Προπαγάνδα και πειθώς

Αν και η προπαγάνδα αντιμετωπίζεται στις μέρες μας από ορισμένες ακαδημαϊκές

θεωρήσεις υποτιμητικά ή και αρνητικά, εντούτοις συνιστά μια στρατηγική
παράμετρο, τόσο στην πολιτική επικοινωνία, όσο και στη διαφήμιση ή σε άλλες
χρήσεις των ΜΜΕ. Η εν λόγω παράμετρος της επικοινωνίας αναδεικνύεται σε
σημαντική, ιδιαίτερα σε περιόδους ανταγωνισμών, αστάθειας, διακινδύνευσης,
συγκρούσεων κ.λπ., όπου το ζητούμενο είναι η αλλαγή των στάσεων και
αντιλήψεων των ακροατηρίων, καθώς και η αντίστοιχη προσαρμογή της
συμπεριφοράς τους.
Το μάθημα αποσκοπεί να κατανοήσουν οι φοιτητές/τριες την έννοια, τις χρήσεις
κατά την ιστορική διαδρομή, το χαρακτήρα, τις μορφές και τις λειτουργίες της
προπαγάνδας και γενικότερα του προπαγανδιστικού λόγου. Η ανάλυση αυτών των
ζητημάτων εξειδικεύεται σε σχέση με το σύγχρονο πολιτικό, οικονομικό και
κοινωνικό περιβάλλον, και πιο συγκεκριμένα σε σχέση με τα σύγχρονα ΜΜΕ.
Τα σύγχρονα ΜΜΕ αναλύονται όχι μόνο ως αγωγοί προπαγανδιστικών πρακτικών,
αλλά και ως παράγοντες που συμβάλλουν στη ριζική αναμόρφωση της
προπαγάνδας, και στην ανάδυση αυτού που αποκαλείται «νέα προπαγάνδα».

ΣΥΝΟΠΤΙΚΟ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

• Η έννοια προπαγάνδα και άλλες συναφείς έννοιες της επικοινωνίας

• Προπαγάνδα και προπαγανδιστικός λόγος
• Η ιστορική εξέλιξη της προπαγάνδας
• Είδη και μορφές προπαγάνδας
• Παλαιά προπαγάνδα και νέα προπαγάνδα
 • Η προπαγάνδα και τα επιμέρους μέσα επικοινωνίας
• Ο ρόλος της προπαγάνδας στις σύγχρονες πολεμικές συγκρούσεις

ΑΤΖΕΝΤΑ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

Μάθημα 1ο
• Η έννοια προπαγάνδα και άλλες συναφείς έννοιες της επικοινωνίας
• Προπαγάνδα και προπαγανδιστικός λόγος

Μάθημα 2ο
• Η ιστορική εξέλιξη της προπαγάνδας

Μάθημα 3ο
• Είδη και μορφές προπαγάνδας
• Η προπαγάνδα και τα επιμέρους μέσα επικοινωνίας
Μάθημα 4ο
• Παλαιά προπαγάνδα και νέα προπαγάνδα

Μάθημα 5ο & 6ο
• Ο ρόλος της προπαγάνδας στις σύγχρονες πολεμικές συγκρούσεις

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Taylor Ph., Πόλεμος και διεθνείς σχέσεις στην εποχή της

πληροφορίας, Αθήνα , Παπαζήσης, 2004.
Θεοδωρακόπουλος Π., Προπαγάνδα η ένδοξη, Αθήνα, Σιδέρης, 2006.
Πλειός Γ. Ο λόγος της εικόνας. ιδεολογία και πολιτική, Αθήνα, Παπαζήσης 2001.
Αλβανός Ρ., "Δημόσιες σχέσεις και προπαγάνδα: Μια προσπάθεια διερεύνησης μιας
δυσπροσδιόριστης σχέσης", Ζητήματα Επικοινωνίας, τεύχ. 8, 2008.
 Ραμονέ Ι., Η σιωπηλή προπαγάνδα, Αθήνα, Πόλις2001.
Jowett G. S., O’Donnell V. Propaganda and persuasion, London, Sage, 1999.
Ellul J., Propaganda: The formation of men’s attitudes, New York, Vintage Books,
1973
Edelstein A., Total propaganda, London, Laurence Erlbraum Associates, 1997.
Hixson W.L. Parting the Curtain: Propaganda, Culture, and the Cold War, 1945-
1961,New York, St Martin’s Press, 1998.
Lippmann W., Κοινή γνώμη, Αθήνα, Κάλβος, 1988.
Χιώτης Α., Προπαγάνδα: Μέθοδοι και τεχνικές, Αθήνα 1986
Bennett L., Ειδήσεις. Η πολιτική των ψευδαισθήσεων, Δρομέας, Αθήνα 1999.
Edelman M., H κατασκευή του πολιτικού θεάματος, Παπαζήσης, Αθήνα 1999.
Lippmann W., Κοινή γνώμη, Αθήνα, Κάλβος, 1988.
Lasswell, H.D., Propaganda technique in the world war, New York, Peter Smith, 1938.
Reeves N., The Power of Film propaganda, London, Cassell, 1999.
Bernhar Ν., US Television News and Cold War Propaganda, London , Cambridge,
1960.
Combs J. E., Nimmo D. The New Propaganda: The Dictatorship of Palaver in
Contemporary Politics, New York, Longman 1993.
Jackall R. (επιμ.), Propaganda, New York, New York University Press, 1995.
Knightley Ph., The First Casualty: The war correspondent as hero, propagandist and
myth-maker from Crimea to Iraq, London, Andre Deutsch, 2003.
Miller D. (επιμ.),Tell Me Lies: Propaganda and Media Distortion in the Attack on
Iraq, London, Pluto Press, 2003.
Patrick Champagne, Η Κατασκευή της Κοινής Γνώμης.Το Νέο Πολιτικό Παιγνίδι,
Αθήνα, Πατάκης, 2004.
Snow N., Propaganda Inc.: selling America’s culture to the world, New York, Seven
Stories Press, 2002.
Snow N., Palast G., Information war: American propaganda, free speech and opinion
control since 9/11, Ontario, Hushion House, 2003.
Stewar A., Theories of Power and Domination: The Politics of Empowerment in Late
Modernity, London, Sage, 2001.
Τσόμσκι Ν., Προπαγάνδα και μέσα μαζικής επικοινωνίας, Αθήνα, Πρίσμα.
ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α & ΠΕΙΘΩΣ
Τι είναι η προπαγάνδα

Καθηγητής Γιώργος Πλειός

Την εφηύρε το Βατικανό

ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ

Sacra Congregati
Congregatio
o de Propaganda Fide

(Πάπας Γρηγόριος XV, 1622)

Η προπαγάνδα είναι διάδοση ψευδών ή στην καλλίτερη περίπτωση της μισής
αλήθειας

Ο.Κ. μπορεί να είναι διάδοση ψευδών, μπορεί όχι, αλλά στοχεύει να πείσει
κάποιον για κάτι
Η προπαγάνδα στοχεύει περισσότερο στο συναίσθημα και λιγότερο στη
λογική
Συνήθως προπαγάνδα θεωρείται η άποψη του αντιπάλου, των δικτατόρων και
άλλων «κακών» - «εμείς» λέμε μόνο την αλήθεια
Η προπαγάνδα ασκείται σταθερά μόνο από μη δημοκρατικά καθεστώτα, ενώ
τα δημοκρατικά τη χρησιμοποιούν μόνο σε περίοδο πολέμου
Είναι μια κακοποίηση της φυσιολογικής διαδικασίας της επικοινωνίας
«Η προσπάθεια να επηρεάσει κάποιος την
προσωπικότητα και να ελέγξει τη συμπεριφορά των
ατόμων, στο όνομα μιας μη επιστημονικής ή αμφίβολης
αξίας σε μια κοινωνία και σε μια συγκεκριμένη
περίοδο».

Doob L.W., Public Opinion and Propaganda, Henry Loft, New York 1948.

«H διασπορά πληροφοριών- γεγονότων,

επιχειρημάτων, φημών, μισοαληθείων, ψευδών, με
σκοπό τον επηρεασμό της κοινής γνώμης και τη
διαμόρφωσή της προς ορισμένη κατεύθυνση
(πολιτική, θρησκευτική, κ.α.).»

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ, ΛΑΡΟΥΣ, ΜΠΡΙΤΑΝΝΙΚΑ,

«Συστηματική προσπάθεια πειθούς ή υποβολής, η οποία
συνίσταται στην υποστήριξη μιας άποψης, που
σκοπίμως εμπεριέχει τη μονόπλευρη ανάπτυξη ενός
θέματος ενώπιον μαζικού ακροατηρίου, ούτως ώστε να
διαδοθούν και να καλλιεργηθούν συγκεκριμένες εικόνες
με τον ιδιαίτερο τονισμό μόνο των θετικών στοιχείων μιας θέσης
και των αρνητικών σημείων μιας άλλης».

Αντώνης Χιώτης, «Προπαγάνδα. Μέθοδοι και Τεχνική. Για το κομματικό στέλεχος, για τον υποψήφιο Δημόσιου αξιώματος»

Η συστηματική χειραγώγηση της κοινής γνώμης με τη

χρήση συμβόλων όπως σημαίες, μνημεία, η ρητορική και
δημοσιεύσεις. Η σύγχρονη προπαγάνδα διακρίνεται από
άλλες μορφές προπαγάνδας κατά το ότι είναι συνειδητή και
διαδίδεται για να επηρεάσει τις στάσεις μια ομάδας, ενώ
όλες οι άλλες λειτουργίες της είναι δευτερεύουσες.

Πηγή: Columbia Encyclopedia, Sixth Edition 1991.

«Ιδέες , γεγονότα ή παραδοχές που διαδίδονται για να
εξυπηρετήσουν την υπόθεση κάποιου ή να βλάψουν
κάποια αντίθετα συμφέροντα».

Πηγή: Λεξικό Webster’s

«Η συστηματική προσπάθεια λίγων να επηρεάσουν τις

στάσεις και τη συμπεριφορά των πολλών με τη
χειραγώγηση της συμβολικής επικοινωνίας»

Qualter T. Propaganda, στο “Twentieth-Century Social Thought, Blackwell

Oxford 1994.
Ψυχολογική τεχνική που αποσκοπεί στη χειραγώγηση
του υποσυνείδητου των μαζών, στην ακύρωση του
κριτικού πνεύματος και στη δημιουργία συλλογικών
παθών.

Jacques Ellul, Propaganda: The Formation of Men's Attitudes, Knopf, New

York 1965.

Κάθε διάδοση ιδεών, δογμάτων ή ειδικών εκκλήσεων,

εκκλήσεων,

Που διαδίδονται για να επηρεάσουν τις στάσεις ή τη

συμπεριφορά κάποια συγκεκριμένης ομάδας και

Αποσκοπεί να ωφελήσει άμεσα ή έμμεσα εκείνον που

την παραγγέλνει.
 Μην ξεχνάμε !

Η αρνητική χρήση της έννοιας ξεκίνησε την περίοδο

του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου
(1914 – 1918)

ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΟΡΟΥ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ

SPIN
ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΗ ΠΕΙΘΩ
ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΗ ΜΑΖΙΚΗ ΠΕΙΘΩ
ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΡΟΣΛΗΨΗΣ
 Εκπαίδευση - Ίσως
Απόλυτα ειλικρινής
Υπόθεση που αφορά την αλήθεια
Πρακτική μόνο των δικτατορικών και αυταρχικών
καθεστώτων
Ωφέλιμη μόνο για τον αποδέκτη

Είναι μια διαδικασία επικοινωνίας που

αποσκοπεί να πείσει.
Η ίδια η προπαγάνδα είναι αξιολογικά ουδέτερη
Χρησιμοποιείται στην πολιτική (σε εμπόλεμη ή
ειρηνική περίοδο) αλλά όχι μόνο στην πολιτική
(εμπόριο, εκκλησία, δημ. Υπηρεσίες κ.λπ.)
Η προπαγάνδα ενυπάρχει σε κάθε πράξη
επικοινωνίας (είναι τύπος του λόγου – βλ. μάθημα
«Προπαγάνδα και προπαγανδιστικός λόγος»).
ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟΙ ΟΡΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑΣ

Jowett και O’Donnell:

«Η προσχεδιασμένη και συστηματική προσπάθεια χάραξης
αντιλήψεων, χειραγώγησης πληροφοριών και καθοδήγησης,
ώστε να προκληθεί μια αντίδραση που ευνοεί το σχέδιο του
προπαγανδιστεί».

Διακρίνουν την προπαγάνδα από την πειθώ

«Η προπαγάνδα είναι η σχεδιασμένη χρήση κάθε

μορφής δημόσιας η μαζικής επικοινωνίας, με στόχο
να επηρεαστεί η σκέψη και τα συναισθήματα μιας
ομάδας, για ένα συγκεκριμένο στρατιωτικό,
οικονομικό ή θρησκευτικό σκοπό».

Linebarger, Paul Myron Anthony. Psychological Warfare, 1954, Combat Forces

Press, Washington
 Εμείς :

Προπαγάνδα είναι η μαχόμενη ιδεολογία ή

Ο κοινωνικά κατασκευασμένος, αξιολογικός, ειδικός

λόγος, που αποσκοπεί στη διαμόρφωση των
πεποιθήσεων και των συμπεριφορών ενός ακροατηρίου
προς ορισμένη κατεύθυνση, για την επίτευξη ορισμένου
κοινωνικού, οικονομικού πολιτικού ή άλλου στόχου.

Γιατί?
Η ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΜΕΝΗ
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΚΑΙ ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΜΟΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΜΕ (Ellul)

Ως οργανισμών
Ως τεχνικών μέσων

ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΗ Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΜΑΖΩΝ ΣΤΙΣ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΔΙΕΡΓΑΣΙΕΣ

ΕΛΕΓΧΟΜΕΝΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΜΑΖΩΝ ΣΤΙΣ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΔΙΕΡΓΑΣΙΕΣ
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΜΟΡΦΗ ΜΟΡΦΗ ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆ΙΣΤΙΚΟΥ
ΛΟΓΟΥ

ΠΟΛΙΤΙΚΗ/ Ι∆ΕΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α

ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΠΡΟΣΗΛΥΤΙΣΜΟΣ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΕΚΛΑΪΚΕΥΣΗ/ΜΜΕ

ΗΘΙΚΗ Ο ΛΟΓΟΣ ΤΩΝ «ΗΘΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ

ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ»

ΤΕΧΝΗ ∆ΙΑΣΚΕ∆ΑΣΗ

ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΓΩΓΗ

ΦΥΣΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΕΚΛΑΪΚΕΥΣΗ/ ΕΝΤΥΠΑ ΜΜΕ

ΣΥΜΒΟΛΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ∆ΙΑΦΗΜΙΣΗ-∆ΗΜΟΣΙΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ- ΧΟΡΗΓΙΑ

ΜΜΕ ΣΙΝΕΦΙΛ, «ΤΕΛΕΦΙΛ»,

«ΡΑ∆ΙΟΦΙΛ» Κ.ΛΠ. ΛΟΓΟΣ
 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ
ΤΜΗΜΑ ΕΜΜΕ

ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΚΑΙ ΕΞΟΥΣΙΑ

Προπαγάνδα και προπαγανδιστικός λόγος

Καθηγητής Γιώργος Πλειός

ΒΑΣΙΚΕΣ ΘΕΣΕΙΣ
Η προπαγάνδα δεν είναι µια ειδική µορφή ή
περιοχή της επικοινωνίας αλλά είναι
ενύπαρκτη σε κάθε πράξη επικοινωνίας
(λόγο)

Η προπαγάνδα αποτελεί µορφή ενός

ευρύτερου προπαγανδιστικού λόγου
 Η διάχυτη προπαγάνδα
Alex Edelstein – Total
Propaganda:
New
- Old Propaganda Propaganda
Old
(πολιτική) Propaganda
- New propaganda
(πολιτιστική)

Alex Carey: Η
προπαγάνδα είναι
κυρίαρχη στις ΗΠΑ µετά
τον Β’ Π.Π.

ΟΙ ΤΥΠΟΙ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ

Οι τρεις τύποι του λόγου
- Ο πραγµατιστικός (πληροφοριακός)
- O νοηµατικός (αξιολογικός)
- Ο προπαγανδιστικός

Καταγωγή της διάκρισης

- Pierce & R. Arnheim: τρία είδη σηµείων
- Richards: Αναφορικός και συγκινησιακός λόγος
- Morris: Αναφορικός, συγκινησιακός λόγος,
παρωθητικός
- Edelman: Αναφορικός, συγκινησιακός,
παρακινητικός
ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆ΙΣΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ

Συνδυάζει τον πραγµατιστικό µε τον πληροφοριακό.

του::
Χαρακτηριστικά του
- Πληροφορεί, αλλά στο όνοµα αξιών – αξιολογεί (πείθει).
Πραγµατικό υλικό στην αξιολογική γενίκευση
Αξιολογική γενίκευση στο πραγµατικό υλικό

- Ο κόσµος είναι αντικειµενικός, αλλά τονίζεται η

εκάστοτε αξία του για την κοινότητα (έθνος, τάξη, κ.λπ.)
- Πληροφορεί αλλά µε (άµορφη) αισθητική γλώσσα –
συγκινεί.
- Τα ΜΜΕ τα κύρια µέσα του προπαγανδιστικού.
- Ήρωές του:
του: θνητοί που έγιναν αθάνατοι.
Γοητεύεται από, και γοητεύει τον πραγµατιστικό και νοηµατικό
Τι ανήκει στον προπαγανδιστικό
λόγο
Η µαζική κουλτούρα
Η διαφήµιση
Τα αισθητικά αντικείµενα
Η θρησκεία
Η ρητορική
Η ηθική
Η προπαγάνδα
Όψεις της εκπαίδευσης ή όλη?
Όψεις του πολιτικού λόγου ή όλος?
κ.λπ.
 Η ΕΚΤΑΣΗ ΤΟΥ
ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆ΙΣΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ
∆εν υπάρχει κατηγορία του
λόγου που δεν έχει την
προπαγανδιστική του
εκδοχή (ή την
πληροφοριακή ή την
νοηµατική)

Ο προπαγανδιστικός λόγος
είναι τύπος του λόγου

Είναι ενύπαρκτος σε όλη

την επικοινωνία.

Η ∆ΟΜΗ ΤΟΥ
ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆ΙΣΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ
Κάθε µορφή επικοινωνίας
(πολιτική, εµπορική,
θρησκευτική)

- Έχει την πραγµατιστική του

διάσταση
- Έχει τη νοηµατική του
διάσταση
- Έχει την προπαγανδιστική
του διάσταση
 ΕΝ∆ΕΙΚΤΙΚΗ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ
ΤΟΥ ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆ΙΣΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΜΟΡΦΗ ΜΟΡΦΗ ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆ΙΣΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ

ΠΟΛΙΤΙΚΗ/ Ι∆ΕΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α, ΕΝΗΜΕΡΩ∆ΙΑΣΚΕ∆ΑΣΗ

ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΤΗΛΕ-ΘΡΗΣΚΕΙΕΣ
ΠΡΟΣΗΛΥΤΙΣΜΟΣ, ΤΗΛΕ-
ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΚΛΑΪΚΕΥΣΗ/ΜΜΕ-
ΕΚΛΑΪΚΕΥΣΗ/ΜΜΕ-
ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜONIKA ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ
ΕΠΙΣΤΗΜONIKA
ΤΕΧΝΗ ∆ΙΑΣΚΕ∆ΑΣΗ
ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ AΓΩΓΗ, “ΕΚΠΑΙ∆ΙΑΣΚΕ∆ΑΣΗ»,
«∆ΙΑΣΚΑΙ∆ΕΥΣΗ»
ΦΥΣΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΕΚΛΑΪΚΕΥΣΗ/ ΕΝΤΥΠΑ ΜΜΕ
ΕΜΠΟΡΙΚΗ ∆ΙΑΦΗΜΙΣΗ--∆ΗΜΟΣΙΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ
∆ΙΑΦΗΜΙΣΗ
EΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΧΟΡΗΓΙΑ

Η «προπαγάνδα» είναι η προπαγανδιστική

διάσταση της πολιτικής επικοινωνίας

Η προπαγάνδα είναι το κατ’ εξοχήν πεδίο της

ιδεολογίας και του πολιτικού λόγου

Η προπαγάνδα επιτελεί πρωτίστως ιδεολογικές

λειτουργίες και πολιτικές ρυθµίσεις
«προπαγάνδα» είναι ο πολιτικός - ιδεολογικός
προπαγανδιστικός λόγος

Η προπαγάνδα ασκείται στα και από τους κύριους

φορείς διατύπωσης πολιτικού λόγου (µηνυµάτων +
πρακτικής)

Βαθµίδες (πολιτικού)
προπαγανδιστικού λόγου
Πειθώ Προπαγάνδα
– Ικανοποιεί τις ανάγκες και – Επιδιώκει κυρίως τα
των δυο πλευρών συµφέροντα του
– Επιδιώκει τη συναίνεση, την προπαγανδιστή
κατανόηση
– Επιδιώκει την κατίσχυση
– Βασίζεται στην εκούσια των απόψεων του
συµµόρφωση του προπαγανδιστή
ακροατηρίου
– Ασκεί πίεση στο ακροατήριο
– Στοχεύει στην ενίσχυση,
αλλαγή:
διαµόρφωση ή αλλαγή:
πεποιθήσεων, αξιών και – Έχει µονόδροµο χαρακτήρα
στάσεων
– Έχει διαδραστικό χαρακτήρα
 Ορισµένες πλευρές της
προπαγάνδας
Α. Πλήρης Επιτυχία ή αποτυχία
– ∆εν είναι προπαγάνδα όταν κανείς δεν κατανοεί
ότι είναι

– ∆εν είναι προπαγάνδα ότι όλοι καταλαβαίνουν

ότι είναι

– Συνήθως συµβαίνουν και τα δυο

Β. Τα κύρια στοιχεία της προπαγάνδας

Η πρόθεση

Το επιδιωκόµενο
αποτέλεσµα Η ιδεολογία

• Αλλάξει κάποιο από τα 3 στοιχεία αλλάζει η

µορφή του προπαγανδιστικού λόγου
 Γ. Ο χρόνος και ο χώρος

Πως γίνεται αντιληπτό κάποτε

και σήµερα ένα
προπαγανδιστικό κείµενο
– π.χ. «Οκτώβρης», «Ο θρίαµβος
της θέλησης»

Πως γίνεται αντιληπτό σε άλλο

τοπικό ή θεσµικό πλαίσιο ένα
προπαγανδιστικό κείµενο
– Μήνυµα Μπιν Λάντεν

αντι-
∆. Προπαγάνδα και αντι-
προπαγάνδα
– Η δύναµη της ερωτηµατοθεσίας
Η προπαγάνδα των ΗΠΑ µέσα ’50 και µετά
Η περίπτωση Ισαάκ και Σολωµού

Ε. Εσωτερική και εξωτερική

προπαγάνδα
– Τα όρια εξασθενίζουν στην εποχή της
παγκοσµιοποίησης
Internet
Νεοψυχροπολεµικός κινηµατογράφος
(Alias, 24, ταινίες για την τροµοκρατία)
 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ?

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ
ΤΜΗΜΑ ΕΜΜΕ
ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΚΑΙ ΕΞΟΥΣΙΑ
Μορφές, μέσα και στοιχεία της
προπαγάνδας
Καθηγητής Γιώργος Πλειός
 Μορφές προπαγάνδας

Η µορφή της προπαγάνδας καθορίζεται από το βαθµό

διαφάνειας των µέσων που χρησιµοποιούνται και
κυρίως των σκοπών που επιδιώκονται

Μαύρη

Γκρίζα

Λευκή

Μαύρη προπαγάνδα
Όταν η πηγή ή/ και ο σκοπός της προπαγάνδας
αποκρύπτονται
∆ιάδοση ψευδών
Επινοήσεις
Παραπλάνηση

The New English Broadcasting Radio (“Lord save the King”)

Paul Ferdonett – Ραδιοσταθµός από Στουτγάρδη
Συνέντευξη «νοσοκόµας» του Κουβέιτ
Οµιλία Powell στη Γ.Σ. των ΗΠΑ
Μαύρη προπαγάνδα
Παραδείγµατα 1

Μαύρη προπαγάνδα
Παραδείγµατα 2
 Γκρίζα προπαγάνδα
Η πηγή δεν είναι σαφής και
τα γεγονότα πιθανόν να
µην είναι αληθινά
VOA: Αρνείται εµπλοκή των
ΗΠΑ στην απόβαση κατά
της Κούβας (1961)

Μόσχα: «Αφγανιστάν:
Ράδιο Μόσχα: «Αφγανιστάν:
Η επανάσταση δεν µπορεί
να σκοτωθεί» (1985)

Γκρίζα προπαγάνδα

Κάρτ ποστάλ που «έριξαν» οι γερµανοί στις

γραµµές των συµµαχικών στρατευµάτων
 Λευκή προπαγάνδα
Όταν η πηγή είναι γνωστή και το µήνυµα
ακριβές (όχι συνειδητά ψευδές)
Επίδειξη καλών προθέσεων
Επίκληση αληθινών γεγονότων

Ολυµπιακοί αγώνες
Εθνικές εορτές
Μνηµεία
Ράδιο Μόσχα / VOA ((όχι
όχι πάντα)

Λευκή προπαγάνδα
 Συναινετική vs ∆ιαιρετική 1
Συναινετική
Οικοδοµεί την καλή θέληση
Προάγει τη φιλία
Προβάλλει ηθικές αρχές
Εστιάζει στα κοινά
συµφέροντα
Καλεί σε συνεργασία

Συναινετική vs ∆ιαιρετική 2
∆ιαιρετική
Χαµηλή ηθική
∆ηµιουργεί απάθεια &
ηττοπάθεια
Προάγει τον πανικό,
τη διχόνοια,
υπονόµευση,
την υπονόµευση,
την αντίσταση,
την παράδοση,
τη λιποταξία
 Μέσα άσκησης προπαγάνδας 1
Οι 4 µορφές εξουσίας ((Bourdieu
Bourdieu – Thompson)
Οικονοµική
Πολιτική
Πολιτιστική
Στρατιωτική

Μέσα άσκησης εξουσίας

Σκληρή δύναµη (σωµατική βία)
«Ήπια δύναµη» (επιρροή στις απόψεις, στάσεις,
αξίες) (Joseph
(Joseph Nye – 1990)

Μέσα άσκησης προπαγάνδας 2

Σκληρή δύναµη Ήπια δύναµη
Πολιτική Πολιτική
∆ιπλωµατική πίεση Συµµαχίες, συµφωνίες
Απειλή βίας ∆ιεθνείς ΜΜΕ εκποµπές
Απειλές κυρώσεων ∆ηµόσια διπλωµατία

Οικονοµική Οικονοµική
Οικονοµικές κυρώσεις (αποκλεισµός) Εµπορικές συµφωνίες (ΠΟΕ, GATT,
NAFTA κ.λπ.)
Εµπορική προπαγάνδα
∆ιαφήµιση εθν. οικονοµίας

Πολιτιστική Πολιτιστική
Προπαγάνδα Πολιτιστική διπλωµατία
Επιχειρήσεις κατά ΜΜΕ

Στρατιωτική Στρατιωτική
Χρήση βίας Απειλή χρήσης βίας
Ψυχολογικές επιχειρήσεις
∆ιαχείριση σχέσεων στρατού – πολιτών
 Πολιτικά µέσα
∆ηµόσια διπλωµατία
Χρήση των MME από πολιτικές και διπλωµατικές υπηρεσίες
ΜΜΕ (συνεντεύξεις, δηµόσιες σχέσεις, δράσεις, ψευδογεγονότα)

∆ιεθνής εκποµπή των ΜΜΕ

Περιοδικά πρεσβειών, πολιτικών οργανισµών
Φωνή της Αµερικής (1 (1942)
942)
Ράδιο Ελεύθερη Ευρώπη (1953(1953)) – Ανατολική Ευρώπη
Ράδιο Ελεύθερη Ουγγαρία
Ράδιο Ελευθερία (1954)
(1954) Ανατολική Ευρώπη
Ράδιο Ελεύθερη Ασία – Βόρεια Κορέα & Κίνα
Ράδιο (και TV) Marti
Marti,, 1981
1981 – Κούβα
Ράδιο Μόσχα
Ράδιο Σόφια
παράδοξο: Υποβάθµιση του ρόλου των πρεσβευτών
Το παράδοξο:

Οικονοµικά µέσα
Εµπορική προπαγάνδα
Η συµβολική διάσταση της διαφήµισης –
CocaColonization
To παράδοξο της εµπορικής προπαγάνδας – αγαπάµε
τα blue jeans, τη Jazz και τα MacDonald's αλλά
µισούµε τους αµερικανούς

∆ιαφήµιση εθνικής οικονοµίας

Τεχνολογικά επιτεύγµατα – Προβολή τεχνολογίας
Sputnik – Gagarin και η απάντηση «Apollo
«Apollo»»
Deutsches Museum, Museo di Storia della Scienza
Παρουσίαση καταναλωτικών αγαθών
Παρουσίαση επιχειρήσεων
 Πολιτιστικά µέσα
Πολιτιστική διπλωµατία
Καλλιτεχνικές δραστηριότητες
Εκπαίδευση (ανταλλαγές, ενηµέρωση κοινής
γνώµης)
Επιστήµη (ανταλλαγές, ενηµέρωση κοινής
γνώµης)

Το «δόγµα» Brezinski & H «ήπια δύναµη»

Στρατιωτικά µέσα
∆ιαχείριση σχέσεων στρατού –
πολιτών
∆ιαχείριση πρόσληψης (Perception
(Perception
Management)

Ψυχολογικές επιχειρήσεις
«Σχεδιασµένες ψυχολογικές
δραστηριότητες σε περίοδο ειρήνης ή
πολέµου, οι οποίες απευθύνονται προς
εχθρικά, φιλικά και ουδέτερα
ακροατήρια µε σκοπό να επηρεαστούν
οι στάσεις και οι συµπεριφορές τους
που επηρεάζουν την επίτευξη των
πολιτικών ή στρατιωτικών σκοπών»
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ (ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗΣ)
ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆ΑΣ
Χαρισµατικά πρόσωπα
(προπαγανδιστές)
Ισχυρός συµβολισµός
Ισχυρή και ακατάπαυστη ηθική
φιλοσοφία
Κατανόηση των αναγκών του
κοινού
Να βασίζεται σε εικόνες και
συναισθήµατα

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ (ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗΣ)

ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆ΑΣ
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ (ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗΣ)
ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆ΑΣ

Ερωτήσεις

Απαντήσεις ?

Σχόλια
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ
ΤΜΗΜΑ ΕΜΜΕ
ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΚΑΙ ΕΞΟΥΣΙΑ
Η προπαγάνδα στις παραδοσιακές
κοινωνίες

Καθηγητής Γιώργος Πλειός

Ιστορικές περίοδοι της

προπαγάνδας

• Η προπαγάνδα στις παραδοσιακές

κοινωνίες

• Η προπαγάνδα στις νεωτερικές

κοινωνίες
– Στην πρώιµη νεωτερικότητα
– Στην ώριµη νεωτερικότητα
– Στην ύστερη νεωτερικότητα
 Η προπαγάνδα στις
παραδοσιακές κοινωνίες 1
• Απουσία διαφοροποίησης των διαφόρων
πεδίων και µέσων προπαγάνδας
• Απουσία ειδικών υπηρεσιών προπαγάνδας
• Κύριος προπαγανδιστής = ο
στρατιωτικός/πολιτικός ηγέτης
• Η προπαγάνδα κυρίως στο επίπεδο της
διαπροσωπικής επικοινωνίας

Η προπαγάνδα στις
παραδοσιακές κοινωνίες 2
• Η προπαγάνδα κυρίως για στρατιωτικούς ή
θρησκευτικούς σκοπούς

• Κύριος προσανατολισµός: Η
παραπλάνηση του εχθρού

• Συνήθη µέσα: δηµόσιες οµιλίες, δηµόσια

κτίρια, νοµίσµατα, προπαγάνδα των έργων
(propaganda of the deed)
 Η προπαγάνδα στις νεωτερικές
κοινωνίες
• Εµπλοκή των «µαζών» - κοσµικές κοινωνίες
• Ιδεολογική θεµελίωση της προπαγάνδας
• Εµφάνιση ΜΜΕ και ενίσχυση προπαγάνδας
• Εξειδικευµένη δραστηριότητα – ειδικές υπηρεσίες
• Σταδιακή διαφοροποίηση µέσων & πεδίων
προπαγάνδας
– Στρατός
– Πολιτική / ∆ιπλωµατία
– Οικονοµία
– Πολιτισµός

Η ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

ΕΛΛΑ∆Α
• Ο Θεµιστοκλής λ.χ. παραπλανεί τον Ξέρξη σχετικά
µε εξέγερση Θεσσαλών, Θηβαίων, Αργείων
• Παραπλάνηση του Ξέρξη για να αποχώρηση
ελληνικών στρατευµάτων από Σαλαµίνα (Κύπρου)
• Παραπλάνηση Ξέρξη για δεινή θέση αθηναϊκών
στρατευµάτων
• Ο Μ. Αλέξανδρος – Κορυφαίος προπαγανδιστής
– Παντρεύεται µε κόρη ∆αρείου
– Γάµοι 80 αξιωµατικών και 10.000 στρατιωτών
Η ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ
ΡΩΜΗ
Ιούλιος Καίσαρας
– ∆ηµιουργεί θρύλους που περιγράφουν τις
ικανότητες και τις νίκες του

– Αρχιτεκτονική, θεάµατα, νοµίσµατα,

παρελάσεις (4 το µήνα)

– Κατανοούσε τη σηµασία των συµβόλων και τις

ψυχικές ανάγκες του κοινού

– Απαραίτητη για τη διατήρηση συγκεντρωτικής

εξουσίας στην αχανή αυτοκρατορία

– Η προπαγάνδα = φτηνότερη από τη συντήρηση

φρουρών στις κατακτηµένες περιοχές

Η ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΣΤΟ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟ

(Προσηλυτισµός)
• Ο προσηλυτισµός αναπτύσσεται
έντονα στις παγκόσµιες (µη φυλετικές,
µονοθεϊστικές θρησκείες)

• Οι τεχνικές ποικίλλουν ανάλογα µε το

πολιτισµικό περιβάλλον
Η ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΣΤΟ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟ
(Προσηλυτισµός)
• Χρησιµοποιεί τις προϋπάρχουσες πρακτικές και
θεσµούς στον ιουδαϊσµό
– Συναγωγή εκκλησία
– Ερµηνεία γραφών και προφ. Παραδόσεων

• Χρησιµοποιεί σχήµατα αντίληψης & επικοινωνίας

της αρχαιότητας και των διαφόρων λαών
(αγράµµατων στην πλειοψηφία)
– Παραβολές (π.χ. ασώτου υιού, Κανά)
– Μεταφορές (π.χ. ο ποιµήν και το ποίµνιο)
– Προσωποποιηµένες µεταφορές (Πέτρος πέτρα)

Η ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΣΤΟ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟ

(Προσηλυτισµός)
• Ο προσηλυτισµός έχει κυψελοειδή µορφή
– Ο χριστιανισµός αποτελείται από δίκτυο οµάδων
χριστιανών (Al Quaida?)

– Κάθε οµάδα έχει δικό της ηγέτη & θρύλους όπως

οι πυραµιδικές εταιρείες πωλήσεων
• (Ιησούς 12 απόστολοι Πέτρος/Ρώµη
Παύλος/Αθήνα
Η ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΣΤΟ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟ
(Προσηλυτισµός)
– Χρησιµοποιεί απλά σύµβολα µε έντονες
σηµασίες
• Μέχρι 300 π.Χ. το ψάρι
• Μετά το 300 µ.Χ. το σύµβολο των θυµάτων της
τιµωρίας ή η Παρθένος και το παιδί

• Επικράτησε γιατί ήταν συγκριτική θρησκεία

– Ούτε φυλετική
– Ούτε παγκόσµια οµοιογενής ανελαστική

• Αξιοποίησε τις ανάγκες του ακροατηρίου

– Σκλάβοι, απόκληροι, ηττηµένοι που ζητούσαν
ισοτιµία, αξιοπρέπεια, ανθρωπιά
– Ήταν περίοδος εισβολών και καταστροφών
– Ήταν περίοδος διάσπασης, αστάθειας,
αποδιοργάνωσης

∆ιαφορές προπαγάνδας –
προσηλυτισµού
• Ο προσηλυτισµός δεν µιλά στο όνοµα µιας
ιδεολογίας (κοσµική τάξη)

• Κεντρικό θέµα ή σχέση µε το θεό, όχι η σχέση

µεταξύ ανθρώπων

• ∆εν αναφέρεται επί συγκεκριµένων ζητηµάτων

• Βασίζεται στην ιδέα περί απόλυτης αλήθειας –

ψεύδους

• Όµως δεν βασίζεται στην αξιόπιστη γνώση

Η ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΚΑΙ ΟΙ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ
Θρησκευτική προπαγάνδα για πολιτικούς σκοπούς
• Tα κίνητρα της σταυροφορίας
• Η αφορµή – επιστολή του Αλέξιου
Κοµνηνού για τις επιδροµές των
Σελτζούκων
• Η προετοιµασία
– Η συνάντηση στο Cleremont
» O λόγος του Πάπα Urban (Ούρβινος) II
– Το επιχείρηµα: απελευθέρωση Αγίων Τόπων
– Σταυρός στα ρούχα
– Ο ρόλος των επισκέψεων στους Αγίους Τόπους
• Τα θετικά αποτελέσµατα
– Η γέννηση νέου είδους (µύθος της ιπποσύνης)
– Νέες ιδέες από την Ανατολή και το Βυζάντιο
(γυαλί, µετάξι, ζάχαρη κ.ά.)
– Εξασθένηση µεγάλων φέουδων vs πόλεων
– Ενίσχυση εµπορίου – ανταλλαγής ιδεών

Η ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΤΗΣ
ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗΣ 1
• Περιεχόµενο της θρησκευτικής
σύγκρουσης: άµεση ή έµµεση
επικοινωνία µε το θεό ?

• Αφορµή: αγοραπωλησίες άφεσης

αµαρτιών και εκκλησιαστικών
γραφείων

• Κοινωνικό – πολιτισµικός καθορισµός

και περιβάλλον
 Η ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΤΗΣ
ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗΣ 2
• Τεχνικές
– Αξιοποίηση των νέων µέσων – εντύπων
(φυλλάδα, µπροσούρες) – άµεσα
συνδεδεµένα µε την εξατοµίκευση
– Αξιοποίηση µουσικής, ποίησης , εικαστικών
τεχνών
– Μετάφραση βίβλου στα Γερµανικά (σύνδεση
µε τις ανάγκες του κοινού)
– Επιθετική συµπεριφορά προς Πάππα
– Έντονα συναισθηµατική προσέγγιση
– Αξιοποίηση της γνώσης για τη διαφθορά
– Ρεαλισµός στα κείµενα (διάλογος στη µορφή)
– Θετικά µηνύµατα για τη λατρεία το θεού
– Εξασφάλιση πολιτική ανοχής/υποστήριξης
(Karl V)

Η ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΤΗΣ
ΑΝΤΙ--ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗΣ
ΑΝΤΙ
• Στόχος η αντιµετώπιση του
προτεσταντισµού

• ∆ιάδοση καθολικισµού στις νέες

χώρες
– Sacra Congregatio de Propagnada Fide
* 1622

• Τάγµατα Ιησουϊτών –
εξατοµικευµένη διδασκαλία
(Ignacio Loyola)
 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ
ΤΜΗΜΑ ΕΜΜΕ

ΕΞΟΥΣΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α

Η προπαγάνδα στη νεωτερικότητα:
νεωτερικότητα:1789
1789--1918

Καθηγητής Γιώργος Πλειός

Η ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α
ΣΤΗ ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
• Σηµαντικό ρόλο παίζουν τα έντυπα
– Υψηλή αναγνωσιµότητα
πριν 1789 25 µπροσούρες / εβδοµάδα
µετά 1789 60 νέες εφηµερίδες
– Ο ρόλος των εγκυκλοπαιδιστών

• Νέα σύµβολα
– Κασκέτα (φρυγικό καπέλο) – ελευθερία
– Παντού η τρίχρωµη
– Σύµβολα επαναστατικής δικαιοσύνης
– Μουσική (Μασσαλιώτιδα)
– Ζωγραφική (Jaques Louis David)
Η ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΤΟΥ ΝΑΠΟΛΕΟΝΤΑ
• Ικανός χειριστής συµβόλων
• Ο ρόλος των έργων του David
(ροµαντικός ήρωας) – επιστροφή στο
παρελθόν, επίθεση προς
«ιδεολόγους»
• Χρήση λογοκρισίας
• Επιρροή στο εξωτερικό - Έκδοση
αγγλόφωνων εφηµερίδων (Argus of
London)
• «Εξαγωγή» ελευθερίας στην Ιταλία
• Plébiscite:
– 1802 Ισόβιος σύµβουλος (3.500.000
ΝΑΙ - 10.000 ΟΧΙ)
– 1804 Αυτοκράτορας

Η ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΣΤΟΝ Α’ Π.Π.

• ∆ιόγκωση της προπαγάνδας –
4 (του Polyani) + άλλοι 3 παράγοντες
• ∆ηµιουργούνται οι πρώτες υπηρεσίες
– ΗΠΑ
• 1917, Committee on Public Information (CPI)
Προωθεί τον πόλεµο εντός και εκτός ΗΠΑ,
ασκεί λογοκρισία στα ΜΜΕ (Espionage Act και Sedition Act)
– Μ. Βρετανία
• Press Barons
• Crewe House
• Αναπτύσσεται η µαύρη προπαγάνδα
• Συστηµατικές ψυχολογικές επιχειρήσεις
Η ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΣΤΟΝ Α’ Π.Π.
• Βασικές ιδέες που προπαγανδίζονται
– Είστε καταδικασµένοι
– Η προτεραιότητα και η σωτηρία της πατρίδας
(πατριωτισµός), από τους βάρβαρους εχθρούς
(πολιτιστικός εθνικισµός)
– ∆αιµονοποίηση του εχθρού
– Το φιλότιµο
– Στηρίξτε τον πόλεµο και µε άλλους τρόπους
(οικονοµικούς)
• Λιγότερη κατανάλωση
• Περισσότερη εργασία
• Αγορά πολεµικών οµολόγων
– Το καθήκον από και προς τους συµµάχους

Η ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΣΤΟΝ Α’ Π.Π.

Βασικές ιδέες που προπαγανδίζονται
«Είστε καταδικασµένοι»

Εµπρός, προς το Παρίσι !

«Έκλεψες τα παιδιά µου, ο Joseph δεν είναι πια εδώ, ο Simeon

έφυγε, τώρα θέλεις να πάρεις και τον Benjamin. Είναι πολύ βαρύ
για µένα»
 Η ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΣΤΟΝ Α’ Π.Π.
Βασικές ιδέες που προπαγανδίζονται
«Η προτεραιότητα και η σωτηρία της
πατρίδας….» (πατριωτισµός)

Η ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΣΤΟΝ Α’ Π.Π.

Βασικές ιδέες που προπαγανδίζονται

«…..από τους
βάρβαρους
ή µαλθακούς
..ή …ή….ή
…εχθρούς»
 «…..από τους βάρβαρους ή µαλθακούς ..ή
…ή….ή …εχθρούς» (πολιτιστικός εθνικισµός)

Η ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΣΤΟΝ Α’ Π.Π.

Βασικές ιδέες που προπαγανδίζονται

Ξεκινά η ∆αιµονοποίηση του εχθρού

 Η ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΣΤΟΝ Α’ Π.Π.
Βασικές ιδέες που προπαγανδίζονται
Επίκληση ηθικών αρχών: λ.χ. η ντροπή, το φιλότιµο

Η ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΣΤΟΝ Α’ Π.Π.

Βασικές ιδέες που προπαγανδίζονται
Στηρίξτε τον πόλεµο
και µε άλλους τρόπους
(οικονοµικούς)
• Λιγότερη κατανάλωση
• Αγορά πολεµικών
οµολόγων
 Η ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΣΤΟΝ Α’ Π.Π.
Βασικές ιδέες που προπαγανδίζονται
Το καθήκον προς τους συµµάχους

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

ΣΧΟΛΙΑ ?
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ
ΤΜΗΜΑ ΕΜΜΕ

ΕΞΟΥΣΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α

Τεχνικές προπαγάνδας
Καθηγητής Γιώργος Πλειός

Το δικό µας – τους καλό και κακό

 Τεχνικές προπαγάνδας,
προπαγάνδας, 1
∆υσφήμηση (“Name Calling”)
Αρνητικές εκφράσεις: ∆ολοφόνοι, εγκληματίες,
φασίστες κ.λπ.

Ευφημισμοί(“Glittering Generalities”)
Θετικοί χαρακτηρισμοί: Αγώνας για τη
∆ημοκρατία, την ελευθερία, την πατρίδα,
την πίστη κ.ο.κ.

Τεχνικές προπαγάνδας,2
προπαγάνδας,2
Θετική /Αρνητική μαρτυρία (“Positive/ Negative
testimonial”)
Θετική / Αρνητική μεταβίβαση/μεταφορά (“Positive/
Negative transfer”)
Επιθυμητός/ Ένοχος μέσω συνειρμού (“Desirable/ guilt by
association”)
Κατασκευασμένες αποδείξεις (“card stacking”)
Εκπρόσωπος του λαού (“plain folks”)
Συλλογική ταύτιση/ ταύτιση (“Band Wagon”)
Επίκληση ανωτερότητας (“Superiority Appeal”)
«Ο παλιός έχει πάντα δίκιο» (“Wise men can’t be wrong”)
Ιστορίες ακροτήτων (“Atrocity Stories”)
Εκφοβισμός (“Prospective fear appeals”)
Ασύμμετρος ορισμός (“Asymmetrical Definition”)
Χρήση συμβόλων
 Οι 7 πιο διαδεδοµένες τεχνικές
προπαγάνδας
∆υσφήμηση (“Name
(“Name Calling”)
Calling”)

Ευφημισμοί (“Glittering
(“Glittering Generalities”
Generalities”))
Θετική / Αρνητική μεταβίβαση/
μεταβίβαση/μεταφορά
(“Positive/ Negative transfer”)
transfer”)
Θετική μαρτυρία

Εκπρόσωπος του λαού (“plain

(“plain folks”)
folks”)

Κατασκευασμένες αποδείξεις (“card

(“card stacking”)
stacking”)

Συλλογική ταύτιση/ ταύτιση (ή το κάνουν όλοι)

(“Band Wagon”)
Wagon”)

Οι 2 πιο διαδοµένες τεχνικές

προπαγάνδας
Εκφοβισµός (καταστροφές
και ανασφάλεια

Ευφηµισµοί (όµορφες λέξεις)

 Ειδήσεις και Προπαγάνδα
Οι προπαγανδιστές επιδιώκουν άµεσο ή
έµµεσο έλεγχο της ενηµέρωσης στα ΜΜΕ
∆ιαφορές ανάλογα µε τη χώρα και την κουλτούρα της
Ο άµεσος έλεγχος στο πατερναλιστικό
επικοινωνιακό σύστηµα – τα ΜΜΕ είναι τα
ίδια προπαγανδιστές
Έλεγχος της διοίκησης – δηµοσιογράφων
Ειδήσεις ακόµα και στον κινηµατογράφο (επίκαιρα –
Μανιδάκης)
Ο έµµεσος έλεγχος στο εµπορικό
επικοινωνιακό σύστηµα – τα ΜΜΕ κανάλια
προπαγάνδας
Μορφές ελέγχου της ιδιοκτησίας
Μορφές ελέγχου των δηµοσιογράφων

Ερωτήσεις ?
 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ
ΤΜΗΜΑ ΕΜΜΕ
ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΚΑΙ ΕΞΟΥΣΙΑ

Θέµα της διάλεξης:

Η πολιτιστική και δηµόσια διπλωµατία
Καθηγητής Γιώργος Πλειός
 προέλευση: Η «ήπια δύναµη»
Η προέλευση:

• Χρησιµοποιείται για πρώτη φορά το 1990,

από τον Joseph Nye, Κοσµήτορα της
Σχολής ∆ηµόσιας ∆ιοίκησης Kennedy του
Harvard
• Θεµελιώνεται στο αξίωµα ότι η εθνική
ισχύς βασίζεται στην έµµεση επιρροή
µέσω του πολιτισµού, των αξιών και της
ιδεολογίας

Ήπια δύναµη = Πολιτιστική

δύναµη
• Η άποψη είναι παλιά = Ζ. Brzezinski, Αγγλία, Γαλλία
• Η ήπια δύναµη θεµελιώνεται στις αξίες και στον τρόπο
χειρισµού της (από τις ΗΠΑ) για παγκόσµια επιρροή
• Η έµφαση δίνεται στη συνεργασία και όχι στον
εξαναγκασµό
• Για τις ΗΠΑ θεωρείται ότι το Los Angeles και το
Hollywood είναι το νευρικό σύστηµα της ήπιας δύναµης
• Οι ΗΠΑ θεωρούνται ο σούπερµαν της ήπιας δύναµης
• Ο υπόλοιπος κόσµος θαυµάζει αλλά και µισεί τις ΗΠΑ
για τα πολιτιστικά της πλεονεκτήµατα
• Το παράδοξο της ήπια δύναµης
 Μορφές ήπιας δύναµης

• Πολιτική
– Συµµαχίες, συµφωνίες
• Οικονοµία
– Εµπορικές συµφωνίες
– ΠΟΕ, GATT, NAFTA
• Πολιτιστική
– ∆ηµόσια διπλωµατία ?
– Πολιτιστική διπλωµατία
– ∆ιεθνείς ΜΜΕ εκποµπές
• Στρατιωτική
– Απειλή χρήσης βίας
– Ψυχολογικές επιχειρήσεις

Τι είναι η πολιτιστική διπλωµατία

• Η διαδικασία επιρροής της κοινής γνώµης άλλων χωρών
µέσω της διάδοσης πολιτιστικών αγαθών και υπηρεσιών,
µε σκοπό την εξυπηρέτηση των εθνικών συµφερόντων

• «Η ελεύθερη ανταλλαγή ιδεών και πληροφοριών – ένα

χαρακτηριστικό γνώρισµα των δηµοκρατικών κοινωνιών. Η
αποστολή της είναι κεντρική στην εξωτερική πολιτική. Είναι
αδιαίρετη από τα (εθνικά) συµφέροντα, ιδεώδη και τον
ηγετικό ρόλο στον κόσµο» (US Advisory Commission on
Public Diplomacy, 1991 Report).
 Επιδιώξεις της πολιτιστικής
διπλωµατίας

• Σκοπός: Η επίτευξη των εθνικών στόχων

χωρίς τη χρήση βίας, ή να λειτουργήσει
στο πολλαπλάσιο από την απαιτούµενη
χρήση δύναµης

• Στόχος: ‘να ενισχύσει την ασφάλεια της

χώρας (US), να ενδυναµώσει την
οικονοµική της άνθηση και να προωθήσει
τη δηµοκρατία στο εξωτερικό’

Μέσα πολιτιστικής
διπλωµατίας

• Πολιτιστικές ανταλλαγές (προβολή ταινιών,

εκθέσεις, επισκέψεις καλλιτεχνών κ.ά.).
• Εκπαίδευση (εντός ή εκτός)
• Ανταλλαγή επιστηµόνων και ερευνητών
• Ιατρική βοήθεια (εντός ή εκτός)
• Αθλητισµός
• Χρήση ΜΜΕ προς το εξωτερικό
 Η πολιτιστική διπλωµατία των
ΗΠΑ, 1
• United States Information Agency (USIA)
– Ιδρύθηκε το 1953 – έπαιξε µεγάλο ρόλο στον ψυχρό πόλεµο.
– Το 1999 υπάγεται στο ΥΠΕΞ των ΗΠΑ

• Την 1η Οκτ. 1999 η Evelyn Lieberman ορίζεται Υφυπ.

εξωτερικών των ΗΠΑ για τη ∆ηµόσια ∆ιπλωµατία και τις
∆ηµόσιες υποθέσεις (Public Diplomacy and Public Affairs)
– «Η δηµόσια διπλωµατία, που ασκείται αρµονικά µε την
παραδοσιακή διπλωµατία, θα µας βοηθήσει να επιτύχουµε τα
συµφέροντά µας, να ενισχύσουµε την ασφάλειά µας, και να
συνεχίσουµε να εξασφαλίζουµε την ηθική θεµελίωση του ηγετικού
µας ρόλου στον κόσµο»
http://www.usinfo.state.gov

Η πολιτιστική διπλωµατία των

ΗΠΑ, 2
• Ραδιοφωνικοί σταθµοί
– Φωνή της Αµερικής (Voice of America,
1942)
– Ράδιο Ελεύθερη Ευρώπη (Radio Free
Europe, 1953) – Ανατολική Ευρώπη
– Ράδιο Ελευθερία (Radio Liberty, 1954)
Ανατολική Ευρώπη
– Ράδιο Ελεύθερη Ασία (Radio Free Asia) –
Βόρεια Κορέα & Κίνα
– Ράδιο (και TV) Marti, 1981 – Κούβα
 Η πολιτιστική διπλωµατία των
ΗΠΑ, 3
• Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέµου και τον «αγώνα κατά της
τροµοκρατίας» - αρνητικές εικόνες για τις ΗΠΑ

Η πολιτιστική διπλωµατία των

ΗΠΑ, 4
 Η πολιτιστική διπλωµατία των
ΗΠΑ, 5
• Η USIA έχει υπαχθεί από το 1989 στο ΥΠΕΞ
των ΗΠΑ – µειώνονται τα κονδύλια

• “Αφοπλιστήκαµε µονοµερώς στον ιδεολογικό

πόλεµο ….Και ο αφοπλισµός αυτός γίνεται
ακόµα πιο ηχηρός αν λάβουµε υπ’ όψη ότι η
νίκη µας στον Ψυχρό Πόλεµο ήταν το
αποτέλεσµα νίκης στο ιδεολογικό µέτωπο»
- To δεύτερο είναι σωστό: Z. Brzezinski

Joshua Muravchik, “Regaining America’s Voice Overseas: A Conference

on US Public Diplomacy,” Heritage Lectures , The Heritage Foundation,
13 Ιανουαρίου 2004

Η πολιτιστική διπλωµατία των

ΗΠΑ, 6
• 24/7 πρόγραµµα
• Το «φαινόµενο CNN»
– Μείωση του ρόλου των διπλωµατών
– Εξαναγκάζουν τις κυβερνήσεις στην άσκηση
πολιτικής
• Τα ΜΜΕ χρησιµοποιούνται για µια άλλως
αδύνατη προσέγγιση
• Φέρνουν κοντά κάποιους που άλλως θα
δυσκολεύονταν
 Η πολιτιστική διπλωµατία των
ΗΠΑ, 7

Η πολιτιστική διπλωµατία των

ΗΠΑ, 8

• Η πολιτιστική διπλωµατία αναβιώνει µετά την 9/11

– Ράδιο Ελεύθερο Αφγανιστάν (Radio Free Afghanistan)
– Ράδιο Φάρντα (Radio Farda) – Ιράν
– Ράδιο Ενότητα – (Radio Sawa) – Μέση Ανατολή
– Al Hurrah TV («Ο ελεύθερος») – Μέση Ανατολή
 Η πολιτιστική διπλωµατία
Σε άλλες χώρες
• Μ. Βρετανία:
– ….βρετανικές ενώσεις
– BBC
• Γαλλία
– Γαλλικό Ινστιτούτο

• Σ. Ένωση
– Ράδιο Μόσχα

• Άλλες χώρες
– Ράδιο Σόφια
– Ράδιο Τίρανα

Ερωτήσεις ?
 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ
ΤΜΗΜΑ ΕΜΜΕ
ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΚΑΙ ΕΞΟΥΣΙΑ
Θέµα της διάλεξης:
Προπαγάνδα και Πόλεµος

Καθηγητής Γιώργος Πλειός

Ο πόλεµος ως επικοινωνιακό
γεγονός, 1
• Τα περισσότερα πράγµατα για τους πολέµους έρχονται
από τα ΜΜΕ
– Οι σύγχρονοι τα µαθαίνουν, και
– Οι επόµενες γενεές
• Περιορισµοί του πολεµικού ρεπορτάζ
– Γεννήθηκε στον πόλεµο της Κριµαίας (1854-1856), William Harold
Russell
– H έλλειψη χρόνου
– Η έλλειψη ευρύτερης προοπτικής και πληροφοριών
– Έλλειψη πρόσβασης
– Μονοµέρεια
– Άγνοια πληροφοριών
• Μεταγενέστερες αναθεωρήσεις: Αναγκαίες και τακτικό
γεγονός
 Ο πόλεµος ως επικοινωνιακό
γεγονός, 2
• Οι διαφορετικές δηµοσιογραφικές οπτικές
– ∆ιαφορές του µέσου (Τύπος, τηλεόραση)
– ∆ιαφορές τύπου εκποµπής (ειδήσεις, talk show, ανθρώπινες
ιστορίες)
– ∆ιαφορές τύπου ΜΜΕ («σοβαρά», «λαϊκά»)

• Ο ρόλος του τρόπου συλλογής ειδήσεων και του κόστους

– Μονοπώλιο πίσω από την πολυφωνία ?
– CNN, Reuters, Associated Press

• Η εµµονή στρατιωτικών – πολιτικών ηγεσιών στην

τηλεόραση
– Να ακουστούν σε όλο τον κόσµο
– Αλλά που είναι τα άλλα µέσα ?

Η κάλυψη των πολέµων πριν το Α’ ΠΠ

• Πριν τον πόλεµο της Κριµαίας τον πόλεµο τον

γράφουν οι στρατηγοί
– Επικο-λυρικό ύφος και ηρωική περιγραφή
– Για προπαγάνδα και ιστόρηση
• Το πολεµικό ρεπορτάζ (Russell), αλλάζει τον τρόπο
κάλυψης
– Προσέγγιση από τη σκοπιά του πολίτη
– Περιγραφή βιαιοτήτων
– Εγκαινιάζεται η λογοκρισία
• O «ιστορικός συµβιβασµός» δηµοσιογράφων και
στρατηγών
– Τα µέσα ενηµερώνουν δεν είναι ακριβή
– Σέβονται την επιθυµία για ενηµέρωση αλλά προβάλλουν
αποδεκτή εικόνα του πολέµου («σύµφωνα µε τις αξίες»)
 Η οργάνωση των σχέσεων
στρατού – ΜΜΕ
Α’ ΠΠ: Το πρώτο παράδειγµα οργάνωσης των σχέσεων στρατού –
ΜΜΕ
Pack Journalism αλλά και «Πολεµιστές των πύργων»
Απαγόρευση πρόσβασης της κινη/γραφικής κάµερας στο πεδίο
µάχης
Οργάνωση µηχανισµού προπαγάνδας (David Lloyd George &
Press Barons: Beaverbrook - Northcliffe)
Εχθρική αντιµετώπιση των δηµοσιογράφων
Αποτυγχάνει η ηρωική περιγραφή – ο Α’ ΠΠ = πόλεµος µαταιότητας
Χάνεται η «αθώα µατιά» και ο µύθος για τον πόλεµο
∆αιµονοποιείται ο αντίπαλος
Γεννώνται 2 µύθοι:
• H αποστείρωση βοηθά τον πόλεµο
• Η πρόσβαση στα γεγονότα περιορίζει τον πόλεµο – Όµως:
– Οι πολιτικοί λόγοι αποδοχής του πολέµου ?
– Η πρόσβαση καταργεί τη λογοκρισία ?
– Τα ΜΜΕ παύουν να βλέπουν µε (θετική) προκατάληψη τον πόλεµο ?

Όψεις της συνεργασίας

στρατού - ΜΜΕ
• Κατά βάθος η σχέση στρατού – ΜΜΕ είναι συνεργατική
– Οι δηµοσιογράφοι στρατεύονται µόνοι τους («τα δικά µας παιδιά»)
– Κατά κανόνα υποστηρίζουν τη χώρα τους
• ΗΠΑ, Αύγουστος – Νοέµβριος 2002
• Τα ευρήµατα της Lehman
• Η φροντίδα για το ηθικό: Μόνοι νεκροί οι νεκροί του
αντιπάλου
• Τα ΜΜΕ δηµιουργούν την «αίσθηση της αλήθειας» αλλά
δεν λένε όλη την αλήθεια
– Ο στρατός φοβάται για το ηθικό
– Τα ΜΜΕ φοβούνται «απώλεια πελατείας»
– Το παράδειγµα της Κορέας: Οι δηµοσιογράφοι απολογούνται
(ήσαν λιγότερο πατριώτες?)
• ∆ιαρκής µείωση της χρονικής απόστασης µάχη – θέαµα
• ∆ες και πίστεψε? Οι εικόνες γίνονται πιο δυνατές
 ΜΜΕ – Στρατός, διαφορά
νοοτροπίας

Ο στρατός σέβεται • Αξίες των ΜΜΕ

• Εξουσία • Μίσος για την εξουσία

• Τάξη • Η αταξία φέρνει ειδήσεις
• Ιεραρχία • Ανατροπή της ιεραρχίας, έχει ενδιαφέρον
• Συνεργασία • Ανταγωνισµός
• Οµαδική εργασία • Ατοµικισµός
• Παράδοση • Άλλο η ιστορία – άλλο η ειδήσεις
• Συλλογικότητα • Ο δυνατός υπερισχύει
• Θεσµούς • Ανθρώπινο ενδιαφέρον

Ο έλεγχος της ενηµέρωσης

«Το µάθηµα του Βιετνάµ»

• Στρατός πληροφόρησης µέσα στο στρατό των ΗΠΑ

(Chomsky & Hermann)
• Έλεγχος της πρόσβασης στα πεδία των µαχών
• Λογοκρισία αλλά και Υπερπληροφόρηση,
– Ελεγχόµενη ενηµέρωση (Pool Systems: Πόλεµος του
Κόλπου και Γιουγκοσλαβία)
– Έλεγχος των δηµοσιογράφων (ενσωµατωµένοι)
• ∆ιαχείριση του CNN Effect & 24/7:
• Από την προπαγάνδα στη διαχείριση της
πρόσληψης
 Μορφές δηµοσιογραφικής
κάλυψης του πολέµου

• ∆ηµοσιογραφία του γυλιού (Pack Journalism)

(Α’ΠΠ & Β’ ΠΠ)
• Αλεξιπτωτική δηµοσιογραφία (Parachute
Journalism) (Πόλεµος του Βιετνάµ)
• ∆ηµοσιογραφία της στέγης (Rooftop Journalism)
• (Πόλεµος του Κόλπου 1991)
• Ενσωµατωµένη δηµοσιογραφία (Embedded
Journalism) (Πόλεµος του Ιράκ, 2003)

Ερωτήσεις ?
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ
ΤΜΗΜΑ ΕΜΜΕ

ΕΞΟΥΣΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α

Η προπαγάνδα στον Β’ Π.Π.
Καθηγητής Γιώργος Πλειός

Η ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΣΤΟ Β’ Π.Π.

Γενικά χαρακτηριστικά, 1

Ο πόλεµος µαθεύτηκε από τα ΜΜΕ –

εφηµερίδες!
ραδιόφωνο και εφηµερίδες!
Η Ευρώπη κατακτήθηκε – η προπαγάνδα
γίνεται σηµαντική
BBC
BBC:: Αληθινές ιστορίες
Σχεδιασµένες ψυχολογικές επιχειρήσεις
 Η ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΣΤΟ Β’ Π.Π.
Γενικά χαρακτηριστικά, 2
Καταλυτική παρουσία του κράτους στις επικοινωνίες
Λογοκρισία (προληπτική και κατασταλτική)
Έλεγχος και των διαπροσωπικών επικοινωνιών
Όχι τόσο να ενηµερώσει όσο να επηρεάσει το
ακροατήριο για συµµετοχή στην επιτυχή έκβαση του
πολέµου
Χρήση όλων των διαθέσιµων µέσων επικοινωνίας και
θεσµικών πόρων
Κατίσχυση των ψυχολογικών επιχειρήσεων έναντι
πολιτικών, οικονοµικών και πολιτιστικών µέσων
επιχειρήσεων:
Κύριες στρατηγικές των ψυχολογικών επιχειρήσεων:
– Παραδοθείτε ή πεθαίνετε - Γλιτώστε για χάρη σας
– Οι ηγέτες σας εκµεταλλεύονται (π.χ. sexprop)
– Η φύση του καθεστώτος

Η ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΣΤΟ Β’ Π.Π.

Η στρατηγική του άξονα 1
Κύριες ιδέες των
Γερµανών και Ιταλών
στο εσωτερικό
– Η αναβίωση της δόξας του
παρελθόντος (όλοι)
– Η αποκατάσταση των αδικιών
του Α’ Π.Π. και η νίκη κατά
της ιµπεριαλιστικής Μ.
Βρετανίας (ιδιαίτερα στη
Γερµανία)
– Η καταπολέµηση των
υπεύθυνων για τα υπαρκτά ή
πιθανά δεινά του λαού
(κοµµουνισµός και εβραίοι-
εβραίοι-
Γερµανία)
 Η ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΣΤΟ Β’ Π.Π.
Η στρατηγική του άξονα 2
Κύριες ιδέες των
Γερµανών και Ιταλών
στο εξωτερικό (προς
συµµάχους)
– Η υπόθαλψη των
διαφορών µεταξύ των
συµµάχων
– Η καλλιέργεια του
φόβου - Ο µύθος του
αήττητου στρατού

Η ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΣΤΟ Β’ Π.Π.

Η στρατηγική των συµµάχων, 1
εσωτερικό:
Κύριες ιδέες των συµµάχων στο εσωτερικό:
– Η προάσπιση του εθνικού κράτους – πατρίδας (κυρίως στην
ΕΣΣ∆)
– Η προάσπιση της δηµοκρατίας (κυρίως σε Μ. Βρετανία, Γαλλία,
ΗΠΑ κ.λπ.)
– Η νίκη κατά της βαρβαρότητας (όλοι)
 Η ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΣΤΟ Β’ Π.Π.
Η στρατηγική των συµµάχων, 1
Ο πόλεµος µαθεύτηκε από τα ΜΜΕ –
εφηµερίδες!
ραδιόφωνο και εφηµερίδες!
Ή Ευρώπη κατακτήθηκε, η προπαγάνδα
γίνεται σηµαντική
BBC:: Αληθινές ιστορίες
BBC
Σχεδιασµένες ψυχολογικές επιχειρήσεις
«Ο υπόδουλος κόσµος εναντίον του
ελεύθερου» (δηµοκρατία εναντίον
φασισµού – ναζισµού)
Παράδοση άνευ όρων
Πολιτική εκπαίδευση του πληθυσµού

Σκοποί της προπαγάνδας και

οµάδες στόχοι
Η οικονοµική στήριξη του
πολέµου
– Η εξασφάλιση της βιοµηχανικής
παραγωγής
– Οικονοµική ενίσχυση του
πολέµου
Πολιτική καταδίκη του εχθρού
και της ιδεολογίας του
Αποτροπή συνθηκών για
κατασκοπεία
Πύκνωση των τάξεων του
στρατού
 Η ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΣΤΟ Β’ Π.Π.
Η στρατηγική των συµµάχων

Κύριες ιδέες των

συµµάχων στο
εξωτερικό (χώρες του
άξονα)::
άξονα)
– Η φύση του ναζιστικού
καθεστώτος
– ∆ηµιουργία φόβου
– Η εκµετάλλευση των
πολιτών από τους
ιθύνοντες του
ναζιστικού καθεστώτος

Ερωτήσεις ?
 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ
ΤΜΗΜΑ ΕΜΜΕ
ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΚΑΙ ΕΞΟΥΣΙΑ

Θέµα της διάλεξης:

Οι ψυχολογικές επιχειρήσεις (Psyops)
Καθηγητής Γιώργος Πλειός

Η εξέλιξη της ορολογίας

• Προπαγάνδα της µάχης (Combat propaganda)
• Πολιτικός/ειρηνικός πόλεµος (Political Warfare)
• Ψυχολογικός πόλεµος (Psychological Warfare -
PsyWar)
• Ψυχολογικές επιχειρήσεις (Psychological
Operations -Psyops)
• Πληροφοριακή υποστήριξη (Information
Support)
• Πληροφοριακές Επιχειρήσεις ή Πληροφοριακός
Πόλεµος (Information Operations - Information
Warfare)
∆ιαρκής διεύρυνση
του κύκλου – όχι
απλά µετονοµασία
 Τι είναι οι Ψυχολογικές Επιχειρήσεις ((Psyops)
Psyops) ή
Πληροφοριακές επιχειρήσεις / πόλεµος

• «Επιχειρήσεις που αποσκοπούν στη

µεταβίβαση πληροφοριών και κριτηρίων σε
ξένα ακροατήρια, προκείµενου να
επηρεαστούν τα συναισθήµατα, τα κίνητρα,
οι συλλογισµοί και τελικά η συµπεριφορά
ξένων κυβερνήσεων, οργανισµών, οµάδων
και ατόµων»
Joint Pub 3-53

Ο ορισµός του ΝΑΤΟ

• «Σχεδιασµένες ψυχολογικές δραστηριότητες σε περίοδο ειρήνης ή
πολέµου, οι οποίες απευθύνονται προς εχθρικά, φιλικά και ουδέτερα
ακροατήρια µε σκοπό να επηρεαστούν οι στάσεις και οι
συµπεριφορές τους που επηρεάζουν την επίτευξη των πολιτικών ή
στρατιωτικών σκοπών»

• Πληροφοριακές επιχειρήσεις: Κατεύθυνση

ΧΩΡΑ

Εχθρική Ουδέτερη Φιλική

Πολίτες
Κυβερνήσεις
 Μορφές Ψυχολογικού Πολέµου/
Πολέµου/PSY
PSYWAR
WAR
• Μαύρες (κρυφές): αποκρύπτεται η πηγή και οι
πραγµατικοί στόχοι (π.χ. συνέντευξη
«νοσοκόµας» στην «Καταιγίδα της Ερήµου»)
Συνήθως πραγµατοποιούνται από µυστικές υπηρεσίες

• Λευκές (εµφανείς): Η πηγή αποκαλύπτει την

ταυτότητα και τους στόχους της (π.χ. «Ράδιο
Μόσχα»)
Πραγµατοποιούνται από µυστικές ή µεικτές υπηρεσίες

• Γκρίζα: ή πηγή είναι άγνωστη, οι σκοποί δεν

είναι σαφείς (π.χ. Ράδιο Ελευθερία)

Στρατηγικές των Ψυχολογικών

επιχειρήσεων
• 1ος & 2ος Π.Π.:
– Παραδοθείτε ή πεθαίνετε
• Οι ηγέτες σας εκµεταλλεύονται (π.χ. sexprop)
• Γλιτώστε για χάρη σας
• ’90:
– Αναβίωση των Ψυχολογικών Επιχειρήσεων
– Παραδοθείτε ή πεθαίνετε

+
– Ιδεολογική δαιµονοποίηση του αρχηγού του κράτους

• Οι κρυφές PSYOPS του 1991 γίνονται ανοικτές το

2003
Στρατηγικές Ψυχολογικών επιχειρήσεων Α’ ΠΠ
– Εφευρίσκονται τα φυλλάδια (‘bullshit bombs’)
– Εστίαση στις συνέπειες (Παραδοθείτε ή πεθαίνετε)
– Εστίαση στην ανισότητα - Οι ηγέτες σας εκµεταλλεύονται
Μια θέση κάτω απ’ τον ήλιο

Στρατηγικές Ψυχολογικών επιχειρήσεων - Β’ΠΠ

• Εστίαση στις
συνέπειες
(«Παραδοθείτε ή
πεθαίνετε»)
• «Σκοτώστε
περισσότερους
αντιπάλους»
• Εστίαση στην
ανισότητα (Οι
ηγέτες σας
εκµεταλλεύονται)
• Σεξουαλική
προπαγάνδα
 Στρατηγικές Ψυχολογικών επιχειρήσεων – ’90/1

• Αναβίωση των Ψυχολογικών

Επιχειρήσεων (είχαν µειωθεί από το
Βιετνάµ και µετά)
– 29 εκατ. φυλλάδια στον πόλεµο του Κόλπου (Ι)

– 103 εκατ. στον πόλεµο του Κοσόβου

– 2, 4 εκατ. φυλλάδια στον Πόλεµο του Ιράκ (ΙΙ)

– 480.000 φυλλάδια στο νότιο Ιράκ (ζώνη

απαγόρευσης πτήσεων) µε πληροφορίες
για τις συχνότητες του ραδιοφώνου των
αµερικανικών ενόπλων δυνάµεων

Στρατηγικές Ψυχολογικών επιχειρήσεων – ’90 /2

• Εστίαση στις συνέπειες (Παραδοθείτε ή πεθαίνετε)

– Στον Πόλεµο του Κόλπου (Ι) παραδόθηκε το 44% του ιρακινού στρατού (60.000 – 80.000)

Είστε παγιδευµένοι!
 Στρατηγικές Ψυχολογικών επιχειρήσεων – ’90 /3

• Ιδεολογική δαινοµονοποίηση
του ηγέτη ως δικτάτορα –
επίκληση αναµνήσεων του
Β’ Π.Π.

Ο Osama bin Laden γελάει µαζί σας καθώς

δεν ξέρετε ότι σας έστειλε στο θάνατο

• Οι κρυφές PSYOPS του 1991 Πόλεµος και θυσίες για σένα, καλά λεφτά γι’
γίνονται ανοικτές το 2003 αυτόν , την οικογένεια και τους φίλους του

Στρατηγικές Ψυχολογικών επιχειρήσεων – ’90 /3

• «Συµπάθεια» στο λαό – τα

εθνικά συµφέροντα
 Ερωτήσεις ?

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ
ΤΜΗΜΑ ΕΜΜΕ
ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΚΑΙ ΕΞΟΥΣΙΑ
Θέµα της διάλεξης:
Ο Ψυχρός Πόλεµος και τα ΜΜΕ
Καθηγητής Γιώργος Πλειός
 Η έναρξη του ψυχρού πολέµου

• Η συνθήκη της Γιάλτας

• Οι οικονοµικοί και πολιτικοί φόβοι της
ΕΣΣ∆
• Οι οικονοµικοί και πολιτικοί φόβοι των
ΗΠΑ
• Ο ελληνικός εµφύλιος
• Η οµιλία Τρούµαν

Οµιλία Τρούµαν στο Κογκρέσο των

ΗΠΑ (για την «ελληνική υπόθεση»)
• “At the present moment in the world history there is
a conflict between two ways of life. One way of life is
based upon the will of the majority, free institutions,
representative government, free elections, guarantees
of individual liberty, freedom of speech and religion,
and freedom from political oppression. The second
way of life is based upon the imposition of the will of
a minority upon a majority, upon control, by a
minority, of the press and other means of
communication, and upon terror and oppression.
It is the policy of the United States to give support
to free people who are attempting to resist
subjugation by armed minorities or outside forces”
i.e. Draft 3/4/47
 Ο ψυχρός πόλεµος – Γενικά,
Γενικά, 1
• Χρονική περίοδος: 1949 (αποκλεισµός του Βερολίνου) – 1989
• Φάσεις:
1949 – ’60
∆εκαετία 1970
1979 -1989
• Κύρια στρατόπεδα:
– HΠΑ και σύµµαχοι (ΝΑΤΟ, 1949)
– ΕΣΣ∆ και σύµµαχοι (Σύµφωνο Βαρσοβίας, 1953)

Ο ψυχρός πόλεµος – Γενικά,

Γενικά, 2

• Ορολογία
– Προετοιµασία για «θερµή» (µε πυρηνικά και
ατοµικά όπλα) σύγκρουση, που δεν
πραγµατοποιήθηκε ποτέ
• Άσκηση ήπιας πολιτικής, οικονοµικής και στρατιωτικής
δύναµης ή
• Άσκηση σκληρής πολιτιστικής δύναµης
– Εναλλακτική ορολογία: «Ολοκληρωτικός ψυχρός
πόλεµος» (total cold war) – πόλεµος της
προπαγάνδας (πρόεδρ. Eisenhower)
• Μεγαλύτερη κρίση:
– Η «πυραυλική κρίση» στην Κούβα, 1962
 Ο ψυχρός πόλεµος – Γενικά
Γενικά,, 3
• Κύριες µορφές του ψυχρού
πολέµου:
1. Ο ανταγωνισµός των
εξοπλισµών (οικονοµική
εξόντωση αντιπάλου και
στρατηγικά πλεονεκτήµατα)
2. Ο ιδεολογικός πόλεµος
(προπαγάνδα) – χρήση των
ΜΜΕ
• Κύρια υπηρεσία προπαγάνδας
στις ΗΠΑ: USIA
• 1969: 450 κρατικές υπηρεσίες
προπαγάνδας στις ΗΠΑ
3. Η κατασκοπεία – αντικατασκοπία
• Εξυπηρετεί τις άλλες δυο

Η εξέλιξη της στρατηγικής της

προπαγάνδας

1945 – 1955: φόβος και καταστολή

1955 – 1979: επίθεση φιλίας και

ιδεολογική διείσδυση

1979 – 1989: Η ιδεολογία υποχωρεί –

τελική αναµέτρηση
1945 – 1955:
1955: φόβος και καταστολή
Η απειλή του πυρηνικού πολέµου – Προπαγάνδα
στραµµένη κυρίως στο εσωτερικό:
∆ιώξεις (Μακαρθισµός – γκουλάγκ)
Επιτροπή αντιαµερικανικών ενεργειών: Επικέντρωση τον
κινηµατογράφο
Η κληρονοµιά του «κώδικα Χέϊζ»
Η αντιµετώπιση των λογοτεχνών
Ο Μακάρθι και ο Ντάσιελ Χάµετ
Σάϊλας Ντίµπερµαν

Θεσµικός έλεγχος πολιτιστικής παραγωγής & δηµιουργών

Μακαρθισµός +
Κρατική παραγγελία προπαγανδιστικών ταινιών στις ΗΠΑ –
«Σοσιαλιστικός ρεαλισµός» στην ΕΣΣ∆
Καλλιέργεια φόβου και των δηµιουργών
Σταδιακά χαλαρώνει: Το παράδειγµα των 2 Γερµανιών

1955 – 1979:
1979: Επίθεση φιλίας και
ιδεολογική διείσδυση
Στραµµένη κυρίως προς το εξωτερικό
∆ιαφήµιση» του καταναλωτισµού & της δηµοκρατίας / ή
των σοσιαλιστικών αξιών
Μέσα
Πολιτιστική και δηµόσια διπλωµατία
Προπαγάνδα µέσω ΜΜΕ (Radio Liberty, Radio Free Europe,
Radio Free Asia, Radio & TV Marti, Radio Moscow, Radio Sofia..)
Σταδιακή φιλελευθεροποίηση και έµµεσος
(ιδεολογικός) έλεγχος
Το «µοντέλο της προπαγάνδας»(Herman & Chomsky)
Προπαγάνδα του επίσηµου δόγµατος
«Πάλη κατά του κοµµουνιστικού κινδύνου» (ΗΠΑ) ή
«Πάλη υπέρ της ειρήνης» (ΕΣΣ∆)
 1979 – 1989: Η ιδεολογία
υποχωρεί - τελική αναµέτρηση
• Η κρίση του υπαρκτού σοσιαλισµού – ιδεολογική κατάρρευση
– Η οικονοµική κρίση (ιδιαίτερα Πολωνία – Ρουµανία)
– Η πολιτική κρίση (Αλληλεγγύη – Γιαρουζέλσκι, Αφγανιστάν)
– Καταναλωτισµός, Εξατοµίκευση, τεχνολογία: Εξάντληση της
προωθητικής ισχύος του «υπαρκτού σοσιαλισµού»
• Η αλλαγή στο δυτικό κόσµο – ιδεολογική αναστροφή
– Νέα τεχνολογία – νέα οικονοµία – νέα πολιτική
– Μια νέα καταναλωτική κοινωνία αναδύεται καπιταλισµού
– Κρίση του ‘κοινωνικού κράτους’
– Εξατοµίκευση
• Εξάντληση των παλιών ιδεών και ΜΜΕ
• Επιθετική συµπεριφορά ΗΠΑ αλλά και ΕΣΣ∆
Σύγκρουση χωρίς ιδεολογία
Επιστροφή στις ρίζες (του ’40 & ’50)

Μέσα

Παραδείγματα

Αποτελέσματα
 Τα µέσα της ψυχροπολεµικής
προπαγάνδας

• Πολιτιστική και δηµόσια διπλωµατία

– Ιδρύµατα και οργανώσεις (π.χ. αµερικανικές
ενώσεις, σοβιετικοί κ.ά. σύνδεσµοι, Fulbright,
Rockefeller, Puskin, κ.ά.)
– Φοιτητικές και επιστηµονικές ανταλλαγές
– Αθλητικές διοργανώσεις (π.χ. Ολυµπιακοί
αγώνες)
– Καλλιτεχνικές ανταλλαγές (π.χ. Beatles)

Χρήση των MME - Ραδιόφωνο, 1

• Ραδιοφωνικοί (κυρίως) και TV σταθµοί- ∆ύση
Φωνή της Αµερικής (Voice of America, 1942)
Εξέπεµπε από τις Φιλιππίνες, την Οκινάβα (Ιαπωνία), το Μόναχο
και τις ελληνικές ακτές. Το 1948 η κυβέρνηση των ΗΠΑ έδωσε
στο σταθµό 10.000. 000 δολάρια. Για τους ίδιους σκοπούς
χρησιµοποιείται και το BBC
Ράδιο Ελεύθερη Ευρώπη (Radio Free Europe, 1953) – Ανατολική
Ευρώπη
Ράδιο Ελευθερία (Radio Liberty, 1954) Ανατολική Ευρώπη
Οι δυο σταθµοί έλαβαν κατά το 1953 χρηµατοδότηση 30.000.000
δολαρίων από την αµερικανική κυβέρνηση. Σκοπός τους ήταν
κυρίως η διάδοση «µαύρης προπαγάνδας». Αυτή θεωρήθηκε
αποτελεσµατική επειδή διέδιδε «φήµες και σκάνδαλα» χωρίς να
συνδέεται και να δυσφηµίζεται η αµερικανική κυβέρνηση
Ράδιο Ελεύθερη Ουγγαρία
Ράδιο Ελεύθερη Ασία (Radio Free Asia) – Βόρεια Κορέα & Κίνα
Ράδιο (και TV) Marti, 1981 – Κούβα
Χρήση των MME – Ραδιόφωνο, 2

• Ραδιοφωνικοί σταθµοί - Χώρες του συµφώνου

της Βαρσοβίας, διεθνείς εκποµπές
Ράδιο Μόσχα
Ράδιο Σόφια
Ράδιο Τίρανα (Η Αλβανία έχει αποχωρήσει από το
σύµφωνο το 1962 και «διαγράφεται» το 1968)

• Ο πόλεµος των ερτζιανών

– Οι βάσεις στην Πορτογαλία και Πολωνία
– Οι δαπάνες

Η αποτελεσµατικότητα της
ραδιοφωνικής προπαγάνδας
Ως αποτέλεσµα της ήπιας στρατηγικής (πολιτιστική
διπλωµατία) έναντι των χωρών του υπαρκτού
σοσιαλισµού, η Τσεχοσλοβακία λ.χ. ήταν µια χώρα µαζικής
ακρόασης των σταθµών ΡΕΕ και ΡΕ.
Υπολογίζεται ότι το 1967, 51% του πληθυσµού άκουγε το
σταθµό ΡΕΕ
Μετά τις µεταρρυθµίσεις που επέφερε η «Άνοιξη της
Πράγας» η ακροαµατικότητα του ΡΕΕ µειώθηκε στο 37%.
Οι ακροατές προτιµούσαν τους εθνικούς τους σταθµούς.
Μετά τη σοβιετική εισβολή στη χώρα και την περιστολή
των ελευθεριών που είχαν θεσπισθεί, η ακροαµατικότητα
του σταθµού αυξήθηκε σηµαντικά στο 76%
 Κινηµατογράφος
Σηµαντικό µέσο αντικοµουνιστικής προπαγάνδας
Η κυβέρνηση των ΗΠΑ ασκεί πίεση σε άτοµα και
επιχειρήσεις του Hollywood να αποδείξουν την πίστη
τους στην αµερικανική δηµοκρατία και να
δηµιουργήσουν αντικοµουνιστικές ταινίες
Κυβερνητικές υπηρεσίες χρηµατοδότησαν την
παραγωγή πολυάριθµων ταινιών που δραµατοποίησαν
την κοµµουνιστική απειλή
Το υπουργείο άµυνας έγινε πολύ ενεργό στην
παραγωγή ταινιών αντικοµουνιστικής προπαγάνδας
Μερικές από τις ταινίες που παρήχθησαν µε την
πίεση ή τη βοήθεια κυβερνητικών υπηρεσιών :

Red Nightmare (1955-1956)

Anarchy U.S.A. (1966)
The Atom and Eve
Atomic Attack (196-?)
Communists on Campus (1970)
The Atomic Cafe (1982)

Άλλες προπαγανδιστικές ταινίες

Kennedy's Cold War: Keeping the Commies Covered (1963)
Mao's Little Red Video
A New Look at the H-bomb (H-bomb and Other Smash Hits)
Public Shelter
The Truth About Communism (1960's)
Doctor Strangelove: How I Learned to Stop Worrying and Love the
Bomb (1964)
Strangelove Revisited: How We Were Taught to Stop Worrying
Yankee Go Home: Communist Propaganda (1985)
You Can Beat the A-bomb (1950)
One Plane, One Bomb (1954)
Warning Red (1956)
The House in the Middle (1954)
 ταινίες:
Μεταγενέστερες αντικοµουνιστικές ταινίες:

Πολλές από τις ταινίες της σειράς J. Βond:

Ρώσοι και άλλοι ανατολικοί = «κακοί»

Όλες οι ταινίες Rambo

Η ταινία Rocky IV

Οι ταινίες κινουµένων σχεδίων «Rocky και

Bullwinkle», που παρουσιάζουν τους
Ρώσους ως «κακούς»

Κινηµατογράφος::
Κινηµατογράφος
Η σοβιετική πρακτική
1979 – 1989: O
«∆εύτερος Ψυχρός
Πόλεµος»

Οι σοβιετικοί µιµούνται
καθυστερηµένα τους
αµερικανούς της
πρώτης περιόδου της
ψυχροπολεµικής
προπαγάνδας (π.χ. «Τα
σύνορα της ΕΣΣ∆ είναι
απαραβίαστα)
 Λογοτεχνία- ΗΠΑ,
Λογοτεχνία- ΗΠΑ, 1

Πολλές δραµατοποιήσεις
«κατάληψης» των ΗΠΑ από την
ΕΣΣ∆ πραγµατοποιήθηκαν σε
δοκίµια και κόµικς. Μια από τις
πιο γνωστές είναι το "Is this
Tomorrow" , που δείχνει τους
Ρώσους να κατακτούν και να
υποδουλώνουν την Αµερική
(έγχρωµο κόµικ 52 σελίδων, που
δηµοσιεύθηκε το 1947 από τη
Catechetical Guild Educational
Society of St. Paul, Minnesota)

Λογοτεχνία – ΗΠΑ, 2
"You can trust the Communists (to be
Communist)"
∆ηµοσιεύθηκε από την were
Christian Anti-communist
Crusade (Schwarz) σε πάνω
από 1,000,000 αντίτυπα
Περιγράφει «από µέσα» τις
«αντιλήψεις» και «πρακτικές» των
κοµουνιστών στην προσπάθεια
να πετύχουν τους σκοπούς τους

Στη δεύτερη περίοδο εκδίδονται

έντυπα άµεσα ή έµµεσα από τις
προπαγανδιστικές υπηρεσίες (π.χ.
Specter)