Εισαγωγή στην πολιτική γεωγραφία: πολιτική και γεωγραφία

Πολιτική Γεωγραφία

Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο

Γ. Μαυρομμάτης

Γιατί ασχολούμαστε με την

πολιτική;
 Γιατί ασχολούμαστε ακόμα με την πολιτική και κατά επέκταση με
την πολιτική γεωγραφία;
 Μήπως θα ήταν καλύτερο το αντικείμενο αυτό να μη διδασκόταν
στο πρόγραμμα μαθημάτων;
 Για ποιο λόγο, και ιδιαίτερα σε αυτή τη συγκεκριμένη χώρα, να
«χάνουμε τον καιρό μας» με την πολιτική; (Μια ιδιαιτερότητα η
πολιτική επιστήμη ξεκινά από την πόλη στην οποία ζούμε).
 Η κρίση του πολιτικού μας συστήματος ή η ηθική κρίση της
κοινωνίας μας; Η ευθύνη των πολιτικών ή ευθύνη των πολιτών;
 Και ένα γενικότερο φιλοσοφικό ερώτημα: Μπορεί να υπάρξει
πολιτική σε εποχές μνημονίου και δημοσιονομικής πειθαρχίας;
 Η έννοια της «μεταπολιτικής» υπό το πρίσμα της ιδεολογικής
κυριαρχίας της νέο-φιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης.
 H έννοια της μεταπολιτικής σε ένα περιβάλλον κρίσης χρέους
 Η έννοια της μεταπολιτικής σε ένα περιβάλλον που έχει ξεπεράσει
το δίπολο μνημόνιο-αντιμνημόνιο
 Πως φαντάζουν αυτά τώρα;

Πολιτική ή πολιτική
 Τι είναι η πολιτική γεια σας; Τι σας έρχεται στο μυαλό όταν ακούτε
τη λέξη πολιτική;
 Η Πολιτική με κεφαλαίο Π μπορεί να είναι τελείως ξεπερασμένη σε
ορισμένες περιπτώσεις αλλά η πολιτική με μικρό π, ως οι σχέσεις
των ανθρώπων, είναι αναπόσπαστο μέρος της ζωής μας. Τα πάντα
είναι πολιτική.
 Σε αυτό το μάθημα δεν θα προσπαθήσω να «προσηλυτίσω»
πολιτικά κανέναν, θα προσπαθήσω να μην υποστηρίξω καμία θέση
που να σχετίζεται με την πολιτική ή πολιτική οικονομία.
 Είτε πιστεύεται στην οικονομία της αγοράς είτε στο ρόλο του
κράτους στην οικονομία, τα πράγματα θα παρουσιαστούν με έναν
ουδέτερο τρόπο
 Αν υπάρχει ουδετερότητα στην αναπαράσταση.
Βουλευτικές Εκλογές Μάιου και Επαναληπτικές εκλογές
Ιουνίου 2012 (δημιουργία ξανά και Δράση μαζί)

Αλλά και ‘παλαιές’ μυθολογίες

H πολιτική ως υπόθεση ηλικίας: «απόσυρση»
korbin
Αλλά και από την άλλη
 Τι ακριβώς είναι η πολιτική
γεωγραφία;
 Πρώτη χρήση του όρου από τον Γάλλο φιλόσοφο Turgot το 1750. Το 1897
εκδίδεται το βιβλίο του F. Ratzel με τίτλο «Πολιτική Γεωγραφία»
 Πρώτη εμφάνιση στοιχείων πολιτικής γεωγραφίας από τον Αριστοτέλη στα
«Πολιτικά»: «Κατά αρχή πρέπει να αναλογιστούμε τον πληθυσμό και το
έδαφος.…. Όσο μικρότερος ο πληθυσμός τόσο πιο διαχειρίσιμος. Το έδαφος
πρέπει να αρκετά μεγάλο ώστε να μπορεί να προσδίδει στους πολίτες τη
δυνατότητα να ζουν και να υπάρχει χρόνος για ψυχαγωγία. Η πόλη πρέπει
να είναι σε κεντρικό σημείο. Η επικοινωνία με τη θάλασσα είναι ευεργετική
για οικονομικούς και στρατιωτικούς λόγους; Αλλά τα ηθικά αποτελέσματα
του θαλάσσιου εμπορίου είναι κακά. Εάν η πόλη έχει λιμάνι αυτό θα πρέπει
να είναι σε κάποια απόσταση από την πόλη» (ελεύθερη μετάφραση)
 Αλλά και πάλι τι εννοούμε με τον όρο πολιτική γεωγραφία; Και ίσως
σημαντικότερα τι ακριβώς σημαίνει πολιτική; Είσαστε φοιτητές γεωγραφίας
οπότε μάλλον θα ξέρετε τι σημαίνει γεωγραφία.

αρχαία ελληνική γραμματεία

 Πλάτων ή η «ορθή πολιτεία» ή
αλλιώς Καλλίπολης
 Η «ορθή πολιτεία» ως «κλειστή» πολιτεία, η αριστοκρατία του
Πλάτωνα και η απέχθεια του για τη «θεατροκρατία»
 Ο άνθρωπος δεν είναι αυτάρκης γι αυτό και οργανώνεται σε
πολιτείες για τον καταμερισμό των έργων και την κάλυψη των
αναγκών του
 Σκοπός της πολιτείας είναι η ευδαιμονία του ανθρώπου μέσα από
την χειραγώγηση του ανθρώπου στην αρετή (αρετοπλασία)
 Αρχές της «ορθής πολιτείας» η δικαιοσύνη και η αλληλεγγύη
(ενότητα).
 Η Καλλίπολης έχει κάλος γιατί ενέχει τις παραπάνω αρετές
 Προς χάριν της ενότητας δεν μπορεί να υπάρχει δουλεία ούτε
ανισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών
 Η κοινωνία χωρίζεται σε φύλακες και την ευρύτερη κοινωνία. Οι
φύλακες δεν έχουν οικογένεια και ιδιοκτησία και υποβάλλονται
συνεχώς σε συνεχή εκπαίδευση. Οι φύλακες ως φορείς της
πολιτικής εξουσίας. Ορθή διαχείριση της εξουσίας και όχι απόλαυση
των αγαθών της ζωής. Από την κάστα των φυλάκων προέρχονται
οι «φιλόσοφοι-βασιλιάδεςς».

Αριστοτέλης ή η πολιτική ως το
πλάσιμο χαρακτήρα
 Ο Αριστοτέλης ως ο πατέρας της πολιτικής επιστήμης και της συγκριτικής πολιτικής
 «τα αξιώματα πρέπει να ισοδυναμούν με βάρος και όχι με πηγή κέρδους»
 Η οικογένεια, το χωριό, το κράτος. Το κράτος είναι φυσικό αφού καλύπτει τις βασικές
ανάγκες τους ανθρώπου.
 «Ο άνθρωπος είναι πολιτικό ζώο», «αυτός ο οποίος δεν ζει σε κοινωνία είναι είτε
κτήνος είτε θεός»
 Η δουλεία είναι φυσική όπως και η ανισότητα στις σχέσεις μεταξύ ανδρών και
γυναικών.
 Η έννοια της οικονομίας ως η διαχείριση των ελεύθερων ατόμων, δούλων, της
γυναίκας και των παιδιών.
 «Ο απώτερος σκοπός της πολιτείας είναι η καλή ζωή», «το πραγματικό αντικείμενο
του κράτους είναι η αρετή», «το ανώτατο αγαθό». Η πολιτεία δημιουργεί το πλαίσιο
προκειμένου το άτομο να βιώσει την ευδαιμονία και να μετατρέψει τη ζωή σε βίο
(ηθική ζωή)
 Οι άνθρωποι πρέπει να γαλουχηθούν σε μια αγαθή κοινωνία για να εξασφαλίσουν την
ευδαιμονία. Πως μπορεί να παραχθούν καλοί πολίτες και καλοί πολιτικοί οι οποίοι θα
δημιουργήσουν καλούς πολίτες; Πως η πολιτεία θα δημιουργήσει αγαθό χαρακτήρα. Η
ευδαιμονία είναι αποτέλεσμα αρετής την οποία διδάσκει η πολιτεία (και την οποία
επίσης ανταμείβει)
 Η μελέτη των συνταγμάτων ως η ραχοκοκαλιά της πολιτείας
Από την πόλη στην Κοσμόπολη
 Από τα κλειστά συστήματα στα ανοικτά
 Διογένης ο Σίνωπας «είμαι πολίτης του κόσμου»
 Οι κυνικοί και η φυσική ζωή ενάντια στη
συμβατότητα της κοινωνίας ως ψήγματα
κοσμοπολιτισμού
 Οι στωικοί και ο κόσμος ως πόλη αλλά και από τις
πόλεις-κράτη στις αυτοκρατορίες. Χρύσιππος,
βοηθήστε τους ανθρώπους δίπλα σας με τον
καλύτερο τρόπο και έτσι βοηθάτε τον κόσμο. “Act
locally, think globally”.
 Οι υποχρεώσεις μας απέναντι στην κοσμόπολη και
όχι μόνο στην πόλη μας.
 Πως περιπλέκει τα πράγματα η κοσμοπολιτική
δημοκρατία; Δεν το είχαν σκεφτεί αυτό οι
προηγούμενοι;

Ανακεφαλαίωση: Πόλη, πολιτεία,

πολιτική
 Είναι πολιτική μόνο τα κράτη, τα πολιτεύματα, οι πολιτείες και τα συντάγματα; Και οι
αρχαίοι ήτανε κρατιστές
 Ετυμολογικά ή λέξη πολιτική προέρχεται από την πόλη
 Η πόλη έχει έναν διττό ορισμό: τα κτίρια και το κτιστό περιβάλλον αλλά και οι σχέσεις
μεταξύ των ανθρώπων
 Η πολιτική ως οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων, πολιτική ως ανθρώπινες σχέσεις
 Οι σχέσεις μεταξύ όλων των ανθρώπων ή μεταξύ μόνο των ελεύθερων πολιτών; Είναι
πολιτική οι σχέσεις μεταξύ των πολιτών, των μετοίκων και των δούλων; Η ακόμα και
οι σχέσεις μεταξύ των ανδρών και των γυναικών;
 Ας αφήσουμε όμως πίσω την αρχαία ελληνική φιλοσοφία και ας ασχοληθούμε με την
πολιτική γεωγραφία
 Τι είναι τελικά η πολιτική; Είναι ακόμα κάτι το οποίο μας διαφεύγει;
 Κλασσική πολιτική γεωγραφία
 Η κλασσική πολιτική γεωγραφία ασχολείται με τα
κράτη και οτιδήποτε σχετίζεται με αυτά (εκλογές,
πολιτικά κόμματα, κυβέρνηση, πολέμους,
εξωτερικές σχέσεις, δημόσια πολιτική κτλ.)
 Η προσέγγιση αυτή είναι σαν η πολιτική να
αποτελεί μια άλλη σφαίρα από την καθημερινή
ζωή, μια άλλη πραγματικότητα. Επίσης είναι σαν
το πολιτικό πεδίο να μπορεί να διαχωριστεί
απόλυτα από το οικονομικό, κοινωνικό,
πολιτιστικό κτλ.
 Επομένως από την μια μεριά έχουμε το πολιτικό
και από την άλλη τους ανθρώπους.
 Η πολιτική πέραν της ζωής
 Μήπως όλα είναι πολιτική; Με ποια έννοια;

Πολιτικός χάρτης
Είναι το έργο του Bob Morley πολιτικό ή απλώς πολιτιστικό; War (1976

τα λόγια από την ομιλία του Salassie στα ΗΕ το 1963)

Πολιτική και καθημερινότητα

 Η νέα πολιτική γεωγραφία
 Από την πολιτική σε μεγάλο Π στην πολιτική με μικρό π
 Η άτυπη πολιτική βρίσκεται παντού. Βρίσκεται στην οικογένεια, στο
γραφείο, στην επιχείρηση, στο πάρκο, στο δρόμο, στην παραλία,
στο πανεπιστήμιο, στα ψώνια, στον αθλητισμό κλπ.
 Είναι μέρος της ζωής μας και όχι εκτός της ζωής μας
 Η σφαίρα του πολιτικού δεν είναι εκτός του οικονομικού,
πολιτιστικού, κοινωνικού. Το κοινωνικό αλλά και το πολιτιστικό
είναι πολιτικό (σκεφτείτε το γκράφιτι αλλά παρακαλώ μην
μουτζουρώνεται την πόλη)
 Η πολιτική ως η εφαρμογή της δύναμης/ισχύς, όλες οι πολιτικές
σχέσεις ως χωρικές, η ισχύς στο χώρο
 Η πολιτική διαδραματίζεται σε χώρους και όχι σε μόνο σε χώρες
 Η νέα πολιτική γεωγραφία είναι πολύ κοντά στην πολιτισμική και
κοινωνική γεωγραφία
 Η ανάπτυξη της νέας πολιτικής γεωγραφίας προέκυψε μέσα από
εξελίξεις στην πολιτισμική και κοινωνική γεωγραφία

Από την αρχαία ελληνική

γραμματεία στο μέλλον
 Η πολιτική γεωγραφία και οι φιλόσοφοι: αρχικές προσεγγίσεις
πολιτικής (ηθικής) και γεωγραφίας. Πόλη-κοσμόπολη
 Κρατισμός και πολιτική γεωγραφία αλλά και Πολιτική με κεφαλαίο
Π
 Η νέα πολιτική γεωγραφία, από τα κράτη στους ανθρώπους,
σχέσεις ισχύος
 Η πολιτική γεωγραφία ως οι περίπλοκες σχέσεις μεταξύ πολιτικής
(με τη στενή και την ευρεία έννοια) και των διαφόρων κλιμάκων
 Από την άλλη πλευρά άμα η πολιτική είναι παντού τότε όλα είναι
και πολιτική γεωγραφία
 Μήπως η πολιτική γεωγραφία με αυτόν τον τρόπο χάνει το
αντικείμενο της; Μήπως περιλαμβάνει τα πάντα αλλά και τίποτα;
(Κλασσική) γεωπολιτική
και κριτική γεωπολιτική
Πολιτική γεωγραφία
Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο

Risk: γεωπολιτικά επιτραπέζια

παιχνίδια
Σύγχρονη γεωπολιτική σκακιέρα: νέος ψυχρός πόλεμος ή η
μη αναστρέψιμη πραγματικότητα των frenemies (friends
and enemies);
House of cards season 3
 Εισαγωγή
Σήμερα θα μιλήσουμε για τη γεωπολιτική.
Τα είναι η γεωπολιτική; Ποια είναι τα συστατικά της λέξης; Γαία και
πολιτική.
Η πολιτική της γαίας ή αλλιώς πως η γη επηρεάζει τα θέματα
πολιτικής/ισχύος/ δύναμης.
Στην παρούσα τα θέματα γεωπολιτικής σημαντικά στο δημόσιο λόγο
της Ελλάδας: ΑΟΖ και σεισμικές έρευνες υδρογονανθράκων. Ο ΤΑΡ
και η Ελλάδα του μέλλοντος ως ενεργειακός κόμβος κτλ. Αλλά και το
προσφυγικό θέμα ως θέμα γεωπολιτικής
Ο Κίσινγκερ και η γενικευμένη χρήση της έννοιας της γεωπολιτικής.
Πως η γεωπολιτική γίνεται συζήτηση καφενείου- από τη γεωπολιτική
στη γεω- συνομωσία.
ΑΟΖ- διακόσια ναυτικά μίλια από την ακτογραμμή υπάρχει
δυνατότητα έρευνας και εκμετάλλευσης εδαφικών & θαλάσσιων
πόρων και παραγωγής ενέργειας. Όταν οι ΑΟΖ δυο χωρών αλληλο-
εφάπτονται ορίζονται από κοινού.
Τώρα τα βλέπουμε και με το ΝΑΤΟ ή καλύτερα θα το δούμε στο
Αιγαίο
 Η γέννηση της γεωπολιτικής
Το πλαίσιο: η κλασσική γεωπολιτική ως διαμάχη μεταξύ
Αγγλίας και Γερμανίας και των εδαφών τους.
Στις αρχές του 20ο αιώνα, οι αυτοκρατορίες δεν
μπορούσαν να επεκταθούν σε άλλα εδάφη παρά μόνο
να κατακτήσουν εδάφη άλλων αυτοκρατοριών. Η
Βρετανική αυτοκρατορία όχι τόσο ισχυρή όσο στο
πρόσφατο παρελθόν.
Αυξημένος ανταγωνισμός μεταξύ των αυτοκρατοριών με
αποτέλεσμα τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο.
Τεχνολογικές αλλαγές: ατμομηχανές, τηλέγραφος,
πολυβόλα τουφέκια. Από τον έλεγχο των ακτών στην
κατοχή της ενδοχώρας. Μια νέα αποικιοκρατία.
1859, Δαρβίνος και η ‘Προέλευση των ειδών’, η
επιβίωση του δυνατότερου και η φυσική επιλογή. Οι
ιδέες του Δαρβίνου επηρεάζουν την πολιτική ζωή;

Πολιτικοί και άλλοι δαρβινισμοί (επικράτηση του

ισχυρότερου, διαδοχή)
Ο νέος ιμπεριαλισμός 1870-1914

F. Ratzel και lebenstraum

 F. Ratzel
Γερμανός γεωγράφος, με εκπαίδευση ζωολόγου/ βιολόγου
Το 1897 εξέδωσε το βιβλίο του με τίτλο «Πολιτική γεωγραφία» (πρώτη
χρήση του όρου). Η πολιτική γεωγραφία ως αποκλειστική υπόθεση του
κράτους.
Στοιχεία πολιτικού δαρβινισμού ή ο δαρβινισμός εισέρχεται στην πολιτική
ζωή. Πως το χωρικό/εδαφικό επηρεάζει την ισχύ του κράτους.
Το κράτος, το έθνος χρειάζεται πόρους για να επιβιώσει. Το κράτος
προσπαθεί να επεκταθεί, αν οι γείτονες είναι αδύναμοι και δεν
εκμεταλλεύονται στο μέγιστο τα εδάφη τους, τότε το ισχυρό έθνος/ κράτος
θα επεκταθεί στις γείτονες περιοχές.
Ο «ζωτικός χώρος» του κράτους (lebenstraum). Ποιο ο ρόλος της Κριμαίας
σε σχέση με το «ζωτικό χώρο» της Ρωσίας;
Μια βιολογική προσέγγιση της γεωγραφίας χωρίς μια στατική θεώρηση των
συνόρων/ τα σύνορα είναι προσωρινά καθώς τα έθνη μεγαλώνουν
Το οργανικό κράτος είναι οι δεσμοί των ανθρώπων και της γης, το κράτος-
έθνος ως οργανισμός.
Kjellen, Σουηδός μαθητής του Ratzel και ο πρώτος που χρησιμοποίησε τον
όρο γεωπολιτική. Ανάπτυξε περαιτέρω την έννοια του οργανικού κράτους
και συνέβαλε στη δημιουργία του γερμανικού geopolitic.
Το κράτος και η πόλη- σχέση με τους Εθνογράφους του Σικάγο

Από το κράτος στην πόλη

 Mackinder και η διάσωση της
βρετανικής αυτοκρατορίας

Halford Mackinder
Η γεωγραφία ως «βοήθεια» στη γεωστρατηγική της Βρετανικής αυτοκρατορίας
Πολύ πρακτική η προσέγγιση του, η επιβίωση της βρετανικής αυτοκρατορίας, το έργο
του άσκησε μεγάλη επιρροή στους πολιτικούς
Η ερμηνεία του δεν ήταν επηρεασμένη από τον κοινωνικό δαρβινισμό ήταν καθαρά
γεωγραφική.
1904 : The geographic pivot of history.
Γεωγραφικός ντετερμινισμός: ‘man and not nature initiates, but nature in large
controls’. Ανθρώπινοι και γεωγραφικοί πόροι.
Η Βρετανική αυτοκρατορία ως όλο, χωρίς διακρίσεις και συστήματα εκμετάλλευσης,
χωρίς εσωτερικές διαφοροποιήσεις, μια «αθώα» αναπαράσταση της βρετανικής
αυτοκρατορίας ως «κοινό συμφέρον»
Η Ευρώπη ως η απάντηση στην εισβολή από την Ασία: από τους Πέρσες στους
Μογγόλους
Η μετά-Κολομβιανή εποχή: από τα πλοία στους σιδηροδρόμους
«Αυτός που ελέγχει την κεντρική γη, ελέγχει την Ευρασία», η κεντρική γη έχει πόρους
και είναι προφυλαγμένη από ναυτικές επιδρομές.
«Αυτός που ελέγχει την κεντρική γη, ελέγχει την παγκόσμια νήσο (Ευρασία-Αφρική)
«Αυτός που ελέγχει την παγκόσμια νήσο, ελέγχει τον κόσμο»
φοβόταν μια συμμαχία μεταξύ της Γερμανίας και Ρωσίας και πρότεινε τη δημιουργία
«κρατών που να απορροφούν τους κραδασμούς» μεταξύ των δύο ισχυρών κρατών
H Ουκρανία ως η κατεξοχήν buffer zone της Ρωσίας
Η νέα γεωπολιτική της Ευρασίας;

Στρατηγική γεωπολιτική
Haushofer & γερμανικό geopolitik

Γερμανικό Geopolitik: Haushofer

Μόναχο και η γερμανική Geopolitik
Μαθητής του Haushofer o Hess
Οι ιδέες του Haushofer επηρέασαν τον Εθνικό-Σοσιαλισμό
Μια βασική διαφορά: περιβαλλοντικός ντετερμινισμός (οι άνθρωποι είναι
αποτέλεσμα του περιβάλλοντος) vs βιολογικό ρατσισμό
Έγραφε την εποχή της συνθήκης των Βερσαλλιών όπου η Γερμανία έχασε
σημαντικές περιοχές της
Χρησιμοποίησε την έννοια του «ζωτικού χώρου» (Ratzel) και τις ιδέες του
Mackinder περί κρατικής στρατηγικής για να αξιώσει την ανάγκη της
γεωγραφική επέκτασης της Γερμανίας
Η εικόνα και η αφήγηση της «πληγωμένης Γερμανίας», μια Γερμανία που
έχει χάσει εδάφη της
Η θεωρία των «παν-περιοχών» όπου η Γερμανία, οι ΗΠΑ και η Ιαπωνία
έχουν τις περιοχές επικράτησης τους
Εξαιτίας της σύνδεσης του Geopolitik με το Ναζισμό, η γεωπολιτική
«ξέπεσε» και εγκαταλείφτηκε ως επιστημονικό αντικείμενο για δεκαετίες. Το
αντικείμενο εμφανίστηκε ξανά τη δεκαετία του 1960 μέσα από την στατιστική
στροφή της γεωγραφίας.
Το τέλος της γεωπολιτικής ως ακαδημαϊκό αντικείμενο; Όχι απαραίτητα.
 Το τέλος της γεωπολιτική ή η εκδίκηση της γεωγραφίας;

Ισχύει και στις μέρες η επίδραση της γεωγραφίας στην πολιτική, οικονομική,
κτλ. ζωή ή σε σχέση με τον παγκοσμιοποίημενο κόσμο αυτές είναι
ξεπερασμένες ιδέες. Τα πάντα είναι ο ανθρώπινος παράγοντας και τίποτα η
γεωγραφία;
‘The coming of anarchy (1994) How scarcity, crime, overpopulation,
tribalism and disease are rapidly destroying the social fabric of our planet’:
Το χάος της Δυτ. Αφρικής ως το μέλλον.
Robert Kaplan (2012): The Revenge of Geography. Γράφει έναν αιώνα μετά
τον Mackinder και αναρωτιέται αν ο γεωγραφικός ντετερμινισμός του ισχύει
στον κόσμο της παγκοσμιοποίησης και της εκμηδένισης των αποστάσεων.
Η γεωγραφία και ο ανθρώπινος παράγοντας
Η έννοια του ρεαλισμού στις διεθνείς σχέσεις και η σοφία του γεωγραφικού
ντετερμινισμού του Mackinder
‘νομίζαμε ότι η παγκοσμιοποίηση είχε κάνει τους χάρτες άχρηστους, αλλά
τώρα (η γεωγραφία) επιστρέφει με εκδικητικό τρόπο’
Ο κόσμος αυτός έχει γεμίσει πληθυσμιακά, έχει έρθει πιο κοντά αλλά η
γεωγραφία είναι σημαντικότατος παράγοντας
Μια νέα γεωπολιτική ματιά στο μέλλον
Η περιοχή της μεσογείου θα έρθει κοντύτερα με τη Β. Αφρική και τη Μέση
Ανατολή και θα δημιουργήσουν νέους οικονομικούς και πολιτισμικούς
δεσμούς και θα εκμεταλλευτούν τους υδρογονάνθρακες που υπάρχουν.

Κλασσική Γεωπολιτική και η αποδόμηση της

• Για την κριτική γεωπολιτική η κλασσική γεωπολιτική είναι
μια διαδικασία νοηματοδότησης του κόσμου, η
δημιουργία αφηγήσεων περί της γεωγραφίας της
υφηλίου
• Κλασσική γεωπολιτική: η γεωγραφική φαντασία και η
δύναμη της απεικόνισης
• Κριτική γεωπολιτική (δεκαετία του 1980): η αποδόμηση
των γεωγραφικών φαντασιών
• Κλασσική γεωπολιτική: μια «αφηγηματική γραφή» πάνω
στην επιφάνεια της γης (Tuathail)
• Μάζης: η γεωπολιτική είναι ανάλυση δεν είναι
απαραίτητα στρατηγική. Η κριτική γεωπολιτική βλέπει τη
γεωπολιτική ως ανάλυση και στρατηγική
 Η εμφάνιση της κριτικής γεωπολιτικής

Η γεωγραφία δεν είναι φυσική είναι μια πολιτική πράξη ή καλύτερα μια
πολιτική κατασκευή
Geo-power: η χρήση της γεωγραφικής γνώσης ως τρόπος διαχείρισης του
χώρου
Η γεωγραφία σαν σχέση γνώσης-ισχύς
Λόγος-Γνώση-ισχύ και το έργο του M. Foucault
Η γεωπολιτική ως μια μορφή γεωγραφικής γραφής/ αναπαράστασης όχι
μόνο συνόρων αλλά και ταυτοτήτων
Η αποδόμηση της γεωγραφικής γνώσης/ αφήγησης/ κατασκευής
Από την συμβουλευτική προς τα κράτη στην κριτική της γεωστρατηγικής
πολιτικής τους
Η κριτική γεωπολιτική αφαιρεί τη «αθωότητα» από την γεωγραφική γνώση
Το έργο της κριτικής γεωπολιτικής η αποδόμηση των γεωπολιτικών
αφηγήσεων των κρατών

Σημαντικές τελευταίες γεωπολιτικές περίοδοι

Η γεωπολιτική του ψυχρού πολέμου

Τέλος Β’ Παγκοσμίου πολέμου με τρεις νικητές: ΗΠΑ,
Βρετανία, Ρωσία
Η πορεία θα μπορούσε να είναι αντί-καπιταλιστική, αντί-
κομμουνιστική, αντί-ιμπεριαλιστική.
Η Βρετανική οικονομία είχε γονατίσει υπό το βάρος του
πολέμου/ ανάγκη δανείου/ ΗΠΑ με παράλληλο άνοιγμα
της Βρετανικής αυτοκρατορίας στις αμερικανικές
επιχειρήσεις: η γέννηση του ψυχροπολεμικού
περιβάλλοντος
1946 ο λόγος του Τσόρτσιλ για το «σιδηρούν
παραπέτασμα», 1947 το «Δόγμα Τρούμαν»
Η γεωπολιτική του ψυχρού πολέμου, η θεωρία του
«ντόμινο» και το πρόσταγμα του γεωγραφικού
περιορισμού του κομμουνισμού.
 Δόγμα Τρούμαν 1947 και η αρχή της αφήγησης περί
ελευθερίας

«Η σημασία της κατάστασης απαιτεί την παρουσία μου μπροστά σας στο Κογκρέσο»
«Οι ΗΠΑ λάβανε σήμερα από την Ελληνική κυβέρνηση μια έκκληση για οικονομική βοήθεια…..
είναι απαραίτητη προκειμένου η Ελλάδα να επιβιώσει ως ελεύθερο έθνος»
«η επιβίωση του ελληνικού κράτους απειλείται από τις τρομοκρατικές ενέργειες μερικών χιλιάδων
ενόπλων, υπό την καθοδήγηση των κομμουνιστών»
«Η Ελλάδα χρειάζεται αυτή τη βοήθεια αν είναι να εξελιχθεί σε μια αυτάρκη και σεβαστή
δημοκρατία»
«Η Τουρκία επίσης απαιτεί τη βοήθεια μας. Η Βρετανική Κυβέρνηση δεν μπορεί να βοηθήσει τη
συγκεκριμένη χώρα. Εμείς είμαστε η μόνη χώρα που μπορούμε να προσφέρουμε αυτή τη
βοήθεια»
«Εάν η Ελλάδα περιπέσει υπό των έλεγχο μιας ένοπλης μειονότητας, η επίπτωση ενός τέτοιου
γεγονότος στην Τουρκία θα είναι άμεση και εντονότατη. Αναταραχές μπορεί να προκληθούν σε
ολόκληρη τη Μ. Ανατολή»
«Οι ΗΠΑ συνεισέφεραν 341.000.000.000 $ για να κερδηθεί ο Δεύτερος Π.Π. Αυτή η βοήθεια είναι
μια επένδυση στην παγκόσμια ειρήνη και ελευθερία»
«Τα ολοκληρωτικά καθεστώτα αναπτύσσονται σε συνθήκες φτώχειας και ανέχειας. Μεγαλώνουν
από το «κακό» χώμα της φτώχειας και της στέρησης. Γιγαντώνονται όταν οι ελπίδες των
ανθρώπων για μια καλύτερη ζωή πεθαίνουν. Πρέπει να διατηρήσουμε αυτή την ελπίδα ζωντανή.
Οι ελεύθεροι άνθρωποι του κόσμου στρέφονται σε εμάς για βοήθεια προκειμένου να διατηρήσουν
την ελευθερία τους»
«Ο ένας τρόπος ζωής βασίζεται στη θέληση της πλειοψηφίας, στους δημοκρατικούς θεσμούς,
στην εκλογική διαδικασία, στην ατομική ελευθερία, στην ελευθερία του λόγου και της έκφρασης
κτλ. Ο άλλος τρόπος ζωής βασίζεται στην επιβολή της θέλησης της μειοψηφίας στην πλειοψηφία,
στηρίζεται στον τρόμο και τον καταναγκασμό, στη χαλιναγώγηση της έκφρασης, στις στημένες
εκλογές και στην καταπάτηση των ατομικών ελευθεριών»

(ο ψυχρός πόλεμος ξεκίνησε στην Ελλάδα;)

 James Bond και ψυχροπολεμικό περιβάλλον

(Ρωσία, Κίνα και τρελοί δικτάτορες)

Κινηματογράφος και το περιβάλλον του ψυχρού πολέμου: Rocky I V

(1985)
 H σάτιρα του ψυχρού πολέμου Stanley Kubrick (1964)

Κινηματογράφος και τρομοκρατία προ και μετά 9/11: 2007

και 1998
 George Bush (1992) ‘Η σκληρή δουλειά για την ελευθερία’

Ομιλία όπως και του Τρούμαν στο Κογκρέσο.

«είμαστε Αμερικάνοι, είμαστε κάτι μεγαλύτερο του εαυτού μας»
«αυτό το οποίο κινδυνεύει είναι μεγαλύτερο από μια μικρή χώρα (Κουβέιτ), είναι μια
μεγάλη ιδέα, μια νέα τάξη πραγμάτων, όπου τα διαφορετικά κράτη του κόσμου
έρχονται κοντά με ένα κοινό σκοπό, να πραγματώσουνε τους στόχους της
ανθρωπότητας για ειρήνη, ελευθερία και το δίκαιο του νόμου»
«Το τέλος του ψυχρού πολέμου αποτελεί νίκη για ολόκληρη την ανθρωπότητα»
«σήμερα εργαζόμαστε για μια ακόμα νίκη, μια νίκη ενάντια στην τυραννία και την
άγρια επιθετικότητα»
«είμαστε Αμερικάνοι, έχουμε την υποχρέωση να καταβάλουμε τη σκληρή
δουλειά για την ελευθερία»
«άμα μπορούμε να αντιμετωπίζουμε το κακό προς χάρη του καλού σε μια χώρα τόσο
μακριά, τότε μπορούμε να κάνουμε αυτή τη χώρα όλα τα οποία πρέπει να είναι»
«μια νέα τάξη πραγμάτων όπου η βιαιότητα δεν θα αποφέρει οφέλη και η
επιθετικότητα θα συναντά συλλογική αντίδραση»
H νέα τάξη πραγμάτων και o Chomsky ‘The new military humanism’
“Ο άνεμος της αλλαγής είναι μαζί μας τώρα. Οι δυνάμεις της ελευθερίας είναι μαζί και
ενωμένες τώρα. Και είμαστε αποφασισμένοι καθώς βαδίζουμε προς τον 21 αιώνα να
κάνουμε όλη τη σκληρή δουλειά για την ελευθερία»

Οι «λόγοι» του πολέμου κατά της τρομοκρατίας

Η «αγάπη» για την ελευθερία και το έργο της διάδοσης

της φιλελεύθερης δημοκρατίας. French-fries και freedom-
fries
Οι «κρίσεις του περσικού» ως υποκατάστατο του
«ψυχρού πολέμου»
Ποια είναι στην παρούσα η χρήση της ελευθερίας από
την Αμερική; Τι γίνεται στη Συρία; Μήπως κούρασε την
Αμερικάνικη εξωτερική πολιτική ο αγώνας της
ελευθερίας;
 Κινηματογράφος και μια διαφορετική ματιά κριτικής γεωπολιτικής

Τα τέλος του πολέμου της τρομοκρατίας όπως το ξέραμε;

Και η επαναφορά του

American sniper
 Αποικιοκρατία και το Παγκόσμιο

Οικονομικό Σύστημα

Πολιτική Γεωγραφία
Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο

Εισαγωγή
 Μια άλλη πολιτική γεωγραφία, πέραν της κρατικής
 Από τα έθνη-κράτη στις αυτοκρατορίες
 Οι αυτοκρατορίες προϋπήρχαν των εθνικών κρατών (Ελληνιστική,
Ρωμαϊκή, Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και Συνθήκη της Βεστφαλίας)
 Οι αυτοκρατορίες εξάλειψαν τα κράτη;
 Ή τα κράτη μετεξελίχθησαν σε αυτοκρατορίες/κράτη; Ποια είναι η
έννοια της εθνότητας στο πλαίσιο της αυτοκρατορίας;
 Τα κράτη είχαν εθνικές διαφορές κατά τη δημιουργία των κρατικών
δομών (Foucault-society must be defended). Οι εθνικοί αυτοί
ανταγωνισμοί μειώνονται μέσα στο πλαίσιο του κράτους και
αυξάνονται στο πλαίσιο της αυτοκρατορίας. Η «μάχη μεταξύ των
εθνών» μετατίθεται από το κράτος στα εδάφη της αυτοκρατορίας.
 Αποικιοκρατία

Η εποχή της αποικιοκρατίας: μια άλλη πολιτική του χώρου

 Αποικιοκρατία: η κατάκτηση, κατοχή, δημιουργία,

διατήρηση αποικιών και όχι μόνο. Μια άνιση μορφή
εξουσίας μεταξύ αποικιοκρατών και γηγενών
πληθυσμών.
 Η αποικιοκρατία περιλαμβάνει μορφές διακυβέρνησης
που εκτείνονται από τις αποικίες και τα προτεκτοράτα
μέχρι τις ζώνες επιρροής.
 Αποικιοκρατία και ιμπεριαλισμός είναι σχεδόν συνώνυμα.
Η αποικιοκρατία περιλαμβάνει τη δημιουργία αποικιών, ο
ιμπεριαλισμός ετυμολογικά προέρχεται από το imperere
που σημαίνει διατάσω. Σύμφωνα με τον Λένιν ο
ιμπεριαλισμός είναι το τελευταίο στάδιο του
καπιταλισμού (μονοπωλιακός καπιταλισμός) αλλά αυτό
θα το εξετάσουμε αργότερα.
 Αποικιοκρατία ως η συνάντηση των Ευρωπαίων με τους
άλλους

 Από τον 15ο αιώνα και μετά η Ευρώπη γεωγραφικά

επεκτείνεται σε άλλες ηπείρους
 Εδαφικές κατακτήσεις υπήρχαν ήταν όμως γειτονικών
κρατών. Χερσαίο εμπόριο υπήρχε όπως ο δρόμος του
μεταξιού. Αλλά τα ‘πλοία’ γέννησαν την αποικιοκρατία.
 Οι νέες τεχνολογίες της ναυσιπλοΐας και η γεωγραφική
επέκταση. Η δυνατότητα μεταφοράς μεγάλου αριθμού
ατόμων/ αποικιοκρατών/ στρατιωτών με πλοία
 Η αποικιοκρατία ως η συνάντηση των ευρωπαίων με τη
διαφορά (συνάντηση με τη διαφορά είχε και ο Μέγας
Αλέξανδρος)
 Επαφή με ‘μη λευκούς’ πληθυσμούς σε ένα συγκεκριμένο
πλαίσιο εξουσίας (με διαφορετικούς σωματότυπους).

Μια απόπειρα χαρτογραφίας της Γαλλίας ως το κράτος-

πλοίο
Από το πλοίο στο διαστημόπλοιο

Μια χρονολογία της αποικιοκρατίας

 15ο αιώνας: Ισπανική και Πορτογαλική αυτοκρατορία ή η αποικιοκρατική
απαρχή (από το 15ο αιώνα μέχρι τους πόλεμους της ανεξαρτησίας αλλά και
την παράδοση του Μακάο στην Κίνα το 1999 και την ένταση στα Φόκλαντ)
 Γιατί η Κίνα δεν δημιούργησε αυτοκρατορία ενώ είχε τα πλοία να το κάνει
ήδη από τον 15ο αιώνα; Τα ταξίδια του Τσενγκ Χο στον Περσικό και την
Αφρική.
 Η Κίνα ως το έθνος αυτοκρατορία και η γραφειοκρατία της αυτοκρατορίας-
αντί για γεωγραφική εξάπλωση το σύστημα της απονομής τιμής στον Κινέζο
αυτοκράτορα.
 Γιατί η αποικιοκρατία ξεκινά από την Ιβηρική Χερσόνησο; Η Ισπανία και η
Πορτογαλία είχαν κλειστούς χερσαίους δρόμους προς την Ασία και το
εμπόριο, είχαν άνοιγμα στην θάλασσα τεράστιο και συνέτρεξαν και
συγκεκριμένοι ιστορικοί λόγοι- πολιτική σταθερότητα. Η Πορτογαλική
αποικιοκρατία προηγείται της Ισπανικής κατά μισό αιώνα
 Η Πορτογαλική αποικιοκρατία ως ένα δίκτυο εμπορικών λιμανιών και
σταθμών ανά τον κόσμο, από την Δυτική Αφρική, τη Βραζιλία στην Ινδία
 Πιο πολύ εμπορική αποικιοκρατία παρά μαζική μετανάστευση Πορτογάλων
 Η Ισπανία και η αποικιοκρατία της Κεντρικής και Λατινικής Αμερικής. Ο
αφανισμός των ιθαγενών και η εκμετάλλευση των πολύτιμων μετάλλων.
 Ο εκχριστιανισμός των ιθαγενών, η αποστολή της διάδοσης του κηρύγματος
της χριστιανοσύνης ως επικάλυμμα της βίαιης και απάνθρωπης
εκμετάλλευσης των ιθαγενών πληθυσμών (η εξαφάνιση ολόκληρων
πολιτισμών Μάγια, Ατζέκων)-Η ιεράρχηση με βάση το χρώμα και οι
κοινωνίες της Λατινικής Αμερικής
 Aguirre the wrath of God (1972) Herzog

Αποικιοκρατία και σύγχρονες κοινωνίες της λατινικής

Αμερικής
 Αλλαγή σκηνικού

 Από τα τέλη του 16ου αιώνα η Ισπανία και η

Πορτογαλία χάνουν τη δυναμική τους
παραμένουν όμως σημαντικές
αποικιοκρατικές δυνάμεις
 Οι Ολλανδοί κυριαρχούν κατά τον 17ο αιώνα,
οι Άγγλοι κατά τον 18ο και οι Γάλλοι έχουν
επίσης μια σημαντική παρουσία μέχρι τα
μέσα του 18ου αιώνα
 Αυτές είναι οι μεγαλύτερες ευρωπαϊκές
αυτοκρατορίες

Χρονολογία της αποικιοκρατίας

 16ο, 17ο αιώνας: Βρετανική, Γαλλική και Ολλανδική αυτοκρατορία.
Μερκαντιλισμός ή το κράτος κάνει ταμείο, δηλαδή εξαγωγές μείον
εισαγωγές, μια θεωρία οικονομικού «εθνικισμού» που κυριάρχησε από τον
16ο μέχρι τον 18ο αιώνα. Ποια ήταν η λογική του μερκαντιλισμού; Οι
εξαγωγές του κράτους θα πρέπει να είναι μεγαλύτερες από τις εισαγωγές
(επίσης θα πρέπει να είναι προϊόντα υψηλότερης προστιθέμενης αξίας).
Φθηνές εισαγωγές από τις αποικίες, ακριβές εξαγωγές προς τις αποικίες.
Ποια η σχέση μεταξύ μερκαντιλισμού και των προσταγμάτων της τρόικας
και του ΔΝΤ για τη δημιουργία μιας εξαγωγικής οικονομίας;
 Τέλος 18ου αρχή 19ου αιώνα, ανεξαρτησία των αμερικάνικων αποικιών
 1870-1914 η εποχή του «νέου ιμπεριαλισμού», ο έντονος ανταγωνισμός
μεταξύ των ευρωπαϊκών δυνάμεων στην Αφρική. H επίδραση των
κλασσικών οικονομολόγων και της ελεύθερης αγοράς (Adam Smith). Ο
νόμος της αγοράς.
 Η αυτοκρατορία ως μη αρκετά μεγάλη για τη διάθεση των βιομηχανικών
προϊόντων της Βρετανίας και η δημιουργία της ελεύθερης αγοράς. Το
«αόρατο χέρι» της αγοράς και ο νόμος της προσφοράς και ζήτησης και η
επιταγή της μη παρέμβασης του κράτους.
 Λένιν «ιμπεριαλισμός» ως μονοπωλιακός καπιταλισμός, δεν χρειάζεται
απαραίτητα αποικίες.
 Ένα γενικό σημείο, ο ιμπεριαλισμός είναι πιο άτυπος, η αποικιοκρατία πιο
τυπική καθώς θέλει αποικίες. Ιμπεριαλισμός, μονοπωλιακός καπιταλισμός.
 Σύγκριση βρετανικής και γαλλικής αποικιοκρατικής δομής

 Βρετανική αυτοκρατορία: πολύ-πολιτισμικότητα, διαίρει

και βασίλευε, οικονομικές σχέσεις
 Γαλλική αυτοκρατορία: αφομοίωση, ένταξη των αποικιών
στο πολιτικό σύστημα της Γαλλικής αυτοκρατορίας,
γαλλικό έδαφος
 Οι δύο αυτοί διαφορετικοί τύποι πολιτικής οργάνωσης
του χώρου εκδηλώθηκαν και από τους τρόπους με τους
οποίους οι αποικιοκρατικές δυνάμεις πολέμησαν (ή όχι)
για τις αποικίες τους: κοινοπολιτεία και πόλεμος της
Αλγερίας
 Οι πολιτικές ένταξης των μεταναστών στη Βρετανία και
Γαλλία αντίστοιχα στηρίχθηκαν στις αποικιοκρατικές τους
λογικές: πολυπολιτισμικότητα και μοντέλο διαχείρισης
των φυλετικών σχέσεων και ρεπουμπλικανικό μοντέλο.

Μυθιστορήματα & ταινίες για την αποικιοκρατία (βρετανική και γαλλική):

The stranger –Visconti (1942-1967), A passage to India (1924-1984)
Η γεωγραφία της αποικιοκρατίας στην Αφρική
Η γεωγραφία της αποικιοκρατίας στη Μέση
Ανατολή

Η Βρετανική αυτοκρατορία
 Αποικιοκρατία και ευρωπαϊκή φιλελεύθερη παράδοση

 Χριστιανισμός, Θωμάς ο Ακινάτης (Thomas Aquinas) και το «φυσικό δίκαιο» των

ανθρώπων βασισμένο στη δυνατότητα των ανθρώπων για λογική (έλλογο ον). Ακόμα
και οι ιθαγενείς έχουν δικαιώματα. Μόνο αν μπορεί να αποδειχθεί ότι δεν μπορούν να
«κυβερνήσουν τους εαυτού τους» (άλογο ον) τότε η χριστιανική αποστολή μπορεί να
δικαιολογηθεί. Οι Ισπανοί υποστήριζαν ότι οι ιθαγενείς εξαιτίας των «παράξενων»
εθίμων τους δεν δύναται να αυτό-κυβερνηθούν.
 Διαφωτισμός: κάθε άτομο είναι ικανό για λογική κρίση και αυτοδιάθεση. Η ανθρώπινη
αξιοπρέπεια στηρίζεται στην ικανότητα του ατόμου για λογική κρίση/ πράξη. Η
διαφορά με τους άλλους, οι τρόποι ζωής τους ίσως αποδεικνύουν τη μη ύπαρξη
λογικής κρίσης και επομένως της ανάγκης του «επιπολιτισμού» ή αλλιώς το «βάρος
του λευκού ανθρώπου» μέχρι να αναπτύξουν ικανότητες αυτό-κυβέρνησης τους. Η
«συμπαντικότητα» (universality) του διαφωτισμού.
 Diderot: πολύ κρητικός απέναντι στην αποικιοκρατία. Οι αποικιοκράτες ως απολίτιστοι
και βίαιοι εξαιτίας της μη ύπαρξης στις αποικίες των θεσμών επιβολής της τάξης/
δικαιοσύνης όπως στις χώρες τους. Η ανθρωπινή αξιοπρέπεια ως στηριζόμενη όχι
στην ικανότητα για λογική αλλά στην ιδιαιτερότητα των λαών. Από το γενικό/
παγκόσμιο του διαφωτισμού στο ειδικό και τον πολιτιστικό πλουραλισμό. Ο
«πατέρας» της μετ-αποικιοκρατίας;

19ος αιώνας και η γέννηση της επιστήμης του ρατσισμού

 Όψιμη αποικιοκρατία, βιολογικός ρατσισμός και κράτος. Η αντιπαλότητα των φυλών/ εθνών από
το πλαίσιο του κράτους σε αυτό της αυτοκρατορίας. «Εμείς» και οι «άλλοι». Η ομογενοποίηση του
εντός και η ετερότητα του «εκτός». Τα σύνορα του κράτους ως φυλετικά σύνορα. Η
φυλετικοποίηση/ εθνικοποίηση του κράτους.
 Η όψιμη αποικιοκρατία συνδέθηκε με την εφεύρεση της «φυλής» προκειμένου να δικαιολογηθεί
το δουλεμπόριο. Η επιστήμη της φυλής. Το ανθρώπινο είδος ως ξεχωριστές φυλές ιεραρχικά
κατηγοριοποιημένες.
 Ανθρωπολογία, ανθρωπομετρία και κρανιομετρία. Το πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.
 Η γέννηση της ανθρωπολογίας: σκοπό είχε να «βάλει τάξη» στην ανθρώπινη ποικιλομορφία.
 Τρεις φυλές: λευκή, μαύρη, κίτρινη.
 The «white man’s burden»
 H λογική του βιολογικού ρατσισμού: Πολιτισμός/ Φύση.
 Λευκή ράτσα: Λόγος, Τάξη, Νόμος, πολιτισμός.
 Μαύρη ράτσα: Φύση, Συναισθήματα, Αυθορμητισμός, μη λογική.
 Σκοπός: διατήρηση της φυλετικής καθαρότητας: οι φυλές δεν πρέπει να αναμιγνύονται. Η μίξη
των φυλών ως μόλυνση.
 Η επιστήμη της φυλής/ ρατσισμού------θεωρία της πολυγένεσης------η λευκή και η μαύρη φυλή
δημιουργηθήκαν σε διαφορετικές χρονικές στιγμές.
 Αντιπαράθεση Λευκού και τα Μαύρου βαθιές ρίζες στη Δυτική κουλτούρα (λευκό/ αγνότητα –
μαύρο/ κακό). Παλαιά Διαθήκη, μαύροι απόγονοι του Χαμ τον οποίο καταράστηκε ο πατέρας του
Νώε (οι απόγονοι του Χαμ είναι οι κάτοικοι της Αφρικής. Χαμ στα εβραϊκά σημαίνει ζεστός).
 Αποικιοκρατία

Η αποστολή του επί-πολιτισμού

 Η νέα μετά-αποικιοκρατική αποστολή και η
κριτική της;

Από την αποικιοκρατία στα οικονομικά της ανάπτυξης και

την αναπτυξιακή βοήθεια
 Από τη δεκαετία του 1950 δημιουργήθηκαν τα οικονομικά της ανάπτυξης. Ο κόσμος
χωρίζεται σε αναπτυγμένες και αναπτυσσόμενες χώρες (Πρώτος, Δεύτερος, Τρίτος
κόσμος). Η οικονομική ανάπτυξη ως μέσω βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου των
ανθρώπων. Ο εντοπισμός και η απομάκρυνση εμποδίων που δυσχεραίνουν την
ανάπτυξη.
 Η ιδέα της αναπτυξιακής βοήθειας προέρχεται από την αποικιοκρατία αλλά ουσιαστικά
αναπτύσσεται στο περιβάλλον του ψυχρού πολέμου ως τρόπος αναχαίτισης της
κομμουνιστικής επέκτασης. Το δόγμα του Τρούμαν και το Σχέδιο Μάρσαλ στην
Ευρώπη (1948). Η δημιουργία του IMF και του προδρόμου της Παγκόσμιας Τράπεζας
στη Διάσκεψη του Breton Woods (1944). H δημιουργία του DAC (development
assistance country list) στο πλαίσιο του ΟΟΣΑ.
 Πρώτη περίοδος τέλος 1940 και μετά (το παράδειγμα της Λατινικής Αμερικής): η
πολιτική της βιομηχανοποίησης της χώρας, η μετάβαση από την αγροτική στη
βιομηχανική παραγωγή, το μοντέλο υποκατάστασης των εισαγωγών, ο
σημαντικότατος ρόλος του κράτους στην οικονομία.
 Η νεοφιλελεύθερη πολιτική από τη δεκαετία του 1980: ιδιωτικοποιήσεις, η έξοδος του
κράτους από την ρύθμιση της οικονομίας, η ελεύθερη αγορά θα φέρει την ανάπτυξη
στις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες. The Washington Consensus. Λατινική Αμερική και
πρώην σοσιαλιστικές χώρες. Οι πολιτικές της δομικής αναπροσαρμογής του IMF και
της παγκόσμιας τράπεζας
 Η θεωρία του παγκόσμιου συστήματος

 Η αποικιοκρατία και o ιμπεριαλισμός ως αρχικό μέσο δημιουργίας ενός

παγκοσμιοποιημένου οικονομικού συστήματος
 Η θεωρία του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος, Immanuel Wallerstein δεκαετία
του 1970. Η επιρροή της προσέγγισης αυτή στην πολιτική γεωγραφία (Taylor & Flint).
H μετάβαση από την ανάλυση της κάθε κοινωνίας-κράτους (Αγγλική, Βραζιλιάνικη
κτλ.) σε μια ανάλυση ενός συστήματος όπου η κάθε κοινωνία έχει συγκεκριμένη θέση
μέσα στο σύστημα αυτό.
 Κριτική της προσέγγισης (Antony Giddens): οικονομικός ντεντερμινισμός, υπάρχουν
διαφορές μεταξύ των κοινωνιών που δεν μπορούν να εξηγηθούν μόνο από τη θέση
τους στο παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα (πολιτιστικές, πολιτισμικές, πολιτικές
κτλ.)
 Το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα ως ένας πολυπολιτισμικός διαχωρισμός της
εργασίας μεταξύ διαφορετικών περιοχών που δημιουργεί ένα κέντρο, μια περιφέρεια
και ημιπεριφέρεια. Το έθνος-κράτος λειτουργεί και έχει συγκεκριμένη θέση μέσα στο
παγκόσμιο οικονομικό σύστημα. Το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα άρχισε να
διαμορφώνεται από τον 16o αιώνα και μετά ως αποτέλεσμα της αποικιοκρατίας και με
την πάροδο του χρόνου το σύστημα έχει απορροφήσει πολλές αυτοκρατορίες και
κοινωνίες. Υπάρχουν τρία συστήματα:

Παγκόσμιο οικονομικό σύστημα

1. Τα μικρά συστήματα, αυτάρκεις κοινότητες που παράγουν όλα τα
αγαθά και τις υπηρεσίες, όπως αυτά που μελετούν οι
ανθρωπολόγοι.
2. Τα συστήματα αυτοκρατορίες, κοινό πολιτικό σύστημα,
στρατιωτική επιβολή, εκμετάλλευση των αποικιών από τη μητέρα
πατρίδα
3. Το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα, οικονομική και όχι πολιτική,
στρατιωτική επιβολή, απλώς οικονομική εκμετάλλευση
 Υπάρχει ένας διττός διαχωρισμός της εργασίας μέσα στα κράτη-
έθνη αλλά και μεταξύ αυτών. Τα κράτη του κέντρου
εκμεταλλεύονται τα υπόλοιπα. Άνισο εμπόριο μεταξύ κέντρου και
περιφέρειας, περιβαλλοντική επιβάρυνση κτλ. Η ημιπεριφέρεια
εκμεταλλεύεται την περιφέρεια και παράγει αγαθά χαμηλής
προστιθέμενης αξίας που το κέντρο δεν παράγει πια.
 ΤΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΘΑ
ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ ΕΞΑΙΤΙΑΣ ΜΙΑΣ ΕΚΤΕΤΑΜΕΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ
ΚΡΙΣΗΣ – ΑΛΛΑΓΗ; Τι πιστεύεται;
 Η Αυτοκρατορία (2000) Hardt & Negri ή μια άλλη
οικονομική-πολιτιστική προσέγγιση στο τώρα

 Η Αυτοκρατορία πραγματώνεται μπροστά στα μάτια μας, μια

οικονομική και πολιτιστική παγκοσμιοποίηση. Η Αυτοκρατορία είναι
μια έννοια που προσπαθεί να περιγράψει το τώρα.
 Μια καινούρια παγκόσμια τάξη, μια καινούρια παγκόσμια λογική. Μια
καινούρια κυριαρχία πέραν της εθνικής κυριαρχίας ή οποία φθίνει.
Ακόμα και τα δυνατά έθνη-κράτη παρακμάζουν, ούτε καν οι Η.Π.Α.
δεν ελέγχουν τον κόσμο, αποτελούν μέρος της Αυτοκρατορίας.
 Η Αυτοκρατορία είναι διαφορετική από τον Ιμπεριαλισμό. Ο
Ιμπεριαλισμός στηριζόταν σε κράτη, σύνορα, εδάφη, κέντρο. Η
Αυτοκρατορία δεν έχει κέντρο, δεν έχει σύνορα, είναι μια μορφή
δικτύωσης. Στην Αυτοκρατορία ο Πρώτος Κόσμος βρίσκεται στον
Τρίτο και Ο Τρίτος στον Πρώτο, ο Δεύτερος έχει εξαφανισθεί. Η
Αυτοκρατορία είναι το τέλος της ιστορίας.
 Μια Αντί-Αυτοκρατορία θα αναπτυχθεί μέσα από τις δικτυώσεις της
Αυτοκρατορίας, νέες δημοκρατικές διαδικασίες θα μας οδηγήσουν
πέραν της Αυτοκρατορίας. Η πολιτική της πολυπλοκότητας και η
υπόσχεση της συναίνεσης.

Empire
 Hardt and Negri

Ισχύς, γνώση, γεωγραφία: Οι πόλεμοι της

ανεξαρτησίας και η μετά-αποικιοκρατία

Πολιτική γεωγραφία
Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο
Εξωτισμός και αποικιοκρατία: η
μυθολογία του «ευγενή άγριου»

Mapplethorpe: Νέος ή όχι τόσο νέος

εξωτισμός
Αποικιοκρατία και η γέννηση της γεωγραφίας
ως επιστήμης-πειθαρχίας

 Η γέννηση της επιστήμης της γεωγραφίας είναι συνυφασμένη

(όπως και της ανθρωπολογίας) με την αποικιοκρατία
 Η χαρτογράφηση των αποικιών και η ονομασία τους ως μέσω
ελέγχου ως παραγωγή γνώσης άρα και δύναμης (η Βομβάη
μετονομάζεται σε Μουμπάι προκειμένου να απολεσθεί η
αποικιοκρατική της ιστορία)
 Η γεωγραφία και ο περιβαλλοντολογικός ντετερμινισμός. Στο
πλαίσιο αυτό, το κλίμα παρουσιάζεται ως υπεύθυνο για τα
φυλετικά χαρακτηριστικά των λαών. Το κλίμα σημαντικό για
τη βιολογία των λαών. Είτε οι φυλές είναι αποτέλεσμα του
κλίματος είτε ο Θεός τοποθέτησε τις φυλές σε διαφορετικά
κλίματα κατά βούληση. Ο Καντ και η γεωγραφία του σε
αντίθεση με τις φιλοσοφικές του ιδέες.
 Η επιστήμη της γεωγραφίας ως τρόπος ελέγχου και
νοηματοδότησης των περιοχών του κόσμου

Από την αποικιοκρατία στην ανεξαρτησία

Η διαδικασία της ανεξαρτητοποίησης

 Παραδείγματα: ανεξαρτησία από την οθωμανική αυτοκρατορία

(Ελλάδα, Βουλγαρία, Σερβία κτλ.)
 Λόγοι: η αποδυνάμωση των ευρωπαϊκών δυνάμεων εξαιτίας του
πολέμου, αποικίες χάθηκαν και δεν ξανακερδήθηκαν, η ανάπτυξη
εθνικιστικών κινημάτων στις αποικίες και εθνικού φρονήματος, η
νοητική αλλαγή μετά τον πόλεμο και η φιλελευθεροποίηση της
Ευρώπης εξαιτίας της Ναζισμού, εγκατάλειψη φυλετικών θεωριών.
 Η Βρετανία ανακοίνωσε την ανεξαρτησία της Ινδίας το 1947, στην
Αφρική η Γκάνα ήταν η πρώτη χώρα που ανεξαρτητοποιήθηκε
 1960 Macmillan λόγος για τον «άνεμο της αλλαγής», «είτε μας
αρέσει είτε όχι είναι πολιτικό γεγονός ότι ένας άνεμος αλλαγής και
εθνικού φρονήματος διακατέχει την Ήπειρο της Αφρικής»
 Γαλλική αυτοκρατορία: ανεξαρτητοποίηση Μαρόκο, Τυνησία 1956, οι
σφοδροί πόλεμοι της Αλγερίας 1954-1962.

Η φύση των συνόρων

Από την ανεξαρτησία των εδαφών στην

ανεξαρτητοποίηση των μυαλών

 Η αποικιοκρατία των μυαλών, η πολιτισμική καθυπόταξη των

γηγενών
 Το μεταποικιοκρατικό έργο
 Franz Fanon, ένας ψυχίατρος από τη Μαρτινίκα, δούλεψε σε
ψυχιατρική κλινική στην Αλγερία και έγινε ενεργός μέλος στον αγώνα
της ανεξαρτητοποίησης
 Black Skin, White Masks (1952) η φαινομενολογία του Hegel στο
επίπεδο της φυλετικής διαφοράς, η ψυχολογική καθυπόταξη των
μαύρων γηγενών πληθυσμών στο πλαίσιο της αποικιοκρατίας
 Franz Fannon, Τhe wretched of the earth, οι γηγενείς έχουν
δικαίωμα στην ένοπλη βία κατά των αποικιοκρατών καθώς
αντιμετωπίζονται με απάνθρωπο τρόπο, έχουν δικαίωμα στη χρήση
της τρομοκρατίας καθώς η βία είναι η γλώσσα του αποικιοκράτη. Το
παράδοξο του ευρωπαϊκού φιλελευθερισμού βρίσκει την απάντηση
του.

Σημαντικά μεταποικιοκρατικά έργα

Εξωτισμός και αποικιοκρατία: Μέση Ανατολή

Edward Said (1978) Orientalism

 Το βιβλίο που συνάδει με τη δημιουργία της μεταποικιοκρατίας ως

ακαδημαϊκής ενασχόλησης
 Η σχέση της γνώσης/ δύναμης και η δημιουργία/ κατασκευή της Μέσης
Ανατολής
 Ένα σύνολο λόγων παράγουν το αντικείμενο Μέση Ανατολή μέσα από βιβλία,
δηλώσεις, εικόνες κτλ.
 Το να γνωρίζεις τη Μέση Ανατολή ήταν τρόπος ελέγχου της
 Η Ανατολή ως ευρωπαϊκή κατασκευή που ξεκινάει από τις μέρες του Αισχύλου
(Πέρσες), η Ανατολή έχει βοηθήσει στην κατασκευή της Δύσης
 Οι Ανατολικές Σπουδές ως «Ανατολισμός» στην ακαδημία
 Ο Ανατολισμός ως σύστημα σκέψης βασισμένο στη διαφορά μεταξύ
ανατολής-δύσης που αναπτύχθηκε από ποιητές, λογοτέχνες, πολιτικούς,
φιλόσοφους, αποικιοκρατικούς διαχειριστές κτλ.
 Ο ανατολισμός βάζει το δυτικό υποκείμενο σε μια ευέλικτη θέση
ανωτερότητας σε σχέση με την ανατολή, χωρίς αυτό να χάνει ποτέ το «πάνω
χέρι»
Μια ματιά πάνω στην εθνογραφική κινηματογραφία: Trinh T. Minh Ha
Reseamblage 1982 (μια ιστορία για τη Σενεγάλη η οποία δεν έχει
συνεκτική αφήγηση, δεν αποτελεί αφήγηση όπως οι εθνογραφικές
ταινίες, δεν προσφέρει εξηγήσεις, δεν προσφέρει οπτική γωνία, ήχος και
εικόνα δεν συνάδουν σε ορισμένες στιγμές)

Μια ματιά πάνω στην εθνογραφική

κινηματογραφία: Trinh T. Minh Ha Living is
Round 1985 ()
Μετά-αποικιοκρατία και κινηματογράφος

Μετα-αποικιοκρατία παγκόσμια ΜΜΕ και

καπιταλισμός;
Νέο-αποικιοκρατία

Η έννοια της νέο-αποικιοκρατίας

 Η πρακτική χρησιμοποίηση της οικονομικής και πολιτιστικής δύναμης/

ισχύος για τον έλεγχο άλλων κρατών ή καλύτερα μετά-αποικιακών
κρατών.
 Ο όρος χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά από τον Kwane Nkrumah τον
πρώτο πρόεδρο της «ανεξαρτητοποιημένης» Γκάνας.
 Στο πλαίσιο του νέο-αποικιοκρατισμού υποστηρίζεται ότι οι δυτικές
πολυεθνικές εταιρίες εκμεταλλεύονται οικονομικά τους φυσικούς
πόρους των τέως αποικιών.
 Μια μορφή μετάβασης από την πολιτική σε οικονομική αποικιοκρατία.
 Το κεφάλαιο χρησιμοποιείται για την εκμετάλλευση και όχι την
ανάπτυξη των λιγότερο αναπτυγμένων χωρών.
 Νιγηρία, το Δέλτα του Νίγηρα. Το 1950 η Shell, Βρετανική-
Ολλανδική εταιρεία, ανακαλύπτει πετρέλαιο. Ο ρόλος του Νιγηριανού
κράτους και ο ένοπλος αγώνας των ντόπιων για ένα μερίδιο στα
κέρδη. Η περιβαλλοντολογική καταστροφή της περιοχής.
Μια οπτική γωνία πάνω στην αφρικανική μετά-αποικία
 Achille Mbembe: On the postcolony
 Μεταποικία, η πολιτική κατασκευή μετά την αποικία
 Η επιστημολογία της αποικιοκρατίας, ο γηγενής ως μη άνθρωπος/ ζώο και η
εξημέρωση του
 Ξανά η φαινομενολογία του Hegel, και η διαλεκτική ανθρώπου και ζώου,
καθυπόταξης και εξημέρωσης
 Διερωτάται: Μπορούμε πραγματικά να ισχυριστούμε ότι έχουμε αφήσει πίσω
μας την αποικιοκρατία και να αναφερθούμε στην ύπαρξη ενός αυτό-
προσδιορισμένου και αυτό-διευθετούμενο Αφρικανικού υποκειμένου;
 Η Αφρική έχει λειτουργήσει ιστορικά για την Ευρώπη ως ο απόλυτος άλλος, η
«μαύρη» ήπειρος
 Η αποικιοκρατία ως συνεχόμενη βία, αποκτήνωση
 Οι μετά-αποικίες στηρίχθηκαν στη λογική των αποικιών, δεν ενδιαφέρονται
για τα δικαιώματα των πολιτών τους, δεν είναι εκεί για να τους
προστατεύουνε
 Η αποικιοκρατική αποκτηνωτική φιλοσοφία υιοθετήθηκε από τις μετά-
αποικιοκρατικές ελίτ
 Κατά την αποικιοκρατία δημιουργήθηκε μια κοινότητα γηγενών
επιχειρηματιών που λειτουργούσαν στο οικονομικό πλαίσιο της εποχής

Μια οπτική γωνία πάνω στην αφρικανική μετά-αποικία

 Οι αποικίες ως μετά-αποικίες ήταν μέρος ενός παγκόσμιου οικονομικού συστήματος και

ενός διαχωρισμού της εργασίας τον οποίο και συνέχισαν οι νέες/ παλαιές ελίτ.
 Δεν ισχύει φυσικά για όλες τις χώρες το ίδιο, υπάρχουν όμως κοινά χαρακτηριστικά.
Σημαντική η ύπαρξη φυσικού πλούτου
 Μέσα από τις αποικιοκρατικές οικονομικές σχέσεις δημιουργήθηκαν μετά-αποικιακά
πολιτικά κατασκευάσματα τα οποία δημιούργησαν καινούριες ανισότητες και καθεστώτα
κυριαρχίας
 Η ιθαγενοποίηση του αποικιοκρατικού μηχανισμού
 Το κράτος δεν στηρίχθηκε σε μια μορφή κοινωνικού συμβολαίου, μη ύπαρξη
πραγματικών δικαιωμάτων, βία και εξαναγκασμός.
 Το κράτος μπόρεσε να διαχειριστεί φυλετικές και εθνικές τριβές, η δημιουργία του μύθου
του «Μεγάλου Άντρα»
 Η δημιουργία και η εκχώρηση προνομιών ως τρόπος ελέγχου πέραν της βίας, η μεταφορά
χρημάτων σε ομάδες πληθυσμού ως τρόπου απόκτησης πολιτικού κεφαλαίου
 Η τριάδα της βίας, εκχώρησης προνομίων και οικονομικών ανταλλαγμάτων έχει πάρει
διαφορετικές μορφές σε διαφορετικές χώρες
 Το κράτος ως μια μηχανή δημιουργίας και διατήρησης ανισοτήτων
The Yakoubian building (2002), η άνιση αιγυπτιακή
κοινωνία και ένα κράτος που πρόδωσε τους πολίτες του
και όχι μόνο (κεντρικό Κάιρο δεκαετία 1990)

Η Αραβική άνοιξη ως το τέλος του κρατικού

μετααποικιακού κατασκευάσματος;
Η Αραβική Άνοιξη ως η επιστροφή του
«μεγάλου ηγέτη»;

Φονταμενταλιστική ‘μετα-
αποικιοκρατία’;
 Μια μεταφορά: Το χρέος και ο δημοσιονομικός επιπολιτισμός των ιθαγενών

Έδαφος, κυριαρχία,
διακυβέρνηση: κράτη και
έθνη

Πολιτική γεωγραφία
 Αριστοτέλης «Πολιτικά»

Εισαγωγή: Φύση, κράτος, έθνος

 Αριστοτέλης «Τα πολιτικά»
 Απαρχές της πολιτικής επιστήμης/ σκέψης
 H άνιση σχέση μεταξύ άνδρα/ γυναίκα, ελεύθερου/ δούλου ως φυσική, η έννοια της
οικονομίας ως διακυβέρνησης των ατόμων
 Η οικογένεια ως φυσική, τα σόγια ως φυσικά, τα χωριά ως φυσικά, η κοινότητα ως
φυσική
 Το κράτος/ πολιτεία/ πόλη ως φυσικό, ο άνθρωπος ως πολιτικό ζώων, «μόνο όποιος
είναι κτήνος ή θεός» δεν χρειάζεται την κοινωνία/ πολιτεία
 Η πόλη-κράτος ως εθνικά ομοιογενής αφού είναι φυσική και προέρχεται από την
κοινότητα/ οικογένεια
 Σκοπός του μαθήματος είναι να δημιουργήσουμε έναν προβληματισμό σχετικά με τη
«φυσικότητα» του έθνους/ κράτους. Υπάρχει περίπτωση, σε ένα βαθμό, το «κράτος»
και το «έθνος» ή καλύτερα το «έθνος-κρατος» να είναι μια αφήγηση μια ιστορικά
διαμορφωμένη κατασκευή; Είναι πολύ δύσκολο να μην παίρνεις ως δεδομένα τα
δεδομένα πάνω στα οποία έxεις «κατασκευάσει» τη ζωή σου.
 Hommi Bhabha και η αφήγηση του έθνους
 Υπηκοότητα

Η έννοια του κρατισμού

 Κράτος στα αρχαία ελληνικά σήμαινε «δύναμη». Η πόλη κράτος ήταν εθνοτικά
ομοιόμορφη.
 Μια από τις πρώτες μορφές κρατισμού η ελληνική πόλη/κράτος, τα σύνορα
ήταν εκεί που σταματούσαν οι καλλιέργειες
 Αυτοκρατορίες (ελληνιστική, ρωμαϊκή), φυσικά σύνορα ως τρόποι διαφύλαξης
της αυτοκρατορίας. Στο Βυζάντιο, οι ακρίτες και η οχύρωση στις πόλεις όταν
γινόντουσαν επιδρομές.
 Δεν υπάρχει ακόμα η αυστηρή έννοια των συνόρων, των εδαφών και η
αυστηρή έννοια της διακυβέρνησης σε όλος το μήκος και πλάτος των εδαφών.
 Ο τριακονταετής πόλεμος στην Ευρώπη τελειώνει με τη Συνθήκη της
Βεστφαλίας. Η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (που οι γερμανοί αυτοκράτορες
θεωρούν τους εαυτούς τους συνεχιστές της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και
υπερασπιστές της Ρωμαιοκαθολικής πίστης) αποτελείται από πολλά μικρά
πριγκιπάτα, δουκάτα, κομητείες κτλ. Η διακυβέρνηση του χώρου διαφορετική
από τον επερχόμενο κρατισμό.
 Συνθήκη της Βεστφαλίας 1648. «Η Ευρώπη είναι η ιστορία που λένε στη
Γερμανία προκειμένου να αποποιηθεί την ιδέα της αυτοκρατορίας» M.
Foucault. Raison De Etait
 Reich-αυτοκρατορία, πρώτο Reich Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, δεύτερο Reich
ενοποιημένη Γερμανία-Βίσμαρκ 1871-1918, τρίτο Reich Ναζισμός.
 Η Γερμανική Ευρώπη ως τέταρτο Reich;
Το τέλος της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ή η
αρχή της διακρατικής Ευρώπης

Κρατισμός
 Παράγοντες διαμόρφωσης κρατισμού αντί πιο χαλαρών μορφών διακυβέρνησης:
δημιουργία στρατών, η διατήρηση του στρατού απαιτεί φορολογία, η φορολογία απαιτεί
κρατικό μηχανισμό, από τον 16ο επαγγελματικοί στρατοί με αυστηρή ιεραρχία.
 Η γέννηση της έννοιας του κυρίαρχου κράτους, με συγκεκριμένο έδαφος, τα σύνορα έχουν
βγει μέσα από τα πεδία των μαχών, εκεί που σταμάτησαν οι στρατοί ξεκινούν τα εδάφη, η
αυστηρή έννοια της εδαφικής κυριαρχίας, η ύπαρξη κυβέρνησης, η διακυβέρνηση του
κράτους, το διπλωματικό σύστημα, το διακρατικό σύστημα και η αναγνώριση από άλλα
κράτη.
 Υπάρχουν ανταγωνισμοί στο κράτος, τι γίνεται με τις εθνικότητες που υποβόσκουν κάτω
από το κράτος. M. Foucault ‘Society must be defended’ και η μάχη μεταξύ των φυλών του
κράτους. Σάξονες και Νορμανδοί. Στη συνέχεια, αυτές οι εντάσεις του κράτους θα
οδηγήσουν στην εποχή της αποικιοκρατίας στις ιδέες και πρακτικές της φυλετικής
καθαρότητας. Το κράτος και ο κρατικός ρατσισμός.
 Από το «δικαίωμα του μονάρχη να σκοτώνει στο δικαίωμα στη ζωή». Η γέννηση της
βιοπολιτικής το 18ο αιώνα. Οι άνθρωποι ως είδος και η άσκηση μιας τεχνολογία της
δύναμης. Το κράτος ως η διαχείριση της ζωής. Η γέννηση της στατιστικής (γέννες, θάνατοι
κτλ.). Η ευημερία του κράτους.
 Από τη διακυβέρνηση των εδαφών στη διακυβέρνηση του πληθυσμού.
 Η έννοια της διακυβέρνησης. Michel Foucault “Security, territory, population”. Η
διακυβέρνηση προέρχεται από την ποιμενική φιλολογία, η διακυβέρνηση του εαυτού και
συνακόλουθα η διακυβέρνηση των άλλων. Γρηγόρης Νανζιαζινός «οικονομία ψυχών»
 Η έννοια της πολιτικής οικονομίας, ως η έννοια της διακυβέρνησης του πληθυσμού.
 Αστυνομία/ δικαιοσύνη/ στρατός/ οικονομία: οι κρατικοί μηχανισμοί
 Το κράτος ως ένα επεισόδιο στην ιστορία της διακυβέρνησης
Michel Foucault: διαλέξεις στο College de France

Thomas Hobbs Leviathan 1651

(Aν το κράτος δεν είναι φυσικό) Το
κράτος ως κοινωνικό συμβόλαιο
 Thomas Hobbs (1651) Leviathan, «ο ένας εναντίον του άλλου» και η ανάγκη για ένα ισχυρό
κράτος ώστε η ζωή να μην είναι «μίζερη», αρνητικό κοινωνικό συμβόλαιο. Ο άνθρωπος ως
εγωιστής και ηδονιστής με αποτέλεσμα την αλληλο-καταστροφή. Για να διατηρηθεί η
κοινωνική ειρήνη, το κοινωνικό συμβόλαιο ως τέχνασμα που παράγει το Τέρας, το κράτος,
το Λεβιάθαν. Το Τέρας (είτε μοναρχία είτε κοινοβουλευτισμός) έχει το μονοπώλιο στη Βία.
 John Lock (1689), «Δυο δοκίμια στη διακυβέρνηση». Η ανθρώπινη φύση στηρίζεται στη
λογική και την ανοχή. Οι άνθρωποι δημιουργούν κρατική/ πολιτιειακή δομή προκειμένου να
επιλύουν τριβές. Ο λαός μπορεί να εξεγερθεί και να ακυρώσει το κοινωνικό συμβόλαιο άμα
δεν συμφωνεί με τον τρόπο διακυβέρνησης, δικαίωμα/ υποχρέωση στην εξέγερση.
 Rousseau (1762), η γενική θέληση του λαού, θετικό κοινωνικό συμβόλαιο, η γενική θέληση
εξασφαλίζει ότι κανείς δεν επιβάλλεται σε κανέναν (σε αντίθεση με το συμβόλαιο του
Hobbes) καθώς και ότι όλοι σέβονται τους νόμους καθώς είναι οι συγγραφείς των νόμων.
 John Rawls (1971), Justice as Fairness, η βασική δομή της κοινωνίας, η δικαιοσύνη ως η
«κόλλα» της κοινωνίας
 Η θεωρία της «αρχικής θέσης» όπου τα μέρη της κοινωνίας διαπραγματεύονται το
κοινωνικό συμβόλαιο πίσω από ένα «πέπλο άγνοιας». Κανείς δεν ξέρει τίποτα σε σχέση με
τους παράγοντες που επηρεάζουν τη ζωή του (τάξη, φυλή, εθνότητα, φύλο κτλ.)
 Οι δύο βασικές αρχές του συστήματος του Rawls: ελευθερία και ισότητα. Σε σχέση με την
ισότητα: ισότητα ευκαιρίας και το αξίωμα της διαφοράς. Το αξίωμα της διαφοράς
εξασφαλίζει ότι η ύπαρξη ανισοτήτων και μεταξύ στις ικανότητες των ανθρώπων δεν
λειτουργεί σε βάρος των μη προνομιούχων. Η βασική θεωρία δικαίου των φιλελεύθερων
δημοκρατιών.

Μπανάλ εθνικισμός ή το έθνος ως δεδομένο

(Μ. Billig)
 Τι είναι το έθνος; Ιωάννης
Πολέμης
Τι είναι η πατρίδα μας; Μην είν' οι κάμποι;
Μην είναι τ' άσπαρτα ψηλά βουνά;
Μην είναι ο ήλιος της, που χρυσολάμπει;
Μην είναι τ' άστρα της τα φωτεινά;
Μην είναι κάθε της ρηχό ακρογιάλι
και κάθε χώρα της με τα χωριά;
κάθε νησάκι της που αχνά προβάλλει,
κάθε της θάλασσα, κάθε στεριά;
Μην είναι τάχατε τα ερειπωμένα
αρχαία μνημεία της χρυσή στολή
που η τέχνη εφόρεσε και το καθένα
μια δόξα αθάνατη αντιλαλεί;
Όλα πατρίδα μας! Κι αυτά κι εκείνα,
και κάτι που 'χουμε μες την καρδιά
και λάμπει αθώρητο σαν ήλιου αχτίνα

Τι είναι το έθνος;
 Η λέξη έθνος προέρχεται από την λέξη εθνικός, όπως και η
εθνότητα/ εθνοτικότητα, όλοι προερχόμαστε από κάπου, όλοι
είμαστε μέλη μιας ομάδας
 Η λέξη nation προέρχεται από το λατινικό ρήμα nasci, γεννιέμαι,
γεννιέμαι σε κάτι
 Ένας χαλαρός ορισμός: Έθνος μια ομάδα ανθρώπων με κοινά
πολιτιστικά/ πολιτισμικά χαρακτηριστικά και κοινές ιστορικές
αναφορές
 Η δημιουργία του έθνους/κράτους τον 18ο αιώνα. Η Αμερικάνικη
Διακήρυξη (1787) «Εμείς ο λαός». Η δημιουργία της εθνικής
ταυτότητας. Η σημασία της γλώσσας. Η σημασία του εδάφους, η
πατρίδα. Από το σώμα του μονάρχη στο εδαφικό σώμα του έθνους.
 1789 και η Γαλλική Επανάσταση ως η ‘μητέρα’ του εθνικισμού, η
λαϊκή κυριαρχία και αργότερα το έθνος
 Ελλάδα και κρίση: έθνος η λαϊκή κυριαρχία;
25η Μαρτίου 2014

Αμερικάνικη Διακήρυξη της ανεξαρτησίας

Η γέννηση ενός έθνους (1915) και φυλετικός διαχωρισμός (από τον
Griffith στον Κρούγκμαν)

Ομογενή έθνη ή το έθνος ως

κράτος: πραγματικότητα ή μύθος;
Πολυεθνικά κράτη

Ανεδαφικά έθνη
 Ανεδαφικά έθνη

Προσεγγίσεις ως προς το έθνος

 Αρχέγονη: τα έθνη υπάρχουν από την αρχή του χρόνου, το να είσαι
άνθρωπος σημαίνει να ανήκεις σε ένα έθνος, το έθνος είναι στο
DNA σου, η εθνική ταυτότητα σχεδόν ως βιολογική
 Η εθνό-συμβολική: οι πρότεροι εθνοτικοί δεσμοί παρέχουν τους
δεσμούς δημιουργίας των εθνών-κρατών. Η εθνική ταυτότητα
αναπτύσσεται με βάση εθνοτικούς δεσμούς. Η πατρίδα και το έθνος
κατασκευάζονται με βάση τους εθνοτικούς δεσμούς. A.D. Smith
Homi Bhabha (1994) nation and narration, “Τα έθνη, όπως οι
αφηγήσεις, χάνουν τις απαρχές τους μέσα στους μύθους των
χρόνων’
 Κατασκευή/ λόγος: τα έθνη είναι μια κατασκευή, είναι μια αφήγηση.
Πριν από το έθνος-κράτος προϋπήρχε κάτι διαφορετικό.
Benedict Anderson (1993) Imagined Communities, δεν μπορεί
κάποιος να γνωρίζει προσωπικά όλο το έθνος
 Χώρα προέλευσης (2010)

“Η Ελλάδα είσαι εσύ”

«Η Ακαδηµία στο πρόσωπό
µου παρασηµοφορεί τη
φιλοπατρία και τη
διαµόρφωση κυρίως της
εθνικής συνείδησης στους
µαθητές µου. Το µετάλλιο
ανδρείας αποτελεί για
µένα ηθική δέσµευση να
συνεχίσω µε µεγαλύτερη
πίστη τον αγώνα µέχρι
την τελική δικαίωση του
έθνους». (Τα Νέα, 29/12).
Η ταυτότητα είναι θέμα επιλογής
 Ταυτότητα ως η ιστορία που λέμε στον εαυτό
μας, για εμάς και τους άλλους
 Η εθνική ταυτότητα ως σημαντική ταυτότητα,
(μεταξύ άλλων)
 Ο Gilroy σε σχέση με τη «φυλή» και οι τρεις
προσεγγίσεις. Μπορούμε να ισχυριστούμε κάτι
τέτοιο για το έθνος;
Ουσιοκρατική (αρχέγονη)
Αντί-ουσιοκρατική (κατασκευή/ λόγος)
Αντί-αντί-ουσιοκρατική (εθνό-συμβολική)

Ορίζοντας το πλαίσιο: Κράτος πρόνοιας ή (νέο)

«φιλελεύθερο» κράτος.

Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο
Γ. Μαυρομμάτης
 Εισαγωγή
 Θα ήταν παράληψη να μην αναφερθούμε στο γενικότερο οικονομικό-πολιτικό πλαίσιο
μέσα στο οποίο ζούμε.
 Τι είναι ο (νέο)φιλελευθερισμός; Τι είναι η (νέο)φιλελεύθερη πολιτική και το
(νέο)φιλελεύθερο κράτος;
 Τι είναι ο φιλελευθερισμός; Τι είναι ο φιλελευθερισμός στην πολιτική (φιλελεύθερες
δημοκρατίες) και τι είναι ο φιλελευθερισμός στην οικονομία (Adam Smith και «το
αόρατο χέρι της αγοράς»). David Ricardo το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα και το
ελεύθερο εμπόριο
 Η σύγχυση σε σχέση με το φιλελευθερισμό: O Friedman αυτοονομάζεται φιλελεύθερος
αλλά και ο Krugman ‘The conscience of a liberal’.
 Γιατί στην παρούσα το νεοφιλελεύθερο μοντέλο σχετίζεται άμεσα με την Ελλάδα; Από
το «ανομολόγητο κοινωνικό συμβόλαιο» στις νεοφιλελεύθερες προσταγές και μετά
στην πολιτική και εθνική κυριαρχία.
 Όπως έχουμε πει η σχέση κράτους-πολίτη στηρίζεται σε μια μορφή κοινωνικού
συμβολαίου (π.χ. Thomas Hobbs, Lock, Rousseau, Rawls). Που βεβαίως αποτελεί
μύθευμα αλλά είναι χρήσιμο για την πολιτική σκέψη αυτή η μετάβαση από τη φύση
στην πολιτική.
 Τι είδους κοινωνικό συμβόλαιο συνοδεύει τον νεοφιλελευθερισμό και σε τι διαφέρει
από το κοινωνικό συμβόλαιο του κράτους πρόνοιας;
 Είναι το νεοφιλελεύθερο κράτος διαβρωτικό για τη φιλελεύθερη δημοκρατία
(Wacqaunt, Harvey); Και αν ναι, γιατί; Ποια είναι τα όρια του οικονομικού
νεοφιλελευθερισμού πριν αρχίσει και διαβρώνει τη δημοκρατία; Μήπως στην Ελλάδα
τα είδαμε;
 Η φιλελεύθερη δημοκρατία έχει δύο συστατικά: ελευθερία και ισότητα/ ισονομία. Η
σχέση μεταξύ ελευθερίας και ισότητας. Πότε η ισότητα γίνεται διαβρωτική για την
ελευθερία και πότε η ελευθερία υποσκάπτει την ισότητα.

Το ελληνικό πρόβλημα
 Το ελληνικό πρόβλημα ως πρόβλημα
νεωτερικότητας
 Γιατί η Ελλάδα δεν μπορεί να γίνει
‘μοντέρνα’; Γιατί δεν μπορεί να
εκσυγχρονιστεί; Μια παλαιά ιστορία που
αποκτά άλλο νόημα εξαιτίας της έλευσης της
κρίσης
 Μήπως τελικά ο εκσυγχρονισμός ήρθε άλλά
τις εκσυγχρονισμός είναι αυτός; Το
Μνημόνιο ως εκσυγχρονισμός; Ή η άρνηση
του μνημονίου ως αντι-μεταρρύθμιση;
 Μπορούμε να γυρίσουμε το χρόνο πίσω;
Το ελληνικό όνειρο (των λογίων)
 Όπως θα δούμε ο κυρίαρχος τρόπος με τον οποίο οι Έλληνες διανοούμενοι
έχουν προσεγγίσει το θέμα είναι κυρίως μέσα από μια πολιτισμική,
ανθρωπολογική, ηθική σκοπιά. Η σκοπιά του πολιτισμικού δυισμού ή το
προβληματικό κοινωνικό συμβόλαιο.
 Σκοπός μας είναι να συνοψίσουμε τις κυρίαρχες αφηγήσεις και να τις θέσουμε
υπό κρίση. Τι μας δείχνει αυτή η κυρίαρχη αντίληψη; Μπορούμε να μιλήσουμε
για το όνειρο προς την Ελληνική Νεωτερικότητα (εκσυγχρονισμό) ως μια
στατική εικόνα της Ευρώπης και της Δύσης γενικότερα; Μήπως όλα αυτά τα
κείμενα και η υπαρξιακή αγωνία για τον εκσυγχρονισμό τελικά δημιουργούν
έναν «Ευρωπαϊσμό» (όπως ο «Οριενταλισμός»); Μια ιδεολογική κατασκευή της
Ευρώπης στατική ακόμα και πεπερασμένη; Μήπως και οι αναφορές στην Γαλλική
Επανάσταση δεν είναι και αυτές πεπερασμένες;
 Αλλά ακόμα, τι είναι αυτή η κρίση που βιώνουμε; Ηθική ή τραπεζική; Ελληνική ή
Ευρωπαϊκή;
 Ενώ τέλος, ο πολυπόθητος «εκσυγχρονισμός» που ήρθε) και έφυγε και θα
ξανάρθει προφανώς τι είναι; Νεωτερικός η νέο-φιλελεύθερος;
 Ποιες είναι οι σημαντικές κατηγορίες της επόμενης μέρας μετά την κρίση ή τη
συνεχιζόμενη κρίση; Πατρίδα ή λαός; Οικονομική απελευθέρωση ή λαϊκή
κυριαρχία;

Στέλιος Ράμφος: παράδοση και έλλειψη κοινωνικού

συμβολαίου, μια σύνθεση
Από την άλλη μεριά, η κρίση ως ευρωπαϊκή και η έλλειψη μηχανισμών ανακύκλωσης ελλειμμάτων και
πλεονασμάτων (πολιτισμική επίσης ναι αλλά κανείς δεν θα ασχολιόταν με την Ελλάδα εκτός ευρώ)

Το κράτος πρόνοιας
 Τι είναι το κράτος πρόνοιας; Μια συγκεκριμένη στιγμή στην
‘τέχνη της διακυβέρνησης’;
 Τι εξασφαλίζει το κράτος πρόνοιας;
 Πότε γεννήθηκε το κράτος πρόνοιας;
 Τι συνεπάγεται η ύπαρξη του κράτους πρόνοιας;
 Ήταν το «ανομολόγητο κοινωνικό συμβόλαιο» μια στρεβλή
μορφή κράτους πρόνοιας σε μια χώρα χωρίς θεσμούς;
 Το κράτος παίζει σημαίνοντα ρόλο στην προστασία και την
προώθηση της οικονομικής και κοινωνικής ευημερίας των
πολιτών του.
 Ευθύνη του κράτους η προστασία των «αδυνάτων»
 Μεταφορά χρηματικών πόρων από το κράτος μέσω της
παροχής υπηρεσιών (υγεία, παιδεία κτλ.) και μέσω
επιδομάτων κατευθείαν στους πολίτες.
 Η γέννηση του κράτους πρόνοιας
 Ο Βίσμαρκ δημιούργησε την πρώτη μορφή κράτους πρόνοιας τις δεκαετίες
του 1840-80 μέσω της δημιουργίας συνταξιοδοτικού συστήματος,
συστήματος ασφάλειας κατά των εργατικών ατυχημάτων, ιατρικής
περίθαλψης και παροχή επιδομάτων ανεργίας. Το κράτος πρόνοιας ως
μηχανισμός διατήρησης του status quo. Η έννοια της κομφουκιανής
αρμονίας σε σχέση με το Κινεζικό αυτοκρατορικό κράτος.
 Στην Αμερική, New Deal, Roosevelt. Τρόποι αντιμετώπισης της κρίσης
μέσω της υιοθέτησης μιας Κενσιανής πολιτικής όπου το κράτος είχε ως
υποχρέωση τα τρία R: Relief (των φτωχών), Recovery (της οικονομίας),
Reform (του χρηματοοικονομικού συστήματος για να αποφευχθούν άλλες
κρίσεις). Άμα θέλετε διαβάστε το “Conscience of a liberal’
 Lyndon Johnson και το πρόγραμμα της «Μεγάλης κοινωνίας» εν μέρει ως
απάντηση στις φυλετικές εξεγέρσεις και το κίνημα των πολιτειακών
δικαιωμάτων τη δεκαετία του 1960.
 Στην Ευρώπη, η αλληλεγγύη ως αποτέλεσμα της κοινής εμπειρίας του
Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου δημιούργησε τις προϋποθέσεις για τη
δημιουργία του κράτους πρόνοιας. «Και στα δύσκολα και στα εύκολα μαζί».
 Βρετανία: 1948 Εθνική Νομοθεσία Ασφάλειας, Εθνική Νομοθεσία Παροχής
Υποστήριξης, Εθνική Νομοθεσία Συστήματος Υγείας.
 Τα νέα κράτη πρόνοιας: Οι πετρελαιοπαραγωγές χώρες του κόλπου για
τους πολίτες και μόνο (όχι για τους νόμιμους μετανάστες).
 Κράτος πρόνοιας: Μια μορφή κοινωνικού συμβολαίου που βγήκε μέσα από
την Κρίση του 1929 και το Β’ Παγκόσμιο πόλεμο. Ένας συγκεκριμένος
τρόπος θεώρησης του κόσμου.
 Μορφές/ στοιχεία κράτους πρόνοιας υπάρχουν μέχρι τις μέρες μας
 Σε μεγάλο βαθμό το κράτος πρόνοιας έχει υποκατασταθεί από το
νεοφιλελεύθερο κράτος. Σε κάποιες χώρες περισσότερο από άλλες. Αλλά
παντού έχουν υπάρξει αλλαγές.

New Deal and the Great Society

 NHS: Βρετανία και κράτος πρόνοιας

Από τον Κενσιανό καπιταλισμό στο «παγκόσμιο πλάνο»

 Η κρίση του 1929 και η γέννηση του Κενσιανισμού.

 Το κράτος ξοδεύει εσωτερικά το πλεόνασμα του και όχι μόνο. «βάλτε τους
εργάτες να σκάβουν τρύπες». Η τόνωση της οικονομίας και ο ρυθμιστικός
ρόλος του κράτους στην οικονομία. Τι γίνεται άμα δεν υπάρχει πλεόνασμα
αλλά έλλειμμα;
 Γιάννης Βαρουφάκης (2011) «Παγκόσμιος Μινώταυρος».
 Η κρίση του 1929 (κρίση με Κ) ουσιαστικά «λύνεται» με τον Β’ Παγκόσμιο
Πόλεμο.
 Το «Παγκόσμιο Πλάνο». Breton Woods Agreement (1944), δημιουργία IMF
και του οργανισμού που θα μετονομασθεί σε World Bank. Όλα τα
νομίσματα «δένονται» συναλλαγματικά με το δολάριο και το δολάριο
αντιστοιχίζεται με τον χρυσό (1 ουγγιά=35 $). Η δημιουργία της πρώτης
παγκόσμιας νομισματικής δομής.
 Brics και Asian Infrastructure Investment Bank
 «Παγκόσμιο Οικονομικό Πλάνο»: Οι ΗΠΑ αντιλαμβάνονται ότι για να
λειτουργήσει το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα πρέπει να υπάρχει ένα
μηχανισμός αναδιανομής των πλεονασμάτων. Η μεταπολεμική στήριξη της
Γερμανίας και της Ιαπωνίας. Το σχέδιο Marshall για την Ευρώπη. Η
δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως ένα αμερικάνικο σχέδιο για την
δημιουργία μιας αγοράς για τη βιομηχανία της Γερμανίας (Βαρουφάκης).
 Μήπως πρέπει να σκεφτούμε ότι τα πλεονάσματα μπορούν να
καταναλώνονται και αλλιώς καθώς οι χώρες έχουν προχωρήσει στην
παγκοσμιοποίηση;
 Το κοινωνικό συμβόλαιο του Κενσιανού/ φορντικού
κράτους πρόνοιας

 Το κράτος επεμβαίνει στην οικονομία για να τη ρυθμίσει

 Το κράτος φορολογεί τις επιχειρήσεις και μεταβιβάζει
πόρους στους οικονομικά αδύνατους.
 Στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων κάθεται το κράτος, το
κεφάλαιο και τα εργατικά συνδικάτα
 Το δικαίωμα στην προστασία/ ασφάλεια (welfare)
 Μέσω συναίνεσης επικυρώνεται το κοινωνικό συμβόλαιο στο
εσωτερικό της χώρας και σε παγκόσμιο επίπεδο μέσα από το
«παγκόσμιο πλάνο»
 Μια μορφή φιλελεύθερης δημοκρατίας που σέβεται το
αξίωμα της ισότητας αλλά και της διαφοράς (Rawls).

Το Φορντικό μοντέλο
 Η αλλαγή του παραδείγματος
 Ο Γερμανικός νέο-φιλελευθερισμός ή ordoliberalism από το τέλος του Β’ παγκοσμίου
πολέμου και μετά. Νεοφιλελευθερισμός και σοσιαλοδημοκρατία. Η σχολή της
Frankfurt αλλά και η Σχολή του Froiberg.
 Από τα μέσα του 1960 και μετά το σύστημα άρχισε να έχει προβλήματα. Τα κέρδη δεν
ήταν τόσο μεγάλα όσο τα χρυσά χρόνια της προηγούμενης δεκαετίας. Το κόστος
εργασίας είχε αυξηθεί, μικρότερα κέρδη.
 Το κράτος δεν ήταν πια τόσο χρήσιμο για τις επιχειρήσεις. Μήπως θα έπρεπε να
εφεύρουν ένα άλλο οικονομικό σύστημα πέραν των εθνικών κρατών;
 Ταυτόχρονα, οι πόλεμοι Κορέας, Βιετνάμ και το πρόγραμμα της «μεγάλης κοινωνίας»
του Lyndon Johnson είχαν αυξήσει το έλλειμμα των ΗΠΑ σε δυσθεώρητα ύψη.
 To Κενσιανό μοντέλο της οικονομίας υποχωρεί ραγδαίως και τη θέση του παίρνει ο
μονεταρισμός (έλεγχος της ροής χρήματος για την αποφυγή του πληθωρισμού και
φυγή του κράτους από την οικονομία). Η αγορά θα λύσει όλα τα προβλήματα.
 Το νεοφιλελεύθερο μοντέλο προσβλέπει στην έξοδο του κράτους από την οικονομία. Η
αγορά μπορεί να λειτουργήσει καλύτερα από το κράτος. Δεν χρειάζεται η ρύθμιση του
κράτους πια. Η μικρότερη κυβέρνηση είναι η καλύτερη κυβέρνηση.
 Από την παραγωγή στα χρηματοοικονομικά.

Οι επιρροές: Hayek (Αυστριακός, Πανεπιστήμιο Βιέννης, LSE,

University of Chicago) 1944, 1960. Ενάντια στον κεντρικό σχεδιασμό
της οικονομίας, ο φονταμενταλισμός της οικονομίας της αγοράς και η
ελευθερία προαπαιτούμενο της ανάπτυξης και της οικονομικής
ευμάρειας.
Milton Friedman, (1962) capitalism and freedom, η οικονομική ελευθερία ως απαραίτητη
για την πολιτική ελευθερία. Η κυβέρνηση πρέπει να κάνει τα απαραίτητα. Η αγορά κάνει
τα πάντα καλύτερα από οποιοδήποτε άλλο. Η οικονομία της αγοράς ως θρησκεία.
Καταπολέμηση μονοπωλίων και εύρυθμη λειτουργία της αγοράς. Η ισότητα/ ισοτιμία δεν

πρέπει να παραβιάζει την ελευθερία μου.

Από το παγκόσμιο πλάνο στο

παγκόσμιο μινώταυρο
 Από τη δεκαετία του 1960, η Αμερική δεν παράγει πια
πλεονάσματα αλλά ελλείμματα τόσο εξαιτίας των πολέμων
αλλά και των κοινωνικών προγραμμάτων και της κούρσας
των εξοπλισμών.
 Το 1971, σπάει η ισοτιμία των νομισμάτων σε χρυσό μέσω
της σύνδεσης του χρυσού με το δολάριο. Με αυτόν τον
τρόπο απελευθερώνεται και η προσφορά χρήματος
παγκοσμίως.
 Πως θα εξασφαλίσει η Αμερική την χρηματοδότηση των
ελλειμμάτων της; Η δημιουργία του παγκόσμιου μινώταυρου
και η άνθηση των χρηματοοικονομικών. Τα πλεονάσματα
όλων των άλλων χωρών επενδύονται στην Αμερική. Η
Αμερική αγοράζει τα προϊόντα των άλλων και οι άλλοι
αγοράζουν ομόλογα Αμερικής και όχι μόνο.
 Η άνθηση των χρηματοοικονομικών και η απελευθέρωση
των χρηματαγορών. Η αυγή της εποχής των
μεταφερόμενων κεφαλαίων. Χρηματιστηριακές φούσκες,
ακίνητα κτλ. Η γιγάντωση της οικονομίας της πίστωσης.
 Παγκοσμιοποίηση, κυκλοφορία κεφαλαίου και η
νέα διεθνής διαίρεση της εργασίας
 Άρση εμποδίων κυκλοφορίας κεφαλαίων. Το παγκόσμιο παίρνει μέρος μέσα στο εθνικό
(Sassen), το εθνικό παραχωρεί τις αρμοδιότητες στο παγκόσμιο. Μετεγκατάσταση των
οικονομικών δομών σε χώρες με φτηνό εργατικό δυναμικό. Γεωγραφική διασπορά της
βιομηχανικής παραγωγής. Η παραγωγή μεταναστεύει εξαιτίας του φθηνότερου
εργατικού κόστους.
 Η νέα διαίρεση της εργασίας παγκοσμίως- Οι βιομηχανικές δουλειές μειώνονται και
δημιουργείτε στα αστικά κέντρα του αναπτυγμένου κόσμου ένα διττός εργασιακός
διαχωρισμός μεταξύ εργασιών υψηλής και χαμηλής εξειδίκευσης. Η βιομηχανία
εξαφανίζεται από τις πόλεις, ή μένει μόνο η υψηλή βιομηχανία.
 Ο κλάδος των υπηρεσιών γνωρίζει αύξηση αλλά παράγει είτε γραμματείς είτε
διευθυντές. Η μέση καλά αμειβόμενη δουλειά τείνει να εξαφανιστεί: ένας κόσμος
υψηλής ή χαμηλής εξιδανίκευσης. Τοπία αποβιομηχάνισης, υψηλή ανεργία,
συγκέντρωση ανεργίας σε συγκεκριμένες περιοχές, εξάρτηση από ένα φθίνον κράτος
πρόνοιας. Η γεωγραφικά διεσπαρμένη παραγωγή θα πρέπει να διοικείται από κάπου;
Από πού; Από τις πόλεις του αναπτυγμένου κόσμου. Οι πόλεις σιγά-σιγά από μέρη
παραγωγής μεταβάλλονται σε μέρη κατανάλωσης.
 Η εμφάνιση του Μετά-Φορντικού συστήματος. Ένα σύστημα μιας ‘ευέλικτης
συσσώρευσης’ (Harvey). Η ευελιξία κυρίως αναφέρεται στην παραγωγή και στην
εργασία ειδικότερα. Σας θυμίζουν τίποτα τα νέα σύμφωνα εργασίας της Τρόικας; Το
κόστος της εργασίας πρέπει να μειωθεί.
 Το κράτος δεν ελέγχει την οικονομία αλλά η οικονομία ελέγχει το κράτος- Η νέα
πολιτική που είναι μέχρι τις μέρες μας. Η εργασία είναι πια αδύναμη να
διαπραγματευθεί λόγω της μετεγκατάστασης των επιχειρήσεων.

Νεοφιλελεύθερη πολιτική
 Harvey (2005) A brief history of Νeoliberalism: Ο νεοφιλελευθερισμός είναι η
εκδίκηση της οικονομικής ελίτ ή αλλιώς η εντατικοποίηση της εξουσίας του κεφαλαίου.
 Το πρώτο νεοφιλελεύθερο κράτος η Χιλή του Πινοσέτ (απορύθμιση και
ιδιωτικοποιήσεις). Η Χιλή δεκαετίες μετά έχει ένα από τα υψηλότερα GDP per capita
της περιοχής και επίσης υψηλότατο δείκτη Gini.
 Ο νεοφιλελευθερισμός ως ένα σύστημα συσσώρευσης πλούτου στο οποίο ο πλούτος
συσσωρεύεται γιατί οι άνθρωποι χάνουν τα οικονομικά τους δικαιώματα
(“accumulation by dispossession”)
 To νεοφιλελεύθερο κράτος υποστηρίζει ότι η οικονομία της αγοράς παίζει ρόλο στο
δημόσιο συμφέρον γιατί εξασφαλίζει την καλύτερη αξιοποίηση των πόρων, ικανοποιεί
τις διαφορετικές καταναλωτικές ανάγκες, εξασφαλίζει τιμές εξαιτίας του ανταγωνισμού
και ο πλούτος διαχέεται προς τα κάτω.
 Η ρύθμιση της οικονομίας από το κράτος αποτρέπει την επιχειρηματικότητα, οδηγεί
στη μη βέλτιστη αξιοποίηση των πόρων και περιορίζει την ελευθερία των οικονομικών
φορέων (agents).
 O Reagan (reaganomics like trickle down economics) και η Thatcher στην Αγγλία και
η παραγωγή συναίνεσης για νεοφιλελεύθερες οικονομικές πολιτικές. “There is not
such a thing like society”.
 Η καθημερινότητα της νεοφιλελεύθερης πολιτικής. Peter Mandelson 2001: “We are all
Thatcherites now”.
 The Iron lady (2012)

O νεοφιλελεύθερος Leviathan ή αλλιώς το νέο αρνητικό κοινωνικό

συμβόλαιο (ίσως όχι για όλους)
Το κοινωνικό συμβόλαιο του νεοφιλελευθερισμού ή αλλιώς ο Wacquant
διαβάζει την Αμερική και τον υπόλοιπο κόσμο

 Ο νεοφιλελεύθερος Leviathan (Wacquant) ο οποίος είναι φιλελεύθερος στην οικονομία

και στις ελίτ αλλά όχι σε όλους τους άλλους.
 «Το αόρατο χέρι της αγοράς και η σιδερένια γροθιά»
 Τι είναι ο νεοφιλελευθερισμός πέραν του οικονομικού ορισμού του, ποια είναι η
κοινωνιολογική περιγραφή του νεοφιλελευθερισμού;
 Από το δικαίωμα στην προστασία στην υποχρέωση της εργασίας (from welfare to
workfare)
 Ποια είναι η πολιτική απέναντι στους οικονομικά αδυνάτους; Πως το κράτος
αντιμετωπίζει τους φτωχούς των οποίων οι μισθοί και οι προοπτικές μειώνονται (από
το 1970 και μετά οι μισθοί των αμερικάνων είναι σταθεροί).
 Το νεοφιλελεύθερο κράτος επειδή δεν μπορεί να δικαιολογήσει την ύπαρξη του μέσω
ενός δίκαιου κοινωνικού συμβολαίου, το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να
διαχειριστεί τις κοινωνικές κρίσεις που προκαλεί ο νεοφιλελευθερισμός. Η διαχείριση
περιλαμβάνει: τη γέννηση της υποχρέωσης στην εργασία, τη γέννηση του ποινικού
κράτους και την εκτόξευση του αριθμού των καθείρξεων και τέλος την ηγεμονία της
θεώρησης ότι το άτομο είναι υπεύθυνο για την κατάσταση στην οποία βρίσκεται (το
θύμα φταίει).
 Το μόνο που μπορεί να κάνει το κράτος για να δικαιολογήσει την ύπαρξη του είναι να
δημιουργήσει μια «πορνογραφία» σε σχέση με την καταπολέμηση του εγκλήματος και
να δημιουργήσει μια αφήγηση περιχαράκωσης μεταξύ νομοταγών πολιτών και
εγκληματιών/ μη άξιων πολιτών.
 Η σύγχρονη Αμερική μια κοινωνία διαχείρισης της κοινωνικής ανασφάλειας μέσω του
εγκλεισμού

Ο παλαιός-νέος κρατικός Λεβιάθαν: η αγάπη για τη

στολή αλλά και τα έσοδα του κράτους
 The end of violence (1997)

John Rawls, Harvard University (1971) ‘A theory of justice’

και η βασική δομή της κοινωνίας

 Οι αντιπρόσωποι θα
αποφασίσουν πίσω από το
πέπλο της άγνοιας την
προστασία όλων των μελών
γιατί δεν γνωρίζουν τη θέση
τους στην κοινωνία
 Οπότε θα δεχθούν τις αρχές
της ισότητας αλλά και της
διαφοράς. Δηλαδή τα πιο
προικισμένα άτομα θα
δεχθούν να υποστηρίζουν τα
πιο αδύναμα. Μορφή
κοινωνικού συμβολαίου.
 Αυτές οι αρχές πρέπει να
εγγραφούν σε όλες τις
βασικές δομές της κοινωνίας
  Robert Nozick (1974)- Harvard
University. Μια υπόθεση ενός
πανεπιστημίου;
 Libertarianism ή εναντίον της
διανεμητικής δικαιοσύνης
 Το βιβλίο σαν φιλοσοφική απάντηση
στο βιβλίο του Rawls
 H ύπαρξη ενός ελάχιστου κράτους που
εγγυάται την ασφάλεια και την τήρηση
των συναλλαγών
 Από την αναρχία της φύσης στο
ελάχιστο κράτος
 Αντί για κοινωνικό συμβόλαιο ή
λειτουργία της αγοράς
 Το κράτος να μην παραβιάζει τα
ατομικά δικαιώματα των πολιτών του
 Το να πληρώνεις φόρους είναι μια
μορφή δουλείας
 Το δικαίωμα στην κατοχή αν τα
πράγματα αποκτήθηκαν σε δίκαια
βάση.
 Η ανισότητα είναι αποδεκτή βάσει των
διαφορών στις ικανότητες των ατόμων
 Ατομικό δικαίωμα αντί κοινωνικού
συμβολαίου

Μια σειρά ερωτημάτων χωρίς απαντήσεις

 Φιλελεύθερη δημοκρατία: ισότητα και ελευθερία

 Πότε η ελευθερία του ατόμου γίνεται διαβρωτική για τη
δημοκρατία; Αλλά και πότε η ισότητα (αλληλεγγύη)
καταδυναστεύει την ελευθερία;
 Μέχρι σε ποιο σημείο μπορεί να φτάσει η ελευθερία χωρίς να
διαλύσει την ίδια την έννοια της κοινωνίας ή της πολιτικής
κοινότητας;
 Ποια είναι η έννοια της δικαιοσύνης στη φιλελεύθερη δημοκρατία.
Τι σημαίνει κοινωνικό συμβόλαιο και τη σημαίνει ατομική
ελευθερία; Είναι η ελευθερία υπεράνω του κοινωνικού
συμβολαίου;
 Ποιο είναι το μέλλον των δημοκρατιών μας; Κανείς δεν γνωρίζει
την απάντηση σε ένα τέτοιο ερώτημα.
 Είναι δική σας υπόθεση που θα «ισορροπήσετε» πάνω στον άξονα
ελευθερίας-ισότητας (δικαιοσύνης)
 Οι επιδημιολόγοι και η ανισότητα

Η Χώρα των Θαυμάτων εκσυγχρονίζεται ή επιστρέφει στη

χίμαιρα της ;
 Η έννοια της πολιτικής οικονομίας, πολιτική και οικονομία
 Η πολιτική οικονομία ως ένα εκκρεμές μεταξύ ελευθερίας και
ισότητας (δικαιοσύνης), μια θέση μεταξύ των κοινωνικών
συμβολαίων του Rawls και του Nozick, μεταξύ Κενσιανών
πολιτικών και νεοφιλελεύθερων πολιτικών.
 Η κυρίαρχη πολιτική οικονομία του κόσμου και της Ευρώπης είναι
υπέρ της ελεύθερης οικονομίας της αγοράς. Ουσιαστικά, αυτή είναι
που σπρώχνει τον εκσυγχρονισμό στην Ελλάδα και αυτή που
ενισχύει ως κυρίαρχη την αφήγηση περί οικονομικής ελευθερίας
της χώρας. Αυτή, που κάνει «ουτοπική» τη συνέχεια της ύπαρξης
της χώρας των θαυμάτων.
 Η χώρα των θαυμάτων πρέπει να χρησιμοποιήσει ευαίσθητες
κατηγορίες προκειμένου να πλάσει τις αφηγήσεις της επόμενης
μέρας
 Τα κοινωνικά συμβόλαια που χαρακτηρίίζουν την επόμενη μέρα
είναι δομημένα τόσο σε σχέση με το έθνος αλλά και το λαό.
 Η Νεωτερικότητα της Ελλάδας όταν έρθει θα είναι καθαρά μετά-
μοντέρνα, ταξική και θολή ή θα είναι μια επιστροφή στην Γαλλική
επανάσταση;
Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο
Γιώργος Μαυρομμάτης
 Από τη δεκαετία του 1970, αναπτύσσεται μια νέα μορφή αστικής
κοινωνιολογίας με έντονα «πολιτικά» & «οικονομικά» στοιχεία
 Η σχολή αυτή, ή καλύτερα η «ευρύτερη» αυτή γενεαλογία (Lefebvre,
Castels, Harvey, Smith, Soja κτλ. έχει ομοιότητες και διαφορές), θα
στηριχθεί (σε ένα βαθμό) στη μαρξιστική ανάλυση και θα βάλει τις
βάσεις για τη δημιουργία της αστικής πολιτικής οικονομίας ή της
πολιτικής οικονομίας των πόλεων
 Η ανάπτυξη της ‘νέας’ πολιτικής γεωγραφίας συντελείται μέσα από
εξελίξεις που λαμβάνουν χώρα σε συγγενή γνωστικά πεδία:
οικονομική, κοινωνική, πολιτισμική γεωγραφία
 Ποια είναι η έννοια του πολιτικού σε σχέση με την αστική γεωγραφία;
 Πως εισάγεται το πολιτικό στην ανάλυση των πόλεων;
 Ποια η σχέση πολιτικής και πόλης;
 Στον επικήδειο του διαβάστηκε: ‘ο πιο σημαντικός Γάλλος Μαρξιστής
(;) διανοητής… επηρέασε την ανάπτυξη όχι μόνο της φιλοσοφίας, αλλά
και της κοινωνιολογίας, γεωγραφίας, πολιτικής επιστήμης και
φιλολογικής κριτικής.’
 Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Nanterre όπου και ξεκίνησε ο Μάης
του 1968
 Σημαντικά βιβλία: The right to the city (1968), The urban Revolution
(1970), The production of space (1974), το οποίο μεταφράστηκε στα
αγγλικά το 1991 και επηρέασε την αγγλόφωνη ακαδημία
 Η Γαλλική διανόηση και η διάδοση της στις άγγλο-σαξονικές ακαδημίες
τις επόμενες δεκαετίες
 Lefebvre, Foucault, Derrida, Deleuze
 Αλλά γιατί ο Lefebvre είναι τόσο σημαντικός; Τι ακριβώς μας είπε σε
σχέση με το χώρο; Θα εξετάσουμε τα βιβλία του με την αντίθετη
χρονολογική σειρά από την έκδοση τους.

 Η παραγωγή του χώρου είναι σημαντική για την αναπαραγωγή της κοινωνίας, κάθε
κοινωνία δημιουργεί και αναπαραγάγει τους χώρους της.
 Η επιβίωση του καπιταλιστικού συστήματος και των κοινωνιών απαιτεί τη δημιουργία
και την αναπαραγωγή των χώρων του/ τους
 Ο χώρος είναι μια κατασκευή, είναι ένας τρόπος ελέγχου και επιβολής της δύναμής
 Επομένως ο χώρος είναι κατεξοχήν πολιτικός και η κατασκευή του χώρου καθαρά
πολιτική πράξη/ πράξη επιβολής της ισχύος/ δύναμης
 Κάθε κοινωνία παράγει το χώρο της- παράγει τη δική της «χωρική τάξη»
 Μια καινούρια κοινωνία (νέες κοινωνικές σχέσεις) απαιτεί νέους χώρους, τη δημιουργία
μιας νέας «χωρικής τάξης»
 Το να αλλάξεις μια κοινωνία ουσιαστικά σημαίνει να αλλάξεις το χώρο, να δημιουργήσεις
νέους χώρους να αλλάξεις τη χωρική δομή
 Ο κοινωνικός χώρος αποτελείται/ παράγεται από τρεις στιγμές/ διαδικασίες, οι οποίες
αλληλοεξαρτώνται μεταξύ τους (ο διαχωρισμός δεν είναι απόλυτος έχει επικαλύψεις):
 Τις χωρικές πρακτικές: η παραγωγή και αναπαραγωγή της χωρικής τάξης, η καθημερινή
ζωή των ανθρώπων σε ένα διαμορφωμένο περιβάλλον χωρικής «τάξης»
 Τις αναπαραστάσεις των χώρων: τη δημιουργία νοήματος/ αφηγήσεων/ ιδεολογιών σε
σχέση με τη «χωρική τάξη» και το «χώρο», το περιεχόμενο της χωρικής «τάξης»/
«τάξεων»
 Τους χώρους της αναπαράστασης: Οι τρόποι με τους οποίους οι χρήστες τους «βιώνουν»
ως αποτέλεσμα της αντίληψης τους επί των χώρων. Η αντίληψη των χώρων οδηγεί σε
συγκεκριμένες μορφές βίωσης τους
 Η αστική κοινωνία δεν βρίσκεται μόνο στην πόλη αλλά παντού- και η εξοχή είναι
αστικοποιημένη, το αστικό βρίσκεται παντού (πως ο αστισμός επηρεάζει την ολότητα
της κοινωνίας) προφανώς μιλάει για τον καπιταλιστικά αναπτυγμένο κόσμο της
δεκαετίας του 1970
 Η αστικοποίηση δεν είναι τελείως διαμορφωμένη και επομένως περικλείει «νέες
προοπτικές»
 Το αστικό ως η «νέα επανάσταση», ως κάτι διαφορετικό από το αγροτικό, ως κάτι
διαφορετικό από το βιομηχανικό, ως κάτι εν εξελίξει ως κάτι «ανοιχτό»
 Η επανάσταση είναι το πώς θα κατανοήσουμε το αστικό, το πώς θα το καταλάβουμε και
θα το διαμορφώσουμε, μια καινούρια «σκέψη» για το αστικό (είναι αυτό στο οποίο θα
αναφερθεί ο Soja είκοσι χρόνια μετά;)
 Τρία επίπεδα: το παγκόσμιο (παγκοσμιοποιημένο οικονομικό-πολιτικό σύστημα), το
αστικό (το συλλογικό σε επίπεδο καθημερινής ζωής) και το ιδιωτικό (οι ιδιωτικές ζωές
μας). Το αστικό είναι το επίπεδο στο οποίο οι διαφορές μας συναντώνται.
 Η μεθοδολογία της ανάλυσης του αστικού πρέπει να είναι δια-επιστημονική, δεν μπορεί
να αφορά μόνο μια συγκεκριμένη «πειθαρχία» (π.χ. κοινωνιολογία)
 Η αστική κοινωνία δεν είναι μια εμπειρική πραγματικότητα που χρίζει ανάλυση, αλλά
μια πιθανότητα.
 Η πιθανότητα αποτελεί μέρος της πραγματικότητας καθώς μπορεί να της προσδώσει
μια μορφή κατεύθυνσης.
 «μια αναζήτηση για μια διαφορετική πρόσβαση στην αστική ζωή»
 Harvey: «το δικαίωμα να αλλάξουμε τους εαυτούς μας και να αλλάξουμε τις πόλεις μας.
Συλλογικό πιο πολύ από ατομικό δικαίωμα»
 «Το δικαίωμα στην εξοχή»/ ψευδό-δικαίωμα/ σε αντιδιαστολή στο «δικαίωμα στην
πόλη». Η πόλη βρίσκεται παντού, το αστικό είναι παντού
 Το δικαίωμα στην πόλη και η νέα αστική πολιτική, η πολιτική του κατοίκου
 Από τον πολίτη στον κάτοικο, όλοι οι κάτοικοι έχουν αυτό το δικαίωμα δεν έχει σχέση με
εθνικότητα/ υπηκοότητα
 Το δικαίωμα στη συμμετοχή και το δικαίωμα στη χρήση των υπαρχόντων αλλά και στην
παραγωγή νέων χώρων
 Η αξία χρήσης της πόλης σε αντιδιαστολή με την ανταλλακτική της αξία
 Το δικαίωμα στην πόλη ως το δικαίωμα στην παραγωγή του χώρου, το δικαίωμα στην
παραγωγή μιας νέας κοινωνίας.
 Το αστικό ως πιθανότητα, το δικαίωμα στην πόλη και οι «χώροι της αναπαράστασης»
(ως οι χώροι των χρηστών και της αντίληψης τους). Η ανατροφοδότηση μεταξύ του
συστήματος (πως οι χώροι της αναπαράστασης ανατροφοδοτούν την πιθανότητα του
αστικού) και το αστικό ως πολιτικό. Μια νέα πολιτική του αστικού χώρου;
 Μια μαρξιστική κριτική και αναθεώρηση της μέχρι τότε αστικής
κοινωνιολογίας
 Οι βάσεις για τη δημιουργία μιας νέας αστικής κοινωνιολογίας σε
αντιδιαστολή με την οικολογική σχολή (ο καπιταλισμός ως κάτι το
φυσικό, η πόλη ως οργανισμός κτλ.)
 Η μέχρι τότε αστική κοινωνιολογία ως μια δικαιολόγηση του
καπιταλιστικού οικονομικού συστήματος/ η ανάλυση της αστικής
κουλτούρας ως αστική ιδεολογία (Simmer, Mumford, Chicago
school)
 Εισαγωγή της έννοιας της «συλλογικής κατανάλωσης» (στέγαση,
υγεία, εκπαίδευση, μεταφορές κτλ.) και των κοινωνικών αγώνων που
σχετίζονται με αυτή
 Μια νέα ανάλυση του αστικού ως αναπαραγωγή της εργασίας, μια
μαρξιστική γεωγραφία του καπιταλιστικού συστήματος και της
αναπαραγωγής του σε επίπεδο πόλεων
 Ο γεωγράφος με τις περισσότερες αναφορές στο έργο του στον αγγλοσαξονικό
κόσμο
 «Η γεωγραφία δεν μπορεί να παραμένει ουδέτερη σε σχέση με την ύπαρξη της
φτώχειας και των σχετιζόμενων με αυτή «κακών»»
 Κάτι είναι λάθος σε σχέση με τις πόλεις (αμερικάνικες πόλεις και άλλες
καπιταλιστικές πόλεις) του σήμερα (τότε). Ζούσε και εργαζόταν στη
Βαλτιμόρη.
 «Ο καπιταλισμός εκμηδενίζει/ καταστρέφει το χώρο προκειμένου να
εξασφαλίσει την επιβίωση του»
 Αργότερα στο ‘The limits of Capital’ (1982), o καπιταλισμός ως αστική
υπόθεση
 Η έννοια της κοινωνικής δικαιοσύνης στην πόλη από μια οικονομική σκοπιά
 Βαλτιμόρη, εξευγενισμός και το «τέρας» που τρώει το κέντρο
 Η μαρξιστική ανάλυση στην πόλη της Βαλτιμόρης, το δικαίωμα στην πόλη και
η δικαιοσύνη ως χωρική δικαιοσύνη (τι θα μπορούσε να σημαίνει αυτό;)
 To καθεστώς της δουλείας (1619-1865)
 Το καθεστώς ή καλύτερα η περίοδος του Jim Crow (1865-1965)
 Η μετανάστευση στο Βορρά και το αμερικάνικο ghetto (1914-1968)
 To hyperghetto (1 στους 9 αφροαμερικάνους ηλικίας 20-31 είναι στη
φυλακή)
 Η φυλακοποίηση του ghetto και η γκετοποίηση της φυλακής. Το hyperghetto
και η φυλακή ως μέρη του ίδιου θεσμικού συστήματος.
 Ποια η διαφορά με το ghetto του 1950-60; Η μέση μαύρη τάξη έχει φύγει στα
προάστια. Η ανεργία στο κόκκινο. Το hyperghetto μοιάζει με τη φυλακή
καθώς υπάρχουν κοινά οικονομικά χαρακτηριστικά των πληθυσμών αλλά με
διαφορά φύλου. Η μαύρη κοινωνία πολιτών και η εκκλησία έχουν
αντικατασταθεί από κρατικές δομές κοινωνικού κράτους.
 Αλλά και η φυλακή μοιάζει πια με το γκέτο καθώς ο φυλετικός διαχωρισμός
είναι η μέγιστη αρχή, ο κώδικας ηθικής των κρατουμένων έχει αλλάξει από την
επιρροή των συμμοριών. Η ηθική της φυλακής στο γκέτο, και η ηθική του
γκέτο στη φυλακή. Thug life, Tupac and Biggy. Gangsta rap (Ice-T, NWA)
 Μαθητής του David Harvey
 (1979) ‘Toward a theory of gentrification a back
to the city movement of capital not people’
 (1984) ‘Uneven Development: Nature, Capital
and the production of space’
 Ο καπιταλισμός παράγει χώρους, οι
καπιταλιστικές κοινωνικές σχέσεις παράγουν τους
δικούς τους χώρους
 (1996) ‘The New Urban Frontier: Gentrification
and the revanchist city’

 Postmodern Geographies: The reassertion of space in critical social theory (1989)

 The Third Space (1996)
 Postmetropolis (2000)
 Seeking Spatial Justice (2010)
 Μια σύντομη/ συνθετική ανάλυση του έργου του
 Από την ιστορία στη γεωγραφία, μια νέα χωρική συνείδηση, μια κριτική χωρική σκέψη
που εξετάζει ταυτόχρονα την ιστορία και τη γεωγραφία
 Ο χώρος δεν είναι ποτέ δεδομένος, δεν είναι ένα άδειο κουτί που γεμίζει, ένα άδειο
φόντο. Ο χώρος είναι μια πολιτισμικά κατασκευασμένη οντότητα» (από την πολιτική
οικονομία στην πολιτική οικονομία με πολιτισμικές σπουδές)
 «η χωρικότητα (spatiality) είναι ένα κοινωνικό προϊόν»
 Η τριαλεκτική της οντότητας: ιστορικότητα, χωρικότητα, κοινωνικότητα
 «φτιάχνουμε τις γεωγραφίες μας όπως φτιάχνουμε τις ιστορίες μας»
 Οι κοινωνικές σχέσεις επηρεάζουν το χώρο αλλά και ο χώρος επηρεάζει τις κοινωνικές
σχέσεις
 Ο Soja υποστηρίζει την ύπαρξη ενός «τρίτου χώρου» , ενός χώρου πέραν του
«πραγματικού» και του «νοητικού/ φαντασιακού» ενός χώρου που είναι ταυτόχρονα
«πραγματικός/ φαντασιακός». Πόσο Lefebvre ακούγεται αυτό; Η φαντασία ως μέρος
της πραγματικότητας και η αστική «πιθανότητα»/ «προοπτική».
 Lefebvre: χωρικές πρακτικές, αναπαράσταση των χώρων και χώροι
της αναπαράστασης
 Soja: βιωματικοί χώροι (πραγματικοί), χώροι της νοηματικής
κατασκευής (φαντασιακοί) και χώροι της αντίληψης (πραγματικοί/
φαντασιακοί)
 Οι πραγματικοί/ φαντασιακοί χώροι της αντίληψης (όπως εμείς τους
φανταζόμαστε) είναι ο «τρίτος χώρος», ο χώρος της πιθανότητας
(πολιτικής;)
 Η κριτική χωρική σκέψη σχετίζεται με τον τρίτο χώρο
 Κριτική θεωρία ως πράξη (φιλοσοφία ως τρόπος ζωής)
 Η κριτική χωρική σκέψη οδηγεί στην πράξη, οδηγεί στο
μετασχηματισμό των χωρικών πρακτικών,
 Ο Soja δεν βλέπει μόνο την οικονομική πλευρά των πραγμάτων αλλά
και την πολιτισμική (πολλές διαφορετικές διαφορές) και την
πιθανότητα να πράξεις πολιτικά μέσα από τις διαφορές ή παρά τις
διαφορές. Οι συναινέσεις και οι συμμαχίες
 Από την τάξη, στην τάξη και φυλή, φύλο, εθνικότητα κτλ.

 Οι διάφορες γεωγραφίες επηρεάζουν θετικά ή αρνητικά τη ζωή μας

 Δικαιοσύνη και αδικία υπάρχουν στα διάφορα επίπεδα που ζούμε τη ζωή μας
από το σπίτι μας μέχρι την παγκόσμια οικονομία
 Οι γεωγραφίες της αδικίας επηρεάζουν τις ζωές μας, δημιουργώντας
πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα πάνω στα οποία χτίζεται η ζωή μας
 Οι γεωγραφίες της αδικίας μπορούν να αλλάξουν μέσα από κοινωνική και
πολιτική δράση
 Η πορεία προς τη χωρική δικαιοσύνη ως πολιτική πράξη
 Τι είναι όμως δικαιοσύνη; Το ποινικό σύστημα; Ή κάτι άλλο; Ο Πλάτωνας, ορθή
πολιτεία και η δικαιοσύνη. John Rawls και ‘Justice as Fairness’ . H πολιτική
της δικαιοσύνης και τα διάφορα κινήματα
 Η χωρική δικαιοσύνη ως το δικαίωμα στην πόλη
 «Πρέπει να αντιμετωπίσουμε το μέλλον με μια στρατηγική αισιοδοξία»
Φεμινιστική πολιτική γεωγραφία και πολιτική
σώματος
Γιώργος Μαυρομμάτης
Πολιτική Γεωγραφία
 Εισαγωγή
 Στο μάθημα αυτό θα ασχοληθούμε με τη φεμινιστική πολιτική γεωγραφία.
 Ποια είναι η σχέση μεταξύ της πολιτικής γεωγραφίας και του φεμινισμού;
 Οι πολιτικές γεωγραφίες της εποχής μας, αλλά και πριν, ενδιαφέρονται για
ζητήματα φύλου; Η κλασσική πολιτική γεωγραφία δίνει έμφαση σε ζητήματα
φύλου; To θέμα του φύλου υπάρχει σταθερά μέσα στις αναζητήσεις της;
 Τι ακριβώς είναι η φεμινιστική πολιτική γεωγραφία; Σε τι δίνει έμφαση; Ποια
επίπεδα ανάλυσης περιλαμβάνει;
 Τι είναι η πολιτική σώματος; Υπάρχει καταρχήν σχέση μεταξύ σώματος και
της πολιτικής; Ποιος φέρνει στο προσκήνιο το θέμα του σώματος και της
πολιτικής/ δύναμης/ εξουσίας που ασκείται σε αυτό.
 Πριν ξεκινήσουμε, θα πρέπει ουσιαστικά να διαπραγματευτούμε το θέμα αν
ο φεμινισμός είναι μια μόνο θεωρία ή πολλές; Αν σχετίζεται με διαφορετικές
περιόδους και διαφορετικές στρατηγικές.
 Είδαμε πριν σε σχέση με τα κοινωνικά κινήματα και τις πολιτικές ταυτότητες
μια διαδρομή/ πορεία: ενσωμάτωση, κλείσιμο στην ομάδα, εξατομίκευση.
Μπορούμε να υποστηρίξουμε στο φεμινισμό την ίδια πορεία;

Η ιστορία του φεμινισμού ως κοινωνικό κίνημα ή ο

φεμινισμός ως κύματα
 Πρώτο κύμα φεμινισμού: 19ο και αρχές 20ου αιώνα. Προσπάθειες για την
απόκτηση του δικαιώματος ψήφου αλλά και δικαιωμάτων ιδιοκτησίας κτλ.
Σουφραζέτες (suffrage the right to vote). Ακτιβίστριες, καθιστικές
διαμαρτυρίες, διαδηλώσεις και άλλα πιο ριζοσπαστικά.
 Το κίνημα αναπτύχθηκε κυρίως στη Βρετανία και στις ΗΠΑ. Δικαίωμα
ψήφου στις γυναίκες στη Βρετανία το 1918 (πάνω από τα 30 με ιδιοκτησία)
από το 1928 και μετά σε όλες τις γυναίκες πάνω από την ηλικία των 21.
 Οι γυναίκες αυτές άνηκαν καθαρά στη μεσαία τάξη, αν όχι παραπάνω, και
δεν περιλαμβανόντουσαν γυναίκες εργατικής προέλευσης. Ήταν το πρώτο
κίνημα του φεμινισμού μια καθαρά μεσοαστική, μεγαλοαστική υπόθεση;
Ήταν μια προσπάθεια ενσωμάτωσης (όπως τα άλλα κοινωνικά κινήματα
στα οποία έχουμε αναφερθεί;)
 Αφορούσε ουσιαστικά γυναίκες με πανεπιστημιακή μόρφωση που
προσπαθούσαν να ενδυναμώσουν τη θέση τους στην κοινωνία.
 Ήταν ουσιαστικά ένα καθαρά ταξικό θέμα; Ήταν μια προσπάθεια
ενσωμάτωσης συγκεκριμένων ομάδων γυναικών; Τι γίνεται με τις
υπόλοιπες;
 Το πρώτο κύμα φεμινισμού

Iron Jawed Angels (2004), Η ιστορία της Alice

Strokes Paul (New Jersey, NY)
 Το δεύτερο κύμα του φεμινισμού
 Δεύτερο κύμα φεμινισμού: Carol Hanish «Το προσωπικό είναι πολιτικό»,
πλευρές της γυναικείας προσωπικής ζωής πολιτικοποιούνται.
 Πολλά προσωπικά θέματα λύνονται μέσα από κοινωνικές και πολιτικές
αλλαγές
 Η πολιτικοποίηση χώρων που δεν θεωρούνταν πολιτικοί: όπως το σπίτι και
οι σχέσεις μέσα στο σπίτι, το σώμα κτλ.
 Η κλασσική διάκριση μεταξύ «ιδιωτικού» και «δημοσίου» και το «δημόσιο»
ως «πολιτικό» και το «ιδιωτικό» ως «α-πολίτικο». Εδώ μπορούμε να
αναφερθούμε και στη Hannah Arendt- The Human Condition
 Η πολιτικοποίηση του ιδιωτικού, το προσωπικό ως πολιτικό.
 Το θέμα των εκτρώσεων, της βίας κατά των γυναικών, της σεξουαλικής
παρενόχλησης κλπ.
 Στόχος του δευτέρου κύματος: η ενσωμάτωση των γυναικών στην κοινωνία,
ισότητα ευκαιριών, δικαιοσύνη. Η πορεία προς την ενσωμάτωση. Μια
πορεία προς την ενσωμάτωση μέσα από την πολιτικοποίηση προσωπικών
ζητημάτων.

Το προσωπικό είναι πολιτικό

 Vera Drake (2004) Λονδίνο του 1950 και πριν τη
νομιμοποίηση των εκτρώσεων (Νομοθέτημα 1967)

Femen-Ukraine και πολιτική σώματος ή το σώμα ως

πολιτικό όργανο: πολεμώντας την πατριαρχεία στις τρεις
μορφές της: σεξουαλική εκμετάλλευση, θρησκεία και
δικτατορία
 Το τρίτο κύμα φεμινισμού
 Από την άλλη, η αποδόμηση της γυναικείας ταυτότητας και του τι σημαίνει
να είσαι γυναίκα. Η θεωρία της διατομής και οι μαύρες φεμινίστριες:
γυναίκες δεν είναι μόνο οι λευκές και τα πολλαπλά επίπεδα διακρίσεων.
 Ουσιαστικά, η διάλυση των πολιτικών ταυτότητας με βάση το φύλο, η
αναγνώριση των διαφορών μεταξύ των γυναικών, η διαφορά μέσα στη
διαφορά. Τι σημαίνει να είσαι γυναίκα;
 Η αποδόμηση της μιας και μόνης γυναικείας ταυτότητας και η θεώρηση των
πολλών ιδιοτήτων.
 Από την άλλη, η έμφαση στον εαυτό, η αλλαγή του εαυτού, η θετική
θεώρηση του εαυτού. H έννοια της αλλαγής/ μετασχηματισμού του εαυτού.
Η θρησκεία του εαυτού. Σκεφτείτε όλα τα γυναικεία περιοδικά με τα άρθρα
στο πώς να βελτιώσεις τον εαυτό σου, πώς να ξεπεράσεις τα εμπόδια κτλ.
 Πως θα μπορούσαμε να ερμηνεύσουμε τις τάσεις αυτές: δημιουργία/ υπο-
ομάδων και εξατομίκευση;

Τρίτο κύμα φεμινισμού

Φεμινιστική πολιτική γεωγραφία
 Η φεμινιστική προσέγγιση δεν έχει αναγνωριστεί σε μεγάλο βαθμό στο πλαίσιο της
πολιτικής γεωγραφίας
 ‘Το φύλο απουσιάζει από τον πολιτικό κόσμο και τις χωρικές του οργανώσεις, όπως
αυτές έχουν εννοιολογηθεί από τους πολιτικούς γεωγράφους’ (Kofman & Peak 1990)
 Η φεμινιστική προσέγγιση κερδίζει έδαφος από τη δεκαετία του 1980-90 και μετά
 Η φεμινιστική πολιτική γεωγραφία εστιάζει στους ανθρώπους και τις ζωές, στην
πολιτική με μικρό π ή αλλιώς στην πολιτική της καθημερινότητας μας. Το καθημερινό
ως προσωπικό.
 Θέματα που έχουν απασχολήσει τη φεμινιστική πολιτική γεωγραφία: ο έμφυλος
διαχωρισμός μεταξύ δημοσίου και ιδιωτικού, άλλες γεωγραφικές κλίμακες (σώματος
και σπιτιού), η πολιτική ως δύναμη που βρίσκεται παντού, φυσικά υπάρχουν πολλοί
διαφορετικοί φεμινισμοί και όχι ένας.
 Το δεύτερο κύμα του φεμινισμού και το ιδιωτικό ως δημόσιο ή το προσωπικό ως
πολιτικό είναι μια από τις βασικές πτυχές της φεμινιστικής πολιτικής γεωγραφίας.
 όπως είχαμε πει και στην αρχή του μαθήματος η πολιτική με μικρό ‘π’.

Πολιτική και σώμα

 Πολιτική σώματος
 Μπορείτε να σκεφτείτε ορισμένες πολιτικές σώματος;
 Η πολιτική σώματος αναφέρεται στις πολιτικές, δυνάμεις, πρακτικές κτλ. που
ασκούνται πάνω στο ανθρώπινο σώμα αλλά και την αντίσταση σε αυτές τις
πολιτικές/πρακτικές. Δράση και αντίδραση
 Ορισμένες μορφές πολιτικής σώματος: θεσμική επιβολή πάνω στα σώματα (νόμοι
κατά των αμβλώσεων), άτυπες μορφές δύναμης πάνω στο σώμα (το γυναικείο σώμα
και η εικόνα του σώματος), άσκηση βίας πάνω στα σώματα (βασανιστήρια, φυλακές,
απομόνωση κτλ.)
 Το στοιχείο που εισάγει ο Foucault είναι η έννοια της κανονιστικής δύναμης, η δύναμη
δεν επιβάλλεται μόνο από έξω αλλά επίσης εσωτερικεύεται και παράγει τα ίδια τα
υποκείμενα (σκεφτείτε το γονείς-παιδιά)
 Η γενικότερη έννοια της διακυβέρνησης (του σώματος), ή έννοια της διακυβέρνησης
περιλαμβάνει τόσο την εξουσία που ασκείται από άλλους αλλά και το πως εμείς
εσωτερικεύουμε αυτές τις εντολές και διακυβερνούμε οι ίδιοι τον εαυτό μας (Foucault
The government of self and others).
 Δυο διαφορετικές μορφές διακυβέρνησης: επιβολή και εσωτερίκευση. Πέραν όμως
της εσωτερίκευσης και της δημιουργίας ‘πειθήνιων’ σωμάτων, έχουμε και την
αντίσταση στην επιβολή.
 Η φυλακή ως δύναμη επιβολής πάνω στο σώμα και η απεργία πείνας ως αντίσταση.
 Από την άλλη, η δύναμη της μόδας και της εικόνας του σώματος (εσωτερίκευση των
εντολών).

Πειθήνια σώματα και η κοινωνία της πειθαρχίας

 Foucault “Discipline and Punish”

 18ο, 19ο αιώνας και η εξαφάνιση των βασανιστηρίων ως δημόσιο θέαμα. To
βασανισμένο σώμα εξαφανίζεται από το δημόσιο χώρο
 Το σώμα ως ένα εργαλείο στο οποίο ασκούνται τεχνικές
 Μετά το 18ο αιώνα η νέα οικονομία της τιμωρίας υπό μορφή κοινωνικού
συμβολαίου (αθέτησες το συμβόλαιο θα πληρώσεις). Η κοινωνία τιμωρεί
ενώ πριν ο μονάρχης εκδικείτο.
 Η πειθαρχεία παράγει πειθήνια σώματα.
 Τρία όργανα πειθαρχίας: οπτική εποπτεία (σκεφτείτε τους καινούριους
χώρους γραφείων), η κανονιστική κρίση και η εξέταση.
 H δύναμη παράγει το υποκείμενο, ο εγκληματίας/ παραβάτης γίνεται το
υποκείμενο προς εξέταση, χαρακτηρίζεται λιγότερο από το αδίκημα αλλά
από το χαρακτήρα του, η ψευδό-επιστήμη της παραβατικής
προσωπικότητας που εν συνεχεία παράγει γνώση
 «Η γέννηση της κοινωνίας της πειθαρχίας όχι γιατί η πειθαρχία έχει
αντικαταστήσει όλες τις άλλες δομές εξουσίες αλλά επειδή τις έχει
διαπεράσει»
Foucault: Πειθήνια σώματα και η κοινωνία της πειθαρχίας (J. Bentham
Panopticon “ a new structure of obtaining power of mind over mind”)

Αντίσταση στην πειθαρχία της φυλακής: η απεργία πείνας ως πολιτική σώματος

(Agamben, Αριστοτέλης και ζωή/ βίος)

Πολιτική και γυναικείο σώμα

Πολιτική, γυναικείο σώμα και ανορεξία

 Vogue (Μάιος 2012), νόμος στο Ισραήλ (Μάρτιος 2012) που
απαγορεύει τα πολύ αδύνατα μοντέλα & πληροφόρηση όταν
χρησιμοποιείται photoshop. How to look good naked (UK, Canada
etc.)

Πολιτική σώματος ως επίσημη πολιτική και οι

διενέξεις περί αμβλώσεων στις ΗΠΑ και αλλού
 1973: απόφαση Roe vs Wade, η οποία νομιμοποίησε τις αμβλώσεις σε ομοσπονδιακό επίπεδο
 Σεπ. 2000: Η επιτροπή Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ ενέκρινε την κυκλοφορία του χαπιού
RU-486, το οποίο προκαλεί διακοπή της κύησης. Διακόπτει την κύηση μέσα σε 49 ημέρες από
την σύλληψη σταματώντας την παραγωγή ορμονών.
 Μάρτιος 2002: Ο πρωθυπουργός της Ιρλανδίας με τη βοήθεια της καθολικής εκκλησίας θέλησε να
κλείσει το μόνο νομικό παραθυράκι κατά το οποίο επιτρέπεται η διακοπή της κύησης μόνο αν η
γυναίκα έχει τάσεις αυτοκτονίας. Το δημοψήφισμα καταψηφίστηκε.
 Ιούνιος 2002: Ελβετία, υπέρ των αμβλώσεων τάχθηκε το 72% των Ελβετών που επιτρέπει τις
αμβλώσεις στις πρώτες 12 βδομάδες της κύησης.
 Ιούνιος 2004: ΗΠΑ, αντισυνταγματικός κρίθηκε από ομοσπονδιακό δικαστήριο των ΗΠΑ ο νόμος
Μπους που απαγόρευε τις εκτρώσεις σε προχωρημένο στάδιο
 Μάρτιος 2005: Έντονη αντίδραση ορισμένων ευρωπαϊκών κρατών στην επιχειρούμενη από την
κυβέρνηση Μπους ενσωμάτωσης διατύπωσης κατά των εκτρώσεων στην Παγκόσμια Διακήρυξη
του ΟΗΕ για τα δικαιώματα της γυναίκας
 Ιανουάριος 2009: ΗΠΑ, ο Πρόεδρος Ομπάμα υπογράφει εκτελεστική εντολή με την οποία
τερματίζεται η απαγόρευση της χρηματοδότησης προς διεθνείς οργανώσεις που προωθούν ή
πραγματοποιούν εκτρώσεις
 Μάρτιος 2012: στο Οχάιο εισήχθη το «νομοσχέδιο για το χτυποκάρδι» που απαγορεύει τις
αμβλώσεις αν ακούγεται ο χτύπος της καρδιάς του εμβρύου
 pro=-choice and pro-life in the usa. Είναι το γυναικείο σώμα μια αρένα πολιτικής;
 Κοσμοπολιτική

Γ. Μαυρομμάτης
Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο

Τι σημαίνει κοσμοπολιτισμός ή
κοσμοπολιτική;
 Εισαγωγή

 Στο σημερινό μάθημα θα ασχοληθούμε με το θέμα του κοσμοπολιτισμού και της

κοσμοπολιτικής. Τι σημαίνουν αυτές οι δυο λέξεις/ έννοιες;
 Η πόλη και η κοσμόπολη.
 Τι ακριβώς σημαίνει να είμαστε όλοι μέλη μιας ανθρώπινης κοινότητας;
 Που στηρίζεται μια τέτοια θεώρηση κοσμοπολιτισμού; Σε ένα κοινό κόσμο;
 Η οικουμενικότητα του κοσμοπολιτισμού και η κριτική του.
 Υπάρχουν αντιφάσεις στο να ανήκεις ταυτόχρονα στην πόλη και την κοσμόπολη:
αντίφαση μεταξύ έθνους και κόσμου αλλά και δήμου και έθνους.
 Σε τι στηρίζεται η έννοια της ανθρώπινης κοινότητας; Τι είναι τα ανθρώπινα
δικαιώματα; Μπορούμε να σκεφτούμε προσπάθειες προστασίας των ανθρωπίνων
δικαιωμάτων; Τι είναι αυτό που έχει ονομασθεί ως «μαλακός νόμος»;
 Υπάρχουν περιπτώσεις που ο «μαλακός» νόμος γίνεται «σκληρός»;
 Από την άλλη πως θα κρίνατε τα επίπεδα παγκόσμιας διακυβέρνησης; Ικανοποιητικά;
Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι τα επίπεδα κοσμοπολιτικής είναι
ικανοποιητικά;
 Αυτά είναι ορισμένα από τα ερωτήματα που θα μας απασχολήσουν.

Οικουμενική ανθρωπότητα; Ανθρώπινη κοινότητα

και ταινίες επιστημονικής φαντασίας
Διαφοροποιημένη ανθρωπότητα
Babel (2006)

Η γέννηση και η πρώιμη ανάπτυξη του

κοσμοπολιτισμού
 Πλάτωνας και Αριστοτέλης και η «κλειστή» πόλη, η καλή ζωή και η ευδαιμονία στο
πλαίσιο της πόλης, το «κοινωνικό συμβόλαιο» της πόλης.
 Πρέπει να αγαπάς την πόλη σου.
 Οποιαδήποτε μορφή κοσμοπολιτισμού αναφέρεται στους μέτοικους της πόλης. «Να
φερόμαστε καλά στους ξένους της πόλης μας.»
 Οι σοφιστές ήταν λίγο πιο πολύ κοσμοπολίτες καθώς ήταν ταξιδευτές-διδάσκαλοι
έναντι αμοιβής.
 Διογένης ο Σίνωπας, «από που είσαι;», «είμαι πολίτης του κόσμου»- αρνητικός
κοσμοπολιτισμός, δεν είμαι από πουθενά, δεν οφείλω τίποτα και σε κανένα, είμαι
μέρος της φύσης και αρνούμαι τους συμβιβασμούς/ συμβάσεις οπότε και την πόλη.
 Οι στωικοί του 3ου αιώνα, ο κόσμος είναι μια πόλη που βρίσκεται σε τέλεια τάξη/
αρμονία. Μπορεί κάποιος να ανήκει ταυτόχρονα τόσο στην πόλη όσο και στην
κοσμόπολη. Οι Στωικοί δεν είχαν αντιφάσεις μεταξύ των δυο μoρφών του ανήκειν.
 Χρύσιππος, το να υπηρετείς την κοσμόπολη σημαίνει να υπηρετείς τα ανθρώπινα
όντα, ο πιο εύκολος τρόπος είναι να υπηρετείς τους συνανθρώπους/ συμπολίτες σου
 Όταν υπηρετείς την πόλη υπηρετείς την κοσμόπολη. Πολλές φορές, ο κοσμοπολίτης
σκέφτεται να εγκαταλείψει την πόλη άμα μπορεί να υπηρετήσει την ανθρωπότητα
καλύτερα κάπου άλλου (Γιατροί χωρίς σύνορα).
 Ρωμαίοι Στωικοί και η πίστη στο Λόγο-Λογική αλλά και η γενικότερη αλλαγή πλαισίου
από την πόλη στην αυτοκρατορία
 Χριστιανισμός και κοσμοπολιτισμός
 Πόλη- κοσμόπολη, «στον Καίσαρα τα Καισάρεια και στο Θεό τα του
Θεού»
 Η κοσμόπολη ως κοινωνία αγγέλων
 Η κοσμόπολη μόνο για τους πιστούς, η πόλη για τους κοσμικούς
 Η πολιτική δεν ισούται πια με τη δικαιοσύνη και την «καλή ζωή»
 η ευδαιμονία μετοικίζει στο επέκεινα
 Η «καλή ζωή» από το εδώ στο επέκεινα
 Ο πρώιμος Χριστιανισμός επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από τους
Στωικούς αλλά και τους Νεό-Πλατωνικούς
 Ο πρώιμος Χριστιανισμός μεταλλάσσει την έννοια του
κοσμοπολιτισμού σε κοινωνία πιστών και στη μετέπειτα ζωή αλλά
ουσιαστικά υποβιβάζει την πολιτική ως ευδαιμονία σε κάτι λιγότερο
σημαντικό, σε κάτι απλά κοσμικό.

Immanuel Kant και οικουμενικός κοσμοπολιτισμός

 Όλα τα ανθρώπινα όντα ανήκουν στην ίδια ανθρώπινή κοινότητα. Οι κοινοί τους
νόμοι, είναι οι ηθικοί νόμοι που στηρίζονται στη λογική.
 Πως γίνεται κάτι οικουμενικός νόμος ή καλύτερα ποια είναι η Καντιανή λογική
προκειμένου κάτι να γίνει οικουμενικός νόμος;
 «Δράσε σύμφωνα με την προσταγή ότι αυτό που πράττεις επιθυμείς να γίνει
οικουμενικός νόμος», π.χ. όταν ψεύδεσαι πρέπει να διαρωτηθείς άμα επιθυμείς να ζεις
σε ένα κόσμο όπου το ψέμα είναι παντού είναι φυσικός νόμος.
 Ο Καντιανός κοσμοπολιτισμός προϋποθέτει έναν οικουμενικό ηθικό κώδικα και την
ύπαρξη κοινών αξιών. Η οικουμενικότητα ενός τέτοιου κοσμοπολιτισμού έχει γίνει
αντικείμενο κριτικής εξαιτίας της συγγένειας μεταξύ της ηθικής του κώδικα και των
δυτικών τρόπων γνώσης/ ζωής. Υπάρχουν περισσότερες «καλές ζωές», υπάρχουν
περισσότερες της μιας ηθικής, υπάρχουν διαφορετικές αξίες και πολιτισμικές
ασυμμετρίες. Η μεταποικιοκρατική κριτική και η οικουμενικότητα του Καντ.
 «Συνεχόμενη Ειρήνη» (Perpetual Peace): Η Συμμαχία των Εθνών, το τέλος όλων των
πολέμων. Η Συμμαχία θα πρέπει να εξαπλωθεί και να περιλάβει όλα τα έθνη και να
δημιουργήσει μια συνεχιζόμενη ειρήνη. Τα έθνη θα πρέπει να παραχωρήσουν τις
ελευθερίες τους και να δεχθούν τους περιορισμούς ενός διεθνούς νόμου.
 Ο νόμος του κοσμοπολιτισμού και η φιλοξενία των ξένων
 Η επιφάνεια της γης, ο κοσμοπολίτης και τα δικαιώματα του
 «Η παραβίαση των δικαιωμάτων σε ένα μέρος βιώνεται σε όλο τον κόσμο»
 Ο προάγγελος των Ηνωμένων Εθνών και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
 Οικουμενικότητα: ένας κόσμος ή πολλοί;
 Ulrich Beck: Υπάρχουν πολλές γλώσσες κοσμοπολιτισμού αλλά
υπάρχει ένας ενιαίος κόσμος με γεωγραφικά πλαίσια τα οποία είναι
διαφορετικά. Υπάρχει μια διαπολιτισμική ενότητα καθώς οι
κουλτούρες/ πολιτισμοί δεν είναι ασύμμετροι. Οι διαφορές είναι
μικρότερες από το κοινό παρονομαστή.
 Bruno Latour (Whose cosmos whose politics?). Κριτική στην
υπόθεση για τον ένα κόσμο του Beck. Υποστηρίζει ότι ο Beck είναι
σαν τον Καντ και τους Στωικούς αφού υποστηρίζει το σενάριο ενός
ενιαίου κόσμου. Ο Latour υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει ένας κόσμος
αλλά πολλοί (σκεφτείτε την ύπαρξη πληθυσμών που πιστεύουν στη
μετά το θάνατο ανταμοιβή). Οι άνθρωποι δεν κατοικούν σε ένα
κόσμο αλλά σε διαφορετικά πολιτισμικά σύμπαντα. Πολιτισμική
ασυμμετρία. Οι οικουμενιστές πρέπει να αφήσουν πίσω τους την
πεποίθηση περί ενός κόσμου (Δυτικού) και να δεχτούν την ύπαρξη
πολλών διαφορετικών κόσμων. Οι διαφορετικοί κόσμοι δεν μπορούν
να έχουν μια κοινή πολιτική, η κοσμοπολιτική είναι φαντασίωση.

Κοσμοπολιτισμός και γεωγραφικά πλαίσια

 Harvey ‘Cosmopolitanism and the banality of geographical evils’
 Καντιανός κοσμοπολιτισμός εναντίον της γεωγραφίας του (Ο Καντ
δίδασκε και γεωγραφία για πολλά χρόνια)
 «Οι κάτοικοι των ζεστών ζωνών είναι τεμπέληδες», «Στις ζεστές
χώρες οι άντρες ωριμάζουν πιο γρήγορα αλλά δεν αποκτούν την
τελειότητα των εύκρατων ζωνών»
 Η γεωγραφία του είναι απογοητευτική σε αντίθεση με τον
κοσμοπολιτισμό του
 Κάθε μορφή κοσμοπολιτισμού απαιτεί συγκεκριμένες γεωγραφικές
γνώσεις
 Κοσμοπολιτισμός χωρίς γεωγραφία είναι τελείως αφηρημένος
 Η γεωγραφία χωρίς κοσμοπολιτισμό είναι τελείως ειδική/
συγκεκριμένη
 Το ειδικό χρειάζεται το γενικό αλλά και το γενικό το ειδικό, η
γεωγραφία χρειάζεται τον κοσμοπολιτισμό αλλά και ο
κοσμοπολιτισμός της γεωγραφία
 Μια άλλη πιο επαναστατική μορφή
κοσμοπολιτισμού;

 Διεθνισμός: Marx and Engels. Κοσμοπολιτισμός

ως η ιδεολογική αντανάκλαση του καπιταλισμού.
 Κοσμοπολιτισμός ως οικονομική
παγκοσμιοποίηση. Το διεθνιστικό προλεταριάτο.
 Κομμουνιστικό μανιφέστο: «προλετάριοι όλου
του κόσμου ενωθείτε»
 Πέραν του οικουμενικού κοσμοπολιτισμού και
του αντι-καπιταλιστικού διεθνισμού υπάρχουν
άλλες μορφές/ θεωρήσεις κοσμοπολιτισμού;

Ριζωματικός Κοσμοπολιτισμός
 Kwame Anthony Appiah
 Υπάρχουν δυο μορφές κοσμοπολιτισμού: του άκρατου οικουμενικού
ενδιαφέροντος (έχουμε υποχρεώσεις απέναντι στην ανθρωπότητα που
ξεπερνούν τις υποχρεώσεις στις ομάδες μας) και της διαφοράς (υπάρχουν
διαφορές μέσα στην οικουμενικότητα του κοσμοπολιτισμού, τις οποίες
πρέπει να αναγνωρίζουμε και να σεβόμαστε, η ομάδα έχει τη σημασία της
λόγω των διαφορών της)
 Η έννοια του μερικού κοσμοπολιτισμού που προσπαθεί να ισορροπήσει τις
υποχρεώσεις στην ομάδα με τις υποχρεώσεις στον κόσμο.
 O κοσμοπολιτισμός απαιτεί σε ένα βαθμό την αποδοχή της ηθικής
ποικιλομορφίας, απαιτεί την παραδοχή περισσότερων της μιας «καλής ζωής»
 Ριζωματικός κοσμοπολιτισμός ως η έννοια ενός διπλού ανήκειν τόσο στο
έθνος (όλοι προερχόμαστε από κάπου) όσο και στην κοσμόπολη. Μας
θυμίζει λίγο τους στωικούς.
 Είναι οξύμωρο μια μορφή κοσμοπολιτικού εθνικισμού; Παρόλα αυτά πρέπει
να είναι μια μορφή ανοικτού εθνικισμού, μια μορφή αγάπης για την ομάδα
και όχι σωβινισμού. Reclaiming Patriotism-
 Οι άνθρωποι έχουν το δικαίωμα στη διαφορά τους, στην «καλή ζωή» τους.
Ο κοσμοπολιτισμός είναι η ανοχή στην διαφορετικότητα του άλλου, η
ελευθερία στις διαφορετικές «καλές ζωές».
 Κοσμοπολιτισμός ως ελευθερία στις διαφορές αντί για μονοσήμαντη
οικουμενικότητα.
 Reclaiming patriotism

Οι εντάσεις του κοσμοπολιτισμού

 Seyla Benhabib
 Δήμος και κόσμος (στην ανάλυση της ο κόσμος στο Δήμο): οι πολιτικές μας
κοινότητες και ο κόσμος, πεδίο εντάσεων μεταξύ τοπικότητας και κοσμοπολιτισμού
 Η ανάλυση της επικεντρώνει στον ξένο-υπήκοο κάτοικο. Μέρος του δήμου αλλά όχι
του έθνους. Σεβασμός τόσο στη δημοκρατική ζωή της κοινότητας όσο και στα
δικαιώματα του κατοίκου. Υπάρχει μια διαπραγμάτευση μεταξύ πόλης-κοσμόπολης με
την κοσμόπολη (τον ξένο) να βρίσκεται στην πόλη.
 Το δικαίωμα του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι στις τοπικές εκλογές, μια
αναδιαπραγμάτευση μεταξύ του έθνους και του δήμου
 Τα δικαιώματα της φιλελεύθερης δημοκρατίας και τα ανθρώπινα δικαιώματα πρέπει
να συνυπάρχουν στις σύγχρονες κοσμοπολιτικές δημοκρατίες
 Το θέμα της μαντίλας στη Γαλλία και η αποβολή των τριών κοριτσιών από το σχολείο.
Η Benhabib βλέπει το θέμα ως αντιπαλότητα μεταξύ ανθρωπίνων δικαιωμάτων
(ελευθερία της πίστης-κοσμός) και πολιτικής εθνικής κουλτούρας (δήμος). Οι
μουσουλμάνες μαθήτριες εξασκούν το δικαίωμα τους στην ελευθερία που τους
παρέχει το Γαλλικό κράτος (και αποβάλλονται από το σχολείο γιατί φοράν τη μαντίλα)
αλλά ταυτόχρονα έρχονται σε αντίθεση με τις ίδιες τις προσταγές του κοσμικού
κράτους ( εξοργίζοντας τους γονείς τους). Κατά αυτό τον τρόπο υπάρχει ένταση
μεταξύ δήμου, κόσμου και σπιτιού. Το να φορέσεις τη μαντίλα είναι πολιτική πράξη
ανυπακοής τόσο απέναντι στο δήμο όσο και στο σπίτι.
 Biutiful (2010), καθημερινός κοσμοπολιτισμός στη
Βαρκελώνη, οι «ξένοι» και εμείς, δήμος και έθνος

Κοσμοπολιτισμός εναντίον κοσμοπολιτικής

 Ulrich Beck (Risk Society): Οι χώρες χρειάζονται μα δια-εθνική ατζέντα και
όχι εθνική. Το τέλος του μεθοδολογικού εθνικισμού. Η πολιτική της
κλιματικής αλλαγής είναι κοσμοπολιτική. Δεν ενδείκνυται η διάλυση των
εθνικών κρατών αλλά η ενίσχυση τους προκειμένου να μπορέσουν να
πράξουν από κοινού. Η εθνική ατζέντα θα πρέπει να αντικατασταθεί από μια
ρεαλιστική κοσμοπολιτική ατζέντα του παρόντος και τους μέλλοντος. Πόσο
κοντά είμαστε σε κάτι τέτοιο;
 Από την άλλη πλευρά: Ηana Arendt: «Κανείς δεν μπορεί να είναι πολίτης
του κόσμου με τον ίδιο τρόπο που είναι πολίτης της χώρας του».
 Τι είναι αυτή η εμμονή με την ιδιότητα του πολίτη του κόσμου από την
εποχή που ο Διογένης ο Σίνωπας δήλωσε ότι «είμαι πολίτης του κόσμου»; Τι
βήματα έχουν γίνει προς αυτή την κατεύθυνση; Ποιο είναι το δικαίωμα στην
κοσμόπολη (όπως το δικαίωμα στην πόλη του Lefebvre);
 Στο σημείο αυτό δεν θα ασχοληθούμε με την παγκόσμια διακυβέρνηση ως
μορφή κοσμοπολιτικής αλλά με τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η έμφαση δίνεται
στην κοσμοπολιτική ως προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
 Τι είδους νόμοι, συμβάσεις, συμφωνίες έχουν πραγματοποιηθεί και ποια η
δύναμη της εφαρμογής τους; Τι είναι αυτό το πράγμα το οποίο ονομάζεται
«μαλακός νόμος»; Ποια η διαφορά μεταξύ της «μαλακής» με τη «σκληρή»
νομοθεσία;
 Και τέλος τι βήματα έχουν γίνει προκειμένου ο «μαλακός νόμος» να γίνει
«σκληρός»; Αλλά και μόνο η ύπαρξη των «μαλακών νόμων» τι πετυχαίνει;
 Σημαντικά κείμενα/ διακηρύξεις κοσμοπολιτικής
 Η Διακήρυξη των δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη,
Γαλλική Επανάσταση, υιοθετήθηκε το 1789, το πρώτο βήμα προς το
Γαλλικό σύνταγμα, μια μεταγενέστερη εκδοχή υιοθετήθηκε το 1793.
 Η έννοια του ‘φυσικού δικαιώματος’ που είναι οικουμενικό για όλους
και πάντα. Δεν πηγάζει από εξουσία ή θρησκεία. Διακήρυξη όχι
πραγματικότητα. Το φυσικό δικαίωμα του ανθρώπου στην
ανθρώπινη αξιοπρέπεια
 Μεταξύ άλλων: οι άνθρωποι είναι ελεύθεροι και ίσοι, τα δικαιώματα
του ανθρώπου στην περιουσία, ελευθερία, ασφάλεια, αντίσταση
στην επιβολή, η δύναμη των νόμων κτλ.
 Η διακήρυξη συμπεριλαμβάνει όλους;
 Η διακήρυξη απευθύνεται σε γάλλους άντρες, άνω των 25, που
πληρώνουν φόρους και δεν είναι υπηρέτες (ενεργοί πολίτες).
Διαχωρισμός μεταξύ ενεργητικών και παθητικών πολιτών.
 Η ένταση μεταξύ ενεργών και παθητικών πολιτών θα προκαλέσει
εντάσεις σε όλη την διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης και της
πολιτικής περιόδου που την ακολούθησε.

ΟΗΕ
 Τα Ηνωμένα Έθνη ιδρύθηκαν το 1945 για να
αντικαταστήσουν την Λίγκα των Εθνών, η οποία
θεωρήθηκε ότι δεν μπόρεσε να εμποδίσει την
εκδήλωση του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.
 Ο ρόλος του Βενιαμίν Ρούσβελτ.
 Σημαντικά Όργανα: η Γενική Συνέλευση, η
Γραμματεία, το Συμβούλιο Ασφαλείας, η
Επιτροπή Οικονομικών και Κοινωνικών
Υποθέσεων, το Διεθνές δικαστήριο της Χάγης.
Η οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του ανθρώπου
(ΟΗΕ 1948)

 Η άρθρωση μιας γλώσσας ελευθεριών και δικαιωμάτων

 Ελευθερία & ισότητα
 Δικαίωμα στη ζωή, ελευθερία, ασφάλεια
 Κατάργηση της δουλείας
 Κατάργηση των βασανιστηρίων
 Ισότητα στο νόμο
 Ελευθερία κίνησης μέσα στη χώρα και ελευθερία εξόδου από τη χώρα
 Δικαίωμα στην υπηκοότητα
 Ελευθερία λόγου, έκφρασης, σκέψης, συνάθροισης
 Δικαίωμα στην εργασία, στην αναψυχή, στην εκπαίδευση, στην κουλτούρα
 Δικαίωμα στην αξιοπρεπή διαβίωση

Πέραν των Διακηρύξεων

 Το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης για τα αιτήματα μεταξύ των κρατών, βάσει
διεθνούς νόμου, διεθνώς συμβάσεων, αρχών κτλ.
 1947-2012, 147 υποθέσεις, νομικές αποφάσεις αλλά και αποφάσεις
συμβουλευτικού χαρακτήρα
 Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο της Χάγης. Οι υποθέσεις για τη
Γιουγκοσλαβία (Μιλόσεβιτς, Μλάντιτς), Ρουάντα 9η γενοκτονία του 1994).
Τα άτομα δικάζονται για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και
γενοκτονίες.
 Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο: εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Μια
ανεξάρτητη δομή εκτός του ΟΗΕ. Το 2002 το Δίκαιο της Ρώμης τέθηκε σε
ισχύ από 120 κράτη. Μάρτιος 2012: η πρώτη απόφαση του δικαστηρίου
εναντίον του πολέμαρχου από το Κονγκό, Thomas Lubanga, για τη
στρατολόγηση παιδιών στρατιωτών. Το Δικαστήριο εξέδωσε απόφαση για
τη δίκη του Καντάφι και του γιου του. Μετά τον εντοπισμό του δεύτερου
ζήτησε ξανά την έκδοση του.
 Στην παρούσα το Δικαστήριο εξετάζει υποθέσεις που αφορούν εγκλήματα
κατά της ανθρωπότητας σε 7 αφρικανικές χώρες.
 Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης

Διεθνές Δικαστήριο για την Πρώην Γιουγκοσλαβία

 Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο

Συμβούλιο της Ευρώπης

 Το Συμβούλιο της Ευρώπης (Council of Europe) είναι ένας από τους πρώτους και
σημαντικότερους Διεθνείς Οργανισμούς, ο οποίος έχει ως αντικείμενο την προώθηση
της συνεργασίας στην Ευρώπη μέσα από την ενίσχυση της προστασίας των
ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της δημοκρατίας και της εφαρμογής του νόμου.

 Το Συμβούλιο της Ευρώπης ιδρύθηκε το 1949 με τη Συνθήκη του Λονδίνου, ύστερα

από πρωτοβουλία δέκα ευρωπαϊκών χωρών (Βέλγιο, Δανία, Γαλλία, Ιρλανδία, Ιταλία,
Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Νορβηγία, Σουηδία και Ηνωμένο Βασίλειο) με κύριο στόχο
την αποτροπή βιαιοτήτων όπως αυτών που σημάδεψαν τον 20ο αιώνα. Το Συμβούλιο
της Ευρώπης απαριθμεί αυτή τη στιγμή 47 μέλη, περιλαμβάνοντας όλες τις χώρες της
Ευρώπης εκτός της Λευκορωσίας, του Καζακστάν και του Βατικανού.

 Συνοπτικά, οι στόχοι του Συμβουλίου της Ευρώπης είναι οι ακόλουθοι:

1. Η προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της δημοκρατίας και της εφαρμογής του
νόμου
2. Η προάσπιση των οικονομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων
3. Η καταπολέμηση του ρατσισμού, της ξενοφοβίας και της μη ανοχής
4. Η εύρεση κοινών λύσεων για τα προβλήματα της κοινωνίας
5. Η προώθηση της δημοκρατίας και της έννοιας του πολίτη μέσα από εκπαιδευτικές,
αθλητικές, πολιτιστικές πρωτοβουλίες καθώς και προγράμματα που απευθύνονται στη
νέα γενιά.
 Συμβούλιο της Ευρώπης
 Οι Συμβάσεις αποτελούν τους πυλώνες πάνω στους οποίους στηρίζεται ολόκληρο το οικοδόμημα
του Συμβουλίου της Ευρώπης με τα οποία πρέπει να συμμορφώνονται τα κράτη μέλη που τα
έχουν υπογράψει και επικυρώσει. Τα σημαντικότερα είναι τα ακόλουθα:
 Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (The European Convention on Human
Rights), η οποία διασφαλίζει το δικαίωμα στη ζωή, την ελευθερία, την ασφάλεια, τη δίκαιη
μεταχείριση από το δικαστικό σύστημα, την οικογενειακή ζωή, την ελευθερία της σκέψης, την
πίστη και ανεξιθρησκία και την ελευθερία της έκφρασης.
 Ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης (European Social Charter), ο οποίος διασφαλίζει τα οικονομικά
και κοινωνικά δικαιώματα των πολιτών της Ευρώπης.
 Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ενάντια στα Βασανιστήρια, την Απάνθρωπη ή Εξευτελιστική Μεταχείριση ή
Τιμωρία (Τhe European Convention for the Prevention of Torture and Inhuman or Degrading
Treatment or Punishment).
 Το Πλαίσιο Σύμβασης για την Προστασία των Εθνικών Μειονοτήτων (Framework Convention for
the Protection of National Minorities), το οποίο καθορίζει σειρά μέτρων σε σχέση με την
προάσπιση βασικών ελευθερίων, όπως της συνάθροισης, της έκφρασης, της πίστης και της
ανεξιθρησκίας, της γλώσσας, της εκπαίδευσης και της πρόσβασης στα ΜΜΕ.
 Η Ευρωπαϊκή Πολιτισμική Σύμβαση (The European Cultural Convention), η οποία προστατεύει
αλλά και προωθεί την πολιτισμική διαφορετικότητα της Ευρώπης.
 Η Σύμβαση για το Ηλεκτρονικό Έγκλημα (Convention on Cybercrime).
 H Eυρωπαϊκή Σύμβαση για τα Aνθρώπινα Δικαιώματα και την Βιο-ιατρική (The European
Convention on Human Rights and Biomedicine).
 H Ευρωπαϊκή Σύμβαση για Δράση Ενάντια στην Εμπορία Ανθρώπων (The European Convention on
Action against Trafficking in Human Beings).
 Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την Αντιμετώπιση της Τρομοκρατίας (The European Convention on the
Suspension of Terrorism).
 O Ευρωπαϊκός Χάρτης Τοπικής Αυτονομίας (The European Charter of Local Self-Government).
 Η Σύμβαση ενάντια στη Χρήση Απαγορευμένων Ουσιών (The Anti-Doping Convention).

Ανθρώπινα δικαιώματα
 Τον Επίτροπο για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (Τhe
Commissioner of Human Rights), έναν
ανεξάρτητο θεσμό στο πλαίσιο του Συμβουλίου
με στόχο την επιτήρηση της προάσπισης των
ανθρωπίνων δικαιωμάτων στα κράτη μέλη.

 Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Ανθρωπίνων

Δικαιωμάτων (Τhe European Court of Human
Rights) που ιδρύθηκε το 1959 και στο οποίο
μπορούν να απευθυνθούν άτομα, ομάδες ή
κυβερνήσεις καταγγέλλοντας ενέργειες και
πράξεις που παραβιάζουν την Ευρωπαϊκή
Σύμβαση των Ανθρώπινων Δικαιωμάτων.
 Διεθνές Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων
 Στρασβούργο, ένα από τα μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης το
οποίο έχει υπογράψει την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα
του Ανθρώπου, παραβιάζοντας τα ατομικά δικαιώματα του ενάγοντα
προσάγεται στο Δικαστήριο.
 Ο πρώην Βασιλιάς της Ελλάδος και άλλοι εναντίον της Ελλάδος
(25701/94). Το Δικαστήριο αποφάνθηκε ότι η ακίνητη περιουσία στο
Τατόι και άλλου, άνηκαν στο Βασιλέα προσωπικά ως άτομο και όχι
εξαιτίας της ιδιότητας του ως Βασιλέα. Το Ελληνικό κράτος
αναγκάστηκε να καταβάλλει αποζημίωση (13-14 εκ ευρώ).
 Η περίπτωση του Μ.Σ.Σ. εναντίον του Βελγίου και της Ελλάδας
(30696/09). Οι συνθήκες του ασύλου στην Ελλάδα τόσο κακές, που
όχι μόνο η Ελλάδα παραβίασε τα άνθρ. δικαιώματα του ενάγοντα
αλλά και το Βέλγιο, στέλνοντας τον πίσω. Το τέλος του Δουβλίνο 2.
Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο (ΕΕ) και η ανακοίνωση 96/11, σύμφωνα
με την οποία οι αιτούντες άσυλο δεν θα πρέπει να προωθούνται στη
χώρα-εισόδου αν αυτή παραβιάζει τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα
τους.

«Μαλακός» Vs «Σκληρός» νόμος

 Σε πολλές περιπτώσεις, ο κοσμοπολιτικός νόμος είναι
μαλακός, δηλαδή μη δεσμευτικός
 Αυτές είναι οι περιπτώσεις των ΗΕ, των διακηρύξεων,
προτάσεων (οι αποφάσεις πέραν του Συμβουλίου
Ασφαλείας)
 Παρόλα αυτά ακόμα και ο «μαλακός» νόμος έχει
αποτελέσματα. Όταν επικοινωνείτε αποκτά μια ιδιότυπη
πραγματικότητα, γίνεται σιγά-σιγά πραγματικότητα στις
συνειδήσεις των ανθρώπων.
 Ακόμα πιο σημαντικά, υπάρχουν περιπτώσεις όπου
ειδικοί μηχανισμοί απόδοσης δικαιοσύνης έχουν συσταθεί
για τα ανθρώπινα δικαιώματα.
 Είναι αυτά βήματα προς την κοσμόπολη;
 Κοινωνικά κινήματα και πολιτικές ταυτότητας
(και η γεωγραφία τους)

Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο
Πολιτική Γεωγραφία

Εισαγωγή: ορισμένες ερωτήσεις

Η έννοια της φιλελεύθερης δημοκρατίας και οι αρχές της ισότητας
και της ελευθερίας.
Μπορεί να υπάρχουν αδικίες στο πλαίσιο της φιλελεύθερης
δημοκρατίας εναντίον συγκεκριμένων ομάδων;
H ισότητα πάντα εγγυάται τη δικαιοσύνη στο πλαίσιο της
φιλελεύθερης δημοκρατίας;
Τι είναι τα κοινωνικά κινήματα καθώς και οι πολιτικές ταυτότητες;
Ποια κοινωνικά κινήματα γνωρίζετε; Πως χρησιμοποιείται η
διαφορά στα διάφορα κινήματα;
Η έννοια της ταυτότητας είναι απόλυτη; Είμαστε μόνο ένα πράγμα;
Ποια είναι η συνήθης διαδρομή των διαφόρων πολιτικών
ταυτότητας;
Πως το θέμα των πολλαπλών ταυτοτήτων περιπλέκει τις διάφορες
πολιτικές ταυτότητες;
Ποια είναι η κριτική των πολιτικών ταυτότητας;
 Το πρόβλημα με τη φιλελεύθερη δημοκρατία

Στο πλαίσιο της φιλελεύθερης δημοκρατίας γεννήθηκε μια κριτική περί του κατά πόσο
η ισότητα μεταξύ των ατόμων εγγυάται τη δικαιοσύνη μεταξύ των ομάδων της
κοινωνίας. Η κριτική θα ονομασθεί ως «Πολιτική της Διαφοράς».
Charles Taylor (1991): The politics of Recognition. H ανάγκη της αναγνώρισης της
ταυτότητας (πολιτικές πολύ-πολιτισμικότητας, εθνοτικών ομάδων κτλ.) Η ταυτότητα
μας εξαρτάται σε ένα βαθμό από την αναγνώριση της από τους άλλους. Η μη
αναγνώριση ή η λάθος αναγνώριση μπορεί να κάνει «ζημιά». Θυμηθείτε τη
φαινομενολογία του Χέγκελ και ότι υπάρχουμε σε σχέση με άλλους.
Will Kymlicka (1995) Multicultural Citizenship. Το να αντιλαμβάνεται η πολιτική τους
ανθρώπους ως άτομα και όχι ως ομάδες μπορεί να προκαλέσει αδικίες. Πρέπει να
υπάρχει ισότητα μεταξύ των ομάδων της κοινωνίας και ελευθερία μέσα στις
ομάδες. Μια διαφορετική έννοια περί ισότητας και ελευθερίας.
Ann Phillips (2007) Multiculturalism without culture, ένα διαφορετικό είδος πολύ-
πολιτισμικότητας, μια πολύ-πολιτισμικότητα με «αδύνατη» την έννοια της
κουλτούρας. Προσπαθεί να γεφυρώσει τις διαφορές μεταξύ πολύ-πολιτισμικότητας και
φεμινισμού. Έμφαση στο άτομο και στην ατομική βούληση. Τα άτομα έχουν
δικαιώματα, όχι οι ομάδες. Τα άτομα επηρεάζονται από την κουλτούρα τους αλλά δεν
είναι η συμπεριφορά τους αποτέλεσμα της κουλτούρας τους. Το θέμα του ατόμου και
της επιλογής/ επιβολής στο πλαίσιο της κουλτούρας/ εθνότητας.
Η έννοια των πολιτικών ταυτότητας πρέπει να ειδωθεί στο πλαίσιο της κριτικής της
φιλελεύθερης δημοκρατίας και της πεποίθησης ότι η ισότητα δεν εξασφαλίζει
απαραιτήτως και τη δικαιοσύνη. Η δικαιοσύνη πρέπει να αφορά και ομάδες όχι μόνο
άτομα (αλλά και τα άτομα πρέπει να είναι ελεύθερα μέσα στις ομάδες).

Το κίνημα των «πολιτειακών

δικαιωμάτων» και η γεωγραφία του
 Civil rights movement: I have a dream…

Το κίνημα των «πολιτειακών δικαιωμάτων»

Αναφέρεται στο σύνολο των κινητοποιήσεων των μαύρων

πληθυσμών της Αμερικής με σκοπό την κατάργηση των φυλετικών
διακρίσεων και την αποκατάσταση των εκλογικών τους
δικαιωμάτων (κυρίως στο Νότο- καθεστώς Jim Crow).
Ήταν ουσιαστικά ένα κίνημα ενσωμάτωσης των μαύρων
πληθυσμών στην Αμερικάνικη κοινωνία. Πολλοί λευκοί
συμμετείχαν στις κινητοποιήσεις. Το κίνημα των γυναικών επίσης
στήριζε το κίνημα των πολιτειακών δικαιωμάτων.
Η γεωγραφία του κινήματος σχετίζεται κυρίως με τις Νότιες
Πολιτείες (αλλά όχι μόνο)
Το κίνημα περιελάμβανε σειρά κινητοποιήσεων και πράξεις
ανυποταγής από το 1955-1968
Τα αποτελέσματα του κινήματος: το ψήφισμα του Νομοθετήματος
για τα Πολιτειακά Δικαιώματα που απαγορεύει τις διακρίσεις στην
εργασία (1964), το Νομοθέτημα που αποκατάστησε το δικαίωμα
για τα εκλογικά δικαιώματα (1965), και το Νομοθέτημα κατά των
διακρίσεων στη στέγαση.
 Το καθεστώς Jim Crow
1900-1965, μέχρι τη ψήφιση του Νομοθετήματος του 1965 για τα εκλογικά
δικαιώματα.
Δεν υπήρχαν εκλεγμένοι μαύροι υποψήφιοι στο Νότο κατά την εν λόγω περίοδο.
Φυλετικός διαχωρισμός στην εργασία, στην κατοικία, λυντσαρίσματα, βία. Το
Δημοκρατικό (λευκό) κόμμα έλεγχε τελείως το Νότο και επέβαλε φυλετικό διαχωρισμό
με νόμο. Ο Νότος ως «δημοκρατικός» αλλά και ο ρόλος της φυλής στην πολιτική
ιστορία των Η.Π.Α. (Paul Kroogman “The conscience of a liberal”)
Την περίοδο αυτή παρατηρήθηκε η Μεγάλη μετανάστευση μαύρων πληθυσμών από το
Νότο στο Βορρά, η το «μεγάλο τρένο προς την Ελευθερία» Langston Hughes.
H αρχή (1955):Rosa Parks και το μποϋκοτάζ των Λεωφορείων της εταιρείας
Montgomery. Η Parks αρνήθηκε να σηκωθεί προκειμένου να προσφέρει τη θέση της
στο λεωφορείο σε ένα λευκό με αποτέλεσμα να συλληφθεί, δικαστεί και να
καταδικαστεί. Το 1956 η εταιρεία αναγκάστηκε να άρει το χωρικό φυλετικό
διαχωρισμό που εφάρμοζε στα λεωφορεία της. Ο Μ.L. King έγινε γνωστός σε όλη τη
χώρα εξαιτίας της ηγεσίας του στις κινητοποιήσεις.
Little Rock Central High School (1957): εννέα μαύροι μαθητές εξαιτίας των επιδόσεων
τους εγγράφονται στο εν λόγω γυμνάσιο. Αντιδράσεις ‘λευκών’ μαθητών και γονέων.
Ο Eisenhower έστειλε το στρατό προκειμένου να μπορέσουν οι ‘μαύροι’ μαθητές να
παρακολουθήσουν τα μαθήματα τους.
Καθιστικές διαμαρτυρίες στη δεκαετία του 1960
Η πορεία προς την Ουάσινγκτον, 300.000 άτομα συγκεντρώθηκαν μπροστά στο
Μνημείο του Lincoln. Στόχοι: νομοθετήματα κατά των διακρίσεων, απασχόληση,
στέγαση, εκλέγειν και εκλέγεσθαι, εκπαίδευση.
Μετά την πορεία ο King και άλλοι ακτιβιστές συναντήθηκαν με τον Kennedy. Μετά τη
δολοφονία Kennedy of Johnson προχώρησε με τη συμφωνηθείσα ατζέντα

Ενσωμάτωση και μαύρος διαχωρισμός: Παράλληλοι δρόμοι

 Malcolm X: Από το έθνος του Ισλάμ στα ανθρώπινα δικαιώματα

Malcolm Little ή αλλιώς El Hajj Malik El Shabazz. Μαύρος ακτιβιστής και υπερασπιστής
των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ένας από τους εμπνευστές του μαύρου κινήματος και
από τις μεγαλύτερες επιρροές του.
Το 1946 σε ηλικία 20 ετών πήγε φυλακή όπου και ήρθε σε επαφή με τις διδασκαλίες
του Έθνους του Ισλάμ.
1953: Έγινε μέλος της οργάνωσης και πρέσβευε το διαχωρισμό των μαύρων από τους
λευκούς και την ανωτερότητα της μαύρης φυλής. Δημιουργία ενός μαύρου έθνους.
Χιλιάδες άνθρωποι έγιναν μέλη του κινήματος, μεταξύ αυτών και ο Cassius Clay-
Mohamed Ali.
1964: Αποχώρηση από το Έθνος καθώς ήταν πολύ συντηρητικός χώρος για τις
απόψεις του. Ήρθε σε σύγκρουση με τον Elijah Mohammad. Ίδρυσε το δικό του
οργανισμό και το ενδιαφέρον του μετατοπίστηκε στον κόσμο, και θεώρησε ότι το
παγκόσμιο Ισλάμ θα μπορούσε να λειτουργήσει ως ένας τρόπος να ξεπεραστεί η φυλή.
Ταξίδεψε σε πολλά μέρη του κόσμου Παλαιστίνη, Αίγυπτος κτλ. και διέκρινε αναλογίες
μεταξύ των αγώνων για την ανεξαρτησία και του αγώνα των μαύρων στην Αμερική.
Επισκέφτηκε τη Μέκκα και έγινε Σουνίτης Μουσουλμάνος. Είδε το θέμα της φυλής ως
θέμα ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ήταν πρόθυμος να συνεργαστεί με ηγέτες του αγώνα
για τα πολιτειακά δικαιώματα.
1965: δολοφονείται από μέλη του Έθνους του Ισλάμ. Ένα από τα σημαντικότερα
πρόσωπα/ επιρροές του μαύρου κινήματος, η δύναμη της παρουσίας τους ως μέσω
αλλαγής της στερεοτυπικής εικόνας των μαύρων, η δύναμη της πολιτικής της
ταυτότητας και ο αυτό-προσδιορισμός του εαυτού.

Black power/ black is beautiful

 Μαύρη Δύναμη
Το κίνημα ή καλύτερα τα κινήματα ήταν ενεργά τις δεκαετίες του 1960 και
1970. Έμφαση στη φυλετική περηφάνια και δημιουργία συλλογικότητας και
μορφών που την εκφράζουν.
Καθώς το κίνημα των πολιτειακών δικαιωμάτων λάμβανε χώρα υπήρχαν και
πιο νεανικές και ριζοσπαστικές φωνές, όπως το Student Non Violent
Coordinating Committee
Το κίνημα σήμαινε διαφορετικά πράγματα σε διαφορετικούς ανθρώπους:
μαύρους επιχειρηματίες, κοινωνικούς ριζοσπάστες
Εν μέρει συνέχεια των πολιτειακών δικαιωμάτων κάπου στο μέσω της
ενσωμάτωσης και του διαχωρισμού (Nation of Islam, Black Panthers)
Μαύρη ταυτότητα, μαύρη ομορφιά, afro look, το ξεκίνημα της μαύρης ‘cool’
κουλτούρας. Περηφάνια, δημιουργία κουλτούρας. Η κουλτούρα ως
πολιτική.
πολιτιστική επανάσταση ως πολιτική πράξη, ένα κίνημα πίσω στις ρίζες
Η κατασκευή ενός νέου εαυτού: ψυχραιμία (coolness), αύρα. Η κατασκευή
μιας νέας περσόνας ως αποτέλεσμα της πολιτικής ταυτότητας σε ευθεία
αντιδιαστολή με τα στερεότυπα και την καταπίεση της κοινωνίας.
Η θεατρικότητα της κουλτούρας

Pharrell Williams
 Μαύροι Πάνθηρες
Αφρό-Αμερικάνικο επαναστατικό κίνημα ενεργό μεταξύ 1966-1982.
Ιδρύθηκε το 1966 στο Oakland, California
Το 1968, το κίνημα είχε εξαπλωθεί σε πολλές μαύρες μητροπόλεις (η έννοια της
αμερικάνικης διπλής μητρόπολης)
Οι ένοπλες περιπολίες (ειδικός νόμος της Καλιφόρνια που επιτρέπει τη δημόσια έκθεση
όπλων όταν αυτά δεν στοχεύουν σε κάτι) για την αστυνόμευση της αστυνομίας και το
πρόγραμμα δωρεάν πρωινών για τα παιδιά.
Ένα μείγμα κουλτούρας του δρόμου και μαύρου εθνικισμού
«θέλουμε ψωμί, στέγη, εκπαίδευση, ρουχισμό, δικαιοσύνη και ειρήνη»
Επιρροές κομμουνιστικές και μαοϊκές ιδέες
Ο χαιρετισμός των μαύρων πανθήρων στους Ολυμπιακούς του Μονάχου 1968.
Ένοπλη βία με την αστυνομία, διασυνδέσεις με εγκληματικές οργανώσεις.
Στη συνέχεια, η αποδόμηση των κινημάτων και η διαφορετικότητα της μαύρης
ταυτότητας. Το τέλος των μαύρων πολιτικών ταυτότητας. Η νέα μαύρη πολιτιστική
πολιτική και το τέλος του «αθώου μαύρου υποκειμένου» Stuart Hall.

Το κίνημα των μαύρων πανθήρων και οι φτωχές

γειτονιές των αμερικάνικων πόλεων
Σαν Φρανσίσκο και ο αγώνας για τα δικαιώματα
των ομοφυλοφίλων

Δικαίωμα στη σεξουαλική ταυτότητα

Πρώτη προσέγγιση: η ενσωμάτωση των gay (lesbian) στην
κοινωνία, ίσες ευκαιρίες.
Δεύτερη προσέγγιση: η δημιουργία της gay κουλτούρας και της
gay ταυτότητας
Harvey Milk (1930-1978), o πρώτος ανοικτά gay πολιτικός της
Αμερικής. Η γειτονιά του Κάστρο στο Σαν Φρανσίσκο και η
μετανάστευση των ομοφυλοφίλων από όλη την Αμερική εκεί. Η
δημιουργία της gay κουλτούρας, η διαφορετική ματιά στον εαυτό.
Ο Milk με την είσοδο του στην τοπική πολιτική σκηνή προώθησε
ένα νομοθέτημα ενάντια στις διακρίσεις με βάση τη σεξουαλική
ταυτότητα.
Αλλά και μια τρίτη: Queer politics, είναι η σεξουαλική προτίμηση
τόσο σημαντικό μέρος της ταυτότητας; Η αποδόμηση της
ταυτότητας και η ενασχόληση με την κατασκευή των ταυτοτήτων
στο πλαίσιο της κοινωνίας. Queer μια ταυτότητα χωρίς ουσία απλά
σε αντιδιαστολή με την ευρύτερη κοινωνία. Δεν πρόκειται για
ταυτότητα αλλά για κριτική της ταυτότητας και των μεθόδων
παραγωγής της σεξουαλικής ταυτότητας.
 Queer politics ή ΛΟΑΤ

Μια πορεία των πολιτικών ταυτότητας ή τα στάδια τους (όχι

απαραίτητα με αυτή τη σειρά)
Πρώτο στάδιο/ στιγμή: φιλελεύθερη ενσωμάτωση στην ευρύτερη
κοινωνία, ισότητα ευκαιριών (Κίνημα πολιτειακών δικαιωμάτων,
δεύτερο κύμα φεμινισμού, «οι ομοφυλόφιλοι είναι άνθρωποι»)
Δεύτερο στάδιο/ στιγμή: αυστηρή πολιτική ταυτότητας ή «κλείσιμο
στην ομάδα». Πολιτικές ταυτότητας, το χτίσιμο της ταυτότητας
πάνω στη διαφορά. Ομογενοποίηση των διαφορών και προάσπιση
μιας διαφοράς με σκοπό την κοινωνική αλλαγή. Νέες πολιτικές
ταυτότητες με βάση το φύλλο, το χρώμα, την εθνότητα, τη
σεξουαλική προτίμηση
Τρίτο στάδιο: Η εμπειρία μας και η σύγχρονη θεωρητική ανάλυση
πρεσβεύει ότι: Ζούμε σε έναν κόσμο που ο καθένας από εμάς έχει
πολλές ταυτότητες. Δεν είμαστε μια ιδιότητα, μια ταυτότητα.
Είμαστε περισσότερο από μια κατηγορία (φύλο, φυλή, εθνότητα,
τάξη, ηλικία κτλ.). Η θεωρία της διατομής (intersection theory) και
η «αρχιτεκτονική της εξουσίας» στις ζωές των ανθρώπων.
Aποδόμηση των ταυτοτήτων, οι διαφορές μέσα στη διαφορά (τρίτο
κύμα φεμινισμού, queer politics)
 Ορισμένες σκέψεις για τις πολιτικές ταυτότητας (όχι δικές μου)

Οι πολιτικές ταυτότητας βασίζονται στην ιδέα ότι ορισμένες ομάδες

είναι καταπιεσμένες στο πλαίσιο της κοινωνίας. Οι διάφορες ομάδες
της κοινωνίας δεν έχουν όλες τις ίδιες ευκαιρίες. Ορισμένες ομάδες
έχουν περισσότερα προνόμια από άλλες.
Κίνδυνοι των πολιτικών ταυτότητας: η ουσιοκρατική θεώρηση των
ταυτοτήτων (στον αντίποδα Spivak και η Στρατηγική Ουσιοκρατία),
ο καθένας σκέφτεται εγωιστικά ή καλύτερα πολεμάει για τη δική
του ομάδα, «φυλές» αντί για πολιτική, πολιτικές ταυτότητες αντί
ταξική πάλη, καταπίεση στο πλαίσιο των ομάδων (γυναίκες σε
ισλαμικές μικρό-κοινωνίες).
Είναι οι πολιτικές ταυτότητες α-πολιτικές; Είναι οι πολιτικές
ταυτότητες μια κίνηση πίσω από τη βάση στο εποικοδόμημα
(Μαρξ); Είναι οι ταυτότητες μια μορφή «ψευδής συνείδησης»
(false consciousness)

To παράδοξο του φιλελευθερισμού και των

πολιτικών ταυτότητας

Το παράδοξο: οι φιλελεύθερες πολιτικές

προκειμένου να εξασφαλίσουν την ισότητα
αναφέρονται στην απαγόρευση των διακρίσεων σε
σχέση με συγκεκριμένες ομάδες, οπότε ουσιαστικά
δέχονται την ύπαρξη ομάδων (Το Νομοθέτημα
των πολιτειακών δικαιωμάτων, η Ευρωπαϊκή
οδηγία κατά των διακρίσεων με βάση το φύλο,
την εθνότητα, τη φυλή, τη σεξουαλική προτίμηση
κτλ.).
Από την άλλη πλευρά, όπως είδαμε, στην πορεία
εξέλιξη τους οι πολιτικές ταυτότητες
αποδυναμώνονται από την έμφαση στο άτομο και
όχι στις ομάδες (ελευθερία του ατόμου).
Προς μια πολιτική ταυτότητας χωρίς ταυτότητα;

Ο κίνδυνος το προσωπικό να γίνει α-πολιτικό

Μια νέα κατηγορία πολιτικής πράξης που λαμβάνει υπόψη
της τις πολιτικές ταυτότητες/ διαφορές.
Μια νέα αντίληψη της πολιτικής που μπορεί να συμπεριλάβει
τη διαφορά στον αγώνα προς την ισότητα.
Η δημιουργία «συμμαχιών» με σκοπό την ισότητα.
Μπορούμε να οδηγηθούμε σε μια μορφή πολιτικής πράξης
πέραν, αλλά λαμβάνοντας υπόψη, της διαφοράς; (Soja)
Είναι τα κοινωνικά κινήματα της δικαιοσύνης που
εμφανίζονται σήμερα μια μορφή πολιτικής ταυτότητας πέραν
της διαφοράς;

Μετανάστευση και
πολιτική, σύνορα και
ταυτότητες

Γιώργος Μαυρομμάτης
Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο
Ακαδημία Πλάτωνος (2009)

Μετανάστευση και πολιτική

 Υπάρχει σχέση μεταξύ μετανάστευσης και πολιτικής;
 Τι είδους σχέση;
 Τα σύνορα και τα σώματα, όπως τα κράτη ορίζουν τα σύνορα τους έτσι
και οι άνθρωποι ορίζουν την κίνηση τους στο γεωγραφικό χώρο ακόμα
και πέραν των συνόρων.
 Από τη δημιουργία των κρατών και τις ανταλλαγές πληθυσμών στη
μετακίνηση πληθυσμών.
 Αν η μετανάστευση είναι πολιτικό ζήτημα τότε μπορούμε να σκεφτούμε
περισσότερους από έναν τρόπο συσχετισμού τους
 Μπορούμε να σκεφτούμε τουλάχιστον τρείς λόγους/ συνδέσεις/ σχέσεις
μεταξύ τους;
 Η πολιτικοποίηση της μετανάστευσης, πως το θέμα εισέρχεται στον
πολιτικό λόγο και την πολιτική σκηνή (στην Ελλάδα)
 Η διαχείριση της μετανάστευσης ως «καθαρά» πολιτικό θέμα (σε ένα
διακρατικό πλαίσιο)
 Τα σύνορα και η ταυτότητα ή αλλιώς η πολιτική της καθημερινότητας σε
ένα θεωρητικό πλαίσιο.
Ορισμένες ερωτήσεις που σχετίζονται
με το σημερινό μάθημα
 Τι είναι τα σύνορα;
 Τι είναι η ταυτότητα;
 Τι είναι η έννοια της υπηκοότητας;
 Ποιοι ανήκουν στο έθνος;
 Το έθνος είναι κάτι το «κλειστό» ή κάτι το «ανοικτό»;
 Ποια καινούρια σύνορα δημιουργούμε και τι ζητάμε
σε σχέση με τα ήδη υπάρχοντα;
 Πολλά ερωτήματα, λίγες απαντήσεις.

Ελληνισμός, μετανάστευση και

αποδημία
 Σύσταση πρώτων ελληνικών αποικιών στη Μικρά Ασία και Νότια Ιταλία
 Ελληνιστική περίοδος ή ο ελληνισμός μέχρι την Ινδία
 Ελληνικός διαφωτισμός, ο Κοραής και οι άλλοι στο Παρίσι
 Η φιλική εταιρεία ή η επαναστατημένη Ελλάδα «εκτός»
 Καβάφης ή αλεξανδρινός κοσμοπολιτισμός
 Β’ παγκόσμιος πόλεμος, εμφύλιος και αποδημία (2η και 3η γενιά ελλήνων ισόποση με το
μόνιμο πληθυσμό της χώρας)
 Σεφέρης, ο διπλωμάτης ποιητής ή «όπου και να πάω η Ελλάδα με πληγώνει» (έχει και άλλο
νόημα)
 Πρώτες μεταναστεύσεις 1970 και 1980
 1990: Πτώση κομμουνισμού και μαζική εισροή
 Μέσα 2000 και μετά, η παγκοσμιοποίηση των μεταναστευτικών ροών, η μεικτή
μετανάστευση και το άσυλο.
 Μεταναστευτικό τώρα
 Καινούρια αποδημία ελλήνων, η νέα γενιά και το εξωτερικό. Από τους χαμηλά στους υψηλά
εκπαιδευμένους/ ειδικευμένους αλλά και στους χαμηλά ξανά
 Το μέλλον της Ελλάδας: Brain drain, brain gain and brain circulation.
 Ίσως πρέπει να δούμε το θέμα της μετανάστευσης, ανάπτυξης και αποδημίας πιο συνολικά
σε σχέση με την κατάσταση στην οποία βρίσκεται η χώρα και να μη το βλέπουμε στατικά.
Μια σύντομη ιστορία της
μετανάστευσης στην Ελλάδα
 1980: Μικρά μεταναστευτικά κύματα από την Πολωνία, το Μπαγκλαντές, την
Αίγυπτο, τις Φιλιππίνες για απασχόληση στη βιομηχανική παραγωγή, ναυπηγεία
και οικιακές εργασίες (τα υπόγεια στο Παγκράτι όταν μεγάλωνα)
 Παράλληλα και λίγο ίσως αργότερα παλιννοστούντες (Ρωσο-Πόντιοι) από τη
Γεωργία, Καζακστάν, Αρμενία και Ρωσία. Η γνωριμία μας με τους ομογενείς
 1990: Η Ελλάδα από χώρα αποδημίας σε χώρα μαζικής υποδοχής. Russel King
(2001) και οι νέες χώρες της μετανάστευσης (Νότια Ευρώπη). Κοινά
χαρακτηριστικά: γεωγραφική θέση, φύση των συνόρων, οικονομική ανάπτυξη
και είσοδο στην ΕΕ, τουριστικές οικονομίες με κίνηση πληθυσμών (τουριστική
βίζα), άτυπες οικονομίες και ζήτηση για ανασφάλιστη εργασία, οικονομικοί
κλάδοι έντασης εργασίας, αυξανόμενα επίπεδα εκπαίδευσης των γηγενών. Το
νέο Rio Grande
 Mέσα 2000 και μετά: Η μεικτή μετανάστευση, η παγκοσμιοποίηση των
μεταναστευτικών ροών, οι νέες μεταναστευτικές πιέσεις εξ ανατολάς, η μη
ύπαρξη ασύλου και τα αυξανόμενα κύματα από τις νέες εμπόλεμες ζώνες, η
ανάπτυξη της τράνσιτ μετανάστευσης κτλ.
 Συστημική κρίση και η σχετικότητα της νέας «παλαιάς» μας ανάλυσης. Πολλές
από τις παραδοχές δεν ισχύουν πια ή είναι σε καθεστώς κατάρρευσης. Άλλες
πάλι ισχύουν. Η πολιτική οικονομία, η μετανάστευση και η αποδημία. Ένα
καινούριο παράδειγμα ανατέλλει.
 Μια χώρα και μια οικονομία που δεν χρειάζεται μετανάστευση;

Η πολιτικοποίηση του μεταναστευτικού ζητήματος

 Η μετανάστευση δεν ήταν ένα καθαρά πολιτικό ζήτημα

 Υπήρχε μια συναίνεση μεταξύ των κομμάτων να μην «αγγίζουν» το
μεταναστευτικό
 Το μεταναστευτικό ζήτημα ως μια κοινωνική πραγματικότητα σε παγκόσμια
κλίμακα
 Το καλοκαίρι του 2009 και η πολιτικοποίηση του ζητήματος της μετανάστευσης
ως αποτέλεσμα της ανόδου των εκλογικών αποτελεσμάτων του ΛΑΟΣ στις
ευρωεκλογές
 Η ανάδυση της γεωγραφικής ιστορίας της μετανάστευσης ξεχωρίζει από
προηγούμενες «αγεωγράφητες», «ατοπικές» ή «μη χωρικές» αφηγήσεις. Η
πολιτικοποίηση της μετανάστευσης μέσα από τις χωρικές αφηγήσεις περί
μετανάστευσης τόσο στον πολιτικό όσο και στον δημοσιογραφικό λόγο.
 Από την ανθρωπιστική αφήγηση στη γεωγραφική αφήγηση της μετανάστευσης
ως πρόβλημα χώρου, η οποία εν μέρει συνεχίζεται. Από πρόβλημα χώρου στον
δεν έχουν θέση στον ελληνικό χώρο.
 Μια ματιά πίσω: Από την ανθρωπιστική προσέγγιση στην απάνθρωπη ζωή.
 Τα στρατόπεδα μεταναστών και αυτά ως πρόβλημα στο χώρο
 Μια δεύτερη πολιτικοποίηση της μετανάστευσης σε σχέση με τις εκλογές του
2012. Το μόνο ζήτημα που υπάρχει συναίνεση μεταξύ των μεγάλων κομμάτων.
 Από το ΛΑΟΣ στη Χρυσή Αυγή, τι είδους “πολιτικοποίηση” είναι αυτή;
 Από τον εθνικισμό στο εθνισμό και από εκεί στο ‘λαό’
 Η διαχείριση της μετανάστευσης ως
«καθαρά» πολιτικό ζήτημα
 Η θεωρία του φίλτρου. Ε.Ε. και η εξωτερίκευση των συνόρων. Άλλες χώρες κάνουν τη
δουλειά για μας. Από Ανατολάς, διαχρονικά η Ελλάδα έχει υπάρξει το φίλτρο. Ανθρώπινα
δικαιώματα και διαχείριση μεταναστευτικών ροών.
 Η Ελλάδα και οι πραγματικότητες της μετανάστευσης, η φύλαξη των συνόρων ως
ταυτοποίηση και κράτηση.
 Η πραγματικότητα της διαχείρισης των μεταναστευτικών ροών. Η συνθήκη Σένγκεν, η
ταυτοποίηση και ο βιομετρικός έλεγχος αλλά κανένας δεν σου λέει τι γίνεται με αυτούς τους
μετανάστες.
 Η Ελλάδα ως «αποθήκη ψυχών». Η σύναψη συμφωνίας επανεισδοχής μεταξύ ΕΕ-
Τουρκίας. Η συμφωνία έχει υπογραφεί. Διευκολύνσεις στις θεωρήσεις εισόδου για τους
Τούρκους πολίτες για την επανεισδοχή μη νόμιμων μεταναστών που εισήλθαν μέσω
Τουρκίας.
 Η Τουρκία ως η μελλοντική «αποθήκη ψυχών» και το τέλος της Ελλάδας ως φίλτρου;
 Η ευρωπαϊκή βοήθεια για κέντρα κράτησης. Από «πρόβλημα στο χώρο» στο «να λύσουμε
το πρόβλημα μας»
 Διαχείριση μετανάστευσης και πολιτική. Μπορούμε να δούμε τη διαχείριση της
μετανάστευσης εκτός των πολιτικών ισορροπιών/ δυνάμεων ισχύος;
 Μήπως η ίδια η μετανάστευση είναι ένα αμιγώς πολιτικό ζήτημα;
 Μήπως η διαχείριση της μετανάστευσης είναι καθαρά ένα διακρατικό θέμα;

Η σκλήρυνση της ελληνικής μεταναστευτικής πολιτικής

 Ιούλιος 2012, η κυβέρνηση αποφασίζει τον καλύτερο έλεγχο της μη νόμιμης

μετανάστευσης
 Επιχείρηση ΑΣΠΙΔΑ στα σύνορα αλλά και Ξένιος Δίας στις πόλεις
 Αυξάνεται η περίοδος κράτησης των μη νόμιμων σε 12 μήνες και μετά σε 18
 Μειώνεται η υποχρέωση εγκατάλειψης της χώρας από 30 σε 7 μέρες
 1880 συνοριοφύλακες στέλνονται στα σύνορα
 Από 2000 συλλήψεις τη βδομάδα σε 10 συλλήψεις τη βδομάδα στον Έβρο
Q1 2013 FRONTEX

Q2 2013
Μέγεθος συλλήψεων από Q1 σε Q2

Q2 2012 vs Q2 2013
Eastern Mediterranean route

Η μετανάστευση τα σύνορα και οι

ταυτότητες
 Η έννοια του συνόρου και της ταυτότητας
 Η ταυτότητα δημιουργεί τα σύνορα ή τα σύνορα την ταυτότητα;
 Υπάρχουν πολλών ειδών σύνορα: κοινωνικά, εθνοτικά,
πολιτικά, ψυχολογικά κτλ.
 Πολλών ειδών σύνορα, πολλών ειδών ταυτότητες- είμαστε
περισσότερα από ένα «πράγματα», έχουμε περισσότερες από
μια ιδιότητες
 Σε σχέση με τη μετανάστευση, ποιες είναι οι σχετιζόμενες
ταυτότητες και σύνορα;
 Σίγουρα εθνοτικές αλλά ίσως και οικονομικές και κοινωνικές
καθώς η μετανάστευση σχετίζεται με την εθνότητα αλλά και την
τάξη
Η έννοια της εθνότητας και του
συνόρου
 Τι είναι η ομάδα; Τι είναι η εθνοτική ομάδα; Η ανθρωπολογία
προσπαθεί να απαντήσει αυτό το ερώτημα εδώ και ένα αιώνα.
 Ο Friedrik Barth (1969) και η δική του ερμηνεία περί εθνότητας
 Η ανθρωπολογία μέχρι τότε περιέγραφε την εθνότητα ως
«κοινά» πολιτισμικά χαρακτηριστικά, κοινή κουλτούρα
προφανώς ως αποτέλεσμα μιας κοινής «ιστορικής» πορείας
 Ο Barth δίνει έμφαση στο σύνορο και όχι στην ταυτότητα, η
εθνότητα δεν είναι τα κοινά πολιτισμικά χαρακτηριστικά αλλά μια
διαδικασία συμπερίληψης και αποκλεισμού
 Η κατασκευή του «συμβολικού συνόρου» που ξεχωρίζει τα μέλη
της ομάδας από τους λοιπούς
 Οι ομάδες βρίσκονται σε επαφή μεταξύ τους και οι κουλτούρες
δεν είναι «κλειστά κουτιά»
 Η κατασκευή των ομάδων μέσω της κατασκευής συνόρων

Ν. 3838/2010
 Το τέλος της μετα-φυσικότητας της ελληνικής ιθαγένειας
 Παιδιά που έχουν γεννηθεί στην Ελλάδα από νόμιμους γονείς (5
χρόνια) μπορούν να αιτηθούν της ελληνικής ιθαγένειας
 Άμα έχουν πάει σε ελληνικό σχολείο για έξι έτη μπορούν να
αιτηθούν οι ίδιοι/ες προσωπικά από τα 18-21.
 Πριν, παιδιά που είχαν γεννηθεί στην Ελλάδα από τα 18 και
μετά αν δεν είχαν εργασία δεν είχαν δικαίωμα διαμονής στη
χώρα (αργότερα ευεργετικές διατάξεις απονομής του καθεστώς
του επί μακρόν διαμένοντα)
 Από το δίκαιο του αίματος σε στοιχεία του δικαιώματος του
εδάφους (κοινή πρακτική στην Ευρώπη)
Η αντισυνταγματικότητα του Ν.3838/2010

 Στο ΣτΕ έχει προσφύγει Έλληνας πολίτης περί της αντισυνταγματικότητας του
3838/2010.
 350/2011 Απόφαση του Δ Τμήματος του ΣτΕ κρίνει το νόμο αντισυνταγματικό
και η οριστική απόφαση μεταβιβάζεται για την ολομέλεια
 Η ολομέλεια του ΣτΕ κρίνει το νόμο αντισυνταγματικό
 Εκλέγειν και εκλέγεσθαι αλλοδαπών στις δημοτικές «επιφυλάσσεται μόνο στους
Έλληνες πολίτες και δεν μπορεί να επεκταθεί και στους μη έχοντες αυτή χωρίς
την αναθεώρηση των σχετικών διατάξεων του Συντάγματος»
 Νέα κτήση ιθαγένειας: «η πολιτογράφηση αυτή γίνεται με βάση αμιγώς τυπικές
προϋποθέσεις (χρόνος διαμονή γονέων, φοίτηση σε σχολειό, ανυπαρξία
καταδίκης) χωρίς ουσιαστική κρίση περί της συνδρομής της ουσιαστικής
προϋποθέσεως του δεσμού προς το ελληνικό έθνος του αιτούντος… δηλαδή την
εκ μέρους εθελούσια αποδοχή των αξιών που συνάπτονται προς τον ελληνισμό
και την απόκτηση της ελληνικής συνειδήσεως»
 Τι πραγματικά σημαίνει να είσαι έλληνας; Ποιες είναι οι αξίες του ελληνισμού και
σε τι συνίσταται η ελληνική συνείδηση; Πως εξετάζεται ο προσωπικός δεσμός με
το έθνος; Μπορεί κάποιος να απαντήσει με βεβαιότητα σε αυτά τα «ανοιχτά»
ερωτήματα;

Σύνορα και ταυτότητες

 Σύνορα και ταυτότητες υπάρχουν και θα συνεχίσουν να
υπάρχουν εκτός από τις ακραίες περιπτώσεις του πλανητικού
ουμανισμού (Paul Gilroy: Between camps) ή απόλυτου
ατομικισμού («δύο κόκκοι άμμου δεν είναι το ίδιοι», Deleuze:
Repetition and Difference).
 Οι ταυτότητες είναι οχήματα (Stuart hall), δεν είναι ουσία
(ουσιοκρατία), είναι αφηγηματικές κατασκευές, είναι οι ιστορίες
που λέμε στον εαυτό μας για τον εαυτό μας και τους άλλους.
Βρίσκονται σε εξέλιξη, σε αλλαγή, αλλάζουν, μεταβάλλονται.
Βρίσκονται σε αλληλεπίδραση με άλλες ταυτότητες αλλά καθώς
και σε διάλογο μεταξύ τους (διαφορετικές ταυτότητες ενός
ατόμου). Salman Rusdie ‘The satanic verses’: «πως έρχεται το
καινούριο στον κόσμο», οι θεωρίες του υβριδισμού.
Πολιτική και ηθική
 Η ηθική στη φιλοσοφία έχει οριστεί ως η σχέση με τον
εαυτό μας (ηθικό όν, «επιμέλεια εαυτού» – Στωικοί
Σενέκας) και η σχέση μας με τους άλλους (Λεβινάς,
το πρόσωπο του άλλου το οποίο μας καλεί να
φερθούμε ως ηθικά όντα). Υποκειμενική και
αντικειμενική ηθική, μιναγιάνα εναντίον μαχαγιάνα.
 Μήπως η κατασκευή ατομικών και συλλογικών
συνόρων και η δημιουργία ταυτοτήτων εμπεριέχει
στοιχεία ηθικής; Μήπως η σχέση μας με τον εαυτό
μας (ταυτότητα) και η σχέση μας με τους άλλους
(σύνορα) είναι πράξεις ηθικής;