Anayasa Pratikler

Dr. Öğr.
Üyesi Özlem ÇELİK

Arş. Gör. Murat AÇIL
2017 Anayasa Değişiklikleri ile Uyumlu
ANAYASA HUKUKU
PRATİK ÇALIŞMALARI
CEVAPLI PRATİK ÇALIŞMALAR

CEVAPSIZ PRATİK ÇALIŞMALAR
Çoktan Seçmelİ Sorular

YARGI KARARLARI
ADALET YAYINEVİ
Ankara - 2020
ADALET BASIM YAYIM DAĞITIM SAN. ve TİC. LTD. STİ.
Anayasa Hukuku Pratik Çalışmaları

Özlem Çelik - Murat Açıl
Hukuk Yayınları Dizisi - 2564
Birinci Baskı : Şubat, 2020
ISBN : 978-605-300-974-0
ADALET YAYINEVİ
Merkez İstanbul Şube
Strazburg Caddesi Nö: 10/B Sıhhiye-Ankara Mustafa Kemal Caddesi Nö: 60/C
Tel : (0312)231 17 00 (Anadolu Adliyesi Karsısı) Kartal-İstanbul
Fax : (0312) 231 17 10 Tel : (0216) 305 72 81
Dağıtım Bursa Şube

Strazburg Caddesi No: 17/B Sıhhiye-Ankara Bursa Adliye Sarayı Zemin Kat Bursa
-e
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ..........................................................................................................................5
İÇİNDEKİLER................................................................................................................. 7
KISALTMALAR............................................................................................................. 15
BİRİNCİ BÖLÜM
OLAYI....................................................................................................................... 17
Kanunların Yapımı, Geri Gönderme
OLAY 2....................................................................................................................... 19
Milletvekili Seçilme Yeterliliği
OLAY 3...................................................................................................................... 22
Ara Seçim, Milletvekilliğinin Sona Ermesi
OLAY 4...................................................................................................................... 25
Ara Seçim
OLAY 5...................................................................................................................... 26
Türk Seçim Sistemi
OLAY 6...................................................................................................................... 28
OLAY 7...................................................................................................................... 31
OLAY 8...................................................................................................................... 34
Yasama Dokunulmazlığı, Milletvekili Seçilme Yeterliliği, Milletvekilliğinin
Sona Ermesi
OLAY 9...................................................................................................................... 39
Yasama Dokunulmazlığı, Milletvekilliğinin Sona Ermesi
OLAY 10................................................................................................................... 42
Milletvekili Seçilme Yeterliliği, Yasama Sorumsuzluğu, Yasama
Dokunulmazlığı
OLAY 11................................................................................................................... 47
Yasama Sorumsuzluğu, Yasama Dokunulmazlığa Siyasi Partilerin Kapatılması
OLAY 12................................................................................................................... 53
Siyasi Partilerin Kapatılması
8 İçindekiler
OLAY 13................................................................................................................... 56
Siyasi Partilerin Kapatılması, Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru
OLAY 14................................................................................................................... 58
Genel ve Özel Af İlanı, Kanunların Geri Gönderilmesi
OLAY 15................................................................................................................... 60
Anayasa Değişikliği
OLAY 16................................................................................................................... 72
Cumhurbaşkanının Seçimi, Cumhurbaşkanı Yardımcıları, Meclis
Soruşturması, Seçimlerin Yenilenmesi, Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri
OLAY 17................................................................................................................... 80
Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri
OLAY 18................................................................................................................... 84
Seçimlerin Yenilenmesi, Cumhurbaşkanının Görev Süresi, TBMM'nin
Toplantıya Çağırılması, Parlamento Kararları
OLAY 19..................................................................................................................... 87
Cumhurbaşkanının Cezai Sorumluluğu, Somut Norm Denetimi,
Cumhurbaşkanı Yardımcıları
OLAY 20..................................................................................................................... 95
Olağanüstü Hal Rejimi, Olağanüstü Hal Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri
OLAY 21................................................................................................................. 102
Kanunların Yapımı, Soyut Norm Denetimi, Somut Norm Denetimi
OLAY 22................................................................................................................. 106
Somut Norm Denetimi, Anayasa Mahkemesinin İptal Kararlarının
Yürürlüğünün Ertelenmesi
OLAY 23................................................................................................................... 109
Somut Norm Denetimi
OLAY 24................................................................................................................. 114
Kanunların Yapımı, Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri, Soyut Norm Denetimi
OLAY 25................................................................................................................. 119
Somut Norm Denetimi, Anayasa Mahkemesinin İptal Kararlarının
Yürürlüğünün Ertelenmesi
OLAY 26................................................................................................................... 125
Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri, Somut Norm Denetimi, Temel Hak ve
Hürriyetlerin Sınırlandırılması
OLAY 27................................................................................................................. 130
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru
OLAY 28................................................................................................................. 133
İçindekiler 9
OLAY 29..................................................................................................................135
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Bireysel Başvuru
OLAY 30..................................................................................................................139
Rasyonelleştirilmiş Parlamentarizm
İKİNCİ BÖLÜM
OLAYI..................................................................................................................... 143
Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması
OLAY 2.................................................................................................................... 143
OLAY 3.................................................................................................................... 144
OLAY 4.................................................................................................................... 144
Hükümet Sistemleri
OLAY 5.................................................................................................................... 145
Kanunların Yapımı
OLAY 6.................................................................................................................... 145
Seçimlere İlişkin Anayasal İlkeler
OLAY 7.................................................................................................................... 146
Seçim Sistemleri
OLAY 8.................................................................................................................... 146
OLAY 9.................................................................................................................... 147
Seçimlerin Yenilenmesi, Seçim Kanunlarının Değiştirilmesi,Türk Seçim
Sistemi
OLAY 10..................................................................................................................148
Ara Seçim
OLAY 11..................................................................................................................148
Ara Seçim
OLAY 12..................................................................................................................149
Milletvekili Seçilme Yeterliliği, Milletvekilliğinin Sona Ermesi
OLAY13..................................................................................................................150
Milletvekili Seçilme Yeterliliği, Yasama Dokunulmazlığı, Milletvekilliğinin
Sona Ermesi
OLAY14................................................................................................................... 151
Milletvekilliğinin Sona Ermesi
10 İçindekiler
OLAY15.................................................................................................................. 151
Yasama Sorumsuzluğu, Yasama Dokunulmazlığı
OLAY16.................................................................................................................. 152
Milletvekilliğinin Sona Ermesi
OLAY 17................................................................................................................... 152
Yasama Dokunulmazlığı, Milletvekilliğinin Sona Ermesi
OLAY18.................................................................................................................. 153
Yasama Dokunulmazlığı
OLAY19.................................................................................................................. 153
Yasama Sorumsuzluğu
OLAY 20................................................................................................................... 154
OLAY 21.................................................................................................................. 154
OLAY 22.................................................................................................................. 155
Yasama Dokunulmazlığı, Anayasa Mahkemesine ve Avrupa İnsan Hakları
Mahkemesine Bireysel Başvuru
OLAY 23................................................................................................................... 156
OLAY 24.................................................................................................................. 157
Siyasi Partilerin Kapatılması, Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru
OLAY 25.................................................................................................................. 157
Siyasi Partilerin Kapatılması, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Bireysel
Başvuru, Anayasa Mahkemesi Kararlarının Niteliği
OLAY 26................................................................................................................... 158
OLAY 27................................................................................................................... 159
Bütçe Kanunu, Soyut Norm Denetimi, Kanunların Geri Gönderilmesi
OLAY 28.................................................................................................................. 160
Milletlerarası Anlaşmalar
OLAY 29................................................................................................................... 160
Milletlerarası Anlaşmaların İç Hukuktaki Yeri
OLAY30.................................................................................................................. 161
Anayasanın Değiştirilmesi, Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması
OLAY31.................................................................................................................. 162
Anayasanın Değiştirilmesi
İçindekiler 11
OLAY 32.................................................................................................................. 163

OLAY 33................................................................................................................... 164
OLAY 34.................................................................................................................. 165
Cumhurbaşkanının Seçimi, Seçimlerin Yenilenmesi
OLAY 35.................................................................................................................. 166
Cumhurbaşkanının Cezai Sorumluluğu, Seçimlerin Yenilenmesi
OLAY 36................................................................................................................... 167
Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri, Soyut Norm Denetimi
OLAY 37.................................................................................................................. 168
OLAY 38.................................................................................................................. 169
OLAY 39................................................................................................................... 170
Meclis Soruşturması
OLAY 40.................................................................................................................. 171
Tüzük ve Yönetmel ik
OLAY 41.................................................................................................................. 171
Siyasi Partilere Üyelik, Soyut Norm Denetimi
OLAY 42................................................................................................................... 172
Kanunların Yapımı, Soyut Norm Denetimi
OLAY 43.................................................................................................................. 172
Soyut Norm Denetimi
OLAY 44................................................................................................................... 173
Hâkimlik ve Savcılık Teminatı, Soyut Norm Denetimi
OLAY 45................................................................................................................... 174
Anayasa Mahkemesi Kararlarının Niteliği, Soyut Norm Denetimi
OLAY 46.................................................................................................................. 174
Soyut Norm Denetimi, Organ Davası
OLAY 47.................................................................................................................. 175
Seçme Hakkı, Soyut Norm Denetimi
OLAY 48................................................................................................................... 176
Somut Norm Denetimi
OLAY 49.................................................................................................................. 177
Somut Norm Denetimi, Suç ve Cezalara İlişkin Esaslar
12 İçindekiler
OLAY 50................................................................................................................. 178

Somut Norm Denetimi
OLAY 51................................................................................................................. 179
Somut Norm Denetimi, Suç ve Cezalara İlişkin Esaslar
OLAY 52................................................................................................................. 180
Somut Norm Denetimi
OLAY 53................................................................................................................. 180
Somut Norm Denetimi
OLAY 54................................................................................................................. 181
Somut Norm Denetimi
OLAY 55................................................................................................................. 181
Yüksek Seçim Kurulu, Somut Norm Denetimi
OLAY 56-................................................................................................................. 182
Somut Norm Denetimi
OLAY 57................................................................................................................. 182
Anayasa Mahkemesine ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Bireysel
Başvuru
OLAY 58................................................................................................................... 183
OLAY 59................................................................................................................. 184
OLAY 60................................................................................................................. 184
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
TEST SORULARI
ANAYASA HU KUKU VİZE SINAVI 1............................................................................185
ANAYASA HU KUKU VİZE SINAVI II...........................................................................196
ANAYASA HU KUKU VİZE SINAVI III........................................................................... 207
ANAYASA HU KUKU FİNAL SINAVI 1......................................................................... 217
ANAYASA HU KUKU FİNAL SINAVI II......................................................................... 231
ANAYASA HU KUKU FİNAL SINAVI III........................................................................ 242
ANAYASA HU KUKU FİNAL SINAVI IV....................................................................... 253
CEVAP ANAHTARI................................................................................................... 266
İçindekiler 13
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
ÖRNEK YARGI KARARLARI
KARARI................................................................................................................. 267
Kamu Hizmetlerinden Yasaklılık Tedbirinin Seçilme Hakkı Üzerindeki Etkisi
KARAR 2................................................................................................................. 268
Milletvekili Adayı Olamayan Hâkimin Tekrar Mesleğe Denememesi
Nedeniyle Seçilme Hakkının İhlal Edilmediği
KARAR 3...................................................................................................................271
"Anayasanın 14'üncü Maddesindeki Durumlar" Kavramının Kapsamına
Giren Suç Tipleri
KARAR 4...................................................................................................................273
"Anayasanın 14'üncü Maddesindeki Durumlar" Kavramının Kapsamına
Giren Suç Tipleri
KARAR 5...................................................................................................................275
Yasama Sorumsuzluğu Kapsamındaki Fiilleri Nedeniyle Milletvekillerinin
Tazminat Sorumluluğunun Bulunup Bulunmaması
KARAR 6...................................................................................................................277
Milletvekilinin Seçilme Yeterliliğine Sahip Olmadığının Seçimlerden
Sonra Anlaşılması
KARAR 7...................................................................................................................281
Yasama Sorumsuzluğu Kapsamındaki Fiillerin Siyasi Parti Kapatma
Davalarında Delil Olarak Değerlendirilip Değerlendirilememesi
KARAR 8................................................................................................................. 283
Anayasa Değişikliği Sürecindeki Oylamalarda Karar Yeter Sayısı
KARAR 9................................................................................................................. 289
İvedilikle Görüşme Yasağı
KARAR 10............................................................................................................... 292
1961 Anayasası Döneminde Anayasa Değişikliklerinin Yargısal Denetimi
KARAR 11............................................................................................................... 293
1982 Anayasası Döneminde Anayasa Değişikliklerinin Yargısal Denetimi
KARAR 12............................................................................................................... 295
Anayasa Değişikliklerinin Şekil Bakımından Denetiminin Kapsamı
KARAR 13............................................................................................................... 297
TBMM Tarafından Alınan Seçimlerin Yenilenmesi Kararının Anayasa
Mahkemesince Denetimi
KARAR 14................................................................................................................ 299
Eylemli İçtüzük Değişiklikleri
14 İçindekiler
KARAR15................................................................................................................ 301
Olağanüstü Hal ve Sıkıyönetim İlanı Kararlarının Danıştay Denetimine
Tabi Olup Olmayacağı Meselesi
KARAR 16................................................................................................................ 303
Olağanüstü Dönemlerde Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması ve
Olağanüstü Hal Kanun Hükmünde Kararnamelerinin Yargısal Denetimi
KARAR17................................................................................................................ 311
KARAR18............................................................................................................... 314
KARAR19............................................................................................................... 318
Olağanüstü Hal Süresinin Uzatılmasına Dair TBMM Kararının Yargısal
Denetimi
KARAR 20................................................................................................................ 320
Kanunların Şekil Bakımından Anayasaya Uygunluk Denetiminin Kapsamı
KARAR 21............................................................................................................... 322
Somut Norm Denetimi Yolunda On Yıllık Süre Kuralı
KARAR 22............................................................................................................... 325
İptal Kararının Yürürlüğe Gireceği Tarihin Ertelemesi Durumunda İptaline
Karar Verilen Hükmün Uygulanabilirliği Meselesi
KARAR 23................................................................................................................ 327
Somut Norm Denetimi Yolunda Bakılmakta Olan Dava Kavramı
KARAR 24............................................................................................................... 329
YSK Kararları Aleyhine Bireysel Başvuru Yapılıp Yapılamayacağı Meselesi
KAYNAKLAR.......................................................................................................... 331
KISALTMALAR
AİHM Avrupa İnsan Haklan Mahkemesi

AİHS Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi
AÜHFD Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi
AYM Anayasa Mahkemesi
C. Cilt
CD Ceza Dairesi
CMK Ceza Muhakemesi Kanunu
DDK Dava Daireleri Kumlu
E. Esas
HD Hukuk Dairesi
HSK Hâkimler ve Savcılar Kurulu
K. Karar
K.T. Karar Tarihi
m. Madde
No. Numara
RG Resmi Gazete
s. Sayfa
S. Sayı
SBF Siyasal Bilgiler Fakültesi
SPK Siyasi Partiler Kanunu
TBMM Türkiye Büyük Millet Meclisi
TCK Türk Ceza Kanunu
TMK Türk Medeni Kanunu
Y. Yargıtay
Y. Yıl
YDK Yüce Divan Kararı
YSK Yüksek Seçim Kurulu
BİRİNCİ BÖLÜM
OLAY 1
TBMM Genel Kurulunun 02.01.2020 tarihinde bir Kanun

teklifini görüştüğünü varsayalım. Bu Kanun teklifi ile ilgili
olarak, 330 milletvekilinin hazır bulunduğu bir oturumda
170 milletvekili kabul, 150 milletvekili ret, 10 milletvekili
çekimser yönde oy kullanmıştır. Kanun Cumhurbaşkanı
na sunulmuş, Cumhurbaşkanı Kanunun bazı maddelerini
uygun bulmayarak tekrar görüşülmesi için TBMM'ye geri
göndermiştir.
Soru-1: Kanunun kabulü için toplantı ve karar yeter sayıları sağlanmış

mıdır?
TBMM, yapacağı seçimler dâhil bütün işlerinde üye tamsayısının

en az üçte biri ile toplanır. TBMM'nin üye tam sayısı 600 olduğuna
göre, toplantı yetersayısı en az 200'dür. Olayda, oturumda hazır bulu
nan milletvekili sayısı 200'ün üzerinde olduğundan toplantı yeter sa
yısı sağlanmıştır. TBMM'nin karar yeter sayısı ise Anayasada başkaca
bir hüküm yoksa toplantıya katılanlann salt çoğunluğudur. Ancak
karar yeter sayısı hiçbir şekilde üye tamsayısının dörtte birinin bir faz
lasından, yani 151 milletvekilinden az olamaz. Olayda, toplantıya katı-
lanların salt çoğunluğuna ulaşıldığı (330/2+1=166) ve kabul oylarının
sayısı 151'i aştığı için karar yeter sayısı da sağlanmıştır.
18 Cevaplı Pratik Çalışmalar
Soru-2: Cumhurbaşkanının Kanunu kısmen geri göndermesi halinde,

TBMM'nin Kanunun tümünü görüşebilmesi mümkün müdür?
Anayasanın 89'uncu maddesinin 2'nci fıkrasına göre, "Cumhurbaş

kanınca kısmen uygun bulunmama durumunda. Türkiye Büyük Millet Mec
lisi sadece uygun bulunmayan maddeleri görüşebilir". Anayasa koyucu
nun, kısmen geri gönderme durumunda, yalnızca uygun bulunmayan
maddelerin görüşülmesi hususunda TBMM'ye seçimlik bir yetki mi
yoksa bağlı bir yetki mi verdiği bu hükümden tam olarak anlaşılama
maktadır. Ancak içtüzüğün 81'inci maddesinde, konuya ilişkin tartış
maya mahal vermeyecek açıklıkta bir düzenleme yer almaktadır. Bu
hükme göre, TBMM Genel Kurulu, geri gönderilen Kanunun görüşme
lerine geçmeden önce, sadece geri gönderilen maddelerin mi yoksa
Kanunun tamamının mı tekrar görüşüleceğine karar verir. Dolayısıyla
TBMM'nin yetkisi, seçimlik bir yetkidir. TBMM isterse Kanunun ta
mamını da görüşebilir.
Soru-3: Cumhurbaşkanının geri gönderdiği maddelerin, TBMM'de

tekrar kabul edilebilmesi için aranan çoğunluk nedir?
Anayasanın 89'uncu maddesinin 3'üncü fıkrasına göre, "Türkiye

Büyük Millet Meclisi, geri gönderilen kanunu üye tamsayısının salt çoğun
luğuyla aynen kabul ederse, kanun Cumhurbaşkanınca yayımlanır". Dolayı
sıyla Cumhurbaşkanının geri gönderdiği kanunlar en az 301 milletve
kilinin oyuyla tekrar kabul edilebilir.
Cevaplı Pratik Çalışmalar 19
OLAY 2
Türk vatandaşlığı ile birlikte Fransız vatandaşlığı da olan

yirmi iki yaşındaki (A), askerlik hizmetini tecil ettirmiştir.
(A) taksirli bir suç sebebiyle on ay hapis cezasına çarptı
rılmış ve cezası infaz edilmiştir. Daha sonraki bir tarihte
yapılan yargılama sonucunda (A), kasten yaralama su
çundan sekiz ay hapis cezasına mahkûm edilmiştir. Kas
ten yaralama suçu nedeniyle hükmedilen sekiz aylık ha
pis cezasının infazı henüz tamamlanmamıştır.
Soru: Olayda verilen bilgilere göre, (A)'nın ceza infaz kurumunda

bulunduğu sırada milletvekili adayı olabilmesi mümkün
müdür?
(A)'nın milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olup olmadığını va

tandaşlık, yaş, askerlik, mahkûmiyet, kamu hizmetlerinden yasaklılık
ve kısıtlılık şartları açısından ayrı ayrı değerlendirmek gereklidir:
Vatandaşlık: (A)'nın Türk vatandaşlığının yanı sıra Transız vatan
daşlığına da sahip olması, milletvekili seçilme yeterliliği açısından, önem
arz etmez. Çifte vatandaşlık milletvekili seçilmeye engel teşkil etmez.
Yaş: 2017 Anayasa değişiklikleri ile milletvekili seçilme yaşı 25'ten
18'e düşürülmüştür.
Askerlik: 2017 Anayasa değişiklikleri ile Anayasa'nın 76'inci mad
desindeki "yükümlü olduğu askerlik hizmetini yapmamış olanlar" ibaresi,
"askerlikle ilişiği olanlar" şeklinde değiştirilmiştir. Bu değişiklik netice
sinde askerlik hizmetini tecil ettirenler de milletvekili seçilebilecektir.
Mahkûmiyet: Milletvekili seçilmeye engel teşkil eden iki tür mah
kûmiyet durumu vardır: a) Taksirli suçlar hariç toplam bir yıl veya
daha fazla hapis ile ağır hapis cezasına hüküm giymiş olanlar millet
vekili seçilemezler, b) Zimmet, ihtilas, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolan
dırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma, dolanlı iflas gibi yüz kı
zartıcı suçlarla, kaçakçılık, Resmi ihale ve alım satımlara fesat karış
tırma, Devlet sırlarını açığa vurma, terör eylemlerine katılma ve bu
gibi eylemleri tahrik ve teşvik suçlarından biriyle hüküm giymiş olan
lar, hükmedilen hapis cezasının süresine bağlı olmaksızın, affa uğra
mış olsalar bile milletvekili seçilemezler.
Hükmedilen hapis cezasının süresi ne olursa olsun, taksirli suçlar
dan dolayı mahkûmiyet, milletvekili seçilmeye engel teşkil etmez. Bu
bakımdan, taksirli bir suç sebebiyle on ay hapis cezasına çarptırılan
(A)'nın milletvekili seçilmesi mümkündür. Kasten yaralama suçu nede
niyle hükmedilen sekiz aylık hapis cezası da (A)'nın milletvekili seçilme
yeterliliğini ortadan kaldırmaz. Kasıtlı bir suç nedeniyle hükmedilen
hapis cezasının milletvekili seçilmeye engel teşkil etmesi için ya hapis
cezasının süresi bir yılı aşmalı ya da Anayasada ismen sayılan suçların
birinden hüküm giyilmiş olmalıdır. Anayasada sayılan suçlardan mah
kûmiyet durumunda, hükmedilen hapis cezasının süresi önemli değildir.
Ancak (A) hakkında kasten yaralama suçu nedeniyle hükmedilen
hapis cezasının infazı henüz tamamlanmadığı için kamu hizmetlerin
den yasaklılık ve kısıtlılık şartları açısından da değerlendirme yapıl
ması gerekmektedir.
Kamu hizmetlerinden yasaklılık: Milletvekili seçilme şartların
dan birisi de kamu hizmetlerinden yasaklı olmamaktır. Kamu hizmet
lerinden yasaklılık tedbirine 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu'nda (TCK)
ismen yer verilmemiş olsa da bu Kanunun 53'üncü maddesinde yer
alan bazı güvenlik tedbirleri, kamu hizmetlerinden yasaklılık yaptırı
mı ile örtüşmektedir. Buna göre; kişi, kasten işlemiş olduğu suçtan
dolayı hapis cezasına mahkûmiyetin kanuni sonucu olarak, sürekli,
süreli veya geçici bir kamu görevinin üstlenilmesinden; bu kapsamda,
Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliğinden veya Devlet, il, belediye,
köy veya bunların denetim ve gözetimi altında bulunan kurum ve
kuruluşlarca verilen, atamaya veya seçime tâbi bütün memuriyet ve
hizmetlerde istihdam edilmekten, seçme ve seçilme ehliyetinden yok
sun bırakılır. Kişi, işlemiş bulunduğu suç dolayısıyla mahkûm olduğu
hapis cezasının infazı tamamlanıncaya kadar bu hakları kullanamaz.
Anayasa Mahkemesi, TCK'nın 53'üncü maddesinde yer alan “Kişi,

kasten islemiş olduğu suçtan dolayı hapis cezasına mahkûmiyetin kanuni
sonucu olarak" ibaresini “seçilme ehliyetinden" ibaresi yönünden iptal
etmiştir1. Anayasa Mahkemesi'nin iptal kararından önce, kasten işle
miş olduğu bir suç sebebiyle hâlihazırda infaz kurumunda bulunan bir
kişinin, infazı tamamlanıncaya kadar, kamu hizmetlerinden yasaklılık
yaptırımı nedeniyle milletvekili adayı olması mümkün değildi. Ancak
Anayasa Mahkemesi'nin iptal kararı ile birlikte, kamu hizmetlerinden
yasaklılık tedbirinin, milletvekili seçilme ehliyeti yönünden herhangi
bir etkisi kalmamıştır. Zira bir yıl veya daha uzun süreli hapis cezasına
mahkûm olan kişiler, kamu hizmetinden yasaklılık sebebiyle değilse
de mahkûmiyetleri sebebiyle milletvekili seçilemeyeceklerdir. Kasıtlı
bir suçtan dolayı bir yıldan daha az süreli hapis cezasına çarptırılan
kişilerin ise, haklarında TCK'nın 53/1-b hükmü uygulanamayacağı için
milletvekili seçilmelerinde herhangi bir engel bulunmamaktadır. So
nuç olarak; kasıtlı bir suçtan dolayı bir yıldan az süreyle hapis cezasına
çarptırılan ve cezasının infazına devam edilen (A)'nın milletvekili se
çilmesinde, kamu hizmetlerinden yasaklılık şartı açısından bir engel
yoktur. (Kamu hizmetlerinden yasaklılık tedbirinin seçilme hakkı üzerindeki
etkisine ilişkin Anayasa Mahkemesinin kararı için Karar Te bakınız').
Kısıtlılık: Milletvekili seçilmeye engel teşkil eden hususlardan bir
diğeri de kısıtlılıktır. Türk Medeni Kanunu'nun (TMK) 407'nci ve
471'inci maddelerine göre; bir yıl veya daha uzun süreli özgürlüğü
bağlayıcı bir cezaya mahkûm olan ergin kişi kısıtlanır ve kısıtlılık, ha
pis halinin sona ermesine kadar devam eder. (A) hakkında hükmedi
len ve infazı devam eden hapis cezasının süresi bir yılın altında oldu
ğundan, (A)'nın kısıtlanması söz konusu değildir.
Sonuç olarak, olayda verilen bilgilere göre, (A)'nm ceza infaz ku
rumunda bulunduğu sırada milletvekili adayı olmasına engel teşkil
eden herhangi bir husus bulunmamaktadır.
L AYM, E. 2014/140, K. 2015/85, K.T. 8.10.2015.

OLAY 3
Konu : Ara Seçim, Milletvekilliğinin Sona Ermesi
İlgili Mvz. : Anayasa m. 78, m. 84, m. 85
TBMM genel seçimlerinin yapılmasına bir yıldan daha az

bir süre kalmışken, (A) seçim çevresinin TBMM'deki tek
üyesi olan milletvekili (M)'nin, Meclis çalışmalarına özür
süz ve izinsiz olarak bir ay içerisinde toplam beş birleşim
günü katılmadığı Meclis Başkanlık Divanınca tespit edil
miştir. Bunun üzerine, TBMM'de 500 üyenin katılımı ile
yapılan oylamada 278 üyenin olumlu oyu ile (M)'nin mil
letvekilliğinin düşmesine karar verilmiştir.
Soru-1: Olayda verilen bilgilere göre ara seçime gidilmesi mümkün

müdür?
Ara seçimleri düzenleyen Anayasa'nın 78'inci maddesi hükmüne

göre; "Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliklerinde boşalma olması halinde,
ara seçime gidilir. Ara seçim, her seçim döneminde bir defa yapılır ve genel
seçimden otuz ay geçmedikçe ara seçime gidilemez. Ancak, boşalan üyeliklerin
sayısı, üye tamsayısının yüzde beşini bulduğu hallerde, ara seçimlerinin üç ay
içinde yapılmasına karar verilir.
Genel seçimlere bir yıl kala, ara seçimi yapılamaz.
Yukarıda yazılı hallerden ayrı olarak, bir ilin veya seçim çevresinin, Tür
kiye Büyük Millet Meclisinde üyesinin kalmaması halinde, boşalmayı takip
eden doksan günden sonraki ilk Pazar günü ara seçim yapılır".
Anayasadaki düzenleme incelendiğinde., ara seçimlere ilişkin üç
ayrı ihtimalin öngörüldüğü anlaşılmaktadır:
a) Milletvekili sayısındaki eksilmenin üye tamsayısının yüzde
beşine (otuz milletvekili) ulaşmaması: Bu ihtimalde ara seçime gidi
lebilmesi için TBMM seçimlerinin üzerinden en az otuz ay geçmiş ol
malı ve yeni seçimlere bir yıldan daha fazla bir süre kalmış olmalıdır.
Keza daha önce ara seçim yapılmışsa, tekrar ara seçime gidilemez.
Otuz aylık ve bir yıllık sürelere riayet etmek şartıyla, TBMM ara seçi
min yapılacağı tarihi belirler.
b) Milletvekili sayısındaki eksilmenin üye tamsayısının yüzde
beşine (otuz milletvekili) ulaşması: Bu ihtimalde ara seçime gidilebil
mesi için aranan tek şart, TBMM seçimlerine bir yıldan daha fazla bir
süre kalmış olmasıdır. TBMM seçimlerinin üzerinden otuz aylık süre
geçmemiş olsa ve daha önce ara seçime gidilmiş olsa bile, üye sayısın
daki eksilme otuz milletvekiline ulaştığında ara seçime gidilir. Bu hu
susta TBMM'nin herhangi bir takdir yetkisi de yoktur; TBMM, üye sa
yısındaki eksilmenin otuz milletvekiline ulaştığı günü takip eden üç ay
içinde ara seçimlerin yapılmasına karar vermek zorundadır.
c) Bir ilin veya seçim çevresinin TBMM'de üyesinin kalmaması:
Bu ihtimalde, otuz aylık ve bir yıllık süreler aranmayacağı gibi daha
önce ara seçime gidilmiş olması da yeni ara seçimin yapılmasına engel
teşkil etmez. Bir ilin veya seçim çevresinin TBMM'de üyesinin kalma
ması durumunda, boşalmayı takip eden doksan günden sonraki ilk
Pazar günü ara seçim yapılması zorunludur. TBMM'nin ara seçimin
yapılacağına dair ayrıca bir karar alması da gerekmez. Ara seçimin
gerçekleştirileceği tarih, Yüksek Seçim Kurulu tarafından ilan edilir.
Olayda (A) seçim çevresinin TBMM'deki tek temsilcisi olan
nin üyeliği düşürülmüştür. (A) ilinin TBMM'de tek bir üyesi dahi
kalmamış olması nedeniyle, boşalmayı takip eden doksan günden son
raki ilk Pazar günü ara seçim yapılması gereklidir. TBMM genel seçim
lerinin yapılmasına bir yıldan daha az bir süre kalmış olması da ara
seçimin yapılmasını engellemez.
Soru-2: TBMM'nin (M)'nin üyeliğinin düşürülmesi kararına karşı kim

ler, ne kadar süre içinde, nereye başvuruda bulunabilir? Baş
vurulan makam, ne yönde karar vermelidir?
Milletvekili (M)'nin üyeliği, TBMM kararı ile düşürülmüştür. Türk

hukukunda kural olarak parlamento kararları yargı denetimi dışında
dır. Ancak Anayasada bu kuralın üç istisnasına yer verilmiştir. TBMM
İçtüzüğünün kabulü ve değiştirilmesi, yasama dokunulmazlığının

kaldırılması ve milletvekilliğinin düşürülmesi kararları nitelik itibariy
le birer parlamento kararı olmalarına rağmen, bu kararların Anayasa
Mahkemesi tarafından denetlenmesi mümkündür. Anayasanın 85'inci
maddesinde, yasama dokunulmazlığının kaldırılması ve milletvekilli
ğinin düşürülmesi kararlarının yargısal denetiminin nasıl yapılacağı
açık bir şekilde düzenlenmiştir. Buna göre, üyeliğin düşürülmesi kara
rı üzerine, TBMM Genel Kurulu kararının alındığı tarihten başlayarak
yedi gün içerisinde milletvekili (M) veya bir diğer milletvekili, kararın
Anayasaya, kanuna veya içtüzüğe aykırılığı iddiasıyla iptali için Ana
yasa Mahkemesine başvurabilir. Anayasa Mahkemesi, iptal istemini
onbeş gün içerisinde kesin karara bağlar.
Devamsızlık nedeniyle üyeliğin düşürülmesi kararı, TBMM üye
tamsayısının salt çoğunluğu (301 milletvekili) ile alınabilir. TBMM'de
yapılan oylamada üye tamsayısının salt çoğunluğa ulaşılamadığı için
Anayasa Mahkemesi, (M)'nin üyeliğinin düşürülmesi kararını iptal
etmelidir.
OLAY 4
TBMM genel seçimlerinin üzerinden yirmi ay geçtikten

sonra meclis üyeliklerinde boşalma olmuş ve otuz iki mil
letvekilinin üyelikleri çeşitli sebeplerle sona ermiştir. Bir
ilin veya seçim çevresinin TBMM'de üyesinin kalmaması
gibi bir durum söz konusu değildir. Bununla birlikte, bah
sedilen seçim döneminde daha önce bir defa ara seçim
yapılmıştır.
Soru: Olayda verilen bilgilere göre ara seçime gidilmesi mümkün

müdür? Açıklayınız.
Milletvekili sayısındaki eksilmenin üye tamsayısının yüzde beşine

(otuz milletvekili) ulaşması durumunda ara seçime gidilebilmesi için
aranan tek şart, TBMM seçimlerine bir yıldan daha fazla bir süre kal
mış olmasıdır. TBMM seçimlerinin üzerinden otuz aylık süre geçme
miş olsa ve daha önce ara seçime gidilmiş olsa bile, üye sayısındaki
eksilme otuz milletvekiline ulaştığında ara seçime gidilir. Bu hususta
TBMM'nin herhangi bir takdir yetkisi de yoktur; TBMM, üye sayısın
daki eksilmenin otuz milletvekiline ulaştığı günü takip eden üç ay
İçinde ara seçimlerin yapılmasına karar vermek zorundadır.
Olayımızda boşalan üyeliklerin sayısı, üye tamsayısının yüzde be
şini bulduğu için daha önce ara seçime gidilmiş olsa veya otuz aylık
süre geçmemiş olsa dahi zorunlu olarak üç ay içerisinde ara seçim ya
pılmalıdır. Üyeliklerdeki boşalmanın %5'i bulması durumunda ara
seçimin yapılamayacağı tek ihtimal genel seçimlere bir yıldan az bir
sürenin kalmasıdır. Olayımızda genel seçimlerin yapılmasına bir yıl
dan uzun bir süre olduğu için ara seçime gidilmelidir2.
2 Ara seçimlere ilişkin ayrıntılı açıklama için Olay 3'e bakınız.

OLAY 5
Konu : Türk Seçim Sistemi
İlgili Mvz. : 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu m. 33, m. 34
500.000 geçerli oyun kullanıldığı ve 5 milletvekilinin seçi

leceği bir seçim çevresinde; A Partisi 200.000, B Partisi
150.000, C Partisi 120.000, D Partisi 30.000 oy almıştır. Bu
partilerin hepsi, Türkiye genelinde uygulanan barajı aş
mıştır.
Soru-1: Yürürlükte olan Türk seçim sistemine göre, partilerin bu seçim

çevresinde çıkaracağı milletvekili sayıları ne olur? Açıklamalı
olarak yazınız.
Siyasi partilerin, bağımsız adayların ve ittifakların, bir seçim çev

resinde elde edecekleri milletvekili sayısı aşağıdaki şekilde hesaplanır:
Seçime katılmış siyasi partilerin, ittifakların ve bağımsız adaylarm ad
ları alt alta ve aldıkları geçerli oy sayıları da hizalarına yazılır. Siyasi
partilerin ve ittifakların oy sayıları, önce bire, sonra ikiye, sonra üçe....
ila o çevrenin çıkaracağı milletvekili sayısına ulaşıncaya kadar bölü
nür. Bölme işlemi yapıldıktan sonra, elde edilen paylar ile bağımsız
adayların aldıkları oylar ayrım yapılmaksızın en büyükten en küçüğe
doğru sıralanır. Seçim çevresinden çıkacak milletvekili sayısı kadar bu
payların sahibi olan siyasi partilere, ittifaklara ve bağımsız adaylara
rakamların büyüklük sırasına göre milletvekili tahsis olunur. Son ka
lan milletvekilliği için birbirine eşit rakamlar bulunduğu takdirde,
bunlar arasında ad çekilmek suretiyle tahsis yapılır.
Buna göre seçime katılmış siyasi partilerin aldıkları geçerli oy
sayılarını önce bire, sonra ikiye, sonra üçe... bu çevrenin çıkaracağı
milletvekili sayısına ulaşıncaya kadar bölelim.
Ve bölümü 2'ye bölümü 3'e bölümü 4'e bölümü 5'e bölümü
A Partisi 200.000 100.000 66.666 50.000 40.000
B Partisi 150.000 75.000 50.000 37.500 30.000
C Partisi 120.000 60.000 40.000 30.000 24.000
D Partisi 30.000 15.000 1 0.000 7.500 6.000
Seçim çevresinden çıkacak milletvekili sayısına ulaşıncaya ka

dar, çıkan sayıları büyükten küçüğe sıralayalım: 200.000 A Partisi,
150.000 B Partisi, 120.000 C Partisi, 100.000 A Partisi, 75.000 B Partisi
Bu durumda; A Partisi 2 milletvekili, B Partisi 2 milletvekili, C
Partisi 1 milletvekili çıkarırken D Partisi hiç milletvekili çıkaramaz.
Soru-2: B Partisi Türkiye genelinde yüzde 7 oranında oy almış olsaydı,

partilerin bu seçim çevresinde çıkaracağı milletvekili sayıları
ne olurdu?
B Partisi Türkiye genelinde yüzde 7 oranında oy almışsa, ülke ge

nelinde geçerli oyların % 10’unu geçemediği için hiç milletvekili çıka
ramaz. Bu nedenle yukarıdaki işlemlerin B Partisi dâhil edilmeden
A Partisi 200.000 100.000 66.666 50.000 40.000
C Partisi 120.000 60.000 40.000 30.000 24.000
D Partisi 30.000 15.000 1 0.000 7.500 6.000

dar, çıkan sayılan büyükten küçüğe sıralayalım: 200.000 A Partisi,
120.000 C Partisi, 100.000 A Partisi, 66.666 A Partisi, 60.000 C Partisi.
Bu durumda; A Partisi 3 milletvekili, C Partisi 2 milletvekili çıka
rırken; B Partisi ve D Partisi hiç milletvekili çıkaramaz.
OLAY 6
Konu Türk Seçim Sistemi
İlgili Mvz. : 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu m. 29, m. 33, m. 34
500.000 geçerli oyun kullanıldığı ve 5 milletvekilinin seçi

leceği bir seçim çevresinde; A Partisi ile D Partisinin kur
duğu V İttifakı 230.000, B Partisi 150.000, C Partisi
120.000 oy almıştır. Bu partilerden yalnızca D partisi Tür
kiye genelinde % 5 oranında oy almış, diğer partiler ise
ülke barajını geçmiştir. V İttifakı içinde A Partisi 180.000,
D Partisi ise 20.000 oy almıştır, kalan 30.000 oy ise V İtti
fakının ortak oyudur.
Soru: Yürürlükte olan Türk seçim sistemine göre, partilerin bu seçim

olarak yazınız.
Seçim ittifakı yapılması halinde, yüzde onluk barajın hesaplanma

sında ittifak yapan siyasi partilerin aldıkları geçerli oyların toplamı
esas alınır ve bu siyasi partiler için ayrıca baraj hesaplaması yapılmaz
(Milletvekili Seçim Kanunu m. 33). Bu nedenle V İttifakında olan A
Partisi barajı geçtiği için, D Partisi için ayrıca baraj hesaplaması yapıl
masına gerek yoktur.
Seçime katılmış siyasi partilerin ve ittifakların aldıkları geçerli
oy sayılarını önce bire, sonra ikiye, sonra üçe... bu çevrenin çıkara
cağı milletvekili sayısına ulaşıncaya kadar bölelim:
V İttifakı 230.000 115.000 76.666 57.500 46.000
B Partisi 150.000 75.000 50.000 37.500 30.000
C Partisi 120.000 60.000 40.000 30.000 24.000


dar, çıkan sayıları büyükten küçüğe sıralayalım: 230.000 V İttifakı,
150.000 B Partisi, 120.000 C Partisi, 115.000 V İttifakı, 76.666 V İttifakı.
Bu durumda; V İttifakı 3 milletvekili, B Partisi 1 milletvekili, C
Partisi 1 milletvekili çıkarır.
V İttifakına dâhil olan partilerin her birinin çıkaracağı milletveki
li sayısını belirlemek için ittifaka dâhil olan partilerin geçerli oyları
üzerinden nisbi temsilin D'Hondt usulü yeniden uygulanır. Aynı
İttifak içerisindeki siyasi partilerin her birinin geçerli oyunu hesap
lamak için, ittifakın ortak oylarından gelen payın da hesaba katılması
gerekir. Buna göre ittifak içindeki her bir partinin tek başına aldığı
oya, ittifakın ortak oylarından gelen pay eklenir (Milletvekili Seçim
Kanunu m. 29).
İttifak yapan her bir partiye ortak oylardan gelen pay; ittifak ya
pan siyasi partilerin tek başına aldıkları oyun bu partilerin toplam
oyuna bölünmesi ile elde edilen katsayının ittifakın ortak oyu ile çar
pımı sonucu elde edilir (Milletvekili Seçimi Kanunu m. 29).
Olayımızda;
A Partisinin oyu 180.000, D Partisinin oyu 20.000, V İttifakının or
tak oyu ise 30.000'dir. Partilerin geçerli oyları hesaplanırken, 30.000
olan ortak oyların içinde her bir partinin payının ne kadar olduğunu
hesaplamamız gerekecektir.
Milletvekili Seçim Kanunu gereğince ittifaka dâhil olan partilere
ortak oylardan gelen pay aşağıdaki formüle göre hesaplanır:
(İttifak Yapan Siyasi Partilerin Tek Başına Aldıkları Oy: Partilerin Toplam Oyu)
x İttifakın Ortak Oyu
A Partisine ortak oylardan gelen pay: (180.000: 200.000) x 30.000 = 27.000
A Partisinin toplam oyu: 180.000 + 27.000 = 207.000
D Partisine ortak oylardan gelen pay: (20.000:200.000) x 30.000 = 3.000
D Partisinin toplam oyu: 20.000 +- 3.000 = 23.000
HATIRLATMA: Bu aslında basit bir orantı işlemidir. A ve D Par

tisinin toplam oyu olan 200.000 oyun 180.000'i A Partisine aitse, 30.000
oy içinde A Partisi oyların %90'ını, D Partisi %10'unu almış demektir.
Dolayısıyla 30.000 oy içerisinde A Partisinin payı 27.000, D Partisinin

payı ise 3.000'dir.
Bu hesaplama yapıldıktan sonra, 3 milletvekilliği kazanan V itti
fakı içinde nispi temsilin D'Hondt formülüne göre milletvekili dağılı
mı ayrıca yapılır.
1 'e bölümü 2'ye bölümü 3'e bölümü
A Partisi 207.000 103.500 69.000
D Partisi 23.000 11.500 7.666
İttifakın çıkardığı toplam 3 milletvekiline ulaşıncaya kadar, çı

kan sayıları büyükten küçüğe sıralayalım: 207.000 A Partisi, 103.500
A Partisi, 69.000 A Partisi.
Dolayısıyla 3 milletvekilliğini elde eden V ittifakı içindeki parti
lerden A Partisi 3 milletvekili çıkarırken, D Partisi hiç milletvekili çıka
ramaz.
Sonuç olarak bu seçim çevresinde, A Partisi 3 milletvekili, B Parti
si 1 milletvekili, C Partisi 1 milletvekili çıkarır; D Partisi İse milletvekili
çıkaramaz.
OLAY 7
Konu : Türk Seçim Sistemi
İlgili Mvz. : 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu m. 29, m. 33, m. 34
570.000 geçerli oyun kullanıldığı ve 7 milletvekilinin se

çileceği bir seçim çevresinde, A, B ve C Partileri V İttifa
kını; D ve E Partileri ise Y İttifakını oluşturmuştur. Seçim
sonucunda partilerin ve ittifakların ortak oyları aşağıda
ki gibidir:
A Partisi 200.000; B Partisi: 20.000; C Partisi: 100.000;
D Partisi: 140.000; E Partisi: 60.000
V İttifakının ortak oyu: 30.000; Y İttifakının ortak oyu:
20.000
Soru: Yürürlükte olan Türk seçim sistemine göre, partilerin bu seçim

olarak yazınız.
V İttifakının toplam oyu: A Partisi: 200.000 + B Partisi: 20.000 +■ C

Partisi: 100.000 + V İttifakının ortak oyları: 30.000 = 350.000
Y İttifakının toplam oyu: D Partisi: 140.000 + E Partisi: 60.000 -t- Y
İttifakının ortak oyu: 20.000 = 220.000
Seçime katılmış ittifakların aldıkları geçerli oy sayılarını önce
bire, sonra ikiye, sonra üçe... bu çevrenin çıkaracağı milletvekili
sayısına ulaşıncaya kadar bölelim:
Ve böl. 2'ye böl. 3'eböl. 4'e böl. 5'e böl. 6'ya böl. 7'ye böl.
V İttifakı 350.000 175.000 116.666 87.500 70.000 58.333 50.000
Y İttifakı 220.000 110.000 73.333 55.000 44.000 36.666 31.428


dar, çıkan sayıları büyükten küçüğe sıralayalım: 350.000 V ittifakı,
220.000 Y İttifakı, 175.000 V İttifakı, 116.000 V İttifakı, 110.000 Y İttifakı,
87.500 V İttifakı, 73.333 Y İttifakı.
Buna göre, V İttifakı 4 milletvekili; Y İttifakı 3 milletvekili çıkarır.
İttifak içerisinde bulunan her bir partinin geçerli oylarını hesapla
dıktan sonra, ittifak içinde milletvekili dağılımı ayrıca hesaplanır.
İttifak içerisinde bulunan her bir partinin geçerli oyunu hesapla
mak için, ittifak içindeki her bir partinin tek başına aldığı oya, ittifakın
ortak oylarından gelen pay eklenir.
Milletvekili Seçim Kanunu gereğince ittifaka dahil olan partile
re ortak oylardan gelen pay aşağıdaki formüle göre hesaplanır:
(İttifak Yapan Siyasi Partilerin Tek Başına Aldıkları Oy: Partilerin Toplam Oyu)
x İttifakın Ortak Oyu
V İttifakı içinde dağılım:
A Partisine ortak oylardan gelen pay: (200.000:320.000) x 30.000 = 18.750
A Partisinin geçerli oyu: 200.000 + 18.750 = 218.750
B Partisine ortak oylardan gelen pay: (20.000: 320.000) x 30.000 = 1.875
B Partisinin geçerli oyu: 20.000 + 1.875 = 21.875
C Partisine ortak oylardan gelen pay: (100.000:320.000) x 30.000 = 9.375
C Partisinin geçerli oyu: 100.000 + 9.375 = 109.375
Bu hesaplama yapıldıktan sonra, 4 milletvekilliği kazanan V itti

fakı içinde nispi temsilin D'Hondt formülüne göre milletvekili dağılı
mı ayrıca yapılır.
1'e bölümü 2'ye bölümü 3'e bölümü 4'e bölümü
A Partisi 218.750 109.375 72.916 54.687
B Partisi 21.875 10.937 7.291 5.468
C Partisi 109.375 54.687 36.458 27.343

Cevaplı Pratik Çalışmalar

kan sayıları büyükten küçüğe sıralayalım: 218.750 A Partisi, 109375
A Partisi, 109375 B Partisi, 72.916 A Partisi.
Dolayısıyla 4 milletvekilliğini elde eden V İttifakı içindeki parti
lerden xA Partisi 3 milletvekili, C Partisi 1 milletvekili çıkarırken; B Par
tisi hiç milletvekili çıkaramaz.
Y İttifakı içinde dağılım:

D Partisine ortak oylardan gelen pay: (140.000: 200.000) x 20.000 = 14.000
D Partisinin geçerli oyu: 140.000 + 14.000 = 1 54.000
E Partisine ortak oylardan gelen pay: (60.000: 200.000) x 20.000 = 6.000
E Partisinin geçerli oyu: 60.000 + 6.000 = 66.000
HATIRLATMA: D ve E Partisinin toplam oyu olan 200.000 oyun

140.000'1 D Partisine aitse, ortak oylardaki 30.000 oy içinde D partisi
oyların %70'ini yani 14.000 oyu almış demektir. Kalan 6.000 oy da E
Partisine aittir. Ancak kitapta, konunun daha iyi anlaşılması için geçer
li oylar her bir parti açısından ayrı ayrı hesaplanmıştır.
Bu hesaplama yapıldıktan sonra, 3 milletvekilliği kazanan Y İttifa
kı içinde nispi temsilin D'Hondt formülüne göre milletvekili dağılımı
ayrıca yapılır.
1'e bölümü 2'ye bölümü 3'e bölümü

D Partisi 154.000 77.000 51.333
E Partisi 66.000 33.000 22.000

kan sayıları büyükten küçüğe sıralayalım: 154.000 D Partisi, 77.000 D
Partisi, 66.000 E Partisi.
Dolayısıyla 3 milletvekilliğine sahip olan Y ittifakı İçindeki parti
lerden D Partisi 2 milletvekili çıkarırken, E Partisi 1 milletvekili çıkarır.
Sonuç olarak bu seçim çevresinde, A Partisi 3 milletvekili, C Par
tisi 1 milletvekili, D Partisi 2, E Partisi 1 milletvekili çıkarırken, B Parti
si hiç milletvekili çıkaramaz.
OLAY 8
Konu : Yasama Dokunulmazlığı, Milletvekili Seçilme Yeterlili-

ği, Milletvekilliğinin Sona Ermesi
İlgili Mvz. : Anayasa m. 76, m. 83, m. 84, m. 85, m. 96; 298 sayılı Seçim
lerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Ka
nun ek m. 7; 2802 sayılı Hâkimler ve Savcılar Kanunu m. 40
Hâkim olarak görev yapan (A) hakkında sahtecilik suçun

dan dolayı ceza soruşturması yürütülmektedir. (A), kamu
görevinden istifa ederek milletvekili adayı olmuş ve se
çimleri kazanmıştır. Soruşturmayı yürüten Cumhuriyet
Savcısı, soruşturmaya ilişkin delillerin toplanması için mil
letvekili (A)'nın konutunda arama yapılması kararı ver
miştir. Milletvekili olması hasebiyle arama kararının hu
kuka aykırı olduğunu iddia ederek polise mukavemet
etmesi üzerine gözaltına alınan (A), iki gün sonra serbest
bırakılmıştır.
11.11.2019 tarihinde (A)'nın dokunulmazlığının kaldırıl
ması için yapılan oylamaya 520 milletvekili katılmış; 265
milletvekili dokunulmazlığın kaldırılması yönünde oy kul
lanmıştır. Yapılan yargılama sonucunda (A) sahtecilik su
çundan yedi ay hapis cezasına çarptırılmış ve bu karar,
17.04.2020 tarihinde kesinleşmiştir.
Soru-1: Olayda verilen bilgilere göre, (A)'nın milletvekili seçilmesinde

herhangi bir hukuka aykırılık var mıdır?
Sahtecilik suçundan dolayı hakkında soruşturma yürütülmesi,

(A)'nm milletvekili seçilmesine engel teşkil etmez. Zira (A) hakkında
henüz milletvekili seçilmeye engel teşkil eden bir suçtan dolayı kesin
leşmiş bir cezaya hükmedilmemiştir.
Anayasanın 76'ncı maddesinin 3'üncü fıkrasına göre; "hakimler ve
savcılar, yüksek yargı organları mensupları, yükseköğretim kurumlctrındaki
öğretim elemanları. Yükseköğretim Kurulu üyeleri, kamu kurum ve kuruluş

larının memur statüsündeki görevlileri ile yaptıkları hizmet bakımından işçi
niteliği taşımayan diğer kamu görevlileri ve Silahlı Kuvvetler mensupları,
görevlerinden çekilmedikçe, aday olamazlar ve milletvekili seçilemezler". A,
seçimlerden, önce kamu görevinden ayrıldığı için, milletvekili seçilme
sinde herhangi bir engel yoktur.
Soru-2: (A)'nın milletvekili seçilemediğini varsayarsak tekrar kamu

görevine dönmesi mümkün müdür?
Milletvekili adaylığı için kamu görevinden çekilenlerin, seçileme-

meleri durumunda görevlerine dönebileceklerine dair Anayasada her
hangi bir düzenleme yer almamaktadır. Ancak 298 sayılı Seçimlerin
Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanunun ek 7'nci
maddesinde; yüksek mahkeme üyeleri, hâkimler, savcılar ve bu mes
lekten sayılanlar ile subay ve astsubaylar hariç olmak üzere, milletve
kili ve mahalli idareler genel ve ara seçimlerinde aday ve aday adayı
olan Devlet memurlarının ve diğer kamu görevlilerinin, adaylığı veya
seçimi kaybetmeleri halinde, Yüksek Seçim Kurulunca seçim sonuçla
rının ilanını takip eden bir ay içinde müracaat etmeleri kaydıyla eski
görevlerine veya kazanılmış hak aylık derecelerindeki başka bir göre
ve dönebilecekleri öngörülmüştür.
Görüldüğü üzere, milletvekili seçilemeyen eski kamu görevlileri
nin, istemeleri halinde kamu görevine dönebilmelerine imkân tanın
mışken, tarafsızlıkları demokratik düzen açısından özel önem arz eden
hâkim ve savcılar ile subay ve astsubaylar bu düzenlemeden istisna
tutulmuştur. Dolayısıyla hâkimlik mesleğinden istifa eden (A)'nın,
milletvekili seçilememesi durumunda 298 sayılı Kanunun ek 7'nci
maddesine dayanarak görevine geri dönmesi mümkün değildir. (Ana
yasa Mahkemesinin, milletvekili adayı olamayan hâkimin tekrar mesleğe dö-
nem em esine ilişkin verdiği bireysel başvuru karan için Karar 2'ye bakınız).
Soru-3: Cumhuriyet Savcısının verdiği konutta arama ve gözaltı karar

larının hukuka uygunluğunu tartışınız.
Olayda tartışılması gereken ilk husus, milletvekili (A)'nın sahteci

lik suçundan dolayı yürütülen soruşturmada yasama dokunulmazlı
ğından yararlanıp yararlanamayacağıdır. Yasama sorumsuzluğunun
aksine, yasama dokunulmazlığı milletvekillerine mutlak bir koruma
bahşetmez. Ağır cezayı gerektiren suçüstü hali ile soruşturmasına se
çimden önce başlanılmış olmak kaydıyla Anayasanın 14/üncü madde
sindeki durumlar yasama dokunulmazlığının istisnalarıdır. A hakkın
da yürütülen soruşturma her ne kadar seçimden önce başlamış olsa
da, sahtecilik suçu Anayasanın 14'üncü maddesindeki durumlar kap
samında değerlendirilemeyeceği için, A söz konusu soruşturmada
yasama dokunulmazlığından yararlanır.
Konutta arama ve gözaltı kararlarının hukuka uygunluğu konu
suna gelince; yasama dokunulmazlığı milletvekilleri hakkında sadece
bazı ceza muhakemesi işlemlerinin yapılmasını yasaklamaktadır. Bu
işlemler Anayasada sınırlı sayım esasına göre belirtilmiş olup tutma,
sorguya çekme., tutuklama ve yargılamadan ibarettir. Söz konusu dört
usul işleminin haricindeki diğer tüm usul işlemleri, milletvekilleri
hakkında da uygulanabilecektir.
Anayasada zikredilen usul işlemleri arasında yer almadığı için
milletvekili (A)'nın konutunda arama yapılması hukuka uygundur.
Ancak Anayasadaki “tutma” ibaresine karşılık gelen yakalama ve gö
zaltı işlemlerinin yasama dokunulmazlığına sahip olan milletvekili (A)
hakkında uygulanması hukuka aykırıdır.
Soru-4: TBMM'de dokunulmazlığın kaldırılması için yapılan oylamada

toplantı ve karar yetersayısı sağlanmış mıdır?
Yasama dokunulmazlığının kaldırılması kararı için Anayasada

özel bir nisap öngörülmemiştir. Anayasanın 96'ncı maddesindeki ge
nel toplantı ve karar nisabı, yasama dokunulmazlığının kaldırılması
kararı için de geçerlidir. 96'ncı maddeye göre TBMM, yapacağı seçim
ler dâhil bütün işlerinde üye tamsayısının en az üçte biri ile toplanır.
Oylamaya katılan milletvekili sayısı 200'ün üzerinde olduğundan top
Cevaplı Pratik Çalışmalar 3i
lantı yeter sayısı sağlanmıştır. TBMM'nin karar yeter sayısı ise Anaya
sada başkaca bir hüküm yoksa toplantıya katılanların salt çoğunluğu
dur. Ancak karar yeter sayısı hiçbir şekilde üye tamsayısının dörtte
birinin bir fazlasından, yani 151 milletvekilinden az olamaz. Olayda
toplantıya katılanların salt çoğunluğuna ulaşıldığı ve kabul oylarının
sayısı 151'i aştığı için karar yeter sayısı da sağlanmış ve milletvekili
(A)'nın dokunulmazlığı kaldırılmıştır.
Soru-5: TBMM'nin verdiği kararın iptali için kimler, hangi sürede,

hangi mercie başvuru yapabilir?
Yasama dokunulmazlığının kaldırılması, niteliği itibariyle bir par

lamento kararı olmasına rağmen, Anayasanın 85'inci maddesi uyarın
ca bu kararın iptali isteminde bulunulabilir. Yasama dokunulmazlığı
nın kaldırılması kararına karşı, Meclis Genel Kurulu kararının alındığı
tarihten başlayarak yedi gün içerisinde ilgili milletvekili veya bir diğer
milletvekili, kararın, Anayasaya, kanuna veya içtüzüğe aykırılığı iddi
asıyla iptali için Anayasa Mahkemesine başvurabilir. Anayasa Mah
kemesi, bu istemi onbeş gün içerisinde kesin karara bağlamalıdır
(Anayasa m. 85).
Soru-6: (A)'nın milletvekilliği sıfatı sona ermiş midir? (Sona erdiyse

hangi tarihte?)
Milletvekili seçilmeye engel teşkil eden bir suçtan dolayı hüküm

giyen milletvekilinin üyeliğinin düşmesi, bu husustaki kesin mahkeme
kararının Genel Kurula bildirilmesi ile olur (Anayasa m. 84/2). Anaya
sa'nın 76'ncı maddesinde milletvekili seçilmeye engel teşkil eden iki
tür mahkûmiyet durumu öngörülmüştür:
a) Taksirli suçlar hariç toplam bir yıl veya daha fazla hapis ile ağır
hapis cezasına hüküm giymiş olanlar milletvekili seçilemezler.
b) Zimmet, ihtilas, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahteci
lik, inancı kötüye kullanma, dolanlı iflas gibi yüz kızartıcı suçlarla,
kaçakçılık, Resmî ihale ve alım satımlara fesat karıştırma, Devlet sırla
rını açığa vurma, terör eylemlerine katılma ve bu gibi eylemleri tahrik
ve teşvik suçlarından biriyle hüküm giymiş olanlar, hükmedilen hapis
cezasının süresine bağlı olmaksızın, affa uğramış olsalar bile milletve

kili seçilemezler.
Olayımızda (A) hakkmda hükmedilen hapis cezasının süresi bir
yıldan daha kısa olmasına ragmen, sahtecilik suçu Anayasanın 76'ncı
maddesinde zikredilen suçlar arasında yer aldığı için (A)'nın milletve
killiği sıfatı sona erer. Ancak milletvekilliği sıfatının sona erme tarihi,
hükmün kesinleşme tarihi değil, kesin mahkeme kararının Genel Ku
rula bildirildiği tarihtir.
OLAY 9
Konu : Yasama Dokunulmazlığı, Milletvekilliğinin Sona Ermesi
İlgili Mvz. : Anayasa m. 14, m. 76, m. 83, m. 84
Devletin birliğini ve ülke bütünlüğünü bozmak suçundan

(TCK m. 302) hakkında ceza soruşturması yürütülen (A),
milletvekili seçilmiştir. Söz konusu soruşturma kapsa
mında konutu aranan (A), ardından gözaltına alınmış ve
tutuklanmıştır. Yapılan yargılama neticesinde suçun vas
fında değişikliğe gidilmesi üzerine (A), görevi kötüye kul
lanma suçundan 6 ay hapis cezasına çarptırılmış ve ceza
sı kesinleşmiştir.
Soru-1: Devletin birliğini ve ülke bütünlüğünü bozmak suçundan

hakkında soruşturma yürütülen (A)'nın milletvekili seçilmesi
mümkün müdür?
Masumiyet karinesi uyarınca., suçluluğu hükmen sabit oluncaya

kadar kimse suçlu sayılamaz. (A) hakkında henüz milletvekili seçil
meye engel teşkil eden bir suçtan dolayı kesinleşmiş bir cezaya hük-
medilmemiştir. (A) hakkında ceza soruşturması yürütülmesi, isnat
edilen suç ne kadar ağır olursa olsun, milletvekili seçilmesine engel
teşkil etmez.
Soru-2: (A)'nın konutunun aranması, gözaltına alınması ve tutuklan

ması işlemlerinin hukuka uygunluğunu değerlendiriniz.
Yasama dokunulmazlığı müessesesi, milletvekillerinin seçimden

önce veya sonra bir suç işlediği iddiasıyla tutulmasına, sorguya çekil
mesine, tutuklanmasına ve yargılanmasına engel teşkil eder. Ancak
yasama sorumsuzluğunun aksine yasama dokunulmazlığı, milletvekil
lerine mutlak bir koruma sağlamaz. Anayasada yasama dokunulmaz
lığının iki istisnasına yer verilmiştir: a) Ağır cezayı gerektiren suçüstü

hali b) Soruşturmasına seçimden önce başlanılmış olmak kaydıyla
Anayasanın 14'üncü maddesindeki durumlar.
Esasında Anayasanın 14'üncü maddesinde herhangi bir suç tanı
mı yapılmadığı gibi 14'üncü maddede sayılan fiillerin TCK'da birebir
karşılıkları da bulunmamaktadır. Ancak Yargıtay, TCK'da yer verilen
devletin güvenliğine ve anayasal düzene karşı işlenen suçlar ile Terör
le Mücadele Kanununda yer alan birçok suçu Anayasanın 14'üncü
maddesi kapsamında değerlendirmekte ve seçilmeden önce hakkında
bu suçların birinden soruşturma yürütülen milletvekilinin yasama
dokunulmazlığından yararlanamayacağına karar vermektedir5.
Milletvekili (A) hakkında seçimden önce başlayan soruşturma da
Anayasanın 14'üncü maddesindeki durumlar kapsamında olduğu
için (A) yasama dokunulmazlığından yararlanamaz. Bu nedenle
'nın
(A) konutunun aranması, gözaltına alınması ve tutuklanması
mümkündür. (Konuya ilişkin örnek Yargıtay kararlan için Karar 3 ve
Karar 4'e bakınız).
Soru-3: (A) hakkında verilen hapis cezasının milletvekilliği sıfatı, tu

tukluluk hali ve cezanın infazı üzerindeki etkisini değerlendi
riniz.
Anayasanın 83'üncü maddesinin 3'üncü fıkrasında, milletvekilleri

hakkında, seçimden önce veya sonra verilmiş bir ceza hükmünün ye
rine getirilmesinin üyelik sıfatının sona ermesine bırakılacağı düzen
lenmişken; 84'üncü maddesinin 2'nci fıkrasında ise kesin hüküm giy
me milletvekilliğini sona erdiren bir sebep olarak öngörülmüştür. Bir
biri ile çelişkili gözüken bu iki düzenlemenin şu şekilde bağdaştırılma
sı mümkündür: Milletvekili seçilmeye engel teşkil eden bir suçtan do
layı verilen hapis cezası, milletvekili sıfatının son bulmasına yol açar
ken, milletvekili seçilmeye engel teşkil etmeyen bir suçtan dolayı veri
len hapis cezası yasama dokunulmazlığı kapsamındadır.3
3 Y.16.CD, 19.07.201S, E. 2018/2088, K. 2018/10; Y.16.CD, 22.9.2016, E. 2015/8449, K.

2016/4723.
Anayasanın 76'ncı maddesinde milletvekili seçilmeye engel teşkil

eden iki tür mahkûmiyet durumu öngörülmüştür:
a) Taksirli suçlar hariç toplam bir yıl veya daha fazla hapis ile ağır
hapis cezasına hüküm giymiş olanlar milletvekili seçilemezler.
b) Zimmet, ihtilas, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahteci
lik, inancı kötüye kullanma, dolanlı iflas gibi yüz kızartıcı suçlarla,
kaçakçılık, Resmî ihale ve alım satımlara fesat karıştırma, Devlet sırla
rını açığa vurma, terör eylemlerine katılma ve bu gibi eylemleri tahrik
ve teşvik suçlarından biriyle hüküm giymiş olanlar, hükmedilen hapis
cezasının süresine bağlı olmaksızın, affa uğramış olsalar bile milletve
kili seçilemezler.
Olayımızda hükmedilen hapis cezası bir yıldan daha kısa süreli
olduğu ve hüküm giyilen suç, Anayasada zikredilen suçlar arasında
yer almadığı için (A)'nın milletvekilliği sona ermez.
Yasama dokunulmazlığı, milletvekili seçilmeye engel teşkil etme
yen suçlardan dolayı verilmiş hapis cezalarının infazını erteler. Olayı
mızda milletvekili seçilmeye engel teşkil etmeyen bir suçtan dolayı
hüküm giyen (A)'nın, kesinleşen hapis cezasının infazı üyelik sıfatının
sona ermesine bırakılır. Dolayısıyla cezasının kesinleşmesi ile tutuklu
luk hali sona eren (A)'nm tahliye edilmesi gereklidir.
OLAY 10
Konu • Milletvekili Seçilme Yeterliliği, Yasama Sorumsuzluğu,

İlgili Mvz. : Anayasa m. 76, m. 83, m. 84, m. 85.
Taksirle öldürme suçundan (TCK m. 85) beş yıl hapis ce

zasına çarptırılan ve cezaevinde bulunan (A), milletvekil
liğine adaylığını koymuş ve milletvekili seçilmesinin aka
binde tahliye edilerek meclis çalışmalarına başlamıştır.
Milletvekili (A), kendisi hakkında ağır ithamlarda bulunan
milletvekili (B)'ye Genel Kurul kürsüsünden küfür etmiş
tir. (A)'nın konuşmasının ardından çıkan arbedede mil
letvekili (C), (B)'yi birkaç yumrukla hastanelik etmiştir. (B);
(A) ve (C) hakkında suç duyurusunda bulunmuş ve taz
minat davası açmıştır. (A) ve (C) hakkında soruşturma
başlatan Cumhuriyet Başsavcılığı, ilgili milletvekillerinin
dokunulmazlıklarının kaldırılması talebiyle Meclis Baş
kanlığıma başvurmuş; ancak Meclis Genel Kurulu'nda ya
pılan oylamada bu talep reddedilmiştir. Bu arada YSK,
(A)'nın milletvekili seçildiği tarihte kısıtlanmış olduğunu
tespit ederek seçim tutanağının iptaline karar vermiştir.
Soru-1: Olayda verilen bilgiler kapsamında (A)'nın milletvekili seçilme

yeterliliğine sahip olup olmadığım tartışınız.
Anayasanın 76'ncı maddesine göre, kasıtlı suçlardan toplam bir

yıl veya daha fazla hapis cezasına mahkûm olanlar milletvekili seçile
mezler. Taksirli suçlardan mahkûmiyet ise süresi ne olursa olsun mil
letvekili seçilmeye engel teşkil etmez. Bu bakımdan, taksirle öldürme
suçundan beş yıl hapis cezasına çarptırılan (A)'nın milletvekili seçilme
yeterliliğine sahip olduğu düşünülebilir. Ancak (A)'nın hapis cezası
nın infazı henüz tamamlanmamıştır. Türk Medeni Kanunu'nun
407'nci ve 471'inci maddelerine göre; bir yıl veya daha uzun süreli
özgürlüğü bağlayıcı bir cezaya mahkûm olan ergin kişi kısıtlanır ve

kısıtlılık, hapis halinin sona ermesine kadar devam eder. Kısıtlılık ise
milletvekili seçilmeye engel teşkil eden sebepler arasında yer almakta
dır (Anayasa m. 76). Nitekim YSK da, taksirli bir suç nedeniyle mah
kûmiyetin milletvekili seçilmeye engel teşkil etmemesine rağmen, bu
mahkûmiyete bağlı olarak ortaya çıkan kısıtlılığın seçilme yeterliliğini
ortadan kaldırdığına hükmetmiştir4. Bu nedenle, seçildiği tarihte kısıtlı
olan (A)'nın milletvekili seçilme yeterliliği bulunmamaktadır.
Soru-2: (A)'nın milletvekili seçildikten sonra tahliye edilmesini değer

lendiriniz.
Milletvekilleri hakkında seçiminden önce veya sonra verilmiş bir

ceza hükmünün yerine getirilmesi, üyelik sıfatının sona ermesine bıra
kılır (Anayasa m. 83/3-). Bu hüküm uyarınca, milletvekili seçildikten
sonra (A)'nın tahliye edilmesi anayasal bir zorunluluktur.
Soru-3: Cumhuriyet Başsavcılığının (A) ve (C)'nin dokunulmazlıkları

nın kaldırılması talebiyle yaptığı başvuruyu değerlendiriniz.
Milletvekili (A)'nın (B) hakkındaki ifadeleri yasama sorumsuzlu

ğu kapsamındadır ve bu ifadeler nedeniyle (A)nm cezai sorumlulu
ğuna gidilemez. Zira (A), söz konusu fiilî meclis çalışmaları sırasında
işlemiştir ve bu fiil oy, söz ve düşünce açıklaması niteliğindedir. Ana
yasada yasama sorumsuzluğunun herhangi bir istisnasına yer veril
memiştir. Kullanılan ifadelerin ağırlığı veya başkalarının kişilik hakla
rını ihlal edip etmemesi yasama sorumsuzluğu açısından önem taşı
maz. Bu nedenle, Cumhuriyet Başsavcılığı, yasama sorumsuzluğu
kapsamındaki bir fiili nedeniyle (A)'nın dokunulmazlığının kaldırıl
masını talep edemez.
Gerçekleştirdiği fiil; oy, söz ve düşünce açıklaması niteliğinde ol
mayan (B)'nin ise yasama sorumsuzluğundan yararlanması mümkün
değildir. Ancak milletvekili olan ve yasama dokunulmazlığından ya
4 Gönenç, Levent, Türkiye'de Seçim Uyuşmazlıkları ve Çözüm Yolları, Ankara,

2008, s. 173.
rarlanan (C)'nin yargılanabilmesi için öncelikle dokunulmazlığının

kaldırılması gereklidir. Dolayısıyla Cumhuriyet Başsavcılığının (C)
hakkında yaptığı dokunulmazlığın kaldırılmasına yönelik başvuru
hukuka uygundur.
Soru-4: (B)'nin (A) ve (C) aleyhine tazminat davası açması mümkün

müdür? Tartışınız.
(B)
'nin (C) aleyhine tazminat davası açmasında herhangi bir engel
bulunmamaktadır. Yasama dokunulmazlığı, sadece ilgili milletvekili
hakkında bazı ceza muhakemesi işlemlerinin yapılmasını engeller;
dokunulmazlığın milletvekillerinin özel hukuk sorumluluğu üzerinde
herhangi bir etkisi yoktur.
Yasama sorumsuzluğu kapsamındaki ifadeleri nedeni ile millet
vekili (A) hakkında tazminat davası açılıp açılamayacağı ise tartışma
lıdır. Bir görüşe göre5, Anayasanın 83züncü maddesinin l'inci fıkrasın
da cezai sorumluluk-hukukî sorumluluk ayrımı yapılmadan "sorumlu
tutulamazlar" şeklinde mutlak bir ifadenin tercih edilmiş olması, yasa
ma sorumsuzluğunun tazminat davalarına karşı da koruma sağladığı
nı göstermektedir. Aksi halde, yüksek tazminatlar ödeme korkusu ile
milletvekillerinin meclis çalışmaları sırasında çekingen bir tutum içine
girmeleri gibi bir tehlike söz konusudur. Öğretideki ağırlıklı görüş6 ise
yasama sorumsuzluğunun milletvekillerinin tazminat sorumluluğunu
ortadan kaldırmayacağı; hakaret ve sövme fiilleri nedeniyle milletve-
killeri aleyhine tazminat davası açılabileceği yönündedir. Anayasa
Mahkemesi7 ve Yargıtay8 uygulaması da öğretideki ağırlıklı görüşle
5 Gözler, Kental, Türk Anayasa Hukuku, Bursa, 2018, s. 540-541.

6 Özbudun, Ergun, Türk Anayasa Hukuku, Ankara, 2018, s. 280; Tanör, Bülent/
Yüzbaşıoğlu, Necmi, 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku, İstanbul,
2018, s. 261; Atar, Yavuz, Türk Anayasa Hukuku, Ankara, 2018, s. 243;Keskinsov,
Ömer, Yasama Sorumsuzluğu, Ankara, 2007, s. 118-120; Anayurt, Ömer, Anayasa
Hukuku: Temel Kavramlar ve Türk Anayasa Hukuku, Ankara, 2018, s. 176.
7 "Yasama sorumsuzluğunun şartlarının geçerli olduğu bir zeminde ileri sürülen ve başkala
rının şahsiyet haklarına saldırı niteliği bulunan sözler nedeniyle başvurucuya karşı hukuk
davası yoluyla tazminat davası açılabileceğini kabul etmek gerekir" (Anayasa Mahkeme
si, Birinci Bölüm, 25.10.2017 Tarih ve 2014/1577 Tarih ve 2015/7352 Başvuru Numa
ralı Kemal Kılıçdaroğlu Karan, § 66).
paralellik arz etmektedir. Bu açıklamalar ışığında, (B)'nin (A) aleyhine

tazminat davası açabileceğini kabul etmek gerekir. (Konuya ilişkin Yar
gıtay karan örneği için Karar 5'e bakınız).
Soru-5: TBMM'nin dokunulmazlıkların kaldırılması talebinin reddi

yönündeki kararına karşı herhangi bir mercie itiraz mümkün
müdür?
Anayasanın 85'inci maddesine göre, TBMM'nin yasama doku

nulmazlığının kaldırılması ve TBMM üyeliğinin düşürülmesi kararla
rına karşı Anayasa Mahkemesine iptal başvurusunda bulunmak
mümkündür. Ancak TBMM'nin, yasama dokunulmazlığının kaldırıl
ması veya TBMM üyeliğinin düşürülmesi istemlerini reddetmesi du
rumunda, Anayasa Mahkemesine başvuru yapılamaz. Zira maddede
yalnızca yasama dokunulmazlığının kaldırılması ve TBMM üyeliğinin
düşürülmesi kararlarından söz edilmektedir. Bu bakımdan, (A) ve
(C)
'nin dokunulmazlıklarının kaldırılması taleplerinin reddi kararları,
parlamento kararlarının genel hukuki rejimine tabi olup yargısal dene
tim dışındadır.
5
Soru-6: YSK'nın (A) hakkında verdiği kararı değerlendiriniz.
Milletvekilliğinin kısıtlanma halinde düşmesi, bu husustaki kesin

mahkeme kararının Genel Kurula bildirilmesiyle olur (Anayasa m.
84/2). Ancak bu hüküm, milletvekili seçildikten sonra verilen kısıtlan
ma kararları için uygulanma kabiliyetine haizdir. Seçilmeden önce
mevcut olup seçimden sonra ortaya çıkan seçilme engelleri hususunda
TBMM'nin herhangi bir yetkisi yoktur. Olayda (A)'nın milletvekili
seçildiği tarihte seçilme yeterliliğinin bulunmadığı, seçimler ve itiraz
süreleri sona erdikten sonra tespit edilmiştir. Bu durumda, YSK'nın
geliştirdiği "tam kanunsuzluk" içtihadına başvurarak uyuşmazlığın
çözümü mümkündür.
5 Y.4.HD, 3.12.2015, E. 2014/16729, K. 2015/14144; Y.4.HD, 22.1.2015, E. 2014/4418, K.

2015/748; Y.4.HD, 5.4.2007, E. 2014/6283, K. 2007/4541; Y.4.HD, 4.7.2011, E.
2010/7907, K. 2011/7797.
Tam kanunsuzluk içtihadı uyarınca YSK, seçilme yeterliliğine iliş

kin emredici hükümlerin ihlal edilip edilmediğini her zaman inceleye
bilmektedir910 . Buna göre, seçilmeye engel bir husus, seçimden önce
gerçekleşmiş ancak seçimden sonra ortaya çıkmışsa, olağan ve olağa
nüstü itiraz süreleri geçmiş olsa bile, YSK ilgili milletvekilinin tutana
ğını iptal edebilmektedir13. Dolayısıyla milletvekili seçildiği tarihte
kısıtlı bulunan (A)'nm tutanağının YSK tarafından iptali mümkündür.
(.Konuya ilişkin YSK kararı örneği için Karar 6'ya bakınız).
Soru-7: YSK kararının, (A)'nırı mahkûm olduğu hapis cezasının infazı

ve (B)'ye ettiği küfürler nedeniyle başlatılan soruşturma üze
rindeki etkisini tartışınız.
Yasama dokunulmazlığı, hapis cezalarının infazını ortadan kal

dırmaz; yalnızca milletvekili sıfatının sona erdiği tarihe kadar erteler.
Bu bakımdan, yasama dokunulmazlığı bulunduğu için hükmolunan
hapis cezasının infazı ertelenen (A)'nın, YSK kararı ile milletvekilliği
sıfatının sona ermesinin ardından, geriye kalan cezasının infazına de
vam edilmesi gereklidir. (A)'nm (B)'ye ettiği küfürler ise yasama so
rumsuzluğu kapsamındadır. Yasama sorumsuzluğu sürekli nitelikte
dir. Milletvekili sıfatı sona erdikten sonra dairi, sorumsuzluk kap sa
nımdaki fiiller nedeniyle (A)'nın cezai sorumluluğuna başvurmak
mümkün değildir.
9 Gözler (2018), s. 469.

10 Gönenç, s. 93.
OLAY 11
Konu : Yasama Sorumsuzluğu, Yasama Dokunulmazlığı, Siya-

si Partilerin Kapatılması
İlgili Mvz. : Anayasa m. 68, m. 69, m. 83, m. 85, m. 96, m. 149; Siyasi
Partiler Kanunu m. 100; Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu
ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun m. 52
(A) Partisinin genel başkanı olan milletvekili (B), partisinin

TBMM grup toplantılarında defaatle bir terör örgütünü
övücü nitelikte söylemlerde bulunmuştur. Bunun üzerine
Ankara Cumhuriyet Başsavcılığı, milletvekili (B) hakkında
terör örgütünün propagandasını yapma suçundan (Terör
le Mücadele Kanunu m. 7/2) soruşturma açmış ve (B)'nin
dokunulmazlığının kaldırılması için Meclis Başkanlığına
başvuruda bulunmuştur. Meclis Başkanının şevki üzerine
konuyu ele alan Karma Komisyonun (B)'nin dokunulmaz
lığının kaldırılması yönündeki raporu, 09.10.2019 tarihin
de Genel Kurulda görüşülmüş ve 330 milletvekilinin hazır
bulunduğu oturumda 167 milletvekilinin oyuyla (B)'nin
dokunulmazlığının kaldırılmasına karar verilmiştir. (A) Par
tisinden milletvekili olan (C), 15.10.2019 tarihinde (B)'nin
dokunulmazlığının kaldırılması kararının iptali için Anaya
sa Mahkemesine başvurmuştur.
Mecliste grubu bulunan (D) Partisi, genel başkan (B)'nin
TBMM grup toplantılarındaki konuşmaları sebebiyle (A)
Partisinin kapatılması için dava açması istemiyle Yargıtay
Cumhuriyet Başsavcısına başvurmuştur. Yargıtay Cumhu
riyet Başsavcısı bu istemi yerinde bularak Devletin bağım
sızlığına, ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğüne aykırı
faaliyetleri nedeniyle (A) Partisinin kapatılması için Anaya
sa Mahkemesinde dava açmıştır. Anayasa Mahkemesi Ge
nel Kurulu, 11 üyenin katılımıyla toplanmış; 6 üye partinin
kapatılması, 4 üye partinin devlet yardımından yoksun bı
rakılması, 1 üye ise davanın reddi yönünde oy kullanmıştır.
Soru-1: B'nin dokunulmazlığının kaldırılmasına ilişkin yapılan oyla

mada toplantı ve karar yeter sayısı sağlanmış mıdır?
Yasama dokunulmazlığının kaldırılması için Anayasada özel bir

nisap öngörülmemiştir. Anayasanın 96'ncı maddesinde yer alan genel
toplantı ve karar nisabı, yasama dokunulmazlığının kaldırılması kararı
için de geçerlidir. Buna göre TBMM, üye tamsayısının en az üçte biri
(200 milletvekili) ile toplanarak ve toplantıya katılanların salt çoğun
luğunun oyu ile milletvekillerinin yasama dokunulmazlığını kaldırabi
lir. Olayımızda toplantı ve karar nisabı sağlanmış ve milletvekili
(B)'nin yasama dokunulmazlığı kaldırılmıştır.
Soru-2: Milletvekili Cnin Anayasa Mahkemesine yaptığı başvuruyu

süre ve yetki bakımından değerlendiriniz.
Yasama dokunulmazlığının kaldırılması kararma karşı, Meclis

Genel Kurulu kararının alındığı tarihten başlayarak yedi gün içerisin
de ilgili milletvekili veya bir diğer milletvekili, kararın, Anayasaya,
kanuna veya içtüzüğe aykırılığı iddiasıyla iptali için Anayasa Mahke
mesine başvurabilir (Anayasa m. 85). Görüldüğü üzere, yasama doku
nulmazlığının kaldırılması kararının iptali için Anayasa Mahkemesi7ne
başvurma yetkisi yalnızca dokunulmazlığı kaldırılan milletvekiline ait
değildir. Diğer milletvekilleri de yasama dokunulmazlığının kaldırıl
ması kararının iptali için Anayasa Mahkemesine başvuru yapabilir.
Milletvekili (C)'nin, yedi günlük süre henüz dolmadan, (B)'nin doku
nulmazlığının kaldırılması kararının iptali istemiyle Anayasa Mahke
mesine yaptığı başvuru muteberdir. Anayasa Mahkemesi, bu istemi
onbeş gün içerisinde kesin karara bağlamalıdır.
Soru-3: Anayasa Mahkemesi, milletvekili (C)'nin yaptığı başvuruda

hangi yönde karar vermelidir? Tartışınız.
1982 Anayasası, milletvekillerinin hiçbir baskı ve zorlama altında

kalmadan görevlerini serbestçe ifa edebilmeleri için yasama sorumsuz
luğu müessesesine yer vermiştir. TBMM üyeleri, meclis çalışmalarında
ki oy ve sözleri ile Mecliste ileri sürdükleri düşüncelerden dolayı sorum
lu tutulamazlar (Anayasa m. 83/1). Bir fiilin yasama sorumsuzluğu kap

samında değerlendirilebilmesi için iki şart gereklidir11: a) Fiil, meclis
çalışmaları sırasında işlenmiş olmalıdır, b) Fiil; oy, söz ve düşünce açık
laması niteliğinde olmalıdır. Olayda milletvekili (B)'nin gerçekleştirdiği
fiilin oy, söz ve düşünce açıklaması niteliğinde olduğu tartışmasızdır.
Ancak (B), söz konusu ifadeleri Meclis Genel Kurulu toplantısı esnasın
da değil, TBMM grup toplantıları esnasında serdetmiştir. Bu nedenle,
TBMM grup toplantılarının meclis çalışmaları kapsamına girip girmedi
ğinin tartışılması gerekir. Öğretide, meclis çalışmaları ifadesinin geniş
yorumlanması gerektiği, genel kurul toplantılarının yanı sıra komisyon
toplantıları, siyasi parti grup toplantıları ve hatta Ankara dışında da
faaliyetlerde bulunabilen meclis soruşturma komisyonları ile meclis
araştırma komisyonlarındaki çalışmaların da meclis çalışmaları kapsa
mında değerlendirileceği ittifakla kabul edilmektedir12.
Sonuç olarak, milletvekili (B)'nin TBMM grup toplantılarında ileri
sürdüğü düşünceler, yasama sorumsuzluğu kapsamındadır. (B)'nin
yasama sorumsuzluğu kapsamındaki ifadeleri bir suç teşkil etse dahi
cezai sorumluluğuna gidilmesi mümkün değildir. Bu nedenle Anayasa
Mahkemesinin (B)'nin dokunulmazlığının kaldırılması kararını iptal
etmesi gereklidir.
Soru-4: (D) Partisinin, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısına bu tarz bir

talepte bulunması mümkün müdür? Yargıtay Cumhuriyet
Başsavcısının dava açmaması ihtimalinde, (D) Partisinin baş
vurabileceği herhangi bir hukukî yol var mıdır?
Siyasi partilerin kapatılması için Anayasa Mahkemesine dava aç

ma yetkisi Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısına aittir. Yargıtay Cumhu
riyet Başsavcısı bu davayı ya kendiliğinden ya Cumhurbaşkanının
kararı üzerine Adalet Bakanının istemiyle ya da bir siyasî partinin is
temi üzerine açar. Ancak, bir siyasi partinin Cumhuriyet Başsavcılı
ğından kapatma davası açılmasını isteyebilmesi için, bu partinin son
milletvekili genel seçimlerine katılmış olması, Türkiye Büyük Millet
11 Özbudun, s. 280.
u Özbudun, s. 280; Gözler (2018), s. 537-538; Atar, s. 242; Tanör/Yüzbaşıoğlu, s. 259.
Meclisinde grubu bulunması, ilk büyük kongresini yapmış olması,

partinin merkez karar ve yönetim kurulunun üye tamsayısının salt
çoğunluğunun oyu ile dava açılmasının, istenmesi yolunda karar alın
mış bulunması ve istemin parti adına parti genel başkanı tarafından
Cumhuriyet Başsavcılığına yazılı olarak yapılmış olması gerekir. (SPK
m. 100) Olayda (D) Partisinin söz konusu şartları taşıması kaydıyla,
Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısından (A) Partisi aleyhine kapatma
davası açmasına yönelik bir istemde bulunması mümkündür.
Cumhuriyet Başsavcılığı, Adalet Bakanının veya siyasi partinin
yazılı isteminde yeterli delil bulunduğu kanısına varırsa davayı açar.
Yeterli delil bulunmadığı kanısına varırsa dava açmayacağını istemde
bulunan Adalet Bakanına veya siyasi parti genel başkanlığına yazı ile
bildirir. Adalet Bakanının veya siyasi partinin, Cumhuriyet Başsavcılı
ğının bildirimi üzerine, bu bildirimin tebliği tarihinden başlayarak
otuz gün içinde Siyasi Partilerle İlgili Yasakları İnceleme Kuruluna
yazı ile itirazda bulunma hakkı vardır. Kurul, itirazı ivedilikle en geç
otuz gün içinde inceler; itirazı haklı görmezse dava açılmaz; haklı gö
rürse, Cumhuriyet Başsavcılığı Anayasa Mahkemesine dava açmakla
yükümlüdür (SPK m. 100).
Soru-5: Genel başkan (B)'nin TBMM grup toplantılarındaki konuşma

ları, partinin kapatılmasına veya devlet yardımından yoksun
bırakılmasına dayanak teşkil edebilir mi? Tartışınız.
Siyasi partilerin Anayasanın 68'inci maddesinin 4'üncü fıkrası

hükmüne aykırı eylemleri nedeniyle kapatılmaları için partinin bu
nitelikteki fillerin işlendiği bir odak haline geldiğinin tespiti gereklidir.
Partinin 68'inci maddenin 4'üncü fıkrası hükmüne aykırı nitelikteki
fillerin işlendiği bir odak haline gelip gelmediğinin tespitinde birbirine
alternatif şekilde iki ayrı ihtimal öngörülmüştür: a) Bu nitelikteki fiille
rin o partinin üyelerince yoğun bir şekilde işlenmesi ve bu durumun o
partinin büyük kongre veya genel başkan veya merkez karar veya yö
netim organları veya Türkiye Büyük Millet Meclisindeki grup genel
kurulu veya grup yönetim kurulunca zımnen veya açıkça benimsen
mesi, b) bu fiillerin doğrudan doğruya anılan parti organlarınca karar
lılık içinde işlenmesi.
Olayımızda 68'inci maddenin 4'üncü fıkrasına aykırı fiiller, Ana

yasada sayılan parti organları arasında yer alan parti genel başkanı
tarafından işlenmiştir. Bu nedenle, söz konusu ifadelerin kapatma se
bebi teşkil edebilmesi için "kararlılıkla" işlenip işlenmediği araştırılma
lıdır. Kararlılık koşulunun gerçekleşmesi ise yasak eylemlerin belli bir
zaman dilimi içerisinde tekrarlanıp süreklilik kazanması ile olur15. (A)
Partisinin genel başkanı olan (B)'nin defaatle terör örgütünü övücü
nitelikte ifadeler ileri sürmesi, 68'inci maddenin 4'üncü fıkrasına aykırı
eylemlerin kararlılıkla işlendiğini göstermektedir.
Burada tartışılması gereken bir diğer husus, (B)'nin yasama so
rumsuzluğu kapsamındaki ifadelerinin parti kapatma davasında delil
olarak değerlendirilip değerlendirilemeyeceği meselesidir. Anayasa
Mahkemesi, bir siyasi parti kapatma davasında verdiği bir kararında13 14,
milletvekillerinin meclis çalışmalarındaki beyan ve eylemlerinin Ana
yasanın 83'üncü maddesinde öngörülen yasama sorumsuzluğu kuru-
munun anlam ve önemi ışığında değerlendirilmesi gerektiğini belirt
mekle birlikte, demokratik özgürlükçü düzeni ortadan kaldırma ama
cını açıkça ortaya koyan beyan ve eylemlerin parti kapatma davaların
da delil olarak kullanılabileceğini ifade etmiştir. Dolayısıyla genel baş
kan (B)'nin yasama sorumsuzluğu kapsamındaki ifadelerinin (A) Par
tisinin kapatılması istemi ile açılan davada delil olarak değerlendiril
mesi mümkündür. (Anayasa Mahkemesinin konuya ilişkin karar örneği
için Karar 7'ye bakınız).
Soru-6: Oylama sonucuna göre (A) Partisine herhangi bir yaptırım

uygulanmış mıdır?
Anayasanın 149'uncu maddesinin 3'üncü fıkrasma göre; Anayasa

Mahkemesi, bir siyasi partinin kapatılmasına veya devlet yardımından
yoksun bırakılmasına, toplantıya katılan üyelerin üçte iki çoğunluğu
ile karar verebilir. Dolayısıyla 11 üye ile toplanan Anayasa Mahkeme
sinin A Partisi hakkında kapatma veya devlet yardımından yoksun
13 Öden, Merih, Türk Anayasa Hukukunda Siyasi Partilerin Anayasaya Aykırı

Eylemleri Nedeniyle Kapatılmaları, Ankaıa, 2003, s. 136.
14 AYM, E. 2008/1, K. 2008/2, K.T. 30.7.2008. Ayrıca bkz. AYM, E. 1997/1, K. 1998/1,
K.T. 16.1.1998; AYM, E. 1999/2, K. 2001/2, K.T. 22.6.2001.
bırakma kararı verebilmesi için en az 8 üyenin bu yönde oy kullanması

gereklidir. Olayımızda partinin kapatılması ve devlet yardımından
yoksun bırakılması yönünde kullanılan oyların toplamı 8'i geçmekle
birlikte, birbirinden bağımsız olarak bu sayıya ulaşılamamaktadır.
6216 sayılı Kanunun 52'inci maddesine göre, 5271 sayılı Ceza Mu
hakemesi Kanunu'nun hükümleri, mahiyetine uygun düşmek kaydıy-
la siyasi parti kapatma davalarında uygulanabilecektir. Ceza Muha
kemesi Kanununda ise oyların dağılması durumunda sanığın en çok
aleyhine olan oyun, çoğunluk meydana gelinceye kadar kendisine
daha yakın olan oya ekleneceği düzenlenmiştir (CMK m. 229/3). Ola
yımızda partinin en çok aleyhine olan kapatma yönünde kullanılan
oyların, kendisine daha yakın olan devlet yardımından yoksun bıra
kılma yönündeki oylara eklenmesi gerekmektedir. Bu durumda üçte
iki çoğunluk sağlanmış ve (A) Partisi devlet yardımından yoksun bı
rakılmıştır.
Soru-7: Anayasa Mahkemesi kararının milletvekili (B) açısından her

hangi bir hukuki sonucu var mıdır?
Anayasanın 69'uncu maddesinin 9'uncu fıkrasına göre; ‘‘Bir siya

si partinin temelli kapatılmasına beyan veya faaliyetleriyle sebep olan kuru
cuları dahil üyeleri. Anayasa Mahkemesinin temelli kapatmaya ilişkin kesin
kararının Resmî Gazetede gerekçeli olarak yayımlanmasından başlayarak beş
yıl süreyle bir başka partinin kurucusu, üyesi, yöneticisi ve deneticisi ola
mazlar" .
Olayımızda (A) Partisi hakkında verilmiş bir kapatma kararı bu
lunmadığı için partinin devlet yardımından yoksun bırakılmasına yol
açan milletvekili (B) hakkında söz konusu yaptırım uygulanamaz.
OLAY 12
Konu : Siyasi Partilerin Kapatılması
İlgili Mvz. : Anayasa m. 68, m. 149; Siyasi Partiler Kanunu m. 100
TBMM'de grubu bulunan (A) Partisinin talebi üzerine

Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı, parti tüzüğündeki ifade
lerin sınıf diktatörlüğünü yerleştirmeyi amaçladığı iddia
sıyla (B) partisi hakkında kapatma davası açmıştır. 12
üyenin katılımıyla toplanan Anayasa Mahkemesi Genel
Kurulu 7 üyenin oyuyla; söz konusu partinin Anayasanın
68'inci maddesinin 4'üncü fıkrasına aykırı eylemlerin
odağı haline gelmediği gerekçesiyle, temelli kapatma
yerine devlet yardımından yoksun bırakılmasına karar
vermiştir.
Soru-1: (A) Partisinin Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısından böyle bir

talepte bulunması mümkün müdür?
Siyasi partilerin kapatılması için Anayasa Mahkemesine dava aç

ma yetkisi Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısına aittir. Yargıtay Cumhu
riyet Başsavcısı bu davayı ya kendiliğinden ya Cumhurbaşkanının
kararı üzerine Adalet Bakanının istemiyle ya da bir siyasî partinin is
temi üzerine açar. Ancak bir siyasi partinin Cumhuriyet Başsavcılığın
dan dava açılmasını isteyebilmesi için, bu partinin son milletvekili
genel seçimlerine katılmış olması, Türkiye Büyük Millet Meclisinde
grubu bulunması, ilk büyük kongresini yapmış olması, partinin mer
kez karar ve yönetim kurulunun üye tamsayısının salt çoğunluğunun
oyu ile dava açılmasının istenmesi yolunda karar alınmış bulunması
ve istemin parti adına parti genel başkanı tarafından Cumhuriyet Baş
savcılığına yazılı olarak yapılmış olması gerekir. (SPK m. 100) Olayda
(A) Partisinin söz konusu şartları taşıması kaydıyla, Yargıtay Cumhu
riyet Başsavcısından (B) Partisi aleyhine kapatma davası açmasına
yönelik bir istemde bulunması mümkündür.
Soru-2: Olayda belirtilen sebeple (B) Partisi aleyhine kapatma davası

açılabilir mi?
Siyasi partilerin kapatılmasını gerektiren, sebepler, Anayasada tü

ketici sayım esasına göre belirlenmiştir. Bu sebepler; a) partinin yaban
cı devletlerden, uluslararası kuruluşlardan ve Türk uyrukluğunda
olmayan gerçek ve tüzel kişilerden maddi yardım alması b) partinin
tüzük ve programının Anayasanın 68'inci maddesinin 4'üncü fıkrası
hükümlerine aykırı olması c) partinin Anayasanın 68'inci maddesinin
4'üncü fıkrası hükümlerine aykırı nitelikteki eylemlerin odağı haline
gelmesinden ibarettir. "Sınıf veya zümre diktatörlüğünü savunmak ve
amaçlamak" Anayasanın 68'inci maddesinin 4'üncü fıkrasında öngörü
len yasaklar arasında yer aldığı için parti tüzüğündeki ifadeler nede
niyle (B) Partisi aleyhine kapatma davası açılması mümkündür.
Soru-3: Anayasa Mahkemesi, devlet yardımından yoksun bırakma

kararını söz konusu çoğunlukla alabilir mi?
Siyasi parti kapatma davalarına Anayasa Mahkemesi Genel Kuru

lu tarafından bakılır. Genel Kurul, Mahkeme Başkanının veya Başka
nın belirleyeceği başkanvekilinin başkanlığında en az on üyenin katı
lımı ile toplanır. Anayasanın 149'uncu maddesinin 3'üncü fıkrasına
göre, Anayasa Mahkemesi, siyasi partilerin kapatılmasına yahut devlet
yardımından yoksun bırakılmasına toplantıya katılan üyelerinin üçte
iki çoğunluğu ile karar verebilir. Olayımızda toplantı yeter sayısı bu
lunmasına rağmen karar yeter sayısı sağlanamamıştır. Zira on iki üye
ile toplanan Anayasa Mahkemesinin bir siyasi partinin kapatılmasına
veya devlet yardımından yoksun bırakılmasına karar verebilmesi için
en az sekiz üyenin bu yönde oyu gereklidir.
Soru-4: Anayasa Mahkemesinin (B) Partisi hakkında verdiği kararın

anayasaya uygunluğunu değerlendiriniz.
Öncelikle belirtmek gerekir ki, odak haline gelme, üye ve organla

rının eylemleri nedeniyle bir siyasi partinin kapatılabilmesi ve devlet
yardımından yoksun bırakılabilmesi için öngörülen bir şarttır. Tüzük
ve programındaki ifadeler nedeniyle bir siyasi partinin kapatılabilmesi

ve devlet yardımından yoksun bırakılabilmesi için odak haline gelme
şeklinde bir şart aranmaz. Olayda (B) Partisi aleyhine açılan dava, par
ti tüzüğündeki ifadelere dayandırılmıştır. Bu nedenle, Anayasanın
68'inci maddesinin 4'üncü fıkrasına aykırı eylemlerin odağı haline
gelmediği gerekçesiyle, (B) Partisinin temelli kapatılması yerine devlet
yardımından yoksun bırakılmasına karar verilmesi hatalıdır.
Kaldı ki, (B) Partisi hakkında açılan kapatma davası, parti tüzü
ğünde yer alan ifadeler yerine partinin üye ve organlarının eylemleri
ne dayandırılmış olsaydı bile, Anayasa Mahkemesinin kararı yine de
hatalı olurdu. Zira bir siyasi parti hakkında kapatma yerine devlet
yardımından yoksun bırakma kararı verilebilmesi için Anayasada ön
görülen ölçüt, “'odak haline gelme" değil "dava konusu fiillerin ağırlığı"dır.
Anayasaya aykırı fiillerin odağı haline gelmemiş bir parti hakkında
kapatma kararı verilemeyeceği gibi devlet yardımından yoksunluk
kararı da verilemez.
OLAY 13
Konu Siyasi Partilerin Kapatılması, Anayasa Mahkemesine

Bireysel Başvuru
İlgili Mvz. : Anayasa m. 68, m. 69; Siyasi Partiler Kanunu m. 95; Anaya
sa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkın
da Kanun m.45
Anayasa Mahkemesi, Anayasanın 68'inci maddesinin

4'üncü fıkrasına aykırı eylemleri sebebiyle (P) Partisinin
temelli kapatılmasına karar vermiş, karar 05.03.2020 tari
hinde Resmi Gazete'de yayımlanmıştır. Mahkemenin te
melli kapatmaya ilişkin kesin kararında, milletvekili
(M)'nin, partisinin temelli kapatılmasına beyan ve eylem
leriyle sebep olduğu belirtilmiştir.
Soru-1: (M)'nin 07.06.2021 tarihinde yapılacak genel seçimlerde ye

niden milletvekili adayı olabilmesi mümkün müdür? Açıkla
yınız.
Bir siyasi partinin temelli kapatılmasına beyan veya faaliyetleriyle

sebep olan kurucuları dâhil üyeleri, Anayasa Mahkemesinin temelli
kapatmaya ilişkin kesin kararının Resmi Gazetede gerekçeli olarak
yayımlanmasından, başlayarak beş yıl süreyle bir başka partinin kuru
cusu, üyesi, yöneticisi ve deneticisi olamazlar. (Anayasa m.69/9) Siyasi
Partiler Kanununun 95'inci maddesi uyarınca, siyasi partiler bu kişileri
hiçbir suretle seçimlerde aday gösteremezler.
Dikkat edilirse, Anayasada ve Siyasi Partiler Kanununda yer alan
hükümler, partisinin kapatılmasına beyan veya faaliyetleri ile sebep
olan kişilerin milletvekilliğine adaylığını koymasını ve milletvekili
seçilmesini yasaklamamaktadır. Ancak bu kişiler, bir siyasi parti tara
fından aday gösterilemeyecek, yalnızca bağımsız olarak milletvekili
adayı olabileceklerdir. Sonuç olarak, (M)'nin 07.06.2021 tarihinde yapı
lacak genel seçimlerde bağımsız olarak milletvekili adaylığını koyması

mümkündür.
Soru-2: Olayda belirtilen kararlara karşı (P) Partisi ve milletvekili (M)

Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yapabilir mi?
Yasama işlemleri ile düzenleyici idari işlemler aleyhine doğrudan

bireysel başvuru yapılamayacağı gibi Anayasa Mahkemesi kararları ile
Anayasanın yargı denetimi dışında bıraktığı işlemler de bireysel baş
vurunun konusu olamaz. (6216 sayılı kanun m.45/3) (P) Partisi hak
kında kapatma kararını ve Milletvekili (M)'nin partisinin temelli kapa
tılmasına beyan ve eylemleriyle sebep olduğuna ilişkin kararı veren
merci Anayasa Mahkemesi olduğuna göre, söz konusu kararlar aley
hine bireysel başvuru yoluna gitmek mümkün değildir.
OLAY 14
Konu : Genel ve özel Af İlanı, Kanunların Geri Gönderilmesi
İlgili Mvz. : Anayasa m. 87, m. 89, m. 169; TBMM İçtüzüğü m. 81
Bazı Orman Suçlarının Affedilmesine Dair Kanun Teklifi

hakkında TBMM Genel Kurulunda yapılan oylamaya 320
milletvekili katılmış; 176 milletvekili kabul, 92 milletvekili
ret oyu kullanırken 52 milletvekili çekimser oy kullanmış
tır. Cumhurbaşkanı bu Kanunu kısmen uygun bulmaya
rak bir daha görüşülmek üzere Meclise geri göndermiştir.
Soru-1: Olayda yer alan anayasaya aykırı durumları tespit ediniz.
Olayda anayasaya aykırılık teşkil eden iki husus mevcuttur: İlk

olarak, TBMM genel veya özel af ilanına üye tamsayısının beşte üç
çoğunluğunun olumlu oyuyla (en az 360 milletvekili) karar verebilir
(Anayasa m. 87). Bu çoğunluğa ulaşılamadığından, çıkarılan Af Kanu
nu şekil bakımından anayasaya aykırıdır. İkincisi, Anayasanın
169'uncu maddesinin 3'üncü fıkrasında, münhasıran orman suçları
için genel ve özel af çıkarılamayacağı; ormanları yakmak, ormanı yok
etmek veya daraltmak amacıyla işlenen suçların genel ve özel af kap
samına alınamayacağı hükme bağlanmıştır. Bu nedenle, bazı orman
suçlarının affedilmesini öngören söz konusu Kanun, esas bakımından
da anayasaya aykırıdır.
Soru-2: Kanunun Cumhurbaşkanınca kısmen uygun bulunmaması

halinde, TBMM'nin Kanunun tümünü görüşebilmesi mümkün
Anayasanın 89'uncu maddesinde 2001 yılında yapılan değişiklik

ile Cumhurbaşkanına kanunları kısmen uygun bulmama yetkisi ta
nınmıştır. Bu hükme göre, "Yayımlanmasını kısmen veya tamamen uygun
bulmadığı kanunları, bir daha görüşülmek üzere, bu hususta gösterdiği gerek

çe ile birlikte aynı süre içinde, Türkiye Büyük Millet Meclisine geri gönderir.
Cumhurbaşkanınca kısmen uygun bulunmama durumunda. Türkiye Büyük
Millet Meclisi sadece uygun bulunmayan maddeleri görüşebilir."
Öncelikle belirtmek gerekir ki bu hüküm ile Cumhurbaşkanına,
kanun hükümlerinin bir kısmını TBMM'ye geri gönderip kalan kısmı
nı Resmi Gazetede yayımlayıp yürürlüğe koyma şeklinde bir yetki
verilmiş değildir. Cumhurbaşkanı, kanun hükümlerinin bir kısmını
uygun bulmasa dahi, kanunun tamamım TBMM'ye geri göndermek
zorundadır. Ancak Cumhurbaşkanının kanunu kısmen uygun bul
maması durumunda, TBMM'nin geri gönderilen kanunun bütününü
görüşüp görüşemeyeceği öğretide tartışmalıdır. Gözler'e göre, hü
kümde yer alan "sadece" ibaresi, TBMM'nin, kısmen geri gönderilen
kanunun bütün maddelerini değil, yalnızca uygun bulunmayan mad
delerini tekrar görüşebileceğini göstermektedir15. Bizim de katıldığı
mız öğretideki ağırlıklı görüşe göre16 ise 89'uncu maddenin 2'nci fıkra
sında, "görüşür" şeklinde zorunluluk belirten bir ibare yerine, "görüşe
bilir" şeklinde tercih belirten bir ibarenin kullanılmış olması, kısmen
görüşme hususunda TBMM'ye bir mecburiyet yüklenmediğini, seçim
lik bir yetki tanındığını göstermektedir. Nitekim içtüzüğün 81'inci
maddesinin son fıkrasında da, Cumhurbaşkanınca yayımlanması kıs
men uygun bulunmayan kanunların sadece uygun bulunmayan mad
delerinin mi yoksa tamamının mı görüşüleceği hususunda TBMM Ge
nel Kurulunun karar vermesi öngörülmekte ve her halükârda kanu
nun tümünün oylanacağı belirtilmektedir. Sonuç olarak, TBMM,
Cumhurbaşkanının kısmen uygun bulmadığı bir kanunun tümünün
görüşülmesine karar verebilir.
15 Gözler (2018), s. 662.

16 Sabuncu, Yavuz, Anayasaya Giriş, Ankara, 2012, s. 214; İba, Şeref, "Cumhurbaşka
nınca Yayımlanması Kısmen veya Tamamen Uygun Bulunmayan Kanunların Meclise Ge
ri Gönderilmesi, AÜHFD, C. 52, S. 3, Y. 2003, s. 309, Atar, s. 207.
OLAY 15
212 milletvekili, Anayasanın 10'uncu, 21'inci ve 32'inci

maddelerinin değiştirilmesini öngören tekliflerini
04.12.2019 tarihinde Meclis Başkanına yazılı olarak sun
muştur. Meclis Başkanı söz konusu değişiklik teklifini Ana
yasa Komisyonuna sevk etmeden doğrudan Meclis Genel
Kuruluna göndermiştir. 160 milletvekili, teklifin gündem
deki diğer tekliflerden önce görüşülmesini talep etmiş; bu
talep, 560 milletvekilinin hazır bulunduğu meclis oturu
munda 285 milletvekilinin onayı ile kabul edilmiştir.
Teklifin maddelerine geçilmesi hakkında 06.12.2019 tari
hinde yapılan oylamaya 420 milletvekili katılmış ve 215
milletvekili teklifin maddelerine geçilmesi yönünde oy
kullanmıştır. 07.12.2019 tarihinde ise maddeler teker te
ker oylanmış; Anayasanın 10'uncu ve 21'inci maddeleri
nin değiştirilmesini öngören hükümler 365; Anayasanın
32'inci maddesinin değiştirilmesini öngören hüküm ise
355 kabul oyu almıştır. 10.12.2019 tarihinde teklif hak-
kındaki ikinci görüşmeye geçilmiştir. Bu görüşmelerde
10'uncu maddenin değiştirilmesini öngören hüküm 405;
21'inci maddenin değiştirilmesini öngören hüküm 355;
32'nci maddenin değiştirilmesini öngören hüküm ise 362
milletvekilinin kabul oyunu almıştır. 11.12.2019 tarihinde
teklifin tümü üzerinde oylama yapılmış ve 395 milletveki
li teklifin lehinde oy kullanmıştır.
Meclis Başkanı değişiklik teklifini 13.12.2019 tarihinde
onay için Cumhurbaşkanına sunmuştur. Cumhurbaşkanı
22.12.2019 tarihinde 10'uncu maddeyi onaylamış; 21'inci
maddeyi TBMM'ye geri göndermiş; 32'nci maddeyi ise re
feranduma sunmuştur.
Soru-1: Anayasa değişikliği için teklif yeter sayısı sağlanmış mıdır?
Anayasanın değiştirilmesi,. Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tam

sayısının en az üçte biri (200 milletvekili) tarafından yazıyla teklif edile
bilir (Anayasa m. 175). 212 milletvekilinin anayasanın değiştirilmesi için
Meclis Başkanlığına yazılı olarak yaptığı teklifte yetersayı sağlanmıştır.
Soru-2: Anayasanın 3'üncü maddesinin değiştirilmesi yönünde bir

teklif sunulsaydı süreç ne şekilde işlerdi?
Anayasanın 4'üncü maddesine göre; Anayasanın T inci madde

sindeki Devletin şeklinin Cumhuriyet olduğu hakkmdaki hüküm ile
2'nci maddesindeki Cumhuriyetin nitelikleri ve 3'üncü maddesi hü
kümleri değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez.
Olayımızda Anayasada değiştirilmesi ve değiştirilmesi için teklifte
bulunulması yasaklanan bir madde hakkmda değişiklik teklifinde bu
lunulmuştur. Öğretide, Anayasanın ilk üç maddesinin değiştirilmesine
ilişkin verilen tekliflerin TBMM Başkanı veya Başkanlık Divanı tarafın
dan komisyona havale edilmeden teklif sahiplerine iade edilmesi ge
rektiği şeklinde yaygın bir görüş bulunmaktadır17. Öte yandan, Anaya
sada ve TBMM İçtüzüğünde, Meclis Başkanı veya Başkanlık Divanının
kendisine sunulan Anayasa değişikliği teklifleri üzerinde inceleme ya
pabileceğine ilişkin herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır.
Kanaatimizce, Anayasanın ilk üç maddesinin değiştirilmesine iliş
kin tekliflerin, Meclis Başkanı veya Başkanlık Divanı tarafından değil,
Anayasa Komisyonu tarafından reddedilmesi gerekmektedir. Bu görü
şümüzün pozitif bir dayanağı da bulunmaktadır. Anayasanın 175'inci
maddesinin 2'nci fıkrasına göre, "Anayasanın değiştirilmesi hakkmdaki
tekliflerin görüşülmesi ve kabulü, bu maddedeki kayıtlar dışında, kanunların
görüşülmesi ve kabulü hakkmdaki hükümlere tabidir." Dolayısıyla, aksine
bir düzenleme bulunmadıkça, yasama komisyonlarının, kanunların
görüşülmesi ve kabulü hususunda sahip olduğu yetkilerin aynısına,
Anayasa değişikliklerinin görüşülmesi ve kabulü açısından da sahip
17 Gözler (2018), s. 1162; Tanör/Yüzbaşıoğlu, s. 304; Atar, s. 403.

olduğunu kabul etmek gerekir. İçtüzüğün 35'inci maddesinde komis

yonların, kendilerine sunulan teklifleri reddedebileceği açıkça hükme
bağlanmıştır. Keza İçtüzüğün 38'inci maddesinde, komisyonların,
kendilerine havale edilen tekliflerin ilk önce Anayasanın metin ve ru
huna aykırı olup olmadığını tetkik etmekle yükümlü oldukları; teklifin
Anayasaya aykırı olması durumunda gerekçesi de belirtilerek madde
lerin müzakeresine geçilmeden reddedileceği düzenlenmiştir. Anaya
sanın ilk üç maddesinin değiştirilmesini öngören bir Anayasa değişik
liği teklifi, Anayasanın 4'üncü maddesine aykırı düşeceğinden Anaya
sa Komisyonu tarafından reddedilmesi gereklidir.
Soru-3: Meclis Başkanının değişiklik teklifini Anayasa Komisyonuna

sevk etmeden doğrudan Meclis Genel Kuruluna sunması hu
kuka uygun mudur?
Anayasanın 175'inci maddesinin 2'inci fıkrasına göre, "Anayasanın

değiştirilmesi hakkındaki tekliflerin görüşülmesi ve kabulü, bu maddedeki
kayıtlar dışında, kanunların görüşülmesi ve kabulü hakkındaki hükümlere
tâbidir". TBMM içtüzüğünün 74'üncü maddesinde, kanun tekliflerinin
Meclis Başkanlığınca doğrudan doğruya ilgili komisyona havale edil
mesi öngörülmektedir. Kanun tekliflerinin ilgili komisyona sevk edil
meden doğrudan TBMM Genel Kuruluna gönderilmesine imkân tanı
yan bir düzenleme içtüzükte yer almamaktadır. Kanun teklifleri için
öngörülen komisyona sevk zorunluluğunun Anayasa değişikliği teklif
leri açısından da geçerli olduğu tartışmasızdır. Şu halde, TBMM Baş-
kanının değişiklik teklifini Anayasa Komisyonuna sevk etmeden doğ
rudan TBMM Genel Kuruluna sunması Anayasaya ve içtüzüğe aykırı
lık teşkil
5 eder.
Soru-4: 160 milletvekilinin değişiklik teklifinin öncelikle görüşülme

sine ilişkin yaptığı talebin ve Meclis'in bu konudaki kararının
hukuka uygunluğunu değerlendiriniz.
Anayasanın 175'inci maddesinde, Anayasa değişikliği tekliflerinin

iki defa görüşülmesi şart koşulmakta ve TBMM içtüzüğünün 93'üncü
maddesinde ise ikinci görüşmeye, birinci görüşmenin bitiminden kırk
sekiz saat geçmeden başlanamayacağı öngörülmektedir. Ancak gerek
Anayasada, gerek İçtüzükte Anayasa değişikliği tekliflerinin "öncelikle

görüşülmesini" yasaklayan bir düzenleme bulunmamaktadır15. Anaya
sanın 175'inci maddesinin 2'inci fıkrasında yapılan yollama uyarınca,
kanunların öncelikle görüşülmesine dair usul ve kurallar. Anayasa
değişikliklerinin öncelikle görüşülmesi açısından da geçerlidir.
Kural olarak, TBMM Genel Kuruluna sevk edilen bir komisyon
raporunun veya metnin görüşülmesine, dağıtımı tarihinden itibaren
kırk sekiz saat geçmedikçe başlanılamaz. Ancak esas komisyonun ta
lebi ve Genel Kurulun kabulü ile ilgili rapor veya metnin bu süre geç
meden gündeme alınması mümkündür. Keza aynı şekilde, esas ko
misyonun talebi üzerine Genel Kurul, kanun tekliflerinden birini gün
demin ilk sırasına geçirerek öncelikle görüşülmesine karar verebilir,
(içtüzük m. 52). Gerek kırk sekiz saatlik bekleme süresi ve bekleme
süresinin kaldırılması gerekse teklifin gündemdeki diğer tekliflerden
önce görüşülmesi usulü Anayasa değişikliği teklifleri İçin de aynen
geçerlidir. Bu bakımdan, Anayasa Komisyonunun talebi üzerine
TBMM Genel Kurulunun, Anayasa değişikliği teklifinin gündemdeki
tekliflerden önce görüşülmesine karar vermesi mümkündür. Ancak
olayımızda, Anayasa değişikliği teklifinin gündemdeki diğer teklifler
den önce görüşülmesine ilişkin talep, Anayasa Komisyonu tarafından
değil 160 milletvekili tarafından yapılmıştır, içtüzükte milletvekillerine
öncelikle görüşme isteminde bulunma yetkisi tanınmadığından, 160
milletvekilinin talebi ve bunun üzerine TBMM Genel Kurulunun aldı
ğı öncelikle görüşme kararı hukuka aykırıdır.
Soru-5: 06.12.2019 ve 07.12.2019 tarihinde yapılan oylamalarda karar

yeter sayısı sağlanmış mıdır?
Anayasanın değiştirilmesi hakkmdaki teklifler Genel Kurulda iki

defa görüşülür. Anayasa değişikliklerinin birinci görüşmesinde iki ayrı
oylama yapılır. İlk olarak, içtüzüğün 81'inci maddesi uyarınca değişik
lik teklifinin tümü hakkında görüşme açılır ve teklifin maddelerine
geçilmesi oylanır. Teklifin tümü için yapılan bu ilk oylamada beşte üç
çoğunluk gerekli değildir; toplantıya katılan üyelerin salt çoğunluğu
15 Gözler (2018), s. 1164.

nun oyu yeterlidir19. 06.12.2019 tarihinde yapılan oylamada toplantıya

katılan üyelerin salt çoğunluğu olumlu yönde oy kullandığından tekli
fin maddelerine geçilmesi kabul edilmiştir.
Birinci görüşme esnasında yapılan ikinci oylamada, değişiklik tek
lifinin maddeleri tek tek görüşülerek ayrı ayrı gizli oya sunulur. Ancak
birinci görüşme esnasında, maddeler üzerinde yapılan oylamalarda
karar yeter sayısının ne olduğu hususunda, uygulamada ve öğretide20
çeşitli görüş ayrılıkları mevcuttur, içtüzüğün 94'üncü maddesinin
l'inci ve 2'nci fıkraları arasındaki çelişkili ifadeler de bu görüş ayrılık
larını beslemiştir:
"(1) Anayasada değişiklik tekliflerinin birinci ve ikinci görüşmelerinde,
maddelerin kabulü ile ikinci görüşmenin sonunda tümünün kabulü üye tam
sayısının beşte üç çoğunluğunun gizli oyu ile mümkündür.
(2) Birinci görüşmede gerekli çoğunlukla kabul oyu alamayan bir madde
ikinci görüşmede de gerekli çoğunlukta kabul oyu alamamışsa reddedilmiş
olur".
Görüldüğü üzere, maddenin l'inci fıkrasında, birinci ve ikinci gö
rüşme arasında ayrım yapılmaksızın maddelerin beşte üç çoğunluk ile
kabul edileceği öngörülmekte iken, 2'nci fıkrada, birinci görüşmede
beşte üç çoğunluğa ulaşılamayan maddelerin reddedilmiş sayılması için
ikinci görüşmelerde de bu çoğunluğa ulaşılamaması şartı aranmaktadır.
Bu sorun, Anayasa değişikliğinde gerekli kabul sayısına ulaşıla
madığı iddiasıyla 2007 yılında açılan bir iptal davası vasıtasıyla Ana
yasa Mahkemesinin önüne gelmiştir. Anayasa Mahkemesi, birinci gö
rüşmenin ardından yapılacak oylamalarda yeterli çoğunluğu sağlaya
mayan maddelerin reddedilmiş sayılmasının ikinci görüşmeyi engel
leyici bir yoruma geçerlik tanınması anlamına geleceğini belirterek,
birinci görüşmenin ardından yapılacak oylamadaki çoğunluğun, Ana
yasanın. 148'inci maddesinde denetim ölçütü olarak öngörülen ‘"oylama
çoğunluğu" kap sanımda olmadığına karar vermiştir21.
19 Bkz. AYM, E. 2007/72, K. 2007/68, K.T. 7.8.2007.

20 Konuya ilişkin tartışmalar için bkz. Gözler (2018), s. 1169-1173; Özbudun, s. 172-
175; Atar, s. 403-404; Tanör/Yüzbaşıoğlu, s. 306-307.
21 AYM, E. 2007/72, K. 2007/68, K.T. 7.8.2007.
Anayasa Mahkemesi'nin kararını göz önünde bulundurarak, bi

rinci görüşmede üye tamsayısının beşte üçünün kabul oyunu alama
yan maddelerin reddedilmiş sayılmayacağı; bu maddeler hakkında
ikinci görüşmede de oylama yapılacağı söylenebilir. Dolayısıyla
07.12.2019 tarihinde yapılan oylamada, üye tamsayısının beşte üçünün
(360 milletvekili) kabul oyunu alamayan 32'nci madde de dâhil olmak
üzere, tüm maddeler için ikinci görüşmelere geçilir.
Soru-6: 10.12.2019 ve 11.12.2019 tarihinde yapılan oylamalarda karar

yeter sayısı sağlanmış mıdır?
Anayasa değişikliği tekliflerinin birinci görüşmesinin bitimin

den en az kırk sekiz saat geçtikten sonra ikinci görüşmeye geçilir,
ikinci görüşmede yalnızca maddeler üzerinde verilmiş değişiklik
önergeleri görüşülür, birinci görüşmede üzerinde değişiklik teklifi
bulunmayan bir madde hakkında ikinci görüşmede önerge verile
mez (içtüzük m. 93).
Anayasa değişikliği tekliflerinin ikinci görüşmesinde de iki ayrı
oylama yapılır. Öncelikle, önergeler üzerindeki görüşmeler bitince,
maddeler tek tek ve gizli olarak oylanır. Bu oylamada, üye tamsayısı
nın beşte üçünün kabul oyunu alamayan maddeler reddedilmiş sayı
lır. Bu bakımdan, 10.12.2019 tarihli oylamada üye tamsayısının beşte
üçünün (360 milletvekili) kabul oyunu alamayan 21'inci maddenin
değiştirilmesini öngören hüküm reddedilmiştir.
ikinci görüşmenin sonunda teklifin bütünü hakkında oylama ya
pılır. Bu oylama için öngörülen karar yeter sayısı da üye tamsayısının
beşte üçüdür (360 milletvekili). Bu çoğunluğa ulaşılamadığı takdirde,
daha önceki oylamada yeterli kabul oyunu alan maddeler de dâhil
olmak üzere, teklifin tümü reddedilmiş sayılır. 11.12.2019 tarihinde
teklifin bütünü üzerinde yapılan oylamada, üye tamsayısının beşte
üçünün kabul oyu alındığından, 10'uncu ve 32'nci maddelerde yapılan
değişiklikler kabul edilmiştir. (Anayasa değişikliği sürecindeki oylamalar
da karar yetersayısına ilişkin Anayasa Mahkemesinin karan için Karar 8'e
bakınız).
Soru-7: Yapılan oylamalarda ivedilikle görüşülme yasağına riayet

edilmiş midir?
İvedilikle görüşülme yasağı, Anayasa değişikliği tekliflerinin Genel

Kurulda iki defa görüşülmesi anlamına gelmektedir. Ayrıca İçtüzüğün
93'üncü maddesinin 2'nci fıkrası hükmü uyarınca., ilk görüşme ile ikin
ci görüşme arasında en az kırk sekiz saatlik bir sürenin geçmiş olması
gerekir. Olayda, birinci görüşmeler 07.12.2019 tarihinde sona ermiş ve
ikinci görüşmelere 10.12.2019 tarihinde başlanmıştır. Anayasa değişik
liği teklifi iki defa görüşüldüğü gibi birinci görüşme ile ikinci görüşme
arasında da kırk sekiz saatten daha uzun bir süre geçmiştir. Bu bakım
dan, ivedilikle görüşülme yasağına riayet edilmiştir, (ivedilikle görüşme
yasağına ilişkin Anayasa Mahkemesi karan için Karar 9'a bakınız).
Soru-8: Cumhurbaşkanının onay, referanduma sunma ve geri gön

derme kararlarının Anayasaya uygunluğunu ayrı ayrı değer
lendiriniz.
1982 Anayasası, Anayasa değişikliklerinin onaylanması hususun

da Cumhurbaşkanına geniş yetkiler vermiştir. Cumhurbaşkanının
onay safhasında kullanabileceği yetkiler, Anayasa değişikliği teklifinin
TBMM Genel Kurulunda aldığı kabul oyu sayısına göre değişmekte
dir. Anayasa değişikliği teklifi, TBMM üye tamsayısının beşte üçü (360
milletvekili) ile üçte ikisi (400 milletvekili) arasında bir çoğunluk tara
fından kabul edilmişse, Cumhurbaşkanı ya bu teklifi bir defa daha
görüşülmek üzere TBMM'ye geri gönderir ya da halkoyuna sunulma
sına karar verir. Bu ihtimalde, Cumhurbaşkanına Anayasa değişikliği
teklifini onaylayıp yürürlüğe koyma yetkisi tanınmamıştır. Anayasa
değişikliği teklifinin TBMM üye tamsayısının üçte ikisi veya daha fazla
bir çoğunlukla kabul edilmiş olması durumunda, Cumhurbaşkanının
kullanabileceği üç yetki söz konusudur. Bu ihtimalde Cumhurbaşkanı,
Anayasa değişikliği teklifini tekrar görüşülmek üzere TBMM'ye geri
göndermek ve halkoyuna sunmak yetkileri dışında, onaylayıp yürür
lüğe koymak yetkisini de haizdir.
Cumhurbaşkanının onay safhasında kullanabileceği yetkileri be
lirlerken hangi oylamanın esas alınacağı hususunda Anayasa ve Içtü-
Cevaplı Pratik Çalışmalar 6/
zükte açıklık yoktur. İçtüzüğün 94'üncü maddesinde, birinci görüş

mede gerekli çoğunlukla kabul oyu alamayan bir maddenin ancak
ikinci görüşmede de gerekli çoğunlukta kabul oyu alamamışsa redde
dilmiş sayılacağı öngörüldüğünden, birinci görüşmedeki oylamaların
onay safhası açısından belirleyici olmadığı anlaşılmaktadır. Ancak
Cumhurbaşkanının onay safhasında kullanabileceği yetkileri belirler
ken ikinci görüşmede yapılan oylamalardan, maddeler hakkında teker
teker yapılan oylamanın mı yoksa teklifin tümü üzerinde yapılan nihai
oylamanın mı esas alınacağı öğretide tartışmalıdır. Esasında TBMM'ye
geri gönderme ve halkoyuna sunma yetkileri, hem üye tamsayısının
beşte üçü ile üçte ikisi arasında kabul oyu alan Anayasa değişikliği
teklifleri açısından, hem de üye tamsayısının üçte ikisinin kabul oyunu
alan Anayasa değişikliği teklifleri açısından Cumhurbaşkanının kulla
nabileceği ortak yetkilerdir. Bu nedenle, esas alınacak oylamanın belir
lenmesi, Cumhurbaşkanının hangi maddeleri onaylayıp yürürlüğe
koyabileceğinin tespitinde önem arz etmektedir.
Tanör/Yüzbaşıoğlu, TBMM'nin Anayasa değişikliği sürecindeki
en son iradesini ifade eden maddelerin tümü üzerinde yapılan son
oylamadaki çoğunluğun belirleyici olduğu kanaatindedir2223 . Gözler'e
göre, onay usulü teklifin tümüne göre değil teklifin maddelerine göre
ayrı ayrı belirleneceğinden, Cumhurbaşkanının onay yetkisi bakımın
dan tayin edici oylama, ikinci tur görüşmelerde her bir madde için ayrı
olarak yapılan oylamadır25. Onar'm ileri sürdüğü ve bizim de katıldı
ğımız üçüncü görüşe göre ise Anayasa değişikliğinin onay usulünü
belirlerken, teklifin tümü üzerindeki son oylama ile birlikte, her bir
maddesinin kabul çoğunluğunun da ayrıca dikkate alınması gereke
cektir24. Nasıl ki Anayasa değişikliği tekliflerinin kabulünde, yetersa
yının sadece teklifin tümü üzerindeki son oylamada elde edilmiş ol
ması ile yetinilmemekte ve teklifin maddelerinin kabulünde de bu
yetersayının sağlanıp sağlanmadığına tek tek bakılmaktadır; aynı şe
kilde, Anayasa değişikliğinin tâbi tutulacağı onay usulünü belirlerken
de, teklifin tümü üzerindeki son oylamayla birlikte, her bir maddesi
22 Tanör/Yüzbaşıoğlu, s. 308.
23 Gözler (2018), s. 1178.
24 Onar, Eıdal, 1982 Anayasasında Anayasayı Değiştirme Sorunu, Ankara, 1993, s. 98.
nin kabul çoğunluğunun da ayrıca dikkate alınması gerekecektir25.

Örnek vermek gerekirse, teklifin tümü üye tamsayısının üçte ikisi tara
fından kabul edilmiş olsa bile, maddeler hakkında yapılan oylamada
üye tamsayısının beşte üçü ile üçte ikisi arasında kabul oyu alan bir
madde Cumhurbaşkanınca onaylanıp yürürlüğe konulamayacaktır.
Aynı şekilde, maddeler hakkında yapılan oylamada üye tamsayısının
üçte ikisinin kabul oyunu alan bir madde, eğer teklifin tümü üye tam
sayısının beşte üçü ile üçte ikisi arasında kabul oyu almışsa, Cumhur
başkanı'nca onaylanıp yürürlüğe konulamayacaktır. Özetle, bir mad
denin Cumhurbaşkanı tarafından onaylanıp yürürlüğe konulabilmesi
için hem bu maddenin hem de teklifin tümünün TBMM üye tamsayı
sının en az üçte ikisi tarafından kabul edilmiş olması gereklidir.
Yukarıda verilen bilgiler ışığında Cumhurbaşkanının onay, refe
randuma sunma ve geri gönderme kararlarının Anayasaya uygunlu
ğunu değerlendirelim:
Anayasanın 10'uncu maddesinin değiştirilmesini öngören hü
küm, maddeler üzerinde yapılan oylamada TBMM üye tamsayısının
üçte ikisinin kabul oyunu almıştır. Ancak 11.12.2020 tarihinde teklifin
tümü üzerinde oylamada elde edilen kabul sayısı, TBMM üye tamsa
yısının beşte üçü ile üçte ikisi arasında olduğundan, Cumhurbaşkanı
bu hükmü ya tekrar görüşülmesi için TBMM'ye geri gönderir ya da
halkoylamasına sunar. Cumhurbaşkanının 10'uncu maddenin değiş
tirilmesini öngören hükmü onaylayarak yürürlüğe koyması Anaya
saya aykırıdır.
Anayasanın 21'inci maddesinin değiştirilmesini öngören hüküm,
maddeler üzerinde yapılan oylamada TBMM üye tamsayısının beşte
üçünün kabul oyunu alamadığı için reddedilmiştir. Teklifin tümü
hakkında yapılan oylamada üye tamsayısının beşte üçünün kabul
oyunun alınmış olması, maddeler üzerinde yapılan oylamada yeterli
kabul oyunu alamadığından reddedilen bir maddeye hayatiyet kazan
dırmaz. Bu nedenle, 10.12.2020 tarihli oylamada reddedilen 21'inci
maddenin değiştirilmesini öngören hükmün onay için Cumhurbaşka
nına sunulması Anayasaya aykırıdır.*
Oııar, s. 98.
Anayasanın 32'nci maddesinin değiştirilmesini öngören hüküm,

maddeler üzerinde yapılan oylamada, TBMM üye tamsayısının beşte
üçü ile üçte ikisi arasında kabul oyuna ulaşmıştır. Teklifin tümü üze
rinde oylamada elde edilen kabul sayısı da TBMM üye tamsayısının
beşte üçü ile üçte ikisi arasında olduğundan, Cumhurbaşkanı bu hük
mü ya tekrar görüşülmek üzere TBMM'ye geri gönderir ya da halkoy-
lamasma sunar. Bu nedenle, 32'nci maddenin değiştirilmesini öngören
hükmün Cumhurbaşkanı tarafından referanduma sunulması Anaya
saya uygundur.
Soru-9: Cumhurbaşkanının Anayasanın 10'uncu maddesinde yapılan

değişikliğin hukuk devleti ve sosyal devlet ilkelerine aykırılık
teşkil ettiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesine iptal davası aç
tığını varsayalım. Anayasa Mahkemesi bu konuda hangi yön
de karar vermelidir? Anayasa Mahkemesi'nin içtihatlarını da
göz önünde bulundurarak cevaplandırınız.
1982 Anayasasında Anayasa değişikliklerinin yargısal denetimi

şekil bakımından denetim ile sınırlandırıldığı gibi şekil denetiminin de
teklif ve oylama çoğunluğu ile ivedilikle görüşülmeme şartlarına uyu
lup uyulmadığı hususlarından ibaret olduğu hükme bağlanmıştır
(Anayasa m. 148). Cumhurbaşkanının, Anayasanın 10'uncu madde
sinde yapılan değişikliğin hukuk devleti ve sosyal devlet ilkelerine
aykırılık teşkil ettiği iddiasının Anayasa Mahkemesi tarafından ince
lenmesi, zaruri olarak esas denetimi yapmayı gerekli kılmaktadır. Bu
nedenle, Anayasa Mahkemesi, yapılan başvuru hakkında yetkisiz ol
ması nedeniyle ret kararı vermelidir.
Ancak 1961 Anayasası döneminde Anayasa değişikliklerinin
cumhuriyet ilkesine ve cumhuriyetin niteliklerine uygun düşüp düş
mediğini denetleme konusunda kendisini yetkili gören Anayasa Mah
kemesi26, 148'inci maddedeki açık düzenlemeye karşın, 200827 ve 20 1 02S
26 Anayasa Mahkeme sinin Anayasa değişikliklerinin denetimi hususunda verdiği

bazı kararlar için bkz. AYM, E. 1970/1, K. 1970/31, K.T. 16.6.1970; AYM, E. 1970/41,
K. 1971/37, K.T. 13.4.1971; AYM, E. 1973/19, K. 1975/87, K.T. 15.4.1975;AYM, E.
1976/38, K. 1976/46, K.T. 12.10.1976; AYM, E. 1976/43, K. 1977/4, K.T. 27.1.1977;
AYM, E. 1977/82, K. 1977/117, K.T. 27.9.1977.
yıllarında verdiği iki kararla 1982 Anayasası döneminde de bu içtiha

dını sürdürmüştür. Anayasa Mahkemesine göre, "Anayasa'yı değiştirme
yetkisinin, hukuksal geçerlilik ve etkinlik kazanabilmesi için Anayasa'mn 4.
■maddesinde teklif edilemez olarak belirlenen hükümlere ilişkin olmaması, teklif
ve oylama çoğunluğuna uyularak ve nihayetinde ivedi görüşme yasağı ihlal
edilmeden kullanılmış olması gerekir. Teklif edilebilir olmayan bir Anayasa
değişikliğinin 148. maddenin ikinci fıkrasında öngörülen teklif çoğunluğu
koşulunu yerine getirmiş olması. hukuken geçersiz nitelikteki bir yasama ta
sarrufunun sırf sayısal çokluğun gücüyle etkin kılınmasının gerekçesi ola
maz"27*29. Buna göre, Anayasanın değiştirilemez maddelerine aykırı nite
likteki Anayasa değişiklikleri, "teklif şartı"na riayet edilmediği gerek
çesi ile Anayasa Mahkemesi tarafından denetlenip iptal edilebilecektir.
Ancak Anayasanın 148'inci maddesi incelendiğinde, Anayasa
Mahkemesine Anayasa değişikliklerinin "teklif şartı"na değil "teklif
çoğunluğu şartı"na uygunluğu hususunda denetim yetkisi verildiği
görülmektedir. Maddedeki "teklif ve oylama çoğunluğu" ibaresi, "teklif
çoğunluğu" ve "oylama çoğunluğu" şeklinde iki ayrı şartı ihtiva etmek
tedir. Cümlenin dizilişi, söz konusu ibareyi Anayasa Mahkemesinin
iddia ettiği gibi "teklif şartı" şeklinde anlamaya engeldir. Anayasa
Mahkemesi, değişiklik teklifinin “teklif çoğunluğu" şartına uygunluğu
nu denetlerken, teklifin yeterli sayıda milletvekili tarafından imzalanıp
imzalanmadığını inceleyecek, ancak içerik denetimi yapamayacaktır.
Bu bakımdan, Anayasa değişikliklerinin Anayasanın değiştirilemez
nitelikteki hükümlerine uygunluğunu denetleme hususunda Anayasa
Mahkemesinin yetkili olmadığı anlaşılmaktadır. (Anayasa Mahkemesi
nin 1961 Anayasası ve 1982 Anayasası döneminde. Anayasa değişiklikleri
üzerinde şekil adı altında esas denetimi gerçekleştirdiği karar örnekleri için
Karar 10 ve Karar 11'e bakınız).
27 AYM, E. 2008/16, K. 2008/116, K.T. 5.6.2008.

25 AYM, E. 2010/49, K. 2010/87, K.T. 7.7.2010.
29 AYM, E. 2008/16, K. 2008/116, K.T. 5.6.2008.
Soru-10: TBMM'de en fazla üyeye sahip siyasi parti grubunun, Anaya

sa değişikliğine ilişkin oylamalarda gizli oy kuralına uyulma
dığı iddiasıyla Anayasa Mahkemesine iptal davası açtığını
varsayalım. Anayasa Mahkemesi bu konuda hangi yönde ka
rar vermelidir? Anayasa Mahkemesinin içtihatlarını da göz
önünde bulundurarak cevaplandırınız.
Öncelikle Anayasa değişikliklerine ilişkin iptal davası açma yetki

si yalnızca Cumhurbaşkanına ve TBMM üye tamsayısının beşte biri
tutarındaki üyelere (en az 120 milletvekili) aittir. TBMM'de en fazla
üyeye sahip siyasi parti grubunun Anayasa değişiklikleri ile ilgili iptal
davası açma yetkisi bulunmamaktadır. Dolayısıyla, Anayasa Mahke
mesinin, başvuranın yetkisizliği gerekçesi ile açılan iptal davasını ilk
inceleme aşamasında reddetmesi gereklidir.
Bu eksiklik göz ardı edilse bile, Anayasa değişikliği oylamalarında
gizli oy kuralına uyulup uyulmadığı meselesi Anayasa Mahkemesi
tarafından incelenemez. 1982 xAnayasasinda Anayasa değişikliklerinin
yargısal denetimi şekil bakımından denetim ile sınırlandırıldığı gibi,
şekil denetiminin de teklif ve oylama çoğunluğu ile ivedilikle görü
şülmeme şartlarına uyulup uyulmadığı hususlarından ibaret olduğu
hükme bağlanmıştır (Anayasa m. 148). Anayasa değişikliklerinin gizli
oy usulü ile oylanması her ne kadar bir şekil kuralı olsa da, Anayasada
tüketici olarak sayılan şekil kuralları arasında yer almadığından Ana
yasa Mahkemesi tarafmdan denetlenmesi söz konusu değildir. Fakat
Anayasa Mahkemesi 2010 yılında verdiği bir kararında?c, Anayasaya
uygun geçerli bir kabul çoğunluğunun ancak Anayasaya uygun bir
oylamayla oluşabileceğini belirtmiş ve oylama sonucunu etkileyen
açık bir Anayasaya aykırılığın gerçekleşmiş olması durumunda oyla
manın geçersizliğine karar verebileceğine hükmetmiştir. (Anayasa deği
şikliklerinin şekil bakımından denetiminin kapsamına ilişkin Anayasa Mah
kemesi karan için Karar 12'ye bakınız).
30 AYM, E. 2010/49, K. 2010/87, K.T. 7.7.2010.

OLAY 16
Konu : Cumhurbaşkanının Seçimi, Cumhurbaşkanı Yardımcı

ları, Meclis Soruşturması, Seçimlerin Yenilenmesi,
Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri
İlgili Mvz. : Anayasa m. 76, m. 83, m. 86, m. 104, m. 106, m. 116; Mil
letvekili Seçimi Kanunu m. 8; Cumhurbaşkanı Seçimi Ka
nunu m. 3
21.07.2019 tarihinde yapılan seçimleri kazanarak ikinci

kez Cumhurbaşkanı seçilen (A), aralarında askerlik hizme
tini tecil ettirmiş yirmi üç yaşındaki (B)'nin de yer aldığı
beş kişiyi Cumhurbaşkanı yardımcılığına atamıştır.
13.02.2021 tarihinde 312 milletvekili, Cumhurbaşkanı
yardımcısı (B) hakkında, görevi kötüye kullanma suçunu
(TCK m. 257) işlediği ve Cumhurbaşkanı yardımcılığı gö
revini yerine getirmek için gereken liyakate sahip olma
dığı gerekçesiyle Meclis Başkanlığına bir önerge vererek
soruşturma açılmasını talep etmiştir. 07.03.2021 tarihin
de TBMM'de yapılan oylamada 362 milletvekilinin oyuyla
bir soruşturma komisyonu oluşturulmuş; komisyonun
raporunu TBMM Başkanına sunmasının ardından
17.04.2021 tarihinde yapılan oylamada, 421 milletvekili
(B)'nin Yüce Divan'a sevk edilmesi yönünde oy kullan
mıştır. Yüce Dîvan'da yapılan yargılama sonucunda (B),
altı ay hapis cezasına çarptırılmıştır.
(B)'nin Yüce Divan'a sevk edilmesi üzerine, Cumhurbaş
kanı (A), milletvekillerinin özlük haklarını kısıtlayan bir
Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarmıştır. TBMM ise 563
milletvekilinin hazır bulunduğu oturumda, 352 milletve
kilinin oyuyla seçimlerin yenilenmesine ve yeni seçimle
rin 09.09.2021 tarihinde yapılmasına karar vermiştir.
Cevaplı Pratik Çalışmalar
Soru-1: (B)'nin Cumhurbaşkanı yardımcısı olarak atanması hukuka

uygun mudur? Cumhurbaşkanının kendisine beş yardımcı
ataması mümkün müdür?
Anayasanın 106'ncı maddesine göre, Cumhurbaşkanı yardımcıları

ve bakanlar, milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olanlar arasından
Cumhurbaşkanı tarafından atanır. 2017 Anayasa değişiklikleri ile mil
letvekili seçilme yeterliliğine ilişkin iki önemli değişiklik yapılmıştır.
İlk olarak, milletvekili seçilme yaşı 25'ten 18'e düşürülmüştür, ikinci
olarak, "yükümlü olduğu askerlik hizmetini yapmamış olanlar" ibaresi,
‘'askerlikle ilişiği olanlar" şeklinde değiştirilmiştir. Eski sistemde askerlik
hizmetinin tecili milletvekili seçilmeye engel teşkil etmekteyken, bu
değişiklik neticesinde askerliğini tecil ettirenler de milletvekili seçilebi
lecektir. Dolayısıyla (B)'nin Cumhurbaşkanı yardımcısı olarak atanma
sında herhangi bir hukuka aykırılık yoktur.
Anayasanın 106'ncı maddesine göre, "Cumhurbaşkanı, seçildikten
sonra bir veya daha fazla Cumhurbaşkanı yardımcısı atayabilir". Anayasada
Cumhurbaşkanı yardımcılarının atanmasında azami bir sayı belirlen
memiştir. Kaç tane Cumhurbaşkanı yardımcısı atanacağı hususunda
takdir tamamen Cumhurbaşkanına aittir.
Soru-2: (B) hakkında söz konusu gerekçelerle soruşturma açılması

hukuka uygun mudur?
Anayasanın 106'ncı maddesine göre; "Cumhurbaşkanı yardımcı

ları ve bakanlar hakkında görevleri ile ilgili suç işledikleri iddiasıyla
Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının salt çoğunluğunun
vereceği önergeyle soruşturma açılması istenebilir". Meclis soruştur
ması kuruntuna, bakanlar ve Cumhurbaşkanı yardımcılarının yalnızca
göreviyle ilgili bir suç işlediği iddiası ile başvurulabilir. Siyasi ve kişi
sel gerekçelerle meclis soruşturmasına başvurulamaz. Olayımızda gö
revi kötüye kullanma suçu (TCK m. 257), göreviyle ilgili işlenen suç
kapsamında olduğundan (B) hakkında bu gerekçeyle meclis soruştur
ması açılmasında bir hukuka aykırılık yoktur. Ancak görevi yerine
getirmek için gerekli liyakate sahip olmamak, bir suç teşkil etmediği
için bu gerekçe ile (B) hakkında Meclis soruşturması açılamaz. Yeni
hükümet sistemimizde Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar, yal

nızca Cumhurbaşkanına karşı sorumludur. Cumhurbaşkanı yardımcı
ları ve bakanların siyasi sebeplerle parlamento tarafından görevden
alabilmesine imkân tanıyan gensoru mekanizmasına yeni hükümet
sistemimizde yer verilmemiştir.
Soru-3: (B)'nin Yüce Divana şevki için yeterli çoğunluk sağlanmış mı
dır? Her bir aşama için ayrı ayrı değerlendiriniz.
Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanların Yüce Divana sevk edi

lebilmesi için Anayasada öngörülen aşamalar şu şekildedir:
a) Soruşturma önergesi verilmesi: Cumhurbaşkanı yardımcıları
ve bakanlar hakkında görevleriyle ilgili suç işledikleri iddiasıyla, Tür
kiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının salt çoğunluğunun (en az
301 milletvekili) vereceği önergeyle soruşturma açılması istenebilir
(Anayasa m. 106/5). Olayda 312 milletvekili tarafından verilen soruş
turma önergesi geçerlidir.
b) Soruşturma açılması kararı ve soruşturma komisyonu kurul
ması: TBMM, soruşturma önergesini en geç bir ay içinde görüşür ve
üye tamsayısının beşte üçünün (en az 360 milletvekili) gizli oyuyla
soruşturma açılmasına karar verebilir (Anayasa m. 106/5). Soruşturma
açılmasına karar verilmesi halinde, meclisteki siyasi partilerin, güçleri
oranmda komisyona verebilecekleri üye sayısının üç katı olarak göste
recekleri adaylar arasından, her siyasi parti için ayrı ayrı ad çekme
suretiyle kurulacak onbeş kişilik bir komisyon tarafından soruşturma
yapılır. Komisyon, soruşturma sonucunu belirten raporunu iki ay
içinde Meclis Başkanlığına sunar. Soruşturmanın bu sürede bitirile
memesi halinde, komisyona bir aylık yeni ve kesin bir süre verilir
(Anayasa m. 106/6) Olayda 362 milletvekili önerge lehinde oy kullan
dığından meclis soruşturması açılmasına ve soruşturma komisyonu
kurulmasına karar verilmiştir.
c) Yüce Divana sevk kararı: Soruşturma komisyonu raporu
TBMM Başkanlığına verildiği tarihten itibaren on gün içinde dağıtılır
ve dağıtımından itibaren on gün içinde Genel Kurulda görüşülür.
TBMM, üye tamsayısının üçte ikisinin (en az 400 milletvekili) gizli
oyuyla Yüce Divana sevk kararı alabilir ( Anayasa m. 106/7) Olayda üç
ikilik çoğunluk sağlandığından Cumhurbaşkanı yardımcısı (B), Yüce

Divan'a sevk edilmiştir.
Soru-4: Yüce Divan yargılamayı hangi sürede tamamlamak zorun

dadır?
Anayasa'nın 106'ncı maddesinin 7'nci fıkrasına göre; “Yüce Divan

yargılaması üç ay içerisinde tamamlanır, bu sürede tamamlanamazsa bir de
faya mahsus olmak üzere üç aylık ek süre verilir, yargılama bu sürede kesin
olarak tamamlanır". Ancak bu hükümde tartışmaya açık olan bazı hu
suslar bulunmaktadır:
İlk olarak; Anayasa Mahkemesinin yargılamayı üç aylık süre içeri
sinde tamamlayanı aması durumunda, üç aylık ek sürenin hangi merci
tarafından verileceği Anayasada belirtilmemiştir. TBMM İçtüzüğü ve
6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri
Hakkında Kanunda da bu yönde bir düzenleme yer almamaktadır. Uç
aylık ek sürenin TBMM tarafından verileceği kabul edilirse, siyasi bir
organın görülmekte olan bir davaya müdahale ettiği şeklinde eleştiri
lerle karşılaşılması muhtemeldir. Ek sürenin, Anayasa Mahkemesinin
alacağı bir karar ile verilmesi de hükmün lafzî yorumu ile bağdaşma
maktadır. Maddede “ek süre verilir" şeklinde edilgen bir ifadenin tercih
edilmesi, süreyi verecek merciin, yargılamayı yapan merciden farklı
olduğuna işaret etmektedir.
Düzenlemedeki ikinci sorunlu nokta, ek süreyi verecek merciin,
bu hususta takdir yetkisine sahip olup olmadığıdır. Maddede “verilebi
lir" şeklinde takdir yetkisini ifade eden bir ibare yerine, emredici nite
likteki "verilir" ibaresinin tercih edilmesi, ek süreyi verecek merciin
bağlı yetkisi olduğunu ortaya koymaktadır. Ancak bu durumda, ne
den Yüce Divan yargılamasının altı ay içerisinde tamamlanacağına
yönelik doğrudan bir düzenleme yapılmadığı sorusu akla gelmektedir.
Üçüncü sorun, Yüce Divanın üç aylık ek süre içerisinde de yargı-
lamayı tamamlaya maması durumunda, yargılamanın akıbetinin ne
olacağıdır. Ne Anayasada ne TBMM içtüzüğünde ne de 6216 sayılı
Kanunda bu sorunun cevabı yer almaktadır.
Kanaatimizce bu sorunlar açısından en makul olan çözüm, üç ay
lık ek sürenin herhangi bir merciin kararına gerek olmadan kendili
i 6 Cevaplı Pratik Çalışmalar
ğinden yenilendiğini ve maddede öngörülen sürelerin “ düzenleyici

süreler" olduğunu kabul etmektir. 2017 Anayasa değişikliklerine uyum
sağlamak üzere TBMM içtüzüğünde ve 6216 sayılı Kanunda gerekli
değişiklikler yapılmasına rağmen, üç aylık ek süreyi verecek merciin
tayin edilmemesi ve Yüce Divan yargılamasının öngörülen süreler
içerisinde tamamlanmamasının yaptırımına mevzuatta yer verilmemiş
olması da bu görüşü doğrulamaktadır. Kaldı ki, altı ay gibi, kapsamlı
bir ceza davası için kısa sayılabilecek bir zaman dilimi içerisinde yargı
lamanın tamamlanamaması nedeniyle suç teşkil eden fiillerin cezasız
kalması, ceza hukukumuzun temel prensipleri ile de bağdaşmaz51.
Soru-5: (B)'nin görevi sona ermiş midir? (B) hakkında hükmedilen ha
pis cezası ne zaman infaz edilebilir?
Yüce Divana sevk edilen bakanların ve Cumhurbaşkanı yardımcı

larının görevleri kendiliğinden sona ermez. Anayasanın 106'ncı mad
desine göre; bakanlar ve Cumhurbaşkanı yardımcılarının görevleri,
ancak Yüce Divanda seçilmeye engel teşkil bir suçtan mahkûm olma
ları durumunda sona erer.
Bakanlar ve Cumhurbaşkanı yardımcılarının seçilme yeterliliği
hususunda milletvekili seçilme yeterliliğine gönderme yapıldığından,
seçilmeye engel teşkil eden suçların tespiti için Anayasanın 76'mcı
maddesine bakılmalıdır. Anayasanın 76'ncı maddesinde milletvekili
seçilmeye engel teşkil eden iki tür mahkûmiyet durumu öngörülmüş
tür: a) Taksirli suçlar hariç toplam bir yıl veya daha fazla hapis île ağır
hapis cezasına hüküm giymiş olanlar milletvekili seçilemezler, b)
Zimmet, ihtilas, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik,31
31 Yüce Divanın yargılamayı Anayasada öngörülen sürede tamamlamasına yönelik

kuralın bir benzerine, yasama dokunulmazlığının kaldırılması ve milletvekilliğinin
düşürülmesi kararlarının iptali istemiyle yapılan başvurular açısından da yer ve
rilmiş ve Anayasa Mahkemesinin, iptal istemini on beş gün içerisinde kesin karara
bağlaması öngörülmüştür. Anayasa Mahkemesi, devamsızlık nedeniyle milletve
killiğinin düşürülmesine ilişkin TBMM kararının iptali istemiyle yapılan bir başvu
ruda, on beş günlük sürenin, bu tür başvuruların en kısa zamanda ve süratle kara
ra bağlanmasını sağlamak amacıyla öngörüldüğünü; anılan süre içinde karar veri
lememiş olmasının Anayasa Mahkemesinin başvuruyu inceleme yetkisini ortadan
kaldırmayacağını belirtmiştir (AYM, E. 2017/151, K. 2017/138, K.T. 7.9.2017).
inancı kötüye kullanma, dolanlı iflas gibi yüz kızartıcı suçlarla, kaçak
çılık, Resmi ihale ve alım satımlara fesat karıştırma, Devlet sırlarını
açığa vurma, terör eylemlerine katılma ve bu gibi eylemleri tahrik ve
teşvik suçlarından biriyle hüküm giymiş olanlar, hükmedilen hapis
cezasının süresine bağlı olmaksızın, atfa uğramış olsalar bile milletve
kili seçilemezler. Olayımızda, (B) hakkında hükmedilen hapis cezası
nın süresi bir yıldan az olduğu gibi, hüküm giyilen suç da Anayasada
zikredilen suçlar arasında yer almamaktadır. Bu bakımdan, seçilmeye
engel teşkil eden bir suçtan mahkûm olmayan (B)'nin görevi sona er
memiştir.
Ancak (B) hakkında hükmedilen hapis cezasının infazının ne za
man. başlayacağı hususunda Anayasadaki düzenleme yeterince açık
değildir. Anayasanın 106'ıncı maddesine göre, yardım
cıları, ve bakanlar, göreviyle ilgili olmayan suçlarda yasama dokunulmazlığına
ilişkin hükümlerden yararlanır". Bu hükmün mefhum-ı muhalifinden,
Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanların göreviyle ilgili olan suç
lardan dolayı yasama dokunulmazlığından yararlanamayacağı gibi bir
sonuç çıkmaktadır. Olayda (B)'nin işlediği suçun görevi ile ilgili bir
suç olduğu hususunda herhangi bir tereddüt yoktur. Dolayısıyla Yüce
Divanın kararından sonra, yasama dokunulmazlığından yararlanama
yan (B)'nin hapis cezasının infaz edilebilmesi gerekecektir. Sonuçta
(B), hem Cumhurbaşkanlığı yardımcılığı görevine devam edebilecek;
hem de hakkında hükmedilen hapis cezası infaz edilebilecektir. Eğer
(B), yasama dokunulmazlığına sahip olsaydı, 83'üncü madde uyarınca
ceza hükmünün yerine getirilmesinin Cumhurbaşkanı yardımcılığı
görevinin sona ermesine bırakılması gerekecekti.
Soru-6: Olaydaki Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin Anayasaya uy

gunluğunu tartışınız.
Anayasanın 104'üncü maddesinin 17'nci fıkrasına göre, Anayasa

da münhasıran kanunla düzenlenmesi öngörülen konularda Cumhur
başkanlığı kararnamesi çıkarılamaz. Anayasanın 86'ncı maddesinde,
TBMM üyelerinin ödenek, yolluk ve emeklilik işlemlerinin kanunla
düzenleneceği belirtildiği için milletvekillerinin özlük haklarında de
ğişiklik öngören söz konusu Cumhurbaşkanlığı kararnamesi Anaya
saya aykırıdır. Ayrıca kanunda açıkça düzenlenen konularda Cum

hurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılması yasaklanmıştır (Anayasa m.
104/17). Milletvekillerinin özlük hakları 3671 sayılı Türkiye Büyük Mil
let Meclisi Üyelerinin Ödenek, Yolluk ve Emekliliklerine Dair Kanun
da açıkça düzenlediğinden, olaydaki Cumhurbaşkanlığı kararnamesi
bu nedenle de Anayasaya aykırıdır.
Soru-7: TBMM'nin seçimleri yenileme kararını toplantı ve karar yeter

sayısı açısından değerlendiriniz?
Anayasanın 116'ncı maddesine göre; TBMM, seçimleri yenileme

kararını üye tamsayısının en az beşte üç çoğunluğu (en az 360 millet
vekili) ile alabilir. Olayımızda seçimlerin yenilenmesi yönünde oy kul
lanan milletvekili sayısı 352 olduğundan karar yeter sayısı sağlanma
mıştır.
Soru-8: TBMM'nin seçimin yapılacağı tarihi belirlemesi hukuka uygun

mudur? Seçimleri yenileme kararını Cumhurbaşkanı verseydi
cevabınız değişir miydi? Neden?
TBMM seçimleri yenileme kararı aldığında yeni seçimlerin hangi

tarihte yapılacağı konusunda, Milletvekili Seçimi Kanunu ile Cumhur
başkanı Seçimi Kanunundaki düzenlemeler birbiri ile çelişkilidir. Mil
letvekili Seçimi Kanununun 8'incî maddesine göre, TBMM seçimlerin
yenilenmesine karar verdiğinde, seçimin yapılacağı tarihi de belirler.
Yenileme kararının Cumhurbaşkanınca verilmesi halinde ise bu kara
rın verildiği günden sonra gelen doksanıncı günü takip eden ilk Pazar
günü oy verilir. Cumhurbaşkanı Seçimi Kanununun 2018 yılında de
ğiştirilen 3'üncü maddesine göre ise seçimlerin yenilenmesine karar
verilmesi hâlinde seçim, bu kararın verildiği günden sonra gelen alt
mışıncı günü takip eden ilk Pazar günü yapılır.
Cumhurbaşkanı Seçimi Kanunu'ndaki hüküm sonraki tarihli ol
duğu için artık TBMM'nin, seçimlerin yenilenmesine karar verirken
seçimlerin yapılacağı tarihi belirleyemeyeceğini, seçimlerin, yenileme
kararının verildiği günden sonra gelen altmışıncı günü takip eden ilk
Pazar günü yapılacağını kabul etmek gerekir. Dolayısıyla TBMM'nin
yeni seçimlerin 09.09.2025 tarihinde yapılacağına ilişkin kararı, Cum

hurbaşkanı Seçimi Kanununa aykırıdır.
Seçimleri yenileme kararını Cumhurbaşkanı vermiş olsaydı da
aynı sonuca ulaşılması gerekirdi. Zira Cumhurbaşkanı Seçimi Kanu
nunun 3'üncü maddesindeki düzenleme, seçimlerin hem TBMM hem
de Cumhurbaşkanı tarafmdan yenilenmesi durumlarını kapsamına
almaktadır. Bu bakımdan, seçimlerin Cumhurbaşkanı tarafından yeni
lenmesi durumunda da yeni seçimlerin yapılacağı tarihi Cumhurbaş
kanı veya TBMM belirleyemeyecek; yeni seçimler zorunlu olarak, ye
nileme kararının verildiği günden sonra gelen altmışıncı günü takip
eden ilk Pazar günü yapılacaktır.
Soru-9: Yeni yapılacak seçimlerde (A), tekrar Cumhurbaşkanlığına

adaylığını koyabilir mi? Seçimleri yenileme kararını Cumhur
başkanı verseydi cevabınız değişir miydi? Neden?
Anayasa'nın 116'ncı maddesine göre; '‘Cumhurbaşkanının ikinci dö

neminde Meclis tarafından seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi halinde
Cumhurbaşkanı bir defa daha aday olabilir". Olayımızda, Cumhurbaşkanı
ikinci döneminde olmasına rağmen, seçimleri yenileme kararı TBMM
tarafından alındığı için (A)'nın tekrar aday olması mümkündür. Fakat
seçimleri yenileme kararı Cumhurbaşkanı tarafından alınmış olsaydı,
ikinci dönemindeki (A)'nın tekrar aday olması mümkün olmazdı.
OLAY 17
Konu : Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri
İlgili Mvz. : Anayasa m. 34, m. 104, m. 124, m. 150, m. 151; Danıştay

Kanunu m. 24
11.10.2020 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanan Cum

hurbaşkanlığı kararnamesi ile vali ve kaymakamlara, her
hangi bir gerekçe göstermek zorunda olmaksızın il ve il
çe merkezlerinde düzenlenecek toplantı ve gösteri yürü
yüşlerini bir yıla kadar erteleme yetkisi verilmiştir. Malat
ya Valisi, söz konusu kararnamenin verdiği yetkiye daya
narak, il genelinde düzenlenmesi planlanan Kayısı Festi
valini güvenlik gerekçesi ile altı ay sonrasına ertelemiştir.
Festivalin Düzenleme Kurulu üyeleri, valinin kararına kar
şı Malatya Vinci İdare Mahkemesinde dava açmıştır. Ma
latya 1'inci İdare Mahkemesi, Cumhurbaşkanlığı karar
namesinin 2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Ka-
nunu'na aykırı hükümler ihtiva ettiğini tespit etmiştir.
05.12.2020 tarihinde hem 115 milletvekili hem de
TBMM'de en fazla üyeye sahip siyasi parti grubu, Cum
hurbaşkanlığı kararnamesinin iptali için Anayasa Mah
kemesinde ayrı ayrı dava açmışlardır.
Soru-1: Cumhurbaşkanlığı kararnamesi hangi tarihte yürürlüğe girer?
Anayasanın 104'üncü maddesine göre Cumhurbaşkanlığı karar

nameleri, yayımdan sonraki bir tarih belirlenmemişse, Resmi Gazetede
yayımlandıkları gün yürürlüğe girer. Olayda Cumhurbaşkanlığı ka
rarnamesinin yürürlüğe gireceği ayrı bir tarih belirtilmediğine göre, bu
kararname, Resmi Gazetede yayımlandığı tarih olan 11.10.2020 tari
hinde yürürlüğe girmiştir.
Soru-2: Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin 2911 sayılı Toplantı ve

Gösteri Yürüyüşleri Kanunu'na aykırı hükümler ihtiva ettiğini
tespit eden Malatya l'inci İdare Mahkemesi ne yönde karar
vermelidir?
Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin "kanunlara aykırılığı" iptal se

bebi teşkil etmez. Cumhurbaşkanlığı kararnameleri aleyhine Anayasa
Mahkemesine ancak "anayasaya aykırılık" iddiasıyla başvuru yapılabi
lir. Kanunlarla Cumhurbaşkanlığı kararnameleri arasındaki çatışma,
iptal yoluyla değil ihmal yoluyla giderilir. Anayasanın 148, 150 ve
152'inci maddelerinde daima kararnamelerin Anayasaya aykırılığın
dan söz edilmektedir. Cumhurbaşkanlığı kararnameleri ile kanunlarda
farklı hükümler bulunması halinde kanun hükümlerinin uygulanaca
ğını öngören ve TBMM'nin aynı konuda kanun çıkarması durumunda
kararnamenin hükümsüz hale geleceğini belirten Anayasa hükümleri
de bu sonucu doğrulamaktadır (Anayasa m. 104). Bu nedenle, mah
kemeler, bakmakta oldukları davada Cumhurbaşkanlığı kararnamesi
nin kanuna aykırı olduğu kanaatine varırsa, somut norm denetimi
yoluna başvuramayacak; Cumhurbaşkanlığı kararnamesindeki hükmü
ihmal edip doğrudan kanun hükümlerini uygulayarak uyuşmazlığı
çözüme kavuşturacaktır32.
Olayımızda da Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin 2911 sayılı
Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanununa aykırı hükümler ihtiva
ettiğini tespit eden Malatya 1. İdare Mahkemesi, itiraz yolu ile Anaya
sa Mahkemesi'ne başvurmadan Cumhurbaşkanlığı kararnamesini ih
mal edip 2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanununun ilgili
hükümlerini uygulayarak olayı çözüme kavuşturmalıdır.
Soru-3: Anayasa Mahkemesi, açılan iptal davalarında nasıl karar ver

melidir?
Cumhurbaşkanlığı kararnameleri aleyhine şekil ve esas bakımın

dan iptal davası açma yetkisi, Cumhurbaşkanına, TBMM üye tamsayı
32 Açıl, Murat, “2037 Anayasa Değişiklikleri Çerçevesinde Cumhurbaşkanlığı Kararnamele

ri", İstanbul Hukuk Mecmuası, C. 76, S. 2, Y. 2018, s. 751.
sının en az beşte biri tutarındaki üyelere ve mecliste en fazla üyeye sa

hip iki parti grubundan her birine aittir (Anayasa m. 150). Dava açma
süresi, hem esas hem de şekil bakımından açılan davalar için Cumhur
başkanlığı kararnamesinin Resmi Gazete'de yayımlandığı günden iti
baren 60 gündür (Anayasa m. 151). Olayda söz konusu Cumhurbaş
kanlığı kararnamesine karşı iptal davası 60 günlük süre içerisinde açıl
mıştır. xAncak 115 milletvekilinin Cumhurbaşkanlığı kararnamesine
karşı iptal davası açması mümkün değildir. Anayasa Mahkemesine iptal
davası açabilmek için gerekli olan milletvekili sayısı 120'dir. Dolayısıyla
115 milletvekilinin açtığı dava hakkında Anayasa Mahkemesi, başvura
nın yetkisizliği gerekçesiyle ilk incelemeden ret kararı vermelidir.
TBMM'de en fazla üyeye sahip siyasi parti grubunun açtığı iptal
davasında ise süre ve başvuranın yetkisi açısından herhangi bir sorun
olmadığından, Anayasa Mahkemesi işin esasını incelemeye geçmeli
dir. Anayasa Mahkemesinin iki sebepten dolayı söz konusu Cumhur
başkanlığı kararnamesini iptal etmesi gereklidir: İlk olarak, kanunda
açıkça düzenlenen konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarı
lamaz (Anayasa m. 104/17). Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme
hakkının ertelenmesi ve yasaklanması şartları 2911 sayılı Toplantı ve
Gösteri Yürüyüşleri Kanununda açıkça düzenlendiğine göre, bu alan
da Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile yeni bir düzenleme yapılmama
lıdır. İkinci olarak, Anayasanın ikinci kısmının birinci ve ikinci bölüm
lerinde yer alan temel haklar, kişi hakları ve ödevleriyle dördüncü
bölümde yer alan siyasi haklar ve ödevler Cumhurbaşkanlığı karar
namesiyle düzenlenemez (Anayasa m. 104/17). Toplantı ve gösteri yü
rüyüşü düzenleme hakkı, Anayasanın 34'üncü maddesinde kişi hak ve
ödevleri bölümü altında düzenlendiğinden, söz konusu Cumhurbaş
kanlığı kararnamesi bu sebeple de Anayasaya aykırıdır.
Soru-4: Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin normlar hiyerarşisindeki

yeri nedir? Cumhurbaşkanlığı kararnameleri ile Cumhurbaş
kanlığı yönetmelikleri arasında ne gibi farklar bulunmakta
dır? Tartışınız.
Cumhurbaşkanlığı kararnameleri, normlar hiyerarşisinde kanun

ların altında yer almaktadır. Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile ka
nunlarda farklı hükümler bulunması halinde kanun hükümlerinin

uygulanmasını ve TBMM'nin aynı konuda kanun çıkarması duru
munda Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin hükümsüz hale gelmesini
öngören Anayasa hükümleri (Anayasa m. 104/17), Cumhurbaşkanlığı
kararnamesi ile kanun arasındaki hiyerarşik ilişkiye vurgu yapmakta
dır. Bu bakımdan, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile kanun hükümle
ri değiştirilemez veya yürürlükten kaldırılamaz. Bu, kanunda açıkça
düzenlenen konularda kararname çıkarılamayacağına ilişkin kuralın
da doğal bir sonucudur33.
Yönetmelik ise kanunların ve Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin
uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak şartıyla
çıkarılabilen bir düzenleyici İşlemdir (Anayasa m. 124). Bu hüküm
göstermektedir ki, yönetmelik, geçerliliğini kanunlardan ve Cumhur
başkanlığı kararnamelerinden almaktadır ve normlar hiyerarşisinde
bu işlemlerden daha alt düzeyde yer almaktadır34.
Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile Cumhurbaşkanlığı yönetmeliği
arasındaki en temel farklılık, Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin asli
nitelikli bir düzenleyici işlem türü olmasıdır. Cumhurbaşkanı, daha
önce kanuna konu olmamış bir alanı, kararname ile ilk elden düzenle-
yebilecektir. Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin kanuna dayanması
gerekmez; kanuna aykırı olmaması ye terlidir35. Cumhurbaşkanlığı yö
netmelikleri ise tali ve türev niteliktedir. Cumhurbaşkanlığı yönetmelik
leri ile ancak daha önce kanım veya Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile
düzenlenen alanları somutlaştırmak amacıyla düzenleme yapılabilir.
Bu iki düzenleyici işlem türü arasındaki bir diğer farklılık ise yar
gısal denetimlerini gerçekleştirecek mercilerin farklı olmasıdır. Cum
hurbaşkanlığı kararnameleri Anayasa Mahkemesinin yargısal deneti
mine tabi iken (Anayasa m. 148) Cumhurbaşkanlığı yönetmeliklerinin
yargısal denetimi Danıştay tarafından gerçekleştirilir (Danıştay Kanu
nu m. 24).
35 Açıl, s. 747.
34 Açıl, s. 748.
35 Açıl, s. 731.
OLAY 18
Konu Seçimlerin Yenilenmesi, Cumhurbaşkanının Görev Sü

resi, TBMM'nin Toplantıya Çağırılması, Parlamento
Kararları
İlgili Mvz. : Anayasa m. 93, m. 116; TBMM İçtüzüğü m. 7; Milletvekili

Seçimi Kanunu m. 8; Cumhurbaşkanı Seçimi Kanunu m. 3
TBMM tatilde iken 123 milletvekili, seçimlerin yenilenme

sine ilişkin verilen önergenin görüşülmesi için TBMM'nin
11.09.2019 günü saat 15.00'da toplanması istemini
TBMM Başkanına iletmişlerdir. TBMM Başkanının çağrısı
üzerine TBMM, 450 milletvekilinin katılımı ile belirtilen
tarihte toplanmış; 365 milletvekilinin kabulü ile seçimle
rin yenilenmesine ve yeni seçimlerin 05.11.2019 günü
yapılmasına karar verilmiştir. Cumhurbaşkanı, İçtüzüğün
95rinci maddesi uyarınca seçimlerin yenilenmesine ilişkin
oylamanın açık oylama ile yapılması gerekirken işaretle
oylama ile karar verilmiş olmasını gerekçe göstererek, se
çimlerin yenilenmesi kararının iptali için Anayasa Mah
kemesine başvurmuştur.
Soru-1: 123 milletvekilinin TBMM Başkanından böyle bir talepte bu

lunması mümkün müdür? TBMM Başkanının bu talebi red
detmesi mümkün müdür? Değerlendiriniz.
Ara verme veya tatilde iken TBMM'yi olağanüstü toplantıya ça

ğırma yetkisi Cumhurbaşkanı ve TBMM Başkanına aittir. TBMM Baş
kanı olağanüstü toplantıya çağırma yetkisini resen veya TBMM üyele
rinin beşte birinin (en az 120 milletvekili) talebi üzerine kullanır (Ana
yasa m. 93). Dolayısıyla olayımızda 123 milletvekilinin TBMM Başka-
nından böyle bir talepte bulunması mümkündür.
içtüzüğün 7'nci maddesinin 2'nci fıkrasına göre; TBMM Başkanı,
yeterli sayıda milletvekilinin çağrı isteminin gereğini en geç yedi gün
İçinde yerine getirir. Bu düzenlemeden de anlaşılacağı üzere, TBMM

Başkanı, yeterli sayıda milletvekilinin çağrı istemini yerine getirmek
ve TBMM'yi olağanüstü toplantıya çağırmak zorundadır.
Soru-2: Seçimlerin yenilenmesi kararı için yeterli çoğunluk sağlanmış

mıdır?
Anayasanın 116'ncı maddesine göre; TBMM, seçimleri yenileme

kararını üye tamsayısının en az beşte üç çoğunluğu (en az 360 millet
vekili) ile alabilir. Olayımızda seçimlerin yenilenmesi yönünde oy
kullanan milletvekili sayısı 365 olduğundan karar yeter sayısı sağ
lanmıştır.
3
Soru-3: TBMM'nin seçimlerin yenilenmesi kararı ile birlikte yeni seçim

lerin yapılacağı tarihi de belirlemesi hukuka uygun mudur?
TBMM seçimleri yenileme kararı aldığında yeni seçimlerin hangi

tarihte yapılacağı konusunda, Milletvekili Seçimi Kanunu ile Cumhur
başkanı Seçimi Kanunundaki düzenlemeler birbiri ile çelişkilidir. Mil
letvekili Seçimi Kanununun 8'inci maddesine göre, TBMM seçimlerin
yenilenmesine karar verdiğinde, seçimin yapılacağı tarihi de belirler.
Yenileme kararının Cumhurbaşkanınca verilmesi halinde ise bu kara
rın verildiği günden sonra gelen doksanıncı günü takip eden ilk Pazar
günü oy verilir. Cumhurbaşkanı Seçimi Kanununun 2018 yılında de
ğiştirilen 3'üncü maddesine göre ise seçimlerin yenilenmesine karar
verilmesi hâlinde seçim, bu kararın verildiği günden sonra gelen alt
mışıncı günü takip eden ilk Pazar günü yapılır.
Cumhurbaşkanı Seçimi Kanunundaki hüküm sonraki tarihli ol
duğu için artık TBMM'nin, seçimlerin yenilenmesine karar verirken
seçimlerin yapılacağı tarihi belirleyemeyeceğini, seçimlerin, yenileme
kararının verildiği günden sonra gelen altmışıncı günü takip eden ilk
Pazar günü yapılacağını kabul etmek gerekir. Dolayısıyla TBMM'nin
yeni seçimlerin 05.11.2019 tarihinde yapılacağına ilişkin kararı, Cum
hurbaşkanı Seçimi Kanununa aykırıdır.
Soru-4: Cumhurbaşkanının yaptığı başvuru ile ilgili Anayasa Mahke

mesi ne yönde karar vermelidir? Tartışınız.
TBMM'nin. seçimleri yenileme kararı hukuki niteliği itibariyle bir

parlamento kararıdır. Türk hukukunda kural olarak parlamento karar
ları yargı denetimi dışındadır. Ancak Anayasada bu kuralın üç istisna
sına yer verilmiştir. TBMM içtüzüğü, yasama dokunulmazlığının kal
dırılması ve milletvekilliğinin düşürülmesi kararları nitelik itibariyle
birer parlamento kararı olmalarına rağmen, bu kararların Anayasa
Mahkemesi tarafından denetlenmesi mümkündür. Seçimlerin yeni
lenmesi kararı bu üç istisna arasında yer almadığı için bu kararın Ana
yasa Malık emesi tarafından denetlenmesi mümkün değildir. Bu ba
kımdan, Anayasa Mahkemesi, Cumhurbaşkanı'nın yaptığı başvuru
hakkında yetkisizlik nedeniyle ret kararı vermelidir. (Anayasa Mahke
mesinin aksi yönde bir kararı ve eylemli İçtüzük değişikliklerine ilişkin içtiha
dı için Karar 13 ve Karar 14'e bakınız).
Soru-5: Seçimleri yenileme kararının TBMM ve Cumhurbaşkanının

görev süresi üzerindeki etkileri nelerdir? İkinci döneminde
olan Cumhurbaşkanı yeni seçimlerde aday olabilir mi?
TBMM veya Cumhurbaşkanı tarafından seçimlerin yenilenmesine

karar verildiğinde, hem TBMM hem de Cumhurbaşkanlığı seçimleri
yenilenir ve bu iki seçim birlikte yapılır. Ancak seçimleri yenileme
kararı alındığında, TBMM'nin ve Cumhurbaşkanının görevi derhal
sona ermez; yeni TBMM ve Cumhurbaşkanının göreve başladığı tarihe
kadar devam eder (Anayasa m. 116/4).
Cumhurbaşkanının ikinci döneminde TBMM tarafından seçimle
rin yenilenmesine karar verilmesi halinde, Cumhurbaşkanı bir defa
daha aday olabilir (Anayasa m. 116/3). Ancak seçimleri yenileme kara
rı TBMM tarafından değil de ikinci döneminde olan Cumhurbaşkanı
tarafından alınırsa, Cumhurbaşkanı yeniden aday olamaz.
OLAY 19
Konu : Cumhurbaşkanının Cezai Sorumluluğu, Somut Norm

Denetimi, Cumhurbaşkanı Yardımcıları
İlgili Mvz. : Anayasa m. 76, m. 105, m. 106, m. 148, m. 152; TBMA/I İçtü
züğü m. 123; Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargıla
ma Usulleri Hakkında Kanun m. 57; Cumhurbaşkanlığı Teş
kilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi m. 18;
Cumhurbaşkanı Seçimi Kanunu m. 3
320 milletvekili, gizli kalması gereken belgeleri açıklama

suçunu (TCK m. 258) işlediği iddiasıyla Cumhurbaşkanı
(A) hakkında soruşturma önergesi vermiştir. 11.11.2019
günü 540 milletvekili ile toplanan TBMM'de bu önerge
görüşülmüş; 25 milletvekilinin talebi üzerine yapılan açık
oylamada 355 milletvekili kabul, 155 milletvekili ret yö
nünde oy kullanırken, 30 milletvekili ise çekimser kalmış
tır. TBMM Başkanının önergenin kabul edildiğini açıkla
masının akabinde mecliste grubu bulunan partilerin
güçleri oranında verdikleri üyelerle Meclis Soruşturma
Komisyonu oluşturulmuştur. Meclis Soruşturma Komis
yonu Cumhurbaşkanının Yüce Divana şevki yönünde bir
rapor düzenlemiş; 15.03.2020 günü 596 milletvekili ile
toplanan TBMM, 410 milletvekilinin oyuyla Cumhurbaş
kanının Yüce Divana şevkine karar vermiştir. Yüce Di
vanda yapılan yargılamada (A), bir yıl üç ay hapis cezası
na çarptırılmıştır.
Yüce Divan yargılamasının ardından Balıkesir Cumhuri

yet Başsavcılığı, Cumhurbaşkanlığı görevini sürdürürken
tatil için gittiği otelde resepsiyon görevlisine hakaret et
mesi ve müessir fiilde bulunması nedeniyle (A) hakkında
soruşturma başlatmıştır.
Soru-1: Cumhurbaşkanının yapılan oylamalarda karar yetersayısının

sağlanmadığı ve açık oylamaya başvurulmasının Anayasaya
aykırı olduğu iddialarıyla Anayasa Mahkemesine başvurdu
ğunu varsayalım* Bu iddiaların doğruluğunu ve Anayasa
Mahkemesinin ne yönde karar vermesi gerektiğini tartışınız.
Cumhurbaşkanının Yüce Divana sevk edilebilmesi için Anayasada

öngörülen aşamalar şu şekildedir:
a) Soruşturma önergesi verilmesi: Cumhurbaşkanı hakkında, bir
suç işlediği iddiasıyla TBMM üye tamsayısının salt çoğunluğunun (en
az 301 milletvekili) vereceği önergeyle soruşturma açılması istenebilir
(Anayasa m. 105/1). Olayda 320 milletvekili tarafından verilen önerge
b) Soruşturma açılması kararı ve soruşturma komisyonu kurul

ması: TBMM, soruşturma önergesini en geç bir ay içinde görüşür ve
üye tamsayısının beşte üçünün (en az 360 milletvekili) gizli oyuyla
soruşturma açılmasına karar verebilir (Anayasa m. 105/1). Soruşturma
açılmasına karar verilmesi halinde, Meclisteki siyasi partilerin, güçleri
oranmda komisyona verebilecekleri üye sayısının üç katı olarak göste
recekleri adaylar arasından her siyasi parti için ayrı ayrı ad çekme su
retiyle kurulacak onbeş kişilik bir komisyon tarafından soruşturma
yapılır. Komisyon, soruşturma sonucunu belirten raporunu iki ay
içinde Meclis Başkanlığına sunar. Soruşturmanın bu sürede bitirile
memesi halinde, komisyona bir aylık yeni ve kesin bir süre verilir
(Anayasa m. 105/2).
Olayda soruşturma açılması için gerekli olan beşte üçlük karar ye
ter sayısına ulaşılamamıştır. Ayrıca Anayasada soruşturma açılması
kararının gizli oyla alınacağı öngörülmesine rağmen açık oy usulüne
başvurulması da xAnayasaya aykırıdır, içtüzüğün 123'üncü maddesin
de, en az yirmi milletvekilinin yazılı istemi ile açık oylama yapılması
öngörülmektedir. Ancak yine aynı maddeye göre; Anayasa, kanun ve
içtüzük gereğince işaret oyuna yahut gizli oya başvurulması zorunlu
olan hallerde açık oylama yapılamayacaktır. Anayasada soruşturma
açılması kararının gizli oyla alınması zorunlu tutulduğuna göre, bu
kararın açık oyla alınması Anayasaya aykırıdır.
Sonuç olarak, Cumhurbaşkanı, gerek yapılan oylamalarda karar

yetersayısının sağlanmadığı iddiasında, gerekse açık oylamaya başvu
rulmasının Anayasaya aykırı olduğu iddiasında haklıdır. Ancak
TBMM'nin Cumhurbaşkanı hakkında soruşturma açılmasına ilişkin
kararı, hukuki niteliği itibariyle bir parlamento kararı olduğu için bu
kararın iptali istemiyle Anayasa Mahkemesine başvurulamaz. Anaya
sa Mahkemesi, Cumhurbaşkanının iptal istemiyle yaptığı başvuruyu
görevsizlik nedeniyle reddetmelidir.
Öte yandan, Cumhurbaşkanının Yüce Divana şevki sürecindeki
Anayasaya ve içtüzüğe aykırılıklar, Yüce Divan yargılaması sırasında
dikkate alınır ve gerekiyorsa iddianame veya iddianame yerine geçen
belgelerin iadesine karar verilebilir. Yüce Divan, 5271 sayılı Kanundaki
iddianamenin iadesi sebeplerinden başka esaslı hukuka aykırı hâllerin bulun
ması hâlinde de iddianamenin veya iddianame yerine geçen belgelerin iadesine
karar verebilir (6216 sayılı Kanun m. 57/3). TBMM'nin Yüce Divana
sevk kararı iddianame yerine geçen belgeler arasında yer aldığından,
bu kararın alınmasına giden süreçte, olaydaki karar yeter sayısının
sağlanamaması örneğinde olduğu gibi esaslı hukuka aykırılıklar varsa,
Anayasa Mahkemesi yargılamayı gerçekleştirmeyecek ve bu belgenin
İadesine karar verecektir. Eğer söz konusu hukuka aykırılıklar gideri
lerek yeni bir sevk kararı alınırsa, bu takdirde Yüce Divan yargılaması
c) Yüce Divana sevk kararı: Meclis soruşturma komisyonu rapo

runun TBMM Başkanlığına verilmesinin ardından bu rapor, on gün
İçinde dağıtılır, dağıtımından itibaren on gün içinde Genel Kurulda
görüşülür. TBMM, üye tamsayısının üçte ikisinin (en az 400 milletveki
li) gizli oyuyla Yüce Divana sevk kararı alabilir (Anayasa m. 105/3).
Olayda üçte ikilik çoğunluk sağlandığından Cumhurbaşkanı Yüce
Divana sevk edilmiştir.
Soru-2: Yüce Divanda yapılan yargılamada (A)'nın TCK m. 258rde ön

görülen cezanın ölçüsüz olduğunu ve bunun hukuk devleti il
kesine aykırı olduğunu ileri sürdüğünü varsayalım. Yüce Di
van yargılamasında Anayasa Mahkemesinin bu iddiayı ince
lemesi mümkün müdür? Tartışınız.
Anayasanın 152'nci maddesine göre, bir davaya bakmakta olan

mahkeme, uygulanacak bir kanun veya Cumhurbaşkanlığı kararna
mesinin hükümlerini Anayasaya aykırı görürse veya taraflardan biri
nin ileri sürdüğü aykırılık iddiasının ciddi olduğu kanısına varırsa,
Anayasa Mahkemesinin bu konuda vereceği karara kadar davayı geri
bırakır. Bu hükmü dikkate alarak, somut norm denetiminin (itiraz yo
lu) işletilebilmesi için gerekli olan şartları şu şekilde sıralamak müm
kündür3637 *: a) Bakılmakta olan bir dava olmalıdır, b) Davaya bakmakta
olan merci, mahkeme olmalıdır, c) İtiraz konusu norm, davada uygu
lanacak olmalıdır, d) Uygulanacak norm, resen Anayasaya aykırı gö
rülmeli veya aykırılık iddiası ciddi bulunmalıdır.
Anayasa Mahkemesi; iptal davası, itiraz başvuruları, bireysel baş
vurular ve yasama dokunulmazlığının kaldırılması ile TBMM üyeliği
nin düşürülmesi kararlarının iptali için yapılan başvurular açısından
kendisini davaya bakmakta olan mahkeme olarak görmemektedir-".
Ancak siyasi parti kapatma davaları-5 ile Yüce Divan39 sıfatıyla baktığı
davalar açısından, kendisinin "davaya, bakmakta olan mahkeme" olduğu
na karar vermiştir. Dolayısıyla Yüce Divan sıfatıyla davaya bakmakta
olan. Anayasa Mahkemesi, (A)'nın iddiasının ciddi olduğuna kanaat
getirirse, somut norm denetimi yolunu işleterek öncelikle TCK m.
258'de öngörülen cezanın hukuk devleti ilkesine (xAnayasa m. 2) aykırı
olup olmadığına karar verecek ve ardından bu karar doğrultusunda
yargılamada hüküm tesis edecektir.
36 Atar, s. 340-344.
37 B-kz. AYM, E. 1962/22, K. 1964/54, K.T. 3.7.1964; AYM, E. 1971/41, K. 1971/67, K.T.
17.8.1971.
35 AYM, E. 1998/2, K. 1998/1, K.T. 9.1.1998; AYM, E. 2010/17, K. 2010/112, K.T.
8.10.2010; AYM, E. 2008/5, K. 2009/81, K.T. 11.6.2009.
39 YDK, E. 1985/1, K. 1986/1, K.T. 14.2.1986.
Soru-3: Cumhurbaşkanı (A)'nın görevi sona ermiş midir?
Yüce Divana sevk edilen Cumhurbaşkanının görevi kendiliğinden

sona ermez. Anayasanın 105'inci maddesinin 5'inci fıkrasına göre;
Cumhurbaşkanının görevi, ancak Yüce Divanda seçilmeye engel teşkil
eden bir suçtan mahkûm olması durumunda sona erer. Cumhurbaş
kanının seçilme yeterliliği hususunda milletvekili seçilme yeterliliğine
gönderme yapıldığından, seçilmeye engel teşkil eden suçların tespiti
için Anayasanın 76'inci maddesine bakılmalıdır. Anayasanın 76'ncı
maddesinde milletvekili seçilmeye engel teşkil eden iki tür mahkûmi
yet durumu öngörülmüştür: a) Taksirli suçlar hariç toplam bir yıl veya
daha fazla hapis ile ağır hapis cezasına hüküm giymiş olanlar millet
vekili seçilemezler, b) Zimmet, ihtilas, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolan
dırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma, dolanlı iflas gibi yüz kı
zartıcı suçlarla, kaçakçılık, Resmî ihale ve alım satımlara fesat karış
tırma, Devlet sırlarını açığa vurma, terör eylemlerine katılma ve bu
gibi eylemleri tahrik ve teşvik suçlarından biriyle hüküm giymiş olan
lar, hükmedilen hapis cezasının süresine bağlı olmaksızın, affa uğra
mış olsalar bile milletvekili seçilemezler. Olayımızda, (A)'mn mahkûm
olduğu hapis cezasının süresi bir yıldan fazla olduğu için Cumhurbaş
kanlığı görevi sona ermiştir.
Soru-4: (A)'nın görevinin sona erdiğini varsayarsak yeni Cumhurbaş

kanı seçilene kadar Cumhurbaşkanlığı makamına kim vekâlet
eder?
Anayasada, Cumhurbaşkanlığı makamının herhangi bir nedenle

boşalması halinde, yenisi seçilene kadar Cumhurbaşkanlığına vekâlet
etme yetkisinin Cumhurbaşkanı yardımcısına ait olduğu belirtilmiştir
(Anayasa m. 106/2). Ancak birden fazla Cumhurbaşkanı yardımcısının
bulunması durumunda, vekâlet görevini hangi Cumhurbaşkanı yar
dımcısının yerine getireceği sorusunun cevabı Anayasada yer alma
maktadır. Bu husus, Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhur
başkanlığı Kararnamesi'nin 18'inci maddesinde düzenlenmiştir:
"Cumhurbaşkanlığı makamının herhangi bir nedenle boşalması halinde, yeni
si seçilene kadar en yaşlı Cumhurbaşkanı yardımcısı Cumhurbaşkanlığına
vekalet eder ve Cumhurbaşkanına ait yetkileri kullanır. Cumhurbaşkanının

hastalık ve yurtdışına çıkma gibi sebeplerle geçici olarak görevinden ayrılması
hallerinde, Cumhurbaşkanının görevlendirdiği yardımcısı Cumhurbaşkanına
vekalet eder ve Cumhurbaşkanına ait yetkileri kullanır". Olayda Ytice Di
vanın mahkûmiyet karan ile Cumhurbaşkanlığı makamı boşaldığı için
Cumhurbaşkanına vekâlet yetkisi, en yaşlı Cumhurbaşkanı yardımcı
sına aittir.
Soru-5: (A)'nın görevinin sona erdiğini varsayarsak Cumhurbaşkanlığı

ve TBMM seçimleri ne zaman yapılmalıdır? Yeni seçilen Cum
hurbaşkanının görev süresi ne kadardır? Farklı ihtimallere
göre değerlendiriniz.
Cumhurbaşkanlığı makamının boşalması durumunda yeni seçimle

rin yapılacağı tarihi iki farklı ihtimale göre değerlendirmek gereklidir:
a) Yeni seçimlere bir yıl veya daha az süre kalması: Cumhurbaş
kanlığı makamının boşaldığı tarihte, genel seçime bir yıl veya daha az
süre kalmışsa TBMM seçimi ile Cumhurbaşkanı seçimi birlikte yenile
nir (Anayasa m. 106/2). Bu takdirde hem TBMM hem de Cumhurbaş
kanlığı seçimleri, makamın boşaldığı günden sonra gelen altmışıncı
günü takip eden ilk Pazar günü gerçekleştirilir (Cumhurbaşkanı Seçi
mi Kanunu m. 3/5). Ancak Cumhurbaşkanı Seçimi Kanununun 3'üncü
maddesinin 5'inci fıkrası, Anayasa'nm 106'ncı maddesine açıkça aykı
rıdır. Zira 106'ncı maddede, herhangi bir ayrım yapılmadan, Cumhur
başkanlığı makamının boşalması durumunda yeni seçimlerin kırk beş
gün içinde yapılması emre dilmektedir40.
Genel seçime bir yıl veya daha az süre kalmışken Cumhurbaşkan
lığı makamının boşalması durumunda, yeni seçilen Cumhurbaşkanı
nın görev süresi beş yıldır.
b) Yeni seçimlere bir yıldan dalıa fazla süre kalması: Cumhur
başkanlığı makamının boşaldığı tarihte, genel seçimlerin yapılmasına
bir yıldan daha uzun bir süre varsa, sadece Cumhurbaşkanlığı seçimi
yapılır; TBMM seçimleri yapılmaz. Bu ihtimalde Cumhurbaşkanlığı
40 Atar, s. 28S.
seçiminin, makamın boşaldığı günden sonra gelen kırkbeş gün içinde

ki son Pazar günü yapılması gerekir (Cumhurbaşkanı Seçimi Kanunu
m. 3/6). Bu şekilde seçilen yeni Cumhurbaşkanı, eski Cumhurbaşka-
nı'nın kalan süresini tamamlar; yani TBMM'nin seçim tarihine kadar
görev yapar. Kalan süreyi tamamlayan Cumhurbaşkanı açısından bu
süre dönemden sayılmaz (Anayasa m. 106/2).
Soru-6: Balıkesir Cumhuriyet Başsavcılığının (A) hakkında yürüttüğü

soruşturmanın hukuka uygunluğunu değerlendiriniz.
Anayasa'nın 105'inci maddesinin son fıkrasına göre, Cumhurbaş

kanının görevde bulunduğu sürede işlediği iddia edilen suçlar için
görevi bittikten sonra da soruşturma usulü uygulanır. Dolayısıyla
Cumhurbaşkanının görevi esnasında işlediği iddia edilen suçlardan
dolayı görev süresi sona erdikten sonra yargılanabilmesi için de
TBMM tarafından Yüce Divana sevk edilmesi gereklidir. Cumhurbaş
kanının, görevi esnasında işlediği suçlardan dolayı, görev süresi sona
erdikten sonra dahi Cumhuriyet Savcıları tarafından soruşturma yürü
tülemez ve olağan yargı mercileri tarafından yargılama yapılamaz.
Ancak olayda (A)'nın, göreviyle ilgili olmayan bir suç işlediği id
dia edilmektedir. Acaba Cumhurbaşkanının kişisel suçları da 105'inci
maddede düzenlenen soruşturma usulüne tabi midir? Belirtmek gere
kir ki, Anayasanın 106'ncı maddesinde Cumhurbaşkanı yardımcıları
ve bakanlar için görev suçu-kişisel suç ayrımı yapılmasına rağmen,
105'inci maddede böyle bir ayrıma gidilmemiş; Cumhurbaşkanının
‘'bir suç işlediği iddiasıyla" soruşturma usulü işletilerek Yüce Divanda
yargılanabileceği öngörülmüştür. Öte yandan Anayasa Mahkemesinin
görev ve yetkilerinin düzenlendiği 148'inci maddede, Yüce Divan yar
gılamasının görevle ilgili suçlar nedeniyle yapılacağı belirtildiği gibi
Cumhurbaşkanı için bir da istisna getirilmemiştir. Bu bakımdan, Ana
yasanın 105'inci maddesi ile 148'inci maddesi çelişmektedir. Bu çeliş
kinin özel hüküm-genel hüküm kuralına göre giderilmesi gereklidir.
148'inci madde. Yüce Divanda yargılanması öngörülen kişilerin tümü
için geçerli bir hükümken; 105'inci madde, münhasıran Cumhurbaş
kanının cezai sorumluluğu için getirilmiş bir hükümdür. Bu nedenle,
105'inci maddenin 148'inci madde karşısında özel hüküm olduğunu;
"özel hüküm, genel hükmü ilga eder" kuralı uyarınca, Cumhurbaşkanının

kişisel suçları dolayısıyla da soruşturma usulü işletilerek Yüce Divan
da yargılanması gerektiğini kabul etmek gerekir. Sonuç olarak, Balıke
sir Cumhuriyet Başsavcılığının (A) hakkında böyle bir soruşturma
yürütmesi mümkün değildir. (A), söz konusu suçu nedeniyle ancak
105'inci maddede düzenlenen soruşturma usulü işletilmek suretiyle
Yüce Divanda yargılanabilir.
OLAY 20
Konu : Olağanüstü Hal Rejimi, Olağanüstü Hal Cumhurbaş

kanlığı Kararnameleri
İlgili Mvz. : Anayasa m. 14, m. 19, m. 28r m. 96, m. 119, m. 125, m. 148
Cumhurbaşkanı, Erzincan ilinde yaşanan deprem dolayı

sıyla 11.11.2020 tarihinde Doğu Anadolu bölgesinde dört
ay süre ile olağanüstü hal ilan edilmesine karar vermiştir.
Olağanüstü hal ilanı kararı, aynı gün Resmi Gazetede ya
yımlanmış ve TBMM onayına sunulmuştur. 12.11.2020 ta
rihinde çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnamesinde Er
zincan, Erzurum ve Ardahan illerinde yaşayanlara ait iş
makinelerine idare tarafından geçici olarak el konulması;
basının sansüre tutulması ve ülke genelinde toplu suç
larda gözaltı süresinin dört günden sekiz güne çıkarılma
sı öngörülmektedir.
220 milletvekili 27.11.2020 tarihinde, basının sansüre tabi
tutulmasının Anayasanın 28'inci maddesine aykırı oldu
ğunu ve Doğu Anadolu bölgesinde ilan edilen olağanüs
tü hale dayanılarak ülke genelinde gözaltı süresinin de
ğiştirilemeyeceğini ileri sürerek Cumhurbaşkanlığı karar
namesinin iptali için Anayasa Mahkemesine iptal davası
açmıştır.
24.11.2020 tarihinde olağanüstü hal ilanını görüşmek
üzere 430 milletvekilinin katılımı ile toplanan TBMM, 220
milletvekilinin kabul, 210 milletvekilinin ret oyuyla ola
ğanüstü hal süresinin altı aya uzatılarak onaylanmasına
karar vermiştir. TBMM, 10.03.2021 tarihli toplantısında ise
ilgili Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin onaylanmasına
karar vermiştir.
Soru-1: Ardahan'da yaşayan ve iş makinelerine el konulan bir kişinin

olağanüstü hal kararının iptali için Danıştay'da dava açtığını
varsayalım. Danıştay'ın ne yönde karar vermesi gerektiğini
tartışınız.
Cumhurbaşkanının olağanüstü hal ilanı kararı, bir idari işlemdir.

Anayasanın 125'inci maddesine göre, idarenin her türlü eylem ve iş
lemlerine karşı yargı yolu açıktır. Olağanüstü hal ilan kararı Anayasa
da yargı denetimi dışında tutulan işlemler arasında yer almadığı için
söz konusu kişinin olağanüstü hal kararının iptali istemiyle Danış
tay'da dava açması mümkündür.
Olayda Erzincan ilinde yaşanan deprem dolayısıyla yalnızca Er
zincan'da değil tüm Doğu Anadolu bölgesinde olağanüstü hal ilan
edilmesi, olağanüstü hal ilanı kararının iptali için bir gerekçe olarak
değerlendirilebilir. Zira olağanüstü hal ilanı sebebe bağlı bir işlemdir
ve olağanüstü hal sebepleri hangi bölgede ortaya çıkmışsa yalnızca o
bölgede olağanüstü hal ilan edilmelidir41. xAncak Danıştay'm olağanüs
tü hal ilan kararı üzerindeki denetim yetkisi, olağanüstü halin TBMM
tarafından onaylanmasına kadar geçerlidir. Olağanüstü halin TBMM
tarafından onaylanmasının ardından, Cumhurbaşkanının kararı yerini
TBMM kararına bırakır42. TBMM kararının ise Danıştay tarafından
denetlenmesi mümkün değildir. (Konuya ilişkin Danıştay karan örneği
için Karar 15'e bakınız).
Soru-2: Olağanüstü hal ilanı kararı henüz TBMM tarafından onaylan

madan çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin geçerlili
ğini tartışınız.
Cumhurbaşkanının olağanüstü hal ilanı kararı, aynı gün Resmi

Gazetede yayımlanır ve bu tarihte olağanüstü hal rejimi yürürlüğe
girer. Olağanüstü halin yürürlüğe girmesi için TBMM'nin onayına
ihtiyaç yoktur. TBMM ancak yürürlüğe giren olağanüstü hal ilanı ka
41 Gözler (2018), s. 940.

42 Esen, Selin, Karşılaştırmalı Hukukta ve Türkiye'de Olağanüstü Hal Rejimi, An
kara, 2008, s. 274-275; Gözler (2018), s. 944.
rarım onaylayabilir veya reddederek yürürlükten kaldırabilir. Olayda

olağanüstü hal Cumhurbaşkanlığı kararnamesi, olağanüstü hal ilanı
kararının ardından çıkarıldığı için geçerlidir.
Soru-3: 220 milletvekilinin Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin iptali

için ileri sürdüğü gerekçelerin doğruluğunu ve Anayasa Mah
kemesinin ne yönde karar vermesi gerektiğini tartışınız.
Cumhurbaşkanlığı kararnamesi için Anayasanın 104'üncü madde

sinin 17'nci fıkrasında öngörülen konu kısıtlamaları, olağanüstü hal
Cumhurbaşkanlığı kararnamesi açısından, geçerli değildir. Olağan dö
nem Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin aksine, olağanüstü hal Cum
hurbaşkanlığı kararnamesi ile kişi hak ve ödevleri ile siyasi hak ve
ödevler de düzenlenebilir; temel ve hürriyetlere sınırlama getirilebilir.
Ancak bu husus, Cumhurbaşkanının olağanüstü hallerde sınırsız bir
düzenleme yetkisine sahip olduğu anlamına gelmez. Olağanüstü hal
Cumhurbaşkanlığı kararnamesi de tıpkı olağanüstü hal ilanı kararı
gibi sebebe bağlı bir işlemdir ve konu, yer ve süre unsurları açısından
bazı sınırlamalara tabidir.
İlk olarak, olağanüstü hal Cumhurbaşkanlığı kararnameleri konu
bakımından, sınırlıdır. Yalnızca olağanüstü halin gerekli kıldığı konu
larda olağanüstü hal Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılabilir. Ola
ğanüstü hal hangi sebeple ilan edilmişse, olağanüstü hal Cumhurbaş
kanlığı kararnamesi de yalnızca o konularda düzenleme getirmelidir.
Olağanüstü hal ilanı sebebiyle tamamıyla ilgisiz olan bir konuda ola
ğanüstü hal Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamaz.
İkincisi, olağanüstü hal Cumhurbaşkanlığı kararnamesi yer unsu
ru bakımından sınırlıdır. Olağanüstü hal Cumhurbaşkanlığı kararna
mesi ile olağanüstü hal ilan edilen bölgenin dışına taşan düzenlemeler
getirilemez.
Uçüncüsü, olağanüstü hal Cumhurbaşkanlığı kararnameleri süre
unsuru bakımından da sınırlıdır. Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile
olağanüstü halden sonra da devam etmesi öngörülen kalıcı düzenleme
ler yapılamaz. Bu nedenle, olağanüstü hal Cumhurbaşkanlığı kararna
meleri ile kanunlarda değişiklik yapılamayacağı kabul edilmektedir.
Bu hususları dikkate alarak 220 milletvekilinin Cumhurbaşkanlığı

kararnamesinin iptali için ileri sürdüğü gerekçeleri değerlendirmek
gerekirse;
a) Basının sansüre tabi tutulmasının Anayasanın 28'inci madde
sine aykırı olduğu iddiası: Olağanüstü hallerde temel hak ve hürri
yetlerin sınırlandırılması ve durdurulması, Anayasanın 14'üncü mad
desinde öngörülen şartlara tabidir. Buna göre, çekirdek haklara do
kunmamak, ölçülülük ilkesine riayet etmek ve milletlerarası yükümlü
lükleri ihlal etmemek kaydıyla, olağanüstü hallerde temel hak ve hür
riyetler sınırlandırılırken Anayasada öngörülen güvencelere aykırı
tedbirler alınabilir. Bu bakımdan, her ne kadar Anayasanın 28'inci
maddesinde "basın hürdür, sansür edilemez" ibaresi yer alsa da olağa
nüstü hallerde basının sansür edilmesi mümkündür. Ancak yukarıda
da belirtildiği üzere, olağanüstü hallerde alınacak tedbirlerin olağa
nüstü hal ilan sebebi ile ilgili olması gereklidir. Basının sansür edilme
si, deprem nedeniyle ilan edilen olağanüstü hal ile ilişkilendirilemeye-
ceği için söz konusu tedbir Anayasaya aykırıdır.
b) Doğu Anadolu bölgesinde ilan edilen olağanüstü hale daya
nılarak ülke genelinde gözaltı süresinin değiştirilemeyeceği iddiası:
Anayasanın 19'uncu maddesinde toplu suçlarda gözaltı süresi en fazla
dört gün olarak belirlenmesine rağmen, Anayasanın 14'üncü madde
sine dayanarak olağanüstü hallerde bu sürenin uzatılabilmesi müm
kündür. Ancak olağanüstü hal ülkenin sadece bir veya birkaç bölge
sinde ilan edilmişse, olağanüstü hal kapsamında alınacak tedbirler de
yalnızca o bölge veya bölgeler için geçerli olacaktır. Bu nedenle. Doğu
Anadolu bölgesinde ilan edilen olağanüstü hale dayanılarak ülke ge
nelinde gözaltı süresinin artırılması Anayasaya aykırıdır.
Bununla birlikte, Anayasa Mahkemesine olağanüstü hal Cumhur
başkanlığı kararnamelerinin Anayasaya uygunluk denetimini yapma
yetkisi verilmemiştir. Anayasanın 148'inci maddesine göre; "olağanüstü
hallerde ve savaş hallerinde çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin
şekil ve esas bakımından Anayasaya aykırılığı iddiasıyla, Anayasa Mahkeme
sinde dava açılamaz". Ancak benzer bir düzenleme 2017 değişikliklerin
den önce de Anayasada yer almasına rağmen, Anayasa Mahkemesi
belli şartlar dâhilinde olağanüstü dönem kanun hükmünde kararna
melerinin Anayasaya uygunluğunu denetleyebileceğine hükmetmiştir.
Anayasa Mahkemesinin uzun yıllar sürdürdüğü içtihadına göre. Mah

keme, denetlenmesi istenilen metne verilen adla kendisini bağlı saya
maz. Anayasa Mahkemesi, olağanüstü hal kanun hükmünde karar
namesi adı altında yapılan düzenlemelerin, Anayasanın öngördüğü ve
Anayasaya uygunluk denetimine bağlı tutmadığı gerçek bir olağanüs
tü hal kanun hükmünde kararnamesi niteliğinde olup olmadıklarını
incelemek ve bu nitelikte görmediği düzenlemeler yönünden Anaya
saya uygunluk denetimi yapmak zorundadır. Nitekim olağanüstü hal
İlan edilen bölge ile sınırlı olmayan, olağanüstü hal süresini aşan ve
kanunlarda değişiklik yapan düzenlemeler içeren olağanüstü dönem
kanun hükmünde kararnameleri, Anayasa Mahkemesince olağan dö
nem kanun hükmünde kararnameleri olarak kabul edilmiş ve yetki
kanununa dayanmadıkları gerekçesi ile bunların iptaline karar veril
miştir45.
Anayasa Mahkemesi 2016 yılında verdiği bir dizi karar43 44 ile söz
konusu içtihadından dönmüş; mahkemenin eski yaklaşımını, şekil ve
esas bakımından denetim yasağını tamamen anlamsız ve işlevsiz hale
getirdiği gerekçesi ile eleştirmiştir. Anayasa Mahkemesi'nin güncel
İçtihadına göre, olağanüstü hal kanun hükmünde kararnameleri (2017
Anayasa değişikliklerinden sonra olağanüstü hal Cumhurbaşkanlığı
kararnameleri) üzerinde Mahkemenin Anayasaya uygunluk denetimi
yapma yetkisi bulunmamaktadır. Yukarıda verilen bilgiler ışığında,
her ne kadar olaydaki olağanüstü hal Cumhurbaşkanlığı kararnamesi
Anayasaya aykırı tedbirler ihtiva etse de, bu kararnamenin Anayasa
Mahkemesi tarafından denetlenmesi söz konusu olmayacaktır. (Olağa
nüstü dönemlerde temel hak ve hürriyetlerin sınırlandırılmasına ve olağanüs
tü dönem kanun hükmünde kararnamelerinin yargısal denetimine ilişkin
Anayasa Mahkemesinin eski ve yeni tarihli içtihatları için Karar 16, Karar 17
ve Karar 18'e bakınız).
43 Anayasa Mahkemesi'nin konuya ilişkin bazı kararlan şunlardır: AYM, E. 1990/25,

K. 1991/1, K.T. 10.1.1991; AYM, E. 1991/6, K. 1991/20, 3.7.1991.
44 AYM, E. 2016/166, K. 2016/159, K.T. 12.10.2016; AYM, E. 2016/167, K. 2016/160, K.T.
12.10.2016; AYM, E. 2016/171, AYM, K. 2016/164, K.T. 2.11.2016; AYM, E. 2016/172,
K. 2016/165, K.T. 2.11.2016.
Soru-4: 24.11.2020 tarihinde yapılan oylamada toplantı ve karar yeter

sayısı sağlanmış mıdır? TBMM'nin olağanüstü hal süresini
uzatarak onaylaması mümkün müdür?
Olağanüstü hal ilanının onaylanması için Anayasada özel bir ni

sap öngörülmemiştir. Anayasanın 96'ncı maddesindeki genel toplantı
ve karar nisabı, olağanüstü hal ilanının onaylanması kararı için de ge-
çerlidir. 96'ncı maddeye göre TBMM, yapacağı seçimler dâhil bütün
işlerinde üye tamsayısının en az üçte biri ile toplanır. Oylamaya katı
lan milletvekili sayısı 200'ün üzerinde olduğundan toplantı yeter sayı
sı sağlanmıştır. TBMM'nin karar yeter sayısı ise Anayasada başkaca
bir hüküm yoksa toplantıya kat ilanların salt çoğunluğudur. Ancak
karar yeter sayısı hiçbir şekilde üye tamsayısının dörtte birinin bir faz
lasından, yani 151 milletvekilinden az olamaz. Olayda toplantıya katı-
lanların salt çoğunluğuna ulaşıldığı ve kabul oylarının sayısı 151'i aş
tığı için karar yeter sayısı da sağlanmıştır.
Anayasanın 119'uncu maddesine göre, TBMM gerekli gördüğün
de olağanüstü halin süresini kısaltabilir, uzatabilir veya olağanüstü
hali kaldırabilir. TBMM'nin olaydaki gibi, Cumhurbaşkanının ilan
ettiği olağanüstü hali, süresini uzatarak onaylaması mümkündür.
Soru-5: 210 milletvekilinin, TBMM'nin olağanüstü halin onaylanması

na ilişkin kararına karşı Anayasa Mahkemesine iptal davası
açtığını varsayalım. Anayasa Mahkemesi hangi yönde karar
vermelidir?
TBMM'nin olağanüstü halin onaylanması işlemi, hukuki niteliği

itibariyle bir parlamento kararıdır. Türk hukukunda parlamento karar
ları, üç istisna dışında (yasama dokunulmazlığının kaldırılması, mil
letvekilliğinin TBMM kararı ile sona erdirilmesi ve TBMM içtüzüğü)
yargı denetimine tabi değildir. Dolayısıyla 210 milletvekilinin açtığı
davada Anayasa Mahkemesi, ilk inceleme aşamasında yetkisizlik ne
deniyle ret kararı vermelidir. (Anayasa Mahkemesinin aksi yönde bir kara
rı için Karar 19'a bakınız).
Soru-6: TBMM'nin, Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin onaylanmasına

ilişkin kararını değerlendiriniz.
Anayasa'nın 119'uncu maddesinin son fıkrasına göre, "Savaş ve

mücbir sebeplerle Türkiye Büyük Millet Meclisinin toplanamaması hâli hariç
olmak üzere; olağanüstü hal sırasında çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararna
meleri üç ay içinde Türkiye Büyük Millet Meclisinde görüşülür ve karara
bağlanır. Aksi halde olağanüstü hallerde çıkarılan Cumhurbaşkanlığı karar
namesi kendiliğinden yürürlükten kalkar".
Olayda., olağanüstü hal Cumhurbaşkanlığı kararnamesi, Resmi
Gazetede yayımlandığı tarihten itibaren üç ay içinde TBMM tarafın
dan onaylanmadığı için 12.02.2021 tarihinde kendiliğinden yürürlük
ten kalmıştır. Haliyle hukuki geçerliliğini yitirmiş bir olağanüstü hal
Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin TBMM tarafından onaylanması da
söz konusu olmamalıdır.
OLAY 21
Konu : Kanunların Yapımı, Soyut Norm Denetimi, Somut Norm

Denetimi
İlgili Mvz. : Anayasa m. 96, m. 148, m. 150, m. 152; TBMM İçtüzüğü m.

74; Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri
Hakkında Kanun m. 36, m. 41
TBMM, 285 milletvekilinin katıldığı oturumda Bazı Ka

nunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Teklifini
görüşmüş; 145 milletvekilinin kabul, 130 milletvekilinin
ret, 10 milletvekilinin çekimser oyuyla kabul edildiği ilan
edilen Kanun, 12.12.2020 tarihinde Resmi Gazetede ya
yımlanmıştır. TBMM'de en çok üyeye sahip siyasî parti
grubu, 15.12.2020 tarihinde kanun teklifinin komisyonda
görüşülmeden Genel Kurula sevk edildiği gerekçesi ile;
Cumhurbaşkanı ise 10.02.2021 tarihinde kanunun sosyal
devlet ilkesine aykırı olduğu gerekçesi ile iptal davası
açmışlardır. Anayasa Mahkemesi, 07.04.2021 tarihinde
her iki dava hakkında da ret kararı vermiştir. Konya
4'üncü Asliye Hukuk Mahkemesinde görülen bir davada,
uyuşmazlığı çözmek için uygulanması gereken Bazı Ka
nunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunun
TBMM'de karar yeter sayısı sağlanmadan kabul edildiği
nin farkına varan Mahkeme, 25.04.2025 tarihinde Anaya
sa Mahkemesine itiraz başvurusunda bulunmuştur.
Soru-1: TBMM'de yapılan oylamada toplantı ve karar yeter sayısı sağ

lanmış mıdır?

en az üçte biri ile toplanır. TBMM'nin üye tamsayısı 600 olduğuna gö
re, toplantı yetersayısı da 200'dür. Olayda, oturumda hazır bulunan
milletvekili sayısı 200'ün üzerinde olduğundan toplantı yeter sayısı
sağlanmıştır.
TBMM'nin karar yeter sayısı ise Anayasada başkaca bir hüküm

yoksa toplantıya katılan üyelerin salt çoğunluğudur. Ancak karar yeter
sayısı hiçbir şekilde üye tanış ayısının dörtte birinin bir fazlasından, yani
151 milletvekilinden az olamaz. Olayda, her ne kadar toplantıya katılan-
ların salt çoğunluğu teklifin lehinde oy kullanmışsa da, kabul oylarının
sayısı 151'e ulaşmadığından karar yeter sayısı sağlanmamıştır.
Soru-2: TBMM'de en çok üyeye sahip siyasi parti grubu ve Cumhur

başkanının açtığı iptal davalarını süre ve yetki açısından de
ğerlendiriniz.
Kanun teklifinin komisyonda görüşülmeden Genel Kurula sevk

edildiği iddiası, şekil bakımından Anayasaya aykırılık iddiasıdır. Ka
nunların ve Anayasa değişikliklerinin şekil bakımmdan Anayasaya
aykırılığı iddiası ile iptal davası açmak için öngörülen süre, bunların
Resmi Gazetede yayımından itibaren 10 gündür (Anayasa m. 148/2).
Olayda iptal davası 10 günlük süre içinde açılmıştır.
Kanunların ve Anayasa değişikliklerinin şekil bakımından Anaya
saya aykırılığı iddiası ile Anayasa Mahkemesine iptal davası açma
yetkisi, Cumhurbaşkanına ve Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin
beşte birine (120 milletvekili) ait bir yetkidir (Anayasa m. 148/2).
TBMM'de en çok üyeye sahip siyasi parti grubunun kanunların şekil
bakımından Anayasaya aykırılığı iddiasıyla iptal davası açma yetkisi
bulunmadığından, Anayasa Mahkemesi bu dava hakkında başvuranın
yetkisizliği gerekçesiyle ilk inceleme aşamasında ret kararı vermelidir.
Söz konusu davayı Cumhurbaşkanı veya TBMM üyelerinin beşte biri
açmış olsaydı bile, kanun teklifinin komisyonda görüşülmeden Genel
Kurula sevk edildiği gerekçesi ile Anayasa Mahkemesi bu kanun hak
kında iptal kararı veremezdi. Her ne kadar TBMM içtüzüğünün
74'üncü maddesi uyarınca, kanun tekliflerinin Genel Kurula sevk
edilmeden önce komisyonlarda görüşülmesi bir zorunluluksa da, ka
nunların şekil bakımından denetlenmesi son oylamanın öngörülen
çoğunlukla yapılıp yapılmadığı hususu ile sınırlı olduğundan (Anaya
sa m. 148/2), Anayasa Mahkemesinin kanun teklifinin komisyonda
görüşülmeden Genel Kurula sevk edildiği iddiasını incelemesi söz
konusu değildir. (Kanunların şekil bakımından Anayasaya uygunluk dene
timinin kapsamına ilişkin örnek bir Anayasa Mahkemesi karan için Karar
20'ye bakınız).
Kanunun sosyal devlet ilkesine aykırı olduğu iddiası ise esas ba
kımından Anayasaya aykırılık iddiası niteliğindedir. Kanunların esas
bakımından Anayasaya aykırılığı iddiası ile iptal davası açmak için
öngörülen süre, bunların yayınımdan itibaren 60 gündür (Anayasa m.
150). Olayda iptal davası, 60 günlük süre içerisinde açılmıştır. Kanun
ların esas bakımından Anayasaya aykırılığı iddiasıyla Anayasa Mah
kemesinde iptal davası açma yetkisi; Cumhurbaşkanına, Türkiye Bü
yük Millet Meclisinde en fazla üyeye sahip iki siyasi parti grubunun
her birine ve üye tamsayısının en az beşte biri (120 milletvekili) tuta
rındaki üyelere aittir (Anayasa m. 150). Dolayısıyla Cumhurbaşkanı,
olaydaki iptal davasını açmaya yetkilidir.
Soru-3: Konya Asliye Hukuk Mahkemesinin yaptığı başvuruyu on yıl

lık süre yasağı açısından değerlendiriniz.
Anayasanın somut norm denetimini düzenleyen 152'inci madde

sinin 4'üncü fıkrasına göre; "Anayasa Mahkemesinin işin esasına girerek
verdiği red kararının Resmî Gazetede yayımlanmasından sonra on yıl geçme
dikçe aynı kanun hükmünün Anayasaya aykırılığı iddiasıyla tekrar başvuru
da bulunulamaz". Olayda, Anayasa Mahkemesinin Bazı Kanunlarda
Değişiklik Yapılması Hakkında Kanuna ilişkin verdiği ret kararının
ardından henüz on yıl geçmeden, Konya Asliye Hukuk Mahkemesi
aynı kanun hakkında somut norm denetimi yoluna başvurmuştur.
Ancak Anayasa Mahkemesi, söz konusu kanun hakkmdaki ret kararını
bir iptal davası sonucunda vermiştir. Bu bakımdan, iptal davası üzeri
ne verilen ret kararının, itiraz başvuruları için öngörülen on yıllık süre
yasağını başlatıp başlatmayacağının tartışılması gerekmektedir.
Gerek Anayasanın 152'nci maddesinin 4'üncü fıkrasmda gerekse
6216 sayılı Kanunun 41'inci maddesinde itiraz yoluna özgü "başvuru"
deyimi kullanılmıştır45. Hükümde yer alan "tekrar başvuruda bulunula
maz" ibaresini bu bağlamda düşündüğümüzde, on yıl süre yasağının
45 Öden, Merih, "Türk Anayasa Yargısında On Yıl Süreli Denetim Yasağı", SBF Dergisi,
C. 55, 5. 4, Y. 2000, s. 62.
ancak itiraz başvurulan üzerine verilen ret kararı ile başlayabileceği;

iptal davası sonucunda verilen ret kararının ise on yıllık süre yasağını
başlatmayacağı ortaya çıkmaktadır. Zira bir konuda tekrar itiraz baş
vurusu yapılabilmesi için aynı konuda daha önce bir itiraz başvurusu
nun yapılmış olması lazım gelir. Bu bakımdan kuralın lafzı yorumu,
on yıl yasağını itiraz başvurusu ile sınırlı bir istisna olarak anlamayı
Anayasa Mahkemesi de uzun yıllar on yıllık süre yasağını itiraz

başvuruları ile sınırlı şekilde yorumlamıştır. Ancak 2006 yılında verdi
ği bir karar47 ile bu içtihadından dönmüş ve iptal davası sonucu veri
len ret kararlarının da on yıllık süre yasağını başlatacağına hükmet
miştir*45. (Anayasa Mahkemesinin on yıl süreli denetim yasağına ilişkin karar
örneği için Karar 21'e bakınız).
Soru-4: Konya Asliye Hukuk Mahkemesinin yaptığı başvuru hakkında

Anayasa Mahkemesi ne yönde karar vermelidir?
Anayasanın 148'inci maddesinin 2'nci fıkrasına göre "Kanunun ya

yımlandığı tarihten itibaren on gün geçtikten sonra, şekil bozukluğuna dayalı
iptal davası açılamaz; defi yoluyla da ileri sürülemez". 6216 sayılı Kanunda
da "şekil bozukluğuna dayanan Anayasaya aykırılık iddiası mahkemeler tara
fından ileri sürülemez" hükmü yer almaktadır (6216 sayılı Kanun m.
36/4). Konya Asliye Hukuk Mahkemesinin kanunun karar yetersayısı
sağlanmadan kabul edildiği iddiası, şekil bakımından aykırılık iddiası
niteliğinde olduğundan, Anayasa Mahkemesi bu başvuru hakkında ilk
inceleme aşamasında
3 ret kararı vermelidir.
« AYM, E. 2017/85, K. 2017/64, K.T. 15.3.2017 kararına karşı oy yazısı.

~ AYM, E. 2003/23, K. 2006/26, K. T. 22.2.2006.
45 Anayasa Malık eme si'nin bu yönde diğer bazı kararları için bkz. AYM, E. 2010/18,
K. 2010/45, K.T. 21.06.2010; AYM, E. 2010/48, K. 2010/70, K.T. 20.05.2010; AYM, E.
2010/1, K. 2011/149, K.T. 25.01.2012; AYM, E. 2017/85, K. 2017/64, K.T. 15.3.2017. Bu
kararların tahlili için bkz. Ergül, Ozan, “Or Yıl Süreli Denetim Yasağının Kapsamını
Genişleten Anayasa Mahkemesi İçtihadı: Anayasaya Uygunluk Denetiminde Sessiz Bir
Geri Adım", Legal Hukuk Dergisi, Rona Aybay Armağanı Özel Sayısı, C. 1, Y.
2014, s. 883-891.
OLAY 22
Konu : Somut Norm Denetimi, Anayasa Mahkemesinin İptal

Kararlarının Yürürlüğünün Ertelenmesi
İlgili Mvz. : Anayasa m. 152, m. 153; 1961 Anayasası m. 152
Konya Aile Mahkemesinde görülmekte olan bir dava sı

rasında davacı avukatı (A), davada uygulanacak Kanunun
150'nci maddesinin, Anayasanın 10'uncu maddesine ay
kırı olduğunu ileri sürmüştür. Mahkeme, Avukat (A)'nın
itirazının ciddi olduğu kanaatine ulaşmış ve 10.07.2020
tarihinde Anayasa Mahkemesine başvurmuştur.
Soru-1: Bu durumda Konya Aile Mahkemesi davaya bakmaya ne za

man ve nasıl devam edebilir? Açıklayınız.
Konya Aile Mahkemesi, Anayasaya aykırılık itirazında bulunduk

tan sonra Anayasa Mahkemesinin bu konuda vereceği karara kadar
davayı geri bırakmak zorundadır. Anayasa Mahkemesinin Anayasaya
aykırılık itirazını beş ay içinde karara bağlaması öngörülmektedir.
Anayasa Mahkemesinin beş aylık süre içerisinde konuya ilişkin kara
rını açıklamaması durumunda, xAile Mahkemesi davayı yürürlükte
olan kanun hükümlerine göre sonuçlandırır. Fakat Anayasa Mahke
mesinin kararı, Aile Mahkemesinin esas hakkmdaki kararı kesinleş
meden önce gelirse, beş aylık süre geçmiş olsa dahi, Aile Mahkemesi
davayı Anayasa Mahkemesinin kararma uygun olarak çözüme kavuş
turmalıdır.
Soru-2: Anayasa Mahkemesi, olayla sınırlı ve yalnızca Konya Aile Mah

kemesinde görülmekte olan davanın taraflarını bağlayıcı nite
likte karar verebilir mi? 1961 ve 1982 Anayasaları açısından
değerlendiriniz.
1982 Anayasasına göre, somut norm denetimi yolunda Anayasa

Mahkemesinin olayla sınırlı ve yalnızca davanın taraflarını bağlayıcı
nitelikte karar alması mümkün değildir. Anayasa Mahkemesi ya itira
za konu olan kanun hükmü hakkında iptal kararı verir ya da iptal is
temini reddeder. Anayasa Mahkemesinin iptal kararı vermesi duru
munda, iptal kararının Resmî Gazetede yayımlandığı tarihte söz konu
su kanun hükmü yürürlükten kalkar ve sonraki tarihli olaylar için uy
gulanma kabiliyetini yitirir. 1961 Anayasasının 152'nci maddesinde ise
Anayasa Mahkemesinin, diğer mahkemelerden gelen. Anayasaya aykı
rılık iddiaları üzerine verdiği hükümlerin, olayla sınırlı ve yalnız taraf
ları bağlayıcı olacağına da karar verebileceği öngörülmüştür.
Soru-3: Anayasa Mahkemesinin ilgili Kanunun 150'nci maddesini

02.11.2020 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan kararı ile iptal
ettiğini ve iptal hükmünün 01.11.2021 tarihinde yürürlüğe gi
receğini belirttiğini varsayalım. Bu durumda söz konusu
madde, Konya Aile Mahkemesinin 05.11.2020 tarihli duruş
masında uygulanabilir mi?
Kural olarak, Anayasa Mahkemesinin iptal ettiği kanun hükümle

ri, iptal kararının Resmi Gazetede yayımlandığı gün yürürlükten kalk
maktadır. Ancak iptal kararının neden olabileceği hukukî boşluk ihti
malini dikkate alan Anayasa koyucu, Anayasa Mahkemesine iptal
hükmünün yürürlüğe gireceği tarihi bir yıla kadar erteleme yetkisi
vermiştir (Anayasa m. 153). Anayasa Mahkemesinin iptal kararının
yürürlüğe gireceği tarihi ertelemesi durumunda, iptal kararının yürür
lüğe girmesine kadar, Anayasaya aykırılığına hükmedilen norm, hu
kuki geçerliliğini ve bağlayıcılığını korumaktadır. Olayımızda da
05.11.2020 tarihi itibariyle iptal kararı henüz yürürlüğe girmediğinden,
Konya Aile Mahkemesinin ilgili Kanunun 150'nci maddesini uygula
yarak hüküm tesis etmesi gerekmektedir.
Ancak öğretide Anayasa Mahkemesinin Anayasaya aykırılığına

hükmettiği bir normun, devam etmekte olan davalarda uygulanması
nın hakkaniyetle bağdaşmayacağı belirtilerek, iptal hükmünün yürür
lüğe gireceği tarihe kadar dava mahkemesinin de vereceği kararı erte
lemesi tavsiye edilmektedir49. Nitekim Danıştay ve Yargıtay'ın da bu
görüşü destekleyen bazı kararları bulunmaktadır50, (iptal kararının yü
rürlüğe gireceği tarihin ertelemesi durumunda, iptaline karar verilen hükmün
■uygulanabilirliği ile ilgili Danıştay kararı için Karar 22'ye bakınız).
49 Bkz. Özbudun, s. 417-418.

50 B-u kararların tahlili için bkz. Küçük, Adnan, "Anayasa Mahkemesi Tarafından Verilen
İptal Kararlarının Erken Açıklanmasına ve Yürürlüğün Ertelenmesine Bağlı Olarak Orta
ya Çıkan Bazı Sorunlar", Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, S.3, Y. 2014, s. 311-357.
OLAY 23
Konu : Somut Norm Denetimi
İlgili Mvz. : Anayasa m. 148, m. 152; Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu

Konya Tüketici Mahkemesinde görülmekte olan bir da

vada, davalı avukatı Tüketicinin Korunması Hakkında Ka
nunun H'inci maddesinin Anayasaya aykırı olduğunu
iddia etmiştir. İddiayı ciddi bulan mahkeme, Anayasa
Mahkemesine başvurmuştur. Anayasa Mahkemesi, söz
konusu maddenin davada uygulanma imkânının bulun
madığını belirterek ret kararı vermiş ve ret kararı
8.11.2019 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Da
ha sonra Karaman Tüketici Mahkemesinde görülmekte
olan başka bir dava sırasında davacı taraf, Tüketicinin Ko
runması Hakkında Kanunun 1 Vinci maddesinin Anaya
sanın 172'nci maddesine aykırı olduğunu iddia etmiş, ay
rıca söz konusu Kanunun toplantı ve karar yeter sayısı
sağlanmadan kabul edildiğini ileri sürmüştür. Anayasaya
aykırılık iddiasını ciddi bulan Karaman Tüketici Mahke
mesi 16.6.2021 tarihinde Anayasa Mahkemesine başvuru
yapmıştır.
Soru-1: Konya Tüketici Mahkemesinin yaptığı başvurunun niteliği

nedir? Davalı avukatının Anayasaya aykırılık iddiasında bu
lunması mümkün müdür?
Konya Tüketici Mahkemesinin yaptığı başvuru, somut norm de

netimi (defi/itiraz yolu) olarak adlandırılmaktadır. Anayasanın 152'nci
maddesine göre, bir davaya bakmakta olan mahkeme, uygulanacak bir
kanun veya Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin hükümlerini Anayasa
ya aykırı görürse veya taraflardan birinin ileri sürdüğü aykırılık iddia
sının ciddi olduğu kanısına varırsa, Anayasa Mahkemesinin bu konu
da vereceği karara kadar davaya geri bırakır. Bu hükümden de anlaşı

lacağı üzere, somut norm denetimi yoluna başvurabilmek için dört
şart gereklidir51:
a) Bakılmakta olan bir dava olmalıdır.
b) Davaya bakmakta olan merci bir mahkeme olmalıdır.
c) İtiraz konusu norm davada uygulanmalıdır.
d) Uygulanacak norm, resen Anayasaya aykırı görülmeli veya ay
kırılık iddiası ciddi bulunmalıdır.
Somut norm denetimi yoluna ya taraflardan birinin ileri sürdüğü
Anayasaya aykırılık iddiasının mahkemece ciddi bulunması duru
munda ya da tarafların herhangi bir talebi olmadan resen mahkemenin
kararı ile başvurulabilir. Olayımızda Anayasaya aykırılık iddiası dava
lı avukatı tarafından ileri sürülmektedir. Eğer davanın tarafları, bir
avukat ile temsil ediliyorlarsa, davaya ilişkin usul işlemlerinin avukat
tarafından yapılması gerekmektedir. Bu işlemler arasına, Anayasaya
aykırılık iddiasında bulunmak da girmektedir. Dolayısıyla davalı avu
katının Anayasaya aykırılık iddiasında bulunması mümkündür.
Soru-2: Konya Tüketici Mahkemesinin Anayasaya aykırılık iddiasını

ciddi bulmadığını varsayarsak, davalı avukatının başvurabile
ceği herhangi bir hukuki yol bulunmakta mıdır?
Somut norm denetimi yoluna gidebilmek için dava taraflarının,

davada uygulanacak kuralın Anayasaya aykırı olduğunu iddia etme
leri yeterli değildir. Tarafların Anayasaya aykırılık iddiasının davaya
bakmakta olan mahkeme tarafından ciddi olduğu kanısına varılması
da gerekmektedir. İsnadın ciddiliği ise Anayasaya aykırılık iddiasının
hukuken tartışılabilir ve savunulabilir nitelikte olmasını ifade eder52.
Ancak dava mahkemesinin Anayasaya aykırılık iddiasını ciddi bul
maması durumunda, mahkemenin nihai kararının ardından taraflar
temyiz yoluna başvurarak, isnadın ciddiliği hususunda temyiz merci
ince karar verilmesini talep edebilirler. Zira Anayasanın 152'nci mad
51 Atar, s. 348-351.
desinin 2'nci fıkrasında, "Mahkeme. Anayasaya aykırılık iddiasını ciddi

görmezse bu iddia, temyiz merciince esas hükümle birlikte karara bağlanır"
hükmü yer almaktadır.
Soru-3: Karaman Tüketici Mahkemesinde görülmekte olan davada,

davacı tarafın iddialarını değerlendiriniz.
Karaman Tüketici Mahkemesinde görülmekte olan davada, davacı

tarafın iki iddiası bulunmaktadır: Bunlardan ilki; davada uygulanacak
olan Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunun 11'inci maddesinin,
Anayasanın 172'nci maddesine aykırı olduğu iddiasıdır. Kanunun
Anayasaya esas bakımından aykırılığına yönelik olan bu iddia ile so
mut norm denetimi yoluna başvurulmasında herhangi bir engel yok
tur. İkincisi ise Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunun toplantı ve
karar yeter sayısı sağlanmadan kabul edildiği iddiasıdır. Kanunun
Anayasaya şekil bakımından aykırılığına yönelik olan bu iddia ile so
mut norm denetimi yoluna başvurulması mümkün değildir. Anayasa
nın 148'inci maddesinin 2'nci fıkrasına göre; "Kanunun yayımlandığı
tarihten itibaren on gün geçtikten sonra, sekil bozukluğuna dayalı iptal davası
açılamaz’, defi yoluyla da ileri sürülemez". Anayasa Mahkemesinin Kuru
luşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun'un 34'üncü maddesinin
4'üncü fıkrasında da "Şekil bozukluğuna dayanan Anayasaya aykırılık id
diası mahkemeler tarafından ileri sürülemez" hükmü yer almaktadır.
Soru-4: Karaman Tüketici Mahkemesinin yaptığı başvuruyu süre ku

ralları açısından değerlendiriniz.
Anayasanın 152'nci maddesinin 4'üncü fıkrasına göre "Anayasa

Mahkemesinin işin esasına girerek verdiği red kararının Resmî Gazetede ya
yımlanmasından sonra on yıl geçmedikçe aynı kanun hükmünün Anayasaya
aykırılığı iddiasıyla tekrar başvuruda bulunulamaz". Görüldüğü üzere, on
yıllık süre yasağının başlangıç tarihi, işin esasına girilerek verilen ret
kararıdır. Anayasa Mahkemesinin işin esasına girmeden, ilk inceleme
aşamasında verdiği ret kararları on yıllık süreyi başlatmaz. Olayımız
da da Anayasa Mahkemesi, Konya Tüketici Mahkemesinin yaptığı
başvuru hakkında esas incelemesine girişmemiş; Anayasaya aykırılığı
iddia edilen maddenin davada uygulanma imkânının bulunmadığını

belirterek ilk inceleme aşamasında ret kararı vermiştir. Dolayısıyla
Karaman Tüketici Mahkemesinin yaptığı başvuruda, on yıllık süre
kuralı açısından herhangi sorun bulunmamaktadır.
Soru-5: Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunun 1 Vinci maddesi

hakkında Cumhurbaşkanının daha önce esas bakımından
Anayasaya aykırılık iddiası ile iptal davası açtığını ve bu da
vanın 11.11.2014 tarihinde Anayasa Mahkemesi tarafından
esastan reddedildiğini varsayarsak, yukarıdaki soruya verdi
ğiniz cevap değişir mi?
Anayasanın somut norm denetimini düzenleyen 152'inci madde

sinin 4'üncü fıkrasına göre; "Anayasa Mahkemesinin işin esasına girerek
verdiği red kararının Resmi Gazetede yayımlanmasından sonra on yıl geçme
dikçe aynı kanun hükmünün Anayasaya aykırılığı iddiasıyla tekrar başvuru
da bulunulamaz". Soruda, Cumhurbaşkanının açtığı iptal davası üzeri
ne Anayasa Mahkemesince verilen esastan ret kararının üzerinden
henüz on yıl geçmeden, Karaman Tüketici Mahkemesince aynı kanun
hakkında somut norm denetimi yoluna başvurulup başvurulamayaca-
ğı sorulmaktadır. Bu bakımdan, iptal davası üzerine verilen ret kararı
nın, itiraz başvuruları için öngörülen on yıllık süreyi başlatıp başlat
mayacağının tartışılması gerekmektedir.
Gerek Anayasanın 152'nci maddesinin 4'üncü fıkrasında gerekse
6216 sayılı Kanunun 41'inci maddesinde itiraz yoluna özgü "başvuru"
deyimi kullanılmıştır55. Hükümde yer alan "tekrar başvuruda bulunula
maz" ibaresini bu bağlamda düşündüğümüzde, on yıl sürenin ancak
itiraz başvuruları üzerine verilen ret kararı ile başlayabileceği; iptal da
vası sonucunda verilen ret kararının ise on yıllık süreyi başlatmayacağı
ortaya çıkmaktadır. Zira bir konuda tekrar itiraz başvurusu yapılabil
mesi için, aynı konuda daha önce bir itiraz başvurusunun yapılmış ol
ması lazım gelir. Bu bakımdan kuralın lafzı yorumu, on yıl kuralını iti
raz başvurusu ile sınırlı bir istisna olarak anlamayı gerektirmektedir53
54.
53 Öden, s. 62.
54 AYM, E. 2017/85, K. 2017/64, K.T. 15.3.2017 kararına karşı oy yazısı.
Anayasa Mahkemesi de uzun yıllar on yıllık süre kuralını itiraz

başvuruları ile sınırlı şekilde yorumlamıştır. Ancak 2006 yılında verdi
ği bir karar55 ile bu içtihadından dönmüş ve iptal davası sonucu veri
len ret kararlarının da on yıllık süreyi başlatacağına hükmetmiştir56.
Dolayısıyla Anayasa Mahkemesinin güncel içtihadına göre, Cum
hurbaşkanının açtığı iptal davasında verilen esastan ret kararının üze
rinden henüz on yıl geçmeden, Karaman Tüketici Mahkemesince aynı
kanun hükmü hakkında somut norm denetimi yoluna başvurulması
mümkün değildir.
Soru-6: Anayasa Mahkemesinin kararını 16.12.2021 tarihinde açıkla

dığını varsayarsak, Karaman Tüketici Mahkemesi ne tür bir
yol izlemelidir?
Anayasanın 152'nci maddesinin 3'iincü fıkrasına göre "Anayasa

Mahkemesi, işin kendisine gelişinden başlamak iizere beş ay içinde kararım
verir ve açıklar. Bu süre içinde karar verilmezse mahkeme davayı yürürlükteki
kanun hükümlerine göre sonuçlandırır. Ancak, Anayasa Mahkemesinin kara
rı, esas hakkmdaki karar kesinleşinceye kadar gelirse, mahkeme buna uymak
zorundadır".
Olayımızda, beş aylık sürenin tamamlandığı 16.11.2021 tarihinden
itibaren, Karaman Tüketici Mahkemesi, Tüketicinin Korunması Hak
kında Kanunun 11'inci maddesini uygulayarak uyuşmazlığı çözüme
kavuşturmalıdır57. Fakat Anayasa Mahkemesinin kararını açıkladığı
tarihte uyuşmazlık henüz kesin karara bağlanmamışsa, mahkeme,
Anayasa Mahkemesinin kararma göre uyuşmazlığı çözüme kavuştur
mak zorundadır.
55 AYM, E. 2003/23, K. 2006/26, K. T. 22.2.2006.

56 Anayasa Mahkemesinin bu yönde diğer bazı kararlan için bkz. AYM, E. 2010/18,
K. 2010/45, K.T. 21.06.2010; AYM, E. 2010/48, K. 2010/70, K.T. 20.05.2010; AYM, E.
2010/1, K. 2011/149, K.T. 25.01.2012; AYM, E. 2017/85, K. 2017/64, K.T. 15.3.2017. Bu
kararların tahlili için bkz. Ergül, s. 883-891.
57 1961 Anavasasında, Anavasa Mahkemesinin altı av içinde kararını açıklamaması
- - - j a
durumunda, dava mahkemesinin Anayasaya aykırılık iddiasını, kendi kanısına gö
re çözümleyerek dâvayı sonuçlandırması öngörülmekteydi (1961 Anayasası m. 151).
OLAY 24
Konu : Kanunların Yapımı, Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri,

Soyut Norm Denetimi
İlgili Mvz. : Anayasa m. 7, m. 87, m. 96, m. 104, m. 106, m. 108, m. 118,

m. 148, m. 150; TBMM İçtüzüğü m. 146; Anayasa Mahke
mesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun
m. 43
TBMM, 22.10.2020 tarihinde 520 milletvekilinin katıldığı

oturumda, 12 milletvekilinin çekimser, 248 milletvekilinin
olumsuz ve 260 milletvekilinin olumlu yönde oyu ile Kül
tür ve Vakıflar Bakanlığı Kurulması Hakkında Kanunu ka
bul etmiştir. Cumhurbaşkanı söz konusu Kanunu onayla
yarak 30.10.2020 tarihinde Resmi Gazetede yayınlamıştır.
107 milletvekili ile TBMM'de en fazla üyeye sahip ikinci
parti grubu konumunda olan (A) partisi, söz konusu Ka
nunun komisyona sevk edilmeden doğrudan Genel Ku
rulda görüşülmesinin hukuka aykırı olduğunu ileri süre
rek 13.11.2020 tarihinde Anayasa Mahkemesinde iptal
davası açmıştır. Cumhurbaşkanı ise kanun ile yeni bir ba
kanlık kurulamayacağını iddia ederek 21.11.2020 tarihin
de Anayasa Mahkemesinde iptal davası açmıştır.
Soru-1: Kanunun kabulünde toplantı ve karar yeter sayıları sağlanmış

mıdır?

en az üçte biri ile toplanır. Oylamaya katılan milletvekili sayısı 200'ün
üzerinde olduğundan toplantı yeter sayısı sağlanmıştır.
TBMM'nin karar yeter sayısı ise Anayasada başkaca bir hüküm
yoksa toplantıya katıl anların salt çoğunluğudur. Ancak karar yeter
sayısı hiçbir şekilde üye tamsayısının dörtte birinin bir fazlasından,
yani 151 milletvekilinden az olamaz. Olayda kabul oylarının sayısı
151'i aşmasına rağmen salt çoğunluk sağlanamamıştır. Salt çoğunluk,

TBMM içtüzüğünün 146'ncı maddesinde "belli bir sayının yarısından az
olmayan çoğunluk" şeklinde tanımlanmışsa da bu tanım eksiktir. Belli bir
sayının tam yansı olan çoğunluk da, "yarısından az olmayan çoğun
luk" tur ancak salt çoğunluk değildir. Bu nedenle, salt çoğunluğun "belli
bir sayının yarısından fazla olan çoğunluk" şeklinde tanımlanması gerek
mektedir55. Olayda kabul oylarının sayısı, toplantıya katılanların sayı
sının tam yarısı olması nedeniyle, karar yeter sayısı sağlanmamıştır.
Soru-2: (A) Partisinin dava açma yetkisi var mıdır? Dava, süresi içeri
sinde açılmış mıdır? Yetki ve süre açısından bir sorun olmadı
ğım varsayarsak, (A) Partisinin açtığı dava ile ilgili Anayasa
Mahkemesi ne yönde karar vermelidir?
Kanunlar aleyhine açılan iptal davalarını ikiye ayırarak incelemek

gereklidir: Şekil bakımından Anayasaya aykırılık iddiası ile kanunlar
aleyhine iptal davası açma yetkisi, Cumhurbaşkanına ve üye tamsayı
sının beşte biri tutarındaki üyelere (120 milletvekili) aittir. Dava açma
süresi, kanunun Resmi Gazetede yayımlanmasından itibaren on gün
dür (Anayasa m. 148/2). Esas bakımından aykırılık iddiası ile dava
açma yetkisi ise Cumhurbaşkanına, üye tamsayısının beşte biri tuta
rındaki üyelere ve mecliste en fazla milletvekiline sahip iki siyasi parti
grubuna aittir. Dava açma süresi, kanunun Resmi Gazetede yayım
lanmasından itibaren altmış gündür (Anayasa m. 150).
Olayımızdaki Kanunun komisyona sevk edilmeden doğrudan
Genel Kurulda görüşüldüğü iddiası, şekil bakımından Anayasaya ay
kırılık iddiasıdır. TBMM'de en fazla üyeye sahip ikinci parti konu
munda olan (A) Partisinin böyle bir dava açma yetkisi yoktur. Ayrıca
dava yetkili bir merci tarafından açılmış olsaydı dahi, on günlük dava
açma süresi geçirildiğinden Anayasa Mahkemesinin davayı ilk ince
leme aşamasında reddetmesi gerekirdi.
Yetki ve süre açısından bir sorun olmadığını varsayarsak, Anayasa
Mahkemesinin davaya konu Kanunu iptal etmesi gereklidir. Ancak
iptal sebebi, Kanunun komisyona sevk edilmeden doğrudan Genel
55 Gözler (2018), s. 589.

Kurulda görüşülmesi değildir. Anayasanın 148'nci maddesine göre,

kanunların şekil bakımından denetlenmesi, son oylamanın, öngörülen
çoğunlukla yapılıp yapılmadığı hususu ile sınırlıdır. Kanunun komis
yona sevk edilmeden doğrudan Genel Kurulda görüşülmesi, kabul
çoğunluğu ile ilgili olmadığından, Anayasa Mahkemesi bu sebeple Ka
nunun iptaline karar veremez. Ancak Anayasa Mahkemesinin Kurulu
şu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanunun 43'üncü maddesine göre,
"Mahkemenin, kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin ve Türkiye Bü
yük Millet Meclisi içtüzüğünün Anayasaya aykırılığı hususunda ileri sürülen
gerekçelere dayanma zorunluluğu yoktur. Mahkeme, taleple bağlı kalmak şar
tıyla başka gerekçeyle de Anayasaya aykırılık kararı verebilir". Dolayısıyla
söz konusu Kanunun şekil bakımından Anayasaya aykırılığı iddiasıyla
iptal davası açıldıktan sonra, iptal davası açanlar tarafından ileri sü-
rülmemesine rağmen, Kanunun yeterli kabul oyu almadığı Anayasa
Mahkemesince resen tespit edilip iptaline karar verilebilir.
Soru-3: Cumhurbaşkanının veto etmediği bir kanun hakkında iptal

davası açması mümkün müdür? Tartışınız.
Mevzuatta Cumhurbaşkanının iptal davası açabilmesi için önce

likle geri gönderme yetkisini kullanması gerektiğini öngören herhangi
bir düzenleme mevcut değildir. Dolayısıyla Cumhurbaşkanının,
TBMM'ye geri göndermediği kanunlar aleyhine iptal davası açmasın
da herhangi bir engel yoktur.
Soru-4: Cumhurbaşkanının açtığı dava ile ilgili Anayasa Mahkemesi

ne yönde karar vermelidir?
Kanun ile yeni bir bakanlık kurulamayacağı iddiası, esas bakımın

dan Anayasaya aykırılık iddiasıdır. Esas bakımından Anayasaya aykırı
lık iddiası ile dava açma yetkisi, Cumhurbaşkanına, üye tamsayısının
beşte biri tutarındaki üyelere ve mecliste en fazla milletvekiline sahip iki
siyasi parti grubuna aittir (Anayasa m. 150). Dava açma süresi, kanunun
Resmi Gazetede yayımlanmasından itibaren altmış gündür. Yetki ve
süre açısından herhangi bir eksiklik bulunmadığından Anayasa Mah
kemesi işin esasına girerek iptal talebini karara bağlamalıdır.
2017 değişiklikleri ile Anayasanın kimi maddelerine, belli konula

rın Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenleneceğine ilişkin hüküm
ler eklenmiştir. Bu hükümleri şu şekilde sıralamak mümkündür:
a) Üst kademe kamu yöneticilerini atar, görevlerine son verir ve
bunların atanmalarına ilişkin usul ve esasları Cumhurbaşkanlığı ka
rarnamesi ile düzenler (m. 104/9).
b) Bakanlıkların kurulması, kaldırılması, görevleri ve yetkileri ile
teşkilat yapısı ile merkez ve taşra teşkilatlarının kurulması Cumhur
başkanlığı kararnamesi ile düzenlenir (m. 106/son).
c) Devlet Denetleme Kurulunun işleyişi, üyelerinin görev süresi ve
diğer özlük işleri, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenlenir (m.
108/son).
d) Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliğinin teşkilatı ve görev
leri Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenlenir (m. 118/son).
Görüldüğü üzere, bakanlıkların kurulması da Anayasanın Cum
hurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenlenmesini öngördüğü işler ara
sındadır. Burada tartışılması gereken husus, Anayasanın Cumhurbaş
kanlığı kararnamesi ile düzenlenmesini öngördüğü alanlarda kanunla
düzenleme yapılıp yapılamayacağıdır.
Öğretide bu konu oldukça tartışmalıdır. Bazı yazarlar, yasama
yetkisinin genelliğine işaret eden Anayasanın 7'nci ve 87'nci maddeleri
ışığında, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenlenmesi öngörülen
alanlarda da kanunla düzenleme yapılabileceğini kabul etmektedir59.
Bizim de katıldığımız öğretideki ağırlıklı görüşe göre ise60 Anayasa
koyucu, yukarıda sıralanan dört alanda yasama yetkisinin genelliği
ilkesine istisna getirmiştir. Dolayısıyla bu dört alan yalnızca Cumhur
59 Ardıçoğlu, M. Artuk, “Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi", Ankara Barostı Dergisi, Y.

75, S. 2017/3, s. 44; Söyler, Yasin, Yeni Başkanlık Sisteminde Cumhurbaşkanlığı
Kararnamesi, Ankara, 2018, s. 120-121; Tanör/Yüzbaşıoğlu, s. 438.
50 Eren, Abdurrahman, “Anayasa Mahkemesinin Kanun Hükmünde Kararnamelere İlişkin
İçtihadı Doğrultusunda Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Değerlendirilmesi", Anaya
sa Yargısı, C. 36, S. 1, Y. 2019, s. 40-46; Yeniay, Lokman/Yeniay, Gülden, “Türk Hu
kukunda Yürütme Organının Düzenleme Yetkisi ve Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi",
Anayasa Yargısı, C. 36, S. 1, Y. 2019, s. 112-114; Gözler (2018), s. 887-888; Atar, s.
190; Açıl, s. 735.
başkanlığı kararnamesi ile düzenlenebilecek; kanunla bu alanlarda

düzenleme yapılamayacaktır. Bakanlıkların kurulması da Anayasanın
Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenlenmesini öngördüğü işler
arasında yer aldığından, olaydaki "Kültür ve Vakıflar Bakanlığı Kurulma
sı Hakkında Kanun" konu bakımından Anayasaya aykırıdır ve iptali
OLAY 25
Konu : Somut Norm Denetimi, Anayasa Mahkemesinin İptal

Kararlarının Yürürlüğünün Ertelenmesi
İlgili Mvz. : Anayasa m. 152, m. 153
İrtikâp suçunu (TCK m. 250) işlediği iddiasıyla Konya

3'üncü Asliye Ceza Mahkemesinde yargılanmakta olan
(A), bu suç karşılığında öngörülen cezanın ölçüsüz oldu
ğunu ileri sürmüş; bu iddianın ciddi olduğu kanaatine va
ran Konya 3'üncü Asliye Ceza Mahkemesi ise itiraz yolu
na başvurmuştur. Anayasa Mahkemesi, 1.7.2020 tarihin
de, (A)'nın İşlediği ileri sürülen suçu yargılama görevinin
Ağır Ceza Mahkemesine ait olduğunu ileri sürerek ret ka
rarı vermiştir. Daha sonra (A)'nın yargılaması Konya 1'inci
Ağır Ceza Mahkemesinde görülmeye devam etmekte
iken mahkeme, (A)'nın herhangi bir talebi olmamasına
rağmen, aynı gerekçeyle 5.12.2020 tarihinde itiraz yoluna
başvurmuştur. Anayasa Mahkemesinin 2.2.2021 tarihin
de yayımlanan kararında, TCK'nın 250'nci maddesinin
1'inci fıkrasında yer alan .beş yıldan on yıla kadar hapis
cezası ile cezalandırılır" ibaresinin iptaline ve iptal kararı
nın altı ay sonra yürürlüğe girmesine karar verilmiştir. İp
tal kararının ardından Konya 1'inci Ağır Ceza Mahkemesi,
5.5.2021 günü TCK'nın 250'nci maddesinin 1'inci fıkrasını
uygulayarak (A)'yı sekiz yıl hapis cezasına çarptırmıştır.
TBMM, 4.9.2021 günü TCK'nın 250rnci maddesinin 1'inci
fıkrasını "üç yıldan yedi yıla kadar hapis cezası ile cezalan
dırılır" şeklinde değiştirmiştir.
İlgili Hükümler
TCK Madde 7- (1) İşlendiği zaman yürürlükte bulunan
kanuna göre suç sayılmayan bir fiilden dolayı kimseye
ceza verilemez ve güvenlik tedbiri uygulanamaz. İşlen
dikten sonra yürürlüğe giren kanuna göre suç sayılma
yan bir fiilden dolayı da kimse cezalandırılmaz ve hak

kında güvenlik tedbiri uygulanamaz. Böyle bir ceza veya
güvenlik tedbiri hükmolunmuşsa infazı ve kanuni netice
leri kendiliğinden kalkar.
(2) Suçun işlendiği zaman yürürlükte bulunan kanun ile
sonradan yürürlüğe giren kanunların hükümleri farklı ise,
failin lehine olan kanun uygulanır ve infaz olunur.
TCK Madde 250- (1) (Değişik: 2/7/2012-6352/86 md.) (1)
Görevinin sağladığı nüfuzu kötüye kullanmak suretiyle
kendisine veya başkasına yarar sağlanmasına veya bu
yolda vaatte bulunulmasına bir kimseyi icbar eden kamu
görevlisi, beş yıldan on yıla kadar hapis cezası ile ceza
landırılır.
Soru-1: Anayasa Mahkemesinin, 1.7.2020 tarihli kararını değerlendi

riniz.
Somut norm denetimi yolunu işletebilmek için öngörülen şartların

başında “bakılmakta olan dava" şartı gelmektedir. Bu şartı oldukça kısıt
layıcı şekilde yorumlayan Anayasa Mahkemesi, somut norm denetimi
yolunun ancak önündeki davaya bakmaya yetkili ve görevli olan bir
mahkeme tarafmdan başlatılabileceğine, kendisine başvuran mahke
menin bakmakta olduğu bir dâva bulunup bulunmadığım anlamak
üzere görev7 ve yetki incelemesi yapabileceğine ve eğer görev7 ve yetki
si kapsamında olmayan bir davaya ilişkin başvuru yapılmışsa, esasa
ilişkin bir değerlendirme yapılmadan bu başvurunun reddedileceğine
hükmetmiştir61.
Öte yandan, Anayasa Mahkemesinin söz konusu içtihadı iki yön
den eleştiriye açıktır. İlk olarak, bir mahkemenin önündeki davaya
bakmakla görevdi ve yetkili olup olmadığı hususunda karar verecek
merciler ilgili usul kanunlarında düzenlenmiş olup Anayasa Mahke
mesine bu yönde bir görev verilmemiştir. Keza Anayasada ve 6216
61 Anayasa Mahkemesinin konuya ilişkin bazı kararları için bkz. AYM, E. 1969/46, K.
1970/2, K.T. 06.01.1970; AYM, E. 1976/9, K. 1976/10, K.T. 02.03.1976; AYM, E.
2007/35, K. 2007/36, K.T. 05.04.2007.
sayılı Kanunda da Anayasa Mahkemesinin itiraz yoluyla kendisine

başvuran mahkemelerin görevli ve yetkili olup olmadığını araştırabi-
leceğine dair bir açıklık yoktur. Kamu hukukunun temel bir prensibi
olarak, devlet organları ancak kendilerine Anayasa ve kanunlarla tanı
nan yetkileri kullanabileceğine göre. Anayasa Mahkemesinin itiraz
yolunda yetki ve görev incelemesi yapamayacağını kabul etmek gere
kir. ikinci olarak, Anayasa Mahkemesi diğer yüksek mahkemelerin
üzerinde yer alan bir süper temyiz mercii olmadığına göre, Anayasa
Mahkemesinin yetkisiz veya görevsiz bulduğu bir mahkemenin, yetki
ve görev uyuşmazlıklarını çözüme kavuşturacak mercilerce yetkili ve
görevli bulunması ihtimal dahilindedir. Bu takdirde, gerçekte Anaya
saya aykırı nitelikteki bir kural, sırf Anayasa Mahkemesinin görevli ve
yetkili bulduğu mahkemede dava açılamadığı için yargısal denetim
dışında kalabilecek ve uygulanmaya devam edebilecektir.
Bu bakımdan, (A)'nın işlediği ileri sürülen suçu yargılama görevi
nin Ağır Ceza Mahkemelerine ait olduğunu ileri sürerek, Konya
3'üncü Asliye Ceza Mahkemesinin yaptığı itiraz başvurusunu redde
den Anayasa Mahkemesinin kararı hatalıdır. (Anayasa Mahkemesinin,
somut norm denetimi yoluna başvuran mahkemenin görevli ve yetkili olup
olmadığını inceleyebileceğine ilişkin karar örneği için Karar 2.3'e bakınız).
Soru-2: Konya 1. Ağır Ceza Mahkemesinin (A)'nın bir talebi olmaksızın

itiraz yoluna başvurması mümkün müdür?
Somut norm denetimi yoluna, taraflardan birinin ileri sürdüğü

Anayasaya aykırılık iddiasının dava bakmakta olan mahkemece ciddi
bulunması durumunda başvurulabileceği gibi, tarafların herhangi bir
talebi olmadan resen mahkemenin kararı ile de başvurulabilir.
5 Ancak
resen başvuru ile talep üzerine başvuru arasında önemli bir fark bu
lunmaktadır: Resen başvuru durumunda davaya bakmakta olan mah
kemenin, uygulanacak hükmün Anayasaya aykırı olduğu kanaatinde
olması ve bunu gerekçelendirmesi gereklidir. Mahkeme, salt bir şüphe
üzerine konuyu Anayasa Mahkemesine intikal ettiremez62. Talep üze
rine başvuru durumunda ise mahkemenin ilgili hükmün Anayasaya
aykırılığı konusunda kesin bir kanaate sahip olması gerekmez; tarafla

rın ileri sürdüğü Anayasaya aykırılık iddiasını ciddi bulması yeterli-
dir. İsnadın ciddiliği ise Anayasaya aykırılık iddiasının hukuken tartı
şılabilir ve savunulabilir nitelikte olması anlamına gelir63. Dolayısıyla
Konya Vinci Ağır Ceza Mahkemesi, TCK'nın 250'inci maddesinin
Vinci fıkrası hükmünün Anayasaya aykırı olduğu kanaatinde ise
(A)'nm talebi olmasa dahi somut norm denetimine başvurabilir.
Soru-3: Konya Vinci Ağır Ceza Mahkemesinin yaptığı itiraz başvuru

sunu on yıllık süre kuralı bağlamında değerlendiriniz.
Anayasanın 152'nci maddesinin son fıkrasına göre “Anayasa Mah

kemesinin işin esasına girerek verdiği red kararının Resmî Gazetede yayım
lanmasından sonra on yıl geçmedikçe aynı kanun hükmünün Anayasaya ay
kırılığı iddiasıyla tekrar başvuruda bulunulamaz". Görüldüğü üzere, so
mut norm denetiminde öngörülen on yıllık süre, Anayasa Mahkeme
sinin esas bakımından verdiği bir ret kararı ile başlar. Anayasa Mah
kemesinin ilk inceleme aşamasında verdiği ret kararları, on yıllık süre
yi başlatmaz. Olayda Anayasa Mahkemesi, 1.7.2020 tarihinde verdiği
ret kararında işin esasına girmediğinden, Konya Vinci Ağır Ceza
Mahkemesinin on yıl geçmeden yaptığı başvuru muteberdir.
Soru-4: Konya 1 'inci Ağır Ceza Mahkemesinin TCK'nın 250'nci madde

sinin Vinci fıkrası hükmünü uygulayarak hüküm tesis etmesi
mümkün müdür?Tartışınız.
İlke olarak Anayasa Mahkemesinin iptal ettiği hükümler, iptal ka

rarı Resmi Gazetede yayımlandığı gün yürürlükten kalkar. Ancak iptal
kararının neden olabileceği hukukî boşluk ihtimalini dikkate alan
Anayasa koyucu, Anayasa Mahkemesine iptal hükmünün yürürlüğe
gireceği tarihi bir yıla kadar erteleme yetkisi vermiştir (Anayasa m.
153/3). Olayda da Anayasa Mahkemesi, TCK'nın 250'nci maddesinin
l'inci fıkrası hakkında verdiği iptal kararının yürürlüğe gireceği tarihi
altı ay ertelemiştir. Anayasa Mahkemesinin iptal kararının yürürlüğe
gireceği tarihi ertelemesi durumunda, iptal kararının yürürlüğe girme

sine kadar, Anayasaya aykırılığına hükmedilen norm, hukuki geçerli
liğini korumaktadır. Dolayısıyla Konya 1'inci Ağır Ceza Mahkemesi
nin TCK'nın 250'nci maddesinin 1'inci fıkrasını uygulayarak hüküm
tesis etmesi mümkündür.
Öğretide Anayasa Mahkemesinin Anayasaya aykırılığına hükmet
tiği bir normun, devam etmekte olan davalarda uygulanmasının hak
kaniyetle bağdaşmayacağı belirtilerek, iptal hükmünün yürürlüğe gi
receği tarihe kadar dava mahkemesinin de vereceği kararı ertelemesi
tavsiye edilmektedir64. Nitekim Danıştay ve Yargıtay'ın65 da, Anayasa
Mahkemesinin iptal kararının yürürlüğünü ertelemesi durumunda,
iptali öngörülen kanun hükümlerinin görülmekte olan davalarda uy
gulanmaması gerektiğine yönelik bazı kararları bulunmaktadır.
Soru-5: Anayasa Mahkemesinin iptal kararının ve TBMM'nin yaptığı

kanun değişikliğinin, daha önce TCK'nın 250'nci maddesinin
Vinci fıkrasından hüküm giyip cezasının infazı devam eden
kişiler üzerindeki etkisini değerlendiriniz.
Anayasa Mahkemesinin iptal kararının yürürlüğe girmesini erte

lediği durumlarda, TBMM'nin, hukuki bir boşluğun ortaya çıkmasını
engellemek için iptal kararının yürürlüğe gireceği tarihe kadar gerekli
kanuni düzenlemeleri yapması elzemdir. Anayasa koyucu bu amaçla,
iptal kararlarının yürürlüğe girişinin ertelendiği durumlarda,
TBMM'nin, iptal kararının ortaya çıkardığı hukuki boşluğu doldura
cak kanun tekliflerini öncelikle görüşerek karara bağlamasını öngör
müştür (Anayasa m. 153/4). xAncak Anayasanın bu emrine rağmen,
TBMM'yi iptal kararı yürürlüğe girene kadar hukuki boşluğu doldu
racak kanunlan çıkarmaya zorlayacak bir yöntem bulunmamaktadır.
Olayımızda da TBMM, iptal kararı yürürlüğe girmeden önce hu
kuki boşluğu dolduracak kanunu çıkaramamıştır. Anayasa Mahkeme
sinin iptal kararı 2.8.2021 tarihinde yani henüz TBMZM tarafından
TCK'nın 250'nci maddesinin 1'inci fıkrası değiştirilmeden önce yürür-
54 Özbudun, s. 417-418.
55 Bu kararların tahlili için bkz. Küçük, s. 311-357.
lüğe girmiştir. Anayasa Mahkemesinin iptal kararının yürürlüğe gir

diği tarihten TBMM tarafından yeni düzenleme yapıldığı tarihe kadar
geçen sürede, icbar suretiyle irtikap suçunun karşılığı olarak TCK'da
herhangi bir ceza öngörülmemektedir.
Anayasada yer alan iptal kararlar inin geriye yürümemesi kuralına
(Anayasa m. 153/5) bakarak, daha önce TCK'nın 250'nci maddesinin
l'inci fıkrasından hüküm giyip cezasının infazı devam eden kişilerin
Anayasa Mahkemesinin iptal kararından yararlanamayacağı düşünü
lebilir. Ancak iptal kararlarının geriye yürümemesi kuralının iki istis
nası bulunmaktadır66: a) İptal kararı somut norm denetimi yolu işleti
lerek verilmişse, görülmekte olan davada etkisini gösterir, b) Ceza
mahkûmiyetine esas teşkil eden kanun hükmünün iptal edilmesi du
rumunda, TCK'nın 7'nci maddesinde öngörülen lehe kanunun uygu
lanacağı kuralı uyarınca, iptal edilen kanuna dayanılarak hükmolunan
cezanın icrası ve kanuni neticeleri ortadan kalkar. Olayımızda da
TCK'nın 250'nci maddesinin l'inci fıkrasında öngörülen cezanın iptali
2.8.2021 tarihinde yürürlüğe girdiği için bu tarihten önce söz konusu
maddeden hüküm giyen kişiler iptal kararından yararlanabilecek ve
eğer fiilleri başka bir suç tipine girmiyorsa tahliye edileceklerdir.
“ Özbudun, s. 418-419; Gözler (2018), s. 114-115.

OLAY 26
Konu : Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri, Somut Norm Dene-

timi. Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması
İlgili Mvz. : Anayasa m. 104, m. 152; Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu

Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile yabancı uyruklu kişile

rin Türkiye'de taşınmaz mal edinimleri için mütekabiliyet
şartı getirilmiş ve yabancıların edinebilecekleri azami ta
şınmaz miktarı, otuz hektardan yirmi beş hektara düşü
rülmüştür. İstanbul'da ikamet etmekte olan ve hâlihazırda
Türkiye'de yirmi hektarlık taşınmazı bulunan Ingiliz vatan
daşı (A), on hektarlık yeni bir taşınmazı satın alarak tapuya
tescil ettirmiştir. (A)'nın Cumhurbaşkanlığı kararnamesin
de öngörülen sınırın üzerinde taşınmaz iktisap ettiğini
tespit eden Maliye Bakanlığı, sınırı aşan miktarın tasfiyesi
için (A)'ya bir yıllık süre vermiş; bu sürede tasfiye işleminin
tamamlanmaması üzerine Maliye Bakanlığı resen tasfiye
işlemini gerçekleştirmiştir. Mülkiyet hakkının ihlal edildi
ğini düşünen (A), İdare Mahkemesinde dava açmıştır.
İdare mahkemesinde görülen davada (A), Cumhurbaş
kanlığı kararnamesinin ilgili hükümleri ile Tapu Kanunu
nun 35'inci maddesinin 3'üncü fıkrasının Anayasaya aykı
rı olduğunu ileri sürmüş; mahkeme Tapu Kanununun
35'inci maddesinin 3'üncü fıkrası için itiraz yoluna başvu
rurken Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin Anayasaya ay
kırılığı iddiasını ise ciddi görmemiştir. Anayasa Mahke
mesi Tapu Kanununun 35'inci maddesinin 3'üncü fıkrası
nın iptaline karar vermiştir.
İlgili Hükümler
Tapu Kanunu m. 35/1: Kanuni sınırlamalara uyulmak
kaydıyla, uluslararası ikili ilişkiler yönünden ve ülke men
faatlerinin gerektirdiği hallerde Cumhurbaşkanı tarafın
dan belirlenen ülkelerin vatandaşı olan yabancı uyruklu

gerçek kişiler Türkiye'de taşınmaz ve sınırlı ayni hak edi
nebilirler. Yabancı uyruklu gerçek kişilerin edindikleri ta
şınmazlar ile bağımsız ve sürekli nitelikteki sınırlı ayni
hakların toplam alanı, özel mülkiyete konu ilçe yüz ölçü
münün yüzde onunu ve kişi başına ülke genelinde otuz
hektarı geçemez. Cumhurbaşkanı kişi başına ülke gene
linde edinilebilecek miktarı iki katına kadar artırmaya
yetkilidir.
Tapu Kanunu m. 35/3: Cumhurbaşkanı, ülke menfaatle
rinin gerektiği hallerde yabancı uyruklu gerçek kişiler ile
yabancı ülkelerde kendi ülkelerinin kanunlarına göre ku
rulan tüzel kişiliğe sahip ticaret şirketlerinin taşınmaz ve
sınırlı ayni hak edinimlerini; ülke, kişi, coğrafi bölge, süre,
sayı, oran, tür, nitelik, yüzölçüm ve miktar olarak belirle
yebilir, sınırlandırabilir, kısmen veya tamamen durdurabi
lir veya yasaklayabilir.
Soru-1: Çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin Anayasaya aykırı

olup olmadığını tartışınız.
Yabancı uyruklu kişilerin Türkiye'de taşınmaz mal edinimleri için

mütekabiliyet şartı öngören ve yabancıların edinebilecekleri azami
taşınmaz miktarını sınırlandıran Cumhurbaşkanlığı kararnamesi üç
sebeple Anayasaya aykırıdır:
İlk olarak; kişi hak ve ödevleri ile siyasi hak ve ödevler Cumhur
başkanlığı kararnamesi ile düzenlenemez (Anayasa m. 104/17). Mülki
yet hakkı, Anayasanın kişinin hak ve ödevleri bölümünde düzenlenen
haklardan biri olduğu için bu hakkın Cumhurbaşkanlığı kararnamesi
ile düzenlenmesi ve sınırlanması Anayasaya aykırıdır.
İkinci olarak; Anayasada münhasıran kanunla düzenlenmesi ön
görülen konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılması yasak
lanmıştır (Anayasa m. 104/17). Anayasada yabancıların temel hak ve
hürriyetlerinin yalnızca kanunla sınırlanabileceği (Anayasa m. 16) ön
görüldüğüne göre, yabancıların mülkiyet hakkına sınırlama getiren
Cumhurbaşkanlığı kararnamesi Anayasaya aykırıdır.
Üçüncü olarak; kanunda açıkça düzenlenen konularda Cumhur

başkanlığı kararnamesi çıkarılamaz (Anayasa m. 104/17). Yabancıların
edinebilecekleri taşınmaz miktarı Tapu Kanununun 35'inci maddesin
de açıkça düzenlendiğine göre, aynı konuda düzenleme getiren Cum
hurbaşkanlığı kararnamesi Anayasaya aykırıdır.
Soru-2: Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin iptali için itiraz yoluna

gitmeyen mahkemenin kararına karşı (A)'nın başvurabileceği
herhangi bir yol var mıdır?
İdare Mahkemesinin, Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin Anaya

saya aykırılığı iddiasını ciddi görmeyerek itiraz yoluna başvurmaması,
bir ara karardır. Türk hukukunda ilke olarak ara kararların nihai ka
rardan bağımsız olarak temyizi mümkün değildir. Anayasanın 152'nci
maddesinin 2'nci fıkrasına göre de, mahkeme Anayasaya aykırılık
iddiasını ciddi görmezse bu iddia, temyiz merciince esas hükümle bir
likte karara bağlanır. Neticede, İdare Mahkemesinin, Cumhurbaşkan
lığı kararnamesinin Anayasaya aykırılığı iddiasını ciddi bulmaması
durumunda, mahkemenin nihai kararının ardından taraflar temyiz
yoluna başvurarak, isnadın ciddiliği hususunda temyiz merciince ka
rar verilmesini talep edebilirler.
Soru-3: Tapu Kanununun 35'inci maddesinin 3'üncü fıkrasının iptali

için itiraz yoluna başvurulmasının yargılama üzerindeki etki
sini değerlendiriniz.
Tapu Kanununun 35'inci maddesinin 3'üncü fıkrası için itiraz yolu

na başvurulmasının ardından İdare Mahkemesinin, Anayasa Mahkeme
sinin bu konuda vereceği karara kadar davayı geri bırakması gerekir.
Anayasa Mahkemesi, işin kendisine gelişinden başlamak üzere beş ay
içinde kararını verir ve açıklar. Beş ay içinde karar verilmezse, İdare
Mahkemesinin yürürlükteki kanun hükümlerine göre (Tapu Kanunu
nun 35'inci maddesinin 3'üncü fıkrası hükmünün Anayasaya uygun
olduğunu varsayarak) davayı sonuçlandırması gereklidir. Ancak, Ana
yasa Mahkemesinin kararı, esas hakkındaki karar kesinleşinceye kadar
gelirse, mahkeme bu karara uymak zorundadır (Anayasa m. 152/3).
Soru-4: Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin de Anayasaya aykırı oldu

ğunu düşünen Anayasa Mahkemesi kararnameyi de iptal
edebilir mi?
Anayasa Mahkemesi, yalnızca iptali için kendisine başvurulan

norm üzerinde denetim yetkisine sahiptir. İptal talebinde bulunul
mayan bir norm üzerinde resen Anayasaya aykırılık incelemesi ger
çekleştiremez. Ancak başvuru, Kanunun, Cumhurbaşkanlığı karar
namesinin veya Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün sadece
belirli madde veya hükümleri aleyhine yapılmış olup da, bu madde
veya hükümlerin iptali Kanunun, Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin
veya Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün diğer bazı hükümle
rinin veya tamamının uygulanamaması sonucunu doğuruyorsa, key
fiyeti gerekçesinde belirtmek şartıyla Mahkeme, uygulama kabiliyeti
kalmayan Kanunun, Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin veya Türki
ye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün bahis konusu öteki hükümleri
nin veya tümünün iptaline karar verebilir (6216 sayılı Kanun m.
43/4). Olayda bu tarz bir durum söz konusu olmadığı için Anayasa
Mahkemesinin Cumhurbaşkanlığı kararnamesini denetlemesi müm
kün değildir.
Soru-5: Anayasa Mahkemesinin iptal kararının ardından mahkeme

hangi yönde hüküm tesis etmelidir?
Anayasa Mahkemesinin, Tapu Kanunu'nun 35'inci maddesinin

3'üncü fıkrasının iptaline karar vermesi ile Cumhurbaşkanının ya
bancıların edinebilecekleri taşınmaz mal miktarında sınırlama yapa
bilmesi olanağını ortadan kaldırılmıştır. Anayasa Mahkemesinin ip
tal kararının ardından, yabancıların edinebilecekleri taşınmaz mikta
rının sınırını otuz hektar olarak belirleyen Tapu Kanunu ile bu sınırı
yirmi beş hektara indiren Cumhurbaşkanlığı kararnamesi arasında
çelişki ortaya çıkmıştır.
Anayasaya göre, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile kanunlarda
farklı hükümler bulunması halinde, kanun hükümleri uygulanır
(Anayasa m. 104/17). Bu hükümden de anlaşılacağı üzere, kanunlarla
Cumhurbaşkanlığı kararnameleri arasındaki çatışma, iptal yoluyla
değil ihmal yoluyla giderilir67. Bakmakta olduğu davada uygulanabi

lecek olan Cumhurbaşkanlığı kararnamesi hükmünün kanuna aykırı
olduğunu fark eden mahkeme, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi hük
münü ihmal ederek, doğrudan kanunu uygulayıp uyuşmazlığı çözü
me kavuşturacaktır. Bu nedenle, olayda İdare Mahkemesinin, Tapu
Kanununa aykırı olan Cumhurbaşkanlığı kararnamesini ihmal ede
rek, Tapu Kanununun 35'inci maddesinin 1'inci fıkrasını uygulaması
ve (A)'nın kanuna uygun olarak elde ettiği kazanından koruması ge
reklidir.
07 Açıl, s. 751.
OLAY 27
Konu Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru
İlgili Mvz. : Anayasa m. 154; Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yar

gılama Usulleri Hakkında Kanun m. 47, m. 48, m. 49, m. 50;
Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü m. 65
Kamu görevlisi (K), Gazeteci (G)'nin bir internet haber si

tesinde yazdığı köşe yazısı nedeniyle, Konya Asliye Hu
kuk Mahkemesinde (G) aleyhine tazminat davası açmış
tır. Konya Asliye Hukuk Mahkemesi (G)'nin yazmış oldu
ğu köşe yazısının, (K)'nin kişilik haklarına haksız bir saldırı
oluşturduğu gerekçesiyle, (G) aleyhine 1000 TL manevi
tazminata hükmetmiştir. Gazeteci (G)'nin Yargıtay'a
yapmış olduğu temyiz talebinin reddedildiği, 25.03.2020
tarihinde kendisine bildirilmiştir. Bunun üzerine (G),
30.04.2020 tarihinde Anayasa Mahkemesine ifade ve ba
sın özgürlüklerinin ihlal edildiği iddiası ile bireysel başvu
ru yapmıştır.
Soru-1: Bu başvuru ile ilgili olarak Anayasa Mahkemesi nasıl bir karar
vermelidir?
Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkın

da Kanunun 47'nci maddesinin 5'inci fıkrası ile Anayasa Mahkemesi
içtüzüğünün 64'üncü maddesinin l'inci fıkrası uyarınca, bireysel baş
vuruların başvuru yollarının tüketildiği tarihten, başvuru yolu öngö
rülmemiş ise ihlalin öğrenildiği tarihten itibaren otuz gün içinde ya
pılması gerekmektedir. Söz konusu düzenlemelerde, başvuru yolu
öngörülen durumlarda bireysel başvuru süresinin başlangıcına ilişkin
olarak "başvuru yollarının tüketildiği tarih"ten söz edilmekte ise de ha
berdar olunmayan bir hususta başvuru yapılamayacağı dikkate alına
rak bu ibarenin "nihai kararın gerekçesinin öğrenilebildiği tarih' olarak

anlaşılması gerekir6S.
Olayımızda, 25.3.2020 tarihinde Yargıtay'a yapmış olduğu temyiz
talebinin reddedildiğini öğrenen (G)'nin, bu tarihten itibaren en geç
otuz gün içinde Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yapması ge
rekirken, bu süreyi kaçırmıştır. Bu nedenle (G)'nin başvurusu kabul
edilebilirlik incelemesi aşamasında reddedilir.
Soru-2: Gazeteci (G)'nin yapmış olduğu bireysel başvuru ile ilgili ola
rak, Anayasa Mahkemesinin çalışma ve yargılama usulü hak
kında bilgi veriniz.
Bireysel başvuruların kabul edilebilirlik incelemesi komisyonlarca

yapılır. Kabul edilebilirlik şartlarını taşımadığına oy birliği ile karar
verilen başvurular hakkında kabul edilemezlik kararı verilir. Oy birliği
sağlanmayan dosyalar bölümlere havale edilir. Kabul edilemezlik ka
rarları kesindir (6216 sayılı Kanun m. 48).
Kabul edilebilirliğine karar verilen bireysel başvuruların esas ince
lemesi bölümler tarafından yapılır. Bölümler başkanvekili başkanlı
ğında dört üyenin katılımıyla toplanır ve kararlarını salt çoğunlukla
verir. Bireysel başvurunun kabul edilebilirliğine karar verilmesi hâlin
de, başvurunun bir örneği bilgi için Adalet Bakanlığına gönderilir.
Adalet Bakanlığı gerekli gördüğü hâllerde görüşünü yazılı olarak
Mahkemeye bildirir (6216 sayılı Kanun m. 49).
Komisyonlar ve bölümler bireysel başvuruları incelerken bir temel
hakkın ihlal edilip edilmediğine yönelik her türlü araştırma ve incele
meyi yapabilir. Başvuruyla ilgili gerekli görülen bilgi, belge ve deliller
İlgililerden istenir. Mahkeme incelemesini dosya üzerinden yapmakla
birlikte gerekli gördüğü durumlarda duruşma yapılmasına da karar
verebilir (6216 sayılı Kanun m. 49).
Bölümler, esas inceleme aşamasında, başvurucunun temel hakla
rının korunması için zorunlu gördükleri tedbirlere resen veya başvu
ss Anayasa Mahkemesi, İkinci Bölüm, 7.2.2016 Tarih ve 2014/19389 Başvuru Numara

lı Bilent Aktaş ve Diğerleri Karan, § 11.
rucunun talebi üzerine karar verebilir. Tedbire karar verilmesi hâlinde,

esas hakkmdaki kararın en geç altı ay içinde verilmesi gerekir. Aksi
takdirde tedbir kararı kendiliğinden kalkar (6216 sayılı Kanun m.49).
Soru-3: Gazeteci (G)'nin başvurusunun kabul edilebilirlik inceleme

sinden geçerek, esas incelemesi aşamasına geldiğini varsaya
lım. Anayasa Mahkemesi, Yargıtay'ın kararını bozabilir mi?
Anayasa Mahkemesi bireysel başvurularda ne tür kararlar ve
rebilir?
Anayasanın 154'üncü maddesine göre Yargıtay, adliye mahkeme

lerince verilen ve kanunun başka bir mercie bırakmadığı karar ve hü
kümlerin son inceleme merciidir. Anayasa Mahkemesi, Yargıtay'ın
kararını bozamaz veya Yargıtay'ın kararını değiştirerek yeni bir hü
küm tesis edemez. Anayasa Mahkemesi, diğer Yüksek Mahkemelerin
üzerinde yer alan bir süper temyiz mercii değildir.
Anayasa Mahkemesi, esas incelemesinin sonunda, başvurucunun
hakkının ihlal edildiğine ya da edilmediğine karar verir. İhlal kararı
verilmesi hâlinde ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılması için ya
pılması gerekenlere hükmedilir. Ancak yerindelik denetimi yapılamaz,
idari eylem ve işlem niteliğinde karar verilemez. Olayımızda olduğu
gibi, tespit edilen ihlal bir mahkeme kararından kaynaklanmışsa, ihlali
ve sonuçlarını ortadan kaldırmak için yeniden yargılama yapmak üze
re dosya ilgili mahkemeye gönderilir. Yeniden yargılama yapmakla
yükümlü mahkeme, Anayasa Mahkemesinin ihlal kararında açıkladığı
ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldıracak şekilde mümkünse dosya üze
rinden karar verir. Yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar bu
lunmayan hâllerde ise başvurucu lehine tazminata hükmedilebilir ve
ya genel mahkemelerde dava açılması yolu gösterilebilir (6216 sayılı
Kanun m. 50).
OLAY 28
Konu : Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru
İlgili Mvz. : Anayasa m. 79; Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargı

lama Usulleri Hakkında Kanun m. 48, m. 49
31.05.2020 tarihinde yapılan TBMM genel seçimlerinde

(A) bağımsız aday olmuş ancak seçilememiştir. (A), kanu
na aykırı hallerin mevcut olduğu iddiasıyla anılan seçimin
iptal edilmesi talebiyle Yüksek Seçim Kuruluna itiraz et
miştir. Yüksek Seçim Kurulu 09.06.2020 tarihinde (A)'nın
itirazının reddine karar vermiştir. (A) seçilme hakkının ih
lal edildiğini ileri sürerek 06.07.2020 tarihinde Anayasa
Mahkemesine bireysel başvuru yapmıştır.
Açıklama: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, bireylerin
yasama organı seçimlerinde aday olma hakkını, Avrupa
İnsan Hakları Sözleşmesinin Türkiye'nin taraf olduğu Ek
1 Nolu Protokolünün 3'üncü maddesinde yer alan "ser
best seçim hakki" kapsamında değerlendirmektedir.
Soru-1: Anayasa Mahkemesi nasıl bir karar vermelidir? Bireysel baş

vuru hakkının konusu ve şartları açısından değerlendiriniz.
Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkın

da Kanunun 45'inci maddesinin 3'üncü fıkrasına göre; "Yasama işlemle
ri ile düzenleyici idari işlemler aleyhine doğrudan bireysel başvuru, yapılama
yacağı gibi Anayasa Mahkemesi kararları ile Anayasanın yargı denetimi dı
şında bıraktığı işlemler de bireysel başvurunun konusu olamaz
Anayasanın yargı denetimi dışında bıraktığı işlemler; spor tahkim
kurulu kararları (Anayasa m. 59/3), Yüksek Seçim Kurulu kararları
(Anayasa m. 79/2), Yüksek Askeri Şuranın terfi işlemleri ve kadrosuz
luk nedeniyle emekliye ayırma kararları (Anayasa m. 125/2), Hâkimler
ve Savcılar Kurulu'nun meslekten çıkarma cezası dışındaki kararları
(Anayasa m. 159/10) ile Sayıştay kararlarından (Anayasa m. 160/1) iba

rettir. Anayasanın yargı denetimi dışında bıraktığı işlemler arasında
yer aldığı için Yüksek Seçim Kurulu kararları aleyhine bireysel başvu
ru yapılamaz. Dolayısıyla Anayasa Mahkemesi, söz konusu bireysel
başvuru hakkında kabul edilemezlik kararı vermelidir. (Anayasa Mah
kemesinin Yüksek Seçim Kurulu kararlan aleyhine yapılan bireysel başvuru
lar hakkmdaki içtihadı için Karar 24'e bakınız).
Soru-2: Olayda belirtilen bireysel başvuruda Anayasa Mahkemesinin

çatışma ve yargılama usulü hakkında bilgi veriniz.
Bireysel başvuruların kabul edilebilirlik incelemesi komisyonlarca

yapılır. Kabul edilebilirlik şartlarını taşımadığına oy birliği ile karar
verilen başvurular hakkında kabul edilemezlik kararı verilir. Oy birliği
sağlanmayan dosyalar bölümlere havale edilir. Kabul edilemezlik ka
rarları kesindir (6216 sayılı Kanun m. 48).
Kabul edilebilirliğine karar verilen bireysel başvuruların esas ince
lemesi bölümler tarafından yapılır. Bölümler başkan vekili başkanlı
ğında dört üyenin katılımıyla toplanır ve kararlarını salt çoğunlukla
verir. Bireysel başvurunun kabul edilebilirliğine karar verilmesi hâlin
de, başvurunun bir örneği bilgi için Adalet Bakanlığına gönderilir.
Adalet Bakanlığı gerekli gördüğü hâllerde görüşünü yazılı olarak
Mahkemeye bildirir (6216 sayılı Kanun m. 49).
Komisyonlar ve bölümler bireysel başvuruları incelerken bir temel
hakkın ihlal edilip edilmediğine yönelik her türlü araştırma ve incele
meyi yapabilir. Başvuruyla ilgili gerekli görülen bilgi, belge ve deliller
ilgililerden istenir. Mahkeme incelemesini dosya üzerinden yapmakla
birlikte gerekli gördüğü durumlarda duruşma yapılmasına da karar
verebilir (6216 sayılı Kanun m. 49).
Bölümler, esas inceleme aşamasında, başvurucunun temel hakla
rının korunması için zorunlu gördükleri tedbirlere resen veya başvu
rucunun talebi üzerine karar verebilir. Tedbire karar verilmesi hâlinde,
esas hakkmdaki kararın en geç altı ay içinde verilmesi gerekir. Aksi
takdirde tedbir kararı kendiliğinden kalkar (6216 sayılı Kanun m.49).
OLAY 29
Konu : Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Bireysel Başvuru
İlgili Mvz. : Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi m. 26, m. 28, m. 34, m.

43; Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine Ek 7 Numaralı Pro
tokol m. 1
Birleşik Krallık vatandaşı (A), bir inşaat firmasında mühen

dis olarak çalışmak üzere Türkiye'ye gelmiş ve kendisine
çalışma izni verilmesi için Çalışma ve Sosyal Güvenlik Ba
kanlığına başvurmuştur. (A)'nın başvurusu kabul edilme
diği gibi daha önce Türkiye aleyhine giriştiği faaliyetler
gerekçe gösterilerek sınır dışı edilmesine karar verilmiştir.
(A), çalışma hakkının ihlal edildiğini ve yabancıların sınır
dışı edilmelerine ilişkin usul güvencelerine riayet edil
mediğini iddia ederek Avrupa İnsan Hakları Mahkeme
sine bireysel başvuruda bulunmuştur. (A)'nın başvurusu
Birleşik Krallık vatandaşı bir yargıç tarafından incelenmiş
ve bir komiteye iletilmiştir. Komite başvuruyu kabul edi
lebilir bulup esas incelemesine geçmiş ve ihlal olmadığı
yönünde karar vermiştir.
Açıklama: Ek 7'nci Protokolün 1'inci maddesinde yaban
cıların sınır dışı edilmelerine ilişkin usul güvenceleri dü
zenlenmiştir. Türkiye bu protokolü 14 Mart 1985 tarihin
de imzalamış; 2.5.2016 tarihinde ise onaylamıştır.
Soru-1: Birleşik Krallık vatandaşı (A)'nın Türkiye aleyhine Avrupa İn

san Hakları Mahkemesine bireysel başvuru yapması mümkün
müdür? (A), Nijerya vatandaşı veya vatansız olsa idi cevabınız
değişir miydi?
Avrupa insan Haklan Sözleşmesinin 34'üncü maddesine göre;

"Bu Sözleşme veya protokollerinde tanınan haklarının Yüksek Sözleşineci
Taraflar'dan biri tarafından ihlal edilmesinden dolayı mağdur olduğunu öne
süren her gerçek kişi. hükümet dışı kuruluş veya kişi grupları Mahkeme'ye
başvurabilir’.
Bu hükümden anlaşılacağı üzere, ihlalin Avrupa insan Hakları
Sözleşmesine taraf olan bir devlet tarafından gerçekleştirilmiş olması
şartıyla, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine yapılan bireysel başvu
rularda mağdurun kimliği ve uyruğu önem arz etmez. Avrupa Konse
yine üye olmayan ülkelerin vatandaşları dâhil olmak üzere, yabancılar
ve vatansızların da Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine bireysel baş
vuru yapması mümkündür. Avrupa Konseyine üye ülkelerden biri
olan Birleşik Krallık vatandaşı (A)'nın Türkiye aleyhine Avrupa İnsan
Hakları Mahkemesine bireysel başvuru yapması mümkündür. (A),
Nijerya vatandaşı veya vatansız olsaydı da Avrupa insan Hakları
Mahkemesine bireysel başvuru yapabilirdi.
Soru-2: (A)'nın yaptığı başvuruyu Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin

konu bakımından yetkisi bağlamında değerlendiriniz.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, yalnızca Avrupa insan Haklan

Sözleşmesinde ve aleyhine başvuru yapılan devletin taraf olduğu ek
protokollerde düzenlenen bir hakka ilişkin ihlal iddialarını inceleyebi
lir. Çalışma hakkı, Avrupa İnsan Haklan Sözleşmesi ve ek protokolle
rinde düzenlenen bir hak olmadığından, (A)'nın çalışma hakkının ihla
li iddiasıyla yaptığı başvuru, konu bakımından yetkisizlik gerekçesiyle
kabul edilemez bulunur. Yabancıların sınır dışı edilmelerine ilişkin
usul güvenceleri ise Türkiye'nin de taraf olduğu ek 7'inci Protokol ile
koruma altına alınmıştır. Bu bakımdan, (A)'nm yabancıların sınır dışı
edilmelerine ilişkin usul güvencelerine riayet edilmediği iddiası ile
Türkiye aleyhine bireysel başvuruda bulunması mümkündür.
Soru-3: (A)'nın başvurusunun kabul edilebilirlik incelemesinin tek

yargıç düzeninde Birleşik Krallık adına seçilmiş olan bir yargıç
tarafından yapılması Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine uy
gun mudur?
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine ek 14'üncü protokol ile Avru

pa İnsan Hakları Mahkemesine yapılan bireysel başvuruların kabul
edilebilirlik incelemesinin tek yargıç tarafından yapılabilmesi imkânı

getirilmiştir. Sözleşmenin 27'nci maddesine göre tek yargıç. Mahke
meye yapılan bir başvurunun kabul edilemez olduğuna veya işlemden
kaldırılmasına karar verebilir. Ancak tek yargıç düzeninde görev alan
yargıcın, adına seçilmiş bulunduğu Yüksek Sözleşmeci Taraf aleyhine
yapılmış hiçbir başvuruyu inceleyemeyeceği hükme bağlanmıştır
(AIHS m. 26). Bu hüküm dikkate alındığında, Birleşik Krallık vatanda
şı (A)'nın başvurusunu, Birleşik Krallık adına seçilen bir yargıcın tek
yargıç düzeni içinde incelemesinde Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi
ne aykırı herhangi bir husus bulunmadığı görülmektedir. Zira söz ko
nusu başvuru Birleşik Krallığa karşı değil Türkiye'ye karşı yapılmıştır.
Soru-4: Komitenin esas incelemesi yapıp ihlal olmadığına ilişkin bir

karar alması mümkün müdür? Mümkün olduğunu varsayar
sak bu kararı hangi çoğunlukla alabilir?
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine yapılan bireysel başvuruların

kabul edilebilirlik incelemesini gerçekleştirmekle görevli olan komite
lere, 14'üncü protokol ile belli şartlarda esasa ilişkin karar verme yet
kisi de tanınmıştır. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 28'inci mad
desine göre, davadaki temel sorun, Sözleşme ve Protokollerinin uygu
lanması veya yorumlanması ile ilgili olup, zaten Mahkeme'nin yerleşik
İçtihadının konusu ise komite davayı kabul edilebilir bulabilir ve aynı
zamanda davanın esasına ilişkin karar verebilir. Olayımızda, komite
nin esas incelemesi yapıp ihlal olduğuna veya olmadığına karar vere
bilmesi için Avrupa insan Hakları Mahkemesinin bu konuda yerleşik
bir içtihadının bulunması gereklidir. Komite kabul edilemezlik ve esa
sa ilişkin kararlarını ise oybirliği ile alır.
Soru-5: Komitenin ihlalin bulunmadığı yönündeki kararına karşı her

hangi bir mercie itiraz etmek mümkün müdür? Söz konusu ka
rar bir Daire tarafından verilmiş olsaydı cevabınız değişir
miydi? Neden?
Komitenin hem kabul edilebilirlik aşamasında verdiği kararları

hem de esasa ilişkin kararları kesindir (AIHS m. 28). Dolayısıyla komi
tenin ihlal olmadığına ilişkin kararma karşı herhangi bir mercie başvu
ru yapılması mümkün değildir. Fakat ihlal olmadığına ilişkin karar bir
Daire tarafından alınmış olsaydı, Avrupa insan Haklan Sözleşmesinin
43'üncü maddesi uyannca kararın verildiği tarihten itibaren üç ay
içinde başvurunun taraflarından biri davanın Büyük Daireye gönde
rilmesini isteyebilirdi. Bu ihtimalde öncelikle, Büyük Daire bünyesinde
beş yargıçtan oluşan bir Kurul talebi inceler ve davanın Büyük Dairede
görüşülüp görüşülmemesine karar verir. Eğer davada sözleşme ve
protokollerin uygulanmasına ve yorumlanmasına iliş.kin ciddi bir
problem varsa Kurul davanın Büyük Dairede görülmesine karar verir.
Büyük Dairenin ve beş yargıçlık Kurulun kararları kesindir.
OLAY 30
Konu : Rasyonelleştirilmiş Parlamentarizm
İlgili Mvz. : 1949 Federal Almanya Anayasası m. 67, m. 68, m. 81; 1958
Fransa Anayasası m. 49
Aşağıdaki hükümlerin rasyonelleştirilmiş parlamentariz-

min hangi aracı olduğunu belirtiniz ve olumlu ve olum
suz yönlerini değerlendiriniz:
Soru-1: 1949 Federal Almanya Anayasası m. 67/1: "Federal Medis,

Federal Başbakana güvensizlik oyunu ancak, üyelerinin salt ço
ğunluğuyla ona bir halef seçmek ve Federal Cumhurbaşkanın
dan onun görevden azlini istemek suretiyle verebilir."
Federal Almanya Anayasasının 67'nci maddesinde yer alan bu

mekanizma., "kurucu güvensizlik oyu" veya “yapıcı güvensizlik oyu" şek
linde adlandırılmaktadır. Kurucu güvensizlik oyu mekanizması ile
hükümete karşı güçlerini birleştirebilen, fakat kendi içerisinde birle
şemeyen olumsuz çoğunluklara engel olmak amaçlanmıştır69. Bu usul
de, mevcut hükümetin görevden alınması için önce yeni bir başbakan
üzerinde uzlaşılması, dolayısıyla yeni bir hükümetin kurulması zorun
ludur. Kurucu güvensizlik oyu sayesinde hükümeti düşürebilmekle
birlikte yeni bir başbakan seçemeyen yıkıcı yasama çoğunluklarının
yaratacağı zaman kaybı önlenmek istenmiştir70.
Kurucu güvensizlik oyu mekanizması her ne kadar hükümet istik
rarına katkı sağlasa da, hükümet etkinliği açısından bazı zaafları bu
lunmaktadır. Bu usulde, yasama çoğunluğunun desteğini yitirdiği
aşikâr olan bir hükümet, yeni bir başbakan üzerinde uzlaşılamaması
59 Gözler, Kemal, Anayasa Hukukunun Genel Teorisi: Cilt I, Bursa, 2011, s. 626.
70 Yücel, Bülent, Parlamenter Hükümet Sisteminin Rasyonelleştirilmesi ve Türkiye
Örneği, Ankara, 2009, s. 161.
gerekçesiyle görevden uzaklaştırılamamakta ve azınlık hükümeti şek

linde görevde kalmasına müsaade edilmektedir. Sağlam bir parlamen
to çoğunluğunun desteğine dayanmayan bu tarz hükümetlerin, ihtiyaç
duyduğu kanunları parlamentodan geçirirken bazı zorluklarla karşı
laşması kaçınılmazdır. Böylece başkanlık sistemlerindeki bölünmüş
hükümet olgusuna benzer şekilde, farklı siyasi eğilimlerde olan yasa
ma ve yürütme erklerinin birbirinin görevine son veremediği ve fakat
kamusal faaliyetlerin sekteye uğradığı bir kilitlenme durumuyla karşı
laşılma ihtimali belirmektedir.
Kurucu güvensizlik oyu mekanizmasının hükümet etkinliği üze
rindeki olumsuz etkilerini asgari düzeye çekmek amacıyla, Federal
Almanya Anayasasının 81'inci maddesinde "teşrii zorunluluk hali'' ola
rak adlandırılan diğer bir rasyonelleştirilmiş parlamentarizm aracına
yer verilmiştir. Buna göre, Federal Meclis (Bundestag) başbakanın gü
ven istemini reddetmiş ve fakat yeni bir başbakan da seçememişse,
başbakan Federal Meclisin feshini veya Federal Konsey7in (Bundestrat)
de onayını alarak altı ay süreyle teşrii zorunluluk hali ilan edilmesini
Cumhurbaşkanından isteyebilir. Teşrii zorunluluk halinin ilân edilme
siyle, Federal Meclisin reddettiği kanun tasarıları ile Federal Meclise
sunulup dört hafta içinde sonuçlandırılmayan kanun tasarıları kendi
liğinden kabul edilmiş sayılır71. Bu mekanizma sayesinde, Federal
Meclisteki çoğunluğunu kaybetmesine rağmen görevden alınamayan
hükümetler, ihtiyaç duyduğu kanunları çıkarabilme imkânına kavuş
maktadır.
1 Gözler, Kemal, "Türkiye'de Hükümetlere Nasıl İstikrar ve Etkinlik Kazandırılabilir?

(Başkanlık Sistemi ve Rasyonelleştirilmiş Parlamentarizm Üzerine bir Deneme)", Türkiye
Günlüğü. Sayı 62, Eylül-Ekim 2000, s. 36-37.
Soru-2: 1958 Fransa Anayasası m. 49/3: "Başbakan, Bakanfar Kurulu

nun görüşünü aldrktan sonra, bir metnin oylaması ile ilgili ola
rak Parlamentoya karşı Hükümetin sorumluluğunu ortaya ko
yabilir. Bu takdirde, metin kabul edilmiş sayılır. Ancak, bir gen
soru önergesi verilmesi ve verilişini izleyen yirmi dört saat içinde
önceki fıkrada öngörülen biçimde kabul edilmesi hali bundan
müstesnadır."
1958 Fransa Anayasasının 49'uncu maddesinde yer alan bu meka

nizma "giyotin" olarak adlandırılmaktadır. Giyotin usulünde hükümet,
sunduğu bir kanun tasarısının kabul edilip edilmemesini bir güven
sorunu haline dönüştürmektedir72. Hükümet, bir kanun tasarısının
kabulünü güvenoyu sorununa dönüştürdüğünde, tüm görüşmeler
kesilerek yasama organının yirmi dört saat içerisinde bir güven oyla
ması yapması beklenmektedir. Bu oylama süresi içerisinde yapılmazsa
veya yapılmasına rağmen üyelerin mutlak çoğunluğunun güvensizlik
oyuna ulaşılamazsa tasarı kabul edilmiş sayılmaktadır.
Giyotin mekanizması, parlamento tarafından görevden alınmayan
ancak ihtiyaç duyduğu kanunları geçirmesine de müsaade edilmeyen
hükümetlere, parlamentonun rızası hilafına kanun çıkarma imkânı
vermektedir. Fransa'da, sağlam bir parlamento çoğunluğuna sahip
olmayan bazı hükümetlerin, bu mekanizma sayesinde oldukça başarılı
sonuçlar elde ettikleri görülmüştür73. Ancak giyotin uygulamasının
kötüye kullanılmaya müsait ve demokratik niteliği tartışmalı bir uygu
lama olduğu da gözden kaçırılmamalıdır. Zira bu uygulama, görüşme
lerin kesilmesi ve güvenoyuna gidilememesi durumunda, yasama or
ganı tarafından kabul edilmeyen ve hatta görüşülmeyen bir kanunun
yürürlüğe girmesine yol açmaktadır74.
72 Gözler (2000), s. 36.

73 Gözler (2000), s. 36.
74 Yücel, s. 179-180.
Soru-3: 1949 Federal Almanya Anayasası m. 68/1: "Federal Başbaka

nın kendisine güvenoyu verilmesi hakkındaki önergesi Federal
Meclis üyelerinin çoğunluğunun oylarıyla kabul edilmemişse,
Federal Cumhurbaşkanı, Federal Başbakamn önerisi üzerine,
yirmi bir gün içinde Federal Meclisi feshedebilir."
Federal Almanya Anayasasının 68'inci maddesinde yer alan bu

mekanizma, "fesih tehdidi altında güvenoyu" olarak adlandırılmaktadır.
Bu mekanizmaya göre, başbakanın güven isteminin parlamento tara
fından reddedilmesi durumunda, başbakan, Cumhurbaşkanından par
lamentonun feshedilmesini talep edebilmektedir. Bu mekanizma saye
sinde parlamento, güvenoyu vermeme yönündeki iradesini ancak yeni
bir seçime gitme riskini göze alarak oluşturma durumunda kalacaktır.
Seçimlerin tekrarlanması durumunda partisi tarafından aday göste
rilmeyeceğini veya tekrar seçilemeyeceğini düşünen milletvekilleri,
parlamento üyeliklerinin devamı amacıyla, gönülsüz olarak da olsa
başbakana güvenoyu vermek zorunda kalabileceklerdir.
İKİNCİ BÖLÜM
OLAY 1
Konu : Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması
İlgili Mvz.
Çıkarılan bir Kanun ile "sosyal ve ekonomik gelişmeyi sağla

mak, sağlıklı ve düzenli kentleşmeyi gerçekleştirmek ve kamu
mallarım korumak" amacıyla valilere, vatandaşların yurtiçi
seyahatlerini yasaklama yetkisi tanınmıştır.
Soru: Çıkarılan Kanunun Anayasaya uygun olup olmadığını tartışınız.
OLAY 2
Konu : Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması
İlgili Mvz. :
Bir grup fotoğraf sanatçısı, Konya Mevlâna Müzesi'nin fo

toğraflarını çekmek için caddeyi trafiğe kapatarak çalışma
yapmaktadır. Sanatçılar kendilerini uyaran polislere ceva
ben, sanat hürriyetlerinin bulunduğunu, Anayasada bu
hürriyet için hiçbir sınırlama sebebine yer verilmediğini ve
dolayısıyla bu hürriyetlerini sınırsız bir şekilde kullanabi
leceklerini belirtmişlerdir.
Soru: Temel hak ve hürriyetleri sınırlandırma şartlarını göz önünde

bulundurarak sanatçıların iddialarını değerlendiriniz.
144 Cevapsız Pratik Çalışmalar
OLAY 3
Konu Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması
İlgili Mvz. :
Doğal güzelliği nedeniyle çevre il ve ilçelerden piknik

yapmaya gelen vatandaşların uğrak yeri olan (A) Köyü sa
kinlerinin bu durumdan rahatsız olması üzerine, ihtiyar
heyeti ve muhtar, köy yolunun kapatılması için karar al
mış, köy yolunun üzerine kapı yaparak köye giriş ve çıkış
ları kontrol altına almışlardır.
Soru: Köy muhtarı ve ihtiyar heyetinin bu kararını temel hak ve hürri-
OLAY 4
(A) ülkesinde yürütme organı parlamentonun güvenoyuyla

göreve başlayan hükümet ve halk tarafından seçilen devlet
başkanından oluşmaktadır. Hükümetin parlamentodaki
desteğine dayanarak kendisinin siyasi tercihlerini göz ardı
etmesinden rahatsızlık duyan devlet başkanı, parlamentoyu
feshetmiştir. Yeni yapılan seçimlerde de aynı parti parla
mentoda çoğunluğu elde etmiş ve aynı kişinin başbakanlı
ğında yeni bir hükümet kurulmuştur. Ancak devlet başkanı,
zaman zaman hükümetin aldığı kararları imzalamayarak bu
kararların yürürlüğe girmesini engellemektedir. Parlamento
çoğunluğunu elinde tutan parti, mevcut hükümet sisteminin
yürütme içinde yetki krizlerine yol açtığını; devlet faaliyet
lerinde hareketsizliğe neden olduğunu ileri sürerek bir
Anayasa değişikliği teklifinde bulunmuştur. Bu teklifte özet
le, Bakanlar Kurulunun ilga edilmesi, halk tarafından seçi
len devlet başkanının yürütme görevini tek başına üstlen
Cevapsız Pratik Çalışmalar 145
mesi ve parlamento ile devlet başkanının birbirinin görevine

son verememesi öngörülmektedir.
Soru-1: (A) ülkesinin mevcut hükümet sistemi hangisidir? Bu hükümet

sisteminin unsurları, olumlu ve olumsuz yanlan nelerdir? Tartışınız.
Soru-2: Anayasa değişikliği ile getirilmek istenen hükümet sistemi
hangisidir? Bu hükümet sisteminin unsurları, olumlu ve olumsuz yan
ları nelerdir? Tartısınız.
3
OLAY 5
Konu : Kanunların Yapımı
İlgili Mvz. :
TBMM Genel Kurulu, Siyasi Partiler Kanununda değişiklik

yapılmasını öngören bir Kanun teklifini 18.04.2019 tarihin
de reddetmiştir.
Soru: Reddedilen söz konusu teklif TBMM'ye tekrar verilebilir mi?

Verilebilirse en erken hangi tarihte yeniden verilebileceğini yazınız.
OLAY 6
Konu : Seçimlere İlişkin Anayasal İlkeler
İlgili Mvz. :
Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hak

kında Kanunun bazı maddelerinde değişiklik yapılmasını
öngören bir Kanun teklifinin 12.07.2018 tarihinde TBMM
Genel Kurulunda kabul edildiğini varsayalım. Bu Kanun
Cumhurbaşkanınca, 23.07.2018 tarihinde Resmî Gazete'de
yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Soru: Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında

Kanunda yapılan bu değişikliğin, 16.06.2019 tarihinde yapılacak olan
genel seçimlerde uygulanması mümkün müdür?
OLAY 7
Konu Seçim Sistemleri
Yasama organında 6 milletvekili ile temsil edilen (Z) seçim

çevresinde 900.000 geçerli oy kullanılmıştır. A Partisi
350.000, B Partisi 275.000, C Partisi 175.000, D Partisi
100.000 oy almıştır.
Soru-1: Listeli tek turlu çoğunluk sistemine göre (Z) seçim çevresinde
ki milletvekili dağılımını hesaplayınız.
Soru-2: Nispi temsilin en büyük artık usulüne göre (Z) seçim çevresin
deki milletvekili dağılımını hesaplayınız.
Soru-3: Nispi temsilin en kuvvetli ortalama usulüne göre (Z) seçim
çevresindeki milletvekili dağılımını hesaplayınız.
Soru-4: Nispi temsilin D'Hondt usulüne göre (Z) seçim çevresindeki
milletvekili dağılımını hesaplayınız.
OLAY 8
Konu Türk Seçim Sistemi
Milletvekili seçiminde partilerin ülke genelinde aldığı oy

oranları; A Partisi % 8, B Partisi % 28, C Partisi % 15, D Par
tisi % 42, E Partisi % 7'dir. 500 bin geçerli oyun kullanıldığı
ve 8 milletvekili çıkaracak olan Tekirdağ'da partilerin aldı
ğı oy sayıları şu şekildedir:
A Partisi: 125.000; B Partisi: 90.000; C Partisi: 60.000; D Par
tisi: 175.000; E Partisi: 50.000
Soru-1: Yürürlükteki seçim sistemine göre Tekirdağ ilindeki milletve-

kili dağılımını hesaplayınız.
Soru-2: Partilerin aldıkları oy sayıları sabit kalmak şartıyla, A Partisi
ile E Partisinin, B Partisi ile C Partisinin seçim ittifakı yaptığını varsa
yarsak milletvekili dağılımı nasıl gerçekleşir?
OLAY 9
Konu : Seçimlerin Yenilenmesi, Seçim Kanunlarının Değişti
rilmesi, Türk Seçim Sistemi
İlgili Mvz. :
TBMM, Milletvekili Seçimi Kanununda değişiklik yaparak

yüzde 10 olan seçim barajını yüzde 6'ya düşürmüştür. Söz
konusu Kanun, 02.04.2018 tarihinde Resmî Gazetede ya
yımlanmış ancak bu değişikliğin 02.04.2019 tarihinde yü
rürlüğe girmesi kararlaştırılmıştır. Bu esnada TBMM,
01.04.2019 tarihli birleşiminde seçimlerin yenilenmesine ve
yeni seçimlerin 26.05.2019 tarihinde yapılmasına karar
vermiştir.
Soru-1: TBMM, seçimlerin yenilenmesi kararmı hangi çoğunlukla alır?

TBMM'nin yeni seçimlerin 26.05.2019 tarihinde yapılmasına ilişkin
kararının hukuka uygunluğunu tartışınız.
Soru-2: Milletvekili Seçimi Kanunundaki seçim barajının düşürülme
sine ilişkin olarak yapılan bu değişikliğin, 26.05.2019 tarihinde yapıl
ması kararlaştırılan seçimlerde uygulanması mümkün müdür?
Sortt-3: Olayda 26.05.2019 tarihinde yapılması kararlaştırılan seçim
lerde 500.000 geçerli oyun kullanıldığı ve 5 milletvekilinin seçileceği
bir seçim çevresinde; A Partisinin 180.000, B Partisinin 150.000, C
Partisinin 120.000, D Partisinin 50.000 oy aldığını varsayalım. B Parti
si Türkiye genelinde yüzde 7 oranında, diğer partiler ise yüzde 10'un
üzerinde oy almıştır. Olayda verilen bilgiler doğrultusunda, seçimin
yapılacağı tarihte yürürlükte olan seçim sistemine göre partilerin bu
seçim çevresinde çıkaracağı milletvekili sayıları ne olur? Açıklamalı
olarak yazınız.
OLAY 10
Konu t Ara Seçim
İlgili Mvz. I
«1

sonra, TBMM üyeliklerinde boşalma olmuş ancak boşalan
üyeliklerin sayısı üye tamsayısının yüzde beşini bulma
mıştır.
3
Soru: Yalnızca olayda verilen bilgilere göre değerlendirildiğinde, ara

seçim yapılması mümkün müdür?
OLAY 11
Konu AraSeçim
İlgili Mvz.

sonra, otuz milletvekilinin üyeliği çeşitli nedenlerle son
bulmuştur. Ancak bir ilin veya seçim çevresinin, TBMM'de
üyesinin kalmaması gibi bir durum söz konusu değildir.
Soru: Yalnızca olayda verilen bilgilere göre değerlendirildiğinde, ara

seçim yapılması mümkün müdür?
OLAY 12
Konu : Milletvekili Seçilme Yeterliliği, Milletvekilliğinin Sona
Ermesi
İlgili Mvz. :
Yirmi üç yaşında olan ve askerlik hizmetini tecil ettiren

üniversite mezunu (M), bir kamu kuruntunda memur ola
rak çalışmaktadır. (Ad) aynı zamanda resmi belgede sahte
cilik suçlaması ile yargılanmakta olup henüz hakkında ke
sinleşmiş bir mahkûmiyet hükmü yoktur.
Soru-1: Yalnızca olayda verilen bilgilere göre, (M)'nin milletvekili ada

yı olabilmesi mümkün müdür? Nasıl?
Soru-2: (M)'nin milletvekili seçildiğini varsayalım. Milletvekili (M)

hakkında, resmi belgede sahtecilik suçlaması ile seçimlerden önce baş
latılan yargılamanın akıbeti ne olur?
Soru-3: Milletvekili (M) hakkında, sahtecilik suçlaması ile yapılan yar

gılamanın devam ettiğini varsayalım. Bu davanın sonucunda, millet
vekili (M) hakkında resmi belgede sahtecilik suçu nedeniyle iki yıl
hapis cezasına hükmedilmesi durumunda, (M)'nin milletvekilliği sona
erer mi? Açıklayınız.
OLAY 13
Konu : Milletvekili Seçilme Yeterliliği, Yasama DokunuImazlı
ğı. Milletvekilliğinin Sona Ermesi
İlgili Mvz. :
Hem Türk hem de Danimarka vatandaşlığına sahip olan

yirmi yedi yaşındaki (A), yükümlü olduğu askerlik hizme
tini tecil ettirmiştir. Taksirle öldürme suçundan dolayı beş
yıl hapis cezasına çarptırılmış ve cezasının infazı tamam
lanmış olan (A) hakkında, 14.05.2019 tarihinde sahtecilik
suçundan dolayı da bir ceza soruşturması başlatılmıştır.
12.08.2019 tarihinde gerçekleştirilen genel seçimlerde mil
letvekili seçilen (A), İl Seçim Kurulu tarafından 15.08.2019
tarihinde milletvekili seçildiğine dair düzenlenen tutanağı
aynı gün teslim almış ve 25.08.2019 tarihinde ise TBMM
Genel Kurulunda ant içmiştir.
Cumhuriyet Savcılığı tarafından düzenlenen fezlekenin

TBMM'ye gönderilmesinin ardından milletvekili (A)'nın
dokunulmazlığı kaldırılmıştır. Yapılan yargılama sonu
cunda (A), belgede sahtecilik suçundan dolayı sekiz ay ha
pis cezasına çarptırılmış ve cezası kesinleşmiştir.
Soru-1: (A), milletvekili seçilme yeterliliğine sahip midir? Neden?
Soru-2: (A)'nın milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olduğunu var

sayarsak, milletvekilliği sıfatını hangi tarihte kazanır? Tartışınız?
Soru-3: TBMM'nin aldığı dokunulmazlığın kaldırılması kararma karşı

kimler, hangi sürede, hangi mercie başvuru yapabilir?
Soru-4: (A)'nın milletvekilliği sona ermiş midir? Neden?

OLAY 14
Konu : Milletvekilliğinin Sona Ermesi
İlgili Mvz. :
Milletvekili (A)'nın, Meclis çalışmalarına özürsüz ve izinsiz

olarak bir ay içerisinde toplam yedi birleşim günü katıl
madığı Meclis Başkanlık Divanınca tespit edilmiştir. Bu
nun üzerine, Mecliste 500 üyenin katılımı ile yapılan oyla
mada 280 üyenin olumlu oyu ile (A)'nın milletvekilliğinin
düşmesine karar verilmiştir.
Soru-1: Olayda Anayasaya aykırılık teşkil eden bir husus var mıdır?
Soru-2: Olaydaki TBMM kararına karşı kimler, ne kadar süre içinde,
hangi mercie başvuruda bulunabilir?
OLAY 15
Konu : Yasama Sorumsuzluğu, Yasama Dokunulmazlığı
İlgili Mvz. :
“Kasten yaralama" suçlaması ile yasama dokunulmazlığının

kaldırılması istenen milletvekili (A)y Genel Kurulda kendi
sini savunmak için yaptığı konuşma esnasında, milletvekili
(B)'ye hakaret etmiştir. Daha sonraki bir tarihte, milletveki
li (A)'nın “kasten yaralama suçlaması" nedeniyle yasama do
kunulmazlığı kaldırılmıştır. Dokunulmazlığının kaldırıl
mış olmasına çok sinirlenen milletvekili (A), Genel Kurul
kararının ardından evine dönerken, trafik kurallarını ihlal
ettiği için kendisini durduran polise hakaret etmiş ve yum
ruk atarak burnunun kırılmasına sebep olmuştur.
Soru-1: Milletvekili (A) hakkında, (B)'ye hakaret ettiği gerekçesiyle

ceza davası açılabilir mi? Milletvekili (B)'nin başvurabileceği hukuki
bir yol var mıdır?
Soru-2: Dokunulmazlığının kaldırılmasına ilişkin karara karşı millet

vekili (A)'nın başvurabileceği hukuki bir yol var mıdır?
Soru-3: Polise attığı yumruk ve ettiği hakaret nedeniyle milletvekili
(A) hakkında ceza soruşturması açılabilir mi? Ceza yargılaması yapı
labilir mi? Tazminat davası açılabilir
3
mi?
OLAY 16
Milletvekili (A), milletvekilliği görevinden istifa ettiğine

dair dilekçesini Meclis Başkanlığına sunmuştur.
Soru: Bu durumda milletvekili (A)'nrn üyeliğinin düşmesi mümkün

OLAY 17
< 1
Konu Yasama Dokunulmazlığı, Milletvekilliğinin Sona Erme
•si
İlgili Mvz.
Milletvekili (A)'nm dokunulmazlığı "‘ihaleye fesat karıştır

ma" suçlaması ile kaldırılmıştır. Yargılama sonucunda (A)
bu suçtan dolayı beş yıl hapis cezasına mahkûm olmuştur.
(A)'nın cezası 15.05.2019 tarihinde kesinleşmiştir.
Soru-1: Yasama dokunulmazlığının kaldırılması usulünü ve doku

nulmazlığın kaldırılmasının sonuçlarını kısaca açıklayınız.
Soru-2: (A)'nın dokunulmazlığının kaldırılması kararma karşı başvu
rabileceği hukuki bir yol var mıdır? Açıklayınız.
Soru-3: (A)'nın milletvekilliği nasıl ve ne zaman düşer?
OLAY 18
Konu : Yasama Dokunulmazlığı
İlgili Mvz. :
Devletin birliğini ve ülke bütünlüğünü bozmak suçlaması

ile tutuklu olarak yargılanan (A), genel seçimlerde aday
olmuş ve milletvekili seçilmiştir.
Soru: (A)'nm milletvekili seçilmesinin yargılama ve tutukluluk hali

üzerindeki etkisini değerlendiriniz.
OLAY 19
Konu : Yasama Sorumsuzluğu
İlgili Mvz.
Milletvekili (A) hakkında, TBMM'de bir Kanununun görü

şülmesi esnasında sarf ettiği sözler nedeniyle, suç işlenme
sini alenen tahrik ettiği iddia edilerek milletvekilliği sona
erdikten sonra dava açılmıştır.
Soru: (A)'nın avukatı olsaydınız nasıl bir savunma yapardınız?

OLAY 20
Konu Yasama Dokunulmazlığı
İlgili Mvz. :
Hakaret suçlaması nedeniyle yasama dokunulmazlığı kal

dırılan milletvekili (B) hakkında yürütülen yargılama de
vam ederken, TBMM seçimleri yapılmış ve (B) yeniden
milletvekili seçilmiştir.
Soru: Bu durumda (B) hakkında yürütülen yargılamanın devam etme

si mümkün müdür?
OLAY 21
Hakaret suçlaması nedeniyle yasama dokunulmazlığı kal

dırılan milletvekili (A) hakkında yürütülen yargılama de
vam ederken, hakkında kasten yaralama suçlaması ile de
dava açılmıştır.
» s
Soru: Bu durumda (A)'nin kasten yaralama suçundan yargılanabilme

si mümkün müdür?
OLAY 22
Konu : Yasama Dokunulmazlığı, Anayasa Mahkemesine ve
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Bireysel Başvuru
İlgili Mvz. :
Milletvekili (A) hakkında rüşvet suçlaması ile bir ceza da

vası açılmıştır. Mahkeme, (A) hakkında açılan davanın
durmasına karar vermiş ve ilgilinin dokunulmazlığının
kaldırılması için bir fezleke düzenleyerek Meclis Başkanlı
ğına sunmuştur. Meclis Başkanı, dokunulmazlığın kaldı
rılmasına ilişkin talebi Meclis Genel Kuruluna göndermiş
tir. Genel Kurulda yapılan oylamaya 364 milletvekili ka
tılmış; 180 milletvekili dokunulmazlığın kaldırılması, 176
milletvekili dokunulmazlığın kaldırılmaması yönünde oy
kullanmış, 8 milletvekili çekimser kalmıştır. (A), dokunul
mazlığının kaldırılmamasının adil yargılanma hakkını ihlal
ettiğini ileri sürerek Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine
bireysel başvuru yapmıştır.
Soru-1: Ceza Mahkemesinin kararını değerlendiriniz.

Soru-2: Meclis Başkanının kararını değerlendiriniz.
Soru-3: TBMM'de yapılan oylamaya göre (A)'nın dokunulmazlığı kal
dırılmış mıdır?
Soru-4: TBMM'nin kararı aleyhine herhangi bir mercie başvuru yap
mak mümkün müdür?
Soru-5: (A)'nın Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne yaptığı başvuru
yu değerlendiriniz.
OLAY 23
Konu Siyasi Partilerin Kapatılması
İlgili Mvz. :
Mecliste grubu bulunan (A) Partisinin talebi üzerine Yargı

tay Cumhuriyet Başsavcısı, parti tüzüğünde insan hakları
na, eşitlik ve hukuk devleti ilkelerine aykırı ifadelerin bu
lunduğu iddiasıyla (P) Partisinin kapatılması için Anayasa
Mahkemesine dava açmıştır. Anayasa Mahkemesi, parti
tüzüğünde yer alan ifadelerin insan haklarına, eşitlik ve
hukuk devleti ilkelerine aykırılık teşkil ettiğini tespit et
mekle birlikte, (P) Partisinin kapatılması yerine devlet yar
dımından yoksun bırakılmasına karar vermiştir.
Soru-1: (A) Partisinin, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısından (P) Parti

sinin kapatılması için dava açmasını istemesi mümkün müdür?
Soru-2: Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısının dava açmayı reddettiğini
varsayalım. Bu durumda (A) Partisinin başvurabileceği herhangi hu
kuki yol var mıdır?
Soru-3: Anayasa Mahkemesinin kapatma yerine devlet yardımından
yoksun bırakma kararı vermesi mümkün müdür? Anayasa Mahkeme
sinin devlet yardımından yoksun bırakma kararı verebilmesi için ara
nan çoğunluk nedir?
OLAY 24
Konu : Siyasi Partilerin Kapatılması, Anayasa Mahkemesine
Bireysel Başvuru
İlgili Mvz.
Anayasa Mahkemesi (A) Partisinin, Anayasanın 68'inci

maddesinin 4'üncü fıkrasına aykırı eylemlerin odağı haline
geldiği gerekçesi ile kapatılmasına karar vermiştir.
Soru-1: Anayasa Mahkemesinin kapatma kararı verilebilmesi için ara

nan toplantı ve karar yeter sayısı nedir? Anayasa Mahkemesinin bu
davadaki çalışma ve yargılama usulü hakkında bilgi veriniz.
Soru-2: (A) Partisi hakkında verilen kapatma kararının partinin tüzel
kişiliği, milletvekilleri ve üyeleri üzerindeki etkileri nelerdir?
Soru-3: (A) Partisi, siyasi parti özgürlüğünün ihlal edildiği gerekçesiy
le, kapatma kararı aleyhine Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru
yapabilir mî?
OLAY 25
Konu : Siyasi Partilerin Kapatılması, Avrupa İnsan Hakları
Mahkemesine Bireysel Başvuru, Anayasa Mahkemesi
Kararlarının Niteliği
İlgili Mvz.
(A) Partisi, Anayasa Mahkemesi kararı ile kapatılmıştır. Bu

karar üzerine, (A) Partisi Avrupa insan Hakları Mahkeme
sine başvurmuştur. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ise
kapatma kararı ile Avrupa insan Hakları Sözleşmesinin ih
lal edildiğine karar vermiştir.
Soru: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin bu kararı üzerine (A) Par

tisinin iç hukukta başvurabileceği bir yol var mıdır?
OLAY 26
Konu Siyasi Partilerin Kapatılması
İlgili Mvz. :
Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı, Anayasanın 68'inci mad

desinin 4'üncü fıkrasına aykırı eylemlerin, (A) Partisi üye
lerinin büyük bir çoğunluğu tarafından yoğun bir şekilde
işlendiği gerekçesiyle partinin kapatılması için Anayasa
Mahkemesinde dava açmıştır.
Soru-1: Anayasa Mahkemesinin, (A) Partisi hakkında kapatma kararı

vermesi mümkün müdür? Açıklayınız.
Soru-2: Açılan davada, Anayasa Mahkemesinin kapatma kararı verile
bilmesi için aranan toplantı ve karar yeter sayısı nedir? Anayasa Mah
kemesinin bu davadaki çalışma ve yargılama usulü hakkında bilgi
veriniz.
Soru-3: Kapatma davası devam ederken (A) Partisinin kendini feshet
tiğini varsayalım. Bu durumda Anayasa Mahkemesi tarafından yapı
lan yargılamanın devam etmesi mümkün müdür?
OLAY 27
Konu : Bütçe Kanunu, Soyut Norm Denetimi, Kanunların Geri
Gönderilmesi
İlgili Mvz. :
2019 Malî Yılı Bütçe Kanunu teklifi Cumhurbaşkanı tara

fından, malî yılbaşından seksen gün önce TBMM'ye su
nulmuştur. Bu teklifin 30'uncu maddesi ile bütçe ile ilgili
olmayan bir konu düzenlenmiştir. Teklif, Bütçe Komisyo
nunda görüşüldükten sonra 500 milletvekilinin bulunduğu
TBMM Genel Kurulunda görüşülmüş ve oylanmıştır. Yzapı-
lan açık oylama sonucunda 310 evet, 180 ret, 10 çekimser
oy kullanılmıştır. Bu teklifin görüşüldüğü Bütçe Komisyo
nunda, TBMM'de en fazla üyeye sahip ikinci parti olan (A)
Partisi Meclis Grubu yeterince temsil edilmemiştir.
Soru-1: Olayda verilen bilgilere göre şekil ve/veya esas bakımından

Anayasaya aykırılık teşkil eden hususlar nelerdir? Tespit ediniz.
Soru-2: Bütçe Kanunu ile ilgili olarak kimler, ne kadar sürede, hangi
şekil ve/veya esas aykırılıklarını gerekçe göstererek Anayasa Mahke
mesinde doğrudan iptal davası açabilirler? Bu davada Anayasa Mah
kemesi nasıl bir karar vermelidir?
Soru-3: Cumhurbaşkanının Bütçe Kanununu TBMM'ye geri gönder

mesi mümkün müdür?
Soru-4: Cumhurbaşkanının Bütçe Kanunun iptali istemiyle Anayasa

Mahkemesine dava açtığını varsayalım. Anayasa Mahkemesinin Bütçe
Kanununun 30'uncu maddesinin yürürlüğünün durdurulmasına karar
vermesi mümkün müdür? Anayasa ve ilgili diğer mevzuat açısından
ayrı ayrı değerlendiriniz.
OLAY 28
Konu Milletlerarası Anlaşmalar
İlgili Mvz. :
"Türkiye Cumhuriyeti ile İsviçre Konfederasyonu /İrasında

Gelir Üzerinden Alman Vergilerde Çifte Vergilendirmeyi
Önleme Anlaşmasının Onaylanmasının Uygun Bulundu
ğuna Dair Kanun" TBMM tarafından kabul edilmiştir.
Soru: Olaydaki Kanunun Anayasa Mahkemesince denetlenmesi

mümkün müdür? Kısaca tartışınız.
OLAY 29
Konu : Milletlerarası Anlaşmaların İç Hukuktaki Yeri
İlgili Mvz. :
Konya Asliye Ceza Mahkemesinde görülmekte olan bir

davada hâkim, davada uygulayacağı Kanun hükmünün,
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin bir maddesi ile aynı
konuda farklı hükümler içerdiğini tespit etmiştir.
Soru: Hâkim bu durumda ne şekilde hareket etmelidir? Gerekçeli ola

rak açıklayınız.
OLAY 30
Konu : Anayasanın Değiştirilmesi, Temel Hak ve Hürriyetlerin
Sınırlandırılması
İlgili Mvz. :
200 milletvekili, Anayasanın din ve vicdan hürriyeti ile il

gili 24'üncü maddesinin değiştirilmesini de içeren on
maddelik bir Anayasa değişikliği teklifini yazılı olarak
Meclis Başkanlığına sunmuştur. Teklif, ilgili komisyonda
görüşüldükten sonra TBMM Genel Kuruluna sunulmuştur.
TBMM Genel Kurulunda teklifin tümü üzerinde yapılan
görüşmenin ardından, teklifin maddelerine geçilip geçil
memesi hakkında oylama yapılmış ve teklifin maddelerine
geçilmesi kabul edilmiştir. Maddelerin görüşülmesinden
sonra, maddeler ayrı ayrı oylanmış; 24'üncü maddenin de
ğiştirilmesine ilişkin hüküm 362 kabul oyu almıştır.
ikinci görüşmenin tamamlanmasının ardından yapılan oy
lamada ise 24'üncü maddenin değiştirilmesine ilişkin hü
küm 370 kabul oyu almıştır, ikinci görüşmenin sonunda
teklifin tümü üzerinde yapılan oylamada, 375 milletvekili
teklifin lehinde oy kullanmıştır. Meclisteki oylamaların ar
dından TBMM Başkanı, söz konusu Kanunu Cumhurbaş
kanına göndermiş; Cumhurbaşkanı ise Kanunu halkoyuna
sunulmak üzere Resmî Gazetede yayımlamıştır.
Soru-1: Olayda verilen bilgilere göre, bu değişikliğin teklif edilmesi ve
görüşülmesi, 1982 Anayasasında Anayasanın değiştirilmesi için öngö
rülen usule uygun olarak yapılmış mıdır?
Soru-2: TBMM'de kabul edilen Anayasanın değiştirilmesine dair bu
Kanuna karşı esas veya şekil aykırılığı gerekçesiyle iptal davası açılabi
lir mi? Dava açılabilirse hangi tarihe kadar açılabilir?
Soru-3: Anayasa değişikliğinin halkoylamasında kabul edildiğini varsa
yalım. Halkoylamasının kesin sonuçlarının Resmi Gazetede yayımlan
dığı tarihten sekiz gün sonra 130 milletvekili, değişikliğin Anayasanın
2'nci maddesinde yer alan laiklik ilkesini değiştirecek bir etkisi olduğu
ve nedenle Anayasanın 4'üncü maddesindeki değiştirme yasağına aykı
rılık oluşturduğu gerekçesi ile Anayasa Mahkemesine başvurmuştur.

Size göre Anayasa Mahkemesi nasıl bir karar vermelidir? Anayasa
Mahkemesi daha önce bu tür davalarda nasıl kararlar vermiştir?
Soru-4: Teorik olarak Anayasaya aykırı Anayasa değişikliklerinin de
netlenip iptal edilebilmesi mümkün müdür? Kısaca açıklayınız.
Soru-5: Olaydaki Anayasa değişikliği ile Anayasanın din ve vicdan hür
riyeti ile ilgili 24'üncü maddesinin 2'nci fıkrasının yürürlükten kaldınldı-
ğını varsayalım. Bu durumda Anayasada sınırlama sebebi olmadığı halde
ibadet hürriyetinin sınırlandırılabilmesi mümkün olur mu? Tartışınız.
OLAY 31
Konu Anayasanın Değiştirilmesi
İlgili Mvz. :
Anayasanın 104'üncü ve 105'inci maddelerinin değiştirilmesi,

200 milletvekili tarafından yazıyla teklif edilmiştir. DeğişikEk
teklifi Anayasa Komisyonunda görüşüldükten sonra, Genel
Kurulun gündemine alınmıştır. Genel Kurulda yapılan birin
ci görüşmede teklifin maddelerine geçilmesi kararlaştırılmış
ve her bir madde teker teker görüşülerek oylanmıştır. Bu oy
lamada 104'üncü maddenin değiştirilmesini öngören madde
350 kabul oyu alırken, 105'inci maddenin değiştirilmesini
öngören madde 385 kabul oyu almıştır. Birinci görüşmenin
bitiminden kırk sekiz saat geçtikten sonra ikinci görüşmeye
başlanmıştır, ikinci görüşmede yapılan gizli oylamalarda
104'üncü maddenin değiştirilmesini öngören madde 365,
105'inci maddenin değiştirilmesini öngören madde 402 ka
bul oyu almış; değişiklik teklifinin tümü ile ilgili yapılan oy
lamada ise 400 milletvekili kabul oyu kullanmıştır.
Soru-1: 104'üncü maddenin değiştirilmesini öngören maddenin ikinci

görüşmede tekrar oylanabilmesi mümkün müdür?
Soru-2: Olayda TBMM tarafından kabul edilen Anayasa değişikliği
teklifinin Cumhurbaşkanınca onaylanması mümkün müdür?
OLAY 32
Konu : Anayasanın Değiştirilmesi
İlgili Mvz. :
210 milletvekilinin yazılı olarak TBMM Başkanlığına sun

duğu Anayasa değişikliği teklifinin l'inci maddesi ile Ana
yasanın 27'nci maddesinin 2'nci fıkrasının; teklifin 2'nci
maddesi ile Anayasanın 171'inci maddesinin yürürlükten
kaldırılması önerilmektedir. Teklif, esas komisyon olan
Anayasa Komisyonu yerine Adalet Komisyonunda görü
şülüp kabul edildikten sonra Genel Kurula sunulmuştur.
Bu teklif, TBMM Genel Kurulunda iki defa görüşülmüş ve
gizli oy ile oylanmıştır. Teklifin l'inci maddesi ilk oylama
da 355, ikinci oylamada 367; teklifin 2'nci maddesi ise ilk
oylamada 365, ikinci oylamada 380 oy almıştır, ikinci gö
rüşmenin sonunda değişiklik teklifinin tümü 365 oyla ka
bul edilmiş ve Cumhurbaşkanına sunulmuştur. Cumhur
başkanı, değişikliğin l'inci maddesini onaylamış ve
18.05.2019 tarihinde Resmi Gazetede yayımlamıştır. 2'nci
maddesini ise halkoyuna sunulmak üzere aynı tarihte
Resmi Gazetede yayımlamıştır. 27.05.2019 tarihinde 120
milletvekili, l'inci maddenin ilk oylamada yeterli çoğun
lukla kabul edilmediği ve değişiklik teklifinin yanlış ko
misyonda görüşüldüğü gerekçesiyle Anayasa Mahkeme
sinde iptal davası açmıştır.
Soru-1: Olayda verilen bilgilere göre, Cumhurbaşkanının değişikliğin

l'inci maddesini onaylayıp, 2'nci maddesini halkoylamasma sunması
mümkün müdür? Açıklayınız.
Soru-2: 120 milletvekili tarafından açılan davada, Anayasa Mahkemesi
nasıl bir karar vermelidir?
OLAY 33
Konu Anayasanın Değiştirilmesi
İlgili Mvz. :
202 milletvekili Anayasanın. 10'uncu maddesinde değişik

lik yapılması için yazılı teklifte bulunmuştur. Meclis Genel
Kurulunda Anayasanın 10'uncu maddesinin değiştirilme
sini öngören madde ile ilgili ilk oylama 02.03.2019 tarihin
de 425 milletvekilinin hazır bulunduğu oturumda yapıl
mış; 370 milletvekili kabul oyu kullanmıştır. 05.03.2019 ta
rihinde yapılan ikinci oylamaya 512 milletvekili katılmış ve
403 milletvekili kabul oyu kullanmıştır. Aynı gün teklifin
tümü üzerinde yapılan oylamada ise 410 milletvekili kabul
oyu kullanmıştır. Cumhurbaşkanı, değişikliği imzalayarak
10.03.2019 tarihinde Resmi Gazetede yayımlamıştır. 123
milletvekili yapılan oylamalarda gizli oylama kuralına
uyulmadığı ve değişikliğin Anayasanın ilk üç maddesine
aykırı olduğu gerekçesiyle 18.03.2019 tarihinde Anayasa
Mahkemesine iptal başvurusunda bulunmuştur.
Soru-1: Cumhurbaşkanının onay için kendisine sunulan teklife ilişkin

hangi yetkileri bulunmaktadır?
Soru-2: 123 milletvekili tarafından açılan davada, Anayasa Mahkemesi
nasıl bir karar vermelidir? Her iki talep için ayrı ayrı değerlendirin.
Soru-3: 02.03.2019 tarihinde yapılan birinci oylamada alman kabul oyu
sayısı 350 olsaydı, ikinci oylama yapılabilir miydi?
OLAY 34
Konu : Cumhurbaşkanının Seçimi, Seçimlerin Yenilenmesi
İlgili Mvz. :
2019 yılında yapılan seçimlerde Cumhurbaşkanı seçilen

(C.)’nin görev süresi dolmuş; 2024 yılında yapılacak yeni
seçimler için (A) Partisi Meclis Grubu tarafından (C) tek
rar Cumhurbaşkanlığına aday gösterilmiştir. Yapılan se
çimlerde (C), yeniden Cumhurbaşkanı seçilmiştir. (C)’nin
yeniden Cumhurbaşkanı seçilmesinden sonra TBMM'de,
500 üyenin katıldığı bir oturumda seçimlerin yenilenme
sine ilişkin bir oylama yapılmıştır. Bu oylamada 350 mil
letvekili seçimlerin yenilenmesi yönünde oy kullanırken,
130 milletvekili olumsuz, 20 milletvekili ise çekimser oy
kullanmıştır.
Soru-1: (A) Partisi Meclis Grubunun Cumhurbaşkanlığı için aday gös

terebilmesi mümkün müdür? Cumhurbaşkanlığı seçiminde aday gös
terme yetkisi kimlere aittir?
Soru-2: Seçimlerin yenilenmesine ilişkin yapılan oylamada karar yeter
sayısı sağlanmış mıdır?
Soru-3: TBMM’nin seçimlerin yenilenmesi kararı aldığını varsayalım.
TBMM'nin bu kararından sonra yapılacak olan seçimlerde, Cumhur
başkanı (C) yeniden aday olabilir mi?
OLAY 35
Konu tfl Cumhurbaşkanının Cezai Sorumluluğu, Seçimlerin
Yenilenmesi
İlgili Mvz.
29.09.2020 tarihinde 312 milletvekili, TCK m. 257'de dü

zenlenen görevi kötüye kullanma suçu ile trafikte tartıştı
ğı birine yumruk attığı gerekçesiyle TCK m. 86'da düzen
lenen kasten yaralama suçunu işlediği gerekçesiyle Cum
hurbaşkanı (A) hakkında soruşturma açılması için Meclis
Başkanlığına önerge vermişlerdir. Söz konusu önerge,
12.11.2020 tarihinde Meclis Genel Kurulunda görüşülmüş;
568 milletvekilinin hazır bulunduğu oturumda 362 mil
letvekili soruşturma açılması yönünde oy kullanmışken
206 milletvekili aksi yönde oy kullanmıştır. 20.11.2020 ta
rihinde kurulan Soruşturma Komisyonu, 12.01.2021 tari
hinde raporunu Meclis Başkanlığına teslim etmiş; Meclis
Başkanı 25.01.2021 tarihinde raporu milletvekillerine da
ğıtmıştır. 01.02.2021 tarihinde Genel Kurulda yapılan oy
lamaya 590 milletvekili katılmış; 414 milletvekili Cum
hurbaşkanının Yüce Divana şevki, 176 milletvekili sevk
edilmemesi yönünde oy kullanmıştır.
Cumhurbaşkanı, Meclis kararının ardından Anayasanın
116'ncı maddesine dayanarak seçimlerin yenilenmesine
karar vermiştir. Yüce Divan yargılamasında Anayasa
Mahkemesi, Cumhurbaşkanı hakkında iki yıl hapis cezası
na hükmetmiştir.
Soru-1: Yukarıda belirtilen gerekçelerle Cumhurbaşkanı hakkında

soruşturma açılması talep edilebilir mi? Değerlendiriniz.
Soru-2: Cumhurbaşkanı hakkında soruşturma açılması talebi ile
12.11.2020 ve 01.02.2021 tarihinde yapılan oylamalarda toplantı ve ka
rar yeter sayısı sağlanmış mıdır?
Soru-3: Yukarıda verilen olayda Cumhurbaşkanının cezai sorumlulu
ğuna ilişkin Anayasada öngörülen süre kurallarına riayet edilmiş midir?
Soru-4: Cumlıurbaşkanınm seçimleri yenileme kararının Anayasaya

uygunluğunu değerlendiriniz.
Soru-5: Yüce Divanın verdiği karar neticesinde Cumhurbaşkanının
görevi son bulmuş mudur?
Soru-6: Cumhurbaşkanının görevinin son bulduğunu varsayarsak;
Cumhurbaşkanına kim vekâlet eder; yeni seçimler ne zaman yapılır;
TBMM seçimleri de yenilenir mi?
OLAY 36
Konu : Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri, Soyut Norm Denetimi
İlgili Mvz. :
11.10.2020 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanan Cumhur

başkanlığı kararnamesinin l'inci maddesi ile 2911 sayılı
Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanununun 17'nci madde
si değiştirilerek vali ve kaymakamlara bir toplantıyı süre
siz olarak erteleme imkânı verilmiştir. Aynı kararnamenin
2'nci maddesinde yeni vergiler ihdas edilmiş; 3'üncü mad
desinde ise bazı üst düzey kamu görevlilerinin atanmala
rına ilişkin usul ve esaslar düzenlenmiştir. 120 milletvekili,
söz konusu kararnamenin tüm maddelerinin iptali için
Anayasa Mahkemesinde dava açmıştır.
Soru-1: Söz konusu Cumhurbaşkanlığı kararnamesi hangi tarihte yü

rürlüğe girer?
Soru-2: 120 milletvekilinin Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin iptali
için Anayasa Mahkemesine dava açması mümkün müdür? Kararna
meler aleyhine hangi merciiler, kaç gün içinde dava açabilir?
Soru-3: Anayasa Mahkemesi söz konusu kararname ile ilgili hangi
yönde karar vermelidir? Maddeleri ayrı ayrı değerlendiriniz.
Soru-4: Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin normlar hiyerarşisindeki
yeri nedir? Cumhurbaşkanlığı kararnameleri ile idarenin diğer düzen
leyici işlemleri arasında ne gibi farklar bulunmaktadır? Tartışınız.
OLAY 37
Konu tfl Olağanüstü Hal Rejimi, Olağanüstü Hal Cumhurbaş
İlgili Mvz.
(A) ilinde şiddet olayları yaygınlaşmış ve kamu düzeni

ciddi şekilde bozulmuştur. Bu durum karşısında Cumhur
başkanı, (A) ilinde üç ay süre ile olağanüstü hal ilan edil
mesine karar vermiştir. Bu karar Resmi Gazetede yayım
lanmış ve aynı gün TBMM'nin onayına sunulmuştur.
Cumhurbaşkanı, temel hak ve özgürlüklere ilişkin bazı sı
nırlamalar öngören bir Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çı
karmıştır. Daha sonraki bir tarihte, TBMM olağanüstü hal
ilanı kararını onaylamıştır.
Soru-1: Olaydaki olağanüstü hal ilanı kararını yetki, sebep, usul ve

süre unsurları açısmdan değerlendiriniz.
Soru-2: Olağanüstü hal ilanına ilişkin Cumhurbaşkanlığı kararının
denetlenmesi mümkün müdür?
Soru-3: Olaydaki Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile temel hak ve öz
gürlüklerin sınırlanmasına ilişkin riayet edilmesi gereken esaslar ne
lerdir? Kısaca açıklayınız.
Soru-4: Olayda çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin niteliğini
ve tabi olduğu şartları kısaca açıklayınız.
Soru-5: Olayda çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnamesine karşı Ana
yasa Mahkemesinde iptal davası açılabilir mi?
Soru-6: Olağanüstü hal ilanının onaylanmasına ilişkin TBMM kararı
nın denetlenmesi mümkün müdür?
OLAY 38
Konu : Olağanüstü Hal Rejimi, Olağanüstü Hal Cumhurbaş
İlgili Mvz. :
Şiddet olaylarının yaygınlaşması ve kamu düzeninin ciddî

şekilde bozulması sebebiyle, Cumhurbaşkanı (A) ilinde altı
ay süre ile olağanüstü hal ilân etmiştir. Bu karar Resmî Ga
zetede yayımlanmış ve hemen TBMM'nin onayına sunul
muştur. Olağanüstü hal ilan edildikten sonra çıkarılan bir
Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile ülke genelinde yazılı
her türlü materyalin yayımından önce valilik denetimin
den geçirilmesinin zorunlu olduğunu hükme bağlamıştır.
Bu kararname, Resmî Gazetede yayımlanmış ve aynı gün
TBMM'nin onayına sunulmuştur. Valilik, (A) ilinde ikamet
eden 18 ila 60 yaş arasındaki bütün vatandaşlara, olağa
nüstü hal sebebiyle kendilerine verilecek işleri yapma yü
kümlülüğü getirmiştir.
Soru-1: Olaydaki olağanüstü hal ilanı kararını yetki, sebep, usul ve

süre unsurlan açısından değerlendiriniz.
Soru-2: Olaydaki Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin ve valilik kararı
nın Anayasaya uygun olup olmadığını tartışınız.
Soru-3: Olaydaki Cumhurbaşkanlığı kararnamesine karşı Anayasa
Mahkemesinde iptal davası açılabilir mi? Anayasanın ilgili hükmü ve
Anayasa Mahkemesinin içtihatları çerçevesinde değerlendiriniz.
OLAY 39
Konu Meclis Soruşturması
İlgili Mvz. :
TBMM'de en fazla üyeye sahip (A) Partisi Meclis Grubu,

Bakan (B) hakkında 20.04.2019 tarihinde meclis soruştur
ması açılması için TBMM Başkanlığına bir önerge vermiş
tir. Meclis, bu istemi 25.05.2019 tarihlinde görüşmüştür. 400
üyenin katıldığı TBMM Genel Kurulunda işaretle yapılan
oylama sonucunda, 305 üyenin oyu ile (B) hakkında soruş
turma açılmasına karar verilmiştir. Oluşturulan Soruştur
ma Komisyonunda siyasi partiler güçleri oranında temsil
edilmiştir. Soruşturma Komisyonunun raporu, TBMM Ge
nel Kurulunda görüşülmüş ve 480 üyenin katıldığı bir otu
rumda, 402 üyenin oyu ile Bakan (B)'nin Yüce Divana şev
kine karar verilmiştir.
Soru-1: Meclis soruşturmasının aşamalarını kısaca açıklayarak olayda

yer Anayasaya aykırı durumları tespit ediniz.
Soru-2: Bakan (B), Anayasa Mahkemesinde Yüce Divan sıfatıyla yapı
lan yargılama esnasında, davada uygulanacak olan kanun hükmünün
Anayasaya aykırı olduğunu ileri sürmüştür. Bu durumda Anayasa
Mahkemesi ne şekilde hareket etmelidir?
OLAY 40
Konu : Tüzük ve Yönetmelik
İlgili Mvz. :
SjUj 16________________ RI-.SMİ (İAZI-.T1-:________________ 10 Ağustos 2019 Sayı 3OX5X
c*
YÖNETMELİKLER
Karar Say ki: 1413
16/2/1993 tarihli vc 93/4257 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan “Din
Şurası Tüzüğü”ııün yürürlükten kaldırılmasına vc ekli “Din Şûrası Yönetmeliği”nin yürürlüğe
konulmasına. 633 sayılı Diyanet İşleri Başkanlığı Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanunun 19
uncu maddesi gereğince karar verilmiştir.
Soru: Tüzüklerin normlar hiyerarşisindeki yerini dikkate alarak, yuka

rıdaki yönetmeliğin hukuka uygunluğunu ve yürürlükteki tüzüklerin
nasıl ilga edilebileceğini tartışınız.
OLAY 41
Konu : Siyasi Partilere Üyelik, Soyut Norm Denetimi
İlgili Mvz. :
18 yaşını doldurmuş olan lise öğrencilerinin siyasi partilere

üye olabilmesine izin veren bir Kanun teklifi, esas komis
yon olan Anayasa Komisyonunda görüşülmeden TBMM
Genel Kurulunda görüşülmüştür. Kanun teklifi, 500 üye
nin katıldığı toplantıda 270 üyenin olumlu oyu ile kabul
edilmiş ve Cumhurbaşkanınca Resmî Gazetede yayımlana
rak yürürlüğe girmiştir.
Soru-1: Olayda esas veya şekil açısından Anayasaya aykırı bir durum
var mıdır?
Soru-2: Bu Kanuna karşı kimler, ne kadar sürede, hangi gerekçeyle
Anayasa Mahkemesinde doğrudan iptal davası açabilir?
OLAY 42
Konu Kanunların Yapımı, Soyut Norm Denetimi
İlgili Mvz. :
Milletvekili (A), Siyasi Partiler Kanununun değiştirilmesini

ve parti üyesi olabilmek için yirmi yaşını doldurmuş olma
şartım öngören bir Kanun teklifini Meclis Başkanına sun
muştur. Bu değişiklik teklifi, TBMM'de asli komisyon olan
Anayasa Komisyonu yerine içişleri Komisyonunda görü
şülmüştür. TBMM Genel Kurulunda yapılan oylamada,
değişiklik teklifi, toplantıya katılan 500 üyeden 251'inin
olumlu oyuyla kabul edilmiş ve Cumhurbaşkanınca Resmî
Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Soru-1: Olayda verilen bilgilere göre, bu Kanun değişikliğine karşı

hangi gerekçeyle Anayasa Mahkemesinde iptal davası açılabilir?
kimler, ne kadar sürede Anayasa Mahkemesinde doğrudan iptal dava
sı açabilir?
0IAY43
Konu Soyut Norm Denetimi
İlgili Mvz. :
"'Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun

Teklifi" TBMM'de görüşülmüş ve yapılan oylamada, 275
kabul 180 ret ve 80 çekimser oy kullanılmıştır. Cumhur
başkanına sunulan bu Kanun, 17.07.2019 tarihinde Resmî
Gazetede yayımlanmıştır. 25.07.2019 tarihinde 120 millet
vekili, bu Kanunun Meclis komisyonlarında görüşülmeden
Genel Kurula gönderildiği iddiası ile; Cumhurbaşkanı ise
02.08.2019 tarihinde bu Kanunun 20'nci maddesinin Ana
yasanın 42'nci maddesine aykırı olduğu iddiasıyla Anaya
sa Mahkemesine başvurmuştur.
Soru-1: Bu kanuna karsı kimler, hangi süre içinde iptal davası açabilir;
olayda bu şartlara uyulmuş mudur?
Soru-2: Cumhurbaşkanının Kanun hakkında geri gönderme yetkisini
kullanmadan doğrudan Anayasa Mahkemesinde iptal davası açması
Anayasaya uygun mudur?
Soru-3: 120 milletvekilinin açtığı iptal davasında Anayasa Mahkemesi
ne yönde karar vermelidir?
Soru-4: Anayasa Mahkemesi, Kanunun 20'nci maddesini, Anayasanın
42'nci maddesine değil de 10'uncu maddesine aykırı bularak iptal
edebilir mi?
Soru-5: Anayasa Mahkemesi, Kanunun 20'nci maddesinin değil, 22'nci
maddesinin Anayasaya aykırı olduğuna ve iptaline karar verebilir mi?
OLAY 44
Konu : Hâkimlik ve Savcılık Teminatı, Soyut Norm Denetimi
İlgili Mvz. :
Hâkim ve savcıların 60 yaşında emekliye sevk edilmelerine

ilişkin bir Kanun teklifi, ilgili komisyonlarda görüşülme
den TBMM Genel Kurulunun gündemine alınmıştır. Genel
Kurulda yapılan oylamada, 440 üyeden 200'ünün olumsuz
oyuna karşı, 240 üyenin olumlu oyu ile Kanun teklifi kabul
edilmiş ve Cumhurbaşkanınca Resmî Gazetede yayımlana
rak yürürlüğe girmiştir.
Soru-1: Bu olayda şekil ve esas bakımından Anayasaya aykırılık oluş

turan durumları yazınız.
Soru-2: Bu Kanuna karşı kimler, ne kadar sürede, hangi şekil veya esas
aykırılıklarını gerekçe göstererek Anayasa Mahkemesinde doğrudan
iptal davası açabilirler?
OLAY 45
Konu : Anayasa Mahkemesi Kararlarının Niteliği, Soyut Norm
Denetimi
İlgili Mvz. :
TBMM Devlet Memurları Kanununun bir maddesinde de

ğişiklik yapmıştır. Değiştirilen bu madde, iptal davası yo
luyla Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edilmiştir. (A)
Bakanlığı da Anayasa Mahkemesinin kararını gerekçe gös
tererek, iptal edilen maddeye dayalı olarak yapılan bütün
atama işlemlerini geri almıştır.
Soru: Bakanlığın geri alma işlemini yerinde midir? Değerlendiriniz.
OLAY 46
Konu « Soyut Norm Denetimi, Organ Davası
İlgili Mvz. ••
Yükseköğretim Kanununda değişiklik yapılmasına ilişkin

bir teklif, TBMM'de kabul edilmiş; Cumhurbaşkanınca
Resmî Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu
Kanun değişikliği ile yurtdışmda eğitim gören Türk va
tandaşlarının Yükseköğretim Kurumlan Sınavına girme
den, ortaöğretimdeki başarılarına göre yükseköğretim ku
ramlarına yerleştirileceklerine ilişkin bir düzenleme ya
pılmıştır.

kimler, ne kadar sürede, hangi gerekçeyle Anayasa Mahkemesinde
doğrudan iptal davası açabilir?
Soru-2: Üniversitelerin, Yükseköğretim Kanununda yapılan değişiklik

aleyhine doğrudan iptal davası açabilmesi mümkün müdür? 1961 ve
1982 Anayasaları açısından ayrı ayrı değerlendiriniz.
Soru-3: Olayda Kanuna karşı iptal davası açıldığını varsayalım. Ana
yasa Mahkemesinin bu davada yürürlüğü durdurma kararı verip ve
remeyeceğini kısaca tartışınız.
OLAY 47
Konu : Seçme Hakkı, Soyut Norm Denetimi
İlgili Mvz. •
•
Silah altında bulunan er ve erbaşların seçimlerde oy kul

lanabilmesine izin veren bir Kanun teklifi, TBMM'de asli
komisyon olan Anayasa Komisyonu yerine içişleri Ko
misyonunda görüşülmüştür. Kanun teklifi, 480 milletve
kilinin katılımı ile toplanan TBMM Genel Kurulunda 241
milletvekilinin olumlu oyuyla kabul edilmiş ve Cumhur
başkanınca Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe ko
nulmuştur.
Soru-1: Olayda yer alan Anayasaya aykırı durumları tespit ediniz.

kimler, ne kadar sürede, hangi gerekçeyle Anayasa Mahkemesinde
doğrudan iptal davası açabilir?
OLAY 48
Konu < Somut Norm Denetimi
İlgili Mvz. ••
Konya Asliye Hukuk Mahkemesinde görülmekte olan bir

dava esnasında davacı (D), davada uygulanacak Kanun
hükmünün, Anayas a'nın 10'uncu maddesinde yer alan
eşitlik ilkesine aykırı olduğunu ileri sürmüştür. Davalı
avukatı (A) ise davada uygulanacak Kanun hükmünün
TBMM'de yeterli çoğunluk sağlanmadan kabul edildiğini
ve bu nedenle Anayasaya aykırı olduğunu ileri sürmüştür.
Soru-1: Davacı (D)'nin itirazı ile ilgili olarak Mahkeme ne tür kararlar
alabilir?
Soru-2: Davalı avukatı (A)'nın itirazı karşısında, siz hâkim olsanız
nasıl bir karar verirdiniz?
Soru-3: Olayda Konya Asliye Hukuk Mahkemesinin Anayasa Mah
kemesine başvurduğunu, ancak aradan sekiz ay geçmesine rağmen
Anayasa Mahkemesinin henüz karar vermediğini varsayalım. Bu du
rumda Asliye Hukuk Mahkemesi nasıl hareket etmelidir?
Soru-4: Olayda Konya Asliye Hukuk Mahkemesinin Anayasa Mah
kemesine başvurduğunu varsayalım. Anayasa Mahkemesinin bu da
vada olayla sınırlı ve yalnız davanın taraflarını bağlayıcı nitelikte karar
vermesi mümkün müdür? 1961 ve 1982 Anayasaları açısından ayrı
ayrı değerlendiriniz.
OLAY 49
Konu : Somut Norm Denetimi, Suç ve Cezalara İlişkin Esaslar
İlgili Mvz. :

davada sanık (A), öz oğulları tarafından işlenen suçları
bildirmeme iddiasıyla yargılanmaktadır. Davaya bakmakta
olan hâkim, davada uygulanacak olan Türk Ceza Kanunu
nun 278'inci maddesinin, Anayasanın 38'inci maddesinin
5'inci fıkrasına aykırı olduğunu düşünmektedir. Konya As
liye Ceza Mahkemesi hâkimi, Türk Ceza Kanununun
278'inci maddesi hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile
Anayasa Mahkemesine başvurmuştur.
Açıklama: Türk Ceza Kanununun 278'inci maddesi, "is-

lenmekte olan bir suçu yetkili makamlara bildirmeyen kişi ... ce
zalandırılır" şeklinde bir hüküm içermekte ve yakın akraba
lık durumu ile ilgili bir düzenlemeye yer vermemektedir.
Soru-1: Hâkimin bu düşüncesini yukarıda verilen açıklamayı da göz

önünde bulundurarak değerlendiriniz.
Soru-2: Olayda hâkimin Anayasa Mahkemesine başvurmasının üze
rinden beş ay geçmesine rağmen Anayasa Mahkemesinin bir karar
vermediğini varsayalım. Konya Asliye Ceza Mahkemesi hâkimi bu
durumda ne yapmalıdır?
Soru-3: Konya Asliye Ceza Mahkemesi hâkiminin davaya bakmaya
devam ettiğini ve kararını henüz vermediğini varsayalım. Bu durum
da Anayasa Mahkemesi davada uygulanacak maddeyi iptal ettiğini
açıklarsa, Asliye Ceza Mahkemesi hâkiminin nasıl bir karar vermesi
OLAY 50
İlgili Mvz. :
Konya İdare Mahkemesinde görülmekte olan bir dava es

nasında davacı (A), davada uygulanacak Kanun hükmü
nün Anayasaya aykırı olduğunu ileri sürmüştür. Davacı
nın bu iddiası davaya bakmakta olan mahkemece ciddi gö
rülmemiş ve davaya devam edilmiştir.
Soru-1: Mahkemenin Anayasaya aykırılık itirazının ciddi olmadığı

yönündeki kararına karşı, davacı (A)'nın başvurabileceği hukukî bir
yol var mıdır? Açıklayınız.
Soru-2: Olayda davaya bakmakta olan mahkemenin Anayasaya aykırı
lık iddiasını ciddi bularak dosyayı Anayasa Mahkemesine gönderdi
ğini varsayalım. Davacı (A)'nın, konunun Anayasa Mahkemesine inti
kal ettirilmesinden sonra İdare Mahkemesinde açtığı davadan feragat
etmesi (vazgeçme) halinde itiraz davasının akıbeti ne olacaktır?
OLAY 51
Konu : Somut Norm Denetimi, Suç ve Cezalara İlişkin Esaslar
İlgili Mvz. :

davada uygulanacak olan Karayolları Trafik Kanununun
36'nci maddesi, sürücü belgesi sahibi olmadan trafiğe çı
kanlara verilecek cezaları düzenlemektedir. Bu davada da
valı (D), 36'ncı maddenin devamında yer alan "Sürücü aynı
zamanda araç sahibi değilse, ayrıca tescil plakasına da aynı mik
tar için ceza tutanağı düzenlenir" şeklindeki cümlesinin,
Anayasanın 38'inci maddesinin 7'nci fıkrasına aykırı oldu
ğunu ileri sürmüştür.
Soru-1: Siz davaya bakmakta olan hâkim olsaydınız. Anayasaya aykı

rılık iddiasını ciddi bularak dosyayı Anayasa Mahkemesine gönderir
miydiniz? Anayasaya aykırılık itirazını kısaca değerlendiriniz.
Soru-2: Davalı (D)'nin, davada uygulanacak olan 36'ncı maddenin
TBMM'de yeterli çoğunluk sağlanmadan kabul edildiği için Anayasa
ya aykırılık itirazında bulunduğunu varsayalım. Bu durumda siz hâ
kim olsanız nasıl bir karar verirdiniz?
Soru-3: Konya Asliye Ceza Mahkemesinin Anayasa Mahkemesine
başvurduğunu ancak aradan sekiz ay geçmesine rağmen Anayasa
Mahkemesinin henüz karar vermediğini varsayalım. Bu durumda
Mahkeme ne yönde hareket etmelidir?
OLAY 52
İlgili Mvz. :
Konya İdare Mahkemesinde görülmekte olan bir davada

hâkim, davada uygulanacak Kanun hükmünü Anayasaya
aykırı görmüş ve Anayasa Mahkemesine başvurmuştur.
Anayasa Mahkemesi, bu davanın hukuk mahkemelerinde
görülmesi gerektiği ve İdare Mahkemesinin o davaya
bakmakla görevli olmadığı gerekçesiyle başvuruyu red
detmiştir.
3
Soru: Anayasa Mahkemesinin bu kararını somut norm denetiminin

şartları açısından değerlendiriniz.
OLAY 53
Konu <4 Somut Norm Denetimi
İlgili Mvz. •
•
Konya İş Mahkemesinde görülmekte olan bir davada, da

vacı (A), davada uygulanacak olan İş Kanununun ilgili
maddesinin, Anayasa'nın 2'nci ve 10'uncu maddelerine
aykırı olduğunu ileri sürmüştür. Davaya bakan hâkim, bu
iddiayı ciddi bularak hükmün iptali için Anayasa Mahke
mesine başvurmuştur.
Soru-1: Bu olayda hâkimin davaya bakmaya devam etmesi mümkün

müdür? Siz hâkim olsaydınız ne yapardınız?
Soru-2: Anayasa Mahkemesinin, yapılan itiraz başvurusunu ilk ince
leme aşamasında reddettiğini varsayalım. Başka bir davada, İş Kanu
nunun aynı maddesinin Anayasaya aykırı olduğu gerekçesiyle tekrar
Anayasa Mahkemesine başvurulması mümkün müdür?
OLAY 54
İlgili Mvz. :
Konya İdare Mahkemesinde görülmekte olan bir davada

uygulanacak olan kuralın Anayasaya aykırı olduğu kanısı
na varan Mahkeme, hükmün iptali için Anayasa Mahke
mesine başvurmuştur. Anayasa Mahkemesi bu itirazı ince
lerken TBMM, söz konusu Kanun hükmünü yürürlükten
kaldırmıştır.
Soru: Bu durumda Anayasa Mahkemesi nasıl bir karar vermelidir?
OLAY 55
Konu : Yüksek Seçim Kurulu, Somut Norm Denetimi
İlgili Mvz.
YSK, 2018 yılı içinde yapılacak seçimin, sağlıklı ve düzenli

bir şekilde gerçekleşmesini sağlamak amacıyla uyulması
zorunlu kuralları belirlemek için yaptığı bir toplantıda, Se
çimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında
Kanunun 79'uncu maddesinin Anayasaya aykırı olduğunu
kanaatine ulaşmıştır.
9 3
Soru: YSK'nın itiraz yoluyla, 79'uncu maddenin iptali için Anayasa

Mahkemesine başvurması mümkün müdür?
OLAY 56
İlgili Mvz. :
Konya Asliye Hukuk Mahkemesinde görülmekte olan bir

dava esnasında davacı (A), Soyadı Kanunun "Soyadı seçme
vazifesi ve hakkı evlilik birliğinin reisi olan kocaya aittir. Evlili
ğin feshi veya boşanma hallerinde çocuk anasına tevdi edilmiş ol
sa bile babasının seçtiği veya seçeceği adı alır..." şeklindeki
4'üncü maddesinin Anayasanın 10'uncu ve 41'inci madde
lerine aykırı olduğunu ileri sürmüştür.
Soru: Siz davaya bakmakta olan hâkim olsaydınız, Anayasaya aykırı

lık iddiasını ciddi bularak dosyayı Anayasa Mahkemesine gönderir
miydiniz?
OLAY 57
Konu f Anayasa Mahkemesine ve Avrupa İnsan Haklan Mah
kemesine Bireysel Başvuru
İlgili Mvz.
Konya Asliye Ceza Mahkemesi tarafından hakkında veri

len mahkûmiyet kararın kesinleşmesinden sonra (A), adil
yargılanma hakkının ihlal edildiği iddiası ile Anayasa
Mahkemesine bireysel başvuru yapmıştır. xAnayasa Mah
kemesi, adil yargılanma hakkının ihlal edilmediğine karar
vermiştir. (A), bunun üzerine Avrupa İnsan Hakları Mah
kemesine başvurmuştur. Avrupa insan Hakları Mahkeme
si ise (A)'nın adil yargılanma hakkının ihlal edildiğine
hükmetmiştir.
Soru-1: (A), Anayasa Mahkemesine ve Avrupa insan Hakları Mahke

mesine yaptığı bireysel başvuruları, hangi tarihten itibaren ve ne kadar
süre içinde yapmalıdır?
Soru-2: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, ihlali tespit ettikten sonra

ne tür bir karar verebilir? Konya Asliye Ceza Mahkemesinin kararını
bozabilir mi?
Soru-3: Avrupa insan Hakları Mahkemesinin ihlal kararı üzerine
(A)'nm iç hukukta başvurabileceği bir yol var mıdır?
OLAY 58
İlgili Mvz. :
(A), kendisi ile ilgili bir davaya bakan mahkemenin başkan

ve üyeleri hakkında, hak ve yetkilerini kötüye kullandıkla
rı gerekçesi ile 10.10.2018 tarihinde Hâkimler ve Savcılar
Kuruluna (HSK) şikâyette bulunmuştur. (A)'nm başvuru
su, 21.01.2019 tarihinde kesin olarak reddedilmiştir. (A),
HSK'nin bu kararına karşı 11.02.2019 tarihinde xAnayasa
Mahkemesine bireysel başvuru yoluna gitmiş ve adil yargı
lanma hakkının ihlal edildiğini ileri sürmüştür.
Soru-1: Anayasa Mahkemesinin bu davadaki çalışma ve yargılama

usulü hakkında bilgi veriniz.
Soru-2: Olayda Anayasa Mahkemesi nasıl bir karar vermelidir? Birey
sel başvuru hakkının konusu ve şartları açısından değerlendiriniz.
OLAY 59
Konu Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru
İlgili Mvz. :
Siyasi Partiler Kanununun bazı maddelerinin değiştirilme

sine yönelik bir Kanun teklifi TBMM Genel Kurulunda ka
bul edilmiş. Cumhurbaşkanı tarafından Resmi Gazetede
yayımlanmıştır.
Soru: (A) Partisi, siyasi parti özgürlüğünün ihlal edildiği gerekçesiyle,

Kanun değişikliği aleyhine doğrudan bireysel başvuru yapabilir mi?
OLAY 60
İlgili Mvz. :
Konya Ağır Ceza Mahkemesinde görülmekte olan bir da

vada sanık (S), savunma için kendisine yeterli süre veril
mediğini ve bu nedenle adil yargılanma hakkının ihlâl
edildiğini ileri sürmüştür. Yargılamanın sonunda (S)'nin
mahkûmiyetine karar verilmiş ve 10.04.2019 tarihinde karar
kendisine tebliğ edilmiştir. (S), Yargıtay'da temyize baş
vurmuş olup temyiz incelemesi henüz sonuçlanmamıştır.
(S), 05.05.2019 tarihinde adil yargılanma hakkının ihlal
edildiği gerekçesi ile Anayasa Mahkemesine başvurmuştur.
Soru: Bu olay ile ilgili Anayasa Mahkemesi nasıl bir karar vermelidir?
UÇUNCU BOLUM
TEST SORULARI
ANAYASA HUKUKU VİZE SINAVI I
Soru 1 Aşağıdakilerden hangisi demokrasinin şartlarından

değildir?
A) Etkin siyasi makamlar seçimle belirlenmelidir.

B) Seçimler düzenli aralıklarla tekrarlanmalıdır.
C) Seçimler serbest olmalıdır.
D) Devlet başkanı seçimle işbaşına gelmelidir.
E) Temel hak ve hürriyetler güvence altına alınmalıdır.
Danimarka Anayasasının 88'inci maddesine göre; "Millet Meclisi bir Anayasa

değişikliği teklifini kabul eder ve hükümet bu değişikliği desteklerse genel seçim
ilân edilir. Eğer yeni seçilen Millet Meclisi Anayasa değişikliği teklifini aym şekliy
le onaylarsa, bu onaydan sonra altı ay içinde değişiklik teklifi seçmenlerin ka
bulü veya reddi için referandum yoluyla seçmenlere sunulur. Oylamaya katılan-
ların salt çoğunluğu ve toplam seçmenlerin en az yüzde kırkı lehte oy kullanmış
ise ve Kral değişikliği onaylarsa, teklifAnayasa olarak kabul edilir".
Soru 2 Yalnızca bu hükme göre, Danimarka Anayasası ile ilgili ola

rak aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?
A) Teamülî bir anayasadır.

B) İdeolojik bir anayasadır.
C) Katı bir anayasadır.
D) Çerçeve nitelikte bir anayasadır.
E) Yöntemsel anayasa niteliğindedir.
186 Test Sorulan
Aşağıdakilerden hangisi insan haklarının özelliklerinden

birisi değildir?
A) İnsan haklarının öznesini bireyler oluşturur.

B) Kural olarak kişiler lehine pozitif bir durumun tesisini gerektirmezler.
C) İnsan hakları siyasi meşruluğun temel ölçütlerindendir.
D) İnsan hakları vazgeçilemez ve devredilemez niteliktedir.
E) İnsan haklarının varlığı, anayasalar tarafından kabul edilmelerine bağlıdır.
Hukuk Fakültesi mezunu olan (B), girmiş olduğu adli yargı hâkim adaylığı
yazılı sınavında başarılı olmuştur. Ancak (B) yazılı sınav sonrasında yapılan
mülakatta başarısız bulunarak elenmiştir. Bunun üzerine (B) mülakat ile ilgili
olarak Ankara İdare Mahkemesinde dava açmış, ancak mahkeme başvuru
sunu reddetmiştir. İdare Mahkemesinin bu kararı Danıştay tarafından ona
narak kesinleşmiş ve 05.12.2016 tarihinde (B)'ye tebliğ edilmiştir. (B) bu
karar aleyhine Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yapmış, ancak baş
vurunun sonucunu beklemeden "kamu hizmetine girme" ve "adil yargılan
ma" haklarının ihlal edildiği iddiası ile 05.03.2017 tarihinde Avrupa İnsan
Hakları Mahkemesine (AİHM) başvurmuştur.
Olayda verilen bilgilere göre, AİHM'e yapılan başvuru ile

ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
A) Danıştay kararının tebliğ edildiği 05.12.2016 tarihinden itibaren altı ay

içinde AlHM'e başvurulabilir.
B) Kamu hizmetine girme hakkı AlHS'te düzenlediği için bu hakkın ihlali
iddiası ile AlHMre bireysel başvuru yapılabilir.
C) Adil yargılanma hakkı AlHS'te düzenlenmediği için bu hakkın ihlali id
diası ile bireysel başvuru yapılamaz.
D) Bu başvurunun iç hukuk yollarının tüketilmemesi sebebiyle reddedil
mesi gerekir.
E) Bu başvurunun esası hakkında tek yargıç tarafından karar verilebilir.
Test Sorulan 187
Soru 5 Federal devlet sistemleriyle ilgili aşağıdaki ifadelerden han

gisi yanlıştır?
A) Federal devletin yasama organının çift meclisli olması zorunludur.

B) Federal devletin anayasasının değiştirilmesine federe devletler de ka
tılmalıdır.
C) Federal devletlerde yürütme organının monist (tek başlı) yapıda olması
zorunludur.
D) Federe devletlerin kendi anayasaları ve hukuk düzenleri vardır.
E) Federal devlette anayasal hakem olarak faaliyet yapacak bir merci bu
lunmalıdır.
Soru 6 Aşağıdakilerden hangisi meclis hükümeti sisteminin

özelliği değildir?
A) Kuvvetler birliği ve meclisin üstünlüğü ilkelerine dayanır.

B) Yürütme ile görevlendirilen kurulda kolektif sorumluluk ve dayanışma
yoktur.
C) Meclis, yürütme ile görevlendirilen kurulun kararlarını değiştirebilir ve
geçersiz kılabilir.
D) Devlet başkanı halk tarafından seçilir ve siyasi olarak sorumsuzdur.
E) Yürütme ile görevlendirilen kurul, meclisin emir ve talimatları ile çalışır.
188 Test Sorulan
I) Bakanlar Kurulu parlamento önünde siyasi açıdan sorumludur.

II) Devlet başkanının önemli anayasal yetkileri bulunmaktadır.
III) Devlet başkanı doğrudan halk tarafından seçilmelidir.
Soru 7 Yarı başkanlık sistemi ile ilgili yukarıdaki öncüllerde verilen

bilgilerden hangisi/hangileri doğrudur?
A) II ve III B) İve III C) İveli

D) Yalnızlll E) I, II ve III
Soru 8 Aşağıdakilerden hangisi başkanlık sisteminin zorunlu bir

şartı değildir?
A) Yürütme organının tek kişiden oluşması

B) Başkanın görev süresinin sabit olması
C) Federal sistem ile birlikte uygulanması
D) Başkanın doğrudan halk tarafından seçilmesi
E) Başkanın yasama organını feshedememesi
Soru 9 Aşağıdakilerden hangisi Cumhurbaşkanlığı (Türk Tipi Baş

kanlık) Sisteminin temel özelliklerinden biridir?
A) Cumhurbaşkanının yargı organlarına üye atamasının TBMM'nin onayı

na tabi olması
B) Cumhurbaşkanının istifa etmesi durumunda kalan sürenin Cumhurbaş
kanı yardımcısı tarafından tamamlanması
C) Cumhurbaşkanı yardımcılarının atanmasının TBMM'nin onayına tabi
olması
D) Cumhurbaşkanınca TBMM'ye geri gönderilen bir kanunun TBMM üye
tamsayısının en az üçte iki çoğunluğunun oyu ile tekrar kabul edilebilmesi
E) Cumhurbaşkanı ve TBMM seçimlerinin beş yılda bir aynı günde yapılması
Test Sorulan 189
I. Tek yargıç tarafından verilen kabul edilemezlik kararları kesindir.

II. Komiteler, AlHM'in yerleşmiş içtihatları ile çelişebilecek nitelikteki esasa
ilişkin kararlarını oybirliği ile almalıdır.
III. Dairenin esasa ilişkin kararını açıkladığı tarihten itibaren üç ay içinde
taraflardan birinin itiraz etmesi durumunda, davanın Büyük Dairede gö
rülmesi zorunludur.
Soru 10 AlHM'in yargılama mercileri ile ilgili yukarıdaki öncüllerde
verilen bilgilerden hangisi/hangileri doğrudur?
A) YalnızI B) Yalnız II C) İveli
D) II ve III E) 1,11 ve III
180 milletvekili, hazırladıkları bir Anayasa değişikliği teklifini yazılı olarak Mec
lis Başkanlığına sunmuşlardır. Bu teklifin Tinci maddesi ile Anayasanın 67'nci
maddesinin 2'nci fıkrasında yer alan "tek dereceli seçim" esasının değiştirilerek,
"iki dereceli seçim" esasının kabul edilmesi önerilmektedir. Teklif metni Anaya
sa Komisyonunda inceledikten sonra Meclis Genel Kuruluna gönderilmiştir.
Değişiklik teklifinin birinci görüşmesine 500 milletvekili katılmış ve teklifin
Tinci maddesi hakkında; 320 milletvekili kabul, 150 milletvekili ret oyu kulla
nırken 30 milletvekili ise çekimser kalmıştır. Değişiklik teklifi hakkında kırk
sekiz saat sonra yapılan ikinci görüşmeye 540 milletvekili katılmış ve teklifin
Tinci maddesi hakkında 400 milletvekili kabul, 120 milletvekili ret oyu kulla
nırken, 20 milletvekili ise çekimser kalmıştır. Değişikliğin tümü 400 oy ile ka
bul edilmiştir. Teklif, onay için Cumhurbaşkanına sunulmuştur. Cumhurbaş
kanı teklifi onaylayıp Resmi Gazetede yayımladıktan sonra, değişikliğin Ana
yasaya aykırı olduğu gerekçesi ile Anayasa Mahkemesine başvurmuştur.
Soru 11 Olayda verilen bilgilere göre aşağıdaki ifadelerden hangisi
yanlıştır?
A) Anayasa Mahkemesi, değişikliğin şekil bakımından Anayasaya uygun
luğunu denetleyebilir.
B) Anayasa değişikliği teklifi, teklif için yeterli çoğunluğun bulunmaması
sebebiyle iptal edilebilir.
C) Teklifin Tinci maddesi, birinci görüşmenin sonunda yeterli çoğunlukla
kabul oyu alamadığı gerekçesi ile iptal edilemez.
D) İki dereceli seçim esası demokrasi ilkesine aykırı olduğu için Anayasa
Mahkemesi değişikliğin Tinci maddesini iptal edebilir.
E) İkinci görüşmenin sonunda değişiklik teklifinin tümü üzerinde yapılan
oylamada, en az 360 kabul oyu sağlanamasaydı teklif reddedilmiş olurdu.
190 Test Sorulan
Soru 12 (D) Devletinde uygulanmakta olan aşağıdaki I

hangisi parlamenter hükümet sisteminin temel ö
aykırıdır?
A) Devlet başkanının yasamayı feshetme yetkisinin olması

B) Bakanların meclis içinden veya dışından atanabilmesi
C) Bakanlar Kurulunun yasama organının çalışmalarına katılabilmesi
D) Devlet başkanının yasamaya karşı siyasi açıdan sorumlu olması
E) Devlet başkanının veraset (babadan oğula geçme) yoluyla belirlenmesi
I. 1958 Fransız Anayasasının 44'üncü maddesine göre; hükümet İstediği

takdirde Meclis, müzakere edilen Kanun tasarısının bütününü bir kere
de oylamak zorundadır.
II. Federal Almanya Cumhuriyeti Anayasasının 68'inci maddesine göre;
Başbakanın kendisine güvenoyu verilmesi hakkındaki önergesi, Meclis
üyelerinin çoğunluğunun oylarıyla kabul edilmemişse, Cumhurbaşkanı,
Başbakanın önerisi üzerine, 21 gün içinde Meclisi feshedebilir.
III. Federal Almanya Cumhuriyeti Anayasasının 67'nci maddesine göre;
Meclis, Başbakana güvensizlik oyunu ancak üyelerinin salt çoğunluğuy
la ona bir halef seçmek suretiyle verebilir.
Soru 13 Yukarıdaki öncüllerde belirtilen kurallar, rasyonelleştirilmiş

parlamentarizmin araçlarından hangileri ile ifade edilir?
A) Blok oylama-Zımni güven-Yapıa güvensizlik oyu

B) Blok oylama-Fesih tehdidi altında güvenoyu-Yapıcı güvensizlik oyu
C) Zımni güven-Teşriî Zorunluluk-Giyotin
D) TeşriîZorunluluk-Fesih tehdidi altında güvenoyu-Zımni güven
E) Teşriî Zorunluluk-Giyotin-Yapıcı güvensizlik oyu
Test Sorulan 191
Italyan Anayasasının 123'üncü maddesine göre "Kanun, yayımlandıktan

itibaren üç ay içinde, bölge seçmenlerinin beşte biri veya Bölge Meclisi üyeleri
nin beşte birinin isteği üzerine halk oylamasına götürülür. Halk oylamasına
sunulan kanun, geçerli oyların çoğunluğu tarafından onaylanmazsa yürürlüğe
girmez".
Bu hüküm aşağıdaki kavramlardan hangisi ile açıklanmak-

tadır?
A) Politik grev
B) Halkın kanun teklifi
C) Istişari referandum
D) Halkın vetosu
E) Temsilcilerin azli
"Demokrasi siyasal hayata aktif olarak katılma olanaklarını herkese sağlamak

suretiyle, vatandaşların bağımsızlık, kendine güven ve kamusal ruha sahip
olma özelliklerini başka rejimlerden daha fazla geliştirir. Bu gelişim toplumla
bütünleşme suretiyle gerçekleşmektedir"
ifadesi demokrasinin temellendirilmesi konusundaki argü

manlardan hangisini özellikle belirtmektedir?
A) Demokrasinin adaleti en iyi sağlayacak sistem olduğunu savunan görüş

B) Demokrasinin farklı hayat tarzlarının meşruluğunu kabul ettiği görüşü
C) Demokrasinin bireysel özgürlüğü koruyup geliştiren bir sistem olduğu
nu savunan görüş
D) Bireyin kendi kaderini tayin etmesinin demokrasiyi meşru kıldığını sa
vunan görüş
E) Demokrasiyi insanın gelişimine hizmet ettiği gerekçesiyle savunan görüş
192 Test Sorulan
"Devlet daha fazla eşitlik sağlamak için özel ilişkileri denetlemek ve dengele
mek üzere kendinde daha büyük güç toplayacaktır; bunun ise siyasi iktidarı bir
istibdada dönüştürmesi ihtimali vardır".
Soru 16 Bu ifadeler aşağıdaki görüşlerden hangisini açıklamaktadır?
A) Anayasacılık ve demokrasi arasında bir gerilim vardır.

B) Eşitliği her bakımdan sağlamaya çalışmak, bazı durumlarda özgürlüğü
tehlikeye atabilir.
C) Özgürlük ve demokrasi arasında yakın bir ilişki vardır.
D) Eşitlik, demokrasinin zorunlu bir ilkesidir.
E) Demokrasi her zaman kamu yararına işlemez.
Soru 17 Jellinek tarafından yapılan insan hakları tasnifine göre, aşa-

ğıdakilerden hangisi negatif statü hakları arasında yer alır?
A) Dernek kurma hakkı B) Eğitim hakkı C) Sağlık hakkı

D) Çalışma hakkı E) Konut hakkı
I. Eşit oy
II. Gizli oy
III. Genel oy
IV. Açık sayım ve döküm
V. İki dereceli seçim
(A) ülkesinde milletvekili seçimlerinde yirmi bir yaşını doldurmamış olanlar
ile kadınların oy kullanmasına müsaade edilmemektedir. Seçmenler önce
bir grup seçmeni seçmekte, temsilciler ise bu grup tarafından seçilmektedir.
Üniversite mezunlarına ve aile reislerine ilaveten bir oy hakkı daha tanın
maktadır. Ayrıca seçmenler kapalı oy verme kabinlerinde oylarını kullan
makta olup oyların sayımını yalnızca seçim görevlileri takip edebilmektedir.
Soru 18 Buna göre, (A) ülkesinde yukarıdaki seçim ilkelerinden kaç

tanesi uygulanmaktadır?
A) 1 B)2 03 D) 4 E) 5
Test Sorulan 193
"Siyasal hayatta ikiden fazla parti yarışmasına ve seçim yarışı demokratik ilke
lerle uyumlu olmasına rağmen partilerden biri daima tek başına iktidara gel
mek için yeterli çoğunluğu elde eder. Kamuoyunda da bu partinin sisteme hâ
kim olduğu kanaati egemendir".
Soru 19 Bu tanım ile aşağıdaki siyasi parti sistemlerinden hangisi

ayıklanmaktadır?
A) Saf i ki parti sistemi

B) Ilımlı çok parti sistemi
C) Hâkim parti sistemi
D) Aşırı (Kutuplaşmış) çok parti sistemi
E) Hegemonyacı parti sistemi
Soru 20 Siyasi katılma ve siyasi çoğulculuğa göre siyasi rejim türleri

ne ilişkin aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?
A) Otoriter rejimlerde siyasal çoğulculuk, totaliter sistemlere göre daha üst

seviyededir.
B) Totaliter rejimlerde, vatandaşların siyasal katılımını artırmak amacıyla
çok partili siyasi hayata izin verilir.
C) Demokrasilerde siyasete katılma gönüllülük esasına dayanır.
D) Otoriter rejimlerde siyasi çoğulculuğa ve katılıma sınırlı bir şekilde izin
verilmektedir.
E) Sivil toplum örgütleri, demokratik rejimlerde siyasal katılımı sağlayan
araçlar arasındadır.
194 Test Sorulan
Soru 21 Doğrudan demokrasi ve temsilî demokrasi ile ilgili

aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Doğrudan demokraside yasama, yürütme ve yargı yetkisi bizzat halka

aittir.
B) Temsilî demokrasi milli egemenlik ilkesine dayanmaktadır.
C) Doğrudan demokrasi temelde egemenliğin devredilmezliği ilkesine
dayanır.
D) Temsilî demokrasinin saf halinde, halkın referandum gibi araçlarla yö
netime katılmasına izin verilmez.
E) Doğrudan demokrasilerde genel oy ile seçilmiş Halk Meclisleri mevcuttur.
Soru 22 Sosyal ve ekonomik hakların niteliği bakımından aşağıdaki

lerden hangisi tartışmasız olarak doğru kabul edilebilir?
A) Sosyal haklar doğuştan sahip olunan haklardır.

B) Sosyal hakların varlığı pozitif hukuktan bağımsızdır.
C) Sosyal haklar evrenseldir.
D) Sosyal haklar, kişi hakları ile aynı dönemde ortaya çıkmıştır.
E) Sosyal hakların gerçekleşmesi için devletin olumlu edimlerde bulunma
sı gerekir.
Soru 23 Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin (AİHM) bireysel başvu

rular neticesinde verdiği kararlar ile ilgili aşağıdaki ifadeler
den hangisi doğrudur?
A) AİHM, Sözleşmeye aykırılık tespit etmesi halinde tazminata hükmedemez.

B) AİHM Sözleşmeye aykırı olan bir işlemi iptal edebilir.
C) AİHM kararları Türk hukukunda yargılamanın yenilenmesi sebebi olarak
kabul edilmiştir.
D) İhlalin iç hukuktaki bir yargı kararından kaynaklanması durumunda,
AİHM yargı kararını geçersiz kılabilir.
E) AİHM, Sözleşmeye aykırı bulduğu kanunları iptal edebilir.
Test Sorulan 195
"Anayasacılığın gereklerine uygun bir anayasanın yürürlükte olmasına rağ

men, siyasal kuramların anayasanın devleti sınırlayan ve birey haklarını gü
vence altına alan hükümlerine pratikte riayet etmemesi"
Soru 24 durumu aşağıdaki terimlerden hangisi ile ifade edilmektedir?
A) İtibari (sözde) anayasa

B) Kamuflaj anayasa
C) Kazuistik anayasa
D) Katı anayasa
E) Yöntemsel anayasa
Soru 25 Türkiye'de Anayasa Mahkemesi üyelerini aşağıdakilerd

hangisi seçer?
A) Cumhurbaşkanı ve TBMM
B) Cumhurbaşkanı ve Yargıtay Genel Kurulu
C) TBMM ve Hâkim ler ve Savcılar Kurulu
D) TBMM ve Yargıtay Genel Kurulu
E) Cumhurbaşkanı ve Hâkimler ve Savcılar Kurulu
196 Test Sorulan
ANAYASA HUKUKU VİZE SINAVI II
Soru 1 Aşağıdakilerden hangisi anayasacılık hareketlerinin ilke

amaçlarından biri değildir?
A) Merkezi yönetimleri güçlendirmek

B) Hukukun üstünlüğünü sağlamak
C) Özgürlükleri güvence altına almak
D) Güçlerin tekelde toplanmasının önüne geçmek
E) Devlet erklerini yazılı hukuk kuralları ile sınırlandırmak
(D) Devletinin 1890 yılından beri yürürlükte olan Anayasasında, kanunların

Anayasaya aykırı olamayacağı ve Anayasanın ancak Meclisin üçte ikisinin
oyu ile değiştirilebileceğine ilişkin kurallar vardır. Ayrıca, (D) Devletinin Ana
yasasında 1890 yılından beri olan ancak, 2018 yılına kadar hiçbir devlet baş
kanı tarafından uygulanmayan bir kurala göre, "hükümetin güvensizlik oyu
ile düşürülmesinden itibaren on gün içinde yeni hükümet kurulamazsa devlet
başkanı Parlamento seçimlerinin yenilenmesine karar verebilir". (D) Devletin
de 2018 yılında, hükümetin güvensizlik oyu ile düşürülmesinden itibaren on
gün içinde yeni hükümet kurulamamış, bunun üzerine Cumhurbaşkanı
Parlamento seçimlerinin yenilenmesine karar vermiştir.
Soru 2 Yalnızca olayda yer alan bilgilere göre, aşağıdaki ifadeler

den hangisi doğrudur?
A) Seçimlerin yenilenmesi yetkisinin kullanılmaması anayasal bir teamül

haline geldiği için Devlet başkanı seçimlerin yenilenmesine karar ve
remez.
B) Seçimlerin yenilenmesine izin veren kural, maddi anlamda anayasa
kuralı niteliğinde değildir.
C) (D) Devletinin Anayasası yumuşak bir anayasadır.
D) (D) Devletinin Anayasasında anayasanın üstünlüğü ilkesi benimsenmiştir.
E) (D) Devletinde başkanlık sistemi uygulanmaktadır.
Test Sorulan 197
(A) Cumhuriyeti Anayasasının 79'uncu maddesine göre, bir anayasa deği

şikliği teklifinin yürürlüğe girebilmesi için. Mecliste en az üçte iki çoğun
lukla onaylanması ve sonrasında halkoylamasına sunularak kabul edilmesi
zorunludur. Ayrıca Anayasanın 20'nci maddesinde yazılı esaslara aykırı bir
Anayasa değişikliği yasaktır. Bu tür değişiklikler, Federal Yüksek Mahkeme
tarafından iptal edilir. (A) Cumhuriyeti Anayasasının 20'nci maddesi şu
şekildedir: "(A) Devleti, demokratik ve Federal bir Cumhuriyettir. Egemenlik
tümüyle halkındır. Halk, egemenliğini, seçimlerle belirlenen yasama, yürütme
organları ve bağımsız mahkemeler eliyle kullanır. İnsanın onur ve haysiyeti
dokunulmazdır. Tüm devlet organları ona saygı göstermek ve onu korumakla
yükümlüdür."
Soru 3 Yalnızca olayda verilen bilgilere göre, (A) Cumhuriyeti ile

ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Yasama organının çift meclisli olması zorunludur.

B) Anayasası katı niteliktedir.
C) Anayasa değişiklikleri esas bakımından denetlenebilir.
D) Devlet başkanı doğrudan veya dolaylı olarak seçimle belirlenmelidir.
E) Yürütme organının monist (tek-başlı) yapıda olması zorunludur.
198 Test Sorulan
(A) Devleti Parlamentosu, 2018 yılında Anayasada bir değişiklik yapmıştır.

Değişikliklerin yürürlüğe girebilmesi için Cumhurbaşkanı tarafından halko
yuna sunulması gerekmektedir. Bu değişiklik Parlamentoda tek başına Ana
yasayı değiştirmeye yetecek çoğunluğa sahip olan (P) Partisinin milletvekil
leri tarafından kabul edilmiş, diğer partiler değişikliklere karşı ret oyu kul
lanmıştır. Mecliste kabul edilen bu değişikliklere göre, Cumhurbaşkanı halk
tarafından seçilecek ve karşı imza kuralına tabi olmaksızın Parlamentoyu
feshedebilecektir. Anayasa değişikliğin halkoyuna sunulması ile birlikte,
Anamuhalefet Partisi Genel Başkanı bir açıklama yaparak, Cumhurbaşkanın
parlamentoda kendisine bağlı bir çoğunluğa sahip olması durumunda kuv
vetler ayrılığı ilkesinin hiçbir anlamı kalmayacağını, bu nedende, Cumhur
başkanın yetkilerinin sınırlandırılması gerektiğini belirtmiştir. Anamuhalefet
Partisi Genel Başkanı aynı zamanda, bu değişikliği destekleyen Başbakan ve
Bakanlar Kurulu hakkında gensoru önergesi vereceklerini de açıklamıştır.
Olayda verilen bilgilere göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi
doğrudur?
A) (A) Devleti Parlamentosunun yaptığı bu Anayasa değişikliği, hiyerarşik
yöntem ile yapılmıştır.
B) Halkoylamasında değişikliklerin kabul edilmesi halinde, hükümet sis
temi yarı başkanlık sistemine dönüşebilir.
C) Anamuhalefet Partisi Genel Başkanı, başkanlık sistemine geçilmesini
savunmaktadır.
D) Değişikliklerden önceki duruma göre, (A) Devletinde meclis hükümeti
sistemi uygulanmaktadır.
E) Cumhurbaşkanının güçlendirilmesi, rasyonelleştirilmiş parlamentarizm
ilkesinin bir gereğidir.
4'üncü sorudaki olaya göre; (A) Devletinde uygulanan refe

randumun usul ve konu açısından türü, aşağıdaki seçenekle
rin hangisinde doğru olarak verilmiştir?
A) İhtiyari referandum/önleyici referandum/yasama referandumu
B) Zorunlu referandum/düzeltici referandum/anayasa referandumu
C) Zorunlu referandum/önleyici referandum/anayasa referandumu
D) İhtiyari referandum/önleyici referandum/anayasa referandumu
E) Zorunlu referandum/önleyici referandum/yasama referandumu
Test Sorulan 199
Anayasasında, "Yasama kuvveti müşterek olarak Kral ve Millet Meclisine aittir.

Yürütme kuvveti Krala ve Bakanlar Kuruluna aittir. Yargı kuvveti mahkemelere
aittir. Kral, işlemlerinde sorumluluktan muaf olup, kişiliği kutsaldır. Bakanlar
hükümet işlerinin yürütülmesinden sorumludurlar; sorumlulukları yasalarla
düzenlenir. Kral, Başbakan ve diğer bakanları atar ve azleder. Kral, bakanların
sayısını ve bakanlar arasında görev dağılımını belirler. Yasaiar ve hükümet
kararları. Kralın ve ilgili bir veya birkaç bakanın imzalarıyla geçerlilik kazanır.
Her bir bakan imzaladığı kararnameden sorumludur. Millet Meclisinden güven
sizlik oyu almış bir bakan görevinde kalamaz"
Soru 6 şeklinde bir düzenleme yer alan devletin hükümet sistemi

aşağıdakilerden hangisidir?
A) Başkanlık Sistemi
B) Parlamenter Sistem
C) Yarı Başkanlık Sistemi
D) Meclis Hükümeti Sistemi
E) Başkancı Sistem
(Z) Devletinin seçim kanununa göre, seçimlerde nisbi temsil sisteminin

D'Hondt usulü ve ülke genelinde yüzde 6 oranında genel baraj uygulan
maktadır. (Z) Devletinde 2018 yılında yapılan seçimlerde, 500.000 geçerli
oyun kullanıldığı ve 5 milletvekilinin seçileceği bir seçim çevresinde; (A)
Partisinin 180.000, (B) Partisinin 150.000, (C) Partisinin 120.000, (D) Partisinin
50.000 oy aldığını varsayalım. (C) Partisi ülke genelinde yüzde 5 oranında,
diğer partiler ise yüzde onun üzerinde oy almıştır.
Soru 7 (Z) Devletinde yürürlükte olan seçim sisteminde göre, parti

lerin bu seçim çevresinde çıkaracağı milletvekili sayıları ne
olur?
A) A=3; B=2; C=0; D=0

B) A=3; B=1;C=0; D=1
C) A=2;B=2;C=1;D=0
D) A=2; B=2; C=0; D=1
E) A=2; B=1;C=1; D=1
200 Test Sorulan
Soru 8 Aşağıdakilerden hangisi yarı temsili demokrasilerde yöneti

lenlerin yönetenleri etkilemesini sağlayan usullerden biri
değildir?
A) Parlamentonun feshi ve erken seçim

B) Dilekçe hakkı
C) Istişarî referandum
D) Politik grev
E) Halkın kanun teklifi
Soru 9 Meclis hükümeti sistemi ile ilgili aşağıdaki bilgilerden han

gisi yanlıştır?
A) Yürütme tamamen meclisin emri ve kontrolü altındadır.

B) Devlet başkanlığı makamı bulunmamaktadır.
C) Kuvvetlerin yumuşak ayrılığı esasına dayanır.
D) Meclis sürekli olarak çalışır.
E) Yürütme kurulunun meclisi feshetme yetkisi bulunmamaktadır.
(F) Devletinin Anayasasına göre (F) Devleti, Federal bir Cumhuriyettir.
Soru 10 Olayda verilen bilgilere göre aşağıdakilerden hangisi (F)

Devletinde bulunması gereken zorunlu bir unsurdur?
A) Yasama organının çift meclisli olması

B) Yürütme organının monist (tek-başlı) yapıda olması
C) Devlet başkanının yasamayı feshetme yetkisinin olması
D) Devlet başkanının doğrudan doğruya halk tarafından seçilmesi
E) Katı ve düzenleyici bir anayasasının olması
Test Sorulan 201
Soru 11 Totaliter ve otoriter rejimler ile ilgili aşağıdaki ifadelerden

hangisi yanlıştır?
A) Totaliter devletlerde kitlesel bir tek parti vardır.
B) Totaliter rejimlerde vatandaşların siyasal katılımı çok düşük seviyededir.
C) Totaliter devletler, resmi bir ideoloji doğrultusunda toplumu şekillen
dirmeye çalışır.
D) Otoriter rejimlerde siyasi çoğulculuğa sınırlı bir şekilde izin verilir.
E) Otoriter rejimlerde resmi bir ideolojiye açıkça yer verilmez, ancak bazı
düşüncelere üstünlük tanınır.
Soru 12 Anayasa türleri ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Teamülî (yazısız) anayasalar, nitelikleri gereği aynı zamanda yumuşak
anayasalardır.
B) Modern anlamdaki ilk yazılı anayasa, 1787 tarihli ABD Anayasasıdır.
C) Çok sayıda ve ayrıntılı maddelerden oluşan anayasalara kazuistik ana
yasa adı verilir.
D) Teamülî anayasa sisteminde, tüm anayasal kurallar örf, adet ve gelenek
gibi yazısız kurallardan oluşur.
E) Çerçeve anayasaların değişen şartlara uyum sağlayarak daha uzun süre
yürürlükte kalması muhtemeldir.
Soru 13 Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin bireysel başvurularda yar

gılama süreci ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Komiteler, Mahkemenin yerleşmiş içtihadına ilişkin davalarda esas hak
kında karar verebilir.
B) Komiteler, kararlarını oy birliği ile alır.
C) Tek yargıç tarafından verilen kabul edilemezlik kararlarına karşı Daireye
itiraz edilebilir.
D) Görülmekte olan dava içtihat değişikliği gerektirecek nitelikte ise ve
taraflardan herhangi birinin itiraz etmemesi hâlinde Daire, Büyük Daire
lehine yargı yetkisinden vazgeçebilir.
E) Dairenin esasa ilişkin kararını vermesinden itibaren üç ay içinde taraf
lardan biri, davanın Büyük Daireye götürülmesini isteyebilir.
202 Test Sorulan
Soru 14 Aşağıdakilerden hangisi başkanlık sisteminin özelliklerin

den biri değildir?
A) Başkan, hem devlet başkanı hem de hükümet başkamdir.
B) Yürütme organı iki başlıdır.
C) Başkan halk tarafından seçilir.
D) Başkan yasamanın güvenine dayanmaz.
E) Başkan yasama organını feshedemez.
"Bu anayasalar, ileride ortaya çıkabilecek her sorunu önceden tespit edip bu
muhtemel sorunlara çözüm getirmeyi amaçlayan bir düşüncenin ürünü değil
dir. Tam aksine, oyunun kurallarını belirlemekle yetinen kısa ve öz anayasalar
dır. Siyasi hayatı anayasa kuralları ile dondurmayı amaçlamazlar. Devletin
organizasyonuna ve temel hak ve hürriyetlere ilişkin genel esaslar anayasada
düzenlenir; ikincil alanlarda ortaya çıkacak problemleri yasama ve yargı or
ganlarının çözüme kavuşturması beklenir".
Soru 15 Yukarıda tanımı ve nitelikleri verilen anayasa türü aşağıda-
kilerden hangisidir?
A) Düzenleyici anayasa
B) Sert anayasa
C) Çerçeve anayasa
D) Teamülî anayasa
E) Kazuistik anayasa
Soru 16 Aşağıdakilerden hangisi bir anayasayı katı anayasa

getiren yöntemlerden değildir?
A) Anayasa değişikliği için gerekli teklif ve kabul yeter sayılarının yüksel
tilmesi
B) Anayasa değişikliği için ayrı bir kurucu meclis oluşturulmasının zorunlu
olması
€) Anayasanın başlangıç kısmının Anayasa metnine dâhil edilmesi
D) Anayasanın bazı maddelerinin değiştirilebilmesi için referandum ya
pılmasının zorunlu olması
E) Anayasanın, yürürlüğe girdiği tarihten itibaren belli bir süre geçmeden
değiştirilememesi
Test Sorulan 203
"Bu hükümet sisteminde, çoğunluk seçim sistemi ve iki parti sisteminin de etki
siyle, partilerden biri tek başına parlamentodaki sandalyelerin yarıdan fazlasını
elde etmekte ve hükümeti tek başına oluşturmaktadır. Parlamento çoğunluğu
nun desteğini arkasına alan hükümetlerin sunduğu teklifler, büyük ölçüde ka
bul edilmektedir. Ayrıca partiler disiplinli yapıda olduğundan, hükümetler gü
vensizlik oyu ile düşürülememekte ve sonraki seçimlere işbaşında kalmaktadır".
Soru 17 Yukarıdaki metinde bazı özelliklerine yer verilen hükümet
sistemi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Klasik parlamentarizm
B) Başbakanlık hükümeti sistemi
C) Yarı-başkanlık sistemi
D) Meclis hükümeti sistemi
E) Başkanlık sistemi
“Parlamenter hükümet sistemlerinde, hükümetin ya da bir bakanın yürüttüğü

politika nedeniyle yasama organı önünde siyaseten hesap vermesine yönelik
bir girişim olup, arkasından verilecek güvensizlik önergesi ile görevden alınması
amacını taşıyan bir siyasal denetim yoludur".
Soru 18 Bu tanım ile hükümeti denetleme mekanizmalarından han
gisi açıklanmaktadır?
A) Soru
B) Genel görüşme
C) Meclis araştırması
D) Gensoru
E) Meclis soruşturması
Soru 19 Aşağıdakilerden hangisi Amerikan başkanlık sistemindeki

yasama ve yürütme kuvvetleri arasındaki karşılıklı etkileşim
araçlarından biri değildir?
A) Başkanın bazı atamalarının Kongrenin onayına tabi olması
B) Başkanın güven oylaması yoluyla Kongre tarafından görevden alınabilmesi
C) Başkanın bütçesinin Kongrenin onayına tabi olması
D) Kongrede kabul edilen kanunların Başkan tarafından veto edilebilmesi
E) Başkanın mesaj yetkisini kullanarak Kongreye kanun telkin edebilmesi
204 Test Sorulan
235 milletvekili Anayasanın 10'uncu ve 125'inci maddelerinin değiştirilme

sini öngören Anayasa değişikliği teklifini yazılı şekilde TBMM Başkanlığına
sunmuşlardır. Teklif metni Anayasa Komisyonunda inceledikten sonra Mec
lis Genel Kuruluna gönderilmiştir.TBMM Genel Kurulunda teklifin tümünün
görüşülmesinin ardından, teklifin maddelerine geçilip geçilmeyeceği konu
sunda oylama yapılmıştır. 17.01.2019 tarihinde yapılan bu oylamaya 470
milletvekili katılmış, 270 milletvekili teklifin maddelerine geçilmesi yönünde
oy kullanmıştır. Maddelerin görüşülmesinden sonra, 21.01.2019 tarihinde
maddeler ayrı ayrı oylanmış; 10'uncu maddenin değiştirilmesine ilişkin hü
küm 350, 125'inci maddenin değiştirilmesine ilişkin hüküm 375 kabul oyu
almış ve birinci görüşme sona ermiştir.
24.01.2019 tarihinde başlayan ikinci görüşmenin tamamlanmasının ardından
yapılan oylamada, 10'uncu maddenin değiştirilmesini öngören hüküm 355
kabul oyu alırken, 125'inci maddenin değiştirilmesini öngören hüküm 405 ka
bul oyu almıştır. Teklifin tümü hakkında yapılan oylamada ise 400 milletvekili
teklifin lehinde oy kullanmıştır. Mecliste kabul edilen bu değişiklik Cumhurbaş
kanına sunulmuş, Cumhurbaşkanı da onaylayıp Resmi Gazetede yayımlamıştır.
Cumhurbaşkanı, 125'inci maddede yapılan değişiklik ile yürütmenin bazı
düzenleyici işlemlerinin yargı denetimi dışına çıkarıldığı; bu hususun Ana
yasanın değiştirilemez hükümleri arasında yer alan hukuk devleti ilkesine
aykırılık teşkil ettiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesine iptal davası açmıştır.
145 milletvekili ise İçtüzükte öngörülen konuşma süreleri ile oylamanın
gizliliği esasına riayet edilmediğini ileri sürerek iptal davası açmıştır.
Soru 20 Olayda verilen bilgilere göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi
A) Anayasa değişikliği teklifi için yeterli çoğunluk sağlanmıştır.

B) 17.01.2019 tarihinde yapılan oylamada, teklifin maddelerine geçilmesi
için yeterli çoğunluk sağlanmıştır.
C) 10'uncu maddenin değiştirilmesini öngören hüküm, birinci görüşme
nin sonunda reddedildiği için maddenin ikinci görüşmesi yapılmaz.
D) Yapılan oylamalarda ivedilikle görüşme yasağına riayet edilmiştir.
E) Teklifin tümü hakkında yapılan oylamada kabul yeter sayısı sağlanmıştır.
Test Sorulan 205
I) Cumhurbaşkanının,! 25'inci maddenin değiştirilmesini öngören hüküm

hakkında TBMM'ye geri gönderme, referanduma sunma ve onaylama
yetkileri bulunmaktadır.
II) Anayasa Mahkemesi, Anayasa değişikliklerini esas bakımından denetle-
yemeyeceği için Cumhurbaşkanının iptal talebini reddetmelidir.
III) Anayasa Mahkemesi, 145 milletvekilinin şekil aykırılığına ilişkin iddiala
rının doğruluğunu tespit ettiği takdirde değişikliği iptal etmelidir.
Soru 21 20'nci sorudaki olayda verileri bilgilere göre, yukarıdaki

öncüllerden hangisi/hangileri doğrudur?
A) Yalmzl B) Yalnızlı C) Yalnızlll

D) İveli E) II ve III
Soru 22 Aşağıdakilerden hangisi "mutlak, üstün, sınırsız ve bölün

mez" klasik egemenlik kavramının savunulmasını zorlaştı
ran etkenlerden birisi değildjr?
A) Hukukun üstünlüğü
B) Federal devlet olgusu
C) Kuvvetler ayrılığı ilkesi
D) İnsan haklarının uluslararası bir boyut kazanması
E) Merkezi yönetimlerin güçlenmesi
Soru 23 Hükümet sistemleri ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangi
A) Başkanlık sisteminde başkanın parlamentoyu fesih yetkisi bulunma

maktadır.
B) Parlamenter sistemde devlet başkanı tarafsız ve sorumsuzdur.
C) Başkanlık sisteminde yasama ve yürütme erkleri arasında anlaşmazlık
yaşanma ihtimali yüksektir.
D) Parlamenter sistemde hükümet istikrarı üst düzeydedir.
E) Hem başkanlık sistemi hem de parlamenter sistem demokratik hükü
met sistemleri arasında yer almaktadır.
206 Test Sorulan
I) Üniter devletlerde yasama, yürütme ve yargı organları tektir.

II) Federal devletlerde eyaletlerin tek taraflı olarak federasyondan ayrılma
hakkı vardır.
III) Konfederasyonlarda kararlar üye devletlerin oybirliği ile alınır.
Soru 24 Yapılarına göre devlet türlerine ilişkin yukarıdaki öncüllerde

verilen bilgilerden hangisi/hangileri doğrudur?
A) Yalmzl B) İveli C) İve III

D) II ve III E) I, II ve III
Yasama organında 5 milletvekili ile temsil edilen (Z) seçim çevresinde

750.000 geçerli oy kullanılmıştır. (A) Partisi 250.000, (B) Partisi 150.000, (C)
Partisi 225.000, (D) Partisi 125.000 oy almıştır.
Soru 25 Nispi temsilin en büyük artık usulüne göre (Z) seçim çevre
sindeki milletvekili dağılımı nasıl gerçekleşir?
A) A=2;B=1;C=2;D=0
B) A=3; B=0; C=2; D=0
C) A=2;B=1;C=1;D=1
D) A=5; B=0; C=0; D=0
E) A=4;B=0;C=l;D=0
Test Sorulan 207
ANAYASA HUKUKU VİZE SINAVI III
Soru 1 Aşağıdakilerden hangisi Jellinek tarafından yapılan insaı

hakları tasnifine göre pozitif statü hakla rı arasında yer almaz
A) Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı

B) Eğitim hakkı
C) Sağlık hakkı
D) Çalışma hakkı
E) Konut hakkı
Soru 2 Aşağıdakilerden hangisi Amerikan başkanlık sistemindeki

yasama ve yürütme kuvvetleri arasındaki karşılıklı etkileşim
araçlarından biri değildir?
A) Başkanın bazı atamalarının Kongrenin onayına tabi olması

B) Başkanın sekreterlerini Kongre içinden seçmesinin zorunlu olması
C) Bütçenin Kongre tarafından kabul edilmesi
D) Kongrenin kabul ettiği kanunların Başkan tarafından veto edilebilmesi
E) Başkanın mesaj yetkisini kullanarak Kongreye kanun telkin edebilmesi
Soru 3 Aşağıdakilerden hangisi bir anayasada asgari olarak

alması zorunlu unsurlardan değildir?
A) Devletin niteliği
B) Devlete karşı işlenen suçlara verilecek cezalar
C) Devlet organlarının kuruluşu
D) Devlet organlarının işleyişi
E) Temel hak ve hürriyetler
208 Test Sorulan
I) Bir uluslararası anlaşma ile kurulur.

II) Üye devletlerin tek taraflı bir irade ile topluluktan ayrılması mümkündür.
Ill) Konfederasyonu ilgilendiren kararlar oyçokluğu esasına göre alınır.
Soru 4 Konfederasyonlarla ilgili yukarıda verilen öncüllerden han-

gisi/hangileri yanlıştır?
A) Yalnızll B) Yalnızlll C) İveli

D) İve III E) II ve III
I) Milli bakiye sistemi

II) Listeli-tek turlu çoğunluk sistemi
III) Tek isimli-iki turlu çoğunluk sistemi
IV) D'Hondt sistemi
Soru 5 Öncüllerdeki seçim sistemlerinden hangileri Türkiye'de ya

sama organı üyelerinin seçiminde uygulanmıştır?
A) İveli B) 11 ve IV C) 1,11 ve IV
D) 1,111 ve IV E) II, III ve IV
Soru 6 Aşağıdakilerden hangisi 1921 Anayasasının özelliklerinden

biri değildir?
A) Çerçeve bir anayasadır.

B) Yargı yetkisinin kullanılması ile ilgili düzenlemelere yer verilmemiştir.
C) Temel hak ve özgürlüklerin kökeni ve sınırları konusunda "doğal hak"
anlayışını benimsemiştir.
D) Yasama ve yürütme yetkisi Büyük Millet Meclisi toplanmıştır.
E) Yerinden yönetim ilkesini kabul etmiştir.
Test Sorulan 209
Soru 7 Aşağıdakilerden hangisi yarı başkanlık sisteminin bir özelli

qi değildir?
A) Yürütme organının düalist (çift başlı) yapıda olması

B) Devlet başkanının halk tarafından seçilmesi
C) Devlet başkanının parlamento tarafından görevden alınabilmesi
D) Parlamento karşısında siyasi sorumluluğu bulunan bir kabinenin varlığı
E) Devlet başkanının tek başına kullanabileceği önemli anayasal yetkilere
sahip olması
Soru 8 1924 Anayasası ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Anayasanın üstünlüğü ilkesine yer vermiştir.

B) Anayasa yargısını benimsenmemiştir.
C) Katı bir anayasadır.
D) Çoğulcu demokrasi anlayışı hâkimdir.
E) Karma bir hükümet sistemi oluşturmuştur.
“İnsan hakkı o hakkın konusunun başka insanlar tarafrndan gerçekleştirilmesi

ni değil, sadece bu gerçekleştirmeyi bireyin kendi çabasıyla elde etmesi özgür
lüğünü içerir”.
Soru 9 Bu durum insan haklarının hangi özelliğinden kaynaklan

maktadır?
A) İnsan hakları evrensel niteliktedir.

B) İnsan hakları vazgeçilemez ve devredilemez niteliktedir.
C) İnsan haklarına sahip olma belli bir topluma mensup olma şartına bağ
lanamaz.
D) İnsan haklarına yönelik iddia ve talepler negatif karakterlidir.
E) Statü farklılıkları, kişilerin insan haklarının öznesi olması bakımından bir
farklılık yaratmaz.
210 Test Sorulan
Aşağıdaki haklardan hangisi Avrupa İnsan Hakları Sözleş

mesinde yer almaz?
A) Din ve vicdan özgürlüğü

B) İfade özgürlüğü
C) Toplanma ve örgütlenme hakkı
D) Sosyal güvenlik hakkı
E) Kölelik ve zorla çalıştırma yasağı
Ingiliz vatandaşı olan (A), uzun yıllardır Türkiye'de ikamet etmekte ve çalış
maktadır. Çalışma izninin sona ermesi üzerine, sürenin uzatımı için Çalışma
ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına başvurmuştur. Bakanlık iş piyasasındaki du
rum ve çalışma hayatındaki gelişmeleri gerekçe göstererek süre uzatım
talebini reddetmiştir. Bunun üzerine (A), idari yargıda iptal davası açmış ve
davası reddedilmiş, temyiz incelemesi sonucunda da karar kesinleşmiştir.
Anayasa Mahkemesine yaptığı bireysel başvurunun da reddedilmesi üzeri
ne, (A), çalışma hakkının ihlali iddiasıyla AlHM'e başvurmuştur.
Olayda verilen bilgilere göre aşağıdaki ifadelerden hangisi

doğrudur?
A) (A), Türk vatandaşı olmadığı için Türkiye aleyhine AlHM'e başvuramaz.

B) (A), çalışma hakkının ihlali iddiasıyla AlHM'e başvuramaz.
C) AİHM, Sözleşmeye aykırı olan mahkeme kararının iptaline karar verme
lidir.
D) (A), AlHM'e başvurusunu, Anayasa Mahkemesinin ret kararından itiba
ren otuz gün içinde yapmalıdır.
E) AİHM, iç hukuk yollarının tüketilmediği gerekçesiyle başvuruyu red
detmelidir.
Test Sorulan 211
Soru 12 AİHM'nin yapısı ve işleyişine ilişkin aşağıda verilen bilgiler

den hangisi yanlıştır?
A) AİHM yargıçları, Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi tarafından seçilir.

B) Tek yargıcın verdiği kabul edilemezlik kararları kesindir.
C) Komitelerin davanın esasına ilişkin karar verme yetkisi yoktur.
D) Devlet başvurularının esasına ilişkin karar verme yetkisi Dairelere aittir.
E) Dairenin esasa ilişkin kararının ardından taraflar, üç ay içinde davanın
Büyük Dairede tekrar görüşülmesini isteyebilir.
5 milletvekili çıkaracak olan Batman ilinde partilerin aldığı oylar şu şekildedir:

(A) Partisi 200.000 (B) Partisi 150.000 (C) Partisi 120.000 (D) Partisi 50.000
Soru 13 Yürürlükte olan seçim sistemine göre partiler arasında mil

letvekili dağılımı nasıl gerçekleşir?
A) A=2; B=1;C=1; D=1

B) A=3; B= 1;C=1;D=0
C) A=2;B=2;C=1;D=0
D) A=3; B=2; C=0; D=0
E) A=2; B=2; C=0; D=1
Soru 14 13Tinc üsor udaki olayda, partilerin aldıkları oy sayıları s<

kalmak şartıyla, (A} Partisi ile (D) Partisinin seçim itti
yaptığını varsayalım. Partiler arasındaki milletvekili dağı
nasıl gerçekleşir?
A) A=2;B=1;C=1;D=1
B) A=3; B= 1;C=1;D=0
C) A=2; B=2;C=1; D=0
D) A=3; B=2; C=0; D=0
E) A=2; B=2; C=0; D=1
212 Test Sorulan
Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı, parti üyelerinin ülkenin bölünmez bütün

lüğü aleyhine gerçekleştirdiği eylemleri gerekçe göstererek (A) Partisi aley
hine kapatma davası açmıştır. Anayasa Mahkemesi, (A) Partisinin söz konu
su fiillerin odağı haline gelmediğini belirterek kapatma yerine Devlet yar
dımından yoksun bırakma kararı vermiştir.
A) Anayasa Mahkemesi, parti kapatma ve devlet yardımından yoksun bı

rakma kararlarını toplantıya katılan üyelerin en az üçte iki çoğunluğu
nun oyuyla verebilir.
B) Parti üyelerinin ülkenin bölünmez bütünlüğü aleyhine gerçekleştirdiği
eylemlerin kapatma sebebi olabilmesi için söz konusu eylemlerin parti
organları tarafından benimsenmesi gereklidir.
C) Anayasa Mahkemesi söz konusu fiillerin odağı haline gelmediğini be
lirttiği parti hakkında ne kapatma ne de Devlet yardımından yoksun bı
rakma kararı verebilir.
D) Anayasa Mahkemesinin olayda verdiği karar aleyhine yargılamanın
yenilenmesi yoluna başvurulması mümkün değildir.
E) (A) Partisi söz konusu karar aleyhine AlHM'ye başvuru yapabilir.
Soru 16 Hükümet sistemlerine ilişkin aşağıda verilen bilgilerden

A) Parlamenter sistemde devlet başkanı siyasi açıdan sorumsuzdur.

B) Başkanlık sisteminde başkan yasama organını feshedemez.
C) Yarı başkanlık sisteminde halk tarafından seçilen devlet başkanı önemli
anayasal yetkilere sahiptir.
D) Meclis hükümeti sistemi kuvvetler ayrılığı ilkesine dayanır.
E) Başkanlık sisteminde başkan, halk tarafından seçilir.
Test Sorulan 213
Soru 17 Siyasi katılma ve siyasi çoğulculuğa göre siyasi rejim türleri

ne ilişkin aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?
A) Rousseau'nun öncülüğünü yaptığı mutlak demokrasi anlayışına göre,

çoğunluğun gücünün azınlık haklarıyla sınırlandırılması meşru değildir.
B) Totaliter rejimlerde, vatandaşların siyasal katılımı çok düşük seviyededir.
C) Demokrasiler gönüllü siyasal katılıma dayanır.
D) Otoriter rejimlerde sınırlı bir siyasi çoğulculuğa ve katılıma izin veril
mektedir.
E) Sivil toplum örgütleri, demokratik rejimlerde siyasal katılımı sağlayan
araçlar arasındadır.
Sartori'ye göre, "anayasalar, iktidarın kontrollü biçimde kullanılmasını amaç

layan usûlleri düzenlerler, bu nedenle de içerik bakımından tarafsız olmaları
gerekir. Politikaların içeriğini belirleme görevini üstlenen bir anayasa, halk ira
desinin yerine geçer ve bu nedenle de parlamentoların ve hükümetlerin yetkile
rini çiğnemiş olur".
Soru 18 Sartori'nin yukarıdaki açıklamasına göre en uygun anayasa

modeli hangisidir?
A) Maddi anayasa
B) Katı anayasa
C) İdeolojik anayasa
D) Yöntemsel anayasa
E) Kazuistik anayasa
214 Test Sorulan
Soru 19 1876 yılında ilan edilen Kanun-i Esasinin ilk hali için aşağı
daki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Yasama organı Meclis-i Mebûsan ve Meclis-i Ayan olmak üzere iki ka
natlıdır.
B) Milletvekillerinin kanun teklif edebilmeleri için padişahın izni gerek
mektedir.
C) Padişahın kanunlar üzerinde mutlak veto yetkisi bulunmaktadır.
D) Bakanlar Kurulunun (Heyet-i Vükela), Meclis önünde siyasi sorumluluğu
bulunmaktadır.
E) Türkçe resmi dil olarak ilan edilmiştir.
Soru 20 Aşağıdakilerden hangisi rasyonelleştirilmiş parlamentariz-

min araçlarından biri değildir?
A) Bakanlar Kuruluna karşı güvensizlik önergesi verilmesinin zorlaştırılması

B) Yapıcı güvensizlik oyu
C) Bakanlar Kurulunun düşmesine sebep olacak önemli oylamalarda serin
leme süreleri konulması
D) Kuruluş aşamasında Bakanlar Kurulunun güvenoyu alabilmesi için ge
rekli çoğunluğun arttırılması
E) Bakanlar Kuruluna kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi verilmesi
I) Bölgeli devlette, hem merkezi devletin hem de bölgelerin kendisine ait

anayasaları vardır.
II) Bölgeli devlette, bölgelerin kendilerine has yargı organları bulunmaz.
III) Bölgeli devlette, bölgelerin, merkezi devletin anayasasının yapımına ve
değiştirilmesine katılımı zorunludur.
Soru 21 Bölgeli devlete ilişkin öncüllerdeki bilgilerden hangisi /

hangileri yanlıştır?
A) YalnızI B) Yalnızll C) Yalnızlll

D) İveli E) İve III
Test Sorulan 215
Soru 22 1921 ve 1924 Anayasaları ile karşılaştırıldığında aşağıda ki

lerden hangisi yalnızca 1961 Anayasasına özgü bir özellik
değildir?
A) Anayasanın üstünlüğü ilkesini benimsemiştir.

B) Anayasa Mahkemesine yer vermiştir.
C) Sosyal haklara yer vermiştir.
D) Parlamenter hükümet sistemini öngörmüştür.
E) Çift meclisli bir parlamento oluşturmuştur.
1982 Anayasasının 175' inci maddesine göre, "Meclis üye tamsayısının beşte
üçü ile veya üçte ikisinden az oyla kabul edilen Anayasa değişikliği hakkmdaki
kanun, Cumhurbaşkanı tarafından Meclise iade edilmediği takdirde halkoyuna
sunulmak üzere Resmi Gazetede yayımlanır. Değişiklik, geçerli oyların yarısın
dan çoğunun kabul oyu oJması halinde yürürlüğe girer".
Soru 23 Anayasanın bu hükmünde yer verilen referandum türü usul,

konu ve hukuki bağlayıcılık açısından aşağıdaki seçenekle
rin hangisinde doğru olarak verilmiştir?
A) İhtiyari referandum/Kurucu referandum/lstişari referandum

B) Zorunlu referandum/Yasama referandumu/lstişari referandum
C) İhtiyari referandum/Milletlerarası referandum/Onay referandumu
D) Zorunlu referandum/Kurucu referandum/Onay referandumu
E) İhtiyari referandum/Yasama referandumu/Onay referandumu
216 Test Sorulan
Soru 24 Aşağıdakilerden hangisi, Türk hükümet sistemine ilişkin

olarak Anayasada yer alan esaslardan biri değildir?
A) Cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi

B) Bir kişinin aynı anda hem milletvekili hem de bakan olarak görev ya
pamaması
C) Cumhurbaşkanı yardımcısının Cumhurbaşkanı ile birlikte halk tarafın
dan seçilmesi
D) Bakanların Cumhurbaşkanına karşı sorumlu olmaları
E) Cumhurbaşkanının TBMM önünde siyasi sorumluluğunun bulunmaması
Soru 25 1961 Anayasası ile 1982 Anayasası karşılaştırıldığında aşa-

ğıdakilerden hangisi söylenemez?
A) Her iki Anayasa da askeri müdahaleler sonucu ortaya çıkmıştır.

B) Her iki Anayasa da bir kanadı asker diğer kanadı sivil olan Kurucu Mec
lislerce hazırlanmışlardır.
C) 1961 Anayasası halkoylamasının aksine, 1982 Anayasası halkoylaması
cumhurbaşkanlığı seçimi ile birleştirilmiştir.
D) Kurucu meclislerin askeri kanatları karşısındaki pozisyonları itibariyle
Temsilciler Meclisi ile Danışma Meclisi karşılaştırıldığında; Temsilciler
Meclisinin, Danışma Meclisine oranla daha geniş yetkilere sahip olduğu
görülmektedir.
E) Her iki Anayasanın halkoylaması sürecinde de siyasi partilerin kamuoyu
oluşturmaları, görüş bildirmeleri yasaklanmıştır.
Test Sorulan 217
ANAYASA HUKUKU FİNAL SINAVI 1
Soru 1 Üniter ve federal devlet türleri ile ilgili aşağıdaki i

A) Yerinden yönetim ilkesi üniter devlet yapısı ile bağdaşmaz.

B) Federal sistemlerde eyaletleri merkezi karar alma süreçlerine dâhil et
mek için parlamentolar çift meclisli olarak oluşturulmaktadır.
C) Devletin federal veya üniter yapıda olması ile hükümet sistemleri ara
sında doğrudan bir sebep-sonuç ilişkisi yoktur.
D) Federal sistem, genellikle coğrafi açıdan geniş ve çokuluslu devletlerde
tercih edilmektedir.
E) Federal devletlerde federe devletlerin de kendi anayasaları, yasama ve
yürütme organları vardır.
Soru 2 Aşağıdakilerden hangisi ABD başkanlık sisteminde başkan

yetkilerini dengelemek amacıyla getirilmiş kontrol-
mekanizmalarından biri değildir?
A) Başkanın seçtiği bakanların Kongrenin onayı ile atanabilmesi

B) Başkan tarafından imzalanan uluslararası anlaşmaların yürürlüğe gire
bilmesi için Senatonun üçte iki çoğunluğu tarafından onaylanmasının
zorunlu olması
C) Bütçenin kabulü yetkisinin Kongreye ait olması
D) Başkanın önerdiği Yüksek Mahkeme üyelerinin Senatonun onayı ile
atanabilmesi
E) Siyasal sorumluluğunu gerektiren eylem ve işlemlerden dolayı başkanı
görevden alma yetkisinin Kongreye verilmiş olması
218 Test Sorulan
Belçika vatandaşı olan (A), uzun yıllardır Antalya'da ikamet etmekte ve

çalışmaktadır. Çalışma izninin sona ermesi üzerine, sürenin uzatımı için
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına başvurmuştur. Bakanlık iş piyasa
sındaki durum ve çalışma hayatındaki gelişmeleri gerekçe göstererek süre
uzatım talebini reddetmiştir. Bunun üzerine (A), Antalya İdare Mahkeme
sinde iptal davası açmış ve davası reddedilmiştir. Yapılan temyiz incele
mesi sonucunda kesinleşen karar, 20.04.2018 tarihinde (A)'ya tebliğ edil
miştir. (A) çalışma hakkının ihlali iddiasıyla, Anayasa Mahkemesi'ne birey
sel başvuru yapmıştır.

doğrudur?
A) (A), Türk vatandaşı olmadığı için bireysel başvuru yapamaz.

B) (A), çalışma hakkının ihlali iddiasıyla bireysel başvuru yapamaz.
C) Anayasa Mahkemesi, (A)'nın hakkının ihlal edildiğine karar verirse, ça
lışma izni kendiliğinden uzamış olur.
D) (A), Anayasa Mahkemesine bireysel başvuruyu, 20.04.2018 tarihinden
itibaren altı ay içinde yapmalıdır.
E) Anayasa Mahkemesi (A)'nın hakkının ihlal edildiğini tespit ederse, An
talya İdare Mahkemesinin kararını bozabilir.
Test Sorulan 219
204 milletvekili Anayasanın 38'inci ve 42'inci maddelerinin değiştirilmesini

öngören teklifi yazılı olarak TBMM Başkanlığına sunmuştur. Teklif metni
Anayasa Komisyonunda inceledikten sonra TBMM Genel Kuruluna gönde
rilmiştir. TBMM Genel Kurulunda yapılan birinci görüşmenin ardından, tekli
fin maddelerine geçilip geçilmeyeceği konusunda oylama yapılmıştır.
11.12.2018 tarihinde yapılan bu oylamaya 405 milletvekili katılmış ve 205
milletvekili teklifin maddelerine geçilmesi yönünde oy kullanmıştır. Madde
lerin görüşülmesinden sonra, 12.12.2018 tarihinde maddeler ayrı ayrı oy
lanmış; 38'inci maddenin değiştirilmesine ilişkin hüküm 362, 42'nci madde
nin değiştirilmesine ilişkin hüküm 355 kabul oyu almıştır.
15.12.2018 tarihinde başlayan ikinci görüşmelerin tamamlanmasının ardın
dan yapılan oylamada 38'inci maddenin değiştirilmesine ilişkin hüküm 362,
42'nci maddenin değiştirilmesine ilişkin hüküm 375 kabul oyu almıştır.
16.12.2018 tarihinde teklifin tümü üzerinde yapılan oylamada ise 365 mil
letvekili teklifin lehinde oy kullanmıştır. Meclisteki oylamaların ardından
TBMM Başkanı, söz konusu teklifi Cumhurbaşkanına göndermiştir.
123 milletvekili, ivedilikle görüşülme yasağının ihlal edildiği ve değişikliğin
hukuk devleti ilkesine aykırı olduğu iddialarıyla Anayasa Mahkemesinde
iptal davası açmıştır.
A) Anayasa değişikliği için teklif yeter sayısı sağlanmıştır.

B) 11.12 .2018 tarihinde yapılan oylamada, teklifin maddelerine geçilmesi
için yeterli çoğunluk sağlanmıştır.
C) 12.12.2018 tarihinde yapılan oylamada, 42'nci maddenin değiştirilme
sini öngören hüküm reddedilmiş sayılır.
D) 15.12 .2018 tarihinde yapılan oylamada ilgili maddelerin kabulü için
yeterli çoğunluk sağlanmıştır.
E) 16.12.2018 tarihinde yapılan oylamada değişiklik teklifinin tümünün
kabulü için yeterli çoğunluk sağlanmıştır.
220 Test Sorulan
I. Teklifi TBMM'ye geri gönderebilir.

II. Onaylayarak yürürlüğe koyabilir.
III. Referanduma sunabilir.
Soru 5 4'üncü sorudaki olaya göre. Cumhurbaşkanı, Anayasa deği

şikliği hakkında yukarıdaki öncüllerde belirtilen yetkilerden
hangisini/hangilerini kullanabilir?
A) YalnızI B) İveli C) İve III

D) II ve III E) 1,11 ve III
Soru 6 4'üncü sorudaki olaya göre. Anayasa Mahkemesinde açılan

iptal davası ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) 123 milletvekilinin iptal davası açması mümkündür.

B) İptal davası on gün içinde açılmalıdır.
C) Anayasa Mahkemesi, söz konusu değişikliğin hukuk devleti ilkesine
aykırı olduğu gerekçesi ile iptaline karar veremez.
D) Anayasa Mahkemesinin Anayasa değişiklikleri hakkında iptal kararı
verebilmesi. Genel Kurulda toplantıya katılan üyelerin üçte iki çoğunlu
ğunun oyu ile mümkündür.
E) Anayasa Mahkemesi ivedilikle görüşülme yasağına uyulmadığı gerek
çesi ile iptal kararı vermelidir.
" 1961 Anayasası yasama ve yürütme alanında ciddi tıkanmalara sebep olmuş
tur. 1982 Anayasası ise bu tıkanıklıkları giderici bazı çözümler getirmiştir".
Soru 7 Aşağıdakilerden hangisi bu amaç doğrultusunda 1982 Ana

yasasında yer almış düzenlemelerden biri değildir?
A) Cumhuriyet Senatosunun kaldırılarak tek meclis sisteminin benimsenmesi

B) TBMM toplantı yeter sayısının üye tam sayısının üçte birine düşürülmesi
C) Siyasi partilerin Mecliste grup kurabilmesi için gerekli olan milletvekili
sayısının ondan yirmiye çıkarılması
D) Anayasanın değiştirilmesinin zorlaştırılması
E) Meclis başkanının seçiminin kolaylaştırılması
Test Sorulan 221
İskân Kanununun bir maddesinin, millî güvenlik gerekçesiyle zorunlu yerle

şime ilişkin bir hüküm içerdiğini varsayalım.
Soru 8 Bu düzenleme ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
A) Yerleşme hürriyetinin sınırlandırılması yalnızca olağanüstü durumlarda
mümkün olduğu için bu düzenleme Anayasaya aykırıdır.
B) Yerleşme hürriyeti hiçbir sebeple sınırlanamayacağından bu düzenle
me Anayasaya aykırıdır.
C) Anayasada aranan tüm şartlara uyulduğu için bu düzenleme Anayasaya
uygundur.
D) Bu düzenleme Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile yapılmadığından
Anayasaya aykırıdır.
E) Yerleşme hürriyetinin millî güvenlik gerekçesi ile sınırlandırılması müm
kün olmadığından bu düzenleme Anayasaya aykırıdır.
Cumhurbaşkanı, bakanlıkların kurulması, teşkilat, görev ve yetkilerine ilişkin

esas ve usullerin düzenlemesi amacıyla, "Bakanlıkların Kuruluş ve Görev
Esasları Hakkında Cumhurbaşkanlığa Kararnamesini çıkarmıştır. Bu Karar
name 01.08.2018 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanmıştır. TBMM daha
sonraki bir tarihte aynı konuda bir kanun çıkarmış ve Kararname ile kurulan
bakanlıkların bazılarını bölerek bakanlık sayısını artırmıştır. Bu Kanun Cum
hurbaşkanınca Meclise geri gönderilmiştir. Mecliste 240 üyenin ret oyuna
karşı 303 üyenin oyu ile yeniden kabul edilen Kanun, 28.08.2018 tarihinde
Resmi Gazetede yayımlanmıştır.
A) Bakanlıkların kurulması ve kaldırılması münhasıran kanunla düzenlen

mesi gereken bir konu olduğu için Cumhurbaşkanlığı kararnamesi Ana
yasaya aykırıdır.
B) Kararname, yayımdan sonraki bir tarih belirlenmemişse, Resmî Gazete
de yayımlandığı günü izleyen günden itibaren kırk beş gün sonra yü
rürlüğe girer.
C) Bakanlıkların kurulması ve teşkilatlanması kamu hizmetine girme hakkı
ile ilgili olduğu için Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenlenemez.
D) Bakanlıkların kurulması ve kaldırılması konusunda Kanun çıkarılamaya
cağı için TBMM'nin çıkardığı Kanun esas bakımından Anayasaya aykırıdır.
E) Kanun, yayımdan sonraki bir tarih belirlenmemişse. Resmî Gazetede yayım-
landığı günü izleyen günden itibaren kırk beş gün sonra yürürlüğe girer.
222 Test Sorulan
Soru 10 9zuncu sorudaki olaya göre, hem Cumhurbaşkanlığı karar

namesine hem de ilgili Kanuna karşı Anayasa Mahkemesin
de iptal davası açıldığını varsayalım. Bu davalar ile ilgili aşa
ğıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin esas bakımından Anayasaya aykırı

olduğu gerekçesiyle iptal davasının, yayımı tarihinden itibaren altmış
gün içinde açılması gerekir.
B) Cumhurbaşkanınca geri gönderilen Kanun, Mecliste yeterli çoğunlukla
yeniden kabul edilmediği için şekil bakımından Anayasaya aykırıdır.
C) Kanunun şekil bakımından Anayasaya aykırı olduğu gerekçesiyle iptal
davasının, yayımı tarihinden itibaren on gün içinde açılması gerekir.
D) TBMM'de en fazla üyeye sahip siyasi parti grubu, Kanunun şekil bakı
mından Anayasaya aykırı olduğu gerekçesiyle iptal davası açamaz.
E) Cumhurbaşkanı, Kanunun esas bakımından Anayasaya aykırı olduğu
gerekçesiyle iptal davası açabilir.
Soru 11 Aşağıdakilerden hangisi TBMM'nin gizli oyla karara bağla

mak zorunda olduğu işlemler arasında yer almaz?
A) Yasama dokunulmazlığının kaldırılması

B) Anayasanın değiştirilmesi
C) Cumhurbaşkanının Yüce Divana sevk edilmesi
D) Bakanlar hakkında meclis soruşturması açılmasının kabulü
E) Üyelikle bağdaşmayan bir görev veya hizmeti sürdüren milletvekilinin
üyeliğinin düşürülmesi
Test Sorulan 223
Terör örgütüne üye olmak suçlaması ile hakkında soruşturma yürütülen

(A), 24.06.2018 tarihinde yapılacak seçimlerde bir parti tarafından millet
vekilliğine aday gösterilmiştir. (A), bu seçimde bir milletvekili çıkaracak
olan (B) ilinden milletvekili seçilmiştir. Soruşturmayı yürüten Cumhuriyet
Savcısı ise milletvekili (A)'nın gözaltına alınmasına karar vermiş; daha son
ra mahkemeye sevk edilen (A) tutuklanmıştır. Tutukluluk kararının kaldı
rılması için yaptığı itirazlar defalarca reddedilen (A), iki yıl süren tutuklulu
ğunun, kişi hürriyeti ve güvenliği hakkının ihlali olduğunu iddia ederek
Anayasa Mahkemesine bireysel başvuruda bulunmuştur. Bu arada, millet
vekili (A) hakkında hükmedilen beş yıllık hapis cezası Yargıtay'ın onama
kararı ile kesinleşmiştir.
A) Terör örgütüne üyelik Anayasanın 76'ncı maddesinde sayılan suçlar

arasında yer aldığı için (A)'nın milletvekili seçilmesi "tam kanunsuzluk"
halini oluşturur.
B) Yasama dokunulmazlığı TBMM kararı ile kaldırılmayan (A) hakkında
verilen tutukluluk ve gözaltı kararları Anayasaya aykırıdır.
C) Kişi hürriyeti ve güvenliği hakkı bireysel başvuruya konu olamayacağı için
Anayasa Mahkemesi (A)'nın yaptığı bireysel başvuruyu reddetmelidir.
D) (A)'nın milletvekilliği, beş yıllık hapis cezasının kesinleştiği tarihte ken
diliğinden sona erer.
E) (A)'nın milletvekilliği sıfatının sona ermesini takip eden doksan günden
sonraki ilk Pazar günü (B) ilinde ara seçime gidilmesi anayasal bir zorun
luluktur.
224 Test Sorulan
Cumhurbaşkanı, tehlikeli bir salgın hastalık nedeniyle, dört ili kapsayan (A)
bölgesinde, altı ay süreyle olağanüstü hal ilan etmiş ve bu karar 01.05.2019
tarihinde Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Olağanüstü hal ilanı kararı aynı gün
TBMM'ye sunulmuş; TBMM olağanüstü hal ilanını, olağanüstü halin süresini
dört aya indirerek onaylamıştır. Meclisin bu kararı 07.05.2019 tarihinde Resmi
Gazetede yayımlanmıştır. Cumhurbaşkanı, (A) Bölgesinde salgına yakalanan
kişilerin sağlık merkezlerinde alıkonulmasına ve bu merkezlerden ayrılmaları
na müsaade edilmemesine ilişkin bir olağanüstü hal Cumhurbaşkanlığı ka
rarnamesi çıkarmış ve bu kararname 12.05.2019 tarihinde yayımlanmıştır.

doğrudur?
A) Olaydaki gerekçe ile olağanüstü hal ilan edilemeyeceği için Cumhur

başkanı kararı Anayasaya aykırıdır.
B) Cumhurbaşkanının olağanüstü hal ilanı kararına karşı yedi gün içinde
Anayasa Mahkemesine başvurulabilir.
C) TBMM'nin olağanüstü hal süresini altı aydan dört aya indirme yetkisi
bulunmamaktadır.
D) Cumhurbaşkanınca çıkarılan kararname, kural olarak, Meclis tarafından
üç ay içinde karara bağlanmazsa kendiliğinden yürürlükten kalkar.
E) Anayasaya göre, olağanüstü hal döneminde yöneticilerin yaptığı işlem
ler aleyhine dava açılamaz.
Soru 14 13'üncü sorudaki olayda verilen bilgilere göre, aşağıdaki

ifadelerden hangisi doğrudur?
A) Cumhurbaşkanlığı kararnamesi, olağanüstü halin ilan edildiği bölgeyi

aşan düzenlemeler içerdiği için Anayasaya aykırıdır.
B) Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile kişi haklarına ilişkin bir düzenleme
yapılması Anayasaya aykırıdır.
C) Söz konusu Cumhurbaşkanlığı kararnamesi, normlar hiyerarşisinde
kanunların altında yer alır.
D) Bu kararnameye karşı, Anayasa Mahkemesinde iptal davası açılamaz.
E) Bu kararname Meclis tarafından onaylanırsa, Meclisin kararına karşı
Danıştay'da dava açılabilir.
Test Sorulan 225
700.000 geçerli oyun kullanıldığı ve 9 milletvekili çıkaracak olan Samsun

ilinde, partilerin yaptığı ittifaklar ve aldıkları oy sayıları aşağıda gösterilmiş
tir. Partilerin ülke genelindeki oy oranları şu şekildedir: A Partisi % 12; B Par
tisi % 9, C Partisi % 15, D partisi % 32, E Partisi % 24, F Partisi % 8.
kili sayıları aşağıdaki şıklardan hangisinde doğru gösteril

miştir?
A) A=1,B=2,C=1,D=2, E=2, F=1

B) A=1, B=2, C=0, D=3, E=2, F=1
C) A=1, B=2, C=1, D=3, E=2, F=0
D) A=1, B=0, C=1, D=4, E=3, F=0
E) A=1, B=2, C=1, D=2, E=3, F=0
Soru 16 Cumhurbaşkanının sorumluluğu ile ilgili aşağıdaki ifadeler

A) Cumhurbaşkanının kişisel suçlarından dolayı yargılanabilmesi için en az

301 milletvekilinin önerge vererek soruşturma açılmasını istemesi gerekir.
B) Hakkında soruşturma açılmasına karar verilen Cumhurbaşkanı, seçim
kararı alamaz.
C) TBMM kararı ile Yüce Divana sevk edilen Cumhurbaşkanının görevi
sona erer.
D) Eski cumhurbaşkanları da görevde bulundukları sürece işledikleri iddia
edilen tüm suçlar için Yüce Divanda yargılanır.
E) Yüce Divana sevk kararı alınabilmesi için Meclis üye tam sayısının en az
üçte ikisinin oyu gereklidir.
226 Test Sorulan
Selçuk Üniversitesinin bir memur hakkında verdiği disiplin cezasına karşı

açılan ve Konya Asliye Hukuk Mahkemesinde görülmekte olan bir dava es
nasında davacı avukatı (D), davada uygulanacak Kanun hükmünün Anaya
sanın 10'uncu maddesinde yer alan eşitlik ilkesine aykırı olduğunu ve
TBMM'de yeterli çoğunluk sağlanmadan kabul edildiğini ileri sürmüştür.
Konya Asliye Hukuk Mahkemesi hâkimi iddiayı ciddi bularak Anayasa Mah
kemesine başvurmuştur. Anayasa Mahkemesi, Asliye Hukuk Mahkemesinin
o davaya bakmakla görevli olmadığını, bu davada idari yargının görevli
olduğunu tespit etmiş ve başvuruyu reddetmiştir.
Soru 17 Yalnızca olayda yerilen bilgilere göre aşağıdaki ifadelerden

A) Davacı avukatı (D), davada uygulanacak Kanun hükmünün TBMM'de

yeterli çoğunluk sağlanmadan kabul edildiğini ileri süremez.
B) Mahkeme (D)'nin iddiasını ciddi bulmasaydı, bu iddia temyiz merciince
esas hükümle birlikte karara bağlanırdı.
C) Anayasa Mahkemesinin, bu davada idari yargının görevli olduğu gerek
çesi ile başvuruyu reddetmesi Anayasaya aykırıdır.
D) Anayasa Mahkemesinin ret kararının Resmi Gazetede yayımlanmasın
dan itibaren on yıl süreyle aynı Kanun hükmünün Anayasaya aykırılığı
iddiasıyla tekrar başvuruda bulunulamaz.
E) Somut norm denetimine ilişkin davalar Anayasa Mahkemesi Genel Ku
rulunda karara bağlanır.
Test Sorulan 227
Adalet Bakanının talebi üzerine harekete geçen Yargıtay Cumhuriyet Baş

savcısı, devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğüne aykırı nitelik
taşıyan faaliyetlerini ve ticari faaliyette bulunmasını gerekçe göstererek (A)
Partisi hakkında kapatma davası açmıştır. On iki üye ile toplanan Anayasa
Mahkemesi, sekiz üyenin bu yönde oyu ile partinin kapatılmasına karar
vermiş ve parti genel başkanı milletvekili (B)'nin, beyan ve faaliyetleri ile
partinin kapatılmasına sebep olduğunu tespit etmiştir. (B), kapatma kara
rından üç yıl sonra yapılan TBMM seçimlerinde bağımsız olarak milletvekili
adayı olmuş ve tekrar milletvekili seçilmiştir.
Soru 18 Olayda verilen bilgilere göre aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
A) Adalet Bakanının, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısından (A) Partisi hak
kında kapatma davası açılmasını talep etme yetkisi yoktur.
B) Ticari faaliyette bulunduğu gerekçesi ile (A) Partisi hakkında kapatma
veya devlet yardımından yoksun bırakma kararı verilemez; yalnızca (A)
Partisine ihtarda bulunulabilir.
C) Kapatma kararı verilmesi için gerekli olan toplantı ve karar yetersayısı
sağlanmamıştır.
D) Anayasa Mahkemesinin kapatma kararının Resmi Gazetede yayımlan
dığı gün, (B)'nin milletvekilliği sıfatı son bulur.
E) Anayasa Mahkemesinin kapatma kararının üzerinden beş yıl geçmeden
(B)'nin tekrar milletvekili seçilmesi mümkün olmadığından, YSK, tam
kanunsuzluk gerekçesi ile (B)'nin seçim tutanağını iptal etmelidir.
Birlikte yapılan TBMM ve Cumhurbaşkanlığı seçiminin üzerinden üç yıl geç

tikten sonra. Cumhurbaşkanının görevinden istifa ettiğini varsayalım.
Soru 19 Bu duruma göre Cumhurbaşkanının seçimine ilişkin aşağı
daki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Cumhurbaşkanının istifa ettiği tarihten itibaren kırk beş gün içinde
Cumhurbaşkanı seçimi yapılır.
B) Yenisi seçilinceye kadar Cumhurbaşkanı yardımcısı Cumhurbaşkanlığı
na vekâlet eder.
C) Yeni seçilen Cumhurbaşkanı, TBMM seçim tarihine kadar görev yapar.
D) Bu şekilde seçilen Cumhurbaşkanı, en fazla bir defa daha Cumhurbaş
kanı seçilebilir.
E) Bu durum kural olarak TBMM'nin seçim tarihini etkilemez.
228 Test Sorulan
Milletvekili (A), Dilekçe Komisyonu çalışmalarında yaptığı bir konuşmada,

daha önce de tartıştıkları komisyon üyelerinden Milletvekili (B)'yi tehdit
etmiş; (B)'ye küfür ve hakaretler yağdırmıştır. Bu duruma sinirlenen (B), elin
de tuttuğu bardağı (A)'ya fırlatmış; başına aldığı darbe nedeniyle yaralı ola
rak hastaneye kaldırılan (A), başına dikiş atılarak taburcu edilmiştir. Bu olay
ların etkisi ile Meclis çalışmalarına katılmamaya başlayan (B)'nin devamsızlı
ğı Meclis Başkanlık Divanınca tespit edilmiş ve (B)'nin milletvekilliğinin dü
şürülmesi için Mecliste oylama yapılmıştır. 11.10.2019 tarihinde yapılan ve
430 milletvekilinin katıldığı oturumda, 280 milletvekili, (B)'nin milletvekilli
ğinin düşürülmesi yönünde oy kullanmıştır.

doğrudur?
A) Komisyon çalışmaları esnasındaki sözleri nedeniyle (A) hakkında ceza

davası açılabilmesi için dokunulmazlığının kaldırılması gerekir.
B) (B)'nin (A)'yı yaralaması suçüstü hali oluşturduğu için (B) dokunulmazlı
ğı kaldırılmadan yargılanabilir.
C) (B)'nin milletvekilliği 11.10.2019 tarihinde düşürülmüştür.
D) (B) maruz kaldığı küfür ve hakaretler sebebiyle, (A) hakkında tazminat
davası açamaz.
E) (B)'nin milletvekilliğinin düşürülmesi hakkındaki oylama ile ilgili olarak
Anayasa Mahkemesine başvurulamaz.
Taksirli bir suç nedeniyle iki yıl hapis cezasına mahkûm olan
ve cezası kesinleşen bir milletvekili hakkında aşağıdaki ifa
delerden hangisi doğrudur?
A) Milletvekilliği başkaca bir işleme gerek kalmadan kendiliğinden düşer.

B) Milletvekilliğin düşmesine Yüksek Seçim Kurulu karar verir.
C) Milletvekilliğinin düşmesine TBMM Genel Kurulu karar verir.
D) Milletvekilliği, bu husustaki kesin mahkeme kararının TBMM Genel Ku
ruluna bildirilmesiyle düşer.
E) Milletvekilinin aldığı cezanın yerine getirilmesi milletvekilliği sıfatının
sona ermesine bırakılır.
Test Sorulan 229
Soru 22 Hâkimler ve Savcılar Kurulu ile ilgili aşağıdaki ifadelerden

A) Adalet Bakanı Yardımcısı Kurulun tabiî üyesidir.

B) Üyeler beş yıl süreyle seçilir, süresi biten üyeler bir kez daha seçilemezler.
C) Kurul Başkanı dairelerin çalışmalarına katılamaz.
D) Kurul üyeleri, Cumhurbaşkanı ve TBMM tarafından seçilir.
E) Kurulun meslekten çıkarma cezasına ilişkin olanlar dışındaki kararlarına
karşı yargı mercilerine başvurulamaz.
Soru 23 Aşağıdaki mercilerden hangisinin Anayasa Mahkemesiı

üyelerininbelirlenmesinde aday gösterme yetkisi yoktur ?
A) TBMM Genel Kurulu

B) Yargıtay Genel Kurulu
C) Dan ıştay Genel Kuru lu
D) Sayıştay Genel Kurulu
E) Yükseköğretim Kurulu
Soru 24 Aşağıdakilerden hangisi hukuk devleti ilkesinin

şartlarından biri değildir?
A) Temel hak ve özgürlüklerin güvence altına alınması

B) Kanunların anayasaya uygunluğunun yargısal denetimi
C) Sosyal ve ekonomik eşiti iğin sağlanması
D) İdarenin yargısal denetimi
E) Bireylerin hukuki güvenlilik içinde bulunması
230 Test Sorulan
Soru 25 Aşağıdakilerden hangisi 1924 Anayasası ile çoğunlukçu de

mokrasi modelinin benimsendiğinin bir göstergesi değildir?
A) Parlamentonun mutlak üstünlüğü

B) Anayasa yargısının benimsenmemesi
C) Merkeziyetçi yönetim
D) Tek meclisli parlamento yapısı
E) Fransız tipi yargı ayrılığı modelinin benimsenmesi
Test Sorulan 231
ANAYASA HUKUKU FİNAL SINAVI II
I) Yürütme organı iki kanatlıdır.

II) Devlet başkanı önemli anayasal yetkilere sahiptir.
III) Devlet başkanı parlamento tarafından seçilir.
IV) Kabine, parlamento önünde siyasi açıdan sorumludur.
Soru 1 öncüllerdeki özelliklerden hangileri parlamenter sistem ile

yarı başkanlık sisteminin ortak özellikleridir?
A) İveli B) İve IV C) III ve IV

D) 1,11 ve IV E) 1,11 ve III
Soru 2 Federal devlet sistemleriyle ilgili aşağıdaki ifadelerden han

gisi yanlıştır?
A) Federal devletin yasama organının çift meclisli olması zorunludur.

B) Federal devletin anayasasının değiştirilmesine federe devletler de ka
tılmalıdır.
C) Federal devletlerde yürütme yetkisini başkan tek başına kullanır.
D) Federe devletlerin kendi anayasaları ve hukuk düzenleri vardır.
E) Federal devlette anayasal hakem olarak faaliyet yapacak bir merci bu
lunmalıdır.
Soru 3 Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi yargıçları ile ilgili aşağıda

ki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Parlamenterler Meclisi tarafından seçilirler.

B) Yargıçlar en fazla iki defa seçilebilir.
C) Seçildikleri ülkeden bağımsız olarak çalışırlar.
D) Görev süreleri yetmiş yaşında sona erer.
E) Görev süreleri kural olarak dokuz yıldır.
232 Test Sorulan
I) Sert anayasa
II) Yazılı anayasa
III) Kanunların anayasaya uygunluğunu denetleyecek yargısal bir merci
Soru 4 Yukarıdaki öncüllerden hangisi/hangileri anayasanın üstün

lüğünü tam olarak hayata geçirmek için gerekli olan meka
nizmalar arasında yer almaktadır?
A) Yalnızll B) İveli C) İve III

D) II ve III E) I, II ve III
Soru 5 Jellinek'in sınıflandırmasına göre aşağıdaki eşleştirmeler

A) Eğitim hürriyeti-negatif statü hakkı

B) Sosyal güvenlik hakkı-pozitif statü hakkı
C) Dilekçe hakkı-aktif statü hakkı
D) Mül kiyet hakkı-pozitif statü hakkı
E) Adil yargılanma hakkı- negatif statü hakkı
Soru 6 Seçim sistemleri ve Türk seçim sistemi ile ilgili aşağıdaki

ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Tek isimli-tek turlu çoğunluk sisteminde, belli bir seçim çevresinde kul
lanılan geçerli oyların basit (nisbi) çoğunluğunu sağlayan aday seçilmiş
olmaktadır.
B) Çoğunluk sistemleri, hükümetlerin kurulmasını kolaylaştırmak amacını
güder ve istikrar ilkesine önem verir.
C) Millî çevre sisteminde, parlamento üyelerinin tamamı ülke düzeyinde
tek bir seçim çevresinden seçilmektedir.
D) Ülkemizde yürürlükte bulunan seçim sisteminde ülke barajının yanı sıra
seçim çevresi barajına da yer verilmiştir.
E) Anayasaya göre seçim kanunları, temsilde adalet ve yönetimde istikrar
ilkelerini bağdaştıracak biçimde düzenlenir.
Test Sorulan 233
Soru 7 Aşağıdakilerden hangisi 1921, 1924 ve 1961 Anayasalarının

ortak özelliklerinden biridir?
A) Parlamentonun çift meclisli bir yapıda olması

B) Kanunların anayasaya uygunluğunun yargısal denetimine yer verilmesi
C) Yerinden yönetim ilkesinin benimsenmesi
D) Temel hak ve hürriyetlerin düzenlenmiş olması
E) Parlamenter hükümet sisteminin benimsenmiş olması
Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı, Anayasanın 68'inci maddesinin 4'üncü fık

rası hükmüne aykırı eylemleri sebebiyle (A) Partisi hakkında kapatma davası
açmıştır. (A) Partisi hakkında yapılan yargılamanın ardından, on iki üye ile
toplanan Anayasa Mahkemesi Genel Kurulu, (A) Partisinin Anayasanın
68'inci maddesinin 4'üncü fıkrası hükmüne aykırı eylemlerin odağı haline
geldiğini tespit etmiş ve partinin kapatılmasına karar vermiştir. Mahkeme
nin temelli kapatmaya ilişkin kesin kararında, aynı zamanda Genel Başkan
olan milletvekili (B) ve milletvekili (C)'nin partinin kapatılmasına beyan ve
eylemleriyle sebep olduğu belirtilmiştir.
A) Bu olayda Anayasa Mahkemesi, parti hakkında kapatma ya da devlet

yardımından yoksun bırakma dışında bir yaptırıma karar veremez.
B) Anayasanın 68'inci maddesinin 4'üncü fıkrası hükmüne aykırı fiillerin
doğrudan doğruya Genel Başkan (B) tarafından kararlılık içinde işlen
mesi halinde, parti odak haline gelmiş sayılır.
C) Anayasa Mahkemesi Genel Kurulunda kapatma kararı alınabilmesi için
en az sekiz üyenin partinin kapatılması yönünde oy kullanması gerekir.
D) Anayasa Mahkemesinin, partinin kapatılması yerine devlet yardımından
yoksun bırakılmasına karar verebilmesi için en az altı üyenin bu yönde
oy kullanması yeterlidir.
E) Anayasa Mahkemesinin kapatma kararına karşı, AlHM'e bireysel başvu
ru yapılabilmesi mümkündür.
234 Test Sorulan
8'inci sorudaki olaya göre, milletvekilleri (B) ve (C) ile (A)

Partisine ilişkin aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) (B) ve (C) Anayasa Mahkemesinin temelli kapatmaya ilişkin kesin kararı
nın Resmi Gazete gerekçeli olarak yayınlanmasından itibaren beş yıl sü
reyle başka bir partinin kurucusu olamazlar.
B) (B) ve (C) Anayasa Mahkemesinin temelli kapatmaya ilişkin kesin kararı
nın Resmî Gazete gerekçeli olarak yayınlanmasından itibaren beş yıl sü
reyle başka bir partiden milletvekili adayı olamazlar.
C) (B) ve (C)'nîn milletvekilliği Anayasa Mahkemesinin temelli kapatmaya
ilişkin kesin kararının Resmî Gazete gerekçeli olarak yayınlanması ile düşer.
D) (A) Partisinin başka bir ad altında yeniden kurulması, kurulan yeni parti
için tek başına bir kapatma sebebi değildir.
E) (A) Partisinin bütün malları hâzineye geçer.
TBMM, 22.07.2018 tarihinde 205 milletvekilinin hazır bulunduğu oturumda

"Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Teklifi"ni görüşmüş
ve 151 milletvekili teklifin lehinde oy kullanırken 54 milletvekili ise aleyhte
oy kullanmıştır. Kanun, aynı gün Meclis Başkanı tarafından Cumhurbaşkanı
na sunulmuş; Cumhurbaşkanı 03.08.2018 tarihinde, üç maddeden oluşan
Kanunun l'inci maddesini uygun bulmayarak Kanunu TBMM'ye geri gön
dermiştir. TBMM, 15.08.2018 tarihinde Kanunun tüm maddelerini yeniden
görüşmüş ve 520 milletvekilinin hazır bulunduğu oturumda 280 milletvekili
kabul, 240 milletvekili ise ret yönünde oy kullanmıştır.
Olayda verilen bilgilere göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi
doğrudur?
A) 22.07.2018 tarihinde yapılan oylamada toplantı ve karar yeter sayısı
sağlanmamıştır.
B) Cumhurbaşkanı, geri gönderme yetkisini süresi içinde kullanmadığı için
Kan un tüm maddeleri ile yürürlüğe girmiştir.
C) TBMM, Kanunun tümünü değil, yalnızca Cumhurbaşkanının onaylama
dığı 1 'inci maddeyi tekrar görüşebilir.
D) 15.08.2018 tarihinde yapılan oylamada Kanunun tekrar kabulü için ye
terli çoğunluk sağlanmıştır.
E) Cumhurbaşkanı, uygun bulduğu 2'nci ve 3rüncü maddeleri Resmî Ga
zetede yayımlayarak yürürlüğe koyamaz.
Test Sorulan 235
17.07.2018 tarihinde Resmî Gazetede yayımlanan Cumhurbaşkanlığı Karar

namesinin 4'üncü maddesi ile kamu hizmeti niteliğinde olan idari yargı
hâkim ve savcılarının nitelikleri ve atanmalarına ilişkin bir düzenleme yapıl
mıştır. 120 milletvekili 17.08.2018 tarihinde, hâkim ve savcıların nitelikleri ile
atanmalarına ilişkin esasların yalnızca Kanun ile düzenlenebileceği gerekçe
si ile bu kararnamenin 4'üncü maddesi aleyhine, Anayasa Mahkemesinde
iptal davası açmıştır.
A) Cumhurbaşkanlığı kararnamesi, kural olarak Resmî Gazetede yayımlan

dığı tarihte yürürlüğe girer.
B) İdari yargı hâkim ve savcılarının nitelikleri ve atanmalarına ilişkin düzen
leme, kamu hizmetine girme hakkı ile ilgili olduğu için Cumhurbaşkan
lığı kararnamesiyle düzenlenemez.
C) 120 milletvekilinin açmış olduğu iptal davası, Anayasada öngörülen
süre içinde açılmıştır.
D) Hâkim ve savcıların nitelikleri ile atanmalarına ilişkin esaslar, Anayasada
münhasıran kanunla düzenlenmesi öngörülen konulardan biridir.
E) Hâkimler ve Savcılar Kurulu da kendi varlık ve görev alanına giren bir ko
nuya ilişkin düzenleme yapan bu Kararnameye karşı iptal davası açabilir.
Soru 12 1 Vinci sorudaki olayda söz edilen iptal davasında, An<

Mahkemesinin çalışma ve yargılama usulü ile ilgili aşağ
ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Anayasa Mahkemesi, dâva dilekçelerinde ileri sürülen gerekçelerle bağ

lı değildir.
B) Anayasa Mahkemesi bu davada dosya üzerinden inceleme yapar.
C) Şekil bozukluğuna dayalı bir iptal davası olduğu için Anayasa Mahke
mesince öncelikle incelenip karara bağlanmalıdır.
D) Bu davaya ilişkin yargılamanın Anayasa Mahkemesi Genel Kurulu tara
fından yapılması gerekir.
E) İlgili kararnamenin iptaline karar verilebilmesi için toplananların salt
çoğunluğunun oyu yeterlidir.
236 Test Sorulan
24.07.2018 tarihinde Resmî Gazetede yayımlanan Cumhurbaşkanlığı karar

namesinin 50'nci maddesine göre, işçilerin haftalık çalışma süresi en fazla
kırk sekiz saattir. 10.06.2008 tarihli İş Kanununun 63'üncü maddesinde ise
işçilerin haftalık çalışma süresinin en fazla kırk beş saat olduğu hüküm altına
alınmıştır. Konya 3'üncü İş Mahkemesinde görülmekte olan bir davada, da
va konusu uyuşmazlığın çözümü için, işçinin haftalık çalışma süresinin en
çok kaç saat olduğunun belirlenmesi gerekmektedir.
Soru 13 Olayda verilen bilgilere göre, Konya 3'üncü İş Mahkemesi
hâkiminin vereceği aşağıdaki kararlardan hangisi doğrudur?
A) Cumhurbaşkanlığı kararnamesi, İş Kanununa göre yeni tarihli olduğu
için kararnamenin uygulanmasına karar vermesi
B) Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile Kanunda aynı konuda farklı hükümler
bulunması nedeniyle İş Kanunu hükümlerinin uygulanmasına karar vermesi
C) Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin İş Kanununa aykırı olduğu gerekçesi
ile kararnamenin iptali için Anayasa Mahkemesine başvurması
D) Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile kanunların çatışması halinde, Cum
hurbaşkanlığı kararnamesinin uygulanması gerektiği gerekçesi ile ka
rarnamenin uygulanmasına karar vermesi
E) İş Kanununda, münhasıran Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzen
lenmesi gereken bir konuya ilişkin düzenleme yapıldığı için İş Kanunu
nun iptali istemiyle Anayasa Mahkemesine başvurması
Soru 14 1 3'üncü sorudaki olaya göre aşağıdaki ifadelerden hangisi
A) Çalışma şartları ve dinlenme hakkı Anayasada sosyal haklar arasında yer

aldığı için Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenlenebilir.
B) Temel hak ve hürriyetler yalnızca kanunla sınırlanabildiği için dinlenme
hakkı konusunda sınırlama içeren kararname hükmü Anayasaya aykırıdır.
C) Cumhurbaşkanlığı kararnamesine karşı esas bakımından Anayasaya
aykırı olduğu gerekçesi ile 24.07.2018 tarihinden itibaren altmış gün
içinde dava açılabilir.
D) Cumhurbaşkanlığı kararnamesine karşı işçiler, 24.07.2018 tarihinden itiba
ren otuz gün içinde Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yapabilir.
E) Cumhurbaşkanlığı kararnamesine karşı, TBMM'de en fazla üyeye sahip
iki siyasi parti grubunun iptal davası açabilmesi mümkündür.
Test Sorulan 237
305 milletvekili, Bakan (B) hakkında, bakanlığı bünyesinde yapılan bir ihale
de kendisine haksız menfaat sağladığı iddiası ile TBMM Başkanlığına bir
Meclis soruşturması önergesi vermiştir. Meclis, bu önergeyi bir ay içinde
görüşmüş ve yapılan gizli oylama sonucunda 370 milletvekilinin olumlu oyu
ile soruşturma açılmasına karar vermiştir. Oluşturulan Soruşturma Komisyo
nu, raporunu Meclis Başkanlığına sunmuştur. Raporun dağıtımından sonra,
Bakan (B) hakkında yapılan oylamada 410 milletvekili Yüce Divana sevk
yönünde oy kullanırken, 180 milletvekili aksi yönde oy kullanmıştır.
Bakan (B) hakkında ayrıca, bakan olmadan önce işlediği iddia edilen kasten
yaralama suçlaması ile Ankara Asliye Ceza Mahkemesinde dava açılmıştır.
Soru 15 Olayda verilen bilgilere göre, Bakan (B) hakkında soruştur

ma açılmasına karar verilebilmesi için, en az kaç milletveki
linin bu yönde oy kullanması gerekir?
A) 151 B) 301 C) 360 D) 367 E) 400
Soru 16 15'inci sorudaki olayda verilen bilgilere göre, aşağıdaki ifa

delerden hangisi yanlıştır?
A) Bakan (B)'nin Yüce Divana şevkine ilişkin kararın gizli oylama ile alınma
sı zorunludur.
B) Yüce Divan yargılaması üç ay içinde tamamlanır, bu sürede tamamla-
namazsa bir defaya mahsus olmak üzere üç aylık ek süre verilir.
C) Bakan (B)'nin Yüce Divana sevk edilmiş olması, bakanlık görevini sona
erdirmez.
D) Bakan (B)'nin kasten yaralama suçlaması ile yargılanabilmesi için doku
nulmazlığının kaldırılması gerekir.
E) Bakan (B), bakanlık görevi bittikten sonra, bakanlığı süresinde işlediği
iddia edilen göreviyle ilgili suçlar bakımından meclis soruşturması usu
lüne tabi değildir.
238 Test Sorulan
Milletvekili genel seçimlerinden sonra başlatılan bir terör soruşturması kap

samında, milletvekili (A) hakkında "devletin birliğini ve ülke bütünlüğünü
bozmak" suçlaması ile dava açılmıştır. Milletvekili (A), TBMM Genel Kurulun
da, kendisi hakkında açılan dava ile ilgili konuşma yapan milletvekili (B)'ye
sinirlenmiş, hakaret ederek üzerine yürümüştür.
A) "Devletin birliğini ve ülke bütünlüğünü bozmak" suçlaması ile (A) hak

kında dava açılması mümkündür.
B) "Devletin birliğini ve ülke bütünlüğünü bozmak" suçlaması ile (A)'nın
yargılanabilmesi için dokunulmazlığının kaldırılması gerekir.
C) (A), milletvekili (B)'ye sarf ettiği sözlerden dolayı yasama sorumsuzlu
ğundan faydalanır.
D) Milletvekili (A)'nın, "Devletin birliğini ve ülke bütünlüğünü bozmak"
suçlaması ile yasama dokunulmazlığının kaldırılması halinde, hakaret
suçlaması nedeniyle de yargılanması mümkündür.
E) Milletvekili (B), (A)'ya karşı tazminat davası açabilir.
Soru 1& Bireysel başvurularda Anayasa Mahkemesinin çalışma ve

yargılama usulüne ilişkin aşağıdaki ifadelerden hangisi yan
lıştır?
A) Başvurunun kabul edilebilirlik incelemesi komisyonlarca yapılır.

B) Başvurunun esas incelemesini yapan bölümler kararlarını salt çoğun
lukla alır.
C) Bölümlerin kararlarına karşı Genel Kurulda yeniden inceleme başvurusu
yapılabilir.
D) Mahkeme, incelemesini dosya üzerinden yapmakla birlikte, gerekli gö
rürse duruşma yapılmasına da karar verebilir.
E) Başvurucunun yaşamına ya da maddi veya manevi bütünlüğüne yöne
lik ciddi bir tehlike bulunması durumunda tedbir kararı verilebilir.
Test Sorulan 239
Konya Vinci İdare Mahkemesinde görülmekte olan bir davada davacı (D),
davada uygulanacak olan Devlet Memurları Kanununun 125'inci maddesi
nin 1'inci fıkrasının Anayasanın 74'üncü maddesine aykırı olduğunu ileri
sürmüştür. Hâkim, (D)'nin ileri sürdüğü aykırılık iddiasının ciddi olduğu ka
nısına varmış ve Anayasa Mahkemesine başvurmuştur.
Soru 19 Olaya göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Anayasa Mahkemesi, İdare Mahkemesinin o davaya bakmakla görevli
olmadığını tespit ederse, görev uyuşmazlığının çözümü için dosyayı
Uyuşmazlık Mahkemesine göndermektedir.
B) Anayasa Mahkemesi beş ay içinde kararını verip açıklamazsa, mahkeme
davayı yürürlükteki kanun hükümlerine göre sonuçlandırır.
C) Anayasa Mahkemesinin işin esasına girerek verdiği ret kararının Resmî
Gazetede yayımlanmasından sonra on yıl geçmedikçe Devlet Memurla
rı Kanununun 125'inci maddesinin 1'inci fıkrasının Anayasaya aykırılığı
D) Anayasa Mahkemesi, Konya 1'inci İdare Mahkemesinin başvurusundaki
gerekçe ile bağlı değildir ancak talep ile bağlıdır.
E) İtiraz yoluyla Anayasa Mahkemesine başvurulduktan sonra, herhangi bir
sebeple davanın ortadan kalkması durumunda itiraz başvurusu düşmez.
TBMM genel seçimlerinden yirmi ay geçtikten sonra meclis üyeliklerinde

boşalma olmuş ve otuz milletvekilinin üyeliği çeşitli sebeplerle sona ermiş
tir. Ancak bir ilin veya seçim çevresinin TBMM'de üyesinin kalmaması gibi
bir durum söz konusu değildir. Bahsedilen seçim döneminde, daha önce (A)
ilinde ara seçim yapılmıştır.
Soru 20 Bu olay ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
A) Genel seçimlerin üzerinden otuz ay geçmediği için ara seçim yapılamaz.
B) Bütün iller ve seçim çevreleri TBMM'de temsil edildiği için ara seçim
yapılmasına gerek yoktur.
C) Her seçim döneminde bir defa ara seçim yapılabileceği için tekrar ara
seçim yapılamaz.
D) Ara seçimlerin üç ay içinde yapılmasına karar verilir.
E) Ara seçim, boşalmayı takip eden doksan günden sonraki ilk pazar günü
yapılmalıdır.
240 Test Sorulan
Soru 21 1982 Anayasasına göre aşağıdakilerden hangisi temel hak

hürriyetlerin sınırlandırılmasının şartlarından biri değildir?
A) Yalnızca Anayasanın ilgili maddesinde belirtilen sebeplere dayanılmalıdır.

B) Sınırlama demokratik toplum düzeninin gereklerine uygun olmalıdır.
C) Hakkın özü ortadan kaldırılmamalıdır.
D) Sınırlama sadece olağanüstü hallerde yapılmalıdır.
E) Sınırlama ölçülülük ilkesine uygun olmalıdır.
Soru 22 Anayasaya göre aşağıdakilerden hangisi Cumhurbaşkanın

yetkileri arasında yer almaz?
A) Ülkenin iç ve dış siyaseti hakkında TBMM'ye mesaj vermek

B) Yönetmelik çıkarmak
C) Milletvekillerinin yasama dokunulmazlığının kaldırılması kararlarına
karşı Anayasa Mahkemesinde iptal davası açmak
D) Sürekli hastalık ve kocama sebebi ile belirli kişilerin cezalarını hafiflet
mek veya kaldırmak
E) Türk Silahlı Kuvvetlerinin kullanılmasına karar vermek
Soru 23 1982 Anayasasına göre, TBMM'nin aşağıdaki işlemlerinden

hangisi bir "parlamento kararı" biçiminde gerçekleşmez?
A) TBMM İçtüzüğünde değ işikl ik yapılması

B) Bir milletvekilinin dokunulmazlığının kaldırılması
C) Seçimlerin yenilenmesi
D) Bir bakanın Yüce Divana sevk edilmesi
E) Bir milletlerarası anlaşmanın onaylanmasının uygun bulunması
Test Sorulan 241
2018 genel seçimlerinde milletvekili adayı olan (A), hem Türk vatandaşı
hem de İsveç vatandaşıdır. (A) seçimlerden önce Türk vatandaşlığını kay
betmesine rağmen, adaylık sürecinde bu durum fark edilemediği için mil
letvekili seçilmiştir. (A)'nın Türk vatandaşlığını kaybettiği seçim sonuçlarının
kesinleşmesinden sonra ortaya çıkmıştır.
Soru 24 Buna göre aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
A) Yasama dönemi sonuna kadar (A)'nın milletvekilliği devam eder.

B) A'nın milletvekilliği Yüce Divan tarafından düşürülür.
C) Türk vatandaşı olmaması sebebiyle, (A)'nın milletvekilliği TBMM tara
fından düşürülebilir.
D) YSK bu durumu tam kanunsuzluk hali kabul ederek (A)'nın seçim tuta
nağını iptal eder ve milletvekilliğini sona erdirir.
E) Meclis Başkanı, (A)'nın milletvekilliğinin düşmesine karar verir.
Hâkimlerin emeklilik yaşını 60 olarak düzenleyen bir Kanun TBMM Genel Ku
rulunda kabul edilmiş, 21.08.2018 tarihinde Resmî Gazetede yayınlanarak
yürürlüğe girmiştir. Hukuk Fakültesi öğrencisi olan (H), bu Kanunun Anayasa
ya aykırı olduğu ve yargı bağımsızlığına zarar verdiği gerekçesiyle Kanuna
karşı 18.09.2018 tarihinde doğrudan Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru
yapmıştır.
Soru 25 Bu başvuruda Anayasa Mahkemesi aşağıdaki kararlardan

hangisini verebilir?
A) Başvuru hakkında süre aşımı nedeniyle kabul edilmezlik kararı verilebilir.

B) Esas bakımından Anayasaya aykırı olan bu Kanunun iptaline karar veri
lebilir.
C) Yasama işlemi aleyhine bireysel başvuru yapılmış olması nedeniyle
kabul edilemezlik kararı verilebilir.
D) Başvurunun esasını inceleyerek (H) lehine tazminata hükmedebilir.
E) Kanun açık bir şekilde Anayasaya aykırı olduğu için yürütmenin durdu
rulması kararı verebilir.
242 Test Sorulan
ANAYASA HUKUKU FINAL SINAVI III
Temel hak ve hürriyetlerin sınırlandırılması ve durdurulması

ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ve yönetmelik gibi yürütmenin düzen
leyici işlemleri ile temel hak ve hürriyetler sınırlandırılamaz.
B) Olağanüstü dönemlerde dahi temel hak ve hürriyetlerin özüne doku
nulamaz.
C) Bir temel hak ve hürriyet yalnızca düzenlendiği maddede yer alan özel
sınırlama sebeplerine dayanılarak sınırlandırılabilir.
D) Olağanüstü dönemlerde temel haklar sınırlandırılırken milletlerarası
hukuktan kaynaklanan yükümlülüklerin ihlal edilmemesi gereklidir.
E) Sınırlama laik cumhuriyetin gereklerine aykırı olmamalıdır.
Üç milletvekilinin imzasını taşıyan "Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması

Hakkında Kanun Teklifi", Meclis Başkanı tarafından ilgili komisyona sevk
edilmeden doğrudan TBMM Genel Kuruluna gönderilmiştir. TBMM Genel
Kurulunda 420 milletvekilinin katılımıyla yapılan oylamada 215 milletvekili
kabul, 190 milletvekili ret, 15 milletvekili çekimser oy kullanmıştır. Söz konu
su Kanun, 5.3.2020 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanmıştır. 125 milletve
kili, Kanunun komisyona sevk edilmeden doğrudan Genel Kurula gönderi-
lemeyeceğini ve karar yetersayısının sağlanmadığını iddia ederek 13.3.2020
tarihinde Anayasa Mahkemesinde iptal davası açmıştır. Cumhurbaşkanı ise
7.4.2020 tarihinde Kanunun eşitlik ilkesine aykırı olduğunu iddia ederek
Anayasa Mahkemesinde iptal davası açmıştır.
I) Meclis Başkanının, Kanun teklifini komisyona sevk etmeden doğrudan
Genel Kurula göndermesi hukuka uygundur.
II) Anayasa Mahkemesi, karar yetersayısının sağlanmadığı gerekçesi ile
Kanunun iptaline karar vermelidir.
III) Anayasa Mahkemesi, komisyona sevk edilmeden doğrudan Genel Kuru
la gönderilmesi nedeniyle Kanunun iptaline karar vermelidir.
IV) Anayasa Mahkemesi, Cumhurbaşkanının açtığı dava hakkında, süre
aşımı nedeniyle ret kararı vermelidir.
Olayda verilen bilgilere göre yukarıdaki öncüllerin hangileri
yanlıştır?
A) 1,11 ve III B) I, II ve IV C) II, III ve IV
D) 1,111 ve IV E) I, II, III ve IV
Test Sorulan 243
Seçimlerle ilgili aşağıdaki kurallardan hangisi Anayasa ile

düzenlenmemiştir?
A) Seçim sisteminin nispi temsilin D'Hondt formülü olması
B) Seçim kanunlarında yapılan değişikliklerin yürürlüğe girdiği tarihten
itibaren bir yıl içinde yapılacak seçimlerde uygulanmaması
C) Seçim kanunlarının temsilde adalet ve yönetimde istikrar ilkelerini bağ
daştıracak biçimde düzenlenmesi
D) Yurt dışında bulunan Türk vatandaşlarının genel seçimlerde oy kulla
nabilmeleri
E) Seçimlerin yargı organlarının genel yönetim ve denetimi altında yapılması
Hâkimler ve Savcılar Kurulu, kılık ve kıyafetinde mesleğin gerektirdiği saygın

lığı gözetmediği (Hâkimler ve Savcılar Kanunu m. 65) gerekçesiyle 2.1.2020
tarihinde Cumhuriyet Savcısı (A)'ya kınama cezası vermiştir. (A), kılık-kıyafeti
nedeniyle kendisine verilen disiplin cezasının özel hayata saygı hakkının ihlali
anlamına geldiğini iddia ederek 25.1.2020 tarihinde doğrudan Anayasa Mah
kemesine bireysel başvuru yapmıştır. Anayasa Mahkemesinin 20.3.2020 tari
hinde verdiği kabul edilemezlik kararının ardından (A), 19.5.2020 tarihinde
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine bireysel başvuru yapmıştır.
doğrudur?
A) Olağan yargı yolları tüketilmeden doğrudan bireysel başvuru yoluna
gidildiği için Anayasa Mahkemesinin kabul edilemezlik kararı hukuka
uygundur.
B) (A), bireysel başvuru yoluna öngörülen sürede başvurmadığı için kabul
edilemezlik kararı hukuka uygundur.
C) Özel hayata saygı hakkı, Anayasa ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin
ortak koruması altında olan bir hak olmadığı için Anayasa Mahkemesi
nin kabul edilemezlik kararı hukuka uygundur.
D) Anayasanın yargı denetimi dışında bıraktığı işlemlere karşı bireysel
başvuru yoluna gidilemeyeceği için Anayasa Mahkemesinin kabul edi
lemezlik kararı hukuka uygundur.
E) Kamu görevlileri Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine bireysel başvuru
yapamayacağı için (A)'nın başvurusu, kişi bakımından yetkisizlik nede
niyle reddedilmelidir.
244 Test Sorulan
Bir siyasi partinin devletten mali yardım alabilmesi için son

genel seçimlerde en az yüzde kaç oy almış olması gereklidir?
A) Yüzde 1 B) Yüzde 3 C) Yüzde 5

D) Yüzde 7 E) Yüzde 10
Milletvekili genel seçimlerinden sonra başlatılan bir terör soruşturması kap

samında, milletvekili (M) hakkında "devletin birliğini ve ülke bütünlüğünü
bozmak" suçlaması ile dava açılmıştır. Milletvekili (M), TBMM Genel Kuru
lunda yaptığı bir konuşma esnasında, kendisi hakkında açılan dava ile ilgili
olarak daha önceden de aralarında husumet bulunan İçişleri Bakanı (A)'yı
suçlamış ve Bakan (A) hakkmdaki bazı suçlamaları hatırlatarak (A)'ya haka
retler yağdırmıştır. Bakan (A) ile arkadaş olan milletvekili (B) ise bu duruma
çok sinirlenerek, milletvekili (M)'nin üzerine yürümüş ve elinde tuttuğu tab
let ile (M)'ye vurmuş; (M) başına aldığı darbe nedeniyle hafif şekilde yara
lanmıştır. Bakan (A) hakkında ise bakanlık görevinden önce "kamu matına
zarar verme" suçunu işlediği iddiasıyla açılmış bir dava vardır.
Olayda verilen bilgilere göre, Milletvekili (M) hakkmdaki

aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) "Devletin birliğini ve ülke bütünlüğünü bozmak" suçlaması ile tutukla

namaz.
B) "Devletin birliğini ve ülke bütünlüğünü bozmak" suçlaması ile (M)'nin
yargılanabilmesi için dokunulmazlığının kaldırılması gerekir.
C) Milletvekili (M), Bakan (A)'ya sarf ettiği sözlerden dolayı yasama sorum
suzluğundan faydalanır.
D) Bakan (A), ettiği hakaretler sebebiyle Milletvekili (M)'ye karşı tazminat
davası açabilir.
E) "Devletin birliğini ve ülke bütünlüğünü bozmak" suçlaması ile yasama
dokunulmazlığının kaldırılması halinde Milletvekili (M), hakaret suçla
ması nedeniyle de yargılanabilir.
Test Sorulan 245
Soru 7 ö'ıncj^orudakLoJayda verijen bilgilere göre, Bakan (A) v

Milletvekili (B) hakkındaki aşağıdaki ifadelerden hangi
doğrudur?
A) Milletvekili (B) suçüstü halinde yakalandığı için gözaltına alınabilir ve
tutuklanabilir.
B) Milletvekili (B) hakkında, milletvekilliği sona erse bile kasten yaralama
sebebiyle ceza davası açılamaz.
C) Bakan (A)'nın, hakkında açılmış olan davada yargılanabilmesi için do
kunulmazlığının kaldırılması gerekir.
D) Bakan (A) hakkında meclis soruşturması önergesi verilerek, (A) Yüce
Divana sevk edilmelidir.
E) Milletvekili (B) yasama dokunulmazlığına sahip olduğu için, yaralanan
(M), (B)'ye tazminat davası açamaz.
I) HSK üyelerinin seçilmesi

II) Yasama dokunulmazlığının kaldırılması
III) Genel veya özel af ilanı
IV) Devamsızlık nedeniyle TBMM üyeliğinin düşürülmesi
V) Cumhurbaşkanı tarafından geri gönderilen kanunların tekrar kabulü
Soru 8 TBMM yukarıdaki kararlardan kaçını toplantıya katılan üye
lerin salt çoğunluğu ile alabilir?
A) 1 B) 2 C)3 D) 4 E) 5
Soru 9 Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine bireysel başvuru yolu i

ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Bireysel başvuru yolu yalnızca gerçek kişilere tanınmıştır.
B) Bireysel başvurularda kural olarak, başvuranın ihlal nedeniyle önemli
bir mağduriyete uğramış olması gerekir.
C) Bireysel başvurunun iç hukuktaki kesin karar tarihinden itibaren altı
aylık bir süre içinde yapılması gerekir.
D) Mahkeme bireysel başvuru hakkının kötüye kullanıldığını tespit ederse,
başvuru hakkında kabul edilemezlik kararı verir.
E) Bireysel başvurunun Sözleşme ile güvence altına alınan hak ve özgür
lüklere ilişkin olması gerekir.
246 Test Sorulan
1982 Anayasasına göre aşağıdaki gruplardan hangisi pozitif

ayrımcılık yapılabilecek gruplar arasında yer almaz?
A) Kadınlar B) Çocuklar C) Yoksullar

D) Özürlüler E) Yaşlılar
130 milletvekili, Danıştay Kanununun 9'uncu maddesinin değiştirilmesine

yönelik bir Kanun teklifini Meclis Başkanlığına sunmuştur. Bu teklif, Hâkim
ler ve Savcılar Kurulu ve Cumhurbaşkanının yanı sıra TBMM'nin de Danış
tay'a üye seçmesini öngörmektedir. Teklif, Meclis Başkanlığınca Adalet ve
Anayasa Komisyonuna gönderilmesi gerekirken, sehven İçişleri Komisyo
nuna gönderilmiştir. İçişleri Komisyonunda görüşüldükten sonra rapora
bağlanarak Meclis Başkanlığına sunulmuştur. Komisyonun raporu dağıtıl
dıktan kırk sekiz saat sonra Teklif Genel Kurulun gündemine alınmıştır. Tek
lif, Genel Kurulda yapılan oylamada, 440 üyeden 200'ünün olumsuz oyuna
karşı, 240 üyenin olumlu oyu ile kabul edilmiş ve Cumhurbaşkanınca
14.06.2019 tarihinde Resmî Gazetede yayımlanmış ve yürürlüğe girmiştir.
120 milletvekili bu Kanun hakkında hem esas hem de şekil bakımından
Anayasaya aykırı olduğu gerekçesiyle Anayasa Mahkemesine başvurmuştur.

doğrudur?
A) Esas ve şekil aykırılığının birlikte ileri sürülmesi durumunda dava açma

süresi altmış gündür.
B) Dava yalnızca Cumhurbaşkanı veya Mecliste en fazla üyeye sahip siyasi
parti grubu tarafından açılabilir.
C) Teklif yanlış komisyonda görüşüldüğü için Kanun iptal edilmelidir.
D) Kırk sekiz saatlik bekleme süresinin kaldırılarak teklifin öncelikle görü
şülmesi mümkün değildir.
E) Kanun esas bakımından Anayasaya aykırı olduğu için iptal edilmelidir.
Test Sorulan 247
Soru 12 1982 Anayasasına göre Yüksek Seçim Kurulu ile ilgili olarak
aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) TBMM üyelerinin seçim tutanaklarını kabul etme görevi vardır.
B) Üyeleri, Dan ıştay ve Yargıtay üyeleri arasından seçilir.
C) Yedi asıl ve dört yedek üyeden oluşur.
D) Cumhurbaşkanı seçimine ilişkin işlemlerin genel yönetim ve denetimini
yapar.
E) Yüksek Seçim Kurulunun kararlarına karşı Danıştay'a başvurulabilir.
Engelli aylığı bağlanan (D'nin, aynı zamanda tarım sigortalılığının bulundu

ğunun sonradan anlaşılması üzerine Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından
aylığı kesilmiştir. Sosyal Güvenlik Kurumu ayrıca (T)'ye yapılan engelli aylığı
ödemelerinin faiziyle geri ödenmesini talep etmiştir. (T), söz konusu işlemin
iptaline karar verilmesi için Konya İş Mahkemesinde dava açmıştır. Sosyal
Güvenlik Kurumunun kararına karşı açılan ve Konya İş Mahkemesinde gö
rülmekte olan dava esnasında davacı (T)'nin avukatı (D), davada uygulana
cak Kanun hükmünün Anayasanın 10'uncu maddesinde yer alan eşitlik ilke
sine aykırı olduğunu ve TBMM'de yeterli çoğunluk sağlanmadan kabul edil
diğini ileri sürmüştür. Konya İş Mahkemesi hâkimi iddiayı ciddi bularak Ana
yasa Mahkemesine başvurmuştur. Anayasa Mahkemesi işin kendisine gel
mesinden dört ay sonra verdiği kararda, İş Mahkemesinin o davaya bakmak
la görevli olmadığını, bu davada İdare mahkemelerinin görevli olduğunu
tespit etmiş ve başvuruyu ilk inceleme aşamasında reddetmiştir.
Soru 13 Yalnızca olayda verilen bilgilere göre aşağıdaki ifadelerden
A) Davacı avukatı (D), davada uygulanacak Kanun hükmünün TBMM'de
yeterli çoğunluk sağlanmadan kabul edildiğini ileri süremez.
B) Mahkeme (D)'nin iddiasını ciddi bulmasaydı, bu iddia temyiz merciince
esas hükümle birlikte karara bağlanırdı.
C) Anayasa Mahkemesi beş ay içinde karar vermeseydi, İş Mahkemesi da
vayı yürürlükteki Kanun hükümlerine göre sonuçlandırırdı.
D) Anayasa Mahkemesinin ret kararının Resmî Gazetede yayımlanmasın
dan itibaren on yıl süreyle aynı Kanun hükmünün Anayasaya aykırılığı
E) Somut norm denetimine ilişkin davalar Anayasa Mahkemesi Genel Ku
rulunda karara bağlanır.
248 Test Sorulan
Soru 14 Aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) 1982 Anayasasında belirtilen Atatürk milliyetçiliği, objektif milliyetçilik
anlayışı ile uyumludur.
B) Atatürk milliyetçiliği, ortak yurttaşlığı esas alan bir milliyetçilik anlayışıdır.
C) Üniter devlet, devletin unsurları ve organları itibariyle teklik arz ettiği
bir devlet şeklidir.
D) Dar anlamda cumhuriyet, monarşinin tersidir. Buna göre, devlet başkanı
bu göreve veraset dışında bir yol la geliyorsa o devlet bir cumhuriyettir.
E) Laiklik, Türkiye'de ilk kez 1937 yılında anayasal bir ilke haline gelmiştir.
(A) Partisinin Gençlik Kolları tarafından düzenlenen bir gösteri yürüyüşünde,

aralarında partinin milletvekillerinin de bulunduğu katılımcılar, devletin
bağımsızlığı ve ülkenin bölünmez bütünlüğü aleyhine slogan atmışlardır.
Meclis grubunda konuşma yapan (A) Partisinin Genel Başkanı, gösteri yürü
yüşü sırasında sarf edilen sözleri tasvip etmediğini beyan etmiştir. Söz ko
nusu gösteri yürüyüşünden rahatsızlık duyan (B) Partisi, (A) Partisinin kapa
tılması için Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısına başvuruda bulunmuş; Yargı
tay Cumhuriyet Başsavcısı da başvuruyu uygun bularak Anayasa Mahkeme
sinde kapatma davası açmıştır. Anayasa Mahkemesi yaptığı inceleme neti
cesinde (A) Partisinin Anayasanın 68'inci maddesinin 4'üncü fıkrası hükmü
ne aykırı eylemlerin odağı haline gelmediği saptamasında bulunarak parti
nin kapatılmayıp devlet yardımından yoksun bırakılmasına karar vermiştir.
doğrudur?
A) Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısının herhangi bir talep olmadan resen
kapatma davası açması mümkün değildir.
B) Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısının (B) Partisinin talebini kabul etmeme
si durumunda, (B) Partisinin başvurabileceği herhangi bir hukukî yol
bulunmamaktadır.
C) Anayasa Mahkemesinin, 68'inci maddenin 4'üncü fıkrası hükmüne aykı
rı eylemlerin odağı haline gelmediğini tespit ettiği (A) Partisi hakkında
devlet yardımından yoksun bırakma kararı vermesi mümkün değildir.
D) Devletin bağımsızlığı ve ülkenin bölünmez bütünlüğü aleyhine slogan
atılan gösteri yürüyüşüne (A) Partisinin milletvekillerinin katılmış olma
sı, partinin kapatılması için yeterli sebep teşkil eder.
E) Anayasa Mahkemesi, devlet yardımından yoksun bırakma kararını, top
lantıya katılan üyelerinin salt çoğunluğu ile verir.
Test Sorulan 249
Soru 16 Anayasa Mahkemesinin (A) Partisi hakkında kapatma

verdiğini varsayarsak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
A) Partinin kapatılmasına beyan veya eylemleri ile sebep olan kişiler beş
yıl süreyle milletvekili olamazlar.
B) (A) Partisinin bütün malvarlığı hâzineye geçer.
C) (A) Partisi başka bir ad altında tekrar kurulamaz.
D) Parti kapatma kararını Cumhurbaşkanı uygular.
E) (A) Partisinin milletvekilleri, yasama görevlerine bağımsız milletvekili
olarak devam ederler.
Soru 17 Aşağıdakilerden hangisi 1982 Anayasasında öngörülen dev

letin temel nitelikleri arasında yer almaz?
A) Laik devlet ilkesi

B) İnsan haklarına saygılı devlet ilkesi
C) Federal devlet ilkesi
D) Demokratik devlet ilkesi
E) Atatürk milliyetçiliğine bağlı devlet ilkesi
I) Hukuk kurallarının belirliliği

II) Hukuki istikrar
III) Kazanılmış haklara saygı
IV) Kanuni hâkim güvencesi
V) Ceza sorumluluğu ilkeleri
Soru 18 Yukarıdaki ilkelerden hangisi veya hangileri bireyin hukuki

güvenlik içinde olmasına katkı sağlar?
A) 1,11 ve IV B) II, III ve V C) IVveV

D) IveV E) Hepsi
250 Test Sorulan
TBMM, Milletvekili Seçimi Kanununda değişiklik yaparak seçim sistemi ola

rak listeli-tek turlu çoğunluk sistemini kabul etmiş ve bu Kanun 22.10.2019
tarihinde Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. 12.02.2020
tarihli birleşimde ise seçimlerin yenilenmesine karar verilmiştir. 19.04.2020
tarihinde yapılan seçimlerde, beş milletvekili çıkaran (Z) seçim çevresinde
kullanılan geçerli oy sayısı 250.000'dir. (A) Partisi 100.000, (B) Partisi 70.000,
(C) Partisi 60.000, (D) Partisi 20.000 oy almıştır.
doğrudur?
A) TBMM, seçimlerin yenilenmesi kararını toplantıya katılan üyelerinin salt
çoğunluğu île alabilir.
B) TBMM'nin Milletvekili Seçim Kanununda yaptığı değişiklik aleyhine
Anayasa Mahkemesinde iptal davası açılamaz.
C) TBMM seçimlerin yenilenmesi kararı aldığında yeni seçimlerin yapılaca
ğı tarihi de belirler.
D) Listeli-tek turlu çoğunluk sistemine geçildiği için (A) Partisi tüm millet
vekilliklerini tek başına elde eder.
E) (A) Partisi 2, (B) Partisi 2, (C) Partisi 1 milletvekili çıkarır.
Soru 20 Türk anayasaları içerisinde başlangıç kısmına yer veren ilk

anayasa aşağıdakilerden hangisidir?
A) 1876 Kanun-i Esasi
B) 1921 Anayasası
C) 1924 Anayasası
D) 1961 Anayasası
E) 1982 Anayasası
Soru 21 Aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) 1982 Anayasası düzenleyici bir anayasadır.
B) 1982 Anayasası otorite-hürriyet dengesinde hürriyete ağırlık vermiştir.
C) Sosyal haklara yer veren ilk Türk Anayasası, 1961 Anayasasıdır.
D) 1961 Anayasası ile parlamenter sistem benimsenmiştir.
E) 1982 Anayasası yürütme organını güçlendirmiştir.
Test Sorulan 251
Aşağıdakilerden hangisi Kanun-u Esaside 1909 yılında yapı

lan değişikliklerden biri değildir?
A) Karşı imza kuralının kaldırılması
B) Bakanlar Kurulunun Meclise karşı sorumluluğu esasının kabul edilmesi
C) Milletvekillerinin kanun teklif edebilmeleri için padişahtan izin almaları
şartının kaldırılması
D) Padişahın kanunlar üzerindeki mutlak veto yetkisinin, güçleştirici veto
şeklinde yeniden düzenlenmesi
E) Padişahın Meclisi fesih yetkisinin sınırlandırılması
Milletvekili (A)'nın avukatlık mesleğini icra ederken milletvekili sıfatını kullan

dığını tespit eden TBMM Başkanlık Divanı, raporunu hazırlaması için durumu
Karma Komisyona havale etmiştir. Karma Komisyonun raporunu sunması
üzerine 1.1.2020 tarihinde 500 milletvekilinin katılımı ile toplanan TBMM Ge
nel Kurulu, 255 milletvekilinin oyu ile milletvekilliğiyle bağdaşmayan bir gö
rev veya hizmeti sürdürmekte ısrar ettiği gerekçesi ile (A)'nın milletvekilliğinin
düşmesine karar vermiştir. Bu kararın ardından, (A)'nın arkadaşı olan milletve
kili (B), 6.1.2020 tarihinde TBMM kararının iptali istemiyle Anayasa Mahkeme
sine başvurmuştur. (B), başvuru dilekçesinde, üyeliğin sona erdirilmesi kararı
nın, Türkiye Büyük Millet Meclisi Üyeliği İle Bağdaşmayan İşler Hakkında Ka
nunun 3'üncü maddesinde yer alan bir sebebe dayanarak verildiğini, serbest
mesleklerini icrada milletvekilliği unvanının kullanılamayacağına ilişkin bir
yasağın Anayasada yer almadığını, üyelikle bağdaşmayan işleri genişleten söz
konusu Kanunun Anayasaya aykırı olduğunu ileri sürmüştür. Anayasa Mah
kemesi, 25.01.2020 tarihinde TBMM kararının iptali istemini reddetmiştir.
doğrudur?
A) Üye tamsayısının salt çoğunluğu sağlanamadığından (A)'nın milletve
killiğinin düşürülmesi kararı Anayasaya aykırıdır.
B) TBMM kararının iptali istemiyle Anayasa Mahkemesine başvuru yapma
yetkisi yalnızca üyeliği düşürülen (A)'ya aittir.
C) Anayasa Mahkemesi, Kanunun anayasaya aykırılığı iddiasını inceleyip
iptal kararı veremez.
D) (A)'nın milletvekilliği sıfatı 25.01.2020 tarihinde sona ermiştir.
E) Parlamento kararları yargı denetimi dışında olduğu için Anayasa Mah
kemesine yapılan başvuru geçersizdir.
252 Test Sorulan
Soru 24 İki veya daha fazla devletin, içişlerinde ve dışişlerinde ba

ğımsızlıklarını korumak kaydıyla, belli bir alanda birlikte
hareket etmek amacıyla bir uluslararası anlaşma ile oluştur
dukları birliğe ne ad verilmektedir?
A) Konfederasyon
B) Şahsi birlik
C) Bölgeli devlet
D) Federasyon
E) Üniter devlet
Soru 25 1982 Anayasasına göre, aşağıdaki siyasal hakların hangi

sinden vatandaşların yanı sıra yabancılar da mütekabiliyet
esasına göre yararlanabilmektedir?
A) Seçme hakkı
B) Dilekçe hakkı
C) Seçilme hakkı
D) Kamu hizmetlerine girme hakkı
E) Siyasi partilere üye olma hakkı
Test Sorulan 253
ANAYASA HUKUKU FİNAL SINAVI IV
Milletvekili (A)'nın dokunulmazlığı, irtikâp suçunu işlediği iddiası ile kaldı

rılmıştır. (A) hakkmdaki yargılama devam ederken TBMM, seçimlerin yeni
lenmesine karar vermiş; yapılan seçimlerin sonucunda (A) yeniden milletve
kili seçilmiştir.
Olaya göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
A) Seçimlerin yenilenmesi kararına karşı, kararın alındığı tarihten itibaren

on gün içinde Anayasa Mahkemesine başvurulabilir.
B) TBMM'nin (A)'nın dokunulmazlığını kaldırabilmesi için üye tamsayısının
salt çoğunluğunun oyu gerekir.
C) (A), dokunulmazlığının kaldırılmasına yönelik TBMM kararına karşı Ana
yasa Mahkemesine başvuramaz.
D) Yeniden milletvekili seçilen (A) hakkında yargılamanın devam edebil
mesi için dokunulmazlığının tekrar kaldırılması gerekir.
E) TBMM, seçimlerin yenilenmesi kararını toplantıya katılan üyelerin salt
çoğunluğunun oyu ile alır.
1982 Anayasasına göre yasama sorumsuzluğu ve dokunul

mazlığı ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar da görevleri esnasında işledik

leri kişisel suçlarından dolayı yasama dokunulmazlığından faydalanır.
B) Yasama dokunulmazlığının kaldırılması milletvekilliğini sona erdirmez.
C) Yasama dokunulmazlığının kaldırılmasına ilişkin karara karşı Anayasa
Mahkemesine başvurulabilir.
D) Yasama sorumsuzluğu mutlaktır; TBMM kararı ile kaldırılamaz.
E) Milletvekilleri, yasama dokunulmazlıkları kaldırılsa dahi tutuklanamaz
ve gözaltına alınamaz.
254 Test Sorulan
Soru 3 Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ile ilgili aşağıdaki ifadeler

A) Bölgesel nitelikte bir sözleşmedir.

B) Sosyal hakları güvence altına almamıştır.
C) Avrupa Birliği bünyesinde oluşturulmuş bir sözleşmedir.
D) Sözleşme ile hukuken bağlayıcı karar alma yetkisine sahip Avrupa İnsan
Hakları Mahkemesi oluşturulmuştur.
E) Sözleşmede Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine bireysel başvuru usu
lüne yer verilmiştir.
(B), Konya Ağır Ceza Mahkemesi tarafından 15.05.2018 tarihinde verilen bir
karar ile "silahlı terör örgütüne üye olma" suçundan on yıl hapis cezasına
çarptırılmıştır. (B), kararı temyiz etmiş ve 04.03.2019 tarihinde, kararın tem
yiz merciince onaylanarak kesinleştiğini öğrenmiştir. Ceza infaz kurumunda
bulunan (B), yargılama esnasında adil yargılanma hakkının ihlal edildiği ve
mahkûmlara yönelik oy kullanma yasağından ötürü oy kullanamadığı için
seçme hakkının ihlal edildiği iddiaları ile 02.04.2019 tarihinde Anayasa Mah
kemesine bireysel başvuru yapmıştır.
Soru 4 Olay ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
A) Adil yargılanma hakkı Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde düzenlen

mediği için bu hak bireysel başvuruya konu olamaz.
B) Bireysel başvurunun 15.05.2018 tarihinden itibaren altmış gün içinde
yapılması gerekir.
C) Mahkemenin kararı açık bir şekilde Anayasaya aykırı olduğu için komis
yonlar yürütmenin durdurulması kararı verebilir.
D) Anayasa, kasıtlı bir suç sebebiyle ceza infaz kurumlarında bulunan hü
kümlülere oy kullanma hakkı tanımadığı için Anayasa Mahkemesi bu
konuda ihlal kararı vermemelidir.
E) Bu başvurunun olağan kanun yollarının tüketilmemesi sebebiyle red
dedilmesi gerekir.
Test Sorulan 255
Soru 5 4'üncü sorudaki olaya göre. Anayasa Mahkemesinin verebi

leceği kararlar ile çalışma ve yargılama usulüne ilişkin aşa
ğıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Başvurunun kabul edilebilirlik incelemesi komisyonlarca yapılır.

B) Kabul edilemezlik kararları kesindir.
C) Başvurunun kabul edilebilirliğine karar verilirse, esas incelemesini kural
olarak bölümler yapar.
D) Mahkeme, incelemesini dosya üzerinden yapmakla birlikte, gerekli gö
rürse duruşma yapılmasına da karar verebilir.
E) Anayasa Mahkemesi esas incelemesi sonunda bu hakların ihlal edildi
ğini tespit ederse, Konya Ağır Ceza Mahkemesinin kararını bozabilir.
Soru 6 1982 Anayasasına göre, aşağıdakilerden hangisi siyasi parti

lere üye olamayacak kişiler arasında yer almaz?
A) Hâkimler ve savcılar
B) Silahlı kuvvetler mensupları
C) Yükseköğretim öğrencileri
D) Sayıştay üyeleri
E) Memurlar
256 Test Sorulan
650.000 geçerli oyun kullanıldığı ve 8 milletvekili çıkaracak olan Aydın ilin

de, partilerin yaptığı ittifaklar ve aldıkları oy sayıları aşağıda gösterilmiştir.
Partilerin ülke genelindeki oy oranları şu şekildedir: (A) Partisi % 17; (B) Parti
si % 9, (C) Partisi % 33, (D) Partisi % 32, (E) Partisi % 6, (F) Partisi % 3.
kili sayıları aşağıdaki şıklardan hangisinde doğru gösteril

miştir?
A) A=1,B=1,C=2,D=1, E=1,F=2
B) A=1,B=1,C=3,D=0, E=1,F=2
€) A=2, B=1, C=4, D=1, E=0, F=0
D) A=2, B= 1, C=3, D=2, E=0, F=0
E) A=1,B=1,C=2,D=1, E=1,F=2
I) Gelir ve giderlerinin amaçlarına uygun olmaması

II) Ticari faaliyete girişmeleri
III) Uluslararası bir kuruluştan maddi yardım almaları
IV) Parti programının insan haklarına, eşitlik ve hukuk devleti ilkelerine
aykırı olması
Soru 8 1982 Anayasasına göre yukarıdaki durumların hangisinde /

hangilerinde bir siyasi parti hakkında kapatma kararı veri
lebilir?
A) YalnızI B) Yalnızlll C) İve III

D) II ve III E) III ve IV
Test Sorulan 257
310 milletvekili 15.04.2019 tarihinde TBMM Başkanlığına verdikleri önerge

ile Bakan (A) ve Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi döneminde kısa bir
süre görev yapan eski Bakan (B) hakkında soruşturma açılmasını istemiştir.
Bu önergede, Bakan (A)'nın, bakanlığı bünyesindeki bir ihaleye fesat karış
tırdığı iddia edilmektedir. Eski Bakan (B)'nin ise bakanlık yaptığı dönemde
bazı işlerin ihalelerinde ve personel alımıyla ilgili konularda görevi kötüye
kullanma, ihaleye fesat karıştırma ve evrakta sahtecilik suçlarını işlediği id
dia edilmektedir.
Meclis, bu önergeyi 13.05.2019 tarihinde görüşmüştür. Genel Kurulda yapı
lan gizli oylamada, 200 milletvekilinin olumsuz oyuna karşı 370 üyenin
olumlu oyu ile soruşturma açılmasına karar verilmiştir. Meclisteki siyasi par
tilerin güçleri oranında temsil edildiği on beş kişilik bir komisyon tarafından
soruşturma yapılmıştır. Komisyon Bakan (A) ve Eski Bakan (B)'nin Yüce Di
vana sevk edilmesi yönündeki raporunu iki ay içinde Meclis Başkanlığına
sunmuştur.
A) Soruşturma önergesinin en az üye tamsayısının beşte üçü tarafından

verilebilmesinden dolayı 310 milletvekilinin verdiği önerge geçersizdir.
B) Anayasaya göre yalnızca halihazırda görevde olan bakanlar hakkında
soruşturma önergesi verilebileceği için eski Bakan (B) hakkında soruş
turma önergesi verilemez.
C) Meclisin soruşturma önergesini 13.05.2019 tarihinde görüşmesi ve gizli
oylama yapılması Anayasaya uygundur.
D) Soruşturma açılmasına karar verilebilmesi için TBMM üye tamsayısının
üçte ikisinin oyu gerektiğinden soruşturma açılması kararı Anayasaya
aykırıdır.
E) Bakan (A) ve eski Bakan (B) hakkında meclis soruşturması açılmasına iliş
kin karara karşı yedi gün içinde Anayasa Mahkemesine başvurulabilir.
258 Test Sorulan
9'uncu sorudaki olayda verilen bilgilere göre aşağıdaki ifa

delerden hangisi yanlıştır?
A) Soruşturma Komisyonunun raporu Başkanlığa verildikten sonra millet

vekillerine dağıtılır ve dağıtımından itibaren on gün içinde Genel Ku
rulda görüşülür.
B) Yüce Divana sevk kararı alınabilmesi için en az 400 milletvekilinin Yüce
Divana sevk yönünde oy kullanması gerekir.
C) Yüce Divana sevk kararı alınması halinde, yargılama üç ay içinde ta
mamlanır, bu sürede tamamlanamazsa bir defaya mahsus olmak üzere
üç aylık ek süre verilir.
D) Yüce Divana sevk kararı alınması halinde, Bakan (A) seçilmeye engel bir
suçtan mahkûm edilirse bakanlık görevi sona erer.
E) Yüce Divana sevk kararı alınması halinde, eski Bakan (B) milletvekili
adayı olamaz ve tekrar bakan olarak atanamaz.
9'uncu şorudakLolayda Bakan (A) ve eski Bakan (B)'nin haklarında açılan

Meclis soruşturması neticesinde Yüce Divana sevk edildiklerini varsayalım.
Yüce Divanda yapılacak yargılama ile ilgili aşağıdaki ifade

lerden hangisi yanlıştır?
A) Yüce Divan sıfatıyla yürütülecek yargılamalara Genel Kurulca bakılır.

B) Yüce Divan kararlarına karşı yeniden inceleme başvurusu yapılabilir.
C) Yüce Divan sıfatıyla verilen kararlar aleyhine Anayasa Mahkemesinde
bireysel başvuru yoluna gidilemez.
D) Anayasa Mahkemesi Yüce Divan sıfatıyla baktığı davaları dosya üzerin
de inceler.
E) Yüce Divan yargılamasında karar toplananların salt çoğunluğu ile alınır.
Test Sorulan 259
Soru 12 Aşağıdakilerden hangisi 1982 Anayasasının yargı denetimi

dışında bıraktığı işlemler arasında yer almaz?
A) Olağanüstü hal Cumhurbaşkanlığı kararnameleri

B) Cumhurbaşkanının tek başına yaptığı işlemler
C) Yüksek Askeri Şuranın terfi ve kadrosuzluk nedeniyle emekliye ayırma
işlemleri
D) Hâkimler ve Savcılar Kurulunun ilişik kesme dışında kalan kararları
E) Spor tahkim kurulları kararları
Soru 13 Aşağıdaki hak ve hürriyetlerden hangisi olağanüstü hal dö

neminde dahi durdurulamaz?
A) Konut dokunulmazlığı
B) Zorla çalıştırma yasağı
C) Masumiyet karinesi
D) Mülkiyet hakkı
E) Haberleşmenin gizliliği
TBMM genel seçimleri 09.06.2019 tarihinde yapılmıştır. 11.08.2020 tarihine

gelindiğinde; meclis üyeliklerinde boşalma olmuş ve her seçim çevresinin
mecliste temsilcisinin yer almasına rağmen 32 milletvekilinin üyeliği çeşitli
sebeplerle sona ermiştir.
Soru 14 Bu olay ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
A) Genel seçimlerin üzerinden 30 ay geçmediği için ara seçim yapılamaz.

B) Bütün iller ve seçim çevreleri TBMM'de temsil edildiği için ara seçim
yapılmasına gerek yoktur.
C) Sonraki genel seçimlere bir yıldan daha uzun bir süre kaldığı için ara
seçime gidilmelidir.
D) Üyeliklerdeki eksilme, TBMM üye tamsayısının % 10'unu bulmadığı için
ara seçim yapılamaz.
E) Türk hukukunda ara seçim müessesesi bulunmamaktadır.
260 Test Sorulan
Soru 15 Eşitlik ilkesi ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) 1982 Anayasasında eşitlik ilkesi, değiştirilmesi yasaklanan ilkeler ara

sında yer almamaktadır.
B) Yatay eşitlik ilkesi, farklı durumda olanların farklı işleme tabi tutulmala
rını ifade eder.
C) Devletin kadın-erkek eşitliğini hayata geçirmek amacıyla alacağı tedbir
ler, eşitlik ilkesine aykırı olarak yorumlanamaz.
D) Kişiler arasında dil, ırk, renk, din gibi sebeplerle ayrım gözetilmesi eşitlik
ilkesini mutlak olarak ihlal eder.
E) Hiçbir kişiye, aileye veya zümreye imtiyaz tanınamaz.
I) Sert bir anayasadır.

II) Meclis hükümeti sistemi benimsenmiştir.
III) Çoğunlukçu demokrasi anlayışı hâkimdir.
Soru 16 1924 Anayasası ile ilgili yukarıdaki öncüllerde verilen bilgi

lerden hangisi/hangileri doğrudur?
A) YalnızI B) Yalnızll C) II ve III

D) İve III E) I, II ve III
Test Sorulan 261
30.04.2019 tarihinde Resmî Gazetede yayımlanan Cumhurbaşkanlığı karar

namesinin 4'üncü maddesi ile eğitim ve öğrenim hakkının kapsamına ilişkin
kurallar düzenlenmiştir. 120 milletvekili 17.06.2019 tarihinde, öğrenim hak
kının kapsamına ilişkin kuralların yalnızca Kanun ile düzenlenebileceği ge
rekçesi ile bu kararnamenin 4'üncü maddesi aleyhine Anayasa Mahkeme
sinde iptal davası açmıştır.
A) Kural olarak Cumhurbaşkanlığı kararnamesi, Resmî Gazetede yayım

landığı tarihte yürürlüğe girer.
B) 120 milletvekilinin açmış olduğu iptal davası, Anayasada öngörülen
süre içinde açılmıştır.
C) Anayasaya göre öğrenim hakkının kapsamı, münhasıran kanunla dü
zenlenmesi öngörülen konulardan biridir.
D) Anayasa Mahkemesi, bu dâvada başvuru dilekçesinde ileri sürülen ge
rekçelerle bağlı değildir.
E) Şekil bozukluğuna dayalı bir iptal davası olduğu için Anayasa Mahke
mesince öncelikle incelenip karara bağlanmalıdır.
Soru 18 Anayasanın 73'üncü maddesinde yer alan "mali güce gö

vergilendirme" ilkesi devletin temel niteliklerinden hangisi
gerçekleştirmeye yönelik bir düzenlemedir?
A) Laik devlet
B) Demokratik devlet
C) Sosyal devlet
D) İnsan haklarına saygılı devlet
E) Üniter devlet
262 Test Sorulan
(A) Partisinin düzenlediği bazı mitinglerde, mitinge katılanlar, ülkenin ba

ğımsızlığı ve bölünmez bütünlüğüne aykırı yönde çeşitli sloganlar atmışlar
dır. Basın mensuplarının konuya ilişkin sorusu üzerine (A) Partisinin Genel
Başkanı (B); mitingde atılan sloganları doğru bulmadığını ve bu sloganların
parti tüzel kişiliğini bağlamadığını ifade etmiştir. Yargıtay Cumhuriyet Baş
savcısı, TBMM'de grubu bulunan bir siyasi partinin talebi üzerine, mitingler
de atılan sloganları gerekçe göstererek (A) Partisi aleyhine Anayasa Mah
kemesinde kapatma davası açmıştır. Anayasa Mahkemesi, toplantıya katılan
11 üyesinden 6'sının oyuyla, (A) Partisinin, Anayasanın 68'inci maddesinin
4'üncü fıkrasında sayılan eylemlerin odağı haline gelmediği gerekçesiyle
kapatılmayıp devlet yardımından yoksun bırakılmasına karar vermiştir.
Soru 19 Olayda verilen bilgilere göre aşağıdakilerden hangisi yan

lıştır?
A) Siyasi partinin talebine rağmen Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı kapat

ma davası açmayı reddetseydi, ilgili parti, Siyasi Partilerle İlgili Yasakları
İnceleme Kuruluna itirazda bulunabilirdi.
B) Mitinglerde atılan sloganlar, partinin merkez organları tarafından be-
nimsenmediği için Anayasa Mahkemesinin (A) Partisi hakkmdaki 68'inci
maddenin 4'üncü fıkrasında sayılan eylemlerin odağı haline gelmediği
tespiti yerindedir.
C) Anayasa Mahkemesinde yapılan oylamada, devlet yardımından yoksun
bırakma kararı için toplantı ve karar yeter sayısı sağlanmıştır.
D) Anayasa Mahkemesi, 68'inci maddenin 4'üncü fıkrasında sayılan eylem
lerin odağı haline gelmediğini belirttiği (A) Partisi hakkında ne kapatma
ne de devlet yardımından yoksun bırakma kararı verebilir.
E) Anayasa Mahkemesinin kararına karşı başka bir ulusal yargı merciine
başvuru yapılamaz.
Test Sorulan 263
Şekli anlamda anayasa anlayışına göre Türk hukukunda aşa

ğıdaki kurallardan hangisi bir anayasa kuralı değildir?
A) Seçimlerin D'Hondt sistemine göre gerçekleştirilmesi

B) Orman köylülerinin korunması
C) TBMM'nin 600 milletvekilinden oluşması
D) Laiklik ilkesi
E) Yargının bağımsızlığı ve tarafsızlığı
Asliye Hukuk Mahkemesinde görülen bir davada hâkim, davada uygulana

cak Cumhurbaşkanlığı kararnamesi hükmünün Anayasaya aykırı olduğunu
düşünerek Anayasa Mahkemesine itiraz başvurusunda bulunmuştur. Aynı
Cumhurbaşkanlığı kararnamesi hükmü yedi yıl önce de itiraz başvurusuna
konu olmuş; ancak Anayasa Mahkemesi esas incelemesi yaparak bu hük
mün Anayasaya aykırı olmadığına karar vermiştir.

doğrudur?
A) Cumhurbaşkanlığı kararnameleri aleyhine itiraz başvurusunda bulunu

lmayacağı için başvuru reddedilmelidir.
B) Asliye Hukuk Mahkemesi, itiraz başvurusu yapabilecek merciler arasın
da yer almadığı için başvuru reddedilmelidir.
C) Aynı hüküm yedi yıl önce de itiraz başvurusuna konu olduğu için baş
vuru reddedilmelidir.
D) Hâkim, tarafların talebi olmaksızın itiraz yoluna gidemeyeceği için baş
vuru reddedilmelidir.
E) Anayasa Mahkemesinin işin esasına girip karar vermesine herhangi bir
engel yoktur.
264 Test Sorulan
1982 Anayasasına göre aşağıdakilerden hangisi seçimlerde

oy kullanma hakkını engelleyen bir durum değildir?
A) Kasıtlı bir suçtan dolayı ceza infaz kurumlarında hükümlü olarak bu
lunma
B) Er veya erbaş olarak silahaltında bulunma
C) Türk vatandaşlığından çıkartılmış olma
D) Askeri öğrenci olma
E) Terör örgütü üyeliği suçlaması ile tutuklu olma
Milletvekili (A) hakkında. Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğü

nü bozmaya yönelik faaliyetleri sebebiyle seçimlerden önce başlamış bir
soruşturma yürütülmektedir. Bu soruşturmaya binaen (A) hakkında tutuk
lama kararı verilmiş ve yapılan yargılama neticesinde (A), sekiz ay hapis ce
zasına çarptırılmıştın

doğrudur?
A) (A) hakkında tutuklama kararı verilebilmesi için öncelikle dokunulmaz

lığının kaldırılması gerekmektedir.
B) Altı aydan uzun süreli hapis cezasına çarptırıldığı için (A)'nın milletvekil
liği düşer.
C) Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozmaya yönelik
faaliyetleri sebebiyle hakkında soruşturma yürütülen (A)'nın milletvekili
seçilmesi usulsüzdür.
D) Cumhuriyet Savcısı, (A) hakkında yürüttüğü soruşturmayı TBMM'ye
bildirmek zorundadır.
E) (A) hakkında verilen hapis cezasının infaz edilebilmesi için TBMM'nin
kararı gereklidir.
Test Sorulan 265
Soru 24 Aşağıdaki ilkelerden hangisi 1982 Anayasasının değiştiril

mesini yasakladığı devletin temel niteliklerinden birisi de
ğildir?
A) Eşitlik ilkesi
B) Cumhuriyetçilik ilkesi
C) Hukuk devleti ilkesi
D) Laik devlet ilkesi
E) İnsan haklarına saygılı devlet ilkesi
Soru 25 1961 Anayasası ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
A) TRT ve üniversitelere özerk bir statü tanınmıştır.

B) Sosyal devlet ilkesi ilk kez 1961 Anayasası ile kabul edilmiştir.
C) Üyelerinin tamamı seçimle işbaşına gelmek üzere Cumhuriyet Senatosu
adında ikinci bir meclis oluşturulmuştur.
D) Hükümet sistemi alanında parlamenter model benimsenmiştir.
E) Anayasa Mahkemesi, Yüksek Hâkimler Kurulu ve Yüksek Savcılar Kurulu
ilk kez 1961 Anayasası ile kurulmuştur.
266 Test Sorulan
CEVAP ANAHTARI
••
DÖRDÜNCÜ BOLUM
ÖRNEK YARGI KARARLARI
KARAR 1
Konu : Kamu Hizmetlerinden Yasaklılık Tedbirinin Seçilme Hakkı

Üzerindeki Etkisi
Künye : Anayasa Mahkemesi, E. 2014/140, K. 2015/85, K.T. 8.10.2015.
"Kanunun 53. maddesinin (1) numaralı fıkrasından, kişilerin seçilme

ehliyetinden yoksun bırakılabilmesi için, mahkûm olunan suçun kasten
işlenmiş ve hapis cezasını gerektiren bir suç olmasının yeterli görüldüğü
anlaşılmaktadır. Kanun’un 49. maddesinin (1) numaralı fıkrasında, süreli
hapis cezasının kanunda aksi belirtilmeyen hâllerde bir aydan az, yirmi
yıldan fazla olamayacağı ifade edilmiştir. Bu durumda kasten işlenen suç
nedeniyle hükmedilen bir yıldan az hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde
de seçilme ehliyetinden yoksunluk söz konusu olabilecektir. Oysa Anaya-
sa’nrn 76. maddesinin ikinci fıkrasında, belirli suçlardan hüküm giymiş
olanların affa uğramış olsalar bile milletvekili seçilemeyecekleri belirtil
mekle birlikte, bu kapsamda yer almayan suçlar yönünden de taksirli
suçlar hariç bir yıl veya daha fazla hapis cezasına hüküm giymiş olanların
milletvekili seçilemeyecekleri kabul edilmiştir. Bir başka deyişle, Anaya
sanın 76. maddesinde sayılan suçlar dışında taksirli suçlar hariç toplam
bir yıldan az hapis cezasına mahkûm olma hâli, milletvekili seçilmeye
engel bir durum olarak öngörülmemiştir.
Bu nedenle, kişilerin kasten işlemiş olduklan suçtan dolayı bir yıldan
az hapis cezasına mahkûm olmaları hâlinde dahi seçilme haklarından yok
sun bırakılmalarını öngören itiraz konusu kural, Kanun'un 53. maddesinin
(1) numaralı fıkrasının (b) bendinde yer alan ’’seçilme ehliyeti’’ yönünden
Anayasanın 76. maddesine aykırıdır, iptali gerekir".
268 Örnek Yargı Kararları
KARAR 2
Konu : Milletvekili Adayı Olamayan Hâkimin Tekrar Mesleğe Dö

llememesi Nedeniyle Seçilme Hakkının İhlal Edilmediği
Künye : Anayasa Mahkemesi, Birinci Bölüm, 26.09.2019 Tarih ve

2015/7352 Başvuru Numaralı Ömer Faruk Eminağaoğlu Kararı
"Başvuru konusu olayda başvurucu, seçimlerde aday olmak için hâ

kimlik mesleğinden, çekilme talebinde bulunmuş; bu talep ilgili makam
larca kabul edilmiştir. Başvurucu, sonrasında bir siyasi partiye milletvekili
aday adaylığı için başvumda bulunmuş ancak aday gösterilmemiştir.
Seçimlerde aday olmak için hâkimlik mesleğinden çekilen ve sonrasında
bir siyasi partiye milletvekili aday adaylığı için başvumda bulunan ancak
aday gösterilmeyen başvurucunun mesleğe dönme talebi ise kabul edil
memiştir.
Seçilme hakkına yönelik olan başvuru konusu müdahale Anayasa’nm
9., 138. ve devamı maddelerinde öngörülen mahkemelerin ve hâkimlerin
bağımsızlığı ve tarafsızlığı ilkesini gerçekleştirmeye yönelik olarak yapıl
mıştır. Anayasa Mahkemesi mahkemelerin ve hâkimlerin bağımsızlığı ve
tarafsızlığı ilkesinin gerçekleştirilmesi için ne tür tedbirlerin alınması ge
rektiği konusunda ilgili kamu makamlarının kendisinden daha iyi bir
konumda ve bu nedenle de geniş takdir payına sahip oldukları görüşün
dedir. Ne var ki bu takdir yetkisi sınırsız değildir. Tercih edilen aracın
müdahaleyi ulaşılmak istenen amaca nazaran bariz bir biçimde ağırlaş
tırması durumunda Anayasa Mahkemesinin müdahalenin zorunlu bir
toplumsal ihtiyacı karşılamadığı sonucuna ulaşması mümkündür (seçilme
hakkı açısından farklı bir bağlamdaki benzer değerlendirmeler için bkz.
Mustafa Hamarat, § 56).
Bağımsızlık ve tarafsızlık, bir mercie mahkeme vasfını kazandıran
temel unsurlardandır. Anayasa’nm 9. maddesinde, yargı yetkisinin ba
ğımsız mahkemelerce kullanılacağı açıkça hükme bağlanmış; 138. madde
sinde ise mahkemelerin bağımsızlığından ne anlaşılması gerektiği açık
lanmıştır. Buna göre "Hiçbir organ, makam, merci veya kişi, yargı yetkisi
nin kullanılmasında mahkemelere ve hâkimlere emir ve talimat veremez;
genelge gönderemez; tavsiye ve telkinde bulunamaz.’’ Bağımsızlık, mah
Örnek Yargı Kararlan 269
kemenin bir uyuşmazlığı çözümlerken yasamaya, yürütmeye, davanın

taraflan ile çevreye ve diğer yargı organlarına karşı bağımsız olmasını,
onların etkisi altında olmamasını ifade etmektedir (AYM, E.2014/164,
K.2015/12,14/1/2015).
Mahkemelerin tarafsızlığı kavramı ise görülecek davalar karşısında
bizzat mahkemenin kurumsal yapısı ile davaya bakmakla görevli hâkimin
tutumu üzerinden açıklanmaktadır. Bu bağlamda mahkemelerin tarafsız
lığını ifade eden unsurlardan biri, hâkimlerin görülecek davaya ilişkin
öznel tutumlarıyla ilgilidir. Davaya bakacak olan hâkimin davanın taraf
larına karşı eşit, yansız ve ön yargısız durması, hiçbir telkin ve baskı al
tında kalmadan, hukuk kurallan çerçevesinde, vicdani kanaatine göre
karar vermesi gerekir. Anayasa ve kanunlar karşısında hakimlerden bek
lenen de budur. Aksi yöndeki davranışlar ise hukuk düzenince disiplin ve
ceza hukuku alanındaki yaptırımlara tabi kılınmıştır (AYM, E.2014/164,
K.2015/12, 14/1/2015). Bu kapsamda devlet, mahkemelerin ve hâkimlerin
bağımsızlığı ve tarafsızlığı ilkesini gerçekleştirmek amacıyla milletvekilli
ği adaylığı için mesleklerinden çekilen hâkimlerin görevlerine geri dön
melerini engelleyecek tedbirler öngörebilir.
Başvuru konusu olaydaki siyasi bir faaliyet olan milletvekilliği aday
lığı için mesleklerinden çekilen hâkimlerin görevlerine geri dönmelerinin
kesin olarak engellenmesi şeklindeki müdahaleyle mahkemeler ile hâkim
lerin bağımsızlığı ve tarafsızlığının sağlanmasının amaçlandığı görülmek
tedir.
Ayrıca unutulmamalıdır ki ne başvurucunun seçimde aday olmak
için istifa etmesine ne de aday veya aday adayı olmasına herhangi bir
engel çıkanldığı ileri sürülmüştür. Başka bir deyişle başvurucunun aday
lık sürecine veya seçim çalışmalarına herhangi bir müdahalede bulunul
mamıştır (Mustafa Hamarat, § 59).
Öte yandan hâkimlik bir kamu görevidir, kamu görevlileri normal va
tandaşlardan farklı olarak birtakım yükümlülüklere ve yasaklara tabidir.
Kişinin kamu görevlisi olması, kendisine sağladığı birtakım ayrıcalıklar ile
avantajların yanında bazı külfet ve sorumluluklara katlanmayı, diğer kişi
lerin tabi olmadığı sınırlamalara tabi olmayı da gerektirmektedir. Kişi,
kamu görevine kendi isteği ile girmekle bu statünün gerektirdiği ayrıcalık
lardan yararlanmayı ve külfetlere katlanmayı kabul etmiş sayılmakta olup
kamu hizmetinin kendine has özellikleri, bu avantaj ve sınırlamaları zo
runlu kılmaktadır (İhsan Asutay, B. No: 2012/606, 20/2/2014, § 38).
Bu kapsamda hakimlerin mahkemelerin bağımsızlığı ve tarafsızlığı

nın sağlanması konusundaki yükümlülüklerini sağlamak amacıyla anaya
sal güvencelere dayalı düzenlemeler yapılabilir. Mevcut başvuruda kanun
koyucu; başvurucunun bir yandan seçilme hakkını etkin bir şekilde kulla
nabilmesi, diğer yandan da mahkemelerin ve hâkimlerin bağımsızlığı ve
tarafsızlığını sağlamak adına 298 sayılı Kanun’un ilgili hükümlerini kabul
etmiştir. Olay tarihinde kamu görevlisi olan başvurucunun seçilme hak
kını kullanabilmesi için 298 sayılı Kanunla sağlanan imkânı kullanırken -
bahsi geçen yükümlülükleri nedeniyle anılan Kanunun öngördüğü koşul
lara titizHkle riayet etmesi gerektiği açıktır.
Bununla bağlantılı olarak başvurucunun 298 saplı Kanunun ek 7.
maddesindeki düzenlemede yer alan açık hükümler çerçevesinde görev
den çekilme sonrasında mesleğe geri dönemeyeceğini ve mesleği kesin
olarak bırakması gerektiğini bilebilecek durumda olduğu da gözönünde
bulundurulmalıdır.
Yukandaki değerlendirmeler ışığında bu konuda kamu otoritelerinin
sahip olduğu takdir payı da gözetildiğinde başvuru konusu olayda mah
kemelerin ve hakimlerin bağımsızlığı ve tarafsızlığının sağlanması amacı
bakımından başvurucunun seçilme hakkına yapılan müdahalenin onun
siyasal hayata katılımını engelleyici veya seçilme hakkının kullanılmasını
önemli ölçüde zorlaştırarak etkisini ortadan kaldıracak mahiyette olmadı
ğı kanaatine varılmıştır. Başvurucunun seçilme hakkına yapılan müdaha
lenin zorunlu bir toplumsal ihtiyaca karşılık gelmediği söylenemez.
Somut olayda başvurucunun milletvekili adayı olmak için istifa et
mesini müteakip görevine tekrar kabul edilmemesinin asıl olarak başvu
rucunun kendi tercihi sonucu gerçekleştiği hatırda tutulmalıdır. Söz ko
nusu sonucun ağırlaşmasında başvurucunun rolünün belirleyici olduğu
değerlendirilmiştir. Sonuç olarak yukarıda yapılan açıklamalar da
gözönüne alındığında mevcut başvuruda başvurucunun seçilme hakkına
yönelik müdahalenin seçilme hakkım aşırı derecede sınırlamadığı, mah
kemeler ile hâkimlerin bağımsızlığı ve tarafsızlığının sağlanmasına yöne
lik meşru amaç karşısında orantısız olmadığı kanaatine varılmıştır.
Açıklanan gerekçelerle başvurucunun göreve tekrar kabul edilmeme
si suretiyle yapılan müdahalenin demokratik toplum düzeninin gerekle
rine uygun olduğu ve Anayasa'nın 67. maddesinde güvence altına alınan
seçilme hakkının ihlal edilmediği sonucuna ulaşılmıştır".
KARAR 3
Konu : "Anayasanın 14'üncü Maddesindeki Durumlar" Kavramı

nın Kapsamına Giren Suç Tipleri
Künye : Y.16.CD, 22.9.2016, E. 2015/8449, K. 2016/4723,

https://www.lexpera.com.tr.
"Anayasamızın 14/1. maddesinde ’’Anayasada yer alan hak ve hürri

yetlerden hiçbiri Devletin ülkesi ve Milletiyle bölünmez bütünlüğünü
bozmayı ve insan haklarına dayanan demokratik, laik Cumhuriyeti orta
dan kaldırmayı amaçlayan faaliyetler biçiminde kullanılamaz." şeklinde
temel ilkeyi ortaya koyduktan sonra, aksine davranışlara ilişkin müeyyi
delere mevzuatta yer verilmiştir. Nitekim seçimden önce bu madde kap
samında suç işleyen milletvekili, Anayasanın 83/2 maddesinde öngörülen
yasama dokunulmazlığından yararlanamayacaktır. Kanun koyucu, hangi
suçların bu madde kapsamında olduğunu tahdidi olarak saymamıştır.
Kapsamı belirleme görevi uygulayıcıya aittir. Devletin birliğini ve ülke
bütünlüğünü bozmak, Anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı
suçların bu kapsamda kaldığından kuşku yoktur. Ancak, bu suçlan işle
mek amacı ile oluşturulan silahlı terör örgütünün propagandasını yap
mak suçunun 14. madde kapsamında değerlendirilip değerlendirilmeye
ceği doktrinde tartışmalıdır. Bu madde de 2001 yılında yapılan değişiklik
ile, Anayasada yer alan hak ve özgürlüklerin, bu hak ve özgürlükleri
yıkmak "amacı ile kullanılamayacağı” hükmü yerine, bu hak ve özgürlük
leri yıkmayı "amaçlayan faaliyetler" olarak kullanılamayacağı hükmü
getirilmiştir. Yapılan değişiklik ile madde metninde yer verilen "faaliyet"
deyiminin sadece eylemi mi yoksa düşünce açıklamasını da içerip içer
mediği sorunun özünü teşkil etmektedir. Doktrinde "faaliyetin" eylemi
İçerdiğini ileri süren görüşler olduğu gibi, eylem ve söylemi içerdiğini
ifade eden yazarlarda mevcuttur. Nitekim Feyzioğlu; "Bu düzenleme, fiil
ya da suç tipini değil amacı esas almaktadır." görüşünü savunarak, farklı
bir bakış açısı sergilemiştir.
Yargısal içtihatlara bakıldığında; Anayasa Mahkemesi 29.01.2008 ta
rih 2002/1 Esas, 2008/1 Karar sayılı karannda; Düşünce açıklamalarının
Anayasanın 14. maddesi kapsamında kötüye kullanma olarak değerlendi
Til Örnek Yargı Kararları
rilebileceğini, ancak her düşünce açıklamasının değil, demokratik yaşam

için doğrudan açık ve yakın tehlike oluşturan düşünce açıklamalarının bu
kapsamda olduğu değerlendirilmelidir, sonucuna varmıştır.
Yargıtay 9. Ceza Dairesinin yerleşik içtihatlarında, terör örgütü pro
pagandası suçunun Anayasanın 14. madde kapsamında hakkın kötüye
kullanımı olduğuna vurgu yapmıştır.
Avrupa insan Hakları Mahkemesi Da Becker/ Belçika, B. No: 214/56,
27.3.1962 tarihli karında, 'demokratik sisteme yönelik tehdidin ağırlığı ve
süresi ile sıkı sıkıya orantılı bir şekilde, kullanılmalıdır." demek suretiyle
14. maddenin Devlete verdiği yetkinin çerçevesini çizmiştir.
Avrupa Sözleşmesinin 17. maddesindeki hak ve özgürlüklerin, yine
hak ve özgürlükleri kullanarak ortadan kaldırılmasını yasaklanacağına
ilişkin düzenleme, Anayasamızın ilgili maddesindeki kanun koyucunun
amacı yargısal karar ve doktrindeki görüşler değerlendirildiğinde; ülke
nin bölünmez bütünlüğüne ve anayasal düzene yönelik suç oluşturan
söylem ve eylemlerin Anayasanın 14. maddesi kapsamındaki hakkın kö
tüye kullanılması niteliğinde görüldüğünden, Demokratik yönetimlerde
halkın iradesinin tecelli ettiği parlamentoda görevli üyelerin bu sisteme
sadakat yemini ettikleri ve koruma yükümlülükleri de bulunduğu göze
tildiğinde, demokratik sisteme yönelik eylemlere katılmaları halinde Mil
letvekili dokunulmazlığından istifade edememesi Anayasanın lafzına ve
ruhuna uygun olacağının kabulü karşısında, yargılamaya devam edilerek
hüküm kurulmasında bir isabetsizlik görülmemiştir".
KARAR 4
Konu : "Anayasanın 14'üncü Maddesindeki Durumlar" Kavramı

nın Kapsamına Giren Suç Tipleri
Künye : Y.16.CD, 19.7.2018, E. 2018/2088, K. 2018/10,

http://www.hukukturk.com.
"Anayasanın ne 83/2 inci ne de 14 üncü maddelerinde, yasama doku

nulmazlığı dışında kalacak bir suç tipine yer verilmektedir. 14. maddenin
son fıkrasında Bu hükümlere aykırı faaliyette bulunanlar hakkında uygu
lanacak müeyyideler, kanunla düzenlenir, "denilmekle yetinilmiştir. Tam
da bu nedenle düzenlemenin, ceza hukukunun temel ilkelerinden olan
"kanunilik" ilkesine açık aykınlık oluşturduğu ve sonuç olarak belirsizlik-
öngörülemezlik hali ile malül olduğu hususunda doktrinde ittifak bulun
duğu görülmektedir (Kemal Gözler Türk Anayasa Hukuku sh. 326, Yavuz
Sabuncu Anayasaya Giriş sh.194). Böylece anayasa vazı’ının, hangi suçla
rın 14. madde kapsamında kalacağı yönündeki takdir hakkının hakime ait
olmasını isteyen bilinçli bir boşluk oluşturduğu söylenebilir.
Anayasanın 83/2 inci maddesinde, "Anayasanın 14 üncü maddesin
deki durumlar olarak işaret olunan, anılan maddede de Devletin ülkesi
ve Milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozmayı ve insan haklarına dayanan
demokratik, laik Cumhuriyeti ortadan kaldırmayı amaçlayan faaliyetler...
"i, aynı maddenin son fıkrası gereğince yaptmma bağlayan ceza normla
rının hangileri olduğu ya da olması gerektiği hususunda doktrinde güçlü
bir önerinin olmadığı görülmektedir.
Hakimin takdir yetkisini kullanırken suçta ve cezada kanunilik ilke
sinin bir sonucu olarak, belirlilik (Lex Certa) ve kıyas yasağı (Lex stricta)
yönünden sorunlu yanma işaret olunan düzenlemeyi, devletin müdaha-
Le/cezalandırma yetkisini "demokratik sisteme yönelik tehdidin ağırlığı ve
süresi ile sıkı sıkıya orantılı bir şekilde, kullanma..."(AİHM. Da Becker/
Belçika, B. No: 214/56, 27.3.1962 karan) zorunluluğunu da gözeterek
mümkün oldukça dar yorumlaması gerektiği açıktır. Bu cümleden olarak
devletin siyasal fonksiyonlarına karşı işlenen ve konusunu, "Devletin ül
kesi ve Milletiyle bölünmez bütünlüğü ve insan haklarına dayanan de
mokratik ve laik Cumhuriyet" oluşturan suçların bu neviden suçlar oldu

ğunda kuşku duyulmamak gerekir. Gerek mülga 765 sayılı TCK’nın 125-
173.maddelerinde, gerekse meri 5237 sayılı TCK’nın 247-343. maddele
rinde düzenlenen Devlete karşı suçlardan, anılan değerleri doğrudan ko
ruyan suçların, 3713 sayılı Yasanın 1 inci maddesindeki tanım da dikkate
alındığında aynı yasanın 3 üncü maddesinde tahdidi olarak sayılan suçlar
olduğu söylenebilir. Uygulamada terör örgütünün propagandasını yap
mak suçu da 14. madde kapsamında kabul edilmektedir".
KARAR 5
Konu : Yasama Sorumsuzluğu Kapsamındaki Fiilleri Nedeniyle

Milletvekillerinin Tazminat Sorumluluğunun Bulunup
Bulunmaması
Künye : Y.4.HD, 1.10.2001, E. 2001/4476, K. 2001/4476,

http://www.h u ku kt u rk.com.
"Dava, kişilik haklarının saldırıya uğramasından kaynaklanan mane

vi tazminat istemine ilişkindir. Mahkemece, dava reddedilmiştir.
Davacı, 17.12.1999 günü Türkiye Büyük Millet Meclisinin 36. birleşi
minde Tahkim Yasa Tasarısı hakkında görüşlerini meclis kürsüsünden
dile getirirken davalı milletvekili meclis sırasındaki yerinden davacıya
hitaben 'sen yalan söylüyorsun, riya yapıyorsun” sözleri ile sataşmada
bulunmuştur.
Anayasanın 83. maddesine göre TBMM üyeleri meclis çalışmaların
daki oy ve sözlerinden mecliste ileri sürdükleri düşüncelerden ve bunları
meclis dışında tekrarlamak ve açığa vurmaktan, sorumlu tutulamaz iseler
de, bu sorumsuzluk mutlak bir şekilde sınırsız değildir. Anayasanın bu
ilkesinin kötüye kullanılıp kullanılmadığı değerlendirilirken özellikle
(kamu yararı - kişisel yarar dengesinin) iyi kurulması gerekmektedir. Bir
milletvekili sırf kişisel kinini tatmin için bir kimseye başkasının kişilik
değerlerine saldırı teşkil edecek, bu bağlamda hakaret etmişse bu kişinin
milletvekili dokunulmazlığından yararlandırılması dokunulmazlık ku-
rumunun varoluş amacı ve nedeni ile bağdaşmaz.
Anayasanın 83. maddesinde yer alan düzenlemenin amacı, milletve
kilinin, yasamaya ilişkin olan yetkisini daha özgürce kullanmasını ve bu
doğrultudaki çalışmalarını güvence altına almaktır. Madde ile güvence
altına alınan ve dokunulmazlığı sağlanan, salt yasama faaliyeti ile sınırlı
olan eylemlerdir. Bu faaliyetin sınırı dışına çıkılması durumunda, doku
nulmazlığın korunmasına yönelik amaç ortadan kalkar. Bunun sonucu
olarak da dokunulmazlığın varlığına ilişkin savunmaya itibar edilemez.
Somut olayda, davacı milletvekilliği görevi nedeniyle yasa tasarısı hak-
kmdaki düşüncesini ve eleştirilerini belirtmiştir. Davalının, bu eleştirilere
27 Ç> Örnek Yargı Kararları
karşı verdiği yanıt, yasama faaliyeti ile uyumluluk teşkil etmeyip doğru
dan davacının kişiliğini hedef alan, onur ve saygınlığına saldırı oluşturan
hakaret niteliğindedir. Davacının eleştirileri karşısında, ona duyulan kişi
sel öfke ve kızgınlıkla söylenmiştir. Bu nedenle yasama dokunulmazlığı
sınırlan içinde değerlendirilemez. Mahkemece, davalı eyleminin hukuka
uygun olmadığı gözetilmeksizin davanın tümden reddedilmiş olması
doğru değildir. Bu nedenle mahkemece yapılacak iş belirlenecek tazmina
ta hükmedilmek üzere kararın bozulması gerekmiştir".
KARAR 6
Konu : Milletvekilinin Seçilme Yeterliliğine Sahip Olmadığının

Seçimlerden Sonra Anlaşılması
Künye : YSK, Karar No. 1022, K.T. 21.06.2011, RG, 22 Haziran 2011, Sayı:
27972.
"Çözümü gereken diğer bir hukuki sorun ise, seçilme yeterliğinin se
çimden önce kaybedildiğinin saptanması halinde, tutanağın iptaline karar
verme yetki ve görevinin Yüksek Secini Kurulu'na mı yoksa Türkiye Bü
yük Millet Meclisi'ne mi ait olduğuna ilişkindir.
Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 76 ncı maddesi ile 2839 sayılı
Milletvekili Seçimi Kanunu'nun 11 inci maddelerinde yer alan niteliklere
sahip olmayanlar ile engelleri bulunanlar, milletvekili seçilemeyecekleri
için milletvekili adayı da olamazlar. Bu nedenlerdir ki, adaylar hem Siyasi
Partiler Kanunu uyannca siyasi parti ön seçimlerinden önce aday adayı
sıfatıyla, hem de Milletvekili Seçimi Kanunu hükümleri gereğince millet
vekili adayları olarak önce geçici liste; daha sonra da kesin liste halinde
ilan edilirler. Bu ilanlar, adaylara karşı olabilecek itirazlara zemin hazır
lamak ve il seçim kurulları ile Yüksek Seçim Kurulu tarafından 2839 sayılı
Milletvekili Seçimi Kanununun 23. maddesi uyarınca yapılacak inceleme
sırasında dikkate alınmak üzere uyarılarda bulunmalarına olanak sağla
mak için yapılır.
İl seçim kurulları ile Yüksek Seçim Kurulunca, itiraz ve ihbar üzerine
yahut re'sen yapılan incelemeler sonunda milletvekili adaylık koşullarına
sahip olmadıkları veya engelleri olduğu anlaşılanlar listeden çıkarılırlar
ve yasa hükümlerine göre yeniden düzenlenen listeler, Milletvekili Seçimi
Kanunu'nun 24 üncü maddesi uyarınca kesin aday listeleri olarak ilan
edilir. Adaylıklann kesinleşmesi, seçim hukuku yönünden bu kişilerle
ilgili belli bir statünün oluşmasını sağlar. Geçici ilan üzerine adaylar hak
kında, adaylığa engel herhangi bir yasal nedene dayanılarak itiraz edil
mesi veya bu yönde re'sen inceleme yapılması mümkün ise de, kesinleş
mesinden sonra bu listelerde, ölüm veya istifa nedeniyle Milletvekili Se
çimi Kanunu'nun 25. maddesine göre yapılacak kaydırmalar dışında hiç
bir değişiklik yapılamaz.
2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu'nun, "Seçimin veya tutanağın

iptali" başlığını taşıyan 39. maddesinde, oyların döküm, sayım ve partile
re dağılımına ilişkin itirazlar sebebiyle yapılan yeni sayım ve döküm so
nuçlarına göre milletvekili tutanaklarının iptaline değinildikten sonra
dördüncü fıkrasında, "yukarıdaki fıkralar dışında milletvekillerinden bir
veya birkaçının tutanaklannm iptaline karar verildiği takdirde..... " hük
müne yer verilmiştir. Oyların döküm, sayım ve partilere dağıtımına iliş
kin itiraz sebepleri sayıldıktan sonra getirilen bu hükmün, ileride değini
leceği üzere milletvekili seçildikten, tutanak verilip kesinleştikten soma,
mutlak iptal sebeplerinden birinin saptanması halinde verilecek tutanak
iptal kararlarını amaçladığı anlaşılmaktadır.
Öte yandan, aynı Kanunun 42. maddesinde, bu Kanunda özel hüküm
bulunmayan hallerde 298 sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen
Kütükleri Hakkında Kanunun bu Kanuna aykırı olmayan hükümlerinin
uygulanacağı belirtilmiştir. Sözü geçen 298 sayılı Kanunun 130 uncu
maddesinin dördüncü fıkrasında ise, adaylığın kesinleşmesinden sonra da
belli nedenlerle adaylığa itiraz edilebileceği öngörülmüştür. Bunlar, ada
yın Türk olmadığına, yaşının kanunda gösterilenden küçük olduğuna,
okur-yazar olmadığına ve seçilme yeterliliğini kaybettiren bir mahkûmi
yeti bulunduğuna dair itirazlardır. Ayrıca ayrıntıları Yüksek Seçim Kuru
lunun 16.03.1999 gün ve 371/194 sayılı kararında vurgulandığı üzere, Tür
kiye Cumhuriyeti Anayasasının milletvekili seçilme yeterliğini düzenle
yen 76. maddesinde öngörülen, "kişinin yükümlü olduğu askerlik hizme
tini yapmış olması" koşulunun yerine getirilmemesi de tam kanunsuzluk
hali niteliğinde bulunmaktadır.. Dolayısıyla, aday listelerinin kesinleşme
sinden sonra dahi, yukarıda sayılan tam kanunsuzluk hallerine ilişkin
hususlarla sınırlı olarak adaylara itiraz edilebileceği gibi, bu hususlar
Yüksek Seçim Kumlu tarafından re'sen de incelenebilir.
Yüksek Seçim Kurulu'nun, 29 Kasım 1987 tarihinde gerçekleştirilen
XVHL Dönem Milletvekili Genel Seçimlerine katılıp seçilen bir milletveki
linin seçimden önce kesinleşen mahkûmiyetleri bulunduğunun seçimden
yaklaşık bir yıl sonra ihbar edilmesi üzerine önüne gelen bir uyuşmazlık
dolayısıyla verdiği 26.12.1988 gün ve 311 sayılı kararında belirtildiği üze
re; adaylığın kesinleşmesinden, sonra da adaylığa itiraz edilebilir veya
belirli koşulların re'sen incelenebilir olması, kesinleşmiş milletvekili aday
listelerinde seçimlerden önce bir değişiklik yapılmasını gerektirmez. Zira,
Milietvekili Seçimi Kanununun 25 nci maddesi, aday listelerinin kesin
leşmesinden sonra, oy verme günü saat 17.00'ye kadar bir değişiklik ya
pılmasını yasaklamış, sadece ölüm veya istifa halinde sıraya göre adayla
rın kaydırılacağını öngörmüştür. Şu halde, az önce sözü edilen nedenler
den biriyle yapılan itirazın kabul edilmesi halinde de, kesinleşmiş aday
Listesinde ve buna göre hazırlanan birleşik oy pusulasında hiçbir değişik
lik yapılmayacak; ancak mevcut listelerle gidilen seçimi takiben anılan 130
uncu madde ile 2839 sayılı Kanunun 39 uncu maddesi uyannca Yüksek
Seçim Kurulunca tutana ğm iptaline karar verilebilecektir.
Nitekim, 24 Aralık 1995 tarihinde yapılan XX. Dönem Milletvekili
Genel Seçimine katılıp seçilen bir milletvekilinin geçmiş mahkûmiyeti
nedeniyle seçilme yeterliğinin bulunmadığına dair seçim sonrası yapılan
itiraz üzerine verilen 11.02.1996 gün ve 71 sayılı kararda da benzer ilke
dile getirilerek; Yüksek Seçim Kurulu'nun süregelen içtihatlarında, 298
sayılı Kanunun 130. maddesinde belirtilen tam kanunsuzluk hallerine
dayalı itirazları süre kaydı aramaksızın kabul ettiği ve tam kanunsuzluk
halinin varlığım saptadığı takdirde seçilenin tutanağının iptaline karar
verdiği belirtilmiş ve emsal kararlar sayılmıştır.
Yine, 18 Nisan 1999 tarihinde yapılan XXI. Dönem Milletvekili Genel
Seçimi'nde milletvekili seçildikten sonra Türk vatandaşlığını kaybeden bir
kişinin durumunun tartışıldığı 17.05.1999 gün ve 1585 sayılı kararda da,
seçimden önce var olan seçilme yeterliğine engel bir tam kanunsuzluk
halinin seçimden soma herhangi bir yolla öğrenilmesi üzerine konunun
Yüksek Seçim Kurulu'nca inceleneceği, seçimden sonra oluşacak bir ye
tersizlik nedeniyle alınacak kararın ise Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne ait
olduğu ifade edilmiştir. Aynı dönemde seçilen bir başka milletvekilinin
askerlik yükümlülüğünü yerine getirmediğinin seçimden üç yıl kadar
sonra ileri sürülmesi üzerine verilen 16.03.1999 gün ve 371 sayılı kararda
da bu ilke doğrultusunda işlem yapılarak, ilgilinin milletvekili tutanağı
nın iptaline Yüksek Seçim Kurulu'nca karar verilmiştir.
Kaldı ki, xAnayasa'nin 79. maddesi açıkça seçim süresince olduğu gibi
seçimden sonra da "seçim konularıyla ilgili bütün yolsuzluklan, şikâyet
ve itirazları inceleme ve kesin karara bağlama ..." görevini Yüksek Seçim
Kurulu'na vermiştir. Madde metninde geçen "yolsuzluk" deyiminin se
çimle ilgili tüm kanuna aykırılıkları ifade için kullanılan, bu bağlamda,
milletvekili seçilme yeterliğini düzenleyen Anayasa'run 76 ve 2839 sayılı
Milletvekili Seçimi Kanunu'nun 11. maddelerindeki şartların gerçekleş
memesinden kaynaklanan kanıma aykınlıkları da kapsayan bir kavram
olduğunda kuşkuya yer yoktur.
Yukarıda belirtilen yasal düzenlemeler ile açıklamalar ve istikrarlı bi

çimde sürdürülen uygulamayı gösteren emsal kararlar karşısında, seçim
tarihi itibariyle seçilme yeterliliği bulunmadığı saptanan Mehmet Hatip
Dicle'nin milletvekili tutanağının iptali gerektiği, bu kararı verme yetkisi
nin de Yüksek Seçim Kurulu'na ait bulunduğu açıktır".
KARAR 7
Konu : Yasama Sorumsuzluğu Kapsamındaki Fiillerin Siyasi Parti

Kapatma Davalarında Delil Olarak Değerlendirilip Değer-
lendirilememesi
Künye : Anayasa Mahkemesi, E. 2008/1 (Siyasi Parti Kapatma), K.

2008/2, K.T. 8.10.2015.
"Davalı parti, Başsavcılıkça kapatma nedeni olarak ileri sürülen söy

lemlerinin bir kısmının yasama çalışmaları sırasında ifade edildiğini belir
terek bunların, Anayasanın siyasi partilerin kapatılmasına ilişkin 68. ve
69. maddeleri karşısında özel hüküm niteliği bulunan 83. maddesinde
öngörülen yasama sorumsuzluğu kapsamında bulunduğu ve parti aley
hine delil olarak kullanılamayacağını ileri sürdüğünden, bu hususun de
ğerlendirilmesi gerekmiştir.
Anayasa’nm 83. maddesinde, 'Türkiye Büyük Millet Meclisi Üyeleri,
Meclis çalışmalarındaki oy ve sözlerinden. Mecliste ileri sürdükleri dü
şüncelerinden, o oturumdaki Başkanlık Divanı'nm teklifi üzerine Meclisçe
başka bir karar alınmadıkça bunları Meclis dışında tekrarlamak ve açığa
vurmaktan sorumlu tutulamazlar.' denilmektedir. Yasama sorumsuzlu
ğunu öngören bu düzenleme ile Meclis çalışmalarında ulusal istencin en
iyi biçimde yansıtılması ve milletvekillerinin görevlerini hiçbir etki altında
kalmadan yapabilme olanağının sağlanması amaçlanmıştır.
Anayasanın 84. maddesinin son fıkrasında ise 'Partisinin temelli ka
patılmasına beyan ve eylemleriyle sebep olduğu Anayasa Mahkemesinin
temelli kapatmaya ilişkin kesin kararında belirtilen milletvekilinin millet
vekilliği, bu kararın Resmi Gazetede gerekçeli olarak yayımlandığı tarihte
sona erer" denilmektedir. Bir partinin milletvekilleri parlamento çalışma
larında da Anayasanın 68. maddesinin dördüncü fıkrasında ifadesini bu
lan temel ilkelere aykırı eylem ve söylemleri yoğun biçimde gerçekleşti re-
bilirler. Meclisteki beyan ve eylemleriyle özgürlükçü demokratik düzeni
ortadan kaldırma amacı açıkça saptanabilen ve bu amacı gerçekleştirmeye
dönük anayasa dışı yöntemleri savunan bir milletvekilinin yasama so
rumsuzluğundan yararlanması Anayasanın 84. maddesinin amacıyla
bağdaşmaz.
Belirtilen her iki Anayasa kuralı birlikte değerlendirildiğinde, Mil

letvekillerinin Meclis çalışmalarındaki beyan ve eylemlerinin Anayasa
nın S3, maddesinde öngörülen yasama sorumsuzluğu kurumunun an
lam ve önemi ışığında değerlendirilmesi, ancak demokratik özgürlükçü
düzeni ortadan kaldırma amacını açıkça ortaya koyan beyan ve eylemle
rin ise parti kapatma davalarında gözetilmesi gerektiği sonucu ortaya
çıkmaktadır".
KARAR 8
Konu : Anayasa Değişikliği Sürecindeki Oylamalarda Karar Yeter

Sayısı
"2- Teklifin Maddelerine Geçilmesinin Oylanması

Cumhurbaşkanı dava dilekçesinde, yokluğun saptanması isteminin
kabul edilmemesi durumunda Anayasa değişikliğine ilişkin Yasanın, geri
gönderme üzerine görüşülmesi sırasında, teklifin maddelerine geçilmesi
oylamasında üçte iki oylama çoğunluğuna uyulmamasının Anayasaya
aykırılığı nedeniyle iptalini istemiştir.
Anayasanın 175. maddesinin ikinci fıkrasına göre, Anayasanın değiş
tirilmesi hakkındaki tekliflerin görüşülmesi ve kabulü, bu maddedeki
kayıtlar dışında, kanuni arın görüşülmesi ve kabulü hakkındaki hükümle
re tabidir. Maddede teklifin maddelerine geçilmesi hakkında herhangi bir
kayıt bulunmamaktadır. Teklifin maddelerine geçilmesinin oylanmasına
ilişkin düzenleme yalnızca yasaların görüşülmesi ve kabulüne ilişkin İç
tüzük kurallannda bulunmaktadır. Nitekim TBMM İçtüzüğünün 93.
maddesinin göndermede bulunduğu 81. maddesine göre, önce teklif hak
kında görüşme açılır ve görüşmenin ardından teklifin maddelerine geçilip
geçilmemesi oylanır. Aynı maddeye göre, Anayasa değişikliği teklifinin
gizli oylamaya tabi tutulması zorunludur. Teklifin maddelerine geçilmesi
için gerekli oylama çoğunluğu, Anayasanın 96. ve İçtüzüğün 146. madde
lerinde öngörülen basit çoğunluktur.
Öte yandan, Anayasanın 175. maddesinin bilinci fıkrasında, değişik
lik tekliflerinin Genel Kurulda iki defa görüşüleceği öngörülmekte, İçtüzü
ğün 94. maddesinde de "kabul" ya da "ret" biçimindeki bir iradenin an
cak bu "görüşme'Terin ardından yapılacak oylamayla ortaya çıkabileceği
ve "iki defa görüşme"irin ardından "iki defa" oylanacağı sonucu doğmak
tadır. Teklifin maddelerine geçilmesi oylamasında nitelikli çoğunluk ko
şulunun aranması, Anayasanın 175. maddesinin birinci fıkrasında ve İçtü
zük kurallannda belirtilen "iki defa görüşülme" ve "iki defa oylama7' bi
çimindeki zorunluluğu etkisiz kılarak işletilmemesine neden olabilecektir.
Ayrıca, teklife gerekli desteği vermeyen milletvekillerinin görüşmeler

sırasındaki düşünsel tartışma sürecinde görüşlerini değiştirebilmeleri
mümkündür. Zaten iki defa "görüşülme" nin zorunlu kılınmasının teme
linde de bu amaç yatmaktadır. Maddelere geçilme aşamasının zorlaştırıla
rak bu olanağın ortadan kaldırılması Anayasakoyucunun iradesine aykm-
lık oluşturur.
Cumhurbaşkanının geri göndermesi üzerine, Yasanın maddelerine
geçilmesinin TBMM Genel Kurulunda 366 oyla kabul edilmiş olduğu,
yasama belgelerinin incelenmesinden anlaşılmaktadır.
Açıklanan nedenlerle, Anayasa değişikliği teklifinin maddelerine ge
çilmesinin oylanması, yasaların görüşülme ve kabulü hakkmdaki hüküm
lere tabi olduğundan, oylama çoğunluğunun sağlanamadığı gerekçesiyle
Yasanın tümünün iptali isteminin reddi gerekir.
(•••)
Cumhurbaşkanı dava dilekçesinde, Anayasanın 175. maddesinin
üçüncü ve beşinci fıkralarından, Cumhurbaşkanınca geri gönderilen Ana
yasa değişikliğine ilişkin yasaların, yayımlanmak üzere Cumhurbaşkanı
na yeniden gönderilebilmesi için, TBMM Genel Kurulunda en az üçte iki
oy çokluğuyla kabul edilmesi gerektiği sonucunun çıktığını, Anayasanın
geçici 9. maddesi de dikkate alındığında Cumhurbaşkanına yeniden gön
dermek için güçlendirilmiş nitelikli çoğunluğun zorunlu olduğunu, istik
rar için değişikliklerin güçleştirici koşullara bağlandığım, Anayasaların
toplumsal sözleşmeler olması nedeniyle kolay ve sık değiştirilmemeleri
gerektiğini, halkoyuna sunma olanağının bunu desteklediğini, 3361 sayılı
Yasayla Anayas arım 175. maddesinde yapılan değişiklikle geri gönderme
durumunda zorlaştırıcılık özelliğinin korunduğunu, ikinci fıkrasının gön
dermesiyle içtüzüğün yasalara ilişkin 81. maddesi ve Anayasa değişiklik
lerine ilişkin 93. ve 94. maddelerine göre dört oylamanın yapılacağım,
Anayasa Mahkemesinin E. 1970/1 sayılı kararına göre de tüm oylamalarda
nitelikli yeter sayısının aranacağım, bu nedenle geri gönderme üzerine
birinci görüşmede teklifin 2., 3., Geçici Madde 18 ve Geçici Madde 19 ile
yürürlük maddelerinin yeterli oyu alamadıklarım; ikinci görüşmede de 1.
maddesinin yeterli oyu sağlayamaması nedeniyle Anayasanın 175. mad
desine aykırı olduğunu ileri sürmektedir.
a) Birinci Oylama
Anayasanın 175. maddesiyle içtüzüğün 93. ve 94. maddelerinde,
Anayasa değişiklik tekliflerinin iki defa görüşülmesinin zorunlu olduğu,
tekHfin birinci görüşmesi sırasında maddelerin ayrı ayn görüşülüp oyla

nacağı, tüm maddelerin oylanmasının tamamlanmasından 48 saat sonra
ikinci görüşmenin açılacağı, bu görüşmede de tüm maddelerin ayn ayrı
oylanacağı, oylamalar tamamlandıktan sonra teklifin tümü üzerindeki
oylamada gerekli çoğunluğun sağlanmasıyla teklifin kabul edilmiş olaca
ğı, birinci oylamada yeterli çoğunluğu alamayan maddelerin, ikinci oyla
mada da yeterli çoğunluğu alamaması durumunda reddedilmiş sayılacağı
öngörülmektedir.
Anayasanın 175. maddesi, Anayasa değişiklik tekliflerinin iki defa gö
rüşülmesini zorunlu kılmaktadır. Birinci görüşmenin ardından yapılacak
oylamalarda yeterli çoğunluğu sağlayamayan maddelerin reddedilmiş sa
yılması, ikinci görüşmeyi engelleyici bir yoruma geçerlik tanınması anlamı
na gelir. Oysa içtüzüğün 94. maddesinin ikinci fıkrasına göre bilinci gö
rüşmede gerekli çoğunlukla kabul oyu alamayan bir madde, ancak ikinci
görüşmede de gerekli çoğunlukta kabul oyu alamamışsa reddedilmiş olur.
Bu nedenle, değişiklik teklifinin maddeleri hakkındaki birinci görüş
menin ardından yapılacak oylamadaki çoğunluğun, Anayasanın 148.
maddesinde denetim ölçütü olarak öngörülen "oylama çoğunluğu" kap
samında olmadığının kabulü gerekir.
Açıklanan nedenlerle, birinci göıüşmede 5678 sayılı Yasanın 2., 3. ve
6. maddesiyle Anayasaya eklenen Geçici Madde 18 ve Geçici Madde 19 ile
yürürlük maddelerinin yeterli oyu almadıkları gerekçesiyle iptali istemi
nin reddi gerekir.
(...)
b) ikinci Oylama
Cumhurbaşkanı ve TBMM üyelerinin beşte biri dava dilekçelerinde,
geri gönderilme üzerine yapılan ikinci oylamada yeterli oyu alamayan
5678 sayılı Yasarım 1. maddesinin kabul edilmiş sayılmasının Anayasaya
aykırı olduğu ileri sürülmüştür.
Yukarıdaki bölümde açıklandığı üzere Anayasanın 148. maddesinde
ki oylama çoğunluğundan, Anayasanın 175. ve içtüzük kuralları uyarınca,
değişiklik teklifi maddelerinin ikinci görüşmelerdeki maddelere ilişkin
oylama ile teklifin tümü üzerinde yapılacak son oylamadaki çoğunluğun
Anayasa değişikliğine ilişkin yasa tekliflerinin kabulü için yeter sayı

beşte üç olup, bu çoğunluğa ulaşan yasalar, referandum koşuluyla yürür
lüğe girer.
Cumhurbaşkanının Anayasa değişikliğini bir daha görüşülmek üzere

Meclise geri göndermesi durumunda yasanın yeniden kabul edilmesi için
gerekli çoğunluğun ne olduğunun aydınlatılması gerekmiştir.
Anayasanın 175. maddesinin birinci fıkrasında, teklif, görüşme ve oy
lamaya ilişkin genel kural konulmakta, değişiklik tekliflerinin iki defa gö
rüşüleceği belirtilerek, değişiklik teklifinin kabulü için de Türkiye Büyük
Millet Meclisi üyelerinin beşte üç çoğunluğunun oyunun aranacağı öngö
rülmektedir.
Maddenin ikinci fıkrasında, maddedeki ayrık kurallar dışında Ana
yasanın değiştirilmesi sürecinde, olağan yasaların görüşülmesi ve kabulü
hakkmdaki kuralların geçerli olduğu belirtilmiştir.
Maddenin üçüncü fıkranın birinci tümcesi, Cumhurbaşkanının geri
gönderme yetkisi bulunduğunu öngörmekte, ikinci tümcesinde ise "Mee
h's, geri gönderilen Kanunu, üye tamsayısının üçte iki çoğunluğu ile aynen kabul
ederse Cumhurbaşkanı bu Kanunu halkoyuna sunabilir" ifadesi yer almakta
dır. Halkoyuna sunabilme bir seçim hakkının varlığına işaret etmektedir.
Seçim hakkının kullanımı üçte iki ile kabul koşuluna bağlanmış bir sonuç
tur. Üçte iki ve üzeri bir çoğunlukla kabul edilen Anayasa değişikliğinin
halkoyuna sunulması zorunluluğu ortadan kalkmakta, bu çoğunluğun
sağlanamaması durumunda uygulanacak kural 175. maddenin dördüncü
fıkrasında yer almaktadır. Buna göre, üçte ikiden az ve beşte üçten fazla
bir çoğunlukla kabul edilen Anayasa değişiklikleri halkoyuna sunulmak
zorundadır. Üçüncü fıkranın lafzındaki "üçte iki çoğunluğu ile kabul
ederse" ifadeleri, başka çoğunluklarla da kabul edilme olanağının varlığı
na işaret eder. "Üçte iki çoğunluğu ile kabul ederse" ifadesi, "ancak üçte
iki çoğunluğu ile kabul edilebilir" ifadesiyle mantıksal olarak özdeş de
ğildir. Bu ifade, üçüncü fıkradaki "sunabilir" yüklemine bağlanmış bir
koşul olduğundan, bunu "ancak üçte iki çoğunluğu ile kabul edilebilir"
biçiminde bir önermeye dönüştürmek olanaksızdır.
Dördüncü fıkra, geri gönderilen yasanın üçte ikinin altında, beşte üç
ten fazla bir çoğunlukla aynen kabul edilmesi durumunda, ikinci kez iade
olanağı bulunmadığından, Cumhurbaşkanı tarafından halkoyuna sunul
mak üzere Resmi Gazetede yayımlamasını zorunlu kılmaktadır.
Aynı değerlendirmenin geçerli olduğu beşinci fıkrarım düzenleme
konusu "geri gönderme üzerine üçte iki kabul zorunluluğu" getirmek
değil, bu çoğunlukla kabul edilmiş bulunan bir Anayasa değişikliğinin
bağlı olduğu yayım ve yürürlük rejimini belirlemektir.
17.05.1987 günlü ve 3361 sayılı Yasanın 3. maddesiyle değiştirilen

Anayasanın 175 maddesinin teklif aşamasında "Cumhurbaşkanı. Anayasa
değişikliklerine ilişkin kanunları Türkiye Büyük Millet Meclisine geri gönderebi
lir. Bu takdirde, Türkiye Büyük Millet Meclisinin geri gönderilen Anayasa deği
şikliği hakkındaki kanunu, aynen kabul edip tekrar Cumhurbaşkanına göndere
bilmesi. üye tamsayısının üçte iki çoğunluğuyla mümkün olabilir" biçimindeki
metin, komisyonda değiştirilmiş, üçte iki çoğunluk, kabul için zorunluluk
olmaktan çıkarılarak referanduma götürme konusunda Cumhurbaşkanı
na takdir yetkisi veren bir koşul olarak kabul edilmiştir.
Yasama belgelerinin incelenmesinde, Anayasa değişikliklerinin ko-
laylaştırılmasıyla siyasetin ortaya çıkabilecek toplumsal ve siyasal krizlere
yanıt verebilmesiyle demokrasinin korunabileceği görüşünün egemen
olduğu görülmektedir.
Cumhurbaşkanının iadesi üzerine, teklifin kabulü için üçte iki çoğun
luğun zorunlu görülmesi durumunda, 1987 yılında yapılan değişikliğin
herhangi bir kolaylaştırma ve kriz çözücü boyutunun bulunmadığı ve
anlamsız bir değişiklik olduğu sonucu doğacaktır. Böylece, önceki anaya
salarda yer almayan halkoylamasının Anayasa değişiklikleri sürecine
eklenmesiyle ilk defa yan-doğrudan demokratik katılım olanağını sağla
yan asli Anayasa koyucu iradenin etkinliği, bu değişiklikle daha da güç
lendirilmiştir.
Öte yandan, TBMM İçtüzüğü 16.05.1996 tarihli 424 numaralı Meclis
Kararıyla değiştirilmiştir. Bu değişikliğin amacının Anayasaya uyum sağ
lanması olduğu, yasama belgelerinden anlaşılmaktadır. Bu çerçevede de
ğiştirilen İçtüzüğün 94. maddesinin, Anayasanın 1987 yılında yeniden
düzenlenen 175. maddesinin uygulaması niteliğinde olduğu açıktır.
İçtüzüğün 94. maddesinde, bu maddenin Cumhurbaşkanının geri
göndermesi üzerine yapılacak oylamalarda uygulanmayacağını belirten
açık ya da örtülü herhangi bir ifade yer almamaktadır. Bu nedenle 94.
madde, Cumhurbaşkanına göndermeden önceki aşamada olduğu gibi,
Cumhurbaşkanının geri göndermesi üzerine yapılacak görüşmelerde de
uygulanacak kural niteliğindedir. Nitekim 1996 yılındaki içtüzük değişik
likleri sırasında, eski düzenlemedeki "2/3 çoğunluk" ifadesinin, herhangi
bir ayrıma gitmeksizin "3/5 çoğunluk" biçiminde değiştirilmiş olması da
bu sonucu desteklemektedir.
Buna göre, ayrık düzenlemeler bulunmadığı sürece, 94. madde Ana
yasa değişikliklerinin oylanmasında uygulanacak genel bir içtüzük kuralı
olduğunun, Cumhurbaşkanının geri göndermesi üzerine yapılacak oyla

malarda da uygulanacağının kabulü gerekir.
Açıklanan nedenlerle, Cumhurbaşkanınca geri gönderilmesi üzerine
yapılan ikinci görüşmede, 5678 sayılı Yasarım 1. maddesinin 366 oyla kabul
edildiği, böylece kabul için gerekli olan beşte üç oy çoğunluğunun sağlan
mış olduğu anlaşıldığından maddenin iptali isteminin reddi gerekir.
4- Yasanın Tümünün Oylanması
Dava dilekçelerinde, Yasanın 1. maddesinin ikinci tur görüşmelerin
de 366 oyla kabul edildiğinin açıklandığı ve bu madde çıkarılmadan tekli
fin tümünün oylandığı, oysa 1. maddenin reddedildiği, yasanın redde
dilmiş maddesiyle birlikte tümünün oylanması sonucu ortaya çıkan isten
cin geçerli olamayacağı, bir yasarım tümünün kabul edilmesinin, redde
dilmiş maddeye geçerlik kazandırmayacağı, tersi durumda, Anayasa
Mahkemesinin E. 1970/31 ve 1973/19 sayılı kararlarında belirtildiği gibi
oylamaların ancak birlikte anlam ve değer kazanacağı, ayrıca bu uygula
mayla "yasanın tümü" üzerinde Anayasanın öngördüğü oylamanın ya
pılmamış olduğu, çünkü "yasanın tümü" kavramının belirsiz duruma
getirildiği, bunun madde ya da maddelerin kabulü ya da reddi için oy
veren milletvekillerinin, yasarım tümü oylanırken sağlıklı bir değerlen
dirme yapmasını olanaksız kıldığı, 1. ve 2. turda reddedilmiş sayılan
maddelerin tümünün oylanmasına katılmasının şekil yönünden Anaya
sanın 175. maddesine aykırılık oluşturduğu, bu durumun aynı zamanda
Anayasa Mahkemesinin sözü edilen kararlarına ve Anayasanın 153. mad
desine aykırı olduğu ileri sürülmüştür.
Yasama belgelerinden, Yasanın 1. maddesinin ikinci oylamasında 366
oyla, bu madde ile birlikte Yasanın tümünün de 370 oyla kabul edildiği
anlaşılmaktadır.
Yukarıdaki bölümlerde yapılan açıklamalar gereğince, halkoyuna su
nulmak üzere Resmi Gazetede yayımlanan Anayasa değişikliklerinde
kabul yeter sayısının beşte üç oy çoğunluğu olması nedeniyle, tüm mad
delerin kabul edildiği ve tümü üzerinde yapılan son oylamada da yeterli
kabul oyunun sağlandığı görülmüştür.
Açıklanan nedenlerle yasanın tümünün iptali isteminin reddi gerekir".
KARAR 9
Konu : İvedilikle Görüşme Yasağı
“Dava dilekçesinde, 5982 sayılı Kanunun TBMM Genel Kumlunda

ikinci görüşmeleri sırasında maddelerle ilgili olarak siyasî parti grupları
na ve milletvekillerine görüşlerini açıklama olanağı tanınmadığı ve sadece
değişiklik önergelerinin görüşülerek maddelerin oylandığı, bu nedenle
Anayasa'nın öngördüğü biçimde iki defa görüşme koşulunun gerçekleş
mediği ileri sürülmüştür.
Anayasa'nın 148. maddesinde Anayasa değişikliklerinin şekil dene
timinin 'teklif ve oylama çoğunluğuna ve ivedilikle görüşülemeyeceği şartına
uyulup uyulmadığı hususları ile sınırlı olduğu belirtilmektedir. Ancak,
Anayasa’nın 175. maddesinde ivedilikle görüşme yasağından söz edil
memekte, 'Anayasa'nın değiştirilmesi hakkındaki teklifler Genel Kurulda iki
defa görüşülür denilmektedir. Bu ilke, 1982 Anayasasının 175. maddesinin
1987 yılında değiştirilmeden önceki ilk hâlinde ve 1961 Anayasasında,
’Anayasa'nın değiştirilmesi hakkındaki teklifler ivedilikle görüşülemez şeklinde
ifade edilmiştir.
Anayasa ve İçtüzük'te ivedilikle görüşme kavramı tanımlanmamıştır.
Ancak, 2 Mayıs 1927 tarihli eski Türkiye Büyük Millet Meclisi Dâhili Ni-
zamnamesi'nin 99. ve 72. maddelerinin birlikte değerlendirilmesinden
’ivedilik’ teriminin, iki görüşme yerine tek görüşme anlamına geldiği an
laşılmaktadır. Sözkonusu içtüzüğün 99. maddesi, kanun teklif ve taşanla
rının iki defa görüşülmesi esasını düzenlerken, 72. maddesinde ’Müstaceli
yetine karar verilen layiha veya teklifler yalnız bir defa müzakere olunur’ hükmü
yer almıştır. İvedilik' teriminin eski içtüzükte yer alan Arapça
müstaceliyet' sözcüğü yerine kullanıldığı anlaşılmaktadır. Dolayısıyla
İvedilik, bir kanım tasansı veya teklifinin iki defa yerine bir defa görü
şülmesi anlamına gelmekte, ivedilikle görüşülememe yasağı da, iki defa
görüşme zorunluluğunu ifade etmektedir. Bu nedenle 148. maddede belir
tilen ivedilikle görüşme yasağının 175. maddede yer alan iki kez görüşme
yükümlülüğü olduğu anlaşılmaktadır.
Anayasa değişikliği tekliflerinin iki defa görüşülmesinin nasıl olacağı

Anayasa’da düzenlenmediğinden görüşmelerin içtüzük hükümlerine göre
yürütülmesi gerektiği açıktır.
Anayasa değişikliklerinin görüşülmesi yöntemini düzenleyen İçtüzü
ğün 93. maddesinde, 'Anayasa değişiklik teklifleri, diğer kanun tasan ve teklif
lerinin görüşülmesindeki usule tabidir. Ancak, bu teklifler Genel Kurulda iki defa
görüşülür.
İkinci görüşmeye, birinci görüşmenin bitiminden kırksekiz saat geçmeden
başlanamaz.
İkinci görüşmede, yalnızca maddeler üzerinde verilmiş olan değişiklik öner
geleri görüşülür, birinci görüşmede üzerinde değişiklik teklifi bulunmayan bir
madde hakkında ikinci görüşmede önerge verilemez hükmü yer almaktadır. Bu
kural gereğince, diğer kanım tasarı ve tekliflerinin görüşülmesindeki usu
le tâbi olan, birinci görüşmede, içtüzüğün 81. maddesi uyarınca, önce
Anayasa değişikliği teklifinin tümünün görüşülerek maddelere geçilip
geçilmeyeceği oylanacak ve maddelere geçilmesinin kabulü halinde, her
maddenin tek tek görüşülerek oylanmasından sonra birinci görüşme ta
mamlanmış olacak, en az kırk sekiz saat geçtikten sonra başlanabilecek
ikinci görüşmede, artık tekrar teklifin tamamı için görüşme açılamayacak,
sadece maddeler üzerinde verilmiş olan değişiklik önergeleri görüşülerek
oylanacaktır. Maddeler üzerindeki oylamaların tamamlanmasından son
ra, teklifin tümü üzerinde yapılacak oylamayla Anayasa değişikliklerinin
görüşülmesi tamamlanmış olacaktır.
Anayasa’nm 175. maddesinde Anayasa değişikliklerinin her iki gö
rüşmesinin aynı şekilde yapılmasını zorunlu tutan bir hüküm bulunma
maktadır. Aksine Cumhuriyet tarihi boyunca yasaların ve Anayasaların iki
kez görüşülmesini öngören içtüzük hükümlerinde (1927 tarihli Dahili Ni
zamname'nin 107. maddesi 'ikinci müzakerede layiha ve teklifin heyeti
umumiyesi hakkında müzakere cereyan etmez. Bu müzakerede ancak tadil teklifleri
üzerinde müzakere cereyan eder.', 1963 tarihli Cumhuriyet Senatosu İçtüzü
ğünün 75. maddesi ’İkinci görüşmede tasan ve tekliflerin tümü üzerinde konu
şulamaz. Ancak, tadil teklifleri üzerinde görüşülebilir.' ve 1973 tarihli Millet
Meclisi İçtüzüğünün 91. maddesi 'ikinci görüşmede yalnızca maddeler üzerin
de verilmiş değişiklik önergeleri görüşülür') ikinci görüşmenin mevcut İçtüzü
ğün 93. maddesinde belirtilen usule göre düzenlendiği anlaşılmaktadır.
Nitekim, Anayasa Mahkemesi 15.4.1975 tarihli ve E:1973/19, K:
1975/87 sayılı kararında ’Anayasanın 155. maddesinin ikinci fıkrasının 'Ana-
yasanın değiştirilmesi hakkındaki tekliflerin görüşülmesi ve kabulü, birinci fık

radaki kayıtlar dışında kanunların görüşülmesi ve kabulü hakkındaki hükümlere
tabidir. ’ hükmüne göre, aynı maddenin birinci fıkrasında yer alan 'Anayasanın
değiştirilmesi, Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının en az üçte biri
tarafından yazı ile teklif edilebilir. Anayasa 'nın değiştirilmesi hakkındaki teklifler
ivedilikle görüşülemez. Değiştirme teklifinin kabulü. Meclislerin ayrı ayrı üye
tamsayılarının üçte iki çoğunluğunun oyu ile mümkündür. ’ biçimindeki kuralla
rın, özel bir değiştirme yöntemini saptayan ayrıklı kurallar' olduğuna karar
vermiş ve 'Anayasa, kanunların görüşülmesi için öngörülen genel yöntem ilke
sini, Anayasa değişiklikleri için de benimsemiş olduğundan, 155. maddedeki bi
çim koşullan, Anayasa'nın 85. maddesindeki sözü geçen içtüzük kurallanna göre
de ayrıklı' olduğundan bahisle 'Anayasa değişikliklerinde. Anayasa'nın 155.
maddesindeki özel ve ayrıklı yönteme ters düşen içtüzük hükümlerinin uygula
namayacağı 'na hükmetmiştir.
Anayasa Mahkemesinin bu kararında benimsediği yaklaşım 1982
Anayasası için de geçerlidir. 175. maddenin birinci fıkrasında yer alan,
teklif çoğunluğu, iki kez görüşülme koşulu ve kabul çoğunluğu Anayasa
değişikliklerini diğer kanunlardan ayıran şekli unsurlar olup, ikinci gö
rüşmede kanunların görüşülmesine ilişkin hükümlerin uygulanması
mümkün değildir. İki kez görüşülme koşulu bakımından uygulanacak
hüküm kanunların görüşülmesine ilişkin genel hüküm niteliğindeki İçtü
züğün 81. maddesi değil, Anayasa değişikliklerine ilişkin özel hüküm
olan İçtüzüğün 93. maddesidir.
Yasama belgelerinin incelenmesinden 5982 sayılı Kanun’un ikinci gö
rüşmelerinin İçtüzüğün 93. maddesine uygun olarak gerçekleştiği anlaşıl
dığından ivedilikle görüşmeme yükümlülüğüne aykırılık görülmemiştir.
İptal isteminin reddi gerekir".
KARAR 10
Konu 1961 Anayasası Döneminde Anayasa Değişikliklerinin

Yargısal Denetimi
"1961 Anayasası, 9. maddesi ile bir değişmezlik ilkesi koymuştur. Bu

maddeye göre (Devlet şeklinin Cumhuriyet olduğu hakkmdaki Anayasa
hükmü değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez.)
Buradaki değişmezlik ilkesinin sadece (Cumhuriyet) sözcüğünü he
def almadığını söylemek bile fazladır. Yani Anayasa'da sadece (Cumhuri
yet) sözcüğünün değişmezliğini kabul ederek onun dışındaki bütün ilke
ve kuralların değişebileceğini düşünmenin Anayasa’nm bu ilkesi ile bağ
daştırılması mümkün değildir. Zira 9. maddedeki değişmezlik ilkesinin
amacmm, Anayasa’nm 1., 2. maddelerinde ve 2. maddenin gönderme yap
tığı başlangıç bölümünde yer alan temel ilkelerle niteliği belirtilmiş,
"Cumhuriyet" sözcüğü ile ifade edilen Devlet sistemidir. Bir başka deyim
le, 9. madde ile değişmezlik ilkesine bağlanan "Cumhuriyet’’ sözcüğü de
ğil, yukarıda gösterilen Anayasa maddelerinde nitelikleri belirtilmiş olan
Cumhuriyet rejimidir. Şu halde, sadece "Cumhuriyet" sözcüğünü saklı
tutup, bütün bu nitelikleri, hangi istikamette olursa olsun, tamamen veya
kısmen değiştirme veya kaldırmak suretiyle 1961 Anayasasının ilkeleriyle
bağdaşması mümkün olmayan bir başka rejimi meydana getirecek bir
Anayasa değişikliğinin teklif ve kabul edilmesinin Anayasa'ya aykırı dü
şeceğinin, tartışmayı gerektirmeyecek derecede açık olduğu ortadadır.
Bu bakımdan bu ilkelerde değişmeyi öngören veya Anayasa’nm sair
maddelerinde yapılan değişikliklerle doğrudan doğruya veya dolaylı
olarak bu ilkeleri değiştirme amacı güden herhangi bir kanun teklif ve
kabul olunamaz. Bu esaslara aykın olarak çıkarılmış bulunan bîr kanunim
Anayasanın mevcut hükümlerinde en küçük bir etki ve değişme yapması
veya yeni bir Anayasa kuralı koyması mümkün değildir.
Görülüyor ki Anayasa değişikliğini, öngören kanunlar üzerinde,
Anayasanın 147. maddesi gereğince, Anayasa Mahkemesine esas yönün
den de denetim görevi düştüğü meydandadır.
Bu nedenlerle söz konusu kanun, gerek biçim, gerekse esas yönünden
Anayasa Mahkemesince denetleneb ilmelidir".
KARAR 11
Konu : 1982 Anayasası Döneminde Anayasa Değişikliklerinin

Yargısal Denetimi
"Anayasa'nın 175. maddesine göre Anayasayı değiştirme yetkisi

TBMM*ne tanınmıştır. Bu yetkinin Anayasa'nın öngördüğü yöntemlerle
ve Anayasa’ya uygun olarak kullanılacağı kuşkusuzdur. Yasama organı
bu yetkisini 175. maddede belirtilen yöntemle kullanırken, yetkinin her
şeyden önce asli kurucu iktidar tarafından kullanılmasına izin verilen bir
yetki olması gerekir.
Anayasa’nın 4. maddesinde ’Anayasanın 1 inci maddesindeki Devletin
şeklinin Cumhuriyet olduğu h-akkuıdaki hüküm ile, 2 nci maddesindeki Cumhu
riyetin nitelikleri ve 3 üncü maddesi hükümleri değiştirilemez ve değiştirilmesi
teklif edilemez denilmek suretiyle, 175. maddede belirlenen yetkinin kulla
nılamayacağı, kullanılsa dahi hukuken geçerli olamayacağı alanlar açıkça
belirlenmiştir.
Anayasa’nın 148. maddesinde öngörülen teklif ve oylama çoğunlu
ğuna uyulmaksızın gerçekleştirilecek bir Anayasa değişikliği hukuken
geçerli olamayacağı gibi, değiştirilmesi teklif edilemeyecek bir Anayasa
kuralına yönelik değişiklik teklifi de yasama organının yetkisi kapsamın
da bulunmadığından hukuksal geçerlilik kazanamaz.
Anayasa değişikliklerinin yukanda belirtilen Anayasa normlarının
bütünlüğünden doğan ve Anayasa’nın ilk üç maddesinde somutlaşan
temel tercihe uygun olması gerekir. Bu çerçevede Anayasa'nın yetki nor
mu olan 175. maddesi, bu yetkinin sınırını çizen 4. maddesi ve bu sınırla
rın dışına taşan yetki kullanımının hukuksal müeyyidesini belirleme yet
kisini öngören 148. maddesinin birlikte değerlendirilmesi zorunludur.
Anayasa’nın 175. maddesine göre kullanılacak Anayasayı değiştirme
yetkisinin, hukuksal geçerlilik ve etkinlik kazanabilmesi için Anayasa'nın
4. maddesinde teklif edilemez olarak belirlenen hükümlere ilişkin
5 olma-
ması, teklif ve oylama çoğunluğuna uyularak ve nihayetinde ivedi gö
rüşme yasağı ihlal edilmeden kullanılmış olması gerekir. Teklif edilebilir
olmayan bir Anayasa değişikliğinin 148. maddenin ikinci fıkrasında öngö

rülen teklif çoğunluğu koşulunu yerine getirmiş olması, hukuken geçersiz
nitelikteki bir yasama tasarrufunun sırf sayısal çokluğun gücüyle geçerli
kılınmasının gerekçesi olamaz. Zira, kurulu iktidar olan yasama organının
işlem ve eylemlerinin geçerliliği, aslî kurucu iktidarın öngördüğü anaya
sal sınırlar içinde kalması koşuluna bağlıdır.
Anayasa Mahkemesi 5.6.2008 tarihli ve E:2008/16, K:2008/116 sayılı
kararında Anayasa’nm 148. maddesindeki, Anayasa değişikliklerinde
şekil denetiminin teklif ... şartına uyulup uyulmadığı' hususlarıyla sınırlı
olduğunu ifade eden hükmün, geçerli teklif' koşulunun bulunup bulun
madığına yönelik olarak yapılacak bir denetimi de içereceğine karar ver
miştir.
Kurucu iktidarın siyasal düzene ilişkin temel tercihi Anayasa’nm ilk
üç maddesinde, bunun somut yansımaları ise diğer maddelerde ortaya
çıkmaktadır. 4. madde ise ilk üç maddenin güvencesi olma niteliği itiba
riyle doğal olarak değiştirilmezlik özelliğine sahiptir. Bu durumda, Ana-
yasa'nın 4. maddesi dâhil olmak üzere her bir maddede yapılacak değişik
liklerin siyasal düzende değişikliklere ve kumcu iktidarın yarattığı anaya
sal düzende dönüşümlere yol açması mümkündür. O halde Anayasa’nm
diğer maddelerinde yapılacak değişikliklerle Anayasa’nm 4. maddesinin
yasama organı için çizdiği sınırlann aşılma olasılığı gözardı edilemez.
Anayasa’nm ilk üç maddesinde değişiklik öngören veya Anayasa’nm
sair maddelerinde yapılan değişikliklerle doğrudan doğruya veya dolaylı
olarak aynı sonucu doğuran herhangi bir yasama tasarrufunun da hukuk
sal geçerlilik kazanması mümkün olmadığından, bu doğrultudaki teklifle
rin sayısal yönden Anayasaya uygun olması tasarrufun geçersizliğine
engel oluşturmayacaktır. Anayasa değişikliklerinin içerik yönünden dene
timi, değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez ilkelerin doğrudan ya
da dolaylı olarak ortadan kaldırılıp kaldırılmadığı veya içeriklerinin bo
şaltılarak anlamsız hâle getirilip getirilmediğine yönelik ve bununla sınırlı
bir denetim olması gerekir".
KARAR 12
Konu : Anayasa Değişikliklerinin Şekil Bakımından Denetiminin

Kapsamı
"Dava dilekçesinde Anayasa değişiklik önerilerinin ancak teklif şek

linde yapılabileceği, tasarı yoluyla Anayasa değişikliği önerisi yapılması
nın mümkün olmadığı, dava konusu 5982 sayılı Kanunun teklif olarak
sunulmadan, önce geçirdiği süreçte tümüyle milletvekili iradesine dayalı
bir öneri olarak ortaya çıkmadığı, aksine Başbakanın başkanlığında bir
tasarı gibi hazırlandığı ve sadece Adalet ve Kalkınma Partisi Grubuna
mensup milletvekillerinin imzalarının alınması yoluyla bir teklif görünü
mü kazandınldığı, bu nedenle tasarı niteliği taşıyan teklifin Anayasa'nın
175. maddesine aykın olduğu ileri sürülmüştür.
Anayasa Mahkemesinin görev ve yetkilerini düzenleyen Anayasa'-
nın 148. maddesinde, Anayasa değişikliklerine ilişkin yasaların teklif ve
oylama çoğunluğu ve ivedilikle görüşüleni eme koşullarına uyulup uyul
madığı hususları ile sınırlı olarak sadece şekil yönünden denetlenebileceği
hükme bağlanmıştır. İptal istemi bu sınırlı sebeplerden herhangi birine
ilişkin bulunmadığı sürece davanın dinlenme olanağı yoktur.
(...)
'Teklif çoğunluğu’ kapsamında Anayasa değişikliği teklifinde Anaya-
sa’nın 175. maddesinde öngörülen Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tam
sayısının üçte biri oranında milletvekilinin imzasının bulunup bulunma
dığının incelenebileceği gözetildiğinde yeterli imzanın bulunması hâlinde,
bu imzaların hangi saikle atıldığının incelenmesi Anayasa Mahkemesinin
yetkisi dışında kalır.
(...)
Dava dilekçesinde ayrıca, Teklifin, Türkiye Büyük Millet Meclisi Ana
yasa Komisyonunda daha önce Adalet ve Kalkınma Partisi Grup Başkan-
vekilleri Yozgat Milletvekili Bekir Bozdağ ve Samsun Milletvekili Suat Kılıç
ile 214 milletvekili tarafından verilen ve Komisyon gündemine alman, bazı
milletvekillerinin imzalarını geri çekmesi nedeniyle Komisyon başkanı tara-
fmdan geçersiz hâle geldiği gerekçesiyle gündemden çekilen başka bir Tek
lifle birleştirilmesi gerektiği, ancak Komisyon Başkanı tarafından bu birleş
tirmenin yapılmadığı ve Anayas a'ya aykinlik oluştuğu ileri sürülmüştür.
Komisyon aşamalarındaki işlemler, Anayasa’nm 148. maddesinde öngö
rülen denetlenebilir hususlardan olmadığı gibi, dava konusu Anayasa deği
şikliği Yasası ile ilgisi olmayan, başka bir teklife ilişkin Anayasaya aykırılık
savlarının incelenmesi de Anayasa Mahkemesinin yetkisi içinde değildir.
Bu nedenlerle 5982 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Bazı
Maddelerinde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunun Anayasa teklifi
olarak veriliş biçimi ile Anayasa Komisyonundaki görüşme şekline ilişkin
iptal isteminin, Anayasa Mahkemesinin yetkisizliği nedeniyle reddi gerekir.
(•••)
Dava dilekçesinde, 5982 sayılı Kanun’un görüşülmesi ve oylanması
sırasında çeşitli şekillerde oy gizliliğinin ihlal edildiği, bazı milletvekille
rinin diğerlerinin oy pulunu gördüğü, oy zarfını denetlediği, oy kabinine
birlikte girdiği belirtilerek oy gizliliğinin sağlanması için önlem alınması
gerektiği muhalefet partilerinin milletvekilleri ve Grup Başkanvekillerince
sıklıkla dile getirilmesine, bu konuda tartışmalar yapılmış olmasına rağ
men TBMM Başkanlığınca herhangi bir önlem alınmadığı, bu nedenle
Anayasa’nm 175. maddesinin ihlal edildiği dile getirilmiş ve bu tür aykm-
lıkların birinci tur oylamalarda söz konusu olsa bile, Kanun’un tümünü
geçersiz kılacağı ileri sürülmüştür.
Anayasa’nm 148. maddesinde, Anayasa değişikliklerinde Anayasa
Mahkemesine tanınan denetim yetkisi, teklif ve oylama çoğunluğu ve
ivedilikle görüşülemeyeceği şartlarına uyulup uyulmadığı hususlan ile
sınırlandırılmıştır. Anayasa’nm 175. maddesinde Anayasa değişikliğine
ilişkin oylamaların gizli yapılması öngörülmüştür. Anayasaya uygun
geçerli bir kabul çoğunluğu ancak Anayasaya uygun bir oylamayla olu
şabilir. Ne var ki, Anayasa Mahkemesinin oylama usulüne aykırı hareket
edildiğine ve oylamanın geçersizliğine karar verebilmesi için oylama so
nucunu etkileyen açık bir Anayasa’ya aykırılığın gerçekleşmiş olması ge
rekir. Dava dilekçesinde ileri sürülen hususlann oylamanın sonucunu
etkileyecek nitelikte olduğunu ispatlayacak açık ve yeterli delil bulunma
dığı gibi bu usulsüzlük iddialarının oylama çoğunluğunun sağlanıp sağ
lanmadığı konusunda dikkate alınması gereken ikinci tur oylamalarda
gerçekleştiği de belirlenemediğinden oylamanın Anayasa’ya aykırı bir
şekilde yapıldığı söylenemez. Bu nedenle iptal isteminin reddi gerekir".
KARAR 13
Konu : TBMM Tarafından Alınan Seçimlerin Yenilenmesi Kararı

nın Anayasa Mahkemesince Denetimi
"Anayasa'nın 148. ve 2949 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve

Yargılama Usulleri Hakkında Kanunun 18. maddelerine göre Anayasa
Mahkemesi, kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin ve Türkiye
Büyük Küllet Meclisi İçtüzüğünün Anayasaya şekil ve esas bakımların
dan uygunluğunu denetlemektedir. Anayasa değişikliklerini ise sadece
şekil bakımından incelemekte ve denetlemektedir.
Anayasa’da açıkça belirtilenler dışında kalan yasama organı kararla
rının Anayasa Mahkemesi denetimine bağlı olup olmadığının saptanma
sında, kararı oluşturan yöntem kadar bunların konusu, amacı ve niteliği
üzerinde de durulması, etki ve değerlerinin gözönünde tutulması gerek
mektedir. Bunlar Anayasa'nın uygunluk denetimine bağlı tutulan karar
larla ayın değer ve etkide ise, denetiminin yapılması hukuk devleti ilkesi
nin zorunlu bir sonucudur.
içtüzüğün bir kuralının değiştirilmesi ya da içtüzüğe yeni bir kural
konulması niteliğinde olan TBMM kararlan içtüzük kurallı sayılır.
Dava dilekçesinde, seçimlerin yenilenmesini içeren 30.7.1998 gün ve
590 sayılı TBMM kararının değiştirilmesine ilişkin önergenin doğrudan
gündeme alınması hakkındaki 21.3.1999 günlü Genel Kurul kararının,
içtüzüğün 95. maddesine aykırı olarak alındığı, böylece oluşturulan yeni
içtüzük kuralının Anayasaya aykırılığı ileri sürülmektedir.
Anayasa'nın 77. maddesinde, TBMM seçimlerinin beş yılda bir yapı
lacağı ve TBMM'nin bu süre dolmadan seçimin yenilenmesine karar vere
bileceği; 95. maddesinde de TBMM'nin çalışmalarını kendi yapacağı, İçtü
zük hükümlerine göre yürüteceği öngörülmektedir.
Anayasa’nın bu hükümlerine koşut olarak İçtüzüğün 95. maddesin
de, seçimlerin yenilenmesine ilişkin önergelerin, Anayasa Komisyonunda
görüşüldükten sonra Genel Kurul gündemine girebileceği belirtilmiştir.
Ancak seçimlerin yenilenmesine ilişkin kararın, değiştirilmesi konusunda

Anayasa’da ve İçtüzük'te bir kural bulunmamaktadır.
Bu durumda, seçimlerin yenilenmesi kararının değiştirilmesi hakkm
daki önergenin Anayasa Komisyonunda görüşülmeden doğrudan gün
deme alınmasına ilişkin Genel Kurul kararı, yeni bîr İçtüzük kuralı niteli-
Kamu hukukunda, bir işlem hangi yöntem ve süreci izleyerek oluştu-

ruluyorsa, o işlemin geri alınması ya da değiştirilmesi de, aynı yöntem ve
sürece bağlıdır. TBMM İçtüzüğünün 95. maddesi uyarınca, seçimlerin
yenilenmesine dair önergeler Anayasa Komisyonunda görüşülür ve Ana
yasa Komisyonu raporu Genel Kurul'da gündemdeki bütün konulardan
önce görüşüldükten sonra açık oya sunulur. Bu nedenle, daha önce alın
mış olan erken seçim kararının değiştirilmesine, ya da erken seçim kararı
rım kaldırılmasına ilişkin bir önergenin, TBMM Başkanlığına verilmesi
durumunda, bunun da Meclis Başkanlığınca Anayasa Komisyonuna
havale edilmesi gerekmektedir.
Anayasa’nm 2. maddesinde, Türkiye Cumhuriyetinin hukuk devleti
olduğu belirtilmiştir. Hukuk devleti, eylemleri ve işlemleri hukuka uygun
olan, insan haklarına saygı gösteren; insan haklarını koruyan, güçlendi
ren, geliştiren; Anayasa’ya aykırı durum ve tutumlardan kaçman; hukuku
tüm organlarına egemen kılan; yargı denetimine açık olan; temel hukuk
ilkeleri ve Anayasa’nm yasalara üstünlüğünü kabul eden devlettir.
Bu nedenle, kamu hukukunun usulde paralellik ilkesine aykırı olarak
alınmış olan dava konusu TBMM karan Anayasa’nm 2. maddesine aykı
rıdır. iptali gerekir".
KARAR 14
Konu : Eylemli İçtüzük Değişiklikleri
"Anayasa Mahkemesi İçtüzüğünün 8. maddesi uyarınca 1.5.2007 ta

rihinde yapılan ilk inceleme toplantısında, öncelikle, iptali istenilen
TBMM kararırım Anayasa'ya uygunluk denetimi konusunda Anayasa
Mahkemesi’nin görevli olup olmadığının bir ön sorun olarak incelenmesi
gerekmiştir.
Anayasa’nın 148. maddesinin birinci fıkrasında, '"Anayasa Mahkemesi,
kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin ve Türkiye Büyük Millet Meclisi
içtüzüğünün Anayasaya şekil ve esas bakımlarından uygunluğunu denetler.
Anayasa değişikliklerini ise sadece şekil bakımından inceler ve denetler."; 85.
maddesinde ise '"Yasama dokunulmazlığının kaldırılmasına veya milletvekilli
ğinin düşmesine 84 üncü maddenin birinci, üçüncü veya dördüncü fıkralarına
göre karar verilmiş olması hallerinde. Meclis Genel Kurulu kararının alındığı
tarihten başlayarak yedi gün içerisinde ilgili milletvekili veya bir diğer milletveki
li. kararın. Anayasaya, kanuna veya içtüzüğe aykırılığı iddiasıyla iptali için
Anayasa Mahkemesine başvurabilir. Anayasa Mahkemesi. iptal istemini onbeş
gün içerisinde kesin karara bağlar" denilmektedir.
Anayasa’nın 85. maddesinde sözü edilen yasama dokunulmazlığının
kaldırılmasına veya milletvekilliğinin düşmesine ilişkin TBMM kararlan
ile Anayasa’nın 148. maddesinde belirtilen TBMM İçtüzüğü nün, hukuki
nitelikleri bakımından birer parlamento kararı olduklarında duraksama
bulunmamaktadır. Anayasa’da sayılarak gösterilen bu kararlar dışında
kalan parlamento kararlan kural olarak Anayas aya uygunluk denetimine
bağlı tutulamamakta ise de, Anayasa Mahkemesi nin bir çok kararında
belirtildiği gibi, iptali istenilen bir yasama tasarrufunun Anayasal deneti
me bağlı tutulabilecek nitelikte olup olmadığı saptanırken sadece, onun
bu tasarrufta bulunan organ tarafından nasıl nitelendirildiğine ve hangi
İsmin verildiğine veya bu işlemin nasıl bir yöntem izlenerek yapıldığına
bakılması yeterli olmayıp, yapılış yöntemi ve adı ne olursa olsun hukuk
sal niteliği, etkisi ve doğurduğu sonuçlar da gözetilmelidir. Yapılacak
değerlendirme sonucunda, iptali istenilen tasarrufun, Anayasa’nm 148.

maddesi uyarınca Anayasa Mahkemesi nin denetim alanına giren kanun,
KHK veya TBMM içtüzüğü ile aynı değer ve etkide bir işlem olduğu kanı
sına varılırsa bu işlem Anayasa Mahkemesi nce denetlenebilir. Aksi halde,
hukuksal nitelikleri, etkileri ve meydana getirdikleri sonuçlar bakımın
dan, Anayasa’ya uygunluk denetimine tabi tutulan kanun, KHK ve
TBMM içtüzüğü ile eşdeğerde bulunan ve bu nedenle de belirtilen işlem
lere özgü yöntem ve isimlerle tesis edilip, hukuki varlık kazanması gere
ken bazı yasama tasarrufları, farklı yöntem ve isimlerle hukuk sistemine
dahil edilerek Anayasa’ya uygunluk denetiminin kapsamı dışına çıkarıla
bilir.
Bu durumda adı yeni bir içtüzük düzenlemesi veya değişikliği olma
dığı ve içtüzük yapılması ve değiştirilmesindeki yöntem uygulanmadığı
halde değer ve etkisi bakımından birer içtüzük kuralı niteliğinde olan
TBMM kararlan anayasal denetime bağlı tutulabilir. Değer ve etkileri ba
kımından aralarında fark bulunmayan yasama tasarruflarının aynı yargı
sal denetime bağlı tutulmaları hukuk devleti olmanın da gereğidir".
KARAR 15
Konu : Olağanüstü Hal ve Sıkıyönetim İlanı Kararlarının Danıştay

Denetimine Tabi Olup Olmayacağı Meselesi
Künye : Danıştay DDK, 3.7.1970, E. 1970/419, K. 1970/444, Amme İda

resi Dergisi, C. 3, S. 3, Eylül 1970, s. 266-268.
"Gerek T. B. M. Meclisinin sıkıyönetim ilânı kararı üzerindeki tasarruf

yetkisinin şumulü, gerekse, sıkı yönetim süresinin uzatılması yönündeki
kararların ancak T. B. M. Meclisince alınabilmesi keyfiyeti; Bakanlar Kuru
lunun bu konuda; işin mahiyetinden gelen ve Anayasamız bakımından
kendine özge bir şekilde düzenlenmiş bulunan yasama niteliğinde bir yet
ki kullanmakta olduğunu, özellikle sıkı yönetim kararının aynen veya sü
resi değiştirilerek meclisçe onaylanması halinde, artık ortada T.B.M. Mecli
since tekabbiil ve tesahüp edilmiş ve tamamen yasama organının tasarrufu
haline gelmiş bir karann bahis konusu olduğunu ortaya koymaktadır.
Görülüyor ki T.C. Anayasası, Bakanlar Kurulunun, sıkıyönetim ilanı
na dair kararlarının, bir yönden sıkı yönetim sebeplerinin var olup olma
dığı, öte yandan süresinin ne olması gerektiği yönlerinden yasama meclis
lerince denetlenmesini ve ancak T.B.M. Meclisinin karan tasahiibü halin
de sıkı yönetimin devamını öngörmüştür. Diğer yandan Amayasanın 124
üncü maddesinin Temsilciler Meclisinde müzakeresi sırasında komisyon
sözcüsünün de benimsediği üzere, idari yargı mercilerinin denetlenmesi
ne tabi hususlar ancak sıkı yönetim kumandanlığının tasarruftan olarak
mütalâa edilmiştir.
Açıklanan bu nedenler muvacehesinde, Bakanlar Kurulunca alınan
sıkı yönetim ilânı kararı, organik ve şekli bakımdan İdarî bir tasarruf ola
rak görülmesine rağmen, Anayasanın 124 ncü maddesinin derpiş ettiği
hükümler muvacehesinde niteliği bakımından yasal bir tasarruf olduğu,
hele T.B.M. Meclisince benimsenip onaylandıktan sonra bir yasama organı
tasarrufu haline dönüştüğü, bu nedenle ortada idari mercilerin kesin ve
uyulması zorunlu idari ve yargısal kararlarım denetlemekle görevli bulu
nan Danıştayın görevine giren bir karann varlığından bahse imkân bu
lunmadığı açıktır.
Bu durumda, davanın görevsızEk sebebiyle reddine 521b sayılı ka

nunun 75 nci maddesinin A bendi uyarınca 3.7.1970 tarihinde oyçoklu-
ğuyla karar verildi".
KARAR 16
Konu : Olağanüstü Dönemlerde Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınır

landırılması ve Olağanüstü Hal Kanun Hükmünde Karar
namelerinin Yargısal Denetimi
"Olağanüstü yönetimlere neden olan tehlikelerin devletin ve toplu

mun güvenliği için savuşturulması gerekir. Bunun sağlanabilmesi için de
olaylar karşısında ivedi önlem ve karar alabilme gereksinimi içersinde
bulunan yürütmenin yetkilerinin arttırılması zorunludur. Bu nedenle,
alınacak önlemler de genellikle kişi hak ve özgürlüklerini sınırlayıcı hattâ
gerekirse geçici bir süre büsbütün durdurucu nitelikte olabilir.
Anayasa, genel olarak temel hak ve özgürlüklerin, sınırlandırılmasını
13. maddesinde düzenlemiştir. Ancak, savaş, seferberlik, sıkıyönetim ve
olağanüstü hallerde hak ve özgürlüklerin sınırlandırılmasını ve hattâ
durdurulmasını özel olarak düzenleyen madde 15. maddedir. "Temel hak
ve hürriyetlerin kullanılmasının durdurulması” başlığını taşıyan 15. mad
de şöyledir:
"Savaş, seferberlik, sıkıyönetim veya olağanüstü hallerde, milletlera
rası hukuktan doğan yükümlülükler ihlâl edilmemek kaydıyla, durumun
gerektirdiği ölçüde, temel hak ve hürriyetlerin kullanılması kısmen veya
tamamen durdurulabilir veya bunlar için Anayasa’da öngörülen güvence
lere aykırı tedbirler alınabilir.
Bilinci fıkrada belirlenen durumlarda da, savaş hukukuna uygun fiil
ler sonucu meydana gelen ölümler ile, ölüm cezalanmn infazı dışında,
kişinin yaşama hakkına, maddi ve Manevi varlığının bütünlüğüne doku
nulamaz; kimse din, vicdan, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlana
maz ve bunlardan dolayı suçlanamaz; suç ve cezalar geçmişe yürütülemez;
suçluluğu mahkeme karan ile saptanıncaya kadar kimse suçlu sayılamaz."
Maddede, savaş, seferberlik, sıkıyönetim ve olağanüstü hallerde te
mel hak ve özgürlüklerin kullanılmasının kısmen veya tamamen durdu
rulabileceği veya bunlar için Anayasa’da öngörülen güvencelere aykırı
önlemler alınabileceği öngörülmektedir.
Olağanüstü yönetimlerde, temel hak ve özgürlüklerin kullanılması

nın sınırlandınlması ve durdurulması Anayasanın 15. maddesine göre
yapılabilecektir. Ancak, 15. madde bu konuda sınırsız bir yetki tanıma
makta, temel hak ve özgürlüklerin sınırlandırılmasına üç ölçüt getimi ek
tedir. Buna göre sınırlandırma: a- Milletlerarası hukuktan doğan yüküm
lülüklere aykırı olmamalı, b- Durumun gerektirdiği ölçüde olmalı, c-
Maddenin ikinci fıkrasında sayılan hak ve özgürlüklere dokunmamalıdır.
a. Sınırlandırma, milletlerarası hukuktan doğan yükümlülüklere ay
kırı olmamalıdır.
Anayasa’nm 15. maddesinin birinci fıkrasına göre, olağanüstü yöne
timlerde temel hak ve özgürlüklerin kullanılmasının durdurulması veya
bunlar için Anayasada öngörülen güvencelere aykırı önlemler alınabil
mesi, bunların milletlerarası hukuktan doğan yükümlülüklere aykırı ol
maması koşulu ile olanaklıdır. Milletlerarası hukuktan doğan yükümlü
lükler içine öncelikle milletlerarası hukukun genel ilkeleri, soma da Dev
letin taraf olduğu sözleşmelerden doğan yükümlülüklerin girdiği kabul
edilmektedir. Şu durumda, olağanüstü yönetimlerde kişi hak ve özgür
lüklerine getirilebilecek sınırlandırmaların, önce milletlerarası hukukun
gene' ilkelerine sonra da Türkiye Cumhuriyeti’nin taraf olduğu sözleşme
lere aykırı olmaması gerekir.
insan hakları alanında Türkiye’nin taraf olduğu en önemli sözleşme
"insan Haklarım ve Ana Hürriyetlerini Korumaya Dair Sözleşme ’dir. Tür
kiye, 10.3.1954 tarihinde kabul edilen 6366 sayılı Yasa ile bu sözleşmeyi
onaylamıştır. Sözleşmenin olağanüstü hallerde İrak ve özgürlüklerin nasıl
sınırlandınlabileceğini gösteren 15. maddesi şöyledir:
"Savaş veya ulusun varlığım tehdit eden başka bir genel tehlike halin
de her Yüksek Sözleşen Taraf ancak durumun gerektirdiği ölçüde ve dev
letler hukukundan doğan başka yükümlülüklere ters düşmemek koşuluyla
bu Sözleşmede öngörülen yükümlülüklere aykırı önlemler alabilir.
Yukarıdaki hüküm, meşru savaş fiilleri sonucunda meydana gelen
ölüm olayları dışında, ikinci ve üçüncü maddeler ile dördüncü madde
nin birinci fıkrasını ve yedinci maddeyi hiçbir suretle bozmaya yetki
veremez."
(•••)
Görüldüğü gibi, Anayasa’nm 15. maddesi, Avrupa İnsan Hakları Söz
leşmesinin 15. maddesinin hemen hemen bir yinelenmesidir. Bu nedenle,
olağanüstü yönetime ilişkin bir düzenleme ile hak ve özgürlüklere getiri
len bir sınırlandırma Anayasa'nın 15. maddesine uygun görüldüğünde

Avrupa insan Hakları Sözleşmesine de uygun olacağı kuşkusuzdur.
b. Sınırlandırma, durumun gerektirdiği ölçüde olmalıdır.
Öğretide "ölçülülük ilkesi” olarak adlandırılan bu ölçüte yer veren
Anayasa'nın 15. maddesinin birinci fıkrasında olağanüstü yönetimlerde
temel hak ve özgürlüklerin ancak 'durumun gerektirdiği ölçüde'' sınır
landırılabileceği öngörülmüştür. Bununla, temel hak ve özgürlüklerin
kullanılmasının sınırlandırılması veya durdurulması için başvurulan ara
cın, amacı gerçekleştirmeye elverişli, gerekli olması ve araçla amacın ölçü
lü bir oran içinde bulunması anlatılmak istenmektedir.
c. Sınırlandırma, 15. maddenin ikinci fıkrasında sayılan temel hak,
özgürlük ve ilkelere dokunmamalıdır:
Anayasa'nın 15. maddesinin ikinci fıkrasına göre mutlak olarak ko
runması gereken ve olağanüstü hallerde bile dokunulamayan hak, özgür
lük ve ilkeler şunlardır: a) Savaş hukukuna uygun fiiller sonucu meydana
gelen ölümler ile ölüm cezalarının yerine getirilmesi dışında kişinin ya
şama hakkına, maddi ve manevi varlığının bütünlüğüne dokunulamaz; b)
Kimse vicdan, din, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz ve
bunlardan dolayı suçlanamaz; c) Suç ve cezalar geçmişe yürütülemez; d)
Suçluluğu mahkeme kararıyla saptanana kadar kimse suçlu sayılamaz.
Şu durumda olağanüstü yönetimlerde, milletlerarası hukuktan doğan
yükümlülüklere aykırı olmamak ve ölçülülük ilkesine uyulmak koşuluy
la, yukarıda sayılan hak ve özgürlüklerin dışında kalan hak ve özgürlük
ler, sınırlandırabilec ek, hatta bu hak ve özgürlüklerin kullanılması kısmen
veya tamamen durdurulabilecektir.
Olağanüstü Hal Yasası, Sıkıyönetim Yasası ile Olağanüstü Hal Kanun
Hükmünde Kararnamelerin TBMM'nce onaylamp yasalaşmalarından
sonra Anayasaya uygunluk denetimleri söz konusu olduğundan Anaya-
sa'nın 15. maddesinde getirilen ölçütler uygulanacak, 13. maddede belirti
len güvenceler geçerli olmayacaktır.
3- Olağanüstü Hallerde Çıkarılabilecek Kanun Hükmünde Kararna
meler:
Anayasa’nın 121. maddesinin üçüncü, 122. maddesinin ikinci fıkra
sında olağanüstü hal ve sıkıyönetim süresince Cumhurbaşkanı'nın baş
kanlığında toplanan. Bakanlar Kurulunun, olağanüstü halin ve sıkıyöne
timin gerekli kıldığı konularda, kanun hükmünde kararname (KHK) 1er
çıkarılabileceği öngörülmektedir.
Bu nedenle olağanüstü hallerde ve sıkıyönetimde KHK çıkarabilmek

için bir yetki yasasına gerek bulunmamaktadır. Anayasa’nm 121. ve 122.
maddeleri bu durumlarda çıkarılacak KHK'lerin anayasal dayanağını
oluşturur.
Ancak, olağanüstü hal KHK'si çıkarabilmek için öncelikle Anayasa'-
nın 119. veya 120. maddelerine göre ilân edilmiş bir olağanüstü hal olma
lıdır. Olağanüstü hal KHK’leıiyle getirilen düzenlemeler olağanüstü halin
amacını ve sınırlanın asmamalıdır.
5
a. Olağanüstü Hal KHK’lerinin Konusu:
Olağanüstü hal ve sıkıyönetim KHK'leri olağan KHK'ler için Anaya-
sa’nın 91. maddesinde yer alan konu sınırlandırmalarına bağlı değildirler.
Temel haklar, kişi hakları ve ödevleri ile siyasi haklar ve ödevler de bu tür
KHK'lerle düzenlenebilir. Ancak, Anayasa’nm 121. maddesinin ikinci ve
üçüncü fıkralarında "119. madde uyarınca ilân edilen olağanüstü hallerde
vatandaşlar için, getirilecek para, mal ve çalışma yükümlülükleri ile ola
ğanüstü hallerin her türü için ayrı ayrı geçerli olmak üzere, Anayasa’nm
15. maddesindeki ilkeler doğrultusunda temel hak ve hürriyetlerin nasıl
sınırlanacağı veya nasıl durdurulacağı, halin gerektirdiği tedbirlerin nasıl
ve ne suretle alınacağı, kamu hizmeti görevlilerine ne gibi yetkiler verile
ceği, görevlilerin durumlarında ne gibi değişiklikler yapılacağı ve olağa
nüstü yönetim usulleri, Olağanüstü Hal Kanununda düzenlenir.
Olağanüstü hal süresince, Cumhurbaşkanının başkanlığında topla
nan Bakanlar Kurulu, olağanüstü halin gerekli kıldığı konularda, kanım
hükmünde kararnameler çıkarabilir. Bu kararnameler, Resmi Gazetede
yayımlanır ve aynı gün Türkiye Büyük Millet Meclisinin onayına sunulur;
bunların Meclisçe onaylanmasına ilişkin süre ve usul, içtüzükle belirle
nir.’’ denilmektedir.
Buna göre Anayasa, ikinci fıkrada sayılan belirli konul arm Olağanüs
tü Hal Yasasında düzenlenmesini zorunlu görmektedir. Başka bir anla
tımla ikinci fıkrada sayılan konular KHK’lerle düzenlenemeyecektir. Ola
ğanüstü hal KHK'leri Olağanüstü Hal Yasası ile saptanan sistem içerisin
de "olağanüstü halin gerekli kıldığı konularda" uygulamaya yönelik ola
rak çıkartılabilir. Bu tür KHK’lerle yalnızca olağanüstü hal ilânını gerekti
ren nedenler gözetilerek bu nedenlerin ortadan kaldırılması için o duru
ma özgü kimi önlemler alınabilir.
Olağanüstü halin gerekli kıldığı konularda çıkartılabilecek KHK'lere
Anayasanın 121. maddesinin ikinci ve üçüncü fıkraları birlikte incelendi
ğinde başkaca işlevler yüklenemez. Bunun tersi bir anlayış; Anayasa ve

Olağanüstü Hal Yasası dışında yeni bir olağanüstü hal yönetimi yaratma
ya neden olur. Oysa, Anayasa, olağan, anayasal düzenden ayn ne gibi
olağanüstü yönetimler kurulabileceğini saptamış ve bunların statülerinin
de yasayla düzenlenmesini öngörmüştür. Olağanüstü yönetim usulleri;
olağanüstü haller ve sıkıyönetim, seferberlik ve savaş halinden ibarettir.
Anayasa, bu olağanüstü yönetimlerin hangi ilkelere göre düzenleneceğini
açıkça göstermiştir. O halde, bu sayılanlar dışında farklı bir olağanüstü
yönetim usulü, yasayla dahi düzenlenemez.
Ayrıca, tersi bir düzenleme Anayasa'nın 6. maddesinde yer alan "Hiçbir
kimse veya organ kaynağını Anayasadan almayan bir Devlet yetkisi kulla
namaz" hükmüne ve 7. maddedeki yasama yetkisinin devredilmezliği ilke
sine aykın olacaktır. Çünkü, bu durumda Anayasa'ya göre yasama organı
nın yapması gereken bir hukuksal işlem yürütme organı taraf ından yapılmış
olmaktadır. Yzine böyle bir düzenleme, Anayasa'nın Başlangıcında belirtilen
"Kuvvetler ayrımının. Devler organları arasında üstünlük sıralaması anla
mına gelmeyip, belli Devlet Yetkilerinin kullanılmasından ibaret ve bununla
sınırlı Medeni bir işbölümü ve işbirliği olduğu ve üstünlüğün ancak Anaya
sa ve kanunlarda bulunduğu" temel ilkesine ve 11. maddedeki Anayasa’nın
bağlayıcılığı ve üstünlüğü ilkesine aykırılık oluşturacağı açıktır.
Olağanüstü hallerde Anayasa'nın 121. maddesinin üçüncü fıkrasına
göre çıkarılabilecek KHK'lerde konu sınırlaması yoktur. Ancak bu, olağa
nüstü KHK'lerin düzenleme alanının sınırsız olduğu anlamında değildir.
Bu tür KHK'lerin düzenleme alanları, Anayasa’nın 121. maddesinin, üçün
cü ve 122. maddesinin ikinci fıkraları gereğince "olağanüstü halin veya
sıkıyönetim halini gerekli "kıldığı konular la sınırlıdır.
Olağanüstü halin gerekli kılmadığı konuların olağanüstü hal
KHK'leriyle düzenlenmesi olanaksızdır. Olağanüstü halin gerekli kıldığı
konular, olağanüstü halin neden ve amaç öğeleriyle sınırlıdır. İlân edilmiş
olan olağanüstü halin nedeni, şiddet olaylarının yaygınlaşması ve kamu
düzeninin bozulmasıdır. Olağanüstü halin amacı, neden öğesiyle kaynaş
mış bir durumdadır. Başka bir anlatımla, olağanüstü halin varlığını gerekti
ren nedenler saptandığında amaç öğesi de gerçekleşmiş demektir. Şu du
rumda olağanüstü hal KHK'lerinin "olağanüstü halin gerekli kıldığı konu
larda" olağanüstü halin amacı ve nedenleriyle sınırlı çıkarılmaları gerekir.
Anayasa'nın 148. maddesinin biçim ve öz yönünden Anayasa’ya uy
gunluk denetimi dışında tuttuğu KHK’ler "olağanüstü halin gerekli kıldığı
konularda” çıkartılan KHK'lerdir. Anayasa Mahkemesinin çıkartılan bir

olağanüstü hal KHK'sinin bu niteliği taşıyıp taşımadığını belirlemesi ve
eğer bu niteliği taşımıyorsa uygunluk denetimini yapması zorunludur.
b) Olağanüstü Hal KHK'lerinin Uygulanacağı Yer ve Zaman:
Anayasa’nm 119., 120. ve 122. maddelerinde düzenlenmiş bulunan
olağanüstü yönetimlerin tümü süre ve yer bakımından sınırlıdır. 120.
madde gereğince şiddet olayları nedeniyle kamu düzeninin ciddi şekilde
bozulması durumunda Cumhurbaşkanının başkanlığında toplanan Ba
kanlar Kurulu, NIilli Güvenlik Kurulu’nun da görüşünü aldıktan sonra
yurdun bir veya birden fazla bölgesinde veya bütününde olağanüstü hal
ilân edebilir. Buna göre, olağanüstü hal ülkenin tümü için değil yalnızca
bir bölgesi için de ilân edilebilir. Bu durumda, 121. maddeye göre yürür
lüğe konulacak KHK ile getirilen önlemlerin sadece olağanüstü hal ilân
edilen bölge için geçerli olması bölge dışına taşınlmaması gerekir. Olağa
nüstü hal KHK’lerinin uygulanacağı yer olağanüstü hal ilân edilen bölge
veya bölgelerdir, ülkenin bir bölgesi için ilan edilen olağanüstü hal nede
niyle olağanüstü hal edilmeyen yerlerde olağanüstü hal KHK’lerine geçer
lilik tanınamaz. Olağanüstü hal ilân edilmeyen bir bölgede olağanüstü hal
KHK'leri ile kişi hak ve özgürlüklerinin sınırlandırılması veya durdurul
ması dolayısıyla olağanüstü hal yönetimi uygulamasına Anayasa olanak
vermez. Bir bölge için ilân edilen olağanüstü hal ülkenin tümünde olağa
nüstü yönetimin uygulanmasının nedeni olamaz. Olağanüstü hal ilân
edilmeyen bölgelerde kişi hak ve özgürlükleri olağanüstü hal KHK'leri ile
kısıtlanamaz.
Olağanüstü yönetimler belirli bir süreyle de sınırlıdırlar. Her iki ola
ğanüstü hal (m. 119, m. 120) ile sıkıyönetim (m. 122) Bakanlar Kurulunca
en fazla altı ay süreli ilân edilebilir. TBMM, olağanüstü hal ile sıkıyönetim
sürelerini değiştirebileceği gibi Bakanlar Kurulunun istemi üzerine her
defasında dört ayı geçmemek üzere süreyi uzatabilir. Olağanüstü Hal
Yasası ile Sıkıyönetim Yasası, olağanüstü halin veya sıkıyönetimin ilân
edildiği bölge veya bölgelerde olağanüstü halin veya sıkıyönetimin de
vamı süresince uygulanırlar. Bu hallerin kaldırılmasına karar verildiğinde
bu yasaların o bölge veya bölgelerde uygulamaları sona erer. Olağanüstü
halin veya sıkıyönetimin, gerekli kıldığı konularda çıkartılan KHK’ler, bu
hallerin ilân edildiği bölgelerde ve ancak bunların devamı süresince uy
gulanabilirler. Olağanüstü halin sona ermesine karşm, olağanüstü hal
KHK’sindeki kuralların uygulanmasının devam etmesi olanaksızdır. Bu
nedenle, olağanüstü hal KHK'leri ile, yasalarda değişiklik yapılamaz.
Olağanüstü hal KHK’leri ile getirilen kuralların olağanüstü hal bölgeleri

dışında veya olağanüstü halin sona etmesinden sonra da uygulanmaları
nın devamı isteniyorsa bu konudaki düzenlemenin yasa ile yapılması
zorunludur. Çünkü olağanüstü hal bölgesi veya bölgeleri dışında veya
olağanüstü halin sona ermesinden sonra da uygulanmalarına devam
edilmesi istenilen kuralların içerdiği konular "olağanüstü halin -gerekli
kıldığı konular” olamazlar.
Olağanüstü hal KHK’si çıkarma yetkisi olağanüstü hal süresiyle sınır
lıdır. KHK ile getirilen kuralların nasıl olağanüstü hal öncesine uygulan
maları olanaksız ise olağanüstü hal sonrasında da uygulanmaları veya
başka bir zamanda veya yerde olağanüstü hal ilânı durumunda uygulan
mak üzere geçerliklerini korumaları olanaksızdır.
Bu nedenle., Anayasa’nın 148. maddesiyle Anayasaya uygunluk de
netimine bağlı tutulmayan olağanüstü hal KHK’leri, yalnızca olağanüstü
hal süresince olağanüstü hal ilân edilen yerlerde uygulanmak üzere ve
olağanüstü halin gerekli kıldığı konularda çıkarılan KHK’lerdir. Bu koşul
lan taşımayan kurallar olağanüstü hal KHK kuralı niteliğinde sayılamaz
lar ve Anayasaya uygunluk denetimine bağlıdırlar.
c) Olağanüstü Hal KHK’lerinin Denetimi
Anayasa'nın 121. maddesinin üçüncü fıkrasında; "Bu kararnameler
Resmi Gazetede yayımlanır ve aynı gün Türkiye Büyük Millet Meclisinin
onayına sunulur: bunlann meclisçe onaylanmasına ilişkin süre ve usul
belirlenir." denilmektedir. TBMM, onayına sunulan
hal KHK'lerini aynen kabul edebileceği veya red edebileceği gibi değişti
rerek de kabul edebilir. Ancak, 121. maddede "olağanüstü hal KHKTerinin
meclisçe onaylanmasına ilişkin süre ve usul, içtüzükte belirlenir.” denil
mesine karşın bu konuda bir içtüzük düzenlemesi yapılmamıştır. Bu du
rumda olağanüstü hal KHK’lerinin TBMM'de ne zaman görüşülecekleri
belirsizdir.
Anayasa'nın 148. maddesi birinci fıkrası hükmüne göre, ”... Olağanüs
tü hallerde, sıkıyönetim ve savaş hallerinde çıkarılan kanun hükmünde
kararnamelerin şekil ve esas bakımından Anayasaya aykırılığı iddiasıyla,
Anayasa Mahkemesine dava açılamaz.”
Ancak, Anayasa Mahkemesi Anayasaya uygunluk denetimi için önü
ne getirilen ve yasama veya yürütme organı tarafından yürürlüğe konu
lan düzenleyici işlemin hukuksal nitelemesini yapmak zorundadır. Çün
kü,. Anayasa Mahkemesi, denetlenmesi istenilen metine verilen adla ken-
dişini bağlı sayamaz. Bu nedenle, Anayasa Mahkemesi "olağanüstü hal

KHK'si’’ adı altında yapılan düzenlemelerin Anayasa’nm öngö: ve
Anayasa’ya uygunluk denetimine bağlı tutmadığı gerçekten bir "olağa
nüstü hal KHK’si" niteliğinde olup olmadıklarını incelemek ve bu nitelikte
görmediği düzenlemeler yönünden Anaya saya uygunluk denetimi yap
mak zorundadır. Anayasanın 148. maddesi yalnızca olağanüstü hal KHK
kuralı niteliğinde olan düzenlemelerin Anayasa’ya uygunluk denetimine
bağlı tutulmalarına engel oluşturur".
KARAR 17
"Anayasa’nm 121. ve 122. maddelerinde olağanüstü hal, sıkıyönetim,

seferberlik ve savaş hallerinde Cumhurbaşkanının başkanlığında topla-
kıldığı konularda, kanun hükmünde kararnameler çıkarabileceği; bu ka

rarnamelerin Resmî Gazete'de yayımlanacağı ve aynı gün Türkiye Büyük
Millet Meclisinin onayına sunulacağı, bunların Meclis’ce onaylanmasına
ilişkin süre ve belirleneceği öngörülmekte, Anayasa’nm
148. maddesinin birinci fıkrasının son cümlesinde de "... olağanüstü hal
lerde, sıkıyönetim ve savaş hallerinde çıkanlan kanun hükmünde karar
namelerin şekil ve esas bakımından Anayasaya aykmlığı iddiasıyla, Ana
yasa Mahkemesinde dava açılamaz ”, 2949 sayılı Anayasa Mahkemesinin
Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun’un 19. maddesinde ise
’’Olağanüstü hallerde, sıkıyönetim ve savaş hallerinde Anayasanın 121 ve
122 nci maddeleri gereğince çıkanlan kanun hükmünde kararnamelere
karşı şekil ve esas bakımından iptal davası açılamaz ve mahkemelerde
Anayasaya aykırılık iddiası ileri sürülemez’’ denilmektedir.
Ancak, Anayasa’nm 121. ve 122. maddelerine göre çıkarılan
KHK'lerin Anayasa Mahkemesinin denetim alanı dışmda kalabilmesi
için yalnız İsimlerinin farklı olması ve düzenlenmelerinin değişik usul
ve esaslara bağlı tutulması yetmez, içeriklerinin de olağanüstü hal ve
sıkıyönetimin gerekli kıldığı konularla sınırlı tutulması gerekir. Bu ne
denle, içeriğine bakılmaksızın sadece olağanüstü hal veya sıkıyönetimin
devamı süresince özel bir usul uygulanarak çıkarıldığı ve buna bağlı
olarak isimlendirildiği için bir KHK’nin bu tür düzenleyici işlem olduğu
kabul edilemez.
Öte yandan, olağanüstü hal ve sıkıyönetim süresince Cumhurbaşka-
nı'nın başkanlığında toplanan Bakanlar Kuruluna Anayasa’nm 121. ve
122. maddeleriyle tanınan KHK çıkarma yetkisi, kuşkusuz, sadece bu ku-
lallarla değil Anayasa'nın konuya ilişkin diğer düzenlemeleriyle de sınır

lıdır. Bu sınırların aşılması durumunda sözkonusu KHK’lerin veya kimi
kurallarının Anayasada "Olağanüstü yönetim usulleri'" bağlamında öngö
rülen kanun hükmünde kararnameler kapsamında değerle ndirilemeyece-
ği, ancak Anayasa'nın 91. maddesine göre olağan KHK’lerin hukuksal
rejimine bağlı tutulabileceği açıktır.
Anayasa'nın Yargı yolu” başlıklı 12-5. maddesinin ilk fıkrasında,
idarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolunun açık olduğu;
beşinci fıkrasında, idari işlemin uygulanması halinde telafisi güç veya
imkansız zararların doğması ve idari işlemin açıkça hukuka aykırı olma
sı şartlarının birlikte gerçekleşmesi durumunda gerekçe gösterilerek
yürütmenin durdurulmasına karar verilebileceği; altıncı fıkrasında da,
kanunun, olağanüstü hallerde, sıkıyönetim, seferberlik ve savaş halinde
ayrıca millî güvenlik, kamu düzeni, genel sağlık nedenleri ile yürütme
nin durdurulması kararı verilmesini sınırlayabileceği belirtilmektedir.
Buna göre, madde ile açıkça yargısal denetimine izin verilmeyenler dı
şında idari işlemlere karşı dava açma hakkı hiçbir halde engellenemeye
cek, ancak sayılan durumlar nedeniyle yalnız yürütmenin durdurulması
kararı verilmesi sınırlanabilecektir. Oysa, 285 sayılı Olağanüstü Hal Böl
ge Valiliği İhdası Hakkında Kanım Hükmünde Kararname'nin 425 sayılı
KHK ile yeniden düzenlenen itiraz konusu 7. maddesinde, "Bu Kanun
Hükmünde Kararname ile Olağanüstü Hal Bölge Valisine tanınan yetki
lerin kullanılması ile ilgili idari işlemler hakkında iptal davası açılamaz"
denilerek bu işlemlere karşı dava açma hakkı ortadan kaldırılmış, böyle-
ce Anayasa’nın olağanüstü yönetim usulü bağlamında öngörmediği bir
yetki kullanılmıştır.
Bu durumda, itiraz konusu kuralın olağanüstü halle ilgili bir düzen
leme olduğunun kabulü olanaklı bulunmadığından olağan KHK kuralı
olarak değerlendirilmesi gerekir.
(•••)
Anayasa’nın 91. maddesinin ilk fıkrasında Türkiye Büyük Millet Mec-
lisi'nin, Bakanlar Kuruluna kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi
verebileceği; ancak sıkıyönetim ve olağanüstü haller saklı kalmak üzere,
Anayasa’nın ikinci kısmının birinci ve ikinci bölümlerinde yer alan temel
haklar, kişi haklan ve ödevleri ile dördüncü bölümünde yer alan siyasî
haklar ve ödevlerin kanun hükmünde kararnamelerle diizenlenemeyece-
ği; ikinci fıkrasında da yetki kanununun, çıkanlacak kanun hükmünde
kararnamenin, amacını, kapsamını, ilkelerini, kullanma süresini ve süresi

içinde birden fazla kararname çıkanlıp çıkarılamayacağını göstereceği
öngörülmüştür. Buna göre, olağan KHK'lerin öncelikle bir yetki yasasına
dayanılarak çıkarılmaları gerekmektedir.
285 sayılı KHK’nin 425 sayılı KHK ile yeniden düzenlenen ve olağan
KHK kuralı olarak değerlendirilmesi gerektiği sonucuna varılan itiraz
konusu 7. maddesi ise bir yetki yasasına dayanmadığından Anayasanın
91. maddesine aykırıdır, iptali gerekir".
KARAR 18
Konu Olağanüstü Hal Kanun Hükmünde Kararnamelerinin Yar

gısal Denetimi
Künye : Anayasa Mahkemesi, E. 2016/167, K. 2016/160, 12.10.2016.
"İdarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolunun açık ol
ması, hukuk devleti ilkesinin gereğidir. Kanun hükmündeki düzenleme
ler, yargı denetimine konu yapılabildikleri ölçüde temel hak ve özgürlük
ler etkili şekilde korunmuş ve güvence altına alınmış olur. Bu çerçevede,
temel hak ve özgürlüklerin olağan dönemlere göre daha fazla sınırlandı
rıldığı olağanüstü dönem KHK'larının da bir hukuk devletinde Anaya-
sa'ya uygunluk denetimine açık olması gerektiği söylenebilir. Ancak bu
durum, yargısal denetime istisna getiren anayasal hükümlerin varlığını ve
uygulanmasını etkilemez. Anayasa'da, 90. maddenin beşinci fıkrası, 125.
maddenin ikinci fıkrası, 159. maddenin onuncu fıkrası gibi yargı deneti
mini kısıtlayan kimi istisnai maddelere yer verilmiştir.
Anayasa'nın 148. maddesinin birinci fıkrasının üçüncü cümlesi de bu
kapsamdadır. Nitekim anılan cümlede yer alan "... olağanüstü hallerde,
sıkıyönetim ve savaş hallerinde çıkarılan kanun hükmünde kararnamelerin şekil
ve esas bakımından Anayasaya aykırılığı iddiasıyla. Anayasa Mahkemesinde dava
açılamaz." hükmü ile olağanüstü dönem KHK'lan, Anayasa Mahkemesi
nin yargısal denetiminin dışında bırakılmıştır.
Anayasa koyucunun olağanüstü dönem KHK'larının denetiminin ya
sama organı tarafından yapılmasını istediği açıktır. Nitekim Anayasa'nın
121. maddesinin gerekçesinin ilgili bölümü şu şekildedir: “Olağanüstü
haller Anayasamızda yeni bir şekilde düzenlenmiştir. Tabiî afet ve ekonomik kriz
hallerinde ve diğer hallerde hükümete yasama meclisinin denetimi altında kanun
hükmünde kararname çıkartma yetkisi verilmiştir... Bütün tasarruflar yasama
meclisinin denetimi altında düzenlenecektir." Bu gerekçe de denetim yetkisi
nin parlamentoya bırakıldığını göstermektedir.
Anayasa'nın 148. maddesinde yer alan, olağanüstü hâl KHK'lannı
şekil ve esas bakımından yargısal denetime kapatan hükmün Danışma
Meclisinde görüşülmesi sırasında yapılan açıklamalar da konuya ışık tu
tar niteliktedir. Bu hükmün Anayasa' nın 148. maddesine eklenmesine

ilişkin önergeyi veren Danışma Meclisi Anayasa Komisyonu Başkanının
'‘Olağanüstü hâllerde çıkartılacak kanun hükmünde kararnameler, daha önce
düzenlenen ve istisnaları olan kanun hükmünde kararnamelerden farklı olarak,
fert hak ve hürriyetlerini ve diğer sosyal hakları da sınırlayabilecektir .... Onun
içindir ki, bu denetime tabi tutulmamalıdır... Biz diyoruz ki. bu tip kanun hük
mündeki kararnameler, Anayasa Mahkemesinin denetimine tabi değildir..." şek
lindeki, kuralın gerekçesi mahiyetindeki açıklamaları, Anayasa koyucu
nun olağanüstü dönem KHK'larının yargı denetimi dışında bırakılmasını
ve bu konuda sadece yasama meclîsinin denetiminin varlığını amaçladı
ğını ortaya koymaktadır.
Bu amaç çerçevesinde Anayasa'nın 121. ve 122. maddelerinde olağa
nüstü dönem KHK'lannın Resmî Gazete'de yayunlandı klan gün
TBMM'nin onayına sunulması ve bunlann TBMM'ce onaylanmasına iliş
kin süre ve usulün TBMM Içtüzüğü'nde belirlenmesi öngörülmüştür. Bu
itibarla Anayasa, olağanüstü hâl süresince olağanüstü hâlin gerekli kıldığı
konularda olağanüstü hâl KHK'sı çıkarma yetkisini, Cumhurbaşkanının
başkanlığında toplanan Bakanlar Kuruluna, bunlan denetleme yetkisini
ise yasama organına vermektedir.
Anayasa'nın 11. maddesinde Anayasa hükümlerinin yasama, yürüt
me ve yargı organlarını, idare makamlarını ve diğer kuruluş ve kişileri
bağlayan temel hukuk kuralları olduğu hükme bağlanmıştır. Anayasa'nın
6. maddesinde de hiçbir kimse veya organın kaynağını Anayasa'dan al
mayan bir Devlet yetkisi kullanamayacağı belirtilmiştir. Bu hükümler
çerçevesinde Anayasa hükümlerinin, Anayasa Mahkemesini de bağladığı
ve yargı yetkisinin kaynağını ve sınırlarını belirlediği hususunda kuşku
bulunmamaktadır.
Anayasa Mahkemesinin görev ve yetkilerinin düzenlendiği Anaya-
sa'nın 148. maddesinde olağanüstü dönem KHK'larının şekil ve esas ba
kımından Anayasa'ya aykırılığı iddiasıyla Anayasa Mahkemesinde dava
açılamayacağının açıkça belirtilmiş olması karşısında Anayasa'nın, anılan
düzenlemelerin herhangi bir ad altında yargısal denetime konu yapılması
bakımından Anayasa Mahkemesine bir yetki tanımadığı açıktır.
Anayasa Mahkemesinin önüne getirilen kuralın niteliğini belirleme
konusunda takdir yetkisine sahip olduğu kuşkusuzdur. Bu çerçevede bir
İşlemin muhtevası esas alınarak maddi kritere veya işlemi tesis eden or
gan ve başvurulan usuller esas alınarak şekli-organik kritere göre nitele-
me yapılabilir. Hangi kriter esas alınırsa alınsın, yapılan nitelemenin Ana

yasalım çizdiği çerçevenin dışına çıkılması, başka bir ifadeyle olağanüstü
hâl KHK'larının şekil ve esas bakımından anayasaya uygunluk denetimi
nin yapılması sonucunu doğurmaması gerekir.
Anayasa Mahkemesi bir konuda karar verirken, hiç kuşkusuz aynı
konuda daha önce verdiği kararlan da değerlendirmekte ve bunu yapar
ken içtihat istikran ile içtihadın değiştirilmesi ve geliştirilmesi ihtiyacı
arasındaki hassas dengeyi dikkate almaktadır. Bu bağlamda Mahkeme,
içtihat değişikliğine gittiğinde önceki kararlardan neden aynldığını açık
lamalı ve yeni görüşünü temellendirmelidir.
Anayasa Mahkemesi, konuya ilişkin olarak geliştirdiği içtihadında
maddi kriteri esas alarak, bir olağanüstü hâl KHK'sının gerçekten Anaya-
sa'nın 121. maddesinde öngörülen KHK olup olmadığını belirlemek için
yer, zaman ve konu bakımından inceleme yapmıştır. Mahkeme, 10.1.1991
tarihinde oyçokluğuyla vermiş olduğu E. 1990/25, K.1991/1 sayılı kararın
da belirttiği ve E.1991/6, K.1991/20, E.1992/30, K.1992/36 ile E.2003/28,
K.2003/42 sayılı kararlarında sürdürdüğü içtihadında, '‘olağanüstü hâl
KHK'sı' adı altmda yapılan düzenlemelerin Anayasa'nın öngördüğü ve
Anayasa'ya uygunluk denetimine bağlı tutmadığı olağanüstü hâl KHK'sı
niteliğinde olup olmadıklarını incelemek ve bu nitelikte görmediği düzen
lemeler yönünden de Anayasa'ya uygunluk denetimi yapmak zorunda
olduğunu ifade ederek, olağanüstü hâl KHK'smdan söz edebilmek için
yer, zaman ve konu ölçütlerini ortaya koymuştur. Anayasa Mahkemesi bu
ölçütler çerçevesinde olağanüstü hâl ilanının gerekli kıldığı konuya ilişkin
olmayan veya olağanüstü hâlin geçerli olduğu yer ya da dönem hâricinde
yürürlükte olacak düzenlemeleri, olağanüstü hâl KHK'sı niteliğinde gör
meyerek bunların olağan dönem KHK'sı olduğunu değerlendirip yargı
denetimine konu yapmış bulunmaktadır.
Anayasa Mahkemesinin, olağanüstü hâl KHK'sı şeklinde yapılan dü
zenlemelerin gerçekten olağanüstü hâl KHK'sı niteliğinde olup olmadığı
nı belirlemek için yer, zaman ve konu ölçütlerini esas alarak yaptığı ince
leme, KHK kurallannın içeriğinin değerlendirilmesini gerektirmektedir.
Böyle bir değerlendirme de kuralların, esas bakımından Anayasa'ya uy
gunluk denetiminin yapılması sonucunu doğuracaktır. Nitekim, 2003
yılında oyçokluğuyla verilen kararda, 10.7.1987 tarihli ve 285 sayılı
KHK'nın 425 sayılı KHK ile yeniden düzenlenen 7. maddesinde yer alan
"Bu KHK ile Bölge Valisine tanınan yetkilerin kullanılması ile ilgili idari işlemler
hakkında iptal davası açılamaz." biçimindeki hükmün Anayasa'nın 125.
maddesiyle bağdaşmadığı iddiası ele alınmıştır. Anayasa Mahkemesi

K. 1991/1 sayılı kararında söz konusu kuralın olağanüstü hâl KHK'sı hük
mü olduğunu, dolayısıyla yargı denetimine tabi olmadığını belirterek
iptal talebinin reddine karar vermesine rağmen 2003 yılında verilen
K.2003/42 sayılı kararda, aynı hükmün Anayasa'nın 125. maddesine aykırı
olması nedeniyle olağanüstü hâl KHK'sı değil olağan KHK olduğunu
ifade ederek yargısal denetime tabi tutmuş ve yetki kanunu olmadığı ge
rekçesiyle Anayasa'nın 91. maddesine aykırı bularak anılan hükmü iptal
etmiştir. Bu yaklaşım, Anayasa'nın 148. maddesindeki şekil ve esas bakı
mından denetim yasağını tamamen anlamsız ve işlevsiz hâle getirmekte
dir. Zira olağanüstü hal KHK'larının yargısal denetimi mümkün olsaydı
Anayasa Mahkemesi, aynı incelemeyi yapacak ve kuralı Anayasa'nın 125.
maddesine aykırı bularak iptal edecekti. Bu tür bir yaklaşımla olağanüstü
hâl KHK'sı niteliğinde olan tüm kuralları bu kapsam dışına çıkarmak
mümkündür.
Olağanüstü hâl KHK'larının Anayasa'ya aykırı düzenlemeler içerdi
ğinin ileri sürülmesi, bunların anayasallık denetimine tabi tutulmaları için
yeterli değildir. Olağanüstü hâl KHK'larının Anayasa Mahkemesi tarafın
dan denetlenebilmesi için bu yöndeki bir anayasal yetkinin açıkça tanın
ması gerekir. Anayasa'nın 148. maddesinin lafzı, Anayasa koyucunun
amacı ve ilgili yasama belgeleri göz önünde bulundurulduğunda, olağa
nüstü dönem KHK'larının herhangi bir ad altında yargısal denetime tabi
tutulamayacağı açıktır. Anılan hükme rağmen yapılacak yargısal denetim,
asa'nın bağlayıcılığı ve en Anayasa'nın 11.
maddesiyle ve hiçbir kimse veya organın kaynağını Anayasa'dan alma
yan bir Devlet yetkisi kullanamayacağına ilişkin Anayasa'nın 6. madde
siyle bağdaşmaz".
KARAR 19
Konu Olağanüstü Hal Süresinin Uzatılmasına Dair TBMM Kararı

nın Yargısal Denetimi
"Anayasa’nm 148. maddesinde görev ve yetkileri belirlenen Anayasa

Mahkemesi, kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin ve Türkiye
Büyük Millet Meclisi İçtüzüğü’nün Anayasaya şekil ve esas bakımların
dan uygunluğunu denetler. Anayasa değişikliklerini ise sadece şekil ba
kımından inceler ve denetler. Ayrıca, Anayasa'nın 85. maddesi uyarınca
yasama dokunulmazlığının kaldırılmasına ve üyeliğin düşmesine ilişkin
TBMM kararları da Anayasa Mahkemesi'nin denetim alanı içindedir. Ya
sama Organınca bu isimler altında ve Anayasa’da gösterilen yöntemlerine
uygun olarak yapılan işlemlerin Anayasa Mahkemesi'nin denetimine bağ
lı olduğu kuşkusuzdur. Ancak, yasama organınca Anayasa’da öngörülen
lerden başka isimler altında ve başka yöntemler uygulanarak oluşturulan
yasama işlemlerinin Anayasa Mahkemesi'nin denetimine bağlı olup ol
madığının saptanmasında bu işlemlerin nitelik ve içeriklerinin gözetilece
ği açıktır. Bu nitelikteki bir işlemin denetiminin Anayasa Mahkemesi’nin
görev alanına girip girmediği belirlenirken, meydana getirilen metnin
oluşturulmasında uygulanan yöntem kadar içeriğinin niteliği üzerinde
durulması, değer ve etkisinin ortaya konulması ve bu metnin denetime
bağlı tutulan işlemlerle eşdeğerde ve etkinlikte ise denetiminin yapılması
zorunludur.
Anayasa Mahkemesi, öteden beri konuyu bu yönden değerlendirmiş
tir. Nitekim, 27.2.1968 günlü, Esas 1967/6, Karar 1968/9 sayılı kararla adı
"içtüzük değiştirilmesi’’ olmadığı ve içtüzüklerin değiştirilmesindeki yön
temler uygulanmadığı halde, değer ve etki bakımından birer içtüzük dü
zenlemesi niteliğinde olan Millet Meclisi kararlarının denetim alanına
gireceği kabul edilmiştir.
İçtüzüğün bir kuralını değiştirme ya da İçtüzüğe yeni bir kural koyma
niteliğinde olan TBMM uygulamaları ve kararlan, İçtüzük kuralı sayılır.
Dâva konusu karar, Batman, Bingöl, Bitlis, Diyarbakır, Hakkâri, Mar
din, Siirt, Şırnak, Tunceli ve Van illerinde devam etmekte olan Olağanüstü
halin 19.3.1996 günü saat 17.00'den geçerli olmak üzere dört ay süre ile
uzatılmasına dair, 7.3.1996 günlü Bakanlar Kurulu isteminin, Türkiye
Büyük Millet Meclisinin 143.1996 günlü, 24 üncü Birleşiminde toplantıya
katılan 456 milletvekilinin 176 ret, 51 çekimser, 10 geçersiz oyuna karşı
219 kabul oyu ile onaylanmasına ilişkindir.
Anayasa’nın 95. maddesinde, Türkiye Büyük Millet Meclisinin ça
lışmalarım, kendi yaptığı içtüzük hükümlerine göre yürüteceği; geçici 6.
maddesinde ise, Türkiye Büyük Millet Meclisinin toplantı ve çalışmaları
için kendi içtüzükleri yapılıncaya kadar, Millet Meclisinin 12 Eylül
1980’den önce yürürlükte olan İçtüzüğünün, Anayasa’ya aykırı olmayan
kurallarının uygulanacağı öngörülmüştür.
Anayasa’nın 96. maddesinde de, karar yetersayısının, hiçbir şekilde
üye tamsayısının dörtte birinin bir fazlasından az olamayacağına ilişkin
kurala uymak koşulu ile kararların toplantıya katılanların salt çoğunluğu
ile alınacağı ilkesi benimsenmiştir.
Anayasa’nın yaşama geçirilmesi yönünden Türkiye Büyük Millet
Meclisi’nin toplantı ve karar yeter sayılarının belirlenmesinin bir içtüzük
konusu olduğu açıktır. 12 Eylül 1980’den önce yürürlükte bulunan
5.3.1973 günlü içtüzüğün 122. maddesinin ilk fıkrasında oya konulan bü
tün hususlann, Anayasa da, kanunlarda veya içtüzükte ayrıca hüküm
yoksa, toplantıya katılan milletvekillerinin salt çoğunluğuyla kararlaştın-
lacağı; salt çoğunluğun belli bir sayının yarısından az olmayan çoğunluk
olduğu öngörülmüştür.
Ancak dâva konusu, karar toplantıya katılan üyelerin salt çoğunluğu
sağlanmadan alındığından eylemli bir içtüzük değişikliği niteliğindedir.
Açıklanan nedenlerle, dâva konusu 14.3.1996 günlü, 399 sayılı TBMM
kararının bir içtüzük kuralı niteliğinde olduğuna ve işin esasının incelen
mesine oybirliğiyle karar verilmiştir”.
KARAR 20
Konu : Kanunların Şekil Bakımından Anayasaya Uygunluk Dene

timinin Kapsamı
"Dava dilekçesinde tasarının tümü üzerindeki oylamanın son oylama

olarak kabul edilemeyeceği, son oylamadan önce, maddeler hakkında
teker teker görüşme açılıp bunların kabulü veya reddi hakkında ilk oyla
ma niteliğini taşıyabilecek herhangi bir oylama yapılmadığı, bu nedenle
4848 sayılı Yasa’nın tüm maddelerinin Anayasa’nın 148. maddesinin ikinci
fıkrasına aykırı olduğu ve iptali gerektiği ileri sürülmektedir.
Anayasa'nın 148. maddesinin ikinci fıkrasında "Kanunlann şekil bakı
mından denetlenmesi, son oylamanın, öngörülen çoğunlukla yapılıp yapılmadığı:
Anayasa değişikliklerinde ise. teklif ve oylama çoğunluğuna ve ivedilikle görüşü
lemeyeceği şartına uyulup uyulmadığı hususları ile sınırlıdır" kuralı yer al
maktadır.
Buna göre, biçim denetimi "son oylamanın, öngörülen çoğunlukla yapılıp
yapılmadığı " hususu ile sınırlı tutulduğundan, öncelikle "son oylama" ve
öngörülen çoğunluk' kavramlarının ne anlama geldiğinin açıklanması
Anayasa'nın 88. Maddesinde "Kanun tasarı ve tekliflerinin Türkiye Bü

yük Millet Meclisinde görüşülme usul ve esasları içtüzükle düzenlenir” kuralına
yer verilmiştir. Başka bir anlatımla, Anayasa Koyucu, yasaların Türkiye
Büyük Millet Meclisinde görüşülme usul ve esaslarının düzenlenmesini
bir içtüzük konusu olarak değerlendirmiş ve bu konunun aynntılarının
Anayasa’da düzenlenmesini gerekli görmemiştir. Bu nedenle de "son oy
lama" kavramının Anayasa’da tanımı yapılmamışsa da Anayasa’nın 148.
maddesinin gerekçesinde şu açıklamalar yer almaktadır:
"... Getirilen ikinci bir yenilik, son oylamadan önce yapılan şekil bozuklukla
rının iptale neden olamayacağıdır. Son oylama genel kurul tarafından yapılır.
Daha önce vücut bulan şekil bozukluklarını genel kurulun bildiği veya bilmesi
gerektiği varsayılır. Çünkü onun karan, yapılan bir incelemeye, tartışmaya ve
açıklamaya dayanır.
Genel Kurulun oylama yapıp kanunu kabul etmesi, şekil bozukluğunu, o ka
nunu kabul etmemek için yeterli neden saymadığı yolunda irade tecellisidir. En
büyük organ genel kuruldur. Onun iradesi hilafına bir sonuç çıkarmak hukukun
ana esaslarına aykırı düşer. Bu nedenle, son oylamadan önceki şekil bozuklukları,
iptal sebebi sayılmamıştır."
Madde gerekçesiyle birlikte değerlendirildiğinde, son oylamadan ön
ceki aşamalarda ortaya çıkabilecek şekil bozukluklarının iptal nedeni ola
rak görülmediği, Anayasa Mahkemesinin bu alandaki yetkisinin, yasanın
tümünün kabulüne ilişkin son oylamanın, Anayasa'nın 96. maddesinde
öngörülen toplantı ve karar yeter sayısına uygun olup olmadığının dene
timi ile sınırlı tutulduğu sonucuna varılmaktadır.
Anayasa’nın "Toplantı ve karar yeter sayısı"' başlıklı 96. maddesinde
"Anayasada, başkaca bir hüküm yoksa. Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsa
yısının en az üçte biri ile toplanır ve toplantıya katılanlann salt çoğunluğu ile
karar verir: ancak karar yeter sayısı hiçbir şekilde üye tamsayısının dörtte birinin
bir fazlasından az olamaz" denilmektedir.
Buna göre, Türkiye Büyük Millet Meclisinin toplantı yeter sayısının
oluşması için en az 184 milletvekilinin hazır bulunması gerekmektedir.
Karar yeter sayısını ise, kural olarak toplantıya katılanlann salt çoğunluğu
oluşturmakta ise de bu sayı, hiçbir biçimde üye tamsayısının dörtte biri
nin bir fazlası olan 139'dan az olamamaktadır.
iptali istenilen 4848 sayılı Yasa’nın son oylaması, Türkiye Büyük Mil
let Meclisi Genel Kurulunda elektronik oylama cihazıyla açık oylama
şeklinde yapılmış ve sonuçta 279 oy kullanıldığı ve bunun da 224'ünün
kabul ve 55'inin ret olduğu anlaşılmıştır. Bu durumda, 4848 sayılı Yasa’nın
kabulüne ilişkin son oylamanm, Anayasa'da öngörülen çoğunlukla yapıl
dığı anlaşıldığından şekil yönünden, iptal isteminin reddi gerekir".
KARAR 21
Konu : Somut Norm Denetimi Yolunda On Yıllık Süre Kuralı
Künye : Anayasa Mahkemesi, E. 201 7/85, K. 2017/64, K.T. 15.3.2017.
"İtiraz başvurusu ise "Anayasaya aykırılığın diğer mahkemelerde ileri sü

rülmesi" başlıklı 152. maddede düzenlenmiştir. Madde hükmüne göre, bir
davaya bakmakta olan mahkeme, bakmakta olduğu davada uygulayacağı
bir kanun veya kanım hükmünde kararname hükmünün taraflardan biri
nin ileri sürmesi sonucu ya da re'sen Anayasa'ya aykırı olduğu kanaatine
varması durumunda iptali için Anayasa Mahkemesine başvurabilecek,
Anayasa Mahkemesinin bu konuda vereceği karara kadar davayı geri
bırakacak, Anayasa Mahkemesinin işin kendisine gelişinden başlamak
üzere beş ay içinde kararını verip açıklamaması halinde ise davayı yürür
lükteki kanun hükümlerine göre sonuçlandıracaktır. Ayrıca maddenin
son fıkrası hükmüne göre, Anayasa Mahkemesinin işin esasma girerek
verdiği red kararının Resmî Gazete'de yayımlanmasından sonra on yıl
geçmedikçe aynı kanım hükmünün Anayasa'ya aykırılığı iddiasıyla tekrar
başvuruda bulunulamayacaktır.
(...)
Hem iptal davası açma., hem de itiraz yoluyla Anayasa Mahkemesine
başvurulmasındaki esas amaç, yürürlükteki kanun ve kanun hükmünde
kararnamenin Anayasa'ya aykın olan hükümlerinin Anayasa'ya uygun
luk denetimi ile ayıklanmasıdır.
Gerek Anayasa'da, gerek 6216 sayılı Kanun'da ve gerekse de Anaya
sa Mahkemesi İçtüzüğünde, bir kanun veya kanun hükmünde kararname
hükmünün, "Anayasaya aykırılığın diğer mahkemelerde ileri sürülmesi" yoluy
la ya da iptal davası yoluyla Anayasa Mahkemesinden iptalinin istenilme
si halinde Anayasa Mahkemesince yapılacak anayasal denetimde farklı
usul uygulanabileceğine, aynı kuralm Anayasa'ya uygunluğu ya da aykı
rılığı bağlamında farklı gerekçelere dayanılabileceği yönünde herhangi bir
kural bulunmamaktadır. Bu durum nedeniyle de Anayasa Mahkemesince,
gerek iptal davası ve gerekse itiraz başvurusu yoluyla yapılan tüm başvu
rularda, bir kanun veya kanun hükmünde kararname hükmünün Anaya
sa kuralları karşısındaki durumu, herhangi bir maddi durum veya olay

dan bağımsız, iptal davası açanlarca ya da itiraz başvurusunda bulunan
mahkemelerce ortaya konulan gerekçelere bağlı kalma zorunluluğu bu
lunmaksızın ilgili görülen tüm Anayasa kuralları bakımından objektif
olarak İncelenmektedir. Ayrıca yine belirtmek gerekir ki, aynı kurala iliş
kin olarak Anayasa Mahkemesi önünde aynı anda hem iptal davası, hem
de itiraz başvurusunun bulunması durumunda bu başvuruların birleştiri
lerek incelenmesi mümkündür. Nitekim gerekli durumlarda Anayasa
Mahkemesince bu yola başvurulmaktadır.
İptal davasının incelenmesi sırasında görülmemiş olabilecek Anaya
sa'ya aykırılıkların daha sonra somut olay temelinde fark edilerek, Ana
yasa'ya aykırı kuralın hukuk düzeninden ayıklanması gibi önemli bir
yararı olabileceği düşüncesiyle on yıllık sürenin itiraz başvurularında
verilen red kararlarından başlatılması gerektiği ileri sürülebilir ise de, bu
bağlamda ortaya çıkabilecek sakıncaların en baştan önlenmesi amacıyla,
6216 sayılı Kanun'un 43. maddesine, Anayasa Mahkemesinin, iptal veya
itiraz başvurularında öne sürülen Anayasa'ya aykırılık gerekçeleri ile bağ
lı olmayacağına ilişkin kural konulmuş bulunmaktadır.
Bu bakımdan, ister iptal davası yoluyla isterse itiraz başvurusu yo
luyla olsun, aynı kanun veya kanun hükmünde kararname hükmünün
iptal talebinin reddine ilişkin olarak verilen kararlar, hukuksal olarak aynı
nitelik ve değerde kararlardır. Dolayısıyla hangi tür başvurular üzerine
verildiğine bakılarak Anayasa Mahkemesi kararlan arasında hukuksal
anlamda herhangi bir değer farkı oluşturulamaz.
(...)
Bu gerekçelerden, aynı kural yönünden yeni bir başvuru yapılabil
mesi için on yıllık bir süre öngörülmesiyle, işin esasına girilerek verilen
red karannm Resmî Gazete'de yayımlanmasından sonra, o hükmün, za
manla oluşacak değerlendirme ve içtihat değişiklikleri veya başka neden
lerle Anayasa'ya aykırı hale geldiğinin ileri sürütebilmesi için aradan ye
terli bir sürenin geçmesi gerektiğinin, böylece bu süre içinde, ayııı yasa
hükmünün Anayasa'ya aykınlığı iddiasıyla sürekli olarak yapılacak baş-
vurulann önlenmesinin, bir başka söyleyişle bir kuralın Anayasa'ya uy
gunluğunun Anayasa Mahkemesine on yıllık süre içinde ancak bir kez
incelettirilebilmesinin amaçlandığı anlaşılmaktadır.
Anayasa'nın 152. maddesinin son fıkrasında geçen “Anayasa Mahke
mesinin işin esasına girerek verdiği red kararının” ibaresinden, kuralın Ana
yasa'run bütünlüğü içerisinde düzenlenmiş olduğu yerden hareketle

"Anayasa Mahkemesinin itiraz başvurularında işin esasına girerek verdiği red
karan " anlamının çıkarılması mümkün değildir. Zira anayasa koyucu tara
fından, 60 gün içerisinde iptal davası başvurusu yapılmadan ya da bu
süre içinde yapılmış olmakla birlikte bu başvuru henüz karara bağlanma
dan önce aynı hükmün iptali talebine ilişkin bir itiraz başvurusunun Ana
yasa Mahkemesince sonuçlandırılarak kararının da Resmi Gazete'de ya
yımlanmış olması olasılığı ile yine 60 gün içerisinde iptal davası açmaya
yetkili olanlardan birisi tarafından açılmış olan bir davarım diğerleri he
nüz dava açmadan önce sonuçlandırılıp kararının Resmî Gazete'de ya
yımlanmış olması olasılığı teorik olarak mümkün olmakla birlikte fiilen
gerçekleşme olasılığının oldukça düşük olması nedeniyle, iptal davası
başvuruları için on yıllık bir süre geçmesinin öngörülmesinin anlamlı ve
gerekli olmadığının değerlendirilmesi suretiyle konunun iptal davaları
bakımından özel olarak düzenlenmesine ihtiyaç duyulmadığı; kanun
yapma tekniğine daha uygun olduğu için de itiraz başvurularına ilişkin
bölümde düzenlendiği sonucuna varılmaktadır.
(•••)
Hal böyle olunca, Anayasa'nın 152. maddesinin dördüncü fıkrasında
öngörülen "on yıllık" sürenin (iptal davası veya itiraz başvurusu üzerine
verilmiş olması ayrımı yapılmaksızın), iptal veya itiraz başvurularından
herhangi birinde işin esasına girilerek verilen red kararının Resmî Gaze
te'de yayımlandığı tarihten başladığının kabulü gerekmektedir.
Yapılan incelemede, Anayasa Mahkemesince iptal davasının esas ma
girilerek verilen ret kararından sonra, aynı kural hakkında yeni bir başvu
runun yapılabilmesi için, önceki kararın Resmî Gazete'de yayımlandığı
25.6.2009 tarihinden başlayarak geçmesi gereken on yıllık sürenin henüz
dolmadığı anlaşılmıştır".
KARAR 22
Künye : Danıştay 5'inci Dairesi, 23.12.1992, E. 1992/1219, K. 1992/3872,

http://www.hukukturk.com.
"Her ne kadar Anayasanın 153. maddesinin 3. fıkrası "Kanun, Kanun

Hükmünde Kararname veya Türkiye Büyük Millet Meclisi içtüzüğü ya da
bunların, hükümleri., iptal kararlarının Resmi Gazetede yayımlandığı ta
rihte yürürlükten kalkar, gereken hallerde Anayasa Mahkemesi iptal
"İptal kararlan geriye yürümez." kuralını taşımakta ise de Anayasa Mah

kemesince bir kanunun veya KHK'nın tümünün ya da bunların belirli
hükümlerinin Anayasaya aykırı bulunarak iptal edilmiş olduğu bilindiği
halde eldeki davaların Anayasaya aykırılığı saptanmış olan kurallara göre
görüşülüp çözümlenmesi, Anayasanın üstünlüğü prensibine ve hukuk
devleti ilkesine aykırı düşeceği için uygun görülemez. Bir başka anlatımla,
Anayasa Mahkemesinin, iptal kararının yürürlüğe gireceği tarihi ileriye
dönük olarak ertelemiş bulunması öncelikle yasama organına aynı konu
da, iptal kararının gerekçesine uygun olarak yeni bir düzenleme için ola
nak tanımak ve ortada hukuki bir boşluk yaratmamak amacına yönelik
olup yargı mercilerinin bakmakta oldukları uyuşmazlıklarda hukuka ve
Anayasaya aykırı bulunarak iptal edilnriş kuralları uygulaması ve uyuş
mazlıktan bu kurallara göre çözümlemesi sonucunu doğurmaz.
Öte yandan, Anayasanın 153. maddesinde yer alan ve iptal kararları
nın geriye yürümezliğine ilişkin bulunan kural, iptal edilen hükümlere
göre kazanılmış olan hakların ortadan kaldırılmasına veya toplum huzu
runun bozulmasına yol açacak sonuçlan önlemek amacıyla kabul edilmiş
olup bu kuralın mutlak anlamda anlaşılıp uygulanamayacağı; özellikle bir
davaya bakmakta olan mahkeme tarafından itiraz yoluyla Anayasa Mah
kemesine götürülen konularda uygulanma sırım mümkün olmadığı, aksi
halde Anayasanın 152. maddesinde düzenlenmiş olan "Anayasa’ya aykırı-
lığın diğer mahkemelerde ileri sürülmesi'’ (itiraz) yolunun hukuk ve uy

gulama yönünden sonuçsuz kalacağı hem öğretide hem de yargısal içti
hatlarla kabul edilmiş bulunmaktadır. Nitekim Anayasanın, itiraz yoluna
başvurulan kanun ya da KHK ile ilgili Anayasa Mahkemesi kararının beş
ay içinde gelmemesi halinde mahkemenin davayı yürürlükteki kanun
hükümlerine göre sonuçlandıracağına işaret edilen 152. maddesinin 3.
fıkrasında yer alan ’’Ancak, Anayasa Mahkemesinin karan, esas hakkm
daki karar kesinleşinceye kadar gelirse, mahkeme buna uymak zorunda
dır.” yolundaki kural da Anayasa Mahkemesinin verdiği iptal kararları
nın, bu karardan önce açılmış bulunan ve bakılmakta olan davalarda uy
gulanması gerektiğini açıkça ortaya koymaktadır. Her ne kadar 433 sayılı
KHECnın iptali için iptal davası açılmış olduğu göz önünde tutularak,
Dairemizce itiraz yolu ile Anayasa Mahkemesine ayrıca başvurulmamış
ise de, eldeki işin henüz sonuçlanmamış olması karşısında iptal kararları
nın geriye yürümezliği ilkesinin bu davada uygulanmasına yer olmadığı
tartışmasızdır".
KARAR 23
Konu : Somut Norm Denetimi Yolunda Bakılmakta Olan Dava

Kavramı
Künye : Anayasa Mahkemesi, E. 1976/9, K. 1976/10 K.T. 2.3.1976.
"Anayasanın değişik 151. ve 22/4/1962 günlü, 44 sayılı Yasanın 27.

maddelerine göre, mahkemeler herhangi bir kanun hükmünü Anayasa'ya
aykm görürler veya böyle bir iddianın ciddi olduğu kanısına varırlarsa,
söz konusu yasa hükmünün Anayasa'ya uygunluk denetiminden geçiril
mesi için Anayasa Mahkemesine başvurabilirler. Bu yetkinin kullanıla
bilmesi için herşeyden önce mahkemenin elinde bakmakta olduğu bir
davanın varlığı gerekmektedir. Ayrıca Anayasa’ya uygunluk denetimin
den geçirilmesi istenen Yasa hükmünün de bu davada uygulama alanı
bulunmalıdır. Anayasa'nın "bir davaya bakmakta olan mahkeme” diye
nitelediği mahkeme, her halde o davaya bakmaya, yani uyuşmazlık konu
su işi çözmeye veya suç sayılan eylemi işleyeni kanun hükümleri çerçeve
sinde, yargılamaya görevli mahkeme olmak gerekir. Çünkü mahkemele
rin görevleri, Anayasa'nın 136. maddesi uyarınca ancak kanunla düzenle
nir. Bu açıdan bakıldığında görev sorununun kamu düzeni ile ilgili oldu
ğunu, bireylerin iradeleriyle bu sorunun çözülemeyeceğini kabul etmek
gerekir. Böyle olunca; Anayasa Mahkemesi de kendisine Anayasa dene
timi için itiraz yolu ile getirilen bir davada, itiraz eden mahkemenin, ka
nun hükümlerine uygun olarak, o davaya bakmaya görevli olup olmadı
ğını saptamak zorunluğundadır. Şu halde mahkemenin elindeki davanın,
Anayasa'nın 151. maddesi yönünden varsayılabilmesi için yöntemince
açılmış, mahkemenin görevine giren, geçerli bir dava olması Anayasa
denetimi için öngörülen koşullardan biridir.
Bu koşulun gerçekleşip gerçekleşmediği konusunda doğrudan doğ
ruya inceleme yaparak karar vermek, Anayasa Mahkemesinin salt yetkisi
içindedir. Bu yetkinin kullanılmasını; Anayasa Mahkemesinin, sanki o
davada, mahkemenin görev sorununu çözen bir üst merci olması gibi,
Anayasa dışı bir sıfat ve nedene bağlama olanağı yoktur. Mahkemeler
kendi zincirleme bütünlükleri içinde yargısal denetime bağlıdırlar. Ana
yasa Mahkemesi ise, sadece kendisine özgü anayasal denetim yetkisini

kullanabilme açısından ve ancak bu amaçla itirazcı mahkemenin görevini
saptamak ve ondan sonra kendi görevini yerine getirmek zorundadır. Bu
nedenle kendi görevini yerine getirirken yaptığı bir inceleme dolayısiyle,
Anayasa Mahkemesinin öteki mahkemeler karşısında bir üst inceleme
görevi yaptığı anlamı çıkarmaya Anayasa’nm 151. maddesi elverişli de
ğildir".
KARAR 24
Konu : YSK Kararları Aleyhine Bireysel Başvuru Yapılıp Yapılama

yacağı Meselesi
Künye : Anayasa Mahkemesi, Genel Kurul, 14.07.2015 Tarih ve

2015/818 Başvuru Numaralı Oğuz Oyan Kararı
"Anayasa'nın 79. maddesinin ikinci fıkrasının son cümlesi ile YSK

kararlan aleyhine başka bir merciye başvurulamayacağı kabul edilmiş,
6216 sayılı Kanun'un 45. maddesinin (3) numaralı fıkrası gereğince de
Anayasa'nın yargı denetimi dışında bıraktığı işlemlerin bireysel başvuru
konusu olamayacağı belirtilmiştir. Anılan hükümler karşısında YSK ka
rarlarının bireysel başvuruya konu olup olamayacağı hususunda öncelikle
Anayasa'nın 79. maddesinin ikinci fıkrasının son cümlesindeki "başka bir
mercie başvurulamaz" hükmünün ne anlama geldiği belirlenmelidir.
Özellikle Anayasa Mahkemesinin bu kapsamda kabul edilip edilemeye
ceği değerlendirilmelidir.
Anayasa'nın 67. ve 79. maddelerinde seçimlerin yargı organlarının
yönetim ve denetimi altında yapılacağı belirtilmiş ve 79. maddede, anılan
ifadenin hemen ardından gelen fıkrada bu yönetim ve denetimle görevli
organın YSK olduğu düzenlenmiştir. Anayasa'nın 79. maddesinin gerek
çesinde ise "...Yüksek Seçim Kurulu kararlarının kesinliği ve bunlara
uyulması tereddütlere yol açtığından bu maddeye Yüksek Seçim Kurulu
kararlan aleyhine başka bir mercie başvurulamayacağı esası getirilmiştir."
denilmiştir. Gerekçeden de anlaşılacağı üzere Anayasa koyucu, YSK ka
rarlarının kesin olmasını ve bu kararlar aleyhine başka merci ve kanun
yollarına başvurulmamasını öngörmüştür.
Başvurucu tarafından YSK'nın yargı yeri olduğu, yargısal nitelikte
kararlar verdiği ileri sürülmüş ise de YSK'nın bir yargı yeri olup olmadığı
veya kararlarının yargısal nitelik taşıyıp taşımadığı tartışmasının, Anaya
sa Mahkemesinin bireysel başvuru yoluyla YSK kararlarını inceleme yet
kisi olup olmadığı probleminin çözümlemesine katkısı olduğu söylene
mez. YSK'nın statüsünün ve verdiği kararlann hukuki niteliğinin, bu ka
rarların bireysel başvuru konusu olup olamayacağı hususunun çözümün
de bir önemi veya bir ilgisi bulunmamaktadır. Tartışılması gereken temel

husus, YSK'nın bir yargı mercisi olduğu ve aldığı kararların da yargısal
nitelikli kararlar olduğu kabul edilse dahi Anayasa'nın 79. maddesinin
ikinci fıkrasının son cümlesi karşısında YSK kararlarının bireysel başvuru
yoluyla Anayasa Mahkemesince incelenip incelenemeyeceği sorunudur.
Bu konunun aydınlatılmasında Anayasa'nın anılan hükmünde geçen
"Yüksek Seçim Kurulunun kararları aleyhine başka bir mercie başvuru
lamaz." ve 298 sayılı Kanun'un 132. maddesinde geçen "Kurulun kararı
kesindir. Aleyhine hiçbir mercie ve kanun yoluna başvurulamaz." ibarele
rinin ne anlam ifade ettiğine bakılmalıdır. Anılan hükümlerde yer alan
"merci" ifadesiyle başvurulacak idari ve yargısal tüm yer veya makamla
rın kastedildiği anlaşılmaktadır ve Anayasa Mahkemesi de buna dâhildir.
Buna göre anılan hükümler karşısında YSK kararlannın Anayasa Mah
kemesi önünde bireysel başvuruya konu olması mümkün değildir".
KAYNAKLAR
Açıl, Murat, "2017 Anayasa Değişiklikleri Çerçevesinde Cumhurbaşkanlığı

Kararnameleri", İstanbul Hukuk Mecmuası, C. 76, S. 2, Y. 2018.
Anayurt, Ömer, Anayasa Hukuku: Temel Kavramlar ve Türk Anayasa
Hukuku, Ankara, 2018.
Ardıçoğlu, M. Artuk, "Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi", Ankara Barosu
Dergisi, Y. 75, S. 2017/3.
Atar, Yavuz, Türk Anayasa Hukuku, Ankara, 2018.
Eren, Abdurrahman, "Anayasa Mahkemesinin Kanun Hükmünde Kararname
lere İlişkin İçtihadı Doğrultusunda Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin
Değerlendirilmesi", Anayasa Yargısı, C. 36, S. 1, Y. 2019.
Ergül, Ozan, "On Yıl Süreli Denetim Yasağının Kapsamını Genişleten Anayasa
Mahkemesi içtihadı: Anayasaya Uygunluk Denetiminde Sessiz Bir Geri
Adım", Legal Hukuk Dergisi, Rona Aybay Armağanı Özel Sayısı,
C. 1, Y. 2014.
Esen, Selin, Karşılaştırmalı Hukukta ve Türkiye'de Olağanüstü Hal Re
jimi, Ankara, 2008.
Gönenç, Levent, Türkiye'de Seçim Uyuşmazlıkları ve Çözüm Yollan,
Ankara, 2008.
Gözler, Kemal, "Türkiye'de Hükümetlere Nasıl istikrar ve Etkinlik Kazandırıla
bilir? (Başkanlık Sistemi ve Rasyonelleştirilmiş Parlâmentarizm Üzerine
bir Deneme)", Türkiye Günlüğü, Sayı 62, Eylül-Ekim 2000.
Gözler, Kemal, Anayasa Hukukunun Genel Teorisi: Cilt I, Bursa, 2011.
Gözler, Kemal, Türk Anayasa Hukuku, Bursa, 2018.
Iba, Şeref, ''Cwfn/iwrfoshznzmjicfl Yayımlanması Kısmen veya Tamamen Uygun
Bulunmayan Kanunların Meclise Geri Gönderilmesi, AUHFD, C. 52, S.
3, Y. 2003.
Keskinsoy, Ömer, Yasama Sorumsuzluğu, Ankara, 2007.
332 Kaynaklar
Küçük, Adnan, "Anayasa Mahkemesi Tarafından Verilen iptal Kararlarının

Erken Açıklanmasına ve Yürürlüğün Ertelenmesine Bağlı Olarak Ortaya
Çıkan Bazı Sorunlar", Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, S.3, Y. 2014.
Onar, Erdal, 1982 Anayasasında Anayasayı Değiştirme Sorunu, Ankara,
1993.
Öden, Merih, "Türk Anayasa Yargısında On Yıl Süreli Denetim Yasağı", SBF
Dergisi, C. 55, S. 4, Y. 2000.
Öden, Merih, Türk Anayasa Hukukunda Siyasi Partilerin Anayasaya
Aykırı Eylemleri Nedeniyle Kapatılmaları, Ankara, 2003.
Özbudun, Ergun, Türk Anayasa Hukuku, Ankara, 2018.
Sabuncu, Yavuz, Anayasaya Giriş, Ankara, 2012.
Söyler, Yasin, Yeni Başkanlık Sisteminde Cumhurbaşkanlığı Kararna
mesi, Ankara, 2018.
Tanör, Bülent/Yüzbaşıoğlu, Necmi, 1982 Anayasasına Göre Türk Anaya
sa Hukuku, İstanbul, 2018.
Yeniay, Loknran-Yeniay, Gülden, "Türk Hukukunda Yürütme Organının
Düzenleme Yetkisi ve Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi", Anayasa Yargı
sı, C. 36, S. 1, Y. 2019.
Yücel, Bülent, Parlamenter Hükümet Sisteminin Rasyonelleştirilmesi ve
Türkiye Örneği, Ankara, 2009.

Anayasa Pratikler

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Anayasa Pratikler

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Dr. Öğr.

Üyesi Özlem ÇELİK

2017 Anayasa Değişiklikleri ile Uyumlu

CEVAPLI PRATİK ÇALIŞMALAR

Çoktan Seçmelİ Sorular

Anayasa Hukuku Pratik Çalışmaları

Hukuk Yayınları Dizisi - 2564

Birinci Baskı : Şubat, 2020

Dağıtım Bursa Şube

OLAY 32.................................................................................................................. 163

OLAY 50................................................................................................................. 178

AİHM Avrupa İnsan Haklan Mahkemesi

TBMM Genel Kurulunun 02.01.2020 tarihinde bir Kanun

Soru-1: Kanunun kabulü için toplantı ve karar yeter sayıları sağlanmış

TBMM, yapacağı seçimler dâhil bütün işlerinde üye tamsayısının

Soru-2: Cumhurbaşkanının Kanunu kısmen geri göndermesi halinde,

Anayasanın 89'uncu maddesinin 2'nci fıkrasına göre, "Cumhurbaş­

Soru-3: Cumhurbaşkanının geri gönderdiği maddelerin, TBMM'de

Anayasanın 89'uncu maddesinin 3'üncü fıkrasına göre, "Türkiye

Türk vatandaşlığı ile birlikte Fransız vatandaşlığı da olan

Soru: Olayda verilen bilgilere göre, (A)'nın ceza infaz kurumunda

(A)'nın milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olup olmadığını va­

Anayasa Mahkemesi, TCK'nın 53'üncü maddesinde yer alan “Kişi,

L AYM, E. 2014/140, K. 2015/85, K.T. 8.10.2015.

Konu : Ara Seçim, Milletvekilliğinin Sona Ermesi

İlgili Mvz. : Anayasa m. 78, m. 84, m. 85

TBMM genel seçimlerinin yapılmasına bir yıldan daha az

Soru-1: Olayda verilen bilgilere göre ara seçime gidilmesi mümkün

Ara seçimleri düzenleyen Anayasa'nın 78'inci maddesi hükmüne

Soru-2: TBMM'nin (M)'nin üyeliğinin düşürülmesi kararına karşı kim­

Milletvekili (M)'nin üyeliği, TBMM kararı ile düşürülmüştür. Türk

İçtüzüğünün kabulü ve değiştirilmesi, yasama dokunulmazlığının

TBMM genel seçimlerinin üzerinden yirmi ay geçtikten

Soru: Olayda verilen bilgilere göre ara seçime gidilmesi mümkün

Milletvekili sayısındaki eksilmenin üye tamsayısının yüzde beşine

2 Ara seçimlere ilişkin ayrıntılı açıklama için Olay 3'e bakınız.

Konu : Türk Seçim Sistemi

İlgili Mvz. : 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu m. 33, m. 34

500.000 geçerli oyun kullanıldığı ve 5 milletvekilinin seçi­

Soru-1: Yürürlükte olan Türk seçim sistemine göre, partilerin bu seçim

Siyasi partilerin, bağımsız adayların ve ittifakların, bir seçim çev­

Ve bölümü 2'ye bölümü 3'e bölümü 4'e bölümü 5'e bölümü

A Partisi 200.000 100.000 66.666 50.000 40.000

B Partisi 150.000 75.000 50.000 37.500 30.000

C Partisi 120.000 60.000 40.000 30.000 24.000

D Partisi 30.000 15.000 1 0.000 7.500 6.000

Seçim çevresinden çıkacak milletvekili sayısına ulaşıncaya ka­

Soru-2: B Partisi Türkiye genelinde yüzde 7 oranında oy almış olsaydı,

B Partisi Türkiye genelinde yüzde 7 oranında oy almışsa, ülke ge­

Ve bölümü 2'ye bölümü 3'e bölümü 4'e bölümü 5'e bölümü

A Partisi 200.000 100.000 66.666 50.000 40.000

C Partisi 120.000 60.000 40.000 30.000 24.000

D Partisi 30.000 15.000 1 0.000 7.500 6.000

Seçim çevresinden çıkacak milletvekili sayısına ulaşıncaya ka­

Konu Türk Seçim Sistemi

İlgili Mvz. : 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu m. 29, m. 33, m. 34

500.000 geçerli oyun kullanıldığı ve 5 milletvekilinin seçi­

Soru: Yürürlükte olan Türk seçim sistemine göre, partilerin bu seçim

Seçim ittifakı yapılması halinde, yüzde onluk barajın hesaplanma­

Ve bölümü 2'ye bölümü 3'e bölümü 4'e bölümü 5'e bölümü

V İttifakı 230.000 115.000 76.666 57.500 46.000

B Partisi 150.000 75.000 50.000 37.500 30.000

C Partisi 120.000 60.000 40.000 30.000 24.000

Seçim çevresinden çıkacak milletvekili sayısına ulaşıncaya ka­

Anayasanın 89'uncu maddesinin 2'nci fıkrasına göre, "Cumhurbaş

(A)'nın milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olup olmadığını va

Soru-2: TBMM'nin (M)'nin üyeliğinin düşürülmesi kararına karşı kim

500.000 geçerli oyun kullanıldığı ve 5 milletvekilinin seçi

Siyasi partilerin, bağımsız adayların ve ittifakların, bir seçim çev

Seçim çevresinden çıkacak milletvekili sayısına ulaşıncaya ka

B Partisi Türkiye genelinde yüzde 7 oranında oy almışsa, ülke ge

Seçim çevresinden çıkacak milletvekili sayısına ulaşıncaya ka

500.000 geçerli oyun kullanıldığı ve 5 milletvekilinin seçi

Seçim ittifakı yapılması halinde, yüzde onluk barajın hesaplanma

Seçim çevresinden çıkacak milletvekili sayısına ulaşıncaya ka

HATIRLATMA: Bu aslında basit bir orantı işlemidir. A ve D Par

İttifakın çıkardığı toplam 3 milletvekiline ulaşıncaya kadar, çı

570.000 geçerli oyun kullanıldığı ve 7 milletvekilinin se

Seçim çevresinden çıkacak milletvekili sayısına ulaşıncaya ka

Bu hesaplama yapıldıktan sonra, 4 milletvekilliği kazanan V itti

İttifakın çıkardığı toplam 4 milletvekiline ulaşıncaya kadar, çı

İttifakın çıkardığı toplam 3 milletvekiline ulaşıncaya kadar, çı

Hâkim olarak görev yapan (A) hakkında sahtecilik suçun

öğretim elemanları. Yükseköğretim Kurulu üyeleri, kamu kurum ve kuruluş

Soru-3: Cumhuriyet Savcısının verdiği konutta arama ve gözaltı karar

Olayda tartışılması gereken ilk husus, milletvekili (A)'nın sahteci

Yasama dokunulmazlığının kaldırılması, niteliği itibariyle bir par

cezasının süresine bağlı olmaksızın, affa uğramış olsalar bile milletve

Soru-2: (A)'nın konutunun aranması, gözaltına alınması ve tutuklan

Soru-3: (A) hakkında verilen hapis cezasının milletvekilliği sıfatı, tu

Taksirle öldürme suçundan (TCK m. 85) beş yıl hapis ce

Soru-2: (A)'nın milletvekili seçildikten sonra tahliye edilmesini değer

Soru-3: Cumhuriyet Başsavcılığının (A) ve (C)'nin dokunulmazlıkları

Milletvekili (A)'nın (B) hakkındaki ifadeleri yasama sorumsuzlu

Anayasanın 85'inci maddesine göre, TBMM'nin yasama doku