Sve o arheologiji

Portal u prošlost – vrata za budućnost

 Vesti  Arheološki lokaliteti Istraživanja i otkrića  Podržite naš rad Kontakt  

Home  Istraživanja i otkrića  Bolesti u srednjovekovnoj Srbiji

Bolesti u srednjovekovnoj Srbiji

 Maja Miljević-Đajić  26/10/2021 1  Istraživanja i otkrića


Translate »
 Ilustracija The Plague of Epirus (Alamy-Stock)

Na osnovu istorijskih izvora znamo od kojih bolesti su patili ljudi u srednjovekovnoj Srbiji. Međutim, za antropologe i
arheologe to nije dovoljno. Zahvaljujući ostacima ljudskih skeleta, antropolozi mogu da utvrde sa kojim bolestima su se
suočavali drevni ljudi.

Bioarheološka istraživanja drevnih populacija dopunjavaju naša saznanja o načinu i uslovima života prošlih zajednica, ali
pre svega o njihovom zdravstvenom statusu i ishrani. Iako, mnoge bolesti ne ostavljaju tragove na skeletnim ostacima ili
nisu u finaloj fazi razvoja kada ostavljaju tragove, postoje one patologije koje omogućavaju sagledavanje opšteg stanja
kvaliteta života neke zajednice.

Životni standard u srednjem veku

Srednji vek je period u kome su harale brojne bolesti (kuga, lepra, sifilis, velike boginje i sl.), a ishrana tadašnjih
stanovnika, čiji je najveći deo populacije činio seosko stanovništvo, bila je uglavnom bazirana na većem unosu ugljenih
hidrata, a poslovi kojima su se bavili zahtevali su veću fizičku aktivnost (rad na polju, u rudniku).

Translate »
 Najstarija hirurška intervencija na glavi

Životni standardi u srednjem veku nisu bili na zavidnom nivou. Gustina naseljenosti i zbijenost kuća, nehigijenski uslovi
života, život u blizini ili sa domaćim životinjama ispod istog krova (ili u istoj prostoriji), širenje zaraza, težak fizički rad na
polju, stalna ratovanja i velika smrtnost dece su neka od karakteristika srednjovekovnog načina života.

Translate »
 Život sa domaćim životinjama (izvor: Wikipedia)

Takođe, postojala je podela društva na više i niže staleže, koja je podrazumevala razlike u očiglednom načinu stanovanja,
dostupnosti hrane, ali i hrane obogaćene proteinima i vitaminima. Brojne studije pokazale su da je niži stalež uglavnom
Translate »
 imao lošije uslove i kvalitet života, što se negativno odražavalo na njihov zdravstveni status. Suprotno, viši status imao je
bolju ishranu, bogatu proteinima iz životinjskog mesa, mlečnih proizvoda, ali i veći unos vitamina iz voća i povrća. Boljom
higijenom mogli su da spreče pojavu bolesti, ali i da ih leče budući da su na dvorovima postojali učeni ljudi i „lekari“.

Ishrana u manastiru Studenica: arheološki dokazi

Srednjovekovna crkva sa nekropolom u Dićima

Bolesti u srednjovekovnoj Srbiji

Bolesti koje su zahvatile stanovnike u srednjem veku u Srbiji, spadaju u one najgore, kao što su kuga, lepra (guba),
besnilo, velike boginje. Zatim one malo manje opasnije, kao što su bolesti creva, šuga, malarija, kao i mnoge druge koje
su zabeležene u istorijskim izvorima. Bez sumnje, ove bolesti, zajedno sa lošom ishranom i životnim uslovima, doprinele
su kratkom životnom veku ljudi koji su tada živeli.

Velika smrtnost od kuge tokom 15. veka pogodila je i velike centre kao što su Novo Brdo, Rudnik i Srebrenica. Kuga se
ponovo vratila Otomanskom opsadom Beograda 1456. godine. Pored kuge, konstantna opasnost pretila je od velikih
boginja, koja je takođe ubila hiljade. Lepra je bila druga ozbiljna neizlečiva bolest srednjovekovnog čoveka, koja se
završavala neizbežnom smrću. Često su kolonije obolelih od lepre bile pozicionirane u blizini manastira.

Međutim, ove posebne bolesti (npr. kuga) napadaju samo meka tkiva i ne ostavljaju skeletne dokaze o njihovom
prisustvu. Od zaraznih bolesti koje pogađaju skelet, u srpskim istorijskim dokumentima ima svega nekoliko zabeleženih.
Venerični sifilis i način njegovog prenošenja pominje se prvi put u 15. veku u srpskom prevodu latinskog farmakološkog
teksta Liber de simplici medicina dictus Circa Instans.

Translate »
 Primer sifilisa na skeletnim ostacima (Kristjánsdóttir 2011, fig. 3)

Što se tiče porekla sifilisa, postoji više teorija. Među prvim jeste da je Kolumbo sa svojom posadom, nakon otkrića
Amerike, doneo sifilis u Evropu. Druga pretpostavka je da je sifilis već postojao u Evropi, a da ga je Kolumbo preneo u
Ameriku. Dok je treća pretpostavka da je bolest postojala pre Kolumba i u Starom i u Novom svetu.

Istraživanja su otkrila gde je sahranjen i kako je umro despot Stefan Lazarević

Endemska malarija i njeno lečenje opisani su u Hilandarskom medicinskom kodeksu, medicinskom rukopisu napisanom
u 14–15. veku. U ovoj istoj hronici se spominje da je guba na Balkan došla pre 9. veka, a od 1406. godine u
srednjovekovnoj Srbiji osnovane su mnoge bolnice za gubavce.

Neki od
Translate » arheoloških i antropoloških primera:
 Crkva Svetog Jovana u Studenici-ktitorski grob
Tokom 2012. godine obavljena su reviziona iskopavanja u crkvi Svetog Jovana u Studenici. Tom prilikom podignuti su
skeletni ostaci iz ktitorskog groba uz južni zid zapadnog traveja. Antropolog Nataša Miladinović-Radmilović obavila je
antropološku analizu skeleta. Od ozbiljnijih oboljenja je zapažen ankliozirajući spondilitis koji prvo zahvata kičmeni stub,
karlicu, pa potom ostale zglobove. Bolesnik ima bolove, otežano disanje i kretanje. Etiologija ove bolesti još uvek nije
razjašnjena.

Ankliozirajući spondilitis kod ktitora crkve Svetog Jovana iz Studenice (Миладиновић-Радмиловић 2008)

Turska crkva u selu Gornji Lazac kod Kraljeva

Skeletni ostaci na ovom lokalitetu datovani su u XII-XIII i XV-XVI veka. Reč je o 12 individua. O lošem dentalnom zdravlju
svedoče kamenac i karijes. Osteoartritične promene uočene su kod tri individue. Kod četriri individue kosntantovane su
promene izazvane krvnim poremećajima, a kod dve metaboličke promene u vidu skorbuta (nedostatak vitamina C).
Infektivna oboljenja, odnosno moguće prisustvo treponeme (sifilisa), zabeleženo je kod jedne individue. Iako mali uzorak,

Translate »
 paleopatološka slika je jasna i ukazuje lošu na ishranu i higijenske uslove koji su pogodovali prisustvu crevnih parazita i
drugih infekcija.

Promene na kostima uzrokovane krvnim poremećajima, moguće anemija (nekropola Turska crkva kod Kraljeva) (Радовић 2013)

Rezultati antropoloških analiza na srednjovekovnim skeletima

Među najčešćim patologijama u srednjovekovnoj Srbiji javljaju dentalna oboljenja i to karijes i veliki broj zaživotno
izgubljenih zuba. Potom ih prate degenerativne promene na zglobovima i prelomi kostiju, kao i metabolički poremećaji,
zatim promene izazvane krvnim poremećajima i uglavnom se na poslednjem mestu javljaju infektivna oboljenja
(specifična
Translate » (npr. tuberkuloza, sifilis, lepra) za koje se zna uzrok i nespecifična za koje se ne zna).
 Arheologija pruža dokaze za pandemije koje su se dogodile u prošlosti

Velika učestalost dentalnih oboljenja ukazuje na nisku stopu oralne higijene, ali se može objasniti činjenicom da su
srednjovekovne populacije svoju ishranu bazirale uglavnom na ugljenim hidratima

Što se tiče nekih metaboličkih poremećaja koji ostavljaju tragove na lobanji i dugim kostima u vidu sitnih rupica,
uglavnom se njihov nastanak dovodi u vezu sa lošim higijenskim uslovima, promenama u nutricionim navikama,
ishranom siromašnom gvožđem i sl.

Degenerativne promene na zglobovima ukazuju na intezivniji fizički rad ljudi. Poznato je da su se srednjovekovni ljudi od
malih nogu bavili težim fizičkim poslovima. Određenim poslovima su se bavile žene i muškarci, što je dovodilo do različitih
bolesti zglobova kičme, kukova, ruku ili nogu.

Na osnovu rezultata istraživanja može se zaključiti da je reč o tipičnim poljoprivrednim zajednicama čiji patološki profil
ukazuje na teške i loše životne standarde.

Tekst je korigovana verzija master rada autora sajta: ANTROPOLOŠKA ANALIZA LJUDSKIH SKELETNIH OSTATAKA IZ OBLASTI
RUDNIKA: LOKALITET ĐURINE ĆELIJE (XV-XVII VEK)

Podelite sadržaj na:

 Bolesti U Srednjovekovnoj Srbiji  Bolesti Zglobova  Ljudski Skeletni Ostaci  Manastir Studenica  Sifilis

Translate »
  Prev Next 

Istraživanja i otkrića Istraživanja i otkrića

Činčoro mumije su najstarije mumije na Oni su izgradili piramide pre starih Egipćana
svetu, a sada im prete klimatske promene  Maja Miljević-Đajić  26/06/2023 0
 Maja Miljević-Đajić  03/07/2023 0

One thought on “Bolesti u srednjovekovnoj Srbiji”

Pingback: Megalitska kamena grobnica iz kasnog neolita - Sve o arheologiji

Translate »
 Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Comment *

Name *

Email *

Website

Save my name, email, and website in this browser for the next time I comment.

Post Comment

Translate »
 Pretraga

Type Here 

Translate »
 Registrujte se na Sve o arheologiji

Prijavite se na našu mejl listu i budite prvi koji će dobiti vesti iz sveta arheologije

Email Address *

Translate »
 Ostanimo u kontaktu!

Ne šaljemo spamove! Pročitajte naša pravila korišćenja za više informacija.

Arhiva

Translate »
 Select Month

Prijatelji sajta

Translate »
 Meni

Vesti

Dešavanja

Intervju

Arheološki lokaliteti

Istraživanja i otkrića
Autorski kutak
Translate »
 Podržite naš rad

Kontakt
Misija sajta Sve o arheologiji

O autoru sajta

Pravila korišćenja
Impressum

Saradnja

Zapratite nas

Pravila korišćenja

Pravila korišćenja

Sva prava zadržava Sve o arheologiji 2019-2023 Cream

Magazine by Themebeez

Translate »