ISET MORINA (Editor - Urednik)

ˇ ` - VISAR MORINA
ARDRIT GASHI - AVNI PUKA - ISET MORINA - NEBOJŠA BORICIC

FJALOR JURIDIK
E drejta private - E drejta publike - E drejta penale
Pravni recnik
ˇ u privatnom, javnom i krivicnom
ˇ pravu
Legal dictionary in private, public and criminal law
Rechtswörterbuch im Zivil -, Öffentlichen - und Strafrecht
 FJALOR JURIDIK
E DREJTA PRIVATE
E DREJTA PUBLIKE
E DREJTA PENALE
Iset Morina
(Editor - Urednik)

Ardrit Gashi • Avni Puka • Iset Morina • Nebojša Boričić • Visar Morina

Pravni rečnik u privatnom, javnom i krivičnom pravu

Legal dictionary in private, public and criminal law

Rechtswörterbuch im Zivil-, Öffentlichen- und Strafrecht

Prishtinë - Priština
2019
Editor:
Iset Morina

Autorët:
Ardrit Gashi • Avni Puka • Iset Morina • Nebojša Boričić • Visar Morina

Kontribuesit:
Suada Korenica • Julia Nadine Bollinger • Donika Mehmeti - në emër të Bashkëpunimit
Ndërkombëtar Gjerman

I publikuar nga
Akademia e Drejtësisë së Kosovës

© 2019 Ardrit Gashi • Avni Puka • Iset Morina • Nebojša Boričić • Visar Morina
dhe Akademia e Drejtësisë së Kosovës

Të gjitha të drejtat rezervohen. Akademia e Drejtësisë së Kosovës dhe Agjencioni

Gjerman për Bashkëpunim Ndërkombëtar “Deutsche Gesellschaft für Internationale
Zusammenarbeit (GIZ) GmbH” nuk pranojnë kurrfarë përgjegjësie për përmbajtjen e
pasqyruar dhe nuk janë përgjegjës për aktualitetet, korrektësinë, tërësinë apo cilësinë e
informacioneve të paraqitura. Prandaj do të refuzohen të gjitha pretendimet rreth dëmit
të shkaktuar nga shfrytëzimi i informatave të dhëna, përfshirë edhe informatat të cilat
janë të pakompletuara apo të pasakta.
Versioni origjinal i këtij publikimi është në gjuhën shqipe, andaj Akademia e Drejtësisë
së Kosovës dhe GIZ nuk pranojnë kurrfarë përgjegjësie për përkthimin e bërë në
gjuhën serbe, angleze dhe gjermane.

Informacion

Të drejtat e autorit për materialet e krijuara nga autorët dhe Akademia e Drejtësisë së
Kosovës janë të rezervuara. Nuk lejohet kopjimi / shumëzimi i materialit apo
shfrytëzimi i objekteve, siç janë imazhet etj. në publikimet e tjera pa pëlqimin
shprehimor nga Akademia e Drejtësisë së Kosovës dhe autorët.

Nëse ndonjë pjesë apo shprehje individuale në tekst nuk është e ligjshme apo korrekte,
përmbajtja apo vlefshmëria e pjesëve të tjera mbetet e paprekur nga ky fakt.

Shtypur në Prishtinë

Hartimi dhe botimi i kësaj Përmbledhje është mundësuar nga Ministria Federale
Gjermane për Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim (BMZ) përmes Agjencionit
Gjerman për Bashkëpunim Ndërkombëtar “Deutsche Gesellschaft für Internationale
Zusammenarbeit (GIZ) GmbH”, Projekti për Reformë Ligjore dhe Administrative në
Kosovë dhe Akademia e Drejtësisë së Kosovës.

II
Urednik:
Iset Morina

Autori:
Ardrit Gashi • Avni Puka • Iset Morina • Nebojša Boričić • Visar Morina

Saradnici:
Suada Korenica • Julia Nadine Bollinger • Donika Mehmeti - u ime nemačke
međunarodne saradnje

Prevedeno od:
AB and Associates

Izdala
Kosovska akademija pravde

© 2019 Ardrit Gashi • Avni Puka • Iset Morina • Nebojša Boričić • Visar Morina
i Kosovska akademija pravde

Sva prava zadržana. Kosovska akademija pravde i Nemačka agencija za

međunarodnu saranju “Deutsche Gesellschaft fur Internationale Zusammenarbeit (GIZ)
GmbH” ne prihvataju nikakvu odgovornost za prikazani sadržaj koji i nisu odgovorni
za aktuelnost, ispravnost, potpunost ili kvalitet pruženih informacija. Prema tome, sve
tvrdnje o šteti prouzrokovanoj upotrebom dostavljenih informacija, uključujući
nepotpune ili netačne informacije, biće odbijene.
Originalna verzija ove publikacije je na albanskom jeziku, tako da Kosovska akademija
pravde i GIZ ne prihvataju odgovornost za prevod na srpski, engleski i nemački jezik.

Informacije

Autorska prava za materijale koje su kreirali autori i Kosovska akademija pravde su

rezervisana. Nije dozvoljeno kopiranje / umnožavanje materijala ili upotreba objekata
kao što su slike itd. u drugim publikacijama bez izričitog pristanka Kosovske
akademije pravde i autora.

Ako bilo koji deo ili pojedinačni izraz u tekstu nije legitiman ili ispravan, sadržaj ili
valjanost drugih delova ostaje nepromenjliv ovom činjenicom.

Štampano u Prištini

Izrada i objavljivanje ovog vokabulara omogućen je od Nemačkog federalnog

ministarstva za ekonomski razvoj i saradnju (BMZ), preko Nemačke agencije za
međunarodnu saradnju i razvoj “Deutsche Gesellschaft fur Internationale
Zusammenarbeit (GIZ) GmbH”, Projekt pravne i administrativne reforme na Kosovu i
Kosovske akademije pravde.

III
Editor:
Iset Morina

Authors:
Ardrit Gashi • Avni Puka • Iset Morina • Nebojša Boričić • Visar Morina

Contributors:
Suada Korenica • Julia Nadine Bollinger • Donika Mehmeti - on behalf of the German
Development Cooperation

Translated by:
AB and Associates

Published by
Kosovo Justice Academy

© 2019 Ardrit Gashi • Avni Puka • Iset Morina • Nebojša Boričić • Visar Morina
and the Kosovo Academy of Justice

All rights reserved. The Kosovo Academy of Justice and the German Agency for
International Cooperation “Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit
(GIZ) GmbH” are not responsible for the content and are not responsible for the actual-
ity, correctness, completeness or quality of the information provided. Therefore, all
claims about the damage caused by the use of the information provided, including in-
complete or inaccurate information, will be rejected.
The original version of this publication is in Albanian, so the Kosovo Academy of
Justice and GIZ are not responsible for the translation into Serbian, English and
German.

Information

Copyright for materials created by the authors and the Kosovo Academy of Justice are
reserved. It is not allowed to copy / multiply material or using objects such as images
etc. in other publications without the expressed consent of the Kosovo Academy of
Justice and the authors.

If any part or individual expression in the text is not legitimate or correct, the content
or validity of other parts remains unaffected by this fact.

Printed in Pristina

The drafting and publication of this Summary was made possible by the German
Federal Ministry for Economic Cooperation and Development (BMZ) through the
German Agency for International Cooperation “Deutsche Gesellschaft für
Internationale Zusammenarbeit (GIZ) GmbH”, the Legal and Administrative Reform
Project in Kosovo, on behalf of the and the Kosovo Academy of Justice.
IV
Herausgeber:
Iset Morina

Autoren:
Ardrit Gashi • Avni Puka • Iset Morina • Nebojša Boričić • Visar Morina

Mitwirkende:
Suada Korenica • Julia Nadine Bollinger • Donika Mehmeti – im Auftrag der
deutschen Entwizklungszusammenarbeit

Übersetzt von:
Dren Ajeti

Veröffentlicht von
Kosovo-Justizakademie

© 2019 Ardrit Gashi • Avni Puka • Iset Morina • Nebojša Boričić • Visar Morina
und die Kosovo-Akademie der Justiz

Alle Rechte vorbehalten. Die Kosovo-Akademie für Justiz und die Deutsche Gesellschaft
für Internationale Zusammenarbeit (GIZ) GmbH übernehmen keine Verantwortung für den
Inhalt und keine Verantwortung für die Aktualität, Richtigkeit, Vollständigkeit oder
Qualität der bereitgestellten Informationen. Daher werden alle Ansprüche auf Schäden, die
durch die Verwendung der bereitgestellten Informationen verursacht wurden, einschließlich
unvollständiger oder fehlerhafter Informationen, abgelehnt.
Die ursprüngliche Version dieser Veröffentlichung ist in Albanisch, daher sind die
Kosovo-Akademie für Justiz und die Deutsche Gesellschaft für Internationale
Zusammenarbeit (GIZ) GmbH nicht für die Übersetzung in Serbisch, Englisch und
Deutsch verantwortlich.

Informationen

Das Copyright für veröffentlichte, von den Autoren und der Kosovo Academy of
Justice erstellte Materialien bleibt vorbehalten. Es ist nicht gestattet, Material zu
kopieren / zu multiplizieren oder Objekte wie Bilder usw. zu verwenden. in anderen
Publikationen ohne ausdrückliche Zustimmung der Kosovo-Akademie für Justiz und
der Autoren.

Wenn ein Teil oder ein einzelner Ausdruck im Text nicht legitim oder korrekt ist,
bleibt der Inhalt oder die Gültigkeit anderer Teile davon unberührt.

Gedruckt in Pristina

Das Bundesministerium für wirtschaftliche Zusammenarbeit und Entwicklung (BMZ)

und die Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit (GIZ) GmbH Projekt
Reform im Justiz und Verwaltung, und Kosovo-Akademie der Justiz.
V
VI
 Iset Morina
(Editor - Urednik)

E DREJTA PRIVATE
Prof. Dr. iur. Iset Morina LL. M. & M. A. Ardrit Gashi Phd cand.

E DREJTA PUBLIKE
Prof. Dr. Visar Morina

E DREJTA PENALE
Prof. Dr. Avni Puka

Me përkthim në gjuhën
serbe - angleze - gjermane

Pravni rečnik u privatnom, javnom i krivičnom pravu

Odgovorni urednik: Sudija Nebojša Boričić

Legal dictionary in private, public and criminal law

Rechtswörterbuch im Zivil-, Öffentlichen- und Strafrecht

Prishtinë - Priština
2019

VII
VIII
Zwar weiß ich viel, doch möcht’ ich alles wissen.

Johann Wolfgang von Goethe

IX
X
 Hyrje

I. Në përgjithësi

Juristi dhe jo juristi me këtë Fjalor po merr në dorë një vepër juridike për një orientim
tematik, përmbajtësor dhe gjithëpërfshirës lidhur me çështjet juridike dhe atë
njëkohësisht në katër gjuhë. Hartimi i një Fjalori juridik të tillë në fushën e së drejtës
private, publike dhe penale në katër gjuhë është një ndërmarrje akademike unike,
mbase me përmasa globale. Tradicionalisht, një fjalor juridik hartohet në një, më së
shumti në dy gjuhë të ndryshme. Fjalorët juridikë në dy a më shumë gjuhë të ndryshme
kufizohen ekskluzivisht në përkthimin e nocioneve, pa u lëshuar në shtjellime përmba-
jtësore të këtyre nocioneve. Fjalori ynë i prezantuar në katër gjuhë shkon përtej këtyre
pritjeve tradicionale dhe me këtë vihet një standard i ri në të drejtën komparative. Mo-
tivet për një ndërmarrje të tillë akademike në Republikën e Kosovës janë thjeshtë të
natyrës funksionale dhe praktike. Ndryshimet e mëdha politike, sociale, ekonomike dhe
juridike, që kanë ndodhur në deceniet dhe në vitet e fundit, kanë reflektuar edhe në
nevojën për një diskurs më intensiv doktrinar në fushën e së drejtës. Më konkretisht,
ndikimet e globalizmit, avancimi i ekonomisë së tregut në përmasa regjionale dhe
globale, komunikimi social, ekonomik dhe sidomos akademik i njerëzve me botën e
jashtme kanë rezultuar nevojën për njohuri së paku bazike të nocioneve dhe instituteve
juridike në gjuhë të ndryshme. Edhe përzgjedhja e gjuhëve është bërë po ashtu për
shkaqe praktike dhe funksionale dhe atë për shkak të ndikimeve të këtyre gjuhëve në
regjion dhe në përmasa evropiane e ndërkombëtare. Fjalori, si i tillë është hartuar në atë
mënyrë, që secili individ të mund të orientohet në të duke marrë jo vetëm informacione
fillestare për të drejtën, por edhe njohuritë përmbajtësore për të drejtën. Në këtë Fjalor
do të gjejë jo vetëm juristi, por secili qytetar i interesuar për të drejtën një udhërrëfyes
të vërtetë për të drejtën në përgjithësi dhe atë shpejtë, drejtë dhe kompakt dhe atë në
katër gjuhë. Për më tepër, Fjalori do të jetë një libër “hyrës” për të gjithë studentët e
fakulteteve juridike për të pasur një pasqyrë të përgjithshme për të drejtën. Studentët në
studime të avancuara do të gjejnë në Fjalor jo vetëm një vepër juridike për një
“rikujtim” të shpejtë të materies të së drejtës, por në të do të gjejnë edhe një burim
konciz për të gjitha nocionet dhe institutet juridike. Komuniteti i gjerë i juristëve (ju-
ristët e përgjithshëm, avokatët, prokurorët dhe gjykatësit) do të kenë mundësi që të
referohen në këtë Fjalor në çdo kohë dhe në çdo rrethanë për të pasur njohuri
gjithëpërfshirëse dhe të thelluara dhe para se gjithash të shpejta për të drejtën. Ky Fjal-
or do të ndihmojë në masë të madhe në rritjen e komunikimit social dhe intelektual si
dhe në avancimin e diskursit akademik jo vetëm të komunitetit të juristëve, por edhe
secilit individ të bashkësive të ndryshme shoqërore. Ky Fjalor do të jetë pa diskutim
një kryevepër juridike për secilin individ, që dëshiron të dijë më shumë për të drejtat
përtej kufijve nacionalë.

XI
II. Përmbajtja dhe struktura e Fjalorit si dhe udhëzime për përdorimin e tij

Ky Fjalor juridik është më shumë se një fjalor “standard” dhe gjuha origjinale e tij
është gjuha shqipe. Fjalori përmban rreth 2. 500 nocione vetëm në versionin shqip, të
cilat pastaj janë përkthyer në gjuhën serbe, angleze dhe gjermane. Duke mos abstrahuar
mundësinë e mos përfshirjes të ndonjë nocioni “të rëndësishëm”, është ndërmarrë
tentativa, që të përfshihen “të gjitha” ose edhe shumica e nocioneve dhe instituteve
juridike. Është bërë përpjekje, që së paku institutet apo nocionet juridike qendrore të
mos mungojnë në Fjalor. Janë identifikuar nocionet qendrore të të gjitha fushave të së
drejtës, që nga e drejta private, publike dhe penale. Janë shtjelluar nocionet juridike të
të gjitha nëndegëve të këtyre të të drejtave. P.sh., nga e drejta private janë identifikuar
nocionet e së drejtës materiale dhe formale, si p.sh., nga e drejta klasike civile, e drejta
e detyrimeve, sendore, familjare, trashëgimore, si dhe nga e drejta private e veçantë,
p.sh., nga e drejta tregtare, e konsumatorit, e punës, e konkurrencës, pronësisë
industriale (e drejta e autorit dhe pronësia intelektuale), e shoqërive tregtare etj. Edhe
nga e drejta formale janë identifikuar dhe shtjelluar nocionet e së drejtës procedurale
civile, siç janë, nga e drejta e procedurës kontestimore, jokontestimore, përmbarimore,
e falimentimit etj. Nga e drejta publike janë identifikuar dhe shtjelluar nocionet dhe
institutet juridike të së drejtës kushtetuese, organizimit të shtetit, të drejtave të njeriut,
të së drejtës administrative, qeverisjes lokale, ambientit, policisë etj. Edhe në të drejtën
penale janë identifikuar nocionet dhe institutet juridike të së drejtës penale, procedurës
penale, kundërvajtjes, sanksioneve penale etj. Secili nocion i shtjelluar përbëhet
kryesisht nga një hyrje e shkurtër, përmbajtjen dhe bazën ligjore të tij.
Fjalori është i ndarë në katër pjesë qendrore dhe atë sipas versionit gjuhësor. Pra,
fillimisht ekziston versioni i Fjalorit në gjuhën shqipe dhe atë komplet, pastaj versioni
në gjuhën serbe, në gjuhën angleze dhe në gjuhën gjermane. Brenda versionit të një
gjuhe, p.sh. të versionit në gjuhën shqipe, ekziston nënndarja tematike në fushën e së
drejtës private, publike dhe penale. Edhe ky Fjalor merr në konsideratë ndarjen
moderne të së drejtës në tri fusha të mëdha, edhe pse e drejta penale është në parim e
drejtë publike. Në secilën fushë të së drejtës (private, publike dhe penale) është bërë
renditja alfabetike. Pra, në versionin shqip, në fushën e së drejtës private ekziston
renditja alfabetike prej shkronjës “a” deri “zh”. Kështu veprohet edhe në fushën e së
drejtës publike dhe në fushën e së drejtës penale. Pra, edhe në fushën e së drejtës
publike të versionit shqip ekziston renditja e serishme prej shkronjës “a” deri “zh”. Dhe
në fushën e së drejtës penale ekziston renditja e re alfabetike, prej shkronjës “a” deri
“zh”. Pas përfundimit të versionit të gjuhës shqipe sipas skemës së paraqitur,
vazhdohet me versionin në gjuhën serbe, angleze dhe gjermane. Sistemi është i njëjtë
dhe atë në secilën version gjuhësor pason ndarja në tri fusha të së drejtës (private,
publike dhe penale). Në secilën fushë të së drejtës kemi renditje alfabetike të gjuhës
përkatëse, p.sh. në gjuhën serbe prej shkronjës “a” deri “ž”, derisa në gjuhën angleze
dhe gjermane prej shkronjës “a” deri “z”.
E veçanta është, se te secili nocion apo institut juridik të secilës fushë dhe të secilës
gjuhë menjëherë në kllapa katrore gjendet përkthimi në të tri gjuhët e tjera. P.sh., nëse
një lexues i gjuhës shqipe dëshiron të shikojë për “Kushtetuta”, këtë nocion mund të

XII
gjejë shumë lehtë në versionin e gjuhës shqipe te shkronja “K” dhe aty gjen menjëherë
edhe përkthimin e nocionit në gjuhën serbe, angleze dhe gjermane: Kushtetuta [Ustav;
Constitution; Verfassung]. E njëjta vlen edhe në gjuhët tjera, si p.sh. në gjuhën serbe:
Ustav [Kushtetuta; Constitution; Verfassung], në gjuhën angleze: Constitution
[Kushtetuta; Ustav; Verfassung] dhe në versionin e gjuhës gjermane: Verfassung
[Kushtetuta, Ustav; Constitution]. Renditja e gjuhëve në kllapa “[]” bëhet sipas sistemit
të paraparë edhe me titull, pra gjuha shqipe, serbe, angleze dhe gjermane.

III. Falënderime

Falënderojmë në mënyrën më të sinqertë të gjithë individët, institucionet publike dhe

private, që në çfarëdo mënyre, direkte apo indirekte kanë ndihmuar apo edhe inkurajuar
hartimin dhe botimin e këtij Fjalori. Falënderojmë veçanërisht veçanërisht Ministrinë
Federale për Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim [Bundesministerium für wirtschaft-
liche Zusammenarbeit und Entwicklung] të Qeverisë së Republikës Federale të Gjer-
manisë dhe institucionin implementues të saj, Shoqërinë për Bashkëpunim Ndërk-
ombëtar [Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit] (GIZ) për përkrahjen e
gjithanshme financiare për hartimin dhe botimin e këtij Fjalori. Në këtë sens i detyro-
hemi falënderim të madh tërë stafit të projektit mbështetës të GIZ në Kosovë, e sido-
mos, z. Dr. Karl Weber, udhëheqës, z. Dr. Peter Ertl, ish-zëvendës udhëheqës, znj.
Suada Korenica, këshilltare ligjore si dhe z. Muhamet Brahimi, koordinator i projektit
në projektin implementues të GIZ, për mbështetjen profesionale të tyre në përfundimin
me sukses të këtij projekti unik.
Gjithashtu, falënderojmë të gjithë përkthyesit e tekstit të versionit të gjuhës shqipe në
gjuhën serbe, angleze dhe gjermane, si dhe znj. Julia Nadine Bollinger dhe znj. Donika
Mehmeti për revidimin e përkthimit të tekstit të gjuhës gjermane.
Paraprakisht falënderojmë lexuesin tonë të dashur për çfarëdo vërejtje, sugjerimi apo
kritike eventuale, të cilat mund të drejtohen në adresën elektronike të editorit të këtij
Fjalori: iset.morina@uni-pr.edu.

Iset Morina Prishtinë, Shkurt 2019

XIII
XIV
 Uvod

I. Uopšteno

Ovim rečnikom, kako pravnik tako i onaj ko nije pravnik, dobija u ruke jedno pravno
delo radi tematske, sadržajne i sveobuhvatne orijentacije u vezi sa pravnim pitanjima i
to, istovremeno, na četiri jezika. Izrada ovakvog pravnog rečnika iz oblasti privatnog,
javnog i krivičnog prava, na četiri jezika, predstavlja jedinstven akademski poduhvat,
možda čak i svetskih razmera. Tradicionalno, pravni rečnik se izrađuje na jednom, a
najviše na dva različita jezika. Pravni rečnici na dva ili više različitih jezika
ograničavaju se isključivo na prevod pojmova, ne upuštajući se, pritom, u sadržajnu
razradu tih pojmova. Naš rečnik, predstavljen na četiri jezika, prevazilazi ova tradi-
cionalna očekivanja i samim tim se uspostavlja novi standard u komparativnom pravu.
Motivi za ovakav akademski poduhvat u Republici Kosovo su jednostavno funkcional-
ne i praktične prirode. Velike političke, društvene, ekonomske i pravne promene koje
su se dešavale poslednjih decenija i godina odrazile su se i na potrebu za intenzivnijim
doktrinarnim diskursom u oblasti prava. Konkretnije, uticaj globalizacije, napredak
tržišne ekonomije u regionalnim i globalnim razmerama, društvena, ekonomska i
naročito akademska komunikacija ljudi sa spoljnim svetom, rezultirale su potrebom za
osnovnim znanjem o pravnim pojmovima i institutima na različitim jezicima. I izbor
jezika je takođe izvršen iz praktičnih i funkcionalnih razloga i to zbog uticaja ovih jezi-
ka u regionu i u evropskim i međunarodnim razmerama. Kao takav, rečnik je izrađen
tako da se svaki pojedinac može orijentisati u njemu stičući ne samo početne infor-
macije o pravu, već i suštinska znanja o pravu. U ovom rečniku će, ne samo pravnik,
već i svaki građanin koji je zainteresovan za pravo, naći pravi vodič za pravo uopšte i
to brzo, pravilno i kompaktno i to na četiri jezika. Štaviše, rečnik će biti “uvodna”
knjiga za sve studente pravnih fakulteta kako bi imali jedan opšti pregled prava. Stu-
denti na naprednim studijama će u rečniku naći ne samo pravno delo za brzo “ob-
navljanje” pravne materije, već će u njemu pronaći i koncizan izvor o svim pravnim
pojmovima i institutima. Šira zajednica pravnika (opšti pravnici, advokati, tužioci i
sudije) imaće mogućnost da se radi sticanja sveobuhvatnih i detaljnih, a pre svega brzih
saznanja o pravu, pozivaju na ovaj rečnik u bilo kom trenutku i pod bilo kakvim
okolnostima. Ovaj rečnik će, u velikoj meri, doprineti povećanju društvene i intel-
ektualne komunikacije ali i unapređenju akademskog diskursa ne samo zajednice
pravnika, već i svakog pojedinca iz različitih društvenih zajednica. Ovaj rečnik će, bez
sumnje, predstavljati jedno pravno remek-delo za svakog pojedinca koji želi da zna
mnogo više o pravima izvan nacionalnih granica.

II. Sadržaj i struktura rečnika i uputstva za njegovo korišćenje

Ovaj pravni rečnik predstavlja više od “standardnog” rečnika i njegov izvorni jezik je
albanski. Rečnik sadrži oko 2.500 pojmova samo u verziji na albanskom jeziku, koji su
zatim prevedeni na srpski, engleski i nemački jezik. Da bi se isključila mogućnost
neuvrštavanja nekog “važnog” pojma, preduzeti su napori da se uvrste “svi” ili većina

XV
pravnih pojmova i instituta. Uloženi su napori da u rečniku ne izostaju, barem, glavni
pravni pojmovi i instituti. Identifikovani su centralni pojmovi iz svih oblasti prava,
počev od privatnog, javnog pa do krivičnog prava. Predstavljeni su pravni pojmovi iz
svih podgrana navedenih prava. Primera radi, iz privatnog prava su identifikovani
pojmovi iz materijalnog i formalnog prava, kao na primer iz klasičnog građanskog
prava: obligaciono pravo, stvarno pravo, porodično pravo, nasledno pravo; kao i iz
posebnog privatnog prava, na primer: iz trgovinskog, potrošačkog, radnog prava, prava
konkurencije, prava industrijske svojine (autorsko pravo i intelektualna svojina), prava
trgovačkih društava, itd. I iz formalnog prava su identifikovani i predstavljeni pojmovi
iz građansko-procesnog prava, kao što su pojmovi iz parničnog, vanparničnog,
izvršnog i stečajnog postupka, itd. Iz javnog prava su identifikovani i razrađeni pravni
pojmovi i instituti ustavnog prava, državne organizacije, ljudskih prava, upravnog
prava, lokalne samouprave, životne sredine, policije, itd. U krivičnom pravu su identif-
ikovani pravni pojmovi i instituti krivičnog prava, krivično -procesnog prava,
prekršajnog prava, krivičnih sankcija, itd. Svaki predstavljeni pojam se sastoji
uglavnom od kratkog uvoda, sadržaja i njegovog zakonskog osnova.
Rečnik je podeljen u četiri centralna dela i to prema jezičkoj verziji. Znači, na samom
početku rečnika se nalazi kompletna verzija rečnika na albanskom, zatim na srpskom,
engleskom i nemačkom jeziku. Unutar verzije na jednom jeziku, kao na primer unutar
verzije na albanskom jeziku, imamo tematsku pod-podelu na oblast privatnog, javnog i
krivičnog prava. I ovaj rečnik uzima u obzir savremenu podelu prava na tri velike ob-
lasti, iako je krivično pravo u načelu javno pravo. U svakoj oblasti prava (privatnom,
javnom i krivičnom pravu) postoji abecedni redosled. Znači, u albanskoj verziji, u ob-
lasti privatnog prava postoji abecedni redosled i to od slova “a” do slova “zh”. Isti je
slučaj i u oblasti javnog i krivičnog prava. Dakle, i u oblasti javnog prava u albanskoj
verziji postoji ponovo redosled i to od slova “a” do slova “zh”. U oblasti krivičnog
prava postoji novi abecedni redosled i to od slova “a” do slova “zh”. Nakon završetka
verzije na albanskom jeziku, prema predstavljenoj šemi, nastavlja se sa verzijom na
srpskom, zatim na engleskom i konačno na nemačkom jeziku. Sistem je isti, tako da u
svakoj jezičkoj verziji sledi podela na tri oblasti prava (privatno, javno i krivično). U
svakoj oblasti prava imamo abecedni redosled na odgovarajućem jeziku, na primer, na
srpskom jeziku od slova “a” do slova “ž”, a na engleskom i nemačkom jeziku od slova
“a” do slova “z”.
Posebnost čini to da se za svaki pravni pojam ili institut iz svake oblasti i na svakom
jeziku odmah u četvrtastim zagradama nalazi prevod na ostala tri jezika. Primera radi,
ako čitalac na albanskom jeziku želi da pogleda pojam “Kushtetuta”, on taj pojam, vrlo
lako, može pronaći u verziji na albanskom jeziku pod slovom “K”, gde će odmah
pronaći i prevod pojma, na srpskom, engleskom i nemačkom jeziku: Kushtetuta
[Ustav; Constitution; Verfassung]. Isto važi i za druge jezike, primera radi na srpskom
jeziku: Ustav [Kushtetuta; Constitution; Verfassung], na engleskom jeziku: Constitu-
tion [Kushtetuta; Ustav; Verfassung] i u verziji na nemačkom jeziku: Verfassung
[Kushtetuta, Ustav; Constitution]. Redosled jezika u zagradama “[]” naveden je prema
sistemu koji je predviđen i naslovom, odnosno albanski, srpski, engleski i nemački
jezik.

XVI
III. Zahvalnica

Najiskrenije se zahvaljujemo svim pojedincima, javnim i privatnim institucijama koje

su na bilo koji način, posredno ili neposredno, pomogli ili podstakli izradu i ob-
javljivanje ovog rečnika. Posebno se zahvaljujemo Saveznom ministarstvu za
ekonomsku saradnju i razvoj [Bundesministerium für wirtschaftliche Zusammenarbeit
und Entwicklung] Vlade Savezne Republike Nemačke i njenoj instituciji za imple-
mentaciju, Udruženju za međunarodnu saradnju [Gesellschaft für Internationale
Zusammenarbeit] (GIZ) na svestranoj finansijskoj podršci za izradu i objavljivanje
ovog rečnika. U tom smislu, veliku zahvalnost dugujemo osoblju projekta podrške
GIZ-a na Kosovu, a posebno g-dinu dr Karlu Weberu, rukovodiocu, g-dinu dr Peteru
Ertlu, bivšem zameniku rukovodioca, g-đi Suadi Korenica, pravnoj savetnici na pro-
jektu GIZ-a za implementaciju kao i g-dinu Muhamet Brahimi, koordinator projekta,
na njihovoj stručnoj podršci pruženoj radi uspešnog okončanja ovog jedinstvenog pro-
jekta.
Zahvaljujemo se i svim prevodiocima teksta na albanskom jeziku na srpski, engleski i
nemački jezik, kao i g-đi Juliji Nadine Bollinger na revidiranju prevoda teksta na
nemačkom jeziku.
Unapred se zahvaljujemo našim dragim čitaocima na bilo kakvoj eventualnoj primedbi,
predlogu ili kritici, koja se može uputiti na elektronsku adresu urednika ovog rečnika:
iset.morina@uni-pr.edu.

Iset Morina Priština, Februar 2019. godine.

XVII
XVIII
 Introduction

I. General

This Dictionary provides to both lawyers and non-lawyers a legal act for a thematic,
substantial and comprehensive orientation on legal matters, in four languages. Drafting
such a legal Dictionary in the field of private, public and criminal law in four languages
presents a unique academic undertaking, perhaps with global dimensions. Traditional-
ly, a legal dictionary is drafted in one, mostly in two different languages. Legal dic-
tionaries in two or more different languages are limited exclusively to the translation of
notions without entering into substantial elaboration of such notions. Our dictionary
presented in four languages goes beyond these traditional expectations, thus setting a
new standard in the comparative law. Motives for such an academic undertaking in the
Republic of Kosovo are merely of a functional and practical nature. The major politi-
cal, social, economic and legal changes that have taken place in the last decades and
years have also reflected the need for a more intensive doctrinal discourse in the field
of law. More specifically, the effects of globalization, the advancement of the market
economy in the regional and global dimensions, social, economic, and especially aca-
demic communication of people with the outside world have resulted in the need for at
least basic knowledge of legal notions and institutes in different languages. Further-
more, selection of languages has been made for practical and functional reasons and
because of the impacts of these languages in the region and in the European and inter-
national dimensions. The Dictionary, as such, is designed in a way to orient every indi-
vidual by obtaining not only initial information about the law but also the substantial
knowledge about the law. In this Dictionary, not only lawyers, but every citizen inter-
ested in law, will find a real guide to the law in general, in a quick, straight and com-
pact manner and in four languages. Moreover, the Dictionary will be an “introductory”
book for all students of law schools to have a general overview of the law. Students in
advanced studies will find in the Dictionary not only a legal work for a quick “remind-
er” of matter of law, but they will also find a concise source for all legal notions and
institutes. The broader community of lawyers (general jurists, lawyers, prosecutors and
judges) will have the opportunity to refer to this Dictionary at any time and under any
circumstances to have comprehensive and in-depth and, above all, quick knowledge
about the law. The Dictionary will excessively help to increase social and intellectual
communication and to advance academic discourse not only of the community of law-
yers, but also of each individual of different social communities. The Dictionary will
undoubtedly be a legal masterpiece for every individual wanting to know more about
the rights beyond the national boundaries.

II. Content and structure of Dictionary and guidelines for its use

This legal Dictionary is more than a “standard” dictionary and its source language is
Albanian. The Dictionary contains about 2, 500 notions only in the Albanian version,
which were then translated into Serbian, English and German. To avoid potential non-

XIX
inclusion of any “important” notion, attempts have been made to include “all” or the
majority of legal notions and institutes. Efforts have been made to ensure that at least
institutes or central legal notions are not missing in the Dictionary. The essential no-
tions of all law fields have been identified, starting from private, public and criminal
law. The legal notions of all sub-branches of these laws have been elaborated, i. e.,
from private law are identified the notions of material and formal law, such as the clas-
sical civil law, the law on obligations, property, family, inheritance, as well as from
special private law, i. e., from commercial law, the consumer, labour, competition, in-
dustrial property rights (copyright and intellectual property), business organizations,
etc. From the formal law the notions of civil procedural law have been identified and
elaborated, such as notions from the Law on contested procedure, Law on non-
contentious procedure, Law on enforcement procedure, law on bankruptcy procedure,
etc. From the public law, the legal notions and institutes of constitutional law, organi-
zation of state, human rights, administrative law, local government, environment, po-
lice, etc have been identified and elaborated. From the criminal law, the legal notions
and institutes of criminal law, criminal proceedings, minor offenses and criminal sanc-
tions have also been identified, etc. Each elaborated notion predominantly consists of a
brief introduction, its content and legal basis.
The Dictionary is divided into four central parts according to the language version. So,
initially, there is the full version in Albanian language to continue with versions in Ser-
bian, English and German languages. Within a language version, i. e. of the version in
Albanian, there is a thematic subdivision in the field of private, public and criminal
law. This Dictionary also considers the modern division of law in three major areas,
although the criminal law is in principle a public law. Alphabetical order was made in
each field of law (private, public and criminal). Thus, in the Albanian version, in the
field of private law there is an alphabetical order from letter “a” to “zh”. This is also
the case in the field of public law and the field of criminal law. Thus, even in the field
of public law of the Albanian version there is an order from "“a” to “zh”. In the field of
criminal law there is a new alphabetical order, from letter “a” to “zh”. After completion
of the Albanian version according to the presented scheme, is continued with the ver-
sion in Serbian, English and German. The system is the same and in each language ver-
sion has been divided into three fields of law (private, public and criminal). In each
field of law we have alphabetical order of the respective language, i. e. in Serbian lan-
guage from letter “a” to “ž”, while in English and German from letter “a” to “z”!
It is noteworthy that after each legal notion or institute in every field and language in
square brackets is a translation in three languages. I.e., if an Albanian reader wants to
look for “Kushtetuta”, he can easily find this notion in the Albanian version with letter
“K” and there immediately can find the translation of the notion in Serbian, English
and German: Kushtetuta [Ustav; Constitution; Verfassung]. The same applies in other
languages, such as i. e. in Serbian: Ustav [Kushtetuta; Constitution; Verfassung], in
English: Constitution [Kushtetuta; Ustav; Verfassung] and in the German version:
Verfassung [Kushtetuta, Ustav; Constitution]. The order of languages in brackets “[]”
is done according to the foreseen system with titles, namely Albanian, Serbian, English
and German.

XX
III. Acknowledgments

We sincerely thank all individuals, public and private institutions that whether directly
or indirectly have helped or even encouraged drafting and publication of this Diction-
ary. In particular, we thank the Federal Ministry for Economic Cooperation and Devel-
opment (Bundesministerium für wirtschaftliche Zusammenarbeit und Entwicklung) of
the Government of the Federal Republic of Germany and its implementing institution,
the Association for International Cooperation [Gesellschaft für Internationale Zusam-
menarbeit] (GIZ) for the comprehensive financial support for drafting and publication
of this Dictionary. In this sense, we owe great thanks to entire staff of the support pro-
ject of GIZ in Kosovo, and especially Mr. Dr. Karl Weber, Chair, Mr. Dr. Peter Ertl,
former Deputy Chair, Mrs. Suada Korenica, Legal Advisor in GIZ implementation pro-
ject and Mr. Muhamet Brahimi, project coordinator, for their professional support to
successful completion of this unique project.
In addition, we thank all translators of the text from Albanian language into Serbian,
English and German, as well as Ms. Julia Nadine Bollinger and Ms. Donika Mehmeti
for revision of translation of the text in German language.
We thank in advance our dear reader for any possible remark, suggestion or critique,
which can be addressed to the electronic address of the editor of this Dictionary:
iset.morina@uni-pr.edu.

Iset Morina Prishtina, February 2019

XXI
XXII
 Einführung

I. Allgemeines

Dieses viersprachige Rechtswörterbuch stellt jedem Juristen sowie Nichtjuristen eine

thematische und inhaltlich umfassende Orientierung auf dem Gebiet der Rechtswissenschaft
zur Verfügung.
Die Anfertigung eines viersprachigen Rechtswörterbuches im Zivil-, Straf- und
Öffentlichen Recht stellt eine einmalige akademische Leistung, wenn nicht sogar
weltweit das erste dieser Art, dar. Üblicherweise wird ein Rechtswörterbuch lediglich
in einer oder höchstens zwei Sprachen angefertigt. Zudem beschränken sich zwei- oder
mehrsprachige Rechtswörterbücher ausschließlich auf die Übersetzung von Begriffen,
ohne diese inhaltlich zu definieren.
Unser viersprachiges Rechtswörterbuch übertrifft diese Praxis und stellt einen neuen
Standard in der rechtsvergleichenden Wissenschaft dar. Die Motive für ein solches
Projekt sind funktionaler und praktischer Natur. Die großen politischen, sozialen,
wirtschaftlichen und rechtlichen Veränderungen, die in den letzten Jahrzehnten und
Jahren in Kosovo stattgefunden haben, spiegeln die Notwendigkeit eines intensiveren
dogmatischen Diskurses im Bereich der Rechtswissenschaft wider.
Insbesondere die Auswirkungen der Globalisierung, die Weiterentwicklung der
Marktwirtschaft auf regionaler und globaler Ebene sowie der soziale, wirtschaftliche
und speziell akademische Austausch untereinander haben zur Folge, dass die
Notwendigkeit für die Erarbeitung von rechtlichem Grundwissen in verschiedenen
Sprachen besteht. Auch die vorliegenden Sprachen wurden aus funktionalen und
praktischen Gründen sowie wegen ihres Einflusses auf regionaler, europäischer und
internationaler Ebene gewählt. Dieses Wörterbuch ist so gestaltet, dass sich jede Person
damit zurechtfinden kann, da es nicht nur Grundlagen enthält, sondern auch vertieftes
rechtliches Wissen vermittelt.
Es stellt nicht nur für den Juristen, sondern auch für Rechtsinteressierte einen
schnellen, direkten und kompakten Leitfaden über das Recht im Allgemeinen in vier
Sprachen dar.
Darüber hinaus wird das Rechtswörterbuch ein einführendes Buch für jeden
Studierenden der Rechtswissenschaften sein, um einen generellen Überblick über das
Recht zu erhalten. Fortgeschrittene Studierende finden darin nicht nur einen Überblick
der Rechtsmaterie zur schnellen Rekapitulation, sondern auch eine prägnante Quelle
für alle Rechtsbegriffe und bestehenden Rechtsinstitute.
Für die breite Gemeinschaft der Juristen (allgemeine Juristen, Rechtsanwälte,
Staatsanwälte und Richter) stellt dieses Wörterbuch eine Möglichkeit dar, sich jederzeit
und unter allen Umständen umfassende, eingehende und vor allem schnelle
Rechtskenntnisse anzueignen. Es wird wesentlich dazu beitragen den sozialen und
intellektuellen Austausch zu fördern und den akademischen Diskurs nicht nur auf
Juristen zu beschränken, sondern ihn auf jeden Einzelnen aus den verschiedenen
sozialen Gemeinschaften auszuweiten.

XXIII
E stellt zweifellos ein juristisches Meisterwerk für jeden dar, der mehr über das Recht
außerhalb der eigenen Landesgrenzen erfahren möchte.

II. Inhalt, Struktur und Richtlinien zur Nutzung des Rechtswörterbuches

Das Rechtswörterbuch ist mehr als ein Standardwörterbuch. Es wurde ursprünglich in

der albanischen Sprache verfasst und enthält mehr als 2500 Begriffe, die ins Serbische,
Englische und Deutsche übersetzt wurden. Dabei wurde der Versuch unternommen alle
oder zumindest die meisten Rechtsbegriffe und Rechtsinstitutionen einzuschließen.
Es wurden ferner Anstrengungen unternommen, dass zumindest die wesentlichen
Rechtsbegriffe und zentralen Institute nicht im Wörterbuch fehlen. Zunächst wurden
die wesentlichen Begriffe des Zivil-, Öffentlichen und Strafrechts bestimmt. Dann
wurden die Rechtsbegriffe aller Teilgebiete bestimmt. Das Zivilrecht enthält sowohl
die Begriffe des formellen als auch des materiellen Zivilrechts. Letzteres umfasst die
Rechtsbegriffe des Schuldrechts, Sachenrechts, Familienrechts, Erbrechts und der
Sonderprivatrechte Handelsrecht, Gesellschaftsrecht sowie das Urheberrecht. Im
formellen Zivilrecht wurden Begriffe wie etwa das Erkenntnisverfahren, das
Vollstreckungsverfahren sowie das Insolvenzverfahren übersetzt und definiert.
Im Öffentlichen Recht wurden die Begriffe und Rechtsinstitute aus dem Verfassungsrecht,
dem Staatsorganisationsrecht, der Menschenrechte, dem Verwaltungsrecht sowie dem
Kommunal-, Polizei- und Umweltrecht eingearbeitet. Das Strafrecht enthält Begriffe und
Rechtsinstitute aus dem materiellen Strafrecht, dem Strafprozessrecht, dem
Ordnungswidrigkeitenrecht sowie dem Strafvollstreckungsrecht. Jeder ausgearbeitete
Begriff besteht aus einer kurzen Einführung, seinem Inhalt und der Rechtsgrundlage.
Jeder Begriff ist dabei in vier Teile gegliedert: der albanischen, serbischen, englischen
und deutschen Übersetzung. Innerhalb einer sprachlichen Version erfolgt die
Einteilung ins Zivil-, Straf-, und Öffentliche Recht. Ausgangspunkt dafür ist, dass es
nach dem heutigen Verständnis drei Rechtsgebiete gibt, auch wenn das Strafrecht im
eigentlichen Sinne Öffentliches Recht ist.
Die Rechtsbegriffe sind jeweils in den drei Rechtsgebieten alphabetisch sortiert. Die
albanische Version reicht in allen Rechtsgebieten von „A“ bis Zh“., die serbische von
„A“ bis „ž” und die englische und deutsche Version von “A” bis “Z”. Das Besondere
daran ist, dass nach jedem Rechtsbegriff oder Rechtsinstitut ebenfalls die Übersetzung
in den anderen Sprachen in eckigen Klammern zu finden ist. Der Begriff “Verfassung”
kann daher beispielsweise sofort im Albanischen, Serbischen und Englischen
nachgelesen werden: Verfassung [Kushtetuta; Ustav; Constitution. Das Gleiche gilt
für die Begriffe in den anderen Sprachen: Albanisch: Kushtetuta [Ustav; Constitution;
Verfassung]; Serbisch: Ustav [Kushtetuta; Constitution; Verfassung]; English:
Constitution [Kushtetuta; Ustav; Verfassung]. Die Reihenfolge der Begriffe in
eckigen Klammern richtet sich dabei nach der folgenden sprachlichen Reihenfolge:
Albanisch, Serbisch, Englisch, Deutsch.

XXIV
III. Danksagung

Wir danken herzlich allen Personen, öffentlichen und privaten Institutionen, die in
jeglicher Form unmittelbar oder mittelbar bei der Anfertigung und Veröffentlichung
dieses Wörterbuches beteiligt waren oder dieses Vorhaben unterstützt haben. Ein
besonderer Dank gebührt dem Bundesministerium für Wirtschaftliche Zusammenarbeit
und Entwicklung, der Bundesregierung der Bundesrepublik Deutschland und der
Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit (GIZ) für die finanzielle Unterstützung
bei der Erstellung und Veröffentlichung dieses Rechtswörterbuches. Ein großer Dank
gebührt auch allen Mitarbeitern der GIZ in Kosovo, insbesondere dem Leiter des
Projekts LARP Herrn Dr. Karl Weber und dem ehemaligen stellvertretenden
Projektleiter Dr. Peter Ertl, Frau Suada Korenica Rechtsberaterin und Herrn Muhamet
Brahimi, Projektkoordinator im Projekt LARP für ihre professionelle Unterstützung,
die zum erfolgreichen Abschluss dieses einzigartigen Projekts beigetragen haben.
Ein Dank gebührt ebenfalls allen Übersetzern der albanischen Version in die serbische,
englische und deutsche Sprache und insbesondere Frau Nadine Bollinger und Frau
Donika Mehmeti für die Korrektur der deutschen Übersetzung.
Im Voraus danken wir unseren lieben Lesern für Anmerkungen, Vorschläge oder
Kritik, die an die elektronische Adresse des Herausgebers dieses Wörterbuches
gerichtet werden können: iset.morina@uni-pr.edu.

Iset Morina Prishtina, Februar 2019

XXV
Propozim për citim: Morina, Iset (Editor), Fjalor juridik në të drejtën private, publike
dhe penale, Fq….

Predlog za citiranje: Morina, Iset (Urednik), Pravni Rečnik u privatnom, javnom i

krivičnom Pravo, Str….

Proposal for citation: Morina, Iset (Editor), Legal dictionary in private, public and
criminal law, Pg….

Vorschlag zum Zitieren: Morina, Iset (Hrsg.), Rechtswörterbuch im Zivil-,

Öffentlichen- und Strafrecht, S….

XXVI
Përmbajtja [Sadržaj; Content; Inhalt]

Hyrje ............................................................................................................................. XI
Uvod ............................................................................................................................ XV
Introduction ............................................................................................................... XIX
Einführung ............................................................................................................... XXIII

Fq.
Shqip [Albanski; Albanian; Albanisch] ...........................................................................1
E drejta private ..........................................................................................................5
E drejta publike .....................................................................................................145
E drejta penale ......................................................................................................235

Str.
Srpski [Serbisht; Serbian; Serbisch] ............................................................................321
Privatno pravo .......................................................................................................325
Javno pravo ...........................................................................................................457
Krivično pravo ......................................................................................................539

Pg.
English [Anglisht; Engleski; Englisch]........................................................................619
Private law ............................................................................................................623
Public law .............................................................................................................761
Criminal law .........................................................................................................849

S.
Deutsch [Gjermanisht; Nemački; German] .................................................................935
Zivilrecht...............................................................................................................939
Öffentliches Recht ..............................................................................................1085
Strafrecht.............................................................................................................1181

XXVII
XXVIII
FJALOR JURIDIK
E DREJTA PRIVATE
E DREJTA PUBLIKE
E DREJTA PENALE

Me përkthim në gjuhën
serbe - angleze - gjermane

Iset Morina
(Editor)

1
2
 SHKURTESAT

AD Akademia e Drejtësisë së Kosovës

AIK Agjencia e Kosovës për Inteligjencë
ARBK Agjencia e Regjistrimit të Bizneseve të Kosovës
BE Bashkim Evropian
BQK Banka Qendrore e Republikës së Kosovës
Fq. Faqe
FMN Fondi Monetar Ndërkombëtar
GJEDNJ Gjykata Evropiane për të Drejtat e Njeriut
GJSRK Gjykata Supreme e Republikës së Kosovës
IPA Instrumenti i Ndihmës së Para-Anëtarësimit
KE Këshilli i Evropës
KEDNJ Konventa Evropiane për Drejtat e Njeriut
KGJK Këshilli Gjyqësor i Kosovës
KPK Këshilli Prokurorial i Kosovës
KKE Konventa Kulturore Evropiane
KPK Kodi Penal i Republikës së Kosovës
KPP Kodi i Procedurës Penale i Republikës së Kosovës
KRK Kushtetuta e Republikës së Kosovës
LA Ligji për Arbitrazhin
LDADP Ligji për të Drejtat e Autorit dhe të Drejtat e Përafërta
LF Ligji për Falimentimin
LFK Ligji për Familjen i Kosovës
LDI Ligji për Dizajnin Industrial
LGJ Ligji për Gjykatat
LK Ligji për Kadastër
LMD Ligji për Marrëdhëniet e Detyrimeve
LMT Ligji për Markat Tregtare
LN Ligji për Ndërmjetësimin
LNP Ligji për Ndërmarrjet Publike
LP Ligji për Patenta
LPA Ligji i Procedurës Administrative
LPDS Ligji për Pronësinë dhe të Drejtat e Tjera Sendore
LPJK Ligji për Procedurën Jokontestimore
LPK Ligji për Procedurën Kontestimore
LPP Ligji për Procedurën Përmbarimore
LPPP Ligjin për Partneritet Publiko Privat.
LPPRK Ligjin për Prokurimin Publik në Republikën e Kosovës
LSHT Ligji për Shoqëritë Tregtare
LT Ligji për Trashëgimin i Kosovës
LTHRDP Ligji për Themelimin e Regjistrit për të Drejtat në Pronën e
Paluajtshme
OAK Oda e Avokatëve të Kosovës

3
OSHP Organi Shqyrtues i Prokurimit
OEA Oda Ekonomike Amerikane në Kosovë
OEK Oda Ekonomike e Kosovës
OKB Organizata e Kombeve të Bashkuara
ONP Organizata Ndërkombëtare e Punës
OSBE Organizata për Bashkëpunim dhe Siguri në Evropë
PNDCP Pakti Ndërkombëtar për të Drejtat Civile dhe Politike
RRPGJKK Rregullorja e Punës së Gjykatës Kushtetuese të Kosovës
RRPKK Rregullorja e Punës së Kuvendit të Kosovës
UNMIK Misioni i Përkohshëm i Kombeve të Bashkuara në Kosovë

4
E DREJTA PRIVATE

Iset Morina
Ardrit Gashi

5
6
A Absolutiteti (parim) - [Apsolutnost; Ab-
Abrogim [Abrogacija; Abrogation; Au-
ßerkraftsetzung] - Anulim apo shfuqizim.
Abrogimi nënkupton shfuqizimin në
tërësi të një ligji, kontrate apo traktati me
veprim formal ose autoritar, me qëllim të
përfundimit të atij ligji, kontrate apo trak-
tati. Ky term është i ngjashëm gjithashtu
me derogimin. Shih edhe: Derogimi.
Abstraksioni (Parimi) [Apstrakcija; Ab-
straction; Abstraktion] - Parimi i ab-
straksionit është një ndër parimet bazë
dhe veçori tipike të së drejtës civile, si-
domos në Gjermani dhe në disa vende të
tjera, mbase të pakta. Esenca qëndron në
atë, se fillimisht bëhet dallim në mes të
një pune juridike me karakter të së
drejtës së detyrimeve dhe një pune ju-
ridike me karakter të së drejtës sendore
(parimi i ndarjes së punëve juridike). Si-
pas kësaj, kontrata e shitjes nuk e bën ju-
ridikisht askënd pronar, meqë me këtë
kontratë vetëm “detyrohet” shitësi për
t’ia kaluar blerësit pronësinë në një send.
Për të kaluar pronësia nevojitet juridi-
kisht edhe puna juridike e së drejtës sen-
dore, sipas së cilës punë, tjetërsuesi dhe
fituesi pajtohen, që pronësia të kalojë te
fituesi. Me parimin e abstraksionit shko-
het edhe mëtutje në këtë konstelacion ju-
ridik. Nëse puna juridike me karakter të
së drejtës sendore është e vlefshme, por
puna juridike me karakter të së drejtës së
detyrimeve (p.sh., kontrata e shitjes) e
pavlefshme, atëherë fituesi ka fituar
pronësinë, meqë kjo punë juridike me
karakter të së drejtës sendore është “e
pavarur” “abstrakte”. Këto situata ju-
ridike, që krijohen si pasojë e parimit të
abstraksionit, rregullohen juridikisht me
institutin e pasurimit të pabazë. E drejta
civile pozitive e Kosovës i lejon hapësirë
të madhe këtij parimi unik të së drejtës
private të Gjermanisë.
soluteness; Absolutheitsprinzip] - Parimi
i absolutitetit paraqet një parim themelor
në të drejtën private, konkretisht në të
drejtën sendore, sipas të cilit parim të
drejtat sendore, në veçanti pronësia, janë
të drejta absolute dhe të përhershme dhe
duhet të respektohen/pranohen nga të
gjithë si të tilla - erga omnes.
Actio - Padi. E drejta romake nuk ka bërë
dallimin, që e bën sot juristi kontinental
në mes të drejtës materiale dhe formale.
Prandaj, edhe në të drejtën romake janë
paraparë padi të ndryshme numerus clau-
sus për realizimin e një të drejta mate-
riale. Prandaj, vetëm nëse ka ekzistuar
një padi e caktuar ka qenë e mundur, që
të kërkohet me padi realizimi i një të
drejte të caktuar materiale juridike.
Actio confessoria - Padi konfesore. Ac-
tio confessoria quhet padia kryesore për
mbrojtjen e servitutit, e cila si e tillë
njihet nga e drejta e Justinianit. Kjo është
padi sendore actio in rem (shih: In rem),
të cilën fillimisht e paraqiste titullari i
servitutit vetëm kundër pronarit të
pasurisë shërbyese. Ndërsa, më vonë me
këtë padi titullari i servitutit mbrohej jo
vetëm kundër pronarit të pasurisë
shërbyese, por edhe kundër të gjithë per-
sonave të tretë, të cilët pengonin titullarin
e servitutit në ushtrimin e të drejtës së tij.
Actio negatoria - Padi mënjanimi. Kjo
padi ka të bëjë me një kërkesë materiale
juridike të pronarit për të mënjanuar
trazimin nga ndonjë person tjetër (neni
102 të LPDS). Siç shihet, kjo normë vjen
në shprehje, nëse pronari pengohet në
sendin e tij. Në rast se sendi i është marrë
pronarit, kjo normë nuk i ndihmon prona-
rit. Në rast të tillë, pronari mund të
kërkojë kthimin e sendit në bazë të
normës së nenit 93 të LPDS.
7
Actio pauliana - Padi pauliane. Quhet
padi pauliane sipas juristit të famshëm
romak Paulianit. Kjo padi është kodi-
fikuar nga Justiniani dhe kishte të bënte
me anulimin e punëve juridike, që
ndërmerreshin në dëm të kreditorit. Re-
ferim në të drejtën moderne, edhe në të
drejtën e Kosovës kjo padi ka në të
drejtën e falimentimit për ruajtjen e in-
teresave të kreditorit (shih nenin 37 të
LF).
Actio popularis - Padi popullore. Nga e
drejta romake dhe esenca e saj qëndron
në të drejtën e ngritjes së një padie nga
secili dhe atë pa u prekur vetë personal-
isht. Siç shihet, kjo padi tanimë mund të
ketë rëndësi vetëm në të drejtën publike.
Actio publiciana - Padi publiciane. Nga
e drejta romake dhe ka të bëjë me
kërkesën nga e drejta e supozuar e
pronësisë, ku pronari duhet të argu-
mentojë se ka të drejtën e pronësisë. Qël-
limi i actio publiciana ishte i njëjtë
sikurse edhe ai i actio reivindicatio, pra,
mbrojtja e të drejtës së pronësisë,
gjegjësisht posedimit, porse dallimi ishte
që me actio publiciana mbrohej ‘prona
bonitare’ sipas ius honorarium. Prona
bonitare që në të drejtën romake njihej
me emrin in bonis resse (rem habere),
nënkuptonte pronën sipas të cilës personi
që e posedonte nuk kishte titull ligjor të
pronarit sipas të drejtës kuirite - ius civi-
le, por e mbante atë në formë të benifici-
arit, e cila mbrohej me të drejtën pretori-
ane. Kjo padi është e njohur shprehimisht
në të drejtën e Austrisë. E drejta e Koso-
vës, duke pasur model të drejtën e Gjer-
manisë, nuk e njeh këtë lloj padie,
përderisa dispozitat e nenit 102 të LPDS
përmbajnë elemente, që bazën e kanë në
actio publiciana nga e drejta romake.
Actio rei vindicatio - Padi e reivin-
dikimit apo padia e kthimit të sendit.
8
Është një padi nga e drejta romake dhe
me këtë padi, pronari kërkonte kthimin e
sendit nga jopronari. Në të drejtën mo-
derne, padia e reivindikimit është një
kërkesë materiale juridike, sipas së cilës
pronari mund të kërkojë kthimin e sendit
prej poseduesit të paligjshëm (shih neni
93 të LPDS). Poseduesi ka të drejtën e
kundërshtimit të kthimit të sendit, nëse ai
ka të drejtë në posedimin e sendit sipas
ndonjë marrëdhënie juridike, p.sh., sipas
qirasë, huapërdorjes etj. (neni 94 i
LPDS).
Actor - Pala paditëse. Shih: Paditësi.
Ad hoc - Për një rast të caktuar. Për
shembull komision ad hoc, që nënkupton
i themeluar për një qellim të caktuar si-
pas nevojës.
Ad referendum - që do të konsiderohet
apo trajtohet më tutje në të ardhmën. Për
shembull, marrëveshje apo kontratë ad
referendum që nënkupton një kontratë
apo pjesë të asaj kontrate, që do të jetë
lëndë e trajtimit të mëtutjeshëm nga
ndonjë autoritet apo person tjetër për fi-
nalizimin e saj.
Administrimi [Upravljanje; Administra-
tion; Verwaltung] - Në të drejtën private,
me administrim nënkuptohet përdorimi i
një objekti, në të cilën dy a më tepër per-
sona kanë të drejta mbi atë. Natyra ju-
ridike e këtyre të drejtave të këtyre
subjekteve në këtë objekt është irrele-
vant, mund të jetë bashkëpronësi, pronësi
e përbashkët, bashkëposedim, bash-
këshfrytëzim etj.. Si rast tipik mund të
referohet në normat e neneve 53 e në va-
zhdim të LPDS.
Administratori i falimentimit [Stečajni
upravnik; Bankruptcy Administrator; In-
solvenzverwalter] - Administrator i fali-
mentimit quhet personi të cilin e cakton
gjykata (shih: Procedura e falimentimit:
gjykata), në cilësinë e përfaqësuesit të
pasurisë së falimentimit (shih: Pasuria e
falimentimit). Administratori falimentues
mund të jetë kandidati i kualifikuar, i pa-
jisur me certifikatë nga një institucion
kompetent në lidhje me njohuritë për
falimentimin, në rastin e Kosovës nga
Ministria e Drejtësisë së Republikës së
Kosovës në pajtim me UA01/2013, ose
nëse është anëtar i një shoqate profesion-
ale në Unionin Evropian ose Shtete të
Bashkuara të Amerikës, të cilat kanë në
fokus falimentimin dhe procedurat e
falimentimit (neni 86.2 i LF). Detyrat e
administratorit falimentues lidhen në
përgjithësi me menaxhimin e rastit të
falimentimit, si për shembull të realizojë
të hyra nga pronat e pasurisë falimen-
tuese të cilat janë nën administrimin e tij;
rishikoj të gjitha çështjet financiare të
debitorit; heton provat e kërkesave dhe
mund të kundërshtoj lejimin e një
kërkese të papërshtatshme; mbanë infor-
mata mbi pasurinë falimentuese dhe mbi
administrimin e pasurisë falimentuese;
përgatit raportin final mbi administrimin
e rastit dhe e dorëzon në gjykatë (neni
88.1 i FL). Për punën e tillë, administra-
tori shpërblehet (paguhet) nga të hyrat që
rrjedhin nga pasuria e falimentimit, dhe
pagesat e tilla hynë në kategorinë e
shpenzimeve administrative të adminis-
tratorit.
Adoptimi [Usvojenje; Adoption; Adop-
tion] - Adoptimi paraqet një institut ju-
ridik të së drejtës familjare, sipas të cilit
në rrugë juridike përmes një akti juridik
gjyqësor themelohet marrëdhënia prindë-
rore midis fëmijës së mitur të huaj (i
adoptuari) dhe një personi madhor (adop-
tuesit). Këtë institut juridik e rregullon
LFK me dispozitat nga 160 deri 202, por,
pa u kufizuar. Në aspektin social, adop-
timi është i lejuar për shkak se konsid-
erohet se i shërben mirërritjes dhe
mirëqenies së fëmijës, duke krijuar një
marrëdhënie të shëndosh prind-fëmijë.
Sipas dispozitave ligjore të LFK, adopti-
mi është pengesë martesore dhe personat
që ndodhen në gjini adoptimi nuk mund
të lidhin martesë.
- (i) Adoptuari [usvojenik; adoptee;
Adoptivkind] - I adoptuar mund të jetë
vetëm fëmija i mitur, neni 174 i LFK.
(shih: i mitur).
- Adoptuesi [Usvojilac; Adopter, Adop-
tiveltern] - Adoptues mund të jetë
vetëm personi që e ka aftësinë për të
vepruar dhe që i ka cilësitë personale
të nevojshme për ushtrimin e sukses-
shëm të te drejtave dhe detyrimeve
prindërore dhe duhet ta ketë arritur
moshën 21 vjeçare (neni 176 i LFK).
Bashkëshortët mund ta adoptojnë
fëmijën vetëm bashkërisht, përjasht-
imisht vetëm njëri nga bashkëshortët
mund ta adoptojë fëmijën, por kjo kër-
kon edhe pëlqimin e bashkëshortit
tjetër. Personi i pamartuar mundet ta
adoptojë fëmijën edhe i vetëm.
Afati [Rok; Deadline; Frist] - Afati është
distancë apo periudhë kohore, brenda së
cilës mund ose do të duhej të ndërmerrej
ndonjë veprim me pasoja juridike. Në të
drejtën private, është me rëndësi të bëhet
dallim në mes të afateve të së drejtës ma-
teriale dhe formale (shih nenet 125 e në
vazhdim të LPK). Afatet nga e drejta ma-
teriale janë periudha kohore, brenda të
cilave do të duhej të ndodhë ndonjë
ngjarje, me të cilën ngjarje lidhen pasoja
materiale-juridike, p.sh., afati për para-
qitjen e të metës fizike të sendit, afati i
parashkrimit etj. Për afatet e tilla mate-
riale nuk vlen instituti i kthimit në
gjendjen e mëparshme (restitutio in in-
tegrum). Kurse, afatet nga e drejta for-
male, pra afatet procedurale janë distanca
kohore, brenda të cilave merren ose
9
mund të merren veprime procedurale,
p.sh., afati për paraqitjen e ankesës, re-
vizionit etj. Vetëm për afatet procedurale
vlen instituti i kthimit në gjendjen e
mëparshme. Në të drejtën civile, ekzis-
tojnë edhe disa rregulla lidhur me afatet
dhe llogaritjen e tyre. Afati i caktuar në
ditë fillon të rrjedhë ditën e parë pas
ngjarjes nga e cila mund të llogaritet
afati, ndërsa përfundon me skadimin e
ditës së fundit, të afatit. Afati i caktuar në
javë, muaj ose vite përfundon atë ditë që
me emër dhe numër përputhet me ditën e
lindjes së ngjarjes nga e cila ka filluar të
rrjedhë afati; e në qoftë se një ditë e tillë
nuk ekziston në muajin e fundit, fundi i
afatit bie në ditën e fundit të atij muaji.
Në qoftë se dita e fundit e afatit bie në
ditën kur në bazë të ligjit është caktuar që
të mos punohet, si ditë e fundit e afatit
llogaritet dita e parë e punës në vijim.
Fillimi i muajit shënon ditën e parë të
muajit, mesi i muajit me pesëmbëdhjetë
të muajt, dhe fundi i muajit në ditën e
fundit të muajit, në qoftë se diçka tjetër
nuk rezulton nga qëllimi i palëve, nga
natyra e marrëdhënies, ose nga doket
(neni 65 i LMD).
Afati prekluziv [Prekluzivni rok; Preclu-
sive deadline; Ausschlussfrist] - Afate
prekluzive paraqesin afatet e përcaktuara
në mënyrë strikte nga ligji. Afati
prekluziv nënkupton afatin brenda të cilit
personi i autorizuar mund të shfrytëzoj
një të drejtë ose të ndërmarr ndonjë
veprim, të cilin veprim nuk do të mund ta
kryejë pasi të kalojë ky afat.
Aftësia juridike [Pravna sposobnost;
Legal capacity; Rechtsfähigkeit] - Aftësia
juridike është aftësia e një personi për të
qenë bartës i të drejtave dhe detyrimeve.
Për fat të keq, në Kosovë nuk është e
rregulluar në mënyrë sistematike dhe ek-
splicite se kur fitohet aftësia juridike.
10
Por, si bazë mund të merret dispozita e
nenit 7 të LT, sipas të cilës aftësia ju-
ridike fitohet me lindje, e në disa raste si
embrio (zënia e fëmijës në barkun e
nënës) në të drejtën trashëgimore. Me
lindje do të duhej të nënkuptohej largimi
i fëmijës nga barku i nënës pa pasur
nevojë prerja e kërthizës. As pushimi i
aftësisë juridike nuk rregullohet shpre-
himisht me ligj. Por, do të duhej të merrej
për bazë të arriturat shkencore të medi-
cinës dhe atë në momentin e pushimit e
tërësishëm të gjitha funksioneve të trurit.
Personat juridikë fitojnë aftësinë juridike
zakonisht me regjistrim, kurse e humbin
atë me fshirjen e regjistrimit dhe atë kon-
form normave të LSHT.
Aftësia për të vepruar [Radna sposob-
nost; Capacity to act; Geschäftsfähigkeit]
Aftësia për të vepruar është aftësia e një
personi për të ndërmarrë vetë veprime
procedurale në mënyrë të efektshme pa
pasur nevojë për një përfaqësues ligjor.
Përfaqësuesi ligjor ndërmerr veprime në
emër dhe për llogari të personit të pa af-
tësi për të vepruar. Aftësia për të vepruar
nuk është e rregulluar në mënyrë siste-
matike. Aftësia e plotë për të vepruar pa-
rashihet me nenet 3, 15 dhe 16 të LF, që
arrihet me moshën 18 vjeç. Aftësia e ku-
fizuar për të vepruar arrihet në moshën
14 vjeç dhe parashihet me nenin 142 të
LMD, derisa aftësia për punë arrihet me
moshën 15 vjeç (neni 7 i LP). Aftësia
deliktore arrihet me kalimin e moshës
shtatë (7) vjeç.
Aftësia për të qenë palë [Sposobnost da
bude stranka; Capacity to be a party;
Parteifähigkeit] - Aftësia për të qenë palë
është aftësia e një subjekti të së drejtës
për të qenë bartës i të drejtave dhe
detyrave procedurale, pra të jetë palë
paditëse ose palë e paditur. Aftësia për ë
qenë palë korrespondon me aftësinë ju-
ridike. Kjo nënkupton, që ai i cili ka af-
tësi juridike ka edhe aftësi për të qenë
palë. Për këtë arsye, shumë rende juridike
fare nuk rregullojnë shprehimisht aftësinë
për të qenë palë. E drejta e Kosovës ve-
pron ndryshe dhe atë, që aftësinë për të
qenë palë e rregullon shprehimisht (shih
neni 73 i LPK).
Aftësia procedurale [Proceduralna spo-
sobnost; Procedural capacity; Prozess-
fähigkeit] - Aftësia procedurale është af-
tësia e një subjekti për të ndërmarrë vetë
dhe në mënyre efektive (pa pasur nevojë
për përfaqësues ligjor) veprime proce-
durale. Ai subjekt, i cili nuk ka aftësi
procedurale nuk mund të ndërmerr
veprime procedurale vet në mënyrë efek-
tive. Nëse subjekti nuk ka aftësi proce-
durale, atëherë në emër dhe për llogarit ë
tij mund të veprojë vetëm përfaqësuesi
ligjor, p.sh. prindërit janë përfaqësues
ligjor të fëmijës. Në parim, secili subjekt
që ka aftësi për të vepruar ka edhe aftësi
procedurale. Por, meqë e drejta proce-
durale civile nuk e njeh institutin e af-
tësisë së kufizuar procedurale (sikur në të
drejtën materiale, që është aftësia e kufi-
zuar për të vepruar), atëherë ai subjekt që
ka aftësi të kufizuar për të vepruar ka af-
tësi të plotë procedurale, p.sh., një person
i moshë 16 vjeç që ka marrëdhënie pune,
nuk ka nevojë për përfaqësues ligjor për
çështjet kontestuese, që kanë të bëjnë nga
marrëdhënia e punës.
Aftësia deliktore [Deliktivna sposob-
nost; Delictual capacity; Deliktsfähig-
keit] - Shih: Aftësia për të vepruar.
Aftësia postulative [Postulativna spo-
sobnost; Postulative capacity; Postula-
tionsfähigkeit] - Aftësia postulative është
aftësia e një subjekti me aftësi për të ve-
pruar dhe për të ndërmarrë vetë veprime
procedurale në mënyrë efektive dhe atë
pa pasur nevojë për avokat. Kjo nënk-
upton, se një subjekt nuk ka aftësi postu-
lative, nëse Ligji parasheh detyrimin për
avokat. E drejta e Kosovës njeh në parim
aftësinë postulative për secilin subjekt.
Kjo nënkupton, se secili ka të drejtë të
kërkojë mbrojtje gjyqësore edhe në
Gjykatën Supreme apo në Gjykatën
Kushtetuese pa pasur nevojë të përfa-
qësohet nga ndonjë avokat. Përjashtim të
vogël në këtë drejtim bën LAKP, që në
mënyrë indirekte kërkon përfaqësimin e
palës nga një avokat.
Aftësia trashëgimore [Sposobnost na-
sleđivanja; Inheritance capacity; Erbfä-
higkeit] - Shih: Trashëgimtari.
Agjencia Kadastrale e Kosovës [Ko-
sovska agencija za katastar; Kosovo Ca-
dastral Agency; Katasteramt des Kosovo]
- Agjencia Kadastrale e Kosovës vepron
si agjenci ekzekutive në kuadër të
Qeverisë së Kosovës, gjegjësisht të Min-
istrisë së Mjedisit dhe Planifikimit
Hapësinor. Kjo Agjenci paraqet auto-
ritetin qendror dhe është përgjegjëse për
kadastër dhe ka kompetenca për nxjerr-
jen e udhëzuesve lidhur me të gjitha
veprimtaritë kadastrale dhe regjistrimin e
të drejtave mbi pronën e paluajtshme.
Agjencia Kadastrale e Kosovës është e
autorizuar dhe përgjegjëse për nxjerrjen e
akteve nënligjore (udhëzime administra-
tive, udhëzues korniza pune, etj.) lidhur
me veprimtarinë kadastrale, harton dhe
udhëheq me dokumentacionin e kadastrit
të Kosovës, kadastrit të paluajtshmërisë
dhe regjistrave të paluajtshmërive (neni 4
i LK). Si instancë e dytë e cila vendos
lidhur me ankesat kundër vendimeve të
Zyrave Komunale Kadastrale, vendimet e
Agjencisë Kadastrale të Kosovë para-
qesin vendime përfundimtare në proce-
durë administrative. Kundër këtyre
vendimeve mund të iniciohet vetëm
‘konflikt administrativ’ me anë të padisë
11
në procedure gjyqësore në Gjykatën
Themelore territoriale, konkretisht De-
partamentit për Çështje Administrative
pranë Gjykatës Themelore (neni 14.1 i
LGJ).
Agjencia Kosovare e Privatizimit [Ko-
sovska agencija za privatizaciju; Privati-
zation Agency of Kosovo; Privatisier-
ungsagentur des Kosovo] - Agjencia Ko-
sovare e Privatizimit është organ i
pavarur publik, i cili i ushtron funksionet
dhe përgjegjësitë në mënyrë të pavarur në
pajtim me Ligjin Nr. 04/L-034 për
Agjencinë Kosovare të Privatizimit. Kjo
Agjenci themelohet si pasardhëse ju-
ridike e ish-Agjencisë Kosovare të
Mirëbesimit e themeluar në bazë të
Rregullores së UNMIK-ut 2002/12 mbi
themelimin e Agjencisë Kosovare të
Mirëbesimit. Agjencia Kosovare e Pri-
vatizimit ka mandat dhe kompetencë ek-
skluzive për administrimin me të gjitha
ndërmarrjet, asetet, interesat, aksionet në
pronësi shoqërore, duke përfshirë shitjen,
likuidimin, transferimin apo ndonjë
zgjidhje tjetër të ndërmarrjes, asetit apo
interesit në pronësi shoqërore (Shih:
Ndërmarrja: ndërmarrja shoqërore).
Agjencia Kosovare e Privatizimit ka
zotësi të plotë juridike, posaçërisht për të
bërë kontrata, për të marrë, mbajtur ose
shitur pronën, si dhe ka të gjitha kompe-
tencat, të padisë e të paditet në emër të
saj (neni 1 dhe 6 i Ligjit për Agjencinë
Kosovare të Privatizimit).
Agjencia Kosovare për Krahasim dhe
Verifikim të Pronës [Kosovska agencija
za upoređivanje i verifikaciju imovine;
Kosovo Property Comparison and Verifi-
cation Agency; Agentur zur Verglei-
chung und Verifizierung von Eigentum] -
Agjencia Kosovare për Krahasim dhe
Verifikim të Pronës është Agjenci e
pavarur e themeluar sipas nenit 142 të
12
Kushtetutës së Republikës së Kosovës,
me mandat të përkohshëm, si dhe me
Ligjin për Agjencinë Kosovare për Kra-
hasim dhe Verifikim të Pronës. Detyrat e
kësaj Agjencie kryesisht janë të zgjidhë
dallimet dhe mos pajtueshmëritë në mes
të dokumenteve kadastrale origjinale të
para qershorit të vitit 1999 të cilat janë
marrë nga autoritetet serbe në Kosovë
dhe të dokumenteve kadastrale aktuale në
Republikën e Kosovës, për pronën pri-
vate, pronën private komerciale dhe
pronën private të bashkësive fetare. Kjo
Agjenci: zgjidhë pretendimet pronësore
të cilat kanë lindur si pasojë e luftës në
Kosovë, në periudhën ndërmjet 27
shkurtit 1998 dhe 20 qershorit 1999, të
cilat më herët janë dorëzuar në Agjencinë
Kosovare për Prona; Agjencia zgjidhë
kërkesat e pronësisë lidhur me pronën e
paluajtshme private, duke përfshirë
pronën bujqësore dhe komerciale dhe
kërkesat lidhur me të drejtat mbi
shfrytëzimin e pronës së paluajtshme pri-
vate, duke përfshirë pronën bujqësore
dhe komerciale; Gjithashtu, kjo Agjenci
administron pronat nën menaxhim të saj
(neni 4 i Ligjit për Agjencinë Kosovare
për Krahasim dhe Verifikim të Pronës).
Me themelimin e kësaj Agjencie, pushon
së vepruari Agjencia Kosovare për Prona,
e cila ishte themeluar mbi bazën e Ligjit
(Nr. 03/L-079) për ndryshimin e Rreg-
ullores së UNMIK-ut Nr. 2006/50 për
zgjidhjen e kërkesave lidhur me pronën e
paluajtshme private, duke përfshirë pro-
nën bujqësore dhe atë komerciale, si dhe
Rregulloren e UNMIK-ut nr. 1999/23 për
themelimin e Drejtorisë për Çështje
Pronësore Banesore dhe Komisionit për
kërkesa pronësore dhe banesore.
Agjencia Kosovare për Prona [Ko-
sovska agencija za imovinu; Kosovo
Property Agency; Eigentumsagentur Ko-
sovo] - Shih: Agjencia Kosovare për
Krahasim dhe Verifikim të Pronës.
Agjencia për Pronësi Industriale
[Agencija za industrijsku imovinu; Indus-
trial Property Agency; Agentur für gew-
erbliches Eigentum] - Agjencia për
pronësi industriale e Republikës së Ko-
sovës, është organ i pavarur administrativ
shtetëror, e themeluar sipas Ligjit, në
kuadër të Ministrisë së Tregtisë dhe In-
dustrisë dhe është përgjegjëse për mbro-
jtjen ligjore administrative të shpikjeve,
markave tregtare, dizajnëve industriale,
emërtimeve të origjinës, treguesve
gjeografik dhe topografive të qarqeve të
integruara, si dhe çështjet e tjera që dalin
nga marrëveshjet ndërkombëtare, nën-
shkruese e të cilave është Republika e
Kosovës.
Agjencia e Regjistrimit të Bizneseve të
Kosovës [Kosovska agencija za registra-
ciju biznisa; Kosovo Business Registra-
tion Agency; Agentur für die Registrier-
ung von Unternehmen im Kosovo] -
Agjencia e Regjistrimit të Bizneseve të
Kosovës (ARBK) është e themeluar si
një agjenci e pavarur ekzekutive në
kuadër të Ministrisë së Tregtisë dhe In-
dustrisë. Është kompetente për regjistri-
min e shoqërive tregtare dhe shoqërive të
huaja tregtare, gjithashtu e autorizuar dhe
përgjegjëse për kryerjen e funksioneve
tjera të përcaktuara me nenin 7 të LSHT,
si përgatitjen dhe shpalljen e formularëve
dhe procedurave të nevojshme me qëllim
të lehtësimit të funksionimit të rregullt të
shoqërive tregtare.
Agjencia për Ndihmë Juridike Falas
[Agencija za besplatnu pravnu pomoć;
Agency for Free Legal Aid; Agentur für
kostenlose Rechtshilfe] - Agjencia për
ndihmë juridike falas është institucion i
pavarur publik i Republikës së Kosovës e
themeluar me ligj, e cila ushtron funksio-
net dhe përgjegjësitë për organizimin dhe
ofrimin e ndihmës juridike falas në pa-
jtim me Ligjin për ndihmë juridike falas.
Kjo Agjenci gjithashtu brenda saj ka
edhe zyrat rajonale për ndihmë juridike
falas, në tërë territorin e Republikës së
Kosovës, të cilat caktohen me vendim të
veçantë. Punën e Agjencisë e mbikëqyrë
Këshilli për Ndihmë Juridike Falas, i cili
Këshill i raporton Kuvendit të Repub-
likës së Kosovës një herë në vit për
punën e Agjencisë.
Agjenti i Regjistruar [Registrovani
zastupnik; Registered Agent; Regis-
trierter Vertreter] - Agjenti i regjistruar i
shoqërisë tregtare quhet personi legjitim i
shoqërisë tregtare i regjistruar si i tillë
pranë ARBK, kompetent për komu-
nikimin formal lidhur me pranimin e
shërbimeve, njoftimeve ose kërkesave që
një autoritet publik, person ose shoqëri
kërkohet ta bëjë me shoqërinë tregtare.
Sipas LSHT, neni 23, emri dhe adresa e
agjentit të regjistruar duhet të paraqiten
në dokumentet e regjistrimit të shoqërisë
tregtare. Çdo shoqëri tregtare, në doku-
mentet e regjistrit, duhet të paraqesë
emrin e agjentit të saj të regjistruar. Nëse
shoqëria tregtare ndryshon agjentin e saj
të regjistruar, atëherë ajo duhet t’ia do-
rëzojë në Agjencinë për Regjistrimin e
Bizneseve njoftim të nënshkruar emrin e
agjentit të ri të regjistruar. Shoqëria treg-
tare duhet që po ashtu të dorëzojë një
dokument, të nënshkruar nga agjenti i ri i
regjistruar, me të cilin shprehet pëlqimi i
tij/saj për të shërbyer në këtë cilësi.
Agjencia Qendrore e Prokurimit [Cen-
tralna agencija za nabavke; Central Pro-
curement Agency; Zentrales Verga-
beamt] - Agjencia Qendrore e Prokurimit
(AQP) paraqet një agjenci e themeluar në
kuadër të Ministrisë së Financave e cila
funksionet dhe detyrat i kryen në pajtim
13
me LPPRK. Në raste specifike, për
shkaqe të ekspertizës profesionale, efek-
tivitetit të kostos, eficiencës ose çështjeve
të tjera legjitime, Ministri për financa
mund të ketë autoritetin për ta përcaktuar
AQP-në si autoritetin kontraktues
përgjegjës për kryerjen e atij aktiviteti
prokurimi. Në këto raste, AQP në pajtim
me LPPRK dhe për të gjitha qëllimet e
këtij ligjit, konsiderohet “autoriteti kon-
traktues” për aktivitetin e prokurimit (ne-
ni 94 i LPPRK).
Akademia e Drejtësisë [Akademija
pravde; Academy of Justice; Justizakad-
emie] - Me Ligjin (Nr. 05/L-095), datë
08.02.2017 është themeluar Akademia e
Drejtësisë së Kosovës, e cila është
pasardhëse e Institutit Gjyqësor të Koso-
vës dhe me këtë pushon aktivitetin Insti-
tuti, i cili ishte një institut i pavarur, i
themeluar me ligj (Ligji për Themelimin
e Institutit Gjyqësor të Kosovës, të vitit
2008). Detyrë parësore e Akademisë së
Drejtësisë është përgatitja e kandidatëve
për gjykatës dhe prokurorë, pra organiz-
imin e avancimit ligjor nëpërmjet kur-
seve dhe trajnimeve profesionale.
Tanimë, me këtë Ligj, të gjitha detyrat
dhe përgjegjësitë lidhur me organizimin e
trajnimeve të kandidatëve për gjykatës
bien në Akademinë e Drejtësisë.
Akreditivi [Akreditiv; Documentary
credit; Akkreditiv] - Akreditivi paraqet
një punë juridike bankare dhe mjet apo
mënyrë të pagesës (shih neni 530 i
LMD). Me anë të akreditivit, banka me
urdhër të komitentit apo klientit të saj
dhe në pajtim me udhëzimet e tij, i kryen
pagesën ndonjë personi të tretë
(shfrytëzuesit) pa kurrfarë kushtesh apo
obligimesh (përveç nëse i urdhëron
ndonjë kusht të veçantë komitentit).
Madje, në disa raste ajo (banka) as nuk e
informon shfrytëzuesin, për hapjen e
14
akreditivit, sepse është raport juridik
vetëm ndërmjet bankës dhe komtitentit
apo urdhëruesit të pagesës.
Aksioni [Deonice; Share; Aktie] -
Aksionet janë letra me vlerë, të cilat i
garantojnë një të drejtë pronësore apo in-
teres pronësor në një shoqëri apo kompa-
ni/korporatë. Përmes aksionit-ve, pronarit
të aksionit i jepen të drejta për përftim
(dividendë) sipas atij aksioni, vendim-
marrje dhe të drejtën në ndarjen e
pronësisë në shoqëri. Aksioni është pronë
personale e pronarit dhe mund të bartet
pjesërisht ose në tërësi, varësisht nga ku-
fizimet e parapara në LSHT apo ndonjë
kufizim të përcaktuar në marrëveshjen e
shoqërisë. Aksioni apo aksionet e
shoqërisë aksionare mund të jenë të cer-
tifikuara (me certifikatë për aksionin)
apo të pa-certifikuara. Nëse aksioni ose
aksionet janë të certifikuara, certifikata e
aksionit duhet të përmbajë të dhënat si:
emrin e personit ose shoqërisë për të cilin
është nxjerrë certifikata; numrin e
aksioneve të përfaqësuara në Certifikatë;
llojin e aksioneve (të thjeshta ose të
privilegjuara) të përfaqësuara në certif-
ikatë; duhet të theksohet kategoria për-
katëse; një deklaratë që parashtron të
drejtat (duke përfshirë të drejtat e votim-
it) si dhe privilegjet e aksioneve të tilla
siç janë paraqitur në statutin e shoqërisë.
Po ashtu, aksionet mund të jenë të
thjeshta dhe të privilegjuara. Aksionet e
thjeshta quhen si të tilla për faktin se
bartësit (pronarit) të tyre nuk i sjellin div-
idendë në mënyrë automatike, që nënk-
upton se një person mund të ketë aksione
të zakonshme, por mos të marr asnjë div-
idendë gjatë tërë kohëzgjatjes së
pronësisë. Ndërsa, aksionet e privi-
legjuara, bartësit (pronarit) zakonisht i
sjellin dividendë në mënyrë automatike
me fitimin. Bartësit e aksioneve të privi-
legjuara mund të kenë status të privi-
legjuar të votimit dhe status të privi-
legjuar pas likuidimit të shoqërisë
aksionare. Po ashtu, njihen aksionet e au-
torizuara, që paraqesin atë lloj të aksion-
eve të cilat shoqëria mund t’i shesë dhe
këto aksione duhet të përcaktohen në
statutin e shoqërisë aksionare, sepse
numri i aksioneve të autorizuara mund të
ndryshohet vetëm përmes ndryshimit dhe
plotësimit të statutit. Përveç aksioneve, si
letra me vlerë mund të konsiderohen
edhe bondet, letrat me vlerë të konver-
tueshme në aksione dhe opsionet për
blerjen e aksioneve.
Aksionari [Deoničar; Shareholder; Ak-
tionär] - Aksionar quhet personi, bartës i
aksionit ose subjekti, i cili mund të
udhëheqë me të drejtat që janë të përfa-
qësuara në aksion. Çdo shoqëri aksionare
duhet të mbajë listën e aksionarëve që
përmban emrin dhe adresën e secilit
aksionar aktual si dhe numrin dhe llojin e
aksioneve me të cilat aktualisht dis-
ponojnë.
Aktet reale [Stvarna dela; Real acts;
Realakt] - Në kuptimin juridik, akte reale
quhen ato veprime juridike të personave,
të cilat veprime janë të dedikuara për kri-
jimin e ndonjë pasoje faktike, por që ka-
në edhe efekte juridike, Si raste tipike
mund të përmenden p.sh. bashkimi, për-
zierja apo përpunimi i sendeve në të
drejtën sendore (shih nenet 29, 30 dhe 31
i LPDS).
Aktgjykimi [Presuda; Judgment; Urteil]
- Aktgjykimi është lloj i vendimit, i cili
nxjerrët nga Gjykata. Në procedurën civi-
le, gjykata vendos meritorisht lidhur me
çështjen kryesore me aktgjykim (neni
143 i LPK). Duke pasur në konsideratë
kritere të ndryshme, dallojmë lloje të
ndryshme të aktgjykimeve. Si zakonisht,
gjykata vendos me aktgjykim të plotë, në
rast se vendoset për të gjitha kërkesë-
paditë e parashtruara me padinë e palës
paditëse. Aktgjykimi kondemnator nxje-
rret në bazë të padisë kondemnatore dhe
me të vendoset meritorisht, nëse paditësi
mund të kërkojë një prestim prej palës së
paditur. Derisa aktgjykimi vërtetues
nxjerrët në bazë të padisë vërtetimi, ak-
tgjykimi ndryshues nxjerrët në bazë të
padisë ndryshimi. Në rast se pala
paditëse ka hequr dorë nga kërkesëpadia,
atëherë nxjerrët aktgjykim për shkak të
heqjes dorë nga kërkesëpadia (neni 148 i
LPK). Gjykata nxjerrë aktgjykim për
shkak të mosbindjes ose në raste të cak-
tuara aktgjykim për shkak të mungesës,
nëse pala e paditur nuk përgjigjet në
padinë e palës paditëse brenda afatit të
paraparë (shih nenet 249, 250 i LPK). Në
rast se pala e paditur e pranon kërkesë-
padinë, atëherë gjykata nxjerrë aktgjykim
në bazë të pohimit (neni 149 i LPK).
- Pjesa hyrëse e aktgjykimit [uvodni
deo presude; introductory part of the
judgment; urteilskopf] - Në aspektin
formal, secili aktgjykim duhet të ketë
tri pjesë kryesore dhe të domosdoshme
dhe atë pjesën hyrëse të aktgjykimit,
dispozitivin, arsyetimin dhe udhëzimin
për mjet të goditjes së vendimit (shih
nenin 160 i LPK). Pjesa hyrëse është
pjesa e lartë në fillim e aktgjykimit, ku
shënohen në mes të tjerash, numri i
dosjes, gjykata e çështjes, subjektet,
pra palët dhe përfaqësuesit e tyre, ob-
jekti i kontestit etj.
- Dispozitivi i aktgjykimit [Izreka (dis-
pozitiv) presude; enacting clause of
the judgment; Urteilsspruch] - Dis-
pozitivi është pjesa kryesore dhe më e
rëndësishme e aktgjykimit apo edhe
aktvendimit, nëse me aktvendim ven-
doset meritorisht lidhur me çështjen
kryesore. Dispozitivi përmban vendi-
15
 min lidhur me çështjen kryesore
(kërkesëpadinë), çështjet aksesore
(shpenzimet procedurale) dhe edhe
përmbarueshmëria e vendimit (neni
160 III LPK). Meqë organi përmba-
rues mbështetet në dispozitivin për të
zhvilluar procedurën e përmbarimit,
atëherë është e domosdoshme, që dis-
pozitivi të jetë i qartë dhe preciz.
- Arsyetimi i aktgjykimit [Obrazloženje
presude; reasoning of the judgment;
urteilsgründe] - Arsyetimi është një
ndër pjesët përbërëse të secilit ak-
tgjykim (neni 160 IV i LPK). Në arsy-
etim jepen shkaqet e vendosjes së tillë
si dhe faktet e provat e administruara
dhe të vlerësuara. Nëse aktgjykimi nuk
ka arsyetim ose arsyetimi është kon-
tradiktor, atëherë kjo është shkelje me
rëndësi absolute dhe aktgjykimi gjith-
monë do të anulohet, natyrisht nëse
aktgjykimi është sfiduar me mjete të
goditjes së vendimit.
Aktivitet afarist [Poslovna aktivnost;
Business activity; Geschäftstätigkeit] -
Shih: Veprimtaria tregtare.
Aktvdekje [Smrtovnica; Death Certifi-
cate; Sterbeurkunde] - Me vdekjen e një
personi të caktuar krijohen edhe pasoja të
ndryshme juridike të së drejtës publike
(p.sh. pushojnë të drejtat qytetare) dhe të
së drejtës private (p.sh., çështja e
trashëgimisë, çështja e suksedimit uni-
versal etj.). Për inicimin e çështjeve të til-
la juridike, është e nevojshme, që të kon-
statohet se një person ka vdekur. Vdekja
konstatohet nga mjeku dhe në bazë të ar-
riturave shkencore, me ç’rast personi i
vdekur humb edhe aftësinë juridike. Pas
konstatimit të vdekjes, Organi komunal
evidenton vdekjen e personit në regjistrat
e administratës publike dhe në bazë të
këtij regjistri lëshohet edhe aktvdekja.
Procedura për konstatimin e vdekjes së
16
një personi dhe të nxjerrjes së aktvdekjes
është një procedurë jokontestimore, e
paraparë me ligj (nenet 133 e në vazhdim
si dhe nenet 154 e në vazhdim të LPJK).
Aktvendim [Rešenje; Resolution; Bes-
chluss] - Aktvendimi është lloj i
vendimit, i cili nxjerrët nga gjykata ose
ndonjë autoritet publik. Në procedurën
civile, gjykata vendos me aktvendim
lidhur me çështjen jo kryesore, p.sh. ak-
tvendim lidhur me konvokimin e seancës,
aktvendim lidhur me shpenzimet proce-
durale etj. Gjykata vendos me aktvendim
meritorisht lidhur me çështjen kryesore
vetëm në rast të procedurës së posaçme
kontestimore lidhur me pengim -
posedimin (shih neni 142 i LPK). Me ak-
tvendim vendoset lidhur me çështjen
kryesore në procedurën jokontestimore,
të falimentimit dhe përmbarimore.
Aktvendimi për përmbarim [Rešenje o
izvršenju; Decision on enforcement;
Zwangsvollstreckungsbeschluss] - Ak-
tvendimi për përmbarim është vendimi i
Gjykatës, me të cilin lejohet ose refu-
zohet propozimi për përmbarim. Derisa
përmbaruesi privat vendos me urdhër,
Gjykata vendos me aktvendim (neni 1
XII, 5, 10, 44 të LPP) në çështjet për të
cilat është kompetente dhe atë nga
marrëdhënia familjare dhe të punës. Edhe
aktvendimi i gjykatës, sikurse urdhri i
përmbaruesit, nuk ka nevojë të ketë arsy-
etimin, nëse është lejuar propozimi për
përmbarim.
Alimentacioni [Alimentacija; Alimony;
Unterhalt] - Alimentacioni (ushqimia)
është mbajtje financiare e bashkëshortëve
apo ish-bashkëshortëve. Bashkëshorti i
cili nuk ka mjete të mjaftueshme për
mbajtje financiare, i cili nuk është i aftë
të punojë ose që për arsye tjera nuk mund
të punësohet, ka të drejtë në mbajtje fi-
nanciare nga bashkëshorti tjetër në pro-
porcion me mundësitë e tij financiare.
Alimentacionin e cakton gjykata duke i
marrë parasysh të gjitha rrethanat e rastit
mund të refuzojë kërkesën për ushqimi,
nëse ushqimia (alimentacioni) është
kërkuar nga bashkëshorti me keqbesim
ose nëse ai e ka braktisur bashkëshortin
pa ndonjë arsye të bazuar. Po ashtu, në
lidhje me fëmijën, bashkëshorti i ndarë
ka të drejtë të kërkojë nga bashkëshorti
tjetër alimentacioni përderisa ai do të
kujdeset dhe e mban fëmijën e përbash-
kët dhe për këtë arsye i bëhet e pamundur
të punoj.
Alotmani [Alotman; Allotment; Reisev-
ermittlungsvertrag] - Alotmani paraqet
një kontratë e detyrimeve, e cila ka për
bazë dhe objekt angazhimin e ka-
paciteteve të hotelerisë. Me kontratën për
alotmanin detyrohet hotelieri që gjatë
kohës së caktuar t’i vë në dispozicion të
klientëve shërbime të caktuara hoteliere
personave që i dërgon agjencia turistike
dhe t’i paguajë provizion të caktuar,
kurse kjo detyrohet të paguajë çmimin e
shërbimeve të bëra në qoftë se ka
shfrytëzuar angazhimin e kapaciteteve të
hotelit. Kjo kontratë është kontratë for-
male dhe duhet të lidhet në formën me
shkrim (neni 906 në vazhdim i LMD).
Amësia [Materinstvo; Motherhood; Mut-
terschaft] - Amësia/e quhet gruaja e cila
është regjistruar në regjistrin amë të te
lindurve si nënë e fëmijës.
Amiable compositeur - Shih: Ex aequo
et bono.
Analogjia [Analogija; Analogy; Analo-
gie] - Për shkak të shumëllojshmërisë së
rrethanave dhe të gjendjes faktike mund
të ndodhë, që për këto nuk është paraparë
shprehimisht norma përkatëse juridike.
Nëse lidhur me një gjendje faktike nuk
mund të zbatohet një normë as edhe me
ndihmën e interpretimit, atëherë çështja
duhet të zgjidhet nëpërmjet analogjisë.
Megjithatë, analogjia mund të përdoret
vetëm nëse janë plotësuar dy kushte
themelore dhe atë: duhet të ekzistojë një
zbrazëtirë ligjore lidhur me gjendjen fak-
tike dhe e dyta, që norma përkatëse që
zbatohet duhet të përfshijë “një rast të
ngjashëm”.
Ankandi [Aukcija; Auction; Versteige-
rung] - Ankandi paraqet ftesën publike, e
cila i drejtohet një numri të caktuar apo të
pacaktuar të personave për shitjen,
gjegjësisht blerjen e sendeve të caktuara,
nën kushte të caktuara dhe me garancione
të caktuara. Fituesi i ankandit, i cili za-
konisht përcaktohet sipas çmimit me të
lartë të ofruar për sendin e blerë, detyro-
het që sipas kushteve të përmbajtura në
ftesë për ankand të lidhë kontratën me
pjesëmarrësin e ankandit.
Ankesa [Žalba; Appeal; Berufung] - An-
kesa është mjet i rregullt i goditjes së
vendimit, me të cilin mjet sfidohet një
vendim i ndonjë autoriteti publik ose
gjykate dhe është i lejuar në secilën lloj
të procedurës. Në procedurën civile, an-
kesa lejohet kundër vendimeve të
gjykatës së shkallës së parë për shkak të
shkeljeve të dispozitave procedurale,
zbatimit të gabuar të gjendjes materiale
dhe konstatimit të gabuar të gjendjes fak-
tike (neni 182 i LPK). Ankesa ka efekt
suspenziv (shtytës), pra vendimi i an-
kimuar nuk mund të bëhet i formës së
prerës dhe duhet të paraqitet në formën
me shkrim dhe në afatin e paraparë, za-
konisht në afatin prej 15 ditësh (nenet
176 e në vazhdim të LPK). Në proce-
durën sipas ankesës do të vlerësohen në
parim vetëm ato fakte dhe prova, që janë
paraqitur dhe trajtuar në gjykatën e
shkallës së parë (neni 180 i LPK). Gjyka-
ta ankimore shqyrton ankesën, sipas
parimit të disponibilitetit, vetëm brenda
17
kufijve të ankesës, me përjashtim kur
gjykata shqyrton sipas detyrës zyrtare
edhe disa shkaqe të tjera (shih neni 194 i
LPK). Ankesa, si mjet i rregullt i goditjes
së vendimit është e lejuar edhe në proce-
durën jokontestimore (nenet 17 e në va-
zhdim të LPJK) edhe në procedurën
përmbarimore (nenet 67 e në vazhdim të
LPP).
Aprovimi [Usvajanje; Approval; Zustim-
mung] - Shih: Pëlqimi.
Arbitër [Arbitar; Arbitrator; Schieds-
richter] - Arbitër është personi i cili
zhvillon procedurën e arbitrazhit dhe i
ka, në parim, të gjitha të drejtat dhe dety-
rimet e një gjykatësi të gjykatës sht-
etërore. Arbitër mundet me qenë poten-
cialisht secili person me aftësi për të ve-
pruar. Për të ruajtur paanësinë dhe objek-
tivitetin e arbitrit në një proces konkret të
arbitrazhit parashihen rregulla (zakonisht
me Rregullat e Arbitrazhit ose me Lex
Arbitri), se për cilat rrethana mund të
kërkohet përjashtimi i arbitrit nga një
proces konkret. Në parim, për të gjitha
rrethanat që mund të kërkohet për-
jashtimi i një gjykatësi i gjykatës sht-
etërore mund të kërkohet edhe për-
jashtimi i arbitrit nga procesi konkret pa-
ra një arbitrazhi.
Arbitrabiliteti [Arbitrarnost; Arbitrabil-
ity; Schiedsfähigkeit] - Arbitrabiliteti ob-
jektiv është mundësia juridike, që një
çështje të jetë objekt i shqyrtimit në pro-
cedurën e arbitrazhit dhe të zgjidhet me
arbitrazh. Kurse, Arbitrabiliteti subjektiv
është mundësia juridike e një subjekti për
të qenë palë në procedurën e arbitrazhit.
Arbitrabiliteti objektiv dhe subjektiv cak-
tohet sipas të drejtës së atij vendi, në të
cilin zhvillohet procedura e arbitrazhit.
Objekt i kontestit në procedurën e arbi-
trazhit mundet me qenë zakonisht çdo
marrëdhënie juridike private, me për-
18
jashtim të kontesteve nga marrëdhënia
juridike me karakter të së drejtës
familjare dhe martesore. Palë në proce-
durë është zakonisht personi juridik
(ndërmarrjet), por mund të jenë edhe per-
sonat fizikë, por vetëm personat fizikë që
kanë aftësinë për të vepruar.
Arbitrazhi [Arbitraža; Arbitration;
Schiedsgerichtsbarkeit] - Nocioni “Arbi-
trazh” nënkuptohet në mënyra të
ndryshme, si institucion, si metodë alter-
native për zgjidhjen e kontesteve, si pro-
cedurë për zgjidhjen e kontesteve, si trup
gjykues. Si metodë, arbitrazhi zbatohet
në të drejtën ndërkombëtare publike (në
kontestet në mes të shteteve) dhe në të
drejtën private, në kontestet në mes të
personave privatë (zakonisht personave
juridikë). E përbashkët për të gjitha rastet
është se pa marrëveshje (të vlefshme)
nuk ka arbitrazh. Pra, palët duhet të mer-
ren vesh (zakonisht me shkrim), se dëshi-
rojnë me zgjidhë kontestin e tyre para ar-
bitrazhit. Burim kryesor formal i Arbitra-
zhit është marrëveshja e arbitrazhit, rreg-
ullat e arbitrazhit dhe Lex arbitri dhe atë
në këtë mënyrë hierarkike. Natyrisht se
paraprakisht dhe çdo herë vlejnë rregullat
me karakter ius cogens dhe dispozitat
kushtetuese, meqë edhe arbitrazhi ush-
tron pushtet gjyqësor. Lex arbitri është
burimi kryesor formal i arbitrazhit dhe në
Kosovë është Ligji për Arbitrazhin (viti
2007). Arbitrazhi përbëhet zakonisht nga
një ose tre arbitër dhe vendimi i arbitra-
zhit është vendim i formës së prerë. Para
se të përmbarohet vendimi i arbitrazhit
kombëtar duhet të shpallet i përmba-
rueshëm, kurse vendimi i arbitrazhit të
huaj duhet të njihet dhe të shpallet i
përmbarueshëm. Në Kosovë ekzistojnë
aktualisht dy Arbitrazhe institucionale,
një në Odën Ekonomike të Kosovës dhe
tjetra në Odën Ekonomike Amerikane në
Kosovë.
- Marrëveshja e arbitrazhit - Pa
marrëveshje nuk ka arbitrazh. Marrë-
veshja është kontratë (materiale ju-
ridike), me të cilën palët merren vesh
që një kontest të tyre ta zgjedhin në
arbitrazh. Marrëveshja e arbitrazhit
lidhet zakonisht me shkrim dhe nën
kushte të caktuara mund të jetë e vlef-
shme edhe marrëveshja e lidhur me
email apo mjetet e tjera të komu-
nikimit elektronik.
- Rregullat e arbitrazhit - Arbitrazhi, si
rregull, zbatohet dhe funksionin si ar-
bitrazh institucional dhe atë zakonisht
në Oda ekonomike, në Kosovë në
OEK dhe në OEA. Secili Arbitrazh in-
stitucional harton Rregullat e veta, që
janë burim kryesor formal pas
marrëveshjes së palëve dhe bile para
dispozitave të Ligjit për arbitrazh, me
përjashtim të normave me karakter ius
cogens. Në rast se palët merren vesh,
që kontestin e atyre ta zgjedhin në Ar-
bitrazhin Institucional të OEK, atëherë
edhe Rregullat e këtij Arbitrazhi
zbatohen në këtë proces, nëse me
marrëveshje të palëve nuk është para-
parë diçka tjetër konkrete.
Arkëtim-i [Naplata; Encashment; In-
kasso] - Arkëtim quhet realizimi i kërke-
save të kreditorit apo kalimi i kredive në
emër të kreditorit nga debitori. Rast tipik
i arkëtimit të kredive paraqitet kalimi i
kredive në emër të kreditorit në proce-
durën përmbarimore (neni 126 i LPP).
Arondimi [Arondacija; Land consolida-
tion; Arrondierung] - Arondimi paraqet
një proces juridiko kadastral, kryesisht i
takon të së kaluarës, sipas të cilit sipërfa-
qet tokësore riparcelizoheshin dhe prona
private e cila rrethohej me pronë sht-
etërore/shoqërore, kalohej në pronësi sht-
etërore/shoqërore, ndërsa pronarit privat
në sipërfaqe të njëjtë i kompensohej
(këmbehej) në një pjesë tjetër apo me një
sipërfaqe tjetër jashtë sipërfaqeve të
pronës shtetërore/shoqërore.
Ars boni et aequi - Arti i së mirës dhe së
drejtës. Ky është një definim i famshëm i
së drejtës romake nga juristi romak, Cel-
sus; shih Digestat, D 1, 1, 1.
Arsyetimi [Obrazloženje; Reasoning;
Begründung] - Shih: Aktgjykimi: arsye-
timi i aktgjykimit.
Asignacioni [Asignacija; Assignment;
Anweisung] - Asignacioni paraqet një in-
stitut të së drejtës së detyrimeve konkret-
isht një kontratë me emër. Asignacioni
ndryshe mund të quhet si ‘dërgim’. Me
anë të asignacionit, një person, asignanti
autorizon tjetrin, asignatin që për llogari
të tij t’i kryejë diçka të caktuar personit të
tretë, marrësit të asignacionit - asignata-
rit, dhe e autorizon këtë që të pranoj këtë
kryerje në emër të vet (neni 1032 i
LMD).
Atësia [Očinstvo; Paternity; Vaterschaft]
- Atësia konsiderohet burri i nënës së
fëmijës, nëse fëmija është lindur gjatë
martesës ose brenda afatit prej 300 ditësh
pas mbarimit së martesës. Këtë e përcak-
ton LFK në mënyrë parimore në dis-
pozitën e nenit 99.1 të tij. At i fëmijës, i
cili nuk ka lindur në martesë, as brenda
afatit prej 300 ditësh pas zgjidhjes së
martesës, konsiderohet burri i cili e pra-
non për të vetin ose atësia e të cilit është
vërtetuar me vendimin e gjykatës.
Auditor [Revizor; Auditor; Rechnung-
sprüfer] - Auditor quhet zyrtari i autori-
zuar nga Auditori i Përgjithshëm për të
kryer auditimin në organizatat buxhetore
(Shih: Organizata buxhetore) dhe auto-
ritetet publike të cilat në mënyrë të
drejtpërdrejtë kanë pranuar të hyra nga
buxheti i Kosovës, në pajtim me kompe-
19
tencat e parapara me Ligjin për Auditorin
e Përgjithshëm dhe Zyrën Kombëtare të
Auditimit të Republikës së Kosovës.
Auditimi [Revizija; Audit; Rechnung-
sprüfung] - Auditimi paraqet një lloj
kontrolli të përgjithshëm të entitetit, i cili
kontrollohet (auditohet), në mënyrë që të
sigurohet se programet e caktuara
qeverisëse administrative janë duke
dhënë rezultatet e planifikuara; burimet e
përdorura për këto programe janë në pa-
jtim me objektivat e deklaruara të organi-
zatës/entitetit në fjalë; si dhe programet
janë të mbrojtura nga humbjet dhe keq
menaxhimi. Auditimi i sektorit publik
është i rregulluar me ligj të posaçëm
(Ligji nr. 05/L-055 për Auditorin e
Përgjithshëm dhe Zyrën Kombëtare të
Auditimit të Republikës së Kosovës). Në
sektorin publik, në auditim përgjithësisht
bëjnë pjesë të gjitha organizatat bux-
hetore, agjencitë e pavarura publike dhe
autoritetet publike të Republikës së Ko-
sovës. Auditimin në lidhje me këto e
kryen Zyra Kombëtare e Auditimit. (shih:
Zyra Kombëtare e Auditimit).
Auditori i Përgjithshëm [Generalni re-
vizor; Auditor General; Generalrech-
nungsprüfer] - Auditori i Përgjithshëm
quhet kreu i Zyrës Kombëtare të Au-
ditimit, i cili i përgjigjet Kuvendit të Ko-
sovës për ushtrimin e detyrave dhe kom-
petencave të përcaktuara në Kushtetutë,
ligj dhe aktet nënligjore dhe në stand-
ardet të auditimit të sektorit publik të
njohura ndërkombëtarisht. Auditori i
Përgjithshëm është i pavarur nga ana
funksionale, financiare dhe operative dhe
nuk i nënshtrohet urdhrit ose ndikimit
nga cilido person apo institucion tjetër.
Auditori i Përgjithshëm së bashku me
Zyrën Kombëtare të Auditimit auditon të
gjitha aktivitetet financiare, administra-
tive, programet dhe projektet e
20
menaxhuara nga një apo më shumë in-
stitucione të cilave iu referohet auditimi,
përfshirë proceset dhe të ardhurat nga
shitja e pasurive, privatizimi dhe konce-
sionet.
Autor-i [Autor; Author; Autor] - Autor
quhet personi, i cili ka krijuar një vepër
origjinale në fushën e artit, shkencës dhe
letërsisë. E drejta e autorit dhe të drejtat e
përafërta me të drejtën e autorit janë të
rregulluara dhe përcaktuar me Ligjin Nr.
04/L-065 për të Drejtat e Autorit dhe të
Drejtat e Përafërta (LDADP).
Autoritet publik [Javni organ; Public
authority; Behörde] - Autoritet publik
nënkupton secilin nga organet ose auto-
ritetet ose agjencitë publike, të cilat sipas
të drejtës së Kosovës ushtrojnë pushtet
shtetëror ose kompetenca publike ekze-
kutive, legjislative, rregullative, adminis-
trative ose gjyqësore, si dhe çdo depar-
tament, pjesë ose nën-njësi të këtij orga-
ni, autoriteti ose agjencie publike.
Autorizim-i [Punomoćje; Power of at-
torney; Vertretungsmacht] - Autorizimi
paraqet ‘lejën' për përfaqësim (shih:
Përfaqësimi). Personi, i cili jep autorizi-
min quhet autorizues, ndërsa personi i
cili merr përsipër përfaqësimin quhet i
autorizuar. Autorizimi për përfaqësim
bazohet në ligj, në aktin e përgjithshëm të
personit juridik, në aktin e organit kom-
petent ose në deklarimin e vullnetit të të
përfaqësuarit (prokura). Në rastet kur au-
torizimi parashihet me ligj apo me aktin e
përgjithshëm juridik, atëherë konsidero-
het autorizim ex lege ndërsa në rastet kur
kjo bëhet me deklarim të vullnetit të per-
sonit quhet autorizim me prokurë. Shih:
Prokura.
Avanci [Avans; Advance payment;
Vorauszahlung] - Shih: Kapari.
Avokat [Advokat; Lawyer (Attorney at
law, barrister, solicitor); Rechtsanwalt] -
Avokat është një person, i cili ka një leje
speciale të autoriteteve shtetërore për të
ushtruar profesionin e avokatisë, pra të
ofrimit të shërbimeve juridike në përfa-
qësime, këshillime, dhënien e opinioneve
ligjore etj. Burim kryesor formal për
rregullimin e kushteve për ushtrimin e
profesionit si avokat është Ligji për avo-
katinë. Me këtë ligj bëhet definimi legal i
“Avokatit” (neni 5); sipas kësaj dispozite,
avokati është person i regjistruar në odë,
që e ka dhënë betimin dhe që merret me
avokati. Detyrat e avokatit janë në ofri-
min e ndihmës profesionale juridike për
të gjithë personat e interesuar. Se çka
nënkuptohet me ndihmën juridike është
paraparë me nenin 4 të Ligjit për Avo-
katinë. E veçanta në Republikën e Koso-
vës është, se avokatët nga shtetet e UE
dhe nga SHBA kanë të drejtën e ushtri-
mit të profesionit në Kosovë pa kufizime
dhe kushte, derisa avokatët nga shtetet e
tjera vetëm me kushtin e reciprocitetit, i
cili reciprocitet nuk prezumohet, por
duhet të konfirmohet nga Ministria e
Drejtësisë (nenet 9 dhe 40 të Ligjit për
Avokatinë).
Avokatia [Advokatura; The Bar; An-
waltschaft] - Avokatia është profesion i
rregulluar dhe paraparë shprehimisht me
ligj dhe atë me burimin kryesor formal
për këtë, Ligji për Avokatinë. Avokatia
ofron ndihmë juridike (neni 4 i Ligjit për
Avokatinë) dhe është profesion i lirë dhe
i pavarur. Ligji nuk përcakton në mënyrë
eksplicite, se avokatura është një organ i
përkujdesjes juridike, që do të nënk-
uptonte automatikisht, se avokatura ka të
drejta, por edhe detyra në rendin juridik.
Megjithatë, se avokatura është edhe or-
gan i përkujdesjes juridike rezulton në
mënyrë implicite nga sensi i Ligjit për
Avokatinë dhe shprehimisht nga
Kushtetuta, ku ceket, se avokatia është
profesion “i pavarur” dhe se avokati ush-
tron profesionin e vet duke respektuar
rendin juridik dhe kushtetues të Repub-
likës së Kosovës (shih nenin 111 të
KRK).
Avokati i Popullit [Narodni Advokat;
Ombudsperson; Ombudsmann] - Avokati
i Popullit apo ombudspersoni është in-
stitucion shtetëror dhe kushtetues, i
pavarur, i cili mbron të drejtat e individit
(personit fizik dhe juridik) nga shkeljet e
mundshme të autoriteteve publike (nenet
132 deri 135 të KRK). Ky institucion
shtetëror rregullohet detalisht me Ligjin
për Avokatinë e Popullit të vitit 2015.
Historikisht, avokati i popullit është in-
stitucion nga Skandinavia, konkretisht
nga Suedia, që tanimë është i paraparë
gati në të gjitha shtetet e Evropës. Të
gjitha autoritetet shtetërore kanë detyrim
kushtetues dhe ligjor, që të merren me
pretendimet dhe kërkesat e parashtruara
nga ana e Avokatit të Popullit. Me këtë,
Avokati i Popullit paraqitet si një gardian
i të drejtave elementare dhe lirive të
njeriut, nëse këto të drejta cenohen ose
shkelen nga ndonjë autoritet shtetëror.
Avokatura e Shtetit [Državno pravobra-
nilaštvo; State Advocacy; Staatliche An-
waltschaft] - Avokatura e shtetit është in-
stitucion shtetëror i themeluar me ligj, i
cili vepron si përfaqësues ligjor i Repub-
likës së Kosovës. Është formuar me
Ligjin për Avokaturën Shtetërore (viti
2013). Para themelimit të Avokaturës,
Republika e Kosovës është përfaqësuar
kryesisht nga Ministria e Drejtësisë. Edhe
pse Ligji thotë, se Avokatura Shtetërore
përfaqëson autoritet publike të Kosovës,
ideja është që përfaqësohet Republika e
Kosovës dhe jo autoritet publike, meqë
ato janë organe dhe nuk kanë subjek-
tivitet juridik të veçantë, përveçse me ligj
është paraparë diçka tjetër, p.sh. Agjen-
21
cionet e veçanta. Subjektivitet të veçantë
juridik ka Republika si person juridik i së
drejtës private dhe jo organet e saj.
B charge; Reallasten] - Një paluajtshmëri
Banka [Banka; Bank; Bank] - Banka
është një ndërmarrje, e cila ushtron
veprimtari tregtare kryesisht në aspektin
financiar dhe kryesisht të themeluara me
kapital privat. Burim kryesor formal i të
drejtës bankare është Ligji për bankat in-
stitucionet mikrofinanciare dhe instituci-
onet jobankare.
Banka Qendrore e Kosovës [Centralna
Banka Kosova; Central Bank of Kosovo;
Zentralbank Kosovo) - Banka Qendrore e
Republikës së Kosovës (BQK) është
subjekt juridik publik bazuar në nenet 11
dhe 140 të KRK dhe Ligjit për Bankën
Qendrore të Republikës së Kosovës.
Funksionet dhe objektivat kryesore të
BQK janë të nxisë dhe të mbajë një sis-
tem financiar stabil, duke përfshirë një
sistem të sigurt, të qëndrueshëm dhe efi-
kas të pagesave; të kontribuojë në arritjen
dhe ruajtjen e stabilitetit të çmimeve
vendore; të mbështesë politikat e
përgjithshme ekonomike të Qeverisë; ve-
pron në pajtim me parimin e ekonomisë
së tregut të hapur me konkurrencë të lirë,
duke favorizuar shpërndarjen efikase të
resurseve financiare (neni 7 i Ligjit për
Bankën Qëndrore). BQK ka autonomi
administrative, financiare dhe
menaxhuese. BQK nuk do të regjistrohet
në regjistrin e bizneseve. BQK është
pasardhëse e Autoritetit Qendror Bankar
të Kosovës.
Barazia e palëve (parim) [Jednakost
strana (načelo); Equality of the parties
(principle); Waffengleichheit (Grund-
satz)] - Barazia e armëve apo trajtimi i
barabartë i palëve në procedurën civile
është parim themelor dhe çfarëdo cenimi
22
të këtij parimi, paraqet bazë për sfidimin
e vendimit, të ndërmarrë në një proce-
durë të tillë.
Barra sendore [Stvarni teret; Land
mund të ngarkohet në atë mënyrë, që
përfituesit t’i paguhen prestime periodike
nga paluajtshmëria (këto prestime mund
të jenë edhe në të holla edhe në prestime
në natyrë ose shërbime, p.sh. mirëmbajtja
e një ure, mirëmbajtja e një rruge etj.).
Në parim dhe nëse nuk është paraparë
diçka tjetër, pronari i paluajtshmërisë
përgjigjet për këtë edhe personalisht.
Barra sendore mund të krijohet me ligj
ose nëpërmjet punës juridike (265 - 270
LPDS).
Basti [Klađenje; Wager; Wette] - Basti
në të drejtën civile përdoret si sinonim i
kontratës për lojën e fatit dhe kushtin -
kontratave aleatore. Sipas këtyre kon-
tratave, të drejtat dhe detyrimet ndërmjet
palëve kontraktuese, të cilat kanë vënë
‘bast’ nuk dihen në momentin e lidhjes,
por ato përcaktohen nga një rrethanë e
ardhshme dhe e pasigurt, në bazë të së
cilës më pastaj vinë në shprehje detyrim-
et përkatëse.
Bashkautor [Ko-autor; Co-author; Mi-
turheber] - Nëse vepra përbën një tërësi
të pandashme, dhe është e krijuar në
bashkëpunim të dy apo më shumë per-
sonave, atëherë ata persona do të konsid-
erohen bashkautorë të veprës. E drejta e
autorit mbi veprën e bashkautorëve u ta-
kon të gjithë bashkautorëve dhe admin-
istrohet me pëlqimin e tyre, nëse nuk pa-
rashihet ndryshe në ligj apo kontratë.
Marrëdhëniet e bashkautorëve përkitazi
me pjesët e tyre të përfitimit pasuror nga
shfrytëzimi i veprës përcaktohen në
përpjesëtim me kontributet e secilit prej
tyre në krijimin e veprës, përveç nëse nuk
është paraparë ndryshe me kontratë. Nëse
ndonjëri nga bashkautorët heq dorë nga
pjesa e tij në përfitimet pasurore shtohen
pjesët e bashkautorëve të tjerë në
përpjesëtim me madhësitë fillestare.
Bashkautorësia duhet të dallohet nga ve-
prat e gërshetuara apo të përbashkëta.
- Veprat e gërshetuara - Me vepra të
gërshetuara kemi të bëjmë atëherë kur
dy a më shumë autorë i bashkojnë ve-
prat e tyre të ndara me qëllim të
shfrytëzimit të përbashkët ose për disa
forma të shfrytëzimit, secili prej tyre
gëzon të drejtën e autorit lidhur me
kontributin e vet. Marrëdhëniet midis
autorëve të veprave të gërshetuara
rregullohen me kontratë, për shembull
rasti i tekstshkruesit të këngës dhe
këngëtarit
Bashkëndërgjyqësia [Suparništvo; Co-
litigation; Streitgenossenschaft] - Za-
konisht paraqet një person një padi me
një kërkesë kundër një personi të caktuar.
Por, për shkaqe të efikasitetit në proce-
durë dhe parimit të ekonomizimit lejohet
mundësia, që në anën e palës paditëse ose
të paditur të jenë disa persona. Kjo quhet
bashkëndërgjyqësia subjektive. Gjithash-
tu është e lejuar, që padia të përmbajë jo
vetëm një kërkesë, por dy apo më tepër
kërkesa. Kjo quhet Bashkëndërgjyqësia
objektive (nenet 264 e në vazhdim të
LPK).
Bashkëpronësia [Suvlasništvo; Co-
ownership; Miteigentum] - Shih: Pronë-
sia.
Bashkësia familjare [Porodična zajedni-
ca; Family commmunity; Familienge-
meinschaft] - Bashkësia familjare përf-
shin bashkëshortët dhe familjen e tyre të
ngushtë, që sipas LFK, neni 271, dhe për
qëllime të këtij ligji, janë të përfshirë
fëmijët dhe prindërit e bashkëshortëve;
personat tjerë të afërm të familjes; si dhe
personat të cilët kryesisht janë të varur
ekonomikisht dhe të cilët jetojnë në
shtëpi të përbashkët me bashkëshortët
mund të konsiderohen anëtarë të bash-
kësisë familjare. Pasuria e fituar gjatë
kohëzgjatjes së bashkësisë familjare kon-
siderohet të jetë pasuri e përbashkët e të
gjithë anëtarëve të cilët kanë marrë pjesë
në fitimin e saj.
Bashkësia jashtëmartesore [Vanbračna
zajednica; Out-of-matrimony relation-
ship; Nichteheliche Gemeinschaft] -
Bashkësia jashtëmartesore konsiderohet
marrëdhënia faktike midis burrit dhe
gruas që jetojnë në çift, e karakterizuar
nga një jetë e përbashkët që paraqet një
karakter stabiliteti dhe vazhdueshmërie.
Këtë lloj të bashkësisë jashtë martesore
LFK e quan edhe si bashkësia faktike
(neni 39). Bashkësia faktike (bashkësia
jashtëmartesore) gëzon statusin e bash-
kësisë martesore dhe është e barabartë
me statusin martesor nga aspekti i të
drejtave dhe detyrimeve për përkujdesje,
mbështetje financiare reciproke, dhe të
drejtat pasurore ashtu siç përcakton LFK.
Mirëpo, me kusht që kjo bashkësi
jashtëmartesore në kohën e formimit të
saj nuk kanë ekzistuar pengesat apo
ndalesat martesore si: martesa ekzistuese,
gjinia e gjakut në shkallën e ndaluar nga
ky ligj, gjinia adoptuese, sëmundja psi-
kike dhe paaftësia për të gjykuar.
Bashkëshortë [Supružnici; Consorts;
Spouses] - Bashkëshortë quhen personat
(burri dhe gruaja) të cilët kanë lidhur një
martesë të ligjshme. Në momentin e
lidhjes së martesës, ligji parasheh që
bashkëshortët të marrin përsipër edhe
disa detyra dhe përgjegjësi ndaj njëri tje-
trit. Lidhja e tyre bashkëshortore karak-
terizohet nga parimi i barazisë në të
gjitha marrëdhëniet personale dhe
pronësore; besnikëria, respekti, solidar-
itetit, mbështetja financiare dhe ndihma
23
ndaj njëri tjetrit në mënyrë reciproke (ne-
ni 42 i LFK).
Baza e kontratës [Osnov ugovora; Basis
oft the ground; Vertragsgrund] - Shih:
Baza e punës juridike.
Baza e punës juridike [Osnov pravnog
posla; Basis of legal transaction;
Rechtsgrund] - Shkaku. Baza e punës ju-
ridike është shkaku, për të cilin lidhet ajo
punë. Shumica e rendeve juridike para-
shohin bazën si kusht themelor për
lidhjen e një pune juridike, zakonisht të
një kontrate. Kjo parashihet edhe me të
drejtën e Kosovës (neni 39 i LMD). Baza
duhet të jetë e lejueshme dhe jo në
kundërshtim me rendin juridik, në rast të
kundërt do të ishte një kontratë nule.
Begatimi pa shkak [Bogaćenje bez uz-
roka; Groundless enrichment; Bereicher-
ung ohne Rechtsgrund] - Shih: Pasurimi
pabazë.
Beneficum - Shih: Kontrata në dobi të
personit të tretë.
Bigamia [Bigamija; Bigamy; Bigamie] -
Bigami quhet akti i lidhjes së martesës të
një personi i cili njëkohësisht ka një mar-
tesë valide dhe të ligjshme. Përkatësisht,
lidhja e dy martesave të ndryshme në të
njëjtën kohë. Në të drejtën familjare, big-
amia paraqet pengesë për martesë (shih:
Martesa). Sipas LFK, neni 19 dhe 62.1,
askush nuk mund të lidhë martesë të re,
përderisa martesa e parë nuk pushon ju-
ridikisht. Martesa e dytë, e lidhur në
kohën e ekzistimit të një martesës të
ligjshme të njërit nga bashkëshortët,
është nule (e pavlefshme). Martesa e dytë
mund të lidhet vetëm nëse është zgjidhur
martesa e parë. Në të drejtën penale, big-
amia është e sanksionuar si vepër penale.
Birësimi [Usvajanje; Adoption; Kindes-
annahme] - Shih: Adoptimi.
Bisedimet [Razgovori; Conversation;
Verhandlungen] - Bisedimet në kuptimin
24
juridik është një metodë alternative për
zgjidhjen e kontesteve ndërmjet subjek-
teve të caktuara. Kjo metodë nuk është e
paraparë ligjërisht në mënyrë sistematike,
por parashihet në shumë dispozita ligjore
mundësia, që palët, sidomos në të drejtën
private, të zgjedhin mosmarrëveshje e
veta. Kjo sidomos në procedurën e
ndërmjetësimit. Shih: ndërmjetësimi.
Biznes individual [Individualna predu-
zeća; Individual Business; Einzelunter-
nehmen] - Biznes individual (B. I.) kon-
siderohet ai biznes, në të cilin personi i
vetëm ka përgjegjësi të pakufizuar per-
sonale për të gjitha borxhet dhe detyrimet
tjera të shkaktuara, ose të imponuara nga
një ligj ose kontratë në lidhje me atë
biznes. Kjo përgjegjësi është e pakufizuar
dhe përfshin tërë pronën dhe asetet e
çfarëdo lloji që janë në pronësi të
drejtpërdrejtë ose të tërthortë të këtij per-
soni, pavarësisht nga fakti se nëse pro-
na/asetet e tilla shfrytëzohen për qëllime
afariste, personale apo shtëpiake.. Sipas
LTSH, neni 4, karakteristike është se
biznesi individual mund të krijohet pas
përfundimit të procedurës së regjistrimit
në Agjencinë Regjistrimit të Bizneseve të
Kosovës, por edhe me faktin e ushtrimit
të veprimtarisë tregtare në Kosovë pa u
regjistruar. Po ashtu, sipas LTSH, neni
48, biznesi individual nuk konsiderohet
person juridik.
Blerja në provë [Kupovina na probu;
Purchase on trial; Kauf auf Probe] - Palët
kontraktuese mund të merren vesh në atë
mënyrë, që blerësi të ketë të drejtën që
para lidhjes së kontratës të përdor një
send dhe pas provimit të vendos, nëse
dëshiron të blejë ose jo sendin. Pas ka-
limit të afatit për provimin e sendit,
blerësi duhet të njoftojë shitësin, nëse
dëshiron të blej ose jo sendin. Nëse
blerësi nuk e lajmëron shitësin për këtë,
atëherë konsiderohet se blerësi ka hequr
dorë nga blerja e sendit, që është provuar.
Blerësi ka për detyrë ta njoftojë shitësin
brenda afatit të caktuar në kontratë ose
sipas dokeve se a mbetet pranë kontratës,
e në qoftë se nuk ka një njoftim të tillë,
atëherë në afatin e arsyeshëm, të cilin do
t’ia caktonte shitësi, përndryshe konsid-
erohet se ka hequr dorë nga kontrata. Në
qoftë se sendi i është dorëzuar blerësit
për ta provuar deri në afatin e caktuar,
ndërsa ky nuk e kthen deri në skadimin e
afatit ose nuk i deklaron shitësit se heq
dorë nga kontrata, konsiderohet se ka
mbetur pranë kontratës (neni 517 i
LMD).
Bona fide - Mirëbesim. E kundërta e ma-
la fide. Parim fundamental në të drejtën
private, sipas të cilit parim, palët duhet të
veprojnë në një marrëdhënie juridike me
mirëbesim dhe duke mos i bërë keq palës
kontraktuese. Ky parim është mishëruar
në nenin 4 të LMD).
Borxhi [Dug; Debt; Schulden] - Shih:
Detyrimi.
Botimi [Izdavanje; Publication; Verö-
ffentlichung] - Përmes botimit, autori ia
kalon të drejtën botuesit për të riprodhuar
veprën e tij me anë të shtypshkrimit dhe
të drejtën për shpërndarje të ekzem-
plarëve të veprës. Sipas LDADP, neni
88, autori këtë duhet ta bëjë përmes kon-
tratës për botim.
- Kontrata e botimit - Me kontratën e
botimit, autori ia kalon të drejtën bot-
uesit për të riprodhuar veprën e tij me
anë të shtypshkrimit dhe të drejtën për
shpërndarje të ekzemplarëve të veprës,
ndërkaq botuesi merr për detyrim të
bëjë riprodhimin dhe shpërndarjen e
veprës, si dhe për këtë t’i paguajë au-
torit kompensimin.
Bujku [Poljoprivrednik; Farmer; Land-
wirt] - Bujku është juridikisht një
ndërmarrës në bujqësi. Bujqësia defi-
nohet legalisht dhe atë si veprimtari për
prodhimin e produkteve bimore dhe
shtazore (neni 3 i Ligjit për bujqësinë dhe
zhvillimin rural nga viti 2009). Bujqësia
është veprimtari ekonomike e karakterit
të veçantë, e cila regjistrohet si shoqëri
tregtare (shih: Kooperativë bujqësore).
Bursa [Berza; Stock Exchange; Börse] -
Bursat janë institucione tregtare në të
cilat tregtohen mallra, para dhe letra me
vlerë, kryesisht nën mbikëqyrjen e
ndërmjetësuesve të autorizuar, si: agjen-
tëve tregtarë, brokerëve, etj.
C
Cautio iudicatum solvi - Kaucioni
aktoral. Është institut procedural, sipas të
cilit pala paditëse nga një shtet të huaj
duhet të paguajë një kaucion në fillim të
procedurës në emër të shpenzimeve pro-
cedurale, përveçse ligji parasheh diçka
tjetër.
Cedimi [Ustupenje; Cession; Zession] -
Shih: Ndërrimi i kreditorit.
Certifikatë [Uverenje(Potvrda); Certifi-
cate; Zertifikat] - Certifikata paraqet një
dokument apo shkresë, që e lëshon një
autoritet i caktuar për të dëshmuar vër-
tetësinë e një fakti ose të një veprimi
zyrtar. Certifikata zakonisht lëshohet për
qellim të vërtetimit apo dëshmimit të
ndonjë fakti apo veprimi. Për shembull:
certifikatë e gjendjes civile (lindjeje,
martese, vdekjeje), certifikatë shkollore
(notave, studimi), etj.
Certifikata e përparësisë [Podvrda o
prednosti; Priority of certificate; Priori-
tätszertifikat] - E paraparë në të drejtën e
pronësisë intelektuale. Certifikata e
përparësisë paraqet dokumentin më të
cilën vërtetohet e drejta e përparësisë së
aplikimit për patentë dhe të cilin e lëshon
Agjencia për pronësi industriale. Sipas
25
nenit 52 të LP, këtë dokument, Agjencia
për pronësi industriale e lëshon me
kërkesën e aplikuesit, dhe i garanton atij
të drejtën e përparësisë, e cila i njihet nga
data e dorëzimit të aplikimit për patentë.
- (e) Drejta e përparësisë - Në rastet
kur, të njëjtën shpikje e kanë bërë dy
ose më shumë shpikës pavarësisht nga
njëri tjetri, përparësi në pikëpamje të
te drejtës së njohjes së patentës, ka ap-
likuesi për patentë i cili ka të njohur të
drejtën e përparësisë dhe certifikatën e
përparësisë. E drejta e përparësisë dhe
data e aplikimit për patentë, është krit-
er për vlerësimin e përmbajtjes, risisë
së shpikjes dhe ka efekt për realizimin
e të drejtave nga patenta. Çdo person
fizik ose juridik i ndonjë shteti anëtar i
Konventës së Parisit ose OBT-së, dhe i
cili ka të drejtën e përparësisë, kjo e
drejtë do t’i takojë edhe në Kosovë,
me kusht që të ketë kërkuar njohjen e
së drejtës së përparësisë për të njëjtën
shpikje (neni 63 i LP).
Cessio - Shih: Ndërrimi i kreditorit.
CISG/Konventa Ndërkombëtare për
Shitjen Ndërkombëtare të Mallrave
[Konvencija Ujedinjenih nacija o ugo-
vorima za međunarodnu prodaju
robe/(KUNMPR); United Nations Con-
vention on Contracts for the International
Sale of Goods; UN-Übereinkommen über
Verträge über den internationalen
Warenkauf] - Kjo Konventë paraqet ras-
tin me shembullor të unifikimit të së
drejtës private në planin ndërkombëtar
me rreth 80 shtete nënshkruese. Me këtë
Konventë rregullohet kontrata e shitjes së
mallrave (përjashtohen paluajtshmëria, të
drejtat) në mes të personave, të cilët kanë
qëndrim në vende të ndryshme. Konventa
vlen në shtetet nënshkruese para rreg-
ullave të së drejtës ndërkombëtare private
26
dhe natyrisht para rregullave të së drejtës
nacionale.
Citimi [Citiranje; Quotation; Zitat] - Cit-
imi apo citimet në të drejtën e autorit
nënkupton shfrytëzimin e pjesëve të
shkëputura nga një vepër e huaj e pub-
likuar, për veprën vetanake, nëse kjo ka
të bëjë me kritikën apo shtjellimet në ve-
prën vetanake. Citimet janë të lejuara me
ligj konkretisht me nenin 50 të LDADP,
mirëpo, me kusht që kjo të jetë në
përputhje me parimet e ndershmërisë dhe
përgjegjësisë morale e profesionale.
Class action [Grupna tužba; Class ac-
tion; Sammelklage]. Class action (padi
grupore) është një ndër veçoritë tipike të
sistemit juridik anglosakson në të drejtën
private, por në SHBA. Me këtë padi
mund të paraqitet një padi me
pjesëmarrës masovik, p.sh., për shkak të
shkaktimit të dëmit një grupi të caktuar të
njerëzve.
Condicio facti - Paraqet një kusht apo
kushtet reale, të cilat vendosen nga palët
me vullnetin e tyre në një transaksion apo
qarkullim juridik.
Condicio iuris - Paraqet ndonjë kusht të
imponuar nga ligji për vlefshmërinë e një
transaksioni juridik.
Condictio sine causa - Shih: Pasurimi pa
bazë.
Consideration Consideration është një
ndër veçoritë tipike të sistemit juridik an-
glosakson në të drejtën private. Sipas
këtij instituti, premtimi për një prestim,
pra oferta është parimisht jo i
detyrueshëm, nëse asaj nuk i qëndron një
kundërprestim nga ana e të ofertuarit,
përveçse oferta ka formën me shkrim në
formën e një “deed”.
Contra legem - Në kundërshtim me
ligjin.
Corpus delicti - Tërësia e fakteve dhe
provave që e përbejnë një vepër të
kundërligjshme apo shkelje ligjore.
Corpus iuris canonici - Corpus iuris
canonici është një kodifikim i së drejtës
kishtare, e cila është krijuar nga 1140
deri 1500 dhe ka paraqitur burimin krye-
sor formal të së drejtë kishtare, e cila ka
rregulluar jo vetëm raportet fetare, por
edhe ato laike. Në vitin 1917 ka hyrë në
fuqi kodifikimi i ri i corpus iuris canoni-
ci.
Corpus iuris civilis - Corpus iuris civilis
është kodifikimi gjithëpërfshirës i së
drejtës romake, e krijuar fillimisht nga e
drejta zakonore e pastaj dhe në va-
zhdimësi edhe me të drejtën e shkruar.
Ky kodifikim është kryer nën udhëheqjen
e Perandorit romak të lindjes Justinianit.
Ky “kod” përbëhet nga katër pjesë volu-
minoze dhe atë nga Institucionet (libër
hyrës në të drejtën me fuqi ligjore, Diges-
tat ose Pandektet (shkrimet e juristëve
klasikë, Kodekset e Justinianit (urdhëre-
sat e perandorit) dhe Novelat (ligjet sht-
esë të nxjerra më vonë).
Culpa in contrahendo - Përgjegjësia
gjatë lidhjes së kontatës. Figura juridike e
culpa in contrahendo është “zbuluar” ju-
ridikisht nga juristi i famshëm gjerman
Rudolf von Jhering (1818-1892) dhe ka
të bëjë me përgjegjësinë për shkeljen e
ndonjë detyrimi para dhe gjatë kohës së
lidhjes së kontratës. Para se gjithash kjo
nënkupton që palët ndërmejt vete duhet
të veprojnë në mirëbesim dhe në mënyrë
të kujdesshme, dhe jo të i shkaktojnë
ndonjë dëm njëra tjetrës, edhe nëse janë
në proces të lidhjes së kontratës. Ky insti-
tut juridik, jo edhe shumë i njohur tek ne,
rregullohet në mënyrë indirekte dhe pam-
jaftueshëm me anë të dispozitave të nenit
20 të LMD.
Ç
Çeku [Ček; Check; Scheck] - Çeku para-
qet një letër me vlerë sipas prezantimit
dhe instrument i rëndësishëm pagese. Në
rastin e çekut kemi të bëjmë me një
marrëdhënie juridike të detyrimeve. Në
këtë marrëdhënie juridike, emetuesi i
çekut urdhëron autoritetin pagues që za-
konisht është banka, që poseduesit të
ligjshëm të çekut t’i paguhet shuma e
caktuar e të hollave e përmbajtur në çek.
Çështje e gjykuar [Presuđena stvar; Ad-
judicated matter; Entschiedene Sache] -
Res iudicata. Çështje e gjykuar është ai
vendim, i cili është i formës së prerë dhe
për këtë nuk mund të ketë sërish një pro-
ces të ri gjyqësor.
Çështja paraprake/prejudiciale [Pret-
hodno/prejudicijelno pitanje; Prelimi-
nary/prejudicial issue; Vorfrage] - Çësht-
ja paraprake është një rrethanë apo situ-
atë, që duhet të zgjidhet para se të merret
një vendim i gjykatës. Dhe kjo çështje
mund të zgjidhet nga e njëjta gjykatë e
çështjes kryesore ose nga një gjykatë
tjetër ose edhe nga ndonjë organ i admin-
istratës. Kjo çështje paraprake ka të bëjë
në parim, nëse ekziston ose nuk ekziston
ndonjë e drejtë subjektive ose ndonjë
marrëdhënie juridike (neni 13 i LPK).
Çmimi [Cena; Price; Preis] - Çmimi
është kusht themelor (essentialia negotii)
i kontratës së shitjes. Çmimi paraqet
shumën e caktuar të hollave të cilën
blerësi obligohet t’ia paguaj shitësit si
kundërvlerë ekuivalente për sendin të
cilin e merr nga ai. Pa marrëveshje të
palëve kontraktuese lidhur me çmimin
nuk ka kontratë të vlefshme të shitjes.
Çmimi duhet me qenë i caktuar ose së
paku i caktueshëm. Sipas LMD, në qoftë
se me kontratën e shitjes çmimi nuk është
caktuar, ndërsa as kontrata nuk përmban
të dhëna të mjaftueshme me të cilat do të
27
mund të caktohej çmimi, kontrata nuk ka
efekt juridik (neni 445).
- (i) caktuar - Çmim i caktuar konsid-
erohet i caktuar, nëse ai me marrë-
veshjen e palëve është i caktuar në
mënyrë numerike në të holla.
- (i) caktueshëm [odrediva; determina-
ble; Bestimmbar] - Çmim i cak-
tueshëm konsiderohet ai çmim, i cili
nuk është i caktuar në mënyrë numer-
ike me numra, mirëpo, i cili në bazë të
disa kushteve dhe kritereve të caktuara
mund të jetë i caktueshëm. Shembull
konkret mund të paraqitet, rasti kur
palët merren vesh që çmimi i sendit të
caktuar do të caktohet sipas çmimit të
tregut në kohën e caktuar.
D dhe së paku një specifikë të rëndësishme
Da mihi factum, dabo tibi ius - Më jep
faktin të jap të drejtën; Shih: iura novit
curia.
Damnum - Dëm. Shih: Dëmi.
Debitor [Dužnik; Debtor; Schuldner] -
Debitor quhet personi, i cili në
marrëdhënien juridike të detyrimeve
është i obliguar që të kryej ndonjë
dhënie, veprim, mosveprim apo pësim,
kundrejt personit tjetër i cili quhet kredi-
tor.
Debitor i falimentimit [Stečajni dužnik;
Bankruptcy debtor; Insolvenzschuldner] -
Debitor i falimentimit quhet personi, ndaj
të cilit është iniciuar procedura e falimen-
timit në pajtim me Ligjin për Falimenti-
min (shih: Procedura e falimentimit).
De cujus- Shih: Trashëgimlënësi.
De minimis non curat lex - E drejta nuk
merret me cikërrima. Qëllimi i kësaj sen-
tence latine është që për çështje minore
dhe të pa rëndësishme nuk duhet të
përdoren autorizimet ligjore dhe mbrojtja
ligjore. Ky ka qenë parim bazë në të
drejtën romake. Ky parim vlen tani, nëse
28
shihet qartazi se po keqpërdoren të drejtat
materiale ose procedurale.
Deklaracioni (i mallit) [Deklaracija
robe; Declaration of goods; Waren-
deklaration] - Deklaracioni paraqet njoft-
imin, i cili është i detyrueshëm të ven-
doset në çdo mall dhe duhet të paraqitet
me shkrim dhe shenja lidhur me specif-
ikat e mallit që kanë të bëjnë me shenjën
tregtare, markën tregtare, emri i markës,
shenja ose simboli në lidhje me mallin
dhe të vendosen në etiketë, në paketim
ose dokumentet dhe informacionet
përcjellëse për mallin. Deklaracioni
duhet të përmbajë sidomos këto infor-
macione: emrin e prodhuesit të mallit dhe
emri me të cilin shitet malli; llojin, mod-
elin, njësinë matëse dhe etiketën e mallit
që e veçon atë mall; datën e prodhimit
dhe afatin e skadimit; për mallrat ven-
dore, emrin dhe adresën e prodhuesit dhe
vendin e origjinës; për mallrat e importu-
ara, emrin dhe adresën e importuesit dhe
vendin e origjinës së prodhuesit.
Deklarimi i vullnetit [Izjava volje; Dec-
laration of will; Willenserklärung] -
Deklarimi i vullnetit është shprehja e një
personi, e cila shprehje shpien në një
pasojë juridike dhe e cila pasojë
shkaktohet pikërisht me vullnetin e
deklaruesit. P.sh., nëse dikush i thotë
dikujt “a keni dëshirë të blini mobilin tim
në shumën prej 200 euro”, është një
deklarim i vullnetit dhe atë me pasojë ju-
ridike, sepse ka bërë një ofertë në kuptim
të ligjit. Nuk konsiderohen deklarime të
vullnetit shprehjet e ndryshme pa
mendimin dhe vullnetin për krijimin e
pasojave juridike, p.sh. “A dëshironi të
shëtisni”. Shih: edhe Puna juridike dhe
Kontrata.
Dekret [Dekret; Decree; Dekret] - Shih:
Urdhri.
Delcredere [Delcredere; Del credere;
Delkredere] - Delcredere është një insti-
tut dhe nocion nga gjuha juridike italiane,
por e rregulluar edhe me LMD (neni
795). Delcredere është një kontratë e gar-
ancionit, me të cilën komisionari gar-
anton komitentin për përmbushjen e
detyrimeve të klientëve. Për këtë gar-
antim, ai (komisionari) mund të kërkojë
shpërblim (provizionin) prej komitentit.
Me këtë kontratë, komisionari merr
përsipër rrezikun e përmbushjes së dety-
rimeve të klientëve të komitentit.
De facto - Faktikisht. Ka të bëjë me të
vërtetën, gjendjen faktike, pavarësisht
aspektit juridik.
De iure - Juridikisht. E kundërta e de
facto. Sipas gjendjes juridike. Ashtu, siç
është e paraparë me rregulla juridike.
De lege lata - Sipas të drejtës pozitive ju-
ridike. Ashtu siç është e përcaktuar aktu-
alisht dhe që vlen aktualisht në aspektin
juridik.
De lege ferenda - Sipas të drejtës së
ardhshme. E kundërta e de lege lata. E
drejta e supozuar dhe e planifikuar ju-
ridike. Ligjvënësi synon të rregullojë një
marrëdhënie juridike të caktuar në të
ardhmen. Në raste të caktuara, de lega
ferenda mund të merret edhe si mjet
ndihmës për interpretimin e ndonjë
norme juridike.
Delikt - Shih: Dëmi.
Denacionalizimi [Denacionalizacija;
Denationalization; Denationalisierung
von Eigentum] - E kundërta e nacionaliz-
imit. Denacionalizimi (restituimi) paraqet
një proces juridik të rregulluar me ligj, i
cili ka për qëllim kthimin e pronave (to-
kave) personave privatë, të cilat i janë
marr me herët nga shteti, në mënyrë të
dhunshme dhe pa ndonjë kompensim për
to.
Denoncimi [Otkaz; Notice if termina-
tion; Kündigung] - Denoncimi paraqet
njoftimin e njërës nga palët kontraktuese
se vendos për zgjidhjen e kontratës sipas
ndonjë shkaku të caktuar, varësisht se për
cilën kontratë bëhet fjalë (p.sh. denonci-
mi i kontratës së qirasë sipas nenit 612 të
LMD). Denoncimi vjen në shprehje në
qoftë se, kohëzgjatja e marrëdhënies së
detyrimeve nuk është caktuar, dhe
atëherë secila prej palëve mund ta
ndërpret kontratën apo marrëdhënien e
detyrimeve me denoncim (neni 339 i
LMD).
Depozita [Depozit; Deposit; Ver-
wahrung] - Depozita është një kontratë,
pra një marrëdhënie juridike e dety-
rimeve (nenet 726 e në vazhdim të
LMD). Me kontratën e depozitës detyro-
het depozitmarrësi, që të marrë dhe të
ruaj sendin e luajtshëm dhe t’ia kthej atë,
kur këtë e kërkon depozituesi. Ky
shërbim mund të jetë me shpërblim ose
pa shpërblim. Objekt i kontratës së
depozitës janë sendet e vogla, por me
vlerë, p.sh., dokumentet, të hollat, ari etj.
Depozitimi [Deponovanje; Depositing;
Verwahren] - Shih: Depozita.
Derogimi [Derogacija; Derogation; Der-
ogation] - Derogimi në jetën juridike
nënkupton shfuqizimin. Ky term para se
gjithash i referohet shfuqizimit të një
pjese të caktuar (përmes ndryshimit,
plotësimit dhe/apo amendamentit) ose në
tërësi të akteve juridike. Në praktikën ju-
ridike, derogimi mund të jetë formal dhe
material.
- Derogimi formal [Formalna derogaci-
ja; Formal derogation; formelle Dero-
gation] - derogimi formal nënkupton
atëherë kur një akt juridik apo ligj
shfuqizohet përmes një akti tjetër ju-
ridik apo ligji, në mënyrë shprehimore
dhe ai akt juridik pushon së vlejturi.
29
- Derogimi material [Materijalna dero-
gacija; Material Derogation; materielle
Derogation] - derogimi material ndo-
dhë në rastet kur nuk ekziston derogi-
mi formal, kur për një çështje të cak-
tuar ekzistojnë dy apo më shumë dis-
pozita të cilat mund të rregullojnë në
një mënyrë ose tjetër atë çështje.
Atëherë, në këto raste vije në shprehje
derogimi material dhe aplikimi i rreg-
ullave të përgjithshme të së drejtë si:
ligji i ri derogon ligjin e vjetër - lex
posterior derogat legi priori apo ligji
special dergon ligjin gjeneral - lex
specialis derogat legi generali.
Detentor [Pomoćnik u državini; Agent
of possession; Besitzdiener] - Detentori
është një mbajtës direkt i sendit, por ju-
ridikisht nuk është posedues i sendit dhe
rrjedhimisht nuk mund të pretendon pre-
tendime të ndryshme, që i takojnë një
poseduesi (neni 105 i LPDS). Rastet
tipike janë, kur dikush mban një send
direkt, por ai i nënshtrohet kujdesit të një
personi të caktuar. Kështu, punonjësi nuk
është posedues i sendeve të punëdhënësit,
por është detentor edhe pse i ka në
posedim direkt sendet. Shumë më tepër,
punëdhënësi është posedues direkt i
këtyre sendeve, sepse punonjësi i mbanë
ato sende jo për vete, por për
punëdhënësin.
Detyrim [Obaveza; Obligation; Obliga-
tionen (Verpflichtung)] - Detyrimi është
një obligim apo borxh i debitorit ndaj
kreditorit në një marrëdhënie juridike. Ky
detyrim mund të krijohet nga një punë ju-
ridike (p.sh. kontrata) ose ligji (p.sh.
shpërblimi i dëmit për shkak të
shkaktimit të dëmit). Prandaj, detyrimi
krijohet nga një marrëdhënie e detyrimit
dhe shuhet ky detyrim në mënyra të
ndryshme (p.sh. dhe zakonisht me përm-
bushje, pra pagesën e borxhit etj.). Dety-
30
rimet në të drejtën civile mund të jenë
ndryshme varësisht nga natyra e marrë-
dhënies juridike dhe objektit të saj.
- Detyrimet civile [građanske oabeveze;
Civil obligations; Privatrechtliche
Verpflichtungen] - Detyrime civile
konsiderohen ato detyrime, të cilat
mund të realizohen edhe me mjete ju-
ridike në mënyrë të dhunshme para
organeve kompetente, në qoftë se ato
nuk përmbushën në mënyrë vullnetare
nga ana palëve.
- Detyrimet natyrale [Prirodne
obaveze; Natur obligations; Natürli-
che Verbindlichkeiten] - Detyrime
natyrale quhen ato detyrime, të cilat
nuk mund të realizohen në mjete ju-
ridike para organeve kompetente. Këtu
për shembull mund të hynë detyrimet
e parashkruara.
- Detyrimet pozitive [Pozitivne obaveze;
Positive obligations; Positive Verpfli-
chtung] - Ndarja e detyrimeve në dety-
rime pozitive dhe negative bëhet duke
marr parasysh faktin, nëse debitori
duhet të kryej një veprim ose duhet të
sillet në mosveprim. Detyrime pozitive
janë ato detyrime kur nga debitori
kërkohet kryerja e një veprimi të cak-
tuar të shprehur në formën e një
‘dhënie’ apo ‘bërje’.
- Detyrimet negative - Detyrime nega-
tive konsiderohen ato detyrime, ku
debitorit i kërkohet një mosveprim, i
cili mund të shprehet në formën e një
‘pësimi’ (“pati”).
- Detyrimet monetare - Detyrime mone-
tare quhen ato detyrime, në qoftë se
detyrimi përbëhet apo ka për objekt
dorëzimin e një shume të caktuar të të
hollave. Cilësimi i detyrimeve mone-
tare bëhet me qellim të dallueshmërisë
nga detyrimet, të cilat kanë për objekt
dorëzimin e ndonjë sendi të caktuar.
- Detyrimet alternative - Detyrimet al-
ternative konsiderohen ato detyrime, të
cilat kanë objekt disa lëndë të dety-
rimeve, por me përmbushjen e njërit
prej obligimeve, debitori konsiderohet
se e ka përmbushur detyrimin. Cilësi-
mi i detyrimeve alternative bëhet me
qellim të dallimit të tyre me një kate-
gorinë e detyrimeve kumulative.
- Detyrimeve kumulative [Kumulativne
obaveze; Cumulative obligations; Ku-
mulative Verpflichtung] - Detyrimet
kumulative konsiderohen ato dety-
rime, të cilat kanë objekt disa lëndë të
detyrimeve dhe debitori konsiderohet
se e ka përmbushur detyrimin atëherë
kur përmbushë që të gjitha këto dety-
rime apo lëndë të detyrimeve.
- Detyrimet fakultative [Fakultativne
Obaveze; englisch; Fakultative Verpf-
lichtung] - Detyrime fakultative kon-
siderohen ato detyrime kur objekt i
detyrimit është lënda e caktuar,
mirëpo, debitori do të konsiderohet se
ka përmbushur detyrimin edhe kur
përmbush ndonjë detyrim tjetër nga ai
i përcaktuar.
- Detyrimet e pjesëtueshme - Detyrimet
e pjesëtueshme konsiderohen ato dety-
rime, tek të cilat ekziston mundësia e
ndarjes së tyre mënyrë alikuote apo
pjesë të caktuara, pa u ndryshuar e
substanca e tyre. Sipas LMD, detyrimi
është i pjesëtueshëm në qoftë se ajo që
debitohet mund të pjesëtohet dhe të
përmbushet në pjesët që kanë cilësi të
njëjta siç ka i tërë objekti dhe në qoftë
se me këtë pjesëtim nuk humbë asgjë
nga vlera e vet (neni 396). Në të
kundërtën detyrimi është i papjesëtu-
eshëm.
- Detyrimet solidare - Detyrime solidare
konsiderohen ato detyrime ku persona
përgjegjës për përmbushjen e detyrim-
it mund të jenë disa sosh, pra janë
detyrime të cilat përbëhen nga disa
subjekte. Secili debitor i detyrimit sol-
idar i përgjigjet kreditorit për krejt
detyrimin dhe kreditori mund të
kërkojë përmbushjen e tij nga cilido që
dëshiron, gjithnjë derisa të mos përm-
bushet krejtësisht detyrimi, por kur një
debitor ta ketë përmbushur detyrimin
ai shuhet, dhe të gjithë debitorët liro-
hen.
Devolutiv (karakter) [Devolutivni (ka-
rakter); Devolutive (character); Devolu-
tiveffekt] - Një mjet juridik ose mjet
goditje mund të ketë karakter devolutiv
ose remonstrativ. Karakter devolutiv ka
një mjet juridik i goditjes, nëse lidhur me
këtë vendos gjykata e shkallës më të
lartë, sesa që ka vendosur lidhur me
vendimin e ankimuar (p.sh. ankesa apo
revizioni kundër aktgjykimit). Kurse,
mjeti juridik ka karakter remonstrativ,
nëse lidhur me këtë vendos e njëjta
gjykatë, e cila ka vendosur lidhur me
vendimin e goditur ose të sfiduar (p.sh.,
kërkesa për kthimin në gjendjen e mëpar-
shme).
Dëftesa [Potvrda; Acknowledgement;
Bescheinigung] - Shih: Dëftesa e komu-
nikimit.
Dëftesa e komunikimit [Potvrda o
prepisci; Communication acknowledg-
ment; Bescheinigung des Schriftver-
kehrs] - Shih: Fletëdërgesa.
Dëgjimi i palëve [Saslušanje stranaka;
Hearing of parties; Parteivernehmung] -
Dëgjimi i palës është mjet provues në
procedurën civile, të paraparë shpre-
himisht me ligj (nenet 373 e në vazhdim
të LPK). Dëgjimi i palës mund të bëhet
me propozimin e vetë palës kundërshtare
ose edhe vetë gjykatës. Pala ka të drejtën
e refuzimit të dhënies së dëshmisë, por
nëse pranon të ofrojë dëshminë, atëherë
31
ajo duhet të flasë të vërtetën, sepse në të
kundërtën mund të ndiqet penalisht për
dëshmi të rremë dhe mashtrim në proces.
Në parim, dëgjimi i palës është mjet
shumë i dobët prove dhe vjen në shprehje
vetëm në rastet, kur nuk ka fare mjet
tjetër provues.
Dëmi [Šteta; Damage; Schaden] - Dëmi
është çfarëdo keqësimi i padëshiruar i
pasurisë ose të drejtave subjektive të
ndonjë personi. Kurse, zvogëlimi me
dëshirë i pasurisë është harxhim. Dëmi
definohet edhe legalisht me nenin 137 të
LMD dhe atë si zvogëlim i pasurisë së
dikujt (dëm i zakonshëm) apo pengim i
rritjes së saj (fitimi i humbur) si dhe
shkaktimi tjetrit të dhimbjes fizike,
vuajtjes psikike dhe frikës (dëmi jo-
material). Dëmi mund të jetë i ndryshëm
dhe atë direkt ose indirekt, material ose
jomaterial. Dëmi mund të shkaktohet në
dy mënyra: me ‘veprim’ dhe ‘mosve-
prim’. Dëmi mund të shkaktohet si
pasojë e ‘veprimeve të njerëzve’, ‘send-
eve të rrezikshme’, përkatësisht ‘vepri-
mtarive të rrezikshme’.
- Dëmi material - dëmi material nënk-
upton para se gjithash dëmin pasuror, i
cili dëm mund të vlerësohet me të hol-
la.
- Dëmi moral - mund të përfshijë hum-
bjen e jetës, integritetin e personit,
dëmtimet trupore dhe shëndetin (fizik
dhe psikik), lirinë, etj.
Dëmi ekzistencial [Egzistencijalna šteta;
Existential Damage; Existenzieller
Schaden] - Në praktikën dhe doktrinën
juridike të disa vendeve haset edhe kon-
cepti i dëmit ekzistencial. Dëmi ekzisten-
cial është i ndërlidhur me dëmtimin e af-
tësive fizike dhe psikike kreative, të cilat
mund të jenë natyrës kulturore, artistike,
sportive të personit të dëmtuar, duke ia
humbur mundësitë për të shfaqur person-
32
alitetin e tij në marrëdhëniet shoqërore
apo në botën e jashtme.
Dëmi i pariparueshëm [Nepopraviljiva
šteta; Irreparable damage; Irreparabler
Schaden] - Dëmi konsiderohet i pa-
riparueshëm, nëse nuk mund të zhdëmto-
het në mënyrë të arsyeshme me anë të një
kompensimi financiar apo nuk mund të
kthehet në kushtet origjinale sikurse kanë
qenë para se të ndodhë dëmi. Ky term
zakonisht përdoret në kontestet
gjyqësore, kur i kërkohet gjykatës që të
nxjerr ndonjë urdhër paraprak apo masë
të përkohshme në lidhje me objektin kon-
testit.
Dëmtimi përtej gjysmës [Šteta preko
polovine; Damage beyond half; Schaden
über die Hälfte] - Shih: Dëmtimi përtej
masës.
Dëmtimi përtej mase [Prekomerna šteta;
Damage beyond measure; Übermäßige
(Erhebliche) Schädigung] - Dëmtimi
përtej mase (laesio enormis). Në rast se
në një marrëdhënie juridike me detyrime
reciproke ekziston një disproporcion i
hapur në mes të prestimeve reciproke,
atëherë pala e dëmtuar mund të kërkojë
anulimin e kontratës (neni 122 i LMD).
Rast tipik është p.sh. dyfishi i kamatës
normale.
Dënimi kontraktues [Ugoverna kazna;
Contractual penalty; Vertragsstrafe] -
Kreditori në marrëdhënien e detyrimit ka
të drejtë që prej debitorit të kërkojë
përmbushjen e detyrimit, ndërsa debitori
ka për detyrë ta përmbushë atë me
ndërgjegje dhe në tërësi, në përputhje me
përmbajtjen e tij. Dënimi kontraktues
paraqet një mjet sigurimi personal për
përmbushjen e kontratës nga ana e debi-
torit. Dënimi kontraktues ekziston
atëherë kur kreditori dhe debitori merren
vesh që debitori t`i paguajë kreditorit një
shumë të caktuar të hollash ose t`i sjellë
ndonjë përfitim tjetër material në qoftë se
nuk e përmbushë detyrimin e tij ose
vonohet me përmbushjen e tij (neni 253 i
LMD. Dënimi kontraktues nuk mund të
kontraktohet për detyrime në të holla.
Dërgimi [Slanje; Delivery; Lieferung] -
Shih: Asignacioni.
Dërgimi i shkresave [Slanje spisa; De-
livery of documents; Schriftverkehr] -
Shih: Komunikimi i shkresave.
Dëshmi [Svedočenje; Evidence; Beweis]
- Shih: Dëshmitari.
Dëshmitari [Svedok; Witness; Zeuge] -
Dëshmitari është mjet provues në proce-
durën civile, i cili parashihet shpre-
himisht me ligj (nenet 339 e në vazhdim
të LPK). Dëshmitar mund të jetë secili
person, i cili mund të ofrojë informata
lidhur me faktet e prezantuara. Dëshmi-
tari mund të propozohet nga palët e në
raste të caktuara edhe nga vetë Gjykata.
Dëshmitari thirret me letërthirrje dhe
është i detyruar për të dhënë dëshminë,
përveçse ekzistojnë rrethanat e së drejtës
së refuzimit të dëshmisë, siç janë p.sh.
përfaqësuesi me autorizim për çështjet,
që pala i ka besuar, mjeku apo avokati,
që duhet të ruhen si sekret etj.
Digestat (pandektet) [Degesti (pan-
dekti); Digests (pandects); Digesten
(Pandekten)] - Digestat ose pandektet
quhen të gjitha dispozitat me fuqi ligjore
të së drejtës romake, të kodifikuara në
“librin II” të corpus iuris civilis. Këto
përmbajnë dispozitat dhe shkrimet e ju-
ristëve të famshëm romak, kryesisht të
kohës postklasike, sidomos të Ulpianit,
Papinianit dhe Paulusit.
Direkt (parimi) [Direktno (načelo); Di-
rect (principle); Unmittelbarkeitsgrund-
satz (Grundsatz)] - Parimi direkt është
parim bazë në procedurën civile, sipas të
cilit, ajo gjykatë që ka shqyrtuar seancën
për shqyrtimin kryesor duhet edhe të
vendos meritorisht për çështjen (shih ne-
ni 4 në lidhje me nenin 182 par. 2 nënpar.
a i LPK).
Disponibiliteti (parim) [Dostupnost
(načelo); Availability (principle); Dispo-
sition (Grundsatz)] - Parimi i disponi-
bilitetit është parimi bazë në procedurën
civile, sipas të cilit, fillimi, vazhdimi dhe
përfundimi i procesit gjyqësor civil varet
nga vullneti i palës. Ky parim është e
kundërta e parimit të oficialitetit, i cili
vlen në raste përjashtimore edhe në pro-
cedurën civile.
Disponimi [Raspoloživost; Dispositon;
Verfügung] - Disponimi është një ndër
autorizimet klasike dhe më të rëndësish-
me të pronarit ndaj sendit të vet (shih ne-
ni 18 i LPDS). Ky autorizim dhe element
themelor i pronësisë nënkupton të drejtën
e patjetërsueshme dhe të pacenueshme të
lirisë së pronarit për shitjen, dhurimin,
dhënien me qira ose thjeshtë shkatërrimin
e sendit të tij ose edhe heqjes dorë nga
sendi i tij. E drejta e pronarit për dis-
ponimin me pasurinë e tij është në parim
e pakufizuar, por që do të duhej të kihen
parasysh dispozitat e së drejtës civile, si-
domos të te drejtave të tretëve (p.sh. të
fqiut) ose të dispozitat e së drejtës pub-
like (p.sh., nëse dikush rrënon shtëpinë e
vet, ai atëherë duhet të përfill rregullat e
sigurisë, që dikush të mos rrezikohet).
Pronari i cili dëshiron të heq dorë nga
ndonjë makinë e tij, ai nuk mundet këtë
thjeshtë me lënë në rrugë, por duhet të
dërgojë në deponime përkatëse..
Dispozitivi [Izreka; Enacting clause;
Urteilsspruch] - Shih: Aktgjykimi: dis-
pozitivi i aktgjykimit.
Dividenda [Dividenda; Dividend; Divi-
dende] - Dividendë/a paraqet të ardhurën
nga aksionet apo kapitali aksionar, për
shembull në një shoqëri aksionare (shih:
Shoqëria aksionare). Dividenda apo të
33
ardhura/fitimet nga aksionet e çfarëdo
lloji ose kategorie, paguhen pro rata
(proporcionalisht) tek të gjithë pronarëve
të këtyre aksionarëve. Dividenda mund të
paguhet në të holla ose pronë tjetër, duke
përfshirë aksione ose letra tjera me vlerë
të shoqërisë ose emetuesve tjerë, përveç
nëse është përcaktuar ndryshe në statutin
e shoqërisë. Dividenda që është e
pagueshme në aksione të kompanisë
paguhet përmes emetimit të aksioneve të
tilla (proporcionalisht) për mbajtësit e
asaj kategorie ose lloji që e pranon divi-
dendin (neni 158 i LTSH).
Divorci [Razvod; Divorce; Eheschei-
dung] - Shih: Shkurorëzimi.
Dizajni industrial [Industrijski dizajn;
Industrial design; Geschmacksmuster] -
Dizajn industrial nënkupton dukjen e
tërësisë apo një pjese të produktit, e cila
rezulton me karakteristikat të veçanta të
produktit, në veçanti nga forma, ngjyrat,
vijat, konturat, materiali i vet produktit
ose zbukurimet e tij. Në kuptim të kësaj,
produkt quhet çdo lëndë industriale apo
artizanate. Edhe kjo fushë e pronësisë in-
dustriale (dizajnit industrial), në Kosovë
është e rregulluar me ligj të veçantë,
konkretisht me Ligjin për Dizajnin Indus-
trial. Kushtet për t’u konsideruar një
dizajn i vlefshëm, janë që dizajni indus-
trial duhet të ketë një shkallën të caktuar
të risisë, karakter unik individual dhe i
regjistruar pranë Agjencisë për Pronësi
Industriale (neni 5 i Ligjit për Dizajnin
Industrial).
- Kushti i risisë - Dizajni konsiderohet
risi nëse nuk është identik me asnjë
dizajn të vënë në dispozicion të pub-
likut para datës së aplikimit për
regjistrimin e dizajnit. Dizajnët kon-
siderohen identike nëse karakteristikat
e tyre nuk ndryshojnë ose ndryshojnë
vetëm në detaje të pa rëndësishme.
34
- Kushti i karakterit unik individual -
Dizajni konsiderohet se ka karakter
individual nëse përshtypja e përgjith-
shme që krijon tek shfrytëzuesi nuk
korrespondon me çfarëdo dizajni tjetër
që është vënë në dispozicion të pub-
likut.
- Kushti i regjistrimit - Dizajni industri-
al fitohet me nxjerrjen e vendimit për
regjistrim dhe regjistrimin e dizajnit në
regjistër. Për vlerësimin e kushteve
dhe nxjerrjen e vendimit për njohjen e
dizajnit industrial është kompetente
Agjencia për Pronësi Industriale (shih:
Agjencia për Pronësi Industriale).
Dizajni i cili është në kundërshtim me
interesin publik dhe parimet morale
nuk mund të regjistrohet dhe as të
gëzoj mbrojtje juridike.
- (e) Drejta në dizajnin industrial -
Pronari i dizajnit industrial ka të
drejtën ekskluzive për përdorimin e
dizajnit të regjistruar dhe ndalimin e
palëve të treta në përdorimin e dizajnit
pa lejen e tij. Të drejtat të cilat rrjedhin
nga dizajni industrial mund të jenë
morale dhe pasurore. E drejta morale e
dizajnuesit nënkupton të drejtën që
dizajnuesit t’ i njihet cilësi e
dizajnuesit në të gjitha dokumentet
gjatë ekspozimit publik të dizajnit të
tij, pavarësisht se a është bartës i së
drejtës së dizajnit industrial të
regjistruar ose jo, sepse kjo e drejtë
morale e dizajnuesit nuk mund të bar-
tet. Nëse disa dizajnues kanë marrë
pjesë së bashku në krijimin e dizajnit,
kjo e drejtë duhet t’ iu takojë të gjithë
dizajnuesve, pavarësisht kontributit të
tyre në krijimin e dizajnit. E drejta
pasurore e dizajnuesit nënkupton të
drejtën e tij, për përdorimin e dizajnit
dhe përfitimin e dobive pasurore nga
ai, veçanërisht përpunimin, vënien në
 treg, ofertimin, importimin, eksporti-
min, apo përdorimin e produktit në të
cilin është përfshirë apo për të cilin
zbatohet dizajni (neni 14 dhe 17 i LDI)
Dizajnuesi [Dizajner; Designer; Design-
er] - Dizajnues quhet personi, i cili ka
krijuar dizajnin industrial (shih: Dizajni
industrial). Personat fizik dhe juridik,
vendas dhe të huaj, kanë të drejta të
barabarta për fitimin dhe mbrojtjen e
dizajnit sipas Ligjit për Dizajnin Indus-
trial, neni 15.
Dogmatika e së drejtës [Pravna dogmat-
ika; The dogmatic of law; Rechtsdogmat-
ik] - Dogmatika e së drejtës është
shpjegimi, trajtimi dhe paraqitja e së
drejtës pozitive. Derisa Historia e shtetit
dhe së drejtës merret me studimin e së
drejtës në kohë, dogmatika e së drejtës
merret me studimin e së drejtës pozitive
dhe aktuale.
Doket afariste [Poslovni običaji; Busi-
ness customs; Handelsbräuche] - Doket
afariste në një marrëdhënie juridike në
mes dy ndërmarrësve (tregtarëve) vijnë
në shprehje dhe duhet të merren në kon-
sideratë edhe doket afariste, uzansat treg-
tare dhe praktikat e krijuara (neni 11 i
LMD). Këto janë të gjitha të drejta za-
konore dhe si të tilla burime formale të së
drejtës, por vetëm nëse në atë
marrëdhënie juridike palë kontraktuese
janë ndërmarrësit.
Dokumenti [Dokument; Document; Ur-
kunde] - Dokumenti është çdo mishërim i
shprehjes mendore në shenja shkrimi.
Zakonisht, dokument është një shkresë.
Dokumenti është i rëndësishëm në
secilën fushë të së drejtës. Sipas kriterit
të autorit të dokumentit, dallojmë doku-
mentet publike dhe private. Dokument
publik është ai dokument, i cili është
nxjerrë nga një autoritet shtetëror në
kuadër të autorizimeve të tij dhe duke u
respektuar procedura e paraparë. Doku-
ment publik konsiderohet edhe ai doku-
ment, i nxjerrë nga një autoritet jo-
shtetëror, por i cili është i pajisur dhe
legjitimuar me autorizime publike (p.sh.
noteri, përmbaruesi privat, ndërmjetësi
etj.), nenet 329 e në vazhdim të LPK.
Dokumenti publik ka fuqinë provuese të
saktësisë absolute, përveçse është
regjistruar ndonjë kundërshtim. Çdo
dokument tjetër, i cili nuk është doku-
ment publik, konsiderohet dokument
privat, vërtetësia e të cilit do të duhej të
provohej, meqë dokumenti privat nuk ka
fuqinë provuese të saktësisë absolute.
Dokumenti përmbarues [Izvršni doku-
ment; Enforcement (Plasusible) docu-
ment; Vollstreckungstitel] - Organi
përmbarues cakton përmbarimin vetëm
në bazë të një dokumenti përmbarimor
ose dokumenti të besueshëm, që kreditor
i paraqet së bashku me propozimin për
përmbarim. Cilat akte juridike e kanë
cilësinë e një “dokumenti përmbarimor”
është paraparë shprehimisht me ligj (shih
nenet 21 e në vazhdim të LPP). Doku-
ment përmbarimor është secili vendim
kondemnator i gjykatës dh arbitrazhit,
ujditë gjyqësore dhe të arbitrazhit,
vendimet e autoriteteve administrative
(p.sh. dënimet për kundërvajtje), doku-
menti noterial, kontrata e hipotekës etj.),
shih nenet 22 dhe 23 të LPP). Dokumenti
përmbarues duhet të jetë i pajisur me
klauzolën e përmbarueshmërisë, e cila
klauzolë jepet nga Gjykata e shkallës së
parë.
Dokumenti i besueshëm [Verodostojni
dokument; Authentic document; Authen-
tische Urkunde] - Organi përmbarimor
mund të caktojë përmbarimin jo vetëm në
bazë të dokumentit përmbarimor (neni 22
i LPP), por edhe në bazë të një dokumen-
ti të besueshëm (neni 21, 29 i LPP).
35
Dokument i besueshëm në kuptim të
përmbarimit konsiderohet kambiali dhe
çeku, ekstraktet dhe faturat e verifikuara
për pagesat e shërbimeve komunale si
dhe dokumentet e tjera, që sipas ligjit e
kanë cilësinë e dokumenteve publike
(p.sh. dokumenti i noterit ose i përmba-
ruesit privat etj.).
Dominium - Shih: Pronësia.
Dorëshkrimi [Rukopis; Manuscript;
Manuskript] - Dorëshkrim quhet ekzem-
plari origjinal i veprës së autorit. Do-
rëshkrimi ose ekzemplari origjinal që i
është dorëzuar botuesit duhet patjetër t’i
kthehet autorit, përveç artikujve, viza-
timeve dhe kontributeve tjera në shtypin
ditor dhe në atë periodik, nëse me kon-
tratë nuk parashihet ndryshe.
Dorëzania [Jemstvo; Suretyship;
Bürgschaft] - Dorëzania paraqet një mjet
personal për garantimin e përmbushjes së
kontratës, por njëkohësisht edhe
marrëdhënie juridike ndërmjet kreditorit
dhe dorëzanit, pra është e drejtë e sig-
urimit personal (nenet 1009 e në vazhdim
të LMD). Me kontratën mbi dorëzaninë
obligohet dorëzani se do ta përmbushë
detyrimin e plotfuqishëm të rrjedhur për
pagesë ndaj kreditorit në emër të debi-
torit, në qoftë se ky nuk e bën këtë. Dety-
rimi i dorëzanit nuk mund të jetë më i
madh nga sa është detyrimi i debitorit
kryesor. Pas përmbushjes së tillë të dety-
rimit nga ana e dorëzanit, atëherë do-
rëzani shndërrohet në kreditor ndaj debi-
torit (neni 1009 i LMD).
Dosja e lëndës [Spisi predmeta; Case
file; Akte] - Dosja e lëndës është i tërë
dokumentacioni lidhur me një çështje
procedurale para gjykatës. Secila dosje
regjistrohet nën një numër të caktuar për
identifikim më të lehtë të lëndës.
(e) Drejta - [Pravo; Law; Recht] - E
drejta paraqet tërësinë e normave ju-
36
ridike, të sanksionuara nga shteti, me të
cilat përcaktohen rregullat e sjelljes të
subjekteve të së drejtës. Nëpërmjet të
drejtës apo këtyre normave shteti formu-
lon urdhëresa dhe ndalesa për subjektet e
së drejtës, shkelja e të cilave mund
dhe/apo duhet të ndiqet me dhunë
detyruese nga ana e organeve të caktuara
shtetërore, qoftë edhe kundër vullnetit të
personit kundrejt të cilit ndodh shkelja.
Këto shkelje imponojnë edhe aplikimin e
masave sanksionuese të autoritet sht-
etëror. E ‘drejta’ dallon nga rregullat e
tjera të sjelljes në shoqëri të subjekteve të
së drejtës, si: morali, doket, apo religjio-
ni. Kjo nuk do të thotë se ‘e drejta’ i për-
jashton këto kategori, madje disa edhe i
pranon, dhe në momentin kur i pranon,
atëherë shteti i legjitimon këto rregulla
dhe si të tilla bëhen edhe obligative për
subjektet e së drejtës. Përndryshe, cenimi
i tyre nuk imponon sanksionin e auto-
ritetit shtetëror, por si sanksion mund të
jetë ‘trazim i ndërgjegjes’.
(e) Drejta absolute [Apsolutno pravo;
Absolute right; Absolutes Recht] - E
kundërta është të drejtat relative. Të
drejtat absolute janë të drejta subjektive
private, të cilat të drejta veprojnë jo
vetëm kundër një personi të caktuar, por
veprojnë kundër të gjithëve. Të drejtat
absolute janë të drejtat sendore dhe si të
tilla veprojnë erga omnes, p.sh. pronësia.
(e) Drejta relative [Relativno pravo;
Relative right; Relatives Recht] - E
kundërta është të drejtat absolute. Të
drejtat relative janë të drejta subjektive,
të cilat veprojnë jo kundër të gjithëve,
por veprojnë kundër një personi të cak-
tuar, pra kanë karakter inter partes. Si të
tilla janë në parim marrëdhëniet juridike
të detyrimeve, p.sh. kontrata e shitjes
detyron vetëm shitësin dhe blerësin dhe
askënd tjetër.
(e) Drejta objektive [Objektivno pravo;
Objective law; Objektives Recht] - Juristi
kontinental bën një dallim në mes të
drejtës objektive dhe subjektive. E drejta
objektive është tërësi e normave juridike,
me të cilat rregullohen marrëdhëniet ju-
ridike në një shoqëri. Nga e drejta objek-
tive buron e drejta subjektive e
subjekteve të së drejtës, pra autorizimet
dhe të drejtat e subjekteve të së drejtës. E
drejta objektive është p.sh. e drejt sen-
dore, kurse e drejta subjektive është e
drejta e një pronari për të pasur pronësi
në një objekt. Dhe nga këto të drejta
subjektive mund të burojnë kërkesa të
caktuara. Normat e të drejtës objektive
mund të jenë norma urdhëruese impera-
tive, ndaluese dhe dispozitive. Normat
imperative dhe normat ndaluese para-
qesin norma e përcaktimit, prej të cilave
palët apo subjektet e së drejtës nuk mund
t’ iu shmangën sipas vullnetit të tyre. Për
dallim nga këto, normat dispozitive
lejojnë që palët me vullnetin e tyre mund
të merren vesh edhe ndryshe nga ajo se
çka përcaktojnë, ose iu japin mundësi që
palët në tërësi të vendosin për marrëdhë-
niet e tyre juridike.
(e) Drejta subjektive [Subjektivno pra-
vo; Subjective law; Subjektives Recht] -
Shih: E drejta objektive.
(e) Drejta pozitive [Pozitivno pravo;
Positive law; Positives Recht] - e drejtë
pozitive quhet e drejta që është në fuqi
dhe e aplikueshme në një vend.
Nganjëherë ndryshe quhet edhe si “e
drejtë ligjore”, e cila rrjedhë si rezultat i
rregullimit njerëzor në kohën e caktuar,
duke e dalluar nga ndonjë e drejtë nat-
yrore, religjioze apo hyjnore. Ky term
bazohet në fjalën latine positivum - vënie,
vendosje, vendosje me shkrim.
(e) Drejta civile [Građansko pravo; Civil
law; Bürgerliches Recht (Zivilrecht)] - E
drejta civile paraqet pjesën apo materien
kryesore të së drejtës private, pra të
drejtën klasike private. Termi e drejtë
civile rrjedh nga fjala latine cives -
qytetarë, që nënkupton një tërësi të rreg-
ullave të vlefshme për të gjithë qytetarët.
Është e ndarë nga materiet e tjera të
veçanta të së drejtës private, me qellim të
sistematizimit të lëndës juridike, përn-
dryshe është pjesa kryesore e të drejtës
private. Teoria juridike në Kosovë ndjek
këtë ndarje të së drejtës civile materiale:
e drejta civile pjesa e përgjithshme, e
drejta sendore, e drejta detyrimeve, e
drejta trashëgimore. Një përkufizim më i
pranuar për këtë degë të së drejtës është
ai që e përcakton si tërësi të normave ju-
ridike me të cilat rregullohen marrëdhë-
niet shoqërore me karakter pasuror apo të
cilat në instancën e fundit marrin karakter
pasuror. Ndërsa, pjesa e përgjithshme e të
drejtës civile përfshinë trajtimin në
mënyrë bashkëkohore të parimeve të
përgjithshme për marrëdhëniet civile ju-
ridike dhe institucionet që janë të për-
bashkëta për të gjitha marrëdhëniet ju-
ridike civile.
(e) Drejta romake [Rimsko pravo; Ro-
man law; Römisches Recht] - E drejta
romake quhet gjithë ajo e drejtë e peran-
dorisë antike romake, e cila ishte
jashtëzakonisht e zhvilluar. Në shumë fu-
sha të së drejtës, sidomos në të drejtën e
civile klasike, bazat e të drejtave të sotme
moderne gjenden dhe janë krijuar në të
drejtën romake.
(e) Drejta private [Privatno pravo; Pri-
vate law; Privatrecht] - Shih: Ius publi-
cum.
(e) Drejta publike [Javno pravo; public
law; Öffentliches Recht] - Shih: Ius pub-
licum.
(e) Drejta formale [Formalno pravo;
Formal law; Formelles Recht] - E drejta
37
procedurale. E drejta formale është
tërësia e normave juridike, me të cilat
rregullohet një procedurë gjyqësore ose
jashtëgjyqësore. Këto norma gjenden në
shumë ligje të veçanta, p.sh. normat që
rregullojnë procedurën kontestimore i
gjejmë kryesisht në LPK, normat që
rregullojnë procedurën penale në KPPK,
normat që rregullojnë procedurën admin-
istrative në LPA etj. Dallimi në mes të
drejtës formale dhe materiale është i
kohës relativisht moderne. Nëse ekziston
apo nuk ekziston një e drejtë subjektive
private varet nga e drejta materiale. P.sh.,
nëse shitësi ka të drejtë të kërkojë çmi-
min e shitjes varet nga normat e së
drejtës materiale, të cilat norma i gjejmë
në të drejtën e detyrimeve, pra në LMD.
Kurse, e drejta formale përmban normat,
me të cilat konstatohet dhe realizohet e
drejta subjektive private, p.sh. në proce-
durën kontestimore konstatohet, se a
ekziston ose nuk ekziston një e drejtë
subjektive private, p.sh., gjykata vendos,
se shitësi mund të kërkojë prej blerësit
çmimin e shitjes.
(e) Drejta materiale [Materijalno pravo;
Substantive law; Materielles Recht] -
Shih edhe e drejta formale. E drejta mate-
riale është në parim e drejta në
përgjithësi e cila përcakton se cilat drejta
iu takojnë subjekteve të së drejtës, por pa
të drejtën procedurale. Pra, e drejta mate-
riale është e drejta penale, civile, e punës,
administrative etj.
(e) Drejta kanonike [Kanonsko pravo;
Canon law; Kanonisches Recht] - E
drejta kanonike është e drejta kishtare. E
drejta kanonike përfshinë dhe përmban si
të drejtën hyjnore (ius divinum), poashtu
edhe të drejtën e njerëzore (ius hu-
manum).
(e) Drejta e sheriatit [Šerijatsko pravo;
Shariah law; Recht der Scharia] - E drejta
38
islame. E drejta e sheriatit është tërësia e
normave juridike nga e drejta islame.
Burimet kryesore të së drejtës të sheriatit,
pra të sheriatit janë: Kurani, Sunna (Prak-
tikat e Profetit Muhamet), Igjma (Kon-
sensuset e shkollave dhe dijetarëve të
ndryshme) dhe Kijas (analogjia).
(e) Drejta ndërkombëtare publike
[Međunarodno javno pravo; International
public law; Völkerrecht] - E drejta
ndërkombëtare publike është e drejtë su-
pranacionale (mbikombëtare). Pra, është
tërësi e normave juridike, me të cilat
rregullohen marrëdhëniet juridike në mes
të shteteve sovrane, pra parashihen nor-
mat, që vlejnë ose që do të duhej të vlen-
in. Këto norma juridike rregullojnë edhe
raportet juridike në mes të organizatave
të ndryshme. Burim kryesor formal i të
drejtës ndërkombëtare janë Konventat
dhe traktatet shumëpalëshe dhe
dypalëshe. E drejta ndërkombëtare pub-
like përfshinë të gjitha fushat përkatëse të
caktuara.
(e) Drejta komparative [Uporedno pra-
vo; Comparative law; Rechtsverglei-
chung] - E drejta komparative është
shkencë, e cila merret me studimin e të
drejtës në hapësirë. Pra, e drejta kompar-
ative merret me studimin, analizimin dhe
krahasimin e të drejtave të vendeve të
ndryshme.
(e) Drejta ndërkombëtare private
[Međunarodno privatno pravo; Interna-
tional public law; Internationales
Privatrecht] - E drejta ndërkombëtare
private nuk është e drejtë supranacionale
(mbarëkombëtare), siç është e drejta
ndërkombëtare publike. Prandaj, shpesh
kjo degë e së drejtës kategorizohet gabi-
misht në grup lëndët “E drejta ndërk-
ombëtare”. E drejta ndërkombëtare pri-
vate është e drejtë nacionale, pozitive e
një shteti të caktuar. Quhet “ndërk-
ombëtare” vetëm për shkak të faktit se, se
kjo e drejtë rregullon marrëdhëniet ju-
ridike të së drejtës private në mes të
subjekteve, të cilat marrëdhënie ngër-
thejnë në vete ndonjë element të huaj, i
cili element mund të manifestohet në ob-
jekt, subjekt apo të drejta dhe detyrime;
p.sh. objekti i një marrëdhënie juridike
ndodhet jashtë territorit të një shteti, apo
njëri subjekt është shtetas i një shteti
tjetër. Rregullat e të drejtës ndërkombë-
tare private përcaktojnë, nëse çështja e
caktuar duhet të vendoset, për shembull
sipas të drejtës materiale të Kosovës apo
të ndonjë shteti tjetër. Burim kryesor
formal i kësaj të drejte edhe mëtutje është
Ligji për zgjidhjen e kolizionit të ligjeve,
i vitit 1982, i cili është si Ligj si i paz-
batueshëm.
(e) Drejta procedurale civile ndërk-
ombëtare [Međunarodno građansko pro-
ceesno pravo; International civil proce-
dural law; Internationales Zivilver-
fahrensrecht] - E drejta procedurale civile
ndërkombëtare, njëjtë sikur e drejta
ndërkombëtare private, nuk është e drejtë
mbikombëtare, por është e drejtë nacion-
ale, pozitive. Kjo e drejtë është degë e së
drejtës procedurale civile nacionale dhe
merret me kompetencën ndërkombëtare
(imuniteti), juridiksionin e një gjykate
nacionale, veçoritë e një procesi me ele-
ment të huaj, njohjen e përmbarimit e
vendimit të vendimit të huaj dhe ndihmën
juridike ndërkombëtare.
(e) Drejta e autorit [Autorsko pravo;
Copyright law; Urheberrecht] - E drejta e
autorit është e drejtë e pandashme në një
vepër, e cila i takon autorit si subjekt i
pronës intelektuale për veprën e mbro-
jtur. E drejta e autorit përmban: 1. të
drejtat morale të autorit (autorizimet ek-
skluzive personale për të mbrojtur pace-
nueshmërinë e veprës së autorit dhe per-
sonalitetin e autorit); 2. të drejtat pasuro-
re të autorit (autorizimet ekskluzive për
shfrytëzimin e dobive pasurore nga vepra
dhe mbrojtjen e interesave pasurore të
autorit); 3. të drejtat tjera të autorit (që
mund të jenë të natyrave të ndryshme apo
të përziera ndërmjet të parës dhe të dy-
tës).
- (të) Drejtat morale të autorit - në
kuadër të te drejtave morale, bëjnë
pjesë: 1. e drejta e publikimit të parë,
e cila nënkupton se autori ka të drejtë
ekskluzive për të vendosur, nëse, kur
dhe në çfarë mënyre do të publikohet
për herë të parë vepra e tij; 2. e drejta
e njohjes së autorësisë, e cila nënk-
upton se autori ka të drejtën ekskluzi-
ve të njihet dhe të shënohet si autor i
veprës, ose të vendos nëse autorësia e
tij duhet të tregohet me emër, pseu-
donim apo shenjë; 3. e drejta në integ-
ritet të veprës, e cila nënkupton se au-
tori ka të drejtë ekskluzive ta
kundërshtojë çfarëdo deformimi, apo
intervenimi tjetër në veprën e tij, si
dhe çfarëdo shfrytëzimi të veprës së
tij, nëse një ndërhyrje e tillë do të
mund ta paragjykonte reputacionin e
tij kreativ dhe respektin; 4. e drejta e
pendimit, që nënkupton se autori mund
ta revokojë të drejtën pasurore që ia ka
kaluar tjetrit, nëse për këtë ka arsye se-
rioze morale, me kusht që bartësit të së
drejtës t’ia kompensojë dëmin real të
shkaktuar nga revokimi i tillë i të
drejtës.
- (të) drejtat pasurore të autorit - në
kuadër të te drejtave pasurore bëjnë
pjesë e drejta e shfrytëzimit, e cila
nënkupton se autori ka të drejtë të
shfrytëzoj dobitë pasurore nga vepra e
tij. Kjo e drejtë shprehet në tri forma:
në formën lëndore (për shembull:
riprodhimi, shpërndarja dhe qiradhënia
39
 e veprës autoriale); në formën jo lën-
dore (p.sh., nga interpretimi publik i
veprës, komunikimi publik i saj dhe
nga shfaqja publike e saj); si dhe në
formën e modifikuar (për shembull: të
drejtën e përpunimit të veprës duke e
modifikuar në ndonjë vepër tjetër dhe
të drejtën e përshtatjes së veprës ne
ndonjë mënyrë audiovizuele);
- (të) Drejtat e tjera të autorit - të
drejtat e tjera të autorit, pra të drejtat
që mund të jenë të natyrave të
ndryshme apo me elemente të përziera
ndërmjet të drejtave morale dhe atyre
pasurore të autorit, janë: 1. e drejta e
qasjes dhe e ekspozimit, që nënkupton
se autori ka të drejtë t’i qaset
origjinalit apo ekzemplarit të veprës së
tij që është në zotërim të personit
tjetër, kur kjo i nevojitet për ta
riprodhuar apo përpunuar veprën, me
kusht që nuk preken thelbësisht in-
teresat e arsyeshme të zotëruesit të ve-
prës; 2. e drejta në rishitje, që nënk-
upton se në rast të rishitjes së
origjinalit të veprës artistike pas tjetër-
simit të parë të saj nga ana e autorit
autori ka të drejtë të jetë i njoftuar për
rishitje, si dhe të drejtë në kompensim
në shumën e përcaktuar me nenin 36 të
LDADP; 3. e drejta e huazimit publik,
që nënkupton se me leje të autorit,
origjinali ose ekzemplari i veprës së tij
mund të vihet në dispozicion të pub-
likut përmes institucionit publik, për
t’u përdorur për kohë të caktuar dhe pa
përfitim të drejtpërdrejtë apo të
tërthortë pasuror (neni 37 i LDADP).
4. e drejta për kompensim të veçantë,
që nënkupton se në rastet kur vepra e
autorit, varësisht nga natyra e saj,
mund të riprodhohet edhe për përdo-
rim privat, atëherë autori ka të drejtë
në një pjesë të kompensimit të veçantë
40
për një riprodhim të tillë të veprës së
tij (neni 38-40 i LDADP);
- Veprat e autorit - vepra të autorit janë
krijimet intelektuale origjinale në
lëmin e letërsisë, të shkencës dhe artit,
që janë të shprehura në çfarëdo
mënyre që parash ligji, në rastin tonë
LDADP.Si vepra të autorit tipike, të
cilat i njeh LDADP dhe gëzojnë mbro-
jtje juridike janë: veprat gojore
(fjalimet, leksionet, tregimet dhe të
ngjashme); veprat e shkruara (tekstet
në libra, broshurat, gazetat ditore dhe
tekstet e letërsisë, literaturës shkencore
e profesionale, si dhe programe
kompjuterike); veprat muzikore me
ose pa tekst, pavarësisht a janë të
shprehura përmes notave apo në
ndonjë formë tjetër; veprat teatrore;
veprat koreografike; veprat filmike
dhe audiovizuele; veprat fotografike
(fotografitë artistike, fotomontazhet,
fotoafishet, fotografitë e reporterëve);
veprat e artit figurativ (piktura, skulp-
turës, grafika, vizatimit); veprat e ar-
kitekturës; veprat skenografike; veprat
e artit aplikativ si dhe të dizajnit in-
dustrial e grafik; veprat hartografike;
prezantimet shkencore, edukative ose
teknike.
- Veprat e prejardhura - vepër e
prejardhur quhet vepra e cila pas
përpunimit të një vepre paraprake,
formësohet dhe plotëson kushtet të tra-
jtohet si një vepër autoriale. Vepra të
prejardhura janë përkthimet, përshtat-
jet, orkestrimet muzikore dhe përpuni-
met tjera të një vepre ekzistuese apo
materiali tjetër. Mbrojtje gëzojnë edhe
përkthimet e teksteve ligjore, vendi-
meve të gjykatave dhe akteve adminis-
trative, nëse ato nuk janë bërë për bo-
tim zyrtar (neni 10 i LDADP).
- Veprat jetime - një vepër konsiderohet
si vepër jetime, në rast se asnjëri nga
mbajtësit e të drejtave në atë vepër nuk
është i identifikuar, apo edhe nëse një
ose më shumë prej tyre janë të identif-
ikuar, por asnjëri prej tyre nuk gjendet
pavarësisht se është bërë kërkim i
plotë dhe i arsyeshëm për mbajtësit e
të drejtave. Të drejtën e përdorimit të
këtyre veprave e kanë organizatat, si
bibliotekat, institucionet arsimore, dhe
muzetë që ofrojnë qasje publike, si dhe
nga arkivat, institucionet e trashëgi-
misë audio apo të filmit dhe organiza-
tat publike transmetuese, të themeluara
në Republikën e Kosovës, në mënyrë
që të përmbushin qëllimet e tyre lidhur
me misionin e interesit publik. Statusi
i veprës jetime do të përfundojë në rast
se mbajtësi i të drejtës së autorit bëhet
i njohur ose i gjendet vendndodhja
(neni 12 dhe 12 i LDADP).
- Veprat pa mbrojtje juridike - mbrojtja
juridike e të drejtave të autorit nuk
përfshin: idetë, parimet, udhëzimet,
procedurat, zbulimet ose konceptet
matematikore; ligjet, aktet nënligjore
dhe rregullativat tjera; materialet zyr-
tare dhe botimet e organeve parlamen-
tare, qeveritare dhe të organizatave tje-
ra që kryejnë funksione publike;
përkthimet zyrtare të rregullativave
dhe materialeve tjera zyrtare, si dhe të
marrëveshjeve ndërkombëtare dhe in-
strumenteve tjera; parashtresat dhe ak-
tet tjera në procedurat administrative
ose gjyqësore; materialet zyrtare të
botuara për informim të publikut;
shprehjet folklorike; lajmet e ditës dhe
informacionet e ndryshme që kanë
karakter të raportimeve të rëndomta të
medieve (neni 12 i LDADP).
- Kontrata për të drejtat e autorit - au-
tori mund t’ia kalojë personit tjetër të
drejtat pasurore për shfrytëzim të ve-
prës së tij, përmes lidhjes së kontratës
apo veprimit tjetër juridik. Kontrata e
të drejtës së autorit është kontratë for-
male, e cila duhet të përmbajë në
veçanti: emrat e palëve kontraktuese,
titullin, përkatësisht identifikimin e
veprës që është si objekt i kontratës, të
drejtat, përkatësisht format e shfrytë-
zimit që janë objekt i kalimit, format e
kompensimit të autorit, kufizimet
eventuale të përmbajtjes, kufizimet e
mundshme në shtrirje territoriale,
kohëzgjatjen. Në lidhje me këtë kon-
tratë, ligji ka përcaktuar disa kufij
rreth vëllimit të bartjes së të drejtave të
autorit, duke përcaktuar, se do të kon-
siderohet e pavlefshme kontrata e cila
ka paraparë që: 1. autori të bartë të
drejtën e tij si tërësi; 2. të drejtat mo-
rale; 3. të drejtat pasurore mbi të gjitha
veprat e ardhshme të tij; 4. të drejtat
pasurore për forma ende të panjohura
të shfrytëzimit të veprës së tij (neni 75,
82, 83 i LDADP. Ndërsa, për kushtet
dhe elementet e tjera të përgjithshme
të kontratës, vlejnë gjithashtu dis-
pozitat e LMD.
(e) Drejta e parablerjes [Pravo preče
kupovine; Right of pre-emption; Vork-
aufsrecht] - Shih: Parablerja.
(e) Drejta e ndërtimit [Pravo na izgra-
danju, Heritige building right; Erb-
baurecht] - E drejta e ndërtimit është një
e drejtë sendore e kufizuar në një send të
huaj, pra në një paluajtshmëri të një per-
soni tjetër (nenet 271-280 LPDS). Kjo e
drejtë parashihet për arsye ekonomike
dhe atë sepse sipas parimit superficio so-
lo cedit nuk mund të ketë pronar të palu-
ajtshmërisë e një pronar tjetër në
ndërtesën e ngritur në këtë paluajtshmëri.
E drejta e ndërtimit është e drejtë sendore
e kufizuar e tjetërsueshme, e ngarkuesh-
41
me dhe e trashëgueshme) dhe mund të
themelohet nëpërmjet punës juridike, pra
me pajtimin e vullnetit për këtë të drejtë
dhe për regjistrimin e kësaj të drejte në
Regjistrin e të drejtave në paluajtshmëri.
E drejta e ndërtimit krijohet për kohë rel-
ativisht të gjatë dhe më së shumti për 99
vite. Pas përfundimit të kësaj kontrate,
pronari i paluajtshmërisë, në të cilën ndo-
dhet ndërtesa e ngarkuar me të drejtën e
ndërtimit, fiton direkt dhe automatikisht
pronësinë edhe në këtë ndërtesë sipas
parimit superficio solo cedit.
(e) Drejta e banimit [Stanarsku pravo;
Right to housing; Recht auf Wohnen] -
Kjo e drejtë nënkupton një të drejtë të
shfrytëzimit të përhershëm të banesës në
pronësi shoqërore dhe/apo shtetërore për
nevojat personale dhe familjare, sipas
kushteve të përcaktuara me ligj për
marrëdhënie banesore. Si kushte që i
kërkonte ligji për këtë marrëdhënie ju-
ridike dhe këtë të drejtë kërkohej vendimi
për ndarjen e banesës nga organi kompe-
tent, kontrata për shfrytëzimin e banesës,
e cila obligonte punëtorin e pagimit të
shume simbolike dhe hyrja në banesë.
(të) Drejtat e përafërta [Srodna prava;
Related Rights; Verwandte Rechte] - Në
kategorinë e të drejtave që në bazë të
pronësisë intelektuale, janë të përafërta
me të drejtat e autorit, konsiderohen: 1. të
drejtat e interpretuesve përkitazi me in-
terpretimet e tyre; 2. të drejtat e
prodhuesve të fonogrameve përkitazi me
fonogramet e tyre; 3. të drejtat e pro-
ducentëve të filmit përkitazi me video-
gramet e tyre; 4. Të drejtat e shërbyesve
medial audiovizuel përkitazi me trans-
metimet e tyre; 5. të drejtat e prodhuesve
të bazave të dhënave përkitazi me bazat e
tyre të të dhënave; 6. të drejtat e botuesve
përkitazi me botimet e tyre (neni 1.2 i
LDADP).
42
(e) Drejta zakonore [Običajno pravo;
Costumary law; Gewohnheitsrecht] - E
drejta zakonore është vetëm në raste për-
jashtimore burim formal i së drejtës. E
drejta zakonore është një e drejtë e pash-
kruar, e cila formësohet në një bashkësi
nëpërmjet ushtrimit ë vazhdueshëm. Për
t’u konsideruar e drejta zakonore burim
formal i së drejtës duhet të plotësohen
këto kushte: ushtrim i gjatë kohor i një
norme zakonore dhe të ekzistojë bindja e
përgjithshme në shoqëri, se ajo normë
zakonore është me të vërtetë e drejtë. E
drejta zakonore është burim formal dom-
inant në të drejtën anglosaksone, derisa
në të drejtën kontinentale luan vetëm një
rol periferik. Neni 32 i LPDS i referohet
direkt të drejtës zakonore, nëse një kaf-
shë shtëpiake është humbur.
(e) Drejta e retencionit [Retenciono
pravo; Right of retention; Zurück-
behaltungsrecht] - E drejta e mbajtjes të
një sendi të caktuar. E drejta e retencionit
nënkupton se debitori ka të drejtën e
refuzimit të përmbushjes së prestimit, de-
risa kreditori të përmbush kundërpresti-
min (nenet 267 e në vazhdim të LMD).
Por, për të ekzistuar kjo e drejtë duhet të
plotësohen tri kondita dhe atë, se kredito-
ri i njërit pretendim duhet të jetë edhe
debitori i pretendimit tjetër (p.sh. po-
rositësi i mobileve mund të mos paguajë
krejt çmimin, nëse mobilet nuk janë ven-
dosur siç do të duhej), kundërprestimi do
të duhej të jetë i arritur (pra të ketë
skaduar afati për përmbushje të
kundërprestimit) dhe në mes të pretendi-
meve të kreditorit dhe debitorit do të
duhej të ekzistonte një lidhshmëri (kon-
eksitet) në mes vete.
(e) Drejta e mbajtjes [Pravo zadržavan-
ja, Right of Retention; Recht auf Zurück-
haltung] - Shih: E drejta e retencionit.
Dumpingu [Damping; Damping; Dump-
ing] - Në të drejtën tregtare ‘dumpingu’
nënkupton rrëzimin apo vënien jashtë lo-
je apo tregu të konkurrentëve. Paraqet një
aktivitet të ndaluar dhe në kundërshtim
me ekonominë e lirë të tregut. Zakonisht
kjo mund të shprehet me shitjen e ndonjë
malli të caktuar nën çmimin e tregut në
një treg të caktuar me qellim që
dobësimit dhe eliminimit të konkurren-
tëve dhe me këtë të krijohet monopol në
atë treg.
Dh
Dhoma e Posaçme e Gjykatës Supreme
[Posebna Komora Vrhvnog Suda; Special
Chamber of the Supreme Court; Sonder-
kammer des Obersten Gerichtshof]. Shih:
Gjykata Supreme e Kosovës.
Dhurata [Donacija; Donatio; Donatio] -
Dhurata apo kontrata për dhuratën është
një marrëdhënie juridike e detyrimeve e
rregulluar shprehimisht me normat e ne-
neve 536 e në vazhdim të LMD. Me anë
të kontratës së dhuratës, një person i
dhuron një personi tjetër një vlerë pasu-
rore dhe të dyja palët pajtohen, që ky
dhurim të bëhet pa ndonjë kundërprestim.
Për lidhjen e kontratës së dhuratës është e
nevojshme forma me shkrim, përveçse
dhuratëdhënësi i ka dhënë faktikisht
vlerën pasurore dhuratëmarrësit.
Donatio [Donatio/Dhurata; Donacija;
Donatio] - Shih: Dhurata.
E të vlerave historike mund të jetë tejet më
Efekti devolutiv [Devolutivni efekat;
Devolutive effect; Devolutiveffekt] -
Shih: Devolutiv.
Efekti suspensiv [Suspenzivni efekat;
Suspensive effect; Suspensiveffekt] -
Shih: Suspenziv.
Eksperti [Veštak; Expert; Sachverstän-
diger] - Eksperti është mjet provues në
procedurën civile (nenet 356 e në va-
zhdim të LPK). Eksperti jep opinionin e
vet profesional duke u bazuar në njo-
huritë profesionale dhe shkencore lidhure
me një fakt. Eksperti caktohet me
propozimin e palëve e në raste të cak-
tuara edhe nga ana e gjykatës. Ai ka për
detyrë të parashtrojë mendimin e vet
profesional para gjykatës në bazë të një
afati të përcaktuar dhe të jetë në gjendje
të mbrojë opinionin e vet edhe në proce-
durën për administrimin e provës në
seancën për shqyrtimin kryesor. Eksperti
ka të drejtën e shpërblimit të veprës së tij
të ekspertizës. Paraprakisht shpenzimet
për ekspertizën barten nga propozuesi, e
nëse është paraqitur propozim i përbash-
kët, atëherë shpenzimet barten në mënyrë
proporcionale nga ana e palëve. Gjykata
e vlerëson vetë sipas bindjes së lirë ek-
spertizën e ofruar.
Ekspertiza [Veštačenje; Expertise;
Sachverständigengutachten] - Shih: Ek-
sperti.
Eksponate [Eksponat; Exhibitis; Expo-
nat] - Eksponate konsiderohen sendet
unikate të rralla siç janë dokumentet e
vjetra, pikturat, ikonat e armët e ndrysh-
me, suveniret, të cilat kanë vlera artistike,
historike, etnologjike dhe arkeologjike.
Në të drejtën civile, kur objekt i
marrëdhënieve juridike civile të shitbler-
jes janë eksponatet, të lejueshme për
qarkullim juridik, çmimi i tyre për shkak
i lartë se vlera reale dhe për rrjedhojë nuk
mund të aplikohet instituti juridik i
dëmtimit përtej gjysmës të drejtës së
detyrimeve (shih: Dëmtimi i përtej gjys-
mës).
43
Eksproprijimi [Eksproprijacija; Expro-
priation; Enteignung] - Shih: Shpronësi-
mi.
Ekuivalenca e prestimeve [Ekvivalent-
nost obaveza; Equality of obligations;
Äquivalenz der Leistungen] - Në një
marrëdhënie juridike, palët janë të
barabarta dhe duhet të trajtohen si të tilla
edhe në aspektin e detyrimeve reciproke
ndaj njëri-tjetrit (neni 7 i LMD).
Emri [Ime; Name; Name] - Emri është
shenja apo simboli dallues i personit
(qoftë fizik apo juridik) me të cilin ai
identifikohet në jetën shoqërore dhe ju-
ridike. Për personat juridikë emri është
“firma” (shih firma). Në aspektin e së
drejtës civile, emri paraqet një nga
atributet e personit fizik apo juridik. Dhe,
cenimi i tij, ndër të tjera, mund të shpie
në konsekuenca civile juridike -
dëmshpërblim. Sipas Ligjit për Emrin
Personal, neni 4, emri personal përbëhet
nga emri dhe mbiemri, që i garanton
qytetarit identitetin, ruajtjen e personal-
itetit dhe dinjitetit të tij. Emri personal
për personat fizik fitohet me regjistrim në
regjistrin përkatës të gjendjes civile sipas
vendit të lindjes, ndërsa për personat ju-
ridikë (ndërmarrjet dhe kompanitë) në
Agjencinë për Regjistrimin Bizneseve të
Kosovës. E drejta për caktimin e emrit
personal mund të kufizohet, nëse kjo
është e domosdoshme për ruajtjen e mo-
ralit, të drejtave dhe të lirive të njerëzve
të tjerë apo të vetë personit (neni 3.4 i
Ligjit për Emrin Personal).
Enfiteuza [Enfiteuza; Enfiteuse;
Erbpacht] - Enfiteuza është një e drejtë
civile e ngjashme me qiranë, por za-
konisht në tokën bujqësore dhe e cila
është institut i së drejtës nga familja ju-
ridike romane (p.sh. Kodi Civil i
Shqipërisë e njeh këtë institut si të tillë).
Enfiteuza paraqet një të drejtë të për-
44
jetshme apo afatgjate (zakonisht mbi 20
vite) të shfrytëzimit të tokës nga personat
jopronar të saj. Në përgjithësi, objekt i
enfiteuzes ishin tokat bujqësore, por nuk
përjashtoheshin edhe llojet e tjera të to-
kave. Mbi tokën, mbi të cilën është kriju-
ar enfiteuza, titullari i saj kishte të drejtën
e gëzimit dhe shfrytëzimit të saj sikurse
që do të kishte edhe pronari, por me dy
detyrime specifike: i pari ishte detyrimi i
shfrytëzuesit që të rregullonte cilësinë e
tokës dhe përmirësimin e saj, dhe dety-
rimi i dytë, dhënia pronarit një qira peri-
odike në formën e rentës.
Entitet [Entitet; Entity; Entität] - Shih:
Person juridik.
Equity [Equity] - Equity është një ndër
veçoritë tipike të sistemit juridik an-
glosakson në të drejtën private. Equity
është pjesë përbërëse e sistemit anglosak-
sone “e drejtshmërisë”. Ky sistem ka
qenë deri në vitin 1875 e praktikuar nga
gjykata të veçanta në vendet anglosak-
sone.
Erga omnes - Ndaj të gjithëve. Rregulli
themelor i të drejtave sendore, në veçanti
pronësisë, sipas të cilit, të gjithë personat
janë të obliguar të respektojnë të drejtën
e pronësisë së tjetrit duke mos ndërmarr
asnjë veprim i cili mund të shpie në
ndërhyrje, cenim apo shqetësim kundrejt
pronarit legjitim.
Etiketa [Etiketa; Label; Etikett] - Etiketa
paraqet një informacion, me të dhënat për
prodhuesin e mallit, adresën e tij, emër-
timin e mallit, sasinë, përbërjen, cilësinë,
datën e prodhimit, afatin e përdorimit,
mënyrën e përdorimit, mirëmbajtjen dhe
rrezikshmërinë lidhur me mallin. Dety-
rimin e për pajisje të mallrave me etiketa
përkatëse e parasheh Ligji për mbrojtjen
e konsumatorit.
Evikcioni [Evikcija; Eviction; Rechts-
mängel] - Evikcionet paraqesin të metat
juridike të sendeve. Shih: Të metat juridi-
ke.
Ex aequo et bono [Ex aequo et bono] - E
drejta dhe e mira. Ka të bëjë me një pa-
rim fundamental të së drejtës materiale
në Arbitrazh dhe procedurën e arbitra-
zhit, sipas të cilit parim, Tribunali i Arbi-
trazhit do të zgjedhë kontestin jo sipas
normave pozitive të një vendi, por sipas
rregullave të mira dhe të drejta, që i
mendon Tribunali sipas (neni 29 i LA).
Meqë në procedurën e arbitrazhit, palët
kanë të drejtë vetë të vendosin se cila e
drejtë materiale do të zbatohet në proce-
durën e arbitrazhit, palët po ashtu kanë të
drejtë (marrëveshja duhet me qenë
shprehimisht e paraparë), që të vendosin,
se Tribunali i Arbitrazhit do të zgjedhë
rastin duke u bazuar në parime të mira
dhe të drejta, pa zbatuar ndonjë të drejtë
pozitive (ex aequo et bono). Palët kanë të
drejtë, që të përcaktojnë se Tribunali do
të zgjedhë rastin sipas ndonjë të drejtë
pozitive, por që të merren për bazë edhe
elementet e drejtshmërisë (amiable com-
positeur). Megjithatë, gjithmonë duhet të
respektohet rendi publik (ordre public).
Ex lege - Ex lege nënkupton “sipas ligjit”
dhe nënkupton, se ndonjë pasojë juridike
e ndonjë fakti apo norme krijohet sipas
fuqisë ligjore, pa pasur nevojë për ndonjë
veprim apo ndërhyrje tjetër. P.sh., fitimi i
pronësisë sipas vetë ligjit pa pasur nevojë
ndonjë punë juridike.
Ex nunc - Nga tani e tutje. Është një
thënie latine nga e drejta romake dhe ka
të bëjë me pasojën juridike të një ngjarje
juridike, pune juridike apo veprimi pro-
cedural. Sipas kësaj, pasoja lind dhe ka
efekt vetëm prej momentit të ngjarjes e
në vazhdim për një punë juridike apo
veprim procedural. P.sh., vendimi i
gjykatës për zgjidhjen e martesës ka efekt
vetëm prej momentit, kur vendimi i
gjykatës bëhet i formë së prerë.
Ex officio - Sipas detyrës zyrtare. Me
këtë institut juridik nënkuptohet se
ndërmarrja e një veprimi të caktuar pro-
cedural bëhet sipas detyrës zyrtare, p.sh.
marrja e një prove të caktuar nga gjykata
pa kërkesën e palës ose palëve.
Ex tunc - Nga fillimi. Ka të bëjë me fak-
tin, se një pasojë juridike krijohet jo në
momentin e deklarimit të një pune ju-
ridike apo në momentin e nxjerrjes së një
vendimi të formës së prerë, por në mo-
mentin e marrjes së asaj pune juridike, e
cila më vonë është shpallur e pavlefshme.
P.sh., martesa e anuluar me vendim të
formës së prerë ka pasoja juridike për ish
-bashkëshortët nga momenti i lidhjes së
martesës dhe jo nga momenti i nxjerrjes
së vendimit të formës së prerë të
gjykatës.
Exceptio - Kundërshtim. Ka të bëjë me
një kundërshtim nga e drejta materiale
ose formale.
F
Fajde [Zelenaštvo; Usury; Wucher] -
Fajdeja apo kontrata për fajde, hynë në
kategorinë e kontratave të ndaluara të
cilat konsiderohen si kontrata me efekt
nul. Konsiderohen të tilla për shkak se,
ato lidhen në rastet kur dikush, duke
shfrytëzuar gjendjen e nevojës ose
gjendjen e vështirë materiale të tjetrit,
përvojën e pamjaftueshme të tij,
mendjelehtësinë apo varësinë e tij, kon-
trakton për veten e tij ose për ndonjë të
tretë dobinë që është haptazi në
shpërpjesëtim me atë që ai i ka dhënë apo
i ka bërë tjetrit, ose që është detyruar të
japë. Kjo kontratë mund të bëhet e vlef-
shme në qoftë se i dëmtuari kërkon që
detyrimi i tij të zvogëlohet në një shumë
të drejtë, atëherë gjykata do ta pranojë
45
këtë kërkesë, po qe se kjo është e mundur
dhe, në këtë rast, kontrata, me ndry-
shimin përkatës, mbetet në fuqi. Kërkesa
e tillë për zvogëlimin e detyrimit në një
shumë të drejtë mund të paraqitet brenda
afatit prej pesë vitesh nga lidhja e kon-
tratës (neni 123 i LMD).
Fakti [Činjenica; Fact; Tatsache] - Fakt
është një ndodhi ose ngjarje, e cila mund
të konstatohet. Konstatimi i fakteve është
i rëndësishëm për subsumimin e tyre nën
një normë të caktuar juridike. Konstatimi
i fakteve bëhet në Gjykatën e shkallës së
parë, kurse Gjykata e Apelit e bën
vlerësimin e konstatimit të fakteve.
Fakte notore [Dobro poznate činjenice;
Notorious facts; Notorische/offenkundige
Tatsachen] - Faktet botërisht të njohura.
Faktet notore janë ato ngjarje apo ndodhi,
për të cilat nuk ka nevojë të provohen,
meqë dihet me siguri se kanë ndodhur.
Pra, faktet e tilla nuk ka nevojë të jenë
fare objekt i procedurës së të provuarit,
p.sh., nëse kërkohet shpërblimi i dëmit
nga rasti i siguruar, sepse ka ndodhur një
vërshim i madh në një vend. Se ka
ndodhur vërshimi është një fakt i ditur
publikisht dhe botërisht dhe kështu që
nuk ka nevojë të provohet. Lex non re-
quirit verifcari, quod apparet curiae (Ligji
nuk kërkon të verifikohet, ajo që për
gjykatën është e njohur). E njëjta edhe
Manifesta non indigent probatione (E
njohura nuk ka nevojë të provohet).
Faktoringu [Faktoring: Faktoring; Fac-
toring] - Faktoring është një kontratë, e
cila nuk është e rregulluar me ligj, por që
në bazë të parimit të lirë të vullnetit
mund të lidhet pa problem. Në Kosovë,
nuk është shumë e shfaqur kjo kontratë.
Faktoringu është një kontratë e përzier
me elemente të kontratës së shitjes, huas
dhe kontratës për kryerjen e shërbimeve
me shpërblim. Esenca e kësaj kontrate
46
qëndron në atë se një ndërmarrje ia bart
(cedim i përgjithshëm) krejt kërkesat e
saj kundër klientëve një ndërmarrje tjetër
(zakonisht një banke) për t’i realizuar
këto kërkesa. Si kundërprestim, cesionari
i jep cedentit shumën e kërkesës duke e
zbritur provizionin. E drejta komparative
bën dallime në mes të llojeve të ndrysh-
me të faktoringut.
Falimentimi [Stečaj; Bankruptcy; Insol-
venz] - Falimentimi paraqet procesin
ligjor të organizuar dhe rregulluar me
ligj, përmes të cilit një person juridik i
nënshtrohet procesit të riorganizimit
(shih: Riorganizimi) ose likuidimit (shih:
Likuidimi). Deri tek procesi i falimen-
timit shpie insolvenca apo josolvenca e
personit juridik apo shoqërisë tregtare
(shih: Insolvenca). Në lidhje me ‘fali-
mentimin’ në Kosovë ekziston ligj i
veçante. Qëllimi i falimentimit është gar-
antimi i të drejtave pasurore të kredito-
rëve dhe krijimi i një sigurie për ta, që në
marrëdhëniet ekonomike dhe operimin
ndërmjet tyre të ndihen sa më të sigurt,
që në rast të dështimit ekonomik të një
subjekti ekonomik, kreditorët e falimen-
timit (shih: Kreditor i falimentimit) të
mund t’ i ushtrojnë të drejtat dhe mjetet
juridike për mbledhjen dhe realizimin e
kërkesave të tyre pasurore kundrejt debi-
torëve të falimentimit (shih: Debitor i
falimentimit). LF është i zbatueshëm ndaj
të gjitha Shoqërive Tregtare të parapara
me LSHT, ndërsa, nuk është i
zbatueshëm ndaj institucioneve të Repub-
likës së Kosovës; cilitdo organ qeveritar;
institucioneve financiare bankare dhe in-
stitucionet financiare jobankare; kom-
panive të sigurimeve; fondeve pensionale
ose ofruesve të skemave pensionale;
ndërmarrjeve shoqërore nën administrim
e Agjencisë Kosovar të Privatizimit;
ndërmarrjeve publike të rregulluara më
LNP.
Familja [Porodica; Family; Familie] -
Familja nënkupton bashkësinë vitale të
prindërve dhe fëmijëve të tyre si dhe per-
sonave tjerë në gjini. Kjo bashkësi mund
të jetë bashkësi e personave të lidhur nga
gjaku, ose me ligj, veçanërisht brenda dy
apo tre brezave. Në kuptim me të gjerë,
familja mund të paraqet një grup per-
sonash që jetojnë së bashku dhe kanë një
angazhim (zotim) të përbashkët për një
marrëdhënie familjare. Në aspektin ju-
ridik, familja konsiderohet institut krye-
sor i të drejtës familjare dhe është e rreg-
ulluar me LFK duke filluar nga neni 2 i
këtij ligji. Në të drejtën familjare,
varësisht nga ajo se i themelohet bash-
kësia e personave në familje, hasen edhe
nocionet familje martesore, jashtëmar-
tesore, e adoptimit. Apo, varësisht nga
numri i personave - brezave që jetojnë
bashkërisht, hasen edhe nocionet familje
e madhe, familje e vogël.
Fejesa [Veridba; Engagement; Verlöb-
nis] - Fejesa është një marrëveshje dhe
premtim reciprok i dy personave me gjini
të kundërta për t’u martuar në të
ardhmen. Fejesa paraqet një nën institutet
e së drejtës familjare dhe është e rreg-
ulluar me nenin 9 të LFK. Nëse fejesa
nuk përfundon me martesë, secili i fejuar
mund të kërkojë nga tjetri kthimin e
dhuratave të cilat i ka dhënë me rastin e
fejesës. Në këtë rast mund të zbatohen
rregullat për pasurimin pa bazë sipas
LMD. Në rast se njëri nga të fejuarit
vdes, e drejta për të kërkuar shpërblimin
e dëmit nuk do të ekzekutohet.
Fëmija [Dete; Child; Kind] - Në kuptim
të LFK, fëmija nënkupton personin nën
moshën tetëmbëdhjetë vjeçare. Në bazë
të kësaj, konstatohet se nocioni i fëmijës
është i ndërlidhur me aftësinë e veprimit
(shih: Aftësinë e veprimit). Për shembull,
aftësia e veprimit për lidhjen e martesës
fitohet me arritjen e moshës tetëmbë-
dhjetë vjeçare. Mirëpo, edhe para kësaj
moshe me kërkesës të veçantë të per-
sonit, gjykata kompetente mund t’i lejojë
martesën personit të mitur më të vjetër se
gjashtëmbëdhjetë vjet, nëse konstaton se
personi i tillë ka arritur pjekurinë e
nevojshme fizike dhe psikike për të ush-
truar të drejtat e veta martesore dhe për të
përmbushur detyrimet martesore (neni 16
paragrafi 2 i LFK). Me rëndësi të
theksohet se, sipas LFK janë të barabartë
dhe gëzojnë të drejtat të barabarta fëmijët
martesor, jashtëmartesor dhe fëmijët e
adoptuar (neni 3.4 dhe neni 167).
Fiksionet [Fikcije; Fictions; Fiktion] -
Prezumim. Edhe pse drejtësia bazohet në
fakte dhe prova, nganjëherë për arsye të
caktuara, bazohet edhe në fiksione.
Fiksionet paraqesin aktin e besuarit se një
fakt ekziston edhe pse nuk ka prova që
dëshmojnë këtë fakt, apo kur një fakt ju-
ridik merret se ekziston edhe pse në të
vërtet nuk ekziston. Për shembull, rasti
sipas të drejtës trashëgimore, kur fëmijës
së palindur edhe pse nuk dihet nëse do të
lindë, i njihet e drejta e trashëgimisë.
Edhe në këtë rast vetë ligji parasheh ap-
likimin e fiksionit, sipas dispozitës së ne-
nit 7 të LT, sipas të cilës aftësinë për të
trashëguar e kanë personat që në kohën e
hapjes së trashëgimisë janë të gjallë, ose
është zënë para vdekjes së trashëgim-
lënësit dhe ka lindur i gjallë, ka zotësi për
të trashëguar (konsiderohet se ka qenë
zënë në kohën e hapjes së trashëgimisë,
ai person që ka lindur i gjallë brenda 300
ditëve nga vdekja e trashëgimlënësit).
Filiali [Filijala; Subsidiary; Filiale] - Fil-
ial-e quhen njësitë (degët) apo përfa-
qësitë (zyrat përfaqësuese) të shoqërisë
tregtare të cilat kanë për qellim shtrirjen
47
anësore të veprimtarisë tregtare përtej
selisë. Shih po ashtu: Selia.
Filozofia e së drejtës [Filozofija prava;
Philosophy of law; Rechtsphilosophie] -
Filozofia e së drejtës është degë e
Filozofisë dhe merret me origjinën dhe
bazën e së drejtës, si dhe me vetë qenien
dhe përmbajtjen e së drejtës. Përfa-
qësuesit më prominent të kësaj shkence
janë Aristoteli, Kanti dhe Hegeli.
Firma [Firma; Firm; Firma] - Firma
përdoret shpesh në kuptimin laik për
ndërmarrje, punëtori apo ndonjë biznes.
Por, në kuptimin juridik “firma” është
emri i një ndërmarrje apo shoqërie treg-
tare. Në Shqipëri përdoret nocioni
“firmë” më shumë edhe për nënshkrimin.
Fitimi derivativ [Derivativna (Izvedena)
Dobit; Derivative acquisition; Deriva-
tiver Erwerb] - E kundërta është fitimi
origjinar. Fitimi origjinar nënkupton se
dikush fiton një të drejtë sendore, za-
konisht pronësi, prej një paraardhësi ju-
ridik dhe atë me dëshirën e tij, p.sh fitimi
i pronësisë në një send të luajtshëm
nëpërmjet punës juridike (neni 21 të
LPDS).
Fitimi origjinar [Izvorna dobit; Original
acquisition; Originärer Erwerb] - E
kundërta është fitimi derivativ. Fitimi
origjinar nënkupton fitimin e pronësisë
në një send jo nga ndonjë paraardhës ju-
ridik, pra nga pronari i mëhershëm, por
fitimi i pronësisë në një send, i cili nuk
ka fare pronar, p.sh., gjetja e thesarit (ne-
ni 34 i LPDS), parashkrimi (neni 40 i
LPDS).
Fitimi i së drejtës [Sticanje prava; Ac-
quisition of the right; Rechtserwerb] -
Fitimi i së drejtës ka të bëjë me një të
drejtë subjektive private, p.sh. pronësinë,
të drejtën e pengut etj. E drejta mund të
fitohet nëpërmjet punës juridike, p.sh. me
kalimin e pronësisë prej një personi në
48
tjetrin ose nëpërmjet ligjit, p.sh. në mo-
mentin e vdekjes së trashëgimlënësit,
pasuria trashëgimore kalon ipso iure në
trashëgimtarët. Sa i përket paraardhësve
juridikë të së drejtës dallohet fitimi de-
rivativ, p.sh. fitimi i pronësisë me punë
juridike ose fitimi origjinar, pa para-
ardhësi juridik, p.sh. ankandi publik, për-
vetësimi, përpunimi. Korrelacion i fitimit
të së drejtës është në parim humbja e të
drejtës, sepse në rast të fitimit të një të
drejte, dikush humb të drejtën. Por, në
disa raste duhet të kihen parasysh dis-
pozitat e veçanta, p.sh. për heqjen dorë
nga pronësia (nenet 35, 42 të LPDS).
Fletëdërgesa [Obaveštenje o prijemu
pošiljke; Delivery note; Zustellungsur-
kunde] - Fletëdërgesa është dokument i
komunikimit të drejtë të parashtresave
dhe atë sidomos të parashtresave, që do
të duhej të dërgohen personalisht për
shkak të rëndësisë së tyre, p.sh., padia,
përgjigja në padi, aktgjykimi etj. (neni
110 i LPK).
Fletëgarancioni [Garantni list; Warranty
document; Garantieschein] - Fletëgar-
ancioni parqet një dokument, i cili i do-
rëzohet blerësit dhe me të cilin prodhuesi
garanton funksionim të rregullt të sendit
gjatë një kohe të caktuar nga dorëzimi i
tij. Në qoftë se sendi nuk funksionon në
rregull, në bazë të fletëgarancionit,
blerësi mundet të kërkojë si nga shitësi
ashtu edhe nga prodhuesi që sendi të ri-
parohet në afatin e arsyeshëm ose, nëse
nuk e bën këtë, në vend të tij t’ia do-
rëzojë sendin i cili funksionon në rregull
(neni 448 i LMD). Zakonisht fletëgar-
ancioni lëshohet kur objekt i shitjes është
ndonjë makine, motor, aparat, ose te
sende të tjera të cilat i përkasin të ash-
tuquajturave ‘mallra teknike’.
Fletëmagazinimi [Prijemnica o skladi-
štenju; Storage slip; Lagerschein] -
Fletëmagazinimi paraqet një dokument të
cilin e lëshon magazinieri lënësit të mallit
në ruajtje - magazinim. Fletëmagazinimi
përveç që shërben si vërtetim për lënien e
mallit në ruajtje, ka rëndësi të veçantë
edhe në aspektin e bartjes së së të
drejtave sendore lidhur me mallin i cili
është i shënuar në të, pasiqë mund të
përdoret si dëshmi për tjetërsim dhe
qarkullim të mallit. Shih edhe: Maga-
zinimi.
Fletëngarkesa [Otpremnica; Bill of lad-
ing; Frachtbrief] - Shih: Transporti.
Fletobligacioni [Obveznica; Bond; Quit-
tung] - Fletëobligacioni është një lloj i
dëftesës, sipas së cilës debitori mund të
kërkojë një dëftesë prej kreditorit pas
përmbushjes së prestimit (kthimi i
fletëobligacionit) (neni 304 i LMD).
Fondacion [Fondacija; Foundation;
Stiftung] - Fondacionet paraqesin perso-
na juridikë të organizuar në formë të or-
ganizatave joqeveritare dhe jo fitim-
prurëse në Kosovë. Kjo nënkupton se,
pasuritë, të ardhurat dhe fitimet e një
fondacioni nuk mund të përdoren për të
sjellë drejtpërdrejtë ose tërthorazi përfi-
time, për ndonjë themelues, drejtor,
zyrtar, anëtar, punonjës ose donatorë të
shoqatës, përveç pagesës apo kompen-
simit të arsyeshëm për personat që
kryejnë punë për organizatën. Në Kosovë
çdo person gëzon të drejtën e plotë për t'u
asociuar dhe themeluar shoqatë, në pa-
jtim me Ligjin për lirinë e asociimit në
organizatat joqeveritare, neni 9. Për dal-
lim nga shoqatat (shih: Shoqatat),
‘fondacioni’ është organizatë pa
anëtarësi, i krijuar për menaxhimin e
pronave dhe pasurive. Një fondacion
mund të krijohet nga një ose më shumë
persona, në rast se të paktën njëri prej
tyre ka vendbanimin ose zyrën në Koso-
vë.
Forma e kontratës [Forma ugovora;
Form of contract; Schriftformerfordernis]
- Forma e kontratës paraqet parimin e
formalitetit sipas të cilit kontrata duhet
jetë e lidhur në formën e caktuar me ligj -
me shkrim. Forma e kontratës është kusht
i veçantë për lidhjen e një numri të cak-
tuar të kontratave, të cilin parimisht e pa-
rasheh vetë ligji. Pra, forma paraqet për-
jashtim nga rregulli sipas të cilit kontratat
lidhen pa ndonjë formë. Sipas rregullit
ligjor, lidhja e kontratës nuk i nënshtro-
het asnjë forme, përveç nëse me ligj është
caktuar ndryshe (neni 51 i LMD).
Forma e prerë e aktgjykimit [Konačni
oblik presude (Pravosnažnost); Final
form of Judgment; Rechtskräftiges
Urteil] - Aktgjykimi bëhet i formës së
prerë në momentin, kur ai nuk mund të
goditet më me mjete të rregullta të
goditjes, p.sh, me ankesë (neni 166 i
LPK). Kjo vlen edhe për aktvendimin.
Mund të jetë i ndryshëm momenti, kur
aktgjykimi bëhet i formës së prerë. Za-
konisht në procedurën para gjykatës së
shkallës së parë. Në procedurën para
gjykatës së shkallës së dytë bëhet i
formës së prerë aktgjykimi, kundër të
cilit nuk është paraqitur ankesa ose është
hequr dorë nga ankesa ose edhe pala ka
tërhequr ankesën e parashtruar. Ak-
tgjykimi i formës së prerë është çështje e
gjykuar (res iudicata) dhe nuk mund të
fillohet sërish një procedurë e re për të
njëjtën çështje, meqë vlen parimi se nuk
ka proces dy herë për të njëjtën çështje
(ne bis in idem).
Fqinjësia (e drejta) [Susedstvo (pravo);
Neighborhood (law); Nachbarrecht] - Në
të drejtën e pronësisë, fqinjësia apo e
drejta fqinjësore konsiderohet ajo e drejtë
e cila titullarit të një paluajtshmërisë i
mundëson që ta përdorë paluajtshmërinë
fqinjë për ushtrimin e të drejtës së tij të
49
pronësisë. Kjo e drejtë mund të konstitu-
ohet vetëm ndërmjet pronarëve të palu-
ajtshmërive fqinjë. Pronarët e palu-
ajtshmërive fqinjë janë të detyruar që t’i
marrin parasysh të drejtat dhe interesat e
fqinjëve të tyre dhe të drejtat e tyre t’i
ushtrojnë ashtu që të mos cenohen apo
dëmtohen të drejtat e fqinjëve të tyre.
Detyrimet për përkujdesjes dhe dispozitat
ligjore të të drejtës fqinjësore do të
zbatohen edhe për raportin ndërmjet
pronarit të një paluajtshmërie dhe prona-
rit të ndërtesës, e cila gjendet mbi këtë
paluajtshmëri, nëse sipas natyrës së tyre
janë të zbatueshme edhe në këtë raport
(neni 78 i LPDS).
Franshizingu [Franšizing; Franchising;
Franchising] - Franshizingu është një
kontratë, e cila nuk është e rregulluar me
Ligj, por që në bazë të parimit të lirë të
vullnetit mund të lidhet pa problem. Me
kontratën e franshizingut është frashnshi-
zingmarrësi ndërmarrës i veçantë dhe i
pavarur dhe i cili ndërmerr vetë biznese
për llogari të vet, por që ka të drejtë të
përdorë firmën ose edhe teknologjinë e
franshizingdhënësit. Si kundërprestim,
franshizingmarrësi duhet t’i paguajë
franshizingdhënësit një shpërblim za-
konisht në mënyrë periodike. Si rast tipik
dhe i mirënjohur në planin botëror është
p.sh. ndërmarrja e McDonalds.
Frutat [Plodovi; Fruits; Früchte] - Frutat
definohen në mënyrë ligjore dhe atë me
dispozitën e nenit 16 të LPDS dhe
ndahen në fruta natyrore dhe juridike.
Ato janë përfitime faktike ose edhe ju-
ridike, që dalin nga pasuria ose të drejtat
jopersonale nga përdorimi faktik ose ju-
ridik i pasurisë ose të drejtave joperson-
ale (p.sh. viçi i një lope, kamatat nga
kërkesat etj.).
Frutgëzimi [Plodouživanje; Usufruct;
Nießbrauch] - Frutgëzimi apo uzufrukti
50
është një e drejtë sendore e një personi në
një send (send i luajtshëm ose palu-
ajtshmëri) ose në një të drejtë (të
kalueshme) të huaj. Shfrytëzuesi i kësaj
të drejte të kufizuar sendore mund t’i
përdor sendet e huaja, por pa cenuar sub-
stancën e sendit. Frutgëzimi mund të kri-
johet në bazë të punës juridike ose
vendimit të gjykatës dhe kjo e drejtë
është e drejtë pakalueshme, edhe pse
sendi i frutgëzimit mund t’i jepet dikujt
për përdorim (218-250 LPDS).
Ftesë për ofertë [Poziv za ponudu; Invi-
tation to bid; Aufforderung zur Abgabe
eines Angebots] - Ftesa për ofertë nuk
është ofertë, por është thirrje për ofertë,
meqë pala, që jep një deklarim të tillë
nuk dëshiron të lidhet me pasojat juridike
të një deklarate të tillë. Raste tipike të
thirrjes për ofertë janë p.sh., ofrimi i
ndonjë sendi për shitje në gazetë, inter-
net, ekspozimi i mallit në dritaren e
shitores etj. LMD në mënyrë indirekte
pranon invitatio si ofertë (shih neni 22 i
LMD).
Fuqia madhore [Viša sila; Force
majeure; Höhere Gewalt] - Vis major.
Fuqia madhore është term i cili i refero-
het veprimeve të cilat janë jashtë kontrol-
lit dhe vullnetit njerëzorë, apo veprimeve
të Zotit. Zakonisht, si të tilla mund të
konsiderohen: fatkeqësitë natyrore, zjar-
ret, moti i keq apo ndodhi të ngjashme,
veprime lufte (të deklaruara ose jo) ose
kushte që rrjedhin nga veprime të luftës,
revolucioneve, trazirave, konflikteve
civile, armiqësi formale ose jo, dhunë
nga turmat, protesta, bllokada, embargo,
apo çdo akt tjetër i kundërligjshëm
kundër rendit dhe autoritetit publik.
Funksionaliteti (parim) [Funkcionalnost
(načelo); Functionality (principle); Funk-
tionalität (Grundsatz)] - Parimi i funk-
sionalitetit është parimi bazë në të drejtën
komparative në fushën e së drejtës pri-
vate, nëpërmjet të cilit bëhet krahasimi i
të drejtave të vendeve të ndryshme.
Fyerja [Uvreda; Insult; Beleidigung] -
Fyerja nënkupton deklarimin, sjelljen,
publikimin e deklaratës të drejtuar ndaj
një personi tjetër, e cila është nënçmuese
për atë dhe cenon reputacionin e tij. Ob-
jekt i cenimit nga e vepra e fyerjes është
personaliteti dhe nderi i personit. Në Ko-
sovë, aktualisht vepra e fyerjes është
dekriminalizuar, që nënkupton se nuk
përbën vepër penale sipas dispozitave të
Kodit Penal të Kosovës. Mirëpo, në
lidhje me këtë është nxjerr Ligji civil
kundër shpifjes dhe fyerjes. Kjo do të
thotë se, me miratimin e këtij ligjit, për
cenimin e nderit dhe reputacionit të çdo
qytetari nuk mund të shqiptohen dënime
me burg, por pala e dëmtuar do mund të
paraqes padi në procedurë civile para
gjykatave civile për kompensimin e
dëmit moral dhe material. Padi civile për
kompensim dëmi për veprën e fyerjes
mund të paraqesin vetëm personat privat.
Autoritetet publike ndalohen nga paraqit-
ja e kërkesës për kompensim për dëmin e
shkaktuar nga fyerja, mirëpo, zyrtarët
publikë mund të paraqesin kërkesë për
kompensim e dëmit nga fyerja privatisht
dhe ekskluzivisht në kapacitetin e tyre
personal.
G shndërrohet në të drejtë subjektive. Në
Garancioni [Garancija; Guarentee; Gar-
antie] - Shih: Fletëgarancioni.
Garancionet bankare [Bankarski gar-
ancije; Bank guarantees; Bank-
bürgschaft] - Garancionet bankare janë
deklaratat e bankës, me të cilat ajo merr
për obligim që ndaj pranuesit të gar-
ancionit (shfrytëzuesit), se në afatin e ar-
ritjes do t’i përmbushë ndonjë detyrim
kreditorit të klientit të saj, në qoftë se, ky
(klienti saj) nuk është në gjendje të
përmbush detyrimin e vetë, gjithnjë sipas
kushteve të përcaktuara në garancion
bankar. Përmes garancioneve bankare
krijohet një shkallë më e lartë e sigurisë
për kreditorët dhe kjo mund të ndikoj
dukshëm në lehtësimin e qarkullimit
ekonomik dhe juridik.
Gj
Gjendja civile [Civilni (Građanski) sta-
tus; Civil status; Personenstand] -
Gjendja civile nënkupton tërësinë e të
dhënave personale të shtetasve të Koso-
vës, shtetasve të huaj, si dhe të personave
pa shtetësi, që janë me banim të
përkohshëm apo të përhershëm në Re-
publikën e Kosovës, të cilat regjistrohen
dhe mbahen në regjistrin e gjendjes civile
dhe që vërtetojnë lindjen, statusin
familjar, vdekjen, marrëdhëniet ndërmjet
tyre dhe çdo ndryshim që ndodh në këto
marrëdhënie (neni 2 i Ligjit Nr. 04/L-003
për Gjendjen Civile).
Gjendja faktike [Ćinjenično stanje; Fac-
tual situation; Tatbestand] - Shih: Faktet.
Gjendja juridike [Pravni status; Legal
status; Rechtsstatus] - Në kuptim të
ngushtë juridik, gjendja juridike ka të
bëjë me situatën kur ekzistojnë disa
rrethana juridikisht relevante, të cilave në
të ardhmen, nëse iu shtohet edhe një e
tillë atëherë kjo gjendje juridike
kuptim të gjerë juridik, gjendja juridike
mund t’i referohet edhe kuadrit ligjor dhe
të drejtës së zbatueshme në përgjithësi.
Gjeodetët [Geodeta; Geodesists; Ge-
odäten] - Gjeodetët quhen personat në
cilësinë e ekspertëve për realizimin e
matjeve kadastral (shih: Kadastri: matjet
kadastrale), të licencuar nga Agjencia
Kadastrale e Kosovës për ushtrimin e
51
funksionit të gjeodetit (shih: Agjencia
Kadastrale e Kosovës).
Gjerimi i punëve të huaja pa porosi
[Poslovodstvo tuđih poslova bez naloga;
Agency without specific authorisation;
Geschäftsführung ohne Auftrag] - Gjeri-
mi i punëve të huaja pa porosi paraqet një
institut juridik i të drejtës së detyrimeve
dhe burim të veçantë të detyrimeve.
Gjerim të punëve të huaja pa porosi kemi
atëherë kur një person kryen ndonjë
veprim apo punë të caktuar në vend të
personit tjetër, për llogari të tij, por pa
autorizimin e tij. Në këtë marrëdhënie ju-
ridike të detyrimeve, kryesi i punës para-
qitet në cilësinë e kreditorit ndaj zotit të
punës, i cili paraqitet në cilësinë e debi-
torit. Në këtë kuptim, kryesi i punës do
ketë të drejtën që të kërkojë nga zoti i
punës shpenzimet të cilat i ka pasur me
rastin e kryerjes së punës. Sipas ligjit, një
punë e huaj mund të kryhet pa porosi (au-
torizim) vetëm në qoftë se puna nuk du-
ron shtyrje dhe mund të shkaktohet dëmi
ose humbet qartazi një dobi (neni 203 i
LMD).
Gjinia [Srodstvo; Kinship; Ver-
wandtschaft] - Gjinia nënkupton lidhjen e
krijuar mbi baza biologjike, sociale, ju-
ridike ndërmjet dy apo më shumë pe-
ronave, të pranuar nga e drejta. Gjinia ka
rëndësi të veçantë në rendin juridik,
sepse mund të jetë njëra nga bazat prej të
cilës varët shkalla e cedimit e të drejtave.
Gjinia mund të afekton marrëdhëniet ju-
ridike trashëgimore, ku varësisht nga
gjinia caktohen edhe radhët e trashë-
gimisë (shih: Radhët e trashëgimisë),
marrëdhëniet e detyrimeve, marrëdhëniet
pronësore, etj. Gjinia mund të jetë:
- (e) gjakut - nënkupton lidhjen e kriju-
ar mbi baza biologjike, ku personat të
cilët janë pjesë e kësaj gjinie rrjedhin
njëri nga tjetri ose që nuk rrjedhin nga
52
njëri tjetri, por që kanë një paraardhës
të përbashkët. Mbi këtë bazë, më pas-
taj krijohet edhe gjinia e gjakut në vijë
të drejtë dhe gjinia e gjakut në vijë të
tërthorët. Gjinia e gjakut në vijë të
drejtë nënkupton ‘brezat’ apo personat
të cilët lindin njëri nga tjetri (për
shembull, gjyshi-babi-nipi); ndërsa
gjinia e gjakut në vij të tërthorët,
nënkupton personat të cilët nuk lindin
nga njëri tjetri mirëpo të cilët kanë një
paraardhës të përbashkët (për shem-
bull, djemtë apo vajzat e xhax-
hallarëve, dajave, etj.). Gjinia e gjakut
ka rëndësi të veçantë në rendin juridik,
sepse sipas gjinisë para se gjithash
vendosen edhe rëndet e trashëgimisë.
- (e) adoptimit - nënkupton lidhjen e
krijuar jo mbi baza biologjike, por mbi
bazën e ligjit dhe faktorëve social,
konkretisht mbi bazën e institut juridik
të adoptimit (shih: Adoptimi).
- (e) krushqisë - nënkupton gjininë e
cila është e krijuar mbi bazën e lidhjes
së bashkëshortit me të afërmit e bash-
këshortit tjetër. Gjinia e krushqisë par-
aqet pengesë për lidhjen e martesës,
por jo në mënyrë absolute, sepse sipas
LFK, neni 23, për shkaqe të arsye-
shme, gjykata kompetente mund të
lejojë lidhjen e martesës midis per-
sonave në gjini të krushqisë, pasi të
ketë marrë mendimin e Organit të
Kujdestarisë. Gjinia e krushqisë kri-
johet me martesë, mirëpo, nuk shuhet
me zgjidhjen e martesës, sepse kjo
lidhje e krushqisë ndërmjet këtyre per-
sonave është e pashkëputshme dhe e
përhershme në kuptim të pengesës apo
ndalesës martesore.
Gjuhë zyrtare [Službeni jezik; Official
language; Amtssprache] - Gjuhë zyrtare
nënkupton gjuhët, të cilat janë përdorim
nga institucionet shtetërore dhe publike
të një shteti. Në Kosovë, gjuha shqipe
dhe gjuha serbe dhe alfabetet e tyre janë
gjuhë zyrtare në Kosovë në nivel qendror
dhe lokal dhe kanë status të barabartë në
institucionet e Kosovës (neni 5 i KRK).
Ndërsa, në nivelin lokal, në ato komuna
ku jeton një komunitet, gjuha amtare e të
cilit nuk është gjuha shqipe apo serbe,
dhe i cili komunitet përfaqëson më
shumë se tre përqind të popullatës së
përgjithshme të komunës, atëherë gjuha e
atij komuniteti do të ketë statusin e
gjuhës në përdorim zyrtar në atë komunë
dhe do të jetë në përdorim të barabartë
(neni 2 i Ligjit për përdorimin e gjuhëve).
Gjykata [Sud; Court; Gericht] - Gjykata
është institucion shtetëror i themeluar
dhe rregulluar me norma juridike sht-
etërore dhe detyrë kryesore e saj është
ndarja e drejtësisë. Termi “gjykatë”
nënkupton edhe ndërtesën, në të cilën
është vendosur ky institucion shtetëror.
Gjykata ndanë drejtësinë dhe me këtë
ushtron pushtet gjyqësor, i cili pushtet së
bashku me pushtetin legjislativ dhe ekze-
kutiv përbëjnë tri pushtet themelore të
ushtrimit të sovranitetit të një shteti.
Pushteti gjyqësor i ushtruar nga gjykatat
ka rang kushtetues dhe parimet e këtij
pushteti parashihen edhe me Kushtetutë
(shih nenet 102 e në vazhdim të KRK).
Për nga kompetencat dhe hierarkia kemi
tri lloje të Gjykatave, Gjykata Theme-
lore, Gjykata e Apelit dhe Gjykata Su-
preme. Burim kryesor formal i rregullim-
it gjyqësor të Gjykatave përveç KRK
është dhe LGJ.
Gjykatës [Sudija; Judge; Richter] -
Gjykatësi është një anëtar i Gjyqësorit, i
cili ndanë drejtësinë dhe me këtë ushtron
pushtet gjyqësor. Ai është i pavarur dhe
objektiv në kryerjen e punëve të tij në
ushtrimin e pushtetit gjyqësor (neni 102 i
KRK). Për të qenë gjyqtarë duhet të
plotësohen disa kushte strikte të parapara
me KRK (nenet 102 e në vazhdim), (ne-
net 26 e në vazhdim të LGJ) dhe Ligjin
për Këshillin Gjyqësor të Kosovës.
Gjyqtar [Sudija; Judge; Richter] - Shih:
Gjykatës.
Gjykatës profesional [Profesionalni
sudija; Professional Judge; Berufsrichter]
- Gjykatësi si anëtar i gjyqësorit mund të
jetë si gjykatës profesional ose gjykatës
laik (porotë). Në Kosovë kryesisht dhe
zakonisht, gjykatësit janë profesional.
Vetëm në kontestet nga marrëdhëniet
familjare dhe martesore është paraparë
pjesëmarrja e gjykatësve porotë (laikë)
në ndarjen e drejtësisë (neni 75 i LF). Për
të qenë gjyqtarë duhet të plotësohen disa
kushte strikte të parapara me KRK (nenet
102 e në vazhdim), (nenet 26 e në va-
zhdim të LGJ) dhe Ligjin për Këshillin
Gjyqësor të Kosovës.
Gjykatës porotë (laik) [Sudija porotnik;
Lay judge (laic); Ehrenamtlicher Richter
(Laienrichter)] - Gjykatës porotë (laikë)
është një anëtar i gjykatës, i cili me
profesion nuk është gjykatës profesional,
mirëpo, i cili ushtron pushtet gjyqësor në
rastet e parapara shprehimisht me ligj.
Kush mundet me qenë gjykatës porotë
dhe cilat janë detyrat e gjykatësit porotë
janë përcaktuar shprehimisht me ligj.
Kërkohet që gjyqtarët porotë të jenë sht-
etas dhe banorë të Kosovës; të kenë
moshën mbi njëzetepesë vjeçare; të kenë
përfunduar me sukses trajnimin e kërkuar
me ligj që të shërbej në kapacitetin e
kërkuar; të kenë reputacion të lartë moral
në shoqëri; të mos jenë të dënuar për
vepra penale; si dhe kriteret tjera që
kërkohen nga rregulloret relevante të
Këshillit Gjyqësor i Kosovës (neni 28 i
LGJ).
Gjykata Themelore [Osnovni sud; Basic
court; Amtsgericht] - Sipas organizimit të
53
gjyqësorit në Kosovë, Gjykata Theme-
lore është gjykatë e shkallës së parë, e
cila ushtron pushtetin gjyqësor sipas ligjit
dhe atë në fushën e së drejtës private,
penale, publike dhe në të gjitha fushat e
përcaktuara për ushtrimin e pushtetit
gjyqësor (neni 11 i LGJ). Ekzistojnë
shtatë Gjykata Themelore dhe disa degë
të tyre (nenet 9 dhe 10 të LGJ). Në
secilën Gjykatë Themelore janë
themeluar Departamente të caktuara për
ndarjen e drejtësisë sipas natyrës së
çështjes (nenet 12 e në vazhdim të LGJ).
Gjykata e Apelit [Apelacioni sud; Court
of Appeals; Berufungsgericht] - Gjykata
e Apelit është Gjykatë e shkallës së Dytë
për vendimet e Gjykatës së shkallës së
parë - Gjykatës Themelore. Ekziston një
Gjykatë e Apelit për krejt territorin e Re-
publikës dhe atë me seli në Prishtinë. Në
Gjykatën e Apelit vendosin ekskluzivisht
gjykatësit profesional dhe atë në përbërje
prej tre gjykatësve. Edhe në Gjykatën e
Apelit janë të themeluara Departamentet
për shqyrtimin e çështjeve të caktuara
(shih nenet 17 - 20 i LGJ).
Gjykata Supreme [Vrhovni sud; Su-
preme court; Oberster Gerichtshof] -
Gjykata Supreme është Gjykata e
shkallës më të lartë dhe të fundit në hier-
arkinë e pushtetit gjyqësor në Republikën
e Kosovës me seli në Prishtinë dhe e cila
vendos sipas mjeteve të jashtëzakonshme
të goditjes së vendimit (neni 103 i KRK
dhe nenet 21 - 24 i LGJ). Gjykata Su-
preme vendos si rregull në përbërje prej
gjykatësve profesional, me përjashtim të
Seancës së përgjithshme të Gjykatës Su-
preme (nen 23 i LGJ). Në Gjykatën Su-
preme janë të themeluara edhe dy depar-
tamente të veçanta në formë të dhomës
ose kolegjit. Kolegji i Apelit të Agjen-
cionit Kosovar të Pronave, i cili është
kompetent për të shqyrtuar çështjet, për
54
të cilat është kompetent në mënyrë ek-
skluzive kjo Agjenci në bazë të Ligjit për
Agjencinë Kosovare për Krahasim dhe
Verifikim të Pronës të vitit 2016. Në
Gjykatën Supreme është i themeluar edhe
një Kolegj i veçantë i ashtuquajtur
Dhoma e Posaçme e Gjykatës Supreme
(neni 22 I 5 i LGJ), e cila merret me ush-
trimin e pushtetit gjyqësor lidhur me
çështjet, që kanë të bëjnë me çështjet nga
privatizimi, për të cilat çështje, kompe-
tente është Agjencia Kosovare e Privatiz-
imit (më herët Agjencia Kosovare e
Mirëbesimit) (Ligji për Agjencinë Koso-
vare të Privatizimit).
Gjyqvarësia [Sudska međuzavisnost;
Litispendence; Rechtshängigkeit (Litis-
pendenz)] - Veprimet procedurale të
ndërmarra në procedurën civile
shkaktojnë pasoja të ndryshme juridike,
edhe nga e drejta materiale edhe nga e
drejta formale. Në lidhje me këtë institut,
LPK (neni 252, 262) parasheh dy mo-
mente, të cilat kanë dallim përmbajtjesor
në mes tyre, por nuk dallohen në aspektin
terminologjik. Këto janë: momenti i
paraqitjes së padisë në gjykatë dhe mo-
menti i dërgimit të padisë palës së paditur
nga ana e gjykatës. Ky dallim është i
rëndësishëm për shkak se këto dy mo-
mente krijojnë pasoja të ndryshme ju-
ridike materiale dhe procedurale. Ligji,
praktika gjyqësore dhe doktrina e më-
hershme ka përdorur vetëm një nocion
për të dyja momentet dhe atë “gjyqva-
rësia” ose litispendenca”. Mendimi ynë
edhe me këtë rast është, që të bëhet edhe
një dallim terminologjik: Momenti i
paraqitjes së padisë në gjykatë të quhet
“gjyqvarësia” ose edhe “litispendenca”,
kurse momenti i dërgimit të padisë palës
së paditur të quhet “kontestvarësia”. Me
këtë diferencim terminologjik do të
emërtohej saktë edhe dallimi përmba-
jtësor në mes të këtyre dy momenteve të
ndryshme në një proces, me pasoja të
ndryshme procedurale materiale dhe pro-
cedurale.
H rrethit të tij e më gjerë, rendi juridik pa-
Harta kadastrale [Katastarska karta;
Cadastral map; Katasterkarte] - Shih:
Kadastri.
Heqja dorë nga kërkesëpadia [Odusta-
janje od tužbenog zahteva; Waiver of the
statement of claim; Klageverzicht] -
Edhe heqja dorë nga kërkesëpadia
shkakton përfundimin e procedurës sipas
vullnetit të palës paditëse, por ato
ndryshojnë thelbësisht në mes vete. Me
heqjen dorë nga kërkesëpadia, pala
paditëse heq dorë përfundimisht nga e
drejta e tij subjektive private për të reali-
zuar të drejtën e vet nëpërmjet gjykatës.
Në këtë rast, gjykata nxjerrë aktgjykim,
me të cilën çështja bëhet “e gjykuar”, me
konsekuencën, se nuk mundet sërish të
paraqitet e njëjta padi (neni 149 i LPK).
Shih edhe tërheqja e padisë.
Heqja dorë nga trashëgimi [Odricanje
od nasleđa; Renouncement to inher-
itance; Erbverzicht] - Secili trashëgimtar,
sipas testamentit ose ligjor, ka të drejtë
në pasurinë trashëguese të tij dhe në pa-
rim edhe detyrim për të pranuar pasurinë
trashëgimore, e cila përfshin aktiven dhe
pasiven, pra edhe detyrimet. Por, trashë-
gimtari ka të drejtë në parim të heqjes do-
rë nga pasuria trashëgimore dhe në këtë
rast konsiderohet se ai kurrë nuk ka qenë
trashëgimtar (nenet 130 - 138 i LT).
Heqja e zotësisë për të vepruar [Uki-
danje poslovne sposobnosti; Abolition of
the capacity to act; Entziehung der Hand-
lungsfähigkeit] - Aftësia e plotë për të
vepruar fitohet ipse iure (sipas ligjit) me
arritjen e moshës madhore (18 vjeç). Por,
për shkaqe të ndryshme (sëmundjes
mendore, devijimeve sociale etj.) mund
të ndodhë, që ndonjë person i moshës
madhore nuk është i aftë për të gjykuar
drejt veprimet ose mosveprimet e tij. Dhe
për të ruajtur edhe interesin e tij dhe të
rasheh mundësinë e heqjes së aftësisë për
të vepruar. Për këtë është paraparë një
procedurë e veçantë jokontestimore, në të
cilën gjykata vendos me aktvendim, nëse
janë plotësuar kushtet ligjore, që dikujt
t’i hiqet aftësia për të vepruar (nenet 31 e
në vazhdim të LPJK). Gjykata mundet
me aktvendim me i heq dikujt aftësinë
për të vepruar, me i heq në mënyrë par-
ciale aftësinë për të vepruar (p.sh. nuk ka
të drejtën e shitjes së sendeve). Nëse ka-
në pushuar kushtet për heqjen e aftësisë
për të vepruar, atëherë gjykata mundet
t’ia kthejë dikujt aftësinë për të vepruar.
Hipoteka (e drejta) [Hioteka; Mortgage
(right) Hypothek] - E drejta e hipotekës
është e drejtë e sigurimit sendor, që
pengdhënësi i jep pengmarrësit, që ky të
mund të realizojë kërkesën e vet nga shit-
ja e sendit (paluajtshmërisë) të lënë peng,
nëse debitori nuk përmbush prestimin
dispozitat e neneve 172 e në vazhdim të
LPDS). Hipoteka ka karakter të rreptë
aksesor. Kjo nënkupton, që nëse kërkesa
shuhet, atëherë edhe e drejta e hipotekës
shuhet automatikisht. Kontrata e hipo-
tekës është sipas legjislacionit të ri
pozitiv edhe dokument i përmbarueshëm
(neni 22 LPP).
Historia e së drejtës [Istorija prava; His-
tory of law; Rechtsgeschichte] - Historia
e së drejtës është disiplinë shkencore, e
cila merret me studimin e së drejtës në
kohë.
Huaja [Zajam; Loan; Darlehen] - Huaja
është një kontratë, sipas së cilës kontratë,
huadhënësi (kreditori) detyrohet t’i do-
rëzojë huamarrësit (debitorit) një shumë
55
të caktuar të hollash ose ndonjë send
tjetër dhe huamarrësi ka për detyrim t’ i
kthejë pas një kohe këtë shumë të hollash
ose sendet e llojit dhe kualitetit të njëjtë
(nenet 567 e në vazhdim të LMD. Siç
shihet, LMD nuk bënë një dallim në mes
të huas për shuma të hollash se sende të
tjera. Në terminologjinë bankare, shumë
më tepër përdoret nocioni Kredi për kon-
tratën e huas me shuma të caktuara të
hollash, ku zakonisht huadhënës janë in-
stitucionet financiare.
Huapërdorja [Posluga; Loan for use
(Gratuitous od lona); Leihe] - Kontrata e
huapërdorjes është një marrëdhënie ju-
ridike e detyrimeve, sipas së cilës hua-
përdordhënësi është i detyruar, që hua-
përdormarrësit t’i dorëzojë një send të
caktuar, kurse huapërdormarrësi detyro-
het, që këtë send të kthejë pas afatit të
paraparë (nenet 577 e në vazhdim të
LMD).
Humbja e së drejtës [Gubidak prava;
Loss of the right; Rechtsverlust] - Shih:
Fitimi i të drejtës.
I pas prurësit. Indosamenti i plotë përmban
Imisionet [Emisije; Emissions; Immis-
sionen] - Imisionet janë ndikimet jo tru-
pore, që vijnë nga një paluajtshmëri në
paluajtshmërinë fqinjë. Këto ndikime
duhet të durohen në parim dhe brenda
vlerave normale, meqë konsiderohen se
janë proporcionale. Si të tilla janë zhur-
ma, gazrat, tymi, nxehtësia etj. (neni 82 i
LPDS).
Imuniteti [Imunitet; Immunity; Immuni-
tät] - Imuniteti është një e drejtë e një
personi, që përcakton, se ai për një vepër
të supozuar penale nuk mund të dënohet
dhe as të ndiqet. Imuniteti mbron edhe
nga padia në procedurën civile.
Ekzistojnë lloje të ndryshme të imunitetit
dhe atë në të drejtën pozitive të shtetit, në
56
të drejtën ndërkombëtare publike, në të
drejtën e diplomacisë etj. Në të drejtën e
Kosovës vlen kryesisht imuniteti
funksional, pra personi që ka imunitet
funksional, mbrohet nga ndjekja penale
vetëm për veprat, që kryhen gjatë ushtri-
mit të detyrave të tij. Imuniteti është kat-
egori kushtetuese (shih nenet 75, 89, 98,
107, 117 dhe 134 IV të KRK) dhe këtë
privilegj e gëzojnë zakonisht personalitet
e larta, që ushtrojnë autorizime publike,
p.sh. presidenti, deputetët, gjyqtarët e
Gjykatë Kushtetuese, gjykatësit e gjyka-
tave të rregullta.
In personam - Nënkupton një veprim të
caktuar juridik apo një kërkesë e cila
është drejtuar kundrejt personit të caktuar
apo grupit të personave.
In rem - Nënkupton një veprim të cak-
tuar juridik apo një kërkesë e cila është
drejtuar kundrejt sendit apo sendeve.
Indosamenti [Indosament; Endorsement;
Indossament] - Indosament quhet doku-
menti, përmes të cilit bartet një e drejtë
nga letrat me vlerë sipas urdhrit. Indos-
amenti mund të jetë i plotë, blank dhe si-
deklaratën e transferimit (cedimit), emër-
timin ose emrin e personit në të cilin bar-
tet e drejta nga letra me vlerë (indosatar)
dhe nënshkrimin e bartësit (indosantit),
por mund të përmbajë edhe të dhëna të
tjera (vendin, datën etj.). Indosamenti
blanko përmban vetëm nënshkrimin e in-
dosantit/bartësit. Në rast të bartjes për
prurësin në vend të emrit të indosatorit
vihet fjala: “për prurësin”. Indosamenti
për prurësin vlen si indosamenti blanko.
Indosamenti i pjesshëm është i pavlef-
shëm.
Iniciativa e lirë (parim) - [Slobodna ini-
cijativa; Free initiative (principle); Ver-
tragsfreiheit] - Iniciativa e lirë e palëve
paraqet një parim themelor në të drejtën
civile, i cili derivon nga autonomia e
vullnetit (shih edhe: Autonomia e vull-
netit). Sipas këtij parimi, në marrëdhëniet
juridike civile, palët janë plotësisht të lirë
të vendosin dhe të zgjedhin, nëse duan të
hynë në marrëdhënie juridike civile dhe
me kënd duan të lidhin marrëdhënie ju-
ridike civile. Respektivisht, mbetet në
vullnetin e palëve që të krijojnë, ndrysho-
jnë apo shuajnë një marrëdhënie juridike,
dhe po ashtu të zgjedhin për subjektin
dhe objektin e marrëdhënieve juridike
civile që duan të krijojnë.
Insolvenca [Insolventnest; Insolvency;
Insolvenz] - Insolvenca apo josolvenca
paraqet pa-aftësinë paguese të shoqërisë
tregtare dhe gjendjen financiare në të
cilën një entitet përgjithësisht është i
paaftë të paguaj kërkesat kur arrijnë për
pagesë (maturohen) ose kur detyrimet e
tejkalojnë vlerën e aseteve të saj.
Instituti juridik [Pravni institut; Legal
institute; Rechtsinstitut] - Një tërësi e
normave juridike, të cilat rregullojnë një
fushë të caktuar të marrëdhënie shoqë-
rore përbëjnë institutin juridik. Për shem-
bull: instituti i pronësisë, instituti i mar-
tesës, instituti i testamentit, instituti i
kontratës, etj.
Instituti Gjyqësor i Kosovës [Kosovski
Institut Pravde; Kosovo Judicial Institute
Rechtsinstitut der Gerichte des Kosovo] -
Shih: Akademia e Drejtësisë e Kosovës.
Inter partes - Ndërmjet palëve. Ky term
është karakteristikë për të drejtën nga
marrëdhëniet e detyrimeve dhe të drejtat
relative, dhe për qellim cilësimin juridik
që marrëdhëniet juridike të detyrimeve
kanë pasoja ndërmjet palëve të caktuara
që janë subjekte të atyre marrëdhënieve
juridike, dhe jo ndaj të gjithëve sikurse
rasti me të drejtat sendore. E kundërta e
kësaj, erga omnes. Shih edhe: Erga om-
nes.
Inter vivos - Term nga e drejta romake,
që nënkupton ‘ndërmjet të gjallëve’. Në
kuptim të së drejtës civile, ky term i
referohet punëve juridike të cilat i real-
izojnë subjektet e së drejtës. E kundërta e
rastit me termin mortis causa (shih: Mor-
tis causa).
Interesi juridik [Pravni interes; Legal
interest; Rechtliches Interesse] - Interesi
juridik është në prezumim, i cili mund të
parashihet si kusht për ndërmarrjen e një
veprimi të caktuar. Kështu, mund të para-
shihet se, secili mund të këqyrë një
dokument publik, nëse ka interes të cak-
tuar juridik, p.sh. dëshiron të fitojë
pronësinë në një paluajtshmëri. Në pro-
cedurën civile, për ndërmarrjen e secilit
veprim procedural është kusht ekzistimi i
interesit juridik të palës (neni 2 par. 4 i
LPK).
Interesi i ligjshëm [Legitimni interes;
Legitimate interest; Berechtigtes Inter-
esse] - Interesi i ligjshëm konsiderohet
atëherë kur ligji paraprakisht e ka përcak-
tuar dhe paraparë se cili rast mund të
cilësohet si i tillë. Për shembull, rasti i in-
teresit legjitim tek shpronësimi. Shih:
Shpronësimi.
Interesi publik [J/avni interes; public in-
terest; Öffentliches Interesse] - Shih:
Shpronësimi.
Interpretimi [Tumačenje; Interpretation;
Auslegung] - Interpretimi nënkupton
komentimin dhe dhënien e kuptimit të
drejtë të normave dhe rregullave juridike.
Për të arritur te të kuptuarit të normave
mund përdoren metoda të ndryshme dhe
atë në mënyrë kronologjike: interpretimi
gjuhësor (në procesin e interpretimit
fillohet me të zbulimin e kuptimit të
fjalëve, pra të tekstit); interpretimi siste-
matik (nocioni apo rregullat interpreto-
hen duke marrë në konsideratë tërë
rendin juridik); interpretimi historik (cili
57
ka qenë qëllimi i ligjvënësit për rregulli-
min e një norme të caktuar); interpretimi
teleologjik (zakonisht në interpretimin e
normave të vjetra, ku shikohen ato në
kuptimin aktual); interpretimi sipas të
direktivave të UE, të drejtës unike (p.sh.
CISG) dhe të drejtës krahasimore.
Varësisht nga subjektet që bëjnë inter-
pretimin, mund të kemi interpretim aut-
entik, gjyqësor dhe doktrinar. Përveç in-
terpretimit të ligjit, pra normës, shpesh në
praktikë është i nevojshëm edhe inter-
pretimi i kontratave, më konkretisht, in-
terpretimi i deklarimeve të vullnetit. Për
këto vlejnë rregulla të tjera për të kuptuar
deklarimin e vullnetit.
Intervinienti [Posrednik; Intervener;
Streithilfe] - Shih: Ndërhyrësi.
Intra vires - Brenda kompetencave. E
kundërta e ultra vires. Shih: ultra vires.
Inventarizimi [Inventarisanje; Invento-
ry; Bestandsaufnahme] - Inventarizimi
është një ndër veprimet procedurale në
procedurën e përmbarimit së bashku me
sekuestrimin dhe shitjen e sendeve të lu-
ajtshme ose paluajtshmërisë (nenet 86 e
në vazhdim të LPP). Inventarizimi është
regjistrimi i pasurisë së debitorit në pro-
cedurën e përmbarimit. Me inventarizim
arrihet të konstatohet pasuria e debitorit,
e cila krijohet masë përmbarimore dhe e
cila do të shërbejë për realizimin e dhun-
shëm të kërkesave të kreditorit.
Investim [Ulaganje; Investment; Investi-
tion] - Investimi nënkupton involvimin e
kapitalit të drejtpërdrejtë në ndonjë sferë
të caktuar të ekonomisë, industrisë,
minierave etj. Ky kapital mund të privat
(investim privat), publik (investim pub-
lik) ose kombinim i këtyre të dyjave (in-
vestim publiko-privat).
Invitatio ad offerendum - Shih: Ftesë
për ofertë.
58
Ipso iure - Sipas ligjit. Një pasojë
shkaktohet sipas vetë ligjit pa pasur
nevojë për ndonjë veprim nga ana e një
subjektit.
Ipso facto - Faktikisht.
Iudex ad quem - Gjykata e mjeteve të
goditjes së vendimit. Ka të bëjë me
Gjykatën, e cila vendos sipas mjeteve të
goditjes së vendimit, zakonisht Gjykata e
Apelit, si Gjykatë e shkallës së dytë.
Iudex inhabilis - Gjykatësi i përjashtuar.
Ka të bëjë me rastet, kur një gjykatës
duhet të përjashtohet sipas ligjit nga një
proces konkret (shih neni 67 par. a deri f
të LPK).
Iudex suspectus - Gjykatësi i rekuzuar.
Ka të bëjë me rastet, kur mund të kërko-
het rekuzimi (përjashtimi) i gjykatësit
nga një proces konkret për shkak të disa
rrethanave që mund të ndikojnë në
paanësinë dhe objektivitetin e tij.
Iura - E drejta.
Iura in re aliena [Iura in re aliena] - Të
drejtat sendore mbi sendet e huaja. Të
drejtat sendore mbi sendet e huaja para-
qesin një tërësi të te drejtave të cilat kon-
stituohen në sende të huaja, mirëpo, të
cilat si për nga vëllimi ashtu edhe për nga
pushteti janë të kufizuara. Pra, edhe pse
quhen të drejta mbi sendet e huaja, kjo
nuk nënkupton se kemi të bëjmë me
ndonjë të drejtë pronësie. Thjeshtë, të
drejtat sendore mbi sendet e huaja janë të
drejta, të cilat titullarit të tyre iu bëjnë të
mundur që sendin e huaj ta shfrytëzojnë
një mënyrë dhe drejtim të caktuar. Tradi-
cionalisht, të drejta sendore në sendet e
huaja janë konsideruar të drejtat e servi-
tuteve, të drejtat e pengut, barrët sendore,
e drejta e ndërtimit.
Iura novit curia - Gjykata e njeh të
drejtën. Është një parim fundamental në
jurisprudencë dhe më konkretisht në pro-
cedurën civile. Kjo nënkupton, se palët
duhet të tregojnë gjykatës, se çka ka
ndodhur ose se çka është problemi. Pas-
taj, këtë problem e zgjidh gjykata (da mi-
hi factum dabo tibi ius). Në esencë ky pa-
rim ka të bëjë me çështjen diskutabile,
nëse padia duhet të përmbajë edhe bazën
juridike të kërkesëpadisë. Sipas bindjes
së përgjithshme, pala paditëse nuk duhet
patjetër të caktojë edhe bazën juridike, në
të cilën ajo e mbështet pretendimin e vet.
Mjafton, që pala të tregojë, se çka po
kërkon dhe vlen supozimi se Gjykata e
dinë bazën juridike dhe me këtë vendos
vetë.
Ius cogens - E kundërta është ius dis-
positivum. Ius cogens nënkupton, se një
normë e caktuar juridike nuk mund të
ndryshohet me marrëveshjen e palëve
dhe nëse megjithatë palët janë marrë vesh
diçka tjetër, përkundër karakterit dety-
rues të normës, atëherë ajo marrëveshje
është e pavlefshme. Norma të karakterit
detyrues i gjejmë zakonisht në të drejtën
publike, por edhe në të drejtën private,
por më pak (p.sh., neni 248 I LMD).
Ius dispositivum - E drejta dispozitive.
E kundërta është ius cogens. Ius disposi-
tivum nënkupton se palët mund të merren
vesh edhe për diçka tjetër, edhe pse është
paraparë e kundërta me normën juridike.
Norma të tilla të karakterit dispozitiv
hasen kryesisht në të drejtën private dhe
sidomos në të drejtën e detyrimeve. Por,
duhet të kihet në konsideratë fakti se
edhe pse subjektet e së drejtës mund të
merren vesh për diçka tjetër nga normat
me karakter dispozitiv, marrëveshja nuk
mund të jetë në kundërshtim me normat
me karakter ius cogens.
Ius publicum - E drejta publike. E drejta
private është tërësi e normave juridike,
me të cilat rregullohen marrëdhëniet ju-
ridike të subjekteve të së drejtës. Së
bashku me të drejtën publike, përbëjnë
dy fusha qendrore të së drejtës në
përgjithësi. Dallimi është në parim i
lehtë, por në raste të caktuara mund të
jetë problematik. Identifikimi, nëse një
marrëdhënie juridike ka karakter të së
drejtës publike ose private është me
rëndësi të madhe praktike, sidomos për
shkak të pasojave juridike dhe rrugës ju-
ridike për realizimin e të drejtës. Për këtë
arsye, që nga e drejta romake deri më
tani janë zhvilluar tri teori lidhur me dal-
limin e së drejtës publike dhe private. Si-
pas teorisë moderne dhe atë të ash-
tuquajturës teoria e veçantë subjektive,
një marrëdhënie juridike ka karakter të së
drejtës publike, nëse në atë marrëdhënie,
njëra palë ka të drejtë të caktuara ek-
skluzive, që nuk i ka pala tjetër kundërsh-
tare. Në rast se në një marrëdhënie ju-
ridike asnjëra palë nuk ka të drejta të
rezervuara ekskluzive, atëherë ajo
marrëdhënie juridike është e karakterit të
së drejtës private.
Ius privatum - E drejta private. Shih: ius
publicum.
J
Juridiksioni [Juridiksija; Jurisdiction;
Jurisdiktion/Gerichtsbarkeit] - Juridiksio-
ni duhet të dallohet nga kompetenca dhe
mund të kuptohet në dy mënyra: E para,
është e drejta sovrane e shtetit për organ-
izimin dhe ushtrimin e pushtetit gjyqësor
dhe e dyta realizimi i këtij pushteti
gjyqësor nga ana e organeve gjyqësore.
Juridiksioni i një shteti shtrihet në parim
në tërë territorin e një shteti sovran dhe
atë ndaj secilit subjekt, në parim edhe
ndaj të huajve (me përjashtim të rasteve,
kur dikush gëzon imunitet, p.sh., diplo-
matët e vendeve të tjera). Nëse një
çështje i nënshtrohet juridiksionit apo
gjyqësorit të një vendi, varet nga normat
juridike. Kurse, kompetenca është
59
pushteti i një gjykate të caktuar me ju-
ridiksion për të gjykuar çështjen. Ju-
ridiksioni është prezumim procedural,
për të cilën gjykata duhet gjithmonë të
kujdeset sipas detyrës zyrtare, nëse
gjykata ka juridiksion lidhur me një
çështje ose eventualisht përjashtohet ju-
ridiksioni i saj, p.sh., njëra palë gëzon
imunitet diplomatik.
Juridik [Pravni; Legal; Rechtswissen-
schaft] - Shih: Jurisprudencë.
Jurisprudencë [Jurisprudencija; Juris-
prudence; Jurisprudenz] - Jurisprudenca
është shkenca mbi të drejtën. Pra, është
një shkencë humane, bazike e cila merret
me studimin e të drejtës objektive dhe
format e saj. Së bashku me filozofinë, te-
ologjinë etj., jurisprudenca (shkenca e së
drejtës) është një ndër shkencat më të
vjetra dhe më të sofistikuara, e cila mer-
ret me kuptimin dhe interpretimin e nor-
mave juridike, pra të drejtës objektive.
Jurist [Pravnik; Lawyer; Jurist] - Jurist
është një person, i cili ka studiuar shken-
cat juridike, pra jurisprudencën dhe me
këtë ka përfunduar Fakultetin Juridik.
Vendet e ndryshme parashohin rregulla
dhe kritere të ndryshme për fitimin e tit-
ullit “jurist”. Zakonisht, pas përfundimit
të Fakultetit Juridik, merret titulli “jurist i
diplomuar”, edhe pse tani me reformat e
reja, në Kosovë, emërtimi është “bache-
lor i së drejtës”. Prandaj, nocioni “jurist”
nuk është ndonjë titull i mbrojtur juridi-
kisht, por është një nocion i përgjithshëm
i një personi që ka përfunduar studimet e
Fakultetit Juridik.
K ndonjë veprimtarie tjetër.
Kadastri [Kadastar; Cadastre; Kataster] -
Kadastri paraqet një sistem të informa-
tave lidhur me paluajtshmëritë në terri-
torin e caktuar në mënyrë tekstuale, nu-
merike, grafike dhe hartografike, të cilat
60
mund të janë në formën analoge dhe
digjitale. Në Kosovë, kadastri është i
rregulluar me ligj të posaçëm: Ligjin për
Kadastër. Kadastri përbëhet nga regjistri i
njësive kadastrale, hartave kadastrale dhe
i dosjeve të dokumenteve kadastrale. Ka-
dastri shërben si bazë për regjistrimin e të
drejtave pronësore me krijimin e njësive
kadastrale për parcela, ndërtesa, pjesë të
ndërtesave dhe përçojave dhe rindërtimin
e informacioneve kadastrale. Pra, në ka-
dastër nuk regjistrohen të drejtat sendore
(reale) mbi paluajtshmëritë, sepse ato
regjistrohen në regjistrin e palu-
ajtshmërive (shih: Regjistri për të Drejtat
në Pronën e Paluajtshme). Mirëpo, ka-
dastri dhe regjistrat e paluajtshmërive
komplementojnë njëra tjetrën, në mënyrë
që gjendja faktike e konstatuar nga ka-
dastri të shërben si bazë për regjistrim në
regjistrat e paluajtshmërive. Njësi theme-
lore të kadastrit janë: 1. parcelat kadas-
trale; 2. ndërtesat; 3. pjesët e ndërtesës,
dhe 4. përçojat.
- Parcela kadastrale - Parcela kadastra-
le paraqet sipërfaqen e përkufizuar të
tokës, e cila është e identifikuar me
numër të caktuar të parcelës dhe e
regjistruar në hartën kadastrale me
sipërfaqe reale në projeksionin harto-
grafik dhe si e tillë e regjistruar në
Regjistrin e të Drejtave mbi Pronën e
Paluajtshme.
- Ndërtesat - Ndërtesë konsiderohet një
strukturë ndërtimore e përshtatshme
dhe e destinuar për banim të përkoh-
shëm apo të përhershëm, ose për ush-
trimin e veprimtarisë afariste apo të
- Pjesa e ndërtesës - Pjesa e ndërtesës
konsiderohet banesa, lokalet afariste
apo një ose me më shumë dhoma në
ndërtesë, të cilat munden me qenë
 tërësi e veçantë fizike apo objekt i
transaksioneve pronësore.
- Përçojat - Përçojat paraqesin një
ndërtim për të shërbyer për qëllime të
infrastrukturës, si linjat e tensionit të
lartë të energjisë elektrike, gypat e
ujësjellësit dhe kanalizimit, gypat për
transportimin e gazit dhe naftës, etj.
- Harta kadastrale - Hartat kadastrale
paraqesin harta të tokave ku tregohen
kufijtë e parcelave kadastrale, refer-
imet ndaj shenjave të këndeve të ku-
fijve, ndërtesat mbi parcela, si dhe
identifikuesit e parcelave dhe ndërte-
save.
- Matjet kadastrale - Matjet kadastrale
paraqesin informatat e grumbulluara
dhe të dhënat nga terreni mbi parcelat
kadastrale përfshirë pozitën, shtrirjen
dhe kufizimet e tyre, me qëllim të
regjistrimit në kadastër, apo ri-
rregullimin e kufijve kadastral bazuar
në të dhënat në kadastër dhe rindërti-
min kadastral. Kufijtë kadastral juridik
të një parcele kadastrale shënohen me
vija precize e cila caktohet dhe
shënohet sipas koordinatave sht-
etërore.
Kalimi i domosdoshëm [Nužni proloz;
Right of way of necesitty; Notweg] - Ka-
limi i domosdoshëm është një institucion
juridik i së drejtës fqinjësore, sipas së
cilës pronari i paluajtshmërisë duhet të
lejojë kalimin e papenguar të pronarit të
paluajtshmërisë, nëse ky nuk ka qasje
tjetër për në rrugën publike (nenet 86 e
në vazhdim të LPDS). Pronari, i cili ka
këtë të drejtë të kalimit të domosdoshëm,
duhet të shpërblejë pronarin e palu-
ajtshmërisë, që duhet të durojë këtë ka-
lim, derisa të gjendet zgjidhja për qasjen
në rrugën publike. Mënyra e përdorimit
dhe koha caktohet me anë të vendimit të
gjykatës. Kalimi i domosdoshëm nuk
është e drejtë sendore e kufizuar, pra nuk
është servitut dhe nuk duhet të regjistro-
het si e tillë në regjistrin e palu-
ajtshmërisë.
Kamata [Kamata; Interest; Zins/Zinsen]
- Kamata është një shpërblim, i cili duhet
të paguhet për shkak të dhënies së
kapitalit (nenet 378 e në vazhdim të
LMD). Lartësia e kamatës caktohet sipas
shkallës së kamatës dhe mund të jetë
kontraktuese, p.sh., kamata e kontraktuar
së bashku me kontratën e huas (kredisë),
kontrata ligjore, p.sh. në rast të vonesës
së debitorit në përmbushjen e prestimit
(neni 382 i LMD). Kamata mbi kamatë
është e ndaluar (neni 379 i LMD).
Kamatëvonesa [Zatezna kamata; Penalty
interest; Verzugszins] - Shih: Kamata.
Kambiali [Menica; Bill of exchange
Wechsel] - Kambiali është letër me vlerë,
dhe hyn në kategori të letrave me vlerë
sipas urdhrit, me të cilën lëshuesi i saj
obligohet që t’ia paguaj ndonjë personi
tjetër shumën e të hollave e cila është
shënuar në kambial ose t’i urdhër ndonjë
personi tjetër kryerjen e pagesës. Rreg-
ullat juridike të vlefshme për kambialin
aktualisht në Kosovë janë të përmbajtura
në LMD (neni 217 në vazhdim).
Kanosja [Pretnja; Threat; Drohung] -
Kanosja mund të definohet si para-
lajmërim i një personi kundrejt ndonjë
personi tjetër për ndonjë pasojë për trupin
dhe shëndetin e tij apo familjen e tij. Dhe
nëse njëra palë ka lidhur kontratë nën ka-
nosje, atëherë pala e kanosur ka të drejtë
të kërkojë, që kjo kontratë të shpallet e
pavlefshme (neni 15 i LMD). Shih edhe:
Pavlefshmëria e kontratës.
Kapari [Kapara; Earnest; Draufgabe] -
Kapari është nëse njëra palë jep një
shumë të caktuar të hollash ose ndonjë
send si shenjë se është lidhur kontrata
dhe si mjet sigurimi për ekzekutimin e
61
saj (nenet 67 e në vazhdim të LMD). Pas
përmbushjes së prestimit, kapari duhet në
parim të kthehet ose të llogaritet në
shumën e lartësisë së prestimit.
Kapitali themeltar [Osnivački kapital;
Charter capital; Grundkapital] - Kapitali
themeltar është shuma e kapitalit e
përcaktuar me ligj ose aktet themeltare, e
cila duhet të paguhet nga aksionaret e
shoqërisë aksionare me rastin e
themelimit dhe regjistrimit. Tek aksionet
e emetuara, Kapitali themeltar është
shuma e paguar nga aksionaret e cila
shprehet në aksionet e emetuara. Kapitali
themeltar shërben si kapital i shoqërisë
me qellim të realizimit te obligimeve
ndaj kreditoreve dhe mbajtjes se pasurisë
se shoqërisë. Kapitali themeltar duhet të
jetë i disponueshëm në shoqëri tërë
kohën qoftë në formë monetare ose të
aseteve. Kapitali themeltar mund të rritet
ose zvogëlohet nga aksionaret. Shoqëria
aksionare mund të emetojë aksione me
vlerë më të madhe në vlera nominale, me
ç‘rast shuma e tepërt nuk është kapital
themeltar por do të jetë premium i
aksionit i cili regjistrohet nga shoqëria në
llogarinë e premiumeve të shoqërisë.
Shoqëria nuk mund të emetojë aksione
vlera e të cilave është më e ulët se vlera
nominale. Sipas LSHT, aktualisht shuma
minimale e kapitalit themeltar fillestare
të shoqërisë aksionare është shuma prej
dhjetëmijë (10.000) Euro (neni 25 i Ligjit
për Plotësim/ndryshimin e LSHT). Në
pajtim LSHT dhe statutin, kompania
mund ta rrisë dhe zvogëloj kapitalin e saj
themeltar përmes ndryshimit të statutit,
por, jo nën minimumin e shumës së cekur
më lartë.
Kaucioni [Kaucija; Bail; Kaution] -
Kaucioni (cautio) paraqet një mjet për
sigurimin e ekzekutimit të kërkesave të
kreditorit, i cili jepet në shumë të caktuar
62
të të hollave apo letrash me vlerë nga ana
e debitorit. Kaucioni nganjëherë përdorët
si sinonim me pengun e dorës (sendin e
luajtshëm), mirëpo, në praktikë dhe në
teori kur përdoret termi ‘kaucion’ za-
konisht mendohet në të hollat si mjet i
sigurimit.
Kaucioni aktoral [Aktorska kaucija;
Deposited bond for legal costs Prozess-
kostensicherheit] - Shih: cautio iudicatum
solvi.
Kauza [Uzrok; Cause; Causa] - Shih:
Baza e punës juridike.
Kauzaliteti [Uzročnost; Causality; Kau-
salität] - Kusht objektiv i figurës së
shkaktimit të dëmit është përveç veprimit
apo mosveprimit dhe pasojës edhe Kau-
zaliteti. Kauzaliteti është lidhjes në mes
veprimit apo mosveprimit dhe pasojës.
Derisa në të drejtën penale vlen në parim
teoria ekuivalente, në të drejtën civile
vlen teoria adekuate. Sipas teorisë ad-
ekuate, për pasojën është kauzal ose
shkak një veprim apo mosveprim, nëse
një veprim i tillë sipas përvojës së
përgjithshme njerëzore mund të jetë
kusht për shkaktimin e pasojës. Prandaj,
kauzal është vetëm ai veprim apo
mosveprim që është tipik për shkaktimin
e një pasoje të tillë. Veprimet e një per-
soni nuk mund t’i atribuohen atij, nëse
sipas përvojës së përgjithshme një
veprim i tillë nuk ka shkaktuar një pasojë
të tillë. Nëse një person i aksidentuar
vdes në spital për shkak të infeksionit,
shkaktuesi i dëmit sipas teorisë adekuate
nuk mund të konsiderohet përgjegjës për
vdekjen, sepse vdekja e të dëmtuarit nuk
mund t’i atribuohet atij.
Keqbesimi [Nesavesna državina; Bad
faith Bösgläubigkeit] - Keqbesimi është e
kundërta e mirëbesimit (mala fides).
Nëse pala nuk ka vepruar me mirëbesim,
atëherë ai ka vepruar automatikisht me
keqbesim dhe si i tillë nuk mund të thirret
në të drejtën. Fituesi është me keqbesim,
nëse ai e dinë ose nga pakujdesia e
madhe nuk e dinë, se sendi i takon tjetër-
suesit.
Keqpërdorimi i të drejtave [Zloupotre-
ba prava; Misuse of rights; Rechtsmiss-
brauch] - E drejta është tërësi e normave
juridike, nëpërmjet të cilave rregullohen
raportet juridike dhe atë materiale dhe
procedurale. Kjo nënkupton, se secili in-
divid, pra person fizik dhe juridik ka
mundësinë e realizimit të drejtave edhe të
natyrës publike edhe private juridike.
Por, përdorimi i të drejtave, edhe pse të
parapara, në mënyrë joproporcionale dhe
të panevojshme mund të shpie të
“keqpërdorimi i së drejtës” me konsek-
uencën, se zbatimi i kësaj të drejte të
paraparë tjetrit do t’i sillte dëm ose do të
ishte e ndaluar. Keqpërdorim i të drejtave
konsiderohet në ato raste, kur një subjekt
ushtron një të drejtë materiale ose proce-
durale jo për të realizuar të drejtën
vetanake, por për të bërë një dëm palës
tjetër. Rast tipik të keqpërdorimit të së
drejtës mund të duket sjellja kundër-
thënëse e palës në proces (venire contra
factum proprium), p.sh. kur lidh ujdi nga
e drejta materiale ose ujdi gjyqësore, por
e revokon këtë deklaratë.
Këmbimi [Razmena; Exchange; Tausch]
- Kontrata e këmbimit është punë juridike
e dyanshme, e rregulluar me normat e
neneve 534, 535 të LMD. Për dallim nga
kontrata e shitjes, sipas kontratës së
këmbimit jepet malli për mall në vend të
parasë për mall. Lidhur me Kontratën e
këmbimit vlejnë rregullat e kontratës së
shitjes.
Këqyrja në vend [Uviđaj; Spot observa-
tion; Augenschein] - Këqyrja e drejtpër-
drejtë. Këqyrja në vend është mjet pro-
vues në procedurën civile, i paraparë
shprehimisht nga ana e ligjit (shih nenet
326 e në vazhdim të LPK). Ky mjet pro-
vues nënkupton perceptimi i objekteve
nëpërmjet shqisave të dëgjimit dhe
pamurit nga ana e gjykatës. Këqyrja
mund të bëhet edhe me pjesëmarrjen e
ekspertit dhe gjithmonë hartohet një pro-
cesverbal i administrimit të këtij mjeti
provues. Rastet tipike të këqyrjes në vend
janë në aksidente e ndryshme ose ndodhi-
të natyrore si dhe procedura për pengim
posedimin etj.
Kërkesa [Zahtev; Claim; Forderung] -
Kërkesa është një pretendim i një kredi-
tori kundër një debitori për përmbushjen
e një prestimi të caktuar. Kërkesa mundet
me qenë e ndryshme, zakonisht prestimi
konsiston në një pretendim në të holla.
Kërkesë kreditore [Kreditni zahtev;
Creditor’s claim; Gläubigerforderung] -
Kërkesë kreditore quhet kërkesa e cila
paraqitet në procedurën e falimentimit
nga kreditori i falimentimit, dhe e cila
përmban të drejtën për t’u paguar në bazë
të ekzistimit të një borxhi, a një detyrimi
ligjor, një kontrate ose çfarëdo obligimi
tjetër ligjor, pa marrë parasysh a është
detyrimi i likuiduar ose i palikuiduar, i
maturuar ose i pamaturuar, i kontestuar
ose i pakontestuar, i siguruar ose i pasi-
guruar.
- Kërkesë e siguruar - Kërkesë e
siguruar quhet kërkesa ndaj të cilës
kreditori ka një barrë të regjistruar
pranë institucioneve kompetente si:
hipotekë, peng, apo barrë sendore. Si
të tilla këto kërkesa gëzojnë prioritet
ndaj kërkesave të tjera dhe kanë prior-
itet ndaj kërkesave të pasiguruara.
- Kreditor i siguruar - Kreditor i sigu-
ruar quhet kreditori, kërkesa e të cilit
është e siguruar me ndonjë hipotekë,
peng, apo barrë sendore të regjistruar
pranë institucioneve kompetente
63
- Kërkesë e pasiguruar - Kërkesë e
pasiguruar quhet një kërkesë për të
cilën kreditori nuk ka ndonjë barrë të
regjistruar pranë institucioneve kom-
petente si: hipotekë, peng, apo barrë
sendore. Ose nëse kreditori ka barrë
ndaj kërkesës, kërkesë e pasiguruar
mbetet diferenca në mes të shumës to-
tale të kërkesës dhe vlerës së kolater-
alit në momentin e hapjes së rastit të
falimentimit. Renditja e kërkesave të
pasiguruara bëhet në mënyrë priori-
tare, si: në radhë të parë paguhen
shpenzimet administrative; në radhë të
dytë paguhen kërkesat që rrjedhin nga
marrëdhëniet familjare ose kërkesat
për kompenzim të viktimave; në radhë
të tretë paguhen kërkesat nga marrë-
dhënia e punës; në radhë të katërt
paguhen kërkesat tatimore; në fund
paguhet çfarëdo kërkese e mbetur e
pasiguruar (neni 56 i LF).
- Kreditor i pasiguruar - Kreditor i
pasiguruar konsiderohet kreditori i cili
ka një kërkesë të pasiguruar.
Kërkesa pёr mbrojtjen e ligjshmёrisё
[Zahtev za zaštitu zakonitosti; Request
for protection of legality; Antrag auf
Schutz der Gezetzmäßigkeit] - Edhe
kërkesa për mbrojtjen e ligjshmërisë kon-
siderohet si mjet i jashtëzakonshëm i
goditjes së vendimit (nenet 245 e në va-
zhdim të LPK). E veçanta e këtij mjeti
juridik është, se mund të paraqitet vetëm
nga ana e prokurorisë së shtetit sipas
detyrës zyrtare ose me iniciativën e palës
brenda afatit prej 30 ditësh nga dita e
marrjes së vendimit të formës së prerë.
Edhe pse nuk thuhet shprehimisht, lidhur
me kërkesën për mbrojtjen e ligjshmërisë
vendos Gjykata Supreme dhe atë vetëm
për shkaqet e parashtruara me kërkesë, të
cilat shkaqe parashihen me ligj. Në
përgjithësi, lidhur me këtë mjet juridik ka
64
dyshime kushtetuese për shkak të faktit,
se këtë mjet mund ta përdorë vetëm një
subjekt dhe ajo është prokuroria e shtetit
dhe jo edhe direkt vetë palët.
Kërkesëpadia [Tužbeni zahtev; State-
ment of claim; Klagebegehren] - Kër-
kesëpadia është petitumi (pjesë) e padisë,
me të cilën kërkohet mbrojtja juridike.
Padia në kuptimin material ka tri pjesë
kryesore dhe atë, pjesën hyrëse, kërkesë-
padinë dhe arsyetimin. Pra, kërkesëpadia
është pjesa më e rëndësishme e padisë
dhe me këtë formulohet mendimi i palës
paditëse, se si do të duhej të dukej dispo-
zitivi i vendimit të ardhshëm të gjykatës.
Kësti [Rata; Installment; Rate] - Kësti
nënkupton një pjesë të caktuar të çmimit
të përgjithshëm, e cila në një marrë-
dhënie të detyrimit duhet të paguhet për
periudhën e caktuar kohore. Për shem-
bull, pagese e kredisë me këste ose pa-
gesa e çmimit të përgjithshëm me këste
apo pjesë-pjesë.
Këshilli Gjyqësor i Kosovës [Sudski
Savet Kosova; Kosovo Judicial Council;
Justizrat des Kosovo] - Këshilli Gjyqësor
i Kosovës është një institucion shtetëror,
i themeluar me Kushtetutë dhe Ligj (shih
nenin 108 të KRK dhe Ligji për Këshillin
Gjyqësor të Kosovës). Detyra parësore e
këtij Këshilli është sigurimi i paanësisë
dhe objektivitetit të gjyqësorit në Koso-
vë. Për të arritur këto priorite, Këshilli
organizon dhe menaxhon në tërësi pro-
cesin e rekrutimit të gjykatësve dhe stafit
të gjyqësorit. Ky Këshill përbëhet nga 13
anëtarë, të cilët kanë mandat për 5 vite.
Klauzola e përmbarimit [Klauzula o
izvršenju; Enforcement clause; Voll-
streckungsklausel] - Shih: Përmbarue-
shmëria.
Klauzola rebus sic stantibus [Clausula
rebus sic stantibus] - Në rast se pas
lidhjes së kontratës kanë ndryshuar
shumë rrethanat, për të cilat të dyja palët
në momentin e lidhjes së kontratës i kanë
menduar, atëherë mund të kërkohet revi-
dimi ose edhe zgjidhja e kontratës.
Kushtet për një situatë të tillë juridike ja-
në ndryshimi i madh i bazës së punës ju-
ridike dhe paarsyeshmëria në vazhdimin
e kontratës me kushte të njëjta. Rast tipik
është p.sh. devalvimi i jashtëzakonshëm i
njësisë monetare. Sipas LMD, neni 116,
nëse pas lidhjes së kontratës krijohen
rrethanat që e vështirësojnë përmbushjen
e detyrimit të njërës palë, apo në qoftë se
për shkak të tyre nuk mund të realizohet
qëllimi i kontratës, e si në njërin, ashtu
edhe në rastin tjetër në atë masë sa që del
e qartë se kontrata nuk i përgjigjet më
asaj që është pritur nga palët kon-
traktuese dhe se sipas vlerësimit të
përgjithshëm do të ishte e padrejtë të
mbahet në fuqi e tillë siç është, pala të
cilës i është vështirësuar përmbushja e
detyrimit, përkatësisht pala e cila për
shkak të rrethanave të ndryshuara nuk
mund ta realizojë qëllimin e kontratës,
mund të kërkojë që kontrata të zgjidhet
apo të ndryshohet. Zgjidhja e kontratës
nuk mund të kërkohet në qoftë se pala
thirret në rrethana të ndryshuara, ka pasur
për detyrë që në kohën e lidhjes së kon-
tratës të marrë në konsiderim këto rretha-
na ose ka mundur që këto t`i evitojë apo
t`i përballojë.
Know - How (kontrata) [Know - How
(ugovor); Know-How (contract); Know-
How (Vertrag)] - Kontrata për Know -
How-in paraqet një kontratë të re e cila
është produkt i zhvillimit të hovshëm
teknik dhe teknologjik. Termi ‘know -
how’ si shprehje nuk ka ndonjë përkthim
adekuat, në gjuhen shqipe, mirëpo,
përshtatshmërisht për nga përmbajtja ka
kuptimin e ‘njohurisë/dijes dhe përvojës’.
Sipas kësaj kontrate, njëra palë kon-
traktuese obligohet që të bartë dijeninë
apo përvojën teknike dhe teknologjike
nga pikëpamja afariste tek pala tjetër
kontraktuese, e cila obligohet që për këtë
të paguaj kompensim apo shpërblimin.
Pra, kjo kontratë kryesisht manifestohet
në atë se ka për objekt shkëmbimin e di-
turisë dhe përvojës, e cila dije dhe
përvojë gjen një aplikim të gjerë dhe të
dobishëm në tregti, ekonomi edhe indus-
tri.
Koautor [Koautor; Co-author; Coautor] -
Shih: Bashkautor.
Kodi Civil [Građanski zakonik; Civil
Code; Zivilgesetzbuch (Bürgerliches Ge-
setzbuch)] - Kodi civil është në fakt një
ligj voluminoz, me të cilin rregullohet
dhe kodifikohet një fushë e gjerë e së
drejtës. P.sh. Kodi civil, Kodi tregtar etj.
Jo shumë vende kanë arritur të kenë kode
të tilla voluminoze në fushën e së drejtës
private. Më të njohurat janë Kodi Civil i
Gjermanisë, Francës, Austrisë, Zvicrës,
Austrisë etj. Në Ballkan, i vetmi vend që
ka Kod Civil është Shqipëria.
Kodifikimi [Kodifikacija; Kodification;
Kodifizierung] - Kodifikimi është rreg-
ullimi voluminoz dhe gjithëpërfshirës i
një fushe të caktuar të së drejtës. Kodi-
fikimi arrihet zakonisht me rregullimin e
një fushe të caktuar juridike me anë të
Kodit.
Kolegji i Apelit për Agjencionin Koso-
var të Pronës [Žalbeno veće Kosovske
Agencije za Imovinu; Appellate Panel for
the Kosovo Property Agency Berufung-
skammer der kosovarischen Eigen-
tumsagentur]. Shih: Gjykata Supreme e
Kosovës.
Komasacioni [Konsolidacija; Consolida-
tion; Zusammenlegung] - Shih: Rreg-
ullimi i Tokës.
65
Komercializim [Komercijalizacija; Co-
mmercialization; Kommerzialisierung] -
Shih: Koncesioni.
Komisioni (kontrata) [Komisija (ugo-
vor); Commission (contract); Kommis-
sion (Vertrag)] - Komisioni është një
kontratë, pra një marrëdhënie juridike e
detyrimeve, me të cilën komisionari
detyrohet, që në emër të vet, por në lloga-
ri të tjetrit (komitentit) të kryejë një ose
më shumë punë, derisa komitenti ka për
detyrim të paguajë shpërblimin (provi-
zionin) (nenet 785 e në vazhdim të LMD.
Lidhur me kontratën e komisionit vlejnë
rregullat lidhur me urdhrin.
Komisioni Rregullativ të Prokurimit
Publik [Regulatorna komisija za javne
nabavke; Public Procurement Regulatory
Commission; Regulierungsbehörde für
öffentliche Vergabe] - Komisioni Rreg-
ullativ i Prokurimit Publik është organ i
pavarur publik shtetëror, rregullator, i cili
është përgjegjës për zhvillimin, funksion-
imin dhe mbikëqyrjen e përgjithshme të
sistemit të prokurimit publik në Kosovë,
dhe i ushtron funksionet e tij sipas
LPPRK (neni 87). Komisioni Rregullativ
i Prokurimit Publik ka përgjegjësinë dhe
autorizimin që të kryej hetimet e aktivite-
teve të prokurimit dhe menaxhimit të
kontratave; të sigurojnë përputhshmërinë
e aktiviteteve të prokurimit të auto-
riteteve publike me urdhëresat dhe
rekomandimet e tij; të ofroj opinione au-
toriteteve kontraktuese në lidhje me
vendimet e tyre, veprat apo anashkalimet
gjatë aktiviteteve të prokurimit dhe
menaxhimit të kontratave; të ekzaminoj
raportet nga autoritetet kontraktuese, etj.
Kompani [Kompanja; Company; Un-
ternehmen] - Shih: Korporatë.
Kompensimi [Kompenzacija; Sett-of;
Aufrechnung] - Kompensimi është
mënyrë apo arsye e shuarjes së marrë-
66
dhënies së detyrimit dhe me këtë edhe të
detyrimit (nenet 317 e në vazhdim të
LMD). Kompensimi është i mundshëm,
nëse deklarohet nga debitori dhe janë
plotësuar kushtet e parapara. Për të qenë
kompensimi i vlefshëm, do të duhej të
plotësohen këto kushte: ekzistimi i një
situate kompensuese (reciprociteti dhe
ngjashmëria e kërkesave, kundërkërkesa
e debitorit duhet të ketë arritur),
deklarimi i kompensimit nga ana e debi-
torit dhe nuk ka ndalesë të kompensimit.
Kompensimi për shpronësimin [Nak-
nada za eksproprijaciju; Compensation
for expropriation; Entschädigung für En-
teignung] - Shih: Shpronësimi.
Kompetenca (e gjykatës) [Nadležnost
(suda); Jurisdiction (of court) Zustän-
digkeit (des Gerichts)] - Kompetenca
është e drejta dhe detyra e një gjykate për
të vendosur lidhur me një çështje të cak-
tuar. Kompetenca është prezumim proce-
dural, për të cilën gjykata duhet gjith-
monë të kujdeset sipas detyrës zyrtare,
nëse është kompetent për çështjen e pa-
rashtruar. Dallojmë disa lloje të kompe-
tencës dhe atë lëndore, funksionale dhe
tokësore. Me kompetencën lëndore
nënkuptohet ndarja e çështjeve juridike
në gjykatat e shkallës së parë. Normat ju-
ridike përcaktojnë, se cilat çështje ju-
ridike do të gjykohen nga gjykatat e
shkallës së parë. Me kompetencën
funksionale përcaktohet, se në çfarë
përbërje do të gjykohet një çështje, nëse
do të jetë një gjykatës i vetëm apo trup
gjykues (shih neni 15 i LPK dhe dis-
pozitat e LGJ). Kurse, me kompetencën
tokësore përcaktohet se cila gjykatë e
kompetencës lëndore do të gjykojë një
çështje juridike, që është objekt i shqyr-
timit në procedurë. Në parim vlen kom-
petenca e përgjithshme tokësore, nëse
nuk parashihet diçka tjetër me rregullat
lidhur me kompetencën tokësore ek-
skluzive, zgjedhore dhe ndihmëse (shih
nenet 37 e në vazhdim të LPK; shih edhe
LGJ).
Komunikimi (i shkresave) [Dostava
(dopisa); Communication (of letters);
Zustellung (von Schriftsätzen)] - Komu-
nikimi i shkresave është dërgimi i shkre-
save prej një subjekti tek subjekti tjetër
në procedurë. Dërgimi i parashtresës në
gjykatë nga pala paditëse është komu-
nikim i shkresave (nenet 103 e në va-
zhdim të LPK). Dërgimi i aktgjykimit tek
pala është komunikim i shkresave.
Komunikimi i shkresave bëhet si rregull
nëpërmjet postës, por edhe direkt nga
shërbyesi postar i gjykatës ose nëpërmjet
ndonjë nëpunësi të një autoriteti shtetëror
ose të ndonjë autoriteti të legjitimuar.
Komunikimi elektronik është i lejuar
(shih neni 103 i LPK), por ende nuk
funksionon, meqë nuk është siguruar
kuadri i mjaftueshëm ligjor dhe infra-
struktura e nevojshme.
Koncesion [Koncesija; Concession;
Konzession] - Me koncesion apo ‘kon-
tratë koncesioni’, nënkuptohet procesi
apo një kontratë e lidhur në mes të
ndonjë autoriteti publik dhe një konce-
sionari, i cili zakonisht është subjekt
privat, ku objekti kryesor i kontratës
është investimi dhe zbatimi i një projekti
të infrastrukturës publike. Si kundërsh-
përblim nga përmbushja e kontratës,
koncesionari shpërblehet me dhënien e së
drejtës së shfrytëzimit dhe frytëzimit të
infrastrukturës. Në kuadër të infra-
strukturës mund të përfshihen objektet
fizike dhe sistemi që drejtpërdrejtë ose
tërthorazi ofron shërbime ose gjëra me
vlerë në interes të publikut të përgjith-
shëm. Projekti i koncesionit përfshinë një
aktivitet ose kombinim të aktiviteteve që
ushtrohen në kuadër të një koncesionimit,
si: projektimi, ndërtimi dhe zhvillimi i
objekteve të reja të infrastrukturës; reha-
bilitimi, modernizimi dhe zgjerimi i ob-
jekteve ekzistuese të infrastrukturës, etj.
Kondominium [Kondominijum; Con-
dominium; Wohnungsgenossenschaft] -
Kondominium është një nocion i
përgjithshëm për bashkësinë e pronarëve
ose poseduesve të njësive të ndërtesës në
të njëjtën ndërtesë me qëllim të adminis-
trimit dhe menaxhimit më të mirë dhe më
efikas të ndërtesës. Për këto qëllime
themelohen edhe organe menaxhuese, siç
janë administratori, këshilli etj. Baza
ligjore e kësaj bashkësie është në dis-
pozitat e neneve 63 e në vazhdim të
LPDS dhe Ligjit (Nr.04/L-134) për
ndërtesat e banimit në bashkëpronësi.
Konfiskimi [Konfiskacija; Confiscation;
Einziehung] - Konfiskimi është një masë
administrative, e cila ka karakter të së
drejtës publike dhe përdoret edhe si masë
ndëshkuese në të drejtën penale. Me anë
të konfiskimit, shteti merr një send të një
personi dhe atë në mënyrë të përhershme.
Rastet dhe kushtet për një masë të tillë
parashihen në ligje të ndryshme
(kryesisht në KPK), kurse administrimi
dhe menaxhimi i pasurisë së konfiskuar
rregullohet me Ligjin për administrimin e
pasurisë së sekuestruar ose konfiskuar.
Konfondimi [Sjedinjenje; Confusion;
Konfusion] - Konfondimi është mënyrë e
shuarjes së detyrimeve, sipas së cilës i
njëjti person bëhet edhe kreditor edhe
debitor (neni 334 i LMD). Rasti tipik i
konfondimit është p.sh., kur kreditori
bëhet trashëgimtar i debitorit.
Konkluzioni [Zaklučak; Conclusion;
Konklusion (Verfügung)] - Konkluzioni
është lloj i vendimit, i cili nxjerrët nga
Gjykata dhe përmbaruesi privat në pro-
cedurën e përmbarimit lidhur me çështjet,
që nuk kanë të bëjnë me lejimin apo
67
refuzimin e propozimit për përmbarim,
por me drejtimin e procedurës (neni 3 i
LPP). Me konkluzion vendoset p.sh. për
konvokimin e një seance në procedurën
përmbarimore, për konvokimin e seancës
së shitjes të një objekti përmbarues etj.
Konkordat [Konkordati; Concordia;
Konkordat] - Konkordat quhen në
mënyrë tradicionale kontratat ndërsht-
etërore në mes të një shteti dhe Kishës
Katolike. Kontratat në mes të një shteti
dhe një Kishës Evangjeliste quhen Kon-
trata Kishtare. Kohëve të fundit edhe
Kontratat me Kishën Katolike po quhen
Kontrata Kishtare.
Konkurrencë [Konkurencija; Competi-
tion; Wettbewerb] - Konkurrenca nënk-
upton garën apo përpjekjen e subjekteve
ekonomike për avantazh komercial në
treg. Kosova ka ligj të posaçëm për
mbrojtjen e konkurrencës dhe ruajtjen e
konkurrencës së lirë apo fer Konkurrenca
e lirë nënkupton konkurrencën e hapur, të
barabartë dhe të drejtë ndërmjet bizne-
seve në treg. Organ kompetent për
mbikëqyrjen dhe ruajtjen e rregullave të
konkurrencës në Kosovë është Autoriteti
Kosovar i Konkurrencës si organ pavarur
publik.
Konosmani [Konosman (teretnica); Ko-
nosman; Frachtbrief] - Konosmani para-
qet një dokument juridikisht të obligues-
hëm, i cili gjen përdorim në transportin
detar të mallrave. Në një formë, mund të
konsiderohet edhe si letër me vlerë, cili
dëshmon se një kontratë për transportin e
mallrave është lidhur, malli i shënuar në
të është objekt i transportit, dhe pas
transportimit anijetari obligohet që mallin
e shënuar në te, t’ia dorëzojë poseduesit
të këtij dokumenti.
Konsensualiteti (Parimi) [Konsensual-
nost (načelo); Consensus (principle);
Konsensprinzim] - Është parim bazë i së
68
drejtës civile në Francë dhe në shumicën
e vendeve me traditë juridike romane.
Esenca qëndron në faktin, se pronësia ka-
lon te fituesi me anë të një pune juridike
(p.sh. me kontratë të shitjes), pa pasur
nevojë për një akt real, p.sh., dorëzimin,
siç kërkohet në vendet me parimin bazë
“traditio”. Megjithatë duhet të theksohet,
se ky parim nuk vlen automatikisht, nëse
objekt i punës juridike është një send si-
pas llojit, meqë nevojiten edhe disa
veprime të tjera për konkretizim të sendit
duke u bazuar në parimin e specialitetit,
si parim bazë në të drejtën sendore.
Konsumator [Potrošač; Consumar; Ver-
braucher] - Konsumator konsiderohet çdo
person fizik, i cili blen dhe përdor mallra
ose shërbime për plotësimin e nevojave
të veta, për qëllime që nuk kanë lidhje
me veprimtarinë tregtare. Në Kosovë të
drejtat e konsumatorit janë të rregulluara
dhe të mbrojtura me ligj të veçantë (Ligji
për mbrojtjen e konsumatorit).
Kontesti (juridik) [Spor (pavni); (legal)
Dispute; Streit (recht)] - Kontesti është
një konflikt në mes dy a më tepër
pjesëmarrësve ose subjekteve lidhur me
një marrëdhënie juridike. Ky kontest
mund të zgjidhet në rrugë jashtëgjyqë-
sore me marrëveshje ose në rrugë gjyqë-
sore nëpërmjet gjykatës ose ndonjë
metode tjetër alternative për zgjidhjen e
kontestit.
Kontestvarësia [Međzavisnost; Dispute
dependency; Streitanhängigkeit] - Shih:
gjyqvarësia.
Kontrata [Ugovor; Contract; Vertrag] -
Kontrata është një punë juridike e dy-
anshme, pra një marrëveshje në mes dy
subjekteve, e cila marrëveshje shkakton
pasoja juridike. Meqë kontrata është një
marrëveshje, atëherë për lidhjen e saj
është e nevojshme gjithmonë pajtimi i
vullnetit. Ky vullnet deklarohet në parim
me ofertë dhe pranimin e ofertës. Kontra-
ta është padyshim puna kryesore juridike
dhe atë si në aspektin juridik edhe atë
ekonomik dhe si e tillë paraqet absolut-
isht bazën themelore të së drejtës private.
Në ligj parashihen vetëm kornizat bazë
dhe të domosdoshme për lidhjen e një
kontrate, derisa palët janë të lira të lidhin
kontratën sipas dëshirës në bazë të parim-
it të lirë të vullnetit (shih nenet 15 e në
vazhdim të LMD). Liria kontraktuese
është baza e secilit rend të lirë ekonomik
dhe demokratik. Pasi që vlen liria e kon-
traktimit, në parim nuk kërkohet forma
me shkrim për vlefshmërinë e saj,
përveçse ligji parasheh diçka tjetër, p.sh.
lidhja e kontratës për një paluajtshmëri,
kredisë etj.
Kontratat komerciale [Komerijalni
ugovor; Commercial contracts; Handels-
verträge] - Kontrata komerciale quhen
ato kontrata, të cilat lidhen nga subjektet
ekonomike në kuptim të LSHT (shih neni
12 i LMD). Në Kosovë vlen parimi mon-
ist i rregullimit të marrëdhënieve juridike
ekonomike. Kjo nënkupton, se marrë-
dhëniet juridike komerciale apo ekono-
mike nuk rregullohen veçanërisht, me
konsekuencën, se normat e së drejtës pri-
vate, zakonisht normat e së drejtës së
detyrimeve vlejnë edhe për kontratat
komerciale apo ekonomike, përveçse me
ligj është paraparë diçka tjetër.
Kontrata fiktive [Fiktivni ugovor; Ficti-
tious contract; Scheinvertrag] - Kontrata
fiktive është ajo kontratë, e cila lidhet
vetëm sa për të plotësuar ndonjë kusht
ligjor. Nëse kjo kontratë tjetër fshehët
prapa ndonjë kontrate fiktive, atëherë ajo
kontratë është e vlefshme (neni 50 i
LMD). Rasti tipik është kur palët lidhin
ndonjë kontratë për paluajtshmëri me një
çmim jo real dhe në mënyrë fiktive lidhin
ndonjë kontratë për të kursyer taksat për
lidhjen e kontratës.
Kontratat jashtë lokaleve afariste
[Ugovori van poslovnih prostorija; Door
to door sale; Haustürgeschäfte] - Nuk
duhet të lajthitë emërtimi “Kontrata
jashtë lokaleve afariste” e as “Kontrata
në distancë”. Kjo nuk është lloj i kon-
tratës, si p.sh. kontrata e shitjes,
këmbimit etj. Por, është mënyrë e lidhjes
së kontratës dhe atë si reflektim i
transponimit të Direktivave të UE edhe
në të drejtën e Kosovës. Me këtë nënk-
uptohet lidhja e ndonjë kontrate, (p.sh. të
shitjes) në mes të një ndërmarrësi dhe një
konsumatori në banesë, vendin e punës,
në rrugë etj. E veçanta është se në këtë
raport mbrohet konsumatori me të drejtën
e revokimit në mënyrë efektive nga kjo
kontratë pa dhënë edhe arsyet. Si rregull,
konsumatori ka të drejtën e revokimit nga
kontrata brenda afatit prej 15 ditësh nga
lidhja e kontratës dhe atë pa kurrfarë
arsye dhe pa kurrfarë pasoje juridike për
konsumatorin. Në Kosovë, kjo çështje
nuk është e rregulluar siç duhet dhe LMD
nuk parasheh fare norma përkatëse. Ligji
për mbrojtjen e konsumatorit (2012) ka
shumë më tepër karakter të së drejtës
publike dhe nuk ka transponuar direktivat
e UE lidhur me mbrojtjen e konsumato-
rit.
Kontratat në distancë [Ugovori na
daljinu; Distance contract; Fernabs-
atzvertrag] - Sikurse edhe kontratat jashtë
lokaleve afariste, si më lartë. Dallojnë
nga kontratat jashtë lokaleve afariste
vetëm për shkak të faktit, se kontratat në
distancë janë ato që lidhen nëpërmjet
mjeteve të komunikimit elektronik. Edhe
ky institucion është si reflektim i Direk-
tivave të UE lidhur me mbrojtjen e kon-
sumatorit.
69
Kontrata në dobi të personit të tretë
[Ugovor u korist trećeg lica; Contract in
favor of a third person; Vertrag zugun-
sten Dritter] - Me kontratën në dobi të
personit të tretë nënkuptohet ajo
marrëdhënie juridike në mes të kreditorit
dhe debitorit, sipas të cilës marrëdhënie,
personi i tretë fiton një të drejtë kundër
debitorit (nenet 131 e në vazhdim të
LMD). Kur dikush kontrakton në emër të
tij ndonjë kërkesë në dobi të personit të
tretë, atëherë personi i tretë fiton të
drejtën vetjake dhe të drejtpërdrejtë ndaj
debitorit, në qoftë se nuk është kon-
traktuar diç tjetër ose nuk del nga
rrethanat e punës. Kontraktuesi ka të
drejtë të kërkojë që debitori të kryejë
ndaj personit të tretë atë që është kon-
traktuar në dobi të atij personit të tretë.
Rasti tipik është p.sh. kontrata e sigurimit
të jetës për një person të caktuar në rast
të vdekjes.
Kontrata nule [Ništavi ugovor; Null
contract; Nichtiger Vertrag] - Shih:
Pavlefshmëria e kontratave.
Konvalidimi [Ponuvažnost; convalida-
tion; Heilung (von Formmängel)] - Kon-
validimi nënkupton përmirësimi i të
metës së formës së një kontrate. Një kon-
tratë mund të konsiderohet e vlefshme,
nëse ajo nuk është lidhur në formën me
shkrim të paraparë, nëse prestimet janë
përmbushur në tërësi ose në pjesën më të
madhe (neni 56 i LMD). Konvalidimi
shëron vetëm të metën e formës së kon-
tratës, por jo edhe të metën e ndonjë akti
real, p.sh. regjistrimin e së drejtës në
Regjistër të paluajtshmërisë.
Konverzioni [Konverzija; Conversation;
Umdeutung] - Nëse një kontratë nule i
plotëson kushtet për të qenë e vlefshme
një kontratë e tillë, atëherë kjo është e
vlefshme, nëse palët do të kishin lidh një
kontratë të tillë, po ta kishin ditur për
70
pavlefshmërinë e kontratës tjetër (neni 92
i LMD).
Kooperativë Bujqësore [Poljoprivredna
zadruga; Agricultural Cooperative;
Landwirtschaftliche Genossenschaft] -
Kooperativë bujqësore (K.B.) apo
kooperativat e bujqve janë entitet ligjore
të krijuar nga personat fizikë apo juridi-
kë, të cilët si veprimtari kryesore kanë
zhvillimin e produkteve bujqësore dhe
duhet të jenë të gjithë bujq që kontribuo-
jnë me pronën e vet private në kapitalin e
kooperativës. Kooperativa ofron shërbi-
me për anëtarët e saj dhe nuk bazohet në
krijimin e fitimit për vete. Çdo koopera-
tivë bujqësore në Kosovë duhet të
regjistrohet në Agjencinë e Regjistrimit
të Bizneseve dhe themelohet vetëm pas
regjistrimit. Në lidhje me kooperativat
bujqësore në Kosovë ekziston ligj i
veçantë (Ligji Nr.2003/9 për Kooperati-
vat e Bujqve dhe Ligji Nr. 03/L-004 për
Ndryshimin dhe Plotësimin e Ligjit për
Kooperativat e Bujqve). Kooperativa e
Bujqve themelohet nga së paku pesë
bujq, të cilët marrin përsipër të drejtat
dhe obligime lidhur me funksionimin e
kooperativës bujqësore.
Korporatë [Društvo; Corporation; Kon-
zern] - Sipas LSHT, termi korporatë për-
doret si sinonim për entitetet si shoqërisë
aksionare ose shoqëri me përgjegjësi të
kufizuar që janë themeluar në Kosovë.
Shih: Shoqëria aksionare dhe Shoqëria
me përgjegjësi të kufizuar.
Kredia [Kredit; Credit; Kredit] - Shih:
Huaja.
Kreditor [Poverilac; Creditor; Gläubig-
er] - Kreditor quhet personi, i cili në një
marrëdhënie juridike të detyrimit ka të
drejtë të kërkoj nga debitorit kryerjen e
një veprimi i cili mund të shprehet në
‘dhënie’ apo ‘bërje’, apo mosveprimi që
mund të shprehet në pësim (‘pati’).
Kreditë (kërkesat) në të holla [Novčana
potraživnja; Monetary credits (claims);
Geldforderung] - Kërkesat e kreditorit
kundër debitorit në procedurën e përm-
barimit munden me qenë të ndryshme,
por që mund të klasifikohen në dy grupe
të mëdha dhe atë në kërkesa që konsis-
tojnë në të holla dhe kërkesat që konsis-
tojnë në jo në të holla. Kërkesat, që kon-
sistojnë në të holla janë të rregulluara me
dispozitat e neneve 80 - 173 të LPP, si
p.sh. shitja e sendit të luajtshëm, përm-
barimi në llogaritë bankare etj. Kurse,
kërkesat që konsistojnë në jo në të holla
janë të rregulluara me dispozitat e neneve
174 e në vazhdim të LPP, si p.sh. do-
rëzimi i sendit të luajtshëm ose palu-
ajtshëm, kthimi i punëtorit në punë etj.
Kreditë (kërkesat) jo në të holla [Ne-
gotovinska potraživanja; Non-monetary
credits (claims); Sachleistungen] - Shih:
kërkesat në të holla.
Kreditor i falimentimit [Stečajni pove-
rilac; Bankruptcy creditor; Insolvenzg-
läubiger] - Kreditor i falimentimit quhet
kreditori, i cili paraqitet në procedurën e
falimentimit dhe i cili mund të jetë entitet
(personi fizik ose juridik, qeveria dhe
agjencionet e pavarura të Republikës së
Kosovës) që pretendojnë dhe kanë një
kërkesë pasurore ndaj debitorit, e cila
është krijuar që para inicimit të proce-
durës së falimentimit ose në momentin e
inicimit të procedurës së falimentimit.
Kreditor i pasiguruar [Neobezbeđeni
poverilac; Unsecured creditor; Nicht ab-
sonderungsberechtigter Gläubiger] -
Shih: Kërkesa kreditore.
Kreditor i siguruar [Obezbeđeni poveri-
lac; Secured creditor; Absonderungs-
berechtigter Gläubiger] - Shih: Kërkesa
kreditore.
Krushqia [Tazbina; Affinity; Schwäger-
schaft] - Krushqia nënkupton relacionin
që krijohet ndërmjet bashkëshortit me të
afërmit e bashkëshortit tjetër (si për
shembull: vjehrri dhe reja, dhëndri dhe
vjehrra, etj.). Shih: Gjinia: gjinia e
krushqisë.
Kthimi i aftësisë/zotësisë për të ve-
pruar [Vraćanje sposobnosti za postu-
panje; Return of ability/capacity to act;
Rückgewinnung der Geschäftsfähigkeit]
- Shih: Heqja e aftësisë për të vepruar.
Kthimi ne gjendjen e mëparshme
[Vraćanje stanje u pređašnje; Return of
ability/capacity to act; Wiedereinsetzung
in den vorigen Stand] - Kthimi në
gjendjen e mëparshme - Restitutio in in-
tegrum. Nëse nuk është ndërmarrë ndonjë
veprim procedural brenda afatit proce-
dural (p.sh., nuk është paraqitur ankesa),
atëherë mund të paraqitet propozimi për
kthimin në gjendjen e mëparshme, nëse
janë plotësuar kushtet e parapara. Kthimi
në gjendjen e mëparshme mund të kërko-
het, nëse nuk është ndërmarrë veprimi
procedural për shkaqe objektive brenda
ndonjë afati prekluziv. Nëse pranohet
kthimi në gjendjen e mëparshme, atëherë
konsiderohet se nuk ka skaduar afati
prekluziv dhe kështu mund të ndërmerret
veprimi procedural i ometuar (lëshuar)
(shih nenet 129 e në vazhdim të LPK).
Kuazishkruesi [Autorizator; Ordinary
drafter; Quasi-Rechtsberater] - Kuazish-
kruesi është një person (fizik a juridik), i
cili pa qenë i legjitimuar (p.sh. pa qenë
avokat) ofron shërbime juridike (përfa-
qësime, këshilla juridike etj.) me
shpërblim (pagesë). Ligji për Avokatinë
parasheh shprehimisht dhe qartë, se kush
mundet me ofruar shërbime juridike dhe
atë avokati dhe nën kushte dhe për raste
të veçanta edhe profesori i fakultetit ju-
ridik. Përkundër kësaj, në vazhdimësi
këta “kuazishkrues” kanë vepruar dhe
veprojnë edhe mëtutje në Kosovë, edhe
71
pse kuadri ligjor pozitiv nuk lejon një gjë
të tillë.
Kujdestaria [Staratelj; Custodian;
Vormundschaft (Guardianship)] - Kuj-
destaria paraqet një institut juridik të së
drejtës familjare përmes të cilit synohet
mbrojtja e interesave të fëmijëve dhe pe-
ronave madhor të cilët nuk janë të aftë
për të gjykuar normalisht (personat me
paaftësi veprimi apo me aftësi të kufizuar
të veprimit). Përmes këtij instituti, per-
sonave që janë pa kujdes prindëror, ven-
dosën nën kujdesin e personave të tjerë
(kujdestari) të aftë për të ushtruar kuj-
desin ndaj tyre. Në këtë kuptim, LFK me
normën 7, ka paraparë që fëmijëve pa
kujdes prindëror u sigurohet mbrojtja e
posaçme përmes formave të mbrojtjes siç
janë kujdestaria, strehimi familjar, stre-
himi rezidencial dhe adoptimi. Kujdestari
krijon një racion të posaçëm ndërmjet
kujdestarit dhe personit nën kujdestari.
Punët rreth aplikimit të kujdestarisë si in-
stitut i së drejtës familjare, në pajtim me
LFK i kryen dhe i realizon Organi i Kuj-
destarisë. Ky institut juridik është i rreg-
ulluar me normat nga 215 deri 270 të
LFK. Fëmijët e mitur vendosen në kuj-
destari në rastet kur prindërit e tyre janë
në pamundësi për të ushtruar përkuj-
desjen prindërore; apo për shkak se të dy
prindërit kanë vdekur ose nuk njihen, ja-
në shpallur të zhdukur, u është hequr
kujdesi prindëror ose kanë humbur af-
tësinë për të vepruar; apo për çdo shkak
tjetër i cili me vendim të gjykatës jep
arsye për vendosje në të mirë të
mirëqenies së fëmijës. Kujdestaria mund
të aplikohet edhe personave të moshës
madhore atëherë kur kërkohet dhe është e
nevojshme mbrojtja e personalitetit të
tyre dhe do të manifestohet në radhë të
parë me kujdesin personal, aftësim për
jetë të pavarur dhe me mjekim. Dhe po
72
ashtu, kujdestaria mund të aplikohet edhe
ndaj pasurisë së këtyre kategorive, me
qëllim të sigurimit të te drejtave pasurore
dhe të drejtave të tjera dhe interesave të
personave nën përkujdesje.
- Kujdestari - Kujdestar quhet personi i
caktuar nga Organi i Kujdestarisë për
ushtrimin e kujdesit ndaj personit nën
kujdesje. Si kujdestar mund të jetë çdo
person i cili i ka cilësitë personale dhe
aftësitë e nevojshme për përmbushjen
e detyrave të kujdestarit dhe i cili më
parë jep pëlqimin që të bëhet kuj-
destar. Kujdestari në radhë të parë cak-
tohet nga mesi i personave në familjen
e personit nën kujdestari. Organi i
Kujdestarisë do të vendosë nëse kjo
gjë është në interes të kujdesurit (neni
236 i LFK). Detyrat e kujdestarit janë
që të kujdeset me mirëbesim për per-
sonalitetin, dhe të drejtat dhe interesat
e të kujdesurit, dhe ta administrojë
pasurinë e tij me kujdes si dhe ta in-
formojë Organin e Kujdestarisë për
drejtimin e kujdestarisë.
Kundërpadia [Protivtužba; Counter-
claim; Widerklage] - Kundërpadia është
padi e palës së paditur kundër palës
paditëse në një proces të filluar nga pala
paditëse (neni 256 i LPK) dhe konsidero-
het të jetë jo vetëm mjet mbrojtës i palës
së paditur, por edhe mjet juridik, tanimë
në sulm. Me paraqitjen e kundërpadisë
ndërrohen rolet në proces, ku tanimë pala
e paditur bëhet palë paditëse, kurse
paditësi bëhet palë e paditur. Nëse
kundërpadia është e lejueshme, atëherë
gjykata vendos në të njëjtin proces dhe
zakonisht me të njëjtin vendim edhe për
padinë edhe për kundërpadinë. Për të
qenë e lejueshme kundërpadia duhet të
plotësohen kumulativisht kushtet formale
dhe në mënyrë alternative një kusht apo
prezumim material.
Kundërpërmbarimi [Protivzvršenje;
Counter-enforcement; Vollstreckungs-
gegenantrag] - Kundërpërmbarimi është
mjet juridik i debitorit kundër kreditorit
në procedurën e përmbarimit (nenet 54 e
në vazhdim të LPP), i cili mjet vjen në
shprehje pas realizimit të dhunshëm të
kërkesës së kreditorit. Kjo mund të
ndodhë, nëse pas përfundimit të përm-
barimit është abroguar ose anuluar titulli
përmbarimor ose nëse kreditori ka
pranuar në procedurën e përmbarimit më
shumë sesa i ka takuar etj. Procedura e
kundërpërmbarimit zhvillohet në parim
sikur procedura e përmbarimit vetëm tani
subjektet me role të kundërta. Propozimi
për kundërpërmbarim duhet të paraqitet
brenda afatit të caktuar dhe atë brenda
afatit subjektiv prej 15 ditësh dhe afatit
objektiv prej 1 viti (neni 54 i LPP).
Kundërshtari i propozuesit [Protivnik
predlagača; Opponent of proposer; An-
tragsgegner] - Kundërshtari i propozuesit
është subjekti në procedurën jokontes-
timore, ndaj të cilit është paraqitur
propozimi dhe të cilit ka filluar procedura
përmbarimore. Kundërshtari i propozimit
në procedurën përmbarimore quhet debi-
tor.
Kundërshtimi [Prigovor; Objection;
Einwendung] - Kundërshtimi është një
mjet juridik i së drejtës materiale dhe
procedurale. Kundërshtimi mundet me
qenë mjet juridik i së drejtës materiale,
p.sh. kundërshtimi për mospërmbushjen e
kontratës (neni 104 i LMD), pastaj sipas
nenit 129 LMD, kundërshtimet në
kërkesën për përmbushjen e kërkesës
(Neni 239 LMD) etj. Kundërshtimi
mundet me qenë i së drejtës materiale,
por me efekt procedural, p.sh. kundër-
shtimi i juridiksionit të Gjykatës shte-
tërore për shkak të marrëveshjes së arbi-
trazhit (neni 7 i LA). Kundërshtimi nga e
drejta formale (procedurale) është në pa-
rim mjet i rregullt juridik i goditjes së
vendimit, p.sh. nenet 495, 497 i LPK, ne-
net 67, 69 të LPP. Kundërshtimi mund të
definohet edhe si mjet juridik, mjet
shërbyes juridik, pra veprim procedural,
me të cilin pala shërbehet në procedurën
civile, p.sh., kundërshtimi i përmbajtjes
së procesverbalit (neni 137 i LPK) etj.
Kupon fiskal [Fiskalni kupon; Fiscal re-
ceipt; Quittung] - Kuponi fiskal paraqet
një dokument në letër i lëshuar nga pajis-
ja elektronike fiskale e aprovuar dhe e
regjistruar zyrtarisht në Administratën
Tatimore të Kosovës. Kuponi fiskal është
dokument me të cilin regjistrohet shit-
blerja e mallrave dhe shërbimeve nga një
pikë e shitjes dhe njëkohësisht shërben si
dëshmi që dëshmon për realizimin e pag-
esës së çmimit lidhur me mallin apo
shërbimin.
Kushti (i punës juridike) [Bedingung
(pravnog posla); Condition (of legal
transaction; Bedingung (des Rechtsges-
chäfts)] - Kushti është një fakt i pasigurt,
nga shfaqja e të cilit varet edhe lidhja e
një pune juridike, zakonisht të një kon-
trate. Për shkak të parimit bazë në të
drejtën private dhe atë parimit të auton-
omisë së lirë të vullnetit, subjektet e së
drejtës kanë të drejtën e lidhjes së
marrëdhënies juridike dhe atë, që atë
marrëdhënie juridike e kanë kushtëzuar
me ndonjë kusht (nenet 59 e në vazhdim
të LMD). Marrëveshja e palëve për një
kusht do të thotë se paraqitja apo
mosparaqitja e pasojave juridike sipas
marrëveshjes varet nga ndonjë ngjarje e
ardhshme që ende nuk dihet a do të
ndodhë. Kushti duhet të jetë i lejuar dhe
të mos bie në kundërshtim me rendin dhe
moralin publik, si dhe dispozitat kategor-
ike. Si rast tipik mund të jetë p.sh., axha i
premton nipit të tij, se do ia bej një
73
makinë të re, nëse nipi e përfundon
fakultetin me nota të larta.
Kushti penal [Kazneni uslov; Contractu-
aly penalty; Vertragsstrafe] - Kushti pe-
nal në marrëdhëniet kontraktuale paraqet
një masë preventive për zbatimin e kon-
tratës dhe për fuqizimin e saj. Kushti pe-
nal është garantimi apo obligimi për pag-
esën e një shume të caktuar të hollave
kundrejt palës tjetër kontraktuale, në
qoftë se ndonjëra nga palët nuk përm-
bushë obligimet e kontratës. Shih: Dëni-
mi kontraktues.
L - Letrat legjitimuese janë dokumente të
Laesio enormis - Shih: Dëmtimi përtej
masës.
Lajmërimi [Objava; Notification; An-
kündigung] - Shih: Njoftimi.
Lajthimi [Zabluda; Mistake; Irrtum] -
Shih edhe pavlefshmëria e kontratës dhe
punës juridike. Lajthimi është shmangia e
deklarimit nga vullneti i ndonjë personi
të caktuar, p.sh., dikush thotë një shumë
të caktuar, edhe pse ka menduar një
shumë tjetër. Personi i lajthitur mund të
kërkojë që një kontratë e tillë e lidhur në
lajthim të shpallet e pavlefshme, por
vetëm atëherë, nëse ai lajthim mund të
cilësohet “thelbësor” (nenet 46, 47 i
LMD).
Legu (amanet) [Legat; Legacy (will);
Vermächtnis] - Trashëgimlënësi mundet
me leg (amanet) me i dhuruar ndonjë
send të caktuar ndonjë personi të tretë
(nenet 92 e në vazhdim të LT). Ky per-
son i tretë nuk është trashëgimtar, por me
leg fiton një të drejtë të pretendimit
(kërkesës) nga e drejta e detyrimeve
kundër trashëgimtarëve të trashëgim-
lënësit. Në raste, kur vullneti i trashëgim-
lënësit nuk mund të kuptohet lehtë, nëse
ka pasur dëshirë dikë të caktojë si
trashëgimtar, atëherë deklarimi i vullnetit
74
të trashëgimlënësit duhet të interpretohet.
Nëse ideja ka qenë vetëm një send me iu
dhuruar dikujt, atëherë trashëgimlënësi
ka pasur vullnet me caktuar dikë si lega-
tar dhe jo si trashëgimtar. Nëse ndonjë
legatar sipas vullnetit të trashëgimlënësit
ka të drejtë prioritare para legatarëve të
tjerë, atëherë ky është leg i privilegjuar
(neni 42 i LT).
Legu i privilegjuar [Privilegovani lega-
tar; Privileged legacy; Privilegiertes
Vermächtnis] - Shih: Legu.
Letrat legjitimuese [Legitimacioni pa-
piri; Identification papers; Inhaberpapier]
lëshuara në formë të shtypur (me shkrim)
në të cilat nuk është i shënuar kreditori,
mirëpo, poseduesi i tyre ka të drejtë të
kërkojë nga lëshuesi i tyre (letrave
legjitimuese) përmbushjen e ndonjë
veprimi të caktuar të shënuar në atë letër.
Si të tilla, LMD në nenin 240 ka përmen-
dur biletat hekurudhore, biletat e teatrove
dhe në bileta tjera, bonat (triska) dhe
dokumentet tjera të ngjashme të cilat
përmbajnë një detyrim të caktuar për
lëshuesit e tyre. Letrat legjitimuese nuk
bëjnë pjesë në kategorinë e letrave me
vlerë, por, mund të zbatohen përshtat-
shmërisht dispozitat përkatëse për letrat
me vlerë.
Letrat me vlerë [Hartije od vrednosti;
Securities; Wertpapiere] - Letrat me vlerë
janë ato dokumente të cilat lëshohen në
formë të shtypur (me shkrim) dhe në të
cilat është e përmbajtur një e drejtë pasu-
rore. Tek letrat me vlerë është parim që e
drejta i takon atij që e posedon letrën me
vlerë dhe është e lidhur me të. Sipas
LMD, letra me vlerë është dokument me
shkrim me të cilin emetuesi (lëshuesi) i
saj detyrohet se do ta përmbushë dety-
rimin e shkruar në këtë dokument
poseduesit të saj të ligjshëm. Letra me
vlerë duhet detyrimisht të përmbajë këto
elemente thelbësore: 1. emërtimin e llojit
të letrës me vlerë; 2. firmën, përkatësisht
emërtimin dhe selinë, përkatësisht emrin
dhe vendbanimin e lëshuesit të letrës me
vlerë; 3. firmën, respektivisht, emërtimin
ose emrin e personit me urdhër të së cilit
është dhënë letra me vlerë ose emërtimin
se letra me vlerë i është e pagueshme
prurësit; 4. detyrimin e shënuar saktë te
lëshuesit të letrës me vlerë; 5. vendin dhe
datën e lëshimit të letrës me vlerë, kurse
për ato që lëshohen në seri edhe numrin e
saj të serisë; 6. nënshkrimin e lëshuesit të
letrës me vlerë, përkatësisht faksimilin e
nënshkrimit të lëshuesit të letrës me vlerë
që emetohet në seri. Dokumenti i cili nuk
përmban njërën nga elementet thelbësore
nuk vlen si letër me vlerë (neni 218 i
LMD). Detyrimi nga letra me vlerë kri-
johet në çastin kur lëshuesi ia dorëzon
letrën me vlerë shfrytëzuesit të saj. Letra
me vlerë mund të jetë sipas prurësit, në
emër ose sipas urdhrit.
Lex - Shih: Ligji.
Lex arbitri - Shih: Arbitrazhi.
Lex commissoria - Klauzola e humbjes
së të drejtave. Kjo është një klauzolë
kontraktuese, sipas së cilës debitori do të
humb të gjitha të drejtat nga marrëdhënia
kontraktuese, nëse ai nuk përmbush pres-
timin ose nuk përmbush me kohë.
Lex fori - Ligji i vendit. Është institut ju-
ridik nga e drejta procedurale civile
ndërkombëtare, sipas të cilit në parim
zbatohet ai ligj dhe ajo e drejtë e vendit,
në të cilin është duke u zhvilluar proce-
dura. Në procedurën civile para gjykatës
shtetërore zbatohet në parim dhe si rreg-
ull e drejta formale, pra procedurale e
Republikës së Kosovës.
Lex generalis - Ligji i përgjithshëm.
Konsiderohet ligji, i cili përmban rregulla
të përgjithshme juridike. P.sh., LMD
përmban rregulla të përgjithshme për
marrëdhëniet e detyrimeve, pra edhe për
kërkesën për shpërblimin e dëmit në rast
të shpifjes, derisa ka edhe një Ligj të
veçantë (specifik) (lex specialis), që
rregullon në mënyrë konkrete shpërbli-
min e dëmit në rast të shpifjes.
Lex loci actus - Ligji i vendit të aktit.
Edhe lex loci contractus. Ligji i vendit të
kontratës. Është institut nga e drejta pri-
vate ndërkombëtare dhe nënkupton, se
për vlefshmërinë ose interpretimin e një
akti ose kontrate zbatohet dhe vlen e
drejta e atij vendit, në të cilin është
ndërmarrë një veprim ose është lidhur
kontrata.
Lex mercatoria - Historikisht, sidomos
në mesjetë, konsiderohej Lex mercatoria
e drejta unike e tregtarëve. Sot me këtë
institut mendohet shumë më tepër e
drejta ideale dhe e dëshiruar në fushën
tregtare, për të rregulluar raportet juridike
në mes të tregtarëve (ndërmarrësve).
Lex posterior derogat legi priori [Lex
posterior derogat legi priori] - Sipas këtij
rregulli, ligji i mëvonshëm e shfuqizon
apo mbizotëron ligjin e vjetër apo atë
paraprak.
Lex rei sitae [Lex rei sitae] - Ligji apo e
drejta e vendit, ku ndodhet sendi. Institut
juridik nga e drejta private ndërk-
ombëtare dhe ka të bëjë me faktin se për
një send të caktuar, zakonisht palu-
ajtshmërisë, vlen ajo e drejtë e atij vendi,
në të cilën ndodhet ai send. P.sh., lidhur
me atë, nëse një kosovar ka fituar një
paluajtshmëri në Austri zgjidhet sipas të
drejtës së Austrisë. Ky institut vlen edhe
në të drejtën procedurale civile proce-
durale ndërkombëtare. Në rast të një kon-
testi me karakter të së drejtës sendore në
një paluajtshmëri zhvillohet procedura
para asaj gjykate, në juridiksionin e së
cilës gjykate ndodhet ajo paluajtshmëri.
75
Lex Salica [Lex Salica] - Në aspektin ju-
ridiko - historik, ky është një ligj, i
quajtur sipas një fisit të Frankëve, dhe
paraqet burimin kryesor formal të së
drejtës, i cili burim duket se është hartuar
në vitet 508 - 511 të epokës së re.
Lex specialis - Ligji specifik. Shih: Lex
generalis.
Lex specialis derogat legi gjenerali -
Sipas këtij rregulli, ligji special e shfuqi-
zon apo mbizotëron ligjin gjeneral.
Libri amzë i kurorëzimit [Matična
knjiga venčanih; Marriage register;
Eheregister] - Libri amzë i kurorëzimit
paraqet regjistrin në të cilin janë të evi-
dentuar të gjithë personat të cilët kanë
lidhur kurorë (martesë) pranë ofiqarit.
Përgjegjës për mirëmbajtjen e librit amzë
të kurorëzimit është ofiqari (shih:
Ofiqari). Sipas LFK, neni 35, Ofiqari e
regjistron lidhjen e martesës në Librin
amzë të kurorëzuarve dhe i njëjti libër
nënshkruhet nga bashkëshortët, dy
dëshmitarët dhe ofiqari. Menjëherë pas
lidhjes së martesës, bashkëshortëve u
lëshohet çertifikata nga Libri amzë i të
kurorëzuarve.
Librat e Tokës [Zemljišne Knjige; Land
registers; Grundbuch] - Shih: Regjistri i
paluajtshmërive.
Licenca [Licenca; Licence; Lizenz] - Li-
cenca, përkatësisht leja e përmbajtur në
kontratën për licencën, nënkupton
marrëveshjen sipas të cilës detyrohet
dhënësi i licencës që fituesit të licencës
t’i bartë në tërësi ose pjesërisht të drejtën
e shfrytëzimit të shpikjes, të diturisë
teknike, të përvojës, të damkës, të
mostrës ose modelit, kurse fituesi i li-
cencës detyrohet t’ia paguajë shpërblimin
e caktuar. Kontrata për licencën duhet të
lidhet në formën me shkrim. Licenca
mund të jepet në mënyrë ekskluzive dhe
jo ekskluzive. Me kontratën për licencën
76
ekskluzive fituesi i licencës fiton të
drejtën ekskluzive të shfrytëzimit të ob-
jektit të licencës, vetëm në qoftë se kjo
është kontraktuar shprehimisht. Nga kjo
kontratë, mundësitë e tjera të shfrytëzimit
të objektit të licencës i mban marrësi i li-
cencës. Në qoftë se në kontratën për li-
cencën nuk është shënuar se për çfarë li-
cence është fjala, konsiderohet se është
dhënë licenca jo ekskluzive (neni 700 në
vazhdim i LMD).
Licenca për patentë [Licenca za pa-
tente; Patent licence; Patentlizenz] - Li-
cenca për patentë nënkupton lejen
përmes të cilës pronari i patentës i bartë
të drejtat e tij në lidhje me shfrytëzimin e
shpikjes së tij (neni 31 i LP). Kjo leje
jepet në formën e një kontratë, kushtet e
përgjithshme të së cilës janë të përcak-
tuara edhe me LMD, neni 700, sipas të
cilit dhënësi i licencës është i obliguar që
fituesit të licencës t’i bartë në tërësi ose
pjesërisht të drejtën e shfrytëzimit të
shpikjes, të diturisë teknike, të përvojës,
të damkës, të mostrës ose modelit, kurse
fituesi i licencës detyrohet t’ia paguajë
shpërblimin e caktuar. Licencat për pa-
tenta sipas kriterit të nivelit të te drejtave
që bartën, mund të jenë ekskluzive dhe jo
ekskluzive, dhe sipas kriterit të vullnetit
të pronarit të patentës mund të jenë: vull-
netare dhe të detyrueshme.
- Licencat ekskluzive - Licencë ek-
skluzive quajmë atëherë kur përfituesi
i të drejtës nga shpikja e patentuar (jo
shpikësi), fiton të drejtën ekskluzive të
shfrytëzimit të shpikjes, e cila e drejtë
duhet të ceket shprehimisht në kon-
tratën e licencës, dhe në qoftë se në
kontratën për licencën nuk është tre-
guar se për cilën licencë është fjala,
konsiderohet se i është dhënë licenca
ekskluzive. Në rastin e licencës ek-
skluzive, shpikësi nuk mundet në asnjë
 formë ta shfrytëzojë shpikjen e vet, as
pjesë të veçanta të saj, as t’i bartë
ndonjë personi tjetër të drejtat nga pa-
tenta apo shpikja e patentuar. Konsek-
uencat juridike të kësaj ndarje qëndro-
jnë në atë se, tek licenca ekskluzive,
fituesi i saj përjashton të gjithë të tjerët
nga shfrytëzimi i licencës, duke përf-
shirë edhe dhënësin e asaj licence, dhe
po ashtu, mund të paditë shkelësit e të
drejtës së tij, pa pasur nevojë që të
njoftojë pronarin apo ta bindë atë që të
veproj në emër të tij, pra, do të thotë se
fituesi i licencës i fiton të gjitha të
drejtat në raport me licencën sikurse
edhe pronari i patentës.
- Licencat jo ekskluzive - Licencat jo
ekskluzive apo siç mund të hasen edhe
licencat e thjeshta, janë ato tek të cilat
shpikësi apo pronari i patentës mundet
që të drejtat e njëjta mbi shpikjen e tij,
t’i bartë në të njëjtën kohë tek dy apo
më shumë persona. Kjo licencë nuk i
heq të drejtën pronarit të patentës t’a
përdorë ose ta licencojë atë tek perso-
na të tjerë;
- Licencat vullnetare - Licencat vull-
netare quhen ato licenca për dhënien e
të cilave vendos në mënyrë të vull-
netshme dhe plotësisht të pavarur pro-
nari i patentës. Mirëpo, shpikjet në fu-
shën e teknologjisë nganjëherë mund
të jenë aq të dobishme sa që mund të
kërkoj interesi i përgjithshëm që ajo
shpikje të gjejë zbatim praktik në
shoqëri. Për rastet e tilla ligji (neni 35 i
LP) ka paraparë licencat e detyruesh-
me.
- Licencat e detyrueshme - Licenca e
detyrueshme jepet vetëm pasi të zhvil-
lohet një procedurë gjyqësore kundër
pronarit të patentës. Gjykata mund të
jap licencë të detyrueshme, nëse
shfrytëzimi i shpikjes së mbrojtur me
patentë është i nevojshëm për sigurinë
kombëtare, mbrojtja e interesit publik
në fushën e shëndetësisë, furnizimit
me ushqim, mbrojtja dhe përmirësimi
mjedisor, interesat specifike komer-
ciale ose kur është e nevojshme që të
përmirësohet një praktikë që është
përcaktuar si kundër konkurrencës me
procedurë gjyqësore apo administra-
tive. Këtë licencë, gjykata mund t’ia
akordoj çdo personi, që dëshmon se ka
aftësi për të shfrytëzuar shpikjen dhe
që e dorëzon kërkesën për dhënien e
licencës së detyrueshme apo Qeverisë
së Republikës së Kosovës.
Licenca për përdorimin e dizajnit in-
dustrial [Licenca za korišćenje indus-
trijskog dizajna; Licence for use of indus-
trial design; Geschmacksmusterlizenz] -
Bartësi i të drejtës së Dizajnit Industrial
mund të transferojë të drejtat e tij lidhur
me dizajnin industrial tek personat tjerë
përmes kontratës së licencës, dhe ka
efekt ndaj personave të tretë pas
regjistrimit të licencës në regjistër të
Agjencisë për Pronësi Industriale. Prona-
ri i dizajnit industrial mund të lëshojë li-
cencë ekskluzive apo jo ekskluzive për
shfrytëzimin e dizajnit industrial në tërësi
apo pjesërisht, për një pjesë apo për tërë
territorin e Republikës së Kosovës (neni
22 i Ligjit për dizajnin industrial). Edhe
në këtë rast sa i përket kushteve të
përgjithshme të kontratës për licencës ap-
likohen dispozitat përkatëse të LMD, ne-
ni 700 e tutje.
- Licenca ekskluzive - Licenca ek-
skluzive është atëherë kur dizajnuesi
jep dizajnin industrial për përdorimin e
saj nga përfituesi i dizajni industrial në
baza ekskluzive, qoftë edhe duke e
përjashtuar edhe vet dizajnuesin nga
përdorimi i tij, me përjashtim të te
77
 drejtave morale (neni 14 i Ligji për
dizajnin industrial).
- Licenca jo ekskluzive - Licencë jo ek-
skluzive është atëherë kur dizajnuesi
për kontratës së licencës bartë në
mënyrë të pjesshme vetëm te drejtat e
përcaktuara në kontratë në lidhje me
përdorimin e dizajnit.
Licenca për përdorimin e markës treg-
tare [Licenca za korišćenje trgovačke
marke; Licence for use of trademark;
Markenlizenz] - Të drejtat nga markat
tregtare mund të jenë të barten tek per-
sonat e tjerë nga pronari legjitim i saj.
Licenca për përdorimin e markës tregtare
mund të jepet për disa apo për të gjitha
mallrat ose shërbimet për të cilat është
regjistruar, për tërë apo një pjesë të terri-
torit të Republikës së Kosovës. Sipas
Ligjit për markat tregtare, neni 15, bartja
duhet të jetë e regjistruar, sepse nëse
bartja nuk është regjistruar në Regjistrin
e Markave Tregtare, përfituesi i të drejtës
nuk mund t’i përdor të drejtat e fituara
nga regjistrimi i markës tregtare. Bartja e
markës tregtare publikohet në buletinin
zyrtare të Agjencisë për Pronësi Indus-
triale. Licenca jepet në formë të kontratës
me shkrim dhe mund të jetë ekskluzive
dhe jo ekskluzive. Edhe në këtë rast sa i
përket kushteve të përgjithshme të kon-
tratës për licencës aplikohen dispozitat
përkatëse të LMD, neni 700 e tutje.
- Licenca ekskluzive - Licenca ek-
skluzive është atëherë kur jepet nga
pronari i markës tregtare për përdo-
rimin e saj nga përfituesi i markës
tregtare në baza ekskluzive, qoftë edhe
duke e përjashtuar pronarin e markës
tregtare nga përdorimi i saj.
- Licenca jo ekskluzive - Licencë jo ek-
skluzive është atëherë kur licenca e
cila jepet nga pronari i markës tregtare
78
dhe barten vetëm të drejtat e përcak-
tuara nga pronari i markës.
Lidhja kauzale [Uzročna veza; Causal
link; Kausalverbindung] - Shih: Kau-
zaliteti.
Lidhja e kontratës [Zaključivanje ugo-
vora; Conclusion of contract; Vertragss-
chluss] - Çështja se kur konsiderohet një
kontratë e lidhur ka një rëndësi të veçantë
në jetën juridike, sepse nga koha e lidhjes
së kontratës varët edhe adresimi i disa
çështjeve lidhur me efektin e detyrimeve
si dhe çështjeve të ndryshme me rastin e
zgjidhjes eventuale të saj. Sipas LMD,
kontrata është e lidhur në çastin kur ofer-
tuesi merr deklaratën e të ofertuarit se e
pranon ofertën. Ndërsa, sa i përket
vendit, konsiderohet se kontrata është e
lidhur në vendin ku ofertuesi e ka pasur
selinë e tij, përkatësisht vendbanimin në
çastin kur e ka bërë ofertën (neni 21 i
LMD).
Lidhja e martesës [Sklapanje braka; En-
trance into matrimony; Eheschließung] -
Lidhja e martesës nënkupton procesin ju-
ridik i cili ngërthen një varg procedurash
dhe veprimesh të cilat duhet të kryhen
nga bashkëshortët e ardhshëm deri në ak-
tin e kurorëzimit. Personat që dëshirojnë
të lidhin martesë, sipas nenit 25 të LFK
duhet të paraqesin kërkesë pranë ofiqarit
të kuvendit komunal dhe dokumente rel-
evante për lidhjen e lidhjen e martesës (si
çertifikata e lindjes) dhe sipas nevojës
edhe dokumente të tjera në bazë të
kërkesës së ofiqarit. Ofiqari pasi konsta-
ton se për lidhjen e martesës nëse nuk
ekzistojnë pengesa dhe ndalesa martesore
(shih: Martesa) është i detyruar të lejojë
procedurën për lidhjen e martesës. Për të
lidhur martesë është e nevojshme që
bashkëshortët e ardhshëm, dhe siç
përcakton LFK të gjinisë së kundërt, në
prani të dëshmitarëve, të shprehin në
mënyrë të lirë vullnetin dhe pajtimin e
tyre për martesë përpara ofiqarit.
Deklarata duhet të jetë e pakushtëzuar
dhe e menjëhershme. Palët pjesëmarrëse
gjatë lidhjes së martesës janë bash-
këshortët e ardhshëm, dy dëshmitarë dhe
ofiqari (secili person me aftësi për të ve-
pruar mund të jetë dëshmitar gjatë lidhjes
së martesës). Ofiqari pasi i njofton bash-
këshortët e ardhshëm mbi dispozitat e
LFK përkitazi me të drejtat dhe detyrimet
e tyre, pyet bashkëshortët e ardhshëm veç
e veç nëse pajtohen për martesë, me të
siguruar deklaratat mbi pajtimin për hyrje
në martesë, ofiqari e shpall martesën të
lidhur (neni 31 i LFK).
- Lidhja e martesës religjioze - martesa
religjioze nënkupton martesën e cila
është e lidhur sipas procedurave të
cilat përcaktohen nga dispozitat
religjioze. LFK në nenin 36 e parasheh
dhe e njeh martesën religjioze, mirëpo,
me kushtin që personat që lidhin mar-
tesë në pajtim me rregullat fetare
(religjioze), nevojitet të lidhin edhe
martesë ligjore me certifikatë të
lëshuar nga regjistri i ofiqarit. Zyrtari
nga bashkësia religjioze, përpara të
cilit është lidhur martesa sipas rreg-
ullave fetare, i dërgon ofiqarit doku-
mentin e nënshkruar nga bash-
këshortët, dëshmitarët dhe nga përfa-
qësuesi i bashkësisë fetare, duke e
dokumentuar me këtë lidhjen e mar-
tesës. Ofiqari është i detyruar që të
regjistrojë martesën e lidhur në
mënyrë religjioze dhe pas regjistrimit
të martesës religjioze në librin amëz të
kurorëzuarve, ofiqari do të lëshojë cer-
tifikatën e martesës fetare (religjioze).
Likuidimi [Likvidiacija; Liquidation;
Liquidation] - Likuidimi paraqet procesin
apo procedurat, të cilat zhvillohen për
shitjen e pronave të debitorit, realizimit
të mjeteve financiare me qëllim të
shpërndarjes dhe përmbushjes të kërke-
save të kreditorëve (Shih: Kërkesat kredi-
tore).
Litisconsorcium [Litisconsorcium] -
Shih: Bashkëndërgjyqësia.
Litispendenca [Litispendence; Litispen-
dence; Litispendenz] - Shih: Gjyqvarësia.
Lizingu [Lizing; Leasing; Leasing] - Liz-
ingu është një kontratë, e cila nuk është e
rregulluar me LMD, por që në bazë të
parimit të lirë të vullnetit mund të lidhet
pa problem. Kjo kontratë rregullohet
edhe me një ligj të veçantë (Ligji për Liz-
ingun i vitit 2009) dhe është me elemente
mikste të kontratave të ndryshme, e si-
domos të kontratës së qirasë, kredisë dhe
shitjes. Me Lizing nënkuptohet ajo kon-
tratë, me të cilën lizingdhënësi ia bart liz-
ingmarrësit një të mirë ekonomike, p.sh.
makinë, ndërtesa, pajisje etj. Lizing-
marrësi duhet të paguajë për këtë një
shumë të caktuar, zakonisht në mënyrë
periodike ose me këste. Edhe pse duket të
jetë shumë si kontratë e qirasë, në prak-
tikë dhe juridikisht, lizingu mundet me
qenë më shumë kontratë e kredisë (liz-
ingu financiar). Ligji njeh edhe lizingun
operativ, lizingun në imobilie.
M
Magazinimi [Skladištenje; Storage; La-
ger] - Magazinimi është një kontratë, pra
një marrëdhënie juridike e detyrimeve
(nenet 744 e në vazhdim). Me kontratën e
magazinimit detyrohet magazinieri që të
marrë dhe të mbajë sendin dhe të do-
rëzojë sipas kërkesës së dhënësit të
sendit. Dhënësi i sendit për magazinim
është i detyruar të paguajë shpërblimin e
caktuar. Objekt i kontratës së magazinim-
it janë sendet me volum dhe sasi të
mëdha, p.sh., rëra, betoni etj. Me rastin e
dorëzimit të sendit, magazinieri është i
79
detyruar, që të japë një fletëmagazinim,
me të cilën jepen të dhënat për subjektet
e kësaj marrëdhënie juridike, për objektin
e kontratës si dhe për të dhënat e tjera të
kontratës (nenet 754 e në vazhdim të
LMD).
Mailbox Rule - Consideration është një
ndër veçoritë tipike të sistemit juridik an-
glosakson në të drejtën private. Sipas
këtij instituti, deklarimi i vullnetit është i
vlefshëm në momentin e hedhjes të
deklaratës me shkrim në kutinë postare.
Mala fide [Mala fide] - Keqbesim. E
kundërta e bona fide.
Mall [Mall; Mall; Ware] - Mall paraqet
një term të përgjithshëm që mund të
quhet çdo produkt apo shërbim që mund
të jetë objekt i qarkullimit juridik në pa-
jtim rregullat ligjore.
Markat tregtare [Trgovačka marka;
Trademarks; Marke] - Markë tregtare
quhet çfarëdo shenjë grafike apo fjalë e
caktuar, duke përfshirë edhe emrat per-
sonal, skicimet, shkronjat, numrat,
formën e mallrave apo paketimin e tyre,
ngjyrat apo kombinimi i gjitha këtyre, me
të cilën identifikohet subjekti ekonomik
në marrëdhëniet ekonomike dhe juridike.
Ky subjekt ekonomik mund të jetë person
fizik ose juridik. Qëllimi i markave treg-
tare është që shenjat e tilla të i dallojnë
mallrat ose shërbimet e një ndërmarrjeje
nga mallrat ose shërbimet e ndërmarrjeve
tjera. Fusha e markave tregtare në Koso-
vë është e rregulluar me ligj të veçantë,
konkretisht me Ligjin për markat treg-
tare.
- (e) Drejta për markë tregtare - E
drejta për markë tregtare fitohet për-
mes regjistrimit në regjistrin e mar-
kave tregtare që udhëheq organi kom-
petent (shih: Agjencia për Pronësi In-
dustriale). Marka tregtare e regjistruar
është e drejtë ekskluzive e pronarit të
80
saj. Pronari i markës tregtare ka të
drejtën e përdorimit të markës së tij
për mallrat dhe shërbimet për të cilat
ajo është regjistruar dhe ka të drejtën
të ndalojë palët e treta të përdorin pa
lejen e tij. Këtë të drejtë mbi përdo-
rimin e markës tregtare, pronari i saj
mund ta bartë tek personat e tjerë
përmes lejes së veçantë apo licencës
(shih: Licenca për përdorimin e
markës tregtare). Pronar i markës
tregtare mund të jetë i subjektit
ekonomik vendor ashtu edhe ai ndërk-
ombëtar (neni 4.2 i LMT).
Marka tregtare kolektive [Kolektivna
trgovačka marka; Collective trademark;
Kollektivmarke] - Markat tregtare kolek-
tive konsiderohet ajo markë, e cila
shfrytëzohet për dallimin e mallrave dhe
shërbimeve të anëtarëve të shoqatës ku
mund të bëjnë pjesë shumë persona ju-
ridikë, dhe si pronare e markës tregtare
është regjistruar shoqata, e cila për qëllim
ka identifikimin e mallrave apo shërbi-
meve të vendosura në treg nga anëtarët e
shoqatës. Si shembuj të rasteve të tilla
mund të jenë shoqatat e prodhuesve, fur-
nizuesve të shërbimeve, tregtarëve, etj.
Markat tregtare certifikuese [Sertif-
ikovana trgovačka marka; Certification
trademarks; Zertifizierungsmarke] -
Markë tregtare certifikuese konsiderohet
ajo markë e cila ka për qëllim përcakti-
min e cilësisë, prejardhjes, mënyrës së
prodhimit apo veçori të tjera të përbash-
këta të mallrave apo shërbimeve. Pronari
i markës certifikuese nuk ka të drejtë ta
përdorë vetë një markë certifikuese por
mund të autorizojë dhe mbikëqyrë përdo-
rimin e markës nga subjektet e autori-
zuara që përdorin markën në pajtim me
rregullat e përdorimit të markës certif-
ikuese.
Martesa [Brak; Matrimony; Heirat] -
Martesa është bashkim i dy personave
(bashkëshortëve) të sekseve të ndryshme,
e regjistruar ligjërisht, të cilët lirshëm
vendosin që të jetojnë së bashku me
qëllim të krijimit të familjes. Bash-
këshortët janë të barabartë dhe të lirë gja-
të lidhjes së martesës, vazhdimit të mar-
tesës dhe zgjidhjes së saj. Sipas LFK
(neni 14 dhe ne vijim), kushtet esenciale
për martesë të vlefshme janë: aftësia e
veprimit të bashkëshortëve; vullneti i lirë
i bashkëshortëve; mos ekzistimi i
njëkohshëm i ndonjë martese tjetër valide
i bashkëshortëve të cilët lidhin martesë
(bigamia); mos ekzistimi i lidhjes së gja-
kut (shih: gjinia e gjakut), adoptimit,
krushqisë dhe kujdestarisë në mes të
bashkëshortëve, në shkallët e përcaktuara
me ligj. Aftësia e veprimit për lidhjen e
martesës fitohet me arritjen e moshës
tetëmbëdhjetë vjeçare. Përjashtimisht, me
kërkesë të tij të veçantë, gjykata kompe-
tente mund t’i lejojë martesën personit të
mitur më të vjetër se gjashtëmbëdhjetë
vjet, nëse konstaton se personi i tillë ka
arritur pjekurinë e nevojshme fizike dhe
psikike për të ushtruar të drejtat e veta
martesore dhe për të përmbushur dety-
rimet martesore (neni 16 paragrafi 2 i
LFK). Sa i përket kushtit lidhur me vull-
netin e lirë, si elementet të cilat e
ndikojnë dhe cenojnë vullnetin e lire ja-
në: shtrëngimi, kërcënimi ose lajthimi,
apo ndonjë mungese tjetër të vullnetit të
lirë nga ana e bashkëshortëve të
ardhshëm. Sa i përket kushtit të mos
ekzistimit të lidhjes së gjakut apo gjinisë
së gjakut, (neni 21 i LFK) martesë nuk
mund të lidhin personat në gjini të gjakut
në vijë të drejtë pakufi, dhe në vijë të
tërthortë deri në shkallën e katërt. Gjinia
e gjakut e bashkësisë jashtëmartesore
është pengesë për martesë sikurse edhe
ajo martesore. Sa i përket kushtit të mos
ekzistimit të lidhjes së adoptimit apo
gjinisë së adoptimit, (neni 22 i LFK) vlen
ajo se gjinia e themeluar me adoptim
është pengesë për martesë sikurse edhe
gjinia e gjakut. Sa i përket kushtit të mos
ekzistimit të lidhjes së krushqisë apo
gjinisë së krushqisë, (neni 23 i LFK) nuk
mund të lidhin martesë; vjehrri dhe e re-
ja, dhëndri dhe vjehrra, njerka dhe
thjeshtëri, njerku dhe thjeshtra. Për-
jashtimisht, gjykata kompetente mund të
lejojë lidhjen e martesës midis personave
në gjini të krushqisë, pasi të ketë marrë
mendimin e Organit të Kujdestarisë. Sa i
përket kushtit të mos ekzistimit të lidhjes
së kujdestarisë (neni 24 i LFK) martesa
midis kujdestarit dhe personit nën kuj-
destari është e ndaluar gjatë kohës së
kujdestarisë. Përjashtimisht, gjykata
kompetente mund të lejojë këtë martesë,
pasi të ketë marrë mendimin e Organit të
Kujdestarisë. Dispozitat në lidhje me
martesën, të cilat përcaktojnë kushtet apo
ndalesat, janë të karakterit të dety-
rueshëm (norma imperative), ku personat
nuk mund t’i ndryshojnë me vullnetin e
tyre. Rrjedhimisht, shkelja e tyre mund të
ketë për pasojë edhe implikimin e të
drejtës penale dhe publike. Gjithashtu,
me lidhjen e martesës afektohën edhe
disa fusha të së drejtës, e drejta statusore
e personit, afektohën marrëdhëniet pro-
nësore dhe pasurore të bashkëshortëve,
marrëdhëniet e detyrimeve, marrëdhëniet
trashëgimore, etj.
Marrëdhënie juridike [Pravni odnosi;
Legal relationships; Rechtsverhältnis] -
Marrëdhënia juridike është një raport ju-
ridik në mes të personave (kryesisht e
drejta e detyrimeve) ose edhe një raport i
personit me një objekt (kryesisht e drejta
sendore, trashëgimore). Varësisht se cilat
norma do të zbatohen dallojmë në
81
marrëdhënie juridike publike, nëse zbato-
hen normat e së drejtës publike dhe në
marrëdhënie juridike private, nëse zbato-
hen normat e së drejtës private.
Marrëveshja e Arbitrazhit [Arbitražni
sporazum; Arbitration Agreement; Schie-
dsvereinbarung] - Shih: Arbitrazhi.
Masa e përkohshme [Privremena mera;
Interim measure; Einstweiliger Rechtss-
chutz] - Shih edhe masat e sigurimit. Ma-
sat e përkohshme në kuptim të ligjit (shih
nenet 306 dhe 310 të LPK) nuk dallojnë
esencialisht nga masat e sigurimit, meqë
masat e përkohshme nuk janë të tjera ma-
sa nga ato të sigurimit. Dallimi përmba-
jtësor qëndron në faktin, se masat e
përkohshme janë të ndërlidhura me
urgjencën e madhe për nxjerrjen e tyre
dhe atë brenda afatit sa më të shkurtër,
mund të mendohet brenda tri ditësh nga
marrja e propozimit. Për nxjerrjen e
masës së përkohshme duhet të plotësohen
të gjitha kondidat për nxjerrjen e masës
së sigurimit duke u shtuar edhe kushti i
urgjencës.
Masat e sigurimit [Bezbednosne mere;
Security measures; Sicherungsmaßnah-
me] - Sigurimi i kërkesëpadisë. Realizimi
i të drejtave subjektive private në një
proces civil mund të zgjasë shumë, edhe
me vite. Për këtë arsye, në praktikë
shpesh paraqitet nevoja që të ndërhyhet
dhe të ofrohet ndihmë përkohësisht deri-
sa të vendoset lidhur me çështjen krye-
sore. Kjo arrihet nëpërmjet masave të
përkohshme, që Ligji i rregullon detalisht
dhe atë me nëntitullin “Sigurimi i
kërkesëpadisë” (nenet 296 e në vazhdim
të LPK). Masat e sigurimit mund të
nxjerrën ende pa filluar procedura e
njohjes dhe deri në përmbarimin e dhun-
shëm. Për t’u lëshuar një masë e sig-
urimit duhet të plotësohen 3 kushte
themelore: nëse besohet, se propozuesi
82
ka të drejtën në kërkesën kryesore, ekzis-
ton rreziku i realizimit të kërkesës krye-
sore, nëse nuk lëshohet masa dhe
propozimi për nxjerrjen e masës së sig-
urimit së bashku me ofrimin e garancisë
(neni 297 i LPK). Ekzistojnë lloje të
ndryshme të masave të sigurimit, por që
mund të kategorizohen në tri grupe: Ma-
sat e sigurimit për sigurimin e kërkesave
në të holla, masat e sigurimit lidhur me
një send të caktuar si dhe masat e sig-
urimit për ruajtjen e një gjendje të cak-
tuar ose të rrethanave nenet 300, 301 dhe
302 të LPK).
Mashtrimi [Prevara; Fraud; Betrug] -
Mashtrimi është definuar edhe legalisht
në LMD (neni 49) dhe atë, nëse dikush e
mban të lajthitur dikë duke i pasqyruar
rrethana të gabueshme ose të pasakta për
lidhjen e kontratës. Personi i mashtruar, i
cili ka lidhur kontratë ose ndonjë punë
juridike tjetër, mund të kërkojë që kjo
kontratë të shpallet e pavlefshme edhe
atëherë kur mashtrimi nuk ka qenë shumë
thelbësor. Shih edhe: pavlefshmëria e
kontratës dhe punës juridike.
Matjet kadastrale [Katastarska karta;
Cadastral surveys; Katastervermessung-
en] - Shih: Kadastri.
Mbajtja e përjetshme (kontrata) [Ugo-
vor o doživotnom izdržavanju; Lifelong
maintenance (contract); Lebenslanger
Unterhalt (Vertrag)] - Kontrata për mba-
jtjen e përjetshme është një marrëdhënie
juridike e detyrimeve, sipas së cilës njëra
palë detyrohet që të kujdeset për palën
tjetër ose për një person të tretë, kurse
pala tjetër kontraktuese detyrohet, që pas
vdekjes t’ia kalojë krejt pasurinë ose një
pjesë të saj (nenet 560 e në vazhdim).
Kjo kontratë është e vlefshme vetëm me
formën e caktuar dhe atë me akt noterial.
Mbindërtimi [Nadogradnja; Over-
construction; Überbauung] - Mbindërtimi
është një nocion teknik, sipas të cilit
dikush ndërton ndonjë objekt mbi një ob-
jekt tjetër. Objekti i mbindërtuar za-
konisht ndërtohet mbi objektin dhe është
zakonisht edhe ilegal, pra i ndërtuar pa i
plotësuar kushtet ligjore dhe teknike.
Mbindërtimet e tilla i nënshtrohen proce-
durave të rrënimit ose në raste të veçanta
edhe procedurave të legalizimit (shih
Ligji për trajtimin e ndërtimeve pa leje,
viti 2014).
Mbrojtja e nevojshme [Neophodna zaš-
tita; Necessary protection; Notwehr] -
Realizimi i të drejtave subjektive private
duhet të bëhet si rregull në rrugë
gjyqësore për shkak të monopolit të
shtetit, përveç nëse ekziston ndonjë
rrethanë e jashtëzakonshme.
Mbrojtja e posedimit [Zaštita poseda;
Protection of possession; Besitzschutz] -
Mbrojtja e posedimit nënkupton mbro-
jtjen e poseduesit të ligjshëm gjatë ush-
trimit të pushtetit faktik të tij mbi sendin
e caktuar. Mbrojtja juridike e pengimit i
posedimit në rrugë gjyqësore realizohet
përmes padisë për shkak të pengimit të
posedimit. Kjo mbrojtje mund të kërko-
het në qoftë se poseduesi pengohet në
shfrytëzimin e sendit; si dhe në qoftë se
atij i merret posedimi i sendit. Nëse
poseduesi privohet nga posedimi në
mënyrë të kundërligjshme, poseduesi
mund të kërkojë rivendosjen e posedimit
prej personit ndërhyrës, i cili në raport
me poseduesin është në posedim me të
meta. Nëse poseduesi pengohet në
posedim në mënyrë të kundërligjshme,
atëherë poseduesi mund të kërkojë nga
penguesi mënjanimin e pengesave. Nëse
priten pengime në të ardhmen, poseduesi
mund të kërkoj mbrojtje gjyqësore (neni
113 i LPDS). Edhe e drejta romake, në
lidhje me mbrojtjen e posedimit kishte
paraparë dy format e pengimit të
posedimit, dhe për të dyja format kishte
paraparë dhe mjete të veçanta juridike të
quajtura interdicta. Siç ishin: interdicta
retinendae possessionis - që kishte për
qellim mbajtjen e posedimit pa shqetësim
(pengim); dhe interdicta recuperandae
possessionis apo interdicta restitutoria
possessionis - për rikuperim apo rikthim
të posedimit, në rastet kur kishte privim
të plotë nga posedimi. Mbrojtja e
posedimit edhe pse është e rregulluar me
dispozita ligjore materiale të LPDS në
mënyrë të veçantë, megjithatë, në kon-
testet për shkak të pengimit të posedimit
zbatohen dispozitat tjera të LPK, po që se
me ato dispozita të veçanta nuk është
rregulluar një gjë e tillë (neni 478 i LPK).
Mbrojtja e pronësisë [Zaštita svojine;
Protection of ownership; Eigen-
tumsschutz] - Pronësia është institut
qendror juridik i së drejtës sendore dhe
mbrohet edhe me Kushtetutë (neni 46 të
KRK). Natyrisht se edhe të drejtat e tjera,
edhe sendore, mbrohen me ligj, p.sh.,
posedimi, e drejta e pengut etj. Por,
pronësia si institut qendror mbrohet nat-
yrisht edhe me ligje, edhe me LPDS,
p.sh. me kërkesën për kthimin e sendit,
neni 93 i LPDS. Por, koncepti i pronësisë
sipas Kushtetutës është shumë më i gjerë
dhe mbrohen edhe vlera të tjera pasurore,
që me LPDS nuk mund të mbrohen për
shkak të karakterit sendor juridik të
pronësisë sipas LPDS. Pronësia mbrohet
edhe në të drejtën procedurale, edhe në të
drejtën administrative edhe në të drejtën
penale. Një mbrojtje e tillë gjithëpërf-
shirëse buron nga detyrimi kushtetues, se
pronësia gëzon rang kushtetues dhe
mbrohet me Kushtetutë. Dhe këtë mbro-
jtje e gëzojnë jo vetëm personat fizikë,
por edhe personat juridikë.
Mediacioni [Posredovanje; Mediation;
Mediation] - Shih: Ndërmjetësimi.
83
Megja [Međa; Landmark; Grundstücks-
grenze] - Megja në kuptimin juridik është
kufiri në mes të dy paluajtshmërive, za-
konisht të dy parcelave tokësore. Megja
shënohet, në parim me shenja të caktuara
(p.sh. gurë, shkopinj, gardhë etj.) dhe
nëse këto shenja janë asgjësuar ose
zhdukur aq shumë, saqë kufizimi është i
vështirë, atëherë mund të bëhet rregullim
i megjës. Rregullimi i megjës bëhet nga
ana e Gjykatës dhe në një procedurë
jokontestimore sipas normave të neneve
205 e në vazhdim të LPJK. Me këto dis-
pozita parashihen kushtet, procedura dhe
mënyra e rregullimit të megjave në mes
dy paluajtshmërive.
Meliorimi [Melioracija; Melioration;
Melioration] - Meliorimi paraqet një varg
të masave të cilat zbatohen me qëllim të
përmirësimit fizik, kimik dhe biologjik të
karakteristikave të tokës si dhe krijimin
dhe mbajtjen e regjimit optimal të ujit
dhe ajrit për tokën në mënyrë që të sig-
urohen kushte sa më të volitshme për
rritje, zhvillim dhe kultivim të bimëve
dhe arritje të rendimenteve stabile.
Mendim i ndarë [Suprotno mišljenje;
Separate opinin; Getrennte Meinung]
Shih: Opinion mospajtues.
Miniera [Rudnik; Mine; Bodenschätze] -
Minierat janë të mira materiale të një
vendi dhe për shkak të rëndësisë enorme
ekonomike gëzojnë në rregullim specifik.
Kështu vetë Kushtetuta (shih nenin 122
të KRK). Lidhur me shfrytëzimin, përdo-
rimin dhe disponimin me të mirat mate-
riale të minierës ekziston edhe një ligj të
veçantë dhe atë Ligji për miniera dhe
mineralet. Me këtë Ligj parashihen rreg-
ulla të rrepta për marrjen e licencës për
hulumtimin dhe nxjerrjen e pasurive në
miniera.
Mirëbesimi [Poverenje; Good faith;
Gutgläubigkeit] - Mirëbesimi është një
84
institut tejet i rëndësishëm në të drejtën
private dhe sidomos në të drejtën e dety-
rimeve dhe sendore. Neni 22 par. 5 i
LPDS definon në mënyrë legale mirëbes-
imin, por vetëm lidhur me fitimin e një të
drejte. Sipas kësaj dispozite fituesi është
me mirëbesim, kur ai nuk ishte në dijeni
ose nuk do të duhej të ishte në dijeni, se
sendi i takon një tjetërsuesit. “Nuk do të
duhej të ishte në dijeni” nënkupton
pakujdesinë e madhe. Kjo nënkupton se
fituesi ka pasur pakujdesi të madhe dhe
me këtë nuk ka qenë në mirëbesim, nëse
është dashur me ditur, se sendi i takon
dikujt tjetër e jo tjetërsuesit, p.sh. nëse
fituesi i makinës nuk e kërkon librezën e
makinës nga tjetërsuesi, ka vepruar nga
pakujdesia e madhe dhe me këtë nuk
mund të mbrohet nga e drejta, sepse nuk
është më me mirëbesim.
Mjetet juridike [Pravna sredstva; Legal
remedies; Rechtsbehelf] - Mjet juridik
është nocion i përgjithshëm dhe ka të
bëjë me secilën mundësi juridike për të
sfiduar ndonjë vendim të ndonjë auto-
riteti publik e sidomos të ndonjë gjykate,
p.sh. lutja, kërkesa, propozimi për anu-
limin e vendimit etj.
Mjetet e goditjes së vendimit [Sredstva
za osporavanje odluke; Remedies to chal-
lenge a decision; Rechtsmittel] - Duhet të
bëhet një dallim në mes të mjeteve të
goditjes së vendimit dhe mjeteve ju-
ridike. Mjetet e goditjes së vendimit janë
ato mjete, me të cilat mund të sfidohet
një vendim dhe mund të jenë të rregullta
ose të jashtëzakonshme. Quhen mjete të
rregullta të goditjes së vendimit, sepse
me to mund të sfidohen vetëm vendimet,
që ende nuk janë të formës së prerë.
Parimi i dyshkallshmërisë dhe mundësia
e goditjes së vendimit parashihet në
secilën procedurë dhe është parim
kushtetues (shih neni 32 i KRK). Mjet i
rregullt i goditjes së vendimit është za-
konisht ankesa ose edhe prapësimi.
Quhen mjete të jashtëzakonshme të
goditjes së vendimit për shkak se me to
mund të goditet një vendim, i cili tanimë
është bërë i formës së prerë. Këto mjete
goditje mund të paraqiten vetëm për
shkaqe të parapara shprehimisht me ligj,
si p.sh. revizioni, kërkesa për mbrojtjen e
ligjshmërisë dhe propozimi për përsëri-
tjen e procedurës.
Mjetet provuese [Dokazna sredstva;
Means of evidence; Beweismittel] - Shih:
Provat.
Monogamia [Monogamija; Monogamy;
Monogamie] - Monogamia quhet fakti i
lidhjes të vetëm një martese midis bash-
këshortëve. Parimin e monogamisë dhe
martesën monogame e parasheh edhe
LFK (neni 19). Sipas parimit të monog-
amisë, bashkëshortët për aq kohë sa janë
në një martesë, nuk mund të lidhin një
martesë të dytë në asnjë rrethanë. Marte-
sa e dytë e lidhur në të njëjtën kohë,
shkakton bigaminë (shih: Bigamia). Mar-
tesa e dytë mund të lidhet vetëm nëse
është zgjidhur martesa e parë.
Monopoli [Monopol; Monopoly; Mono-
pol] - Në të drejtën tregtare, monopoli
nënkupton situatën kur në treg, tregtarët
apo prodhuesit (një ose më shumë që ve-
projnë në bashkëpunim) kontrollojnë kri-
jojnë pozita dominuese në treg për fur-
nizim të një malli ose shërbimi dhe ku
hyrja e prodhuesve të rinj është penguar
ose shumë e kufizuar. Zakonisht kompa-
nitë monopolistike (në përpjekjen e tyre
për të maksimizuar fitimet) e mbajnë
çmimin e lartë dhe kufizojnë prodhimin,
apo krijojnë disbalancë ndaj nevojave të
klientëve të tyre. Prandaj, shumica e
shteteve krijojnë mekanizma dhe ligje
për rregullimin dhe kontrollimin e
marrëveshjeve dhe aktiviteteve monopo-
liste. Shih: Konkurrencë.
Morali publik [Javni moral; Public mo-
rality; Öffentliche Moral] - Morali publik
nuk janë tërësi e normave të shtetit, por
janë standarde dhe rregulla etike të një
shoqërie dhe të një tradite popullore. Rol
luajnë edhe normat fetare. Standardet
morale të një shoqërie janë në parim të
njëjta me normat juridike, por jo doemos.
Morali publik mund të vijë në shprehje
sidomos në procedurën civile, në të cilën
vullneti i lirë i palëve në proces nuk
mund të cenojë rregullat e moralit publik.
Se çka konsiderohet moral publik nuk ka
definicion të qartë, por kjo definohet nga
rasti në rast në praktikën gjyqësore dhe
doktrinën juridike.
Moratoriumi [Moratorijum; Moratori-
um; Moratorium] - Moratoriumi paraqet
një institut juridik shumë të rëndësishëm
në procesin e falimentimit, përmes të cilit
ndërpriten (pezullohen) të gjitha veprimet
kundër debitorit apo kundrejt pasurisë të
tij (neni 26 i LF). Në momentin kur fillon
procedura e falimentimit, debitori në fakt
nuk është në gjendje të kryej shumicën e
detyrimeve financiare dhe me këtë rast,
gjykata në pajtim me LF, neni 26.1 nxjerr
vendim për moratorium, ku të gjitha
kërkesat, procedurat dhe aktet e çdo lloji
që synojnë të plotësojnë kërkesat kundër
debitorit pezullohen. Me fjalë të tjera, pa-
rashtrimi i kërkesës për falimentim krijon
pauzë në kohë sa i përket disa kërkesave,
procedurave ose akteve, si: veprimeve
përfshirë proceset gjyqësore, për arkëti-
min ose përmbushjen e kërkesave për
borxhet, tatimet, ndëshkimet apo dety-
rimet e çfarëdo lloji që rrjedhin para
datës së paraqitjes së kërkesës; veprim
për krijimin, ndryshimin, rritjen,
përmirësimin, regjistrimin ose zbatimin e
pengut apo hipotekës në pasuri ose
85
kundër debitorit; veprimet për realizimin,
marrjen, ose shitjen e çdo pasurie të vënë
nën hipotekë të pasurisë së debitorit ose
për ushtrimin e kontrollit mbi e pasurinë
e tij.
Mortis causa - E kundërta e ‘inter vi-
vos’. I referohet rasteve apo pasojave ju-
ridike të cilat lindin në rast të vdekjes së
personave. Për shembull, hapja e proce-
durës trashëgimore për ndarjen e pasurisë
së trashëgimlënësit.
Motivi i kontratës [Razlog za zaključen-
je ugovora; Motive of contract; Ver-
tragsgrund] - Motivi i kontratës paraqet
një element të brendshëm apo elementin
psikologjik për lidhjen e kontratës, i cili
paraqet dëshirën dhe qëllimin e palëve
kontraktuese për lidhjen e kontratës. Za-
konisht motivet e palëve mund të jenë të
ndryshme dhe si të tilla në parim nuk
ndikojnë në plotfuqishmërinë e saj. Për-
jashtimisht, në qoftë se motivi i
palejueshëm ka ndikuar esencialisht që
një nga kontraktuesit të vendosë lidhjen e
kontratës dhe në qoftë se këtë gjë kon-
traktuesi tjetër e ka ditur ose është dashur
ta dinte, kontrata do të jetë pa efekt. Kon-
trata pa shpërblim nuk ka efekt juridik
edhe kur kontraktuesi tjetër nuk ka ditur
se motivi i palejueshëm ka ndikuar esen-
cialisht në vendimin e bashkëkon-
traktuesit të tij (neni 40 i LMD).
N - Ndërmarrje publike - Ndërmarrje
Nacionalizimi [Nacionalizacija; Nation-
alization; Nationalisierung (Verstaat-
lichung)] - Nacionalizimi ose “shtetëzi-
mi” është masë administrative e së
drejtës publike, e cila ndërmerret nga një
shtet për të kaluar sende nga pronësia
private në pronësi shtetërore. Nacionaliz-
imi është përdorur shumë shpesh nga
shtetet e ashtuquajtura “socialiste” pas
Luftës së II-të botërore deri në kohën e
86
transformimit të madh politik dhe
shoqëror në vitet e 90-ta të shekullit të
kaluar, ku ra sistemi socialist. E qartë,
nacionalizimi nuk është vetëm relikt i
shteteve me sistem socialist, por se ato e
përdorin këtë shumë më tepër.
Nasciturus - Embrioni i zënë në barkun
e mëmës. Shih trashëgimia.
Ndërhyrësi [Posrednik; Intervenor; Ne-
benintervenient] - Ndërhyrësi apo in-
tervinienti është një person i tretë (person
fizik apo juridik), i cili hynë në një pro-
ces civil dhe atë për të ndihmuar ose
palën paditëse ose palën e paditur. Pra,
ndërhyrësi nuk është palë, por një i tretë
që ka një interes juridik për të ndihmuar
njërën palë në kontestin civil (nenet 271
e në vazhdim të LPK).
Ndërmarrje [Preduzeće; Enterprise; Un-
ternehmen] - Ndërmarrja paraqet një or-
ganizatë ose sipërmarrje në kuadër të një
sistemi ekonomik të një vendi e theme-
luar veçanërisht për qëllime biznesi.
Varësisht nga ajo se kush është titullari i
kapitalit me të cilin themelohet ndër-
marrja, aktualisht në Kosovë ekzistojnë
tri forma të organizimit të ndërmarrjeve:
ndërmarrjet private; ndërmarrjet publike;
ndërmarrjet shoqërore.
- Ndërmarrjet private - Ndërmarrje pri-
vate quhen të gjitha format e shoqërive
tregtare të cilat themelohen me kapital
privat (shih: Shoqëritë tregtare).
publike konsiderohen ato ndërmarrje,
të cilat themelohen nga një autoritet
publik i Republikës së Kosovës.
Mënyra e themelimit dhe funksionimit
të ndërmarrjeve publike është e
përcaktuar me LNP. Ndërmarrjet pub-
like varësisht nga fakti se a themelo-
hen në nivel qendror apo lokal, mund
të jenë ndërmarrje publike qendrore
ose rajonale dhe ndërmarrje publike
 lokale. Të gjitha ndërmarrjet qendrore
janë në pronësi të Republikës së Ko-
sovës dhe aksionare në tërësi është
Qeveria e Republikës së Kosovës.
Ndërmarrja publike është në pronësi të
komunës ose komunave në të cilat ajo
ndërmarrje ofron shërbimet e saj në
kohën kur është identifikuar si ndër-
marrje publike lokale. Nëse ndër-
marrja publike lokale ofron shërbime
për më shumë se një komunë, për-
qindja e pronësisë së secilës komunë
do të jetë e barabartë me përqindjen e
klientëve të regjistruar të kësaj
ndërmarrje (neni 3 i LNP).
- Ndërmarrje shoqërore - Ndërmarrje
shoqërore konsiderohen personat ju-
ridikë të themeluar para vitit 1989
(karakteristike për sistemin socialist
ish-Jugosllav), të cilat nuk ishin as
shtetërore dhe as private, mirëpo,
udhëheqshin në mënyrë vetëqeverisëse
nga punëtoret apo organet drejtuese të
punëtorëve. Ligj bazik konsiderohej
Ligjin për Punën e Bashkuar i ish-
RSFJ i vitit 1976. Ndërmarrjet shoqë-
rore dhe pronësia shoqërore koncepto-
hej si shprehje e marrëdhënieve shoqë-
rore ekonomike socialiste midis nje-
rëzve, e cila është bazë e punës së lire
të bashkuar dhe pozitës sunduese të
klasës punëtore në prodhim dhe ripro-
dhim shoqëror në tërësi, e cila shërben
për plotësimin e nevojave dhe in-
teresave të njeriut dhe shoqërisë, dhe
se askush nuk mund të krijonte të
drejtë pronësie mbi këto prona dhe
pasuri. Këto ndërmarrje aktualisht i
janë nënshtruar procesit të privatizimit
(shih: Privatizimi), në pajtim me
Ligjin për Agjencinë Kosovare të Pri-
vatizimit.
Ndërmarrje individuale [Individualno
preduzeće; Individual enterprise;
Einzelfirma] - Shih: Biznes Individual
(B.I.).
Ndërmjetësimi [Posredovanje; Media-
tion; Rechtsbehelf] - Ndërmjetësimi apo
mediacioni është metodë alternative për
zgjidhjen e kontesteve në mes të
subjekteve të së drejtës me ndihmën dhe
ndërmjetësimin e një personi të tretë
(ndërmjetësuesit). E veçanta e kësaj
metode është, se zgjidhja gjendet nga
vetë palët, por me ndihmën e
ndërmjetësi, i cili nuk ka të drejtë të ven-
dos, por vetëm i inkurajon palët për gjet-
jen e zgjidhjes, zakonisht me një kom-
promis. Ndërmjetësimi zakonisht prak-
tikohet në fushën e së drejtës familjare, të
punës, ekonomike, por në disa raste edhe
në ato penale. Burim kryesor formal i
ndërmjetësimit është Ligji për
Ndërmjetësimin (viti 2008), me të cilin
Ligj është themeluar institucioni modern
i Ndërmjetësimit. Ndërmjetësimi (medi-
acioni), shikuar historikisht vjen nga
SHBA dhe tanimë është shumë i
zbatueshëm edhe në Evropë. Kosova ka
një traditë të ndërtuar në këtë, kurse prej
vitit 2008 disponon me një kuadër të
avancuar ligjor lidhur me ndërmjetësi-
min, ku edhe janë licencuar ndërmjetësit.
Ndërmjetësimi si metodë zbatohet nga
ana e ndërmjetësit në një proces të rreg-
ulluar dhe të paraparë me Ligjin për
Ndërmjetësimin. Marrëveshja e lidhur
para ndërmjetësit ka karakter të një ujdie
nga e drejta materiale. Vetëm kjo
marrëveshje e formalizuar në gjykatë ose
te noteri etj. ka efektin e një ujdie
gjyqësore dhe si e tillë ka karakter të
çështjes së gjykuar (res iudicata).
Ndërmjetësimi nënkupton edhe vetë in-
stitucionin e ndërmjetësimit.
- Komisioni i Ndërmjetësimit - Komi-
sioni i ndërmjetësimit është një or-
ganizëm i themeluar në Ministrinë e
87
 Drejtësisë për të koordinuar dhe
menaxhuar në mënyrë administrative
me institucionin e ndërmjetësimit, si-
domos në zhvillimin e politikave të
përgjithshme për institucionin e
ndërmjetësimit dhe avancimin e punës
së ndërmjetësimit. Autorizimet, të
drejtat dhe detyrat e këtij Komisioni
janë të parapara shprehimisht me dis-
pozitat e neneve 17 - 21 të LN.
Ndërmjetësuesi [Posrednik; Mediator;
Mediator] - Ndërmjetësuesi është per-
soni, i cili zhvillon procedurën e ndër-
mjetësimit për të arritur te një zgjidhje e
kontestit ndërmjet palëve sipas metodës
alternative për zgjidhjen e kontesteve
(neni 2 i LN). Ndërmjetësuesi zhvillon
procedurën e ndërmjetësimit dhe i inku-
rajon palët në kontest për gjetjen e një
zgjidhje të përbashkët kompromisi. Ndë-
rmjetësuesi nuk ka tagër për të vendosur.
Në Kosovë tanimë janë licencuar një
numër i konsiderueshëm i ndërmjetë-
suesve, të cilët zhvillojnë procedurën e
ndërmjetësimi, kryesisht në bazë të Ligjit
për Ndërmjetësimin.
Ndërmjetësimi (kontrata) [Posredovan-
je (ugovor); Brokerage (contract); Ver-
mittlung (Vertrag)] - Ndërmjetësimi
është kontratë, pra një marrëdhënie ju-
ridike e detyrimeve (nenet 834 e në va-
zhdim të LMD). Me kontratën e
ndërmjetësimit detyrohet ndërmjetësuesi,
që të gjejë palë, që kanë interes për të
lidhur ndonjë kontratë me të ndërmje-
tësuarin (urdhërdhënësin). Nëse kontrata
e tillë e ndërmjetësuar është lidhur,
atëherë urdhërdhënësi duhet të shpërbejë
ndërmjetësuesin. Rregullat juridike lidhur
me urdhrin zbatohen përshtatshmërisht
edhe në kontratën e ndërmjetësimit.
Ndërprerja e gjykimit [Prekid suđenja;
Termination of trial; Unterbrechung des
88
Verfahrens] - Shih: Ndalja e përkohshme
e procedurës.
Ndërtesa [Zgrada; Building; Gebäude] -
Shih: Paluajtshmëria.
Ndërtimi [Izgradnja; Construction; Bau-
vertrag] - Kontrata e ndërtimit është një
marrëdhënie juridike e detyrimit, sipas së
cilës kryesi detyrohet, që të ndërtojë një
objekt ndërtimor (p.sh., rrugë, digë etj.)
dhe ku puna është e ndërlikuar dhe më e
madhe. Në lidhje me kontratën për
ndërtimin vlejnë përshtatshmërisht nor-
mat lidhur me kontratën për veprën, nëse
nuk është paraparë diçka tjetër shpre-
himisht. Kontrata e ndërtimit, për dallim
nga kontrata e përgjithshme e veprës
duhet të lidhet në formën me shkrim.
Kontrata e ndërtimit rregullohet shpre-
himisht me dispozitat e neneve 645 të
LMD.
Ndërrimi i debitorit [Promena dužnika;
Change of debtor; Schuldnerwechsel] -
Me ndërrimin e debitorit nënkuptohet
raporti juridik, sipas të cilit raport një
person zëvendëson debitorin duke marrë
përsipër borxhin e debitorit (nenet 430 e
në vazhdim të LMD). Ndërrimi i debi-
torit është i vlefshëm dhe i mundshëm
vetëm me aprovimin dhe pajtimin e kred-
itorit. Kjo është edhe e kuptueshme,
meqë kreditori dëshiron të dijë, se prej
kujt dhe para se gjithash, cili do të jetë
personi, që do të përmbush prestimin
ndaj tij.
Ndërrimi i kreditorit [Promena poveri-
oca; Change of creditor; Gläubigerwech-
sel] - Kreditori mund të lidhë një kontratë
me një person të tretë, të cilit ia kalon
kërkesat e tij kundër një debitori (nenet
420 e në vazhdim të LMD). Kërkesat
personale nuk mund të cedohen.
Ndalja e përkohshme e procedurës
[Privremeni prekid postupka; Temporary
interruption of proceedings; Vorüberge-
hende Unterbrechung des Verfahrens] -
Ndërprerja e gjykimit. Ndalja e përkoh-
shme e procedurës është ndërprerja e
procedurës për shkak të disa rrethanave
(nenet 277 e në vazhdim të LPK). Me
këtë nënkuptohet, se gjatë kohës së zhvil-
limit të një procesi mund të shkaktohet
disa situata, që e bëjnë të detyrueshme
ndërprerjen e përkohshme të procedurës.
Kjo ndërprerje e përkohshme mundet me
qenë me kohë relativisht të shkurtër ose
në kohë më të gjatë. Lidhur me ndaljen e
përkohshme të procedurës duhet të kihet
parasysh fakti, se duhet të bëhet dallim
strikt, nëse procesi ndalet përkohësisht
sipas vetë ligjit (ipso iure) apo me
vendim të gjykatës. Ndalet procedura
përkohësisht sipas vetë ligjit (ipso iure),
nëse pala vdes ose humb aftësinë proce-
durale dhe nuk ka përfaqësues me au-
torizim, nëse pala vdes dhe nuk ka përfa-
qësues me autorizim, nëse personi juridik
që është palë ka pushuar së ekzistuari,
nëse ka filluar procedura e falimentimit
kundër palës së paditur, në rast të luftës
apo të ngjashme. Në rast të tillë, procesi
ndalet automatikisht dhe atë sipas vetë
ligjit (ipso iure) dhe aktvendimi për
ndaljen apo ndërprerjen ka karakter
vetëm deklarativ. Nëse duhet të zgjidhet
ndonjë çështje paraprake, apo ka ndodhë
ndonjë ngjarje natyrore, atëherë procesi
ndalet vetëm me vendim të gjykatës dhe
ky vendim (aktvendim) ka karakter kon-
stituiv. Për të dyja rastet e ndërprerjes
apo ndaljes së përkohshme të procedurës
vlen, se nuk mund të ndërmerren kurrfarë
veprime procedurale dhe nëse janë
ndërmarrë veprime, atëherë ato konsid-
erohen se nuk janë ndërmarrë fare vepri-
me procedurale.
Ndihma juridike [Pravna pomoč; Legal
aid; Rechtshilfe] - Në parim, gjykata
kompetente lidhur me një proces vetë fil-
lon, zhvillon dhe përfundon procesin.
Por, gjatë zhvillimit të procedurës mund
të ndodhë, që gjykata ka nevojë për disa
informata, që nuk mund t’ i sigurojë vetë
dhe për këtë ekziston instituti i ndihmës
juridike (neni 283 i LPK). Kjo nënk-
upton, se gjykata mund t’i drejtohet
secilës gjykatë të vendit ose ndonjë auto-
riteti tjetër publik për të ofruar informata
ose për të ndërmarrë ndonjë veprim pro-
cedural dhe këto kanë detyrimin ligjor
për të ofruar ndihmën e vet (p.sh., kërko-
het të sjellë ndonjë dokument ose të jep
informata për gjendjen pasurore ose ju-
ridike të ndonjë subjekti në proces).
Ndihma juridike falas [Besplatna prav-
na pomoć; Free legal aid; Kostenlose
Rechtshilfe] - Ndihma juridike falas
nënkupton ndihmën dhe mundësinë, të
cilën ua garanton shteti qytetarëve të tij
për qasje në drejtësi dhe përfaqësim ad-
ekuat ligjor pranë organeve shtetërore, pa
kompensim. Në Kosovë ekziston ligj i
veçantë për ndihmën juridike falas: Ligji
për ndihmё juridike falas. Ndihma ju-
ridike falas ofrohet në procedurën civile,
penale, administrative dhe kundërvajtëse,
dhe mund të përfshijë këshillat juridike,
përpilimin e shkresave dhe asistencën
teknike që ka të bëjë me kompletimin e
lëndës dhe përfaqësimin në procedurën
civile, penale, administrative dhe
kundërvajtëse (neni 4 i Ligjit për ndihmё
juridike falas). Për të gëzuar këtë të drejtë
qytetarët ekzistojnë disa kritere: 1. Kriteri
kualifikues - që nënkupton se, për
përfitim të ndihmës juridike falas, kërko-
het që qytetarët të jenë shtetas ose me
vendbanim/vendqëndrim në Republikën
e Kosovës, ose personat e tjerë për të
cilët obligojnë rregullat e të drejtës
ndërkombëtare dhe marrëveshjet e reci-
procitetit ndërkombëtar; 2. Kriteri finan-
ciar - që nënkupton se për përfitimin e
89
ndihmës juridike falas, personat e tillë
duhet të jenë pjesë e skemave të
ndihmave sociale ose të ardhurat e
përgjithshme familjare të të cilëve janë
nën mesataren e Kosovës. 3. Kriteri ju-
ridik - që nënkupton se ndihma juridike
ofrohet duke vlerësuar bazueshmërinë e
rastit si vlerën e kërkesës; argumentet,
provat dhe mundësia e suksesit të
kërkesës (neni 6 i Ligjit për ndihmё ju-
ridike falas). Për realizimin e ndihmës ju-
ridike falas është themeluar Agjencia për
Ndihmë Juridike Falas (shih: Agjencia
për Ndihmë Juridike Falas).
Ndihma juridike ndërkombëtare [Be-
splatna pravna pomoć; Free legal aid;
Kostenlose Rechtshilfe/Rechtsbeistand] -
Shtyllë qendrore e studimit të së drejtës
procedurale civile ndërkombëtare është
edhe ndihma juridike ndërkombëtare.
Gjykata e çështjes mund të ketë nevojë
gjatë zhvillimit të procesit edhe për in-
formata nga vende të ndryshme (p.sh.,
ndonjë dokument, ose marrja në pyetje e
ndonjë dëshmitari etj.). Kjo arrihet
nëpërmjet institutit të Ndihmës juridike
ndërkombëtare dhe ka të bëjë me gjykatat
ose çdo autoriteti tjetër publik. Në proce-
durën civile, bazë e ndihmës juridike
ndërkombëtare janë nenet 284 e në va-
zhdim të LPK. Zakonisht ndihma juridike
ndërkombëtare kryhet nëpërmjet Minis-
trisë së Drejtësisë, në kuadër të së cilës
funksionon Departamenti për ndihmë ju-
ridike ndërkombëtare. Ekziston një ligj i
veçantë lidhur me ndihmën juridike
ndërkombëtare, dhe ky ligj mund të vlejë
në mënyrë analoge edhe për çështjet
penale, edhe pse ligji quhet shprehimisht
Ligji për ndihmën juridike ndërk-
ombëtare në çështjet penale (viti 2011).
Ndryshimi i padisë [Izmena tužbe;
Change of the lawsuit; Klageänderung] -
Ndryshimi i padisë ka të bëjë me faktin e
90
ndryshimit të kërkesëpadisë (ndryshimi
objektiv) dhe ndërrimin e palës së paditur
(ndryshimi subjektiv). Vetë plotësimi dhe
përmirësimi i padisë nuk konsiderohet
ndryshim i padisë në sensin e dispozitës
së nenit 257 të LPK. Ndryshimi i padisë
duhet të dallohet qartë nga padia ndry-
shimi.
Ne bis in idem - Nuk ka proces të dytë
për të njëjtën çështje. Nëse është marrë
vendimi i formës së prerë për një çështje,
atëherë nuk mund të fillojë prapë një
proces i ri për të njëjtën çështje. Ky është
parim kushtetues dhe vlen për të gjitha
procedurat (shih neni 32 i KRK). Edhe
pse kjo normë i referohet shprehimisht
procedurës penale, kjo vlen edhe në pro-
cedurën civile. Një çështje e gjykuar në
një proces civil nuk mund të jetë objekt
kontesti prapë në një proces tjetër civil.
Negociatat [Pregovori; Negotiations;
Verhandlungen] - Lidhjes së punëve ju-
ridike, p.sh. kontratës i paraprijnë ose
mund t’i paraprijnë bisedimet apo nego-
ciatat në mes të palëve kontraktuese. Ne-
gociatat e zhvilluara dhe ndërprerja e tyre
nuk shkaktojnë në parim ndonjë pasojë të
caktuar juridike (neni 20 i LMD).
Negotiorum gestio - Shih: Gjerimi i
punëve të huaja pa porosi.
Nemo prohibitur pluribus defension-
ibus uti - Askush nuk është i privuar nga
e drejta për të përdorur shumë mjete
mbrojtëse. Ka të bëjë me faktin, se në
procedurën civile, palët kanë të drejtë të
përdorin disa mjete juridike mbrojtëse
njëkohësist, nëse nuk është paraparë
diçka tjetër.
Nemo plus iuris ad alium transferre
potest, quam ipse habet - Askush nuk
mund të transferojë të drejtë më shumë te
tjetri, sesa që ka vetë. Ka të bëjë me insti-
tutin e fitimit të pronësisë nga jopronari.
Shih: Fitimi i pronësisë.
Nënqira [Podzakup; Sublease; Unter-
miete] - Shih: Qiraja.
Nominatio actoris - Shih: Paraardhësi
juridik
Noter [Javni Beležnik; Notary; Notar] -
Noteri është jurist profesional, zyrtarë
publik, i emëruar nga Ministria e
Drejtësisë e Republikës së Kosovës, për
të ushtruar shërbime të noterisë në pajtim
me LN. Noteri, funksionin e vet e ush-
tron në mënyrë të paanshme e të pavarur,
duke u udhëhequr nga disa parime si:
Noteri në punën e tij udhëhiqet nga këto
parime: parimi i pavarësisë dhe
paanshmërisë; parimi i ndalimit të pub-
licitetit personal; parimi i së vërtetës dhe
i ruajtjes së fshehtësisë; parimi i bash-
këpunimit në mes noterëve; parimi i
besueshmëria, nderit dhe dinjiteti; parimi
i kompetencës profesionale.
Noteria [Beležništvo; Notary; Notariat] -
Noteria është shërbim publik dhe juridik,
që ka për qëllim krijimin e sigurisë ju-
ridike në vend dhe mbrojtjen e interesave
të ligjshme të personave (fizik dhe ju-
ridik), përmes përpilimit të dokumenteve,
akteve noteriale, vërtetësisë së autentici-
tetit të dokumenteve, deklaratave, kon-
firmimit të fakteve në kompetencën e
noterisë dhe depozitimit të gjërave me
vlerë dhe dokumenteve. Ky shërbim real-
izohet nëpërmjet noterëve (shih: Noter).
Dokumentet, të cilat i nënshtrohen vër-
tetësisë së autenticitetit nga noteri quhen
dokumente të noterizuara. Noteria është e
rregulluar me ligj të posaçëm: Ligji për
noterinë. Vërtetësia dhe zbatueshmëria e
dokumenteve të noterizuara bazohet në
nënshkrimin, formën dhe përmbajtjen e
dokumentit. Dokumentet e noterizuara
gëzojnë supozimin e dyfishtë të
ligjshmërisë dhe saktësisë së përmbajtjes.
Ato mund të kontestohen vetëm përmes
procedurave gjyqësore, përndryshe janë
dokumente që përmbarohen - tituj ekze-
kutiv. Shërbimet noteriale përfshijnë por
nuk kufizohen në: shërbime juridike për
disa çështje familjare dhe trashëgimore;
shërbime juridike për disa çështje lidhur
me transaksione pronësore; shërbime ju-
ridike për disa çështje ekonomike dhe të
punës; shërbime juridike nga ruajtja e
gjërave dhe dokumenteve tjera; shërbime
juridike lidhur me vërtetimet, legalizimet
dhe certifikatat tjera.
Novacioni [Inovacija; Innovation; Inno-
vation] - Shih: Përtëritja.
Numerus clausus - Numërimi taksativ.
Kjo nënkupton kufizimin në numra i
ndonjë fakti a rrethane të caktuar ose
edhe ndonjë instituti juridik. E drejta
sendore njeh parimin numerus clausus të
drejtave sendore. Kjo nënkupton, se
vetëm ato të drejta sendore të parapara
me ligj janë të drejta sendore dhe se palët
nuk mund të krijojnë të drejta të tjera
sendore. Në të drejtën procedurale para
arbitrazhit vlen parimi numerus clausus;
kjo nënkupton se padia për anulimin e
vendimit mund të paraqitet vetëm për ato
shkaqe të parapara me nenin 36 të LA
dhe jo edhe për ndonjë shkak tjetër, që
nuk është paraparë shprehimisht.
Nj
Njoftimi [Obaveštenje; Notification;
Mitteilung] - Njoftimi paraqet aktin,
përmes të cilit një person apo autoritet i
deklaron një personi tjetër një vullnet të
tij, të cilin ai e krijon vetë në kuadër të
autoritetit të tij juridik. Ky deklarim
mund të jepet në formën me shkrim ose
me gojë. Edhe pse nga kjo e fundit, mund
të lindin probleme juridike, andaj në
jetën juridike zakonisht rekomandohet
dhe kërkohet forma me shkrim e njofti-
meve.
91
O dhe përbëhet nga të gjitha Noteritë në
Objekti i të drejtës [Predmet prava; The
Object of Law; Rechtsobjekt/ Rechtsge-
genstand] - Çdo gjë, që nuk është subjekt
i së drejtës është objekt. Lidhur me këtë,
subjektet e së drejtës krijojnë marrë-
dhënie juridike. Sisteme të ndryshme ju-
ridike bëjnë diferencime të ndryshme për
objekte të së drejtës, derisa e drejta e Ko-
sovës mbështet konceptin gjithëpërf-
shirës. Kjo nënkupton, se objekt i së
drejtës në Kosovë mund të jenë sendet, të
cilat janë objekte trupore, por edhe ob-
jektet jotrupore, pra edhe të drejtat, p.sh.
e drejta e kërkesës (shih neni 8 i LPDS).
Obligimi [obaveza; Obligation; Obliga-
tion/ Verpflichtungen] - Shih: Detyrimi.
Oda e Avokatëve të Kosovës [Advo-
katska komora Kosova; Kosovo Chamber
of Advocates; Anwaltskammer des Ko-
sovo] - Oda është një organizatë profe-
sionale e avokatëve, e themeluar me
Ligjin për Avokatinë, e cila ushtron au-
torizime publike lidhur me ushtrimin e
profesionit të avokaturës (shih sidomos
nenet 41 - 47 të Ligjit për Avokatinë).
Secili avokat duhet patjetër të regjistrohet
në Odë. Oda është kompetente për
dhënien, marrjen dhe ndryshimin e li-
cencës për ushtrimin e profesionit të avo-
katurës nga ana e një avokati dhe për të
gjitha çështjet e tjera profesionale lidhur
me profesionin e avokaturës. Oda ka or-
ganet e veçanta dhe selia e saj është në
Prishtinë.
Oda e Noterëve [Notarska komora;
Chamber of Notaries; Notarkammer] -
Oda e Noterëve është person juridik i të
drejtës publike që vepron në pajtim me
ligjin për noterinë dhe statutin e saj, të
miratuar nga Kuvendi i Përgjithshëm i
Odës së Noterëve dhe të aprovuar nga
Ministria e Drejtësisë e Republikës së
Kosovës. Selia e Odës është në Prishtinë
92
Kosovë. Anëtarësimi në Odën e Noterëve
është i detyrueshëm. Funksionet kryesore
të Odës së Noterëve janë: 1. të siguruarit
që Noterët ekzekutojnë detyrat e tyre
profesionale në mënyrë të ndërgjegjshme
e korrekte, respektojnë etikën profesion-
ale dhe veprojnë në mënyrë të denjë; 2.
harmonizimi i aktiviteteve profesionale të
Noterëve; 3. organizimi i trajnimit të
noterëve dhe punëtorëve të zyrave të
Noterisë; dhe 4. organizimi i shërbimit të
kandidatëve.
Oda e Përmbaruesve Privatë [Komora
privatnih izvršitelja; Chamber of Private
Enforcement Agents; Kammer der pri-
vaten Zwangsvollstrecker] - Përmbarues-
it privatë organizohen në Odën e Përmba-
ruesve Privatë, e cila funksionon si in-
stitucion i pavarur (shih sidomos nenet
380 e në vazhdim të LPP).
Oferta [Ponuda; Offer; Angebot] - Për
lidhjen e kontratës nevojitet pajtimi i
vullnetit të së paku dy subjekteve. Oferta
është një propozim, pra është një
deklarim i vullnetit të një personi për
lidhjen e kontratës me personin tjetër dhe
ku lidhja e kontratës varet nga pranimi i
kësaj oferte. Për të qenë oferta e vlef-
shme duhet t’i dërgohet palës tjetër (neni
22 i LMD).
Oficialiteti (parim) [Oficijelnost (nače-
lo); Officiality (principle); Offizial
(grundsatz)]. Shih Disponibiliteti.
Ofiqari [Matičar; Registrar; Stand-
esbeamter] - Ofiqar quhet personi zyrtar
në cilësinë e nëpunësit shtetëror pranë
Zyrës së Ofiqarisë, e cila ofiqari funksion
pranë administratës të secilës Komunë.
Ofiqari është përgjegjës për mirëmbajtjen
e dokumentacionit të gjendjes civile për
qytetarët e asaj Komune. Për shembull,
sipas LFK (neni 25) martesa duhet të
lidhet para ofiqarit; njohja e atësisë;
regjistrimi i të lindurve, ndryshimet e
mbiemrave, etj.,
Ombudsperson [Ombudsperson; Om-
budsperson; Volksanwalt] - Shih: Avoka-
ti i Popullit.
Opinion mospajtues [Suprotno mišljen-
je; Dissenting opinion; Abweichende
Meinung] - Opinion mospajtues apo
mendim i ndarë është një institut, sipas të
cilit nëse çështja vendoset nga një trup
gjykues dhe njëri anëtar nuk pajtohet me
mendimin e shumicës, atëherë ky men-
dim i ndarë i bashkëngjitet vendimit të
shumicës. Një gjë e tillë nuk është i
lejuar në procedurën gjyqësore civile pa-
ra Gjykatës shtetërore, por në Arbitrazh.
Mendimi i ndarë është i lejuar dhe para-
parë në procedurën para Gjykatës Ku-
shtetuese.
Ordre public [Ordre public] Shih: Rendi
juridik.
Organi i kujdestarisë [Organ starateljst-
va; Custodian body; Vormund] - Organi i
Kujdestarisë është organ administrativ në
nivel komunal, kompetent për çështje so-
ciale rreth punëve të mbrojtjes dhe të
ndihmës familjare. Në realizimin e
funksionit të tij për mbrojtjen e të
drejtave dhe interesave të fëmijëve, përf-
shihen edhe autorizimet për ushtrimin e
mjeteve juridike dhe ndërmarrjen e
veprimeve juridike gjyqësore, si para-
qitjen e fakteve, provave të nevojshme,
etj. Në rastet kur zhvillohen procedurat
gjyqësore, gjykata është e obliguar të
ftojë edhe organin e kujdestarisë, si
pjesëmarrës në procedurë dhe t’a njoftojë
në lidhje me vendimet e saj (neni 6 i
LFK).
Organi përmbarues [Izvršni organ; En-
forcement authority; Vollstreckungsor-
gan] - Organi përmbarues është ai auto-
ritet, i cili zhvillon procedurën e përm-
barimit. Me LPP e ri, organ përmbarues
është në parim përmbaruesi privat, kurse
gjykata shtetërore vetëm në raste të
përmbarimit të çështjeve nga marrë-
dhëniet juridike familjare dhe të punës
(në mes të tjerash nenet 2, 3, 5 të LPP).
Organi shpronësues [Organ za ekspro-
prijaciju; Expropriating authority; En-
teignungsbehörde] - Organ shpronësues
nënkupton një Komunë ose Republika e
Kosovës (Qeveria), që është e autorizuar
për kryerjen e shpronësimit sipas ligjit
për shpronësimin (LSHPP). Procedura e
shpronësimit karakterizohet me disa
veprime paraprake të Organit Shpronë-
sues, të cilat konsistojnë në kryerjen e
punëve përgatitore për përcaktimin e
përshtatshmërisë potenciale të një ose më
shumë parcelave të pronës së palu-
ajtshme për shpronësim, vendimin për
inicim të procedurave të shpronësimit,
vendimin preliminar dhe vendimin
përfundimtar të shpronësimit (neni 5 - 11
i LSHPP).
- Vendimi për inicimin e procedurës së
shpronësimit - ka për qellim autorizi-
min për kryerjen e punëve përgatitore
dhe përcakton në detale parcelën ose
parcelat e pronës së paluajtshme të
cilat janë objekt i shpronësimit, planet
dhe qëllimin publik të shpronësimit.
Ky vendim, hyn në fuqi pas shpalljes
së tij në Gazetën Zyrtare të Kosovës
dhe në një gazetë me tirazh të madh në
Kosovë. Qëllimi i këtij vendimi dhe
shpalljes së tij është që palët e prekura
nga shpronësimi të njoftohen dhe të
ftohen për dëgjim publik, paraqitjen e
komenteve apo kundërshtimeve even-
tuale në lidhje me procesin e
shpronësimit. Gjatë kësaj faze,
pronarët e paluajtshmërive ose
zotëruesit e interesave në pronën e
paluajtshme e cila është objekt i
punëve përgatitore, po ashtu kanë të
93
 drejtën në kompensimin për humbjet
në shfrytëzimin ose gëzimin e pronës
ose cilësdo pjesë të saj; dhe të gjitha
dëmet tjera ndaj pronës ose personit të
cilat janë shkaktuar si rezultat i punëve
përgatitore.
- Vendimi preliminar i shpronësimit -
Pas përfundimit të periudhës së
lartpërmendur kohore për paraqitjen e
komenteve me shkrim dhe dëgjimit
publik, Organi Shpronësues do t’i
shqyrtojë komentet e pranuara dhe
mendimet e shprehura dhe do të
miratojë një vendim me shkrim i cili
quhet ‘vendimi preliminar’. Ky
vendim gjithashtu shpallet në Gazetën
Zyrtare të Kosovës dhe në një gazetë
me tirazh të madh në Kosovë. Përmes
këtij vendimi përcaktohet se deri në
ç’masë shpronësimi i kërkuar i
plotëson kushtet për të qenë interes
publik dhe i ligjshëm; si dhe njoftohen
palët e prekura nga vendimi mbi të
drejtën e tyre për të paraqitur ankesë
kundër vendimit, ose cilësdo pjesë të
tij pranë gjykatës kompetente në pro-
cedurë civile jokontestimore.
- Vendimi përfundimtar i shpronësimit
- Organi Shpronësues merr ‘vendim
përfundimtar për miratimin ose
refuzimin, plotësisht ose pjesërisht të
kërkesës për shpronësim vetëm gjatë
periudhës dymbëdhjetë mujore e cila
fillon pesëmbëdhjetë ditë pas hyrjes në
fuqi të vendimit preliminar. Kjo
periudhë dymbëdhjetë mujore quhet
edhe si ‘periudha përfundimtare e
vendosjes’, mirëpo, e cila mund për
shkak të procedurës gjyqësore dhe
pritjes së vendimit të gjykatës.
Rekomandohet që Organi Shpronësues
të mos miraton vendimin përfundimtar
lidhur me cilëndo pronë ose të drejtë e
cila është objekt i ankesës gjatë kohës
94
sa ankesa është e pazgjidhur pranë
gjykatës. Nëse me vendimin përfun-
dimtar autorizohet shpronësimi, asnjë
ndryshim në të drejtat pronësore të
personave mbi pronën përkatëse nuk
do të ndodh deri në pagimin e kom-
pensimit të përcaktuar në atë vendim.
Pas datës në të cilën është paguar
plotësisht kompensimi i përcaktuar në
vendimin përfundimtar, pronarët ose
posedues të pronës së shpronësuar janë
të obliguat lirojnë pronën në fjalë. Or-
gani shpronësues gjithashtu dorëzon
vendimin përfundimtar për regjistrim
në regjistrat e të drejtave mbi pronën e
paluajtshme, ku prona e shpronësuar
kalon në emër të organit shpronësues.
Organizata Botërore për Pronësi Intel-
ektuale [Svetska organizacija za intel-
ektualnu svojinu; World Intellectual
Property Organization; Weltorganisation
für geistiges Eigentum] - Organizata
Botërore për Pronësinë Intelektuale
(OBPI) është një nga agjencitë e speciali-
zuara në sistemin organizativ të
Kombeve të Bashkuara (OKB). Konven-
ta për themelimin e Organizatës Botërore
për Pronësinë Intelektuale, u nënshkrua
në Stokholm në vitin 1967 dhe hyri në
fuqi në vitin 1970. Megjithëkëtë, fillet e
para të kësaj organizata shihen në vitin
1883 dhe 1886, me miratimin e Konven-
tës së Parisit dhe Konventës së Bernës,
sepse që të dy këto Konventa parashikon-
in krijimin e sekretariatit ndërkombëtar,
për mbikëqyrjen/administrimin e këtyre
Konventave. Misioni i WIPO është që
përmes bashkëpunimit ndërkombëtar të
promovojë krijimin, shpërndarjen, përdo-
rimin dhe mbrojtjen e veprave të mendjes
njerëzore, me qëllim të përparimit eko-
nomik, kulturor dhe shoqëror të te gjithë
njerëzimit.
Organizatë buxhetore [Budžetska or-
ganizacija; Budget organisation; Haus-
haltsoranisation] - Organizatë buxhetore
do të thotë një autoritet ose ndërmarrje
publike, e cila drejtpërdrejtë pranon një
ndarje buxhetore nga shteti. Ndarjet bux-
hetore përfshinë shumat e mjeteve finan-
ciare të cilat mund të jepen në dispozi-
cion për shpenzim një organizate bux-
hetore për një vit fiskal lidhur me
funksionimin e saj apo financimin e
ndonjë programi të caktuar ose kategori
tjetër shpenzimi ose për bartje nga një
organizatë buxhetore tek një autoritet
publik ose ndërmarrje publike në formë
të grantit.
Organizatë Joqeveritare [Nevladina or-
ganizacija; Non-governmental Organiza-
tion; Nichtregierungsorganisation] - Or-
ganizata joqeveritare quhen organizatat,
veprimtaria e të cilave zhvillohet në
mënyrë të pavarur dhe pa u ndikuar nga
shteti. Sipas të drejtës në Kosovë, si të
tilla konsiderohen shoqatat dhe fondacio-
net (Ligjin për Lirinë e Asociimit në Or-
ganizatat Joqeveritare). Shih: Shoqatat
dhe fondacionet.
Ortakëria [Partnerstvo; Partnership;
Partnerschaft] - Ortakëria është bashkim
me kontratë i dy ose më shumë per-
sonave (ortakëve) për arritjen e ndonjë
qëllimi të përbashkët të lejuar nga e
drejta, me punë ose mjete të përbashkëta
të caktuara me kontratë. Në ortakëri,
secili ortak është i detyruar të kontribuojë
për atë që është përcaktuar në kontratë
(kontributi). Kontributi mund të jetë në
para, send, e drejtë, kërkesë, ose shërbim,
e ardhur apo lejimi i vlerës së pajisjeve.
Ortakët përveç kur parashihet ndryshe
me kontratë, kanë për detyrë të japin
kontribut të barabartë. Në formë të
kontributit në ortakëri, mund të jepet
edhe prona për përdorim dhe shfrytëzim.
Nëse ndonjërit prej ortakëve i sigurohen
vetëm përfitime pa detyrimin që të ofrojë
kontribut, atëherë kjo kontratë nuk kon-
siderohet ortakëri. Nëse është e nevojsh-
me ruajtja e mjeteve të ortakërisë apo për
të shmangur dëmin, secili ortak është i
detyruar të kontribuojë në pjesë propor-
cionale të asaj që është e nevojshme për
ruajtjen e mjeteve apo parandalimin e
dëmit, përveç kontributit të përcaktuar në
kontratë. Ortakët janë përgjegjës sikurse
shitësi për të metat juridike dhe materiale
të kontributit të tij (neni 987 i LMD).
Ortakëri e Përgjithshme [Generalno
partnerstvo; General Partnership; Offene
Handelsgesellschaft] - Ortakëria e
përgjithshme (O.P.) është atëherë kur dy
apo më shumë persona dhe/ose shoqëri
bashkëpunojnë në ushtrimin e vepri-
mtarive tregtare, pavarësisht nga ajo se a
vendoset ky bashkëpunim në bazë të një
kontrate të shkruar, marrëveshje gojore
apo mirëkuptimi. Sipas LTSH, neni 4,
karakteristike është se ortakëria e
përgjithshme mund të krijohet me
regjistrim në Agjencinë Regjistrimit të
Bizneseve të Kosovës, por edhe me fak-
tin e ushtrimit të veprimtarisë tregtare në
Kosovë pa u regjistruar, si rezultat i
ndonjë bashkëpunimi në bazë të një kon-
trate të shkruar, marrëveshje gojore apo
mirëkuptimi ndërmjet personave. Nëse
ortakëria e përgjithshme themelohet
përmes regjistrimit, atëherë ortakë do të
konsiderohen personat dhe/ose shoqëritë
e përcaktuara në memorandumin apo
marrëveshjen mbi themelimin. Nëse or-
takëria e përgjithshme është themeluar në
bazë të ligjit, personat dhe/ose shoqëritë
të cilat bashkëpunojnë në ushtrimin e
veprimtarisë tregtare, janë ortakë të
përgjithshëm të shoqërisë. Ortakëria e
përgjithshme nuk është person juridik.
Pavarësisht nga kjo, ajo mund të lidhë
95
kontratë, të posedojë pronë, të ushtrojë
padi dhe të jetë e paditur, në emrin e saj
(neni 49 i LSHT). Secili ortak i përgjith-
shëm dhe të gjithë ortakët e përgjithshëm
janë bashkërisht dhe personalisht për-
gjegjës për të gjitha borxhet dhe detyrim-
et tjera të cilat janë krijuar ose janë im-
ponuar me ligj ose kontratë në shoqërinë
kolektive. Mënyra e organizimit, funk-
sionit dhe përfundimit të ortakërisë së
përgjithshme është rregulluar me nenet
49-65 të LSHT.
P cedurale për një padi. Në fakt, nocioni
Pacta sunt servanta - Maksimë latine
nga e drejta romake: Marrëveshjet duhet
të respektohen. Në kuptim të së drejtës
civile kjo nënkupton se palët në
marrëdhëniet juridike kontraktuese duhet
të sillen në mënyrë të përgjegjshme dhe
duhet t’ iu përmbahen të drejtave dhe
obligimeve të përcaktuara me kontratë.
Padia [Tužba; Lawsuit (claim); Klage] -
Padia është veprimi i parë procedural i
palës paditëse, me të cilën kërkohet nga
gjykata mbrojtja gjyqësore (neni 252,
253 i LPK). Pa padi nuk ka proces
gjyqësor. Sipas kriterit të qëllimit të palës
paditëse dhe përmbajtjes së padisë dal-
lojmë padinë detyrimi (kondemnatore),
vërtetimi dhe ndryshimi. Me padinë dety-
rimi, paditësi kërkon përmbushjen e një
prestimi (p.sh. pagesën e çmimit,
shpërblimin e dëmit etj.). Me padinë vër-
tetimi, pala paditëse kërkon vërtetimin,
nëse ekziston apo nuk ekziston një
marrëdhënie juridike (p.sh. a ekziston një
kontratë e vlefshme), kurse me padinë
ndryshimi, pala paditëse mund të kërkojë
ndryshimin e një marrëdhënie juridike,
p.sh. zgjidhjen e martesës. Vetëm padia
ndryshimi rregullohet shprehimisht me
ligj (shih nenin 254 i LPK), derisa padia
detyrimi dhe ndryshimi parashihen vetëm
96
në mënyrë indirekte dhe implicite në
LPK dhe në ligjet e tjera, p.sh. në LF.
- Lejueshmëria e padisë - Lejueshmëria
e padisë (Pranueshmëria e padisë) ka
të bëjë me faktin, nëse një padi e palës
paditëse është e lejueshme ose e
palejueshme. Nëse padia është e
lejueshme vazhdohet me procesin për
t’u marrë vendimi, nëse padia është e
themeltë; në rast të kundërt, padia
hedhet poshtë si e palejueshme. Për të
qenë padia e lejueshme duhet që të
përmbushen të gjitha prezumimet pro-
“lejueshmëria” e padisë nuk është i
familjarizuar shumë as te komuniteti i
juristëve, edhe pse një nocion i tillë
është term i saktë dhe përmbajtësor.
Edhe në komunitetin e juristëve,
shumë më tepër përdoret ky nocion në
formë të ndajfoljes (Padia është e
lejueshme ose e palejueshme).
- Themelësia e padisë - Themelësia e
padisë ka të bëjë me faktin, nëse një
padi është e bazuar ose e pabazuar.
Nëse padia është e bazuar, atëherë ajo
është e themeltë dhe me këtë pranohet
padia. Nëse padia është e pabazuar,
pra e pathemeltë, atëherë ajo është e
pathemeltë dhe duhet refuzohet. Nëse
padia është e themeltë, pra e bazuar,
varet nga normat e së drejtës mate-
riale, p.sh., nëse pronari ka paraqitur
padi për kthimin e sendit, atëherë varet
nga normat e së drejtës sendore, nëse
ajo padi është e themeltë.
Paditësi [Tužilac; Claimant; Kläger] -
Paditësi është pala në procedurën civile, i
cili paraqet padinë në gjykatë dhe kërkon
prej saj mbrojtje gjyqësore.
Padituri (i) [Tuženi; Respondent;
Beklagter] - (i) Padituri është pala në
procedurën civile, kundër së cilës është
paraqitur padia në gjykatë. Lidhur me atë
se kush është pala e paditur, vlen kon-
cepti formal, sipas të cilit koncept, i padi-
tur është ajo palë, e cila në padi emërto-
het si e tillë.
Padia mohuese [Tužba zbog uznemi-
ravanja prava svojine; Negative lawsuit;
Eigentumsfreiheitsklage] - Shih: Actio
ngatoria.
Padi publiciane - Shih: Actio publiciana.
Padia e rikthimit [Tužba za povraćaj
oduzete stvari; Return lawsuit; Eigen-
tumsklage] - Shih: Actio reivindicatio.
Pajtimi gjyqësor [Sudsko poravnanje;
Court settlement; Vergleich] - Pajtimi
gjyqësor është marrëveshje e palëve e
lidhur në gjykatë për të zgjidhur kontes-
tin e tyre në vet dhe për të përfunduar
procesin gjyqësor me vullnetin e vetë
(nenet 411 e në vazhdim të LPK). Me
këtë rast, gjykata e aprovon pajtimin
gjyqësor me një procesverbal, ku nxjerr
një aktvendim të natyrës deklarative, me
të cilën vendoset çështja meritorisht. Pa-
jtimi gjyqësor dallohet nga pajtimi i së
drejtës materiale, meqë me pajtimin
gjyqësor, çështja bëhet e gjykuar dhe nuk
mund të ketë sërish proces për të njëjtën
çështje (ne bis in idem). Kurse, pajtimi i
së drejtës materiale (ujdia sipas neneve
10 dhe 1047 të LMD) është një kontratë
nga e drejta materiale dhe nuk ka efektin
e një çështje të gjykuar (res iudicata) dhe
natyrisht se pala mund të fillojë proce-
durën, edhe pse ka një ujdi nga e drejta
materiale.
Pakujdesia [Nepažnja; Negligence;
Fahrlässigkeit] - Pakujdesia është ele-
ment i anës subjektive të figurës juridike
dhe nënkuptohet situata, kur nuk merret
në konsideratë kujdesi i nevojshëm në
raporte komunikimi. LMD parasheh
shkallë të ndryshme të pakujdesisë pa
definuar legalisht, si p.sh. pakujdesia,
pakujdesia e rëndë, pakujdesia ekstreme.
Palët (ndërgjyqëse) [Parničari; (Litigat-
ing) parties; Partei (Prozess)] - Palë është
subjekti juridik, i cili vepron në një pro-
ces civil dhe mund të jetë palë paditëse
apo pala e paditur.
Paluajtshmëri [Nepoketnosti; Immova-
ble property (Plot of land); Grundstück] -
Nocioni “Paluajtshmëri” është technicus
terminus dhe duhet të dallohet qartë nga
nocionet e tjera siç janë “send i palu-
ajtshëm”, “toka” etj. Paluajtshmëria defi-
nohet legalisht me dispozitën e nenit 10
të LPDS. Sipas kësaj dispozite, palu-
ajtshmëria është pjesë e caktuar e
sipërfaqes tokësore, e cila kufizohet dhe
mund të kufizohet dhe si e tillë regjistro-
het në regjistër për paluajtshmëritë. Ele-
menti i fundit nuk parashihet shpre-
himisht me ligj, por që është element
qenësor për definimin e paluajtshmërisë
në kuptimin juridik. Paluajtshmëri kon-
siderohen edhe disa sende të caktuara të
cekura shprehimisht me dispozitat e nenit
10 par. 1 dhe 2 të LPDS.
Pamundësia (e përmbushjes së kon-
tratës) [Nemogućnost ispunjenja ugo-
vora; Impossibility (of contract perfor-
mance); Unmöglichkeit (der Ver-
tragserfüllung)] - Debitori ka për detyrim
përmbushjen e prestimit. Në rast se debi-
tori nuk mund të përmbush prestimin,
atëherë shkaktohet pamundësia e përm-
bushjes së prestimit, e cila rregullohet
parcialisht edhe me ligj (nenet 120, 121
të LMD). Mund të jenë situata të
ndryshme, në të cilat debitori nuk mund
të përmbush prestimin dhe për këtë arsye
dallojmë lloje të ndryshme të pamundë-
sisë së përmbushjes së kontratës dhe atë
pamundësia fillestare objektive, pamun-
dësia fillestare subjektive pamundësia e
mëvonshme objektive, pamundësia e
mëvonshme subjektive, pamundësia eko-
nomike dhe pamundësia faktike. Ky klas-
97
ifikim dhe dallim në mes të llojeve të
ndryshme është i rëndësishëm natyrisht
për shkak të pasojave të ndryshme ju-
ridike të pamundësisë.
Pandektet [Justinijanov zbornik; Pan-
dects; Pandekte] - Shih: Corpus Iuris
Civilis.
Paraardhësi juridik [Pravni prethodnik;
Legal predecessor; Rechtsvorgänger] -
Nominatio actoris. Në rast se dikush
paditet në një proces civil si posedues ose
shfrytëzues i sendit, atëherë ky mundet të
kërkojë që kjo padi të drejtohet edhe
kundër personit, i cili ka të drejtën
pronësore në këtë send (paraardhësi ju-
ridik).
Parablerja/e drejta e parablerjes
[Preča kupovina/pravo na preču kupovi-
nu; Pre-emption/pre-emption right; Vork-
aufsrecht] - E drejta e parablerjes është
një institut i së drejtës civile, që i jep një
të legjitimuari të drejtën që të kërkojë
sendin e shitur nga blerësi i një sendi, që
është shitur nga shitësi i ngarkuar me të
drejtën e parablerjes me kushte të njëjta,
që blerësi ka blerë sendin. E drejta e par-
ablerjes nga e drejta e detyrimeve (shih
dispozitat e neneve 510 të LMD) mund të
vlejë për sendet e luajtshme dhe palu-
ajtshmëri dhe nëse sendi shitet në mënyrë
të vlefshme te një i tretë, atëherë i
legjitimuari të të drejtës së parablerjes ka
vetëm të drejtën e shpërblimit të dëmit
kundër shitësit. Kurse, e drejta sendore e
parablerjes mund të themelohet vetëm në
paluajtshmëri (shih dispozitat e neneve
44 e në vazhdim të LPDS) dhe i jep të
drejtën të legjitimuarit të së drejtës së
parablerjes, që të kërkojë sendin prej
blerësit me të njëjtat kushtet e shitjes,
nëse shitësi e ka tjetërsuar këtë send.
Paradhënia [Predujam; Advance pay-
ment, Vorauszahlung] - Shih: Kapari.
98
Paraja [Novac; Money, Geld] - Paraja
në të drejtën civile konsiderohet send dhe
atë i konsumueshëm, i luajtshëm, zë-
vendësueshëm, mirëpo, edhe me veti tje-
ra specifike (shih neni 567 i LMD). Para-
ja shërben edhe si mjet në qarkullimin
ekonomik, juridik, si dhe shërben masë e
përllogaritjes të kundërvlerës së sendeve
dhe dëmeve.
Parakontrata [Predugovo; Pre-contract,
Vorvertrag] - Parakontrata është një kon-
tratë e lidhur në mes të dy subjekteve të
caktuara për lidhjen e kontratës kryesore
më vonë (neni 33 i LMD). Parakontrata
detyron nëse i ka të gjitha elementet thel-
bësore të një kontrate dhe duhet të lidhet
në formën e paraparë, nëse kjo para-
kontratë lidhet për një kontratë, për të
cilën kontratë kryesore parashihet forma
me shkrim.
Parashënimi [Prednost; Priority notice
(Reservation); Vormerkung] - Para-
shënimi është institut i së drejtës sendore
i rregulluar me normat e neneve 120 e në
vazhdim të LPDS. Meqë regjistrimi i së
drejtës në regjistrin e paluajtshmërive
është kusht për kalimin e pronësisë në
paluajtshmëri, mund të ndodhë që kalon
kohë e gjatë derisa të kryhet ky
regjistrim. Ndërkohë, tjetërsuesi mundet
me ndodhë që paluajtshmërinë e njëjtë të
tjetërsojë tek dikush tjetër. Vetëm kontra-
ta e shitjes nuk e bën juridikisht ende
askënd pronar. Për këtë arsye, mund të
kërkohet, që të regjistrohet kjo e drejtë e
rezervuar me anë të institutit të “parash-
enimit”. Sipas të drejtës komparative, pa-
rashënimi është mjet sendor i sigurimit i
llojit të veçantë dhe i siguron titullarit të
kësaj të drejte, që të kërkojë të regjistro-
het si pronar, nëse dikush tjetër është
regjistruar. Pra, shënimi ka efekt relativ,
meqë fitimi i të drejtës sendore ka efekt
ndaj të gjithëve (erga omnes), përveç
ndaj titullarit të së drejtës, të regjistruar
me parashenim. Parashënimi është edhe
nocion teknik, që përdoret në procedurën
e përmbarimit.
Parashkrimi [Zastarelost; Limitation,
Verjährung] - Parashkrimi (vjetërsimi) ka
efektin e një kundërshtimi procedural.
Pra, nëse pala nuk thirret në parashkrim,
atëherë gjykata nuk kujdeset për këtë ex
officio. Nëse dikush përmbush një dety-
rim, edhe pse ishte në dijeni për parash-
krimin e kërkesave, ai nuk mund të
kërkojë për kthimin e pagesës dhe atë as
nëpërmjet institutit të pasurimit pa bazë,
sepse kërkesa e parashkruar nuk humbet,
por pala kundërshtare fiton të drejtën për
të kundërshtuar, nëse kërkesa është pa-
rashkruar. Ky institut rregullohet me
shumë dispozita të ligjeve të ndryshme
dhe baza kryesore rregullohet me dis-
pozitat e neneve 341 e në vazhdim të
LMD. Me këto dispozita rregullohet no-
cioni i parashkrimit dhe afatet e parash-
krimit.
Parashtresat [Predstavke; Submissions,
Schriftsätze] - “Parashtresat” është një
nocion i përgjithshëm dhe me këto nënk-
uptohen të gjitha veprimet procedurale
me shkrim, të ndërmarra nga ana e
gjykatës, palëve dhe pjesëmarrësve të
tjerë në një proces gjyqësor civil. Pra, pa-
rashtresat janë të gjitha shkresat e pa-
rashtruara në një proces gjyqësor civil
(nenet 99 e në vazhdim të LPK). Si pa-
rashtresa në kuptim të ligjit mund të kon-
siderohen edhe veprimet procedurale të
ndërmarra me anë të mjeteve të komu-
nikimit elektronik, nëse janë respektuar
standardet e kërkuara ligjore për një
komunikim të tillë të shkresave.
Parcela kadastrale [Katastarska parcela;
Cadastral parcel; Katasterparzelle] -
Shih: Kadastri: parcela kadastrale.
Parimet e të drejtës [Načela prava;
Principles of law; Maxime des Rechts] -
Parimet janë rregulla themelore ose fun-
damentale, që vlejnë në të drejtën mate-
riale, formale, private dhe publike. Këto
rregulla janë si korniza të përgjithshme
në të drejtën. Në të drejtën Kushtetuese
vlen p.sh. parimi i proporcionalitetit. Në
të drejtën private vlen p.sh. parimi i au-
tonomisë së lirë të vullnetit (parimi i liri-
së së kontraktimit), parimi i mirëbesimit
etj. Në të drejtën procedurale civile
vlejnë po ashtu disa parime fundamen-
tale, p.sh. parimi i disponibilitetit, parimi
i publicitetit, parimi i dëgjimit të palës
etj. Në të drejtën penale e administrative
vlen parimi i ligjshmërisë etj.
Pari passu (parim) [Pari passu (načelo);
Pari passu (principle), Pari passu (Grund-
satz)] - Në rang të barabartë, proporcion-
alisht dhe pa preferencë. Zakonisht
parimi ‘pari passu’ gjen shprehje në të
drejtën e falimentimit, i cili përcakton se
kreditorët në situata të ngjashme apo
brenda një kategorie të kreditorëve tra-
jtohen dhe paguhen proporcionalisht për
kërkesat e tyre nga pasuria e falimentimit
e cila është në dispozicion për shpërndar-
je ndaj atij rangu apo kategorie të kredi-
torëve.
Parol evidence rule - Parol Evidence
Rule është një ndër veçoritë tipike të sis-
temit juridik anglosakson në të drejtën
private. Sipas këtij instituti, në inter-
pretimin e një deklarate të vullnetit është
vendimtare deklarata me shkrim, shumë
më tepër sesa vullneti i brendshëm dhe
subjektiv i të deklaruarit.
Partneritet Publiko-Privat [Javno-
privatno partnerstvo; Public-Private Part-
nership; Öffentlich-private Partnerschaft]
- Partneritet Publiko-Privat quhet çdo
bashkëpunim kontraktues ose instituci-
onal në mes të një autoriteti publikë
99
(shih: Autoriteti Publik) dhe një ose më
shumë partnerëve privat, sipas të cilit
partneri privat merr përsipër apo ofron
një shërbim publik ose infrastrukturë
publike në emër të autoritetit publik dhe
në kundërvlerë mund të pranojë nga auto-
riteti publik kompensime në formë të
pagesave; ose tarifave të mbledhura nga
përdoruesit ose klientët e shërbimit pub-
lik ose infrastrukturës publike; ose një
kombinimi të pagesës dhe tarifave të
lartpërmendura. Në lidhje me këtë formë
të bashkëpunimit apo kombinimit të
kapitalit publik - privat, Kosova ka nxjerr
ligj të veçantë: Ligjin për Partneritet Pub-
liko Privat (LPPP). Sipas këtij ligji,
shërbim publik dhe/ose infrastrukturës
publike mund të përfshijë: transportet
hekurudhore, aeroportet, rrugët, tunelet,
urat, parkingjet; infrastrukturën ener-
gjetike; naftësjellësit, gazsjellësit; sis-
temet e ujërave, mbeturinave, kanaliz-
imeve; telekomunikacion; arsimin,
sportin, shëndetësinë, turizmin; parqet
industriale dhe ndërtesat publike (neni 2 i
LPPP).
Pasuria e falimentimit [Stečajna imov-
ina; Bankruptcy estate; Insolvenzmasse] -
Objekt i falimentimit është pasuria e deb-
itorit ose pasuria e shoqërisë tregtare në
falimentim, që ndryshe quhet edhe si
‘pasuria e falimentimit’ ku përfshihet e
gjithë pasuria e debitorit në kohën e
paraqitjes së kërkesës për falimentim, si
dhe nga e gjithë pasuria e mbledhur gjatë
kohës së procedurës dhe rrjedhës nor-
male të biznesi. Kjo pasuri mund të përf-
shijë: gjithë pasurinë e luajtshme, të
paluajtshme, materiale dhe jomateriale,
kudo që gjendet, në administrim të debi-
torit ose të personave të tretë; kërkesat
dhe veprimet juridike të debitorit kundër
personave të tretë; fitimet nga veprimet
që përfshijnë të ardhurat që arkëtohen
100
prej transfereve të pandershme apo të
privilegjuara; trashëgimet dhe fondet tje-
ra të pranuara brenda gjashtë 6 muajve
nga data e paraqitjes së kërkesës; qira-
dhëniet, të ardhurat dhe fitimet që dalin
prej përdorimit të pronësisë së pasurisë
ose nga veprimet e biznesit të debitorit;
dhe të drejtat e kontraktuara, licencat, ose
të drejtat tjera të përcaktuara me ligj (ne-
ni 3.1.5 i LF).
Pasuria e përbashkët e bashkëshortëve
[Zajednička imovina supružnika; Joint
property of consorts; Gesamthandseigen-
tum der Ehegatten] - Pasuria e përbashkët
e bashkëshortëve quhet pasuria, në të
cilën bashkëshortët e kanë fituar nga
momenti i lidhjes së martesës dhe va-
zhdimit të saj, dhe janë pronarë të për-
bashkët në pjesë të barabarta të saj (shih:
pronësia e përbashkët). Në pasurinë e
përbashkët të bashkëshortëve bënë pjesë:
pasuria e fituar me punë të secilit bash-
këshort gjatë vazhdimit të martesës, si
edhe të hyrat që rrjedhin nga pasuria e
tillë, duke përfshirë edhe të drejtat sen-
dore dhe të detyrimeve; pasuria e bash-
këshortëve e fituar bashkërisht përmes
lojërave të fatit. Pasurinë e përbashkët
bashkëshortore gjatë martesës bash-
këshortët e administrojnë dhe e dis-
ponojnë bashkërisht dhe me marrëveshje
(neni 47 i LFK). Edhe pse pasuria e
bashkëshortëve trajtohet në një pjesë të
LFK, duhet te theksohet se lidhur me
mënyrat e administrimit, ndarjen apo
përcaktimin e të drejtave mbi ato pasuri,
vlejnë edhe ligjet tjera si: LPDTS dhe
LMD.
Pasuria e veçantë e bashkëshortëve
[Posebna imovina supružnika; Separate
property of consorts; Getrenntes Eigen-
tum der Ehegatten] - Pasuri e veçantë e
bashkëshortëve quhet pasuria e cila i ta-
kon vetëm njërit bashkëshortë dhe
rrjedhimisht regjimi, administrimi, pose-
dimi me te është i varur nga disponi-
bilitetit e atij bashkëshorti të cilit i takon.
Në pasuri të veçantë bënë pjesë pasuria e
cila i ka takuar bashkëshortit deri në ças-
tin e lidhjes së martesës; pasuria e fituar
gjatë kohëzgjatjes së martesës përmes
trashëgimit, dhurimit apo ndonjë forme
tjetër ligjore të fitimit të pasurisë; pasuria
që i takon bashkëshortit duke u bazuar në
proporcionin e pasurisë së përbashkët
është gjithashtu pasuri e veçantë; një
prodhim arti, punë intelektuale apo pronë
intelektuale konsiderohet pasuri e ndarë e
bashkëshortit/ës që e ka krijuar (neni 46 i
LFK).
Pasurimi pa bazë [Sticanje bez osnova;
Unjust enrichment (acquisition); Un-
gerechtfertigte Bereicherung] - Në termi-
nologjinë juridike shqipe të Republikës
së Shqipërisë ky institut quhet: “Begatimi
pa shkak”. Pasurimi pabazë është burim
material i detyrimeve dhe nënkupton
thjeshtë institutin, kur dikush fiton diçka,
që nuk i takon. Ky institut është institut
klasik i së drejtës private, që nga e drejta
romake (shih digestat D.50.17.206). Ak-
tualisht është e rregulluar me dispozitat e
neneve 194 e në vazhdim të LMD dhe se
rregullimi modern korrespondon me
rregullat e vendosura nga e drejta romake
për këtë institut: condictio indebiti, con-
dictio causa data, causa non secuta, con-
dictio ob causam finitam, condictio ob
rem, condictio sine causa, condictio pos-
sessionis dhe condictio ob turpem vel in-
iustam causam. Fjala pasurim po ashtu
përfshinë përvetësimin e fitimit përmes
shërbimeve. Raste të pasurimit pabazë
për shembull mund të jenë: pagimi i
ndonjë pagese dikujt pa i pasur borxh.
Vlen të ceket, se instituti i pasurimit të pa
bazë është me rëndësi imanente sidomos
në ato rende juridike, ku parim bazë dhe
dominant në të drejtën civile është parimi
i abstraksionit.
Pasuritë e përbashkëta [Zajednička
imovina; Common assets; Gesamtver-
mögen] - Pasuritë e përbashkëta janë të
mira të përgjithshme (ajri, uji ejt), të cilat
janë res extra commercium dhe mund të
përdoren nga të gjithë (neni 12 i LPDS).
Megjithatë, me ligj të veçantë mund të
parashihet rregullimi dhe përdorimi i
këtyre të mirave natyrore.
Pasuria trashëgimore [Nasledna imov-
ina; Inheritance property; Erbschaft] -
Shih: Trashëgimia.
Pasuritë tokësore [Prirodna bogatstva;
Natural resources; Rohstoffe] - Është no-
cion i përgjithëm. Pasuritë tokësore janë
të mira materiale të vendit, për të cilat
shteti parasheh rregulla strikte (neni 122
KRK). Me pasuritë tokësore nënkuptohet
të gjitha ato të mira materiale, sidomos
ato pasuri nëntokësore, për përdorimin e
të cilave vlejnë rregulla të veçanta.
Patenta [Patent] - Patenta është një e
drejtë ekskluzive për garantimin e ndonjë
shpikje, e cila është produkt apo një pro-
ces që parasheh apo përcakton një meto-
dë apo mënyrë të re për të bërë diçka, apo
ofron një zgjidhje të re të ndonjë
problemi tekniko-teknologjik. Patenta
lëshohet në formë të një dokumenti zyrtar
nga organet zyrtare (shih: Agjencia për
Pronësi Industriale) për garantimin e të
drejtës, privilegjit apo autoritetit mbi
shpikjen e bërë (shih: Shpikja). Kushtet
dhe procedurat për regjistrimin e paten-
tës, të drejtat që rrjedhin nga patenta dhe
zbatimi i këtyre të drejtave janë të rreg-
ulluar me Ligjin Nr. 04/L-029 për Pa-
tenta (LP). E drejta nga patenta është e
drejtë e qarkullueshme, pra, mund të bar-
tet tek personat e tjerë, përveç të drejtave
morale. Bartja e patentës bëhet përmes
licencës (shih: Licencat për patentë) dhe
101
regjistrohet në Regjistrin përkatës të or-
ganit shtetëror kompetent (shih: Agjencia
për Pronësi Industriale), me kërkesë me
shkrim të njërës prej palëve dhe pub-
likohet (neni 30 i LP).
Pavlefshmëria e kontratave [Nevažnost
ugovora; Nullity of contracts Nichtigkeit
der Verträge] - Për të qenë kontrata e
vlefshme duhet të plotësohen kushtet
esenciale dhe ndonjë “patologji” e vogël
në këtë raport nuk do të duhej të ndikonte
direkt në vlefshmërinë e një marrëdhënie
të tillë juridike (p.sh. motivet e njërës
palë nuk ndikojnë në parim në vlef-
shmërinë e një pune juridike, neni 40 i
LMD). Megjithatë, nëse cenohen disa
rregulla themelore, atëherë një
marrëdhënie juridike mund të jetë ose të
shpallet e pavlefshme. LMD bën dallim
në mes të pavlefshmërisë absolute dhe
relative. Quhen punë juridike “absolut-
isht të pavlefshme” për shkak të faktit se
deklaratat e dhëna konsiderohen sikur të
mos ishin dhënë kurrë dhe se secili mund
të thirret në këtë pavlefshmëri, p.sh. nëse
objekti i prestimit është i pamundur ose i
palejuar sipas nenit 35 të LMD, nëse ba-
za është palejueshme sipas nenit 39, nëse
kontrata është lidhur në kundërshtim me
rendin publik sipas nenit 89 të LMD etj.
“Pavlefshmëria relative” nënkupton se
pala ka të drejtë të kërkojë, që një punë
juridike të shpallet e pavlefshme. Ligji
nuk përcakton shprehimisht dhe në
mënyrë terminologjike, se ka të bëjë me
pavlefshmërinë relative. Por, nëse Ligji
mbron interesin e njërës palë, atëherë kjo
palë mund të kërkojë që kontrata të
shpallet e pavlefshme, p.sh. lajthimi i
njërës palës sipas nenit 46 të LMD,
mashtrimi sipas nenit 49 të LMD etj.
Penalet (gjyqësore) [Kazne (sudske);
(Judicial) penalties, Strafe (gerichtlich)] -
“Penalet gjyqësore” është institut proce-
102
dural, i rregulluar në një burim formal të
së drejtës materiale dhe atë në LMD (ne-
ni 275 i LMD). Penalet gjyqësore janë
një lloj ndëshkimi pasuror, që gjykata
mund t’i caktojë debitorit, nëse nuk e ka
përmbushur një kërkesë në procedurën e
përmbarimit, e cila kërkesë konsiston
diçka në të holla. P.sh., me vendim të
formës së prerë është caktuar, që një deb-
itor të kthejë sendin kreditorit. Në këtë
rast, kreditori mund të kërkojë, që gjyka-
ta të dënojë debitorin për pagesën e
penaleve, nëse ajo nuk e përmbush këtë
detyrim.
Pendesa/pendimi [Odustanica; Earnest,
Strafversprechen] - Pendimi është një
marrëveshje e palëve sipas parimit të au-
tonomisë së lirë të vullnetit, sipas të cilës
marrëveshje njëra palë ose secila palë ka
të drejtë të heq dorë nga kontrata, por me
kusht që të paguajë një shumë të caktuar
në emër të pendimit ose pendesës (nenet
70 dhe 71 me LMD).
Pengu (e drejta) [Zalog (pravo); Pledge
(right); Pfand (Recht)] - E drejta e pengut
është e drejtë e sigurimit sendor, që
pengdhënësi i jep pengmarrësit, që ky të
mund të realizojë kërkesën e vet nga shit-
ja e sendit të lënë peng, nëse debitori nuk
përmbush prestimin. Pengun mund të
lënë edhe vetë debitori edhe një person i
tretë. Quhet e drejtë e sigurimit sendor,
meqë pengmarrësi ka të drejtë të realizojë
kërkesën vetëm me shitjen e sendit, të
lënë peng, për dallim nga e drejta e sig-
urimit personal (p.sh. dorëzania).
Varësisht nga objekti i lënë peng, dallo-
hen pengu i dorës (pignusi), nëse objekti
i lënë peng është një send i luajtshëm
(dispozitat e neneve 130 e në vazhdim të
LPDS) dhe hipoteka, nëse objekti i lënë
peng është paluajtshmëria (dispozitat e
neneve 172 e në vazhdim të LPDS).
Perpetuatio fori [Perpetuatio fori] Per-
petuatio fori është një institut procedural,
sipas të cilit, një gjykatë mbetet kompe-
tente në aspektin tokësor edhe mëtutje
atëherë, kur gjatë zhvillimit të procedurës
kanë ndryshuar rrethanat në atë mënyrë,
që kompetent do të duhej të ishte ndonjë
gjykatë tjetër. Kjo është paraparë shpre-
himisht me nenin 17 par. 3 të LPK dhe ka
të bëjë me parimin e ekonomizimit në
procedurën civile.
Personi fizik dhe juridik [Fizičko i
pravno lice; Natural and legal person;
Natürliche und juristische Personen] -
Personi është subjekti i së drejtës dhe
mund të jetë personi fizik apo juridik.
Lidhur me atë se kush mund të jetë
subjekt i së drejtës. Shih: Subjektet e së
drejtës.
Personaliteti (të drejtat) [Ličnost (pra-
va); Personality (the rights); Persönlich-
keit (Recht)] - Të drejtat e personalitetit
paraqesin ato të drejta vitale të cilat janë
tejet ngushtë të lidhur me vetë personin
apo subjektin e së drejtës. Nuk ekziston
një e drejtë e përgjithshme e personal-
itetit por disa sosh, dhe si të tilla konsid-
erohen mbrojtja e jetës, shëndetit, lirisë,
nderit, emrit, prestigjit, të cilat krahas
garantimit me të drejtën publike, gëzojnë
mbrojtje edhe me të drejtën private, në
veçanti kur kërkohet shpërblimi i drejtë
në rast të cenimit të tyre.
Personi i tretë [Treće lice; Third person;
Dritte Person] - Personi i tretë është një
person, cili në një raport juridik mund të
involvohet në mënyrë direkte ose indi-
rekte. Zakonisht një marrëdhënie juridike
ka të bëjë me raportin në mes palëve.
Por, në raste të caktuara edhe një person i
tretë mund të favorizohet ose të pësojë
një dëm, p.sh. kontrata e dy personave në
dobi të personit të tretë. Edhe në proce-
durën (civile) mund të involvohet ndonjë
person i tretë, p.sh. ndërhyrësi, përkthy-
esi, eksperti etj.
Pertinenca [Pertinencija; Pertinence;
Sachdienlichkeit] - Pertinenca paraqet një
term i cili referohet kryesisht sendit akce-
sor. Pertinenca është send akcesor i cili
gjithnjë është në funksion të sendit krye-
sor, por nuk është i lidhur fizikisht me
sendin kryesor. Pra, edhe pse është në
funksion të sendit kryesor, ajo mund të
ndahet dhe të përben send të pavarur,
madje edhe të qarkullohet si e tillë.
Pëlqimi [Saglasnost; Consent; Zustim-
mung] - Shumica e punëve juridike
lidhen në mes dy subjekteve pa pasur
nevojë për vullnetin e ndonjë personi të
tretë. Në raste përjashtimore mund të
kërkohet, që për vlefshmërinë e një pune
juridike nevojitet edhe vullneti i personit
të tretë (p.sh. përfaqësuesi ligjor duhet të
pajtohet me lidhjen e kontratës së fëmijës
të moshës jomadhore me dikë tjetër). Ky
pajtim mund të jetë para lidhjes së punës
juridike në formën e pëlqimit apo pas
lidhjes së punës juridike në formën e
aprovimit (neni 19 i LMD).
Përçojat [Provodnici; Conductors; Lei-
tungen] - Shih: Kadastri: përçojat.
Përdorimi [Korišćenje; Use; Nutzung] -
Përdorimi në kuptimin juridik është një
ndër autorizimet e pronarit për të
përdorur sendin dhe shfrytëzuar sipas
dëshirës (neni 18 LPDS). Pronari ka të
drejtë të përdorë ose edhe të mos përdorë
sendin e vet, p.sh. makinën.
Përfaqësimi [Zastupanje; Representa-
tion; Vertretung] - Përfaqësimi është
dhënia ose pranimi i një deklarimi të
vullnetit nëpërmjet një personi (përfa-
qësuesi) në emër dhe për llogari të një
personi tjetër (të përfaqësuarit) (nenet 72
e në vazhdim të LMD). Pra, përfaqësuesi
vepron në emër dhe për llogari të palës,
për dallim nga komisionari ose adminis-
103
tratori, të cilët veprojnë në emër, por për
llogari të palës së përfaqësuar. Përfa-
qësimi rregullohet edhe me normat e së
drejtës formale (nenet 73 e në vazhdim të
LPK). Ekzistojnë lloje të ndryshme të
përfaqësimit, siç janë përfaqësimi ligjor,
me autorizim dhe me statut. Në rast të
përfaqësimit, të gjitha veprimet ose
mosveprimet e përfaqësuesit shkojnë në
favor ose në disfavor të të përfaqësuarit,
nëse përfaqësuesi ka vepruar brenda ta-
grit të paraparë. Shih: Përfaqësuesi.
Përfaqësuesi [Zastupnik; Representative;
Vertreter] - Përfaqësuesi është një per-
son, i cili vepron në emër dhe për llogari
të dikujt tjetër. Kjo nënkupton, se çdo
veprim apo mosveprim shkon direkt në
favor ose në disfavor të te përfaqësuarit. I
përfaqësuari është personi, për të cilin
vepron përfaqësuesi. Përfaqësuesi mund
të jetë ligjor, me autorizim dhe sipas
vendimit të gjykatës. Përfaqësuesi ligjor
caktohet sipas vetë ligjit (ex lege), p.sh.
prindërit janë përfaqësues ligjorë të
fëmijës, meqë fëmija nuk ka aftësi për të
vepruar dhe as aftësi procedurale. Përfa-
qësuesi me autorizim caktohet me një
kontratë, me të cilën kontratë caktohet
tagri dhe vëllimi i autorizimit. Kurse, me
vendim të gjykatës mund të caktohet
përfaqësuesi në rastet kur një personi i
caktohet kujdestari.
(i) Përfaqësuari [Zastupljena strana;
Represented; Vertretener] - Shih: Përfa-
qësuesi.
Përfaqësimi tregtar [Trgovinsko zastu-
panje; Commercial representation; Han-
delsvertreter] - Përfaqësimi tregtar është
lloj i veçantë i kontratës së përfaqësimit
(nenet 804 e në vazhdim të LMD). Me
kontratën e përfaqësimit tregtar detyrohet
ky përfaqësues, që të gjejë ndërmarrje të
tjera dhe të lidhë kontrata ekonomike me
ato në emër dhe për llogari të përfaqësua-
104
rit. I përfaqësuari ka për detyrë të shpër-
blejë përfaqësuesin tregtar për shërbimin
e kryer.
Përgjegjësia për tjetrin [Odgovornost
za drugoga; Liability for other; Fremd-
haftung] - Në parim përgjigjet ai person, i
cili edhe ka shkaktuar dëmin. Por, në
raste të caktuara mund të ndodhë që
dikush tjetër ka shkaktuar dëm dikujt
tjetër dhe një person i tretë përgjigjet për
dëmin e shkaktuar. Kështu p.sh., për-
gjegjësia e prindit për dëmin e shkaktuar
nga fëmija i moshës së mitur (neni 147
LMD), përgjegjësia e përfaqësuesit ligjor
për dëmin e shkaktuar nga personi me të
meta psikike (neni 148 i LMD). Rast
tjetër i përgjegjësisë për tjetrin është edhe
përgjegjësia e punëdhënësit për dëmin e
shkaktuar nga ana a punonjësit (nenet
152 e në vazhdim të LMD).
Përgjegjësia solidare [Solidarna odgo-
vornost; Joint liability; Gesamtschuld] -
Përgjegjësia solidare apo përgjegjësia e
përbashkët e disa personave mund të vijë
në shprehje në rastet kur për ndonjë dëm
të cilin e kanë shkaktuar disa persona
bashkërisht, atëherë këta persona do të
përgjigjen të gjithë solidarisht (neni 190 i
LMD). Për shembull, nxitësi dhe
ndihmësi, dhe ai që ka ndihmuar që per-
sonat përgjegjës të mos zbulohen,
përgjigjen solidarisht. Apo, porositësi
dhe kryerësi i punëve në paluajtshmëri
përgjigjen solidarisht ndaj personit të
tretë për dëmin që i krijohet këtij lidhur
me kryerjen e këtyre punëve.
Përgjigjja në padi [Odgovor na tužbu;
Reply to lawsuit; Klageerwiderung] - De-
risa padia është veprimi i parë procedural
i palës paditëse, përgjigja në padi është
veprimi i parë procedural i palës së padi-
tur. Nga vetë nocioni rezulton, se pala e
paditur ka të drejtën dhe jo detyrimin, që
të deklarohet për pretendimet e palës
paditëse të parashtruara me padi. Përgjig-
ja në padi është mbrojtja e parë palës së
paditur nga pretendimet e palës paditëse.
Përgjigja në padi mund të parashtrohet
brenda afatit prej 15 ditësh nga marrja e
padisë dhe duhet të parashtrohet në
formën me shkrim (shih dispozitat e ne-
neve 395 e në vazhdim të LPK).
Përjashtimi i gjyqtarit [Izuzeće sudije;
Exclusion of judge; Ausschluss des Rich-
ters] - Përjashtimi i gjykatësit ndodhë,
nëse ekzistojnë rrethana të tilla objektive,
të cilat mund të ndikojnë në paanësinë
dhe objektivitetin e gjykatësit në një pro-
ces civil gjyqësor. Ligji nuk bën dallim
terminologjik, por vetëm përmbajtësor në
mes të përjashtimit dhe rekuizimit. Për-
jashtimi i gjyqtarit duhet të bëhet ex offi-
cio dhe nëse ekzistojnë këto rrethana,
atëherë gjykatësi duhet të përjashtohet
nga procesi konkret gjyqësor. Në rast, se
në proces ka marrë pjesë një gjykatës i
cili është dashur të përjashtohet, atëherë
kjo është shkelje procedurale me rëndësi
absolute dhe vendimi marrë në një proces
të tillë gjithmonë duhet të anulohet (shih
nenet 67 a - f, 182 të LPK). Kurse,
“rekuzimi” i gjykatësit është përjashtimi i
gjykatësit nga një proces konkret dhe i
cili përjashtim ndodhë vetëm me
kërkesën e palës dhe do kjo një shkelje
procedurale e tillë do të merret për bazë
në Gjykatën sipas ankesës, vetëm nëse
pala është thirrur më herët në këtë shkelje
me rëndësi relative (nenet 67 g, 182 I i
LPK).
Përmbarueshmëria [Izvršnost; Enforce-
ability; Vollstreckbarkeit] - Procedura e
përmbarimit, në të cilën realizohet dhun-
shëm kërkesa e kreditorit fillon me
propozimin e kreditorit. Kreditori duhet
t’ia bashkëngjit propozimit gjithmonë një
titull përmbarimor. Ky titull është në pa-
rim një vendim, i cili duhet të jetë “i
përmbarueshëm”. I përmbarueshëm është
një vendim, nëse ai ka marrë formë të
prerë dhe ka skaduar afati për përm-
bushjen vullnetare (neni 24, neni 36 i
LPP). Vendimi pajiset me klauzolën “e
përmbarueshmërisë” nga gjykata e
shkallës së parë, e cila klauzolë është një
vulë, me të cilën konstatohet se mund të
fillohet procedura e përmbarimit.
Përmbaruesi privat [Privatni izvršitelj;
Private enforcement agent; Privater
Zwangsvollstrecker] - Me LPP e ri
(2014), përmbaruesi privat është organi
kryesor i përmbarimit, i cili zhvillon pro-
cedurën e përmbarimit. Tanimë janë li-
cencuar një numër i madh i përmba-
ruesve privat, të cilët zhvillojnë proce-
durën e përmbarimit për të gjitha
çështjet, me përjashtim të çështjeve nga
marrëdhënia familjare dhe të punës.
Përmbaruesi privat kryen ushtron au-
torizime publike, por në mënyrë të
pavarur dhe private dhe atë në tërë terri-
torin e Republikës.
Përmbushja (e kontratës) [Privatni
izvršitelj; Performance (of contract);
Erfüllung (des Vertrages)] - Përmbushja
nënkupton dhënien e prestimit të detyruar
kreditorit nga ana e debitorit, p.sh. pagi-
mi i çmimit, dorëzimi i mallit të shitur
etj. Përmbushja është zgjidhja ideale dhe
më e mira e rregullimit të marrëdhënieve
juridike, me ç’rast subjektet i përmbushin
prestimet, që i kanë të detyruara. Presti-
min mund ta përmbushë jo vetëm debi-
tori, por edhe personi i tretë. Shpenzimet
e prestimit i bartë, si rregull, vetë debitori
(nenet 277-279 i LMD).
Përsëritja e procedurës [Ponavljanje
postupka; Repetition of procedure;
Wiederholung des Verfahrens] - LPK e
konsideron përsëritjen e procedurës mjet
të jashtëzakonshëm të goditjes së
vendimit (nenet 232 e në vazhdim të
105
LPK). Lidhur me propozimin për
përsëritjen e procedurës vendos Gjykata
e Shkallës së dytë, por që propozimi do-
rëzohet në Gjykatën e shkallës së parë, që
ka vendosur lidhur me këtë rast. Propo-
zimi paraqitet në formën me shkrim dhe
në afatin e caktuar, varësisht nga shkaqet
e paraqitjes së propozimit (neni 234 i
LPK). Meqë shpesh në praktikë mund të
ndodhë, që një vendim i gjykatës të
sfidohet edhe me revizion edhe me
propozimin për përsëritjen e procedurës,
LPK ofron zgjidhje ligjore për trajtimin e
këtyre rasteve (nenet 242 - 244 i LPK).
Përpunimi [Obrada; Processing; Ver-
arbeitung] - Përpunimi apo krijimi i
sendit të ri ekziston atëherë kur personi
me material të vet dhe me punën e vet
krijon një produkt të ri. Nëse puna dhe
materiali i takon vetëm një personi
atëherë ky person bëhet edhe pronar i
vetëm i sendit. Personi, i cili e krijon një
send të ri të luajtshëm përmes përpunimit
apo ndryshimit me materialin e per-
sonave të tjerë e fiton pronësinë në
sendin e ri të krijuar pjesërisht, përveç në
rast se vlera e përpunimit është qenësisht
më e vogël se vlera e materialit me të
cilin është krijuar sendi i ri. Nëse vlera e
përpunimit apo ndryshimit është sak-
tësisht e barabartë me vlerën e materi-
aleve të tjetrit, palët e fitojnë bash-
këpronësinë mbi sendin e ri në pjesë të
barabarta. Si përpunim konsiderohet edhe
shkrimi, vizatimi, pikturimi, shtypja,
gravimi apo një përpunim i ngjashëm i
sipërfaqes (neni 31 i LPDS).
Përtëritja [Prenov; Novation; Novation]
- Përtëritja (novacio) është mënyrë e
shuarjes së marrëdhëniet të detyrimeve,
sipas së cilës kreditori dhe debitori pajto-
hen, që prestimin ekzistues të zëvendë-
sojnë me një prestim tjetër, që buron nga
një bazë juridike tjetër dhe objekt të
106
ndryshëm (nenet 329 e në vazhdim të
LMD).
Përzierja [Mešanje; Mixing; Ver-
mischung] - Përzierja definohet legalisht
me dispozitën e nenit 30 të LPDS dhe
është mënyrë për fitimin e pronësisë në
sendet e luajtshme, nëse sendet e lu-
ajtshme përzihen në atë mënyrë, që ato
nuk mund të ndahen ose mund të ndahen,
por vetëm me shpenzime tejet të larta.
Pasojat juridike të kësaj mënyre të fitimit
të pronësisë parashihen me dispozitat e
nenit 30 në lidhje me dispozitën e nenit
29 të LPDS.
Pignus [Pignus] - Shih: Pengu i dorës.
Piratëria [Piraterija; Piracy; Piraterie]
Piratëria nënkupton riprodhimin ose
shpërndarjen në mënyrë të paautorizuar
të dhe të paligjshme të materialeve të
cilat mbrohen nga e drejta e pronësisë in-
telektuale (e drejta autorit, patentave,
markave tregtare, dizajnëve industriale).
Pjesa hyrëse aktgjykimit [Uvodni deo
presude; Introductory part of the judg-
ment; Urteilskopf] - Shih: Aktgjykimi.
Pjesa e domosdoshme e trashëgimisë
[Obavezni deo nasledstva; Compulsory
part of inheritance; Pflichtteil des Erbes]
- Autonomia e lirë e vullnetit vlen edhe
në të drejtën trashëgimore. Kjo nënk-
upton se trashëgimlënësi (de cujus) ka të
drejtë të disponojë sipas vullnetit dhe
dëshirës së vet për pasurinë e vet në rast
të vdekjes. Kjo nënkupton, se trashëgim-
lënësi mundet me përcaktuar me testa-
ment, se kush do të merr pasurinë, pas
vdekjes së tij. Por, ligji parasheh se në
raste të tilla, disa të afërm direkt,
trashëgimtar ligjorë do të kishin të drejtë
të kërkojnë të ashtuquajturën pjesën e
domosdoshme. Personat e tillë, që kanë
të drejtë në pasurinë e domosdoshme të
trashëgimisë quhen “trashëgimtarë të
domosdoshëm”. Kush mundet me qenë
trashëgimtar i domosdoshëm dhe sa është
kjo pjesë e domosdoshme e trashëgimisë
është e përcaktuar me nenet 29 e në va-
zhdim të LT. Në të drejtën e Kosovës
(për dallim edhe nga shumë të drejta të
vendeve të tjera), “pjesa e domosdosh-
me” është e drejtë trashëgimore e vërtetë
dhe jo pretendim (kërkesë) i trashëgimta-
rit të domosdoshëm kundër trashëgimta-
rit. Kjo nënkupton, se kjo e drejtë mbi
pjesën e domosdoshme nuk mund të për-
jashtohet dhe trashëgimtari i domosdo-
shëm merr pjesë si “trashëgimtar” dhe jo
vetëm për të pasur të drejtën e pre-
tendimit kundër trashëgimtarëve të tjerë.
Plotfuqishmëria e vendimit [Pra-
vosnažnost odluke; Finality of decision;
Rechtskräftigkeit der Entscheidung] - Ka
të bëjë me vendimin e formës së prerë
dhe nuk është nocion juridik me pasoja të
caktuara juridike nga ato, që kanë të
bëjnë me vendimin e formës së prerë.
LPK nuk e përdor më këtë nocion fare,
derisa LPP e përdor në disa raste, por
duke aluduar në vendimin e formës së
prerë.
Poligamia [Poligamija; Polygamiy; Po-
lygamie] - Poligami quhet praktika e të
pasurit të më shumë se dy bashkëshort.
Nganjëherë poligamia përdorët edhe si
sinonim me bigaminë. Regjimi juridik që
vlen për bigaminë (shih: Bigamia), vlen
edhe për poligaminë.
Polisa e sigurimit [Polis osiguranja; In-
surance policy; Versicherungsschein] -
Polisa e sigurimit ёshtё dokument në
formë të shkruar pёr sigurimin e da-
korduar ndërmjet siguruesit dhe të
siguruarit dhe ёshtё pjesё përbërëse e
kontratës për sigurimin. Në polisë duhet
të shkruhen palët kontraktuese, sendi i
siguruar, respektivisht personi i siguruar,
rreziku i përfshirë nga sigurimi, kohëzg-
jatja e sigurimit dhe periudha e depozitës,
shuma e sigurimit ose se sigurimi është i
pakufizuar, premia ose kontributi, data e
dhënies së policës dhe nënshkrimet e
palëve kontraktuese. Në fakt, kontrata
për sigurimin është e lidhur kur kon-
traktuesit nënshkruajnë polisën e sig-
urimit ose listën e mbulesës, përveç nëse
parashikohen rastet nën të cilat marrë-
dhënia kontraktuese nga sigurimi krijohet
nga vetë pagimi i premisë. Shih: edhe
Sigurimi.
Politika e të drejtës [Vladavina prava;
Rule of law; Rechtspolitik] - Politika e së
drejtës merret me vizionet dhe kahjet për
në të ardhmen të zhvillimit të së drejtës.
Se si do të jetë një e drejtë në një vend
varet shumë nga qëndrimet politike të një
vendi.
Posedimi [Pravo državine; Possession;
Besitz] - Posedimi definohet legalisht
(nenet 103, 104 të LPDS) dhe nënkupton
pushtetin faktik të një personi në një
send. Posedimi duhet juridikisht të
diferencohet rreptësishtë nga pronari,
edhe pse pronari zakonisht është edhe
posedues, por me përjashtime. P.sh.
Qiramarrësi i një shtëpie është posedues
direkt, derisa qiradhënësi është pronar
dhe posedues indirekt. Posedimi është pa
diskutim një fakt, por është që nga e drejt
romake e deri më sot e diskutueshme,
nëse posedimi është edhe një e drejtë. Për
t’u themeluar posedimi nevojitet pushteti
faktik. Nëse për posedimin duhet edhe
kushti i animus (vullnetit) është çështje e
diskutueshme. Në të drejtën austriake ka
pajtueshmëri gati absolute, se vullneti për
të pasur sendin është kusht themelor për
posedimin. Në të drejtën e Zvicrës, në
parim mjafton pushteti faktik, ashtu siç
ishte edhe në të drejtën klasike romake.
Kurse, në të drejtën e Gjermanisë ka
mendime të ndryshme për këtë. Teoria
mbizotëruese kërkon vullnetin si kusht
107
për themelimin e posedimit direkt. Në të
drejtën e Kosovës, kjo çështje është pak e
diskutuar deri më tani. Sipas mendimit
tim, edhe në Kosovë do të duhej të vlente
përvoja e së drejtës së Gjermanisë, meqë
edhe normat përkatëse për posedimin ki-
shin si model zgjidhjen gjermane.
Posedimi mbrohet në mënyra të ndrysh-
me (shih nenet 112, 113 të LPDS).
Posedimi nuk parasheh aftësinë për të
vepruar, kështuqë secili mund të jetë
posedues dhe poashtu nuk ka posedim
me anë të përfaqësuesit, meqë rregullat e
përfaqësimit nuk vlejnë për posedim.
Ekzistojnë disa lloje të ndryshme të
posedimit, direkt (i drejtpërdrejt), indi-
rekt ose tërthortë, bashkëposedimi.
- Posedimi i direkt - nënkupton mba-
jtjen e sendit dhe ushtrimin e pushtetit
faktik të vetë poseduesit mbi sendin e
caktuar.
- Posedimi indirekt - nënkupton mba-
jtjen e sendit të poseduesit nëpërmjet
personave të tjerë që realisht ushtrojnë
posedimin. Në këtë pozitë mund të
gjendet poseduesi pronar ose jo pronar
i cili realizon (vjelë) të ardhura apo të
drejta të caktuara nga posedimi i të
tjerëve, si për shembull dhënia e sendit
me qira tjetrit. Po ashtu, Posedues jo i
drejtpërdrejtë është personi i cili e jep
posedimin e një sendi bazuar në një
peng, depozitë, marrëveshje ose
raporte juridik të ngjashme që i japin
personit tjetër të drejtën e posedimit të
sendit për një kohë të caktuar.
- Bashkëposedimi - bashkëposedimi
nënkupton kur dy apo disa persona
bashkërisht ushtrojnë posedimin mbi
një send sipas parametrave të ditur dhe
të llogaritshëm të bashkëposeduesve.
- Posedimi i përbashkët - posedimi i
përbashkët nënkupton kur dy apo disa
persona bashkërisht ushtrojnë posedi-
108
min mbi një send dhe nuk dihet vëlli-
mi i ushtrimit të posedimit.
Plagjiatura [Plagijat; Plagiarism; Pla-
giat] - Plagjiatura nënkupton kur dikush
paraqet në mënyrë të qëllimshme dhe të
dukshme krijimet intelektuale origjinale
të një personi ose krijuesi tjetër, si kri-
jime intelektuale origjinale të tijat. Para
se gjithash, plagjiatura paraqet shkelje
morale dhe tërheq përgjegjësi morale,
dhe në raste të caktuara mund të paraqet
edhe shkelje të te drejtave autoriale. Në
disa raste plagjiatura nuk paraqet shkelje
të drejtave autoriale, kur për shembull,
krijuesit lejnë veprat e tyre të lira për
përdorim të pakufizuar, dhe marrësit e
këtyre veprave pa treguar burimin para-
qiten në cilësinë e krijuesve origjinal.
Mirëpo, në këto rast marrësi i këtyre ve-
prave bartë përgjegjësi morale dhe profe-
sionale (akademike). Ndërsa, nëse kri-
juesit e veprave, i kanë të rezervuara të
drejtat autoriale dhe të kufizuara, atëherë
marrësit e tyredo të kryejnë edhe shkelje
të te drejtave të autorit, dhe rrjedhimisht
kjo tërheq përgjegjësi administrative dhe
civile juridike.
Praktika gjyqësore [Sudska praksa;
Case law; Rechtsprechung] - Praktika
gjyqësore nënkupton tendencën që
gjykatat të zgjidhin rastet e caktuara të
tyre duke u bazuar në rastet e zgjidhura
më herët, kryesisht nga gjykatat më të
larta të cilat tashmë janë bërë të plot-
fuqishme, me qellim të unifikimit të in-
terpretimit dhe zbatimit të ligjit. Ndjekja
e kësaj praktike, shpie në legjitimin e
praktikës gjyqësore si burim të së drejtës.
Prapësimi [Prigovor; Objection;
Einrede] - Shih edhe Kundërshtimi. Ligji
nuk është konsekuent në përdorimin e
terminologjisë unike. Përdoret edhe
prapësim edhe kundërshtim. Ka të bëjë
me një kontestim të një deklarate të
ndonjë subjekti tjetër. Prapësimi krye-
sisht është mjet juridik në procedurën
civile, por përdoret edhe në të drejtën
materiale, p.sh. prapësimi i debitorit ndaj
personit të tretë (neni 133 i LMD). Në të
drejtën procedurale civile, prapësimi
përdoret edhe si mjet kundërshtimi, p.sh.
prapësimi i parashkrimit (neni 180 i
LPK) ose edhe si mjet goditje vendimi,
p.sh. prapësimi kundër urdhërpagesës në
procedurën e posaçme kontestimore
lidhur me urdhërpagesën (neni 497 i
LPK). Në procedurën përmbarimore,
prapësimi është mjet i rregullt i goditjes
së vendimit, të cilin mund ta paraqes deb-
itori kundër vendimit për lejimin e përm-
barimit (shih neni 67 e në vazhdim të
LPP).
Pranueshmëria e padisë [Prihvatljivost
tužbe; Admissibility of lawsuit; Stattgabe
der Klage] - Shih: Padia: lejueshmëria e
padisë.
Prekluzioni [Prekluzija; Prekluzion,
Präklusion] -Humbja e një të drejte, nëse
është ometuar (lëshuar) ndërmarrja e një
veprimi të caktuar procedural. P.sh., nëse
ankesa nuk është paraqitur brenda afatit
të përcaktuar ligjor, humbet e drejta për
paraqitjen e ankesës. Në situatë të tillë
mund të paraqitet eventualisht propozimi
për kthimin në gjendjen e mëparshme
(restitutio in integrum).
Premtimi publik [Javno obećanje;
promise of reward; Auslobung] -
Premtimi publik në të drejtën civile i
referohet kryesisht premtimit publik të
shpërblimit. Ky institut juridik paraqet
gjithashtu si një nga burimet e dety-
rimeve. Premtimi publik paraqet shpre-
hjen e njëanshme të vullnetit të një per-
soni, i cili i drejtohet një numri të pacak-
tuar personash, me anë të te cilit
premtuesi obligohet që t’ia paguaj
shpërblimin apo dhuratën e caktuar atij
personi i cili do të kryente ndonjë veprim
ose realizonte ndonjë rezultat të caktuar.
Sipas LMD, premtimi i shpërblimit i bërë
me anë të shpalljes publike për atë që
kryen një veprim të caktuar, arrin ndonjë
sukses, ose në qoftë se premtimi është
bërë në ndonjë kusht tjetër, e detyron
premtuesin që të përmbushë premtimin.
Premtuesi i shpërblimit ose i çfarëdo gare
shpërblyese ka për detyrë të caktojë afat-
in e garës, e në qoftë se nuk e cakton,
kush do që dëshiron të marrë pjesë në
garë ka të drejtë të kërkojë që gjykata ta
caktojë afatin përkatës (neni 212).
Prestim [Prestacija/obaveza; Obliga-
tion/Performance; Leistung] - Prestimi
është çdo veprim, mosveprim apo durim i
lejueshëm, që është objekt i marrëdhënies
së detyrimeve dhe që është i caktuar ose i
caktueshëm. Kreditori, si subjekt i së
drejtës materiale mund të kërkojë prej
debitorit një veprim (p.sh. pagimi i një
borxhi, riparimi i një sendi etj.), një
mosveprim (p.sh. të mos bëjë zhurmë në
banesën e tij dhe të mos pengoj fqiun
etj.) dhe një durim (p.sh. të lejojë dikë të
ndërtojë një mur në paluajtshmërinë e tij
etj.). LMD nuk është konsekuent në ter-
minologjinë juridike dhe natyrisht edhe
sa i përket nocionit të prestimit. Për këtë
nocion përdoren edhe emërtime të tjera jo
adekuate, p.sh. “borxhi”, “kërkesë”, “de-
tyrim” etj.
Pretrial discovery [Pretrial discovery].
Pretrial discovery është një ndër veçoritë
tipike të sistemit juridik anglosakson në
të drejtën procedurale civile lidhur me
administrimin e provave.
Prezumim [Pretpostavka; Presumption;
Vermutung] - Prezumimi mund të defi-
nohet si kusht për ekzistimin ose mose-
kzistimin e një raporti juridik, qoftë ai
material ose procedural. Nëse p.sh. ekzis-
ton apo nuk ekziston një e drejtë subjek-
109
tive private duhet të përmbushen disa
kushte, pra prezumime të së drejtës mate-
riale juridike. Në aspektin e së drejtës
procedurale, nëse padia do të lejohet ose
do të hedhet poshtë, varet nga fakti, nëse
janë plotësuar prezumimet procedurale
juridike, p.sh., për të qenë padia e
lejueshme, duhet gjykata të ketë ju-
ridiksion për këtë çështje, ose duhet të
jetë kompetente etj.
Prezumimet procedurale [Proceduralne
pretpostavke; Procedural assumptions;
Prozessvoraussetzungen] - Prezumimet
procedurale janë kushtet apo konditat,
nëse një padi është e lejueshme. Për të
qenë një padi e lejueshme apo e
pranueshme, duhet të plotësohen pre-
zumimet procedurale. Ekzistojnë shumë
prezumime procedurale, që kanë të bëjnë
me gjykatën, objektin e kontestit dhe me
palët, p.sh., kompetenca e gjykatës, af-
tësia procedurale palëve etj.
Prima facie - Në shikim të parë. Në shi-
kim apo në dukje të parë të gjërave apo
fakteve, sidomos në vlerësimin e provës.
Prindi [Roditelji; Parent, Eltern] -
Prindër quhen personat të cilët sipas ligjit
apo ndonjë vendimi të organit kompetent
i janë akorduar të drejta dhe përgjegjësi
prindërore. Përgjegjësia prindërore re-
zulton nga e drejta për kujdes prindëror
ndaj fëmijëve.
- Përgjegjësia prindërore - Përgjegjësia
prindërore përfshin të drejtat dhe
detyrat që kanë për qëllim të sigurojnë
mirëqenien emocionale, sociale dhe
materiale të fëmijës, duke u kujdesur
për të, duke mbajtur raporte vetjake
me të, duke i siguruar atij mirërritjen,
edukimin, arsimimin, përfaqësimin
ligjor dhe administrimin e pasurisë
(neni 128.4 i LFK).
Prior tempore potior iure - I pari nga
koha, i pari nga e drejta. Nga e drejta za-
110
konore (ai i cili shkon i pari në mulli,
bluan edhe i pari). Në rast se ekzistojnë
të drejta të ndryshme në të njëjtin rang,
atëherë do të realizohet zakonisht ajo e
drejtë, e cila është regjistruar më herët.
Kjo vlen si në të drejtën materiale (p.sh.,
neni 118, 155 etj. LPDS) ose nga e drejta
procedurale (p.sh. 92 LPP).
Privatizimi [Privatizacija; Privatization;
Privatisierung] - Privatizimi paraqet një
proces, i cili ka të bëjë me transferimin e
pronësisë apo kontrollit mbi ndërmarrjet
dhe asetet, nga qeveria apo shteti tek in-
vestitorët privat. Në aspektin juridik, pri-
vatizimi paraqet një proces ligjor të or-
ganizuar dhe të rregulluar nga mekaniz-
mat shtetëror, përmes të cilit prona sht-
etërore/shoqërore transformohet apo ka-
lohet tek personat privat. Në Kosovë dal-
lon mënyra e privatizimit të pronës pub-
like dhe pronës shoqërore. Privatizimi i
pronës publike i nënshtrohet një proce-
dure të veçantë (koncesionit dhe partner-
itetit publiko privat) dhe ligjeve të
veçanta. Ndërsa privatizimi i pronës
shoqërore i nënshtrohet një rregullativës
së veçantë juridike. Në këtë rast baza ju-
ridike për privatizimin e pronës
shoqërore Rregullorja e UNMIK (Nr.
2003/13) mbi transformimin e së drejtës
për përdorimin e pronës së patundshme
në pronësi shoqërore. Sipas kësaj rreg-
ullore, ‘privatizimi’ realizohet në formën
e qiradhënies/qirambajtjes (“leasehold”)
të pronës shoqërore për 99 vite nga data e
hyrjes në fuqi të saj, që është 9 maj 2003.
Shih: edhe Qiradhënia afatgjate. Në Ko-
sovë janë përdoruar dy modele të privat-
izimit: Spin off i rregullt dhe Spin off
special apo me kushte.
- Spin off - Spin off i rregullt nënkupton
modelin e privatizimit sipas të cilit
privatizuesi përzgjidhej vetëm në bazë
 të çmimit më të lartë të ofruar për
pronën e tenderuar për privatizim.
- Spin off special - Spin off special
nënkupton modelin e privatizimit sipas
të cilit përveç çmimit, kërkohej edhe
zotimi i investitorëve për investimin e
shumave të caktuara të mjeteve finan-
ciare dhe punësimin e një numri të
caktuar punëtorëve në atë ndërmarrje.
Prona apo ndërmarrje i cila i nënshtro-
hej këtij modeli të privatizimit konsid-
erohej se kishte ndikim të rëndësishëm
në ekonominë e vendit.
Pro bono - Pro bono (falas) është
ndërmarrja e një veprimi për një tjetër pa
ndonjë shpërblim apo prestim. Avokatët
nuk kanë të drejtë të ofrojnë shërbime
pro bono.
Pro forma - Për shkak të formës. Ka të
bëjë me një veprim të ndërmarr nga
dikush, vetëm sa për të respektuar
formën e paraparë, p.sh. lëshohet vër-
tetimi me shkrim, se ka qenë dikush në
një mbledhje. Pro-forma mund të jetë
edhe në kuptimin negativ, p.sh. lidhet një
punë juridike vetëm për të krijuar një fa-
vor, edhe pse nuk ka qenë vullneti për të
lidhur një punë juridike.
Procedura civile [Građanski postupak;
Civil procedure; Zivilverfahren] - Proce-
dura civile është një proces i rregulluar
me anë të normave juridike, në të cilën
konstatohen, formësohen dhe realizohen
të drejtat subjektive private të personave
privatë. Procedura civile ndahet në pro-
cedurën kontestimore, jokontestimore,
përmbarimit dhe të falimentimit.
Procesi civil [Građanski proces; Civil
proces; Zivilprozess] - Shih: Procedura
civile.
Procedura e falimentimit [Stečajni
postupak; Bankruptcy procedure; Insol-
venzverfahren] - Procedura e falimen-
timit paraqet procedurën ligjore e cila
zhvillohet pranë gjykatës qoftë kur fali-
mentimi i iniciuar në mënyrë vullnetarë
ose të detyrueshme. Në rastet kur vull-
netarisht iniciohet procedura e falimen-
timit, kërkesën për falimentim e dorëzon
në gjykatë debitori i falimentimit (shih:
Debitori i falimentimit). Ndërsa, në rastet
kur jo vullnetarisht iniciohet procedura e
falimentimit, atëherë kërkesën për likui-
dim e paraqet kreditori i falimentimit
(shih: Kreditori i falimentimit). Palë në
procedurën e falimentimit janë debitorët
administratorët falimentuese, kreditorët,
bartësit e ekuitetit, komitetet e kredito-
rëve. Ndërsa, palë të interesuara konsid-
erohen palët që i afektohën të drejtat
pasurore, monetare, obligimet dhe in-
teresat tjerë si rezultat i procedurës së
falimentimit, apo që ka obligim ligjor për
mbikëqyrjen ose administrimin e proce-
durës së falimentimit.
- Gjykata - Në procedurën e falimen-
timit dhe shqyrtimin e rastit të fali-
mentimit dhe të gjitha çështjet e
ndërlidhura me LF, gjykatë kompe-
tente është Gjykata Themelore në
Prishtinë, Departamenti për Çështje
Ekonomike. Gjykata kujdeset që gjatë
procedurës në mënyrë objektive të ruaj
interesat pasurore të palëve në mënyrë
të barabartë, ku para se gjithash do të
ndërmerr të gjitha masat e nevojshme
për të siguruar që përfaqësuesi i
pasurisë së falimentimit maksimizon
kthimin e përgjithshëm të pasurisë në
favor të kreditorëve; shpërndarjet ndaj
të gjithë kreditorëve të kategorisë së
njëjtë të prioriteteve bëhen sipas
parimit pari passu; debitori person ju-
ridik nuk do të jetë pronar i aseteve të
tij në përfundim të procedurës së
likuidimit dhe do të fshihet si biznes
aktiv në regjistrin e bizneseve me
111
 shënimin ‘i likuiduar’, etj., (neni 4 i
LF).
Procedura e ndërmjetësimit [Postupak
posredovanja; Mediation procedure
Meidiationssverfahren] - Shih: Ndërmje-
tësimi.
Procedura jokontestimore [Vanparnični
postupak; Out contentious procedure
Verfahren der freiwilligen Gerichts-
barkeit] - Procedura jokontestimore është
procedurë civile e njohjes (cognitio), në
të cilën poashtu si në procedurën kontes-
timore vendoset lidhur me çështjet civile
juridike. Ky dallim në procedurën kon-
testimore dhe jo kontestimore është
marrë sipas modelit gjerman - austriak
dhe kështu ka mbetur edhe tani e tutje.
Diferencimi në mes të këtyre dy proce-
durave civile nuk mund të bëhet në
aspektin gjuhësor, se kontesti zgjidhet në
procedurën kontestimore e “jokontesti”
zgjidhet në procedurën jokontestimore,
meqë nëse nuk ka fare “kontest” nuk ka
përse edhe procedura të zhvillohet.
Çështja qëndron diku tjetër dhe ky
diferencim është i rëndësishëm për shkak
pasojave të ndryshme juridike, nëse një
çështje zgjidhet në procedurën jokontes-
timore, meqë në këtë rast do të vlente
direkt dhe në mënyrë primare jo LPK,
por LPJK. Një kufizim i pastër dhe for-
mal nuk mund të bëhet, meqë ka çështje
“kontestuese” që zgjidhën në procedurë
jokontestimore, por, esenca qëndron në
atë se LPJK ka paraparë që ajo të
zgjidhet në procedurën jokontestimore.
Por, teoria moderne niset sipas parimit të
dedikimit dhe atë, se gjithmonë duhet fil-
limisht të shikohet në LPJK, nëse para-
shihet shprehimisht se cilat çështje
zgjidhen në procedurën jokontestimore,
me konsekuencën se vlen LPJK. Dhe
LPJK përcakton shprehimisht, se cilat
çështje mund të zgjidhen në këtë proce-
112
durë, siç janë: procedura për administri-
min dhe ndarjen e sendit të përbashkët,
procedura për shqyrtimin e pasurisë
trashëgimore, si dhe disa procedura të
tjera jokontestimore statusore.
Procedura kontestimore [Parnični
postupak; Contested procedure; Streitiges
Verfahren] - Procedura kontestimore
është një proces i rregulluar juridik, në të
cilën konstatohen, formësohen dhe ven-
dosën të drejtat subjektive private të
subjekteve të së drejtës. Konstatohet se
një e drejtë subjektive private ekziston
dhe gjykata (gjykata shtetërore ose josht-
etërore/arbitrazhi) vendos me vendim,
nëse dikush ka të drejtë të kërkojë përm-
bushjen e një prestimi, p.sh., nëse pronari
ka të drejtë të kërkojë sendin nga
poseduesi i paligjshëm etj. Për këtë arsye,
kjo procedurë quhet edhe procedurë e
njohjes (kognicionit). Shkenca që studion
procedurën kontestimore është E drejta
procedurale civile apo kontestimore dhe
burimi kryesor formal i kësaj të drejte
është LPK.
Procedurë e posaçme/veçantë kontes-
timore [Posebni/specijalni parnični
postupak; Specific contested procedure;
Besonderes Verfahren] - Duke pasur për
bazë parimet kushtetuese, të mishëruara
në nenin 6 të KEDNJ si dhe sidomos të
neneve 24, 31 e në vazhdim të KRK, çdo
proces do të duhej të zhvillohej sipas
standardeve të njëjta dhe sipas rregullave
të njëjta. Por, për shkaqe dhe motive të
ndryshme, Ligji lejon zhvillimin e disa
proceseve në mënyrë më të shpejtë, si-
domos duke u paraparë afate më të
shkurta kohore për ndërmarrjen e vepri-
meve procedurale gjatë zhvillimit të pro-
cesit civil ose edhe disa rregulla specifike
(shih p.sh. Procedura sipas marrëdhënies
së punës sipas dispozitave të neneve 474
e në vazhdim të LPK; Procedura sipas
pengim posedimit sipas dispozitave të
neneve 478 e në vazhdim të LPK, Proce-
dura në konteste të vlerës së vogël sipas
dispozitave të neneve 484 e në vazhdim
të LPK etj.). Edhe në këto procedura
vlejnë të gjitha parimet fundamentale për
një proces fer dhe të rregullt sipas nenit 6
të KEDNJ.
Procedura përmbarimore [Izvršni
postupak; Enforcement procedure; Voll-
streckungsverfahren] - Procedura përm-
barimore është një proces civil, në të
cilën realizohen dhunshëm kërkesat e
kreditorit kundër një debitori. Derisa në
procedurën kontestimore dhe jokontes-
timore “bisedohet” në procedurën jokon-
testimore “veprohet”. Kjo nënkupton
konkretisht, se nëse vendimi i nxjerrë në
procedurën kontestimore ose jokontes-
timore nuk realizohet vullnetarisht nga
pala humbëse, atëherë pala fituese
mundet me filluar procedurën e përm-
barimit për realizimin e dhunshëm të
kërkesës. Procedura e përmbarimit fillo-
het me propozim, në parim, para përmba-
ruesit privat. Vetëm nëse kemi të bëjmë
me çështjet nga marrëdhëniet familjare
dhe të punës, atëherë procedura e përm-
barimit zhvillohet para gjykatës sht-
etërore sipas kompetencës së përcaktuar
tokësore. Burim kryesor formal i proce-
durës së përmbarimit është LPP (2014).
Me këtë Ligj janë rregulluar procedura e
përmbarimit, emërimi i përmbaruesve
dhe çështjet e tjera që lidhen me proce-
durën e përmbarimit.
Procedurë sumare [Sumarni postupak;
Summary procedure; Summarisches Ver-
fahren] - Procedurë e shpejtë. Procedura
sumare është një procedurë, e cila zhvil-
lohet në mënyrë të përshpejtuar dhe ku
vlejnë edhe afatet më të shkurtra sesa
normalisht, p.sh. afati për paraqitjen e
ankesës kundër vendimit. Kjo procedurë
parashihet sidomos në procedurën civile
dhe për shkaqe praktike dhe për shkaqe
të domosdosë për të ofruar mbrojtje të
shpejtë juridike. P.sh., procedura në kon-
testet për shkak të pengim-posedimit
(nenet 478 të LPK) është procedurë
sumare (e shpejtë), ku procesi duhet të
zhvillohet shpejtë. Në procedurën a arbi-
trazhit zhvillohet një proces i shpejtë,
nëse vlera e objekti të kontestit është deri
në 100. 000 euro.
Procesverbali [Zapisnik; Minutes;
Protokoll] - Procesverbali është një
dokument publik, në të cilën regjistrohen
dhe protokollohen veprimet e ndërmarra
procedurale në gjykatë ose ndonjë auto-
ritet tjetër publik. Në procedurën civile,
procesverbali është rregulluar shpre-
himisht (nenet 134 - 140 të LPK) dhe si
dokument publik ka fuqinë provuese të
saktësisë absolute, përveçse vërtetohet e
kundërta.
Prokura [Prokura; Power of attorney;
Prokura] - Prokura apo autorizimi siç
njihet ndryshe në jetën juridike, paraqet
aktin formal, i cili përmban autorizimin -
lejen për përfaqësim, që i jepet me punë
juridike të autorizuarit nga ana e autori-
zuesit. Prokura apo autorizimi mund të
jetë i veçantë, nëse në të shënohet në
mënyrë të veçantë, se cilat punë juridike
duhet t’i kryej i autorizuari; ose i
përgjithshëm, nëse në të nuk është e
specifikuar në mënyrë të veçantë se cilat
punë duhet t’i kryej i autorizuari.
Prokurimi publik [Javna nabavka; Pub-
lic procurement; Öffentliche Vergabe] -
Prokurimi publik nënkupton një varg të
rregullave, kushteve dhe procedurave që
duhet të ndiqen nga ana e autoriteteve
publike në Kosovë gjatë procesit të
shfrytëzimit të fondeve publike dhe
burimeve publike, me qellim të garanti-
mit të një transparence dhe ligjshmërie të
113
këtij procesi. Kjo fushë në Kosovë është
e Rregulluar me Ligjin për Prokurimin
Publik në Republikën e Kosovës
(LPPRK). Sipas këtij ligji, qëllimi i pro-
kurimit publik është krijimi i kulturës in-
stitucionale profesionale dhe ngritja e
përgjegjësisë publike, duke ndjekur
parimin e shfrytëzimit sa me të drejtë ef-
ikas dhe transparent të fondeve dhe
burimeve publike nga personat zyrtar
përgjegjës përmes respektimit në mënyrë
strikte të procedurave dhe kushteve
qenësore të këtij ligji (neni 1.4 i LPPRK).
- Aktivitet i prokurimit - nënkupton çdo
aktivitet i autoritetit publik i cili
ndërlidhet me fillimin ose ekzekutimin
e një procedure ose veprimi që shpie
ose që ka për qëllim të shpie drejt
dhënies/lidhjes së një kontrate publike.
- Kontratë publike - quhet kontrata e
lidhur nga një autoritet publik, e cila
mund të ketë për objekt para se
gjithash, një shërbim në dobi të auto-
ritetit publik, një furnizim të caktuar
për autoritetin publik, një pune apo
koncesion në dobi të autoritetit publik.
Prokurori publik [Javni tužilac; Public
prosecutor; Öffentlicher Anwalt] - No-
cionin “Prokurori publik” nuk përdoret
më, por përdoret prokurori i shtetit pas
hyrjes në fuqi të Ligjit për prokurorin e
shtetit të vitit 2010. Shih: Prokurori i
shtetit.
Prokurori e shtetit [Državni tužilac;
State Prosecutor’s Office; Staatsan-
waltschaft] - Prokuroria e shtetit është
organ shtetëror i paraparë dhe rregulluar
shprehimisht me ligj të veçantë, me
Ligjin për prokurorin e shtetit (2010) dhe
kryesisht ka autorizime në procedurën
penale. Në procedurën civile, roli i pro-
kurorisë së shtetit është i kufizuar dhe
vetëm në raste të parapara shprehimisht.
Rastet tipike të ndërhyrjes së prokurorit
114
në procedurën civile është procedura si-
pas kërkesës për mbrojtjen e ligj-
shmërisë, e cila kërkesë mund të para-
qitet vetëm nga ana e prokurorit (nenet
245 e në vazhdim të LPK).
Pronësia [Svojina; Ownership; Eigen-
tum] - Pronësia dhe ekonomia e tregut
janë parakushtet themelore për realizimin
e të drejtave dhe lirive të individit në një
shoqëri të lirë dhe demokratike. Pronësia
si institut qendror juridik definohet legal-
isht dhe me këtë nënkuptohet si një e
drejtë e tërësishme dhe në parim e paku-
fizuar e një personi në një send (neni 18 i
LPDS). Edhe pse në parim e pakufizuar,
pronari nuk mund të disponojë dhe
përdor sendin në mënyrë arbitrare. Për
këtë arsye, parashihen kufizime të së
drejtës civile, p.sh. të drejtat e të tretit
nuk mund të cenohen gjatë përdorimit të
sendit. Gjithashtu ekzistojnë kufizime
nga e drejta publike, për shkak të
funksionit social të pronësisë, p.sh.
ndërtimi i një objekti në një palu-
ajtshmëri i nënshtrohet rregullave me
karakter imperativ të së drejtës së
ndërtimit. Pronësia si e drejtë e tërësish-
me e një personi në një send është si
rregull pronësia individuale. Por, nën
kushte të caktuara juridike dallohen disa
lloje të pronësisë. Pronësia individuale
është si rregull dhe ka të bëjë me faktin
se një individ ka pronësi në një send. Lloj
tjetër i pronësisë është bashkëpronësia
(nenet 51 e në vazhdim të LPDS). Bash-
këpronësia e disa personave ekziston
atëherë, kur një send iu takon dy a më
tepër personave në pjesë ideore dhe të
pandashme, p.sh. dy persona kanë një
bashkëpronësi në një send nga ½. Secili
nga bashkëpronari ka të drejtën e dis-
ponimit me pjesën e vet alikuote ose
ideore. Por, në rast të tjetërsimit të palu-
ajtshmërisë, bashkëpronarët kanë të
drejtën e parablerjes dhe atë të drejtën
sendore të parablerjes. Pronësia në njësi
të banesës (nenet 57 të LPDS) parashihet
për shkak të aspektit ekonomik dhe efi-
ciencës ekonomike. Në këtë rast, dikush
ka një pronësi të vetme në një pjesë të
kufizuar (p.sh., banesë), por për shkak të
parimit superficio solo cedit, secili pronar
i kësaj njësie të veçantë është au-
tomatikisht edhe bashkëpronar në palu-
ajtshmërinë, në të cilën ndodhet kjo njësi
e kufizuar, pra një banesë ose një shtëpi.
Prandaj, në rast të kalimit të pronësisë në
një njësi të kufizuar të ndërtesës te një
person tjetër, kalohet te ai automatikisht
edhe bashkëpronësia, pra pronësia në
pjesët ideore ose alikuote. Derisa pjesët
ideore të bashkëpronësisë janë të përcak-
tuara kështu në aspektin ideor, pjesët e
pronarëve të përbashkët nuk dihen as
edhe në mënyrë ideore. Pronësia e për-
bashkët është atëherë, kur dy a më tepër
persona kanë pronësi në një send, pa u
ditur sa janë këto pjesë ideore ose
alikuote (nenet 77 e në vazhdim të
LPDS). Pra, secili pronar i përbashkët ka
pronësi në tërësi në atë send. Meqë nuk
dihen pjesët ideore ose alikuote, natyrisht
se pronari i përbashkët nuk mund të
tjetërsojë sendin pa pëlqimin e pronarëve
të tjerë të përbashkët, por ai mund të lar-
gohet nga pronësia e përbashkët.
Pronësia e përbashkët mund të krijohet
vetëm, nëse parashihet me ligj dhe raste
tipike janë shoqëritë personale sipas
LSHT, bashkësia e trashëgimtarëve (neni
140 të LT), bashkëshortët si pronarë të
përbashkët në pasurinë e përbashkët (ne-
ni 47 të LT). Pronësia shoqërore domi-
nonte në të drejtën e Kosovës që nga
Lufta e II-të Botërore deri në trans-
formimet shoqërore dhe politike të viteve
90/ta të shek. XX-të. E veçanta e kësaj
pronësie ishte se askush dhe secili kishte
të drejtë pronësore në sende, që konsid-
eroheshin si prona shoqërore. Këto prona
janë tanimë në procesin e privatizimit, të
cilin është duke e kryer Agjencia Koso-
vare e Privatizimit. Pronësia shtetërore ka
qenë karakteristikë e shteteve totalitare.
Aktualisht është në procedurë të
ligjvënies Projektligji për pronën publike,
me të cilin rregullohet në mënyrë më të
detajuar e ashtuquajtura pronësia publike,
ku përcaktohen disa objekte dhe disa të
drejta të veçanta të Shtetit dhe Komunës
në sende, që konsiderohen objekte pub-
like.
Pronësia etazhe [Etažno vlasništvo;
Ownership of a building unit; Woh-
nungseigentum] - Pronësia etazhe nënk-
upton konstituimin e të drejtës pronësore
në një pjesë të caktuar të ndërtesës apo
pronësinë në katet e caktuar të saj, si për
shembull pronësia në banesë, lokal afarist
apo garazh, të cilat janë pjesë të veçanta
fizike në kuadër të ndërtesës (nenet 57 e
në vazhdim të LPDS).
Pronësia e përbashkët [Zajedničko
vlasništvo; Joint ownership, Gesamtei-
gentum] - Shih: Pronësia.
Pronësia intelektuale [Intelektualna
svojina; Intellectual property; Geistiges
Eigentum] -Pronësia intelektuale përf-
shinë tërësinë e të drejtave mbi sendet e
prekshme (trupore) dhe të paprekshme
(jotrupore), të cilat janë produkt i mendj-
es së njeriut. Tërësia e normave juridike
të cilat përcaktojnë, rregullojnë dhe gar-
antojnë të drejtat nga pronësia intelektua-
le përbëjnë të drejtën e pronësisë intel-
ektuale. Këto norma juridike mund të
rrjedhin apo burojnë nga e drejta publike
dhe e drejta private. Pronësia intelektuale
është e ndarë brenda dy kategorive:
pronësisë industriale, e cila përfshinë të
drejtën e patentave (shpikjet), markat
tregtare, dizajnët industriale dhe treguesit
115
gjeografik; si dhe në të drejta të autorit,
të cilat përfshinë veprimtarinë letrare dhe
artistike siç janë: novelat, poemat, filmat,
këngë muzikore, veprat artistike si piktu-
rat, fotografitë, skulpturat, si dhe dizajnët
arkitekturale. Ndërsa, të drejtat e përafër-
ta me të drejtat e autorit përfshinë: për-
formancat e artistëve, producentët e
fonogrameve, etj. Për shkak të kom-
pleksitetit dhe specifikave të secilës kat-
egori të pronësisë intelektuale, në Kosovë
secila kategori është e rregulluar me ligje
të veçanta.
Propozimi [Predlog; Proposal; Antrag] -
Propozimi, në procedurën civile, është
veprimi i parë procedural me të cilin fil-
lon një procedurë dhe atë në procedurën
jokontestimore (neni 4 i LPJK) dhe në
procedurën përmbarimore (neni 4 i LPP)
Procedura kontestimore fillon me padi,
kurse procedura e falimentimit fillon me
kërkesë (nenet 1 e në vazhdim të LF).
Edhe në procedurën jokontestimore edhe
në atë përmbarimore vlen parimi i dis-
ponibilitetit, se pa propozim nuk ka pro-
cedurë.
Propozuesi [Predlagač; Proposer; An-
tragsteller] - Propozuesi quhet subjekti, i
cili në procedurën jokontestimore paraqet
propozimin. Shih propozimi. Kurse,
subjekti që paraqet propozimin në proce-
durën e përmbarimit quhet kreditor.
Proprietas [Proprietas] - Shih: Pronësia.
Provat [Dokazi; Evidence, Beweis] -
Faktet mund të konstatohen si të vërteta
ose jo, nëse i nënshtrohen procedurës
provuese. Objekt i provës janë thëniet e
palëve lidhur me ekzistimin ose mose-
kzistimin e një fakti. Mjet provues është
çfarëdo mjeti, që mund të shpie në kon-
statimin e një fakti, dëshmitari, këqyrja
në vendin e ngjarjes, eksperti, pala si
dëshmitar dhe dokumenti. Arritja e
përfundimit për konstatimin e një fakti
116
bëhet në një proces, që është procedura
për administrimin e provës.
- Paraprova - Paraprova është një provë
e administruar para se të fillojë procesi
civil apo penal. Administrimi i provës
bëhet si rregull në seancën për shqyr-
timin kryesor. Për shkak të faktit, se
mund të kalojë kohë e gjatë derisa të
konvokohet seanca për shqyrtimin
kryesor, ku do të administrohet një
provë, ligji (nenet 379 - 385 i LPK)
parasheh, se një provë mund të merret
ma herët, bile para se të fillojë proce-
dura. Për t’u administruar një
paraprovë duhet të plotësohen disa
kushte dhe atë, që të ekzistojë kërkesa,
që të ekzistojë rreziku se prova do të
humb ose zhduket si dhe pala të
propozojë administrimin e provës.
Publiciteti (parimi) [Javnost (načelo);
Publicity (principle); Öffentlichkeit
(Grundsatz)] - Parimi i publicitetit është
parim bazë në secilën procedurë dhe nat-
yrisht edhe në procedurën civile dhe ka
karakter kushtetues. Cenimi i parimit të
publicitetit është shkelje e dispozitave
kushtetuese dhe një vendim i lëshuar në
një procedurë, në të cilën është cenuar ky
parim mund të dërgohet në Gjykatën
Kushtetuese (neni 6 i KEDNJ, nenet 22,
31 të KRK në lidhje me nenet 4, 182,
247, 444 e në vazhdim të LPK).
Puna juridike [Pravni posao; Legal
transaction; Rechtsgeschäft] - Puna ju-
ridike është një rrethanë faktike me një
apo më shumë deklarime të vullnetit,
nëpërmjet të cilave deklarime shkaktohet
pasoja juridike. Pra, puna juridike është
një kontratë, por edhe atëherë kur
deklarohet vetëm një vullnet, p.sh.
denoncimi, premtimi publik etj.
Ekzistojnë punë të ndryshme juridike,
varësisht nga numri i deklarimeve të
vullnetit. Punë juridike e njëanshme është
kur deklarohet vetëm një vullnet i një
personi, p.sh. premtimi publik, testamenti
etj. Zakonisht janë punë juridike të dy-
anshme, p.sh. kontrata e shitjes, qirasë
etj. E shumanshme është një punë ju-
ridike p.sh. kontratat e shoqërive tregtare,
p.sh. varësisht nga numri i themeluesve
të shoqërisë. Duke marrë në konsideratë
numrin e detyrimeve të marra, dallojmë
punët juridike me detyrime të njëanshme,
p.sh. dhurata, dorëzania ose edhe punët
juridike me detyrime të dyanshme, p.sh.
kontrata e shitjes, qirasë etj. Punët ju-
ridike pa shpërblim janë p.sh. dhurata,
kurse punët juridik me shpërblim janë au-
tomatikisht të gjitha kontratat me dety-
rime reciproke, p.sh. kontrata e shitjes,
qirasë etj. Veprimi juridik duhet të dallo-
het nga puna juridike (në terminologjinë
juridike të Shqipërisë nuk bëhet një dal-
lim i tillë). Derisa te puna juridike, pasoja
juridike shkaktohet vetëm sipas vullnetit,
pasoja juridike te një veprim juridik
mund të shkaktohet edhe pa vullnetin e
subjektit. Veprimet juridiken ndahen në
veprime të ngjashme juridike (p.sh. para-
lajmërimi para padisë, caktimi i një afati
etj.) dhe në akte reale ose veprime faktike
(p.sh. përpunimi, përzierja etj.). Rregullat
lidhur me punën juridike vlejnë në parim
analogia iuris edhe për veprimet juridike,
por jo edhe për aktet reale.
Punitive damages - Punitive damages
është një ndër veçoritë tipike të sistemit
juridik anglosakson në të drejtën private,
por në SHBA. Sipas këtij instituti, në të
drejtën private mund të pretendohet edhe
e ashtuquajtura shpërblimi i dëmit me
dënim, nëse plotësohen disa kushte, si-
domos në rast të sjelljes jo të mirë të deb-
itorit në një qarkullim juridik.
Pushimi i gjykimit [Prekid suđenja;
Court reces; Ruhen des Verfahrens] -
Pushimi i procedurës është në fakt për-
fundimi i procedurës dhe atë përfundim-
isht sipas një ngjarje (neni 282 i LPK).
Rasti tipik është vdekja e një personit
fizik dhe objekt kontesti janë të drejtat
personale, të cilat nuk mund të kalojnë
tek pasardhësit juridikë.
Q
Qarkullueshmëria [Prometnost; Circu-
lation; Verkehrsfähigkeit] - Ka të bëjë me
faktin, nëse një send është i përshtatshëm
për të qenë objekt i së drejtës, të mund të
shitet, të tjetërsohet, pra të jetë objekt i
një marrëdhënie juridike. Në parim, të
gjitha sendet janë objekt i një
marrëdhënie juridike, përveçse kemi të
bëjmë me ndonjë rast përjashtimor, nëse
kemi të bëjmë me të ashtuquajturat
sendet res extra commercium (sendet
jashtë qarkullimit). Aktualisht ende nuk
kemi ndonjë ligj, që përcakton në mënyrë
eksplicite këto sende jashtë qarkullimit.
Por, mund të mendohet, p.sh. në varrezat,
përmendoret, sendet vlerë historike ose
kombëtare etj.
Qëllimi i kontratës [Svrha ugovora;
Purpose of contract; Vertragsziel] - Shih:
Motivet e kontratës.
Qiraja [Zakup; Lease; Miete] - Kontrata
e qirasë është një marrëdhënie juridike e
detyrimeve, sipas së cilës qiradhënësi
detyrohet, që qiramarrësit t’i dorëzojë një
send të caktuar (zakonisht një objekt apo
banesë), kurse qiramarrësi detyrohet, që
të paguajë shumën e kontraktuar (za-
konisht në mënyrë periodike) (nenet 585
e në vazhdim të LMD). Qiramarrësi ka të
drejtën e dorëzimit të sendit tek një per-
son tjetër, nëse qiradhënësi nuk
kundërshton. Kjo marrëdhënie juridike e
nënqiramarrjes përfundon ex lege, në
momentin e përfundimit të kontratës së
qirasë.
117
Qiradhënie afatgjate [Dugoročni zakup;
Long term leasehold; Erbpacht] - Instituti
i qiradhënies afatgjate në Kosovë
kryesisht i referohet procesit të privatiz-
imit (Shih: edhe Privatizimi). Ky institut
paraqet formën e qiradhënies/qirambaj-
tjes (“leasehold”) të pronës shoqërore në
afat prej 99 vite nga data 9 maj 2003. Kjo
datë ndërlidhet me hyrjen në fuqi të
Rregullores së UNMIK-ut (Nr. 2003/13)
mbi Transformimin e së Drejtës për
Përdorimin e Pronës së Patundshme në
Pronësi Shoqërore. Përmbajtja e të
drejtës nga qiradhënia afatgjate nuk dal-
lon shumë nga pronësia, përveç afatit të
përcaktuar në kohë. Sipas kësaj Rreg-
ullore, kjo e drejtë përmban: të drejtën e
zotërimit dhe përdorimit të pronës së
dhënë me qira për çfarëdo qëllimi që nuk
ndalohet sipas ligjit; të drejtën e trans-
ferimit lirisht të pronës tek palët e treta;
të drejtën e vendosjes së barrëve mbi
pronën nën qira; të drejtën e transferimit
përmes trashëgimisë, përmes bashkimit
ose mënyrave të tjera të kalimit të
pronësisë me anë të kontratës ose me anë
të veprimit të ligjit (neni 2 i Rregullores).
R hnung] - Refuzimi është mospranimi i një
Radhët e trashëgimisë [Nasledni red-
dovi; Inheritance ranks; Erbfolge] - Në
rast se trashëgimlënësi nuk ka disponuar
me pasurinë e tij në rast të vdekjes, pra
nuk ka hartuar testament, atëherë pasuria
trashëgimore e tij do të kalojë në
trashëgimtarët ligjorë, të përcaktuar me
ligj. Ligji përcakton në detaje se kush dhe
sipas cilës radhë do të trashëgojë
pasurinë trashëgimore. Me dispozitat e
neneve 12 deri 21 të LT parashihen katër
radhët e trashëgimtarëve, që në radhën e
parë bëjnë pjesë fëmijët dhe bash-
këshorti. Trashëgimi bëhet sipas sistemit
parenteral, sipas të cilit trashëgimtarët e
118
radhës tjetër vijnë në shprehje si
trashëgimtarë, vetëm nëse nuk ka fare
trashëgimtarë të radhës paraprake.
Ratio decidendi - Arsyeja e vendosjes.
Kjo nënkupton arsyet e vendosjes lidhur
me një rast të caktuar. Arsyet e vendosjes
lidhur me një rast rrjedhin nga parimet
apo dispozitat ligjore si dhe rrethanat fak-
tike të një rasti të caktuar.
Ratio legis - Në kuptim të ligjit. Normat
juridike të një ligji duhet të jenë të kup-
tueshme dhe të jenë në sensin dhe kupti-
min e ligjit. Interpretimi i një norme ju-
ridike do të duhej të bëhej sipas vetë kup-
timit dhe sensit të ligjit.
Rebus Sic Stantibus - Shih: Klauzola
Rebus Sic Stantibus
Reformatio in peius - Është institut edhe
në procedurën civile, sipas të cilit, pala
ankuese nuk mundet që të vihet në pozitë
më të keqe në procedurën sipas mjeteve
të goditjes së vendimit, sesa që ishte në
procedurën para gjykatës së shkallës së
parë. Por, kjo nuk vlen në rast se, edhe
pala paditëse edhe pala e paditur kanë
sfiduar vendimin e gjykatës së shkallës së
parë.
Refuzim [Odbijanje; Rejection; Able-
kërkese apo mospranimi i ndonjë padie të
palës paditëse. Refuzimi i një padie bëhet
për shkak të pathemelësisë së një padie,
derisa padia hedhet poshtë, nëse ajo nuk
është e lejueshme.
Regresi (e drejta) [Regres (pravo); Re-
course (the right); Regress (Recht)] - Me
këtë nënkuptohet, që një person ka të
drejtë të kërkojë një prestim prej një per-
soni të caktuar, të cilin e ka përmbushur
më herët ndaj atij personi. P.sh, shitësi i
përgjigjet blerësit për të metat materiale
dhe juridike të sendit. Në bazë të regresit,
shitësi ka mundësi të kërkojë regres (pra
prestimin e përmbushur tek blerësi) nga
prodhuesi i sendit, ose furnizuesit të
sendit. Raste të tilla të regresit janë të
shumta, p.sh., debitori solidar (neni 192 i
LMD), regresi i dorëzanit ndaj debitorit
(nen 1030 LMD).
Regjistri i gjendjes civile [Registar
građanskog statusa; Civil status regjistër;
Personenstandsregister] - Regjistri i
gjendjes civile nënkupton librat (fizik
apo elektronik) ku mbahen shënimet për
gjendjen personale të qytetarëve lidhur
me faktet e të gjitha lindjeve, martesave,
vdekjeve dhe të dhënave të tjera që bu-
rojnë prej tyre.
Regjistri i paluajtshmërive [Registar
nepokretnosti; Immovable property
regjistër; Grundbuch] - Libri i tokës.
Regjistri në kuptimin e së drejtës private
është një dokument publik, në të cilin
shënohen marrëdhëniet pronësore ju-
ridike për dallim nga Regjistri kadastral,
në të cilin shënohen aspektet teknike të
paluajtshmërisë. Regjistri i tokës quhet si
nocion ndryshe, varësisht nga tradita ju-
ridike. Diku quhet Libër i tokës, diku
Regjistër i tokës etj. Në Kosovë aktu-
alisht ky Regjistër quhet Ligji për
themelimin e Regjistrit të drejtave të
pronës së paluajtshme, të vitit 2002, të
ndryshuar në vitin 2011. Në këtë regjistër
shënohen të drejtat sendore, pronësia,
barrët, të drejtat dhe detyrimet në një
paluajtshmëri. Nga vetë titulli i Ligjit
“.....Themelimin....” nënkuptohet se me
këtë Ligj nuk parashihen vetëm aspektet
materiale për Regjistrimin e të drejtave
sendore, por gjithashtu parashihen edhe
aspektet formale të Regjistrit, pra të
themelimit dhe krijimit të një Regjistri të
tillë. Në Kosovë vlen sistemi “real” d. m.
th. Shënimet bëhen sipas paluajtshmërisë
dhe të dhënat mirëmbahen sipas sistemit
fizik dhe elektronik. Lidhur me sendet e
luajtshme, ekziston një Regjistër tjetër.
Regjistrimi i të drejtave të pengut
posedimor dhe joposedimor shënohen në
një Regjistër të veçantë, që parashihet
dhe rregullohet me Ligjin e veçantë të
për Regjistrimin e Pengut në Regjistër
për Sendet e Luajtshme të vitit 2012. Të
drejtat e pronave të paluajtshme përf-
shijnë: a. pronësinë; b. hipotekat; c. ser-
vitutet; d. të drejtat e shfrytëzimit të
pronave komunale, publike, shoqërore
dhe pronave shtetërore; e. barrat dhe
ngarkesat pronësore (neni 2 i LTHRDP).
Këto të drejta mbi pronën e paluajtshme,
regjistrohen vetëm mbi bazën e një titulli
juridik të vlefshëm si: a. vendim të plot-
fuqishëm të gjykatës; b. vendim të organ-
it administrativ shtetëror; c. kontratës për
bartjen e së drejtës së pronës së palu-
ajtshme të vërtetuar nga organi kompe-
tent; d. vendimit apo kontratës për privat-
izim të lëshuara nga Agjencia Kosovare e
Privatizimit; e. vendimit të Komisionit
për rindërtimin e kadastrit; f. vendimit të
Komisionit për rregullimin e tokave; dhe
g. dokumentit tjetër që me ligje të
veçanta parashihet regjistrimi i të
drejtave pronësore (neni 4 i Ligjit për
ndryshim/plotësimin e LTHRDP).
Regjistrat e të drejtave të pronës së palu-
ajtshme karakterizohen edhe nga disa
parime themelore si: parimi i publicitetit,
parimi formal, parimi i prioritetit dhe
parimi i legalitetit. Sipas parimit të pub-
licitetit, regjistrat e të drejtave të tjera
mbi paluajtshmeritë janë publike që
nënkupton se secili mund shoh dhe të
ketë qasje në përmbajtjen e këtyre
regjistrave. Duke qenë se librat e tokës
dhe regjistrat e të drejtave të tjera mbi
paluajtshmeritë janë dokumente publike,
atëherë qasja në këtë dokumente mund të
realizohet në analogji me dispozitat të
cilat rregullojnë qasjen në dokumentet
publike të vendit (neni 24 i LK). Sipas
119
parimit të formalitetit, të dhënat në
regjistrin e të drejtave të pronave të palu-
ajtshme, supozohet të jenë të sakta, të
vërteta dhe të ligjshme, derisa nuk korri-
gjohen sipas të procedurave të parapara
ligjore. Sipas parimit të prioritetit, kup-
tohet se në qoftë se regjistrohen të njëjta
të drejta mbi paluajtshmeritë të cilat nuk
e përjashtojnë njëra tjetrën, pra nuk janë
kundërthënëse (si për shembull kur një
pasuri regjistrohet si hipotekë në dy apo
me shumë herë, ose edhe servituti në disa
raste), atëherë në bazë të këtij parimi,
fuqi me të madhe ligjore do të ketë ajo e
para e regjistruar sipas datës. Sipas
parimit të legalitetit, të drejtat mbi palu-
ajtshmeritë do të regjistrohen vetëm mbi
bazën e dokumenteve të caktuara me ligj,
të cilat lëshohen nga organet e caktuara,
si dhe mbi bazën e punëve juridike të
lidhura në mënyrë të posaçme, siç u
cekën me lartë. Kërkesat për regjistrimin
e të drejtave të pronave të paluajtshme i
parashtrohen me shkrim Zyrën Kadastra-
le Komunale në territorin ku ndodhet
prona e paluajtshme (shih: Zyra Komu-
nale Kadastrale).
Rekuizimi i gjyqtarit [Izuzeće sudije;
Recusal oj judge; Befagenheit des Rich-
ters] - Shih: Përjashtimi i gjyqtarit.
Rekurs [Rekurs; Recourse; Rekurs] -
Rekursi nuk është nocion juridik në
gjuhën shqipe në të drejtën e Republikës
së Kosovës. Ky nocion përdoret më
shumë në literaturën juridike të
Shqipërisë dhe ka të bëjë kryesisht me
një mjet goditje në formë të
kundërshtimit të aktvendimit në proce-
durën civile, penale dhe administrative.
Relatori [Sudija izvestitelj; Relevanat
judge; Berichterstatter] - Relatori apo
gjykatësi raportues. Është njëri nga
anëtarët e trupit gjykues, i cili përgatit
lëndën për shqyrtim dhe vendosje dhe
120
përgatit zakonisht edhe propozim-
vendimin (shih nenin 189 të LPK).
Remonstrativ (karakter) [Remonstra-
tivni (karakter); Remonstrative (charac-
ter); Remonstrativ (Charakter)] Shih De-
volutiv.
Rendi juridik [Javni poredak; Legal or-
der; Rechtliche Ordnung] - Ordre public.
Ky nocion është shumë i gjerë dhe gati i
papërcaktuar në mënyrë formale. Me
rendin juridik mund të nënkuptohen të
gjitha ato rregulla, në parim të pash-
kruara, për sjelljen e individit në shoqëri,
të cilat rregulla konsiderohen të do-
mosdoshme dhe të pacenueshme për të
siguruar një ambient të qetë dhe të sig-
urte juridik në një shoqëri. Këto rregulla
gjenden në formë tejet të papërcaktuar
dhe konsiderohen se janë ato parime fun-
damentale të akteve më të larta juridike
në një shoqëri. Tek ne, si rregulla të
rendit juridik janë parimet fundamentale
të parapara me KRK dhe Konventa, që
sipas dispozitave të nenit 22 të KRK
vlejnë direkt në Republikë.
Rendi publik [Pravni poredak; Legal or-
der; Öffentliche Ordnung] - Shih: Rendi
juridik.
Renta [Renta; Rent; Pacht] - Renta para-
qet një lloj të të ardhurës nga qiraja mbi
tokën. Më konkretisht, renta mund të
paraqet një shume pagese e cila paguhet
në mënyrë periodike për përdorimin dhe
shfrytëzimin e pronës, veçanërisht asaj të
paluajtshme. Pronarët e tokave duke ua
dhënë në shfrytëzim tokën të tjerëve, si
kundërshpërblim prej tyre kërkojnë ren-
tën.
Res - Shih: Sendi.
Res iudicata - Shih: Çështje e gjykuar.
Res nullius - Shih: Sendi i braktisur.
Restitutio in integrum - Shih: Kthimi në
gjendjen e mëparshme.
Restitutio in integrum nova producta -
Kërkesa për kthimin në gjendjen e
mëparshme për shkak të faktit, se janë
gjetur fakte dhe prova të reja, të cilat ka-
në lindur pas përfundimit të shqyrtimit
kryesor në gjykatën e shkallës së parë.
Kthimi në gjendjen e mëparshme për
shkaqe të tilla është pothuajse i përjash-
tuar dhe me fare pak shpresa për sukses
të një propozimi të tillë.
Restitutio ob noviter reperta - Kërkesa
për kthimin në gjendjen e mëparshme për
shkak të faktit, se janë gjetur fakte dhe
prova të reja. E veçanta është se, kjo
kërkesë ka të bëjë me ato fakte dhe
prova, të cilat kanë ekzistuar edhe më
herët, por që janë gjetur tani dhe kështu
pala dëshiron të kërkojë që të përsëritet
procedura (shih nenet 232 e në vazhdim
të LPK).
Retencioni [Retenciono pravo; Right of
retention; Zurückbehaltungsrecht] - Shih:
E drejta e retencionit.
Reus - Pala e paditur. Shih: (i) padituri.
Revidimi i kontratës [Revizija ugovora;
Revision of the contract; Störung der
Geschäftsgrundlage] - Shih: Klauzola re-
bus sic stantibus.
Revizioni [Revizija; Revision; Revision]
- Revizioni është mjet i jashtëzakonshëm
i goditjes së vendimeve, me të cilin
sfidohen vendimet e Gjykatës së shkallës
së dytë (nenet 211 e në vazhdim të LPK).
Revizioni paraqitet në Gjykatën Supreme
nëpërmjet Gjykatës së shkallës së parë në
formën me shkrim dhe në afatin prej 30
ditësh nga dita e pranimit të vendimit të
Gjykatës së shkallës së dytë. Revizioni
mund të paraqitet vetëm për shkaqe të
parapara me ligj dhe në parim, nëse vlera
e objektit të kontestit është mbi 3.000 eu-
ro. Me revizion nuk mund të parashtro-
hen fakte dhe prova të reja, me për-
jashtim të atyre fakteve dhe provave, që
kanë të bëjnë me shkeljet e dispozitave
procedurale. Gjykata Supreme merret në
parim vetëm me çështjet e parashtruara
me revizion dhe sipas detyrës zyrtare
vetëm, nëse është zbatuar siç duhet e
drejta materiale dhe për shkeljet e dis-
pozitave procedurale, që kanë të bëjnë
me aftësinë për të qenë palë dhe përfa-
qësimin e palëve.
Revokimi [Opozivanje; Revocation;
Widerruf] - Revokimi mund të jetë për
testamentin, kontratën, deklaratën,
ofertën, etj. Revokimi nënkupton heqja
dorë nga ndonjë veprim i ndërmarrë, za-
konisht ndonjë deklarim të vullnetit, siç
janë revokimi i testamentit, i kontratës
etj. Varësisht nga rasti në rast, revokimi
mund të ndërmerret brenda një afati të
caktuar dhe atë me pasoja të caktuara ju-
ridike. Për shembull, nëse trashëgim-
lënësi ka revokuar testamentin, atëherë
testamenti i revokuar është i pavlefshëm.
Nëse ofertuesi ka revokuar ofertën bren-
da afatit të paraparë ligjor, atëherë nuk
mund të lidhet kontrata në bazë të kësaj
oferte.
Rilevimi [Relevacija; Survey; Ver-
messung] - Paraqet procesin identifikues
në lidhje me matjet gjeodezike, tokësore
apo matjet nga ajri për paraqitjen e
parcelave me kufijtë e tyre në doku-
mentacionin kadastral, me saktësinë e
kërkuar.
Rimburësim [Nadoknada; Reimburse-
ment; Rückerstattung] - Rimburësimi
është pagimi i një shume të caktuar të një
pale ndaj palës, e cila ka kryer më herët
ndonjë detyrim financiar. Nëse fillimisht
pala paditëse ka paguar taksën për para-
qitjen e padisë, në fund të procesit këtë
shpenzim e paguan pala e paditur, nëse
ajo e ka humbur kontestin civil juridik.
Riorganizimi [Reorganizacija; Reorgan-
ization; Reorganisation] - Riorganizimi
121
paraqet procesin përmes të cilit tentohet
që biznesi i debitori të vendoset në një
situatë solvente dhe të qëndrueshme fi-
nanciare, të ruhen vendet e punës dhe
biznesi të vazhdoj me operimin. Riorgan-
izimi mund të marrë forma tjera, duke
përfshirë faljen e borxheve, shndërrimin
e borxheve në ekuitetit për kreditorin dhe
shitjen e biznesit ose pjesëve të biznesit.
Në rast të zhvillimit të procedurës së ri-
organizimit, atëherë debitori do të ketë
cilësinë e debitorit në posedim.
Risia [Novinia; Innovation; Neuheit] -
Shih: Patenta.
Rr
Rregullimi i tokës [Uređenje zemljišta;
Land consolidation; Bodenordnung] -
Rregullimi i tokës, i njohur ndryshe si
komasacioni, nënkupton drejtimin dhe
rregullimin e kufijve (megjave) të
parcelave kadastrale të ndryshme, me
qellim të përmirësimit të projektimit të
zonës rurale, zhvillimin dhe shfrytëzimin
sa më ekonomik dhe racional të tokës.
S të paguaj shpërblimin e caktuar. Sefi par-
Sanksioni pasuror [Imovinska sankcija;
Proporty sanction; Vermögensstrafe] -
Sanksioni pasuror paraqet një nga
parimet themelore në të drejtën civile, si-
pas të cilit në rast të mos respektimit të
obligimeve nga marrëdhëniet juridike
civile, objekt i sanksionimit është gjithnjë
masa pasurore e personave dhe jo
drejtpërdrejt personaliteti i tyre. Ky pa-
rim përbën njërin nga dallimet esenciale
me degët e tjera të së drejtës, sic është e
drejta penale, sipas të cilës në rastet e ve-
prave penale mund goditet drejtpërdrejt
personaliteti i kryesit të veprës penale
apo liria e tij përmes sanksionit me
burgim. Parimin e sanksionit pasuror, në
122
marrëdhëniet juridike civile (kontraktua-
le), e ka paraparë edhe KEDNJ, sipas të
cilës, askujt nuk mund t’i hiqet liria për
arsyen e thjeshtë, se nuk është në gjendje
të përmbushë një detyrim kontraktor
(Protokolli 4, neni 1).
Seanca [Sednica; Session; Sitzung] -
Seanca mund të kuptohet në mënyra të
ndryshme. Në kuptimin e së drejtës
kushtetuese, seanca është mbledhja e një
institucioni shtetëror, p.sh. seanca e Ku-
vendit të Republikës. Në kuptimin e së
drejtës procedurale (penale apo civile apo
edhe administrative), me seancë nënk-
uptohet koha e konvokuar për ndër-
marrjen e veprimeve nga ana e gjykatës
lidhur me çështjen. Dallohet, p.sh. seanca
dëgjimore, seanca përgatitore, seanca për
shqyrtimin kryesor etj.
Sefi (kontratë) [Sef (ugovor); Strongbox
(contract); Verwahrung (Vertrag)] - Kon-
trata për sefin apo për ruajtjen, nënk-
upton kontratën, sipas të cilës banka ob-
ligohet që të siguroj palëve apo klientëve
të saj për përdorim dhe shfrytëzim sefin
për një periudhë të caktuar kohore, e
ndërsa shfrytëzuesi për këtë obligohet që
aqet formën e një arke të siguruar dhe
garantuar, i cili ruhet dhe kontrollohet
nga banka, që shërben për ruajtjen e
gjerave me vlerë.
Sekuestrimi [Zaplena; Sequestration;
Beschlagnahme] - Sekuestrimi është in-
stitut i së drejtës së përmbarimit, me të
cilin nënkuptohet regjistrimi dhe marrja e
objekteve dhe të drejtave të debitorit me
qëllim të realizimit dhunshëm të kërke-
save të kreditorit (nenet 86 e në vazhdim
të LPP). Procesi i realizimit të kërkesës
së kreditorit në procedurën e përmbarimit
pas nxjerrjes së vendimit kalon zakonisht
nëpërmjet regjistrimit, inventarizimit,
sekuestrimit dhe shitjes së objekteve
(sendeve të luajtshme ose paluajt-
shmërisë). Mënyra e sekuestrimit varet
nga metodat e përmbarimit (p.sh. shitja e
sendit të paluajtshëm, përmbarimi në
llogaritë bankare etj.). Me sekuestrimin
krijohet e drejta e pengut ligjor të kredi-
torit në sendin e debitorit.
Selia [Sedište; Headquarters; Sitz] - Selia
e shoqërisë tregtare parimisht paraqet
vendin apo lokacionin ku shoqëria treg-
tare zhvillon veprimtarinë kryesore treg-
tare. Selia përcaktohet me rastin e
regjistrimit, ku çdo shoqëri tregtare, në
dokumentet e regjistrit, duhet të paraqesë
lokacionin e selisë - zyrës së regjistruar, e
cila duhet të jetë një hapësirë fizike në
Kosovë dhe e cila duhet ta ketë adresën e
theksuar (neni 23 i LSHT). Ndërsa, në
qoftë se, adresa e vendit ku shoqëria treg-
tare ushtron veprimtarinë e saj kryesore
ndryshon nga selia, atëherë shoqëria treg-
tare lidhur me këtë duhet të njoftojë dhe
raportojë në Agjencinë e Regjistrimit të
Bizneseve të Kosovës.
Sendi [Stvar; Thing; Sache] - Në kupti-
min juridik, gjithçka që nuk është person
apo subjekt i së drejtës, dhe i shërben
njeriut për përdorim mund të quhet send.
Sendi është një objekt trupor (send i lu-
ajtshëm dhe i paluajtshëm), dhe sipas
konceptit të së drejtës së Kosovës, send
janë edhe objektet jotrupore, p.sh., el-
ektriciteti, ajri etj.
- (i) luajtshëm - Send i luajtshëm është
ai objekt trupor, i cili nuk është lidhur
forcërisht për paluajtshmërinë dhe i
cili nuk mund të largohet pa u prish
substanca e tij. Më konkretisht dhe më
thjeshtë është një definim përjashtues,
sipas të cilit, send i luajtshëm është një
objekt trupor, i cili nuk është as palu-
ajtshmëri dhe as përbërës qenësor i një
paluajtshmërie (shih edhe neni 10 par.
3 i LPDS). Relevanca e diferencimit
qëndron për shkak të kushteve të
ndryshme për fitimin e të drejtave
sendore në send të luajtshëm ose palu-
ajtshmëri.
- (i) paluajtshëm - Shih: Paluajtshmëria
- (të) drejtat jotrupore - sendet apo të
drejtat jotrupore janë të drejtat sendore
të kufizuara që përfshijnë, kërkesën
për të kërkuar nga një person tjetër
kryerjen e një veprimi të caktuar,
posaçërisht pagesën e të hollave.
- (aksesor) - Sendi aksesor është defin-
uar në mënyrë legale sipas dispozitave
të nenit 14 të LPDS. Aksesori është
një send i pavarur dhe i veçantë, i cili
nuk është përbërës qenësor i sendit
kryesor, por i cili i shërben qëllimit të
tij ekonomik dhe për këtë arsye është
në afërsi përkatëse me të. Neni 14 par.
2 dhe 3 të LPDS parashohin disa
shembuj tipik të sendit aksesor. Për
rastet e tjera, nëse është send aksesor
ose përbërës qenësor do të duhej të
merrej për bazë natyra e sendit dhe
standardi “normal”. Sendi aksesor ka
ndjek në parim fatin juridik të sendit
kryesor të lidhur me të, përveçse para-
shihet diçka tjetër me ligj (neni 10 par.
4 të LPDS).
- (i) zëvendësueshëm - Të zëvendësue-
shme janë ato sende të luajtshme, të
cilat në qarkullimin juridik në aspektin
objektiv nuk dallojnë prej sendeve të
tjera të llojit të njëjtë dhe të cilat mund
të zëvendësohen me sende të tjera të
këtij lloji. Sende të pazëvendësueshme
është e kundërta e definimit të sendit
të zëvendësueshëm.
- (i) konsumueshëm - LPDS ose edhe
ndonjë ligj tjetër nuk definon këtë.
Por, sendi i zëvendësueshëm mund të
definohet si një send i luajtshëm,
përdorimi i përcaktuar i tij qëndron në
konsumim ose tjetërsim. Send i kon-
123
 sumueshëm është një send i cili fakti-
kisht është i harxhueshëm, p.sh. gjërat
ushqimore, kurse send i kon-
sumueshëm në aspektin juridik është
paraja, letrat me vlerë etj. Jo secili
send i konsumueshëm është edhe i
zëvendësueshëm dhe anasjelltas, jo
secili send i zëvendësueshëm është
edhe i konsumueshëm. Rëndësia ju-
ridike e kategorizimit të një sendi i
konsumueshëm është në faktin, se në
një marrëdhënie juridike jo ky send
por një send nga masa është objekt i
marrëdhënies juridike.
Sendi i braktisur [Ničija stvar; Aban-
doned item (ownerless things); Her-
renlose Sache] - Res nullius. Sendi i
braktisur konsiderohet ai send apo sende
nga të cilat pronari i tyre ka hequr dorë
nga pronësia. Apo me fjalë të tjera,
sendet e braktisura janë sende pa pronarë,
dhe sipas ligjit, personi i cili e merr në
posedim ato sende, e fiton pronësinë në
ato sende, nëse përvetësimi nuk është i
ndaluar me ligj (neni 32 i LPDS).
Servituti [Službenost; Servitude;
Dienstbarkeit] - Servituti është një e
drejtë e një personi në një send të huaj.
Servituti është një e drejtë sendore e ku-
fizuar për shfrytëzimin e sendeve të
huaja, ku pronarët e këtyre sendeve duhet
të mos veprojnë ose të durojnë këtë
shfrytëzim të sendit. Servitutet ndahen në
servitute sendore dhe në ato personale.
Servituti mundet të krijohet në një palu-
ajtshmëri, pra servituti sendor (p.sh. ser-
vituti i tokës, 252 e në vazhdim të
LPDS), Frutgëzimi/uzufrukti në sende, të
drejta dhe pasuri (nenet 218-251 të
LPDS) servitutet personale, të cilat të
drejta janë pakalueshme te personat e
tjerë (nenet 261-264 të LPDS).
Siguria juridike [Pravna sigurnost; Le-
gal certainty; Rechtssicherheit] - Siguria
124
juridike është element qenësor i parimit
themelor të sundimit të ligjit. Me siguri
juridike nënkuptohet qartësia, qëndrue-
shmëria dhe përmbajtshmëria e vendi-
meve të autoriteteve shtetërore, p.sh. të
një vendimi të gjykatës. Element theme-
lor i sigurisë juridike është padyshim
edhe mbrojtja gjyqësore e të drejtave të
personave dhe atë në konstatimin, realiz-
imin dhe formësimin e të drejtave subjek-
tive private. Kjo nënkupton se siguria ju-
ridike nuk nënkupton vetëm mbrojtjen
gjyqësore, por edhe në realizimin efektiv
dhe në afat të arsyeshëm të drejtave
subjektive private. Siguria juridike është
parakusht elementar i paqes juridike dhe
me këtë edhe i paqes sociale.
Sigurimi [Osiguranje; Insurance; Versi-
cherung] - Me sigurim apo kontratën mbi
sigurimin detyrohet kontraktuesi i sig-
urimit që mbi parimet e reciprocitetit dhe
solidaritetit të paguajë një shumë të cak-
tuar shoqërisë së sigurimit (siguruesit),
kurse shoqëria (siguruesi) detyrohet që,
nëse ndodh ngjarja që paraqet rastin e
siguruar, t’i paguajë të siguruarit apo
ndonjë personi të tretë shpërblimin, për-
katësisht shumën e kontraktuar ose të
kryejë diçka tjetër. Objekt i kontratës së
sigurimit paraqet ‘rasti i siguruar’. Rasti i
siguruar paraqet ngjarjen e cila duhet të
jetë e ardhshme, e pasigurt, dhe e pavarur
nga vullneti i kontraktuesve. Kontrata për
sigurimin është e lidhur kur kontraktuesit
nënshkruajnë polisën e sigurimit ose
listën e mbulesës.
Sigurimi i kërkesëpadisë [Obezbeđivnje
tužbenog zahteva; Security of statement
of claim; Sicherung des Klagebegehrens]
- Shih: Masat e sigurimit.
Sipërmarrja [Preduzetništvo; Entrepre-
neurship; Unternehmertum] - Sipërmarrja
paraqet një term mjaft të gjerë të karak-
terit juridik ekonomik, i cili term i
referohet një veprimtarie ekonomike, e
cila ushtrohet në mënyrë profesionale
nga sipërmarrësi me qellim të prodhimit,
shërbimit apo shkëmbimit të te mirave
materiale. Ky term nganjëherë përdorët si
sinonim me termin ‘ndërmarrje’ mirëpo,
në aspektin juridik në esencë kanë dal-
lim. Sipërmarrja i referohet një fushe të
caktuar ekonomike dhe një veprimtarie
ekonomike, ndërsa ndërmarrja paraqet
një organizim kompleks statusor, e cila
ka për qellim ushtrimin e sipërmarrjes
për çka është themeluar.
Sipërmarrja (kontrata) [(Ugovor) o
preduzetništvu; Entrepreneurship (con-
tract); Unternehmer (Vertrag)] - Kontrata
për sipërmarrjen përkon me kontratën për
veprën. Kontrata për sipërmarrjen nënk-
upton marrëveshjen në mes palëve me
anë të së cilës një palë (sipërmarrësi apo
kryesi i punëve) detyrohet që me sukses
të kryej ndonjë punë, kurse personi tjetër
(porositësi) obligohet që për këtë të
paguaj shpërblimin e caktuar. Shih edhe:
Vepra (kontrata).
Sociologjia e së drejtës [Sociologija
prava; Socilogy of law; Rechtssoziolo-
gie] - Sociologjia e së drejtës është
disiplinë shkencore dhe pjesë e Soci-
ologjisë së përgjithshme, e cila merret me
studimin e ndikimeve reciproke të rendit
juridik dhe së vërtetës sociale. Pra, kjo
shkencë merret me ndikimin e normave
në jetën sociale dhe e kundërta, ndikimi i
çështjeve sociale në nxjerrjen e normave
juridike.
Specific Performance - Specific Perfor-
mance është një ndër veçoritë tipike të
sistemit juridik anglosakson në të drejtën
private. Sipas këtij instituti, kreditori nuk
mund të kërkojë përmbushjen, por direkt
vetëm shpërblimin e dëmit, nëse debitori
nuk e përmbush prestimin e caktuar.
Statusi [Status; Status; Status] - Statusi
paraqet pozitën juridike, që kanë personat
apo subjektet juridike në rendin juridik të
vendit. Varësisht nga statusi juridik varët
edhe niveli i ushtrimit të te drejtave,
obligimeve dhe përgjegjësive. Për shem-
bull, statusi i personit, se a është person
fizik apo juridik; më tutje, statusi i per-
soni fizik, mund të jetë person me aftësi
të plotë të veprimit apo të kufizuar, i
martuar apo i pamartuar, etj.; personi ju-
ridik po ashtu mund të ketë status të
shoqërisë aksionare, apo shoqërisë me
përgjegjësisë të kufizuar, etj.
Statuti [Statut; Statut; Statut] - Statuti
është akt juridik i përgjithshëm përmes të
cilit themelohet personi juridik. Me statut
përcaktohen dhe rregullohen aspekte të
përgjithshme lidhur me funksionimin,
administrimin, menaxhimin dhe organiz-
imin e aktivitetit të personit juridik.
Statuti i shoqërisë tregtare [Statut
poslovnog društva; Statute of business
organisation; Gesellschaftsstatut] - Statu-
ti i shoqërisë tregtare paraqet aktin
themelues të shoqërisë tregtare. Statuti
është kusht elementar për lejimin e
regjistrimit në Agjencinë e Regjistrimit të
Bizneseve të Kosovës, i cili duhet të
përmbaj informatat themelore lidhur me
shoqërinë tregtare, si emrin zyrtar të
shoqërisë; adresat në Kosovë në të cilën
shoqëria ushtron veprimtarinë e saj treg-
tare, adresa e selisë të shoqërisë dhe emri
i agjentit të saj të regjistruar në këtë
adresë; qëllimi afarist i shoqërisë, i cili
mund të përshkruhet si “qëllim i ligjshëm
afarist”; mënyrën e funksionit të
shoqërisë; organizimin e saj; organet
drejtuese; si dhe të dhënat e tjera rele-
vante të cilat përcaktohen me LSHT.
Stipulatio poenae - Shih: Kushti penal.
Subjektet e së drejtës [Pravni subjekti;
Law subjects; Rechtssubjekte] - Subjekt i
125
së drejtës mund të jetë personi fizik ose
juridik. Subjektet e së drejtës krijojnë
marrëdhënie juridike dhe kush konsid-
erohet subjekt i së drejtës varet nga af-
tësia juridike, pra aftësia për të qenë
bartës i të drejtave dhe detyrave juridike,
qofshin ato të drejta juridike materiale
apo procedurale. Subjekt i së drejtës në
Kosovë janë edhe disa entitete juridike,
të cilat pa qenë persona juridikë kanë af-
tësi juridike, pra mund të jenë bartës të të
drejtave dhe detyrimeve juridike, p.sh.
shoqëritë tregtare (shoqëria individuale,
shoqëria kolektive, nenet 27 e në va-
zhdim të LSHT). Lidhur me shoqëritë
nga e drejta civile, p.sh. ortakëritë (nenet
987 e në vazhdim të LMD) ende nuk ka
ndonjë arsyetim dhe argumentim bindës
ose jo për aftësinë juridike, zakonisht të
kufizuar. Në të drejtën komparative, E
drejta gjermane njeh aftësinë e kufizuar
juridike të shoqërive të së drejtës civile,
derisa e drejta austriake ka qëllim kate-
gorik mohues ndaj mundësisë së aftësisë
juridike të shoqërive të së drejtës civile.
Subrogimi [Subrogacija; Subrogation;
Forderungsübergang] - Subrogimi (për-
mbushja me subrogim) nënkupton situ-
atën juridike, kur dikush përmbush një
prestim te personi tjetër dhe përmbushësi
fiton të drejtën e kërkesës kundër debi-
torit (nenet 280 e në vazhdim të LMD).
Kjo bartje e kërkesës prej kreditorit në
përmbushësin bëhet nëpërmjet marrëve-
shjes para ose në kohën e përmbushjes së
prestimit ose dhe në bazë të ligjit (p.sh.
dorëzani në rast të përmbushjes së pres-
timit të debitorit). Subrogimi mund të
jetë ligjor apo kontraktual.
Sui generis - Rast i llojit të veçantë. Një
rast i tillë nuk mund të trajtohet dhe
përcaktohet sikurse rastet e zakonshme.
126
Suksesor singular [Jedinstven nasled-
nik; Singular successor; Einzelrechts-
nachfolge] - Shih: Legu.
Suksesor universal [Univerzalni nasled-
nik; Universal successor; Gesamtrechts-
nachfolge] - Suksesor universal në të
drejtën trashëgimore quhet personi i cili
trashëgon tërë pasurinë e trashëgim-
lënësit apo një pjesë të saj. Për dallim
nga suksesori singular (legatari), sukse-
sori universal krahas pasurisë që trashë-
gon (aktives), merr përsipër edhe detyri-
met apo borxhet e trashëgimlënësit (pasi-
ven). Po ashtu, suksesori universal mund
të fitoj të drejtën e tij për trashëgimi në
dy baza juridike, me ligj dhe me testa-
ment.
Superficio solo cedit - Parim nga e
drejta romake, sipas të cilit çdo gjë që
është e lidhur me tokën i takon pronarit të
tokës. Ky parim rrjedh nga maksima dhe
formulimi i famshëm: cujus est solum,
ejus est usque ad coelum (Kujt i takon
toka, atij i takon krejt deri në qiell), i
përmbajtur në të drejtën romake dhe In-
stitucionet (2 § 73) të Gaius. Shih: E
drejta e ndërtimit dhe pronësia.
Supozimi [Pretpostavka; Presumption;
Vermutung] - Edhe pse drejtësia bazohet
në fakte dhe prova, nganjëherë për arsye
të caktuara, mund bazohet edhe në
supozime. Në kuptimin juridik,
supozimet paraqesin situatën kur konsid-
erohet se një fakt është i vërtetë derisa
nuk dëshmohet e kundërta. Për shembull,
poseduesi i një sendi do të konsiderohet
me mirëbesim, derisa nuk dëshmohet e
kundërta. Kjo për faktin se vetë ligji e pa-
rasheh një gjë të tillë, në këtë rast dis-
pozita e nenit 4 të LPDS, sipas të cilës,
në qoftë se fitimi i një të drejte sendore
varet nga mirëbesimi i fituesit, do të pre-
zumohet mirëbesimi, përveç nëse vër-
tetohet ndryshe.
Suspenziv (efekti) [Suspenzivan (efe-
kat); Suspense (effect); Aufschiebend
(Effekt)] - Me efekt suspenziv nënk-
uptojmë karakterin shtytës të formës së
prerë të një mjeti juridik të goditjes së
vendimit. Disa mjete juridike të goditjes
së vendimit kanë karakter shtytës, pra
suspenziv, me konsekuencën se vendimi
nuk mund të bëhet i formës së prerë deri-
sa nuk vendoset edhe për mjetin juridik,
p.sh. ankesa kundër aktgjykimit ka
karakter suspenziv (neni 176 i LPK), de-
risa revizioni ka karakter josuspenziv
(shih neni 213 i LPK).
Sh
Shenjat legjitimuese [Legitimacioni
znaci; Identification signs; Identifika-
tionszeichen] - Shenjat legjitimuese nuk
paraqesin letra me vlerë. Zakonisht ato
paraqesin letra apo ndonjë material tjetër
ku rëndom është i shtypur ndonjë numër
ose është shënuar numri i sendeve të do-
rëzuara, e të cilat zakonisht nuk përmba-
jnë ndonjë detyrim për lëshuesit e tyre,
mirëpo, shërbejnë vetëm për të treguar se
kush është kreditor në marrëdhënien e
detyrimit me rastin e krijimit të te cilit
janë lëshuar (neni 241 i LMD).
Shfrytëzimi [Korišćenje; Usage; Be-
nutzung] - Shfrytëzimi është një nocion i
përgjithshëm, i cili i referohet përdorimit
të një objekti.
Shitja [Prodaja; Sale; Verkauf] - Kontra-
ta e shitjes është praktikisht kontrata
kryesore dhe me rëndësi të jashtëza-
konshme në qarkullimin juridik dhe
ekonomik. Burim kryesor formal i kon-
tratës së shitjes është LMD (nenet 438 e
në vazhdim të LMD) dhe me këtë edhe
definohet legalisht. Sipas nenit 438 të
LMD, me kontratën e shitjes detyrohet
shitësi që sendin e shitur t’ia dorëzojë
blerësit dhe t’ia kalojë pronësinë, kurse
blerësi është i detyruar të paguajë çmimin
dhe të pranojë sendin. Për të qenë kontra-
ta e shitjes e vlefshme duhet të plotëso-
hen disa kushte themelore (essentialia
negotii) dhe atë pajtimi i vullnetit të
palëve lidhur me sendin dhe për çmimin.
Kushtet e tjera (p.sh. vendi i pagesës etj.)
janë kushte jo esenciale dhe kontrata e
shitjes është e vlefshme edhe nëse palët
nuk janë marrë vesh për to.
Shkresat [Dopisi; Letters; Schriftsätze]
Shkresat janë veprimet procedurale me
shkrim, të ndërmarra nga ana e gjykatës,
palëve dhe pjesëmarrësve të tjerë në një
proces gjyqësor civil. Shkresat është no-
cion teknik, derisa parashtresat është no-
cion i përgjithshëm juridik për veprimet
procedurale, të ndërmarra nga ana e
subjekteve të procedurës.
Shkurorëzimi [Razvod; Divorce; Schei-
dung] - Shih: Shuarja e martesës: me
shkurorëzim.
Shoqatë [Društvo; Association; Verein] -
Shoqatat paraqesin persona juridikë, të
organizuar në formë të organizatave
joqeveritare dhe jo fitimprurëse në Koso-
vë. Kjo nënkupton se pasuritë, të ardhurat
dhe fitimet e një shoqate nuk mund të
përdoren për të sjellë drejtpërdrejtë ose
tërthorazi përfitime, për ndonjë themelu-
es, drejtor, zyrtar, anëtar, punonjës ose
donatorë të shoqatës, përveç pagesës apo
kompensimit të arsyeshëm për personat
që kryejnë punë për organizatën. Në Ko-
sovë çdo person gëzon të drejtën e plotë
për t'u asociuar dhe themeluar shoqatë,
në pajtim me Ligjin për lirinë e asociimit
në organizatat joqeveritare, neni 9.
Shoqata është një organizatë e anëtarë-
sisë. Shoqatën mund ta themelojnë të
paktën tre (3) ose më shumë persona, ku
të paktën njëri prej tyre ka vendbanimin
ose zyrën në Kosovë.
127
Shoqëri Tregtare [Poslovno društvo;
Business organization; Handelsgesell-
schaft] - Shoqëri tregtare është term i
përgjithshëm që do të thotë dhe përfshin
çfarëdo lloji të ndërmarrjes apo korpo-
ratës e cila kryen një veprimtari tregtare
dhe e cila është e themeluar dher-
egjistruar në Agjencinë për Regjistrimin
e Bizneseve të Kosovës sipas të drejtës
në Kosovë (shih: Veprimtari tregtare). Si
të tilla njihen bizneset individuale,
shoqëritë komandite, shoqëritë me për-
gjegjësi të kufizuar, shoqëritë aksionare
dhe ortakëritë e përgjithshme. Ligj bazik
për të drejtën tregtare në Kosovë është
Ligji për shoqëritë tregtare Ligji Nr.
02/L-123 për Shoqëritë Tregtare (LSHT).
Shoqëri Aksionare [Deoničarsko dru-
štvo; Joint Stock Company; Aktieng-
esellschaft] - Shoqëria aksionare (SH. A.)
është person juridik në pronësi të
aksionarëve të saj, por është juridikisht e
ndarë dhe e veçantë nga aksionarët. Që
nënkupton se të drejtat pronësore të
aksionarëve janë të matshme vetëm mbi
bazën e zotërimit të aksioneve. Aksionari
i një shoqërie aksionare nuk është bash-
këpronar dhe nuk ka të drejtë transferimi
të pronës ose aseteve të shoqërisë. Vetëm
aksionet në shoqërinë aksionare janë
pronë e aksionarit të cilat mund të barten
lirisht, pjesërisht ose plotësisht, përveç
kufizimeve të parapara me statutin ose
marrëveshjen e shoqërisë, të cilat mund
të kërkojnë miratimin e drejtorëve ose
aksionarëve për bartjen dhe të drejtat mbi
aksionet. Shoqëria aksionare mund të
ketë një ose më shumë persona, shoqëri
tregtare dhe/ose shoqëri të tjera si
aksionarë. Shoqëria aksionare është
përgjegjëse për të gjitha borxhet dhe
detyrimet e tjera me tërë asetet dhe
pasurinë e saj. Mënyra e organizimit,
funksionit dhe përfundimit të shoqërisë
128
aksionare është rregulluar me nenet 125-
234 të LSHT.
Shoqëria e Huaj Tregtare [Inostrano
poslovno društvo; Foreign Business Or-
ganization; Ausländische Gesellschaft] -
Shoqëri e huaj tregtare është term i
përgjithshëm i cili nënkupton një shoqëri
që është themeluar dhe aktualisht ekzis-
ton sipas një ligji të një juridiksioni
jashtë Kosovës, dhe që është e autorizuar,
sipas atij ligji, për t’u angazhuar në
veprimtari tregtare në atë juridiksion.
Shoqëria e huaj tregtare, në pajtim me
LSHT mund të angazhohet në aktivitete
tregtare në Kosovë, njëlloj sikurse edhe
shoqëria tregtare e Kosovës, por vetëm
nëse paraprakisht është e regjistruar në
Agjencinë për Regjistrim të Bizneseve të
Kosovës si shoqëri e huaj tregtare dhe
nëse i përmbush kriteret që i përcakton
neni 37 LSHT.
Shoqëri Kolektive [Generalno par-
tnerstvo; Collective organization; Kolle-
ktivgesellschaft] - Shih: Ortakëri e Për-
gjithshme.
Shoqëria Komandite [Komanditno
društvo; Limited partnership; Kom-
manditgesellschaft] - Shoqëria komandite
(SH.K.M.) është shoqëri e cila përbëhet
prej ortakëve, së paku një ortak i
përgjithshëm dhe së paku një ortak i ku-
fizuar. Shoqëria komandite nuk është
person juridik. Pavarësisht nga kjo, ajo
mund të lidhë kontratë, të posedojë
pronë, të ushtrojë padi dhe të jetë e padi-
tur në emrin e saj. Cilido person ose
shoqëri tregtare, duke përfshirë kom-
paninë, mund të jetë ortak i përgjithshëm
ose i kufizuar i shoqërisë komandite. Or-
taku i përgjithshëm është bashkërisht dhe
personalisht përgjegjës për borxhet dhe
detyrimet e shoqërisë komandite njëlloj
si ortaku i përgjithshëm i një ortakërie të
përgjithshme. Ortaku i kufizuar nuk është
përgjegjës për borxhet ose detyrimet e
tjera të shoqërisë komandite (neni 66 i
LSHT). Asnjë person ose shoqëri, përveç
një ortaku të përgjithshëm, nuk është i
autorizuar të veprojnë në emër të
shoqërisë komandite ose ta detyrojë atë
(neni 71 i LSHT). Mënyra e organizimit,
funksionit dhe përfundimit të shoqërisë
komandite është rregulluar me nenet 66-
77 të LSHT.
Shoqëri me Përgjegjësi të Kufizuar
[Društvo sa ograničenom odgovornošću;
Limited Liability Company; Gesellschaft
mit beschränkter Haftung] - Shoqëri me
përgjegjësi të kufizuar (SH.P.K.) është
person juridik, e cila është juridikisht e
ndarë dhe e dallueshme nga pronarët.
Shoqëria me përgjegjësi të kufizuar
mund të ketë për pronar një ose më
shumë persona dhe/ose shoqëri tregtare.
Një pronar i shoqërisë me përgjegjësi të
kufizuar nuk është bashkëpronar dhe nuk
disponon me interes të transferueshëm në
pronën e shoqërisë me përgjegjësi të ku-
fizuar. Interesat pronësore në shoqërinë
me përgjegjësi të kufizuar janë njësitë në
bazë të të cilave bëhet ndarja e pronësisë
në shoqëri. Një interes pronësor në
shoqërinë me përgjegjësi të kufizuar
është pronë personale e pronarit dhe
mund të bartet pjesërisht ose në tërësi,
varësisht nga kufizimet e parapara me
ligji apo me marrëveshjen e shoqërisë.
Interesat pronësor munden që të provo-
hen me certifikatë dhe mund të quhet
kushtimisht edhe si “aksion”. Në statutin
ose marrëveshjen e shoqërisë mund të pa-
rashihet që interesat pronësore ose aksio-
net në shoqëri të provohen përmes certif-
ikatave të lëshuara nga shoqëria.
Shoqëria me përgjegjësi të kufizuar është
përgjegjëse për të gjitha borxhet e saj dhe
detyrimet tjera me tërë asetet e saj.
Mënyra e organizimit, funksionit dhe
përfundimit të shoqërisë me përgjegjësi
të kufizuar është rregulluar me nenet 78-
125 të LSHT.
Shpallja e vdekjes së personit [Pro-
glašenje nestanka jednog lica; An-
nouncement of person's disappearance;
Todeserklärung einer Person] - Nëse
ndonjë person nuk ka kurrfarë kontakti
për një kohë relativisht të gjatë me rre-
thin dhe komunitetin dhe për fatin e tij
nuk dihet asgjë dhe nuk dihet nëse është
ende gjallë apo jo, atëherë personat, që
kanë interes juridik mund të kërkojnë, që
një person i tillë të shpallet i vdekur. Një
person mund të shpallet i vdekur vetëm
nga ana e Gjykatës dhe atë një procedurë
të rregulluar shprehimisht me ligj (shih
nenet 49 e në vazhdim të LPJK). Me këto
dispozita parashihen kushtet dhe proce-
dura për shpallje e një personi si të
vdekur ose si i zhdukur. Tanimë LPJK
bën një diferencim në mes të procedurës
për shpalljen e një personi të zhdukur
(nenet 49 e në vazhdim të LPJK) dhe
procedurës për shpalljen e një personi si
të vdekur (nenet 59 e në vazhdim të
LPJK).
Shpallja e zhdukjes së personit [Pro-
glašenje nestanka jednog lica; An-
nouncement of person's disappearance;
Erklärung einer Person als vermisst] -
Shpallja e vdekjes së personit.
Shpeditimi [Špdicija; Shipping contract;
Speditionsvertrag] - Shpeditimi paraqet
një marrëdhënie juridike të detyrimeve, e
cila ka për objekt dërgimin apo trans-
portimin e mallrave. Me kontratën për
shpeditimin detyrohet shpedituesi që me
qëllim transporti të sendit të caktuar, të
lidhë në emër të vet dhe për llogari të
urdhërdhënësit kontratën e transportit dhe
kontrata të tjera të nevojshme për kry-
erjen e transportit, si dhe të kryejë punë
dhe veprime të tjera të rëndomta, ndërsa
129
urdhërdhënësi detyrohet t’i paguajë
shpërblim të caktuar (neni 848 e në va-
zhdim i LMD). Ndaj marrëdhënieve të
urdhërdhënësit dhe shpedituesit që nuk
janë rregulluar sipas kësaj pjese zbatohen
përshtatshmërisht rregullat për kontratën
e komisionit, përkatësisht të përfaqësimit
tregtar.
Shpenzimet e domosdoshme (nevojsh-
me) [Obavezni (neophodni) troškovi; In-
dispensable (necessary) expenditures;
Notwendige Verwendungen (erforder-
lich)] - Në të drejtën sendore, shpenzime
të domosdoshme apo një shpenzim i
nevojshëm është harxhimi i pasurisë, i
cili në kohën e harxhimit ishte i
nevojshëm për mbajtjen ose mbarëvajtjen
e sendit sipas rregullit dhe standardit ob-
jektiv (shih nenet 95 e në vazhdim të
LPDS).
Shpenzimet e dobishme [Korisni (neo-
phodni) troškovi; Useful expenditures;
Nützliche Verwendungen] - Në të drejtën
sendore, Shpenzime të dobishme konsid-
erohet çdo harxhim i pasurisë, i cili sipas
standardit objektiv shpie tek rritja e
vlerës së sendit (shih nenet 95 e në va-
zhdim të LPDS).
Shpenzimet e luksit [Troškovi luksuza;
Luxury expenditures; Luxusverwendun-
gen] - Shpenzimet e luksit konsiderohen
shpenzimet, të cilat rrisin komoditetin e
sendit dhe dekorimin e tij (shih nenet 95
e në vazhdim të LPDS).
Shpenzimet procedurale [Parnični
troškovi; Procedural costs; Verfah-
renskosten] - Shpenzimet procedurale ja-
në të gjitha harxhimet, që shkaktohen në
një proces gjyqësor për një rast, dhe atë
harxhimet e gjykatës dhe harxhimet për
përfaqësuesit me autorizim, avokatin
(nenet 449 e në vazhdim të LPK). Në
harxhimet e gjykatës përfshihen të gjitha
ato harxhime të vetë gjykatës, por edhe të
130
palëve dhe pjesëmarrësve të tjerë, p.sh.,
dëshmitarit, ekspertit etj. Shpenzimet
procedurale i ngarkohen në parim palës,
që ka humbur kontestin e në raste të cak-
tuara, gjykata mundet me vendosur në
bazë të parimit të drejtësisë për ndarjen e
barabartë të këtyre shpenzimeve në mes
të palëve. Në rast se padia aprovohet në
mënyrë parciale, atëherë edhe shpen-
zimet procedurale ngarkohen në mënyrë
proporcionale nga ana e palëve. Në rast
se pala për shkaqe ekonomike nuk ka
mundësi të përballojë shpenzimet proce-
durale, atëherë ajo do të lirohet nga
pagesa sipas kushteve të parapara (nenet
468 e në vazhdim të LPK).
Shpifja [Kleveta; Defamation; Ver-
leumdung] - Shpifja nënkupton pub-
likimin e një fakti ose deklarate të pavër-
tetë, të cilën publikuesi e dinë ose është
dashur ta dijë se fakti dhe deklarata është
e pavërtetë, kuptimi i së cilës dëmton
reputacionin e një personi tjetër. Objekt i
cenimit nga e vepra e shpifjes është per-
sonaliteti, nderi dhe reputacioni i per-
sonit. Në Kosovë, aktualisht vepra e
shpifjes është dekriminalizuar, që nënk-
upton se nuk përbën vepër penale sipas
dispozitave të Kodit Penal të Kosovës.
Mirëpo, në lidhje me këtë është nxjerr
Ligji Nr. 02/L-65 Civil kundër Shpifjes
dhe Fyerjes. Kjo do të thotë se, me mirat-
imin e këtij ligjit, për cenimin e nderit
dhe reputacionit të çdo qytetari nuk mund
të shqiptohen dënime me burg, por pala e
dëmtuar do mund të paraqes padi në pro-
cedurë civile para gjykatave civile për
kompensimin e dëmit moral dhe material.
Padi civile për kompensim dëmi për ve-
prën e shpifjes mund të paraqesin vetëm
personat privat. Autoritetet publike
ndalohen nga paraqitja e kërkesës për
kompensim për dëmin e shkaktuar nga
shpifja, mirëpo, zyrtarët publikë mund të
paraqesin kërkesë për kompensim e
dëmit nga shpifja privatisht dhe ek-
skluzivisht në kapacitetin e tyre personal
(neni 5.4 i LCSHF). Gjithnjë, mund të
vërehen kundërthëniet ndërmjet këtyre dy
veprave (fyerjes dhe shpifjes) në një anë,
dhe lirisë së shprehjes në anën tjetër, e
cila është e garantuar edhe me aktet
ndërkombëtare (shih: Konventën Evropi-
ane për të Drejtat e Njeriut, neni 10), ku
çdokush ka të drejtën e lirisë së shpre-
hjes, e cila përfshin lirinë e mendimit dhe
lirinë për të marrë ose për të dhënë in-
formacione dhe ide pa ndërhyrjen e auto-
riteteve publike dhe pa marrë parasysh
kufijtë. Për këtë arsye, edhe Ligji civil
për shpifjen edhe fyerjen i Kosovës,
përmban dy dispozita mjaft të qarta, sipas
të cilave, ky ligj do të interpretohet në
mënyrën e cila siguron dhe maksimalizon
parimin e lirisë së shprehjes në pajtim me
Konventën Evropiane për të Drejtat e
Njeriut, dhe praktikën e Gjykatës Evropi-
ane për të Drejtat e Njeriut; si dhe në rast
të ndonjë konflikti në mes të këtij ligji
dhe Konventës Evropiane për të Drejtat e
Njeriut, do të zbatohet Konventa dhe
praktika Gjykatës Evropiane për të
Drejtat e Njeriut (neni 2 i Ligjit civil për
shpifjen edhe fyerjen).
Shpikja [Pronalazak; Invention; Erfin-
dung] - Shpikje konsiderohet çdo e arri-
tur - zbulim në fushën e teknologjisë, e
cila përbën diçka të re - risi, hap shpikës
dhe që është e zbatueshme në industri.
- Risi - Konsiderohet shpikja, e cila nuk
bënë pjesë në njohuri të më përparsh-
me apo deritanishme. Njohuri të më
përparshme konsiderohen gjithë ato që
i janë vënë në dispozicion publikut në
nivel kombëtar apo botëror, me anë të
përshkrimit të shkruar ose gojor,
përdorimit, ose në ndonjë mënyrë
tjetër, para datës së dorëzimit të ap-
likacion për patentë.
- Hap shpikës - nënkupton kushtin që
shpikja, edhe nëse ekziston, të ketë një
arritje të mjaftueshme sa të përbën një
avancim teknologjik të një veprimtarie
industriale. Përmes këtij kushti tento-
het që të arrihet një kualitet në vepri-
mtarinë teknike.
- (e) zbatueshme në industri - nënk-
upton se shpikjet duhet të jenë të
përshtatshme dhe të dobishme për ap-
likim praktik në çfarëdo lloji apo
forme të industrisë përfshirë bujqësinë.
Shpikjet në fushat e tjera, si për shem-
bull, zbulimet dhe teoritë shkencore,
metodat matematikore, krijimet es-
tetike, etj., nuk mund të përmbushin
këtë kriter.
Shpikje e patentueshme [Patentibilni
pronalazak; Patentable invention; Paten-
tierbare Erfindung] - Shpikje e paten-
tueshme konsiderohet shpikja e cila i
plotëson kriteret për t’u konsideruar
shpikje (shih: Shpikja).
Shpikje jo e patentueshme [Nepanti-
bilni pronalazak; Non-patentable inven-
tion; Nicht patentierbare Erfindung] -
Shpikja jo e patentueshme konsiderohet
shpikja, e cila nuk plotëson kriteret për
t’u konsideruar shpikje. Mirëpo, për dal-
lim nga shpikjet e patentueshme, të cilat
për shkak të numrit të madh të tyre mund
të jenë të numërueshme, ligji, konkretisht
LP (neni 7.2), shpikjet e jo të paten-
tueshme i ka numëruar në mënyrë taksa-
tive, si: zbulimet dhe teoritë shkencore
dhe metodat matematikore; krijimet es-
tetike; skemat, rregullat dhe metodat për
kryerjen e akteve mendore, lojërat ose
realizimi i veprimtarive të biznesit, dhe
programet për kompjuterë; prezantimi i
informatës. Po ashtu, duhet të bëhet dal-
limi ndërmjet shpikjeve jo të paten-
131
tueshme dhe shpikjeve të përjashtuara
nga patentimi për shkak të moralit dhe
rendit publik. Nga shpikjet jo të paten-
tueshme duhet të dallohen kategoria e
shpikjeve të përjashtuara nga patentimi.
Përjashtimi nga patentueshmëria nënk-
upton se, patenta nuk jepet për shpikjet,
shfrytëzimi komercial i të cilave mund të
jetë në kundërshtim me rendin publik ose
moralin; varietet bimore ose shtazore,
apo proceset thelbësore biologjike; meto-
dat për trajtimin e trupit të njeriut ose
kafshëve me anë të kirurgjisë ose terapisë
dhe metodave diagnostifikuese; substan-
cat nukleare për qëllime ushtarake (neni
9.1 i Ligjit për Patenta).
Shpikjet sekrete [Tajni pronalazak; Se-
cret inventions; Geheime Erfindungen] -
Shpikje sekrete konsiderohet shpikja e
cila ka të bëj me interesat shtetërore, si
mbrojtjen kombëtare apo sigurinë e
shtetit. Shpikja sekrete njëkohësisht
përbënë sekret shtetëror. Autoritet kom-
petent për të vendosur për shpikjet
sekrete është Këshilli i Sigurisë së Koso-
vës, i cili me akte të veçanta përcakton
kriteret e veçanta dhe procedurën për
shpikje sekrete.
Shpikësi [Pronalazač; Inventor; Erfinder]
- Shpikësi është personi që ka krijuar
shpikjen gjatë punës së tij kreative. Ky
person mund të jetë person fizik ose ju-
ridik. Nëse shpikja është krijuar nga dy
ose më shumë shpikës bashkërisht, e
drejta për patentë u takon shpikësve në
mënyrë të barabartë ose pasardhësve të
tyre ligjor. Shpikës nuk konsiderohet per-
soni i cili në krijimin e shpikjes ka ofruar
vetëm ndihmë teknike. Të drejtat e
shpikësit mbi shpikjen e tij, ndahen në dy
lloje: të drejta morale dhe të drejtat pasu-
rore apo materiale.
- (të) drejtat morale - Të drejtat morale
të shpikësit janë ato të drejta të cilat e
132
ndërlidhin shpikësin me shpikjen e tij,
që shpikësi të shënohet si i tillë në
kërkesën për patentë dhe gjitha doku-
mentet e nxjerra në raport me dhënien
e patentës - Regjistrin e aplikacioneve,
si dhe në fund në vetë dokumentin e
patentës. E drejta morale e shpikësit
nuk mund të bartet tek personat e tjerë,
për dallim nga të drejtat pasurore.
- (të) drejtat pasurore - Të drejtat pasu-
rore apo materiale janë ato të drejta të
cilat shpikësit apo pronarit të patentës
i japin të drejta ekskluzive në lidhje
me prodhimin, shitjen, përdorimin,
disponimin dhe eksportimin apo
çfarëdo veprimi tjetër me qellim të
përfitimit material që mund të burojë
nga produkti i fituar në bazë të
shpikjes.
Shpronësimi [Eksproprijacija; Expropri-
ation; Enteignung] - Shpronësimi nënk-
upton aktin e një organi shtetëror (qeve-
ria ose komuna), që ka për qellim
marrjen e një të drejte pronësore personit
privat në një pronë të paluajtshme me
kompensim, ose krijimin e detyrueshëm
të një servituti ose një të drejte tjetër të
shfrytëzimit në pronën e paluajtshme.
Pra, shpronësimi paraqet një masë apo
instrument të cilin shteti ia garanton
vetvetes në mënyrë që ta përdor atë sa
herë që e kërkon interesi publik apo
përgjithshëm. Në Kosovë shpronësimi
është i rregulluar me ligj të veçantë: Ligji
(Nr. 03/L-139) për Shpronësimin e
Pronës së Paluajtshme (LSHPP). Kushtet
thelbësore për shpronësimin e drejtë janë
ekzistimi i interesit publik, ekzistimi i in-
teresit të ligjshëm dhe kompensimi për
pronën e shpronësuar.
- Interesi publik - Koncepti i ‘interesit
publik ose përgjithshëm’ mund të
përfshijë një sferë të gjerë të kuptimit
dhe interpretimit. Interesi publik, në
 veçanti ndërlidhet me interesin e një
komuniteti i cili mund të përbëhet prej
dy apo më shumë individë dhe i cili
interes mund të jetë i ndërlidhur me
çështjet të ndryshme si për shembull
çështjet e banimit, strehimit, kushteve
për ngritjen dhe zhvillimit të
mirëqenies së shoqërisë, të cilat i për-
kasin një rëndësie primare dhe të cilat
luajnë një rol qendror në politikat
ekonomike të shteteve. Në lidhje me
këtë, LSHPP i Kosovës, neni 4, ka
përcaktuar edhe veprimtaritë apo ak-
tivitetet të cilat mund të paraqesin in-
teres publik, si: zbatimin e një plani
urbanistik dhe/ose hapësinor; ndërti-
min ose zgjerimin e një ndërtese ose
objekti i cili i do të shfrytëzohet për
ushtrimin e funksionit publik; ndërti-
min, zgjerimin, themelimin ose ven-
dosjen e infrastrukturës dhe/ose sta-
bilimenteve teknike; ndërtimi i rru-
gëve publike, hekurudhave, aeropor-
teve dhe objekteve publike; ndërtimi i
deponive të ndryshme; varrezat pub-
like; parqet publike, etj.
- Interesi i ligjshëm - Interesi i ligjshëm
nënkupton se interesi i përgjithshëm
apo interesi publik duhet të jetë i
përcaktuar apo paraparë si tillë para-
prakisht me ndonjë akt juridik apo ligj.
Gjithashtu, veprimet apo kërkesat të
cilat përbëjnë interes publik duhet të
jenë të përcaktuara me ndonjë akt ju-
ridik, si për shembull përfitimi publik
nga shpronësimi është më i madh se
interesat të cilat do të ndikohen nega-
tivisht nga shpronësimi; dhe prona e
paluajtshme e cila është objekt i
shpronësimit nuk është zgjedhur për
ndonjë qëllim diskriminues.
- Kompensimi për shpronësimin -
Kompensimi për pronën e shpronësuar
bëhet në bazë të vlerës së tregut që ka
prona, e cila përcaktohet në përputhje
kriteret dhe aktet juridike. Kompensi-
mi përfshin vlerën e pronës së palu-
ajtshme të shpronësuar, duke përfshirë
pjesët aksesore dhe frutat e saj; si dhe
kompensimin për dëmet eventuale që
mund të dëshmohen apo ato të cilat
shkaktohen si pasojë e shpronësimit
(neni 15 i LSHPP).
Shuarja e detyrimeve [Prestanak obave-
za; Termination of obligations; Erlöschen
von Schulverhältnissen] - Shuarja e dety-
rimeve ose marrëdhënieve të detyrimeve
kemi atëherë kur këto marrëdhënie
përfundojnë dhe pushojnë të drejtat dhe
obligimet ndërmjet palëve nga çdo arsye
e mundshme, si p.sh. për shkak të përm-
bushjes së prestimit, denoncimit, pavlef-
shmërisë etj. (nenet 277 e në vazhdim të
LMD).
Shuarja e martesës [Prestanak braka;
Dissolution of matrimony; Auflösung der
Ehe] - Martesa e lidhur në mënyrë të
ligjshme dhe para organit kompetent
mund të shuhet vetëm përmes një vendi-
mi të plotfuqishëm të gjykatës. Martesa
shuhet në katër mënyra: 1. me vdekjen e
bashkëshortit; 2. shpalljen e bash-
këshortit të zhdukur si të vdekur; 3. anu-
limit; dhe 4. shkurorëzimit.
- Me vdekjen e bashkëshortit - është
mënyrë e shuarjes së martesës mbi ba-
zën e ngjarjes natyrore (jashtë vullnetit
të njeriut). Formalisht, si bazë për
shuarjen e martesës me vdekjen e
bashkëshortit është aktvdekja të cilën e
lëshon organi komunal i shërbimit
kompetent për mbajtjen e librit amzë
të vdekjeve në procedurë administra-
tive.
- Me shpalljen e bashkëshortit të
zhdukur si të vdekur - konsiderohet
gjithashtu një mënyrë e shuarjes së
martesës e jashtë vullnetshme. Për
133
 shpalljen e bashkëshortit të zhdukur si
të vdekur, duhet të zhvillohet proce-
dura jokontestimore (neni 59 i LPJK)
dhe të nxirret aktvendim me të cilin
personi i zhdukur do të shpallet si i
vdekur, dhe i cili mund shërbejë si ba-
zë për shuarjen e martesës. Kur bash-
këshorti i zhdukur shpallet i vdekur,
martesa zgjidhet në ditën kur vdekja e
bashkëshortit të zhdukur arrihet me
aktvendimin e formës së prerë (neni
60.4 i LFK).
- Me anulim - përmes anulimit shuhet
martesa e cila në momentin e lidhjes
së saj ka ekzistuar ndonjë ndalesë apo
pengesë martesore. Ku, si të tilla janë:
bashkëshorti nuk ka aftësi për të ve-
pruar; martesa është e lidhur në mes të
personave në gjini gjaku, ose per-
sonave në gjini të adoptimit apo në
gjini të krushqisë (neni 64 i LFK); fri-
ka, dhuna, kërcënimi, lajthimi dhe
mashtrimi (neni 63 dhe 65 i LFK);
martesa ekzistues (neni 62.1 i LFK);
mungesa e qëllimit (neni 66 i LFK).
Procedura e cila zhvillohet me rastin e
anulimit të martesës është procedurë
kontestimore dhe iniciohet përmes
padisë dhe martesa anulohet me ak-
tgjykim. Personat që kanë të drejtë të
parashtrojnë padi për anulimin e mar-
tesës për shkaqet e cekura më lartë, ja-
në bashkëshortët, prokurori publik dhe
të gjithë personat tjerë të cilët kanë in-
teres të drejtpërdrejtë juridik për anu-
limin e martesës.
- Me shkurorëzim - Shkurorëzimi është
shuarja (zgjidhja) e martesës në
mënyrë gjyqësore në bazë të vendimit
të gjykatës. Shkurorëzimi i referohet
zgjidhjes së një martese të vlefshme.
Procedura e cila zhvillohet me rastin e
shkurorëzimit është procedurë kontes-
timore, e cili iniciohet përmes padisë
134
(qoftë të njërit bashkëshortë në mënyrë
të njëanshme, qoftë me marrëveshje të
përbashkët të dy bashkëshortëve), si
dhe përfundon me aktgjykim. Bash-
këshorti mund të kërkojë shkurorëzim,
kur marrëdhëniet martesore janë
çrregulluar seriozisht ose në mënyrë të
vazhdueshme, ose kur për shkaqe të
tjera është zgjidhur në mënyrë të pa
kthyeshme. Si shkaqe të shkuro-
rëzimit, mes tjerash, mund të jenë: jeta
e padurueshme e bashkëshortëve,
shkelja e besnikërisë bashkëshortore,
veprat penale kundër jetës së bash-
këshortit, keqtrajtimi serioz, lënia
qëllimkeqe dhe e paarsyeshme,
sëmundja psikike e pashërueshme dhe
paaftësia e vazhduar për të vepruar,
ndërprerja e arsyeshme e jetës faktike
për më shumë se një vit dhe shkuro-
rëzimi me marrëveshje të dyanshme
(neni 69 i LFK).
Shuarja e bashkësisë faktike (jashtë-
martesore) [Prestanak faktičke zajednice
(vanbračne zajednice); Dissolution of
factual community (out of matrimony);
Aufhebung der faktischen (nicht-
ehelichen) Gemeinschaft] - Bashkësia
faktike apo bashkësia jashtëmartesore
shuhet me vetë faktin e mos vazhdimit të
jetës së përbashkët të bashkëshortëve
jashtëmartesor. Pra, për ta shuar një
bashkësi faktike apo një bashkësi
jashtëmartesore nuk kërkohet veprim
ligjor zyrtar nga organet shtetërore (neni
61 i LFK).
T
Tagri [Isključivo pravo; Tagri; Rechts-
berechtigung] - Tagri është pushteti ju-
ridik dhe vëllimi i ushtrimit të të drejtave
nga subjektet e së drejtës. Tagri mund të
bartet edhe tek personat e tjerë si për
shembull tek përfaqësuesit. Përfaqësuesi
ka të drejtë dhe detyrë të veprojë vetëm
brenda tagrit të dhënë me punë juridike,
ligj ose vendim të gjykatës. Në rast se
tejkalohet tagri, atëherë mund të lindin
pasoja të ndryshme juridike si për përfa-
qësuesin ashtu edhe për të përfaqësuarin.
Tapia [Tapija; Tapia; Tapia] - Institut ju-
ridik nga historia e së drejtës në Kosovë.
Në të kaluarën në Kosovë, në lidhje me
evidencat kadastrale pronësore ka qenë i
aplikuar sistemi i tapive. Tapia ishte një
dokument publik zyrtar në të cilin
shënohej e drejta e posedimit në palu-
ajtshmëri, dhe e cila iu lëshohej indi-
vidëve në cilësinë e titullarëve nga orga-
net e atëhershme kompetente.
Tender [Ponuda; Tender; Aufgebot] -
Shih: Ankandin.
Testament [Testament; Testamen; Tes-
tament] - Testamenti është akt i lirë i
vullnetit të trashëgimlënësit, i cili vendos
vetë në bazë të autonomisë së lirë të vull-
netit për fatin e pasurisë së tij pas vdekjes
(neni 69 i LT). Testamenti është një punë
juridike, por një punë juridike e
njëanshme, ku deklarohet vetëm një vull-
net dhe në këtë rast vullneti i trashëgim-
lënësit. Deklarimi i vullnetit nëpërmjet
testamentit ka përparësi gjithmonë para
trashëgimisë ligjore. Prandaj, pas vdekjes
së trashëgimlënësit, para fillimit të cak-
timit të trashëgimtarëve, gjithmonë duhet
të konstatohet, nëse trashëgimlënësi ka
lënë ndonjë testament. Për të qenë testa-
menti i vlefshëm duhet të plotësohen disa
kushte themelore, të përcaktuara me LT.
Testamenti mund të hartohet me shkrim,
me gojë para dëshmitarëve, para gjyka-
tës, para noterit dhe në rrethana të
jashtëzakonshme.
- Revokimi i testamentit - është re-
vokimi (heqja dorë) nga deklarimi i
vullnetit të shprehur me testament nga
ana e trashëgimlënësit. Revokimin e
testamentit mund ta deklarojë vetëm
trashëgimlënësi dhe atë duke deklaruar
shprehimisht (duke shkruar, se e re-
vokon ose duke e grisur atë) ose edhe
heshtazi, duke e hartuar një testament
të ri, ku automatikisht me këtë re-
vokohet testamenti paraprak (nenet
107 - 109 të LT).
- Nuliteti i testamentit - testamenti si
shprehje e vullnetit të fundit të testato-
rit (trashëgimlënësit, që ka hartuar tes-
tament) mund të shpallet i pavlefshëm,
pra nul. Kjo nënkupton, që pasojat ju-
ridike të një testamenti të tillë janë
nule dhe atë ex tunc (që nga fillimi).
Testamenti mund të shpallet nul vetëm
për shkaqe të parapara shprehimisht
me ligj dhe atë për shkak se trashëgim-
lënësi nuk ka pasur aftësi për të hartu-
ar testament (neni 72 i LT) ose për
shkak se testamenti nuk ka qenë i har-
tuar sipas formës së caktuar, p.sh.
mungon nënshkrimi (neni 85 i LT).
Testamenti gjyqësor [Sudski testament;
Judicial testament; Gerichtliches Testa-
ment] - Testamenti gjyqësor është një lloj
i testamentit, pra i shprehjes së vullnetit
të trashëgimlënësit. E veçanta e këtij lloji
të testamentit është se testamenti hartohet
dhe deponohet në gjykatë sipas kushteve
dhe procedurës së paraparë (nenet 76 - 78
të LT).
Testatori [Ostavilac; Testator; Testator]
- Testatori është trashëgimlënësi, i cili ka
hartuar dhe lënë testament, si deklarim i
vullnetit lidhur me pasurinë trashëgimore
pas vdekjes së tij.
- Ekzekutuesi i testamentit - Testatori
(trashëgimtari, që ka lënë testament)
mundet me caktuar një ekzekutues të
testamentit. Detyrat e këtij ekzekutuesi
është, që të kujdeset për pasurinë
trashëgimore pas vdekjes së
trashëgimlënësit dhe të ndihmojë në
135
 ndarjen e pasurisë sipas testamentit
(Nenet 102 - 106 të LT).
Të metat materiale [Materijalni ne-
dostaci; Material defects; Sachmangel] -
Koncepti i të metave materiale i referohet
defekteve të sendeve të cilat janë objekt i
marrëdhënieve juridike. Këto defekte za-
konisht shprehen në mosfunksionim të
sendeve ose në funksionim jo të rregullt
të tyre (shih p.sh., lidhur me kontratën e
shitjes nenet 461 e në vazhdim të LMD).
Si raste të te metave materiale mund të
numërohen: kur sendi nuk i posedon
cilësitë e duhura për përdorimin dhe
funksionimin e tij; kur sendi nuk i
shërben qëllimit për të cilin ai është
prodhuar; kur sendi nuk përmban vetitë
për të cilat palët kontraktuese janë marr
veshë qe duhet ti ketë; apo kur sendi
thjeshtë nuk është konform mostrës apo
modelit, apo specifikacionit.
Të metat juridike [Pravni nedostaci;
Legal flaws; Rechtsmangel] - Koncepti të
metave juridike i referohet defekteve
formale juridike lidhur me sendet. Këto
defekte zakonisht shprehen kur për
shembull mbi sendin e shitur ekziston
ndonjë e drejtë e personit të tretë, e cila
pamundëson, pakëson apo kufizon të
drejtën e shitësit që sendin e tillë t’a
tjetërsoj apo shes. Për këtë qellim, çdo
herë nga palët kontraktuale (shitësit)
kërkohet që të garantojnë palën tjetër
(blerësit) se sendet objekt të
marrëdhënieve juridike nuk kanë të meta
juridike dhe po ashtu të garantojnë se
asnjë person i tretë nuk ka ndonjë të
drejtë të konstituar mbi sendin e tillë
(shih p.sh., lidhur me kontratën e shitjes
nenet 461 e në vazhdim të LMD).
Tërheqja e padisë [Povlačenje tužbe;
Withdrawal of lawsuit; Klagerücknahme]
- Tërheqja e padisë është veprim proce-
dural dhe disponibil i palës paditëse, me
136
të cilin veprim përfundon procedura civi-
le (neni 261 i LPK). Pala paditëse me
tërheqjen e padisë nuk dëshiron, që
gjykata të vendos lidhur me themelësinë
e padisë. Me tërheqje të padisë, gjykata
nxjerrë një aktvendim të natyrës deklara-
tive, ku konstatohet se ka përfunduar
procedura. E veçanta është, se pala
paditëse ka mundësi prapë të paraqes
padinë e tërhequr, meqë me tërheqje të
padisë nuk është gjykuar meritorisht
çështja. Shih: edhe heqja dorë nga
kërkesëpadia.
Titulus exekutionis [Titulus exeku-
tionis] - Shih: Dokumenti përmbarues.
Titulli Ekzekutiv [Izvršni naslov; Exec-
utive titl; Exekutiver Titel] - Shih:
Dokumenti përmbarues.
Tjetërsimi [Otuđenje; Alienation;
Veräußerung] - Tjetërsimi është koncept
i përgjithshëm, i cili përfshin edhe punën
juridike me karakter të së drejtës së dety-
rimeve edhe kalimin e pronësisë në send,
p.sh. tjetërsimi i një sendi nënkupton
shitjen e tij sipas kontratës së shitjes, ka-
limin e pronësisë te tjetri në atë send dhe
dorëzimin e sendit te fituesi, pra pronari i
ri i sendit.
Traditio (Parimi) [Traditio (načelo);
Traditio (principle); Traditionsprinzip] -
Është parim bazë i së drejtës civile në
Austri dhe në shumë vende të tjera, duke
përfshirë edhe Kosovën, sipas mendimit
tradicional dhe mbizotërues. Sipas këtij
parimi, për kalimin e pronësisë nevojitet
një punë juridike si bazë juridike (p.sh.,
kontrata e shitjes) dhe një akt real, do-
rëzimi, nëse kemi të bëjmë me sendet e
luajtshme, ose me regjistrim, nëse objekt
i punës juridike është paluajtshmëria.
Transferimi [Prenos; Transfer; Trans-
formation] - Transferimi si nocion nuk
është terminus technicus, pra nuk është
nocion teknik, abstrakt juridik, por është
më tepër emërtim laik i cili ka për qëllim
kalimin e një të drejte nga një subjekt në
subjektin tjetër.
Transponimi [Transpozicija; Transposi-
tion; Umsetzung] - Transponimi është
pranimi i normave juridike të UE në të
drejtën nacionale të një vendi të UE, za-
konisht të direktivave evropiane. Direk-
tivat duhet të transponohen sipas përmba-
jtjes dhe në minimumin e saj, kurse
shtetet anëtare kanë të drejtë të vendosin
vetë për mënyrën e transponimit të direk-
tivave, p.sh. me përkthim direkt një me
një, ose me reformimin e së drejtës
nacionale sipas pretendimeve të direk-
tivave të UE.
Transporti [Prevoz; Transport; Trans-
port] - Transporti është një marrëdhënie
juridike e detyrimeve (nenet 662 të
LMD). Me kontratën e transportit
detyrohet një transportues, që një send
ose person të transportohet prej një vendi
në një vend të caktuar, kurse pala tjetër
detyrohet që për këtë shërbim të paguajë
një shpërblim të caktuar. Siç mund të
shihet, objekt i marrëdhënies së dety-
rimeve të kontratës së transportit mund të
jetë si transportimi i personave, ashtu
edhe i sendeve. Për këtë arsye, me ligj
parashihen rregulla të veçanta për kon-
tratën e transportit të personave (nenet
695 e në vazhdim të LMD) dhe për kon-
tratën e transportit të sendeve (nenet 667
të LMD). Palët mund të parashohin, që
për sendin e dërguar të përpilohet një
fletëngarkesë, me të cilën jepen detajet e
dorëzim-pranimit të sendit të transportuar
(nenet 669 e në vazhdim të LMD).
Trashëgimia [Nasleđivanje; Inheritance;
Erbschaft] -Trashëgimia si nocion i
përgjithshëm mund të kuptohet në mëny-
ra të ndryshme. Me nenin 1 të LT,
trashëgimia definohet si kalim i pasurisë
prej trashëgimlënësit në trashëgimtarët
nëpërmjet testamentit ose ligjit. Ky pro-
ces quhet edhe “suksedim universal”.
Trashëgimia nënkuptohet edhe si “pasuri
trashëgimore”, që kalon automatikisht te
trashëgimtarët në momentin e vdekjes së
trashëgimlënësit (neni 4 i LT). Pasuria
trashëgimore përfshin si aktiven ashtu
edhe pasiven, pra edhe detyrimet e
trashëgimlënësit ndaj personave të tretë,
por deri në shumën e pasurisë së
trashëguar. Trashëgimtari mund të heq
dorë nga pasuria trashëgimore (neni 5 III
i LT). Ekziston trashëgimia sipas testa-
mentit, pra sipas vullnetit të trashëgim-
lënësit. Nëse nuk ka testament, vjen në
shprehje trashëgimia ligjore, ku përcak-
tohet edhe radha e trashëgimtarëve (nenet
11 e në vazhdim të LT).
Trashëgimore (e drejta) [Nasledno
(pravo); Inheritance (law); Erbschaft
(Recht)] - E drejta trashëgimore është një
degë e së drejtës, pra tërësi e normave ju-
ridike, me anë të cilave rregullohet kali-
mi i pasurisë trashëgimore prej
trashëgimlënësit në trashëgimtarët pas
vdekjes së trashëgimlënësit. Burim krye-
sor formal i së drejtës trashëgimore është
LT.
Trashëgimlënësi [Ostavilac; Decedent;
Erblasser] - Trashëgimlënësi (de cujus)
është personi fizik i vdekur, i cili len
prapa pasurinë trashëgimore, e cila pasuri
kalon tek trashëgimtarët sipas normave të
së drejtës trashëgimore. Trashëgimlënësi
mund të jetë vetëm personi fizik. Personi
juridik shuhet dhe në këtë rast vlejnë dis-
pozitat e LSHT. Trashëgimlënësi mund
të disponojë lirisht me pasurinë e vet, pra
në bazë të vullnetit të vet, me testament.
Nëse trashëgimlënësi nuk ka disponuar
me vullnetin e tij, pra nuk ka lënë testa-
ment, atëherë pasuria e tij trashëgimore
kalon te trashëgimtarët ligjor, të përcak-
tuar sipas ligjit.
137
Trashëgimtari [Naslednik; Heir; Erbe] -
Trashëgimtari është një person, i cili
bëhet pasardhës juridik i të gjitha të
drejtave dhe detyrimeve në momentin e
vdekjes së një trashëgimlënësi. Ky proces
i suksedimit universal bëhet në momentin
e vdekjes së trashëgimlënësit dhe
trashëgimtar mund të jetë në bazë të
vullnetit të trashëgimlënësit (me testa-
ment) ose me ligj. Trashëgimia ligjore
vjen gjithmonë në rend të dytë dhe atë,
nëse nuk ka testament të vlefshëm, me
anë të cilit trashëgimlënësi ka disponuar
me pasurinë e tij në rast të vdekjes (mor-
tis causa). Trashëgimtar mund të jetë si
personi fizik ashtu edhe ai juridik, pra
edhe personi juridik i së drejtës publike,
p.sh. komuna (neni 21 i LT). Trashëgim-
tari mund të jetë sipas ligjit edhe fëmija i
zënë në barkun e nënës, embrioni (shih
neni 7 i LT).
Trashëgimtarët e domosdoshëm [Oba-
vezni naslednici; Indispensable heirs;
Pflichtteilsberechtigter] - Shih: Pjesa e
domosdoshme e trashëgimisë.
Tregtar [Trgovac; Trader; Kaufmann] -
Tregtar mund të konsiderohet çdo person
fizik apo juridik që shet ose vepron në
treg si biznes ose shoqëri tregtare që ush-
tron veprimtarinë e saj tregtare, ose per-
son që vepron në emër ose për llogari të
një tregtari me shumicë apo të një
prodhuesi.
Tregues gjeografik [Geografska oznaka;
Geographical indicator; Geographische
Angabe] - Tregues gjeografik mund të
konsiderohet emri i një rajoni, apo një
vendi specifik, apo në raste të veçanta
emri i një shteti, që përdoret për të
përshkruar një produkt që ka origjinë nga
ai rajon, vend specifik ose shtet, zotëron
një cilësi, reputacion apo karakteristika
tjera specifike të cilat vijnë si rezultat i
origjinës gjeografike, Edhe kjo fushë e
138
pronësisë industriale (shih: Pronësia in-
telektuale), në Kosovë është e rregulluar
me ligj të posaçëm, konkretisht Ligji për
Treguesit Gjeografik dhe për Emërtimet
e Origjinës.
- Emërtime të origjinës - Emërtime të
origjinës konsiderohen emrat e një ra-
joni, të një vendi specifik apo në raste
të veçanta, emri i një shteti, i cili
përdoret për të përshkruar një produkt
që ka origjinë nga ai rajon, vend
specifik ose shtet, cilësitë ose karak-
teristikat e të cilit janë esencialisht ose
ekskluzivisht si rezultat i një mjedisi
gjeografik të veçantë me faktorët nat-
yrorë dhe njerëzorë.
- Vendi i origjinës - sistemet rajonale në
të cilat është dhënë mbrojtja e emër-
timit të origjinës apo e treguesit
gjeografik për produktet që lidhen me
një zonë gjeografike, e cila shtrihet në
një apo disa shtete pjesë e atij sistemi
rajonal.
- Emër gjenerik - konsiderohet emri i
një produkti i cili edhe pse lidhet me
vendin apo rajonin ku ky produkt fil-
limisht është prodhuar ose tregtuar,
është bërë emër i zakonshëm i një
produkti në Kosovë;
Tribunali i Arbitrazhit [Arbitražni tri-
bunal; Tribunal of Arbitration; Schieds-
gericht] - Tribunali i arbitrazhit është
trupi gjykues, i cili vendos në procedurën
e arbitrazhit. Ky trup gjykues quhet edhe
Tribunali i Arbitrazhit për të bërë një dal-
lim terminologjik me trupin gjykues në
gjykatë shtetërore. Tribunali i Arbitrazhit
përbëhet zakonisht nga një ose tre arbitër,
të cilët emërohen nga palët në kontest.
Ky Tribunal i Arbitrazhit zhvillon dhe
vendos procesin para arbitrazhit dhe këto
vendime kanë efekt juridik, njëjtë si
vendimet e gjykatës shtetërore. Derisa
me Tribunalin e Arbitrazhit mendohet në
Trupin gjykues, arbitrazhet institucionale
quhen Tribunale të Përhershme. Kështu,
Tribunali Institucional në Kosovë quhet
Tribunali i Përhershëm i Arbitrazhit të
Kosovës.
TRIPS - Agreement on Trade-Related
Aspects of Intellectual Property Rights
(“TRIPS Agreement”) [Marrëveshja për
Aspektet Tregtare të Drejtave të
Pronësisë Industriale; Sporazum o
trgovinskim aspektima prava na intel-
ektualnu svojinu (TRIPS Sporazum);
Vereinbarung über handelsbezogene
Aspekte der Rechte des geistigen Eigen-
tums] - Marrëveshja për Aspektet Treg-
tare të Drejtave të Pronësisë Intelektuale
("Marrëveshja TRIPS"), e cila hyri në
fuqi më 1 janar 1995, konsiderohet si
Shtojcë e Marrëveshjes për themelimin e
Organizatës Botërore të Tregtisë (OBT),
dhe e cila është e detyrueshme për të
gjithë anëtarët e OBT-së. Qëllimi i kësaj
marrëveshje ishte evitimi i pengesave në
tregtinë ndërkombëtare dhe njëkohësisht
krijimi i një infrastrukture juridike për
mbrojtjen efikase dhe adekuate të te
drejtave të pronësisë intelektuale, siguri-
min e masave dhe procedurave për ush-
trimin e të drejtave të pronësisë intel-
ektuale. Për të lehtësuar zbatimin e kësaj
Marrëveshje, vendet e zhvilluara anëtare
do të sigurojnë, me kërkesë dhe nën
kushte dhe afate bashkërisht të pranuara,
bashkëpunim teknik dhe financiar në
dobi të vendeve anëtare në zhvillim dhe
vendeve anëtare më pak të zhvilluara. Ky
bashkëpunim do të përfshijë ndihmë në
përgatitjen e legjislacionit për mbrojtjen
dhe zbatimin e së drejtës së pronësisë in-
telektuale, si dhe për parandalimin e
keqpërdorimit të tij dhe mbështetje në
lidhje me formimin dhe përforcimin e en-
teve (zyrave) dhe agjencive me rëndësi
nga kjo fushë, duke përfshirë trajnimet e
kuadrove (neni 67 i TRIPS).
Th
Themelësia e padisë [Osnovanost tužbe;
Ground of lawsuit; Begründetheit der
Klage] - Shih: Padia: themelësia e
padisë.
Thesari (gjetja) [Blago (pronalaženje);
Treasure (finding); Schatz (fund)] - The-
sari si nocion i përgjithshëm është një
pasuri e madhe dhe me vlerë, zakonisht
në të holla ose ari. Në kuptimin juridik,
gjetja e një thesari nënkupton fitimin e
pronësisë në mënyrë origjinare nga
ndonjë person. Mënyra, kushtet dhe
pasojat juridike të gjetjes së thesarit janë
të rregulluara me ligj (neni 34 i LPDS).
U
Ujdia [Poravnanje; Settlement; Ver-
gleich] - Ujdia apo pajtimi paraqet një
marrëveshje në mes të personave të cilët
kanë ndonjë kontest apo lidhur me
ndonjë marrëdhënie të caktuar juridike.
Ujdia apo pajtimi në lidhje me ndonjë
marrëdhënie juridike mund të realizohet
përmes një kontrate e cila quhet kontrata
për ujdinë dhe rregullohet sipas LMD,
apo në proces gjyqësor (kontest), e cila
quhet ujdia gjyqësore dhe që rregullohet
me LPK. Në këto raste, kontestet
ndërpriten, respektivisht eliminohen
pasiguritë dhe përcaktohen të drejtat dhe
detyrimet e reciproke të palëve. Konsid-
erohet se ekziston një paqartësi edhe
atëherë, nëse ushtrimi i një të drejte
specifike është e pasigurt. Objekt i ujdisë
mund të jetë çdo e drejtë me të cilën
mund të disponohet, mirëpo ujdia nuk
mund të jetë në kundërshtim me normat
imperative, moralin dhe rendin juridik.
Po ashtu, objekt i ujdisë nuk mund të
139
jenë kontestet që u përkasin marrë-
dhënieve statusore.
Ujdia gjyqësore [Sudsko poravnanje;
Court settlement; Gerichtsvergleich] -
Shih: Pajtimi gjyqësor.
Ultima ratio [Ultima ratio] - Argumenti i
fundit; zgjidhja e fundit; mjetet e fundit
që do të përdoren, p.sh. për shkak të
parimit të ekonomizimit, mbrojta gjyqë-
sore me padi do të duhej të ishte rruga e
fundit për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve
në mes të subjekteve të ndryshme. Para-
prakisht do të duhej, që palët të mundo-
hen të gjejnë zgjidhje për çështjet kontes-
tuese në atmosferë sociale dhe miqësore.
Ultra vires - Përtej kompetencës. Ultra
vires paraqet situatën kur për një çështje
juridike vendos një autoritet jokompetent
apo shtrinë autoritetin e tij përtej kompe-
tencës së tij të vendosjes. Kurse Ultra
Vires Doctrine është një ndër veçoritë
tipike të sistemit juridik anglosakson në
të drejtën private, sipas të cilës përgjigjet
dhe detyrohet vetë bordi i drejtorëve,
nëse ka vepruar jashtë autorizimeve të
statutit të shoqërisë tregtare.
Uniteti juridik [Pravno jedinstvo; Legal
unity; Rechtseinheit] - Uniteti juridik ka
të bëjë me organizimin shtetëror. Nëse
kemi të bëjmë me një shtet unitar, atëherë
afër mëndësh se ekziston një unitet ju-
ridik. Kjo nënkupton, se në një shtet vlen
e drejta unike në tërë territorin e vet. Në
shtetet e ndryshme me organizim federal
ose konfederal, zakonisht paralelisht
ekzistojnë disa sisteme juridike, së paku
në disa fusha. P.sh. në SHBA vlejnë në
shtete federale të drejta të ndryshme
penale, por edhe civile. Në Gjermani
ekziston sistem unik i së drejtës në fu-
shën e së drejtës private dhe penale, por
ekzistojnë rregulla të ndryshme lidhur me
të drejtën e komunës, policisë etj.
140
Universitates rerum - Grumbulli i send-
eve, të cilat përbëjnë një tërësi të vetme.
UNCITRAL - United Nation Commis-
sion on International Trade Law. Është
Komisioni i Kombeve të Bashkuara për
të Drejtën Ndërkombëtare Tregtare, i cili
është themeluar në vitin 1966 nga Asam-
bleja e Përgjithshme e Kombeve të Bash-
kuara.
Urdhri [Nalog; Order; Anweisung] -
Urdhri është një marrëdhënie juridike e
detyrimeve (nenet 763 e në vazhdim të
LMD), me të cilën detyrohet urdhër-
marrësi, që për llogari të urdhërdhënësit
të ndërmarrë disa punë juridike. Urdhër-
dhënësi është i detyruar, në parim, që të
paguajë urdhërmarrësin për punën e kry-
er.
Urdhri paraprak gjyqësor [Preliminar-
ni sudski nalog; Preliminary court injunc-
tion; Vorläufige richterliche Anordnung]
- Shih: Masa e përkohshme.
Urdhërpagesa [Platni nalog; Payment
order; Zahlungsbefehl] - Urdhërpagesa
është lloj i vendimit në procedurën e
posaçme kontestimore lidhur me proce-
durën sipas urdhërpagesës (nenet 492 i
LPK). Tërhiqet vëmendja, se kjo proce-
durë luan vetëm rol tejet periferik në
praktikë. Kjo për shkak të faktit se kjo
procedurë zhvillohet vetëm në bazë të një
dokumenti të besueshëm. Meqë proce-
dura përmbarimore mund të fillojë edhe
në bazë të një dokumenti të besueshëm
(nenet 21 e në vazhdim të LPP), atëherë
mungon interesi juridik për fillimin e
procedurës kontestimore lidhur me
dhënien e urdhërpagesës. Vetëm në raste
të jashtëzakonshme dhe atë nëse pala ka
interes juridik, mund të zhvillohet proce-
dura kontestimore e urdhërpagesës.
Urdhri për përmbarim [Nalog za
izvršenje; Enforcement order; Voll-
streckungsentscheidung] - Urdhri për
përmbarim është një vendim i përmba-
ruesit privat, me të cilin përmbaruesi
privat vendos lidhur me lejimin ose
refuzimin e propozimit për përmbarim
(neni 1 XII, 5, 10, 44 të LPP). Urdhri për
përmbarim është teknikisht një vulë e
përmbaruesit privat në propozimin për
përmbarim. Në rast se me urdhër përm-
barimor refuzohet propozimi për përmba-
rim, atëherë ky urdhër duhet të përmbajë
edhe arsyetimin (44 i LPP).
Ushqimia [Alimentacija; Alimony; Un-
terhalt] - Shih: Alimentacioni.
Uzansat [Uzanse; Uzanse; Usance] -
Shih: Doket afariste.
Uzufrukti [Usus Fructus] - Shih: Frut-
gëzimi.
V [konačna odluka za eksproprijaciju; Final
Vazhdimi i kompetencës [Ustaljivanje
nadležnosti; Extension of competence;
Fortdauer der Zuständigkeit des Gerichts]
- Shih: Perpetuatio fori.
Vendbanimi [Prebivalište; Dwelling;
Wohnsitz] - Vendbanimi është vendi në
të cilin qytetari vendoset me qëllim që të
jetojë përgjithmonë. Qytetari është i
detyruar të lajmërojë vendbanimin dhe
ndryshimin e adresës së banimit nëse
ai/ajo për herë shpërngulet nga Kosova
(neni 3 i Ligjit për vendbanimin dhe
vendqëndrimin). Lajmërimi dhe
ç’lajmërimi i vendbanimit të përhershëm
apo të përkohshëm të qytetarëve, bëhet
në zyrat e gjendjes civile në territorin e
komunës përkatëse. Rëndësia e vend-
banimit në jetën juridike është tejet e
madhe për faktin se subjektet e së drejtës
mund të ushtrojnë disa të drejta dhe real-
izojnë mbrojtjen e tyre juridike varësisht
nga vendbanimi i tyre. Për shembull,
norma e nenit 38.1 i LPK, ku parasheh që
për procedimin e çështjes juridike është e
kompetencës së përgjithshme territoriale
gjykata në territorin e të cilës i padituri e
ka vendbanimin.
Vendimi [Odluka; Decision; Entschei-
dung] Vendimi në kuptimin juridik është
një thënie apo deklaratë nga ana e
gjykatës për pasojën juridike të një rasti
konkret. Me vendim vendoset lidhur me
një çështje të caktuar të një rasti konkret,
i cili rast është objekt i shqyrtimit në
gjykatë ose nga ndonjë autoritet tjetër
publik. Në procedurën civile, vendimi
është nocion i përgjithshëm që përdoret
për llojet e ndryshme të vendimeve. Në
procedurën civile nxjerrën lloje të
ndryshme të vendimeve dhe atë, Ak-
tvendim, Aktgjykim dhe Urdhër (Shih
nenet 141 e në vazhdim të LPK)
Vendimi Përfundimtar i Shpronësimit
decision on expropriation; Endgültiger
Enteignungsbeschluss] - Shih: Organi
shpronësues.
Vendimi Preliminar i Shpronësimit
[Preliminarna odluka za eksproprijaciju;
Preliminary decision on expropriation;
Vorläufiger Enteignungsbeschluss] -
Shih: Organi shpronësues.
Vendqëndrimi [Boravište; Emplace-
ment; Aufenthalt] - Vendqëndrimi është
vendi në të cilin qytetari qëndron
përkohësisht për shkak të punës, shkol-
limit apo arsyeve të tjera, që nuk ka për
qëllim të jetoj gjithmonë. Qytetari që
banon përkohësisht në objektet, siç janë
shtëpitë për pushim, banesat apo objektet
tjera, duhet të lajmërohet respektivisht të
ç’lajmërohet në zyrat e gjendjes civile në
territorin e komunës përkatëse për këtë
vendqëndrim, nëse ai/ajo mendon që në
këtë vend të banojë më shumë se
gjashtëdhjetë ditë (neni 10 i Ligjit për
vendbanimin dhe vendqëndrimin). Edhe
vendqëndrimi, sikurse vendbanimi, ka
rëndësi në jetën juridike, për faktin se
141
mund të shërbej si substitut i vendbanimit
(shih: Vendbanimi). Për shembull, norma
e nenit 38.2 të LPK, ku parasheh që nëse
i padituri nuk ka vendbanim, e kompe-
tencës së përgjithshme territoriale për
procedimin e çështjes juridike është
gjykata në territorin e të cilës i padituri e
ka vendqëndrimin.
Vepra (kontrata) [Delo (ugovor); Work
(contract); Werkvertrag (vertrag)] - Kon-
trata për veprën është një marrëdhënie ju-
ridike e detyrimeve, sipas së cilës kry-
erësi detyrohet të kryejë një punë intel-
ektuale (p.sh. ekspertizë) ose ndonjë pu-
ne fizike, kurse porositësi duhet të
paguajë shpërblimin e caktuar (nenet 615
e në vazhdim të LMD).
Veprimet disponibile [Dostupanje rad-
nje; Available actions; Dispositionshan-
dlungen] - Veprimet disponibile të palës
janë veprime të vullnetshme të ndërmarra
nga ana e palës ose palëve në një proces
civil. Kryesore janë veprimet proce-
durale, me të cilat përfundohet procedura
civile dhe ato janë ujdia gjyqësore, tër-
heqja e padisë, dhe heqja dorë nga kër-
kesëpadia.
Veprimi juridik [Pravna radnja; Legal
action; Rechtshandlung] - Shih: Puna ju-
ridike.
Veprimet procedurale [Proceduralne
radnje; Procedural actions; Prozesshan-
dlungen] - Veprim procedural, në kupti-
min e gjerë, është secili veprim i vull-
netshëm i ndërmarrë nga ana e gjykatës,
palëve dhe pjesëmarrësit tjetër në proce-
durën civile, p.sh. nxjerrja e një vendimi,
konvokimi i seancës, dërgimi i thirrjes,
dhënia e dëshmisë, paraqitja e padisë etj.
Veprimet procedurale mund të jenë në
formën verbale ose me shkrim, varësisht
nga kërkesat dhe detyrimet e parapara
ligjore.
142
Veprimtaria tregtare [Trgovačka de-
latnost; Commercial activity; Gewerbli-
che Tätigkeit] - Veprimtari tregtare nën-
kupton cilindo aktivitet të rregullt i cili
përfshin ofrimin, sigurimin ose prodhi-
min e mallrave, shërbimeve, pronës dhe/
ose punëve për një person ose shoqëri, në
këmbim ose në pritje të çfarëdo lloj pag-
ese ose kompensimi, me kusht që punë-
tori i cili kryen shërbime për punë-
dhënësin e tij të mos konsiderohet se ush-
tron veprimtari tregtare përderisa shërbi-
met e tilla të kompensohen sipas kon-
tratës së punëtorit me punëdhënësin.
Verbal (parimi) [Verbalno (načelo);
Verbal (principle); Mündlichkeit (prin-
zip)] Parimi verbal është një ndër parimet
qendrore në procedurën civile, sipas të
cilit parim, gjykata merr për bazë ato fak-
te dhe prova, të cilat janë paraqitur ver-
balisht (gojarisht) në seancë nga ana e
palëve dhe pjesëmarrësve të tjerë. Ky pa-
rim thyhet shpesh në procedurë nëpër-
mjet referimit në dokumente të para-
shtruara.
Vetëndihma/Vetëmbrojtja [Samopo-
moć/Samoodbrana; Self-help/Self-defen-
ce; Selbsthilfe/Notwehr] - Vetëndihma
është një arsye e përligjjes së sjelljes së
kundërligjshme. Pra, nëpërmjet vetëm-
brojtjes arsyetohet juridikisht kundërligj-
shmëria e një veprimi. Kështu, nuk ve-
pron kundërligjshëm, nëse dikush i bën
dëm dikujt tjetër, prej të cilit vjen edhe
sulmi (shih nenet 143 I, 144 I dhe II të
LMD). Me nenin 143 II të LMD parashi-
het nevoja ekstreme defansive (Nevoja
ekstreme).
Victus victori in expensis est condem-
nandus - Pala humbëse në proces i bartë
shpenzimet procedurale të palës fituese.
Ka të bëjë me institutin e ngarkimit të
shpenzimeve procedurale, Shih: Shpen-
zimet (procedurale).
Vis major - Fuqia madhore. Shih: Fuqia
madhore.
Vullneti [Volja; Will; Wille] - Shih:
Deklarimi i vullnetit; Puna juridike dhe
Kontrata.
Z ensfähigkeit] - Shih: Aftësia procedurale.
Zakon [Običaj; Custom; Gepflogenheit]
- Shih: E drejta zakonore.
Zbrazëtitë juridike [Pravne praznine;
Legal gap; Regelungslücken] - Nganjë-
herë e drejta, për shkak të zhvillimit të
dinamizmit të marrëdhënieve shoqërore,
nuk mund t’i përcjellë dhe normoj me
përpikëri, dhe si rrjedhojë krijohen
zbrazëtirat juridike. Zbrazëtirat juridike
janë dukuri të cilat ndodhin në sistemet
juridike atëherë kur paraqiten
marrëdhënie shoqërore të cilat nuk kanë
qenë të parapara apo të rregulluara me
norma juridike apo e drejta. Në këto
raste, duhet të përdorën metoda të cak-
tuara për evitimin e tyre, qoftë përmes
rregullimit qoftë përmes trajtimit të tyre
sipas analogjisë.
Zbulim [Otkriće; Discovery; Entdec-
kung] - Shih: Shpikja.
Zona Kadastrale [Katastarska zona; Ca-
dastral Zone; Katasterzone] - Zona ka-
dastrale paraqet një rajon territorial bren-
da komunës me emër dhe me numër ka-
dastral unik. Secila komunë përbëhet nga
zonat kadastrale. Zonat kadastrale më tut-
je ndahen në parcela kadastrale (shih:
Kadastri: parcela kadastrale);
Zotësia deliktore [Delikvencija; Delin-
quency capacity; Deliktfähigkeit] - Shih:
Aftësia deliktore.
Zotësia juridike [Pravna sposobnost;
Legal capacity; Rechtsfähigkeit] - Shih:
Aftësia juridike.
Zotësia për të vepruar [Pravo kapacitet;
Capacity to act; Rechtshandlung] Shih:
Aftësia për të vepruar.
Zotësia për të qenë palë [Sposobnost da
se bude strana; Capacity tob e a party;
Parteifähigkeit] - Shih: Aftësia për të
qenë palë.
Zotësia procedurale [Proceduralna spo-
sobnost; Procedural capacity; Verfahr-
Zotësia postulateve [Sposobnost postu-
lata; Postulative capacity; Postulation-
sfähigkeit] - Shih: Aftësia postulative.
Zotësia trashëgimore [Sposobnost na-
sleđivanja; Inheritance capacity; Erbfä-
higkeit] - Shih: Aftësia trashëgimore.
Zyra e Gjendjes Civile [Kancelarija civ-
ilnog statusa; Civil Status Office;
Standesamt] - Zyra e gjendjes civile par-
aqet zyrat në territorin amë apo në
komunën përkatëse ku regjistrohen faktet
e lindjeve, martesave dhe vdekjeve (neni
2 i LGJC). Zyrtari i gjendjes civile është
përgjegjës për ruajtjen dhe mirëmbajtjen
e dokumenteve të gjendjes civile dhe
shkresave të tjera përkatëse si dhe ven-
dosjen e tyre në arkivin e Zyrës së
gjendjes civile. Zyrat e gjendjes civile
lëshojnë këto lloje të dokumenteve të
gjendjes civile: 1. certifikatë e lindjes; 2.
ekstrakt nga regjistri qendror i gjendjes
civile; 3. certifikatë e shtetësisë; 4. certif-
ikatë e martesës; 5. certifikatë e vdekjes;
6. certifikatë e vendbanimit; 7. certifikatë
e gjendjes martesore; 8. deklaratë për
bashkësinë familjare; 9. procesverbali për
pranimin e atësisë/amësisë; 10. leje e
varrimit; 11. dëshmi e vdekjes; 12. vër-
tetim nga arkivi; 13. vërtetim i ç’lajmë-
rimit të vendbanimit (UA/25/2013).
Zyra Komunale Kadastrale [Opštinska
katastarska kancelarija; Municipal Ca-
dastral Office; Städtisches Katasteramt] -
Zyrat Komunale Kadastrale (ZKK) janë
zyra, të cilat funksionojnë si organe pra-
në Komunave gjegjëse në Republikën e
Kosovës (neni 5 i LK), mirëpo të cilat në
143
aspektin operativ nuk janë nën varësinë e
Komunave, por veprojnë si instancë e
parë dhe përgjegjëse për funksionimin e
kadastrit (shih: Kadastri), ndërsa Agjen-
cisë Kadastrale e Kosovës (AKK) si in-
stancë e dytë për mbikëqyrjen e punës së
Zyrave Kadastrale Komunale (shih:
Agjencia Kadastrale e Kosovës). Zyrat
Komunale Kadastrale i përgjigjen Agjen-
cisë Kadastrale të Kosovës për aktivitetet
dhe veprimtaritë duke përpiluar raporte
dhe duke zbatuar të gjitha vendimet dhe
rekomandimet e saj drejtuar ZKK-ve.
Procedura për regjistrimin e një të drejte
pronësore në paluajtshmëri fillon me
Kërkesën me shkrim të palës që ka inter-
es juridik apo me autorizim të veçantë, të
parashtruar pranë ZKK-së ku ndodhet
njësia kadastrale. Gjatë shqyrtimit të
Kërkesës për regjistrim nga ZKK, shiko-
het nëse është plotësuar me të gjitha in-
formatat e kërkuara personale, me të
dhënat lidhur me njësinë apo njësitë e
pronës së paluajtshme, të paraqitura në
kërkesë, të cilat duhet të identifikohen
saktësisht me numrin apo numrat identif-
ikues të pronës, taksat e regjistrimit, titul-
li juridik i nevojshëm për regjistrim ashtu
siç kërkohet me ligj (shih: Regjistri i të
Drejtave të Pronës së Paluajtshme). Si
instancë e dytë, kundër vendimeve të
ZKK, në procedurë administrative është
Agjencia Kadastrale e Kosovës, ku secila
palë ka të drejtë që brenda afatit të para-
parë ligjor t’i drejtohet Agjencisë Kadas-
trale të Kosovës dhe të kërkojë nga kjo e
fundit të bëjë rishikimin e vendimit të
Zyrave Komunale Kadastrale (neni 6
LTHRDP).
Zyra për Pronësi Industriale [Kance-
larija za industrijsku svojinu; Industrial
Property Office; Amt für gewerbliches
Eigentum] - Shih: Agjencia për Pronësi
Industriale.
144
Zyra për të Drejtat e Autorit dhe të
Drejtat e Përafërta [Kancelarija o au-
torskom i srodnom pravu; Office on the
Copyrights and Related Rights; Amt für
Urheberrecht und verwandte Schutzrech-
te] - Zyra për të Drejtat e Autorit dhe të
Drejtat e Përafërta është organ adminis-
trativ i cili është themeluar dhe funksio-
non në kuadër të Ministrisë përkatëse për
Kulturë. Funksionet themelore të kësaj
Zyre janë: dhënien e lejeve dhe mbikë-
qyrjen e aktiviteteve të shoqatave për
administrim kolektiv të te drejtave të au-
torit; promovimin dhe ndërmarrjen e ak-
tiviteteve për dhënien e informatave të
duhura autorëve, bartësve të të drejtave
dhe opinionit të gjerë lidhur me të drejtat
e autorit dhe të drejtat e përafërta; për-
cjelljen e legjislacionit ndërkombëtar dhe
dhënien e rekomandimeve përkitazi me
fushën e të drejtave të autorit dhe të drej-
tave të përafërta (neni 171 i LDADP).
Zyra Kombëtare e Auditimit [Nacion-
alna kancelarija revizije; National Audit
Office; Nationaler Rechnungshof] - Zyra
Kombëtare e Auditimit është e themeluar
me ligj, si një institucion i pavarur objek-
tiva e të cilit është t’i ndihmojë Auditorit
të Përgjithshëm (shih: Auditori i Për-
gjithshëm) gjatë kryerjes së detyrave të
tij/saj. Funksionet kryesore të Zyrës
Kombëtare të Auditimit janë dhënia e
rekomandimeve dhe kontribuon në
menaxhimin e shëndoshë të buxhetit dhe
fondeve të tjera publike, promovon
standardet e larta për transparencë dhe
llogaridhënie në menaxhimin financiar
dhe performancën e administratës pub-
like dhe i raporton Kuvendit të Kosovës
për auditimet e realizuara.
E DREJTA PUBLIKE

Visar Morina

145
146
A trative në përputhje me ligjet në fuqi. Ky
A posteriori - Term latin që nënkupton
“çfarë vjen më pas”. Në teorinë e
kontrollit gjyqësor ky term i referohet
kontrollit të mëpasshëm të aktit, pra pas
hyrjes në fuqi të aktit juridik.
A priori - Term latin që nënkupton
“parap rakisht, çfarë është përpara”; në
teorinë e kontrollit gjyqësor i referohet
kontrollit paraprak të aktit, pra kontroll a
priori ose paraprak.
Ab initio - Term latin që në kontekst ju-
ridik nënkupton “që nga fillimi”.
Kryesisht i referohet dimensionit kohor
të prodhimit të efekteve juridike të një
vendimi apo akti juridik.
Abrogim [Poništaj; Annulment; Auf-
hebung] - Anulim, shfuqizim i ligjit apo
aktit juridik përmes një veprimi formalo-
juridik. Shih: Shfuqizim.
Aksident mjedisor [Ekološka nesreća;
Environmental accident; Umweltunfall] -
Ndodhi e papritur dhe e pakontrolluar që
krijohet me lirimin, derdhjen ose hedhjen
e materieve të rrezikshme për mjedisin.
Acquis Communautaire - Term frëng
që i referohet rendit juridik të BE-së. Ky
term përdoret për të shënuar të gjitha
traktatet e BE-së si legjislacion primar,
legjislacionin sekondar të BE-së (rreg-
ulloret, direktivat dhe vendimet), si dhe
parimet themelore, vendimet gjyqësore
dhe të drejtat themelore të cilat formojnë
tërësinë e së drejtës së BE-së.
Acta Publica - Term latin që përdoret
për të evidentuar çështjet dhe aktet e nat-
yrës së përgjithshme. Ky term kryesisht i
referohet rregullimit të çështjeve përmes
autoriteteve publike.
Administratë shtetërore [Državna up-
rava; State administration; Öffentliche
Verwaltung] - Tërësia e organeve sht-
etërore në nivel qendror dhe lokal të cilat
kryejnë funksione dhe shërbime adminis-
term përfshin ministritë dhe agjencitë
ekzekutive si dhe organet të tjera në nivel
qendror ose lokal, të cilave i është bartur
ekzekutimi i autorizimeve publike në ba-
zë të ligjit. Në mënyrë të veçantë organet
e administratës shtetërore kryejnë punë
shtetërore si p.sh. propozimi i politikave
zhvillimore; zbatimi i ligjeve dhe akteve
nënligjore, vendosja në procedurë admin-
istrative mbi të drejtat dhe detyrimet e
qytetarëve dhe personave juridik si dhe
kryerja e punëve në interes publik. Fu-
shëveprimi i organeve të administratës
shtetërore në Kosovë rregullohet me
Ligjin nr. 03/l-189 për administratën sht-
etërore të Republikës së Kosovës.
Agjenci administrative [Upravna
agencija; Administrative agency; Exeku-
tivagentur] - Agjencia administrative
është organ i specializuar administrativ
që themelohet nga parlamenti me ligj të
veçantë. Agjencitë administrative
gëzojnë autonomi organizative dhe
funksionale dhe kryesisht themelohen për
të ofruar ekspertizë dhe shërbime profe-
sionale administrative në sektorë të cak-
tuar të administratës publike.
Agjenci ekzekutive [Izvršna agencija;
Executive Agency; Exekutivagentur] -
Organ i pavarur administrativ i cili
themelohet me ligj dhe ushtron kompe-
tenca ekzekutive në kuadër të fu-
shëveprimit të saj.
Agjencia për Pronësi Industriale
[Agencija za industrijsku imovinu; Indus-
trial Property Agency; Agentur für Gew-
erbliches Eigentum] - Autoritet publik që
është përgjegjës për regjistrimin dhe
mbrojtjen ligjore të shpikjes, markës
tregtare, dizajnit industrial, emërtimit të
origjinës, treguesve gjeografik dhe topo-
grafive të qarqeve të integruara, e evi-
dencave, lëshimi i certifikatave, veprimet
147
e ekzekutimit dhe veprimet e tjera fak-
tike).
Agjencia e Statistikave e Kosovës
[Agencija za statistiku Kosova; Kosovo
Agency of Statistics; Statistikagentur Ko-
sovos] - Institucion publik që merret me
grumbullimin, përpunimin dhe pub-
likimin e të dhënave zyrtare të statisti-
kave.
Agjencia e Inteligjencës [Obaveštajna
agencija; Kosovo Intelligence Agency;
Nachrichtenagentur Kosovos] - Agjencia
e Kosovës për Inteligjencë hyn në kuad-
rin e agjencive të pavarura në fushën e
sigurisë. Sipas nenit 129 të KRK-së,
Agjencia është kompetente të hetoj,
zbuloj dhe mbikëqyr kërcënimet ndaj
sigurisë në Republikën e Kosovës. Ak-
tiviteti i saj i nënshtrohet mbikëqyrjes
parlamentare për të siguruar se aktivitetet
e Agjencisë janë të ligjshme, profesionale
dhe proporcionale. Në mënyrë të veçantë
Agjencia siguron informacione lidhur me
kërcënimet eventuale nga brenda dhe
jashtë, terrorizmin ndërkombëtar apo
vendor, prodhimin dhe trafikimin e
narkotikëve, krimin e organizuar, krimin
ekonomik, sabotazhin dhe të gjitha
çështjet tjera të inteligjencës të lidhura
me sigurinë e Kosovës. Çështjet e organ-
izimit dhe të funksionimit të Agjencisë së
Intelegjencës në Kosovë rregullohen me
Ligjin nr. 03/l-063 për Agjencinë e Ko-
sovës për Inteligjencë.
Agjencia Shtetërore për Mbrojtjen e të
Dhënave Personale [National Agency
for the Protection of Personal Data;
Staatsagentur für den Datenschutz] -
Agjenci e pavarur, e ngarkuar për
mbikëqyrjen e zbatimit të rregullave për
mbrojtjen e të dhënave si dhe promovon
dhe përkrah të drejtat themelore për
mbrojtjen e të dhënave personale.
148
Agjencia Kundër Korrupsionit [Agen-
cija protiv korupcije; Anti-Corruption
Agency; Antikorrutionsagentur] - Është
organ i pavarur dhe i specializuar për
zbatimin e politikave shtetërore për
luftimin dhe parandalimin e korrupsionit
në Kosovë.
Agjencioni për Mbrojtjen e Mjedisit i
Kosovës [Kosovska agencija za zaštitu
životne sredine; Kosovo Environmental
Protection Agency; Umweltschutzsagen-
tur Kosovos] - Organ i pavarur për ofri-
min e informacioneve mjedisore, dhe
zhvillimin e sistemit të informimit për
mbrojtjen e mjedisit dhe gjendjen e
mjedisit në Kosovë.
Akademia e Drejtësisë [Akademija
pravde; Academy of Justice; Justizakad-
emie] - është institucion i pavarur publik
i autorizuar për të organizuar trajnime për
gjyqtarë, prokurorë, si dhe staf adminis-
trativ gjyqësor dhe prokurorial në
koordinim me nevojat për trajnime me
KGJK-në dhe KPK-në. Organizimi dhe
funksioni i Akademisë rregullohet me
Ligjin Nr. 05/L -095 për Akademinë e
Drejtësisë.
Akt real [Stvarni akt; Real act; Realakt]
- Sipas Ligjit Nr. 05/L-031 të Procedurës
së Përgjithshme Administrative, akt real
është çdo veprim i organit publik, që nuk
është akt administrativ apo kontratë ad-
ministrative por që mund të cenojë një të
drejtë apo interes juridik të një personi
(siç janë informacionet publike,
deklaratat, mbajtja e evidencave, lëshimi
i certifikatave, veprimet e ekzekutimit
dhe veprimet e tjera faktike)
Aklamacion [Aklamacija; Acclamation;
Akklamation] - Miratim publik dhe sim-
bolik i një akti apo çështje kryesisht
përmes duartrokitjes apo ndonjë veprimi
tjetër simbolik dhe demonstrativ.
Akt administrativ [Upravni akt; Admin-
istrative act; Verwaltungsakt] - vendim i
një organi të administratës publike që
prodhon pasoja juridike për palët në raste
individuale (konkrete). Organet e admin-
istratës publike, në realizimin e autoritetit
publik, vendosin për të drejtat, detyrimet
dhe interesat juridike të personave fizik
dhe juridik përmes akteve administrative.
Pasi çështjet administrative vendosen
përmes akteve administrative është me
rëndësi që procedura për miratimin e ak-
teve administrative të mbështetet në
parimin e ligjshmërisë, proporcionalitetit,
barazisë dhe të efikasitetit. Në Kosovë
përkufizimi, forma dhe elementet e
detyrueshme të aktit administrativ janë të
rregulluara me Ligjin Nr. 05/L-031 për
Procedurën Administrative.
Akt nënligjor [Podzakonski akt; Subsid-
iary act; Untergesetzlicher Akt] - Për dal-
lim nga ligjet si akte primare, aktet nën-
ligjore janë akte juridike dytësore që
miratohen kryesisht nga organet ekzeku-
tive me qëllim të rregullimit në detaje të
çështjeve që trajtohen nga ligji përkatës.
Aktet nënligjore konsiderohen akte të
deleguara pasi parlamenti përmes ligjeve
autorizon organet ekzekutive sikurse
qeverinë apo ministritë për miratimin e
tyre. Në kuadër të akteve nënligjore në
Kosovë përfshihen por nuk kufizohen në
rregullore, udhëzime administrative dhe
rregullore të punës. Procesi i hartimit të
akteve nënligjore është më fleksibil dhe
më pak formal në krahasim me procesin
e miratimit të ligjeve pasi organi miratues
ka autonomi të plotë për hartimin dhe
miratimin e aktit sipas fushëveprimit të
ligjit të cilin akti nënligjor ka për qëllim
ta zbatojë. Sipas Udhëzimeve të Qeverisë
së Kosovës për rishikimin e akteve nën-
ligjore të miratuara nga Qeveria dhe min-
istritë, çdo akt nënligjor që të mbetet në
fuqi duhet të jetë a) i domosdoshëm, b) të
jetë i ligjshëm dhe c) të jetë ‘’miqësor’’
ndaj biznesit.
Aktgjykimet Testuese [Pilot presude;
Pilot judgments; Piloturteile] - Procedurë
e veçantë e GJEDNJ-së për të adresuar
një numër të konsideruar të rasteve të
ngjashme dhe të përsëritura. Për të elim-
inuar probleme sistematike lidhur me
cenimin e Konventës nga rastet e
përsëritura që referohen në GJEDNJ për
një arsye të ngjashme, GjEDNJ sjell ak-
tgjykim testues në një rast të vetëm,
zgjidhja e të cilit shtrihet apo ka efekt
edhe në raste e tjera të adresuara në sis-
temin e Konventës. Aktgjykimin e parë
testues GJEDNJ e mori në rastin
Broniowski kundër Polonisë (2004)
lidhur me cenimin e së drejtës së pronës
që afektonte 80, 000 qytetarë në Poloni.
Edhe GJKK në bazë të nenit 38 të
RrPGJK-së (aktgjykimet testuese)
përcakton se “kur paraqiten kërkesa të
ngjashme, ose të njëjta, që janë rrjedhojë
e të njëjtit veprim të kontestuar, Gjykata,
me shumicë votash të gjyqtarëve, mund
të zgjedhë njërën kërkesë ose më shumë
kërkesa për t’i trajtuar me prioritet”.
Aktivizëm gjyqësor [Sudski aktivizam;
Judicial activism; Richterlicher Ak-
tivismus] - Për dallim nga vetëpërmbajta
gjyqësore, aktivizmi gjyqësor është man-
ifestim më i fuqishëm i interpretimit
kushtetues në kuadër të cilit gjykatat
përcaktojnë politika publike me ndikim
të fuqishëm në shoqëri. Si filozofi e in-
terpretimit kushtetues aktivizmi gjyqësor
kryesisht shoqërohet me kreativitet më të
lartë gjyqësor dhe përçon një tendencë
më të fortë të gjykatave kushtetuese për
të shfuqizuar vendime të pushtetit
ligjvënës, ekzekutiv dhe gjyqësor mbi
bazën e papajtueshmërisë me
kushtetutën.
149
Amendament kushtetues [Ustavni
amandman; Constitutional amendment;
Zusatzartikel zur Verfassung] - akt
kushtetues përmes të cilit bëhen ndry-
shime apo plotësime në tekstin e
kushtetutës. Pas miratimit të tyre ato
bëhen pjesë integrale e vetë kushtetutës.
Për shkak të efektit që prodhojnë në
rendin kushtetues, miratimi i tyre kërkon
procedurë të veçantë dhe një shumicë
parlamentare më të madhe se ajo që
kërkohet për miratimin e ligjeve. Këtë
frymë e ndjek edhe KRK. Sipas nenit 144
të KRK-së, amendamentet kushtetuese
kërkojnë aprovimin e 2/3 të të gjithë de-
putetëve të Kuvendit, përfshirë 2/3 e të
gjithë deputetëve të Kuvendit që mbajnë
vende të rezervuara ose të garantuara për
përfaqësuesit e komuniteteve që nuk janë
shumicë në Republikën e Kosovës. Por
ndryshimet në Kushtetutë mund të
miratohen nga Kuvendi i Kosovës vetëm
pasi të ketë adresuar Kryetari i Kuvendit
të Kosovës amendamentin e propozuar
në Gjykatën Kushtetuese për të vlerësuar
paraprakisht nëse ndryshimi i propozuar
nuk pakëson ndonjë të drejtë dhe liritë e
përcaktuara në Kapitullin II të
Kushtetutës.
Amendament ligjor [Zakonski amand-
man; Legal Amendment; Zusatzpara-
graph zum Gesetz] - Amendamenti ligjor
është plotësimi apo ndryshimi i një ligji
ekzistues. Pas aprovimit nga parlamenti,
amendamenti ligjor bëhet pjesë e ligjit
respektiv.
Amicus curiae - Term latin që nënk-
upton “miqtë e gjykatës”. Në diskursin
gjyqësor përdoret për të emërtuar persona
ose organizata profesionale që nuk janë
palë në një çështje gjyqësore por që fto-
hen nga gjykata për të ofruar këshilla ju-
ridike për rastin që është objekt shqyrtimi
gjyqësor. Personat e ftuar nga gjykata në
150
këtë kapacitet hartojnë dhe i prezantojnë
parashtresat e tyre gjykatës duke influ-
encuar në këtë mënyrë vendimin
gjyqësor. Sipas Rregullit 53 të
RrPGJKK-së, GJKK, nëse e konsideron
të nevojshme për qëllim të analizave të
duhura dhe për të vendosur për rastin,
mund të thërrasë ose t’i sigurojë pushim
një organizate ose një personi për t’u
paraqitur para saj dhe për të dhënë
deklaratë me gojë ose me shkrim për
ndonjë çështje të specifikuar nga Gjyka-
ta. Qëllimi i amicus curiae është ti ofroj
gjykatës, nën shqyrtimin e së cilës është
një kontest me interes publik, argumente
juridike ose mendime profesionale, të
cilat mund të ndihmojnë gjykatën në
qartësimin e çështjeve komplekse ju-
ridike duke minimizuar rrezikun e gabi-
meve të së drejtës ose faktit.
Amnesti [Amnestija; Amnesty; Amnes-
tie] - Lirim i plotë nga ndjekja penale apo
nga ekzekutimi i dënimit kryesisht për
vepra penale të drejtuara kundër rrezi-
kimit të tërësisë territoriale të shtetit, rre-
zikimit të rendit kushtetues, nxitjes së
urrejtjes, përçarjes ose mos durimit
kombëtar, racor, fetar apo etnik etj.
Kriteret dhe procedurat për dhënien e
amnistisë përcaktohen me ligj të veçantë.
Ankesë administrative [Upravna žalba;
Administrative appeal; Widerspruch] - mjet
efektiv juridik për mbrojtjen e drejtave,
detyrimeve dhe interesave juridike të
personave në procedurë administrative.
Ankesa administrative parashtrohet
kundër një akti administrativ apo ndaj
mosveprimit të organit publik brenda
afatit të përcaktuar për përfundimin e
procedurës administrative. Ankesa ad-
ministrative mund të parashtrohet nëse
personi konsideron se akti administrativ
është nxjerre pa bazë ligjore, nga organi
jo-kompetent apo nëse akti administrativ
është rezultat i shkeljes së dispozitave
lidhur me procedurën administrative
duke cenuar të drejtat dhe interesat ju-
ridikë të palës në procedurën administra-
tive.
Ankesë kushtetuese [Ustavna žalba;
Constitutional complaint; Verfassungs-
beschwerde] - Mjet efektiv juridik
përmes të cilit individët mund të refero-
jnë shkelje të të drejtave dhe lirive të tyre
të garantuara me kushtetutë në gjykatë
kushtetuese. Ky mjet juridik është i nat-
yrës subsidiare meqë individët duhet të
kërkojnë fillimisht mbrojtje juridike të të
drejtave të tyre në rrugë administrative
apo gjyqësore. Vetëm pasi të kenë sht-
erur mjetet juridike që kanë në dispozi-
cion ata mund të referojnë pretendimet e
tyre në gjykatën kushtetuese. KRK ne
nenin 113 para. 7 i garanton individëve të
drejtën për të referuar shkeljet nga auto-
ritetet publike të të drejtave dhe lirive të
tyre individuale pasi të kenë shteruar të
gjitha mjetet juridike të përcaktuara me
ligj. Ndonëse ankesa kushtetuese zbato-
het në shumë demokraci kushtetuese
evropiane si në Shqipëri, Kroaci,
Slloveni etj. ky mjet juridik është veça-
nërisht i zhvilluar në jurisprudencën
kushtetuese gjermane dhe ka shërbyer si
një instrument efektiv për mbrojtjen
kushtetuese të lirive dhe të drejtave
themelore (Verfassungsbeschwerde).
Duhet theksuar se natyra e procedurës së
këtij kontrolli kushtetues është konkrete
pasi qëllimi i ankesës kushtetuese është
mbrojtja e të drejtave subjektive (person-
ale) nga cenimet e autoriteteve shtetërore
dhe jo mbrojtja e rendit objektiv siç rën-
dom manifestohet në procedurat ab-
strakte të kontrollit të kushtetutshmërisë.
Sipas Ligjit 03-L-121 për Gjykatën
Kushtetuese të Kosovës, parashtruesi i
kërkesës duhet të qartësoj saktësisht se a)
cilat të drejta dhe liri pretendon se i janë
cenuar b) cili është akti konkret i auto-
ritetit publik të cilin parashtruesi dëshi-
ron ta kontestoj dhe të ofroj dëshmi se c)
parashtrimi i kërkesës është bërë brenda
afatit prej katër (4) muajve nga dita kur
parashtruesit i është dorëzuar vendimi
gjyqësor apo kur vendimi ose akti është
shpallur publikisht.
Anulim [Poništaj; Annulment; Auf-
hebung] - Ky term nënkuptim një
deklarim zyrtar se një akt juridik,
marrëveshje apo kontratë është juridi-
kisht inekzistente, pra pushon së ekzistu-
ari. Për shembull në procedurën adminis-
trative një akt administrativ do të prod-
hojë pasoja juridike për aq kohë sa nuk
është anuluar apo shfuqizuar sipas
detyrës zyrtare apo si rezultat i ushtrimit
të mjeteve juridike administrative apo
gjyqësore. Në të drejtën administrative,
një akt administrativ mund të anulohet
nëse është nxjerrë nën shtrëngim, zhvat-
je, shantazh, mashtrim, kanosje, ryshfet
apo nën ndikimin e një vepre tjetër
penale apo nëse objekti i tij është
ligjërisht apo materialisht i pamundur.
Sipas nenit 53 të Ligjit Nr. 05/L -031 të
Procedurës Administrative në Kosovë
“anulimi një akti administrativ ka pasoja
në të kaluarën (retroaktive), ndërsa
shfuqizimi i aktit administrativ ka pasoja
vetëm në të ardhmen. Anulimi edhe
shfuqizimi mund të jenë të pjesshëm apo
të tërësishëm”.
Aristokraci [Aristokratija; Aristocracy;
Aristokratie] - Nga greqishtja aristos
"shkëlqyeshëm" dhe kratos "pushtet",
nënkupton qeverisjen përmes një klase të
shquar (të dalluar) politike. Krahas
përdorimit të këtij termi në Greqinë dhe
Romën e lashtë, ky term i është referuar
edhe klasës sunduese në format mesjetare
të qeverisjes, pra të një klase të privi-
151
legjuar sociale dhe politike, pjesëtarët e
së cilës kanë gëzuar të drejta dhe privi-
legje juridike, sikurse anëtarët e
familjeve mbretërore, këshilltarët
mbretëror, fisnikëria feudale, baronët, etj.
Të ardhurat e dedikuara [Namenski
prihodi; Dedicated income; Zweckge-
bundenes Einkommen] - do të thotë para-
të publike që rrjedhin nga një burim i
caktuar i të ardhurave dhe që me ligj
kërkohet që të alokohen për një organiza-
të të caktuar buxhetore dhe/ose për një
qëllim të caktuar.
Asamble [Skupština; Assembly; Versa-
mmlung] - Shih “parlament”.
Asambleja e Përgjithshme e OKB-së
[Generalna skupština OUN; UN General
Assembly; Die Generalversammlung der
Vereinigten Nationen] - është themeluar
më 1945 në bazë të Kartës së Kombeve
të Bashkuara dhe është njëra nga organet
kryesore të OKB-së. Është organi i vetëm
në të cilin shtetet anëtare kanë përfa-
qësim të barabartë. Asambleja e Përgjith-
shme është organ i rëndësishëm
vendimmarrës, politikbërës dhe përfa-
qësues i OKB-së. Vendimet për çështje të
rëndësishme, si për shembull për paqen
dhe sigurinë, pranimin e anëtarëve të rinj
dhe çështjet buxhetore, kërkojnë një
shumicë prej dy të tretash. Sipas Kartës
së Kombeve të Bashkuara, Asambleja
është kompetente për miratimin e bux-
hetit të Kombeve të Bashkuara, zgjedhjen
e anëtarëve jo të përhershëm të Këshillit
të Sigurimit dhe anëtarëve të këshillave
dhe organeve të tjera të Kombeve të
Bashkuara. Asambleja është poashtu
kompetente për ofrimin e rekomandi-
meve për ruajtjen e paqes dhe sigurisë
ndërkombëtare, përfshirë çarmatimin si
dhe të ofroj rekomandime për zgjidhjen
paqësore të çdo situate që mund të
152
dëmtojë marrëdhëniet miqësore midis
vendeve.
Asociacion [Udruženje; Association;
Verband] - Bashkim vullnetar i per-
sonave apo organizatave për arritjen e
qëllimeve dhe interesave të përbashkëta.
Asociacionet kanë aktet dhe organet e
tyre të brendshme dhe i nënshtrohen
rregullativës ligjore në fuqi të shtetit për-
katës.
Auditori i Përgjithshëm i Kosovës
[Kancelarija generalnog revizora Koso-
va; Auditor General of the Republic of
Kosovo; Generalauditor des Kosovo] -
Hyn në kuadrin e institucioneve të
pavarura kushtetuese dhe përbën institu-
cionin më të lartë të kontrollit ekonomik
dhe financiar në Republikën e Kosovës.
Auditori i Përgjithshëm i Republikës së
Kosovës zgjidhet nga Kuvendi, me shu-
micën e votave të të gjithë deputetëve të
Kuvendit, në bazë të propozimit të Presi-
dentit të Republikës së Kosovës. Ky in-
stitucion ka të drejtë të auditoj a) vepri-
mtaritë ekonomike të institucioneve pub-
like dhe të personave të tjerë juridikë sht-
etërorë; b) përdorimin dhe mbrojtjen e
fondeve publike nga organet e pushtetit
qendror dhe lokal dhe c) veprimtarinë
ekonomike të ndërmarrjeve publike dhe
personave juridikë të tjerë, tek të cilët
Shteti ka një pjesë të aksioneve, ose kur
huat, kreditë dhe detyrimet e tyre gar-
antohen nga Shteti.
Autokracia [Autokratija; Autocracy;
Autokratie] - Në teorinë e sistemeve poli-
tike termi “autokraci” nënkupton vetë
sundim, pra kur tërë pushteti shtetëror
përqendrohet tek një sundues i vetëm, i
cili qeveris në formë absolute dhe pa ku-
fizime në formë të mekanizmave të
kontrollit politik apo qytetar.
Autonomi [Autonomia; Autonomy; Au-
tonomie] - Ky term bart në vete disa kup-
time. Në të drejtën kushtetuese, i refero-
het të drejtës së njësive administrative-
territoriale për vetëqeverisje politike dhe
të drejtën për të rregulluar çështjet pub-
like në mënyrë të pavarur nga pushteti
qëndror. Vëllimi kushtetues i një rajoni
autonom varet nga pozita kushtetuese e
vet njësisë autonome. Në disa shtete, si
për shembull në Spanjë dhe Itali, rajonet
autonome kanë të drejtë që të qeverisin
me një pjesë të çështjeve publike të cilat
nuk janë rezervuar shprehimisht për
pushtetin qendror. Ky term përdoret edhe
në kontekst të autonomisë komunale, pra
të drejtën e bashkësive komunale për të
rregulluar e për të drejtuar, brenda ligjit
një pjese të mirë të çështjeve publike.
Autoritet publik [Javni organ; Public
authority; öffentliche Gewalt] - Tërësia e
kompetencave dhe autorizimeve të një
organi shtetëror apo publik të përcaktuara
me ligj për të vendosur për të drejtat,
detyrimet apo interesat e një personi fizik
apo juridik.
Autoriteti Civil i Aviacionit [Organ civ-
ilnog vazduhoplovstva; Civil Aviation
Authority; Zivilluftfahrtbehörde] - In-
stitucion i pavarur kushtetues që rreg-
ullon veprimtarinë e aviacionit civil në
Republikën e Kosovës dhe bën ofrimin e
shërbimeve të navigacionit ajror.
Avokat [Advokat; Lawyer; Anwalt] -
Është specialist juridik i regjistruar apo i
licensuar përmes odës së avokatëve që
merret me dhënien e ndihmës juridike
personave fizikë dhe juridikë për mbro-
jtjen e lirive, të drejtave dhe të interesave
të tyre.
Avokati i Popullit [Narodni advokat /
Ombudsman; Ombudsperson; Der Bür-
gerbeauftragte] - Institucion i pavarur për
të shqyrtuar pretendimet e individëve
lidhur me shkeljen e të drejtave të njeriut
si dhe për të vlerësuar nëse veprimet apo
vendimet e autoriteteve publike cenojnë
liritë dhe të drejtat e garantuar me
kushtetutë apo me aktet ndërkombëtare të
të drejtave të njeriut. Si kujdestar i lirive
dhe të drejtave të njeriut, Avokati i
Popullit mund ti rekomandoj pushtetit
legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqësor
ndërrmarrjen e masave administrative,
procedurale dhe ligjore për të
përmirësuar dhe avancuar mbrojtjen e të
drejtave dhe lirive të njeriut, barazisë dhe
jo diskriminimit.
Avokatura [Advokatura; Bar; An-
waltschaft] - Profesion i lirë dhe i
pavarur që konsiston në ofrimin e
ndihmës juridike dhe përfaqësimit juridik
personave fizikë dhe juridikë për të
siguruar një mbrojtje më efektive të lirive
dhe të drejtave të tyre të përcaktuar me
ligj.
Avokatura Shtetërore [Državno
pravobranilaštvo; State Advocacy; Staat-
liche Anwaltschaft] - Është organ
qendror i administratës në kuadër të Min-
istrisë së Drejtësisë që përfaqëson, jep
këshilla dhe mbron autoritetet publike të
Republikës se Kosovës, të përcaktuara
me Ligjin për menaxhimin e financave
publike dhe përgjegjësitë, në procedurën
gjyqësore, të arbitrazhit dhe në proce-
durën administrative.
B
Banka Qëndrore Evropiane [Evropska
centralna banka; European Central Bank;
Europäische Zentralbank] - Njëra ndër
organet e BE-së dhe Bankë Qendrore për
shumicën e shteteve të BE-së që kanë
pranuar euron si valutë të tyre. Banka
Qëndrore Evropiane ka selinë në Frank-
furt dhe është kompetente për të formu-
luar politikat bankare të BE-së dhe për
mbikëqyrur zbatimin e politikave mone-
153
tare në kuadër të shteteve anëtare të BE-
së.
Barazia gjinore [Rodna ravnopravnost;
Gender equality; Gleichstellung der Ges-
chlechter] - Realizim i barabartë i të
drejtave individuale në mes femrave dhe
meshkujve, përfshirë këtu mundësitë e
barabarta dhe ndarjen e barabartë të
burimeve apo përfitimeve.
Bartja e sovranitetit [Prenos su-
vereniteta; Delegation of sovereignty;
Souveränitätsübertragung] - Bartje e
pjesshme e kompetencave sovrane të një
shteti në Bashkimin Evropian/ose në
ndonjë institucion tjetër ndër-qeveritar
për arritjen e qëllimeve të organizatës
ndër-qeveritare sidomos në fushën e sig-
urisë, mbrojtjes, tregut të përbashkët etj.
Në të drejtën kushtetuese këto klauzola
njihen si klauzola kushtetuese për bartjen
e pjesshme të sovranitetit në një organi-
zatë ndër-qeveritare. Kështu Kushtetuta e
Kosovës në nenin 20 ka përcaktuar se
“Republika e Kosovës, në bazë të
marrëveshjeve të ratifikuara ndërk-
ombëtare, për çështje të caktuara mund të
kalojë kompetenca shtetërore organiza-
tave ndërkombëtare”. Këto marrëveshje
për delegim të pjesshëm të sovranitetit
dhe pjesëmarrje në organizata ndër-
qeveritare mund të përcaktojnë zbatimin
e drejtpërdrejtë dhe epërsinë e normave
të organizatës ndër-qeveritare (siç është
rasti me parimin e epërsisë të së drejtës
së BE-së) kurse procedura kushtetuese
për ratifikimin e këtyre marrëveshjeve
kryesisht kërkojnë shumicë të kualifikuar
të votave në parlament ose referendum
popullor për aprovimin e tyre.
Bashkimi Evropian [Evropska unija;
European Union; Europäische Union] -
Organizatë supra-nacionale politiko-
ekonomike që përbëhet prej 28 shteteve
anëtare, të cilat kanë bartur një pjesë të
154
sovranitetit të tyre në këtë organizatë për
të bashkërenduar aktivitetet në fushën e
bashkimit doganor; vendosjen e rreg-
ullave të konkurrencës, për funksionimin
e tregut të brendshëm; politikën monetare
dhe politikën e përbashkët tregtare. Or-
ganet kryesore të BE-së janë Këshilli
Evropian, Parlamenti Evropian, Këshilli i
Ministrave, Komisioni Evropian, Gjykata
e Drejtësisë së Bashkimit Evropian, Ban-
ka Qendrore Evropiane dhe Ombudsper-
soni Evropian.
Besim [Vera; Belief; Glaube] - Shih
“Liria e Besimit”.
Bikameralizëm [Bikameralizam; Bi-
cameralism; Zweikammersystem] - Or-
ganizim i parlamentit në dy dhoma ku
njëra dhomë (dhoma e ulët) përfaqëson
sovranitetin popullor kurse dhoma tjetër
(dhoma e lartë) shërben për të përfa-
qësuar njësitë federale ose rajonale. Par-
lamentet dy-dhomëshe zbatohen
kryesisht në shtetet federale/regjionale
sikurse në Gjermani, SHBA, Austri,
Kanadë, Belgjikë, Itali etj. Por edhe disa
shtete unitare kanë themeluar parlamente
dy-dhomëshe sikurse Britania e Madhe
(Dhoma e Përfaqësuesve dhe Dhoma e
Lordëve) dhe Franca (Asambleja
Kombëtare dhe Senati).
Blasfemi [Blasfemija; Blasphemy; Blas-
phemie] - Është fyerja dhe përbuzja e
perëndisë, personave apo objekteve të
shenjta. Në disa shtete blasfemia është
juridikisht e ndaluar duke u sanksionuar
me dispozita të kodit penal.
Bordi licencimit [Odbor za licenciranje;
Licensing board; Lizensierungsvorstand]
- Njësi e themeluar nga një autoritet
kompetent për të administruar të gjitha
aspektet e licencimit profesional për një
profesion specifik.
Bundesrat [Bundesrat; Bundesrat Bun-
desrat] - Këshilli Federal është dhoma e
lartë e parlamentit gjerman dhe austriak
dhe është një organ legjislativ që përfa-
qëson njësitë federale në Republikën e
Gjermanisë dhe në Republikën e Aus-
trisë.
Bundestag [Bundestag; Bundestag;
Bundestag] - Bundestagu është dhoma e
ulët e parlamentit gjerman. Anëtarët e
Bundestagut zgjidhen në mënyrë direkte
nga populli. Funksionet kryesore të Bun-
destagut janë funksioni legjislativ dhe
kontrolli parlamentar i qeverisë. Bundes-
tagu është poashtu kompetent për
zgjedhjen dhe shkarkimin e Kancelarit
federal.
Burim i së drejtës [Izvor prava; Source
of law; Rechtsquelle] - Prejardhja dhe
tërësia e normave juridike që formojnë
rendin juridik të një shteti. Burimet e së
drejtës për nga forma e paraqitjes së tyre
mund të jenë të shkruara (pra në formë të
akteve të shkruara juridike) ose të pash-
kruara (në formë të zakoneve, adeteve,
dokeve etj). Në sistemin e së drejtës
kontinentale, burimet e së drejtës janë
kryesisht të shkruara të përmbledhura në
kushtetutë, ligje dhe akte nënligjore
(p.sh. në Gjermani, Itali, Francë, Austri
etj). Ndërkaq në modelin anglo-sakson të
së drejtës, krahas akteve të shkruara ju-
ridike, burim i së drejtës janë edhe
vendimet precedentë të gjykatave, pra
praktika gjyqësore. Ky model i së drejtës
zbatohet më tepër në Britani të Madhe,
Kanada, SHBA, Australi etj.
Buxhet [Budžet; Budget; Haushalt] -
Shuma e lejuar financiare nga parlamenti
përmes ligjit të veçantë për mbështetjen e
programeve dhe kategorive të shpenzi-
meve të organizatave buxhetore në
kuadër të shtetit.
Burokraci [Birokratija; Bureaucracy;
Bürokratie] - Sistem i marrjes së vendi-
meve nga shërbyes administrativ apo
punonjës shtetëror që nuk janë të
zgjedhurit e popullit. Burokracia është
ngushtë e lidhur me vendimmarrjen ad-
ministrative dhe publike, mënyrën e
menaxhimit të punëve publike dhe pro-
cedurat administrative. Andaj në jetën e
përditshme ky term përdoret edhe për të
adresuar të metat dhe dobësitë e admin-
istratës publike.
C
Common law - Burim i së drejtës që
kryesisht mbështetet në vendime dhe
mendime gjyqësore sesa në ligje dhe ak-
tet tjera normative. Ky term përdoret për
të identifikuar edhe një lloj të sistemin
juridik (familjes juridike) për dallim nga
sistemi i së drejtës civile. Karakteristikë
dalluese e “common law” është e drejta e
precedentit, pra të vendosurit nga gjykata
të çështjeve gjyqësore sipas vendimeve të
mëparshme (vendime precedente). Lloga-
ritet se 1/3 e shteteve në botë i përkasin
kësaj familje juridike, përfshirë këtu
Britaninë e Madhe, Shtetet e Bashkuara,
Kanadaja, Australia etj.
Ç
Çështja administrative [Upravno pitan-
je; Administrative matter; Verwal-
tungsrechtsangelegenheit] - I referohet të
gjitha çështjeve të cilat janë objekt i
shqyrtimit dhe vendosjes në procedurë
administrative përmes aktit administrativ.
Çështje juridike [Pravno pitanje; Legal
matter; Rechtsfrage] - Ky term i referohet
çështjes juridike, pra çështjes e cila
zgjidhet sipas normës juridike për dallim
nga çështjet faktike që vendosen në bazë
të provave dhe fakteve të vërtetuara.
Çështja paraprake [Prethodno pitanje;
Preliminary issue; Vorfrage] - Është in-
stitut i së drejtës administrative sipas të
155
cilës nëse organi publik që zhvillon pro-
cedurën has në një çështje, zgjidhja e së
cilës është parakusht për zgjidhjen e
çështjes kryesore dhe e cila përbën një
çështje juridike të pavarur (çështje para-
prake), për zgjidhjen e së cilës është
kompetente një gjykatë apo organ tjetër,
organi publik që zhvillon procedurën do
të pezullojë çështjen kryesore, deri sa
çështja paraprake të jetë vendosur dhe do
të njoftojë palën për vendimin e pe-
zullimit.
D cuska deklaracija o ljudskim i građan-
De jure - Term latin “sipas ligjit”, të ve-
pruarit sipas legjislacionit në fuqi, ose ju-
ridikisht.
De facto - Term latin që përdoret për të
shprehur një çështje “faktike dhe që
ndodh aktualisht” për dallim nga termi
“de jure” që shpreh një veprim sipas ligjit
dhe së drejtës.
De Novo - Term latin që nënkupton “nga
fillimi” dhe i referohet një procedure të
re gjyqësore për çështjen.
Decentralizim [Decentralizacija; Decen-
tralization; Dezentralisierung] - Në kup-
tim të përgjithshëm, decentralizimi nënk-
upton procesin e transferimit të një pjese
të kompetencave vetanake tek njësitë
komunale apo regjionale duke i
mundësuar atyre të drejtën për të rreg-
ulluar e për të drejtuar, brenda ligjit dhe
nën përgjegjësitë e tyre një pjese të mirë
të çështjeve publike.
Deklarata për Pavarësi e Republikës së
Kosovës [Deklaracija o nezavisnosti Re-
publike Kosovo; Declaration of Inde-
pendence of the Republic of Kosovo; Die
Erklärung zur Unabhängigkeit des Koso-
vo] - Deklarata e Pavarësisë është doku-
menti më i rëndësishëm politik dhe
kushtetues i Republikës së Kosovës.
Është miratuar në një mbledhje të
156
jashtëzakonshme të Kuvendit më 17
shkurt 2008 në Prishtinë përmes së cilës
udhëheqësit e popullit të Kosovës të
zgjedhur në mënyrë demokratike,
nëpërmjet kësaj Deklarate shpallën Ko-
sovën shtet të pavarur dhe sovran. Përfa-
qësuesit legjitim shpallën Kosovën re-
publikë demokratike, laike dhe multi-
etnike, të udhëhequr nga parimet e jodis-
kriminimit dhe mbrojtjes së barabartë si-
pas ligjit.
Deklarata Franceze për të Drejtat e
Njeriut dhe të Qytetarit (1789) [Fran-
skim pravima (1789); French Declaration
of the Rights of the Man and of the Citi-
zen (1789); Die französische Erklärung
der Menschen- und Bürgerrechte (1789] -
Është njëra ndër aktet më të rëndësishme
të të drejtave të njeriut në historinë poli-
tike të njerëzimit që u miratua më 1789.
Nën ndikimin e së drejtës natyrore, kjo
Deklaratë vendosi një katalog të lirive
dhe të drejtave fundamentale të njeriut
sikurse e drejta në jetë, e drejta e bara-
zisë, e drejta për gjykim të drejtë, lirinë e
besimit dhe të shprehjes dhe ka patur
ndikim të jashtëzakonshëm jo vetëm në
rrjedhën e Revolucionit Francez të vitit
1789 por edhe në mishërimin e mëvon-
shëm të këtyre vlerave dhe të drejtave në
kushtetutat e shteteve të ndryshme në
botë. Sipas nenit 16 të kësaj Deklarate,
nuk ka një kushtetutë një shoqëri në të
cilën të drejtat e njeriut nuk janë të
garantuara dhe në të cilën pushteti nuk
është i ndarë duke ju referuar nevojës së
ndarjes dhe kontrollit reciprok të
pushteteve. Vlen të theksohet se
Kushtetuta aktuale e Francës me
besnikëri i referohet Deklaratës Frënge
për të Drejtat e Njeriut dhe të Qytetarit në
pjesën hyrëse të saj.
Deklarata Universale për të Drejtat e
Njeriut [Univerzalna deklaracija o ljud-
skim pravima; Universal Declaration of
Human Rights (UDHR); Allgemeine
Erklärung der Menschenrechte (AEMR)]
- DUDNJ është miratuar nga Asambleja e
Përgjithshme e OKB-së më 10 dhjetor
1948. Ndonëse kjo Deklaratë nuk ka
karakter të detyrueshëm juridik, përbën
hapin e parë që ka ndërmarr OKB për të
kodifikuar në kontekst universal liritë
dhe të drejtat e njeriut dhe për të hapur
mundësinë kah një mbrojtje më efektive
juridike e të drejtave të njeriut në nivel
ndërkombëtar. Pikërisht mbi themelet e
kësaj Deklarate është hartuar dhe miratu-
ar Pakti Ndërkombëtar për të Drejtat
Civile dhe Politike i OKB-së.
Dekret [Dekret/Ukaz; Decree; Dekret] -
Akt nënligjor që kryesisht nxirret nga
shefi i shtetit apo kryeministri në kuadër
të autorizimeve të tyre kushtetuese dhe
ligjore për vendosjen çështjeve që janë në
kompetencë kushtetuese të tyre. Sipas
nenit 84 para. 4 të KRK-së Presidenti
“nxjerr dekrete në pajtim me këtë
Kushtetutë”. Shembuj të dekreteve presi-
denciale janë dekretet për emërimin e
gjyqtarëve apo prokurorëve, dekreti për
shpërndarjen e parlamentit, për shpalljen
e gjendjes së jashtëzakonshme, për
shpalljen e ligjeve të miratuara nga par-
lamenti etj.
Delegim [Delegiranje/poverene
nadležnosti; Delegatio; Delegierung] -
Në të drejtën e vetëqeverisjes lokale, del-
egimi nënkupton bartjen e kompetencave
të organeve të pushtetit qendror përmes
ligjit dhe ekzekutimin e përkohshëm e
tyre nga njësitë më të ulëta të
vetëqeverisjes lokale. Sipas LVL-së auto-
ritete qëndrore në Kosovë mund ti dele-
gojnë përgjegjësi komunave, në pajtim
me ligjin, për kompetencat vijuese a)
shënimet kadastrale; b) regjistrimin civil;
c) regjistrimin e votuesve; d) regjistrimin
e biznesit dhe licencimin; e) distribuimin
e pagesave të ndihmës sociale (me për-
jashtim të pensioneve); f) mbrojtja e py-
jeve që ndodhen në territorin e komunës
në kuadër të autorizimeve të deleguara
nga autoriteti qendror, duke përfshirë
edhe dhënien e licencave për prerjen e
drunjve në bazë të rregullave të miratuara
nga Qeveria;
Demokraci kushtetuese [Ustavna dem-
okratija; Constitutional democracy; Ver-
fassungsdemokratie] - Në kuptim të
ngushtë paraqet një sistem të qeverisjes
demokratike të mbështetur në rregulla
kushtetuese. Në kuptim të gjerë nënk-
upton një sistem të qeverisjes i bazuar në
parimin e sovranitetit të popullit,
sundimit të së drejtës dhe të respektimit
të lirive dhe të drejtave të njeriut. Ar-
kitektura e demokracisë kushtetuese
mbështetet në parimin shekullor të ndar-
jes dhe kontrollit reciprok të pushteteve,
gjyqësisë së pavarur dhe mbrojtjes efek-
tive të lirive dhe të drejtave kushtetuese
si gurëthemel të trashëgimisë kushtetuese
evropiane.
Demokraci parlamentare [Parlamentar-
na demokratija; Parliamentary democra-
cy; Parlamentarische Demokratie] - Shih
“Sistemi parlamentar”.
Demokracia [Demokratija; Democracy;
Demokratie] - Ndër format më të hersh-
me të pjesëmarrjes politike të qytetarëve
në jetën politike dhe shtetërore. Termi
“demokraci” origjinën e saj e ka nga
greqishtja (demos - popull dhe kratos-
autoritet/sundim) që nënkupton “sundim i
popullit”. Megjithatë, koncepti i demo-
kracisë antike ka qenë inkluziv pasi
vetëm qytetarët me të drejta të plota poli-
tike kanë pasur privilegjet juridike për të
vendosur lidhur me çështjet politike. Si
157
modeli më i përhapur i sistemeve politike
në botë, demokracia mbështetet në
parimin se pushteti ushtrohet nga populli,
buron nga populli dhe realizohet përmes
tij. Andaj çdo demokraci realizohet
vetëm përmes mbështetjes së popullit për
të legjitimuar në pikëpamje demokratike
pushtetin shtetëror përmes zgjedhjeve të
lira dhe të drejta. Funksionaliteti i demo-
kracisë, sidoqoftë, sigurohet përmes
parimit të ndarjes dhe kontrollit reciprok
të pushtetit, garantimit të lirive dhe të
drejtave politike dhe respektimin e të
drejtave politike të komuniteteve pakicë.
Ndonëse realizimi i vullnetit politik të
qytetarëve mund të bëhet në mënyrë
direkte (demokracia e drejtpërdrejtë)
praktika e realizimit të vullnetit politik
përmes përfaqësuesve të zgjedhur sot
përbën modelin dominant të demokracisë
në botë që ndryshe njihet si demokracia
përfaqësuese.
Demos - Nga Greqishtja demos - populli.
Në literaturën politike demos i referohet
popullit, sovranitetit popullor.
Departament [Departman/Odeljenje;
Department; Abteilung] - Njësi e
brendshme organizative e një ministrie
apo dikasteri qeveritar.
Deputetë [Poslanici; Deputy;
Abgeordnete] - Përfaqësues të zgjedhur
të popullit në një legjislaturë nacionale,
regjionale apo supra-nacionale (Par-
lamenti Evropian) të cilët ushtrojnë
funksionin e tyre përfaqësues për mandat
të caktuar kohor.
Dialogu Social [Socijalni dijalog; Social
dialogue; Sozialer Dialog] - Dialogu so-
cial, siç përcaktohet nga Organizata
Ndërkombëtare e Punës përfshinë të
gjitha llojet e negocimit, konsultimit ose
shkëmbimit të informacionit në mes
përfaqësuesve të qeverive, punëdhënësve
dhe punëtorëve për çështje me interes të
158
përbashkët që lidhen me politikën
ekonomike dhe sociale.
(e) Drejtë administrative [Upravno pra-
vo; Administrative law; Verwal-
tungsrecht] - a) Degë e së drejtës b) tërësi
e normave juridike për rregullimin e or-
ganizimit dhe funksionimit të organeve
dhe agjencive administrative. Fu-
shëveprimi i së drejtës administrative
është i gjerë pasi përfshin një katalog të
gjerë të ligjeve materiale dhe procedurale
sikurse ligjet në fushën e administratës
shtetërore, mjedisit, shëndetit publik,
ndërtimit, inspektorateve, qeverisjes
komunale etj.
(e) Drejtë absolute [Apsolutno pravo;
Absolute right; Absolutes Recht] - E
drejtë e njeriut e cila për dallim nga të
drejtat relative gëzon mbrojtje absolute
dhe ndaj së cilës nuk mund të vihen ku-
fizime të ligjshme p.sh. e drejta e din-
jitetit të njeriut.
(e) Drejta e grevës [Pravo na štrajk;
Right to strike; Streikrecht] - E drejta e
ndërprerjes së organizuar të punës nga
ana e të punësuarve me qëllim të realiz-
imit të të drejtave dhe interesave
ekonomike, sociale dhe profesionale nga
marrëdhënia e punës.
(e) Drejta e integritetit personal [Pravo
na lični integritet; Right to personal in-
tegrity; Recht auf persönliche Integrität] -
Ndër të drejtat më themelore në kata-
logun e lirive dhe të drejtave të njeriut që
ka për qëllim mbrojtjen e integritetit fizik
dhe psikik të individit. Krahas
kushtetutave nacionale kjo e drejtë gar-
antohet edhe me një sërë aktesh ndërk-
ombëtare për të drejtat e njeriut
(DULDNJ, PNDCP, KEDNJ) duke u
ndërlidhur me të drejtën për të mos ju
nënshtruar torturës dhe masave deni-
gruese. KRK në mënyrë të veçantë ka
përcaktuar se integriteti personal është i
pacenueshëm dhe në mënyrë të veçantë
përfshin të drejtën e individit që të (a)
marrë vendime lidhur me reprodukimin,
sipas rregullave dhe procedurave të
përcaktuara me ligj; (b) të drejtën që të
ketë kontroll mbi trupin e saj/tij në pajtim
me ligjin; (c) të drejtën që të mos i
nënshtrohet trajtimit mjekësor kundër
vullnetit të tij/saj në pajtim me ligjin; (d)
të drejtën që të mos marrë pjesë në ek-
sperimente mjekësore ose shkencore, pa
pëlqimin paraprak të saj/tij.
(e) Drejta e lirisë dhe sigurisë [Pravo na
slobodu i bezbednost; Right to freedom
and security; Recht auf Freiheit und
Sicherheit] - Njëra ndër të drejtat më
kardinale të njeriut sipas së cilës askush
nuk mund të privohet nga liria me për-
jashtim të rasteve të përcaktuara me ligj
dhe në bazë të një vendimi të gjykatës
kompetente. Kjo e drejtë përcaktohet më
detajisht me nenin 29 të KRK-së dhe me
nenin 5 të KEDNJ-së.
(e) Drejta e martesës [Pravo na sklapan-
je braka; Right to marriage; Das Recht
auf Ehe] - E drejta e martesës bën pjesë
në kuadër të të drejtave themelore të
njeriut, e cila garantohet me kushtetuta
nacionale si dhe me akte ndërkombëtare
për të drejtat e njeriut. Në terrenin
kushtetues, e drejta në martesë përfshin
të drejtën e secilit që të martohet dhe të
drejtën që të krijojë familje në pajtim me
ligjin. Në anën tjetër, në terrenin e së
drejtës ndërkombëtare për të drejtat e
njeriut, e drejta në martesë garantohet me
nenin 23 të PNDCP sipas të cilit “e drejta
e burrit dhe gruas pёr t'u martuar dhe pёr
tё formuar familje duhet të njihet duke
filluar nga mosha e pjekurisë”.
(e) Drejta në mjedis të shëndosh [Pravo
na zdravu životnu sredinu; Right to a
healthy environment; Recht auf eine ge-
sunde Umwelt] - Hyn në katalogun e
lirive dhe të drejtave bashkëkohore dhe
nënkupton të drejtën e individit për të
jetuar në mjedis të shëndosh dhe të
pastër.
(e) Drejta për reagim [Pravo na reago-
vanje; Right to reaction; Recht auf
Richtigstellung] - E drejta e personit që
përmendet në media të shkruara apo el-
ektronike për të cilin ose për cilat fakte
janë bërë të disponueshme për publikun
të cilat ai i deklaron që janë të pasakta, që
të ushtrojë të drejtën e reagimit për të
korrigjuar faktet që shqetësojnë atë per-
son.
(e) Drejta e privatësisë [Pravo na
privatnost; Right to privacy; Recht auf
Privatsphäre] - E drejtë kushtetuese indi-
viduale sipas së cilës jeta private dhe
familjare, pacenueshmëria e banesës dhe
fshehtësia e korrespondencës, telefonisë
dhe e komunikimeve të tjera elektronike
janë të pacenueshme. Sipas nenit 36 të
KRK-së, autoritetet publike mund të
vendosim kufizime në këtë drejtë vetëm
në bazë të vendimit gjyqësor dhe nëse një
ndërhyrje e tillë është e domosdoshme
për ecurinë e procedurës penale, për
mbrojtjen e vendit në mënyrën e parashi-
kuar me ligj. Edhe KEDNJ në nenin 8
garanton të drejtën e privatësisë.
(e) Drejta e punës dhe ushtrimit të
profesionit [Pravo na rad i obavljanje
profesije; Right to work and exercise pro-
fession; Berufsfreiheit] - E drejtë indi-
viduale dhe kushtetuese e karakterit so-
cio-ekonomik sipas të cilës çdo individ
që plotëson kriteret e përcaktuara juridike
gëzon të drejtën në punë dhe të drejtën
për të zgjedhur dhe për të ushtruar profe-
sionin. E drejta në punë nënkupton se
shteti do të ofroj gjasa dhe mundësi të
barabarta për të gjithë në fushën e
punësimit dhe në pajtim me procedurat
dhe kriteret e përcaktuara me ligj (mosha,
159
përgatitja arsimore dhe profesionale etj)
por nuk nënkupton domosdoshmërisht
detyrimin shtetëror për të ofruar punë.
Kjo e drejtë poashtu nënkupton se askush
nuk mund të shtrëngohet për të kryer
punë të detyruar me përjashtim punës ose
shërbimeve të përcaktuara me ligj për
personat e dënuar me vendim të formës
së prerë gjatë vuajtjes së dënimit ose në
raste të gjendjes së jashtëzakonshme. E
drejta në punë garantohet edhe me disa
akte ndërkombëtare për të drejtat e
njeriut sikurse Pakti Ndërkombëtar për të
Drejtat Sociale, Ekonomike dhe Kul-
turore, Deklarata e ONP-së, Karta
Evropiane për të Drejtat e Njeriut etj.
(e) Drejta e Qasjes në Dokumente Pub-
like [Pravo na pristup javnim dokumen-
tima; Right to access public documents;
Recht auf Zugang zu öffentlichen Doku-
menten] - E drejta për të patur qasje në
dokumente zyrtare të cilat mbahen nga
autoritetet publike. Ndër parimet krye-
sore të administratës publike është trans-
parenca, dhe kjo përfshin detyrimet e au-
toritete publike të jenët të hapura ndaj
qytetarëve dhe të bëjnë publike materi-
alet, dokumentet dhe informacionet që
mbahen nga autoritetet publike me për-
jashtim të atyre informacioneve shpërn-
darja e të cilave është e kufizuar me ligj.
(e) Drejta e vetos [Pravo veta; Right of
veto; Vetorecht] - Në kuptim të përgjith-
shëm paraqet të drejtën e një pushteti për
të kundërshtuar apo bllokuar një vendim
apo akt të një pushteti tjetër. Në teorinë
kushtetuese kryesisht i referohet të
drejtës së kreut të shtetit për të kundërsh-
tuar një ligj të miratuar nga parlamenti.
Rëndom ligjet e miratuara në parlament
nënshkruhen (promulgohen) nga kreu i
shtetit para se të hyjnë në fuqi. Refuzimi
për të nënshkruar ligjin për shkaqe
kushtetuese përbën të drejtën e vetos. Si-
160
pas nenit 84 para. 6 të KRK-së Presidenti
ka të drejtën e kthimit për rishqyrtim të
ligjeve të miratuara, nëse konsideron se
janë të dëmshme për interesat legjitime të
Republikës së Kosovës ose të një a më
shumë komuniteteve të saj. Në sistemet
parlamentare e drejta e vetos përmbyset
më lehtë nga shumica parlamentare (za-
konisht kërkohet një shumicë absolute e
votave për të përmbysur veton) për dal-
lim nga sistemet presidenciale sikurse në
Shtetet e Bashkuara, në të cilën dy
dhomave të Kongresit amerikan i duhet
miratimi prej 2/3 të votave për të përm-
bysur veton presidenciale. E drejta e ve-
tos zbatohet edhe në të drejtën e organi-
zatave ndërkombëtare. Për shembull
secili nga 5 anëtarët e Këshillit e Sig-
urimit të OKB-së mund të vendos veto në
vendimet e Këshillit.
(e) Drejta e votës [Pravo glasa; Right to
vote; Wahlrecht] - E drejtë kushtetuese
dhe qytetare për të zgjedhur përfaqësuesit
e preferuar politik për organe përfa-
qësuese në nivel lokal apo qëndror.
Ndërkaq e drejta pasive e votës përbën të
drejtën për tu kandiduar për një pozitë
përfaqësuese (anëtar i parlamentit apo
kuvendit komunal etj). Sipas nenit 45 të
KRK-së “çdo shtetas i Republikës së Ko-
sovës që ka arritur moshën tetëmbëdhjetë
vjeç, qoftë edhe ditën e zgjedhjeve,
gëzon të drejtën të zgjedhë dhe të
zgjedhet, me përjashtim kur kjo e drejtë i
kufizohet me vendim gjyqësor.” Edhe
KEDNJ në nenin 3 të Protokollit 1 gar-
anton të drejtën në votë duke përcaktuar
se shtetet anëtare “marrin përsipër të or-
ganizojnë në intervale të arsyeshme ko-
hore, zgjedhje të lira me votim të fshehtë,
në kushte që sigurojnë shprehjen e lirë të
mendimit të popullit për zgjedhjen e or-
ganit ligjvënës”.
(e) Drejta kushtetuese [Ustavno pravo;
Constitutional law; Verfassungsrecht] -
a) degë e së drejtës publike; b) përm-
bledhje e normave dhe parimeve
kushtetuese që rregullojnë formën e
qeverisjes shtetërore, definojnë kompe-
tencat kushtetuese të organeve shtetërore
respektivisht të pushtetit legjislativ,
ekzekutiv dhe gjyqësor si dhe garantojnë
liritë dhe të drejtat kushtetuese. Varësisht
nga mënyra e paraqitjes dhe strukturimit
të normave kushtetuese, e drejta
kushtetuese mund të jetë e kodifikuar,
pra e përmbledhur në një akt të vetëm që
quhet kushtetutë, apo e drejtë kushtetuese
e pa-kodifikuar që përbën një tërësi të
normave kushtetuese të shkruara dhe të
pashkruara (në formë të dokeve, konven-
cioneve kushtetuese dhe parlamentare,
praktikës gjyqësore) sikurse është rasti
me të drejtën kushtetuese angleze. Disa
konstitucionalistë bëjnë edhe dallimin në
mes të drejtës kushtetuese institucionale
dhe të drejtës kushtetuese për të drejtat e
njeriut.
(e) Drejta ndërkombëtare [Međunarod-
no pravo; International law; Internation-
ales Recht] - Ndonëse nuk ekziston një
koncept universalisht i pranuar për defin-
imin e së drejtës ndërkombëtare, ky term
nënkupton një koleksion të normave,
parimeve dhe rregullave juridikisht të
detyrueshme për rregullimin e raporteve
në mes shteteve dhe popujve. E drejta
ndërkombëtare përfshin jo vetëm shtetet
por edhe organizatat ndërkombëtarë dhe
në raste të caktuara edhe individët (e
drejta ndërkombëtare penale). Burimet e
së drejtës ndërkombëtare më së miri janë
të përmbledhura në nenin 38 të Statutit të
Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë,
sipas të cilës e drejta ndërkombëtare ka
tre burime kryesore: traktatet ndërk-
ombëtare, zakonet dhe parimet e
përgjithshme të së drejtës ndërkaq
vendimet gjyqësore dhe shkenca juridike
mund të zbatohen vetëm si instrumente
ndihmëse në interpretimin e së drejtës.
(e) Drejta në azil [Pravo na azil; Right to
asylum; Recht auf Asyl] - Kjo e drejtë
nënkupton të drejtën e individit për të
kërkuar vendstrehim dhe mbrojtje ju-
ridike nga një shtet tjetër për shkak të
përndjekjes, terrorit ose arsyeve politike
apo fetare të shtetit të tij. Kjo e drejtë në
mënyrë të veçantë garantohet me nenin
14 të DUDNJ (1948) sipas së cilës “secili
ka të drejtë të kërkojë dhe tё gëzojë
vendstrehim në vende të tjera pёr shkak
tё pёrndjekjes. Këtë të drejtë nuk mund ta
kërkojё askush në rast tё pёrndjekjeve qё
mbёshteten vёrtet nё veprimet e rёndom-
ta penale ose nё veprimet qё janё nё
kundërshtim me qëllimet dhe parimet e
Kombeve të Bashkuara.” Kushtetuta e
Kosovës nuk përmban të drejtën
kushtetuese në azil por këtë e rregullon
përmes Ligjit nr. 04/l-217 për azil, që tra-
jton kushtet dhe procedurat për njohjen e
statusit të refugjatit, mbrojtjes plotësuese,
mbrojtjes së përkohshme, statusin, të
drejtat dhe detyrimet e azilkërkuesve
(e) Drejta e barazisë [Pravo na
jednakost; Right to equality; Gleich-
heitsgrundrecht] - Nënkupton të drejtën
për trajtim të barabartë dhe ndalesën e
çfarëdo diskriminimi të drejtpërdrejtë apo
të tërthortë në bazë të kombësisë apo
lidhjes me ndonjë komunitet, origjinës
sociale apo kombëtare, racës, etnisë,
ngjyrës, lindjes, origjinës, seksit, gjinisë,
identitetit gjinor, orientimit seksual,
gjuhës, shtetësisë, besimit fetar dhe
besimit, përkatësisë politike, mendimit
politik apo mendimeve të tjera, gjendjes
sociale ose personale, moshës, gjendjes
familjare ose martesore, shtatëzënisë,
lehonisë, gjendjes pasurore, gjendjes
161
shëndetësore, aftësisë së kufizuar,
trashëgimisë gjenetike ose ndonjë baze
tjetër. E drejta e barazisë garantohet me
nenin 24 të KRK-së dhe me Ligjin Nr.
05/L -021 për mbrojtjen nga diskrimini-
mi.
(e) Drejta në pronë [Pravo na imovinu;
Right to property; Recht auf Eigentum] -
Është ndër të drejtat më të rëndësishme të
njeriut që gëzon mbrojtje kushtetuese dhe
ndërkombëtare. Sipas kësaj të drejte çdo
person fizik ose juridik gëzon të drejtën e
gëzimit paqësor të pronës dhe pasurisë së
tij dhe nuk mund të privohet nga prona e
tij përveçse për arsye të interesit publik
dhe në kushtet e përcaktuara me ligj. E
drejta në pronë garantohet edhe me aktet
ndërkombëtare për të drejtat e njeriut.
DUDNJ në nenin 17 përcakton se secili
ka të drejtë të ketë pasuri dhe askush nuk
mund të privohet arbitrarisht nga pasuria
e tij. Edhe KEDNJ ndalon privimin arbi-
trar nga e drejta e pronësisë duke përcak-
tuar se privimi nga kjo e drejtë mund të
bëhet vetëm me ligj dhe nëse veprimi
arsyetohet për qëllime të interesit publik.
(e) Drejta në punë [Pravo na rad; Right
to work; Recht auf Arbeit] - Kjo e drejtë
bën pjesë në grupin e të drejtave
ekonomike dhe sociale përmes realizimit
të së cilës individët arrijnë të sigurojnë të
mira materiale dhe mbrojtje sociale.
Nënkupton të drejtën e individit për të
punuar dhe për të zgjedhur në mënyrë të
lirë punёn. E drejta në punë poashtu përf-
shin të drejtën për të punuar në kushte të
favorshme pune pa kurrfarë diskriminimi
si dhe të drejtën që për punë të barabartë
të merret shpërblim i barabartë. Sipas
KRK-së puna e detyruar është e ndaluar
me përjashtim të punëve ose shërbimeve
të cilin e kryejnë personat e dënuar me
aktgjykim të formës së prerë gjatë
162
vuajtjes së dënimit ose në raste të gjendj-
es së jashtëzakonshme.
(e) Drejta parlamentare [Parlamentarno
pravo; Parliamentary law; Parlamentar-
ische Geschäftsordnung] - Tërësia e
rregullave, institucioneve apo procedur-
ave për funksionimin adekuat të par-
lamentit dhe jetës parlamentare në
përgjithësi. Rregullat parlamentare
kryesisht përcaktohen me aktin e
brendshëm për organizimin dhe punën e
parlamentit siç është rregullorja e punës.
Në mënyrë të ngjashme, çështjet e organ-
izimit dhe funksionimit të Kuvendit të
Kosovës rregullohen më detajisht përmes
Rregullores së Punës së Kuvendit të Ko-
sovës.
(e) Drejta për arsimin [Pravo na obra-
zovanje; Right to education; Recht auf
Bildung] - Kjo e drejtë është pjesë kata-
logut të lirive dhe të drejtave kushtetuese
dhe përcaktohet me një sërë aktesh
ndërkombëtare për të drejtat e njeriut,
përfshirë PNDKSE të OKB-së (neni 13).
E drejta në arsim nënkupton se a) askujt
nuk mund t’i mohohet e drejta për ar-
simim dhe b) autoritetet shtetërore duhet
të sigurojnë që arsimi themelor të jetë i
detyrueshëm dhe falas për të gjithë për ti
siguruar të gjithëve qasje të në arsim
themelor pa dallim. Në këtë frymë është
edhe neni 47 i KRK-së që përcakton se
“Secili person gëzon të drejtën e shkol-
limit themelor pa pagesë. Shkollimi i
detyrueshëm rregullohen me ligj dhe fi-
nancohet nga fondet publike.”
(e) Drejta për gjykim të drejtë [Pravo
na pravično suđenje; Right to a fair trial;
Recht auf ein faires Verfahren] - Ndër të
drejtat më themelore të individit që përf-
shin të drejtën për të pasur një shqyrtim
gjyqësor të drejtë dhe të paanshëm, bren-
da një afati të arsyeshëm dhe nga një
gjykatë e pavarur e themeluar me ligj. E
drejta për gjykim të drejtë është përcak-
tuar me nenin 31 të KRK-së dhe me ne-
nin 6 të KEDNJ-së.
(e) Drejta në jetë [Pravo na život; Right
to life; Recht auf Leben] - E drejta në jetë
është njëra ndër të drejtat më fundamen-
tale të njeriut pasi ushtrimi i të gjitha të
drejtave të tjera varet nga vet jeta. E
drejta në jetë nënkupton se jeta e njeriut
është e garantuar dhe se askush nuk
mund tё privohet arbitrarisht nga e drejta
në jetë. Kjo e drejtë garantohet me një
sërë aktesh ndërkombëtare për të drejtat e
njeriut sikurse Deklarata e Përgjithshme
për të Drejtat e Njeriut dhe Pakti Ndërk-
ombëtar për të Drejtat Civile dhe Poli-
tike. E drejta në jetë garantohet edhe
përmes normave kushtetuese. Kushtetuta
e Kosovës (neni 25) garanton të drejtën
në jetë kurse në mënyrë shprehimore
ndalon shqiptimin e dënimit me vdekje.
Kushtetuta e Gjermanisë (nenin 2 para 2)
i garanton secilit të drejtën në jetë. E
drejta në jetë garantohet edhe me Kon-
ventën Evropiane për të Drejtat e Njeriut,
e cila në nenin 2 përcakton se “askujt nuk
mund t’i merret jeta qëllimisht, me për-
jashtim të rastit kur zbatohet një vendim
gjyqësor me vdekje, pas dënimit për një
krim për të cilin ky dënim është parashi-
kuar me ligj”. Ndonëse dënimi me vdekje
është shfuqizuar me ndryshimet e
mëvonshme në Konventë, sipas nenit 2 të
Konventës marrja e jetës nuk konsidero-
het të jetë shkaktuar në kundërshtim me
Konventën në rastet kur ndërhyrja vjen si
pasojë e përdorimit të forcës për mbro-
jtjen e personit nga dhuna e paligjshme;
për të kryer një arrestimi të ligjshëm apo
për të kundërshtuar një trazirë ose kryen-
gritje.
(e) Drejta për mjedis të shëndosh [Pra-
vo na zdravu životnu sredinu; Right to
healthy environment; Recht auf eine ge-
sunde Umwelt] - Është një prej të
drejtave të gjeneratës më të re sipas së
cilës çdo individ gëzon të drejtën të jetoj
në mjedis të shëndosh kurse autoritetet
publike detyrohen që të sigurojnë kushte
adekuate mjedisore që lidhen me cilësinë
e jetës dhe mbrojtjen e shëndetit të
njeriut. Edhe KRK në nenin 52 i ka kush-
tuar vëmendje të veçantë mbrojtjes së
mjedisit duke përcaktuar se “natyra dhe
biodiversiteti, mjedisi jetësor dhe
trashëgimia kombëtare janë përgjegjësi
për secilin” dhe “institucionet e pushtetit
publik angazhohen për t’i garantuar
secilit mundësinë që të ndikojë në
vendimet që kanë të bëjnë me mjedisin
jetësor ku ajo/ai jeton”.
(e) Drejta e privatësisë [Pravo na
privatnost; Right to privacy; Recht auf
Privatsphäre] - Ndër të drejtat fundamen-
tale të njeriut sipas të cilës askush nuk
mund të detyrohet, përveçse kur e kërkon
ligji, të bëjë publike të dhënat personale.
Sipas kësaj të drejte çfarëdo mbledhje,
përdorimi dhe bërje publike e të dhënave
personale mund të bëhet vetëm me
pëlqimin paraprak të personit me për-
jashtim të rasteve përjashtimore dhe par-
aprakisht të përcaktuara me ligj. Sipas
KRK-së (neni 36) fshehtësia e korre-
spondencës, telefonisë dhe komunikimit
është një e drejtë e pacenueshme, e cila
mund të kufizohet vetëm në bazë të një
vendimi gjyqësor dhe nëse është e do-
mosdoshme për ecurinë e procedurës
penale apo mbrojtjen e vendit.
(e) Drejta mjedisore [Ekološko pravo;
Environmental law; Umweltrecht] -
Tërësia e ligjeve, konventave dhe akteve
nënligjore të cilat rregullojnë sistemin e
integruar për mbrojtjen e mjedisit. E
drejta mjedisore ka për qëllim mbrojtjen
e mjedisit dhe biodiversitetit duke
promovuar konceptin e zhvillimit të
163
qëndrueshëm. Aktet mjedisore synojnë
pjesëmarrjen e publikut në vendimmarrje
mjedisore, shfrytëzimin racional të resur-
seve natyrore si dhe bashkëveprimin ra-
jonal dhe ndërkombëtar në fushën e
mjedisit. Ruajtja e mjedisit është vlerë
kushtetuese në Kosovë (neni 52) sipas të
cilës mjedisi jetësor dhe trashëgimia
kombëtare janë përgjegjësi për secilin
dhe institucionet e pushtetit publik duhet
të angazhohen për t’i garantuar secilit
mundësinë që të ndikojë në vendimet që
kanë të bëjnë me mjedisin jetësor ku
ajo/ai jeton. Edhe Kushtetuta e Zvicrës
(neni 73) ka përcaktuar se organet feder-
ale dhe kantonet do të përpiqen që të sig-
urojnë një raport të balancuar në mes
natyrës dhe kërkesave të qytetarëve për të
siguruar zhvillim të qëndrueshëm.
(e) Drejta natyrore [Prirodno pravo;
Natural law; Naturrecht] - Teori e së
drejtës sipas të cilës disa të drejta fitohen
me lindje dhe janë pjesë ekzistenciale e
individit pavarësisht nga normat e
shkruara apo ndonjë autoritet tjetër. Sipas
kësaj teorie, disa të drejta sikurse e drejta
në jetë, liria e mendimit, liria e besimit
etj konsiderohen të drejta natyrore të cilat
individi i gëzon pavarësisht të drejtës
pozitive. Përfaqësuesit të hershëm të së
drejtës natyrore kanë qenë Cicero dhe
Aristoteli kurse kjo teori më vonë është
elaboruar nga kolosët e filozofisë politike
mesjetare sikurse Thomas Aquinas, Hugo
Grotius (1583-1645) dhe Thomas Hobbes
(1588-1679.
(e) Drejtë publike [Javno pravo; Öffen-
tliches Recht; Public Law] - Shih “Ius
Publicum”.
(e) Drejta e dinjitetit [Pravo na dosto-
janstvo; Right to dignit; Das Recht auf
Würde] - Ndër të drejtat më fundamen-
tale të njeriut dhe bazë për ushtrimin e të
gjitha lirive dhe të drejtave individuale. E
164
drejta e dinjitetit ka për qëllim të mbroj
individin nga masat dhe veprimet
poshtëruese, degraduese dhe de-
humanizuese andaj përbën ndër vlerat më
të larta juridike të rendit kushtetues. Për
dallim nga shumica e të drejtave të tjera,
bën pjesë në kategorinë e të drejtave ab-
solute ndaj së cilës nuk lejohet asnjë për-
jashtim në kuptim të vënies së kufizi-
meve në ushtrimin e saj. Shumë
kushtetuta dhe akte ndërkombëtare për të
drejtat e njeriut garantojnë të drejtën e
dinjitetit njerëzor. Kështu Deklarata e
Përgjithshme e OKB-së për të Drejtat e
Njeriut në preambulën e saj përcakton se
“dinjiteti i lindur i të drejtave të barabarta
dhe të patjetërsueshme të të gjithë
anëtarëve të familjes njerëzore është
themeli i lirisë, drejtësisë dhe paqes në
botë”. Në anën tjetër Ligji Themelor
Gjerman në nenin 1 para. 1 ka përcaktuar
se dinjiteti i njeriut është i paprekshëm
kurse respektimi dhe mbrojtja e tij janë
detyrë e të gjitha autoriteteve shtetërore.
Edhe Kushtetuta e Kosovës në nenin 23
përcakton se “Dinjiteti i njeriut është i
pacenueshëm dhe është bazë e të gjitha të
drejtave dhe lirive themelore të njeriut”.
Direktivë - [Direktiva; Directive; Richt-
linie] - Në të drejtën evropiane, direktiva
përbën një akt juridik dytësor i Bashkimit
Evropian, i cili kërkon nga Shtetet
Anëtare që të arrijnë një rezultat të cak-
tuar pa diktuar instrumentin juridik për
arritjen e këtij rezultati. Dallimi kryesor
në mes një direktive dhe rregulloreje të
BE-së është se rregulloret janë vetë-
ekzekutuese dhe nuk kërkojnë ndonjë
masë zbatuese. Direktivat miratohen nga
Këshilli dhe Parlamenti sipas procedur-
ave të përcaktuara me traktatet e BE-së
dhe pas miratimit transpozohen në sis-
temin juridik të Shteteve Anëtare për të
mundësuar zbatimin e tyre.
Diskrecion administrativ [Administra-
tivna diskrecija; Administrative discre-
tion; Verwaltungsermessen] - Pushteti
diskrecionar është mundësia që i jepet një
organi publik përmes ligjit për të ven-
dosur duke zgjedhur në mes dy apo më
shumë veprimeve të ligjshme. Organi
administrativ që ushtron pushtet diskre-
cional nuk duhet të tejkaloj kufijtë e
përcaktuar me ligjin dhe zgjedhja e bërë
duhet të bëhet vetëm për të arritur qëlli-
min për të cilin ligji e parashikon diskre-
cionin në pajtim me parimin e propor-
cionalitetit.
Diskriminim [Diskriminacija; Discrimi-
nation; Diskriminierung] - Situatë kur një
person trajtohet në mënyrë më pak të fa-
vorshme sesa një person tjetër në një sit-
uatë të krahasueshme në bazë të
kombësisë apo lidhjes me ndonjë
komunitet, origjinës sociale apo
kombëtare, racës, etnisë, ngjyrës, lindjes,
origjinës, seksit, gjinisë, identitetit gjinor,
orientimit seksual, gjuhës, shtetësisë,
besimit fetar dhe besimit, përkatësisë
politike, mendimit politik apo mendi-
meve të tjera, gjendjes sociale ose per-
sonale, moshës, gjendjes familjare ose
martesore, shtatëzënisë, lehonisë, gjendj-
es pasurore, gjendjes shëndetësore, af-
tësisë së kufizuar, trashëgimisë gjenetike
ose ndonjë baze tjetër.
Dispozitë kalimtare [Prelazna odredba;
Transitional provision; Übergangsbes-
timung] - Dispozitë që rregullon trans-
ferimin e autoritetit/përgjegjësisë nga akti
paraprak juridik në aktin e ri juridik dhe
mundëson një tranzicion të procesit të
zbatimit të aktit të ri juridik.
Dispozitë shfuqizuese [Ukidajuća od-
redba; Repealing provisions; Auf-
hebungsbestimmung] - dispozitë juridike
përmes së cilës përcaktohet qartë pushimi
i efektit juridik i një apo më tepër akteve
juridike.
Djathtizëm [Desničarska politička ori-
jentacija; Rightism; Die politische Rech-
te] - Orientim programor dhe ideologjik i
partive politike që mbështeten në idenë e
shtetit të fortë, të drejtat individuale dhe
konkurrencën e lirë ekonomike. Partitë
politike djathtiste kryesisht angazhohen
për masa më rigoroze dhe konservatore
në sistemin e qeverisjes duke favorizuar
më tepër drejtat individuale sesa vlerat
kolektive. Në sektorin e ekonomisë, par-
titë djathtiste mbështesin iniciativat indi-
viduale dhe të afarizmit ekonomik. Në
kuadër të lëvizjeve djathtiste hyjnë par-
titë politike të krahut të djathtë si partitë
politike konservatore, demokratë-
kristiane, partitë nacionaliste dhe partitë
politike të së djathtës ekstreme (partitë
fashiste dhe raciste).
Doket kushtetuese [Ustavne tradicije;
Constitutional customs; Verfassungsge
wohnheiten] - Rregulla të pashkruara
kushtetuese të cilat janë zbatuar për një
kohë të gjatë nga organet shtetërore dhe
janë bërë pjesë e burimeve të së drejtës
kushtetuese. Disa konstitucionalistë
(sikurse juristi britanik Dicey) konsidero-
jnë se doket kushtetuese janë vetëm za-
kone apo rregulla morale kushtetuese që
nuk janë pjesë e ligjeve të shkruara dhe
nuk mund të mbrohen përmes gjykatave.
Andaj këto përbëjnë vetëm praktika të
përsëritura konstitucionale për rregulli-
min e jetës kushtetuese dhe institucionale
dhe zbatohen krahas akteve të tjera të
shkruara juridike. Doket kushtetuese janë
burim i rëndësishëm i së drejtës
kushtetuese në Britani të Madhe, e cila
shquhet për të drejtën e saj kushtetuese të
pakodifikuar. Disa nga doket kushtetuese
në Britani të Madhe janë se “Lideri i
shumicës parlamentare në Dhomën e
165
Përfaqësuesve (House of Commons)
duhet të caktohet Kryeministër” ose se
“kabineti qeveritar i nënshtrohet kolek-
tivisht përgjegjësisë para parlamentit”.
Doktrina e efektit të drejtpërdrejtë
[Doktrina direktnog efekta; Direct effect
doctrine; Lehre von der Mittelbaren
Drittwirkung] - Ndër parimet më të
rëndësishme të së drejtës evropiane sipas
të cilës individët mund të kërkojnë zba-
tim të drejtpërdrejte të një dispozite të së
drejtës evropiane para gjykatave vendore
apo GJDBE-së. Ndonëse ky parim nuk
përcaktohet shprehimisht në Traktate,
është afirmuar nga praktika gjyqësore e
Gjykatës së Drejtësisë në çështjen Van
Gend en Loos (1963) në të cilin Gjykata
ka theksuar se e drejta evropiane jo
vetëm që përcakton detyrime për vendet
e BE-së por përcakton edhe të drejta për
individët.
Doktrina e efektit horizontal [Doktrina
horizontalnog efekta; Horisontal effect
doctrine; Die Doktrin der horizontalen
Wirkung] - Koncept i së drejtës gjermane
sipas të cilit gjykatat e rregullta, me ras-
tin e shqyrtimit të kontesteve në mes per-
sonave privatë në kuadër të së drejtës
civile, janë të obliguar që të ju japin
njohje dhe kuptim të veçantë të drejtave
themelore të përcaktuara me kushtetutë.
Sipas kësaj doktrine, të drejtat
kushtetuese përbëjnë një sistem të vlera-
ve të larta dhe objektive që duhet të mer-
ren parasysh nga gjyqësori me rastin e
zgjidhjes së kontesteve civile (shih rastin
Lüth, vendim i GJKFGJ, 1958).
Doktrina e pyetjeve politike [Doktrina
političkih pitanja; Political question doc-
trine; Die Lehre der politischen Fragen] -
Politikë jurisprudenciale që paraqet ab-
stenimin e gjykatave për të mos trajtuar
ato çështje të cilat më mirë mund të
zgjidhen nga degët tjera të pushtetit sht-
166
etëror, qoftë për shkak se kontesti është
thellësisht politik apo për shkak të mung-
esës së juridiksionit për të gjykuar
çështjen. Testi i “pyetjes politike” përbën
njërin ndër kriteret themelore për
pranueshmëri në jurisprudencën ameri-
kane (shih rastin Baker vs. Carr - 1962)
Doktrina e strukturës themelore të
Kushtetutës [Doktrina o osnovnoj
strukturi Ustava; Constitutional basic
structure doctrine; Grundstrukturlehre
der Verfassung] - Doktrinë e inter-
pretimit kushtetues sipas të cilës disa
vlera dhe parime themelore të kushtetutës
janë hyjnore dhe nuk mund ti nënshtro-
hen ndryshimeve kushtetuese. Në rastin
Kesavananda v. State of Kerala (1973)
Gjykata Supreme e Indisë kishte përcak-
tuar se parlamenti nuk mund të mohoj
apo abrogoj liritë dhe të drejtat themelore
apo të ndryshoj strukturën themelore të
Kushtetutës dhe vlerat e saj siç janë epër-
sia e Kushtetutës, natyra republikane e
shtetit, sekularizmi dhe parimi i ndarjes
së pushteteve.
Dokument zyrtar [Zvanični dokument;
Official document; Offizielles Doku-
ment] - Dokumente të çfarëdo forme, të
cilat janë hartuar, pranuar apo mbahen
nga institucionet publike. Dokument
zyrtar, sipas Ligjit nr. 03/l-215 për qasje
në dokumente publike në Kosovë është
çdo shkresë zyrtare që shërben për të
dëshmuar ose për të vërtetuar diçka, pa
marrë parasysh formën e saj fizike apo
karakteristikat, tekstin e shkruar apo të
shtypur, hartat, skemat, fotografitë, viza-
timet, skicat, materialet punuese, si dhe
incizimet tingullore, të zëshme, mag-
netike apo elektronike, incizimet optike
apo video incizimet në çfarëdolloj forme,
si dhe pajisje bartëse për përpunim au-
tomatik të të dhënave me memorie të in-
staluara apo bartëse për arkivimin e të
dhënave në formë digjitale (në tekstin e
mëtejmë: dokument).
Dorëheqje [Ostavka; Resignation; Rück-
tritt] - Është akt i lënies apo ndërprerjes
vullnetare të një posti publik apo politik.
Ofrimi i dorëheqjes nënkupton
ndërprerjen e marrëdhënies së punës apo
të mandatit të caktuar.
Dhoma e Lordëve [Dom lordova; House
of Lords; Herrenhaus] - Dhomë e lartë e
parlamentit bikameral britanik. Ndër
funksionet kryesore të Dhomës së
Lordëve është shqyrtimi dhe miratimi i
ligjeve së bashku me Dhomën e Përfa-
qësuesve dhe kontrolli parlamentar i
qeverisë. Më parë ka ushtruar edhe
funksione gjyqësore duke shërbyer si
gjykata më e lartë për ankesa në Britani
të Madhe për çështje civile dhe penale.
Më 1999 është ndërprerë praktika e cak-
timit të lordëve trashëgues duke
ndryshuar sistemin e emërimit të lordëve.
Ligji për Dhomën e Lordëve (1999) ka
themeluar një Komision të Veçantë për
emërimin e lordëve për të ngritur stand-
ardet e përfaqësimit gjersa një pjesë e
lordëve shpirtëror emërohen nga Kisha
Anglikane sipas kritereve të përcaktuara.
Dh
Dhoma e Përfaqësuesve - House of
Commons [Predstavnički dom; House of
Commons; Repräsentantenhaus] - përputhje me legjislacionin zgjedhor.
Dhomë e ulët e parlamentit britanik, e
cila ka 650 anëtarë të cilët zgjedhen nga
elektorati britanik për të përfaqësuar in-
teresat dhe të drejtat e tyre. Ndër kompe-
tencat kryesore të Dhomës është
funksioni ligjvënës dhe kontrolli i punës
së qeverisë përmes pyetjeve parlamentare
dhe instrumenteve të tjera të kontrollit
parlamentar. Dhoma e Përfaqësuesve
mund të aprovoj një mocion mos-besimi
ndaj qeverisë por ky mekanizëm i
kontrollit të punës së qeverisë është man-
ifestuar shumë rrallë në jetën parlamen-
tare britanike për shkak të sistemit el-
ektoral mazhoritar që gjeneron mbështet-
je të gjerë të koalicionit qeverisës në par-
lament.
E
Efekti direkt [Neposredni efekat; Direct
effect; Unmittelbare Anwendung] - Ndër
parimet më të rëndësishme të vendosura
nga GJDBE (shih rastin Van Gend &
Loos nr. 26/62) sipas të cilës disa akte ju-
ridike të BE-së zbatohen në mënyrë të
drejtpërdrejtë në sistemet juridike të
Shteteve Anëtare. Sipas këtij parimi këto
akte juridike të BE-së përcaktojnë të
drejta dhe detyrime konkrete për indi-
vidët dhe duhet të zbatohen nga gjykatat
nacionale në mënyrë të drejtpërdrejtë.
Ekstradim [Ekstradicija/Izručenje; Ex-
tradition; Auslieferung] - Një procedure
juridike sipas të cilës një shtet, mbi bazën
e një kërkese formale, bën dorëzimin e
individit të akuzuar apo të dënuar për
kryerjen e krimit në një shtet apo ju-
ridiksion tjetër.
Elektorat [Biračko telo; Electorate;
Wählerschaft] - Tërësia e votuesve të
regjistruar që kanë të drejtën e votës dhe
gëzojnë të drejtën e votimit në zgjedhje
lokale, rajonale apo qëndrore në
Enel k. Costa (1964) - Shih “parimi i
epërsisë të së drejtës së BE-së”.
Epërsia e kushtetutës [Supremacija
Ustava; Supremacy of the constitution;
Vorrang der Verfassung] - Shih
“kushtetuta”.
EULEX - Mision i Bashkimit Evropian i
vendosur në Kosovë më 2008 për të
ndihmuar institucionet, organet gjyqësore
dhe agjencitë për zbatimin e ligjit të Ko-
167
sovës në zhvillimin e drejtësisë efektive
të bazuar në sundimin e ligjit.
Eutanazi [Eutanazija; Euthanasia; Eu-
thanasie] - Nga greqishtja “vdekje e
mirë”. Ky term nënkupton ndërprerjen e
qëllimshme të jetës me kërkesë të per-
sonit që dëshiron të vdesë. Ndryshe defi-
nohet edhe si vrasje nga mëshira pasi
zbatohet në rastet kur personi vuan nga
një sëmundje e rëndë dhe e pashëruesh-
me. Eutanazia mund të jetë aktive duke
asistuar personin e sëmurë në ndërprerjen
e jetës apo pasive duke mos ndërrmarrur
asgjë për ti vazhduar jetën. GJEDNJ në
rastin Pretty k. Mbretërisë së Bashkuar
(2002) ka mbajtur një qëndrim neutral
lidhur me eutanazinë pasi kishte refuzuar
që të konkludoj se eutanazia është në pa-
jtim me nenin 2 (e drejta në jetë) të
KEDNJ-së. Gjykata kishte vendosur se ju
takon shteteve anëtare që të rregullojnë
këtë çështje me akte të brendshme.
Ex officio - Shprehje latine që në
kontekst juridik nënkupton “sipas detyrës
zyrtare”. Ky term përdoret kryesisht në të
drejtën procedurale dhe i referohet kry-
erjes së procedurave apo veprimeve ju-
ridike sipas iniciativës së autoritetit sht-
etëror, pra në mënyrë të njëanshme. Në
disa raste ky term përdoret edhe për fiti-
min e një të drejte apo privilegji juridik.
Për shembull, Kushtetuta e Francës (neni
56) duke definuar përbërjen e Këshillit
Kushtetues ka përcaktuar se përveç nëntë
anëtarëve të Këshillit, të gjithë ish-
Presidentët e Republikës do të jenë
anëtarë të Këshillit Kushtetues sipas
detyrës zyrtar”.
F G
Falja [Pomilovanje; Pardon; Begnadi-
gung] - Prerogativë kushtetuese e kreut të
shtetit për të liruar të dënuarin nga vuajt-
ja e dënimit të shqiptuar në bazë të një
168
vendimi gjyqësor përfundimtarë.
Kryesisht përdoret për qëllime humani-
tare dhe vetëm në rastet kur plotësohen
kriteret e përcaktuara me ligj (për shem-
bull pesha e krimit; rreziku i recidivizmit;
pendimi i sinqertë; shfaqja e sjelljeve dhe
karakterit të respektueshëm etj). Këtë të
drejtë e ushtron edhe Presidenti i Repub-
likës në Kosovë sipas neni 84 të KRK-së.
Megjithatë, instituti i “faljes” përbën një
çështje të debatueshme në teorinë
kushtetuese për shkak të ndërhyrjes së
kreut të shtetit në një çështje të vendosur
nga një organ i pavarur gjyqësor.
Federalizëm [Federalizam; Federalism;
Föderalismus] - Shih “shtet federal”.
Fondi Monetar Ndërkombëtar
[Međunarodni monetarni fond; Interna-
tional Monetary Fund; Internationaler
Währungsfonds] - organizatë ndërk-
ombëtare e cila angazhohet për të nxitur
bashkëpunimin monetar global, për të
siguruar stabilitet financiar të shteteve
anëtare, për të lehtësuar tregtinë ndërk-
ombëtare dhe për të nxitur punësim të
lartë përmes rritjes së qëndrueshme
ekonomike.
Forca e Sigurisë e Kosovës [Kosovske
bezbednosne snage; Kosovo Security
Force; Sicherheitskräfte des Kosovo] -
Forcë kombëtare e sigurisë për Repub-
likën e Kosovës e cila krahas ofrimit të
sigurisë merr pjesë edhe në operacione
për reagim ndaj krizave, përfshirë opera-
cionet në mbështetje të paqes, si dhe
ndihmonë autoritetet civile në fat-
keqësive natyrore dhe emergjencave tje-
ra.
Grushtshtet (Coup d’etat) - përmbysje
e qeverisë përmes forcës ushtarake dhe
në mënyrë jokushtetuese nga pjesëtarë të
një grupi, kryesisht ushtrarak, me qëllim
të vënies në kontroll të pushtetit sht-
etëror.
Gazetë Zyrtare [Službeni list; Official
Gazette; Gesetzesblatt] - Publikim zyrtar
i ligjeve dhe akteve të tjera të përgjith-
shme normative. Sipas Ligjit për Gazetën
Zyrtare të Republikës së Kosovës 03/L-
190, në kuadër të Gazetës Zyrtare të Ko-
sovës botohen Kushtetuta e Republikës
së Kosovës; ligjet e miratuara nga Ku-
vendi i Republikës së Kosovës dhe të
shpallura nga Presidenti i Republikës së
Kosovës; ligjet e miratuara nga Kuvendi i
Republikës së Kosovës në përputhje me
paragrafin 4 dhe 5 të nenit 80 të
Kushtetutës së Republikës së Kosovës;
marrëveshjet ndërkombëtare; vendimet e
Gjykatës Kushtetuese; dekretet e Presi-
dentit të Republikës së Kosovës në rastet
kur kërkohet nga Presidenti; deklaratat
dhe rezolutat e miratuara nga Kuvendi i
Republikës së Kosovës, në rastet kur
kërkohet nga Kryetari i Kuvendit. aktet
nënligjore të Qeverisë dhe të ministrive
në rastet kur kërkohet nga Kryeministri
dhe aktet tjera të përcaktuara me ligje të
veçanta.
Grup parlamentar [Parlamentarna gru-
pa; Parliamentary group; Fraktion] -
bashkim i anëtarëve të parlamentit në një
grup të veçantë sipas përkatësisë së tyre
partiake apo sipas përcaktimeve pro-
gramore (siç është rasti me grupet par-
lamentare në Parlamentin Evropian).
Grupet parlamentare formohet në fillim
të punës së legjislaturës dhe varësisht nga
mënyra e organizmit të brendshëm të par-
lamentit, gëzojnë kompetenca të gjëra në
paraqitjen e propozimeve juridike dhe
mocioneve parlamentare. Sipas RrPKK-
së, për krijimin e një grupi parlamentar
nevojiten 5 për qind e deputetëve të Ku-
vendit ose së paku gjashtë (6) deputetë.
Gj
Gjendje e Jashtëzakonshme [Vanredno
stanje; State of Emergency; Ausnahme-
zustand] - Gjendja e jashtëzakonshme
mund të shpallet nëse cenohet seriozisht
rendi kushtetues ose siguria publike, në
raste të fatkeqësive natyrore që prekin
tërë territorin apo një pjesë të territorit të
shtetit ose nëse shtrohet nevoja për
marrjen e masave të emergjente të mbro-
jtjes.
Gjuha e urrejtjes [Govor mržnje; Hate
Speech; Hassreden] - Forma të ndryshme
të shprehjes dhe të adresuara në rrethana
të tilla ku përmes manifestimit të urrejtjes
ndaj një grupi të caktuar racor, etnik,
gjinor, fetar, orientim seksual etj.
shkaktohet dhunë dhe urrejtje në mes
komuniteteve. Gjuha e urrejtjes nuk
gëzon mbrojtje kushtetuese sipas nenit 40
të KRK-së në bazë të cilit autoritetet pub-
like mund të vendosim kufizime në ush-
trimin e lirisë së shprehjes nëse një gjë e
tillë është e domosdoshme për paran-
dalimin e nxitjes dhe provokimit të
dhunës dhe armiqësive në baza të
urrejtjes racore, kombëtare, etnike ose
fetare. Edhe PNDCP ndalon çdo avokim
të urrejtjes kombëtare, racore apo fetare
që përbën nxitje për diskriminim,
armiqësi apo dhunë do të ndalohet me
ligj.
Gjykata e Apelit të Kosovës [Apelacio-
ni sud Kosova; Court of Appeal of Koso-
vo; Berufungsgericht Kosovo] - gjykatë e
shkallës së dytë në Republikën e Kosovës
dhe ka juridiksion territorial në gjithë
Republikën e Kosovës. Selia e Gjykatës
është në Prishtinë. Kjo Gjykatë është
kompetente për të shqyrtuar ankesat
kundër vendimeve të gjykatave të
shkallës së parë, të vendos për konfliktin
e juridiksionit ndërmjet gjykatave
169
themelore dhe vendos për çështje tjera të
përcaktuara me ligj.
Gjykata e Drejtësisë e Bashkimit
Evropian [Sud pravde Evropske unije;
Court of Justice of the European Union;
Europäischer Gerichtshof] - Ndër organet
kryesore të BE-së e cila është kompetente
për interpretimin e së drejtës së BE-së,
për të dhënë vendime preliminare lidhur
zbatimin e së drejtës së BE-së dhe për
sigurimin e zbatimit të së drejtës së BE-
së. Gjykata është themeluar më 1952 dhe
ka selinë në Luksemburg.
Gjykata Evropiane për të Drejtat e
Njeriut [Evropski sud za ljudska prava;
European Court of Human Rights; Eu-
ropäischer Gerichtshof für Menschen-
rechte] - GJEDNJ është një gjykatë su-
pra-nacionale e themeluar më 1959 në
kuadër të Këshillit të Evropës për të ven-
dosur për kërkesat e ngritura nga indi-
vidët, organizatat jo-qeveritare dhe
shtetet që kanë të bëjnë me shkeljen e
lirive dhe të drejtave të përcaktuara me
KEDNJ. Juridiksioni i Gjykatës shtrihet
edhe në çështjet në lidhje me interpreti-
min dhe zbatimin e Konventës dhe të
protokolleve që i referohen asaj. Gjykata
përbëhet prej 47 anëtarëve aq sa është
edhe aktualisht numri i shteteve anëtare
në Këshillin e Evropës. Kur Gjykata kon-
staton se ka pasur një shkelje të Konven-
tës ose të protokolleve të saj Gjykata
mund të akordoj shpërblim të drejtë palës
së dëmtuar. Vendimet e Gjykatës janë të
detyrueshme dhe zbatimi i tyre bëhet nga
Komiteti i Ministrave i Këshillit të
Evropës. Roli i kësaj Gjykate ka qenë i
jashtëzakonshëm në hapësirën juridike
evropiane duke ndikuar në përmirësimin
e respektimit të lirive dhe të drejtave të
njeriut dhe duke e bërë atë që të fitoj
gradualisht atributet e një gjykate
170
kushtetuese evropiane për të drejtat e
njeriut.
Gjykatë kushtetuese [Ustavni sud; Con-
stitutional Court; Verfassungsgericht] -
Organ i specializuar për të interpretuar
kushtetutën dhe për të vlerësuar përputh-
shmërinë e ligjeve dhe akteve të tjera të
përgjithshme me kushtetutën. Ky organ
për herë të parë u themelua në Austri dhe
Çekosllovaki më 1920 nën ndikimin e
idesë së juristit austriak Hans Kelsen.
Gjykatat kushtetuese sot janë pjesë e
shumë demokracive kushtetuese evropi-
ane dhe më gjerë. Juridiksioni i tyre është
i ndryshëm por përgjithësisht përfshinë
shqyrtimin e kushtetutshmërisë së
ligjeve, zgjidhjen e konfliktit për kompe-
tencë në mes organeve të pushtetit
qëndror, mbrojtjen kushtetuese të lirive
dhe të drejtave fundamentale, shqyrtimin
kushtetues të kontesteve elektorale,
shqyrtimin kushtetues të referendumeve
etj.
Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë
[Međunarodni sud pravde; International
Court of Justice (ICJ); Internationaler
Gerichtshof] - GJND është organi krye-
sor gjyqësor i Kombeve të Bashkuara.
Është themeluar më 1945 me Kartën e
Kombeve të Bashkuara kurse selia e saj
ndodhet në Hagë (Holandë). Gjykata
përbëhet prej 15 gjyqtarëve, të cilët
zgjidhen për mandat 9 vjeçar nga Asam-
bleja e Përgjithshme dhe Këshilli i Sig-
urimit. GjND është kompetente për
zgjidhjen e kontesteve mes shteteve dhe
ofron mendime këshillimore për çështje
juridike të referuara nga organet e autori-
zuara të Kombeve të Bashkuara.
Gjykata Supreme e Kosovës [Vrhovni
sud Kosova; Supreme Court of Kosovo;
Oberster Gerichtshof Kosovo] - Është in-
stanca më e lartë gjyqësore në Kosovë
dhe ka juridiksion në gjithë territorin e
Republikës së Kosovës. Në kuadër të
Gjykatës Supreme hyjnë edhe kolegji i
apelit të Agjencionit Kosovar të Pronës si
dhe Dhoma e Posaçme e Gjykatës Su-
preme. Gjykata Supreme kryesisht ven-
dos për mjetet e jashtëzakonshme ju-
ridike kundër vendimeve të formës së
prerë, mbi revizionin kundër vendimeve
të shkallës së dytë të gjykatave në
çështjet kontestimore dhe përcakton
qëndrimet parimore dhe mendimet ju-
ridike për çështjet që kanë rëndësi për
zbatimin unik të ligjeve.
Gjykata Supreme e SHBA-së [Vrhovni
sud Sjedinjenih Američkih Država; US
Supreme Court; Der Supreme Court der
USA] - organi më i lartë gjyqësor në
Shtetet e Bashkuara. Kjo gjykatë
përbëhet nga kryetari i Gjykatës dhe tetë
gjyqtarë të tjerë, të cilët emërohen nga
Presidenti dhe konfirmohen me pëlqim
nga shumica e votave të Senatit. Gjykata
shërben si juridiksion apeli për të gjitha
gjykatat federale dhe çështjet e ligjeve
federale si dhe vepron si gjykatë e in-
stancës së parë për disa raste të caktuara
me Kushtetutë. Gjykata është kompetente
edhe për kontrollin kushtetues të ligjeve
të Kongresit si dhe interpretimin
kushtetues ndonëse ky juridiksion nuk
përcaktohet shprehimisht në kushtetutën
amerikane.
Gjyqtar administrativ [Upravni sudija;
Administrative judge; Verwal-
tungsrichter] - Gjyqtar/e që shqyrton dhe
vendos çështje administrative. Sipas
Ligjit Nr. 03-L/199 për Gjykatat në Re-
publikën e Kosovës çështjet administra-
tive shqyrtohen në Departamentin për
Çështjet Administrative që vepron në
Gjykatën Themelore në Prishtinës për
gjithë territorin e Republikës së Kosovës.
Gjyqtar kushtetues [Ustavni sudija;
Constitutional judge; Verfassungsrichter]
- Gjyqtar/anëtarë i gjykatës kushtetuese.
Në shtetet me sistem të centralizuar të
kontrollit kushtetues, kontestet
kushtetuese shqyrtohen nga gjyqtarët
kushtetues. Gjyqtarët kushtetues nuk janë
gjyqtarë të karrierës dhe kryesisht
shërbejnë për një mandat të kufizuar.
Edhe procedura për emërimin/zgjedhjen
e tyre dallon nga procedura për emëri-
min/zgjedhjen e gjyqtarëve të rreg-
ullte/karrierës.
Gjyqtar raportues [Sudija izvestilac;
Judge rapporteur; Berichterstatter] -
Gjyqtar relator i çështjes, i cili përgatit
raportin paraprak lidhur me faktet,
lejueshmërinë dhe themelësinë e kërkesës
kushtetues. Sipas Ligjit nr. 03/L-121 për
Gjykatën Kushtetuese të Kosovës
“Gjyqtari raportues caktohet nga Kryetari
i Gjykatës Kushtetuese sipas procedurës
së përcaktuar në rregulloren e punës së
Gjykatës Kushtetuese”.
H
Harmonizim i ligjeve [Usklađivanje za-
kona; Law harmonization; Gesetzeshar-
monisierung] - Në kontekst të së drejtës
së BE-së, përbën një proces të përafrimit
të ligjeve nacionale me acquis commu-
nautaire. Është ndër kriteret për in-
tegrimin e shteteve kandidate në Bash-
kimin Evropian. Shtetet që aspirojnë të
anëtarësohen në BE duhet të harmoni-
zojnë ligjet, rregullat dhe procedurat e
tyre kombëtare për të mundësuar zbati-
min direkt dhe efektiv të legjislacionit të
BE-së. Procesi i harmonizimit juridik
shtrihet në sektorë të ndryshëm dhe
përbën një proces mjaft kompleks në
pikëpamje teknike dhe juridike.
Hartimi juridik [Izrada pravnih propisa;
Legal drafting; Erlass von Rechtsakten] -
Tërësia e rregullave dhe procedurave për
hartimin e akteve të përgjithshme ju-
171
ridike (ligjeve, rregulloreve, udhëzimeve
administrative etj.) Në kuptim të gjerë
procesi i hartimit juridik përfshin por nuk
kufizohet në hapat si në vijim a) inicia-
tivën legjislative b) hartimin e aktit dhe
konsultimin publik c) shqyrtimin dhe
miratimin e aktit juridik d) botimi në
gazetën zyrtare dhe e) hyrja në fuqi e ak-
tit juridik. Rregullat për hartimin juridik
në Republikën e Kosovës janë të shpërn-
dara dhe ato ndodhen në Kushtetutën e
Kosovës, Ligjin 04/L-025 për Nisma
Legjislative, Rregulloren e Punës së
Qeverisë Nr. 09/2011 dhe Rregulloren nr.
13/2013 për shërbimin ligjor qeveritar.
Heshtje administrative [Ćutanje admin-
istracije; Administrative silence; Verwal-
tungsschweigen] - Mosveprim i organit
publik apo administratës publike brenda
afatit të përcaktuar me ligj për përfundi-
min e procedurës administrative apo
nxjerrjen a aktit administrativ. Sipas
Ligjit Nr. 05/L -031 për Procedurën e
Përgjithshme Administrative në Kosovë
(neni 127) “Ankesa kundrejt heshtjes
administrative mund të parashtrohet jo
më herët se shtatë (7) ditë dhe jo më vonë
se dy (2) muaj pas skadimit të afatit për
njoftimin e aktit administrativ”.
Hetim parlamentar [Parlamentarna
istraga; Parliamentary investigation; Par-
lamentarische Untersuchung] - Përbën
instrument të mbikëqyrjes parlamentare
të qeverisë apo të institucioneve të
pavarura. Sipas Ligjit për Hetim Par-
lamentar 03/L-176, hetimet parlamentare
janë veprime procedurale që ndërmerren
nga Komisioni Parlamentar Hetimor për
të ndriçuar një rast apo një çështje të cak-
tuar, pa pasur të pandehur dhe pa ngritur
aktakuzë.
HUDOC - Databazë elektronike e ak-
tgjykimeve dhe mendimeve këshilluese
të Gjykatës Evropiane për të Drejtat e
172
Njeriut. Kjo databazë është e arritshme
në https: //www.echr.coe.int.
I
(i/e) Huaj [Stranac; Foreigner; Auslän-
der/in] - Çdo person fizik i cili nuk është
shtetas i shtetit të caktuar; sipas Ligjit nr.
04/L-219 për të huajt në Republikën e
Kosovës i huaj është çdo person fizik i
cili nuk është shtetas i Republikës së Ko-
sovës. Ky ligj rregullon kushtet e hyrjes,
lëvizjes, qëndrimit dhe punësimit të të
huajve në territorin e Republikës së Ko-
sovës.
Ibid - Shkurtesë latine nga fjala “ibidem”
që nënkupton “në të njëjtin vend”.
Kryesisht përdoret me rastin e citimit të
burimeve për të treguar se burimi vie nga
citimi paraprak.
Identitet kushtetues [Ustavni identitet;
Constitutional identity; Verfassungsiden-
tität] - Parime dhe vlera fundamentale të
mishëruara në kushtetutë, të cilat konsid-
erohen të pacenueshme dhe jetike për
rendin kushtetues të një shteti apo
shoqërie. Identiteti kushtetues shpreh
fuqishëm disa vlera kushtetuese, të cilat
shërbejnë si platformë për politikën ju-
risprudenciale në sistemin e kontrollit
kushtetues. Për shembull, sipas KRK-së
parimi i laicitetit dhe multi-etnicitetit
konsiderohen si pjesë të identitetit
kushtetues ndërkaq rregullimi federal dhe
liritë dhe të drejtat themelore konsidero-
hen pjesë të identitetit kushtetues në
kushtetutën gjermane.
Ignorantia juris non excusat - Shprehje
juridike latine sipas të cilës personi i cili
nuk është në dijeni për një ligj nuk mund
të shpëtojë nga përgjegjësia për shkeljen
e atij ligji për shkak se nuk ishte në dijeni
të përmbajtjes së tij.
Impiçment [Impičment; Impeachment;
Amtsenthebungsverfahren] - Akuzë pub-
like e ngritur nga parlamenti ndaj
zyrtarëve të lartë shtetëror, përfshirë
shefin e shtetit. Zbatohet në disa sisteme
kushtetuese sikurse në SHBA, Rusi, Ko-
renë e Jugut, Brazil etj. Në SHBA kjo
procedurë vihet në lëvizje me kërkesë të
Dhomës së Përfaqësuesve, që ushtron
funksionin e organit akuzues, ndërkaq
procesi në formë gjykimi zhvillohet nga
Senati. Në historinë politike të SHBA-së,
dy ish-president amerikanë u përballën
me akuzën “impeachment”: Presidenti
Andrew Johnson më 1868 dhe Presidenti
Bill Clinton më 1998. Ndërkaq Presidenti
amerikan Richard Nixon kishte ofruar
dorëheqje pas referimit të procedurës
ndaj tij.
Imunitet diplomatik [Diplomatski
imunitet; Diplomatic immunity; Diplo-
matische Immunität] - Tërësia e privi-
legjeve dhe mbrojtjeve juridike që
gëzojnë diplomatët në një shtet të huaj.
Qëllimi i privilegjeve dhe imuniteteve
nuk është që të përfitojnë individët por të
sigurohet kryerja efikase e funksioneve të
misioneve diplomatike si përfaqësues të
shteteve. Imuniteti diplomatik rregullohet
me detajisht me Konventën e Vjenës për
Marrëdhëniet Diplomatike (1961) dhe me
Konventën e Vjenës për Marrëdhëniet
Konsullore (1963).
Imunitet parlamentar [Skupštinski
imunitet; Parliamentary immunity; Par-
lamentarische Immunität] - Themelet e
garancive juridike për imunitetin par-
lamentar janë vendosur në fund të she-
kullit 17-të me Ligjin anglez për të
drejtat e njeriut (Bill of Rights - 1689),
që kishte përcaktuar se anëtarët e par-
lamentit nuk mund të ndiqen penalisht
për mendimet apo veprimet e tyre në par-
lament. Imuniteti parlamentar nënkupton
të drejtën e anëtarëve të parlamentit për
tu shprehur dhe për të ndërmarr veprime
parlamentare në parlament (votimi,
diskutimet apo vendimet) pa ju
nënshtruar ndjekjes penale, padisë civile
apo shkarkimit për aktet që lidhen me
ushtrimin e mandatit parlamentar. Në
Britani të Madhe, e drejta e anëtarëve të
Dhomës së Përfaqësuesve dhe të Dhomës
së Lordëve për të ushtuar funksionet e
tyre si deputet pa ndërhyrje të jashtme
njihet si privilegj parlamentar (parlia-
mentary privilege). Sipas nenit 75 të
KRK-së “deputeti i Kuvendit nuk mund
të arrestohet dhe as ndalohet përderisa
është duke kryer detyrat e tij/saj si de-
putet i Kuvendit, pa pëlqimin e shumicës
së të gjithë deputetëve të Kuvendit”.
Megjithatë, praktikat kushtetuese në
shumë shtete, sikurse edhe në Kosovë,
kanë dëshmuar se imuniteti parlamentar
nuk është asnjëherë absolut pasi mund te
revokohet në rastet kur një akt i anëtarit
të parlamentit që tejkalon fushëveprimin
e përgjegjësive parlamentare.
Intra Vires - Term latin që nënkupton
“në kuadër të ligjit”, vendim i marrë në
kuadër të kompetencave të një organi.
Shih “ultra vires”.
Iniciativa e qytetarëve [Građanska ini-
cijativa; Citizens’ initiative; Volks-
entscheid] - Ndër format e demokracisë
së drejtpërdrejtë dhe shprehje e sov-
ranitetit popullor, e cila përfshin të
drejtën e qytetarëve që të ndërmarrin një
iniciativë ligjore apo të parashtrojnë pet-
icion për një çështje që kërkon procedurë
legjislative. Sipas nenit 79 të KRK-së,
krahas Presidentit të Republikës së Ko-
sovës, Qeverisë dhe deputetëve të Ku-
vendit, nismën për të propozuar ligje
mund ta marrin të paktën dhjetëmijë
qytetarë qoftë duke hartuar projektligjin
apo duke propozuar hartimin e një pro-
jektligji të caktuar. Ndër shtetet që njohin
dhe zbatojnë iniciativën qytetare është
173
Zvicra e cila në Kushtetutën e saj përcak-
ton të drejtën e iniciativës qytetare për
rishikimin e kushtetutës. Iniciativa
qytetare në Zvicër zbatohet edhe në nivel
të kantoneve.
Instrumenti i ndihmës së para-
anëtarësimit [Instrument za
pretpristupnu pomoć; Instrument for Pre-
Accession Assistance; Instrument für
Heranführungshilfe] - IPA është mjeti me
të cilin BE mbështet reformat në 'vendet
e zgjerimit' me ndihmë financiare dhe
teknike për të fuqizuar kapacitetet e
vendeve gjatë gjithë procesit të pranimit
në BE.
Informacion mjedisor [Ekološke infor-
macije; Environmental information;
Umweltinformation] - Çdo informatë e
shkruar, vizuale, gojore, elektronike ose
ndonjë material tjetër në lidhje me
gjendjen e përbërësve te mjedisit, masat,
raportet, analizat si dhe gjendja e
shëndetit të njeriut (shih Ligjin për Mbro-
jtjen e Mjedisit Nr. 03/L-025 të Repub-
likës së Kosovës).
Inspektim [Inspekcija; Inspection; In-
spektion] - Është formë kontrolli që or-
gani publik kryen për verifikimin e re-
spektimit të kërkesave ligjore nga subjek-
ti i inspektimit.
Interpretimi qëllimor [Namensko
tumačenje; Purposive Interpretation;
Zweckauslegung] - Teori e interpretimit
juridik sipas së cilës kuptimi i një norme
kushtetuese/ligjore më së miri përcak-
tohet duke pasur parasysh qëllimin e
hartuesit në kohën e hartimit dhe mirati-
mit të asaj norme.
Interpol - organizatë ndërkombëtare që
lehtëson bashkëpunimin ndërkombëtar të
policisë.
In absentia - Term latin që i referohet
procedurave juridike të zhvilluara në
174
mungesë të palës, pra gjykim i zhvilluar
në mungesë të palës.
Interes publik [Javni interes; Public in-
terest; Öffentliches Interesse] - Çdo
çështje që paraqet rëndësi të veçantë për
publikun dhe komunitetin sikurse të
drejtat e tyre, shëndeti, mjedisi, etj.
Interpelancë parlamentare [Parlamen-
tarna interpelacija; Parliamentary inter-
pellation; Parlamentarische Interpella-
tion] - Mocion parlamentar që parashtro-
het nga disa deputetë ose grupe par-
lamentare për të shqyrtuar një çështje që
lidhet me punën e Qeverisë ose të një
ministrie të caktuar. Interpelanca par-
lamentare është instrument i kontrollit
parlamentar të punës së qeverisë ose të
dikastereve të saj. Sipas Rregullores së
Punës së Kuvendit të Kosovës, grupit
parlamentar, që e ka propozuar inter-
pelancën, i jepet fjala në fillim dhe në
mbarim të debatit parlamentar. Si rregull,
debati i hapur për interpelancë parlamen-
tare mbaron me votim.
Interpretim kushtetues [Ustavno
tumačenje; Constitutional interpretation;
Verfassungsauslegung] - Përcaktimi i
kuptimit të normës kushtetuese që përf-
shin procedurën dhe metodologjinë që
përdorin gjyqtarët për leximin interpreta-
tiv të neneve kushtetuese. Në sistemet e
de-centralizuara të drejtësisë kushtetuese,
çdo gjyqtarë mund të jap vendime inter-
pretative kushtetuese kurse në modelet e
centralizuara gjykatat kushtetuese kon-
siderohen si autoriteti i vetëm dhe final
për dhënien e interpretimit kushtetues.
Ekzistojnë modele të ndryshme të inter-
pretimit kushtetues, sikurse interpretimi
tekstual, qëllimor, progresiv etj. varësisht
se cili element konsiderohet esencial në
përcaktimin e kuptimit të normës
kushtetuese.
J Zvicrës. Sipas nenit 3 të Kushtetutës së
Jus cogens - nga latinishtja “e drejta e
detyrueshme”, i referohet parimeve dhe
normave themelore të së drejtës ndërk-
ombëtare, nga të cilat nuk lejohet shman-
gie apo derogim. Në disa shtete këto
norma mbizotërojnë ndaj ligjeve të par-
lamentit. P.sh. sipas nenit 19 të KRK-së
“marrëveshjet ndërkombëtare të rati-
fikuara dhe normat juridikisht të
detyrueshme të së drejtës ndërkombëtare
kanë epërsi ndaj ligjeve të Republikës së
Kosovës”. Në kuadër të normave juridi-
kisht të detyrueshme ndërkombëtare
hyjnë normat për ndalimin e dis-
kriminimit racor, gjenocidin, krimet
kundër njerëzimit, ndalimi i torturës, etj.
Ius Publicum - Nga latinishtja “e drejtë
publike”. Për dallim nga ius privatum (e
drejta private) që rregullon raportet kon-
traktuale në mes individëve, e drejta pub-
like rregullon raportet në mes auto-
riteteve shtetërore në një anë dhe
qytetarëve në anën tjetër (shih edhe e
drejta publike në të drejtën private).
K përcaktuar edhe krijimin e Gjykatës Af-
Kancelar [Kancelar; Chancellor;
Kanzler] - Titull zyrtar që përdoret për
disa pozita të larta në jetën institucionale
të shteteve të ndryshme. Në Ligjin
Themelor të Republikës Federale të
Gjermanisë, ky term i referohet Kance-
larit Federal, që është pozitë kushtetuese
ekuivalente me atë të kryeministrit. Edhe
në Kushtetutën Austriake, titulli zyrtar
për pozitën e kryeministrit është Kance-
lari.
Kanton [Kanton; Kanton; Kanton] - a)
Term që përdoret për të identifikuar ndar-
jet administrative në kuadër të një terri-
tori shtetëror b) emërtimi zyrtar i njësive
(shteteve) anëtare të konfederatës së
Zvicrës kantonet gëzojnë sovranitet deri
në masën që kufizohet me Kushtetutën
Federale. Ato poashtu ushtrojnë të gjitha
të drejtat të cilat nuk i janë dhënë Kon-
federatës.
Kanun [Kanon/Zakonik; Canon; Kanun]
- Përmbledhjeve e rregullave morale dhe
zakonore në një dokument të veçantë.
Ndër kanunet me vlerë të veçantë për të
drejtën zakonore shqiptare ka qenë
Kanuni i Lekë Dukagjinit. Ky kanun ka
përmbajtur 1262 nene dhe 12 libra, të
cilat trajtojnë një spektër të gjerë të
çështjeve civile dhe penale.
Karta Afrikane për të Drejtat e
Njeriut [Afrička povelja o ljudskim
pravima; African Charter on Human
Rights; Afrikanische Menschen-
rechtencharta] - Është traktat multilateral
mbi të drejtat dhe liritë e njeriut që
zbatohet në kontinentin afrikan. Ky in-
strument për të drejtat e njeriut është
miratuar nga Unioni Afrikan më 1981
dhe ka hyrë në fuqi më 21 tetor 1986.
Përveç se ky instrument garanton liritë
dhe të drejtat themelore të njeriut, ka
rikane për të Drejtat e Njeriut, e cila
është kompetente për mbikëqyrjen dhe
interpretimin e Kartës.
Karta e Organizatës së Kombeve të
Bashkuara [Povelja Ujedinjenih nacija;
Charter of the United Nations Organiza-
tion; Charta der Vereinigten Nationen] -
është akti themeltar i OKB-së. Ky traktat
multilateral është nënshkruar më 26 qer-
shor 1945 në San Francisko (SHBA) dhe
ka hyrë në fuqi më 24 tetor 1945. Përfa-
qësuesit e shteteve mbledhur në San
Francisko kanë pranuar Kartën e
Kombeve të Bashkuara duke krijuar
kështu një organizatë ndërkombëtare nën
emërtimin "Kombet e Bashkuara". Neni
175
1 i Kartës shpreh qëllimet e formimit të
OKB-së duke përcaktuar, në mes tjerash,
se organizata merr përsipër ruajtjen e
paqes botërore dhe sigurisë ndërk-
ombëtare duke parandaluar dhe mënjanu-
ar kërcënimet e paqes, si dhe zgjidhjen
me mjete paqësore sipas parimeve të
drejtësisë dhe të drejtës ndërkombëtare
konflikte ndërkombëtare. Karta ka tipare
jo vetëm të aktit konstitutiv por edhe
rregullues pasi përcakton strukturën
qeverisëse të OKB-së, duke përcaktuar
organet kryesore të organizatës, fu-
shëveprimin e tyre si dhe definon pro-
cesin e amendamentimit dhe ratifikimit të
këtij instrumenti juridik global.
Karta Evropiane për Autonomi Lokale
[Evropska povelja o lokalnoj autonomiji;
European Charter of Local Self-
Government; Europäische Charta der
kommunalen Selbstverwaltung] - është
miratuar më 1985 nga Këshilli i Evropës
si instrument regjional për të avancuar
parimet e vetëqeverisjes lokale në
hapësirën kushtetuese evropiane. Ndër
qëllimet kryesore të Kartës janë vendosja
e themeleve kushtetuese të së drejtës për
vetëqeverisje lokale, përkushtimin nga
ana e shteteve anëtare për tu dhënë
njësive të vetëqeverisjes lokale një
shkallë adekuate të autonomisë politike,
financiare dhe administrative për të
përmbushur të drejtat e qytetarëve për
vetëqeverisje efektive lokale. Palët, në
këtë Kartë, poashtu janë pajtuar që bash-
kësitë vendore duhet të gëzojnë të drejtën
e kërkesës juridiksionale me qëllim që të
sigurojnë ushtrimin e lirë të kompeten-
cave të tyre dhe respektimin e parimeve
të autonomisë vendore të njohura nga
Kushtetuta apo legjislacioni i brendshëm.
Kushtetuta e Republikës së Kosovës në
nenin 123 përcakton se veprimtaria e or-
ganeve të vetëqeverisjes lokale bazohet
176
në mes tjerash edhe në Kartën Evropiane
për Vetëqeverisjen Lokale organet e Re-
publikës së Kosovës marrin parasysh dhe
zbatojnë Kartën Evropiane për
Vetëqeverisjen Lokale në masën e
kërkuar nga vendi nënshkrues.
Karta Evropiane për Gjuhët
Regjionale apo Minoritare [Evropska
Povelja o regionalnim ili manjinskim jez-
icima; European Charter for Regional or
Minority Languages; Europäische Charta
der Regional- oder Minderheitenspra-
chen] - është traktat evropian i miratuar
në vitin 1992 nën patronatin e Këshillit të
Evropës për të mbrojtur dhe promovuar
gjuhët historike dhe të pakicave në
Evropë.
Karta për të Drejtat e Njeriut e BE-së
(European Union Charter of Funda-
mental Rights) [Evropska Povelja o re-
gionalnim ili manjinskim jezicima; Euro-
pean Charter for Regional or Minority
Languages; Europäische Charta der Re-
gional- oder Minderheitensprachen] -
Karta për të Drejtat e Njeriut e BE-së
është bërë ligjërisht e detyrueshme për
BE me hyrjen në fuqi të Traktatit të Lis-
bonës në dhjetor të vitit 2009. Krahas
lirive dhe të drejtave themelore, kjo
Kartë përfshin edhe të drejtat themelore
të "brezit të tretë" siç janë: mbrojtja e të
dhënave, të drejtën për të patur një ad-
ministratë transparente, etj. Edhe të gjitha
të drejtat e garantuara me KEDNJ janë të
përfshira në këtë dokument.
Karta Sociale Evropiane [Evropska so-
cijalna povelja; The European Social
Charter; Europäische Sozialcharta] -
është traktat i Këshillit të Evropës që
garanton të drejtat themelore sociale dhe
ekonomike. Ky instrument i KE-së gar-
anton një gamë të gjerë të të drejtave të
njeriut që kanë të bëjnë me punësimin,
strehimin, shëndetin, arsimin, mbrojtjen
sociale dhe mirëqenien. Karta i kushton
vëmendje të veçantë mbrojtjes së per-
sonave të prekshëm, siç janë të moshua-
rit, fëmijët, personat me aftësi të kufi-
zuara dhe migrantët. Karta përcakton nga
shtetet anëtare që gëzimi i të drejtave të
lartpërmendura të garantohet pa dis-
kriminim. Ky instrument ka patur ndikim
të fuqishëm jo vetëm te legjislacioni
nacional por edhe tek ai supra-nacional
siç është e drejta e BE-së në fushën e
garantimit të të drejtave sociale. Traktati
i Kartës është një nga standardet më të
pranuara të të drejtave të njeriut në
kuadër të Këshillit të Evropës pasi 43 nga
47 shtetet anëtare të Këshillit të Evropës
janë palë në Kartën e vitit 1961 ose në
Kartën e Rishikuar duke shprehur kon-
sideratë të gjerë për të drejtat sociale.
Kërkesa për mbrojtjen e ligjshmërisë
[Zahtev za zaštitu zakonitosti; Request
for protection of legality; Antrag auf
Schutz der Rechtmäßigkeit] - i referohet
një mjeti të jashtëzakonshëm juridik. Si-
pas Ligjit 03/L-202 për Konfliktin Ad-
ministrativ të Kosovës një prokuror pub-
lik mund t’i parashtrojë Gjykatës Su-
preme të Kosovës kërkesën për mbrojtjen
e ligjshmërisë kundër vendimit të formës
së prerë të një gjykate nëse pretendon se
me vendim të tillë është shkelur ndonjë
dispozitë e ligjit. Lidhur me kërkesën për
mbrojtjen e ligjshmërisë vendos Gjykata
Supreme e Kosovës.
Kriteri për “rast ose kundërthënie”
[Zahtev za “slučaj ili prigovor“; The
“case or controversy” requirement; An-
trag zum „Fall oder Rechtsstreit“] - Ndër
kriteret e kontrollit gjyqësor në SHBA
sipas të cilit procedura e kontrollit
gjyqësor mund të iniciohen vetëm nëse
çështja, që është objekt shqyrtimi
gjyqësor, përbën një mosmarrëveshje
konkrete në mes palëve në kontest.
Kërkesa për rishqyrtim të jashtëza-
konshëm të vendimit gjyqësor [Zahtev
za vanredno preispitivanje sudske od-
luke; Request for extraordinary review of
a court decision; Antrag auf außerordent-
liche Überprüfung des gerichtlichen
Urteils] - mjet i jashtëzakonshëm juridik
në procedurën e shqyrtimit gjyqësor të
aktit administrativ. Kjo kërkesë mund të
parashtrohet në Gjykatën Supreme të Re-
publikës së Kosovës kundër vendimit të
formës së prerë të gjykatës kompetente
për çështje administrative të shkallës së
dytë. Kërkesa mund të parashtrohet
vetëm për shkak të shkeljes të drejtës ma-
teriale ose të shkeljeve të dispozitave të
procedurës, që do të mund të kishin
ndikim në zgjidhjen e çështjes. Lidhur
me kërkesën për rishqyrtim të jashtëza-
konshëm të vendimit të gjykatës vendos
Gjykata Supreme e Kosovës.
Kërkesë individuale kushtetuese [Po-
jedinačni ustavni zahtev; Individual con-
stitutional referral; Individualverfas-
sungsbeschwerde] - Shih “ankesa
kushtetuese”.
Këshilli Evropian [Evropski Savet; Eu-
ropean Council; Europäischer Rat] - Shih
Këshilli i Bashkimit Evropian.
Këshilli i Stabilizim-Asociimit [Savet za
stabilizaciju i pridruživanje; Stabilization
and Association Council; Stabilitäts- und
Assoziationsrat] - KSA është një organ i
themeluar sipas nenit 126 të Ligjit nr.
05/l -069 për Ratifikimin e Marrëveshjes
së Stabilizim Asociimit ndërmjet Repub-
likës së Kosovës, në njërën anë, dhe
Bashkimit Evropian dhe Komunitetit
Evropian të Energjisë Atomike, në anën
tjetër për të rishikuar në baza vjetore
zbatimin e MSA-së dhe miratimin dhe
zbatimin e reformave ligjore, administra-
tive, institucionale dhe ekonomike nga
ana e Kosovës.
177
Këshilli i Ministrave i BE-së [Savet
ministara EU; EU Council of Ministers;
Ministerrat der EU] - Ky organ përfa-
qëson politikat e shteteve anëtare të BE-
së varësisht nga çështjet që shqyrtohen
ose kërkojnë vendimmarrje në nivel të
BE-së. Për shembull, nëse çështja ka të
bëjë me mjedisin, Këshilli do të konsistoj
me pjesëmarrjen e ministrave të mjedisit
nga të gjitha shtetet anëtare. Ndër
funksionet kryesore të Këshillit janë a)
miratimi i legjislacionit (Rregulloreve,
Direktivave) në bashkëpunim me Parla-
mentin Evropian, b) vendosja e poli-
tikave ekonomike dhe zbatimi i politikës
së jashtme dhe të sigurisë dhe c) miratimi
i buxhetit të BE-së në bashkëpunim me
Parlamentin Evropian. Këshilli drejtohet
nga Kryetari i Këshillit për një periudhë
6 mujore. Ky funksion është rotativ për ti
dhënë mundësinë secilit Shtetit Anëtar
mundësinë të marr drejtimin e Këshillit
duke ndihmuar në sigurimin e va-
zhdimësisë së punës së BE-së në Këshill.
Këshilli Gjyqësor i Kosovës [Sudski
savet Kosova; Kosovo Judicial Council;
Gerichtsrat von Kosovo] - organ
përgjegjës për propozimin e kandidatëve
për pozita gjyqësore (gjyqtarë), trans-
ferimin e gjyqtarëve si dhe zhvillimin e
procedurave disiplinore kundër
gjyqtarëve. KGJK është poashtu
përgjegjës për inspektimin gjyqësor, ad-
ministrimin gjyqësor, punësimin dhe
mbikëqyrjen e administratorëve të
gjykatave si dhe hartimin dhe mbikëqyr-
jen e buxhetit për gjyqësorin.
Këshilli i Bashkimit Evropian [Savet
Evropske unije; Council of the European
Union; Europäische Rat] - Organ i nivelit
më të lartë politik në kuadër të BE-së.
Përfshinë kryetarët apo kryeministrat e
shteteve anëtare të BE-së dhe mblidhet
katër herë në vit për të diskutuar dhe
178
përcaktuar orientimet strategjike dhe
politike të BE-së. Këshilli Evropian nuk
është organ ligjvënës por vetëm vendos
agjendën e politikave të BE-së, duke
miratuar përfundime lidhur me veprimet
që duhen marrë në të ardhmen.
Këshilli i Evropës [Savet Evrope; Coun-
cil of Europe; Europarat] - Organizatë
politike pan-evropiane e themeluar më
1949 për të fuqizuar demokracinë,
promovuar liritë dhe të drejtat e njeriut
dhe për të mbështetur zbatimin e
sundimit të së drejtës. Aktualisht KE
përbëhet nga 47 shtete anëtare. Përmes
miratimit të Konventës Evropiane për të
Drejtat dhe Liritë Themelore të Njeriut
më 1950, KE ka patur ndikim të
fuqishëm në procesin e demokratizimit
dhe në mbrojtjen e lirive dhe të drejtave
të njeriut. Ky ndikim i KE është shprehur
veçanërisht në shtetet e Evropës Lindore,
të cilat ndërmorën reforma të thella poli-
tike, kushtetuese dhe juridike pas rënies
së komunizmit dhe kalimit në demokraci.
Në kuadër të strukturës organizative të
KE veprojnë 2 organe qendrore: a)
Asambleja Parlamentare dhe b) Komiteti
i Ministrave dhe 3 institucione a) Gjykata
Evropiane për të Drejtat e Njeriut b)
Kongresi i Autoriteteve Lokale dhe
Regjionale dhe c) Komisionari për të
Drejtat e Njeriut.
Këshilli i Pavarur Mbikëqyrës për
Shërbimin Civil të Kosovës [Nezavisni
nadzorni odbor za civilnu službu Kosova;
Independent Oversight Board of Kosovo
Civil Service; Unabhängiger Aufsichtsrat
für den öffentlichen Dienst Kosovos] -
Këshilli është organ i pavarur që zgjidh
ankesat e nëpunësve civil si dhe siguron
respektimin e të gjitha rregullave dhe
parimeve që rregullojnë Shërbimin Civil
në Republikën e Kosovës. Këshilli
përbëhet prej shtatë (7) anëtarëve që
zgjedhën nga Kuvendi i Republikës së
Kosovës kurse përbërja e tij pasqyron
karakterin shumetnik dhe gjinor të Koso-
vës pasi dy (2) anëtar emërohen nga
komunitetet joshqiptare dhe dy (2) anëtar
duhet të jenë të gjinisë femërore. Këshilli
ushtron tre funksione kryesore: a) merr
vendime për ankesat e nëpunësve civilë
b) vendos nëse emërimet e nëpunësve
civil të nivelit drejtues janë bërë në
përputhje me rregullat dhe parimet e pa-
rashtruara në Ligjin për Shërbim Civil
dhe c) mbikëqyr zbatimin e rregullave
dhe parimeve të legjislacionit për
shërbimin civil.
Këshilli i Sigurimit të OKB-së [Savet
bezbednosti OUN; UN Security Council;
Sicherheitsrat der VN] - Këshilli i Sig-
urimit është themeluar në bazë të Kartës
së Organizatës së Kombeve të Bash-
kuara. Ndër përgjegjësitë kryesore të
Këshillit është ruajtja e paqes dhe sig-
urisë ndërkombëtare, zhvillimi i që të ofroj informata dhe vlerësime të
marrëdhënieve miqësore midis kombeve;
bashkëpunimi në zgjidhjen e problemeve
ndërkombëtare dhe në promovimin e re-
spektimit të të drejtave të njeriut si dhe
harmonizimi i veprimeve të kombeve.
Këshilli i Sigurimit përbëhet nga dhjetë
anëtarë të zgjedhur dhe pesë anëtarë të
përhershëm (Shtetet e Bashkuara, Kina,
Franca, Mbretëria e Bashkuar dhe Feder-
ata Ruse). Çdo vit Asambleja e Përgjith-
shme zgjedh pesë anëtarë jo të
përhershëm (nga gjithsej 10) për një
mandat dyvjeçar duke marrë parasysh
kërkesat për përfaqësim regjional në këtë
organ. Kapitulli VI i Kartës së OKB-së
mandaton Këshillin për gjetjen e
zgjidhjes paqësore të konflikteve pa
përdorim të forcës. Këtu përfshihen
ndërprerjet e plota ose të pjesshme të
marrëdhënieve ekonomike, të transportit
hekurudhor, ujor dhe ajror, të lidhjeve
postare, telegrafike dhe me radiomarrëse
dhe të mundësive të tjera të qarkullimit si
dhe ndërprerja e marrëdhënieve diplo-
matike. Ndërkaq Kapitulli VII autorizon
Këshillin për të vënë në veprim masa
shtrënguese nëse masat e parashikuara
konsiderohen të pamjaftueshme ose kanë
rezultuar të paefektshme. Këto masa për
ruajtjen apo rivendosjen e paqes botërore
dhe të sigurisë ndërkombëtare përfshijnë
forcat e armatosura tokësore, ajrore dhe
ujore.
Këshilli i Sigurisë i Kosovës [Savet
bezbednosti Kosova; Kosovo Security
Council; Kosovos Sicherheitsrat] -
Këshilli i Sigurisë i Republikës së Koso-
vës është kompetentë për përgatitjen e
strategjisë së sigurisë për Republikën e
Kosovës dhe ushtron rol këshillues në të
gjitha çështjet që kanë të bëjnë me sig-
urinë në Republikën e Kosovës. Për më
tepër, ky organ kushtetues është i detyrua
gjendjes së sigurisë në Kosovë në mënyrë
që t’i mundësoj Qeverisë së Republikës
së Kosovës marrjen e vendimeve për-
katëse lidhur me çështjet e sigurisë.
Këshilli Konsultativ për Komunitete
[Konsultativni savet za zajednice; Con-
sultative Council for Communities; Kon-
sultativrat für Gemeinden] - është institu-
cion kushtetues që vepron nën autoritetin
e Presidentit të Republikës së Kosovës,
në të të cilin përfaqësohen të gjitha
komunitetet në Kosovë. Këshilli
përbëhet, përveç të tjerësh, nga përfa-
qësues të asociacioneve të komuniteteve.
Këshilli Konsultativ për Komunitete ka
për qëllim shkëmbimin e rregullt
ndërmjet komuniteteve dhe Qeverisë së
Kosovës dhe siguron mundësinë e
komuniteteve për të komentuar në një
fazë të hershme nismat legjislative dhe
politike, të cilat mund të përgatiten nga
179
Qeveria, në mënyrë që pikëpamjet e tyre
të përfshihen në projektet dhe programet
e tilla.
Këshilli i Shtetit Council of State
[Këshilli i Shtetit; Državni savet; Staats-
rat] - Këshilli i Shtetit (frëngjisht: Con-
seil d'État) është instanca më e lartë e
drejtësisë administrative në Francë.
Origjina e Këshillit daton që nga viti
1302 duke ju nënshtruar ri-organizimit
më 1872 nën sundimin e Napoleonit dhe
duke marrë kompetenca të mëtejme.
Përveç shqyrtimit të ankesave adminis-
trative nga qytetarët, ky institucion,
poashtu, kryen funksionin e trupit
këshillues juridik për pushtetin ekzekutiv
pasi udhëzon Qeverinë në hartimin e pro-
jekt-ligjeve, rregulloreve dhe të
dekreteve.
Këshilli Kushtetues [Ustavni savet;
Constitutional Council; Verfassungsrat] -
është themeluar me Kushtetutën e
Francës (1958) për të mbrojtur dhe inter-
pretuar kushtetutën. Ky organ ka 9
anëtar, mandati i të cilëve zgjat 9 vjet.
Tre anëtarë të Këshillit caktohen nga
Kryetari i Republikës, tre anëtarë nga
Kryetari i Asamblesë Kombëtare dhe tre
nga Kryetari i Senatit. Përveç 9
anëtarëve, në Këshillin Kushtetues sipas
detyrës zyrtare bëjnë pjesë edhe ish-
Presidentët e Republikës. Kryetari i
Këshillit emërohet nga Presidenti i Re-
publikës. Këshilli është kompetent për
mbikëqyrur rregullshmërinë e zgjedhjes
së Presidentit të Republikës, rregull-
shmërinë e zgjedhjes së deputetëve dhe
senatorëve si dhe bën vlerësimin para-
prak të kushtetutshmërisë së ligjeve.
Vendimet e Këshillit janë përfundimtare
dhe ndaj tyre nuk lejohet asnjë ankim.
Këshilli Prokurorial i Kosovës
[Tužilački savet Kosova; Kosovo Prose-
cutorial Council (KPC); Staatsan-
180
waltschaftsrat von Kosovo] - KPK është
organ kushtetues i themeluar me
Kushtetutën e Kosovës (neni 110) dhe
është përgjegjës për rekrutimin,
propozimin, avancimin, transferimin dhe
disiplinimin e prokurorëve në mënyrën e
rregulluar me ligj. Këshilli përbëhet nga
trembëdhjetë (13) anëtarë (10 anëtarë nga
radhët e prokurorëve dhe 3 anëtar jashtë
sistemit të prokurorisë: 1 anëtar (avokat)
nga Oda e Avokatëve të Kosovës; 1
anëtar, profesor universitar i drejtësisë
dhe 1 anëtar, përfaqësues nga shoqëria
civile).
KFOR - Shkurtesë për Forcën e Kosovës
(Kosovo Force), që përbën misionin op-
erativ të NATO-s për mbështetjen e
paqes në Kosovë. KFOR është vendosur
në Kosovë në qershor të vitit 1999 pas
mbarimit të fushatës ajrore 78-ditëshe të
NATO-s kundër Serbisë dhe regjimit të
Millosheviqit mbi bazë të Rezolutës 1244
të Këshillit të Sigurimit të Kombeve të
Bashkuara (1999). Fillimisht fu-
shëveprimi i KFOR-it në Kosovë ishte
shumë i gjerë siç ishte sigurimi i rendit
dhe sigurisë publike, demilitarizimi i
Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës, mbësht-
etja e veprimeve humanitare në Kosovë
përmes pranisë civile ndërkombëtare
sikurse de-minimi dhe rindërtimi etj. Pas
shpalljes së pavarësisë së Kosovës, roli i
NATO-s, krahas ruajtjes së sigurisë në
Kosovë, është përqendruar më tepër në
mbështetjen e FSK-së në ngritjen e ka-
paciteteve operacionale të saj.
Klinikë juridike [Pravna klinika; Legal
Clinic; Studentische Rechtsberatung] -
Demonstrim praktik i zbatimit të së
drejtës në zgjidhjen e kontesteve që
kryesisht zbatohet në shkolla juridike apo
programe të trajnimit juridik. Klinikat ju-
ridike gjejnë zbatim të gjerë në sistemin
amerikan të arsimit juridik.
Koalicion [Koalicija; Coalition; Koali-
tion] - Në të drejtën elektorale termi
“koalicion” nënkupton një marrëveshje
mes dy ose me shume subjekteve poli-
tike, të cilat pajtohen për bashkërendim
të resurseve partiake dhe veprimeve të
përbashkëta për të ngritur rezultatin
zgjedhor në zgjedhje qëndrore ose lokale.
Sipas Ligjit për Zgjedhjet Nr. 03/L-073,
koalicioni i lidhur mes subjekteve poli-
tike mund te certifikohet për të garuar ne
zgjedhje nën një emër dhe në këtë rast
koalicioni trajtohet si një subjekt politik i
vetëm. Përveç koalicionit zgjedhor në
sistemet parlamentare njifet edhe koali-
cioni qeveritar. Kur asnjëra nga partitë
politike nuk arrin të fitoj shumicën e
nevojshme parlamentare për formimin e
qeverisë, partia më e madhe në parlament
hyn në marrëveshje me partitë e tjera
politike të përfaqësuara në parlament për
formimin e kabinetit qeveritar. Koali-
cionet qeveritare janë tipike për sistemet
politike multi-partiake siç është Italia dhe
Gjermania.
Kohabitacion [Kohabitacija; Cohabi-
tatin; Kohabitation] - situatë politike që
manifestohet në sistemet gjysmë-
presidenciale (në mënyrë tipike në
Francë) kur orientimi politik i presidentit
nuk përputhet me atë të shumicës së
anëtarëve të parlamentit. Në këto raste
presidenti detyrohet të emëroj një kryem-
inistër konsensual që gëzon mbështetjen
e shumicës së Asamblesë Kombëtare për
të shmangur krizën politike dhe për të
siguruar mbështetjen parlamentare të
qeverisë.
Kohë e arsyeshme [Razumno vreme;
Reasonable time; Angemessene Zeit] -
Nënkupton që procedurat administrative
dhe gjyqësore në kuadër të cilave ven-
doset për të drejtat dhe interesat juridike
të individit duhet të zhvillohen pa zvar-
ritje dhe të përfundojnë brenda një afati
të arsyeshëm kohor.
Kolegj elektoral [Izborno telo; Electoral
College; Wahlmännerkollegium] - I
përcaktuar me nenin 2 të Kushtetutës së
SHBA-ve, Kolegji Elektoral është organi
formal i cili zgjedh Presidentin dhe
Zëvendës-Presidentin e Shteteve të
Bashkuara. Çdo shtet ka aq "zgjedhës" në
Kolegjin Zgjedhor aq sa ka Përfaqësues
dhe Senator në Kongresin e Shteteve të
Bashkuara, kurse Distrikti i Kolumbisë
ka tre zgjedhës. Në zgjedhjet presiden-
ciale në SHBA, votuesit votojnë për
listën e votuesve (pra të elektorëve) që
premtojnë të hedhin votat e tyre në Ko-
legjin Zgjedhor. Kolegji zgjedhor ka 538
elektor (numër ky ekuivalent me numrin
e përfaqësuesve në Dhomën e Përfa-
qësuesve dhe Senatit) dhe një kandidat
duhet të fitojë 270 vota elektorale për të
fituar pozitën e shefit të shtetit.
Kolegj shqyrtues [Veće za razmatranje;
Review panel; Überprüfungsgremium] -
Për secilën kërkesë të regjistruar në
Gjykatën Kushtetuese formohet Kolegji
shqyrtues, i përbërë nga tre gjyqtarë, për
të shqyrtuar pranueshmërinë e kërkesës.
Kryetari i Gjykatës Kushtetuese të Koso-
vës përcakton njërin nga gjyqtarët e cak-
tuar në Kolegjin shqyrtues të shërbejë si
kryesues i Kolegjit shqyrtues.
Komision parlamentar [Parlamentar-
na/skupštinska komisija; Parliamentary
committee; Parlamentarischer
Ausschuss] - trupa punues në parlament
që përbëhen nga një numër i caktuar i
deputetëve për të shqyrtuar projekt-ligjet,
për të vlerësuar zbatimin e ligjeve apo
për të kontrolluar veprimtarinë e një min-
istrie. Sipas së drejtës parlamentare në
Republikën e Kosovës, Kuvendi mund të
emëroj komisione të përhershme,
komisione funksionale dhe komisione ad
181
hoc, të cilat duhet të pasqyrojnë përbër-
jen politike të
Kuvendit.
Komisioni Evropian për Demokraci
përmes Ligjit - Komisioni i Venedikut
[Evropska komisija za demokratiju kroz
pravo - Venecijanska komisija; The Eu-
ropean Commission for Democracy
through Law - the Venice Commission;
Die Europäische Kommission für Demo-
kratie durch Recht - die Venedig-
Kommission) - është organ
këshillëdhënës i Këshillit të Evropës për
çështje kushtetuese që përbëhet nga ek-
spertë të pavarur të së drejtës
kushtetuese. Funksioni kyesor i Commission; Zentrale Wahlkommission]
Komisionit të Venedikut është ofrimi i
opinioneve juridike shteteve anëtare në
sektorin e drejtësisë kushtetuese, lirive
dhe të drejtave të njeriut, çështjeve el-
ektorale pëfshirë institucionet demo-
kratike. Komisioni i Venedikut ka
ndihmuar dhe vazhdon të ndihmoj shtetet
anëtare të cilat aspirojnë që të sjellin
legjislacionin e tyre në harmoni me
standardet e pranuara të trashëgimisë
kushtetuese evropiane.
Komisioni për të Drejtat dhe Interesat
e Komuniteteve [Odbor za prava i inter-
ese zajednica; Committee on Rights and
Interests of Communities; Ausschuss für
die Rechte und Interessen der Gemein-
den] - Komision i përhershëm i Kuvendit
të Kosovës. Ky komision përbëhet nga
një e treta (1/3) e anëtarëve që përfa-
qësojnë grupin e deputetëve të Kuvendit,
të cilët mbajnë vende të rezervuara a të
garantuara për komunitetin Serb, nga një
e treta (1/3) e anëtarëve që përfaqësojnë
grupin e deputetëve të Kuvendit, të cilët
mbajnë vende të rezervuara a të
garantuara për komunitetet e tjera që nuk
janë shumicë, dhe një e treta (1/3) e
182
anëtarëve nga komuniteti shumicë, të
përfaqësuar në Kuvend.
Komisioni Rregullativ i Prokurimit
Publik [Regulatorna komisija za javne
nabavke; Public Procurement Regulatory
Commission (PPRC); Reguli-
erungskommission für öffentliche
Beschaffung RKÖB] - KRPP është
agjenci e pavarur në Republikën e Koso-
vës që është përgjegjëse për zhvillimin,
funksionimin dhe mbikëqyrjen e
përgjithshme të sistemit të prokurimit
publik në Kosovë.
Komision Qendror Zgjedhor [Central-
na izborna komisija; Central Election
- Komisioni Qendror i Zgjedhjeve është
organ i pavarur kushtetues që përgatit,
mbikëqyr, drejton dhe verifikon të gjitha
veprimet që kanë të bëjnë me procesin e
zgjedhjeve e referendumet dhe shpall re-
zultatet e tyre. Komisioni përbëhet nga
njëmbëdhjetë (11) anëtarë. Kryesuesin e
Komisionit Qendror të Zgjedhjeve e
emëron Presidenti i Republikës së Koso-
vës nga radhët e gjyqtarëve të Gjykatës
Supreme dhe të Gjykatave me ju-
risdiksion apeli.
Komisioni Evropian [Evropska komisi-
ja; European Commission; Europäische
Kommission] - Ndër organet më të
rëndësishme të Bashkimit Evropian pasi
është përgjegjës për hartimin e projekt-
akteve të BE-së, zbatimin e vendimeve të
saj si dhe për të siguruar zbatimin e së
drejtës së BE-së. Komisioni funksionon
si organ kolegjial dhe ka tipare të
ngjashme me qeverinë e një shteti. Aktu-
alisht në kuadër të Komisionit Evropian
veprojnë 28 anëtarë të Komisionit (të
njohur joformalisht si "komisionerë"), të
cilët zgjedhën sipas formulës “një anëtar
për çdo shtet anëtar”. Selia e Komisionit
ndodhet në Bruksel dhe Luksemburg.
Komisioni i Pavarur për Media
[Nezavisna komisija za medije; Inde-
pendent Media Commission;
Unahbhängige Kommission für Medien]
- Komisioni i Pavarur i Medieve është in-
stitucion i pavarur kushtetues që rreg-
ullon spektrin e Frekuencave Trans-
metuese në Republikën e Kosovës, li-
cencon transmetuesit publik e privat,
përcakton dhe zbaton politikën e trans-
metimit si dhe ushtron kompetenca të tje-
ra të përcaktuara me ligj.
Komitetet ndërministrore [Među-
ministarske komisije; Interministerial
Committee; Interministerielle
Ausschüsse] - Organe konsultative të një
qeverie ku diskutohen paraprakisht poli-
tikat, çështjet e rëndësishme të veprimta-
risë ekzekutive, si dhe projektet e një
rëndësie të veçantë.
Komisioni i së vërtetës [Komisija za
istinu; Commission of Truth; Kommision
der Wahrheit] - Është një mekanizëm i
drejtësisë tranzitore që ka për mision
zbulimin dhe adresimin e keqbërjeve dhe
krimeve të kryera ndaj popullsisë civile.
Komisionet e së vërtetës janë instrumente
alternative, të cilat shtetet i themelojnë në
vend /apo krahas mekanizmave gjyqësor
për të krijuar hapësirë për adresimin dhe
konstatimin e krimeve të kryera si
mënyrë për themelimin e së vërtetës dhe
ri-vendosjes së besimit dhe dinjitetit
njerëzor.
Komonuelthi (Commonwealth) - është
një organizatë ndër-shtetërore që
përbëhet nga Mbretëria e Bashkuar dhe
51 shtete sovrane, kryesisht ish-koloni
angleze që kanë zgjedhur të mbajnë
lidhje të miqësisë dhe bashkëpunimit dhe
që pranojnë monarkun britanik si
udhëheqësin simbolik të këtij bashkimi
mes shteteve. Vlerat e Komonuelthit janë
përcaktuar me Kartën e Komonuelthit e
cila është miratuar më 2012 dhe është
nënshkruar nga Mbretëresha Elizabeta II
në Ditën e Komonuelthit më 11 mars
2013.
Kompetencë [Nadležnost; Competency;
Zuständigkeit] - është autoriteti i dhënë
me kushtetutë apo/dhe me ligj një organi
të pushtetit qendror ose lokal për kryerjen
e një funksioni apo përgjegjësie të
caktuar.
Kompetencë komunale e zgjeruar
[Proširene opštinske nadležnosti; Munic-
ipal enhanced competencies; Erweiterte
kommunale Zuständigkeit] - kompetenca
komunale shtesë të përcaktuara me Ligjin
për Vetëqeverisje Lokale në Republikën
e Kosovës të cilat ju jipen komunave të
komunitetit serb, krahas ushtrimit të
kompetencave vetanake, në fushën e
shëndetësisë, edukimit dhe në zgjedhjen
e komandantëve të stacioneve policore në
Kosovë.
Kompetencë komunale vetanake
[Opštinske sopstvene nadležnosti; Mu-
nicipal own competencies; Selbständige
kommunale Zuständigkeit] - Janë kompe-
tenca ekskluzive të komunave, të cilat i
janë dhënë komunave përmes kushtetutës
apo ligjit dhe të cilat janë esenciale për
ofrimin e shërbimeve komunale dhe për
vet funksionimin adekuat të vetëqeveris-
jes lokale në përgjithësi.
Komuna [Opština; Municipality; Ge-
meinde] - Në kuptim të përgjithshëm
komuna përbën njësinë themelore të
pushtetit lokal ndërkaq në kuptim etim-
ologjik termi komunë buron nga latin-
ishtja “communia” që nënkupton bash-
kësi apo çështje të përbashkëta për
komunitetin. Në shumë shtete, si për
shembull në Francë, komuna paraqet
njësinë themelore të organizimit të
pushtetit lokal. Mbështetur në parimin e
decentralizimit, komunat ushtrojnë tërë
183
pushtetin i cili nuk është i rezervuar
shprehimisht organeve të pushtetit
qendror. Edhe në Republikën e Kosovës
komunat përbën njësinë bazë të
vetëqeverisjes lokale që përbëhet nga
qytetarët e komuniteteve në një territor të
caktuar të përcaktuar me ligj. Sipas
Kushtetutës së Kosovës dhe Ligjit për
Vetëqeverisje Lokale në Kosovë (03/L-
040), komunat gëzojnë autonomi ad-
ekuate politike, administrative dhe finan-
ciare duke ju mundësuar qytetarëve
pjesëmarrje në procesin e vendimmarrjes
në organe komunale.
Komunitet/e [Zajednica/e; Community
(ies); Gemeinschaft/en] - Sipas KRK-së
janë banorë që i përkasin një grupi të
njëjtë kombëtar ose etnik, gjuhësor ose
fetar, tradicionalisht të pranishëm në ter-
ritorin e Republikës së Kosovës, të cilët
gëzojnë të drejta të veçanta krahas të
drejtave dhe lirive themelore të përcak-
tuara KRK (Kapitulli 2).
Koncept dokument [Konceptni doku-
ment; Concept document;
Konzeptdokument] - Instrument efikas
për të konvertuar politikat zhvillimore në
instrumente legjislative. Koncept doku-
menti bën shqyrtimin e përgjithshëm të
objektivave dhe karakteristikave kryesore
të një propozimi si dhe opsioneve të
ndryshme për zgjidhjen e çështjes për-
katëse. Sipas Rregullores Nr. 09/2011 të
Qeverisë së Republikës së Kosovës “or-
gani propozues nuk mund të iniciojë har-
timin e legjislacionit ose elaborimin e
hollësishëm të rekomandimeve përderisa
Qeveria të ketë nxjerrë një vendim lidhur
me koncept dokumentin e dorëzuar”.
Konfederatë [Konfederacija; Confedera-
tion; Konföderation] - Për dallim nga
federata që përbën një shtet të përbërë,
një konfederatë është një bashkim i
shteteve të cilat ruajnë sovranitetin e tyre
184
dhe delegojnë vetëm kompetenca të cak-
tuara te autoriteti qendror, por nuk e del-
egojnë sovranitetin e tyre. Për shembull
Konfederata Amerikane (1781-1787)
përbënte një union më të butë të shteteve
në kuadër të cilit shtetet kanë ruajtur sov-
ranitetin e tyre. Zakonisht një konfeder-
atë themelohet përmes një marrëveshje
apo traktati ndërkombëtar për dallim nga
shtetet federale të cilat themelohen dhe
qeverisen në bazë të kushtetutës si akt më
fuqinë më të lartë juridike.
Konflikt administrativ [Upravni spor;
Administrative conflict; Verwaltung-
skonflikt] - Në konflikt administrativ
gjykata vendos për ligjshmërinë e akteve
përfundimtare administrative, me të cilat
organet e administratës, në ushtrimin e
autorizimeve publike, vendosin për të
drejtat, detyrimet dhe interesat juridike të
personave fizikë dhe juridikë. Ky
kontroll gjyqësor i akteve administrative
është fundamental për të siguruar se
vendimet dhe aktet administrative të or-
ganeve administrative janë të ligjshme.
Sipas Ligjit për Konflikt Administrativ
Nr. 03/L-202 të drejtën për të nisur kon-
fliktin administrativ e çdo person fizik
apo juridik, nëse konsideron se me aktin
administrativ përfundimtar në procedurën
administrative, i është shkelur ndonjë e
drejtë apo interes juridik. Edhe Avokati i
Popullit në Kosovë si dhe shoqatat dhe
organizatat e tjera, të cilat veprojnë në
mbrojtje të interesave publike, mund të
iniciojnë procedurën e konfliktit adminis-
trative. Gjykimi i konflikteve administra-
tive është në kompetencë të Gjykatës
Themelore të Prishtinës, Departamenti
për Çështje Administrative.
Konflikt për kompetencë [Sukob
nadležnosti Conflict of jurisdiction;
Zuständigkeitskonflikt] - Situatë apo
rrethanë në të cilën dy apo më tepër or-
gane shtetërore pretendojnë se janë kom-
petente për shqyrtimin apo vendosjen e
çështjes së caktuar juridike (konflikt ak-
tiv) apo deklarohen se nuk janë kompe-
tente për shqyrtimin dhe vendosjen e
çështjes juridike (konflikt pasiv). Për
zgjidhjen e konfliktit në mes të kompe-
tencave kushtetuese të Kuvendit të Ko-
sovës, Presidentit të Republikës së Koso-
vës dhe Qeverisë së Kosovës kompetente
është GjKK.
Kongresi Amerikan [Američki Kon-
gres; US Congress; Amerikanischer
Kongress] - Organ ligjvënës i përcaktuar
me Kushtetutën e Shteteve të Bashkuara
(neni 1) që përbëhet nga Dhoma e Përfa-
qësuesve (435 anëtarë me të drejtë vo-
timi) dhe Senati (100 anëtarë). Senati
përbëhet nga 2 senatorë që shërbejnë për
një mandat 6 vjeçar kurse çdo përfa-
qësues në Dhomën e Përfaqësuesve
përfaqëson diku rreth 600, 000 njerëz për
një mandat 2 vjeçar. Hartuesit e
Kushtetutës kishin vendosur që çdo shtet
të përfaqësohej në mënyrë të barabartë në
Senat kurse përfaqësimi në Dhomën e
Përfaqësuesve të bëhet sipas popullsisë
së shtetit. Kështu shteti më i populluar në
SHBA, Kalifornia, aktualisht ka 53
përfaqësues kurse 7 shtete kanë vetëm
një përfaqësues: Alaska, Delaware, Mon-
tana, Dakota e Veriut, Dakota e Jugut,
Vermont dhe Wyoming. Përveç
funksionit legjislativ, Kongresi ushtron
edhe pushtete të tjera të kontrollit siç
është pushteti për të zhvilluar procesin
“impeachment” ndaj zyrtarëve të lartë,
konfirmimi i emërimeve presidenciale
ekzekutive dhe gjyqësore nga Senati,
përfshirë kompetencën e Kongresit për
dëgjime publike dhe funksionin hetimor
përmes komiteteve të caktuara lidhur me
procesin ligjvënës apo performancën e
zyrtarëve të lartë.
Konstitucionalizim [Konstitucionali-
zam; Constitutionalism; Konstitutional-
isierung] - rregullim i sistemit të qeveris-
jes përmes normave kushtetuese, përf-
shirë garantimin e lirive dhe të drejtave
kushtetuese dhe vendosjen e kontrollit
dhe baraspeshës në mes degëve të
pushtetit shtetëror.
Konsultim publik [Javno konsultovanje;
Public consultation; Öffentliche Konsul-
tation] - Proces institucional i
pjesëmarrjes dhe konsultimit të publikut
lidhur me një politikë publike, projekt-
akt normativ apo projekt i caktuar. Qël-
limi i konsultimit publik është sigurimi i
transparencës dhe gjithë përfshirjes në
procesin e vendimmarrjes së autoriteteve
publike.
Kontratë Kolektive [Kolektivni ugovor;
Collective agreement; Tarifvertrag] -
Marrëveshje e lidhur në mes
punëdhënësve dhe punëmarrësve përmes
sindikatave që veprojnë si përfaqësues të
punëtorëve, përmes të cilës bëhet përcak-
timi dhe rregullimi më i qartë i të
drejtave, përgjegjësive dhe detyrimeve të
palëve kontraktuese në fushën e
marrëdhënies së punës.
Kontroll i kushtetutshmërisë se pro-
jekt-amendamenteve kushtetuese
[Kontrola ustavnosti predloga ustavnih
amandmana; Constitutional review of
constitutional draft-amendments; Ver-
fasssungsmäßigkeitsprüfung der Verfas-
sungszusätzesentwürfe] - Është kontroll
paraprak i përputhshmërisë së projekt-
amendamenteve kushtetuese me vetë
kushtetutën. Ky kontroll zhvillohet nga
gjykatat kushtetuese që kanë juridiksion
për të vlerësuar nëse procesi i ndry-
shimeve kushtetuese nuk cenon
strukturën themelore apo vlerat funda-
mentale të mishëruara në kushtetutë. Ky
sistem i vlerësimit të përputhshmërisë së
185
projekt-amendamenteve kushtetuese me
kushtetutën përcaktohet me nenin 113 të
KRK-së sipas të cilit “Kryetari i Ku-
vendit të Kosovës duhet të referojë
amendamentet kushtetuese të propozuara
para miratimit në Kuvend, me qëllim që
të konstatohet nëse amendamenti i
propozuar i zvogëlon të drejtat dhe liritë
e garantuara me kapitullin II të
Kushtetutës”.
Kontrolli abstrakt i normës [Apstraktna
kontrola norme; Abstract norm control;
Abstrakte Normenkontrolle] - Procedurat
in abtractia të kontrollit të kushtetut-
shmërisë kanë për qëllim mbrojtjen e së
drejtës objektive, pra të rendit kushtetues
dhe vihen në lëvizje nga organet e
pushtetit qëndror si parlamenti, presiden-
ti, qeveria apo avokati i popullit. Sipas
Kushtetutës së Kosovës kërkesat për
mbrojtjen objektive të kushtetutshmërisë
mund të bëhen nga Kuvendi i Kosovës,
Presidenti i Republikës, Qeveria dhe
Avokati i Popullit. Këto organe
kushtetuese janë të autorizuara të vejnë
në lëvizje një procedurë kontrolli
kushtetues lidhur me çështjen e përputh-
shmërisë së ligjeve, të dekreteve të Presi-
dentit e të Kryeministrit dhe të rregullor-
eve të Qeverisë, me Kushtetutën, apo të
shtrojnë para Gjykatës Kushtetuese
përputhshmërinë e statutit të komunës me
Kushtetutën.
Kontrolli gjyqësor supra-nacional
[Nadnacionalna sudska kontrola; Supra-
national judicial review; Supra-nationale-
gerichtliche Kontrolle] - Kontroll
gjyqësor që ushtrohet nga gjykatat supra-
nacionale (GJEDNJ dhe GjDBE) kundër
vendimeve apo veprimeve të
gjykatave/autoriteteve të shteteve
anëtare. Në terrenin e së drejtës së
KEDNJ-së, kontrolli supra-nacional man-
ifestohet kur GJEDNJ vlerëson nëse
186
ndërhyrja e autoriteti publik të një shteti
anëtar është në përputhje me Konventën
dhe praktikën gjyqësore të saj. Kurse në
kuadër të së drejtës së BE-së ky kontroll
manifestohet kur GjDBE jep vendime
preliminare sipas kërkesës së gjykatave
apo tribunaleve të shteteve anëtare, me
rastin e interpretimit të së drejtës së
Bashkimit Evropian apo përcaktimit të
vlefshmërisë së akteve të miratuara nga
institucionet e BE-së.
Kontrolli konkret i normës [Konkretna
kontrola norme; Concrete norm control;
Konkrete Normenkontrolle] - Kontrolli
konkret i normës kushtetuese ka për
qëllim mbrojtjen e së drejtës subjektive
në një rast që është konkret, individual
dhe aktual. Në drejtësinë kushtetuese
këto procedura të kontrollit kushtetues
kryesisht vihen në lëvizje nga individët
përmes kërkesës individuale ose nga ana
e gjykatave përmes referimit paragjyki-
mor. Në Shtetet e Bashkuara mbizotëron
vetëm kontrolli kushtetues konkret pasi
gjykatat federale nuk janë të lejuara për
të trajtuar raste që nuk paraqesin një kon-
flikt aktual dhe konkret (ang. “case or
controversy”).
Kontrolli kushtetues [Ustavna kontrola;
Constitutional control; Verfassung-
skontrolle] - Kontrolli kushtetues është
një proces për vlerësimin e kushtetut-
shmërisë së ligjeve dhe të akteve të tjera
normative të organeve shtetërore. Ky
kontroll ka për qëllim të siguroj se aktet e
përgjithshme normative të organeve sht-
etërore (pra të parlamentit, shefit të
shtetit, qeverisë dhe komunave) janë në
harmoni me kushtetutën si akt më i lartë
juridik. Në shumicën e shteteve që
zbatojnë këtë sistem, kontrollit
kushtetues i nënshtrohen edhe vendimet e
gjykatave për të vlerësuar nëse janë
cenuar ndonjë prej lirive dhe të drejtave
të garantuara me kushtetutë. Në demo-
kracitë kushtetuese ky kontroll rëndom i
besohet gjykatave kushtetuese si organe
të specializuara për vlerësimin e
kushtetutshmërisë. Ky kontroll është i
centralizuar pasi vetëm gjykata
kushtetuese ka kompetencë për të
vlerësuar kushtetutshmërinë e akteve
normative. Në disa shtete, si për shem-
bull në SHBA, kontrolli kushtetues është
i decentralizuar pasi të drejtën e shqyr-
timit të kushtetutshmërisë e gëzon çdo
gjykatë pavarësisht hierarkisë gjyqësore.
Konvencion kushtetues [Ustavna kon-
vencija; Constitutional control; Verfas-
sungskonvention] - Burim i pashkruar i
së drejtës kushtetuese që rregullon
aspekte të rëndësishme të jetës
kushtetuese. Konvencionet kushtetuese
nuk janë akte legjislative dhe nuk janë të
kodifikuara. Këto janë më tepër rregulla
morale kushtetuese dhe gjejnë zbatim të
gjerë në Angli, Kanadë, Australi etj.
Ndër konvencionet kushtetuese më të
njohura në Angli janë p.sh. Mbre-
ti/Mbretëresha duhet të pranojnë këshillat
e Kabinetit, parlamenti duhet të mblidhet
të paktën një herë në vit, lideri i shumicës
parlamentare në Dhomën e Përfa-
qësuesve (House of Commons) duhet të
caktohet Kryeministër, etj.
Konventa e Vjenës mbi trashëgimin e
shteteve në lidhje me traktatet [Bečka
konvencija o sukcesiji država u vezi sa
ugovorima; Vienna Convention on Suc-
cession of States in respect of Treaties;
Wiener Konvention über die Staaten-
nachfolge in Verträge] - Kjo Konventë
është miratuar nga OKB më 1978 dhe ka
hyrë në fuqi më 1996 dhe ka për qëllim
kodifikimin e çështjes së
trashëgimisë/suksedimit të traktateve
ndërkombëtare të lidhura në mes
shteteve.
Konventa Aarhus [Arhuska konvencija;
Aarhus Convention; Aarhus-Konvention]
- Konventa e UNECE (Komisioni
Ekonomik për Evropën i OKB-së) lidhur
me të drejtën në informacion, pjesëmarrje
të publikut në vendimmarrje dhe qasjes
në drejtësi në çështje mjedisore u miratua
më 25 qershor 1998 në qytetin danez të
Aarhusit (Århus). Kjo Konventë vendos
një sërë të drejtash për publikun dhe
detyrime për autoritetet shtetërore për të
fuqizuar demokracinë mjedisore. Kon-
venta përmban tre shtylla themelore: 1. E
drejta e publikut për të patur e për të
kërkuar informacion mjedisor; 2. E drejta
e publikut për të marrë pjesë në vendim-
marrjet publike për çështje të mjedisit; 3.
E drejta e publikut për t’u ankuar në
gjykatë për çështje të mjedisit. Mbledhja
e Palëve si organ kryesor i Konventës
siguron një shqyrtim të vazhdueshëm për
zbatimin e Konventës, mbi bazën e një
raportimi të rregullt nga të gjitha Palët,
dhe përcakton praktika fakultative të një
natyre jo konfrontuese, jo gjyqësore dhe
këshilluese për të shqyrtuar pa-
jtueshmërinë me nenet e kësaj Konvente.
Konventa Amerikane për të Drejtat e
Njeriut [Američka konvencija o ljud-
skim pravima; American Convention on
Human Rights; Amerikanische
Menschenrechtskonvention] - Konventa
Amerikane për të Drejtat e Njeriut është
një instrument ndërkombëtar për të
drejtat e njeriut miratuar nga shtetet e
hemisferës perëndimore më 22 nëntor
1969 dhe ka hyrë në fuqi më 1978. Orga-
net përgjegjëse për mbikëqyrjen e pa-
jtueshmërisë me Konventën janë a)
Komisioni Ndër-Amerikan për të Drejtat
e Njeriut dhe b) Gjykata Ndër-
Amerikane për të Drejtat e Njeriut. Siç
theksohet edhe në preambulën e Konven-
tës, qëllimi i këtij instrumenti ndërk-
187
ombëtar për të drejtat e njeriut është "të
konsolidojë në këtë hemisferë, brenda
kuadrit të institucioneve demokratike, një
sistem të lirive personale dhe të drejtësisë
shoqërore bazuar në respektimin e të
drejtave thelbësore të njeriut".
Konventa e Vjenës për të Drejtën e
Traktateve [Bečka konvencija o pravu
na ugovore; Vienna Convention on the
Law of Treaties; Wiener Übereinkom-
men über das Recht der Verträge] - Kon-
venta e Vjenës për të drejtën e traktateve
është një traktat i OKB-së në lidhje me të
drejtën ndërkombëtare mbi traktatet mid-
is shteteve. Është miratuar më 23 maj
1969 dhe ky hyrë në fuqi më 27 janar
1980. Përmban parime dhe norma që
rregullojnë qeverisjen e traktateve ndërk-
ombëtare. Kjo Konventë zbatohet për
traktatet e lidhura në mes shteteve dhe
rregullon çështjet kryesore rreth lidhjes
së traktateve, aderimit, hyrjes në fuqi dhe
aplikimit të rezervimit në Konventë etj.
Deri tani 116 shtete kanë ratifikuar Kon-
ventën.
Konventa Evropiane për Mbrojtjen e
të Drejtave dhe Lirive Themelore të
Njeriut dhe Protokollet e saj [Evropska
konvencija za zaštitu ljudskih prava i os-
novnih sloboda i njeni protokoli; Vienna
Convention on the Law of Treaties; Kon-
vention zum Schutz der Menschenrechte
und Grundfreiheiten und ihre Protokolle]
- Ky traktat është miratuar nga Këshilli i
Evropës më 1950 dhe ka hyrë në fuqi më
1953 për të garantuar dhe siguruar zbati-
min e lirive dhe të drejtave individuale
dhe politike. Konventa është ratifikuar
nga 47 shtete dhe zbatohet në një
hapësirë gjeografike me mbi 800 milion
njerëz. Sipas nenit 1 të Konventës çdo
Palë Kontraktuese detyrohet të mbroj liri-
të dhe të drejtat e njeriut të garantuara me
Konventë. Përmbajtja e garancive të
188
lirive dhe të drejtave në këtë Konventë ka
ardhur gradualisht duke u zgjeruar duke
përfshirë të drejtën në pronë, të drejtën në
arsim, të drejtën e zgjedhjes, të drejtën
kundër mos-diskriminimit dhe lirinë e
lëvizjes. Protokollet e Konventës kanë
hequr edhe dënimin e vdekjes në të gjitha
rrethanat. Zbatimi i lirive dhe të drejtave
të garantuara me Konventë mundësohet
përmes Gjykatës Evropiane për të Drejtat
e Njeriut, e cila pranon kërkesat nga çdo
person, organizatë joqeveritare ose grup
individësh që pretendojnë të jenë viktima
të një shkeljeje nga një prej Palëve të
Larta Kontraktuese të të drejtave të pa-
rashtruara në Konventë ose në protokol-
let e saj. Që nga hyrja në fuqi, ndikimi i
Konventës në hapësirën juridike evropi-
ane ka qenë i paprecedentë qoftë në zbat-
imin e reformave juridike në shtetet
anëtare ashtu edhe përmirësimin e zbati-
mit të standardeve nacionale për mbro-
jtjen e lirive dhe të drejtave të njeriut. Në
disa shtete, sikurse në Britani të Madhe,
Konventa është inkorporuar dhe domesti-
fikuar në ligj të veçantë kurse në shtete të
tjera, sikurse në Republikën e Austrisë,
Konventës Evropiane i është dhënë status
kushtetues. Një pozitë të lartë juridike
Konventës i është dhënë edhe me
Kushtetutën e Kosovës, e cila ka inkor-
poruar Konventën në listën e akteve
ndërkombëtare për të drejtat e njeriut që
zbatohet drejtpërdrejtë në Republikën e
Kosovës, duke i dhënë prioritet, në rast
konflikti, ndaj dispozitave e ligjeve dhe
akteve të tjera të institucioneve publike.
Kushtetuta e Kosovës poashtu kërkon
nga autoritetet publike që të drejtat
njeriut dhe liritë themelore të garantuara
me Kushtetutë të interpretohen në har-
moni me vendimet gjyqësore të Gjykatës
Evropiane për të Drejtat e Njeriut.
Konventa Kornizë e Këshillit të
Evropës për Mbrojtjen e Pakicave
Kombëtare [Okvirna konvencija Saveta
Evrope za zaštitu nacionalnih; Council of
Europe Framework Convention for the
Protection of National Minorities; Rah-
menübereinkommen zum Schutz natio-
naler Minderheiten] - Ndër instrumentet
evropiane të drejtave të njeriut, përmes së
cilës shtetet anëtare marrin detyrime për
të ruajtur dhe për të mbrojtur identitetin
etnik, kulturor, gjuhësor dhe fetar të çdo
personi që i përket një pakice kombëtare,
dhe të krijojnë kushtet e nevojshme për të
shprehur, ruajtur dhe-zhvilluar atë iden-
titet. Kjo Konventë është pjesë e listës së
instrumenteve ndërkombëtare për të
drejtat e njeriut, e cila zbatohet në
mënyrë direkte në Republikën e Kosovës
sipas nenit 22 të KRK-së.
Konventa Kulturore Evropiane
[Evropska kulturna konvencija; European
Cultural Convention; Europäisches Kul-
turabkommen] - është një marrëveshje
ndërkombëtare e miratuar më 1954 që ka
për qëllim bashkëpunimin evropian në
fushën e kulturës, arsimit, rinisë dhe
sportit. Qëllimi i kësaj Konvente është
nxitja e bashkëpunimit kulturor në mes
shteteve dhe ruajtja e trashëgimisë kul-
turore si pjesë e trashëgimisë së përbash-
kët evropiane.
Konventa kundër Torturës dhe Tra-
jtimeve e Ndëshkimeve të tjera Mizore,
Jonjerëzore dhe Poshtëruese [Kon-
vencija protiv mučenja i drugih okrutnih,
nehumanih i ponižavajući postupaka ili
kažnjavanja; Convention against Torture
and Other Cruel, Inhuman or Degrading
Treatment or Punishment; Übereinkom-
men gegen Folter und andere grausame,
unmenschliche oder erniedrigende
Behandlung oder Strafe] - Është miratuar
nga Asambleja e Përgjithshme e OKB-së
më 10 dhjetor 1984 dhe ky hyrë në fuqi
më 26 qershor 1987. Sipas kësaj Kon-
vente shtetet obligohen të marrin masa
efektive legjislative, administrative,
gjyqësore për të parandaluar veprimet e
torturës në cilindo territor nën ju-
ridiksionin e tij dhe në asnjë rrethanë
(përfshirë gjendjen e jashtëzakonshme,
gjendjen e luftës apo paqëndrueshmëri e
brendshme politike) nuk mund të shërbe-
jë si bazë për zbatimin e torturës.
Pakti Ndërkombëtare për të Drejtat
Civile e Politike dhe Protokollet e saj
[Međunarodni pakt o građanskim i
političkim pravima i njeni protokoli; In-
ternational Covenant for the Civil and
Political Rights and its Protocols; Inter-
nationaler Pakt über bürgerliche und
politische Rechte] - PNDCP është mirat-
uar nga Asambleja e Përgjithshme me
Rezolutën 2200 të datës 16 dhjetor 1966
dhe ka hyrë në fuqi më 23 mars 1976.
Përfshin një spektër të gjerë të lirive dhe
të drejtave individuale dhe politike. Zbat-
imi i PNDCP-së mbikëqyret nga
Komiteti i Kombeve të Bashkuara për të
Drejtat e Njeriut (një organ i veçantë në
Këshillin e Kombeve të Bashkuara për të
Drejtat e Njeriut), i cili shqyrton raporte
të rregullta të shteteve palë mbi atë se si
zbatohen të drejtat e përcaktuara me këtë
Pakt. Për dallim nga DUDNJ (1948),
PNDCP prodhon efekte te detyrueshme
juridike për palët nënshkruese. Ndërkaq
duhet theksuar se PNDCP hyn në grupin
e akteve ndërkombëtare për të drejtat e
njeriut që zbatohet drejtpërsëdrejti në sis-
temin juridik të Kosovës (neni 22 i KRK-
së).
Konventa Kornizë për Ndryshime
Klimatike [Okvirna konvencija o
klimatskim promenama; Framework
Convention on Climate Change;
Klimarahmenkonvention] - është një
189
traktat ndërkombëtar mjedisor i miratuar
më 9 maj 1992 që ka për qëllim që të
luftoj ndryshimet klimatike dhe uljen e
përqendrimeve të gazrave serrë në at-
mosferë.
Konventa për Eliminimin e të gjitha
Formave të Diskriminimit ndaj Gruas
[Konvencija o eliminisanju svih oblika
diskriminacije nad ženama; Convention
on the Elimination of All Forms of Dis-
crimination Against Women; Überein-
kommen zur Beseitigung jeder Form von
Diskriminierung der Frau] - Kjo Konven-
të ka hyrë në fuqi më 1981 përmes së
cilës palët kontraktuese (shtetet) marrin
përsipër që të marrin masa të
përshtatshme në të gjitha fushat, sidomos
në fushën politike, shoqërore, ekonomike
dhe kulturore, për të siguruar zhvillimin e
plotё dhe pёrparimin e grave me qëllim
që t'u garantojnё atyre ushtrimin dhe
gëzimin e të drejtave e të lirive themelore
tё njeriut mbi bazën e barazisë me burrat
(neni 3 i Konventës). Në mesin e masave
që përcaktohen me këtë Konventë janë
përfshirja në kushtetuta kombёtare të
parimit të barazisë sё burrit dhe të gruas,
sigurimi i mbrojtjes gjyqёsore të të
drejtave të grave, mbi bazёn e barabartё
me burrat, dhe sigurimi nёpёrmjet
gjykatave kombёtare të mbrojtjes efek-
tive të grave kundёr çdo veprimi diskri-
minues. Kjo Konventë bën pjesë në me-
sin e tetë instrumenteve ndërkombëtare
për të drejtat e njeriut e cila zbatohet në
mënyrë direkte në rendin juridik të Re-
publikës së Kosovës (shih nenin 22 të
KRK-së).
Konventa për Eliminimin e të gjitha
Formave të Diskriminimit Racial
[Konvencija o eliminisanju svih oblika
rasne diskriminacije; Convention on the
Elimination of All Forms of Racial Dis-
crimination; Internationale Übereinkom-
190
men zur Beseitigung jeder Form von
Rassendiskriminierung] - Është miratuar
dhe hapur për nënshkrim e ratifikim nga
Asambleja e Përgjithshme me Rezolutёn
e saj 2106 A (XX) të datës 21 dhjetor
1965. Kjo Konventë përcakton detyrimin
e shteteve që të dёnojnё diskriminimin
racial dhe të ndjekin me të gjitha mjetet e
pёrshtatshme dhe pa vonesë çdo formë të
diskriminimit racial dhe tё ndihmojnё
mirëkuptimin midis të gjitha racave.
Konventa për të Drejtat e Fëmijës
[Konvencija o pravima detet; Convention
on the Rights of the Child; Übereinkom-
men über die Rechte des Kindes] - KDF
është miratuar nga Asambleja e Përgjith-
shme e OKB-së në vitin 1989 dhe ka
hyrë në fuqi në vitin 1990 për t’i dhënë
një mbrojtje të posaçme juridike dhe in-
stitucionale fëmijëve. Konventa përcak-
ton një spektër të plotë të të drejtave civi-
le, kulturore, ekonomike, sociale dhe
politike për fëmijët. Kjo Konventë hyn
në grupin e akteve ndërkombëtare për të
drejtat e njeriut që zbatohet në mënyrë
direkte në Republikën e Kosovës.
Korniza Kushtetuese për Vet-
Qeverisje të Përkohshme [Ustavni okvir
za privremenu samoupravu; Constitu-
tional Framework for Provisional Self-
Government; Vorläufiger Verfassungs-
rahmen zu Selbstverwaltung] - Korniza
Kushtetuese u shpall nga Përfaqësuesi i
Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së në
Kosovë më 2001 përmes Rregullores
2001/09 përmes të cilit Misioni i
Kombeve të Bashkuara në Kosovë filloi
bartjen graduale të kompetencave nga
UNMIK-u në organet e përkohshme të
vet-qeverisjes në Kosovë. Ky akt përcak-
tonte një formulë hibride të qeverisjes në
Kosovë duke përcaktuar përgjegjësitë
kushtetuese të institucioneve të
përkohshme të vet-qeverisjes në një anë
(kompetencat e deleguara) dhe të kompe-
tencave dhe përgjegjësive të rezervuara
të PSSP-së në anën tjetër (kompetencat e
rezervuara). Siç ka theksuar GJND në
opinionin këshillues të 22 Korrikut 2010
Korniza Kushtetuese ishte pjesë e një
rendi juridik të veçantë, dhe ka patur për
qëllim, siç nënvizohet në preambulën e
Kornizës Kushtetuese, transferimin e
përgjegjësive tek institucionet e presidencial. Zanafilla e këtij institucioni
përkohshme të vetëqeverisjes me qëllim
të lehtësimit për vendosjen e statusit të
ardhshëm të Kosovës duke marrë para-
sysh të gjithë faktorët relevantë, përfshirë
vullnetin e popullit.
Kriteret e Kopenhagës [Kriterijumi iz
Kopenhagena; Copenhagen Criteria; Ko-
penhagener Kriterien] - Janë kritere të
cilat duhet ti plotësojnë shtetet kandidate
për anëtarësim në Bashkimin Evropian.
Këto kritere të njohura si kriteret e Ko-
penhagës u vendosën nga Këshilli
Evropian më 1993 dhe përfshijnë: sta-
bilitetin e institucioneve që garantojnë
demokracinë, sundimin e ligjit, të drejtat
e njeriut dhe mbrojtjen e pakicave,
ekonominë e tregut dhe kapacitetet për të
përballuar presionin konkurrues dhe for-
cat e tregut brenda BE-së. Në kuadër të
këtyre kritereve hyjnë edhe aftësia e
shtetit për të marrë detyrimet e
anëtarësimit, duke përfshirë aftësinë për
të zbatuar në mënyrë efektive rregullat,
standardet dhe politikat që përbëjnë
trupin e së drejtës së BE-së ("acquis").
Krizë kushtetuese [Ustavna kriza; Con-
stitutional crisis; Verfassungskrise] - Një
situatë konfliktuoze në sistemin e
qeverisjes në të cilin një çështje funda-
mentale politike apo kushtetuese nuk
mund të zgjidhet përmes normave
kushtetuese apo mjeteve politike. Këto
kriza zakonisht shkaktohen si pasojë e
paqartësisë së normës kushtetuese apo
kur degët e pushtetit qendror kanë
qëndrime diametralisht të kundërta lidhur
me kuptimin e normës kushtetuese duke
rrezikuar seriozisht funksionimin
kushtetues të organeve shtetërore.
Kryeministër [Premijer; Prime minister;
Premierminister] - udhëheqës i kabinetit
qeveritar kryesisht në shtetet e modeluara
sipas sistemit parlamentar apo gjysmë-
politik ndodhet në Angli në fillim të
shek. 18 dhe i referohet emërimit të Rob-
ert Walpole si kryeministër (i cili tekni-
kisht njihet si kryeministri i parë por
edhe me mandatin më të gjatë në his-
torinë e kryeministrave anglezë). Në sis-
temet parlamentare dhe gjysmë-
presidenciale kryeministri si udhëheqës i
qeverisë është organikisht i lidhur me
parlamentin qoftë në kuptim të nevojës
për të patur mbështetjen parlamentare
ashtu edhe për sa i takon realizimit të
politikave zhvillimore dhe agjendës
legjislative. Sipas KRK-së, Kryeministri
ushtron përgjegjësi të gjera kushtetuese,
duke përfshirë drejtimin e Qeverisë dhe
politikave të saj; zbatimin e ligjeve dhe
politikave qeveritare, ndërrimin e min-
istrave pa pëlqimin e Kuvendit etj.
Kryesia e parlamentit [Predsedništvo
parlamenta; Presidency of the parliament;
Parlamentspräsidium] - Përbëhet
kryesisht nga kryetari dhe nënkryetarët e
një parlamenti dhe është përgjegjëse për
funksionimin administrativ të par-
lamentit.
Kryetari i parlamentit [Predsednik par-
lamenta; Chairman of the Parliament;
Parlamentspräsident] - Kryetari i par-
lamentit është përfaqësues i parlamentit
dhe drejtues i seancave parlamentare.
Kryetari i parlamentit zgjidhet dhe
shkarkohet nga shumica parlamentare.
Funksionet kryesore të tij janë përfa-
191
qësimi i parlamentit, thirrja dhe kryesimi
i seancave parlamentare; nënshkrimi i ak-
teve të parlamentit etj.
Kryesuesi i Kuvendit të Komunës
[Predsednik skupštine opštine; Chairper-
son of the Municipal Assembly] - Sipas
Ligjit 03/L-040 për Vetëqeverisje Lokale
në Kosovë, Kryesuesi i Kuvendit Komu-
nal zgjidhet nga Kuvendi i Komunës me
shumicën e votave të numrit të përgjith-
shëm të anëtarëve të zgjedhur. Funksio-
net kryesore të Kryesuesit të kuvendit të
komunës përfshijnë thirrjen dhe kryesi-
min e mbledhjeve të kuvendit të
komunës, caktimi i rendit të ditës për
takimin e kuvendit të komunës në
marrëvesje me Kryetarin e Komunës.
Poashtu, në të gjitha takimet e kuvendit
të komunës dhe komitetet e tij, çdo per-
son, përfshirë edhe kryesuesin, ka nga një
votë, por kryesuesi ka një votë shtesë
nëse votimi është i barabartë për ose
kundër një propozimi.
Kreu i shtetit [Šef države; Head of state;
Staatsoberhaupt] - përfaqëson unitetin e
popullit dhe sovranitetin shtetëror. Sipas
nenit 4 të KRK-së, Presidenti i Kosovës
përfaqëson unitetin e popullit dhe është
përfaqësues legjitim i vendit brenda dhe
jashtë tij. Varësisht nga modeli qeverisës,
kompetencat kushtetuese të kreut të
shtetit mund të luhaten nga ato formale
dhe ceremoniale deri te kompetencat
ekzekutive. Në mënyrë tipike, në sis-
temet parlamentare përgjegjësitë
kushtetuese të kreut të shtetit janë më të
kufizuara dhe janë kryesisht ceremoniale.
Në shtetet gjysmë-presidenciale (Francë)
dhe presidenciale (SHBA) kreu i shtetit
gëzon pushtete të gjera ekzekutive,
diplomatike dhe ushtarake. Në shtetet
monarkike, kreu i shtetit është monarku
kurse në shtetet me rregullim republikan
këtë funksion e ushtron presidenti i re-
192
publikës. Ndonëse organizimi individual
i kreut të shtetit përbën modelin domi-
nant, praktikat kushtetuese njohin edhe
forma kolegjiale të organizimit të kreut të
shtetit sikurse në Zvicër, ku çdo anëtar i
Këshillit Federal vepron si president për
një vit. Edhe në Bosnjë dhe Hercegovinë
ekziston një organ kolegjial që ushtron
rolin e kreut të shtetit që përbëhet nga një
Presidium tre-anëtarësh.
Kufijtë administrativ të komunave
[Administrativne granice opština; Munic-
ipal administrative boundaries; Verwal-
tungsgrenzen der Gemeinde] - Janë ku-
fijtë administrativ të zonave kadastrale që
e përbëjnë territorin e komunës. Në Ko-
sovë çështja e kufijve administrativ të
komunave rregullohet me Ligjin nr. 03/l-
041 për kufijtë administrativ të komu-
nave. Sipas këtij Ligji çdo
mosmarrëveshje ndërmjet komunave për
kufijtë administrativ të komunës i
adresohen Qeverisë së Republikës së Ko-
sovës. Por nëse Komunat nuk janë të
kënaqura me vendimin e Qeverisë mbi
mosmarrëveshjet mbi kufijtë administra-
tiv të komunës, ato mund të ushtrojnë
ankesë në Gjykatën Kushtetuese për të
kërkuar shqyrtimin e kushtetutshmërisë
së vendimit.
Kufizim kushtetues [Ustavno
ograničenje; Constitutional limitation;
Verfassungsbeschränkung] - Ky term i
referohet kufizimeve të përcaktuara me
kushtetutë, pra kufizimeve të lejuara
kushtetuese në ushtrimin e lirive dhe të
drejtave të përcaktuara me kushtetutë si
dhe kufizimeve kushtetuese në punën e
organeve
shtetërore.
Kundërvajtje [Prekršaji; Minor offense;
Vergehen] - Kundërvajtjet kryesisht i
referohen veprimeve dhe sjelljeve me të
cilat cenohet ose rrezikohet rendi dhe
qetësia publike, apo vlera të tjera të
përcaktuara me legjislacionin në fuqi.
Kundërvajtjet janë delikte më të lehta dhe
zakonisht ndaj kryesve të veprave
kundërvajtëse shqiptohen sanksione më
të lehta sikurse qortimi, gjoba, ndalimi i
drejtimit me automjetin, ndalimi i ush-
trimit të profesionit, veprimtarisë ose
detyrës etj.
Kuorum [Kvorum; Quorum; Quorum] -
Numri i domosdoshëm i anëtarëve për
marrjen e një vendimi. Sipas nenit 69 të
KRK-së Kuvendi i Kosovës ka kuorum
kur janë të pranishëm më shumë se
gjysma e të gjithë deputetëve të Ku-
vendit.
Kuotë [Kvota; Quota; Quote] - Në të
drejtën kushtetuese i referohet një pjese
proporcionale të një totali që kërkohet si-
pas kushtetutës ose ligjit që i takon një
personi apo grupi shoqëror etnik, politik,
gjinor, etj. Për shembull, sipas
Kushtetutës së Kosovës (neni 103) “të
paktën pesëmbëdhjetë përqind (15%) e
gjyqtarëve të Gjykatës Supreme, por jo
më pak se tre (3) gjyqtarë, do të jenë nga
radhët e komuniteteve që nuk janë shu-
micë në Kosovë”. Ose sipas nenit 64 të
Kushtetutës së Kosovës “Kuvendi ka
njëqind e njëzet (120) deputetë të
zgjedhur me votim të fshehtë bazuar në
listat e hapura. Vendet në Kuvend
ndahen midis të gjitha partive, koalicion-
eve, nismave qytetare dhe kandidatëve të
pavarur, në përpjesëtim me numrin e vo-
tave të vlefshme, të fituara prej tyre, në
zgjedhjet për Kuvendin. Në kuadër të
kësaj ndarjeje, njëzet (20) prej njëqind e
njëzet (120) vendeve janë të garantuara
për përfaqësimin e komuniteteve që nuk
janë shumicë në Kosovë”.
Kushtetuta e Republikës së Pestë
(1958) [Ustav pete republike; Constitu-
tion of the Fifth Republic; Verfassung
der fünften Republik] - U miratua më 4
tetor 1958 duke zëvendësuar Kushtetutën
e Republikës së katërt të vitit 1946.
Ndryshe njifet edhe si Kushtetuta e De
Golit për shkak të ndikimit të fuqishëm të
ish-presidentit francez Charles de Gaulle
në procesin e hartimit të saj. Kjo
kushtetutë mbështetet në parimin e ndar-
jes së pushtetit në mes parlamentit dy-
dhomësh (Asamblesë Kombëtare dhe të
Senatit), të pushtetit ekzekutiv që ushtro-
het nga Presidenti i Republikës dhe
Kryeministri si dhe pushtetit gjyqësor.
Preambula e Kushtetutës ri-afirmon
rëndësinë e Deklaratës së të Drejtave të
Njeriut dhe të Qytetarit nga viti 1789 dhe
përcakton Francën si një shtet laik dhe
demokratik duke u mbështetur në
parimin e sovranitetit të popullit. Ndër
veçoritë kryesore të kësaj Kushtetutë
është forcimi i autoritetit kushtetues të
Presidentit të Republikës (si për shembull
e drejta e Presidentit për të caktuar
Kryeministrin dhe për të drejtuar
mbledhjet e Këshillit të Ministrave, e
drejta për të caktuar 3 anëtar në Këshillin
Kushtetues dhe e drejta për të hedhur
ligje të caktuara në referendum popullor),
themelimi i Këshillit Kushtetues si organ
i veçantë për mbrojtjen dhe interpretimin
e Kushtetutës, si dhe përcaktimi i një
raporti specifik kushtetues në mes të
Presidentit, Qeverisë dhe të Parlamentit
që në të drejtën kushtetuese njihet si
model semi-presidencial. Kur Presidenti
vie nga një parti politike e ndryshme nga
shumica e anëtarëve të parlamentit, Pres-
identi detyrohet të emëroj një kryemi-
nistër konsensual që gëzon mbështetjen e
shumicës së parlamentit për të shmangur
krizën politike. Kjo situatë politike
përbën një kohabitacion dhe është mani-
festuar disa herë në historinë politike të
Republikës së Pestë. Kushtetuta e
193
Francës i është nënshtruar disa herë
amendamenteve kushtetuese duke veçuar
amendamentin kushtetues lidhur me
zgjedhjen direkte të Presidentit të Repub-
likës(1962), rishikimin e Kushtetutës si
pasojë e ratifikimit të Traktatit të Mastri-
htit (në vitin 1992) dhe zvogëlimin e
mandatit të Presidentit nga 7 në 5 vite (në
vitin 2000).
Kushtetuta e SHBA-ve (1787) [Ustav
SAD; US Constitution; Verfassung der
USA] - konsiderohet kushtetuta e parë
moderne e shkruar në botë, e cila
mbështetet në parimin e sovranitetit të
popullit dhe parimin e ndarjes dhe
kontrollit reciprok të pushteteve. Kjo
kushtetutë është miratuar në Kongresin e
Filadelfias më 1787 dhe ka hyrë në fuqi
më 1789. Konsiderohet kushtetuta më e
shkurtër në botë pasi tërë materia
kushtetuese është e strukturuar në 7 nene
dhe 27 amendamente kushtetuese. Duke
qenë në fuqi për 228 vite, Kushtetuta e
SHBA-ve ka demonstruar
qëndrueshmërinë e saj për të siguruar një
qeverisje të balancuar kushtetuese. Tre
nenet e para të kushtetutës përcaktojnë
terrenin juridiksional të organeve feder-
ale. Sipas kushtetutës Kongresi (Dhoma e
Përfaqësuesve dhe Senati) është bartës i
pushtetit legjislativ kurse Presidenti është
bartës i pushtetit ekzekutiv. Pushteti
gjyqësor ushtrohet nga Gjykata Supreme
dhe gjykatat federale, përfshirë këtu të
drejtën për të vlerësuar kushtetut-
shmërinë e ligjeve pas precedentit të vënë
në rastin Marbury vs. Madison (1803)
pak vite pas miratimit të kushtetutës
amerikane. Neni 4 trajton marrëdhëniet
midis shteteve dhe privilegjet e
qytetarëve të shteteve kurse neni 5 rreg-
ullon procedurën për miratimin e
amendamenteve kushtetuese. Neni 6 i
Kushtetutës ndalon testet fetare për mba-
194
jtësit e detyrës dhe trajton çështjen e
borxheve publike dhe epërsinë e
Kushtetutës. Neni 7 rregullon çështjen e
hyrjes në fuqi të Kushtetutës. Kushtetuta
është plotësuar me 10 amendamente
kushtetuese në vitin 1791 që ndryshe
njihen si Ligji për të Drejtat. Kushtetuta e
SHBA-ve konsiderohet dokument i gjallë
pasi ka dëshmuar të jetë instrument
kushtetues fleksibil duke ju përshtatur
rrethanave evolutive politike dhe
ekonomike në Shtetet e Bashkuara.
- Amendamenti i 1-rë i Kushtetutës së
SHBA-ve [Amandman 1. Ustava
SAD; The first amendment of the U.S.
Constitution; Zusatzartikel zur Verfas-
sung der USA] - Ky amendament i
Kushtetutës së SHBA-ve është miratu-
ar më 15 dhjetor 1791, si një nga
dhjetë ndryshimet që përbëjnë Ligjin
për të Drejtat (Bill of Rights). Sipas
këtij amendamenti “Kongresi nuk
nxjerr ligje për vendosjen e një feje
apo për ndalimin e ushtrimit të lirë të
saj, për kufizimin e lirisë së fjalës dhe
të shtypit apo të së drejtës për t'u
grumbulluar në mënyrë paqësore dhe
për t'i parashtruar qeverisë nëpërmjet
peticionit plotësimin e kërkesave”. Ky
amendament konsiderohet ndër
amendamentet më të rëndësishme në
demokracinë kushtetuese amerikane
pasi garanton lirinë e besimit, lirinë e
shprehjes dhe të shtypit, si dhe lirinë e
tubimit dhe peticionit, të cilat përbëjnë
themelet e një sistemi demokratik të
qeverisjes. Ndonëse teksti i
Amendamentit 1 të Kushtetutës
Amerikane ndalon në mënyrë absolute
vënien e kufizimeve në ushtrimin e
këtyre lirive, Gjykata e Lartë e SHBA-
ve në rastin Brandenburg kundër Ohio
(1969) ka nënvizuar doktrinën e "rre-
zikut të qartë dhe të pranishëm" duke
 argumentuar se vetëm ato shprehje, që
bëjnë nxitjen dhe shkaktojnë veprime
të kundërligjshme të menjëhershme,
nuk gëzojnë mbrojtje kushtetuese në
kuptim të Amendamentit 1 të
Kushtetutës Amerikane.
- Amendamenti i 2-të i Kushtetutës së
SHBA-ve [Amandman 2. Ustava SAD-
a; The second amendment of the U.S.
Constitution; Zusatzartikel zur Verfas-
sung der USA] - Amendamenti i 2-të i
Kushtetutës së SHBA-ve përcakton se
“meqenëse për sigurinë e një shteti të
lirë është e domosdoshme një Milici e
organizuar mirë, nuk mund të ku-
fizohet e drejta e qytetarëve për të
mbajtur armë”. Kjo e drejtë
kushtetuese hyn në kuadër të Ligjit për
të Drejtat (Bill of Rights) dhe është
miratuar për ti mundësuar qytetarëve
amerikan të drejtën për të penguar
shtypjen, për të siguruar zbatimin e
ligjit dhe për tu organizuar në vetëm-
brojtje përmes një milicie të rregulluar
në bazë të ligjit.
- Amendamenti i 3-të i Kushtetutës së
SHBA-ve [Amandman 3 Ustava SAD-
a; The third amendment of the U.S.
Constitution; Zusatzartikel zur Verfas-
sung der USA] - Amendamenti i 3-të i
Kushtetutës së SHBA-ve përcakton se
“Asnjë ushtar nuk mund të strehohet
në kohë paqeje në çfarëdo shtëpie pa
pëlqimin e pronarit, as edhe në kohë
lufte, në qoftë se një gjë e tillë nuk
është caktuar me ligj”. Ky
amendament është ratifikuar në vitin
1791 për të vendosur se trupat ush-
tarake nuk mund të strehohen në bane-
sa private pa pëlqimin e pronarëve
përderisa në kohë të luftës, ushtria
mund të strehojë trupat e saj në banesa
private vetëm në përputhje me proce-
durat ligjore. Qëllimi kryesor i
Amendamentit të 3-të është kufizimi i
arbitraritetit të personelit ushtarak dhe
mbrojtjes kundër abuzimeve që mund
të kryhen nga ushtritë në kohë paqeje
dhe lufte duke garantuar pace-
nueshmërinë e banesës.
- Amendamenti i 4-të i Kushtetutës së
SHBA-ve [Amandman 4 Ustava SAD-
a The fourth amendment of the U.S.
Constitution; Zusatzartikel zur Verfas-
sung der USA] - Amendamenti i 4-të i
Kushtetutës së SHBA-ve përcakton:
“E drejta e qytetarëve për të gëzuar
sigurinë e personit dhe të banesës, të
dokumenteve dhe të pasurisë së
tundshme kundër çdo kontrolli dhe
konfiskimi të padrejtë nuk mund të
shkelet. Urdhëri i kontrollit dhe i ar-
restimit mund të lëshohet vetëm kur
është i arsyetuar mirë dhe i shoqëruar
me deklaratën e betimit ose premtimin
solemn, si dhe kur të jetë përcaktuar
me hollësi vendi në të cilin do të kry-
het kontrolli, bashkë me emrat e per-
sonave që do të ndalohen apo të send-
eve që do të konfiskohen”.
- Amendamenti i 5-të i Kushtetutës së
SHBA-ve [Amandman 5 Ustava SAD-
a; The fifth amendment of the U.S.
Constitution; Die fünfte Änderung der
US-Verfassung] - përcakton se
“askush nuk mund të vihet përpara
përgjegjësisë për një krim të rëndë apo
për një akt tjetër të dënueshëm pa pa-
rashtresën apo aktakuzën e një jurie të
lartë me përjashtim të atyre rasteve që
lindin nga rradhët e Forcave Tokësore
e Detare ose të Milicisë gjatë
shërbimit aktiv në kohë lufte ose në
gjendje gatishmërie. Askush nuk mund
të gjykohet dy herë për të njëjtën
shkelje të ligjit, as nuk mund të
detyrohet të dëshmoj kundër vetes në
një çështje penal, as të privohet nga
195
 jeta, liria dhe pasuria pa iu nënshtruar
një procesi të rregullt gjyqësor. Askujt
nuk mund ti merret për përdorim të
përbashkët prona private pa një
shpërblim të drejtë”.
- Amendamenti i 6-të i Kushtetutës së
SHBA-ve [Amandman 6 Ustava SAD-
a; The sixth amendment of the U.S.
Constitution; Zusatzartikel zur Verfas-
sung der USA] - Ky amendament gar-
anton procesin e drejtë gjyqësor. Sipas
këtij amendamenti “Në të gjitha
ndjekjet penale, personi i akuzuar
gëzon të drejtën që ndaj tij të zhvil-
lohet një proces gjyqësor i shpejtë dhe
i hapur, i kryesuar nga një juri e
paanshme, atij shteti apo distrikti ku
është kryer krimi dhe ku janë zhvilluar
më parë hetime në rrugë ligjore. Per-
soni i akuzuar gëzon gjithashtu të
drejtën që të njoftohet për llojin dhe
arsyen e padisë, të ballafaqohet me
dëshmitarët që pohojnë kunder tij, të
ketë detyrimisht dëshmitarët që
dëshmojnë në mbrojtje të tij, si dhe
ndihmën e një avokati mbrojtës”.
- Amendamenti i 7-të i Kushtetutës së
SHBA-ve [Amandman 7. Ustava SAD-
a; The seventh amendment of the U.S.
Constitution; 7. Zusatzartikel zur Ver-
fassung der USA] - Ky amendament
në Kushtetutën e SHBA-ve ofron gar-
anci kushtetuese për gjykimin e
çështjeve civile duke përcaktuar se
“për çështjet civile ku shuma e kontes-
tuar i kalon 20 dollarë, garantohet e
drejta e gjykimit në juri”.
- Amendamenti i 8-të i Kushtetutës së
SHBA-ve [Amandman 8 Ustava SAD-
a; The eighth amendment of the U.S.
Constitution; Zusatzartikel zur Verfas-
sung der USA] - Ky amendament
përcakton se “nuk mund të kërkohet
dorëzani e tepërt” dhe “nuk mund të
196
vihen gjoba të tepruara sikundër që
nuk mund të jepen dënime mizore dhe
të pazakonta”.
- Amendamenti i 9-të i Kushtetutës së
SHBA-ve [Amandman 9 Ustava SAD-
a; The ninth amendment of the U.S.
Constitution; Zusatzartikel zur Verfas-
sung der USA] - Ky amendament
përcakton se “renditja në Kushtetutë e
një sërë të drejtash nuk duhet të inter-
pretohetsikur mohon apo nënvleftëson
të drejtat e tjera që ruan populli”.
- Amendamenti i 10-të i Kushtetutës së
SHBA-ve [Amandman 10. Ustava
SAD; The tenth amendment of the U.S.
Constitution; Zusatzartikel zur Verfas-
sung der USA] - Amendamenti 10 i
Kushtetutës së ShBA-ve thekson se
“kompetencat që nuk i delegohen
Shteteve të Bashkuara me Kushtetutë,
e as që ndalohen përmes saj për
Shtetet, janë të rezervuara për shtetet
përkatësisht, ose për popullin.
Amendamenti 10 është ratifikuar më
15 dhjetor 1791. Ky Amendament
shpreh parimin e federalizmit dhe
përcakton raportin mes shteteve indi-
viduale dhe federatës duke përcaktuar
se organet federale posedojnë vetëm
ato kompetenca që janë përcaktuar me
Kushtetutën e Shteteve të Bashkuara.
Të gjitha kompetencat e mbetura janë
të rezervuara për shtetet ose popullin
Kushtetuta e Francës e vitit 1791
[Francuski Ustav iz 1791 godine; French
Constitution of 1791; Frankreichs Ver-
fassung des Jahres 1791] - Kushtetuta e
parë franceze (dhe e dyta në Evropë) që
përmbysi monarkinë absolute të Luigjit
XVI dhe vuri themelet e një monarkie të
kufizuar kushtetuese. Kushtetuta përm-
bysi regjimin e vjetër (ancien regime)
dhe afirmoi parimet e shpallura me
Deklaratën Frënge për të Drejtat e Njeriut
dhe Qytetarit të vitit 1789. Pushteti
legjislativ ju besua Asamblesë Nacionale,
pushteti ekzekutiv mbretit dhe qeverisë
kurse pushteti gjyqësor u shpall i pavarur
nga dy pushtetet tjera. Kjo Kushtetutë ka
rëndësi të veçantë sepse shënoi fitore his-
torike ndaj pushtetit absolut mbretëror
dhe afirmoi liritë dhe të drejtat qytetare
dhe parimin e sovranitetit popullor.
Megjithatë, në historinë e së drejtës
kushtetuese njihet si kushtetutë jetë-
shkurtër pasi u shfuqizua me ardhjen e
jakobinëve dhe forcave republikane në
pushtet duke u zëvendësuar kështu me
Kushtetutën e vitit 1793.
Kushtetuta Norvegjeze (1814) [Ustav
Norveške (1814. godine); Norwegian
Constitution (1814); Norwegische Ver-
fassung (1814)] - u miratua më 17 maj
1814 dhe aktualisht është kushtetuta e
dytë më e vjetër në botë e cila është ende
në fuqi. Nën ndikimet e mendimit
kushtetues amerikan dhe frëng, kjo
kushtetutë përcaktoi parimin e sov-
ranitetit të popullit dhe parimin e ndarjes
së pushteteve. Për shkak të vendosjes së
këtyre parimeve kushtetuese dhe gar-
antimit të lirive dhe të drejtave
kushtetuese kjo kushtetutë konsiderohet
ndër tekstet më të avancuara kushtetuese
të asaj kohe pasi solli përmbysjen e
monarkisë absolute dhe vendosi themelet
monarkisë së kufizuar kushtetuese.
Kushtetutë rigjide [Rigidan ustav; Rigid
constitutions; Rigide Verfassung] - Në
tipologjinë e klasifikimit të kushtetutave
njihet si kushtetutë e fortë. Veçori
themelore e këtyre kushtetutave është se
për ndryshimin e tyre kërkohet a) një
shumicë e kualifikuar parlamentare dhe
b) një procedurë më e komplikuar se pro-
cedura për miratimin e ligjeve. Sipas ju-
ristit britanik Dicey, kushtetutat, si akte
me fuqinë më të lartë juridike, nuk mund
të ndryshohen me të njëjtën lehtësi
sikurse ligjet e parlamentit. Me për-
jashtim të Britanisë së Madhe që zbaton
modelin e kushtetutës së butë ose
fleksibile, sot shumica e shteteve
zbatojnë modelin e kushtetutave rigjide.
Edhe Kushtetuta e Kosovës është në
formë dhe përmbajtje rigjide pasi për
amendamentimin e saj kërkohet miratimi
i dy të tretave (2/3) të të gjithë deputetëve
të Kuvendit, përfshirë dy të tretat (2/3) e
të gjithë deputetëve të Kuvendit që mba-
jnë vende të rezervuara ose të garantuara
për përfaqësuesit e komuniteteve që nuk
janë shumicë në Republikën e Kosovës.
Ndryshimet kushtetuese mund të mirato-
hen nga Kuvendi vetëm pasi të ketë
vlerësuar amendamentin e propozuar
Gjykata Kushtetuese si të pajtueshëm me
të drejtat dhe liritë e përcaktuara në ka-
pitullin 2 të Kushtetutës.
Kushtetutat komuniste [Komunistički
ustavi; Communist constitutions; Kom-
munistische Verfassungen] - Kushtetuta
programore dhe ideologjike të shteteve
socialiste, ndonjëherë të emërtuara edhe
si “kushtetuta fasadë” për shkak të
mungesës së zbatimit adekuat të tyre në
praktikë. Të gjitha shtetet e Evropës Lin-
dore, pas mbarimit të Luftës së Dytë
Botërore e deri më rënien e komunizmit
dhe kalimit në demokraci, kanë operuar
me këto kushtetuta të cilat nuk kanë patur
ndonjë rëndësi të veçantë për jetën
kushtetuese dhe shtetin e së drejtës.
Kushtetutat revolucionare [Revolu-
cionarni ustavi; Revolutionary constitu-
tions; Revolutionäre Verfassungen] -
Kushtetuta të cilat janë produkt i forcave
revolucionare dhe i ndryshimeve të
mëdha politiko-shoqërore si për shembull
Kushtetuta Frënge e vitit 1791 dhe 1793.
Kushtetutë [Ustav; Constitution; Verfas-
sung] - ligj fundamental që gëzon
197
epërsinë më të lartë juridike dhe që ka
për qëllim kufizimin e pushtetit shtetëror
si dhe garantimin e lirive dhe të drejtave
kushtetuese. Kushtetuta përcakton kufijtë
e ushtrimit të pushtetit shtetëror duke
rregulluar raportet në mes qytetarëve në
një anë dhe të pushtetit shtetëror në anën
tjetër. Sipas juristit britanik Albert Dicey
kushtetuta “konsiston në të gjitha ato
rregulla të cilat në mënyrë direkte dhe të
tërthortë ndikojnë në shpërndarjen apo
ushtrimin e pushtetit shtetëror në shtet”
përfshirë “të gjitha rregullat të cilat defi-
nojnë anëtarët e pushtetit sovran...si dhe
ushtrimin e pushtetit shtetëror”. Termi
“kushtetutë” ka filluar të gjej zbatim në
shekullin e 18-të kur si pasojë e përm-
bysjes së sistemeve absolutiste të
qeverisjes filloi procesi i përhapjes së
kushtetutave të para. Si të tilla
kushtetutat materializuan përpjekjet she-
kullore të shoqërisë për përmbysjen e ab-
solutizmit dhe i hapën rrugë ndërtimit të
modeleve të qeverisjes mbi parimet
kushtetuese të sovranitetit popullor dhe të
ndarjes e balancimit të pushtetit. Edhe
vetë Deklarata Frënge për të Drejtat e
Njeriut dhe Shtetasit e vitit 1789 (neni
16) i është referuar në mënyrë të veçantë
termit “kushtetutë” duke përcaktuar se
“ajo shoqëri që nuk garanton të drejtat e
njeriut apo ndarjen e pushtetit konsidero-
het se nuk ka fare kushtetutë”. Kushtetuta
e SHBA-ve (1787), Kushtetuta e Polo-
nisë (1791) dhe Kushtetuta e Francës
(1791) konsiderohen kushtetutat e para
bashkëkohore në botë. Praktikat
kushtetuese sjellin shembuj të ndryshëm
të kushtetutave sikurse kushtetutat e
kodifikuara dhe të pa-kodifikuara,
kushtetutat nacionale dhe supra-
nacionale, kushtetutat e forta (rigjide)
dhe fleksibile etj. Strukturalisht, teksti i
kushtetutës përmban pjesën hyrëse
198
(pjesën jo-operative) që njifet si “pream-
bulë” dhe pjesën operative, pra pjesën
normative që kryesisht ndahet në kapituj
dhe nene të veçanta të saj.
Kuvend - Shih “parlament”.
L
Laiciteti [Sekularizam; Laicity; Laizität]
- Shih “shtet laik”.
Land - Ky term i referohet njësive feder-
ale apo shteteve në federatën gjermane
dhe austriake. Në këto dy shtete landet
(Gjerm. Länder) gëzojnë kompetenca
legjislative, ekzekutive dhe gjyqësore me
përjashtim të atyre kompetencave që janë
në terrenin ekskluziv të organeve feder-
ale. Që nga viti i unifikimit më 1990
Gjermania përbëhet nga 16 shtete kurse
harta federale austriake përbëhet nga 9
shtete me Vjenën në cilësinë e njësisë
federale dhe të kryeqytetit austriak.
Legjislacioni me Interes Vital [Zakon
od vitalnog interesa; Legislation of vital
interest Gesetze mit vitalem Interesse] -
Sipas KRK-së (neni 81), legjislacion me
interes vital janë ato ligje për miratimin e
të cilave, krahas miratimit të shumicës së
deputetëve të Kuvendit, kërkohet edhe
pëlqimi i deputetëve të komuniteteve
pakicë që përfaqësohen në Kuvend. Në
kuadër të ligjeve me interes vital hyjnë
ligjet të cilat ndryshojnë kufijtë e komu-
nave, themelojnë ose shuajnë komuna,
përkufizojnë shtrirjen e pushteteve të
komunave dhe pjesëmarrjen e tyre në
marrëdhëniet ndërkomunale dhe tejkufi-
tare; ligjet të cilat zbatojnë të drejtat e
komuniteteve dhe pjesëtarëve të tyre;
ligjet për përdorimin e gjuhëve dhe për
zgjedhjet lokale; ligjet për mbrojtjen e
trashëgimisë kulturore, për liritë fetare,
për arsimin; për përdorimin e simboleve.
Legjitimitet [Legitimitet; Legitimacy;
Legitimität] - Në kontekst të sistemit të
qeverisjes ky term i referohet
pranueshmërisë demokratike të një sis-
temi apo autoriteti. Në disa raste
pushtetet apo sistemet mund të jenë le-
gale por jo edhe legjitime sepse nuk i ja-
në nënshtruar zgjedhjeve dhe nuk janë
produkt i vullnetit politik të popullit.
Leje mjedisore [Ekološka dozvola; En-
vironmental permit; Um-
weltgenehmigung] - Një pëlqim me
shkrim që lëshohet nga autoritetet pub-
like për lloje të caktuara të aktiviteteve
dhe projekteve, të cilat mund të
shkaktojnë çrregullime në mjedis.
Lex - Nga latinishtja “ligj”. I referohet të
drejtës pozitive, veçanërisht një ligji të
miratuar nga parlamenti dhe që është në
fuqi.
Lex posterior derogat priori - Nga Lat-
inishtja “ligj i mëpasshëm shfuqizon
ligjin e mëparshëm”. Një interpretim ju-
ridik sipas të cilit ligji më i vonë
mbizotëron ndaj ligjit më të hershëm.
Lex suprema - Nga Latinishtja “ligj su-
prem, ligj themelor”, pra nënkupton aktin
më të lartë në kuadër të rendit juridik.
Licencë [Licenca; License; Lizenz] -
dokument zyrtar, i lëshuar nga organi
kompetent, që mundëson ushtrimin e
profesionit të rregulluar.
Ligj [Zakon; Law; Gesetz] - Akt i
përgjithshëm juridik që miratohet nga
parlamenti për rregullimin e një
sektori/fushëveprimtarije të caktuar. Në
sistemet bashkëkohore të qeverisjes
miratimi i ligjeve është kompetencë e
parlamentit. Përmes tyre organet sht-
etërore bëjnë konvertimin e politikave
shtetërore në akte legjislative. Sipas nenit
79 të KRK-së nismën për të propozuar
ligje, mund ta marrë Presidenti i Repub-
likës së Kosovës nga fushëveprimtaria e
saj/tij, Qeveria, deputetët e Kuvendit, ose
më së paku dhjetëmijë qytetarë ndonëse
në praktikë qeveria është organi kryesor
për inicimin e projektligjeve. Sipas nenit
80 të KRK-së të gjitha ligjet miratohen
nga Kuvendi me shumicën e votave të
deputetëve të pranishëm dhe që votojnë,
përveç në rastet kur është ndryshe e
përcaktuar me Kushtetutë (siç është rasti
me legjislacion vital për miratimin e të
cilit kërkohet vota e shumicës së de-
putetëve të Kuvendit të cilët janë të pran-
ishëm dhe që votojnë, si dhe të shumicës
së deputetëve të Kuvendit që janë të
pranishëm dhe që votojnë, të cilët mbajnë
vende të rezervuara ose të garantuara për
përfaqësuesit e Komuniteteve që nuk ja-
në shumicë). Në kuadër të legjislacionit
vital hyjnë ligjet të cilat ndryshojnë ku-
fijtë e komunave, themelojnë ose shuajnë
komuna, përkufizojnë shtrirjen e
pushteteve të komunave dhe
pjesëmarrjen e tyre në marrëdhëniet
ndërkomunale dhe tejkufitare; ligjet të
cilat zbatojnë të drejtat e komuniteteve
dhe pjesëtarëve të tyre, me përjashtim të
atyre të përcaktuara me Kushtetutë; ligjet
për përdorimin e gjuhëve; ligjet për
zgjedhjet lokale; ligjet për mbrojtjen e
trashëgimisë kulturore; ligjet për liritë
fetare ose për marrëveshjet me
komunitetet fetare; ligjet për arsimin;
ligjet për përdorimin e simboleve, përf-
shirë simbolet e komuniteteve dhe për
festat publike.
Ligji Anglez për të Drejtat (1689) -
ndër aktet më të hershme kushtetuese në
Angli përmes të cilit u fuqizua ndarja e
pushtetit dhe u garantuan liritë dhe të
drejtat individuale, përfshirë lirinë e
shprehjes.
Ligji për Mbrojtjen e Konsumatorit
[Zakon o zaštiti potrošača; Law on Cos-
tumer Protection; Verbraucherschutzge-
setz] - Ligjet për mbrojtjen e konsumato-
rit rregullojnë dhe mbrojnë të drejtat
199
themelore të konsumatorëve gjatë blerjes
së mallrave, shërbimeve dhe formave tje-
ra në tregun e lirë si dhe detyrimet e
shitësit, prodhuesit dhe furnizuesit.
Ligji Themelor [Osnovni zakon; Basic
Law; Grundgesetz] - I referohet një ligji
kryesor, ligj mbi ligjet. Mund të ketë
kuptimin edhe të një kushtetute, sikurse
në Rep. Federale Gjermane (gjerm. das
Grundgesetz (GG) ku Ligji Themelor ka
atributet e kushtetutës. Shih për më tepër
“Kushtetuta”.
Liria e mendimit [Sloboda mišljenja;
Freedom of thought; Meinungsfreiheit] -
Ndër liritë më fundamentale të njeriut si-
pas së cilës secili gëzon të drejtën e mba-
jtjes së mendimit dhe qëndrimit
pavarësisht bindjeve të tjerëve dhe pa iu
nënshtruar kufizimeve juridike. Si e tillë
është shumë ngushtë e lidhur me lirinë e
shprehjes dhe lirinë e besimit. Liria e
mendimit garantohet jo vetëm përmes
kushtetutave nacionale por edhe përmes
akteve ndërkombëtar për të drejtat e
njeriut sikurse DUDNJ (1948) e cila në
nenin 18 përcakton “secili ka të drejtën e
lirisë së mendimit, ndërgjegjes dhe
besimit.”.
Liria e bashkimit [Sloboda udruživanja;
Freedom of association; Vereinigungs-
freiheit] - E drejta për të themeluar një
organizatë (p.sh. shoqatë, fondacion,
sindikatë, organizatë jo-qeveritare etj.) si
dhe e drejta për të marrë pjesë në ak-
tivitetet e kësaj organizate. E drejta e
bashkimit mund ti nënshtrohet kufizi-
meve për përcaktuara me ligj nëse për
këtë është e nevojshme mbrojtja e rendit
kushtetues, lirive dhe të drejtave të
njeriut, parandalimi i nxitjes së urrejtjes
racore, kombëtare, etnike apo fetare.
Liria e Besimit, e Ndërgjegjes dhe e
Fesë [Sloboda verovanja, savesti i vero-
ispovesti; Freedom of belief, conscien-
200
tiousness and religion; Glaubens-,
Gewissens-, und Religionsfreiheit] - E
drejta për të pranuar dhe për të manifes-
tuar fenë, e drejta për të shfaqur bindjet
personale dhe e drejta për të pranuar ose
refuzuar për të qenë anëtarë i një bash-
kësie ose grupi fetar. Sipas nenit 38 të
KRK-së “askush nuk mund të detyrohet
ose të ndalohet, në kundërshtim me
ndërgjegjen e vet, që të marrë pjesë në
praktikimin e fesë si dhe të bëjë publike
bindjet ose besimin e tij/saj.” Sidoqoftë,
liria e fesë, e besimit dhe e ndërgjegjes
mund të i nënshtrohet kufizimeve nëse
një gjë e tillë është e domosdoshme për
mbrojtjen e sigurisë dhe rendit publik, të
shëndetit, ose të të drejtave të personave
të tjerë. Liria e besimit garantohet edhe
me nenin 9 të KEDNJ-së.
Liria e lëvizjes [Sloboda kretanja; Free-
dom of movement; Bewegungsfreiheit] -
Bën pjesë në grupin e lirive dhe të
drejtave individuale që i garanton secilit,
përfshirë të huajve që ndodhen ligjshëm
në territorin e shtetit përkatës, që të lëvi-
zin lirshëm dhe pa kufizime dhe të
zgjedhin vendbanimin e tyre brenda
shtetit përkatës. Sipas nenit 35 të KRK-
së, secili person ka të drejtë të largohet
nga vendi kurse shtetasve të Kosovës nuk
do t’u ndalohet hyrja në territorin e Re-
publikës së Kosovës. Sipas KRK-së (neni
35 para. 2, 3), liria e lëvizjes mund të ku-
fizohet bazuar ligj dhe vetëm nëse një
ndërhyrje e tillë është e nevojshme për
procedurën ligjore, për zbatimin e
vendimit të gjykatës apo për të përm-
bushur obligimin për mbrojtjen e shtetit.
Liria e lëvizjes garantohet edhe me nenin
2, Protokolli 4 i KEDNJ-së kurse në
kuadër të së drejtës së BE-së lëvizja e lirë
e punëtorëve është një parim themelor i
Traktatit të përcaktuar në nenin 45 të
Traktatit për Funksionimin e Bashkimit
Evropian.
Liria e organizimit sindikal [Sloboda
sindikalnog organizovanja; Freedom to
form and join trade unions; Gew-
erkschaftsfreiheit] - E drejta e të
punësuarëve që të krijojnë dhe të bash-
kojnë organizata sindikale të cilat i or-
ganizojnë lirshëm aktivitetet, administri-
min dhe veprimtarinë sindikale për të
mbrojtjur interesat e tyre.
Liria e shprehjes [Sloboda izražavanja;
Freedom of expression; Meinungsäußer-
ungsfreiheit (Meinungsfreiheit] - Ndër të
drejtat më fundamentale të njeriut që gar-
antohet me një sërë kushtetutash dhe ak-
tesh ndërkombëtare të njeriut sikurse
DUDNJ (neni 19), PNDCP (neni 19),
KEDNJ (neni 10) etj. Në kuptim të
përgjithshëm, liria e shprehjes përfshin të
drejtën për të shprehur, për të shpërndarë
dhe për të marrë informacione, mendime
dhe mesazhe të tjera, pa u penguar nga
askush dhe pa ndërhyrje nga autoritetet
publike. GJEDNJ në praktikën saj
gjyqësore lirinë e shprehjes vazhdimisht
e ka cilësuar si gurëthemel të çdo
shoqërie demokratike dhe parakusht për
ushtrimin e të drejtave të tjera.
Megjithatë, siç nënvizon neni 10 para. 2 i
KEDNJ-së kjo e drejtë mund të ju
nënshtrohet “formaliteteve, kushteve, ku-
fizimeve ose sanksioneve të parashikuara
me ligj dhe që janë të nevojshme në një
shoqëri demokratike, në interes të sig-
urisë kombëtare, integritetit territorial ose
sigurisë publike, për mbrojtjen e rendit
dhe parandalimin e krimit, për mbrojtjen
e shëndetit ose të moralit, për mbrojtjen e
dinjitetit ose të të drejtave të të tjerëve,
për të ndaluar përhapjen e të dhënave
konfidenciale ose për të garantuar auto-
ritetin dhe paanshmërinë e pushtetit
gjyqësor”. Liria e shprehjes garantohet
me nenin 40 të KRK-së.
Liria e tubimit [Sloboda okupljanja;
Freedom of gathering; Versammlungs-
freiheit] - Nënkupton të drejtën për të or-
ganizuar tubime, protesta dhe demonstra-
ta si dhe të drejtën për të marrë pjesë në
to. Kjo liri garantohet në nenin 43 të
KRK-së ndërkaq neni 11 i KEDNJ-së në
kuadër të lirisë së tubimit përfshinë edhe
të drejtën e themelimit të sindikatave dhe
të pjesëmarrjes në to për mbrojtjen e in-
teresave të tij. Përkundër rëndësisë së saj
për shoqërinë demokratike, liria e tubimit
mund ti nënshtrohet kufizimeve të cak-
tuara juridike të cilat janë të nevojshme
në një shoqëri demokratike për ruajtjen e
sigurisë kombëtare, për mbrojtjen e
rendit, parandalimin e krimit, për ruajtjen
e shëndetit ose të moralit apo për mbro-
jtjen e të drejtave dhe të lirive të të
tjerëve.
Lord - Anëtar i Dhomës së Lordëve në
parlamentin britanik. Shih për më tepër
Dhoma e Lordëve.
M
Magna Charta - Me miratimin e Kartës
së Madhe më 1215 filloi periudha e ku-
fizimit kushtetues të pushtetit mbretëror
në mbretërinë angleze. Baronët anglez
detyruan mbretin e anglisë John (që
ndryshe njihej edhe si John Lackland) të
firmos Kartën duke siguruar të drejtën që
të kundërvihen me dhunë në rast se të
drejtat e përcaktuara me këtë dokument
cënohen. Në mesin e të drejtave të
garantuara me Kartën e Madhe është
parimi i sundimit të së drejtës, pra që
secili, madje edhe vet mbreti i nënshtro-
het ligjit si dhe e drejta e njerëzve të lirë
që të kenë qasje në një proces të pavarur
gjyqësor. Ky dokument është ende for-
malisht burim i së drejtës kushtetuese në
201
Britani të Madhe dhe konsiderohet ndër
instrumentet më me ndikim në procesin e
konstitucionalizimit të lirive dhe të
drejtave fundamentale dhe kufizimit të
pushtetit shtetëror në demokracitë
kushtetuese anekënd botës.
Majtizëm [Levica; Leftism; Die Linke] -
Orientim programor dhe ideologjik i
partive politike që mbështeten në idenë e
barazisë sociale, kolektivitetit dhe
masave të shtuara të kontrollit të qeverisë
në ekonomi. Ndarja e partive politike në
të majta apo të djathta gjenezën e ka në
Asamblenë e Përgjithshme (Estates Gen-
eral) të Revolucionit Frëng (1789) në të
cilën anëtarët që uleshin në të majtë ishin
kundërshtues të monarkisë kurse të ulurit
në anën e djathtë favorizonin institucio-
net e regjimit të vjetër. Orientim politik
të majtë në formë më standarde e kanë
kryesisht partitë socialiste ndërkaq një
dimension më ekstrem të majtizmit e
përfaqësojnë partitë komuniste.
Mandat parlamentar [Parlamentarni
mandat; Parliamentary mandate; Par-
lamentarisches Mandat] - Term që përdo-
ret në praktikat parlamentare dhe nënk-
upton autoritetin e fituar të përfaqësuesve
politik në zgjedhje parlamentare. De-
putetët si përfaqësues të popullit mandat-
in e tyre e fitojnë në mënyrë demo-
kratike, mandat ky i cili ushtrohet brenda
afatave kushtetuese dhe mund të ri-
përtërihet sërish në bazë të zgjedhjeve
parlamentare. Sipas KRK-së (neni 70)
mandati i deputetit të Kuvendit të Koso-
vës fillon ditën e certifikimit të rezultatit
të zgjedhjes dhe mund të mbaroj ose të
bëhet i pavlefshëm nëse deputeti (1) nuk
bën betimin; (2) jep dorëheqjen; (3)
emërohet anëtar i Qeverisë së Kosovës;
(4) përfundon mandati i Kuvendit; (5)
mungon gjashtë (6) muaj rresht në sean-
cat e Kuvendit (7) kur dënohet me
202
vendim gjyqësor të formës së prerë për
vepër penale me një ose më shumë vjet
burgim dhe (7) kur ajo/ai vdes.
Mandat imperativ [Obavezni mandat;
Imperative mandate; Verbindlicher Man-
dat] - Për dallim nga mandati i lirë par-
lamentar, mandati imperativ është man-
dat i kufizuar pasi deputetët udhëhiqen
sipas orientimeve dhe qëndrimeve par-
tiake dhe elektorale dhe jo sipas bindjes
dhe ndërgjegjes së lirë të tyre. Shumë
kushtetuta në botë ndalojnë shprehimisht
mandatin imperativ. Edhe KRK në nenin
70 ndalon mandatin detyrues.
Mandat i lirë [Slobodan mandat; Free
mandate; Freies Mandat] - Standard par-
lamentar në demokraci përfaqësuese si-
pas të cilit deputeti është përfaqësues i
popullit dhe nuk i nënshtrohet asnjë dety-
rimi tjetër. Mandati detyrues është ndalu-
ar në Francë që nga viti 1789 kurse
Kushtetuta franceze (1958) përcakton se
"mandatet detyruese do të shpallen të
pavlefshme". Edhe KRK në nenin 70
shprehimisht ndalon mandatet detyruese
për deputet kurse Rregullorja e Punës së
Kuvendit të Kosovës në nenin 10 (betimi
i deputetëve) kërkon që deputetët të be-
tohen se me nder e me përkushtim do ta
kryejnë detyrën e tyre dhe do të përfa-
qësojnë me dinjitet popullin, interesat e
Kosovës dhe të gjithë qytetarëve të saj.
Margjina e vlerësimit [Polje slobodne
procene; Margin of appreciation; Ermes-
sensspielraum] - parim interpretativ në
kuadër të GJEDNJ-së sipas të cilit shtetet
anëtare gëzojnë një hapësirë diskrecion-
ale me rastin e zbatimit të masave të cak-
tuara administrative ose gjyqësore në fu-
shën e kufizimit të lirive dhe të drejtave
të garantuara me Konventë. Përmes këtij
interpretimi GJEDN bën vlerësimin nëse,
dhe në çfarë shkalle, është i nevojshëm
kufizimi i së drejtës duke vlerësuar
raportin në mes lirisë individuale në një
anë dhe interesave nacionale në anën
tjetër (shih Leyla Şahin k. Turqisë, 2005).
Marrëveshja për Stabilizim dhe Aso-
cim [Sporazum o stabilizaciji i
pridruživanju; Stabilization and Associa-
tion Agreement; Das Stabilisierungs- und
Assoziierungsabkommen] - MSA është
instrument i para-anëtarësimit në Bash-
kimin Evropian. Përbën një kornizë të
marrëdhënieve midis Bashkimit Evropian
dhe vendeve të Ballkanit Perëndimor për
zbatimin e objektivave të procesit të Sta-
bilizim Asociimit siç janë krijimi i një
zonë të tregtisë së lirë midis BE-së dhe
shtetit nënshkrues të MSA-së, identif-
ikimin dhe përmbushjen e objektivave të
përbashkëta politike dhe ekonomike dhe
nxitjen e bashkëpunimin rajonal. Kosova
ka ratifikuar MSA-në me Bashkimin
Evropian më 2015 përmes Ligjit nr. 05/l-
069 për ratifikimin e Marrëveshjes së
Stabilizim Asociimit ndërmjet Repub-
likës së Kosovës, në njërën anë, dhe
Bashkimit Evropian dhe Komunitetit
Evropian të Energjisë Atomike, në anën
tjetër.
Masat e përkohshme [Privremene mere;
Interim measure; Einstweilige Anord-
nung] - I referohet të drejtës së gjykatës
apo gjykatës kushtetuese që sipas detyrës
zyrtare ose me kërkesë të palës të vendos
përkohësisht masë të përkohshme ndaj
një çështjeje që është objekt i procedurës
gjyqësore, nëse është e nevojshme për të
evituar një rrezik ose dëm të pa-
riparueshëm, dhe nëse marrja e këtyre
masave të përkohshme është në interes
publik.
Memorandum Shpjegues [Memoran-
dum sa objašnjenjima; Explanatory
memorandum; Erläuterungsmemoran-
dum] - Dokument shpjegues për një pro-
jekt-akt legjislativ që elaboron çështjet
kryesore të trajtuara; objektivat dhe
ndërlidhjen e tyre me prioritetet e
qeverisë dhe ofron opsionin e rekoman-
duar. Instrument shumë i rëndësishëm që
i paraprin një procesi legjislativ dhe që
informon organet vendimmarrëse lidhur
me ndikimet dhe opsionet rregulluese të
projekt-aktit legjislativ.
Mendim mospajtues [Izdvojeno
mišljenje; Dissenting opinion; Abwei-
chende Meinung] - mospajtim i një apo
më tepër gjyqtarëve me mendimin e
shumicës së gjykatës. Mendimet mos-
pajtuese zbatohen në çështjet gjyqësore
që vendosen në trup gjykues. Sipas
Rregullit 61 të RrPGJKK-së “Gjyqtari i
Gjykatës ka të drejtë të përgatisë një
mendim mospajtues me shkrim ndaj një
Aktgjykimi të Gjykatës. Gjyqtarët e tjerë
mund t’i bashkëngjiten mendimit mospa-
jtues, i cili duhet të japë arsyet konkrete
përse gjyqtari nuk pajtohet me mendimin
e shumicës së Gjykatës“.
Mendim këshillëdhënës [Savetodavno
mišljenje; Advisory opinion; Rechts-
gutachten] - Opinion juridik i një gjykate
apo tribunali për ndonjë çështje specifike
të natyrës juridike. Në të drejtën ndërk-
ombëtare është e njohur praktika e
GJND-së për të dhënë mendime
këshilluese, të cilat me përjashtim të
rasteve specifike, nuk kanë efekt të
detyrueshëm juridik. Organi, agjencia ose
organizata kërkuese është pastaj e lirë të
vendosë se përmes cilit instrument ju-
ridik dëshiron të zbatoj mendimin
këshillëdhënës.
Mendim konkurrues (concurring opin-
ion) [Saglasno mišljenje; Concurring
opinion; Konkurrierende Meinung] - Si-
pas Rregullit 62 të RRPGJKK-së
mendim konkurrues nënkupton pajtimin
me aktgjykimin e Gjykatës, por jo edhe
me arsyetimin e dhënë.
203
Ministër [Ministar; Minister; Minister] -
Në kuptim etimologjik, termi “ministër”
vie nga frëngjishtja “ministre” që nënk-
upton “shërbyes” ndërkaq historikisht, në
periudhën e monarkive mesjetare, min-
istrat kanë shërbyer si vartës të mbretit.
Në diskurs politik termi “ministër” nënk-
upton anëtar të kabinetit qeveritar që
drejton një dikaster të caktuar dhe
përcakton politikat zhvillimore të tij. Si
organ shtetëror bën pjesë në terrenin e
pushtetit ekzekutiv. Zgjedhja dhe kompe-
tencat e ministrave përcaktohen nga
modeli qeverisës. Kështu, në demokracitë
parlamentare, ministrat, si anëtarë të kab-
inetit të propozuar qeveritar, zgjedhen
nga parlamenti dhe i nënshtrohen
mbikëqyrjes parlamentare. Në sisteme
gjysmë-presidenciale, sikurse në Francë,
ministrat caktohen nga shefi i shtetit si-
pas propozimit të kryeministrit por duhet
të kenë mbështetjen e parlamentit për të
ushtruar detyrën. Ndërkaq në sisteme
presidenciale, sikurse në SHBA, anëtarët
e kabinetit/sekretarët emërohen nga kreu
i shtetit sipas pëlqimit të Senatit. Në
shtetet që nuk kanë ndarje të fortë të
pushteteve, ministrat mund të jenë edhe
anëtarë të parlamentit - si për shembull
në Britani të Madhe.
Mocion [Predlog; Motion; Antrag] - Në
parlamentarizëm i referohet një propozi-
mi përmbajtjesor apo procedural të de-
putetëve që kërkon shqyrtim dhe votim
në përputhje më rregulloren e par-
lamentit.
Mocion i votëbesimit [Predlog za
izglasavanje nepoverenja; Vote of no
confidence; Misstrauensantrag] - Proce-
durë parlamentare e cila zhvillohet për të
verifikuar ekzistimin ose jo të mbështet-
jes parlamentare të qeverisë. Sipas KRK-
së (neni 100) një mocion i mosbesimit
ndaj qeverisë mund të ngrihet me
204
propozimin e 1/3 të të gjithë deputetëve
të KK-së dhe mocioni konsiderohet i
pranuar nëse për të kanë votuar shumica
e të gjithë deputetëve të KK-së.
Mocion konstruktiv i votëbesimit
[Konstruktivni predlog za izlasavanje
nepoverenje; Constructive vote of no
confidence; Konstruktives Misstrau-
ensvotum] - Nënkupton se parlamenti
mund ti shprehë mos-besim qeverisë
vetëm duke zgjedhur një kryeministër
pasues me shumicën e votave të gjithë
anëtarëve të parlamentit. Shih nenin 67 të
Ligjit Themelor të Gjermanisë.
Monarki [Monarhija; Monarchy; Mon-
archie] - Formë e qeverisjes në të cilën
kreu i shtetit është mbreti, mbretëresha
apo një familje mbretërore. Për dallim
nga shtetet republikane, kreu i shtetit në
shtetet monarkike vihet në detyrë përmes
parimit të trashëgimisë për një mandat të
pakufizuar. Konsiderohet ndër format më
të hershme të organizimit të pushtetit sht-
etëror dhe në kuptim etimologjik nënk-
upton “të sundosh vetëm” (nga
frëngjishtja mesjetare “monarque”). Në
sistemet e hershme politike, pushteti i
monarkut ka qenë mjaft i gjerë dhe i
pakufizuar, por me përhapjen e lëvizjeve
qytetare për kufizimin e pushtetit
monarkik dhe afirmimin e sovranitetit të
popullit, ky pushtet është kufizuar
dukshëm. Triumfi i parlamentarizmit
ndaj formave absolute të monarkisë ka
mundësuar themelimin e modelit
kushtetues të monarkisë së kufizuar. Në
këto sisteme (që përveç Britanisë së
Madhe zbatohet kryesisht në shtetet veri-
ore të Evropës) pushteti i monarkut ka
ngelur esencialisht formal dhe ceremoni-
al dhe ne këtë sistem të monarkisë
kushtetuese mbreti sundon por nuk
qeverisë.
Monarki absolute [Apsolutna monarhi-
ja; Absolute monarchy; Absolute Monar-
chie] - nënkupton një model të qeverisjes
në të cilin i tërë pushteti shtetëror ushtro-
het nga monarku, pushteti i të cilit nuk i
nënshtrohet kufizimeve kushtetuese. Në
monarkitë absolute, monarku i përgjigjej
vetëm perëndisë por jo edhe qytetarëve
dhe pushteti i tij nuk i nënshtrohej ku-
fizimeve kushtetuese ose ligjore. Sundi-
mi i mbretit të Francës, Luigji XIV
(1643- 1715) është personifikimi më ad-
ekuat i absolutizmit dhe ashpërsisë së
monarkive absolute në atë periudhë.
Monarki parlamentare [Parlamentarna
monarhija; Parliamentary monarchy; Par-
lamentarische Monarchie] - Sistem i
qeverisjes në të cilin monarku ushtron
kryesisht kompetenca formale dhe cere-
moniale kurse pushteti i vërtetë
kushtetues ushtrohet nga qeveria (ekze-
kutivi) e cila duhet të ketë mbështetjen
parlamentare për zbatimin e programit të
saj. Ky sistem i qeverisjes zbatohet në
disa shtete sikurse në Britani të Madhe,
Holandë, Norvegji, Suedi, Spanjë, Dani-
markë, Belgjikë, Kanadë etj.
Monizmi - [Monizam; Monism; Mon-
ismus] Është doktrinë në të drejtën
ndërkombëtare sipas të cilës e drejta e
brendshme dhe e drejta ndërkombëtare
janë pjesë e një sistemi unik normativ ose
juridik. Sipas këtij koncepti, marrëveshjet
ndërkombëtare pas ratifikimit bëhen
pjesë e sistemit të brendshëm juridik dhe
zbatohen në mënyrë të njëjtë sikurse
ligjet e brendshme të shtetit.
Mosbesim parlamentar [Nepoverenje;
Parliamentary vote of no confidence;
Parlamentarishes Misstrauen]
Ndërprerje/humbje e parakohshme e
mandatit të qeverisë nga parlamenti.
Praktikohet në sistemet parlamentare dhe
gjysmë-presidenciale dhe manifestohet
kur shumica parlamentare nuk konfirmon
mbështetjen e saj ndaj një qeverie dhe
programit të saj. Varësisht nga normat
kushtetuese që aplikohen në këto shtete,
zakonisht votimi i suksesshëm i mocionit
të mos-besimit ka për pasojë dorëheqjen
e qeverisë dhe formimin e një kabineti të
ri qeveritar. Sipas nenit 100 të KRK-së
“konsiderohet se mocioni i mosbesimit
është pranuar, nëse për të kanë votuar
shumica e të gjithë deputetëve të Ku-
vendit të Kosovës.”
Marbury vs. Madison (1803) - Ndër
vendimet gjyqësore më emblematike dhe
më të hershme në historinë e jurispru-
dencës amerikane përmes të cilit Gjykata
Supreme në SHBA vendosi themelet e
kontrollit gjyqësor të kushtetutshmërisë.
Vendimi gjyqësor kishte ngjallur debat të
gjerë në SHBA pasi Kushtetuta nuk
përcaktonte shprehimisht të drejtën e
Gjykatës Supreme për të shpallur jo-
kushtetues ligjet e Kongresit amerikan.
N
Nato - Organizata e Traktatit të Atlanti-
kut Verior ndryshe e quajtur edhe si Ale-
anca e Atlantikut të Veriut, është një ale-
ancë ushtarake ndër-qeveritare që
përbëhet nga disa shtete anëtare të
Amerikës Veriore dhe të Evropës. E
themeluar më 4 prill 1949 për të
promovuar vlerat demokratike, NATO
promovon dhe përcakton forma të kon-
sultimit dhe bashkëpunimit të mes
shteteve anëtare lidhur me çështjet e
mbrojtjes dhe të sigurisë. NATO ka aktu-
alisht 29 shtete anëtare. Ndër nenet më
relevante të marrëveshjes për themelimin
- e NATOs është neni 5 sipas të cilit “çdo
sulm i armatosur kundër një apo më
shumë shteteve në Evropë apo në
Amerikën e Veriut do të quhet si sulm
kundër të gjitha atyre” duke detyruar
205
shtetet anëtare që të ndihmojnë shtetin e
sulmuar, përfshirë këtu përdorimin e for-
cave të armatosura, për të rivendosur dhe
ruajtur sigurinë në zonën e Atlantikut të
Veriut. NATO ka luajtur rol tejet të
rëndësishëm në Kosovë që nga viti 1999
duke ndihmuar në ofrimin e një mjedisi
të sigurt në Kosovë, për të mbështetur
përpjekjet humanitare ndërkombëtare dhe
për të bashkërenduar dhe mbështetur
praninë civile ndërkombëtare.
Ndalimi i Skllavërisë dhe i Punës së
Detyruar [Zabrana ropstva i prisilnog
rada; Prohibition of slavery and forced
labour; Verbot der Sklaverei und der
Zwangsarbeit] - Ndër garancionet më të
rëndësishme kushtetuese dhe ndërk-
ombëtare që ka ndikuar në heqjen e
formave të ndryshme të skllavërisë dhe
zbatimit të punës së detyruar. Hyn në
kuadrin e lirive absolute sipas të cilës
askush nuk mund të mbahet në skllavëri
ose në robëri dhe askush nuk do të
shtrëngohet të kryejë një punë me dhunë
ose të detyruar me përjashtim të rasteve
të përcaktuara në mënyrë shprehimore
me ligj ose konventë ndërkombëtare.
Ndalimi i Skllavërisë dhe i Punës së
Detyruar garantohet me nenin 4 të
KEDNJ-së dhe me nenin 28 të KRK-së.
Ndarja e pushtetit [Podela vlasti; Sepa-
ration of powers; Gewaltenteilung] - Pa-
rim kushtetues sipas të cilit pushteti sht-
etëror duhet të jetë i ndarë në pushtet
ligjvënës, ekzekutiv dhe gjyqësor për të
siguruar stabilitet në sistemin e qeveris-
jes. Ky parim kushtetues për herë të parë
është inkorporuar në Kushtetutën e
SHBA-ve sipas së cilës tre degët e
pushtetit shtetëror janë të pavarura por
reciprokisht të kontrolluara për të pen-
guar dominimin e njërës nga degët e
pushtetit shtetëror në një demokraci
kushtetuese. Ndër përfaqësuesit e parë të
206
kësaj teorie ishin filozofët politik John
Locke dhe Montesquieu, të cilit parimin
e ndarjes së pushtetit e konsideronin si
instrument efektiv për të shmangur ti-
raninë dhe për penguar monopolin e
pushtetit ekzekutiv në sistemin e qeveris-
jes.
Ndërmarrje publike [Javno preduzeće;
Separation of powers; Gesellschaftsun-
ternehmen] - Çdo ndërmarrje mbi të cilën
një ose më shumë autoritete publike
mund të ekzekutojnë drejtpërdrejtë ose
tërthorazi, ndikim mbizotërues në bazë të
pronësisë në ndërmarrjen e tillë,
pjesëmarrjes financiare në ndërmarrjen e
tillë dhe/ose dispozitave që rregullojnë
ndërmarrjen e tillë.
Ndërhyrja e domosdoshme në
shoqërinë demokratike [Neophodno
mešanje u demokratsko društvo; Neces-
sary interference in democratic society;
Erforderlicher Eingreif in die demo-
kratische Gesellschaft] - Ndër parimet
themelore për vlerësimin e kufizimeve të
të drejtave të njeriut e zhvilluar nga
Gjykata Evropiane për të Drejtat e
Njeriut sipas të cilit çdo kufizim i një të
drejte të njeriut përveç se duhet të jetë e
ligjshme duhet të konsiderohet edhe "e
nevojshme në një shoqëri demokratike"
për arritjen e qëllimit legjitim. Ky parim
përcaktohet edhe me KRK-në (neni 55)
sipas të cilit “të drejtat dhe liritë
themelore të garantuara me këtë
Kushtetutë, mund të kufizohen vetëm
deri në atë masë sa është e domosdoshme
që, në një shoqëri të hapur dhe demo-
kratike, të përmbushet qëllimi për të cilin
lejohet kufizimi”.
Nene absolutisht të pandryshuara [Ap-
solutno nepromenjeni članovi; Absolute-
ly non-amendable articles; Absolut un-
veränderte Artikel] - Në të drejtën
kushtetuese këto njifen si klauzola të për-
jetësisë, pra nene të kushtetutës të cilat
nuk i nënshtrohen amendamenteve
kushtetuese në asnjë rrethanë apo proce-
durë. Kështu shumë kushtetuta përmba-
jnë të ashtuquajturat “klauzola të për-
jetësisë” të cilat i shpallin disa dispozita
të kushtetutës të pandryshueshme sikurse
Kushtetuta Gjermane e vitit 1949 (neni
79.3 ndalon amendamentet kushtetuese
që ndryshojnë karakterin e federalizmit),
kushtetuta italiane e vitit 1947 (në nenin
139 ndalon ndërrimin e formës së
qeverisjes) kurse Kushtetuta franceze e
vitit 1958 (në nenin 89.5 thekson se for-
ma republikane e qeverisjes nuk do të
jetë objekt i ndonjë ndryshimi).
Nenet e Konfederatës (1777-1781)
[Članovi Konfederacije; Articles of Con-
federation; Artikel der Konföderation] -
Akt kushtetues i hartuar më 1777 pas
shpalljes së pavarësisë së SHBA-së që ka
shërbyer për të definuar kompetencat
kushtetuese të pushtetit qëndror dhe
shteteve anëtare në kuadër të Shteteve të
Bashkuara. Për shkak se Nenet e Kon-
federatës kishin prodhuar një qeveri të
dobët federale duke siguruar sovranitet të
gjerë për 13 shtetet anëtare, ky dokument
kushtetues u zëvendësua me Kushtetutën
e SHBA-ve të vitit 1787 që përcaktoi një
qeveri më të fortë federale.
Neutraliteti shtetëror [Državna neutral-
nost; State neutrality; Staatliche Neutral-
ität] - Deklarim zyrtar i një shteti se është
neutral ndaj të gjitha konflikteve poten-
ciale të së ardhmes përfshirë edhe ade-
rimin në organizata politiko-ushtarake.
Për shembull më 1955 parlamenti austri-
ak miratoi përmes një ligji kushtetues
“Deklaratën e Neutralitetit” duke dekla-
ruar Austrinë përgjithmonë neutrale.
Neutraliteti shtetëror mund të garantohet
edhe me traktat ndërkombëtar sikurse
është rasti me Zvicrën, e cila që nga
Kongresi i Vjenës më 1815 gëzon neu-
tralitet të përhershëm.
Nëpunës civil [Civilni službenik; Civil
servant; Beamte] - Persona të punësuar
në organet e administratës publike, të
cilët rekrutohen në bazë të meritës pasi
t’i jenë nënshtruar procedurave përz-
gjedhëse të përcaktuar me ligj. Nëpunësit
civil janë zyrtarë shtetëror të karrierës
dhe politikisht të paanshëm të cilët ush-
trojnë funksione publike dhe detyra ad-
ministrative konform rregullave të
shërbimit civil. Statusi i nëpunësve civilë
si dhe marrëdhënia e tyre e punës në in-
stitucionet e administratës qendrore dhe
komunale në RKS rregullohet me Ligjin
nr. 03/l-149 për shërbimin civil të repub-
likës së Kosovës.
Ndihma administrative [Upravna
pomoć; Administrative assistance; Ver-
waltungshilfe] - Institut i së drejtës ad-
ministrative që manifestohet kur organi
administrativ sipas kërkesës së një organi
tjetër administrativ, ofron ndihmë për
kryerjen e një apo disa veprimeve të
nevojshme procedurale në kuadër të një
procedure administrative, sidomos kur
organi kërkues, nuk mund t’i kryejë vetë
këto veprime ose kur kryerja e veprimeve
nga organi kërkues nuk është efektive
apo kostot për kryerjen e tyre janë shumë
më të larta në krahasim me koston e kry-
erjes së tyre nga organi tjetër.
Nismë legjislative [Zakonodavna inicija-
tiva; Legislative initiative; Bürgerliche
Initiative] - E drejta për të iniciuar pro-
cesin e hartimit të një ligji. Sipas
Kushtetutës së Kosovës nismën për të
propozuar ligje, mund ta marrë Presidenti
i Republikës së Kosovës nga fu-
shëveprimtaria e saj/tij, Qeveria, de-
putetët e Kuvendit, ose më së paku
dhjetëmijë qytetarë, sipas mënyrës së
përcaktuar me ligj.
207
Nismë qytetare [Građanska inicijativa;
Civil initiative; Volksentscheid] - “Nisma
Qytetare” do të thotë grupi i personave të
cilët bashkohen vullnetarisht mbi bazën e
një ideje, interesi ose pikëpamje të për-
bashkët, me qëllim zgjedhjen e kandi-
datëve të tyre, por që nuk dëshirojnë të
formojnë parti politike.
Nomos - Nga greqishtja “ligj, urdhër”,
pra akt juridik, normë juridike. Shih për
më tepër “Ligji”.
Njohje [Priznanje; Recognition;
Anerkennung] - Në të drejtën ndërk-
ombëtare i referohet aktit të njohjes së
shtetit nga një shtet tjetër.
O në mënyrë zyrtare (ex officio) ose mund
Obiter Dictum - Nga Lat. "diçka e thënë
kalimthi"; në doktrinën e arsyetimit
gjyqësor nënkupton komente të
gjyqtarëve në kuadër të aktgjykimit si
pjesë e opinionit gjyqësor të cilat nuk ja-
në domosdoshmërisht esenciale për
marrjen e vendimit dhe nuk konsiderohen
si juridikisht të detyrueshme.
Oda e Avokatëve [Advokatska komora;
Bar Association; Rechtsanwaltskammer]
- organizatë profesionale me status të
personit juridik, e cila është kompetente
për rregullimin dhe kontrollimin e profe-
sionit të avokatit si profesion i lirë ligjor.
Oda e Avokatëve në Republikën e Koso-
vës funksionon në bazë të parimit të
anëtarësisë së avokatëve që veprojnë në
Kosovë. Ndër funksionet kryesore të
Odës së Avokatëve të Kosovës është li-
censimi i avokatëve dhe mbikëqyrja e ak-
tivitetit të tyre sipas legjislacionit në fuqi
në Kosovë.
Oligarkia [Oligarhija; Oligarchy; Oli-
garchie] - Nga greqishtja (oligarkhía) që
do të thotë 'pak' dhe “arkho”, që do të
thotë 'të sundosh ose të komandosh'. Pra
është një formë e qeverisjes në të cilën
208
pushteti mbështetet tek një numër i vogël
i njerëzve.
Ombudsperson [Ombudsman; Ombud-
sperson; DerBürgerbeauftrag-
te/Ombudsmann] - Ky institucion za-
nafillën e tij e ka në Mbretërinë e Suedisë
(1809) me themelimin e ombudsmanit si
një autoritet jashtë pushtetit ekzekutiv
për të vlerësuar zbatimin e ligjeve par-
lamentare. Ombudspersoni është institu-
tion publik që kryesisht mirret me heti-
min e ankesave të qytetarëve ndaj vepri-
mtarisë së organeve të pushtetit shtetëror.
Në disa shtete, sikurse në Republikën e
Kosovës, ombudspersoni mund të referoj
shkeljet e lirive dhe të drejtave të njeriut
të referoj shkeljen e pretenduar në
gjykatë. Në Kosovë këtë funksion e
kryen Avokati i Popullit, i cili mbikëqyr
dhe mbron të drejtat dhe liritë e indi-
vidëve nga veprimet ose mosveprimet e
paligjshme dhe të parregullta të auto-
riteteve publike.
Ombudspersoni Evropian [Evropski
ombudsman; European Ombudsman; Eu-
ropäischer Bürgerbeauftragte] - organ i
pavarur që funksionon në kuadër të
Bashkimit Evropian që bën hetimin e an-
kesave të qytetarëve, shoqatave dhe
bizneseve kundër veprimtarisë së institu-
cioneve të BE-së. Në veçanti Ombud-
spersoni Evropian heton pretendimet për
sjellje të padrejtë, diskriminim, mungesë
së informacionit ose procedura të pa-
drejta. Ombudspersoni Evropian zgjidhet
nga Parlamenti Evropian për një mandat
5 vjeçar me të drejtë ri-zgedhje.
Opinion juridik [Pravno mišljenje; Le-
gal opinion; Rechtsgutachten] - I refero-
het një sqarimi apo interpretimi juridik
lidhur me një çështje të caktuar. Në disa
sisteme juridike opinioni juridik nënk-
upton edhe arsyetimin e një vendimi
gjyqësor, pra qëndrimin juridik që mban
gjykata lidhur me çështjen gjyqësore.
Organi Shqyrtues i Prokurimit [Telo
za razmatranje nabavki; Procurement
Review Body; Beschaffungsüber-
prüfungsstelle] - Organ i pavarur i cili
është përgjegjës për zbatimin e procedur-
ave për shqyrtimin e prokurimit.
Vendimet e OSHP-së i nënshtrohen
shqyrtimit shqyrtimin gjyqësor të akteve
administrative.
Organ shtetëror [Drzavni organ; State
body; Staatsorgan] - Në kuptim të
përgjithshëm, ky term i referohet tre or-
ganeve kryesore të pushtetit qendror (or-
ganit legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqësor)
përfshirë autoritetet administrative, civile
ose ushtarake dhe njësitë e qeverisjes lo-
kale (sikurse komunat) të cilat ushtrojnë
pushtet shtetëror të mbështetur në
kushtetutë dhe ligj. Në demokracitë
kushtetuese, sidoqoftë, pushteti i orga-
neve shtetërore është i kufizuar përmes
dispozitave kushtetuese dhe ligjore kurse
vendimet dhe veprimtaria e tyre i
nënshtrohen kontrollit gjyqësor dhe
kushtetues.
Organ individual [Individualni organ;
Individual state organ; Individualorgan] -
Organe shtetërore apo publike në të cilat
vendimmarrja është individuale dhe jo
kolektive.
Organ kolektiv [Kolektivni organ; Col-
lective body; Kolektives Organ] - Organ
shtetëror në kuadër të cilit vendimet mir-
ren në mënyrë kolektive; pra vendimet
mirren përmes një numri të caktuar të
përfaqësuesve apo zyrtarëve (p.sh., par-
lamenti).
Organizatë buxhetore [Budžetska or-
ganizacija; Budget organization;
Haushaltsorganisation] - të gjitha ato or-
gane shtetërore dhe lokale si ministritë,
komunat, agjencitë dhe institucionet të
cilat pranojnë fonde nga buxheti shtetëror
sipas ligjit për buxhetin.
Organizata Jo-Qeveritare [Nevladina
organizacija; Non-Governmental Organi-
zation; Nichtregierungsorganisation] -
Është një organizatë jofitimprurëse e
themeluar në bazë vullnetare për një
qëllim të caktuar shoqëror dhe humanitar.
Përmes formave dhe mekanizmave të
ndryshëm të avokimit, OJQ-të ushtrojnë
ndikim te autoritetet publike në zbatimin
e politikave të qëndrueshme zhvillimore
dhe sociale duke vepruar si pararojë e au-
toriteteve publike në procesin e vendim-
marrjes.
Organizata për Bashkëpunim dhe
Siguri në Evropë [Organizacija za
evropsku bezbednost i saradnju; Organi-
zation for Security and Cooperation in
Europe; Organisation für Sicherheit und
Zusammenarbeit in Europa] - OSBE
është një organizatë ndërkombëtare e
themeluar në Konferencën e Sigurisë dhe
Bashkëpunimit në Evropë më 1973 për
adresimin e çështjeve të sigurisë gjatë
Luftës së Ftohtë. Misioni i saj gradualisht
është zgjeruar në drejtim të avancimit të
respektimit të lirive dhe të drejtave të
njeriut, të drejtave mjedisore, respektimit
të komuniteteve pakicë dhe proceseve të
demokratizimit. OSBE aktualisht
përbëhet nga 57 shtete anëtare dhe ka
misionet e saj në shumë shtete të botës
përfshirë Kosovën. Organizata Ndërk-
ombëtare e Shëndetësisë [Međunarodna
zdravstvena organizacija; World Health
Organization; Weltgesundheitsorganisa-
tion] - Agjenci e specializuar e OKB-së e
themeluar më 1948 që ka për qëllim
avancimin e shërbimeve dhe politikave
në fushën e shëndetit publik.
Organizata Ndërkombëtare e Punës
[Međunarodna organizacija rada; Interna-
tional Labour Organization; Internatio-
209
nale Arbeitsorganisation] - Agjenci e
specializuar e OKB-së e themeluar më
1946, e cila ka për qëllim avancimin e të
drejtave të punës dhe të kushteve të
punës në kuadër të sistemeve juridike të
shteteve anëtare.
Organizatë supra-nacionale
[Međunarodna organizacija; International
organization; Internationale Organisa-
tion] - Është organizatë mbikombëtare që
përbën një bashkim të shteteve të
pavarura të cilat vullnetarisht bartin një
pjesë të sovranitetit të tyre për të
mundësuar marrjen e vendimeve në or-
ganizatën mbikombëtare në të mirë dhe
për interesa kolektive të qytetarëve të
tyre. Bashkimi Evropian është shembull
tipik i një organizate supranacionale i
themeluar me Traktat të veçantë përmes
të cilit Palët e Larta Kontraktuese
(shtetet) kanë vendosur që disa objektiva
të përbashkëta të Bashkimit (p.sh tregu i
vetëm, themelimi i një unioni ekonomik
dhe monetar etj) ti arrijnë përmes kësaj
forme të delegimit të pushtetit nacional
në nivel të një organizate supranacio-
nale.
Organizatë ndërkombëtare [Međunaro-
dna organizacija; International organiza-
tion; Internationale Organisation] - Or-
ganizatë e themeluar përmes traktatit
ndërkombëtar, e cila rregullohet përmes
të drejtës ndërkombëtare dhe disponon
personalitetin e vet ndërkombëtar juridik.
Origjinalizmi [Istovetnost; Originalis;
Originalität] - Doktrinë e interpretimit
kushtetues sipas të cilës kuptimi i normës
kushtetuese më së miri përcaktohet sipas
kuptimit origjinal që ajo normë ka pasur
në kohën kur është miratuar. Kjo metodë
e interpretimit gjyqësor mbështetet në
kontekstin historik të miratimit të normës
dhe mohon qëndrimin se kushtetuta është
një dokument progresiv që evoluon duke
210
ju përshtatur dinamikës së ndryshimit të
rrethanave shoqërore.
P
Pacta sunt servanda - Parim i së drejtës
ndërkombëtare sipas të cilës traktatet
ndërkombëtare janë të detyrueshme dhe
duhet të respektohen.
Padi administrative [Upravna tužba;
Administrative lawsuit; Verwaltung-
sklage] - mjet juridik përmes të cilit
kërkohet mbrojtja gjyqësore e të drejtave
dhe interesave juridike të personave fizik
dhe juridik, të cilat të drejta dhe interesa
janë cenuar përmes vendimeve individ-
uale ose me veprimet e organeve të ad-
ministratës publike. Padia administrative
në përgjithësi mund të bëhet vetëm
kundër aktit administrativ të nxjerrë në
procedurën administrative në shkallë të
dytë apo kundër aktit administrativ të
shkallës së parë, kundër të cilit në proce-
durën administrative ankimi nuk është i
lejuar.
Paneli Zgjedhor për Ankesa dhe Pa-
rashtresa [Izborno veće za žalbe i pred-
stavke; Election Complaint and Appeal
Panel; Wahlbeschwerdeausschuss] - Si-
pas të drejtës elektorale në Republikën e
Kosovës, PZAP është organ i pavarur që
është kompetent për të vendosur në lidhje
me ankesat që kanë të bëjnë me procesin
zgjedhor sipas ligjit dhe rregullat
zgjedhore.
Paprekshmëria e banesës [Nepovredi-
vost stana; Inviolability of the home; Un-
verletzlichkeit der Wohnung] - Ndër të
drejtat kushtetuese individuale sipas të
cilës kontrolli i banesës mund të bëhet
vetëm përjashtimisht në bazë të një
vendimi gjyqësor dhe kur ndërhyrja është
e domosdoshme për arritjen e një qëllimi
legjitim (p.sh. nëse është e domosdoshme
të bëhet arrestim i ligjshëm, mbledhja e
provave që kanë rrezik të humbasin ose
për mënjanimin e rrezikut të drejtpër-
drejtë dhe serioz për njerëzit dhe për
pasurinë). Pacenueshmëria e banesës
garantohet me nenin 36 para. 4 i KRK-së
dhe me nenin 8 të KEDNJ-së në kuadër
të së drejtës për respektimin e jetës pri-
vate dhe familjare.
Parimi i administratës së hapur [Prin-
cip otvorene uprave; Principle of trans-
parent administration; Grundsatz der of-
fenen Verwaltung] - Parim i procedurës
administrative sipas të cilës organet e
administratives publike duhet të veprojnë
me transparencë kur vendosin për çështje
administrative dhe të garantojnë të
drejtën e palës për t’u informuar mbi
ecurinë e procedurës administrative, qas-
jen në dosjen dhe dokumentet e tij dhe të
drejtën e njoftimit me mjete të
përshtatshme për procedurën administra-
tive.
Parafim [Parafiranje; Initials; Initialen] -
Akt me të cilin personat e autorizuar
vënë inicialet për të treguar se kanë rënë
dakord për tekstin përfundimtar të
marrëveshjes.
Parimi i efikasitetit [Princip efikasnosti;
Principle of efficiency; Grundsatz der Ef-
fizienz] - Parim i procedurës administra-
tive sipas të cilit organi që zbaton proce-
durën administrative duhet ta zhvilloj atë
në mënyrë të shpejtë dhe pa zvarritje,
duke iu shmangur veprimeve dhe shpen-
zimeve të panevojshme. Efikasiteti në
procedurë administrative pamundëson
keqpërdorimin dhe zvarritjen e realizimit
të të drejtave të palëve dhe mundëson
nxjerrjen e vendimit administrativ brenda
afateve të përcaktuara ligjore.
Parimi i epërsisë të së drejtës së BE-së
[Princip prednosti prava Evropske unije;
Primacy of the EU law; Grundsatz des
Vorrangs des Unionsrechts] - Doktrinë
gjyqësore e GJDBE-së (Costa k. Enel 5
Korrik 1964, Rasti 6/64) sipas së cilës
Traktatet dhe legjislacioni i BE-së kanë
epërsi mbi të drejtën e Shteteve Anëtare.
Sipas këtij parimi të gjitha gjykatat
kombëtare janë të detyruara të refuzojnë
të zbatojnë ndonjë dispozitë të ligjit
kombëtar që është në kundërshtim me
kërkesat e së drejtës së BE-së. Është e
rëndësishme të përmendet se Traktati i
dështuar kushtetues i Lisbonës (neni 1-6)
kishte përmbajtur një dispozitë shpre-
himore që përcaktonte qartë supremacinë
e së drejtës së BE-së ndaj të drejtës së
Shteteve Anëtare.
Parimi i ligjshmërisë [Princip zakoni-
tosti; Principle of legality; Rechtsmäßig-
keitsgrundsatz] - Ky term përmban disa
kuptime. Së pari, nënkupton se aktet më
të ulëta juridike (aktet e përgjithshme ju-
ridike dhe aktet individuale juridike)
duhet të mbështeten dhe të jenë në pa-
jtueshmëri me ligjin si burim primar i së
drejtës. Së dyti, ky parim nënkupton se
gjithë veprimtaria e organeve shtetërore
duhet të mbështetet në ligje dhe akte nën-
ligjore. Zbatimi i parimit të ligjshmërisë
është ndër kushtet kryesore për realiz-
imin e shtetit të së drejtës. Ky parim
shprehet kryesisht në funksionimin e or-
ganeve të administratës publike të cilat
miratojnë akte individuale duke vendosur
për të drejtat dhe interesat juridike të
subjekteve juridike. Andaj çdo veprim
administrativ që cenon apo mund të
cenojë një të drejtë apo interes juridik të
një personi, duhet të jetë i autorizuar nga
një ligj.
Parimi i mos-diskriminimit [Princip
nediskriminacije; Principle of non-
discrimination; Nicht-Diskriminierung
Grundsatz] - Parim kushtetues, sipas të
cilit të gjithë janë të barabartë para ligjit
dhe askush nuk mund të diskriminohet në
211
bazë të racës, ngjyrës, gjinisë, gjuhës,
fesë, mendimeve politike ose të tjera,
prejardhjes kombëtare a shoqërore,
lidhjes me ndonjë komunitet, pronës,
gjendjes ekonomike, sociale, orientimit
seksual, lindjes, aftësisë së kufizuar ose
ndonjë statusi tjetër personal. Parimi i
mos-diskriminimit përcaktohet me nenin
24 të KRK-së dhe me një sërë ligjesh
procedurale dhe materiale.
Parimi i kontrollit dhe baraspeshës
[Princip kontrole i ravnoteže; Principle of
checks and balances; Grundsatz der
checks and balances] - Shih “ndarja e
pushtetit”.
Parimi i proporcionalitetit [Princip
proporcionalnosti; Principle of propor-
tionality; Verhältnismäßigkeitsgrundsatz]
- Sipas këtij parimi ndërhyrja e një auto-
riteti publik në kufizimin e lirive dhe të
drejtave të njeriut duhet të bëhet në
mënyrë proporcionale dhe vetëm për aq
sa është e nevojshme për arritjen e qël-
limit legjitim. Ky parim gjen zbatim të
gjerë në praktikën gjyqësore të Gjykatës
Evropiane për të Drejtat e Njeriut. Pro-
porcionaliteti mbështetet në idenë se
ndërhyrja në ushtrimin e lirive dhe të
drejtave të njeriut bëhet mbi një bazë
ligjore ndërkaq përmasat e ndërhyrjes
(kufizimit) nuk duhet të shkojnë përtej
asaj që është domosdoshmërisht e
nevojshme në një shoqëri demokratike.
Ndërkaq në të drejtën e BE-së ky parim
nënkupton se përmbajtja e masave dhe
veprimeve të BE-së si organizatë supra-
nacionale nuk mund të tejkalojë atë që
është e nevojshme për të arritur objek-
tivat e Traktateve.
Parimi i subsidiaritetit [Princip supsidi-
jarnosti; Principle of subsidiarity; Subsid-
iaritätsgrundsatz] - Ndër parimet
themelore të Kartës Evropiane për Au-
tonomi Lokale dhe të Ligjit për
212
Vetëqeverisje Lokale në Republikën e
Kosovës sipas të cilit kryerja e funksion-
eve dhe ushtrimi i kompetencave në një
nivel qeverisjeje (komunë, bashki, rajon
etj) duhet të bëhet sa më pranë
komunitetit, duke pasur parasysh
rëndësinë dhe natyrën e detyrës, si dhe
kërkesat për efikasitet më të madh në
kryerjen e shërbimeve administrative.
Parimi i shqyrtimit verbal [Princip us-
menog razmatranja; Principle of verbal
review; Grundsatz der der mündlichen
Prüfung (Oralitätsgrundsatz)] - Ndër
parimet e konfliktit administrativ sipas të
cilit gjykata gjatë vendosjes së çështjes
administrative i ofron palëve në proce-
durë të drejtën për tu dëgjuar dhe për të
paraqitur prova dhe argumnte verbale në
procedurën gjyqësore. Përjashtimisht si-
pas nenit 38 para. 4 të Ligjit 03/L-202
për Konfliktin Administrativ në Kosovë
“gjykata mund të vendosë çështjen pa
shqyrtim verbal, nëse ka fakte të mjaf-
tueshme dhe kur palët kanë dhënë pëlqi-
min e tyre në formë të shkruar”.
Parlament [Parlament Parliament; Par-
lament] - Organ përfaqësues i zgjedhur
përmes zgjedhjeve të lira dhe demo-
kratike, i cili ushtron funksion ligjvënës.
Në disa sisteme të qeverisjes (kryesisht
në sisteme parlamentare) parlamenti ush-
tron edhe funksione zgjedhore dhe
mbikëqyrëse sikurse është zgjedhja dhe
kontrolli i punës së qeverisë. Parlamenti
përfaqëson sovranitetin popullor dhe
konsiderohet djep i demokracisë pasi
përmes këtij organi partitë parlamentare
shqyrtojnë dhe miratojnë vendimet më të
rëndësishme politike për shtetin dhe të
drejtën sikurse miratimi i amendamente-
ve kushtetuese, ligjeve, buxhetit, rati-
fikimi i marrëveshjeve ndërkombëtare
etj. Varësisht nga forma e rregullimit sht-
etëror, parlamentet mund të jetë një (1)
dhomëshe (monokamerale), që zbatohen
më tepër në shtetet unitare, apo dy-
dhomëshe (bikamerale) që gjejnë zbatim
tek shtetet me rregullim shtetëror federal
(SHBA, Gjermani, Belgjikë, Austri etj).
Parlamentarizëm [Parlamentarizam;
Parliamentarianism; Parlamentarismus] -
Ky term i referohet jetës parlamentare,
operimit të partive politike dhe vetë rolit
kushtetues të parlamentit në një sistem të
qeverisjes. Në kuptim më të gjerë par-
lamentarizmi nënkupton një ndër-veprim
në mes parlamentit, qeverisë dhe kreut të
shtetit (shih më gjerë sistemi parlamentar
i qeverisjes) që shprehet përmes konsen-
susit politik dhe kontrollit reciprok në
marrje të vendimeve.
Parlamenti Evropian [Evropski parla-
ment; European Parliament; Europäisch-
es Parlament] - Parlamenti Evropian
është një ndër organet më të rëndësishme
të vendimmarrjes në BE. Ky organ
legjitimohet përmes zgjedhjeve direkte të
anëtarëve të Parlamentit dhe ulëset par-
lamentare ndahen në proporcion me
numrin e banorëve për secilin Shtet
Anëtar. Me ndryshimet e traktateve,
kompetencat e Parlamentit kanë ardhur
vazhdimisht duke u fuqizuar sikurse në
fushën legjislative ashtu edhe në atë bux-
hetore. Një pjesë e mirë legjislacionit
evropian tani i nënshtrohet procedurës së
bashkë-vendimmarrjes përmes Par-
lamentit dhe Këshillit. Parlamenti aktu-
alisht ka 751 anëtarë, të cilët zgjedhën
për një mandat 5 vjeçar. Duhet theksuar
se ulëset parlamentare në Parlament
ndahen në bazë të orientimit programor
dhe partiak dhe jo në baza të përkatësisë
etnike.
Parti konservatore [Konzervativna
partija; Conservative party; konservative
Parteien] - Parti politike me orientim të
djathtë, të cilat në ideologjitë politike dhe
programore angazhohen për ruajtjen e
status quos dhe rendit shoqëror aktual.
Lëvizjet politike konservatore janë shfa-
qur qysh në fund të shekullit 18 si
kundërpërgjigje ndaj ndryshimeve revo-
lucionare në Angli dhe Francë (1789) në
përpjekje për të ruajtur monarkinë dhe
klasën aristokrate, lidhjen e shtetit me
kishën etj. Këto parti politike angazhohen
për promovimin e pronës private dhe
ekonomisë, mbrojtjen e vlerave tradi-
cionale dhe institucioneve kulturore dhe
për krijimin e shtetit të fortë të së drejtës.
Krahas Partisë Laburiste, Partia Kon-
servative është ndër partitë kryesore që
dominon skenën politike në Britani të
Madhe.
Parti liberale [Liberalna partija; Liberal
party; Liberale Partei] - Janë parti të
qendrës së majtë ose të djathtë të cilat
angazhohen për masa dhe instrumente
më liberale në rendin politik, ekonomik,
kulturor dhe social, duke përfshirë por
duke mos u kufizuar në liritë dhe të
drejtat e njeriut.
Parti politike [Politička partija; Political
party; Politische Partei] - Organizim i in-
dividëve të cilët bashkohen vullnetarisht
mbi bazën e ideve, interesit dhe pikëpam-
jeve të përbashkëta politike, me qëllim të
ushtrimit të ndikimit në politikat sht-
etërore dhe publike përmes zgjedhjes së
përfaqësuesve të tyre në organe përfa-
qësuese në nivel komunal, regjional,
qendror apo supra-nacional (siç është
Parlamenti Evropian). Qëllimi kryesor i
partive politike është zgjedhja e kandi-
datëve të tyre në mënyrë që të zbatohen
programet dhe politikat partiake dhe të
mundësohet zbatimi i tyre në praktikë.
Partitë e gjelbërta [Zelene stranke;
Green parties; Grüne Parteien] - parti
politike të cilat në programin e tyre parti-
ak angazhohen për zhvillim të
213
qëndrueshëm ekonomik përmes ruajtjes
dhe mbrojtjes së mjedisit dhe biodiversi-
tetit.
Persona Non Grata - Term latin që
përdoret në të drejtën diplomatike dhe
nënkupton “person të padëshiruar”. I
referohet një personi apo zyrtari të huaj i
cili shpallet i padëshiruar në shtetin pritës
apo shtetin ku është akredituar.
Peticioni i të drejtave (1628) - është
miratuar më 1628 dhe përbën një doku-
ment kushtetues anglez që ka afirmuar
liritë dhe të drejtat individuale duke
kërkuar respektimin e këtyre të drejtave
edhe nga mbreti. Ky dokument
kushtetues ka përcaktuar në mes tjerash
ndalesa për vënien e tatimeve arbitrare,
burgosjet arbitrare dhe pa vendim
gjyqësor, ndalimin e deklarimit të gjendj-
es së luftës në rrethana paqe etj.
Pëlqim mbretëror [Kraljevska saglas-
nost; Royal assent; Zustimmung des
Monarchen] - Shpallja formale e ligjit të
miratuar nga parlamenti nga ana e mbre-
tit. Ndonëse pëlqimi mbretëror është një
instrument kushtetues i kontrollit ndaj
parlamentit, refuzimi për të dhënë pëlqi-
min mbretëror është një praktikë e rrallë
në monarkitë kushtetuese. Për shembull,
në Britani të Madhe, ku pëlqimi
mbretëror është një traditë shekullore,
teksti i miratuar legjislativ i dërgohet
Mbretëreshës për miratim formal që
përbën fazën e fundit të procesit legjisla-
tiv. Në gjuhën kushtetuese ky instrument
njihet si pëlqim mbretëror (ang. royal as-
sent).
Pëlqim mjedisor [Ekološka saglasnost;
Environmental consent; Um-
weltgenehmigung] - Sipas standardeve
juridike mjedisore, përfshirë edhe Ligjin
për Vlerësimin e Ndikimit në Mjedis në
Kosovë, projekte të caktuara publike ose
private, të cilat mund të kenë efekte të
214
theksuara në mjedis i nënshtrohen proce-
durës administrative të sigurimit të
pëlqimit mjedisor. Qëllimi i pëlqimi
mjedisor është parandalimi dhe minimiz-
imi i efekteve negative mjedisore si re-
zultat i ekzekutimit të projektit.
Përfaqësim proporcional [Proporcion-
alna zastupljenost; Proportional represen-
tation; Verhältniswahl] - Sistem elektoral
sipas të cilit ndarja e vendeve në parla-
ment bëhet në proporcion me rezultatin e
arritur zgjedhor. Për dallim nga sistemi
elektoral i shumicës (mazhoritar), ky sis-
tem është më i favorshëm për partitë të
vogla dhe komunitetet jo-shumicë pasi
krijon hapësirë më të madhe të përfa-
qësimit politik në parlament. Sistemi
zgjedhor proporcional zbatohet edhe në
Republikën e Kosovës. Sipas KRK-së
(neni 64) “vendet në Kuvend ndahen
midis të gjitha partive, koalicioneve,
nismave qytetare dhe kandidatëve të
pavarur, në përpjesëtim me numrin e vo-
tave të vlefshme, të fituara prej tyre, në
zgjedhjet për Kuvendin”.
Përfaqësues diplomatikë [Diplomatski
predstavnici; Diplomatic representative;
Diplomatische Vertreter] - Zyrtar të cak-
tuar nga një shtet për të kryer funksione
dhe shërbime diplomatike në një apo më
shumë shtete të tjera ose në një organiza-
të ndërkombëtare.
Plebishit [Politički pluralizam; Political
pluralism; Plebiszit] - Një nga format e
demokracisë së drejtpërdrejtë përmes së
cilës qytetarët me të drejtë vote deklaro-
hen për çështje të rëndësishme politike,
shtetërore apo ndërkombëtare. Është
praktikuar që në kohën e Republikës
Romake për të përshkruar procesin e
miratimit të ligjeve nga Asambleja e
Plebejëve. Në disa raste plebishiti përdo-
ret edhe si sinomim i termit “referen-
dum”. Teknikisht në format plebishitare
votuesit vetëm se konfirmojnë apo refu-
zojnë një propozim të caktuar p.sh
ndërrimin e formës së qeverisjes apo
bashkimin me një shtet tjetër.
Pluralizëm politik [Politički pluralizam;
Political pluralism; Pluralismus] - Në te-
orinë politike ky term nënkupton një sis-
tem politik që mbështetet dhe funksionon
në bazë të konkurrencës dhe frymës së
lirë të partive politike, lëvizjeve qytetare
dhe subjekteve tjera partiake.
Politika e Përbashkët e Jashtme dhe e
Sigurisë (BE) [Zajednička spoljna i
bezbednosna politika (EU); Common
Foreign and Security Policy (EU); Ge-
meinsame Außen- und Sicherheitspolitik
(EU)] - Politika e përbashkët e jashtme
dhe e sigurisë zbatohet nga Përfaqësuesi i
Lartë i Bashkimit Evropian për Punët e
Jashtme dhe Politikën e Sigurisë dhe nga
Shtetet Anëtare. Përmes këtij mekanizmi
BE synon të realizoj ruajtjen e paqes dhe
fuqizimin e sigurisë ndërkombëtare në
pajtim me parimet e Konventës së
Kombeve të Bashkuara; promovimin e
bashkëpunimit ndërkombëtarë; zhvilli-
min dhe konsolidimin e demokracisë,
sundimin e ligjit dhe respektimin e të
drejtave të njeriut dhe liritë themelore.
Politika e Përbashkët për Mbrojtje
dhe Siguri (BE) [Zajednička politika za
zaštitu i bezbednost (EU); Common Se-
curity and Defence Policy (EU); Ge-
meinsame Sicherheits- und Vertei-
digungspolitik (EU)] - Politika e për-
bashkët e sigurisë dhe mbrojtjes në
kuadër të BE-së përfshin shprehjen e va-
zhdueshme të një politike të përbashkët
të mbrojtjes së Bashkimit. Sipas Traktatit
të Lisbonës, Shtetet Anëtare vendosin në
dispozicion të Bashkimit kapacitete civile
dhe ushtarake për vënien në zbatim të
politikës së përbashkët të sigurimit dhe
mbrojtjes, për të kontribuar në objektivat
e përcaktuara nga Këshilli.
Prag elektoral [Izborni prag; Electoral
threshold; Wahlhürde] - Numri minimal i
votave të kërkuara për një kandidat ose
parti politike për të siguruar përfaqësim
parlamentar. Ky institut i së drejtës el-
ektorale përdoret në sistemet zgjedhore
proporcionale dhe ka për qëllim që
përmes kësaj barriere elektorale të nxis
partitë e vogla të hyjnë në marrëveshje
elektorale parazgjedhore me partitë më të
mëdha politike për të optimizuar përfa-
qësimin politik. Pragu elektoral është
përcaktuar me Ligjin nr. 03/l-073 për
zgjedhjet e përgjithshme në Republikën e
Kosovës sipas të cilit, 100 vendet e Ku-
vendit ndahen në bazë të numrit të
përgjithshëm të votave të vlefshme që i
ka fituar secili subjekt politik respek-
tivisht a) në mesin e subjekteve politike
që përfaqësojnë komunitetin serb dhe
komunitetet tjera joshumicë dhe në mesin
e subjekteve politike të cilat nuk përfa-
qësojnë komunitetin serb dhe
komunitetet joshumicë të cilat kanë fituar
së paku pesë përqind (5%) nga numri i
përgjithshëm i votave të vlefshme në
zgjedhjet për Kuvend.
Preambulë [Preambula; Preamble;
Präambel] - Nga latinishtja “preambulus”
që nënkupton “pjesë hyrëse”. Pjesa
hyrëse e një akti juridik (kushtetutë, ligj,
konventë ndërkombëtare, etj) përmes të
cilës shprehen qëllimet, parimet dhe
vlerat që synohen të arrihen përmes këtij
akti juridik. Për shembull, preambula e
Kushtetutës së SHBA-ve thekson se “ne,
populli i Shteteve të Bashkuara, me
qëllim që të krijojmë një bashkim të
përkryer, të vendosim drejtësinë, të sig-
urojmë qetësinë në vend, të sigurojmë
mbrojtjen e vendit....vendosim këtë
kushtetutë”. Në të drejtën kushtetuese
215
preambula konsiderohet pjesa jo-
operative e tekstit të kushtetutës.
Precedent [Presedan; Precedent;
Präzedenzfall] - burim i së drejtës në sis-
temet juridike të së drejtës së përgjith-
shme (common law). Precedenti është
vendim i mëparshëm gjyqësor që një
gjykatë e merr parasysh me rastin e ven-
dosjes së çështjes gjyqësore. Precedenti
zbatohet atëherë kur faktet dhe rrethanat
e rastit në shqyrtim janë të ngjashme ose
identike me vendimin që shërben si prec-
edent.
President [Predsednik; President;
Präsident] - përdoret si term kushtetues
dhe politik për “kreun e shtetit” në shtetet
me regjim republikan. Në shtetet presi-
denciale apo gjysmë-presidenciale, presi-
denti ushtron kompetenca të gjera
kushtetuese dhe ekzekutive kurse në
shtetet parlamentare, presidenti ushtron
kryesisht kompetenca formale dhe cere-
moniale. Funksioni i presidentit mund të
ushtrohet edhe përmes një organi kolek-
tiv sikurse Këshilli Federal në Zvicër që
ushtron funksionin kushtetues të shefit
kolektiv të shtetit dhe të qeverisë. Edhe
Presidenca e Bosnjës dhe Hercegovinës
është shef kolektiv i shtetit.
President i zgjedhur [Izabrani
predsednik; President elect; Gewählter
Präsident] - I referohet presidentit i cili
është zgjedhur por akoma nuk ka marrë
zyrtarisht detyrën. Për shembull në
zgjedhjet presidenciale në SHBA ekzis-
ton një periudhë tranzitore nga momenti i
zgjedhjes së Presidentit deri në kohën e
inaugurimit presidencial që sipas
Kushtetutës amerikane bëhet më 20 ja-
nar.
Prezent dhe që votojnë [Prisutni i koji
glasaju; Present and voting; Anwesenheit
und Abstimmung] - Shih “votimi”.
216
Prima facie - Nga gjuha latine “në shi-
kim të parë” dhe përdoret në procedurë
gjyqësore për të konstatuar se një fakt
apo e drejtë ekziston përveç nëse konsta-
tohet ndryshe.
Pro bono - Term latin që i referohet
shërbimeve dhe punëve juridike të kryera
pa pagesë.
Procedurë administrative [Upravni
postupak; Administrative procedure;
Verwaltungsverfahren] - tërësi e vepri-
meve procedurale dhe materiale të një
organi publik, që ka për qëllim vendosjen
lidhur me të drejtat, detyrimet apo in-
teresat juridike të personave, shqyrtimin
e mjeteve juridike administrative apo
ekzekutimin e aktit administrativ. Në Re-
publikën e Kosovës procedura e përgjith-
shme administrative rregullohet me
Ligjin Nr. 05/L-031 për Procedurën e
Përgjithshme Administrative. Procedura
administrative mund të filloj sipas
kërkesës të palës apo sipas detyrës zyr-
tare nga organi publik.
Procesverbal [Zapisnik; Minutes; Proto-
koll] - Dokument i shkruar që zakonisht
mbahet në mbledhje të organeve ko-
legjiale në kuadër të cilit përfshihen por
nuk kufizohen në të dhënat vijuese: data
dhe vendi i mbledhjes; anëtarët që marrin
pjesë; çështjet që diskutohen dhe pre-
tendimet e anëtarëve; vendimet që mer-
ren dhe forma dhe rezultati i votimeve. Si
rregull procesverbali paraqitet për mira-
tim në fund të mbledhjes përkatëse ose
në fillim të mbledhjes paraardhëse dhe
pas miratimit, procesverbali nënshkruhet
së bashku nga kryetari dhe personi që ka
mbajtur procesverbalin.
Proces i rregullt gjyqësor [Pravično
suđenje; Fair trial; Gerechtes/Faires
Gerichtsverfahren] - Ndër të drejtat më
fundamentale procedurale të njeriut që
përfshin, në mes tjerash, të drejtën e in-
dividit për tu dëgjuar në një proces
gjyqësor, të drejtën për tu prezumuar i
pafajshëm derisa të provohet fajësia me
një vendim gjyqësor, e drejta e të akuzua-
rit për tu informuar brenda një afati sa më
të shkurtër dhe në gjuhën e tij për akuzën
që i ngarkohet, e drejta për tu mbrojtur si
dhe të mos shtrëngohet për të dëshmuar
kundër vetvetes ose për të pranuar fa-
jësinë e vet. Kjo e drejtë garantohet me
nenin 6 të Konventës Evropiane për të
Drejtat e Njeriut si dhe me nenin 30 dhe
31 të KRK-së.
Proces ligjvënës [Zakonodavni postu-
pak; Legislative process; Gesetzgebung-
sprozess] - Tërësia e veprimeve dhe pro-
cedurave për hartimin dhe miratimin e
ligjeve. Në përgjithësi proceset
ligjvënëse kalojnë nëpër disa faza sikurse
iniciativa legjislative, hartimi i projekt-
ligjit, shqyrtimi dhe miratimi i pro-
jektligjit, shpallja e ligjit dhe hyrja në
fuqi.
Projektligj [Predlog zakona; Draft law;
Gesetzesentwurf] - Është dokumenti pre-
liminar legjislativ i cili përgatitet nga or-
ganet që gëzojnë të drejtën e iniciativës
legjislative me qëllim të rregullimit apo
ndryshimit të një fushe apo politike të
caktuar. Projekt ligji i nënshtrohet fazës
së konsultimeve dhe shqyrtimit para se ti
nënshtrohen miratimit parlamentar.
Prokuror publik [Javni tužilac; Public
prosecutor; Staatsanwalt] - organ sht-
etëror që ka autoritet ligjor për ndjekjen e
personave të akuzuar për kryerjen e ve-
prave penale.
Protestë [Protest; Protest; Protest] -
Nënkupton kundërshtimin e vendosur për
një padrejtësi a për një veprim te
paligjshëm, shprehje e mospajtimit në
diçka në mënyrë të prerë. E drejta e
protestës në Kosovë rregullohet përmes
Ligjit Nr. 03/L-118 për tubimet publike.
Promulgim [Proglašenje; Promulgation;
Verkündung] - Shpallje formale për
miratimin e një ligji. Nga gjuha latine
“promulgatus” - “të bëhet e ditur apo e
njohur”. Zakonisht promulgimi bëhet pas
miratimit të ligjit dhe para hyrjes në fuqi
të tij. Në Republikën e Kosovës shpallja
e ligjeve të miratuara nga parlamenti
bëhet nga shefi i shtetit brenda 8 ditëve
nga dita e pranimit të tyre. Promulgimi i
ligjeve është kompetencë kushtetuese e
shefit të shtetit në shumë shtete repub-
likane sikurse në SHBA, Gjermani, Itali,
Francë, etj ndërkaq promulgimi i ligjeve
në shtetet monarkike është prerogativë
kushtetuese e monarkut dhe formalisht
quhet pëlqim mbretëror (Royal Assent).
Propozimi Gjithëpërfshirës për
Zgjidhjen e Statusit të Kosovës [Sve-
obuhvatni predlog za rešenje statusa Ko-
sova; Comprehensive Proposal for the
Kosovo Status Settlement; Umfassender
Vorschlag zur Statusregelung des Koso-
vo] - ndryshe i njohur si "Plani i Ahtisa-
rit" ishte dokument gjithëpërfshirës që u
propozua nga i dërguari i posaçëm i
OKB-së Martti Ahtisaari për definimin
përfundimtar të statusit politik të Koso-
vës. Plani i Ahtisarit kishte përcaktuar
pavarësinë e Kosovës si zgjidhjen e vet-
me të qëndrueshme politike nën kushtet e
mbikëqyrjes ndërkombëtare për një
periudhë fillestare. Plani i Ahtisarit kishte
përcaktuar një kornizë të avancuar të
parimeve për decentralizimin dhe mbro-
jtjen e të drejtave dhe identitetit fetar dhe
kulturor të komuniteteve pakicë, veça-
nërisht të komunitetit jo-shumicë serb në
Kosovë. Propozimin Gjithëpërfshirës
kishte shërbyer si dokument bazë për har-
timin e Kushtetutës së Republikës së Ko-
sovës dhe deri në vitin 2012 (mbarimi i
pavarësisë së mbikëqyrur të Kosovës) të
gjitha autoritetet në Republikën e Koso-
217
vës ishin të detyruara të veprojnë në pa-
jtim me parimet e Propozimit Gjithëpërf-
shirës, të cilat kishin epërsi ndaj të gjitha
dispozitave të tjera ligjore në Kosovë.
Protokol [Protokol; Protocol; Protokol] -
Plotësimet dhe ndryshimet në një
marrëveshje ndërkombëtare.
Provincë [Pokrajina; Province; Provinz]
- Një rajon administrativ-territorial bren-
da një shteti të caktuar që në varësi të
rregullimit kushtetues gëzon kompetenca
të kufizuara vet-qeverisëse. Shih për më
tepër “autonomi”.
Puna e detyruar ose e dhunshme
[Prinudni ili prisilni rad; Forced or com-
pulsory labour; Zwangsarbeit] - Duke ju
referuar Konventës nr. 29 të Konferencës
së Përgjithshme të ONP-së, termi “punë e
detyruar" nënkupton çdo punë ose
shërbim që kërkohet nga një person nën
kërcënimin e ndonjë ndëshkimi dhe për
të cilin personi në fjalë nuk e ka ofruar
vetë vullnetarisht. Sipas neni 4 para. 2 të
KEDNJ-së askush nuk lejohet të
shtrëngohet të kryejë një punë me dhunë
ose të bëj punë të detyrueshme me për-
jashtim të punës që i kërkohet të kryhet
një personi të ndaluar në kushtet e
përcaktuara me ligj; punëve gjatë
shërbimit ushtarak ose në rast krizash apo
fatkeqësish natyrore si dhe punëve dhe
shërbimeve që konsiderohen pjesë të
detyrimeve qytetare. Puna e detyruar
është poashtu e ndaluar me nenin 28 të
KRK-së.
Punëdhënësi [Poslodavac; Employer;
Arbeitgeber] - Sipas Ligjit të Punës nr.
Nr. 03/L-212 punëdhënës është personi
fizik ose juridik i cili i siguron punë të
punësuarit dhe i paguan pagën për punën
ose për shërbimet e kryera.
Pushtet ekzekutiv [Izvršna vlast; Execu-
tive power; Exekutive] - Sistemet bash-
këkohore të qeverisjes mbështeten në
218
parimin e ndarjes së pushtetit legjislativ,
ekzekutiv dhe gjyqësor. Pushteti ekzeku-
tiv përbën një degë të veçantë të pushtetit
shtetëror që është kompetente për zbati-
min e ligjeve dhe politikave shtetërore.
Organizimi dhe fushëveprimi kushtetues
i pushtetit ekzekutiv përcaktohet nga
modeli i qeverisjes që zbaton shteti. Në
sistemet presidenciale, pushteti ekzekutiv
ushtrohet nga shefi i shtetit dhe drejtues
të dikastereve ekzekutive kurse në sis-
temet parlamentare pushteti ekzekutiv
ushtrohet nga qeveria si organ shtetëror
kolektiv, e cila i nënshtrohet mbikëqyrjes
dhe llogaridhënies parlamentare. Ndër
funksionet më të rëndësishme të pushtetit
ekzekutiv është hartimi i programeve dhe
politikave zhvillimore, propozimi i
ligjeve dhe miratimi i legjislacionit sek-
ondar (udhëzimeve, rregulloreve, etj).
Sipas nenit 4 të KRK-së pushteti ekzeku-
tiv ushtrohet nga Qeveria e Republikës së
Kosovës, e cila është përgjegjëse për
zbatimin e ligjeve e politikave shtetërore
dhe i nënshtrohet kontrollit parlamentar.
Pushtet policor [Policijska vlast; Police
power; Polizeigewalt] - Tërësia e au-
torizimeve të policisë së një shteti të ba-
zuara në ligj. Ndër parimet themelore të
pushtetit policor janë ligjshmëria;
mosdiskriminimi; respektimi i të drejtave
dhe lirive themelore të njeriut; propor-
cionaliteti; paanshmëria politike; trans-
parenca; ruajtja e informacionit të klas-
ifikuar dhe kontrolli dhe llogaridhënia.
Pushteti gjyqësor [Sudska vlast; Judicial
power; Judikative] - Degë e pavarur e
pushtetit shtetëror e cila funksion kryesor
të saj ka interpretimin e ligjeve dhe ndar-
jen e drejtësisë. Pushteti gjyqësor ushtro-
het nga gjykatat kurse institucionet e
pavarura të drejtësisë (sikurse janë
këshillat gjyqësor) janë kompetentë për
sigurimin e pavarësinë dhe paanësinë e
sistemit gjyqësor e cila sigurohet përmes
gjyqtarëve të pavarur, të cilët gjatë ush-
trimit të funksionit dhe marrjes së
vendimeve duhet të jenë të pavarur, të
paanshëm, të pandikuar në çfarëdo
mënyre nga asnjë person fizik apo ju-
ridik, përfshirë edhe organet publike.
Ndërkaq në Republikën e Kosovë sipas
nenit 4 të Ligjit 03/L-199 për Gjykatat
pushteti gjyqësor ushtrohet nga gjykatat e
themeluara me ligj që përfshijnë gjykatat
themelore, Gjykatën e Apelit dhe
Gjykatën Supreme.
Pyetje parlamentare [Parlamentarno pi-
tanje; Parliamentary question; Parlamen-
tarische Anfrage] - Instrument i kontrollit
parlamentar të qeverisë përmes të cilave
anëtarët e parlamentit i parashtrojnë py-
etje verbale ose me shkrim anëtarëve të
qeverisë për një veprim apo politikë duke
kërkuar hollësi lidhur me çështjen e ngri-
tur. Qëllimi i pyetjeve parlamentare është
që anëtarët e qeverisë të mbahen
përgjegjës për veprimet apo politikat e
tyre. Së këndejmi ato konsiderohen mjet
shumë informues për anëtarët e par-
lamentit rreth çështjes së ngritur.
Aspektet procedurale rreth parashtrimit të
pyetjeve parlamentare në Republikën e
Kosovës rregullohen me Rregulloren e
Punës së Kuvendit të Kosovës.
Pyetje politike [Političko pitanje; Politi-
cal question; Politische Anfragen] - Shih
“doktrina e çështjeve politike”.
Q ridik ndërkombëtar përmes të cilit një
Qeveri/a [Vlada; Government; Regier-
ung] - Në kuptim të gjerë nënkupton
shtetin. Ndërkaq ky nocion më së tepërmi
përdoret për të shënuar një organ sht-
etëror që ushtron pushtet ekzekutiv. Duke
patur parasysh ndarjen e pushtetit, qeve-
ria ushtron pushtetin ekzekutiv dhe ad-
ministrativ. Ky term zbatohet kryesisht
në modelet parlamentare dhe gjysmë-
presidenciale për shkak të lidhjes organi-
ke të saj me parlamentin.
Qeverisje Lokale [Lokalna samouprava;
Local Governance; Lokale Regier-
ungsgewalt] - Sipas Kartës Evropiane të
Autonomisë lokale (neni 3), me qeverisje
lokale kuptohet e drejta dhe aftësia efek-
tive e bashkësive vendore për të rreg-
ulluar e për të drejtuar, brenda ligjit, nën
përgjegjësinë e tyre dhe në të mirë të
popullsive të tyre, një pjese të mirë të
çështjeve publike. Kjo e drejtë ushtrohet
nga këshillat apo asambletë e përbëra nga
anëtarë të zgjedhur me votim të lirë, të
fshehtë, të barabartë, të drejtpërdrejtë e
universal dhe që mund të kenë organe
ekzekutive përgjegjës para tyre.
R
Regjion [Region; Regionë Region] -
Përbën njësi administrativo-territoriale e
përbërë nga disa komuna me lidhje
gjeografike, tradicionale, ekonomike, so-
ciale dhe interesa të përbashkëta. Regjio-
net gëzojnë një shkallë të caktuar të au-
tonomisë nga pushteti qendror sikurse në
fushën e shërbimeve publike, admin-
istratës publike dhe shërbimeve sociale
dhe fiskale. Rregullimi kushtetues
regjional është mjaft i shprehur në Itali
dhe Spanjë.
Ratifikim [Ratifikacija; Ratification;
Ratifizierung] - Në të drejtën ndërk-
ombëtare, ratifikimi paraqet një akt ju-
shtet jep pëlqimin e tij që të jetë i
detyruar nga dispozitat e një traktati ose
marrëveshje ndërkombëtare. Në të
drejtën e brendshme ky pëlqim mund të
kërkoj një aprovim parlamentar apo pres-
idencial varësisht nga objekti i
marrëveshjes ndërkombëtarë dhe rreg-
ullimi shtetëror. Sipas nenit 18 të KRK-
219
së ratifikimi i marrëveshjeve ndërk-
ombëtare për (a) territorin, paqen, ale-
ancat, çështjet politike dhe ushtarake; (b)
të drejtat dhe liritë themelore; (c)
anëtarësimin e Republikës së Kosovës në
organizata ndërkombëtare; (c) marrjen
përsipër të detyrimeve financiare nga ana
e Republikës së Kosovës kërkon aprovim
parlamentar të 2/3 të gjithë deputetëve të
Kuvendit.
Ratio decidendi - Nga latinishtja “arsyet
për vendosje”. Përdoret për të përshkruar
parimet/normat juridike mbi bazë të të
cilave gjykata arrin në vendimin e saj
gjyqësor. Vendosja e çështjes që është
objekt shqyrtimi gjyqësor nxirret nga
faktet dhe arsyet që gjykata ka marrë në
konsideratë për të marrë vendimin e saj si
dhe vetë vendimin e saj lidhur me
çështjen.
Ratione materiae - Ky term ka kuptimin
e kompetencës lëndore. Si kriter juridik
përdoret për të vlerësuar nëse objekti i
çështjes bie në kompetencë të gjykatës
për shqyrtim. Shih për më tepër Rreg-
ulloren e Punës së Gjykatës Kushtetuese
të Kosovës (Rregulli 36).
Ratione personae - Ky term i referohet
“palës së autorizuar”, pra nëse kërkesa
është parashtruar nga një palë e autori-
zuar. Shih për më tepër Rregulloren e
Punës së Gjykatës Kushtetuese të Koso-
vës (Rregulli 36).
Ratione temporis - Ky term i referohet
juridiksionit kohor të gjykatës, pra gjyka-
ta do të shpall kërkesën/ankesën të
pranueshme në pikëpamje formale vetëm
nëse është paraqitur brenda afatit kohor
të përcaktuar me kushtetutë ose ligj. P.sh.
sipas LGJKK-së (neni 47) “çdo individ
ka të drejtë të kërkojë nga Gjykata
Kushtetuese mbrojtje juridike në rast se
pretendon se të drejtat dhe liritë e tija in-
dividuale të garantuara me Kushtetutë ja-
220
në shkelur nga ndonjë autoritet publik.
Individi mund ta ngritë kërkesën në fjalë
vetëm pasi që të ketë shteruar të gjitha
mjetet juridike të përcaktuara me ligj”
dhe brenda afatit prej katër (4) muajve
nga dita kur parashtruesit i është dorëzuar
vendimi gjyqësor apo nga dita kur
vendimi ose akti është shpallur pub-
likisht.
Referendum [Referendum; Referendum;
Referendum/Volksentscheid] - Instru-
ment i demokracisë së drejtpërdrejtë
përmes të cilit shtetasit vendosin për
ndonjë akt fundamental (p.sh. kushtetutë,
ligj themelor) apo për ndonjë çështje të
rëndësishme shtetërore (përcaktimi i
formës së qeverisjes, hyrja me një organ-
izatë ndërkombëtare etj).
Referimi incidental [Prejudicijalno
/Incidentalnoupućivanje; Incidental refer-
ral; Inzidente Normenkontrolle] - Në
diskursin e kontrollit kushtetues, referimi
incidental është e drejta e gjykatave për
të kërkuar nga një gjykatë e lartë
(kryesisht gjykatë kushtetuese) një
vlerësim përfundimtar për kushtetut-
shmërinë e një ligji që zbatohet në
çështjen që është objekt shqyrtimi
gjyqësor. Ndryshe në teorinë kushtetuese
njifet edhe me termin “referim par-
agjykimor” për shkak se vendimi
gjyqësor i gjykatës referuese lidhur me
çështjen që është objekt gjykimi merret
vetëm pasi gjykata kushtetuese të ketë
vendosur për kushtetutshmërinë e ligjit të
kontestuar. Referimi incidental është
përcaktuar me nenin 113 para 8 të
Kushtetutës së Kosovës, sipas të cilit
gjykatat kanë të drejtë t’i referojnë
Gjykatës Kushtetuese çështje përkitazi
me përputhshmërinë kushtetuese të një
ligji, nëse ajo përputhshmëri është ngritur
gjatë procedurës gjyqësore dhe gjykata
referuese nuk është e sigurt për përputh-
shmërinë e ligjit të kontestuar me
Kushtetutën dhe nëse vendimi i gjykatës
referuese për rastin e caktuar, varet nga
përputhshmëria e ligjit në fjalë.
Rend kushtetues [Ustavni poredak;
Constitutional order; Verfassung-
sordnung] - Tërësia e parimeve dhe nor-
mave kushtetuese të një shteti apo organ-
izate supra-nacionale.
Republikë [Republika; Republic; Repub-
lik] - Nga latinishtja “res publica” që
nënkupton “çështje publike”. Në kontekst
të shkencës politike, republika përdoret
për emërtimin e shteteve me formë re-
publikane të qeverisjes, formë kjo e
qeverisjes në të cilat qytetarët përmes
zgjedhjeve demokratike legjitimojnë
përfaqësuesit e tyre politikë sikurse
shefin e shtetit, anëtarët e parlamentit etj.
Për dallim nga monarkia, organizimi i
shefit të shtetit në sisteme republikane
karakterizohet nga dy veçori themelore
kushtetuese: e para, zgjedhja e kreut të
shtetit bëhet përmes qytetarëve (qoftë në
mënyrë të drejtpërdrejtë ose të tërthortë,
kryesisht nga parlamenti) dhe e dyta,
zgjedhja e shefit të shtetit bëhet për një
mandat të kufizuar. Pjesa dërmuese e
shteteve në Evropë, përfshirë Republikën
e Kosovës, kanë formë republikane të
qeverisjes. Në kuptim të përgjithshëm,
termi “republikë” ka edhe kuptimin e vet
shtetit të mbështetur në parimin e sov-
ranitetit popullor.
Rezoluta e Këshillit të Sigurimit 1244
[Rezolucija 1244 Saveta bezbednosti;
Resolution 1244 of the Security Council;
Resolution 1244 des UN-
Sicherheitsrates] - u miratua më 10 qer-
shor 1999. Rezoluta përcaktoi vendosjen
e një pranie ndërkombëtare civile dhe
ushtarake në Kosovë që do të siguronte
një administratë të përkohshme ndërk-
ombëtare, përcaktoi tërheqjen dhe paran-
dalimin e kthimit në Kosovë të forcave
ushtarake, policore dhe paramilitare
serbe dhe vendosi organizimin dhe
mbikëqyrjen e zhvillimit të institucioneve
të përkohshme për vetëqeverisje demo-
kratike deri në zgjidhjen
finale politike për Kosovën.
Revokim [Opoziv; Revocation;
Widerruf] - Në të drejtën administrative i
referohet marrjes së një autorizimi apo
leje të dhënë në bazë të autorizimeve
ligjore, si p.sh. revokimi i licencës. Në të
drejtën parlamentare ky term i referohet
marrjes apo heqjes së mandatit parlamen-
tar para skadimit të tij, dhe zbatohet
kryesisht në ato shtete që zbatojnë man-
datin e lidhur apo imperativ të mandateve
parlamentare.
Rezervim [Rezervacija; Reservation;
Vorbehalt] - deklaratë e njëanshme, të
bërë nga organi kompetent shtetëror, në
kohën e nënshkrimit, ratifikimit, aderimit
ose miratimit të një marrëveshjeje me
anën e së cilës synon të përjashtojë ose
modifikojë efektet ligjore të dispozitave
të caktuara.
Rezolutë [Rezolucija; Resolution; Reso-
lution] - Në praktikat parlamentare ka
kuptimin e një mocioni të shkruar me të
cilin parlamenti shpreh qëndrimin e vet
për një çështje të caktuar. Ky term përdo-
ret edhe në të drejtën e organizatave
ndërkombëtare dhe i referohet qëndri-
meve të një organi të një organizate
ndërkombëtare lidhur me një çështje të
caktuar p.sh. rezolutat e Asamblesë së
Përgjithshme apo të Këshillit të Sigurimit
të Organizatës së Kombeve të Bashkuara.
Rr
Rregullore [Pravilnik; Regulation; Ver-
ordnung] - Akt nënligjor që miratohet për
zbatimin e një ligji me qëllim të rreg-
ullimit të mëtejmë të një fushe apo
221
sektori të caktuar p.sh çështje mjedisore,
shëndet publik, administratë publike etj.
Sipas nenit 93 të KRK-së Qeveria është
kompetente për marrjen e vendimeve dhe
rregullore, të cilat janë të nevojshme për
zbatimin e ligjeve.
Rregullore e Punës [Poslovnik o radu;
Rules of procedure; Geschäftsordnung] -
Akt nënligjor i një organi legjislativ,
ekzekutiv apo gjyqësor për të rregulluar
më tej çështjet procedurale dhe proce-
durën e marrjes së vendimeve në pajtim
me kushtetutën dhe ligjin. Kështu p.sh.
sipas nenit 76 të KRK-së “Rregullat e
Punës së Kuvendit miratohen me dy të
tretat (2/3) e votave të të gjithë de-
putetëve të tij dhe përcaktojnë organiz-
imin e brendshëm dhe mënyrën e punës
së Kuvendit”.
Rregullorja e Punës së Kuvendit
[Poslovnik o radu Skupštine; Rules of
procedure of the Assembly; Ges-
chäftsordnung des Parlaments] - Tërësi e
rregullave procedurale dhe të punës për
funksionimin e Kuvendit të Republikës
së Kosovës, të trupave të punës së tij dhe
të drejtave dhe detyrave të deputetëve.
Rregullorja e Punës së Kuvendit mirato-
het me dy të tretat (2/3) e votave të të
gjithë deputetëve.
Rregullore komunale [Opštinski pravil-
nik; Municipal regulation; Kommunale
Verordnung] - Është akt komunal që
miratohet nga kuvendi i komunës për të
rregulluar më tej një fushëveprimtari të
caktuar komunale në pajtim me
legjislacionin në fuqi.
Rregullore e BE-së [Regulativa EU; EU
Regulation; EU-Verordnung] - Akt ju-
ridik i BE-së e cila për dallim nga Direk-
tivat zbatohet në mënyrë të drejtpërdrejtë
në sistemin juridik të shtetit anëtarë.
222
S
Sanksion kundërvajtës [Prekršajna
sankcija; Minor-offence sanction;
Sanktion von Vergehen] - sanksion i cili
shqiptohet në bazë të procedurës
kundërvajtëse dhe kryesisht përfshin
sanksione si qortimin; gjobën; pikë
ndëshkuese; pushimin e vlefshmërisë së
lejes së vozitjes; ndalimi i drejtimit të au-
tomjetit; ndalimi i ushtrimit të profe-
sionit, veprimtarisë ose detyrës; dëbimi i
të huajit nga vendi.
Seancë plenare [Plenarna sednica; Ple-
nary session; Plenarsitzung] - Në prak-
tikat parlamentare seancat plenare i
referohen mbledhjeve të parlamentit për
të shqyrtuar dhe votuar projektligjet si
dhe për të shqyrtuar dhe vendosur për
çështje të tjera në kompetencë të par-
lamentit. Sipas RRPK-së sesioni par-
lamentar është “periudha pranverore dhe
periudha vjeshtore gjatë së cilës Kuvendi
zhvillon punimet gjatë një viti”.
Sekretar i Shtetit [Državni sekretar;
Secretary of State; Staatssekretär] -
Zyrtar i lartë i qeverisë federale në
SHBA që drejton Departamentin Ameri-
kan të Shtetit. Sekretari i Shtetit emëro-
het nga Presidenti i Shteteve të Bash-
kuara në bazë të konfirmimit të Komitetit
të Senatit për Marrëdhëniet me Jashtë.
Senat [Senat; Senate; Senat] - Ky term i
referohet dhomës së lartë të një par-
lamenti. Për shembull, Kongresi Ameri-
kan përbëhet nga Dhoma e Përfaqësuesve
dhe Senati (që përfshin një numër të
njëjtë përfaqësuesish për secilën njësi
federale pavarësisht numrit të popull-
sisë). Ky emërtim kushtetues për dhomat
e larta parlamentare përdoret edhe në
shtete të tjera sikurse në Francë, Spanjë,
Kanada, Australi, Holandë etj.
Siguria juridike [Pravna sigurnost; Le-
gal certainty; Rechtssicherheit] - Institut i
së drejtës sipas të cilit ligjet duhet të jenë
të qarta dhe të mos shoqërohen me
paqartësi juridike. Për më tepër, koncepti
i sigurisë juridike nënkupton se ligjet nuk
mund të kenë efekt retroaktiv pasi kjo do
të cenonte sigurinë juridike të qytetarëve.
Sindikatë [Sindikat; Trade union; Gew-
erkschaft] - organizatë e pavarur, e kriju-
ar përmes bashkimit vullnetar të
punësuarve, qëllimi i së cilës është përfa-
qësimi dhe mbrojtja e të drejtave ligjore
dhe interesave ekonomike, sociale dhe
profesionale të anëtarëve të tyre.
Sistem juridik [Pravni sistem; Legal
system; Rechtssystem] - Tërësia e të
gjitha normave juridike të një shteti apo
një organizate supra-nacionale sikurse
Bashkimi Evropian. Ndonëse sistemet ju-
ridike mund të jenë të ndryshme në
formë dhe përmbajtje, ato përgjithësisht
përfshijnë norma kushtetuese,
marrëveshjet e ratifikuara ndërk-
ombëtare, ligjet, aktet nënligjore, doket
dhe konvencionet kushtetuese si dhe
praktikën gjyqësore. Sistemet kryesore
juridike në botë janë sistemi i së drejtës
civile (kontinentale) sistemi juridik i së
drejtës së përgjithshme (common law),
sistemet juridike islame (e drejta e sheri-
atit) dhe sistemet juridike hibride.
Sistem shumëpartiak [Parlamentarni
sistem; Multi-party system; Mehrpartei-
ensystem] - Sistem politik në të cilën disa
parti politike garojnë në skenën politike
përmes zgjedhjeve dhe kanë gjasa reale
për të fituar ulëse në parlament apo për të
fituar mandate ekzekutive. Sistemet
shumëpartiake janë më tepër të shprehura
në shtetet që kanë instaluar modelin pro-
porcional zgjedhor. Sistemet shumë-
partiake rëndom prodhojnë qeveri të koa-
licioneve të gjera dhe zbatohen në shtetet
me sistem parlamentar të qeverisjes.
Sistem parlamentar [Sistem parlamen-
tar; Parliamentary system; Parlamentar-
isches System] - Model i qeverisjes në të
cilën pushteti ekzekutiv (që kryesisht
ushtrohet nga qeveria) zgjedhet dhe
mbikëqyret nga parlamenti. Mirëpo për
shkak se anëtarët e ekzekutivit kryesisht
mbajnë pozita të larta në kuadër të partisë
që ka shumicën në parlament, bash-
këpunimi në mes qeverisë dhe par-
lamentit bëhet më i lehtë për miratimin e
ligjeve dhe reformave që kërkojnë apro-
vim parlamentar. Tiparet definuese të sis-
temit parlamentar janë se a) qeveria
zgjedhet dhe shkarkohet nga parlamenti
b) parlamenti ushtron kontroll parlamen-
tar ndaj punës dhe politikave të qeverisë
c) parlamenti mund të miratoj mos-
besimin ndaj qeverisë d) përkundër faktit
që parlamenti mbikëqyr qeverinë, në
modelet parlamentare zbatimi i politikave
legjislative dhe reformave shtetërore i
përket qeverisë.
Sistem presidencial [Predsednički sis-
tem; Presidential system; Präsidialsys-
tem] - Sistem i qeverisjes në të cilin
pushteti legjislativ dhe ekzekutiv formo-
hen në rrugë të ndara demokratike sipas
legjitimimit të drejtpërdrejtë qytetar dhe
ku pushteti ekzekutiv ushtrohet nga shefi
i shtetit dhe kabineti që drejton. Veçoritë
dalluese të sistemeve presidenciale përf-
shijnë por nuk kufizohen në atë se a)
pushteti shtetëror është i ndarë në mënyrë
më strikte b) shefi i shtetit zgjidhet në
mënyrë të drejtpërdrejtë nga qytetarët
dhe nuk i nënshtrohet kontrollit par-
lamentar c) shefi i shtetit gëzon kompe-
tenca shumë më të gjera kushtetuese dhe
ekzekutive se sa shefi i shtetit në modele
parlamentare d) shefi i shtetit nuk mund
të shpërndaj parlamentin por disponon
disa instrumente të kontrollit kushtetues
siç është e drejta e kthimit të ligjeve për
223
rishqyrtim e) parlamenti nuk mund të
shkarkoj qeverinë sikurse në sistemet
parlamentare. Sistemi presidencial zbato-
het në SHBA, Brazil, Argjentinë dhe në
disa shtete të Amerikës Qendrore dhe Ju-
gore.
Sistemi d’Hondt [D Hondt-ov sistem;
D’Hondt system; D’Hondt-Verfahren] -
Formulë për ndarjen e ulëseve parlamen-
tare që ndryshe njifet si metoda d’Hondt,
e cila është emëruar sipas matematicientit
belg nga vitet 1870. Ky përbën sistemin
proporcional sipas të cilit vendet në par-
lament ndahen në proporcion me votat e
fituara në zgjedhje parlamentare. Shih
për më tepër sistemin zgjedhor propor-
cional.
Sistem zgjedhor i shumicës [Većinski
izborni sistem; Majority voting;
Mehrheitswahlsystem] - Sistem elektoral
i cili fitues zgjedhor e nxjerr atë subjekt
politik që ka fituar numrin më të madh të
votave në një zonë zgjedhore. Ky sistem
mbështetet në parimin “fituesi merr të
gjitha” dhe nënkupton se mandati par-
lamentar i ofrohet kandidatit që ka fituar
numrin më të madh të votave në një zonë
elektorale. Ky sistem zgjedhor zbatohet
në SHBA, Britani të Madhe dhe në disa
shtete anglo-saksone. Sistemet elektorale
mazhoritare krijojnë një konfigurim poli-
tik dy-partiak dhe kryesisht favorizojnë
partitë e mëdha.
Sistem zgjedhor proporcional [Propor-
cionalni izborni sistem; Proportional vot-
ing system; Verhältniswahlsystem] - Sis-
tem zgjedhor sipas të cilit mandatet par-
lamentare ndahen në proporcion me votat
që subjektet partiake kanë fituar gjatë
zgjedhjeve qendrore apo lokale. Sistemet
zgjedhore proporcionale mund të përm-
bajnë nën-modele të ndryshme dhe të
shoqërohen me pragun elektoral, pra
numrin minimal të votave që një subjekt
224
partiak duhet të ketë fituar në zgjedhje
për tu përfaqësuar në parlament. Sistemi
proporcional është mjaft i shprehur në
demokracitë evropiane pasi konsiderohet
se siguron përfaqësim më adekuat të
grupeve të ndryshme politike, etnike, so-
ciale etj. dhe për dallim nga sistemi ma-
zhoritar është më i favorshëm për partitë
e vogla. Edhe sistemi zgjedhor në Repub-
likën e Kosovës është proporcional dhe
sipas nenin 64 të KRK-së “vendet në
Kuvend ndahen midis të gjitha partive,
koalicioneve, nismave qytetare dhe kan-
didatëve të pavarur, në përpjesëtim me
numrin e votave të vlefshme, të fituara
prej tyre, në zgjedhjet për Kuvendin”.
Sistem dy-partiak [Dvopartijski sistemi;
Two-party systems; Zweiparteiensys-
teme] - Sistem politik në të cilat rivaliteti
politik për mandatin qeverisës parlamen-
tar apo presidencial përqendrohet dhe
zhvillohet kryesisht përmes dy partive
më të mëdha politike. Shtetet e Bash-
kuara janë shembull tipik i një sistemi
politik dy-partiak me një konkurrencë
politike dhe programore që tradicional-
isht zhvillohet në mes Partisë Demo-
kratike dhe Partisë Republikane.
Sistemi semi-presidencial [Polup-
redsednički sistem; Semi-presidential
system; Semipräsidentielles System] -
Një sistem qeverisës në të cilën kreu i
shtetit zgjidhet drejtpërdrejtë nga populli
kurse qeveria e caktuar nga kreu i shtetit
duhet të ketë mbështetjen e parlamentit
për të ushtruar funksionin e saj. Në këto
sisteme, roli kushtetues i kreut të shtetit
është larg më rëndësishëm se në sisteme
parlamentare kurse qeveria nuk është
krejtësisht e pavarur nga parlamenti
sikurse në shtetet presidenciale pasi i
duhet mbështetja parlamentare për të
zbatuar programin e saj. Franca konsid-
erohet përfaqësuese tipike e këtij modeli
pas miratimit të Kushtetutës së saj më
1958 (e njohur ndryshe si Kushtetuta e
Republikës së Pestë).
Skllavëria [Ropstvo; Slavery; Sklaverei]
- Skllavëria është një gjendje në të cilën
një individ vihet në pronësi të tjetrit duke
u konsideruar si pronë apo send. Kjo
formë e robërimit të individëve dhe priv-
imit të tyre nga të drejtat fundamentale
është manifestuar në shoqëritë
skllavopronare dhe feudale por ka filluar
të hiqet në mënyrë graduale me ngritjen e
ndërgjegjësimit politik të shoqërive
evropiane se gjithë njerëzit për nga nat-
yra janë të lirë dhe të barabartë. Edhe
KRK në nenin 28 të saj ka përcaktuar se
“askush nuk mund të mbahet në skllavëri
ose në pozitë të ngjashme me
skllavërinë”.
Sovranitet [Suverenitet; Sovereignty;
Souveränität] - Ky term ka disa kuptime.
Në teorinë politike ky term përdoret për
sovranitetin shtetëror pra të drejtën e
shtetit për të qeverisur në mënyrë të
pavarur. Sovraniteti shtetëror mbështetet
në sovranitetin popullor, që nënkupton se
sovraniteti buron nga populli, i takon
popullit dhe ushtrohet nëpërmjet tij.
Ndonëse kushtetutat bashkëkohore
përcaktojnë se sovraniteti është i pan-
dashëm dhe i pacenueshëm, shtetet
lejojnë transferimin e pjesshëm të sov-
ranitetit përmes dispozitave kushtetuese
për qëllime të sigurisë kolektive ose in-
tegrimit evropian duke vendosur që
çështje të caktuara ti kalojnë organiza-
tave ndërkombëtare.
Sovranitet parlamentar [Parlamentarni
suverenitet; Parliamentary sovereignty;
Parlamentssouveränität] - Në teorinë par-
lamentare ky term nënkupton se bartësi
suprem i pushtetit legjislativ në një dem-
okraci parlamentare është vetëm par-
lamenti. Sipas këtij koncepti, pushteti
ligjëvënës i parlamentit është i pakufi-
zuar pasi përmes tij përfaqësohet vullneti
politik i popullit i shprehur përmes
përmes zgjedhjeve parlamentare. Ky pa-
rim kushtetues mbizotëron veçanërisht në
Britani të Madhe dhe nënkupton se par-
lamenti është i vetmi organ legjislativ,
aktet e të cilit nuk mund të shfuqizohen
nga gjykatat.
Spiker [Spiker; Speaker; Sprecher
(Speaker)] - Kryesues i dhomës së ultë të
parlamentit britanik dhe përgjegjës për
drejtimin e seancave dhe për sigurimin e
mbarëvajtjes së punimeve dhe diskuti-
meve në dhomë. Ky institucion par-
lamentar është instaluar edhe në shtete të
tjera si në Kanadë, SHBA, Australi etj.
Sipas Kushtetutës së SHBA-ve, Dhoma e
Përfaqësuesve (dhoma e ulët e Kongresit
Amerikan) zgjedh kryetarin e vet (speak-
er) me shumicë absolute të votave për të
kryesuar mbledhjet e Dhomës. Për dallim
nga modeli britanik ku kryesuesi i
Dhomës është jo-politik, kryetari i
Dhomës së Përfaqësuesve është
udhëheqës politik por edhe zyrtari më i
lartë i Dhomës së Përfaqësuesve.
Stare decisis - Nga latinishtja “të
qëndrosh pranë vendimeve të dhëna më
herët”, është doktrinë e precedentit, pra
respektimi i vendimeve të mëhershme
gjyqësore në zgjidhjen e çështjeve
gjyqësore. Precedenti është burim i së
drejtës në shtetet anglo-saksone por është
pak i shprehur në sistemet juridike të së
drejtës kontinentale, në të cilat ligji dhe
jo precedenti është burim kryesor i së
drejtës.
Statut/i [Statut; Statute; Satzung] - Ky
term ka disa kuptime: a) në të drejtën e
vetëqeverisjes lokale termi “Statut” është
akti kryesor juridik që miratohet nga
komuna dhe në pajtim me legjislacionin e
qeverisë qendrore që rregullon organiz-
225
imin e brendshëm të komunës; b) “statu-
ti” përdoret edhe për të shënuar aktin më
i lartë të organizatave jo-qeveritare, aso-
ciacioneve apo fondacioneve.
Statuti Organik [Politički subjekt; Or-
ganic Statute; Organisches Statut] - Akt
juridik fundamental i hartuar nga
Komisioni ndërkombëtar i kontrollit më
1914 i cili e kishte shpallur Shqipërinë
“principatë sovrane të trashëgueshme” në
krye me princin gjerman Vilhelm Vidin.
Statuti rregullonte formën e qeverisjes,
pozitën ndërkombëtare të Shqipërisë
raportet në mes pushteteve shtetërore,
forcat e armatosura dhe organet e
drejtësisë.
Subjekti politik [Politički subjekt; Polit-
ical entity; Politische Einheit] - Parti
politike, koalicion, nismë qytetare ose
kandidat i pavarur.
Sundim i së drejtës [Vladavina prava;
Rule of law; Rechtsstaatlichkeit] - Ndër
parimet themelore të demokracisë
kushtetuese dhe të rendit juridik në
përgjithësi sipas të cilit të gjithë indi-
vidët, organet shtetërore, si dhe instituci-
onet publike dhe private duhet ti
nënshtrohen ligjit. Sipas këtij parimi të
gjithë duhet të jenë të barabartë para ligjit
dhe askush nuk mund të jetë mbi ligjin.
Sundimi i së drejtës në kuptim të gjerë
përfshin edhe të drejtën e ushtrimit të
mjeteve efektive juridike dhe gjyqësore
për mbrojtjen e të drejtave individuale,
sigurinë juridike, ndalimin e efektit ret-
roaktiv të ligjeve, ndarjen dhe kontrollin
reciprok të pushteteve si dhe transpar-
encën dhe pjesëmarrjen e publikut në
procesin e vendimmarrjes.
Sh
Shfuqizim [Ukidanje; Abrogation; Auf-
hebung] - I referohet heqjes së një akti
juridik (kushtetutë, ligj, akt nënligjor)
226
nga sistemi juridik pas hyrjes në fuqi të
një akti të ri juridik. Këto norma ose dis-
pozita në terminologjinë juridike njihen
si dispozita shfuqizuese dhe zakonisht
vendosen në fund të një teksti kushtetues
apo legjislativ.
Shkelje kushtetuese [Ustavna povreda;
Constitutional violation; Verfassungsver-
letzung] - I referohet shkeljes
kushtetuese, cenimit të kushtetutës si akt
më i lartë juridik nga ana e një autoriteti
shtetëror në kuadër të ushtrimit të kom-
petencave kushtetuese (p.sh. shkelja e
kushtetutës nga kreu i shtetit, shih nenin
91 dhe 113 para. 6 i KRK-së). Tek
drejtësia kushtetuese konkrete shkeljet
kushtetuese i referohen cenimit të ndonjë
prej lirive dhe të drejtave kushtetuese
(pra cenimi i së drejtës subjektive) kurse
kur cenimi kushtetues është pasojë e një
akti të përgjithshëm juridik (ligji, rreg-
ullore etj) kemi të bëjmë me drejtësi
kushtetuese abstrakte.
Shkencë politike [Politička nauka; Polit-
ical science; Politikwissenschaft] -
Shkencë shoqërore që studion politikën,
sistemet e qeverisjes dhe mendimin poli-
tik. Shkenca politike studion format e or-
ganizimit dhe dizajnimit politik dhe man-
ifestimet e këtyre sistemeve në kontekst
nacional dhe ndërkombëtar.
Shoqëri civile [Civilno društvo; Civil
society; Zivilgesellschaft] - Zakonisht ky
term i referohet organizatave joqeveritare
(OJQ-ve), shoqatave, asociacioneve dhe
grupeve të interesit të cilat përmes ak-
tiviteteve të tyre ndikojnë tek autoritetet
vendimmarrëse në përcaktimin e poli-
tikave dhe reformave zhvillimore.
Shpërndarje e parlamentit [Raspuštan-
je parlamenta; Dissolution of the parlia-
ment; Auflösung des Parlaments] -
Shënon fundin e një legjislature dhe or-
ganizimin e zgjedhjeve të reja për konsti-
tuimin e parlamentit të ri. Shpërndarja e
parlamentit manifestohet në modele par-
lamentare dhe semi-presidenciale të
qeverisjes dhe mund të vije si pasojë e
krizës politike në parlament apo kur
qeveria humb besimin parlamentar
përmes mocionit parlamentar të mosbes-
imit. Sipas nenit 82 të KRK-së Kuvendi
shpërndahet në këto mënyra (a) nëse
brenda 60 ditëve nga dita e caktimit të
mandatarit nga Presidenti i RK-së, nuk
formohet Qeveria; (b) nëse për shpërn-
darjen e Kuvendit votojnë 2/3 e të gjithë
deputetëve; (c) nëse brenda 60 ditëve nga
dita e fillimit të procedurës së zgjedhjes,
nuk zgjedhet Presidenti i RK-së (d) dhe
pas votimit të suksesshëm të mosbesimit
të Qeverisë.
Shqyrtim administrativ [Rasprava u up-
ravnom sporu; Administrative review;
Verwaltungsüberprüfung] - Është e drejta
e organeve të pushtetit qëndror (qeverisë)
për ta rishikuar ligjshmërinë dhe
përshtatshmërinë e akteve të autoriteteve
lokale në fushën e kompetencave të
deleguara apo të zgjeruara.
Shqyrtimi i parë i një projektligji [Prvo
čitanje predloga zakona; First reading of
a draft law; Erste Lesung eines Geset-
zentwurfs] - Sipas RrPKK-së, shqyrtimi i
parë i projektligjit nënkupton diskutimin
dhe votimin e tij në parim.
Shqyrtimi i dytë i projektligjit [Drugo
čitanje predloga zakona; Second reading
of a draft law; Zweite Lesung des Ge-
setzesentwurfs] - Shqyrtimi i dytë i pro-
jektligjit sipas RrPKK-së nënkupton
shqyrtimin dhe votimin e amendamente-
ve të propozuara nga komisioni
funksional - raportues dhe të amenda-
menteve të propozuara nga komisionet e
tjera, nga grupet parlamentare, nga Qeve-
ria dhe nga deputetët. Pas miratimit të
amendamenteve, votohet teksti i Pro-
jektligjit në tërësi me ndryshimet e
miratuara.
Shqyrtimi i tretë i projektligjit [Treće
čitanje predloga zakona; Third reading of
a draft law; Dritte Lesung des Geset-
zentwurfs] - Sipas RrPKK-së, me kërkesë
të propozuesit të projektligjit ose të
komisionit funksional, Kuvendi mund të
vendos që projektligjin ta paraqesë në
shqyrtim të tretë në rastet kur projektligji
në shqyrtimin e dytë nuk merr numrin e
duhur të votave për miratim.
Shqyrtimi ex ante - Shqyrtim gjyqësor
paraprak, ose a priori. I referohet shqyr-
timit të ligjshmërisë apo kushtetut-
shmërisë së aktit para hyrjes në fuqi të tij.
Shqyrtimi ex post - Nga Lat. “ex post
facto” pas faktit, i mëpasshëm, retrospek-
tiv; I referohet kontrollit gjyqësor të
mëpasshëm.
Shqyrtimi i përshtatshmërisë
[Rasprava o usklađenosti; Compliance
review; Compliance-Prüfung] - Proces i
rishikimit të organit mbikqyrës për të
siguruar se kompetencat e deleguara janë
ekzekutuar në përputhje me rregullat,
kriteret dhe standardet e përcaktuar nga
pushteti qëndror dhe për t’u siguruar se
masat e marra nga komuna kanë qenë
përkatëse për arritjen e objektivave dhe
rezultateve të përcaktuara nga organi i
pushtetit qëndror.
Shterim i mjeteve juridike [Iscrpljivan-
je pravnih sredstava; Exhaustion of legal
remedies; Erschöpfung des Rechtsweges]
- Në të drejtën administrative, shterimi i
mjeteve juridike i referohet një
kërkese/kriteri ligjor që pala mund të ini-
cioj një procedurë të konfliktit adminis-
trativ vetëm pasi të ketë shteruar mjetet
juridike administrative që ka në dispozi-
cion. Kërkesa për shterimin e mjeteve ju-
ridike është kriter edhe për parashtrimin e
ankesës kushtetuese individuale në
227
gjykatën kushtetuese. Sipas nenit 113 pa-
ra. 7 i KRK-së “individët janë të autori-
zuar të ngrenë shkeljet nga autoritetet
publike të të drejtave dhe lirive të tyre
individuale, të garantuara me Kushtetutë,
mirëpo vetëm pasi të kenë shteruar të
gjitha mjetet juridike të përcaktuara me
ligj”.
Shtet/i [Država; State; Staat] - Përku-
fizimi se çfarë është “shteti” ka qenë his-
torikisht objekt shqyrtimi dhe kritike në
kuadër të teorisë politike dhe juridike.
Ndër përkufizimet se çfarë është “shteti”
është këndvështrimi i sociologut gjerman
Max Weber, sipas të cilit shteti është një
organizatë politike me një qeveri të cen-
tralizuar që mban monopolin e përdorim-
it legjitim të forcës brenda një territori
dhe popullësie të caktuar. Kurse Jean-
Jacques Rousseau definicionin e shtetit e
ka mbështetur në teorinë e sovranitetit të
popullit, pra në pëlqimin e popullit për ti
dhënë shtetit të drejtën për të qeverisur
dhe për të miratuar ligje juridikisht të
detyrueshme për pjesëtarët e popullit. Në
anën tjetër, sipas Hans Kelsen, shteti
është vetëm se një njësi e veçantë norma-
tive, është një rend juridik bazuar tek një
vullnet super-individual, pra është per-
sonifikim i vet i rendit juridik. Ndërkaq
nga këndvështrimi i shtetit si subjekt i së
drejtës ndërkombëtare, sipas nenit 1 të
Konventës së Montevideos (1933) për të
drejtat dhe detyrimete shteteve, një en-
titet duhet të plotësoj katër elemente për
tu kualifikuar si shtet: një popullësi per-
manente, një territor të definuar, qeveri
efektive dhe kapacitetin për të hyrë në
raporte kontraktuale me shtetet tjera.
Shtet federal [Savezna država; Federal
state; Bundesstaat] - Për dallim nga
shtetet unitare, shteti federal është bash-
kësi e dy apo më tepër shteteve, të cilat
gëzojnë pavarësi të gjerë politike në
228
kuadër të shtetit federal. Kjo formë e
rregullimit shtetëror realizohet përmes
kushtetutës federale, e cila përcakton, në
kontekst vertikal, kufijtë e përgjegjësive
kushtetuese të organeve të federatës
(pushtetit legjislativ, ekzekutiv dhe
gjyqësor) në një anë, dhe të kompeten-
cave të njësive federale (shteteve) në
anën tjetër. Ndonëse vëllimi i kompeten-
cave të federatës ndryshon nga shteti në
shtet, në kuadër të kompetencave tipike
federale hyjnë, për shembull, e drejta për
ndryshimin e kushtetutës federale, mirat-
imi i ligjeve federale, përfaqësimi i
shtetit federal në marrëdhënie ndërk-
ombëtare apo çështjet që kanë të bëjnë
me ushtrinë dhe njësinë valutore.
Kushtetutat federale kufirin në mes kom-
petencave të federatës dhe njësive feder-
ale zakonisht e përcaktojnë në bazë të
përshkrimit të të ashtuquajturave kompe-
tencave ekskluzive të federatës përmes
klauzolës se “çdo çështje që nuk është
caktuar në kompetencë të organeve të
federatës bie në kompetencë të organeve
të njësisë federale”. Organizimi shtetëror
i shteteve sipas modelit të federalizimit
është mjaft i përhapur në botë dhe zbato-
het kryesisht në shtetet me diversitet të
theksuar etnik, gjuhësor apo fetar sikurse
në Zvicër, Belgjikë, SHBA, Federatën
Ruse, Indi, Australi, Gjermani, Pakistan,
Brazil etj.
Shtet laik [Sekularna država; Secular
state; Laizistischer Staat] - Parim
kushtetues që ndan institucionet sht-
etërore nga institucionet fetare. Në disa
shtete sekularizmi konsiderohet si një
ndër parimet themelore kushtetuese
sikurse në Turqi, Francë. Sipas nenit 8 të
KRK-së Republika e Kosovës është shtet
laik dhe neutral në çështje të besimeve
fetare.
Shtet multi-etnik [Multietnička država;
Multi-ethnic state; Multiethnischer Staat]
- Shtet që karakterizohet nga diversiteti
etnik, në kuadër të cilit krahas
komunitetit shumicë ndër-veprojnë edhe
komunitete të tjera jo-shumicë.
Shtet unitar [Unitarna država; Unitary
state; Einheitsstaat] - Për dallim nga
shtetet e përbëra, ku pushteti shtetëror
ndahet në mes federatës dhe njësive fed-
erale (shteteve), shteti unitar është formë
e rregullimit shtetëror në të cilën ekziston
vetëm një nivel i organeve të pushtetit
qendror (pushteti qëndror) ndërkaq orga-
net tjera të njësive administrative-
territoriale ushtrojnë vetëm ato kompe-
tenca të cilat ju janë deleguar me
kushtetutë apo ligj. Shumica e shteteve
në botë kanë rregullim shtetëror unitar.
Por modelet kushtetuese të delegimit të
pushtetit në shtetet unitare janë të
ndryshme. Në disa shtete unitare (p.sh.
në Britani të Madhe) njësitë administra-
tive-territoriale gëzojnë autonomi më të
gjerë politike (parimi i devoluimit)
ndërkaq në të tjerat (p.sh. Francë) zbato-
het modele të ndryshme të decentraliz-
imit të pushtetit. Edhe Republika e Ko-
sovës ka rregullim shtetëror unitar.
Shtetësi [Državljanstvo; Citizenship;
Staatsangehörigkeit] - Një lidhje e ngush-
të juridike midis shtetit të caktuar dhe një
personi nga e cila rezultojnë të drejta dhe
detyrime të ndërsjella. Shtetet përcak-
tojnë mënyra të ndryshme për fitimin e
shtetësisë sikurs me lindje; me adoptim;
me natyralizim apo në bazë të një
marrëveshje ndërkombëtare. Ligji nr.
04/l-215 për shtetësinë e Kosovës
përcakton mënyrat e fitimit, humbjes dhe
rifitimit të shtetësisë së Republikës së
Kosovës.
Shumicë e kualifikuar [Kvalifikovana
većina; Qualified majority; Qualifizierte
Mehrheit] - Shumicë e specifikuar e vo-
tave më e madhe se gjysma e votave që
kërkohet për marrjen e një vendimi. Në
drejtën kushtetuese marrja e vendimeve
sipas shumicës së kualifikuar zbatohet
kryesisht për çështje të rëndësishme siç
është ndryshimi i kushtetutës, ratifikimi i
marrëveshjeve ndërkombëtare, shpërn-
darja e parlamentit, shkarkimi i zyrtarëve
të lartë shtetëror, etj. Edhe Kushtetuta e
Kosovës ka përcaktuar marrjen e vendi-
meve sipas shumicës së kualifikuar, si
p.sh. ndryshimi i Kushtetutës (neni 65),
ratifikimi i disa marrëveshjeve ndërk-
ombëtare (neni 18), miratimi i Rreg-
ullores së Punës së Kuvendit (neni 76),
shpërndarja e Kuvendit (neni 82) etj.
Shumicë e thjeshtë [Prosta većina; Sim-
ple majority; Einfache Mehrheit] - Formë
e vendimmarrjes në parlament ku për
miratimin e ligjeve, vendimeve apo ak-
teve të tjera kërkohet shumica e votave të
deputetëve të pranishëm dhe që votojnë.
Shumicë/a absolute [Apsolutna većina;
Absolute majority; Absolute Mehrheit] -
Formulë e votimit dhe vendimmarrjes në
organe kolegjiale (parlament, kuvend
komunal etj.) sipas të cilit për marrjen e
një vendimi kërkohet miratimi (pëlqimi) i
shumicës së gjithë anëtarëve të një organi
kolegjial (pra një (1) më tepër se gjysma
e gjithë anëtarëve të një organi).
Kushtetuta e Kosovës në disa raste ka
përcaktuar shumicën absolute si prag të
marrjes së vendimit nga Kuvendi i Koso-
vës. Për shembull, sipas nenit 86 para. 5 i
Kushtetutës (tek raundi i tretë për
zgjedhjen e Presidentit) ka përcaktuar se
“kandidati që merr shumicën e votave të
të gjithë deputetëve, zgjedhet President i
Republikës së Kosovës”. Poashtu në ne-
nin 95 para. 3 i Kushtetutës së Kosovës
është përcaktuar se “Qeveria konsidero-
het e zgjedhur nëse merr shumicën e vo-
229
tave të të gjithë deputetëve të Kuvendit të
Kosovës”.
T Tekstualizëm [Tekstualizam; Textual-
Tatimpagues [Poreski obveznici; Tax-
payer; Steuerzahler] - Konform Ligjit nr.
05/l -028 për tatimin në të ardhurat per-
sonale, tatimpagues janë personat fizikë
rezident dhe jo rezident, ndërmarrja per-
sonale afariste, ortakëritë dhe shoqëritë,
të cilët pranojnë ose krijojnë të ardhura
bruto.
Tender [Tender; Tender; Ausschreib-
ung] - Dokument që i dorëzohet auto-
ritetit kontraktues nga një operator
ekonomik, duke parashtruar kushtet e
ofertës së një njoftimi specifik të kon-
tratës, njoftimit për tenderim ose ndonjë
kërkesë tjetër që është nxjerrë ose përgat-
itur nga autoriteti kontraktues në fjalë.
Të drejta politike [Politička prava; Po-
litical rights; Politische Rechte] - Janë ato
të drejta individuale që kanë për qëllim
përfshirjen dhe pjesëmarrjen e individëve
në jetën politike dhe institucionale në
mënyrë të barabartë. Në kuadër të
drejtave politike hyjnë liria e shprehjes,
liria e shtypit, liria e bashkimit, liria e
tubimit dhe e drejta e votimit. Këto të
drejta konsiderohen vitale për funksion-
imin e demokracisë, pluralizmit politik
dhe të pjesëmarrjes së publikut në
vendimmarrje.
Të drejta kulturore [Kulturna prava;
Cultural Rights; Kulturelle Rechte] -
Konsiderohen të drejta bashkëkohore, të
cilat kanë për qëllim realizimin e poten-
cialit kulturor dhe shkencor të individit
dhe shoqërisë në përgjithësi. Në kuadër
të të drejtave kulturore kryesisht hyjnë e
drejta e artit dhe krijimtarisë shkencore,
si dhe liria akademike. KRK përmban
disa nene që garantojnë të drejtat kul-
turore, përfshirë të drejtat e komuniteteve
230
pakicë për të promovuar dhe ruajtur
trashëgiminë kulturore të komuniteteve
dhe pjesëtarëve të tyre.
ism; Textualismus] - Doktrinë e inter-
pretimit kushtetuese sipas të cilës kupti-
mi i normës kushtetuese përcaktohet më
së miri sipas tekstit që përmban norma
kushtetuese. Rrjedhimisht, tekstualizmi
është ngushtë i lidhur më origjinalizmin
si metodë e interpretimit kushtetues (shih
origjinalizmi).
Të drejtat dhe liritë themelore [Osnov-
na prava i slobode; Fundamental rights
and freedoms; Grundrechte und
Grundfreiheiten] - Të drejtat dhe liritë
themelore që garantohen me kushtetutë
dhe/apo me legjislacion primar. Të
drejtat dhe liritë themelore përbëjnë seg-
mentin më të rëndësishëm të një demo-
kracie kushtetuese sepse përmes tyre
përcaktohet raporti në mes autoritetit sht-
etëror në një anë dhe të qytetarëve në
anën tjetër. Këto të drejta mund të jenë
absolute (psh e drejta e dinjitetit të
njeriut, e drejta për të mos ju nënshtruar
torturës, ndëshkimit a trajtimit mizor,
çnjerëzor ose poshtërues), pra të drejtat
ndaj të cilave nuk lejohet asnjë kufizim,
apo relative, pra liritë dhe të drejta
themelore, të cilat mund ti nënshtrohen
kufizimeve të ligjshme në raste të cak-
tuara. Të drejtat the liritë themelore, siç
ka përcaktuar Gjykata Kushtetuese
Gjermane në rastin Lüth (1958) në radhë
të parë, janë të drejta të mbrojtjes së
qytetarit nga shteti dhe përbëjnë një sis-
tem objektiv të vlerave të cilat detyrojnë
të gjitha organet shtetërore dhe zbatohen
në të gjitha fushat e së drejtës.
Të drejtat e Komuniteteve Rights of
communities [Të drejtat e komuniteteve;
Prava zajednica; Gemeinschaftsrechte] -
Të drejta të zgjeruara (krahas të drejtave
dhe lirive themelore të njeriut) që i
gëzojnë anëtarët e një komuniteti të cak-
tuar. Sipas KRK-së (neni 57) anëtarë të
komuniteteve janë “banorët që i përkasin
një grupi të njëjtë kombëtar ose etnik,
gjuhësor ose fetar, tradicionalisht të pran-
ishëm në territorin e Republikës së Ko-
sovës (komunitetet)” të cilët gëzojnë të
drejta të veçanta kushtetuese (p.sh. e
drejta e ruajtjes së trashëgimisë kulturore
dhe fetare).
Të drejtat kolektive [Kolektivna prava;
Collective rights; Kollektive Rechte] -
Për dallim nga të drejtat individuale, të
drejtat kolektive i garantohen një
komuniteti zakonisht për të optimizuar
një mbrojtje më efektive të të drejtave që
i përkasin një grupi të caktuar shoqëror.
Në kuadër të të drejtave kolektive hyjnë e
drejta në paqe, e drejta e vetëvendosjes, e
drejta në mjedis të shëndosh, e drejta në
identitet kulturor, etj.
Të hyrat vetanake të komunave
[Sopstveni prihodi opština; Municipal
own source revenues Kommunale Ein-
nahmen] - Janë të gjitha ato të hyra të
komunave të mbledhura nga komuna në
bazë të ligjit që përfshin taksat komunale,
gjobat, tarifat e shfrytëzimit, pagesat për
shërbimet publike të ofruara nga komuna,
qiratë në pronat e paluajtshme të
komunës, të hyrat nga shitja e pasurive
komunale, etj.
Tërheqja nga Bashkimi Evropian
[Povlačenje iz Evropske unije; With-
drawal from the European Union; Aus-
tritt aus der Europäischen Union] -
Nënkupton një proces juridik dhe politik
kur një shtet anëtar vendos të tërhiqet nga
Bashkimi Evropian. Sipas Traktatit të
BE-së (neni 50) "çdo Shtet Anëtar mund
të vendosë të tërhiqet nga Bashkimi në
përputhje me kërkesat e tij kushtetuese”.
Këtë procedurë e ka vënë në lëvizje Bri-
tania e Madhe kur më 2016 vendosi
përmes referendumit që të tërhiqet nga
BE.
Traktat/i [Ugovor; Treaty; Vertrag] -
Sipas Konventës së Vjenës për të Drejtën
e Traktateve midis Shteteve dhe Organi-
zatave ndërkombëtare ose midis Organi-
zatave Ndërkombëtare (1986) traktati
është marrëveshje ndërkombëtare e rreg-
ulluar nga e drejta ndërkombëtare dhe e
realizuar në formë të shkruar: (a) midis
një ose më shumë shteteve ose më shumë
organizatave ndërkombëtare; ose (b)
midis organizatave ndërkombëtare.
Traktati i Vestfalisë [Vestfalski mirovni
ugovor; Treaty of Westphalia; West-
fälischer Frieden] - Traktat paqeje që u
miratua më 1648 përmes të cilit ju dha
fund luftës shkatërrimtarë 30 vjeçare në
Evropë. Ky Traktat solli ndryshime
rrënjësore në terrenin politik, territorial
dhe fetar të Evropës duke bërë të konsid-
erohet ndër dokumentet kryesore përmes
të cilit janë vënë themelet e shtetit mod-
ern evropian. Në bazë të Traktatit të
Vestfalisë u sigurua paqja në mes Holan-
dës dhe Spanjës si dhe në mes Francës
dhe Perandorisë së Shenjtë Romake.
Traktati pati ndikim të madh edhe në sig-
urimin e tolerancë fetare në Evropë duke
i dhënë fesë protestante status të njëjtë
me atë të fesë katolike.
Traktati për BE-në [Ugovor o EU;
Treaty on the EU; EU-Vertrag] - Instru-
ment themelor për organizimin dhe
funksionimin e Bashkimit Evropian,
përmes të cilit përcaktohet vizioni dhe
qëllimet e BE-së si dhe institucionet dhe
kompetencat e organeve kryesore të saj.
U
Udhëzim administrativ [Administra-
tivno uputstvo; Administrative instruc-
tion; Verwaltungsanweisung] - Akt nën-
231
ligjor që miratohen në bazë të autorizimit
të dhënë me ligj për të rregulluar më tej
çështje organizative apo procedurale të
ligjit përkatës. Pasi ligjvënësi e ka të
pamundur të rregulloj në mënyrë të de-
tajuar të gjitha çështjet që bien në fu-
shëveprimin e ligjit, autorizon autoritetin
e caktuar publik (kryesisht ministritë dhe
agjencitë ekzekutive) që në kuadër të
përgjegjësive të tyre juridike të rreg-
ullojnë më tej aspekte organizative apo
procedurale për të mundësuar zbatimin
adekuat të ligjit.
Ultra vires - Term Latin që nënkupton
“përtej autoritetit juridik”. Përdoret për të
shënuar një akt apo veprim që nuk ka ba-
zë juridike apo tejkalon mandatin e
përcaktuar me ligj.
Ushtri [Vojska; Military; Armee] - Term
që përdoret për forcat e armatosura të
cilat sigurojnë pavarësinë e vendit, si dhe
mbrojnë tërësinë territoriale dhe rendin e
kushtetues. Forcat e armatosura janë kat-
egori kushtetuese dhe i nënshtrohen
mbikëqyrjes civile dhe detyrimeve
kushtetuese.
V Vetëqeverisje lokale [Lokalna samou-
Van Gend en Loos (1963) - Shih
“Parimi i epërsisë të së drejtës së Bash-
kimit Evropian”.
Vendim [Odluka; Decision; Bes-
cheid/Entscheidung] - Akt juridik i një
autoriteti publik. Vendimet mund të jenë
akte konkrete dhe individuale në rastet
kur rregullojnë apo vendosin një çështje
individuale ose abstrakte kurse në rastet
kur vendosin rregulla të përgjithshme të
sjelljes vendimet kanë karakterin e ak-
teve të përgjithshme normative.
Vendimi preliminar [Preliminarna od-
luka; Preliminary decision; Vora-
bentscheidung] - Vendim i Gjykatës
Evropiane të Drejtësisë për interpretimin
232
e së drejtës së Bashkimit Evropian, e ini-
ciuar në bazë të kërkesës së një gjykate të
një shteti anëtar të Bashkimit Evropian.
Vendimet preliminare lidhur me inter-
pretimin e së drejtës së BE-së janë juridi-
kisht të detyrueshme për gjykatën
referuese.
Vetoja e xhepit [Džepni veto; Pocket ve-
to; Pocket Veto] - Manifestohet atëherë
kur Presidenti në SHBA as nuk e përdor
të drejtën e vetos por as nuk e nënshkru-
an ligjin e miratuar nga Kongresi në
periudhën kur punimet e Kongresit pe-
zullohen ose përfundohen.
Vetëpërmbajtje gjyqësore [Sudska uz-
držanost; Judicial self-restraint; Richter-
liche Selbstbeschränkung] - Manifestim i
një vendimmarrje të vetëpërmbajtur
gjyqësore përmes interpretimit të ngushtë
juridik. Politikë jurisprudenciale që fa-
vorizon zgjidhjen e kontesteve përmes
degëve të tjera të pushtetit shtetëror
(pushtetit legjislativ dhe ekzekutiv), me
përjashtim të rasteve kur ndërhyrja e
gjykatës në çështjen kontestuese është e
domosdoshme dhe juridikisht e pash-
mangshme.
prava; Local self-government; Lokale
Selbstverwaltung] - Shih “qeverisje lo-
kale”.
Viti fiskal [Fiskalna godina; Fiscal year;
Haushaltsjahr] - Viti fiskal ose buxhetor
është periudha nga 1 Janari i një viti deri
31 Dhjetor të vitit të njëjtë që autoritetet
shtetërore i referohen për qëllime bux-
hetore dhe tatimore.
Vlerë kushtetuese [Ustavna vrednost;
Constitutional value; Verfassungswerte] -
Çështjet dhe parimet më të rëndësishme
të një kushtetute apo demokracie
kushtetuese. Këto vlera kushtetuese
shërbejnë jo vetëm si udhëzues për auto-
ritetet shtetërore por janë edhe bazë për
ushtrimin e përgjegjësive kushtetuese.
Ndër vlerat më të përhapura kushtetuese
hyjnë demokracia, liritë dhe të drejtat e
njeriut, sundimi i së drejtës, ekonomia e
lirë etj. Në disa shtete disa vlera
kushtetuese kanë krijuar identitet të
veçantë dhe janë të pacenueshme sikurse
forma republikane e qeverisjes
(Kushtetuta e Francës dhe Italisë), feder-
alizmi (Kushtetuta e Gjermanisë) apo
sekularizmi (Kushtetuta e Republikës së
Turqisë). Sipas nenit 7 të KRK-së “Rendi
kushtetues i Republikës së Kosovës ba-
zohet në parimet e lirisë, paqes, demo-
kracisë, barazisë, respektimit të të
drejtave dhe lirive të njeriut dhe sundimit
të ligjit, mosdiskriminimit, të drejtës së
pronës, mbrojtjes e mjedisit, drejtësisë
sociale, pluralizmit, ndarjes së pushtetit
shtetëror dhe ekonomisë së tregut”.
Vlerësim i ndikimit në mjedis [Procena
uticaja na životnu sredinu; Environmen-
tal Impact Assessment; Umweltver-
träglichkeitsprüfung] - Në të drejtën
mjedisore VNM është procesi i cili
vlerëson përcaktimin e dëmeve të
mundshme mjedisore nga ndërtimi dhe
aktivitetet tjera.
Vlerësim strategjik mjedisor [Strateška
procena uticaja na životnu sredinu; Stra-
tegic Environmental Assessment;
PlanUmweltprüfung/Strategische Um-
weltprüfung] - Një VSM është proces i
vlerësimit të ndikimeve të mundshme në
mjedis të një politike, plani ose programi.
Vlerësimi i ndikimit financiar [Procena
finansijskog uticaja; Financial Impact
Assessment; Gutachtenerstellung zu den
finanziellen Auswirkungen] - Instrument
i rëndësishëm në procedurën legjislative
përmes të cilës bëhet vlerësimi i ndikimit
financiar të një projektligji.
Vlerësimi i ndikimit rregullativ [Pro-
cena regulatornog uticaja; Regulatory
Impact Analysis Gutachtenerstellung zu
den regulativen Auswirkungen] - VNR
është një dokument që ka për qëllim
vlerësimin e hollësishëm dhe sistematik
të ndikimeve të mundshme të një ligji
apo rregulloreje të re në sistemin juridik.
Së bashku me Vlerësimin e Ndikimit Fi-
nanciar, VNR konsiderohet ndër doku-
mentet më të rëndësishme në kuadër të
një procesi të hartimit të politikave
legjislative.
Votë [Glas; Vote Stimme] - Shih “e
drejta e votimit”.
Votë alternative [Alternativni glas; Al-
ternative vote; Alternative Stimme] - Sis-
temi zgjedhor sipas të cilit votuesit i
rendisin kandidatët sipas preferencës së
tyre.
Votimi i fshehtë [Tajno glasanje; Secret
ballot; Geheimwahl] - Mënyrë e votimit
sipas të cilit hedhja e votës në zgjedhje
apo referendum bëhet në mënyrë të
fshehtë respektivisht anonime. Konsid-
erohet si formë më demokratike e votimit
pasi votuesi nuk i nënshtrohet formave të
ndryshme të ndikimit apo presionit me
rastin e votimit.
Z
Zonë zgjedhore [Izborna jedinica; Elec-
toral area; Wahlzone] - Një zonë
zgjedhore është një zonë territoriale në
kuadër të cilës elektorati zgjedh anëtarët
e një organi përfaqësues në nivel
qendror, regjional apo lokal. P.sh. për
qëllime të zgjedhjeve parlamentare, harta
territoriale elektorale në Britani të Madhe
është e ndarë në gjithsejtë 650 zona
zgjedhore aq sa është edhe numri i
përgjithshëm i anëtarëve në Dhomën e
Përfaqësuesve (House of Commons). Në
anën tjetër Republika e Kosovës ka
vetëm një zonë të vetme zgjedhore.
233
Zyra e Rregullatorit për Energji [Reg-
ulatorna kancelarija za energiju; Energy
Regulatory Office; Energie-
Regulierungs-Büro] - Është agjenci e
pavarur në sektorin e energjisë e
themeluar me ligjin për Rregullatorin e
Energjisë 05/L-084, i cili bën dhënien e
licencave në fushën e energjisë, certif-
ikimin e operatorëve të transmetimit në
sektorin e energjisë, krijimin dhe
funksionimin efikas të tregjeve
konkurruese të energjisë, mbrojtjen e
konsumatorit, si dhe përcakton kriteret
për rregullimin e tarifave dhe kushtet për
furnizim me energji.

234
E DREJTA PENALE

Avni Puka

235
236
A përcaktohet si vepër penale (Shih
Aberratio Ictus - term latin që nënk-
upton “sulmin e gabuar” të kryesit të ve-
prës penale, që shprehet në rastet kur per-
soni ka qëllim për të shkaktuar një pasojë
të caktuar, por gabimisht realizon një
pasojë tjetër (të padëshiruar). Në këto
raste, kryesi i veprës penale veprimin e
kryerjes e ka drejtuar ndaj subjektit ose
objektit të caktuar por gabimisht pasoja
shkaktohet ndaj një subjekti ose objekti
tjetër. P.sh.: Kryesi i veprës penale, në
vend të personit X (që ka për qëllim ta
privoj nga jeta) qëllon gabimisht per-
sonin Y që rastësisht është ndodhur në
vendin e caktuar, dhe shkaktohet pasojë
tjetër nga ajo që ka dashur kryesi. Sipas
shembullit të dhënë, në të drejtën penale
konsiderohet se kryesi ndaj personit X ka
kryer tentativën e vrasjes, ndërsa ndaj
personit Y veprën penale të vrasjes nga
pakujdesia.
Aborti [Abortus; Abortion; Schwanger-
schaftsabbruch] - ndërprerja e para-
kohshme e shtatzënësisë, përkatësisht
largimi i një fetusi nga barku i nënës para
kohës së lindjes. Ligji i Kosovës Nr.
03/L-110 për ndërprerjen e shtatzënësisë,
termin “Abort” e përkufizon si
“ndërprerje e shtatzënisë me dhunë” (ne-
ni 2). Ligji në fjalë përcakton kriteret dhe
shkaqet për ndërprerjen e shtatzënësisë.
Ngjashëm me legjislacioni e vendeve të
tjera, me ketë ligj si shkaqe kryesore për
ndërprerjen e shtatzënësisë përcaktohen
ato shëndetësore (rastet kur konstatohet
se vazhdimi i shtatzënësisë, ose lindja e
fëmijës rrezikon jetën ose shëndetin e
nënës) dhe kriminologjike (p.sh.: kur
shtatzënësia është pasojë e veprës penale
të dhunimit, incestit, etj.). Në anën tjetër,
përtej shkaqeve dhe kushteve që ligji
lejon ndërprerjen e shtatzënësisë, ky akt
“Ndërprerja e palejuar e shtatzënësisë”).
Abuzim [Zlouproteba; Abuse; Miss-
brauch] - keqpërdorimi i të mirave apo
përdorimi në kundërshtim me qëllimin e
tyre. Termi abuzim përfshinë forma të
shumta të keqpërdorimit të të mirave të
mbrojtura, e me të cilat rrezikohet edhe
jeta, shëndeti dhe dinjiteti i njerëzve. Në
ketë drejtim si forma me të shpeshta dhe
të cilat inkriminohen edhe nga
legjislacioni penal janë: abuzimi i
fëmijëve, abuzimi seksual, abuzimi me
autoritetin, abuzimi me substanca
narkotike, etj.
- (i) fëmijëve - përdoret si term kur flitet
për rastet e dhunës, keqtrajtimit apo
keqpërdorimit të fëmijëve. Kjo nënk-
upton të gjitha ato veprime apo
mosveprime që pengojnë zhvillimin
normal dhe formimin e drejtë të
fëmijëve. Format e abuzimit të
fëmijëve shprehen përmes dhunës
fizike dhe psikike, torturave, shtytjes
në punë të rënda fizike, shtytjes në
sjellje delikuente dhe patologjike, etj.
Si forma me të rënda të abuzimit të
fëmijëve konsiderohen rastet kur
abuzues janë prindërit, si dhe rastet e
abuzimit seksual. Përveç mbrojtjes
penale të gjerë për fëmijët, KPK në
nenin 254 parasheh si vepër penale të
posaçme “Mos raportimi i abuzimit të
fëmijëve”.
- seksual i fëmijëve - nënkupton përf-
shirjen e fëmijëve në marrëdhënie sek-
suale apo ngacmime të ndryshme sek-
suale, të cilat ata nuk i kuptojnë
plotësisht, ose nuk janë të përgatitur
prandaj edhe janë të paaftë që të japin
pëlqimin, ose detyrohen të hyjnë në
aktivitete të tilla përmes dhunës dhe
kërcënimit. Abuzimi apo dhuna sek-
suale ndaj fëmijëve evidentohet nga
237
 aktivitete të tilla mes fëmijës dhe një
personi të rritur, shpeshherë më të
rriturin i cili ka marrëdhënie besimi,
apo pushteti (autoriteti) me fëmijën e
abuzuar.
Actiones liberae in causa - Me ketë
maksimë latine shprehet rregulla në të
drejtën penale se personi i cili e sjell
vetën në gjendje të papërgjegjshme dhe
në atë gjendje kryen vepër penale, është
penalisht i përgjegjshëm. Pra, në rastet
kur personi me dashje apo nga pakujdesia
e sjell vetën në gjendje të paaftësisë
mendore dhe kryen vepër penale, kjo nuk
e përjashton përgjegjësinë penale të tij.
Kjo është rregull në legjislacionin penal,
që bën përjashtim nga parimi se “nuk ka
fajësi, dhe rrjedhimisht përgjegjësi
penale për kryesin që ka vepruar në
gjendje të papërgjegjshme në kohën e
kryerjes s veprës penale”. Ketë parim,
KPK e përcakton në nenin 19 të tij (Kry-
erja e veprës penale në gjendje të dehur):
“Personi është penalisht përgjegjës nëse
duke përdorur alkool, narkotik apo me
ndonjë mënyrë tjetër e sjell veten në një
gjendje të tillë që nuk mund të kuptoj
rëndësinë e veprimit apo të mosveprimit
të vet ose të kontrollojë sjelljen e vet,
nëse para se të ketë sjellë veten në
gjendje të tillë, veprimet ose mosveprimet
e tij kanë qenë të përfshira në dashjen e
tij apo nëse është i pakujdesshëm ndaj
veprës penale dhe ligji parasheh
përgjegjësi penale për kryerjen e kësaj
vepre penale nga pakujdesia”. Një situatë
e tillë, mund të vij në shprehje p.sh.: nëse
personi X ka përdorur substanca
narkotike apo alkool dhe në ketë gjendje
shkakton një aksident me makinë ku një
ose disa persona humbin jetën, në ketë
rast personi X është penalisht i
përgjegjshëm edhe pse nuk ka qenë në
gjendje të kontrolloj sjelljet e veta në
238
momentin e aksidentit. Si i tillë, instituti
Actiones liberae in causa, është përfshirë
në legjislacionet penale të shteteve me
qëllim që mos të keqpërdoret parimi se
personi që nuk është në gjendje të kuptoj
veprën dhe të kontrolloj sjelljet e veta në
momentin e kryerjes së veprës penale
nuk përgjigjet penalisht (Shih në ketë
fjalorë edhe shpjegimin për termin
“Përgjegjshmëria”).
Actus reus - nënkupton elementin objek-
tiv apo të jashtëm të veprës penale, që
përfshinë veprimet apo mosveprimet e
personit të cilat janë të inkriminuara (ja-
në elemente konstituive të veprës penale),
të cilat kur vërtetohen së bashku me
“mens rea” (elementi subjektiv, shih
“mens rea” në ketë fjalor) janë bazë për
përgjegjësinë penale. P.sh.: si elemente
objektive të veprës penale të vjedhjes ja-
në “marrja e sendit të huaj, të luajtshëm,
...” apo të vepra penale e vrasjes “privimi
nga jeta me veprim” ose edhe të vepra
penale me mosveprim “Mosdhënia e
ndihmës mjekësore” si elemente objek-
tive janë“ mosndërmarrja e veprimeve që
sipas ligjit ka qenë detyrim të ndërmer-
ren...”. Pra, “Actus reus” konsiston në
veprimet apo mosveprimet që shfaqën në
botën e jashtme, dhe si të tilla janë të
përcaktuara si elemente të veprës penale.
Actus reus si term përdoret kryesisht në
kuadër të sistemit anglosakson (Common
law).
Afati i hetimeve [Rok za istragu; Time
limit of investigations; Ermittlungsfrist] -
nënkupton afatin ligjor nga momenti i fil-
limit të hetimeve deri në përfundimin e
tyre. Ky afat përcaktohet me ligj dhe si i
tillë ka rëndësi të posaçme, sepse
varësisht nga koha sa mund të zhvillohen
hetimet për një çështje penale përcak-
tohet edhe raporti midis efikasitetit të sis-
temit të drejtësisë dhe lirive e të drejtave
të njeriut. Për ketë arsye, kufizimi i afatit
të hetimeve për vepra penale bëhet me
qëllim të detyrimit të organeve të
drejtësisë, në këtë rast prokurorisë që
veprimet hetimore t’i ndërmarrë brenda
një kohë të arsyeshme, në mënyrë efi-
kase, dhe në anën tjetër të respektohen të
drejtat dhe dinjiteti i personave që janë
objekt i hetimit, duke e sqaruar çështjen
penale sa më shpejt që është e mundur.
Sipas KPP hetimet mund të zgjasin dy vi-
te, ndërsa për rastet me të komplikuara
me autorizim të gjyqtarit të procedurës
paraprake hetimi mund të zgjatet edhe
për gjashtë muaj të tjerë (neni 159). Ku-
fizimi kohor i hetimeve është në pajtim
në përmbajtjen dhe frymën e parimit të
“gjykimit të drejtë dhe në kohë të arsye-
shme” që përcaktohet si standard kryesor
i procedurës penale në vendet demo-
kratike (Shih në ketë fjalor “Parimi i
gjykimit të drejtë dhe në kohë të arsye-
shme”).
Agresion [Agresia; Aggression; Aggres-
sion] - është veprim sulmues, që za-
konisht përfshin sulm të armatosur ose
luftë të ashpër me mjete e metoda të
ndryshme, e që kanë për pasojë edhe
krime kundër njerëzimit dhe popullatës
civile. Në kuadër të legjislacionit penal
përveç tjerash inkriminohen edhe vepri-
met që nxisin agresionin, sidomos luftën
agresive. Kështu edhe KPK si vepër
penale të posaçme e përcakton “Shtytja
për luftë agresive ose konflikt të armato-
sur” (neni 162).
- fizik - kuptohet ajo dhunë e cila mani-
festohet me lëndime trupore, me priv-
im nga jeta, me vrasje dhe me dhunë
fizike.
- verbal - është një shkallë e dhunës e
cila manifestohet me fyerje, sharje dhe
deklarata kërcënuese.
AIDP (IAPL - International Associa-
tion of Penal Law) - Shoqata Ndërk-
ombëtare e të Drejtës Penale e themeluar
në Paris me 14 mars 1924. Shkurtesa
AIDP është akronimi i emrit të aso-
ciacionit në gjuhën frënge
“L’Association Internationale de Droit
Pénal”, që përdoret për shkak të traditës,
identifikon asociacionin dhe gjerësisht
përdoret si parashtesë nga grupet e penal-
istëve në vende të ndryshme, që janë
pjesë e AIDP-së. AIDP është shoqata më
e vjetër e specialistëve dhe studiuesve të
së Drejtës Penale dhe një nga shoqatat
më të vjetra shkencore në nivel botëror.
Fushë veprimtaria e AIDP mbulon: 1)
Politikën kriminale dhe kodifikimin e të
drejtës penale; 2) Të drejtën penale kra-
hasuese; 3) Të drejtën penale ndërk-
ombëtare (me një specializim në
drejtësinë penale ndërkombëtare); dhe 4)
Të drejtat e njeriut në administrimin e
drejtësisë penale (Për me shumë shih
http: //www.penal.org).
Aktakuza [Optužnica; Indictment; An-
klage] - është akt formal në procedurë
penale me të cilin kërkohet caktimi i
shqyrtimit gjyqësor dhe shpallja fajtor e
të pandehurit për vepër penale. Aktakuza
ngritet nga organi i akuzës, përkatësisht
prokurori i shtetit kur në bazë të fakteve
dhe provave që disponon ekziston dy-
shimi i bazuar se i pandehuri ka kryer
veprën penale të caktuar. KPP në nenin
241 përcakton saktësisht elementet që ak-
takuza duhet të ketë në përmbajtjen e saj,
si: përcaktimin e gjykatës ku do të mba-
het shqyrtimi gjyqësor; emrin dhe
mbiemrin e të pandehurit dhe të dhënat e
tij personale; kohën dhe vendin e kry-
erjes së veprës penale, objektin në të cilin
është kryer dhe mjetin me të cilin është
kryer vepra penale, si dhe rrethanat tjera
239
të nevojshme për të përcaktuar me sak-
tësi veprën penale, etj.
Akte akuzuese [Optužujuća akta; Accu-
satory acts; Anklagehandlungen] - është
shprehje e përgjithshme që nënkupton të
gjitha aktet që sipas ligjit e iniciojnë
ndjekjen penale dhe zhvillimin e proce-
durës, të tilla si: Kallëzimi penal, aktaku-
za, propozimi për ndjekje, propozimi për
shqiptimin e masës edukative, etj.
Aktgjykimi në procedurë penale [Pre-
suda u krivičnom postupku; Judgment in
criminal procedure; Urteil im Strafver-
fahren] - është akti formal kryesor që e
nxjerr gjykata dhe me të cilin zgjidhet
çështja penale e caktuar. Si vendim
gjyqësor me rëndësi të posaçme, ak-
tgjykimi nxirret në emër të popullit dhe
nga momenti që merr formën e prerë ka
fuqinë e ligjit në lidhje me çështjen
penale konkrete. Me aktgjykim, çështja
penale mund të zgjidhet në mënyrë meri-
tore (duke e shpall të pandehurin fajtor
ose duke e liruar nga akuza) ose jo meri-
tore (duke e refuzuar akuzën). Mbi ketë
bazë dallohen tri lloje kryesore të ak-
tgjykimeve: dënues (fajësues), lirues dhe
refuzues. Llojet e aktgjykimeve në pro-
cedurë penale dhe elementet që duhet të
përmbajnë, përcaktohen saktësisht me
ligj. Aktgjykimi përbëhet nga tri pjesë
themelore: hyrja, dispozitivi dhe arsyeti-
mi.
- dënues (condemnator) - nënkupton
vendimin gjyqësor me të cilin i aku-
zuari shpallet fajtor, duke u bazuar në
provat që vërtetojnë fajësinë e tij
përtej çdo dyshimi. KPP në nenin 365
përcakton elementet që duhet të përm-
baj aktgjykimi dënues.
- lirues (liberator) - është aktgjykimi
me të cilin i akuzuari lirohet nga aku-
za, në rastet kur konstatohet se faktet
për të cilat akuzohet nuk përbejnë ve-
240
për penale, ekzistojnë shkaqe që e për-
jashtojnë përgjegjësinë penale të tij
ose nuk ka prova për fajësinë.
- refuzues - është vendim që e nxjerr
gjykata kur paraqitën pengesa proce-
durale për zgjidhjen e çështjes penale
konkrete, si p.sh.: kur prokurori
tërhiqet nga aktakuza, kur vepra
penale është parashkruar ose për të
njëjtat fakte i akuzuari ka qenë i
gjykuar me vendim të formës së prerë
(Shih parimi ne bis in idem).
Aktvendimi në procedurë penale
[Rešenje u krivičnom postupku; Ruling
in criminal proceedings; Beschluss im
Strafverfahren] - është akt formal që
nxirret nga gjykata dhe prokurori i shtetit
me qëllim të zhvillimit dhe drejtimit të
procedurës penale. Përjashtimisht, me ak-
tvendim mund të zgjidhet edhe çështja
penale, p.sh.: kur vendoset për pushim të
hetimeve, etj. (Për me shumë shih “Ak-
tgjykimi në procedurë penale”).
- Aktvendimet nga gjykata - përfshihen
vendimet gjyqësore me të cilat nuk
zgjidhet çështja penale kryesore, por
vendoset për aspekte të zhvillimit dhe
orientimit të procedurës, si p.sh.: Ak-
tvendimi për shtyrjen e seancës
gjyqësore, për përjashtimin e publikut,
për kthim në gjendje të mëparshme,
etj.
- Aktvendimet e prokurorit të shtetit -
përfshinë vendimet e prokurorit të
shtetit nga momenti i pranimit të
kallëzimit penal, në lidhje me heti-
met.n
- mbi hedhjen e kallëzimit penal -
nënkupton aktvendimin me të cilin
prokurori i shtetit e hedhë kallëzimin
penal të pranuar, nëse nga informacio-
net e siguruara nuk ekziston dyshim i
arsyeshëm se është kryer vepër penale,
ka ndodhë parashkrimi, ekzistojnë
 rrethana që e përjashtojnë ndjekjen
penale, etj.
- për fillimin e hetimit - është ak-
tvendimi që e nxjerr prokurori i shtetit
për fillimin e hetimeve, kur në bazë të
informacioneve të siguruara nga
kallëzimi penal apo burime të tjera, ka
dyshim të arsyeshëm se është kryer një
vepër penale.
- për pezullimin e hetimeve - nënkupton
aktvendimin kur për shkak të
pengesave procedurale, prokurori i
shtetit është i detyruar të pezulloj he-
timet. P.sh.: kur i pandehuri është ar-
ratisur, rastet kur pas kryerjes së ve-
prës penale i pandehuri vuan nga
ndonjë sëmundje e përkohshme men-
dore, dhe rrethana tjera që
përkohësisht e bëjnë të pamundur
zhvillimin e hetimeve.
- për pushimin e hetimeve - është ak-
tvendimi të cilin e nxjerr prokurori i
shtetit, kur pas zhvillimit të hetimeve
dhe provave të siguruara del se: nuk
ekziston dyshimi se është kryer vepër
penale, vepra penale është parash-
kruar, ekzistojnë rrethana që e për-
jashtojnë ndjekjen, etj.
(i) Akuzuar [Optuženi; Accused; An-
geklagter] - personi kundër të cilit është
ngritur aktakuza dhe është caktuar shqyr-
timi gjyqësor.
Alibi - term latin që d.m.th.: gjetkë, që në
procedurë nënkupton mbrojtje ndaj një
akuze penale duke pretenduar se i pande-
huri nuk ishte në vendin ku është kryer
vepra penale dhe rrjedhimisht nuk mund
të jetë përgjegjës për të. Me këtë ofrohet
një justifikim (për personin e dyshuar),
sidomos duke dhënë një përshkrim të
vendndodhjes së tij në kohën e kryerjes
së veprës penale.
Alternativat e dënimit me burgim [Al-
ternative kazne zatvora; Alternatives to
imprisonment sentence; Alternativen zur
Haftstrafe] - nënkuptohen masat dhe
dënimet me të buta që parashihen si
zëvendësim i dënimit me burgim për
kryesit e veprave penale. Shqiptimi
këtyre masave dhe dënimeve konsiston
në shmangien apo pezullimin e ekze-
kutimit të dënimit me burgim për veprat
penale me të lehta, kur besohet se qëllimi
i dënimit mund të arrihet edhe me zbati-
min e masave dhe dënimeve me të buta.
Këtu përfshihen dënimet alternative,
lirimi me kusht, masat mjekësore dhe
masat e tjera që evitojnë dërgimin e per-
sonit të dënuar në burg ose mundësojnë
daljen nga burgu para afatit të përcaktuar
me vendim të gjykatës (Shih në ketë fjal-
or edhe “Dënimet alternative” dhe “Liri-
mi me kusht”).
Amnistia [Amnestija; Amnesty; Amnes-
tie] - akt i organit legjislativ (Kuvendit)
që nxirret në formë të ligjit me të cilin
një numër i personave i pacaktuar emër
për emër lirohen nga ndjekja penale,
lirohen plotësisht ose pjesërisht nga
ekzekutimi i dënimit, zëvendësohet
dënimi i shqiptuar me dënim me të butë,
ose shlyhet dënimi nga evidenca e të
dënuarve. Ligji me të cilin jepet amnistia
përfshinë kategori të caktuara të veprave
penale, kategori të caktuar të kryesve të
veprave penale apo personave të dënuar,
ose përfshihen lloje apo lartësi të cak-
tuara të dënimeve pavarësisht llojit të ve-
prave penale apo kryesve të tyre. Am-
nistia mund të nxirret edhe në formë të
abolocionit (si trajta me e gjerë e saj) që
nënkupton lirimin nga ndjekja penale. Në
këto raste procedura penale ndaj kryesit
nuk mund të fillohet dhe nëse është
filluar ajo ndërpritet pavarësisht se në
cilën fazë ka arritur. Kështu abolocioni
mund të jepet në të gjitha fazat e proce-
durës penale, derisa të nxirret aktgjykimi
241
i formës së prerë. Si e tillë amnistia në
formë të abolocionit është pengesë abso-
lute procedurale për ndërmarrjen e
çfarëdo veprimi në procedurë penale
kundër kryesve të veprave penale të përf-
shira në ligjin e amnistisë. Me dhënien e
Amnistisë nuk preken të drejtat e per-
sonave të tretë (P.sh: E drejta e palës së
dëmtuar për kërkesë pasurore-juridike,
etj.).
Analogjia në të drejtën penale
[Analogija u krivičnom pravu; Analogy
in Criminal Law; Analogie im Strafrecht]
- Shih në ketë fjalor “Parimin e
ligjshmërisë”, nënparimet e tij dhe me
theks të veçantë në vijim shih “Parimi i
përcaktimit të saktë të veprave penale
dhe ndalimi i analogjisë”.
Ankesa në procedurë penale [Žalba u
krivičnom postupku; Appeal in criminal
proceedings; Beschwerde im Strafrecht] -
Shih në ketë fjalor “Mjetet juridike në
procedurë penale - mjetet e rregullta ju-
ridike”.
Antropologjia kriminale [Kriminalna
antropologija; Criminal anthropology;
Kriminalanthropologie] - fushë e profiliz-
imit të autorëve, që merret me lidhjet e
perceptuara midis natyrës së një krimi
dhe personalitetit ose pamjes fizike të
kryesit. Termi “antropologji kriminale”
përgjithësisht rezervohet për veprat e
shkollës italiane të kriminologjisë të she-
kullit të 19-të (autorëve si: Cesaro Lom-
broso, Enrico Ferri, Raffaelo Garofalo).
Lombroso mendonte si kriminelët ishin
të lindur me dallime anatomiko-fizike in-
feriore që ishin të dallueshme. Ai e
popullarizoi nocionin e “kriminelit të lin-
dur” (me veprën e tij të njohur “L’uomo
deliquente”) dhe ngriti teorinë se krimi-
naliteti ishte një atavizëm apo prirje
trashëgimore. Ideja e tij ishte të gjente
shkaqet e krimit brenda individit dhe ta
242
ndante plotësisht atë nga kushtet dhe
strukturat sociale përreth.
Armë [Oružje; Weapon; Waffe] - kon-
siderohet secili mjet ose vegël e punuar
me qëllim që nën presionin e gazrave të
cilat shkaktohen gjatë djegies së mate-
rieve shpërthyese, hedhë predha dhe
është e përcaktuar ose është përdorur për
të shkaktuar dëm trupor, dëm
psikologjik. Çdo mjet tjetër qëllimi i të
cilit është të bëj sulm ndaj njerëzve ose
pronës. Shprehjen “Armë” e përkufizon
edhe KPK (neni 120, parag.38). Në të
drejtën penale përkufizimi së çka konsid-
erohet armë ka rëndësi sidomos në kuali-
fikimin e veprave penale të caktuara, ku
përdorimi i armës është përcaktuar si
rrethanë rënduese.
Arratisja [Bekstvo; Escape; Flucht] -
nënkupton largimin e personit nga vendi
ku është i ndaluar apo i privuar nga liria
me vendim të ligjshëm. Personi i arrati-
sur mund të ketë qenë në burg, stacion
policor apo edhe në vend tjetër. KPK e
përcakton si vepër penale të posaçme
“Arratisja e personit të privuar nga liria”
(neni 405).
Arresti shtëpiak [Kućni pritvor; House
arrest; Hausarrest] - është masë për sig-
urimin e pranisë së të pandehurit në pro-
cedurën penale. Përmes kësaj mase per-
soni kufizohet nga autoritetet dhe nënk-
upton gjendjen e të qenit të mbajtur si i
burgosur në shtëpinë e vet. Arresti
shtëpiak zbatohet si një alternativë e pa-
raburgimit.
Arrestimi [Hapšenje; Arrest; Verhaf-
tung] - nënkupton veprimin e heqjes së
lirisë personit të dyshuar për kryerje të
veprës penale. Zakonisht arrestimin apo
kapjen e bëjnë zyrtarët policorë.
- i përkohshëm - nënkupton heqjen e
lirisë para ngritjes së aktakuzës per-
sonit i cili kapet në flagrancë gjatë
 kryerjes së veprës penale e cila ndiqet
sipas detyrës zyrtare ose është në
ndjekje për një vepër penale të cak-
tuar.
- gjatë fazës së hetimit - nënkupton ar-
restimin personit që hetohet si i
dyshuar për kryerje të veprës penale
me urdhër të organit hetues (prokuro-
rit). Zakonisht arrestimi në ketë fazë
ndodh kur ka rrezik të arratisjes së
personit të dyshuar apo të ndikimit në
prova dhe dëshmitarë.
Aut dedere aut punire - term latin që
shpreh detyrimin e shtetit për dorëzimin,
ekstradimin e kryesit të veprës penale ose
ndëshkimin e tij. Kjo maksimë është
formuluar nga Hugo Grotius në shek.
XVII që ka nënkuptuar se kryesit duhet
të dorëzohen në vendin ku e kanë kryer
veprën penale ose duhet të ndëshkohen
në vendin ku ndodhen. Ky term i refero-
het obligimit të shteteve që të ekstradojnë
kryesit e veprave penale ndërkombëtare
ose t’i gjykojnë pavarësisht shtetësisë së
tyre. Detyrimi lind pavarësisht nga natyra
ekstra-territoriale e krimit dhe
pavarësisht nga fakti se kryesi dhe vikti-
ma mund të jenë me shtetësi të huaj.
Autopsia [Obdukcija; Autopsy; Autop-
sie] - nënkupton ekzaminim post-mortem
dhe është një procedurë kirurgjike shumë
e specializuar, e cila përbëhet nga një
ekzaminim tërësor i një kufome për të
përcaktuar shkakun dhe mënyrën e
vdekjes ose lëndimit. Zakonisht kryhet
nga një mjek i specializuar i quajtur
patolog. Në shumicën e rasteve, një
ekzaminues mjekësor mund të përcaktojë
shkakun e vdekjes, dhe zbatohet sidomos
kur dyshohet se vdekja e një personi nuk
është vdekje e natyrshme.
B
Ballafaqimi [Suočavanje; Confrontation;
Gegenüberstellung] - është veprim në
procedurën paraprake dhe në shqyrtim
gjyqësor, ku njëkohësisht pyeten dy per-
sona, që janë pyetur më parë mbi fakte të
rëndësishme për të cilat kanë dhënë
deklarata kontradiktore. Ballafaqimi
bëhet: midis personave të bashkëpande-
hur në procedurë penale, dëshmitarëve, të
pandehurit dhe dëshmitarit, etj. Qëllimi i
ballafaqimit është mënjanimi i
kundërthënieve, zbulimit të rrethanave të
reja dhe sigurimi i deklaratës së vërtetë.
Barra e provave (Onus probandi) [Te-
ret dokazivanja (Onus probandi); Burden
of proof (Onus probandi); Beweislast
(Onus probandi)] - nënkuptohet e drejta
dhe obligimi i subjektit procedural që t’i
paraqesë provat me të cilat vërtetohen
faktet relevante në të cilat bazohet
vendimi gjyqësor. Gjatë zhvillimit histor-
ik të procedurës penale barra e provës
(onus probandi) herë ishte detyrë e një
subjekti e herë e subjektit tjetër, varësisht
nga tipi i procedurës penale. Kështu në
tipin akuzator barra e provës qëndronte
ekskluzivisht në paditësin. I pandehuri
kishte mundësi të ofrojë prova për pafa-
jësinë e vet, por jo edhe obligim, ndërsa
gjykata ishte pasive. Në tipin inkuizitor,
funksioni i ndjekjes i kaloi në duart e
gjykatës prandaj edhe barra e provës ju-
ridikisht i takonte asaj. Në procedurën
penale të Kosovës nuk është e përcaktuar
shprehimisht se kush duhet ta ketë barrën
e provave. Mirëpo në bazë të disa dis-
pozitave prokurorit të shtetit i takon dety-
ra që të paraqesë prova për të argumen-
tuar veprën penale dhe fajësinë e kryesit.
Sa i përket të pandehurit, duke u nisur
nga prezumimi i pafajësisë së të pande-
hurit, ai nuk është i obliguar të paraqesë
prova, por kjo është e drejtë e tij.
243
Gjithashtu edhe gjykatës si subjekt
themelor aktiv i procedurës penale edhe
më tutje i takon një pjesë e barrës së
provës.
Bastisje [Pretres; Raid; Durchsuchung] -
është një aksion operativ nga oficerët e
zbatimit të ligjit në vende të caktuara
duke përdorur befasinë për të arrestuar
persona që ka dyshim se fshehin prova në
lidhje me vepra penale të caktuara ose që
i rezistojnë arrestimit.
Bashkëkryerja [Saizvršilaštvo; Co-
perpetration; Mittäterschaft] - është for-
ma kryesore e bashkëpunimit të dy ose
me shumë personave në kryerjen e ve-
prave penale. Bashkëkryerja përfshinë
rastet kur dy apo me shumë persona me
pjesëmarrje në veprimin e kryerjes ose
përmes kontributit tjetër esencial
ndikojnë në kryerjen e veprës penale, dhe
secili prej tyre dënohet me dënimin e
paraparë për atë vepër. P.sh.: kur dy apo
më shumë persona shkrepin me armë në
drejtim të personit X, dhe kështu kryejnë
veprën penale të vrasjes. Gjithashtu,
edhe në definimin ligjor të dhënë në KPK
(neni 31) parashihet se bashkëkryerja
nënkupton “Nëse dy apo më shumë per-
sona së bashku kryejnë veprën penale
duke marrë pjesë në kryerjen e veprës
penale ose thelbësisht duke i kontribuar
kryerjes së saj në ndonjë mënyrë tjetër,
secili prej tyre është përgjegjës dhe
dënohet me dënimin e paraparë për ve-
për penale”. Sipas kësaj del se bash-
këkryerja përfshinë dy forma themelore
“dy apo me shumë persona marrin pjesë
në kryerjen e veprës penale, në (mos)
veprimin e kryerjes” ose “duke kontribu-
ar thelbësisht në kryerjen e veprës në
ndonjë mënyrë tjetër”. Forma e dytë
mund të shprehet në rastet kur personi
edhe pse nuk ndërmerr veprimin kryerjes
së veprës penale, ka kontribut thelbësor
244
në bazë të rolit që ka me personin apo
personat e tjerë, si p.sh.: të vepra penale
e vrasjes nuk shkrep me armë, por të
tjerët i furnizon me municion ose përcjell
lëvizjet e viktimës dhe njofton bash-
këpunëtorët se kur duhet të shkrepin
armën ose të vepra penale e vjedhjes
personi nuk e merr sendin por bën roje
gjatë kryerjes së veprës. Kështu, nga ana
objektive bashkëkryerja realizohet nga
kryerja e përbashkët e veprës penale “me
pjesëmarrje në veprimin e kryerjes” ose
“me ndërmarrjen e një veprimi tjetër që
paraqet kontribut thelbësor në kryerjen e
veprës”. Ndërsa nga ana subjektive,
bashkëkryerja nënkupton marrëveshjen
për kryerje të përbashkët të veprës
penale. Personat që realizojnë bash-
këkryerjen njihen si bashkëkryerës.
- e domosdoshme - shprehet të veprat
penale që për shkak të natyrës së tyre
nuk mund të kryhen pa pjesëmarrjen e
disa personave. P.sh.: Kryengritja e
armatosur, vepra penale bixhozit, etj.
- sukcesive - nënkupton rastet kur një
person është duke kryer veprën penale,
atij i bashkëngjitet edhe ndonjë person
tjetër dhe me veprimin e tij merr pjesë
në kryerjen e asaj vepre. P.sh.: kur
personi X ka thyer një dyqan, atij i
bashkëngjitet edhe personi Y dhe së
bashku e kryejnë veprën penale të
vjedhjes.
- të veprat penale të përbëra - konsid-
erohet se ekziston bashkëkryerja edhe
nëse personi tjetër ka ndërmarrë vetëm
njërin prej veprimeve apo ka realizuar
njërin nga elementët që përbejnë fig-
urën ligjore të veprës penale.
- të veprat penale me mosveprim -
shprehet në rastet kur dy apo më
shumë persona kanë qenë të detyruar
sipas ligjit që të ndërmarrin një veprim
të caktuar, mirëpo ata kanë abstenuar
 nga kjo dhe me ketë është kryer vepra
penale. P.sh.: Dy ose me shumë mjekë
kanë qenë të detyruar të ofrojnë
ndihmën mjekësorë ndaj pacientit por
nuk e kanë bërë dhe me ketë kanë kry-
er veprën penale “Mosdhënia e
ndihmës mjekësore”.
Bashkëpunëtorët në kryerjen e ve-
prave penale [Saradnici u izvršenju
krivičnih dela; Collaborators in commis-
sion of criminal offences; Beteiligte] -
personat të cilët me veprimin apo
mosveprimin e tyre kryhet vepra penale.
Varësisht nga forma e bashkëpunimit në
kryerjen e veprës penale, bashkëpunëtori
mund të jenë në cilësi të bashkëkryerësit,
shtytësit, ndihmësit ose organizatorit,
përkatësisht anëtarit të organizatës krimi-
nale.
Bashkëpunimi juridik ndërkombëtar
në çështjet penale [Međunarodna pravna
saradnja u krivičnim stvarima; Interna-
tional legal cooperation in criminal mat-
ters; Internationale Zusammenarbeit in
Strafsachen] - përfshinë të gjitha format e
bashkëpunimit dhe ndihmës midis
shteteve në lidhje me procedurën penale,
si: dorëzimi (ekstradimi) i kryesit të ve-
prës penale prej një shteti në shtetin
tjetër, dorëzimi i përkohshëm i kryesit,
shkëmbimi i informatave, mbledhja e
provave dhe dorëzimi i tyre, dorëzimi i
shkresave të ndryshme, transferimi i pro-
cedurës penale, ekzekutimi i aktgjykimit
të huaj penal, transferimi i personave të
dënuar, etj. Këto çështje përcaktohen me
konventat ndërkombëtare, marrëveshje
midis shteteve por edhe me legjislacionin
e brendshëm të shteteve. Në Kosovë këto
aspekte rregullohen me Ligjin (Nr. 04/L-
213) për Bashkëpunim Juridik Ndërk-
ombëtar në Çështjet Penale, ku në nenin
3 (parag.1, nënparag.1), “Bashkëpunim
Juridik Ndërkombëtar në Çështjet
Penale” përkufizohet si: “çdo formë e
ndihmës e kërkuar apo e ofruar nga një
shtet tjetër, organizatë apo institucion,
me qëllim të mbështetjes së procedurave
penale”.
Bashkëpunimi në kryerjen e veprave
penale [Saradnja u izvršenju krivičnih
dela; Collaboration in commission of
criminal offence; Beteiligung an der Be-
gehung von Straftaten] - bashkëpunimi
nënkupton pjesëmarrjen e dy ose me
shumë personave në kryerjen e një vepre
penale (concursus plurium ad delictum).
Për t’u konsideruar se vepra penale është
kryer në bashkëpunim, midis
pjesëmarrësve duhet të provohet se ka
ekzistuar lidhja e caktuar objektive dhe
subjektive. Lidhja objektive shprehet kur
secili nga bashkëpunëtorët ka ndërmarrë
ndonjë veprim i cili ka kontribuar në kry-
erjen e veprës penale, ndërsa lidhja
subjektive konsiston në vetëdijen e bash-
këpunëtorëve se në kryerjen e veprës
penale të caktuar do të marrin pjesë edhe
personat e tjerë, duke kontribuar në
mënyra të ndryshme. Për dallim nga
rastet kur vepra penale kryhet nga një
person, kryeja e veprës në formë të bash-
këpunimit me pjesëmarrjen e disa per-
sonave paraqet një situatë shumë me
komplekse për të drejtën penale dhe
praktikën gjyqësore. Kjo për faktin se në
këto raste paraqiten disa çështje për t’u
zgjidhur si: përcaktimi i rolit dhe
kontributit të secilit bashkëpunëtor në
kryerjen e veprës penale dhe përcaktimi i
përgjegjësisë penale të tyre. Format e
bashkëpunimit që përcaktohen në KPK
janë: bashkëkryerja, shtytja, ndihma dhe
bashkimi kriminal (organizata krimi-
nale).
Bashkëpunimi policor ndërkombëtar
[Međunarodna policijska saradnja; Inter-
national police cooperation; Internatio-
245
nale polizeiliche Zusammenarbeit] - përf-
shinë bashkëpunimin e policisë së një
shteti me policitë e shteteve të tjera, or-
ganizatat ndërkombëtare të policisë dhe
institucionet e tjera të huaja. Si i tillë,
bashkëpunimi policor paraqet një seg-
ment shumë të rëndësishëm të bash-
këpunimit ndërkombëtar për parandali-
min dhe luftimin e kriminalitetit, sidomos
në lidhje me veprat penale si: terrorizmi,
trafikimi me narkotikë, trafikimi me
njerëz apo armë, dhe forma të ndryshme
të krimit të organizuar.
Bashkim i strukturuar [Udruženje sa
hijerahijom; Structured association; Or-
ganisierte Täterschaft] - bashkim i per-
sonave me qëllim të kryerjes së veprave
penale, pavarësisht nëse kanë role të cak-
tuara ose jo. KPK bashkimin e
strukturuar e përkufizon si “bashkim i cili
nuk është formuar rastësisht për kryerjen
e menjëhershme të veprës penale, por
nuk është e nevojshme që anëtarët e këtij
bashkimi të kenë role formalisht të
përcaktuara, vazhdimësi të anëtarësisë së
tyre apo strukturë të ndërtuar”.
Bashkimi fiktiv i veprave penale
[Fiktivno spajanje krivičnih dela; Ficti-
tious association of criminal offenses;
Fiktiver Zusammenschluss von Straf-
taten] - nënkupton rastet kur nga vepri-
met apo mosveprimet e ndërmarra nga
një person, në shikim të parë duket se ja-
në kryer disa vepra penale (janë realizuar
figurat ligjore të disa veprave penale),
por megjithatë sipas të drejtës penale
konsiderohet se është kryer vetëm një
vepër penale. Në këto raste me veprimet
e ndërmarra, realizohen elemente të
shumë veprave penale që parashihen në
dispozita të ndryshme të ligjit penal, por
nuk bëhet fjalë për bashkim të veprave
penale (që mbetet thjesht një fiksion) por
bëhet fjalë për kryerjen e një vepre
246
penale, sepse të gjitha ato elemente
përcaktohen me një dispozitë si një vepër
penale e vetme, dhe kjo dispozitë për-
jashton zbatimin e dispozitave të tjera
penale. Si shembull: nëse një person
përdor forcën ndaj personit tjetër dhe
vjedh gjësende të tij, këto veprime kanë
elementet e veprës penale të sulmit dhe
vjedhjes, megjithatë sipas ligjit nuk kon-
siderohet se janë kryer dy vepra penale
por vetëm një, përkatësisht vepra penale
e grabitjes.
- ideal - ekziston në rastet kur në mes të
figurave të veprave penale ekziston
marrëdhënia e specialitetit, subsidiar-
itetit dhe e konsumcionit.
Marrëdhënia e specialitetit shprehet
në rastet kur figura ligjore e një vepre
penale që parashihet në formë speciale
përmban edhe tiparet e veprës bazë
apo formës themelore të saj, që para-
shihet në një normë tjetër të ligjit pe-
nal. Në ketë rast konsiderohet se ekzis-
ton vetëm vepra penale në formën e
saj speciale dhe nuk bëhet fjalë për dy
vepra penale, pra vlen rregulla: lex
specialis derogat legi gjenerali (rreg-
ulla (norma) speciale e përjashton
zbatimin e normës së përgjithshme).
P.sh.: marrëdhënia e specialitet ekzis-
ton midis veprës penale të vjedhjes së
rendë dhe vjedhjes, vrasjes së rendë
dhe vrasjes, etj. Marrëdhënia e sub-
sidiaritetit shprehet në rastet kur figura
ligjore e një vepre penale paraqitet si
fazë paraprake e veprës penale të dytë
dhe ne ketë rast konsiderohet se ekzis-
ton vetëm një vepër penale (vepra
penale e dytë). P.sh.: nëse një person
fillimisht merre pjesë në rrahje dhe
pastaj i shkakton tjetrit edhe lëndim të
rendë trupor, konsiderohet se ka kryer
vetëm një vepër penale, përkatësisht
veprën penale të lëndimit të rëndë tru-
 por dhe jo edhe vepra penale e
pjesëmarrjes në rrahje. Marrëdhënia
e konsumpcionit shprehet në raste kur
vepra penale paraprake, më e lehtë
konsumohet nga vepra penale me e
rendë dhe konsiderohet se është kryer
vetëm kjo e fundit, pra ekziston vetëm
një vepër penale (lex consumens legi
consumpate) P.sh.: nëse një person fil-
limisht i shkakton lëndime trupore tje-
trit dhe pastaj edhe e privon nga jeta,
ne ketë rast konsiderohet se ka kryer
veprën penale të vrasjes, që si vepër
penale me e rëndë i konsumon
lëndimet trupore.
- real - ekziston kur me shumë veprime
realizohen elementët e shumë figurave
të veprave penale, por sipas ligjit penal
konsiderohet se është kryer vetëm një
vepër penale. Pra me ligj të gjitha ato
elemente janë përcaktuar si një vepër
penale e vetme, siç janë: vepra penale
e përberë, vepra penale e vazhduar dhe
vepra penale kolektive (Shih në ketë
fjalor përkufizimet për këto vepra
penale).
Bashkimi i veprave penale [Spajanje
krivičnih dela; Joinder of criminal of-
fences; Tateinheit] - ekziston kur një per-
son me një veprim apo me disa veprime
kryen dy apo me shumë vepra penale dhe
për të cilat zhvillohet një procedurë
penale dhe në fund shqiptohet një dënim
i përbashkët (unik) për të gjitha veprat.
Varësisht prej faktit se dy apo me shumë
vepra kryhen me një veprim apo me
shumë veprime dallohet bashkimi ideal
dhe bashkimi real i veprave penale. Këto
përkufizime dhe ndarje sqarohen
kryesisht nga doktrina e së drejtës penale,
ndërsa legjislacioni përcakton kryesisht
rregullat për matjen e dënimit për per-
sonin që ka kryer disa vepra penale.
Kështu edhe në nenin 80, parag.1 i KPK
parashihet: “Nëse kryesi me një apo me
më shumë veprime kryen disa vepra
penale për të cilat gjykohet në të njëjtën
kohë, gjykata së pari shpall dënime për
secilën nga këto vepra, e pastaj për të
gjitha këto vepra e shqipton dënimin
unik”.
- ideal - shprehet në rastet kur personi
me një veprim (mosveprim) kryen dy
apo më shumë vepra penale (realizon
figurat ligjore të dy apo me shumë ve-
prave penale të njëjta apo edhe ve-
prave të ndryshme). Pra, si kriter i
ekzistimit të bashkimit ideal është
uniteti i veprimit dhe shkaktimi i dy
apo më shumë pasojave (veprave
penale). P.sh.: personi A qëllon me
armë në drejtim të personi B, të cilin e
privon nga jeta, por e privon nga jeta
ose e plagos edhe personin C; ose
mjeku që ka qenë i detyruar të ofrojë
ndihmën mjekësore ndaj pacientëve
nuk e ka bërë, dhe si pasojë një pa-
cient ka vdekur dhe tjetrit i është
keqësuar shëndeti, etj. Bashkimi ideal
homogjen ekziston kur veprat penale
të kryera me një veprim janë të njëjta
(p.sh.: dy e më shumë vrasje) dhe het-
erogjen kur veprat penale janë të
ndryshme (p.sh.: vrasje, plagosje, etj.).
Sa i përket formës së fajësisë, figurat
ligjore të veprave të kryera në bashkim
ideal mund të jenë me dashje apo edhe
në formë të pakujdesisë (në lidhje me
pakujdesinë shih në ketë fjalor edhe
“Aberatio Ictus”).
- real - shprehet në rastet kur personi
më shumë veprime (mosveprime)
kryen shumë vepra penale, për të cilat
zhvillohet një procedurë penale dhe i
shqiptohet një dënim unik. Si karakter-
istikë e bashkimit real është pluraliteti
i veprimeve, ku personi me shumë
veprime realizon figurat ligjore të
247
 shumë veprave penale, pra secila ve-
për penale realizohet me veprim të
posaçëm. Për t’u përfshirë në një pro-
cedurë penale unike dhe për t’u kon-
sideruar si bashkim real duhet që krye-
si të mos jetë i dënuar me vendim të
plotfuqishëm për veprën penale të cak-
tuar (në të kundërtën vlejnë rregullat e
recidivizmit, shih “Recidivizmi” dhe
“Recidivist” në ketë fjalor). Si tillë,
bashkimi real i veprave penale konsid-
erohet si forma më e thjeshtë e bash-
kimit, kur personi ka realizuar dy e më
shumë vepra penale me veprime të
ndara. P.sh.: personi A me një veprim
kryen veprën penale të vjedhjes, me
veprim tjetër veprën penale të vrasjes,
etj. Veprat penale të kryera mund të
jenë të llojit të njëjtë (bashkim real
homogjen) ose të llojit të ndryshëm
(bashkim real heterogjen). Kryerja e
veprave penale mund të jetë në kohë
dhe vende të ndryshme.
Bashkimi kriminal [Zločinačko ud-
ruživanje; Criminal association;
Kriminelle Vereinigung] - është formë e
bashkëpunimit të dy apo më shumë per-
sonave për kryerjen e veprave penale
(zakonisht veprave me të rënda) që kon-
siston në arritjen e marrëveshjes dhe
ndërmarrjen e veprimeve përgatitore për
realizimin e saj. Bashkimi kriminal para-
shihet edhe në KPK, ku në nenin 34,
parag.1 përcaktohet se: “Kushdo që
shprehimisht apo në mënyrë të heshtur
merret vesh me një apo me më shumë
persona për të kryer ose për të nxitur
kryerjen e një vepre penale të dënueshme
me së paku pesë (5) vjet burgim dhe
ndërmerr veprime përgatitore për realiz-
imin e marrëveshjes së tillë...”. Në të
drejtën penale bashkimi kriminal
cilësohet si një nga format me të rënda të
bashkëpunimit për kryerjen e veprave
248
penale (Shih në ketë fjalor edhe shpjegi-
min për format e tjera të bashkëpunimit
në kryerjen e veprave penale si: Bash-
këkryerja, shtytja dhe ndihma).
BCS (British Crime Survey) - nënk-
upton anketën e krimit për Anglinë dhe
Uellsin, si studim sistematik i viktimave i
kryer në emër të Zyrës për Statistikat
Kombëtare (ONS). Kjo anketë synon të
masë vëllimin e krimit në Angli dhe
Uells duke anketuar rreth 50.000 njerëz
të moshës 16 vjeç e tutje, për krimet që
kanë përjetuar në vitin e paraprak. Kësaj
ankete i referohen sidomos studimet
kriminologjike dhe viktimologjike si një
metodë e njohur për studimin e vëllimit
dhe dinamikës së kriminalitetit.
Beneficium cohaesionis - është një pa-
rim në procedurën penale përkitazi me
mjetet juridike të rregullta dhe të
jashtëzakonshme, që nënkupton se gjyka-
ta është e detyruar që rrethanat e fa-
vorshme për të cilat ka konstatuar se
ekzistojnë për të pandehurin i cili ka
përdorur mjetin juridik, t’i zbatojë edhe
ndaj të pandehurve tjerë për të njëjtën
çështje penale edhe pse ata nuk kanë
paraqitur mjet ose jo në atë drejtim (ben-
eficioni i bashkëngjitjes). Sipas këtij in-
stituti kur dy apo më shumë persona janë
përfshirë në një procedurë penale unike
dhe ndaj tyre është dhënë një aktgjykim,
dhe nëse ndonjëri i akuzuar me sukses
ushtron ankesë kundër atij aktgjykimi,
atëherë çdo beneficion vlen edhe për të
bashkakuzuarit e tjerë. Ky institut është
në pajtim edhe me parimin themelor të
barazisë së qytetarëve para ligjit.
Beneficium novorum - nënkuptohen
provat e reja të cilat mund të paraqiten në
cilëndo stad të procedurës penale,
gjithashtu edhe pas formës së prerë të
vendimit gjyqësor.
Bigamia [Bigamija; Bigamy; Bigamie] -
lidhja e martesës derisa ekziston një mar-
tesë tjetër e ligjshme për personin. Ky
veprim përcaktohet si vepër penale në
vendet ku me ligj njihet, pranohet vetëm
martesa monogome midis dy personave.
Bigamia përcaktohet si vepër penale edhe
në KPK (neni 244).
Biologjia kriminale [Kriminalna bi-
ologija; Criminal biology; Kriminalbiol-
ogie] - disiplinë e veçantë kriminologjike
e cila studion raportin e vetive anatomi-
ko-fizike dhe biologjike të individit me
sjelljet kriminale të tij.
Burgu për të mitur apo qendra
korrektuese për të mitur [Zatvor za
maloletnike ili popravni centar za
maloletnike; Juvenile prison or juvenile
correctionalcenter; Jugendstrafvollzug-
sanstalt/Jugendgefängnis] - institucion
korrektues i themeluar me qëllim të
ekzekutimit të dënimit me burgim ndaj
personave të mitur. Institucioni
korrektues ku mbahet dënimi për të mitur
është i llojit gjysmë të mbyllur.
Burgu [Zatvor; Prison; Gefängnis] - in-
stitucion i posaçëm që shërben për mba-
jtjen e të dënuarve me heqje lirie ose
mbajtjen e personave të akuzuar.
- i sigurisë së lartë - institucion i tipit të
mbyllur ku ekziston një nivel i lartë i
shërbimit të sigurisë. Zakonisht, në
këto institucione, dënimin me burgim
e mbajnë personat e dënuar që kanë
kryer krime të rënda, që janë me
shkallë të lartë të rrezikshmërisë apo
recidivist.
- i tipit gjysmë të hapur - konsiderohen
ato institucione të cilat janë të
siguruara me mbrojtje dhe sigurim
fizik, ndërsa vet institucionet, ndërte-
sat, pavijonet, nuk janë të rrethuara me
mure të larta dhe me pengesa të tjera
fizike. Zakonisht kontaktet dhe komu-
nikimi i personave të dënuar, është i
mundshëm.
- i tipit të hapur - janë institucione të
veçanta në të cilat ekziston një shkallë
shumë e ulët e sigurimit dhe e
mbikëqyrjes së personave të dënuar.
Në këto institucione qarkullimi, lëvizja
dhe kontaktet mes personave të dënuar
janë të rregullta dhe pa kufizime të
mëdha.
C
Causa criminalis - Shih “Çështja penale
(Causa ciminalis)”.
C. S. (Criminal Statistics) - pasqyron
evidentimin e krimit e cila filloi ne
Britaninë e Madhe rreth vitit 1820, kur
edhe nis të publikohen statistikat si burim
kryesor mbi kriminalitetin në këtë shtet.
Këtë e publikon Ministria e Punëve të
Brendshme dhe Byroja Statistikore, për
çdo vit, dhe krimet në të janë radhitur në
71 rubrika. Përveç si të dhëna për shtetin
britanik, këto statistika janë referencë e
studimeve kriminologjike për shumë au-
torë dhe studiues të ndryshëm.
CEPOL (Europian Union Agency for
Law Enfocement Training) - agjenci e
Bashkimit Evropian që zhvillon, zbaton
dhe organizon trajnime për policinë dhe
zyrtarë të tjerë nga fusha e zbatimit të
ligjit.
Corpus Delicti - term latin që nënkupton
prova konkrete të një vepre penale që
është kryer. P.sh.: kufoma, sendi i
vjedhur, etj.
Ç
Çështja penale (Causa ciminalis)
[Krivični slučaj; Criminal case; Straf-
sache] - nënkupton ngjarjen reale, faktet
që përbejnë një vepër penale të caktuar
dhe kryesin apo kryerësit e saj. Si e tillë,
249
çështja penale është objekt themelor i
procedurës penale (Shih në ketë fjalor
“Objekti i procedurës penale/-objekti
themelor”).
Çështje prejudikuese [Prejudicirana pi-
tanja; Prejudiced matter; Vorentschei-
dung] - nënkupton çështje juridike jo
penale, por që nga sqarimi i saj (që është
në kompetencë të organeve administra-
tive apo gjykatave jo penale) varet zbat-
imi i dispozitave penale. P.sh.: Në lidhje
me konstatimin e veprës penale të biga-
misë, si çështje prejudikuese paraqitet
statusi i martesës paraprake (shih edhe
shpjegimin “Bigamia”), ose në lidhje me
konstatimin e veprave penale që lidhen
me cenimin e pronës, si çështje preju-
dikuese është caktimi i pronësisë që është
në kompetencë të gjykatës civile, etj.
D volitiv apo i vullnetit (dëshirës).
Daktiloskopia [Daktiloskopija; Dactylo-
scopy; Daktyloskopie] - është metodë e
studimit, e krahasimit dhe e klasifikimit
të vijave papilare me qëllim identifikimi
të personave, në radhë të parë të kryesve
të krimit, në bazë të karakteristikave in-
dividuale që ekzistojnë në vijat papilare
(kreshtave në lëkurë).
Dashja (dolus) [Umišljaj (dolus); Intent
(dolus); Vorsatz (dolus)] - dashja nënk-
upton formën me të rendë dhe me të
shpeshtë të fajit me të cilën kryhet një
vepër penale. Dashja ekziston kur personi
është i vetëdijshëm se me veprimin apo
mosveprimin e tij do të kryhet vepra
penale dhe e dëshiron kryerjen e saj ose
është i vetëdijshëm për mundësinë e kry-
erjes së veprës penale dhe pajtohet që ajo
të ndodhë, pajtohet me pasojën e saj. Nga
kjo del se ekzistojnë dy lloje të dashjes,
përkatësisht dashja direkte (dolus direc-
tus) dhe dashja eventuale (dolus eventu-
alis). Dashja direkte ekziston kur personi
250
e dëshiron kryerjen e veprës penale
ndërsa dashja eventuale kur pajtohet me
pasojën e saj. Edhe KPK në nenin 21 nuk
e definon nocionin e përgjithshëm të
dashjes por përcakton kuptimin e dy llo-
jeve të saj, dashjes direkte dhe eventuale,
ku parashihet se: “Vepra penale mund të
kryhet me dashje direkte ose eventuale”
(parag.1), pastaj në parag.2 përcaktohet
se “Personi vepron me dashje direkte kur
është i vetëdijshëm për veprën e vet dhe e
dëshiron kryerjen e saj”, ndërsa në par-
ag.3 përcaktohet se “Personi vepron me
dashje eventuale kur është i vetëdijshëm
se pasoja e ndaluar mund të shkaktohet
si rezultat i veprimit ose i mosveprimit të
tij dhe ai pranon shkaktimin e saj”. Të
dashja direkte dhe eventuale dallohen dy
elemente përbërëse, përkatësisht: elemen-
ti intelektual apo i vetëdijes dhe elementi
- Elementi intelektual të dashja direkte
shprehet në rastet kur personi është i
vetëdijshëm, ka përfytyrim të qartë për
veprën penale, për tiparet e figurës
ligjore të veprës konkrete, ndërsa të
dashja eventuale elementi intelektual
shprehet si vetëdije e personit për
mundësinë e kryerjes së veprës penale.
- Elementi i vullnetit të dashja direkte
është përcaktuar si dëshirë për kry-
erjen e veprës penale, kurse të dashja
eventuale si pajtim me pasojën e saj.
KPK nuk bën dallim sa i përket
shkallës së fajësisë kur vepra kryhet
me dashje direkte apo eventuale,
mirëpo nga teoria dhe praktika
gjyqësore kur vepra penale kryhet me
dashje direkte konsiderohen se kjo
bartë një shkallë me të lartë të
përgjegjësisë penale për kryesin dhe
rrjedhimisht dënohet me shumë se në
rastet kur konstatohet se vepra është
kryer me dashje eventuale.
- specifike - ky lloj i dashjes ekziston në
rastet kur ligjvënësi përdor shprehjen
“...me qëllim që...” në dispozitat që
përcakton figurën ligjore të veprave
penale të caktuara. Në këto raste, për
t’u konsideruar se është kryer vepra
penale ligjvënësi kërkon një element
shtesë nga aspekti subjektiv, të
provuarit nëse kryesi ka pas një objek-
tiv të caktuar (qëllim specifik) të para-
shikuar nga ligji. P.sh.: Sipas KPK
vepra penale “Vrasja e përfaqësuesve
të lartë të Republikës së Kosovës”
konsiderohet se është kryer “...me
qëllim të rrezikimit të rendit
kushtetues...”, apo të vepra penale
“Gjenocidi” kërkohet të provohet nëse
veprimet janë ndërmarrë “...me qëllim
të asgjësimit të tërësishëm apo të
pjesërishëm të ndonjë grupi kombëtar,
etnik, racor apo fetar...”.
- e pacaktuar apo e përgjithshme (do-
lus indeterminatus) - nënkupton rastet
kur vetëdija e personit shprehet si
përfytyrim i përgjithshëm për veprën
penale apo disa nga tiparet e saj. P.sh.:
Kur kryesi hyn në banesën e huaj me
qëllim të vjedhjes por nuk është i
vetëdijshëm se çka do të vjedh apo
çfarë vlere kanë sendet në atë banesë.
- alternative (dolus alternativus) -
shprehet në rastet kur personi është i
vetëdijshëm se me veprimin e tij mund
të shkaktohen dy apo me shumë pasoja
por që kryerja e njërës mund të për-
jashtoj të tjerat. P.sh.: personi duke
ikur nga një grup i personave që janë
duke e sulmuar, qëllon me armë zjarri
që të godas cilindo prej tyre.
- e paramenduar (dolus praemediatus)
- është dashje e formësuar para kry-
erjes së veprës penale, përkatësisht
mendimi apo vendimi për kryerjen e
veprës penale ka lind mjaft kohë para
se të kryhet vepra e tillë. KPK nuk
përcakton shprehimisht as ketë formë
të dashjes por në praktikën gjyqësore
kjo cilësohet si rrethanë rënduese.
P.sh.: Kur kryesi e përcjell një kohë të
gjatë viktimën apo udhëton në një
vend të largët për ta gjetur edhe pastaj
edhe e privon nga jeta.
- momentale (dolus repentinus) - ekzis-
ton në rastet kur personi vendos
papritmas, shpejt për kryerjen e veprës
penale, zakonisht i ndikuar nga rretha-
na të provokimit momental. P.sh:
Vrasja në gjendje të afektit për shkak
të provokimit, fyerjes së rëndë, etj.
Degradimi i integritetit seksual [De-
gradiranje seksualnog integriteta; Degra-
dation of sexual integrity; Verletzung der
sexuellen Integrität] - nënkupton rastet
kur një person e shtytë ose e detyron tje-
trin të ekspozojë pjesët intime të trupit
apo të bëjë veprime tjera të
papërshtatshme të cilat e cenojnë integri-
tetin seksual të tij. Këto veprime za-
konisht inkriminohen si vepra penale.
Edhe KPK në nenin 33 parasheh si vepër
penale të posaçme “Degradimi i integri-
tetit seksual”.
Deklarimi i rremë [Lažni iskaz; False
statement; Falschaussage] - deklaratë që
nuk është e vërtetë dhe përdoret për të
mashtruar. Deklarimi i rremë veçmas në
procedurën penale është shume i
dëmshëm, ngase si pasojë mund të ketë
dënimin e personit të pafajshëm apo liri-
min e personit i cili ka kryer vepër
penale. Rrjedhimisht, dhënia e deklaratës
së rreme përcaktohet si vepër penale jo
vetëm kur jepet në procedurën e cila
zhvillohet pranë gjykatës, por edhe në
procedurën që zhvillohet nga organe të
tjera. KPK në nenin 392 përcakton ve-
prën penale “Deklarimet e rreme”, që
mund të kryhet nga “Pala, dëshmitari,
251
eksperti në cilësi të dëshmitarit, përkthy-
esi apo interpreti i cili në procedurën
gjyqësore, ne procedurën për kundërva-
jtje, ne procedurën administrative, ne
procedurën para noterit publik ose ne
procedurën disiplinore jep deklarate te
rreme...”.
- nën betim - është dhënie e deklaratës
së rreme të personit nën betim para or-
ganit kompetent, përfshirë edhe
nënshkrimin e atyre që ka dëshmuar.
“Deklarimi i rremë nën betim” është
përcaktuar si vepër penale e posaçme
edhe në KPK (neni 391).
Dekriminalizimi [Dekriminalizacija;
Decriminalization; Entkriminalisierung] -
akt i cili sjelljes së caktuar të personit i
jep rëndësi irelevante penalo-juridike,
përkatësisht një sjelle që ka qenë e
përcaktuar si vepër penale, shfuqizohet.
P.sh.: Dekriminalizimi i fyerjes dhe
shpifjes, që ka ndodhë në shumë vende,
përfshirë edhe Republikën e Kosovës, dhe
rregullimi me legjislacionin civil.
Delictum sui generis - është term latin
që përdoret për rastet e inkriminimeve jo
të zakonshme, jo tradicionale në
legjislacionin penal. P.sh.: përcaktimi i
përgjegjësisë penale edhe për veprimet
përgatitore të veprave penale të cak-
tuara, për arritjen e marrëveshjes për
kryerjen e veprave penale, etj. Këto
inkriminime zakonisht bëhen për shkaqe
kriminalo-politike në lidhje me paran-
dalimin e veprave penale që konsidero-
hen me rrezikshmëri të lartë (p.sh.: ve-
prave penale të terrorizmit, etj.).
Delikuencë [Delikvencija; Delinquency;
Delinquenz] - si term rrjedh nga fjala
latine “delinquere” që përdoret për të
shprehur sjelljet e një personi të ri që
karakterizohet nga një tendencë për të
kryer krim, veçanërisht për të kryer
krime me të lehta.
252
Delikuent [Delikvent; Delinquent; De-
linquent] - përdoret për kryesit e veprave
penale që janë në moshë të re, zakonisht
personat e mitur, të moshës 14-18 vjet.
Detyrimi [Iznuda; Extortion; Erpres-
sung] - nënkupton shtrëngimin e personit
për të bërë diçka pa dëshirën dhe pa vull-
netin e tij. Detyrimi përveç si element
përbërës i disa veprave penale, përcak-
tohet edhe si vepër penale e posaçme
kundër pasurisë. Ketë vepër penale e
kryen kushdo që me qëllim të përfitimit
të kundërligjshëm të dobisë pasurore për
vete ose tjetrin, përdor forcën apo ka-
nosjen për ta detyruar personin tjetër që
të veprojë apo të mos veprojë në dëm të
pasurisë së vet apo të pasurisë së personit
tjetër. Ketë vepër penale e përcakton
edhe KPK (neni 340).
Dezertimi [Dezerterstvo; Desertion;
Fahnenflucht] - nënkupton shmangien
nga vendi i shërbimit apo detyrës së cak-
tuar. Zakonisht përcaktohet si vepër
penale në Kodet penale ushtarake, që
konsiston në shmangien, ikjen nga
obligimet dhe detyrat ushtarake.
Dëbimi [Proterivanje; Deportation; Ab-
schiebung] - nënkupton largimin e një të
dënuari nga vendbanimi, duke e ndaluar
ose të qëndrojë në një ose në disa vende
të caktuara. Në të drejtën penale bash-
këkohore, zakonisht përcaktohet si dënim
plotësues dëbimi i shtetasve të huaj nga
vendi, që kanë kryer vepër penale dhe ja-
në dënuar.
(i) Dëmtuar ose viktimë [Oštećeni ili
žrtva; Injured or victim; Geschädigter
oder Opfer] - personi të cilit çfarëdo e
drejte personale ose pasurore i është
shkelur ose i është rrezikuar me veprën
penale.
(i) Dënuar [Osuđeni; Convict;
Verurteilter] - konsiderohet personi i cili
me aktgjykim të formës së prerë të
gjykatës është shpallur fajtor për kryerjen
e veprës penale dhe i është shqiptuar
dënimi.
Dënimi me vdekje [Smrtna kazna; Death
penalty; Todesstrafe] - i njohur si dënim
kapital, është dënimi më i rëndë ndaj
kryesve të veprave penale që nënkupton
marrjen e jetës, ekzekutimin me vdekje.
Në të drejtën penale bashkëkohore ky
dënim është abroguar dhe shumica e
vendeve në botë nuk e parashohin si të
tillë. Ky dënim nuk mund të përcaktohet
nga ligjvënësit në Evropë.
Dënimet alternative [Alternativne
kazne; Alternative punishments; Alterna-
tive Strafen] - janë sanksione penale që
në përmbajtjen e tyre përfshinë masa jo
izoluese për kryesit e veprave penale me
të lehta, që sa herë që është e mundur të
shqiptohen në vend të dënimit me
burgim. Si të tilla, dënimet alternative ja-
në orientim i politikës kriminale bash-
këkohore që në të gjitha rastet e
mundshme të shmanget dënimi me
burgim efektiv (heqje të lirisë). KPK si
dënime alternative ka përcaktuar: dëni-
min me kusht, gjysmëlirinë dhe urdhrin
për punë në dobi të përgjithshme.
Dënimet çnjerëzore apo poshtëruese
[Nečovečne ili ponižavajuće kazne; In-
human or degrading punishments; Un-
menschliche und erniedrigende Strafen] -
nënkupton dënimet që në përmbajtjen e
tyre cenojnë dinjitetin dhe integritetin e
personit të dënuar, duke e degraduar,
nënçmuar dhe përbuzur qenien e tij
njerëzore, si dhe duke i shkaktuar vuajtje
të mëdha, lëndime të rënda të trupit ose
të shëndetit fizik apo mendor. Këto
dënime kanë qenë të shprehura në
shoqëritë dhe periudhat ku qëllimi i
dënimit penal ka qenë frikësimi dhe
hakmarrja ndaj kryesit të veprës penale.
Si të tilla, këto dënime janë të ndaluara
në të drejtën penale bashkëkohore, ku
qëllim i dënimit penal është riedukimi
dhe risocializimi i kryesit. Përveç
ndalimit që formalisht të parashihen këto
dënime, në shoqërinë bashkëkohore janë
të ndaluara edhe veprimet që konsistojnë
në praktika të trajtimit çnjerëzor dhe
poshtërues ndaj kryesit të veprës penale,
sikurse është e ndaluar edhe tortura dhe
përcaktohet në shumë legjislacione si ve-
për penale e posaçme (shih edhe “Tor-
tura” në ketë fjalor). Trajtimet çnjerëzore
dhe poshtëruese janë kryesisht të përcak-
tuara edhe si rrethana kualifikuese për
vepra penale të caktuara. Këto veprime
janë të ndaluara edhe me akte ndërk-
ombëtare (për ketë qëllim shih “Konven-
ta kundër torturës dhe trajtimeve a dëni-
meve të tjera mizore, çnjerëzore ose
poshtëruese (1984)” dhe Konventa
Evropiane për parandalimin e torturës
dhe dënimeve ose trajtimeve çnjerëzore
ose poshtëruese (2002)”), ku ndër të tjera
edhe KEDNJ në nenin 3 “Ndalimi i tor-
turës” përcakton se “Askush nuk mund t’i
nënshtrohet torturës ose dënimeve ose
trajtimeve çnjerëzore ose poshtëruese”.
Ky standard është konsoliduar edhe nga
jurisprudenca e GJEDNJ.
Dënimet kryesore [Glavne kazne; Prin-
cipal punishments; Hauptstrafen] - janë
sanksionet që mund të shqiptohen si ma-
sa kryesore të ndëshkimit ndaj kryesve të
veprave penale. KPK si dënime kryesore
parasheh: Dënimin më burgim të për-
jetshëm, Dënimin me burgim dhe Dëni-
min me gjobë.
Dënimet plotësuese [Dopunske kazne;
Accessory punishments; Nebenstrafe] -
janë sanksione apo masa të karakterit
sekondar, që mund të shqiptohen krahas
dënimeve kryesore apo alternative dhe
konsistojnë në arritjen sa me të plotë të
qëllimit të dënimit. Këto dënime i shqip-
253
ton gjykata me qëllim të mënjanimit të
kushteve dhe rrethanave të cilat mund të
ndikojnë që kryesi në të ardhmen të
kryejë vepra penale, e që kanë për efekt
kufizimin e disa të drejtave të caktuara.
Edhe KPK parasheh disa lloje të dëni-
meve plotësuese:
- Heqja e të drejtës për t’u zgjedhur -
është dënim plotësues të cilin e shqip-
ton gjykata për kryesin i cili kryen ve-
për penale me qëllim që të zgjedhet në
institucionet e nivelit lokal ose
qendror.
- Urdhri për kompensimin e humbjes
apo dëmit - dënim plotësues me të
cilin gjykata urdhëron kryesin e veprës
penale që të bëjë dëmshpërblimin apo
kompensimin e viktimës, nëse vërteton
se personi ka kryer çfarëdo vepre
penale që përfshin vjedhjen, humbjen,
dëmtimin apo shkatërrimin e pasurisë.
- Ndalimi i ushtrimit të funksioneve në
administratën publike ose në shërbi-
min publik - dënim plotësues të cilin e
shqipton gjykata ndaj kryesit i cili
duke keqpërdorur ushtrimin e publikimin e tërësishëm ose të
funksionit në administratë publike ose
në shërbimin publik kryen vepër
penale për të cilin është shqiptuar
dënimi me burgim.
- Ndalimi i ushtrimit të profesionit, i
veprimtarisë ose detyrës - me këtë
dënim plotësues gjykata kryesit të ve-
prës penale ia ndalon ushtrimin e
profesionit të caktuar, veprimtarinë e
pavarur, detyrën, etj., kur kryesi të
njëjtat i ka keqpërdorur me qëllim të
kryerjes së veprës penale. Gjykata e
shqipton ketë dënim kur është e bindur
dhe me arsye mund të pritet se ushtri-
mi i profesionit, veprimtarisë apo
detyrës mund të keqpërdoret për të
përsëritur kryerjen e veprës penale.
254
- Ndalimi i drejtimit të automjetit -
dënim plotësues të cilin e shqipton
gjykata kryesit të veprës penale i cila
ka rrezikuar sigurinë e trafikut publik,
dhe i cili konsiston në ndalimin e
drejtimit të automjetit të llojit apo të
kategorisë së caktuar.
- Marrja e lejes së vozitjes - dënim
plotësues të cilin e shqipton gjykata
kryesit të veprës penal që ka rrezikuar
sigurinë e trafikut publik, për çka ka
shkaktuar plagosjen e rëndë trupore
ose vdekjen e personit dhe nëse gjyka-
ta krijon bindjen se pjesëmarrja e
mëtejme e kryerësit në trafikun publik
është e rrezikshme.
- Marrja e sendit - nënkupton marrjen e
sendeve të cilat janë përdorur apo janë
dedikuar për kryerjen e veprës penale.
- Urdhri për publikimin e aktgjykimit -
dënim plotësues të cilin e shqipton
gjykata të dënuarit kur e çmon se pub-
likimi i aktgjykimit është në interes të
përgjithshëm të të dëmtuarit ose per-
sonave të tjerë, e i cili konsiston në
pjesërishëm të aktgjykimit në gazetë,
në radio ose në televizion me shpen-
zime të të dënuarit.
- Dëbimi i të huajit nga territori i Re-
publikës së Kosovës - dënim plotësues
që u shqiptohet kryesve të huaj të ve-
prës penale në kohëzgjatje prej një viti
deri në dhjetë vjet. Me rastin e shqip-
timit të këtij dënimi plotësues, gjykata
merr parasysh llojin dhe peshën e ve-
prës penale, motivet e kryerjes së ve-
prës penale dhe lidhjet e kryesit me
Kosovën. Si i tillë, ky dënim plotësues
parashihet edhe në legjislacionet e
vendeve të tjera (Shih edhe “Dëbimi”).
Dënimi me burgim [Kazna zatvora;
Punishment of imprisonment; Haftstrafe]
- është lloj i dënimit penal i cili konsiston
në heqje të lirisë i cili parashihet për një
numër të madh të veprave penale.
Sikundër në legjislacionet e shteteve tje-
ra, edhe KPK në krahasim me dënimet të
tjera, dënimin me burgim si dënim krye-
sor e parasheh për të gjitha veprat penale.
Sipas nenit 45, parag.1: “ Dënimi me
burgim nuk mund të shqiptohet në
kohëzgjatje më pak se tridhjetë (30) ditë
e as më tepër se njëzet e pesë (25) vjet”.
Dënimi me burgim afatgjatë [Kazna
dugotrajnog zatvora; Punishment of long-
term imprisonment; Langjährige
Haftstrafe] - është dënim penal kryesor
që zakonisht përcaktohet në legjislacionet
e vendeve që nuk e parashohin dënimin
me burgim të përjetshëm, dhe konsidero-
het si zëvendësim i tij. Në Kosovë dënimi
me burgim afatgjatë (21 deri 40 vjet) ka
qenë i përcaktuar në Kodin e Përkohshëm
Penal, i cili ka qenë në fuqi deri me
31.12.2012.
Dënimi me burgim të përjetshëm
[Kazna doživotnog zatvora; Punishment
of life long imprisonment; Lebenslange
Haftstrafe] - është sanksioni penal me i
rëndë (dënim kapital, pas dënimit me
vdekje) për kryesit e veprave penale, që
nënkupton se kryesi pas dënimit pjesën
tjetër të jetës duhet ta kaloj në burg. Si i
tillë, dënimi me burgim të përjetshëm pa-
rashihet për veprat penale me të rënda.
Në nenin 44 parag.1 të KPK parashihet
se: “ Ligji mund të parasheh dënimin me
burgim të përjetshëm për veprat më të
rënda penale të kryera në rrethana veça-
nërisht rënduese ose për vepra penale që
kanë shkaktuar pasoja shumë të rënda”.
Dënimi me gjobë [Novčana kazna; Pun-
ishment of fine; Geldstrafe] - bën pjesë
në llojet e dënimeve pasurore. Me anë të
këtij dënimi, kryesi i veprës penale
detyrohet që brenda afatit të caktuar të
paguaj një shumë të hollash në dobi të
shtetit. Dënimi me gjobë është një ndër
dënimet më të vjetra. KPK në nenin 46,
parag.1 parasheh se: “ Dënimi me gjobë
nuk mund të jetë më pak se njëqind (100)
Euro evropiane (në tekstin e mëtejmë
“EURO”). Dënimi me gjobë nuk mund të
tejkalojë njëzet e pesëmijë (25.000) Euro
ndërsa për veprat penale lidhur me ter-
rorizëm, trafikim me njerëz, krim të or-
ganizuar ose veprat penale të kryera me
qëllim të përfitimit të dobisë pasurore
nuk mund të tejkalojë pesëqind mijë
(500.000) Euro”. Në mesin e dënimeve
kryesore, për nga pesha, dënimi me gjobë
është lloji më i lehtë i dënimit.
Dënimi me kusht [Uslovna kazna; Sus-
pended sentence; Bewährungsstrafe] -
është dënim alternativ që nënkupton
moszbatimin e dënimit me burgim ose
dënimit tjetër ndaj personit të dënuar, me
kushte të caktuara. Pra, në përmbajtjen e
tij dënimi me kusht konsiston në pe-
zullimin e ekzekutimit të dënimit ndaj
personit të dënuar me kushte të caktuara
që duhet të respektohen nga personi i
dënuar për një periudhë që përcaktohet
nga gjykata (koha e verifikimit). KPK e
përcakton dënimin me kusht në nenin 51,
ku në parag.2 parashihet se: “Me dëni-
min me kusht, gjykata ia cakton kryesit të
veprës penale dënimin dhe në të njëjtën
kohë urdhëron që ky dënim të mos ekze-
kutohet nëse personi i dënuar nuk kryen
vepër tjetër penale për kohën e veri-
fikimit të cilën e cakton gjykata. Koha e
verifikimit nuk mund të jetë më e shkurtër
se një (1) vit dhe as më e gjatë se pesë (5)
vjet”.
Dënimi penal [Krivična kazna; Criminal
sanction; Strafe] - nënkupton masën e
dhunshme që përcaktohet me ligj, të cilin
e shqipton gjykata ndaj kryesit të veprës
penale që është penalisht i përgjegjshëm,
me qëllim të mbrojtjes së vlerave të indi-
255
vidit dhe shoqërisë. Në përmbajtjen e tij
dënimi penal konsiston në marrjen dhe
kufizimin e lirive dhe të drejtave të
kryesit të veprës penale.
Dëshmitarët në procedurë penale
[Svedoci u krivičnom postupku; Wit-
nesses in criminal procedure; Zeugen im
Strafprozess] - çdo person i cili mund të
ofrojë informacione për veprën penale,
për kryesin e veprës penale dhe për
rrethanat me rëndësi për zhvillimin e
procedurës penale.
- e privilegjuar - personat të cilët sipas
ligjit nuk mund të dëshmojnë në një
çështje penale konkrete. Si arsye për
veçimin e kësaj kategorie është mbro-
jtja e interesave shoqërore në një anë
(ruajtja e fshehtësisë) dhe të atyre in-
dividuale në anën tjetër (interesi i të
pandehurit). Sipas KPP, nuk mund të
dëshmoj: 1) personi i cili me
deklarimin e vet do të shkelte detyrën e
ruajtjes së fshehtësisë zyrtare ose ush-
tarake, derisa organi nuk e liron nga
ky detyrim, 2) mbrojtësi i të pandehuri
për atë që i pandehuri i ka besuar atij
në cilësi të mbrojtësit të vet, përveç
kur këtë e kërkon vet i pandehuri, dhe
3) i bashkëpandehuri derisa zbatohet
procedurë e përbashkët.
- bashkëpunues - dëshmitarë të veçantë
në procedurë penale, përkatësisht per-
sonat që janë në cilësi të personit të
dyshuar apo të pandehur dhe që bash-
këpunojnë me prokurorinë apo
gjykatën, me qëllim të zbulimit të per-
sonave të tjerë apo të parandalimit të
kryerjes së veprave penale. Sipas ligjit
kjo kategori e personave përfitojnë tra-
jtim me të butë në procedurë penale,
zakonisht zbutje të dënimit. Emërtimet
apo shprehjet lidhur me institutin e
dëshmitarit bashkëpunues janë të
ndryshme në legjislacionet bashkëko-
256
hore, dhe në disa vende ky institut
rregullohet me Kod të Procedurës
Penale, ndërkaq në disa me ligje të
veçanta.
Dispozitivi i normës penale juridike
[Izreka pravno krivične norme; Provision
of legal criminal norm; Strafrechtliche
Norm] - përben pjesën qendrore të
normës penale juridike që përcakton fak-
tin që konsiderohet vepër penale, për-
katësisht elementet e veprës penale (fig-
urën ligjore të veprës), duke përshkruar
sjelljen që është e ndaluar apo edhe e
urdhëruar. Dispozitivi i normave penale
zakonisht është ndalues (p.sh.: “Kushdo
qe privon tjetrin nga jeta...”, “kushdo që
përdor dhunën ose kanosjen...”) dhe në
raste me të rralla është urdhërues (p.sh.:
“Kushdo që nuk i ofron ndihmë personit
jeta e të cilit ndodhet në rrezik...”). Në
varësi të natyrës së veprës penale dis-
pozitivi mund të përfshij veprimin
(mosveprimin) e kryerjes, formën e fajit,
mënyrën dhe mjetet e kryerjes, vendin
dhe kohen e kryerjes, etj. Pastaj në dis-
pozitiv parashihet edhe subjekti që mund
të jetë kryes, duke përcaktuar nëse vepra
penale mund të kryhet nga secili person,
që ligjvënësi përdor fjalën “kushdo”
(p.sh.: veprat penale si: vjedhja, vrasja
etj.) ose përcaktohet se vepra mund të
kryhet nga personi me cilësi dhe
përgjegjësi të caktuara, p.sh.: nga “per-
soni zyrtar”, etj.
- i rëndomtë - ekziston në rastet kur
norma nuk përcakton tiparet e veprës
penale, por vetëm e emërton atë.
- përshkrues - ekziston në rastet kur
norma cakton (përshkruan) elementet
objektive dhe subjektive të veprës
penale.
- udhëzues apo blanket - nënkupton
rastet kur norma për disa tipare të ve-
prës penale udhëzon në ndonjë normë
 tjetër të Kodit penal, ligjit, konventës,
etj.
Diversioni [Diverzija/mera skretanja;
Diversion; Diversion] - masë me të cilën
mundësohet zgjidhja efikase e çështjes
penale konkrete pa dalë në shqyrtim
gjyqësor, në rastet kur kryesi ka kryer një
vepër penale të lehtë. Me ketë masë al-
ternative shmanget mbajtja e shqyrtimit
gjyqësor dhe shqiptimi i dënimit për
kryesin. Zakonisht kryesi obligohet që të
bëjë kompensimin e viktimës, të
lajmërohet në stacion policor, të kryej
këshillime psikologjike, etj., dhe nëse i
përmbush këto detyrime, procedura
penale ndaj kryesit pushohet.
Dorëzania [Kaucija; Bail; Kaution] -
masë për sigurimin e pranisë së të pande-
hurit në procedurë penale. Kjo masë kon-
siston në deponimin e shumës së caktuar
të parave nga i pandehuri, apo dikush
tjetër në emër të tij.
(e) Drejta e ekzekutimit të sanksioneve
penale (Penologjia) [Pravo na izvršenje
kaznenih sankcija (Penologija); Right to
Execute Penal Sanctions (Penology);
Strafvollstreckungsrecht] - shkenca që
studion zbatimin dhe efikasitetin e
sanksioneve penale. Objekt i studimit të
kësaj disipline shkencore janë edhe or-
ganizimi i institucioneve korrektuese,
mjetet dhe metodat e ekzekutimit të
sanksioneve penale, me qëllim të
riedukimit dhe riintegrimit më të
suksesshëm të personave të dënuar.
Termi penologji rrjedh nga fjalët latine e
greke pena-dënim dhe logos-shkencë, që
në përkthim të lirë do të thotë shkencë
mbi dënimin. Këtë term për herë të parë e
ka përdorur autori gjerman Franc Liber
në vitin 1845. Andaj për shkak të
traditës, kryesisht përdoret termi pe-
nologji.
(e) Drejta e procedurës penale [Pravo
krivičnog postupka; Criminal procedure
law; Strafprozessrecht] - është tërësia e
dispozitave juridike me të cilat rregullo-
het forma e ndërmarrjes së veprimeve
procedurale penale apo forma e
marrëdhënieve proceduralo-penale
nëpërmjet të cilave zhvillohen veprimet
procedurale. Si e tillë, e drejta e
procedurës penale njihet edhe si e drejtë
formale. (shih në ketë fjalor edhe
“Procedura penale”).
(e) Drejta penale [Krivično pravo;
Criminal law; Strafrecht] - si nocion ka
kuptim të dyfishtë: si degë e legjislacionit
pozitiv dhe si shkencë (shkenca e së
drejtës penale). Si degë e legjislacionit
pozitiv, e drejta penale është sistem i
normave ligjore me të cilat përcaktohet
se cilat fakte (veprime apo mosveprime)
të realizuara nga njerëzit konsiderohen
vepra penale, dhe cilat lloje të dënimeve
dhe sanksioneve tjera penale mund të
shqiptohen ndaj kryesve të këtyre
veprave. Ky nocion është kuptimi formal
i të drejtës penale, ndërsa nga aspekti
material e drejta penale përkufizohet
duke u bazuar në qëllimin dhe funksionin
e saj që konsiston në mbrojtjen e vlerave
të individit dhe shoqërisë. Ndërsa, si
shkencë (shkenca e së drejtës penale)
nënkupton disiplinën shkencore e cila ka
si objekt studimi të drejtën penale
pozitive dhe zbatimin praktik të saj, që si
e tillë përfaqëson një sistem të nocioneve
dhe instituteve të se drejtës penale të
shtetit të caktuar. Në mënyrë me të
përmbledhur, e drejta penale
përkufizohet si sistem i normave juridike
me të cilat, me qëllim të mbrojtjes së
vlerave dhe të mirave të shoqërisë,
parashihen se cilat fakte të njerëzve
konsiderohen vepra penale, kushtet e
përgjegjësisë penale dhe sanksionet
257
penale që mund të shqiptohen ndaj
kryesve të veprave të tilla. Megjithatë,
kuptimi me i plotë i së drejtës penale
arrihet kur analizohen edhe ndarjet e saj.
- e përgjithshme - studion parimet dhe
institutet themelore të së drejtës
penale. Lëndë e pjesës së përgjithshme
janë normat ligjore ku përcaktohen
parimet e përgjithshme të se drejtës
penale dhe institutet e përgjithshme
penalo-juridike si: nocioni i veprës
penale, kushtet e përgjegjësisë penale,
llojet e sanksioneve penale dhe kushtet
për zbatimin e tyre, dispozitat për vlef-
shmërinë territoriale dhe kohore të
ligjit penal, etj. Kjo ndarje për të
drejtën penale ka natyrë funksionale,
siç ndahet edhe kodi penal në pjesën e
përgjithshme dhe të posaçme, por që
në anën tjetër këto dy pjesë kanë
lidhshmëri të domosdoshme dhe para-
qesin një tërësi.
- e posaçme - si pjesë e shkencës se të
drejtës penale merret me studimin e
veprave penale veç e veç dhe
sanksioneve që mund t’u shqiptohen
kryesve të tyre. Në ketë pjesë përfshi-
hen dispozitat ligjore me të cilat
përcaktohen se cilat veprime apo
mosveprime të njerëzve konsiderohen
vepra penale, elementet e tyre, forma e
fajit me të cilin mund të kryhen, kush
mund të jetë subjekt (kryes) dhe
sanksionet që mund të shqiptohen ndaj
tyre.
- ndërkombëtare - përkufizohet si tërësi
e rregullave dhe dispozitave të përm-
bajtura në akte ndërkombëtare,
marrëveshje dhe kontrata midis
shteteve, si dhe në legjislacionin e
brendshëm të shteteve me të cilat
rregullohen çështjet penale në planin
ndërkombëtar. Si e tillë, e drejta
penale ndërkombëtare është tërësi e
258
normave juridike me të cilat përcak-
tohen veprat penale ndërkombëtare
(gjenocidi, krimet kundër njerëzimit,
krimet e luftës, etj), çështjet që lidhen
me veprat penale me element ndërk-
ombëtar, bashkëpunimi policor ndërk-
ombëtar, çështja e gjykatave penale
ndërkombëtare, procedura penale dhe
përgjegjësia penale e kryesve të këtyre
veprave penale, ekzekutimi i
sanksioneve penale dhe në përgjithësi
çështjet që lidhën me bashkëpunimin
ndërkombëtar në çështjet penale.
Ndërsa si shkencë, e drejta penale
ndërkombëtare studion normat juridike
që rregullojnë çështjet penale në
planin ndërkombëtar. Për të drejtën
penale ndërkombëtare (si pjesë e
veçantë edhe e të drejtës ndërk-
ombëtare publike) për shkak se
fokusohet në rregullimin krimeve me
serioze, bashkëpunimin ndërkombëtar
të shteteve për luftimin e këtyre kri-
meve, ruajtjen e paqes dhe vlerave
universale të njerëzimit, përdoren edhe
emërtimet si: e drejtë penale supra-
nacionale, e drejtë penale universale,
etj.
- krahasuese - nënkupton disiplinën
shkencore që merret me studimin e
legjislacioneve penale në vendet e
ndryshme, duke analizuar dallimet dhe
ngjashmëritë e tyre. E drejta penale
krahasuese nuk paraqet një tërësi nor-
mash për rregullimin e çështjeve
penale (për dallim nga e drejta penale
e shteteve apo ndërkombëtare) por
është metodë shkencore që mundëson
njohjen e të drejtave penale në shtete
të ndryshme. Si e tillë, kjo disiplinë
mundëson njohjen e vetë historikut të
zhvillimit të së drejtës penale në
vende, sisteme dhe shkolla të ndrysh-
me, si dhe njohjen e parimeve dhe in-
 stituteve në kuadër të së drejtës penale
bashkëkohore. Aktualisht studimet
krahasuese konsiderohen si një in-
strument i domosdoshëm për avanci-
min e së drejtës penale të shteteve,
duke mundësuar gjetjen e zgjidhjeve
me të përshtatshme për ligjet apo ko-
det penale të tyre. Gjithashtu edhe
zhvillimi dhe konsolidimi i së drejtës
penale ndërkombëtare dhe evropiane
është rezultat i studimeve krahasuese.
- evropiane - përbëhet nga një tërësi e
normave penale (materiale, proce-
durale dhe penitensiare) të përbash-
këta për disa shtete të Evropës me
qëllim të luftimit të kriminalitetit, si-
domos kriminalitetit të organizuar
ndërkombëtar. Kjo disiplinë është rela-
tivisht e re dhe ka lindur si përpjekje e
vendeve evropiane për nxjerrjen e
normave penale të përbashkëta që
mundësojnë bashkëpunimin në
çështjet penale dhe harmonizimin e
legjislacionit penal ndërmjet tyre. Këto
norma penale janë nxjerrë në formë ë
akteve normative në nivel të Këshillit
të Evropës dhe Bashkimit Evropian (si
pjesë e të drejtës komunitare). Në
raport me të drejtën penale të shteteve
por edhe të drejtën ndërkombëtare, e
drejta penale evropiane është më pak e
konsoliduar ku akoma nuk ka vepra
penale që përcaktohen nga legjislacio-
ni evropian dhe janë të detyrueshme
për shtetet, nuk ka gjykatë penale të
përbashkët, etj.
- ekonomike - përdoret si term për të
përcaktuar një degë të veçantë të së
drejtës penale apo një të drejtë penale
speciale që studion veprat penale
kundër ekonomisë. Veprat penale
kundër ekonomisë si p.sh.: Veprimta-
ria e pandërgjegjshme ekonomike,
Lidhja e kontratës së dëmshme, Falsi-
fikimi i parasë, Tregtia e ndaluar,
shmangia nga tatimi, pastrimi i para-
ve, etj.) zakonisht sistemohen në ka-
pitull të veçantë të kodeve penale dhe
tradicionalisht studiohen nga e drejta
penale e posaçme. Por për shkak të
rritjes së numrit të veprave penale
ekonomike dhe kompleksitetit të tyre,
në shoqërinë bashkëkohore është
zhvilluar edhe disiplina e veçantë për
studimin e tyre, përkatësisht e drejta
penale ekonomike. Përkundër faktit se
e drejta penale ekonomike është
disiplinë e re, fillet e teorisë apo ana-
lizës ekonomike të së drejtës penale
janë paraqitur shumë me herët që në
shek. XVIII dhe në fillim të shek. XIX
në veprat e Cesare Beccaria, Bentham,
etj.
- e ambientit - merret me studimin e një
fushe specifike të së drejtës penale,
përkatësisht veprave penale kundër
ambientit apo mjedisit. Zhvillimi i
kësaj dege të veçantë të së drejtës
penale është imponuar nga rritja e
normave juridike me qëllim të mbro-
jtjes penale për ambientin. Në vitet e
fundit në BE është zgjeruar korniza
ligjore në lidhje me mbrojtjen penale
të ambientit duke kushtëzuar që edhe
shtetet të harmonizojnë legjislacionet e
tyre penale me qëllim të inkriminimit
të veprimeve që dëmtojnë ambientit.
Për shkak të aktualitetit dhe rëndësisë
së veçantë “E drejta penale e ambi-
entit” është bërë edhe pjesë e plan-
programeve në shumë universitete dhe
institute si një kurs ose edhe program i
veçantë i studimeve të specializuara në
fushën penale.
- ushtarake - paraqet degën e veçantë të
së drejtës penale ku përfshihen normat
juridiko- penale me të cilat përcak-
tohen veprat penale ushtarake,
259
 sanksionet penale për kryesit e tyre
dhe aspektet e tjera në lidhje me veprat
penale nga fusha e mbrojtjes. Veprat
penale ushtarake kryhen nga personat
ushtarak dhe subjektet e tjerë që janë
pjesë e forcave të armatosura dhe
mbrojtjes në një vend ose kryejnë
vepra penale nga kjo fushë. Vendet të
cilat rregullojnë ketë fushë zakonisht
veprat penale dhe sanksionet penale i
kodifikojnë ne kode penale ushtarake,
por edhe me ligje tjera që përbejnë
legjislacionin penal ushtarak. Repub-
lika e Kosovës nuk ka një Kod penal
ushtarak.
- e huaj - nënkupton të drejtën penale të
shtetit tjetër.
- e brendshme - e drejta penale e shtetit,
e vendit të caktuar.
(e) Drejta për të mos dëshmuar kundër
vetës (lat. nemo tenetur prodere se
ipsum) [Pravo da se ne svedoči protiv
sebe (lat. nemo tenetur prodere se
ipsum); The right to not testify against
himself (lat. nemo tenetur prodere se
ipsum); Niemand ist verpflichtet, gegen
sich selbst auszusagen (lat. nemo tenetur
prodere se ipsum)] - parim themelor i cili
nënkupton privilegjin për të mos
inkriminuar vetveten në lidhje me faktet
që përbejnë vepër penale.
Dyshimi [Sumnja; Suspicion; Verdacht]
- nënkupton një gjendje pasigurie, bindje
e luhatshme në lidhje me ekzistimin ose
jo të fakteve të caktuara, që krijohet nga
informacioni i marrë. Në fushën penale
dyshimi trajtohet në lidhje me mundësinë
e ekzistimit të veprës penale dhe
mundësinë që një apo më shumë persona
të jenë kryes.
- i arsyeshëm - sipas KPP përshinë
“njohuri për informacionin që do të
bindte një vëzhgues objektiv që një
vepër penale ka ndodhur, po ndodh
260
ose ka mundësi të konsiderueshme që
do të ndodhë dhe se personi në fjalë
mund të kryejë ose mund të ketë kryer
veprën penale. Se çfarë mund të
konsiderohet si "e arsyeshme" do të
varet nga të gjitha rrethanat”.
- i bazuar - sipas KPP nënkupton
“njohuri për informacionin që do të
bindte një vëzhgues objektiv që një
vepër penale ka ndodhur, po ndodh
ose ka mundësi të konsiderueshme që
do të ndodhë dhe se personi në fjalë ka
më shumë gjasa që të ketë kryer
veprën penale se sa që të mos e ketë
kryer atë. Dyshimi i bazuar duhet të
mbështetet në prova të artikulueshme”.
- i bazuar mirë - sipas KPP nënkupton
bazën e mjaftueshme për ngritjen e
aktakuzës. Posedimi i provave të
pranueshme që do të bindte një
vëzhgues objektiv që një vepër penale
ka ndodhur dhe që është kryer nga i
pandehuri.
(i) Dyshuar [Osumnjičeni; Suspect;
Tatverdächtiger] - personi për të cilin
policia ose prokurori i shtetit dyshojnë se
ka kryer vepër penale, por kundër të cilit
nuk ka filluar hetimi.
Dh
Dhomat e Jashtëzakonshme Afrikane
[Specijalni sud u Senegalu; Extraordinary
African Chambers; Afrikanische
außerordentliche Gerichtskammer] -
gjykatë e themeluar me marrëveshje
midis Bashkimit Evropian dhe Senegalit
për të provuar krimet ndërkombëtare të
kryera në Ҫad nga 7 qershori 1982 deri
më 1 dhjetor 1990. Kjo periudhë korre-
spondon me regjimin e ish presidentit
Chadian Hissene Habre.
Dhomat e Jashtëzakonshme në
Gjykatat e Kamboxhias [Vanredne ko-
more u sudovima Kambodže; Extraordi-
nary Chambers in the Courts of Cambo-
dia - ECCC; Außerordentliche Kammern
an den Gerichten von Kambodscha/
Rote-Khmer-Tribunal] - gjykatë e krijuar
për të gjykuar anëtarët më të lartë
përgjegjës të Rouge Khmer për shkeljet e
pretenduara të së drejtës ndërkombëtare
dhe krimet e rënda të kryera gjatë gjeno-
cidit në Kamboxhia. Edhe pse është një
gjykatë kombëtare, ajo është themeluar si
pjesë e një marrëveshjeje midis Qeverisë
Mbretërore të Kamboxhias dhe Kombeve
të Bashkuara, dhe anëtarët e saj përf-
shijnë gjyqtarë vendas dhe të huaj. Ajo
konsiderohet si një gjykatë mikse,
hibride, pasi ECCC u krijua nga qeveria
në bashkëpunim me OKB-në.
Dhomat e Specializuara dhe Zyra e
Prokurorit të Specializuar të Kosovës
[Specijalizovana veća i Specijalizovano
tužilaštvo Kosova; Kosovo Specialist
Chambers and Specialist Prosecutor’s
Office; Spezialisierte Kammer und das
Büro des speziellen Staatsanwaltes in
Kosovo] - janë pjesë e sistemit gjyqësor
të Kosovës dhe përkojnë me çdo nivel të
sistemit të gjykatave në Kosovë. Ato janë
themeluar në bazë tё Amendamentit
Kushtetues dhe Ligjit tё miratuar nga
Kuvendi i Kosovës për gjykimin e pre-
tendimeve të paraqitura nё raportin e
Këshillit tё Evropës tё vitit 2011, për
shkelje tё rënda tё sё drejtës ndërk-
ombëtare. Dhomat janë tё përkohshme
dhe me mandat e juridiksion tё përcak-
tuar, konkretisht për krime kundër
njerëzimit, krime lufte dhe krime tё tjera
tё përkufizuara nё Ligjin e Kosovës, tё
cilat pretendohet se janë kryer midis 1
janarit 1998 dhe 31 dhjetorit 2000. Ligji
mundëson qё proceset gjyqësore tё mba-
hen jashtë Kosovës. Dhomat e Speciali-
zuara e kanë selinë nё Hagë, Vendet e
Ulëta (Holandë), dhe punësojnë gjykatës,
prokurorë dhe punonjës ndërkombëtarë.
Njihen edhe si Gjykata Speciale e Koso-
vës.
Dhuna [Nasilje; Violence; Gewalt] -
sjellja e personit që përfshinë forcën
fizike në mënyrë që të dëmtojë, abuzojë
apo të vrasë dikë. Dhuna mund të shpre-
het edhe si presion psikik me qëllim të
frikësimit. Si e tillë dhuna është element
konstitutiv i figurës ligjore të shumë ve-
prave penale.
- në familje - nënkupton çdo akt që
shkel të drejtat e gruas, burrit dhe
fëmijëve nga persona që janë pjesëtarë
të familjes.
Dhuna dhe kanosja si shkaqe të për-
jashtimit të kundërligjshmërisë [Na-
silje i pretnje kao uzroci isključenja
nezakonitosti; Violence and threats as
causes of exclusion of unlawfulness;
Gewalt und Drohung als Elemente des
Ausschlusses der rechtswidrigen Hand-
lung] - janë rrethana apo shkaqe të
përgjithshme të përjashtimit të
kundërligjshmërisë, përkatësisht
përgjegjësisë penale të kryesit të veprës,
nëse vepra është kryer nën ndikimin e
tyre. Në të drejtën penale ekziston parimi
se nuk mund të ndëshkohet personi i cili
nën ndikimin e dhunës apo kanosjes seri-
oze ka kryer një vepër. Kushtet dhe
rrethanat se kur përjashtohet përgjegjësia
penale e kryesit për veprën e kryer nën
ndikimin e dhunës dhe kanosjes përcak-
tohen me ligj. KPK në nenin 14 “Dhuna
ose kanosja”, përkatësisht parag.1,
përcakton se: “Vepra e kryer nën
ndikimin e dhunës së papërballueshme
ose kanosjes së papërballueshme nuk
është vepër penale vetëm nëse personi
menjëherë pas pushimit të rrezikut e
lajmëron shtrëngimin dhe veprën e
kundërligjshme tek organet kompetente”.
Ne anën tjetër, dhuna dhe kanosja para-
261
qesin edhe elemente të veprës penale dhe
bazë për përgjegjësinë penale të personit
që i ushtron ato. Kështu edhe në KPK,
parag.3 të nenit 14 parashihet se: “Kush-
do që përdor dhunën ose kanosjen... kon-
siderohet kryes i veprës penale”.
- Dhuna - konsiderohet si bazë e
përgjithshme e përjashtimit të
kundërligjshmërisë së veprës penale,
në rastet kur veprimi (mosveprimi) i
personit është ndërmarrë nën ndikimin
e dhunës të ushtruar nga jashtë. Për
ketë qëllim, në të drejtën penale bëhet
dallimi i dhunës absolute dhe kompul-
sive.
- absolute (vis absoluta) - është ajo
dhunë me të cilën personi në tërësi, në
mënyrë absolute, është i privuar nga
liria qe të vendos për sjelljen e vet.
P.sh.: Personi X që duhet të sinjalizoj
ardhjen e aeroplanëve në qendrën e
aviacionit, lidhet apo rrëmbehet nga të
tjerët dhe me ketë rast edhe ndodh
aksidenti, për shkak të mos sinjalizimit
që personi X e ka pas detyrim sipas
ligjit. Ne ketë rast përdorimi i dhunës
absolute ndaj personit X, paraqet bazë
për përjashtim të kundërligjshmërisë
së mosveprimit dhe rrjedhimisht fa-
jësisë së personit X.
- kompulsive (vis compulsive) - është
ajo dhunë me të cilën personi nuk
privohet në tërësi nga mundësia për të
vendosur, mirëpo dhuna e tillë rela-
tive, në formë presioni, e detyron të
ndërmarrë apo mos të ndërmarrë
veprimin e caktuar. P.sh.: Arkëtarit në
sportelin e bankës i drejtohet arma
dhe detyrohet që të dorëzoj të hollat!
Se a ka përgjegjësi penale kryesi në
këto raste, varet nga vlerësimi i rretha-
nave në çdo rast konkret, për të
provuar nëse dhuna ka qenë e për-
ballueshme ose jo, dhe a ka pas
262
mundësi që të evitohet në ndonjë
mënyrë tjetër.
- Kanosja - nënkupton deklaratën me të
cilën një personi i bëhet me dije se do
t’i ndodhë një e keqe nëse nuk vepron
në mënyrën siç kërkon personi që
kryen kanosjen. Pra, kanosja është një
lloj dhune psikologjike që ushtrohet
ndaj personit të caktuar. Në të drejtën
penale, që kanosja të jetë bazë për për-
jashtim të përgjegjësisë penale të
kryesit duhet të jetë serioze, aktuale
dhe e papërballueshme në rastin
konkret.
Dhunimi [Silovanje; Rape; Vergewalti-
gung] - e konceptuar si vepër penale
nënkupton detyrimin e personit tjetër me
qëllim të kryerjes së aktit seksual. Dhu-
nimi është një ndër veprat më të rënda
kundër integritetit seksual. Forma
themelore e kësaj vepre penale konsiston
në detyrimin e personit tjetër për të kryer
aktin seksual pa pëlqimin e tij.
E
Ekstradimi [Izručenje/ekstradicija; Ex-
tradition; Auslieferung] - forma më e
rëndësishme e bashkëpunimit ndërk-
ombëtar në çështjet penale, e cila nënk-
upton dorëzimin e kryesit të veprës
penale prej një shteti në shtetin tjetër, me
qëllim që ai të gjykohet për vepër penale
ose me qëllim që ndaj tij të ekzekutohet
dënimi i shqiptuar me aktgjykim të plot-
fuqishëm.
Ekzekutimi i aktgjykimit penal të huaj
[Izvršenje strane krivične presude; Exe-
cution of a foreign criminal judgment;
Vollstreckung von ausländischen
Strafurteilen] - nënkupton ekzekutimin e
dënimit që është shqiptuar nga gjykata e
shtetit tjetër ndaj kryesit të veprës penale.
Si formë e bashkëpunimit ndërkombëtar
në çështje penale, përfshinë rastet kur një
personi i është shqiptuar dënimi në
shtetin ku e ka kryer veprën penale dhe i
dorëzohet shtetit tjetër, zakonisht shtetit,
shtetësinë e të cilit e ka apo ku e ka
vendbanimin e përhershëm, me qëllim që
atje ta mbajë dënimin.
Elementet e veprës penale [Elementi
krivičnog dela; Elements of criminal of-
fense; Tatbestandsmerkmale der Straftat]
- nënkuptohen elementet që sipas ligjit e
përbejnë strukturën e veprës penale dhe
figurën ligjore të saj. Elementet e veprës
penale ndahen në elemente themelore
(të përgjithshme, që duhet të shprehen
për të ekzistuar një vepër penale) dhe el-
ementet e posaçme (që identifikojnë ve-
prën penale të caktuar).
- Elementet themelore - nënkuptohen
elementët përbërëse që e përkufizojnë
nocionin e përgjithshëm të veprës
penale. Elementet themelore në parim
dalin nga përkufizimi i veprës penale
me ligj (shih përkufizimin “Vepra
penale” në ketë fjalor) prej nga del se
elemente themelore apo të përgjith-
shme janë: a) veprimi i njeriut; b)
kundërligjshmëria; c) përcak-
tueshmëria e veprës penale në ligj
dhe d) përgjegjësia penale e kryesit -
fajësia (Të gjitha këto elemente veç e
veç janë shpjeguar edhe në ketë fjal-
or). Këto ndahen në elemente të nat-
yrës objektive (veprimi i njeriut,
kundërligjshmëria dhe përcak-
tueshmëria e veprës penale në ligj)
dhe subjektive (përgjegjësia penale e
kryesit - fajësia). Të secila vepër për
t’u konsideruar si vepër penale duhet
të shprehen të gjitha këto elemente, që
së bashku përbejnë strukturën e
përgjithshme të veprës penale. Përcak-
timi i këtyre elementeve ka një rëndësi
thelbësore për teorinë e së drejtës
penale dhe praktikën gjyqësore, dhe
përbën bazën e interpretimit për gjithë
legjislacionin penal. Në doktrinën e së
drejtës penale kjo tematikë cilësohet si
“Teoria e përgjithshme e veprës
penale” që analizon elementet
themelore të veprës penale, nga
përcaktimi i të cilave bëhet i mundur
edhe përcaktimi i parimeve për kupti-
min dhe zbatimin e dispozitave penale
në rastet konkrete. Njohja e katër ele-
menteve themelore të veprës (siç u
përcaktua me lartë) përkon me teorinë
e katërdegëzimit edhe pse në doktrinën
kosovare nuk theksohet një fakt i tillë.
Por, në doktrinën botërore përveç teor-
isë së katërdegëzimit ekzistojnë edhe
teori të tjera të ndarjes së elementëve
të veprës penale, si teoria e
tredegëzimit që elemente të veprës
penale konsideron: faktin e përcaktuar
me ligj si vepër penale (përcak-
tueshmëria e veprës penale në ligj),
kundërligjshmërinë dhe përgjegjësinë
penale të kryesit (fajësinë), pastaj edhe
teoria e dydegëzimit që si elemente
themelore të veprës penale konsideron
se janë: fakti i përcaktuar me ligj si i
kundërligjshëm apo fakt objektivisht i
kundërligjshëm (si element objektiv)
dhe fajësia (si element subjektiv).
- Elementet e posaçme - përfshijë faktet
që ligjvënësi i përcakton si elemente të
veprës penale të caktuar, të cilat
përcaktojnë figurën ligjore të veprës
penale dhe e identifikojnë atë. P.sh.:
elemente të posaçme të veprës penale
të vjedhjes janë: a) marrja, b) e
pasurisë së huaj të luajtshme, c)me
qëllim të përvetësimit të
kundërligjshëm.
Etiologjia kriminale [Kriminalna eti-
ologija; Criminal aetiology; Kriminaläti-
ologie] - është disiplina që studion
shkaqet e kriminalitetit, përkatësisht
263
faktorët që ndikojnë në kryerjen e kri-
meve të caktuara. Në kuadër të eti-
ologjisë kriminale studiohen faktorët e
jashtëm (social, ekonomik, etj.) dhe të
brendshëm (që kanë të bëjnë me person-
alitetin e personave) që ndikojnë në kry-
erjen e veprave penale të caktuara, duke
analizuar lidhjen kauzale të këtyre
faktorëve me sjelljet e individit. Si e tillë,
etiologjia kriminale përbën degën krye-
sore të shkencës së Kriminologjisë.
Eurojust - agjenci e Bashkimit Evropian
që merret me bashkëpunimin gjyqësor në
çështjet penale. Kjo agjenci është
themeluar në vitin 2002 për të
përmirësuar luftën kundër krimit të rëndë
ndërkufitar duke nxitur bashkëpunimin
hetimor dhe prokurorial midis agjencive
të shteteve anëtare të BE- së.
Europol (Europian Union Agency of
Law Enforcement Cooperation) - organ-
izatë për bashkëpunim policor në konti-
nentin e Evropës e formuar nga Bashkimi
Evropian.
Eutanazia [Eutanazija; Euthanasia; Eu-
thanasie] - akt i vrasjes së një personi
shumë të sëmurë ose shumë të vjetër për
t’i dhënë fund vuajtjeve të tij. Mirëpo,
pëlqimi i ndonjë personi që të privohet
nga jeta nga personi tjetër nuk e përjash-
ton veprën penale. Ky veprim lejohet në
legjislacionet e disa vendeve, në bazë të
një procedure ligjore. Ky akt nuk lejohet
sipas legjislacionit të Kosovës.
F një tematikë aktuale dhe funksioni i saj
Fajdeja [Zelenaštvo; Usury; Wucher] -
veprim apo praktikë që pasuron pa-
drejtësisht huadhënësin në mënyrë të
paligjshme dhe joetike duke dhënë hua të
parave me normë të paarsyeshme të in-
teresit. Me legjislacionin penal ky veprim
apo kjo praktikë përcaktohet si vepër
264
penale e posaçme (Shih edhe KPK neni
343 “Fajdeja”).
Fajësia [Krivica; Guilt; Schuld] - është
element subjektiv i veprës penale që
nënkupton raportin apo marrëdhënien
(qëndrimin) psikike të kryesit me veprën
e kryer. Së bashku me përgjegjshmërinë
janë elemente që sajojnë apo përbejnë
përgjegjësinë penale. E drejta penale
bashkëkohore bazohet në parimin e fa-
jësisë “nullum crimen nulla poena sine
culpa” që d.m.th. nuk ka vepër penale
dhe as dënim pa faj. Kjo nënkupton se
askush nuk mund të mbaj përgjegjësi
penale dhe të dënohet pa faj, edhe nëse
objektivisht ka realizuar elementet apo
tiparet e tjera të një vepre penale. Pra, për
tu ndëshkuar për një vepër penale nuk
mjafton vetëm realizimi i fakteve që si-
pas ligjit përbëjnë vepër penale, por
duhet që vepra të jetë kryer me faj (me
dashje ose nga pakujdesia). Për dallim
nga përgjegjshmëria që supozohet se
ekziston, fajësia duhet të provohet në
procedurë penale në çdo rast konkret, dhe
është detyrë e gjykatës të administroj
provat për ketë qëllim. Derisa nuk
provohet fajësia vlen prezumimi i pafa-
jësisë si parim themelor i procedurës
penale. Gjykata mund të ndëshkoj vetëm
personin që veprën penale e ka kryer me
fajin e tij, dhe jo në rastet kur vepra është
kryer nën ndikimin e dhunës apo ndonjë
rrethana tjetër kundër vullnetit të kryesit.
Nga kjo del se instituti i fajësisë praqet
nuk është vetëm teorik por edhe praktik.
Përveç kësaj, fajësia ka funksion edhe të
riedukimit të personit të dënuar, për fak-
tin se vetëm personi që e kupton se ka
kryer një vepër penale me faj ka mundësi
të përmirësohet dhe ta ndjej peshën e
pasojës që ka shkaktuar, në të kundërtën
dënimi ka vetëm karakter ndëshkues.
Mbi ketë bazë, fajësia ekziston vetëm kur
ka një raport apo lidhje psikologjike mid-
is veprimit (mosveprimit) dhe pasojës,
përkatësisht kryesi duhet të ketë qenë i
vetëdijshëm se me veprimin apo
mosveprimin e tij mund të shkaktohet
pasoja qe sipas ligjit është vepër penale,
dhe ketë pasojë e ka dëshiruar, është pa-
jtuar apo lehtësisht ka menduar se kjo
pasojë nuk do të ndodh.
- Konceptimi psikologjik - fajësia kup-
tohet si lidhje psikike e kryesit me ve-
prën e tij dhe pasojën. Ky konceptim
apo teori mbi fajësinë lind si garanci
për individin meqenëse kërkon një
lidhje psikike midis faktit (veprës
penale) dhe autorit, duke u bazuar në
qëndrimin psikik që mban personi ndaj
veprimit apo mosveprimit të
kundërligjshëm dhe pasojave të tij, që
shprehet me dashje ose nga pakujde-
sia. Pra, sipas kësaj teorie, një person
konsiderohet i fajshëm kur është i aftë
nga pikëpamja psikike që të bëjë dal-
limin midis veprës së mirë dhe veprës
së keqe (të dëmshme). Vërejtja krye-
sore për ketë teori qëndron në faktin se
nuk merr parasysh aspektin juridik të
fajit, përkatësisht vetëdijen e kryesit se
është duke vepruar në kundërshtim me
normat juridike. Nga aspekti historik
konceptimi psikologjik i fajësisë është
zhvilluar nën ndikimin e liberalizmit të
viteve 1800, dhe afirmohet në veçanti
nga juristi i njohur italian Francesco
Carrara.
- Konceptimi normativ - një person
konsiderohet i fajshëm kur është i
vetëdijshëm se vepra e tij është e
kundërligjshme, është e përcaktuar me
ligj si vepër penale. Përkatësisht, sipas
konceptimit normativ baza për fajësi
lind nga sjellja në kundërshtim me
normat juridike. Fajësia nuk është
thjeshtë lidhje psikike midis autorit
dhe faktit, por është qortimi i cili i
jepet personit i cili me anë të kryerjes
se një vepre penale, tregon se nuk re-
spekton vlerat e mbrojtura me
legjislacionin penal. Në lidhje me
përcaktimin e fajësisë për individin
(personin fizik) edhe kjo teori kritiko-
het sepse nuk merr në konsideratë sa
duhet elementin psikologjik të fajësisë
dhe orientohet nga përgjegjësia penale
objektive. Si e tillë, teoria normative
aktualisht shihet si zgjidhje e
përshtatshme për konceptimin e fa-
jësisë për personat juridikë (me shumë
shih edhe përkufizimin në ketë fjalor
“Përgjegjësia penale e personave ju-
ridikë”).
- Konceptimi psikologjik-normativ -
përfshinë elemente të konceptimit
psikologjik dhe normativ, përkatësisht
një person konsiderohet i fajshëm kur
ka qenë i vetëdijshëm se me veprimin
apo mosveprimin e tij do të shkaktoj
pasojë të dëmshme, dhe nëse e ka ditur
se ajo vepër është e ndaluar sipas nor-
mave juridike, është e kundërligjshme.
Ky konceptim që njihet edhe si teoria
formale që përfshinë elementin
psikologjik duke e kushtëzuar me
përcaktimin ligjor të veprës, duke
marrë për bazë se vepra penale është e
konceptuar nga ligjvënësi në mënyrë
formale, përkatësisht se vepra penale
është fakt i parashikuar nga ligji. Mbi
ketë bazë nga faktet e realizuara
(veprimi apo mosveprimi) dalin ele-
mentet e dashjes apo pakujdesisë, dhe
rrjedhimisht elementi psikologjik nuk
mund të paragjykohet. Pra, fakti
konkret tregon elementet e dashjes apo
të pakujdesisë. Ketë koncept e
pranojnë edhe shumica e kodeve
penale bashkëkohore, përfshirë edhe
265
 KPK, ku në nenin 22 parashihet se:
“Dijenia, dashja, pakujdesia ose
qëllimi i kërkuar si element i veprës
penale mund të nxirret nga rrethanat
faktike”. Në nenin 7 ku përkufizohet
vepra penale parashihet se “Vepra
penale është vepër e kundërligjshme e
cila është e përcaktuar me ligj si vepër
penale, tiparet e së cilës janë të
përcaktuara me ligj...”, ndërsa në
nenin 21 dhe 23 përcaktohet dashja
dhe pakujdesia si dy format kryesore
të fajësisë, duke e shmangur shprehjen
“faj apo fajësi”, pikërisht për shkak të
konceptimeve të ndryshme në
shkencën e së drejtës penale.
Fakte [Činjenice; Facts; Tatsachen] -
ekzistimi objektiv, real i ndonjë sendi,
dukurie, procesi, ndodhie, cilësie ose
raporti i vërtetuar në mënyrë mendore.
Në sistemin e drejtësisë penale kanë
rëndësi ato fakte (rrethana, ngjarje,
veprime, mosveprime, pasoja, etj.) që
janë të përcaktuara si elemente të veprave
penale.
Fakte tipike të veprës penale [Tipične
činjenice krivičnog dela; Typical facts of
criminal offence; Typische Tatsachen der
Straftat] - përfshinë faktet që janë të
përcaktuara nga ligjvënësi si pjesë e
figurës ligjore të veprës penale të
caktuar.
Faktorë kriminogjen [Kriminogeni
faktori; Criminogenic factors;
Kriminogene Faktoren] - faktorët që
ndikojnë në kryerjen e krimeve, që
përfshinë të gjitha ato shkaqe, kushte dhe
rrethana që ndikojnë në paraqitjen e
kriminalitetit dhe sjelljeve të ndryshme
kriminale në një shoqëri (Shih edhe
“Etiologjia kriminale” në ketë fjalor).
Faktorë viktimogjen [Viktimogeni
faktori; Victimogenic factors;
Viktimologische Faktoren] - faktorët,
266
rrethanat që ndikojnë në viktimizimin e
personave të caktuar nga krimet e
ndryshme.
Falja [Pomilovanje; Pardon;
Begnadigung] - akt që e nxjerr Presidenti
i shtetit në formë të vendimit me të cilin
personat e caktuar emër për emër lirohen
nga ndjekja penale, lirohen plotësisht ose
pjesërisht nga ekzekutimi i dënimit,
zëvendësohet dënimi i shqiptuar me
dënim me të butë, ose shlyhet dënimi nga
evidenca e të dënuarve. Instituti i faljes
është i përcaktuar edhe në Kodin Penal të
Kosovës (neni 112, parag.1), ku
parashihet se “Me falje dhe në pajtim me
Ligjin për Falje, personave të caktuar
emrat e të cilëve saktësohen u jepet lirimi
i plotë ose i pjesërishëm nga ekzekutimit i
dënimit, zëvendësimi i dënimit me një
dënim më të butë apo dënimi me kusht
ose shlyerja e dënimit”. Përveç kësaj,
KPK parasheh një kushtëzim apo kufizim
jo të zakonshëm për dhënien e faljes,
duke përcaktuar se “Kryesi nuk mund të
falet për çfarëdo dënimi për të cilin
Paneli për Lirim me Kusht i ka refuzuar
lirimin me kusht”(parag.2). Ndërsa
përcaktimi i kritereve për falje,
procedurës dhe autorizimeve të
Presidentit për shpalljen e faljes
rregullohen me ligj të posaçëm (Ligji për
Faljen). Procedura për faljen mund të
iniciohet me iniciativën (lutjen) e
personit të dënuar apo familjes së tij dhe
e sipas detyrës zyrtare (ex officio).
Falsifikimi [Falsifikovanje; Falsification;
Fälschung] - ndryshimi i përmbajtës së
vërtetë një dokumenti, monedhave dhe
sendeve tjera me qëllim që ato të
përdoren si të vërteta. Këto veprime
inkriminohen si vepra penale të posaçme.
- i parasë - prodhimi i parave të falsi-
fikuara me qëllim që ato të përdoren si
të vërteta. Këto veprime zakonisht
 kryhen në formë të kriminalitetit të or-
ganizuar ekonomik. Kjo vepër penale
për shkak të rrezikshmërisë dhe paso-
jave shumë të mëdha është
inkriminuar në të gjitha legjislacionet
penale dhe në këtë drejtim është
aprovuar edhe Konventa ndërk-
ombëtare për luftimin e prodhimit të
parasë së rrejshme. Këtë lloj veprimi e
ka inkriminuar edhe KPK në nenin
302, si vepër penale të posaçme.
- i dokumentit zyrtar - nënkupton ndry-
shimin e kundërligjshëm të përmbajtës
së një dokumenti zyrtar me qëllim që i
njëjti të përdoret si i vërtetë.
- letrave me vlerë - ndryshimi apo mod-
ifikimi i përmbajtjes së letrave me
vlerë, apo prodhimi i letrave të falsi-
fikuara me qëllim që të përdoren si të
vërteta.
Favor libertatis - term latin që përdoret
si shprehje e parimit se në rastet kur në
lidhje me lirinë e personit ka dyshime,
duhet të vendoset në favor të lirisë dhe jo
kufizimit të saj.
FBI (Federal Bureau of Investigation
/Byroja Federale e Hetimeve) [Federalni
istražni biro; FBI (Federal Bureau of In-
vestigation)] - është shërbim i brendshëm
i inteligjencës dhe sigurisë së Shteteve të
Bashkuara të Amerikës.
Figura ligjore e veprës penale [Za-
konski oblik krivičnog dela; Legal figure
of criminal offense; Besondere Tat-
bestandsmerkmale] - nënkupton tërësinë
e elementeve të veprës penale që janë të
përcaktuara me ligj, përkatësisht elemen-
tet e posaçme që e identifikojnë veprën e
caktuar dhe e dallojnë nga veprat e tjera
penale. Ndërsa elementët e përgjithshme
të veprës penale, që përbejnë strukturën e
përgjithshme të saj, janë të nënk-
uptueshme, dhe duhet të shprehen të
secila vepër, ndryshe edhe nuk mund të
ekzistojë vepra penale (Shih në ketë fjal-
or “Elementët e veprës penale” dhe
“Vepra penale”).
Fjala përfundimtarëve e palëve
[Završna reč strana; Closing statements
of parties; Schlussvortrag] - e drejta dhe
detyrimi i palëve në procedurë penale që
të paraqesin dhe arsyetojnë përfundimet
në të cilat kanë arritur lidhur me të gjitha
çështjet për të cilat duhet të vendos
gjykata. Fjala përfundimtare e palëve
zhvillohet sipas radhës së përcaktuar me
ligj.
Flagrancë (in flagrante delictum) [Uh-
vaćen na delu/In flagrante (in flagrante
delictum); Flagrancy (in flagrante de-
lictum); Auf frischer Tat (In flagrante de-
lictum)] - një term që përdoret për të tre-
guar se një person është kapur gjatë aktit
të kryerjes në një vepre penale. Flagranca
presupozon një përputhje në kohë, mes
konstatimit dhe ekzistencës së faktit,
veprimit apo rrethanës.
Fondi për kompensim të viktimave
[Fond za naknadu žrtava; Fund for com-
pensation of victims; Opfer-Ausgleich-
Fond] - fond në të cilin depozitohen mje-
tet nga konfiskimi, konfiskimi i dorëza-
nisë dhe pasurive tjera të autorizuara me
ligj. Mjetet financiare të grumbulluara
shfrytëzohen për kompensimin e vikti-
mave të krimit, siç përcaktohet me ligj.
G
Grabitja [Razbojništvo; Robbery; Raub]
- është vepër penale e përbëre, ngase
përbëhet prej vjedhjes dhe përdorimit të
dhunës apo të kanosjes. KPK në nenin
329 e përcakton veprën penale të
grabitjes, ku në parag.1 parasheh se:
“Kushdo që me përdorim të forcës apo
kanosjes serioze për të sulmuar jetën apo
trupin e personit tjetër, e përvetëson
pasurinë e luajtshme të personit të tillë
267
me qëllim që t’i sjellë vetes apo personit
tjetër dobi pasurore të kundërligj-
shëm...”.
Grup kriminal i organizuar [Organi-
zovana kriminalna grupa; Organized
criminal group; Organisierte kriminelle
Gruppe] - bashkim i strukturuar, që
ekziston për një kohë të caktuar, i tre apo
më shumë personave për kryerjen e ve-
prave të caktuara penale, që vepron në
bashkëpunim me qëllim të kryerjes së një
apo më shumë veprave të rënda penale
për përfitim të drejtpërdrejtë ose të
tërthortë të dobisë financiare apo dobisë
tjetër pasurore (KPK).
Gj
Gjyqtari për të mitur [Sudija za
maloletnike; Juvenile judge; Ju-
gendrichter] - gjyqtari profesional i cili
është ekspert në çështjet penale ku janë të
përfshirë fëmijët dhe madhorët e rinj, dhe
i cili është kompetent për ushtrimin e
përgjegjësive të parapara me ligj.
Gjenocidi [Genocid; Genocide; Völker-
mord] - vrasja, shkaktimi i lëndimeve të
rënda trupore dhe pasojave tjera me
qëllim të shfarosjes së tërësishme apo të
pjesërishme të një grupi kombëtar, etnik,
racor apo fetar. Për shkak të motiveve të
kryerjes, qëllimit për të shkaktuar
pasojën e tillë, gjenocidi konsiderohet si
vepra penale më e rëndë kundër
njerëzimit. Termin “gjenocid” që rrjedh
nga fjalët “genos” (greqisht: familje, fis
ose racë) dhe “-cida” (lat.: vrasje), e ka
përdor për herë të parë Raphael Lemkin
në vepren e tij: Axis Rule in Occupied
Europe: Laws of Occupation, Analysis of
Government, Proposals for Redress.
Ndërsa përkufizimi i gjenocidit si krim,
përkatësisht përcaktimi i elementeve të tij
është bërë me Konventën për ndëshkimin
dhe parandalimin e gjenocidit të vitit
268
1948. Si vepër penale ndërkombëtare
gjenocidi, siç përcaktohet në nenin 2 të
Konventës është përcaktuar edhe në stat-
utet e gjykatave dhe tribunaleve ndërk-
ombëtare, sikurse që është inkorporuar
edhe në legjislacionet penale të shteteve.
KPK veprën penale apo krimin e gjeno-
cidit e përcakton në nenin 148, si në vi-
jim: “1. Kushdo që me qëllim të as-
gjësimit të tërësishëm apo të pjesërishëm
të ndonjë grupi kombëtar, etnik, racor
apo fetar kryen një ose më shumë nga
veprimet e mëposhtme, do të dënohet me
burgim së paku pesëmbëdhjetë (15) vjet
ose me burgim të përjetshëm: 1.1. vras-
jen e anëtarëve të grupit; 1.2. shkaktimin
e lëndimeve të rënda trupore apo men-
dore të anëtarëve të grupit; 1.3. vënien e
qëllimshme të grupit në kushte të tilla të
jetës të cilat shpijnë në shfarosje të plotë
apo të pjesërishme fizike; 1.4. vënien e
masave të cilat kanë për qëllim që të
pengojnë lindjet brenda grupit; 1.5.
transferimin me dhunë të fëmijëve të
grupit në një grup tjetër”.
Gjykata Penale [Krivični sud; Criminal
Court; Strafgericht] - gjykata që është
kompetente për të vendosur për çështje
penale.
Gjykata Penale Ndërkombëtare (ICC)
[Međunarodni krivični sud (MKS); Inter-
national Criminal Court (ICC); Interna-
tionaler Strafgerichtshof (ICC)] - e
themeluar me marrëveshje ndërk-
ombëtare, është gjykata e parë ndërk-
ombëtare me karakter të përhershëm që
ka për qëllim të plotësoj juridiksionin e
shteteve për të gjykuar krimet me të rën-
da. Statuti për themelimin e Gjykatës
Penale Ndërkombëtare, është nënshkruar
në Romë me 17 korrik 1998 dhe ka hyrë
në fuqi me 1 korrik 2002 (I njohur si
Statuti i Romës). Kjo gjykatë është kom-
petente për dënimin e personave
përgjegjës për krimet kundër njerëzimit,
krime lufte, akte të gjenocidit dhe akte të
agresionit.
Gjyqtari i procedurës paraprake
[Predpretresni sudija; Pre-trial judge; Un-
tersuchungsrichter] - gjyqtari i cili është
caktuar në fazën e hetimit.
Gjyqtari porotë [Sudija porotnik; Lay
judge; Schöffe] - gjyqtar jo profesionist
që nënkupton pjesëmarrjen e qytetarit në
cilësinë e gjyqtarit laik së bashku me
gjyqtarët profesionist në një trup gjykues
të përbashkët.
Gjysmëliria [Polusloboda; Semi-liberty;
Halbfreiheit (Vollzugslockerung)] - është
lloj i dënimit alternativ që nënkupton se
personi i dënuar me burgim, një pjesë të
ditës mund ta kaloj në liri. Edhe KPK e
përcakton ketë dënim (neni 61).
H është drejtuar vepra është larguar, etj.).
Hakmarrja [Polusloboda; Retaliation;
Rache] - formë e reagimit privat ndaj
sjelljeve negative nga pala e dëmtuar, që
manifestohet me kthimin e të keqes,
kthimin e dëmit të shkaktuar ndaj indi-
vidit, kryesit. Këto veprime që kanë qenë
pjesë e të drejtës zakonore, janë të ndalu-
ara dhe inkriminohen në të drejtën
penale. Zakonisht hakmarrja konsidero-
het rrethanë rënduese kur vepra penale
kryhet me ketë motiv.
Heqja dorë vullnetare nga kryerja e
veprës penale [Dobrovoljno odustajanje
od izvršenja krivičnog dela; Voluntary
abandonment of commission of criminal
offence; Rücktritt von der Begehung
einer Straftat] - është institutit i posaçëm
në të drejtën penale, përkatësisht bazë
ligjore që i mundëson gjykatës ta liroj
nga dënimi personin që ka realizuar ten-
tativën e veprës penale (kur e njëjta është
e dënueshme sipas ligjit), por që pastaj në
mënyrë vullnetare heq dorë nga kryerja e
veprës, edhe pse në bazë të rrethanave të
rastit konkret veprën ka pas mundësi ta
përfundoj, ose pas kryerjes së veprës ka
parandaluar shkaktimin e pasojave. Kjo
bazë e veçantë e lirimit nga dënimi për
tentativë përcaktohet për shkaqe krimi-
nalo-politike, si nxitje për personat që të
heqin dorë nga përfundimi i veprës, deri-
sa kjo llogaritet si rrethanë në favor të
tyre. Si element themelor që duhet të
provohet të ky institut është fakti nëse
“heqja dorë nga kryerja e veprës penale”
është bërë në mënyrë të vullnetshme. Në
të kundërtën, nëse për kryesin e tenta-
tivës janë paraqitur pengesa që i kanë
pamundësuar përfundimin e veprës
penale, kjo nuk e arsyeton zbatimin e
këtij instituti, përkatësisht nuk ka bazë
për lirim nga dënimi (p.sh.: kur ka
ndërhyrë policia, personi ndaj të cilit
Në rastet kur plotësohen kushtet e lirimit
nga dënimi për heqje dorë vullnetare nga
kryerja e veprës penale, kryesi përgjigjet
për veprimet me të cilat është shkaktuar
ndonjë vepër penale e posaçme (P.sh.:
nëse kryesi heq dorë vullnetarisht nga
kryerja e veprës penale e vrasjes, gjykata
mund ta liroj nga dënimi për tentativën e
veprës penale të vrasjes, por nëse me
ketë rast ka shkaktuar lëndime trupore
për viktimën, atëherë kryesi dënohet për
veprën penale të lëndimit trupor). Ky in-
stitut parashihet edhe në KPK (neni 30).
Hetimi [Istraga; Investigation; Er-
mittlungen] - është faza e parë e proce-
durës penale, që përfshinë veprimet
fillestare pas pranimit të kallëzimit penal
nga organi i akuzës. Qëllimi i hetimeve
është shqyrtimi i fakteve relevante dhe
sigurimi i provave në lidhje me çështjen
penale, për të vendosur nëse ka bazë që
të ngritët aktakuza dhe të caktohet shqyr-
timi gjyqësor, ose të pushohet procedura
269
penale. Sipas KPP hetimet janë në kom-
petencë të prokurorit të shtetit. Në disa
vende hetimet janë në kompetencë të
gjykatës, përkatësisht gjyqtarit hetues.
(i) Hetuar [Lice pod istragom; Investi-
gated; Ermittelter Tatverdächtiger] - per-
soni për të cilin ekziston dyshimi i arsye-
shëm se ka kryer vepër penale dhe ndaj të
cilit ka filluar procedura penale.
Historia e së drejtës penale [Istorija
krivičnog prava; History of criminal law;
Strafrechtsgeschichte] - nënkupton
disiplinën që studion zhvillimin historik
të legjislacionit penal, praktikës
gjyqësore penale, si dhe ideve e teorive
nga fusha e së drejtës penale. Në studi-
met bashkëkohore i kushtohet një rëndësi
e posaçme historisë të së drejtës penale,
si mënyrë e njohjes së koncepteve dhe
zhvillimit të instituteve themelore nga
kjo fushë, dhe bazë e formimit profesion-
al të juristëve nga fusha e së drejtës
penale. Zhvillimi historik i së drejtës
penale studiohet duke e ndarë edhe në
etapa të zhvillimit të shoqërisë, si p.sh.:
periudha antike, mesjeta, periudha e
lindjes të së drejtës liberalo-borgjeze dhe
deri të e drejta penale bashkëkohore.
Konteksti historik i së drejtës penale
lidhet kryesisht me shkollat kryesore që
kanë qenë bartëse të ideve dhe teorive
mbi krimin, dënimet dhe mënyrat e rea-
gimit të shoqërisë ndaj kriminalitetit.
Gjithashtu ky aspekt identifikohet me
idetë e juristëve dhe studiuesve të
mëdhenj si p.sh.: Cesare Beccaria, Enri-
co Ferri, Hans-Heinrich Jescheck, Paul
Johann Anselm Ritter von Feuerbach
(Anselm von Feurbach), Rafaelo Gara-
falo, Jeremy Bentham, Franz Von Liszt,
Gérard Van Hamel, Adolphe Prins, etj.
Në planin praktik, studimi i historisë të së
drejtës penale është i domosdoshëm edhe
për njohjen e të drejtës penale bashkëko-
270
hore dhe për një interpretim të saktë dhe
zbatim të legjislacionit penal në fuqi.
HIV (Human Immunodeficiency Virus) -
paraqet një sëmundje e cila manifestohet
me humbjen e aftësisë mbrojtëse të or-
ganizmit të njeriut që të pengojë dhe
luftojë kundër infektimeve nga viruset e
ndryshëm. Në të drejtën penale përhapja
e kësaj sëmundje të personat e tjerë kon-
siderohet si vepër penale. KPK nenin 258
e parasheh si vepër penale të posaçme
“Përhapja e virusit HIV”.
I
Ignoratia legis non excusat - frazë latine
që ka kuptimin “mosnjohja ligjit nuk e
justifikon askënd”. Në të drejtën penale
kjo frazë përdoret për të shprehur parimin
se personi i cili nuk ka qenë i
vetëdijshëm se veprimi i tij përbën vepër
penale, nuk mund të arsyetohet dhe nuk
lirohet nga përgjegjësia penale.
Imuniteti [Imunitet; Immunity; Immuni-
tät] - është institut që nënkupton se në pa-
jtim me ligjin ndaj një kategorie të per-
sonave nuk mund të zhvillohet procedura
penale, apo ajo mund të zhvillohet vetëm
me leje të posaçme të organit të autori-
zuar.
- materialo-juridik - paraqet bazë të
përjashtimit të veprës penale,
përgjegjësisë penale dhe
dënueshmërisë së personave të cak-
tuar. Imuniteti juridiko-penal material
e mbron personin përkatës nga ndjekja
penale, padia civile ose nga shkarkimi
për veprimet dhe vendimet brenda fu-
shëveprimit të përgjegjësive për të
cilat ka imunitet.
- proceduralo-penal - nuk përjashton
veprën penale e as përgjegjësinë
penale por përjashton vetëm zhvilli-
min e procedurës penale.
In dubio pro reo - frazë latine që përdo-
ret për të shprehur parimin themelor të
procedurës penale bashkëkohore se në
rastet kur faktet dhe rrethanat e çështjes
lejojnë vlerësime e interpretime të
ndryshme, duhet pranuar interpretimi i
cili është më i favorshëm për të pandehu-
rin.
Incesti [Incest; Incest; Inzest] - nënk-
upton marrëdhëniet seksuale në mes të dy
personave të cilët janë në lidhje të ngush-
të gjaku. Këto veprime janë të
inkriminuara në shumicën e legjislacion-
eve botërore. Në lidhje me ketë KPK në
nenin 243 e përcakton si vepër penale të
posaçme “Marrëdhëniet seksuale brenda
familjes”.
Indiciet [Indiciet; Indicia; Indizien] -
konsiderohen si parashenja apo tregues
që kontribuojnë për vërtetimin e faktit
kontestues në mënyrë indirekte (Shih
edhe “Provat në procedurë penale/-jo të
drejtpërdrejta apo të tërthorta”).
Individualizimi i dënimit [Individuali-
zacija kazne; Individualization of pun-
ishment; Individualisierung der Strafe] -
është parim themelor i matjes së dënimit
penal, që konsiston në përshtatjen e llojit
dhe lartësisë së dënimit për veprën penale
dhe kryesin e saj. Përmbajtja e kryesore e
këtij parimi orientohet në përshtatjen e
dënimit me personalitetin e kryesit të ve-
prës penale, që fillimisht nënkupton ob-
servimin dhe njohjen e personalitetit të
kryesit, dhe shqiptimin e atij lloji dhe
lartësie të dënimit që më së miri ndikon
në riedukimin e tij. E drejta penale bash-
këkohore i kushton një kujdes të posaçëm
individualizimit të dënimit duke pacak-
tuar rregulla, kritere për matjen dhe
përshtatjen e dënimit nga ana e gjykatës
në secilin rast konkret. Edhe KPK në
pjesën e përgjithshme përcakton rregulla
parimore për matjen e dënimit, ndërsa në
pjesën e posaçme baza për individualizim
të dënimit shprehet me përcaktimin e
minimumit dhe maksimumit të dënimit
për secilën vepër penale.
Inkriminimi [Inkriminacija; Incrimina-
tion; Kriminalisierung] - nënkupton
përcaktimin si vepër penale të veprimeve
apo mosveprimeve që rrezikojnë vlerat e
individit dhe shoqërisë. Pra, përcaktimi i
fakteve të caktuara si vepër penale.
Interpol (The International Criminal Po-
lice Organization) - Organizata Ndërk-
ombëtare e Policisë Kriminale.
Iter Criminis - është frazë latine që
nënkupton procesin, rrugën e kryerjes së
veprës penale, e cila mund të kaloj nëpër
disa faza apo stade. Si faza të kryerjes së
veprës penale mund të jenë: vendimi për
të kryer veprën penale, veprimet për-
gatitore, tentativa (që janë shpjeguar
edhe në ketë fjalor) dhe kryerja e veprës.
J
Juridiksioni i gjykatës penale
[Nadležnost krivičnog suda; Jurisdiction
of criminal court; Jurisdiktion des Straf-
gerichts] - nënkupton kompetencat për
trajtimin e çështjeve penale të caktuara.
K
Kallëzimi penal [Nadležnost krivičnog
suda; Criminal report; Strafanzeige] - akt
i dhënies së informatave në lidhje me ve-
prën penale dhe kryesin, nga qytetarët
ose personat zyrtarë. Kallëzimi penal
mund te paraqitet me shkrim, me mjete
teknike të komunikimit ose gojarisht.
Klauzolë atentate [Klauzula o atentatu;
Assassination clause; Attentatsclausole] -
nënkupton se vrasja apo tentativa e vras-
jes së kryetarit të shtetit dhe anëtareve të
familjes së tij nuk konsiderohet si vepër
penale politike dhe rrjedhimisht për këto
271
vepra penale lejohet ekstradimi i kryesve.
Kjo paraqet një klauzolë që veprat e tilla
i përjashton nga koncepti i veprave
penale politike dhe parimi se për këto
vepra nuk lejohet ekstradimi i kryesve. Si
vepra penale që nuk konsiderohen poli-
tike, edhe pse mund të kryhen me ato
motive, bëjnë pjesë edhe krimet kundër
njerëzimit, aktet terroriste, etj., për të
cilat gjithashtu lejohet ekstradimi (shih
edhe vepra penale/ - politike në ketë fjal-
or).
Kodi Penal [Krivični zakonik; Criminal
Code; Strafgesetzbuch] - nënkupton
ligjin kryesor dhe me të rëndësishëm ku
në mënyrë të përmbledhur sistemohen
dispozitat kryesore penalo-juridike, me të
cilat përcaktohen veprat penale, kushtet e
përgjegjësisë penale dhe sanksionet. Kjo
për faktin se në të drejtën penale njihet
parimi i kodifikimit që nënkupton sistem-
imin e të gjitha apo të shumicës së dis-
pozitave penalo-juridike në një ligj të
vetëm. Për shkak se bëhet fjalë për një
ligj penal voluminoz, me rëndësi të
posaçme juridike dhe kriminalo-politike
ky ligj emërtohet si Kod. Si i tillë, Kodi
penal paraqet burimin kryesor të së
drejtës penale. Megjithatë, materia
penale, sidomos në lidhje me forma të
caktuara të kriminalitetit rregullohet edhe
me ligje penale të posaçme (P.sh.: ligji
kundër krimit kibernetikë, pastrimit të
parave dhe financimit të terrorizmit, etj.).
Tradita e kodifikimit i takon me tepër
shteteve që janë pjesë e sistemit Civil
Law, dhe është e rrallë në traditën e
Common Law, ku zakonisht e drejta
penale ka si burime ligje të ndryshme në
varësi të fushave që rregullojnë.
Koha e kryerjes së veprës penale
[Vreme izvršenja krivičnih dela; Time of
commission of criminal offence; Tatzeit]
- nënkupton kohën kur është ndërmarrë
272
veprimi i kryerjes së veprës apo është ab-
stenuar nga veprimi me të cilin është
kryer vepra penale, përkatësisht është
shkaktuar pasoja e ndaluar. Nga përcak-
timi i këtij momenti varet se cili ligj apo
dispozitë ligjore do të zbatohet në rastin
konkret. Në të drejtën penale si kohë e
kryerjes se veprës penale konsiderohet
koha kur është ndërmarrë veprimi ose
është dashur të ndërmerret veprimi i cak-
tuar (te veprat penale që kryhen me
mosveprim) pavarësisht kur është
shkaktuar pasoja e ndaluar. Përcaktimi i
kohës së kryerjes së veprës penale ka
rëndësi të posaçme sidomos në rastet kur
veprimi apo mosveprimi është ndërmarrë
në një kohë ndërsa pasoja është shkaktuar
me vonë, në një moment tjetër. Edhe
KPK në nenin 9 përcakton se: “Vepra
penale kryhet në kohën kur kryesi ka ve-
pruar apo ka qenë i detyruar të veprojë
pa marrë parasysh kohën kur është
shkaktuar pasoja”. Pra në lidhje me
kohën e kryerjes së veprës penale vlen
koha kur kryesi ka vepruar apo është
dashur të veproj, dhe rrjedhimisht zbato-
het ligji që ka qenë në fuqi në atë mo-
ment. Ndryshe nga vendi i kryerjes së
veprës penale që llogaritet si vendi ku
është ndërmarrë veprimi ashtu edhe ven-
di ku është shkaktuar pasoja (shih në ketë
fjalor shpjegimin për “Vendi i kryerjes së
veprës penale”).
- për bashkëpunëtorët - si kohë e kry-
erjes për bashkëpunëtorët (shtytës,
ndihmës, etj.) llogaritet koha kur ata
kanë vepruar, dhe është irelevante ko-
ha kur ka vepruar kryesi.
- për veprat penale të vazhduara - si
kohë e kryerjes së veprës penale lloga-
ritet e tërë koha sa kryesi ka ndërmarrë
veprime ose ka abstenuar nga veprimet
që ka qenë i detyruar t’i ndërmarrë,
 dhe me ketë ka realizuar figurën e ve-
prës penale të vazhduar.
Konfiskimi i dobisë pasurore të fituar
me vepër penale [Zaplenjivanje
/Oduzimanje imovine stečene krivičnim
delom; Confiscation of material benefit
acquired by commission of criminal of-
fense; Einziehung der durch Straftat er-
worbenen Vermögensvorteil / Ver-
mögensabschöpfung] - nënkupton
marrjen e sendeve pa kompensim në bazë
të dispozitave penalo-juridike dhe kalimi
i tyre në pronë shtetërore. Në të drejtën
penale konfiskimi është masë penale që
parasheh marrjen e dobisë pasurore që
është fituar nga vepra penale. Kjo nënk-
upton se parakusht i konfiskimit të dobisë
pasurore është konstatimi i përgjegjësisë
penale për veprën e caktuar. Si i tillë,
konfiskimi është shprehje e parimit se
askush nuk mund të përfitoj, pasurohet
nga veprimtaria e kundërligjshme, për-
katësisht kryerja e veprave penale. Kon-
fiskimi që zbatohet si masë e veçantë
penalo-juridike është edhe në funksion të
arritjes së qëllimit të dënimit penal, ku
kryesit përveçse i shqiptohet një sanksion
penal, i merret (konfiskohet) edhe pasuria
apo sendet që i ka përfituar me veprën
penale. Edhe KPK në një kapitull të
veçantë (VII) parasheh “Konfiskimi i
dobisë pasurore të fituar me anë të kry-
erjes së veprave penale”, ku në nenin 96
(Baza e konfiskimit të dobisë pasurore),
parag.1 parashihet se “Askush nuk mund
ta mbajë dobinë pasurore të fituar me
anë të kryerjes së veprës penale”, dhe se
pasuria e tillë “konfiskohet nga gjykata e
cila konstaton kryerjen e veprës
penale...” (parag.2). Në rastet kur kon-
fiskimi i dobisë pasurore nuk është i
mundur, kryesi detyrohet që të paguajë
shumën e të hollave e cila i përgjigjet
dobisë së fituar pasurore (neni 97, par-
ag.1). Në te drejtën penale bashkëkohore,
konfiskimi i pasurisë së fituar nga veprat
penale është bërë një nga masat me të
rëndësishme të luftës kundër kriminal-
itetit, duke përfshirë në veçanti edhe kon-
fiskimin e pasurisë nga personat juridikë
të cilën e kanë fituar nga veprat penale
(kryesisht me natyrë ekonomike). Në
Ligjin e Kosovës për përgjegjësinë e per-
sonave juridikë për vepra penale, kon-
fiskimi i pasurisë parashihet si masë
siguruese. Me zbatimin e kësaj mase, i
pamundësohet personave fizikë dhe ju-
ridikë që të përfitojnë nga kryerja e ve-
prave penale, të cilëve u konfiskohet
pasuria e cila rrjedh direkt apo në mënyrë
indirekte nga një vepër penale, duke i
privuar nga çdo përfitim ekonomik që
mund të rrjedh nga aktiviteti kriminal.
Për me tepër edhe në KPK, në nenin 99
përcaktohet se: “Kur me anë të veprës
penale të kryer nga ana e kryesit përfiton
dobi pasurore organizata e biznesit ose
personi juridik, dobia pasurore konfis-
kohet nga organizata e biznesit ose per-
soni juridik”. Përveç rasteve të aplikimit
të kësaj mase kur është konstatuar
përgjegjësia penale e kryesit dhe është
shqiptuar një sanksion për veprën penale,
në shumë legjislacione botërore është
përcaktuar edhe baza e konfiskimit të
pasurisë së paligjshme, pavarësisht nëse
është konstatuar përgjegjësia penale apo
është dënuar kryesi.
- konfiskimi i pasurisë së paligjshme -
nënkupton konfiskimin (marrjen) e
pasurisë nga personi derisa nuk mund
të provohet prejardhja e ligjshme e
asaj pasurie. Kjo ndërlidhet edhe me
barrën e provës, ku me ligj përcaktohet
se i takon pronarit të pasurisë që të
provoj se ajo pasuri është krijuar në
pajtim me ligjet në fuqi. Gjithashtu,
këtu përfshihen edhe rastet e kon-
273
 fiskimit të pasurisë nga personat e
tretë (p.sh.: të afërm) tek të cilët është
bartur pasuria e fituar me vepër
penale, që nënkupton se pasuria merret
nga personi që nuk është as kryes dhe
as i akuzuar për vepër penale. Debatet
e shumta në lidhje me konfiskimin e
dobisë pasurore të fituar në mënyrë të
paligjshme, kanë ndikuar që të përcak-
tohen edhe solucione të ndryshme për
zbatimin e kësaj mase edhe në rastet
kur kryesi nuk ndëshkohet. P.sh.: i tillë
është rasti me Kodin penal spanjoll, që
parasheh se gjykata mund të konfiskoj
sendet kur ka prova se ato janë fituar
në mënyrë të kundërligjshme, edhe
nëse nuk është provuar përgjegjësia
penale apo ka ndodh parashkrimi. Kjo
masë e konfiskimit të pasurisë së
paligjshme zakonisht përcaktohet me
ligje të veçanta, të ashtuquajtura ligje
antimafia, dhe paraqet një masë të tipit
sui generis që zbatohet për shkaqe
kriminalo-politike, si mundësi paran-
dalimi për pastrimin e të ardhurave
nga krimi dhe përfitimit të personave
që kanë kryer vepra penale ndërsa
pasurinë e fituar me aktivitet kriminal
e kanë bartur tek personat e tjerë.
Ndërtimi i një baze ligjore për ketë
qëllim konsiderohet si mjaft kompleks
dhe sensitiv, sidomos në lidhje me
përcaktimin se kujt i takon barra e
provës.
Konflikti i interesit [Sukob interesa;
Conflict of interest; Interessenkonflikt] -
gjendja e mospajtimit ndërmjet detyrës
publike dhe interesit privat të një zyrtari,
ku gjatë ushtrimit të funksionit të tij zyr-
tari ose personi i afërt ka interes privat
pasuror ose personal jo pasuror, të
drejtpërdrejtë ose të tërthortë.
Kontrabanda [Krijumčarenje; Smug-
gling; Schmuggel] - nënkupton kalimin
274
pa kontroll doganor nëpërmjet kufirit
shtetëror të mallrave dhe sendeve me
vlerë.
- me armë - lloj i kontrabandës, që
nënkupton transportin e
kundërligjshëm me armë. Për shkak të
rrezikshmërisë inkriminohet në
mënyrë të posaçme, zakonisht në
kuadër të veprave penale të keqpërdo-
rimit të armëve.
- me narkotikë - është transportim ilegal
i narkotikëve në kufirin shtetëror duke
iu shmangur masave mbikëqyrëse
doganore. Kontrabanda me narkotikë
mund të paraqitet në formë të prodhi-
mit dhe të qarkullimit të palejuar; me
ndërmjetësimin në tregtinë e palejuar
të narkotikëve, në shitblerjen e
narkotikëve në mënyrë të paligjshme
dhe në transportimin e narkotikëve në
mënyrë ilegale.
Kontrabandimi me migrantë [Kriju-
mčarenje migranata; Smuggling of mi-
grants; Menschenschmuggel] - nënk-
upton çdo veprim me qëllim të përfitimit
të drejtpërdrejtë ose të tërthortë të një
dobie financiare ose të një dobie tjetër
pasurore nga hyrja e paligjshme e per-
sonit në shtetin në të cilin personi i tillë
nuk është banor i përhershëm ose shtetas
i atij shteti. Kontrabandimi me migrantë
përcaktohet si vepër penale e posaçme
edhe në KPK (neni 170).
Konventa Evropiane për Ekstradimin
[Evropska konvencija o ekstradiciji; Eu-
ropean Convention on Extradition; Eu-
ropäisches Auslieferungsabkommen] - e
nënshkruar me 13 dhjetor 1957 në Paris
(ka hyrë në fuqi me 18 Prill 1960) me
qëllim të realizimit të bashkëpunimit me
të ngushtë midis shteteve anëtare në
lidhje me zbatimin e institutit të
ekstradimit.
Konventa e Këshillit të Evropës mbi
Veprimin kundër Trafikimit të
Qenieve Njerëzore [Konvencija Saveta
Evrope o borbi protiv trgovine ljudima;
Council of Europe Convention on Action
against Trafficking in Human Beings;
Europaratskonvention zur Bekämpfung
des Menschenhandels] - kjo Konventë
është miratuar nga Komiteti i Ministrave
të Këshillim të Evropës më 3 maj 2005,
pas një sërë iniciativash të tjera nga
Këshilli i Evropës në fushën e luftës
kundër trafikimit të qenieve njerëzore.
Konventa ka një fushë zbatimi të gjerë,
që përfshinë të gjitha format e trafikimit
(qofshin ato kombëtare ose ndërk-
ombëtare, të lidhura ose jo me krimin e
organizuar) dhe marrjen e të gjithë per-
sonave që janë viktima të trafikimit
(gratë, burrat apo fëmijët).
Konventa e Kombeve të Bashkuara
kundër Korrupsionit [Konvencija Uje-
dinjenih nacija protiv korupcije; The
United Nations Convention against Cor-
ruption UNCAC; Übereinkommen der
Vereinten Nationen gegen Korruption] -
është i vetmi instrument ligjor i
detyrueshëm anti-korrupsion. Qasja e
gjerë e Konventës dhe karakteri i
detyrueshëm i shumë prej dispozitave të
saj e bëjnë atë një mjet unik për të zhvill-
uar një përgjigje gjithëpërfshirëse ndaj
një problemi global. Kjo Konventë
mbulon pesë fusha kryesore: masat
parandaluese, kriminalizimin dhe zbati-
min e ligjit, bashkëpunimin ndërk-
ombëtar, rimëkëmbjen e aseteve,
asistencën teknike dhe shkëmbimin e in-
formacionit. Gjithashtu, Konventa
mbulon shumë forma të korrupsionit, të
tilla si: ryshfeti, tregtia e ndikimit,
abuzimi i funksioneve dhe aktet e
ndryshme të korrupsionit në sektorin
privat.
Konventa Evropiane mbi Ndihmën e
Ndërsjellë në Çështjet Penale
[Evropska konvencija o međusobnom
pružanju pravne pomoći u krivičnim
stvarima; European Convention on Mu-
tual Assistance in Criminal Matters; Eu-
ropäisches Übereinkommen über die
Rechtshilfe in Strafsachen] - sipas kësaj
Konvente palët bien dakord t’i japin
njëra-tjetrës masën më të gjerë të
ndihmës së ndërsjellë me qëllim të
mbledhjes së provave, dëgjimin e
dëshmitarëve, ekspertëve dhe personave
të ndjekur. Konventa përcakton rregullat
për ekzekutimin e letërporosive nga auto-
ritetet e një pale, të cilat synojnë të sig-
urojnë provat ose për të komunikuar
provat në procedurë penale të ndërmarra
nga autoritetet gjyqësore të një pale
tjetër.
Konventa Evropiane mbi Vlef-
shmërinë Ndërkombëtare të Vendi-
meve Penale [Evropska konvencija o
međunarodnom važenju krivičnih pre-
suda; European Convention on the Inter-
national Validity of Criminal Judgments;
Europäisches Übereinkommen über die
internationale Geltung von Strafurteilen]
- është një traktat i vitit 1970 i Këshillit
të Evropës, ku shtetet që pajtohen me
traktatin e njohin vlefshmërinë e vendi-
meve penale dhe dënimeve të dhëna në
shtetet e tjera që e kanë ratifikuar të
njëjtin. Traktati gjithashtu lejon që
dënimet me burgim të kryhen në vendin e
banimit të një personi nëse të dyja vendet
e dënimit dhe vendi i banimit janë palë
në traktat.
Konventa Evropiane për Mbikëqyrjen
e Personave të Dënuar ose të Liruar
me Kusht [Evropska konvencija o nad-
zoru uslovno osuđenih ili uslovno oslo-
bođenih lica; European Convention on
the Supervision of Conditionally Sen-
275
tenced or Conditionally Released Of-
fenders; Europäisches Übereinkommen
über die Überwachung bedingt
verurteilter oder entlassener Personen] -
kjo Konventë u nënshkrua më 30 nëntor
1964. Ideja bazë e kësaj Konvente është
të bëhej e mundur mbikëqyrja e një të
dënuari që jeton në një shtet të caktuar
dhe që më përpara është dënuar në një
shtet tjetër. Kjo Konventë nuk përmban
dispozita në lidhje me personin nën hetim
ose të akuzuar, sepse përgjegjësia penale
e tij nuk është akoma e provuar.
Konventa Evropiane për Ndalimin e
Terrorizmit [Evropska konvencija o su-
zbijanju terorizma; European Convention
on the Suppression of Terrorism; Eu-
ropäisches Übereinkommen zur Bekämp-
fung des Terrorismus] - kjo Konventë
është nxjerrë në vitin 1977 për të
lehtësuar ekstradimin e personave që ka-
në kryer akte të terrorizmit. Për këtë
arsye, ajo liston shkeljet që palët marrin
përsipër të mos konsiderohen si vepra
politike ose si vepra penale të lidhura me
vepra politike ose si vepra penale të
frymëzuara nga motivet politike,
domethënë veprime me peshë të veçantë,
si rrëmbimi i avionëve, kidnapimi dhe
marrja e pengjeve, përdorimi i bombave,
etj.
Konventa Evropiane për Transferimin
e Personave të Dënuar [Evropska kon-
vencija o transferu osuđenih lica; Con-
vention on the Transfer of Sentenced
Persons; Übereinkommen über die Über-
stellung verurteilter Personen] - është një
traktat ndërkombëtar që rregullon
ekstradimin dhe rehabilitimin social të
personave të burgosur. Në veçanti, të
huajve të dënuar u jep mundësinë për të
vuajtur dënimet në vendet e tyre. Ka hyrë
në fuqi më 1 korrik 1985.
276
Konventat e Gjenevës [Ženevske kon-
vencije; Geneva Conventions; Genfer
Konventionen] - nënkuptohen katër kon-
ventat e miratuara në Gjenevë në vitin
1949, përkatësisht: Konventa për
përmirësimin e gjendjes së të plagosurve
dhe të sëmurëve të forcave të armatosura
në luftë (Konventa nr. I); Konventa për
përmirësimin e gjendjes së të plagosurve,
të sëmurë dhe personave anija luftarake
e të cilëve e cilëve është fundosur (Kon-
venta nr. II); Konventa lidhur me sjelljen
ndaj robërve të luftës (Konventa nr. III);
Konventa e për mbrojtjen e personave
civilë gjatë kohës së luftës (Konventa e
Gjenevës nr. IV). Këto konventa janë rat-
ifikuar nga një numër i madh i shteteve,
dhe përbenë bazën juridike kryesore në
lidhje me sjelljen që duhet të kenë palët
gjatë kohës së luftës, dhe si të tilla përm-
bajnë rregulla për humanizimin e saj.
Korrupsioni [Korupcija; Corruption;
Korruption] - nënkupton çdo shkelje të
detyrës nga personat zyrtarë në instituci-
one ose përgjegjës në subjektet juridike
që konsiston në marrje të mitos për të
kryer apo mos kryer një punë të caktuar,
me qëllim të përfitimit të kundërligjshëm.
Përgjithësisht, korrupsioni përkufizohet
si shpërdorim i pushtetit publik për përfi-
time personale, siç është marrja e mitos
nga nëpunësit publikë, marrëveshjet e
fshehta në prokurimet publike ose për-
vetësimi i fondeve publike. Duhet thek-
suar se nuk ka një përkufizim përfundim-
tar për korrupsionin, sepse me ketë term
nënkuptohen forma të ndryshme të
përfitimit të kundërligjshëm për vete ose
personin tjetër duke abuzuar me
funksionin publik por edhe privat. Kor-
rupsioni shprehet në formë pasive dhe
aktive, përkatësisht duke marrë dhe duke
dhënë mito, ryshfet. Në KPK përcak-
tohen si vepra penale të posaçme: Marrja
e ryshfetit (neni 428); Dhënia e ryshfetit
(neni 429) dhe Dhënia e ryshfetit zyrtarit
publik të huaj (neni 430). Në bazë të
formave kryesore dhe niveleve të shfa-
qjes së korrupsionit, në literaturën krimi-
nologjike shpjegohen disa forma si: kor-
rupsioni politik, administrativ dhe
gjyqësor.
- politik - nënkupton marrjen dhe mba-
jtjen e funksioneve të pushtetit politik
përmes dhënies së ryshfetit, mitos gja-
të fushatave paraelektorale dhe
zgjedhjeve, si dhe marrja e donacion-
eve dhe financimeve të fshehta nga
personat fizikë dhe juridikë.
- administrativ - shfrytëzimi i autoritetit
dhe kompetencave në administratën
lokale apo qendrore me qëllim të
përfitimit të kundërligjshëm duke
marrë mito, ryshfet.
- gjyqësor - marrja dhe dhënia e
ryshfetit, mitos në procedurë gjyqësore
për të nxjerrë vendime në kundërshtim
me ligjin.
Krim [Zločin; Crime; Verbrechen] -
nënkupton një veprim të kundërligjshëm,
të dënueshëm nga një shtet ose autoritet
tjetër. Termi krim nuk ka ndonjë defini-
cion të pranuar universalisht në të drejtën
penale moderne, por nënkupton një kate-
gori të krijuar me ligj, d.m.th. si krime
konsiderohen veprimet të cilat me ligj ja-
në përcaktuar si të tilla. Në fakt, termi
krim paraqitet edhe si sinonim i veprës
penale, derisa nuk ka një ndarje
përfundimtare në legjislacionet penale
bashkëkohore, andaj edhe përdorimi në
praktikë i njërit apo termit tjetër varet
nga përcaktimet që ka bërë ligjvënësi.
Zakonisht termi krim përdoret për të
emërtuar veprimet me të rrezikshme dhe
me pasoja me të rënda, për të cilat para-
shihen edhe dënime me të larta. Në anën
tjetër përdorimi i termit krim është i za-
konshëm në shumicën e konventave
ndërkombëtare, si p.sh.: në lidhje me
krimin e gjenocidit, krimeve kundër
njerëzimit, krimeve të luftës, etj., dhe
pastaj edhe kodet penale apo ligjet e
shteteve përdorin të njëjtin emërtim. Këto
emërtime i ka inkorporuar edhe KPK
(shih nenet 149, 150, etj.). Gjithashtu,
duhet theksuar se termi krim përdoret
gjerësisht në studimet kriminologjike,
viktimologjike, kriminalistike, etj., në
vend të termit vepër penale.
- i rëndë - nënkupton veprimet që kon-
siderohen me rrezikshmëri të lartë, që
sjellin pasoja me të mëdha dhe për të
cilat edhe përcaktohen dënime me të
rënda nga ligjvënësi (Shih edhe përku-
fizimin e termit “Krimi i organizuar/-
Krim serioz”).
Krimet e urrejtjes [Zločini iz mržnje;
Hate crimes; Verbrechen, das aus Hass
oder Vorurteilen begangen wird] - përf-
shinë të gjitha krimet, përkatësisht veprat
penale që kryhen në baza diskriminuese,
nga motivet e urrejtjes ndaj grupeve të
caktuara, për shkak të racës, ngjyrës,
gjinisë, gjuhës, fesë, mendimeve politike
ose të tjera, prejardhjes kombëtare a
shoqërore, lidhjes me ndonjë komunitet,
pronës, gjendjes ekonomike, sociale, ori-
entimit seksual, etj. Në të drejtën penale
kryerja e veprave penale mbi baza të dis-
kriminimit, për shkak të urrejtjes ndaj
grupeve të caktuara, përcaktohet si
rrethanë rënduese dhe është bazë e ash-
përsimit të dënimit ndaj kryesit. Ky
përcaktim në legjislacionet penale bash-
këkohore përkon me mbrojtjen penale
kundër diskriminimit, dhe është në pajtim
me parimin themelor të barazisë para
ligjit.
Krimet ndërkombëtare [Međunarodni
zločini; International crimes; Internatio-
nale Verbrechen] - nënkuptohen krimet,
277
përkatësisht veprat penale që janë të
inkriminuara në konventa dhe akte tjera
ndërkombëtare dhe kanë një karakter
universal. Në këto krime përfshihen ve-
prat me të rënda, si: krimi i gjenocidit,
krimet kundër njerëzimit, krimet e luftës,
etj.
- kundër njerëzimit - konsiderohen ato
krime të cilat kryhen si pjesë e sulmit
të gjerë apo sistematik të drejtuar
kundër popullsisë civile, pa marrë par-
asysh nëse këto krime kryhen gjatë
kohës së luftës apo gjatë kohës së
paqes.
- e luftës - janë shkelje serioze të rreg-
ullave që burojnë nga konventat
ndërkombëtare ose ligji ndërkombëtar
humanitar për konfliktet e armatosura.
Në krimet e luftës përfshihen vrasjet
me qëllim, torturat ose trajtimet
çnjerëzore, detyrimi i robit të luftës
ose personit tjetër të mbrojtur për të
shërbyer në forcat e armikut, dhe
veprime tjera që përcaktohen kryesisht
me Konventat e Gjenevës dhe aktet
tjera që përcaktojnë zakonet që duhet
të zbatohen në konfliktet e armatosura.
Krimet e luftës kryhen gjatë kohës së
luftës, konfliktit të armatosur apo
okupimit. Kryes i krimeve të luftës
mund të jetë çdo person. Konsiderohet
penalisht përgjegjës dhe dënohet jo
vetëm ai që ka kryer këto krime, por
edhe ai që i ka planifikuar apo ka
urdhëruar kryerjen e tyre. Këto krime
kryhen vetëm me dashje dhe si karak-
teristikë tjetër është se ato nuk parash-
kruhen.
- kundër paqes - konsiderohen planif-
ikimi, përgatitja, fillimi apo ushtrimi i
luftës agresive apo i luftës me të cilën
shkelen kontratat ndërkombëtare,
marrëveshjet apo garancitë, apo
pjesëmarrja në ndonjë plan të përbash-
278
kët apo komplot për kryerjen e kri-
meve kundër të drejtës ndërkombëtare.
Krimi i organizuar [Organizovani krim-
inal; Organized crime; Organisierte
Kriminalität] - nënkupton ndërmarrjen e
përbashkët të dy e më shumë personave
që veprojnë në baza të vazhdueshme dhe
të fshehta, me qëllim të kryerjes se një
apo me shumë krimeve të rënda (serioze)
dhe me qëllim të përfitimit të drejtpër-
drejtë apo të tërthortë të dobisë pasurore
apo financiare (shih në ketë fjalor edhe
përkufizimin e termeve “Grup kriminal i
organizuar” dhe “Bashkim i
strukturuar”).
- Krim serioz - nënkupton aktin që
përbën një vepër penale te
ndëshkueshme me një dënim maksi-
mal të heqjes se lirisë prej të paktën
katër vjetësh ose me një dënim me të
rëndë. Ky definicion është dhënë në
Konventën e OKB-së kundër krimit të
organizuar, dhe si i tillë është inkorpo-
ruar edhe në legjislacionet e shteteve.
Kriminalistika [Kriminalistika;
Criminalistics; Kriminalistik] - shkenca
që merret me studimin e metodave për
zbulimin dhe të provuarit e veprave
penale, zbulimin e kryesve dhe
identifikimin e tyre. Kriminalistika në
luftën kundër kriminalitetit, përpunon
metoda e mjete shkencore për zbulimin,
hetimin dhe parandalimin e veprave
penale.
Kriminalitet [Kriminalitet; Criminality;
Kriminalität] - tërësia e të gjitha krimeve
të kryera në një kohë, hapësirë dhe
periudhë të caktuar. Termi kriminalitet
përdoret edhe për të cilësuar dukurinë e
tërësishme të krimeve dhe sjelljeve që
paraqiten në një shoqëri apo në një vend.
- primar - krime të cilat janë kryer për
herë të parë dhe për të cilat është
 zhvilluar procedura penale nga organet
kompetente.
- sekondar - paraqet kryerjen e serishme
të sjelljeve kriminale dhe trajtimin e
tyre dy e më shumë herë në organet e
procedurës penale. Kriminaliteti
sekondar ndryshe quhet edhe
kriminalitet i përsëritjes ose
recidivizmit.
- ekonomik - nënkupton të gjitha sjelljet
kriminale me të cilat drejtpërdrejt apo
indirekt sulmohet ekonomia,
marrëdhëniet ekonomike dhe
aktivitetet ekonomike.
- kompjuterik - sjelljet kriminale në të
cilat kompjuterët dhe mjetet e
ngjashme shfrytëzohen për kryerjen e
veprave penale të caktuara.
- profesional - kryerja e veprave penale,
zakonisht atyre kundër pasurisë, në
formë të profesionit të përhershëm, që
shërben si burim i përhershëm apo i
përkohshëm i fitimit të ardhurave
bazike apo sekondare.
- i “jakës së bardhë” - formë e
kriminalitetit profesional, i cili
përfshinë krimet e kryera nga personat
me status të lartë shoqëror dhe
autoritet në kuadër të veprimtarisë
ushtrojnë.
Kriminologjia [Kriminologija;
Criminology; Kriminologie] - shkencë e
cila studion dukurinë e krimit si fenomen
individual dhe si fenomen shoqëror, duke
analizuar format e manifestimit të tij, dhe
në veçanti duke studiuar shkaqet apo
faktorët që ndikojnë në kryerjen e
krimeve.
Kundërligjshmëria si element i veprës
penale [Protivzakonitost kao element
krivičnog dela; Unlawfulness as an
element of criminal offense;
Rechtswidrigkeit als
Tatbestandsmerkmal] - është element
themelor i veprës penale, që nënkupton
veprimin (mosveprimin) e njeriut që
përputhet me figurën ligjore të veprës
penale, pra veprimin e kundërligjshëm.
Si e tillë kundërligjshmëria është element
objektiv i veprës penale, që nënkupton se
vepër e kundërligjshme është ajo vepër
(veprim, mosveprim, sjellje) e njeriut që
është në kundërshtim me normën penalo
juridike që ndalon veprimin e caktuar apo
urdhëron ndërmarrjen e një veprimi.
(Shih në ketë fjalor edhe “Elementet e
veprës penale” dhe “Figura ligjore e ve-
prës penale”).
- formale - nënkupton raportin e vepri-
mit të njeriut me figurën ligjore të ve-
prës penale të caktuar, që nënkupton
përputhjen e tyre, dm.th. nënkupton
veprimin apo mosveprimin e njeriut që
përbën vepër penale sipas ligjit.
- materiale - shpreh raportin e sjelljes,
veprimit të njeriut me të mirën juridike
që mbrohet me dispozitën penale.
L
Lajthimi në fakt [Zabluda o činjenici;
Mistake of fact; Tatsachenirrtum] - (lat.
Error facti) konsiderohet se ekziston në
rastet kur kryesi në kohën e kryerjes së
veprës penale nuk ka qenë i vetëdijshëm
për ndonjë nga tiparet e saj të caktuara
me ligj, apo kur gabimisht mendon se
ekzistojnë rrethanat relevante sipas të
cilave, po të ekzistonin ato faktikisht, ajo
vepër do të lejohej.
Lajthimi juridik [Zabluda o pravu; Mis-
take of law; Rechtsirrtum] - (lat. Error
iuris) përkufizohet si lajthim mbi
ndalueshmërinë e veprës. Kryerësi i ve-
prës konsiderohet se gjendet në lajthim
juridik në rastet kur nuk di se vepra e tij
është e ndaluar me ligj, është e paraparë
si vepër penale. Në lajthimin juridik
kryesi është i vetëdijshëm për veprën e
279
tij, mirëpo gabimisht mendon se vepra e
tij është e lejuar.
Legjislacioni penal [Krivično pravo;
Criminal legislation; Strafgesetzgebung]
- nënkupton tërësinë e ligjeve penale, ko-
deve dhe akteve tjera që rregullojnë
çështje të caktuara nga fusha penale, që
janë në fuqi në vendin tonë apo edhe sis-
temin e ligjeve penale që zbatohen në
shtetet e tjera.
Lidhja kauzale apo shkakore [Kauzal-
na ili uzročna veza; Causal link;
Kausalzusammenhang] - nënkupton
lidhshmërinë objektive midis veprimit
apo mosveprimit të personit dhe veprës
penale, përkatësisht pasojës së shkaktuar.
Kjo lidhje paraqet edhe bazën e
përgjegjësisë penale për personin që
dyshohet për veprën penale, ku përtej el-
ementeve të përgjegjshmërisë dhe fa-
jësisë duhet të provohet se ekziston lidhja
veprim (mosveprim) i personit - pasojë.
KPK në nenin 20 e përkufizon lidhjen
kauzale apo shkakësore si në vijim: “Per-
soni nuk është penalisht përgjegjës kur
midis veprimit ose mosveprimit të tij dhe
pasojës mungon lidhja shkakore”. Në
praktikë lidhja kauzale provohet në bazë
të fakteve që kanë ndodhur, dhe kjo
lidhje ekziston vetëm nëse konstatohet pa
asnjë dyshim se pasoja, që është përcak-
tuar si tipar i veprës penale është rezultat
i drejtpërdrejt i veprimit apo mosveprimit
të personit.
Ligji penal [Krivično pravo; Causal link;
Strafgesetz] - nënkupton aktin juridik që
përmban dispozita penalo-juridike dhe
rregullon çështje të caktuara nga fusha e
së drejtës penale, kryesisht vepra penale
dhe institute që nuk janë të përfshira në
Kodin Penal. Në vendet që nuk njohin
traditën e kodifikimit të dispozitave ju-
ridiko-penale, zakonisht këto dispozita
janë të shpërndara në ligje të posaçme, në
280
varësi të materies që rregullojnë (P.sh:
Britania e Madhe).
Lirimi me kusht [Uslovni otpust; Condi-
tional release; Aussetzung des Strafres-
tes] - është institut që konsiston në
mundësinë që personi i dënuar me
burgim, të lirohet para se të përfundoj
dënimin e shqiptuar nga gjykata, nën
kushtet e caktuara. Përgjithësisht, në bazë
të praktikës së ndërtuar në sistemet e
vendeve të ndryshme, për lirim me kusht
kërkohet që të jetë mbajtur një pjesë e
dënimit (siç përcaktohet me ligj) dhe të
ketë një vlerësim apo bindje se qëllimi i
dënimit dhe efektet e riedukimit janë arri-
tur, dhe nuk ekziston rreziku për
përsëritje të veprës penale. Baza juridike
për lirim me kusht në KPK përcaktohet
në nenin 94 parag.1, ku parashihet se:
“Personi i dënuar mund të lirohet me
kusht në përputhje me këtë Kod dhe me
Ligjin për Ekzekutimin e Sanksioneve
Penale, nëse ka bazë të arsyeshme se ai
nuk do të kryej vepër të re penale. Kur
merret vendimi për lirimin me kusht,
duhet të merret parasysh sjellja e per-
sonit të dënuar gjatë mbajtjes së dënim-
it”. Aktualisht, ekzistojnë sisteme apo
modele të ndryshme të zbatimit të këtij
instituti në vende të ndryshme. Në nivel
të vendeve evropiane vërehen 3 modele
të zbatimit të këtij instituti si: sistemi dis-
krecional, sistemi i detyrueshëm apo au-
tomatik dhe sistemi i përzier apo mikst.
- Sistemi diskrecional i lirimit me kusht
- ky sistem zbatohet në shumicën e
vendeve evropiane, ku ligjvënësi
përcakton afatin se kur një i dënuar
mund të aplikoj për lirim me kusht,
ndërsa vlerësimin e kritereve nëse
është arritur riedukimi dhe risocializ-
imi i personit të dënuar e bën gjykata
ose një autoritet tjetër i përcaktuar për
këtë qëllim. Ky model zbatohet edhe
 në Kosovë, ku si autoritet për të ven-
dosur në lidhje me kërkesat për lirim
me kusht është Paneli për Lirim me
Kusht.
- Sistemi i detyrueshëm apo automatik
i lirimit me kusht - ky sistem zbatohet
në Suedi dhe i dënuari pas mbajtjes së
një pjesë të dënimit (2/3) lirohet në
mënyrë automatike nga burgu, për-
katësisht në Kodin penal të Suedisë
(Kapitulli 26, neni 6) përcaktohet se”
“personat e dënuar me burgim me afat
të caktuar, do të lirohen automatikisht
kur kanë mbajtur dy të tretat e dënim-
it...”.
- Sistemi i përzier i lirimit me kusht -
ky model zbatohet në Angli dhe Uells,
dhe si i tillë është kombinim i dy mod-
eleve tjera, ku për dënimet
afatshkurtra (deri në 4 vjet burgim)
zbatohet lirimi automatik, ndërsa për
dënime me të gjata (mbi 4 vjet
burgim) vlen procedura e vlerësimit,
përkatësisht vendimi diskrecional.
Lirimi nga dënimi [Oslobađanje od
kazne; Waiver of punishment; Strafver-
zicht] - është institut me të cilin kryesi i
veprës penale lirohet nga dënimi edhe
pse konstatohet vepra penale dhe kryesi
shpallet fajtor. Lirimi nga dënimi bëhet
për shkak se vepra penale ka sjell pasoja
të vogla, përkatësisht përgjegjësi penale
të ulët të kryesit, dhe zbatimi i dënimit
penal nuk konsiderohet i arsyeshëm.
Lirimin nga dënimi e bën gjykata me ak-
tgjykim me të cilin kryesin e shpall fa-
jtor. Edhe KPK e parasheh institutin e
lirimit nga dënimi, si p.sh.: në rastin e
tejkalimit të kufijve të mbrojtjes së
nevojshme apo të nevojës ekstreme,
heqjes dorë vullnetare nga kryerja e ve-
prës penale, etj.
- bazat e posaçme të lirimit nga dënimi
për veprat penale të kryera nga
pakujdesia - nënkupton mundësinë e
lirimit nga dënimi të kryesit për ve-
prën penale të kryer me pakujdesi, në
rastet kur pasojat e veprës e kanë godi-
tur vetë kryesin e veprës (dhe dënimi
penal nuk arsyetohet), ose menjëherë
pas kryerjes së veprës penale, kryesi
ka ndërmarrë veprime për të evituar
pasojat apo ka kompensuar dëmin e
shkaktuar.
M
Mafia [Mafija; Mafia; Mafia] - është një
term mjaft i përhapur në botë për të
përkufizuar organizata kriminale. Anali-
zat moderne të këtij fenomeni e cilësojnë
mafinë si “organizatë pushteti”, duke
vënë në dukje se ekzistenca e saj nuk
varet vetëm nga të ardhurat e shumta prej
veprimtarive ilegale, por edhe nga bash-
këpunëtorët që kanë pozita në instituci-
one të ndryshme shtetërore, sidomos
politike.
Marrëveshja për pranimin e fajësisë
[Sporazum o priznanju krivice; Entering
of a guilty plea; Schuldvereinbarung] -
bën pjesë në procedurat alternative dhe si
e tillë përfaqëson një institucion të
rëndësishëm nëpërmjet të cilit
mundësohet që i akuzuari ta pranojë fajin
dhe në këmbim të kësaj përfiton lehtësira
të caktuara që lidhen me dënimet, për-
katësisht sanksionet penale.
Masat e diversitetit [Diverzione mere/
Mere diverziteta; Diversity measures;
Diversitätsmaßnahmen] - janë masa të
cilat i parashohin dhe zbatojnë shtetet
bashkëkohore në legjislacionet e tyre
penale ndaj kryesve të mitur të veprave
penale. Këto janë masat më të lehta të
cilat ju shqiptohen të miturve. Qëllimi i
masave të diversitetit është të paran-
dalojnë kur është e mundur fillimin e
procedurës ndaj kryesit të mitur, të
281
ndihmoj në rehabilitimin pozitiv dhe ri-
integrimin e të miturit në bashkësinë e tij
me qëllim të parandalimit të sjelljes re-
cidiviste. Këto masa sipas rekomandimit
të akteve respektive ndërkombëtare
(rregullat e Tokios dhe rregullat e Pe-
kinit) i parasheh Kodi i Drejtësisë për të
Mitur i Kosovës (KDM). Si masa të di-
versitetit KDM parasheh: 1) Pajtimin në
mes të kryerësit të mitur dhe palës së
dëmtuar 2). Pajtimi në mes të miturit dhe
familjes së tij 3). Kompensimi i dëmit
palës së dëmtuar 4) Vijimi i rregullit i
shkollimit nga i mituri 5) Pranimi i
punësimit apo aftësimit në një profesion
adekuat më aftësi dhe shkathtësitë e tij
6). Kryerja e punës pa pagesë në dobi të
përgjithshmë në pajtim me aftësinë e kry-
erësit të mitur për kryerjen e punës së
tillë 7). Edukimin me rregullat e trafikut
dhe 8). Këshillimi psikologjik.
Masat e trajtimit të detyrueshëm
[Mere obaveznog lečenja; Measures of
mandatory treatment; Zwingende
Behandlungsmaßnahmen] - janë masa të
karakterit mjekësor që zbatohen ndaj per-
sonit i cili ka kryer vepër në gjendje të
paaftësisë mendore ose në gjendje të af-
tësisë së zvogëluar mendore, i cili duhet
t’i nënshtrohet një terapie mjekësore e
cila në masë të madhe ka si qëllim shëri-
min apo rehabilitimin e personit nga
aspekti psikik dhe mendor.
- trajtimi i detyrueshëm psikiatrik me
ndalim në institucionin e kujdesit
shëndetësor - lloj i veçantë i masës që
konsiston në shërimin e personave të
cilët kanë kryer vepër penale për
shkak të sëmundjeve shpirtërore dhe
gjendjeve të veçanta psikike, me
qëllim të evitimit që në të ardhmen të
kryejë sjellje kriminale, kryesi
dërgohet në ente të kujdesit
shëndetësor.
282
- trajtimi i detyrueshëm psikiatrik në
liri - masë mjekësore që shqiptohet
dhe ekzekutohet ndaj personave të
cilët kanë kryer vepra penale në
gjendje të paaftësisë mendore ose të
aftësisë së zvogëluar mendore. Gjyka-
ta, kur vendos që ta shqiptojë dhe
ekzekutojë këtë masë, ka parasysh fak-
tin se ndaj të dënuarve nuk është e
domosdoshme vendosja në institu-
cionin e kujdesit shëndetësor, por
mjafton shërimi i tyre në institucionin
e caktuar psikiatrik në liri.
- trajtimi me rehabilitim të
detyrueshëm të personave të varur
nga droga apo alkooli - një nga masat
më të shpeshta të karakterit medicinal-
social, që aplikohet në praktikën
gjyqësore dhe në praktikën penitensi-
are, që konsiston në një tretman të
veçantë të shërimit ndaj personave të
cilët kanë kryer sjellje delikuente dhe
vepra penale në gjendje të dehjes nga
alkooli apo nga ndikimi i substancave
narkotike.
Matja e dënimit [Računanje kazne; Cal-
culation of punishment; Strafzumessung]
- nënkupton caktimin e llojit dhe të
lartësisë së dënimit ndaj kryesit të veprës
penale. Me rastin e matjes së dënimit,
merren parasysh të gjitha rrethanat rën-
duese dhe lehtësuese, që janë shprehur në
lidhje me veprën penale. Kjo është para-
kusht që të caktohet ai lloj dhe masë e
dënimit që do t’i përgjigjet peshës së ve-
prës penale dhe rrezikshmërisë shoqërore
të kryesit, dhe me të cilin më së miri do
të arrihet qëllimi i dënimit.
- për veprat penale në bashkim -
legjislacionet penale i njohin 3 sisteme
të matjes së dënimit për veprat penale
në bashkim: 1) Sipas sistemit të
komulacionit: së pari matet dënimi
veç e veç për çdo vepër penale në
 bashkim, e më pastaj mblidhen të
gjitha dënimet dhe shuma e tyre para-
qet dënimin unik. 2)Sipas sistemit të
asperacionit sipas të cilit se pari matet
secili dënim veç e veç e pastaj merret
për bazë dënimi më i rëndë dhe
dënimet tjera i shtohen atij, por me
kusht që dënimi unik të mos e arrij
shumën e të gjitha dënimeve e as mos
ta tejkaloj maksimumin e përgjithshëm
të atij lloji të dënimit që është përcak-
tuar me ligj. 3)Sipas sistemit të ab-
sorbcionit gjithashtu matet secili
dënim veç e veç, mirëpo si dënim unik
shqiptohet vetëm dënimi më i rëndë i
cili në vete absorbon dënimet më të
lehta.
Mbrojtja e nevojshme [Nužna odbrana;
Necessary defence; Notwehr] - është in-
stitut i përgjithshëm që përjashton
kundërligjshmërinë e një vepre në rretha-
na të caktuara, edhe pse vepra e kryer
përmban të gjitha tiparet e veprës penale
të përcaktuara me ligj. Si e tillë, mbrojtja
e nevojshme nënkupton mbrojtjen që
ndërmerret për të mbrojtur vetën apo
personin tjetër nga sulmi i nevojshme sulmues është njeriu.
kundërligjshëm, real dhe i atçastshëm.
Kusht tjetër është që mbrojtja duhet të
jetë në proporcion me intensitetin e sul-
mit dhe rrezikun që vjen nga ai sulm.
P.sh.: Mbrojtja e nevojshme mund të
shprehet në rastin kur “Personi X që
është i sulmuar nga personi Y, dhe duke e
mbrojtur veten i shkakton lëndime tru-
pore ose e privon nga jeta personin Y”.
Ne ketë rast, veprimi i personit X i ka të
gjitha tiparet e veprës penale të lëndimit
trupor ose vrasjes, por meqë ka ekzistuar
sulmi i kundërligjshëm dhe vepra është
kryer në mbrojtje të nevojshme (vetëm-
brojtje), atëherë ky veprim nuk konsid-
erohet i kundërligjshëm dhe nuk ekziston
vepra penale. Kriteret e zbatimit të këtij
instituti, përkatësisht kushtet që duhet të
përmbushen në lidhje me sulmin dhe
mbrojtjen (si dy elemente themelore të
mbrojtjes së nevojshme) përcaktohen me
ligj. Për me tepër, instituti i mbrojtjes së
nevojshme është edhe shprehje e të
drejtës natyrore të njeriut që në rrethana
të caktuara të mbroj vetveten dhe të mirat
juridike të tij, dhe tregues se e drejta
penale është në harmoni edhe me vetë të
drejtën natyrore. Edhe KPK e rregullon
institutin e mbrojtjes së nevojshme, ku në
nenin 12, parag.2 përcakton se: “Mbrojt-
ja e nevojshme është mbrojtja e cila është
e domosdoshme për të zmbrapsur sulmin
e kundërligjshëm, real dhe të
atëçastshëm ndaj vetes ose personit tjetër
me kusht që karakteri i mbrojtjes të jetë
në proporcion me shkallën e rrezikut që
paraqet sulmi”. Nga kjo del se për të
ekzistuar instituti i mbrojtjes së nevojsh-
me, përveç se mbrojtja duhet të jetë do-
mosdo e nevojshme për zmbrapsjen e
sulmit, edhe vetë sulmi duhet të plotësoj
disa kushte si: të jetë i kundërligjshëm,
real dhe i atëçastshëm. Të mbrojtja e
- putative apo e supozuar - ekziston në
rastet kur personi gabimisht mendon
se është i sulmuar dhe duke qenë në
lajthim ndërmerr veprime mbrojtëse
dhe dëmton personin tjetër apo të
mirat juridike të tij. Në këto raste nuk
ekziston mbrojtja e nevojshme, sepse
një nga kushtet themelore që duhet të
plotësohen për t’u zbatuar ky institut
është që sulmi të jetë i vërtetë, real. Në
këto raste se a do të ndëshkohet apo jo
kryesi i veprës varet nga konstatimi se
a ka qenë lajthimi i mënjanuar apo i pa
mënjanuar në rastin konkret.
- Tejkalimi i kufijve të mbrojtjes së
nevojshme - shprehet në rastet kur
mbrojtja nuk është proporcionale me
283
 sulmin apo kur mbrojtja ndërmerret
pasi që është zmbrapsur ose ka
pushuar sulmi i tillë. Në këto raste
veprimet e personit janë të dënueshme
por mund të ketë zbutje të dënimit në
varësi të rrethanave të rastit konkret.
P.sh.: Personi X arrin me sukses të
zmbrapsë sulmin e personit Y duke i
shkaktuar lëndime trupore, por va-
zhdon me veprime dhe e privon nga
jeta! Edhe KPK përcakton (neni 12,
parag.3) se “Disproporcioni ndërmjet
sulmit dhe zmbrapsjes së sulmit kon-
siderohet tejkalim i kufijve të mbrojtjes
së nevojshme”, si dhe rregullën se
“Kryesi i cili i tejkalon kufijtë e mbro-
jtjes së nevojshme mund të dënohet më
lehtë. Nëse kryesi tejkalon kufijtë për
shkak të tronditjes së fortë apo frikës
së shkaktuar nga sulmi, ai mund të
lirohet nga dënimi”.
Mbrojtja penale nga diskriminimi
[Krivična odbrana od diskriminacije;
Criminal defence from discrimination;
Strafrechtsschutz gegen Diskriminierung]
- Shih “Krimet e urrejtjes”.
Mekanizmi për Tribunalet Penale
Ndërkombëtare [Mehanizam za
krivične međunarodne tribunale;
Mechanism for International Criminal
Tribunals - MICT; Internationaler
Residualmechanismus für die Ad-hoc-
Strafgerichtshöfe] - mekanizëm
ndërkombëtar i themeluar nga Këshilli i
Sigurimit i Kombeve të Bashkuara në
vitin 2010, për të kryer funksionet e
mbetura të Tribunalit Penal
Ndërkombëtar për ish Jugosllavinë dhe
Tribunalit Penal Ndërkombëtar për
Ruandën, pas përfundimit të mandateve
përkatëse të këtyre gjykatave.
Mens Rea - nënkupton gjendjen
mendore, apo lidhjen psikologjike të
kryesit me veprën penale. Mens rea
284
përdoret si term kryesisht në kuadër të
sistemit anglosakson dhe përfaqëson
elementin subjektiv të veprës penale, i
cili duhet të vërtetohet së bashku me
elementin objektiv apo fizik (“Actus
reus” që është shpjeguar edhe në ketë
fjalor). Termi mens rea është i
zëvendësuar kryesisht në legjislacion me
shprehjet si “Përgjegjshmëri”, “Fajësi
(Dashje, pakujdesi)” dhe “Përgjegjësi
penale” (Për me shumë shih edhe
shpjegimin e këtyre termeve në ketë
fjalor).
(i) Mitur [Maloletnik; Minor;
Minderjähriger] - personi ndërmjet
moshës katërmbëdhjetë (14) dhe
tetëmbëdhjetë (18) vjet.
(i) Mitur i ri [Mlađi maloletnik; Young
juvenile; Kind] - personi ndërmjet
moshës katërmbëdhjetë (14) dhe
gjashtëmbëdhjetë (16) vjet.
(i) Mitur i rritur [Stariji maloletnik;
Adult juvenile; Beschuldigter] - personi
ndërmjet moshës gjashtëmbëdhjetë (16)
dhe tetëmbëdhjetë (18) vjet.
Mjetet juridike në procedurë penale
[Pravna sredstva u krivičnom postupku;
Legal remedies in criminal procedure;
Rechtsmittel im Strafprozess] - janë
veprime procedurale që ju mundësojnë
palëve dhe pjesëmarrësve tjerë në
procedurë (që janë të autorizuar me ligj)
që të kundërshtojnë vendimet e nxjerra
në procedurë penale, të cilat i
konsiderojnë si të paligjshme dhe të
padrejta. Si të tilla, mjetet juridike janë
shprehje e parimit të
shumëshkallshmërisë në procedurë
penale, dhe një garanci shtesë për gjykim
të drejtë. Ndarja kryesore e mjeteve
juridike është në ato të rregullta dhe të
jashtëzakonshme.
- Mjetet e rregullta juridike -
konsiderohen mjetet me të cilat
 kundërshtohet vendimi i cili nuk e ka
mare formën e prerë, dhe e pengon që
vendimi të mare formën e prerë dhe të
bëhet i ekzekutueshëm deri në
vendimin e gjykatës së shkallës me të
lartë. Si mjet i rregullt juridik
konsiderohet: Ankesa kundër
aktgjykimit dhe ankesa kundër
aktvendimit.
- Ankesa kundër aktgjykimit - ligjshmërisë.
nënkupton mjetin juridik me të cilin
kundërshtohet aktgjykimi i shkallës së
parë, dhe çështja penale trajtohet në
shkallën e dytë. Ankesa parashtrohet
në rastet kur pala e pakënaqur ose
subjekti tjetër i autorizuar me ligj
pretendon se në aktgjykimin e dhënë
ka shkelje të dispozitave procedurale,
materiale, vërtetim të gabuar ose jo të
plotë të gjendjes faktike dhe në lidhje
me sanksionin penal. Sipas KPP
ankesë mund të paraqesin: prokurori i
shtetit, i akuzuari, mbrojtësi,
përfaqësuesi ligjor i të akuzuarit dhe i
dëmtuari (neni 381, parag.1).
Përjashtimisht, me ligj mund të lejohet
edhe ankesa kundër aktgjykimit të
gjykatës së shkallës së dytë. Sipas
KPP ankesa kundër aktgjykimit të
gjykatës së shkallës së dytë (Gjykatës
së Apelit) lejohet vetëm në rastet kur:
“...Gjykata e Apelit e ndryshon
aktgjykimin lirues të gjykatës
themelore dhe e zëvendëson me
aktgjykim dënues për të akuzuarin ose
kur me aktgjykimin e Gjykatës
Themelore, ose Gjykatës së Apelit i
është shqiptuar dënimi me burg të
përjetshëm”.
- Ankesa kundër aktvendimit -
nënkupton ankesën ndaj atyre
aktvendimeve të nxjerra në procedurë
penale që sipas ligjit është e lejuar
ankesa.
- Mjetet e jashtëzakonshme juridike -
konsiderohen ato mjete juridike me të
cilat atakohet vendimi i formës së
prerë në procedurë penale. Sipas KPP
mjete të jashtëzakonshme juridike
janë: Kërkesa për rishikimin e
procedurës penale, kërkesa për
zbutjen e jashtëzakonshme të dënimit
dhe kërkesa për mbrojtjen e
- Kërkesa për rishikimin e procedurës
penale - është mjet i jashtëzakonshëm
juridik, me të cilin kundërshtohet
vendimi gjyqësor i formës së prerë për
shkak të vërtetimit të gabuar ose jo të
plotë të fakteve. Pra, rishikimi mund të
bëhet vetëm në lidhje me gjendjen
faktike.
- Kërkesa për zbutjen e
jashtëzakonshme të dënimit - mjet
juridik i jashtëzakonshëm me të cilin
kërkohet ndryshimi i aktgjykimit të
formës së prerë vetëm në lidhje me
dënimin, në rastet kur pas vendimit të
formës së prerë janë paraqitur
rrethana, ose të njëjtat kanë ekzistuar
po nuk janë trajtuar nga gjykata, dhe të
cilat mund të ndikojnë në zbutje të
dënimit. P.sh.: keqësimi i gjendjes
shëndetësore të personit të dënuar, etj.
- Kërkesa për mbrojtjen e ligjshmërisë
- është mjet i jashtëzakonshëm juridik
që paraqitet për arsye të shkeljes së
ligjit, përkatësisht dispozitave
materiale apo procedurale (error in
iure).
N
Ndërprerja e palejuar e shtatzënësisë
[Nezakonit prekid trudnoće; Unlawful
termination of pregnancy;
Rechtswidriger
Schwangerschaftsabbruch] - përfshinë
çdo formë të ndërprerjes së shtatzënësisë
285
në kundërshtim me ligjin. Këto veprime
inkriminohen si vepër penale e posaçme,
duke përcaktuar si elemente të saj
veprimet që kanë për pasojë ndërprerjen
e shtatzënësisë në kundërshtim me ligjin
ose edhe ofrimin e ndihmës për ketë
qëllim. KPK në nenin 184 e përcakton
veprën penale “Ndërprerja e palejuar e
shtatzënësisë”, ku si formë themelore e
kësaj vepre përcaktohet kur dikush e
fillon ose ndërprenë shtatzënësinë në
kundërshtim me ligjin, me pëlqimin e
gruas shtatzënë, ose ndihmon në kryerjen
e veprës. Ndërsa forma e cilësuar e kësaj
vepre ekziston në rastet kur këto veprime
kryhen pa pëlqimin e gruas shtatzënë, ose
paraqitën pasojat me të rënda si lëndimi,
dëmtimi i shëndetit apo edhe vdekja e
gruas shtatzënë. Dispozitat që
përcaktojnë ketë vepër penale janë të
karakterit udhëzues, sepse fakti se kur
konsiderohet ndërprerja e palejuar e
shtatzënësisë parashihet me ligj të
posaçëm, ku përcaktohen edhe kushtet se
kur një veprim i tillë është i lejuar (Shih
në ketë fjalor edhe shpjegimin për termin
“Aborti”).
Ndihma në kryerjen e veprës penale
[Pomaganje u izvršenju krivičnog dela;
Assistance in commission of criminal
offence; Beihilfe] - nënkupton formën e
bashkëpunimit, ku një person me dashje
ndihmon personin tjetër në kryerjen e
veprës penale, derisa kryesi ka marrë
vendim për kryerjen e veprës. Ndihma
përfshinë kontributin e personit në forma
të ndryshme por që nuk përbejnë veprime
të kryerjes së veprës penale. Si e tillë
ndihma mund të jetë fizike dhe psikike.
Ndihma fizike konsiston në dhënien e
mjeteve, heqjen e pengesave dhe
kontribute të tjera që lehtësojnë kryerjen
e veprës penale. Ndërsa ndihma psikike
përfshinë dhënien e këshillave,
286
udhëzimeve dhe mbështetjes tjetër
psikike për të kryer veprën penale. Sa i
përket formës së fajësisë, ndihma në
kryerjen e veprës penale mund të kryhet
vetëm me dashje. Ndihmësi zakonisht
dënohet me dënim me të butë se kryesi i
veprës penale. KPK në nenin 33, parag.2
përcakton se: “Ndihma për të kryer një
vepër penale përfshin, por nuk kufizohet
në: dhënien e këshillave ose udhëzimeve
se si të kryhet vepra penale; vënien në
dispozicion të mjeteve për kryerjen e
veprës penale; krijimin e kushteve ose
mënjanimin e pengesave për kryerjen e
veprës penale; ose premtimi paraprak se
do të fshehë provat e kryerjes së veprës
penale, kryesin apo identitetin e kryesit,
mjetet e përdorura për kryerjen e veprës
penale ose përfitimet që rrjedhin nga
kryerja e veprës penale”. Përveç si formë
e bashkëpunimit në kryerjen e veprës
penale, në disa raste ndihma përcaktohet
edhe si vepër penale e posaçme, si p.sh.:
Ndihma në vetëvrasje, Ndihma në
kryerjen e terrorizmit, etj.
- ndihma e pasuksesshme - ekziston në
rastet kur personi i cili është ndihmuar
nuk e ka kryer veprën penale, dhe në
të gjitha rastet kur veprimet e ndihmës
nuk kanë kontribuar në kryerjen e
veprës penale ose kryesi nuk i ka
shfrytëzuar ato. Në këto raste
ndihmësi nuk ndëshkohet.
Ndihma në vetëvrasje [Pomaganje u
samoubistvu; Assisting in suicide; Bei-
hilfe zum Suizid] - nënkuptohet ndihma
(fizike apo psikike) që një person i jep
personit tjetër që të kryej aktin e
vetëvrasjes, derisa ai person ka vendosur
paraprakisht të kryej aktin e tillë. Ndihma
në vetëvrasje sikurse edhe shtytja në
vetëvrasje, përcaktohet si vepër penale e
posaçme (shih në ketë fjalor edhe “Shty-
tja në vetëvrasje”).
Ndihma postpenale [Post-krivično
pomaganje; After-prison assistance; Bei-
hilfe nach Büßung der Strafe] - nënk-
upton ndihmën që iu jepet personave pas
përfundimit të dënimit me burgim, për-
katësisht daljes nga institucioni
korrektues me qëllim që të përshtaten me
jetën në liri. Si ndihmë e tillë mund të
jetë: ndihma rreth punësimit të tyre, rreth
sigurimit të banimit, etj.
Ne bis in idem - është term latin që
përdoret për të shprehur parimin
themelor të procedurës penale se askush
nuk mund të gjykohet dy herë për të
njëjtën vepër penale (të njëjtat fakte) nëse
ka pas një vendim të formës së prerë nga
gjykata. Edhe KPP në nenin 4 parasheh
parimin Ne bis in idem, ku në parag.1
përcaktohet se: “Askush nuk mund të
ndiqet dhe të dënohet për vepër penale
nëse është liruar ose për të cilën është
dënuar me vendim të formës së prerë,
përkatësisht nëse procedura penale
kundër tij është pushuar me vendim të
formës së prerë të gjykatës ose aktakuza
është refuzuar me vendim të formës së
prerë të gjykatës”. Si i tillë, ky parim
është një garanci për të pandehurit se
ndaj tyre nuk do të përsëritet ndjekja
penale dhe gjykimi për faktet që janë
zgjidhur në mënyrë meritore nga gjykata.
Megjithatë, në çështjet penale që janë
nën juridiksionin e tribunaleve dhe
gjykatave ndërkombëtare parimi ne bis
in idem nuk e ka të njëjtin kuptim, dhe
për raste të caktuara ky parim nuk është
pengesë që gjykata ndërkombëtare të
procedojë rastet për krimet që janë nën
juridiksionin e saj, edhe pse ka vendim
përfundimtar nga një gjykatë e shtetit
përkatës për të njëjtat fakte. Ndërsa në
anën tjetër ky parim është i karakterit ab-
solut kur ka vendim nga gjykata ndërk-
ombëtare, për ato fakte nuk mund të ketë
gjykim nga një gjykatë e shtetit. Ky
standard është i përcaktuar edhe me
Statutin e Romës për themelimin e
Gjykatës Ndërkombëtare Penale (ICC),
Tribunalin për krimet në ish-Jugosllavi
(ICTY), etj.
Nevoja ekstreme [Krajnja nužda; Ex-
treme necessity; Extreme Not] - është in-
stitut i përgjithshëm që përjashton
kundërligjshmërinë e një vepre në rretha-
na të caktuara, edhe pse vepra e kryer
përmban të gjitha tiparet e veprës penale
të përcaktuara me ligj. Pra, sipas ligjit
nuk është vepër penale ajo vepër që është
kryer në kushtet e nevojës ekstreme.
Nevoja ekstreme ekziston kur një person
ka kryer veprën me qëllim të mënjanimit
prej vetës ose tjetrit rrezikun e
atëçastshëm dhe të paprovokuar, i cili
nuk ka mundur të mënjanohet në mënyrë
tjetër, dhe si kusht tjetër është që e keqja
e shkaktuar nuk është më e madhe se e
keqja e kanosur me rrezikun. Të nevoja
ekstreme bëhet fjalë për konfliktin e dy të
mirave juridike të mbrojtura, dhe me ligj
lejohet dëmtimi i të mirës me të vogël për
të shpëtuar, mbrojtur të mirën juridike
me vlerë me të madhe. P.sh.: Nevoja
ekstreme shprehet në rastet kur personi X
thyen derën e banesës së personit Y, hyn
me forcë, me qëllim që të shpëtoj jetën e
fëmijës që ndodhet në banesën e cila
është kapluar nga zjarri. Ne ketë rast nuk
ekziston përgjegjësia penale për veprën e
hyrjes me forcë në objektet e mbyllura,
etj., sepse në rrethana ekstreme ligji
lejon dëmtimin e kësaj te mire juridike
apo të drejte, derisa kjo është e do-
mosdoshme që të mbrohet një e mirë ju-
ridike me vlerë me të madhe, në ketë rast
jeta e fëmijës! Nevoja ekstreme ekziston
edhe në rastet kur bëhet fjalë për kon-
fliktin e dy të mirave me vlerë të njëjtë,
p.sh.: kur në rrethana ekstreme duhet të
287
sakrifikohet jeta e personit X që të
shpëtoj personi Y! Një rast si ky mund të
shprehet nëse në një aeroplan që është
duke u rrëzuar, ekziston vetëm një pajisje
e shpëtimit e cila mundëson të shpëtohet
vetëm jeta e një personi, dhe personi X e
privon nga jeta personi Y dhe i merre pa-
jisjen për të shpëtuar jetën e vet! Insti-
tutin e nevojës ekstreme e përcakton edhe
KPK, ku nenin 13, parag.1 parashihet se:
“Vepra e kryer në kushtet e nevojës
ekstreme nuk është vepër penale”, ndërsa
në parag.2 përcaktohet se: “Nevoja
ekstreme ekziston nëse personi e kryen
veprën për të zmbrapsur prej vetes ose
tjetrit rrezikun e atëçastshëm e të papro-
vokuar, i cili nuk mund të evitohet në
mënyrë tjetër, me kusht që e keqja e
shkaktuar të mos jetë më e madhe se e
keqja që është kanosur”. Pra, si kushte që
duhet të plotësohen në lidhje me rrezikun
janë që ai duhet të jetë i atëçastshëm dhe
të mos jetë i provokuar nga vetë personi
që pastaj ndërmerre veprime për
zmbrapsjen e tij. Ndërsa si kushte tjera të
përgjithshme janë: të mos ketë pasur
mundësi që rreziku të mënjanohet në
ndonjë mënyre tjetër dhe se keqja e
shkaktuar të mos jetë më e madhe se e
keqja e kanosur, përkatësisht të jetë më e
vogël ose edhe e njëjtë. Në te drejtën
penale nuk konsiderohet se ekzistojnë
kushtet e nevojës ekstreme, nëse personi
sipas ligjit në fuqi ka qenë i detyruar t’i
ekspozohet rrezikut të caktuar. Ketë pa-
rim e përmban edhe KPK që në parag.4
të nenit 13 përcakton se: “Nuk ekziston
nevoja ekstreme nëse kryesi ka qenë i
obliguar me ligj që t’i ekspozohet rrezi-
kut”.
- putative apo e supozuar - shprehet në
rastet kur personi gabimisht mendon
se ekziston rreziku, dhe në kushte të
lajthimit ndërmerr veprime për mën-
288
janimin e rrezikut. Edhe në ketë rast
ekzistimi ose jo i përgjegjësisë penale
të kryesit të veprës, varet nga konstat-
imi nëse në rastin konkret lajthimi ka
qenë i mënjanuar apo i pa mënjanuar.
- Tejkalimi i kufijve të nevojës
ekstreme - shprehet në rastet kur
veprimi për mënjanim të rrezikut është
ndërmarrë pas pushimit të rrezikut, kur
e keqja e shkaktuar është më e madhe
se e keqja e kanosur, ose kur rreziku
ka mundur të mënjanohet në ndonjë
mënyrë tjetër me pak të dëmshme, apo
duke dëmtuar me pak të mirën juridike
të personit tjetër. Në këto raste si pa-
rim kryesi dënohet, por më butë ose në
rrethana veçanërisht lehtësuese edhe
mund të lirohet nga dënimi. Ketë
përcaktim ka edhe KPK ku në parag.3
të nenit 13 parashihet se: “Kur kryesi e
shkakton rrezikun nga pakujdesia apo
i tejkalon kufijtë e nevojës ekstreme,
dënohet më butë. Kur kryesi i tejkalon
kufijtë në rrethana veçanërisht
lehtësuese, ai mund të lirohet nga
dënimi”.
O
Objekti i procedurës penale [Predmet
krivičnog postupka; Subject of criminal
proceedings; Gegenstand des
Strafprozesses] - është e gjithë materia që
paraqitet si lëndë për t’u zgjidhur në pro-
cedurë penale. Në rend të parë objekt i
procedurës penale është verifikimi i dy-
shimit se është kryer vepra penale, kush
është kryesi i saj dhe nëse janë plotësuar
kushtet për fajësinë e tij të shqiptohet
sanksioni penal. Gjithashtu objekt i kësaj
procedura janë edhe çështjet e tjera që
ndërlidhen me këto dhe janë të natyrës
sekondare. Mbi ketë bazë objekti i pro-
cedurës penale ndahet në objekt themelor
dhe objekt sekondar.
- Objekt themelor - është çështja penale
(causa criminalis) ose disa çështje
penale (p.sh.: rastet e bashkimit të ve-
prave penale). Këtu përfshihet vepra
penale, përgjegjësia penale e kryesit
dhe sanksioni penal (nëse provohet fa-
jësia).
- Objekt sekondar - janë çështjet e tjera
që janë të ndërlidhura me çështjen
penale (veprën penale, kryesin e saj)
për të cilat duhet të nxirren vendime,
si p.sh.: kërkesa pasurore juridike e të
dëmtuarit, shpenzimet e procedurës
penale, etj.
Objekti i të provuarit në procedurë
penale (Thema probandi) [Predmet
dokazivanja u krivičnom postupku (The-
ma probandi); Subject of proof in crimi-
nal proceedings (Thema probandi); Be-
weisgegenstand im Strafprozess (Thema
probandi)] - janë faktet relevante që
mund të kenë lidhje me çështjen penale,
si: të provuarit nëse faktet e caktuara
bëjnë pjesë në figurën ligjore të veprës
penale, raporti i kryesit me veprën, etj.
Objekti i veprës penale [Predmet
krivičnog dela; Subject of criminal of-
fence; Gegenstand der Straftat] - nënk-
upton të gjitha të mirat juridike që mbro-
hen me legjislacionin penal, përkatësisht
të mirat, vlerat e individit dhe shoqërisë,
që dëmtimi apo rrezikimi i tyre është
inkriminuar si vepër penale. Pra objekti i
veprës penale është i lidhur me nocionin
e të “mirës juridike” në kuptim të mbro-
jtjes me norma penalo-juridike (nocioni
formal). Ndërsa nocioni material i të
mirave juridike përfshinë të gjitha sendet,
vlerat, interesat e individit apo shoqërisë
në përgjithësi që për shkak të rëndësisë
së tyre konsiderohet e domosdoshme të
gëzojnë mbrojtje penale.
- Objekti i përgjithshëm - të gjitha të
mirat juridike që mbrohen me
legjislacionin penal. Këtu përfshihen
të mirat e individit dhe shoqërisë të
cilat gëzojnë mbrojtje nga normat
penalo-juridike.
- Objekti grupor - nënkupton të mirën
juridike apo grupin e të mirave ju-
ridike që për nga natyra e tyre janë të
ngjashme apo të përafërta. P.sh.: Të
mirat si jeta dhe trupi apo integriteti
trupor i njeriut, që si objekt grupor
mbrohen me përcaktimin e veprave
penale kundër jetës dhe trupit, ose të
mirat apo interesat nga fusha e
ekonomisë që mbrohen me veprat
penale kundër ekonomisë. Kështu no-
cioni i objektit grupor korrespondon
me kapitujt e Kodit penal apo ligjit
penal ku në një grup (kapitull) sis-
temohen veprat penale nga fusha e
njëjtë apo që kanë natyrë të përafërt.
- Objekti i veprimit - nënkupton të
mirën, sendin apo vlerën ndaj të cilës
është i drejtuar veprimi ose mosvepri-
mi, përkatësisht vepra penale. P.sh.: të
vepra penale e vrasjes si objekt i
veprimit është trupi i njeriut (ndërsa
objekt mbrojtës jeta), të vepra penale e
vjedhjes objekt i veprimit është sendi i
huaj i luajtshëm (derisa objekt mbro-
jtës është pasuria), etj.
P
Pakujdesia (culpa) [Nehat (culpa); Neg-
ligence (culpa); Fahrlässigkeit (culpa)] -
definohet si kryerje e veprës penale pa
dëshirë dhe pa vullnet të personit, pra në
ketë rast kryesi nuk e dëshiron pasojën e
shkaktuar dhe ajo shkaktohet pa vullnetin
e tij. Për ketë arsye pakujdesia cilësohet
si formë më e lehtë e fajit. Vepra penale
kryhet me pakujdesi kur pasoja është
shkaktuar për shkak të mendjelehtësisë së
personit në lidhje me mundësinë e
shkaktimit të pasojës apo neglizhencës,
289
mungesës së vetëdijes që me veprimin
apo mosveprimin e tij mund të
shkaktohet pasoja e ndaluar. Njihen dy
lloje të pakujdesisë: pakujdesia me
vetëdije dhe pakujdesia pa vetëdije. Edhe
KPK njeh këto dy lloje të pakujdesisë, ku
në nenin 23, parag.1 përcakton se “Vepra
penale mund të kryhet me pakujdesi të
vetëdijshme apo të pavetëdijshme” dhe si
në rastin e dashjes nuk bën një përku-
fizim të nocionit të përgjithshëm të
pakujdesisë por i referohet dy llojeve të
saj.
- me vetëdije (luxuria) - nënkupton
rastet kur personi është i vetëdijshëm
se me veprimin apo mosveprimin e tij
mund të shkaktohet pasoja (vepra
penale) por me lehtësi mendon se ajo
nuk do të shkaktohet apo se do të
mund ta parandaloj një pasojë të tillë.
Në KPK (neni 23, parag.2) parashihet
se “Personi vepron me pakujdesi të
vetëdijshme kur është i vetëdijshëm se
pasoja e ndaluar mund të shkaktohet
si rezultat i veprimit ose të mosvepri-
mit të tij, por me mendjelehtësi men-
don se ajo nuk do të shkaktohet apo se
ai do të mund ta parandalojë shkakti-
min e saj”. Nga kjo del se pakujdesia
me vetëdije përbëhet nga dy elemente:
vetëdijes për mundësinë e shkaktimit
të pasojës dhe prej bindjes apo
shpresës se pasoja nuk do të
shkaktohet, apo se do të mund të
parandalohet shkaktimi i saj. P.sh.:
pakujdesia me vetëdije shprehet në
rastet kur personi vozit me shpejtësi të
madhe (tejkalon shpejtësinë e lejuar)
dhe i shkakton lëndime apo edhe
privon nga jeta një person tjetër,
pasojë që nuk e ka dëshiruar. Në ketë
rast me dashje është tejkalimi i shpe-
jtësisë, ndërsa pasoja (vepra penale) e
lëndimit apo vrasjes është me pakujde-
290
si. Konkretisht pakujdesia qëndron ne
faktin se personi nuk ka respektuar
rregullat e komunikacionit rrugor të
parashikuara pikërisht për të paran-
daluar pasojat e dëmshme për
qytetaret, çka në rastin konkret po të
ishte treguar i kujdesshëm nuk do të
lëvizte me shpejtësi të lartë dhe
rrjedhimisht nuk do të shkaktonte
pasojën e ndaluar.
- pa vetëdije (negligentia) - ekziston në
rastet kur personi nuk është i
vetëdijshëm se pasoja e ndaluar mund
të shkaktohet si rezultat i veprimit apo
mosveprimit të tij, edhe pse për shkak
të rrethanave të rastit konkret dhe vet-
ive të tij personale ka qenë i detyruar
dhe ka mundur të jetë i vetëdijshëm
për mundësinë e tillë. KPK (neni 23,
parag.3) përcakton se: “Personi ve-
pron me pakujdesi të pavetëdijshme
kur nuk është i vetëdijshëm se pasoja e
ndaluar mund të shkaktohet si rezultat
i veprimit ose mosveprimit të tij edhe
pse në rrethanat dhe sipas vetive të tij
personale ka mund të ishte apo do
duhej të ishte i vetëdijshëm për këtë
mundësi”. P.sh.: një rast i pakujdesisë
pavetëdije mund të jetë kur personi që
është duke punuar në pullazin e një
shtëpie, i rrëshqet një pjesë e tjegullës
nga dora dhe godet një person që
rastësisht është gjendur aty dhe i
shkakton lëndim trupor. Si element
specifik i pakujdesisë pa vetëdije është
mosekzistimi i lidhjes direkte
psikologjike ndërmjet kryesit dhe
pasojës që është rezultat i veprimit të
tij. Në shkencën e së drejtës penale
bëhet dallimi i pakujdesisë pa vetëdije
me rastin (caso fortuito), ku ky i fundit
nënkupton shkaktimin e pasojës (fig-
urës ligjore të një vepre) pa faj dhe
rrjedhimisht edhe nuk mund të ketë
 përgjegjësi penale. Përkatësisht, rasti
ekziston kur personi shkakton pasojën
e ndaluar por që sipas rrethanave ob-
jektive dhe vetive të tij personale nuk
ka mundur dhe nuk ka qenë i detyruar
ta parashoh pasojën.
- profesionale - nënkupton pakujdesinë
e personit, i cili gjatë ushtrimit të
profesionit apo detyrës së caktuar nuk
ka qenë i kujdesshëm për të respektuar
rregullat që përcaktohen me ligj apo
rregullore për fushën e caktuar dhe me
ketë ka shkaktuar pasojën e ndaluar
(veprën penale). Ky lloj i pakujdesisë
nuk definohet si nocion i përgjithshëm
në KPK, por zakonisht praktika
gjyqësore e konsideron si rrethanë
rënduese.
Palët në procedurë penale [Strane u
krivičnom postupku; Parties to criminal
proceedings; Prozesspartei] - janë
paditësi dhe i pandehuri. Sipas KPP
paditës është prokurori i shtetit, pa të
cilin nuk mund të zhvillohet procedura
penale. Ndërsa i pandehuri është personi
i cili dyshohet se ka kryer vepër penale
dhe ndaj të cilit zhvillohet procedura.
(i) Pandehur [Okrivljeni; Defendant;
Beschuldigter] - konsiderohet personi
kundër të cilit zbatohet procedura penale,
gjegjësisht ndaj të cilit zhvillohen heti-
met. Kjo shprehje përdoret edhe si emër-
tim i përgjithshëm për të pandehurin, të
akuzuarin dhe të dënuarin.
(i) Paraburgosur [Pritvoreni; Detainee;
Untersuchungsgefangener] - si term i
referohet personit të privuar nga liria, i
cili është i dyshuar po i akuzuar për vepër
penale.
Parashkrimi [Zastarelost; Statute of lim-
itation; Verjährung] - është institut i të
drejtës penale i cili nënkupton se pas ka-
limit të një afati të caktuar me ligj, shteti
e humb të drejtën që të ndërmarrë
ndjekjen penale apo të ekzekutoj dënimet
ndaj kryesve të veprave penale. Parash-
krimi apo vjetërsimi si institut juridik
është tregues se e drejta e shtetit për
dënim (ius puniendi) nuk është absolute
dhe e pakufizuar, përkundrazi varet nga
afate kohore që duhet të përcaktohen
qartësisht me ligj. Në fakt, instituti i pa-
rashkrimit në përmbajtjen e tij është edhe
një detyrim për shtetin që ndjekjen
penale dhe ekzekutimin e dënimit t’i bëj
në kohë të arsyeshme, dhe në anën tjetër
kjo paraqitet si një garanci edhe për
kryesit e veprave penale që mos të
ndjekjen penalisht dhe ndaj tyre mos të
ekzekutohet dënimi pas kalimit të një ko-
he të gjatë. Instituti i parashkrimit arsye-
tohet edhe në raport me vetë qëllimin e
dënimit penal, përkatësisht preventivën
speciale dhe gjenerale të tij, që nuk mund
të kenë efekt pas kalimit të një kohe të
caktuar (me ligj). Afati që duhet të kaloj
nga momenti i kryerjes së veprës penale
apo shqiptimi i dënimit, që të ndodh pa-
rashkrimi, njihet si afat i parashkrimit.
- Parashkrimi i ndjekjes penale - nënk-
upton se pas kalimit të afatit të parash-
krimit të përcaktuar me ligj nuk mund
të ndërmerret ndjekja penale ndaj
kryesit të veprës, edhe nëse ndjekja ka
filluar ajo duhet të ndërpritet. Afati i
parashkrimit të ndjekjes penale lloga-
ritet nga koha e kryerjes së veprës,
përkatësisht koha kur kryesi ka ve-
pruar ose ka qenë i detyruar të veproj.
Kohëzgjatja e afateve të parashkrimit
të ndjekjes penale përcaktohen në
varësi të dënimit të paraparë, për-
katësisht kufirit të lartë të dënimit për
atë vepër penale.
- Parashkrimi i ekzekutimit të dëni-
meve - nënkupton se dënimi i shqiptu-
ar ndaj kryesit të veprës penale nuk
mund të ekzekutohet pas kalimit të
291
 afatit të parashkrimit siç përcaktohet
me ligj. Afati i parashkrimit për ekze-
kutim të dënimeve llogaritet nga mo-
menti kur aktgjykimi për shqiptimin e
dënimit është bërë i plotfuqishëm.
- Ndalja e parashkrimit - paraqitet në
rastet kur për shkak të rrethanave të
përcaktuara me ligj, nuk është e mun-
dur të fillohet apo të vazhdohet me
ndjekjen penale, përkatësisht nuk është
i mundur ekzekutimi i dënimit. Pas
pushimit të rrethanave apo pengesave
që kanë ndikuar në ndaljen e parash-
krimit, afati i parashkrimit fillon të
rrjedh aty ku është ndalur.
- Ndërprerja e parashkrimit - afati i pa-
rashkrimit si rregull ndërpritet me çdo
veprim të organit kompetent shtetëror,
i cili ndërmerret me qëllim të ndjekjes
penale apo ekzekutimit të dënimit pe-
nal. Në ketë rast, koha e kaluar para
ndërprerjes nuk llogaritet, por afati i
parashkrimit fillon të rrjedh nga filli-
mi.
- Parashkrimi relativ dhe absolut - Pa-
rashkrimi relativ nënkupton afatin e
përcaktuar me ligj, ndërsa parashkrimi
absolut ndodh kur ka kaluar dyfishi i
afatit ligjor për ndjekjen penale apo
ekzekutimin e dënimit.
- Mosparashikimi i krimeve ndërk-
ombëtare - në të drejtën penale
(ndërkombëtare) ekziston parimi se
krimet ndërkombëtare si gjenocidi,
krimet kundër njerëzimit, krimet e
luftës, etj., nuk parashkruhen. Edhe
KPK përcakton se nuk parashkruhen
këto krime, si dhe vepra penale e vras-
jes së rëndë.
Parimet themelore të ekstradimit [Os-
novna načela izručenja; Fundamental
principles of extradition; Grundsätze der
Auslieferung] - nënkuptojnë rregullat e
përgjithshme, kushtet dhe standardet që
292
duhet të respektohen në lidhje me zbati-
min e institutit të ekstradimit.
- reciprocitetit - nënkupton zbatimin e
institutit të ekstradimit në rastet kur
nuk ka marrëveshje midis dy shteteve,
por që bazohet në premtimin e shtetit
që kërkon ekstradimin se do të veprojë
ngjashëm me shtetin të cilit i ka
dërguar kërkesën për ekstradim. Ky
parim është përcaktuar edhe në Ligjin
e Kosovës për Bashkëpunim Juridik
Ndërkombëtar në Çështjet Penale, ku
në nenin 1, parag.3 parashihet se: “Në
mungesë të një marrëveshje ndërk-
ombëtare ndërmjet Republikës së Ko-
sovës dhe shtetit të huaj, bashkëpunimi
juridik ndërkombëtar mund të ofrohet
mbi bazën e parimit të reciprocitetit”.
- ekstradibilitetit - nënkupton se
ekstradimi zbatohet vetëm për llojin e
veprave penale për të cilat është i
lejuar ekstradimi sipas marrëveshjeve
ndërkombëtare dhe ligjeve në fuqi.
- identitetit të normave - nënkupton
kriterin se për tu lejuar ekstradimi për
veprën penale të caktuar, e njëjta duhet
të jetë e përcaktuar me ligj si vepër
penale në të dy shtetet (shtetin që kër-
kon ekstradimin dhe shtetin ku
ndodhet kryesi i saj).
- specialitetit - sipas këtij parimi, per-
soni për të cilin kërkohet ekstradimi
mund të gjykohet apo dënohet vetëm
për veprën penale për të cilën është
kërkuar ekstradimi dhe jo për vepra të
tjera.
Parimi akuzator [Načelo akuzatornosti
(optužno načelo); Accusatory principle;
Akkusationsprinzip] - nënkupton parimin
se fillimi dhe zhvillimi i procedurës
penale varet nga kërkesa e paditësit të au-
torizuar, përkatësisht prokurorit të shtetit.
Sipas kësaj rregulle, gjykimi nuk mund të
zhvillohet në mungesë të akuzës. Ky pa-
rim shprehet edhe përmes maksimës
latine “nemo iudex sine actore”.
Parimi i barazisë së palëve në proce-
durë penale [Načelo ravnopravnosti
strana u krivičnom postupku; Principle of
equality of parties in criminal proceed-
ings; Grundsatz der Waffengleichheit] -
nënkupton barazinë juridike të palëve në
procedurë penale (paditësit dhe të pande-
hurit), që të kenë të drejta dhe autorizime
të njëjta për të dhënë qëndrime në lidhje
me çështjet që shqyrtohen në procedurë.
KPP ketë parim e përcakton në nenin 9 të
tij, ku në parag.1 parashihet se: “Nëse me
këtë Kod nuk parashihet ndryshe, i pan-
dehuri dhe prokurori i shtetit në proce-
durë penale kanë pozitë të barabartë”. I
njohur edhe si parimi i barazisë së
armëve, ky parim paraqitet si garanci për
personin e pandehur që të ketë të drejta të
përcaktuara me ligj që i mundësojnë të
mbrohet nga akuzat dhe pretendimet e
paditësit. KPP në parag.2 të nenit 9
përcakton se: “I pandehuri ka të drejtë të
deklarohet dhe atij duhet t’i lejohet
deklarimi për të gjitha faktet dhe provat
që e ngarkojnë dhe t’i paraqesë të gjitha
faktet dhe provat që janë në favor të tij.
Ai ka të drejtë që të kërkojë nga prokuro-
ri i shtetit të thërret dëshmitarë në emër
të tij. Ai ka të drejtë t’i marrë në pyetje
dëshmitarët kundër tij dhe të kërkojë
praninë dhe marrjen në pyetje të
dëshmitarëve në favor të tij, në kushte të
njëjta që vlejnë për dëshmitarët kundër
tij”. Në të drejtën e procedurës penale
bashkëkohore kjo barazi mundësohet
edhe për të dëmtuarin. Edhe në
Kushtetutë (Neni 31 parag.4) parashihet
se: “Çdokush i akuzuar për vepër penale
ka të drejtë t'u bëjë pyetje dëshmitarëve
dhe të kërkojë paraqitjen e detyrueshme
të dëshmitarëve, të ekspertëve dhe të per-
sonave të tjerë, të cilët mund të sqarojnë
faktet”.
Parimi i gjykimit të drejtë dhe në kohë
të arsyeshme [Načelo pravičnog suđenja
i u razumnom roku; Principle of fair trial
and within reasonable time; Recht auf ein
faires Verfahren innerhalb angemessener
Zeit] - është një nga parimet kryesore të
drejtësisë, dhe me një rëndësi të posaçme
në procedurën penale bashkëkohore. Si i
tillë, ky parim nënkupton të drejtën e
secilit person që brenda kufijve të ligjit,
të gjykohet në mënyrë të drejtë duke
marrë në konsideratë të gjitha rrethanat
(sidomos në favor të personit që aku-
zohet) dhe procesi penal të përfundoj
brenda një afati të arsyeshëm. Zbatimi i
këtij parimi është i ndërlidhur me zbati-
min e shumë parimeve dhe të drejtave
tjera që i garantohen të pandehurit në
procedurë penale, si p.sh.: gjykimi nga
një gjykatë e pavarur dhe e paanshme,
publiciteti i gjykimit, parimi i barazisë së
palëve, e drejta e mbrojtjes, parimi ne bis
in idem dhe in dubio pro reo, e drejta në
mjete juridike (parimi i shumëshkall-
shmërisë), etj. Edhe KEDNJ në nenin 6
“E drejta për një proces të rregullt”, në
parag.1 parasheh se: “Çdo person ka të
drejtë që çështja e tij të dëgjohet
drejtësisht, publikisht dhe brenda një
afati të arsyeshëm nga një gjykatë e
pavarur dhe e paanshme, e krijuar me
ligj, e cila do të vendosë... për bazue-
shmërinë e çdo akuze penale në ngarkim
të tij...”. Për me tepër një rëndësi të
madhe këtij parimi i ka dhënë edhe
GJEDNJ në praktikën e saj.
Parimi i juridiksionit përfaqësues
[Načelo predstavničke nadležnosti; Prin-
ciple of representative jurisdiction;
Grundsatz der Übertragung der Strafver-
folgung] - nënkupton heqjen dorë nga
ndjekja penale kur kryesi është shtetas i
293
huaj, dhe transferimi i ndjekjes në shtetin
tjetër, shtetësinë e të cilit e ka kryesi ose
ka vendqëndrim të përhershëm në atë
shtet. Ky parim që parqet heqje dorë nga
zbatimi i parimit territorial (shih në ketë
fjalor “Vlefshmëria territoriale e ligjit
penal/-parimi territorial”), është përcak-
tuar me Konventën evropiane mbi cedi-
min, trensferimin e ndjekjes penale
(1978) dhe është pranuar edhe nga
legjislacionet e shteteve si një nga format
e bashkëpunimit ndërkombëtar në
çështjet penale. Ky parim është përcak-
tuar edhe në KPK (neni 117, parag.4).
Parimi i kompensimit të dëmit të per-
sonit të dënuar ose të arrestuar pa
arsye [Načelo naknade štete osuđenom
ili neopravdano uhapšenom licu; Princi-
ple of compensation of damage of a per-
son who has been convicted or arrested
without justification; Grundsatz der
Entschädigung einer ungerechtfertigten
verurteilten oder verhafteten Person] -
nënkupton të drejtën e personave që janë
dënuar ose arrestuar pa bazë që të
dëmshpërblehen nga shteti. Ky detyrim
për shtetin buron nga gabimet apo
lëshimet që mund të ndodhin në proce-
durë penale, që kanë për pasojë dënime
ose arrestime pa arsye. E drejta për
kompensim për personat e dënuar ose të
arrestuar pa arsye, rregullohet edhe me
KPP, në kuadër të një kapitulli të veçantë
(XXVI) me titull “Procedura për
kompensim dëmi, rehabilitim dhe për
ushtrimin e të drejtave të tjera të per-
sonave të dënuar ose të arrestuar pa
arsye”. Në dispozitat e këtij kapitulli
rregullohet vetëm dëmi i cili i është
shkaktuar të pandehurit për shkak të
dënimit ose arrestimit pa arsye, por jo
edhe dëmi i cili mund të ekzistoj për
palët dhe pjesëmarrësit e tjerë në proce-
durë penale. Si bazë juridike për
294
kompensim të dëmit, konsiderohet shkel-
ja e të drejtave themelore të njeriut, siç
është e drejta për gjykim të drejtë dhe e
drejta e lirisë, që rezultojnë nga dënimi
ose arrestimi pa arsye. Mbi ketë bazë
KPP rregullon rastet e kompensimit për
gjykim të paarsyeshmëm (nenin 525) dhe
heqje të lirisë pa bazë (neni 529). Kështu
sipas nenit 525 të KPP (parag.1), “të
drejtë në kompensim dëmi për dënim të
paarsyeshëm ka personi kundër të cilit
është shqiptuar sanksioni penal në formë
të prerë ose që është shpallur fajtor dhe
është liruar nga dënimi por që më vonë,
sipas mjetit të jashtëzakonshëm juridik,
procedura e rishikuar është pushuar në
formë të prerë ose me aktgjykim të
formës së prerë është liruar nga akuza
ose akuza është refuzuar, përveç në
rastet kur kjo kufizohet me ligj për
shkaqe të arsyeshme. Gjithashtu në nenin
529 parag.1 (nënparag.1-4) të KPP, pa-
rashihet se e drejta për kompensim të
dëmit për heqjen e lirisë pa bazë, ku përf-
shihen raste e qëndrimit në paraburgim,
mbajtjes së dënimit me heqje të lirisë, etj.
Sipas Udhëzimit Administrativ (04/2015)
për zbatimin e procedurës për kompen-
simin e dëmit për personat e dënuar ose
të arrestuar pa arsye si organ administra-
tiv përcaktohet Komisioni në kuadër të
Këshillit Gjyqësor të Kosovës, i cili ka
kompetencë të shqyrtoj dhe të lidhë
marrëveshje jashtëgjyqësore me personat
të cilët kanë paraqitur kërkesa për
kompensim dëmi për shkak të dënimit
ose arrestimit pa arsye. Ky parim është i
përcaktuar edhe në Kushtetutë, ku në ne-
nin 29, parag.5 përcaktohet se: “Çdokush
që është ndaluar ose arrestuar në
kundërshtim me dispozitat e këtij neni,
gëzon të drejtën e kompensimit në
mënyrën e parashikuar me ligj”. Pastaj
me rëndësi të posaçme është edhe
KEDNJ, që në nenin 5, parag.5, përcak-
ton se: “Çdo person që arrestohet ose
burgoset në kundërshtim me dispozitat e
këtij neni ka të drejtën për të kërkuar
dëmshpërblim”. Kjo dispozitë paraqet
bazën e një numri të konsiderueshëm të
vendimeve të GJEDNJ, me të cilat është
konsoliduar standardi se është obligim i
shteteve kompensimi i personave të ar-
restuar dhe dënuar pa arsye.
Parimi i ligjshmërisë [Načelo zakonitos-
ti; Principle of legality; Legalitätsprinzip]
- parimi i ligjshmërisë apo legalitetit
është parimi kryesor në të drejtën penale
që nënkupton se një vepër nuk mund të
konsiderohet vepër penale dhe kryesi i
saj nuk mund të dënohet nëse para-
prakisht nuk është përcaktuar me ligj,
pra, nuk ka vepër penale dhe as sanksion
pa ligj (lat. Nullum crimen, nulla poena
sine lege). Parimi i ligjshmërisë i njohur
sipas maksimës latine është formuluar në
shek. e XVIII nga penalisti i njohur
gjerman Anselm von Feuerbach (Paul
Johann Anselm Ritter von Feuerbach), si
i tillë, është aktual dhe paraqet postulatin
themelor të së drejtës penale bashkëko-
hore. Ky parim është garanci për sigurinë
juridike dhe shmangien e arbitraritetit
ndaj qytetarëve, sepse askush nuk mund
të shpallet i fajshëm dhe as të dënohet për
një vepër që ligji nuk e parasheh si vepër
penale. Për shkak të rëndësisë juridike
dhe politike, parimi i ligjshmërisë apo le-
galitetit është i përcaktuar edhe në
Kushtetutën e Republikës së Kosovës, ku
në nenin 33 parag.1 përcaktohet se:
“Askush nuk mund të akuzohet ose të
dënohet për asnjë vepër e cila, në mo-
mentin e kryerjes, nuk ka qenë e përcak-
tuar me ligj si vepër penale, me për-
jashtim të veprave të cilat, në kohën e
kryerjes së tyre, sipas së drejtës ndërk-
ombëtare, përbënin gjenocid, krime lufte
ose krime kundër njerëzimit”, ndërsa si-
pas parag.2: “Dënimi i shqiptuar për një
vepër penale nuk mund të jetë më i ash-
për sesa ka qenë i përcaktuar me ligj në
kohën e kryerjes së veprës”. Gjithashtu
edhe KPK si burim kryesor i të drejtës
penale në Kosovë, parimin e ligjshmërisë
e parasheh në nenin 2 të tij, përkatësisht
në parag.2 ku përcaktohet se: “Askujt
nuk mund t’i shqiptohet sanksioni penal
ose masa e trajtimit të detyrueshëm për
një vepër nëse para kryerjes së saj nuk
është përcaktuar me ligj si vepër penale
dhe nuk është paraparë sanksioni penal
ose masa e trajtimit të detyrueshëm për
atë vepër”. Për me tepër, parimi i
ligjshmërisë paraqet kornizën e inter-
pretimit për të gjitha çështjet e së drejtës
penale, si e drejtë ligjore. Debati për
parimin e ligjshmërisë vazhdon të jetë
aktual në doktrinë edhe në raport me
dinamikën e evoluimit të së drejtës
penale, siç është rasti me zhvillimin e së
drejtës penale evropiane sot, ku krijimi
dhe zbatimi i kornizës ligjore të BE-së
është vazhdimisht i kushtëzuar nga
parimi i ligjshmërisë, sidomos në lidhje
me zbatimin e instituteve të reja nga fu-
sha penale. Parimi i ligjshmërisë vlen
edhe në lidhje me veprimet procedurale
(Shih “Parimi i ligjshmërisë në proce-
durë penale”).
- Nënparimet e parimit të ligjshmërisë -
nga vetë përkufizimi i parimit të
ligjshmërisë del se në vetvete ai përm-
ban disa kërkesa specifike apo
nënparime që duhet të merren në kon-
sideratë për zbatimin e plotë tij:
- Parimi se vetëm ligji është burim i së
drejtës penale - që nënkupton se ve-
prat penale dhe dënimet mund të
përcaktohen vetëm me ligj (Nullum
crimen sine lege scripta) dhe jo me ak-
te tjera juridike me fuqi me të ulët (ak-
295
 te nënligjore). Ky parim përcaktohet
edhe në nenin 2 parag.1 të KPK, se:
“Veprat penale, sanksionet penale dhe
masat e trajtimit të detyrueshëm
përcaktohen vetëm me ligj”.
- Parimi i përcaktimit të saktë të ve-
prave penale dhe ndalimi i analogjisë
- nënkupton detyrimin e ligjvënësit që
të përdor shprehje të qarta dhe precize
në lidhje me përcaktimin se cilat fakte
(veprime ose mosveprime) konsidero-
hen elemente të figurës ligjore të ve-
prës penale, që të dihet saktësisht se
çka është kundërligjshme dhe çka jo.
Gjithashtu në pajtim me parimin e
ligjshmërisë ndalohet interpretimi si-
pas analogjisë në lidhje me përcakti-
min e veprave penale. Ky parim
shprehet edhe në KPK, në nenin 2,
parag.3 ku përcaktohet shprehimisht
se: “Përkufizimi i një vepre penale
duhet të përcaktohet në mënyrë të sak-
të dhe nuk lejohet interpretimi sipas
analogjisë. Në rast paqartësie, përku-
fizimi i veprës penale interpretohet në
favor të personit ndaj të cilit zhvillohet
procedura penale”.
- Parimi i ndalimit të veprimit retroak-
tiv të ligjit penal - që nënkupton se si
rregull e përgjithshme ndaj kryesit të
veprës penale zbatohet ligji që ka qenë
në fuqi në kohën e kryerjes së veprës
penale (Me shumë shih shpjegimin për
“Vlefshmëria kohore të ligjit penal”/“-
Ndalimi i veprimit retroaktiv të ligjit
penal dhe zbatimi i ligjit me të fa-
vorshëm”).
- Parimi i përcaktimit të sanksionit pe-
nal - nënkupton obligimin e ligjvënësit
që për secilën vepër penale të përcak-
toj edhe sanksionin penal, përkatësisht
masën ose dënimin penal.
Parimi i humanitetit në të drejtën
penale [Načelo humanosti u krivičnom
296
pravu; Principle of humanity in criminal
law; Grundsatz der Humanität im
Strafrecht] - përfshinë standardin se të
gjitha rregullimet në të drejtën penale ka-
në si prioritet respektimin e lirive dhe të
drejtave të njeriut, në raport me shtetin
dhe pushtetin represiv të tij. Në rend të
parë, kjo shprehet me përcaktimin e ve-
prave penale që respektojnë dinjitetin
njerëzor, dhe sidomos duke ndaluar ma-
sat dhe dënimet çnjerëzore apo
poshtëruese ndaj kryesve të veprave
penale.
Parimi i ligjshmërisë në procedurë
penale [Načelo zakonitosti u krivičnom
postupku; Principle of legality in crimi-
nal procedure; Legalitätsprinzip im
Strafprozess] - nënkupton se të gjitha
veprimet në procedurë penale duhet të
jenë të përcaktuara me ligj, dhe si të tilla
të zbatohen. Si parim themelor i
drejtësisë, është garanci e respektimit të
lirive dhe të drejtave të njeriut në proce-
durë penale. Ky është një standard në sis-
temin e drejtësisë penale bashkëkohore,
që këtij parimi i jep vlerë edhe nga
aspekti formal-procedural, përveç karak-
terit të tij nga ana materiale. Kjo del nga
dispozitat që rregullojnë procedurën
penale në shtetet e caktuara, por në vitet
e fundit ky standard është qartësuar edhe
nga mekanizmat ndërkombëtar të
drejtësisë. P.sh.: GJEDNJ në praktikën e
saj (Vendimin e datës 22.06.2000 në ras-
tin “Coëme and Others v Belgium”) ndër
të tjera ka theksuar se: “... parimi se
rregullat e procedurës penale duhet të
jenë të përcaktuara me ligj është një pa-
rim i përgjithshëm i drejtësisë. Si i tillë
ky parim qëndron në të njëjtin nivel me
kërkesën se rregullat e ligjit penal mate-
rial duhet të përcaktohen vetëm me ligj,
dhe kjo është mishëruar me maksimën
"Nullum judicium sine
lege"...”.Gjithashtu, gjykata ka rikujtuar,
se: “rregullat e procedurës penale kanë
për qëllim mbrojtjen e personit nën hetim
ndaj rrezikut të abuzimit të pushtetit...”.
Në këtë drejtim Gjykata në praktikën e
saj në vazhdimësi është kujdesur për të
theksuar parimin e ligjshmërisë si baza e
procedimit penal në vendet demokratike,
duke vënë në pah detyrimin e shteteve që
të garantojnë ligjshmërinë në këtë drejtim
(shih Poitrimol v. France, also Guérin v.
France, etj.). Për me tepër GJEDNJ thek-
son, se vendimmarrja në gjykatë duhet të
bazohet në parimin e ligjshmërisë, si
rrjedhojë edhe e parakushtit se hetimet
duhet të jenë kryer në mënyrën e përcak-
tuar me ligj (Belilos v. Switzerland, Rich-
ert v. Poland).
Parimi i oficialitetit të procedurës
penale [Načelo službenosti krivičnog
postupka; Principle of officiality of crim-
inal proceedings; Offizialmaxime] -
nënkupton detyrën e një autoriteti të
përcaktuar me ligj që sipas detyrës zyr-
tare (ex officio) të ndërmarrë ndjekjen
penale, me qëllim që kjo detyrë të mos
mbetet ngarkesë për të dëmtuarin. Sipas
KPP ndjekja e veprave penale është në
kompetencë të prokurorit të shtetit. Për
disa vepra penale ndjekja nga prokurori i
shtetit mund të ndërmerret vetëm sipas
propozimit të personit të dëmtuar, siç
përcaktohet në KPK, p.sh.: Vepra penale
“Përhapja e sëmundjeve venerike” (neni
259), etj.
Parimi i pavarësisë dhe paanshmërisë
së gjykatës [Načelo nezavisnosti i ne-
pristrasnosti suda; Principle of independ-
ence and impartiality of the court;
Grundsatz der Unabhängigkeit und Neu-
tralität der Gerichte] - nënkupton se
gjykatat në ushtrimin e punës së tyre janë
të pavarura dhe të paanshme, dhe vepro-
jnë në pajtim me kushtetutën dhe ligjet
në fuqi. Ky parim është i lidhur edhe me
standardin e ndarjes së pushteteve në
shoqëritë demokratike, ku gjyqësori nuk
duhet të jetë i ndikuar nga dy pushtetet e
tjera (legjislativi dhe ekzekutivi), dhe për
me tepër, në gjykatë nuk duhet të ketë
asnjë ndikim nga palët dhe të tjerët. Si i
tillë, ky parim varet nga shumë aspekte
dhe dimensione të punës dhe funksionim-
it të gjykatës dhe gjyqtarëve.
Parimi i përgjegjësisë penale personale
[Načelo lične krivične odgovornosti;
Principle of personal criminal liability;
Grundsatz der persönlichen
Schuldfähigkeit] - sipas këtij parimi
përgjegjës penalisht mund të konsidero-
het vetëm individi që ka aftësi psikike
dhe veprën penale e ka kryer me dashje
ose nga pakujdesia (me faj personal). Ky
parim ka lindur si rezultat i mësimeve të
shkollës pozitiviste italiane që e ka kon-
ceptuar përgjegjësinë penale në bazë të
kriterit psikologjik dhe personal, si një
garanci për individin që mos të përgjigjet
për veprimet e tjetrit, dhe të shmanget
përgjegjësia penale objektive. Edhe nga
aspekti historik e drejta penale është
zhvilluar duke njohur si subjekt të veprës
penale vetëm njeriun si person fizik, dhe
përgjegjësia penale është konceptuar në
aspektin psikologjik, duke konsideruar se
një person (fizik) është përgjegjës penal-
isht për veprimet e tij, nëse ka faj, për-
katësisht nëse ka lidhje psikologjike,
mendore me veprën e kryer (Actus reus
non facit reum nisi mens sit rea). Në pa-
jtim me këtë, edhe elementët e
përgjegjësisë penale dhe kriteret për
vlerësimin e saj, janë përshtatur me nat-
yrën personale, individuale të njeriut,
duke e konceptuar përgjegjësinë penale si
personale dhe me faj të individit. Për këto
arsye, ka pasur dilema të vazhdueshme
nëse mund të zbatohet përgjegjësia
297
penale për personin juridik, ku tani nga
doktrina dhe legjislacionet penale bash-
këkohore elementi i fajësisë është kon-
ceptuar nga aspekti normativ (shih në
ketë fjalor “Përgjegjësia penale e per-
sonave juridikë”). Por në lidhje me per-
sonin fizik, përgjegjësia penale koncep-
tohet si aftësi mendore e kryesit dhe
raport psikik i tij me veprën penale. Një
përkufizim të tillë e gjejmë edhe në kodet
penale të vendeve të ndryshme, në dis-
pozitat që përcaktojnë se kur mund të jetë
një person i përgjegjshëm penalisht.
Njëjtë edhe në KPK, përcaktohet se:
“Kryesi i veprës penale është penalisht
përgjegjës nëse është mendërisht i aftë
dhe veprën penale e ka kryer me dashje
apo nga pakujdesia”. Një konceptim
psikologjik ky i përgjegjësisë penale, prej
nga del se ajo përbëhet nga dy elemente
themelore që janë: përgjegjshmëria dhe
fajësia (që janë shpjeguar edhe në ketë
fjalor).
Parimi i publicitet në procedurë penale
[Načelo javnosti u krivičnom postupku;
Principle of publicity in criminal pro-
ceedings; Öffentlichkeitsgrundsatz im
Strafprozess] - nënkupton të drejtën që
gjykimi ndaj një personi të akuzuar për
vepër penale të jetë publik, dhe të marrin
pjesë edhe qytetarët e tjerë që janë të in-
teresuar të përcjellin shqyrtimin dhe
vendimmarrjen e gjykatës në lidhje me
çështjen penale të caktuar. Ky parim
përcaktohet edhe në Kushtetutë (neni 31,
parag.3) dhe KPP (neni 293, etj). Për-
jashtim nga ky parim bëjnë rastet kur
konsiderohet se përjashtimi i publikut ose
i përfaqësuesve të mediave, është në in-
teres të drejtësisë ose besohet se prania e
tyre do të përbënte rrezik për rendin pub-
lik ose sigurinë kombëtare, interesat e të
miturve, ose për mbrojtjen e jetës private
298
të palëve në proces, në mënyrën e
përcaktuar me ligj.
Pastrimi i parave [Pranje novca; Money
laundering; Geldwäscherei] - është një
formë e veçantë e kriminalitetit të or-
ganizuar. Kjo dukuri kriminale ka të bëjë
me veprimet të cilat ndërmerren në
mënyrë që paratë e fituara nga aktivitetet
kriminale të deponohen dhe investohen
në punë dhe në veprimtari legale, e pastaj
të përdoren si para të pastruara (legale),
duke bartur edhe rrezikun e financimit të
veprimtarive të tjera kriminale, si p.sh.:
terrorizmin. Ky proces inkriminohet në
legjislacionin penal. Në Kosovë kjo fushë
rregullohet me Ligjin Nr.05/L-096 për
parandalimin e pastrimit të parave dhe
luftimin e financimit të terrorizmit.
Përgjegjësia penale [Krivična odgo-
vornos; Criminal liability; Strafrechtliche
Verantwortlichkeit] - është element
themelor i veprës penale që përbën
strukturën e përgjithshme të saj.
Përgjegjësia penale përbëhet nga dy ele-
mente themelore: përgjegjshmëria (af-
tësia psikike e kryesit) dhe fajësia
(qëndrimi apo raporti i kryesit me veprën
penale). Kështu, në të drejtën penale një
person konsiderohet i përgjegjshëm pe-
nalisht nëse në kohën e kryerjes së veprës
penale ka poseduar aftësi të caktuara psi-
kike që i mundësojnë të kuptoj veprën
dhe të kontrolloj sjelljet e veta (ka qenë i
përgjegjshëm) si dhe ka ekzistuar një
raport apo marrëdhënie e tij me veprën e
kryer (ka faj). Përgjegjësia penale përbën
një nga institutet kryesore dhe me kom-
plekse në të drejtën penale që duhet të
përcaktohet me kujdes në ligj, për-
katësisht kodin penal. Përveç përku-
fizimit të përgjegjësisë penale, në dis-
pozitat e kodeve penale përcaktohet edhe
mosha e cila duhet të arrihet që një per-
son fizik të mund konsiderohet i
përgjegjshëm penalisht (sipas KPK, nenit
17 parag.3 parashihet se: “Personi nuk
është penalisht përgjegjës nëse në kohën
e kryerjes së veprës penale është nën
moshën katërmbëdhjetë (14) vjet”.) Si e
tillë përgjegjësia penale është përgjegjësi
individuale dhe subjektive e kryesit të
veprimit që i plotëson tiparet ligjore të
veprës penale. Në KPK “Përgjegjësia
penale” definohet në nenin 17, parag.1
ku përcaktohet se: “Kryesi i veprës
penale është penalisht përgjegjës nëse
është mendërisht i aftë dhe veprën penale
e ka kryer me dashje apo nga pakujde-
sia”. Nga kjo del se ligjvënësi në KPK i
shmanget shprehjes “faj” dhe i referohet
dy formave të tij, dashjes dhe pakujde-
sisë. Për me tepër, pikëpamjet bashkëko-
hore ne të drejtën penale nocionin e
“përgjegjësisë penale” e barazojnë me
“fajin”, duke u bazuar në parimin e fajit,
se nuk ka përgjegjësi penale pa faj.
Megjithatë, duhet theksuar se legjislacio-
ni i Kosovës e përdor edhe shprehjen
“faj”, kështu në KPP i referohet
gjerësisht termit “faj apo fajësi” si p.sh.:
parimi i prezumimit të pafajësisë (neni
3), marrëveshja mbi pranimin e fajësisë
(neni 233), Aktgjykimi fajësues (365) dhe
në shumë dispozita të tjera. Me shumë
mbi ketë element shih në ketë fjalor edhe
shpjegimin e termit “Fajësia” dhe kon-
ceptimin psikologjik dhe normativ të saj,
si dhe shpjegimin e termit
“Përgjegjshmëria”.
- e eprorit (e komandës) - nënkupton
përgjegjësinë penale të eprorit për
veprimet e vartësit të tij kur e ka ditur
ose kishte arsye të dinte se ai do të
kryente vepër penale dhe nuk ka
ndërmarrë masat e nevojshme që vepra
e tillë të mos kryhet. Pra bëhet fjalë
për përgjegjësinë penale për shkak të
veprimeve të personit tjetër. Zakonisht
ky lloj i përgjegjësisë penale përcak-
tohet në të drejtën penale ndërk-
ombëtare në lidhje me krimet e rënda
si: gjenocidi, krimet kundër njerëzimit,
krimet e luftës, etj. dhe është parashi-
kuar në statutet e gjykatave apo tribu-
naleve ndërkombëtare. Dispozita të
kësaj natyre janë përcaktuar edhe në
Statutin e Tribunalit për krimet në ish-
Jugosllavi, Gjykatës Penale Ndërk-
ombëtare - GJPN (ICC), etj. P.sh.:
Statuti i Romës për GJPN në nenin 28
të tij përcakton “Përgjegjësia e ko-
mandantëve dhe drejtuesve të tjerë”,
ku ndër të tjera në pikën a) parashihet
se “komandanti ushtarak ose personi
që në mënyrë efektive vepron si i tillë,
është penalisht përgjegjës për krimet
brenda juridiksionit të Gjykatës, të
kryera nga forcat nën komandën a
kontrollin efektiv të tij ose saj, ose au-
toritetin efektiv që mund të jenë si re-
zultat i dështimit të tij ose saj për të
ushtruar kontrollin e duhur mbi ato
forca...”. Gjithashtu edhe KPK në ne-
nin 161 “Përgjegjësia e komandantëve
dhe përgjegjësve të tjerë” parasheh se:
“Komandanti ushtarak ose personi i
cili në mënyrë efektive vepron si ko-
mandant ushtarak është penalisht
përgjegjës për veprat penale... të kry-
era nga forcat nën komandën dhe
kontrollin e tij efektiv ose nën auto-
ritetin dhe kontrollin efektiv si rezultat
i dështimit të tij për të ushtruar
kontrollin e duhur mbi forcat e til-
la...”.
- paralele - përdoret si term për të
shprehur përgjegjësinë penale të dy
apo më shumë subjekteve për veprën
penale të njëjtë. Zakonisht kjo para-
qitet në rastet e përgjegjësisë penale të
eprorit, ku përveç vartësit që ka kryer
veprën penale edhe eprori ka
299
 përgjegjësi penale pse nuk e ka paran-
daluar kryerjen e veprës së tillë.
Gjithashtu, përgjegjësia penale parale-
le shprehet edhe të veprat penale të
kryera në emër dhe në dobi të personit
juridik, ku përveç personit fizik (per-
sonit përgjegjës) në mënyrë paralele
përgjigjet edhe vetë personi juridik.
Përgjegjësia penale e personave ju-
ridikë [Krivična odgovornost pravnih li-
ca; Criminal liability of legal persons;
Strafrechtliche Verantwortlichkeit der ju-
ristischen Person] - nënkupton
përgjegjësinë e personit juridik (korpo-
ratës, kompanisë, shoqërisë tregtare,
etj.,) për veprën penale të kryer në emër
dhe dobi të tij nga personi përgjegjës
(personi që ka autorizim të veproj në
emër dhe ta përfaqësoj personin juridik)
ose kur me veprën e kryer në emër të
personit juridik është shkaktuar një dëm.
Ky institut është relativisht i ri në të
drejtën penale dhe mundëson zbatimin e
përgjegjësisë për vepra penale drejtpër-
drejt edhe ndaj personit juridik përveç
personit fizik (përgjegjës) që ka kryer
veprën penale. Pra, fjala është për një
përgjegjësi penale paralele ndaj dy
subjekteve, personit fizik që ka kryer ve-
prën penale dhe personit juridik në emër
dhe dobi të së cilit është kryer vepra e
tillë. Përcaktimi i këtij instituti në
legjislacionin penal arsyetohet me rritjen
e kriminalitetit, sidomos disa formave si:
korrupsioni, krimi i organizuar, krimet
kundër ambientit, etj. ku janë të përfshirë
kryesisht personat juridikë, dhe orien-
timit të vazhdueshëm të politikës krimi-
nale bashkëkohore për përshtatjen e
parimeve dhe rregullave të së drejtës
penale me nevojat e realitetit shoqëror.
Pas një historie të gjatë në sistemin
Common Law (mbi 100 vjet),
përgjegjësia penale e personave juridikë
300
në dekadat e fundit është pranuar edhe në
vendet që aderojnë në sistemin Civil
Law, përfshirë edhe vendet e rajonit të
Ballkanit. Në Kosovë përgjegjësia penale
e personave juridikë për herë të parë
është përcaktuar në një dispozitë
parimore të Kodit të Përkohshëm Penal të
Kosovës (2003), për tu rregulluar pastaj
me ligj të posaçëm në vitin 2011, për-
katësisht Ligjin Nr. 04/L-030 për
përgjegjësinë e personave juridikë për
vepra penale. Në ketë ligj, në nenin 5,
ndër të tjera përcaktohet se: “Personi ju-
ridik është përgjegjës për vepër penale të
personit përgjegjës i cili duke vepruar në
emër të personit juridik në kuadër të au-
torizimeve ka kryer vepër penale me
qëllim që për atë personi juridik të real-
izoj ndonjë dobi ose ka shkaktuar
dëme...”. Një nga problemet kryesore për
përcaktimin e përgjegjësisë penale për
personat juridikë ka qenë definimi i ele-
mentit të fajësisë, që për personin juridik
nuk mund të konceptohet nga ana
psikologjike por vetëm sipas konceptimit
normativ (shih përkufizimin në ketë fjal-
or “Fajësia/-konceptimi normativ”), që
bën të mundur ndëshkimin e çdo subjekti
nëse nuk i përshtatet vlerave të pranuara
dhe të mbrojtura nga shoqëria. Në lidhje
me ketë, fajësia nuk është më lidhje psi-
kike (personale) individ-vepër penale,
por një qortim që i bëhet secilit subjekt,
edhe personave juridikë si të pakuj-
desshëm në respektimin e ligjit. Si i tillë
konceptimi normativ i fajësisë konsid-
erohet si “çelësi” i afirmimit të
përgjegjësisë penale për personin juridik.
Sipas këtij konceptimi, si kriter i fajësisë
është të provuarit nëse vepra e kryer në
emër të personit juridik është pasojë e in-
teresit të tij që të përfitoj nga vepra e tillë
ose vepra është pasojë e neglizhencës së
personit juridik që të ndërmarrë masat e
nevojshme për parandalimin e dëmit,
përkatësisht veprës penale.
Përgjegjësia për format e kualifikuara
të veprave penale [Odgovornost za
kvalifikovane oblike krivičnih dela; Lia-
bility for qualified forms of criminal of-
fenses; Strafrechtliche Verantwortlichkeit
für qualifizierte Straftaten] - është një lloj
i posaçëm i përgjegjësisë penale që
shprehet në rastet kur kryesi ka
ndërmarrë një veprim me qëllim të realiz-
imit të një pasoje të caktuar, por real-
izohet një pasojë me e rendë nga ajo që
ka dëshiruar kryesi (dhe e cila zakonisht
shkaktohet). Në lidhje me pasojën me të
rëndë kryesi i veprës penale mban
përgjegjësi nëse ajo është si rezultat i
pakujdesisë së tij. Gjithashtu në ketë kat-
egori përfshihen edhe rastet kur vepra
penale kryhet në rrethana të posaçme (si
në lidhje me vendin, kohën, viktimës ndaj
së cilës kryhet vepra penale, motiveve,
etj.,) dhe ligjvënësi këto rrethana i pa-
rasheh në kuadër të figurës ligjore të ve-
prës penale si bazë për të kualifikuar
(cilësuar) atë vepre si me të rendë dhe pa-
rasheh edhe dënim me të lartë. Këto raste
në të drejtën penale cilësohen si vepra
penale të kualifikuara me pasojë me të
rëndë ose me rrethana të posaçme.
- me pasojë të rëndë - në lidhje me ve-
prat penale të kualifikuara me pasojë
me të rendë KPK në nenin 24 përcak-
ton se: “Nëse kryerja e një vepre
penale shkakton pasoja të cilat e tejka-
lojnë qëllimin e kryesit dhe për këtë
ligji përcakton një dënim më të rëndë,
dënimi më i rëndë mund të shqiptohet
në rast se pasoja i atribuohet pakujde-
sisë së kryesit”. Nga kjo del se për
pasojën me të rënda që nuk është
dëshiruar apo për të cilën nuk është
pajtuar kryesi (nuk ka elemente të
dashjes) përgjegjësia penale e kryesit
lind vetëm nëse provohet se pasoja e
tillë është shkaktuar për shkak të
pakujdesisë së tij. P.sh.: Vepra penale
me pasojë me të rendë mund të shpre-
het në rastin kur personi X e sulmon
personin Y me qëllim që ti shkaktoj
lëndime trupore, por nga goditja
shkaktohet vdekja e personit Y. Në një
rast si ky, për ta dënuar personin X
për pasojën me të rëndë duhet të
provohet se pasoja e vdekjes është
shkaktuar nga pakujdesia e tij, sepse
nga mjeti me të cilën e ka goditur
viktimën apo mënyra e veprimit e ka
ditur se mund të shkaktohet vdekja ose
është dashur ta dijë se mund të
shkaktohet një pasojë e tillë, etj.
- me rrethana të posaçme - shprehet në
rastet kur vepra penale është kryer në
rrethana të atilla që veprën e bëjnë me
të rëndë se forma themelore e saj dhe
për këto raste ligjvënësi përcakton
formën e kualifikuar të veprës dhe pa-
rasheh dënim me të rëndë për kryesin.
Edhe KPK e përcakton dënim me të
rëndë për veprat që kryhen në rrethana
të posaçme, duke e cilësuar si rrethanë
e kualifikuar nga forma themelore e
veprës. P.sh.: të vepra penale e
rrëmbimit është paraparë dënim me i
rëndë nëse kjo vepër është kryer në
rrethanat si: kryesi ka vepruar si
anëtar i grupit, kryesi ka kryer veprën
duke përdorur armën, mjetin e rrezik-
shëm apo sendin tjetër që mund të
shkaktojë lëndim të rëndë trupor ose
dëmtim të rëndë të shëndetit, kryesi ka
kryer veprën kundër viktimës së ndj-
eshme, etj. Gjithashtu KPK rrethanat e
posaçme (të rënda) në të cilat mund të
kryhet vepra penale i përcakton edhe
si bazë për ashpërsim të dënimit (neni
74).
301
Përgjegjshmëria apo aftësia për faj
[Odgovornost ili sposobnost za krivicu;
Accountability or ability for guilt;
Schuldfähigkeit] - është element
themelor i përgjegjësisë penale që nënk-
upton aftësinë psikike të personit që të
kuptoj, të jetë i vetëdijshëm për rëndësinë
dhe pasojën e veprës që kryen dhe
njëkohësisht është në gjendje të
kontrolloj sjelljet e veta. Përgjegjshmëria
e personit konsiderohet si aftësi për faj.
Pra, si një parakusht i fajësisë. Në të
drejtën penale personi konsiderohet se
është i aftë për faj, i përgjegjshëm, kur
posedon aftësi intelektuale (mendore)
dhe të vullnetit që i bëjnë të mundur të
mendojë, të gjykoj, të vendosë dhe t’i
kontrollojë sjelljet dhe veprimet e veta.
Kjo nënkupton aftësinë mendore që të
kuptoj se me veprimin apo mosveprimin
e tij mund të shkaktohet pasoja e ndaluar
dhe të ketë kapacitet që në mënyrë të
vullnetshme të vendos të veproj apo të
mos veproj. Nga kjo del se
përgjegjshmëria përbehet nga dy elemen-
te themelore: elementi intelektual apo
aftësia mendore dhe elementi i vullnetit
(volitiv) apo dëshirës. Elementi intel-
ektual nënkupton aftësinë e kryesit të ve-
prës penale që të kuptoj, të ketë një
përfytyrim të qartë për veprën e tij, se ajo
është e rrezikshme dhe e kundërligjshme.
Ndërsa elementi i vullnetit nënkupton af-
tësinë psikike të kryesit që të kontrollojë
sjelljet e veta, dhe të veproj në mënyrë të
vullnetshme. KPK nuk e përkufizon no-
cionin e përgjegjshmërisë, përkatësisht të
gjendjes së aftësisë për faj, kjo për faktin
se edhe në procedurë gjyqësore në parim
supozohet se të gjithë personat janë të
përgjegjshëm, kanë aftësi mendore për të
kuptuar veprat e tyre. Të provuarit e këtij
elementi ndodh vetëm nëse kjo kërkohet,
përkatësisht ngritën dilema në lidhje me
302
nivelin e aftësisë mendore të personit të
pandehur. (Kjo për dallim nga fajësia, ku
askush nuk mund të supozohet i fajshëm
përkundrazi në procedurë penale si pa-
rim themelor është “prezumimi i pafa-
jësisë”).
- Papërgjegjshmëria apo paaftësia
mendore - ekziston kur personi nuk ka
aftësi intelektuale (mendore) për të
kuptuar veprën e tij dhe për të
kontrolluar sjelljet e veta. Pra, është e
kundërta e përgjegjshmërisë. Për dal-
lim nga mos përkufizimi i gjendjes së
aftësisë mendore apo gjendjes se kur
një person është i përgjegjshëm, KPK
në nenin 18, parag.1 përcakton se kur
një person është i papërgjegjshëm apo
me paaftësi mendore, përkatësisht se:
“ Personi i cili ka kryer vepër penale
konsiderohet i paaftë mendërisht nëse
në kohën e kryerjes së veprës penale
lëngonte nga një sëmundje mendore e
përkohshme ose e përhershme, nëse
kishte çrregullim mendor apo ngecje
në zhvillimin mendor që e ka prekur
funksionimin e tij mendor dhe si
pasojë e kësaj, nuk ka qenë në gjendje
të kuptojë natyrën dhe rëndësinë apo
pasojën e veprimeve ose mosvepri-
meve të tij ose nuk ka qenë në gjendje
t’i kontrollojë veprimet ose mosvepri-
met e tij apo të kuptojë se kryen vepër
penale”. Nga kjo dispozitë del se KPK
përcakton gjendjen e paaftësisë men-
dore duke radhitur sëmundjet apo
çrregullimet mendore që personin e
bëjnë të papërgjegjshëm.
Papërgjegjshmëria e përjashton fa-
jësinë dhe rrjedhimisht edhe
përgjegjësinë penale të personit që ka
realizuar elementët e një vepre penale.
- Përgjegjshmëria esencialisht e
zvogëluar apo aftësia e zvogëluar
mendore - është gjendje psikike e per-
 sonit ku aftësia mendore është e
zvogëluar për shkak të sëmundjeve
apo çrregullimeve mendore. Në të
drejtën penale kjo konsiderohet si një
gjendje psikike e ndërmjetme midis af-
tësisë së plotë mendore
(përgjegjshmërisë) dhe paaftësisë
mendore (papërgjegjshmërisë), e cila
nuk përjashton aftësinë për faj, por e
zvogëlon atë dhe kjo ka ndikim në
dënimin apo masën që mund të zbato-
het ndaj kryesit të veprës penale. KPK
në nenin 18, parag.2 se: “Personi i cili
ka kryer vepër penale konsiderohet se
ka aftësi të zvogëluar mendore nëse në
kohën e kryerjes së veprës penale af-
tësia e tij për të kuptuar natyrën dhe
rëndësinë apo pasojën e veprimeve ose
mosveprimeve të tij ka qenë esencial-
isht e zvogëluar...”. Personi i tillë kon-
siderohet penalisht përgjegjës, por
këto rrethana merren parasysh nga
gjykata kur vendos për kohëzgjatjen
dhe llojin e sanksionit ose masës së
trajtimit të detyrueshëm. Pra, aftësia e
zvogëluar mendore apo
përgjegjshmëria esencialisht e avancuar edhe nga jurisprudenca e
zvogëluar nuk e përjashton
përgjegjësinë penale të kryesit por kjo
gjendje ndikon në dënimin me të butë,
përkatësisht caktimin e llojit dhe
kohëzgjatjes së sanksionit apo masës
së trajtimit të detyrueshëm.
Prezumimi i pafajësisë [Pretpostavka/
prezumpcija nevinosti; Presumption of
innocence; Unschuldsvermutung] - është
parim themelor në procedurë penale që
nënkupton se çdo person konsiderohet i
pafajshëm derisa fajësia e tij të provohet
përtej çdo dyshimi, me vendim
përfundimtar të gjykatës. Ky parim para-
qet një të drejtë juridike për të pandehu-
rin dhe është në favor të tij, si shprehje e
barazisë me organin e akuzës në raport
me barrën e provës. Një nga nënparimet
apo komponentët themelore të pre-
zumimit të pafajësisë konsiston në
përcaktimin se barra e të provuarit të fa-
jësisë i takon paditësit (prokurorit të
shtetit) dhe jo personit të dyshuar apo
akuzuar. (Ei incumbit probatio qui dicit,
jo qui negat). Edhe KPP në nenin 3 (par-
ag.1) parasheh se: “Çdo person i dyshuar
ose që akuzohet për vepër penale konsid-
erohet i pafajshëm derisa të vërtetohet
fajësia e tij me aktgjykim të formës së
prerë të gjykatës”. Për shkak të rëndësisë
që ka ky parim është i përcaktuar edhe në
Kushtetutë, ku në nenin 31, parag.5 pa-
rashihet se: “Çdokush i akuzuar për ve-
për penale, prezumohet të jetë i pafa-
jshëm derisa të mos dëshmohet fajësia e
tij/saj, në pajtim me ligjin”. Gjithashtu,
prezumimi i pafajësisë si standard është i
përmbajtur edhe në dokumentet kryesore
ndërkombëtare për liritë dhe të drejtat e
njeriut, si p.sh.: Deklaratën Universale
për të Drejtat e Njeriut, Paktin Ndërk-
ombëtar për të Drejtat Civile dhe Poli-
tike, KEDNJ, etj. Ky standard është
GJEDNJ.
Procedura ad-hezione [Adhezioni
postupak; Adhesion procedure;
Adhäsionsverfahren] - nënkupton rastet
kur në procedurë penale përveç çështjes
kryesore trajtohet edhe kërkesa pasurore-
juridike e të dëmtuarit (e cila mund të
jetë objekt edhe i procedurës kontes-
timore). Kjo njihet si procedurë e bash-
kangjitur apo ad-hezione.
Procedura penale [Krivični postupak;
Criminal procedure; Strafprozess] - është
tërësi e veprimeve të subjekteve të pro-
cedurës penale, të cilat ndërmerren në
rastet kur dyshohet se është kryer vepra
penale, për të vërtetuar nëse është kryer
vepra penale dhe nëse ndaj kryesit mund
303
të zbatohet sanksioni penal. Procedura
penale bashkëkohore bazohet në rreg-
ullim të skajshëm me ligj, me garanci për
liritë dhe të drejtat e pjesëmarrësve në të.
(Shih edhe “Parimi i ligjshmërisë në pro-
cedurë penale”).
- paraprake - nënkupton atë pjesë të
procedurës ku hetohet dhe mblidhen
prova për të vendosur nëse ka bazë për
të ngritur aktakuzë ndaj personit të
pandehur. Kjo është stadi i parë i pro-
cedurës penale i cili përbëhet nga: faza
e hetimit dhe e akuzimit të të pandehu-
rit.
- kryesore - është stadi i dytë dhe
themelor i procedurës penale, që
nënkupton gjykimin në shkallë të parë.
Gjykimi në shkallë të parë përfshin tri
faza: përgatitjen e shqyrtimit gjyqësor,
shqyrtimin gjyqësor dhe shqiptimin e
dënimit.
- sipas mjetit juridik - nënkupton stadin
e tretë të procedurë penale, që
përbëhet nga gjykimi në shkallë të dy-
të dhe gjykimi në shkallë të tretë. Pro-
cedura sipas mjeteve juridike është në
lidhje të drejtpërdrejtë me parimin e
shumëshkallëshmërisë, i cili
mundëson që për një çështje penale të
vendosin disa gjykata në shumë
shkallë (Shih në ketë fjalor edhe “Mje-
tet juridike në procedurë penale”).
- ndaj të miturve - nënkupton proce-
durën që zhvillohet ndaj personave të
mitur si kryes të veprave penale, si dhe
ndaj madhorëve për veprat penale të
kryera ndaj fëmijëve siç përcaktohet
me ligj.
- akuzatore - është forma më e vjetër e
procedurës penale, e merr emrin pro-
cedurë “akuzatore” për shkak se fillon
dhe zhvillohet me iniciativën e
paditësit të autorizuar, që ishte i
dëmtuari, dhe bazohet në parimin se
304
nëse paditësi nuk arrin ta provoj
padinë i pandehuri duhet të lirohet
(Actore non probante reus absolvitur).
- inkuizitore - nënkupton modelin apo
sistemin e procedurës ku përballë të
pandehurit ka qenë inkuirenti (hetuesi)
dhe në kompetencë të tij kanë qenë të
tri funksionet themelore të procedurës
(hetimi, mbrojtja e të pandehurit dhe
gjykimi). I pandehuri është konsid-
eruar si objekt ndaj të cilit zhvillohet
procedura penale.
- parapenale - është fazë ku analizohen
rrethanat, faktet, për të vlerësuar nëse
ka bazë për të filluar procedura penale,
përkatësisht hetimi për çështjen e cak-
tuar.
Procedurat penale të veçanta [Posebni
krivični postupci; Special criminal pro-
ceedings; Besonderes Strafverfahren] -
nënkupton procedurat në të cilat nuk tra-
jtohet çështja penale kryesore, por objekt
i tyre janë disa aspekte si: dhënia e
urdhrit ndëshkimor, kompensimi i dëmit
për personat e arrestuar ose të dënuar pa
arsye, revokimi i dënimeve alternative,
etj.
Prostitucioni [Prostitucija; Prostitution;
Prostitution] - nënkupton ofrimin ose
dhënien e shërbimeve seksuale në
këmbim të të hollave, mallrave ose
shërbimeve. Nuk është me rëndësi nëse
pagesa, mallrat apo shërbimet i janë
dhënë apo premtuar personit të përfshirë
në shërbime seksuale apo personit të
tretë. Në Kosovë prostitucioni nuk është i
legalizuar, për dallim nga disa vende të
tjera. KPK parasheh si vepra penale të
posaçme: Mundësimi ose detyrimi në
prostitucion (neni 241), Ofrimi i lokaleve
për prostitucion (neni 242).
Provat në procedurë penale [Dokazi u
krivičnom postupku; Evidence in crimi-
nal proceedings; Beweise im
Strafprozess] - çdo e dhënë apo mjet që
në procedurë gjyqësore shpreh saktësinë
e ndonjë fakti relevant. Si të tilla, provat
janë tregues i ekzistencës së fakteve që
duhet të shqyrtohen dhe vërtetohen në
procedurë penale.
- materiale - çdo mjet apo objekt mate-
rial i cili është relevant për të zbardhur
faktet me rëndësi për shqyrtimin dhe
zgjidhjen e çështjes penale. Këto
prova mund të jenë të llojllojshme, ku
përfshihet çdo objekt, send apo mjet i
përdorur për kryerjen e veprës penale,
që është produkt i veprës penale, etj.
- e plota - provat që në tërësi e provojnë
ekzistencën ose jo të një fakti relevant.
- jo të plota - provat të cilat vetëm
pjesërisht e provojnë faktin e caktuar,
dhe jo në mënyrë të plotë.
- origjinale - janë ato prova të cilat
drejtpërdrejtë apo në mënyrë burimore
pasqyrojnë faktet relevante. P.sh.:
Dëshmia e të pandehurit, e
dëshmitarit, dokumentet origjinale, etj.
- e papranueshme - janë provat që nuk
janë të besueshme, nuk kanë
mbështetje dhe si të tilla nuk mund të
vërtetojnë faktet e caktuara.
- të drejtpërdrejta - konsiderohen provat
përmes të cilave në mënyrë të
drejtpërdrejt vërtetohet ekzistenca ose
jo e fakteve relevante. P.sh.: provat e
siguruara në vendin e ngjarjes, etj.
- jo të drejtpërdrejta apo të tërthorta -
provat të cilat në mënyrë indirekte
ndihmojnë në vërtetimin e fakteve.
- akuzuese - konsiderohen ato prova që
shkojnë në favor të pretendimeve të
organit të akuzës.
- mbrojtëse - janë provat që shkojnë në
favor të personit të pandehur.
R
Recidivist [Povratnik; Recidivist;
Rezidivist] - konsiderohet personi që ka
qenë me parë i dënuar dhe kryen sërish
vepër penale. Në të drejtën penale
personat që janë recidivist kanë një
trajtim të posaçëm dhe zakonisht
përsëritja e veprës penale përbën rrethanë
rënduese në lidhje me përcaktimin e
dënimit për veprën penale të re, duke u
bazuar edhe në rrethanat e tjera në të cilat
është kryer vepra, si: motivet, koha e
kaluar nga dënimi paraprak, etj. Kështu
edhe KPK në nenin 73 ku parashihen
“Rregullat e përgjithshme për matjen e
dënimit”, në parag.4 përcakton se: “Kur
cakton dënimin për recidivistin, gjykata
posaçërisht merr parasysh nëse kryesi
më parë ka kryer vepër penale të njëjtë
sikurse veprën e re, nëse të dy veprat
janë kryer për të njëjtat motive dhe kohën
e kaluar nga shqiptimi i dënimit të
mëparshëm apo nga dënimi i mbajtur ose
i falur.”
Recidivizmi [Recidivizam/Povrat;
Recidivism; Rückfälligkeit] - nënkupton
kryerjen e veprës penale nga personi që
më parë ka qenë i dënuar me vendim të
plotfuqishëm. Ky është konceptimi
juridiko-penal që nënkupton se personi i
dënuar për vepër penale, ka përsëritur
sjelljen e kundërligjshme dhe ka realizuar
vepër penale tjetër. Kjo rrethanë me
legjislacionin penal përcaktohet si
rrethanë rënduese që llogaritet me rastin
e matjes së dënimit dhe zakonisht ndikon
në ashpërsimin e tij. Varësisht nga
aspekti i vështrimit dhe kriteret
vlerësuese, dallohen disa lloje të
recidivizmit. Sipas natyrës apo llojit të
veprave penale dallohet recidivizmi i
përgjithshëm (kur personi që ka qenë i
dënuar për vepër penale, kryen vepër
penale të llojit të ndryshëm) dhe special
305
(kur personi që ka qenë i dënuar për
vepër penale, kryen vepër penale të njëjtë
apo të llojit të njëjtë). Duke marrë për
bazë numrin e veprave penale të kryera
dallohet recidivizmi i njëfishtë
(nënkupton rastet kur personi i cili ka
qenë i dënuar për vepër penale, sërish
kryen një vepër penale tjetër) dhe i
shumëfishtë (nënkupton rastet kur
personi që ka qenë i dënuar së paku dy
herë për vepra penale, sërish kryen vepër
penale të re). Në të drejtën penale
vëmendje më e veçantë i kushtohet
recidivizmit të shumëfishtë, që në
shumicën e legjislacioneve përbën
rrethanë rënduese obligative që ndikon
në ashpërsimin e dënimit, ndërsa
recidivizmi i njëfishtë paraqitet si
rrethanë rënduese e karakterit fakultativ.
Edhe KPK përmban një dispozitë të
veçantë në nenin 79 “Ashpërsimi i
dënimit për recidivizëm të shumëfishtë”,
ku përcaktohet se për veprën e kryer me
dashje, gjykata mund të shqiptojë dënim
me të rëndë për personin recidivist, duke
i shtuar deri në gjysmën e maksimumit të
dënimit. Si kriter për cilësimin si
recidivizëm i shumëfishtë dhe
ashpërsimin e dënimit sipas kësaj
dispozite, është që kryesi të ketë qenë i
dënuar “më parë dy (2) apo më shumë
herë me burgim prej së paku një (1) vit
për vepra penale të kryera me dashje dhe
nëse nga dita e lirimit të kryesit ose e
përfundimit të dënimit të mëparshëm deri
në kryerjen e veprës së re penale kanë
kaluar më pak se pesë (5) vjet”. Përveç
konceptimit nga ana juridike-penale, që
merr për bazë faktin e dënimit të
mëhershëm me vendim të plotfuqishëm
të gjykatës, recidivizmi konceptohet edhe
nga aspekti kriminologjik dhe
penitensiar.
306
- Konceptimi kriminologjik - nënkupton
përsëritjen e sjelljes kriminale (veprës
penale) pavarësisht nëse kryesi është
dënuar apo ka mbajtur dënimin për
veprën penale paraprake. Si i tillë
trajtimi i recidivizmit nga aspekti
kriminologjik orientohet në analizën e
rrethanave, faktorëve të brendshëm
dhe të jashtëm, përkatësisht studimin e
shkaqeve që kanë ndikuar në
përsëritjen e veprës penale.
- Konceptimi penitensiar - nënkupton
rastet kur personi ndaj të cilët është
ekzekutuar dënimi, ka vuajtur dënimin
në institucionin korrektues (burg)
sërish kthehet në këto institucione për
shkak të përsëritjes së veprës penale.
Recidivizmi nga ky aspekt analizohet
në raport me procesin e riedukimit dhe
risocializimit të personit që ka
qëndruar në qendër korrektuese (burg),
përkatësisht jo efikasitetin e tretmanit
ndaj personit të dënuar.
Reformatio in peius - është term latin që
nënkupton parimin e moskeqësimit të
pozitës së të pandehurit në procedurë
penale. Konkretisht kjo shpreh institutin
që është në favor të pandehurit, që
garanton se në rastet kur ankesa paraqitet
vetëm në dobi të personit të akuzuar,
aktgjykimi nuk mund të ndryshohet në
dëm të tij. Ky institut përcaktohet edhe
në KPP, përkatësisht nenin 395, ku
përcaktohet se: “Në qoftë se është
paraqitur ankesë vetëm në dobi të të
akuzuarit, aktgjykimi përsa i përket
cilësimit juridik të veprës dhe sanksionit
penal nuk mund të ndryshohet në dëm të
tij”.
Rehabilitimi i të dënuarve
[Rehabilitacija osuđenih; Rehabilitation
of convicts; Rehabilitierung der
Verurteilten] - nënkupton kthimin e të
drejtave për personat e dënuar pas
përfundimit të dënimit. Rehabilitimi i
tillë përfshinë heqjen e pasojave juridike,
shlyerjen e dënimit nga evidenca e të
dënuarve dhe kthimin e të drejtave të
tjera për pësonin që ka qenë i dënuar.
- ligjor - rehabilitimi pas kalimit të
afatit të përcaktuar me ligj.
- gjyqësor - rehabilitimi i personit të
dënuar me vendim të gjykatës para
afatit ligjor, në bazë të kërkesës së
personit të dënuar.
Revokimi i lirimit me kusht [Opoziv
uslovnog otpusta; Revocation of condi-
tional release; Widerruf der Bewährung]
- heqja e të drejtës për të qëndruar në liri
për personin që është liruar me kusht,
nëse ka kryer vepër penale ose nuk i ka
respektuar detyrimet e përcaktuara nga
gjykata, gjatë kohës së qëndrimit në liri.
Rr
Rrethanat e kryerjes së veprës penale
[Okolnosti izvršenja krivičnog dela; Cir-
cumstances of commission of criminal
offense; Umstände der Straftatbegehung]
- përfshinë kushtet, mjetet e përdorura,
motivet e kryerjes dhe rrethanat e tjera në
të cilat është kryer vepra penale. Si të til-
la këto rrethana mund të jenë të natyrës
objektive dhe subjektive, që lidhen me
veprën penale, kryesin apo viktimën e
saj. Këto rrethana mund t’i përkasin
kohës, mjeteve, mënyrës dhe vendit të
kryerjes së veprës penale, disa gjendjeve
psikike të kryerësit dhe viktimës,
raporteve të tyre etj. Këto rrethana
vlerësohen si rënduese apo lehtësuese
dhe ndikojnë në përcaktimin e shkallës së
përgjegjësisë penale të kryesit, llojit dhe
lartësisë së dënimit. Për tu vlerësuar këto
rrethana, është kusht që të mos jenë të
përcaktuara nga ligjvënësi si elemente të
figurës ligjore të veprës penale
(meqenëse nuk mund të ketë vlerësim të
dyfishtë të rrethanave apo fakteve të
njëjta).
- Rrethanat rënduese - përfshinë ato
rrethana të cilat ndikojnë që dënimi të
jetë më i rëndë brenda kufijve të para-
shikuar me ligj për atë vepër penale.
- Rrethanat lehtësuese - janë ato
rrethana të cilat ndikojnë që dënimi të
jetë më i butë, brenda kufijve të
përcaktuar me ligj.
S
Sanksionet penale [Krivične sankcije;
Criminal sanctions; Strafsanktionen] -
masat dhe dënimet që gjykata i shqipton
ndaj kryesve të veprave penale. Si të tilla,
sanksionet penale janë masa të dhunshme
penalo-juridike të cilat i shqipton gjykata
në procedurën e përcaktuar me ligj ndaj
kryesit të veprës penale, me qëllim të
mbrojtjes së vlerave dhe të mirave të in-
dividit dhe shoqërisë. Këto masa në
përmbajtjen e tyre janë kufizim dhe
marrje e lirive dhe të drejtave të caktuara
për kryesit e veprave penale.
Sistemi i drejtësisë penale [Sistem
krivične pravde; Criminal justice system;
Strafrechtssystem] - përfshinë tërësinë e
mekanizmave shtetëror të krijuar në një
shoqëri me qëllim të mbrojtjes së vlerave
shoqërore e individuale, nga sjelljet dhe
dukuritë e ndryshme kriminale.
Subjektet e veprës penale [Subjekti
krivičnog dela; Subjects of criminal of-
fense; Subjekte der Straftat] - nënkupton
kryesit e veprës penale dhe personat e
dëmtuar apo viktimat e veprës penale.
Nga kjo del se subjektet e veprës penale
ndahen në: subjekt aktiv dhe subjekt
pasiv.
- Subjekti aktiv - nënkupton kryesin e
veprës penale. Si kryes i veprës penale
zakonisht konsiderohet njeriu, individi
por në kushtet e përcaktuara nga ligji
307
 si kryes konsiderohet edhe personi
juridik.
- Njeriu (personi fizik) si subjekt aktiv i
veprës penale - konsiderohet personi
fizik i cili me veprimin apo
mosveprimin e tij ka kryer vepër
penale. Si kushte themelore që një
person fizik të mund të konsiderohet si
subjekt aktiv është që ai të ketë aftësi
psikike (mendore) dhe të ketë moshën
e caktuar me ligj për përgjegjësi
penale. Zakonisht si moshë minimale
që një person të jetë i përgjegjshëm
penalisht, dhe rrjedhimisht të mund të
konsiderohet si subjekt aktiv i veprës
penale është mosha 14 vjeç.
- Personi juridik si subjekt aktiv i
veprës penale - në sistemet që është
pranuar përgjegjësia penale e kundërligjshmërisë, janë: Mbrojtja e
personave juridikë, edhe etnitet
juridike që kanë ketë cilësi
konsiderohen subjekte aktive, kryes të
veprës penale (për njohje me të plotë
shih “Përgjegjësia penale e personave
juridikë”).
- Subjekti pasiv - nënkupton viktimën
apo palën e dëmtuar me vepër penale.
Si subjekt pasiv mund të jenë personat
fizikë dhe juridikë që janë dëmtuar
nga vepra penale.
Sh
Shkaqet e përjashtimit të
kundërligjshmërisë [Uzroci isključenja
protivzakonitosti; Causes of exclusion of
unlawfulness; Auschlussursachen der
Rechtswidrigkeit] - janë rrethanat,
kushtet që përcaktohen me ligj dhe të
cilat e lejojnë veprimin e caktuar edhe
pse me dispozitat e tjera të ligjit ai
veprim është i kundërligjshëm dhe
përbën vepër penale (bëjnë përjashtim
nga rregulla e përgjithshme). Normat
penale që lejojnë veprimin e caktuar,
308
përjashtojnë kundërligjshmërinë e tij në
kushte dhe rrethana të caktuara, njihen si
norma juridike permisive. Shkaqet, apo
arsyet për përjashtimin e
kundërligjshmërisë së veprës së caktuar
mund të jenë të ndryshme, si p.sh.: Kur
personi ka vepruar në vetëmbrojtje, në
rrethana të jashtëzakonshme të nevojës
ekstreme, nën ndikimin e dhunës dhe
kanosjes serioze, etj. Veprimi i njeriut në
kushte dhe rrethana tilla edhe pse
shkakton pasoja që objektivisht janë të
ndaluara, në të drejtën penale ai veprim
nuk konsiderohet si i kundërligjshëm,
përkatësisht kryesi lirohet nga
përgjegjësia penale. Si institute kryesore
të së drejtës penale që përcaktojnë
shkaqet e përjashtimit të
nevojshme, Nevoja ekstreme, Dhuna dhe
Kanosja, Urdhrat nga lartë dhe baza
tjera që përcaktohen me legjislacionin
penal (Edhe në ketë fjalor janë shpjeguar
këto institute).
Shqyrtimi gjyqësor [Sudski pretres;
Judicial review; Gerichtliche
Überprüfung] - nënkupton fazën kryesore
të procedurës penale, në të cilën lexohet
aktakuza, procedohen provat në lidhje me
faktet që lidhen me veprën penale dhe
përgjegjësinë penale të kryesit me qëllim
të nxjerrjes së aktgjykimit (shih në ketë
fjalor edhe “Procedura penale/-
kryesore”).
Shtytja në kryerjen e veprës penale
[Podstrekavanje na izvršenje krivičnog
dela; Incitement to commit a criminal
offence; Anstiftung zur
Straftatbegehung] - nënkupton
ndërmarrjen e veprimeve me dashje me
të cilat të personi tjetër krijohet ose
forcohet vendimi për të kryer vepër
penale, pra personi nxitet për të kryer
veprën. Për dallim nga ndihma, shtyja
është një kontribut më i madh, më cilësor
në kryerjen e veprës penale, andaj edhe
përgjegjësia penale dhe dënimi i shtytësit
parashihet si për kryesin e veprës penale.
Ketë parim e ndjek edhe KPK, ku në
nenin 32, parag.1 parashihet se: “Kushdo
që me dashje e shtytë personin tjetër të
kryejë vepër penale dënohet sikurse ta
kishte kryer vet atë vepër penale nëse
vepra penale është kryer”. Madje dënim
të njëjtë KPK përcakton edhe kur vepra
penale ka ngel në tentativë, duke
përcaktuar se: “Kushdo që me dashje
shtytë personin tjetër të kryejë vepër
penale dënohet sikurse ta kishte kryer vet
atë vepër penale nëse vepra penale është
tentuar por nuk është kryer”(parag.2).
Shtytja për të kryer vepër penale, si
kontribut intelektual në shumë raste në
praktikën gjyqësore dënohet me shumë
se vetë kryerja e veprës. Ky parim ka
qenë i zbatueshëm historikisht në të
drejtën penale, madje edhe te e drejta
zakonore. Gjithashtu, veprimet e shtytjes
mund të përcaktohen edhe si vepër
penale e posaçme, si p.sh.: Shtytja në
vetëvrasje, Shtytja për luftë agresive ose
konflikt të armatosur, etj.
- Shtytja e pasuksesshme - ekziston në
rastet kur personi nuk ka arritur të
bindë tjetrin që të marrë vendim për të
kryer vepër penale, ose personi për
shkaqe objektive nuk ka arritur të
kryej veprën. Përveç kur vepra penale
ngelet në tentativë, KPK për vepra me
të rënda penale parasheh dënim edhe
për shtytjen e pasuksesshme ku kryesi
përgjigjet për tentativë. Kështu në
parag.3 të nenit 32 përcaktohet se:
“Kushdo që me dashje shtytë personin
tjetër të kryejë vepër penale të
dënueshme me së paku pesë (5) vjet
burgim dhe vepra penale as që është
tentuar, shtytësi dënohet për
tentativë”.
Shtytja në vetëvrasje [Podstrekavanje
na samoubistvo; Inciting suicide;
Anstiftung zum Suzid] - nënkupton
veprimet me të cilat një person bindet që
të marrë ose të përforcojë vendimin për
të bërë vetëvrasje, dhe akti i tillë edhe
përfundohet.
T
Tentativa (e veprës penale) [Pokušaj
(krivičnog dela); Attempt (of criminal
offence); Versuch (einer Straftat)] -
ekziston në rastet kur personi me dashje
ndërmerr veprimin e kryerjes së veprës
penale por vepra nuk kryhet, nuk
realizohet pasoja e ndaluar. Si kushte që
të ekzistoj tentativa e veprës penale janë:
të ndërmerret veprimi i kryerjes, që
veprimi të jetë ndërmarrë me dashje dhe
që vepra të mos përfundohet. KPK
tentativën e veprës penale e përcakton në
nenin 28, ku në parag.1 parashihet se:
“Kushdo që me dashje ndërmerr veprime
për kryerjen e veprës penale por vepra
nuk është kryer ose elementet e veprës
penale nuk janë realizuar, konsiderohet
se ka tentuar të kryejë vepër penale”. Në
të drejtën penale parashihet dënimi vetëm
për tentativën e veprave penale me të
rënda, zakonisht për ato që parashihet një
minimum me i lartë i dënimit ose edhe
për ato vepra penale që për shkak të
natyrës së tyre ligjvënësi e konsideron të
arsyeshme që edhe tentativa e tyre duhet
të dënohet. Sipas KPK (nenit 28,
parag.2): “Tentativa për të kryer vepër
penale për të cilën mund të shqiptohet
dënimi me tre ose më shumë vjet burgim
dënohet. Tentativa për të kryer ndonjë
tjetër vepër penale dënohet vetëm nëse
shprehimisht parashihet me ligj”.
309
Tortura [Mučenje; Torture; Folter] -
përkufizohet si trajtim çnjerëzor i
qëllimshëm që shkakton vuajtje të rënda
dhe mizore. Në vendet demokratike,
përveç se është ndaluar çdo formë e
torturës në procedurat gjyqësore dhe
procedura të tjera, tortura është
inkriminuar edhe si vepër penale e
posaçme. Edhe KPK e përcakton torturën
si vepër penale në nenin 199.
Trafikimi me njerëz [Trgovina ljudima;
Trafficking in persons; Menschenhandel]
- nënkupton tregtinë me qenie njerëzore
duke përdorur dhunën apo kërcënimet
serioze, me qëllim të shfrytëzimit të tyre
për prostitucion, punë të detyruar, etj.
Trafikimi me njerëz është përcaktuar si
vepër penale në një numër të madh të
konventave dhe akteve ndërkombëtare, si
dhe në legjislacionet penale të shteteve.
KPK veprën penale “Trafikimi i
njerëzve” e përcakton në nenin 171 të tij.
Shprehja “trafikim me njerëz” nënkupton
“rekrutim, transferim, strehim ose
pranim i personave me anë të kërcënimit
ose të përdorimit të forcës apo me forma
të tjera të detyrimit, rrëmbimit,
falsifikimit, mashtrimit, apo
keqpërdorimit të pushtetit apo të pozitës
ose të një pozite të ndjeshme ose me anë
të dhënies apo marrjes së pagesave apo
përfitimeve për të arritur pëlqimin e
personit, që ka kontroll mbi personin
tjetër me qëllim të shfrytëzimit”.
Trajtimi çnjerëzor apo poshtërues
[Nečovečno ili ponižavajuće postupanje;
Inhuman or degrading treatment;
Unmenschliche oder erniedrigende
Behandlung] - Shih “Dënimet çnjerëzore
apo poshtëruese”.
Tribunali Penal Ndërkombëtar për
ish-Jugosllavinë [Međunarodni krivični
sud za bivšu Jugoslaviju; International
Criminal Tribunal for the former
310
Yugoslavia or ICTY; Internationaler
Strafgerichtshof für das ehemalige
Jugoslawien] - është gjykata e themeluar
nga OKB (Këshilli i Sigurimit me
Rezolutën Nr.827, dt. E miratuar me 25
maj 1993) për gjykimin e personave
përgjegjës për krimet e rënda të kryera në
territorin e ish-Jugosllavisë që nga viti
1991. Gjykata ishte një gjykatë ad hoc e
vendosur në Hagë (Holandë). Edhe pse
njihet kryesisht me emrin Tribunali i
Hagës apo Tribunali Penal Ndërkombëtar
për ish-Jugosllavinë (ICTY), emri i plotë
është “Tribunali Ndërkombëtar për
Ndjekjen e Personave Përgjegjës për
Shkeljet e rënda të Ligjit Ndërkombëtar
Humanitar të kryer në territorin e ish-
Jugosllavisë që nga viti 1991”. Në
juridiksionin e ICTY ishte gjykime i
krimeve si: Shkeljet e rënda të
Konventave të Gjenevës, shkeljet e ligjit
ose zakoneve të luftës, gjenocidit dhe
krimeve kundër njerëzimit. Juridiksioni i
ICTY ka përfshirë krimet e kryera në
Kroaci, Bosnjë dhe Hercegovinë dhe
Kosovë. ICTY formalisht ka përfunduar
punën më 31 dhjetor 2017, dhe
funksionet e mbetura kryhen nga
Mekanizmi për Tribunalet Penale
Ndërkombëtare (Shih në ketë fjalor
“Mekanizmi për Tribunalet Penale
Ndërkombëtare”).
Tribunali Penal Ndërkombëtar për
Ruandën [Međunarodni krivični sud za
Ruandu; International Criminal Tribunal
for Rwanda - ICTR; Internationaler
Strafgerichtshof für Ruanda] - gjykatë
ndërkombëtare e themeluar nga Këshilli i
Sigurimit i Kombeve të Bashkuara me
Rezolutën Nr.955 të dt. 08 nëntor 1994
me qëllim të gjykimit të personave
përgjegjës për gjenocidin e Ruandës,
krimeve kundër njerëzimit dhe shkeljeve
tjera të rënda kundër të drejtës
ndërkombëtare, të kryera gjatë luftës
civile në Ruandë nga 1 janar deri 31
dhjetor të vitit 1994. Gjykata është
mbyllur zyrtarisht më 31 dhjetor 2015,
ndërsa funksionet e mbetura kryhen nga
Mekanizmi për Tribunalet Penale
Ndërkombëtare.
U vend ndërsa pasoja është shkaktuar në një
Urdhrat nga lartë si bazë e
përjashtimit të kundërligjshmërisë
[Naredbe/naređenja pretpostavljenih kao
osnov za isključivanje protivzakonitosti;
Superior orders as the basis of exclusion
of unlawfulness; Weisungen von
Vorgesetzten als Grund zum Ausschluss
der Rechtswidrigkeit] - nënkupton rastet
kur në kushtet e përcaktuara me ligj një
veprim i personit i ndërmarrë në bazë të
urdhrit nga lartë (nga eprori ushtarak apo
civil) nuk ndëshkohet, përkatësisht
personi nuk mban përgjegjësi penale
edhe pse veprimi i tillë ka tiparet e veprës
penale. Sipas KPK (neni 16, parag.1)
kryesi i veprës penale në bazë të një
urdhri qeveritar ose të një eprori, mund të
lirohet nga përgjegjësia penale, vetëm
nëse personi: ka qenë i detyruar ligjërisht
që t’i bindet urdhrit të tillë; nuk e ka
ditur se urdhri i tillë ka qenë i
paligjshëm; dhe urdhri i tillë nuk ishte në
mënyrë të dukshme i paligjshëm. Pra,
urdhrat nga lartë mund të jenë bazë për
t’u liruar nga përgjegjësia penale vetëm
përjashtimisht, ndryshe është parim ne të
drejtën penale se edhe kur vepra është
kryer në bazë të një urdhri qeveritar ose
të një eprori, qoftë ushtarak ose civil,
kryesi nuk lirohet nga përgjegjësia
penale. Për me tepër, KPK përcakton
(neni 16, parag.2) në mënyrë taksative
se: “ Urdhrat për të kryer gjenocid ose
krime të tjera kundër njerëzimit janë të
paligjshëm në të gjitha rrethanat”.
V
Vendi i kryerjes së veprës penale
[Mesto izvršenja krivičnog dela;
Location of commission of criminal
offence; Tatort] - ka të bëjë me
përcaktimin e vendit se ku është kryer
vepra penale në rastet kur veprimi
(mosveprimi) është ndërmarrë në një
vend tjetër. Në të drejtën penale
bashkëkohore vlen rregulla se vend i
kryerjes së veprës penale konsiderohet
vendi ku është ndërmarrë veprimi (ose
personi ka qenë i detyruar të veproj) dhe
vendi ku është shkaktuar pasoja, pra të dy
vendet. Ketë rregull e parasheh edhe
KPK, ku në nenin 10 parag.1 përcaktohet
se: “Vepra penale kryhet në vendin ku
kryesi ka vepruar apo ka qenë i detyruar
të veprojë ashtu si dhe në vendin ku është
shkaktuar pasoja”. Përcaktimi i vendit të
kryerjes së veprës penale poashtu ka
rëndësi të posaçme në të drejtën penale,
sepse nga ky fakt varet se cili ligj penal
do të zbatohet, cila gjykatë ka
kompetencë territoriale, etj.
- Vendi i kryerjes së tentativës së
veprës penale - edhe në lidhje me
tentativën e veprës penale (kur ajo
është e dënueshme sipas ligjit), vlen
rregulli i njëjtë se vend i kryerjes së
saj është si vendi ku është vepruar
ashtu edhe vendi ku është dëshiruar
shkaktimi i pasojës. KPK në nenin 10,
parag.2. parasheh se: “Vepra penale
është tentuar në vendin ku kryesi ka
vepruar si dhe në vendin ku kryesi ka
dashur që të shkaktohet pasoja”.
Vendimi për të kryer vepër penale
[Odluka o izvršenju krivičnog dela;
Decision to commit criminal offence;
Entscheidung zur Straftatbegehung] -
përbën fazën e parë të procesit të kryerjes
së veprës penale (iter criminis), por që
311
nuk hyn në zonën e përgjegjësisë penale,
përkatësisht nuk dënohet. Pra, një person
vetëm pse ka marrë vendim që të kryej
një vepër penale, derisa nuk e manifeston
në botën e jashtme, nuk ndëshkohet.
Vepra e rëndësisë së vogël [Delo
manjeg značaja; Act of minor
significance; Kavaliersdelikt] - është kryer vepra; shkallës së ulët të
nënkupton rastet kur janë realizuar të
gjitha tiparet e veprës penale siç
përcaktohet me ligj, por që pasojat e saj
janë të vogla duke shprehur një
rrezikshmëri të vogël të veprës dhe
gjithashtu shkallë të ulët të përgjegjësisë
penale të kryesit. Andaj në këto raste
vepra e tillë nuk konsiderohet si vepër
penale, dhe ndaj kryesit të saj nuk
iniciohet procedura penale. Kjo është një
zgjidhje kriminalo-politike dhe praktike
në të drejtën penale, që kur realizohen
fakte edhe pse tipike, të mos zhvillohet
ndjekja penale meqenëse nuk ka pasoja
nga vepra e tillë. Në këto raste edhe
shkalla e përgjegjësisë penale e kryesit
është e ulët, që rrjedhimisht ndëshkimi i
tij nuk është në përputhje me vetë
funksionin dhe qëllimin e të drejtës
penale. Raste të veprës së rëndësisë së
vogël janë si p.sh.: Kur një person vjedh
një mollë në treg, apo mashtrimi gjatë
matjes së produktit të shitur për 1 gram,
etj. Në këto raste janë realizuar të gjitha
tiparet e veprës penale të vjedhjes,
përkatësisht mashtrimit, por kjo nuk
konsiderohet si vepër penale për shkak se
sendi i vjedhur apo përfitimi pasuror ka
vlerë të vogël, duke manifestuar kështu
një shkallë të ulët, të papërfillshme të
rrezikshmërisë shoqërore të veprës dhe
përgjegjësisë së kryesit. Edhe KPK e
njeh institutin e veprës së rëndësisë së
vogël, ku në nenin 11 përcaktohet se:
“Nuk përbën vepër penale ajo vepër e
cila edhe pse përmban tiparet e veprës
312
penale të përcaktuar me ligj, paraqet
vepër të rëndësisë së vogël. Vepra është e
rëndësisë së vogël kur rrezikshmëria e
saj është e parëndësishme për shkak të
natyrës ose peshës së veprës; mungesës
ose pasojave të dëmshme të
parëndësishme; rrethanave në të cilat
përgjegjësisë penale të kryesit; ose
rrethanave personale të kryesit”.
Vepra penale [Krivično delo; Criminal
offence; Straftat] - është fakti (veprimi
apo mosveprimi) i kundërligjshëm që
është përcaktuar me ligj si vepër penale,
veçoritë e së cilës dhe sanksioni penal
janë të përcaktuara me ligj. Sipas
konceptimit formal vepra penale
konsiderohet si fakt juridik, e cila
shkakton pasoja juridike në botën e
jashtme. Pra, vepra penale shihet si
konstruksion juridik duke marrë për bazë
vetëm elementët formale të saj. Sipas
konceptimit material vepra penale është
e vepër e rrezikshme e njeriut e cila
dëmton të mirat dhe vlerat e individit dhe
shoqërisë në përgjithësi. Marrë si të
ndara këto dy përkufizime për veprën
penale nuk janë të plota. Derisa
konceptimi formal merr në konsideratë
përcaktimin me ligj të veprës penale, nuk
përfshinë edhe elementet përmbajtjesore
që tregojnë se si vepra penale
inkriminohen ato fakte që janë të
dëmshme dhe kanë një shkallë të caktuar
të rrezikshmërisë (se ndryshe nuk do të
ishte e nevojshme që të përcaktohen me
norma penale, por do të normoheshin me
dispozita të natyrës administrative dhe
civile, duke paraparë edhe sanksione jo
penale), ndërsa edhe konceptimi material
që thekson anën përmbajtjesore, thjesht
fokusohet në shkaqet apo arsyet pse një
veprim apo mosveprim duhet të
inkriminohet, por nuk thekson
komponentën e përcaktimit me ligj të
veprës që është elementi kryesor dhe
shprehje e parimit të ligjshmërisë, si
parim themelor i të drejtës penale. Nga
kjo del, se përkufizim më i plotë është
një konceptim formalo-material që
potencon me prioritet parimin e
ligjshmërisë dhe veprën penale e cilëson
si vepër të kundërligjshme, që
përcaktohet me ligj si e tillë, por duke
qenë edhe vepër e rrezikshme që dëmton
të mirat e individit dhe shoqërisë. Sipas
këtij konceptimi vepra penale
përcaktohet me ligj si e ndaluar, sepse
përbën fakt i cili shkel dhe cenon të mirat
dhe vlerat individuale dhe shoqërore.
Mbi ketë bazë, duke u nisur nga nevoja e
mbrojtës penale të vlerave të individit
dhe shoqërisë nga veprimet e rrezikshme,
vepër penale konsiderohet vetëm vepra
që shprehimisht është e përcaktuar me
ligj si vepër penale (ndryshe pa qenë e
përcaktuar me ligj nuk ka vepër penale,
pavarësisht se sa të rrezikshme dhe të
dëmshme mund të jenë veprimet apo
mosveprimet e caktuara). Në të drejtën
penale bashkëkohore, vepra penale
përkufizohet edhe duke theksuar aspektin
objektiv dhe subjektiv të saj, duke e
konsideruar si vepër penale, veprimin
apo mosveprimin e njeriut që me ligj
është i ndaluar (ana objektive) dhe është
kryer me faj (ana subjektive). KPK në
nenin 7 e përkufizon veprën penale si në
vijim: “Vepra penale është vepër e
kundërligjshme e cila është e përcaktuar
me ligj si vepër penale, tiparet e së cilës
janë të përcaktuara me ligj dhe për të
cilën me ligj është përcaktuar sanksioni
penal ose masa e trajtimit të
detyrueshëm”. Duke u nisur nga fakti se
vepra penale përfaqëson kategorinë
kryesore të gjithë sistemit të drejtësisë
penale, dhe pjesën kryesore të studimit
nga doktrina e së drejtës penale, njohja e
plotë e saj kërkon analizën e të gjitha
elementeve të saj veç e veç dhe në lidhje
me parimet dhe rregullat e tjera të kësaj
dege të drejtësisë (në ketë fjalor shih në
veçanti: Elementët e veprës penale,
kundërligjshmëria, përcaktueshmëria me
ligj e veprës penale, përgjegjësia penale,
fajësia, parimi i ligjshmërisë, etj.).
- e vazhduar - përbehet nga disa vepra
penale të llojit të njëjtë, të kryera me
dashje nga i njëjti person, të drejtuara
ndaj të njëjtit objekt të mbrojtur dhe që
kanë një lidhshmëri kohore. Vepra
penale e vazhduar është formë e
bashkimit fiktiv real të veprave penale,
sepse edhe pse janë realizuar disa
vepra penale me veprime të ndara nuk
bëhet fjalë për një bashkim të veprave
penale dhe shqiptim të dënimit unik (si
në rastet e bashkimit real), por për
shkaqe praktike meqenëse shprehen
kushtet e lartpërmendura (lloji i njëjtë
i veprës penale, uniteti subjektiv dhe
objektiv i veprave të kryera, ka një
lidhshmëri apo vazhdimësi kohore),
gjykata ka mundësi të gjitha t’i cilësoj
si një vepër e vetme penale,
përkatësisht si vepër penale e
vazhduar. Si i tillë, instituti i veprës
penale të vazhduar zbatohet në rastet
kur nga ana praktike është e vështirë
apo edhe e pamundur matja e dënimit
për secilën vepër, kur numri i veprave
penale është i madh. P.sh.: Një person
që punon si arkëtar në një bankë kryen
veprën penale të vjedhjes së të hollave
100 herë derisa të zbulohet. Në ketë
rast nuk konsiderohet se janë kryer
100 vepra penale të vjedhjes, por
vetëm një vepër penale në formë të
vazhduar. KPK në nenin 81 “Dënimi
për veprat penale në vazhdim”
përcakton se: “Vepra penale në
313
 vazhdim përbëhet nga disa vepra të
njëjta ose të ngjashme të kryera në
lidhshmëri kohore nga i njëjti kryes,
dhe të cilat paraqesin tërësi për shkak
të ekzistimit të së paku dy prej
kushteve në vijim: viktimës së njëjtë të
veprës penale; objekti i njëjtë i veprës;
shfrytëzimi i situatës apo
marrëdhënies së njëjtë kohore; vendi
apo hapësira e njëjtë e kryerjes së
veprës penale; dhe dashja e njëjtë e
kryesit”. (Shih në ketë fjalor edhe
“Bashkimi fiktiv i veprave penale/-
real”)
- e përbërë - nënkupton rastet kur një
vepër penale e përcaktuar me ligj,
përmban në vetvete elemente të dy apo
më shumë veprave penale, por për
shkak të lidhshmërisë së tyre,
ligjvënësi i përcakton si një vepër
penale e vetme. P.sh.: Grabitja është
vepër penale e përbërë, që në figurën
ligjore të saj janë elementet e veprës
penale të vjedhjes dhe veprës penale të
përdorimit të dhunës.
- kolektive - konsiderohen veprat penale
të njëjta apo të llojit të njëjtë që kry-
hen nga një person, në formë të profe-
sionit, shprehisë apo edhe në formë të
zejes, por që për shkak të unitetit
subjektiv të kryesit cilësohen si një
vepër penale e vetme. P.sh.: në KPK si
vepër penale e kësaj natyre konsidero-
het “Organizimi i skemave piramidale
dhe bixhozit të paligjshëm” (neni 300).
- politike - janë veprat që kryhen kundër
të mirave politike dhe nga motivet
politike. Për veprat penale politike nuk
ka një përkufizim unik, sepse kjo varet
edhe nga botëkuptimet e ndryshme
politike, dhe organizimet politiko-
juridike dhe ekonomike në vendet e
ndryshme. Në të drejtën penale
bashkëkohore, përkatësisht penale
314
ndërkombëtare si standard kryesor
është se nuk lejohet ekstradimi i
kryesve të veprave penale politike.
(Shih në ketë fjalor edhe “Klauzolë
atentate”).
- ushtarake - janë veprat që kryhen në
fushën e mbrojtjes dhe në lidhje me
detyrën dhe shërbimin ushtarak (Shih
në ketë fjalor “E drejta penale/-
ushtarake”).
- formale - është vepra penale që sipas
ligjit konsiderohet se kryhet vetëm me
ndërmarrjen e veprimit (mosveprimit)
të kryerjes, dhe nuk kërkohet shkakti-
mi i ndonjë pasoje. P.sh.: Mos-
lajmërimi i përgatitjes së veprave
penale, etj.
- materiale - janë ato vepra që sipas
ligjit konsiderohet se janë kryer vetëm
pasi të shkaktohet edhe pasoja e cak-
tuar. P.sh.: Vrasja, lëndimet trupore,
etj.
- që dëmton - është ajo vepër penale që
konsiderohet se është kryer kur
dëmtohet e mira juridike e mbrojtur.
P.sh.: Vrasja, kur një person është
privuar nga jeta.
- që rrezikon - është ajo vepër penale që
konsiderohet së kryhet vetëm kur rre-
zikohet e mira juridike e mbrojtur,
edhe pse nga ana materiale nuk është
shkaktuar asnjë pasojë. P.sh.: Shkakti-
mi i rrezikut të përgjithshëm (Shih ne-
ni 365 i KPK).
- momentale - është ajo vepër tek e cila
pasoja shkaktohet menjëherë, pas
përfundimit të veprimit të kryerjes.
P.sh.: Vepra penale e vrasjes, e
lëndimit trupor, etj.
- permanente - është vepra që si
element konstituiv i figurës ligjore të
saj konsiderohet kohëzgjatja e pasojës.
P.sh.: Vepra penale e bigamisë,
privimi i kundërligjshëm i lirisë, etj.
- të gjendjes - konsiderohen veprat që
krijojnë një gjendje të
kundërligjshmërisë, mirëpo
kohëzgjatja e kësaj pasoje, gjendje nuk
është element konstituiv i figurës
ligjore të veprës penale. P.sh.:
Shkaktimi i lëndimeve trupore, etj.
- omisive - është vepra penale që kryhet
me mosveprim. P.sh.: Mosdhënia e
ndihmës, Mosdhënia e ndihmës
mjekësore, etj.
- komisive - është vepra penale që kry-
het me veprim. P.sh.: Vrasja, vjedhja,
etj.
- e personit juridik - konsiderohen ato
vepra penale që janë kryer në emër
dhe dobi të personit juridik.
Veprat penale kundër rendit
kushtetues [Krivična dela protiv
ustavnog poretka; Criminal offences
against the constitutional order; Straf-
taten gegen die verfassungsmäßige Ord-
nung] - përfshihen veprat penale me të
cilat rrezikohet rregullimi kushtetues,
siguria e përgjithshme, integriteti territo-
rial dhe pavarësia e një vendi të caktuar.
Veprat e kësaj natyre cilësohen edhe si
vepra penale kundër shtetit dhe që kryhen
me motive politike, dhe si të tilla janë:
Kryengritja e armatosur, Tradhtia ndaj
vendit, etj. Në KPK këto vepra penale ja-
në të sistemuara në kapitullin XIV “Ve-
prat penale kundër rendit kushtetues dhe
sigurisë së Republikës së Kosovës”.
Veprat penale kundër jetës dhe trupit
[Krivična dela protiv života i tela; Crimi-
nal offenses against life and body; Straf-
taten gegen Körper und Leben] - përfshi-
hen veprat penale të cilat janë të drejtuara
kundër jetës dhe integritetit trupor të
njeriut. Si të tilla, këto vepra penale bëjnë
pjesë në të ashtuquajturin kriminaliteti
klasik, si: vrasja, vrasja e rëndë,
lëndimet e lehta dhe të renda trupore,
sulmi, shtytja në vetëvrasje, ndihma në
vetëvrasje, etj. KPK këto vepra penale i
sistemon në kapitullin XVI të tij.
Veprat penale të mashtrimit
(Mashtrimi) [Krivična dela prevare
(prevara); Criminal offenses of fraud
(Fraud); Betrugsstraftat (Betrug)] -
mashtrimi është vepër penale kundër
pasurisë, e cila kryhet me paraqitjen e
fakteve të rreme apo fshehjen e fakteve
me qëllim të përfitimit të dobisë pasurore
në mënyrë të kundërligjshme ose duke i
shkaktuar dëm pasuror personit tjetër.
KPK përveç veprës penale themelore të
mashtrimit, parasheh edhe disa forma të
veçanta të kësaj vepre si: mashtrimi në
me subvencione, mashtrimi lidhur me
pranimin e fondeve nga Komuniteti
Evropian, etj. Për me tepër, përmes
mashtrimit kryhen edhe disa vepra penale
tjera, sidomos kundër ekonomisë, siç
përcaktohen edhe në KPK: mashtrimi në
procedurën e falimentimit, mashtrimi i
konsumatorëve, blerësve, etj.
Veprat penale të terrorizmit [Krivično
delo terorizma; Criminal offences of ter-
rorism; Straftaten des Terrorismus] -
përfshinë veprat penale që kryhen me
qëllim të frikësimit serioz të popullsisë,
të detyrimit të padrejtë të një organi pub-
lik, qeverisë apo organizatës ndërk-
ombëtare për të kryer ose për të mos kry-
er ndonjë veprim, apo që seriozisht të de-
stabilizojë ose të shkatërrojë strukturat
themelore politike, kushtetuese,
ekonomike apo shoqërore të shtetit, të një
shteti tjetër apo të një organizate ndërk-
ombëtare. Në ketë përkufizim përfshihet
edhe kuptimi i shprehjeve “terrorizëm”
apo “akt terrorist”. KPK si vepra penale
që mund të kryhen me qëllime terroriste i
konsideron veprat si: vrasja apo vrasja e
rëndë, shtytja apo ndihma në vetëvrasje,
sulmi, veprat penale kundër integritetit
315
seksual, marrja e pengjeve, rrëmbimi ose
privimi i kundërligjshëm nga liria, ndotja
e ujit të pijshëm ose e produkteve
ushqimore, shkaktimi i rrezikut të
përgjithshëm, etj.
- Grup terrorist - nënkupton grupin e
strukturuar prej më shumë se dy per-
sonave, që ekziston për një periudhe
kohore dhe i cili vepron në bash-
këpunim për kryerjen e terrorizmit.
Grup i strukturuar nënkupton një grup
i cili nuk është formuar rastësisht për
kryerjen e menjëhershme të një vepre
dhe i cili nuk ka nevojë të ketë role
formalisht të përcaktuara për anëtarët e
tij, vazhdimësinë e anëtarësisë ose
strukturë të ndërtuar.
- Terrorist - çdo person fizik i cili kryen
veprim terrorist me çfarëdo mjeti,
drejtpërdrejt ose tërthorazi; organizon
apo drejton të tjerët për të kryer
veprime terroriste; ose kontribuon në
kryerjen e veprimeve terroriste nga një
grup personash që veprojnë me një
qëllim të përbashkët.
Veprimet përgatitore për të kryer ve-
prën penale [Pripremne radnje za
izvršenje krivičnog dela; Preparatory acts
to commit the criminal offense;
Vorbereitende Handlungen zur Straf-
tatbegehung] - nënkuptohen veprimet e
ndryshme paraprake me qëllim të kry-
erjes së veprës penale, por që nuk janë
veprim i kryerjes. Si të tilla konsiderohen
të gjitha ato veprime që krijojnë kushtet
dhe lehtësojnë kryerjen e veprës penale të
caktuar, si furnizimi me armë, heqja e
pengesave, organizimi i grupit, planif-
ikimi dhe veprime të ngjashme. KPK në
nenin 27 “Përgatitja e veprës penale” në
parag.2 përcakton se: “Kur ligji pa-
rasheh dënimin për përgatitjen e veprës
penale të caktuar, përgatitja e veprës
penale përfshin furnizimin ose aftësimin
316
e mjeteve për kryerjen e veprës penale;
mënjanimin e pengesave për kryerjen e
veprës penale; marrëveshjen, planif-
ikimin ose organizimin me personin tjetër
për kryerjen e veprës penale si dhe
veprimet tjera me të cilat krijohen kushtet
për kryerjen e drejtpërdrejt të veprës
penale por të cilat nuk përbëjnë veprimin
e kryerjes”. Si rregull e përgjithshme,
veprimet përgatitore nuk dënohen edhe
për faktin se nuk përbejnë veprim të kry-
erjes së veprës penale dhe nuk dëmtojnë
të mirat juridike të mbrojtura. Megjithatë
përjashtim nga ky parim, bëjnë veprimet
përgatitore për disa vepra penale me rre-
zikshmëri të lartë, të cilat dënohen. Në të
drejtën penale, në vitet e fundit është
ndërtuar standardi që edhe për veprimet
përgatitore me qëllim të kryerjes së disa
veprave penale me rrezikshmëri shumë të
lartë të ketë inkriminime të posaçme, si-
domos në lidhje me veprat terroriste,
narkotikëve, krimeve kundër njerëzimit,
etj. Ketë politikë kriminale e ka ndjekur
edhe KPK duke përcaktuar si vepra
penale të veçanta veprimet përgatitore si:
Organizimi i grupeve për kryerjen e
gjenocidit, krimeve kundër njerëzimit dhe
krimeve të luftës; Lehtësimi në kryerjen e
terrorizmit, Rekrutimi për terrorizëm,
Trajnimi për terrorizëm, Prodhimi dhe
përpunimi i paautorizuar i narkotikëve,
etj. Sidoqoftë, në raport me tentativën që
është një fazë tjetër në procesin e kry-
erjes së veprave penale, veprimet për-
gatitore janë me pak të dënueshme (Shih
në ketë fjalor “Tentativa”). Veprimet
përgatitore si fazë e veçantë nuk paraqit-
en të shumë vepra penale, të cilat kryhen
aty për aty ose për shkak të natyrës së
tyre nuk janë të mundura veprimet për-
gatitore, si p.sh.: vrasja në afekt,
shkaktimi i lëndimeve trupore, etj.
Veprimi i ligjit penal [Delovanje
krivičnog zakona; Application of crimi-
nal law; Geltung des Strafgesetzes] -
nënkupton zbatimin e ligjit penal në
kohën dhe territorin e caktuar, si dhe ndaj
personave të caktuar, në kuptimin se ligji
është në fuqi dhe në mënyrë të
obligueshme zbatohet nga sistemi i
drejtësisë penale. Në të drejtën penale i
kushtohet një vëmendje e posaçme sido-
mos vlefshmërisë kohore dhe vlef-
shmërisë territoriale të ligjit penal (që si
nocione janë shpjeguar edhe në ketë fjal-
or).
Vjedhja [Krađa; Theft; Diebstahl] -
është vepër penale që konsiston në
marrjen e pasurisë së huaj të luajtshme,
me qëllim të përfitimit të kundërligjshëm
për vete ose personin tjetër. Objekt mbro-
jtjes i kësaj vepre penale është pasuria e
luajtshme, dhe kryhet vetëm me dashje.
Veprën penale të vjedhjes KPK e përcak-
ton në nenin 325.
- e rëndë - konsiderohen rastet kur
vjedhja cilësohet e kualifikuar për
shkak të mënyrës së kryerjes, rretha-
nave dhe vlerës së pasurisë (sendit) së
vjedhur. P.sh.: duke depërtuar me
forcë në objektet e mbyllura, kur
vjedhje është kryer duke shfrytëzuar
gjendjen e jashtëzakonshme të krijuar
nga zjarri, pasuria e vjedhur ka vlerë
të posaçme (kulturore, fetare), etj.
- grabitqare - është vepër penale e
përbërë nga vjedhja dhe përdorimi i
dhunës apo kanosjes. Vjedhja
grabitqare fillon me vjedhje, dhe pasi
që kryesi është zënë në befasi, e
përdor dhunën apo kanosjen me qëllim
që ta mbajë pasurinë (sendin) e
vjedhur. Kjo vepër penale përcaktohet
në nenin 428 të KPK (Shih në ketë
fjalor edhe “Grabitja”).
- e shërbimeve - nënkupton një formë të
veçantë të vjedhjes që kryhet kur per-
soni me anë të lajthimit, largimit apo
mënyrave të tjera e shmangë pagesën
për shërbime që ka marrë. Si shërbime
të tilla mund të jenë: shërbimet e
transportit, internetit, etj. Vjedhja e
shërbimeve përcaktohet si vepër
penale e posaçme në KPK (neni 326).
Vlefshmëria kohore e ligjit penal
[Vremensko važenje krivičnog zakona;
Temporal validity of criminal law; Zeit-
liche Geltung des Strafgesetzes] - nënk-
upton kohën prej momentit që ligji hyn
në fuqi dhe deri në momentin kur
shfuqizohet. Kjo periudhë lidhet me zbat-
imin e ligjit të caktuar për të gjitha veprat
penale që kryhen brenda kësaj periudhe
dhe aplikimin e tij ndaj kryesit të këtyre
veprave (me përjashtim të rasteve kur
lejohet zbatimi i ligjit të ri që hyn më
vonë në fuqi dhe është më i butë për
kryesin). Zakonisht ligji penal hyn në
fuqi pas kalimit të një periudhe (afati)
prej momentit të miratimit të tij dhe
shpalljes në gazetën zyrtare (vocatio
legis). Për ligjet penale sidomos kodin
penal ky afat zakonisht është më i gjatë
se për ligjet e tjera. Kështu edhe KPK
është miratuar në vitin 2012 dhe ka hyrë
në fuqi me 1 janar 2013. Parimi kryesor
në të drejtën penale në lidhje vlef-
shmërinë kohore të ligjit është se: ndaj
kryesit të veprës penale zbathet ligji që
ka qenë në fuqi në kohën e kryerjes së
veprës penale. Ky postulat derivon edhe
nga parimi i ligjshmërisë që përcakton se
vepër penale mund të konsiderohen
vetëm ato veprime apo mosveprime që
kanë qenë shprehimisht të përcaktuara
me ligjin që ka qenë në fuqi në kohën e
kryerjes së tyre “nullum crimen nulla
poena sine lege praevia”.
317
- Ndalimi i veprimit retroaktiv të ligjit
penal dhe zbatimi i ligjit me të fa-
vorshëm - si rregull e përgjithshme në
të drejtën penale ndalohet veprimi ret-
roaktiv apo prapaveprues i ligjit penal,
përkatësisht se ligji i ri penal nuk
mund të vlejë për të kaluarën (për
periudhën kur nuk ka qenë në fuqi).
Kjo është në pajtim me parimin e
ligjshmërisë dhe garantimin e sigurisë
juridike për qytetarë, që ata të
përgjigjen penalisht vetëm nëse kanë
kryer ndonjë vepër që paraprakisht
është përcaktuar me ligj si vepër
penale. Në anën tjetër ky parim para-
qet pengesë për keqpërdorimet even-
tuale të pushtetit legjislativ që të
miratohen dispozita juridiko-penale në
dëm të individëve apo grupeve të cak-
tuara. Përjashtimi nga ky parim ekzis-
ton nëse ligji i ri është më i butë, më i
favorshëm për kryesin e veprës penale.
Ketë përjashtim e parasheh edhe KPK
në nenin 3, parag.2 ku përcaktohet se:
“ Në rast se ligji në fuqi ndryshon pa-
ra shqiptimit të vendimit të formës së
prerë, atëherë ndaj kryesit zbatohet
ligji që është më i favorshëm. Nëse
ligji i ri nuk e inkriminon veprën, por
kryesi është dënuar me aktgjykim të
formës së prerë në pajtim me ligjin e
mëparshëm, sanksioni penal nuk fillon
të ekzekutohet ose ndërpritet në rast se
ka filluar”.
Vlefshmëria territoriale e ligjit penal
[Teritorijalno važenje krivičnog zakona;
Territorial validity of criminal law; Terri-
toriale Geltung des Strafgesetzes] -
nënkupton zbatimin e ligjit penal të një
shteti në territorin e caktuar, zakonisht
për veprat penale të kryera brenda terri-
torit të vet (Parimi territorial), por edhe
për veprat penale të kryera jashtë terri-
torit të shtetit (Parimi real apo mbrojtës,
318
parimi i personalitetit aktiv, parimi i per-
sonalitetit pasiv dhe parimi universal).
Pra, me vlefshmëri territoriale të ligjit
penal nënkuptohet zbatimi i tij duke
marrë parasysh vendin e kryerjes së ve-
prës penale.
- Parimi territorial - është parim
themelor që nënkupton zbatimin e
legjislacionit penal të një shteti për
veprat penale të kryera brenda terri-
torit të tij. Ky parim konsiderohet si
primar dhe si i tillë shpreh edhe sov-
ranitetin e shtetit përmes ushtrimit të
pushtetit represiv brenda kufijve të tij.
Ky parim nënkupton zbatimin e
legjislacionit të shtetit për veprat
penale të kryera brenda territorit të tij,
edhe në rastet kur kryesi është gjykuar
jashtë vendit, që nënkupton se për këto
raste nuk vlen rregulla ne bis in idem
(me përjashtim se dënimi i mbajtur
jashtë vendi, llogaritet në dënimin që
mund t’i shqiptohet kryesit për këto
vepra). KPK ketë parim e parasheh në
nenin 114, parag.1 ku përcaktohet se:
“Legjislacioni penal i Republikës së
Kosovës zbatohet për secilin person i
cili kryen vepër penale tërësisht ose
pjesërisht në territorin e Republikës së
Kosovës”.
- Parimet e zbatimit të legjislacionit
penal për veprat penale të kryera
jashtë territorit të shtetit:
- Parimi mbrojtës apo real - sipas
këtij parimi legjislacioni penal i një
shteti zbatohet për veprat penale që
janë kryer jashtë territorit të tij, por
me të cilat janë dëmtuar apo rrezi-
kuar të mirat dhe interesat e shtetit
ose qytetarëve të tij. Edhe KPK ketë
parim e përcakton në nenin 115,
parag.1.
- Parimi i personalitetit aktiv - nënk-
upton zbatimin e legjislacionit penal
 të shtetit për veprat penale që kry-
hen jashtë territorit nga shtetasit e
tij. KPK ketë parim e përcakton në
nenin 115, parag.3.
- Parimi i personalitetit pasiv -
nënkupton zbatimin e legjislacionit
penal të shtetit për veprat penale që
kryhen jashtë territorit nga shtetasit
e huaj, por që vepra është kryer
kundër shtetasit të tij apo vetë
shtetit. Si i tillë ky parim është i
ngjashëm me parimin mbrojtës apo
real, dhe në raport me të ka karakter
supsidiar. KPK ketë parim e përcak-
ton në nenin 116.
- Parimi universal - nënkupton
mundësinë e zbatimit të legjislacio-
nit penal të një shteti për veprat
penale të kryera nga shtetasit e huaj,
edhe pse me ato vepra nuk janë rre-
zikuar interesat dhe siguria e vetë
shtetit apo qytetarëve të tij. Ky pa-
rim është shprehje e solidaritet të
shteteve për të ndjekur dhe gjykuar
kryesit e veprave penale, zakonisht
veprave penale të rënda. Në bazë të
këtij parimi zbatimi i legjislacionit
penal bëhet me qëllim të luftimit të
kriminalitetit edhe pse me veprat
penale të tilla nuk kanë rrezikuar
drejtpërdrejtë interesin e shtetit për-
katës dhe as qytetarët e tij nuk janë
të përfshirë as si kryes dhe as si
viktima.
Veprimi i njeriut si element i veprës
penale [Činjenje čoveka kao element
krivičnog dela; Human action as an ele-
ment of criminal offence; Die Handlung
des Menschen] -nënkuptohet veprimi apo
sjellja e njeriut që sipas ligjit është
përcaktuar si element i veprës penale.
Pra, me ketë term nënkuptohet veprimi
apo mosveprimi i personit që manifes-
tohet në botën e jashtme dhe sipas ligjit
është përcaktuar si vepër penale.
Gjithashtu, për të pasur rëndësi nga
aspekti juridiko-penal veprimi apo
mosveprimi i njeriut duhet të jetë i vull-
netshëm. Në të kundërtën veprimet apo
mosveprimet që janë si pasojë e përdo-
rimit të dhunës ndaj personit, mungesës
së vetëdijes, apo që janë të shtyra në
çfarëdo mënyre kundër vullnetit të per-
sonit nuk mund të konsiderohen si ele-
ment i veprës penale (Shih në ketë fjalor
edhe “Elementet e veprës penale”,
“Kundërligjshmëria si element i veprës
penale” dhe “Shkaqet e përjashtimit të
kundërligjshmërisë”).
Viktimë [Žrtva; Victim; Opfer] - personi
që është dëmtuar nga vepra penale (kri-
mi). Si sinonime përdoren edhe shprehjet
“subjekt pasiv i veprës penale” ose edhe
“palë e dëmtuar” (kryesisht me normat
që rregullojnë procedurën penale). Sipas
KPP termi “I dëmtuar ose viktima”
përkufizohet si në vijim: “personi të cilit
çfarëdo e drejte personale ose pasurore i
është shkelur ose i është rrezikuar me ve-
prën penale”.
- e ndjeshme - nënkupton personat që
për shkak të moshës, gjendjes
shëndetësore, aftësisë fizike apo men-
dore, gjendjes ekonomike, raportit me
kryesin e veprës penale apo ndonjë
rrethane tjetër janë potencialisht me të
rrezikuar për të qenë viktimë. KPK
përcakton se: “Viktimë e ndjeshme -
është viktima e veprës penale e cila
është fëmijë, person me aftësi të kufi-
zuara fizike apo mendore, person me
aftësi të zvogëluar, grua shtatzënë, i/e
moshuar ose person marrëdhënia apo
varësia e të cilit ndaj kryesit e bën atë
veçanërisht të ndjeshëm ndaj viktimiz-
imit të përsëritur, frikësimit të përsëri-
tur apo hakmarrjes së përsëritur”.
319
Vrasja [Ubistvo; Murder; Mord] - Z
nënkupton privimin e personit nga jeta. Zbutja e dënimit [Ublažavanje kazne;
Si e tillë, vepra penale e vrasjes bën pjesë Mitigation of punishment; Strafmil-
në të ashtuquajturin kriminalitet klasik, derung] - nënkupton rastet kur me ligj
që si objekt mbrojtës ka të drejtën parashihet mundësia që gjykata të
themelore të njeriut, të drejtën për jetë. shqiptoj dënimin nën minimumin e
- e rëndë - konsiderohen rastet kur paraparë.
vrasja kryhet në rrethana posaçërisht të
rënda, dhe ligjvënësi e cilëson si formë
e kualifikuar e vrasjes, përkatësisht
vrasje e rëndë. Vrasje e rëndë
konsiderohet, si p.sh: vrasja e fëmijës,
gruas shtatzënë, vrasja e anëtarit të
familjes (me dashje), vrasja në mënyrë
mizore apo dinake, vrasje e dy apo më
shumë personave, etj.
- e privilegjuar - konsiderohen vrasjet
që janë kryer në rrethana veçanërisht
lehtësuese. P.sh.: Vrasja nga
pakujdesia, Vrasja e foshnjës gjatë
lindjes, vrasje në gjendje të afektit
mendor, etj.
- e kryer në gjendje të tronditjes së
fortë mendore - kuptohet privimi i
jetës së personit tjetër nga kryesi i cili
pa fajin e tij ka rënë në një tronditje të
fortë mendore për shkak të sulmit,
keqtrajtimit ose fyerjes së rëndë nga
ana viktimës.
- nga pakujdesia - nënkupton privimin
nga jeta të një personi për shkak të
pakujdesisë së kryesit. Kjo vepër
penale cilësohet si e lehtë apo e
privilegjuar për shkak të formës së
fajit.
- e foshnjës gjatë lindjes - nënkupton
privimin nga jeta të fëmijës nga nëna e
tij, gjatë lindjes, menjëherë pas lindjes
dhe derisa zgjasin çrregullimet e
shkaktuara nga lindja. Në të drejtën
penale, ky lloj i vrasjes konsiderohet si
vepër penale e privilegjuar apo e lehtë,
për shkak të gjendjes së nënës
(kryesit) në kohën e kryerjes së veprës.
320
PRAVNI REČNIK
PRIVATNO PRAVO
JAVNO PRAVO
KRIVIČNO PRAVO

Sa prevodom na
srpski - engleski - nemački
Jezik

Iset Morina
(Izdavač i urednik)

Sudija Nebojša Boričić

Odgovorni urednik

321
322
 SKRAĆENICE

AD Akcionarsko društvo
AKK Advokatska komora Kosova
AUP Analiza uticaja propisa
CAN Centralna agencija za nabavku
CBK Centralna banka Kosova
DOO Drštvo sa organičenim odgovornostima
EKK Evropska konvencija o kulturi
EKLJP Evropska Konvencija o ljudskim pravima i osnovnim slobodama
ESLJP Evropski sud za ljudska prava
EU Evropska Unija
HIV Virus Humane imunodeficijencije
KMPR Konvecija Ujedinjenih Nacija o ugovorima za međuanrodnu
prodaju roba
KOA Kosovska obaveštajna agencija
KZPM Kosovski zakonik o pravima maloletnika
KZK Krivični zakonik Kosova
MKGPP Međunarodna Konvencija o građanskim i političkim pravima
MMF Međunarodni monetarni fond
MSP Međunarodni sud pravde
MKS Međunarodni krivični sud
MKTBJ Međunarodni krivični tribunal za bivšu Jugoslaviju
OEBS Organizacija za evropsku saradnju i bezbednost
OKK Opštinska kancelarija katastra
PRUSK Poslovnik o radu Ustavnog suda Kosova
PUŽS Procena uticaja na životnu sredinu
SE Savet Evrope
SPEU Sud pravde Evropske Unije
SPGS Specijani predstavnik Generalnog sekretara (UN)
SSK Sudski savet Kosova
SSP Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju
Str. Strana
TSK Tužilački savet Kosova
UDLJP Univerzalna deklaracija o ljudskim pravima
UN Organizacija Ujedinjenih nacija
URK Ustav republike Kosovo
VIPŽ Veće za izborne prigovore i žalbe
VSP Veće za stabilizaciju i pridruživanje
VVSK Vanredna veća u sudovima u Kambodži
ZA Zakon o arbitraži
ZAPSP Zakon o autorskim i srodnim pravima
ZCS Zakon o civilnom statusu
ZENI Zakon o ekspoprijaciji nepokretne imovine
323
ZID Zakon o industrijskom dizajnu
ZIP Zakon o izvršnom postupku
ZJP Zakon o javnim preduzećima
ZK Zakon o katastru
ZKP Zakonik o krivičnom postupku
ZN Zakon o nasleđivanju
ZOO Zakon o obligacionim odnosima
ZP Zakon o posredovanju
ZP Zakon o patentima
ZPD Zakon o poslovnim društvima
ZPI Zakon o privatnim izvršiteljima
ZPK Zakon o porodici Kosova
ZPP Zakon o parničnom postupku
ZS Zakon o sudovima
ZUP Zakon o upravnom postupku
ZUZEPS Zakon o upisu zaloga u evidenciju pokretnih stvari
ZVPP Zakon o vanparničnom postupku
ZVDPS Zakon o vlasništvu i drugim stvarnim pravima

324
PRIVATNO PRAVO

325
326
A Apstrakcija (načelo) [Abstraksioni; Ab-
Abrogacija [Abrogim; Abrogation;
Außerkraftsetzung] - Ukinuti ili poništiti.
Abrogacija podrazumeva ukidanje u
celosti zakona, ugovora ili sporazuma,
formalnim ili autoritativnim postupkom
radi kompletiranja tog zakona, ugovora
ili sporazuma. Ovaj izraz je sličan
derogaciji. Videti i: Derogacija.
Akcionarsko društvo - Akcionarsko
društvo (A. D.) je pravno lice u
vlasništvu njegovih akcionara ali je
pravno odvojeno i posebno, od njegovih
akcionara. Što znači da su vlasnička
prava akcionara merljiva samo na osnovu
vlasništva nad akcijama. Akcionar ednog
akcionarskog društva nije suvlasnik i
nema prenosiv interes na bilo koju
imovinu ili aktivu tog društva. Samo
akcije akcionarskog društva su vlasništvo
akcionara koje se mogu, u celosti ili
delimično, slobodno preneti pored
ograničenja utvrđenih statutom ili
sporazumom društva, što može zahtevati
saglasnost direktora ili akcionara za
prenos i prava na akcije. Akcionarsko
društvo može da ima jedno ili više lica,
poslovno društvo i/ili druga društva kao
akcionare. Akcionarsko društvo je svim
svojim sredstvima i imovinom
odgovorno za sve dugove i druge
obaveze. sa. Način organizovanja,
funkcionisanja i gašenja deoničarskog
društva je regulisan članovima 125-234
ZPD.
Apsolutnost (načelo) - [Absolutiteti (pa-
rim); Absoluteness; Absolutheitsprinzip]
- Načelo apsolutnosti je fundamentlani
princip u privatnom pravu, tačnije, u ma-
terijalnom pravu, prema kojem je načelo
stvarnih prava a posebno imovine, ap-
solutno i trajno prav i svi ga moraju
poštovati/priznati kao takvo - erga om-
nes''.
straction (prinicple); Abstraktion] - Nače-
lo apstrakcije je jedno od osnovnih
načela i tipičnih karakteristika
građanskog prava, naročito u Nemačkoj i
u nekim drugim zemljama, mada ih je
malo. Suština je u tome da se u početku
pravi razlika između pravnog posla sa
karakterom obligacionog prava i pravne
radnje sa karakterom stvarnog prava
(načelo odvajanja pravnih poslova).
Shodno tome, ugovor o prodaji ne čini
nikoga pravnim vlasnikom, jer se ovim
ugovorom prodavac samo „obavezuje“
da prenese kupcu svojinu nad jednom
stvari. Da bi se svojina prenela, pravno je
potrebna i pravna radnja stvarnog prava,
prema kojoj se, prenosilac i primalac
slažu da svojina pređe na primaoca.
Načelo apstrakcije ide i dalje u ovoj
pravnoj konstelaciji. Ako je pravna
radnja sa karakterom stvarnog prava
važeća, a pravna radnja sa karakterom
obaveznog prava (npr. ugovor o prodaji),
tada je primalac stekao svojinu, pošto je
ova pravna radnja sa karakterom stvar-
nog prava „nezavisna“ „apstraktna“. Ove
pravne situacije, nastale kao rezultat
načela apstrakcije, zakonski se uređuju
institutom sticanja bez osnova. Pozitivno
građansko pravo Kosova daje veliki pro-
stor ovom jedinstvenom načelu privatnog
prava Nemačke.
Actio (lat.) - Tužba. Rimsko pravo nije
napravilo razliku koju danas pravi
pravnik kontinentalnog prava između
materijalnog i formalnog prava. Stoga,
čak su i u rimskom pravu predviđene
različite tužbe numerus clausus za ost-
varivanje materijalnog prava. Stoga, sa-
mo ako je postojala određena tužba, bilo
je moguće tužbom tražiti ostvarenje od-
ređenog materijalnog prava.
327
Actio confessoria (lat.) - Konfesorna
tužba. Actio confessoria se naziva glavna
tužba za zaštitu službenosti, koja je kao
takva priznata iz prava Justinijana. Ovo
je stvarna tužba actio in rem (videti: In
rem), koju je prvobitno podneo titular
službenosti samo protiv vlasnika
poslužnog dobra. Kasnije se ovom
tužbom, titular službenosti branio ne sa-
mo od vlasnika poslužnog dobra, već i
svih trećih lica koja su ometala titulara
službenosti u ostvarivanju njegovog
prava.
Actio negatoria (lat.) - Tužba zbog uz-
nemiravanja. Sada se ova tužba odnosi na
materijalno-pravni zahtev vlasnika kako
bi se izbeglo uznemiravanje od strane
drugog lica (član 102. ZVDSP). Kao što
se može videti, ova norma dolazi u prvi
plan ako se vlasnik ometa na njegovoj
imovini. Ako je vlasniku oduzeta imov-
ina vlasniku, ova norma ne pomaže vlas-
niku. U tom slučaju, vlasnik može da
traži povraćaj imovine na osnovu norme
iz člana 93. ZVDSP.
Actio pauliana (lat.) - Paulijanova
tužba. Zove se Paulijanova tužba prema
čuvenom rimskom pravniku Paulijanu.
Ovu tužbu je kodifikovao Justinian i od-
nosila se na poništaj pravnih radnji
preduzimanih na štetu poverioca. Pomin-
janje u savremenom pravu, čak i u ko-
sovsksom zakonu, ova tužba ima u
stečajnom pravu da zaštiti interese pov-
erioca (videti: član 37. ZS).
Actio popularis (lat.) - Narodna tužba.
Prema rimskom pravu i suštini, a leži u
pravu svakog pojedinca da svako podnosi
tžbu, a da nije lično pogođen. Kao što se
može videti, ova tužba danas može da
ima značaj samo u javnom pravu.
Actio publiciana (lat.) - Tužba publici-
ana. Iz rimskog prava i odnosi se na
zahtev iz pretpostavljenog prava vlas-
328
ništva, gde vlasnik mora da dokaže da
ima pravo svojine. Ova tužba se izričito
priznaje u Austrijskom zakonu. Ko-
sovsko pravo koje ima model nemačkog
zakona, ne priznaje ovu vrstu tužbe, a od-
redbe člana 102. ZVDSP sadrže elemente
koji imaju osnova u actio publiciana iz
rimskog prava.
Actio rei vindicatio (lat.) - Tužba za
povraćaj oduzete stvari, tužba za vraćanje
stvari. To je tužba iz rimskog prava i
ovom tužbom vlasnik traži vraćanje
stvari od onoga ko nije vlasnik. U sa-
vremenom pravu, tužba za povraćaj
stvari je materijalno-pravni zahtev kojim
vlasnik može da traži vraćanje stvari od
nezakonitog držaoca (videti član 93.
ZVDSP). Držalac ima pravo da ospori
vraćanje stvari ako ima pravo državine
prema bilo kom pravnom odnosu, na pr.
zakupu, pozajmici, i dr (član 94 ZVDSP).
Actor [Actor; Claiming party; Beschluss]
- Strana koja tuži. Videti: Tužilac.
Ad hoc (lat.) - Za određeni slučaj. Na
primer: ad hoc komisija, što znači, po po-
trebi, osnovana za određenu srvhu.
Ad referendum (lat.) - što će se dalje
razmatrati ili rešavati. Na primer, spora-
zum ili ugovor ad referendum, što znači
da će ugovor ili deo tog ugovora, biti
predmet daljeg razmatranja od strane bilo
kog organa ili drugog lica radi njegovog
završetka.
Advokat [Avokat; Lawyer; Rechtsan-
walt] -Advokat je lice koje ima posebnu
dozvolu državnih organa za obavljanje
profesije advokata, dakle pružanje
pravnih usluga u zastupanju, savetovanju,
davanju pravnih mišljenja i slično.
Glavni formalni izvor za regulisanje
uslova za obavljanje profesije advokata
je Zakon o advokaturi. Ovaj zakon daje
pravnu definiciju „advokata“ (član 5) i
prema ovoj odredbi advokat je lice koje
je registrovano u komori, koje je dalo
zakletvu i bavi se advokaturom. Dužnosti
advokata su pružanje profesionalne
pravne pomoći svim zainteresovanim
licima. Ono što podrazumeva pravna
pomoć, predviđeno je u članu 4. Zakona
o advokaturi. Ono što je posebno za Re-
publiku Kosovo je da advokati iz zemalja
EU i SAD imaju pravo da vrše profesiju
na Kosovu bez ograničenja i uslova, dok
advokati iz drugih zemalja samo pod
uslovom reciprociteta koji se ne pret-
postavlja, ali se mora potvrditi od strane
Ministarstva pravde (članovi 9. i 40. Za-
kona o advokaturi).
Advokatura [Avokatia; Bar;
Anwaltschaft] - Advokatura je profesija
regulisana i izričito predviđena zakonom
i to sa glavnim zvaničnim izvorom za to,
Zakonom o advokaturi. Advokatura
pruža pravnu pomoć (član 4. Zakona o
advokaturi) i slobodna je i nezavisna
profesija. Zakon izričito ne navodi da je
advokatura organ pravne zaštite, što bi
automatski značilo da advokatura ima
prava, ali i dužnosti u pravnom poretku.
Međutim, da je advokatura i organ
pravne zaštite, implicitno rezultira iz
smisla Zakona o advokaturi i izričito iz
Ustava, gde se navodi da je advokatura
„nezavisna“ profesija i da advokat vrši
svoju profesiju poštujući zakonski i
ustavni poredak Republika Kosovo
(videti: član 111. ZRK).
Advokatska komora Kosova [Oda e
Avokatëve të Kosovës; Kosovo Chamber
of Advocates; Anwaltskammer des Ko-
sovo] - Komora je profesionalna organi-
zacija advokata, osnovana Zakonom o
advokaturi, koja vrši javna ovlašćenja u
vezi sa obavljanjem profesije advokata
(videti: posebno članove 41 - 47 Zakona
o advokaturi). Svaki advokat mora da se
upiše pisan u komoru. Komora je
nadležna za izdavanje, oduzimanje i iz-
menu dozvole za obavljanje advokatske
profesije od strane advokata i za sva dru-
ga profesionalna pitanja vezana za
profesiju advokata. Komora ima posebne
organe, i njeno sedište je u Prištini.
Agencija za besplatnu pravnu pomoć
[Agjencia për Ndihmë Juridike Falas;
Free Legal Aid Agency; Agentur für
kostenlose Rechtshilfe] - Agencija za be-
splatnu pravnu pomoć je nezavisna, javna
institucija Republike Kosovo, osnovana
prema zakonu, koja vrši funkcije i odgo-
vornosti organizovanja i pružanja be-
splatne pravne pomoći u skladu sa ZBPP.
Ova Agencija takođe ima svoje regional-
ne kancelarije za besplatnu pravnu
pomoć na čitavoj teritoriji Republike Ko-
sovo, koje se utvrđuju posebnom od-
lukom. Rad agencije nadgleda Savet za
besplatnu pravnu pomoć koji, jednom
godišnje, podnosi Skupštini Republike
Kosovo izveštaj o radu Agencije.
Agencija za industrijsku svojinu
[Agjencia për Pronësi Industriale; Indus-
trial Property Agency; Agentur für gew-
erbliches Eigentum] - Agencija za indus-
trijsku svojinu Republike Kosovo je
nezavistan državni upravni organ osno-
van, prema zakonu, u okviru Ministarstva
trgovine i industrije i odgovorna je za
administrativno - pravnu zaštitu pronala-
zaka, trgovačkih marki/žigova, indus-
trijskog dizajna, oznaku porekla, geo-
grafskog porekla i topografiju integ-
risanih kola, kao i druga pitanja koja pro-
ističu iz međunarodnih sporazuma kojih
je Republika Kosovo potpisnica.
Akademija pravde [Akademia e
Drejtësisë; Academy of Justice; Justi-
zakademie] - Zakonom (br. 05/L-095)
od 08.02.2017. godine je osnovana
Akademija pravde Kosova, naslednik
Kosovskog instituta za pravosuđe, i time
329
prestaje rad Instituta, koji je bio nezavis-
tan i osnovan prema zakonu (Zakon o
osnivanju Kosovskog instituta za pra-
vosuđe od 2008. godine). Osnovni zada-
tak Akademije pravde je priprema kandi-
data za sudije i tužioce, odnosno organi-
zovanje pravnog napredovanja kroz kur-
seve i stručno usavršavanje. Ovim za-
konom, sve zadatke i odgovornosti u vezi
sa organizovanjem obuke kandidata za
sudije obavlja Akademija pravde.
Akreditiv [Akreditivi; Documentary
credit; Akkreditiv] - Akreditiv pred-
stavlja bankarski pravni posao i sredstvo
ili način plaćanja (videti: član 530.
ZOO). Akreditivom, banka po nalogu
komintenta ili svog klijenta i u skladu sa
njegovim uputstvima vrši isplatu bilo ko-
jem trećem licu (korisniku) bez ikakvih
uslova ili obaveza (osim ako mu kom-
intent ne naloži neki drugi poseban
uslov). Štaviše, u nekim slučajevima on
čak i ne obaveštava korisnika o otvaranju
akreditiva, jer je to pravni odnos samo
između banke i komintenta ili nalo-
godavca isplate.
Akcije [Aksioni; Share; Aktie] - Akci-
je/Deonice su hartije od vrednosti koje
garantuju pravo svojine ili imovinski in-
teres u društvu ili kompaniji/korporaciji.
Akcijom/ama deonicom/deonicama se
vlasniku daje pravo na dobit (dividenda)
prema toj akciji /deonici i pravo na po-
delu imovine u društvu. Akcija /deonica
je lična svojina vlasnika i može se preneti
delimično ili u celosti, u zavisnosti od
ograničenja predviđenih ZPD ili bilo kog
ograničenja predviđenog u sporazumu
društva. Akcija/deonica ili akcije/deonice
akcionarskog društva mogu da budu
overene (potvrdom o akciji/deonici) ili
ne-overene. Ako je akcija/deonica overe-
na ili su deonice overene, potvrda o de-
onici treba da sadrži sledeće podatke: ime
330
lica ili društva za koju se potvrda izdaje;
broj deonica zastupljen u potvrdi; vrsta
deonice (obična ili preferencijalna)
zastupljena u potrvdi; treba navesti rele-
vatntnu kategoriju; izjavu u kojoj se na-
vode prava (uključujući i pravo glasa), i
preferencije tih deonica kako je utvrđeno
u statutu društva. Deonice mogu da budu
obične i preferencijalne. Obične deonice
se tako zovu zbog činjenice da njihovom
držaocu (vlasniku) ne donose, auto-
matski, dividende, što znači da neko
može da ima obične deonice, ali ne prima
nikakvu dividendu tokom trajanja vlas-
ništva. Preferencijalne deonice, držaocu
(vlasniku) obično automatski donose div-
idende sa dobitkom. Držaoci preferenci-
jalnih deonica mogu da imaju privilego-
van status kod glasanja i privilegovan
status nakon likvidacije akcionarskog
društva. Postoje i ovlašćene deonice koje
predstavljaju vrstu deonica koje društvo
može da proda, a ove deonice moraju se
utvrditi statutom akcionarskog društva,
jer se broj ovlašćenih deonica može iz-
meniti samo izmenom i dopunom statuta.
AKCIJE koje se emituju su deonice
društva koje na prodaju nude vlasnici
akcionarskog društva. Osim deonica, za
hartije od vrednosti se takođe mogu
smatrati obveznice, hartije sa vrednošću
konvertibilnom u deonice i opcije za
kupovinu deonica.
Akcionar [aksionari; Shareholder;
Aktionär] - Akcionar je držalac akcije ili
subjekt koji može upravljati pravima koja
su zastupljena u deonici. Svako
akcionarsko društvo mora da vodi listu
akcionara koja sadrži ime i adresu svakog
trenutnog akcionara i broj i jvrstu akcija
sa kojima trenutno raspolažu.
Aktorska kaucija [Kaucioni aktoral;
Deposited bond for legal costs;
Prozesskostensicherheitk] Videti: cautio
iudicatum solvi.
Alimentacija [Alimentacioni; Alimony;
Unterhalt] - Alimentacija je finansijsko
izdržavanje supružnika ili bivših su-
pružnika. Supružnik koji nema dovoljno
sredstava za finansijsko izdržavanje, koji
nije sposoban za rad ili koji se iz drugih
razloga ne može zaposliti, ima pravo na
finansijsko izdržavanje drugog supružni-
ka srazmerno njegovim finansijskim
mogućnostima. Sud utvrđuje alimentaciju
i sud može da, uzimajući u obzir sve
okolnosti slučaja, odbije zahtev za ali-
mentaciju ako alimentaciju traži su-
pružnik koji je zlonamerno ili bez oprav-
danog razloga napustio drugog supružni-
ka. Razvedeni supružnik takođe ima pra-
vo da u vezi sa detetom traži od drugog
supružnika alimentaciju sve dok se stara i
izdržava zajedničko dete, pa zbog toga
nije u stanju da radi.
Alotman [Alotmani; Allotment; Reisev-
ermittlungsvertrag] - Alotman predstavlja
ugovor o obavezama, koji za osnovu i cilj
ima angažovanje hotelijerskih kapaciteta.
Ugovorom o alotmanu hotelijer se
obavezuje da tokom određenog vremena
stavi na raspolaganje turističkoj agenciji
određene ugostiteljske usluge licima koje
uputi agencija i naplati joj određenu
proviziju i agencija se obavezuje da plati
cenu pruženih usluga ukoliko je koristila
angažovane hotelske kapacitete. Ovaj
ugovor je formalni ugovor i mora se
zaključiti u pisanom obliku (član 906 i
dalje ZOO).
Amiable compositeur (lat.) - Videti: Ex
aequo et bono.
Analogija [Analogjia; Analogy; Analo-
gie] - Zbog različitih okolnosti i
činjeničnog stanja, može se dogoditi da
za to nije predviđena izričita pravna nor-
ma. Ako se norma ne može primeniti na
činjenično stanje, čak i uz pomoć
tumačenja, onda se pitanje mora rešiti
putem analogije. Međutim, analogija se
može koristiti samo ako su ispunjena dva
osnovna uslova: mora postojati pravni
vakuum u odnosu na činjenično stanje, i
drugi, da relevantna norma koja se
primenjuje treba da sadrži „sličan slučaj”.
Apelacioni sud [Gjykata e Apelit; Court
of Appeals; Berufungsgericht] - Apela-
cioni sud je drugostepeni sud za odluke
prvostepenog suda, Osnovnog suda.
Postoji jedan Apelacioni sud za celu teri-
toriju Republike sa sedištem u Prištini. U
Apelacionom sudu odlučuju samo profe-
sionalne sudije i to u sastavu od troje.
Čak i u Apelacionom sudu, osnovani su
departmani za razmatranje određenih pi-
tanja (videti: članove 17-20 ZS).
Apsolutna prava [Të drejtat absolute;
Absolute Rights; Absolute Rechte] - U
privatnom pravu, subjektivna prava po
svom karakteru i kvalitetu su podeljena
na dve osnovne kategorije, na apsolutna i
relativna prava. Apsolutnim pravom se
smatraju stvarna prava i lična prava
(ličnost). Ova prava su prema zakonu
predmet takstativnog nabrajanja, regulišu
se imperativnim normama, deluju erga
omnes, a njihov pojam i sadržaj određuje
sam zakon. Videti: Apsolutnost (načelo).
Apsolutnost (načelo) - [Absoluteti; Ab-
soluteness (principle); Absolutheitsprin-
zip] - Načelo apsolutnosti je osnovno
načelo u privatnom pravu, tačnije u
stvarnom pravu, prema kojem su stvarna
prava, a posebno svojina, apsolutna i tra-
jna i svi ih moraju poštovati/prihvatiti
kao takva - erga omnes.
Arbitar [Arbitër; Arbiter/referee;
Schiedsrichter] - Arbitar je lice koje vodi
arbitražni postupak i, u načelu ima sva
prava i obaveze sudije državnog suda.
Arbitar, potencijalno, može da bude
331
svako lice koje ima radnu sposobnost. Da
bi se sačuvali nepristrasnost i objek-
tivnost arbitra u konkretnom arbitražnom
postupku, propisuju se pravila (obično
arbitražnim pravilima ili Lex Arbitri), za
koje okolnosti se može tražiti isključenje
arbitra iz određenog procesa. U načelu,
za sve okolnosti za koje se može tražiti
isključenje sudije državnog suda, takođe
se može tražiti isključenje arbitra iz
konkretnog postupka pre arbitraže.
Arbitrarnost [Arbitrabiliteti; Arbitrabil-
ity; Schiedsfähigkeit] - Objektivna arbi-
trarnost je zakonska mogućnost da se
predmet razmatra u arbitražnom
postupku i da se rešava arbitražom.
Međutim, subjektivna arbitrarnost je za-
konska mogućnost da subjekt bude
stranka u arbitražnom postupku. Objek-
tivna i subjektivna arbitrarnost se određu-
je prema pravu zemlje u kojoj se vodi ar-
bitražni postupak. Predmet spora u ar-
bitražnom postupku obično, može da
bude svaki privatno pravni odnos, izuzev
sporova iz pravnih odnosa sa karakterom
porodičnog prava i braka. Strana u
postupku je, obično, pravno lice
(preduzeće), ali može da bude i fizičko
lice, ali samo radno sposobna fizička lica.
Arbitraža [Arbitrazhi; Arbitration/ arbi-
trage; Schiedsgerichtsbarkeit] - Pojam
„arbitraža“ se shvata na različite načine,
kao institucija, kao alternativni način za
rešavanje sporova, kao postupak za
rešavanje sporova i sudsko telo. Kao
način, arbitraža se primenjuje u
međunarodnom javnom pravu (u spo-
rovima između država) i u privatnom
pravu, u sporovima između privatnih lica
(obično pravnih lica). Zajedničko za sve
slučajeve je da bez dogovora (valjanog)
nema arbitraže. Dakle, strane moraju da
se slože (obično u pisanoj formi) da žele
da reše svoj spor pred arbitražom. Glavni
332
formalni izvor arbitraže je sporazum o
arbitraži pravila arbitraže i Lex arbitri i to
po hijerarhii. Naravno, pravila sa karak-
terom ius cogens i ustavne odredbe se
primenjuju unapred, svaki put, s obzirom
da i arbitraža vrši sudsku vlast. Lex ar-
bitri je glavni formalni izvor arbitraže, a
na Kosovu je to Zakon o arbitraži (2007).
Arbitraža se obično sastoji od jednog ili
tri arbitra, a arbitražna odluka je pra-
vosnažna. Pre nego što se izvrši nacion-
alna arbitražna odluka, ona mora da bude
proglašena izvršnom, a odluka strane ar-
bitraže mora da se prizna i proglasi
izvršnom. Na Kosovu trenutno postoje
dve institucionalne arbitraže, jedna u
Privrednoj komori Kosova, a druga u
Američkoj privrednoj komori Kosova.
Arbitražni sprazum [Marrëveshja e Ar-
bitrazhit; Arbitration Agreement;
Schiedsvereinbarung] - Bez sporazuma
nema arbitraže. Sporazum je ugovor
(pravni materijal), kojim se strane slažu
da svoj spor reše arbitražom. Arbitražni
sporazum se obično zaključuje u pisanoj
formi i pod određenim uslovima može da
bude važeć, i sporazum zaključen putem
elektronske pošte ili drugih sredstava el-
ektronske komunikacije.
Arbitražna pravila [Rregullat e Arbitra-
zhit; Arbitration rules; Schiedsregeln] -
Arbitraža se, po pravilu, primenjuje i kao
institucionalna arbitraža i obično u
Privrednoj komori, na Kosovu u PKK i
APK. Svaka institucionalna arbitraža do-
nosi svoja pravila, koja su, glavni, for-
malni izvor nakon dogovora stranaka, pa
čak i pre odredbi Zakona o arbitraži, uz
izuzeće normi sa karakterom ius cogens.
Ukoliko se strane slože da svoj spor reše
u Institucionalnoj arbitraži PKK, onda se
na ovaj postupak primenjuju pravila ove
arbitraže, ako dogovorom stranaka nije
predviđeno nešto drugo konkretnije.
Arbitražni sud [Tribunali i Arbitrazhit;
Court of Arbitration; Schiedsgericht] -
Arbitražni sud je sudsko telo koje
odlučuje u arbitražnom postupku. Ovo
sudsko telo se takođe naziva Arbitražni
tribunal da bi se napravila terminološka
razlika sa sudskim većem u državnom
sudu. Arbitražni sud se obično sastoji od
jednog ili tri arbitra, koje imenuju strane
u sporu. Ovaj Arbitražni sud sprovodi i
odlučuje o postupku pred arbitražom i te
odluke imaju pravno dejstvo, isto kao i
odluke državnog suda. Dok se Arbitražni
sud smatra sudskim telom,
institucionalne arbitraže se nazivaju
Opšti tribunali. Stoga, Institucionalni sud
na Kosovu se naziva Stalni arbitražni sud
Kosova.
Arondacija [Arondimi; Land consolida-
tion; Arrondierung] - Arondacija je ka-
tastarski pravni proces, koji se uglavnom
odnosi na prošlost, prema kojem se zem-
ljišna površina ponovo parceliše a privat-
na imovina koja okružena državnom /
društvenom imovinom prelazi u državno
/ društveno vlasništvo, a privatnom vlas-
niku se daje nadoknada (kompenzacija) u
obliku drugogo dela ili neke druge pov-
ršine van državne / društvene imovine.
Ars boni et aequi (lat.) - Umetnost do-
bra i prava. Ovo je poznata definicija iz
rimskog prava, rimskog pravnika Cel-
susa; videti: Digestat, D 1, 1, 1.
Asignacija [Asignacioni; Assignment;
Anweisung] - Asignacija predstavlja in-
stitut prava na obaveze, odnosno ugovora
sa imenom. Asignacija se drugačije može
nazvati „upućivanje“. Asignacijom jedno
lice, asignant (uputilac) ovlašćuje drugo
lice, asignata (upućenika) da za njegov
račun izvrši nešto određenom trećem
licu, primaocu asignacije (asignataru), a
ovoga ovlašćuje da to izvršenje primi u
svoje ime (član 1032. ZOO).
Aukcija [Ankandi; Auction; Ver-
steigerung] - Aukcija predstavlja javni
poziv koji se upućuje određenom ili neo-
graničenom broju lica, za prodaju, od-
nosno kupovinu pojedinih predmeta, pod
određenim uslovima i sa određenim gar-
ancijama. Pobednik aukcije, koji se
obično određuje prema najvišoj
ponuđenoj ceni za za predmet kupovine,
dužan je da, prema uslovima iz poziva za
aukciju, zaključi ugovor sa aukcionarima.
Autor-i [Autor-i; Author; Autor] - Autor
je lice koje je stvorilo originalno delo u
oblasti umetnosti, nauke i književnosti.
Autorsko pravo i srodna prava sa
autorskim pravom su regulisana i
utvrđena Zakonom br. 04/L-065 o
autorskom i srodnim pravima (ZASP).
Avans [Avanci; Advance payment;
Vorauszahlung] - Videti: Kapara.
Avans [Paradhënia, english, german] -
Videti: Kapara.
B
Banka [Banka; Bank; Bank] - Banka je
preduzeće koje obavlja trgovinsku de-
latnost uglavnom finansijsku i obično os-
novana privatnim kapitalom. Glavni for-
malni izvor bankarskog prava je Zakon o
bankama, mikrofinansijskim institucija-
ma i nebankarskim finansijskim instituci-
jama.
Bankarske garancije [Garancionet
bankare; Bank guarantees; Bank-
bürgschaft] - Bankarske garancije su
izvodi banaka, kojima se ona obavezuje
da obaveže primaoca garancije (korisni-
ka) da će u roku dospeća ispuniti obave-
zu prema poveriocu svog klijenta, ako to
(njegov klijent) nije u mogućnosti da is-
puni svoju obavezu, uvek pod uslovima
navedenim u bankarskoj garanciji.
Bankarskim garancijama se stvara veći
stepen sigurnosti za poverioce i to može
333
značajno da utiče na olakšavanje
ekonomskog i pravnog prometa.
Beležništvo [Noteria; notary; notariat] -
Beležništvo je javna i pravna služba, koja
ima za cilj da stvori pravnu sigurnost u
zemlji i zaštiti legitimne interese lica
(fizičkih ili pravnih), prikupljanjem
dokumentacije, notarskih akata, aut-
entičnosti dokumenata, izjava, potvrda
činjenica u nadležnosti beležništva i de-
ponovanjem dragocenosti i dokumenata.
Ova usluga se realizuje preko javnih
beležnika (videti: javni beležnik). Doku-
menti koji podležu potvrđivanju aut-
entičnosti od strane javnog beležnika
nazivaju se overeni dokumenti.
Beležništvo je regulisano posebnim za-
konom: Zakonom o beležništvu. Aut-
entičnost i sprovođenje overeneih doku-
menata a javnog beležnika se zasniva na
potpisu, formi i sadržaju dokumenta.
Overeni dokumenti javnog beležnika
uživaju dvostruku pretpostavku o zakoni-
tosti i tačnosti sadržaja. Oni se mogu
osporiti jedino u sudskim postupcima,
inače su izvršni dokumenti - izvršni
naslov. Beležničke usluge uključuju, ali
nisu ograničene, na: pravne usluge za ne-
ka porodična i nasledna pitanja; pravne
usluge za pitanja vezana za imovinske
transakcije; pravne usluge za određena
ekonomska i radna pitanja; pravne usluge
čuvanja stvari i drugih dokumenata;
pravne usluge koje se odnose na potvrde,
legalizacije i druga uverenja.
Beneficum (lat.) -Videti: Ugovor u
korist trećeg lica.
Berza [Bursa; Stock Exchange; Börse] -
Berze su tržišne institucije u kojima se
trguje robom, novcem i hartijama od
vrednosti, uglavnom pod nadzorom
ovlašćenih posrednika, kao što su:
trgovci, brokeri, itd.
334
Besplatna pravna pomoć [Ndihma
juridike falas; Free legal aid; Kostenlose
Rechtshilfe /Rechtsbeistand] - Besplatna
pravna pomoć znači pomoć i mogućnost
da država garantuje pristup svojih
građana pravdi i adekvatno pravno
zastupanje pred državnim organima, bez
naknade. Na Kosovu postoji poseban
zakon o besplatnoj pravnoj pomoći:
Zakon o besplatnoj pravnoj pomoći.
Besplatna pravna pomoć se pruža u
parničnom, krivičnom, upravnom i
prekršajnom postupku i može da
obuhvata pravni savet, izradu
dokumentacije i tehničku pomoć u vezi
sa kompletiranjem predmeta i zastupanje
u građanskom, krivičnom, upravnom i
prekršajnom postupku (član 4. Zakon o
besplatnoj pravnoj pomoći). Da bi
građani uživali ovo pravo, postoji
nekoliko uslova: 1. Kriterijumi
kvalifikovanosti - što znači da je za
dobijanje besplatne pravne pomoći
potrebno da su građani državljani
Republike Kosovo, sa prebivalištem/
boravištem u Republici Kosovo; ili druga
lica koja se obavezuju pravilima
međunarodnog prava i recipročnim
međunarodnim sporazumima; 2.
Finansijski kriterijum - što znači da za
dobijanje besplatne pravne pomoći, ta
lica treba da budu deo scheme socijalne
pomoći ili su im ukupni prihodi
domaćinstva ispod proseka za Kosovo. 3.
Pravni kriterijum - koji znači da se
pravna pomoć pruža procenom
osnovanosti slučaja i vrednosti
potraživanja; argumenta, dokaza i
verovatnoće uspeha zahteva (član 6.
Zakona o besplatnoj pravnoj pomoći). Za
ostvarivanje besplatne pravne pomoći je
osnovana (videti: Agencija za besplatnu
pravnu pomoć).
Bigamija [Bigamia; Bigamy; Bigamie] -
Bigamijom se naziva akt sklapanja
bračne veze lica koje istovremeno ima
valjan i zakonit brak, odnosno, sklapanje
dva različita braka u isto vreme. U
porodičnom pravu, bigamija predstavlja
prepreku za brak (videti: brak). Prema
ZPK, članovi 19 i 62.1, niko ne može
stupiti u novi brak, dok prvi brak ne
prestane zakonski. Drugi brak, sklopljen
u vreme postojanja zakonitog braka
jednog od supružnika, je ništav
(nevažeći). Drugi brak se može sklopiti
samo ako je prestao prvi. U krivičnom
pravu, bigamija se sankcioniše kao
krivično delo.
Blago (pronalaženje) [Thesari (gjetja);
Treasure (finding); Schatz (Fund)] -
Blago je kao opšti pojam velika i vredna
imovina, obično u novcu ili zlatu. U
pravnom smislu, pronalaženje blaga
znači sticanje svojine na originalan način
od strane bilo kojeg lica. Način, uslovi i
pravne posledice pronalaženja blaga se
uređuju zakonom (član 34. ZVDSP).
Bogaćenje bez osnova [Pasurimi pa ba-
zë; unjust enrichment; Bereicherung ohne
Rechtsgrund] - U albanskoj pravnoj ter-
minologiji Republike Albanije, ovaj in-
stitut se naziva „bogaćenje bez osnova“.
Bogaćenje bez osnova je materijalni
izvor obaveza i znači jednostavan insti-
tut, kada neko dobije nešto što mu ne
pripada. Ovaj institut je klasičan institut
privatnog prava, još od rimskog prava
(videti: digesti D.50.17.206). Trenutno je
regulisano odredbama člana 194 i dalje
ZOO, a moderno regulisanje je u skladu
sa pravilima utvrđenim u rimskom pravu
za ovaj institut: condictio indebiti, con-
dictio causa data, causa non secuta, con-
dictio ob causam finitam, condictio ob
rem, condictio sine causa, condictio pos-
sessionis i condictio ob turpem vel ini-
ustam causam. Reč bogaćenje uključuje i
sticanje profita kroz usluge. Primeri bo-
gaćenja bez osnova, na primer, mogu bi-
ti: isplata bilo koje naknade bez dugovan-
ja. Važno je napomenuti da je institut bo-
gaćenje bez osnova od imanentnog
značaja posebno u onim pravnim sistem-
ima u kojima je osnovno i dominantno
načelo u građanskom pravu načelo ap-
strakcije.
Bona fide (lat.) - Savesnost. Suprotno je
mala fide (nesavesnost). Osnovno načelo
u privatnom pravu, po kojem, strane u
pravnom odnosu moraju da postupaju u
dobroj nameri i ne nanose štetu
ugovornoj strani. Ovo načelo je sadržano
u članu 4. ZOO).
Boravište [Vendqëndrimi; temporary
residence; Aufenthalt] - Boravište je
mesto na kojem građanin privremeno bo-
ravi zbog posla, školovanja ili drugih
razloga, gde nema nameru da uvek živi.
Građanin koji privremeno boravi u ob-
jektima, kao što su kuće za odmor, sta-
novi ili drugi objekti treba to prijaviti,
odnosno odjaviti, u kancelariji za civilni
status na teritoriji opštine za tu lokaciju
ako on/ona smatra da će na tom mestu
živeti duže od šezdeset dana (član 10.
Zakona o prebivalištu i boravištu). Čak je
i boravište kao i prebivalište, važno u
pravnom životu jer može služiti kao za-
mena prebivališta (videti: prebivalište).
Na primer: norma iz člana 38.2 ZPP ko-
jom se predviđa da ukoliko tuženi nema
prebivalište, opšte mesne nadležnosti je
sud na čijoj teritoriji tuženi ima bo-
ravište.
Brak [Martesa; Matrimony; Heirat] -
Brak je zakonski registrovana zajednica
između dva lica (supružnika) različitog
pola, putem kojeg oni slobodno odlučuju
da žive zajedno u cilju stvaranja
porodice. Supružnici su jednaki i slobod-
335
ni tokom braka, trajanja braka i razvoda.
Prema ZPK (član 14 i dalje), osnovni
uslovi za važeći brak su: poslovna
sposobnost supružnika; slobodna volja
supružnika; nepostojanje istovremeno
drugog važećeg braka supružnika koji
sklapaju brak (bigamija); nepostojanje
krvnog srodstva (videti: krvno srodstvo),
usvajanja, tazbine i starateljstva između
supružnika, prema stepenu utvrđenog za-
konom. Poslovna sposobnost za sklapan-
je braka se stiče sa osamnaest godina.
Izuzetno, po posebnom zahtevu, nadležni
sud može da dopusti sklapanje braka
maloletnom licu starijem od šesnaest go-
dina, ako zaključi da je to lice dostiglo
potrebnu fizičku i psihičku zrelost za
vršenje svojih prava i ispunjenje svojih
obaveza (član 16. stav 2 ZPK). Što se tiče
uslova koji se odnose na slobodnu volju,
kao elementi koji utiču i krše slobodnu
volju navode se: prinuda, pretnja ili
zabluda ili bilo koji drugi nedostatak slo-
bodne volje budućih supružnika. Što se
tiče uslova nepostojanja krvnog ili
porodičnog srodstva (član 21. ZPK),
brak ne mogu da sklope lica u pobočnoj
liniji ili pravoj liniji i indirektnoj liniji do
četvrtog stepena. Krvno srodstvo u van-
bračnoj zajednici predstavlja prepreku za
brak i vanbračnu zajednicu. Što se tiče
uslova nepostojanja srodstva usvajanja
(član 22. ZPK), srodstvo nastalo usvajan-
jem predstavlja prepreku za sklapanje
braka, isto kao i krvno srodstvo. Što se
tiče uslova nepostojanja srodstva po taz-
bini (član 23. ZPK), brak ne mogu
sklopiti sledeći: svekar i snaha, zet i
tašta, maćeha i pastorak, očuh i pastorka.
Iz opravdanih razloga, nadležni sud može
da dozvoli sklapanje braka između lica
koja su u srodstvu po tazbini nakon što
zatraže mišljenje od organa starateljstva.
Što se tiče uslova nepostojanja staratel-
336
jstva (član 24. ZPK), brak između
staratelja i lica koje mu je povereno na
staranje je zabranjen za vreme trajanja
starateljstva. Iz opravdanih razloga,
nadležni sud može da dozvoli sklapanje
braka između lica pomenutih u ovom
članu, nakon što dobije mišljenje od or-
gana starateljstva. Odredbe vezane za
brak, koje određuju uslove ili zabrane su
obavezujućeg karaktera (imperativna
norma), gde lica ne mogu da promene
svoju volju. Shodno tome, njihovo kršen-
je može imati i implikacije za krivično i
javno pravo. Sklapanjem braka se utiče i
na neke oblasti prava, kao što je položaj
lica, imovinsko-pravni odnos supružnika,
obligacioni odnosi, nasleđivanje, itd.
Budžetska organizacija [Organizatë
buxhetore; Budget organisation;
Haushaltsoranisation] - Budžetska organ-
izacija je organ ili javno preduzeće koje
direktno, od države prima budžetska
izdvajanja. Budžetska izdvajanja
uključuju količinu finansijskih sredstava
koja mogu biti dostupna budžetskoj or-
ganizaciji za fiskalnu godinu za njeno
funkcionisanje ili finansiranje bilo kog
određenog programa ili druge kategorije
troškova ili za prenos iz budžetske organ-
izacije u javni organ ili javno preduzeće
u vidu donacije.
C
Cautio iudicatum solvi (lat.) - Plaćanje
kaucije za sudske troškove. To je proce-
duralni institut prema kojem tužilac iz
inostrane države mora da plati kauciju na
početku postupka na ime proceduralnih
troškova, osim ako zakon ne predviđa
drugačije.
Cena [Çmimi; Price; Preis] - Cena je
osnovni uslov (essentialia negotii)
ugovora o prodaji. Cena predstavlja
određeni iznos novca koji je kupac dužan
da isplati prodavcu kao ekvivalentnu
protivvrednost za stvar koju uzima od
njega. Bez sporazuma ugovornih strana o
ceni, nema važećeg ugovora o prodaji.
Cena mora da bude određena ili barem
navedena. Prema ZOO, ako u ugovoru o
prodaji cena nije određena, a ugovor ne
sadrži niti dovoljno podataka na osnovu
kojih bi se ona mogla odrediti, ugovor
nema pravno dejstvo (član 445).
- utvrđena - utvrđenom cenom [i
caktuar; determined; Bestimmt] se
smatra cena čiji je novčani iznos
utvrđen brojčano dogovorom strana.
- Odrediva [i caktueshëm;
determinable; Bestimmbar] odredivom
cenom se smatra cena koja nije
brojčano utvrđena, a koja se međutim,
u zavisnosti od određenih uslova i
kriterijuma, može odrediti. Konkretan
primer može biti slučaj kada se strane
sporazumeju da će se cena određene
stvari odrediti prema tržišnoj ceni u
određeno vreme.
Centralna agencija za nabavke
[Agjencia Qendrore e Prokurimit; Central
Procurement Agency; Zentrales
Vergabeamt] - Centralna agencija za
nabavke (CAN) predstavlja agenciju
osnovanu u okviru Ministarstva finansija,
koja svoje funkcije i dužnosti obavlja u
skladu sa ZJNRK. U posebnim
slučajevima, zbog profesionalne
ekspertize, ekonomičnosti, efikasnosti ili
drugih zakonitih poslova, ministar
finansija može da ima ovlašćenje da
imenuje CAN kao ugovorni organ
odgovoran za obavljanje aktivnosti
nabavke. U ovim slučajevima, CAN se, u
skladu sa ZJNRK i za potrebe ovog
zakona, smatra „ugovornim autoritetom“
za aktivnost nabavke (član 94. ZJNRK).
Centralna banka Kosova [Banka
Qendrore e Kosovës; Central Bank of
Kosovo; Zentralbank Kosovo] - Central-
na banka Republike Kosovo (CBK) je
javni pravni subjekt na osnovu člano-
va11. i 140. URK i Zakonа o centralnoj
banci Republike Kosovo. Glavne funkci-
je i ciljevi CBK su unapređivanje i od-
ržavanje stabilnog finansijskog sistema,
uključujući siguran, održiv i efikasan
platni sistem; doprinos postizanju i
očuvanju stabilnosti domaćih cena; po-
drška opštim ekonomskim politikama
Vlade; poslovanje u skladu sa principom
otvorene tržišne privrede slobodnom
konkurencijom, favorizovanjem efikasne
raspodele finansijskih sredstava (član 7.
Zakona o centralnoj banci). CBK ima
administrativnu, finansijsku i upravljačku
autonomiju. CBK se neregistruje u regis-
tru biznisa. CBK je naslednik Centralnog
bankarskog autoriteta Kosova.
Cesija/ustupanje [Cedimi; Cession;
Zession] - Videti: Promena poverioca.
Citiranje [Citimi; Quoation; Zitat] -
Citat ili citati u autorskom pravu
podrazumeva korišćenje delova uzetih iz
tuđeg objavljenog dela za sopstveno delo,
ako se ono u delu autora, bavi kritikom
ili obradom. Citiranja su dozvoljena
zakonom, konkretno članom 50. ZASP,
ali pod uslovom da su u skladu sa
načelima poštovanja i moralne i
profesionalne odgovornosti.
Civilni/građanski status [Gjendja civile;
Civil status; personenstand] -
Civilni/građanski status označava
celovitost ličnih podataka građana
Kosova, stranih državljana i lica bez
državljanstva sa privremenim ili trajnim
boravkom u Republici Kosovo, koji se
upisuju i čuvaju u matičnoj knjizi i
potvrđuju rođenje, porodični status, smrt,
odnose među njima i sve promene koje
se javljaju u ovim odnosima (član 2.
Zakona br. 04/L-003 o civilnom statusu).
337
Clausula rebus sic stantibus (lat.) -
Ako su se nakon zaključenja ugovora
mnogo promenile okolnosti o kojima su
se obe strane dogovorile, utrenutku pot-
pisivanja tada se može zahtevati revizija
ili i raskid ugovora. Uslovi za takvo
pravno stanje su velika promena osnove
pravnog posla i neopravdanost produžen-
ja ugovora pod istim uslovima. Tipičan
slučaj je na primer: vanredna devalvacija
monetarne jedinice. Prema ZOO, član
116, ako posle zaključenja ugovora na-
stupe okolnosti koje otežavaju ispunjenje
obaveze jedne strane, ili ako se zbog njih
ne može ostvariti svrha ugovora, i u jed-
nom i u drugom slučaju, u toj meri da je
očigledno da ugovor više ne odgovara
očekivanjima ugovornih strana i da bi po
opštoj proceni bilo nepravično održati ga
na snazi takvim kakav je, strana kojoj je
otežano ispunjenje obaveze, odnosno
strana koja zbog promenjenih okolnosti
ne može da ostvari cilj ugovora, može da
traži raskid ugovo ili njegovu promenu.
ra. Raskid ugovora se ne može tražiti ako
je strana koja se poziva na promenjene
okolnosti bila dužna da u vreme
zaključenja ugovora uzme u obzir te
okolnosti ili ih je mogla izbeći ili pod-
neti.
Condicio facti (lat.) - stvarni uslov -
Predstavlja jedan stvarni uslov ili uslove
koje strane postavljanju svojom voljom,
u transakciji ili pravnom prometu.
Condicio iuris (lat.) - Predstavlja neki
uslov propisan zakonom, o valjanosti
pravne transakcije.
Condictio sine causa (lat.) - Rimsko
pravo. Videti: Sticanje/neosnovano
bogaćenje.
Contra legem (lat.) - U suprotnosti sa
zakonom.
338
Corpus delicti (lat.) - Celost činjenica i
dokaza koji predstavljaju prekršaj ili
krivično delo.
Corpus iuris canonici (lat.) - Corpus
iuris canonici je kodifikacija crkvenog
prava, koje je stvarano od 1140. do 1500.
godine i predstavljalo je glavni formalni
oblik crkvenog prava, koji je regulisao ne
samo verske, već i sekularne odnose.
1917. godine stupila je na snagu nova
kodifikacija corpus iuris canonici.
Corpus iuris civilis (lat.) - Corpus iuris
civilis je sveobuhvatna kodifikacija
rimskog prava, prvobitno stvorena u
običajnom pravu, a zatim u kontinuitetu
sa pisanim pravom. Ova kodifikacija je
stvorena pod vođstvom rimskog
imperatora Justinijana. Ovaj „kodeks“ se
sastoji od četiri obimna dela i jednog dela
institucija (uvodna knjiga o pravu sa
pravnom snagom, Digesti ili Pandekti
(zapisi klasičnih pravnika, Justinijanovi
kodeksi (Nalozi imperatora/Cara) i
Novele (dodatni zakoni izdati kasnije).
Culpa in contrahendo - odgovornost
prilikom zaključenja ugovora. Pravni ob-
lik culpa in contrahendo je pravno “ot-
krio” poznati nemački pravnik Rudolfa
von Jöringa (1818-1892) i odnosi se na
odgovornost za kršenje bilo koje obaveze
pre i za vreme zaključenja ugovora. Pre
svega, to znači da same stranke moraju
da postupaju u dobroj veri i s pažnjom,
ne nanoseći štetu jedna drugoj, čak i ako
su u procesu sklapanja ugovora. Ovaj
pravni institut koji kod nas nije toliko
poznat, posredno i nedovoljno je uređen
odredbama člana 20 ZOO (Zakona o ob-
ligacionim odnosima).
Č
Ček [Çeku; Check; Scheck] - Ček pred-
stavlja vrednosni papir prema izgledu i
važan je instrument za plaćanje. U
slučaju čeka, bavimo se pravnim ob-
ligacionim odnosom. U ovom pravnom
odnosu, izdavalac čeka nalaže organu za
plaćanje, koji je obično banka, da za-
konitom držaocu čeka isplati novčani
iznos koji se nalazi na čeku.
Činjenica [Fakti; Fact; Tatsache] -
Činjenica je događaj ili dešavanje koje se
može utvrditi. Utvrđivanje činjenica je
važno za njihovo podvođenje pod
određenu pravnu normu. Utvrđivanje
činjenica se vrši u prvostepenom sudu, a
Apelacioni sud vrši ocenu i utvrđivanje
činjenica.
Dobro poznate činjenice/notorne
činjenice [Fakte notore; Notorious facts;
Notorische/offenkundige Tatsachen] -
Dobro poznate činjenice. Poznate
činjenice su događaji ili dešavanja koja
se ne moraju dokazivati, jer je poznato da
su se desili. Stoga, takve činjenice ne
moraju biti uopšte predmet dokaznog
postupka, na primer: ako se traži naknada
štete od osiguranog događaja, jer se u
jednom mestu desila velika poplava. Da
se poplava dogodila, jeste dobro poznata
činjenica u javnosti i svetu, tako da nema
potrebe da se dokazuje. Lex non requirit
verifcari, quod apparet curiae (Zakon ne
zahteva da se proveri ono šta je sudu
poznato). Isto važi i za Manifesta non
indigent probatione (Poznato ne treba
dokazivati).
Činjenično stanje [Gjendja faktike;
Factual situation/state; Tatbestand] -
Videti: Činjenice.
D Surotno od de facto. Prema pravnom
Da mihi factum, dabo tibi ius (lat.) -
Daj mi činjenice, daću ti pravo; videti:
iura novit curia.
Damnum [Šteta; Damage; Schaden] -
Šteta. Videti: Šteta.
Damping [Dumpingu; Dumping;
Dumping] - U trgovinskom pravu,
‛damping’ znači ispadanje ili izlazak iz
igre ili sa tržišta konkurenata. Predstavlja
zabranjenu delatnost i u suprotnosti sa
slobodnom tržišnom ekonomijom. To se,
obično može izraziti prodajom određene
robe ispod tržišne cene na određenom
tržištu kako bi se oslabili i eliminisali
konkurenti i time stvorio monopol na tom
tržištu.
De cujus (lat.) - Videti: Zaveštalac.
De minimis non curat lex (lat.) - Pravo
se ne bavi sitnicima. Svrha ove latinske
izreke je da za minorna i nevažna pitanja
ne treba koristiti zakonska ovlašćenja i
pravnu zaštitu. Ovo je bilo osnovno
načelo u rimskom pravu. Ovo načelo važi
i danas ukoliko se očigledno vidi
zloupotreba materijalnog ili
proceduralnog prava.
Dekret [Dekret; Decree; Dekret] -
Videti: Nalog.
Del credere (italian) - Del credere je
institut i pojam iz italijanskog pravnog
jezika, ali ga takođe uređuje i ZOO (član
795). Del credere je garantni ugovor
kojim poverenik garantuje komintentu
ispunjenje obaveza klijenata. Za ovu
garanciju, on (poverenik) može da traži i
naknadu (proviziju) od klijenta. Ovim
ugovorom, poverenik preuzima rizik
ispunjavanja obaveza komintenata.
De facto (lat.) - Činjenično. Radi se o
istini, činjeničnom stanju, bez obzira na
pravni aspekt.
De iure (lat.) - Zasnovano na zakonu.
stanju. Dakle, kao što je predviđeno
zakonskim pravilima.
De lege lata (lat.) - Prema pozitivnom
zakonskom pravu. Kao što je trenutno
definisano i primenjivo u pravnom
smislu.
339
De lege ferenda (lat.) - Prema budućem
pravu. Suprotno od de lege lata. Pret-
postavljeno pravo i i zakonski planirano.
Zakonodavac ima za cilj da reguliše od-
ređeni pravni odnos u budućnosti. U od-
ređenim slučajevima, de lege ferenda se
takođe može uzeti i kao pomoćno
sredstvo za tumačenje određene pravne
norme.
Delikt /kažnjiva radnja [Delikt; Delict;
Delikt] - Videti: Šteta.
Denacionalizacija [Denacionalizimi;
Denationalization; Denationalisierung
von Eigentum] - Suprotno od nacionali-
zacija. Denacionalizacija (restitucija)
predstavlja pravni proces regulisan za-
konom koji ima za cilj da vrati imovinu
(zemlju) privatnim licima koju im je rani-
je uzela država, nasilno i bez ikakve
nadoknade.
Devolutivni (karakter) [Devolutiv
(karakter); Devolutive character;
Devolutiveffekt] - Pravno sredstvo može
imati devolutivni ili remonstrativni
karakter. Devolutivni karakter ima
pravno sredstvo napadanja i o tome
odlučuje sud višeg stepena pre nego što
odlučuje o ožalbenoj odluci (npr: žalbi ili
reviziji na presudu). Dok, remonstrativni
karakter ima pravno sredstvo, i o tome
odlučuje isti sud koji je odlučio u vezi sa
pobijanom ili osporenom odlukom (npr:
zahtev za vraćanje u pređašnje stanje).
Deklaracija (robe) [Deklaracioni i
mallit; Declaration of goods;
Warendeklaration] - Deklaracija je
obaveštenje koje se mora staviti na svaku
robu i mora biti u pisanoj formi i sa
znakovima u vezi sa specifikacijama robe
koja se odnosi na trgovački žig,
trgovačku marku, robnu marku/brend,
znak ili simbol robe i mora se staviti na
etiketu, ambalažu ili u prateća dokumenta
i informacije o robi. Deklaracija naročito
340
mora da sadrži sledeće podatke: ime
proizvođača robe i ime pod kojim se roba
prodaje; vrstu, model, mernu jedinicu i
etiketu robe i najmanje jednu važnu
specifikaciju koja izdvaja tu robu; datum
proizvodnje i datum isteka; za domaću
robu: ime i adresu proizvođača i zemlju
porekla; za uvoznu robu: ime i adresu
uvoznika i zemlju porekla proizvođača.
Deliktna sposobnost [aftësia deliktore;
Delictive ability; Deliktsfähigkeit] -
Videti: Radna sposobnost.
Delo (ugovor o) [Vepra (kontrata);
Service contract/work contract;
Werkvertrag (Vertrag] - Ugovor o delu je
pravni obligacioni odnos prema kojem je
izvođač dužan da obavlja intelektualni
rad (na pr: stručnost) ili bilo koji fizički
posao, a naručilac mora da isplatiti
određenu naknadu (član 615 i dalje
ZOO).
Delikvencija [Zotësia deliktore;
Delinquencyj; Deliktfähigkeit] - Videti:
Delikvencija.
Dostupne radnje [Veprimet disponibile;
Available actions;
Dispositionshandlungen] - Dostupne
radnje stranke su dobrovoljne radnje koje
preduzima stranka ili stranke u
građanskom postupku. Ključni su
proceduralni postupci koji okončavaju
parnični postupak i to su sudsko
poravnanje, povlačenje tužbe i odricanje
od tužbe.
Depozit [Depozita; Deposit; Ver-
wahrung] - Depozit je ugovor, odnosno
pravni obligacioni odnos (članovi 726 i
dalje ZOO). Ugovorom o depozitu
primalac depozita se obavezuje da primi
stvar od davaoca depozita, da je čuva i da
je vrati kada je ovaj bude zatražio. Ova
usluga može biti nagrađena ili bez
nagrade. Predmet ugovora o depozitu su
male, ali vredne stvari npr. dokumenti,
novac, zlato, itd.
Deponovanje [Depozitimi; Depositing;
Verwahren] - Videti: Depozit.
Derogacija [Derogimi; Derogation;
Derogation] - Derogacija u pravnom
životu znači ukidanje. Ovaj izraz se, pre
svega, odnosi na ukidanje određenog dela
pravnih akata (izmenama i dopunama i/ili
amandmanima) ili na njihovo ukidanje u
celosti. U pravnoj praksi, derogacija
može da bude formalna i materijalna.
- formalna derogacija [Derogimi
formal; Formal derogation; formelle
Derogation] - formalna derogacija
znači da, kada je zakonski akt ili
zakon ukinut drugim pravnim aktom
ili zakonom, taj pravni akt izričito
prestaje da važi.
- materijalna derogacija [Derogimi
material; Material Derogation;
materielle Derogation] - materijalna
derogacija se javlja u slučajevima kada
nema formalne derogacije, kada za
jedno pitanje postoji dve ili više
odredbi koje, na jedan ili drugi način,
mogu da regulišu to pitanje. Tada u
tim slučajevima postoji materijalna
derogacija i primena opštih pravnih
pravila kao što su: novi zakon stavlja
van snage stari zakon - lex posterior
derogat legi priori ili poseban zakon
poništava opšti zakon - lex specialis
derogat legi generale.
Dete [Fëmija; Child; Kind] - U smislu
ZPK, dete je lice mlađe od osamnaest
godina. Na osnovu toga se smatra da je
pojam deteta vezan za radnu sposobnost
(videti: radna sposobnost). Na primer:
radna sposobnost da sklopi brak se
ostvaruje sa osamnaest godina. Međutim,
čak i pre ovog perioda, na poseban
zahtev lica, nadležni sud može da dozvoli
brak maloletniku starijim od šesnaest
godina ako utvrdi da je lice dostiglo
fizičku i psihičku zrelost neophodnu za
ostvarivanje bračnih prava i ispunjenje
bračnih dužnosti (član 16. stav 2. ZPK).
Važno je napomenuti da su, prema ZPK,
jednaki i uživaju jednaka prava deca
dobijena u braku, van braka i usvojena
deca (član 3.4 i član 167).
Derivativna/izvedena dobit [Fitimi
derivativ; Derivative acquisition;
Derivativer Erwerb] - Suprotno je
izvornoj dobiti. Derivativna dobit znači
da neko stiče stvarno pravo, obično
vlasništvo, od pravnog prethodnika i to
njegovom voljom, na primer: sticanje
vlasništva nad pokretnom imovinom
preko pravnog posla (član 21. ZVDSP).
Devolutivni efekat [Efekti devolutiv;
Devolutive effect; Devolutiveffekt] -
Videti: Devolutivno.
Digesti (pandekti) [Digestat (pandektet;
Digesta (pandectae); Digesten
(Pandekten)] - Digesti ili pandekti se
nazivaju sve odredbe sa pravnom snagom
rimskog prava, kodifikovane u „knjizi II“
corpus iuris civilis. One sadrže odredbe i
spise poznatih rimskih pravnika,
uglavnom iz vremena postklasicizma,
posebno Ulpianusa, Papinijanusa i
Paulusa.
Direktno (načelo) [Direkt (parimi);
Direct (principle);
Unmittelbarkeitsgrundsatz (Grundsatz)] -
Direktno načelo je osnovno načelo u
parničnom postupku, prema kojem sud
koji je na zakazanoj sednici za glavno
razmatranje mora da meritorno odlučuje
o stvari (videti: član 4 u vezi sa članom
182. stav 2. tačka a ZPP).
Dividenda [Dividenda; Dividend; Divi-
dende] - Dividenda predstavlja prihod od
akcija/deonica ili akcionarskog kapitala,
na primer u akcionarskom društvu (vi-
deti: Akcionarsko društvo). Dividenda ili
341
prihod/dobitak od akcija/deonica bilo ko-
je vrste ili kategorije se isplaćuju pro rata
(proporcionalno) svim vlasnicima ovih
akcija. Dividenda se može isplaćivati u
gotovini ili drugoj imovini, uključujući
akcije ili druge hartije od vrednosti
društva ili drugog izdavaoca, osim ako u
statutu društva nije drugačije navedeno.
Dividende koje se isplaćuju u akcija-
ma/deonicama društva isplaćuju se izda-
vanjem tih akcija/ deonica (srazmerno)
nosiocima te kategorije ili vrstom koja
prima dividendu (član 158. ZTD).
Dizajner [Dizajnuesi; Designer; Design-
er] - Dizajnerom se naziva lice koje je
stvorilo industrijski dizajn (videti: Indus-
trijski dizajn). Fizička i pravna lica, do-
maća i strana, imaju jednaka prava na sti-
canje i zaštitu dizajna prema Zakonu o
industrijskom dizajnu, član 15.
Dokazi [Provat, Evidence; Beweis] -
Činjenice se mogu utvrditi kao istinite ili
ne ukoliko podležu dokaznom postupku.
Predmet dokazivanja su navodi strana o
postojanju ili nepostojanju činjenice.
Dokazno sredstvo je svako sredstvo koje
može dovesti do utvrđivanja jedne
činjenice - svedok, uviđaj na licu mesta,
veštak, stranka kao svedok i dokument.
Zaključak o potvrđivanju činjenice se
donosi u postupku koji se naziva dokazni
postupak.
- Pred-dokaz [Paraprova; Pre-
evidence/prior evidence; Vorbeweis] -
Pred-dokaz je dokaz koji se iznosi pre
početka građanskog ili krivičnog
postupka. Izvođenje dokaza se, po
pravilu, sprovodi na ročištu za glavnu
raspravu. Zbog činjenice da do
sazivanja ročišta za glavnu raspravu na
kojem će se izvesti dokaz, može proći
duži vremenski period, zakon (članovi
379-385. ZPP) predviđa da se dokaz
može izvesti ranije, čak i pre početka
342
postupka. Da bi se izveo pred-dokaz
moraju se ispuniti određeni uslovi i to
da postoji zahtev, da postoji opasnost
da se dokaz može izgubiti ili nestati,
kao i da stranka predloži izvođenje
dokaza.
Dokazna sredstva [Mjetet provuese;
Means of evidence; Beweismittel] -
Videti: Dokazi
Dokument [Dokumenti; Document;
Urkunde] - Dokument je svaki izraz
misaonog izražavanja u pisanom obliku.
Obično, dokument je pismeno.
Dokument je važan u svim oblastima
prava. Prema kriterijumu autora
dokumenta, razlikujemo javna i privatna
dokumenta. Javni dokument je onaj
dokument koji izdaje neki državni organ
u okviru svojih ovlašćenja i poštujući
predviđene procedure Smatra se da je
javni dokument onaj dokument izdat od
strane nedržavnog organa, ali koji ima
legitimitet za javna ovlašćenja (npr:
notar, privatni izvršitelj, posrednik, itd),
članovi 329 i dalje ZPP. Javni dokument
ima snagu dokaza apsolutne tačnosti,
izuzev ako je upisan određeni prigovor.
Svaki drugi dokument, koji nije javni
dokument, smatra se privatnim
dokumentom, čiju verodostojnost treba
dokazati, jer privatna isprava nema
nikakvu snagu dokaza apsolutne tačnosti.
Dominium (lat.) -Videti: Svojina.
Donacija [Donatio; Donation; Donatio] -
Videti: Poklon.
Dopisi [Shkresat; Letters; Schriftsätze]
Dopisi su pisane proceduralne radnje
koje preduzima sud, stranke i drugi
učesnici u parničnom postupku. Dopis je
tehnički pojam, dok su podnesci opšti
pravni pojmovi za proceduralne radnje
koje su preduzeli subjekti u postupku.
Dostava (dopisa) [Komunikimi (i
shkresave; Communication/service (of
letters)]; Zustellung (von Schriftsätzen)] -
Dostava dopisa je slanje dopisa jednog
subjekta drugom subjektu u postupku.
Dostava podnesaka sudu od strane
tužioca je dostava dopisa (član 103. i
dalje ZPP). Slanje presude jednoj stranci
je dostava dopisa. Dostava dopisa se vrši
poštom, ali i direktno od strane sudskog
dostavljača pošte ili nekog službenika
državnog organa ili bilo kog legitimnog
organa. Elektronska dostava je
dozvoljena (videti: član 103. ZPP), ali još
uvek ne funkcioniše, jer nije obezbeđeno
dovoljno pravnog kadra ineophodna
infrastruktura.
Dostupnost (načelo) [Disponibiliteti
(parim); Availability (principle);
Disposition (Grundsatz)] - Načelo
dostupnosti je osnovno načelo u
parničnom postupku, prema kojem
početak, nastavak i završetak sudskog
postupka zavisi od volje stranke. Ovo
načelo je suprotno načelu službenosti
koje se u izuzetnim slučajevima
primenjuje čak i u parničnom postupku.
Društvo/Korporacija [Korporatë;
Corporation; Konzern] - Prema ZPD,
izraz društvo/korporacija se koristi kao
sinonim za entitet kao što je akcionarsko
društvo ili društvo sa ograničenom
odgovornošću koje je osnovano na
Kosovu. Videti: akcionarsko društvo i
društvo sa ograničenom odgovornošću.
Društvo/udruženje/asocijacija
[Shoqatë; Association; Verein] - Društva
su pravna lica, organizovana u obliku
nevladinih i neprofitnih organizacija na
Kosovu. To znači da se sredstva, prihodi
i profit društva ne mogu koristiti da bi
direktno ili indirektno rezultirali dobitima
za bilo kog osnivača, direktora, zvanični-
ka, člana, zaposlenog ili donatora društ-
va, osim uplate i razumne naknade za lica
koja obavljaju rad za organizaciju. Na
Kosovu, svako lice uživa puno pravo da
se udružuje i osniva društva u skladu sa
Zakonom o slobodi udruživanja u nevla-
dine organizacije, član 9. Društvo je
članska organizacija. Društvo mogu da
osnuju najmanje 3 (tri) ili više lica, gde
barem jedno od njih ima prebivalište ili
kancelariju na Kosovu.
Društvo sa ograničenom odgovornošću
[Shoqëri me Përgjegjësi të Kufizuar;
Limited Liability Company; Gesellschaft
mit beschränkter Haftung] - Društvo sa
ograničenom odgovornošću (D.O.O.) je
pravno lice koje je pravno odvojeno i ko-
je je zasebno od njegovih vlasnika.
Društvo sa ograničenom odgovornošću
može imati jednog ili više vlasnika i/ili
poslovnih društava. Jedan vlasnik društva
sa ograničenom odgovornošću nije su-
vlasnik i nema prenosiv interes na
imovinu društva sa ograničenom odgo-
vornošću. Imovinski interesi u društvu sa
ograničenom odgovornošću su jedinice
na osnovu kojih se deli vlasništvo u
društvu. Jedan svojinski interes u društvu
sa ograničenom odgovornošću je lična
imovina vlasnika i može da se prenese
delimično ili u celosti, u zavisnosti od
ograničenja predviđenih zakonom ili
ugovorom o partnerstvu. Imovinski in-
teresi se mogu dokazati potvrdom i mogu
se nazvati uslovno i „akcija“. U statutu ili
sporazumu društva može se predvideti da
se imovinski interesi ili akcije u društvu
dokazuju potvrdama izdatim od strane
društva. Društvo sa ograničenom odgo-
vornošću je, svim svojim sredstvima, od-
govorno za sve svoje dugove i druge
obaveze. Način organizovanja,
funkcionisanja i gašenja društva sa
ograničenom odgovornošću je regulisan
članovima 78-125 ZPD.
Državni tužilac [Prokurori i shtetit; State
Prosecutor/state prosecutor's office;
343
Staatsanwaltschaft] - Državno tužilaštvo
je državni organ izričito predviđen i
regulisan posebnim zakonom, Zakonom
o državnom tužiocu (2010), i koji
uglavnom ima ovlašćenja u krivičnom
postupku. U građanskom postupku, uloga
državnog tužilaštva je ograničena samo
na izričito predviđene predmete. Tipičan
slučaj u kojem postupa državni tužilac u
građanskom postupku je postupak
pokrenut zahtevom za zaštitu zakonitosti,
koji se može podneti samo od strane
tužioca (član 245. i dalje ZPP).
Državno pravobranilaštvo [Avokatura
e Shtetit; State attorney’s office;
Volksanwalt] - Državno pravobranilaštvo
je državna institucija osnovana zakonom,
koja deluje kao pravni zastupnik
Republike Kosovo. Formirano je
Zakonom o državnom pravobranilaštvu
(2013). Pre osnivanja Pravobranilaštva,
Republiku Kosovo je uglavnom
zastupalo Ministarstvo pravde. Iako se u
Zakonu navodi da državno
pravobranilaštvo predstavlja javni organ
Kosova, ideja je da zastupa Republiku
Kosovo, a ne javne organe, jer su to
organi i nemaju specifični pravni
subjektivitet, osim ako zakon propisuje
drugačije, na primer: posebne agencije.
Poseban pravni subjektivitet ima
republika, kao pravno lice privatnog
prava, a ne njeni organi.
Državina [Posedimi; Possession; Besitz]
- Državina je zakonski definisana (čla-
novi 103, 104 ZVDSP) i podrazumeva
faktičku kontrolu lica na jednoj stvari.
Državinu je potrebno pravno strogo
odvojiti od vlasnika, iako je vlasnik
obično držalac, ali sa izuzetkom. Na pri-
mer: zakupoprimac kuće je direktni
držalac, dok je zakupodavac indirektni
vlasnik i držalac. Državina je, nesumn-
jivo, činjenica, ali je od rimskog prava pa
344
do danas diskutabilno, da li je državina i
pravo. Da bi se uspostavila državina, ne-
ophodna je činjenična vlast. Da li je za
državinu potreban i uslov animusa
(volje), je diskutabilno. U austrijskom
pravu postoji gotovo apsolutna saglasnost
da je volja da se stvar drži osnovni uslov
za državinu. U švajcarskom pravu, u
principu, dovoljna je činjenična vlast,
kao što je to bilo u rimskom klasičnom
pravu. Međutim, u pravu Nemačke, post-
oje različita mišljenja o tome. Dominant-
na teorija zahteva volju kao uslov za
uspostavljanje direktne državineU ko-
sovskom pravu, ovo pitanje je do danas
malo raspravljano. Po mom mišljenju, is-
kustvo nemačkog prava takođe bi trebalo
da važi i na Kosovu, pošto su i relevantne
norme o državini imale kao model
nemačko rešenje. Državina je zaštićena
na različite načine (videti: članove 112,
113 ZVDSP). Državina ne predviđa
poslovnu sposobnost, tako da svako
može biti držalac i ne postoji državina
preko zastupnika, jer pravila o zastupanju
ne važe za državinu. Postoji nekoliko
različitih vrsta državine: direktna
državina, posredna državina i sudržavina.
- Neposredna državina [posedimi
direkt; direct tenure/co-posession;
unmittelbarer Besitz] - znači držanje
stvari i ostvarivanje faktičke vlasti
samog držaoca nad određenom stvari.
- Posredna državina [posedimi indirekt;
indirect tenure (shared possession);
mittelbarer Besitz] - znači držanje
stvari držaoca preko drugih lica koja
realno drže stvar. Na ovoj poziciji
može se naći držalac vlasnik ili onaj
koji nije vlasnik koji ostvaruje
(prikuplja) prihode ili određena prava
od držanja drugih lica; na primer:
iznajmljivanje stvari drugome.
Takođe, nedirektni držalac je lice koje
 daje na držanje jednu stvar po osnovu
zaloga, kirije, depozita, sporazuma ili
sličnog pravnog odnosa, koje drugom
licu daje pravo na držanje stvari na
određeno vreme.
- Sudržavina [Bashkëposedimi; Co-
possession; Mitbesitz] - sudržavina
znači kada dva ili više lica zajednički
vrše državinu nad jednom stvari prema
poznatim i izračunatim parametrima
su-držalacaa.
- Zajednička državina [posedimi i
përbashkët; joint tenure/possession;
gemeinschaftlicher Besitz] - dokumenti, slike, ikone i različito oružje,
zajednička državina je kada dva ili
više lica zajednički ostvaruju državinu
nad jednom stvari i ne zna se obim
ostvarivanja državine.
Dug [Borxhi; Debt; Schulden] - Videti:
Obaveza.
Dugoročni zakup [Qiradhënie afatgjate;
Long term leasehold; Erbpacht] - Institut
dugoročnog zakupa na Kosovu se
uglavnom odnosi na proces privatizacije
(Videti i: privatizacija). Ovaj institut
predstavlja formu zakupa/držanja u
zakup („leasehold“) društvene imovine
na period od 99 godina, od 9. maja 2003.
godine. Ovaj datum se odnosi na stupanje
na snagu Uredbe UNMIK-a (br. 2003/13)
o promeni prava korišćenja nepokretne
imovine u društvenoj svojini. Sadržaj
prava iz dugoročnog zakupa se ne
razlikuje mnogo od vlasništva, izuzev
utvrđenog vremenskog roka. Prema ovoj
Uredbi, ovo pravo sadrži: pravo na
državinu i korišćenje imovine u zakup u
bilo koju svrhu koja nije zabranjena
zakonom; pravo na slobodno izvršenje
prenosa imovine pod zakupom na treća
lica; pravo na uvođenje tereta na imovinu
pod zakupom; pravo na prenos
nasledstvom, spajanjem ili na drugi
pravni način prenosa vlasništva
ugovorom ili dejstvom zakona (član 2.
Uredbe).
Dužnik [Debitor; Debtor; Schuldner] -
Dužnik je lice koje je u pravnom
obligacionom odnosu dužno da izvrši
određeno davanje, delovanje,
nedelovanje ili trpljenje prema drugom
licu koje se zove poverilac.
E
Eksponat [Eksponate; Exhib-
it/showpeace; Exponat] - Eksponati su
jedinstveni retki predmeti kao što su stari
suveniri koji imaju umetničku, istorijsku,
etnološku i arheološku vrednost. U
građanskom pravu, kada je predmet
građansko pravnih odnosa kupoprodaja
eksponata, dozvoljenih za pravni promet,
njihova cena zbog istorijske vrednosti
može biti znatno veća od stvarne vred-
nosti, te se samim tim, ne može primeniti
pravni institut štete preko polovine iz ob-
ligacionog prava (videti: šteta preko
polovine).
Eksproprijacija [Eksproprijimi;
Expropriation; Enteignung] - Videti:
Eksproprijacija.
Eksproprijacija [Shpronësimi;
Expropriation; Enteignung] -
Eksproprijacija znači radnju državnog
organa (vlade ili opštine), koji namerava
da privatnom licu oduzme pravo svojine
na nepokretnosti uz naknadu ili
obaveznim uspostavljanjem službenosti
ili drugog prava korišćenja na
nepokretnosti. Stoga je eksproprijacija
mera ili instrument koji država garantuje
sebi kako bi je koristila kad god to
zahteva javni ili opšti interes. Na
Kosovu, eksproprijacija je regulisana
posebnim zakonom: Zakon (br. 03/L-
139) o eksproprijaciji nepokretne
imovine (ZENI). Suštinski uslovi za
345
pravičnu eksproprijaciju su postojanje
javnog interesa, postojanje legitimnog
interesa i naknada za eksproprisanu
imovinu.
- Javni interes [Interes publik; Public
interest; Öffentliche Interesse] - Pojam
‛javni ili opšti interes’ može sadržati
širok spektar značenja i tumačenja.
Javni interes, posebno u vezi sa
interesima zajednice koja može da se
sastoji od dva ili više pojedinaca i koji
može biti u vezi sa raznim pitanjima,
kao što su stambena pitanja,
stanovanje, uslovi za osnivanje i
razvoj dobrobiti društva, koji
pripadaju primarnom značaju i koji
igraju centralnu ulogu u ekonomskim
politikama država. U tom smislu, ZPD
Kosova je u članu 4 precizirao
delatnosti ili aktivnosti koje mogu da
predstavljaju javni interes, kao što je
sprovođenje urbanog i/ili prostornog
plana; izgradnja ili proširenje zgrade
ili objekta koji će se koristiti za
vršenje javne funkcije; izgradnja,
proširenje, uspostavljanje ili
postavljanje infrastrukturnih i/ili
tehničkih objekata; izgradnja javnih
puteva, železnica, aerodroma i javnih
zgrada; izgradnja raznih deponija;
javnih grobalja; javnih parkova, itd.
- Legitimni interes [Interes i ligjshëm;
Legitimate interest; Berechtigtes
Interesse] - Legitimni interes znači da
opšti interes ili javni interes mora biti
predviđen ili kao takav unapred
predviđen nekim pravnim aktom ili
zakonom. Radnje ili zahtevi koji
predstavljaju javni interes treba da su
definisani pravnim aktom, kao na
primer: javna korist od eksproprijacije
je veća od interesa koji će zbog
eksproprijacije negativno uticati; i
nepokretnost koja je predmet
346
eksproprijacije nije izabrana zbog
neke diskriminatorske svrhe.
- Naknada za eksproprijaciju
[Kompensimi për shpronësim;
Compensation for expropriation
Entschädigung bei Enteignung] -
Naknada za eksproprisanu imovinu se
vrši na osnovu tržišne vrednosti
imovine koja se određuje u skladu sa
uslovima i zakonskim aktima.
Naknada uključuje vrednost
eksproprisane nepokretnosti,
uključujući prateće delove i plodove; i
naknadu za eventualnu štetu koja se
može dokazati ili koja je nastala kao
rezultat eksproprijacije (član 15.
ZEN).
Ekvivalentnost obaveza [Ekuivalenca e
prestimeve; Equality of obligations;
Äquivalenz der Leistungen] - U pravnom
odnosu, stranke su ravnopravne i treba ih
tretirati kao takve u smislu recipročnih
obaveza jednih prema drugima (član 7.
ZOO).
Emisije [Imisionet; Emissions;
Immissionen] - Emisije su bestelesni
uticaji, koji dolaze iz jedne nepokretnosti
na nepokretnost suseda. Ovi uticaji se
moraju tolerisati u principu i u okviru
normalnih vrednosti, jer se smatraju
proporcionalnim. To su buka, gasovi,
dim, toplota, itd (član 82 i ZOO).
Enfiteuza [Enfiteoza; Enfiteuse;
Erbpacht] - Enfiteuza je građansko pravo
slično zakupu, ali obično na
poljoprivrednom zemljištu i koje je
pravni institut iz porodice rimskog prava
(npr: Građanski zakonik Albanije
priznaje ovaj institut kao takav).
Enfiteuza je stalno ili dugoročno pravo
(obično preko 20 godina) korišćenja
zemljišta od strane lica koja nisu vlasnici.
U načelu, predmet enfiteuze je bilo
poljoprivredno zemljište, ali nisu bile
isključene ni druge vrste zemljišta. Na
zemljištu na kojem je stvorena enfiteuza,
njegov nosilac je imao pravo da uživa i
koristi isto kao vlasnik, ali sa dve
posebne obaveze: prva je bila obaveza
korisnika da reguliše kvalitet zemljišta i
njegovo poboljšanje, a druga obaveza je
biladavanje vlasniku periodičnog zakupa
u obliku zakupnine.
Entitet [Entitet; Entity; Entität] - Videti:
Pravno lice.
Erga omnes (lat.) - Prema svima.
Osnovno pravilo stvarnih prava, posebno
vlasništva, prema kojem su sva lica
obavezna da poštuju pravo vlasništva
drugihtako što ne preduzimaju nikakve
radnje koje mogu dovesti do mešanja,
povrede ili ometanja legitimnog vlasnika.
Etažno vlasništvo [Pronësia etazhe;
Ownership of a building unit;
Wohnungseigentum] - Etažno vlasništvo
znači uspostavljanje imovinskog prava na
jednom određenom delu zgrade ili
vlasništva na njenim određenim
spratovima, kao npr: vlasništvo na stan,
poslovni prostor ili garažu koji su
posebni fizički delovi u sklopu zgrade
(član 57. i dalje ZVDSP).
Etiketa [Etiketa; Label; Etikett] - Etiketa
predstavlja informaciju sa podacima o
proizvođaču robe, njegovoj adresi, nazi-
vu robe, količini, sastavu, kvalitetu, da-
tumu proizvodnje, roku korišćenja,
načinu korišćenja, održavanju i riziku
koji se odnosi na robu. Zakon o zaštiti
potrošača propisuje obavezu da se roba
obeležava odgovarajućim etiketama.
Evikcija [Evikcioni; Eviction;
Rechtsmängel] - Evikcije predstavljaju
pravne nedostatke stvari. Videti: Pravni
nedostaci.
Evropska komisija za demokratiju
kroz pravo (Venecijanska komisija)
[Komisioni Evropian për Demokraci
përmes Ligjit - Komisioni i Venedikut;
The European Commission for Democra-
cy through Law - the Venice Commis-
sion; Die Europäische Kommission für
Demokratie durch Recht - Die Venedig-
Kommission) - je savetodavno telo
Saveta Evrope za ustavna pitanja
sastavljeno od nezavisnih stručnjaka
ustavnog prava. Glavna funkcija Veneci-
janske komisije je davanje pravnih
mišljenja državama članicama u oblasti
ustavnih pitanja, ljudskih prava i sloboda,
izbornih pitanja, uključujući demokratske
institucije. Venecijanska komisija je
pomogla i i dalje pomaže državama član-
icama koje teže da usklade svoje za-
konodavstvo sa privaćenim standardima
evropskog ustavnog nasleđa.
Ex aequo et bono (lat.) - Pravo i dobro.
Reč je o osnovnom načelu materijalnog
prava u arbitraži i arbitražnom postupku,
prema kome će arbitražni sud rešiti spor
prema dobrim i pravičnim pravilima koje
sud smatra prema članu 29. ZA, a ne
prema pozitivnim normama jedne zemlje.
Pošto u arbitražnom postupku same
stranke imaju pravo da odluče koje će se
materijalno pravo primenjivati u
arbitražnom postupku, stranke takođe
imaju pravo (sporazum treba da bude
izričito predviđen) da odluče da će
arbitražni sud rešiti slučaj na osnovu
dobrih i pravičnih načela, bez primene
bilo kakvog pozitivnog prava (ex aequo
et bono). Stranke imaju pravo da utvrde
da će sud rešiti slučaj prema bilo kojem
pozitivnom pravu, ali i da će za osnov
uzeti i elemente pravičnosti (amiable
composteur). Međutim, javni red se uvek
mora poštovati (ordre public).
Ex lege (lat.) - Ex lege znači „po
zakonu“ i znači da se svaka pravna
posledica neke činjenice ili norme stvara
po sili zakona, bez potrebe za bilo
347
kakvim drugim radnjama ili mešanjem.
Na primer: sticanje svojine po samom
zakonu, bez potrebe za bilo kakvim
pravnim poslom.
Ex nunc (lat.) - Od sada pa nadalje. To
je latinska izreka iz rimskog prava i
odnosi se na pravnu posledicu pravnog
događaja, pravnog posla ili
proceduralnog delovanja. Shodno tome,
posledica nastaje i ima dejstvo od
trenutka događaja a nastavlja se pravnim
delovanjem ili proceduralnom radnjom.
Na primer: odluka suda da razvede brak
ima dejstvo od momenta kada odluka
suda dobije pravosnažnost.
Ex officio (lat.) - Po službenoj dužnosti.
Ovaj pravni institut podrazumeva
preduzimanje određene radnje po
službenoj dužnosti, npr: pribavljanje
određenog dokaza od strane suda bez
zahteva stranke ili stranaka.
Ex tunc (lat.) - Od tada. Odnosi se na
činjenicu da se pravna posledica ne
stvara u momentu proglašenje pravnog
posla ili u momentu donošenja
pravosnažne odluke, već u momentu
dobijanja tog pravnog posla, koji je
kasnije proglašen nevažećim. Na primer:
brak poništen pravosnažnom odlukom
ima pravne posledice za bivše supružnike
od momenta sklapanja braka, a ne od
momenta donošenja pravosnažne sudske
odluke.
Exceptio (lat.) - Prigovor. Reč je o
prigovoru iz materijalnog ili formalnog
prava.
F zaključuje samo za ispunjenje nekog
Faktoring [Faktoringu; Factoring; Fac-
toring] - Faktoring je ugovor koji nije
regulisan zakonom, ali se na osnovu
načela slobodne volje može zaključiti bez
problema. Na Kosovu, ovaj ugovor nije
čest. Faktoring je ugovor kombinovan sa
348
elementima ugovora o kupoprodaji,
kreditu i ugovora za pružanje usluga sa
naknadom (entgeltliche Geschaftsbe-
sorgung). Suština ovog ugovora je da
preduzeće prenosi (ukupno ustupanje)
sva svoja potraživanja prema potrošači-
ma na drugo preduzeće (obično banka)
da ispuni ta potraživanja. Kao protivo-
bavezu, zastupnik daje cesionaru iznos
zahteva, smanjujući proviziju. Uporedno
pravo pravi razliku između različitih
vrsta faktoringa.
Fikcije [Fiksionet; Fictions; Fiktion] -
Pretpostavka. Iako se pravda zasniva na
činjenicama i dokazima, ona se, ponekad,
iz određenih razloga, zasniva i na fikci-
jama. Fikcije su čin verovanja da postoji
jedna činjenica, iako nema dokaza koji
dokazuju tu činjenicu, ili kada se pret-
postavlja da postoji zakonska činjenica,
iako stvarno ne postoji. Na primer: slučaj
prema naslednom pravu, kada se
nerođenom detetu, iako se ne zna da li će
se roditi, prizna pravo na nasledstvo. Čak
i u ovom slučaju, sam zakon predviđa
primenu fikcije u skladu sa odredbom
člana 7. ZN, prema kome sposobnost da
nasleđuje imaju lica koja su u trenutku
otvaranja nasleđa živa ili su začeta pre
smrti ostavioca i rođena živa, imaju
sposobnost da nasleđuju (smatra se da je
bilo začeto u trenutku otvaranja nasleđa,
ono lice koje je rođeno živo u roku od
300 dana od smrti ostavioca).
Fiktivni ugovor [Kontrata fiktive;
Fictitious contract; Scheinvertrag] -
Fiktivni ugovor je onaj ugovor koji se
zakonskog uslova. U slučaju da fiktivni
ugovor prikriva neki drugi ugovor, tada
važi taj drugi ugovor (član 50. ZOO).
Tipičan slučaj je kada strane zaključuju
ugovor o kupoprodaji nepokretne
imovine sa nerealnom cenom a fiktivno
zaključuju ugovor, kako bi uštedeli takse
za zaključivanje ugovora.
Filijala [Filiali; Subsidiary; Filiale] -
Filijala je poslovna jedinica (ogranaka)
ili predstavništvo (kancelarija) društva,
čija je namena proširenje privredne
aktivnosti van sedišta. Videti, takođe:
Sedište.
Filozofija prava [Filozofia e së drejtës;
Philosophy of law; Rechtsphilosophie] -
Filozofija prava je grana filozofije i bavi
se poreklom i osnovom prava, kao i
samom suštinom i sadržajem prava.
Najistaknutiji predstavnici ove nauke su
Aristotel, Kant i Hegel.
Firma [Firma; Firm; Firma] - Potpis se
često koristi u laičkom smislu za
preduzeće, radionicu ili neko poslovanje.
Ali, u pravnom smislu, „firma“ je naziv
preduzeća ili poslovnog društva. U
Albaniji se pojam „firma“ više koristi i
za potpis.
Fiskalni kupon [Kupon fiskal; Fiscal
receipt; Quittung] - Fiskalni kupon je
dokument na papiru koji se izdaje iz
fiskalne elektronske opreme odobrene i
zvanično registrovane u Poreskoj
administraciji Kosova. Fiskalni kupon je
dokument kojim se registruje prodaja
roba i usluga na prodajnom mestu i
istovremeno služi kao dokaz koji
potvrđuje plaćanje cene roba ili usluga.
Fondacija [Fondacion; Foundation;
Stiftung] - Fondacije su pravna lica
organizovana u obliku nevladinih i
neprofitnih organizacija na Kosovu. To
znači da se sredstva, prihodi i dobit
fondacije ne mogu koristiti direktno ili
indirektno za bilo kog osnivača,
direktora, zvaničnika, člana, zaposlenog
ili donatora udruženja, osim za plate ili
razumne naknade za lica koja obavljaju
posao za organizaciju. Na Kosovu, svako
lice uživa puno pravo da se udružuje i
osniva udruženje u skladu sa Zakonom o
slobodi udruživanja u nevladine
organizacije, član 9. Za razliku od
udruženja (videti: Udruženja),
‛fondacija’ je organizacija bez članstva,
stvorena za upravljanje imovinom i
sredstvima. Fondaciju može osnovati
jedno ili više lica, ako barem jedno od
njih ima prebivalište ili kancelariju na
Kosovu.
Forma ugovora [Forma e kontratës;
Form of contract; Schriftformerfordernis]
- Forma ugovora predstavlja načelo for-
malnosti prema kojem se ugovor mora
zaključiti u obliku propisanom zakonom
- u pisanoj formi. Forma ugovora je
poseban uslov za zaključivanje od-
ređenog broja ugovora, što je uglavnom
predviđeno samim zakonom. Prema
tome, forma je izuzetak od pravila po ko-
jem se ugovori zaključuju bez ikakve
forme. Po propisima, zaključivanje ugo-
vora ne podleže nijednoj formi, osim ako
zakonom nije drukčije određeno (član 51.
ZOO).
Franšizing [Franshizingu; Franchising;
Franchising] - Franšizing je ugovor koji
nije regulisan zakonom, ali se na osnovu
načela slobodne volje može zaključi bez
ikakvih problema. Ugovorom o franšizi
primalac franšize koji samostalno vodi
svoje poslovanje je poseban i nezavisan
ali ima pravo da koristi potpis ili
franšiznu tehnologiju. Kao protivteža,
primalac franšize je dužan da davaocu
franšize plaća periodičnu nadoknadu.
Kao tipičan i dobro poznati slučaj
svetskog plana je na primer: preduzeće
McDonalds.
Funkcionalnost (načelo)
[Funksionaliteti (parim); Functionality
(principle); Funktionalität (Grundsatz)] -
Načelo funkcionalnosti je osnovno
načelo u uporednom pravu u oblasti
349
privatnog prava, kroz koje se vrši
upoređivanje prava različitih zemalja.
G lice. Uprkos tome, ono može da zaključi
Garancija [Garancioni; Guarantee; Gar-
antie] - Videti: Garantni list.
Garantni list [Fletëgarancioni; Warranty
document; Garantieschein] - Garantni list
je dokument koji se uručuje kupcu i
kojim proizvođač garantuje pravilno
funkcionisanje predmeta u određenom
roku od njegove isporuke. Ukoliko
predmet ne radi ispravno, na osnovu gar-
antnog lista, kupac može da traži od
prodavca i proizvođača da mu predmet
popravi u razumnom roku ili, ako to ne
uspe, zameni predmetom koji ispravno
funkcioniše (član 448. ZOO). Garantni
list se obično izdaje kada je predmet
prodaje neka mašina, motor, aparat ili
drugi predmet koji pripada takozvanoj
‛tehničkoj robi’.
Generalno partnerstvo [Ortakëri e
Përgjithshme; General Partnership; Of-
fene Handelsgesellschaft] - Generalno
partnerstvo (G.P.) je kada dva ili više lica
i/ili organizacije sarađuju u obavljanju
delatnosti, bez obzira na to da li je takva
saradnja na osnovu pisanog ugovora, us-
mena saradnja ili na osnovu dogovora.
Prema ZPD, član 4, karakteristično je da
generalno partnerstvo može biti
uspostavljeno nakon registracije u
Agenciji za registraciju biznisa na Ko-
sovu, ali i vršenjem poslovne delatnosti
na Kosovu bez registracije, kao rezultat
bilo kakve saradnje na osnovu pisanog
ugovora, usmenog dogovora ili sporazu-
ma između lica. Ako se generalno part-
nerstvo uspostavlja registrovanjem, part-
nerima će se smatrati lica i/ili udruženja
navedena u memorandumu ili ugovoru o
osnivanju. Ako je generalno partnerstvo
uspostavljeno zakonom, lica i/ili ud-
350
ruženja koja sarađuju u vršenju poslovne
delatnosti su generalni partneri udružen-
ja. Generalno partnerstvo nije pravno
ugovor, poseduje imovinu, podnese tužbu
u svoje ime ili bude tuženo (član 49.
ZPD). Svaki generalni partner i svi gen-
eralni partneri su solidarno odgovorni za
sve dugove i druge obaveze koje su nas-
tale ili su nametnute zakonom ili ugo-
vorom u partnerstvu. Način organizacije,
funkcionisanja i završetka generalnog
partnerstva je regulisan članovima 49- 65
ZPD.
Generalno partnerstvo [Shoqëri Kolek-
tive; Collective organization; Kollek-
tivgesellschaft] - Videti: Opšte part-
nertsvo.
Generalni revizor [Auditori i
Përgjithshëm; Auditor General;
Generalrechnungsprüfer] - Generalni
revizor je rukovodilac Nacionalne
kancelarije za reviziju, koji odgovora
Skupštini Kosova za vršenje dužnosti i
nadležnosti utvrđenih Ustavom,
zakonima, podzakonskim aktima i
međunarodno priznatim standardima za
reviziju javnog sektora. Generalni revizor
je funkcionalno, finansijski i operativno
nezavisan i ne podleže nalozima ili
uticaju bilo kojeg drugog lica ili
institucije. Generalni revizor, zajedno sa
Nacionalnom kancelarijom za reviziju,
vrši reviziju svih finansijskih,
administrativnih aktivnosti, programa i
projekata kojima upravlja jedna ili više
institucija u koje se reviija upućuje,
uključujući procese i prihode od prodaje
imovine, privatizacije i koncesija.
Geodeta [Gjeodetët; Geodesists;
Geodäten] - Geodete su licau svojstvu
stručnjaka za izvođenje katastarskih
merenja (videti: Katastar: katastarska
merenja), koje za vršenje geodetske
funkcije licencira Kosovska agencija za
katastar (videti: Kosovska agencija za
katastar).
Geografska oznaka [Tregues gjeografik;
Geographical indicator; Geographische
Angabe] - Geografska oznaka može biti
naziv regiona ili određene zemlje, ili u
posebnim slučajevima naziv države koji
se koristi za opis proizvoda koji potiče iz
tog regiona, određene zemlje ili države,
poseduje kvalitet, reputaciju ili druge
specifične osobine koje se pojavljuju kao
rezultat geografskog porekla. I ova oblast
industrijske svojine (videti: Intelektualna
svojina) na Kosovu je regulisana pose-
bnim zakonom, odnosno Zakonom o ge-
ografskim oznakama i nazivima porekla.
- Naziv porekla [Emërtime të origjinës;
Designations of origin;
Ursprungsbezeichnungen] - Naziv
porekla su imena regiona, određene
zemlje ili u posebnim slučajevima,
naziv države, koji se koriste za opis
proizvoda koji su iz tog regiona,
određene zemlje ili države čiji su
kvaliteti ili karakteristike u suštini ili
isključivo rezultat određenog
geografskog okruženja sa prirodnim i
ljudskim faktorima.
- Zemlja porekla [Vendi i origjinës;
country of origin; Ursprungsland] -
regionalni sistemi u kojima je data
zaštita naziva porekla, odnosno
geografske oznake za proizvode koji
se odnose na jedno geografsko
područje koje se prostire u jednoj ili
nekoliko zemalja u okviru tog
regionalnog sistema.
- Generičko ime [Emër gjenerik;
Generic name; Gattungsname] - naziv
proizvoda, koji, iako se odnosi na
zemlju ili region gde je ovaj proizvod
prvobitno proizveden ili trgovan,
postao uobičajen naziv proizvoda na
Kosovu;
Građanski postupak [Procedura civile,
Civil procedure; Zivilverfahren] -
Građanski postupak je proces regulisan
pravnim normama, u kojem se utvrđuju,
oblikuju i realizuju subjektivna privatna
prava privatnih lica. Građanski postupak
se deli na parnični, vanparnični, izvršni i
stečajni postupak.
Građanski proces [Procesi civil, Civil
process; Zivilprozess] - Videti:
Građanski postupak.
Građanski zakonik [Kodi Civil; Civil
Code; Zivilgesetzbuch (Bürgerliches
Gesetzbuch)] - Građanski zakonik je, u
stvari, obiman zakon koji reguliše i
kodifikuje široko područje prava. Na
primer: Građanski zakonik, Komercijalni
zakonik, itd. Mnoge zemlje nisu uspele
da imaju tako obimne zakonike iz oblasti
privatnog prava. Najpoznatiji su
Građanski zakonik Nemačke, Francuske,
Švajcarske, Austrije, itd. Na Balkanu,
jedina zemlja koja ima Građanski
zakonik je Albanija.
Grupna tužba [Padi grupore; Class
action; Sammelklage]. Grupna tužba je
jedna od tipičnih karakteristika
anglosaksonskog pravnog sistema u
privatnom pravu, ali u SAD. Ovom
tužbom se može podneti jedna tužba sa
velikim brojem učesnika, na pr: zbog
štete nanete određenoj grupi ljudi.
Gubitak prava [Humbja e së drejtës;
Loss of the right; Rechtsverlust] - Videti:
Sticanje prava.
H
Hartije od vrednosti [Letrat me vlerë;
Securities; Wertpapiere] - Hartije od
vrednosti su dokumenti koji se izdaju u
štampanom obliku (u pisanoj formi) i u
kojima je sadržano imovinsko pravo.
351
Kod hartija od vrednosti je načelo da
pravo pripada onome ko poseduje hartije
od vrednosti i povezan je sa njima. Prema
ZOO, hartija od vrednosti je pismena is-
prava kojom se njen izdavalac obavezuje
da ispuni obavezu upisanu na toj ispravi
njenom zakonitom imaocu. Hartije od
vrednosti moraju nužno sadržavati
sledeće bitne elemente: 1. označenje
vrste hartije od vrednosti; 2. firmu, od-
nosno naziv i sedište, odnosno ime i
prebivalište izdavaoca hartije od vrednos-
ti; 3. firmu, odnosno naziv ili ime lica na
koje, odnosno po čijoj naredbi hartija od
vrednosti glasi, ili naziv da hartija od
vrednosti je naplativa nosiocu; 4. tačno
označenu obavezu izdavaoca hartije od
vrednosti; 5. mesto i datum izdavanja
hartije od vrednosti a kod onih koje se
izdaju u seriji i njen serijski broj; 6. pot-
pis izdavaoca hartije od vrednosti odnos-
no faksimil potpisa izdavaoca hartije od
vrednosti koje se izdaju u seriji. Doku-
ment koji ne sadrži bilo koji od bitnih el-
emenata ne važi kao hartija od vrednosti
(član 218. ZOO). Obaveza iz hartije od
vrednosti nastaje u trenutku kada izda-
valac preda hartiju od vrednosti njenom
korisniku. Hartija od vrednosti može biti
prema nosiocu, na ime ili po nalogu.
Hipoteka (pravo) [Hipoteka (e drejta;
mortgage (right); Hypothek] - Pravo na
hipoteku je pravo obezbeđivanja stvari
koju davalac zaloga daje primaocu zalo-
ga kako bi mogao da izvrši svoje po-
traživanje prodajom zaloga (nepokretnos-
ti) ako dužnik ne ispuni obavezu (od-
redbe članova 172 i dalje ZVDSP). Hipo-
teka ima strogo pomoćni karakter. To
znači da ako se zahtev gasi, tada se au-
tomatski gasi i pravo na hipoteku.. Ugo-
vor o hipoteci je u skladu sa novim
pozitivnim zakonima i izvršnim doku-
mentom (član 22. ZIP).
352
I
Ime [Emri; Name; Name] - Ime je karak-
terističan znak ili simbol lica (bilo
fizičkog ili pravnog), kojim se identifiku-
je u društvenom i pravnom životu. Za
pravna lica, ime je „firma/potpis“ (videti:
potpis). U smislu građanskog prava, ime
predstavlja jedan od atributa fizičkog ili
pravnog lica. Povreda imena, između
ostalog, može dovesti do građansko -
pravnih posledica- odštete Prema Zakonu
o ličnom imenu, član 4, lično ime se
sastoji od imena i prezimena, koje
građaninu garantuje identitet, očuvanje
njegove ličnosti i dostojanstva. Lično ime
za fizička lica se dobija upisom u odgo-
varajući registar građanskog statusa pre-
ma mestu rođenja, a za pravna lica
(preduzeća i kompanije) u Kosovskoj
agenciji za registraciju preduzeća. Pravo
na određivanje ličnog imena može biti
ograničeno ako je to potrebno radi
očuvanja morala, prava i sloboda drugih
ljudi ili samog lica (član 3.4 Zakona o
ličnom imenu).
Imovinska sankcija [Sanksioni pasuror;
Property sanction; Vermögensstrafe] -
Imovinska sankcija je jedno od osnovnih
načela u građanskom pravu prema kojem,
u slučaju nepoštovanja obaveza iz
građanskih pravnih odnosa,
predmetsankcionisanja je uvek imovina
lica, a ne direktno njihova ličnost. Ovo
načelo čini jednu od suštinskih razlika u
poređenju sa drugim pravnim oblastima,
kao što je krivično pravo, prema kojem
se u slučajevima krivičnih dela može
napadati direktno ličnost izvršioca
krivičnog dela ili njegova sloboda,
kažnjavanjem zatvorom. Načelo
imovinske sankcije u građanskim
(ugovornim) pravnim odnosima takođe
predviđa EKLJP, prema kojem se niko ne
može lišiti slobode samo zato što nije u
stanju da ispuni ugovornu obavezu
(Protokol 4, član 1).
Imunitet [Imuniteti; Immunity; Immuni-
tät] - Imunitet je pravo jednog licaa koje
predviđa da se lice ne može kazniti i
krivično goniti za navodno krivično delo.
Imunitet takođe štiti i od tužbe u par-
ničnom postupku. Postoje različite vrste
imuniteta i to u pozitivnom pravu države,
međunarodnom javnom pravu, pravu
diplomatije, itd. U pravu Kosova se
uglavnom primenjuje pravo na imunitet
funkcije, što znači da je lice koje ima
imunutet po funkciji, zaštićeno od
krivičnog gonjenja samo za dela
počinjena tokom vršenja njegovih
dužnosti. Imunitet je ustavna kategorija
(videti: članove 75, 89, 98, 107, 117 i
134 URK), a ovu privilegiju obično
uživaju visoke ličnosti koje vrše javnu
vlast, na primer: predsednik, narodni pos-
lanici, sudije Ustavnog suda, sudije
redovnih sudova.
Individualna preduzeća [Biznes indi-
vidual; Individual business; Einzelun-
ternehmen] - Individualnim preduzećem
(I.P.) se smatra ono preduzeće u kojem
jedno lice ima neograničenu ličnu odgo-
vornost za sve dugove i druge obaveze
koji su nastali ili su nametnuti zakonom
ili ugovorom koji se odnosi na to
preduzeće. Ova odgovornost je neo-
graničena i uključuje svu imovinu i
sredstva bilo koje vrste koji su direktno
ili indirektno u vlasništvu tog lica, bez
obzira na činjenicu da li se ta imov-
ina/sredstva koristi za poslovne, lične ili
kućne namene. Prema ZPD, član 4,
karakteristično je da se individualno
preduzeće može osnovati nakon
okončanja postupka registracije u Ko-
sovskoj agenciji za registraciju biznisa,
ali i činjenicom obavljanja poslovne ak-
tivnosti na Kosovu bez registracije. Isto
tako, prema ZPD, član 48, individualno
preduzeće se ne smatra pravnim licem.
Individualno preduzeće [Ndërmarrje
individuale; Individual enterprise;
Einzelfirma] - Videti: Individualna
preduzeća (I.P.).
In personam (lat.) - Znači određenu
pravnu radnju ili zahtev koji se odnosi na
određeno liceili grupu lica.
In rem (lat.) - Znači određenu pravnu
radnju ili zahtev koji je upućen protiv
jedne stvari ili stvari.
Indosament [Indosamenti; Endorsment;
Indossament] - Indosament je dokument
kojim se, prema nalogu, prenosi pravo sa
hartija od vrednosti. Indosament može
biti potpun, prazan i prema nosiocu. Pun
indosament sadrži izjavu o prenosu
(ustupanje), naziv ili ime lica na koje se
prenosi pravo na hartije od vrednosti i
potpis nosioca, ali može sadržati i druge
podatke (mesto, datum, itd). Prazan
indosament sadrži samo potpis nosioca.
U slučaju prenosa za nosioca, umesto
imena podnosioca indosamenta, unosi se
reč „za nosioca“. Indosament za nosioca
važi kao prazan indosament. Delimični
indosament je nevažeć.
Industrijski dizajn [Dizajni industrial;
Industrial design; Geschmacksmuster] -
Industrijski dizajn je izgled celine ili
jednog dela proizvoda koji je proistekao
sa posebnim karakteristikama proizvoda,
naročito u obliku, boji, linijama,
konturama, teksturi ili materijalu samog
proizvoda ili njegovog ulepšavanja. U
tom smislu, proizvodom se naziva svaki
industrijski predmet ili ručni rad. I ova
oblast industrijske svojine (industrijski
dizajn) je na Kosovu regulisana
posebnim zakonom, tačnije Zakonom o
industrijskom dizajnu. Uslovi pri kojima
se jedan dizajn smatra važećim jesu da
industrijski dizajn mora da ima određeni
353
stepen inovacije, da je jedinstven po
karakteru i registrovan u Agenciji za
industrijsku svojinu (član 5. Zakona o
industrijskom dizajnu).
Inovativni uslov [Kushti i risisë;
Innovation requirement; Neuheit] Dizajn
se smatra inovacijom ako nije identičan
sa bilo kojim dizajnom koji je dostupan
javnosti pre datuma podnošenja prijave
za registraciju dizajna. Dizajni se
smatraju identičnim ako njihove
karakteristike nisu promenjene ili se
razlikuju samo u zanemarljivim
detaljima.
- Uslov jedinstvenog individualnog
karaktera [Kushti i karakterit unik
individual; Right to industrial design;
Eigenart] - smatra se da dizajn ima
individualni karakter ako ukupni
utisak koji stvara kod korisnika ne
odgovara bilo kojem drugom dizajnu
koji je dostupan javnosti.
- Uslov registracije [Kushti i Inostrano poslovno društvo [Shoqëria e
regjistrimit; Registration requirement;
Registrierung] - Industrijski dizajn se
stiče izdavanjem odluke o registraciji i
registracijom dizajna u registar.
Agencija za industrijsku svojinu je
nadležna za ocenu uslova i izdavanje
odluka o priznavanju industrijskog
dizajna (videti: Agencija za
industrijsku svojinu). Dizajn koji je u
suprotnosti sa javnim interesom i
moralnim načelima ne može se
registrovati, niti uživati pravnu zaštitu.
- Pravo na industrijski dizajn [E drejta
në dizajnin industrial; Right to
industrial design; Das Recht am
Geschmacksmuster] - Vlasnik
industrijskog dizajna ima isključivo
pravo korišćenja registrovanog dizajna
i zabrane trećim licima da koriste
dizajn bez njegove dozvole. Prava
koja proizilaze iz industrijskog dizajna
354
mogu biti moralna i materijalna.
Moralno pravo dizajnera znači pravo
dizajnera da mu se prizna kvalitet
dizajnera u svim dokumentima tokom
javnog prikazivanja njegovog dizajna,
bez obzira da li je on nosilac prava
registrovanog industrijskog dizajna ili
ne, jer se to moralno pravo dizajnera
ne može preneti. Ako je u stvaranju
dizajna, bilo uključeno nekoliko
dizajnera ovo pravo treba da pripada
svim dizajnerima, bez obzira na njihov
doprinos prilikom stvaranja dizajna.
Svojinsko pravo dizajnera
podrazumeva njegovo pravo na
korišćenje dizajna i sticanje
materijalne koristi od dizajna, posebno
od obrade, stavljanja u promet,
nabavke, uvoza, izvoza ili korišćenja
proizvoda u koji je uključen ili za koji
se dizajn primenjuje (članovi 14. i 17.
ZID).
Huaj Tregtare; Foreign Business
Organization; Ausländische Gesellschaft]
- Inostrano poslovno društvo je opšti
pojam koji podrazumeva društvo koje je
osnovano i trenutno postoji prema
zakonu neke nadležnosti van Kosova i
koje je, po tom zakonu, ovlašćeno da se
bavi poslovnim delatnostima u toj
jurisdikciji. Inostrano poslovno društvo
se, u skladu sa ZPD, može baviti
komercijalnim aktivnostima na Kosovu,
isto kao i poslovno društvo na Kosovu,
ali samo ako je ranije registrovano u
Kosovskoj agenciji za registraciju biznisa
kao inostrano poslovno društvo i ako
ispunjava uslove definisane u članu 37.
ZPD.
Inovacija [Novacioni; Innovation;
Innovation] - Videti: Obnavljanje.
Insolventnost [Insolvenca; Insolvency;
Insolvenz] - Insolventnost ili
nesolventnost predstavlja nesolventnost
poslovnog društva i finansijsko stanje u
kojem entitet generalno nije u
mogućnosti da plati potraživanja kada
stignu za naplatu (dospeća) ili kada
obaveze premaše vrednost njegovih
sredstava.
Inter partes (lat.) - Između strana. Ovaj
izraz je karakterističan za pravo iz
obligacionih odnosa i relativnih prava, a
u svrhu pravne kvalifikacije da su pravni
odnosi sa obavezama imaju posledice
među određenim stranama koje su
predmet tih pravnih odnosa, a ne prema
svima kao u slučaju stvarnih prava.
Suprotno ovome je erga omnes. Videti:
Erga omnes.
Intelektualna svojina [Pronësia
intelektuale; Intellectual property;
Geistiges Eigentum] - Intelektualna
svojina obuhvata skup prava nad
opipljivom (materijalnom) i imovinu dužnika, koja čini izvršnu masu
neopipljivom (nematerijalnom)
imovinom, koja je proizvod ljudskog
uma. Skup pravnih normi, koje utvrđuju,
regulišu i garantuju prava intelektualne
svojine, predstavljaju pravo intelektualne
svojine. Te pravne norme mogu proisteći
iz javnog i privatnog prava. Intelektualna
svojina je podeljena na dve kategorije i to
na: industrijsku svojinu koja obuhvata
pronalazačko pravo (patent), trgovačke
marke, industrijski dizajn i geografske
oznake; kao i autorska prava, koja
obuhvataju književne i umetničke
delatnosti, kao što su: romani, pesme,
filmovi, muzičke pesme, umetnička dela,
kao što su slike, fotografije, skulpture,
kao i arhitektonski dizajn. Srodna prava
sa autorskim pravima obuhvataju:
umetničko izvođenje, producente zvučnih
traka /fonograma, itd. Zbog složenosti i
specifičnosti svake kategorije
intelektualne svojine, svaka kategorija je
uređena posebnim zakonima na Kosovu.
Inter vivos (lat.) - Izraz iz rimskog
prava, što znači „među živima“. U smislu
građanskog prava, ovaj izraz se odnosi na
pravna posla koja se sprovode od strane
subjekata zakona. Suprotno je slučaj sa
izrazom mortis causa (videti: Mortis
causa).
Intra vires (lat.) - U okviru nadležnosti.
Suprotno tome je ultra vires. Videti: ultra
vires.
Inventarisanje [Inventarizimi;
Inventory; Bestandsaufnahme] -
Inventarisanje je jedno od proceduralnih
radnji u izvršnom postupku, zajedno sa
zaplenjivanjem i prodajom pokretne ili
nepokretne imovine (članovi 86 i dalje
ZIP). Inventarisanje je popisivanje
imovine dužnika u postupku izvršenja.
Pomoću inventarisanja je moguće utvrditi
i koja će služiti za nasilnu realizaciju
potraživanja poverioca.
Invitatio ad offerendum (lat.) - Videti:
Poziv za ponudu.
Ipso iure (lat.) - Prema zakonu. Jedna
posledica se prouzrokuje po samom
zakonu, bez potrebe za bilo kakvim
delovanjem subjekta.
Ipso facto (lat.) - Faktički / Samim
činom.
Iudex ad quem (lat.) - pravna sredstva
za osporavanje odluke. Reč je o sudu koji
odlučuje po sredstvima osporavanja
odluke, obično Apelacioni sud, kao
drugostepeni sud.
Iudex inhabilis (lat.) - Izuzeće sudije.
Odnosi se na slučajeve u kojima sudija,
prema zakonu, treba da se izuzme iz
određenog postupka (videti: član 67, stav
A do f ZPP).
Iudex suspectus (lat.) - Suspektni sudija.
Odnosi se na slučajeve kada se može
355
tražiti izuzeće sudije u određenom
postupku zbog određenih okolnosti koje
mogu uticati na njegovu nepristrasnost i
objektivnost.
Iura (lat.) - Pravo.
Iura in re aliena (lat.) - Stvarna prava
nad tuđim stvarima. Stvarna prava nad
tuđim stvarima predstavljaju skup prava
koja se stvaraju na stranim stvarima,
međutim, koja su po obimu i vlasti
ograničena. Znači, iako se nazivaju prava
nad tuđim stvarima, to ne znači da se
bavimo nekimvlasničkim pravom. Jed-
nostavno, stvarna prava nad tuđim
stvarima su prava koja omogućavaju
njihovom vlasniku da tuđu stvar koristi
na pravičan i određen način. Tradicional-
no, stvarnim pravima nad tuđim stvarima
se smatraju pravo službenosti, pravo
zaloga, opterećenja stvari, pravo na
gradnju.
Iura novit curia (lat.) - Sud priznaje
pravo. To je fundamentalno načelo u
sudskoj praksi, konkretnije, u parničnom
postupku. To znači da strane treba da
kažu sudu šta se desilo ili koji je
problem. Zatim, ovaj problem rešava sud
(da mihi factum dabo tibi ius). U suštini,
ovo načelo se odnosi na diskutabilno
pitanje da li tužba treba da sadrži i pravni
osnov tužbenog zahteva. Prema opštoj
osudi, tužilac ne bi nužno trebalo da
odredi pravnu osnovu na kojoj zasniva
svoju tužbu. Dovoljno je da strana ukaže
na ono što traži i važi pretpostavka da
sud zna pravnu osnovu i na osnovu toga
sam odlučuje.
Ius cogens (lat.) Suprotno je ius
dispositivum. Ius cogens znači da
određena pravna norma ne može biti
izmenjena saglasnošću strana i ako su se,
međutim, strane drugačije dogovorile,
uprkos obavezujućem značaju norme,
tada je taj sporazum nevažeći. Norma
356
obavezujućeg karaktera se obično nalazi
u javnom pravu, ali i u privatnom pravu
nešto manje (npr: član 248. ZOO).
Ius dispositivum (lat.) - Uz saglasnost.
Suprotno je ius cogens. Ius dispositivum
znači da se strane mogu složiti i o
nečemu drugom, iako je predviđena
suprotna pravna norma. Takve norme
dispozitivnog karaktera uglavnom se
odnose na privatno pravo, a posebno na
obligaciono pravo. Međutim, mora se
uzeti u obzir činjenica da se subjekti
zakona mogu složiti o nečem drugom, od
normi sa karakterom izreke.
Ius publicum (lat.) - Rimsko pravo.
Javno pravo. Privatno pravo je skup
pravnih normi kojima se uređuju pravni
odnosi pravnih subjekata. Zajedno sa
javnim pravom, čini dve centralne oblasti
prava. Razlika je u principu jednostavna,
ali u određenim slučajevima može biti
problematična. Ako jedanpravni odnos
ima karakter javnog ili privatnog prava,
to je od velikog praktičnog značaja,
posebno zbog pravnih posledica i
zakonskog načina za ostvarivanje prava.
Iz tog razloga, od rimskog prava do sada
su razvijene tri teorije u pogledu
razlikovanja javnog i privatnog prava.
Prema savremenoj teoriji i takozvanoj
posebnoj subjektivnoj teoriji, pravni
odnos ima karakter javnog prava ako u
tom odnosu jedna strana ima određeno
isključivo pravo, koja suprotna strana
nema. Ako u pravnom odnosu nijedna
strana nema isključiva rezervisana prava,
tada taj pravni odnos ima karakter
privatnog prava.
Ius privatum (lat.) - Privatno pravo.
Videti: ius publicum.
Isključivo pravo [Tagri; Exclusive right;
Rechtsberechtigung] - Isključivo pravo je
vladavina prava i obim ostvarivanja
prava od strane zakonskih subjekata.
Isključivo pravo se može preneti i na
druga lica, kao što su zastupnici.
Zastupnik ima pravo i obavezu da deluje
samo u okviru pravnog posla, zakona ili
odluke suda. Ako je isključivo pravo
prekoračeno, tada mogu nastati različite
pravne posledice za zastupnika i lice koje
se zastupa.
Ispunjenje (ugovora) [Përmbushja (e
kontratës); Performance (of contract);
Erfüllung (des Vertrages)] - Ispunjenje
znači davanje dužne obaveze dužnika
poveriocu, na pr: isplata cene, predaja
prodate robe, itd. Ispunjenje je idealno i
najbolje rešenje za regulisanje pravnih
odnosa, pri čemu subjekti ispunjavaju
obaveze koje su preuzeli. Obavezu može
ispuniti ne samo dužnik, već i treće lice.
Troškove obaveza snosi, po pravilu, sam
dužnik (članovi 277-279 ZOO).
Istorija prava [Historia e së drejtës;
Histry of law; Rechtsgeschichte] -
Istorija prava je naučna disciplina koja se
bavi izučavanjem prava u prostoru.
Izdavanje [Botimi; Publication;
Veröffentlichung] - Izdavanjem, autor
prenosi pravo na izdavača da se njegovo
delo umnožava, štampanjem i, pravo na
podelu primeraka dela. Prema ZAPSP,
član 88, autor to mora da uradi ugovorom
o izdavanju.
- Ugovor o izdavanju [Kontrata e
botimit; Contract of publication;
Veröffentlichungsvertrag] - Ugovorom
o izdavanju, autor prenosi pravo na
izdavača da umnožava njegovo delo
štampanjem i podelom primeraka dela,
a izdavač je dužan da delo umnoži i
podeli delo i autoru plati naknadu.
Izdržavanje [Ushqimia; Alimony;
Unterhalt] - Videti: Alimentacija.
Izdvojeno mišljenje [Mendim i ndarë;
separate opinion; Getrennte Meinung]
Videti: izdvojeno mišljenje.
Izdvojeno mišljenje [Opinion
mospajtues; Dissenting opinion;
Abweichende Meinung] - Suprotno
mišljenje ili izdvojeno mišljenje je
institut prema kojem ako o stvari
odlučuje sudsko veće, a jedan član se ne
slaže sa mišljenjem većine, tada se ovo
izdvojeno mišljenje prilaže odluci većine.
Ovo nije dozvoljeno u sudskom postupku
pred državnim sudom, već u Arbitražnom
postupku. Izdvojeno mišljenje je
dozvoljeno i predviđeno u postupku pred
Ustavnim sudom.
Izgradnja [Ndërtimi; Construction; Bau]
- Ugovor o izgradnji je pravni obligacioni
odnos prema kojem je izvođač dužan da
izgradi građevinski objekat (npr. ulicu,
branu, itd) i složenije radove. Što se tiče
ugovora o izgradnji, primenjuju se norme
vezane za ugovor o delu, osim ukoliko
drugačije nije izričito navedeno. Ugovor
o izgradnji za razliku od opšteg ugovora
o delu, mora da bude priložen u pisanoj
formi. Ugovor o izgradnji se izričito
reguliše odredbama člana 645. ZOO.
Izjava volje [Deklarimi i vullnetit;
Declaration of will; Willenserklärung] -
Izjava volje je iskaz lica koji dovodi do
pravne posledice i koja nastaje upravo
voljom davaoca izjave. Na primer: Ako
neko kaže nekome: „Da li želite da
kupite moj mobilni telefon u iznosu od
200 evra?“, to je izjava volje i pravna
posledica, jer je dao ponudu u smislu
zakona. Ne smatraju se izjavama volje
različiti iskazi bez ramzmišljanja i volje
za stvaranje pravnih posledica, na primer:
„Da li želite da se prošetate?“. Videti, i:
Pravni posao i ugovor.
Izmena tužbe [Ndryshimi i padisë;
Change of the lawsuit; Klageänderung] -
Izmena tužbe se odnosi na činjenicu
izmene tužbenog zahteva (objektivna
izmena) i izmenu tužene strane
357
(subjektivna izmena). Dopuna
poboljšanje tužbe se ne smatra izmenom
tužbe u smislu odredbe člana 257. ZPP.
Izmenu tužbe treba jasno razlikovati od
promene tužbe.
Izreka [Dispozitivi i aktgjykimit);
Enacting clause of the judgement;
Urteilsspruch] -Videti: presuda: izreka
presude.
Izuzeće sudije [Rekuizimi i gjyqtarit;
Exclusion of judge; Ausschluss des
Richters] - Videti: Izuzeće sudije.
Izuzeće sudije [Përjashtimi i gjyqtarit,
Exclusion of judge; Ausschluss des
Richters] - Do izuzeća sudije dolazi ako
postoje objektivne okolnosti koje mogu
uticati na nepristrasnost i objektivnost
sudije u parničnom postupku. Zakon ne
pravi razliku u terminologiji, već samo u
sadržaju između izuzeća i isključivanja.
Izuzeće sudije treba izvršiti ex officio i
ako postoje okolnosti, tada sudiju treba
isključiti iz konkretnog sudskog
postupka. U slučaju da je na suđenju
učestvovao sudija koji je trebalo da bude
isključen, tada je to povreda postupka sa
apsolutnim značajem a odluka doneta u
takvom jednom postupku se uvek mora
poništiti (videti: član 67, a - f, 182 ZPP).
Međutim, „isključenje“ sudije je izuzeće
iz konkretnog postupka, do kojeg dolazi
javlja samo na zahtev strane, a da li će
sud uzeti u obzir takvu povredu postupka
zavisi samo od toga da li se strana ranije
pozvala na tu povredu sa relativnim
značajem (član 67 g, 182 ZPP).
Izvršni postupak [Procedura
përmbarimore, Enforcement procedure,
Vollstreckungsverfahren] - Izvršni
postupak je građanski postupak u kojem
se prinudno ostvaruju potraživanja
poverioca od dužnika. Dok se u
parničnom i vanparničnom postupku
„razgovara“, u izvršnom postupku se
358
i „deluje“. To konkretno podrazumeva, da
ukoliko se odluka doneta u parničnom ili
vanparničnom postupku ne izvrši
dobrovoljno od strane koja gubi, onda
strana koja je dobila može da pokrene
izvršni postupak za prinudno ostvarivanje
potraživanja. U načelu, izvršni postupak
se pokreće predlogom pred privatnim
izvršiocem. Osim kada se radi o
pitanjima iz porodičnih i radnih odnosa,
izvršni postupak se sprovodi pred
državnim sudom, na osnovu određene
mesne nadležnosti. Glavni formalni izvor
izvršnog postupka je ZIP (2014). Ovim
zakonom se uređuje izvršni postupak,
imenovanje izvršilaca i druga pitanja
koja se odnose na izvršni postupak.
Izvršnost [Përmbarueshmëria; Enforcea-
bility; Vollstreckbarkeit] - Postupak
izvršenja, u kojem se potraživanje
poverilaca izvršava prinudno, počinje sa
predlogom poverioca. Poverilac uvek
treba treba da predlogu priloži izvršni
naslov. Ovaj naslov je u principu odluka,
koja mora da bude „izvršna“. Izvršna je
ona odluka koja je postala pravosnažna i
ako je istekao rok za dobrovoljno ispun-
jenje (član 24, član 36. ZPP). Na odluci
se nalazi klauzula „izvršnosti“ od strane
prvostepenog suda, u obliku pečata, ko-
jom se utvrđuje da postupak izvršenja
može početi.
Izvršni naslov [Titulli Ekzekutiv; Execu-
tive title; Exekutiver Titel] - Videti:
Izvršni dokument.
Izvorna dobit [Fitimi origjinar; Original
acquisition english; Originärer Erwerb] -
Suprotna je derivativnoj dobiti. Izvorna
dobit je sticanje svojine na nekoj stvari
ali ne od pravnog prethodnika, dakle od
prethodnog vlasnika, već sticanje svojine
na stvar koja uopšte nema vlasnika, npr.
pronalaženje blaga (član 34. ZVDSP),
zastarevanje (član 40. ZVDSP).
Izvršni organ [Organi përmbarues; En-
forcement authority; Vollstreckungsor-
gan] - Izvršni organ je onaj organ koji
sprovodi izvršni postupak. Prema novom
ZIP, izvršni organ je u principu privatni
izvršitelj, a državni sud samo u slučaju
izvršenja pravnih porodičnih odnosa i
radnih odnosa (videti: između ostalog
članove 2, 3, 5 ZIP).
Izvršni dokument [Dokumenti
përmbarues; Plasusible document;
Vollstreckungstitel] - Izvršni organ
određuje izvršenje samo na osnovu
izvršnog ili verodostojnog dokumenta,
koji poverilac dostavi zajedno sa
predlogom za izvršenje. Koji pravni akti
imaju svojstvo „izvršnog dokumenta“
izričito je predviđeno zakonom (videti:
članovi 21. i dalje ZIP). Izvršni
dokument je svaka odluka suda ili
arbitraže, sudsko i arbitražno poravnanje,
rešenja/odluke upravnih organa (npr:
kazne za prekršaje), dokument notara
ugovor o hipoteci, itd. Videti: članove
22. i 23. ZIP). Izvršni dokument mora da
sadrži klauzulu izvršnosti koju izdaje
prvostepeni sud.
J resursa kako bi se garantovala
Javni beležnik [Noter; Notary; Notar] -
Javni beležnik je profesionalni pravnik,
javni službenik, imenovan od strane
Ministarstva pravde Republike Kosovo,
za obavljanje notarske usluge u skladu sa
ZB. Javni beležnik vrši svoju funkciju
nepristrasno i nezavisno, i u svom radu se
rukovodi sledećim načelima: načelom
nezavisnosti i nepristrasnosti; načelom
zabrane ličnog reklamiranja; načelom
istine i čuvanja tajnosti; načelom
saradnje sa ostalim javnim beležnicima;
načelom poverenja, časti i dostojanstva;
načelom profesionalne kompetentnosti.
Javni interes [Interesi publik; Public
interes; Öffentliche Interesse] - Videti:
Eksproprijacija.
Javni moral [Morali publik; Public
morality; Öffentliche Moral] - Javni
moral nije skup državnih normi, već
standardi i etička pravila jednog društva i
narodne tradicije. Ulogu takođe igraju i
verske norme. Moralni standardi jednog
društva su, u principu, isti kao i pravne
norme, ali ne obavezne. Javni moral bi se
mogao pojaviti naročito u građanskim
postupcima u kojima slobodna volja
stranaka u postupku ne može da krši
pravila javnog morala. Ono što se smatra
javnim moralom nema jasnu definiciju,
ali se definiše od slučaja do slučaja u
sudskoj praksi i pravnoj doktrini.
Javni poredak [Rendi publik; Public
order; öffentliche Ordnung] - Videti:
Pravni poredak.
Javne nabavke [Prokurimi publik,
Public procurement; Öffentliche
Vergabe] - Javne nabavke
podrazumevaju niz pravila, uslova i
procedura koje javni organi na Kosovu
moraju da poštuju tokom procesa
korišćenja javnih sredstava i javnih
transparentnost i zakonitost ovog
procesa. Ova oblast na Kosovu je
uređena Zakonom o javnim nabavkama u
Republici Kosovo (ZJNRK). Prema
ovom zakonu, svrha javnih nabavki je
osnivanje profesionalne stručne
institucionalne kulture i podizanje javne
odgovornosti, pridržavanjem načela što
pravednijeg, efikasnijeg i transpentnijeg
korišćenja javnih sredstava i resursa od
strane odgovornih službenih lica,
striktnim poštovanjem osnovnih
procedura i uslova ovog zakona (član 1.4.
ZJNRK).
359
- Aktivnost nabavke - [Aktivitet i
prokurimit; procurement activity;
Vergabeaktivität] - znači svaku
aktivnost javnog organa koja se odnosi
na početak ili izvršenje postupka ili
radnje koje se vrše ili imaju za cilj
dodelu/sklapanje javnog ugovora.
- Javni ugovor - [Kontratë publike
juridike; public contract; öffentlich-
rechtlicher Vertrag] - je ugovor
zaključen od strane javnog organa
koji, pre svega, može da ima, kao
predmet, uslugu u korist javnog
organa, određeno snabdevanje javnog
organa, posao ili koncesiju u korist
javnog organa.
Javni tužilac [Prokurori publik, Public
prosecutor; Öffentlicher Anwalt - Pojam
“Javni tužilac” se više ne koristi, već se
stupanjem na snagu Zakona o državnom
tužiocu, 2010. godine upotrebljava naziv
državni tužilac. Videti: Državni tužilac.
Javni organ [Autoritet publik; Public
authority english; Behörde] - Javni organ
je svaki organ, vlast ili javna agencija
koji prema zakonu Kosova vrši državnu
vlast ili javne izvršne, zakonodavne,
regulatorne, administrativne ili sudske
nadležnosti, kao i svako oceljenje, deo ili
podjedinica tog organa, vlasti ili javne
agencije.
Javno obećanje [Premtimi publik,
Public promise; Auslobung] - Javno
obećanje u građanskom pravu se odnosi
uglavnom na javno obećanje nagrade.
Ovaj pravni institut predstavlja i jedan od
izvora obaveza. Javno obećanje
predstavlja jednostrano izražavanje volje
lica koje se obraća neograničenom broju
lica, pri čemu je davalac obećanja dužan
da plati naknadu ili poklon onom licu
koje bi izvršilo bilo kakvu radnju ili
ostvarilo određeni rezultat. Prema ZOO,
obećanje nagrade preko javnog oglasa
360
onome ko izvrši određenu radnju ili ako
je obećanje učinjeno pod nekim drugim
uslovom, obavezuje davaoca obećanja da
ispuni obećanje. Davalac obećanja
nagrade ili bilo kakvog nagradnog
takmičenja dužan je da odredi rok za
takmičenje, a ako ga ne odredi svako ko
želi da učestvuje u takmičenju ima pravo
da traži da sud odredi odgovarajući rok
(član 212).
Javnost (načelo) [Publiciteti (načelo);
Publicity (principle; Öffentlichkeit
(Grundsatz)] - Načelo javnosti je
osnovno načelo u svakom postupku, i
prirodno i u parničnom postupku i
ustavnog je karaktera. Povreda načela
javnosti je povreda ustavnih odredbi i
odluka doneta u postupku u kojem je ovo
načelo povređeno se može podneti
Ustavnom sudu (član 6. EKLJP), član 22.
i 31. URK u vezi sa članom 4., 182., 247.
i 444 i dalje ZPP.
Javno-privatno partnerstvo [Partneritet
Publiko-Privat, Public-Private Partner-
ship; Öffentlich-private Partnerschaft] -
Javno-privatnim partnerstvom se naziva
svaka ugovorena ili institucionalna
saradnja između javnog organa (videti:
Javni organ) i jednog ili više privatnih
partnera, prema kojoj privatni partner
preuzima ili pruža javnu uslugu ili javnu
infrastrukturu u ime javnog organa, a kao
protivvrednost može od javnog organa da
prima naknadu u vidu plaćanja; ili tarife
naplaćene od korisnika ili klijenata
javnih usluga ili javne infrastrukture; ili
kombinacije gore navedenih naknada i
tarifa. U vezi sa ovim oblikom saradnje
ili kombinacije društveno - privatnog
kapitala, Kosovo je donelo poseban za-
kon: Zakon o javno-privatnom part-
nerstvu (ZJPP). Prema ovom zakonu,
javna usluga i/ili javna infrastruktura
mogu uključivati: železnički saobraćaj,
aerodrome, puteve, tunele, mostove,
parkinge; energetsku infrastrukturu;
naftovod, gasovod; vodovodni sistem,
otpad, kanalizaciju; telekomunikacije;
obrazovanje, sport, zdravlje, turizam; in-
dustrijske parkove i javne zgrade (član 2.
ZJPP).
Jedini naslednik [Suksesor singular;
Singular successor; Einzelrechtsnach-
folge] - Videti: Legatar.
Jednakost strana (načelo) [Barazia e
palëve (parim); Equality of the parties
(principle)] Waffengleichheit (Grund-
satz)] Jednakost oružja ili jednako tre-
tiranje strana u parničnom postupku je
osnovno načelo i svaka povreda ovog
načela predstavlja osnov za osporavanje
odluke donete u takvom postupku.
Jemstvo [Dorëzania; Surety; Bürgschaft]
-Jemstvo predstavlja lično sredstvo za
garantovanje izvršenja ugovora, ali
istovremeno i pravni odnos između
poverioca i jemca, pa je stoga pravo lične
sigurnosti (ličnog obezbeđenja) (članovi
1009 i dalje ZOO). Ugovorom o jemstvu,
jemac se obavezuje da će, u ime dužnika,
poveriocu u celosti ispuniti nastalu
obavezu, ako on to ne učini, prema
poveriocu. Obaveza jemca ne može biti
veća od obaveze glavnog dužnika. Nakon
što jemac ispuni obaveze, tada jemac
postaje poverilac dužniku (član 1009.
ZOO).
Jurisdikcija [Juridiksioni; Jurisdiction;
Jurisdiktion/Gerichtsbarkeit] - zabeležene činjenice rođenja, venčanja i
Jurisdikciju treba razlikovati od
nadležnosti i može se razumeti na dva
načina: prva je suvereno pravo države da
organizuje i vrši sudsku vlast, a druga je
ostvarivanje ove sudske vlasti od strane
pravosudnih organa. Jurisdikcija države
je u principu na celoj teritoriji suverene
države i prema svakom subjektu, u
načelu, čak i protiv inostranih (osim kada
neko uživa imunitet, na primer,
diplomate iz drugih zemalja). Da li je
slučaj predmet jurisdikcije ili pravosuđa
neke države, to zavisi od pravnih normi.
Nadležnost je vlast određenog suda sa
jurisdikcijom da presudi pitanje.
Nadležnost je proceduralna pretpostavka,
za koju sud uvek treba da se brine po
službenoj dužnosti, da li sud ima
jurisdikciju za određeno pitanje ili se
eventualno isključuje njegova
jurisdikcija, na primer, jedna strana uživa
diplomatski imunitet.
Jurisprudencija [Jurisprudencë;
Jurisprudence; Jurisprudenz] -
Jurisprudencija je nauka o pravu. Dakle,
osnovna ljudska nauka koja se bavi
izučavanjem objektivnog prava i
njegovih oblika. Zajedno sa filozofijom,
teologijom i dr., jurisprudencija (nauka o
pravu) je jedna od najstarijih i
najsavremenijih nauka, koja se bavi
značenjem i tumačenjem pravnih normi,
odnosno objektivnog prava.
Justinijanov zbornik [Pandektet;
Pandects; Pandekte] - Videti: Corpus
Iuris Civilis.
K
Kancelarija za civilni status [Zyra e
Gjendjes Civile; Civil Status Office;
Standesamt] - Kancelarija za civilni
status je kancelarija na teritoriji porekla
ili u relevantnoj opštini u kojoj su
smrti (član 2. ZCS). Službenik civilnog
statusa je odgovoran za čuvanje i
održavanje dokumenata o civilnom
statusu i drugih srodnih dopisa, kao i
njihov smeštaj u arhivu Kancelarije
civilnog društva. Kancelarije civilnog
društva izdaju sledeće vrste dokumenata
o civilnom statusu: 1. izvod iz matične
knjige rođenih; 2. izvod iz centralnog
361
registra civilnog statusa; 3. uverenje o
državljanstvu; 4. Venčani list; 5. umrlicu;
6. uverenje o mestu boravka; 7. uverenje
o bračnom stanju; 8. izjava o postojanju
porodične zajednice; 9. zapisnik o
priznanju očinstva/materinstva; 10.
dozvolu za sahranu umrlog; 11. potvrdu
o smrti; 12. uverenje iz arhive; 13.
potvrdu o odjavljivanju prebivališta
(AU/25/2013).
Kancelarija za industrijsku svojinu
[Zyra për Pronësi Industriale; Industrial
Property Office; Amt für gewerbliches
Eigentum] - Videti: Agencija za
industrijsku svojinu.
Kancelarija za autorska i srodna
prava [Zyra për të Drejtat e Autorit dhe
të Drejtat e Përafërta; Office on the
Copyrights and Related Rights; Amt für
Urheberrecht und verwandte
Schutzrechte] - Kancelarija za autorskai
srodna prava je administrativni organ
koji je osnovan i funkcioniše unutar
relevantnog Ministarstva kulture.
Osnovne funkcije ove kancelarije su:
izdavanje dozvola i nadgledanje
aktivnosti udruženja za kolektivno
upravljanje autorskim pravima;
promovisanje i preduzimanje aktivnosti
za pružanje relevantnih informacija
autorima, nosiocima autorskih prava i
široj javnosti o autorskim i srodnim
pravima; poštujući međunarodno
zakonodavstvo i izdavanje preporuka u
vezi sa oblastima autorskog prava i
srodnih prava (član 171. ZASP).
Kamata [Kamata; Interest; Zins/Zinsen]
- Kamata je naknada koja se mora
isplatiti zbog davanja kapitala (članovi
378. i dalje ZOO). Visina kamate se
određuje prema kamatnoj stopi i može
biti ugovorna, npr: ugovorena kamata
zajedno sa ugovorom o zajmu (kreditu),
pravni ugovor, npr: u slučaju kašnjenja
362
dužnika sa izvršenjem obaveze (član 382.
ZOO). Kamata na kamatu je zabranjena
(član 379. ZOO).
Kapara [Kapari, Earnest; Draufgabe] -
Kapara je ako jedna strana da određenu
sumu novca ili neku stvar kao znak da je
ugovor potpisan i kao sredstvo
obezbeđenja za njegovo izvršenje
(članovi 67 i dalje ZOO). Nakon
završetka obaveze, kapara, u principu,
mora biti vraćena ili obračunata u visini
iznosa obaveze.
Katastar [Kadastri; Cadastre; Kataster] -
Katastar predstavlja sistem informacija o
nepokretnostima na određenoj teritoriji
na tekstualni, numerički, grafički i
kartografski način, koji može biti u
analognom i digitalnom obliku. Na
Kosovu, katastar je regulisan posebnim
zakonom: Zakonom o katastru. Katastar
se sastoji od katastarskih jedinica,
katastarskih karata i katastarske
evidencije. Katastar služi kao osnova za
upis imovinskih prava sa stvaranjem
katastarskih jedinica za parcele, zgrade,
delove zgrada i provodnike i
rekonstrukciju katastarskih informacija.
Dakle, u katastru se ne evidentiraju
stvarna prava nad nepokretnostima zato
što se upisuju u registar nepokretnosti
(videti: Registar prava na nepokretnosti).
Međutim, katastar i registri nepokretnosti
dopunjuju jedni druge, tako da činjenično
stanje utvrđeno katastrom služi kao
osnova za upis u registre nepokretnosti.
Osnovne jedinice katastra su: 1.
katastarske parcele; 2. zgrade; 3. delovi
zgrade i 4. provodnici.
- Katastarska parcela [Parcelat
kadastrale; cadastral parcel;
Katasterparzelle] - Katastarska parcela
predstavlja definisanu površinu
zemljišta, koja se identifikuje po
određenom broju parcele i upisuje na
 katastarskoj karti sa stvarnom
površinom u projekciji mapiranja i kao
takva se upisuje u Registar prava na
nepokretnosti.
- Zgrade [Ndërtesa; Buildings;
Gebäude] - Zgradom se smatra
odgovarajući građevinski objekat
namenjen za privremeni ili stalni
boravak ili za obavljanje poslovne
delatnosti ili bilo koje druge
delatnosti.
- Deo zgrade [Pjesa e ndërtesës; Part of
the building; Gebäudeteil] - Delom
zgrade se smatra stan, poslovni
prostor ili jedna ili više prostorija u
zgradi koje mogu biti posebna fizička
celina ili predmet imovinskih
transakcija.
- Provodnici [Përçojat; Conductors;
Leitungen] - Provodnici predstavljaju
konstrukciju koja služi u Katastervermessungen]
infrastrukturne svrhe, kao što su
visokonaponski dalekovodi,
vodovodne i kanalizacione cevi, cevi
za prenos plina i nafte, itd.
- Katastarska karta [Hartat kadastrale;
Cadastral map; Katasterkarte] -
Katastarske karte prikazuju karte
zemljišta koje pokazuju granice
katastarskih parcela, reference na
oznakama uglova granica, zgrade na
parcelama i identifikatore parcela i
zgrada.
- Katastarska merenja [Matjet
kadastrale; Cadastral surveys;
Katastervermessungen] - Katastarska
merenja prikazuju prikupljene
informacije i podatke sa terena o
katastarskim parcelama, uključujući
njihov položaj, prostiranje i granice,
radi upisa u katastar ili preuređivanja
katastarskih granica na osnovu
katastarske evidencije i rekosntrukcije
katastara. Zakonske katastarske
granice jedne katastarske parcele su
obeležene preciznim linijama koje se
određuju i obeležavaju prema
državnim koordinatama.
Katastarska zona [Zona Kadastrale;
Cadastral Zone; Katasterzone] -
Katastarska zona je teritorijalni region
unutar opštine po imenu i sa jedinstvenim
katastarskim brojem. Svaka opština se
sastoji od katastarskih zona. Katastarske
zone se dalje dele na katastarske parcele
(videti: Katastar: katastarska parcela);
Katastarska karta [Harta kadastrale;
Cadastral map; Katasterkarte] - Videti:
Katastar.
Katastarska parcela [Parcela kadastrale,
Cadastral parcel; Katasterparzelle] -
Videti: Katastar: katastarska parcela.
Katastarski premer [Matjet kadastrale;
Cadastral surveys;
- Videti:
Katastar.
Kaucija [Kaucioni; Bail; Kaution] -
Kaucija (cautio) je sredstvo za
obezbeđivanje izvršenja potraživanja
poverioca, koju dužnik daje u određenom
novčanom iznosu ili hartijama od
vrednosti. Kaucija se ponekad koristi kao
sinonim za ručni zalog (pokretna stvar),
ali u praksi i teoriji, kada se koristi izraz
„kaucija“ obično se misli na novac kao
sredstvo obezbeđenja.
Kazne (sudske) [Penalet (gjyqësore),
(Judicial) penalties; Strafe (gerichtlich)] -
“Sudske kazne“ je proceduralni institut,
regulisan formalnim izvorima
materijalnog prava i to u ZOO-u (član
275. ZOO). Sudske kazne predstavljaju
vrstu finansijske kazne koju sud može da
odredi dužniku ako ne ispuni zahtev u
izvršnom postupku, koji se sastoji od
nečega u novcu. Na primer:
pravosnažnom odlukom je određeno da
dužnik vrati stvari poveriocu. U ovom
363
slučaju, poverilac može zatražiti od suda
da kazni dužnika plaćanjem kazni ako ne
ispuni ovu obavezu.
Ugovorna kazna [Kushti penal;
Contractualy penalty; Vertragsstrafe] -
Kazneni uslov u ugovornom odnosu
predstavlja preventivnu meru za
sprovođenje ugovora i njegovo izvršenje.
Kazneni uslov je garancija ili obaveza
plaćanja određenog iznosa novca protiv
druge ugovorne strane, ako bilo koja od
strana ne ispuni ugovorne obaveze.
Videti: Ugovorna kazna.
Kaznena šteta [Punitive damage;
english; Punitive damage]. Kaznena šteta
je jedna od tipičnih karakteristika
anglosaksonskog pravnog sistema u
privatnom pravu, ali ne i u SAD-u.
Prema ovom institutu, u privatnom pravu
se može potraživati takozvana kaznena
naknada za štetu, ako su ispunjeni
određeni uslovi, a naročito u slučaju
nedoličnog ponašanja dužnika u pravnom
prometu.
Know - How (ugovor) [Know - How
(kontrata); Know-How (contract); Know-
How (Vertrag)] Know- How je novi
ugovor, odnosno proizvod naprednog
tehničkog i tehnološkog razvoja. Pojam
„know-how“ kao izraz nema adekvatan
prevod na srpskom jeziku, ali, na
odgovarajući način, sadržaj ima značenje
‛znanje i iskustvo’. Prema ovom
ugovoru, jedna od ugovornih strana je
dužna da prenese/ustupi tehničko i
tehnološko znanje ili iskustvo sa
poslovne tačke gledišta, drugoj strani,
koja je obavezna da za to plati naknadu
ili nagradu Dakle, ovaj ugovor se
uglavnom manifestuje u tome da za
predmet ima razmenu znanja i iskustava,
koja pronalaze široku i korisnu primenu u
trgovini, ekonomiji i industriji.
364
Ko-autor [Koautor; Co-author; Coautor]
- Videti: Ko-autor.
Ko-autor [Bashkautor; Co-author;
Miturheber] Ako je delo koje čini
neodvojivu celinu, stvoreno u saradnji
dva ili više lica, ta lica se smatraju ko-
autorima dela. Autorsko pravo u ko-
autorskom delu pripada svim ko-
autorima i njime se administrira uz
njihovu saglasnost, ako zakon ili ugovor
ne predviđaju drugačije. Odnosi ko-
autora u odnosu na njihove delove
materijalne dobiti od korišćenja dela se
određuju u srazmeri doprinosa svakog od
njih u stvaranju dela, osim, ako
ugovorom nije drugačije predviđeno.
Ako neko od ko-autora odustane od svog
dela materijalne dobiti, povećavaju se
delovi ostalih ko-autora, u srazmeri sa
početnim vrednostima. Mora se praviti
razlika između dela u spletu ili
zajedničkih dela.
- Dela u spletu [Veprat e gërshetuara;
Intertwined works; Werkverbindung] -
Dela u spletu su kada dva ili više
autora sastave svoja odvojena dela u
cilju zajedničkog korišćenja ili za neke
oblike korišćenja, svaki od njih uživa
autorsko pravo u vezi svog doprinosa.
Odnosi među autorima dela u spletu,
regulišu se ugovorom.
Kodifikacija [Kodifikimi; Kodification;
Kodifizierung] - Kodifikacija je obimno i
sveobuhvatno regulisanje određene
pravne oblasti. Kodifikacija se obično
postiže regulisanjem određene pravne
oblasti zakonikom.
Komanditno društvo/ograničeno part-
nerstvo [Shoqëria Komandite; Limited
partnership; Kommanditgesellschaft] -
Komanditno društvo (K.D.) je društvo
koje se sastoji od partnera, najmanje jed-
nog generalnog partnera i najmanje jed-
nog partnera sa ograničenom odgo-
vornošću. Komanditno društvo nije
pravno lice. Ipak, ono ima pravo da
zaključi ugovor, da raspolaže imovinom i
da tuži u svoje sopstveno ime i da bude
tuženo. Bilo koje lice ili poslovno
društvo, uključujući i kompaniju, može
da bude generalni partner ili ograničeni
partner u komanditnom društvu. Gener-
alni partner je zajednički i lično je odgo-
voran za dugove i obaveze komanditnog
društva, isto kao i generalni partner u
opštem partnerstvu. Ograničeni partner
nije odgovoran za dugove ili druge
obaveze komanditnog društva (član 66.
ZPD). Nijedno lice ili društvo, osim jed-
nog generalnog partnera nije ovlašćeno
da postupa u ime komanditnog društva ili
da ga obavezuje(član 71. ZPD). Način
organizovanja, funkcionisanja i gašenja
komanditnog društva je regulisan čla-
novima 66-77 ZPD.
Komasacija [Komasacioni; Land Con-
solidation; Zusammenlegung] - Videti:
Uređenje zemljišta.
Komercijalizacija [Komercializim;
Commercialization; Kommerzialisier-
ung] - Videti: Koncesija.
Komercijalni ugovori [Kontratat
komerciale; Commercial contracts; Han-
delsverträge] - Komercijalni ugovori su
ugovori zaključeni između privrednih
subjekata u smislu ZPD-a (videti: član
12. ZOO). Na Kosovu se primenjuje mo-
nističko načelo regulisanja ekonomskih
pravnih odnosa. To znači da komercijalni
ili ekonomski pravni odnosi nisu posebno
regulisani, s obzirom da norme iz
privatnog prava, obično norme ob-
ligacionog prava važe i za komercijalne
ili ekonomske ugovore, osim ako za-
konom nije predviđeno drugačije.
Komisija (ugovor) [Komisioni;
Commission (contract); Kommission
(Vertrag)] - Komisija je ugovor, odnosno
pravni obligacioni odnos, kojim se
komisionar obavezujeda, u svoje ime ali
za račun drugog lica (komintenta) izvrši
jedan ili više poslova, a komintent je
dužan da plati naknadu (proviziju), (član
785 i dalje ZOO). Što se tiče ugovora o
komisiji važe pravila koja se odnose na
nalog.
Komora privatnih izvršitelja [Oda e
Përmbaruesve Privat; Chamber of Private
Enforcement Agents; Kammer der
privaten Zwangsvollstrecker]. Privatni
izvršitelji su organizovani u Komori
privatnih izvršitelja, koja funkcioniše kao
nezavisna institucija (videti: posebno
članove 380 i dalje ZPI).
Kompanija [Kompani; Company;
Unternehmen] - Videti: Korporacija.
Kompenzacija/Nadoknada
[Kompensimi; Compensation/sett-off;
Aufrechnung] - Kompenzacija je način ili
razlog za prekid obligacionog odnosa, a
time i obaveze (član 317. i dalje ZOO).
Kompenzacija/nadoknada je moguća ako
je izjavi dužnik i ako su ispunjeni
predviđeni uslovi. Da bi
kompenzacija/nadoknada bila valjana,
treba ispuniti sledeće uslove: postojanje
situacije za nadoknadu/kompenzacijske
situacije (reciprociteti sličnost
potraživanja, mora se postići protizahtev
dužnika), izjava o nadoknadi od strane
dužnika i nema ograničenja nadoknade.
Koncesija [Koncesion; Concession;
Konzession] - Koncesija ili ‛ugovor o
koncesiji ’ označava postupak ili ugovor
zaključen između nekog javnog organa i
koncesionara, koji je obično privatno
lice, gde je glavni cilj ugovora ulaganje i
realizacija projekta javne infrastrukture.
Kao protiv nagradu za izvršenje ugovora,
koncesionar se nagrađuje dodeljivanjem
prava na korišćenje i plodouživanje in-
frastrukture. U okvir infrastrukture mogu
365
da spadaju fizički objekti i sistemi koji
direktno ili indirektno pružaju usluge ili
stvari od vrednosti za javni interes. Pro-
jekat koncesije obuhvata aktivnost ili
kombinaciju aktivnosti koje se sprovode
u okviru koncesije, kao što su: pro-
jektovanje, izgradnja i razvoj novih infra-
strukturnih objekata; obnova, moderniza-
cija i proširenje postojećih infra-
strukturnih objekata, itd.
Kondominijum [Kondominium;
Condominium; Wohnungseigentum] -
Kondominijum je opšti pojam za
zajednicu vlasnika ili vlasnika
građevinskih jedinica zgrade u istoj
zgradi u cilju boljeg i efikasnijeg
upravljanja zgradom. U ove svrhe,
uspostavljaju se organi upravljanja, kao
što su upravnik, savet, itd. Pravni osnov
za ovu zajednicu se nalazi u odredbama
člana 63. i dalje Zakona o VDSP i
Zakonu (br. 04/L-134) o stambenim
zgradama u suvlasništvu.
Konfiskacija [Konfiskimi; Confiscation;
Einziehung] - Konfiskacija je upravna
mera koja ima karakter javnog prava a
koristi se i kao kaznena mera u
krivičnom pravu. Konfiskacijom država
oduzima stvar jednom licu i to trajno.
Slučajevi i uslovi za takvu meru su
predviđeni u različitim zakonima
(uglavnom u KZK), dok je i upravljanje
konfiskovanom imovinom regulisano
Zakonom o upravljanju zaplenjenom ili
konfiskovanom imovinom.
Klađenje [Basti; Betting; Wette] -
Klađenje se u građanskom pravu koristi
kao sinonim ugovora za igru na sreću i
uslova - aleatorni ugovori. Prema ovim
ugovorima, prava i obaveze između
ugovornih strana koje su stavile ‛ulog’
nisu poznati u trenutku zaključivanja, ali
su određene budućim i neizvesnim
366
okolnostima na osnovu kojih, zatim,
nastaju odgovarajuće obaveze.
Klauzula o izvršnosti [Klauzola e
përmbarimit; Enforcement clause;
Vollstreckungsklausel] - Videti:
Izvršnost.
Kleveta [Shpifja; Defamation;
Verleumdung] - Kleveta je objavljivanje
lažne činjenice ili izjave koju objavljivač
zna ili je morao znati da je činjenica ili
izjava neistinita, čije značenje šteti
ugledu drugog lica. Predmet povrede iz
dela kleveta je ličnost, čast i ugled osobe.
Na Kosovu, delo kleveta je trenutno
dekriminalizovano, što znači da prema
odredbama Krivičnog zakona Kosova ne
predstavlja krivično delo. Međutim, s tim
u vezi, donet je Građanski zakon br. 02
L-65 protiv kleveta i uvreda. To znači da
se usvajanjem ovog zakona za povredu
časti i ugleda svakog građanina ne može
izreći zatvorska kazna, ali oštećeni može
da podnese tužbu u građanskom
postupku pred građanskim sudovima za
naknadu moralne i materijalne štete.
Građansku tužbu za naknadu za delo
kleveta mogu podneti samo privatna lica.
Javnim organima nije dozvoljeno da
podnose zahtev za naknadu štete zbog
klevete, međutim, javni zvaničnici mogu
podneti zahtev za naknadu štete zbog
klevete privatno i isključivo u ličnom
svojstvu (član 5.4 CZPKU). Uvek se
mogu primetiti protivrečnosti između ova
dva dela (uvreda i kleveta) s jedne strane,
i slobode izražavanja s druge strane, što
je zagarantovano i međunarodnim aktima
(videti: Evropska konvencija o ljudskim
pravima, član 10), gde svako ima pravo
na slobodu izražavanja, koja uključuje
slobodu misli i slobodu primanja ili
pružanja informacija i ideja bez mešanja
javnih vlasti i bez obzira na granice. Iz
tog razloga, i Građanski zakon protiv
kleveta i uvreda na Kosovu, sadrži dve
vrlo jasne odredbe po kojima će se ovaj
zakon tumačiti na način koji osigurava i
maksimalizuje načelo slobode
izražavanja u skladu sa Evropskom
konvencijom o ljudskim pravima i
praksom Evropskog suda za ljudska
prava; a u slučaju bilo kakvog sukoba
između ovog zakona i Evropske
konvencije o ljudskim pravima,
primenjivaće se Konvencija i praksa
Evropskog suda za ljudska prava (član 2
Građanskog zakona protiv kleveta i
uvreda).
Kolektivna trgovačka marka [Marka
tregtare kolektive; Collective trademark;
Kollektivmarke] - Kolektivnim
trgovačkim markama se smatraju one
marke koje se koriste za razlikovanje
robe i usluga članova udruženja, što
može uključivati mnoga pravna lica, a
kao vlasnik zaštitnog znaka je
registrovano udruženje radi identifikacije
robe ili usluga plasiranih na tržištu od
strane članova udruženja. Primeri takvih
slučajeva mogu biti udruženja
proizvođača, pružalaca usluga, trgovaca,
itd.
Konačna odluka o eksproprijaciji
[Vendimi Përfundimtar i Shpronësimit;
Final decision on expropriation;
Endgültiger Enteignungsbeschluss] -
Videti: Organ eksproprijacije.
Konačan oblik presude/Pravosnažnost
[Forma e prerë e aktgjykimit; Final form
of Judgment; Rechtskräftiges Urteil] -
Presuda postaje konačna u trenutku kada
više ne može biti pobijana redovnim
sredstvima, na primer žalbom (član 166.
ZPP). Ovo važi i za rešenje. Može se
desiti drugačije kada presuda postane
konačna u postupku pred prvostepenim
sudom. U postupku pred drugostepenim
sudom presuda postaje končna kada
protiv nje nije podneta žalba, kada se
strana odrekla prava na žalbu ili je
stranka povukla žalbu. Konačna presuda
je presuđena stvar (res judicata) i ne
može se pokrenuti novi postupak po
istom pitanju, s obzirom da važi načelo
da se za isto pitanje ne može suditi dva
puta (ne bis in idem).
Konkordati [Konkordat; Concordia;
Konkordat] - Konkordatima se
tradicionalno nazivaju međudržavni
ugovori između države i Katoličke crkve.
Ugovori između države i Evangelističke
crkve se zovu Crkveni ugovori. Od
nedavno se i ugovori sa Katoličkom
crkvom zovu Crkveni ugovori.
Konkurencija [Konkurrencë;
Competition; Wettbewerb] -
Konkurencija znači takmičenje ili
nastojanje privrednih subjekata da dobiju
komercijalnu prednost na trzištu. Kosovo
ima poseban zakon o zaštiti konkurencije
i očuvanje slobodne ili poštene
konkurencije. Slobodna konkurencija
znači otvorenu, ravnopravnu i pravednu
konkurenciju između preduzeća na
tržištu. Nadležni organ za nadzor i
očuvanje pravila konkurencije na Kosovu
je Kosovski autoritet za konkurenciju kao
nezavisni javni organ.
Konosman - teretnica/pomorski
tovarni list [Konosmani; Konosman;
Frachtbrief] - Konosman - teretnica
predstavlja pravno obavezujući
dokument koji se koristi u pomorskom
prevozu robe. U jednom obliku, može se
smatrati za hartiju od vrednosti koja
dokazuje da je zaključen ugovor o
prevozu robe, da je roba označena u
njemu predmet prevoza, i da je nakon
transporta avio-kompanija dužna da robu
označenu u njemu dostavi vlasniku ovog
dokumenta.
367
Konsenzualizam (načelo)
[Konsensualiteti (Parimi); Consensus
(Principle); Konsensprinzim german] -
To je osnovno načelo građanskog prava u
Francuskoj i u većini zemalja sa
tradicijom rimskog prava. Suština leži u
činjenici da vlasništvo prelazi na
dobitnika putem pravnog posla (na
primer putem ugovora o prodaji), bez
potrebe za pravim postupkom, na primer:
podnošenje, kako se zahteva u zemljama
sa osnovnim načelom „traditio“.
Međutim, treba napomenuti, da se ovo
načelo ne primenjuje automatski ako je
predmet pravnog posla predmet po vrsti,
jer su potrebne neke druge radnje za
konkretizovanje stvari, na osnovu načela
specijalnosti, kao osnovnog načela u
stvarnom pravu.
Konvencija Ujedinjenih nacija o
ugovorima za međunarodnu prodaju
robe/ KUNMPR [CISG/Konventa
Ndërkombëtare për Shitjen
Ndërkombëtare të Mallrave; United
Nations Convention on Contracts for the
International Sale of Goods; CISG/UN-
Übereinkommen über Verträge über den
internationalen Warenkauf] - Ova
Konvencija predstavlja primer
ujedinjenja privatnog prava na
međunarodnom planu, sa oko 80 država
potpisnica. Ova Konvencija uređuje
ugovor o prodaji robe (isključuje
imovinu, prava) između lica koja imaju
prebivalište u različitim zemljama.
Konvencija važi za države potpisnice, pre
pravila međunarodnog privatnog prava i,
naravno, pre pravila nacionalnog prava.
Konverzija [Konverzioni; Conversion;
Umdeutung] - Kad ništavi ugovor ispun-
java uslove za punovažnost nekog dru-
gog ugovora, onda će među ugovaračima
važiti taj drugi ugovor, ako bi to bilo u
saglasnosti sa ciljem koji su ugovarači
368
imali u vidu kada su ugovor zaključili i
ako se može uzeti da bi oni zaključili taj
ugovor da su znali za ništavost svog ugo-
vora. (član 92. ZOO).
Korisni /nužni troškovi [Shpenzimet e
dobishme; Useful expenditures;
Nützliche Verwendungen] - U stvarnom
pravu, korisni troškovi su svaka potrošnja
sredstava, koja prema objektivnom
standardu dovede do povećanja vrednosti
stvari (videti: član 95 i dalje ZVDSP).
Korišćenje [Përdorimi; Use; Nutzung] -
Korišćenje u pravnom smislu je jedno od
ovlašćenja vlasnika da koristi stvar i to
prema želji (član 18. ZVDSP). Vlasnik
ima pravo da koristi ili da ne koristi svoju
stvar, na primer: automobil.
Korišćenje [Shfrytëzimi; Usage;
Benutzung] - Korišćenje je opšti pojam
koji se odnosi na upotrebu objekta.
Kosovska agencija za katastar [Agjen-
cia Kadastrale e Kosovës; Kosovo Ca-
dastral Agency; Katasteramt des Kosovo]
- Kosovska agencija za katastar deluje
kao izvršna agencija u okviru Vlade Ko-
sova, odnosno Ministarstva životne
sredine i prostornog planiranja. Ova
Agencija je centralni autoritet i odgo-
vorna je za katastar i nadležna je da do-
nosi uputstva u vezi sa svim katastarskim
aktivnostima i upisom prava na
nepokretnu imovinu. Kosovska agencija
za katastar je ovlašćena i odgovorna za
donošenje propisa (administrativnih
uputstava, smernica, radnih okvira, itd),
koji se odnose na rad katastra, izrađuje i
upravlja dokumentacijom katastra Koso-
va, katastarom nepokretnosti i evidenci-
jom nepokretnosti (član 4. ZK-a). Kao
druga instanca koja odlučuje o žalbama
na odluke opštinskih kancelarija katastra,
odluke Kosovske agencije za katastar
predstavljaju konačne odluke u up-
ravnom postupku. Protiv ovih odluka
može se pokrenuti samo „upravni spor“
tužbom u sudskom postupku u mesnom
Osnovnom sudu, odnosno odeljenju za
upravna pitanja Osnovnog suda (član
14.1 ZS-a).
Kosovska agencija za privatizaciju
[Agjencia Kosovare e Privatizimit;
Privatization Agency of Kosovo;
Privatisierungsagentur des Kosovo] -
Kosovska agencija za privatizaciju je
nezavisno javno telo koje nezavisno vrši
svoje funkcije i odgovornosti u skladu sa
Zakonom br. 04/L-034 o Kosovskoj
agenciji za privatizaciju. Ova Agencija je
osnovana kao pravni naslednik bivše
Kosovske poverilačke agencije osnovane
prema Uredbi UNMIK-a 2002/12 o
osnivanju Kosovske poverilačke
agencije. Kosovska agencija za
privatizaciju ima isključiv mandat i
nadležnost da upravlja svim
preduzećima, imovinom, interesima,
akcijama u društvenom vlasništvu,
uključujući prodaju, likvidaciju, prenos
ili druga poravnanja preduzeća, imovine
ili interesa u društvenoj svojini (videti:
Preduzeće: društveno preduzeće).
Kosovska agencija za privatizaciju ima
punu pravnu sposobnost, naročito da
sklapa ugovore, stiče, drži ili prodaje
imovinu i ima sva ovlašćenja da u njeno
ime tuži i bude tužena (članovi 1 i 6
Zakona o Kosovskoj agenciji za
privatizaciju).
Kosovska agencija za upoređivanje i
verifikaciju imovine [Agjencia
Kosovare për Krahasim dhe Verifikim të
Pronës; Kosovo Property Comparison
and Verification Agency; Kosovarische
Agentur zur Vergleichung und
Verifizierung von Eigentum] - Kosovska
agencija za upoređivanje i verifikaciju
imovine je nezavisna agencija osnovana
prema članu 142. Ustava Republike
Kosovo, sa privremenim mandatom, i
prema Zakonu (br. 05/L-010) o
Kosovskoj agenciji za upoređivanje i
verifikaciju imovine. Zadaci ove
Agencije su uglavnom rešavanje
nedoslednosti i nedostataka između
prvobitnih katastarskih dokumenata od
pre juna 1999. godine koje su srpske
vlasti na Kosovu iznele i aktuelnih
katastarskih dokumenata u Republici
Kosovo za privatnu imovinu, privatnu
komercijalnu imovinu i privatnu imovinu
verskih zajednica; rešava imovinske
zahteve nastale kao rezultat rata na
Kosovu između 27. februara 1998. i 20.
juna 1999. godine, koji su ranije podneti
Kosovskoj agenciji za imovinu; rešava
svojinske zahteve u vezi sa privatnom
nepokretnom imovinom, uključujući i
poljoprivrednu i komercijalnu imovinu i
zahteve u vezi sa pravom korišćenja
nepokretne privatne imovine, uključujući
i poljoprivrednu i komercijalnu imovinu;
upravlja imovinom pod njenom upravom
(član 4. Zakona o Kosovskoj agenciji za
upoređivanje i verifikaciju imovine).
Osnivanjem ove Agencije prestaje da
radi Kosovska agencija za imovinu, koja
je osnovana na osnovu Zakona (br. 03/L-
079) o izmenama Uredbe UNMIK-a br.
2006/50 za rešavanje zahteva koji se
odnose na nepokretnu privatnu imovinu,
uključujući poljoprivrednu i
komercijalnu imovinu, i Uredbe
UNMIK-a br. 1999/23 o osnivanju
Direkcije za stambena i imovinska
pitanja i Komisije za stambene i
imovinske zahteve.
Kosovska agencija za imovinu
[Agjencia Kosovare për Prona; Kosovo
Property Agency; Eigentumsagentur
Kosovo] - Videti: Kosovska agencija za
upoređivanje i verifikaciju imovine.
369
Kosovska agencija za registraciju
biznisa [Agjencia e Regjistrimit të
Bizneseve të Kosovës; Kosovo Business
Registration Agency; Agentur für die
Registrierung von Unternehmen im
Kosovo] - Kosovska agencija za
registraciju biznisa (KARB) je osnovana
kao nezavisna izvršna agencija u okviru
Ministarstvaj trgovine i industrije.
Nadležna je za registraciju poslovnih
društava i inostranih poslovnih društava,
a ovlašćena je i odgovorna da obavlja i
ostale funkcije propisane u članu 7. ZPD-
a, kao što su izrada i objavljivanje
potrebnih obrazaca i procedura sa ciljem
olakšavanja pravilnog funkcionisanja
poslovnih društava.
Kosovski institut pravde [Instituti
Gjyqësor i Kosovës; Kosovo judicial
Institute; Rechtsinstitut der Gerichte des
Kosovo] - Videti: Akademija pravde
Kosova.
Kredit [Kredia; Credit; Kredit] - Videti:
Zajam.
Kreditni zahtev [Kërkesë kreditore;
Creditor's claim; Gläubigerforderung] -
Kreditnim zahtevom se naziva zahtev
koji se pojavljuje u stečajnom postupku
od strane stečajnog poverioca i koji
sadrži pravo na isplatu na osnovu
postojanja duga, zakonske obaveze,
ugovora ili bilo koje druge zakonske
obaveze, bez obzira na to da li je obaveza
likvidirana ili nije likvidirana, dospela ili
nije dospela, osporena ili nije osporena,
obezbeđena ili neobezbeđena.
- Obezbeđeno potraživanje [kërkesa e
siguruar; secured claim; Gesicherte
Forderung] - Obezbeđenim
potraživanjem se naziva potraživanje
za koje poverilac ima založno pravo
registrovano pred nadležnim
institucijama, kao što je: hipoteka,
zalog ili stvarni teret. Kao takva, ova
370
potraživanja imaju prioritet nad
drugim potraživanjima i imaju
prioritet nad neobezbeđenim
potraživanjima.
- Obezbeđeni poverilac [kreditor i
siguruar; secured creditor;
Absonderungsberechtigter Gläubiger]
- Obezbeđeni poverilac je poverilac
čije je potraživanje obezbeđeno nekom
hipotekom, zalogom ili stvarnim
teretom koji su upisani pred nadležnim
institucijama.
- Neobezbeđena potraživanja [kërkesa e
pasiguruar; unsecured claim; Nicht
gesicherte Forderung] -
Neobezbeđeno potraživanje je
potraživanje za koje poverilac nema
nikakv upisan teret pred kod nadležnih
institucija kao što su: hipoteka, zalog
ili stvarni teret. Ili, ako poverilac ima
teret na potraživanju, neobezbeđeno
potraživanje ostaje razlika između
ukupnog iznosa potraživanja i
vrednosti zaloga/kolaterale u trenutku
otvaranja stečajnog postupka.
Rangiranje neobezbeđenih
potraživanja se vrši po prioritetu i to: u
prvom redu se plaćaju administrativni
troškovi; u drugomse plaćaju
potraživanja koja proizilaze iz
porodičnih odnosa ili potraživanja za
naknadu štete žrtvama; u trećem redu
se plaćaju potraživanja iz radnog
odnosa; u četvrtom redu se plaćaju
poreska potraživanja; na kraju se
plaćaju preostala neobezbeđena
potraživanja (član 56. ZF).
- Neobezbeđeni poverilac - [kreditor i
pasiguruar; unsecured creditor; Nicht
absonderungsberechtigter Gläubiger]
Neobezbeđenim poveriocem se smatra
onaj poverilac koji ima neobezbeđeno
potraživanje.
Kupovina na probu [Blerja në provë;
Purchase on trial; Kauf auf Probe] -
Ugovorne strane mogu da se dogovore
tako da kupac ima pravo da, pre
zaključenja ugovora, koristi stvar, a
nakon probe odluči da li želi da kupi
stvar ili ne. Nakon roka za probu stvari,
kupac mora da obavesti prodavca da li
želi da kupi stvar ili ne.. Ako kupac ne
obavesti prodavca o tome, smatra se da je
kupac odustao od kupovine stvari koju je
probao. Kupac mora da obavesti
prodavca u roku utvrđenom u ugovoru ili
običajem da li ostaje pri ugovoru, a ako
takvog obaveštenja nema, onda to mora
da uradi u razumnom roku koji će
odrediti prodavac, inače se smatra da je
odustao od ugovora. Ako je stvar predata
kupcu da bi je isprobao do određenog
roka, a on je ne vrati, bez odlaganja, po
isteku roka ili ne izjavi prodavcu da
odustaje od ugovora, smatra se da je
ostao pri ugovoru (član 517. ZOO).
L znaci ne predstavljaju hartije od
Laesio enormis (lat.) - Videti: prek-
omerno oštećenje.
Legat (amanet) - [Legu (amanet);
Legacy (will); Vermächtnis] - Zaveštalac
može legatom (amanet) pokloniti bilo
koju stvar određenom trećem licu (član
92 i dalje ZN-a). Ovo treće lice nije
naslednik, ali preko legata zakonito stiče
pravo na potraživanje (zahtev) iz prava
obaveza protiv naslednika zaveštaoca. U
slučajevima kada se volja zaveštaoca ne
može lako razumeti, ako je postojala
želja da nekog odredi kao naslednika,
tada se mora tumačiti izjava volje
zaveštaoca. Ako je ideja bila samo da se
jedna stvar pokloni nekome, tada je
zaveštalac imao volju da odredi nekoga
kao legatara, a ne kao naslednika. Ako
neki legatar po volji zaveštaoca ima
pravo na prioritet pre drugih legatara,
tada je on privilegovani legatar (član 42.
ZN).
Legitimacioni papiri [Letrat
legjitimuese; Identification papers;
Inhaberpapier] - Legitimacioni papiri su
dokumenti koji se izdaju u štampanoj
formi (u pisanoj formi) u kojima nije
naveden poverilac, međutim, njihov
vlasnik ima pravo da zatraži od njihovog
izdavaoca (legitimnih papira) ispunjenje
bilo koje konkretne radnje navedene u
tom papiru. ZOO u članu 240 navodi
železničke karte, pozorišne karte i druge
karte, bonove i druga slična dokumenta
koja sadrže specifičnu obavezu za
njihove izdavaoce. Legitimacioni papiri
ne čine deo u kategoriji hartija od
vrednosti, ali se shodno mogu primeniti
relevantne odredbe o vrednosnim
papirima.
Legitimacioni znaci [Shenjat
legjitimuese; Identification signs;
Identifikationszeichen] - Legitimacioni
vrednosti. Oni, obično, predstavljaju
hartije ili druge materijale nakojima je
obično odštampan neki broj ili je zapisan
broj dostavljenih stvari, koji obično ne
sadrži nešto određeno o obavezi njihovog
izdavaoca; služe samo da pokažu ko je
poverilac u obligacionom odnosu
prilikom čijeg nastanka su izdati (član
241. ZOO).
Legitimni interes [Interesi i ligjshëm;
Legitimate interest; Berechtigtes
Interesse] - Legitimnim interesom se
smatra situacija kada je zakon prethodno
utvrdio i predvideo koji se predmet može
smatrati kao takav. Na primer, slučaj
legitimnog interesa kod eksproprijacije.
Videti: Eksproprijacija.
Lex (lat.) - Videti: Zakon.
Lex arbitri (lat.) - Videti: Arbitraža.
371
Lex commissoria (lat.) - Klauzula o
gubitku prava. Ovo je ugovorna klauzula
prema kojoj će dužnik izgubiti sva prava
iz ugovornog odnosa ako ne ispuni
obavezu ili je ne ispuni na vreme.
Lex fori (lat.) - Zakon zemlje. To je
pravni institut međunarodnog građansko
procesnog prava, prema kome se načelno
primenjuje onaj zakon i pravo zemlje u
kojoj se odvija postupak. U parničnom
postupku pred državnim sudom se
primenjuje načelno i, po pravilu,
formalno, dakle proceduralno pravo
Republike Kosovo.
Lex generalis (lat.) - Opšti zakon.
Smatra se zakon koji sadrži opšta pravna
pravila. Na primer: ZOO sadrži opšta
pravila o obligacionim odnosima,
uključujući i potraživanje za naknadu u
slučaju klevete, a postoji i poseban zakon
(lex specialis), koji posebno reguliše
naknadu štete u slučaju klevete.
Lex loci actus (lat.) - Zakon zemlje
preduzimanja pravne radnje. Takođe lex
loci contractus. Zakon zemlje
zaključivanja ugovora. To je institut
međunarodnog privatnog prava i znači da
se za valjanost li tumačenje radnje ili
ugovora primenjuje i važi pravo te zemlje
u kojoj se preduzima radnja ili je
zaključen ugovor.
Lex mercatoria (lat.) - Istorijski,
posebno u srednjem veku, Lex
mercatoria se smatrao jedinstvenim
trgovačkim pravom. Danas se ovim
institutom mnogo više misli na idealno i
željeno pravo u komercijalnoj oblasti za
regulisanje pravnih odnosa između
trgovaca (preduzetnika).
Lex posterior derogat legi priori (lat.) -
Prema ovom pravilu, naredni zakon
stavlja van snage ili ima premoć nad
starim ili prethodnim zakonom.
372
Lex rei sitae (lat.) - Zakon ili pravo
zemlje u kojoj se nalazi stvar. Pravni in-
stitut iz privatnog međunarodnog prava i
ima veze sa činjenicom da je za određenu
stvar, obično nepokrenost, to pravo zem-
lje u kojoj se ta stvar nalazi. Na primer:
ako je Kosovar stekao nepokretnost u
Austriji, to se rešava po austrijskom
pravu. Ovaj institut se takođe primenjuje
na proceduralno pravo međunarodnog
procesnog prava. U slučaju spora sa
stvarnim imovinskim pravom na
nepokretnosti, postupak se sprovodi pred
sudom u čijoj nadležnosti se nalazi
nepokretnost.
Lex Salica (lat.) - Salijski zakonik. Sa
pravno-istorijskog aspekta, ovaj zakonik
je nazvan po franačkom kralju i pred-
stavlja glavni formalni izvor prava, koji
je izgleda sastavljen od 508-511 godine
nove ere.
Lex specialis (lat.) - Videti: poseban.
Videti: Lex generalis.
Lex specialis derogat legi gjenerali
(lat.) - Prema ovom pravilu, poseban
zakon stavlja van snage ili prevlađuje nad
opštim zakonom.
Lice - fizičko i pravno [Personi fizik dhe
juridik, Natural and legal person;
Natürliche und juristische Personen] -
Lice je pravni subjekt i može biti fizičko
ili pravno. Što se tiče toga ko može biti
pravni subjekt, videti: pravni subjekti.
Ličnost (prava) [Personaliteti (të
drejtat), Personality (the rights);
Persönlichkeit (Recht)] - Lična prava
predstavljaju vitalna prava koja su blisko
povezana sa licem ili pravnim subjektom.
Ne postoji opšte pravo ličnosti, već
nekoliko njih, i to su: zaštita života,
zdravlja, slobode, časti, imena, prestiža,
koja pored zagarantovanosti javnim
pravom, uživaju zaštitu i prema
privatnom pravu, posebno kada je
potrebna pravična naknada u slučaju
njihove povrede.
Licenca [Licenca; Licence; Lizenz] -
Licenca, odnosno dozvola sadržana u
ugovoru o licenci, je sporazum kojim se
davalac licence obavezuje da u celini ili
delimično ustupi sticaocu licence pravo
korišćenja pronalaska, tehničkog znanja,
iskustva, žiga, uzorka ili modela, a
sticalac licence se obavezuje da mu za to
plati određenu naknadu. Ugovor o licenci
mora biti zaključen u pisanoj formi.
Licenca se može dati na isključiv i
neisključiv način. Uz ugovor o
isključivoj licenci, sticalac licence stiče
isključivo pravo korišćenja predmeta
licence samo ako je izričito ugovoreno.
Što se tiče ovog ugovora, sticalac licence
zadržava druge mogućnosti korišćenja
licence. Ukoliko u ugovoru o licenci nije
naznačeno o kojoj licenci se radi, tada se
smatra da je data neisključiva licenca
(član 700. ZOO).
Licenca za patente [Licenca për patentë;
Patent licence; Patentlizenz] - Licenca za
patente je dozvola kojom vlasnik patenta
prenosi prava u vezi sa korišćenjem
njegovog pronalaska (član 31. ZP). Ova
dozvola se daje u obliku ugovora čiji su
opšti uslovi definisani u ZOO, član 700,
prema kojem je davalac licence obavezan
da sticaocu licence ustupi, u celini ili
delimično, pravo korišćenja pronalaska,
tehničko znanje, iskustvo, žig, uzorak ili
model, a sticalac licence se obavezuje da
mu za to plati određenu naknadu.
Licence za patente na osnovu nivoa prava
koja se prenose mogu biti isključive i
neisključive, a prema volji vlasnika
patenta mogu biti dobrovoljne i
obavezne.
- Isključive licence - [Licencat
ekskluzive; exclusive licence;
ausschließliche Lizenzen] - Isključiva
licenca je kada sticalac prava nad
patentiranim pronalaskom (ne
pronalazač) stiče ekskluzivno pravo
korišćenja pronalaska, koje treba
izričito navesti u ugovoru o licenci, a
ako u ugovoru o licenci nije navedeno
o kojoj licenci se radi, tada se smatra
da mu je data isključiva licenca. U
slučaju isključive licence, pronalazač
ne može ni na jedan način da koristi
svoje pronalske, a ni poseban deo
patenta, ili da prenese nekom drugom
licu prava na patenate ili patentirani
pronalazak. Pravne posledice ove
podele se sastoje u tome da, kod
isključive licence, njen sticalac
isključuje sve druge od korišćenja
licence, uključujući i davaoca te
licence, a može i da tuži prekršioce
njegovog prava bez potrebe da
obavesti vlasnika ili ubedi da deluje u
njegovo ime, znači da sticalac licence
dobija sva prava u vezi sa licencom
kao i vlasnik patenta.
- Neisključive licence [Licencat jo
ekskluzive; non-exclusive licence;
nicht ausschließliche Lizenzen] -
Neisključive licence ili jednostavne
licence su one u kojima pronalazač ili
vlasnik patenta mogu istovremeno da
prenesu ista prava na svoj pronalazak
na dva ili viša lica. Ova licenca ne
oduzima pravo vlasniku patenta da ga
koristi ili da ga licencira kod drugih
lica.
- Dobrovoljne licence - [licencë
vullnetare; voluntary lience;
freiwillige Lizenzen] - Dobrovoljne
licence su licence o čijem izdavanju
odlučuje vlasnik patenta dobrovoljno i
potpuno nezavisno. Međutim,
pronalasci u oblasti tehnologije
ponekad mogu biti toliko korisni da
mogu da zahtevaju opšti interes da taj
373
 pronalazak pronađe praktičnu primenu
u društvu. Za takve slučajeve, zakon
(član 35. ZP) predviđa obavezne
licence.
- Obavezne licence [licenca e ausschließliche Lizenzen] - Isključiva
detyrueshme; mandatory licence;
zwangslizenz] - Obavezna licenca se
izdaje samo nakon sprovođenja
sudskog postupka protiv vlasnika
patenta. Sud može izdati obaveznu
licencu ako je korišćenje pronalaska
zaštićenog patenta neophodno za
nacionalnu bezbednost, zaštitu javnog
interesa u oblasti zdravstva,
snabdevanja hranom, zaštitu i
poboljšanje životne sredine, specifične
komercijalne interese ili kada je to
potrebno da bi se poboljšala praksa
koja je postavljena protiv
konkurencije, sudskim ili upravnim
postupkom. Ovu licencu sud može
izdati svima koji dokažu da imaju
mogućnost da koriste pronalazak i
podnesu zahtev za izdavanje obavezne
licence ili Vladi Republike Kosovo.
Licenca za korišćenje industrijskog
dizajna - [Licenca për përdorimin e
dizajnit industrial; a license to use
industrial designs;
Geschmacksmusterlizenz] - Nosilac
prava industrijskog dizajna može
prenositi svoja prava na industrijski
dizajn drugim licima putem ugovora o
licenci i uticati na treće lice nakon
registracije licence u registru Agencije za
industrijsku svojinu. Vlasnik
industrijskog dizajna može izdati
isključivu ili neisključivu licencu za
korišćenje industrijskog dizajna u celini
ili delimično, za deo ili čitavu teritoriju
Republike Kosovo (član 22. Zakona o
industrijskom dizajnu). Čak i u ovom
slučaju, kada se tiče opštih uslova
ugovora o licenci, primenjuju se
374
relevantne odredbe ZOO, član 700 i
dalje.
- Isključiva licenca [Licencat
ekskluzive; exclusive licence;
licenca je kada dizajner daje
industrijski dizajn za korišćenje
sticaocu industrijskog dizajna na
isključivoj osnovi, čak i isključujući
samog dizajnera od njegovog
korišćenja, izuzev moralnih prava
(član 14 Zakona o industrijskom
dizajnu).
- Neisključiva licenca [Licencat jo
ekskluzive; non-exclusive license;
nicht ausschließliche Lizenzen] -
Neisključiva licenca je kada dizajner
za ugovor o licenci samo delimično
prenese prava navedena u ugovoru
koji se odnose na korišćenje dizajna.
Licenca za korišćenje trgovačke marke
[Licenca për përdorimin e markës treg-
tare; a license to use a trademark;
Markenlizenz] - Prava za zaštitu
trgovačkih maraka mogu biti preneta na
druga lica od strane samog legitimnog
vlasnika. Licenca za korišćenje trgovačke
marke se može izdati za neku ili svu robu
ili usluge za koje je registrovana, za celu
ili za deo teritorije Republike Kosovo.
Prema Zakonu o trgovačkim markama,
član 15, prenos mora biti registrovan, jer
ako prenos nije upisan u Registar
trgovačkih maraka, korisnik prava ne
može da koristi prava stečena registraci-
jom trgovačke marke. Prenos trgovačke
marke se objavljuje u Službenom biltenu
Agencije za industrijsku svojinu. Licenca
se izdaje u vidu pisanog ugovora i može
biti isključiva i neisključiva. Čak i u
ovom slučaju, kada se tiče opštih uslova
ugovora o licenci, primenjuju se rele-
vantne odredbe ZOO, član 700 i dalje.
- Isključiva licenca [Licenca eksklizive;
exclusive license; ausschließliche
Lizenz] - Isključiva licenca je kada je
vlasnik trgovačke marke da na
korišćenje sticaocu trgovačke marke
na isključivoj osnovi, čak i
isključujući vlasnika trgovačke marke
od njene upotrebe.
- Neisključiva licenca [Licenca jo-
eksklizive; non-exclusive license; nicht
ausschließliche Lizenzen] - sanduče.
Neisključiva licenca je ona koju daje
vlasnik trgovačke marke i prenosi
samo prava koja je odredio vlasnik
marke.
Likvidacija [Likuidimi; Liquidation;
Liquidation] - Likvidacija je proces ili
postupci prodaje imovine dužnika,
realizacije finansijskih sredstava radi
raspodele i ispunjavanja potraživanja
poverilaca (videti: Potraživanja
poverilaca).
Litisconsortium [Litisconsorcium;
english; german] - Videti:
Suparničarstvo.
Litispendenca [Litispendenca; english;
german] - Videti: Sudska zavisnost.
Lizing [Lizingu; Leasing; Leasing] -
Lizing je ugovor, koji nije regulisan
ZOO, ali se na osnovu načela slobodne
volje može zaključiti bez ikakvih
problema. Ovaj ugovor je regulisan i
posebnim zakonom (Zakon o lizingu iz
2009. godine) i ima mešovite elemente
različitih ugovora, a naročito ugovora o
zakupu, kreditu i prodaji. Lizing je
ugovor kojim davalac lizinga prenosi
primaocu lizinga ekonomska dobra, npr:
automobil, zgrade, opremu, itd. Primalac
lizinga za to mora da plati određeni
iznos, obično periodično ili na rate. Iako
izgleda kao ugovor o zakupu, u praksi i
legalno, lizing može biti više kreditni
ugovor (finansijski lizing). Zakon
priznaje i operativni lizing, lizing na
nepokretnosti.
M
Mailbox Rule (ang) - „Consideration“ je
jedna od tipičnih karakteristika
anglosaksonskog pravnog sistema u
privatnom pravu. Prema ovom institutu,
izjava o volji je važeća u trenutku
ubacivanja pisane izjave u poštansko
Mala fide (lat.) - Nesavesno. Suprotno
je: bona fide.
Materijalni nedostaci [Të metat
materiale; Material defects; Sachmangel]
- Koncept materijalnih nedostataka se
odnosi na greške u stvarima koje su
predmet pravnih odnosa. Ove greške se
najčešće izražavaju neispravnim
dejstvom stvari ili njihovim nepravilnim
funkcionisanjem (videti, na primer: u
vezi sa ugovorom o prodaji, član 461 i
dalje ZOO). Kao slučajeve materijalnih
nedostataka možemo nabrojati: kada
stvar ne poseduje odgovarajuće osobine
za njegovu upotrebu i funkcionisanje;
kada stvar ne služi svrsi za koju je
proizvedena; kada stvar ne sadrži osobine
za koje su se ugovorne strane složile da
treba da ih ima; ili kada stvar
jednostavno nije u skladu sa uzorkom,
modelom ili specifikacijom.
Materinstvo [amësia; Motherhood;
Mutterschaft] - Materinstvo/ majka se
zove žena koja je upisana u matičnu
knjigu rođenih kao majka deteta.
Matičar [Ofiqari; Registrar;
Standesbeamter] - Matičar je službeno
lice u svojstvu državnog službenika u
Kancelariji matičara, koja funkcioniše u
administraciji svake opštine. Matičar je
odgovoran za vođenje dokumentacije o
civilnom statusu građana te opštine. Na
primer: prema ZPK (član 25), brak se
375
mora sklopiti pred matičarem;
priznavanje očinstva; upis rođenih,
promenaprezimena, itd.
Matična knjiga venčanih [Libri amzë i
kurorëzimit; Marriage register; Eheregis-
ter] - Matična knjiga venčanih je registar
u koji se upisuju sva lica koja su se
venčala (sklopila brak) kod matičara.
Odgovoran za održavanje knjige
venčanih je matičar (videti: matičar).
Prema ZPK, član 35, matičar upisuje
zaključeni brak u matičnu knjigu
venčanih, koji zatim potpisuju supružni-
ci, dva svedoka i matičar. Odmah po
zaključenju braka, supružnici dobijaju
izvod iz matične knjige venčanih.
Međa [Megja; Landmark;
Grundstücksgrenze] - Međa je, u smislu
zakona, granica između dve nepokretnos-
ti, obično dve zemljišne parcele. Međa
se, u načelu obeležava određenim znaci-
ma (na primer kamenjem, štapovima,
ogradom, itd), a ako su ti znaci uništeni
ili nestali toliko da je ograničavanje
otežano, tada se međa može izvršiti
uređenje međe. Uređenje međe vrši sud i
to u vanparničnom postupku prema nor-
mama članova 205. i dalje ZVP. Ove od-
redbe predviđaju uslove, postupke i način
uređenja međa između dve nepokretnosti.
Međunarodna pravna pomoć [Ndihma
juridike ndërkombëtare; International le-
gal aid; Internationale Rechtshilfe] - Cen-
tralni stub izučavanja međunarodnog
građanskog procesnog prava jeste i
međunarodna pravna pomoć. Sud koji
rešava stvar može tokom postupka da
zahteva informacije iz različitih zemalja
(npr: neki dokument ili ispitivanje sve-
doka, itd). Ovo se postiže putem instituta
za međunarodnu pravnu pomoć i odnosi
se na sudove ili bilo koji drugi javni or-
gan. U parničnom postupku, osnova
međunarodne pravne pomoći su članovi
376
284 i dalje ZPP. međunarodna pravna
pomoć se obično obavlja preko Minis-
tarstva pravde gde funkcioniše odeljenje
za međunarodnu pravnu pomoć. Postoji
poseban zakon o međunarodnoj pravnoj
pomoći, a ovaj zakon se može primeniti
analogno i za krivične stvari, iako se za-
kon izričito naziva Zakon o međunarod-
noj pravnoj pomoći u krivičnim stvarima
(2011).
Međuzavisnost - [Kontestvarësia;
Litispendence; Rechtshängigkeit] - Vi-
deti: sudska međuzavisnost.
Melioracija [Meliorimi; Melioration;
Melioration] - Melioracija je niz mera
koje se primenjuju kako bi se poboljšale
fizičke, hemijske i biološke osobine zem-
ljišta, kao i stvaranje i održavanje opti-
malnog režima vode i vazduha za zem-
ljište, kako bi se obezbedili najpogodniji
uslovi za rast, razvoj i uzgoj biljaka i
postizanje stabilnih prinosa.
Menica [Kambiali; Bill of exchange;
Wechsel] - Menica je hartija od vrednosti
i spada u kategoriju hartija od vrednosti
po nalogu kojim je izdavalac obavezan
da drugom licu isplati novčani iznos koji
je upisan na menici ili naloži drugom licu
da plati. Na Kosovu se važeća zakonska
pravila za menicu trenutno nalaze u ZOO
(član 217 i dalje).
Mere obezbeđenja [Masat e sigurimit;
Security measures; Sicherungsmaßnahme
german] - Obezbeđenje tužbenog
zahteva. Realizacija subjektivnih
privatnih prava u građanskom procesu
može trajati mnogo godina. Iz tog
razloga, u praksi često postoji potreba za
intervencijom i pružanjem privremene
pomoći dok se ne odluči o glavnom
pitanju. To se postiže putem privremene
mere, što zakon reguliše detaljno i to u
delu pod nazivom „Obezbeđenje
tužbenog zahteva“ (član 296 i dalje ZPP).
Mere obezbeđenja se mogu odrediti i bez
pokretanja postupka priznavanja i do
prisilnog izvršenja. Da bi se odredila
mera obezbeđenja moraju se ispuniti 3
osnovna uslova: ako se smatra da
predlagač ima pravo na glavni zahtev,
postoji rizik od ostvarivanja glavnog
zahteva ako se ne odobri mera i predlog
za određivanje mere bezbednosti zajedno
sa garancijom (član 297. ZPP). Postoje
različite vrste mera obezbeđenja, ali se
mogu svrstati u tri grupe: mere
obezbeđenja za obezbeđenje novčanih
potraživanja, mere obezbeđenja u vezi sa
određenim predmetom i mere
obezbeđenja za održavanje određenog
stanja ili okolnosti (članovi 300, 301 i
302 ZPP).
Mešanje [Përzierja; Interference;
Vermischung] - Mešanje je zakonski
definisano odredbom člana 30. ZVDSP i
to je način za sticanje svojine nad
pokretnom imovinom ako se pokretni
predmeti pomešaju tako da se ne mogu
razdvojiti, ili se mogu razdvojiti uz
veoma visoke troškove. Pravne posledice
ovakvog načina sticanja svojine se
propisuju odredbama člana 30 u vezi sa
odredbom člana 29. ZVDSP.
Monogamija [Monogamia; Monogamy;
Monogamie] - Monogamija je činjenica
sklapanja samo jednog braka između
supružnika. Načelo monogamije i
monogamni brak takođe predviđa ZPK
(član 19). Po načelu monogamije, sve
dok su u braku, supružnici ne mogu da
sklope drugi brak ni pod kojim
okolnostima. Drugi brak koji je sklopljen
istovremeno uzrokuje bigamiju (videti:
Bigamija). Drugi brak se može sklopiti
samo ako je razveden prvi brak.
Monopol [Monopoli; Monopoly;
Monopol] - U trgovinskom pravu,
monopol je situacija kada na tržištu,
trgovci ili proizvođači (jedan ili više koji
deluju u saradnji) kontrolišu tržište,
utvrđuju dominantne tržišne pozicije za
snabdevanje robom ili uslugama i gde je
ulaz novih proizvođača otežan ili vrlo
ograničen. Obično monopolističke
kompanije (u njihovom nastojanju da
povećaju profit) drže visoku cenu i
ograničavaju proizvodnju ili stvaraju
neravnotežu potreba svojih klijenata.
Stoga, većina država stvara mehanizme i
zakone koji regulišu i kontrolišu
monopolističke sporazume i aktivnosti.
Videti: Konkurencija.
Moratorijum [Moratoriumi; Moratori-
um; Moratorium] -Moratorijum je veoma
važan pravni institut u postupku stečaja,
kroz koji se sve radnje protiv dužnika ili
protiv njegove imovine prekidaju
(obustavljaju) (član 26. ZS) U trenutku
kada počne stečajni postupak, dužnik u
stvari nije u stanju da obavlja većinu fi-
nansijskih obaveza i tada sud, u skladu sa
ZS, član 26.1, donosi odluku o moratori-
jumu, gde se svi zahtevi, postupci i
radnje bilo koje vrste namenjene zado-
voljavanju potraživanja prema dužniku
obustavljaju. Drugim rečima, podnošenje
zahteva za stečaj stvara pauzu u vremenu
u vezi sa određenim zahtevima,
postupcima ili radnjama, kao što su:
radnje, uključujući parnice, prikupljanje i
zahtevi za dugove, porezi, kazne ili
obaveza bilo koje vrste koje proizilaze
pre datuma podnošenja zahteva; radnje
za stvaranje, promenu, povećanje,
poboljšanje, registraciju ili izvršenje
zaloga ili hipoteke na imovini ili protiv
dužnika; radnje za realizaciju, sticanje ili
prodaju bilo koje imovine stavljene pod
hipotekom imovine dužnika ili za vršenje
kontrole nad njegovom imovinom.
Mortis causa (lat.) - Suprotno je „Inter
vivos“. Odnosi se na slučajeve ili pravne
377
posledice koje nastaju u slučaju smrti li-
ca. Na primer: početak ostavinskog
postupka za podelu imovine ostavioca.
Motiv/Razlog za zaključivanje ugovora
[Motivi i kontratës, Motiv of contract,
Vertragsgrund] - Motiv/Razlog za ugovor
je unutrašnji element ili psihološki
element za zaključivanje ugovora, koji
predstavlja volju i svrhu ugovornih strana
da zaključe ugovor. Obično
motivi/razlozi stranaka mogu da budu
različiti i kao takvi, u principu, ne utiču
na njegovu pravosnažnost. Izuzetno, ako
je motiv/razlog nedopuštenosti bitno
uticao na jednog ugovarača da odluči da
sklopi ugovor i ako to saugovarač nije
znao ili je trebao da zna, ugovor je bez
pravnog dejstva. Ugovor bez naknade
nema pravno dejstvo čak i kada druga
ugovorna strana nije znala da je motiv
/razlog nedopuštenost značajno uticao na
odluku njegovog saugovarača (član 40.
ZOO).
N gradnje bez dozvole, 2014. godina).
Nacionalizacija [Nacionalizimi; Nation-
alization; Nationalisierung (Verstaat-
lichung)] - Nacionalizacija ili „po-
državljenje“ je administrativna mera
javnog prava, koju država preduzima da
bi prenela predmete iz privatnog vlas-
ništva u državno. Nacionalizaciju su čes-
to koristile tzv. „socijalističke“ države
nakon Drugog svetskog rata do vremena
velikih političkih i društvenih transfor-
macija 90-ih godina prošlog veka, kada
je pao socijalistički sistem. Jasno je da
nacionalizacija nije samo relikt država sa
socijalističkim sistemom, ali su ga one
mnogo više koristile.
Nacionalna revizorska kancelarija
[Zyra Kombëtare e Auditimit; National
Audit Office; Nationaler Rechnungshof
german] - Nacionalna revizorska
378
kancelarija je osnovana zakonom kao
nezavisna institucija čiji je cilj da pruži
pomoć generalnom revizoru (videti:
Generalni revizor) tokom vršenja
njegovih dužnosti. Glavne funkcije
Nacionalne revizorske kancelarije su
davanje preporuka i doprinos zdravom
upravljanju budžetom i drugim javnim
sredstvima, promovisanje visokih
standarda transparentnosti i odgovornosti
u finansijskom upravljanju i obavljanju
javne uprave i izveštava Skupštini
Kosova o ostvarenim revizijama.
Nadgradnja [Mbindërtimi;
Superconstructio/upgrade; Überbauung] -
Nadgradnja je tehnički pojam, prema
kojem neko gradi objekat na drugom
objektu. Nadograđeni objekat se obično
gradi na objektu i obično je nelegalan,
dakle izgrađen bez ispunjavanja
zakonskih i tehničkih zahteva. Takva
nadogradnja podleže postupcima rušenja
ili u posebnim slučajevima postupcima
legalizacije (videti: Zakon o rešavanju
Nadležnost (suda) [Kompetenca (e
gjykatës; Jurisdiction (of the court);
Zuständigkeit (des Gerichts)] -
Nadležnost je pravo i obaveza suda da
odluči o određenoj stvari. Nadležnost je
proceduralna prezumpcija/pretpostavka,
o koju sud uvek treba da se stara po
službenoj dužnosti ako je nadležan za
podnetu stvar. Razlikujemo nekoliko
vrsta nadležnosti i to: predmetnu,
funkcionalnu i mesnu. Pod predmetnom
nadležnošću se podrazumeva podela
pravnih stvari u prvostepenim sudovima.
Pravne norme određuju koja će pravna
pitanja suditi prvostepeni sudovi.
Funkcionalna nadležnost određuje u kom
sastavu će se suditi stvar, da li je to sudija
pojedinac ili sudsko veće (videti: član 15.
ZPP i odredbe ZS). Mesna nadležnost
određuje koji sud predmetne nadležnosti
odlučuje u pravnoj stvari koja je predmet
razmatranja u postupku. U principu se
primjenjuje opšta mesna nadležnost,
osim ako drugačije nije predviđeno
pravilima kojima se uređuje isključiva,
izborna i dodatna mesna nadležnost
(videti: član 37 i dalje ZPP, videti, i: ZS).
Nadoknada [Rimburësim;
Reimbursement; Rückerstattun] - Entschädigung bei Enteignung] - Videti:
Nadoknada je isplata određenog iznosa
jedne strane prema strani koja je ranije
ispunila neku finansijsku obavezu. Ako
je tužilac na početku platio taksu za
podnoženje tužbe, na kraju postupka će
ovaj trošak da plati tužena strana, ukoliko
je izgubila građanski parnični postupak.
Nadri pisar [Kuazishkruesi; Quazi
scribe/registrar/over drafter; Quasi-
Rechtsberater] - Nadri pisar je (fizičko ili
pravno) lice koje, bez legitimacije (na pr:
nije advokat), nudi pravne usluge
(zastupanje, pravnu pomoć, itd.) za
naknadu.. Zakon o advokaturi izričito i
eksplicitno predviđa ko može da pruža
pravne usluge, a to je advokat i u
posebnim uslovima profesor pravnog
fakulteta. Uprkos tome, ovi „nadri pisari“
su radili a i dalje nastavljaju da rade na
Kosovu, iako pozitivan pravni okvir ne
dozvoljava tako nešto.
Nalog [Urdhri; Order; Anweisung] -
Nalog je pravni obligacioni odnos (član
763 i dalje ZOO), kojim se obavezuje
nalogoprimac da preduzme neki pravni
posao u ime nalogodavca. Nalogodavac
je obavezan, u načelu, da isplati
nalogoprimca za radove koji je izvršio.
Nalog za izvršenje [Urdhri për
përmbarim; Enforcement orde;
Vollstreckungsentscheidung] - Nalog za
izvršenje je odluka privatnog izvršitelja
kojom privatni izvršitelj odlučuje o
odobrenju ili odbijanju predloga za
izvršenje (član 1 KSII, 5, 10, 44 ZIP).
Nalog za izvršenje je tehnički privatni
pečat izvršitelja u predlogu za izvršenje.
Ako se nalogom za izvršenje odbije za
izvršenje, tada taj nalog treba da sadrži i
obrazloženje (44. ZIP).
Naknada za ekspropriaciju
[Kompensimi për shpronësimin;
Compensation for expropriation;
Eksproprijacija.
Narodni advokat/Ombudsman
[Avokati i Popullit; Ombudsperson;
Ombudsmann/Volksanwalt] - Narodni
advokat ili ombudsman je državna i
ustavna nezavisna institucija koja štiti
prava pojedinaca (fizičkih i pravnih lica)
od eventualnih povreda javnih organa
(članovi 132. do 135. ZRK). Ova državna
institucija je detaljno regulisana
Zakonom o narodnom advokatu iz 2015.
godine. Istorijski, narodni advokat je
institucija iz Skandinavije, tačnije
Švedske, koja je već predviđena u gotovo
svim zemljama Evrope. Svi državni
organi imaju ustavnu i zakonsku obavezu
da se bave navodima i zahtevima
narodnog advokata. Na taj način, narodni
advokat se predstavlja kao čuvar
osnovnih ljudskih prava i sloboda, ako
ova prava krši bilo koji državni organ.
Naplata-naplaćivanje [Arkëtim-i;
Encashment; Inkasso] - Naplata se zove
izvršenje potraživanja poverilaca ili
prenos kredita u ime poverioca od strane
dužnika. Tipičan slučaj naplate kredita
predstavlja prenos kredita u ime
poverioca u izvršnom postupku (član
126. ZIP).
Nasciturus (lat.) - Embrion začet u
majčinoj utrobi. Videti: nasledstvo.
Nasledna imovina [Pasuria
trashëgimore, Inheritance property;
Erbschaft] - Videti: Nasleđe.
379
Nasledni redovi [Radhët e trashëgimisë;
Hereditary order; erbliche Ordnung] - U
slučaju da ostavilac nije raspolagao
njegovom imovinom u momentu smrti,
odnosno nije sastavio testament, njegova
zaostavština prelazi na njegove zakonske
naslednike utvrđene zakonom. Zakon
detaljno propisuje ko i prema kojem
naslednom redu se nasleđuje
zaostavština. Odredbama članova 12 -
21. ZN su predviđena četiri nasledna
reda, gde prvi nasledni red čine deca i
bračni drug. Nasleđivanje se vrši prema
parenteralnom sistemu, prema kojem se
naslednici drugih naslednih redova
smatraju naslednicima samo ako ne
postoje naslednici iz prethodnih redova.
Nasleđivanje [Trashëgimia; Inheritance;
Erbschaft] - Nasleđivanje se kao opšti
pojam može razumeti na različite načine.
Članom 1 ZN, nasleđivanje se definiše
kao prenos imovine sa ostavioca na
naslednika putem testamenta ili zakona.
Ovaj proces se naziva i „univerzalno
nasleđivanje“. Nasleđivanje znači i
„nasledna imovina“, koja automatski
prelazi na naslednike u momentu smrti
zaveštaoca (član 4. ZN). Nasledna
imovina obuhvata imovinu i obaveze,
znači obaveze zaveštaoca prema trećim
licima, ali do visine nasledne mase.
Naslednik se može odreći nasleđa (član 5
III ZN). Postoji nasleđe prema
testamentu, dakle, prema volji ostavioca.
Ukoliko nema testamenta, dolazi
zakonsko nasleđe, gde se takođe određuje
nasledni red (članovi 11 i dalje ZN).
Nasledno (pravo) [Trashëgimore (e
drejta); Inheritance (law); Erbschaft
(Recht)] - Nasledno pravo je oblast
zakona, stoga celina pravnih normi,
kojim se uređuje prenos nasledne
imovine sa zaveštaoca na naslednike
380
nakon smrti zaveštaoca. Glavni formalni
izvor naslednog prava je ZN.
Naslednik [Trashëgimtari; Heir; Erbe] -
Naslednik je lice koje postaje pravni
naslednik svih prava i obaveza u trenutku
smrti ostavioca. Ovaj proces
univerzalnog nasledstva se javlja u
momentu smrti ostavioca, a naslednik
može biti na osnovu volje ostavioca
(testamenta) ili zakona. Pravno
nasleđivanje dolazi uvek u drugom redu i
to ako nema valjanog testamenta, kojim
je ostavilac raspolagao svojom imovinom
u slučaju smrti (mortis causa). Naslednik
može biti fizičko, a i pravno lice,
odnosno pravno lice iz javnog prava, na
pr: opština (član 21. ZN). Naslednik
može biti prema zakonu i dete začeto u
materici majke, embrion (videti: član 7.
ZN).
Nastavak nadležnosti [Vazhdimi i
kompetencës; Extension of competence;
Gerichts] - Videti: Perpetuatio fori.
Ne bis in idem (lat.) - Nema drugog
postupka za istu stvar. Ako je doneta
pravosnažna odluka za jednu stvar, tada
ne može ponovo da počne novi postupak
za istu stvar. Ovo je ustavno načelo i važi
za sve postupke (videti: član 32. URK).
Iako se ova norma izričito odnosi na
krivični postupak, važi i za građanski
postupak. Stvar presuđena u građanskom
postupku ne može ponovo biti predmet
spora u drugom građanskom postupku.
Negotiorum gestio (lat.) - Videti: Bez
ovlašećenja ili naloga obavljanje poslova
za drugog.
Nemar [Pakujdesia; Negligence;
Fahrlässigkeit] - Nemar je element
objektivne strane pravnog lica i
podrazumeva situaciju kada se ne uzima
u obzir neophodna briga prilikom
komunikacije. ZOO predviđa različite
stepene nemara, nedefinisanih zakonom,
kao što je na primer: nemar, veliki
nemar, krajnji nemar.
Nepokretnost [Paluajtshmëri;
Immovability/immovable property;
Unbewegliche Sache] - Pojam
„nepokretnost“ je tehnički pojam
/technicus terminus i treba ga jasno
razlikovati od drugih pojmova kao što su
„nepokretna imovina“, „zemljište“, itd.
Nepokretnost je zakonski definisana
odredbom člana 10. ZVDSP. Prema ovoj
odredbi, nepokretnost je određeni deo
površine zemlje, koji je ograničen i može
biti ograničen i kao takav registrovan u
registru nepokretnosti. Poslednji element
nije izričito predviđen zakonom, već je
bitan element za definisanje
nepokretnosti u pravnom smislu.
Nepokretnostima se smatraju i određene
stvari izričito pomenute u odredbama
člana 10. stav 1 i 2 ZVDSP.
Nemogućnost (ispunjenja ugovora)
[Pamundësia e përmbushjes së kontratës;
Inability (to fulfill the contract; Un-
möglichkeit (der Vertragserfül-
lung)german] - Dužnik je dužan da ispuni
obavezu. U slučaju da dužnik ne može da
ispuni obavezu, tada je prouzrokovana
nemogućnost ispunjenja obaveze koja je
delimično regulisana i zakonom (član
120, 121 ZOO). Može biti različitih situ-
acija u kojima dužnik ne može da ispuni
obavezu, pa stoga razlikujemo različite
vrste nemogućnosti ispunjavanja ugovora
i to: objektivnu početnu objektivnu
nemogućnost, početnu subjektivnu
nemogućnost, kasniju objektivnu
nemogućnost, kasniju subjektivnua
nemogućnost, ekonomsku i činjeničnu
nemogućnost. Ova klasifikacija i razlika
između različitih vrsta je prirodno važna
zbog različitih pravnih posledica
nemogućnosti.
Nemo prohibitur pluribus
defensionibus uti (lat.) - Niko nije lišen
prava da koristi više sredstava za zaštitu.
To se odnosi na činjenicu da u
građanskom postupku strane imaju pravo
da koriste nekoliko zaštitnih sredstava
istovremeno, osim ako se ne predviđa
nešto drugo.
Nemo plus iuris ad alium transferre
potest, quam ipse habet (lat.) - Niko na
drugog ne može preneti više prava nego
što sam ima. To se odnosi na institut
sticanja svojine od lica koje nije vlasnik.
Videti: Sticanje svojine.
Negotovinska potraživanja [Kreditë
(kërkesat) jo në të holla; Non-monetary
credits (claims)]; Sachleistungen] -
Videti: Negotovinska potraživanja.
Neobezbeđeni poverilac [Kreditor i
pasiguruar; Unsecured creditor;
Gläubiger] - Videti: Potraživanja
poverilaca.
Neophodna zaštita [Mbrojtja e
nevojshme; Necessary protection;
Notwehr] - Realizacija subjektivnih
privatnih prava, po pravilu treba da se
obavlja sudskim putem zbog monopola
države, osim ako postoji neka vanredna
okolnost.
Neosnovano bogaćenje [Begatimi pa
shkak; Unfounded enrichment;
Bereicherung ohne Rechtsgrund] -
Videti: Sticanje bez osnova.
Nepatentirani pronalazak [Shpikja jo e
patentueshme; Non-patentable invention;
Nicht patentierbare Erfindung] -
Nepatentiranim pronalaskom se smatra
pronalazak koji ne ispunjava uslove da se
smatra pronalaskom. Međutim, za razliku
od patentiranih pronalazaka koji se zbog
svog velikog broja mogu numerisati,
zakon, tačnije ZP (član 7.2), je tekstualno
naveo nepatenirane pronalaske i to:
otkrića, naučne teorije i matematičke
381
metode; estetsko stvaralaštvo; scheme
pravila i metode za misaone radnje, igre
ili realizacija delatnosti za biznise i
programe za kompjutere; predstavljanje
informacija. Treba napraviti razliku
između nepatentiranih pronalazaka i
pronalazaka isključenih od patenatiranja
zbog morala i javnog poretka. Od
nepatentiranih pronalazaka, treba
razlikovati kategoriju pronalazaka
izuzetih od patentiranja. Izuzeće od
patentiranja znači da patent nije odobren
za pronalaske čija komercijalna upotreba
može da bude u suprotnosti sa javnim
redom i moralom; biljne ili životinjske
vrste, ili bitni biološki postupci; metode
za tretiranje tela čoveka ili životinja
hirurgijom ili terapijom ili dijagnostičkim
metodama; sastojci koji se dobijaju
putem unutrašnje nuklearne
transformacije za vojne ciljeve (član 9.1
Zakona o patentima).
Nepopravljiva šteta [Dëmi i članu 89. ZOO, itd. „Relativna ne-
pariparueshëm; Irreparable damage;
Irreparabler Schaden] - Šteta se smatra
nepopravljivom ako ne može razumno da
se obešteti finansijski ili se ne može
vratiti na prvobitne uslove koji su
postojali pre nastanka štete. Ovaj izraz se
obično koristi u sudskim sporovima kada
se od suda zahteva da izda preliminarni
nalog ili privremenu meru koja se odnosi
na predmet spora.
Nesavesna državina [Keqbesimi;
Negligent posession/Bad faith;
Bösgläubigkeit] - Nesavesna državina
(mala fides) je suprotna od savesne
državine. Ako strana nije postupila u
savesnoj državini, onda je automatski
postupala u nesavesnoj državini i kao
takva ne može da se poziva na pravo.
Dobitnik je u nesavesnoj državini, ako
zna ili zbog velike nepažnje ne zna da
stvar pripada otuđiocu.
382
Nevažnost ugovora [Pavlefshmëria e
kontratave; Nullity of contracts;
Nichtigkeit der Verträge] - Da bi ugovor
bio važeći, moraju se ispuniti osnovni
uslovi i neka mala „patologija“ u ovom
odnosu ne bi trebalo da direktno utiče na
valjanost takvog pravnog odnosa (npr:
motivi jedne strane ne utiču, u principu,
na valjanost pravnog posla, član 40.
ZOO). Međutim, ako su povređena neka
osnovna pravila, onda se pravni odnos
može ili ne može proglasiti nevažećim.
ZOO pravi razliku između apsolutne i
relativne nevažnosti. Naziva se „apsolut-
no ništav“ pravni posao zbog činjenice da
se date izjave smatraju kao da nikada ni-
su date i svako se može pozvati na ovu
ništavost, npr: ako je predmet obaveze
nemoguć ili nedopušten prema članu 35.
ZOO, ako je osnov nedozvoljen prema
članu 39, ako se ugovor zaključuje u su-
protnosti sa javnim poretkom prema
važnost“ znači da strana ima pravo da
zahteva da se pravni posao proglasi ne-
važećim. Zakon ne predviđa izričito i u
terminologiji da se radi o relativnoj ne-
važnosti. Međutim, ako zakon štiti inter-
ese jedne strane, tada ta strana može
tražiti da se ugovor proglasi nevažećim,
npr: zabluda jedne strane prama članu 46.
ZOO, prevara prema članu 49. ZOO.
Nevladina organizacija [Organizatë
Joqeveritare; Non-Governmental organi-
zation; Nichtregierungsorganisation] -
Nevladinim organizacijama se nazivaju
organizacije čija se aktivnost odvija
nezavisno i bez uticaja države. Prema za-
konu na Kosovu, kao takve se smatraju
udruženja i fondacije (Zakon o slobodi
udruživanja u nevladine organizacije).
Videti: Udruženja i fondacije.
Ničija stvar [Sendi i braktisur; Aban-
doned item; Herrenlose Sache] - Res nul-
lius. Ničijom stvari se smatra ona stvar ili
one stvari kod kojih se njihov vlasnik od-
rekao svojine. Ili, drugim rečima, ničije
stvari su stvari bez vlasnika, a prema za-
konu, lice koje uzme u posed te stvari
stiče vlasništvo nad njima, ako zakonom
nije zabranjeno prisvajanje (član 32.
ZVDSP).
Ništavi ugovor [Kontrata nule; Null
contract; Nichtiger Vertrag] - Videti:
Ništavost ugovora.
Nominatio actoris (lat.) - Videti: Pravni
prethodnik.
Notarska komora [Oda e Noterëve;
Chamber of Notaries; Notarkammer] -
Notarska komora je pravno lice javnog
prava koja deluje u skladu sa Zakonom o
beležništvu i njenim statutom usvojenim
od strane Generalne skupštine Notarske
komore i odobrenim od strane
Ministarstva pravde Republike Kosovo.
Sedište komore je u Prištini i sastoji se od
svih javnih beležnika na Kosovu.
Članstvo u Notarskoj komori je
obavezno. Glavne funkcije Notarske
komore su: 1. Osigurati da javni
beležnici izvršavaju svoje profesionalne
dužnosti na savestan i tačan način,
poštuju profesionalnu etiku i postupaju
na pristojan način; 2. usklađivanje
profesionalnih aktivnosti javnih
beležnika; 3. organizovanje obuke
javnim beležnicima i službenicima
beležništva; i 4. organizovanje
kandidatske službe.
Novac [Paraja; Money; Geld] - Novac se
u građanskom pravu smatra potrošnom,
pokretnom, zamenljivom stvari, ali ima i
druge specifičnosti (videti: član 567
ZOO). Novac služi i kao sredstvo u
ekonomskom, pravnom prometu i služi
kao mera za obračun protivvrednosti
stvari i štete.
Novina [Risia; Innovation; Neuheit] -
Videti: Patent.
Novčana potraživanja [Kreditë
(kërkesat) në të holla; Monetary credits
(claims); Geldforderung] - Potraživanja
poverilaca prema dužniku u postupku
izvršenja mogu biti različita, ali se mogu
klasifikovati u dve velike grupe i to:
gotovinska potraživanja i negotovinska
potraživanja. Gotovinska potraživanja su
regulisana odredbama članova 80 - 173
ZIP, kao su: prodaja pokretne imovine,
izvršenje na bankovnim računima itd.
Negotovinska potraživanja su regulisana
odredbama člana 174. i dalje ZIP, kao što
su: predaja pokretne ili nepokretne
imovine, vraćanje radnika na posao, itd.
Numerus clausus (lat.) - Zatvoren broj.
To znači ograničavanje broja bilo koje
posebne okolnosti ili okolnosti ili bilo
kog pravnog instituta. Stvarno pravo
priznaje načelo numerus clausus stvarnih
prava. To znači da su samo ona stvarna
prava utvrđena zakonom stvarna prava i
da strane ne mogu stvarati druga stvarna
prava. U proceduralnom pravu pred
arbitražom se primenjuje načelo numerus
clausus; to znači da se tužba za
poništenje odluke može podneti samo iz
onih razloga predviđenih u članu 36. ZA,
a ne iz bilo kog drugog razloga koji nije
izričito predviđen.
Nužni nasledni deo [Pjesa e
domosdoshme e trashëgimisë;
Compulsory part of inheritance,
Pflichtteil des Erbes] - Autonomija
slobodne volje se takođe važi i u
naslednom pravu. To znači da ostavilac
(de cujus) ima pravo da posvojoj volji i
želji raspolaže svojom imovinom u
slučaju smrti. To znači da ostavilac može
da odredi ko će preuzeti njegovu imovinu
nakon njegove smrti. Međutim, zakon
predviđa da bi u takvim slučajevima neki
383
direktni rođaci, pravni naslednici imali
pravo da zatraže takozvani nužni deo.
Takva lica, koja imaju pravo na nužnu
imovinu nasledstva, se nazivaju „nužni
naslednici“. Ko može da bude nužni
naslednik i koliki je taj nužni deo
nasleđa, definisano je u članu 29. i dalje
ZN. U kosovskom pravu (za razliku od
mnogih prava drugih zemalja), „nužni
deo“ je stvarno nasledno pravo, a ne
potraživanje (zahtev) nužnog naslednika
protiv naslednika. To znači da se ovo
pravo na nužni deo ne može isključiti a
nužni naslednik dobija deo kao
„naslednik“, a ne samo da bi imao pravo
potraživanja protiv drugih naslednika.
Nužni prolaz [Kalimi i domosdoshëm;
Compulsory passage; Notweg] - Nužni
prolaz je pravni institut susednog prava,
prema kojem vlasnik nepokretnosti mora
da dozvoli neometan prolaz vlasniku
nepokretnosti ukoliko nema drugog
pristupa javnom putu (član 86 i dalje
ZVDSP). Vlasnik, koji ima ovo pravo na
nužni prolaz, mora nadoknaditi vlasnika
nepokretnosti koji mora da trpi ovaj
prolaz sve dok se ne pronađe rešenje za
pristup javnom putu. Način korišćenja i
vreme se određuje odlukom suda. Nužan
prolaz nije ograničeno stvarno pravo,
znači nije službeno i ne bi trebalo da, kao
takvo, bude upisano u registar
nepokretnosti.
O Negative Verpflichtung] - Negativne
Obaveza [Detyrim; Obligation;
Verpflichtung] - Obaveza je dužnost ili
dug dužnika prema poveriocu u pravnom
odnosu. Ta obaveza se može stvoriti
putem pravnog posla (npr: ugovora) ili
zakonom (npr: naknada štete
prouzrokovana nanošenjem štete). Dakle
obaveza se stvara iz obligacionog odnosa
i prestaje na različite načine (npr: i
384
obično ispunjavanjem obaveze, znači
isplatom duga, itd). Obaveze u
građanskom pravu mogu biti različite, u
zavisnosti od prirode pravnog odnosa i
njegovog predmeta.
- Građanske obaveze [Detyrimet civile;
Civil obligations; Privatrechtliche
Verpflichtungen] - Građanskim
obavezama se smatraju one obaveze
koje se mogu ostvariti i prinudno,
pravnim sredstvima, pred nadležnim
organima, ako ih strane nisu ispunile
svojevoljno.
- Prirodne obaveze [Natürliche
Verbindlichkeiten; Natural
obligations; Naturalobligationen] -
Prirodne obaveze su one obaveze koje
se ne mogu ostvariti pravnim
sredstvima pred nadležnim organima.
Ovde, na primer, spadaju propisane
obaveze.
- Pozitivne obaveze [Detyrime pozitive;
Positive obligations; Positive
Verpflichtung] - Podela obaveza na
pozitivne i negativne se vrši
uzimanjem u obzir činjenice da li
dužnik mora da preduzme radnju ili da
se ponaša neaktivno. Pozitivne
obaveze su one obaveze kada se od
dužnika zahteva da izvrši određenu
radnju izraženu u obliku „davanja“ ili
„činjenja“.
- Negativne obaveze [Detyrime
negative; Negative obligations;
obaveze su one obaveze kada je
dužnik neaktivnan, što se može izraziti
u obliku ‛trpljenja’.
- Novčane obaveze [Detyrime
monetare; Monetary obligations
Geldschuld] - Novčane obaveze su one
obaveze kod kojih se obaveza sastoji
ili podleže predaji određenog iznosa
novca. Određivanje novčanih obaveza
 se vrši sa ciljem da se napravi razlika
od obaveza koje za predmet imaju
predaju određene stvari.
- Alternativne obaveze [Detyrime
alternative; Alternative obligations;
Alternative Verpflichtung] - znači obaveze koje se sastoje od više
Alternativne obaveze su one obaveze
koje podležu određenim predmetima
obaveza, ali se ispunjenjem jedne od
obaveza, smatra da je dužnik ispunio
tu obavezu. Kvalifikacija alternativnih
obaveza se vrši u cilju razlikovanja od
kategorije kumulativnih obaveza.
- Kumulativne obaveze [Detyrime
kumulative; Cumulative obligations;
Kumulative Verpflichtung] - [Shpenzimet
Kumulativne obaveze su one obaveze
koje imaju nekoliko predmeta obaveza
i smatra se da je dužnik ispunio
obavezu onda kada je ispunio sve ove
obaveze ili predmete obaveza.
- Fakultativne obaveze [Detyrime
fakultative; Facultative obligations;
Fakultative Verpflichtung] - objektivnom standardu (videti: član 95. i
Fakultativne obaveze su one obaveze
kada je predmet obaveze određeni
predmet, ali se smatra da je dužnik
ispunio obavezu i kada ispuni bilo
koju drugu obavezu od propisane.
- Deljive obaveze [Detyrime të
pjesëtueshme; Optional obligations;
Teilbare Verpflichtung] - Deljive
obaveze su one obaveze kod kojih
postoji mogućnost njihove podele
alikutornim putem ili određenih
delova, bez promene njihove suštine.
Prema ZOO, obaveza je deljiva ako se
ono što se duguje može podeliti i
ispuniti u delovima koji imaju ista
svojstva kao i ceo predmet, i ako ono
tom podelom ne gubi ništa od svoje
vrednosti (član 396), u suprotnom,
obaveza je nedeljiva.
- Solidarne obaveze [Detyrime solidare;
Solidary obligations; Gesamtschuld] -
Solidarne obaveze su one obaveze u
kojima može da bude nekoliko lica
odgovornih za ispunjenje obaveze,
subjekata. Svaki dužnik solidarne
obaveze odgovara poveriocu za
celokupnu obavezu a poverilac može
zahtevati ispunjenje obaveze od
svakog od njih sve dok obaveza ne
bude potpuno ispunjena, ali kad jedan
dužnik ispuni obavezu, ona prestaje i
svi dužnici se oslobađaju.
Obavezni (neophodni) troškovi
e domosdoshme
(nevojshme); Indispensable (necessary)
expenditures; Notwendige
Verwendungen (erforderlich)] - U
stvarnom pravu, obavezni troškovi ili
potreban trošak je utrošak sredstava koja
su, u vreme potrošnje bila neophodna za
održavanje predmeta prema pravilu i
dalje ZVDSP).
Obaveštenje o prijemu pošiljke
[Fletëdërgesa; Delivery note;
Zustellungsurkunde] - Obaveštenje o
prijemu pošiljke je dokument o urednom
slanju dopisa, a naročito podnesaka, koje
treba lično poslati zbog njihovog značaja,
npr: tužba, odgovor na tužbu, presuda, itd
(član 110. ZPP).
Obezbeđeni poverilac [Kreditor i
siguruar; Secured creditor;
Absonderungsberechtigter Gläubiger] -
Videti: Potraživanja poverilaca.
Obezbeđivanje tužbenog zahteva
[Sigurimi i kërkesëpadisë; Security of
statement of claim; Sicherung des
Klagebegehrens german] - Videti: mere
obezbeđenja.
Običaj [Zakon; Custom; Gepflogenheit]
- Videti: Običajno pravo.
385
Objava [Lajmërimi; Notification;
Ankündigung] - Videti: Obaveštenje.
Objekt prava [Objekti i së drejtës; The
object of the law; Rechtsobjekt] - Sve
ono što nije subjekt prava jeste objekt
prava. S tim u vezi, pravani objekt
uspostavlja pravne odnose. Razni pravni
sistemi prave različite diferencijacije za
pravne predmete, dok kosovsko pravo
podržava koncept inkluzivnosti. To znači
da objekti prava na Kosovu mogu biti
stvari, koje su telesne i netelsne, odnosno
pravo na potraživanje (videti: član 8.
ZVDSP).
Obaveza [Obligimi; Obligation;
Verpflichtungen/Obligation] - Videti:
Obaveza.
Obavezni naslednici [Trashëgimtarët e
domosdoshëm; Indispensable heirs;
Pflichtteilsberechtigter] - Videti:
Obavezni deo nasledstva.
Obnavljanje [Përtëritja, Renewal;
Verlängerung] - Obnavljanje (novacija)
je način gašenja obligacionih odnosa
prema kome se poverilac i dužnik slažu
da zamene postojeće obaveze drugom
obavezom koja proizilazi iz različite
pravne osnove i drugačijeg predmeta
(član 329 i dalje ZOO).
Obrazloženje [Arsyetimi; Reasoning;
Begründung] - Videti: Presuda:
obrazloženje presude.
Obveznica [Fletobligacioni; Bond;
Quittung] - Obveznica je vrsta potvrde,
prema kojoj dužnik može da zatraži
potvrdu od poverioca nakon ispunjenja
obaveze (vraćanje obveznice) (član 304.
ZOO).
Očinstvo [Atësia; Paternity; Vaterschaft]
- Ocem deteta se smatra muž majke
deteta ako je dete rođeno u braku ili u
roku od 300 dana po prestanku braka.
Ovo načelno predviđa ZPK u odredbi
člana 99.1. Ocem deteta koje nije rođeno
386
u braku, niti u roku od 300 dana od
raskida braka, smatra se čovek koji ga
prizna za svoje ili čije je očinstvo
potvrđeno odlukom suda.
Odbijanje [Refuzim; Refusing;
Ablehnung] - Odbijanje je neprihvatanje
zahteva ili neprihvatanje neke tužbe
tužioca. Tužba se odbija zbog
neosnovanosti, a odbacuje se ako nije
dozvoljena.
Odgovornost za drugoga [Përgjegjësia
për tjetrin, Liability for other;
Fremdhaftung] - U principu je odgovorna
ono lice koje je izazvalo štetu. Međutim,
u određenim slučajevima može se
dogoditi da je neko drugi izazvao štetu
nekome drugom, a treće lice odgovora za
izazvanu štetu. Na primer: odgovornost
roditelja za štetu koju je izazvalo
maloletno dete (član 147. ZOO),
odgovornost pravnog zastupnika za štetu
koju je izazvalo lice sa psihičkim
smetnjama (član 148. ZOO). Drugi slučaj
odgovornosti za drugoga je i odgovornost
poslodavca za štetu izazvanu od strane
zaposlenog (član 152. i dalje ZOO).
Odgovor na tužbu [Përgjigjja në padi;
Reply to lawsuit; Klageerwiderung] -
Pošto je tužba prva proceduralna radnja
tužioca, odgovor na tužbu je prva
proceduralna radnja tuženog. Iz samog
pojma proizilazi da tuženi ima pravo, ali
ne i obavezu, da se izjasni o navodima
tužioca podnetim u tužbi. Odgovor na
tužbu je prva zaštita tuženog na navode
tužioca. Odgovor na tužbu se može
podneti u roku od 15 dana od prijema
tužbe i mora se podneti u pisanoj formi
(videti: odredbe člana 395 i dalje ZPP).
Odluka [Vendimi; Decision;
Entscheidung] Odluka u pravnom smislu
je navod ili izjava suda o pravnim
posledicama konkretnog slučaja.
Odlukom se odlučuje o određenom
pitanju konkretnog slučaja, koji može biti
predmet razmatranja od strane suda ili
bilo kojeg drugog javnog organa. U
građanskim postupcima, odluka je opšti
pojam koji se koristi za različite vrste
odluka. U građanskom postupku se
donose različite vrste odluka, i to:
rešenje, presuda i nalog (videti: član 141.
i dalje ZPP).
Odobravanje [Aprovimi; Approval;
Zustimmung] - Videti: Saglasnost.
Odricanje od nasledstva [Heqja dorë
nga trashëgimi; Renouncement to
inheritance; Erbverzicht] - Svaki
naslednik, prema testamentu ili zakonu,
ima pravo na nasledstvo i, u načelu,
obavezu prihvatanja nasledne mase, koja
uključuje aktivu i pasivu dakle i obaveze.
Međutim, naslednik, u principu, ima
pravo na odricanje od naslednog dela i u
tom slučaju se smatra da nikada nije bio
naslednik (članovi 130-138 ZN).
Odustajanje od tužbenog zahteva
[Heqja dorë nga kërkesëpadia; Waiver of
the statement of claim; Klageverzicht] -
Odustajanje od tužbenog zahteva takođe
dovodi do okončanja postupka prema
volji tužioca, ali se oni znatno razlikuju
među sobom. Odustajanjem od tužbenog
zahteva, tužilac se definitivno odriče
svog subjektivnog privatnog prava da
svoje pravo ostvari svoje pravo preko
suda. U ovom slučaju, sud donosi
presudu kojom pitanje postaje
„presuđeno“, s tim da se ista tužba ne
može ponovo podneti (član 149. ZPP).
Videti: povlačenje tužbe.
Odustanica [Pendesa/pendimi; Earnest;
Strafversprechen] - Odustanica je
sporazum strana prema načelu slobodne
autonomije volje, prema kome jedna
strana ili svaka strana ima pravo da
odustane od ugovora, ali pod uslovom da
plati određeni iznos na ime odustajanja
(članovi 70 i 71 ZOO).
Oficijelnost (načelo) [Oficialiteti
(parim); Officiality (principle); Offizial
(Grundsatz)]. Videti: Dostupnost.
Ombudsperson [Ombudsperson;
Ombudsperson; Volksanwalt] - Videti:
Narodni advokat.
Opozivanje [Revokimi; Revocation;
Widerrufk] - Opozivanje se može izvršiti
za testament, ugovor, izjavu, ponudu, itd.
Opozivanje znači odricanje od neke
preduzete radnje, obično od neke izjave
volje, kao što je: opozivanje testamenta,
ugovora, itd. U zavisnosti od slučaja do
slučaja, opozivanje se može izvršiti
unutar utvrđenog roka i to sa određenim
pravnim posledicama. Na primer: ako je
ostavilac opozvao testament, onda je
opozvani testament nevažeći. Ako je
ponuđač opozvao ponudu u zakonski
predviđenom roku, onda se na osnovu te
ponude ugovor ne može zaključiti.
Opštinska kancelarija katastra [Zyra
Komunale Kadastrale; Municipal
Cadastral Office; Städtisches
Katasteramt] - Opštinske kancelarije
katastra (OKK) su kancelarije koje rade
kao organi u odgovarajućim opštinama u
Republici Kosovo (član 5. ZK) koje, u
operativnom smislu nisu podređene
opštinama, ali deluju kao prvi stepen i
odgovorne su za rad katastra (videti:
katastar), dok Kosovska agencija za
katastar (KAK) kao drugostepeni organ
za nadzor rada Opštinske katastarske
kancelarije (videti: Kosovska agencija za
katastar). Opštinske kancelarije katastra
odgovaraju Kosovskoj agenciji za
katastar za aktivnosti sastavljanjem
izveštaja i primenom svih svojih odluka i
preporuka upućenih OKK. Postupak za
upis prava svojine na nepokretnosti
počinje pismenim zahtevom strane koja
387
ima pravni interes ili posebno ovlašćenje
podneto OKK u kojoj se nalazi
katastarska jedinica. Tokom razmatranja
zahteva za upis u OKK, razmatra se da li
je kompletiran svim potrebnim ličnim
podacima, podacima vezanim za jedinicu
ili jedinice nepokretnosti navedenim u
zahtevu, koji se moraju posebno
identifikovati brojem ili identifikacionim
brojevima imovine, taksom za upis,
zakonskim nazivom koji je potreban za
upis u skladu sa zakonom (videti:
Registar prava na nepokretnu imovinu).
Kao drugostepeni organ, protiv odluka
OKK u upravnom postupku je Kosovska
agencija za katastar, gde svaka strana ima
pravo da se u zakonskom roku obrati
Kosovskoj agenciji za katastar i zahteva
od poslednje navedene da razmotri
odluku Opštinskih katastarskih
kancelarija (član 6. ZORPNI).
Ordre public (fra) Videti: Javni
poredak.
Organ starateljstva [Organi i Službenom listu Kosova i u visoko
kujdestarisë; Custodian body; Vormund]
- Organ starateljstva je administrativni
organ na opštinskom nivou, nadležan za
socijalna pitanja koja se odnose na zaštitu
i porodičnu pomoć. U vršenju svoje
funkcije zaštite prava i interesa dece
uključuju se ovlašćenja za sprovođenje
pravnih sredstava i preduzimanje pravnih
radnji, kao što su iznošenje činjenica,
neophodnih dokaza, itd. U slučajevima
kada se vodi sudski postupak, sud je
obavezan da pozove organ starateljstva
kao učesnika u postupku i da ga obavesti
o svojim odlukama (član 6. ZPK).
Organ za eksproprijaciju [Organi
shpronësues; Expropriating authority;
Enteignungsbehörde] - Organ za
eksproprijaciju podrazumeva opštinu ili
Republiku Kosovo (Vladu), koja je
ovlašćena da izvrši eksproprijaciju po
388
Zakonu o eksproprijaciji (ZENI).
Postupak eksproprijacije karakteriše
nekoliko preliminarnih radnji organa za
eksproprijaciju, koje se sastoje od
obavljanja pripremnih radova za
utvrđivanje potencijalne pogodnosti
jedne ili više parcela nepokretne imovine
za eksproprijaciju, odluke o pokretanju
postupka eksproprijacije, preliminarne
odluke i konačne odluke o eksproprijaciji
(član 5-11 ZENI-a).
- Odluka o pokretanju postupka
eksproprijacije [vendimi për inicimin
e procedurës së shpronësimit; decision
on initiation of expropriation
procedure; Beschluss zur Einleitung
des Enteignungsverfahrens] - ima za
cilj da odobri izvršenje pripremnih
radova i odredi detaljno parcelu ili
parcele nepokretnosti koje su predmet
eksproprijacije, planove i javnu
namenu eksproprijacije. Ova odluka
stupa na snagu nakon proglašenja u
tiražnoj novini na na Kosovu. Svrha
ove odluke i njeno objavljivanje je da
se oštećene strane informišu i pozovu
na javnu raspravu, podnesu komentare
ili eventualne primedbe u vezi sa
postupkom eksproprijacije. Tokom
ove faze, vlasnici nepokretnosti ili lica
sa interesom za nepokretnost koja je
predmet pripremnih radova imaju
pravo na naknadu štete zbog
korišćenja ili uživanja imovine ili bilo
kojeg njenog dela; i sve ostale štete na
imovini ili lica nastale kao rezultat
pripremnih radova.
- Preliminarna odluka o eksproprijaciji
[vendimi preliminar i shpronësimit;
preliminary decision on expropriation;
vorläufiger Enteignungsbeschluss] -
Po završetku gore navedenog
vremenskog perioda za podnošenje
 pisanih komentara i javne rasprave,
Organ za eksproprijaciju razmatra
primljene komentare i izražena
mišljenja i usvaja pismenu odluku pod
nazivom „preliminarna odluka“. Ova
odluka se objavljuje u Službenom listu
Kosova i visokotiražnim novinama na
Kosovu. Ovom odlukom se određuje u
kojoj meri zahtevana eksproprijacija
ispunjava uslove za javni i legitimni
interes; strane pogođene odlukom se
obaveštavaju o njihovom pravu da
podnesu žalbu protiv odluke ili bilo
kog dela iste, nadležnom sudu u
vanparničnom građanskom postupku.
- Konačna odluka o eksproprijaciji
[vendimi përfundimtar i shpronësimit;
final decision on expropriation;
endgültiger Enteignungsbeschluss] -
Organ za eksproprijaciju donosi
‛konačnu odluku’ da odobri ili odbije
u celosti ili delimično zahtev za
eksproprijaciju samo nakon
dvanaestomesečnog perioda koji
počinje petnaest dana od stupanja na
snagu preliminarne odluke. Ovaj
period od dvanaest meseci se naziva
‛konačni period odluke’, a koji se
može produžiti zbog sudskih
postupaka i čekanja na odluku suda.
Preporučuje se da Organ za
eksproprijaciju ne odobri konačnu
odluku u pogledu bilo koje imovine ili
prava koja je predmet žalbe, dok je
takva žalba nerešena pred sudom. Ako
se konačnom odlukom odobri
eksproprijacija, nijedna promena u
vlasničkim pravima dotičnih lica nad
imovinom se neće vršiti do isplate
naknade navedene u toj odluci. Nakon
datuma kada je u potpunosti isplaćena
naknada navedena u konačnoj odluci,
vlasnici oduzete imovina su dužni da
napuste navedenu imovinu. Organ za
eksproprijaciju podnosi konačnu
odluku za upis u registar prava na
nepokretnosti gde oduzeta imovina
prelazi na ime organa za
eksproprijaciju.
Osiguranje [Sigurimi; Insurance; Versi-
cherung] - Osiguranjem ili ugovorom o
osiguranju se obavezuje ugovarač osig-
uranja da će na načelima reciprociteta i
solidarnosti isplatiti određeni iznos osig-
uravajućem društvu (osiguravaču), a
društvo je obavezno da će, ako dođe do
događaja da osigurani prijavi slučaj, pla-
titi osiguraniku ili nekom trećem licu
nadoknadu, odnosno ugovoren iznos ili
učiniti nešto drugo. Predmet ugovora o
osiguranju je ‛osigurani slučaj’. Osig-
urani slučaj predstavlja događaj koji bi
trebalo da bude predstojeći, neizvestan i
nezavisan od volje ugovarača. Ugovor o
osiguranju se zaključuje kada ugovarači
potpišu polisu osiguranja ili listu pokrića.
Osnaženje/Konvalidacija [Konvalidimi;
Convalidation; Heilung] - Osnaženje
znači poboljšanje nedostataka u formi
nekog ugovora. Ugovor se ne može
smatrati osnaženim ako nije zaključen u
predviđenom pisanom obliku, ako su
obaveze ispunjene u celosti ili većim de-
lom (član 56. ZOO). Osnaženje ispravlja
samo nedostatak u formi ugovora, ali ne i
nedostatak nekog stvarnog posla, na pri-
mer: upisa prava u Registar nepokretnos-
ti.
Osnivački kapital [Kapitali themeltar;
Founding/Charter capital; Grundkapital]
- Osnivački kapital je iznos kapitala ut-
vrđen zakonom ili osnovnim aktima koji
akcionari akcionarskog društva moraju
da uplate prilikom osnivanja i registraci-
je. Kod izdatih akcija/deonica, osnivački
kapital je iznos koji plaćaju akcionari, a
koji se izražava u izdatim deonicama.
Osnivački kapital služi kao kapital društ-
389
va sa svrhom ostvarivanja obaveza prema
poveriocima i držanja imovine društva.
Osnivački kapital bi trebalo da bude na
raspolaganju u društvu u svako doba, bilo
u novcu ili u obliku imovine. Osnivački
kapital mogu da povećaju ili smanje
akcionari. Akcionarsko društvo može da
izda akcije/deonice sa većom vrednosti
od nominalne vrednosti, u tom slučaju
višak iznosa nije osnivački kapital, već
će to biti premije od akcija koje kom-
panija upiše na račun društva za premije.
Društvo ne može da izda akcije/deonice
čija je vrednost niža od nominalne vred-
nosti. Prema ZPD, trenutno minimalni
iznos za osnivački kapital akcionarskog
društva jeste iznos od deset hiljada (10,
000) evra (član 25. Zakona o izmena-
ma/dopunama ZPD). U skladu sa ZPD i
statutom, kompanija, izmenom statuta,
može da poveća i smanji svoj osnivački
kapital, ali ne ispod minimalnog iznosa
koji je napred naveden.
Osnovanost tužbe [Themelësia e padisë;
Grounds of the lawsuit; Klagegrund] -
Videti: Tužba: osnovanost tužbe.
Osnov ugovora [Baza e kontratës;
Ground of the contract; Vertragsgrund] -
Videti: Osnov pravne radnje.
Osnov pravnog posla [Baza e punës ju-
ridike; Basis of legal transaction;
Rechtsgrund] - Uzrok. Osnov pravnog
posla je uzrok zbog kojeg se taj posao
zaključuje. Većina pravnih sistema
predviđa osnov kao osnovni uslov za
zaključivanje pravnog posla, najčešće
ugovora. To je predviđeno i kosovskim
pravom (član 39. ZOO). Osnov treba da
bude dozvoljen, a ne u suprotnosti sa
pravnim poretkom, inače bi ugovor bio
ništav.
Osnovni sud [Gjykata Themelore; Basic
Court; Amtsgericht] - Prema organizaciji
sudstva na Kosovu, Osnovni sud je
390
prvostepeni sud, koji vrši sudsku vlast po
zakonu u oblasti privatnog, krivičnog,
javnog prava i u svim oblastima
određenim za vršenje sudske vlasti (član
11. ZS). Postoji sedam osnovnih sudova i
nekoliko njihovih odeljenja (članovi 9 i
10 ZS). U svakom osnovnom sudu su
osnovani departmani za deljenje pravde
prema prirodi slučaja (članovi 12 i dalje
ZS).
Ostavilac [Trashëgimlënësi; Testator;
Testator] - Ostavilac (de cujus) je fizički
mrtvo lice koje ostavlja za sobom
naslednu imovinu, koja prelazi na
naslednike u skladu sa normama zakona
o nasleđivanju Ostavilac može biti samo
fizičko lice. Pravno lice se gasi i u ovom
slučaju važe odredbe ZPD. Ostavilac
može slobodno raspolagati svojom
imovinom, znači prema svojoj volji,
prema testamentu. Ako ostavilac nije
imao svoju volju, odnosno nije ostavio
testament, tada njegova nasledna imovina
prelazi na pravne naslednike, utvrđene
zakonom.
Ostavilac [Testatori; Testator; Testator] -
Ostavilac je zaveštalac koji je sastavio i
ostavio testament, kao izraz volje u vezi
sa naslednom masom nakon njegove
smrti.
- Izvršilac testamenta [Ekzekutuesi i
testamentit; executor of will/testament;
Der Testamentsvollstrecker] -
Ostavilac (zaveštalac, koji je ostavio
testament) može odrediti izvršioca
testamenta. Dužnost ovog izvršioca je
da se stara o naslednoj masi nakon
smrti zaveštaoca i pomogne u podeli
imovine prema testamentu (član 102-
106 ZN).
Otkaz [Denoncimi; Notice if
termination; Kündigung] - Otkaz
predstavlja obaveštenje jedne od
ugovornih strana da je odlučila da raskine
ugovor iz bilo kog razloga, u zavisnosti o
kom ugovoru se radi (npr. otkazivanje
ugovora o zakupu prema članu 612.
ZOO). Do otkazivanja dolazi ako trajanje
obligacionih odnosa nije određeno i tada
svaka od strana može da raskine ugovor
ili obligacioni odnos otkazivanjem (član
339. ZOO).
Otkriće [Zbulim; Discovery;
Entdeckung] - Videti: Pronalazak.
Otpremnica [Fletëngarkesa; Bill of
lading; Frachtbrief] - Videti: Transport.
Otuđenje [Tjetërsimi; Alienation;
Veräußerung] - Otuđenje je opšti
koncept, koji uključuje i pravni posao sa
karakterom obligacionog prava i prenos
svojine na stvar, na pr: otuđenje stvari
znači njegovu prodaju prema ugovoru o
prodaji, prenos svojine na tu stvar na
drugoga i predaja stvari sticaocu, dakle
novom vlasniku stvari.
P odnosa shodno odredbama člana 474. i
Pacta sunt servanta (lat.) - Rimsko
pravo. Latinska izreka iz rimskog prava:
Sporazumi se moraju poštovati. U smislu
građanskog prava to znači da se strane u
ugovornim pravnim odnosima moraju
ponašati odgovorno i moraju poštovati
prava i obaveze utvrđene ugovorom.
Parnični postupak [Procedura
kontestimore; Civil
proceedings/Contested procedure;
Streitiges Verfahren] - Parnični postupak
je pravno regulisan postupak kojim se
utvrđuju, formiraju i uspostavljaju
privatna subjektivna prava pravnih
subjekata. Smatra se da privatno
subjektivno pravo postoji i da sud
(državni ili nedržavni sud/arbitražni sud)
odlučuje odlukom ukoliko neko lice ima
pravo da zatraži ispunjenje obaveze, na
pr: ako vlasnik ima pravo da traži stvar
od nezakonitog držaoca, itd. Iz tog
razloga se ovaj postupak naziva i
postupak priznanja (kognicija). Nauka
koja proučava parnični postupak je
građansko procesno ili parnično pravo
aglavni formalni izvor ovog prava je
ZPP.
Poseban parnični postupak [Procedurë
e posaçme/veçantë kontestimore;
Specific civil proceedings; Besonderes
Verfahren] - Uzimajući kao osnov
ustavna načela sadržana u članu 6.
EKLjP, a naročito u članu 24. i 31. i dalje
URK, svaki postupak bi trebao da se
odvija po istim standardima i prema istim
pravilima. Ali, iz različitih razloga i
motiva, zakon dozvoljava odvijanje
nekih postupaka ubrzano, posebno
predviđajući kraće vremenske rokove za
preduzimanje proceduralnih postupaka
tokom sprovođenja građanskog postupka
ili/i nekih specifičnih pravila (videti na
pr: postupak u sporovima iz radnog
dalje ZPP; postupak u sporovima
ometanja poseda shodno odredbama
člana 478. i dalje ZPP; postupak u
sporovima male vrednosti shodno
odredbama člana 484. i dalje ZPP, itd.). I
u ovim postupcima važe sva osnovna
načela za jedan pravičan i pravedan
postupak, shodno članu 6. EKLJP.
Parničari [Palët (ndërgjyqëse);
(Litigating) parties english; Partei
(Prozess)] - Strana je pravni subjekt koji
deluje u građanskom procesu i može biti
tužilac ili tuženi.
Parnični troškovi [Shpenzimet
procedurale; Procedural costs;
Verfahrenskosten] - Parnični troškovi su
svi troškovi nastali u sudskom postupku
za jedan slučaj i to troškovi suda i
troškovi zastupnika sa punomoćjem,
advokata (član 449. i dalje ZKP).
Troškovi suda uključuju sve troškove
391
samog suda, ali i stranaka i drugih
učesnika, na pr: svedoka, veštaka, itd.
Parnični troškovi se načelno naplaćuju
strani koja je izgubila spor i u određenim
slučajevima sud može odlučiti na osnovu
načela pravičnosti jednaku podelu ovih
troškova između stranaka. Ukoliko je
tužba delimično usvojena, tada stranke
proporcionalno plaćaju parnične
troškove. Ukoliko stranka iz ekonomskih
razloga nije u mogućnosti da plati
parnične troškove, tada će biti
oslobođena plaćanja pod predviđenim
uslovima (član 468 i dalje ZPP).
Partnerstvo [Ortakëria; Partnership;
Partnerschaft] - Partnerstvo je ugovorno
udruživanje dva ili više lica (partnera) da
se postigne zajednički cilj dozvoljen
zakonom, zajedničkim radom ili
sredstvima određenih ugovorom. U
partnerstvu, svaki partner je dužan da
doprinese onim što je navedeno u
ugovoru (doprinos). Doprinos može da
bude u novcu, stvarima, pravima,
potraživanjima, uslugama, prihodim ili
vrednosti opreme. Partneri, osim ako je
ugovorom drugačije određeno, imaju
obavezu da jednako doprinesu. U formi
doprinosa partnerstvu, može se dati i
imovinana upotrebu i korišćenje i
eksploataciju. Ako se jednom od partnera
obezbedi samo dobit bez obaveze da da
doprinos, onda se ovaj ugovor ne smatra
partnerstvom. Ako je potrebno da se
čuvaju sredstva partnerstva ili da se
izbegne šteta, svaki partner je obavezan
da, pored doprinosa određenih
ugovorom, doprinese srazmernim delom
onoga što je potrebno da se sredstva
sačuvaju ili spreči šteta, Svaki partner je
odgovoran kao prodavac, za pravne i
materijalne nedostatke svoga doprinosa
(član 987. ZOO).
392
Patent [Patenta; Patent; Patent] - Patent
je ekskluzivno pravo za garantovanje bilo
kog izuma koji je proizvod ili proces koji
predviđa ili definiše novi metod ili način
da se nešto uradi, ili nudi novo rešenje za
tehničko-tehnološki problem. Patent se
izdaje u formi zvaničnog dokumenta od
strane zvaničnih organa (videti: Agencija
za industrijsku svojinu) da garantuje
pravo, privilegije ili autoritet o
pronalasku (videti: pronalazak). Uslovi i
postupci za registraciju patenta, prava
koja proizilaze iz patenta i ostvarivanje
ovih prava uređeni su Zakonom br. 04/L-
029 o patentima (ZP). Pravo na patent je
legitimno pravo, dakle, može se preneti
na druga lica, osim moralnih prava.
Prenos patenta se vrši preko licence
(videti: Licence za patente) i upisuje se u
odgovarajući registar nadležnog
državnog organa (videti: Agencija za
industrijsku svojinu), pisanim zahtevom
jedne od strana i objavljuje se (član 30.
ZP).
Patentirani pronalazak [Shpikja e
patentueshme; Patented invention;
Patentierbare Erfindung german] -
Patentiranim pronalaskom se smatra
pronalazak koji ispunjava uslove da se
smatra pronalaskom (videti: Pronalazak).
Perpetuatio fori (lat.) - [Perpetuatio
fori; ibid; ibid] Perpetuatio fori je
procesni institut prema kojem sud ostaje
nadležan sa aspekta mesne nadležnosti,
čak i ako su se u toku postupka okolnosti
promenile na takav način da nadležan
treba da bude neki drugi sud. To je
izričito predviđeno u članu 17. stav 3
ZPP i odnosi se na načelo ekonomizacije
u parničnom postupku.
Pertinencija [Pertinenca, Pertinence,
Sachdienlichkeit] - Pertinencija je izraz
koji se uglavnom odnosi na dodatnu
stvar. Pertinencija je dodatna stvar koja
je uvek u funkciji glavne stvari, ali nije
fizički povezana sa glavnom stvari.
Dakle, iako je u funkciji glavne stvari,
može se podeliti i učiniti samostalom,
čak može biti u opticaju kao takva.
Pignus [Pignus; ibid; ibid] -Videti:
Zalog.
Piraterija [Piratëria, Piracy, Piraterie]
Piraterija je neovlašćeno i nezakonito re-
produkovanje ili distribucija materijala
zaštićenih pravom intelektualne
svojine(autorsko pravo, patenti,
trgovačke marke, industrijski dizajn).
Plagijat [Plagjiatura; Plagiarism; Plagiat]
- Plagijat je kada neko namerno i vidljivo
predstavlja prvobitne intelektualne
kreacije drugog lica ili stvaraoca kao svo-
je originalno stvaralaštvo. Pre svega, pla-
gijat je moralni prekršaj i nosi sa sobom
moralnu odgovornost, a u određenim
slučajevima može povrediti i autorsko
pravo. U nekim slučajevima, plagijat ne
predstavlja kršenje autorskih prava, kada,
na primer, stvaraoci ostavljaju svoja dela
slobodna za neograničenu upotrebu, a oni
koji uzimaju ta dela bez navođenja izvora
predstavljaju se u svojstvu originalnih
stvaralaca. Međutim, u ovim slučajevima
primalac tih dela nosi moralnu i profe-
sionalnu odgovornost (akademsku).
Međutim, ako su stvaraoci dela
rezervisali autorsko i ograničeno pravo,
primaoci takođe krše autorska prava, a
time i administrativnu i grašansku odgo-
vornost.
Platni nalog/Nalog za plaćanje
[Urdhërpagesa; Payment order;
Zahlungsbefehl] - Platni nalog je vrsta
odluke u posebnom parničnom postupku
koji se odnosi na postupak po nalogu za
plaćanje (član 492. ZPP). Treba obratiti
pažnju na činjenicu da ovaj postupak igra
samo izuzetno perifernu ulogu u praksi.
To zbog činjenice da se ovaj postupak
sprovodi samo na osnovu pouzdanog
dokumenta. Pošto se izvršni postupak
može pokrenuti i na osnovu
verodostojnog dokumenta (član 21 i dalje
ZIP), tada postoji nedostatak pravnog
interesa za pokretanje parničnog
postupka u vezi sa izdavanjem platnog
naloga. Samo u izuzetnim slučajevima i
to ako strana ima pravni interes može se
sprovesti parnični postupak platnog
naloga.
Plodovi [Frutat; Fruits; Früchte] -
Plodovi su zakonski definisani i to u
odredbama člana 16. ZVDSP i podeljeni
su na prirodne i pravne plodove. To su
činjenične ali i pravne dobiti koje
proističu iz imovine ili ne-ličnih prava od
činjenične ili zakonske upotrebe
imovinskih ili ne-ličnih prava (npr.
govedina, kamate po zahtevu, itd).
Plodouživanje [Frutgëzimi; Usufruct;
Nießbrauch] -Plodouživanje je stvarno
pravo lica na neku stvar (pokretnu ili
nepokretnu imovinu) ili strano pravo
(prolazno). Korisnik ovog ograničenog
stvarnog prava može da koristi strane
stvari, ali bez uništavanja sadržaja stvari.
Ploduživanje se može stvoriti na osnovu
pravnog posla ili sudske odluke i ovo
pravo je neprenosivo pravo, iako se
ploduživanje može dati nekome na
korišćenje (218-250. ZVDSP).
Poklon [Dhurata; Gift; Schenkung] -
Poklon ili ugovor o poklonu je pravni
odnos o obavezama izričito regulisan od-
redbama članova 536 i dalje ZOO. Ugo-
vorom o poklonu, lice poklanja drugom
licu imovinsku vrednost, a obe strane se
slažu da se ovaj poklon čini bez ikakvog
protivočekivanja. Za zaključivanje ugo-
vora o poklonu, potrebna je pisana forma,
osim ako je pokolonodavac činjenično
dao imovinsku vrednost poklonoprimcu.
393
Poljoprivrednik [Bujku; Farmer;
Landwirt] - Poljoprivrednik je pravno
preduzetnik u poljoprivredi.
Poljoprivreda je zakonski definisana i
kao delatnost za proizvodnju biljnih i
životinjskih proizvoda (član 3. Zakona o
poljoprivredi i ruralnom razvoju iz 2009.
godine). Poljoprivreda je privredna
delatnost sa posebnim karakterom, koja
je registrovana kao poslovno društvo
(videti: Poljoprivredna zadruga).
Poljoprivredna zadruga [Kooperativë
Bujqësore; Agricultural Cooperative;
Landwirtschaftliche Genossenschaft
german] - Poljoprivredna zadruga (P.Z.)
ili zadruge poljoprivrednika su pravna
lica koja stvaraju fizička ili pravna lica,
koja kao glavnu delatnost ima razvoj
poljoprivrednih proizvoda i svi
poljoprivrednici moraju da svojom
privatnom imovinom doprinesu u kapital
zadruge. Zadruga pruža usluge svojim
članovima i nije zasnovana na stvaranju
profita za sebe.. Svaka poljoprivredna
zadruga na Kosovu mora da bude
registrovana kod Agencije za registraciju
biznisa i osnovana je samo nakon
registracije. Što se tiče poljoprivrednih
zadruga na Kosovu, postoji poseban
zakon (Zakon br. 2003/9 o Ponuda je predlog, dakle izjava volje
poljoprivrednim zadrugama i Zakon br.
03/L-004 o izmeni i dopuni Zakona o
poljoprivrednim zadrugama).
Poljoprivrednu zadrugu osniva najmanje
pet poljoprivrednika, koji preuzimaju
prava i obaveze vezane za funkcionisanje
poljoprivredne zadruge.
Pomoćnik u državini -[Detentor; Agent
of possession; Besitzdiener] - Pomoćnik
u državini je direktni držalac stvari, ali
pravno nije u posedu te stvari i samim
tim ne može da tvrdi različita
potraživanja koja pripadaju vlasniku
(član 105. ZVDSP). Tipični slučajevi su
394
da neko poseduje stvar direktno, ali se
staranje poverava određenom licu. Tako
zaposleno lice nije vlasnik stvari
poslodavca, već je držalac, iako stvari
drži u direktnom posedu. Štaviše,
poslodavac je direktan vlasnik ovih
stvari, jer zaposleni ne drži te stvari za
sebe, već za poslodavca.
Ponavljanje postupka [Përsëritja e
procedurës; Repetition of procedure;
Wiederholung des Verfahrens] - ZPP
smatra ponavljanje postupka za vanredno
pravno sredstvo za pobijanje odluke (član
232. i dalje ZPP). Drugostepeni sud
odlučuje o predlogu za ponavljanje
postupka, ali se predlog podnosi
prvostepenom sudu, koji je odlučio o tom
predmetu. Predlog se podnosi u pisanom
obliku i u određenom roku, u zavisnosti
od razloga za podnošenje predloga (član
234. ZPP). Pošto se u praksi često može
desiti da se odluka suda osporava
revizijom i predlogom za ponavljanje
postupka, ZPP pruža zakonsko rešenje za
razmatranje ovih slučajeva (član 242-244
ZPP).
Ponuda [Oferta; Offer; Angebot] - Za
zaključivanje ugovora potrebna je
saglasnost i volja najmanje dva subjekta.
jednog lica da zaključi ugovor sa drugim
licem i kada zaključivanje ugovora zavisi
od prihvatanja te ponude. Da bi ponuda
bila važeća, mora se dostaviti drugoj
strani (član 22. ZOO).
Ponuda [Tender; Tender; Aufgebot] -
Videti: Aukcija.
Poravnanje [Ujdia; Settlement;
Vergleich] - Poravnanje ili saglasnost je
sporazum između lica koja imaju spor ili
određeni pravni odnos. Poravnanje ili
saglasnost u vezi sa nekim pravnim
odnosom može da se postigne putem
ugovora koji se zove ugovor o
poravnanju i reguliše ga ZOO ili
parničnim postupkom (spor), što se
naziva sudsko poravnanje i reguliše ga
ZPP. U ovim slučajevima, sporovi se
prekidaju, odnosno eliminišu
neizvesnosti i utvrđuju međusobna prava
i obaveze strana. Smatra se da postoji
neizvesnost čak i ako je ostvarivanje
određenog prava neizvesno. Predmet
poravnanja može biti bilo koje pravo koje
može biti dostupno, međutim poravnanje
ne može biti u suprotnosti sa
imperativnim normama, moralom i
pravnim poretkom. Predmet poravnanja
ne mogu biti sporovi koji se odnose na
zakonske odnose.
Porodica [Familja; Family; Familie] -
Porodica znači vitalnu zajednicu roditelja
i njihove dece, kao i drugih osoba u rodu.
Ova zajednica može biti zajednica lica
vezanih po krvi ili po zakonu, posebno u
dve ili tri generacije. U širem smislu,
porodica može predstavljati grupu ljudi
koji žive zajedno i imaju zajedničku
posvećenost porodičnom odnosu. U
pravnom smislu, porodica se smatra
glavnim institutom porodičnog prava i
reguliše se ZPK, počev od člana 2 ovog
zakona. U porodičnom pravu, u zavisnos-
ti od činjenice da je osnovana zajednica
lica u porodici, postoje i pojmovi bračne,
vanbračne i usvojene porodice. Ili, u
zavisnosti od broja ljudi - generacija koje
žive zajedno, postoje i pojmovi velike
porodice, male porodice.
Poslovno društvo [Shoqëri Tregtare;
Business organization; Handelsgesell-
schaft] - Poslovno društvo je opšti pojam,
koji znači i obuhvata svaku vrstu
preduzeća ili korporacije koja obavlja
poslovnu delatnost i koja je osnovana i
registrovana u Kosovskoj agenciji za reg-
istraciju biznisa prema zakonu na Ko-
sovu (videti: Poslovna delatnost). Kao
takve prepoznajemo: individualno
preduzeće, komanditna društva, društva
sa ograničenim odgovornostima, kom-
panije sa ograničenom odgovornošću,
akcionarska društva i opšta partnerstva.
Osnovni zakon o poslovnom pravu na
Kosovu je Zakon br. 02/L-123 o poslov-
nim društvima (ZPD).
Poslovodstvo tuđih poslova bez naloga
[Gjerimi i punëve të huaja pa porosi;
Agency without specific authorization;
Geschäftsführung ohne Auftrag] -
Poslovodstvo tuđih poslova bez naloga je
pravni institut prava na obaveze i
poseban izvor obaveza. Poslovodstvo
tuđih poslova bez naloga je kada neko
izvrši neki posao ili radi u ime druge
osobe za njegov račun, ali bez njegovog
odobrenja. U ovom pravnom odnosu
obaveza, izvršilac posla se pojavljuje u
svojstvu poverioca prema poslodavcu
koji je predstavljen u svojstvu dužnika. U
tom smislu, izvršilac posla ima pravo da
traži od poslodavca troškove koje je imao
tokom obavljanja posla. Prema zakonu,
tuđi posao se može obaviti bez naloga
(ovlašćenja) samo ako posao ne izdrži
kašnjenje i može prouzrokovati štetu ili
jasno izgubiti povlasticu (član 203.
ZOO).
Poslovna [Zotësia për të vepruar;
capacity to act; Rechtshandlung] Videti:
Poslovna sposobnost.
Proceduralna sposobnost [Zotësia
procedurale; Procedural capacity;
Verfahrensfähigkeit] - Videti:
Proceduralna sposobnost.
Postupak posredovanja [Procedura e
ndërmjetësimit, Mediation procedure;
Meidiationssverfahren] - Videti:
Posredovanje.
Poverilac [Kreditor; Creditor; Gläubiger]
- Poverilac se zove lice koje u
obligacionom pravnom odnosu ima pravo
395
da traži od dužnika izvršenje radnje koja
se može izraziti kao „davanje“ ili
„činjenje“ ili nečinjenje koje se može
izraziti kao obaveza trpljenja.
Pravna sigurnost [Siguria juridike;
Legal certainty Rechtssicherheit] -
Pravna sigurnost je suštinski element
osnovnog načela vladavine prava. Pravna
sigurnost znači jasnoću, doslednost i
suštinu odluka državnih organa, na pr:
sudske odluke. Osnovni element pravne
sigurnosti je nesumnjivo i sudska zaštita
prava lica i određivanje, ostvarivanje i
oblikovanje subjektivnih privatnih prava.
To znači da pravna sigurnost ne znači
samo sudsku zaštitu već i delotvorno i
blagovremeno ostvarivanje subjektivnih
privatnih prava. Pravna sigurnost je
osnovni preduslov pravnog mira, a time i
socijalnog mira.
Pravni [Juridik; Legal;
Rechtswissenschaft] - Videti:
Jurisprudencija.
Pravnik [Jurist; Lawyer; Jurist] -
Pravnik je lice koje je studiralo pravnu
nauku odnosno jurisprudenciju i završilo
Pravni fakultet. Različite zemlje pružaju
različita pravila i kriterijume za dobijanje
zvanja „pravnik“. Obično se po završetku
Pravnog fakulteta, stiče zvanje
„diplomirani pravnik“, a sada se, sa
novim reformama na Kosovu, naziva
„bečlor prava“. Dakle, pojam „pravnik“
nije pravno zaštićeno zvanje, već je opšti
pojam za lice koje je završilo studije na
Pravnom fakultetu.
Pravne praznine [Zbrazëtitë juridike;
Legal gaps; Regelungslücken] - Ponekad
se pravo, zbog razvoja dinamike
društvenih odnosa, ne može pratiti i
striktno upravljati, te se stoga stvaraju
pravne praznine. Pravne praznine su
pojave koje se javljaju u pravnim
sistemima kada se javljaju društveni
396
odnosi koji nisu predviđeni ili regulisani
zakonskim normama. U ovim
slučajevima treba koristiti određene
metode izbegavanja, bilo putem uređenja
ili analogije.
Pravna sposobnost [Zotësia juridike;
Legal capacity; Rechtsfähigkeit] - Videti:
Pravna sposobnost.
Pravni institut [Instituti juridik; Legal
institute; Rechtsinstitut] - Celina pravnih
normi koje regulišu određenu oblast
društvenih odnosa. Na primer: institut
svojina, institut braka, institut testamenta,
institut ugovor, itd.
Pravni interes [Interesi juridik; Legal in-
terest; Rechtliches Interesse] - Pravni in-
teres je u pretpostavci koja se može
predvideti kao uslov za preduzimanje od-
ređene radnje. Tako se može predvideti
da svako može da vidi javni dokument
ako ima određeni pravni interes, na pr:
želi da stekne vlasništvo nad
nepokretnom imovinom. U parničnom
postupku, postojanja pravnog interesa
stranke je uslov za preduzimanje bilo
kakvog postupka (član 2, stav 4 ZPP).
Pravni nedostaci [Të metat juridike;
Legal flaws; Rechtsmangel] - Koncept
pravnih nedostataka se odnosi na
formalno pravne nedostatke u vezi sa
stvarima. Ovi nedostaci se obično
pojavljuju kada, na primer, pravo trećeg
lica koje onemogućava, smanjuje ili
ograničava pravo prodavca da takvu stvar
otuđi ili prodaje. U tu svrhu, svaki put se
od ugovornih strana (prodavaca) traži da
drugoj strani (kupcima) garantuju da
stvari koje su predmet pravnog odnosa
nemaju nikakve pravne nedostatke i da
garantuju da nijedno treće lice nema
konstituisano pravo nad takvoj stvari
(videti, na pr: u vezi sa ugovorom o
prodaji, član 461 i dalje ZOO).
Povlačenje tužbe [Tërheqja e padisë;
Withdrawal of lawsuit; Klagerücknahme]
- Povlačenje tužbe je proceduralna radnja
i dostupnost tužioca, sa kojom se
završava parnični postupak (član 261.
ZPP). Tužilac povlačenjem tužbe ne želi
da sud odlučuje u vezi sa osnovanošću
tužbe. Povlačenjem tužbe, sud donosi
deklarativno rešenje u kojem se utvrđuje
da je postupak završen. Posebnost je da
tužilac ponovo može da podnese
povučenu tužbu, jer se povlačenjem
tužbe nije meritorno sudilo o pitanju.
Videti i: odricanje od tužbenog zahteva.
Pravna radnja [Veprimi juridik; Legal
action; Rechtshandlung] - Videti: Pravni
posao.
Proceduralne radnje [Veprimet
procedurale; Procedural actions;
Prozesshandlungen] - Proceduralna
radnja, u širem smislu, je svaka
dobrovoljna radnja preduzeta od strane
sudova, stranaka i drugih učesnika u
parničnom postupku, na pr: donošenje
odluke, sazivanje sednice, slanje poziva,
davanje iskaza, podnošenje tužbe, itd.
Proceduralne radnje mogu biti u usmenoj
ili pisanoj formi, u zavisnosti od
predviđenih zakonskih uslova i obaveza.
Pravni odnosi [Marrëdhënie juridike;
Legal relationships; Rechtsverhältnis] -
Pravni odnos je odnos između lica
(uglavnom obligaciono pravo) ili čak
odnos lica sa predmetom (uglavnom
stvarno pravo, nasledno pravo). U
zavisnosti od toga koje norme će se
primenjivati, razlikujemo u javnom
pravnom odnosu ako se primenjuju
norme javnog prava, a u privatnim
javnim odnosima ako se primenjuju
norme privatnog prava.
Pravni poredak [Rendi juridik; Legal
order; Öffentliche Ordnung] - Ordre
public. Ovaj pojam je veoma širok i
skoro neodređen formalno. Pravnim
poretkom se mogu smatrati sva ona
pravila koja su, u načelu, neobjavljiva, o
ponašanju pojedinca u društvu, pravila
koja se smatraju neophodnim i
neprikosnovenim za obezbeđivanje
mirnog i sigurnog pravnog okruženja u
jednom društvu. Ova pravila se nalaze u
izuzetno nedefinisanoj formi i smatraju
se osnovnim načelima najviših pravnih
akata u jednom društvu. Na Kosovu
pravila pravnog poretka su osnovna
načela predviđena URK i Konvencijom,
koja se na direktan način primenjuju u
Republici Kosovo na osnovu člana 22.
URK.
Pravni posao [Puna juridike; Legal
transaction; Rechtsgeschäft] - Pravni
posao je činjenična okolnost sa jednom
ili više izjava volje, kojima se izazivaju
pravne posledice. Dakle, pravni posao je
ugovor, ali i izjava samo jedne volje, kao
na pr: prigovor, javno obećanje, itd.
Postoje različiti pravni poslovi u
zavisnosti od broja izjava volje. Jed-
nostrani pravni posao postoji onda kada
se izjavi samo volja jednog lica, na pr:
javno obećanje, testament, itd.). Obično
se dvostranim pravnim poslom smatra, na
pr: ugovor o prodaji, ugvor o zakupu, itd.
Višestranim pravnim poslom se smatra
pravni posao, na pr: ugovori trgovinskih
društava, na pr. zavisnosti od broja
osnivača društva. Uzimajući u obzir broj
preuzetih obaveza, razlikujemo pravne
poslove sa jednostranim obavezama, kao
na pr: poklon, kaucija ili/i pravni poslovi
sa obostranim obavezama, kao npr: ugo-
vor o prodaji, zakupu, itd.). Pravni
poslovi bez naknade su na pr: poklon, a
pravni poslovi sa naknadom su, auto-
matski, svi ugovori sa uzajamnim
obavezama, kao na pr: ugovor o prodaji,
zakupu, itd. Pravna radnja se mora razli-
397
kovati od pravnog posla (u pravnoj ter-
minologiji Albanije takva razlika se ne
pravi). Dok su kod pravnog posla pravne
posledice prouzrokovane samo voljom,
pravne posledice kod pravne radnje se
mogu prouzrokovati i bez volje subjekta.
Pravne radnje se dele na slične pravne
radnje (na pr. opomena pred tužbu, od-
ređivanje roka, itd.) i stvarne akte ili
činjenične radnje (na pr: obrada, mešan-
je, itd.). Pravila vezana za pravni posao
su u načelu analogia iuris i važe i za
pravne radnje, ali ne i za stvarna akta.
Pravni prethodnik [Paraardhësi juridik;
Legal predecessor; Rechtsvorgänger] -
Nominatio actoris. Ako je lice tuženo u
građanskom postupku kao držalac ili
korisnik stvari, on može zatražiti da se ta
tužba podigne i protiv lica koje ima
svojinska pravo nad tom stvari (pravni
prethodnik).
Pravno jedinstvo [Uniteti juridik; Legal
unity; Rechtseinheit] - Pravno jedinstvo
se odnosi na državnu organizaciju. Ako
se bavimo unitarnom državom, tada
postoji pravno jedinstvo. To znači da u
jednoj državi važi jedinstveno pravo na
celoj teritoriji. U raznim federalnim ili
konfederalnim državama obično
paralelno postoji nekoliko pravnih
sistema, barem u nekim oblastima. Na
primer: u SAD se u federalnim državama
primenjuju različita krivična, ali i
građanska prava. U Nemačkoj postoji
jedinstven sistem zakona iz oblasti
privatnog i krivičnog prava, ali postoje
različita pravila u vezi sa pravom opštine,
policije, itd.
Prebivalište [Vendbanimi; Dwelling;
Wohnsitz] - Prebivalište je mesto gde se
građanin naseli kako bi zauvek živeo.
Građanin je obavezan da prijavi mesto
boravka i promenu adrese stanovanja ako
se on/ona trajno iseli sa Kosova (član 3.
398
Zakona o prebivalištu i boravištu).
Prijavljivanje i odjavljivanje stalnog ili
privremenog boravišta građana se vrši u
kancelarijama za civilni status na
teritoriji dotične opštine. Važnost
prebivališta u pravnom životu je velika
jer pravni prava mogu ostvariti određena
prava i realizovati svoju pravnu zaštitu u
zavisnosti od mesta prebivališta. Na
primer: norma člana 38.1 ZPP, predviđa
da za suđenje pravne stvari nadležan je
sud na čijoj opštoj mesnoj teritoriji tuženi
ima prebivalište.
Predlog [Propozimi, Proposal; Antrag] -
Predlog u građanskom postupku pred-
stavlja prvu proceduralnu radnju kojim se
pokreće postupak i to u vanparničnom
postupku (član 4. ZVP) i u izvršnom
postupku (član 4. ZIP). Parnični postupak
se pokreće tužbom, a stečajni postupak
zahtevom (član 1 i dalje ZS). I u vanpar-
ničnom i u izvršnom postupku se primen-
juje načelo dispozicije, odnosno da bez
predloga nema postupka.
Predlagač [Propozuesi, Proposer;
Antragsteller] - Predlagačem se naziva
subjekt koji u vanparničnom postupku
podnosi predlog. Videti: predlog. Subjekt
koji podnosi predlog u izvršnom
postupku se naziva poverilac.
Preča kupovina/pravo preče kupovine
[Parablerja/e drejta e parablerjes; Pre-
emption/pre-emption right;
Vorkaufsrecht] - Pravo preče kupovine je
institut građanskog prava koji odobrava
licu sa pravom da od kupca atraži
prodatu stvar koju je prodao prodavac
opterećen pravom preče kupovine, pod
istim uslovima pod kojima je kupac
kupio stvar. Pravo preče kupovine iz
obligacionog prava (videti: odredbe člana
510. ZOO) može se primeniti na
pokretnu imovinu i nepokretnosti, a ako
se stvar na valjan način proda trećem
licu, tada lice sa pravom preče kupovine
ima pravo samo na naknadu štete od
prodavca. Stvarno pravo preče kupovine
može da se uspostavi samo na
nepokretnosti (videti: odredbe člana 44. i
dalje ZVDSP) i daje pravo licu sa
pravom preče kupovine da od kupca traži
stvar pod istim uslovima prodaje ako je
prodavac otuđio tu stvar.
Preduzetništvo [Sipërmarrja;
Entrepreneurship; Unternehmertum] -
Preduzetništvo predstavlja prilično širok
pojam pravno ekonomskog karaktera,
koji se odnosi na ekonomsku aktivnost
koju profesionalno obavlja preduzetnik
sa ciljem proizvodnje, usluga ili razmene
materijalnih dobara. Ovaj pojam se
ponekad koristi kao sinonim za pojam
‛preduzeće’, međutim, u pravnom smislu,
u suštini postoji razlika. Preduzetništvo
se odnosi na određenu ekonomsku oblast
i ekonomsku aktivnost, dok preduzeće
predstavlja složenu statutarnu
organizaciju koja ima za cilj da vrši
preduzetništvo za ono zašta je osnovano.
Preliminarni sudski nalog [Urdhri
paraprak gjyqësor; Preliminary court
injunction; Vorläufige richterliche
Anordnung] - Videti: Privremena mera.
Preliminarna odluka o eksproprijaciji
[Vendimi Preliminar i Shpronësimit;
Preliminary Decision on Expropriation
Vorläufige Enteignungsentscheidung] -
Videti: Organ eksproprijacije.
Premer [Rilevimi; Survey; Vermessung]
- Predstavlja proces identifikacije kod
geodetskih, zemljišnih merenja ili
merenja iz vazduha radi prikaza parcela i
njihovih granica u katastarskom
dokumentu, uz traženu tačnost.
Prenos [Transferimi; Transfer; Transfer]
- Prenos kao pojam nije terminus
technicus, znači nije tehnički izraz,
apstraktno pravni, već je više amaterski
naziv koji ima za cilj da prenese pravo sa
jednog subjekta na drugi.
Prenošenje [Transponimi; Transposition;
Umsetzung] - Prenošenje je prihvatanje
pravnih normi EU u nacionalnom pravu
zemlje EU, obično evropskih direktiva.
Direktive bi trebalo da se prenose prema
sadržaju i njihovim minimumom, a
države članice imaju pravo da same
odluče o načinu prenošenja direktiva, na
pr: sa direktnim prevodom jedan na
jedan, ili reformisanjem nacionalnog
zakona prema zahtevima direktiva EU.
Prevoz [Transporti; Transport;
Transport] - Prevoz je pravni odnos
obaveza (član 662. ZOO). Ugovorom o
prevozu obavezuje se prevoznik da pre-
veze na određeno mesto neko lice ili
neku stvar, a putnik, odnosno pošiljalac
se obavezuje da mu za to isplati određenu
naknadu. Kao što se može videti, pred-
met obligacionog odnosa ugovora o
prevozu može biti prevoz lica i stvari. Iz
tog razloga, zakon predviđa posebna
pravila za ugovor o prevozu lica (član
695 i dalje ZOO) i za ugovor o prevozu
stvari (član 667. ZOO). Strane mogu za
pošiljku sastaviti dostavnicu, dajući po-
datke o isporuci i prijemu prevezene
stvari (član 669 i dalje ZOO).
Prestanak obaveza [Shuarja e dety-
rimeve; Termination of obligations;
Erlöschen von Schulverhältnissen] -
Prestanak obaveza ili obligacionih od-
nosa postoji onda kada se ti odnosi
završe i prestanu prava i obaveze između
strana iz bilo kog razloga, kao na pr:
zbog ispunjenja obaveze, otkaza, ništa-
vosti, itd. (čl. 277 i dalje ZOO).
Prestanak braka [Shuarja e martesës;
Dissolution of matrimony Auflösung der
Ehe] - Brak sklopljen na zakonit način i
pred nadležnim organom može se
okončati samo na osnovu pravosnažne
399
sudske odluke. Brak se završava na četiri
načina: 1. smrću supružnika; 2. pro-
glašavanjem nestalog supružnika umrlim;
3. poništenjem; i 4. razvodom.
- Smrću supružnika [me vdekjen e
bashkëshortit; with the death of the
consort mit dem Tod des Ehepartners]
- je način prestanka braka na osnovu
prirodnog događaja (izvan ljudske
volje). Formalno, kao osnov za presta-
nak braka zbog smrti supružnika je
smrtovnica koju izdaje opštinski organ
nadležne službe za vođenje knjige um-
rlih u upravnom postupku.
Proglašavanjem nestalog supružnika
mrtvim [me shpalljen e bashkëshortit të
zhdukur si të vdekur; the announcement
of the missing consort deceased mit der
Erklärung des vermissten Ehepartners als
verstorben] - takođe se smatra načinom
nedobrovoljnog prestanka braka. Za pro-
glašenje nestalog supružnika mrtvim po-
trebno je sprovesti vanparnični postupak
(član 59. ZPP) i doneti rešenje kojim će
se nestalo lice proglasiti mrtvim i koje
može poslužiti kao osnova za prestanak
braka. Kada se nestali supružnik proglasi
mrtvim, brak se rešava na dan kada se
smrt nestalog supružnika postigne pra-
vosnažnim rešenjem (član 60.4 ZKP).
- Poništenjem [me anulim; with annul-
men; durch Anullierung] - poništen-
jem se raskida brak u kojem je u
vreme sklapanja braka postojala neka
prepreka ili smetnja. Te prepreke su:
supružnik nema poslovnu sposobnost;
brak je sklopljen između lica u
krvnom srodstvu, u srodstvu na os-
novu usvojenja ili u srodstvu po tazbi-
ni (član 64. ZP); strah, nasilje, pretnja,
zabluda i prevara (članovi 63 i 65 ZP);
postojeći brak (član 62.1 ZP); ne-
dostatak svrhe (član 66. ZP). Postupak
koji se sprovodi prilikom poništavanja
400
braka je parnični postupak i pokreće se
tužbom, a brak se poništava presudom.
Lica koja imaju pravo podnošenja
tužbe za poništenje braka iz gore
navedenih razloga su supružnici, javni
tužilac i sva druga lica koja imaju ne-
posredni pravni interes za poništenje
braka.
- Razvodom [me shkurorëzim;
razvodom; with divorce; durch Schei-
dung] - Razvod je raskid braka na
sudski način na osnovu odluke suda.
Razvod se odnosi na raskid važećeg
braka. Postupak koji se sprovodi
tokom razvoda je parnični postupak,
koji se pokreće tužbom (bilo jed-
nostrano od jednog supružnika, bilo
sporazumom oba supružnika), a
završava se presudom. Supružnici
mogu da zatraže razvod braka ako su
bračni odnosi ozbiljno ili trajno
poremećeni ili kada se iz drugih razlo-
ga brak nepovratno raspao. Razlozi za
razvod braka između ostalog su:
nepodnošljiv život supružnika, prelju-
ba, pokušaj ubistva jednog od su-
pružnika, maltretiranje, zlonamerno i
neopravdano napuštanje supružnika,
neizlečiva duševna bolest i trajna
nesposobnost rasuđivanja, bezrazložni
prekid faktičkog zajedničkog života za
vreme od više od jedne godine i spora-
zumni razvod (član 69. ZPK).
Prestanak faktičke zajednice
(vanbračne zajednice) [Shuarja e
bashkësisë faktike (jashtëmartesore);
Dissolution of factual community (out of
matrimony)]; Aufhebung der faktischen
(nicht-ehelichen) Gemeinschaft] -
Faktička zajednica ili vanbračna
zajednica prestaje kada prestane
zajednički život vanbračnih supružnika.
Stoga, da bi prestala, faktička ili
vanbračna zajednica, nije potrebna
pravna zvanična radnja državnih organa
(član 61. ZPK).
Prodaja [Shitja; Sale; Verkauf] - Ugovor
o prodaji je praktično glavni ugovor i od
izuzetnog je značaja u pravnom i
ekonomskom prometu. Glavni formalni
izvor ugovora o prodaji je ZOO (član 438
i dalje ZOO) i stoga je zakonski
definisan. Prema članu 438 ZOO,
ugovorom o prodaji obavezuje se
prodavac da stvar koju prodaje preda
kupcu i da mu prenese pravo svojine na
prodatu stvar i da mu je u tu svrhu preda,
a kupac se obavezuje da prodavcu isplati
cenu i preuzme stvar. Da bi ugovor o
prodaji bio valjan, neophodno je ispuniti
neke osnovne uslove (essentialia negotii)
i to saglasnost volje stranaka oko stvari i
cene. Ostali uslovi (na pr: mesto
plaćanja, itd.) nisu bitni uslovi i ugovor o
prodaji je valjan čak i ako se strane nisu
složile sa njima.
Proglašavanje lica za umrlo [Shpallja e
vdekjes së personit; Declaring person
dead; Todeserklärung einer Person] -
Ako lice relativno dugo nije imalo
kontakt sa okolinom i zajednicom, a o
njegovoj sudbini se ne zna ništa i nije
poznato da li je još živo ili ne, tada lica
koja imaju pravni interes mogu da traže
da se takvo lice proglasi mrtvim. Samo
sud može da proglasi lice mrtvim i to u
postupku koji je izričito regulisan
zakonom (videti: član 49 i dalje ZVP).
Ove odredbe obezbeđuju uslove i
procedure za proglašavanje lica mrtvim
ili nestalim. ZVP sada pravi razliku
između postupka za proglašavanje lica
nestalim (član 49 i dalje ZVP) i postupka
za proglašavanje lica mrtvim (član 59. i
dalje ZVP).
Proglašavanje lica za nestalo [Shpallja
e zhdukjes së personit; Declaring person
disappeared; Erklärung einer Person als
vermisst].
Proprietas [Proprietas; english;
Beschluss] - Videti: Svojina.
Prekid suđenja [Pushimi i gjykimit,
Court recess; Ruhen des Verfahrens] -
Prekid postupka je u stvari okončanje
postupka i to, konačno prema događaju
(član 282. ZPP). Tipičan slučaj je smrt
fizičkog lica i predmet spora su lična
prava koja se ne mogu preneti na pravne
naslednike.
Prekluzija [Prekluzioni, Prekluzion;
Präklusion] - Gubitak prava ako je
propuštena (izostavljena) određena
proceduralna radnja. Na primer: ako
žalba nije podneta u zakonskom roku,
gubi se pravo na podnošenje žalbe. U
takvoj situaciji, eventualno može da se
podnese predlog za vraćanje u pređašnje
stanje (restitutio in integrum).
Prerada [Përpunimi, Processing;
Verarbeitung] - Prerada ili stvaranje nove
stvari postoji kada lice sa svojim
materijalom i svojim radom stvori novi
proizvod. Ako rad i materijal pripadaju
samo jednom licu, tada to lice postaje
jedini vlasnik stvari. Lice koje sa
materijalom drugih lica stvara novu
pokretnu stvar preradom ili izmenom
stiče vlasništvo na novoj delimično
stvorenoj stvari, osim ako je vrednost
prerade znatno manja od vrednosti
materijala sa kojim je stvorio novu stvar.
Ako je vrednost prerade ili izmene tačno
jednaka vrednosti materijala drugih,
strane stiču zajedničko vlasništvo nad
novim predmetom u jednakim delovima.
Pisanje, crtanje, slikanje, štampanje,
graviranje ili slična površinska obrada se
smatra preradom(član 31. ZVDSP).
Prestacija/činidba/obaveza [Prestim,
Obligation/performance, Leistung] -
Prestacija/činidba je svaka pozitivna ili
401
negativna radnja, ili dozvoljena
izdržljivost, koja je predmet obligacionih
odnosa i koja je određena ili odrediva.
Poverilac, kao subjekt materijalnog
prava, može da traži od dužnika
određenu radnju (npr: isplatu duga,
popravku stvari, itd.), nečinjenje (npr: da
ne pravi buku u svom stanu i smeta
susedima, itd.) i strpljenje (npr: dozvoli
nekome da izgradi zid na svojoj
nepokretnosti, itd). ZOO nije dosledan u
pravnoj terminologiji i, naravno, u
pogledu pojma činjenje. Za ovaj pojam
se koriste druga neadekvatna imena, npr:
„dug“, „potraživanje“, „obaveza“, itd.
Pretrial discovery (ang)/dokaz u
predsudskom postupku [Pretrial
discovery; english; german] - Pretrial
discovery je jedna od tipičnih
karakteristika anglosaksonskog pravnog
sistema u građanskom procesnom pravu
u vezi sa izvođenjem dokaza.
Pretpostavka/prezumpcija [Prezumim;
Presumption; Vermutung] - drugog iznoseći mu netačne okolnosti za
Pretpostavka/prezumpcija se može
definisati kao uslov postojanja ili
nepostojanja pravnog odnosa, bilo
materijalnog ili proceduralnog. Da li na
primer postoji ili ne postoji subjektivno
privatno pravo, moraju se ispuniti
određeni uslovi, odnosno pravne
pretpostavke iz materijalnog pravna. Sa
aspketa procesnog prava, da li će se tužba
dozvoliti ili odbiti, zavisi od toga da li su
ispunjene procesno pravne pretpostavke,
na primer: da bi se tužba dozvolila, sud
treba da ima jurisdikciju za to pitanje ili
treba da bude nadležan, itd.
Pretpostavka [Supozimi; Presumption;
Vermutung] - Iako se pravda zasniva na
činjenicama i dokazima, ponekad se, iz
određenih razloga, može zasnivati i na
pretpostavkama. U pravnom smislu,
pretpostavke predstavljaju situaciju kada
402
se smatra da je činjenica istinita dok se
ne dokaže suprotno. Na primer: držalac
jedne stvari je savestan sve dok se ne
dokaže suprotno. To je zato što sam
zakon predviđa tako nešto, u ovom
slučaju odredba člana 4. ZVDSP, prema
kojoj sticanje stvarnog prava zavisi od
savesti sticaoca, pretpostavlja se se
savesnost, osim ako se ne utvrdi
drugačije.
Pretnja [Kanosja; Threat; Drohung] -
Pretnja se može definisati kao upozorenje
jednog lica bilo kojem drugom licu zbog
bilo kakvih posledica po telo i njegovo
zdravlje ili njegovu porodicu. Ako je
jedna strana potpisala ugovor pod
pretnjom, tada ugrožena strana ima pravo
da traži da ovaj ugovor bude proglašen
nevažećim (član 15. ZOO). Videti
takođe: Ništavost ugovora.
Prevara [Mashtrimi; Fraud; Betrug] -
Prevara je zakonski definisana u ZOO
(član 49) i to, ako neko drži u zabludi
sklapanje ugovora. Prevareno lice koje je
sklopilo ugovor ili drugi pravni posao,
može da traži da se taj ugovor proglasi
nevažećim čak i kada prevara nije bila
suštinska. Videti, i: ništavost ugovora i
pravnog posla.
Prigovor [Prapësimi, Objection;
Einrede] - Videti i: Osporavanje. Zakon
nije dosledan u upotrebi jedinstvene
terminologije. Koristi se i prigovor i
osporavanje. Reč je o osporavanju izjave
drugog subjekta. Prigovor je uglavnom
pravno sredstvo u građanskom postupku,
ali se takođe koristi i u materijalnom
pravu, na pr: odbijenice dužnika prema
trećem licu (član 133. ZOO). U
građansko-procesnom pravu, prigovor se
takođe koristi kao sredstvo osporavanja,
na pr: pobijanje zastarelosti (član 180.
ZPP) ili čak kao sredstvo za pobijanje
odluka, na pr: pobijanje platnog naloga u
posebnom parničnom postupku koji se
odnosi na nalog za plaćanje (član 497.
ZPP). U izvršnom postupku, prigovor je
redovno sredstvo za pobijanje odluke,
koju dužnik može podneti protiv odluke
o dozvoli izvršenja (videti: član 67. i
dalje ZIP-).
Prihvatljivost tužbe [Pranueshmëria e
padisë; Admissibility of lawsuit;
Stattgabe der Klage] - Videti: Tužba:
dozvoljenost tužbe.
Prijemnica o skladištenju
[Fletëmagazinimi; Storage slip;
Lagerschein] - Prijemnica je dokument
izdat kod magacionera kome se roba
ostavlja na čuvanje - skladištenje.
Prijemnica o skladištenju, osim što služi
kao potvrda za ostavljanje robe na
čuvanje, od posebnog je značaja i u
pogledu prenosa stvarnih prava na robu
koja je popisana jer se može koristiti kao
dokaz za otuđenje i prodaju robe. Videti,
i: skladištenje.
Prima facie (lat.) - Na prvi pogled. Na
prvi pogled ili spoznaja stvari ili
činjenica, posebno u oceni dokaza.
Prirodna bogatstva [Pasuritë tokësore,
Natural resources; Rohstoffe] - To je
opšti pojam. Prirodna bogatstva su
materijalna dobra zemlje, za koje država
predviđa stroga pravila (član 122. URK).
Prirodna bogatstva su sva materijalna
roba, posebno podzemna imovina, za
koja se primenjuju posebni propisi.
Proceduralne pretpostavke
[Prezumimet procedurale, Procedural
assumptions; Prozessvoraussetzungen] -
Proceduralne pretpostavke su uslovi da li
je jedna tužba dozvoljena. Da bi tužba
bila dozvoljena ili prihvatljiva, moraju se
ispuniti proceduralne pretpostavke.
Postoji mnogo proceduralnih
pretpostavki koje se odnose na sud,
predmet spora i strane; na pr. nadležnost
suda, proceduralna sposobnost strana, itd.
Prokura [Prokura; Power of attorney;
Prokura] - Prokura ili punomoćje, kako je
drugačije poznato u pravnom životu,
predstavlja formalan akt koji sadrži
punomoćje - dozvolu za zastupanje, koje
davalac punomoćja daje punomoćniku za
pravni posao. Prokura ili punomoćje
može biti posebno, ako je u njemu na
poseban način navedeno koje pravne
radnje punomoćnik mora da izvrši; ili
opšte, ako u njemu na poseban način, nije
navedeno, koje pravne radnje
punomoćnik mora da izvrši.
Prometnost [Qarkullueshmëria,
Circulation; Verkehrsfähigkeit] - Odnosi
se na činjenicu da li je jedna stvar
pogodna da bude predmet prava, da se
može prodati, otuđiti, odnosno da bude
predmet pravnog odnosa. U načelu, sve
stvari su predmet pravnog odnosa, izuzev
ako se radi o nekom izuzetnom slučaju,
ako se radi o takozvanim stvarima res
extra commercium (stvari van prometa).
Trenutno još uvek nemamo zakon koji na
izričit način utvrđuje ove stvari koje su
van prometa, ali se mogu smatrati da su
van prometa, na pr. groblja, spomenici,
stvari od istorijske ili nacionalne
vrednosti itd.
Pronalazak [Shpikja; Invention;
Erfindung] - Pronalazak je bilo koje
dostignuće - otkriće u oblasti tehnologije,
koji predstavlja nešto novo - inovativno,
inventivni korak i koji se primjenjuje u
industriji.
- Inovacija [risi; inovation; innovation]
- je pronalazak koji nije deo
prethodnog ili dosadašnjeg znanja.
Prethodno znanje je sve što je
dostupno javnosti na nacionalnom ili
svetskom nivou putem pisanog ili
usmenog opisa, korišćenja ili na neki
403
 drugi način pre datuma podnošenja
prijave za patent.
- Inventivni korak [hap shpikës;
inventive step; Erfinderische Tätigkeit]
- je uslov da pronalazak, čak i ako
postoji, ima dovoljan stepen
postignuća koji predstavlja tehnološki
napredak u industrijskoj delatnosti.
Ovim uslovom se pokušava postići
kvalitet u tehničkoj delatnosti.
- Primenjivo u industriji [e zbatueshme
në industri; applicable in industry;
industriell anwendbar] - znači da
pronalasci treba da budu odgovarajući
i korisni za praktičnu primenu u bilo
kojoj vrsti ili obliku industrije,
uključujući i poljoprivredu. Pronalasci
u drugim oblastima, kao što su naučna
otkrića i teorije, matematičke metode,
estetske kreacije, itd, još uvek ne
mogu da ispune ovaj uslov.
Provodnici [Përçojat; Conductors;
Leitungen] - Videti: Katastar: provodnici
Privatni izvršitelj [Përmbaruesi privat;
Private enforcement agent; Privater
Zwangsvollstrecker] - Novim ZIP
(2014), privatni izvršitelj je glavni izvršni
organ koji sprovodi postupak izvršenja.
Sada je licenciran veliki broj privatnih
izvršitelja, koji sprovode izvršne
postupke za sva pitanja, uz izuzeće
porodičnih i radnih pitanja. Privatni
izvršitelj obavlja i vrši javna ovlašćenja,
ali nezavisno i privatno i to na čitavoj
teritoriji Republike.
Privilegovani legatar [Legu i posebnim
privilegjuar; Privileged legatee/heir;
Privilegiertes Vermächtnis] - Videti:
Legatar.
Privremena mera [Masa e përkohshme;
Interim measure; Einstweiliger
Rechtsschutz] - Videti i: mere
obezbeđenja. Privremene mere u smislu
zakona (videti: članove 306 i 310 ZPP)
404
se ne razlikuju u suštini od mera
obezbeđenja, jer privremene mere nisu
drugačije mere od mera obezbeđenja.
Značajna razlika leži u činjenici da su
privremene mere povezane sa velikom
urgencijom za njihovo izdavanje i to u
najkraćem mogućem roku; mogu se
razmotriti u roku od tri dana od prijema
predloga. Za izdavanje privremene mere
svi uslovi za izdavanje mere obezbeđenja
trebaju se ispuniti, dodavanjem i uslova
urgencije.
Prior tempore potior iure (lat.) - Prvi u
vremenu - preči u pravu. Po običajnom
pravu (ko prvi dođe u mlin, prvi i melje).
Ako u istom rangu postoje različita
prava, obično se ostvaruje pravo, koje je
ranije registrovano. Ovo se odnosi na
materijalno (na pr: član 118, 155 itd.
ZVDSP) ili proceduralno pravo (npr. 92.
ZIP).
Privatizacija [Privatizimi; Privatization;
Privatisierung] - Privatizacija je proces
koji se bavi prenosom svojine ili kontrole
nad preduzećima i imovinom, sa vlade ili
države na privatne investitore. U
pravnom smislu, privatizacija je sudski
proces koji organizuju i regulišu državni
mehanizmi preko kojih se držav-
na/društvena svojina transformiše ili
prenosi na privatna lica. Na Kosovu se
razlikuje način privatizacije javne i
društvene imovine. Privatizacija javne
imovine podleže posebnom postupku
(koncesija i javno-privatno partnerstvo) i
zakonima. Privatizacija
društvene imovine je predmet posebne
zakonske regulative. U ovom slučaju,
pravni osnov za privatizaciju društvene
imovine je Uredba UNMIK-a (br.
2003/13) o transformaciji prava korišćen-
ja nepokretne imovine u društvenoj
svojini. Prema ovoj Uredbi,
‛privatizacija’ se realizuje u formi davan-
ja u zakup/najam („leasehold“) društvene
imovine na 99 godina, od dana njenog
stupanja na snagu, što je 9. maj 2003.
godine. Videti takođe: dugoročni zakup.
Na Kosovu su korišćena dva modela pri-
vatizacije: Redovni Spin Off i poseban
Spin Off ili uz uslove.
- Spin off - Redovni spin-off znači
model privatizacije prema kojem se
onaj koji će privatizovati bira samo na
osnovu najviše cene ponuđene za
imovinu ponuđenu za privatizaciju.
- Poseban spin off - Spin off special
znači model privatizacije prema kojem
se, pored cene, od investitora traži i
opredeljenje da u to preduzeće in-
vestira određen iznos finansijskih
sredstava i zaposli određen broj radni-
ka. Smatra se da imovina ili preduzeće
koje je predmet ovog modela privat-
izacije ima značajan uticaj n
ekonomiju zemlje.
Pro bono (lat.) - Pro bono (besplatno) je
preduzimanje radnje za drugog bez
ikakve nagrade ili obaveze. Advokati
nemaju pravo da pružaju pro bono
usluge.
Pro forma (lat.) - Forme radi. Reč je o
radnji koju neko preduzima samo da bi
ispoštovao predviđenu formu, na pr:
izdaje se pisana potvrda da je neko bio na
sastanku. Pro-forma može da bude i u
negativnom smislu, na pr: zaključuje se
pravni posao samo da se stvori usluga,
iako nije postojala volja da se zaključi
pravni posao.
Poligamija [Poligamia; Polygamy;
Polygamie] - Poligamijom se naziva
praksa da se ima više od dva supružnika.
Ponekad se poligamija koristi i kao
sinonim za bigamiju. Pravni režim koji
važi za bigamiju (videti: Bigamija) važi i
za poligamiju.
Polisa osiguranja [Polisa e sigurimit;
Insurance policy; Versicherungsschein] -
Polisa osiguranja je pisani dokument za
ugovoreno osiguranje između osiguranja
i osiguranika i sastavni je deo ugovora o
osiguranju. U polisi treba navesti
ugovorne strane, osiguranu stvar,
odnosno osiguranika, rizik koji pokriva
osiguranje, trajanje osiguranja i rok
depozita, iznos osiguranja ili da je
osiguranje neograničeno, premija ili
doprinos, i potpisi ugovornih strana. U
stvari, ugovor o osiguranju se zaključuje
kada ugovarači potpišu polisu osiguranja
ili listu pokrića, osim u slučajevima u
kojima se ugovorni odnos iz osiguranja
obezbeđuje samim premijama. Videti i:
Osiguranje.
Posebna komora Vrhovnog suda
[Dhoma e Posaçme e Gjykatës supreme,
Special Chamber of the Supreme Court;
Gerichtshof] Videti: Vrhovni sud Koso-
va.
Poslovni običaji [Doket afariste; Busi-
ness customs; Handelsbräuche] - Poslov-
ni običaji u pravnom odnosu između dva
preduzetnika (trgovca) dolaze do izražaja
i moraju se uzeti u obzir i poslovni
običaji, trgovinski obrasci i uspostavljene
prakse (član 11. ZOO). To su sva uo-
bičajena prava i kao takva formalni izvori
prava, ali samo ako su ugovorne strane u
tom pravnom odnosu preduzetnici.
Posluga [Huapërdorja; Loan for use;
Leihe] - Ugovor o posluzi je pravno
obavezujuć odnos prema kome se
poslugodavac obavezuje da
poslugoprimcu preda određenu stvar da
je besplatno upotrebljava neko vreme, a
ovaj se obavezuje da po isteku tog
vremena vrati istu stvar neoštećenu (član
577 i dalje ZOO).
Posrednik [Intervinienti; Intervener;
Streithilfe] - Videti: Umešač.
405
Potvrda [Dëftesa; Certificate; Zertifikat]
- Videti: Potvrda o prepisci.
Potvrda o prepisci [Dëftesa e
komunikimit; english; german] - Videti:
Obaveštenje o prijemu pošiljke
(prijemnica).
Pravo - [(e) Drejta; law; recht] - Pravo je
skup pravnih normi, sankcionisanih od
strane države, kojima se definišu pravila
ponašanja subjekata zakona. Preko prava
ili ovih normi, država formuliše uredbe i
zabrane za subjekte zakona, čije kršenje
može i/ili treba da se goni po sili zakona
od strane određenih državnih organa, čak
i protiv volje osobe protiv koje je
izvršena povreda. Ove povrede nameću i
primenu sankcionih mera državnih
organa. ‛Pravo’ se razlikuje od drugih
pravila ponašanja subjekata zakona u
društvu, kao što su moral, doktrina ili
religija. To ne znači da ‛pravo’ isključuje
ove kategorije, neke čak i prihvata, a
kada ih prihvati, onda država daje
legitimitet tim pravilima i kao takva,
postaju obavezna za subjekte zakona. U
suprotnom, njihova povreda ne nameće
sankciju državnog organa, već kao
sankcija može biti ‛komešanje savesti’.
(Apsolutno) pravo [(e) Drejta absolute;
Absolute right; Absolutes Recht] -
Suprotno ovom pravu je relativno pravo.
Apsolutna prava su subjektivna privatna
prava, koja deluju ne samo protiv
određenog lica, već protiv svih.
Apsolutna prava su stvarna prava i kao
takva, deluju erga omnes, npr: svojina.
(Relativno) pravo [(e) Drejta relative;
Relative right; Relatives Recht] -
Suprotno ovom pravu je apsolutno pravo.
Relativna prava su subjektivna prava
koja ne deluju protiv svih, već protiv
određenog lica znači imaju karakter.inter
partes Kao takva su u principu pravni
odnosi o obavezama, npr: ugovor o
406
prodaji obavezuje samo prodavca i kupca
i nikog drugog.
(Objektivno) pravo [(e) Drejta
objektive; Objective law; Objektives
Recht] - Kontinentalni pravnik pravi
razliku između objektivnih i subjektivnih
prava. Cilj objektivnog prava je skup
pravnih normi kojima se uređuju pravni
odnosi u društvu. Iz objektivnog prava
proističe subjektivno pravo subjekata
zakona odnosno ovlašćenja i prava
subjekata zakona. Objektivno pravo je na
primer: stvarno pravo, dok je subjektivno
pravo pravo vlasnika da ima vlasništvo
nad objektom. Iz ovih subjektivnih prava
se mogu pojaviti određeni zahtevi.
Norme objektivnog prava mogu biti
imperativne norme, norme zabrane i
dispozitivne norme. Imperativne norme i
norme zabrane predstavljaju normu
određivanja, od kojih strane ili subjekti
zakona ne mogu da izbegnu po svojoj
volji. Nasuprot tome, dispozitivne norme
dozvoljavaju strankama da se svojevoljno
i drugačije dogovore od onoga što
određuju ili da one u potpunosti odluče o
svom pravnom odnosu.
(Subjektivno) pravo [(e) Drejta
subjektive; Subjektives Recht; Subjective
law] - Videt: Objektivno pravo.
Pozitivno pravo [Drejta pozitive;
Positive law; Positives Recht] -
Pozitivnim pravom se naziva pravo koje
je na snazi i koje se primenjuje u jednoj
zemlji. Ponekad se ono naziva i
‛zakonsko pravo’ koje nastaje kao
rezultat ljudkog uređenja u određeno
vreme, što ga razlikuje od bilo kog
prirodnog, verskog ili božanskog prava.
Ovaj izraz se zasniva na latinskoj reči:
positivum - stavljanje, postavljanje,
ostavljanje u pisanoj formi.
(Građansko) pravo [(e) Drejta civile;
Civil law; Bürgerliches Recht
(Zivilrecht)] - Građansko pravo
predstavlja glavni deo ili suštinu
privatnog prava, odnosno klasično
privatno pravo. Izraz građansko pravo je
proizašao iz latinske reči cives - građani,
što podrazumeva niz važećih pravila za
sve građane. Ono je odvojeno od drugih
posebnih materija privatnog prava, u cilju
sistematizacije pravnog sistema, inače je
glavni deo privatnog prava. Pravna
teorija na Kosovu sledi ovu podelu
materijalnog građanskog prava:
građansko pravo -opšti deo, stvarno
pravo, obligaciono pravo, nasledno
pravo. Najprihvaćenija definicija za ovu
granu prava je u tome što u celini
definiše pravne norme koje regulišu
društvene odnose sa imovinskim
karakterom ili koje u poslednjoj instanci
dobijaju karakter svojine. Opšti deo
građanskog prava obuhvata savremeni
tretman opštih načela građanskih pravnih
odnosa i institucija koje su zajedničke za
sve građanske pravne odnose.
Rimsko pravo [(e) Drejta romake;
Roman law; Römisches Recht] - Rimsko
pravo se zove svo ono pravo drevnog
rimskog carstva, koje je bilo izuzetno
razvijeno. U mnogim oblastima prava,
posebno u klasičnom građanskom pravu,
nalaze se osnove rimskog prava, a i
današnja savremena prava stvorena su po
rimskom pravu.
Privatno pravo [(e) Drejta private;
Private law; Privatrecht] - Vidi: Ius
publicum.
(Javno) pravo [(e) Drejta publike;
Public law; Öffentliches Recht] - Videti:
Ius publicum.
(Formalno) pravo [(e) Drejta formale;
Formal law; Formelles Recht] -
Proceduralno pravo. Formalno pravo
predstavlja skup pravnih normi koje
regulišu sudski ili vanparnični postupak.
Ove norme se nalaze u mnogim
odvojenim zakonima, npr: norme koje
regulišu parnični postupak se uglavnom
nalaze u ZPP, norme koje regulišu
krivični postupak u ZKPK, norme koje
regulišu upravni postupak u ZUP, itd.
Razlika između formalnog i materijalnog
prava je u relativno savremenom
vremenu. Da li subjektivno privatno
pravo postoji ili ne zavisi od materijalnog
prava. Na primer: da li prodavac ima
pravo da traži prodajnu cenu, zavisi od
normi materijalnog prava, koje nalazimo
u obligacionom pravu, tačnije u ZOO.
Formalno pravo sadrži norme kojima se
određuje i ostvaruje subjektivno privatno
pravo, npr: . u parničnom postupku se
utvrđuje da li subjektivno privatno pravo
postoji ili ne npr: sud odlučuje da
prodavac može zahtevati od kupca
prodajnu cenu.
Materijalno pravo [(e) Drejta materiale;
Substantive law; Materielles Recht] -
Videti i formalno pravo. Materijalno
pravo je u principu uopšteno pravo koje
određuje koja prava pripadaju subjektima
zakona, ali bez proceduralnog prava.
Dakle, materijalno pravo je krivično,
građansko, radno, upravno, itd.
Kanonsko pravo [(e) Drejta kanonike;
Canon law; Kanonisches Recht] -
Kanonsko pravo je crkveno pravo.
Kanonsko pravo uključuje i sadrži i
božansko pravo (ius divinum), kao i
ljudsko pravo (ius humanum).
Šerijatsko pravo [(e) Drejta e sheriatit;
Sharia law; Recht der Scharia] - Islamsko
pravo. Šerijatsko pravo je skup pravnih
normi islamskog prava. Glavni izvori
šerijatskog prava su Kur'an, Sunnah
(prakse Proroka Muhameda), Ijma
(konsenzus različitih škola i naučnika) i
Kiyas (analogija).
407
Međunarodno javno pravo [(e) Drejta
ndërkombëtare publike; International
public law; Völkerrecht] - Međunarodno
javno pravo je supranacionalno
(nadnacionalno) pravo. Dakle, to je skup
pravnih normi koje regulišu pravne
odnose između suverenih država, čime se
predviđaju norme koje su važeće ili bi
trebalo da važe. Ove zakonske norme
regulišu i pravne odnose između
različitih organizacija. Glavni formalni
izvor međunarodnog prava su konvencije
i multilateralni i bilateralni sporazumi.
Međunarodno javno pravo obuhvata sve
odgovarajuće relevantne oblasti.
Uporedno pravo [(e) Drejta
komparative; Comparative law;
Rechtsvergleichung] - Uporedno pravo
je nauka koja se bavi proučavanjem
prava u prostoru. Dakle, uporedno pravo
se bavi izučavanjem, analizom i
poređenjem prava različitih zemalja.
Međunarodno privatno pravo [(e)
Drejta ndërkombëtare private;
International public law; Internationales
Privatrecht] - Međunarodno privatno
pravo nije supranacionalno pravo
(nadnacionalno), kao što je međunarodno
javno pravo. Zbog toga je ova pravna
grana često kategorisana nepravilno u
grupu „Međunarodnog prava“.
Međunarodno privatno pravo je
nacionalno, pozitivno pravo određene
države. Zove se „međunarodno“ samo
zbog činjenice da ovo pravo reguliše
pravne odnose privatnog prava između
subjekata koji u sebi sadrže strani
element koji se može manifestovati u
predmetu, subjektu ili pravu i
obavezama; npr: predmet pravnog
odnosa se nalazi van teritorije jedne
države, ili je jedan subjekt državljanin
druge države. Pravila međunarodnog
privatnog prava određuju da li određeno
408
pitanje treba da se odluči, na primer:
prema materijalnom pravu Kosova ili
neke druge države. Glavni formalni izvor
ovog prava je i dalje Zakon o rešavanju
sukoba zakona iz 1982. godine, koji je
kao neupotrebljiv zakon.
Međunarodno građansko procesno
pravo [(e) Drejta procedurale civile
ndërkombëtare; International civil
procedural law; Internationales
Zivilverfahrensrecht] - Međunarodno
građansko procesno pravo, isto kao i
međunarodno privatno pravo, nije
nadnacionalno pravo, već je nacionalno,
pozitivno pravo. Ovo pravo je grana
nacionalnog građanskog procesnog prava
i bavi se međunarodnom nadležnošću
(imunitetom), jurisdikcijom nacionalnog
suda, karakteristikama procesa sa
inostranim elementom, priznanjem
izvršenja odluke strane države i
međunarodnom pravnom pomoći.
Autorsko pravo [(e) Drejta e autorit;
Copyright; Urheberrecht] - Autorsko
pravo je nedeljivo pravo u delu koje
pripada autoru kao predmet intelektualne
svojine za zaštićeno delo. Autorsko pravo
sadrži: 1. moralna prava autora
(isključivo lična ovlašćenja za zaštitu
nepovredivosti autorskog dela i ličnosti
autora); 2. svojinska prava autora
(ekskluzivna ovlašćenja za korišćenje
materijalnih dobiti od dela i zaštita
svojinskih interesa autora); 3. druga
prava autora (koja mogu biti različite
prirode ili mešavina prvog i drugog).
- Moralna prava autora - [Të drejtat e
personalitetit; moral rights of the
author; Persönlichkeitsrechte] -
moralna prava čine: 1. pravo prvog
objavljivanja, što znači da autor ima
isključivo pravo da odluči da li, kada i
kako će po prvi put biti objavljeno
njegovo delo; 2. pravo na priznavanje
 autorstva, što znači da autor ima
isključivo pravo da bude priznat i
označen kao autor dela, ili da odluči
da li mu autorstvo treba navesti po
imenu, pseudonimu ili znaku; 3. pravo
na integritet dela, što znači da autor
ima isključivo pravo na prigovor na
bilo koju promenu ili drugu
intervenciju na svom delu, kao i svako
korišćenje njegovog dela, ako takva
intervencija može da naruši njegovu
kreativnu reputaciju i poštovanje; 4.
pravo na kajanje, što znači da autor
može da opozove i pravo svojine koje
je preneo drugom, ako za to ima
ozbiljno moralno obrazloženje, pod
uslovom da mu nosilac prava
nadoknadi stvarnu štetu izazvanu
takvim opozivom prava.
- Svojinska prava autora [Të drejta
pasurore të autorit; property rights of
the author; Verwertungsrechte] - U
okviru imovinskih prava spada i pravo
na korišćenje, što znači da autor ima
pravo da koristi materijalnu dobit od
svog rada. Ovo pravo se izražava u tri
oblika: u obliku predmeta (na primer:
umnožavanje, distribucija i - Autorska dela [Veprat e autorit;
iznajmljivanje autorskog dela); u ne-
predmetnom obliku (npr: iz javnog
tumačenja rada, njegovog javnog
iznošenja i njegovog javnog nastupa);
kao i u modifikovanom obliku (npr:
pravo na obradu dela modifikovanjem
u neko drugo delo i pravo na
prilagođavanje dela na neki
audiovizuelni način);
- Druga prava autora [Të drejtat e tjera
të autorit; other rights of the author;
Sonstige Rechte] - druga prava autora,
odnosno prava koja mogu biti različite
prirode ili sa mešovitim elementima iz
moralnih i materijalnih prava autora
su: 1. pravo pristupa i izlaganja, što
znači da autor ima pravo na pristup
originalu ili primerku svog dela, koje
je u vlasništvu drugog lica kada je to
potrebno da bi se delo umnožilo ili
obradilo, pod uslovom da suštinski ne
utiče na opravdane interese nosioca
dela; 2. pravo na preprodaju, što znači
da u slučaju preprodaje originalnog
umetničkog dela nakon prvog otuđenja
od strane autora, autor ima pravo da
bude obavešten o preprodaji, i ima
pravo na naknadu u iznosu utvrđenom
u članu 36. ZASP; 3. pravo javnog
pozajmljivanja, što znači da uz
dozvolu autora, original ili primerak
njegovog dela može biti dostupan
javnosti preko javne institucije, da se
koristi na određeno vreme i bez
direktne ili indirektne imovinske
koristi (član 37. ZASP); 4. pravo na
posebnu naknadu, što znači da u
slučajevima kada se autorsko delo, u
zavisnosti od prirode, može
umnožavati za privatnu upotrebu,
autor ima pravo na jedan deo posebne
naknade za takvo umnožavanje
njegovog dela (član 38-40 ZASP);
author’s works; Urheberwerk] -
Autorska dela su originalna
intelektualna stvaralaštva u oblasti
književnosti, nauke i umetnosti, koja
su izražena na bilo koji način koji
propisuje zakon, u našem slučaju
ZASP. Kako tipična autorska dela,
koja priznaje ZASP i koja uživaju
pravnu zaštitu su: usmena dela
(govori, predavanja, priče i slično);
pisana dela (tekstovi u knjigama,
brošurama, novinama i književni
tekstovi, naučna i stručna literatura i
kompjuterski programi); muzička dela,
sa ili bez teksta, bez obzira da li su
izražena notama ili u nekom drugom
409
 obliku; pozorišna dela; filmska i
audio-vizuelna dela; fotografska dela
(umetničke fotografije, fotomontaža,
foto plakati, fotografije izveštača);
dela figurativne umetnosti (slike,
skulpture, grafika, crteži);
arhitektonska dela; scenografska dela;
dela primenjene umetnosti i autorskih prava ne obuhvata: ideje,
industrijskog i grafičkog dizajna;
kartografska dela; naučna, obrazovna
ili tehnička izlaganja.
- Nasleđeno delo [Veprat e službene materijale i publikacije
prejardhura; derived work;
abgeleitete Werke] - nasleđenim
delom se naziva delo koji se dobija
obradom prethodnog dela, i ispunjava
uslove da se smatra autorskim delom.
Nasleđena dela su prevodi,
prilagođavanja/adaptacije, aranžiranje,
muzičke orkestracije i ostale obrade
jednog postojećeg dela ili drugog
materijala. Zaštitu uživaju i prevodi
zakonskih tekstova, sudskih odluka i
upravnih akata, ako oni nisu urađeni
za službeno objavljivanje (član 10.
ZASP).
- Delo bez pravne zaštite [Veprat pa
mbrojtje juridike; orphan works;
verwaiste Werk] - delo se smatra
delom bez pravne zaštite ako u tom
delu nije identifikovan, nijedan od
nosilaca prava ili kada je identifikovan
jedan ili više njih, nijedan nije
pronađen, uprkos potpunoj i naslov, odnosno identifikaciju dela
opravdanoj potrazi za nosiocem prava.
Pravo na korišćenje ovih dela imaju
organizacije kao što su: biblioteke,
obrazovne ustanove i muzeji koji
obezbeđuju pristup javnosti, arhive,
ustanove za audio i video nasleđe i
javni emiteri osnovani u Republici
Kosovo, da bi ispunili svoje ciljeve u
pogledu misije od javnog interesa.
Status dela bez pravne zaštite se
410
završava ako nosilac autorskih prava
postane poznat ili se pronađe njegova
lokacija (član 12A i 12D ZASP).
- Dela bez pravne zaštite [Veprat
pmbrojtje juridike; works without
legal protection; Werke ohne
Rechtsschutz] - Pravna zaštita
principe, uputstva, procedure, otkrića
ili matematičke koncepte; zakone,
podzakonska akta i druge propise;
skupštinskih, vladinih organa i drugih
orgizacija koji obavljaju javne
funkcije; službene prevode propisa i
drugog službenog materijala, kao i
međunarodnih sporazuma i drugih
instrumenata; podneske i druga akta u
upravnim ili sudskim postupcima;
objavljene materijale za informisanje
javnosti; folklorne izraze; dnevne
vestii razne informacije koje imaju
karakter medijskih izveštaja (član 12.
ZASP).
- Ugovor o autorskom pravu [Kontrata
për të drejtat e autorit; copyright
contract; Urhebervertrag] - Autor
može preneti drugom licu svojinsko
pravo za korišćenje njegovog dela,
potpisivanjem ugovora ili, drugim
pravnim aktom. Ugovor o autorskom
delu je formalni ugovor koji treba da
sadrži: imena ugovornih strana,
koje je i predmet ugovora, prava,
odnosno oblike korišćenja koja su
predmet prenosa, oblik naknade
autora, eventualna ograničenja
sadržaja, moguća teritorijalna
ograničenja, trajanje. Što se tiče ovog
ugovora, zakonom je određeno
nekoliko ograničenja u vezi sa
količinom prenosa autorskih prava
utvrđivanjem da će se ugovor smatrati
 nevažećim, a koji predviđa: 1. Da
autor prenosi svoje pravo u celosti; 2.
moralna prava; 3. Svojinska prava na
sve buduće radove; 4. svojinska prava
na još nepoznate oblike korišćenja
njegovog dela (članovi 75, 82 i 83,
ZASP), a za uslove i druge opšte
elemente ugovora, važe odredbe ZOO.
Pravo preče kupovine [(e) Drejta e
parablerjes; Right of pre-emption;
Vorkaufsrecht] - Videti: Preča kupovina.
Pravo na izgradnju [(e) Drejta e
ndërtimit; Construction right/Heritige
building right; Erbbaurecht] - Pravo na
izgradnju je stvarno pravo ograničeno na
stranu stvar, znači na nepokretnost
drugog lica (članovi 271-280 ZVDSP).
Ovo pravo se propisuje iz ekonomskih
razloga i to zato što prema načelu
superficio solo cedit ne može biti vlasnik
nepokretnosti drugi vlasnik u zgradi
podigutoj na toj nepokretnosti. Pravo na
izgradnju je stvarno pravo ograničeno,
otuđeno, opterećeno i nasledno i može se
uspostaviti putem pravnog posla, znači
uz saglasnost volje za tim pravom i za
upis ovog prava u Registar prava na
nepokretnosti. Pravo na izgradnju se
stvara relativno dugo a najviše na 99
godina. Po završetkuovogugovora,
vlasnik nepokretnosti na kojoj se nalazi
zgrada opterećena pravom izgradnje,
neposredno i automatski stiče vlasništvo i
na ovoj zgradi, prema načelu superficio
solo cedit.
Stanarsko pravo [(e) Drejta e banimit;
Housing right; Recht auf Wohnen] -
Stanarsko pravo je pravo na trajno
korišćenje stana u društvenom vlasništvu
za lične i porodične potrebe, prema
uslovima utvrđenim zakonom o Pravo zadržavanja [(e) Drejta e
stambenim odnosima. Prema zakonom
propisanim uslovima za ovaj pravni
odnos i za ovo pravo, bilo je potrebno
rešenje o dodeli stana od nadležnog
organa, ugovor o korišćenju stana koji je
obavezivao zaposlenog da plaća
simboličan iznos i useljenje u stan.
Običajno pravo [(e) Drejta zakonore;
Costumary law; Gewohnheitsrecht] -
Običnajno pravo je, samo u izuzetnim
slučajevima, formalni izvor prava.
Običajno pravo je nepisano pravo koje se
neprekidnom primenom formira u
zajednici. Da bi se običajno pravo
smatralo formalnim izvorom prava,
moraju se ispuniti sledeći uslovi: duga
primena običajne norme i postojanje
opšteg uverenja u društvu da je ta
običajna norma stvarno pravo. Običajno
pravo je dominantni formalni izvor u
engleskom pravu, dok u kontinentalnom
pravu igra samo perifernu ulogu. Član
32. ZVDSP se direktno odnosi na
običajno pravo ako se izgubi domaća
životinja.
Retenciono pravo [(e) Drejta e
retencionit; Retention right;
Zurückbehaltungsrecht] - Pravo
zadržavanja određene stvari. Pravo
zadržavanja znači da dužnik ima pravo
da odbije izvršenje obaveze sve dok
poverilac ne ispuni protiv-obavezu (član
267 i dalje ZOO). Međutim, da bi ovo
pravo postojalo, moraju se ispuniti tri
sledeća uslova: poverilac jednog
potraživanja mora biti i dužnik drugog
potraživanja (npr: naručilac nameštaja
može da ne plati punu cenu ako nameštaj
nije postavljen kako treba), tj, trebalo bi
da bude ispunjena protiv-obaveza (dakle,
da istekne rok protivdavanja) i da između
potraživanja poverioca i dužnika treba da
postoji veza (povezanost).
mbajtjes; Retention right; Recht auf
Zurückhaltung] - Videti: Retenciono
pravo.
411
Pravičnost [Equity; english; german]
Pravičnost /Equity je jedna od tipičnih
karakteristika anglosaksonskog pravnog
sistema u privatnom pravu. Pravičnost
/Equity je sastavni deo anglosaksonskog
sistema „pravičnosti“. Ovaj sistem je do
1875. godine sprovodio specijalni sud u
anglosaksonskim zemljama.
Prekluzivni rok [Afati prekluziv;
Preclusive deadline; Ausschlussfrist] -
Prekluzivni rokovi predstavljaju
zakonom strogo utvrđene rokove.
Prekluzivan rok označava period u kojem
ovlašćeno lice može da iskoristiti pravo
ili preduzme neku radnju koju neće moći
da izvrši nakon isteka tog roka.
Prekomerna šteta [Dëmtimi përtej
mase; Damage beyond measeure;
Übermäßige (Erhebliche) Schädigung] -
Abnormalna šteta (laesio enormis). Ako
u pravnom odnosu sa recipročnim
obavezama postoji očigledna
disproporcija između recipročnih
pozajmica, tada oštećeni može da zatraži
poništenje ugovora (član 122. ZOO).
Tipičan slučaj je na primer: udvostručiti
običnu kamatnu stopu.
Presuđena stvar [Çështje e gjykuar;
Adjudicated matter; Entschiedene Sache]
- Res iudicata. Presuđena stvar je odluka
koja je pravosnažna i ne može se
pokretati novi sudski postupak.
Prethodno/prejudicijelno pitanje
[Çështja paraprake/prejudiciale;
Preliminary/prejudicial issue; Vorfrage] -
Prethodno pitanje je okolnost ili situacija
koja se mora rešiti pre donošenja odluke
suda. To pitanje može da rešava isti sud
koji je rešavao glavnu stvar pitanja ili
neki drugi sud, a čak i neki upravni
organ. Ovo prethodno pitanje se u
principu odnosi na to da li postoji neko
materijalno pravo ili pravni odnos (član
13. ZPP).
412
Pravna dogmatika [Dogmatika e së
drejtës; The dogmatic of law;
Rechtsdogmatik] - Pravna dogmatika je
objašnjavanje, tretiranje i predstavljanje
pozitivnog prava. Dok se istorija države i
prava bavi izučavanjem prava u vremenu,
pravna dogmatika se bavi izučavanjem
pozitivnog i važećeg zakona.
Pravna sposobnost [Aftësia juridike;
Legal capacity; Rechtsfähigkeit] - Pravna
sposobnost je sposobnost lica da bude
nosilac prava i obaveza građanskih prava.
Nažalost, nije sistematski i eksplicitno
regulisano kada se stiče pravna
sposobnost, međutim, kao osnov se može
uzeti odredba člana 7. ZN koja se stiče
rođenjem, a u nekim slučajevima kao
embrion. Pod rađanjem bi trebalo
smatrati vađenje deteta iz majčine
materice, bez potrebe da se preseče
pupčana vrpca. Ni prestanak pravne
sposobnosti nije izričito regulisan
zakonom. Međutim, to bi moralo da bude
zasnovano na naučnim medicinskim
dostignućima i u trenutku potpunog
prestanka svih funkcija mozga. Pravna
lica stiču pravnu sposobnost obično
upisom u evidenciju, a gube je brisanjem
iz evidencije i u skladu sa normama ZJP-
a.
Pravni status [Gjendja juridike;
Rechtsstatus; Legal status] - U strogo
pravnom smislu, pravni status se odnosi
na situaciju kada postoje neke pravno
relevantne okolnosti, kojima, ako im se u
budućnosti doda još jedna takva, to
pravno stanje postaje subjektivno pravo.
U širem pravnom smislu, praavno stanje
može da se odnosi i na pravni okvir i
pravo pimenjivo u celini.
Pravosnažnost odluke [Plotfuqishmëria
e vendimit, Finality of decision;
Rechtskräftigkeit der Entscheidung] -
Reč je o konačnoj odluci i nije pravni
pojam sa određenim pravnim
posledicama koje se odnose na pra-
vosnažnu odluku. ZPP više ne koristi
ovaj pojam uopšte, dok ga ZIP koristi u
više navrata, ali aludirajući na pra-
vosnažnu odluku.
Pravna politika [Politika e së drejtës,
Legal policy; Rechtspolitik] - Pravna
politika se bavi vizijom i pravcima za
budući razvoj prava. Kako će pravo biti u
jednoj zemlji u mnogome zavisi od
političkih stavova jedne zemlje.
Preduzeće [Ndërmarrje; Enterprise; Un-
ternehmen] - Preduzeće je organizacija ili
preduzetništvo u okviru ekonomskog
sistema zemlje, osnovano posebno za
poslovne svrhe. U zavisnosti od toga ko
je nosilac kapitala kojim se preduzeće
osniva, trenutno na Kosovu postoje tri
oblika organizacije preduzeća: privatna;
javna i društvena preduzeća.
- Privatno preduzeće [Ndërmarrje pri-
vate; private enterprises Privatun-
ternehmen] - Privatnim preduzećima
se nazivaju svi oblici trgovačkih
društava koja se osnivaju privatnim
kapitalom (videti: Poslovno društvo).
- Javno preduzeće [Ndërmarrje publike;
publicly owned enterprises; öffentliche
Unternehmen] - Javna preduzeća su
ona preduzeća koja osnivaju javni or-
gani Republike Kosovo. Način osniv-
anja i funkcionisanja javnih preduzeća
utvrđuje ZJP. Javna preduzeća u
zavisnosti od toga da li su osnovana na
centralnom ili lokalnom nivou, mogu
da budu centralna ili regionalna javna
preduzeća i lokalna javna preduzeća.
Sva centralna preduzeća su u vlas-
ništvu Republike Kosovo i celokupni
akcionar je Vlada Republike Kosovo.
Javno preduzeće je u vlasništvu
opštine ili opština u kojima to
preduzeće pruža svoje usluge u tre-
nutku kada je identifikovano kao lo-
kalno javno preduzeće. Ako lokalno
javno preduzeće pruža usluge za više
od jedne opštine, procenat vlasništva
svake opštine biće jednak procentu
registrovanih klijenata tog preduzeća
(član 3. ZJP).
- Društveno preduzeće [Ndërmarrje
shoqërore; socially owned enterprises;
Gesellschaftliche Unternehmen] -
Društvena preduzeća se smatraju
pravnim licima koja su osnovana pre
1989. godine (karakteristična za soci-
jalistički sistem bivše Jugoslavije),
koja nisu bila ni državna ni privatna,
već se njima upravljalo kroz samou-
pravljanje radnika ili rukovodećih
radničkih organa. Za osnovni zakon se
smatrao Zakon o udruženom radu
bivše SFRJ iz 1976. godine. Društvena
preduzeća i društvena svojina su za-
mišljeni kao izraz socijalističkih
društveno-ekonomskih odnosa među
ljudima, što je osnova zajedničkog ra-
da i dominantnog položaja radničke
klase u proizvodnji i društvenoj repro-
dukciji uopšte, koji služe da zadovolji
potrebe i interese čoveka i društva i da
niko ne može stvori svojinska prava
nad ovom imovinom i bogatstvom.
Ova preduzeća su trenutno predmet
procesa privatizacije (videti: Privat-
izacija), u skladu sa Zakonom o Ko-
sovskoj agenciji za privatizaciju.
Proceduralna sposobnost [Aftësia
procedurale; Procedural capacity;
Verfahrensfähigkeitgerman] -
Proceduralna sposobnost je sposobnost
subjekta da sam i efikasno preduzima
proceduralne radnje (bez potrebe za
pavnim zastupnikom). Subjekt koji nema
proceduralnu sposobnost, ne može sam
da efikasno preduzima proceduralne
radnje. Ako subjekt nema proceduralnu
413
sposobnost, onda u njegovo ime i za
njegov račun može da postupa samo
zakonski zastupnik na primer: roditelji su
zakonski zastupnik deteta. U načelu,
svaki subjekt koji ima radnu sposobnost
ima i proceduralnu sposobnost. Ali, pošto
građansko-procesno pravo ne prepoznaje
institut ograničene proceduralne
sposobnosti (kao što je u materijalnom
pravu radna sposobnost), tada taj subjekt
koji ima ograničenu radnu sposobnost,
ima punu proceduralnu sposobnost, na
primer: lice starosti 16 godina, koje je u
radnom odnosu, nema potrebe za
pravnim zastupnikom za sporna pitanja
koja se tiču radnog odnosa.
Presuda [Aktgjykimi; Judgment; Urteil]
-Presuda je vrsta rešenja koje donosi sud.
U parničnom postupku, sud presudom
odlučuje meritorno o glavnom pitanju
(član 143. ZPP). Uzimajući u obzir
različite kriterijume, razlikujemo različite
vrste presuda. Kao i obično, sud odlučuje
punom presudom u slučaju da odlučuje o
svim tužbenim zahtevima podnetim
tužbom tužioca. Osuđujuća presuda se
donosi na osnovu osuđujuće tužbe i
meritorno se odlučuje ako tužilac može
da, od tužene strane, traži prekid.
Potvrđujuća presuda se donosi na osnovu
potvrđujuće tužbe, presuda sa izmenama
se donosi na osnovu tužbe za izmenu.
Ako je tužilac odustao od tužbenog
zahteva, onda se donosi presuda zbog
odustajanja od tužbenog zahteva (član
148. ZPP). Sud donosi presudu kada nije
uveren ili u slučajevima kada presuda
ima nedostatke, ako tuženi, u poništiti, naravno ako se presuda ospo-
predviđenom roku, ne odgovori na tužbu
tužioca (videti: članove 249, 250, ZPP).
Ako tuženi prihvati tužbeni zahtev, tada
sud donosi presudu na osnovu tvrdnje
(član 149. ZPP).
414
- Uvodni deo presude [Pjesa hyrëse e
aktgjykimit; introductory part of the
judgment; Urteilskopf] - U formalnom
smislu, svaka presuda mora imati tri
glavne i neophodne delove: uvodni
deo, dispozitiv, obrazloženje i
uputstvo o pravnoj žalbi protiv pre-
sude (član 160. ZPP-a). Uvodni deo je
gornji deo presude, koji, između ost-
alog, sadrži: broj predmeta, sud u
predmetu, subjekte, odnosno stranke i
njihove predstavnike, predmet spora,
itd.
- Izreka (dispozitiv) presude [Dis-
pozitivi i aktgjykimit; enacting clause
of the judgment; das Urteil] - Izreka je
glavni i najvažniji deo presude ili
rešenja ako se rešenjem meritorno od-
lučuje o glavnom pitanju. Izreka sadrži
odluku o glavnom pitanju (tužbenom
zahtevu), dodatnim pitanjima (proce-
duralnim troškovima) i izvršenju od-
luke (član 160, III ZPP-a). Pošto se
izvršni organ oslanja na izreku da bi
sproveo izvršni postupak, onda je neo-
phodno da bude jasna i precizna.
- Obrazloženje presude [Arsyetimi i ak-
tgjykimit; reasoning of the judgment;
Urteilsgründe] - Obrazloženje je jedan
od sastavnih delova svake presude
(član 160, IV ZPP-a). U obrazloženju
se daju razlozi za takvo odlučivanje,
činjenice i dokazi koji se izvode i
ocenjuju. Ako presuda nema
obrazloženje ili je obrazloženje kon-
tradiktorno, onda je to povreda ap-
solutnog značaja i presuda će se uvek
rava sredstvom za osporavanje.
Prigovor [Kundërshtimi; Objection;
Einwendung] - Prigovor je pravno
sredstvo materijalnog i proceduralnog
prava. Prigovor može da bude pravno
sredstvo materijalnog prava, npr:
prigovor na neizvršenje ugovora (član
104. ZOO), zatim prema članu 129.
ZOO, prigovor na zahtev za ispunjenje
obaveze (član 239. ZOO), itd. Prigovor
može biti iz materijalnog prava ali sa
proceduralnim efektom npr: prigovor
zbog nadležnosti državnog suda zbog
arbitražnog sporazuma (član 7. ZA).
Prigovor iz formalnog (proceduralnog)
prava je u principu redovno pravno
sredstvo za pobijanje odluke, npr: članovi
495, 497 ZPP, članovi 67, 69 ZIP.
Prigovor se takođe može definisati kao
pravno sredstvo, odnosno pravno uslužno
sredstvo, dakle proceduralna radnja,
kojom se strana služi u parničnom
postupku, npr. prigovor na sadržaj
zapisnika (član 137. ZPP).
Posredovanje [Ndërmjetësimi; Media-
tion; Mediation] - Posredovanje ili medi-
jacija je alternativna metoda za rešavanje
sporova između pravnih lica uz pomoć i
posredovanje trećeg lica (posrednika).
Posebnost ove metode je da rešenje leži
na samim stranama, ali uz pomoć
posrednika, koji nema pravo da odluči,
već samo da podstakne strane da pronađu
rešenje, obično kompromisom. Posredo-
vanje se obično praktikuje u oblasti
porodičnog, radnog, privrednog prava, ali
u nekim slučajevima čak i u krivičnim
slučajevima. Glavni formalni izvor
posredovanja je Zakon o posredovanju
(2008), kojim je uspostavljena moderna
institucija za posredovanje. Posredovanje
(medijacija) istorijski, dolazi iz SAD i
već je vrlo primenjiva u Evropi. Kosovo
ima izgrađenu tradiciju u tome, a od
2008. godine ima napredni pravni okvir u
vezi sa posredovanjem, gde su i posred-
nici licencirani. Posredovanje kao metod
sprovodi posrednik u postupku koji je
regulisan i predviđen Zakonom o
posredovanju. Sporazum zaključen pred
posrednikom ima karakter poravnjanja po
materijalnom pravu. Samo sporazum
formalizovan u sudu ili kod javnog
beležnika, itd., ima efekat sudskog po-
ravnanja i kao takav ima karakter pre-
suđene stvari (res iudicata). Posredovanje
podrazumeva i samu instituciju za
posredovanje.
- Komisija za posredovanje [Komisioni
i Ndërmjetësimit; Mediation Commit-
tee; Mediationsausschuss] - Komisija
za posredovanje je organ osnovan u
Ministarstvu pravde da administra-
tivno koordinira i upravlja institucijom
za posredovanje, posebno u razvijanju
opštih politika za instituciju posredo-
vanja i unapređenju rada posredovan-
ja. Ovlašćenja, prava i dužnosti ove
Komisije su izričito predviđene od-
redbama članova 17-21 ZP-a.
Posrednik [Ndërmjetësuesi; Mediator;
Mediator] - Posrednik je lice koje vodi
postupak posredovanja kako bi se
postiglo rešenje spora između strana u
skladu sa alternativnom metodom za
rešavanja sporova (član 2. ZP). Posrednik
sprovodi postupak posredovanja i pod-
stiče strane u sporu da pronađu
zajedničko kompromisno rešenje.
Posrednik nema pravo da odlučuje. Na
Kosovu je već sada licenciran veliki broj
posrednika koji sprovode postupak
posredovanja, uglavnom na osnovu Za-
kona o posredovanju.
Posredovanje (ugovor) [Ndërmjetësimi
(kontrata); Brokerage (contract); Ver-
mittlung (Vertrag) german] - Posredo-
vanje je ugovor, odnosno pravni ob-
ligacioni odnos (član 834 i dalje ZOO).
Ugovorom o posredovanju se obavezuje
posrednik da pronađe strane koje imaju
interes da zaključe bilo koji ugovor sa
onim koji posreduje (nalogodavcem).
Ako je takav posredovani ugovor
415
zaključen, tada nalogodavalac mora da
izvrši nadoknadu posredniku. Pravna
pravila koja se odnose na nalog primen-
juju se odgovarajuće na ugovor o
posredovanju.
Pravni subjekti [Subjektet e së drejtës;
Law subjects; Rechtssubjekte] - Pravni
subjekt može da bude fizičko ili pravno
lice. Pravni subjekti stvaraju pravne
odnose i ko se smatra pravnim subjektom
zavisi od pravne sposobnosti, odnosno
sposobnosti da bude nosilac zakonskih
prava i dužnosti, bilo da su to materijalna
ili proceduralna zakonska prava. Pravni
subjekti na Kosovu su i neki pravni
subjekti koji, bez da su pravna lica, imaju
pravnu sposobnost, znači mogu da budu
nosioci zakonskih prava i obaveza, na pr:
poslovna društva (individualno društvo,
kolektivno društvo, članovi 27 i dalje
ZPD). Što se tiče društva iz civilnog
prava, na pr: partnerstva (članovi 987 i
dalje ZOO) nema nijednog ubedljivog
razloga ili argumentacije o, obično,
ograničenoj pravnoj sposobnosti. U
uporednom pravu, nemački zakon
priznaje ograničenu pravnu sposobnost
građanskih društava, a austrijsko pravo
kategorično odbacuje mogućnost pravne
sposobnosti društava u građanskom
pravu.
Prekid suđenja [Ndërprerja e gjykimit;
Termination of trial; Unterbrechung des
Verfahrens] - Videti: Privremeni prekid
postupka.
Pretpostavka [Supozimi; Presumption;
Vermutung] - Iako se pravda zasniva na
činjenicama i dokazima, ponekad se, iz
određenih razloga, može zasnivati i na
pretpostavkama. U pravnom smislu,
pretpostavke predstavljaju situaciju kada
se smatra da je činjenica istinita dok se
ne dokaže suprotno. Na primer: držalac
jedne stvari je savestan sve dok se ne
416
dokaže suprotno. To je zato što sam
zakon predviđa tako nešto, u ovom
slučaju odredba člana 4. ZVDSP, prema
kojoj sticanje stvarnog prava zavisi od
savesti sticaoca, pretpostavlja se se
savesnost, osim ako se ne utvrdi
drugačije.
Promena dužnika [Ndërrimi i debitorit;
Change of debtor; Schuldnerwechsel] -
Pod promenom dužnika se podrazumeva
pravni odnos prema kojem jedno lice
zamenjuje dužnika preuzimanjem
njegovog duga (član 430. i dalje ZOO).
Promena dužnika je važeća i moguća
samo uz odobrenje i saglasnost
poverioca. To je razumljivo, pošto
poverilac želi da zna ko će biti lice koje
će mu ispuniti obavezu.
Promena poverioca [Ndërrimi i
kreditorit; Change of creditor;
Gläubigerwechsel] - Poverilac može da
zaključi ugovor sa trećim licem na koje
će preneti potraživanja prema dužniku
(član 420 i dalje ZOO). Lična
potraživanja se ne mogu ustupiti.
Privremeni prekid postupka [Ndalja e
përkohshme e procedurës; Temporary
interruption of proceedings english;
Verfahrens] - Prekid suđenja. Privremeni
prekid postupka je prekid postupka zbog
nekoliko okolnosti (član 277. i dalje
ZPP). To znači da se u toku procesa
mogu pojaviti neke situacije, zbog čega
je obavezno privremeno prekidanje
postupka. Ovaj privremeni prekid može
biti relativno kratak ili duži. Što se tiče
privremenog prekida postupka mora se
uzeti u obzir činjenica da treba da se
napravi striktna razlika: da li se postupak
privremeno prekida prema samom
zakonu (ipso iure) ili odlukom suda.
Postupak se privremeno prekida prema
samom zakonu (ipso iure)ako stranka
premine ili izgubi procesnu sposobnost i
nema zastupnika sa punomoćjem, ako
stranka premine i nema zastupnika sa
punomoćjem, ako je pravno lice koje je
strana prestalo da postoji, ako je počeo
stečajni postupak protiv tužene strane, u
slučaju rata ili slično. U takvim
slučajevima, proces se automatski
prekida i to prema samom zakonu (ipso
iure), a rešenje da se prekine ili obustavi
ima samo deklarativni karakter. Ako
treba rešiti određeno prethodno pitanje ili
je došlo do prirodne pojave, tada se
proces obustavlja samo odlukom suda i ta
odluka (rešenje) ima konstitutivni
karakter. Za oba slučaja obustave ili
privremenog prekida postupka važi da se
ne mogu preduzimati nikakve procesne
radnje, a ako su već preduzete, tada se
smatra da nije preduzeta nijedna
procedularna radnja.
Pravna pomoć [Ndihma juridike; Free
legal aid; Kostenlose Rechtshilfe
/Rechtsbeistand] - U principu, nadležni
sud u vezi sa samim postupkom sam
počinje, sprovodi i zaključuje postupak.
Međutim, u toku postupka može se desiti
da su sudu potrebne neke informacije ko-
je ne može sam da obezbedi i za to post-
oji institut pravne pomoći (član 283.
ZPP). To znači da sud može da se obrati
svakom sudu u zemlji ili drugom javnom
organu da pruži informacije ili preduzme
bilo kakve procesne radnje, a njima je
zakonska obaveza da daju svoju pomoć
(npr: zahtev za podnošenje dokumenta ili
informacija o imovinskom ili pravnom
statusu bilo kog subjekta u postupku).
Postulativna sposobnost [Aftësia postu-
lative; Postulative capacity; Postula-
tionsfähigkeit] - Postulativna sposobnost
je sposobnost subjekta sa sposobnošću da
deluje efikasno i sam preduzima proce-
duralne radnje i bez potrebe za advoka-
tom. To znači da subjekt nema postula-
tivnu sposobnost ako zakon predviđa
obavezu za advokatom. Kosovsko pravo
priznaje načelo postulativne sposobnosti
svakog subjekta. To znači da svako ima
pravo da traži sudsku zaštitu čak i u
Vrhovnom ili Ustavnom sudu, bez po-
trebe da ga zastupa advokat. Mali izuze-
tak u ovom pogledu je ZKAP, koji indi-
rektno zahteva da stranku zastupa advo-
kata.
Potrošač [Konsumator; consumer;
Verbraucher] - Potrošačem se smatra
svako fizičko lice koje kupuje i koristi
robu ili usluge za ispunjenje svojih
potreba u svrhe koje nisu vezane za
komercijalne aktivnosti. Na Kosovu,
prava potrošača su regulisana i zaštićena
posebnim zakonom (Zakon o zaštiti
potrošača).
Pronalazač [Shpikësi; Inventor;
Erfinder] - Pronalazač je lice koje je
stvorilo pronalazak tokom svog
kreativnog rada. Ovo lice može biti
pravno ili fizičko. Ako je pronalazak
zajednički stvoren od strane dvoje ili više
pronalazača, pravo na patent jednako
pripada pronalazačima ili njihovim
pravnim sledbenicima. Pronalazačem se
ne smatra lice koje je u stvaranju
pronalaska pružilo samo tehničku pomoć.
Prava pronalazača na njegov pronalazak
su podeljena na dve vrste: moralna prava
i imovinska ili materijalna prava.
- Moralna prava [Të drejtat morale;
moral rights; moralische Rechte] -
Moralna prava pronalazača su ona
prava koja povezuju pronalazača sa
njegovim pronalaskom da se pronala-
zač upiše kao takav u patentnoj prijavi
i svim dokumentima izdatim u vezi sa
dodelom patenta - registru prijava, i na
kraju u samom patentnom dokumentu.
Moralno pravo pronalazača se ne
417
 može preneti na druga lica, za razliku
od imovinskih prava.
- Svojinska prava [Të drejtat pasurore;
property rights; Vermögensrechte] -
svojinska ili materijalna prava su ona
prava koja pronalazaču ili vlasniku pa-
tenta daju isključiva prava u pogledu
proizvodnje, prodaje, upotrebe,
raspolaganja i izvoza ili bilo koje
druge radnje u svrhu sticanja materi-
jalne dobiti koja može proizaći iz pro-
izvoda stečenog na osnovu pronalaska.
Protivtužba [Kundërpadia;
Counterclaim; Widerklage] - Protivtužba
je tužba tuženog protiv tužioca u
postupku koji je pokrenuo tužilac (član
256 ZKP) i smatra se ne samo odbranom
tuženog već i pravnim sredstvom kojim
se pobija. Nakon podnošenja protivtužbe,
menjaju se uloge u postupku, gde tuženi
postaje tužilac, a tužilac postaje tuženi.
Ako je protivtužba dozvoljena, tada sud
odlučuje u istom postupku i obično istom
odlukom kako za tužbu, tako i za
protivtužbu. Da bi protivtužba bila
dozvoljena treba kumulativno ispuniti
formalne uslove i alternativno uslov ili
materijalnu pretpostavku
Protivizvršenje [Kundërpërmbarimi;
Counter-enforcement;
Vollstreckungsgegenantrag] - supružnika koji ju je stvorio (član 46.
Protivizvršenje je pravno sredstvo
dužnika protiv poverioca u izvršnom
postupku (član 54 i dalje ZIP), koji se
javlja nakon prinudnog izvršenja
potraživanja poverioca. Ovo se može
desiti ako je nakon izvršenja ukinuto ili
poništeno pravo na izvršenjeili ako je
poverilac u izvršnom postupku dobio
više nego što mu pripada, itd. Postupak
protivizvršenja se sprovodi načelno kao
izvršni postupak samo sada subjekti
imaju suprotne uloge. Predlog za
protivizvršenje se mora podneti u
418
propisanom roku i to u subjektivnom
roku od 15 dana i objektivnom roku od 1
godine (član 54. ZIP).
Protivpredlagač/protivnik predlagača
[Kundërshtari i propozuesit; Opponent of
proposer english; Antragsgegner] -
Protivpredlagač je subjekt u
vanparničnom postupku protiv koga je
podnet predlog i koji je započeo postupak
izvršenja. Protivpredlagač u izvršnom
postupku se zove dužnik.
Posebna imovina supružnika - [Pasuria
e veçantë e bashkëshortëve; Separate
property of consorts; Getrenntes
Eigentum der Ehegatten] - Posebna
imovina supružnika je imovina koja
pripada samo jednom supružniku, a
samim tim njen režim, upravljanje i
posedovanje zavisi od raspoloživosti
supružnika kome pripada. Posebnu
imovinu čini imovina koju je supružnik
stekao do trenutka sklapanja braka;
imovina stečena tokom trajanja braka
kroz nasledstvo, poklon ili bilo koji drugi
pravni oblik sticanja imovine; imovina
koja pripada supružnicima po osnovu
srazmernog udela u zajedničkoj imovini
takođe je posebna imovina; umetničko
delo, intelektualni rad ili intelektualna
svojina se smatra odvojenom imovinom
ZPK).
Posebno izvršenje [Specific
Performance] - Posebno izvršenje je
jedna od tipičnih karakteristika
anglosaksonskog pravnog sistema u
privatnom pravu. Prema ovom institutu,
poverilac ne može da traži ispunjenje,
već, direktno, samo naknadu štete ako
dužnik ne ispuni određenu obavezu.
Poslovna aktivnost [Aktivitet afarist;
Business activity; Geschäftstätigkeit] -
Videti: Trgovinsko poslovanje.
Posredovanje [Mediacioni; Mediation;
Mediation] - Videti: Posredovanje.
Porodična zajednica [Bashkësia
familjare; Family commmunity;
Familiengemeinschaft] - Porodična
zajednica obuhvata supružnike i njihovu
užu porodicu, koju prema ZPK, član 271,
i za potrebe ovog zakona, čine deca i
roditelji supružnika; druga bliska lica
porodice; kao i lica koja su ekonomski
zavisna, a koja žive u zajedničkoj kući sa
supružnicima. Imovina stečena za vreme
trajanja porodične zajednice se smatra
zajedničkom imovinom svih članova koji
su učestvovali u sticanju imovine.
Potvrda/Sertifikat o prednosti
[Certifikata e përparësisë; Priority
certificate; Prioritätszertifikat] - saobraćajnu knjižicu automobila od
Predviđeno u pravu na intelektualnu
svojinu. Sertifikat o prednosti je
dokument kojim se potvrđuje pravo
prednosti na prijavu patenta i izdaje ga
Agencija za industrijsku svojinu. Prema
članu 52. ZID ovaj dokument izdaje
Agencija za industrijsku svojinu, na
zahtev podnosioca zahteva i garantuje
mu pravo prednosti, koje se priznaje od
dana podnošenja prijave za patent.
- Pravo prednosti [E drejta e
përparësisë; Priority right; Priori-
tätsrecht] - U slučajevima kada isti
izum imaju dva ili više pronalazača
nezavisno jedan od drugog, prednost u
pogledu prava priznavanja patenta ima
podnosilac prijave za patente koji ima
pravo na prednost i potvrdu o prednos-
ti. Pravo prednosti i datum prijave pa-
tenta je kriterijum za ocenu sadržaja,
inovacije pronalaska i utiče na ostvari-
vanje prava na patente. Svako fizičko
ili pravno lice neke države članice
potpisnice Pariske konvencije ili STO,
i koje ima pravo prednosti, uživa ovo
pravo i na Kosovu, pod uslovom da je
zatražilo priznavanje prava prednosti
za isti pronalazak (član 63. ZID).
Poverenje [Mirëbesimi; Good faith;
Gutgläubigkeit] - Poverenje je izuzetno
važan institut u privatnom pravu, a
posebno u obligacionom i stvarnom
pravu.. Član 22, stav 5 ZVDSP definiše
poverenje na pravni način, ali samo u
vezi sa sticanjem prava. Prema ovoj
odredbi, sticalac ima dobru veru kada
nije znalo ili nije trebalo da zna da stvar
pripada drugom. „Nije trebalo da zna“
znači veliku nebrigu. To znači da je
sticalac bio nemaran i time nije bio u
dobroj veri, ako je morao da zna da stvar
pripada nekom drugom, a ne otuđiocu, na
primer: ako sticalac automobila ne traži
otuđioca, tada je delovao u velikoj
nemarnosti i ne može biti zaštićen od
prava, jer više nije u dobroj veri.
Pravna sredstva [Mjetet juridike; Legal
remedies; Rechtsbehelf] - Pravno
sredstvo je opšti pojam i odnosi se na
svaku pravnu mogućnost da ospori bilo
koju odluku bilo kog javnog organa, a
posebno suda, na primer: molbu, zahtev,
predlog za poništenje odluke, itd.
Predugovor [Parakontrata, Pre-contract;
Vorvertrag] - Predugovor je ugovor
zaključen između dva subjekta utvrđena
za zaključivanje glavnog ugovora kasnije
(član 33. ZOO). Predugovor obavezuje
ako ima sve bitne elemente ugovora i
treba da se zaključi u predviđenom
obliku ukoliko se taj predugovor
zaključuje za ugovor za koji glavni
ugovor je predviđen pisani oblik.
Prednost [Parashënimi, Reservation;
Vormerkung] - Prednost je institut stvar-
nog prava koji je regulisan normama čla-
na 120 i dalje ZVDSP. Pošto je upis
prava u registar nepokretnosti uslov za
prenos svojine na nepokretnost, može se
419
desiti da prođe mnogo vremena dok se taj
upis ne okonča. U međuvremenu se može
desiti da otuđilac prenese istu
nepokretnost nekom drugom. Samo ugo-
vor o prodaji, još uvek nikoga zakonski
ne čini vlasnikom. Iz tog razloga, može
biti potrebno da se ovo rezervisano pravo
upiše putem instituta „prednosti“. Prema
uporednom pravu, prednost je stvarno
sredstvo posebne vrste obezbeđenja i
omogućava nosiocu tog prava da zahteva
da se upiše kao vlasnik, ako je upisan
neko drugi. Dakle, upis ima relativno
dejstvo jer sticanje stvarnog prava ima
dejstvo na sve (erga omnes), osim na
nosioca prava upisanog uz prednost.
Prednost je takođe tehnički pojam koji se
koristi u izvršnom postupku.
Predstavke [Parashtresat, Submissions;
Schriftsätze] - “Predstavke“ su opšti
pojam i to su sve pisane proceduralne
radnje koje su preduzeli sudovi, stranke i
drugi učesnici u parničnom postupku.
Dakle, predstavke su svi dopisi podneti u
građanskom postupku (član 99 i dalje
ZPP). Za predstavke se, u smislu zakona,
smatraju i radnje preduzete preko
elektronskih komunikacionih sredstava
ako su ispoštovani propisani pravni
standardi za takvo dostavljanje dopisa.
Pravna načela [Parimet e së drejtës;
Principles of law; Maxime des Rechts] -
Načela su osnovna ili fundamentalna
pravila koja se primenjuju na materijalno,
formalno, privatno i javno pravo. Ta
pravila su kao opšti zakonski okvir. U
ustavnom pravu se primenjuje na primer:
načelo proporcionalnosti. U privatnom
pravu se primenjuje na primer: načelo
slobodne autonomije volje (načelo
slobode ugovaranja), načelo savesnosti,
itd. U građansko procesnom pravu se
primenjuju i neka fundamentalna načela,
na primer: načelo dostupnosti, načelo
420
publiciteta, načelo saslušanja strane, itd.
U krivičnom i upravnom pravu se
primenjuje načelo zakonitosti.
Pari passu (načelo) [Pari passu (parim),
Pari Passu (prinicple), Pari Passu
(Grundsatz)] - Jednako, proporcionalno i
bez prednosti. Obično se načelo ‛pari
passu’ nalazi u zakonu o stečaju, koji
predviđa da se poverioci u sličnim
situacijama ili u okviru kategorije
poverilaca tretiraju i plaćaju
proporcionalno prema svojim
potraživanjima, od stečajne mase koja je
dostupna za distribuciju u tom opsegu ili
kategoriji poverilaca.
Parol evidence rule (ang) -Parol
Evidence Rule je jedna od tipičnih
karakteristika anglosaksonskog pravnog
sistema u privatnom pravu. Prema ovom
institutu, u tumačenju izjave volje
odlučujuća je pisana izjava, mnogo više
od unutrašnje i subjektivne volje davaoca
izjave.
Pregovori [Negociatat; Negotiations;
Verhandlungen] - Zaključivanju pravnih
poslova, npr: ugovora, prethode ili mogu
prethoditi pregovori ili dogovori između
ugovornih strana. Sprovedeni pregovori i
njihovo okončanje, u načelu, ne izazivaju
nikakve posebne pravne posledice (član
20. ZOO).
Pod zakup [Nënqira; Under lease;
Untermiete] - Videti: Zakup.
Poziv za ponudu [Ftesë për ofertë; Invi-
tation to bid; Angebots] - Poziv za ponu-
du je ponuda, ali je to i poziv za ponudu,
jer strana koja daje takvu izjavu ne želi
da zbog takve izjave ima pravne posledi-
ce. Tipični slučajevi poziva za ponudu su
na primer: ponuda neke stvari na prodaju
u novinama, na internetu, izlaganje robe
u izlogu prodavnice, itd. ZOO indirektno
prihvata poziv kao ponudu (videti: član
22. ZOO).
Publicijanska tužba [Padi publiciane;
english; german] - Videti: Actio publici-
ana.
Punomoćje [Autorizim-i; Power of at-
torney; Vertretungsmacht] - Punomoćje
predstavlja ‛dozvolu’ za zastupanje (vi-
deti: zastupanje). Lice koje daje
punomoćje se naziva davalac punomoćja,
a lice koje preuzima punomoćje naziva se
punomoćnik. Punomoćje za zastupanje se
zasniva na zakonu, opštem aktu pravnog
lica, aktu nadležnog organa ili izjavi
volje zastupnika (prokura). U slučajevi-
ma kada je punomoćje predviđeno za-
konom ili opštim pravnim aktom, tada se
smatra punomoćje ex lege, a u slučajevi-
ma kada je to učinjeno putem izjave volje
osobe, naziva se punomoćje sa proku-
rom. Videti: Prokura.
R i tuženi osporili odluku prvostepenog
Raspoloživost [Disponimi; Dispositon;
Verfügung] - Raspoloživost je jedno od
klasičnih i najvažnijih ovlašćenja
vlasnika nad sopstvenom stvari (videti:
član 18. ZVDSP). Ovo ovlašćenje i
osnovni element svojine podrazumeva
neotuđivo i neprikosnoveno pravo
vlasnika da proda, da da u zakup ili
jednostavno uništi svoje stvari ili se
odrekne od svoje stvari. Pravo vlasnika
da raspolaže svojom imovinom je, u
načelu, neograničeno, ali se moraju uzeti
u obzir odredbe građanskog prava,
posebno prava trećih lica (npr: komšija)
ili odredbe javnog prava (npr: ako neko
ruši svoju kuću, onda on mora poštovati
propise o bezbednosti tako da niko nije
ugrožen). Vlasnik koji želi da se odrekne
svog automobila ne može, jednostavno,
da ga ostavi na ulici, već ga mora odvesti
na odgovarajuću lokaciju.
Ratio decidendi (lat.) - Obrazloženje
odluke. Ovo znači obrazloženje odluke u
vezi sa određenim slučajem.
Obrazloženje odluke u vezi sa određenim
slučajem proizilazi iz načela ili
zakonskih odredbi, kao i činjeničnih
okolnosti određenog slučaja.
Ratio legis (lat.) - Smisao zakona.
Pravne norme jednog zakona moraju da
budu razumljive i u smislu zakona.
Tumačenje pravne norme trebalo bi da se
čini prema samom shvatanju i smislu
zakona.
Rebus Sic Stantibus (lat.) - Videti:
Klauzula Rebus Sic Stantibus
Reformatio in peius (lat.) - Institut i u
građanskom pravu, prema kojem se
podnosilac žalbe ne može dovesti u gori
položaj u postupku, prema pravnim
sredstvima, od položaja u kojem se
nalazila u postupku pred prvostepenim
sudom. Ali, to nije slučaj ako su i tužilac
suda.
Regres/naknada (pravo na) [Regresi (e
drejta); Recourse (the right); Regress
(Recht)] - Pod pravom na regres se
podrazumeva da jedno lice ima pravo na
potraživanje od određenog lica koje je
ranije ispunilo obavezu prema tom licu,
na pr: prodavac odgovara kupcu za
materijalne i pravne nedostatke stvari. Na
osnovu regresa, prodavac ima mogućnost
da zatraži regres (znači ispunjeno
potraživanje od strane kupca) od
proizvođača stvari ili dobavljača stvari.
Slični slučajevi regresa su mnogobrojni,
npr: solidarni dužnik (član 192 ZOO),
regres jemca prema dužniku (član 1030
ZOO).
Registar građanskog statusa [Regjistri i
gjendjes civile; Civil status register;
Personenstandsregister] - Registar
građanskog statusa podrazumeva knjige
(fizičke ili elektronske) u kojima se vodi
evidencija o ličnom statusu građana u
421
vezi sa činjenicom o svim rađanjima,
venčanjima, smrtima i drugim podacima
koji proizilaze iz njih.
Registar nepokretnosti [Regjistri i
paluajtshmërive; Immovable property
register; Grundbuch] - Zemljišna knjiga.
Registar u smislu privatnog prava
podrazumeva javni dokument u koji se
beleže imovinsko-pravni odnosi, za
razliku od katastarskog registra u koji se
beleže tehnički aspekti nepokretnosti.
Zemljišni registar se kao pojam naziva i
drugačije u zavisnosti od pravne tradicije.
Negde se zove zemljišna knjiga, negde
zemljišni registar, itd. Na Kosovu se ovaj
registar trenutno zove Zakon o osnivanju
registra prava na nepokretnu imovinu iz
2002. godine, izmenjen 2011. godine. U
ovaj registar se upisuju stvarna prava,
svojina, tereti, prava i obaveze na jednu
nepokretnost. Iz samog naziva zakona
„...Osnivanju...“ se može shvatiti da se
ovim Zakonom ne predviđaju samo
materijalni aspekti za registar stvarnih
prava, već i formalni aspekti registra,
znači osnivanje i stvaranje takvog
registra. Na Kosovu važi „stvarni“
sistem, odnosno podaci se rade prema
nepokretnosti i vode se u fizičkom i
elektronskom sistemu. Što se tiče
pokretne imovine postoji i drugi registar.
Upis prava posedovnog i neposedovnog
zaloga se beleži u posebnom registru koji
je predviđen i regulisan posebnim
Zakonom za upis zaloga u registar
pokretne imovine iz 2012. godine. Prava
na nepokretnu imovinu obuhvataju: a.
vlasništvo; b. hipoteku; c. službenost; d.
prava korišćenja opštinske, javne,
društvene i državne imovine; e. terete i
imovinska opterećenja (član 2. ZORPNI).
Upis ovih prava na nepokretnu imovinu
se vrši samo na osnovu jednog validnog
pravnog osnova kao što je: a.
422
pravosnažna sudska odluka; b. odluka
državnog upravnog organa; c. ugovor o
prenosu prava na nepokretnu imovinu
overen od strane nadležnog organa; d.
odluka ili ugovor za privatizaciju izdat od
strane Agencije za privatizaciju Kosova;
e. odluka komisije za obnovu katastra; f.
odluka komisije za uređenje zemljišta; g.
drugi dokument koji se predviđa
posebnim zakonima za upis imovinskih
prava (član 4. Zakona o izmeni i dopuni
ZORPNI). Registre imovinskih prava na
nepokretnu imovinu karakterišu i neka
osnovna načela kao što su: načelo
javnosti, formalno načelo, načelo
prioriteta i načelo zakonitosti. Prema
načelu javnosti, registri drugih prava na
nepokretnu imovinu su javni, što znači da
svako može da ih pogleda i ima pristup
sadržaju ovih registara. Imajući u vidu da
su zemljišne knjige i registri drugih prava
na nepokretnu imovinu javni dokumenti,
pristup ovim dokumentima se može
ostvariti analogno odredbama koje
regulišu pristup javnim dokumentima
zemlje (član 24. ZK). Prema formalnom
načelu, pretpostavlja se da su podaci u
registru prava na nepokretnu imovinu
tačni, istiniti i zakoniti sve dok se ne
isprave prema zakonski utvrđenim
pravilima. Prema načelu prioriteta,
smatra se da, ukoliko se registruju ista
prava na nepokretnu imovinu koja ne
isključuju jedna druge, dakle koja nisu
kontradiktorna (kao na pr. kada se jedna
imovina upiše kao hipoteka dva ili više
puta, ili službenost u više navrata), onda
će, po ovom načelu, veću pravnu snagu
imati imovina koja je prva upisana po
datumu. Prema načelu zakonitosti, prava
na nepokretnu imovinu će se registrovati
samo na osnovu zakonom predviđenih
dokumenata koja izdaju određeni organi,
kao i na osnovu posebnih pravnih
poslova, kao što je navedeno u gornjem
delu teksta. Zahtevi za upis imovinskih
prava se podnose pismeno u opštinskoj
kancelariji katastra na teritoriji na kojoj
se nalazi nepokretna imovina (Videti:
Opštinska kancelarija katastra).
Relativna prava [Të drejtat relative;
Relative rights; Relative Rechte] -
Relativna prava su karakteristika
obligacionog prava. Relativna prava
deluju inter partes - između strana i
nazivaju se tako, jer pravo jedne strane
uvek odgovara obavezama druge strane i
obrnuto. Stoga, između strana postoje i
prava i obaveze u istom građansko-
pravnom odnosu. Na primer: obaveza
dužnika da plati dug odgovora pravu
poverioca da traži plaćanje tog duga,
dakle, ono što je za dužnika obaveza, za
poverioca je obaveza.
Relatori [Sudija izvestilac; Relevanat
judge; Berichterstatter] - Relatori ili
sudija izvestilac je jedan od članova
sudskog veća koji priprema predmet za
raspravu i obično odlučuje i priprema
predlog odluke (videti član 189
ZPP/Zakon o parničnom postupku).
Renta [Renta; Rent; Pacht] - Renta
predstavlja vrstu prihoda od zakupa
zemljišta. Konkretno, renta može
predstavljati novčani iznos koji se
isplaćuje periodično za upotrebu i
korišćenje imovine, naročito nepokretne
imovine. Vlasnici zemljišta, izdavajući
drugima na korišćenje zemljište, zauzvrat
od njih traže rentu.
Res (lat.) - Videti: Stvar.
Res iudicata (lat.) - Videti: Presuđena
stvar.
Res nullius (lat.) - Videti: Ničija stvar.
Restitutio in integrum (lat.) - Videti:
Vraćanje u pređašnje stanje.
Restitutio in integrum nova producta
(lat.) - Zahtev za vraćanje u pređašnje
stanje zbog činjenice da su pronađene
nove činjenice i dokazi koji su nastali
nakon okončanja glavne rasprave u
prvostepenom sudu. Iz takvih razloga,
vraćanje u pređašnje stanje je gotovo
isključeno i postoji gotovo mala
verovatnoća uspeha jednog takvog
predloga.
Restitutio ob noviter reperta (lat.) -
Zahtev za vraćanje u pređašnje stanje
zbog činjenice da su pronađene nove
činjenice i dokazi. Posebno u ovome je to
što se ovaj zahtev tiče onih činjenica i
dokaza koji su postojali i ranije, ali su
pronađeni sada i stoga strana želi da se
postupak ponovi (videti: član 232 i dalje
ZPP).
Retencija [Retencioni; Retention;
Retention] Videti: Pravo na retenciju.
Reus [Reus; english; Beschluss] -
Tužena strana. Videti: tuženi.
Revizija ugovora [Revidimi i kontratës;
Revision of the contract; Störung der
Geschäftsgrundlage] - Videti: Klauzula
rebus sic stantibus.
Revizija [Revizioni; Revision; Revision]
- Revizija je vanredno pravno sredstvo za
pobijanje odluka, kojim se osporavaju
odluke drugostepenog suda (član 211 i
dalje ZPP). Revizija se podnosi
Vrhovnom sudu, preko prvostepenog
suda, u pisanoj formi i u roku od 30 dana
od dana prijema odluke drugostepenog
suda. Revizija se može podneti samo iz
zakonski predviđenih razloga i u načelu,
ako je vrednost spora iznad 3.000 evra.
Revizijom se ne mogu podneti nove
činjenice i dokazi, izuzev onih činjenica i
dokaza koji se tiču povrede
proceduralnih odredbi. Vrhovni sud se, u
načelu, bavi samo pitanjima koja su
predmet revizije i prema službenoj
dužnosti samo ako je materijalno pravo
pravilno primenjeno i ako su povređene
423
odredbe postupka koje se odnose na
sposobnost da se bude stranka i
zastupanje stranke.
Razmatranje [Consideration; english;
german] - Razmatranje je jedna od
tipičnih karakteristika anglosaksonskog
pravnog sistema u privatnom pravu.
Prema ovom institutu, (zaloga) kredit,
odnosno ponuda, u principu nije
obavezna ako ona nema protiv obećanje
ponuđača, osim ako ponuda ima pisani
oblik u vidu „dela”.
Razmena [Këmbimi; Exchange; Tausch]
- Ugovor o razmeni je pravni posao dve
strane/bilateralan, regulisan normama
članova 534, 535 ZOO. Za razliku od
ugovora o prodaji, prema ugovoru o
razmeni daje se roba za robu umesto
novac za robu. Za ugovore o razmeni
važe pravila ugovora o prodaji.
Razvod [Divorci; divorce; Scheidung] -
Videti: Razvod.
Roditelji [Prindi, Parent; Eltern] -
Roditelji su lica kojima su, prema zakonu
ili određenom odlukom nadležnog
organa, preneta roditeljska prava i
odgovornosti. Roditeljska odgovornost
proizilazi iz prava na roditeljsko staranje
nad decom.
- Roditeljska odgovornost [Përgjegjësia
prindërore; parental responsibility
elterliche Sorge] - Roditeljska odgo-
vornost uključuje prava i obaveze koji
imaju za cilj da obezbede emocional-
no, socijalno i materijalno blagostanje
deteta, staranjem o njemu, održavan-
jem ličnih odnosa sa njim, vaspita-
vanjem obrazovanjem, školovanjem,
pravnim zastupanjem i upravljanjem
imovinom (član 128.4 ZPK).
Rekurs [Rekurs; Recourse; Rekurs] -
Rekurs nije pravni pojam na albanskom
jeziku u pravu Republike Kosovo. Ovaj
pojam se mnogo više upotrebljava u
424
pravnoj literaturi Albanije i tiče se
uglavnom pravnog sredstva osporavanja
u formi prigovora na rešenje u
građanskom, krivičnom i upravnom
postupku.
Remonstrativni (karakter)
[Remonstrativ (karakter); Remonstrative
(character); Remonstrativ (charakter)]
Videti: Devolutivni.
Roba [Mall; Mall; Ware] - Roba je opšti
pojam kojim se može nazvati bilo koji
proizvod ili usluga koja se nudi potrošaču
i može biti predmet pravnog prometa u
skladu sa zakonskim pravilima.
Rok [Afati; Deadline; Frist] - Rok je
razdoblje ili vremenski period u kojem se
može ili bi trebalo preduzeti neku radnju
sa pravnim posledicama. U privatnom
pravu, važno je napraviti razliku između
rokova materijalnog i formalnog prava
(videti: član 125 i dalje ZPP-a). Rok iz
materijalnog prava je vremenski period u
kojem se događaj desio, kojim se
povezuju materijalno-pravne posledice,
npr: rok za podnošenje fizičkog oštećenja
stvari, rok zastarelosti, itd. Za takve
materijalne rokove, ne primenjuje se
institut vraćanja u pređašnje stanje
(restitutio in integrum). Dok su rokovi iz
formalnog prava, odnosno proceduralni
rokovi, vremenski okviri u kojima se
preduzimaju ili se mogu preduzeti
proceduralne radnje, npr: rok za
podnošenje žalbe, revizije itd. Samo za
proceduralne rokove se primenjuje
institut vraćanja u pređašnje stanje. U
građanskom pravu, postoje i neka pravila
u vezi sa rokovima i njihovim
računanjem. Rok određen u danima
počinje da teče prvog dana posle
događaja od koga se rok računa, a
završava se sa istekom poslednjeg dana
roka. Rok određen u nedeljama,
mesecima ili godinama se završava na
dan koji se po imenu i broju poklapa sa
danom nastajanja događaja od koga rok
počinje da teče; a ako takvog dana nema
u poslednjem mesecu, kraj roka pada na
poslednji dan tog meseca. Ako poslednji
dan roka pada na dan kada je zakonom
utvrđeno da se ne radi, kao poslednji dan
roka računa se sledeći radni dan. Početak
meseca označava prvi dan u mesecu,
sredinu meseca - petnaesti, a kraj meseca
poslednji dan u mesecu, ako šta drugo ne
proizlazi iz namere stranaka, iz prirode
ugovornog odnosa, ili iz običaja (član 65.
ZOO-a).
Radna sposobnost [Aftësia për të
vepruar; Capacity to act;
Geschäftsfähigkeit] Radna sposobnost je
sposobnost lica da efikasno preduzima
proceduralne radnje bez potrebe za
pravnim zastupnikom. Zakonski
zastupnik preduzima radnje u ime i za
račun lica bez radne sposobnosti. Radna
sposobnost nije sistematski regulisana.
Puna radna sposobnost je predviđena
članovima 3, 15 i 16 ZP-a, i koja se
dostiže sa 18 godina. Ograničena radna
sposobnost se dostiže sa 14 godina i
predviđa se članom 142 ZOO-a, dok se
radna sposobnost dostiže sa 15 godina
(član 7. ZR-a). Deliktivna sposobnost se
dostiže sa navršenih 7 (sedam) godina.
Rata [Kësti; Installment; Rate] - Rata je
određeni deo ukupne cene, koja se u
obligacionom odnosu mora platiti u
određenom vremenskom periodu. Na
primer, plaćanje kredita na rate ili
plaćanje ukupne cene na rate ili deo po
deo.
Razgovori [Bisedimet; Conversation;
Verhandlungen] - Razgovori u pravnom
smislu predstavljaju alternativni način za
rešavanje sporova između određenih
subjekata. Ovaj način nije zakonski
predviđen sistematski, ali je u mnogim
zakonskim odredbama predviđen da bi
strane, posebno u privatnom pravu, rešile
svoje sporove, posebno u postupku
posredovanja. Videti: Posredovanje.
Registrovani zastupnik (Agent) [agjenti
i regjistruar; Registered Agent;
Registrierter Vertreter] - Registrovani
zastupnik poslovnog društva je legitimno
lice poslovnog društva za službenu
komunikaciju u vezi sa prijemom usluga,
obaveštenja ili zahteva koje javni
autoritet, lice ili društvo treba da uradi u
skladu sa ZPD. Prema članu 23 ZPD, ime
i adresa registrovanog zastupnika treba
da budu navedeni u dokumentima za
registraciju poslovnog društva. Svako
poslovno društvo, u dokumentima za
registraciju mora da navede ime svog
registrovanog zastupnika. Ako poslovno
društvo menja registrovanog zastupnika,
mora da Agenciji za registraciju biznisa
dostavi potpisano obaveštenje sa imenom
novog registrovanog zastupnika.
Poslovno društvo takođe mora da dostavi
dokument koji je potpisao novi
registrovani zastupnik u kojem je
izražena njegova/njena saglasnost da
službuje u tom svojstvu.
Regulatorna komisija za javne nabav-
ke [Komisioni Rregullativ të Prokurimit
Publik; Public Procurement Regulatory
Commission; Vergabe] - Regulatorna
komisija za javne nabavke je nezavisan
javni državni regulatorni organ odgo-
voran za razvoj, funkcionisanje i opšti
nadzor sistema javnih nabavki na Kosovu
i obavlja svoje funkcije u okviru ZJNRK,
(član 87). Regulatorna komisija za javne
nabavke ima odgovornost i ovlašćenje da
sprovodi istragu aktivnosti nabavke i up-
ravljanja ugovorima; da obezbedi usk-
lađenost aktivnosti nabavki javnih organa
sa njenim uputstvima i preporukama; da
ugovornim organima da mišljenje u vezi
425
sa njihovim odlukama, radnjama ili pro-
pustima tokom aktivnosti nabavke i up-
ravljanja ugovorima; da ispita izveštaje
ugovornih organa, itd.
Reorganizacija [Riorganizimi;
Reorganisation; Reorganization] - organima koji su direktno primali
Reorganizacija predstavlja postupak
kojim se pokušava da se poslovanje
dužnika dovede u solvento i finansijski
stabilno stanje, da se očuvaju radna
mesta i da se nastavi sa poslovanjem.
Reorganizacija se može pojaviti u drugim
oblicima, uključujući i oproštaj duga,
pretvaranje duga u kapital za poverioca i
prodaja poslovnosti i poslovnih delova. U
slučaju razvoja postupka reorganizacije
dužnik će imati svojstvo dužnika u
posedovanju.
Rešenje [Aktvendim; Ruling; Beschluss]
- Rešenje je vrsta odluke koju donosi sud
ili drugi javni organ. U parničnom
postupku, sud odlučuje rešenjem o pitan-
ju koje nije važno, npr: . rešenje o sazi-
vanju sednice, rešenje o troškovima
postupka, itd. Sud odlučuje rešenjem
meritorno o glavnom pitanju samo u
slučaju posebnog parničnog postupka
koji se odnosi na ometanje posedovanja
(vidi: član 142. ZPP-a). Rešenjem se od-
lučuje o glavnom pitanju u vanparničnom
postupku, postupku stečaja i izvršenja.
Rešenje o izvršenju [Aktvendimi për
përmbarim; Decision on enforcement;
Zwangsvollstreckungsbeschluss] - lje a zbog ogromnog ekonomskog znača-
Rešenje o izvršenju je odluka suda, kojim
se dozvoljava ili odbija predlog za
izvršenje. Dok privatni izvršitelj odlučuje
nalogom, sud odlučuje rešenjem (član 1
XII, 5, 10, 44. ZIP-a) o pitanjima za koja
je nadležan i od porodičnog i radnog
odnosa. Rešenje suda i nalog izvršitelja
ne mora biti obrazloženo ako je predlog
za izvršenje dozvoljen.
426
Revizor [Auditor; english; german] -
Revizor je službenik ovlašćen od strane
generalnog revizora za sprovođenje
revizije u budžetskim organizacijama
(videti: budžetska organizacija) i javnim
prihode iz budžeta Kosova, u skladu sa
nadležnostima predviđenim za
generalnog revizora i nacionalnu
kancelariju za reviziju Republike
Kosovo.
Revizija [Auditimi; Audit; Rechnung-
sprüfung] - Revizija je vrsta opšte
kontrole subjekta koji se kontroliše (vrši
se revizija) kako bi se osiguralo da od-
ređeni programi administrativnog uprav-
ljanja daju planirane rezultate; izvori
korišćeni za te programe su u skladu sa
navedenim ciljevima organizacije
/subjekta; a programi su zaštićeni od
gubitaka i lošeg upravljanja. Revizija
javnog sektora je regulisana posebnim
zakonom (Zakon br. 05/L-055 o general-
nom revizoru i nacionalnoj kancelariji za
reviziju Republike Kosovo). U javnom
sektoru, u reviziju su generalno uključene
sve budžetske organizacije, nezavisne
javne agencije i javni autoriteti Repub-
like Kosovo. Reviziju sprovodi Nacion-
alna kancelarija za reviziju. (Videti:
Nacionalna kancelarija za reviziju).
Rudnik [Miniera; Mine; Bodenschätze] -
Rudnici su materijalno dobro jedne zem-
ja uživaju u specifičnom uređenju. To
propisuje sam Ustav (videti: član 122.
URK-a). Što se tiče eksploatacije,
korišćenja i raspolaganja materijalnim
dobrima rudnika, postoji i poseban za-
kon, odnosno Zakon o rudnicima i min-
eralima. Ovim zakonom se predviđaju
stroga pravila za dobijanje dozvole za
istraživanja i vađenje bogatstava iz rud-
nika.
Rukopis [Dorëshkrimi; Manuscript;
Manuskript] - Rukopisom se naziva orig-
inalna kopija autorskog dela. Rukopis ili
originalni primerak koji je dostavljen iz-
davaču mora obavezno da se vrati autoru,
osim članaka, crteža i drugih doprinosa u
dnevnoj i periodičnoj štampi, osim ako
drugačije nije predviđeno ugovorom.
S upotrebu ili korišćenje sefa na određeni
Samopomoć/Samoodbrana
[Vetëndihma/Vetëmbrojtja; Self-
help/Self-defence; Selbsthilfe / Notwehr]
- Samopomoć je razlog za krivično delo
nezakonitog ponašanja. Stoga, sa-
moodbranom se pravno opravdava pro-
tivzakonitost radnje. Dakle, ne postupa se
protivpravno ako neko šteti nekome dru-
gom od koga napad dolazi (videti: član
143. I, 144 I i II ZOO). Član 143 II ZOO
predviđa nužnu odbrambenu potrebu
(nužna potreba).
Saslušanje stranaka [Dëgjimi i palëve;
Heearing of parties; Parteivernehmung] -
Saslušanje stranke je dokazno sredstvo u
parničnom postupku, izričito predviđeno
zakonom (članovi 373 i dalje ZPP).
Stranka se može saslušati na predlog su-
protne strane ili samog suda. Stranka ima
pravo da odbije da da iskaz, ali ako se
složi da da iskaz, ona mora da govori
istinu, u suprotnom se može goniti
krivično zbog lažnih iskaza i prevara u
procesu. U principu, saslušanje stranke je
vrlo slabo dokazno sredstvo i uzima se u
obzir samo u slučajevima kada ne postoji
drugi način dokazivanja.
Sednica [Seanca; Session; Sitzung] -
Sednica se može razumeti na različite
načine. U ustavno pravnom smislu,
sednica je okupljanje jedne državne in-
stitucije, na pr: sednica republičke
skupštine. U smislu proceduralnog prava
(krivičnog, građanskog ili upravnog), sud
saziva sednicu radi preduzimanja radnji
suda po tom pitanju. Razlikuju se, na
primer: sednice saslušanja, pripremne
sednice, sednice za glavnu raspravu, itd.
Sef (ugovor) [Sefi (kontratë); Strongbox
(contract); Verwahrung (Vertrag)] -
Ugovor o sefu ili čuvanju je ugovor
kojim je banka dužna da svojim
strankama ili klijentima obezbedi
vremenski period, a korisnik je dužan da
za to plati određenu nadoknadu. Sef je
oblik bezbedne i garantovane kase koja
služi za čuvanje dragocenosti a koju čuva
i kontroliše banka.
Sertifikovana trgovačka marka [Markë
tregtare certifikuese; Certification
trademark; Zertifizierungsmarke] -
Sertifikovanom trgovačkom markom se
smatra ona marka koji ima za cilj da
utvrdi kvalitet, poreklo, način
proizvodnje ili druge zajedničke
karakteristike roba ili usluga. Vlasnik
sertifikovane trgovačke marke nema
pravo da sam koristi marku za
sertifikaciju, već može ovlastiti i
nadgledati korišćenje marke od strane
ovlašćenih lica koja koriste zaštićeni
znak u skladu sa pravilima upotrebe
sertifikovane marke.
Sjedinjenje [Konfondimi; Confusion;
Konfusion] - Sjedinjenje je način gašenja
obaveza prema kojima isto lice postaje i
poverilac i dužnik (član 334. ZOO).
Tipičan slučaj sjedinjenja je, na primer,
kada poverilac postane naslednik
dužnika.
Sklapanje braka [Lidhja e martesës;
Entrance into matrimony;
Eheschließung] - Sklapanje braka znači
pravni postupak koji obuhvata niz
postupaka i radnji koji moraju biti
sprovedeni od strane budućih supružnika
do momenta sklapanja braka. Lica koja
427
žele da stupe u brak, u skladu sa članom
25. ZPK, moraju da podnesu zahtev
matičaru Skupštine opštine i relevantna
dokumenta za sklapanje braka (izvod iz
matične knjige rođenih) a, po potrebi, i
druge dokumente na zahtev matičara.
Nakon što utvrdi da ne postoje prepreke i
bračne zabrane (videti: Brak), matičar je
dužan da dozvoli postupak sklapanja
braka. Da bi se sklopio brak, neophodno
je da budući supružnici a u skladu sa
ZPK, suprotnog pola, u prisustvu
svedoka, izraze svoju slobodnu volju i
saglasnost za brak pred matičarom.
Izjava treba da bude bezuslovna i
neposredna. Učesnici prilikom sklapanja
braka su budući supružnici, dva svedoka
i matičar (svako lice sa poslovnom
sposobnošću može biti svedok tokom
sklapanja braka). Nakon informisanja
budućih supružnika o odredbama ZPK u
vezi sa njihovim pravima i obavezama,
matičar pita buduće supružnike odvojeno
da li se slažu o braku, kako bi dobio
izjave o prihvatanju braka i tada matičar
proglašava da je brak sklopljen (član 31.
ZPK).
- Sklapanje verskog braka [Lidhja e
martesës religjioze; the entrance into
religious matrimony religiöse
Eheschließung] - Verski brak je brak
koji je sklopljen prema postupcima ut-
vrđenim u verskim odredbama. ZPK u
članu 36 predviđa i priznaje verski
brak, ali pod uslovom da lica koja se
venčaju u skladu sa verskim (religi-
oznim) pravilima moraju unapred da
dokažu sklapanje zakonskog braka
potvrdom izdatom iz matične knjige
venčanih od strane matičara.
Službenik iz verske zajednice, pred
kojom je sklopljen brak po verskim
pravilima, dostavlja matičaru potpisani
dokument od strane supružnika, sve-
428
doka i predstavnika verske zajednice,
dokumentujući tako sklapanje braka.
Matičar je dužan da upiše brak
sklopljen na verski način i nakon reg-
istracije verskog braka u matičnoj
knjizi venčanih, matičar izdaje potvrdu
o verskom (religioznom) braku.
Skladištenje [Magazinimi; Storage;
Lager] - Skladištenje je ugovor, znači
pravni obligacioni odnos (član 744 i
dalje). Ugovorom o skladištenju, vlasnik
skladišta je dužan da uzme i drži stvar i
preda je na zahtev ostavodavca stvari.
Ostavodavac stvari za skladištenje je
dužan da plati određenu naknadu.
Predmet ugovora o skladištenju su velike
stvari i velike količine, npr: pesak, beton,
itd. Prilikom ostavljanja stvari, skladištar
je obavezan da obezbedi skladišnicu, u
kojoj su navedeni podaci o predmetima
ovog pravnog odnosa, znači o predmetu
ugovora, kao i drugim ugovornim
podacima (članovi 754 i dalje ZOO).
Skraćenipostupak [Procedurë sumare;
summary procedure; Summarisches Ver-
fahren] - Skraćeni postupak je postupak
koji se vodi skraćeno i za njega važe
kraći rokovi od uobičajenih, na pr: rok za
izjavljivanje žalbe na odluku. Ovaj
postupak je naročito predviđen u
građanskom postupku i iz praktičnih
razloga i iz razloga koji su neophodni za
pružanje brze pravne zaštite. Na primer:
postupak u sporovima ometanja poseda
(član 478. ZPP) je sumarni (skraćeni)
postupak koji se mora brzo sprovoditi. U
arbitražnom postupku se vodi skraćeni
postupak ako je vrednost predmeta spora
do 100.000 evra.
Slanje [Dërgimi; Delivery; Lieferung] -
Videti: Asignacija.
Slanje spisa [Dërgimi i shkresave; De-
livery of documents; Schriftverkehr] -
Videti: Dostava spisa.
Slobodna inicijativa (načelo) [Iniciativa
e lirë (parim); Free initiative (principle);
Vertragsfreiheit] - Slobodna inicijativa
stranaka je fundamentalno načelo u
građanskom pravu, koje proizilazi iz
autonomije volje (videti: Autonomija
volje). Prema ovom načelu, u građanskim
pravnim odnosima, strane su potpuno
slobodne da odluče da li žele da stupe u
građanski pravni odnos i sa kim žele da
stupe u građanske pravne odnose.
Shodno tome, ostaje na stranama da
stvaraju, menjaju ili gase pravni odnos, a
i da odluče o predmetu i subjektu
građanskih pravnih odnosa koje žele da
stvaraju.
Službenost [Servituti; Servitude;
Dienstbarkeit] - Službenost je pravo
jednog lica na tuđu stvar. Službenost je
ograničeno stvarno pravo na korišćenje
tuđih stvari, gde vlasnici ovih stvari ne bi
trebalo da deluju ili poklanjju korišćenu
stvar. Službenost se deli na stvarnu i
ličnu službenost. Službenost se može
stvoriti na nepokretnosti, znači stvarna
službenost (na pr: službenost na
nepokretnost, 252 i dalje ZVDSP-),
plodouživanje na stvari, prava i imovinu
(članovi 218-251 ZVDSP), lična
službenost, čija prava ne prelaze na druga
lica (čl. 261-264 ZVDSP).
Službeni jezik [Gjuhë zyrtare; Official
language; Amtssprache] - Službeni jezik
znači jezici koje koriste državne i javne
institucije jedne države. Na Kosovu, al-
banski i srpski jezik i njihova pisma su
zvanični jezici na centralnom i lokalnom
nivou i imaju ravnopravan status u in-
stitucijama (član 5. URK). Na lokalnom
nivou, u onim opštinama u kojima živi
zajednica čiji maternji jezik nije albanski
ili srpski, a koja je zastupljena sa više od
tri procenta ukupnog stanovništva u
opštini tada jezik te zajednice ima status
jezika u službenoj upotrebi u opštini i u
jednakoj je upotrebi (član 2. Zakona o
upotrebi jezika).
Sociologija prava [Sociologjia e së
drejtës; Socilogy of law;
Rechtssoziologie] - Sociologija prava je
naučna disciplina i deo opšte sociologije,
koja se bavi proučavanjem međusobnog
uticaja pravnog poretka i socijalne istine.
Dakle, ova nauka se bavi uticajem normi
na društveni život i obrnuto, uticajem
socijalnih pitanja na donošenje pravnih
normi.
Status [Statusi; Status; Status] - Status
predstavlja pravni položaj lica ili pravnih
lica u pravnom poretku zemlje. U
zavisnosti od pravnog statusa, zavisi i
stepen ostvarivanja prava, obaveza i
odgovornosti. Na primer: status lica,
fizičkog ili pravnog; dalje, status fizičkog
lica može da bude lice sa punim ili
ograničenim poslovnim sposobnostima,
oženjeno ili neoženjeno, itd; pravno lice
takođe može da ima status akcionarskog
društva ili društva sa ograničenom
odgovornošću, itd.
Statut [Statuti; Statut; Statut] - Statut je
opšti pravni akt putem kojeg se osniva
pravno lice. Statut definiše i reguliše
opšte aspekte u vezi sa funkcionisanjem,
administracijom, upravljanjem i
organizovanjem aktivnosti pravnog lica.
Statut poslovnog društva [Statuti i
shoqërisë tregtare; Statute of business or-
ganisation; Gesellschaftsstatut] - Statut
poslovnog društva predstavlja osnivački
akt poslovnog društva. Statut je suštinski
uslov za dozvolu registracije u Ko-
sovskoj agenciji za registraciju biznisa,
koji treba da sadrži osnovne podatke o
poslovnom društvu, kao što je službeno
ime društva; adresa na Kosovu na kojoj
društvo obavlja svoju poslovnu delatnost,
adresa sedišta društva i ime njenog regis-
429
trovanog agenta na toj adresi; poslovna
svrha društva, koja se može opisati kao
„legitimna poslovna svrha“; način
funkcionisanja društva; njegova organi-
zacija; upravni organi; kao i druge rele-
vantne podatke koji su definisani ZPD.
Stipulatio poenae (lat.) - Videti:
Krivični uslov.
Solidarna odgovornost [Përgjegjësia
solidare; Joint liability; Gesamtschuld] -
Solidarna ili zajednička odgovornost
nekoliko lica se može pojaviti u
slučajevima kada za neku štetu koju su
neka lica prouzrokovala zajedno, zajedno
odgovaraju ta lica (član 190. ZOO). Na
primer: pokretač i pomoćnik, i onaj koji
je pomogao da se odgovorna lica ne
otkriju, odgovaraju zajedno. Ili, naručilac
i izvršilac radova na nepokretnosti
zajedno odgovaraju trećem licu za štetu
koju su mu stvorili prilikom obavljanja
tih radova.
Spisi predmeta [Dosja e lëndës; Case
file; Akte] - Spisi predmeta su svi
dokumenti koji se odnose na
proceduralno pitanje pred sudom. Svaki
spis se registruje pod određenim brojem
radi lakšeg prepoznavanja predmeta.
Spor (pravni) [Kontesti (juridik; (Legal)
dispute; Streit (Recht) Rechtsstreit] -
Spor je sukob između dva ili više
učesnika ili subjekata oko koji se odnose
na pravni odnos. Ovaj spor se može rešiti
vansudskim putem (vanparnično)
sporazumom ili sudskim postupkom
preko suda ili nekom drugom
alternativnom metodom za rešavanje
sporova.
Sredstva za osporavanje odluke [Mjetet
e goditjes së vendimit; Remedies to chal-
lenge a decision; Rechtsmittel] - Treba
praviti razliku između sredstava za pobi-
janje odluke i pravnih sredstava. Sredstva
za pobijanje odluke su ona sredstva
430
kojima se može osporavati odluka i ona
mogu da budu redovna ili vanredna. One
se nazivaju redovnim sredstvima za
osporavanje odluke, jer se samo njima
osporavaju odluke koje nisu pra-
vosnažne. Načelo dvostepenosti i
mogućnost pobijanja odluke je
predviđeno u svakom postupku i pred-
stavlja ustavni princip (videti: član 32.
URK). Redovno sredstvo za osporavanje
odluke je obično žalba ili čak prigovor.
Vanredna sredstva za osporavanje odluke
se tako nazivaju jer se njima može pobiti
odluka koja je već postala pravosnažna.
Ova sredstva za pobijanje se mogu pod-
neti samo iz razloga izričito predviđenih
zakonom, na primer: revizija, zahtev za
zaštitu zakonitosti i predlog za ponovni
postupak.
Srodna prava [Të drejtat e përafërta;
Related Rights; Verwandte Rechte] - U
kategoriji prava koja se na osnovu
intelektualne svojine smatraju srodnim
pravima su: 1. prava izvođača na osnovu
njihovog izvođenja; 2. prava proizvođača
zvučnih zapisa u odnosu na njihove
zvučne zapise; 3. prava filmskih
producenata u odnosu na njihove video
zapise; 4. prava pružalaca audiovizuelnih
medijskih usluga na osnovu njihovih
prenosa; 5. prava proizvođača na osnovu
podataka na osnovu njihovih podataka; 6.
prava izdavača po osnovu njihovi izdanja
(član 1.2 ZASP).
Srodstvo [Gjinia; Kinship;
Verwandtschaft] - Srodstvo znači odnos
stvoren na biološkim, socijalnim i
pravnim osnovama između dva ili više
lica prepoznata u zakonu. Srodstvo je od
posebne važnosti u pravnom poretku, jer
može biti jedna od osnova od kojih zavisi
stepen dodele prava. Srodstvo može
uticati na nasledno pravne odnose, gde se
u zavisnosti od srodstva određuje i
nasledni red (videti: Nasledni redovi),
obligacioni odnosi, imovinski odnosi, itd.
Srodstvo može da bude:
- Krvno [Gjini gjaku; of blood;
Blutsverwandtschaft] - znači vezu
stvorenu na biološkoj osnovi, gde lica
koja su deo totg srodstva potiču jedni
od drugih ili ne potiču jedni od drugih,
ali imaju zajedničkog pretka. Na
osnovu toga, stvara se krvna linija po
pravoj liniji i krvna linija po poprečnoj
liniji. Krvno srodstvo po pravoj liniji
znači ‛generacije’ ili lica koja se
rađaju jedne od drugih (na primer:
deda-otac-unuk); dok krvno srodstvo u
indirektnoj liniji označava lica koja se
ne rađaju jedna od drugih, ali imaju
zajedničkog pretka (na primer: braća
ili sestre od stričeva, ujaka, itd.).
Krvno srodstvo je od posebnog
značaja u pravnom poretku, jer se po
srodstvu, pre svega, određuju i
nasledni redovi.
- (po) usvojenju [Gjnia e adoptimit; of
adoption; Verwandtschaft durch
Adoption] - znači veza koja nije
uspostavljena na biološkoj osnovi, već
na osnovu zakona i socijalnih faktora,
tačnije na osnovu pravnog instituta
usvojenja (vidti: Usvojenje).
- (po) tazbini [Gjinia e krushqisë;
Affinity; Verwandtschaft durch
Schwägerschaft] - znači srodstvo koje
se stvara na osnovu odnosa supružnika
sa rođacima drugog supružnika.
Srodstvo po tazbini je prepreka za
sklapanje braka, ali ne apsolutno, jer
prema ZPK, član 23, iz opravdanih
razloga, nadležni sud može da dozvoli
sklapanje braka između lica koja su u
srodstvu po tazbini, nakon što zatraži
mišljenje od organa starateljstva.
Srodstvo po tazbini je stvoreno
brakom, međutim, ne prestaje
razvodom braka, jer je ovaj odnos
tazbine između ovih lica neprekidiv i
trajan u smislu prepreke za brak ili
zabrane braka.
Stečaj [Falimentimi; Bankruptcy;
Insolvenz] - Stečaj predstavlja pravni
proces, organizovan i regulisan zakonom,
putem kojegpravno lice sprovodi
reorganizaciju (videti: Reorganizacija) ili
likvidacije (videti: Likvidacija). Do
procesa stečaja dovodi insolventnost ili
nesolventnost pravnog lica ili poslovnog
društva (vidi: Insolventnost). Što se tiče
‛stečaja’ na Kosovu, postoji poseban
zakon. Svrha stečaja je da garantuje
imovinska prava poverilaca i da im stvara
sigurnost, tako da se u ekonomskim
odnosima i radu između njih osećaju
sigurnije, da u slučaju ekonomskog
neuspeha privrednog subjekta, stečajni
poverioci (videti: Stečajni poverilac)
mogu da ostvare prava i pravna sredstva
za prikupljanje i izvršavanje imovinskih
zahteva za stečajne dužnike (videti:
Stečajni dužnik). ZoS se primjenjuje na
sve poslovne organizacije predviđene
ZPD, a ne primjenjuje se na institucije
Republike Kosovo; bilo koji državni
organ; bankarske i nebankarske
finansijske institucije; osiguravajuća
društva; penzione fondove ili penzione
šeme; društvena preduzeća pod upravom
Kosovske agencije za privatizaciju; javna
preduzeća regulisana ZJP.
Stečajna imovina [Pasuria e
falimentimit, Bankruptcy estate;
Insolvenzmasse] - Predmet stečaja je
imovina dužnika ili imovina stečajnog
društva koja se takođe naziva „stečajna
imovina“, koja uključuje svu imovinu
dužnika u trenutku podnošenja zahteva
za stečaj i sva imovina prikupljena tokom
postupka i normalnog toka poslovanja.
Ova imovina može uključivati:
431
celokupnu pokretnu, nepokretnu,
materijalnu i nematerijalnu imovinu, gde
god da se nalazi, pod upravom dužnika ili
trećih lica; potraživanja i pravni postupci
dužnika protiv trećih lica; prihodi od
aktivnosti koji obuhvataju prihode koji se
inkasiraju od nepoštenih ili
privilegovanih transfera; nasledstvo i
druga finansijska sredstva dobijeni u
roku od šest (6) meseci od datuma
podnošenja zahteva; renta, prihod i
zarade proistekle iz korišćenja imovine
stečajne mase ili rada dužnikovog
biznisa; ugovorna prava, licence ili druga
prava određena zakonom (član 3.1.5 ZS).
Stečajni upravnik [Administratori i
falimentimit; Bankruptcy Administrator;
Insolvenzverwalter] - Stečajni upravnik
se zove lice koje odredi sud (videti:
stečajni postupak: sud), u svojstvu
zastupnika stečajne imovine (videti:
stečajna imovina). Stečajni upravnik
može da bude kvalifikovani kandidat sa
uverenjem nadležne institucije u vezi sa
poznavanjem stečaja, u slučaju Kosova
od strane Ministarstva pravde Republike
Kosovo u skladu sa AU01/2013 ili ako je
član nekog profesionalnog udruženja u
Evropskoj uniji ili Sjedinjenim
Američkim Državama, koje se bavi
stečajem i stečajnim postupkom (član
86.2 ZS-a). Dužnosti stečajnog upravnika
se, uopšteno, odnose na upravljanje
stečajem, kao što su ostvarivanje prihoda
od stečajne imovine koja je pod
njegovom upravom i ostvaruje prihode
od stečajne imovine; predsedava svim
sastancima odbora poverilaca; vrši
reviziju svih finansijskih poslova
dužnika; preispituje dokaze iz zahteva i
može da ospori odobravanje
neprihvatljivog potraživanja; vodi
informacije o stečajnoj imovini i upravlja
stečajnom imovinom; priprema završni
432
izveštaj o upravljanju slučajem i
dostavlja ga sudu (član 88.1 ZS-a). Za
takav rad, stečajni upravnik dobija
naknadu (platu) od prihoda od stečajne
imovine, a takve isplate spadaju u
kategoriju administrativnih troškova
upravnika.
Stečajni dužnik [Debitor i falimentimit;
Bankruptcy debtor; Insolvenzschuldner] -
Stečajni dužnik je lice protiv koga je
pokrenut stečajni postupak u skladu sa
Zakonom o stečaju (videti: Stečajni
postupak).
Stečajni poverilac [Kreditor i
falimentimit; Bankruptcy creditor;
Insolvenzgläubiger] - Stečajni poverilac
naziva se poverilac koji se pojavljuje u
stečajnom postupku imože da bude
subjekt (fizičko ili pravno lice, vlada i
nezavisne agencije Republike Kosovo)
koji navodi i potražuje imovinu od
dužnika koja je nastala pre početka
stečajnog postupka ili u momentu
pokretanja stečajnog postupka.
Sposobnost da se bude strana [Aftësia
për të qenë palë; Capacity to be a party;
Parteifähigkeit] - Sposobnost da pravni
subjekt bude nosilac prava i dužnosti u
postupku dakle, da bude tužilac ili tuženi.
Sposobnost da se bude stranka odgovara
pravnoj sposobnosti. To znači da lice
koje ima pravnu sposobnost ima i
sposobnost da bude stranka. Iz tog
razloga, mnogi pravni poretci uopšte ne
regulišu pravnu sposobnost. Kosovsko
pravo deluje drugačije tako što izričito
reguliše sposobnost da se bude strana
(videti: član 73. ZPP-a).
Sposobnost nasleđivanja [aftësia
trashëgimore; Inheritance capacity;
Erbfähigkeit] - Videti: Naslednik.
Sposobnost da se bude strana [Aftësia
për të qenë palë; Capacity to be a party;
Parteifähigkeit] - Videti: Sposobnost da
se bude strana.
Sposobnost postulata [Zotësia
postulateve; Postulative capacity;
Postulationsfähigkeit] - Videti:
Sposobnost postulata.
Sposobnost nasleđivanja [Zotësia
trashëgimore; Inheritance capacity;
Erbfähigkeit] - Videti: Sposobnost
nasleđivanja.
Sticanje prava [Fitimi i së drejtës;
Acquisition of the right; Rechtserwerb] -
Sticanje prava se odnosi na subjektivno
privatno pravo, npr: svojinu, pravo
zaloga, itd. Pravo se može steči putem
pravnog posla, npr: prenosom svojine sa
jednog lica na drugo ili putem zakona,
npr: u momentu smrti ostavioca,
zaostavštvina prelazi ipso jure
naslednicima. Što se tiče prava zakonskih
prethodnika, razlikuju se derivativna
dobit, npr: sticanje vlasništva pravnim
poslom i izvorna dobit, bez pravnog
prethodnika, npr: javna aukcija,
prisvajanje, obrada. Korelacija sa
sticanjem prava je u načelu gubitak
prava, jer u slučaju sticanja prava neko
gubi pravo. Međutim, u nekim
slučajevima treba razmotriti posebne
odredbe, npr: za odustajanje od
vlasništva (članovi 35, 42 ZVDSP).
Stvarna dela [Aktet reale; Real acts;
Realakt] - U pravnom smislu, stvarnim
delima se nazivaju oni pravni postupci
lica čiji su postupci namenjeni stvaranju
neke činjenične posledice, ali koja ima i
pravne posledice. Kao tipične slučajeve,
možemo pomenuti: sjedinjavanje,
mešanje ili obradu stvari u stvarnom
pravu (videti: članove 29, 30 i 31,
ZVDSP-a).
Smrtovnica [Aktvdekje; Act of death;
Sterbeurkunde] - Smrću određene osobe,
stvaraju se i različite pravne posledice
javnog prava (npr: prestanak građanskih
prava) i privatnog prava (npr: pitanje
nasledstva, pitanje univerzalnog
nasledstva, itd.). Za pokretanje takvih
pravnih pitanja, potrebno je utvrditi da je
osoba umrla. Smrt utvrđuje lekar i na
osnovu naučnih dostignuća, kada
pokojnik gubi i pravnu sposobnost.
Nakon utvrđivanja smrti, opštinski organ
upisuje smrt osobe u registrima javne
uprave i na osnovu ovog registra izdaje
smrtovnicu. Postupak utvrđivanja smrti
osobe i izdavanja smrtovnice predstavlja
vanparnični postupak predviđen
zakonom (članovi 133 i dalje i članovi
154 i dalje ZVPK-).
Starateljstvo [Kujdestaria; Custody;
Vormundschaft] - Starateljstvo je pravni
institut porodičnog prava koji nastoji da
zaštiti interese dece i odraslih koji nisu
sposobni da normalno rasuđuju (lica sa
invaliditetom ili sa ograničenim
invaliditetom). Preko ovog instituta, lica
koja su bez roditeljskog staranja daju se
na staranje drugim licima (starateljima)
koja su sposobna da vode brigu o njima.
U tom smislu, ZPK u normi 7 predviđa
da se deci bez roditeljskog staranja
obezbeđuje posebna zaštita kroz oblike
zaštite, kao što su starateljstvo, porodični
smeštaj, rezidentni smeštaj i usvajanje.
Staratelj stvara poseban odnos između
staratelja i lica pod starateljstvom.
Poslove u vezi sa prijavom za
starateljstvo, kao institutom porodičnog
prava, u skladu sa ZPK, sprovodi i
ostvaruje organ starateljstva. Ovaj pravni
institut je regulisan normama od 215 do
270 ZPK. Maloletna deca se smeštaju
pod starateljstvo kada njihovi roditelji
nisu u mogućnosti da vrše roditeljsko
staranje ili zato što su oba roditelja
preminula ili nepoznata, proglašena
nestalima, ili im je oduzeto roditeljsko
433
staranje ili su lišeni poslovne
sposobnosti; ili iz nekog drugog razloga
koji na osnovu sudske odluke daje
razloge za odlučivanje o dobrobiti deteta.
Starateljstvo se takođe može primeniti i
na punoletna lica onda kada se to zahteva
i kada je neophodno da bi se zaštitila
njihova ličnost, i manfiestuje se,
prvenstveno zbrinjavanjem,
osposobljavanjem za samostalan život i
lečenjem. Isto tako, starateljstvo se
takođe može primeniti na imovinu ovih
kategorija, radi obezbeđivanja
imovinskih i drugih prava i interesa lica
pod starateljstvom.
- Staratelj [Kujdestari; Custodian
Vormund] - staratelj je lice koje Organ
starateljstva odredi da se stara za lice
pod starateljstvom. Staratelj može da
bude svako lice koje ima lične
kvalitete i veštine potrebne za
obavljanje dužnosti staratelja i koje se
prethodno složilo da postane staratelj.
Staratelj se, pre svega, određuje među
licima u porodici osobe pod
starateljstvom. Organ starateljstva će
odlučiti da li je to u interesu lica pod
starateljstvom (član 236. ZPK).
Dužnosti staratelja su da se stara o
ličnosti, pravima i interesima osobe
pod starateljstvom, pažljivo upravlja
njegovom/njenom imovinom i Sedište [Selia; Headquarters; Sitz] -
obaveštava Organ starateljstva o toku
starateljstva.
Stečajni postupak [Procedura e
falimentimit, Bankruptcy procedure;
Insolvenzverfahren] - Stečajni postupak
je pravni postupak koji se odvija pred
sudom, bilo da je stečaj pokrenut
dobrovoljno ili obavezno. U slučajevima
kada se stečajni postupak pokrene
dobrovoljno, stečajni dužnik podnosi
sudu stečajni zahtev (vidi: Stečajni
dužnik). U slučajevima kada stečajni
434
postupak nije dobrovoljno pokrenut,
zahtev za likvidaciju podnosi stečajni
poverilac (videti: Stečajni poverilac).
Strane stečajnog postupka su dužnici,
upravnici poverioci, poverioci, imaoci
kapitala, odbori poverilaca.
Zainteresovanim stranama se smatraju
strane kojima su pogođena stvarna i
novčana prava, obaveze i drugi interesi
kao rezultat stečajnog postupka, ili imaju
zakonsku obavezu nadgledanja ili
vođenja stečajnog postupka.
Sud [Gjykata; Court; Gericht] - U
stečajnom postupku i za razmatranje
stečajnog slučaja i svih pitanja koja su
vezana za ZS, nadležni sud je Osnovni
sud u Prištini, Odeljenje za privredna
pitanja. Sud se brine da tokom postupka
objektivno sačuva imovinske interese
stranaka na jednak način, gde će pre
svega preduzeti sve neophodne mere
kako bi obezbedio da predstavnik
stečajne imovine maksimizira opšti
povraćaj imovine u korist poverilaca; da
se jednaka raspodela svim poveriocima
jednakog prioriteta vrši po principu pari
passu; dužnik, pravni subjekat, neće više
biti vlasnik njegove imovine na kraju
stečajnog postupka i biće izbrisan kao
aktivna delatnost iz poslovnog registra,
uz naznaku „Likvidiran“, itd (član 4. ZS).
Sedište poslovnog društva uglavnom
predstavlja mesto ili lokaciju gde
poslovno društvo obavlja glavnu
trgovačku delatnost. Sedište se određuje
prilikom registracije, gde svako poslovno
društvo u registarskim dokumentima
mora da navede lokaciju sedišta -
registrovane kancelarije, koja treba da
bude fizički prostor na Kosovu i koji
treba da ima svoju adresu (član 23. ZPD).
Ukoliko se adresa mesta gde poslovno
društvo vrši svoju glavnu delatnost
razlikuje od sedišta, tada poslovno
društvo o tome mora da obavesti i to
prijavi Kosovskoj agenciji za registraciju
biznisa.
Stvar [Sendi; Thing; Sache] - U pravnom
smislu, sve što nije lice ili pravni subjekt
i služi čoveku za upotrebu, može se
nazvati stvari. Stvar je fizički predmet
(pokretna i nepokretna stvar), a prema
konceptu kosovskog prava, stvari su
takođe i predmet koji nije fizički, na pr:
struja, vazduh, itd.
- Pokretna stvar [Send i laujtshëm;
Movabel; Bewegliche Sachen] -
Pokretna stvar je fizički predmet koji
nije čvrsto vezan za nepokretnost i
koji se ne može ukloniti bez rušenja
njegove osnove. Preciznije i koje se mogu zameniti drugim
jednostavnije, to je isključiva
definicija prema kojoj je pokretna
stvar fizički predmet, koji nije ni
nepokretnost niti suštinski, sastavni
deo nepokretnosti (videti i: član 10,
stav 3 ZVDSP). Značaj diferencijacije
leži u različitim uslovima za sticanje
prava na imovinu ili nepokretnu
imovinu.
- Nepokretna stvar [i paluajtshëm;
immovable; unbewegliche Sache] -
Videti: Nepokretnost.
- nefizičko pravo [drejtë jofizike;
nonphysical right; nonphysical Recht]
- stvari ili nefizička prava su
ograničena imovinska prava koja
uključuju zahtev da se od drugog lica
traži izvršenje određene radnje, a
posebno isplata novca.
- Sporedna stvar [Aksesor; fixture;
Zubehör] - Sporedna stvar je zakonski
definisana u skladu sa odredbama
člana 14. ZVDSP.Sporedna stvar je
nezavisna i posebna stvar koja nije
bitan deo glavne stvari, ali služi njenoj
ekonomskoj svrsi i stoga je u
određenoj blizini. Član 14, stav 2 i 3
ZVDSP predviđa neke tipične primere
sporedne stvari. U drugim
slučajevima, ako je sporedna stvar ili
čini bitan deo, za osnovu treba uzeti u
obzir prirodu stvari i „normalni“
standard. Sporedna stvar načelno prati
pravnu sudbinu glavne stvari koja se
odnosi na nju, osim ukoliko zakonom
nije predviđeno drugačije (član 10.
stav 4 ZVDSP).
- Zamenjiva stvar [Send i
zëvendësueshëm; replaceable;
Vertretbare Sache] - Zamenive su one
pokretne stvari koje se u pravnom
prometu sa objektivnog aspekta ne
razlikuju od drugih stvari iste vrste i
stvarima te vrste. Nezamenive stvari
su suprotne definiciji zamenivih stvari.
- Potrošna stvar [Send i
konsumueshëm; consumable;
Verbrauchbare Sachen] - ZVDSP ili
bilo koji drugi zakon to ne definišu.
Međutim, zamenljiva stvar se može
definisati kao pokretna stvar, njena
definisana upotreba je u potrošnji ili
otuđenju. Potrošna stvar je stvar koja
je zapravo upotrebljiva, na pr:
prehrambeni artikli, a potrošna stvar u
pravnom smislu je novac, hartija od
vrednosti, itd. Nije svaka potrošna
stvar zameniva i obrnuto, nije svaka
zamenjiva stvar i potrošna. Pravni
značaj kategorizacije potrošne stvari je
činjenica da u pravnom odnosu neova
stvar već predmet iz mase, čini
predmet pravnog odnosa.
Stvarni teret [Barra sendore; Charges on
land; Grundschuld] - Nepokretnost može
da se optereti na način takav da se
korisniku redovno i periodično naplaćaju
određene obaveze od nepokretnosti (te
obaveze mogu da budu u gotovini, naturi
435
ili uslugama, npr: održavanje mosta,
održavanje puta itd). U principu, i ako
nešto drugo nije predviđeno, vlasnik
nepokretosti je takođe lično odgovoran
za to. Stvarni teret se može stvoriti
zakonom ili putem pravnog posla (265. -
270. ZVDSP).
Subrogacija [Subrogimi; Subrogation;
Forderungsübergang] - Subrogacija
(ispunjenje subrogacijom) podrazumeva
pravnu situaciju kada neko ispuni
obavezu drugog lica i izvršilac obaveze
stiče pravo na potraživanje protiv
dužnika (član 280 i dalje ZOO). Ovaj
prenos potraživanja sa poverilaca na
izvršioca se vrši ugovorom pre ili u
trenutku ispunjavanja obaveze ili prema
zakonu (na pr: kaucija u slučaju
ispunjenja obaveze dužnika). Subrogacija
može da bude zakonska ili ugovorna.
Sui generis (lat.) - Slučaj posebne vrste.
Takav slučaj se ne može rešavati i
definisati kao uobičajeni slučajevi.
Sud [Gjykata; Court; Gericht] - Sud je
državna institucija, osnovana i uređena
državnim pravnim normama, a glavni
zadatak joj je deljenje pravde. Izraz
„sud“ označava i zgradu u kojoj je
smeštena ova državna institucija. Sud
deli pravdu i tako vrši sudsku vlast koja
zajedno sa zakonodavnom i izvršnom
vlašću, čini tri osnovne vlasti u
ostvarivanju suvereniteta države. Sudska
vlast koju ostvaruju sudovi ima ustavni
nivo i načela ove vlasti su predviđena
Ustavom (videti: član 102 i dalje URK).
Prema nadležnostima i hijerarhiji imamo
tri vrste sudova, Osnovni sud, Apelacioni
sud i Vrhovni sud. Glavni formalni izvor
uređenja sudova u pravosuđu pored USK
je ZS.
Sudija [Gjykatës; Judge; Richter] -
Sudija je član pravosuđa, koji deli pravdu
i time vrši sudsku vlast. On je nezavisan i
436
objektivan u obavljanju svojih dužnosti
pri vršenju sudske vlasti (član 102.
URK). Da bi bio sudija, treba da
ispunjava neke od strogih uslova
predviđenih URK (član 102 i dalje),
(članovi 26 i dalje ZS) i Zakonom o
Sudskom savetu Kosova.
Sudija [Gjyqtar; Judge; Richter] - Videti:
Sudija.
Sudija - profesionalni [Gjykatës
profesional; Professional Judge;
Berufsrichter] - Sudija kao član
pravosuđa može biti profesionalni sudija
ili sudija porotnik (porotnik). Na Kosovu,
uglavnom i obično, sudije su
profesionalne. Samo u sporovima iz
porodičnih i bračnih odnosa predviđa se
učešće sudija porotnika (laika) u deljenju
pravde (član 75. ZP). Da bi bio sudija
potrebno je ispuniti neke od strogih
uslova predviđenih u URK (član 102 i
dalje) (član 26 i dalje ZS) i Zakonu o
Sudskom savetu Kosova.
Sudija porotnik (laik) [Gjykatës porotë
(laik); Lay judge; Ehrenamtlicher Richter
(Laienrichter)] - Sudija porotnik je jedan
član suda, ali koji po zanimanju nije
profesionalni sudija, več vrši sudsku vlast
u slučajevima izričito predviđenim
zakonom. Ko može biti sudija porotnik i
koje su dužnosti sudije porotnika izričito
je definisano zakonom. Potrebno je da su
sudije porotnici građani i stanovnici
Kosova; da su stariji od dvadeset pet
godina; da su uspešno završili obuku koja
je propisana zakonom kako bi službovali
sa potrebnim kapacitetima; da imaju
visoku moralnu reputaciju u društvu; da
nisu osuđivani za krivična dela; kao i
druge kriterijume koje zahtevaju
relevantni propisi Sudskog saveta
Kosova (član 28. ZS).
Sudska praksa [Praktika gjyqësore;
Case law; Rechtsprechung] - Sudska
praksa predstavlja tendenciju da sudovi
rešavaju svoje određene slučajeve na
osnovu ranije rešenih slučajeva,
uglavnom najviših sudova, koji su već
postali pravosnažni, sa ciljem
ujednačavanja tumačenja i primene
zakona. Praćenje ove prakse vodi do
legitimnosti sudske prakse kao izvora
pravde.
Sudska međuzavisnost [Gjyqvarësisa;
judicial interpendence; (Litispendenz)] -
Proceduralne radnje preduzete u poravnanje je sporazum strana zaključen
parničnom postupku uzrokuju različite
pravne posledice, kako iz materijalnog,
tako i iz formalnog prava. Zakon (član
252, 262, ZPP) pravi značajnu razliku
između dva važna momenta u procesu,
ali ne pravi razliku u terminologiji. To
su: Trenutak podnošenja tužbe sudu i
trenutak uručivanja tužbe tuženoj od
strane suda. Ova razlika je važna jer ova
dva trenutka stvaraju različite materijalne
i proceduralne pravne posledice. Zakon,
sudska praksa i doktrina su ranije koristili
samo pojam za oba trenutka i to „sudska
međuzavisnost“ ili „litispendenca“. Naše
je mišljenje i u ovom slučaju da je
potrebno napraviti još jednu
terminološku razliku: trenutak
podnošenja tužbe sudu treba da se zove
„sudska međuzavisnost“ ili
„litispendenca“, a trenutak uručivanja
tužbe tuženoj treba da se zove
„međuzavisnost u sporu“. Ovom
terminološkom razlikom tačno će se
imenovati i razlika između ova dva
različita trenutka u procesu, sa različitim
procesnim posledicama, materijalnim i
proceduralnim.
Sudski savet Kosova [Këshilli Gjyqësor
i Kosovës; Kosovo Judicial Council;
Justizrat des Kosovo] - Sudski savet
Kosova je državna institucija, osnovana
Ustavom i Zakonom (videti član 108.
URK i Zakon o Sudskom savetu
Kosova). Primarni zadatak ovog Saveta
je obezbeđivanje nepristrasnosti i
objektivnosti pravosuđa na Kosovu. Da
bi postigao ove prioritete, Savet u
potpunosti organizuje i rukovodi
procesom zapošljavanja sudija i sudskog
osoblja. Ovaj Savet čini 13 članova, koji
imaju mandat na 5 godina.
Sudsko poravnanje [Pajtimi gjyqësor;
Court settlement; Vergleich] - Sudsko
u sudu o samostalnom rešavanju
njihovog spora i okončanja sudskog
postupka po sopstvenoj volji (članovi
411 i dalje ZPP). U ovom slučaju, sud
odobrava sudsko poravnanje zapisnikom,
kada donosi rešenje deklarativne prirode,
kojim meritorno odlučuje o stvari.
Sudsko poravnanje se razlikuje od
poravnanja u materijalnom pravu, jer se u
sudskom poravnanju pitanje presuđuje i
ne može biti ponovljenog procesa za isto
pitanje (ne bis in idem). Dok je za
poravnanje u materijalnom pravu
(poravnanje prema članovima 10 i 1047
ZOO), ugovor iz materijalnog prava i
nema efekat presuđenog pitanja (res
judicata) i naravno da strana može da
pokrene postupak, iako postoji
poravnanje iz materijalnog prava.
Sudsko poravnanje [Ujdia gjyqësore;
Court settlement; Gerichtsvergleich] -
Videti: Sudsko poravnanje.
Sudski testament [Testamenti gjyqësor;
Judicial testament; Gerichtliches
Testament] - Sudski testament je vrsta
testamenta, odnosno, izraz volje
ostavioca. Posebna karakteristika ove
vrste testamenta je da se testament
sastavlja i deponuje sudu pod uslovima i
postupcima koji su predviđeni (član 76-
78 ZN).
437
Svrha ugovora [Qëllimi i kontratës,
Purpose of contract; Vertragsziel] -
Videti: Motivi ugovora.
Suparništvo [Bashkëndërgjyqësia; Co-
litigation; Streitgenossenschaft] - Obično
jedno lice podnosi tužbu, zahtevom,
protiv određenog lica. Međutim, zbog
efikasnosti postupka i načela
ekonomičnosti, dozvoljava se mogućnost
da se na strani tužioca ili tuženog pojavi
drugo lice. To se zove subjektivno
suparništvo. Dozvoljeno je takođe da
tužba sadrži ne samo jedan, već i dva ili
više drugih zahteva. To se zove
objektivno suparništvo (članovi 264 i
dalje ZPP).
Superficio solo cedit (lat.) - Načelo iz
rimskog prava prema kojem sve što je
čvrsto vezano sa zemljom pripada
vlasniku zemlje. Ovo načelo proizilazi iz
izreke i čuvene formulacije: cujus est
solum, ejus est uskue ad coelum (kome
pripada zemlja, pripada mu sve do neba)
sadržane u rimskom pravu i institucijama
(2 stav 73), Gaj. Videti: Zakon o izgradji
i vlasništvu
Supružnici [Bashkëshortë; Consorts;
Ehegatte] - Supružnici su lica (suprug i
supruga) koja su stupila u zakoniti brak.
U vreme sklapanja braka, zakon predviđa
da supružnici preuzmu neke dužnosti i
odgovornosti jedni prema drugima.
Njihov bračni odnos karakteriše načelo
jednakosti u svim ličnim i imovinskim
odnosima; lojalnost, poštovanje,
solidarnost, finansijska podrška i
uzajamna međusobna pomoć (član 42.
ZPK).
Suspenzivni efekat [Efekti suspensiv;
effect; Suspensiveffekt] - Videti:
Suspenzivni.
Suspenzivno (dejstvo) [Suspenziv
(efekti); Suspensive (effect); Suspensiv
(effect)] - Pod suspenzivnim dejstvom
438
podrazumevamo pravosnažni suspenzivni
karakter pravnog sredstva za osporavanje
odluke. Neka pravna sredstva za
osporavanje odluke imaju suspenzivno
dejstvo, s obzirom da odluka ne može da
postane pravosnažna dok se ne odluči i
po pravnom sredstvu, na pr: žalba na
presudu ima suspenzivni karakter (član
176. ZPP), a revizija ima nesuspenzivni
karakter (videti: član 213. ZPP).
Susedstvo (pravo) [Fqinjësia (e drejta);
Neighborhood (right); Nachbarrecht] - U
svojinskom pravu za susedstvo ili
susedsko pravo se smatra pravo koje
imaocu imovine omogućava da koristi
susednu nepokretnost radi ostvarivanja
svog prava svojine. Ovo pravo se može
postići samo između vlasnika susednih
nepokretnosti. Susedni vlasnici
nepokretnosti su obavezni da uzmu u
obzir prava i interese svojih suseda i
njihova prava na ostvarivanje, tako da se
prava njihovih suseda ne krše ili
oštećuju. Obaveze vezane za brigu i
zakonske odredbe susednog prava se
primenjuju i na odnos između vlasnika
nepokretnosti i vlasnika zgrade koja se
nalazi na ovoj nepokretnosti, ako po
svojoj prirodi budu primenjive u ovom
odnosu (član 78. ZVDSP).
Suvlasništvo [Bashkëpronësia; Co-
ownership; Miteigentum] - Videti:
Svojina
Svedočenje [Dëshmi; Evidence; Beweis]
- Videti: Svedok.
Svedok [Dëshmitari; Witness; Zeuge] -
Svedok je sredstvo dokazivanja u
parničnom postupku, koje je izričito
propisano zakonom (član 339. i dalje
ZPP). Svedok može da bude svako lice
koje može da pruži informacije o iznetim
činjenicama. Svedoka mogu da predlože
stranke a u određenim slučajevima čak i
sam sud. Svedok se poziva pozivom i
dužan je da svedoči, osim ako postoje
okolnosti sa pravom odbijanja da
svedoči, kao što su na primer: zastupnik
sa punomoćjem da pitanja koja mu je
poverila stranka, na pr. lekar ili advokat,
čuva kao tajnu, itd.
Svetska organizacija za intelektualnu
svojinu [Organizata Botërore për Pronësi
Intelektuale; World Intellectual Property
Organization; Weltorganisation für
geistiges Eigentum] - Svetska
organizacija za intelektualnu svojinu
(SOIS) je jedna od specijalizovanih
agencija u organizacionom sistemu
Ujedinjenih nacija (UN). Konvencija o
osnivanju Svetske organizacije za
intelektualnu svojinu je potpisana 1967.
godine u Stokholmu i stupila je na snagu
1970. godine. Međutim, prvi počeci ove
organizacije se vide 1883. i 1886. godine,
usvajanjem Pariske konvencije i Bernske
konvencije, jer su obe ove Konvencije
predviđale osnivanje međunarodnog
sekretarijata za nadzor/administraciju
ovih konvencija. Misija SOIS-a je da
putem međunarodne saradnje promoviše
stvaranje, distribuciju, korišćenje i zaštitu
ljudskih aktivnosti, s ciljem ekonomskog,
kulturnog i društvenog napretka čitavog
čovečanstva.
Svojina [Pronësia; Ownership; Eigen-
tum] - Svojina i tržišna ekonomija su os-
novni preduslovi za ostvarivanje prava i
sloboda pojedinca u jednom slobodnom i
demokratskom društvu. Svojina, kao cen-
tralni pravni institut, je zakonski
definisana i time se podrazumeva kao
potpuna i u načelu neograničeno pravo
lica na jednoj stvari (član 18. ZVDSP).
Iako je u načelu neograničeno pravo,
vlasnik ne može da raspolaže i koristi
stvar arbitrarno. Iz tog razloga su
predviđena ograničenja građanskog
prava, na pr: prava trećih lica se ne mogu
povrediti tokom korišćenja stvari.
Takođe, postoje ograničenja javnog
prava zbog socijalne funkcije svojine, na
pr: izgradnja jednog objekta na
nepokretnosti koja podleže pravilima im-
perativnog karaktera prava na izgradnju.
Svojina kao puno pravo lica na jednoj
stvari je, po pravilu, individualna svojina.
Ali, pod određenim pravnim uslovima
razlikuje se nekoliko vrsta svojine. Indi-
vidualna svojina je kao pravilo i odnosi
se na činjenicu da jedno lice ima svojinu
nad jednom stvari. Druga vrsta svojine je
suvlasništvo (član 51. i dalje ZVDSP).
Suvlasništvo više lica postoji onda kada
jedna stvar pripada dvema ili više oso-
bama u idealnom i nedeljivom delu, na
pr. dva lica imaju pravo suvlasništva na
jednoj stvari sa udelom od ½. Svaki od
suvlasnika ima pravo da raspolaže svojim
alikvotnim ili idealnim delom. Ali, u
slučaju otuđivanja nepokretnosti, suvlas-
nici imaju pravo na preču kupovinu i to
na stvarno pravo preče kupovine. Vlas-
ništvo nad stambenom jedinicom (član
57. ZVDSP) je predviđeno sa
ekonomskog aspekta i zbog ekonomske
efikasnosti. U ovom slučaju, neko ima
jedino vlasništvo na jednom ograničenom
delu (na pr: stan), međutim zbog načela
superficio solo cedit, svaki vlasnik ove
posebne jedinice je automatski i suvlas-
nik na nepokretnosti na kojoj se nalazi
ova ograničena jedinica, znači stan ili
kuća. Stoga, u slučaju prenosa vlasništva
na jednoj ograničenoj jedinici zgrade na
neko drugo lice, automatski se na njega
prenosi i suvlasništvo, odnosno vlas-
ništvo u idealnom ili alikvotnom delu.
Dok su idealni delovi suvlasništva ut-
vrđeni u idealnom smislu, delovi
zajedničkog vlasništva nisu poznati čak
ni u idealnom delu. Zajednička svojina
postoji onda kada dva ili više lica imaju
439
svojinu na jednoj stvari, ne znajući koliki
su idealni ili alikvotni delovi (član 77. i
dalje ZVDSP). Dakle, svaki zajednički
vlasnik ima puno vlasništvo na toj stvari.
Pošto idealni ili alikvotni delovi nisu
poznati, naravno da zajednički vlasnik ne
može da otuđi stvar bez saglasnosti dru-
gih zajedničkih vlasnika, ali može istupiti
iz zajedničke svojine. Zajednička svojina
se može stvoriti samo ako je to zakonom
predviđeno i tipični slučajevi su: individ-
ualna društva prema ZPD, zajednica
naslednika (član 140. ZN), supružnici
kao zajednički vlasnici zajedničke
imovine (član 47. ZN). Društveno vlas-
ništvo je dominiralo u kosovskom pravu
od Drugog svetskog rata pa do društvenih
i političkih transformacija 90-ih godina
XX veka. Posebnost ove svojine je bila ta
da niko nije i da je svako imao imovinsko
pravo na stvari koje su se smatrale
društvenom imovinom. Ta imovina se
sada nalazi u procesu privatizacije koji
sprovodi Kosovska agencija za privat-
izaciju. Državno vlasništvo je bilo karak-
teristično za totalitarne države. Momen-
talno je u postupku donošenja zakona
nacrt zakona o javnoj imovini, kojim se
detaljno reguliše takozvana javna imov-
ina, u kojem se utvrđuju neki objekti i
neka posebna prava države i opštine na
imovinu koja se smatrajavnim objektima.
Š telesne povrede i zdravlje (fizičko i
Špedicija [Shpeditimi; Shipping (con-
tract); Speditionsvertrag] - Špedicija je
pravni odnos obaveza, koja ima za cilj
otpremu ili transport robe. Ugovorom o
otpremanju obavezuje se špediter da u
cilju prevoza određene stvari zaključi u
svoje ime i za račun nalogodavca ugovor
o prevozu i druge ugovore potrebne za
izvršenje prevoza, kao i da obavi ostale
uobičajene poslove i radnje, a nalogoda-
440
vac se obavezuje da mu isplati određenu
naknadu (član 848. i dalje ZOO). Za od-
nose nalogodavca i špeditera koji nisu
regulisani prema ovom delu, primenjuju
se pravila za ugovor o komisiji, odnosno
trgovačkom zastupanju.
Šteta [Dëmi; Damage; Schaden] - Šteta
je bilo koje neželjeno narušavanje
imovine ili subjektivnih prava nekog lica.
Međutim, spremnost da se smanji bo-
gatstvo je trošak. Šteta je takođe za-
konski definisana u članu 137. ZOO kao
umanjenje nečije imovine (obična šteta) i
sprečavanje njenog povećanja (izgublje-
na korist), kao i nanošenje drugome
fizičkog ili psihičkog bola ili straha (ne-
materijalna šteta). Šteta može biti
različita i to direktna ili indirektna, bilo
materijalna ili nematerijalna. Šteta može
da bude uzrokovana na dva načina:
‛činjenjem’ i ‛nečinjenjem’. Šteta može
da nastane kao posledica ‛činjenjem lju-
di’, ‛opasnih stvari’, odnosno ‛opasnih
delovanja ’.
- Materijalna šteta [Dëm material; Ma-
terijalna šteta; Material damage; ma-
terieller Schaden] - materijalna šteta
se pre svega odnosi na oštećenje mate-
rijalnih stvari, imovine i bogatstva.
- Moralna šteta [Dëm material; Moral-
na Šteta; Moral damage; immateriel-
ler Schaden] - može da uključuje
gubitak života, integritet osobe,
psihičko), slobodu, itd.
- Nepopravljiva šteta [Dëmi i pa-
riparueshëm; Irreparable damage; Ir-
reparabler Schaden] - Šteta se smatra
nepopravljivom ako ne može razumno
da se obešteti odšteti finansijskiom
nadoknadom ili se ne može vratiti na
prvobitne im uslove ima koji su post-
ojali bili pre nastanka upanja štete.
Ovaj izraz se obično koristi u sudskim
 sporovima kada se od suda zahteva od
suda da izda preliminarni nalog ili
privremenu meru koja se odnosi na
predmet spora.
- Egzistencijalna šteta [Dëmi ekzisten-
cial; Existential damage; Existenziel-
ler Schaden] - U praksi i pravnoj dok-
trini nekih zemalja, nailazi se na kon-
cept egzistencijalne štete. Egzistenci-
jalna šteta je povezana sa oštećenjem
fizičkih i kreativnih psihičkih sposob-
nosti koje mogu da budu kulturna,
umetnička i sportska priroda
oštećenog lica, koje dovode do toga da
lice gubi priliku da pokaže svoju
ličnost u društvenim odnosima i spol-
jnom svetu.
- Šteta preko polovine [Dëmtimi përtej
gjysmës; Damage beyond half;
Schaden über die Hälfte] - Videti:
Prekomerna šteta.
- Prekomerna šteta [Dëmtimi përtej
mase; Damage beyond measure;
Übermäßige (Erhebliche) Schädigung]
- Damage beyond measure (laesio
enormis). Abnormalna šteta (laesio
enormis). Ako u pravnom odnosu sa
recipročnim obavezama postoji
očigledna disproporcija između
recipročnih pozajmica, tada oštećeni
može da zatražiti poništenje ugovora
(član 122. ZOO-a). Tipičan slučaj je
na primer: udvostručiti običnu kamat-
nu stopu.
T neki osnovni uslovi, propisani u ZN.
Tajni pronalazak [Shpikjet sekrete;
Secret inventions; Geheime Erfindungen]
- Tajni pronalazak je pronalazak koji se
odnosi na državne interese, kao što su
nacionalna odbrana ili bezbednost
države. Tajni pronalazak istovremeno
predstavlja državnu tajnu. Nadležni
organ za odlučivanje o tajnim
pronalascima je Savet bezbednosti
Kosova, koji posebnim aktima definiše
posebne uslove i postupak za tajne
pronalaske.
Tapija [Tapia; Tapia; Tapia] - Pravni
institut iz istorije prava na Kosovu. U
prošlosti na Kosovu, za evidencija o
katastarskoj imovini važio je sistem
tapija. Tapija je bio zvanični javni
dokument u kojem se beležilo pravo
svojine na nepokretnost i izdavana je
pojedincima u svojstvu titulara od strane
tadašnjih nadležnih organa.
Tazbina [Krushqia; Affinity;
Schwägerschaft] - Tazbina je veza koja
se stvara između supružnika sa rođacima
drugog supružnika (kao što je: svekar i
snaha, zet i tašta, itd.). Videti: Srodstvo
po tazbini.
Testament [Testament; Testament;
Testament] - Testament je izjava
poslednje volje iznete na zakonom
predviđen način, kojom ostavilac nalaže
kako da se postupa sa njegovom
imovinom nakon njegove smrti (član 69.
ZN). Testament je pravni posao, ali
jednostrani pravni posao, gde će se
izjaviti samo jedna volja i u ovom
slučaju, volja ostavioca. Izjava volje će
uvek imati prednost nad zakonskim
nasleđivanjem. Stoga, nakon smrti
ostavioca, pre početka određivanja
naslednika, uvek mora biti utvrđeno da li
je ostavilac ostavio testament. Da bi
testament bio važeći, moraju se ispuniti
Testament se može sastaviti u pisanoj
formi, usmeno pred svedocima, pred
sudom, pred javnim beležnikom i u
izuzetnim okolnostima.
- Opoziv testamenta [Revokimi i
testamentit; revocation of testament;
Widerruf des Testaments] - je
opozivanje (odustajanje) od izjave
441
 volje izražene testamentom od strane
ostavioca. Opoziv testamenta može
izvršiti samo ostavilac i to izričitom
izjavom (pisanjem, opozivanjem ili
cepanjem) ili čak prećutno,
sastavljanjem novog testamenta, koji
automatski opoziva prethodni
testament (član 107-109 ZN).
- Poništaj testamenta [Nuliteti i
testamentit; nullity of testament
Nichtigkeit des Testaments] - privredno ili komercijalno društvo koje
testament kao izraz poslednje volje
ostavioca (ostavioca koji je sastavio
testament) može se proglasiti
nevažećim, znači ništavim. To znači
da su pravne posledice takvog
testamenta ništave i to ex tunc (od
početka). Testament se može proglasiti
ništavim samo iz razloga izričito
predviđenih zakonom, jer ostavilac
nije imao sposobnost da sastavi
testament (član 72. ZN) ili zato što
testament nije sastavljen prema
propisanom obliku, npr: nedostaje
potpis (član 85. ZN).
Titulus executionis (lat.) - Videti:
Izvršni dokument.
Traditio (načelo) [Traditio (Parimi);
Traditio (principle); Tradition (prinzip)] -
To je osnovno načelo građanskog prava u
Austriji i u mnogim drugim zemljama,
uključujući i Kosovo, prema
tradicionalnom i prevladavajućem
mišljenju. Prema ovom načelu, za prenos
svojine, potreban je pravni posao kao
pravni osnov (na pr: ugovor o prodaji) i
realan postupak, predaja, ako se radi o
pokretnoj imovini ili upis, ako je predmet
pravnog posla nepokretnost.
Treće lice [Personi i tretë; Third person;
Dritte Person] - Treće lice je lice koje
direktno ili indirektno može da bude
uključeno u pravni odnos.. Obično je
pravni odnos povezan sa odnosima iz-
442
među strana. Međutim, u određenim
slučajevima treće lice može da bude fa-
vorizovano ili oštećeno, na pr: ugovor
dva lica u korist trećeg. U postupak
(građanski) se može uključiti i treće lice,
na primer: umešač, prevodilac, veštak,
itd.
Trgovac [Tregtar; Trader; Kaufmann] -
Trgovac je svako fizičko ili pravno lice
koje prodaje ili posluje na tržištu kao
obavlja svoju trgovačku delatnost ili lice
koje posluje u ime ili za račun
veletrgovaca ili proizvođača.
Trgovačka marka [Markat tregtare;
Trademarks; Marke] - Trgovačka marka
se zove svaki grafički znak ili određena
reč, uključujući i lična imena, dizajn,
slova, brojeve, oblik robe ili njenu
ambalažu, boje ili kombinacije svega što
identifikuje privredni subjekt u
ekonomskim i pravnim odnosima. Ovaj
privredni subjekt može biti fizičko ili
pravno lice. Svrha trgovačkih marki je da
takve oznake razlikuju robu ili usluge
preduzeća od robe ili usluga drugih
preduzeća. Polje trgovačkih maraka na
Kosovu je regulisano posebnim
zakonom, odnosno Zakonom o
trgovačkim markama.
- Pravo na trgovačku marku [E drejta
për markë tregtare; the right to a
trademark; Das Recht auf Marke] -
Pravo na trgovačku marku se dobija
upisom u registar trgovačkih maraka
koji vodi nadležni organ (videti:
Agencija za industrijsku svojinu).
Registrovana trgovačka marka je
isključivo pravo njenog vlasnika.
Vlasnik trgovačke marke ima pravo da
koristi svoju trgovačku marku za robu
i usluge za koju je registrovao i ima
pravo da zabrani korišćenje trećim
licima, bez njegovog odobrenja. Ovo
 pravo korišćenja trgovačke marke,
vlasnik može preneti na druga lica
posebnom dozvolom ili licencom
(videti: Licenca za trgovačke marke).
Vlasnik trgovačke marke može biti
lokalni i međunarodni ekonomski
subjekt (član 4.2 ZTM).
Trgovinsko zastupanje [Përfaqësimi
tregtar, Commercial representation; Han-
delsvertreter] - Trgovinsko zastupanje je
posebna vrsta ugovora o zastupanju (član
804 i dalje ZOO). Ugovorom o
trgovinskom zastupanju obavezuje se
zastupnik da nađe druga preduzeća i
zaključi privredne ugovore sa njima u
ime i za račun zastupane strane. Zastu-
pana strana je dužna da nadoknadi
trgovinskog zastupnika za izvršenu
uslugu.
Trgovinska delatnost [Veprimtaria treg-
tare; Commercial activity; Gewerbliche
Tätigkeit] - Trgovinska delatnost je svaka
redovna aktivnost koja uključuje ponudu,
obezbeđivanje ili proizvodnju dobara,
usluga, imovine i/ili radova licu ili
društvu u zamenu za ili očekujući bilo
koju vrstu plaćanja ili naknade, pod
uslovom da se ne smatra da radnik koji
obavlja usluge za svog poslodavca
obavlja komercijalnu delatnost sve dok
se takve usluge ne nadoknade u skladu sa
ugovorom zaposlenog kod poslodavca.
TRIPS - Sporazum o trgovinskim
aspektima prava na intelektualnu svojinu
(TRIPS Sporazum) [Marrëveshja për
Aspektet Tregtare të Drejtave të
Pronësisë Industriale; Agreement on
Trade-Related Aspects of Intellectual
Property Rights (“TRIPS Agreement”)] -
Sporazum o trgovinskim aspektima prava
na intelektualnu svojinu (TRIPS
Sporazum), koji je stupio na snagu 1.
januara 1995. godine, smatra da je aneks
Sporazuma o osnivanju Svetske
trgovinske organizacije (SOSTO), a koja
je obavezna za sve članove SOSTO. Cilj
ovog sporazuma je bio da se izbegnu
prepreke za međunarodnu trgovinu i
istovremeno stvori zakonska
infrastruktura za efikasnu i adekvatnu
zaštitu prava na intelektualnu svojinu,
obezbeđivanje mera bezbednosti i
postupkea za ostvarivanje prava na
intelektualnu svojinu. Da bi se olakšalo
sprovođenje ovog Sporazuma, razvijene
zemlje članice će obezbediti, na zahtev i
pod uslovima i međusobno dogovorenim
rokovima, tehničku i finansijsku saradnju
za dobrobit zemalja članica u razvoju i
manje razvijenih zemalja članica. Ova
saradnja će uključivati pomoć u pripremi
zakona za zaštitu i sprovođenje prava na
intelektualnu svojinu, i sprečiti njegovu
zloupotrebu i podršku u vezi sa
uspostavljanjem i jačanjem institucija
(kancelarija) i relevantnih agencija u ovoj
oblasti, uključujući i obuku osoblja (član
67. TRIPS).
Troškovi luksuza [Shpenzimet e luksit;
Luxury expenditures;
Luxusverwendungen] - Za troškove
luksuza se smatraju troškovi koji
povećavaju udobnost stvari i njegovu
dekoraciju (videti: član 95. ZVDSP).
Tumačenje [Interpretimi; Interpretation;
Auslegung] - Tumačenje znači
komentarisanje i davanje pravog
shvatanja normi i pravnih pravila. Da bi
se postiglo razumevanje normi mogu se
koristiti različite metode i to hronološki:
jezičko tumačenje (u procesu tumačenja
počinje sa otkrivanjem značenja reči,
dakle teksta; sistematsko tumačenje
(koncept ili pravila se tumače uzimajući
u obzir čitav pravni poredak); istorijsko
tumačenje (koja je bila namera
zakonodavca da reguliše određenu
normu); teleološko tumačenje (obično u
443
tumačenju starih normi, kada se
posmatraju u aktuelnom smislu);
tumačenje u skladu sa direktivama EU,
jedinstvenog prava (npr: CISG) i
uporednog prava. U zavisnosti od
predmeta tumačenja, možemo imati
autentično tumačenje, sudsko i (tužba je dozvoljena ili nedozvoljena).
doktrinarno. Pored tumačenja zakona,
dakle normi, često se u praksi zahteva i
tumačenje ugovora, konkretnije,
tumačenje izjava volje. Da bi se razumela
izjava volje, primenjuju se druga pravila.
Tužba [Padia; Lawsuit; Klage] - Tužba
je prva procesna radnja tužioca, kojom se
od suda traži sudska zaštita (član 252,
253 ZPP). Bez tužbe nema sudskog
postupka. Prema kriterijumu svrhe
tužioca i sadržaju tužbe, razlikujemo
tužbu za obavezivanje, utvrđivanje i
izmenu. Tužbom za obavezivanje, tužilac
traži ispunjenje obaveze (npr: isplatu
cene, naknadu štete, itd). Tužbom za
utvrđivanje, tužilac traži utvrđivanje da li
postoji pravni odnos (npr: da li postoji
važeći ugovor), dok tužbom za izmenu,
tužilac može da traži izmenu pravnog
odnosa, na primer: razvod braka. Samo
tužba za izmenu se izričito reguliše
zakonom (vidti: član 254. ZPP), dok se
tužbe za obavezivanje i izmenu
predviđaju samo indirektno i implicitno u
ZPP i drugim zakonima, npr: u ZP.
- Dozvoljenost tužbe [Lejueshmëria e
padisë; permissibility of lawsuit
Zulässigkeit der Klage] - Dozvoljenost
tužbe (prihvatljivost tužbe) se odnosi
na činjenicu da li je tužba tužioca
dozvoljena ili nedozvoljena. Ako je
tužba dozvoljena, nastavlja se
postupak za donošenje odluke, ako je
tužba osnovana; u suprotnom, tužba se
odbacuje kao nedozvoljena. Da bi
tužba bila dozvoljena, moraju se
ispuniti sve proceduralne pretpostavke
444
za tužbu. Zapravo, pojam
„dozvoljenosti“ tužbe nije poznat
zajednici pravnika, iako je takav
pojam precizan i sadržajan. Čak i u
zajednici pravnika, mnogo više se
koristi ovaj pojam u obliku prideva
- Osnova/osnovanost tužbe [themelësia
e padisë; ground of lawsuit;
Begründetheit der Klage] - Osnova za
tužbu se odnosi na činjenicu da li je
tužba osnovana ili neosnovana. Ako je
tužba osnovana ona se prihvata. Ako
je tužba neosnovana, tada je ona bez
osnova, i trebalo bi je odbiti. Da li je
tužba osnovana, zavisi od normi
materijalnog prava, na pr: da li je
vlasnik podneo tužbu za vraćanje
imovine, tada to zavisi od normi
imovinskog prava, ukoliko je ta tužba
zasnovana.
Tužilac [Paditësi; Claimant; Kläger] -
Tužilac je strana u građanskom postupku,
koja podnosi tužbu sudu i traži od njega
sudsku zaštitu.
Tuženi [Padituri (i); Respondent;
Beklagter] - (i) Tuženi je stranka u
građanskom postupku protiv koje je
podneta tužba sudu. U vezi sa tim ko je
tužena strana, važi formalni koncept,
prema kojem je to ona strana koja je u
tužbi imenovana kao takva.
Tužba zbog uznemiravanja prava
svojine [Padia mohuese; Negative
lawsuit; Eigentumsfreiheitsklage] -
Videti: Actio negatoria.
Tužba za povraćaj [Padia e rikthimit;
Return lawsuit; Eigentumsklage] -
Videti: Actio reivindicatio.
Tužbeni zahtev [Kërkesëpadia;
Statement of claim; Klagebegehren] -
Tužbeni zahtev je petitum (deo) tužbe,
kojim se traži pravna zaštita. Tužba, u
materijalnom smislu, ima tri glavna dela i
to, uvodni deo, tužbeni zahtev i
obrazloženje. Dakle, tužbeni zahtev je
najvažniji deo tužbe i njime se formuliše
mišljenje tužioca, kako treba da izgleda
izreka buduće odluke suda.
U razmeni, itd. je To je način zaključivanja
Ugovor [Kontrata; Contract; Vertrag] -
Ugovor je pravni posao dve strane,
odnosno sporazum između dva subjekta,
koji izaziva pravne posledice. Pošto je
ugovor sporazum, tada je za njegovo
zaključivanje uvek potrebna voljna
saglasnost. Ova volja se, u principu,
izjavljuje ponudom i prihvatanjem
ponude. Ugovor je, bez sumnje, glavni
pravni posao, kako u pravnom, tako i u
ekonomskom smislu, i kao takav
predstavlja apsolutno glavni osnov
privatnog prava. Zakon predviđa samo
osnovne i neophodne okvire za sklapanje
ugovora, a strane su slobodne da zaključe
ugovor po želji na osnovu načela
slobodne volje (videti: član 15 i dalje
ZOO). Sloboda ugovaranja je osnova
svakog slobodnog, ekonomskog i
demokratskog poretka. Pošto se
primenjuje sloboda ugovaranja, u
principu, za njegovu valjanost nije
potreban pisani oblik, osim ako zakon
predviđa nešto drugo, na primer:
zaključivanje ugovora o nepokretnosti,
kreditu itd.
(Ugovor) o preduzetništvu [Sipërmarrja
(kontrata); Entrepreneurship (contract);
Unternehmer] - Ugovor o preduzetništvu
odgovora ugovoru o delu. Ugovor o
preduzetništvu podrazumeva sporazum
između strana, kojim se strana
(preduzetnik ili izvršilac radova)
obavezuje da uspešno obavi neki posao, a
drugo lice (naručilac) je dužan da plati
određenu naknadu. Videt i: Ugovor o
delu.
Ugovori van poslovnih prostorija
[Kontratat jashtë lokaleve afariste; Door
to door sale; Haustürgeschäfte] - Ne treba
da nas buni naziv „Ugovor van poslovnih
prostorija“ ili „Ugovor na daljinu“. To
nije vrsta ugovora, npr: ugovor o prodaji,
ugovora i to kao odraz
transponovanja/prenošenja Direktiva EU
u pravo Kosova. Pod tim se podrazumeva
zaključivanje ugovora, (npr: o prodaji)
između preduzetnika i potrošača u stanu,
na radnom mestu, na ulici, itd. Specifično
je da je u ovom odnosu potrošač zaštićen
pravom da se efektivno povuče iz ovog
ugovora, ne navodeći čak ni razloge. Po
pravilu, potrošač ima pravo da se povuče
iz ugovora u roku od 15 dana od
zaključivanja ugovora i to bez ikakvog
razloga i bez pravnih posledica. Na
Kosovu, ovo pitanje nije regulisano kako
treba, a ZOO ne propisuje nijednu
odgovarajući normu. Zakon o zaštiti
potrošača (2012) ima mnogo više
karakter javnog prava i nije preneo
Direktive EU u vezi sa zaštitom
potrošača.
Ugovor na daljinu [Kontratat në
distancë; Distance contract;
Fernabsatzvertrag] - Napred navedeni
ugovori van poslovnih prostorija se
razlikuju od ugovora na daljinu samo
zbog činjenice da se ugovori na daljinu
zaključuju elektronskim sredstvima
komunikacije. Ovaj institut je takođe
odraz Direktiva EU o zaštiti potrošača.
Ugovor u korist trećeg lica [Kontrata në
dobi të personit të tretë; Contract in favor
of a third person; Vertrag zugunsten
Dritter] - Ugovor u korist trećeg lica je
pravni odnos između poverioca i
dužnika, prema kojem treće lice stiče
pravo prema dužniku (član 131. i dalje
ZOO). Kada neko, u svoje ime, ugovori
445
potraživanje u korist trećeg lica, onda
treće lice stiče sopstveno i neposredno
pravo prema dužniku, ukoliko nije što
drugo ugovoreno ili ne proizlazi iz
okolnosti posla. Ugovarač ima pravo da
traži da dužnik prema trećem licu izvrši
ono što je ugovoreno u korist tog trećeg
lica. Tipičan slučaj je na primer: ugovor
o životnom osiguranju za određeno liceza
slučaj smrti.
Ugovorna kazna [Dënimi kontraktues;
Contractual penalty; Vertragsstrafe] -
Poverilac u obligacionom odnosu ima
pravo da traži od dužnika da ispuni
obavezu, a dužnik je obavezan da je
savesno i u celosti ispuni u skladu sa nje-
govim sadržajem. Ugovorena kazna
predstavlja sredstvo ličnog obezbeđivan-
ja za izvršenje ugovora od strane dužni-
ka. Ugovorena kazna postoji onda kada
se poverilac i dužnik dogovore da će
dužnik isplatiti poveriocu određeni
novčani iznos ili pribaviti neku drugu
materijalnu korist ako ne ispuni svoju
obavezu ili ako zakasni sa njenim ispun-
jenjem (član 253. ZOO. Ugovorna kazna
se ne može ugovoriti za novčane
obaveze).
Ugovor o doživotnom izdržavanju
[Mbajtja e përjetshme (kontrata); Life-
long maintenance (contract); Le-
benslanger Unterhalt (Vertrag)] - Ugovor
o doživotnom izdržavanju je pravni ob-
ligacioni odnos prema kojem je jedna
strana dužna da vodi računa o drugoj ili
trećem licu, a druga ugovorna strana je
dužna da posle smrti prenese svu
imovinu ili deo toj strani (član 560 i
dalje). Ovaj ugovor važi samo u od-
ređenom oblikui uz notarski akt.
Ukidanje poslovne sposobnosti [Heqja
e zotësisë për të vepruar; Abolition of the
capacity to act english; Entziehung der
Handlungsfähigkeit] - Puna poslovna
446
sposobnost se stiče ipse iure (po zakonu)
sa dostizanjem punoletstva (18 godina).
Ali, iz raznih razloga (mentalne bolesti,
društvene devijacije, itd) se može desiti
da neko punoletno lice nije u stanju da
rasuđuje o svom činjenju ili nečinjenju.
Da bi sačuvao njegov interes i šire,
predviđena je mogućnost oduzimanja
pravne sposobnosti. Za to je predviđen
poseban vanparnični postupak, gde sud,
rešenjem, odlučuje da li su ispunjeni
zakonski uslovi da se nekome oduzme
poslovna sposobnost (član 31 i dalje
ZVP). Sud može rešenjem nekome da
oduzme poslovnu sposobnost; da
delimično oduzme poslovnu sposobnost
(na pr. nema pravo da prodaje stvari).
Ako su prestali uslovi za oduzimanje
poslovne sposobnosti, tada sudmože da
vrati nečiju poslovnu sposobnost.
Ulaganje [Investim; Investment;
Investition] - Ulaganje znači direktno
uključivanje kapitala u određenu sferu
privrede, industrije, rudarstva, itd. Taj
kapital može biti privatni (privatno
ulaganje), javni (javno ulaganje) ili
kombinacija oba (javno-privatno
ulaganje).
Ultima ratio (lat.) - Poslednji argument;
poslednje rešenje; poslednja sredstva
koja će se koristiti, na primer: zbog
načela ekonomizacije, sudska zaštita
tužbom bi trebalo da bude poslednji
način rešavanja sporova između različitih
subjekata. Treba očekivati da strane
pokušaju da pronađu rešenje za sporna
pitanja u društvenoj i prijateljskoj
atmosferi.
Ultra vires (lat.) - Van nadležnosti. Ultra
vires je situacija kada o pravnom pitanju
odlučuje nekompetentan organ ili
proširuje svoj autoritet van svoje
nadležnosti odlučivanja. Ultra vires
Doctrine je jedna od tipičnih
karakteristika anglosaksonskog pravnog
sistema u privatnom pravu, prema kome
sam odbor direktora odgovara i
obavezuje se ako je delovao van
zakonskih ovlašćenja statuta poslovnog
društva.
Umešač [Ndërhyrësi; Intervenor;
Nebenintervenient] - Umešač ili
intervinient je treće lice (fizičko ili
pravno), koje je stupilo u građanski
postupak kako bi pomoglo tužiocu ili
tuženom. Dakle, umešač nije stranka, već
treće lice koje ima pravni interes da
pomogne jednoj strani u građanskom
sporu (član 271 i dalje ZPP).
Univerzalni naslednik [Suksesor
universal; Universal successor;
Gesamtrechtsnachfolge] - Univerzalnim
naslednikom se, u naslednom pravu,
naziva lice koje nasledi celokupnu
imovinu ostavioca ili jedan njen deo. Za
razliku od jedinog naslednika (legatar),
univerzalni naslednik pored nasleđivanja
imovine (aktiva) takođe preuzima i
obaveze ili dugove ostavioca (pasiva).
Univerzalni naslednik, takođe, može da
ostvari pravo na nasledstvo po dva
pravna osnova, po zakonu i testamentom.
Universitates rerum (lat.) - Mnoštvo
stvari koje čine jedinstvenu celinu.
UNCITRAL - Komisija Ujedinjenih
nacija za međunarodno trgovinsko pravo.
To je Komisija Ujedinjenih nacija za
međunarodno trgovinsko pravo, koja je
osnovana 1966. godine od strane
Generalne skupštine Ujedinjenih nacija.
Upravljanje [Administrimi;
Administration; Verwaltung] - U
privatnom pravu, upravljanje znači
korišćenje objekta nad kojim pravo imaju
dva ili više lica. Pravna priroda ovih
prava ovih subjekata na tom objektu je
nevažna, može da bude suvlasništvo,
zajednička imovina, susvojina,
zajedničko korišćenje, itd. Kao tipičan
slučaj, mogu se pomenuti norme iz člana
53 i dalje ZVDSP.
Uređenje zemljišta [Rregullimi i tokës;
Land consolidation; Bodenordnung] -
Uređenje zemljišta, drugačije poznato
kao komasacija znači usmeravanje i
uređenje granica (međa) različitih
katastarskih parcela radi poboljšanja
projektovanja ruralnih sredina, razvoja i
što ekonomičnijeg i racionalnijeg
korišćenja zemljišta.
Uslov (pravnog posla) [Kushti (i punës
juridike; Condition (of legal transaction);
Bedingung (des Rechtsgeschäfts)] -
Uslov je neizvesna činjenica, od koga
zavisi i zaključivanje pravnog posla,
obično ugovora. Zbog osnovnog načela
privatnog prava i načela slobodne
autonomije volje, subjekti prava imaju
pravo da zaključe pravni odnos i da je taj
pravni odnos uslovljen bilo kojim
uslovom (član 59 i dalje ZOO).
Sporazum strana za uslov znači da
pojavljivanje ili nepojavljivanje pravnih
posledica prema sporazumu zavisi od
nekog budućeg događaja za koji se još ne
zna da li će se dogoditi. Uslov treba
dozvoliti i da ne bude u suprotnosti sa
javnim redom i moralom i kategoričkim
odredbama. Kao tipičan slučaj, može biti
npr: stric obeća nećaku da će mu kupiti
novi automobil ako završi fakultet sa
visokim ocenama.
Usvojenje [Adoptimi; Adoption;
Adoption] - Usvojenje je pravni institut
porodičnog prava, prema kome se na
pravnom putu, pravni odnos između
maloletnika (usvojenika) i odraslog lica
(usvojioca) utvrđuje pravnim sudskim
aktom. Ovaj pravni institut reguliše ZPK
odredbama od 160 do 202, ali bez
ograničenja. Sa društvenog aspekta,
usvojenje je dozvoljeno jer se smatra da
447
služi blagostanju i dobrobiti deteta
stvaranjem zdravog odnosa roditelj-dete.
Prema zakonskim odredbama ZPK-a,
usvojenje je prepreka braku, a lica u
srodstvu usvajanjem ne mogu da sklope
brak, kao i krvni srodnici.
- Usvojenik - [(i) Adoptuari; Adoptee;
Adoptivkind] - Usvojenik može da
bude samo maloletno dete, član 174.
ZPK-a (videti: maloletnik).
- usvojilac - [Adoptuesi; Adopter;
Adoptiveltern] - usvojilac može da
bude samo radno sposobno lice i koje
ima lične kvalitete neophodne za
uspešno ostvarivanje roditeljskih prava
i obaveza i mora da ima 21. godinu
starosti (član 176. ZPK-a). Supružnici
mogu da usvoje dete samo zajednički,
izuzetno samo jedan od supružnika
može da usvoji dete, ali to zahteva i
saglasnost drugog supružnika. Lice
koje nije u braku može i samo da
usvoji dete.
Usvajanje [Birësimi; english; german] -
Videti: Usvojenje.
Usufrukt [Uzufrukti; english; german] -
Videti: Plodouživanje.
Uverenje/Potvrda [Certifikatë; Certifi-
cate; Zertifikat] - Uverenje je dokument
ili dopis koji izdaje organ koji je određen
da dokaže autentičnost činjenice ili
službene radnje. Uverenje se obično izda-
je za potvrđivanje ili dokazivanje neke
činjenice ili radnje. Na primer: uverenje
o građanskom stanju (rođenje, brak,
smrt), uverenje o obrazovanju (ocene,
studije), itd.
Uvodni deo presude [Pjesa hyrëse
aktgjykimit, Introductory part of
Judgment; Urteilskopf] - Videti: Presuda.
Uvreda [Fyerja; Insult; Beleidigung] -
Uvreda znači izjavljivanje, ponašanje,
objavljivanje izjave upućene drugom licu
koja je uvredljiva i koja krši njegov
448
ugled. Cilj povrede delom uvredasu
ličnost i čast osobe. Na Kosovu, delo
uvreda je trenutno dekriminalizovano, što
znači da ne predstavlja krivično delo
prema odredbama Krivičnog zakonika.
Međutim, sa tim u vezi je donet
građanski zakon protiv klevete i uvrede.
To znači da se usvajanjem ovog zakona,
za omalovažavanje časti i ugleda svakog
građanina ne može izreći zatvorska
kazna, ali oštećeni može da u parničnom
postupku podnese zahtev pred
građanskim sudovima za naknadu
moralne i materijalne štete. Građansku
tužbu za naknadu štete mogu podneti
samo fizička lica. Javnim organima nije
dozvoljeno da podnose zahtev za
naknadu štete prouzrokovane uvredom,
međutim, javni službenici, privatno, i
isključivo u ličnom svojstvu, mogu da
podnesu zahtev za naknadu štete nastale
uvredom.
Uzanse [Uzansat; Uzanse Usance] -
Videti: Poslovni običaji.
Uzročna veza [Lidhja kauzale; Causal
link; Kausalverbindung] - Videti:
Uzročnost.
Uzrok [Kauza; Cause; Causa] - Videti:
Osnov pravnog posla.
Uzročnost [Kauzaliteti; Causality;
Kausalität] - Objektivno stanje pojave ike
koja izaziva štetu je pored činjenja ili
nečinjenja i posledice i uzročnost.
Uzročnost je veza između činjenja ili
nečinjenja i posledica. Dok se u
krivičnom pravu primenjuje, u načelu,
teorija ekvivalentnosti, u građanskom
pravu važi teorija adekvatnosti. Prema
teoriji adekvatnosti, za posledicu je kauza
ili uzrok činjenja ili nečinjenja, ako takva
radnja prema opštem ljudskom iskustvu
može biti uzrok za izazivanje posledice.
Zbog toga je uzrok samo ono činjenje ili
nečinjenje tipično za izazivanje takve
posledice. Činjenje jednog lica mu se ne
može pripisati ako prema opštem
iskustvu takvo činjenje nije izazvalo
takvu posledicu. Ako oštećeni u
saobraćajnoj nesreći premine u bolnici
zbog infekcije, lice koje je izazivalo štetu
prema teoriji adekvatnosti ne može se
smatrati odgovornim za smrt, jer mu se
ne može pripisati smrt oštećenog.
Uviđaj [Këqyrja në vend; Spot
observation; Augenschein] - Direktni
uviđaj. Uviđaj na licu mesta je sredstvo
dokazivanja u građanskom postupku,
izričito predviđen zakonom (videti: član
326 i dalje ZPP). Ovo dokazno sredstvo
znači percepiranje objekata čulom sluha i
vida od strane suda. Uviđaj se takođe
može uraditi uz učešće veštaka i uvek se
sastavlja zapisnik o toku ovog dokaznog
sredstva. Tipični slučajevi uviđaja na licu
mesta su uviđaji različitih nesreća,
prirodnih pojava i kod postupaka zbog
ometanja poseda, itd.
V postupku, jer u ovom slučaju na direktan
Vanbračna zajednica [Bashkësia
jashtëmartesore, Out-of-matrimony rela-
tionship; Nichteheliche Gemeinschaft] -
Vanbračnom zajednicoma se smatra fak-
tički odnos između muškarca i žene koji
žive u paru, karakterisan jednim
zajedničkim životom koji ima karakter
stabilnosti i kontinuiteta. Ovu vrstu van-
bračne zajednice ZPK naziva i faktička
zajednica (član 39). Faktička zajednica
(vanbračna zajednica) uživa status bračne
zajednice i jednaka je bračnom statusu u
pogledu prava i obaveza za staranjem,
uzajamnom finansijskom podrškom i
imovinskim pravima kao što je
definisano u ZPK. Međutim, pod
uslovom da u ovoj vanbračnoj zajednici u
vreme njenog formiranja nisu postojale
prepreke ili bračne zabrane, kao što su:
postojeći brak, krvno srodstvo zabran-
jenog stepena po ovom zakonu, odgova-
rajući pol, psihička bolest i nesposobnost
rasuđivanja.
Vanparnični postupak [Procedura
jokontestimore, Out contentious proce-
dure; Verfahren der freiwilligen
Gerichtsbarkeit] - Vanparnični postupak
je građanski postupak priznavanja (cog-
nitio), u kojem se kao i u parničnom
postupku odlučuje o pitanjima
građanskog prava. Ova razlika u par-
ničnom i vanparničnom postupku je
uzeta prema nemačko-austrijskom mod-
elu i kao takva ostaje i dalje. Razlika iz-
među ova dva građanska postupka se ne
može izvršiti u jezičkom smislu, jer se
spor rešava u parničnom postupku, a ''van
parnica'' se rešava u vanparničnom
postupku, jer ako ne postoji „spor“ ne
postoji ni razlog za vođenje postupka. Pi-
tanje se tiče nečeg drugog i ova razlika je
važna zbog različitih pravnih posledica,
ako se jedno pitanje reši u vanparničnom
i primaran način ne bi važio ZPP, već
ZVP. Jedno čisto i formalno ograničenje
se ne može izvršiti, jer postoje „sporna“
pitanja koja se rešavaju u vanparničnom
postupku, međutim, suština leži u
činjenici da je ZVP predvideo da se ona
rešavaju u vanparničnom postupku.
Međutim, savremena teorija se zasniva
na načelu posvećenosti i to da je uvek
prvenstveno potrebno pogledati ZVP,
ako je izričito predviđeno koja se pitanja
rešavaju u vanparničnom postupku, uz
napomenu da je važeć ZVP. I ZVP
izričito definiše koja se pitanja mogu
rešavati u ovom postupku, kao što su:
postupak za upravljanje i podelu
zajedničkih stvari, postupak o raz-
matranju nasledne imovine, kao i neki
drugi statusni vanparnični postupci.
449
Verbalno (načelo) [Verbal (parimi);
Verbal (principle) Mündlichkeit
(Prinzip)] Verbalno načelo je jedno od
glavnih načela u parničnom postupku,
prema kome sud uzima u obzir one
činjenice i dokaze koje su na sednici
usmeno iznele strane i drugi učesnici.
Ovo načelo se često krši u postupku
pozivajući se na dostavljene dokumente.
Veridba [Fejesa; Engagement;
Verlöbnis] - Veridba je obostrani
sporazum i obećanje dva lica suprotnog
pola da se u budućnosti venčaju.Veridba
predstavlja pod-institut porodičnog prava
i regulisana je članom 9. ZPK. Ako se
veridba ne završi brakom, svako vereno
lice može zatražiti od drugog da vrati
poklone koje je dalo prilikom veridbe. U
ovom slučaju mogu da se primene pravila
za bogaćenje bez osnove u skladu sa
ZOO. Ako jedan od verenika premine,
pravo da traži naknadu štete, neće biti
izvršeno.
Verodostojni dokument [Dokumenti i
besueshëm; Authentic document;
Authentische Urkunde] - Izvršni organ
može da odredi izvršenje ne samo na
osnovu izvršnog dokumenta (član 22.
ZIP), već i na osnovu verodostojnog
dokumenta (član 21, 29, ZIP).
Verodostojnim dokumentom u smislu
izvršenja se smatraju menice i čekovi,
izvodi i overeni računi za plaćanje
komunalnih usluga, kao i drugi
dokumenti koji prema zakonu imaju
svojstvo javnih dokumenata (npr:
dokument notara ili privatnog izvršitelja,
itd).
Veštak [Eksperti; Expert;
Sachverständiger] - Veštak je sredstvo za
dokazivanje u parničnom postupku (član
356 i dalje ZPP). Veštak daje svoje
stručno mišljenje na osnovu stručnog i
naučnog znanja koje se tiče jedne
450
činjenicu. Veštak se imenuje na predlog
strana, a u pojedinim slučajevima i suda.
Veštak je dužan da, u određenom roku,
dostavi sudu svoje stručno mišljenje i
brani svoje mišljenje i u postupku za
izvođenje dokaza na glavnom ročištu.
Veštak ima pravo da primi naknadu za
svoje veštačenje. Pre toga, troškove
veštačenje snosi predlagač, a ako se
podnese zajednički predlog, tada
jednako, troškove snose strane. Sud
samostalno, prema slobodnom nahođenju
ceni data veštačenja.
Veštačenje [Ekspertiza; Expertise;
Sachverständigengutachten] - Videti:
Veštak.
Victus victori in expensis est
condemnandus (lat.) - Strana koja gubi
u procesu snosiće parnične troškove
strane koja dobije spor. Reč je o institutu
troškova postupka, videti: Troškovi
(parnični).
Vis major (lat.) - Viša sila. Videti: Viša
sila.
Volja [Vullneti; Will; Wille] - Videti:
Izjava o volji. Pravni posao i ugovor.
Viša sila [Fuqia madhore; Force
majeure; Höhere Gewalt] - Vis major.
Viša sila je izraz koji se odnosi na
postupke koji su van ljudske kontrole i
volje ili su Božija dela. To su obično
prirodne katastrofe, požari, vremenske
nepogode ili slični događaji, rat (bilo da
je proglašen ili ne) ili uslovi koji
proizilaze iz ratnih dejstava, revolucije,
nereda, građanskih sukoba, formalnih ili
na neki drugačiji način neprijateljstava,
nasilja u neredima, protestima,
blokadama, embargo ili bilo koje druge
nezakonite radnje protiv javnog reda i
vlasti.
Vraćanje poslovne sposobnosti [Kthimi
i aftësisë/zotësisë për të vepruar; Return
of ability/capacity to act;
Rückgewinnung der Geschäftsfähigkeit]
- Videti: Oduzimanje poslovne
sposobnosti.
Vraćanje u pređašnje stanje [Kthimi ne
gjendjen e mëparshme;Wiedereinsetzung
in den vorigen Stand] - Vraćanje u
pređašnje stanje - Restitutio in integrum.
Ako u proceduralnom roku nije
preduzeta nikakva proceduralna radnja
(npr: nije uložena žalba), tada se može
podneti predlog za vraćanje u pređašnje
stanje, ukoliko su ispunjeni predviđeni
uslovi. Vraćanje u pređašnje stanje se
može tražiti ako iz objektivnih razloga u
prekluzivnom roku nije preduzeta
proceduralna radnja. Ako se usvoji
vraćanje u pređašnje stanje, smatra se da
nije istekao prekluzivni rok i tada se
mogu preduzeti proceduralne radnje koje
su propuštene (izostavljene) (videti: član
129 i dalje ZPP).
Vrhovni sud [Gjykata Supreme;
Supreme court; Oberster Gerichtshof] -
Vrhovni sud je sud najvišeg stepena i
poslednji u hijerarhiji sudske vlasti u
Republici Kosovo, sa sedištem u Prištini,
a koji odlučuje po vanrednim sredstvima
pobijanja odluke (član 103. URK i
članovi 21-24 ZS). Vrhovni sud po
pravilu odlučuje u sastavu o od
profesionalnih sudija, sa izuzetkom opšte
sednice Vrhovnog suda (član 23. ZS). U
Vrhovnom sudu su osnovana i dva
odvojena departmana u vidu komore ili
veća. Žalbeno veće Kosovske agencije za
imovinu je odgovorno za razmatranje
pitanja za koje je nadležna isključivo ova
Agencija, na osnovu Zakona o kosovskoj
agenciji za upoređivanje i verifikaciju
imovine iz 2016. godine. U Vrhovnom
sudu je osnovano još jedno posebno
veće, takozvana Posebna komora
Vrhovnog suda (član 22, I 5 ZS), koja se
bavi vršenjem sudske vlasti u vezi sa
stvarima koje se odnose na pitanja
privatizacije, za koja je nadležna
Kosovska agencija za privatizaciju
(ranije Kosovska poverilačka agencija)
(Zakon o kosovskoj agenciji za
privatizaciju).
Z
Zabluda [Lajthimi; Mistake; Irrtum] -
Videti i ništavost ugovora i pravnog
posla. Zabluda je izbegavanje izjave
volje određenog lica, na pr: neko navede
određen iznos, iako je mislio neki drugi
iznos. Lice u zabludi može zahtevati da
se takav ugovor zaključen u zabludi
proglasi ništavim, ali tek onda, ako se ta
zabluda može smatrati „suštinskom“
(članovi 46, 47 ZOO).
Zahtev [Kërkesa; Claim; Forderung] -
Zahtev je potraživanje poverioca prema
dužniku za ispunjenje određene obaveze.
Zahtev može biti različit, obaveza sе
obično sastoji od novčanog potraživanja.
Zahtev za zaštitu zakonitosti [Kërkesa
pёr mbrojtjen e ligjshmёrisё; Request for
protection of legality; Antrag auf Schutz
der Gezetzmäßigkeit] - Zahtev za zaštitu
zakonitosti se takođe smatra vanrednim
sredstvom za osporavanje odluke (član
245 i dalje ZPP). Specifičnost ovog
pravnog sredstva je da ga može podneti
samo državno tužilaštvo, po službenoj
dužnosti ili na inicijativu stranke, u roku
od 30 dana od dana pravosnažnosti
odluke. Iako nije izričito navedeno, u
vezi sa zahtevom za zaštitu zakonitosti
odlučuje Vrhovni sud i samo iz razloga
navedenih u zahtevu koji su predviđeni
zakonom. U principu, u vezi sa ovim
pravnim sredstvom postoje ustavne
sumnje zbog činjenice da ovo sredstvo
može da koristi samo jedan subjekt, a to
je državno tužilaštvo, a ne direktno same
stranke.
451
Zajam [Huaja; loan; Darlehen] - Zajam
je ugovor kojim se zajmodavac
(poverilac) obavezuje da preda
zajmoprimaocu (dužnik) određenu sumu
novca ili bilo koju drugu stvar, a
zajmoprimalac je obavezan da mu nakon
nekog vremena vrati taj iznos novca ili
stvar iste vrste i kvaliteta (član 567 i dalje
ZOO). Kao što se može primetiti, ZOO
ne pravi razliku između zajma za iznos
novca i drugih stvari. U bankarskoj
terminologiji, mnogo više se koristi
pojam kredit, za ugovor o zajmu za
određeni novčani iznos, gde su
zajmodavci, obično, finansijske
institucije.
Zajednička dobra/imovina [Pasuritë e
përbashkëta; Common assets;
Allgemeineigentum] - Zajednička
imovina je opšte dobro (vazduh, voda,
itd), koja su res extra commercium i
mogu ih svi koristiti (član 12. ZVDSP).
Međutim, posebnim zakonom se može
predvideti regulisanje i korišćenje ovih
prirodnih dobara.
Zajedničko vlasništvo [Pronësia e
përbashkët; Joint ownership;
Gesamteigentum] - Videti: Svojina.
Zajednička imovina supružnika
[Pasuria e përbashkët e bashkëshortëve;
Joint property of consorts english;
Gesamthandseigentum der Ehegatten] -
Zajednička imovina supružnika je
imovina koju su supružnici sticali od
trenutka sklapanja braka i njegovog
trajanja i zajednički su vlasnici u
jednakim delovima (videti: Zajednička
imovina). Zajedničku imovinu
supružnika čine: imovina stečena radom
svakog supružnika tokom trajanja braka,
kao i prihodi ostvareni od takve imovine,
uključujući stvarna prava i obaveze;
imovina supružnika stečena zajedno kroz
igre na sreću. Zajedničkom bračnom
452
imovinom tokom braka, supružnici
upravljaju i njome raspolažu zajedno i
sporazumno (član 47. ZPK). Iako se
imovina supružnika tretira u delu ZPK,
treba napomenuti da se u vezi sa načinom
upravljanja, raspodele ili određivanja
prava na tu imovinu primenjuju i drugi
zakoni kao što su: ZVDSP i ZOO.
Zaključak [Konkluzioni; Conclusion;
Konklusion] - Zaključak je vrsta odluke
koju donosi sud i privatni izvršitelj u
postupku izvršenja u vezi sa pitanjima
koja se ne odnose na dozvolu ili
odbijanje predloga za izvršenje, već na
vođenje postupka (član 3. ZPP).
Zaključkom se odlučuje na primer: o
sazivanju sednice u postupku izvršenja, o
sazivanju sednice o prodaji predmeta
izvršenja itd.
Zaključivanje ugovora [Lidhja e
kontratës; Vertragsschluss; Conclusion of
contract] - Pitanje kada se ugovor smatra
zaključenim ima poseban značaj u
pravnom životu, jer od trenutka
zaključenja ugovora zavisi i rešavanje
nekih pitanja u vezi sa efektima obaveza
i različitim pitanjima prilikom njegovog
eventualnog rešavanja. Prema ZOO,
ugovor se zaključuje u trenutku kada
ponuđač dobije izjavu ponuđača da
prihvata ponudu. Što se tiče mesta,
smatra se da je ugovor zaključen u mestu
gde je ponuđač imao sedište, odnosno
mesto boravka u vreme kada je ponuda
izvršena (član 21. ZOO).
Zakup [Qiraja; Lease; Miete] - Ugovor o
zakupu je pravni obligacioni odnos kojim
se zakupodavac obavezuje da zakupcu
preda određenu stvar (obično objekat ili
stan), dok se zakupac obavezuje da
isplati zakupodavaocu ugovoreni iznos
(obično periodično) (član 585 i dalje
ZOO). Zakupac ima pravo da preda stvar
nekom drugom licu ukoliko se tome ne
protivi zakupodavaoc. Ovaj pravni odnos
zakupa se okončava ex lege u momentu
prekida ugovora o zakupu.
Zalog (pravo) [Pengu (e drejta); Pledge
(right); Pfand (Recht)] - Pravo na zalog
je pravo osiguranja stvari koje
zalogodavac daje primaocu zaloga tako
da on može izvršiti svoje potraživanje
prodajom založene stvari ako dužnik ne
plati obavezu. Zalog takođe može da
ostavi dužnik i treće lice. Naziva se pravo
na obezbeđivanje nepokretnosti, jer
primalac zaloga ima pravo da ostvari
potraživanje samo uz prodaju založene
stvari, za razliku od prava ličnog
obezbeđenja (npr: kaucija). U zavisnosti
od zaloga, razlikuje se založno pravo
(pignus), ukoliko je zalog pokretna
imovina (odredbe člana 130 i dalje
ZVDSP) i hipoteka, ako je zalog
nepokretnost (odredbe člana 172 i dalje
ZVDSP).
Zapisnik [Procesverbali; Minutes;
Protokoll] - Zapisnik je javni dokument u
koji se unose i zavode procesne radnje
preduzete u sudu ili u nekom drugom
javnom organu. U građanskom postupku
zapisnik je izričito uređen (članovima od
134.-140. ZPP) i kao javni dokument ima
dokaznu moć apsolutne tačnosti, osim
ako se ne dokaže suprotno.
Zaplena [Sekuestrimi; Sequestration;
Beschlagnahme] - Zaplena je institut
izvršnog prava, što znači evidentiranje i
oduzimanje predmeta i prava dužnika
radi prinudnog izvršenja potraživanja
poverilaca (član 86 i dalje ZIP). Proces
realizacije potraživanja poverioca u
izvršnom postupku nakon donošenja
odluke, obično, prolazi kroz
evidentiranje, popisivanje, zaplenu i
prodaju stvari (pokretna ili nepokretna
imovina). Način zaplene zavisi od
metoda izvršenja (na pr: prodaja
nepokretne stvari, izvršenje bankarskih
računa, itd.). Zaplenom se stvara pravo
pravnog zaloga poverioca nad stvarima
dužnika.
Zastupanje [Përfaqësimi;
Representation; Vertretung] - Zastupanje
je davanje ili primanje izjave volje od
lica (zastupnika) u ime i za račun drugog
lica (zastupane strane) (članovi 72 i dalje
ZOO). Stoga, zastupnik deluje u ime i za
račun strane, za razliku od poverenika ili
administratora, koji deluju u ime, ali za
račun zastupane strane. Zastupanje je
regulisano i normama formalnog prava
(član 73. i dalje ZPP). Postoje različite
vrste zastupanja, kao što su pravno
zastupanje, uz punomoćje i statutom. U
slučaju zastupanja, sve radnje ili propusti
zastupnika biće u korist ili protiv
zastupane strane ako je zastupnik
postupao u okviru predviđenog cilja.
Videti: Zastupnik.
Zastupnik [Përfaqësuesi;
Representative; Vertreter] - Zastupnik je
lice koje postupa u ime i za račun nekog
drugog. To znači da svaki postupak ili
propust ide direktno u korist ili protiv
zastupane strane. Zastupano lice je lice
za koje zastupnik postupa. Zastupnik
može biti zakonski, uz punomoćje i
prema odluci suda. Zakonski zastupnik se
imenuje u skladu sa zakonom (ex lege),
na pr: roditelji su zakonski zastupnici
deteta jer dete nema poslovnu niti
proceduralnu sposobnost. Ovlašćeni
zastupnik se imenuje ugovorom kojim se
određuje cilj i vid punomoćja. Odlukom
suda se može imenovati zastupnik u
slučajevima kada se licu određuje
staratelj.
Zastupana strana [(i) Përfaqësuari,
Represented party; Vertretener] - Videti:
Zastupnik.
453
Zastarelost [Parashkrimi, Limitation;
Verjährung] - Zastarelost ima efekat
proceduralnog prigovora. Dakle, ako se
strana ne pozove na zastarelost, tada sud
ne vodi računa o tome ex officio. Ako
neko ispuni obavezu, iako je bio upoznat
sa zastarevanjem potraživanja, on ne
može da traži vraćanje uplate, čak ni
preko instituta bogaćenje bez osnove, jer
se zastareli zahtev ne gubi, a suprotna
strana stiče pravo da ga ospori, ako je
zahtev zastareo. Ovaj institut je regulisan
mnogim odredbama različitih zakona, a
glavna osnova je regulisana odredbama
članova 341 i dalje ZOO. Ove odredbe
regulišu pojam zastarevanja i rokove
zastarevanja.
Zaštita poseda [Mbrojtja e posedimit;
Protection of possession; Besitzschutz] -
Zaštita poseda je zaštita legitimnog
držaoca tokom ostvarivanja njegove
faktičke kontrole na određenoj stvari.
Pravna zaštita ometanja državine se
ostvaruje u sudu tužbom zbog ometanja
državine. Ova zaštita je potrebna ako je
držaocu onemogućeno korišćenje stvari i
ako mu je oduzeto držanje stvari. Ako je
držalac nezakonito lišen državine, on
može zahtevati vraćanje državine od lica
koje ga ometa u tome, čija je državina
manjkava u odnosu na njega. Ako se
državina nezakonito smeta, držalac može
od lica koje vrši smetnje zahtevati da
prekine smetnje. Ako se očekuju buduća
ometanja, držalac može tražiti sudsku
zaštitu (član 113. ZVDSP). Čak je i
rimsko pravo u vezi sa zaštitom državine
predviđalo dva oblika ometanja državine,
a za oba oblika je predviđalo i posebna
sredstva, takozvana: interdicta, kao što
su: interdicta retinendae possessionis -
koje je imalo za cilj državinu bez
ometanja; i interdicta recuperandae
possessionis ili interdicta restitutoria
454
possessionis - za obnovu ili vraćanje
državine u slučajevima kada je bilo
potpunog lišavanja od državine. Zaštita
državine, iako je regulisana zakonskim
materijalnim odredbama ZVDS, na
poseban način, u sporovima kada se
ometa državina primenjuju se druge
odredbe ZPP-, pod uslovom da takve
posebne odredbe nisu regulisane (član
478. ZPP).
Zaštita svojine [Mbrojtja e pronësisë;
Protection of ownership; Eigen-
tumsschutz] - Svojina je centralni pravni
institut za stvarno pravo i zaštićeno je i
Ustavom (član 46. URK). Naravno da su
i druga, stvarna, prava, zaštićena za-
konom, na primer: državina, pravo zalo-
ga, itd. Međutim, svojina je, kao centralni
institut, prirodno zaštićena i zakonima,
ali i ZVDSP, na primer: zahtev za preda-
ju stvari, član 93. ZVDSP. Međutim,
koncept svojine je prema Ustavu mnogo
širi, a štite se i druge vrednosti imovine
koje se ZVDSP ne mogu zaštiti zbog
pravnog karaktera svojine prema
ZVDSP.Svojina je zaštićena u proces-
nom, upravnom i krivičnom pravu. Tak-
va sveobuhvatna zaštita proizilazi iz
ustavne obaveze da svojina uživa ustavni
nivo i zaštićena je Ustavom. Ovu zaštitu
uživaju ne samo fizička, već i pravna li-
ca.
Zatezna kamata [Kamatëvonesa; Penal-
ty interest; Verzugszins] - Videti: Ka-
mata.
Zelenaštvo [Fajde; Usury; Wucher] -
Zelenaštvo ili zelenaški ugovor spada u
kategoriju zabranjenih ugovora koji se
smatraju ugovorom sa ništavim dejst-
vom. Smatra se da su takvi zato što se
zaključuju u slučajevima kada neko, kor-
isteći stanje nužde ili teško materijalno
stanje drugog, njegovo nedovoljno is-
kustvo, lakomislenost ili zavist, ugovori
za sebe ili za nekog trećeg, korist koja je
u očiglednoj nesrazmeri sa onim što je on
drugom dao ili učinio, ili se obavezao da
da ili učini. Ovaj ugovor može postati
važeći ako oštećeni traži da se njegova
obaveza svede na pravičan iznos, tada će
sud prihvatiti ovaj zahtev, ako je to
moguće i, u tom slučaju, ugovor sa od-
ređenom izmenom ostaje na snazi. Takav
zahtev za smanjenje obaveze na pravičan
iznos može se podneti u roku od pet go-
dina od zaključenja ugovora (član 123.).
Zemljišne knjige [Librat e Tokës; Land
register; Grundbuch] - Videti: Regitar
nepokretnosti
Zgrada [Ndërtesa; Building; Gebäude] -
Videti: Nepokretnost.
Zloupotreba prava [Keqpërdorimi i të
drejtave; Misuse of rights; Rechtsmiss-
brauch] - Pravo je skup pravnih normi
kojima se regulišu zakonski materijalni,
pravni i procesni odnosi. To znači da
svaki pojedinac, odnosno fizičko i pravno
lice, ima mogućnost ostvarivanja prava
javne i privatne pravne prirode.
Međutim, upotreba prava, iako
predviđena, nesrazmerno i nepotrebno
može dovesti do „zloupotrebe prava“, sa
posledicom, jer bi primena ovog
predviđenog prava drugom nanela štetu
ili bi mogla biti zabranjena. Zloupotreba
prava se smatra u onim slučajevima kada
entitet vrši materijalno ili proceduralno
pravo ne da bi ostvario svoje pravo, već
da bi naneo štetu drugoj strani. Tipičan
slučaj zloupotrebe prava može izgledati
kao kontradiktorno ponašanje stranke u
postupku (venire contra factum propri-
um), npr: kada prilikom sklapanja nagod-
be iz materijalnog prava ili sudskog po-
ravnanja, povuče tu izjavu.
Ž
Žalba [Ankesa; Appeal; Berufung] -
Žalba je redovno sredstvo za osporavanje
odluke kojom se osporava odluka javnog
organa ili suda i dozvoljena je u bilo ko-
joj vrsti postupka. U građanskom
postupku, žalba je dozvoljena protiv od-
luka prvostepenog suda zbog povreda
proceduralnih odredbi, pogrešne primene
činjeničnog stanja i pogrešnog utvrđivan-
ja činjeničnog stanja (član 182. ZPP).
Žalba ima suspenzivni efekat, tako da
žalbena odluka ne može postati pra-
vosnažna i mora se podneti u pismenom
obliku i u propisanom roku, najčešće u
roku od 15 dana (član 176. i dalje ZPP).
U žalbenom postupku, ceniće se, u
načelu, samo one činjenice i dokazi koji
su podneti i razmotreni u prvostepenom
sudu (član 180. ZPP). Žalbeni sud raz-
matra žalbu, po načelu dostupnosti, samo
u granicama žalbe, osim kada sud po
službenoj dužnosti ispituje i nekoliko
drugih uzroka (vidi: član 194. ZPP). Žal-
ba kao redovno sredstvo za osporavanje
odluke je takođe dozvoljena u vanpar-
ničnom postupku (član 17. i dalje ZPP) i
u izvršnom postupku (članovi 67 i dalje
ZPP).
Žalbeno veće Kosovske agencije za
imovinu [Kolegji i Apelit të Agjencionit
Kosovar të Pronës; Appellate Panel of
the Kosovo Property Agency; Eigen-
tumsagentur]. Videti: Vrhovni sud Koso-
va.
455
456
JAVNO PRAVO

457
458
А koje zakon predviđa diskreciju u skladu
A posteriori - Latinski izraz koji podra-
zumeva „ono što sledi“. U teoriji sudske
kontrole ovaj izraz se odnosi na naknad-
nu kontrolu akta, odnosno nakon stupanja
na snagu pravnog akta.
A priori - Latinski izraz koji znači
„prethodno, ono što je od ranije “; u teor-
iji sudske kontrole ovaj izraz se odnosi
na preliminarnu kontrolu akta, znači
kontrola a priori ili prethodna kontrola.
Ab initio - Latinski izraz koji u pravnom
kontekstu znači „od početka“. Uglavnom
se odnosi na vremensku dimenziju
stvaranja pravnih efekata odluke ili
pravnog akta.
Abrogatio [Abrogim; Abrogation; Auf-
hebung] - Prestanak važenja, ukidanje
zakona ili pravnog akta putem formalnog
pravnog postupka. Videti: Ukidanje.
Acquis Communautaire - Francuski iz-
raz koji se odnosi na pravni poredak EU.
Ovaj izraz se koristi za označavanje svih
traktata EU i primarnog i sekundarnog
zakonodavstva EU (propisa, direktiva i
odluka), kao i osnovnih principa, sudskih
odluka i osnovnih prava koja čine celovi-
tost prava EU.
Acta Publica - Latinski izraz koji se
koristi za identifikaciju predmeta i akata
opšteg ili uopštenog karaktera. Ovaj
pojam se obično odnosi na regulisanje pi-
tanja putem javnih vlasti.
Administrativna diskrecija [Diskrecion
administrativ; Administrative discretion;
Verwaltungsermessen] - diskreciona
vlast je mogućnost koja se, zakonom daje
javnom organu za odlučivanje, birajući
između dve ili više legitimnih akcija.
Administrativni organ koji vrši diskre-
cionu vlast ne treba da pređe granice
definisane zakonom i izbor se treba
učiniti samo u cilju postizanja svrhe za
sa principom srazmernosti.
Administrativno uputstvo [Udhëzim
administrativ; Administrative instruction;
Verwaltungsanweisung] - podzakonski
akti koji se usvajaju na osnovu ovlašćen-
ja datih zakonom kako bi se dalje reguli-
sala organizaciona i proceduralna pitanja
relevantnog zakona. Nakon što za-
konodavac nije mogao da na detaljan
način reguliše sva pitanja koja spadaju u
oblast delovanja zakona, on ovlašćuje od-
ređeni javni organ (uglavnom ministarst-
va i izvršne agencije) da u okviru svojih
pravnih odgovornosti dalje reguliše or-
ganizacione ili proceduralne aspekte
kako bi se omogućila pravilna primena
zakona.
Advokat [Avokat; Lawyer/Attorney at
law; Anwalt; barrister] - Pravni stručnjak
registrovan ili licenciran preko Advo-
katske komore koji se bavi pružanjem
pravne pomoći fizičkim i pravnim licima
radi zaštite njihovih sloboda, prava i in-
teresa.
Advokatura [Avokatura; Bar; An-
waltschaft] - Slobodna i nezavisna
profesija koja se sastoji od pružanja
pravne pomoći i zastupanja fizičkih i
pravnih lica, kako bi se osigurala efi-
kasnija zaštita sloboda i prava, utvrđenih
zakonom.
Advokatska komora [Oda e Avokatëve;
Bar Association; Rechtsanwaltskammer]
- AKK je profesionalna organizacija sa
statusom pravnog lica, koja je nadležna
za regulisanje i kontrolu profesije advo-
kata na Kosovu, kao slobodne pravna
profesija. Advokatska komora
funkcioniše na osnovu principa članstva
advokata koji deluju na Kosovu. Među
glavnim funkcijama komore je licenci-
ranje advokata i nadzor njihove delatnos-
459
ti prema važećem zakonodavstvu na Ko-
sovu.
Afrička povelja o ljudskim pravima
[Karta Afrikane e te Drejtave te Njeriut;
African Charter on Human Rights; Afri-
kanische Menschenrechtscharta] - je mul-
tilateralni sporazum o ljudskim pravima i
slobodama koji se primenjuje na af-
ričkom kontinentu. Ovaj instrument za
ljudska prava je usvojila Afrička unija
1981. godine i stupio je na snagu 21. ok-
tobra 1986. godine. Pored činjenice da
ovaj instrument garantuje ljudska prava i
slobode, odredio je i formiranje Afričkog
suda za ljudska prava, koji je odgovoran
za nadgledanje i tumačenje povelje.
Agencija za industrijsku imovinu
[Agjencia për Pronësi Industriale; Indus-
trial Property Agency; Agentur für Gew-
erbliches Eigentum] - Javni organ
nadležan za registraciju i pravnu zaštitu
pronalaska, robne marke, industrijskog
dizajna, označavanja porekla, geo-
grafskih oznaka i topografija integrisanih
krugova.
Agencija za statistiku Kosova [Agjen-
cia e Statistikave e Kosovës; Agency of
Kosovo for Statistics; Statistikagentur
des Kosovos] - Javna ustanova koja se
bavi prikupljanjem, obradom i ob-
javljivanjem zvaničnih statističkih po-
dataka.
Agencija protiv korupcije [Agjencia
Kundër Korrupsionit; Anti-Corruption
Agency; Antikorruptionsagentur] - je
nezavisan organ specijalizovan za
sprovođenje državnih politika za suzbi-
janje i sprečavanje korupcije na Kosovu.
Akademija pravde [Akademia e
Drejtësisë; Academy of Justice; Justi-
zakademie] - AP je nezavisna javna in-
stitucija nadležna za organizovanje obuke
za sudije, državne tužioce i administra-
tivno sudsko i tužilačko osoblje u
460
koordinaciji sa SSK i TSK oko potreba
za obučavanjem u. Organizacija i
funkcionisanje AP su regulisani Za-
konom br. 05/L -095 o Akademiji prav-
de.
Aklamacija [Aklamacion; Acclamation;
Akklamation] - Javno i simbolično odo-
brenje dela ili pitanja uglavnom putem
aplauza ili neke druge simbolične i
demonstrativne radnje.
Alternativni glas [Votë alternative; Al-
ternative vote; Alternative Stimme] - iz-
borni sistem prema kojem glasači rangi-
raju kandidate prema svom izboru.
Amandman 10. Ustava SAD
[Amendamenti i 10-të i Kushtetutës së
SHBA-ve; USA Constitutional amend-
ment nr. 10; Zusatzartikel 10 zur Verfas-
sung der USA] - navodi da „Prava koja
nisu ovim Ustavom data Sjedinjenim
Državama, niti su uskraćena državama,
ostavljena su svakoj pojedinoj državi ili
narodu. Amandman 10. je ratifikovan 15.
decembra 1791. godine. Ovaj Amandman
izražava princip federalizma i određuje
odnos između pojedinačnih država i fed-
eracije, određujući da federalni organi
poseduju samo one nadležnosti koje su
utvrđene Ustavom Sjedinjenih Država.
Sve preostale nadležnosti su rezervisane
za države i narod.
Amandman 10. Ustava SAD - određuje
sledeće „Sudska vlast Sjedinjenih Država
se neće tumačiti da se proteže na neki
spor ili zahtev, koji pokreću ili vode pro-
tiv jedne od Sjedinjenih Država građani
neke druge države ili građani i podanici
neke strane države. Ovaj Amandman je
usvojio Kongres 4. marta 1794. godine i
ratifikovale su ga države 7. februara
1795. godine, zabranjujući tako federal-
nim sudovima da tretiraju tužbe protiv
država, ako su te tužbe zasnovane na fed-
eralnom zakonu. U sudskoj praksi SAD,
pokrenuto je nekoliko individualnih tužbi
pred Vrhovnim sudom protiv nekoliko
država. Jedna od tih tužbi je bila
Chisholm protiv Džordžije (1793. god.),
u kojoj je jedan državljanin Južne Ka-
roline (Chisholm) tužio Džordžiju za
neisplaćene dugove do kojih je došlo
tokom rata za nezavisnost. Ovim
amandmanom je srušena odluka Vrhov-
nog suda u slučaju Chisholm v. Georgia
(1793) da federalni sudovi imaju vlast da
šalju slučajeve upućene od građana pro-
tiv država, i države nisu uživale suvereni
imunitet od državljana drugih država u
federalnom sudu. Na taj način, amand-
man je pojasnio član III. stav 2. Ustava,
koji daje jurisdikciju sudskim različi-
tostima da šalje slučajeve „između jedne
države i državljana druge države“.
Amandman 12. Ustava SAD-a
[Amendamenti i 12-të i Kushtetutës së
SHBA-ve; USA Constitutional amend-
ment nr. 12; Zusatzartikel 12 zur Verfas-
sung der USA] - ratifikovan 1804.
godine, utvrđuje proceduru za izbor
predsednika i potpredsednika. Ovaj
amandman je zamenio utvrđenu proce-
duru u članu 2. stav 1. tačka 3. kojim je
početno funkcionisalo izborno telo, kako
bi onemogućilo situaciju koja se desila
nakon izbora 1800. godine na kojima su
Džeferson i Bur dobili jednakbroj
glasova u izbornom telu, omogućujući
tako izbor predsednika u Predstavničkom
domu. Prema ovom amandmanu, birači
glasaju odvojeno ili posebno za kandi-
date za predsednika i potpredsednika.
Amandman 13. Ustava SAD-a
[Amendamenti i 13-të i Kushtetutës së
SHBA-ve; USA Constitutional amend-
ment nr. 13; Zusatzartikel 13 zur Verfas-
sung der USA] - je od posebne važnosti
jer je ukinuo ropstvo u SAD i prinudno
služenje. Prema ovom amandmanu „ni
ropstvo ni prinudno služenje, sem kao
kazna za zločin za koji krivac bude pro-
pisno osuđen, ne postoje unutar teritorije
Sjedinjenih Država ili u bilo kojoj zoni
koja se nalazi pod njenom jurisdikcijom“.
Amandman 1. Ustava SAD
[Amendamenti i 1 i Kushtetutës së
SHBA-ve; USA Constitutional amend-
ment nr. 1; Zusatzartikel 1 zur Verfas-
sung der USA] - usvojen je 15. decembra
1791. godine, kao jedan od deset izmena
koji čine Zakon o pravima (Bill of
Rights). Prema ovom amandmanu „Kon-
gres ne može da donosi nikakav zakon o
ustanovljenju religije, kao ni o zabrani
slobodnog ispovedanja vere, ni zakon
koji ograničava slobodu govora i štampe
ili pravo naroda na mirne zborove i na
upućivanje peticije vladi za ispunjavanje
zahteva“. Ovaj amandman se smatra za
jedan od najvažnijih u američkoj
ustavnoj demokratiji jer garantuje slo-
bodu verovanja, slobodu govora i
štampe, kao i slobodu okupljanja i pet-
icije koje čine osnov demokratskog
sistema vladavine. Iako tekst amandmana
1. Ustava Amerike na apsolutan način
zabranjuje ograničavanje vršenja ovih
sloboda, Vrhovni sud SAD je, u slučaju
Brandenburg protiv Ohaja (1969)
podvukao doktrinu „jasne i prisutne
opasnosti“ argumentujući da samo oni iz-
razi koji podstiču i prouzrokuju ne-
posredne protivzakonite radnje ne uživa-
ju ustavnu zaštitu, u smislu amandmana
1. Ustava SAD.
Amandman 20. Ustava SAD
[Amendamenti i 20-të i Kushtetutës së
SHBA-ve; USA Constitutional amend-
ment nr. 20; Zusatzartikel 20 zur Verfas-
sung der USA] - određuje datum početka
i završetka predsedničkih mandata i
Kongresa. Ovaj amandman je predložen
od senatora Džordž-a W. Norris-a iz Ne-
461
braske 1933. godine, kako bi izbegli in-
stitucionalne krize povodom početka
predsedničkih mandata i Kongresa, skra-
tivši tako trajanje koje je postojalo od
dana izbora i početka mandata
Predsednika i Kongresa. Ovaj amandman
reguliše i ustavnu situaciju kada ne može
imati izabranog predsednika (President -
elect) bilo to zbog smrti ili zbog
neuspeha izabranog predsednika da se
kvalifikuje za poziciju.
Amandman 25. Ustava SAD-a
[Amendamentii 25-të i Kushtetutës së
SHBA-ve; USA Constitutional amend-
ment nr. 25; Zusatzartikel 25 zur Verfas-
sung der USA] - ratifikovan je 1964.
godine tokom administracije predsednika
Johnson, sa izmenama oko toga šta će se
desiti ako jedan predsednik ili pot-
predsednik umre, da ostavku ili ako nije
u stanju da vrši ulogu predsednika. Ovaj
amandman određuje da u slučaju stalnog
odsustva predsednika (na primer, u
slučaju smrti, smene ili ostavke), položaj
predsednika zauzima potpredsednik.
Ovaj amandman se odnosi i na pitanje
ustavne nesposobnosti da vrši vlast
predsednika. U takvoj situaciji, prema
ovom amandmanu, predsednik pismeno
informiše predsednika Senata i Pred-
stavnički dom o nesposobnosti da vrši
funkciju. Prema članu 4. amandmana 25.
Ustava SAD-a, kada je predsednik u pot-
punosti nesposoban da vrši svoju dužnost
onda potpredsednik i većina glavnih
funkcionera mogu da upute pismo
predsedniku Senata Pro Tempore i
predsedniku Predstavničkog doma na-
vodeći da predsednik nije u stanju da vrši
vlast i obaveze i potpredsednik odmah
preuzima položaj predsednika.
Amandman 2. Ustava SAD-a
[Amendamenti i 2-të i Kushtetutës së
SHBA-ve; USA Constitutional amend-
462
ment Nr. 2; Zusatzartikel 2 zur Verfas-
sung der USA] - određuje da „Pošto je
dobro organizovana zemaljska odbrana
potrebna za bezbednost slobodne države,
ne sme se kršiti pravo naroda da nosi
oružje“. Ovo ustavno pravo spada u
okviru Zakona o pravima (Bill of Rights)
i usvojeno je kako bi omogućili
američkim građanima pravo da spreče
ugnjetavanje, kako bi osigurali
sprovođenje zakona i kako bi se organi-
zovali u samoodbrani preko dobro or-
ganizovane zemaljske odbrane (milicije)
regulisane na osnovu zakona.
Amandman 2. Ustava SAD-a - određuje
da „Nijedan vojnik u vreme mira ne sme
da stanuje u privatnoj kući bez pristanka
vlasnika, a ni u vreme rata, ako se to ne
propiše zakonom“. Ovaj amandman je
ratifikovan 1791. godine kako bi se od-
lučilo da vojne snage ne mogu da se
smeste u privatnim kućama, bez saglas-
nosti vlasnika, a za vreme rata, vojska
može da smesti svoje snage u privatnim
kućama jedino u skladu sa zakonskim
postupcima. Glavni cilj trećeg amand-
mana je ograničavanje arbitrarnosti
vojnog osoblja i zaštite protiv zloupotre-
ba koja se mogu desiti od vojske u vreme
mira i rata, garantujući nepovredivost
kuće.
Amandman 2. Ustava SAD-a - određuje
sledeće „ne sme se neopravdanim pre-
tresima i zaplenom kršiti pravo građana
na bezbednost ličnosti, stanova, hartije
od vrednosti, imovine. Nalog za pretres i
hapšenje se može izdati jedino u slučaju
verovatnog osnova potkrepljenog
zakletvom ili svečanom izjavom, i kada
bude detaljno određeno mesto na kome
treba izvršiti pretresanje, sa imenima lica
ili stvari koje treba zapleniti“. Amand-
man 2. Ustava SAD-a - garantuje
pravičan sudski postupak. Prema ovom
amandmanu „U svim krivičnim gonjen-
jima optuženi uživa pravo na brzo i javno
suđenje od strane nepristrasne porote
države i oblasti u kojoj je krivično delo
izvršeno i gde je prethodno izvršena
istraga prema zakonu. Optuženi ima pra-
vo da bude obavešten o prirodi i osnovi
optužbe, pravo da bude suočen sa sve-
docima protiv sebe, pravo da se obavez-
no privedu svedoci u njegovu korist i
pravo na pomoć advokata branioca“.
Amandman 7. Ustava SAD-a
[Amendamenti i 7-të i Kushtetutës së
SHBA-ve; USA Constitutional amend-
ment nr. 7; Zusatzartikel 7 zur Verfas-
sung der USA] - pruža ustavnu garanciju
o suđenju civilnih predmeta, utvrđujući
da se„u parnicama gde sporna suma
premašuje 20. dolara, garantuje pravo na
suđenje s porotom“.
Amandman 8. Ustava SAD-a
[Amendamenti i 8-të i Kushtetutës së
SHBA-ve; USA Constitutional amend-
ment nr. 8; Zusatzartikel 8 zur Verfas-
sung der USA] - utvrđuje sledeće „ne
smeju se tražiti prekomerne novčane
kaucije, niti propisivati neumerene
novčane kazne, ni određivati surove i
neuobičajene kazne”.
Američki Kongres [Kongresi Amerikan;
US Congress; Amerikanischer Kongress]
- zakonodavno telo određeno Ustavom
Sjedinjenih Država (član 1.) koje se
sastoji od Predstavničkog doma (435 čla-
nova) i Senata (100 članova). Senat se
sastoji od 2 senatora koji rade na mandat
od šest godina, a svaki predstavnik u
Predstavničkom domu predstavlja oko
600.000 ljudi u dvogodišnjem mandatu.
Autori Ustava odlučili su da svaka država
bude jednako zastupljena u Senatu, a
predstavništvo u Predstavničkom domu
treba da bude prema stanovništvu države.
Na taj način, najnaseljenija država u
SAD-u, Kalifornija, trenutno ima 53.
predstavnika a sedam država ima samo
jednog predstavnika: Aljaska, Delaver,
Montana, Severna Dakota, Južna Dakota,
Vermont i Vajoming. Sem zakonodavne
funkcije, Kongres takođe vrši i druga
ovlašćenja kontrole kao što je nadležnost
za održavanje procesa „impičmenta“ pro-
tiv visokih zvaničnika, potvrđivanje
izvršnih predsedničkih i sudskih imeno-
vanja od strane Senata, uključujući i
nadležnost Kongresa za javna saslušanja
i istražnu funkciju putem određenih
komisija u pogledu zakonodavnog
procesa ili rada viših zvaničnika.
Amicus curiae - Latinski izraz koji po-
drazumeva „prijatelje suda“. U sudskom
diskursu koristi se kako bi imenovali lica
ili stručne organizacije koje nisu stranke
u sudskom postupku ali koje Sud poziva
da pruže pravne savete o slučaju koji je
predmet sudskog razmatranja. Lica
pozvana od strane Suda u ovom svojstvu
izrađuju i predstavljaju svoje podneske
sudu, čime utiču na odluku suda. Prema
članu 53. PRUSK, ako USK smatra da je
to neophodno u svrhu pravilne analize i
odlučivanja o slučaju, može pozvati ili
pružiti dozvolu organizaciji ili licu da se
javi pred njom i kako bi dao usmenu ili
pismenu izjavu o bilo kakvom
specifičnom pitanju koje odredi Sud. Cilj
amicus curiae je da pruži Sudu, pod čijim
je razmatranjem spor od javnog interesa,
pravne argumente ili stručna mišljenja
koja mogu da pomognu Sudu u
pojašnjenju kompleksnih pravnih pitanja,
minimizirajući rizik pravnih ili
činjeničnih grešaka.
Amnestija [Amnesti; Amnesty; Amnes-
tie] - Potpuno oslobađanje od krivičnog
gonjenja ili izvršenja kazne, uglavnom za
krivična dela usmerena protiv ugrožavan-
ja teritorijalnog integriteta države,
463
ugrožavanja ustavnog poretka, podstican-
ja govora mržnje, podele ili nacionalne,
rasne, verske ili etničke netrpeljivosti,
itd. Kriterijumi i procedure za odobra-
vanje amnestije, utvrđuju se posebnim
zakonom.
Apelacioni sud Kosova [Gjykata e Ape-
lit e Kosovës; Court of Appeal of Koso-
vo; Berufungsgericht Kosovo] - je dru-
gostepeni sud u Republici Kosovo i ima
teritorijalnu nadležnost na čitavoj teritori-
ji Republike Kosovo. Sedište suda je u
Prištini. Ovaj sud je nadležan da razmatra
žalbe protiv odluka prvostepenih sudova,
da odlučuje o sukobu nadležnosti između
osnovnih sudova i da odlučuje o drugim
pitanjima utvrđenim zakonom.
Apsolutna monarhija - [Monarki abso-
lute; Absolute monarchy; Absolute Mon-
archie] - oblici apsolutne monarhije se
uglavnom odnose na period apsolutizma
iz 16. i 17. veka i simbolizuju modele
vladavine u kojima se cela državna vlast
koncentrisala oko monarha. U ovim sis-
temima, monarh je odgovarao samo
Bogu a ne građanima i njegova vlast nije
bila predmet ustavnih ili zakonskih
ograničenja. Vladavina kralja Francuske
Luja XIV (1643 - 1715) je najadekvatnija
personifikacija apsolutizma i surovosti
apsolutnih monarhija u tom periodu.
Apsolutna većina [Shumicë/a absolute;
Absolute majority; Absolute Mehrheit] -
formula za glasanje i odlučivanje u ko-
legijalnim telima (parlamentu, skupštini
opštine, itd.) prema kojima je za do-
nošenje odluke potrebno odobravanje
(saglasnost) većine svih članova kolegi-
juma (znači jedan (1), više od polovine
svih članova organa). U nekim
slučajevima, Ustav Kosova je utvrdio ap-
solutnu većinu kao prag za donošenje od-
luka od strane Skupštine Kosova. Na
primer, član 86. stav 5. ustava (kod
464
trećeg kruga za izbor predsednika)
definiše se sledeće: „kandidat koji dobije
većinu glasova svih poslanika, bira se za
predsednika Republike Kosovo“.
Takođe, član 95. stav 3. Ustava Kosova,
definiše da se „Vlada smatra izabranom
ako dobije većinu glasova svih poslanika
Skupštine Kosova“.
Apsolutno nepromenjeni članovi [Nene
absolutisht të pandryshuara; Absolutely
non-amendable articles; Absolut nicht
änderbare Artikel/Ewigkeitsgarantie] - u
ustavnom pravu, poznate kao klauzule
večnosti; članovi ustava koji ne podležu
ustavnim amandmanima ni pod kojim
okolnostima ili procedurama Na taj
način, mnogi ustavi sadrže takozvane
klauzule večnosti koje proglašavaju neke
ustavne odredbe kao nepromenjive, kao
što je Ustav Nemačke iz 1949. godine
(član 79.3 zabranjuje ustavne amand-
mane koji menjaju karakter federalizma),
Ustav Italije iz 1947. godine (u članu
139. zabranjuje izmenu oblika vladavine)
a Ustav Francuske iz 1958. godine (u
članu 89.5 navodi da republički oblik
vladavine neće biti predmet bilo kakve
promene).
Apsolutno pravo [E drejtë absolute; Ab-
solute right; Absolutes Recht] - ljudsko
pravo koje, za razliku od relativnog
prava, uživa apsolutnu zaštitu i na koje se
ne mogu nametnuti zakonska ograničen-
ja, npr. pravo na ljudsko dostojanstvo.
Apstraktna kontrola norme [Kontrolli
abstrakt i normës; Abstract norm control;
Normenkontrolle] - Procedure in abstrac-
tia kontrole ustavnosti imaju za cilj
zaštitu objektivnog prava, odnosno
ustavnog poretka i pokreću ih organi cen-
tralne vlasti, kao što su skupština,
predsednik, vlada ili ombudsman. Prema
Ustavu Kosova, zahtev za objektivnu
zaštitu ustavnosti mogu podneti Skupšti-
na Kosova, predsednik Republike, Vlada
i narodni advokat. Ovi ustavni organi su
ovlašćeni da pokrenu proceduru ustavne
kontrole vezano za pitanje usklađenosti
zakona, ukaza predsednika i odluka
premijera, kao i uredbi Vlade, sa
Ustavom, ili da dovedu pred Ustavni sud
usklađenost statuta opštine sa Ustavom.
Arhuska konvencija [Konventa Aarhus;
Aarhus Convention; Aarhus-Konvention]
- konvencija UNECE (OUN Privredna
komisija za Evropu) o pravu na infor-
macije, učešće javnosti u odlučivanju i
pristupu pravodi po pitanjima ekologije,
usvojena je 25. juna 1998. godine u
danskom gradu Aarhus (Arhus). Ova
konvencija postavlja niz prava javnosti i
obaveza državnih vlasti, kako bi ojačali
ekološku demokratiju. Konvencija sadrži
tri osnovna stuba: 1. Pravo javnosti da
ima i traži informacije o životnoj sredini;
2. Pravo javnosti da učestvuje u donošen-
ju javnih odluka o pitanjima životne
sredine; 3. Pravo javnosti da se žali sudu
o pitanjima životne sredine. Okupljanje
stranaka, kao glavni organ Konvencije,
osigurava kontinuirano razmatranje
sprovođenja Konvencije, na osnovu
redovnog izveštavanja od svih strana, i
utvrđuje fakultativne prakse bez kon-
frontacije, bez sudova, već savetodavne
prirode, za razmatranje usklađenosti sa
članovima ove konvencije.
Američka konvencija o ljudskim
pravima [Konventa Amerikane për të
Drejtat e Njeriut; American Convention
on Human Rights; Menschenrechtskon-
vention] - je međunarodni instrument za
ljudska prava, usvojen od zemalja zapad-
ne hemisfere, 22. novembra 1969. godine
i koja je stupila na snagu 1978. godine.
Nadležni organi za nadzor usklađenosti
sa Konvencijom su: a) Međuamerička
komisija za ljudska prava i b)
Međuamerički sud za ljudska prava.
Kako se navodi i u Preambuli Konvenci-
je, svrha ovog međunarodnog instrumen-
ta za ljudska prava je „da u ovoj hemis-
feri, u okviru demokratskih institucija,
konsoliduje sistem ličnih sloboda i
društvene pravde na osnovu poštovanja
osnovnih ljudskih prava“.
Aristokratija [Aristokraci; Aristocracy;
Aristokratie] - Od grčkog aristos
„odličan“ i kratos „moć“, podrazumeva
vladavinu kroz istaknutu političku klasu.
Pored korišćenja ovog izraza u antičkoj
Grčkoj i Rimu, ovaj izraz se odnosi i na
vladajuću klasu u srednjovekovnim
oblicima vlasti, gde je postojao privi-
legovani društveni i politički status, kao
što su bili članovi kraljevskih porodica,
kraljevski savetnici, feudalno plemstvo,
baroni itd.
Autokratija [Autokracia; Autocracy;
Autokratie] - U teoriji političkih sistema,
izraz „autokratija“ podrazumeva samo-
vladavinu, znači kada je cela državna
vlast usredsređena na jednog vladara,
koji upravlja u apsolutnom obliku i bez
ograničenja u obliku mehanizma
političke ili građanske kontrole.
Autonomija [Autonomi; Autonomy; Au-
tonomie] - Ovaj izraz nosi više značenja.
U ustavnom pravu, odnosi se na pravo
administrativno - teritorijalnih jedinica za
samoupravnu politiku i na pravo reguli-
sanja javnih pitanja nezavisno od cen-
tralne vlasti. Ustavni obim autonomne
oblasti zavisi od ustavnog položaja same
autonomne jedinice. U nekim zemljama,
poput Španije i Italije, autonomne regije
imaju pravo da upravljaju delom javnih
pitanja koja nisu eksplicitno rezervisana
za centralnu vlast. Ovaj izraz se takođe
koristi i u kontekstu opštinske autonomi-
je, odnosno prava opštinskih zajednica da
465
u okviru zakona regulišu iupravljaju, do-
brim delom javnih poslova.
B lamente, kao što je Velika Britanija
Bečka konvencija o sukcesiji država u
vezi sa ugovorima [Konventa e Vjenës
mbi trashëgimin e shteteve në lidhje me
traktatet; Vienna Convention on Succes-
sion of States in respect of Treaties;
Wiener Konvention über die Staaten-
nachfolge in Verträge (WKRSV)] - ovu
Konvenciju je usvojila OUN 1978.
godine i stupila je na snagu 1996. godine
i ima za cilj kodifikaciju pitanja
nasledstva/ sukcesije međunarodnih ugo-
vora sklopljenih između država.
Bečka konvencija o pravu na ugovore
[Konventa e Vjenës për të Drejtën e
Traktateve; Vienna Convention on the
Law of Treaties; Wiener Übereinkom-
men über das Recht der Verträge
(WÜRV)] - je ugovor OUN u vezi sa
međunarodnim pravom o ugovorima iz-
među država. Usvojen je 23. maja 1969.
godine i stupio je na snagu 27. januara
1980. godine. Sadrži principe i norme ko-
je regulišu upravljanje međunarodnih
ugovora. Ova konvencija se sprovodi za
ugovore sklopljene između država i regu-
liše glavna pitanja u vezi sa zaključivan-
jem ugovora, pristupanjem, stupanjem na
snagu i primenom rezervisanosti u Kon-
venciji, itd. Do sada je 116. zemalja rati-
fikovalo Konvenciju.
Bikameralizam [Bikameralizëm; Bi-
cameralism; Zweikammersystem] - Bundestag - je donji dom parlamenta
Dvodomna organizacija parlamenta gde
jedan dom (donji dom) predstavlja
svenarodni suverenitet, a drugi dom
(gornji dom) služi za zastupanje saveznih
ili regionalnih jedinica. Dvodomni par-
lamenti se primenjuju uglavnom u savez-
nim državama i onima sa regionalnim
načinom organizovanja, kao što su SR
466
Nemačka, SAD, Austrija, Kanada, Bel-
gija, Italija, itd. Međutim, čak i neke uni-
tarne države su osnovale dvodomne par-
(Predstavnički dom i Dom lordova) i
Francuska (Narodna skupština i Senat).
Biračko telo [Elektorat; Electorate;
Wählerschaft] - skup registrovanih birača
koji imaju pravo glasa i uživaju pravo
glasanja na lokalnim, regionalnim ili cen-
tralnim izborima, u skladu sa izbornim
zakonodavstvom. Enel vs. Costa (1964) -
Videti „princip premoći /supremacije
prava EU“.
Birokratija [Burokraci; Bureaucracy;
Bürokratie] - Sistem odlučivanja
službenika uprave ili državnih službenika
koje nije birao narod. Birokratija je usko
povezana sa upravnim i javnim od-
lučivanjem, načinom upravljanja javnim
poslovima i administrativnim proce-
durama. Stoga, u svakodnevnom životu,
ovaj izraz se koristi i za odražavanje
slabosti i mana državne /javne uprave.
Blasfemija [Blasfemi; Blasphemy; Blas-
phemie] - je uvreda i huljenje na Boga,
svetih ljudi ili objekata. U nekim drža-
vama, blasfemija je zakonski zabranjena,
i sankcioniše se odredbama krivičnog za-
kona.
Bundesrat - Savezni savet je gornji dom
nemačkog i austrijskog parlamenta i za-
konodavno telo koje zastupa savezne
jedinice u Republici Nemačkoj i Repub-
lici Austriji.
Savezne Nemačke. Strukturno se može
upoređivati sa Predstavničkim domom
Sjedinjenih Američkih Država ili Bri-
tanskog parlamenta (House of Com-
mons). Nemački Bundestag direktno bira
naroda. Glavne funkcije Bundestaga su
zakonodavna funkcija i parlamentarna
kontrola vlade. Bundestag je takođe
nadležan za izbor i razrešenje nemačkog
saveznog kancelara.
Budžet [Buxhet; Budget; Haushalt] -
Posebnim zakonom odobren finansijski
iznos, za podršku programa i kategorija
rashoda budžetskih organizacija u okviru
države.
Budžetska organizacija [Organizatë
buxhetore; Budget organization;
Haushaltsorganisation] - svi državni i lo-
kalni organi, kao što su ministarstva,
opštine, agencije i institucije koje prima-
ju sredstva iz državnog budžeta prema
zakonu o budžetu.
C opštem upravnom postupku na Kosovu,
Centralna izborna komisija [Komisioni
Qendror i Zgjedhjeve; Central Election
Commission; Zentrale Wahlkommission]
- je nezavisni ustavni organ koji pripre-
ma, nadgleda, upravlja i verifikuje sve
akcije koje se tiču procesa izbora i refer-
enduma, i proglašava rezultate istih.
Komisija se sastoji od jedanaest (11) čla-
nova. Predsedavajućeg Centralne izborne
komisije imenuje predsednik Republike
Kosovo iz redova sudija Vrhovnog suda i
sudova sa apelacionom jurisdikcijom.
Civilno društvo [Shoqëri civile; Civil
society; Zivilgesellschaft] - ovaj pojam
se obično odnosi na nevladine organi-
zacije (NVO), udruženja, asocijacije ili
interesne grupe koje kroz svoje aktivnosti
utiču na organe koji donose odluke u od-
ređivanju politika i razvojnih reformi.
Common law/Opšte (običajno) pravo -
izvor prava koji se uglavnom oslanja na
sudske odluke i mišljenja, nego na za-
kone i druge normativne akte. Ovaj izraz
se koristi za identifikaciju vrste pravnog
sistema (pravne porodice) za razliku od
sistema građanskog prava. Posebna
karakteristika „common law“ je pravo
presedana, to jest odlučivanje o sudskim
predmetima prema pređašnjim odlukama
(pređašnje odluke). Procenjeno je da oko
1/3 zemalja sveta pripada ovoj pravnoj
porodici, uključujući Veliku Britaniju,
Sjedinjene Države, Kanadu, Australiju
itd.
Ć
Ćutanje administracije [Heshtje Ad-
ministrative; Administrative silence;
Verwaltungsschweigen] - nepostupanje
javnog organa ili javne uprave d u za-
konski utvrđenom roku za okončanje up-
ravnog postupka ili izdavanje upravnog
akta. Prema Zakonu br. 05/ L - 031 o
(član 127.) „Žalba protiv ćutanja admin-
istracije može da se podnese ne ranije od
sedam (7) dana i ne kasnije od dva (2)
meseca posle isteka roka za obavešta-
vanje o upravnom aktu.
Č
Članovi Konfederacije (1777-1781)
[Nenet e Konfederatës (1777-1781); Ar-
ticles of Confederation (1777-1781);
Artikel der Konföderation (1777-1781)] -
Ustavni akt izrađen 1777. godine nakon
proglašenja nezavisnosti SAD, koji je
služio za definisanje ustavnih nadležnosti
centralne vlasti i država članica u
Sjedinjenim Državama. Pošto su članovi
konfederacije proizveli slabu federalnu
vladu, dajući 13. država članica, široki
suverenitet ovaj ustavni dokument je za-
menjen Američkim ustavom iz 1787.
godine, koji je uspostavio jaču federalnu
vladu.
D
Decentralizacija [Decentralizim; Decen-
tralization; Dezentralisierung] - u opštem
smislu, decentralizacija podrazumeva
467
proces prenošenja dela sopstvenih
nadležnosti na opštinske ili regionalne
jedinice, omogućavajući im pravo da
uređuju i upravljaju, unutar zakona i pod
njihovim nadležnostima, dobrim delom
javnih pitanja.
D Hondt-ov sistem - formula za
raspodelu mesta u parlamentu koji je
drugačijepoznat kao metoda d’Hondt,
koja je imenovana prema belgijskom ma-
tematičaru iz 1870. godine. Ovo pred-
stavlja proporcionalni sistem prema ko-
jem se mesta u parlamentu dele propor-
cionalno dobijenim glasovima na par-
lamentarnim izborima. Za više, pogledati
proporcionalni izborni sistem.
De facto - Latinski izraz koji se koristi za
izražavanje „činjeničnog i trenutnog
događaja“, za razliku od izraza „de jure“
koji izražava radnju prema zakonu i
pravu.
De jure - Latinski izraz „po zakonu“, de-
lovanje prema zakonodavstvu na snazi,
ili zakonski.
Deklaracija o nezavisnosti Republike
Kosovo [Deklarata për Pavarësi e Repub-
likës së Kosovës; Declaration of Inde-
pendence of the Republic of Kosovo; Die
Erklärung zur Unabhängigkeit des Koso-
vo] - je najvažniji politički i ustavni
dokument Republike Kosovo. Ova izjava
je usvojena na vanrednoj sednici
Skupštine, održanoj 17. februara 2008.
godine u Prištini, kojom su demokratski
izabrani rukovodioci kosovskog naroda
proglasili Kosovo za nezavisnu i su-
verenu državu. Legitimni predstavnici su
proglasili Kosovo demokratskom, seku-
larnom i multietničkom republikom,
vođenomprincipima nediskriminacije i
ravnopravne zaštite prema zakonu.
Dekret/Ukaz [Dekret; Decree; Dekret] -
podzakonski akt koji uglavnom izdaje šef
države ili premijer u okviru njihovih
468
ustavnih i zakonskih ovlašćenja za od-
lučivanje o stvarima koja su pod
njihovom ustavnom nadležnošću. Prema
članu 84. stav 4. URK, predsednik „do-
nosi dekrete u saglasnosti sa ovim
Ustavom“. Primeri predsedničkih dekreta
su imenovanja sudija ili tužilaca, dekret o
raspuštanju parlamenta, objavljivanju
vanrednog stanja, proglašenju usvojenih
zakona od strane skupštine, itd.
Delegiranje/poveravanje nadležnosti
[Delegim; Delegation; Delegierung] - U
pravu lokalne samouprave, delegiranje
podrazumeva prenošenje nadležnosti or-
gana centralne vlasti putem zakona i
njihovo privremeno izvršenje od strane
nižih jedinica lokalne samouprave. Pre-
ma ZLS, centralna vlast na Kosovu može
preneti odgovornost na opštine, u skladu
sa zakonom, za sledeće nadležnosti: a)
vođenje katastarskih knjiga; b) vođenje
matičnih knjiga; c) registracija glasača;
d) registracija firmi, poslovnih subjekata
i izdavanje licenci; e) raspodela naknada
u pogledu socijalne pomoći (osim penzi-
ja) i; f) zaštita šuma na teritoriji opštine u
skladu sa ovlašćenjima poverenim od
strane centralne vlasti, uključujući izda-
vanje dozvola za seču šume na osnovu
propisa koje je usvojila Vlada.
Demokratija [Demokraci; Democracy;
Demokratie] - Među najranijim oblicima
političkog učešća građana u političkom i
državnom životu. Izraz „demokratija“
potiče od grčkog (demos - narod i kratos
-autoritet/ vladavina) što podrazumeva
vladavinu naroda. Međutim, koncept
antičke demokratije je bio inkluzivan jer
su samo građani sa punim političkim
pravima imali pravne privilegije da od-
lučuju o političkim pitanjima. Kao
najrasprostranjeniji model političkih
sistema u svetu, demokratija se oslanja
na princip da vlast vrši narod, proističe iz
naroda i realizuje se kroz njega. Stoga se
svaka demokratija realizuje samo kroz
podršku naroda kako bi legitimisali
državnu vlast na demokratski način, kroz
slobodne i poštene izbore. Ali, da bi
funkcionisala, demokratija mora biti zas-
novana na ustavnom principu podele i
recipročne kontrole zakonodavne, izvršne
i pravosudne vlasti, garantovanjem
političkih sloboda i prava i poštovanjem
političkih prava nevećinskih zajednica.
Iako se ostvarivanje političke volje
građana može direktno izvršiti (direktna
demokratija) danas uglavnom dominira
realizacija političke volje preko izabranih
političkih predstavnika (predstavnička
demokratija).
Demos - iz grčkog jezika demos - narod.
U političkoj literaturi, demos se odnosi
na narod, narodni suverenitet.
De Novo - latinski izraz koji znači „od
početka“ i odnosi se na novi sudski
postupak za slučaj.
Departman/Odeljenje [Departament;
Department; Abteilung] - Unutrašnja or-
ganizaciona jedinica ministarstva ili vla-
dino odeljenje.
Desničarska politička orijentacija
[Djathtizëm; Rightism; Das politische
Rechte] - Programska i ideološka ori-
jentacija političkih partija koje se os-
lanjaju na ideju jake države, individual-
nih prava i slobodnu ekonomsku konku-
renciju. Desničarske političke partije se
uglavnom angažuju za strože i konzerva-
tivnije mere u sistemu upravljanja, favor-
izujući više individualna prava od kolek-
tivnih vrednosti. U ekonomskom sektoru,
desničarske stranke podržavaju individu-
alne inicijative i ekonomski biznis. U
okvir desničarskih pokreta spadaju des-
ničarske političke partije kao što su: kon-
zervativne partije, demohrišćanske,
nacionalističke partije i ekstremne des-
ničarske političke partije (fašističke i ra-
sističke partije).
Diplomatski imunitet [Imunitet diplo-
matik; Diplomatic immunity; Diploma-
tische Immunität] - skup privilegija i
pravnih zaštita koje uživaju diplomate u
inostranstvu. Svrha privilegija i imuniteta
nije kako bi pojedinci imali korist od
istih, već da se osigura efikasna funkcija
diplomatskih misija kao predstavnika
država. Diplomatski imunitet se detaljno
reguliše Bečkom konvencijom o diplo-
matskim odnosima (1961.) i Bečkom
konvencijom o konzularnim odnosima
(1863.).
Diplomatski predstavnici [Përfaqësues
diplomatikë; Diplomatic representative;
Diplomatische Vertreter] - službenik ko-
ga je jedna država odredila da obavlja
diplomatske funkcije i službe u jednoj ili
više država ili u međunarodnoj organi-
zaciji.
Direktiva (EU) [Direktivë (BE); Di-
rective (EU); Richtlinie (EU)] - U
evropskom pravu, direktiva predstavlja
sekundarni pravni akt Evropske unije
koji zahteva od država članica da postig-
nu određeni rezultat bez diktiranja
pravog instrumenta za postizanje tog re-
zultata. Glavna razlika između direktive i
regulative EU je ta da su regulative sa-
mo-izvršive i ne zahtevaju mere za
izvršenje. Direktive usvaja Savet i Par-
lament, u skladu sa procedurama pro-
pisanim u traktatima EU i nakon usvajan-
ja, prenose se na pravni sistem država
članica, kako bi se omogućilo njihovo
sprovođenje.
Diskriminacija [Diskriminim; Discrimi-
nation; Diskriminierung] - Situacija u ko-
joj se lice tretira manje povoljno od dru-
gog licaa u sličnoj situaciji, na osnovu
nacionalne pripadnosti ili veze sa nekom
zajednicom, socijalnog ili nacionalnog
469
porekla, rase, etničke pripadnosti, boje,
rođenja, porekla, pola, roda, rodnog iden-
titeta, seksualne orijentacije, jezika,
državnosti, verske pripadnosti i vere,
političke pripadnosti, političkog ili dru-
gog mišljenja, socijalnog ili ličnog stanja,
starosti, porodičnog ili bračnog stanja,
trudnoće, materinstva, imovinskog stanja,
zdravstvenog stanja, ograničene sposob-
nosti, genetskog nasleđa ili neke druge
osnove.
Doktrina direktnog efekta [Doktrina e
efektit të drejtpërdrejtë; Direct effect
doctrine; Unmittelbare Anwendbarkeit] -
Jedna među najvažnijim principima
evropskog prava na osnovu kojeg po-
jedinci mogu da traže direktnu primenu
odredbe evropskog zakona pred domaćim
sudovima ili pred SPEU. Iako se ovaj
princip ne definiše izričito u traktatima,
iz sudske prakse je potvrđeno u predmetu
Van Gend en Loos (1963) u kojem je Sud
naveo da evropsko pravo, ne samo da
nameće obaveze zemljama EU, već i
definiše prava za pojedince.
Doktrina horizontalnog efekta [Doktri-
na e efektit horizontal; Horizontal effect
doctrine; Lehre von der Mittelbaren
Drittwirkung (Ausstrahlungswirkung)] -
Koncept nemačkog prava prema kojem
su redovni sudovi, u slučaju razmatranja
sporova između privatnih lica u okviru
građanskog prava, obavezni da daju
priznanje i posebno razumevanje osnov-
nih prava definisanih Ustavom. Prema
ovoj doktrini, ustavna prava sadrže sis-
tem visokih i objektivnih vrednosti koje
se moraju uzeti u obzir prilikom rešavan-
ja građanskih sporova (vidi predmet
Lüth, odluka USSN, 1958. god.).
Doktrina političkih pitanja [Doktrina e
pyetjeve politike; Political question doc-
trine; Die Lehre der politischen Fragen] -
Jurisprudencijalna politika koja se mani-
470
festuje naročito u američkom ustavnom
pravu, što predstavlja uzdržavanje sudo-
va da ne rešavaju predmete koje bi bolje
rešavale druge grane državne vlasti, bilo
zbog toga što je spor duboko politički ili
zbog nedostatka nadležnosti da sude
predmete. Test „političkog pitanja“ u
američkoj jurisprudenciji sadrži najos-
novnije kriterijume za prihvatljivost,
postavljanjem granica za sudsko raz-
matranje i da li je navodni predmet
političko pitanje (videti slučaj Baker vs.
Carr - 1962. god.). Baker vs. Carr - 1962)
Doktrina o osnovnoj strukturi Ustava
[Doktrina e strukturës themelore të
Kushtetutës; Constitutional basic struc-
ture doctrine; Grundstrukturlehre der
Verfassung] - doktrina o ustavnom
tumačenju prema kojoj su neke vrednosti
i osnovni principi ustava božanski i ne
mogu biti predmet ustavnih promena. U
slučaju Kesavananda v. State of Kerala
1973. godine, Vrhovni sud Indije je pre-
sudio da parlament ne može da uskrati ili
ukine osnovna prava i slobode ili izmeni
osnovnu strukturu Ustava i njegove
vrednosti, kao što su supremacija Ustava,
republička priroda države, sekularizam i
princip podele vlasti.
Drugo čitanje predloga zakona [Shqyr-
timi i dytë i projektligjit; Second reading
of a draft law; Zweite Lesung des Ge-
setzesentwurfs] - prema PSK podra-
zumeva raspravu i glasanje o amandman-
ima koje je predložio funkcionalni odbor
- izvestilac amandmanima koje su pred-
ložili drugi odbori, parlamentarne grupe,
vlada i poslanici. Nakon usvajanja
amandmana, glasa se o tekstu predloga
zakona u celosti, sa usvojenim izmena-
ma.
Država [Shtet/i; State; Staat] - među naj-
prihvatljivim definicijama države je
definicija nemačkog akademika i soci-
ologa Maks Vebera, prema kojoj je
država politička organizacija sa central-
izovanom vladom koja drži monopol le-
gitimne upotrebe sile unutar određene
teritorije.
Državljanstvo [Shtetësi; Citizenship;
Staatsangehörigkeit] - pravni odnos iz-
među određene zemlje i lica koji rezultira
međusobnim pravima i obavezama.
Države definišu različite načine sticanja
državljanstva, kao što je rođenjem, usva-
janjem, naturalaizacijom ili na osnovu
međunarodnog sporazuma. Kosovski Za-
kon br. 04/ L - 215 o državljanstvu od-
ređuje način sticanja, gubitka i povraćaja
državljanstva Republike Kosovo.
Državna agencija za zaštitu ličnih po-
dataka [Agjencia Shtetërore për Mbro-
jtjen e të Dhënave Personal; National
Agency for the Protection of Personal
Data; Staatsagentur für den Datenschutz]
- nezavisna agencija, odgovorna za nad-
zor sprovođenja propisa za zaštitu po-
dataka i koja unapređuje i podržava os-
novna prava za zaštitu ličnih podataka.
Državna neutralnost [Neutraliteti sht-
etëror; State neutrality; Staatliche Neu-
tralität] - zvanična deklaracija jedne
države da je neutralna u svim budućim,
potencijalnim sukobima uključujući i
pridruživanjuvojnopolitičkim organizaci-
jama. Na primer, 1955. godine, Austrijski
parlament je ustavnim zakonom usvojio
„Deklaraciju o neutralnosti“ čime je Aus-
trija proglašena trajno neutralnom.
Državna neutralnost može biti zagaranto-
vana i međunarodnim ugovorom, kao što
je slučaj sa Švajcarskom, koja od Bečkog
kongresa iz 1815. godine uživa trajnu
neutralnost.
Državni organ [Organi Shqyrtues i Pro-
kurimit; Procurement Review Body
(PRB); Beschaffungsüberprüfungsstelle]
- u opštem smislu, ovaj izraz se odnosi na
tri glavna organa centralne vlasti (za-
konodavni, izvršni i sudski organ)
uključujući i upravne, civilne ili vojne
vlasti i jedinice lokalne samouprave (kao
što su opštine), koje sprovode državnu
vlast oslanjajući se na Ustav i zakone. U
ustavnim demokratijama, ipak, vlast
državnih organa je ograničena ustavnim i
zakonskim odredbama, a njihove odluke i
aktivnosti su predmet sudske ili ustavne
kontrole.
Državni/Civilni službenik [Nëpunës
civil; Civil servant; Beamte] - lica koja
su zaposlena u organima javne uprave,
koja se zapošljavaju na osnovu zasluga
nakon što su prošli procedure za izbor
utvrđene zakonom. Civilni službenici su
državni funkcioneri, politički nepristras-
ni, koji vrše javne funkcije i administra-
tivne poslove u skladu sa pravilima civil-
ne službe. Status civilnih službenika, kao
i njihov radni odnos u institucijama cen-
tralne i lokalne uprave u RKS uređuje se
Zakonom br. 03/ L - 149 o civilnoj službi
Republike Kosovo.
Državna uprava - Celina državnih orga-
na na centralnom i lokalnom nivou koja
vrše administrativne usluge u skladu sa
važećim zakonima. Ovaj izraz uključuje
ministarstva i izvršne agencije, kao i dru-
ga tela na centralnom ili lokalnom nivou,
kojima je preneto izvršavanje javnih
ovlašćenja po zakonu. Konkretnije, orga-
ni državne uprave obavljaju državni
posao, kao npr. predlaganje razvojnih
politika; sprovođenje zakona i podza-
konskih akata; uspostavljanje administra-
tivnih procedura o pravima i obavezama
građana i pravnih lica i obavljanje poslo-
va od javnog interesa. Delokrug organa
državne uprave na Kosovu regulisan je
Zakonom br. 03/l-189 o državnoj upravi
Republike Kosovo.
471
Državno pravobranilaštvo [Avokatura
Shtetërore; State Advocacy; Staatliche
Anwaltschaft] - je centralno telo uprave u
okviru Ministarstva pravde koja zastupa,
savetuje i štiti javne organe Republike
Kosovo, utvrđenim zakonom o uprav-
ljanju javnim finansijama i odgo-
vornostima, u sudskom postupku, ar-
bitraži i u upravnom postupku.
Državni udar (Coup d’etat) [Grushtsht-
et (Coup détat); Coup d’etat;
Staatsstreich (Coup d'état)] - je rušenje
vlade vojnom silom i na neustavan način
od strane pripadnika jedne grupe,
uglavnom vojne, sa ciljem preuzimanja
kontrole državne vlasti.
Državni savet [Këshilli i Shtetit; Council
of State; Staatsrat] - (francuski: Conseil
d'État) je najviši stepen administrativne
pravde u Francuskoj. Poreklo Saveta da-
tira iz 1302. godine, a pretrpelo je reor-
ganizaciju 1872. godine pod Napoleo-
novom vladavinom i dobilo dodatna
ovlašćenja. Pored razmatranja adminis-
trativnih žalbi građana, ova institucija,
takođe, obavlja i funkciju savetodavnog
pravnog tela za izvršnu vlast, jer savetuje
Vladu u izradi nacrta zakona, propisa i
ukaza.
Državni sekretar [Sekretar i Shtetit;
Secretary of State; Staatssekretär] - viso-
ki zvaničnik federalne vlade SAD, koji
vodi američki Stejt department.
Američkog državnog sekretara imenuje
predsednik Sjedinjenih država na osnovu
potvrde odbora senata za spoljne odnose.
Dom lordova - gornji dom dvodomnog
(bikamerlanog) britanskog parlamenta.
Među glavnim funkcijama Doma lordova
je razmatranje i usvajanje zakona zajedno
sa Predstavničkim domom, kao i par-
lamentarna kontrola vlade. Ranije je
obavljao i pravosudnu funkciju radeći
kao najviši Sud za žalbe u Velikoj
472
Britaniji u vezi sa građanskim i krivičnim
predmetima. 1999. godine, prekinuta je
praksa određivanja naslednika lordova,
izmenivši tako sistem imenovanja lordo-
va. Zakon o Domu lordova (1999), osno-
vao je posebnu Komisiju za imenovanje
lordova kako bi se podigli standardi
predstavljanja, a jedan deo duhovnih
Lordova imenuje Anglikanska crkva
prema utvrđenim kriterijumima.
Dvopartijski sistemi [Sisteme dy-
partiake; Two-party systems; Zweipartei-
ensysteme] - politički sistemi u kojima se
politički rivalitet za mandat parlamen-
tarne ili predsedničke vlade vodi
uglavnom između dve najveće političke
stranke. Na pr. Sjedinjene Države su
tipičan primer dvopartijskog sistema sa
političkom i programskom konkurenci-
jom koja se tradicionalno vodi između
Demokratske i Republikanske partije.
Dž
Džepni veto [Vetoja e xhepit; Pocket ve-
to; Pocket Veto] - ispoljava se kada
predsednik SAD ne koristi pravo veta niti
potpisuje zakon koji je usvoji Kongres u
periodu kada je rad Kongresa obustavljen
ili završen.
E
Ekološka nesreća [Aksident mjedisor;
Environmental accident; Umweltumfall]
- Neočekivani i nekontrolisani događaj
koji se dešava oslobađanjem, ispuštanjem
ili odlaganjem opasnih materija u životnu
sredinu.
Ekološko pravo [E drejta mjedisore;
Environmental law; Umweltrecht] - skup
zakona, konvencija podzakonskih akata
koji regulišu integrisani sistem za zaštitu
životne sredine. Ekološko pravo ima za
cilj zaštitu životne sredine i biodiver-
ziteta promovišući koncept održivog
razvoja. Ekološka akta imaju za cilj
učešće javnosti u donošenju odluka u ob-
lasti životne sredine, racionalno korišćen-
je prirodnih resursa i regionalnu i
međunarodnu saradnju u oblasti ekologi-
je. Čuvanje životne sredine je ustavna
vrednost na Kosovu (član 52.) prema ko-
jem su životna sredina i nacionalno
nasleđe odgovornost svakog lica i in-
stitucije. Javne vlasti su dužne da se an-
gažuju kako bi svakom licu garantovale
mogućnost uticaja na odluke koje se tiču
životne sredine u kojoj žive. I Ustav Šva-
jcarske (član 73.) je odredio da će feder-
alni organi i kantoni potruditi da osig-
uraju uravnotežen odnos između prirode i
zahteva građana, kako bi osigurali održiv
razvoj.
Ekološke informacije [Informacion
mjedisor; Environmental information;
Umweltinformation] - bilo koja pismena,
vizuelna, usmena, elektronska ili druga
pisana informacija ili drugi materijal koji
se odnosi na stanje ekoloških sastojaka,
mera, izveštaje, analize kao i stanja ljud-
skog zdravlja (videti: Zakon o zaštiti
životne sredine br. 03/ L - 025 Republike
Kosovo).
Ekološka dozvola [Leje mjedisore; En-
vironmental permit; Um-
weltgenehmigung] - pismena saglasnost
koja se izdaje od strane javnih organa za
određene vrste aktivnosti i projekte koji
mogu prouzrokovati poremećaje u
životnoj sredini.
Ekološka saglasnost [Partitë e gjelbërta;
Green parties; Grüne Parteien] - prema
pravnim standardima za ekologiju,
uključujući i Zakon o proceni uticaja na
životnu sredinu na Kosovu, određeni
javni ili privatni projekti koji mogu imati
značajan uticaj na životnu sredinu,
podležu upravnom postupku za dobijanje
ekološke saglasnosti. Svrha ekološke sa-
glasnosti je da spreči i smanji negativne
uticaje na životnu sredinu, kao rezultat
izvršenja projekta.
Ekstradicija/Izručenje [Ekstradim; Ex-
tradition; Auslieferung] - zakonski
postupak prema kojem država, na osnovu
formalnog zahteva, predaje optuženog ili
osuđenog za izvršenje zločina, drugoj
državi ili drugoj nadležnosti.
Engleski zakon o pravima (1689) [Ligji
Anglez për të Drejtat (1689); Bill of
Rights (1689); English Bill of Rights
(1689)] - među najranijim ustavnim ak-
tima u Engleskoj na osnovu kojeg je os-
nažena podela vlasti i garantovana indi-
vidualna prava i slobode, uključujući
pravo na izražavanje.
EULEKS - Misija Evropske unije
uspostavljena na Kosovu 2008. godine,
kako bi pomogla institucijama, pra-
vosudnim organima i agencijama za
sprovođenje zakona u razvoju delotvorne
pravde zasnovane na vladavini prava.
Eutanazija [Eutanazi; Euthanasia; Eu-
thanasie] - Iz grčkog jezika „dobra smrt“.
Ovaj izraz podrazumeva nameran prekid
života, na zahtev lica koje želi da umre.
Drugačije se definiše i kao ubistvo iz mi-
losrđa, jer se primenjuje u slučajevima
kada lice boluje od teške i neizlečive
bolesti. Eutanazija može da bude aktivna,
kada se bolesnom licu pomaže u prekidu
života ili pasivna, gde se ne preduzima
ništa da mu se produži život. ESLJP u
slučaju Pretty vs. Ujedinjeno Kraljevstvo,
je zadržao neutralan stav u pogledu eu-
tanazije jer je odbio da zaključi da li je
eutanazija u skladu sa članom 2. (pravo
na život) EKLJP.Sud je odlučio da je na
državama članicama da regulišu ovo pi-
tanje unutrašnjim aktima.
Evropska centralna banka [Banka
Qëndrore Evropiane; European Central
473
Bank; Europäische Zentralbank] - Jedan
od organa EU i Centralna banka za
većinu država EU koji su prihvatili evro
za svoju valutu. ECB ima svoje sedište u
Frankfurtu i nadležna je za formulisanje
bankarske politike EU i za nadgledanje
primene monetarnih politika u zemljama
članicama EU.
Evropska komisija [Komisioni Evropi-
an; European Commission; Europäische
Kommission] - među najvažnijim organ-
ima Evropske unije jer je odgovorna za
izradu nacrta akata EU, primenu njenih
odluka i zagarantovaanjeprimene prava
EU. Komisija funkcioniše kao izvršno te-
lo i ima slične karakteristike kao državna
vlada. Trenutno, u okviru Evropske
komisije deluje 28. članova Komisije
(neformalno poznati kao „komesari“),
koji se biraju prema formuli „jedan član
po svakoj državi članici“. Sedište komisi-
je se nalazi u Briselu i Luksemburgu.
Evropska konvencija za zaštitu ljud-
skih prava i osnovnih sloboda i njeni
protokoli [Konventa Evropiane për
Mbrojtjen e të Drejtave dhe Lirive
Themelore të Njeriut dhe Protokollet e
saj; European Convention for the Protec-
tion of Human Rights and Fundamental
Freedoms and its Protocols; Konvention
zum Schutz der Menschenrechte und
Grundfreiheiten und ihre Protokolle] -
Ovaj sporazum je usvojen od Saveta
Evrope 1950. godine i stupio je na snagu
1953. godine, kako bi se garantovali i
osigurali sprovođenje sloboda i individu-
alnih i političkih prava. Konvencija je
ratifikovana od 47. država i sprovodi se
za geografsko područje od preko 800
miliona ljudi. Prema članu 1. Konvencije,
svaka ugovorna strana je obavezna da šti-
ti slobode i ljudska prava zagarantovane
Konvencijom. Sadržaj prava i sloboda
zagarantovanih ovom Konvencijom
474
postepeno je proširen, uključujući imov-
inska prava, pravo na obrazovanje, pravo
izbora, pravo protiv diskriminacije i slo-
bodu kretanja. Protokoli konvencije su
ukinuli smrtnu kaznu u svim
okolnostima. Primena sloboda i prava
zagarantovanih Konvencijom omogućuje
se preko Evropskog suda za ljudska
prava, koji prima zahteve od svih lica,
nevladinih organizacija ili grupe pojedi-
naca koji tvrde da su žrtve kršenja prava
utvrđenih Konvencijom ili njenim proto-
kolima, od strane jedne od visokih ugo-
vornih strana. Od stupanja na snagu, uti-
caj Konvencije u evropskom pravnom
prostoru je bio bez presedana, kako u
sprovođenju pravnih reformi u državama
članica, tako i u poboljšanju primene
nacionalnih standarda za zaštitu ljudskih
prava i sloboda. U nekim državama, kao
što je Velika Britanija, Konvencija je
uključena u poseban zakon, a u drugim
državama, kao što je Republika Austrija,
Evropska konvencija je dobila ustavni
status. Visok pravni položaj je dat Kon-
venciji i Ustavom Kosova, koji je Kon-
venciju uključio na spisak međunarodnih
akata za ljudska prava koja se direktno
primenjuju u Republici Kosovo, dajući
im prednost, u slučaju sukoba, nad od-
redbama zakona i drugih akata javnih in-
stitucija. Ustav Kosova takođe zahteva
od javnih vlasti da ljudska prava i osnov-
ne slobode, zagarantovane Ustavom, bu-
du tumačeni u skladu sa odlukama
Evropskog suda za ljudska prava.
Evropski ombudsman [Ombudspersoni
Evropian; European Ombudsman; Eu-
ropäischer Bürgerbeauftragte] - je
nezavisni organ koji funkcioniše u okviru
Evropske unije i koji sprovodi istragu
žalbi građana, udruženja i preduzeća pro-
tiv radnji institucija EU. Evropski om-
budsman naročito istražuje navode o ne-
pravednom ponašanju, diskriminaciji,
nedostatku informacija ili nepravednim
procedurama. Evropskog ombudsmana
bira Evropski parlament na petogodišnji
mandat, sa pravom na ponovni izbor.
Evropski sud za ljudska prava [Gjyka-
ta Evropiane për të Drejtat e Njeriut; Eu-
ropean Court of Human Rights (ECtHR);
Europäischers Gerichtshof für
Menschenrechte] - ESLJP je nadnacion-
alni sud osnovan 1959. godine u okviru
Saveta Evrope za odlučivanje o zahtevi-
ma koje su podneli pojedinci, nevladine
organizacije i države u vezi sa kršenjem
prava i sloboda utvrđenih EKLJP.
Nadležnost suda se takođe proteže i na
pitanja u vezi sa tumačenjem i primenom
Konvencije i protokola koji se odnose na
nju. Sud se sastoji od 47 članova koliki je
trenutni broj država članica u Savetu
Evrope. Kada sud utvrdi da je došlo do
povrede Konvencije ili njenih protokola,
Sud može da dodelipravednu nadoknadu
oštećenom licu. Odluke suda su obave-
zujuće i njihovu primenuvrši Komitet
ministara Saveta Evrope. Uloga ovog
Suda je bila izvanredna u evropskom
pravnom prostoru, što je uticalo na
poboljšanje poštovanja ljudskih prava i
sloboda i učinilo da postepeno stekne
atribut Evropskog ustavnog suda o ljud-
skim pravima.
Evropska povelja o lokalnoj autonomi-
ji [Karta Evropiane për Autonomi Lo-
kale; European Charter of Local Self-
Government; Europäische Charta der
kommunalen Selbstverwaltung] - usvo-
jena je 1985. godine od strane Saveta
Evrope kao regionalni instrument za un-
apređenje principa lokalne samouprave u
evropskom ustavnom prostoru. Među os-
novnim ciljevima Povelje je
uspostavljanje ustavnih osnova prava o
lokalnoj samoupravi, posvećenost država
članica da jedinicama lokalne samou-
prave daju adekvatan stepen političke, fi-
nansijske i administrativne autonomije
kako bi ispunili prava građana za efek-
tivnu lokalnu samoupravu. Strane u ovoj
Povelji, takođe su postigle saglasnost da
lokalne zajednice treba da uživaju pravo
na zahtev nadležnosti kako bi se osig-
uralo slobodno vršenje njihovih
ovlašćenja i poštovanje principa lokalne
autonomije priznate ustavom ili domaćim
zakonom. Ustav Republike Kosovo, u
članu 123. navodi da se delovanje organa
lokalne samouprave zasniva, između ost-
alog, i na Evropsku povelju o lokalnoj
samoupravi u meri u kojoj to zahteva
zemlja potpisnica.
Evropska Povelja o regionalnim ili
manjinskim jezicima [Karta Evropiane
për gjuhet Regjionale apo Minoritare;
European Charter for Regional or Minor-
ity Languages; Europäische Charta der
Regional- oder Minderheitensprachen] -
je evropski sporazum usvojen 1992.
godine pod pokroviteljstvom Saveta
Evrope radi zaštite i promovisanja is-
torijskih i manjinskih jezika u Evropi.
Evropska socijalna povelja [Karta So-
ciale Evropiane; The European Social
Charter; Europäische Sozialcharta] - je
ugovor Saveta Evrope koji garantuje os-
novna socijalna i ekonomska prava. Ovaj
instrument EU garantuje širok spektar
ljudskih prava vezanih za zapošljavanje,
stanovanje, zdravstvo, obrazovanje, soci-
jalnu zaštitu i blagostanje. Povelja
posvećuje pažnju zaštiti ugroženih ljudi,
kao što su starije osobe, deca, osobe sa
invaliditetom i migranti. Ugovor utvrđuje
da države članice garantuju uživanje
gorepomenutih prava bez diskriminacije.
Ovaj instrument je imao snažan uticaj ne
samo na nacionalne već i na nadnacion-
alne zakone kao što je pravo EU u oblasti
475
garantovanja zaštite socijalnih prava.
Ugovor povelje je jedan od najistaknuti-
jih standarda ljudskih prava u Savetu
Evrope, jer su 43. od 47. država članica
Saveta Evrope deo Povelje od 1961.
godine ili u revidiranoj povelji, izrazile
široko razumevanje za socijalna prava.
Evropska unija - Nadnacionalna
političko ekonomska organizacija koja se
sastoji od 28 država članica, koje su
prenele deo svog suvereniteta ovoj or-
ganizaciji radi koordinacije aktivnosti, u
oblasti carinske unije; uspostavljanju
pravila konkurencije, neophodnih za
funkcionisanje unutrašnjeg tržišta; mone-
tarnu politiku za države članice, čija je
valuta evro i zajedničku trgovinsku poli-
tiku. Glavni organi EU su: Evropski
savet, Evropski parlament, Savet minis-
tara, Evropska Komisija, Evropski sud
pravde, Evropska centralna banka i
Evropski ombudsman.
Evropski parlament [Parlamenti
Evropian; European Parliament; Eu-
ropäisches Parlament] - je jedan od
najvažnijih organa za odlučivanje u EU.
Ovaj organ se legitimiše putem direktnih
izbora poslanika skupštine, a poslanička
mesta se dele proporcionalno broju
stanovnika svake države članice. Sa iz-
menama ugovora, nadležnosti parlamenta
se kontinuirano osnažuju, kako u za-
konodavnoj oblasti, tako i u budžetskim.
Dobar deo evropskog zakonodavstva sa-
da podleže postupku zajedničkog od-
lučivanje preko Parlamenta i Saveta. Par-
lament trenutno ima 751. poslanika koji
se biraju na mandat od pet godina. Treba
navesti da se poslanička mesta u par-
lamentu dele na osnovu programske i
partijske orijentacije, a ne na osnovu et-
ničke pripadnosti.
476
Evropski Savet [Këshilli Evropian; Eu-
ropean Council; Europäischer Rat] - Vi-
deti „Savet Evropske unije“.
Evropska kulturna konvencija [Kon-
venta Kulturore Evropiane; European
Cultural Convention (ECC); Europäisch-
es Kulturabkommen] - EKK je
međunarodni sporazum, usvojen 1954.
godine koji ima za cilj evropsku saradnju
u oblasti kulture, obrazovanja, omladine i
sporta. Svrha ove Konvencije je pod-
sticanje kulturne saradnje između država
i očuvanje kulturnog nasleđa kao dela
zajedničkog evropskog nasleđa.
Ex officio - Latinski izraz koji u
pravnom kontekstu znači „po službenoj
dužnosti“. Ovaj izraz se koristi uglavnom
u proceduralnom pravu i odnosi se na
vođenje sudskih postupaka ili pravnih
radnji na inicijativu državnih organa, od-
nosno jednostrano. U nekim slučajevima,
ovaj izraz se koristi i za sticanje prava ili
pravnih povlastica. Na primer, Ustav
Francuske (član 56.) je, definišući sastav
Ustavnog saveta odredio da će sem devet
članova Veća, svi bivši predsednici re-
publike biti članovi Ustavnog saveta
prema službenoj dužnosti.
F
Federalizam [Federalizëm; Federalism;
Föderalismus] - Videti „federalna
država“.
Fiskalna godina [Viti fiskal; Fiscal year;
Haushaltsjahr] - fiskalna ili budžetska
godina je period od 1. januara do 31. de-
cembra iste godine, na koji se državni or-
gani pozivaju u budžetske ili poreske
svrhe.
Francuska deklaracija o ljudskim i
građanskim pravima (1789) [Deklarata
Franceze për të Drejtat e Njeriut dhe të
Qytetarit (1789; French Declaration of
the Rights of the Man and of the Citizen
(1789); Die französische Erklärung der
Menschen- und Bürgerrechte (1789)] - je
jedan od najvažnijih akata o ljudskim
pravima u političkoj istoriji čovečanstva
koja je usvojena 1789. godine. Pod uti-
cajem prirodnog prava, ova deklaracija je
uspostavila katalog sloboda i osnovnih
ljudskih prava, kao što su pravo na život,
pravo na jednakost, pravo na pravično
suđenje, slobodu veroispovesti i iz-
ražavanja, imajući tako ogroman uticaj
ne samo tokom Francuske revolucije od
1789. godine, već i u kasnijem uključenju
ovih vrednosti i prava u ustave različitih
država u svetu. Još u to vreme, član 16.
ove Deklaracije je utvrdio da ne postoji
ustav u društvu u kojem ljudska prava ni-
su zagarantovana i u kojoj vlast nije po-
deljena, ukazujući tako na potrebu podele
i recipročne kontrole vlasti. Vredi napo-
menuti da se trenutni Ustav Francuske
verno poziva na Francusku deklaraciju o
ljudskim i građanskim pravima u uvod-
nom delu.
Francuski Ustav iz 1791. godine
[Kushtetuta e Francës e vitit 1791;
French Constitution of 1791; Frankreichs
Verfassung des Jahres 1791] - Prvi fran-
cuski ustav (i drugi u Evropi), koji je
srušio apsolutnu monarhiju kralja Luja
XVI i postavio temelje ograničene
ustavne monarhije. Ustav je ukinuo stari
režim (ancien regime) i potvrdio je prin-
cipe proglašene Francuskom deklara-
cijom o ljudskim i građanskim pravima iz
1789. godine. Zakonodavna vlast je pov-
erena Narodnoj skupštini, izvršna vlast
kralju i vladi, a sudska vlast je zadržana
kao nezavisna od dve druge vlasti. Ovaj
ustav ima posebnu važnost jer je
zabeležio istorijsku pobedu nad apsolut-
nom kraljevskom moći i potvrdio slo-
bode i prava građana i princip narodnog
suvereniteta. Međutim, u istoriji ustavnog
prava poznat je kao kratkotrajan ustav jer
je ukinut dolaskom Jakobinaca i repub-
likanskih snaga na vlast, i zamenjen
Ustavom iz 1793. godine.
G
Generalna skupština OUN, osnovana
1945. godine, na osnovu Povelje Uje-
dinjenih Nacija. Generalna skupština
Ujedinjenih nacija je jedan od šest
glavnih organa Ujedinjenih nacija i jedi-
no telo u kojem je jednaka zastupljenost
svih zemalja članica. Generalna skupšti-
na OUN je važno telo za donošenje od-
luka, kreiranje politike i predstavljanja.
Odluke o važnim pitanjima, kao što su
mir i bezbednost, prijem novih članova i
pitanja budžeta, zahtevaju dvotrećinsku
većinu. Prema Povelji Ujedinjenih nacija,
Generalna skupština je nadležna za usva-
janje budžeta Ujedinjenih nacija, za izbor
nestalnih članova Saveta bezbednosti i
članove Saveta i drugih organa Uje-
dinjenih nacija. Generalna skupština je
takođe nadležna za davanje preporuka za
održavanje međunarodnog mira,
uključujući razoružanje, i za davanje pre-
poruka za mirno rešavanje bilo kakve
situacije koja može narušiti prijateljske
odnose između zemalja.
Glas - Videti „pravo na glasanje“.
Govor mržnje [Gjuha e urrejtjes; Hate
speech; Hassreden] - različiti oblici iz-
ražavanja i upućeni u takvim
okolnostima gde se ispoljavanjem mržnje
protiv određene rasne, etničke, polne,
verske grupe, ili različite seksualne ori-
jentacije, itd. izaziva nasilje i mržnja
među zajednicama. Govor mržnje ne uži-
va ustavnu zaštitu prema članu 40. URK,
na osnovu kojeg javni organi mogu da
nametnu ograničenje u vršenju slobode
izražavanja, ako je takvo nešto potrebno
za sprečavanje podsticanja i izazivanja
477
nasilja i neprijateljstva, na osnovu rasne,
nacionalne, etničke ili verske mržnje. I
MPGPP zabranjuje bilo kakvo zago-
varanje nacionalne, rasne ili verske
mržnje koje predstavljaju podsticaj za
diskriminaciju, neprijateljstvo ili nasilje.
Građanska inicijativa [Iniciativa
Qyteare; Citizens’ initiative; Volks-
entscheid] - među oblicima neposredne
demokratije i izražavanja narodnog su-
vereniteta, koji uključuje pravo građana
da preduzimaju zakonsku inicijativu ili
peticiju za pitanje koje zahteva za-
konodavni postupak. Prema članu 79.
URK, pored predsednika Republike Ko-
sovo, Vlade i poslanika skupštine, ini-
cijativu za predlaganje zakona možeda
preduzme najmanje deset hiljada
građana, bilo izradom nacrta zakona ili
predlogom za izradu određenog nacrta
zakona. Među državama koje priznaju i
sprovode građansku inicijativu je Šva-
jcarska koja u svom Ustavu definiše pra-
vo građanske inicijative za reviziju Usta-
va. Građanska inicijativa u Švajcarskoj
takođe se sprovodi i na nivou kantona.
Građanska inicijativa - „Građanska ini-
cijativa“ podrazumeva grupu ljudi koji se
dobrovoljno priključuju jednoj
zajedničkoj idejnoj osnovi, interesu ili
zajedničkom cilju, u cilju biranja svojih
kandidata, ali koji ne žele da formiraju
političku partiju.
H Instrument za pretpristupnu pomoć
HUDOC - elektronska baza podataka o
presudama i savetodavnim mišljenjima
Evropskog suda za ljudska prava. Ova
baza podataka je dostupna na https:
//www.echr.coe.int.
478
I
Ibid - latinska skraćenica od reči
„ibidem“ što znači „na istom mestu“.
Uglavnom se koristi kada se citiraju
izvori kako bi ukazali na to da izvor
dolazi iz prethodnog citata.
Ignorantia juris non excusat - latinski
pravni izraz prema kojem lice koje nije
svesno zakona ne može da izbegne odgo-
vornost kršenja tog zakona jer nije bilo
upoznato sa njegovim sadržajem.
Impičment [Impicment; Impeachment;
Amtsenthebungsverfahren] - javna op-
tužba podignuta od strane parlamenta
premavisokim državnim zvaničnicima,
uključujući i šefa države. Primenjuje se u
nekim ustavnim sistemima, kao što su
SAD, Rusija, Južna Koreja, Brazil, itd. U
Sjedinjenim Državama, ovaj postupak se
pokreće na zahtev Predstavničkog doma,
koji vrši funkciju optužnog organa, dok
se postupak odvija u vidu suđenja od
strane Senata. U američkoj političkoj is-
toriji, dva bivša predsednika SAD su se
suočila sa optužbom „impičment“:
Predsednik Endru Džonson 1868. godine
i predsednik Bil Klinton 1998. godine.
Dok je američki predsednik Ričard Nik-
son podneo ostavku nakon što je protiv
njega pokrenut postupak.
Individualni organ [Organ individual;
Individual state organ; Individualorgan] -
državni ili javni organi u kojima je od-
lučivanje individualno a ne kolektivno.
[Instrumenti i ndihmes se para-
anetaresimit; Instrument for Pre-
Accession; Assistance Instrument für
Heranführungshilfe (IPA)] - IPA je način
kojim EU podržava reforme u „zemljama
u procesu proširenja“, uz finansijsku i
tehničku pomoć za jačanje kapaciteta
zemalja tokom procesa pridruživanja EU.
Inspekcija [Inspektim; Inspection; In-
spektion] - je oblik kontrole koju javni
organ obavlja radi provere poštovanja
zakonskih zahteva od strane subjekta in-
spekcije.
Interpol - je međunarodna organizacija
koja olakšava međunarodnu saradnju
policije.
In absentia - latinski izraz koji se odnosi
na sudske postupke održane u odsustvu
stranke, tj. održano suđenje u odsustvu
stranke.
Intra Vires - latinski izraz koji podra-
zumeva „u okviru zakona“, odluka
doneta u okviru ovlašćenja organa. Videti
„ultra vires“.
Iscrpljivanje pravnih sredstava [Shter-
im i mjeteve juridike; Exhaustion of legal
remedies; Erschöpfung des Rechtsweges]
- u upravnom pravu, iscrpljivanje pravnih
sredstava se odnosi na zahtev/ zakonski
kriterijum gde stranka može da pokrene
postupak upravnog spora jedino nakon
iscrpljivanja raspoloživih pravnih sred-
stava. Zahtev za iscrpljivanje pravnih
sredstava je kriterijum za podnošenje po-
jedinačne ustavne žalbe ustavnom sudu.
Prema članu 113. URK „Pojedinci mogu
da pokrenu postupak ako su njihova
prava i slobode koje im garantuje ovaj
Ustav prekršena od strane javnih organa,
ali samo kada su iscrpeli sva ostala prav-
na sredstva definisana zakonom“.
Istovetnost [Origjinalizmi; Originalism;
Originalität] - Doktrina ustavnog
tumačenja prema kojoj se značenje
ustavne norme određuje prema original-
nom značenju koju je ta norma imala u
trenutku njenog usvajanja. Ovaj način
sudskog tumačenja zasniva se na is-
torijskom kontekstu usvajanja norme i
poriče stav da je ustav progresivan
dokument koji se razvija prilagođavajući
se dinamici promene državnih okolnosti.
Izabrani predsednik [President i
zgjedhur; President elect; Gewählter
Präsident] - odnosi se na predsednika koji
je izabran ali još uvek zvanično nije
preuzeo dužnost. Na primer,
napredsedničkim izborima u SAD, post-
oji prelazni period od momenta izbora
predsednika do trenutka inauguracije
predsednika, koja se prema američkom
ustavu održava 20. januara.
Izborna jedinica [Zonë zgjedhore; Elec-
toral area; Wahl-
zone/Wahleinheit/Wahlbezirk] - izborna
jedinica je teritorijalna oblast u kojoj bi-
račko telo bira članove predstavničkog
organa na centralnom, regionalnom ili
lokalnom nivou. Na primer, za svrhe par-
lamentarnih izbora, izborna teritorijalna
mapa u Velikoj Britaniji podeljena je na
ukupno 650 izbornih jedinica koliki je i
ukupan broj članova u Predstavničkom
domu (House of Commons). S druge
strane, Republika Kosovo ima samo jed-
nu izbornu jedinicu.
Izborni prag [Prag elektoral; Electoral
threshold; Wahlhürde] - minimalni broj
traženih glasova koji je potreban kandi-
datu ili političkoj partiji za obezbeđivanje
zastupljenosti u parlamentu. Ovaj institut
izbornog prava se koristi u proporcional-
nim izbornim sistemima i ima za cilj da
preko ove izborne barijere podstakne
male partije da stupe u predizborne spo-
razume sa većim političkim partijama
kako bi optimalizovale političku
zastupljenost. Izborni prag je definisan
Zakonom br. 03/ L - 073, o opštim iz-
borima u Republici Kosovo prema kojem
se 100 skupštinskih mesta deli na osnovu
ukupnog broja važećih glasova koji je
dobio svaki politički subjekat, odnosno a)
među političkim partijama koje pred-
stavljaju srpsku zajednicu i druge ne-
većinske zajednice i među političkim
479
partijama koje ne predstavljaju srpsku
zajednicu i ne-većinske zajednice koje su
dobile najmanje pet procenata (5%) od
ukupnog broja važećih glasova na iz-
borima za Skupštinu.
Izborno telo [Kolegj elektoral; Electoral
College; Wahlmännerkollegium] - Ut-
vrđen članom 2. Ustava SAD, Izborno te-
lo je formalni organ koji bira predsednika
i potpredsednika Sjedinjenih Država.
Svaka država ima onoliko „birača“ u iz-
bornom telu koliko ima predstavnika i
senatora u Kongresu Sjedinjenih Država,
a okrug Kolumbije ima tri birača. Na
predsedničkim izborima SAD, glasači
glasaju za biračku listu (znači za el-
ektore) koji obećavaju da daju svoje
glasove u Izbornom telu. Izborno telo
ima 538. glasača/elektora (broj koji je
podjednak sa brojem predstavnika u
Predstavničkom domu i Senatu) i jedan
kandidat treba da dobije 270 izbornih
glasova (znači polovina ukupnog broja
plus jedan glas) kako bi dobio poziciju
šefa države.
Izborno veće za žalbe i predstavke
[Paneli Zgjedhor për Ankesa dhe Pa-
rashtresa; Election Complaint and Appeal
Panel (ECAP); Wahlbeschwerdeauss-
chuss] -Prema izbornom pravu u Repub-
lici Kosovo, IVŽP je nezavisni organ koji
je nadležan za odlučivanje u vezi sa žal-
bama koje se tiču izbornog postupka
prema zakonu i izbornim pravilima.
Izdvojeno mišljenje [Mendim i ndarë;
Dissenting opinion; Abweichende Mein-
ung] - je neslaganje jednog ili više sudija
u vezi sa odlukom većine koje je odložilo
donošenje sudske odluke. Izdvojena
mišljenja se sprovode kada se sudski
predmeti razmatraju i odlučuju u sudskim
većima, na osnovu kojih se daju
obrazloženja za neslaganje sa mišljenjem
većine u sudskom postupku. Izdvojena
480
mišljenja su izražena praksa u radu
ustavnih sudova i Evropskog suda za
ljudska prava.
Izrada pravnih propisa [Hartimi ju-
ridik; Legal drafting; Erlass von
Rechtsakten] - skup pravila i postupaka
za izradu opštih pravnih akata (zakoni,
uredbe, administrativna uputstva, itd.). u
širem smislu, proces izrade pravnih pro-
pisa uključuje, ali se ne ograničava, na
sledeće korake: a) zakonsku inicijativu,
b) izradu akta i javnu konsultaciju c)
razmatranje i usvajanje pravnog akta, d)
objavljivanje u službenom listu i e) stu-
panje na snagu pravnog akta. Pravila za
pravnu izradu u Republici Kosovo su
raspodeljena i nalaze se u Ustavu Koso-
va, u Zakonu 04/ L - 025 o za-
konodavnim inicijativama, Poslovniku o
radu Vlade, br. 09/ 2001 i Pravilniku br.
13/ 2013 o pravnoj službi vlade.
Izvršna agencija [Agjenci ekzekutive;
Executive agency; Exekutivagentur] -
Nezavisni upravni organ koji se osniva
zakonom i vrši izvršna ovlašćenja u
okviru svog delokruga.
Izvor prava [Burim i së drejtës; Source
of law; Rechtsquelle] - Poreklo i
složenost pravnih standarda koja
formiraju vladavinu prava države. Izvori
prava na oblik njihovog pojavljivanja
mogu biti pisani (znači u obliku pisanih
pravnih akata) ili nepisani (u obliku
tradicije, prakse itd.). U kontinentalnom
pravnom sistemu, izvori prava su
uglavnom napisani u ustavu, zakonima i
podzakonskim aktima (npr. u Nemačkoj,
Italiji, Francuskoj, Austriji, itd.). U
međuvremenu, u anglosaksonskom
pravnom sistemu, pored pisanih pravnih
akata, izvor prava su i prethodne odluke
sudova, odnosno sudska praksa. Ovaj
model zakona se više primenjuje u Ve-
likoj Britaniji, Kanadi, SAD, Australiji,
itd.
Ius Publicum - iz latinskog „javno pra-
vo“. Za razliku od ius privatum (privatno
pravo) koje uređuje ugovorne odnose iz-
među pojedinaca, javno pravo reguliše
odnose između državnih organa sa jedne
strane i građana s druge strane (videti i
javno pravo u privatnom pravu).
Izvršna vlast [Pushtet ekzekutiv; Execu-
tive power; Exekutive] - savremeni sis-
temi upravljanja se oslanjaju na princip
podele zakonodavne, izvršne i sudske
vlasti. Izvršna vlast čini posebnu granu
državne vlasti koja je nadležna za
primenu državnih zakona i politika.
Ustavna organizacija i delokrug izvršne
vlasti se određuje modelom upravljanja
koji primenjuje država. U predsedničkim
sistemima, izvršnu vlast vršišef države i
šefovi izvršnih odeljenja, a u parlamen-
tarnim sistemima izvršnu vlast vrši vlada
kao kolektivni državni organ koji podleže
parlamentarnom nadzoru i odgovornosti.
Među najvažnijim funkcijama izvršne
vlasti je izrada razvojnih programa i poli-
tika, predlaganje zakona i usvajanje pod-
zakonskih akata (pravilnika, smernica,
itd.). Prema članu 4. URK, izvršnu vlast
vrši Vlada Republike Kosovo koja je od-
govorna za primenu zakona i državnih
politika i podleže parlamentarnoj kontro-
li.
J međunarodni sporazumi i obavezna
Javni interes [Interes publik; Public in-
terest; Öffentliches Interesse] - svako pi-
tanje od posebnog značaja za javnost i
zajednicu kao i za njihova prava,
zdravlje, životnu sredinu, itd.
Javno konsultovanje [Konsultim publik;
Public consultation; Öffentliche Konsul-
tation] - institucionalni proces učešća i
konsultovanja javnosti o javnoj politici,
nacrtima normativnih akata ili nacrta
konkretnih dokumenata. Cilj javne kon-
sultacije je osiguranje transparentnosti i
sveobuhvatnosti u procesu odlučivanja
javnih vlasti.
Javni organ [Autoritet publik; Public au-
thority; öffentliche Gewalt] - obim
nadležnosti i ovlašćenja državnog ili
javnog organa, utvrđen zakonom, da od-
lučuje o pravima, obavezama ili in-
teresima fizičkog ili pravnog lica.
Javno pravo [E drejtë publike; Public
law; Öffentliches Recht] - Videti „Ius
Publicum“.
Javno preduzeće [Ndërmarrje publike;
Public enterprise; Öffentliches Un-
ternehmen] - svako preduzeće nad kojim
jedan ili više javnih organa, na osnovu
vlasništva, mogu neposredno ili posredno
vršiti dominantan uticaj u tom preduzeću,
finansijsko učešće u tom preduzeću i/ ili
odredbe koje regulišu to preduzeće.
Javni tužilac [Prokuror publik; Public
prosecutor; Staatsanwalt] - je državni or-
gan koji ima zakonsko ovlašćenje da goni
lica koja su optužena da su počinila
krivična dela.
Jus cogens - iz latinskog „obavezno pra-
vo“, odnosi se na osnovne principe i
norme međunarodnog prava od kojih nije
dozvoljeno odstupanje ili derogacija. U
nekim zemljama, ove norme prevladava-
ju parlamentarne zone. Na primer, prema
članu 18. URK, „Ratifikovani
načela međunarodnog prava imaju
premoć nad zakonima Republike Koso-
vo“. U okviru pravno obavezujućih
međunarodnih normi, uključene su
norme za zabranu rasne diskriminacije,
genocid, zločine protiv čovečnosti, za-
brana mučenja, itd.
481
K pravo da vrši reviziju a) ekonomskih ak-
Kancelar [Kancelar; Chancellor;
Kanzler] - službeni naziv koji se koristi
za neke visoke položaje u institucional-
nom životu različitih država. U osnov-
nom zakonu Savezne Republike
Nemačke, ovaj pojam se odnosi na
saveznog kancelara, što je ustavni
položaj koji je jednak položaju premijera.
I u Austrijskom ustavu, zvanični naziv za
premijera je Kancelar.
Kanton - a) termin koji se koristi za
identifikovanje administrativnih podela
unutar teritorije jedne države b) zvanični
naziv jedinica (država) članica švajcarske
konfederacije. Prema švajcarskom ustavu
(1999. god.) kantoni uživaju visok stepen
suvereniteta i ostvaruju sva svoja prava,
osim onih koja nisu data od strane kon-
federacije.
Kanon/Zakonik [Kanun; Canon; Kanun]
- Sažetak moralnih i običajnih pravila u
posebnom dokumentu. Među kanonima
od posebnog značaja za albansko
običajno pravo bio je Kanon Lekë
Dukagjini-ja. Ovaj kanon sadrži 1262
člana i 12. knjiga, koja se bave širokim
spektrom građanskih i krivičnih predme-
ta.
Kancelarija generalnog revizora Ko-
sova [Auditori i Përgjithshëm i Kosovës;
Auditor General of the Republic of Ko-
sovo; Generalauditor des Kosovo] - Au-
ditori i Përgjithshëm i Kosovës Napome-
na: u upotrebi je novo ime: Zyra
Kombëtare e Auditimit - Nacionalna
kancelarija za reviziju - Spada u okvir
nezavisnih ustavnih institucija i pred-
stavlja najvišu instituciju za ekonomsku i
finansijsku kontrolu u Republici Kosovo.
Generalnog revizora Kosova bira
Skupština, većinom glasova svih pos-
lanika Skupštine na predlog predsednika
Republike Kosovo. Ova institucija ima
482
tivnosti javnih institucija i drugih
državnih pravnih lica; b) da koristi i štiti
javna sredstva organa centralne i lokalne
uprave i; c) ekonomskih aktivnosti javnih
preduzeća i drugih pravnih lica u kojima
država ima udeo u akcijama, ili kada
država garantuje njihove kredite i
obaveze.
KFOR - skraćenica za Kosovske snage,
(Kosovo Force), koje predstavljaju op-
erativnu misiju NATO-a za podršku mira
na Kosovu. KFOR je razmešten na Ko-
sovu u junu 1999. godine, nakon
okončanja 78-dnevne vazdušne kampanje
NATO-a protiv Srbije i Miloševićevog
režima, na osnovu Rezolucije 1244
(1999.) Saveta bezbednosti Ujedinjenih
nacija. U početku je oblast delovanja
KFOR-a na Kosovu bila široka, kao što
je obezbeđivanje javnog reda i bezbed-
nosti, demilitarizacija Oslobodilačke
vojske Kosova, podrška humanitarnim
akcijama na Kosovu kroz međunarodno
civilno prisustvo, kao i de-miniranje i
obnova, itd. Nakon proglašenja
nezavisnosti Kosova, uloga NATO,
pored održavanja bezbednosti na Ko-
sovu, više je fokusirana na podršku KBS
u izgradnji njenih operativnih kapaciteta.
Koalicija [Koalicion; Coalition; Koali-
tion] - u izbornom pravu, termin „koalici-
ja“ označava sporazum između dva ili
više političkih subjekata koji se slažu da
koordiniraju partijske resurse i
zajedničke akcije za podizanje izbornih
rezultata na centralnim i lokalnim iz-
borima. Prema Zakonu o izborima br. 03/
L - 073, koalicija između političkih parti-
ja može biti sertifikovana da se kandiduje
na izborima pod jednim imenom i u tom
slučaju, koalicija se tretira kao jedinstve-
ni politički subjekat. Pored izborne
koalicije u parlamentarnim sistemima,
pojavljuje se i koaliciona vlada. Kada ni-
jedna od političkih partija ne uspe da
osvoji neophodnu parlamentarnu većinu
za formiranje vlade, najveća stranka u
parlamentu ulazi u dogovore sa drugim
političkim partijama koje su pred-
stavljene u parlamentu, radi formiranja
vlade. Koalicione vlade su tipične za
višepartijske političke sisteme poput
Italije i Nemačke.
Kohabitacija [Kohabitacion; Cohabita-
tion; Kohabitation] -je politička situacija
koja se manifestuje u polu-predsedničkim
sistemima kao što je Francuska, kada je
predsednik iz druge političke partije od
većine članova parlamenta. U ovim
slučajevima, predsednik je obavezan da
koncenzusom imenuje premijera, koji
uživa podršku većine parlamenta kako bi
se izbegla politička kriza.
Kolektivni organ - državni ili javni or-
gani u kojima je odlučivanje kolektivno,
znači pripada određenom broju pred-
stavnika ili zvaničnika, na primer
skupština.
Komisija za istinu [Komisioni i së vër-
tetës; Commission of Truth; Kommission
der Wahrheit] - je mehanizam tranzitne
pravde koja za cilj ima otkrivanje i
rešavanje zločina i počinjenih krivičnih
dela nad civilnim stanovništvom.
Komisije za istinu su alternativni instru-
menti, koje osnivaju države u zemlji/ ili
pored pravosudnih mehanizama, kako bi
stvorili prostor za rešavanje i utvrđivanje
počinjenih krivičnih dela, kao način za
otkrivanje istine i ponovnog
uspostavljanja poverenja i ljudskog dos-
tojanstva.
Kolektivna prava [Të drejtat kolektive;
Collective rights; Kollektive Rechte] - za
razliku od individualnih prava, kolektiv-
na prava se garantuju određenoj zajednici
kako bi optimalizovali delotvorniju
zaštitu prava koja pripadaju određenoj
društvenoj grupi. U okviru kolektivnih
prava spadaju i pravo na mir, pravo na
samoopredeljenje, pravo na zdravu
životnu sredinu, pravo na kulturni iden-
titet, itd.
Kolektivni ugovor - Sporazum sklopljen
između poslodavaca i zaposlenog preko
sindikata koji deluju kao predstavnici
zaposlenih, na osnovu kojeg se jasno ut-
vrđuju i regulišu prava, odgovornosti i
obaveze ugovornih strana u oblasti
radnih odnosa.
Komonvelt (Commonwealth) - je
međudržavna organizacija koja se sastoji
od Ujedinjenog Kraljevstva i 51. su-
verene države, uglavnom bivših eng-
leskih kolonija koje su izabrale da održe
prijateljstvo i saradnju i koje prihvataju
britanskog monarha kao simboličnog
vođu ove zajednice između država.
Vrednosti Komonvelta su definisane
Poveljom Komonvelta koja je usvojena
2012. godine i potpisana od strane
Kraljice Elizabete II na dan Komonvelta,
11. marta 2013. godine.
Komunistički ustavi [Kushtetutat
komuniste; Communist constitutions;
Kommunistische Verfassungen] - pro-
gramski i ideološki ustavi socijalističkih
zemalja, ponekad nazivani i „fasadni
ustav“ zbog nedostatka pravilnog
sprovođenja u praksi. Sve
istočnoevropske države, nakon završetka
Drugog svetskog rata pa do raspada
komunizma i prelaska na demokratiju,
delovale su prema ovim ustavima koji ni-
su imali poseban značaj za ustavni život i
vladavinu prava.
Konceptni dokument [Koncept doku-
ment; Concept document;
Konzeptdokument] - efikasan instrument
za pretvaranje razvojnih politika u za-
konodavne instrumente. Koncept doku-
483
ment čini sveobuhvatno razmatranje
ciljeva i glavnih karakteristika jednog
predloga i različitih opcija za rešavanje
odgovarajućih pitanja. Prema Uredbi br.
09/2011 Vlade Republike Kosovo „organ
predlagač ne može da inicira izradu za-
konodavstva ili detaljnu razradu pre-
poruka dok Vlada ne donese odluku u
vezi sa konceptnim dokumentom koji je
dostavljen“.
Konfederacija [Konfederatë; Confedera-
tion; Konföderation] - za razliku od fed-
eracije koja čini složenu državu, konfed-
eracija je savez država koji čuvaju svoj
suverenitet i delegiraju samo određena
ovlašćenja centralnoj vlasti, ali ne dele-
giraju svoj suverenitet. Na primer,
Američka konfederacija (1781. - 1787.
god.), bio je blaži savez država u okviru
kojeg su države zadržale svoj suverenitet.
Konfederacija se obično, uspostavlja
međunarodnim ugovorom ili traktatom za
razliku od saveznih država koje su
utemeljene i regulisane Ustavom, kao akt
sa najvišom pravnom snagom (npr. SAD,
Nemačka, Austrija, Belgija, itd.).
Konkretna kontrola norme [Kontrolli
konkret i normës; Concrete norm control;
Konkrete Normenkontrolle] - Konkretna
kontrola ustavne norme ima za cilj zaštitu
subjektivnog prava u slučaju koji je
konkretan, individualan i aktuelan. U
ustavnoj pravdi, ove procedure ustavne
kontrole uglavnom pokreću pojedinci
putem individualnih zahteva, ili sudovi
putem upućivanja zahteva pre suđenja. U
Sjedinjenim Državama preovlađuje samo
konkretna ustavna kontrola jer Federal-
nim sudovima nije dozvoljeno da rešava-
ju slučajeve koji ne predstavljaju aktue-
lan i konkretan sukob (engleski „case or
controversy“).
Konstitucionalizam [Konstitucional-
izim; Constitutionalism; Konstitutional-
484
ismus] - regulisanje sistema vladavine
kroz ustavne norme, uključujući garanto-
vanje ustavnih prava i sloboda i
uspostavljanje kontrole i ravnoteže iz-
među grana državne vlasti.
Konstruktivni predlog za izlasavanje
nepoverenje [Mocion i Votëbesimit;
Constructive vote of no confidence; Kon-
struktives Misstrauensvotum] - podra-
zumeva da parlament može da izrazi
nepoverenje vladi, samo izborom
sledećeg premijera, većinom glasova svih
poslanika skupštine. Videti član 67. Os-
novnog zakona Savezne Republike
Nemačke.
Konsultativni savet za zajednice
[Këshilli Konsultativ për Komunitete;
Consultative Council for Communities;
Konsultativrat für Gemeinschaften] - je
ustavna institucija koja deluje pod
nadležnošću predsednika Republike Ko-
sovo, u kojoj su zastupljene sve zajednice
na Kosovu. Savet, između ostalih, čine
predstavnici udruženja zajednica. Kon-
sultativni savet za zajednice ima za cilj
redovnu razmenu informacija između
zajednica i Vlade Kosova i zajednicama
pruža mogućnost da u ranoj fazi komen-
tarišuzakonodavne i političke inicijative
koje Vlada može pripremiti kako bi se i
njihovi stavovi uključili u takve projekte
i programe.
Kontrola ustavnosti predloga ustavnih
amandmana [Këshilli Konsultativ për
Komunitete; Consultative Council for
Communities; Konsultativrat für Ge-
meinschaften] - je prethodna kontrola
usklađenosti predloga ustavnih amand-
mana sa samim ustavom. Ovu kontrolu
sprovode ustavni sudovi koji imaju
nadležnost da procene da li proces
ustavnih promena krši osnovnu strukturu
ili temeljne vrednosti sadržane u ustavu.
Ovaj sistem procene usklađenosti pred-
loga ustavnih amandmana, određuje se
članom 113. URK, prema kojem
„Predsednik Skupštine Kosovo“ treba da
uputi predložene ustavne amandmane pre
usvajanja u Skupštini, kako bi se utvrdilo
da li predloženi amandmani smanjuju
prava i slobode zagarantovane u Po-
glavlju II. Ustava“.
Konvencija protiv mučenja i drugih
okrutnih, nehumanih i ponižavajući
postupaka ili kažnjavanja [Konventa
kundër Torturës dhe Trajtimeve e
Ndëshkimeve të tjera Mizore,
Jonjerëzore dhe Poshtëruese; Convention
against Torture and Other Cruel, Inhu-
man or Degrading Treatment or Punish-
ment; Übereinkommen gegen Folter und
andere grausame, unmenschliche oder
erniedrigende Behandlung oder
Strafe/UN-Antifolterkonvention] - usvo-
jena je od strane Generalne skupštine
OUN 10. decembra 1984. godine i stupila
je na snagu 26. juna 1987. godine. Prema
ovoj Konvenciji, države su dužne da
preduzmu efektivne zakonske, adminis-
trativne, sudske mere kako bi sprečili
dela mučenja na bilo kojoj teritoriji pod
njenom nadležnošću i ni pod kojim
okolnostima (uključujući vanredno stan-
je, ratno stanje ili unutrašnje političke
nestabilnosti) ne mogu služiti kao osnov
za primenu mučenja. Konvencija o
eliminisanju svih oblika diskriminacije
nad ženama - Ova Konvencija je stupila
na snagu 1981. godine, kojom se ugo-
vorne strane (države) obavezuju da
preduzmu odgovarajuće mere u svim ob-
lastima, pogotovo u političkoj socijalnoj,
ekonomskoj i kulturnoj oblasti, kako bi
osigurali potpun razvoj i napredak žena u
cilju garantovanja ostvarivanja i uživanja
ljudskih prava i osnovnih sloboda na os-
novu ravnopravnosti sa muškarcima (član
3. Konvencije). Među merama koje se
predviđaju ovom Konvencijom je
uključivanje principa ravnopravnosti
muškaraca i žena, obezbeđivanje sudske
zaštite prava žena na osnovu
ravnopravnog postupanja s muškarcima, i
obezbeđivanje preko nacionalnih sudova,
efektivne zaštite žena protiv bilo kakvog
diskriminatornog postupka, u nacionalne
ustave. Ova konvencija je deo osam
međunarodnih instrumenata za ljudska
prava koja se direktno sprovodi u
pravnom poretku Republike Kosovo (vidi
član 22. URK).
Konvencija o eliminisanju svih oblika
rasne diskriminacije [Konventa për
Eliminimin e të gjitha Formave të Dis-
kriminimit ndaj Gruas; Convention on
the Elimination of All Forms of Discrim-
ination Against Women; Übereinkom-
men zur Beseitigung jeder Form von
Diskriminierung der Frau] - odobrena je i
otvorena za potpisivanje i ratifikaciju od
strane Generalne skupštine Rezolucijom
2106 A (XX) od 21. decembra 1965.
godine. Ova Konvencija propisuje
obavezu države da kazni rasnu diskrimi-
naciju i da svim odgovarajućim
sredstvima i bez odlaganja, prati svaki
oblik rasne diskriminacije, kao i dapo-
mogne razumevanju između svih rasa.
Konvencija o pravima deteta [Konven-
ta për të Drejtat e Fëmijës; Convention
on the Rights of the Child (CRC);
Übereinkommen über die Rechte des
Kindes /UN-Kinderrechtskonvention] -
KPD je usvojena od strane Generalne
skupštine OUN 1989. godine i stupila je
na snagu 1990. godine, kako bi se deci
pružila posebna pravna i institucionalna
zaštita. Konvencija definiše čitav spektar
građanskih, kulturnih, ekonomskih,
društvenih i političkih prava za decu.
Ova Konvencija spada u grupu
međunarodnih akata o ljudskim pravima
485
koja se direktno sprovode u Republici
Kosovo.
Konzervativna partija - političke partije
sa desničarskom orijentacijom, koje u
političkim i programskim ideologijama
uključuju očuvanje status quo-a i ak-
tuelnog društvenog poretka. Konzerva-
tivni politički pokreti nastali su krajem
18. veka kao odgovor na revolucionarne
promene u Engleskoj i Francuskoj (1789.
god.) u nastojanju da se očuva monarhija
i aristokratska klasa, veza države sa
crkvom, itd. Ove političke partije se
zalažu za promovisanje privatne imovine
i privrede, zaštite tradicionalnih vrednosti
i kulturnih institucija i za stvaranje
snažne pravne države. Pored Laburističke
partije, Konzervativna partija je među
najglavnijim partijama koje dominiraju
na političkoj sceni u Velikoj Britaniji.
Kosovska agencija za zaštitu životne
sredine [Agjencioni për Mbrojtjen e
Mjedisit i Kosovës; Kosovo Environmen-
tal Protection Agency; Umwelt-
schutzagentur Kosovos] - je nezavisan
organ za pružanje informacija o životnoj
sredini i razvoj informacionog sistemaza
zaštitu životne sredine i stanje životne
sredine na Kosovu.
Kosovske bezbednosne snage [Forca e
Sigurisë e Kosovës; Kosovo Security
Force; Sicherheitskräfte des Kosovo] -
Nacionalne bezbednosne snage Repub-
like Kosovo koje, pored pružanja
bezbednosti, takođe učestvuju i u
operacijama reagovanja na krize,
uključujući i operacije očuvanja mira i
pružanju pomoći civilnim vlastima u pri-
rodnim katastrofama i drugim vanrednim
situacijama.
Kraljevska saglasnost [Pëlqim
mbretëror; Royal assent; Zustimmung
des Monarchen] - formalno proglašenje
zakona koji je usvoji parlament, od strane
486
monarha. Iako je kraljevska saglasnost
ustavni instrument kontrole nad par-
lamentom, odbijanje davanja kraljevske
saglasnosti je retka praksa u ustavnim
monarhijama. Na primer, u Velikoj
Britaniji gde je kraljevska saglasnost
vekovna tradicija, usvojeni tekst zakona
se šalje Kraljici na formalno usvajanje,
što predstavlja završnu fazu za-
konodavnog procesa. U ustavnom jeziku,
ovaj instrument je poznat kao kraljevska
saglasnost (engleski: Royal assent).
Kriterijumi iz Kopenhagena [Kriteret e
Kopenhagës; Copenhagen Criteria; Ko-
penhagener Kriterien] - su kriterijumi ko-
je države kandidati treba da ispune za
članstvo u Evropskoj uniji. Ovi kriteri-
jumi, poznati kao kriterijumi iz Ko-
penhagena postavljeni su od strane
Evropskog saveta 1993. godine i
obuhvataju: stabilnost institucija koje
garantuju demokratiju, vladavinu prava,
ljudska prava i zaštitu manjina, tržišnu
ekonomiju i sposobnost da se nosi sa
konkurentskim pritiskom i tržišnim
snagama unutar EU. U okviru ovih krite-
rijuma spadaju i sposobnost države da
preuzme obaveze članstva, uključujući i
sposobnost za efikasno sprovođenje
pravila, standarda i politika koje čine telo
prava EU („acquis“).
Kulturna prava [Të drejta kulturore;
Cultural rights; Kulturelle Rechte] -
smatraju se savremena prava, koja imaju
za cilj ostvarivanje kulturnog i naučnog
potencijala pojedinca i društva u celini. U
okvir kulturnih prava uglavnom spadaju
pravo na umetnost i naučno stvaralaštvo,
kao i akademska sloboda. URK sadrži
nekoliko članova koji garantuju kulturna
prava, uključujući prava manjinskih
zajednica na unapređenje i očuvanje kul-
turnog nasleđa zajednica i njihovih pri-
padnika.
Kvalifikovana većina [Shumicë e kuali-
fikuar; Qualified majority; Qualifizierte
Mehrheit] - određena većina glasova,
veća od polovine koja je potrebna za do-
nošenje odluke. U ustavnom pravu, do-
nošenje odluka prema kvalifikovanoj
većini primenjuje se uglavnom za važna
pitanja, kao što su izmena ustava, rati-
fikacija međunarodnih sporazuma, raspu-
štanje parlamenta, razrešenje visokih
državnih službenika, itd. i Ustav Kosova
je utvrdio donošenje odluka prema
kvalifikovanoj većini, kao na primer za
izmenu Ustava (član 65.), ratifikaciju
nekoliko međunarodnih sporazuma (član
18.), usvajanje Poslovnika o radu
skupštine (član 76.) raspuštanje
Skupštine (član 82.), itd.
Kvorum [Kuorum; Quorum; Quorum] -
neophodan broj članova za donošenje od-
luke. Prema Ustavu Kosova (član 69.),
Skupština Kosova ima kvorum kada je
prisutno više od polovine svih poslanika
skupštine.
Kvota [Kuotë; Quota; Quote] - U
ustavnom pravu, odnosi se na propor-
cionalni deo ukupne celine koja se
zahteva prema ustavu ili zakonu, koji
pripada jednom licu, društvenoj, etničkoj,
političkoj ili rodnoj grupi. Na primer,
prema Ustavu Kosova (član 103.)
„najmanje petnaest odsto (15%) sudija
Vrhovnog suda, ali ne manje od troje (3)
sudija, će dolaziti iz redova zajednica ko-
je ne čine većinu na Kosovu“. Ili, prema
članu 64. Ustava Kosova, Skupština ima
sto dvadeset (120) poslanika koji su iza-
brani tajnim glasanjem, na osnovu ot-
vorenih lista. Mesta u Skupštini se dele
između svih partija, koalicija, građanskih
inicijativa i nezavisnih kandidata, pro-
porcionalno broju važećih glasova dobi-
jenih na izborima za Skupštinu. 2. U
sklopu ove podele, dvadeset (20) od sto
dvadeset (120) mesta, je zagarantovano
za predstavnike zajednica koje nisu
većina na Kosovu.
L
Land (države) [Landi/et; Land (s);
Land/Länder] - ovaj naziv se odnosi na
savezne jedinice ili države u nemačkoj i
austrijskoj federaciji. U ove dve države,
landi (Nemački: Länder) uživaju za-
konodavne, izvršne i pravosudne
nadležnosti, izuzev nadležnosti koje su u
isključivoj oblasti saveznih organa. Od
ujedinjenja 1990. godine, Nemačka se
sastoji od 16. država a savezna austrijska
mapa se sastoji od 9. država sa Bečom u
ulozi savezne jedinice i kao austrijska
prestonica.
Legitimitet [Legjitimitet; Legitimacy;
Legitimität] - U kontekstu sistema uprav-
ljanja, ovaj naziv se odnosi na demo-
kratsku prihvatljivost sistema ili auto-
riteta. U nekim slučajevima, vlasti ili sis-
temi mogu biti legalni ali ne i legitimni,
jer nisu bili predmet izborai nisu pro-
izvod političke volje naroda.
Levica [Majtizëm; Leftism; Die Linke] -
Programska i ideološka orijentacija
političkih partija koje podržavaju ideju
socijalne jednakosti, kolektiviteta i do-
datnih mera kontrole vlade u ekonomiji.
Podela političkih partija na leve ili desne
partije, ima svoju genezu u Generalnoj
skupštini (Estates General) Francuske
revolucije (1789. god.) u kojoj su, pos-
lanici koji su sedeli na levoj strani bili
protivnici monarhije a oni koji su sedeli
na desnoj strani su favorizovali institucije
starog režima. Levu političku orijentaciju
u standardnijoj formi imaju socijalističke
partije, a ekstremniju dimenziju levice
zastupaju komunističke partije.
487
Lex - iz latinskog „zakon“. Odnosi se na
pozitivno pravo, posebno za zakon koji je
usvojila skupština i koji je na snazi.
Lex posterior derogat priori - iz
latinskog „kasniji zakon ukida pređašnji
“. Pravno tumačenje prema kojem kasniji
zakon preovlađuje nad prethodnim za-
konom.
Lex suprema - iz latinskog „vrhovni za-
kon, osnovni zakon“, znači najviši čin
unutar pravnog poretka.
Liberalna partija [Parti liberale; Liberal
party; Liberale Partei] - su partije levog
ili desnog centra koje se zalažu za liber-
alnije mere i instrumente u političkom,
ekonomskom, kulturnom i socijalnom
poretku, uključujući, ali se ne ograničav-
ajući na ljudska prava i slobode.
Licenca [Licencë; Licence; Lizenz] -
službeni dokument, koji izdaje nadležni
organ, koji omogućava kandidatu da vrši
regulisanu profesiju.
Lokalna uprava [Qeverisje Lokale; Lo-
cal Governance; Lokale Regier-
ungsgewalt] - Prema Evropskoj povelji o
lokalnoj samoupravi (član 3), pod lo-
kalnom samoupravom se podrazumeva
pravo i efektivna sposobnost lokalnih
zajednica da na osnovu zakona, regulišu i
upravljaju znatnim delom javnih poslova
na osnovu vlastite odgovornosti i u korist
lokalnog stanovništva.Ovo pravo vrše
saveti ili skupštine, sastavljene od člano-
va koji su slobodno izabrani tajnim,
jednakim, neposrednim i univerzalnim
glasanjem, i koji mogu imati izvršne or-
gane koji su njima odgovorni.
Lokalna samouprava - Videti „lokalna
uprava“.
Lord - Član Doma lordova u britanskom
parlamentu. Za više videti Dom Lordova.
488
M
Magna Carta/Velika povelja - Usvajan-
jem Velike povelje 1215. godine, zapo-
čeo je period ustavnog ograničenja
kraljevske vlasti u Engleskoj kraljevini
12. veka. Engleski baroni su obavezali
kralja Džona da potpiše Povelju
obezbeđujući pravo da se suprotstave na-
siljem u slučaju ugrožavanja prava ut-
vrđenih u ovom dokumentu.. Između
garantovanih prava u Velikoj povelji je i
princip vladavine prava, što znači da
svako, čak i sam Kralj, podleže zakonu
kao i pravo slobodnih ljudi da imaju
pristup na nezavisni sudski postupak.
Ovaj dokument je još uvek formalno
izvor ustavnog prava u Velikoj Britaniji i
računa se među najuticajnije instrumente
u procesu konstitucionalizacije sloboda i
osnovnih prava, kao i ograničenja vlasti u
ustavnim demokratijama svugde u svetu.
Marbury protiv Madison (1803) -
među najslikovitijim i najranijim
slučajevima u istoriji američke jurispru-
dencije kojom odlukom je Vrhovni sud
SAD uspostavio temelje sudske kontrole
ustavnosti. Sudska odluka je izazvala
široku debatu u SAD, pošto Ustav nije
izričito definisao pravo Vrhovnog suda
da zakone američkog Kongresa proglasi
za neustavne.
Međunarodna organizacija [Organizatë
ndërkombëtare; International organiza-
tion; Internationale Organisation] - osno-
vana međunarodnim ugovorom, koja se
reguliše međunarodnim pravom i
raspolaže svojim međunarodnim pravnim
personalitetom.
Međunarodna zdravstvena organizaci-
ja [Organizata Ndërkombëtare e
Shëndetësisë; World Health Organiza-
tion; Weltgesundheitsorganisation] -
specijalizovana agencija UN, osnovana
1948. godine koja ima za cilj unapređen-
je usluga i politika u oblasti javnog
zdravlja.
Međunarodna organizacija rada [Or-
ganizata Ndërkombëtare e Punës; Inter-
national Labour Organization; Interna-
tionale Arbeitsorganisation] - speci-
jalizovana agencija UN osnovana1946.
godine koja ima za cilj poboljšanje uslo-
va rada i prava u okviru pravnih sistema
država članica.
Međunarodni pakt o građanskim i
političkim pravima i njeni protokoli
[Pakti Ndërkombëtare për të Drejtat Civi-
le e Politike dhe Protokollet e saj; Inter-
national Covenant for the Civil and Polit-
ical Rights and its Protocols (ICCPR); In-
ternationaler Pakt über bürgerliche und
politische Rechte] - MPGPP usvojen je
od Generalne skupštine Rezolucijom
2200 od 16. decembra 1966. godine i
stupio je na snagu 23. marta 1976.
godine. On uključuje širok spektar indi-
vidualnih sloboda i političkih prava.
Sprovođenje MPGPP nadgleda Komitet
Ujedinjenih nacija za ljudska prava
(posebno telo u Savetu za ljudska prava
Ujedinjenih nacija), koje razmatra redov-
ne izveštaje država članica o tome kako
se sprovode prava utvrđena ovim pak-
tom. Za razliku od UDLJP (1948),
MPGPP proizvodi obavezujuće pravno
dejstvo za strane potpisnice. U
međuvremenu, treba se navesti da
MPGPP spada u grupu međunarodnih
akata o ljudskim pravima koja se
direktno primenjuju u pravnom sistemu
Kosova (član 22. URK).
Međunarodno pravo [E drejta ndërk-
ombëtare; International law; Völkerrecht]
- Iako ne postoji univerzalno prihvaćen
koncept definisanja međunarodnog
prava, ovaj pojam podrazumeva zbirk
pravno obavezujućih normi, principa i
pravila za regulisanje odnosa između
država i naroda. Međunarodno pravo
uključuje ne samo države, već i
međunarodne organizacije, a u određen-
im slučajevima i pojedince (međunarod-
no krivično pravo). Izvori međunarodnog
prava najbolje su sažeti u članu 38. Statu-
ta Međunarodnog suda pravde, prema ko-
jem međunarodno pravo ima tri glavna
izvora: međunarodne traktate, pravila i
opšte pravne principe, dok sudske odluke
i pravna nauka mogu da se primenjuju
samo kao pomoćni instrumenti u
tumačenju zakona.
Međunarodni monetarni fond (MMF)
[Fondi Monetar Ndërkombetar; Interna-
tional Monetary Fund (IMF); Internatio-
naler Währungsfonds (IWO)] - (MMF) je
međunarodna organizacija koja se an-
gažuje u podsticanju globalne monetarne
saradnje kako bi se osigurala finansijska
stabilnost država članica, radi olakšanja
međunarodne trgovine i podsticanja vi-
soke zaposlenosti putem održivog
ekonomskog rasta.
Međunarodni sud pravde [Gjykata
Ndërkombëtare e Drejtësisë; Internation-
al Court of Justice (ICJ); Internationaler
Gerichtshof] - MSP je glavni pravosudni
organ Ujedinjenih nacija. Osnovan je
1945. godine Poveljom ujedinjenih naci-
ja, a njegovo sedište se nalazi u Hagu
(Holandija). Sud se sastoji od 15. sudija,
koji se biraju od strane Generalne
skupštine Saveta bezbednosti na mandat
od devet godina. MSP je nadležan za
rešavanje sporova između država i daje
savetodavna mišljenja o pravnim pitan-
jima koja prosleđuju ovlašćeni organi
Ujedinjenih nacija.
Među-ministarske komisije [Komitetet
ndërministrore; Interministerial Commit-
tee; Interministerielle Ausschüsse] -
savetodavni organi vlade gde se prethod-
no raspravlja o politikama, važnim pitan-
489
jima iz izvršne aktivnosti, kao i o projek-
tima od posebne važnosti.
Memorandum sa objašnjenjima
[Memorandum Shpjegues; Explanatory
memorandum; Erläuterungsmemoran-
dum] - je dokument sa objašnjenjima
nacrta zakonodavnog akta koji razrađuje
glavna tretirana pitanja; njihove ciljeve i
njihovu međusobnu povezanost sa vla-
dinim prioritetima, i daje preporučenu
opciju. Veoma je važan instrument koji
prethodi zakonodavnom procesu i in-
formiše tela koja donose odluke o uti-
cajima i regulatornim opcijama nacrta
zakonodavnog akta.
Ministar [Ministër; Minister; Minister] -
u etimološkom smislu, izraz „ministar“
dolazi od francuskog „ministre“ što znači
„sluga“ a istorijski, u periodu sred-
njevekovnih monarhija, ministri su služili
kao podređeni kralju. U političkom
diskursu, izraz „ministar“ znači član vla-
dinog kabineta koji vodi određeno odel-
jenje. Kao državno telo, on je deo izvršne
vlasti. Njihov izbor i nadležnosti se od-
ređuju modelom vladavine. Tako, u par-
lamentarnim demokratijama, ministre,
kao članove vladinog kabineta, bira par-
lament i podležu parlamentarnom nad-
zoru. U polupredsedničkim sistemima
(npr. u Francuskoj), ministre imenuje šef
države na predlog premijera, ali moraju
imati parlamentarnu podršku za obavljan-
je svojih dužnosti. U predsedničkim sis-
temima, međutim, (npr. SAD) državne
sekretare (pojam ekvivalentan pojmu
ministar) imenuje predsednik uz saglas-
nost Senata. U državama koje nemaju
jaku podelu vlasti, ministri mogu biti i
članovi parlamenta, kao što je to u Ve-
likoj Britaniji. Bez obzira na modele za
njihov izbor, ministri su odgovorni za iz-
radu razvojnih politika i za njihovo pret-
varanje u pravne instrumente, kao što su
490
predlozi zakona, podzakonski akti, od-
luke, itd.
Monarhija [Monarki; Monarchy; Mon-
archie] - oblik vlasti u kojoj je šef države
kralj, kraljica ili kraljevska porodica. U
monarhističkim državama, šef države se
stavlja na tu dužnost putem načela
nasleđivanja, na neograničeni mandat, za
razliku od republikanskog oblika vlasti u
kojem je mandat šefa države ograničen.
Smatra se da je među najranijim oblicima
organizacije državne vlasti, a u etimolo-
škom smislu znači „vladati sam“ (iz
srednjevekovnog francuskog jezika
„monarque“). U ranim političkim sistem-
ima, moć monarha je bila prilično široka
i neograničena, ali sa širenjem građan-
skih pokreta za ograničenje moći monar-
ha i potvrđivanje suvereniteta naroda,
ova vlast je znatno ograničena. Trijumf
parlamentarizma nad oblicima apsolutnih
monarhija omogućio je uspostavljanje
ustavnog modela ograničene monarhije.
U ovim sistemima (koji se sem Velike
Britanije uglavnom prostiru u državama
severne Evrope) vlast monarha je, u
suštini, ostala samo formalna i ceremoni-
jalna i u ovom sistemu ustavne monarhije
kralj vlada ali ne upravlja.
Monizam [Monizmi; Monism; Mon-
ismus] - je doktrina međunarodnog prava
po kojoj su domaće i međunarodno pravo
deo jednog jedinstvenog normativnog ili
pravnog sistema. Prema ovom konceptu,
međunarodni sporazumi nakon ratifikaci-
je postaju deo domaćeg pravnog sistema i
sprovode se na isti način kao i domaći
zakoni države.
Multietnička država - država koju
karakteriše etnička raznolikost, u kojoj,
pored većinske zajednice, uzajamno
deluju i druge nevećinske zajednice.
N Evropske unije ili određivanja valjanosti
Nadležnost [Kompetencë; Competency;
Zuständigkeit] - je ovlašćenje dato
ustavom i/ ili zakonom jednom organu
centralne ili lokalne vlasti za vršenje
funkcije ili određenih odgovornosti.
Nadnacionalna organizacija [Organiza-
të supra-nacionale; Supra-national organ-
ization; Supranationale Organisation] - je
nadnacionalna organizacija koja čini uje-
dinjenje nezavisnih država koje dobro-
voljno prenose deo svog suvereniteta
kako bi omogućile donošenje odluka u
nadnacionalnoj organizaciji, za dobrobit
svih i kolektivnih interesa njihovih
građana. Evropska unija je tipičan primer
nadnacionalne organizacije uspostavljena
posebnim ugovorom kojim su Visoke
ugovorne strane (države) odlučile da
neke zajedničke ciljeve Unije (na pr.
jedinstveno tržište, osnivanje ekonomske
i monetarne unije, itd.) postignu kroz
ovaj oblik delegiranja nacionalne vlasti
na nivou jedne nadnacionalne organizaci-
je.
Nadnacionalna sudska kontrol
[Kontrolli gjyqësor supra-nacional; Su-
pranational judicial review; Supranatio-
nale-gerichtliche Kontrolle] - pravosudna
kontrola nadnacionalnih sudova (kao što
su Evropski sud za ljudska prava
(ESLJP) i Sud pravde Evropske unije),
protiv odluka i postupaka sudova/ vlasti
država članica. U oblasti prava EKLJP,
nadnacionalna kontrola se ispoljava kada
ESLJP oceni da li je intervencija javnog
organa jedne ugovorne strane (države
članice) u skladu sa Konvencijom i
njenom sudskom praksom. Dok se u
okviru prava EU ova kontrola manifestu-
je kada SP EU donosi preliminarne od-
luke prema zahtevu sudova ili tribunala
država članica povodom tumačenja prava
usvojenih akata od institucija EU.
Namensko tumačenje [Interpretim
qellimor; Purposive Interpretation;
Zweckauslegung] - teorija pravnog
tumačenja prema kojoj je značenje
ustavno-pravne norme najbolje
definisano uzimajući u obzir cilj iz-
rađivača u vreme izrade i usvajanja te
norme.
Narodni advokat/Ombudsman [Om-
budsperson; Ombudsperson; Der Bürger-
beauftragte/Ombudsmann] - Nezavisna
institucija za razmatranje zahteva pojedi-
naca u vezi sa kršenjem ljudskih prava i
procenu da li radnje ili odluke javnih or-
gana ugrožavaju prava i slobode zagar-
antovane ustavom ili međunarodnim ak-
tima za ljudska prava, posebno EKLJP-
om. Kao čuvar sloboda i ljudskih prava,
narodni advokat može da preporuči za-
konodavnim, izvršnim i pravosudnim or-
ganima preduzimanje upravnih, proce-
duralnih i zakonskih mera za poboljšanje
i unapređenje zaštite ljudskih prava i slo-
boda, jednakosti i nediskriminacije.
Namenski prihodi [Të ardhurat e dedi-
kuara; Dedicated income; Einkommen] -
znači javni novac koji proizilazi iz
specifičnog izvora prihoda i koji se pre-
ma zakonu mora dodeliti određenoj
budžetskoj organizaciji i/ ili za određenu
svrhu.
NATO - Organizacija Severnoatlantskog
pakta, poznata i pod nazivom Severno-
atlantski savez, predstavlja međudržavni
vojni savez koji se sastoji od nekoliko
država članica Severne Amerike i
Evrope. Osnovan 4. aprila 1949. godine
da bi promovisao demokratske vrednosti;
NATO promoviše i definiše oblike kon-
sultacija i saradnje između država član-
ica, o pitanjima odbrane i bezbednosti.
NATO trenutno ima 29. država članica.
491
Među najrelevantnijim članovima spora-
zuma o osnivanju NATO je član 5. prema
kojem će „svaki oružani napad protiv
jedne ili više država u Evropi ili Severnoj
Americi, biti nazvan napadom na sve“,
obavezujući države članice da pomognu
napadnutu državu, uključujući i upotrebu
oružanih snaga, kako bi ponovo
uspostavili i očuvali bezbednost u
severno-atlantskom području. NATO je
1999. godine odigrao veoma važnu ulogu
na Kosovu, čime je podržao međunarod-
ne humanitarne napore i koordinirao i
podržao međunarodno civilno prisustvo.
Neophodno mešanje u demokratskom
društvu [Ndërhyrja e domosdoshme në
shoqërinë demokratike; Necessary inter-
ference in democratic society; Erforderli-
cher Eingriff in die demokratische Ge-
sellschaft] - među osnovnim principima
za ocenjivanje ograničenja ljudskih
prava, koje je izradio Evropski sud za
ljudska prava, prema kojem svako
ograničenje ljudskih prava, sem što mora
da bude zakonito, mora se smatrati „po-
trebnim za demokratsko društvo“ radi
postizanja legitimnog cilja. Ovaj princip
definiše i URK (član 55.) prema kojem se
„prava i osnovne slobode garantovane
ovim Ustavom, mogu ograničiti samo do
one mere do koje su neizbežne, kako bi
se u otvorenom i demokratskom društvu
ispunio cilj zbog kojeg je dozvoljeno
ograničenje‘‘.
Neposredni efekat [Efekti direkt; Direct
effect; Unmittelbare Anwendung] - među
najvažnijim principima koje je odredio
SPEU (videti slučaj Van Gend & Loos
br. 26/62) prema kojem se neki pravni
akti EU neposredno primenjuju u
pravnim sistemima država članica. Prema
ovom principu, ovi pravni akti EU od-
ređuju konkretna prava i obaveze pojedi-
492
naca i nacionalni sudovi ih moraju
primenjivati direktno.
Nepovredivost stana [Paprekshmëria e
banesës; Inviolability of the home; Un-
verletzlichkeit der Wohnung] - među po-
jedinačnim ustavnim pravima prema
kojima kontrola stana može da se izvede
isključivo samo na osnovu sudske odluke
i kada je mešanje neophodno za postizan-
je legitimnog cilja (na pr. ako je neo-
phodno da se izvrši zakonito hapšenje,
prikupljanje dokaza za koje postoji rizik
od gubitka ili za direktno i ozbiljno ot-
klanjanje rizika po ljude i imovinu).
Nepovredivost stana je garantovana čla-
nom 36. stav 4. URK i članom 8. EKLJP,
u okviru prava za poštovanje privatnog i
porodičnog života.
Nezavisna komisija za medije
[Komisioni i Pavarur për Media; Inde-
pendent Media Commission; Unabhäng-
ige Kommission für Medien] - je
nezavisna ustavna institucija koja regu-
liše spektar emiterskih frekvencija u Re-
publici Kosovo, licencira javne i privatne
emitere, određuje i sprovodi politiku
emitovanja i vrši druge nadležnosti ut-
vrđene zakonom.
Nevladina organizacija [Organizata Jo-
Qeveritare; Non-Governmental Organi-
zation; Nichtregierungsorganisation] - je
neprofitna organizacija osnovana na do-
brovoljnoj osnovi i u određene društvene
i humanitarne svrhe. Kroz različite forme
i mehanizme zalaganja, NVO vrše uticaj
na javne vlasti u sprovođenju politika od-
rživog i društvenog razvoja delujući kao
straža javnih vlasti u procesu donošenja
odluka.
Nezavisni nadzorni odbor za civilnu
službu Kosova [Këshilli i Pavarur
Mbikëqyrës për Shërbimin Civil të Ko-
sovës; Independent Oversight Board of
Kosovo Civil Service; Unabhängiger
Aufsichtsrat für den öffentlichen Dienst
Kosovos] - je nezavisno telo koje rešava
žalbe civilnih službenika i osigurava
poštovanje svih pravila i principa koji
uređuju civilnu službu u Republici Koso-
vo. Odbor se sastoji od sedam (7) člano-
va koje bira Skupština Republike Koso-
vo, a njegov sastav odražava multietnički
i rodni karakter Kosova, pošto se dva (2)
člana biraju iz redova nealbanske
zajednice i dva (2) člana moraju da budu
žene. Odbor vrši tri glavne funkcije: a)
odlučuje o žalbama civilnih službenika,
b) odlučuje da li je imenovanje civilnih
službenika na rukovodećim nivoima
učinjeno u skladu sa pravilima i prin-
cipima utvrđenim Zakonom o civilnoj
službi i c) nadgleda primenu pravila i
principa zakona o civilnoj službi.
Nomos - iz grčkog „zakon, nalog“, stoga
pravni akt, pravna norma. Za više, videti
„Zakon“.
O Licensing board; Lizensierungsvorstand]
Obaveštajna agencija [Agjencia e In-
teligjencës; Kosovo Intelligence Agency;
Nachrichtenagentur Kosovos] - licenciranja za određenu profesiju.
Obaveštajna agencija Kosova (OAK) deo
je nezavisnih agencija u oblasti bezbed-
nosti. Prema članu 129. Ustava Kosova,
OAK je nadležna da istražuje, otkriva i
nadgleda moguće pretnje po unutrašnju
bezbednost Republike Kosovo. Aktivnos-
ti OAK podležu skupštinskom nadzoru
kako bi se osiguralo da su aktivnosti
OAK legitimne, profesionalne i propor-
cionalne. Na poseban način, OAK pruža
informacije o eventualnim pretnjama
iznutra i izvan teritorije, o međunarod-
nom ili lokalnom terorizmu, proizvodnji
narkotika i trgovini ljudima, organi-
zovanom kriminalu, privrednom krimi-
nalu, sabotaži i svim drugim pitanjima
vezanim za bezbednost na Kosovu. Pitan-
ja organizovanja i funkcionisanja OAK
na Kosovu regulisana su Zakonom br. 03
/ l-063 o Obaveštajnoj agenciji Kosova.
Obavezni mandat [Mandat detyrues;
Imperative mandate; Obligatorisches
Mandat] - Ograničeni mandat poslanika
koji je inače poznat kao imperativni
mandat, koji se primenjivao u sistemima
delegiranja, u kojima su poslanici pri-
hvatali obavezne pozicije od strane iz-
borne jedinice prilikom donošenja odluka
ili stavova u parlamentu. Smatra se
ograničenim mandatom jer ne dozvoljava
poslanicima da budu slobodni i da tokom
donošenja odluka u parlamentu sprovode
svoja ubeđenja na ispravan nači.
Obiter Dictum - iz latinskog „uzgred
rečeno“; u doktrini sudskog obrazloženja
podrazumeva komentare sudija u okviru
presude kao deo sudskog mišljenja koja
nisu nužno značajna za donošenje odluke
i ne smatraju se pravno obavezujućim.
Odbor za licenciranje [Bordi licencimit;
- Jedinica koju osniva nadležan organ ra-
di upravljanja svim aspektima stručnog
Odbor za prava i interese zajednica
[Komisioni për të Drejtat dhe Interesat e
Komuniteteve; Committee on Rights and
Interests of Communities; Ausschuss für
die Rechte und Interessen der Gemein-
schaften] - je stalni odbor Skupštine Ko-
sova. Ovaj odbor čini jedna trećina (1/3)
članova koji predstavljaju grupu poslani-
ka Skupštine, koji drže mesta rezervisana
ili zagarantovana za srpsku zajednicu, od
jedne trećine (1/3) članova koji pred-
stavljaju grupu poslanika Skupštine koji
drže mesta rezervisana ili garantovana za
druge nevećinske zajednice, i od jedne
trećine (1/3) članova većinske zajednice
koji su zastupljeni u Skupštini.
493
Odluka [Vendim; Decision; Bes-
cheid/Entscheidung] - pravni akt javnog
organa. Odluke mogu biti konkretna i in-
dividualna akta u slučajevima kada regu-
lišu ili odlučuju individualno ili ap-
straktno pitanje, a u slučajevima kada
uspostavljaju opšta pravila ponašanja,
odluke imaju karakter opštih normativnih
akata.
Okvirna konvencija Saveta Evrope za
zaštitu nacionalnih manjina [Konventa
Kornizë e Këshillit të Evropës për Mbro-
jtjen e Pakicave Kombëtare; Council of
Europe Framework Convention for the
Protection of National Minorities; Rah-
menkonvention zum Schutz nationaler
Minderheiten] - među evropskim instru-
mentima ljudskih prava kroz koje su
države članice dužne da očuvaju i zaštite
etnički, jezički i verski identitet bilo ko-
jeg pripadnika nacionalne manjine i
stvore neophodne uslove za izražavanje,
očuvanje i razvijanje tog identiteta. Ova
konvencija je deo spiska međunarodnih
instrumenata koja se direktno sprovodi u
Republici Kosovo, prema članu 22.
URK.
Okvirna konvencija o klimatskim
promenama [Konventa Kornizë për
Ndryshime Klimatike; Framework Con-
vention on Climate Changes; Klimarah-
menkonvention der Vereinten Nationen]
- je međunarodni sporazum o životnoj
sredini, usvojen 9. maja 1992. godine
koji ima za cilj borbu protiv klimatskih
promena i smanjenje koncentracije gas-
ova staklene bašte uatmosferu.
Oligarhija [Oligarkia; Oligarchy; Oli-
garchie] - iz grčkog (oligarkhía) što znači
'malo' i “arkho”, što znači 'vladati ili ko-
mandovati'. Dakle, to je oblik vladavine u
kojem vlast ima mali broj ljudi.
Ombudsman [Ombudsperson; Ombud-
sperson; Der Bürgerbeauftrag-
494
te/Ombudsmann] - ova institucija je nas-
tala u Kraljevini Švedskoj (1809) osniv-
anjem ombudsmana kao organa izvan
izvršne vlasti, za ocenu parlamentarnih
zakona. Iako se nadležnosti ombudsmana
razlikuju od države do države, ombuds-
man je državni službenik koji razmatra
žalbe građana na rad organa državne
vlasti. U nekim pravnim sistemima, kao
na Kosovu, ombudsman može da uputi
povrede ljudskih prava i sloboda po
službenoj dužnosti (ex officio), ili može
da uputi navodnu tvrdnju Sudu. Na Ko-
sovu, ovu funkciju vrši Ombudsman, koji
nadgleda i štiti prava i slobode pojedi-
naca od nezakonitih i nepravilnih radnji
ili nepostupanja javnih vlasti.
Opoziv [Revokim; Revocation;
Widerruf] - u upravnom pravu odnosi se
na oduzimanje ovlašćenja ili date
dozvole na osnovu zakonskih ovlašćenja,
kao npr. opoziv licence. U parlamentar-
nom pravu, ovaj izraz se odnosi na
oduzimanje ili ukidanje parlamentarnog
mandata pre njegovog isteka, i sprovodi
se uglavnom u onim državama koje
primenjuju povezani ili imperativni par-
lamentarni mandat.
Opština [Komuna; Municipality; Ge-
meinde] - u opštem smislu, opština pred-
stavlja osnovnu jedinicu lokalne samou-
prave, a u etimološkom smislu, pojam
opština potiče iz latinskog „communia“
što znači zajednica ili zajednička pitanja
za zajednicu. U mnogim zemljama, kao
što je Francuska, opština predstavlja os-
novnu jedinicu organizacije lokalne
samouprave. Na osnovu principa decen-
tralizacije, opština vrši sva ovlašćenja
koja nisu izričito rezervisana za organe
centralne vlasti. I u Republici Kosovo,
opštine predstavljaju osnovnu jedinicu
lokalne samouprave koja se sastoji od
građana zajednica na određenoj teritoriji
utvrđenoj zakonom. Prema Ustavu Re-
publike Kosovo i Zakonu o lokalnoj
samoupravi na Kosovu 03/L-040, opštine
uživaju adekvatnu političku, upravnu i
finansijsku autonomiju, omogućavajući
građanima učestvovanje u procesu od-
lučivanja u opštinskim organima.
Opštinske nadležnosti [Kompetencë
komunale vetanake; Municipal own
competencies; Selbstverwaltungskompe-
tenzen] - su isključive nadležnosti opšti-
na, koje su date opštinama na osnovu
Ustava ili zakona i koje su suštinske za
pružanje opštinskih usluga i za samo ad-
ekvatno funkcionisanje lokalne samou-
prave uopšte.
Opštinski pravilnik [Rregullore komu-
nale; Municipal regulation; Kommunale
Verordnung] - je opštinski akt koji usvaja
Skupštine opštine radi daljeg uređivanja
određenog delokruga u skladu sa za-
konodavstvom na snazi.
Organ civilnog vazduhoplovstva [Auto-
riteti Civil i Aviacionit; Civil Aviation
Authority; Zivilluftfahrtbehörde] - strane i građana, sa druge. Ova prava
Nezavisna ustavna institucija koja regu-
liše aktivnosti civilnog vazduhoplovstva
u Republici Kosovo i pruža usluge
vazdušne plovidbe.
Organizacija za evropsku bezbednost i
saradnju [Organizata për Bashkëpunim
dhe Siguri në Evropë; Organization for
Security and Cooperation in Europe
(OSCE); Organisation für Sicherheit und
Zusammenarbeit in Europa] - OEBS je
međunarodna organizacija osnovana na
Konferenciji o bezbednosti i saradnji u
Evropi 1973. godine koja se bavila
bezbednosnim pitanjima tokom hladnog
rata. Njena misija se postepeno širila
kako bi se unapredili poštovanje ljudskih
prava i sloboda, ekološka prava, pošto-
vanje manjinskih zajednica i procesi
demokratizacije. OEBS se trenutno
sastoji od 57. država članica i ima svoje
misije u mnogim zemljama širom sveta,
uključujući i Kosovo.
Organski statut [Statuti Organik; Ogan-
ic statute; Organisches Statut] - poznat
kao prvi ustav albanske države nakon
proglašenja nezavisnosti. Ovaj akt je iz-
radila međunarodna komisija za kontrolu,
koja je 1914. godine proglasila Albaniju
„suverenom nasleđenom kneževinom“
pod vođstvom nemačkog princa Vilhema
Vida. Statut je regulisao oblik vlasti,
međunarodnu poziciju Albanije, odnos
između državnih vlasti, oružanih sila i
organa pravosuđa.
Osnovna prava i slobode [Të drejtat dhe
liritë themelore; Fundamental rights and
freedoms; Grundrechte und Grundfrei-
heiten] - Osnovna prava i slobode koja se
garantuju ustavom i/ ili primarnim za-
konodavstvom. Osnovna prava i slobode
predstavljaju najvažniji segment ustavne
demokratije jer se preko njih određuje
odnos između državne vlasti s jedne
mogu biti apsolutna (na primer pravo na
ljudsko dostojanstvo, pravo nepodvrga-
vanja mučenju, kažnjavanju i nehu-
manom, okrutnom ili ponižavajućem
postupanju), znači prava za koja nije
dozvoljeno nikakvo ograničenje ili rela-
tivno, znači osnovna prava i slobode koja
mogu podlegati zakonskim ograničen-
jima u određenim slučajevima. Osnovna
prava i slobode, kako je definisao
Ustavni sud Nemačke u slučaju Lüth
(1958. godine) na prvom mestu, su prava
za zaštitu građana od strane države i
predstavljaju objektivan sistem vrednosti
koji obavezuje sve državne organe i
primenjuje se u svim pravnim oblastima.
Osnovni zakon [Ligji Themelor; Basic
law; Grundgesetz] - odnosi se na primar-
ni zakon, zakon nad zakonima. Može
495
imati značenje ustava, kao u Saveznoj
Republici Nemačkoj (nemački das
Grundgesetz (GG) gde Osnovni zakon
ima atribute ustava. Za više, videti
„Ustav“.
Ostavka [Dorëheqje; Resignation; Rück-
tritt] - je cilj dobrovoljnog odricanja ili
prestanka javne ili političke funkcije.
Podnošenje ostavke podrazumeva prekid
određenog radnog odnosa ili mandata.
P Parlamentssouveränität] - U parlamen-
Pacta sunt servanda - Princip
međunarodnog prava gde su ugovori
obavezni i moraju da se poštuju.
Parafiranje [Parafim; Initials; Initiale] -
akt kojim ovlašćena lica stavljaju ini-
cijale kako bi pokazali da su se složili sa
konačnim tekstom sporazuma.
Parlament [Parlament; Parliament; Par-
lament] - predstavnički organ izabran na
slobodnim i demokratskim izborima koji
vrši zakonodavnu funkciju, a u nekim
sistemima vladavine (kao što je par-
lamentarni sistem) vrši i izborne i nad-
zorne funkcije, kao što je izbor vlade ili
šefa države. Parlament predstavlja su-
verenitet naroda i smatra se kolevkom
demokratije, jer preko ovog organa, par-
lamentarne partije razmatraju i usvajaju
najvažnije političke odluke za državu i
pravo kao što su usvajanje ustavnih
amandmana, zakona, budžeta, ratifikacija
međunarodnih sporazuma itd. Zavisno od
oblika državnog uređenja, parlamenti
mogu biti jednodomni (monokameralni),
koji se više primenjuju u unitarnim drža-
vama ili dvodomni (bikameralni), koji se
više primenjuju u državama sa saveznim
državnim uređenjem (SAD, Nemačka,
Belgija, Austrija, itd.).
Parlamentarizam [Parlamentarizëm;
Parliamentarism; Parlamentarismus] -
ovaj izraz se odnosi na parlamentarni
496
život, rad političkih partija i samu
ustavnu ulogu parlamenta u sistemu vla-
davine. U širem smislu, parlamentarizam
podrazumeva unakrsno delovanje između
parlamenta, vlade i šefa države (za više,
videti parlamentarni sistem vladavine),
koji se izražava političkim konsenzusom
i recipročnom kontrolom u donošenju od-
luka.
Parlamentarni suverenitet [Sovranitet
parlamentar; Parliamentary sovereignty;
tarnoj teoriji, ovaj izraz podrazumeva da
je jedino parlament nosilac narodnog su-
vereniteta, stoga je ustavna uloga parla-
menta vrhovna i neprikosnovena, jer par-
lament predstavlja političku volju naroda
koja se ispoljava kroz parlamentarne iz-
bore. Ovaj ustavni princip se naročito
primenjuje u Velikoj Britaniji i podra-
zumeva da je jedino parlament za-
konodavno telo čiji akti ne mogu biti
ukinuti od strane suda.
Parlamentarno pravo [E drejta par-
lamentare; Parliamentary law; Parlamen-
tarisches Recht] - skup pravila, institucija
ili procedura za pravilno funkcionisanje
parlamenta i parlamentarnog života
uopšte. Parlamentarna pravila se
uglavnom određuju unutrašnjim aktom o
organizaciji i radu parlamenta, kao što je
Poslovnik o radu. Slično tome, pitanja
organizovanja i funkcionisanja Skupštine
Kosova su detaljnije regulisana kroz
Poslovnik o radu Skupštine Kosova.
Parlamentarna demokratija [Demo-
kraci parlamentare; Parliamentary de-
mocracy; Parlamentarische Demokratie]
- Videti „parlamentarni sistem“.
Parlamentarna/skupštinska komisija
[Komision parlamentar; Parliamentary
committee; Parlamentarischer
Ausschuss] - radno telo u parlamentu ko-
je čini određen broj poslanika za raz-
matranje nacrta zakona, procenu primene
zakona ili za kontrolisanje delatnosti jed-
nog određenog ministarstva. Prema par-
lamentarnom pravu u Republici Kosovo
skupština može da imenuje stalne odbore,
funkcionalne odbore i ad hoc odbore,
koji moraju da odražavaju politički
sastav Skupštine.
Parlamentarna grupa [Grup parlamen-
tar; Parliamentary group; Fraktion] - je
udruživanje članova skupštine (poslani-
ka) u posebnu grupu prema njihovoj
partijskoj pripadnosti ili prema pro-
gramskim orijentacijama (kao što je
slučaj sa parlamentarnim grupama u
Evropskom parlamentu). Parlamentarne
grupe se formiraju na početku rada za-
konodavnog tela i zavisno od načina unu-
trašnje organizacije skupštine, uživaju
široka ovlašćenja prilikom podnošenja
zakonskih i parlamentarnih predloga.
Prema PSK, za stvaranje parlamentarne
grupe potrebno je 5 odsto poslanika
skupštine ili najmanje (6) poslanika.
Parlamentarna interpelacija [Inter-
pelancë parlamentare; Parliamentary in-
terpellation; Parlamentarische Interpella-
tion] - Parlamentarni zahtev/podnesak
(mocija) koji podnosi poslanik ili par-
lamentarna grupa, kako bi se razmotrilo
pitanje vezano za rad Vlade ili određenog
ministarstva. Parlamentarna interpelacija
je instrument parlamentarne kontrole nad
radom vlade ili njenih odeljenja. Prema
poslovniku Skupštine Kosova, parlamen-
tarna grupa koja je predložila interpela-
ciju, dobija reč na početku i na kraju par-
lamentarne rasprave. Po pravilu, otvorena
rasprava o parlamentarnoj interpelaciji
završava se glasanjem.
Parlamentarna istraga [Hetim Par-
lamentar; Parliamentary investigation;
Parlamentarische Untersuchung] - je par-
lamentarni nadzorni instrument vlade ili
nezavisnih institucija. Prema Zakonu
03/L-176 o parlamentarnoj istrazi, par-
lamentarna istraga je proceduralna radnja
koja se preduzima od strane komisije radi
obelodanjivanja nekog slučaja ili od-
ređenog pitanja, bez optuženih lica i bez
podizanja optužnice.
Parlamentarni mandat [Mandat par-
lamentar; Parliamentary mandate; Par-
lamentarisches Mandat] - izraz koji se
koristi u parlamentarnim praksama i po-
drazumeva dobijenu vlast političkih
predstavnika na parlamentarnim izbori-
ma. Poslanici kao zastupnici naroda, svoj
mandat dobijaju na demokratski način,
koji vrše unutar ustavnih rokova i može
se obnoviti ponovo na osnovu parlamen-
tarnih izbora. Prema URK (član 70),
Mandat poslanika Skupštine Kosova
počinje na dan potvrđivanja izbornih re-
zultata i može prestati ili postati nevažeć
ako poslanik: (1) ne položi zakletvu; (2)
da ostavku; (3) se imenuje za člana Vlade
Kosova; (4) istekne mandat Skupštine;
(5) neopravdano odsustvuje šest (6)
meseci u kontinuitetu sa sednica
Skupštine; (6) je kažnjen pravosnažnom
odlukom suda za krivično delo koje je
kažnjivo zatvorom na jednu ili više godi-
na; (7) u slučaju njegove/njene smrti;
Parlamentarna monarhija [Monarki
parlamentare; Parliamentary monarchy;
Parlamentarische Monarchie] - sistem
vladavine u kojem monarh vrši uglavnom
formalne i ceremonijalne nadležnosti, a
pravu ustavnu vlast vrši vlada (izvršna
vlast) koja bi trebalo da ima parlamen-
tarnu podršku za sprovođenje svog pro-
grama. Ovaj sistem vladavine se primen-
juje u nekoliko država, kao što su Velika
Britanija, Holandija, Norveška, Švedska,
Španija, Danska, Belgija, Kanada itd.
Parlamentarno/skupštinsko nepo-
verenje [Mocion i Votëbesimit; Con-
497
structive vote of no confidence; Kon-
struktives Misstrauensvotum] - u parlamentu. Definišuće karakteristike
prevremeni prestanak / gubitak mandata
vlade od strane parlamenta. Praktikuje se
u parlamentarnim i polupredsedničkim
sistemima i manifestuje se se kada par-
lamentarna većina ne potvrdi svoj po-
dršku vladi i njenom programu. U
zavisnosti od ustavnih normi koje se
sprovode u ovim državama, obično,
uspešno izglasavanje nepoverenja podra-
zumeva ostavku vlade i formiranje novog
vladinog kabineta. Prema članu 100.
URK „smatra se da je predlog za izglasa-
vanje nepoverenja usvojen kada je
glasalo više od polovine poslanika
Skupštine Kosova“.
Parlamentarno pitanje [Pyetje par-
lamentare; Parliamentary question; Par-
lamentarische Anfrage] - instrument par-
lamentarne kontrole vlade putem kojeg
poslanici podnose članovima vlade us-
mena ili pisana pitanja o nekom ili politi-
ci tražeći detalje u vezi sa postavljenim
pitanjem. Cilj parlamentarnih pitanja je
da se članovi vlade drže odgovornim za
svoje akcije ili politike. Stoga se ona
smatraju sredstvom informisanja
sredstvom članova parlamenta o post-
avljenom pitanju. Proceduralni aspekti
vezano za podnošenje parlamentarnih pi-
tanja u Republici Kosovo regulišu se
Poslovnikom o radu Skupštine Kosova.
Parlamentarni system [Sistem par-
lamentar; Parliamentary system; Par-
lamentarisches System] - među
najrasprostranjenijim modelima uprav-
ljanja u kojima se izvršna vlast (koju
uglavnom vrši vlada) bira i nadgleda od
strane parlamenta. Međutim, pošto čla-
novi izvršne vlasti uglavnom drže visoke
pozicije unutar partije koja ima većinu u
parlamentu, saradnja između vlade i par-
lamenta postaje lakša za usvajanje za-
498
kona ili reformi koje zahtevaju usvajanje
parlamentarnog sistema su a) vladu bira i
razrešava parlament; b) parlament vrši
parlamentarnu kontrolu rada i politika
vlade; c) parlament može izglasati nepo-
verenje vladi; d) uprkos činjenici da par-
lament nadzire vladu, u parlamentarnim
modelima primenu zakonodavnih politi-
ka i državnih reformi vrši vlada.
Predsednički sistem [Sistem presiden-
cial; Presidential system; Präsidialsys-
tem] - sistem vlasti u kojem se za-
konodavna i izvršna vlast grade na odvo-
jeni način, legitimitetom datim direktno
od građana (na demokratskim izborima) i
gde izvršnu vlast uglavnom vrši šef
države i/ ili kabineta kojeg on/ ona od-
redi. Razlike koje karakterišu
predsedničke sisteme su: a) državna vlast
je podeljena na striktniji način; b) šefa
države drektno biraju građani i ne
podleže parlamentarnoj kontroli, i uživa
šire ustavne i izvršne nadležnosti od šefa
države u parlamentarnim modelima; c)
šef države ne može da raspusti parla-
ment, ali raspolaže nekim instrumentima
ustavne kontrole, kao što je pravo
vraćanja zakona na ponovno razmatranje;
d) parlament ne može da raspusti vladu
kao u parlamentarnim sistemima.
Predsednički sistem se primenjuje u
SAD-u, Brazilu, Argentini i u nekim
državama centralne i južne Amerike.
Persona Non Grata - latinski izraz koji
se koristi u diplomatskom pravu i znači
„nepoželjna osoba“. Odnosi se na lice ili
stranog zvaničnika koji se proglašava
nepoželjnim u državi domćinu ili u drža-
vi gde je akreditovan.
Peticija prava (1628) - usvojena je
1628. godine i predstavlja engleski
ustavni dokument koji je afirmisao slo-
bode i prava pojedinaca, zahtevajući
poštovanje ovih prava i od strane kralja.
Ovaj ustavni dokument je, između ost-
alog, definisao i zabranu za nametanje
proizvoljnog poreza, proizvoljnih zatvor-
skih kazni i bez sudske odluke, zabranu
proglašenja ratnog stanja u mirovnim
okolnostima, itd.
Pilot presude [Aktgjykimet Testuese; Pi-
lot judgments; Piloturteile] - Specijalni
postupak Evropskog suda za ljudska
prava za rešavanje broja sličnih i
ponovljenih slučajeva. Da bi se
eliminisali sistematski problemi koji se
odnose na kršenje Konvencije od
ponovljenih slučajeva koji se odnose na
Evropski sud za ljudska prava iz sličnog
razloga, ESLJP donosi pilot presudu u
jednom slučaju, čije rešenje se proširuje
ili ima efekta i u drugim slučajevima na
koje se odnosi sistem Konvencije. Prvu
pilot presudu, ESLJP je doneo u slučaju
Broniowski protiv Poljske (2004) u vezi
sa kršenjem prava svojine koja je uticala
na 80.000 građana u Poljskoj. I USK na
osnovu člana 38. PRUS-a (pilot presude)
određuje da „kada se Sudu podnesu slični
ili identični podnesci, koji proizilaze iz
iste osporene mere, Sud većinom glasova
sudija može da izabere jedan ili više
podnesaka koje će razmatrati kao prior-
itetne“.
Plebiscit [Plebiszit; Pebiscite; Plebiszit] -
je jedan od oblika direktne demokratije
putem kojeg se građani sa pravom glasa
izjašnjavaju o važnim političkim,
državnim ili međunarodnim pitanjima.
To je praktikovano još u Rimskoj Repub-
lici kako bi se opisao proces usvajanja
zakona od strane Plebejske Skupštine. U
nekim slučajevima, plebiscit se takođe
koristi i kao sinonim za izraz „referen-
dum“. Tehnički, u plebiscitnim oblicima,
glasači samo potvrđuju ili odbijaju od-
ređeni predlog, na pr. promenu oblika
vladavine ili ujedinjenje sa drugom
državom.
Plenarna sednica [Seancë plenare; Ple-
nary session; Plenarsitzung] - u par-
lamentarnoj praksi, plenarne sednice se
odnose na parlamentarne sastanke za
razmatranje i glasanje o predlozima za-
kona i razmatranje i odlučivanje o dru-
gim pitanjima iz nadležnosti parlamenta.
Prema PS, parlamentarna sesija je
„prolećni i jeseni period tokom kojih
Skupština radi tokom godine“.
Podela vlasti [Ndarja e pushtetit; Separa-
tion of powers; Gewaltenteilung] -
Ustavna doktrina po kojoj državne vlasti
(zakonodavna, izvršna i sudska vlast)
moraju da budu razdvojene i recipročno
kontrolisane kako bi se osigurala sta-
bilnost u sistemu upravljanja; među
glavnim principima američkog sistema
vlasti u SAD po kojem tri grane državne
vlasti imaju ustavno jednaka ali
recipročno kontrolisana ovlašćenja kako
bi sprečila koncentracijaa ustavne moćina
jedan državni organ. Među prvim pred-
stavnicima te teorije su bili John Locke i
Montesquie (1748) koji su princip podele
vlasti smatrali efikasnim instrumentom
za izbegavanje tiranije i sprečavanje
monopola izvršne vlasti u sistemu vla-
davine.
Podzakonski akt [Akt nënligjor; Subsid-
iary act; Untergesetzlicher Akte] - Za
razliku od zakona kao primarnog akta,
podzakonski akti su sekundarni pravni
akti koji su, uglavnom, odobreni od
strane izvršnih organa u cilju detaljnijeg
regulisanja pitanja koja se tretiraju rele-
vantnim zakonom. Podzakonski akti se
smatraju delegiranim jer o Skupština, za-
konima, ovlašćuje izvršne organe, kao
što su vlada ili ministarstva, za njihovo
usvajanje. U okviru podzakonskih akata
na Kosovu, uključeni su, ali se ne
499
ograničavaju, pravilnici, administrativna
uputstva i poslovnici o radu. Proces iz-
rade podzakonskih akata je fleksibilniji i
manje formalan u poređenju sa procesom
usvajanja zakona, s obzirom da organ za.
Pojedinačni ustavni zahtev [Kërkesë
individuale kushtetuese; Individual con-
stitutional referral; Individualverfas-
sungsbeschwerde] - Videti „ustavna žal-
ba“.
Pokrajina [Provincë; Province; Provinz]
- administrativno-teritorijalni region unu-
tar jedne države koja, prema uslovima
ustavne regulative, uživa ograničene
nadležnosti samouprave. Za više, videti
„autonomija “.
Policijska vlast [Pushtet policor; Police
power; Polizeigewalt] - skup policijskih
ovlašćenja države zasnovanih na zakonu.
Među osnovnim principima policijske
vlasti su a) zakonitost; b) nediskriminaci-
ja; c) poštovanje ljudskih prava i osnov-
nih sloboda; d) proporcionalnost; e)
politička nepristrasnost; f) transparent-
nost; g) čuvanje poverljivih informacija
i) kontrola i odgovornost.
Politička nauka [Shkencë politike; Polit-
ical science; Politikwissenschaft] -
društvena nauka koja proučava politiku,
sisteme upravljanja i političku misao.
Politička nauka izučava oblike organi-
zovanja i osmišljavanje politike kao i
ispoljavanje ovih sistema u nacionalnom
i međunarodnom kontekstu.
Politička partija [Parti politike; Political
party; Politička partija] - organizovanje
pojedinaca koji se dobrovoljno ujedinjuju
na osnovu zajedničkih političkih ideja,
interesa i stavova, sa ciljem vršenja uti-
caja na državnu i javnu politiku, izborom
njihovih predstavnika u predstavničkim
organima, na opštinskom, regionalnom,
kulturnom i nadnacionalnom nivou (kao
što je Evropski Parlament). Glavni cilj
500
političkih partija je izbor njihovih kandi-
data kako bi sprovodili partijske pro-
grame i politike i omogućili njihovu
primenu u praksi. Partije zelenih su
političke partije koje se u svom
partijskom programu zalažu za održiv
ekonomski razvoj kroz očuvanje i zaštitu
životne sredine i biodiverziteta.
Politička prava [Të drejta politike; Po-
litical rights; Politische Rechte] - su indi-
vidualna prava koja imaju za cilj
uključivanje i učešće pojedinaca u
političkom životu, na jednak način. U
okviru političkih prava spadaju sloboda
izražavanja, sloboda štampe, sloboda ud-
ruživanja, sloboda okupljanja i pravo
glasa. Ova prava se smatraju značajnim
za funkcionisanje demokratije, političkog
pluralizma i učešća javnosti u od-
lučivanju.
Politički pluralizam [Pluralizëm politik;
Political pluralism; Pluralismus] - U
političkoj teoriji ovaj termin podra-
zumeva politički sistem koji se oslanja i
funkcioniše na osnovu konkurencije i
slobodnog duha političkih partija,
građanskih inicijativa i drugih partijskih
subjekata.
Politički subjekt [Subjekti politik; Polit-
ical entity; Politische Einheit] - Politička
stranka, koalicija, građanska inicijativa ili
nezavisni kandidat.
Političko pitanje [Pyetje politike; Politi-
cal question; Politische Anfragen] - Siehe
Videti „doktrina političkih pitanja“.
Polupredsednički sistem [Sistemi semi-
presidencial; Semi-presidential system;
Semipräsidentielles System] - vladajući
sistem u kojoj šefa države bira direktno
narod, a vlada koju šef države određuje
mora da ima podršku parlamenta kako bi
izvršavala svoju funkciju. U ovim sistem-
ima, ustavna uloga šefa države je mnogo
važnija od ustavne uloge šefa države u
parlamentarnim sistemima. Ali u ovim
sistemima, vlada nije potpuno nezavisna
od parlamenta, kao u predsedničkim
državama jer treba imati parlamentarnu
podršku kako bi sprovela svoj program.
Francuska se smatra tipičnim predstavni-
kom ovog modela vlasti nakon usvajanja
Ustava pete Republike u Francuskoj
1958. godine.
Polje slobodne procene [Margjina e
vlerësimit; Margin of appreciation; Er-
messensspielraum] - je jedan od interpre-
tativnih principa u okviru sistema EKLJP
prema kojem države (države potpisnice)
uživaju diskrecioni prostor da izbegnu
garancije Povelje povodom sprovođenja
određeni administrativnih ili sudskih me-
ra u ograničavanju sloboda i prava zagar-
antovanih Konvencijom. Prema ovoj in-
terpretativnoj formuli, ESLJP vrši proce-
nu da li, i u kojem stepenu je potrebno
ograničenje prava, ocenjujući odnos iz-
među pojedinačne slobode i nacionalnog
prava u odgovarajućem slučaju (videti:
Leyla Şahin protiv Turske, 2005).
Pomilovanje [Falja; Pardon; Begnadi-
gung] - Ustavni prerogativ šefa države za
oslobađanje osuđenog od izdržavanja
kazne koja je izrečena pravosnažnom
sudskom odlukom. Ovaj akt se retko
koristi u humanitarne svrhe (milosrđe) i u
slučajevima kada su kriterijumi utvrđeni
zakonom (na primer težina zločina; rizik
od povratka, iskreno pokajanje, pokazi-
vanje časnog ponašanja i karaktera itd.).
Prema članu 84. URK, predsednik repub-
like može da izrekne pomilovanje. Ipak,
pomilovanje predstavlja sporno pitanje u
ustavnoj teoriji zbog intervencije šefa
države u pravosnažnoj odluci državnog
organa.
Poreski obveznici [Tatimpagues; Tax-
payers; Steuerzahler] - prema Zakonu br.
05/L - 028 o porezu na lične prihode,
poreski obveznici su rezidentna i nere-
zidentna fizička lica, samostalna
trgovačka preduzeća, partnerstva i kom-
panije koje primaju ili ostvaruju bruto
prihode.
Poslanici [Deputetë; Deputy;
Abgeordnete] - Izabrani predstavnici na-
roda u nacionalnom, regionalnom ili
nadnacionalnom zakonodavstvu
(Evropskom parlamentu) koji vrše svoju
funkciju predstavljanja, na određeni
mandat.
Poslovnik o radu [Rregullore e Punës;
Rules of procedure; Geschäftsordnung] -
podzakonski akt zakonodavnog, izvršnog
ili sudskog organa za dalje uređenje pro-
ceduralnih pitanja i procedure donošenja
odluka, u skladu sa ustavom i zakonom.
Tako, na primer, prema članu 76. URK
“Poslovnik o radu Skupštine se usvaja sa
dve trećine (2/3) glasova svih poslanika
Skupštine i isti određuje unutrašnju or-
ganizaciju i način rada Skupštine.”
Poslovnik o radu Skupštine [Rregullore
e Punës; Rules of procedure of the As-
sembly; Geschäftsordnung des Parla-
ments] - skup proceduralnih pravila i ra-
da za funkcionisanje Skupštine Repub-
like Kosovo, njenih radnih tela i prava i
obaveza poslanika. Poslovnik o radu
Skupštine se usvaja sa dve trećine (2/3)
glasova svih poslanika.
Povelja EU o osnovnim pravima (Eu-
ropean Union Charter of Fundamental
Rights) [Karta për të Drejtat e Njeriut e
BE-së; European Union Charter of Fun-
damental Rights; Charta der Grundrechte
der Europäischen Union] - Povelja EU je
postala pravno obavezujuća za EU, stu-
panjem na snagu Lisabonskog ugovora u
decembru 2009. godine. Pored osnovnih
prava i sloboda, ova Povelja takođe
uključuje osnovna prava „treće generaci-
je“ kao što su: zaštita podataka, pravo na
501
transparentnu administraciju, itd. Sva
prava zagarantovana EKLJP takođe su
uključena u ovaj dokument.
Povelja Ujedinjenih nacija [Karta e Or-
ganizatës së Kombeve të Bashkuara;
Charter of the United Nations Organiza-
tion; Charta der Vereinigten Nationen] -
je osnivački akt UN. Ovaj multilateralni
sporazum je potpisan 26. juna 1945.
godine u San Francisku (SAD) i stupio je
na snagu 24. oktobra 1945. godine. Pred-
stavnici država okupljeni u San Francis-
ku, prihvatili su Povelju Ujedinjenih
nacija, čime su stvorili međunarodnu or-
ganizaciju pod nazivom „Ujedinjene
nacije“. Član 1. Povelje izražava svrhu
formiranja OUN, kojom se, između ost-
alog, određuje da se organizacija obave-
zuje na očuvanje svetskog mira i
međunarodne bezbednosti, sprečavanjem
i izbegavanjem pretnji po mir kao i
rešavanje međunarodnih sukoba mirnim
sredstvima, prema načelima pravde i
međunarodnom pravu. Povelja ima
karakteristike ne samo konstitutivnog,
već i regulativnog akta jer definiše vlada-
juću strukturu OUN, definiše pravne or-
gane organizacije, njihovu oblast rada i
definiše proces izmene i dopune i rati-
fikacije ovog svetskog pravnog instru-
menta.
Povlačenje iz Evropske unije [Tërheqja
nga Bashkimi Evropia; Withdrawal from
the European Union; Austritt aus der Eu-
ropäischen Union] - podrazumeva pravni
i politički proces kada država članica
Evropske unije odluči da ne bude članica
Unije. Prema ugovoru o Evropskoj uniji,
iz 2007. godine, član 50. propisije da
„svaka država članica može da odluči da
se povuče iz Unije u skladu s njenim
ustavnim zahtevima“. Ovaj proces je
pokrenula Velika Britanija kada su 2016.
502
godine Britanci, referendumom odlučili
da napuste EU.
Pravilnik [Rregullore; Regulation; Ver-
ordnung] - podzakonski akt koji se usvaja
za sprovođenje zakona u cilju daljeg reg-
ulisanja određene oblasti ili sektora, na
pr. pitanja životne sredine, javnog
zdravlja, javne uprave, itd. Prema članu
93. URK, vlada je nadležna za donošenje
odluka i pravilnika neophodnih za
primenu zakona.
Pravo na štrajk [E drejta e grevës; Right
to strike; Streikrecht] - pravo organi-
zovanog prekida rada od strane zapo-
slenih, u cilju ostvarivanja ekonomskih,
socijalnih i profesionalnih prava i in-
teresa iz radnog odnosa.
Pravo na lični integritet [E drejta e in-
tegritetit personal; Right to personal in-
tegrity; Recht auf persönliche Integrität] -
Jedno od najosnovnijih prava u katalogu
sloboda i ljudskih prava koji ima za cilj
zaštitu fizičkog i psihičkog integriteta po-
jedinca. Pored nacionalnih ustava, ovo
pravo je zagarantovano i velikim brojem
međunarodnih akata o ljudskim pravima
(UDLJPS, MPGPP, EKLJP), međusobno
povezanim sa pravom da se ne podvrgava
mučenju i ponižavajućim merama. Ustav
Kosova je na poseban način utvrdio da je
lični integritet nepovrediv i naročito
uključuje pravo pojedinca da: (a) donosi
odluke o reprodukciji, prema pravilima i
postupcima utvrđenim zakonom; (b) pra-
vo na kontrolu nad sopstvenim telom u
skladu sa zakonom; (c) pravo na
nepodvrgavanje lekarskom lečenju protiv
njegove volje, u skladu sa zakonom; (d)
pravo da ne učestvuje u medicinskim ili
naučnim eksperimentima, bez njegove
prethodne saglasnosti.
Pravo na slobodu i bezbednost [E
Drejta e lirisë dhe sigurisë; Right to free-
dom and security; Recht auf Freiheit und
Sicherheit] - jedno od najvažnijih prava
prema kojem niko ne može biti lišen slo-
bode, osim u slučajevima određenim za-
konom i na osnovu odluke nadležnog su-
da. Ovo pravo, detaljnije je definisano u
članu 29. URK i članu 5. EKLJP.
Pravo na sklapanje braka [E drejta e
martesës; Right to marriage; Das Recht
auf Ehe] - Pravo na sklapanje braka spa-
da u osnovna ljudska prava koja su
zagarantovana nacionalnim ustavima kao
i međunarodnim aktima o ljudskim
pravima. Na polju Ustava, pravo na
sklapanje braka uključuje pravo svakoga
da sklopi brak i pravo na stvaranje
porodice u skladu sa zakonom. S druge
strane, u oblasti međunarodnog prava o
ljudskim pravima, pravo na sklapanje
braka je zagarantovano članom 23.
MPGPP, prema kojem „pravo muškaraca
i žena na brak i formiranje porodice mora
se priznati početkom doba zrelosti“.
Pravo na zdravu životnu sredinu [E
drejta në mjedis të shëndosh; Right to a
healthy environment; Recht auf eine ge-
sunde Umwelt] - spada u katalog sa-
vremenih sloboda i prava i podrazumeva
pravo pojedinca da živi u zdravom i
čistom okruženju.
Pravo na reagovanje [E drejta për rea-
gim; Right to reaction; Recht auf
Richtigstellunge] - pravo lica koje se
pominje u pisanim ili elektronskim medi-
jima o kojem ili zbog kojih činjenica su
na raspolaganje javnosti iznete infor-
macije za koje izjavljuje da su netačne,
da ostvaruje pravo na reagovanje kako bi
se ispravile činjenice koje uznemiravaju
to lice.
Pravo na privatnost - [E drejta e
privatësisë; Right to privacy; Recht auf
Privatsphäre] ustavno pravo pojedinaca
prema kojem su privatni i porodični
život, nepovredivost stana ili tajnost
pisama, telefonske i druge elektronske
komunikacije nepovredivi. Prema članu
36. URK, javne vlasti mogu postaviti
ograničenja na ovo pravo jedino na os-
novu sudske odluke, i jedino ako je to
mešanje neophodno za vođenje krivičnog
postupka, za zaštitu zemlje, na zakonom
propisan način. I EKLJP u članu 8.
garantuje pravo na privatnost.
Pravo na rad i obavljanje profesije [E
drejta e punës dhe ushtrimit të profe-
sionit; Right to work and exercise profes-
sion; Berufsfreiheit] - pojedinačno i
ustavno pravo društveno - ekonomskog
karaktera, prema kojem svako lice koje
ispunjava definisane zakonske kriteriju-
me, uživa pravo na rad i pravo na izbor
profesije. Pravo na rad podrazumeva da
će država svima ponuditi jednake
mogućnosti i šanse u oblasti zapošljavan-
ja i u skladu sa procedurama i kriteriju-
mima utvrđenim zakonom (starost, obra-
zovna i stručna priprema, itd.), ali to ne
mora nužno da podrazumeva obavezu
države da obezbedi posao. Ovo pravo
takođe podrazumeva da niko ne može da
bude primoran na prinudni rad, izuzev
posla ili usluga predviđenih zakonom za
lica osuđena pravosnažnom odlukom,
tokom izdržavanja kazne ili u slučajevi-
ma vanrednog stanja. Pravo na rad se
takođe garantuje još nekim međunarod-
nim aktima o ljudskim pravima, kao što
su Međunarodni pakt o socijalnim,
ekonomskim i kulturnim pravima,
Deklaracija MOR, Evropska povelja o
ljudskim pravima, itd.
Pravo na pristup javnim dokumentima
[E Drejta e Qasjes në Dokumente Pub-
like; Right to access public documents;
Recht auf Zugang zu öffentlichen Doku-
menten] - pravo na pristup službenim
dokumentima u posedu organa javnih
vlasti. Među osnovnim principima javne
503
uprave je transparentnost, i to uključuje i
obaveze javnih vlasti da budu otvorene
za građane i da objavljuju materijale,
dokumente i informacije koje državni or-
gani čuvaju, izuzev onih informacija čija
je podela ograničena zakonom.
Pravo veta [E drejta e vetos; Right of ve-
to; Vetorecht] - U opštem smislu pred-
stavlja pravo Vlade da se suprotstavi ili
da blokira odluku ili akt druge Vlade. U
ustavnoj teoriji, odnosi se na pravo šefa
države da se suprotstavi zakonu koji je
usvojio parlament i čini jasan ustavni in-
strument kontrole snaga. Zakone usvo-
jene u parlamentu potpisuje (proglašava)
pre stupanja na snagu, šef države. Od-
bijanje potpisivanja zakona, iz ustavnih
razloga, predstavlja pravo veta. Prema
članu 84. stav 6. URK, predsednik ima
pravo da vrati usvojene zakone na
ponovno razmatranje, ako smatra da su
štetni za legitimne interese Republike
Kosovo ili za jednu ili više njenih
zajednica. U parlamentarnim sistemima,
pravo veta se obara parlamentarnom
većinom (obično je potrebna apsolutna
većina glasova kako bi oborilo veto), za
razliku od predsedničkih sistema poput
Sjedinjenih Država, gde je za oba Doma
američkog kongresa potrebno 2/3 glasova
kako bi oborili predsednički veto. Pravo
veta se primenjuje i na prava
međunarodnih organizacija. Na primer,
svaki od 5 članova Saveta bezbednosti
OUN može staviti veto na odluke Saveta.
Pravo glasa [E drejta e votës; Right to
vote; Wahlrecht] - Ustavno i građansko
pravo za biranje poželjnih političkih
predstavnika na lokalnom ili centralnom
nivou. Pasivno pravo glasanja predstavlja
pravo kandidovanja za predstavničku
poziciju (poslanik ili odbornik, itd.).
Prema članu 45. URK „svaki državljanin
Republike Kosovo koji je napunio
504
osamnaest godina, čak i na dan izbora,
ima pravo da bira i bude biran, osim ako
je to pravo ograničeno odlukom suda“. I
EKLJP u članu 3. Protokola 1. garantuje
pravo na glasanje, određujući da države
članice „uzimaju obavezu da u razumnim
vremenskim intervalima organizujuslo-
bodne izbore sa tajnim glasanjem, pod
uslovima koji obezbeđuju slobodno iz-
ražavanje mišljenja naroda o izboru za-
konodavnog organa“.
Pravo na azil [E drejta në azil; Right to
asylum; Recht auf Asyl] - ovo pravo po-
drazumeva pravo pojedinca da traži
utočište i pravnu zaštitu od druge države
zbog progona, terora ili političkih i ver-
skih razloga njegove države. Ovo pravo
na poseban načingarantuje član 14.
UDLJP (1948. god.), prema kojem
„svako ima pravo da traži i uživa utočište
u drugim mestima zbog progona. Ovo
pravo ne može da traži niko u slučaju
progona koja se stvarno zasnivaju na
teškim krivičnim delima ili postupcima
koji su u suprotnosti sa ciljevima i prin-
cipima Ujedinjenih Nacija. „Ustav Koso-
va ne sadrži ustavno pravo na azil, već to
pravo reguliše Zakon br. 04/ L - 217 o
azilu, koji se bavi uslovima i proce-
durama za priznavanje statusa izbeglice,
dodatnom zaštitom, privremenom zašti-
tom, statusom, pravima i obavezama
azilanata.
Pravo na dostojanstvo [E drejta e din-
jitetit; Right to dignity; Das Recht auf
Würde] - Jedno od najosnovnijih ljudskih
prava i osnova za ostvarivanje svih indi-
vidualnih prava i sloboda. Pravo na dos-
tojanstvo ima za cilj zaštitu pojedinaca
od ponižavajućih, omaložavajućih i
nečovečnih mera i dela i time predstavlja
jednu od najviših pravnih vrednosti
ustavnog poretka. Za razliku od većine
drugih prava, ono je deo kategorije ap-
solutnih prava protiv koje se ne
dozvoljava nikakav izuzetak u smislu
uvođenja ograničenja na njegovo vršenje.
Mnogi ustavi i međunarodni akti o ljud-
skim pravima garantuju pravo na ljudsko
dostojanstvo. Stoga, u svojoj preambuli,
Univerzalna deklaracija o ljudskim
pravima Ujedinjenih nacija ističe da je
„priznavanje urođenog dostojanstva i
jednakih i neotuđivih prava svih članova
ljudske porodice temelj slobode, pravde i
mira u svetu“. S druge strane, Osnovni
nemački zakon u članu 1. stav 1. Je
definisao da je dostojanstvo čoveka ne-
dodirljivo a poštovanje i njegova zaštita
su obaveza svih državnih vlasti. I ustav
Kosova u članu 23. Definiše: „Ljudsko
dostojanstvo je nepovredivo i predstavlja
osnov svih ljudskih prava i osnovnih slo-
boda“.
Pravo na jednakost [E drejta e barazisë;
Right to equality; Gleichheitsgrundrecht]
- podrazumeva pravo na jednak tretman i
zabranu bilo kakve neposredne ili
posredne diskriminacije na osnovu
nacionalne pripadnosti ili veze sa nekom
zajednicom, socijalnog ili nacionalnog
porekla, rase, etničke pripadnosti, boje,
rođenja, porekla, pola, roda, rodnog iden-
titeta, seksualne orijentacije, jezika,
državljanstva, verske pripadnosti i religi-
je, političke pripadnosti, političkog ili
drugog mišljenja, socijalnog ili ličnog
stanja, starosti, porodičnog ili bračnog
stanja, trudnoće, materinstva, imovinskog
stanja, zdravstvenog stanja, ograničene
sposobnosti, genetskog nasleđa ili neke
druge osnove. Pravo na jednakost se
garantuje članom 24. URK i Zakonom br.
05/ L - 021 o zaštiti od diskriminacije.
Pravo na imovinu [E drejta në pronë;
Right to property; Recht auf Eigentum] -
je jedno od najvažnijih ljudskih prava ko-
je uživa ustavnu i međunarodnu zaštitu.
Prema ovom pravu, svako fizičko ili
pravno lice a) ima pravo na mirno
uživanje imovine i bogatstva i b) ne
može biti lišen svoje imovine, osim iz
razloga od javnog interesa i pod uslovima
utvrđenim zakonom i opštim načelima
međunarodnog prava. Pravo na imovinu
takođe garantuju i međunarodni instru-
menti za ljudska prava. UDLJP, u članu
17. navodi da svako ima pravo da
poseduje imovinu i niko ne može biti
proizvoljno lišen njegove imovine. I
Evropska konvencija o ljudskim pravima
takođe zabranjuje proizvoljno lišavanje
od imovinskih prava, navodeći da se
lišavanje od tog prava može doneti samo
zakonom i ako je radnja opravdana u
svrhe javnog interesa.
Pravo na rad [E drejta në punë; Right to
work; Recht auf Arbeit] - ovo pravo pri-
pada grupi društveno - ekonomskih
prava, čijom realizacijom pojedinci
uspevaju da osiguraju materijalna dobra i
socijalnu zaštitu. Podrazumeva pravo po-
jedinca da radi i pravo da slobodno bira
posao. Pravo na rad takođe obuhvata
pravo na rad pod povoljnim uslovima za
rad bez ikakve diskriminacije kao i pravo
da za isti posao dobije jednaku nagradu.
Prema URK prinudni rad je zabranjen,
izuzev posla ili usluga koje vrše lica
osuđena pravosnažnom odlukom, tokom
izdržavanja kazne ili u slučajevima
vanrednog stanja.
Pravo na obrazovanje [E drejta për Ar-
simim; Right to education; Recht auf
Bildung] - ovo pravo je deo kataloga
ustavnih sloboda i prava i utvrđeno bro-
jnim međunarodnim aktima o ljudskim
pravima, uključujući MPESKP (član 47).
Pravo na obrazovanje podrazumeva
sledeće: a) nikome ne može biti usk-
raćeno pravo na obrazovanje i b) državni
organi moraju da osiguraju da osnovno
505
obrazovanje bude obavezno i besplatno
za sve, kako bi se svima, bez razlike,
obezbedio pristup osnovnom obra-
zovanju. U ovom duhu je i član 47. URK,
koji propisuje da: „svako lice ima pravo
na besplatno osnovno obrazovanje.
Obavezno obrazovanje je regulisano za-
konom i finansira se iz javnih sredstava“.
Pravo na pravično suđenje [E drejta për
gjykim të drejtë; Right fo a fair trial;
Recht auf ein faires Verfahren] - je među
najosnovnijim pravima pojedinca koje
uključuje pravo da se ima pravično i ne-
pristrasno suđenje u razumnom roku i od
nezavisnog suda osnovanog zakonom.
Pravo na pravično suđenje je definisano
članom 31. URK i članom 6 EKLJP.
Pravo na život [E drejta ne jetë; Right to
live; Recht auf Leben] - je jedno od
najfundamentalnijih ljudskih prava jer
ostvarivanje svih drugih prava zavisi od
samog života. Pravo na život podra-
zumeva da je ljudski život zagarantovan i
da niko ne može biti proizvoljno lišen
prava na život. Ovo pravo je zagaranto-
vano nizom međunarodnih akata o ljud-
skim pravima, kao što su Univerzalna
deklaracija o ljudskim pravima i
Međunarodni pakt o građanskim i
političkim pravima. Pravo na život se
takođe garantuje ustavnim normama.
Ustav Kosova (član 25.) garantuje pravo
na život i izričito zabranjuje izricanje
smrtne kazne. Ustav Nemačke (član 2.
stav 2) garantuje svima pravo na život.
Pravo na život je zagarantovano i
Evropskom konvencijom o ljudskim
pravima, koja u članu 2. propisuje da
„niko ne sme biti namerno lišen života,
osim u slučaju smrtne kazne, nakon pre-
sude za krivično delo za koje je ova
kazna propisana zakonom“. Iako je smrt-
na kazna ukinuta naknadnim izmenama i
dopunama Konvencije, prema članu 2.
506
Konvencije, ne smatra se da je lišavanje
života u suprotnosti sa Konvencijom u
slučajevima kada intervencija dolazi kao
rezultat upotrebe sile za zaštitu lica od
nezakonitog nasilja; kako bi se izvršilo
zakonito hapšenje ili kako bi se suprot-
stavilo neredima ili ustanku.
Pravo na zdravu životnu sredinu [E
drejta në mjedis të shëndosh; Right to a
healthy environment; Recht auf eine ge-
sunde Umwelt] - je jedno od prava mlađe
generacije prema kojem su javni organi
dužni da se, prema unutrašnjim zakonima
i međunarodnim aktima, staraju za
poboljšanje stanja životne sredine, veza-
no za kvalitet života i zaštitu ljudskog
zdravlja, i da uskladi ekonomski razvoj
sa osnovnim principima zaštite životne
sredine u okviru koncepta održivog
razvoja. I Ustav Kosova (član 52.)
posvetio je posebnu pažnju zaštiti životne
sredine propisujući da: „priroda i bio-
diverziteti, životna sredina i nacionalno
nasleđe jesu obaveza svakog lica“ i „in-
stitucije javne vlasti su dužne da se an-
gažuju kako bi svakom licu garantovale
mogućnost uticaja na odluke koje se tiču
životne sredine u kojoj živi“.
Pravo na privatnost [E drejta e
privatësisë; Right to privacy; Recht auf
Privatsphäre] - među osnovnim ljudskim
pravima prema kojem niko ne može da
bude prisiljen da javno objavi lične po-
datke, osim ako to ne zahteva zakon,
Prema ovom pravu, svako prikupljanje,
korišćenje i objavljivanje ličnih podataka
može se vršiti samo uz prethodnu saglas-
nost lica, osim u izuzetnim i slučajevima
unapred određenim zakonom. Prema
URK (član 36.) tajnost prepiske, telefon-
skih razgovora i drugih sredstava opšten-
ja je neotuđivo pravo. Ovo pravo se može
uskratiti samo privremeno i na osnovu
odluke suda, ako je to neophodno za
vođenje krivičnog postupka ili zaštitu
zemlje, na zakonom propisan način.
Prava zajednica [Të drejtat e
Komuniteteve; Rights of communities;
Gemeinschaftsrechte] - proširena prava
(pored ljudskih prava i osnovnih sloboda)
koje uživaju pripadnici određene
zajednice. Prema URK (član 57.) pri-
padnici zajednica su „stanovnici koji pri-
padaju istoj nacionalnoj ili etničkoj, jez-
ičkoj ili verskoj grupi, koji su tradicion-
alno prisutni na teritoriji Republike Ko-
sovo (zajednice)“ koji uživaju posebna
ustavna prava (na pr. pravo na očuvanje
kulturnog i verskog nasleđa).
Pravično suđenje [E drejta për gjykim të
drejtë; Right fo a fair trial; Recht auf ein
faires Verfahren] - među najosnovnijim
proceduralnim ljudskim pravima, koja
uključuju, između ostalog, i pravo po-
jedinca da bude saslušan u sudskom
postupku, pravo da se smatra nevinim
dok se krivica ne dokažesudskom od-
lukom, pravo optuženog da bude in-
formisan u što kraćem roku i na svom
maternjem jeziku o optužbi po kojoj se
tereti, pravo da se brani i da ne bude
ograničen da svedoči protiv sebe ili da
prizna svoju krivicu. Ovo pravo se
garantuje članom 6. Evropske konvencije
o ljudskim pravima i članom 30. i 31.
URK.
Pravna klinika [Klinikë juridike; Eng-
lish word; Studentische Rechtsberatung]
- praktična demonstracija primene prava
u rešavanju sporova koji se, uglavnom,
odnose na pravne škole ili programe
pravne obuke. Pravne klinike nailaze na
široko rasprostranjenu primenu u
američkom sistemu pravnog obrazovanja.
Pravno mišljenje [Opinion juridik; Le-
gal opinion; Rechtsgutachten] - odnosi se
na razjašnjenje ili pravno tumačenje u
vezi sa određenim pitanjima. U nekim
pravnim sistemima pravno mišljenje po-
drazumeva obrazloženje sudske odluke,
odnosno pravni stav koji sud ima u vezi
sa sudskim predmetom.
Pravno pitanje [Çështje juridike; Legal
matter; Rechtsfrage] - ovaj izraz se od-
nosi na pravno pitanje, odnosno na slučaj
koji se rešava u skladu sa zakonskom
normom, za razliku od činjeničnih pitanja
koja se odlučuju na osnovu utvrđenih
činjenica i dokaza.
Pravna sigurnost [Siguria juridike; Le-
gal certainty; Rechtssicherheit] - pravni
institut po kojem bi zakoni morali da bu-
du jasni i da ih ne prati pravna nesig-
urnost. Štaviše, koncept pravne sigurnosti
podrazumeva da zakoni ne mogu imati
retroaktivno dejstvo jer bi to ugrozilo
pravnu sigurnost građana.
Pravni sistem [Sistem juridik; Legal sys-
tem; Rechtssystem] - skup svih pravnih
normi države ili nadnacionalne organi-
zacije kao što je Evropska unija. Iako
pravni sistemi mogu biti različiti u obliku
i sadržaju, oni uglavnom uključuju
ustavne norme, ratifikovane međunarod-
ne sporazume, zakone, podzakonska ak-
ta, ustavne konvencije i zakone, kao i
sudsku praksu. Glavni pravni sistemi u
svetu su sistem građanskog/civilnog
(kontinentalnog) prava, pravni sistemi
sudske prakse (common law), musliman-
ski pravni sistemi (šerijatsko pravo) i
hibridni pravni sistemi.
Preambula - iz latinskog „preambulus“
što znači „uvodni deo“. Uvodni deo
pravnog akta (ustava, zakona,
međunarodnih konvencija, itd.) putem
kojeg se izražavaju ciljevi, principi i
vrednosti koje bi trebalo postići iz-
ražavanjem idejnog karaktera akta. Na
primer, preambula Ustava SAD, navodi:
„Mi, narod Sjedinjenih Država, da bismo
stvorili savršeniji savez, utemeljili prav-
507
du, osigurali mir u zemlji, pobrinuli se za
zajedničku odbranu donosimo ovaj
Ustav“. U ustavnom pravu, preambula se
smatra neoperativnim delom ustavnog
teksta.
Predlog [Mocion; Motion; Antrag] - u
parlamentarizmu, odnosi se na sadržajni
ili proceduralni predlog poslanika koji
zahteva razmatranje i glasanje, u skladu
sa poslovnikom skupštine.
Predlog za izglasavanje nepoverenja -
Parlamentarni postupak koji se događa da
bi se potvrdilo postojanje parlamentarne
podrške vladi. Prema URK, (član 100.)
predlog za izglasavanje nepoverenja vla-
di se može pokrenuti na predlog 1/3 svih
poslanika SK a predlog za izglasavanje
nepoverenja se smatra prihvatljivim ako
je za njega glasala većina svih poslanika
SK.
Prvo čitanje predloga zakona [Shqyr-
timi i parë i një projektligji; First reading
of a draft law; Erste Lesung eines Geset-
zentwurfs] - je preliminarni zakonodavni
dokument koji pripremajuorgani koji
uživaju pravo na inicijativu zakona u
cilju regulisanja ili promene određene
oblasti ili politike. Predlog zakona je
predmet konsultacija i razmatranja pre
nego što postane predmet usvajanja od
strane parlamenta
Predsednik [President; President; Präsi-
dent] - u diskursu ustavnog prava,
predsednik se koristi kao izraz za šefa
države u državama sa republičkim
režimom. U državama koje imaju
predsednički ili polupredsednički upravni
sistem, poput Sjedinjenih Država i Fran-
cuske, predsednik vrši proširene ustavne i
izvršne nadležnosti. Dok, u parlamentar-
nim republikama, šef države uglavnom
vrši formalne i ceremonijalne nadležnos-
ti, predstavlja jedinstvo naroda i ne vrši
neku drugu javnu ili političku funkciju.
508
Predsednik može biti i kolektivni organ,
kao što je Švajcarsko savezno veće koje
vrši ustavnu funkciju kolektivnog šefa,
države i vlade. I Predsedništvo Bosne i
Hercegovine se takođe smatra za kolek-
tivnog šefa države.
Predsednik skupštine opštine
[Kryesuesi i Kuvendit të Komunës;
Chairperson of the Municipal Assembly;
Vorsitzender der Gemeindeversa-
mmlung] - bira skupština opštine,
većinom glasova ukupnog broja iza-
branih odbornika. Glavne funkcije
predsednika skupštine opštine uključuju
sazivanje i predsedavanje sednicama
skupštine, određivanje dnevnog reda za
sastanak skupštine uz dogovor sa
predsednikom opštine. Takođe, na svim
sastancima skupštine opštine i njenim
odborima, svako lice, uključujući i
predsednika ima po jedan glas, ali
predsednik SO ima dodatni glas ako je
glasanje izjednačeno, za ili protiv nekog
predloga.
Predstavnički dom - donji dom Bri-
tanskog parlamenta koji ima 650. članova
koje britansko biračko telo biraj da
zastupaju njihove interese i prava. Među
ključnim nadležnostima Doma je za-
konodavna funkcija i kontrola rada Vlade
kroz parlamentarna pitanja i druge in-
strumente parlamentarne kontrole. Iako
Vladu formalno ne bira Predstavnički
dom, ona mora da ima podršku Doma
kako bi vršila svoju funkciju. Pred-
stavnički dom može da usvoji predlog za
glasanje nepoverenja vladi, ali se ovaj
mehanizam kontrole vlasti retko mani-
festuje u Britanskom parlamentarnom
životu zbog većinskog izbornog sistema
koji generiše široku podršku vladajuće
koalicije u parlamentu.
Predsedništvo parlamenta [Kryesia e
parlamentit; Presidency of the parlia-
ment; Parlamentspräsidium] - čine ga
predsednik i potpredsednik parlamenta, i
odgovorno je za administrativno
funkcionisanje parlamenta i deluje u
skladu sa poslovnikom o radu parlamen-
ta.
Predsednik parlamenta [Kryetari i par-
lamentit; Chairman of the Parliament;
Parlamentspräsident] - je predstavnik
parlamenta i vodi parlamentarne sednice.
Predsednika parlamenta bira i razrešava
parlamentarna većina. Njegove glavne
funkcije su predstavljanje parlamenta,
sazivanje i predsedavanje parlamentar-
nim sednicama; potpisivanje parlamen-
tarnih akata, itd.
Prejudicijalno/Incidentalno upućivan-
je [Referimi incidental; Incidental refer-
ral; Inzidente Normenkontrolle] - u
diskursu ustavne kontrole, prejudicijalno
upućivanje je pravo sudova da traže od
višeg suda (uglavnom ustavnog suda)
konačnu ocenu ustavnosti zakona koji se
primenjuje u stvari koja je predmet
sudskog razmatranja. Drugačije, u
ustavnoj teoriji poznat je i izrazom
„pretpretresni podnesak“ zbog toga jer se
sudska odluka suda koji upućuje u vezi
sa stvari koja je predmet suđenja, donosi
jedino nakon što Ustavni sud odluči o
ustavnosti osporenog zakona. Prejudici-
jalno upućivanje je utvrđeno članom 113.
stav 8. Ustava Kosova, prema kojem su-
dovi imaju pravo da upute Ustavnom su-
du pitanja vezana za saglasnost zakona sa
Ustavom ako je ta saglasnost pokrenuta
tokom sudskog postupka i relevantni sud
nije siguran u saglasnost osporenog za-
kona sa Ustavom i ako odluka relevant-
nog suda o određenoj stvari zavisi od sa-
glasnosti zakona o kojem je reč.
[Napomena: U URK pod ovim članom
umesto Vrhovni sud treba da stoji
Ustavni sud.]
Prekršaji [Kundërvajtje; Minor offense;
Vergehen] - uglavnom se odnose na
postupke i ponašanja kojima se ugrožava
javni red i mir, ili druge vrednosti ut-
vrđene zakonodavstvom na snazi.
Prekršaji su laka dela i obično se počin-
iocima prekršajnih dela izriču lakše
sankcije, kao što su upozorenja, kazne,
zabrana upravljanja vozilom, zabrana
vršenja profesije, delatnosti ili dužnosti,
itd.
Prekršajna sankcija [Sanksion
kundërvajtës; Minor-offence sanction;
Sanktion von Vergehen] - sankcija koja
se izriče na osnovu prekršajnog postupka
i uglavnom obuhvata sankcije, kao što je
opomena; novčana kazna; kazneni bodo-
vi; prestanak važenja vozačke dozvole;
zabrana vožnje; zabrana obavljanja
profesije, delatnosti ili dužnosti;
proterivanje stranaca iz zemlje.
Prelazna odredba [Dispozitë kalimtare;
Transitional provision; Übergangsbes-
timmung] - Odredba kojom se uređuje
prenos ovlašćenja/ odgovornosti iz
prethodnog pravnog akta na novi pravni
akt i omogućava prelazak na proces
sprovođenja novog pravnog akta.
Preliminarna odluka [Vendimi prelimi-
nar; Preliminary decision; Vora-
bentscheidung] - Odluka Evropskog suda
pravde o tumačenju zakona Evropske
unije pokrenuta na osnovu zahteva nekog
suda države članice Evropske unije. Pre-
liminarne odluke o tumačenje prava EU
su pravno obavezujuće za relevantni sud.
Premijer [Kryeministër; Prime Minister;
Premierminister] - je vođa kabineta,
uglavnom u državama modelovanim
prema parlamentarnom ili polup-
redsedničkom sistemu. Poreklo ove
političke institucije srećemo u Engleskoj,
početkom XVIII veka, period koji se od-
nosi na imenovanje Roberta Valpolea za
509
premijera (koji je tehnički priznat kao
prvi premijer, ali i sa najdužim manda-
tom u istoriji engleskih premijera). U
parlamentarnim i polupredsedničkim sis-
temima, premijer kao vođa vlade, organ-
ski je povezan sa parlamentom, kako u
pogledu izbora i potrebe za parlamentar-
nom podrškom, tako i kada se tiče
primene razvojnih politika i za-
konodavnog plana. U nekim parlamen-
tarnim državama, kao i u Velikoj Britani-
ji, premijer ima i položaj formalnog lid-
era vlade, kao i položaj poslanika. Dok,
prema URK, premijer vrši široke ustavne
odgovornosti, uključujući upravljanje
vladom i njenim politikama; sprovođenje
vladinih zakona i politika, smenu minis-
tara bez saglasnosti skupštine, itd.
Prenos suvereniteta [Bartja e sov-
ranitetit; Delegation of sovereignty; Sou-
veränitätsübertragung] - Delimičan
prenos suverenih nadležnosti jedne
države u Evropsku uniju/ ili u neku drugu
međuvladinu instituciju radi postizanja
ciljeva međuvladine organizacije, po-
gotovo u oblastima bezbednosti, odbrane
zajedničkog tržišta, itd. u ustavnom
pravu, ove klauzule poznate su kao
ustavne klauzule za delimičan prenos su-
vereniteta na međuvladinu organizaciju.
Prema tome, Ustav Kosova u članu 20.
propisuje da „Republika Kosovo, na os-
novu ratifikovanih međunarodnih spora-
zuma, može preneti državne nadležnosti
međunarodnim organizacijama po od-
ređenim pitanjima“. Ovi sporazumi o de-
limičnom delegiranju suvereniteta i
učešću u međuvladinim organizacijama
mogu utvrditi direktnu primenu i nadmoć
nad normama međudržavne organizacije
(kao što je slučaj sa principom suprema-
cije prava EU), dok ustavni postupak za
ratifikaciju ovih sporazuma uglavnom
zahteva kvalifikovanu većinu glasova u
510
skupštini ili referendum za njihovo usva-
janje.
Presedan [Precedent; Precedent;
Präzedenzfall] - Presedan je izvor prava u
pravnim sistemima sudske prakse (com-
mon law/običnog prava). Presedan je ran-
ija sudska odluka koju sud uzima u obzir
pri odlučivanjuu sudskom predmetu.
Presedan se primenjuje kada su činjenice
i okolnosti predmeta u razmatranju slične
ili iste sa odlukom koja služi kao prese-
dan.
Prima facie - sa latinskog jezika „na prvi
pogled“. Koristi se u sudskom postupku
kako bi se konstatovalo da jedna činjeni-
ca ili pravo postoji, osim ako drugačije je
konstatovano.
Princip otvorene uprave [Parimi i ad-
ministratës së hapur; Principle of trans-
parent administration; Grundsatz der of-
fenen Verwaltung] - po kojem organi
državne uprave moraju da postupaju
transparentno prilikom odlučivanja o up-
ravnim pitanjima i da garantuju pravo
strane da bude informisana o toku up-
ravnog postupka, da garantuju pristup
dosijeu i njegovim dokumentima i pravo
obaveštavanja sredstvima odgovarajućim
za upravni postupak.
Princip efikasnosti [Parimi i efikasitetit;
Principle of efficiency; Grundsatz der Ef-
fizienz] - princip upravnog postupka
prema kojem organ koji sprovodi upravni
postupak treba da ga sprovede brzo i bez
odlaganja, izbegavajući nepotrebne
radnje i troškove. Efikasnost u upravnom
postupku sprečava zloupotrebu i odlag-
anje ostvarivanja prava stranaka i
omogućava donošenje upravne odluke u
okviru zakonom utvrđenih rokova.
Princip prednosti prava Evropske uni-
je [Parimi i epërsisë të së drejtës së
Bashkimit Evropian; Primacy of the EU
law; Grundsatz des Vorrangs des Un-
ionsrechts] - sudska doktrina SPEU (Cos-
ta protiv Enel 5. jul 1964. god. Slučaj
6/64) prema kojem ugovori i za-
konodavstvo EU imaju prednost nad
pravom država članica. Prema ovom
principu, svi nacionalni sudovi su
obavezni da odbiju primenu neke od-
redbe domaćeg zakona koja je u su-
protnosti sa zahtevima prava EU. Važno
je napomenuti da je neuspeli ustavni
Lisabonski ugovor (član 1 - 6) sadržao
izričitu odredbu koja je jasno definisala
nadmoć prava EU nad pravom država
članica.
Princip zakonitosti [Parimi i proporcionalitetit; Principle of propor-
ligjshmërisë; Principle of legality;
Rechtsmäßigkeitsgrundsatz] - ovaj izraz
sadrži nekoliko značenja. Prvo, podra-
zumeva da najniži pravni akti (opšti
pravni akti i pojedinačni pravni akti)
moraju da se oslanjaju i budu u skladu sa
zakonom kao primarnim izvorom prava.
Drugo, ovaj princip podrazumeva da
celokupna aktivnost državnih organa tre-
ba da se oslanja na zakone i podzakonska
akta. Primena principa zakonitosti je
jedan od najglavnijih uslova za ostvari-
vanje vladavine prava. Ovaj princip se
uglavnom izražava u funkcionisanju or-
gana javne uprave koji usvajaju pojedi-
načna akta, odlučujući o pravnim pravi-
ma i interesima pravnih lica. Prema tome,
bilo koja upravna radnja koja ugrožava ili
može ugroziti jedno pravo ili pravni in-
teres jednog lica, treba da bude odobrena
zakonom.
Princip nediskriminacije [Parimi i mos-
diskriminimit; Principle of non-
discrimination; Nicht-
Diskriminierungsgrundsatz] - je ustavni
princip prema kojem su svi jednaki pred
zakonom i niko ne može biti diskri-
minisan na osnovu rase, boje, roda, jezi-
ka, vere, političkog mišljenja ili drugog,
nacionalnog ili društvenog porekla, veze
sa nekom zajednicom, imovine,
ekonomskog, socijalnog stanja, seksualne
orijentacije, rođenja, ograničene sposob-
nosti ili nekog drugog ličnog statusa.
Princip nediskriminacije je utvrđen u
članu 24. URK i u nizu proceduralnih i
materijalnih zakona.
Princip kontrole i ravnoteže [Parimi i
kontrollit dhe baraspeshës; Principle of
checks and balances; Grundsatz der
checks and balances] - Videti „podela
vlasti“.
Princip proporcionalnosti [Parimi i
tionality; Verhältnismäßigkeitsgrundsatz]
- prema ovom principu, mešanje javnih
vlasti u ograničavanju ljudskih prava i
sloboda može se izvršiti na propor-
cionalan način i u meri u kojoj je to po-
trebno za postizanje legitimnogcilja.
Ovaj princip se široko primenjuje u
sudskoj praksi Evropskog suda za ljudska
prava. Proporcionalnost se oslanja na
ideju da se mešanje u ostvarivanje ljud-
skih prava i sloboda vrši na pravnoj os-
novi, a mere mešanja (ograničenja) ne
treba da prevazilaze ono što je neo-
phodno u demokratskom društvu. U
pravu EU, međutim, ovaj princip podra-
zumeva da sadržaj mera i akcija EU, kao
nadnacionalne organizacije, ne može da
pekorači ono što je neophodno za posti-
zanje ciljeva ugovora.
Princip supsidijarnosti [Parimi i subsid-
iaritetit; Principle of subsidiarity; Subsid-
iaritätsgrundsatz] - među osnovnim prin-
cipima Evropske povelje o lokalnoj au-
tonomiji i Zakona o lokalnoj samoupravi
u Republici Kosovo, prema kojem vršen-
je funkcija i nadležnosti na nivou vlasti
(opštine, grada, regiona, itd.) treba da se
vrši što bliže zajednici, imajući u vidu
važnost i prirodu zadataka, kao i zahteve
511
za veću efikasnost u obavljanju adminis-
trativnih usluga.
Princip usmenog razmatranja [Parimi i
shqyrtimit verbal); Principle of verbal re-
view; Grundsatz der mündlichen Prüfung
(Mündlichkeitsgrundsatz] - među prin-
cipima upravnog spora prema kojem sud
tokom odlučivanja o upravnom predmetu
daje strankama u postupku pravo da budu
saslušani i da u sudskom postupku pred-
stave dokaze i usmene argumente.
Izuzetno, prema članu 38. Zakona o up-
ravnim sporovima na Kosovu „Sud može
rešavati stvar bez usmene rasprave, ako
raspolaže činjenicama i ako su stranke
dale svoju pismenu saglasnost “.
Prinudni ili prisilni rad [Puna e
detyruar ose e dhunshme; Forced or
compulsory labour; Zwangsarbeit] -
Pozivajući se na Konvenciju br. 29. Gen-
eralne konferencije Međunarodne organ-
izacije rada, izraz „prinudni rad“ podra-
zumeva svaki rad ili uslugu koja se pod
pretnjom neke kazne traži od lica i za
koju se to lice nije dobrovoljno ponudilo.
Prema članu 4. stav 2. EKLJP, nikome se
ne dozvoljava da bude prinuđen da
obavlja prinudni rad ili obavezni rad,
izuzev rada koji se traži od pritvorenog
lica pod uslovima određenim zakonom;
rada tokom vojne službe ili u slučaju kri-
za ili prirodnih katastrofa, kao i rada i
usluga koja se smatraju delom građan-
skih obaveza. Prinudni rad je takođe za-
branjen članom 28. URK.
Prisutni i koji glasaju [Prezent dhe që
votojnë; Present and voting; Anwesenheit
und Abstimmung] - Videti „glasanje“.
Priznanje [Njohje; Recognition;
Anerkennung] - u međunarodnom pravu
odnosi se na akt priznavanja države od
strane druge države.
Procena finansijskog uticaja [Vlerësimi
i ndikimit financiar; Financial Impact
512
Assessment; Gutachtenerstellung zu den
finanziellen Auswirkungen] - važan in-
strument u zakonodavnom postupku
preko kojeg se vrši procena finansijskog
uticaja predloga zakona.
Procena regulatornog uticaja - PRU je
dokument koji ima za cilj detaljnu siste-
matsku procenu mogućih uticaja novog
zakona ili pravilnika na pravni sistem.
Zajedno sa procenom finansijskog uti-
caja, PRU se smatra jednim od najvažni-
jih dokumenatau okviru procesa izrade
zakonodavnih politika.
Proglašenje [Promulgim; Promulgation;
Verkündung] - formalno proglašenje
usvajanja zakona. Iz latinskog „promul-
gatus“ - „dati do znanja ili poznato“.
Proglašenje se, obično, vrši nakon usva-
janja zakona i nakon njegovog stupanja
na snagu. U Republici Kosovo, pro-
glašenje zakona koje je usvojio parla-
ment vrši šefa države u roku od 8 dana
od dana njihovog prijema. Proglašavanje
zakona je ustavna nadležnost šefa džave
u mnogim republičkim državama, poput
Sjedinjenih Država, Nemačke, Italije,
Francuske, itd. a proglašenje zakona u
monarhističkim državama je ustavni pre-
rogativ monarha i formalno se zove
kraljevska saglasnost (Royal Assent).
Prosta većina [Shumicë e thjeshtë; Sim-
ple majority; Einfache Mehrheit] - oblik
donošenja odluka u parlamentu gde j za
donošenje zakona, odluka ili drugih akata
potrebna većina glasova poslanika koji su
prisutni i koji glasaju.
Protest [Protestë; Protest; Protest] - po-
drazumeva odlučno protivljenje nepravdi
ili nezakonitom postupku. To je izraz
neslaganja sa nečim na odlučan način.
Pravo na protest na Kosovu, regulisano je
Zakonom br. 03/ L - 118 o javnim
okupljanjima.
Protokol [Protokol; ProtoCol; Protokoll]
- Izmene i dopune međunarodnog spora-
zuma.
Prvo čitanje predloga zakona [Shqyr-
timi i parë i një projektligji; First reading
of a draft law; Erste Lesung eines Geset-
zentwurfs] - Prema Poslovniku o radu
Skupštine Kosova, prvo čitanje podra-
zumeva raspravu i glasanje u načelu.
Podzakonski akt [Akt nënligjor; Subsid-
iary act; Untergesetzlicher Akte] - Za
razliku od zakona kao primarnog akta,
podzakonski akti su sekundarni pravni
akti koji su, uglavnom, odobreni od
strane izvršnih organa u cilju detaljnijeg
regulisanja pitanja koja se tretiraju rele-
vantnim zakonom. Podzakonski akti se
smatraju delegiranim jer o Skupština, za-
konima, ovlašćuje izvršne organe, kao
što su vlada ili ministarstva, za njihovo
usvajanje. U okviru podzakonskih akata
na Kosovu, uključeni su, ali se ne
ograničavaju, pravilnici, administrativna
uputstva i poslovnici o radu. Proces iz-
rade podzakonskih akata je fleksibilniji i
manje formalan u poređenju sa procesom
usvajanja zakona, s obzirom da organ za
usvajanje ima potpunu autonomiju u iz-
radi i usvajanju akta prema delokrugu
zakona koji podzakonski akt ima za cilj
da primeni. Prema uputstvima Vlade Ko-
sova za reviziju podzakonskih akata
usvojenih od strane Vlade i ministarsta-
va, da bi neki podzakonski akt ostao na
snazi, on treba da bude a) neophodan, b)
zakonit i c) "prijateljski" prema poslo-
vanju.
Poništaj [Anulim; Annulment; Auf-
hebung] - Ovaj izraz podrazumeva
zvaničnu izjavu da je pravni akt, spora-
zum ili ugovor zakonski nepostojeći,
dakle, prestaje da postoji. Na primer, u
upravnom postupku, upravni akt će pro-
izvesti pravno dejstvo sve dok nije
poništen ili ukinut po službenoj dužnosti
ili kao rezultat vršenja upravnih ili
pravnih lekova. U upravnom pravu, up-
ravni akt se može poništiti ako je izdat
pod pritiskom, iznudom, ucenom, preva-
rom, pretnjom, mitom ili pod uticajem
drugog krivičnog dela. Treba navesti da
prema članu 53. Zakona o upravnom
postupku Kosova „Poništaj upravnog ak-
ta ima posledice u prošlosti (retroak-
tivno), a stavljanje upravnog akta van
snage ima posledice samo u budućnosti.
Poništaj i stavljanje van snage može biti
delimično ili u celosti.
Poslodavac [Punëdhënësi; Employer;
Arbeitgeber] - Prema zakonu o radu br.
03/L-212 poslodavac je fizičko ili pravno
lice koje zaposlenom pruža zaposlenje i
plaća za pruženi rad ili usluge.
Prethodno pitanje [Çështja paraprake;
Preliminary issue; Vorfrage] - je institut
upravnog prava prema kojem, ako javni
organ koji vodi postupak dođe do prob-
lema, čije rešenje je preduslov za
rešavanje glavnog slučaja i koji pred-
stavlja nezavisno pravno pitanje
(prethodno pitanje), za čije rešavanje je
nadležan sud ili drugi organ, javni organ
koji vodi postupak će obustaviti glavni
slučaj dok se prethodno pitanje ne reši i
obavestiće stranku o donetoj odluci o
obustavljanju.
Prirodno pravo [E Drejta natyrore; Nat-
ural law; Naturrecht] - teorija prava pre-
ma kojoj se određena prava stiču rođen-
jem i ona su egzistencijalni deo pojedin-
ca, bez obzira na pisane norme ili neki
drugi autoritet. Prema ovoj teoriji, neka
prava, kao što su: pravo na život, sloboda
mišljenja, sloboda verovanja, itd. smatra-
ju se prirodnim pravima koje lice uživa
nezavisno od pozitivnog prava. Rani
predstavnici prirodnog prava bili su Cice-
ron i Aristotel, a ovu teoriju su kasnije
513
razradili kolosi srednjevekovne političke
filozofije, kao što su Thomas Aquinas,
Hugo Grotius (1583-1645) i Tomas Hobs
(1588-1679).
Privremene mere [Masat e përkohshme;
Interim measure; Einstweilige Anord-
nung] - odnosi se na pravo suda ili
Ustavnog suda da, po službenoj dužnosti,
ili na zahtev stranke uvede privremene
mere u predmetu koji je predmet sudskog
postupka, ako je potrebno, kako bi se iz-
begao rizik ili nepopravljiva šteta, i ako
je uvođenje ovih privremenih mera od
javnog interesa.
Pro bono - latinski izraz koji se odnosi
na usluge i pravne poslove koje se vrše
besplatno.
Procena uticaja na životnu sredinu
[Vlerësim i ndikimit në mjedis; Envi-
ronmental Impact Assessment (EIA);
Umweltverträglichkeitsprüfung] - u
pravu na zaštitu životne sredine, PUŽS je
proces koji ocenjuje utvrđivanje potenci-
jalne štete od građevinskih i drugih de-
latnosti.
Proporcionalna zastupljenost [Përfa-
qësim proporcional; Proportional repre-
sentation; Verhältniswahl] - izborni sis-
tem prema kojem se podela mesta u par-
lamentu vrši u proporciji sa postignutim
izbornim rezultatom. Za razliku od iz-
bornog sistema većine, ovaj sistem je po-
godniji za manje političke partije i ne-
većinske zajednice jer stvara više mesta
za političku zastupljenost u parlamentu.
Proporcionalni izborni sistem se primen-
juje i u Republici Kosovo. Prema URK
(član 64) „Mesta u Skupštini su podelje-
na između svih partija, koalicija, građan-
skih inicijativa i nezavisnih kandidata,
proporcionalno broju važećih glasova
dobijenih na izborima za Skupštinu“.
Proporcionalni izborni system [Sistem
zgjedhor proporcional; Proportional vot-
514
ing system; Verhältniswahlsystem] -
prema kojem se parlamentarni mandati
dele proporcionalno glasovima koje su
političke partije dobile tokom centralnih
ili lokalnih izbora. Proporcionalni izborni
sistemi mogu da sadrže različite pod-
modele i mogu se povezati sa izbornim
pragom, odnosno minimalnim brojem
glasova koji jedan politički subjekt treba
da osvoji na izborima kako bi bio
zastupljen u parlamentu. Proporcionalni
sistem je veoma izražen u evropskim
demokratijama jer se smatra da pruža ad-
ekvatniju zastupljenost različitih
političkih, etničkih, socijalnih i drugih
grupa, i za razliku od većinskog sistema,
pogodniji je za manje partije. I izborni
sistem u Republici Kosovo je propor-
cionalan, i prema članu 64. URK, „mesta
u Skupštini podeljena su među partijama,
koalicijama, građanskim inicijativama i
nezavisnim kandidatima, proporcionalno
broju važećih glasova dobijenih na iz-
borima za Skupštinu“.
Proširene opštinske nadležnosti [Kom-
petencë komunale e zgjeruar; Municipal
enhanced competencies; Erweiterte
kommunale Zuständigkeit] - utvrđene
Zakonom o lokalnoj samoupravi u Re-
publici Kosovo, koje se daju opštinama
srpske zajednice, pored vršenja sopstve-
nih nadležnosti, u oblasti zdravstva,
obrazovanja i u izboru komandira
policijskih stanica na Kosovu.
R
Raspuštanje parlamenta [Shpërndarje e
parlamentit; Dissolution of the parlia-
ment; Auflösung des Parlaments] - oz-
načava kraj zakonodavstva i organi-
zovanje novih izbora za kontituisanje no-
vog parlamenta. Raspuštanje parlamenta
se ispoljava u modelima parlamentarnog
i polupredsedničkog upravljanja i do
njega može doći zbog političke krize u
parlamentu ili kada vlada izgubi poveren-
je skupštine putem parlamentarnog
zahteva za izglasavanje nepoverenja.
Prema članu 82. URK, Skupština se ras-
pušta na sledeći način: (a) ukoliko se u
roku od 60 dana od dana imenovanja
mandatara od strane predsednika RK, ne
formira vlada; (b) ukoliko za raspuštanje
Skupštine glasa 2/3 svih poslanika; (c)
ukoliko se u roku od 60 dana od dana
započinjanja procedure izbora ne izabere
predsednik Republike Kosovo i (d) na-
kon uspešnog izglasavanja nepoverenja
vladi.
Rasprava u upravnom sporu [Shqyrtim
administrativ; Administrative review;
Verwaltungsüber-
prüfung/Verwaltungsrechtliche Über-
prüfung] - je pravo organa centralne vlas-
ti (vlade) da razmotri zakonitost i saglas-
nost akata lokalnih vlasti u oblasti dele-
giranih ili proširenih nadležnosti.
Rasprava ex ante - sudska pretpretresna
rasprava, ili a priori. Odnosi se na pre-
ispitivanje zakonitosti ili ustavnosti akta
pre njegovog stupanja na snagu.
Rasprava ex post - iz latinskog „ex post
facto“ nakon činjenice, kasniji, retrospek-
tivni; odnosi se na naknadnu sudsku
kontrolu.
Rasprava o usklađenosti [Shqyrtimi i
përshtatshmërisë; Compliance review;
Compliance-Prüfung] - proces revidiran-
ja nadzornog tela kako bi se osiguralo da
su delegirane nadležnosti izvršene u
skladu sa pravilima, kriterijumima i
standardima koje je utvrdila centralna
vlasti i kako bi se osiguralo da su mere
koje je preduzela opština bile odgova-
rajuće za postizanje ciljeva i odgova-
rajućih rezultata definisanih od strane or-
gana centralne vlasti.
Ratifikacija [Ratifikim; Ratification;
Ratifizierung] - u međunarodnom pravu,
ratifikacija predstavlja međunarodni
pravni akt putem kojeg država daje svoju
saglasnost da bude obavezna prema od-
redbama jednog međunarodnog ugovora
ili sporazuma. U domaćem pravu, ova
saglasnost može zahtevati usvajanje od
strane parlamenta ili predsednika,
zavisno od objekta međunarodnog spora-
zuma i državnog uređenja. Prema članu
18. URK, ratifikacija međunarodnih spo-
razuma za (a) teritoriju, mir, saveze,
politička i vojna pitanja; (b) prava i os-
novne slobode; (c) članstvo Republike
Kosovo u međunarodnim organizacija-
ma; (d) preuzimanje finansijskih obaveza
od strane Republike Kosovo, zahteva
odobrenje skupštine, izraženo od strane
2/3 svih poslanika Skupštine.
Ratio decidendi - iz latinskog „razlozi za
odlučivanje“. Koristi se za opisivanje
principa/ pravnih normi na osnovu kojih
sud dolazi do sudske odluke. Odlučivanje
o stvari koja je predmet sudskog raz-
matranja donosi se iz činjenica i razloga
koje je sud uzeo u obzir za donošenje
svoje odluke, kao i same njegove odluke
vezane za stvar.
Ratione materiae - ovaj izraz ima
značenje stvarne nadležnosti. Kao pravni
kriterijum se koristi za procenu da li
predmet spada u nadležnost suda za raz-
matranje. Za više, videti Poslovnik o radu
Ustavnog suda (pravilo 39).
[Napomena: U novom Poslovniku umes-
to pravila 36 je pravilo 39.]
Ratione personae - ovaj izraz se odnosi
na „ovlašćenu stranu“, odnosno da li je
zahtev podnela ovlašćena strana. Za više,
videti Poslovnik o radu Ustavnog suda
Kosova (pravilo 39).
Ratione temporis - ovaj izraz se odnosi
na vremensku nadležnost suda, znači da
515
će sud proglasiti zahtev/ žalbu pri-
hvatljivom u formalnom smislu jedino
ako je podnet/a unutar roka utvrđenog
ustavom ili zakonom. Na primer, prema
ZUSRK (član 47.) „svaki pojedinac ima
pravo da traži pravnu zaštitu od Ustavnog
suda ako smatra da su njegova individu-
alna prava i slobode zagarantovani
Ustavom, povređena od strane nekog
javnog organa. Pojedinac može podneti
zahtev samo nakon što je iscrpeo sve
pravne lekove utvrđene zakonom“ i u
roku od četiri (4) meseca od dana kada je
podnosiocu dostavljena sudska odluka ili
od dana kada je odluka ili akt javno ob-
javljen.
Razumno vreme [Kohë e arsyeshme;
Reasonable time; Angemessene Zeit] -
podrazumeva da upravni i sudski
postupci u okviru kojih se odlučuje o
pravima i pravnim interesima pojedinca,
moraju biti objavljeni bez odlaganja i
završeni u razumnom roku.
Referendum [Referendum; Referendum;
Referendum/Volksentscheid] - Instru-
ment direktne demokratije kojim građani
odlučuju o nekom fundamentalnom aktu
(npr. ustav, osnovni zakon) ili nekom
važnom državnom pitanju (definisanje
oblika vladavine, ulazak u neku
međunarodnu organizaciju, itd.).
Region [Regjion; Region; Region] - je
administrativno-teritorijalna jedinica
sastavljena od nekoliko opština sa geo-
grafskim, tradicionalnim, ekonomskim,
socijalnim i zajedničkim interesima. Re-
gioni uživaju određeni stepen autonomije
od centralne vlasti, kao što su oblast
javnih usluga, javna administracija i soci-
jalne i fiskalne usluge. Regionalno
ustavno uređenje je veoma izraženo u
Italiji i Španiji.
Regulativa EU [Rregullore e BE-së; EU-
Regulation; EU-Verordnung] - pravni akt
516
EU koji se za razliku od Direktiva,
direktno primenjuje u pravnom sistemu
države članice.
Regulatorna kancelarija za energiju
[Zyra e Rregullatorit për Energji; Energy
Regulatory Office; Energie-
Regulierungs-Büro] - je nezavisna
agencija u sektoru energije, osnovana
Zakonom o regulatoru energije 05/L-084,
koji izdaje licence u oblasti energije, ser-
tifikuje operatere prenosa energije u en-
ergetskom sektoru, stvara efikasno
funkcionisanje konkurentnih energetskih
tržišta, zaštitu potrošača, i određuje krite-
rijume za regulisanje tarifa i uslove za
snabdevanje električnom energijom.
Regulatorna komisija za javne nabav-
ke [Komisioni Rregullativ i Prokurimit
publik KRPP; Public Procurement Regu-
latory Commission PPRC; Beschaffung
RKÖB] RKJN je nezavisna agencija u
Republici Kosovo koja je odgovorna za
razvoj, funkcionisanje i opšti nadzor
sistema javnih nabavki na Kosovu.
Republika - iz latinskog „res publica“
što znači „javni poslovi“. U kontekstu
političkih nauka, republika se koristi za
imenovanje država sa republičkim ob-
likom vladavine, oblikom vladavine u
kojem građani demokratskim izborima
legitimišu svoje političke predstavnike,
kao što je šef države, članovi skupštine,
itd. Za razliku od monarhije, organi-
zovanje šefa države u republičkim sis-
temima karakterišu dve osnovne ustavne
karakteristike: prvo, izbor šefa države
vrše građani (bilo posredno ili neposred-
no, uglavnom od strane parlamenta) i
drugo, izbor šefa države se vrši na
ograničeni mandat. Većina zemalja u
Evropi, uključujući i Republiku Kosovo,
imaju republički oblik vladavine. U
opštem smislu, izraz „republika“ ima
svoje značenje države koja se oslanja na
princip narodnog suvereniteta.
Revolucionarni ustavi [Kushtetutat
revolucionare; Revolutionary constitu-
tions; Revolutionäre Verfassungen] -
ustavi koji su proizvod revolucionarnih
snaga i velikih društveno-političkih
promena, kao na primer Francuski ustav
iz 1791. i 1793. godine.
Rezolucija 1244 Saveta bezbednosti
[Rezoluta e Këshillit të Sigurimit 1244;
Resolution 1244 of the Security Council;
Resolution 1244 des UN-
Sicherheitsrates] - usvojena je 10. juna
1999. godine. Rezolucija je utvrdila
uspostavljanje civilnog i vojnog
međunarodnog prisustva na Kosovu koje
će obezbediti privremenu međunarodnu
administraciju, utvrdila povlačenje i
sprečavanje povratka vojnih, policijskih i
paravojnih srpskih snaga na Kosovo i
uspostavila organizovanje i nadzor
razvoja privremenih institutcija demo-
kratske samouprave sve do konačnog
političkog rešenja za Kosovo.
Rezervacija [Rezervim; Reservation;
Vorbehalt] - jednostrana izjava
nadležnog državnog organa u trenutku
potpisivanja, ratifikacije, prihvatanja ili
usvajanja sporazuma koji ima za cilj
izuzeće ili izmenu pravnih dejstava po-
jedinih odredbi.
Rezolucija [Rezolutë; Resolution; Reso-
lution] - U parlamentarnoj praksi, to po-
drazumeva formalan piani zahtev kojim
skupština izražava svoj stav po od-
ređenom pitanju. Ovaj izraz se takođe
koristi i u pravu međunarodnih organi-
zacija u vezi sa određenim pitanjem, npr.
rezolucijama Generalne skupštine ili
Saveta bezbednosti Ujedinjenih nacija.
Rigidan ustav [Kushtetuta rigjide;
Rigide Verfassung; Rigid constitutions] -
U tipologiji klasifikacija ustava, poznat je
kao jak ustav. Osnovne karakteristike
ovih ustava su te da je za njihovu izmenu
neophodna a) kvalifikovana parlamentar-
na većina i b) postupak složeniji od
postupka za usvajanje zakona. Prema
rečima britanskog pravnika Dicey, ustavi
kao akti sa najvišom pravnom snagom,
ne mogu se menjati sa istom lakoćom
kao i skupštinski zakoni. Izuzev Velike
Britanije koja primenjuje model mekog
ili fleksibilnog ustava, danas većina
država primenjuju model rigidnih/jakih
ustava. I Ustav Kosova je u rugidnoj
formi i sadržaju, jer je za njegovu izmenu
neophodno dve trećine (2/3) svih pos-
lanika Skupštine, uključujući i dve
trećine (2/3) svih poslanika skupštine
koji imaju rezervisana ili zagarantovana
mesta za predstavnike nevećinskih
zajednica u Republici Kosovo. Skupština
može usvojiti Ustavne izmene jedino na-
kon ocene amandmana predloženog od
strane Ustavnog suda, kao odgovarajuće
sa pravima i slobodama, predviđenim u
poglavlju 2. Ustava.
Rodna ravnopravnost [Barazia gjinore;
Gender equality; Gleichstellung der Ges-
chlechter] - Jednako ostvarivanje indi-
vidualnih prava između žena i muškara-
ca, uključujući jednake mogućnosti i
jednaku podelu sredstava i/ili beneficija.
Ropstvo [Skllavëria; Slavery; Sklaverei]
- je stanje u kojem je pojedinac u vlas-
ništvu drugog, pri čemu se smatra za
imovinu ili stvar. Ovaj oblik ropstva po-
jedinaca i njihovog lišavanja od funda-
mentalnih prava se manifestovao u
robovlasničkim i feudalnim društvima i
postepeno je postepeno počeo da se ukida
sa podizanjem političke svesti evropskih
društva da su svi ljudi slobodni i jednaki.
I URK u članu 28. definiše da „niko ne
može da se drži u ropstvu ili u položaju
sličnom ropstvu“.
517
S obavezno da pruža informacije i procenu
Savet bezbednosti OUN [Këshilli i Sig-
urimit të OKB-së; Kosovo Security
Council; Sicherheitsrat der VN] - Savet
bezbednosti je osnovan prema Povelji
Ujedinjenih nacija. Među ključnim od-
govornostima Saveta je održavanje
međunarodnog mira, razvoj prijateljskih
odnosa među narodima; saradnja u
rešavanju međunarodnih problema i
promovisanje poštovanja ljudskih prava
kao i harmonizacija delovanja nacija.
Savet bezbednosti sastoji se od deset iza-
branih članova i pet stalnih članova
(SAD, Kina, Francuska, Ujedinjeno
Kraljevstvo i Ruska Federacija). Gener-
alna skupština svake godine bira pet nes-
talnih članova (ukupno 10) na
dvogodišnji mandat, uzimajući u obzir
zahteve za regionalno predstavljanje u
ovom telu. Poglavlje VI Povelje OUN
obavezuje Savet da pronađe mirno rešen-
je sukoba, bez upotrebe sile. To podra-
zumeva potpun ili delimičan prekid
ekonomskih odnosa, železničkog, mor-
skog i vazdušnog saobraćaja, poštanskog,
telegrafskog i radijskog pristupa i drugih
mogućnosti kretanja, kao i prekida dip-
lomatskih odnosa. Poglavlje VII ovlašću-
je Savet da uvede prinudne mere ako se
predviđene mere smatraju nedovoljnim
ili nisu dale efikasan rezultat. Ove mere
za očuvanje i uspostavljanje svetskog mi-
ra i međunarodne bezbednosti uključuju
kopnene, morske i vazdušne oružane
snage.
Savet bezbednosti Kosova [Këshilli i
Sigurisë i Kosovës; Kosovo Security
Council; Kosovos Sicherheitsrat] - je
nadležan za pripremu strategije bezbed-
nosti za Republiku Kosovo i vrši
savetodavnu ulogu po svim pitanjima
vezanim za bezbednost u Republici Ko-
sovo. Štaviše, ovo ustavno telo je
518
bezbednosne situacije na Kosovu, kako
bi Vladi Republike Kosovo omogućilo
donošenje relevantnih odluka u vezi
bezbednosnih pitanja.
Savet za stabilizaciju i pridruživanje
[Këshilli i Stabilizim-Asociimit; Stabili-
zation and Association Council; Stabil-
itäts- und Assoziationsrat] - SSP je telo
osnovano prema članu 126. Zakona br.
05/ L - 069 o ratifikaciji Sporazuma o
stabilizaciji i pridruživanju, između Re-
publike Kosovo s jedne strane, i
Evropske unije i Evropske zajednice za
atomsku energiju, s druge strane, kako bi
godišnje razmatrali sprovođenje SSP-a i
usvajanje i sprovođenje zakonskih, ad-
ministrativnih, institucionalnih i
ekonomskih reformi na Kosovu.
Savet ministara EU [Këshilli i Min-
istrave i BE-së; Council of Ministers of
the European Union; Ministerrat der EU]
- poznat kao Savet ministara, služi kao
organ koji zastupa politike država članica
EU, u zavisnosti od pitanja koja se raz-
matraju ili zahtevaju donošenje odluka na
nivou Evropske unije. Na primer, ako se
radi o životnoj sredini, Savet će se
sastojati od ministara za zaštitu životne
sredine iz svih država članica. Među
glavnim funkcijama Saveta su: a) usva-
janje zakonodavstva (regulativa, direk-
tiva) u saradnji sa Evropskim parlamen-
tom, b) uspostavljanje ekonomskih poli-
tika i sprovođenje spoljne politike i
bezbednosti, i c) usvajanje budžeta EU u
saradnji sa Evropskim parlamentom.
Savetom predsedava Ppredsednik Saveta
na period od 6. meseci. Ova funkcija je
rotirajuća kako bi svaka država članica
imala priliku da preuzme vodeću ulogu
Saveta, pomažući da se osigura kontinui-
tet rada EU u Savetu.
Savet Evropske unije [Këshilli i Bash-
kimit Evropian; Council of Europe; Eu-
ropäische Rat] - najviši politički organ
unutar EU. Uključuje šefove država ili
premijere iz država članica EU i okuplja
se 4 puta godišnje kako bi razgovarali o
strateškim i političkim orijentacijama
EU. Dakle, Evropski savet nije za-
konodavno telo, već samo odlučuje o
agendi politike EU, usvajajući zaključke
o aktivnostima koje treba preduzeti u
budućnosti.
Savet Evrope [Këshilli i Bashkimit
Evropian; Council of Europe; Eu-
ropäische Rat] - pan-evropska politička
organizacija osnovana 1949. godine radi
jačanja demokratije, unapređenja ljudskih
prava i sloboda i za podršku sprovođenja
vladavine prava. Trenutno, Savet Evrope
se sastoji od 47 država članica. Usvajan-
jem Evropske konvencije o ljudskim
pravima i osnovnim slobodama, Savet
Evrope je 1950. godine imao snažan uti-
caj na proces demokratizacije i zaštite
ljudskih prava i sloboda. Ovaj uticaj EU
je posebno izražen u zemljama istočne
Evrope, koje su nakon pada komunizma i
prelaska u demokratiju preduzele duboke
političke, ustavne i zakonske reforme. U
organizacionoj strukturi Saveta Evrope
deluju dva centralna tela: a) Parlament i
Komitet ministara i 3 institucije a)
Evropski sud za ljudska prava b) Kongres
lokalnih i regionalnih vlasti i c) Komesar
za ljudska prava.
Savetodavno mišljenje [Mendim
këshillëdhënës; Advisory opinion;
Rechtsgutachten] - je pravno mišljenje
suda ili tribunala o određenom pitanju
pravne prirode. U međunarodnom pravu,
poznata je praksa MSP za davanje
savetodavnih mišljenja, koja osim u
posebnim slučajevima, nemaju obave-
zujuće pravno dejstvo. Organ, agencija ili
organizacija koja podnosi zahtev, slo-
bodna je da odluči kojim pravnim in-
strumentom želi da primeni ova mišljen-
ja.
Savezna država [Shtet federal; Federal
state; Bundesstaat] - za razliku od unitar-
nih država, savezna država je skup dve ili
više državakoje uživaju široku političku
nezavisnost u okviru savezne države. Po
prvi put, u savremenom smislu, federaci-
ja je osnovana Ustavom SAD 1787.
godine. Ovaj oblik državnog uređenja se
realizuje kroz savezni ustav, koji određu-
je, u vertikalnom kontekstu, granice
ustavnih odgovornosti organa federaci-
je/saveza (zakonodavne, izvršne i sudske
vlasti) na jednoj strani, i nadležnosti fed-
eralnih/saveznih jedinica (država) na
drugoj strani. Iako je obim nadležnosti
savezne države različit od države do
države, u okviru tipičnih saveznih
nadležnosti spadaju, na primer, pravo na
izmenu saveznog ustava, usvajanje
saveznih zakona, zastupanje savezne
države u međunarodnim odnosima ili pi-
tanja koja se tiču vojske i valute. Granicu
između nadležnosti saveza i saveznih
jedinica savezni ustavi, obično, određuju
na osnovu opisa takozvanih izvršnih
nadležnosti saveza, preko klauzule gde se
kaže da „svako pitanje koje nije određeno
u nadležnost saveza spada u nadležnost
organa savezne jedinice“. Državna or-
ganizacija država prema modelu savez-
ništva je veoma rasprostranjena u svetu i
primenjuje se uglavnom u zemljama sa
značajnim etničkim, jezičkim i verskim
razlikama, kao što je Švajcarska, Belgija,
Ruska Federacija, Indija, Australija,
Nemačka, Pakistan, Brazil, itd.
Saglasno mišljenje (concurring opin-
ion) [Mendim konkurrues (concurring
opinion); Concurring opinion; Konkurri-
erende Meinung] - Prema članu 50.
519
PRUSK, saglasno mišljenje znači „slag-
anje sa presudom Suda ali neslaganje sa
datim obrazloženjem“.
Sekularizam [Laiciteti; Laicity; Laizität]
- Videti „sekularna država“.
Sekularna država [Shtet laik; Secular
state; Laizistischer Staat] - ustavni prin-
cip koji razdvaja državne institucije od
verskih. U nekim državama, sekularizam
se smatra jednim od osnovnih ustavnih
principa kao što je u Turskoj i Francus-
koj. Prema članu 8. URK, Republika Ko-
sovo je sekularna i neutralna država po
pitanjima verskih uverenja.
Senat [Senat; Senate; Senat] - ovaj izraz
se odnosi na gornji dom parlamenta. Na
primer, američki kongres se sastoji od
predstavničkog doma i senata (koji
uključuje isti broj predstavnika za svaku
federalnu jedinicu, nezavisno od broja
stanovnika). Ovaj ustavni naziv za gornje
domove u parlamentu se koristi i u dru-
gim državama, kao što su Francuska,
Španija, Kanada, Australija, Holandija,
itd.
Sindikat [Sindikatë; Trade union; Sindi-
kat] - nezavisna organizacija, stvorena
dobrovoljnim ujedinjavanjem zaposlenih,
čiji je cilj zastupanje i zaštita zakonskih
prava i ekonomskih, društvenih i profe-
sionalnih interesa njihovih članova.
Skupština [Asamble; Assembly; Versa-
mmlung] - Videti „parlament“.
Slobodan mandat [Mandat i lirë; Free
mandate; Freies Mandat] - Parlamentarni
standard u predstavničkoj demokratiji
prema kojem je poslanik predstavnik na-
roda i ne podleže bilo kakvoj drugoj
obavezi. Obavezni mandat je zabranjen u
Francuskoj od 1789. godine a Ustav
Francuske (od 1958. godine) utvrđuje da
će se „obavezni mandati proglasiti ne-
važećim“. I URK, u članu 79. izričito za-
branjuje obavezne mandate za poslanike,
520
a Poslovnik o radu Skupštine Kosova u
članu 10. (zakletva poslanika) zahteva da
poslanici polože zakletvu da će časno i
posvećeno vršiti svoju dužnost i dosto-
janstveno zastupati narod, interese Koso-
va i sve njegove građane.
Sloboda mišljenja [Liria e mendimit;
Freedom of thought; Meinungsfreiheit] -
među najosnovnijim ljudskim slobodama
na osnovu kojih svako uživa pravo na
imanje svog mišljenja i stava, bez obzira
na ubeđenje drugih i bez toga da podležu
pravnim ograničenjima. Kao takva, blis-
ko je povezana sa slobodom izražavanja i
slobodom verovanja. Sloboda mišljenja
se garantuje ne samo nacionalnim
ustavima već i međunarodnim aktima o
ljudskim pravima kao što je UDLJP
(1948) koja u članu 18. predviđa da
„Svako ima pravo na slobodu mišljenja i
izražavanja; ovo pravo uključuje slobodu
mišljenja bez mešanja kao i slobodu
traženja, dobijanja i širenja informacija i
ideja bilo kojim sredstvima, bez obzira
na granice“.
Sloboda udruživanja [Liria e bashkimit;
Freedom of association; Vereinigungs-
freiheit] - pravo osnivanja organizacije
(na pr. udruženje, fondacija, sindikat,
nevladina organizacija, itd.) i pravo na
učešće u aktivnostima ove organizacije.
Pravo na udruživanje može biti predmet
ograničenja utvrđenih zakonom, ako je za
to potrebna zaštita ustavnog poretka, slo-
boda i ljudskih prava, sprečavanje pod-
sticanja rasne, nacionalne, etničke ili
verske mržnje.
Sloboda verovanja, savesti i vero-
ispovesti [Liria e Besimit, e Ndërgjegjes
dhe e Fesë; Freedom of belief, conscien-
tiousness and religion; Religionsfreiheit]
- pravo na prihvatanje i izražavanje vero-
ispovesti, pravo na izražavanje ličnih ub-
eđenja i pravo na prihvatanje ili odbijanje
članstva u verskoj zajednici ili grupi.
Prema članu 38. URK, „niko ne može bi-
ti primoran niti mu se može zabraniti, da
u suprotnosti sa svojim ubeđenjima,
učestvuje u izražavanju vere i javnom
propagiranju svoje vere i ubeđenja“.
Međutim, sloboda veroispovesti, vero-
vanja i savesti može biti ograničena ako
je nešto takvo neophodno za zaštitu
bezbednosti i javnog reda, zdravlja ili
prava drugih lica. Verska sloboda se
garantuje i članom 9. EKLJP.
Sloboda kretanja [Liria e lëvizjes; Free-
dom of movement; Recht auf
Freizügigkeit] - je deo grupe individual-
nih prava i sloboda koja se garantuju
svima, uključujući i strancima koji se le-
galno nalaze na teritoriji jedne države, da
se kreću slobodno i bez ograničenja i da
biraju svoje prebivalište u toj državi.
Prema članu 35. URK, „svako lice ima
pravo da napusti zemlju, a građanima
Kosova se ne zabranjuje pristup na teri-
toriju Republike Kosovo. Prema URK
(član 35. stav 2, 3), sloboda kretanja
može biti ograničena zakonom samo ako
je takvo nešto neophodno za pravni
postupak, za sprovođenje sudske odluke
ili kako bi se ispunila obaveza zaštite
zemlje. Sloboda kretanja se garantuje i
članom 2. Protokola 4. EKLJP, a u
okviru prava EU, sloboda kretanja radni-
ka je osnovno načelo Ugovora, utvrđeno
u članu 45. Ugovora o funkcionisanju
Evropske unije.
Sloboda sindikalnog organizovanja
[Liria e organizimit sindikal; Freedom to
form and join trade unions; Gew-
erkschaftsfreiheit] - Pravo zaposlenih na
osnivanje i udruživanje sindikalnih or-
ganizacija koje slobodno organizuju ak-
tivnosti, sindikalno upravljanje i de-
latnost kako bi zaštitili svoje interese.
Sloboda izražavanja [Liria e shprehjes;
Freedom of expression; Meinungsäußer-
ungsfreiheit (Meinungsfreiheit)] među
najosnovnijim ljudskim pravima zagar-
antovanim nizom međunarodnih ustava i
akata kao što su UDLJP (član 19.),
MPGPP (član 19.), EKLJP (član 10.) itd.
U opštem smislu, sloboda izražavanja
uključuje pravo na izražavanje, širenje i
primanje informacija, mišljenj i drugih
poruka, bez ikakvog ometanja od strane
bilo koga i bez mešanja javnih vlasti.
ESLJP je u svojoj sudskoj praksi kon-
tinuirano smatrao slobodu izražavanja za
kamen temeljac svakog demokratskog
društva i preduslov za ostvarivanje dru-
gih prava. Ipak, kako se navodi u članu
10. stav 2. EKLJP, ovo pravo može da
podleže „formalnostima, uslovljavan-
jima, ograničenjima ili sankcijama
predviđenih zakonom ili neophodnih u
demokratskom životu, u interesu nacion-
alne bezbednosti, teritorijalnog integriteta
ili javne bezbednosti, radi zaštite reda i
sprečavanja kriminala, zaštite zdravlja ili
morala, zaštite dostojanstva ili prava dru-
gih, za sprečavanje širenja poverljivih
podataka ili kako bi se garantovala
nadležnost i nepristrasnost sudske vlasti“.
Slobodu izražavanja garantuje član 40.
URK.
Sloboda okupljanja [Liria e tubimit;
Freedom of gathering; Versammlungs-
freiheit] - podrazumeva pravo organi-
zovanja skupova, protesta i demonstraci-
ja, kao i pravo učestvovanja u njima. Ova
sloboda zagarantovana je članom 43.
URK, a član 11. EKLJP u okviru slobode
okupljanja uključuje i pravo osnivanja
sindikata i učešća u njima sa drugima ra-
di zaštite njihovih interesa. Uprkos
njenom značaju za demokratsko društvo,
sloboda okupljanja može da podleže dru-
gim ograničenjima koja se predviđaju
521
zakonima i koja su neophodna u demo-
kratskom društvu, u interesu nacionalne
ili javne bezbednosti, za zaštitu reda i
sprečavanja kriminala, za očuvanje
zdravlja ili morala, ili za zaštitu prava i
sloboda drugih.
Službeni list [Gazeta Zyrtare; Official
Gazette; Gesetzesblatt] - Zvanično ob-
javljivanje zakona i drugih opštih norma-
tivnih akata. Prema Zakonu o službenom
listu Republike Kosovo, 03/ L - 190, u
okviru Službenog lista Kosova, objavlju-
ju se Ustav Republike Kosovo; zakoni
koje je usvojila Skupština Republike Ko-
sovo a proglasio predsednik Republike
Kosovo; zakoni koje je Skupština Repub-
like Kosovo usvoijla u skladu sa stavo-
vima 4. i 5. člana 80. Ustava Republike
Kosovo; međunarodni sporazumi, odluke
Ustavnog suda, ukazi predsednika Re-
publike Kosovo u slučajevima kada to
traži predsednik; usvojene deklaracije i
rezolucije koje je usvojila Skupština Re-
publike Kosovo, u slučajevima kada to
traži predsednik Skupštine; podzakonski
akti Vlade i ministarstava u slučajevima
kada to traži premijer kao i druga akta
utvrđena posebnim zakonima.
Skupština [Kuvend; Assembly; Versa-
mmlung] - Videti „parlament“.
Skupštinski imunitet [Imunitet par-
lamentar; Parliamentary immunity; Par-
lamentarische Immunität] - osnove
pravnih garancija za skupštinski imunitet
su postavljene krajem 17. veka engleskim
zakonom o ljudskim pravima (Bill of
Rights - 1689), koji je utvrdio da članovi
skupštine/parlamenta ne mogu biti
krivično gonjeni zbog mišljenja ili
njihovih dela u parlamentu. Skupštinski
imunitet podrazumeva pravo članova
skupštine da iznose i preduzimaju
skupštinske radnje u parlamentu (glasan-
je, diskusije i odlučivanje), bez podvrga-
522
vanja krivičnom gonjenju, građanskim
tužbama ili razrešenju za dela vezana za
obavljanje mandata u parlamentu. U Ve-
likoj Britaniji, pravo članova Pred-
stavničkog doma i Doma lordova da vrše
svoje funkcije kao poslanici, bez spol-
jašnjeg uticaja, priznaje se kao parlamen-
tarna privilegija (parliamentary privi-
lege). Prema Ustavu Kosova (član 75.)
„Poslanik Skupštine se ne može uhapsiti
niti pritvoriti dok obavlja svoju funkciju
poslanika Skupštine, bez saglasnosti
većine svih poslanika Skupštine“. Ipak,
ustavne prakse u mnogim zemljama, kao
i na Kosovu, dokazuju da ova ustavna
garancija nema apsolutni karakter, jer je
predviđena mogućnost oduzimanja
skupštinskog imuniteta u slučajevima ka-
da dela ili radnje poslanika ne spadaju u
okvir skupštinskih odgovornosti.
Socijalni dijalog [Dialogu Social; Social
dialogye; Sozialer Dialog] - kako ga
definiše MOR, obuhvata sve vrste pre-
govaranja, konsultacija ili samo razmenu
informacija između predstavnika vlada,
poslodavaca i radnika, o pitanjima od
zajedničkog interesa u vezi sa
ekonomskom i socijalnom politikom.
Sopstveni prihodi opština [Të hyrat
vetanake të komunave; Municipal own
source revenues; Kommunale Ein-
nahmen] - su svi oni prihodi koje opštine
ubiraju na osnovu zakona, koji
obuhvataju opštinske takse, novčane
kazne, tarife za korišćenje, naplate za
javne usluge koje pruža opština, kirije na
nepokretnu imovinu opštine, prihodi od
prodaje opštinske imovine, itd.
Spiker [Spiker; Speaker; Sprecher] -
Predsedavajući nižeg doma britanskog
parlamenta i odgovoran za osiguranje to-
ka rada i rasprava u domu. Ova par-
lamentarna institucija je instalirana i u
drugim zemljama, kao što je Kanada,
SAD, Australija, itd. prema ustavu SAD,
Predstavnički dom (donji dom
Američkog kongresa) bira svog
predsednika (govornika) apsolutnom
većinom glasova da predsedava
sednicama doma. Za razliku od bri-
tanskog modela u kojem je predsedava-
jući doma nepolitičan, predsednik Pred-
stavničkog doma je politički lider ali i
najviši zvaničnik Predstavničkog doma.
Sporazum o stabilizaciji i nije državljanin Republike Kosovo. Ovaj
pridruživanju [Marrëveshja për Stabi-
lizim dhe Asocim; Stabilization and As-
sociation Agreement (SAA); Das Stabi-
lisierungs- und Assoziierungsabkommen]
- SSP je predpristupni instrument
Evropskoj uniji. Sadrži okvir odnosa iz-
među Evropske unije i zemalja Zapadnog
Balkana za sprovođenje ciljeva procesa
stabilizacije i pridruživanja, kao što je
uspostavljanje zone slobodne trgovine
između EU i države potpisnice SSP,
identifikovanje i ispunjivanje zajedničkih
političkih i ekonomskih ciljeva za pod-
sticanje regionalne saradnje. Kosovo je
ratifikovalo SSP sa Evropskom unijom
2015. godine putem Zakona br. 05/ L -
069 o ratifikaciji sporazuma o stabilizaci-
ji i pridruživanju između Republike Ko-
sovo, s jedne strane i Evropske unije i
Evropske zajednice za atomsku energiju,
s druge strane.
Stare decisis - iz latinskog „pridržavaj se
donetih odluka“, je doktrina presedana,
znači poštovanja ranijih sudskih odluka u
rešavanju sudskih stvari. Presedan je
izvor prava u anglosaksonskim državama
ali je malo izražen u pravnim sistemima
kontinentalnog prava, u kojem je zakon,
a ne presedan, glavni izvor prava.
Statut [Statut/i; Statute; Satzung] - ovaj
izraz ima nekoliko značenja: a) u pravu o
lokalnoj samoupravi, izraz „statut“je
glavni zakonski akt koji usvajaopštine a u
skladu sa zakonodavstvom centralne
vlasti koja uređuje unutrašnju organi-
zaciju opštine; b) „statut“ se koristi i da
označi najviši akt nevladinih organizaci-
ja, udruženja ili fondacija.
Stranac [(i/e) huaj; Foreigner; Auslän-
der/in] - svako fizičko lice koje nije
državljanin neke zemlje; prema Zakonu
br. 04/ L - 219 o strancima u Republici
Kosovo, stranac je svako fizičko lice koje
zakon uređuje uslove ulaska, kretanja,
boravka i zapošljavanja stranaca na teri-
toriji Republike Kosovo.
Strateška procena uticaja na životnu
sredinu [Vlerësim strategjik mjedisor;
Environmental Impact Assessment
(EIA); Plan-Umweltprüfung/Strategische
Umweltprüfung] - SPUŽS je proces pro-
cene mogućih uticaja politike, plana ili
programa na životnu sredinu.
Stvarni akt [Akt real; Real act; Realakt]
- Prema Zakonu br. 05/L-031 o opštem
upravnom postupku, stvarni akt je svaka
radnja javnog organa u oblasti upravnog
prava koji nije upravni akt ili administra-
tivni ugovor a koji može da krši pravo ili
pravni interes jednog lica (kao što su
javne informacije, izjave, vođenje evi-
dencije, izdavanje sertifikata, izvršne
radnje i druge faktičke radnje).
Sudija izvestilac [Gjyqtar raportues;
Judge rapporteur; Berichterstatter] - je
sudija izvestilac u slučaju koji priprema
preliminarni izveštaj u vezi sa činjeni-
cama, prihvatljivošću i osnovanošću
ustavnog zahteva. Prema Zakonu o
Ustavnom sudu Kosova, „Sudiju izves-
tioca imenuje predsednik Ustavnog suda
prema utvrđenom postupku Poslovnika o
radu Ustavnog suda“.
Sudska vlast [Pushteti gjyqësor; Judicial
power; Judikative] - nezavisna grana
državne vlasti čija je glavna funkcija
523
tumačenje zakona i deljenje pravde.
Sudskuvlast vrše sudovi, a nezavisne
pravosudne institucije (kao što su Sudski
saveti) su nadležne da osiguraju
nezavisnost i nepristrasnost sudskog
sistema koji se obezbeđuju preko
nezavisnih sudija koji, tokom vršenja
funkcije i donošenja odluka, moraju da
budu nezavisni, nepristrasni, bez ikakvog
uticaja na bilo koji način od strane bilo
kojeg fizičkog ili pravnog lica,
uključujući i javne organe. U Republici
Kosovo, prema članu 4. Zakona 03/L-
199 o sudovima, sudsku vlast vrše sudovi
osnovani prema zakonu, koji obuhvataju
Osnovne sudove, Apelacioni i Vrhovni
sud.
Sudski savet Kosova - [Këshilli
Gjyqësor i Kosovës; Kosovo Judicial
Council (KJC); Justizsrat von Kosovo]
SSK je odgovoran za predlaganje kandi-
data za sudske funkcije (sudije), vrši
premeštaj sudija i sprovodi disciplinske
postupke protiv sudija. SSK je takođe
odgovoran za sudsku inspekciju, sudsku
administraciju, zapošljavanje i nadzor
sudskih administratora i za izradu i
nadgledanje budžeta za pravosuđe.
Sudski aktivizam [Aktivizëm gjyqësor;
Judicial activism; Richterlicher Ak-
tivismus] - Za razliku od sudske uz-
držanosti, sudski aktivizam je snažnija
manifestacija ustavnog tumačenja u
okviru kojeg sudovi određuju javne poli-
tike sa snažnim uticajem na društvo. Kao
filozofija ustavnog tumačenja, pravni ak-
tivizam je u velikoj meri većom pra-
vosudnom kreativnošću i predstavlja jaču
tendenciju ustavnih sudova da ukidaju
odluke zakonodavne, izvršne i sudske
vlasti na osnovu neusklađenosti sa
ustavom.
Sud pravde Evropske unije [Gjykata e
Drejtësisë e Bashkimit Evropian; Court
524
of Justice of the European Union; Eu-
ropäischer Gerichtshof] - među ključnim
telima EU, nadležan za tumačenje prava
EU, za donošenje preliminarnih odluka u
vezi sa primenom prava EU i za garanto-
vanje sprovođenja prava EU. Sud je os-
novan 1952. godine i sedište mu je u
Luksemburgu.
Sudska uzdržanost [Vetëpërmbajtje
gjyqësore; Judicial self-restraint; Richter-
liche Selbstbeschränkung] - manifestacija
sudske uzdržanosti kroz strogo pravno
tumačenje. Jurisprudencijalna politika
koja daje prednost rešavanju sporova
preko drugih grana državne vlasti (za-
konodavna i izvršna vlast), osim kada je
sudska intervencija u spornom slučaju
neophodna i pravno neizbežna.
Sukob nadležnosti [Konflikt për kompe-
tencë; Conflict of jurisdiction; Kompe-
tenzkonflikt] - situacija ili okolnost u ko-
joj dva ili više državnih organa tvrde da
su nadležni za razmatranje ili odlučivanje
određenog pravnog pitanja (aktivni su-
kob) ili se oglašavaju nenadležnima za
razmatranje ili odlučivanje pravnog pi-
tanja (pasivni sukob). Za rešavanje suko-
ba između ustavnih nadležnosti
Skupštine Kosova, Predsednika Repub-
like Kosovo i Vlade Kosova, nadležan je
USK.
Supremacija/premoć Ustava [Epërsia e
Kushtetutës; Supremacy oft he constitu-
tion; Vorrang der Verfassung] - Videti
„Ustav“.
Suverenitet [Sovranitet; Sovereignty;
Souveränität] - ovaj izraz ima nekoliko
značenja. U političkoj teoriji, ovaj izraz
se koristi za državni suverenitet, odnosno
pravo države da vlada na samostalan
način. Državni suverenitet se oslanja na
narodni suverenitet, što podrazumeva da
suverenitet potiče od naroda, pripada
narodu i ostvaruje se preko njega. Iako
savremeni ustavi određuju da je su-
verenitet neodvojiv i nepovrediv, države
kroz ustavne odredbe dozvoljavaju de-
limičan prenos suvereniteta u cilju kolek-
tivne bezbednosti ili evropske integracije,
odlučujući da određena pitanja pređu na
međunarodne organizacije.
Sveobuhvatni predlog za rešenje sta-
tusa Kosova [Propozimi Gjithëpërfshirës
për Zgjidhjen e Statusit të Kosovës;
Comprehensive Proposal for the Kosovo
Status Settlement; Umfassender
Vorschlag zur Statusregelung des Koso-
vo] - poznat i kao „Ahtisaari-jev plan“ je
bio sveobuhvatni dokument koji je pred-
ložio specijalni izaslanik UN, Martti
Ahtisaari, za konačno definisanje
političkog statusa Kosova. Ahtisaari-jev
plan je utvrdio nezavisnost Kosova kao
jedino stabilno političko rešenje pod
uslovima međunarodnog nadzora, u
početnom periodu. Ahtisarijev plan je
definisao unapređeni okvir principa za
decentralizaciju i zaštitu prava, verskog i
kulturnog identiteta ne-većinskih
zajednica, naročito ne-većinske srpske
zajednice na Kosovu. Sveobuhvatni pred-
log je služio kao osnovni dokument za iz-
radu Ustava Republike Kosovo i do
2012. godine (kraj nadgledane
nezavisnosti Kosova) svi organi vlasti u
Republici Kosovo si bili obavezni da
postupaju u skladu sa principima Sve-
obuhvatnog predloga koji su imali pred-
nost nad svim ostalim zakonskim od-
redbama na Kosovu.
Š mima. (videti originalnost).
Šef države [Shefi i shtetit; Head of state;
Staatsoberhaupt] - javno lice koje zastupa
jedinstvo naroda i državni suverenitet.
Prema članu 4. URK, Predsednik Kosova
predstavlja jedinstvo naroda i legitiman
je predstavnik zemlje unutar i van nje.
Zavisno od modela vladavine, ustavne
nadležnosti šefa države mogu se menjati
od formalnih i ceremonijalnih nadležnos-
ti do osnovnih ustavnih nadležnosti koje
su neophodne za funkcionisanje sistema
upravljanja. Na tipičan način, u par-
lamentarnim sistemima, ustavne odgo-
vornosti šefa države su više ograničene i
uglavnom su ceremonijalne, dok u
predsedničkim državama (kao u SAD)
šef države uživa veliku izvršnu, diplo-
matsku i vojnu moć. U monarhističkim
državama, šef države je monarh, a u
državama sa republičkim uređenjem, šef
države je predsednik republike. Ustavne
prakse priznaju i organizacju veća za šefa
države, kao što je u Švajcarskoj, gde
svaki član Saveznog veća deluje kao
predsednik na godinu dana, i u Bosni i
Hercegovini u kojoj se šef države sastoji
od tročlanog predsedništva.
T
Tajno glasanje [Votimi i fshehtë; Secret
ballot; Geheimwahl] - način glasanja po
kojem se glasanje na izborima ili refer-
endumu vrši tajno ili anonimno. Smatra
se za najdemokratskiji oblik glasanja, jer
birač prilikom glasanja, ne podleže
različitim oblicima uticaja ili pritisaka.
Tekstualizam [Tekstualizëm; Textual-
ism; Textualismus] - doktrina ustavnog
tumačenja prema kojem je značenje
ustavne norme najbolje definisano prema
tekstu koji sadrži ustavne norme (tekstu-
alno tumačenje) a ne prema drugim ob-
jektivnim, istorijskim i drugim kriteriju-
Tender [Tender; Tender;
Ausschreibung] - dokument koji ugo-
vornom organu dostavlja ekonomskiop-
erater, podnošenjem uslova ponude sa
konkretnim obaveštenjem o ugovoru,
obaveštenjem o učešću na tenderu ili
525
nekog drugog zahteva koji je donet ili
pripremljen od strane dotičnog ugo-
vornog autoriteta.
Telo za razmatranje nabavki [Organi
Shqyrtues i Prokurimit; Državni organ;
Procurement Review Body (PRB);
Beschaffungsüberprüfungsstelle] - međunarodnim pravom i realizovan u pi-
nezavisni organ koji je odgovoran za
sprovođenje postupaka za razmatranje
nabavki. Odluke TRN su predmet
sudskog preispitivanja upravnih akata.
Treće čitanje predloga zakona [Shqyr-
timi i tretë i projektligjit; Third reading
of a draft law; Dritte Lesung des Geset-
zentwurfs] - prema PSK, na zahtev pred-
lagača predloga zakona ili funkcionalnog
odbora, Skupština može da odluči da
predlog zakona predstavi na trećem
čitanju u slučajevima kada predlog za-
kona ne dobije odgovarajući broj glasova
za odobrenje u drugom čitanju.
Tužilački savet Kosova [Këshilli Proku-
rorial i Kosovës; Kosovo Prosecutorial
Council (KPC); Staatsanwaltschaftsrat
von Kosovo] - TSK je ustavno telo osno-
vano Ustavom Kosova (član 110.) i od-
govorno jeza regrutovanje, predlaganje,
unapređivanje, premeštanje i disciplinu
tužilaca na način regulisan zakonom.
Savet se sastoji od trinaest (13) članova,
(10 članova iz redova tužilaca i 3 člana
van sistema tužilaštva: 1 član (advokat)
iz Advokatske komore Kosova, 1 član
koji je univerzitetski profesor prava i 1
član, predstavnik građanskog društva).
U mandat određen zakonom.
Udruženje [Asociacioni; Association;
Verband] - Dobrovoljno udruživanje lica
ili organizacija za postizanje zajedničkih
ciljeva i interesa. Udruženja imaju svoje
unutrašnje akte i organe i podležu za-
konskoj regulativi odgovarajuće države.
526
Ugovor [Kontratë; Contract; Vertrag] -
Prema Bečkoj konvenciji o ugovornom
pravu između država i međunarodnih or-
ganizacija ili između međunarodnih or-
ganizacija (1986. god.). Ugovor je
međunarodni sporazum regulisan
sanoj formi: (a) između jedne ili više
država ili više međunarodnih organizaci-
ja; ili (b) između međunarodnih organi-
zacija.
Ugovor o EU [Traktati për BE-në; Trea-
ty on the European Union; EU-Vertrag] -
osnovni instrument za organizovanje i
funkcionisanje Evropske unije, na os-
novu kojeg se određuju vizija i ciljevi
EU, kao i institucije i nadležnosti
ključnih organa EU.
Ukidajuća odredba [Dispozitë shfuqi-
zuese; Repealing provisions; Auf-
hebungsbestimmung] - pravna odredba
čime se jasno utvrđuje prestanak pravnog
dejstva jednog ili više pravnih akata.
Ukidanje [Shfuqizim; Abrogation; Auf-
hebung] - odnosi se na uklanjanje
pravnog akta (ustav, zakon, podzakonski
akt) iz pravnog sistema nakon stupanja
na snagu novog pravnog akta. Ove norme
ili odredbe, u pravnoj terminologiji poz-
nate su kao ukidajuće odredbe i obično se
postavljaju na kraju ustavnog ili za-
konodavnog teksta.
Ultra vires - latinski izraz koji podra-
zumeva „van zakonskih ovlašćenja “.
Koristi se kako bi se označio akt ili delo
koje nema pravnu osnovu ili prevazilazi
Unitarna država [Shtet unitar; Unitary
state; Einheitsstaat] - za razliku od slože-
nih država u kojima se državna vlast deli
između saveza i savezne jedinice
(država), unitarna država je oblik
državnog uređenja u kojem postoji samo
jedan nivo organa centralne vlasti (cen-
tralna vlast) a drugi organi administra-
tivno-teritorijalnih jedinica vrše samo
ona ovlašćenja koja su im dodeljena
ustavom ili zakonom. Većina država u
svetu ima unitarno državno uređenje. U
nekim unitarnim državama (na pr. Velika
Britanija) administrativno - teritorijalne
jedinice uživaju širu političku autonomiju
(princip prenosa/devolucije) a u drugim
državama (na pr. Francuska), primenjuju
se razni modeli decentralizacije vlasti. I
Republika Kosovo takođe ima unitarno
državno uređenje.
Univerzalna deklaracija o ljudskim
pravima [Deklarata Universale për të
Drejtat e Njeriut; Universal Declaration
of Human Rights (UDHR; Allgemeine
Erklärung der Menschenrechte (AEMR)]
- usvojena je od Generalne skupštine
Ujedinjenih nacija 10. decembra 1948.
godine. Iako ova deklaracija nema
obavezujući pravni karakter, to čini prvi
korak koji je OUN preduzela kako bi ko-
dirala u univerzalnom kontekstu slobode
i ljudska prava i kako bi otvorila
mogućnost za efektivniju pravnu zaštitu
ljudskih prava na međunarodnom nivou.
Na temelju ove Deklaracije je upravo iz-
rađen i usvojen Međunarodni pakt o civ-
ilnim i političkim pravima OUN.
Upravna agencija [Administratë sht-
etërore; State administration; Öffentliche
Verwaltung] - je specijalizovani upravni
organ koji osniva Skupštine posebnim
zakonom. Upravne agencije uživaju or-
ganizacionu i funkcionalnu autonomiju i
uglavnom su osnovane da pružaju ek-
spertizu i stručne administrativne usluge
u određenim sektorima javne uprave.
Upravna žalba [Ankesë administrative;
Administrative appeal; Widerspruch
(Verwaltunng)] - delotvoran pravni lek
za zaštitu prava, obaveza i pravnih in-
teresa lica u upravnom postupku. Uprav-
na žalba se podnosi protiv upravnog akta
ili propusta javnog organa da postupi
unutar određenog roka za okončanje up-
ravnog postupka. Upravna žalba se može
podneti ako lice smatra da je upravni akt
donet bez pravne osnove od strane
nekompetentnog organa ili ako je upravni
akt rezultat kršenja odredbi koje se od-
nose na upravni postupak, kršeći tako
prava i pravne interese stranke u up-
ravnom postupku.
Upravni postupak [Procedurë adminis-
trative; Administrative procedure; Ver-
waltungsverfahren] - skup procesnih i
materijalnih radnji javnog organa čiji je
cilj odlućivanje koje se odnosi na prava,
obaveze ili pravne interese lica, raz-
matranja upravnopravnih lekova ili
izvršenje upravnog akta. U Republici
Kosovo, opšti upravni postupak je reguli-
san Zakonom br. 05/ L - 031 o opštem
upravnom postupku. Upravni postupak se
može pokrenuti na zahtev stranke ili ga
pokreće javni organ poslužbenoj dužnos-
ti.
Ustav [Kushtetuta; Constitution; Verfas-
sung] - je najvažniji instrument vla-
davine. Ustav je skup normi ustavne
vrednosti kojima se vrši ograničenje i
podela državne vlasti i garantuju se
ustavna prava i slobode. U pravnom
smislu, Ustav predstavlja najviši pravni
akt u državi. Prema ovom principu, svi
akti koji su sa nižom pravnom snagom,
moraju biti u skladu sa njim. Prema bri-
tanskom pravniku Albert Dicey, Ustav
„se sastoji od svih tih pravila koji ne-
posredno ili posredno utiču na raspodelu
ili vršenje državne vlasti u državi“,
uključujući „sva pravila koja definišu
članove suverene vlasti… kao i vršenje
državne vlasti“. Kao pojam, naziv ustav
je počeo da se primenjuje krajem 18. ve-
ka kao rezultat širenja prvih ustava i
527
rušenja sistema apsolutističke vladavine.
Kao takvi, ustavi su materijalizovali
vekovne napore da se prevaziđe apsoluti-
zam i arbitrarnost, kao i da se otvori put
ustavnoj demokratiji. I sam član 16.
Francuske deklaracije o ljudskim i
građanskim pravima iz 1789. godine,
posebno se odnosio na naziv ustav,
glaseći „smatra se da ono društvo koje ne
garantuje ljudska prava ili podelu vlasti,
uopštenema ustav“. Ustav SAD (1787.
god.), Ustav Poljske (1791. god.) i Ustav
Francuske (1791. god.) smatraju se prvim
savremenim ustavima u svetu. Najčešće
vrste ustava su kodifikovani i nekodi-
fikovani ustavi, nacionalni i nadnacion-
alni ustavi, jaki (kruti) i fleksibilni ustavi,
itd. Strukturno, tekst ustava sadrži uvodni
(neoperativni) i operativni deo, odnosno
normativni deo koji se uglavnom deli na
poglavlja i njihove posebne članove.
Ustavna povreda [Shkelje kushtetuese;
Constitutional violation; Verfassungsver-
letzung] - odnosi se na ustavnu povredu,
ugrožavanje ustava kao najvišeg pravnog
akta od strane državne vlasti, u okviru
vršenja ustavnih nadležnosti. U ustavnoj
pravdi, konkretne ustavne povrede se od-
nose na ugrožavanje nekog od ustavnih
prava i sloboda (dakle ugrožavanje
subjektivnog prava) a kada je ugrožavan-
je ustava posledica opšteg pravnog akta
(zakona, uredbe, itd.) onda je reč o ap-
straktnoj ustavnoj pravdi.
Ustav Norveške (1814. godine)
[Kushtetuta Norvegjeze (1814); Norwe-
gian Constitution (1814); Norwegische
Verfassung (1814)] - usvojen je 17. maja
1814. godine i drugi je najstariji pisani
ustav u svetu koji je još uvek na snazi.
Pod uticajem američkog i francuskog
ustavnog mišljenja, i ovaj ustav je od-
redio princip suvereniteta naroda i prin-
cip podele moći između tri različite grane
528
vlasti. Zbog uspostavljanja ovih ustavnih
principa i garantovanja ustavnih prava i
sloboda, ovaj ustav se smatra za
najnaprednije ustavne tekstove tog
vremena jer je doveo do rušenja apsolut-
ne monarhije i postavio temelje
ograničene ustavne monarhije.
Ustavna demokratija [Demokraci
kushtetuese; Constitutional democracy;
Verfassungsdemokratie] - U užem smislu
predstavlja demokratsku vladavinu zas-
novanu na ustavnim pravilima. Uopšte
gledano, to podrazumeva sistem vla-
davine zasnovan na principu suvereniteta
ljudi, vladavine prava i poštovanja ljud-
skih prava i sloboda. Arhitektura ustavne
demokratije se oslanja na večni princip
recipročne podele i kontrole nadležnosti,
nezavisnog pravosuđa i delotvorne zaštite
sloboda i ustavnih prava kao kamena
temeljca evropskog ustavnog nasleđa.
Ustavna kriza [Krizë kushtetuese; Con-
stitutional crisis; Verfassungskrise] - su-
kobljavajuća situacija u sistemu uprav-
ljanja u kojoj se osnovno političko i
ustavno pitanje ne može rešiti ustavnim
normama ili političkim sredstvima. Ove
krize se obično dešavaju kao rezultat
nejasnoće ustavne norme ili kada ogranci
centralne vlasti imaju dijametralno su-
protne stavove vezano za značenje
ustavne norme, ugrožavajući ozbiljno
ustavno funkcionisanje državnih organa.
Ustavne tradicije [Doket kushtetuese;
Constitutional customs; Verfassungsge-
wohnheiten] - Nepisana ustavna pravila
koja su državni organi sprovodili dugo
vremena i postala su deo izvora ustavnog
prava. Prema nekim naučnicima
ustavnog prava (kao što je britanski ad-
vokat Dicey), ustavne tradicije su samo
prakse ili moralna pravila koja nisu deo
pisanih zakona i ne mogu se zaštititi
putem sudova. Stoga, one predstavljaju
samo ponovljene ustavne prakse za regu-
lisanje ustavnog i institucionalnog života
i primenjuju se pored drugih pisanih
pravnih akata. Ustavne prakse se
uglavnom primenjuju u Velikoj Britaniji,
koja ima nepisano ustavno pravo. Na
primer, jedna od ustavnih tradicija u Ve-
likoj Britaniji je da „Lider parlamentarne
većine u Predstavničkom domu (House
of Commons) treba da bude imenovan za
Premijera“, ili „Kabinet vlade kolektivno
podleže odgovornosti pred parlamen-
tom“.
Ustavna vrednost [Vlerë kushtetuese;
Constitutional value; Verfassungswerte] -
najvažnija pitanja i principi ustava ili
ustavne demokratije. Ove ustavne vred-
nosti služe ne samo kao vodič za državne
organe već su i osnov za vršenje ustavnih
odgovornosti. Među najrasprostranjeni-
jim ustavnim vrednostima su demokrati-
ja, ljudska prava i slobode, vladavina
prava, slobodna ekonomija, itd. U nekim
državama, neke ustavne vrednosti su
stvorile poseban identitet i nepovredive
su kao republički oblik vladavine (Ustav
Francuske i Italije), federalizam (Ustav
Nemačke) ili sekularizam (Ustav Repub-
like Turske). Prema članu 7. URK
„Ustavni poredak Republike Kosovo se
zasniva na principima slobode, mira,
demokratije, jednakosti, poštovanja ljud-
skih prava i sloboda i vladavine prava,
nediskriminacije, imovinskih prava, soci-
jalnog prava, pluralizma, podele državne
vlasti i tržišne ekonomije“.
Ustavna žalba [Ankesë kushtetuese;
Constitutional complaint; Verfassungs-
beschwerde] - delotvorni pravni lek
putem kojeg pojedinci mogu navesti pov-
rede njihovih ustavom zagarantovanih
prava i sloboda pred Ustavnim sudom.
Ovaj pravni lek je supsidijarnog karak-
tera jer pojedinci prvo moraju da traže
pravnu zaštitu svojih prava upravnim ili
sudskim putem. Tek nakon iscrpljivanja
raspoloživih pravnih sredstava, oni mogu
da upute svoje navode Ustavnom sudu.
Ustav Kosova (član 113. stav 7.) garantu-
je pojedincima pravo da navode povrede
njihovih individualnih prava i sloboda,
od strane javnih organa nakon is-
crpljivanja svih pravnih lekova predviđe-
nih zakonom. Iako se ustavna žalba
primenjuje u mnogim evropskim
ustavnim demokratijama, kao što su: Al-
banija, Hrvatska, Slovenija, itd. ovaj
pravni lek je posebno izražen i razvijen u
nemačkoj ustavnoj sudskoj praksi i služi
kao efektivan instrument za ustavnu
zaštitu osnovnih prava i sloboda. (Ver-
fassungsbeschwerde). Treba napomenuti
da je priroda postupka ove ustavne
kontrole konkretna, jer je svrha ustavne
žalbe zaštita subjektivnih (ličnih) prava
od ugrožavanja od strane državnih orga-
na, a ne zaštite objektivnog poretka, kako
se obično manifestuje u apstraktnim
postupcima ustavne kontrole. Prema Za-
konu 03 - L - 121 o ustavnom sudu Ko-
sova, podnosilac zahteva treba precizno
da pojasni: a) koja prava i slobode tvrdi
da su mu povređena; b) koji je konkretan
akt javnog organa koji podnosilac
zahteva želi da ospori i da pruži dokaz da
je c) podnošenje zahteva učinjeno unutar
roka od četiri (4) meseca od datuma kada
je podnosiocu zahteva uručena sudska
odluka ili kada je odluka ili akt javno ob-
javljen.
Ustavni identitet [Identiteti kushtetues;
Constitutional identity; Verfassungsiden-
tität] - osnovni principi i vrednosti
sadržani u Ustavu, koji se smatraju
nepovredivim i vitalnim za ustavni
poredak. Ustavni identitet izrazito iz-
ražava neke ustavne vrednosti, koje služe
kao platforma za jurisprudencijalnu poli-
529
tiku u sistemu ustavne kontrole. Na pri-
mer, prema URK, princip sekularizma i
multietničnosti se smatra delom ustavnog
identiteta. A u nemačkom Ustavu, savez-
na regulativa i osnovna prava i slobode
smatraju se delom ustavnog identiteta.
Ustavni okvir za privremenu samou-
pravu [Korniza Kushtetuese për Vet-
Qeverisje të Përkohshme; Constitutional
Framework for Provisional Self-
Government; Verfassungsrahmen für die
vorläufige Selbstverwaltung] - proglašen
je od strane predstavnika Generalnog
sekretara OUN na Kosovu 2001. godine,
Uredbom 2001/09, preko koje je Misija
Ujedinjenih nacija na Kosovu započela
postepeni prenos nadležnosti sa UNMIK-
a na privremene organe samouprave na
Kosovu. Ovaj akt je definisao hibridnu
formulu upravljanja na Kosovu,
definisanjem ustavnih odgovornosti
privremenih samoupravnih institucija s
jedne strane (delegirane nadležnosti) i
rezervisanih ovlašćenja i odgovornosti
SIGS s druge strane (rezervisane
nadležnosti). Kako je naglasio MSP u
savetodavnom mišljenju 22. jula 2010.
godine, Ustavni okvir je bio deo pose-
bnog pravnog poretka i bio je namenjen,
kako je navedeno u preambuli Ustavnog
okvira, da prenese nadležnosti na
privremene institucije samouprave, kako
bi se olakšalo odlučivanje budućeg sta-
tusa Kosova, uzimajući u obzir sve rele-
vantne faktore, uključujući i volju naro-
da.
Ustavni sud [Gjykata Kushtetuese; Con-
stitutional Court; Verfassungsgericht] -
specijalizovano telo za tumačenje ustava
i za ocenu usklađenosti zakona i drugih
opštih akata sa ustavom. Prvi put je os-
novan u Austriji i Čehoslovačkoj 1920.
godine, pod uticajem ideje austrijskog
pravnika Hansa Kelsena, da se uspostavi
530
poseban čuvar ustavnosti. Ustavni sudovi
funkcionišu u mnogim evropskim demo-
kratijama i šire. Nadležnost ustavnih su-
dova je drugačija ali generalno podra-
zumeva preispitivanje ustavnosti zakona,
rešavanje sukoba nadležnosti između or-
gana centralne vlasti, ustavnu zaštitu os-
novnih prava i sloboda, ustavno raz-
matranje izbornih sporova, ustavno raz-
matranje referenduma, itd.
Ustavno ograničenje [Kufizim
kushtetues; Constitutional limitation;
Verfassungsschranken] - Ovaj termin se
odnosi na određena ograničenja ustavom,
odnosno dozvoljenim ustavnim
ograničenjima u vršenju prava i sloboda,
definisanih u ustavu, kao i ustavna
ograničenja u radu državnih organa.
Ustavno tumačenje [Intepretim
kushtetues; Constitutional interpretation;
Verfassungsauslegung] - definisanje
značenja ustavne norme koja obuhvata
postupak i metodologiju koje koriste
sudije za interpretativno čitanje članova
Ustava. U decentralizovanim sistemima
ustavne pravde, svaki sudija može doneti
odluke tumačenja ustava, dok se u cen-
tralizovanim modelima ustavni sudovi
smatraju za jedini i konačni autoritet za
davanje tumačenja Ustava. Postoje
različiti modeli tumačenja Ustava poput
tekstualnog, namenskog, progresivnog
tumačenja, itd. zavisno od toga koji ele-
ment se smatra neophodnim u od-
ređivanju značenja ustavne norme.
Upravni akt [Akt administrativ: Admin-
istrative act; Verwaltungsakt] - Upravni
akti su odluke organa javne uprave koje
proizvode pravne posledice za strane u
pojedinačnim slučajevima (konkretnim).
Organi javne uprave, u vršenju javnih
ovlašćenja, odlučuju o pravima,
obavezama i pravnim interesima fizičkih
i pravnih lica, putem upravnih akata.
Pošto se o upravnim pitanjima odlučuje
prema upravnim aktima, važno je da se
postupak za donošenje upravnih akata
zasniva na principu zakonitosti, propor-
cionalnosti, pravičnosti i efikasnosti.
Prema ZUP, bitni elementi upravnog akta
su ime organa koji donosi akt, pravni os-
nov za usvajanje akta, imperativni deo
(izreka) koji ukazuje šta je odlučeno i
rok, uslov i troškovi postupka, ako je
primenjivo.
Upravno pravo [E drejtë administrative;
Administrative law; Verwaltungsrecht] -
a) Pravna grana b) celina pravnih normi
za regulisanje organizacije i upravnog akta.
funkcionisanja upravnih organa i agenci-
ja, uključujući i odnose između upravnih
organa i drugih organa državne vlasti.
Upravno pravo je široka pravna grana jer
obuhvata velik broj materijalnih i proce-
duralnih zakona koji regulišu širok
spektar administrativnih pitanja i proce-
dura, kao što su oblasti državne uprave,
životne sredine, javno zdravstvo,
izgradnja, inspekcija, opštinske uprave,
itd.
Upravna pomoć [Ndihma administra-
tive; Administrative assistance; Verwal-
tungshilfe] - institut upravnog prava koji
se ispoljava kada upravni organ, na
zahtev drugog upravnog organa, pruža
pomoć za sprovođenje jedne ili više neo-
phodnih proceduralnih radnji u okviru
upravnog postupka, pogotovo kada organ
podnosilac zahteva ne može sam da oba-
vi te radnje ili kada vršenje radnji od or-
gana podnosioca zahteva nije efektivno,
ili kada su troškovi za njihovo obavljanje
veoma visoki u poređenju sa troškovima
njihovog izvršenja od drugog organa.
Upravna tužba [Padi administrative;
Administrative lawsuit; Verwaltung-
sklage] - je pravni lek kojim se zahteva
sudska zaštita prava i pravnih interesa
fizičkih i pravnih lica, kojima se prava i
interesi ugrožavaju individualnim od-
lukama ili postupcima organa državne
uprave. Upravna tužba se, uopšteno,
može podneti jedino protiv donetog up-
ravnog akta u drugostepenom upravnom
postupku ili protiv upravnog akta
prvostepenog suda, protiv kojeg u up-
ravnom postupku nije dozvoljena žalba.
Upravno pitanje [Çështja administra-
tive; Administrative matter; Verwal-
tungsrechtsangelegenheit] - odnosni se na
sva pitanja koja podležu razmatranju i
odlučivanju u upravnom postupku putem
Upravni spor [Konflikt administrativ;
Administrative conflict; Verwaltung-
skonflikt] - u upravnom sporu, sud od-
lučuje o zakonitosti konačnih upravnih
akata kojim organi uprave, u vršenju
javnih ovlašćenja, odlučuju o pravima,
obavezama i pravnim interesima fizičkih
i pravnih lica. Ova sudska kontrola up-
ravnih akata je od suštinskog značaja
kako bi se osiguralo da odluke i upravni
akti upravnih organa budu zakoniti.
Prema zakonu o upravnom sporu br.
03/L-202 o pravu svakog fizičkog ili
pravnog lica da pokrene upravni spor ako
smatra da je konačnim upravnim aktom u
upravnom postupku povređeno neko pra-
vo ili pravni interes. Narodni advo-
kat/ombudsman na Kosovu kao i druga
udruženja i organizacije koje deluju u
odbrani javnog interesa, mogu pokrenuti
postupak za upravni spor. Suđenje up-
ravnih sporova je pod nadležnošću Os-
novnog suda u Prištini, odeljen-
ja/departmana za upravna pitanja.
Upravni sudija [Gjyqtar administrativ;
Administrative judge; Verwal-
tungsrichter] - Sudija koji razmatra i od-
lučuje o upravnim pitanjima. Prema Za-
konu o sudovima u Republici Kosovo,
531
upravna pitanja se razmatraju u odeljenju
/departmanu za upravna pitanja koje radi
u okviru Osnovnog suda u Prištini, za
celu teritoriju Republike Kosovo.
Usklađivanje zakona [Harmonizim i
Ligjit; Law harmonization; Gesetzeshar-
monisierung] - u kontekstu prava EU,
predstavlja proces usklađivanja nacional-
nih zakona sa acquis communautaire.
Jedan je od kriterijuma za integraciju
zemalja kandidata u Evropsku uniju. To
podrazumeva da države koje teže
članstvu u EU moraju da usklade svoje
nacionalne zakone, pravila i procedure
kako bi se omogućilo direktno i delot-
vorno sprovođenje zakonodavstva EU,
sadržanog u acquis communautaire.
Postupak pravnog usklađivanja proteže
se na različite sektore i predstavlja
prilično složen proces u tehničkom i
pravnom smislu.
Ustav pete republike (1958) [Kushtetuta
e Republikës së Pestë (1958); Constitu-
tion of the Fifth Republic (1958); Verfas-
sung der fünften Republik (1958)] -
usvojen je 4. oktobra 1958. godine čime
je zamenjen Ustav četvrte republike iz
1946. godine. Drukčije je poznat i kao
De Golov Ustav, zbog snažnog uticaja
francuskog predsednika Šarla de Gola u
procesu njegove izrade. Ovaj ustav se os-
lanja na princip podele vlasti između
dvodomnog parlamenta (Narodne
skupštine i Senata), izvršne vlasti koju
vrše predsednik republike i premijer, kao
i sudske vlasti. Preambula Ustava ponovo
potvrđuje važnost Deklaracije o ljudskim
i građanskim pravima iz 1789. godine i
definiše Francusku kao sekularnu i dem-
okratsku državu, zasnovanu na principu
suvereniteta naroda. Među glavnim
karakteristikama ovog Ustava je jačanje
ustavnih ovlašćenja predsednika repub-
like (kao na primer pravo predsednika da
532
imenuje premijera i da predsedava sas-
tancima Saveta ministra, pravo da imenu-
je tri člana u Ustavnom savetu i pravo
stavljanja određenih zakona na narodni
referendum), osnivanje Ustavnog saveta
kao posebnog organa za zaštitu i
tumačenje Ustava, kao i određivanje
specifičnog ustavnog odnosa između
predsednika, vlade i parlamenta, koji se u
ustavnom pravu poznaje kao polup-
redsednički model. Kada predsednik
dolazi iz redova druge političke partije od
većine poslanika, predsednik je obavezan
da koncenzusom imenuje premijera koji
ima podršku većine poslanika, kako bi
izbegli političku krizu. Ova politička
situacija čini kohabitaciju i manifes-
tovana je nekoliko puta u političkoj is-
toriji pete republike. Ustav Francuske je
nekoliko puta pretrpeo ustavne izmene i
dopune, izdvajajući izmene i dopune
ustava vezano za direktan izbor
predsednika republike (1962), revidiranje
ustava kao rezultat ratifikacije Mastri-
htskog ugovora (1992. godine) i sman-
jenje mandata predsednika sa 7 na 5 go-
dina (2000).
Ustav SAD (1787. god.) [Kushtetuta e
SHBA-ve (1787); US Constitution
(1787); Verfassung der USA (1787)] -
smatra se prvim modernim pisanim
ustavom u svetu, koji se zasniva na prin-
cipu suvereniteta naroda i principu
recipročne podele i kontrole nadležnosti.
Ovaj ustav je usvojen na Kongresu u
Filadelfiji 1787. godine i stupio je na
snagu 1789. godine. Smatra se za naj-
kraći ustav u svetu pošto je cela ustavna
materija struktuisana u 7 članova i 27
ustavnih amandmana. Pošto je na snazi
već 228. godina, Ustav SAD je pokazao
svoju održivost da osigura uravnoteženu
ustavnu vladavinu. Prva tri člana Ustava
definišu nadležnost federalnih organa.
Prema Ustavu, Kongres (Predstavnički
dom i Senat) je nosilac zakonodavne
vlasti, a predsednik je nosilac izvršne
vlasti. Sudsku vlast vrši Vrhovni sud i
Federalni sudovi, uključujući i pravo na
ocenu ustavnosti zakona nakon
uspostavljenog presedana u slučaju Mar-
bury vs. (protiv) Madison (1803) nekoli-
ko godina nakon usvajanja američkog
ustava. Član 4. Bavi se odnosima između
država i privilegija građana država, a
član 5. reguliše postupak za usvajanje
ustavnih amandmana. Član 6. Ustava za-
branjuje verske testove za nosioce
dužnosti i bavi se pitanjem javnih dugova
i prednošću Ustava. Član 7. reguliše pi-
tanje stupanja na snagu Ustava. Ustav je
dopunjen sa 10 ustavnih amandmana
1791. godine, koji je inače poznat kao
Zakon o pravima. Ustav SAD se smatra
živim dokumentom jer se pokazao kao
fleksibilan ustavni instrument koji se
prilagođava političkim i ekonomskim
okolnostima u Sjedinjenim Državama.
Ustavna kontrola [Kontrolli kushtetues;
Constitutional control; Verfassung-
skontrolle] - je proces ocene ustavnosti
zakona i drugih normativnih akata
državnih organa. Ova kontrola ima za cilj
da osigura da opšti normativni akti
državnih organa (znači skupštine, šefa
države, vlade i opština) budu u skladu sa
ustavom kao najvišim pravnim aktom. U
većini država koje primenjuju ovaj sis-
tem, ustavnoj kontroli podležu i odluke
Sudova kako bi se ocenilo da li su pov-
ređene neka od prava i sloboda zagar-
antovanih ustavom. U ustavnim demo-
kratijama, ova kontrola se obično pover-
ava ustavnim sudovima kao speci-
jalizovanim telima za ocenu ustavnosti.
Ova kontrola je centralizovana jer samo
Ustavni sud ima nadležnost da oceni
ustavnost normativnih akata. U nekim
državama, kao na primer SAD, ustavna
kontrola je decentralizovana jer pravo na
ustavno razmatranje uživa svaki sud, bez
obzira na sudsku hijerarhiju.
Ustavna konvencija [Konvencion
kushtetues; Constitutional convention;
Verfassungskonvention] - nepisani izvor
ustavnog prava koji reguliše važne
aspekte ustavnog života. Ustavne kon-
vencije nisu zakonodavni akti i nisu kodi-
fikovani. To su više moralna, ustavna
pravila i široko se primenjuju u Eng-
leskoj, Kanadi i Australiji, itd. Među naj-
poznatijim ustavnim konvencijama u
Engleskoj su, na primer Kralj/ Kraljica
treba da prihvati savete Kabineta, ne
može se sazvati nijedan sastanak koji ne
odredi skupština, Parlament se mora
sastati najmanje jednom godišnje, lidera
parlamentarne većine u Predstavničkom
domu (House of Commons) treba imeno-
vati za premijera, itd.
Ustavni poredak [Rend kushtetues;
Constitutional order; Verfassung-
sordnung] - skup ustavnih principa i
normi jedne države ili nadnacionalne or-
ganizacije.
Ustavni savet [Këshilli Kushtetues; Con-
stitutional Council; Verfassungsrat] - po
prvi put je osnovan Ustavom Francuske
iz 1958. godine (koji je trenutno na snazi)
radi zaštite i tumačenja Ustava. Ovaj or-
gan ima 9 članova čiji mandat traje 9 go-
dina. Od njegovih članova, tri imenuje
predsednik Republike, tri predsednik
Narodne skupštine i tri predsednik Sena-
ta. Osim devet članova, u Ustavnom
savetu su, po službenoj dužnosti svi koji
su bili predsednici Republike. Predsedni-
ka Saveta imenuje predsednik republike.
Savet je nadležan da nadgleda regular-
nost izbora predsednika republike, regu-
larnost izbora poslanika i senatora, i daje
preliminarnu ocenu ustavnosti zakona.
533
Odluke Saveta su konačne i protiv njihni-
je dozvoljena žalba.
Ustavni sudija [Gjyqtar kushtetues;
Constitutional judge; Verfassungsrichter]
- Sudije/ članovi Ustavnog suda. U drža-
vama sa centralizovanim sistemom
ustavne kontrole, ustavne sporove raz-
matraju ustavne sudije. Ustavne sudije
nisu sudije od karijere i uglavnom rade sa
ograničenim mandatom. Postupak za
njihovo imenovanje/ izbor se takođe
razlikuje od postupka za imenovanje/ iz-
bor redovnih sudija/od karijere.
Ustavno pravo [E drejtë administrative;
Administrative law; Verwaltungsrecht] -
a) grana javnog prava; b) celokupnost
ustavnih normi i principa koji definišu
oblik državne vlasti, utvrđuju ustavne
nadležnosti državnih organa, odnosno
zakonodavne, izvršne i sudske vlasti i
garantuju ustavna prava i slobode. U
zavisnosti od načina prezentacije i
strukturiranja, ustavno pravo može biti
kodifikovano, znači sumirano u sastavu od troje sudija, kako bi razmotrili
jedinstvenom aktu koji se naziva Ustav,
ili može biti ne-kodifikovano ustavno
pravo koje čini čitav niz pisanih i nepi-
sanih normi (u obliku prakse, ustavnih i
parlamentarnih konvencija, sudskih
predmeta), kao što je slučaj sa engleskim
ustavnim pravom.
Ustavni amandman [Amendament
kushtetues; Constitutional amendment;
Zusatzartikel zur Verfassung] - pred-
stavlja ustavni akt kojim se vrše izmene i
dopune u tekstu Ustava. Nakon njihovog
usvajanja, postaju integralni deo samog
Ustava. Zbog efekta koji oni proizvode u
ustavnom poretku, njihovo odobrenje
zahteva poseban postupak u kombinaciji
sa većom parlamentarnom većinom od
većine potrebne za donošenje zakona. Taj
duh takođe sledi i URK. Prema članu
144. URK, ustavne izmene zahtevaju
534
odobrenje 2/3 svih poslanika Skupštine,
uključujući 2/3 svih poslanika Skupštine
koji imaju rezervisana ili garantovana
mesta za predstavnike nevećinskih
zajednica u Republici Kosovo.
V
Van Gend en Loos (1963) - Videti
„Princip prednosti prava Evropske uni-
je“.
Vanredno stanje [Gjendje e Jashtëza-
konshme; State of Emergency;
Ausnahmezustand] - vanredno stanje se
može proglasiti ako je ozbiljno narušen
ustavni poredak ili javna bezbednost, u
slučajevima prirodnih katastrofa koje
utiču na čitavu teritoriju ili deo teritorije
države ili ako je potrebno preduzimanje
hitnih mera zaštite.
Veće za razmatranje [Kolegj shqyrtues;
Review panel; Überprüfungsgremium] -
Za svaki registrovani zahtev u Ustavnom
sudu, formira se Veće za razmatranje, u
prihvatljivost zahteva. Predsednik
Ustavnog suda Kosova određuje jednog
od određenih sudija u veću za raz-
matranje da radi kao predsedavajući
Veća za razmatranje.
Većinski izborni sistem [Sistem
zgjedhor i shumicës; Majority voting sys-
tem; Mehrheitswahlsystem] - izborni sis-
tem koji za pobednika proglašava
politički subjekt koji je osvojio najveći
broj glasova u jednoj izbornoj jedinici
Ovaj sistem se oslanja na princip „dobit-
nik dobija sve“ i podrazumeva da se par-
lamentarni mandat daje kandidatu koji je
osvojio najveći broj glasova u jednoj iz-
bornoj jedinici. Ovaj sistem se primenju-
je u SAD-u, Velikoj Britaniji i u nekim
anglosaksonskim državama. Većinski iz-
borni sistemi stvaraju dvopartijsku
političku konfiguraciju i uglavnom favor-
izuju velike partije.
Vera - Videti „Sloboda vere“.
Vestfalski mirovni ugovor [Traktati i
Vestfalisë; Treaty of Westphalia; West-
fälischer Frieden] - Mirovni sporazum
koji je usvojen 1648. godine, kojim je
završen tridesetogodišnji razarajući rat u
Evropi. Ovaj ugovor je doneo korenite
promene na političkom, teritorijalnom i
religijskom terenu Evrope, čineći ga da
se smatra jednim od najbitnijih doku-
menata kojim su uspostavljeni temelji
moderne države. Na osnovu Vestfalskog
ugovora osiguran je mir između Holandi-
je i Španije kao i između Francuske i
Svetog rimskog carstva. Ugovor je imao
značajan uticaj i na obezbeđivanje verske
tolerancije u Evropi, dajući
protestantskoj veri isti status kao
ikatoličkoj.
Višepartijski sistem [Sistem shumëpar-
tiak; Multi-party system; Mehrpartei-
ensystem] - partijski sistem u kojem se
nekoliko političkih partija takmiči na
političkoj sceni putem izbora i koje imaju
realne mogućnosti da dobiju mesto u par-
lamentu ili da dobiju izvršne mandate.
Višepartijski sistemi su izraženiji u drža-
vama koje imaju instaliran proporcional-
ni izborni model. Višepartijski sistemi
obično proizvode široke koalicione vlade
i primenjuju se u državama sa parlamen-
tarnim sistemom upravljanja.
Vlada - u širem smislu podrazumeva
državu. Ipak, ovaj pojam se najviše koris-
ti za označavanje državnog organa koji
vrši izvršnu vlast. S obzirom na podelu
vlasti, vlada vrši izvršnu i administra-
tivnu vlast. Ovaj izraz se uglavnom
primenjuje u parlamentarnim i polup-
redsedničkim modelima zbog svoje or-
ganske povezanosti sa parlamentom.
Vladavina prava - [Sundim i së drejtës;
Rule of law; Rechtsstaatlichkeit] - među
osnovnim principima ustavne demokrati-
je i vladavine prava uopšte, prema kojem
svi pojedinci, državni organi i javne i
privatne institucije moraju da podležu
zakonu. Prema ovom principu, svi
moraju da budu jednaki pred zakonom i
niko ne može biti iznad zakona. Vla-
davina prava u širokom smislu uključuje
pravo na vršenje efikasnih pravnih i
sudskih sredstava za zaštitu individualnih
prava, pravne sigurnosti, zabranu retroak-
tivnog delovanja zakona, recipročnu po-
delu i kontrolu vlasti, kao i transparent-
nost i učešće javnosti u procesu donošen-
ja odluka.
Vojska [Ushtri; Military; Armee] - izraz
koji se koristi za oružane snage koje
obezbeđuju nezavisnost zemlje i štite ter-
itorijalnu celinu i ustavni poredak.
Oružane snage su ustavna kategorija i
predmet su građanskog nadzora i
ustavnih obaveza.
Vrhovni sud Kosova [Gjykata Supreme
e Kosovës; Supreme Court of Kosovo;
Oberster Gerichtshof Kosovo] - je
najviša sudska instanca na Kosovu i ima
nadležnost na celoj teritoriji Republike
Kosovo. U okviru Vrhovnog suda nalaze
se i žalbeno veće Kosovske agencije za
imovinu i Specijalna komora Vrhovnog
suda. VSRK uglavnom odlučuje o
vanrednim pravnim lekovima protiv
konačnih odluka, o reviziji protiv odluka
drugostepenih sudskih odluka u spornim
predmetima i utvrđuje principijelne
stavove i pravna mišljenja o pitanjima
koja su važna za jedinstvenu primenu za-
kona.
Vrhovni sud Sjedinjenih Američkih
Država - je najviše sudsko telo u
Sjedinjenim Državama. Ovaj sud čine
predsednik Suda i osam drugih sudija ko-
535
je imenuje predsednik i koji se potvrđuju
uz saglasnost većine glasova Senata. Sud
radi kao apelacioni organ za sve savezne-
sudove i pitanja federalnih zakona i delu-
je kao prvostepeni sud u određenim
slučajevima koji su definisani Ustavom.
Sud je nadležan i za ustavnu kontrolu za-
kona Kongresa, kao i za ustavno
tumačenje, iako ova jurisdikcija nije
izričito definisana u tekstu Ustava SAD.
Z ravnog akta. Ovaj zahtev se može pod-
Zabrana ropstva i prisilnog rada
[Ndalimi i Skllavërisë dhe i Punës së
Detyruar; Prohibition of slavery and
forced labour; Verbot der Sklaverei und
der Zwangsarbeit] - među najvažnijim
ustavnim i međunarodnim garancijama
koje su uticale na ukidanje različitih ob-
lika ropstva i prisilnog rada. Spada u ap-
solutne slobode prema kojima se niko ne
može držati u ropstvu ili u zatočeništvu i
niko ne može da bude prisiljen da vrši
prisilan ili prinudni rad, osim u izričito
definisanim slučajevima po zakonu ili
međunarodnoj konvenciji. Zabrana
ropstva i prinudnog rada garantovana je
članom 4. EKLJP i članom 28. URK.
Zahtev za zaštitu zakonitosti [Kërkesa
për mbrojtjen e ligjshmërisë; Request for
protection of legality; Gesetzmäßigkeit] -
odnosi se na vanredni pravni lek u okviru
upravnog pravosuđa. Prema Zakonu o
upravnim sporovima, javni tužilac može
podneti Vrhovnom sudu Kosova zahtev
za zaštitu zakonitosti protiv pravosnažne
sudske odluke ukoliko smatra da je takva
odluka prekršila bilo koju odredbu za-
kona. O zahtevu za zaštitu zakonitosti
odlučuje Vrhovni sud Kosova.
Zahtev za „slučaj ili prigovor“ - među
kriterijumima sudske kontrole u SAD,
prema kojima se postupak sudske kontro-
le može pokrenuti samo ako pitanje koje
536
je predmet sudskog razmatranja pred-
stavlja sporazum ili konkretan sukob iz-
među strana u sporu.
Zahtev za vanredno preispitivanje
sudske odluke [Kërkesa për rishqyrtim
të jashtëzakonshëm të vendimit gjyqësor;
Request for extraordinary review of a
court decision; Antrag auf außerordent-
liche Überprüfung des gerichtlichen
Urteils] - vanredno pravno sredstvo u
postupku sudskog preispitivanja up-
neti Vrhovnom sudu Republike Kosovo
protiv konačne odluke drugostepenog
nadležnog suda o upravnim pitanjima.
Zahtev se može podneti samo zbog pov-
rede materijalnog prava ili povrede od-
redaba postupka koje bi mogle uticati na
rešavanje predmeta. O zahtevu za
vanredno preispitivanje sudske odluke
odlučuje Vrhovni sud Kosova.
Zajednica/e [Komunitet/e; Communi-
ty/ies; Gemeinschaft/en] - Prema URK,
zajednice su stanovnici koji pripadaju
jednoj istoj nacionalnoj ili etničkoj, jez-
ičkoj ili verskoj grupi, koje su tradicion-
alno prisutne na teritoriji Republike Ko-
sovo, koji uživaju posebna prava pored
utvrđenih osnovnih prava i sloboda po
URK (Poglavlje 2).
Zajednička politika za zaštitu i
bezbednost (EU) [Politika e Përbashkët
për Mbrojtje dhe Siguri (BE); Common
Security and Defence Policy (EU);
Verteidigungspolitik (EU)] - zajednička
politika za zaštitu i bezbednost u okviru
EU uključuje kontinuirano izražavanje
zajedničke zaštitne politike Unije. Prema
Lisabonskom ugovoru, države članice
stavljaju na raspolaganje Uniji civilne i
vojne kapacitete za sprovođenje
zajedničke politike bezbednosti i zaštite
kako bi doprineli ciljevima koje je post-
avio Savet.
Zajednička spoljna i bezbednosna poli-
tika (EU) - zajedničku spoljnu i bezbed-
nosnu politiku primenjuju Visoki pred-
stavnik Evropske unije za spoljne
poslove i politiku bezbednosti i države
članice. Ovim mehanizmom, EU ima za
cilj da realizuje očuvanje mira i jačanje
međunarodne bezbednosti u skladu sa
principima Konvencije Ujedinjenih naci-
ja; promoviše međunarodnu saradnju;
razvoj i konsolidovanje demokratije, vla-
davinu prava i poštovanje ljudskih prava
i osnovnih sloboda.
Zakon [Ligji; Law; Gesetz] - opšti
pravni akt koji usvaja skupština za
uređenje određenog sektora/delatnosti. U
savremenim sistemima vladavine, usva-
janje zakona je nadležnost skupštine.
Preko njih, državna tela vrše konverziju
državnih politika u zakonodavne akte.
Prema članu 79. URK, inicijativu za
predlaganje zakona može preduzeti
predsednik Republike Kosovo iz svoje
nadležnosti, Vlada, poslanici Skupštine i
najmanje deset hiljada građana, iako je u
praksi Vlada glavni organ za pokretanje
predloga zakona. Prema članu 80. URK,
sve zakone usvaja Skupština većinom
glasova prisutnih poslanika, sem u
slučajevima kada je ustavom drugačije
određeno (kao što je slučaj sa vitalnim
zakonodavstvom, za čije usvajanje se
zahtevaju glasovi većine poslanika
Skupštine koji su prisutni i koji glasaju,
kao i većine poslanika Skupštine koji
drže rezervisana ili zagarantovana mesta
za članove nevećinske zajednice). U
okvir vitalnog zakonodavstva, spadaju
zakoni koji menjaju opštinske granice,
osnivaju ili ukidaju opštine, ograničavaju
opseg ovlašćenja opština i njihovo učešće
u međuopštinskim i prekograničnim od-
nosima; zakoni kojima se sprovode prava
zajednica i njihovih pripadnika, izuzev
onih koji su utvrđeni Ustavom; zakoni o
upotrebi jezika; o lokalnim izborima; za-
koni o zaštiti kulturnog nasleđa; o ver-
skoj slobodi ili o sporazumima sa ver-
skim zajednicama; o obrazovanju; o upo-
trebi simbola, uključujući simbole
zajednica i o javnim praznicima;
Zakon o zaštiti potrošača [Ligji për
Mbrojtjen e Konsumatorit; Law on Cos-
tumer Protection; Verbraucherschutzge-
setz] - Zakoni o zaštiti potrošača regulišu
i štite osnovna prava potrošača prilikom
kupovine robe, usluga i drugih oblika na
slobodnom tržištu, kao i obaveze proda-
vaca, proizvođača i dobavljača.
Zakon od vitalnog interesa
[Legjislacioni me Interes Vital; Zakon od
vitalnog interesa; Legislation of vital in-
terest; Gesetze von zentraler Bedeutung]
- Prema URK (član 81.), zakoni od vital-
nog interesa su zakoni za čije usvajanje,
pored usvajanja od strane većine poslani-
ka u skupštini, zahtevaju i saglasnost
nevećinskih zajednica koje su zastupljene
u Skupštini. U okvire zakona od vitalnog
interesa spadaju zakoni koji menjaju
opštinske granice, osnivaju ili ukidaju
opštine, definišu opseg ovlašćenja opšti-
na i njihovo učešće u međuopštinskim i
prekograničnim odnosima; zakoni kojima
se sprovode prava zajednica i njihovih
pripadnika; zakoni o upotrebi jezika i o
lokalnim izborima; zakoni o zaštiti kul-
turnog nasleđa; o verskoj slobodi; o
obrazovanju; o upotrebi simbola.
Zakonodavna inicijativa [Nismë
legjislative; Legislative assistance; Ge-
setzesinitiative] - pravo na iniciranje
procesa izrade zakona. Prema Ustavu
Kosova, inicijativu za predlaganje za-
kona može preduzeti predsednik Repub-
like Kosovo iz svoje nadležnosti, Vlada,
Poslanici skupštine, ili najmanje deset
537
hiljada građana, na način određen za- snimci zvuka, optički ili video snimci u
konom. bilo kom obliku, kao i noseća oprema za
Zakonodavni postupak [Projektligj; automatsku obradu podataka sa instali-
Draft law; Gesetzesentwurf] - skup ranom memorijom ili nosači podataka za
postupaka i procedura za izradu i usva- arhiviranje u digitalnom obliku.
janje zakona. Generalno, zakonodavni
procesi prolaze kroz nekoliko faza kao
što su zakonodavne inicijative, izrada
predloga zakona, razmatranje i usvajanje
predloga zakona, proglašenje zakona i
stupanje na snagu.
Zakonski amandman [Amendament
ligjor; Legal Amendment; Zusatzpara-
graph zum Gesetz] - je izmena i dopuna
postojećeg zakona. Nakon njihovog
usvajanja od strane Skupštine, zakonski
amandman postaje deo odgovarajućeg
zakona.
Zapisnik [Procesverbal; Minutes; Proto-
koll] - pisani dokument koji se obično
vodi na sastancima veća organa u okviru
kojih se uključuju, ali se ne ograničavaju,
na sledeće podatke: datum i mesto
sastanka; članovi koji učestvuju, pitanja o
kojima se raspravlja i navode članova;
odluke koje se donose i način i rezultat
glasanja. Po pravilu, zapisnik se podnosi
na usvajanje na kraju sastanka ili na
početku narednog sastanka, i nakon usva-
janja, zapisnik zajedno potpisuju
predsednik i zapisničar.
Zvanični dokument [Dokument zyrtar;
Official document; Amtliches/Offizielles
Dokument] - Dokumenti bilo kog oblika,
koji su izrađeni, primljeni ili koje čuvaju
javne institucije. Zvanični dokument,
prema Zakonu br. 03/ L - 215 o pristupu
javnim dokumentima na Kosovu je svaki
službeni dokument koji služi za sve-
dočenje ili dokazivanje nečega, bez obzi-
ra na njegov fizički oblik ili karakteris-
tike, pisani ili štampani tekst, mape,
šeme, fotografije, crteži, skice, radni ma-
terijali zvučni, magnetni ili elektronski

538
KRIVIČNO PRAVO

539
540
A stanju izvrši krivično delo, smatra
Aberratio Ictus (lat.) - Latinski izraz
koji znači “skretanje udarca)” izvršioca
krivičnog dela, koji se izražava u
slučajevima kada osoba namerava da
izazove određenu posledicu, ali pogrešno
ostvaruje drugu (neželjenu). U ovim
slučajevima, izvršilac krivičnog dela je
izvršenje usmerio ka određenom subjektu
ili objektu, ali je posledica pogrešno
izazvana drugom subjektu ili objektu. Na
primer: Izvršilac krivičnog dela, umesto
osobe X (koju namerava lišiti života),
pogrešno pogođa osobu Y koja se
slučajno našla na određenom mestu i uz-
rokovana je druga posledica od one koju
je izvršilac želeo. Prema datom primeru,
u krivičnom pravu se smatra da je izvrši-
lac protiv osobe X izvršio pokušaj
ubistva, dok je protiv osobe Y izvršio
krivično delo ubistvo iz nehata.
Abortus [Aborti; Abortion; Schwanger-
schaftsabbruch] - preuranjen prekid trud-
noće, odnosno uklanjanje fetusa iz mate-
rice majke pre rođenja. Zakon Kosova br.
03/L-110 o prekidu trudnoće, izraz
„abortus“ definiše kao „nasilni prekid
trudnoće“ (član 2). Navedeni zakon regu-
liše uslove i uzroke prekida trudnoće.
Slično zakonima drugih država sa ovim
zakonom, glavni uzroci prekida trudnoće
su definisani kao zdravstveni (kada se ut-
vrdi da nastavak trudnoće ili porođaja
ugrožava život i zdravlje majke) i krimi-
nološki (na pr: kada je trudnoća posledica
krivičnog dela silovanja, incesta, itd.). S
druge strane, van uzroka i uslova koje
zakon dopušta za prekid trudnoće, ovaj
akt se definiše kao krivično delo (videti:
„Nedozvoljen prekid trudnoće“).
Actiones liberae in causa (lat.) - Ovom
latinskom izrekom se izražava pravilo u
krivičnom pravu da se lice koje sebe
dovede u neodgovorno stanje i u tom
krivično odgovornim. Dakle, kada lice
namerno ili iz nehata dovede sebe u stan-
je mentalne nesposobnosti i izvrši
krivično delo, to je ne izuzima od
krivične odgovornosti. To je pravilo u
krivičnom zakonu, koje je izuzetak od
načela da „nema krivice, a samim tim
krivične odgovornosti za izvršioca koji je
postupio u neodgovornom stanju u vreme
izvršenja krivičnog dela“. Ovo načelo
KZK definiše u članu 19 (Izvršenje
krivičnih dela u pijanom stanju): „Lice je
krivično odgovorno ukoliko upotrebom
alkohola, narkotika ili na drugi način,
dovede sebe u takvo stanje da ne može
razumeti posledice svojih dela ili pro-
pusta ili da kontroliše svoje ponašanje,
ukoliko su, pre dovođenja sebe u to stan-
je, takve posledice bile nameravane, ili je
krivično delo izvršilo iz nehata, a zakon
propisuje krivičnu odgovornost za
izvršenje tog krivičnog dela iz nehata“.
Takva situacija se može desiti na pr: ako
je osoba X koristila narkotičke supstance
ili alkohol i u tom stanju izazvala
saobraćajnu nesreću automobilom u kojoj
su jedan ili više ljudi izgubili živote, u
ovom slučaju osoba X je krivično odgo-
vorna iako nije u momentu nesreće nije
mogla da kontroliše svoje ponašanje Kao
takav, institut Actiones liberae in causa je
uključen u krivično zakonodavstvo
država, kako bi se izbegla zloupotreba
načela da lice koje nije u stanju da
razume radnju i kontroliše svoje
ponašanje u vreme izvršenja krivičnog
dela, ne odgovara krivično (videti u
ovom rečniku i objašnjenje za pojam:
„Odgovornost”).
Actus reus (lat.) - je objektivni ili spoljni
element krivičnog dela, koji uključuje
radnje ili propuste lica, koji su inkri-
minisani (koja predstavljaju konstitutivne
541
elemente krivičnog dela), koji kada se
utvrde zajedno sa „mens rea“ (subjek-
tivni element, videti: „mens rea“ u ovom
rečniku) predstavljaju osnov za krivičnu
odgovornost. Na primer: kao objektivni
elementi krivičnog dela krađe su: „uz-
imanje tuđe stvari, pokretnih stvari...“ ili
krivičnog dela ubistva „lišavanje života
radnjom “ ili čak krivičnog dela nečinjen-
ja „Nepružanje medicinske pomoći“, kao
objektivni elementi su „nepreduzimanje
radnji koje su prema zakonu obavezne da
se preduzmu.“. Stoga, „Actus reus“ se
sastoji u radnjama ili propustima koji se
pojavljuju u spoljnom svetu, i kao takvi
su definisani kao elementi krivičnog dela.
Actus reus se kao izraz uglavnom koristi
u okviru anglosaksonskog sistema
(Common law).
Adhezioni postupak [Procedura ad-
hezione; Adhesion procedure;
Adhäsionsverfahren] - uključuje
slučajeve kada se u krivičnom postupku,
pored glavne stvari, razmatra i imov-
insko-pravni zahtev oštećenog (što može
biti predmet parničnog postupka). Ovaj
postupak je poznat kao adhezioni ili
pridruženi postupak.
Agresija [Agresion; Aggression; Ag-
gression] - je napadačka radnja, koja
obično uključuje oružani napad ili
agresivan rat sa različitim sredstvima i
metodama, što za posledicu ima i zločine
protiv čovečnosti i civilnog stanovništva.
U okviru krivičnog zakonodavstva, iz-
među ostalog, inkriminišu se i dela koja
podstiču agresiju, posebno agresivni rat.
Stoga, i KZK kao posebno krivično delo
propisuje „Podstrekivanje na agresiju ili
oružani sukob“
(član 162).
- fizička - je nasilje koje se manifestuje
telesnim povredama, lišavanjem živo-
ta, ubistvom i psihičkim nasiljem.
542
- verbalna - je stepen nasilja koje se
manifestuje uvredama, psovkama i
pretnjama.
AIDP (IAPL - International Associa-
tion of Penal Law) - Udruženje za
međunarodno krivično pravo je osnovano
u Parizu 14. marta 1924. godine.
Skraćenica AIDP je akronim imena ud-
ruženja na francuskom jeziku
“L’Association Internationale de Droit
Pénal”, i koristi se zbog tradicije, identif-
ikuje asocijaciju i široko se koristi kao
prefiks od strane krivičara u različitim
zemljama koje su deo AIDP-a. AIDP je
najstarije udruženje specijalista i
istraživača krivičnog prava i jedno od
najstarijih naučnih udruženja u svetu.
Delokrug aktivnosti AIDP-a pokriva: 1)
Krivičnu politiku i kodifikaciju krivičnog
prava; 2) Komparativno krivično pravo;
3) Međunarodno krivično pravo (sa
specijalizacijom iz međunarodnog
krivičnog prava); i 4) ljudska prava u
primeni krivične pravde (za više, videti:
http: //www.penal.org).
Alibi [Alibi; Alibi; Alibi] - latinski izraz,
znači: na drugom mestu, koji u postupku
podrazumeva zaštitu od krivične optužbe,
tvrdeći da optuženi nije bio na mestu gde
je izvršeno krivično delo i zbog toga se
ne može smatrati odgovornim za to.
Ovim se osumnjičeni pravda, posebno
davanjem opisa mesta na kojem se nala-
zio u vreme izvršenja krivičnog dela.
Alternative kazne zatvora [Alternativat
e dënimit me burgim; Alternatives to im-
prisonment sentence; Alternativen zur
Haftstrafen] - su blaže mere i kazne
predviđene kao zamena za kaznu zatvora
za izvršioce krivičnih dela. Izricanje ovih
mera i kazni se sastoji u izbegavanju ili
obustavi izvršenja kazne zatvora za lakša
krivična dela, kada se veruje da se svrha
kažnjavanja može ostvariti i primenom
blažih mera i kazni. Ovde uključujemo
alternativne kazne, uslovno puštanje na
slobodu, medicinske mere i druge mere
koje sprečavaju odvođenje osuđenog lica
u zatvor ili omogućavaju izlazak pre iste-
ka roka predviđenog odlukom suda (vi-
deti u ovom rečniku, i: „Alternativne
kazne“ i „Uslovno puštanje na slobodu”).
Alternativne kazne [Dënimet alterna-
tive; Alternative punishments; Alterna-
tive Strafen] - su krivične kazne koje u
svom sadržaju uključuju neizolovane
mere za izvršioce lakših krivičnih dela,
kad god je moguće izreći takve kazne
umesto kazne zatvora. Kao takve, alter-
nativne kazne su orijentacija savremene
kriminalne politike da se u svim
mogućim slučajevima izbegne kazna
efektivnog zatvora (lišavanje slobode).
KZK je kao alternativne kazne utvrdio:
uslovnu kaznu, polu-slobodu i nalog za
društveno koristan rad.
Amnestija [Amnistia; Amnesty; Amnes-
tie] - akt zakonodavnog organa (parla-
menta) koji se donosi u obliku zakona
kojim se neodređeni broj lica, po imenu,
oslobađa od krivičnog gonjenja, potpuno
ili delimično oslobađa od izvršenja
kazne, zamenjuje se izrečena kazna
blažom kaznom ili se kazna briše iz evi-
dencije osuđenih lica. Zakon koji am-
nestira uključuje određene kategorije
krivičnih dela, određene kategorije
izvršilaca krivičnih dela ili osuđenih lica,
ili uključuje određenu vrstu ili visinu
kazne, bez obzira na vrstu krivičnog dela
i njihovih izvršilaca. Amnestija se takođe
može doneti u obliku abolicije /ukidanja
(kao njen najširi oblik), što znači
oslobađanje od krivičnog gonjenja. U
ovim slučajevima, krivični postupak pro-
tiv izvršioca ne može da se pokrene, a
ako je pokrenut, on se prekida, bez obzira
na fazu u kojoj se nalazi. Stoga se ab-
loicija/ ukidanje može odobriti u svim
fazama krivičnog postupka do donošenja
pravosnažne presude. Kao takva, am-
nestija u obliku abolicije/ukidanja je ap-
solutna proceduralna prepreka za
preduzimanje bilo kakvih radnji u
krivičnom postupku protiv izvršilaca
krivičnih dela obuhvaćenih Zakonom o
amnestiji. Amnestiranje ne utiče na prava
trećih lica (na pr: pravo oštećene strane
na imovinsko pravni zahtev, itd.).
Analogija u krivičnom pravu
[Analogjia në të drejtën penale; Analogy
in Criminal Law; Analogie im Strafrecht]
- Videti u ovom rečniku: “Načelo zakoni-
tosti”, njegova podnačela i sa posebnim
naglaskom videti sledeće: “Načelo
tačnog utvrđivanja krivičnih dela i za-
brane analogije”.
Aut dedere aut punire (lat.) - Latinski
izraz koji izražava obavezu države da
preda, izruči izvršioca krivičnog dela ili
ga kazni. Ovu izreku je formulisao Hugo
Grotius u XVII veku, koja je značila da
izvršioce treba predati u mestu gde su
izvršili krivično delo ili ih treba kazniti u
mestu gde se nalaze. Ovaj izraz se odnosi
na obavezu država da izruče izvršioce
međunarodnih krivičnih dela ili da im
sude, bez obzira na njihovo
državljanstvo. Obaveza se javlja uprkos
ekstra-teritorijalnom karakteru krivičnog
dela i uprkos činjenici da su izvršilac i
žrtva sa tranim državljanstvom.
B
BCS (British Crime Survey) - je anketa
o kriminalu za Englesku i Vels kao
sistematska studija o žrtvama,
sprovedena u ime kancelarije za državnu
statistiku (KDS). Ova anketa ima za cilj
da izmeri stepen kriminala u Engleskoj i
Velsu, tako što anketira oko 50.000 ljudi
starosti 16 i više godina, o zločinima koje
543
su doživeli u prethodnoj godini. Ova an-
keta se posebno odnosi na kriminološka i
viktimološka istraživanja kao poznate
metode za proučavanje broja i dinamike
kriminaliteta.
Bekstvo [Arratisja; Escape; Flucht] - je
udaljavanje lica sa mesta gde je pritvore-
no ili lišeno slobode zakonskom od-
lukom. Begunac se mogao naći u zat-
voru, policijskoj stanici ili i u nekoj dru-
goj zemlji. KZK propisuje kao posebno
krivično delo „Bekstvo lica lišenih slo-
bode“ (član 405).
Beneficium cohaesionis (lat.) - je načelo
u krivičnom postupku u vezi sa redovnim
i vanrednim pravnim sredstvima, što
znači da je sud obavezan da, povoljne
posledice za koje je utvrdio da postoje za
okrivljenog koji je koristio pravno
sredstvo, primeni i za druge okrivljene za
isti krivični slučaj, iako oni nisu pred-
stavili sredstvo ili ga nisu predstavili u
tom pravcu (prednosti povezivanja).
Prema ovom institutu, kada su dva ili
više lica uključena u jedan krivični
postupak i protiv njih je doneta presuda i
ako jedan, uspešno optužen, podnese žal-
bu protiv te presude, tada će se svaka po-
godnost primeniti i za druge saoptužene.
Ovaj institut je takođe u skladu sa osnov-
nim principom jednakosti građana pred
zakonom.
Beneficium novorum (lat.) - podra-
zumeva nove dokaze koji se mogu pred-
staviti u bilo kojoj fazi krivičnog
postupka, kao i nakon pravosnažne
sudske odluke.
Bigamija [Bigamia; Bigamy; Bigamie] -
sklapanje braka dok je lice još uvek u le-
gitimnom braku. Ovaj akt je definisan
kao krivično delo u zemljama u kojima je
po zakonu priznato, prihvaćeno samo
monogamno sklapanje braka između dve
544
osobe. Bigamija je kao krivično delo
takođe definisana u KZK (član 244).
C
Causa criminalis (lat.) - Videti
“Krivična stvar (Causa ciminalis)”.
C.S. (Criminal Statistics) - prikazuje
dokaze o kriminalu koji je počeo u Ve-
likoj Britaniji oko 1820. godine, kada je
statistika počela da se objavljuje, kao
glavni izvor kriminala u toj zemlji.
Ministarstvo unutrašnjih poslova i Zavod
za statistiku je objavljuju e svake godine,
a zločini se navode u 71 rubrici. Osim
kao podaci za britansku državu, ovi
statistički podaci su referenca za
izučavanje kriminala e za mnoge autore i
naučnike.
CEPOL (Europian Union Agency for
Law Enfocement Training) - Agencija
evropske unije koja osmišljava, sprovodi
i organizuje obuku za policiju i druge
službenike iz oblasti sprovođenja zakona.
Corpus Delicti (lat.) - latinski pojam
koji podrazumeva konkretne dokaze o
počinjenom krivičnom delu. Na primer:
leš, ukradena stvar, itd.
Č
Činjenice [Fakte; Facts; Tatsachen] - ob-
jektivno, stvarno postojanje neke stvari,
pojave, procesa, događaja, kvaliteta ili
odnosa utvrđenog na razložan način. U
sistemu krivičnog pravosuđa, važne su
one činjenice (okolnosti, događaji,
činjenje, nečinjenje, posledice, itd.) koje
su definisane kao elementi krivičnih dela.
Činjenje čoveka kao element krivičnog
dela [Veprimi i njeriut si element i ve-
prës penale; Human action as an element
of criminal offence; german] - je činjenje
ili ponašanje lica koje je, prema zakonu,
definisano kao element krivičnog dela.
Stoga, ovaj izraz je činjenje ili nečinjenje
lica koje se manifestuje u spoljnom svetu
i prema zakonu se definiše kao krivično
delo. Da bi bilo od značaja sa pravno-
krivičnog aspekta, činjenje ili nečinjenje
lica treba da bude dobrovoljno. U su-
protnom, činjenja ili nečinjenja koja pro-
izilaze iz upotrebe nasilja nad licem, ne-
dostatka svesti ili koji se na bilo koji
način pokreću protiv volje lica, ne mogu
se smatrati elementom krivičnog dela
(videti takođe u ovom rečniku: „Elementi
krivičnog dela“, „Protivzakonitost kao
element krivičnog dela“ i „Uzroci
isključenja protivzakonitosti”).
D krivičnom pravu, da kada se činjenice re-
Daktiloskopija [Daktiloskopia; Dactylo-
scopy; Daktyloskopie] - je metoda
proučavanja, upoređivanja i klasifikacije
papilarnih linija radi identifikacije osoba,
pre svega izvršilaca krivičnih dela, na
osnovu individualnih karakteristika
papilarnih linija - tragova na koži.
Degradiranje seksualnog integriteta
[Degradimi i integritetit seksual; Degra-
dation of sexual integrity; Verletzung der
sexuellen Integrität] - odnosi se na
slučajeve kada osoba podstrekuje ili
obavezuje drugu osobu da izloži intimne
delove tela ili da preduzme druge nead-
ekvatne radnje koje narušavaju njen sek-
sualni integritet. Ove radnje se obično
karakterišu kao krivična dela. KZK u
članu 33 takođe predviđa kao posebno
krivično delo „Degradiranje seksualnog
integriteta”.
Delikvencija [Delikuencë; Delinquency;
Delinquenz] - kao pojam proističe iz
latinske reči „delinquere“" koja se koristi
za izražavanje ponašanja mladog čoveka
kojeg karakteriše tendencija da izvrši
krivično delo, posebno da izvrši lakša
krivična dela.
Delikvent [Delikuent; Delinquent; De-
linquent] - koristi se za izvršioce
krivičnih dela koji su mladi, obično
maloletna lica starosti od 14-18 godina.
Delo manjeg značaja [Vepra e rëndësisë
së vogël; Act of minor significance;
Kavaliersdelikt] - uključuje slučajeve u
kojima se ostvaruju sve karakteristike
krivičnog dela utvrđene zakonom, ali su
posledice male, izražavajući manju opas-
nost od krivičnog dela i niži stepen
krivične odgovornosti izvršioca. Stoga se
u takvim slučajevima takvo delo ne
smatra krivičnim, a protiv izvršioca se ne
pokreće krivični postupak. Ovo je
krivično-političko i praktično rešenje u
alizuju, iako su tipične, ne sprovodi se
krivičnog gonjenje, jer nema posledica
takvog dela. U ovim slučajevima, i
stepen krivične odgovornosti izvršioca je
nizak, pa njegova kazna nije u skladu sa
samom funkcijom i svrhom krivičnog
prava. Primeri dela sa manjim značajem
su sledeći: kada lice ukrade jabuku na pi-
jaci ili prevara tokom merenja proizvoda
za 1 gram, itd. U ovim slučajevima su
ostvarene sve karakteristike krivičnog
dela krađe, odnosno prevare, ali se to ne
smatra krivičnim delom, jer je ukradena
stvar ili imovinska korist male vrednosti
tako da se manifestuje nizak, zanemarljiv
stepen društvene opasnosti od krivičnog
dela i odgovornosti izvršioca. KZK
takođe priznaje institut dela manjeg
značaja, gde u članu 11 propisuje: “kada
ima obeležja krivičnog dela određenog u
zakonu, delo neće biti smatrano
krivičnim delom ukoliko je delo manjeg
značaja. Delo će biti smatrano delom
manjeg značaja kada je opasnost neznat-
na uzimajući u obzir prirodu ili težinu
dela, odsustvo ili neznatnost željenih
posledica, okolnosti u kojima je delo
545
izvršeno, umanjeni stepen krivične odgo-
vornosti izvršioca, ili lične prilike izvrši-
oca”.
Dekriminalizacija [Dekriminalizimi;
Decriminalization; Entkriminalisierung] -
akt koji određenom ponašanju osobe daje
nebitnu krivično-pravnu važnost, odnos-
no ukida ponašanje koje je bilo određeno
kao krivično delo. Na primer: dekrimi-
nalizacija uvrede i klevete, koja se desila
u mnogim zemljama, uključujući i Re-
publiku Kosovo, i regulisanje građan-
skim zakonodavstvom.
Delictum sui generis (lat.) - je latinski
izraz koji se koristi za slučajeve ne-
običnih, netradicionalnih inkriminacija u
krivičnom zakonodavstvu. Na primer:
utvrđivanje krivične odgovornosti i za
pripremne radnje određenih krivičnih
dela, za postizanje sporazuma o izvršenju
krivičnih dela, itd. Ove inkriminacije se
obično rade iz krivično-političkih razloga
u vezi sa sprečavanjem krivičnih dela
koja se smatraju da su visokog rizika (na
pr: krivično delo terorizma, itd).
Delovanje krivičnog zakona [Veprimi i
ligjit penal; Application of criminal law;
Geltung des Strafgesetzes] - je
sprovođenje krivičnog zakona u od-
ređeno vreme, na određenoj teritoriji,
prema određenim licima, u smislu da je
zakon na snazi i primenjuje ga sistem
krivičnog pravosuđa. U savremenom
krivičnom pravu, posebna pažnja je
posvećena pravovremenosti i teritorijal-
noj važnosti krivičnog zakona (koji su
kao pojmovi, objašnjeni i u ovom
rečniku).
Dezerterstvo [Dezertimi; Desertion;
Fahnenflucht] - znači bežanje iz mesta
službe ili sa određenog zadatka. Obično
se definiše kao krivično delo u Krivičnim
vojnim zakonima, koje se sastoji u iz-
546
begavanju, bekstvu od vojnih obaveza i
dužnosti.
Diverzija/mera skretanja [Diversioni;
Diversion; Diversion] - mera koja
omogućava efikasno rešavanje
konkretnog krivičnog slučaja bez
glavnog pretresa pred sudom u
slučajevima kada je izvršilac izvršio
lakše krivično delo. Ovom alternativnom
merom se izbegava održavanje glavnog
pretresa i izricanje kazne za izvršioca.
Obično je izvršilac obavezan da izvrši
kompenzaciju žrtvi, da se javlja u
policijsku stanicu, da ide na psihološko
savetovanje, itd., a ako ispuni ove
obaveze, krivični postupak protiv njega
se prekida.
Diverzione mere / Mere diverziteta
[napomena: ova formulacija - mere di-
versiteta- se nalazi u Zakoniku o
maloletnicima br. 03/L-193] [Masat e di-
versitetit; Diversity measures; Diversi-
tätsmaßnahmen] - su mere koje sa-
vremene države predviđaju i primenjuju
u svojim krivičnim zakonima protiv
maloletnih prestupnika. Ovo su najlakše
mere koje se izriču maloletnicima. Svrha
diverzionih mera je da se, kada je
moguće, spreči početak postupka protiv
maloletnika, kako bi se pomoglo u
pozitivnoj rehabilitaciji i reintegraciji
maloletnika u zajednicu, u cilju
sprečavanja recidivizma. Ove mere pre-
ma preporukama odgovarajućih
međunarodnih akata (pravila Tokija i Pe-
kinga) predviđa Zakonik pravde o
maloletnicima (ZPM). (. Kao diverzione
mere, ZPM predviđa: 1) izmirenje iz-
među maloletnog izvršioca i oštećene
strane 2). izmirenje između maloletnika i
njegove porodice 3). naknada štete
oštećenoj strani 4) redovno pohađanje
škole 5) prihvatanje zaposlenja ili
osposobljavanja za odgovarajuće zani-
manje koje odgovara njegovim sposob-
nostima i stručnostima 6). obavljanje
neplaćenog društveno korisnog rada u
skladu sa sposobnošću maloletnog
izvršioca da obavlja takav rad 7). Eduko-
vanje u oblasti saobraćajnih propisa i 8).
Psihološko savetovanje.
Dobrovoljno odustajanje od izvršenja
krivičnog dela [Heqja dorë vullnetare
nga kryerja e veprës penale; Voluntary
abandonment of commission of criminal
offence; Rücktritt von der Begehung
einer Straftat] - je poseban institut u
krivičnom pravu, odnosno pravni osnov
koji omogućava sudu da oslobodi od
kazne lice koje je izvršilo pokušaj
krivičnog dela (kada je isto kažnjivo po
zakonu), ali je zatim dobrovoljno
odustalo od izvršenja dela, iako je na os-
novu okolnosti konkretnog slučaja,
krivično delo moglo da se završi ili je
nakon izvršenja krivičnog dela sprečilo
prouzrokovanje posledica. Ovaj poseban
osnov za oslobađanje od kazne za
pokušaj propisan je zbog krivično-
političkih razloga kao podsticaj za lica da
odustanu od okončanja dela i uzima se
kao okolnost u njihovu korist. Kao os-
novni element koji treba da se dokaže
kod ovog instituta je činjenica da li je
“odustajanje od izvršenja krivičnog dela”
dobrovoljno urađeno. U suprotnom, ako
su se za izvršioca pokušaja pojavile pre-
preke koje su mu onemogućile okončanje
krivičnog dela, to ne opravdava primenu
ovog instituta, odnosno nema osnova za
oslobađanje od kazne (na pr: kada je
policija intervenisala, lice protiv kojeg je
usmerena radnja, se udaljilo, itd). U
slučajevima kada su ispunjeni uslovi za
oslobađanje od kazne za dobrovoljno
odustajanje od izvršenja krivičnog dela,
izvršilac će biti odgovoran za delo kojim
je prouzrokovano neko drugo posebno
krivično delo (na pr: ako je izvršilac do-
brovoljno odustao od izvršenja krivičnog
dela, sud ga može osloboditi od kazne za
pokušaj ubistva, ali ako je tom prilikom
izazvao telesne povrede žrtvi, tada će se
izvršilac kazniti za krivično delo telesne
povrede). Ovaj institut je predviđen i u
KZK (član 30).
- Dokazi u krivičnom postupku [Provat
në procedurë penale; Evidence in
criminal proceedings; Beweise im
Strafprozess] - bilo koji podaci ili
sredstva koja u sudskom postupku iz-
ražavaju tačnost određene relevantne
činjenice. Kao takvi, dokazi su poka-
zatelji postojanja činjenica koje treba
razmotriti i utvrditi u krivičnom
postupku.
- materijalni - bilo koje sredstvo ili ma-
terijalni predmet koji je relevantan za
otkrivanje činjenica od značaja za
ispitivanje i rešavanje krivičnog pred-
meta. Ovi dokazi mogu biti različiti,
uključujući svaki predmet, stvar ili
sredstvo korišćeno za izvršenje
krivičnog dela, koji je proizvod
krivičnog dela, itd.
- potpuni - dokazi koji u celosti
dokazuju ili nepostojanje relevantne
činjenice.
- nepotpuni - dokazi koji samo delim-
ično, ne u potpunosti, dokazuju od-
ređenu činjenicu,
- originalni - dokazi koji neposredno ili
u izvornom smislu odražavaju rele-
vantne činjenice. Na primer: iskaz op-
tuženog, svedoka, originalni dokumen-
ti, itd.
- neprihvatljivi - dokazi koji su nepouz-
dani, nemaju podršku i kao takvi ne
mogu potvrditi određene činjenice.
- neposredni - dokazi kojima se ne-
posredno utvrđuje postojanje ili ne-
postojanje relevantnih činjenica. Na
547
 primer: dokazi dobijeni na licu mesta,
itd.
- posredni - dokazi koji indirektno
pomažu u utvrđivanju činjenica. ~ op-
tužni - dokazi koji idu u korist na-
vodima tužilaštva.
- zaštitni - dokazi koji idu u korist okri-
vljenog.
Dopunske kazne [Dënimet plotësuese;
english; Nebenstrafe] - su sankcije ili
mere sekundarnog karaktera, koje se
mogu izreći pored glavnih ili alterna-
tivnih kazni i imaju za cilj da se što pre
postigne svrha kažnjavanja. Ove kazne
izriče sud kako bi se izbegli uslovi i
okolnosti kojimogu uticati da izvršilac u
budućnosti izvrši krivična dela, a koje
imaju dejstvo ograničavanja određenih
prava. KZK takođe predviđa nekoliko
vrsta dopunskih kazni:
- ukidanja prava na izbor - je dopunska
kazna koju sud izrekao izvršiocu koji
je izvršio krivično delo, sa namerom
da bude izabran u institucijama na lo-
kalnom ili centralnom nivou.
- nalog za naknadu gubitka ili štete -
dopunska kazna kojim sud nalaže
izvršiocu krivičnog dela da obešteti ili
nadokandi žrtvu ako utvrdi da je lice
izvršilo krivično delo koje uključuje
krađu, gubitak, oštećenje ili uništa-
vanje imovine.
- zabrana vršenja funkcija u javnoj up-
ravi ili javnoj službi - dopunska kazna
koju sud izriče izvršiocu koji, zloupo-
trebom vršenja funkcije u javnoj upra-
vi ili javnoj službi, izvrši krivično delo
kažnjivo zatvorom
- zabrana obavljanja profesije, de-
latnosti ili dužnosti - ovom dopun-
skom kaznom sud zabranjuje izvršiocu
krivičnog dela vršenje određene
profesije, samostalne delatnosti,
dužnosti, itd., kada je izvršilac zloupo-
548
trebio iste radi izvršenja krivičnog
dela. Sud izriče ovu kaznu kada je
uveren i kada može razumno očekivati
da se vršenje profesije, delatnosti ili
dužnosti može zloupotrebiti da bi se
ponovilo izvršenje krivičnog dela.
- zabrana upravljanja vozilom - dopun-
ska kazna koju sud izriče izvršiocu
krivičnog dela koji ugrožava bezbed-
nost u javnom saobraćaju i koja se
sastoji u zabrani upravljanja vozilom
određenog tipa ili kategorije.
- oduzimanje vozačke dozvole - dopun-
ska kazna koju sud izriče izvršiocu
krivičnog dela koji ugrožava bezbed-
nost u javnom saobraćaju čime izaziva
tešku telesnu povredu ili smrt osobe i
ako sud utvrdi da je dalje učestvovanje
u javnom saobraćaju rizično.
- oduzimanje stvari - znači uzimanje
stvari koje su korišćene ili namenjene
za izvršenje krivičnog dela.
- nalog za objavljivanje presude -
dopunska kazna koju izriče sud kada
utvrdi da je objavljivanje presude u
opštem interesu oštećenog ili drugih
lica, i koje se sastoji u potpunom ili
ponovljenom objavljivanju presude u
novinama, na radiju ili televiziji, o
trošku osuđenog.
- proterivanje stranca sa teritorije Re-
publike Kosovo - dopunska kazna koja
se izriče stranim izvršiocima krivičnog
dela na period od jedne do deset godi-
na. Prilikom izricanja ove dopunske
kazne, sud uzima u obzir vrstu i težinu
krivičnog dela, motive izvršenja
krivičnog dela i veze izvršioca sa Ko-
sovom. Kao takva, ova dopunska
kazna je predviđena i u zakonodavstvu
drugih zemalja (videti, takođe:
„Proterivanje“).
E ističe nešto tako. Međutim, u svetskoj
Elementi krivičnog dela [Elementet e
veprës penale; Elements of criminal of-
fense; Tatbestandsmerkmale der Straftat]
- su elementi koji prema zakonu pred-
stavljaju strukturu krivičnog dela i nje-
govo zakonsko biće. Elementi krivičnog
dela se dele na osnovne elemente (opšte,
koji treba da se izraze da bi postojalo
krivično delo) i posebne elemente (koji
identifikuju određeno krivično delo).
osnovni elementi - su sastavni elementi
koji definišu opšti pojam krivičnog dela.
Osnovni elementi, u principu proističu iz
definicije krivičnog dela po zakonu (vi-
deti definiciju „Krivično delo“ u ovom
rečniku) iz čega proizlazi da su osnovni
ili opšti elementi: a) ljudska radnja; b)
nezakonitost; c) utvrđivanje krivičnog
dela u zakonu, i d) krivična odgovornost
izvršioca - krivica (Svi ovi elementi su
odvojeno objašnjeni i u ovom rečniku).
Oni se dele na elemente objektivne pri-
rode (ljudska radnja, nezakonitost i ut-
vrđivanje krivičnog dela u zakonu) i
subjektivne prirode (krivična odgo-
vornost izvršioca - krivica). Kod svakog
dela, da bi se smatralo da je krivično de-
lo, treba da se izraze ovi elementi koji,
zajedno, čine opštu strukturu krivičnog
dela. Određivanje ovih elemenata ima
bitan značaj za teoriju krivičnog prava i
sudske prakse i predstavlja osnov
tumačenja za sve krivične zakone. U
doktrini krivičnog prava, ova tematika se
ocenjuje kao “Opšta teorija krivičnog
dela”, koja analizira osnovne elemente
krivičnog dela od čijih utvrđivanja
postaje moguće i utvrđivanje načela za
smisao i primenu krivičnih odredbi u
konkretnim slučajevima. Priznanje četiri
osnovna elementa dela (kao što je gore
navedeno) se poklapa sa četiripartitnom
teorijom, iako se u kosovskoj doktrini ne
doktrini, pored teorije četiri elementa
krivičnog dela, postoje i druge teorije
podele elemenata krivičnog dela, kao što
je: tripartitna teorija koja u elemente
krivičnog dela ubraja: činjenično stanje
koje je zakonom utvrđeno kao krivično
delo (određivanje krivičnog dela u za-
konu), nezakonitost i krivičnu odgo-
vornost izvršioca (krivica), zatim i bipar-
titna teorija koja u osnovne elemente
krivičnog dela ubraja: činjenicu utvrđenu
zakonom kao nezakonitu ili činjenicu ob-
jektivno nezakonitu (kao objektivni ele-
ment) i krivicu (kao subjektivni element).
- posebni elementi - uključuju činjenice
koje zakonodavac definiše kao ele-
mente određenog krivičnog dela, koji
određuju oblik krivičnog dela i identif-
ikuju ga. Na primer: posebni elementi
krivičnog dela krađe su: a) uzimanje,
b) tuđe pokretne imovine, c) u cilju
nezakonitog prisvajanja.
Eurojust - agencija Evropske unije koja
se bavi pravosudnom saradnjom u
krivičnim stvarima. Ova agencija je os-
novana 2002. godine kako bi se unapre-
dila borba protiv prekograničnog krimi-
nala promovisanjem istražne i tužilačke
saradnje između agencija država članica
EU.
Europol/Evropol (Agencija Evropske
unije za saradnju u sprovođenju zakona) -
organizacija za policijsku saradnju na
kontinentu Evrope koju je formirala
Evropska unija.
Eutanazija [Eutanazia; Euthanasia; Eu-
thanasie] - čin ubistva vrlo bolesnog ili
veoma starog lica, da se okonča njegova
patnja. Međutim, saglasnost nekog lica
da ga života lišidrugo lice ne isključuje
krivično delo. Ova radnja je dozvoljena u
zakonodavstvu nekih zemalja, na osnovu
549
zakonskog postupka. Prema kosovskom
zakonodavstvu ovaj čin nije dozvoljen.
Evropska konvencija o ekstradiciji
[Konventa Evropiane për Ekstradimin;
European Convention on Extradition; Eu-
ropäisches Auslieferungsabkommen] -
potpisana je 13. decembra 1957. godine u
Parizu (stupila je na snagu 18. aprila
1960. godine) u cilju ostvarivanja bliske
saradnje između država članica u vezi sa
sprovođenjem instituta izručen-
ja/ekstradicije.
Evropska konvencija o međusobnom
pružanju pravne pomoći u krivičnim
stvarima [Konventa Evropiane mbi
Ndihmën e Ndërsjellë në Çështjet Penale;
European Convention on Mutual Assis-
tance in Criminal Matters; Europäisches
Übereinkommen über die Rechtshilfe in
Strafsachen] - prema ovoj Konvenciji,
strane se slažu da pružaju jedna drugoj
najšire mere međusobne pomoći u
prikupljanju dokaza, saslušanju svedoka,
stručnjaka i lica koja se gone. Konvencija
propisuje pravila za izvršenje zamolnice
od strane organa jedne strane koja ima
nameru da pruži ili iznese dokaze u
krivičnom postupku kojeg su pokrenuli
sudski organi druge strane.
Evropska konvencija o međunarod-
nom važenju krivičnih presuda [Kon-
venta Evropiane mbi Vlefshmërinë
Ndërkombëtare të Vendimeve Penale;
European Convention on the Internation-
al Validity of Criminal Judgments; Eu-
ropäisches Übereinkommen über die in-
ternationale Geltung von Strafurteilen] -
je sporazum iz 1970. godine Saveta
Evrope gde države koje se slažu sa ovim
sporazumom priznaju valjanost krivičnih
odluka i kazni izrečenih u drugim drža-
vama koje su ratifikovale sporazum. Spo-
razum takođe dozvoljava izvršenje zat-
vorskih kazni u mestu prebivališta lica
550
ako su obe, i mesto kazne i mesto
prebivališta, strane ugovornice.
Evropska konvencija o nadzoru uslov-
no osuđenih ili uslovno oslobođenih li-
ca [Konventa Evropiane për Mbikëqyrjen
e Personave të Dënuar ose të Liruar me
Kusht; European Convention on the Su-
pervision of Conditionally Sentenced or
Conditionally Released Offenders; Eu-
ropäisches Übereinkommen über die
Überwachung bedingt verurteilter oder
entlassener Personen] - ova Konvencija
je potpisana 30. novembra 1964. godine.
Osnovna ideja ove Konvencije je da
omogući nadzor osuđenog koji živi u od-
ređenoj zemlji i koji je ranije osuđen u
drugoj zemlji. Ova Konvencija ne sadrži
odredbe koje se tiču lica koje je pod
istragom ili optuženo, jer njegova odgo-
vornost još nije dokazana.
Evropska konvencija o suzbijanju
terorizma [Konventa Evropiane për
Ndalimin e Terrorizmit; European Con-
vention on the Suppression of Terrorism;
Europäisches Übereinkommen zur
Bekämpfung des Terrorismus] - ova
Konvencija je doneta 1977. godine radi
olakšavanja izručenja lica koja su izvršila
teroristička dela. Iz tog razloga, Kon-
vencija navodi povrede za koje su strane
obavezne da ne smatraju političkim
krivičnim delom ili kao krivično delo
vezano za političko krivično delo ili kao
krivično delo inspirisano političkim mo-
tivima, odnosno radnjama od posebnog
značaja, kao što su otmica aviona, kid-
napovanje i uzimanje talaca, korišćenje
bombi, itd.
Evropska konvencija o transferu
osuđenih lica [Konventa Evropiane për
Transferimin e Personave të Dënuar;
Convention on the Transfer of Sentenced
Persons; Übereinkommen über die Über-
stellung verurteilter Personen] - je
međunarodni sporazum koji reguliše
izručenje i socijalnu rehabilitaciju zat-
vorenika. Posebno se stranim osuđenim
licima pruža prilika da izdržavaju kaznu
u svojim mestima. Stupila je na snagu 1.
jula 1985. godine.
F prvi pogled izgleda da je izvršeno više
Falsifikovanje [Falsifikimi; Falsifica-
tion; Fälschung] - promena pravog
sadržaja dokumenta, novčanica i drugih
stvari kako bi se koristili kao istiniti. Ova
radnja je inkriminisana kao posebno
krivično delo.
- novca - proizvodnja falsifikovanog
novca, tako da se može koristiti kao
pravi. Ova dela se obično vrše u ob-
liku organizovanog privrednog krimi-
nala. Ovo krivično delo zbog opasnos-
ti i velikih posledica je inkriminisano
u svim krivičnim zakonima i s tim u
vezi je usvojena Međunarodna kon-
vencija o borbi protiv proizvodnje
lažnih novčanica. Ovo delo je inkri-
minisano i u KZK, član 302, kao
posebno krivično delo.
- službenog dokumenta - podrazumeva
nezakonitu promenu sadržaja službe-
nog dokumenta da bi se isti koristio
kao istinit.
- hartija od vrednosti - promena ili
modifikacija sadržaja hartija od vred-
nosti ili proizvodnja falsifikovanih
hartija kako bi se koristile kao istinite.
Favor libertatis (lat.) - latinski pojam
koji se koristi kao izraz načela da u
slučajevima kada je tumačenje u vezi
slobode lica sumnjivo, treba da se odluči
u korist slobode, a ne njenog ograničenja.
FBI Federalni istražni biro [Byroja
Federale e Hetimeve; Federal Bureau of
Investigation; Federal Bureau of Investi-
gation] - je interna obaveštajna i
bezbednosnaa služba Sjedinjenih
Američkih Država.
Fiktivno spajanje krivičnih dela [Bash-
kimi fiktiv i veprave penale; Fictitious
association of criminal offenses; Straf-
taten] - podrazumeva slučajeve kada
činjenjem ili nečinjenjem jednog lica, na
krivičnih dela (realizovani su pravni
oblici nekoliko krivičnih dela), ali se
prema krivičnom pravu smatra da je
izvršeno samo jedno krivično delo. U
ovim slučajevima preduzetih radnji, ost-
varuju se elementi mnogih krivičnih dela
koja su predviđena u raznim odredbama
krivičnog zakona, ali nema reči o ud-
ružvanju krivičih dela (što ostaje samo
fikcija), jer se svi ti elementi utvrđuju
jednom odredbom kao jedno jedino
krivično delo i ta odredba isključuje
primenu drugih krivičnih odredaba. Kao
primer: ako lice koristi silu protiv drugog
lica i ukrade njegove stvari, ti postupci
imaju elemente krivičnog dela napada i
krađe, ali prema zakonu se ne smatra da
je izvršio dva krivična dela, već samo
jedno, odnosno krivično delo razbojništ-
va.
- idealno - postoji u slučajevima kada
između oblika krivičnih dela postoji
odnos specijalnosti, supsidijarnosti i
konzumerizma. odnos specijalnosti je
izražen u slučajevima kada zakonski
oblik krivičnog dela predviđenog u
posebnom obliku sadrži i elemente os-
novnog dela ili njegovog osnovnog
oblika, koji je predviđen u drugoj
normi krivičnog zakona. U ovom
slučaju se smatra da postoje samo
krivična dela u svojoj specijalnoj
formi i ne radi se o dva krivična dela,
dakle, važi pravilo: lex specialis
derogat legi gjenerali (specijalno prav-
ilo isključuje sprovođenje opšte
551
 norme). Na primer: postoji specijalni
odnos između krivičnog dela teške
krađe i krađe, teškog ubistva i ubistva,
itd.
Fond za naknadu žrtava [Fondi për
kompensim të viktimave; Fund for com-
pensation of victims; Opfer-Ausgleich-
Fond] - fond u koji se deponuju sredstva
od zaplene, oduzimanja kaucije i druge
imovine, odobrena zakonom. Prikupljena
finansijska sredstva se koriste za naknadu
žrtava krivičnih dela, kako je to
definisano zakonom.
G mera kažnjavanja protiv izvršioca
Genocid [Gjenocidi; Genocide; Völker-
mord] - ubijanje, izazivanje ozbiljnih
telesnih povreda i drugih posledica u
svrhu potpunog ili delimičnog uništenja
nacionalne, etničke, rasne ili verske
grupe. Zbog motiva izvršenja, svrhe
izazivanja takve posledice, genocid se
smatra najtežim krivičnim delom protiv
čovečnosti. Pojam „genocid“ koji potiče
od reči „genos“ (grčki: porodica, pleme
ili rasa) i „-cida“ (lat.: ubistvo), koristio
je prvi put Raphael Lemkin u svojoj
knjizi, Axis Rule in Occupied Europe:
Laws of Occupation, Analysis of Gov-
ernment, Proposals for Redress. Defini-
cija genocida kao zločina, odnosno ut-
vrđivanje njegovih elemenata izvršeno je
Konvencijom o sprečavanju i kažnja-
vanju genocida 1948. godine. Kao
međunarodno krivično delo, genocid kao
što je definisano u članu 2. Konvencije,
je definisan i u statutima međunarodnih
sudova i tribunala, i ugrađen u krivične
zakonedržava. KZK je krivično delo ili
zločin genocida definisao u članu 148, na
sledeći način: “1. Svako lice koje sa
namerom da uništi, u celini ili u delu, et-
ničku, rasnu, versku grupu, izvrši jedno
ili više sledećih dela, kazniće se kaznom
552
zatvora u trajanju od petnaest (15) godina
do kazne doživotnog zatvora: 1.1. ubi-
janje članova grupe; 1. 2. izazivanje
ozbiljnih fizičkih ili psihičkih oštećenja
članovima grupe; 1.3. namerno izlaganje
grupe uslovima života koji su sračunati
na to da se njeno fizičko uništenje
sprovede u celini ili u delu; 1. 4. name-
tanje mera sa ciljem da se spreči rađanje
unutar grupe; 1.5. nasilno premeštanje
dece iz jedne u drugu grupu”.
Glavne kazne [Dënimet kryesore; Prin-
cipal punishments; Hauptstrafen] - su
sankcije koje se mogu izreći kao glavna
krivičnih dela. KZK kao glavne kazne
predviđa: kaznu doživotnog zatvora,
kaznu zatvora i novčanu kaznu.
H
Hapšenje [Arrestimi; Arrest; Verhaf-
tung] - znači čin lišavanja slobode lica
osumnjičenog za izvršenje krivičnog
dela. Obično hapšenje ili pritvor vrše pol-
icajci. ~ privremeno - je lišavanje slo-
bode pre podizanja optužnice protiv lica
koje je uhvaćeno na delu tokom izvršenja
krivičnog dela, koje se goni po službenoj
dužnosti ili se goni za određeno krivično
delo.
- tokom faze istrage - je hapšenje lica
protiv kojeg se vodi istraga kao
osumnjičenog za izvršenje krivičnog
dela po nalogu istražnog organa (tuži-
oca). Hapšenje u ovoj fazi se obično
dešava kada postoji rizik od bekstva
osumnjičenog lica ili rizik od uticaja
na dokaze i svedoke.
HIV (Human Immunodeficiency Virus) -
je bolest koja se manifestuje gubitkom
odbrane ljudskog organizma za
sprečavanje i borbu protiv infekcija
različitim virusima. U krivičnom pravu,
širenje ove bolesti na druga lica smatra se
krivičnim delom. KZK u članu 258
predviđa kao posebno krivično delo
„Širenje hiv virusa”.
I zakona nije izgovor“. U krivičnom pravu,
Idealno homogeno spajanje postoji kada
su krivična dela izvršena jednomradnjom
ista (npr. dva ili više ubistava) i hetero-
gena kada su krivična dela drugačija (na
pr: ubistvo, povreda, itd.). Što se tiče ob-
lika krivice, pravni oblici izvršenih dela u
idealnom spajanju mogu biti sa umišlja-
jem ili čak u obliku nemara (u vezi sa
nemarnošću, videti u ovom rečniku i:
„Aberatio Ictus”).
- realno - izražava se u slučajevima ka-
da osoba sa više radnji (nečinjenja)
izvrši više krivičnih dela za koja se
sprovodi krivični postupak i izriče
jedinstvena kazna. Kao karakteristika
realnog spajanja je mnoštvo činjenja,
gde osoba sa više dela ostvaruje
pravne oblike mnogih krivičnih dela,
znači svako krivično delo je izvršeno
posebnom radnjom Da bi se uključio u
jedinstven krivični postupak i da bi se
smatralo realnim spajanjem, izvršilac
ne treba da bude kažnjen pra-
vosnažnom odlukom za određeno
krivično delo (u suprotnom važe pravi-
la recidiva, videti: „Recidivizam“ i
„povratnik “ u ovom rečniku). Kao
takvo, realno spajanje krivičnih dela se
smatra za najjednostavniji oblik spa-
janja, kada je lice izvršilo dva ili više
krivičnih dela odvojenim radnjama.
Na primer: osoba A jednom radnjom
izvrši krivično delo krađe, a drugom
krivično delo ubistvo, itd. Izvršena
krivična dela mogu biti iste vrste (re-
alno homogeno spajanje) ili druge
vrste (realno heterogeno spajanje).
Izvršenje krivičnih dela može biti u
različitom vremenu i na različitim
mestima.
Ignoratia legis non excusat (lat.) -
latinska fraza koja znači „nepoznavanje
ova fraza se koristi da bi izrazila načelo
da se lice, koje nije svesno da njegovo
činjenje predstavlja krivično delo, ne
može opravdati i osloboditi od krivične
odgovornosti.
In dubio pro reo (lat.) - latinska fraza
koja se koristi za izražavanje osnovnog
načela savremenog krivičnog postupka
da se u slučajevima kada činjenice i
okolnosti slučaja dozvoljavaju različite
procene i tumačenja, mora prihvatiti
tumačenje koje je povoljnije za op-
tuženog.
Imunitet [Imuniteti; Immunity; Immuni-
tät] - je institut koji znači da se u skladu
sa zakonom ne može sprovoditi krivični
postupak protiv jedne kategorije lica ili
se može sprovesti samo uz posebnu
dozvolu ovlašćenog organa.
- materijalno-pravni - predstavlja osnov
za isključenje krivičnog dela, krivičnu
odgovornost i kažnjavanje određenih
lica. Materijalno krivično pravni
imunitet štiti lice od krivičnog gonjen-
ja, građanske tužbe ili razrešenja za
dela i odluke u okviru odgovornosti za
koje ima imunitet.
- proceduralno-krivični - ne isključuje
krivično delo niti krivičnu odgo-
vornost, već isključuje samo
sprovođenje krivičnog postupka.
Incest [Incesti; Incest; Inzest] - znači
seksualni odnos između dve osobe koje
su u bliskoj krvnoj vezi. Ove radnje su
inkriminisane u većini svetskih zakona.
U vezi s tim, KZK, u članu 243, definiše
kao posebno krivično delo: „Seksualni
odnosi unutar porodice”.
553
Indicije [Indiciet; english; german] -
smatraju se predznacima ili pokazatelji-
ma koji posredno doprinose utvrđivanju
sporne činjenice (videti, takođe: „Dokazi
u krivičnom postupku/ ~ nedirektni ili
indirektni”).
Individualizacija kazne [Individualizimi
i dënimit; Individualization of punish-
ment; Individualisierung der Strafe] - je
osnovno načelo odmeravanjakrivične
kazne, koje se sastoji od prilagođavanja
vrste i visine kazne za krivično delo i
njegove izvršioce. Glavni sadržaj ovog
načela je orijentisan ka prilagođavanju
kazne ličnosti izvršioca krivičnog dela,
što u početku podrazumeva posmatranje i
prepoznavanje ličnosti izvršioca i izrican-
je one vrste i visine kazne koja najbolje
utiče na njegovo prevaspitavanje. Sa-
vremeno krivično pravo posvećuje pose-
bnu pažnju individualizaciji kazne
izricanjem pravila, kriterijuma za meren-
je i prilagođavanje kazne od strane suda
u svakom slučaju. KZK u opštem delu
takođe propisuje standardna pravila za
odmeravanje kazne, dok se u posebnom
delu osnove za individualizaciju kazne
izražava utvrđivanjem minimalne i
maksimalne kazne za svako krivično de-
lo.
Inkriminacija [Inkriminimi; Incrimina-
tion; Kriminalisierung] - znači utvrđivan-
je kao krivičnih dela činjenja ili nečinjen-
ja koji ugrožavaju vrednosti pojedinca i
društva. Dakle, utvrđivanje određenih
činjenica kao krivično delo.
Interpol Međunarodna kriminalističko
policijska organizacija [Organizata
Ndërkombëtare e Policisë Kriminale; The
International Criminal Police Organiza-
tion; Internationale kriminalpolizeiliche
Organisation].
Istraga [Hetimi; Investigation; Er-
mittlungen] - je prva faza krivičnog
554
postupka, koja uključuje početne radnje
nakon primanja krivične prijave od
tužilaštva. Svrha istrage je da razmotri
relevantne činjenice i pruži dokaze u vezi
sa krivičnim predmetom da bi se utvrdilo
da li postoje osnovi za podizanje op-
tužnice i odlučivanje o sudskom
postupku ili za ukidanje krivičnog
postupka. Prema ZKP, istraga je u
nadležnosti državnog tužioca. U nekim
zemljama, istraga je u nadležnosti suda,
odnosno istražnog sudije.
Istorija krivičnog prava [Historia e së
drejtës penale; History of criminal law;
Strafrechtsgeschichte] - podrazumeva
disciplinu koja proučava istorijski razvoj
krivičnog zakonodavstva, sudske
krivične prakse i ideje i teorije iz oblasti
krivičnog prava. U savremenim studija-
ma, posebna pažnja je posvećena istoriji
krivičnog prava kao načinu poznavanja
osnovnih pojmova i razvoja osnovnih in-
stituta u ovoj oblasti i osnove za stručno
osposobljavanje pravnika iz oblasti
krivičnog prava. Istorijski razvoj
krivičnog prava se proučava deljenjem na
faze razvoja društva, kao što su antičko
doba, srednjevekovno doba, period
rođenja liberalno-buržujskog prava i do
savremenog krivičnog prava. Istorijski
kontekst krivičnog prava uglavnom se
odnosi na glavne škole koje su nosioci
ideja o krivičnim delima i teorija o kazni
i načinima odgovora društva na kriminal-
itet. Ovaj aspekt je takođe identifikovan
sa idejama velikih pravnika i naučnika,
kao što su: Cesare Beccaria, Enrico Ferri,
Hans-Heinrich Jescheck, Paul Johann
Anselm Ritter von Feuerbach (Anselm
von Feurbach), Rafaelo Garafalo, Jeremy
Bentham, Franz Von Liszt, Gérard Van
Hamel, Adolphe Prins, itd. Na prak-
tičnom planu je takođe potrebno
proučavanje istorije krivičnog prava za
priznavanje savremenog krivičnog prava
i za tačno tumačenje i primenu važećeg
krivičnog zakonodavstva.
Iter Criminis (lat.) - je latinska fraza
koja znači proces, način izvršenja
krivičnog dela, koji može proći kroz
nekoliko faza ili stadijuma. Kao faze
izvršenja krivičnog dela mogu biti: od-
luka o izvršenju krivičnog dela, priprem-
na radnja, pokušaj (koji su takođe obja-
šnjeni u ovom rečniku) i izvršenje
krivičnog dela.
Iznuda [Detyrimi; Extortion; Erpres-
sung] - znači primoravanje osobe da
nešto nevoljno učini. Iznuda se, osim kao
sastavni element više krivičnih dela,
takođe definiše kao posebno krivično de-
lo protiv imovine. Ovo krivično delo
može da izvrši bilo ko radi nezakonitog
sticanja materijalne koristi za sebe ili
drugoga, koristeći silu ili zastrašivanje da
prisili drugo lice da deluje ili ne, na štetu
svoje ili imovine drugog lica. Ovo
krivično delo definiše KZK (član 340).
Izreka pravno krivične norme [Dis-
pozitivi i normës penale juridike; Wit-
nesses in criminal procedure; -
Strafrechtliche Norm] - predstavlja cen-
tralni deo pravno krivične norme koji ut-
vrđuje činjenicu koja se smatra krivičnim
delom, odnosno elemente krivičnog dela
(pravni oblik dela), opisujući ponašanje
koje je zabranjeno ili čak naloženo. Izre-
ka krivičnih normi je uglavnom zabrana
(na pr: „Svako ko drugoga liši života...“,
„svako ko koristi nasilje ili zastrašivan-
je...“) i u retkim slučajevima nalog, (na
pr: „Ko god ne ponudi pomoć licu čiji je
život u pitanju...“). U zavisnosti od pri-
rode krivičnog dela, izreka može
uključivati činjenje (propust) izvršenja,
oblik krivice, način i sredstva izvršenja,
mesto i vreme izvršenja, itd. Zatim, je u
izreci predviđen i subjekt koji može biti
izvršilac, tako što se utvrđuje da li
krivično delo može da bude izvršeno od
strane bilo kog lica, gde zakonodavac
koristi reč „svako “ (na pr: krivično delo
kao što su: krađa, ubistvo, itd) ili se od-
ređuje da delo može da izvrši lice sa od-
ređenim svojstvom i odgovornostima, na
pr: „službeno lice“, itd.
- Uobičajena - postoji u slučajevima
kada norma ne određuje karakteristike
krivičnog dela, već ga samo imenuje.
- Opisna - postoji u slučajevima kada
norma određuje (opisuje) objektivne i
subjektivne elemente krivičnog dela.
- Uputstvena ili blanket - označava
slučajeve kada norma za neke karak-
teristike krivičnih dela upućuje na
neku drugu normu Krivičnog zakoni-
ka, zakona, konvencije, itd.
Izručenje/ekstradicija [Ekstradimi; Ex-
tradition; Auslieferung] - najvažniji oblik
međunarodne saradnje u krivičnim
stvarima, što znači predaju izvršioca
krivičnog dela iz jedne države u drugu,
kako bi mu se sudilo za krivično delo ili
da bi se izvršila kazna izrečena protiv
njega pravosnažnom presudom.
Izvršenje strane krivične presude
[Ekzekutimi i aktgjykimit penal të huaj;
Execution of a foreign criminal judg-
ment; Vollstreckung von ausländischen
Strafurteilen] - znači izvršenje kazne
koju je izrekao sud druge države protiv
izvršioca krivičnog dela. Kao oblik
međunarodne saradnje u krivičnim
stvarima, obuhvata slučajeve kada je licu
izrečena kazna u državi u kojoj je izvršio
krivično delo i predaje se drugoj državi,
obično državi njegovog stalnog boravka
radi izdržavanja kazne.
K
Kaucija [Dorëzania; Surety; Kaution] -
mera obezbeđenja okrivljenog u
555
krivičnom postupku. Ova mera se sastoji
u tome da okrivljeni ili neko drugi u nje-
govo ime deponuje/založi određenu sumu
novca. Kauzalna ili uzročna veza
[Lidhja kauzale apo shkakësore; Causal
link; Kausalzusammenhang] - označava
objektivnu povezanost između činjenja ili
nečinjenja lica i krivičnog dela, odnosno
izazvane posledice. Ova veza takođe
predstavlja osnovu krivične odgovornosti
za lice osumnjičeno za krivično delo, gde
se izvan elemenata odgovornosti i krivice
mora dokazati da postoji veza činjenja
(nečinjenja) lica - posledica. KZK u
članu 20 definiše kauzalnu ili uzročnu
vezu na sledeći način: “Lice nije krivično
odgovorno ukoliko nema uzročne veze
između činjenja ili nečinjenja i posledi-
ce”. U praksi se uzročna veza dokazuje
na osnovu činjenica koje su se dogodile i
ova veza postoji samo ako se, bez ikakve
sumnje, utvrdi da je posledica, koja je
definisana kao karakteristika krivičnog
dela, direktan rezultat činjenja ili
nečinjenja lica.
Kazna dugotrajnog zatvora [Dënimi
me burgim afatgjatë; Punishment of
long-term imprisonment; Langjährige
Haftstrafe] - je glavno krivično delo koje
se obično nalazi u zakonodavstvu
zemalja koje ne predviđaju doživotnu
kaznu i smatra se njenom zamenom. Na
Kosovu je dugotrajna kazna zatvora (od
21 do 40 godina) definisana u Privreme-
nom krivičnom zakonu, koji je bio na
snazi do 31.12.2012. godine.
Kazna doživotnog zatvora [Dënimi me
burgim të përjetshëm; Punishment of life
long imprisonment; german] - je najteža
krivična sankcija (kapitalna kazna, nakon
smrtne kazne) za izvršioce, što znači da
izvršilac nakon kazne, ostatak života tre-
ba da provede u zatvoru. Kao takva,
doživotna kazna zatvora se predviđa za
556
najteža krivična dela. Član 44. stav 1.
KZKglasi: „Zakon može odrediti kaznu
doživotnog zatvora za najteža krivična
dela, počinjena pod naročito otežava-
jućim okolnostima, ili krivična dela koja
su izazvala veoma teške posledice”.
Kazna zatvora [Dënimi me burgim;
Punishment of imprisonment; Haftstrafe]
- je vrsta krivične kazne koja se sastoji od
lišavanja slobode, koja se predviđa za ve-
liki broj krivičnih dela. Kao i u za-
konodavstvu drugih država, i KZK u
poređenju sa drugim kaznama predviđa
kaznu zatvora kao glavnu kaznu za sva
krivična dela. Prema članu 45, stav 1:
„Kazna zatvora ne može biti kraća od
trideset (30) dana niti duža od dvadeset i
pet (25) godina”.
Klauzula o atentatu [Klauzolë atentate;
english; Assassination clause] - znači da
se ubistvo ili pokušaj ubistva predsednika
države i članova njegove porodice ne
smatra političkim krivičnim delom i sto-
ga je za ova krivična dela dozvoljeno
izručenje izvršilaca. To je klauzula koja
isključuje takva dela iz koncepta
političkih krivičnih dela i načela da se za
ova dela ne dozvoljava izručenje izvrši-
laca. Kao krivična dela koja se ne smatra-
ju političkim, iako se mogu izvršiti sa
takvim motivima, uključuju zločine pro-
tiv čovečnosti, teroristička dela, itd, za
koja je dozvoljeno izručenje (videti,
takođe: krivično/-političko delo u
rečniku).
Kohabitacija [Kohabitacion; Cohabita-
tion; Kohabitation] - je politička situacija
koja se manifestuje u polu-predsedničkim
sistemima kao što je Francuska, gde
politička orijentacija predsednika nije u
skladu s većinom članova parlamenta. U
ovim slučajevima, predsednik je
obavezan da koncenzusom imenuje
premijera, koji uživa podršku većine par-
lamenta kako bi se izbegla politička kri-
za.
Konvencija Saveta Evrope o borbi
protiv trgovine ljudima (Council of Eu-
rope Convention on Action against Traf-
ficking in Human Beings) [Konventa e
Këshillit të Evropës mbi Veprimin
kundër Trafikimit të Qenieve Njerëzore;
Europaratskonvention zur Bekämpfung
des Menschenhandels] - Ova Konvencija
je usvojena od strane Komiteta ministara
Saveta Evrope 3. maja 2005. godine, na-
kon niza drugih inicijativa Saveta Evrope
u oblasti borbe protiv trgovine ljudima.
Konvencija ima širok predmet primene,
uključujući sve oblike trgovine ljudima
(bilo nacionalne ili međunarodne, bez
obzira da li su povezani sa organi-
zovanim kriminalom) ili uzimanje svih
lica koja su žrtve trgovine ljudima (žena,
muškaraca ili dece).
Konvencija Ujedinjenih nacija protiv
korupcije (The United Nations Conven-
tion against Corruption UNCAC) [Kon-
venta e Kombeve të Bashkuara kundër
Korrupsionit; Übereinkommen der
Vereinten Nationen gegen Korruption] -
je jedini obavezni pravni instrument pro-
tiv korupcije. Širok pristup Konvencije i
obavezni karakter mnogih njenih odreda-
ba čine je jedinstvenim instrumentom za
razvoj sveobuhvatnog odgovora na glob-
alni problem. Ova Konvencija pokriva
pet glavnih oblasti: preventivne mere,
kriminalizaciju i sprovođenje zakona,
međunarodnu saradnju, povraćaj
imovine, tehničku pomoć i razmenu in-
formacija. Konvencija obuhvata mnoge
oblike korupcije, kao što su: mito,
trgovina uticajem, zloupotreba funkcija i
različita dela korupcije u privatnom
sektoru.
- Korupcija [Korrupsioni; Corruption;
Korruption] - je bilo koja povreda
dužnosti zvaničnika u institucijama ili
odgovornih pravnih lica koja se sastoji
od prijema mita za izvršavanje ili
neizvršavanje određenog posla radi
nezakonite koristi. Generalno, korup-
cija se definiše kao zloupotreba javnih
ovlašćenja radi lične koristi, kao što je
prijem mita javnih službenika, skriveni
sporazumi u javnim nabavkama ili
pronevera javnih fondova. Treba
napomenuti da ne postoji konačna
definicija korupcije, jer ovaj pojam
označava različite oblike nezakonite
koristi za sebe ili drugo lice zloupotre-
bom javne funkcije, ali i privatno.
Korupcija je izražena u pasivnom i ak-
tivnom obliku, odnosno uzimanjem i
davanjem mita. U KZK se definiše kao
posebno krivično delo: Primanje mita
(član 428); Davanje mita (član 429) i
Podmićivanje stranog ovlašćenog lica
(član 430). Na osnovu glavnih oblika i
nivoa korupcije, u kriminološkoj liter-
aturi se opisuju neki oblici, kao što su:
politička, upravna i sudska korupcija.
- politička - podrazumeva uzimanje i
održavanje funkcija političke moći
kroz podmićivanje tokom predizbornih
kampanji i izbora i pribavljanje
donacija i prikrivenih sredstava od
fizičkih i pravnih lica. ~ upravna - up-
otreba ovlašćenja i nadležnosti u lo-
kalnoj ili centralnoj upravi radi dobi-
janja nezakonite dobiti uzimanjem
mita ~ sudska - primanje i davanje
mita u sudskom postupku radi do-
nošenja odluka u suprotnosti sa za-
konom.
Krađa [Vjedhja; Theft; Diebstahl] - je
krivično delo koje se sastoji u uzimanju
tuđe pokretne imovine sa namerom da se
stekne nezakonita korist za sebe ili drugo
lice. Predmet zaštite ovog krivičnog dela
je pokretna imovina, a vrši se samo
557
umišljajem. Krivično delo krađa je
definisano u članu 325. KZK.
- Teška - se smatraju slučajevi gde je
krađa ocenjena zbog načina izvršenja,
okolnosti i vrednosti ukradene
imovine (stvari). Na primer: nasilni
ulazak u zatvorene prostorije, kada je
krađa izvršena korisćenjem vanrednog
stanja usled požara, kada ukradena
imovina ima posebnu vrednost (kul-
turnu, versku), itd.
- Razbojnička - je krivično delo koje se
sastoji od krađe i upotrebe nasilja ili
pretnje. Razbojnička krađa počinje sa
krađom, a nakon što je izvršilac
iznenađen, koristi nasilje ili pretnju da
bi zadržao ukradenu imovinu (stvar).
Ovo krivično delo je definisano u
članu 328. KZK (videti takođe u ovom
rečniku: „Razbojništvo”).
- usluga - je poseban oblik krađe koji se
izvršava kada lice prevarom,
oduzimanjem ili drugim sredstvima
izbegava plaćanje za primljene usluge.
Takve usluge mogu biti: prevoz, inter-
net, itd. Krađa usluga je definisana kao
posebno krivično delo u KZK (član
326).
Krajnja nužda [Nevoja ekstreme; Ex-
treme necessity; Extreme Not] - je opšti
institut koji isključuje nezakonitost dela u
određenim okolnostima, iako izvršeno
delo sadrži sve karakteristike krivičnog
dela propisanog zakonom. Znači, prema
zakonu, nije krivično delo ono delo koje
je izvršeno u okolnostima krajne nužde.
Krajnja nužda postoji kada je lice izvršilo
krivično delo da bi za sebe ili drugo lice
otklonilo neposrednu i ničim izazvanu
opasnost, koja se na drugačiji način nije
mogla otkloniti, a pri tom učinjeno zlo
nije veće od zla koje je pretilo opasnošću.
Krajnja nužda je sukob dva zaštićena
pravna dobra, a zakonom je dozvoljeno
558
da se nanese šteta manjem dobru da bi se
spasilo, zaštitilo pravno dobro sa većom
vrednošću. Na primer: krajna nužda se
izražava u slučajevima kada lice X polo-
mi vrata stana lica Y, nasilno uđe, da bi
spasilo život deteta koje se nalazi u stanu
koji je u požaru. U ovom slučaju ne post-
oji krivična odgovornost za krivično delo
nasilnog ulaza u zatvorene objekte, itd.,
jer u ekstremnim okolnostima zakon
dozvoljava oštećenje tog pravnog dobra
ili prava sve dok je to obavezno da bi se
zaštitilo pravno dobro sa većom vred-
nošću, u ovom slučaju život deteta!
Krajnja nužda postoji i u slučajevima ka-
da se radi o sukobu dva dobra sa istom
vrednošću. Na primer: kada u
ekstremnim okolnostima treba da se
žrtvuje život lica X da bi se spasila osoba
Y! Slučaj kao ovaj može da se izrazi ako
u avionu koji se ruši postoji samo jedna
spasilačka oprema koja omogućava spas
samo jednom licu i lice X lišava života
lice Y i uzima opremu da bi spasilo svoj
život! Institut krajnje nužde predviđa i
KZK u članu 13, stav 1 gde se propisuje:
“Delo izvršeno u krajnjoj nuždi nije
krivično delo”, dok se u stavu 2 propisu-
je: “Krajnja nužda postoji kada izvršilac
deluje da bi odvratio neposrednu i ničim
izazvanu opasnost od sebe ili drugog lica,
a da ta opasnost nije mogla biti
odvraćena drugačije, i da je šteta
izazvana da bi se opasnost odvratila man-
ja od štete koja je pretila”. Dakle, kao
uslovi koji treba da se ispune u vezi sa
opasnošću su da nužda bude neposredna i
da nije isprovocirana od strane samog li-
ca koje zatim preduzima delovanje da je
izbegne. Drugi opšti uslovi su: da ne
postoji mogućnost da se opasnost otkloni
na neki drugi način i da nastala velika
šteta ne bude veća od opasnosti, odnosno
da bude manja ili ista. U krivičnom pravu
se ne smatra da postoje uslovi krajnje
nužde, ako je lice prema zakonu na snazi
bilo obavezno da bude izloženo od-
ređenoj opasnosti. Ovo načelo sadrži i
KZK, gde u stavu 4, člana 13 propisuje:
“Nema krajnje nužde ukoliko je izvršilac
bio zakonom obavezan da se izloži opas-
nosti”. ~ navodno i pretpostavljeno - iz-
ražava se u slučajevima kada lice
pogrešno misli da postoji opasnost i u
uslovima zablude preduzima delovanje
za uklanjanje opasnosti. I u ovom slučaju
postojanje krivične odgovornosti izvršio-
ca dela ili ne, zavisi od utvrđivanja da li
je u konkretnom slučaju zabluda bila iz-
begnuta ili ne. ~ Prekoračenje granica
krajnje nužde - je izraženo u slučajevima
kada je delo za otklanjanje opasnosti
preduzeto nakon što je opasnost prestala
ili kada je opasnost mogla da se otkloni,
kada je nastala šteta veća od opasnosti ili
kada je opasnost mogla da se otkloni na
neki drugi manje štetan način ili manje
oštećujući pravno dobro drugom licu. U
ovim slučajevima, kao načelo, izvršilac
se kažnjava, ali blaže, ili u posebno
olakšavajućim okolnostima, on može da
se oslobodi kazne. Ovu definiciju ima i
KZK, u stavu 3, člana 13 gde propisuje:
“Kada je izvršilac nehatno izazvao opas-
nost, ili je prekoračio granice nužne od-
brane, kazna se može umanjiti. Kada
izvršilac prekorači granice nužne odbrane
u posebno olakšavajućim okolnostima,
može biti oslobođen kazne”.
- Krijumčarenje [Kontrabanda; Smug-
gling; Schmuggel] - znači prenos robe
i vrednih stvari bez carinske kontrole
preko državne granice.
- oružja - vrsta krijumčarenja, što znači
nezakonito prenošenje oružja. Zbog
opasnosti, kažnjava se na poseban
način, obično u okviru krivičnih dela
zloupotreba oružja.
- narkotika - je ilegalni transport
narkotika preko državne granice, iz-
begavanjem mera carinskog nadzora.
Krijumčarenje narkotika može da se
predstavi u obliku neovlašćene pro-
izvodnje i prometa; posredovanjem u
ilegalnoj trgovini narkoticima, proda-
jom ilegalnih narkotika i nelegalnim
prevozom narkotika.
Krijumčarenje migranata [Kontraband-
imi me migrantë; Smuggling of migrants;
Menschenschmuggel] - znači bilo koja
radnja u cilju direktnog ili indirektnog
korišćenja finansijske ili druge materijal-
ne koristi od nezakonitog ulaska lica u
državu u kojoj to lice nema stalno
prebivalište ili nije državljanin te države.
Krijumčarenje migranata je predviđeno
kao posebno krivično delo u KZK
(član170).
Kriminalna antropologija [An-
tropologjia kriminale; Criminal anthro-
pology; Kriminalanthropologie] - oblast
profilisanja autora koja se bavi percipira-
nim vezama između prirode zločina i
ličnosti ili fizičkog izgleda izvršioca.
Pojam „kriminalna antropologija” je
uglavnom rezervisan za dela italijanske
škole kriminologije iz 19. veka (autora
kao što su: Cesaro Lombroso, Enrico
Ferri, Raffaelo Garofalo). Lombroso je
smatrao da su kriminalci rođeni sa infe-
riornim fiziološkim razlikama koje su
bile različite. On je popularizovao pojam
„urođeni zločinac“ (u svom poznatom
delu: „L'uomo deliquente“) i postavio te-
oriju da je kriminalitet atavizam ili ten-
dencija nasleđa. Njegova ideja je bila da
pronađe uzroke zločina unutar pojedinca
i da ih potpuno odvoji od okolnih
društvenih uslova i struktura.
Kriminalna biologija [Biologjia krimi-
nale; Criminal biology; Kriminalbiolo-
gie] - specijalna kriminološka disciplina
559
koja proučava odnos anatomsko-fizičkih
i bioloških osobina pojedinca sa njego-
vim kriminalnim ponašanjima.
Kriminalna etiologija [Etiologjia krimi-
nale; Criminal aetiology; Kriminalätiolo-
gie] - je disciplina koja proučava uzroke
kriminaliteta, odnosno faktore koji utiču
na izvršenje određenih zločina. U okviru
kriminalne etiologije, proučavaju se spol-
jni (socijalni, ekonomski i sl.) i unutrašnji
faktori (koji se bave ličnostima ljudi) koji
utiču na izvršenje određenih krivičnih
dela, analizirajući uzročnu vezu ovih
faktora sa ponašanjem pojedinca. Kao
takva, kriminalna etiologija je glavna
grana nauke o kriminologiji.
Kriminalistika [Kriminalistika; Crimi-
nalistics; Kriminalistik] - nauka koja se
bavi proučavanjem metoda za otkrivanje
i dokazivanje krivičnih dela, otkrivanje
izvršilaca i njihovo identifikovanje.
Kriminalistika u borbi protiv kriminal-
iteta izrađuje metode i naučna sredstva za
otkrivanje, istraživanje i sprečavanje
krivičnih dela. Kriminalistička tehnika -
je sistem naučnih saznanja na osnovu
kojih se izrađuju metode, tehnička
sredstva koja se koriste za pretraživanje,
otkrivanje, prikupljanje i proučavanje
materijalnih dokaza radi otkrivanja i
sprečavanja krivičnih dela.
Kriminalitet [Kriminalitet; Criminality;
Kriminalität] - celokupnost svih krivičnih
dela izvršenih u jednom vremenu, pro-
storu i određenom periodu. Izraz krimi-
nalitet se takođe koristi za karakterizaciju
kompletnog fenomena kriminala i
ponašanja koji se javljaju u društvu ili u
zemlji.
- primarna - krivična dela izvršena po
prvi put i za koje su nadležni organi
sproveli krivični postupak.
- sekundarna - predstavljaju ponovljeno
izvršenje kriminalnog ponašanja i
560
njihovo procesurianje dva ili više puta
pred organima za krivične postupke.
Sekundarni kriminal se naziva i krimi-
nalitet koji se ponavlja ili recidivizam.
- ekonomski - podrazumeva sva krimi-
nalna ponašanja kojima se neposredno
ili posredno napada privreda,
ekonomski odnosi i privredne ak-
tivnosti.
- kompjuterski - kriminalna ponašanja
gde se kompjuteri ili slična sredstva
koriste za izvršenje određenih
krivičnih dela.
- profesionalni - izvršenje krivičnih
dela, obično protiv imovine, u vidu
trajne profesije, koja služi kao stalni ili
privremeni izvor osnovnog ili sekund-
arnog prihoda. ~ “belog okovratnika” -
oblik profesionalnog kriminala, koji
uključuje zločine izvršene od strane li-
ca sa visokim društvenim statusom i
autoritetom u okviru zanimanja koje
obavljaju.
Kriminologija [Kriminologjia; Crimi-
nology; Kriminologie] - nauka koja
proučava fenomen kriminala kao indi-
vidualni i društveni fenomen, analizir-
ajući oblike njegovog ispoljavanja, a
naročito proučavanjem uzroka ili faktora
koji utiču na izvršenje krivičnih dela.
Kriminogeni faktori [Faktorë krimino-
gjen; Criminogenic factors; Kriminogene
Faktoren] - faktori koji utiču na izvršenje
zločina, koji obuhvataju sve one uzroke,
uslove i okolnosti koje utiču na pojavu
kriminaliteta i različita krivična ponašan-
ja u društvu (videti, takođe: „Kriminalna
etiologija” u rečniku).
Krivica [Fajësia; Guilt; Schuld] - je
subjektivni element krivičnog dela koji
podrazumeva odnos ili psihičko stanje
izvršioca sa izvršenim krivičnim delom.
Zajedno sa odgovornošću, postoje ele-
menti koji sačinjavaju ili predstavljaju
krivičnu odgovornost. Savremeno
krivično pravo se zasniva na načelu kriv-
ice „nullum crimen nulla poena sine cul-
pa“ što znači: ne postoji krivično delo ni-
ti kazna bez krivice. To znači da niko ne
može biti krivično odgovoran i kažnjen
bez krivice, čak i ako je objektivno ost-
vario elemente ili druge karakteristike
krivičnog dela. Dakle, da bi se kaznio za
krivično delo nije dovoljna samo realiza-
cija činjenica koje prema zakonu čine
krivično delo u skladu sa zakonom, već
treba da je delo izvršeno krivicom (sa
umišljajem ili iz nehata). Za razliku od
odgovornosti koja se pretpostavlja da
postoji, krivica mora biti dokazana u
krivičnom postupku u svakom pojedi-
načnom slučaju, a dužnost je suda da za
tu svrhu izvodi dokaze. Dok se ne dokaže
krivica, primenjuje se pretpostavka nevi-
nosti što je osnovno načelo krivičnog
postupka. Sud može kazniti samo lice ko-
je je krivično delo izvršilo svojom krivi-
com, a ne kada je delo izvršeno pod uti-
cajem nasilja ili u bilo kojim drugim
okolnostima protiv volje izvršioca. Iz
ovoga proizlazi da institut krivice pred-
stavlja aktuelnu tematiku, a njegova
funkcija nije samo teorijska, već i prak-
tična. Pored toga, krivica ima i funkciju
da prevaspita osuđeno lice, zbog
činjenice da samo lice koje shvati da je
izvršilo krivično delo krivicom može da
se popravi i da oseti težinu posledice
koju je izazvalo, u suprotnom, kazna ima
samo kazneni karakter. Na osnovu ovo-
ga, krivica postoji samo kada postoji od-
nos ili psihološka veza između činjenja
(nečinjenja) i posledice, odnosno izvrši-
lac mora da bude svestan da njegovo
činjenje ili nečinjenje može da izazove
posledice koje su prema zakonu krivično
delo, i da je posledica željena, da se složi
ili olako pomisli da se ova posledica neće
dogoditi.
- Psihološka koncepcija - krivica se
shvata kao psihička veza izvršioca sa
njegovim delom i posledicom. Ovaj
koncept ili teorija krivice proizlazi kao
garancija za pojedinca, jer zahteva
psihičku vezu između činjenice
(krivičnog dela) i autora, zasnivajući
se na psihičkom stavu koje lice zauzi-
ma prema nezakonitom činjenju ili
nečinjenju i njegovim posledicama iz-
raženim sa umišljajem ili iz nehata.
Dakle, prema ovoj teoriji, lice se
smatra krivim kada je psihički sposob-
no da razlikuje dobra dela od loših
(štetnih). Osnovna zamerka ovoj teori-
ji leži u činjenici da ne uzima u obzir
pravni aspekt krivice, odnosno sves-
nost izvršioca da postupa u suprotnosti
sa zakonskim normama. Sa istorijske
tačke gledišta, psihološki koncept
krivice se razvio pod uticajem liberal-
izma 1800. godine, a posebno ga
afirmiše ugledni italijanski pravnik
Francesco Carrara.
- Normativna koncepcija - lice se
smatra krivim kada je svesno da je
njegovo delovanje nezakonito, da je
propisano zakonom kao krivično delo.
Tačnije, prema normativnom koncep-
tu, osnov za krivicu proističe iz
ponašanja u suprotnosti sa pravnim
normama. Krivica nije jednostavno
psihička veza između autora i
činjenice, već ukor koji se izdaje licu
koje izvršenjem krivičnog dela
pokazuje da ne poštuje vrednosti
zaštićene krivičnim pravom. Što se
tiče određivanja krivice za pojedinca
(fizičko lice), i ova teorija se kritikuje,
jer ne uzima, dovoljno, u obzir psi-
hološki element krivice i vodi se ob-
jektivom krivičnom odgovornošću.
561
 Kao takva, normativna teorija se tre-
nutno posmatra kao podobno rešenje
za koncept krivice za pravna lica (za
više, videti i definiciju u ovom
rečniku: “Krivična odgovornost
pravnih lica”).
- Psihološko-normativni koncept -
obuhvata elemente psihološkog i nor-
mativnog koncepta, odnosno lice se
smatra krivim kad je svesno da bi
svojim činjenjem ili nečinjenjem
izazvalo štetne posledice i ako zna da
je krivično delo zabranjeno po za-
konskim normama, tačnije da je neza-
konito. Ovaj koncept je takođe poznat
kao formalna teorija, obuhvata psi-
hološki element, uslovljavajući ga za-
konskom definicijom krivičnog dela,
uzimajući u obzir da je krivično delo
osmišljeno od strane zakonodavca na
formalan način, odnosno da je
krivično delo u stvari propisano za-
konom. Ističući da iz ostvarenih
činjenica (činjenje ili nečinjenje) pro-
izilaze elemenati umišljaja ili nehata,
samim tim ni psihološki element ne
može da se prejudicira. Dakle,
konkretna činjenica pokazuje elemente
umišljaja ili nehata. Ovaj koncept
takođe prihvata većina najmodernijih
krivičnih zakonika, uključujući KZK,
koji u članu 22 predviđa: „Znanje,
namera, nehat ili svrha koji se zahteva-
ju za postojanje krivičnog dela mogu
biti izvedeni iz činjeničnih okolnosti“.
Član 7, koji definiše krivično delo
predviđa: „Krivično delo je nezakoniti
akt koji je zakonom definisan kao
krivično delo, čija su obeležja od-
ređena zakonom, ...“, dok članovi 21 i
23 propisuju umišljaj i nehat kao dva
glavna oblika krivice, izbegavajući iz-
raz „kriv ili krivica“, upravo zbog
562
različitih koncepta u nauci krivičnog
prava.
Krivično delo [Vepra penale; Criminal
offence; Straftat] - je nezakonita činjeni-
ca (činjenje ili nečinjenje), koja je pro-
pisana zakonom kao krivično delo, čije
su karakteristike i krivične sankcije
definisane zakonom. Prema formalnom
konceptu, krivično delo se smatra
pravnom činjenicom, koja uzrokuje
pravne posledice u spoljnom svetu. Pre-
ma tome, krivično delo se smatra
pravnim konstruktom zasnovanim samo
na njegovim formalnim elementima.
Prema materijalnom konceptu, krivično
delo je opasno delo čoveka koje šteti do-
bru i vrednostima pojedinca i društva
uopšte. Odvojeno, ove dve definicije za
krivično delo nisu potpune. Formalni
koncept uzima u obzir definiciju
krivičnog dela utvrđenu zakonom, ali ne
uključuje i suštinske elemente koji
pokazuju kako ta krivična dela
inkriminišu činjenice koje su štetne i
imaju određeni stepen opasnosti (jer u
suprotnom ne bi bilo potrebno da se od-
rede odredbama upravne i građanske pri-
rode, predviđajući i nekrivične sankcije),
dok se materijalni koncept koji naglašava
suštinsku stranu, jednostavno, fokusira na
uzroke ili razloge zbog kojih bi neko
činjenje ili nečinjenje trebalo inkri-
minisati, ali ne ističe komponentu ut-
vrđivanja zakonom dela koje je glavni el-
ement i izražavanje načela zakonitosti
kao osnovnog principa krivičnog prava.
Iz toga proizilazi da je potpunija defini-
cija formalno-materijalni koncept koji, s
prioritetom, naglašava načelo zakonitosti,
a krivično delo ocenjuje kao protivza-
konito delo koje se zakonom propisuje
kao takvo; odnosno kao opasno delo koje
šteti dobru pojedinca i društva. Prema
tom konceptu, krivično delo je definisano
zakonom kao zabranjeno, jer predstavlja
činjenicu koja krši individualne i
društvene vrednosti i dobra. Na osnovu
toga, zasnivajući se na potrebi za
krivičnom zaštitom vrednosti pojedinca i
društva od štetnih, opasnih dela,
krivičnim delom se smatra samo delo ko-
je je izričito propisano zakonom kao
krivično (u suprotnom, ako nije propisa-
no zakonom, ne postoji krivično delo,
bez obzira na to koliko su opasna i štetna
činjenja ili nečinjenja). U savremenom
krivičnom pravu, krivično delo se
definiše i naglašavanjem njegovog objek-
tivnog i subjektivnog aspekta, smatrajući
kao krivično delo činjenja ili nečinjenja
lica, koji su po zakonu zabranjeni (objek-
tivna strana) i izvršeni krivicom (subjek-
tivna strana). KZK, u članu 7, definiše
krivično delo na sledeći način: “Krivično
delo je nezakoniti akt koji je zakonom
definisan kao krivično delo, čija su obe-
ležja određena zakonom, i za koje je za-
konom predviđena krivična sankcija ili
mera obaveznog lečenja”. Polazeći od
činjenice da krivično delo predstavlja
glavnu kategoriju celokupnog sistema
krivičnog prava i glavni deo izučavanja
doktrine o krivičnom pravu, njegovo pot-
puno priznavanje zahteva analizu svih
njegovih elemenata, posebno i u vezi sa
principima i drugim pravilima ove grane
prava (videti u ovom rečniku: Elementi
krivičnog dela, protivzakonitost, od-
ređivanje krivičnog dela, krivična odgo-
vornost, krivica, načelo zakonitosti, itd).
- produženo - čine više istih krivičnih
dela izvršenih u vremenskoj pov-
ezanosti od strane istog izvršioca,
umišljajem, ka istom zaštićenom ob-
jektu. Produženo krivično delo je oblik
stvarno-fiktivnog spajanja krivičnih
dela, jer iako je ostvareno više
krivičnih dela odvojenim radnjama, ne
radi se o spajanju krivičnih dela i
izricanju jedinstvene kazne (kao u
slučajevima stvarnog spajanja), ali iz
praktičnih razloga, pošto se izražavaju
gore navedeni uslovi (iste vrste
krivičnog dela, subjektivno i objek-
tivno jedinstvo izvršenih krivičnih
dela, ima povezanost ili vremenski
kontinuitet), sud može sve oceniti kao
jedno krivično delo, odnosno kao
produženo krivično delo. Kao takav,
institut produženog krivičnog dela se
primenjuje u slučajevima kada je, sa
praktične tačke gledišta, teško ili čak
nemoguće odrediti kaznu za svako de-
lo, kada je broj krivičnih dela veći. Na
primer: Lice koje radi kao blagajnik u
banci krade novac sto puta dok ga ne
otkriju. U ovom slučaju ono nije
izvršilo sto krivičnih dela krađe, već
samo jedno produženo krivično delo.
KZK u članu 81. “Kazna za produžena
krivična dela” propisuje: “Produžena
krivična dela se sastoje od nekoliko
istih ili sličnih krivičnih dela izvršenih
u određenom vremenskom periodu od
strane istog izvršioca, koja se smatraju
celinom u slučaju postojanja makar
dva od sledećih uslova: ista žrtva
krivičnog dela; isti objekat krivičnog
dela; korišćenje situacije ili istov-
remena veza, isto mesto ili prostor
izvršenja krivičnog dela; isti motiv
izvršioca”. (Videti u ovom rečniku:
“Fiktivno spajanje krivičnih/ ~
stvarnih dela”)
- složeno - podrazumeva slučajeve kada
krivično delo utvrđeno zakonom
sadrži elemente dva ili više krivičnih
dela, ali ih zbog njihove povezanosti,
zakonodavac utvrđuje kao jedinstveno
krivično delo. Na primer: razbojništvo
je složeno krivično delo koje se sastoji
563
 od elemenata krivičnog dela krađe i
krivičnog dela upotrebe nasilja.
- Kolektivno - su ista ili slična krivična
dela izvršena od strane jednog lica, u
vidu zanimanja, navike ili zanata, ali
se zbog subjektivnog jedinstva izvrši-
oca smatraju jednim krivičnim delom.
Na primer: u KZK se kao krivično de-
lo ove prirode smatra „Organizovanje
piramidalnih šema i nezakonitog
kockanja“ (član 300).
- Političko - su dela izvršena protiv
političkih dobara i motiva. Za
politička krivična dela ne postoji
jedinstvena definicija, jer to takođe
zavisi od različitih političkih perspek-
tiva i političko-pravnih i ekonomskih
organizacija u različitim zemljama. U
savremenom krivičnom pravu, odnos-
no međunarodnom krivičnom pravu,
glavni standard je da nije dozvoljeno
izručenje izvršilaca političkih
krivičnih dela. (Videti u ovom
rečniku: „Klauzula o atentatu”).
- Vojno - su dela koja su izvršena u ob-
lasti odbrane i u vezi sa vojnim
dužnostima i vojnom službom (videti
u ovom rečniku: „Vojno krivično pra-
vo”).
- Formalno - je krivično delo koje se,
prema zakonu, smatra izvršenim samo
u slučaju činjenja (nečinjenja), a nema
uzročnosti. Na primer: Neprijavljivan-
je pripreme krivičnog dela, itd.
- Materijalno - su ona dela koja se pre-
ma zakonu smatraju izvršenim tek na-
kon što su izazvane i određene posled-
ice. Na primer: ubistvo, telesne pov-
rede, itd.
- koje šteti - je ono krivično delo za koje
se smatra da je izvršeno kada je
oštećeno zaštićeno pravno dobro. Na
primer: ubistvo, kada je lice lišeno
života.
564
- koje ugrožava - je krivično delo koje
se smatra izvršenim samo kada je
ugroženo zaštićeno pravno dobro, iako
materijalno nije izazvalo nikakve
posledice. Na primer: Izazivanje opšte
opasnosti (videti: član 365 KZK).
- Neposredno - je delo gde je posledica
neposredno izazvana nakon izvršenja
dela. Na primer: krivično delo ubistvo,
telesne povrede, itd.
- Trajno - je delo gde se kao konstitu-
tivni element njegovog zakonskog ob-
lika smatra trajanje posledice. Na pri-
mer: krivično delo bigamija, neza-
konito lišavanje slobode, itd.
- Stanja - su dela koja stvaraju stanje
protivzakonitosti, međutim trajanje
ove posledice stanja nije konstitutivni
element zakonskog oblika krivičnog
dela. Na primer: izazivanje telesnih
povreda, itd.
- Omisivno - je krivično delo koje se
izvrši nečinjenjem. Na primer: neu-
kazivanje pomoći, neukazivanje
medicinske pomoći, itd.
- Komisivno - je krivično delo koje se
izvrši činjenjem. Na primer: ubistvo,
krađa, itd.
- Pravnog lica - su ona krivična dela
koja su izvršena u ime i u korist
pravnog lica.
Krivična dela protiv ustavnog poretka
[Veprat penale kundër rendit kushtetues;
Criminal offences against the constitu-
tional order; Straftaten gegen die verfas-
sungsmäßige Ordnung] - uključuju
krivična dela koja ugrožavaju ustavni
poredak, opštu bezbednost, teritorijalni
integritet i nezavisnost određene zemlje.
Radnje ove prirode se ocenjuju i kao
krivična dela protiv države i izvršena sa
političkim motivima. Na primer: Oružana
pobuna, izdaja zemlje, itd. U KZK se ova
krivična dela nalaze u Poglavlju XIV
“Krivična dela protiv ustavnog poretka i
bezbednosti Republike Kosovo”.
Krivična dela protiv života i tela [Ve-
prat penale kundër jetës dhe trupit; Crim-
inal offenses against life and body; Straf-
taten gegen Körper und Leben] -
uključuju krivična dela koja su usmerena
protiv života i telesnog integriteta čove-
ka. Kao takva, ova krivična dela su deo
takozvanih klasičnih zločina, kao što su
ubistvo, teško ubistvo, lakše i teže telesne
povrede, napad, podstrekavanje na
samoubistvo, pomaganje pri
samoubistvu, itd. KZK klasifikuje ova
krivična dela u poglavlju XVI.
Krivična dela prevare (prevara) [Ve-
prat penale të mashtrimit (Mashtrimi;
Criminal offenses of fraud (Fraud); Be-
trugsstraftat (Betrug)] - prevara je
krivično delo protiv imovine, koje se vrši
predstavljanjem lažnih činjenica ili
prikrivanjem činjenica kako bi se neza-
konito pribavila imovinska korist ili
nanela šteta imovini drugog lica. Osim
osnovnog krivičnog dela prevare, KZK
takođe predviđa neke posebne oblike
ovog dela: prevara u vezi subvencije,
prevara u vezi sa primanjem sredstava iz
evropskih društava, itd. Pored toga, pre-
varom se vrše i neka druga krivična dela,
posebno protiv ekonomije, kako je
definisano u KZK: prevara u postupku
stečaja, varanje potrošača, prevara
kupaca, itd.
Krivično delo terorizma [Veprat penale
të terrorizmit; Criminal offences of ter-
rorism; Straftaten des Terrorismus] -
uključuje krivična dela izvršena sa
namerom da ozbiljno zastraše stanov-
ništvo, nepravedno traže odgovornost
javnog organa, vlade ili međunarodne or-
ganizacije za vršenje ili nevršenje neke
radnje ili da ozbiljno destabilizuju ili da
unište osnovne političke, ustavne
ekonomske ili društvene strukture
države, neke druge države ili
međunarodne organizacije. Ova defini-
cija uključuje i izraz „terorizam“ili
„teroristički akt“. KZK sledeća krivična
dela smatra namernim terorističkim de-
lima: ubistvo ili teško ubistvo, pod-
strekivanje ili pomaganje pri
samoubistvu, napad, krivična dela protiv
seksualnog integriteta, uzimanje talaca,
otmica ili nezakonito lišavanje slobode,
zagađenje pijaće vode ili prehrambenih
proizvoda, izazivanje opšte opasnosti,
itd.
- Teroristička grupa - je strukturirana
grupa koja broji više od dva lica, koja
postoji u određenom vremenskom
periodu, i deluje u dogovoru da izvrši
terorizam. Strukturna grupa nije
slučajno formirana za neposredno
izvršenje dela i ne mora imati formal-
no definisane uloge za svoje članove,
kontinuitet članstva ili izgrađenu
strukturu.
- Terorista - svako fizičko lice koje na
bilo koji način izvrši terorističko delo,
posredno ili neposredno; organizuje ili
usmerava druge da vrše teroristička
dela; ili doprinosi izvršenju teroris-
tičkih dela od strane grupe lica koja
deluju sa zajedničkim ciljem.
Krivični postupak [Procedura penale;
Criminal procedure; Strafprozess] - to je
skup radnji subjekata krivičnog postupka
koje se preduzimaju u slučajevima kada
se sumnja da je izvršeno krivično delo,
kako bi se utvrdilo da li je krivično delo
izvršeno i da li se protiv izvršioca može
primeniti krivična sankcija. Savremeni
krivični postupak se zasniva na krajnje
zakonskim propisima, uz garancije slo-
bode i prava učesnika. (Videti takođe:
„Načelo zakonitosti u krivičnom
postupku”).
565
- Preliminarni - je deo postupka u ko-
jem se istražuju i prikupljaju dokazi
kako bi se utvrdilo da li postoji osnov
za podizanje optužnice protiv op-
tuženog. Ovo je prva faza krivičnog
postupka koja se sastoji od istražne
faze i optuživanja optuženog.
- Glavni - je druga i osnovna faza
krivičnog postupka, koja znači suđenje
u u prvom stepenuSuđenje u prvom
stepenu uključuje tri faze: pripremu
glavnog pretresa, sudska rasprava i
izricanje kazne. ~ po pravnom
sredstvu - je treća faza krivičnog
postupka, koja se sastoji od suđenja u
drugom i trećem stepenu. Postupak po
pravnom sredstvu je direktno povezan
sa načelom višestepenosti, koje
omogućava sudovima u mnogim
stepenima da odluče o krivičnoj stvari
(videti, takođe u ovom rečniku: „Prav-
na sredstva u krivičnom postupku”).
- Protiv maloletnika - je postupak koji
se sprovodi protiv maloletnika kao
izvršilaca krivičnih dela i odraslih za
krivična dela izvršena nad decom u
skladu sa zakonom.
- Akuzatorni/optužni - je najstariji oblik
krivičnog postupka, koji se naziva
„akuzatorni“, jer počinje i razvija se na
inicijativu ovlašćenog tužioca,
oštećenog, i zasnovan je na načelu da
se, ako tužilac ne dokaže istinitost
svojih tvrdnji, optuženi oslobađa (Ac-
tore non probante reus absolvitur).
- Inkvizitorni - je model ili sistem
postupka u kojem je nasuprot okri-
vljenog bio inkvirent (islednik) i pod
njegovom nadležnošću su bile tri os-
novne funkcije postupka (istraga, od-
brana okrivljenog i suđenje). Okri-
vljeni se smatrao predmetom protiv
koga se sprovodio krivični postupak.
566
- Predkrivični - je faza u kojoj se ana-
liziraju okolnosti, činjenice kako bi se
utvrdilo da li postoji osnov za pokre-
tanje krivičnog postupka, odnosno
istraga o određenom pitanju.
Krivična kazna [Dënimi penal; Criminal
sanction; Strafe] - podrazumeva nasilnu
meru utvrđenu zakonom koju izriče sud
izvršiocu krivičnog dela koji je krivično
odgovoran kako bi se zaštitile vrednosti
pojedinca i društva. U svom sadržaju,
krivična kazna se sastoji u odvođenju i
ograničavanju izvršioca krivičnog dela
slobode i prava.
Krivična odbrana od diskriminacije
[Mbrojtja penale nga diskriminimi; Crim-
inal defence from discrimination; Dis-
kriminierung] - Videti “Zločini iz
mržnje”.
Krivična odgovornost [Përgjegjësia
penale; Criminal liability; Strafrechtliche
Verantwortlichkeit] - je osnovni element
krivičnog dela koji čini njegovu opštu
strukturu. Krivična odgovornost se
sastoji od dva osnovna elementa: odgo-
vornosti (psihička sposobnost izvršioca) i
krivice (stav ili odnos izvršioca sa
krivičnim delom). Dakle, u krivičnom
pravu, jedno lice se smatra krivično od-
govornim ako u vreme izvršenja
krivičnog dela ima određene psihičke
sposobnost koje mu omogućavaju da
shvati delo i kontroliše svoja ponašanja
(odgovorno je), i ako postoji veza ili od-
nos sa izvršenim delom (krivo je).
Krivična odgovornost je jedan od glavnih
i složenih instituta krivičnog prava koji
treba pažljivo definisati u zakonu, odnos-
no krivičnom zakoniku. Pored definicije
krivične odgovornosti, u odredbama
krivičnih zakonika utvrđuju se i godine
koje fizičko lice treba da navrši da bi se
moglo smatrati krivično odgovornim (u
članu 17 stav 3 KZK je predviđeno:
“Lice nije krivično odgovorno ukoliko je,
u vreme izvršenja krivičnog dela, imalo
manje od četrnaest godina”). Kao takva,
krivična odgovornost je individualna i
subjektivna odgovornost izvršioca dela
koji ispunjava zakonske uslove krivičnog
dela. U KZK “Krivična odgovornost” se
definiše u članu 17, stav 1 gde se pro-
pisuje: “Izvršilac krivičnog dela je
krivično odgovoran ukoliko je duševno
sposoban i ukoliko je izvršio krivično de-
lo voljno ili iz nehata”. Iz toga proizilazi
da zakonodavac u KZK izbegava izraz
“krivica” i poziva se na dva njena oblika,
volju i nehat. Pored toga, savremeni
stavovi u krivičnom pravu pojam
„krivične odgovornosti“ izjednačavaju sa
„krivicom“, zasnivajući se na načelu
krivice da nema krivične odgovornosti
bez krivice. Međutim, treba naglasiti da
kosovsko zakonodavstvo takođe koristi
izraz „krivica“, odnosno KZK se opširno
poziva na pojam „krivica“, na primer:
Načelo pretpostavke nevinosti (član 3),
Sporazum o priznanju krivice (član 233),
Osuđujuća presuda (365) i u mnogim
drugim odredbama. Više o ovom elemen-
tu videti u ovom rečniku i objašnjenje
pojma „Krivica“ i njegovu psihološku i
normativnu koncepciju, kao i objašnjenje
pojma „Odgovornost”.
- pretpostavljenog (komande) - je
krivična odgovornost pretpostavljenog
za postupke svojih potčinjenih, kada je
znao ili imao razloga da zna da će
izvršiti krivično delo i nije preduzeo
potrebne mere da se to delo ne izvrši.
Dakle, radi se o krivičnoj odgovornos-
ti zbog postupaka drugog lica. Obično
je ova vrsta krivične odgovornosti
definisana u međunarodnom
krivičnom pravu u vezi sa teškim
zločinima, kao što su genocid, zločini
protiv čovečnosti, ratni zločini, itd., i
predviđa se statutom međunarodnih
sudova ili tribunala. Odredbe ove pri-
rode takođe su definisane Statutom
Međunarodnog krivičnog suda - MKS
(ICC), i dr. Na primer: Rimski statut
za MKSBJ u članu 28 propisuje: “Od-
govornost komandanata i ostalih
vojnih zapovednika”, gde se između
ostalog u tački 1) navodi: “Vojne
zapovednike ili lica koja deluju u
svojstvu vojnog zapovednika, koja su
odgovorna za krivična dela iz
nadležnosti Suda, a koja krivična dela
su izvršile snage pod njihovom ne-
posrednom komandom i kontrolom,
i/ili ukoliko su snage pod njihovom
neposrednom komandom i kontrolom
izvršile krivično delo usled nje-
govog/njenog propuštanja da obavlja
odgovarajuću kontrolu nad tim
snagama..”. Takođe i KZK u članu
161, “Odgovornost komandanata i
njihovih vođa”, propisuje: “Vojni ko-
mandant ili lice koje stvarno vrši tu
ulogu biće krivično odgovoran za
zločine... koje su izvršile snage pod
njegovom komandom i kontrolom, ili
pod stvarnim autoritetom ili
kontrolom, kao rezultat njegove
nesposobnosti da sprovede pravilnu
kontrolu nad tim snagama...”. ~ par-
alelna - koristi se kao pojam da izrazi
krivičnu odgovornost dva ili više
subjekta za isto krivično delo. Obično
se pojavljuje u slučajevima krivične
odgovornosti pretpostavljenog, gde
pored potčinjenog koji je izvršio
krivično delo, i pretpostavljeni ima
krivičnu odgovornost zato što nije
sprečio izvršenje takvog dela. Parale-
lana krivična odgovornost se takođe
izražava u krivičnim delima izvršenim
u ime i u korist pravnog lica, gde
567
 pored fizičkog lica (odgovornog lica)
paralelno odgovora i samo pravno lice.
Krivična odgovornost pravnih lica
[Përgjegjësia penale e personave juridikë;
Criminal liability of legal persons
Strafrechtliche Verantwortlichkeit der ju-
ristischen Person] - je odgovornost
pravnog lica (korporatcije, kompanije,
poslovnog društva, itd.) za krivično delo
izvršeno u ime i u njegovu korist od
strane odgovornog lica (lice koje je
ovlašćeno da postupa u ime i zastupa
pravno lice) ili kada je izvršenim delom,
u ime pravnog lica, izazvana šteta. Ovaj
institut je relativno nov u krivičnom
pravu te pored fizičkog lica (odgovorno
lice) koje je izvršilo krivično delo
omogućava direktnu primenu odgo-
vornosti za krivično delo i protiv pravnog
lica. Znači, radi se o paralelnoj krivičnoj
odgovornosti protiv dva subjekta,
fizičkog lica koje je izvršilo krivično delo
i pravnog lica u čije ime i u u čiju korist
je izvršeno takvo delo. Definicija ovog
instituta se u krivičnim zakonima oprav-
dava porastom kriminaliteta, posebno
nekoliko sledećih oblika: korupcija, or-
ganizovani kriminal, krivična dela protiv
životne sredine, itd., gde su uglavnom
uključena pravna lica, i kontinuirana ori-
jentacija savremene kriminalne politike
za prilagođavanje načela i pravila
krivičnog zakona potrebama društvene
stvarnosti. Nakon duge istorije u sistemu
Common Law (više od 100 godina),
krivična odgovornost pravnih lica je u
poslednjim decenijama prihvaćena i u
zemljama koje se pridržavaju sistema
Civil Law, uključujući i zemlje Balkana.
Na Kosovu, krivična odgovornost
pravnih lica je po prvi put utvrđena u
načelnoj odredbi Privremenog krivičnog
zakonika Kosova (2003), koja će biti
kasnije regulisana posebnim zakonom
568
2011. godine, odnosno Zakonom br.
04/L-030 o odgovornosti pravnih lica za
krivična dela. U ovom zakonu, član 5,
između ostalog, propisuje: “Pravno lice
je odgovorno za krivično delo odgo-
vornog lica koje postupajući u ime
pravnog lica u okviru ovlašćenja izvršio
je krivično delo u cilju da za to pravno
lice ostvaruje neku dobit ili je prouzro-
kovao štetu...”. Jedan od glavnih prob-
lema koji utvrđuju krivičnu odgovornost
za pravna lica jeste definicija elementa
krivice koji se za pravno lice ne može
percipirati na psihološkoj osnovi, već
samo prema normativnom konceptu (vi-
deti, definiciju u rečniku „Krivica/ nor-
mativni koncept“), što omogućava even-
tualno kažnjavanje svakog subjekta ako
ne odgovara vrednostima prihvaćenim i
zaštićenim od strane društva. S tim u ve-
zi, krivica nije psihološka (lična) veza
pojedinac-krivično delo, već opomena
koja se daje svakom subjektu, čak i
pravnim licima kao nemarnim u pošto-
vanju zakona. Kao takav, normativni
koncept krivice se smatra „ključnim“ za
potvrđivanje krivične odgovornosti za
pravno lice. Prema ovoj koncepciji, kao
kriterijum krivice je dokazivanje da li je
delo izvršeno u ime pravnog lica posledi-
ca njegovog interesa za sticanje od tak-
vog krivičnog dela ili je krivično delo
posledica nemarnosti pravnog lica da
preduzme neophodne mere za sprečavan-
je štete, odnosno krivičnog dela.
Krivična prijava [Kallëzimi penal;
Criminal report; Strafanzeige] - akt o
pružanju informacija o krivičnom delu i
izvršiocu od strane građana ili službeni-
ka. Krivična prijava se može podneti u
pisanoj formi, tehničkim sredstvima
komunikacije ili usmeno.
Krivične sankcije [Sanksionet penale;
Criminal sanctions; Strafsanktionen] -
mere i kazne koje sud izriče izvršiocima
krivičnih dela. Kao takve, krivične
sankcije su prinudne krivično-pravne
mere koje sud izriče izvršiocu krivičnog
dela u postupku propisanom zakonom
radi zaštite vrednosti i dobara pojedinca i
društva. Ove mere uključuju ograničenje
i sticanje određenih prava i sloboda za
izvršioce krivičnih dela.
Krivični sud [Gjykata Penale; Criminal
Court; Strafgericht] - sud koji je nadležan
da odlučuje o krivičnim slučajevima.
Krivični slučaj (Causa ciminalis)
[Çështja penale; Criminal case; Straf-
sache] - podrazumeva stvarni događaj,
činjenice koje čine određeno krivično de-
lo i njegovog izvršioca ili izvršioce. Kao
takav, krivični slučaj je osnovni predmet
krivičnog postupka (videti u ovom
rečniku: „Predmet krivičnog
postupka/~osnovni predmet”).
Krivično pravo [E drejta penale; Crimi-
nal law; Strafrecht] - kao pojam ima
dvostruko značenje: kao grana pozitivnog
prava i nauke (nauka o krivičnom pravu).
Kao grana pozitivnog prava, krivično
pravo je sistem pravnih normi kojima se
određuju koje se činjenice (činjenje ili
nečinjenje) date od strane ljudi smatraju
krivičnim delom i koja vrste krivičnih
kazni i sankcija se mogu izreći protiv
izvršilaca tih dela. Ovaj pojam je formal-
no značenje krivičnog prava, dok je sa
materijalnog aspekta, krivično pravo
definisano na osnovu njegove svrhe i
funkcije koja se sastoji u zaštiti vrednosti
pojedinca i društva. Kao nauka (nauka o
krivičnom pravu) označava naučnu disci-
plinu koja za predmet proučavanja ima
pozitivno krivično pravo i njegovu prak-
tičnu primenu, koje kao takvo predstavlja
sistem pojmova i institucija krivičnog
zakona određene države. Konkretnije,
krivično pravo se definiše kao sistem
pravnih normi kojima se, u cilju zaštite
vrednosti i koristi za društvo, predviđa
koje se činjenice ljudi smatraju za
krivična dela, uslove krivične odgo-
vornosti i krivične sankcije koje se mogu
izreći izvršiocima takvih dela. Međutim,
potpunije razumevanje krivičnog prava
se postiže kada se analiziraju i njegove
podele.
- Opšte - proučava načela i osnovne in-
stitucije krivičnog prava. Predmet
opšteg dela su zakonske norme kojima
se definišu opšta načela krivičnog
prava i opšti krivično pravni instituti,
kao što su pojam krivičnog dela,
uslovi krivične odgovornosti, vrste
krivičnih sankcija i uslovi za njihovo
izvršenje, odredbe o mesnoj i
vremenskoj opravdanosti krivičnog
prava, itd. Ova podela za krivično pra-
vo ima funkcionalnu prirodu, kao što
se i krivični zakon deli na opšti i pose-
ban deo, ali s druge strane ova dva
dela su u neophodnoj povezanosti i
pojavljuju se u celini.
- Posebno - kao deo nauke krivičnog
prava bavi se proučavanjem krivičnih
dela odvojeno i sankcijama koje se
mogu izreći njihovim izvršiocima.
Ovaj deo sadrži zakonske odredbe
kojima se određuju koja se činjenja ili
nečinjenja ljudi smatraju krivičnim de-
lima, njihove elemente, oblike krivice
kojima se mogu izvršiti dela, ko može
biti subjekt (izvršilac) i sankcije koje
se mogu izreći protiv njih.
- Međunarodno - definiše se kao skup
pravila i odredbi sadržanih u
međunarodnim aktima, sporazumima i
ugovorima između država, kao i u
domaćim zakonima država koji regu-
lišu krivične slučajeve na međunarod-
nom nivou. Kao takvo, međunarodno
krivično pravo je skup pravnih normi
569
 kojima se definišu međunarodna
krivična dela (genocid, zločini protiv
čovečnosti, ratni zločini, itd), pitanja
koja se odnose na krivična dela sa
međunarodnim elementima,
međunarodne policijske saradnje, pi-
tanja međunarodnih krivičnih sudova,
krivični postupak i krivična odgo-
vornost izvršilaca ovih krivičnih dela,
izvršenja krivičnih sankcija i opšta pi-
tanja koja se odnose na međunarodnu
saradnju u krivičnim slučajevima.
Međutim, kao nauka, međunarodno
krivično pravo proučava pravne norme
koje regulišu krivična pitanja na
međunarodnom nivou. Za međunarod-
no krivično pravo (kao poseban deo
međunarodnog javnog prava), pošto se
fokusira na regusanje ozbiljnih
zločina, međunarodnu saradnju država
u borbi protiv ovih zločina, održavanje
mira i univerzalnih vrednosti
čovečanstva, koriste se i sledeći nazi-
vi: nadnacionalno krivično pravo, uni-
verzalno krivično pravo, itd.
- Komparativno - podrazumeva naučnu
disciplinu koja se bavi proučavanjem
krivičnog zakonodavstva u različitim
zemljama, analiziranjem njihovih
razlika i sličnosti. Komparativno
krivično pravo ne predstavlja niz
normi za regulisanje krivičnih predme-
ta (za razliku od krivičnog državnog ili
međunarodnog prava), već je naučna
metoda koja omogućava priznavanje
krivičnih prava u različitim državama.
Kao takvo, ova disciplina omogućava
prepoznavanje same istorije razvoja
krivičnog prava u različitim zemljama,
sistemima i školama, kao i priznavanje
načela i instituta u okviru savremenog
krivičnog prava. Trenutno se kompara-
tivne studije smatraju neophodnim in-
strumentom za unapređenje krivičnog
570
prava država, omogućavajući im da
nađu najprikladnija rešenja za svoje
zakone ili krivične zakonike. Takođe, i
razvoj i konsolidacija međunarodnog i
evropskog krivičnog prava je rezultat
komparativnih studija.
- Evropsko - se sastoji od skupa
krivičnih (materijalnih, proceduralnih i
kaznenih) normi zajedničke za neke
evropske zemlje u cilju borbe protiv
kriminala, posebno organizovanog
međunarodnog kriminala. Ova disci-
plina je relativno nova i pojavila se
kao pokušaj evropskih zemalja da
uspostave zajedničke krivične norme
koje omogućavaju saradnju u
krivičnim stvarima i usklađivanje
krivičnog zakonodavstva među njima.
Ove kaznene norme su donete u obliku
normativnih akata na nivou Saveta
Evrope i Evropske unije (kao deo
zajedničkog prava). U odnosu na
krivično zakonodavstvo država, ali i
na međunarodno pravo, evropsko
krivično pravo je manje konsoli-
dovano, gde još uvek ne postoje
krivična dela koja su definisana evrop-
skim zakonodavstvom i obavezna su
za države, ne postoji zajednički
krivični sud, itd.
- Privredno - se koristi kao izraz za od-
ređivanje određene grane krivičnog
prava ili posebnog krivičnog zakona
koji proučava krivična dela protiv
privrede. Krivična dela protiv
privrede, kao što su: nesvesna privred-
na delatnost, zaključivanje štetnog
ugovora, falsifikovanje novca, zabran-
jena trgovina, utaja poreza, pranje
novca, itd., se obično razmatraju u
posebnom poglavlju krivičnih zakona i
tradicionalno se proučavaju posebnim
krivičnim zakonom. Ali zbog pov-
ećanja broja privrednih krivičnih dela i
 njihove složenosti, u savremenom
društvu je razvijena posebna disciplina
za njihovo istraživanje, odnosno
privredno krivično pravo. Uprkos
činjenici da je privredno krivično pra-
vo nova disciplina, počeci teorije ili
ekonomske analize zakona uvedeni su
vrlo rano u XVII veku i početkom
XIX veka u delima Cesara, Beccaria,
Benthama, itd.
- Životne sredine - se bavi proučavan-
jem specifične oblasti krivičnog prava,
odnosno krivičnih dela protiv okoline
ili životne sredine. Razvoj ove pose-
bne oblasti krivičnog prava nameće
povećanje zakonskih normi radi zaštite
životne sredine. Poslednjih godina, EU
je proširila pravni okvir za krivičnu
zaštitu životne sredine, uslovljavajući
države da usklade svoje krivično za-
konodavstvo kako bi inkriminisali
radnje koje štete životnoj sredini.
Zbog aktuelnosti i posebnog značaja,
„Krivično pravo za zaštitu životne
sredine“ je postalo i deo nastavnog
plana i programa na mnogim univer-
zitetima i institutima kao poseban kurs
ili studijski program specijalizovan za
krivično delo.
- Vojno - predstavlja posebnu granu
krivičnog prava, koje uključuje pravne
krivične norme kojima se definišu
vojna krivična dela, krivične sankcije
za njihove izvršioce i drugi aspekti
vezani za krivična dela iz oblasti od-
brane. Vojna krivična dela vrše vojna
lica i drugi subjekti koji su deo
oružanih snaga i odbrane u jednoj
zemlji ili vrše krivična dela u ovoj ob-
lasti. Zemlje koje regulišu ovu oblast
obično kodifikuju krivična dela i
krivične sankcije prema vojnim
krivičnim zakonima, ali i drugim za-
konima koji su deo vojnog krivičnog
zakonodavstva. Republika Kosovo
nema vojni krivični zakonik.
- Inostrano - podrazumeva krivično
pravo druge države.
- Unutrašnje - krivično pravo države,
određene zemlje.
Krivični zakonik [Kodi Penal; Criminal
Code; Strafgesetzbuch] - označava glavni
i najvažniji zakon u kome su sažete
glavne odredbe krivičnog zakona, kojima
se definišu krivična dela, uslovi krivične
odgovornosti i sankcije. Ovo je zbog
činjenice da krivično pravo priznaje
načelo kodifikacije što podrazumeva
sistematizaciju svih ili većine odredbi
krivičnog zakona u jednom zakonu.
Budući da se radi o obimnom krivičnom
zakonu sa posebnim pravnim i krivično-
političkim značajem, ovaj zakon se zove
Zakonik. Kao takav, Krivični zakonik
predstavlja glavni izvor krivičnog prava.
Međutim, krivična pitanja, posebno u
pogledu određenih oblika kriminala, reg-
ulišu se i posebnim krivičnim zakonima
(na pr: Zakon o sprečavanju i suzbijanju
sajber kriminala, pranja novca i fi-
nansiranja terorizma, itd). Tradicija kodi-
fikacije pripada mnogim državama koje
su deo sistema Civile Law i retko je u
tradiciji Common Law, gde obično
krivično pravo ima izvore različitih za-
kona u zavisnosti od oblasti koje regu-
lišu.
Krivično zakonodavstvo [Legjislacioni
penal; Criminal legislation; Strafgesetz-
gebung] - označava celinu krivičnih za-
kona, zakonika i drugih akata koji regu-
lišu određena pitanja krivičnog prava
koja su na snazi u našoj zemlji ili sistem
krivičnih zakona koji važe u drugim
državama.
Krivično pravo [Ligji penal; Criminal
law; Strafgesetz] - podrazumeva pravni
akt koji sadrži kazneno pravne odredbe i
571
reguliše određena pitanja iz oblasti
krivičnog prava, uglavnom krivična dela
i institute koji nisu uključeni u Krivični
zakonik. U zemljama koje ne poznaju
tradiciju kodifikacije krivično-pravnih
odredbi, ove odredbe su obično raspodel-
jene u posebne zakone, u zavisnosti od
materije koju regulišu (na pr: Velika
Britanija).
Kućni pritvor [Arresti shtëpiak; House
arrest; Hausarrest] - je mera za
obezbeđivanje prisustva okrivljenog u
krivičnom postupku. Ovom merom lice
se ograničava od strane organa i podra-
zumeva stanje držanja kao zatvorenika u
sopstvenom domu. Kućni pritvor se
primenjuje kao alternativa pritvoru.
L starosti između 14 (četrnaest) i 18
Lažni iskaz [Deklarimi i rremë; False
statement; Falschaussage] - iskaz koji ni-
je istinit i koristi se za prevaru. Lažni is-
kaz, naročito u krivičnom postupku, je
veoma štetan, jer za posledicu može ima-
ti osudu nevinog lica ili oslobađanje lica
koje je izvršilo krivično delo. Shodno
tome, davanje lažnog iskaza se definiše
kao krivično delo, ne samo kada se daje u
postupku koji se sprovodi u sudu, već i u
postupcima koji se sprovode od strane
drugih organa. KZK u članu 392 definiše
krivično delo „Davanje lažnog iskaza“
koje može izvršiti „Stranka, svedok,
veštak, prevodilac ili tumač koji da lažan
iskaz na sudu, pred prekršajnim sudom, u
administrativnom postupku, pred no-
tarom, ili u javnom ili disciplinskom
postupku...”.
- Pod zakletvom - je lažni iskaz lica pod
zakletvom pred nadležnim organom,
uključujući i potpisivanje onoga što je
svedočilo. “Lažno svedočenje pod
zakletvom” je propisano kao posebno
krivično delo i u KZK (član 391).
572
Lice pod istragom [I hetuar; Investigat-
ed; Tatverdächtiger] - lice za koje postoji
osnovana sumnja da je izvršilo krivično
delo i protiv kojeg je pokrenut krivični
postupak.
M
Mafija [Mafia; Mafia; Mafia] - je vrlo
rasprostranjen pojam u svetu, koji
definiše kriminalne organizacije. Mo-
derne analize ovog fenomena ocenjuju
mafiju kao “organizaciju vlasti”, ističući
da njeno postojanje ne zavisi samo od vi-
sokih prihoda od kriminalnih delatnosti,
već i od saradnika koji drže položaje u
različitim državnim institucijama, a
naročito političkim.
Maloletnik [I mitur; Minor; Kind] - lice
(osamnaest) godina.
Međunarodna policijska saradnja
[Bashkëpunimi policor ndërkombëtar; In-
ternational police cooperation; Interna-
tionale polizeiliche Zusammenarbeit] -
uključuje policijsku saradnju jedne
države sa policijom drugih država,
međunarodnim policijskim organizacija-
ma i drugim stranim institucijama. Kao
takva, policijska saradnja predstavlja ve-
oma važan segment međunarodne
saradnje u sprečavanju i suzbijanju krim-
inaliteta, posebno u vezi sa krivičnim de-
lima poput terorizma, trgovine
narkoticima, trgovine ljudima ili oružja i
različitih oblika organizovanog krimi-
nala.
Međunarodna pravna saradnja u
krivičnim stvarima [Bashkëpunimi ju-
ridik ndërkombëtar në çështjet penale;
International legal cooperation in crimi-
nal matters; Internationale Zusam-
menarbeit in Strafsachen] - obuhvata sve
oblike saradnje i pomoći između zemalja
u vezi sa krivičnim postupcima, kao na
primer: predaja (izručenje) izvršioca
krivičnog dela iz jedne države u drugu,
privremena predaja izvršioca, razmena
informacija, prikupljanje dokaza i
njihovo dostavljanje, predaja različitih
spisa, prenos krivičnog postupka,
izvršenje strane krivične presude, pre-
bacivanje osuđenih lica, itd. Ova pitanja
su definisana međunarodnim konvenci-
jama, sporazumima između država, ali i
domaćim pravom država. Na Kosovu,
ovi aspekti su regulisani Zakonom (br.
04/L-213) o međunarodnoj pravnoj
saradnji u krivičnim stvarima, gde se u
članu 3 (stav 1, tačka 1), „Međunarodna
pravna saradnja u krivičnim stvarima“
definiše kao „bilo koji oblik pomoći
tražen ili pružen od druge države, organi-
zacije ili institucije sa ciljem podrške
krivičnim postupcima”.
Međunarodni krivični sud za bivšu
Jugoslaviju (International Criminal Tri-
bunal for the former Yugoslavia or IC-
TY) [Tribunali Penal Ndërkombëtar për
ish-Jugosllavinë; Internationaler Straf-
gerichtshof für das ehemalige Ju-
goslawien] - je sud kojeg je osnovao UN
(Savet bezbednosti Rezolucijom br. 827,
usvojena 25. maja 1993. godine) za
suđenje lica odgovornih za teške zločine
izvršene na teritoriji bivše Jugoslavije od
1991. godine. Sud je bio ad hoc sud, sa
sedištem u Hagu (Holandija). Iako je
uglavnom poznat kao Haški tribunal ili
Međunarodni krivični sud za bivšu Jugo-
slaviju (MKS), pun naziv je
“Međunarodni sud za krivično gonjenje
lica odgovornih za teška kršenja
međunarodnog humanitarnog prava
počinjena na teritoriji bivše Jugoslavije
od 1991. godine”. MKS je bio nadležan
za suđenje sledećih zločina: teška kršenja
Ženevskih konvencija, kršenje zakona i
običaja ratovanja, genocid i zločine pro-
tiv čovečnosti. Nadležnost MKS je
uključivala zločine izvršene u Hrvatskoj,
Bosni i Hercegovini i na Kosovu. MKS
je formalno završio sa radom 31. decem-
bra 2017. godine, a preostale funkcije
sprovodi Mehanizam za međunarodne
krivične sudove (videti u ovom rečniku:
„Mehanizama za međunarodne krivične
sudove”).
Međunarodni krivični sud za Ruandu
(International Criminal Tribunal for
Rwanda - ICTR) [Tribunali Penal
Ndërkombëtar për Ruandën; Internatio-
naler Strafgerichtshof für Ruanda] -
međunarodni sud koji je osnovao Savet
bezbednosti Ujedinjenih nacija Rezoluci-
jom br. 955 od 8. novembra1994. godine,
radi suđenja licima odgovornih za geno-
cid u Ruandi, zločine protiv čovečnosti i
druga teška kršenja međunarodnog prava
izvršena tokom građanskog rata u Ruandi
od 1. januara do 31. decembra 1994.
godine. Sud je zvanično zatvoren 31. de-
cembra 2015. godine, dok preostale
funkcije sprovodi Mehanizam za
međunarodne krivične sudove.
Međunarodni krivični sud (MKS)
[Gjykata Penale Ndërkombëtare (ICC);
International Criminal Court (ICC); In-
ternationaler Strafgerichtshof (ICC)] -
uspostavljen međunarodnim spora-
zumom, prvi je međunarodni sud trajnog
karaktera čiji je cilj da popuni nadležnost
država za presuđivanje težih krivičnih
dela. Statut za osnivanje Međunarodnog
krivičnog suda je potpisan 17. jula 1998.
godine u Rimu i stupio je na snagu 1. jula
2002. godine (poznat kao Rimski statut).
Ovaj sud je nadležan za kažnjavanje lica
odgovornih za zločine protiv čovečnosti,
ratne zločine, dela genocida i dela agresi-
je.
Međunarodni zločini [Krimet ndërk-
ombëtare; International crimes; Interna-
573
tionale Verbrechen] - su zločini, odnosno
krivična dela koja su inkriminisana u
konvencijama i drugim međunarodnim
aktima i imaju univerzalni karakter. Ovi
zločini uključuju najteža dela, kao što su:
genocid, zločini protiv čovečnosti, ratni
zločini, itd.
- Protiv čovečnosti - se smatraju oni
zločini koji se izvrše kao deo šireg ili
sistematskog napada usmerenog protiv
civilnog stanovništva, bez obzira da li
su ovi zločini izvršeni tokom rata ili za
vreme mira.
- Ratni - su ozbiljna kršenja pravila koja
proističu iz međunarodnih konvencija
ili međunarodnog humanitarnog prava
o oružanim sukobima. Ratni zločini
uključuju namerno ubijanje, mučenje
ili nečovečno postupanje, prisiljavanje
ratnog zarobljenika ili drugog
zaštićenog lica da služi u neprijatel-
jskim snagama i druga dela koja su
pretežno određena Ženevskim kon-
vencijama i drugim aktima koji od-
ređuju pravila koja se mroaju primen-
jivati u oružanim sukobima. Ratni
zločini se vrše tokom rata, oružanog
sukoba ili okupacije. Izvršilac ratnih
zločina može biti svako lice. Smatra se
krivično odgovornim i kažnjavaju se
ne samo oni koji su izvršili ove zločine
već i oni koji su planirali ili naredili
njihovo izvršenje. Ovi zločini se
izvršavaju samo s umišljajem i kao još
jedna karakteristika je to što oni ne
zastarevaju.
- Protiv mira - se smatra planiranje, pri-
premanje, pokretanje ili sprovođenje
agresivnog rata ili rata kojim se krše
međunarodni ugovori, sporazumi ili
garancije ili učešće u bilo kojem
zajedničkom planu ili planiranju
izvršenja zločina protiv međunarodnog
prava.
574
Mehanizam za krivične međunarodne
tribunale (Mechanism for International
Criminal Tribunals - MICT) [Mekanizmi
për Tribunalet Penale Ndërkombëtare;
Internationaler Residualmechanismus für
die Ad-hoc-Strafgerichtshöfe] -
međunarodni mehanizam osnovan od
strane Saveta bezbednosti Ujedinjenih
nacija 2010. godine, da završi preostale
funkcije Međunarodnog krivičnog suda
za bivšu Jugoslaviju i Međunarodnog
krivičnog suda za Ruandu nakon
okončanja odgovarajućih mandata ovih
sudova.
Mens Rea lat. - znači mentalno stanje ili
psihološka veza izvršioca sa krivičnim
delom. Mens rea se koristi kao izraz
uglavnom u okviru anglosaksonskog
sistema i predstavlja subjektivni element
krivičnog dela koji mora biti utvrđen
zajedno sa objektivnim ili fizičkim ele-
mentom („Actus reus“, koji je objašnjen
u ovom rečniku). Izraz mens rea je u ve-
likoj meri u zakonima zamenjen izrazima
- „Odgovornost“, „Krivica“ (Volja,
nehat)“ i „Krivična odgovornost“ (Za
više videti i objašnjenje ovih izraza u
ovom rečniku).
Mere obaveznog lečenja [Masat e tra-
jtimit të detyrueshëm; Measures of man-
datory treatment; Behandlungsmaßnah-
men] - su mere medicinskog karaktera
koje se primenjuju na lice koje je izvršilo
čin u stanju neuračunljivosti ili u stanju
smanjene uračunljivosti, koje mora biti
podvrgnuto medicinskom lečenju koje je
u najvećoj meri namenjeno za lečenje ili
rehabilitaciju lica, sa psihičkog i mental-
nog aspekta.
- obavezno psihijatrijsko lečenje za-
državanjem u zdravstvenoj ustanovi -
posebna vrsta kazne koja se sastoji od
lečenja lica koje je izvršilo krivično
delo zbog duševne bolesti i posebnog
 psihičkog stanja kako bi se izbeglo
ponavljanje krivičnog dela u buduće, a
izvršilac se zadržava u zdravstvenoj
ustanovi.
- obavezno psihijatrijsko lečenje na
slobodi - medicinska mera koja se
izriče i spovodi protiv lica koje je
izvršilo krivično delo u stanju mental-
ne neuračunljivosti ili smanjenje
uračunljivosti. Prilikom odlučivanja o
izricanju i sprovođenju ove mere, sud
uzima u obzir činjenicu da nije neo-
phodno da se osuđeni zadrži u
zdravstvenoj ustanovi, već je dovoljno
da se leči na slobodi.
- lečenje obaveznom rehabilitacijom
zavisnika od droge ili alkohola - jedna
od najčešćih mera medicinsko-
socijalnog karaktera, primenjiva u
sudskoj i zatvorskoj praksi, koja se
sastoji u posebnom tretmanu lečenja
prema licima koje su počinila
delikventno ponašanje i krivična dela
pod uticajem alkohola ili narkotičkih
supstanci.
Mesto izvršenja krivičnog dela [Vendi i
kryerjes së veprës penale; Location of
commission of criminal offence; Tatort] -
se odnosi na utvrđivanje mesta gde je
izvršeno krivično delo u slučajevima ka-
da je činjenje (nečinjenje) preduzeto na
jednom, a posledica izazvana na drugom
mestu. U savremenom krivičnom pravu,
postoji pravilo da se mesto izvršenja
krivičnog dela smatra mestom gde je
preduzeta radnja (ili je lice bilo obavezno
da deluje) i mesto gde je izazvana
posledica, odnosno oba mesta. Ovo prav-
ilo takođe predviđa KZK, gde član 10
stav 1 navodi: “Krivično delo je izvršeno
na mestu gde je izvršilac delovao ili je
trebalo da deluje, kao i na mestu gde su
nastupile posledice”. Utvrđivanje mesta
izvršenja krivičnog dela takođe ima
poseban značaj u krivičnom pravu, jer od
te činjenice zavisi koji će se krivični za-
kon primeniti, koji sud ima mesnu
nadležnost, itd.
- Mesto izvršenja krivičnog dela u
pokušaju - i u vezi sa krivičnim delom
u pokušaju (kada je kažnjivo po za-
konu), primenjuje se isto pravilo, jer je
mesto izvršenja mesto gde je izvršilac
delovao i mesto gde je želeo izazvati
posledice. KZK u članu 10, stav 2
predviđa: “Krivično delo u pokušaju je
izvršeno na onom mestu gde je izvrši-
lac delovao, kao i na mestu gde je
izvršilac želeo nastupanje posledice”.
Mlađi maloletnik [I mitur i ri; Young
juvenile; Kind] - lice starosti između 14
(četrnaest) i 16 (šesnaest) godina.
Mučenje [Tortura; Torture; Folter] - se
definiše kao namerno nečovečno postu-
panje koje izaziva tešku i okrutnu patnju.
U demokratskim zemljama, osim zabrane
bilo kakvog oblika mučenja u sudskim
postupcima i drugim postupcima, mučen-
je se takođe inkriminiše kao posebno
krivično delo. KZK takođe utvrđuje
mučenje kao krivično delo u članu 199.
N
Načelo akuzatornosti (optužno načelo)
[Parimi akuzator; Accusatory principle;
Akkusationsprinzip] - označava načelo
da početak i sprovođenje krivičnog
postupka zavisi od zahteva ovlašćenog
tužioca, odnosno državnog tužioca. Pre-
ma ovom pravilu, suđenje se ne može
sprovesti u odsustvu optužbe. Ovo načelo
se izražava i u latinskoj izreci “nemo iu-
dex sine actore”.
Načelo ravnopravnosti strana u
krivičnom postupku [Parimi i barazisë
së palëve në procedurë penale; Principle
of equality of parties in criminal proceed-
ings; Grundsatz der Waffengleichheit] -
575
je pravna jednakost strana u krivičnom
postupku (tužioca i okrivljenog), da ima-
ju ista prava i ovlašćenja da iznose
stavove o pitanjima koja se razmatraju u
postupku. ZKP propisuje ovo načelo u
članu 9, gde u stavu 1 navodi: “Okri-
vljeno lice i državni tužilac u krivičnom
postupku imaju status ravnopravnih stra-
na, osim ako u ovom zakoniku nije dru-
gačije određeno”. Poznato i kao načelo
jednakosti oružja, ovo načelo je kao gar-
ancija okrivljenom da ima zakonski ut-
vrđena prava koja mu omogućavaju
zaštitu od optužbi i navoda tužioca. ZKP
u stavu 2 člana 9 propisuje: “Okrivljeno
lice ima pravo i može da daje izjave o
svim činjenicama i dokazima koji ga
okrivljuju i da iznese sve činjenice i
dokaze koji mu idu u prilog. Lice ima
pravo da zatraži od državnog tužioca da
pozove svedoke u njegovo ime i ima pra-
vo da ispita svedoke optužbe ili da traži
da oni budu ispitani, kao i pravo na pri-
sustvo i ispitivanje svedoka odbrane, pod
istim uslovima koji važe za svedoke op-
tužbe”. U savremenom pravu krivičnog
postupka ova ravnopravnost je
omogućena i oštećenom. Čak i Ustav
(član 31. stav 4.) predviđa: “Svako ko je
optužen za krivično delo ima pravo da
ispituje prisutne svedoke i da zahteva
obavezno pojavljivanje svedoka, veštaka
i ostalih lica, koja mogu razjasniti
činjenice”.
Načelo pravičnog suđenja i u
razumnom roku [Parimi i gjykimit të
drejtë dhe në kohë të arsyeshme; Princi-
ple of fair trial and within reasonable
time; Recht auf ein faires Verfahren in-
nerhalb angemessener Zeit] - je jedan od
glavnih načela pravde i od posebnog
značaja u savremenim krivičnim
postupcima. Kao takvo, ovo načelo je
pravo svakog lica da mu se u granicama
576
zakona pravično sudi, uzimajući u obzir
sve okolnosti (naročito u korist op-
tuženog) i da krivični postupak bude
završen u razumnom roku. Primena ovog
načela je vezana sa primenom mnogih
načela i drugih prava koja se garantuju
optuženima za krivična dela, kao na pr:
suđenje pred nezavisnim i nepristrasnim
sudom, javnost suđenja, načelo jednakos-
ti strana, pravo na odbranu, načelo ne bis
in idem i in dubio pro reo i pravo na
pravna sredstva (načelo višestepenosti),
itd. I EKLJP u članu 6. „Pravo na
pravično suđenje“u stavu 1 propisuje:
„Prilikom utvrđivanja... osnovanosti bilo
kakve krivične optužbe protiv njega,
svako ima pravo na pravično suđenje i
javnu raspravu u razumnom roku pred
nezavisnim i nepristrasnim, zakonom
ustanovljenim sudom...“. Osim tog,
ESLJP je takođe posvetio veliki značaj
ovom načelu u svojoj praksi.
Načelo predstavničke nadležnosti
[Parimi i juridiksionit përfaqësues; Prin-
ciple of representative jurisdiction;
Grundsatz der Übertragung der Strafver-
folgung] - je odricanje od krivičnog
gonjenja kada je počinilac strani
državljanin i prebacivanje gonjenja u
drugu državu čije državljanstvo ima
izvršilac ili ima stalno prebivalište u toj
državi. Ovo načelo koje predstavlja odri-
canje od primene teritorijalnog načela
(videti u ovom rečniku: “Teritorijalna
važnost krivičnog zakona/~teritorijalnog
načela”), je propisano u Evropskoj kon-
venciji o ustupanju i preuzimanju
krivičnog gonjenja” (1978) i prihvaćeno
je i u zakonima država kao jedan od ob-
lika međunarodne saradnje u krivičnim
slučajevima. Ovo načelo je propisano i u
KZK (član 117, stav 4).
Načelo naknade štete osuđenom ili ne-
opravdano uhapšenom licu [Parimi i
kompensimit të dëmit të personit të
dënuar ose të arrestuar pa arsye; Principle
of compensation of damage of a person
who has been convicted or arrested with-
out justification; Grundsatz der
Entschädigung einer ungerechtfertigten
verurteilten oder verhafteten Person] - je
pravo lica koja su osuđena ili uhapšena
bez razloga za naknadu štete od strane
države. Ova obaveza države proizilazi iz
grešaka ili propusta koje se mogu pojaviti
u krivičnom postupku, koje kao
posledicu imaju kazne ili neopravdana
hapšenja. Pravo na naknadu za lica
osuđena ili uhapšena bez razloga, regu-
liše i ZKP u posebnom poglavlju
(XXVI), pod nazivom: „Postupak za
naknadu štete, rehabilitaciju i ostvarivan-
je drugih prava lica nepravedno osuđenih
ili lišenih slobode“. Odredbe ovog po-
glavlja regulišu samo štetu koja je naneta
optuženom zbog kazne ili hapšenja bez
razloga, ali ne i štetu koja može postojati
za strane i druge učesnike u krivičnom
postupku. Kao pravni osnov za naknadu
štete smatra se povreda osnovnih ljudskih
prava, kao što je pravo na pravično
suđenje i pravo na slobodu, koja proiz-
ilaze iz kazne ili hapšenja bez razloga.
Na osnovu toga, ZKP reguliše slučajeve
naknade štete za neopravdano osuđene
(član 525) i neosnovano lišavanje slo-
bode (član 529). Stoga, prema članu 525
(stav 1) ZKP, “pravo na nadoknadu zbog
neosnovane presude“ - lice ima pravo na
naknadu štete zbog neopravdane osude
kome je bila pravosnažno izrečena
krivična sankcija ili koje je oglašeno
krivim, a oslobođeno od kazne, a pov-
odom vanrednog pravnog leka je novi
postupak pravnosnažno obustavljen ili je
optužba pravnosnažno odbijena ili je
okončan pravnosnažnom oslobađajućom
presudom, osim u slučajevima kada je to
definisano zakonom iz opravdanih razlo-
ga”. U članu 529 stav 1 (tačke 1-4) ZKP
se takođe predviđa pravo na naknadu šte-
te za neosnovano lišavanje slobode, gde
se predviđaju slučajevi zadržavanja u
sudskom pritvoru, izdržavanje kazne
lišavanjem slobode, itd. Prema Adminis-
trativnom uputstvu (04/2015) o
sprovođenju postupka za naknadu štete
za nepravedno osuđena ili uhapšena lica
kao upravni organ se predviđa Komisija
u okviru Sudskog saveta Kosova, koja je
nadležna da razmatra i zaključuje
vanparnične sporazume sa licima koja su
podnela zahtev za naknadu štete ili ne-
opravdano hapšenje. Ovo načelo je
predviđeno i u Ustavu, gde se u članu 29,
stav 5 propisuje: “Svako ko je žrtva
hapšenja ili pritvora, koje nije u skladu sa
odredbama ovog člana, ima pravo na
kompenzaciju, na zakonom propisan
način”. Zatim, od posebnog značaja je i
EKLJP, gde u članu 5, stav 5, propisuje:
“Svako ko je bio žrtva hapšenja ili
lišavanja slobode protivno odredbama
ovog člana ima pravo na obeštećenje”.
Ova odredba predstavlja osnovu znatnog
broja odluka ESLJP, kojima je konsoli-
dovan standard da su države obavezne da
nadoknade lica koja su neopravdano
uhapšena i osuđena.
Načelo zakonitosti [Parimi i
ligjshmërisë; Principle of legality; Legal-
itätsprinzip] - načelo zakonitosti ili legal-
iteta je glavno načelo krivičnog prava ko-
je podrazumeva da se delo ne može
smatrati krivičnim delom i njegov izvrši-
lac se ne može kazniti ako to prethodno
nije utvrđeno zakonom, stoga ne postoji
krivično delo, a ni sankcija bez zakona
(lat. Nullum crimen, nulla poena sine
lege). Načelo zakonitosti, poznato prema
latinskoj izreci, je formulisao u XVIII
veku poznati nemački tužilac Anselm fon
577
Fojerbah (Paul Johann Anselm Ritter von
Feuerbach) kao takav je aktuelan i pred-
stavlja osnovni postulat savremenog
krivičnog prava. Ovo načelo je garancija
za pravnu sigurnost i izbegavanje pro-
izvoljnosti za građane, jer niko ne može
biti oglašen krivim i biti kažnjen za delo
koje zakon ne predviđa kao krivično de-
lo. Zbog pravne i političke važnosti,
načelo zakonitosti ili legaliteta je
predviđeno i u Ustavu Republike Koso-
va, gde se u članu 33 stav 1 propisuje:
“Niko se ne može proglasiti krivim ili
kazniti za krivično delo koje, u momentu
izvršenja, nije bilo određeno zakonom
kao krivično delo, osim za dela, koja su u
periodu u kojem su počinjena, na osnovu
međunarodnog prava, smatrana geno-
cidom, ratnim zločinima ili zločinima
protiv čovečnosti”, dok prema stavu 2:
“Kazna koja je izrečena za neko krivično
delo ne može biti strožija nego što je bila
određena zakonom u vreme kada je delo
počinjeno”. KZK, kao glavni izvor
krivičnog prava na Kosovu, načelo za-
konitosti propisuje u svom članu 2, od-
nosno u stavu 2 gde navodi: “Nijedna
krivična sankcija ili mera obaveznog
lečenja ne može biti nametnuta licu ili
delu, ukoliko pre izvršenja tog dela, za-
kon nije predvideo to delo kao krivično
delo i nije predvideo krivičnu sankciju ili
meru obaveznog lečenja za takav čin”.
Pored toga, načelo zakonitosti predstavlja
okvir za tumačenje svih pitanja krivičnog
prava, kao zakonskog prava. Rasprava o
načelu zakonitosti i je dalje aktuelna u
doktrini i u vezi sa dinamikom evolucije
krivičnog prava, kao što je slučaj sa
razvojem evropskog krivičnog prava
danas, gde je stvaranje i sprovođenje
pravnog okvira EU konstantno uslovljeno
načelom zakonitosti, posebno u pogledu
primene novih instituta iz krivične oblas-
578
ti. Načelo zakonitosti se takođe primenju-
je na proceduralne radnje (videti: „Nače-
lo zakonitosti u krivičnom postupku”).
- Pod-načela načela zakonitosti - pre-
ma samoj definiciji načela zakonitosti,
proizilazi da u sebi sadrži određene
zahteve ili pod-načela koja bi trebalo
uzeti u obzir za njegovu punu
primenu:
- Načelo da je samo zakon izvor
krivičnog prava - što znači da se
krivična dela i kazne mogu utvrditi
samo zakonom (Nullum crimen sine
lege scripta), a ne drugim pravnim ak-
tima sa nižom pravnom snagom (pod-
zakonskim aktima). Ovo načelo je
definisano i u članu 2 stav 1 KZK-a:
“Krivična dela, krivične sankcije i
mere obaveznog lečenja su određeni
jedino zakonom”.
- Načelo tačnog utvrđivanja krivičnih
dela i zabrane analogije - znači
obaveza zakonodavca da koristi jasne i
precizne izraze u vezi sa utvrđivanjem
koje se činjenice (činjenja ili nečinjen-
ja) smatraju elementima zakonskog
oblika krivičnog dela da bi se tačno
znalo šta je protivzakonito, a šta nije.
Takođe, u skladu sa načelom zakoni-
tosti, zabranjeno je tumačenje po
analogiji definicije krivičnih dela. Ovo
načelo je takođe izraženo u KZK, u
članu 2, stav 3, gde je propisano:
“Definicija krivičnog dela će biti stro-
go tumačena i tumačenje putem
analogije nije dozvoljeno. U slučaju
nedoumice, definicija krivičnog dela
će biti određena tako da bude naj-
povoljnija po osobu protiv koje se
vodi krivični postupak”.
- Načelo zabrane retroaktivnog delo-
vanja krivičnog zakona - što znači da
se, kao opšte pravilo, protiv izvršioca
primenjuje zakon koji je bio na snazi u
 vreme izvršenja krivičnog dela (videti
objašnjenje: „Pravovremenost
krivičnog zakona“ / “~ Zabrana ret-
roaktivne radnje krivičnog zakona i
sprovođenja povoljnijeg zakona”).
- Načelo utvrđivanja kaznene sankcije
- znači obaveza zakonodavca da za
svako krivično delo odredi i krivičnu
sankciju, odnosno meru ili kaznu.
Načelo humanosti u krivičnom pravu
[Parimi i humanitetit në të drejtën penale;
Principle of humanity in criminal law;
Grundsatz der Humanität im Strafrecht] -
uključuje standard da sva prilagođavanja
u krivičnom pravu imaju prioritet pošto-
vanja ljudskih prava i sloboda u odnosu
na državu i njenu represivnu moć. Pre
svega, to se izražava definicijom
krivičnih dela koja poštuju ljudsko dosto-
janstvo, a posebno zabranjuju nečovečne
ili ponižavajuće mere i kazne protiv
izvršilaca krivičnih dela.
Načelo zakonitosti u krivičnom
postupku [Parimi i ligjshmërisë në pro-
cedurë penale; Principle of legality in
criminal procedure; Legalitätsprinzip im
Strafprozess] - znači da se sve radnje u
krivičnom postupku moraju utvrditi za-
konom, i kao takve izvršiti. Kao osnovno
načelo pravde, to je garancija poštovanja
ljudskih prava i sloboda u krivičnom
postupku. Ovo je standard u savremenom
sistemu krivičnog pravosuđa, koji ovom
načelu, pored njegovog materijalnog
karaktera, daje vrednost i sa formalno
proceduralnog aspekta. To proizilazi iz
odredbi koje regulišu krivični postupak u
određenim državama, ali u poslednjih
nekoliko godina taj standard je takođe
razjašnjen međunarodnim pravosudnim
mehanizmima. Na primer: ESLJP je u
svojoj praksi (odluka od 22.06.2000.
godine u slučaju “Coëme i drugi protiv
Belgije”) između ostalog naglasio:
“...načelo da se pravila krivičnog
postupka propisuju zakonom je i opšte
načelo pravde. Kao takvo, ovo načelo
stoji na istom nivou sa zahtevom da
pravila krivičnog zakona treba da budu
određena samo zakonom, a to je ote-
lotvoreno izrekom "Nullum judicium si-
ne lege"...”. Sud je takođe podsetio da
“pravila krivičnog postupka imaju za cilj
zaštitu lica pod istragom protiv rizika
zloupotrebe vlasti...”. U tom smislu, Sud
se u svojoj praksi dosledno pobrinuo da
naglasi načelo zakonitosti kao osnov
krivičnog postupka u demokratskim zem-
ljama, ukazujući na obavezu država da
garantuju zakonitost u tom pogledu (vi-
deti: Poitrimol protiv Francuske, i:
Guérin protiv Francuske, itd.). Pored to-
ga, ESLJP naglašava da donošenje od-
luka u sudu mora biti zasnovano na
načelu zakonitosti, kao posledica pre-
duslova da se istraga mora izvršiti na
način propisan zakonom (Belilos protiv
Švajcarske, Richert protiv Poljske).
Načelo službenosti krivičnog postupka
[Parimi i oficialitetit të procedurës
penale; Principle of officiality of criminal
proceedings; Offizialmaxime] - znači
dužnost organa određenog zakonom da
po službenoj dužnosti (ex officio)
preduzme krivično gonjenje, tako da ova
dužnost ne ostane teret za oštećenog.
Prema ZKP, gonjenje krivičnih dela je u
nadležnosti državnog tužioca. Za neka
krivična dela, državni tužilac može
preduzeti gonjenje samo na predlog
oštećenog, kao što je definisano u KZK,
npr: krivično delo “Zapošljavanje lica sa
zaraznim bolestima” (član 259), itd.
Načelo nezavisnosti i nepristrasnosti
suda [Parimi i pavarësisë dhe
paanshmërisë së gjykatës; Principle of
independence and impartiality of the
court; Grundsatz der Unabhängigkeit und
579
Neutralität der Gerichte] - znači da su
sudovi u vršenju svog posla nezavisni i
nepristrasni i da postupaju u skladu sa
Ustavom i važećim zakonima. Ovo nače-
lo je povezano i sa standardom podele
vlasti u demokratskim društvima, gde na
pravosuđe ne treba da utiču druge dve
vlasti (zakonodavna i izvršna vlast), a ni
strane i ostali. Kao takvo, ovo načelo
zavisi od mnogih aspekata i dimenzija
rada i funkcionisanja suda i sudija.
Načelo lične krivične odgovornosti
[Parimi i përgjegjësisë penale personale;
Principle of personal criminal liability;
Grundsatz der persönlichen
Schuldfähigkeit] - prema ovom načelu,
krivično odgovornim se može smatrati
samo pojedinac koji ima psihičke
sposobnosti i koji je izvršio krivično delo
voljno ili iz nehata (ličnom krivicom).
Ovo načelo je nastalo kao rezultat učenja
pozitivističke italijanske škole koja je
osmislila krivičnu odgovornost na os-
novu psiholoških i ličnih kriterijuma, kao
garanciju pojedinca da ne odgovara za
postupke drugog i izbegne objektivnu
krivičnu odgovornost. Čak i sa istorijske
tačke gledišta, krivično pravo je razvi-
jeno priznavanjem kao krivičnog
subjekta samo čoveka kao fizičko lice, a
krivična odgovornost je shvaćena u psi-
hološkom smislu, smatrajući da je lice
(fizičko) krivično odgovorno za svoje
postupke, ako je krivo, odnosno ako ima
psihološke i mentalne veze sa izvršenim
delom (Actus reus non facit reum nisi
mens sit rea). U skladu s tim, elementi
krivične odgovornosti i kriterijumi za
njegovu ocenu su prilagođeni ličnoj, in-
dividualnoj prirodi čoveka, shvatajući
krivičnu odgovornost kao ličnu i krivicu
pojedinca. Iz ovih razloga, postoji nepre-
kidna dilema da li se krivična odgo-
vornost može primeniti na pravno lice,
580
gde je sada u savremenoj doktrini
krivični element zasnovan na norma-
tivnom aspektu (videti u ovom rečniku:
„Krivična odgovornost pravnih lica“).
Međutim, što se tiče fizičkog lica,
krivična odgovornost se percipira kao
mentalna sposobnost izvršioca i njegov
psihički odnos prema krivičnom delu.
Takvu definiciju nalazimo i u krivičnim
zakonicima različitih zemalja, u od-
redbama koje određuju kada lice može
biti krivično odgovorno. KZK takođe
propisuje: “Izvršilac krivičnog dela je
krivično odgovoran ukoliko je duševno
sposoban i ukoliko je izvršio krivično de-
lo voljno ili iz nehata”. To je jedno od
psihološkog shvatanja krivične odgo-
vornosti, iz koga prolizilazi da se
krivična odgovornost sastoji od dva os-
novna elementa: odgovornosti i krivice
(koji su takođe objašnjeni u rečniku).
Načelo javnosti u krivičnom postupku
[Parimi i publicitet në procedurë penale;
Principle of publicity in criminal pro-
ceedings; Öffentlichkeitsgrundsatz im
Strafprozess] - znači pravo da suđenje
protiv lica koje je optuženo za krivično
delo bude javno i da učestvuju i drugi
građani koji su zainteresovani da prate
razmatranje i odlučivanje suda u vezi sa
određenim krivičnim slučajem. Ovo
načelo je definisano i Ustavom (član 31,
stav 3) i ZKP (član 293, itd). Izuzetak od
ovog načela su slučajevi kada se smatra
da je isključenje predstavnika javnosti ili
medija u interesu pravde ili se veruje da
bi njihovo prisustvo predstavljalo rizik za
javni red ili nacionalnu bezbednost, in-
terese maloletnika ili za zaštitu života
privatne strane u postupku, na način pro-
pisan zakonom.
Nadležnost krivičnog suda [Juridiksioni
i gjykatës penale; Jurisdiction of criminal
court; Jurisdiktion des Strafgerichts] -
znači nadležnost za razmatranje određe-
nih krivičnih slučajeva.
Naredbe/naređenja pretpostavljenih
kao osnov za isključivanje protivza-
konitosti [Urdhrat nga lartë si bazë e për-
jashtimit të kundërligjshmërisë; Superior
orders as the basis of exclusion of unlaw-
fulness; Weisungen von Vorgesetzten als
Grund zum Ausschluss der
Rechtswidrigkeit] - su slučajevi u kojima,
prema uslovima predviđenim zakonom,
delovanje lica preduzeto po nalogu pret-
postavljenog (vojnog ili građanskog) nije
kažnjivo, odnosno lice nije krivično od-
govorno, iako takav postupak ima
osobine krivičnog dela. Prema KZK (član
16, stav 1), izvršilac krivičnog dela po
naredbi vlasti ili pretpostavljenog može
da se oslobodi od krivične odgovornosti
samo ako je lice: bilo u zakonskoj obave-
zi da posluša takvo naređenje; nije znao
da je naređenje nezakonito; i naređenje
nije bilo očigledno nezakonito. Prema
tome, naređenja pretpostavljenih mogu
biti osnov za oslobađanje od krivične od-
govornosti samo u izuzetnim slučajevi-
ma, u suprotnom, to je načelo krivičnog
prava da čak i kada je delo izvršeno na
osnovu naredbe vlasti ili pret-
postavljenog, bilo vojnog ili građanskog,
izvršilac se ne oslobađa od krivične od-
govornosti. Pored toga, KZK u članu 16,
stav 2 izričito propisuje: “Naređenja da
se izvrši genocid ili drugi zločini protiv
čovečnosti su u svim okolnostima
očigledno nezakonita”.
Nasilje [Dhuna; Violence; Gewalt] -
ponašanje lica koje uključuje fizičku
snagu, na način da ošteti, zloupotrebi i
ubije nekoga. Nasilje može da se izrazi i
kao psihički pritisak u cilju zastrašivanja.
Kao takvo, nasilje je sastavni element
pravnog oblika mnogih krivičnih dela.
- u porodici - označava svaki akt koji
krši prava žene, muškarca i dece od
strane lica koji su članovi porodice.
Nasilje i pretnje kao uzroci isključenja
nezakonitosti [Dhuna dhe kanosja si
shkaqe të përjashtimit të
kundërligjshmërisë; Violence and threats
as causes of exclusion of unlawfulness;
Gewalt und Drohung als Elemente des
Ausschlusses der rechtswidrigen Hand-
lung] - su okolnosti ili opšti uzroci
isključenja nezakonitosti, odnosno
krivične odgovornosti izvršioca dela, ako
je delo izvršeno pod njihovim uticajem.
U krivičnom pravu postoji načelo da ne
može biti sankcionisano lice koje je pod
uticajem nasilja ili ozbiljne pretnje
izvršilo krivično delo. Uslovi i okolnosti
koje isključuju krivičnu odgovornost
izvršioca koji je izvršio delo pod uti-
cajem nasilja i pretnje definišu se za-
konom. KZK u članu 14 „Nasilje ili
pretnja“, odnosno u stavu 1 propisuje:
„Delo izvršeno pod uticajem nepod-
nošljivog nasilja ili nepodnošljive pretnje
nije krivično delo samo ako lice, odmah
nakon prestanka opasnosti, prijavljuje
prinudu i protivzakonito delo pred
nadležnim organima“. S druge strane, na-
silje i pretnja predstavljaju elemente
krivičnog dela i osnov za krivičnu odgo-
vornost lica koje ih vrši. Dakle, čak
KZK, u stavu 3, člana 14 predviđa: „Lice
koje koristi nasilje ili pretnju... smatraće
se izvršiocem krivičnog dela”.
- Nasilje - se smatra kao opšti osnov za
isključivanje nezakonitosti krivičnog
dela u slučajevima kada je činjenje
(nečinjenje) lica preduzeto pod uti-
cajem spoljnog nasilja. U tu svrhu, u
krivičnom pravu se pravi razlika iz-
među apsolutnog i kompulzivnog na-
silja.
581
- Apsolutno (vis absoluta) - je nasilje sa
kojim se lice u celosti, u apsolutnom
smislu, lišava slobode odlučivanja o
svom ponašanju. Na primer: lice X ko-
je mora da signalizira dolazak aviona
u vazduhoplovnom centru, vezano je
ili oteto od strane drugih i u tom
slučaju dolazi do nesreće, jer nije sig-
naliziralo ono za šta je lice X bilo
obavezno po zakonu. U ovom slučaju,
upotreba apsolutnog nasilja protiv lica
X predstavlja osnov za isključivanje
nezakonitosti nedelovanja i shodno
tome, krivice lica X.
- Kompulzivno (vis compulsive) - je na-
siljekojim lice nije potpuno lišeno
mogućnosti da odlučuje, ali takvo rela-
tivno nasilje u obliku pritiska ga
obavezuje da preduzme određenu
radnju ili ne. Na primer: Blagajniku na
šalteru banke se preti oružjem i
obavezan je da preda novac! Da li
izvršilac ima krivičnu odgovornost u
ovim slučajevima, zavisi od procene
okolnosti u svakom slučaju kako bi se
dokazalo da li je nasilje moglo da se
savlada i da li je bilo moguće izbeći
nasilje na neki drugi način.
- Pretnja - znači izjava kojom se licu
daje do znanja da će mu se dogoditi
nešto loše ako ne postupi na način na
koji to traži lice koje preti. Dakle,
pretnja je neka vrsta psihološkog na-
silja protiv određenog lica. U
krivičnom pravu, da bi pretnja bila os-
nov za isključivanje krivične odgo-
vornosti izvršioca, ona mora da bude
ozbiljna, stvarna i nepremostiva u
konkretnom slučaju.
Ne bis in idem (lat.) - je latinski pojam
koji se koristi da se izrazi osnovno načelo
krivičnog postupka da se nikome ne
može suditi dva puta za isto krivično delo
(iste činjenice) ako je postojala pra-
582
vosnažna odluka suda. ZKP takođe u
članu 4 predviđa načelo ne bis in idem,
gde u stavu 1 propisuje: “Niko ne može
biti gonjen niti kažnjen za krivično delo
za koje je odlukom suda pravosnažno
oslobođen ili osuđen ili za koje je op-
tužba pravosnažno odbijena ili je krivični
postupak pravosnažno obustavljen”. Kao
takvo, ovo načelo je garancija optužen-
ima da se protiv njih neće ponoviti
krivično gonjenje i suđenje za činjenice
koje su meritorno rešene od strane suda.
Međutim, u krivičnim slučajevima koji
su pod jurisdikcijom međunarodnih tri-
bunala i sudova, načelo ne bis in idem
nema isti smisao, i za određene slučajeve
ovo načelo nije prepreka da međunarodni
sud nastavi sa slučajevima za krivična
dela koja su u njegovoj nadležnosti iako
postoji konačna odluka suda dotične
države za iste činjenice. Dok s druge
strane, ovo načelo ima apsolutni karakter
kada postoji odluka međunarodnih sudo-
va jer za te činjenice ne može da sudi sud
države. Ovaj standard je utvrđen i
Rimskim statutom zaosnivanje
Međunarodnog krivičnog suda (MKS),
Međunarodnog suda za ratne zločine u
bivšoj Jugoslaviji (MSRZBJ), itd.
Nečovečno ili ponižavajuće postupanje
[Trajtimi çnjerëzor apo poshtërues; In-
human or degrading treatment; Un-
menschliche oder erniedrigende Behand-
lung] - Videti: “Kazne za nečovečno ili
ponižavajuće postupanje”.
Nehat (culpa) [Pakujdesia (culpa; Negli-
gence; Fahrlässigkeit (culpa)] - se
definiše kao izvršenje krivičnog dela bez
volje i volje lica, dakle, u ovom slučaju
izvršilac ne želi nastalu posledicu i izazi-
va je bez njegove volje. Zbog toga se
nehat smatra najlakšim oblikom krivice.
Krivično delo je izvršeno iz nehata kada
je posledica prouzrokovana zbog sprem-
nosti lica u vezi sa mogućnošću izazivan-
ja posledice ili nemara, nesvesnosti da
svojim činjenjem ili nečinjenjem može
uzrokovati zabranjenu posledicu. Postoje
dve vrste nehata: svesni i nesvesni. KZK
takođe prepoznaje ove dve vrste nehata,
gde u članu 23 stav 1 propisuje “Krivično
delo može biti izvršeno svesnim ili nes-
vesnim nehatom” i kao u slučaju volje,
ne pravi definiciju opšteg pojma nehata,
već se poziva na obe njegove vrste.
- Svesni (luxuria) - označava slučajeve
kada je lice svesno da njegovim
činjenjem ili nečinjenjem mogu re-
zultirati posledice (krivična dela), ali
olako smatra da do posledice neće
doći ili da će moći da spreči takvu
štetnu posledicu. KZK (član 23, stav
2) predviđa: “Lice deluje sa svesnim
nehatom kada je svesno da zabranjena
posledica može nastupiti kao rezultat
njegovog delovanja ili nedelovanja, ali
olako smatra da do posledice neće
doći ili da će moći da spreči nastupan-
je štetne posledice”. Iz toga proizilazi
da se svesni nehat sastoji od dva ele-
menta: svest o mogućnostima izazi-
vanja posledice i uverenja ili nadanja
da posledica neće biti prouzrokovana
ili da se njeno nastajanje može spreči-
ti. Na primer: svesni nehat se izražava
u slučajevima kada lice vozi velikom
brzinom (premašuje dozvoljenu
brzinu) i uzrokuje povredu ili čak liši
drugo lice života; posledica koju nije
želelo. U ovom slučaju, namerno je
premašil brzinu, a posledica (krivično
delo) povrede ili ubistva je iz nehata.
Konkretno, nehat leži u činjenici da
lice nije poštovalo propise o
drumskom saobraćaju predviđene up-
ravo za sprečavanje štetnih posledica
po građane, a u konkretnom slučaju,
da je bilo pažljivo, ne bi vozilo ve-
likom brzinom i stoga ne bi moglo da
uzrokuje zabranjenu posledicu.
- Nesvesni (Negligentia) - postoji u
slučajevima kada lice nije svesno da
zabranjena posledica može biti
prouzrokovana njegovim činjenjem ili
nečinjenjem, iako je zbog okolnosti
konkretnog slučaja i njegovih ličnih
osobina bilo obavezno i moglo je biti
svesno takve mogućnosti. KZK (član
23. stav 3.) propisuje: “Lice deluje sa
nesvesnim nehatom kada nije svesno
da će zabranjena posledica da nastupi
kao rezultat njegovog delovanja ili
nedelovanja, iako bi prema
okolnostima i ličnim osobinama tre-
balo biti svesno takve mogućnosti”.
Na primer: slučaj nesvesnog nehata
može biti kada licu, koje radi na krovu
kuće sklizne deo cigle iz ruke i udari
lice koje se slučajno tu našlo i
prouzrokuje telesne povrede. Kao
poseban element nesvesnog nehata je
nepostojanje neposredne psihološke
veze između izvršioca i posledice koja
je rezultat njegovog delovanja. U
nauci krivičnog prava razlikuje se nes-
vesni nehat u slučaju ’više sile’ (caso
fortuito), gde poslednje navedeno po-
drazumeva izazivanje posledice (za-
konskog oblika krivičnog dela) bez
krivice, te prema tome, ne može post-
ojati krivična odgovornost. Naime,
slučaj postoji kada lice prouzrokuje
zabranjenu posledicu, ali koje, prema
njegovim objektivnim okolnostima i
ličnim osobinama, nije moglo i nije
moralo predvideti posledicu.
- Profesionalni - je nehat lica koje
tokom obavljanja svoje profesije ili
zadatka nije pažljivo poštovalo pravila
koja su propisana zakonom ili pro-
pisom u određenoj oblasti i time
izazvalo zabranjenu posledicu
583
 (krivično delo). Ova vrsta nehata nije
definisana kao opšti pojam u KZK, ali
se obično smatra otežavajućom
okolnosti u sudskoj praksi.
Nečovečne ili ponižavajuće kazne
[Dënimet çnjerëzore apo poshtëruese; In-
human or degrading punishments; Un-
menschliche und erniedrigende Strafen] -
su kazne koje krše dostojanstvo i integri-
tet osuđenog, degradiranjem ponižavan-
jem, preziranjem njegovog ljudskog bića,
nanošenjem velike patnje ili ozbiljnih
povreda na telu ili povrede duševnog ili
fizičkog zdravlja. Ove kazne su bile iz-
ražene u društvima i u periodima u koji-
ma je svrha krivične kazne bila
zastrašivanje i osveta protiv izvršioca
krivičnog dela. Kao takve, ove kazne su
zabranjene u savremenom krivičnom
pravu, gde je svrha krivične kazne
prevaspitavanje i ponovna socijalizacija
izvršioca. Pored zabrane da se ove kazne
formalno predvide, u savremenom
društvu su zabranjene radnje koje se
sastoje od nečovečnih i ponižavajućih
postupaka protiv izvršioca krivičnog
dela; kao što je zabranjeno i mučenje ko-
je se u mnogim zakonima propisuje kao
posebno krivično delo (videti i „Mučen-
je“ u ovom rečniku). Nečovečna i
ponižavajuća postupanja su propisana i
kao kvalifikacione okolnosti za određena
krivična dela. Ove radnje su zabranjene i
međunarodnim aktima (za tu svrhu vi-
deti: „Konvenciju protiv mučenja i dru-
gih surovih, nečovečnih ili ponižavajućih
kazni (1984)“ i Evropsku konvenciju za
sprečavanje mučenja i nečovečnog ili
ponižavajućeg postupanja (2002)“), gde
EKLJP, između ostalog, u članu 3 „Za-
brana mučenja“ propisuje da „Niko ne
sme biti podvrgnut mučenju ili
nečovečnom ili ponižavajućem postupan-
584
ju“. Ovaj standard je takođe usaglašen sa
sudskom praksom ESLJP.
Nezakonit prekid trudnoće [Ndërprerja
e palejuar e shtatzënësisë; Unlawful ter-
mination of pregnancy; Rechtswidriger
Schwangerschaftsabbruch] - uključuje
svaki oblik prekida trudnoće u suprotnos-
ti sa zakonom. Ove radnje su inkri-
minisane kao posebno krivično delo,
definišući kao njegove elemente one
radnje koje rezultiraju prekidom trudnoće
u suprotnosti sa zakonom ili pružanjem
pomoći u tu svrhu. KZK u članu 184
definiše krivično delo „Nezakonit prekid
trudnoće“, gde je kao osnovni oblik ovog
dela definisano kada neko prekine trud-
noću, započne sa prekidom ili pomaže
prilikom prekida trudnoće. Dok kvalif-
ikovani oblik ovog dela postoji u
slučajevima kada se ova dela vrše bez
pristanka trudne žene ili se pojave teže
posledice, kao što su povrede, narušavan-
je zdravlja ili smrt trudne žene. Odredbe
koje definišu ovo krivično delo imaju
karakter usmeravanja, jer se činjenica
kada se prekid trudnoće smatra neza-
konitim predviđa posebnim zakonom gde
se propisuju i uslovi kada je takva radnja
dozvoljena (videti u ovom rečniku obja-
šnjenje za pojam: „Abortus“).
Novčana kazna [Dënimi me gjobë; Pun-
ishment of fine; german] - spada u vrste
imovinskih kazni. Ovom kaznom, izvrši-
lac krivičnog dela je obavezan da u od-
ređenom roku izmiri gotovinski iznos
državi. Novčana kazna je jedna od najsta-
rijih kazni. KZK u članu 46. stav 1. pro-
pisuje: “Novčana kazna ne može se izreći
na iznos manji od sto (100) Evropskih
evra (u daljem tekstu: „evra“). Novčana
kazna ne može biti viša od dvadeset i pet
hiljada (25.000) evra, a u slučaju
krivičnih dela vezanih za terorizam,
trgovinu ljudima, organizovani kriminal
ili krivična dela izvršena sa ciljem stican-
ja imovinske koristi, ne može biti viša od
petsto hiljada (500.000) evra”. Među
glavnim kaznama, po težini, novčana
kazna je najlakša kazna.
Nužna odbrana [Mbrojtja e nevojshme;
Necessary defence; Notwehr] - je opšti
institut koji isključuje nezakonitost dela u
određenim okolnostima, iako izvršeno
delo sadrži sve karakteristike krivičnog
dela propisane zakonom. Kao takvo, delo
je izvršeno u nužnoj odbrani kada ga
izvršilac izvrši da bi izbegao nezakoniti,
stvarni i neposredan napad na sebe ili
drugo lice. Drugi uslov treba da bude u
srazmeri sa intenzitetom napada i opas-
nosti koja potiče od tog napada. Na pri-
mer: Nužna odbrana može da se izrazi u
slučaju kada “Lice X koje je napadnuto
od strane lica Y, štiteći sebe, izaziva
telesne povrede ili lišava života lice Y”.
U ovom slučaju, radnja lica X sadrži sve
karakteristike krivičnog dela telesne pov-
rede ili ubistva, ali pošto je postajao
nezakoniti napad, delo je izvršeno u
nužnoj odbrani (samoodbrani), tada se
ova radnja ne smatra nezakonitom i ne
postoji krivično delo. Uslovi sprovođenja
ovog instituta, odnosno uslovi koje treba
ispuniti u vezi sa napadom i odbranom
(kao dva osnovna elementa nužne od-
brane), propisuju se zakonom. Pored to-
ga, institut nužne odbrane je i izraz pri-
rodnog prava čoveka da u određenim
okolnostima štiti sebe i pravna dobra, i
pokazatelj da je krivično pravo u skladu i
sa samim prirodnim pravom. KZK
takođe reguliše institut nužne odbrane,
gde u članu 12, stav 2 propisuje: “Delo je
izvršeno u nužnoj odbrani kada ga izvrši-
lac izvrši da bi izbegao nezakoniti, stvar-
ni i neposredan napad na sebe ili drugo
lice, a priroda tog dela je srazmerna ste-
penu opasnosti od napada”. Iz toga proiz-
ilazi da, kako bi postojao institut nužne
odbrane, osim što odbrana treba da iz-
begne napad, i sam napad treba da ispuni
nekoliko sledećih uslova: da bude neza-
konit, stvaran i neposredan. Kod nužne
odbrane, napadač je čovek.
- Navodna ili pretpostavljena - postoji u
slučajevima kada lice pogrešno misli
da je napadnuto i u zabludi preduzima
zaštitne radnje i šteti drugom licu ili
njegovom pravnom dobru. U ovim
slučajevima nema potrebe za nužnom
odbranom, jer je jedan od osnovnih
uslova koji se mora ispuniti za
primenu ovog instituta taj da napad
mora biti stvaran. U ovim slučajevima,
da li će izvršilac biti kažnjen ili ne,
zavisi od utvrđivanja da li je u
konkretnom slučaju, bio u neposrednoj
zabludi ili ne.
- Prevazilaženje granica krajnje nužde
- izražava se u slučajevima kada od-
brana nije proporcionalna napadu ili
kada se odbrana preduzima nakon što
je napad izbegnut ili prestao. U takvim
slučajevima, postupak lica je kažnjiv,
ali se može ublažiti kazna, u zavisnosti
od okolnosti konkretnog slučaja. Na
primer: Lice X uspešno izbegne napad
lica Y, nanosećimu telesne povrede,
ali nastavlja sa delom i lišava ga živo-
ta”! KZK takođe propisuje (član 12,
stav 3): “Delo koje je nesrazmerno
stepenu opasnosti koje predstavlja na-
pad prekoračuje nužnu odbranu.”, i
reguliše: “Kada izvršilac prekorači
granicu nužne odbrane, kazna može
biti umanjena. Kada izvršilac
prekorači granicu nužne odbrane zbog
jake traume ili straha od napada, može
biti oslobođen kazne”.
585
O kaznu, teža kazna se može izreći ukol-
Obdukcija [Autopsia; Autopsy; Autop-
sie] - je ispitivanje posle smrti (post mor-
tem) i predstavlja visoko specijalizovan
hirurški postupak koji se sastoji od temel-
jnog pregleda leša radi utvrđivanja uz-
roka i načina smrti ili povrede. Obično ga
obavlja specijalista koji se zove patolog.
U većini slučajeva, patolog može utvrditi
uzrok smrti i sprovodi se naročito kada se
sumnja da smrt lica nije prirodna smrt.
Odgovornost za kvalifikovane oblike
krivičnih dela [Përgjegjësia për format e
kualifikuara të veprave penale; Liability
for qualified forms of criminal offenses;
Strafrechtliche Verantwortlichkeit für
qualifizierte Straftaten] - je posebna vrsta
krivične odgovornosti koja se izražava u
slučajevima kada je izvršilac preduzeo
činjenje radi ostvarivanja određene
posledice, ali se ostvaruje ozbiljnija
posledica od one koju je izvršilac želeo
(a koja se obično uzrokuje). Što se tiče
najteže posledice, izvršilac krivičnog
dela će se smatrati odgovornim ako je re-
zultat nehata. U ovu kategoriju spadaju i
slučajevi kada se krivično delo izvrši u
posebnim okolnostima (u vezi sa mes-
tom, vremenom, žrtvom protiv koje je
izvršeno krivično delo, motivom, itd), a
zakonodavac ove okolnosti predviđa u
okviru zakonskog oblika krivičnog dela
kao osnov da kvalifikuje to delo kao
najteže i propisuje najvišu kaznu. Ovi
slučajevi se u krivičnom pravu ocenjuju
kao krivična dela kvalifikovana sa težim
posledicama ili sa posebnim
okolnostima.
- Sa težim posledicama - što se tiče
krivičnih dela kvalifikovanih sa teškim
posledicama, KZK u članu 24 propisu-
je: “Kada izvršeno krivično delo
izazove posledice teže od namera-
vanih, i za koje je zakon zapretio težu
586
iko se posledice mogu pripisati nehatu
izvršioca”. Iz toga proizilazi da za težu
posledicu koja nije željena ili za koju
se nije saglasio izvršilac (nema ele-
menata volje), krivična odgovornost
izvršioca nastupa samo ako se dokaže
da je takva posledica nastala usled
njegovog nehata. Na primer: Krivično
delo sa težim posledicama može da se
izrazi u slučaju kada lice X napadne
lice Y kako bi mu nanelo telesne pov-
rede, ali se udarcem izazove smrt lica
Y. U ovakvom slučaju, da bi se kaz-
nilo lice X za težu posledicu, treba da
se dokaže da je posledica smrti
izazvana zbog njegovog nehata, jer je
od sredstva kojim ga je udarilo ili
načina delovanja znalo da može da se
izazove smrt ili je trebalo da zna da
može da se izazove takva posledica,
itd.
- Sa posebnim okolnostima - izražava
se u slučajevima kada je krivično delo
izvršeno u takvim okolnostima koje
delo čine težim od osnovnog oblika i
za te slučajeve je zakonodavac
predvideo kvalifikovani oblik dela i
predvideo težu kaznu za izvršioca.
KZK takođe propisuje težu kaznu za
dela koja se izvrše u posebnim
okolnostima, ocenjujući je kao kvalif-
ikovanu okolnost od osnovnog oblika
dela. Na primer: kod krivičnog dela
otmice je predviđena teža kazna ako je
to delo izvršeno u sledećim
okolnostima: izvršilac je delovao kao
član grupe, izvršilac je izvršio delo
koristeći oružje, opasno sredstvo ili
drugu stvar koja može da izazove
tešku telesnu povredu ili ozbiljno
ošteti zdravlje, izvršilac je izvršio delo
protiv ugrožene žrtve, itd. Posebne
(teže) okolnosti u kojima se krivično
delo može izvršiti, KZK propisuje i
kao osnov za težu kaznu (član 74).
Odgovornost ili sposobnost za krivicu
[Përgjegjshmëria apo aftësia për faj;
english; german] - je osnovni element
krivične odgovornosti koji označava
psihičku sposobnost lica da razume, da
bude svesno važnosti i posledice
krivičnog dela koje vrši, a u isto vreme
može kontrolisati svoje ponašanje.
Odgovornost lica se smatra sposob-
nošću za krivicu. Dakle, kao preduslov
krivice. U krivičnom pravu se smatra
da je lice sposobno za krivicu, odgo-
vorno, kada poseduje intelektualnu
(mentalnu) sposobnost i volju koje mu
omogućavaju da razmišlja, rasuđuje,
odlučuje i kontroliše ponašanje i
postupke. To podrazumeva mentalnu
sposobnost da razume da svojim
činjenjem ili nečinjenjem može biti
uzrokovana zabranjena posledica i da
ima sposobnost da dobrovoljno odluči,
čini ili ne čini. Iz toga proizlazi da se
odgovornost sastoji od dva osnovna
elementa: intelektualnog elementa ili
mentalne sposobnosti i elementa volje
(volitivni) ili želje. Intelektualni ele-
ment znači sposobnost izvršioca
krivičnog dela da shvati, da ima jasnu
sliku o svom delu, da je opasno i
nezakonito. Element volje znači
psihičku sposobnost izvršioca da
kontroliše svoje ponašanje i da deluje
dobrovoljno. KZK ne definiše pojam
odgovornosti, odnosno stanja sposob-
nosti za krivicu, to, jer se i u sudskom
postupku, u principu, pretpostavlja da
su sva lica odgovorna, da imaju men-
talnu sposobnost da shvate svoja dela.
Dokazivanje ovog elementa se po-
javljuje samo ako je to potrebno, od-
nosno ako se pokrenu dileme u
pogledu nivoa mentalne sposobnosti
okrivljenog. (Ovo za razliku od kriv-
ice, gde se nizakoga ne može pret-
postaviti da je kriv; nasuprot tome, u
krivičnom postupku osnovno načelo je
„pretpostavka nevinosti”).
- Neodgovornost ili/neuračunljivost -
postoji kada osoba nema intelektualnu
(mentalnu) sposobnost da shvati svoje
postupke i kontroliše svoje ponašanje.
Znači, suprotno od odgovornosti. Za
razliku od definicije stanja mentalnih
sposobnosti ili situacije kada je lice
odgovorno, KZK u članu 18 stav 1 od-
ređuje kada je lice neodgovorno ili
mentalno onesposobljeno: “Izvršilac
krivičnog dela će se smatrati neu-
računljivim ukoliko je u vreme
izvršenja krivičnog dela patio od trajne
ili privremene duševne bolesti,
psihičkog poremećaja ili smetnji u
psihičkom razvoju, koji su uticali na
psihičke funkcije na taj način da nije
mogao da razume prirodu i značaj
posledica svojih delovanja ili nedelo-
vanja, ili nije bio sposoban da
kontroliše svoja delovanja ili nedelo-
vanja ili da shvati da čini krivično de-
lo”. Iz ove odredbe proizilazi da KZK
određuje stanje neuračunljivosti na-
vodeći mentalne bolesti ili poremećaje
koje lice čine neodgovornim. Neodgo-
vornost isključuje krivicu i shodno
tome, i krivičnu odgovornost lica koje
je ostvarilo elemente krivičnog dela.
- Bitno smanjena odgovornost ili
smanjena uračunljivost - je psihičko
stanje lica čija je uračunljivost sman-
jena usled mentalnih bolesti ili
psihičkog poremećaja. U krivičnom
pravu, to je posredničko psihičko stan-
je između potpune uračunljivosti (od-
govornosti) i neuračunljvosti (neodgo-
vornosti), što ne isključuje sposobnost
za krivicu, ali je smanjuje, a to utiče
587
 na kaznu ili meru koja se može izreći
izvršiocu krivičnog dela. KZK u članu
18, stav 2 propisuje: “Izvršilac
krivičnog dela će se smatrati smanjeno
uračunljivim ukoliko je u vreme
izvršenja krivičnog dela njegova
sposobnost da razume prirodu i značaj
posledica svojih delovanja ili nedelo-
vanja bila značajno smanjena...”. Tak-
vo lice se smatra krivično odgo-
vornim, ali ove okolnosti sud uzima u
obzir prilikom odlučivanja o trajanju i
vrsti sankcije ili meri obaveznog
lečenja. Stoga, smanjena uračunljivost
ili bitno smanjena odgovornost ne
isključuju krivičnu odgovornost
izvršioca, ali to stanje utiče na blažu
kaznu, odnosno utvrđivanje vrste i tra-
janja sankcije ili mere obaveznog
lečenja.
Odluka o izvršenju krivičnog dela
[Vendimi për të kryer vepër penale; De-
cision to commit criminal offence;
Entscheidung zur Straftatbegehung] - je
prva faza procesa izvršenja krivičnog
dela (iter criminis), ali ne pripada oblasti
krivične odgovornosti, odnosno ne
kažnjava se. Znači, lice koje je samo od-
lučilo da izvrši krivično delo, a ne mani-
festuje ga u spoljnom svetu, ne kažnjava
se. Dakle, samo zato što je lice odlučilo
da izvrši krivično delo, a nije ga
sprovelo, ne kažnjava se.
Odnos supsidijarnosti je izražen u
slučajevima kada je zakonski oblik
krivičnog dela predstavljen kao prelimi-
narna faza drugog krivičnog dela i u
ovom slučaju se smatra da postoji samo
jedno krivično delo (drugo krivično de-
lo). Na primer: ako lice u početku
učestvuje u tuči, a zatim drugom licu
nanese ozbiljnu telesnu povredu, smatra
se da je izvršilo samo jedno krivično de-
lo, odnosno krivično delo teške telesne
588
povrede, a ne i krivično delo učestvovan-
je u tuči.
Odnos konzumerizma je izražen u
slučajevima kada je prethodno lakše
krivično delo konzumirano težim
krivičnim delom, a smatra se da je
izvršeno samo poslednje navedeno, od-
nosno postoji samo jedno krivično delo
(lex consumens legi consumpate); na pr:
ako lice prvo uzrokuje telesne povrede
drugom i potom ga liši života, u ovom
slučaju se smatra da je počinio krivično
delo ubistva, koje kao teže krivično delo
konzumira telesne povrede.
- Realni - postoji kada se sa mnogo dela
realizuju elementi mnogih krivičnih
dela, ali se prema krivičnom pravu
smatra da je izvršeno samo jedno delo.
Dakle, zakonom se svi ti elementi
definišu kao jedno krivično delo, kao
što su: složena krivična dela, nas-
tavljena krivična dela i kolektivna
krivična dela (videti u ovom rečniku:
Definicije za ova krivična dela).
Okrivljeni [I pandehur; Defendant; Bes-
chuldigter] - se smatra lice protiv kojeg
se sprovodi krivični postupak, odnosno
protiv kojeg se sprovodi istraga. Ovaj iz-
raz se koristi i kao opšti naziv za okri-
vljenog, optuženog i osuđenog.
Opoziv uslovnog otpusta [Revokimi i
lirimit me kusht; Revocation of condi-
tional release; Widerruf der Bewährung]
- ukidanje prava licu, koje je uslovno
pušteno, da ostane na slobodi ako je
izvršilo krivično delo ili nije poštovalo
obaveze koje je sud izrekao tokom bo-
ravka na slobodi.
Okolnosti izvršenja krivičnog dela
[Rrethanat e kryerjes së veprës penale;
Circumstances of commission of criminal
offense; Umstände der Straftatbegehung]
- uključuju uslove, korišćena sredstva,
motive izvršenja i druge okolnosti u
kojima je izvršeno krivično delo. Kao
takve, ove okolnosti mogu biti objektivne
i subjektivne prirode u vezi sa krivičnim
delom, izvršiocem ili žrtvom. Ove
okolnosti mogu biti povezane sa vreme-
nom, sredstvima, načinom i mestom
izvršenja krivičnog dela, psihičkim stan-
jem izvršioca i žrtve, njihovim odnosima,
itd. Ove okolnosti se ocenjuju kao
otežavajuće ili olakšavajuće i utiču na ut-
vrđivanje stepena krivične odgovornosti
izvršioca, vrstu i visinu kazne. Da bi se
ove okolnosti ocenile, ne smeju biti od-
ređene od strane zakonodavca kao ele-
menti zakonskog oblika krivičnog dela
(pošto se ne mogu dva puta ceniti iste
okolnosti i činjenice).
- Otežavajuće okolnosti - uključuju one
okolnosti koje čine kaznu oštrijom u
granicama propisanim zakonom za to
krivično delo.
- Olakšavajuće okolnosti - su okolnosti
koje utiču da kazna bude blaža u
granicama propisanim zakonom.
Optuženi [I akuzuar; Accused; An-
geklagter] - lice protiv kojeg je podignuta
optužnica i određen glavni pretres.
Optužnica [Aktakuza; Indictment; An-
klage] - je formalni akt u krivičnom
postupku kojim se zahteva zakazivanje
glavnog pretresa i proglašenjeokrivljenog
krivim za krivično delo. Optužnicu
podiže organ tužilaštva, odnosno državni
tužilac, kada na osnovu činjenica i
dostupnih dokaza, postoji osnovana
sumnja da je okrivljeni počinio određeno
krivično delo. ZKP u članu 241 precizno
navodi elemente koje optužnica treba da
sadrž, kao što su: navođenje suda gde će
se održati glavni pretres; ime i prezime
okrivljenog lica sa ličnim podacima,
vreme i mesto izvršenja krivičnog dela,
objekat u kojem je krivično delo izvršeno
i sredstvo kojim je izvršeno krivično de-
lo, kao i ostale okolnosti potrebne da se
krivično delo što tačnije odredi, itd.
Optužujuća akta [Akte akuzuese; Accu-
satory acts; Anklagehandlungen] - je
opšti izraz koji označava sva dela koja po
zakonu pokreću krivično gonjenje i
sprovođenje postupaka, kao što su:
krivična prijava, optužnica, predlog za
gonjenje, predlog za izricanje
edukativnih mera, itd.
Organizovani kriminal [Krimi i organi-
zuar; Organized crime; Organisierte
Kriminalität] - je zajedničko preduziman-
je dva ili više lica koja deluju kontinuira-
no i prikriveno radi izvršenja jednog ili
više težih (ozbiljnih) krivičnih dela i za
neposrednu ili posrednu materijalnu ili
finansijsku korist videti (u ovom rečniku
takođe definiciju „Organizovane krimi-
nalne grupe“ i „Strukturisana zajedica”).
- Ozbiljan zločin - je akt koji pred-
stavlja krivično delo kažnjivo
maksimalnom kaznom zatvora od
najmanje četiri godine ili strožom
kaznom. Ova definicija je data u UN
Konvenciji protiv organizovanog
kriminala i kao takva je ugrađena u
državnim zakonima.
Organizovana kriminalna grupa [Grup
kriminal i organizuar; Organized crime;
Organisierte kriminelle Gruppe] -
strukturisana zajednica tri ili više lica
koja postoji određeno vreme, za vršenje
određenih krivičnih dela, koja deluje u
dogovoru u cilju vršenja jednog ili više
ozbiljnih krivičnih dela za direktnu ili in-
direktnu finansijsku korist ili druge mate-
rijalne koristi (KZK).
Oružje [Armë; Weapon; Waffe] - je
svako sredstvo ili alat dizajniran da pod
pritiskom gasova do kojih dolazi tokom
sagorevanja eksplozivnih materijala, iz-
bacuje metke i određen je ili se koristi za
nanošenje telesnih povreda i psiholoških
589
povreda ili bilo koje drugo sredstvo čija
je namera napad na ljude ili imovinu.
Pojam „oružje“ je takođe propisan u
KZK (član 120, stav 38). U krivičnom
pravu, definicija onoga što se smatra
oružjem od posebnog je značaja u kvalif-
ikaciji određenih krivičnih dela u kojima
je upotreba oružja definisana kao otežav-
ajuća okolnost.
Oslobađanje od kazne [Lirimi nga
dënimi; Waiver of punishment; Strafver-
zicht] - je institut kojim se izvršilac
krivičnog dela oslobađa od kazne iako se
utvrdi krivično delo i izvršilac oglasi
krivim. Oslobađanje od kazne se odobra-
va, jer je krivično delo izazvalo manje
posledice, odnosno malu krivičnu odgo-
vornost izvršioca, a izvršenje krivične
kazne se ne smatra razumnim.
Oslobađanje od kazne odobrava sud pre-
sudom kojom izvršioca oglasi krivim.
KZK takođe predviđa institut oslobađan-
ja od kazne na sledeći način: u slučaju
prekoračenja granica nužne zaštite ili
ekstremne potrebe, dobrovoljnog odri-
canja od izvršenja krivičnog dela, itd.
- Posebni osnov za oslobađanje od
kazne za krivična dela izvršena iz
nehata - je mogućnost oslobađanja od
kazne izvršioca krivičnog dela
izvršenog iz nehata u slučajevima kada
su posledice dela pogodile samog
izvršioca dela (a krivična kazna nije
opravdana), ili je, odmah nakon
izvršenja krivičnog dela, izvršilac
preduzeo dela da izbegne posledice ili
je nadoknadio štetu koja je izazvana.
Osnovna načela izručenja [Parimet
themelore të ekstradimit; Fundamental
principles of extradition; Grundsätze der
Auslieferung] - su opšta pravila, uslovi i
standardi koji se moraju poštovati u vezi
sa primenom instituta izručenja.
590
- Reciprociteta - znači primenu instituta
izručenja u slučajevima kada nema
sporazuma između dve države, ali se
zasniva na obećanju države koja traži
izručenje da će delovati slično državi
kojoj je poslat zahtev za izručenje.
Ovo načelo je takođe definisano u ko-
sovskom Zakonu o međunarodnoj
pravnoj saradnji u krivičnim stvarima,
gde član 1, stav 2 predviđa: “U ne-
dostatku međunarodnog sporazuma
između Kosova i strane države,
međunarodna pravna pomoć može da
se pruži po osnovama načela reci-
prociteta”.
- Ekstradibiliteta znači da se izručenje
primenjuje samo na vrstu krivičnih
dela za koja je dozvoljeno izručenje
prema međunarodnim sporazumima i
zakonima na snazi.
- Identiteta normi - znači kriterijum
prema kojem da bi se dozvolilo
izručenje za određeno krivično delo,
ono treba da je propisano zakonom
kao krivično delo u obe države (država
koja traži izručenje i država u kojoj se
nalazi izvršilac).
- Specijalnosti - prema ovom načelu,
lice za koje se traži izručenje može da
se sudi ili kazni samo za krivično delo
za koje je traženo izručivanje, ali ne i
za druga dela.
Osuđeni [I dënuar; Convict; Verurteilter]
- smatra se lice koje je pravosnažnom
presudom suda proglašeno krivim za
izvršenje krivičnog dela i kojem je izre-
čena kazna.
Osumnjičeni [I dyshuar; Suspect; Tat-
verdächtiger] - lice za koje policija ili
državni tužilac sumnjaju da je izvršilo
krivično delo, ali protiv kojeg nije pokre-
nuta istraga.
Osveta [Hakmarrja; Retaliation; Rache] -
oblik privatne reakcije na negativno
ponašanje oštećene strane koja se mani-
festuje uzvraćanjem zlom, vraćanjem uz-
vraćanjem prouzrokovane štete po-
jedincu, izvršiocu. Ove radnje koje su
deo običajnog prava zabranjene su i
inkriminisane u krivičnom pravu. Osveta
se obično smatra otežavajućom okolnos-
ti, kada je krivično delo izvršeno sa ovim
motivom.
Oštećeni ili žrtva [I dëmtuar ose
viktimë; Injured or victim; Geschädigter
oder Opfer] - lice kojem je krivičnim de-
lom povređeno ili ugroženo bilo koje
lično ili imovinsko pravo.
P pokušaj. U stavu 3 člana 32 se pro-
Podstrekavanje na izvršenje krivičnog
dela [Shtytja në kryerjen e veprës penale;
Incitement to commit a criminal offence;
Anstiftung zur Straftatbegehung] - je
preduzimanje umišljajnih radnji kojima
se kod drugog lica stvara ili ojačava od-
luka da izvrši krivično delo, znači, lice se
podstiče da izvrši delo. Za razliku od
pomaganja, podstrekavanje je veći
doprinos u izvršenju krivičnog dela, sto-
ga je krivična odgovornost i kazna za lice
koje podstrekava predviđena kao za
izvršioca krivičnog dela. Ovo načelo
sledi i KZK, gde u članu 32, stav 1 pro-
pisuje: “Lice koje umišljajno podstrekava
drugo lice na izvršenje krivičnog dela,
kazniće se kao da je izvršilo to krivično
delo, ukoliko je krivično delo izvršeno”.
KZK istu kaznu propisuje i kada je
krivično delo pokušano: “Lice koje
umišljajno podstrekava drugo lice na
izvršenje krivičnog dela kazniće se kao
da je izvršilo to krivično delo, ukoliko je
krivično delo pokušano, ali ne i izvršeno”
(stav 2). Podstrekavanje na izvršenje
krivičnog dela, kao intelektualni
doprinos, u mnogim slučajevima u
sudskoj praksi se, kažnjava više od
samog krivičnog dela. Ovo načelo se is-
torijski primenjivalo u krivičnom i
običajnom pravu. Podstrekavanje se
može definisati i kao posebno krivično
delo, na primer: Podstrekavanje na
samoubistvo, Podstrekavanje na agresiju
ili oružani sukob, itd.
- Neuspešno podstrekavanje - postoji u
slučajevima kada lice nije ubedilo
drugog da izvrši krivično delo ili lice
iz objektivnih razloga nije izvršilo
krivično delo. Osim kada je krivično
delo u pokušaju, KZK predviđa kaznu
za teža krivična dela i neuspešno pod-
strekavanje gde izvršilac odgovara za
pisuje: “Lice koje umišljajno pod-
strekava drugo lice na izvršenje
krivičnog dela kažnjivog kaznom zat-
vora u trajanju od najmanje pet (5) go-
dina, a da delo nije ni pokušano, kaz-
niće se za pokušaj izvršenja krivičnog
dela”.
Podstrekavanje na samoubistvo [Shty-
tja në vetëvrasje; Inciting suicide; Anstif-
tung zum Suzid] - su radnje kojima se
lice ubeđuje da preduzme ili pojača od-
luku da izvrši samoubistvo, a to delo se i
obavi.
Pokušaj (krivičnog dela) [Tentativa (e
veprës penale); Attempt (of criminal of-
fence); Versuch (einer Straftat)] - postoji
u slučajevima kada lice preduzme korake
ka izvršenju krivičnog dela, ali delo nije
dovršeno; ne ostvaruju se zabranjene
posledice. Dakle, uslov da postoji
pokušaj krivičnog dela je da se preduzme
korak ka izvršenju, da postoji umišljaj i
da delo nije dovršeno. KZK u članu 28,
stav 1, propisuje pokušaj krivičnog dela:
“Lice koje umišljajno preduzme korake
ka izvršenju krivičnog dela, ali delo nije
dovršeno ili ne budu ispunjeni svi ele-
menti krivičnog dela, izvršilo je pokušaj
591
krivičnog dela”. U krivičnom pravu se
predviđa kazna samo za pokušaj težih
krivičnih dela, obično za ona koja
predviđaju višu kaznu ili čak za krivična
dela koja, zbog svoje prirode, za-
konodavac smatra da treba da se
kažnjavaju. Prema KZK-u (član 28. stav
2): “Pokušaj krivičnog dela koje je kažn-
jivo kaznom u trajanju od najmanje tri
godine je kažnjiv. Pokušaj drugog
krivičnog dela je kažnjiv samo ukoliko je
to predviđeno zakonom”.
Polusloboda [Gjysmëliria; Semi-liberty;
Halbfreiheit] - je vrsta alternativne kazne,
što znači da lice osuđeno zatvorom, jedan
deo dana može da provede na slobodi.
KZK takođe propisuje ovu kaznu (član
61).
- Pomaganje u izvršenju krivičnog dela
[Ndihma në kryerjen e veprës penale;
Assistance in commission of criminal
offence; Beihilfe] - je oblik saradnje,
gde jedno lice sa umišljajem pomaže
drugom licu u izvršenju krivičnog
dela, dok je izvršilac doneo odluku o
izvršenju dela. Pomaganje uključuje
doprinos lica u različitim oblicima, ali
koje ne predstavlja radnju izvršenja
krivičnog dela. Kao takvo, pomaganje
može da bude fizičko i psihičko.
Fizičko pomaganje se sastoji u da-
vanju sredstava, uklanjanju prepreka i
drugih doprinosa koji olakšavaju
izvršenje krivičnog dela. Psihičko
pomaganje uključuje davanje saveta,
uputstava i drugu psihičku podršku za
izvršenje krivičnog dela. Što se tiče
oblika krivice, pomaganje u izvršenju
krivičnog dela može da se izvrši samo
sa umišljajem. Pomagač se obično
kažnjava blažom kaznom od izvršioca
krivičnog dela. KZK u članu 33, stav 2
propisuje: “Pomoć u izvršenju
krivičnog dela uključuje, ali se ne
592
ograničava na: davanje saveta o način-
ima izvršenja krivičnog dela,
omogućavanje sredstava za izvršenje
krivičnog dela, stvaranje uslova za
uklanjanje prepreka za izvršenje
krivičnog dela, ili obećavanje unapred
da će sakriti dokaze o izvršenom
krivičnom delu, izvršiocu ili identitetu
izvršioca, sredstvima korišćenim za
izvršenje krivičnog dela, ili o koristi iz
krivičnog dela”. Osim kao oblik
saradnje u izvršenju krivičnog dela, u
nekoliko slučajeva pomaganje se ut-
vrđuje i kao posebno krivično delo, na
primer: Pomaganje u samoubistvu,
pomaganje u izvršenju terorizma, itd.
- Neuspelo pomaganje - postoji u
slučajevima kada lice kojem je
pomognuto nije izvršilo krivično delo i
u svim slučajevima kada radnje poma-
ganja nisu doprinele izvršenju
krivičnog dela ili ih izvršilac nije is-
koristio. U ovim slučajevima,
pomagač se ne kažnjava.
Pomaganje u samoubistvu [Ndihma në
vetëvrasje; Assisting in suicide; Beihilfe
zum Suizid] - je pomoć (fizička ili
psihička) koju lice pruža drugom licu ko-
je je izvršilo čin samoubistva dok je to
lice prethodno odlučilo da izvrši takav
akt. Pomaganje u samoubistvu, isto kao i
podsticanje na samoubistvo, se propisuje
kao posebno krivično delo (videti u ovom
rečniku i: “Podsticanje na samoubistvo”).
Posebni krivični postupci [Procedurat
penale të veçanta; Special criminal pro-
ceedings; Besonderes Strafverfahren] - su
postupci u kojima se ne razmatra glavno
krivično pitanje, već su njihovi predmeti
nekoliko sledećih aspekata: izdavanje
krivičnognaloga, naknada štete za
uhapšena lica ili nepravedno osuđene,
opoziv alternativnih kazni, itd.
Post-krivično pomaganje [Ndihma
postpenale; After-prison assistance; Bei-
hilfe nach Büßung der Strafe] - je pomoć
koja se pruža licima nakon završetka
kazne zatvora, odnosno izlaska iz
korektivne institucije, u cilju
prilagođavanja na život na slobodi. Kao
takva, pomoć može biti: pomaganje pri
zapošljavanju, pronalaženje smeštaja, itd.
Pomilovanje [Falja; Pardon; Begnadi-
gung] - akt izdat od strane predsednika
države u obliku odluke kojom se lica
navedena poimenično oslobađaju od
krivičnog gonjenja, u potpunosti ili de-
limično oslobađaju od izvršenja kazne,
izrečena kazna im se zamenjuje blažom
kaznom ili se kazna briše iz evidencije
osuđenih. Institut pomilovanja je pro-
pisan i u Krivičnom zakoniku Kosova
(član 112, stav 1), gde se navodi: “Pomi-
lovanjem, u skladu sa Zakonom o pomi-
lovanju, posebno označena lica navedena
poimenično postaju izuzetak od
celokupnog ili delimičnog izvršenja
kazne, ublažavanja kazne ili uslovne
osude, ili brisanja osude”. Pored toga,
KZK predviđa neuobičajeno uslovljavan-
je i ograničenje za odobravanje pomi-
lovanja, utvrđujući: “Izvršilac ne može
biti pomilovan od bilo koje osude za koju
Odbor za Uslovni otpust nije odobrio
uslovni otpust” (stav 2). Određivanje
uslova za pomilovanje, postupak i
ovlašćenja predsednika za pomilovanje
reguliše se posebnim zakonom (Zakonom
o pomilovanju). Postupak za pomilovanje
može da se pokrene na inicijativu (mol-
bu) osuđenog ili njegove porodice i po
službenoj dužnosti (ex officio).
Pranje novca [Pastrimi i parave; Money
laundering; Geldwäscherei] - je poseban
oblik organizovanog kriminala. Ovaj
kriminalni fenomen se odnosi na
postupke koji se preduzimaju kako bi se
novac stečen od kriminalnih aktivnosti
deponovao i uložio u rad i zakonsku de-
latnost, a zatim koristio kao čist (legalan)
novac, prenoseći i finansijski rizik na
druge kriminalne delatnosti, kao što je na
primer terorizam. Ovaj proces je inkri-
minisan u krivičnom zakonodavstvu. Na
Kosovu je ova oblast regulisana Za-
konom br. 05/L-096 o sprečavanju pranja
novca i finansiranju terorizma.
Pravo da se ne svedoči protiv sebe (lat.
nemo tenetur prodere se ipsum) [E drejta
për të mos dëshmuar kundër vetës; The
right to not testify against himself; Nie-
mand ist verpflichtet, gegen sich selbst] -
osnovno načelo koje znači privilegiju da
ne inkriminiše samog sebe u vezi sa
činjenicama koje predstavljaju krivično
delo.
Pravo na izvršenje kaznenih sankcija
(penologija) [E Drejta e ekzekutimit të
sanksioneve penale (Penologjia); Right to
Execute Penal Sanctions (Penology);
Strafvollstreckungsrecht] - nauka koja
proučava primenu i efikasnost krivičnih
sankcija. Predmet proučavanja ove
naučne discipline je i organizacija
popravnih institucija, sredstava i metoda
izvršenja krivičnih sankcija, sa ciljem
prevaspitavanja i uspešnije reintegracije
osuđenih lica. Izraz penologija proizilazi
iz latinske i grčke reči pena-kazna i log-
os-nauka, što u slobodnom prevodu znači
nauka o kažnjavanju. Ovaj izraz je prvi
put koristio nemački autor Franc Liber
1845. godine. Stoga se, zbog tradicije,
najčešće koristi izraz penologija.
Pravo krivičnog postupka [E Drejta e
procedurës penale; Criminal procedure
law; german] - je skup zakonskih odredbi
kojima se reguliše oblik preduzimanja
krivičnih postupaka ili oblik procesno
krivičnih odnosa kroz koje se sprovode
proceduralne radnje. Kao takvo, pravo na
593
krivični postupak se takođe priznaje kao
formalno pravo. (Videti, takođe u ovom
rečniku: „Krivični postupak”).
Pravna sredstva u krivičnom postupku
[Mjetet juridike në procedurë penale; Le-
gal remedies in criminal procedure;
Rechtsmittel im Strafprozess] - su proce-
duralne radnje koje stranama i drugim
učesnicima u postupku (koji su ovlašćeni
zakonom) omogućavaju da ospore odluke
donete u krivičnom postupku koje
smatraju da su protivzakonite i neprav-
ične. Kao takva, pravna sredstva su izraz
načela višestepenosti u krivičnom
postupku i dodatna garancija za pravično
suđenje. Glavna podela pravnih sredstava
je na redovna i vanredna pravna sredstva.
- Redovna pravna sredstva - su sredstva
kojim se osporava odluka koja nije
postala pravosnažna i sprečavaju da
odluka postane pravosnažna i izvršna
do odluke suda najvišeg stepena. Kao
redovna pravna sredstva se smatraju:
žalba na presudu i žalba na rešenje.
- Žalba na presudu - je pravno sredstvo
kojim se osporava prvostepena pre-
suda, a krivični slučaj se rešava u dru-
gom stepenu. Žalba se izjavljuje u
slučajevima kada nezadovoljna strana
ili drugi subjekt ovlašćen zakonom,
tvrdi da doneta presuda krši procedur-
alne, materijalne odredbe, da je
pogrešno ili nepotpuno utvrđeno
činjenično stanje i u vezi sa krivičnom
sankcijom. Prema ZKP, žalbu mogu
izjaviti državni tužilac, branilac, op-
tuženo lice, pravni zastupnik op-
tuženog lica i oštećeno lice (član 381,
stav 1). Izuzetno, zakonom se takođe
može dozvoliti žalba na presudu dru-
gostepenog suda. Prema ZKP, žalba na
presudu drugostepenog suda (Apela-
cioni sud) je dozvoljena samo u
slučajevima ako je: “Apelacioni sud
594
preinačio presudu Osnovnog suda ko-
jom je optuženo lice oslobođeno op-
tužbe i izrekao presudu kojom ga
oglašava krivim ili kada je presudom
Osnovnog suda ili Apelacionog suda
je izrečena kazna doživotnog zatvora.”
- Žalba na rešenje - je žalba na ona
rešenja doneta u krivičnom postupku
na koja je prema zakonu dozvoljena
žalba.
- Vanredna pravna sredstva - su ona
sredstva kojima se pobija pravosnažna
odluka u krivičnom postupku. Prema
ZKP, vanredna pravna sredstva su:
Zahtev za preispitivanje krivičnog
postupka, zahtev za ublažavanje kazne
i zahtev za zaštitu zakonitosti.
- Zahtev za preispitivanje krivičnog
postupka - je vanredno pravno
sredstvokojim se osporava pra-
vosnažna sudska odluka zbog
pogrešnog ili nepotpunog utvrđivanja
činjenica. Dakle, preispitivanje može
da se izvrši samo u vezi sa činjeničnim
stanjem.
- Zahtev za vanredno ublažavanje
kazne - vanredno pravno sredstvo
kojim se traži preinačavanje pra-
vosnažne presude samo u vezi sa
kaznom, u slučajevima kada se nakon
pravosnažne odluke pojave okolnosti
ili su iste postojale ali ih sud nije
razmotrio, a koje mogu da utiču na
ublažavanje kazne. Na primer: po-
goršanje zdravstvenog stanja osuđenog
lica, itd.
- Zahtev za zaštitu zakonitosti - je
vanredno pravno sredstvo koje se pod-
nosi zbog povrede zakona, odnosno
materijalnih ili proceduralnih odredbi
(error in iure).
Predmet krivičnog postupka [Objekti i
procedurës penale; Subject of criminal
proceedings; Gegenstand des
Strafprozesses] - je sva materija koja se
predstavlja kao predmet za da se rešavan-
je i u krivičnom postupku. Pre svega,
predmet krivičnog postupka je da se ut-
vrdi sumnja da je izvršeno krivično delo,
ko je izvršilac i da li su ispunjeni uslovi
za njegovu krivicu za izricanje krivične
sankcije. Predmet ovog postupka su i
druga pitanja vezana za njih i sekundarne
su prirode. Na osnovu toga, predmet
krivičnog postupka se deli na osnovni i
sekundarni predmet.
- osnovni predmet - je krivični slučaj
(causa criminalis) ili nekoliko
krivičnih slučajeva (na pr: slučajevi
sticaja krivičnih dela). Ovde se
uključuje krivično delo, krivična od-
govornost izvršioca i krivična sankcija
(ako se utvrdi krivica).
- sekundarni predmet - su druga pitanja
koja su povezana sa slučajem
(krivičnim delom, njegovim izvršio-
cem) za koji treba da se donese od-
luka, kao na pr: imovinsko-pravni
zahtev oštećenog, troškovi krivičnog
postupka, itd.
Predmet dokazivanja u krivičnom
postupku (Thema probandi) [Objekti i të
provuarit në procedurë penale; Subject of
proof in criminal proceedings; Beweis-
gegenstand im Strafprozess] - su rele-
vantne činjenice koje mogu imati veze sa
krivičnim slučajem, kao na pr: dokazi-
vanje da li određene činjenice pred-
stavljaju deo zakonskog oblika krivičnog
dela, odnos izvršioca sa delom, itd.
Predmet krivičnog dela [Objekti i ve-
prës penale; Subject of criminal offence;
Gegenstand der Straftat] - predstavlja sva
pravna dobra koja su zaštićena krivičnim
zakonom, odnosno dobra, vrednosti po-
jedinca i društva, gde je njihova povreda
ili dovođenje u opasnost inkriminisano
kao krivično delo. Dakle, predmet
krivičnog dela je povezan sa pojmom
“pravno dobro” u smislu zaštite krivično-
pravnim normama (formalni pojam). Ma-
terijalni pojam pravnih dobara uključuje
sve stvari, vrednosti, interese pojedinca
ili društva uopšteno, koje se zbog njihove
važnosti smatraju neophodnim i obavez-
nim i uživaju krivičnu zaštitu.
- Opšti predmet - sva pravna dobra koja
su zaštićena krivičnim zakonodavstvo.
Ovde su uključena dobra pojedinca i
društva koja uživaju zaštitu u krivično-
pravnim normama.
- Grupni predmet - znači pravno dobro
ili grupu pravnih dobara koja su po
svojoj prirodi slična ili približna. Na
primer, dobra kao što su život i telo ili
telesni integritet čoveka, koji su kao
grupni predmeti zaštićeni određivan-
jem krivičnih dela protiv života i tela,
ili dobra ili interesia privrede su
zaštićeni krivičnim delima protiv
privrede. Tako pojam grupnog pred-
meta odgovara poglavljima Krivičnog
zakonika ili krivičnog zakona gde se u
jednoj grupi (poglavlju) sistematizuju
krivična dela iz iste oblasti ili imaju
približnu prirodu.
- Predmet delovanja - znači dobro,
stvar ili vrednost na koje je usmereno
činjenje ili nečinjenje, odnosno
krivično delo. Na primer: krivično de-
lo ubistvo kao predmet činjenja ima
ljudsko telo (dok je predmet zaštite
život), krivično delo krađe kao pred-
met činjenja ima tuđu pokretnu stvar
(dok je predmet zaštite imovina), itd.
Predpretresni sudija [Gjyqtari i proce-
durës paraprake; Pre-trial judge; Unter-
suchungsrichter] - sudija koji je određen
u istražnoj fazi.
Prejudicirana pitanja [Çështje preju-
dikuese; Prejudiced matter; german] -
podrazumeva pravna pitanja koja nisu
595
krivična, ali od čijih pojašnjenja koja su u
nadležnosti upravnih organa ili ne-
krivičnih sudova zavisi primena krivičnih
odredbi. Na primer: ona koja se odnose
na utvrđivanje krivičnog dela bigamije,
kao prejudicirano pitanje se pojavljuje
prethodni bračni status (videti i obja-
šnjenje: „Bigamija“), ili u vezi sa ut-
vrđivanjem krivičnih dela koja se odnose
na povredu imovine, prejudicirano pitan-
jeje utvrđivanje imovine koja je u
nadležnosti građanskog suda, itd.
Presuda u krivičnom postupku [Ak-
tgjykimi në procedurë penale; Judgment
in criminal procedure; Urteil im Strafver-
fahren] - je formalni glavni akt koji do-
nosi sud i kojim se rešava određeni
krivični slučaj. Kao sudska odluka od
posebnog značaja, presuda se donosi u
ime naroda i od trenutka kada postane
pravosnažna ima snagu zakona u vezi sa
konkretnim krivičnim slučajem. Krivični
slučaj se presudom može rešiti meritorno
(proglašenjem okrivljenog krivim ili nje-
govim oslobađanjem od optužbe) ili
nemeritorno (odbijanjem optužbe). Na
osnovu toga, postoje tri glavne vrste pre-
suda: osuđujća (okrivljujća),
oslobađajuća i odbijajuća. Vrste presuda
u krivičnom postupku i elementi koje
treba da sadrže precizno su definisani za-
konom. Presuda se sastoji od tri osnovna
dela: uvod, izreka i obrazloženje.
- Osuđujuća (condemnator) - podra-
zumeva sudsku odluku kojom se op-
tuženi oglašava krivim na osnovu
dokaza koji potvrđuju njegovu krivicu
van svake sumnje. ZKP u članu 365
definiše elemente koje osuđujuća pre-
suda mora da sadrži.
- Oslobađajuća (liberator) - je presuda
kojom se optuženi oslobađa optužbe, u
slučajevima kada se utvrdi da
činjenice za koje se optužuje ne pred-
596
stavljaju krivično delo, postoje razlozi
koji isključuju njegovu krivičnu odgo-
vornost ili nema dokaza o krivici.
- Odbijajuća - je odluka koju sud do-
nosi kada se pojavi proceduralna pre-
preka u rešavanju konkretnog
krivičnog predmeta, kao što je: kada
tužilac odustane od optužnice, kada je
krivično delo zastarelo ili je za iste
činjenice okrivljeni osuđen pra-
vosnažnom odlukom (videti: načelo ne
bis in idem).
Pretpostavka/prezumpcija nevinosti
[Prezumimi i pafajësisë; Presumption of
innocence; Unschuldsvermutung] - je os-
novno načelo u krivičnom postupku koje
znači da se svako lice smatra nevinim
dok se njegova krivica ne dokaže, van
svake sumnje, pravosnažnom odlukom
suda. Ovo načelo predstavlja zakonsko
pravo okrivljenog i u njegovu je korist,
kao izraz jednakosti sa organom tužilašt-
va u odnosu na teret dokazivanja. Jedno
od osnovnih podnačela ili komponenti
pretpostavke nevinosti se sastoji u ut-
vrđivanju da teret dokazivanja pada na
tužioca (državni tužilac), a ne na osumn-
jičenog ili optuženog. (Ei incumbit pro-
batio qui dicit, jo qui negat). ZKP u članu
3 (stav 1) propisuje: “Svako lice osumn-
jičeno ili optuženo da je izvršilo krivično
delo smatraće se nevinim dok se njegova
krivica za krivično delo ne utvrdi
pravnosnažnom odlukom suda”. Zbog
važnosti ovog načela, ono je definisano i
u Ustavu, gde se u članu 31 stav 5
predviđa: “Svako ko je optužen za
krivično delo će se smatrati nevinim, sve
dok se ne dokaže njegova/njena krivica,
u saglasnosti sa zakonom”. Pretpostavka
nevinosti je, kao standard, sadržana u
glavnim međunarodnim dokumentima o
ljudskim pravima i slobodama, kao što
su: Univerzalna deklaracija o ljudskim
pravima, Međunarodni pakt o građan-
skim i političkim pravima, EKLJP, itd.
Ovaj standard je takođe unapređen
sudskom praksom ESLJP.
Pretres [Bastisje; Raid; Durchsuchung] -
je operativna radnja policijskih službeni-
ka na određenim mestima, upotrebom
iznenađenja za hapšenje lica za koja se
sumnja da kriju dokaze o određenim
krivičnim delima ili koja se odupiru
hapšenju.
Pripremne radnje za izvršenje
krivičnog dela [Veprimet përgatitore për
të kryer veprën penale; Preparatory acts
to commit the criminal offense;
Vorbereitende Handlungen zur Straf-
tatbegehung] - su različite pripremne
radnje za izvršenje krivičnog dela, ali ni-
su obavezno delo. To su sva dela koja
stvaraju uslove i olakšavaju izvršenje od-
ređenog krivičnog dela. Na primer: snab-
devanje oružjem, uklanjanje prepreka,
organizacija grupe, planiranje i slični
postupci. KZK u članu 27 propisuje:
„Ukoliko zakon propisuje kaznu za pri-
premu određenog krivičnog dela, pripre-
ma krivičnog dela uključuje snabdevanje
ili omogućavanje sredstava za izvršenje
krivičnog dela; uklanjanje prepreka za
izvršenje krivičnog dela; pristanak, plani-
ranje ili organizaciju, sa drugim licem,
izvršenja krivičnog dela; kao i druge de-
latnosti koje stvaraju uslove za neposred-
no izvršenje krivičnog dela, ali koje nisu
deo bića krivičnog dela”. Kao opšte prav-
ilo, pripremne radnje se ne kažnjavaju,
jer ne predstavljaju radnju izvršenja
krivičnog dela i ne nanose štetu zaštićen-
im pravnim dobrima. Međutim, izuzetak
od ovog principa su pripremne radnje za
pojedina krivična dela sa visokim
rizikom koja se kažnjavaju. U savreme-
nom krivičnom pravu, u poslednjih
nekoliko godina je izgrađen standard da
se i pripremne radnje u cilju izvršenja
više krivičnih dela sa vrlo visokim
rizikom kažnjavaju, posebno u vezi sa
terorističkim delima, narkoticima, zločin-
ima protiv čovečnosti, itd. Tu kriminalnu
politiku je pratio KZK i predvideo
sledeća krivična dela kao pripremne
radnje: Organizovanje grupe radi izvršen-
ja genocida, zločina protiv čovečnosti i
ratnih zločina; Obezbeđivanje sredstava
za teroristički čin, regrutovanje za terori-
zam, obučavanje za terorizam, ne-
ovlašćena proizvodnja i prerada opojnih
droga, itd. Međutim, u odnosu na
pokušaj, što je druga faza u procesu
izvršenja krivičnih dela, pripremne
radnje su manje kažnjive (videti u ovom
rečniku: „Pokušaj”). Pripremne radnje,
kao posebna faza, se ne pojavljuju u
mnogim krivičnim delima koja se vrše
neposredno ili zbog njihove prirode nije
moguća pripremna radnja. Na primer:
ubistvo u afektu, izazivanje telesnih pov-
reda, itd.
Pritvoreni [I paraburgosur; english; Un-
tersuchungsgefangener] - kao pojam se
odnosi na lice lišeno slobode, koje je
osumnjičeno i optuženo za krivično delo.
Proterivanje [Dëbimi; Deportation; Ab-
schiebung] - znači udaljavanje osuđenog
lica iz mesta boravka, uz zabranu ili da
boravi na jednom ili na više određenih
mesta. U savremenom krivičnom pravu,
proterivanje se obično propisuje kao do-
datna kazna proterivanju stranih
državljana iz zemlje, onih koji su izvršili
krivično delo i osuđenih.
Protivzakonitost kao element
krivičnog dela [Kundërligjshmëria si el-
ement i veprës penale; Unlawfulness as
an element of criminal offense; german] -
je osnovni element krivičnog dela, što
podrazumeva činjenje (nečinjenje) lica
koje odgovara zakonskom obliku
597
krivičnog dela, odnosno protivzakonito
delovanje. Kao takva, protivzakonitost je
objektivni element krivičnog dela, što
znači da je protivzakonito delo ono delo
(činjenje, nečinjenje, ponašanje) lica koje
je u suprotnosti sa krivično-pravnom
normom koja zabranjuje određenu radnju
ili nalaže preduzimanje neke radnje. (Vi-
deti u ovom rečniku: „Elementi krivičnog
dela“ i „Zakonski oblik krivičnog dela”).
- Formalna - je odnos ljudskog činjenja
i zakonskog oblika određenog
krivičnog dela, što znači njihovu usk-
lađenost, odnosno, podrazumeva
činjenje ili nečinjenje lica koje prema
zakonu predstavlja krivično delo.
- Materijalna - izražava odnos ljudskog
ponašanja, delovanja, prema pravnim
dobrima zaštićenim krivičnim od-
redbama.
Prostitucija [Prostitucioni; Prostitution;
german] - je pružanje seksualnih usluga u
zamenu za novac, robu ili usluge. Nije
važno da li su novac, roba ili usluge dati
ili obećani licu koje je uključeno u sek-
sualne usluge ili trećem licu. Na Kosovu,
prostitucija nije legalizovana, za razliku
od nekoliko drugih zemalja. KZK
predviđa određena krivična dela: Organi-
zovanje ili omogućavanje prostitucije
(član 241), Obezbeđivanje prostora za
prostituciju (član 242).
R Recidivist/Povratnik [Recidivist; Recid-
Računanje kazne [Matja e dënimit; Cal-
culation of punishment; Strafzumessung]
- je utvrđivanje vrste i visine kazne protiv
izvršioca krivičnog dela. Prilikom
računanja kaznerazmatraju se sve otežav-
ajuće i olakšavajuće okolnosti koje su iz-
ražene u trenutku izvršenja krivičnog
dela. Ovo je preduslov da se odredi vrsta
i visina kazne koja će odgovariti težini
krivičnog dela i društvenoj opasnosti
598
izvršioca, a kojom će se najbolje postići
svrha kažnjavanja.
- Za krivična dela u sticaju - krivični
zakoni priznaju 3 sistema računanja
kazne za krivična dela u sticaju: 1)
Prema kumulativnom sistemu: prvo se
kazna računa odvojeno za svako
krivično delo u sticaju, a zatim se sve
kazne sabiraju i njihov iznos pred-
stavlja jedinstvenu kaznu. 2) Prema
sistemu aspiracije prema kome se prvo
računa svaka kazna odvojeno, a zatim
se uzima u obzir najteža kazna kojoj se
dodaju druge kazne, ali pod uslovom
da jedinstvena kazna ne dostigne iznos
svih kazni, niti premaši maksimalni
ukupan iznos vrste kazne koja je pro-
pisana zakonom. 3) Prema sistemu
apsorpcije takođe se svaka kazna
računa odvojeno, ali se kao
jedinstvena kazna izriče samo najteža
kazna koja u sebi apsorbuje lakše
kazne.
Razbojništvo [Grabitja; Robbery; Raub]
- je krivično delo koje se sastoji od krađe
i upotrebe nasilja ili pretnje. KZK u članu
329, definiše krivično delo razbojništva i
u stavu 1 predviđa: “Svako lice koje, up-
otrebom sile ili ozbiljne pretnje, izvrši
napad na život ili telo drugog lica,
oduzme pokretnu imovinu tog lica sa
namerom da pribavi sebi ili drugom
imovinsku korist...”.
ivist; Rezidivist] - je lice koje je ranije
osuđeno i koje je ponovo izvršilo
krivično delo. U krivičnom pravu, recidi-
visti/povratnici imaju poseban tretman i
obično, ponavljanje krivičnog dela pred-
stavlja otežavajuću okolnost u pogledu
utvrđivanja kazne za novo krivično delo,
zasnivajući se i na drugim okolnostima u
kojima je izvršeno krivično delo, kao što
su: motiv, vremenski period koji je
prošao od izricanja prethodne presude,
itd. U članu 73, „Opšta pravila prilikom
računanja kazne“, KZK u stavu 4 pro-
pisuje: “Prilikom odlučivanja o kazni kod
povratnika, sud će posebno uzeti u obzir
da li je izvršilac prethodno izvršio
krivično delo iste vrste kao ono za koje
mu se sudi, da li su ta dva dela počinjena
iz istih motiva, i vremenski period koji je
prošao od izricanja prethodne presude ili
od odsluženja prethodne kazne.”
Recidivizam/Povrat(ništvo) [Recidi-
vizmi; Recidivism; Rückfälligkeit] - je
izvršenje krivičnog dela od strane lica
koje je ranije osuđeno pravosnažnom od-
lukom. Ovo je pravno-krivični koncept
koji znači da je lice osuđeno za krivično
delo ponovilo nezakonito ponašanje i
izvršilo drugo krivično delo. Ova
okolnost je u krivičnim zakonima
definisana kao otežavajuća okolnost koja
se računa pri odmeravanju kazne i obično
utiče na to da kazna bude oštrija. U
zavisnosti od stanovišta gledišta i kriteri-
juma ocene, postoji nekoliko vrsta recid-
ivizma. Po prirodi ili vrsti krivičnih dela,
postoji opštipovrat (kada je lice koje je
bilo osuđeno za krivično delo izvršilo
drugo krivično delo) i specijalni (kada je
lice koje je bilo osuđeno za krivično delo
izvršilo krivično delo iste vrste). Uzima-
jući u obzir broj izvršenih krivičnih dela,
postoji jednostruki povrat (uključuje
slučajeve kada je lice, koje je bilo
osuđeno za krivično delo, ponovo
izvršilo novo krivično delo) i višestruki
(uključuje slučajeve kada je lice, koje je
bilo osuđeno najmanje dva puta za
krivična dela, ponovo izvršilo novo
krivično delo). U krivičnom pravu, pose-
bna pažnja je posvećena višestrukom
povratu što, u većini zakona, predstavlja
obaveznu otežavajuću okolnost koja utiče
na pooštravanje kazne, dok se jednostruki
povrat pojavljuje kao otežavajuća
okolnost neobaveznog karaktera. KZK
takođe sadrži posebnu odredbu u članu
79 „Pooštravanje kazni za višestruki pov-
rat“, gde se propisuje da za krivično delo
sa umišljajem sud može izreći oštriju
kaznu povratniku, dodajući mu do
polovine maksimalne kazne. Sud određu-
je oštriju kaznu za višestruki povrat “ako
je izvršilac ranije bio dva (2) ili više puta
osuđivan za krivična dela izvršena sa
umišljajem na kaznu zatvora od najmanje
jedne (1) godine i ako je proteklo manje
od pet (5) godina od dana puštanja
izvršioca ili isteka prethodne kazne do
izvršenja novog krivičnog dela”. Pored
pravno-krivičnog koncepta, koji uzima u
obzir i činjenicu prethodne kazne pra-
vosnažnom odlukom suda, povrat se
koncipira i sa kriminološkog i zatvorskog
aspekta.
- Kriminološka koncepcija - je
ponavljanje krivičnog ponašanja
(krivičnog dela), bez obzira da li je
izvršilac osuđen ili izdržao kaznu za
prethodno krivično delo. Kao takvo,
tretiranje povrata sa kriminološkog
aspekta je orijentisano na analizi
okolnosti, unutrašnjih i spoljašnjih
faktora, odnosno proučavanja uzroka
koji su uticali na ponavljanje krivičnog
dela.
- Zatvorska koncepcija - podrazumeva
slučajeve kada se lice, kome je izre-
čena kazna i koje je izdržalo kaznu u
popravnoj ustanovi (zatvoru), ponovo
vrati u tu instituciju zbog ponavljanja
krivičnog dela. Povrat sa ovog aspekta
se analizira u odnosu na proces resoci-
jalizacije lica koje je bilo u popravnoj
ustanovi (zatvoru), odnosno neefi-
kasnosti tretmana osuđenog lica.
Reformatio in peius (lat.) - je latinski
izraz koji označava načelo da se ne sme
599
pogoršati položaj optuženog u krivičnom
postupku. Konkretno, to izražava institut
koji je u korist optuženog, što garantuje
da u slučajevima kada se žalba izjavi sa-
mo u korist optuženog, presuda se ne sme
preinačiti na njegovu štetu. Ovaj institut
je takođe definisan u ZKP, odnosno u
članu 395, koji propisuje: “Ako je
izjavljena žalba samo u korist optuženog
lica, presuda se ne sme izmeniti na nje-
govu odnosno njenu štetu u pogledu
pravne kvalifikacije krivičnog dela i
krivične sankcije”.
Rehabilitacija osuđenih [Rehabilitimi i
të dënuarve; Rehabilitation of convicts;
Rehabilitierung der Verurteilten] - znači
povratak prava osuđenima nakon
okončanja kazne. Takva rehabilitacija
podrazumeva ukidanje pravnih posledica,
brisanje kazne iz evidencije i vraćanje
drugih prava.
- Pravna - rehabilitacija po isteku roka
utvrđenog zakonom.
- Sudska - rehabilitacija osuđenog lica
osuđenog odlukom suda pre za-
konskog roka, na zahtev osuđenog.
Rešenje u krivičnom postupku [Ak-
tvendimi në procedurë penale; Ruling in
criminal proceedings; Beschluss im
Strafverfahren] - je formalni akt koji do-
nose sud i državni tužilac radi sprovođen-
ja i vođenja krivičnog postupka.
Izuzetno, rešenjem se mogu rešiti i
krivični predmeti, na pr: kada se odlučuje
o prestanku istrage, itd. (Za više videti i:
„Presuda u krivičnom postupku”).
- Rešenja suda - uključuju sudske od-
luke kojima se ne rešava glavno
krivično pitanje, već se odlučuje o
aspektima sprovođenja i toka
postupka, kao na pr: rešenje o odlag-
anju ročišta, rešenje o isključenju
javnosti, rešenje o vraćanju u
pređašnje stanje, itd.
600
- Rešenja državnog tužioca - uključuju
odluke državnog tužioca od trenutka
prijema krivične prijave u vezi sa
istragom.
- O odbacivanju krivične prijave - je
rešenje kojim državni tužilac odbacuje
primljenu krivičnu prijavu ukoliko na
osnovu primljenih informacija ne
postoji osnovana sumnja da je
izvršeno krivično delo; da postoji
zastarelost; da postoje okolnosti koje
isključuju krivično gonjenje, itd.
- O početku istrage - je rešenje koje do-
nosi državni tužilac za početak istrage
kada na osnovu informacija dobijenih
iz krivične prijave postoji osnovana
sumnja da je izvršeno krivično delo.
- Za obustavu istrage - je rešenje kada
je zbog proceduralnih prepreka
državni tužilac dužan da obustavi
istragu. Na primer: kada je okrivljeni
pobegao, slučajevi kada je okrivljeni
nakon izvršenja krivičnog dela imao
privremenu mentalnu bolest i druge
okolnosti koje privremeno
onemogućavaju sprovođenje istrage.
- Za prestanak istrage - je rešenje koje
donosi državni tužilac kada se, nakon
obavljene istrage i dostavljenih doka-
za, pokaže: da nema sumnje da je
izvršeno krivično delo; da je krivično
delo zastarelo; da postoje okolnosti
koje isključuju krivično gonjenje, itd.
Rok za istragu [Afati i hetimeve; Time
limit of investigations; Ermittlungsfrist] -
znači zakonski rok od momenta početka
istrage do njenog završetka. Ovaj rok je
propisan zakonom i kao takav ima pose-
ban značaj, jer u zavisnosti od toga za
koje vreme se može sprovesti istraga u
krivičnom predmetu određuje se i odnos
između efikasnosti pravosudnog sistema i
slobode i ljudskih prava. Iz tog razloga,
ograničenje roka za istragu za krivična
dela se vrši u cilju primoravanja pra-
vosudnih organa, u ovom slučaju
tužilaštva, da preduzmu istražne radnje u
razumnom roku, efikasno, a s druge
strane, poštuju prava i dostojanstvo lica
koja su predmet istrage, rasvetljavajući
krivični slučaj u što kraćem roku. Prema
ZKP-u, istrage mogu trajati dve godine,
dok se za složene slučajeve, uz ovlašćen-
je sudije u pretpretresnom postupku,
istraga može produžiti za još šest meseci
(član 159). Vremenski rok za istragu je u
skladu sa sadržajem i duhom načela
„pravičnog suđenja i u razumnom roku“
što se predviđa kao glavni standard
krivičnog postupka u demokratskim zem-
ljama (videti u ovom rečniku: „Načelo
pravičnog suđenja i u razumnom roku“).
S izvršenju krivičnog dela. Lica koja ost-
Saizvršilaštvo [Bashkëkryerja; Co-
perpetration; Mittäterschaft] - je glavni
oblik saradnje između dva ili više lica u
izvršenju krivičnih dela. Saizvršenje
uključuje slučajeve kada dva ili više lica
koja učestvuju u izvršenju ili značajno
doprinose, utiču na izvršenje krivičnog
dela, a svaki od njih se kažnjava kaznom
predviđenom za to krivično delo. Na
primer: kad dva ili više lica pucaju
oružjem u pravcu lica X i time čine
krivično delo ubistva. U pravnoj defini-
ciji koja je predviđena u KZK (član 31)
saizvršilaštvo je “Kada dva ili više lica
zajednički izvrše krivično delo
zajedničkim učešćem u krivičnom delu
ili značajno doprinoseći njegovom
izvršenju na bilo koji način, svako od
njih će biti odgovorno i kažnjeno na
način predviđen za to krivično delo”.
Prema tome, proizilazi da saizvršilaštvo
uključuje dva osvnovna oblika “dva ili
više lica učestvuju u izvršenju krivičnog
dela, u (ne) izvršenju“ ili „doprinoseći
njegovom izvršenju na bilo koji način”.
Drugi oblik se može izraziti u slučajevi-
ma kada lice, iako ne preduzima radnju
izvršenja krivičnog dela, ima bitnu ulogu
na osnovu uloge koju ima sa licem ili
drugim licima, kao na primer: krivično
delo ubistva, ne puca iz oružja ali druge
snabdeva municijom ili prati pokrete
žrtve i obaveštava saradnike kada treba
da pucaju iz pištolja ili krivično delo
krađe, lice ne uzima predmet već čuva
stražu prilikom izvršenja krivičnog dela.
Stoga, s objektivne strane, saizvršenje se
ostvaruje zajedničkim krivičnim delom
„uz učešće u činu izvršenja“ ili
„preduzimanjem druge radnje koje pred-
stavlja bitan doprinos izvršenju krivičnog
dela“. Dok sa subjektivne strane,
saizvršilaštvo podrazumeva dogovor o
varuju saizvršilaštvo su poznata kao
saizvršioci.
- Nužno - izražava se kod krivičnih dela
koja se zbog svoje prirode ne mogu
izvršiti bez učešća nekoliko osoba. Na
primer: oružani ustanak, krivično delo
kockanje, itd.
- Sukcesivno - podrazumeva slučajeve
kada neko lice izvrši krivično delo,
njemu se priključuje i neko drugo lice
i svojim činjenjem učestvuje u
izvršenju tog dela. Na primer: kada je
osoba X razbila prodavnicu, njemu se
pridružila osoba Y i zajedno izvršava-
ju krivično delo krađe.
- Kod složenih krivičnih dela - smatra
se da saizvršilaštvo postoji čak i ako je
drugo lice preduzelo samo jednu od
radnji ili je ostvarilo jedan od ele-
menata koji predstavljaju oblik
krivičnog dela.
- Kod krivičnih dela nečinjenja - iz-
ražava se u slučajevima kada su dva ili
više lica bili obavezni, po zakonu, da
601
 preduzmu određenu radnju, ali su se
uzdržali od toga i time je izvršeno
krivično delo. Na primer: dva ili više
lekara su bili obavezni da pruže
medicinsku pomoć pacijentu, ali to ni-
su uradili i time su izvršili krivično de-
lo „Nepružanje medicinske pomoći“.
Saradnici u izvršenju krivičnih dela
[Bashkëpunëtorët në kryerjen e veprave
penale; Collaborators in commission of
criminal offences; Beteiligte] - lica čijim
se činjenjem ili nečinjenjem izvršavaju
krivična dela. U zavisnosti od oblika
saradnje u izvršenju krivičnog dela,
saradnik može biti u svojstvu saizvršioca,
podstrekača, pomoćnika ili organizatora,
odnosno člana kriminalne organizacije.
Saradnja u izvršenju krivičnih dela
[Bashkëpunimi në kryerjen e veprave
penale; Collaboration in commission of
criminal offence; Beteiligung an der Be-
gehung von Straftaten] - saradnja znači
učešće dva ili više lica u izvršenju
krivičnog dela (concursus plurium ad de-
lictum). Da bi se smatralo da je krivično
delo izvršeno u saradnji, između učesni-
ka, treba dokazati da je postojala od-
ređena objektivna i subjektivna veza. Ob-
jektivna veza se izražava kada je svaki od
saradnika preduzeo neko delo koje je
doprinelo izvršenju krivičnog dela, dok
se subjektivna veza sastoji u svesti
saradnika da će u izvršenju određenog
krivičnog dela takođe učestvovati i druga
lica, doprinoseći na drugačiji način. Za
razliku od slučaja u kojima je delo
izvršeno od strane jednog lica, delo
izvršeno u obliku saradnje uz učešće
nekoliko lica predstavlja veoma složenu
situaciju za krivično pravo i sudsku
praksu. To je zato što se u ovim
slučajevima pojavljuju neka pitanja koja
treba rešiti, na primer: definisanje uloge i
doprinosa svakog saučesnika u izvršenju
602
krivičnog dela i utvrđivanje njihove
krivične odgovornosti. Oblici saradnje,
definisani u KZK, su: saizvršilaštvo,
podstrekivanje, pomaganje i zajedničko
udruživanje (kriminalne organizacije).
Silovanje [Dhunimi; Rape; Vergewalti-
gung] - koncipirano kao krivično delo
podrazumeva obavezu drugog lica na
seksualni akt. Silovanje je jedno od
najtežih dela protiv seksualnog integri-
teta. Osnovni oblik ovog krivično dela se
sastoji u obavezi drugog lica da izvrši
seksualni akt bez njegovog pristanka.
Sistem krivične pravde [Sistemi i
drejtësisë penale; Criminal justice sys-
tem; Strafrechtssystem] - uključuje skup
državnih mehanizama stvorenih u jed-
nom društvu radi zaštite društvenih i in-
dividualnih vrednosti od različitih krimi-
nalnih ponašanja i pojava.
Subjekti krivičnog dela [Subjektet e ve-
prës penale; Subjects of criminal offense;
Subjekte der Straftat] - su izvršioci
krivičnog dela, oštećena lica ili žrtve
krivičnog dela. Iz toga proizilazi da se
subjekti krivičnog dela dele na: aktivne i
pasivne subjekte.
- Aktivni subjekt - je izvršilac krivičnog
dela. Izvršilac krivičnog dela je obično
čovek, pojedinac, ali u određenim
uslovima propisanim zakonom, izvrši-
ocem se smatra i pravno lice.
- Čovek (fizičko lice), kao aktivni
subjekt krivičnog dela - je fizičko lice,
koje je činjenjem ili nečinjenjem
izvršilo krivično delo. Da bi se fizičko
lice smatralo aktivnim subjektom,
moraju postojati sledeći osnovni
uslovi: da je psihički (mentalno)
sposobno i da je navršilo godine pro-
pisane zakonom za krivičnu odgo-
vornost. Minimalna starost da se lice
smatra krivično odgovornim i ak-
 tivnim subjektom krivičnog dela je 14
godina.
- Pravno lice kao aktivni subjekt
krivičnog dela - u sistemima koji su
prihvatili krivičnu odgovornost
pravnih lica, i pravna lica koja imaju
ovo svojstvo, smatraju se aktivnim
subjektima, izvršiocima krivičnih dela
(za više, videti: „Krivična odgovornost
pravnih lica”).
- Pasivni subjekt - je žrtva ili lice
oštećeno krivičnim delom. Pasivni
subjekti mogu biti fizička i pravna lica
koja su oštećena krivičnim delom.
Smrtna kazna [Dënimi me vdekje;
Death penalty; Todesstrafe] - poznata
kao najveća kazna, je najteža kazna za
izvršioce krivičnih dela, što znači
oduzimanje života pogubljenjem. U sa-
vremenom krivičnom zakonu ova kazna
je ukinuta i većina zemalja u svetu je ne
predviđa kao takvu. Zakonodavci u
Evropi ne definišu ovu kaznu.
Spajanje krivičnih dela [Bashkimi i ve-
prave penale; Joinder of criminal offenc-
es; Tateinheit] - postoji kada lice jednim
delom ili sa više dela izvrši dva ili više
krivičnih dela i za koje se vodi krivični
postupak i na kraju se izriče zajednička
(jedinstvena) kazna za sva dela. U
zavisnosti od činjenice da se dva ili više
dela izvršavaju jednom ili sa više radnji,
razlikuju se idealno i realno spajanje
krivičnih dela. Ove definicije i podele se,
uglavnom, objašnjavaju doktrinom
krivičnog prava, dok zakoni uglavnom
definišu pravila za odmeravanje kazne za
lice koje je izvršilo više krivičnih dela.
Stoga se, u članu 80. stav 1. KZK
predviđa: „Ukoliko izvršilac, jednim ili
više dela, izvrši više krivičnih dela za
koja mu se sudi u isto vreme, sud će prvo
izreći kaznu za svako pojedinačno delo, a
onda izreći zbirnu kaznu za sva krivična
dela”.
- Idealno - izraženo u slučajevima kada
lice jednim činjenjem (nečinjenjem)
izvrši dva ili više krivičnih dela (ost-
vari zakonske oblike dva ili više istih
ili različitih krivičnih dela). Stoga, kao
kriterijum postojanja idealnog spajanja
je jedinstvo činjenja i uzročnost dve ili
više posledica (krivičnih dela). Na
primer: osoba A puca oružjem u osobu
B, koju liši života, ali lišava života ili
povređuje i osobu C; ili lekar koji je
bio dužan da pruži medicinsku pomoć
pacijentima a nije to uradio, i kao
posledica toga, je da je jedan pacijent
preminuo, a drugom je pogoršano
zdravlje, itd.
Specijalni sud u Senegalu (Extraordi-
nary African Chambers) [Dhomat e
Jashtëzakonshme Afrikane; Extraordi-
nary African Chambers; Afrikanische
außerordentliche Gerichtskammer] - sud
uspostavljen sporazumom između
Evropske unije i Senegala za dokazivanje
međunarodnih zločina počinjenih u Čadu
od 7. juna 1982. godine do 1. decembra
1990. godine. Ovaj period odgovara
režimu bivšeg predsednika Čada, Hissene
Habre.
Sporazum o priznanju krivice
[Marrëveshja për pranimin e fajësisë; En-
tering of a guilty plea; Schuldverein-
barung] - čini deo u alternativnim proce-
durama i kao takav predstavlja važan in-
stitut preko kojeg se optuženom
omogućava da prizna krivicu i u zamenu
dobija određene olakšice vezano za
kaznu, odnosno krivičnu sankciju.
Sudija za maloletnike [Gjyqtari për të
mitur; Juvenile judge; Jugendrichter] -
profesionalni sudija koji je stručnjak za
krivična pitanja koja uključuju decu i
603
mlađe punoletnike, a koji je nadležan za
vršenje odgovornosti utvrđenih zakonom.
Sudski pretres [Shqyrtimi gjyqësor; Ju-
dicial review; german] - je glavna faza
krivičnog postupka gde se čita optužnica,
izvode dokazi u vezi sa činjenicama koje
se odnose na krivično delo i krivičnu od-
govornost izvršioca radi donošenja pre-
sude (videti u ovom rečniku i: “Glavni/
krivični postupak”).
Stariji maloletnik [I mitur i rritur; Adult
juvenile; Jugendlicher] - lice starosti iz-
među šesnaest (16) i osamnaest (18) go-
dina.
Strane u krivičnom postupku [Palët në
procedurë penale; Parties to criminal
proceedings; Prozesspartei] - su tužilac i
optuženi. Prema ZKP, tužilac je državni
tužilac bez kojeg se ne može sprovesti
krivični postupak. Optuženi je lice za ko-
je se sumnja da je izvršilo krivično delo i
protiv koga se sprovodi postupak.
Suočavanje [Ballafaqimi; Confrontation;
german] - je radnja u predpretresnom
postupku i na glavnom ročištu, na kojem
se istovremeno ispituju dva lica kojima
su ranije postavljana pitanja o važnim
činjenicama za koje su dali kontra-
diktorne izjave. Suočavanje se vrši: iz-
među suokrivljenih u krivičnom
postupku, svedoka, okrivljenih i svedoka,
itd. Svrha suočavanja je da se izbegnu
kontradiktornost, otkriju nove okolnosti i
obezbedi istinitaizjava.
Svedoci u krivičnom postupku
[Dëshmitarët në procedurë penale; Wit-
nesses in criminal procedure; Zeugen im
Strafprozess] - svako lice koje može da
pruži informacije o krivičnom delu, o
izvršiocu krivičnog dela i važnim
okolnostima za sprovođenje krivičnog
postupka.
- Povlašćeni - lica koja po zakonu ne
mogu svedočiti u konkretnom
604
krivičnom slučaju. Kao razlog za
izdvajanje ove kategorije je zaštita
društvenih interesa s jedne strane
(poverljivost) i pojedinačnih s druge
strane (interes okrivljenog). Prema
ZKP, ne može svedočiti: 1) lice koje
bi svojim svedočenjem prekršilo
obavezu čuvanja službene ili vojne
tajne, dok ga nadležni organ ne oslo-
bodi te obaveze, 2) branilac okri-
vljenog lica o stvarima koje mu je
okrivljeno lice kao svom braniocu
poverilo, osim ako samo okrivljeno
lice to zahteva, i 3) saoptuženo lice
dok se vodi zajednički postupak.
- Saradnički - posebni svedoci u
krivičnom postupku, odnosno lica koja
su u svojstvu osumnjičenog ili okri-
vljenog i koja sarađuju sa tužilaštvom
ili sudom radi otkrivanja drugih lica ili
sprečavanja izvršenja krivičnih dela.
Prema zakonu, ova kategorija lica
dobija blaži tretman u krivičnom
postupku, obično ublažavanje kazne.
Imena ili izrazi koji se odnose na insti-
tut svedoka saradnika su različiti u sa-
vremenom zakonodavstvu, a u nekim
zemljama ovaj institut je regulisan Za-
konom o krivičnom postupku, a u dru-
gima, posebnim zakonima.
Specijalizovana veća i Specijalizovano
tužilaštvo Kosova [Dhomat e Speciali-
zuara dhe Zyra e Prokurorit të Speciali-
zuar të Kosovës; Kosovo Specialist
Chambers and Specialist Prosecutor’s
Office; Spezialisierte Kammer und das
Büro des speziellen Staatsanwaltes in
Kosovo] - su deo kosovskog pravosud-
nog sistema i odgovaraju svakom nivou
sudskog sistema na Kosovu. Osnovana su
na osnovu ustavnog amandmana i zakona
usvojenog od strane Skupštine Kosova za
suđenje navoda iznetih u izveštaju Saveta
Evrope iz 2011. godine za ozbiljna kršen-
ja međunarodnog prava. Veća su
privremena i imaju mandat i definisanu
nadležnost, posebno za zločine protiv
čovečnosti, ratne zločine i druga krivična
dela definisana kosovskim zakonom,
koja su navodno počinjena od 1. januara
1998. godine do 31. decembra 2000.
godine. Zakon omogućava da se sudski
procesi održavaju van Kosova. Speci-
jalizovana veća imaju sedište u Hagu,
Holandija, i zapošljavaju sudije, tužioce i
međunarodno osoblje. Poznata su i kao
Specijalni sud za Kosovo.
Sudija porotnik [Gjyqtari porotë; Lay
judge; Schöffe] - neprofesionalni sudija,
što znači učešće građana u svojstvu sudi-
je porotnika zajedno sa profesionalnim
sudijama u zajedničkom sudskom veću.
Sukob interesa [Konflikti i interesit;
Conflict of interest; Interessenkonflikt] -
stanje neslaganja između javne dužnosti i
privatnog interesa službenog lica, gde
tokom vršenja službenog položaja
službeno lice ili rođak imaju privatno
imovinski ili lični neimovinski, direktni
ili indirektni interes.
Sumnja [Dyshimi; Suspicion; Verdacht]
- podrazumeva stanje nesigurnosti, pol-
juljano uverenje u postojanje određenih
činjenica koje se stvara od primljene in-
formacije. U krivičnoj oblasti, sumnja se
tretira u vezi sa mogućnošću postojanja
krivičnog dela i mogućnosti da su jedno
ili više lica izvršioci.
- Razumna - prema ZKP, uključuje:
“saznanje informacije koja bi zado-
voljila objektivnog posmatrača da se
krivično delo desilo, dešava ili postoji
velika verovatnoća da će se ono desiti
i da je dotično lice počinilo ili je
moglo da počini to delo. Ono što se
može smatrati 'razumnim' zavisiće od
svih okolnosti”.
- Osnovana sumnja - prema ZKP, znači
“saznanje informacije koja bi zado-
voljila objektivnog posmatrača da se
krivično delo desilo, dešava se ili
postoji velika verovatnoća da će se
ono desiti i da je dotično lice više nego
verovatno izvršilo krivično delo. Os-
novana sumnja mora da se zasniva na
jasno rečima iskazanim i opisanim
dokazom”.
- Dobro osnovana sumnja - prema ZKP
predstavlja dovoljan osnov za podi-
zanje optužnice. Posedovanje pri-
hvatljivih dokaza koji bi zadovoljili
nepristrasnog posmatrača da se
krivično delo desilo i da je okrivljeno
lice izvršilo krivično delo.
T
Teret dokazivanja (Onus probandi)
[Barra e provave (Onus probandi); Bur-
den of proof (Onus probandi); Beweis-
last] - znači prava i obaveze subjekta u
postupku da podnese dokaze kojima se
potvrđuju relevantne činjenice na kojima
se zasniva sudska odluka. Tokom is-
torijskog razvoja krivičnog postupka, te-
ret dokazivanja (onus probandi) je neka-
da bio obaveza jednog, a nekada drugog
subjekta, u zavisnosti od vrste krivičnog
postupka. Dakle, u optužnom tipu, teret
dokazivanja je padao isključivo na tužio-
ca. Okrivljeni je imao mogućnosti da da
dokaze o svojoj nevinosti, ali ne i obave-
zu, a sud je bio pasivan. U
inkvizitorskom tipu, funkcija gonjenja je
prešla u ruke suda i stoga je teret dokazi-
vanja pravno pripadao njemu. U
krivičnom postupku na Kosovu nije
izričito definisano ko treba da snosi teret
dokazivanja. Međutim, na osnovu nekih
odredbi, državnom tužiocu pripada
obaveza da iznese dokaze radi argu-
mentovanja krivičnog dela i krivice
605
izvršioca. Što se tiče okrivljenog, po-
lazeći od pretpostavke nevinosti okri-
vljenog, on nije obavezan da iznosi
dokaze, već je to njegovo pravo. Sudu
takođe, kao osnovnom aktivinom
subjektu u krivičnom postupku i dalje
pripada deo tereta dokazivanja.
Teritorijalno važenje krivičnog zakona
[Vlefshmëria territoriale e ligjit penal;
Territorial validity of criminal law; Terri-
toriale Geltung des Strafgesetzes] - je
primena krivičnog zakona države na od-
ređenoj teritoriji, obično za krivična dela
izvršena na njenoj teritoriji (teritorijalno
načelo), ali i za krivična dela izvršena
izvan teritorije države (realno ili zaštitno
načelo, načelo aktivne ličnosti, načelo
pasivne ličnosti i univerzalno načelo).
Dakle, teritorijalna valjanost krivičnog
zakonodavstva je njegova primena, uz-
imajući u obzir mesto izvršenja krivičnog
dela.
- Teritorijalno načelo - je osnovno
načelo koje znači primenu krivičnog
zakonodavstva države za krivična dela
izvršena na njenoj teritoriji. Ovo nače-
lo se smatra primarnim i kao takvo, iz-
ražava i suverenitet države kroz vršen-
je represivne moći unutar njenih
granica. Ovo načelo podrazumeva
primenu zakonodavstva države za
krivična dela izvršena na njenoj teri-
toriji, čak i u slučajevima kada se
izvršiocu sudi van zemlje, što znači da
u ovim slučajevima ne postoji pravilo
ne bis in idem (osim kada se kazna
izdržava izvan zemlje, obračunava se
u kazni koja se može izreći izvršiocu
za ova krivična dela). KZK ovo načelo
propisuje u članu 114, stav 1:
“Krivični zakoni Republike Kosovo se
primenjuju na svako lice koje izvrši
krivično delo u celini ili u jednom delu
na teritoriji Republike Kosovo”.
606
- Načela primene krivičnog za-
konodavstva za krivična dela izvršena
van teritorije države: Ralno ili zaštit-
no načelo - prema ovom načelu,
krivično zakonodavstvo države se
primenjuje za krivična dela izvršena
van njene teritorije, ali koji su oštetili
ili ugrozili dobra i interese države ili
njenih građana. KZK propisuje ovo
načelo u članu 115, stav 1.
- Načelo aktivne ličnosti - označava
primenu krivičnog zakonodavstva
države za krivična dela koja se izvrše
van teritorije od strane njenih
državljana. KZK ovo načelo predviđa
u članu 115, stav 3.
- Načelo pasivne ličnosti - je primena
krivičnog zakonodavstva države za
krivična dela koja su izvršena van
njene teritorije od strane stranih
državljana, ali je delo izvršeno protiv
njenih državljana ili same države. Kao
takvo, ovo načelo je slično realnom ili
zaštitnom načelu, a u odnosu na njega
ima supsidijarni karakter. KZK ovo
načelo definiše u članu 116.
- Univerzalno načelo - je mogućnost
primene krivičnog zakonodavstva
države za krivična dela koja su izvršili
strani državljani, iako tim delima nisu
ugroženi interesi i sigurnost same
države ili njenih građana. Ovo načelo
je izraz državne solidarnosti da
krivično goni i sudi izvršiocima
krivičnih dela, obično težih krivičnih
dela. Na osnovu ovog načela, krivično
zakonodavstvo se primenjuje u cilju
suzbijanja kriminaliteta, iako se ovak-
vim krivičnim delima nisu neposredno
ugrozili interesi dotične države, niti su
njeni građani uključeni kao izvršioci
ili žrtve.
Tipične činjenice krivičnog dela [Fakte
tipike të veprës penale; Typical facts of
criminal offence; Typische Tatsachen der
Straftat] - uključuju činjenice koje je za-
konodavac odredio kao deo pravnog ob-
lika određenog krivičnog dela.
Trgovina ljudima [Trafikimi me njerëz;
Trafficking in persons; Menschenhandel]
- označava trgovinu ljudima, upotrebom
nasilja ili ozbiljnih pretnji, radi prostitu-
cije, prinudnog rada, itd. Trgovina ljudi-
ma je definisana kao krivično delo u ve-
likom broju međunarodnih konvencija,
akata i u krivičnim zakonima država.
KZK krivično delo „Trgovina ljudima“
propisuje u članu 171. Izraz “trgovina
ljudima” znači “regrutovanje, transport,
prebacivanje, skrivanje ili prijem osoba,
pod pretnjom upotrebe sile ili drugom
vrstom prinude, otmice, prevare, zloupo-
trebe ovlašćenja ili zloupotrebe službe-
nog položaja, ili zloupotreba ranjivog
položaja, davanje ili primanje isplate ili
koristi da bi se postigla saglasnost lica
koja ima vlast nad drugim licem, u svrhe
iskorišćavanja”.
U predviđenog minimuma.
Ubistvo [Vrasja; Murder; Mord] - je
lišavanje drugog lica života. Kao takvo,
krivično delo ubistva pripada tzv.
klasičnom kriminalu, koji kao predmet
odbrane ima osnovno ljudsko pravo, pra-
vo na život.
- Teško - su slučajevi kada je ubistvo
izvršeno u naročito teškim
okolnostima, a zakonodavac to naziva
kvalifikovanim oblikom ubistva, od-
nosno teškim ubistvom. Teška ubistva
su: ubijanje deteta, trudnice, ubijanje
člana porodice (namerno), svirepo ili
podmuklo ubistvo, ubistvo jednog ili
više lica, itd.
- privilegovano - su ubistva koja su
izvršena u naročito olakšavajućim
okolnostima. Na primer: ubistvo iz
nehata, ubistvo novorođenčeta nakon
porođaja, ubistvo izvršeno u stanju
krajnjeg rastrojstva, itd.
- Izvršeno u stanju krajnjeg rastrojstva
- je lišavanje života drugog lica od
strane izvršioca koji je bez njegove
krivice bio u stanju krajnjeg rastrojstva
zbog napada, ponižavanja ili uvrede
žrtve.
- Nehata - je lišavanje života lica zbog
nehata izvršioca. Ovo krivično delo se
smatra lakšim ili privilegovanim zbog
oblika krivice.
- Novorođenčeta nakon porođaja - je
lišavanje života novorođenčeta od
strane majke za vreme ili odmah na-
kon porođaja, iz razloga rastrojstva
izazvanog porođajem. U krivičnom
pravu, ova vrsta ubistva se smatra
privilegovanim ili lakšim krivičnim
delom zbog stanja majke (izvršioca) u
vreme izvršenja krivičnog dela.
Ublažavanje kazne - se dešava u
slučajevima kada se zakonom predviđa
mogućnost da sud izrekne kaznu ispod
Udruženje sa hijerahijom [Bashkim i
strukturuar; Structured association; Or-
ganisierte Täterschaft] - udruženje lica sa
ciljem vršenja krivičnih dela, bez obzira
da li imaju određene uloge ili ne. KZK
definiše udruženje sa hijerahijom kao
„udruženje koje nije slučajno formirano
za neposredno izvršenje krivičnog dela,
ali ne mora da poseduje zvanično od-
ređene uloge za svoje članove, kontinui-
tet članstva ili izgrađenu hijerarhiju”.
Uhvaćen na delu/In flagrante (in fla-
grante delictum) [Flagrancë; Flagrancy;
Auf frischer Tat] - pravni pojam koji se
koristi da bi se pokazalo da je lice uh-
vaćeno na delu tokom izvršenja
krivičnog dela. Uhvaćen na delu pret-
postavlja blagovremenu usaglašenost iz-
607
među utvrđivanja i postojanja činjenica,
radnje ili okolnosti.
Umišljaj (dolus) [Dashja; Intent; Vor-
satz] - Umišljaj označava najteži i
najčešći vid krivice kojim se izvršava
krivično delo. Umišljaj postoji kada je
osoba svesna da će se njegovim izvršen-
jem ili neizvršenjem radnje činjenjem
izvršiti krivično delo i želi njegovo
izvršenje ili je svesna mogućnosti
izvršenja krivičnog dela i slaže se da se
ono desi, slaže se sa njegovim
posledicama. Iz toga proizilazi da postoje
dve vrste umišljaja, odnosno direktni
umišljaj (dolus directus) i eventualni
umišljaj (dolus eventualis). Direktni
umišljaj postoji kada osoba želi da izvrši
krivično delo, a eventualni umišljaj kada
je saglasno a njegovim posledicama.
KZK u članu 21 ne definiše pojam opšteg
umišljaja, ali definiše značenje dve nje-
gove vrste, direktnog i mogućeg umišlja-
ja, i predviđa: „Krivično delo se može
izvršiti direktnim ili eventualnim umišlja-
jem“ (stav 1), a zatim u stavu 2, navodi:
„Lice nastupa sa direktnim umišljajem
ukoliko je svesno svog dela i želi posled-
ice njegovog izvršenja“, dok u stavu 3
navodi: „Lice deluje sa eventualnim
umišljajem ukoliko je svesno da u slučaju
njegovog činjenja ili nečinjenja može na-
stupiti zabranjena posledica i saglasi se
sa nastupanjem te posledice“. Kod
direktnog i eventualnog umišljaja
razlikujemo dva konstitutivna elementa,
odnosno: intelektualni element ili ele-
ment svesti i voljni element ili element
volje (želje). Intelektualni element, kod
direktnog umišljaja se izražava u
slučajevima kada je osoba svesna, ima
jasnu sliku o krivičnom delu, karakteris-
tikama pravnog oblika konkretnog dela, a
eventualni umišljaj izražava intelektualni
element kao svesnost osobe o mogućnos-
608
ti izvršenja krivičnog dela. Element volje
kod direktnog umišljaja je definisan kao
želja za izvršenjem krivičnog dela, dok
kod eventualnog umišljaja kao pomirenje
sa posledicom. KZK ne pravi razliku u
pogledu stepena krivice kada se delo
izvrši sa direktnim ili eventualnim
umišljajem, međutim prema teoriji i
sudskoj praksi kada je krivično delo
izvršeno sa direktnim umišljajem smatra
se da to nosi više krivične odgovornosti
izvršioca i shodno tome, kažnjava se više
nego kada se ustanovi da je krivično delo
počinjeno u eventualnom umišljaju.
- Izričiti - ova vrsta umišljaja postoji u
slučajevima kada zakonodavac koristi
izraz „... u cilju...“ u odredbama koji-
ma se definiše pravni oblik određenih
krivičnih dela. U ovim slučajevima, da
bi se smatralo da je izvršeno krivično
delo, zakonodavac zahteva dodatni el-
ement sa subjektivnog stanovišta,
dokazujući da je izvršilac imao objek-
tivni cilj (posebnu nameru) predviđen
zakonom. Na primer: prema KZK,
krivično delo „Ubistvo visokog
zvaničnika Republike Kosovo“ se
smatra da je izvršeno „... sa ciljem
ugrožavanja ustavnog poretka...“ ili
kod krivičnog dela „Genocid“ po-
trebno je dokazati da su radnje
preduzete „... sa namerom da se uništi,
u celini ili u delu, etnička, rasna,
verska grupa...”.
- Neodređen ili opšti (dolus indetermi-
natus) - odnosi se na slučajeve kada je
svest osobe izražena kao opšta slika o
krivičnom delu ili nekim njenim
karakteristikama. Na primer: kada
izvršilac uđe u tuđi stan da krade, a ni-
je svestan šta će ukrasti ili koju vred-
nost imaju predmeti u tom stanu.
- alternativni (dolus alternativus) - iz-
ražava se u slučajevima kada je osoba
 svesna da svojim činjenjem može da
prouzrokuje dve ili više posledica, ali
izvršenje jednog može isključiti drugo.
Na primer: osoba koja beži od grupe
ljudi koja ga napada, puca iz vatrenog
oružja da pogodi bilo kojeg od njih.
- Predumišljajem (dolus praemediatus)
- je umišljaj formiran pre izvršenja
krivičnog dela, odnosno mišljenje ili
odluka za izvršenje krivičnog dela se
pojavilo dugo pre nego što je izvršeno
to krivično delo. KZK ne definiše
izričito ovaj oblik umišljaja, ali se on u
sudskoj praksi smatra za otežavajuću
okolnost. Na primer: kada izvršilac
dugo prati žrtvu ili putuje u udaljeno
mesto da ga pronađe a zatim ga i
lišava života.
- Momentalni (dolus repentinus) - post-
oji u slučajevima kada osoba iznenada,
brzo odluči da izvrši krivično delo,
obično pod uticajem okolnosti ne-
posredne provokacije. Na primer:
Ubistvo u afektu zbog provokacije,
teških uvreda, itd.
Uslovna kazna [Dënimi me kusht; Sus-
pended sentence; Bewährungsstrafe] - je
alternativna kazna koja podrazumeva
neizvršenje kazne zatvora ili druge kazne
protiv osuđenog pod određenim uslo-
vima. Prema tome, u svom sadržaju,
uslovna kazna se sastoji u obustavi
izvršenja kazne protiv osuđenog lica pod
određenim uslovima koje osuđeni mora
poštovati u roku koji odredi sud (vreme
provere). KZK određuje uslovnu kaznu u
članu 51, gde u stavu 2 predviđa: “Prili-
kom izricanja uslovne osude, sud će izre-
ći kaznu izvršiocu krivičnog dela, i u isto
vreme odrediti da se ta kazna neće
sprovesti ukoliko osuđeno lice ne izvrši
drugo krivično delo za vreme provere ko-
je sud odredi. Period provere ne može
trajati manje od jedne (1) niti više od pet
(5) godina”.
Uslovni otpust [Lirimi me kusht; Condi-
tional release; Aussetzung des Strafres-
tes] - je institut koji se sastoji od
mogućnosti da se osuđeni na kaznu zat-
vora, pod određenim uslovima oslobodi
pre završetka kazne koju je sud izrekao..
Uopšteno govoreći, na osnovu prakse
koja je izgrađena u sistemima različitih
zemalja, uslovni otpust zahteva
izdržavanje jednog dela kazne (kao što je
definisano zakonom) i ocenu ili uverenje
da su postignuti svrha kažnjavanja i efek-
ti prevaspitavanja, i da ne postoji opas-
nost od ponovnog izvršenja krivičnog
dela. Pravni osnov za uslovni otpust u
KZK je naveden u članu 94 stav 1, koji
predviđa: “Osuđeniku može biti odobren
uslovni otpust u skladu sa ovim zakonom
i Zakonom o izvršenju krivičnih sankcija,
ukoliko postoje razumni razlozi za
očekivanje da neće izvršiti novo krivično
delo. Ponašanje osuđenika za vreme
izdržavanja kazne će se uzeti u obzir pril-
ikom odlučivanja o odobrenju uslovnog
otpusta”. Trenutno postoje različiti sis-
temi ili modeli implementacije ovog in-
stituta u različitim zemljama. Na nivou
evropskih zemalja, postoje 3 modela im-
plementacije ovog instituta: diskrecioni
sistem, obavezni ili automatski sistem i
kombinovani ili mešoviti sistem.
- Diskrecioni sistem uslovnog otpusta -
ovaj sistem se primenjuje u većini
evropskih zemalja u kojima za-
konodavac propisuje rok u kojem
osuđeni može podneti zahtev za
uslovni otpust, a ocenu kriterijuma da
li je ispunjen uslov prevaspitavanja i
resocijalizacije osuđenog lica obavlja
sud ili drugi organ koji je određen za
tu svrhu. Ovaj model se primenjuje i
na Kosovu, gde je organ za odlučivan-
609
 je o uslovnom otpustu Odbor za
uslovni otpust.
- Obavezni ili automatski sistem uslov-
nog otpusta - ovaj sistem se primenju-
je u Švedskoj i osuđeni se automatski
oslobađa iz zatvora nakon što je
izdržao jedan deo kazne (2/3), odnos-
no u Švedskom krivičnom zakonu
(Poglavlje 26, član 6) se propisuje:
„Lica koja su osuđena na kaznu zat-
vora u određenom roku, oslobađaju se
automatski kada su izdržali dve trećine
kazne...”.
- Kombinovani sistem za uslovni otpust
- ovaj model se primenjuje u Eng-
leskoj i Velsu i kao takav je kombi-
nacija još dva modela gde se za krat-
koročne kazne (do 4 godine zatvora)
primenjuje automatsko oslobađanje,
dok se za duže kazne (preko 4 godine
zatvora) primenjuje postupak ocen-
jivanja, odnosno diskreciona odluka.
Uzroci isključenja protivzakonitosti
[Shkaqet e përjashtimit të
kundërligjshmërisë; Causes of exclusion
of unlawfulness; Auschlussursachen der
Rechtswidrigkeit] - su okolnosti ili uslovi
koji su propisani zakonom i koji
dozvoljavaju određenu radnju, iako je
drugim odredbama zakona ta radnja pro-
tivzakonita i predstavlja krivično delo
(izuzetak su od opšteg pravila). Krivične
norme koje dozvoljavaju određenu
radnju, isključuju njenu protivzakonitost
u određenim uslovima i okolnostima, i
poznate su kao: permisivne/dopuštajuće
zakonske norme. Uzroci ili razlozi za
isključivanje protivzakonitosti određenog
dela mogu biti različiti, kao na primer:
kada je lice delovalo u samoodbrani, u
vanrednim okolnostima krajnje nužde,
pod uticajem nasilja i ozbiljne pretnje,
itd. Radnja lica u takvim okolnostima ili
uslovima, iako izaziva posledice koje su
610
objektivno zabranjene, u krivičnom
pravu se ne smatra protivzakonitom, od-
nosno izvršilac se oslobađa krivične od-
govornosti. Kao glavni instituti krivičnog
prava koji propisuju uzroke isključenja
protivzakonitosti su: Nužna odbrana,
krajnja nužda, nasilje i pretnja, naredbe
pretpostavljenih i druge osnove koje se
propisuju krivičnim zakonima (u ovom
rečniku su objašnjeni ovi instituti).
V
Vanredne komore u sudovima Kam-
bodže (Extraordinary Chambers in the
Courts of Cambodia - ECCC) [Dhomat e
Jashtëzakonshme në Gjykatat e Kambox-
hias; Außerordentliche Gerichtskammer
von Kambodscha] - sud koji je stvoren za
suđenje najstarijih odgvornih članova
Rouge Khmera (Crvenih Kmera) zbog
navodnih kršenja međunarodnog prava i
teških zločina počinjenih tokom genocida
u Kambodži. Iako je to nacionalni sud,
on je uspostavljen kao deo sporazuma
između Kraljevske vlade Kambodže i
Ujedinjenih nacija, a njeni članovi
uključuju lokalne i strane sudije. Smatra
se mešovitim, hibridnim sudom, pošto je
VKSK stvorila vlada u saradnji sa UN-
om.
Viktimogeni faktori [Faktorë vikti-
mogjen; Victimogenic factors; Viktimol-
ogische Faktoren] - faktori, okolnosti ko-
je utiču na viktimizaciju određenih lica
različitim zločinima.
Vreme izvršenja krivičnih dela [Koha e
kryerjes së veprës penale; Time of com-
mission of criminal offence; Tatzeit] -
znači vreme kada je preduzeta radnja
izvršenja dela ili se uzdržalo od radnje
kojom je izvršeno krivično delo, odnosno
izazvana zabranjena posledica. Od od-
ređivanja ovog trenutka zavisi koji zakon
ili zakonska odredba će se primeniti u
konkretnom slučaju. U krivičnom pravu,
kao vreme izvršenja krivičnog dela,
smatraće se vreme kada je radnja
preduzeta ili je kada je određena radnja
trebalo da se preduzme radnja (u
krivičnim delima koja su izvršena
nečinjenjem), bez obzira na to kada je uz-
rokovana zabranjena posledica. Ut-
vrđivanje vremena izvršenja krivičnog
dela je od posebnog značaja, naročito u
slučajevima kada je istovremeno
preduzeto činjenje ili nečinjenje, a
posledica je izazvana kasnije u nekom
drugom trenutku. KZK u članu 9 takođe
propisuje: „Krivično delo je izvršeno u
vreme kada je izvršilac delovao ili je tre-
balo da deluje, bez obzira na vreme na-
stupanja posledice“. Dakle, u vezi sa
vremenom izvršenja krivičnog dela, važi
vreme kada je izvršilac delovao ili je
trebao delovati, i shodno tome, primenju-
je se zakon koji je bio na snazi u tom tre-
nutku. Za razliku od mesta izvršenja
krivičnog dela koje se računa kao mesto
gde je preduzeto delovanje i gde je
izazvana posledica (videti u ovom
rečniku objašnjenje za „Mesto izvršenja
krivičnog dela”).
- Za saradnike - kao vreme izvršenja za
saradnike (podstrekače, pomoćnike,
itd.) računa se vreme kada su oni de-
lovali i irelevantno je vreme kada je
delovao izvršilac.
- Za krivična dela u kontinuitetu - kao
vreme izvršenja krivičnog dela računa
se svo vreme u kojem je izvršilac
preduzeo delovanje ili se uzdržao od
delovanja koje je bio obavezan da
preduzme i time je ostvario oblik
krivičnog dela u kontinuitetu.
Vremensko važenje krivičnog zakona
[Vlefshmëria kohore e ligjit penal; Tem-
poral validity of criminal law; Zeitliche
Geltung des Strafgesetzes] - je vreme od
momenta kada zakon stupi na snagu do
momenta kada se ukine. Ovaj period se
odnosi na primenu određenog zakona za
sva krivična dela izvršena u ovom peri-
odu i njegovu primenu protiv izvršilaca
tih dela (što se tiče izvršioca, može doći
do izuzetka kada je dozvoljena primena
novog zakona koji kasnije stupa na snagu
i povoljniji je za izvršioca). Obično,
krivični zakon stupa na snagu nakon iste-
ka perioda (roka) od momenta usvajanja i
objavljivanja u Službenom listu (vocatio
legis). Za krivične zakone, naročito za
krivični zakonik, ovaj rok je obično duži
nego za druge zakone. Tako je i KZK
usvojen 2012. godine a stupio je na snagu
1. januara 2013. godine. Osnovno načelo
krivičnog zakona u pogledu
pravovremenosti zakona jeste da se pro-
tiv izvršioca krivičnog dela primenjuje
zakon koji je bio na snazi u vreme
izvršenja krivičnog dela. Ovaj postulat
takođe proizilazi iz načela zakonitosti ko-
je predviđa da se krivičnim delima mogu
smatrati samo ona činjenja ili nečinjenja
koja su izričito predviđena zakonom koji
je bio na snazi u vreme njihovog izvršen-
ja „Nullum crimen zero poena sine lege
praevia”.
Zabrana retroaktivnog delovanja
krivičnog zakona i primena povoljni-
jeg zakona - kao opšte pravilo, u
krivičnom pravu je zabranjeno retroak-
tivno ili retrospektivno delovanje
krivičnog zakona, odnosno novi krivični
zakon se ne može primeniti na prošlost
(za period kada nije bio na snazi). Ovo je
u skladu sa načelom zakonitosti i gar-
ancijom pravne sigurnosti građana, tako
da se mogu krivično goniti samo ako su
izvršili neko delo koje je ranije propisano
zakonom kao krivično delo. S druge
strane, ovo načelo predstavlja prepreku
eventualnoj zloupotrebi zakonodavne
611
vlasti da usvoji pravno-krivične odredbe
na štetu određenih pojedinaca ili grupa.
Izuzetak od ovog načela postoji ako je
novi zakon blaži, povoljniji za izvršioca
krivičnog dela. Ovaj izuzetak takođe
predviđa KZK u članu 3, stav 2, gde
predviđa: “U slučaju izmene u zakonu
koji se odnosi na spornu situaciju pre
pravosnažnosti odluke, primeniće se za-
kon koji je najpovoljniji po izvršioca.
Kada novi zakon više ne prepoznaje delo
kao krivično, ali je izvršilac osuđen pra-
vosnažno u skladu sa prethodnim za-
konom, sprovođenje kazne neće otpočeti,
ili će se, ukoliko je otpočelo, prekinuti”.
Z pravnih odredbi i njihovo prebacivanje u
Zabluda o činjenici [Lajthimi në fakt;
Mistake of fact; Tatsachenirrtum] - (lat.
Error facti) smatra se da postoji u
slučajevima kada izvršilac u vreme
izvršenja krivičnog dela nije svestan ni-
jedne od karakteristika dela propisanih
zakonom ili kada pogrešno misli da post-
oje relevantne okolnosti prema kojima bi,
kada bi zaista postojale, to delo bilo
dozvoljeno.
Zabluda o pravu [Lajthimi juridik; Mis-
take of law; Rechtsirrtum] - (lat. Error iu-
ris) definiše se kao zabluda o zabrani
dela. Smatra se da je izvršilac krivičnog
dela u pravnoj zabludi u slučajevima ka-
da ne zna da je to delo zabranjeno za-
konom, da je predviđeno kao krivično
delo. U zabludi o pravu, izvršilac je sves-
tan svog dela, ali pogrešno misli da je to
delo dozvoljeno.
Zakonski oblik krivičnog dela [Figura
ligjore e veprës penale; Legal figure of
criminal offense; Besondere Tat-
bestandsmerkmale] - označava celinu el-
emenata krivičnog dela koji su definisani
zakonom, odnosno posebnim elementima
koji identifikuju određeno delo i
612
razlikuju ga od drugih krivičnih dela.
Dok su opšti elementi krivičnog dela,
koji čine njegovu opštu strukturu, implic-
itni i moraju biti izraženi u svakom delu,
inače ne može biti krivičnog dela (videti
u ovom rečniku: „Elementi krivičnog
dela“ i „Krivično delo”).
Zaplenjivanje/Oduzimanje imovine
stečene krivičnim delom [Konfiskimi i
dobisë pasurore të fituar me vepër
penale; Confiscation of material benefit
acquired by commission of criminal of-
fense; Einziehung der durch Straftat er-
worbenen Vermögensvorteil (Ver-
mögensabschöpfung)] - znači uzimanje
stvari bez naknade na osnovu krivično
državnu imovinu. U krivičnom pravu,
zaplena je krivična mera koja predviđa
oduzimanje imovine stečene krivičnim
delom. To znači da je preduslov za
zaplenu imovine utvrđivanje krivične od-
govornosti za određeno delo. Kao takva,
zaplena je izraz načela da niko ne može
da stekne, da se obogati od nezakonite
delatnosti, odnosno izvršenja krivičnih
dela. Zaplenjivanje koje se primenjuje
kao posebna krivično pravna mera u
funkciji je i postizanja svrhe krivične
sankcije, gde se izvršiocima, osim što im
se izriče krivična sankcija, uzima
(zaplenjuje) imovina ili stvari koje su
stekli krivičnim delom. KZK u posebnom
poglavlju (VII) predviđa: „Oduzimanje
imovinske koristi stečene izvršenjem
krivičnih dela“, gde u članu 96 (Osnovi
za oduzimanje imovinske koristi), stav 1
propisuje: „Nijedno lice ne sme zadržati
imovinsku korist stečenu krivičnim de-
lom“, i takvu imovinu će „zapleniti sud
koji odlučuje o postojanju krivičnog
dela...“ (stav 2). U slučajevima kada
oduzimanje imovinske koristi nije
moguće, izvršilac je obavezan da isplati
iznos novca koji odgovara stečenoj imov-
ini (član 97. stav 1). U savremenom
krivičnom pravu, oduzimanje imovine
stečene krivičnim delom je postalo jedna
od najvažnijih mera u borbi protiv krimi-
nala, posebno uključujući oduzimanje
imovine od pravnih lica a koja je stečena
krivičnim delima (uglavnom ekonomske
prirode). U zakonu Kosova o odgo-
vornosti pravnih lica za krivična dela,
oduzimanje imovine se predviđa kao me-
ra bezbednosti. Primenom ove mere,
onemogućava se fizičkim i pravnim lici-
ma da imaju koristi od izvršenja krivičnih
dela kojima se oduzima imovina koja
direktno ili indirektno proizilazi iz
krivičnog dela, što ih lišava od bilo kakve
ekonomske koristi koja može nastati od
kriminalne aktivnosti. Pored toga, i KZK
u članu 99 propisuje: „Kada poslovno ud-
ruženje ili pravno lice stekne imovinsku
korist iz krivičnog dela, takva imovinska
korist biće oduzeta od poslovnog ud-
ruženja ili pravnog lica“. Osim slučajeva
primene ove mere kada je utvrđena
krivična odgovornost izvršioca i izrečena
kazna za krivično delo, u mnogim
svetskim zakonodavstvima utvrđene su
osnove za oduzimanje nezakonite
imovine, bez obzira na to da li je ut-
vrđena krivična odgovornost ili je izvrši-
lac osuđen.
- Oduzimanje nezakonite imovine -
znači oduzimanje (zaplena) imovine
licu dok se ne dokaže njeno legitimno
poreklo. Ovo se takođe odnosi na teret
dokazivanja, gde se zakonom utvrđuje
da je na vlasniku imovine da dokaže
da je imovina stvorena u skladu sa
važećim zakonima. Tu su uključeni i
slučajevi zaplene imovine od strane
trećih lica (na pr: rođaka), kojima je
preneta imovina stečena krivičnim de-
lom, što znači da se imovina uzima
licu koje nije izvršilac, a ni optužen za
krivično delo. Brojne rasprave o
zapleni nezakonito stečene imovine
imale su uticaja na utvrđivanje
različitih rešenja za primenu ove mere
čak i u slučajevima kada se izvršilac
ne kažnjava. Takav je slučaj sa špan-
skim krivičnim zakonikom, kojim se
predviđa da sud može da zapleni stvari
kada postoje dokazi da su nezakonito
stečene, čak iako nije dokazana
krivična odgovornost ili je došlo do
zastarevanja. Ova mera oduzimanja
nezakonite imovine se obično određu-
je posebnim zakonima, takozvanim
zakonima protiv mafije, i predstavlja
sui generis vrstu mere koja se primen-
juje na politički kriminal, kao preven-
tivna opcija za pranje prihoda od krim-
inala i za dobrobit lica koja su izvršila
krivična dela dok su prihodi od krimi-
nalne aktivnosti prebačeni na druga li-
ca. Izgradnja pravne osnove za ovu
svrhu se smatra složenom i osetljivom,
posebno u pogledu određivanja kome
pripada teret dokazivanja.
Zastarelost [Parashkrimi; Statute of
limitation; Verjährung] - je institut
krivičnog prava koji znači da nakon iste-
ka roka određenog zakonom, država gubi
pravo da preduzme krivično gonjenje ili
izvrši kazne protiv izvršilaca krivičnih
dela. Zastarelost kao pravni institut je
pokazatelj da pravo države da kazni (ius
puniendi) nije apsolutno i neograničeno,
ali zavisi od vremenskih rokova koji tre-
ba da budu jasno definisani zakonom. U
stvari, institut zastarelosti je i obaveza
države da krivično gonjenje i izvršenje
kazne uradi u razumnom roku, a s druge
strane, to je garancija za izvršioce
krivičnih dela da se krivično ne gone i da
se protiv njih ne izvrši krivična sankcija
nakon isteka dužeg vremenskog perioda.
613
Institut zastarelosti je opravdan i u od-
nosu na samu svrhu krivičnog kažnjavan-
ja, odnosno njegove posebne i opšte pre-
vencije, koje ne mogu imati nikakvog
efekta nakon određenog vremena (pro-
pisnog zakonom). Rok koji mora proći
od trenutka izvršenja krivičnog dela ili
izricanja kazne kako bi postao zastareo,
poznat je kao rok zastarelosti.
- Zastarelost krivičnog dela - znači da
se nakon isteka roka zastarelosti pro-
pisanog zakonom ne može preduzeti
krivično gonjenje protiv izvršioca, čak
iako je gonjenje počelo, treba da se
prekine. Rok zastarevanja krivičnog
gonjenja se računa od trenutka kada je
izvršeno krivično delo, odnosno vreme
kada je izvršilac delovao ili je bio
obavezan da deluje. Trajanje roka
zastarelosti krivičnog gonjenja se od-
ređuje u zavisnosti od predviđene
kazne, odnosno granice visine kazne
za to krivično delo.
- Zastarelost izvršenja kazni - znači da
se kazna izrečena izvršiocu ne može
izvršiti nakon isteka roka zastarelosti
utvrđenog zakonom. Rok zastarelosti
za izvršenje kazni se računa od tre-
nutka kada je presuda o izricanju
kazne postala pravosnažna.
- Prestanak zastarelosti - se pojavljuje
u slučajevima kada zbog okolnosti od-
ređenih zakonom nije moguće zapo-
četi ili nastaviti krivično gonjenje, od-
nosno ne može se izvršiti kazna. Na-
kon prestanka okolnosti ili prepreka
koje su uticale na prestanak zastarelos-
ti, rok zastarelosti počinje da teče tamo
gde je prekinut.
- Prekid zastarelosti - rok zastarelosti se
po pravilu prekida bilo kojom radnjom
nadležnog državnog organa, koja se
preduzima radi krivičnog gonjenja ili
izvršenja krivične kazne. U ovom
614
slučaju, vreme proteklo pre prekida se
ne računa, već rok zastarelosti počinje
da teče od početka.
- Relativna i apsolutna zastarelost -
Relativna zastarelost je rok propisan
zakonom, dok se apsolutna zastarelost
pojavljuje kada je zakonski rok za
krivično gonjenje ili izvršenje kazne
dvostruko istekao.
- Nezastarevanje međunarodnih
zločina - u (međunarodnom)
krivičnom pravu postoji načelo da
međunarodni zločini, kao što su geno-
cid, zločini protiv čovečnosti, ratni
zločini, itd., ne zastarevaju. KZK
takođe propisuje da ovi zločini ne
zastarevaju, kao i krivično delo teško
ubistvo.
Završna reč strana [Fjala përfundimta-
rëve e palëve; Closing statements of par-
ties; Schlussvortrag] - pravo i obaveza
strana u krivičnom postupku da iznose i
opravdaju zaključke koje su postigli u
vezi sa svim pitanjima o kojima sud mora
da odluči. Završna reč strana se odvija
prema redu utvrđenim zakonom.
Zatvor [Burgu; Prison; Gefängnis] -
specijalna institucija koja služi za smeštaj
osuđenika lišenih slobode ili optuženih
lica.
- Visoke sigurnosti - ustanova zatvore-
nog tipa sa visokim stepenom bezbed-
nosti i Kaznu zatvora u ovim instituci-
jama obično izdržavaju lica koja su
počinila teška krivična dela, sa vi-
sokim stepenom rizika ili ponavljanja.
- Poluotvorenog tipa - su one institucije
koje su obezbeđene fizičkom zaštitom
i obezbeđenjem, a same institucije,
zgrade, paviljoni nisu okruženi vi-
sokim zidovima i drugim fizičkim
preprekama. Obično je moguć kontakt
i komunikacija osuđenih lica.
- Otvoreni - su posebne institucije u
kojima postoji nizak stepen bezbed-
nosti i nadzora osuđenih lica. U ovim
institucijama, kretanje i kontakti iz-
među osuđenih lica su redovni i bez
velikih ograničenja.
Zatvor za maloletnike ili popravni cen-
tar za maloletnike [Burgu për të mitur
apo qendra korrektuese për të mitur; Ju-
venile prison or juvenile correctional
center; Jugendstrafvollzugsan-
stalt/Jugendgefängnis] - kazneno-
popravna ustanova osnovana za izvršenja
kazne zatvora maloletnih lica. Popravna
institucija gde maloletna lica izdržavaju
kaznu je polu-otvorenog tipa.
Zelenaštvo [Fajdeja; Usury; Wucher] -
radnja ili praksa koja nepravedno bogati
zajmodavca, nezakonito i neetički dajući
novac na zajam uz neopravdanu kamatnu
stopu. U krivičnom zakonodavstvu, ova
radnja ili praksa se definiše kao posebno
krivično delo (videte: KZK član 343
„Zelenaštvo”).
Zločin [Krim; Crime; Kriminalität] - je
nezakonito delo, kažnjivo od strane
države ili nekog drugog organa. Pojam
zločin nema univerzalno prihvaćenu
definiciju u savremenom krivičnom
pravu, ali označava kategoriju osnovanu
zakonom, odnosno kao zločini se smatra-
ju radnje koje se po zakonu definišu kao
takve. U stvari, pojam zločin se pred-
stavlja kao sinonim za krivično delo, dok
ne postoji konačna podela u savremenom
krivičnom zakonodavstvu, tako da i prak-
tična primena jednog ili drugog pojma
zavisi od postavke koje su napravili za-
konodavci. Obično se pojam zločin koris-
ti da označi najopasnije radnje sa
ozbiljnim posledicama, za koje se pro-
pisuju visoke kazne. S druge strane, upo-
treba pojma zločin je uobičajena u većini
međunarodnih konvencija, kao na pr: u
vezi sa zločinom genocida, zločinom pro-
tiv čovečnosti, ratnim zločinom, itd, a
potom i krivičnim zakonima ili zakonima
država koji koriste isti naziv. Ove nazive
je uključio i KZK (videti: članove 149,
150, itd). Treba takođe napomenuti da se
pojam mnogo koristi u kriminološkim
proučavanjima, viktimologiji, kriminal-
istici, itd, umesto pojma krivično delo.
- Težak - označava radnje koje se
smatraju da su sa visokim rizikom, da
donose velike posledice, i za koje se
utvrđuju najstrožije kazne od strane
zakonodavca (videti definiciju pojma
„Organizovani kriminal/ ~ težak krim-
inal”).
Zločinačko udruživanje [Bashkimi
kriminal; Criminal association;
Kriminelle Vereinigung] - je oblik
saradnje između dva ili više lica za
izvršenje krivičnih dela (najčešće
najtežih dela), koja se sastoje od posti-
zanja dogovora i preduzimanja pri-
premnih radnji za njihovo ostvarenje.
Zločinačko udruživanje je takođe
predviđeno u KZK, gde u članu 34, stav
1 propisuje: “Ko se dogovori, eksplicitno
ili implicitno, sa jednim ili više lica, da
izvrši krivično delo ili da podstrekava na
izvršenje krivičnog dela kažnjivo kaznom
zatvora u trajanju od najmanje pet (5)
godina, i preduzme pripremne radnje za
ispunjenje tog dogovora...”. U krivičnom
pravu, zločinačko udruživanje se smatra
za jedno od najtežih oblika saradnje za
izvršenje krivičnih dela (videti u ovom
rečniku i objašnjenje za druge oblike
krivičnih dela, na pr: saizvršilaštvo, pod-
strekivanje i pomaganje).
Zločini iz mržnje [Krimet e urrejtjes;
Hate crimes; Verbrechen, das aus Hass
oder Vorurteilen begangen wird] -
obuhvataju sve zločine, odnosno krivična
dela izvršena na diskriminatorskoj osno-
615
vi, iz motiva mržnje prema određenim
grupama zbog rase, boje, pola, jezika,
vere, političkog ili drugog mišljenja,
nacionalnog ili socijalnog porekla, ud-
ruživanja sa nekog drugom zajednicom,
imovine, ekonomskog, socijalnog stanja,
seksualne orijentacije, itd. U krivičnom
pravu, izvršenje krivičnih dela zbog dis-
kriminacije, zbog mržnje prema određen-
im grupama, definiše se kao otežavajuća
okolnost i predstavlja osnovu za po-
goršanje kazne protiv izvršioca. Ovo ut-
vrđivanje se u savremenom krivičnom
zakonodavstvu poklapa sa krivičnom
zaštitom od diskriminacije i u skladu je
sa osnovnim načelom jednakosti pred za-
konom. Zloupotreba [Abuzim; Abuse;
Missbrauch] - zloupotreba roba ili upo-
treba suprotno njihovoj nameni. Izraz
zloupotreba uključuje mnoge oblike
zloupotrebe zaštićenih dobara, kojima se
ugrožava život, zdravlje i dostojanstvo
ljudi. U tom smislu, kao najčešći oblici
krivičnog prava koji su inkriminisani i
krivičnim zakonom su: zlostavljanje
dece, seksualno zlostavljanje, zloupotre-
ba ovlašćenja, zloupotreba narkotičkih
supstanci, itd.
- Zlostavljanje dece - koristi se kao iz-
raz kada se govori o slučajevima na-
silja, maltretiranja ili zloupotrebe
dece. To uključuje sve one radnje ili
propuste koji ometaju normalan razvoj
i stvaranje prava dece. Oblici
zlostavljanja dece se izražavaju
fizičkim i psihološkim nasiljem,
mučenjem, primoravanjem na težak
fizički rad, delikventnim i patološkim
ponašanjem, itd. Najteži oblici
zlostavljanja dece su slučajevi kada su
roditelji nasilnici, kao i slučajevi sek-
sualnog zlostavljanja. Pored opsežne
krivične zaštite dece, KZK u članu 254
takođe predviđa kao posebno krivično
616
delo „Neprijavljivanje zlostavljanja
deteta”.
- Seksualno zlostavljanje dece - znači
uključivanje dece u seksualni odnos ili
seksualno uznemiravanje koje oni ne
razumeju u potpunosti ili nisu pri-
premljeni i stoga nisu sposobni da daju
pristanak ili su prisiljeni da stupe u
takve radnje putem nasilja i
zastrašivanja. Zloupotreba ili seksual-
no nasilje nad decom se dokazuje
radnjama između deteta i odrasle oso-
be, često odraslih osoba koje imaju
odnos poverenja ili moći (autoritet) sa
zlostavljenim detetom.
Ž
Žalba u krivičnom postupku [Ankesa
në procedurë penale; Appeal in criminal
proceedings; Beschwerde im Strafrecht] -
Videti u ovom rečniku: “Pravna sredstva
u krivičnom postupku/ ~ redovna pravna
sredstva”.
Ženevske konvencije [Konventat e
Gjenevës; Geneva Conventions; Genfer
Konventionen] - su četiri konvencije
usvojene u Ženevi 1949. godine: odnosno
Konvencija o poboljšanju položaja ran-
jenika i bolesnika oružanih snaga u ratu
(Konvencija br. I); Konvencija o
poboljšanju položaja ranjenika, bolesnika
i brodolodnika oružanih snaga na moru
(Konvencija br. II); Konvencija o postu-
panju prema ratnim zarobljenicima
(Konvencija br. III); Konvencija o zaštiti
građanskih lica za vreme rata (Ženevska
konvencija br. IV). Ove konvencije su
ratifikovane od strane velikog broja
država i predstavljaju glavni pravni os-
nov u pogledu ponašanja koje strane
moraju imati tokom rata i kao takve
sadrže pravila za njihovu humanizaciju.
Žrtva [Viktimë; Victim; Geschädigter] -
je lice koje je oštećeno krivičnim delom
(zločinom). Kao sinonim, koriste se
sledeći izrazi: “pasivni subjekt krivičnog
dela” ili i “oštećena strana” (uglavnom
odredbom koja reguliše krivični postu-
pak). Prema ZKP, izraz “Oštećeni ili žrt-
va” se definiše kao „lice kome je neko
lično ili materijalno pravo povređeno ili
ugroženo krivičnim delom”.
- Ugrožena - su lica koja zbog godina,
zdravstvenog stanja, fizičke ili men-
talne sposobnosti, ekonomskog sta-
tusa, odnosa sa izvršiocem krivičnog
dela ili nekom drugom okolnošću su
potencijalno ugrožena da budu žrtve.
KZK propisuje: “Ranjiva/ugrožena
žrtva - je žrtva krivičnog dela koje je
dete, lice sa ograničenim fizičkim ili
mentalnim sposobnostima, lice sa
oštećenim sposobnostima, trudnica,
starije lice ili lice čiji ga odnos ili
zavisnost od izvršioca čini posebno
ranjivim prema ponovnoj viktimizaci-
ji, ponovno zastrašivanje ili ponovlje-
na osveta”.

617
618
LAW DICTIONARY
PRIVATE LAW
PUBLIC LAW
CRIMINAL LAW

With translation into

Serbian - English - German

Iset Morina
(Editor)

619
620
 ABBREVIATIONS

CBK Central Bank of Kosovo

CCK Criminal Code of Kosovo
CISG United Nations Convention on Contracts for the International Sale
of Goods
CJEU Court of Justice of the European Union
CoE Council of Europe
CPA Central Procurement Agency
CPC Criminal Procedure Code
CRK Constitution of the Republic of Kosovo
ECAP Election Complaint and Appeal Panel
ECC European Cultural Convention
ECCC Extraordinary Chambers in the Courts of Cambodia
ECHR European Convention on Human Rights and Fundamental Freedoms
EctHR European Court of Human Rights
EIA Environmental Impact Assessment
EU European Union
HIV Human Immunodeficiency Virus
ICC International Criminal Court
ICCPR International Covenant on Civil and Political Rights
ICJ International Court of Justice
ICTY International Criminal Tribunal for former Yugoslavia
IMF International Monetary Fund
JSC Joint Stock Company
KCA Kosovo Chamber of Advocates
KIA Kosovo Intelligence Agency
KJC Kosovo Judicial Council
KJJC Kosovo Juvenile Justice Code
KPC Kosovo Prosecutorial Council
LA Law on Arbitration
LAP Law on Administrative Procedure
LBO Law on Bussiness Organizations
LC Law on Cadastre
LC Law on Courts
LCP Law on Contested Procedure
LCRR Law on Copyright and Related Rights
LCS Law on Civil Status
LEIP Law on Expropriation of Immovable Property
LEP Law on Enforcement Procedure
LFK Law on Family in Kosovo
LI Law on Inheritance
LID Law on Industrial Design
LLC Limited Liability Company

621
LM Law on Mediation
LOCP Law on Out Contestious Proecdure
LOR Law on Obligatory Relations
LP Law on Patent
LPE Law on Public Enterprises
LPEA Law on Private Enforcment Agents
LPORR Law on Protection of Real Rights
LRPRMI Law on Registration of Pledge in the Register of Movable Items
MCO Municipal Cadastral Office
OSCE Organization for Security and Co-operation in Europe
Pg. Page
RIA Regulatory Impact Analysis
RoPCCK Rules of Procedure of the Constitutional Court of Kosovo
SAA Stabilization and Association Agreement
SAC Stabilization and Association Council
SRSG Special Representative of the Secretary General (UN)
UDHR Universal Declaration of Human Rights
UN United Nations Organization

622
PRIVATE LAW

623
624
A term is also similar to derogation. See al-
Abandoned item [Sendi i braktisur;
Ničija stvar; Herrenlose Sache] - Res nul-
lius. Abandoned item is considered that
item or items over which their owner re-
nounced the ownership. Or in other
words, abandoned items are ownerless
items, and according to law, a person
who takes proprietary possession of those
items acquires ownership of that property
unless the acquisition is prohibited by
law (Article 32 of LPRR).
Abolition of the capacity to act [Heqja
e zotësisë për të vepruar; Ukidanje
poslovne sposobnosti; Entziehung der
Handlungsfähigkeit] - The full capacity
to act is obtained ipse iure (by law) by
reaching the age of the adult (18 years
old). But, for various reasons (mental ill-
ness, social deviation, etc.) it can happen
that an adult is not able to judge correctly
his actions or his inactions. And to pre-
serve his/her interest, his/her relatives
and others, the legal order foresees the
possibility of abolishing the capacity to
act. For this purpose, a special out-
contentious procedure is envisaged, in
which the court decides by a ruling, if the
legal requirements are met, to abolish to
someone the capacity to act (Articles 31
and following of the LOCP). The court
may, by a ruling, abolish someone’s ca-
pacity to act, to partially abolish the ca-
pacity to act (i.e., it does not have the
right to sell items). If the conditions for
abolishing the capacity to act have
ceased, then the court may return one's
capacity to act.
Abrogation [Abrogim; Abrogacija;
Außerkraftsetzung] - Annulment or
repeal. Abrogation means the repeal of a
law, contract or treaty in entirety by a
formal or authoritative action in order to
finalize that law, contract or treaty. This
so: Derogation.
Absolute right [Drejta absolute; Ap-
solutno pravo; Absolutes Recht] - The
opposite is the relative right. Absolute
rights are subjective private rights, which
apply not only on a particular person, but
on everyone. Absolute rights are real
rights and as such apply erga omnes, i.e.
ownership.
Absolute rights [Të drejtat absolute; Ap-
solutna prava; Absolute Rechte] - In the
private law, subjective rights by their
character and quality are divided into two
fundamental categories, in absolute rights
and relative rights. Absolute rights are
considered real rights and personal rights
(personality). These rights are subject to
explicit counting by law, are regulated by
imperative norms, act erga omnes, and
their notion and content is determined by
the law itself. See: Absoluteness (princi-
ple).
Absoluteness (principle) - [Absolutiteti
(parim); Apsolutnost (načelo); Absolu-
theitsprinzip] - The principle of absolute-
ness is a fundamental principle in the
private law, n amely in the property law,
according to which the property rights, in
particular the ownership, are absolute and
permanent rights and must be respected/
accepted by all as such - erga omnes.
Abstraction (Principle) [Abstraksioni
(Parimi); Apstracija (načelo); Ab-
straktion] - The principle of abstraction is
one of fundamental principles and a typi-
cal feature of the civil law, especially in
Germany and in some other countries,
perhaps few. The essence is that, initial-
ly, a distinction is made between a legal
transaction with a character of the law of
obligations and a legal transaction with a
character of a property law (the principle
of separation of legal transactions). Ac-
625
cordingly, the sale contract legally makes
nobody an owner, as by this contract the
seller is only “obliged” to transfer to the
buyer the ownership over an asset. In or-
der to transfer the ownership, the legal
transaction of a property right is also re-
quired, according to which, the seller and
the buyer agree that the ownership is
transferred to the winner. The principle
of abstraction goes further in this legal
constellation. If the legal transaction of a
property right is valid, but the legal
transaction with a character of the law of
obligations (e.g., the sale contract) inva-
lid, then the winner has acquired the
ownership, since this legal transaction
with a character of a property law is “in-
dependent” “abstract”. These legal situa-
tions, created as a result of the principle
of abstraction, are legally regulated by
the institute of groundless enrichment.
The Kosovo applicable civil law allows
large space to this unique principle of the
private law of Germany.
Acknowledgment [Dëftesa; Potvrda;
Bescheinigung] - See: Communication
acknowledgment.
Acquisition of the right [Fitimi i së
drejtës; Sticanje prava; Rechtserwerb] -
Acquisition of the right relates to a sub-
jective private right, i. e. ownership, right
of pledge etc. The right can be obtained
through a legal transaction, i. e. with the
transfer of ownership from one person to
another or through law, i. e. at the mo-
ment of the decedent's death, the heredi-
tary property passes ipso iure to heirs.
Regarding legal predecessors of the right,
the derivative acquisition is distin-
guished, i. e. the acquisition of ownership
by legal transaction or original acquisi-
tion, without legal predecessor, i. e. pub-
lic auction, appropriation, processing.
Correlation of the acquisition of the right
626
is, in principle, the loss of the right, be-
cause in the case of acquiring a right,
someone loses the right. But, in some
cases special provisions should be con-
sidered, i. e. renouncement of ownership
over the property (Articles 35, 42 of
LPRR).
Act of death [Aktvdekje; Smrtovnica;
Sterbeurkunde] - Upon the death of a
particular person there are also various
legal consequences of the public law
(e.g., civil rights cease) and of the private
law (e.g., the issue of inheritance, the is-
sue of universal succession, etc.). For ini-
tiating such legal issues, it is necessary to
ascertain that a person has died. Death is
ascertained by the doctor and based on
the scientific achievements, in which
case the deceased person loses also the
legal capacity. After the ascertainment of
the death, the municipal body records the
death of the person in the registers of the
public administration and based on this
register is issued the act of death. The
procedure for determining the death of a
person and the issuance of the death act
is an out contentious procedure, stipulat-
ed by law (Articles 133 and et seq as well
as Articles 154 et seq of LOCP).
Actio [Actio; Actio; Actio] - Lawsuit.
The Roman law has not made the differ-
ence, which the continental lawyer today
makes between the substantive and for-
mal law. Therefore, even in the Roman
law, various numerus clausus lawsuits
are foreseen for the exercise of a material
right. Therefore, only if a certain lawsuit
existed, it was possible to request by a
lawsuit to realize a certain substantive le-
gal right.
Actio confessoria [Actio confessoria;
Actio confessoria; Actio confessoria] -
Confessional lawsuit. Actio confessoria
is called the main lawsuit for protection
of the servitude, which as such is recog-
nized by Justinian law. This is the actio
in rem lawsuit (see: In rem), which was
originally filed by the holder of the servi-
tude only against the owner of the servic-
ing property. Meanwhile, later on by this
lawsuit the holder of the servitude was
protected not only against the owner of
the servicing property but also against all
third persons who prevented the holder of
the servitude in exercising his/her right.
Actio negatoria - Repel lawsuit. This
lawsuit deals with a material legal claim
of the owner to repel disturbance by an-
other person (Article 102 of LPORR). As
can be seen, this norm can be invoked if
the owner is prevented from using or
possessing its item. If an item is taken
from the owner, this provision does not
help the owner. In such case, the owner
may claim restitution of the item on the
basis of reivindication pursuant to Article
93 of the LPORR.
Actio pauliana - Paulian lawsuit. It is
called the Paulian lawsuit according to
famous Roman lawyer Paulian. This law-
suit was codified by Justinian and had to
do with the annulment of legal transac-
tions rendered to the detriment of the
creditor. This lawsuit is referred to in
modern law as well as in Kosovo law to
safeguard the creditor's interests (see Ar-
ticle 37 of the LB).
Actio popularis - Popular lawsuit. De-
rives from the Roman law and its essence
lies in the right to file a lawsuit by each
and every one without being affected
personally. As can be seen, this lawsuit
can now be relevant only to public law.
Actio publiciana - Publiciana lawsuit.
Dervies from the Roman law and con-
cerns the claim from the alleged right of
ownership, where the owner must argue
that he/she has the right of ownership.
The purpose of actio publiciana was the
same as that of actio reivindicatio, name-
ly protection of the right of ownership
and possession respectively, however, the
difference was that actio publiciana pro-
tected ‘bonitary ownership’ based on ius
bonorarium. Bonitary ownership in the
Roman law was known as bonis resse
(rem habere) which meant a property
over which the possessor had no legal ti-
tle based on the quiritary right - ius civi-
le, but held it in the form of bonitary,
which was protected by the praetorian
law. This lawsuit is explicitly known in
Austria's law. The law of Kosovo, having
the German law as a model, does not
recognize this kind of lawsuit, while the
provisions of Article 102 of the LPORR
contain elements that are based on actio
publiciana from the Roman law.
Actio rei vindicatio - Lawsuit of re-
vindication or lawsuit for restitution of an
asset. It is a lawsuit deriving from the
Roman law and by this lawsuit the owner
claimed restitution of an asset from a
non-owner. In modern law, the re-
vindication lawsuit is a material legal
claim under which the owner may claim
restitution of an asset from the illegal
possessor (see Article 93 of the LPORR).
The possessor has the right to refuse res-
titution of an asset if he/she is entitled to
possession of the asset under any legal
relationship, e.g. according to rent, usu-
fruct, etc. (Article 94 of LPORR).
Actor [Actor; Tužilac; Beschluss] -
Claiming party. See: Claimant.
Ad hoc - For a specific case. For exam-
ple, ad hoc committee, which means es-
tablished for a specific purpose, as neces-
sary.
Ad referendum - to be considered or
addressed further in the future. For ex-
ample, an agreement or an ad referendum
627
contract that means a contract or part
thereof, that will be the subject of further
addressing by any authority or other per-
son for its finalization.
Adjudicated matter [Çështje e gjykuar;
Presuđena stvar; Entschiedene Sache] -
Res iudicata. The adjudicated matter is
the decision, which is final and for this
mater no new court proceedings may be
conducted.
Administration [Administrimi; Admin-
istriranje; Verwaltung] - Under the pri-
vate law, administration means the use of
an object in which two or more persons
have rights. The legal nature of the rights
of these entities over this object is irrele-
vant; it may be co-ownership, joint own-
ership, co-possession, co-utilization, etc.
As a typical case it may refer to the pro-
visions of Articles 53 and following of
the LPORR.
Admissibility of lawsuit [Pranueshmëria
e padisë; Prihvatljivost tužbe, Stattgabe
der Klage] - See: Lawsuit: permissibility
of lawsuit.
Adoption [Adoptimi; Usvojenje; Adop-
tion] - Adoption is a legal institute of the
family law, according to which the legal
act establishes a parental relationship be-
tween a someone’s else minor child
(adoptee) and an adult person (adopter).
This legal institute is regulated by, but
not limited only to, the LFK - provisions
from 160 to 202. In the social aspect, the
adoption is allowed because it is consid-
ered to serve the well-growth and well-
being of the child by creating a healthy
parent-child relationship. Under the legal
provisions of the LFK, the adoption is a
marital barrier and persons in the rela-
tionship of adoption cannot enter into
wedlock. adoptee - adoptee may be only
a minor child, Article 174 of LFK. (see:
minor). adopter - adopter can be only a
628
person who has the capacity to act and
has the personal qualities necessary for
the successful exercise of parental rights
and obligations and must have reached
the age of 21 (Article 176 of the LFK).
Spouses can adopt the child only jointly,
exceptionally only one of the spouses can
adopt the child, but this also requires the
consent of the other spouse. An unmar-
ried person can also adopt a child alone.
Deadline [Afati; Rok; Frist] - The dead-
line is a distance or time period within
which any action with legal consequenc-
es could or should be taken. In the pri-
vate law, it is important to distinguish be-
tween the deadlines of the substantive
and formal law (see Articles 125 and fol-
lowing of LCP). Deadlines under the
substantive law are the time period with-
in which an event should occur, which
relates to material-legal consequences,
e.g., the deadline for presenting the phys-
ical defect of the asset, the statutory limi-
tation period, etc. For such material dead-
lines, the institute of restitution does not
apply (restitutio in integrum). Whereas
the deadlines of formal law, namely the
procedural deadlines, are the timeframes
within which the procedural actions are
taken or can be taken, e.g., the deadline
for filing a complaint, revision etc. The
institute of restitution to the previous
state is applicable only for the procedural
deadline. In the civil law, there are also
some rules regarding deadlines and their
calculation. The deadline set in days be-
gins to run on the first day after the event
from which the deadline can be counted
and ends upon the expiration of the last
day of the deadline. A deadline stipulated
in weeks, months or years shall expire on
the day that corresponds in terms of
name and number to the day the devel-
opment from which the deadline is
counted arose; if there is no such day in
the final month it shall pass on the final
day of the month. If the final day coin-
cides with a holiday under the law the
next working day shall be deemed the fi-
nal day. The beginning of the month shall
indicate the first day of the month, the
middle of the month the fifteenth of the
month, and the end of the month the final
day of the month, unless the intention of
the parties results in something else, from
the nature of the contractual relationship,
or from custom (Article 65 of the LOR).
Preclusive deadline [Afati prekluziv;
Prekluzivni rok; Ausschlussfrist] - Pre-
clusive deadlines are the deadlines set
strictly by law. The preclusive deadline
means the period within which the au-
thorized party may use a right or take any
action that will not be able to accomplish
after this deadline.
Adoption [Birësimi; Usvajanje;
Kindesannahme] - See: Adoption.
Advance payment [Avanci; Avans;
Vorauszahlung] - Shih: Downpayment.
Advance payment [Paradhënia; Avans;
Vorauszahlung] - See: Downpayment.
Affinity [Krushqia; Tazbina; Schwäger-
schaft] - Affinity means the relationship
created between the consort and relatives
of another consort (such as: father-in-law
and the bride, the groom and mother-in-
law, etc.). See: Kinship: kinship of affini-
ty.
Agent [Detentor; Pomoćnik; Be-
sitzdiener] - The agent is a direct holder
of an item, but legally is not possessor of
the item and consequently cannot claim
various claims belonging to a possessor
(Article 105 of the LPRR). Typical cases
are when someone holds an item directly,
but it is subject to care of a particular
person. Thus, the employee is not a pos-
sessor of the employer's items but is an
agent even though he/she owns the items
directly. Furthermore, the employer is a
direct possessor of these items because
the employee keeps those items not for
himself, but for the employer.
Agricultural Cooperative [Kooperativë
Bujqësore; Poljoprivredna zadruga;
Landwirtschaftliche Genossenschaft] -
Agricultural cooperative (A.C.) or coop-
eratives of farmers are legal entities cre-
ated by natural or legal persons whose
main activity is development of agricul-
tural products and they all should be
farmers who contribute with their private
property to the capital of cooperative.
The cooperative provides services to its
members and is not based on making a
profit for itself. Every agricultural coop-
erative in Kosovo must be registered with
the Business Registration Agency and is
established only after registration. Re-
garding agricultural cooperatives in Ko-
sovo there is a separate law (Law No.
2003/9 on Farmer’s Cooperatives and
Law No. 03/L-004 on Amending and
Supplementing the Law on Farmer’s Co-
operatives). The Farmer’s Cooperative is
established by at least five farmers, who
assume the rights and obligations related
to the functioning of the agricultural co-
operative.
Alienation [Tjetërsimi; Otuđenje;
Veräußerung] - Alienation is a general
concept, which also includes legal trans-
action with the character of the right to
obligations and the transfer of property
over an item, i. e. the alienation of an
item means its sale under the sales con-
tract, the transfer of ownership to the
other over that item and the delivery of
the thing to the acquirer, the new owner
of the item.
Alimony [Alimentacioni; Alimentacija;
Unterhalt] - Alimony is a financial
629
maintenance of spouses or ex-spouses. A
spouse who does not have sufficient
funds of financial maintenance, who is
unable to work or who for other reasons
cannot be employed is entitled to finan-
cial support by another spouse in propor-
tion to his financial possibilities. The
court appoints the alimony, taking into
account all the circumstances of the case,
may refuse the request for alimony if the
alimony is required by the spouse with
bad faith or if she has abandoned the
spouse for no grounded reason. Also, in
relation to the child, the divorced spouse
has the right to request from the other
spouse the alimony while she will care
and keep the common child and therefore
it becomes impossible to work.
Alimony [Ushqimia; Izdržavanje; Un-
terhalt] - See: Alimony.
Allotment [Alotmani; Alotman; Reisev-
ermittlungsvertrag] - The allotment rep-
resents a contract of obligations, which
has as its basis and object the booking of
hotel capacities. Through the allotment
contract, the hotelkeeper is obliged to,
during the specified time, make available
certain services to the persons who are
sent by the tourist agency and pay a cer-
tain commission, and the travel agency is
obliged to pay the price of the services
provided if it has used the booking of ho-
tel capacities. This contract is a formal
contract and must be entered in writing
(Article 906 of the LOR).
Amiable compositeur - See: Ex aequo et
bono.
Analogy [Analogjia; Analogija; Analo-
gie] - Due to the variety of circumstances
and the factual situation, it may happen
that no explicit legal rule for these is pro-
vided. If a norm cannot be applied to a
factual situation, even with the help of in-
terpretation, then the issue must be re-
630
solved by analogy. However, the analogy
can only be used if two basic require-
ments are fulfilled: there must be a legal
vacuum regarding the factual situation
and the second, the relevant applicable
rule should include “a similar case”.
Announcement of person’s death
[Shpallja e vdekjes së personit; Pro-
glašenje lica za umrlo; Todeserklärung
einer Person] - If a person has no contact
for a relatively long time with the envi-
ronment and the community, and nothing
is known about his/her fate and it is un-
known whether he/she is still alive or not,
then persons who have a legal interest
can ask that such a person be announced
dead. A person may be announced dead
only by the Court and in a procedure ex-
plicitly regulated by law (see Articles 49
and following of LCP). These provisions
provide requirements and procedures for
declaring a person dead or missing. The
LOCP now makes a distinction between
the procedure for announcing a missing
person (Articles 49 and following of the
LOCP) and the procedure for announcing
a person dead (Articles 59 and following
of the LOCP).
Announcement of person's disappear-
ance [Shpallja e zhdukjes së personit;
Proglašenje lica za nestalo; Erklärung
einer Person als vermisst] – See: An-
nouncement of person’s death.
Appeal [Ankesa; Žalba; Berufung] - The
appeal is a regular remedy for challeng-
ing a decision of a public authority or
court and is allowed in any type of pro-
ceedings. In civil procedure, the appeal is
allowed against decisions of the first in-
stance court because of violations of pro-
cedural provisions, erroneous application
of the factual situation and erroneous de-
termination of the substantive situation
(Article 182 of LCP). The appeal has a
suspending effect, so the appealed deci-
sion cannot become final, and should be
submitted in writing and within the pre-
scribed deadline, usually within 15 days
(Articles 176 and seq et of LCP). In the
appeal procedure, only those facts and
evidence presented and addressed in the
first instance court (Article 180 LCP)
will be assessed in principle. The court of
appeals reviews the appeal, according to
the principle of availability, only within
the limits of the appeal, except when the
court ex officio examines several other
causes (see Article 194 of LCP). The ap-
peal as a regular remedy of challenging
the decision is also allowed in the out
contentious procedure (Articles 17 and
following of the LOCP) and in the en-
forcement procedure (Articles 67 and fol-
lowing of LEP).
Appellate Panel of the Kosovo Proper-
ty Agency [Kolegji i Apelit të Agjen-
cionit Kosovar të Pronës; Žalbeno veće
Kosovske agencije za imovinu;
Berufungskammer der kosovarischen Ei-
gentumsagentur]. See: Supreme Court of
Kosovo.
Approval [Aprovimi; Usvajanje;
Zustimmung] - See: Consent.
Arbitrability [Arbitrabiliteti; Arbitra-
bilnost; Schiedsfähigkeit] - Objective ar-
bitrability is the legal possibility for an
issue to be subject to review in the arbi-
tral proceedings and to be settled by the
arbitration. However, subjective arbitra-
bility is the legal possibility of an entity
to be a party to the arbitration procedure.
Objective and subjective arbitrability is
determined according to the law of the
country in which the arbitration proce-
dure is conducted. The subject of the dis-
pute in the arbitration proceedings can
usually be any private legal relationship,
with the exception of disputes from the
legal relationship with the character of
the family law and marriage. A party to a
procedure is usually a legal person (en-
terprises) but may be natural persons, but
only natural persons who have the capac-
ity to act.
Arbitration [Arbitrazhi; Arbitraža;
Schiedsrichter] - The notion “Arbitra-
tion” is understood in different ways, as
an institution, as an alternative method
for dispute resolution, as a dispute reso-
lution procedure, as a trial panel. As a
method, the arbitration is applied to in-
ternational public law (in disputes be-
tween the states) and to private law, to
disputes between private persons (usually
legal persons). Common to all cases is
that without (valid) agreement there is no
arbitration. So, the parties have to agree
(usually in writing) that they want to re-
solve their dispute before the arbitration.
The main formal source of Arbitration is
the arbitration agreement, the arbitration
rules and the Lex arbitri and that in this
hierarchical way. Naturally, the rules of
the ius cogens and the constitutional pro-
visions apply in advance and every time,
since arbitration exercises judicial power.
Lex arbitri is the main formal source of
arbitration and in Kosovo is the Law on
Arbitration (2007). Arbitration usually
consists of one or three arbitrators and
the arbitral award is a final decision. Pri-
or to the enforcement of the national ar-
bitration award, it must be declared en-
forceable, whereas the foreign arbitral
award must be recognized and be de-
clared enforceable. There are currently
two institutional Arbitrations in Kosovo,
one at the Kosovo Chamber of Com-
merce and the other at the American
Chamber of Commerce in Kosovo.
- arbitration agreement - Without
agreement there is no arbitration. The
631
 agreement is a contract (material le-
gal), by which the parties agree to re-
solve their dispute in arbitration. Arbi-
tration agreement is usually concluded
in writing and under certain condi-
tions, the e-mail or other electronic
communication agreement may also
be valid.
- arbitration rules - Arbitration, as a
rule, also applies and functions as in-
stitutional arbitration and usually in
the Chamber of Commerce, in Kosovo
in KCC and ACC. Each Institutional
Arbitration compiles its own rules,
which are the main formal source after
the agreement of the parties and even
before the provisions of the Law on
Arbitration, with the exception of ius
cogens norms. If parties agree to re-
solve their dispute in the Institutional
Arbitration of the KCC, then the Rules
of this Arbitration shall apply to this
process, if the agreement of the parties
does not foresee any other rule.
Arbitration Agreement [Marrëveshja e
Arbitrazhit; Arbitražni sporazum;
Schiedsvereinbarung] - See: Arbitration.
Arbitrator [Arbitër; Arbitar;
Schiedsrichter] - An arbitrator is a person
who conducts the arbitration procedure
and, in principle, has all the rights and
obligations of a judge of the state court.
The arbitrator can potentially be every
person with the capacity to act. In order
to preserve the impartiality and objectivi-
ty of the arbitrator in a specific arbitra-
tion process, there are rules (usually Ar-
bitration Rules or Lex Arbitri), which of
the circumstances may be required to ex-
clude an arbitrator from a specific pro-
cess. In principle, for all the circumstanc-
es that may be required to exclude a
judge of a state court may also be re-
quired to exclude an arbitrator from the
632
specific proceedings before an arbitra-
tion.
Ars boni et aequi - The art of goodness
and equity. This is a famous definition of
the Roman Law by Roman lawyer Cel-
sus; see Digest, D 1, 1, 1.
Assignment [Asignacioni; Asignacija;
Anweisung] - Assignment represents an
institute of the law of obligations, namely
a contract with a name. The Assignment
is otherwise called as ‘transfer’. By as-
signment, a person, the assignor, author-
izes the other person, the assignee, to
perform something on the former’s ac-
count for a specific third person, the as-
signment recipient - the assignee, and au-
thorizes him/her to accept this perfor-
mance in his/her own name (Article 1032
of LOR).
Assignment [Cedimi; Ustupanje; Zes-
sion] - See: Change of creditor.
Association [Shoqatë; Društvo; Verein] -
Associations represent legal entities or-
ganized in the form of non-governmental
and non-profit organizations in Kosovo.
This means that the assets, income and
profits of an association cannot be used
to directly or indirectly benefit, for any
founder, director, official, member, em-
ployee or donor of the association, except
for reasonable payment or compensation
for persons performing work for the or-
ganization. In Kosovo, each person en-
joys the full right to associate and estab-
lish an association, in accordance with
the Law on Freedom of Association in
Non-Governmental Organizations, Arti-
cle 9. The Association is a membership
organization. Association may be estab-
lished by at least three (3) or more per-
sons, where at least one of them has a
place of residence or office in Kosovo.
Auction [Ankandi; Aukcija; Ver-
steigerung] - The auction presents a pub-
lic acll to a certain or indefinite number
of persons for the sale, namely the pur-
chase of certain items, under certain con-
ditions and with certain guarantees. The
auction winner, which is usually deter-
mined according to the highest bid price
offered for the purchased item, is obliged
to conclude the contract with the auc-
tioneer under the conditions contained in
the call to auction.
Audit [Auditimi; Revizija; Generalrech-
nungsprüfer] - An audit is a kind of gen-
eral control of the entity that is audited in
order to ensure that certain administrative
governing programs are delivering the
planned results; the resources used for
these programs are in accordance with
the stated objectives of the organiza-
tion/entity concerned; whereas the pro-
grams are protected from losses and
mismanagement. Audit of the Public sec-
tor is governed by a special law (Law
No. 05/L-055 on Auditor General and the
National Audit Office of the Republic of
Kosovo). In the public sector, the audit
generally covers all budget organizations,
independent public agencies and public
authorities of the Republic of Kosovo.
The audit is conducted by the National
Audit Office. (See: National Audit Of-
fice).
Auditor [Auditor; Revizor; Rechnung-
sprüfer] -Auditor is called an officer au-
thorized by the Auditor General to carry
out audits in the budget organizations
(See: Budget Organization) and public
authorities that have directly received
revenues from the Kosovo budget, in ac-
cordance with the competencies provided
by Law on the Auditor General and the
National Audit Office of the Republic of
Kosovo.
Auditor General [Auditori i Përgjith-
shëm; Generalni revizor; Generalrech-
nungsprüfer] - The Auditor General is
called the head of the National Audit Of-
fice, accountable to the Assembly of Ko-
sovo in exercising the duties and powers
stipulated in the Constitution, the law,
sublegal acts and the internationally rec-
ognized standards of the public sector
auditing. The Auditor General is func-
tionally, financially and operationally in-
dependent and is not subject to the order
or influence of any other person or insti-
tution. The Auditor General, together
with the National Audit Office, audits all
financial and administrative activities,
programs and projects managed by one
or more of the institutions, including pro-
cesses and proceeds from the sale of the
assets, privatization and concessions.
Author [Autor-i; Autor-i; Autor] - Au-
thor is called the person who has created
an original work in the field of art, sci-
ence and literature. Copyright and related
rights are regulated and defined by Law
No. 04/L-065 on Copyright and Related
Rights (LCRR).
Availability (principle) [Disponibiliteti
(parim); Dostupnost (načelo); Ver-
fügung] - The principle of availability is
the basic principle in the civil procedure,
according to which the beginning, con-
tinuation and completion of the civil law-
suit depends on the will of the party. This
principle is the opposite of the principle
of officiality, which applies in exception-
al cases even in civil procedure.
Available actions [Veprimet disponibile;
Dostupne radnje; Dispositionshandlung-
en] - Available actions of the party are
voluntary actions taken by the party or
parties to a civil process. The main ac-
tions are the procedural actions that ter-
minate the civil proceedings and they are
the court settlement, withdrawal of the
633
lawsuit, and waiver of the statement of
claim.
B whereby a legal person is subject to pro-
Bad faith [Keqbesimi; Nesavesna
državina; Bösgläubigkeit] - Bad faith is
the opposite of good faith (mala fides). If
a party did not act in good faith, then au-
tomatically it acted in bad faith and as
such cannot invoke the law. The winner
in bad faith is if he/she knows or by gross
negligence does not know that the item
belongs to the alienator.
Bail [Kaucioni; Kaucija, Kaution] - Bail
(cautio) is a mean to ensure satisfaction
of the creditor’s claims, given in certain
amount of money or securities by the
debtor. The bail is sometimes used as a
synonym for a pledged asset (movable
item), but in practice and in theory when
the term ‘bail’ is used, usually it is meant
for money as a security mean.
Bank [Banka; Banka; Bank] - Bank is an
enterprise that performs commercial ac-
tivity, mainly in the financial aspect and
mainly established with private capital.
The main formal source of the banking
law is the Law on Banks, Microfinance
Institutions and Non-Bank Institutions.
Bank guarantees [Fletëgarancioni;
Bankarski garancije; Bankbürgschaft] -
Bank guarantees are bank statements,
whereby a bank undertakes an obligation
toward the beneficiary of the guarantee
(user) that within the time limit it will
fulfill any obligation to the creditor of its
client, if this (its client) is not able to ful-
fill its obligation, always under the terms
stipulated in the bank guarantee. Bank
guarantees create a higher degree of se-
curity for creditors and this can signifi-
cantly facilitate economic and legal
transfers.
634
Bankruptcy [Falimentimi; Stečaj; Insol-
venz] - Bankruptcy represents the legal
process organized and regulated by law,
cess of reorganization (see: Reorganiza-
tion) or liquidation (see: Liquidation).
The insolvency or the non-solvency of a
legal person or business organization
leads to the bankruptcy process (see: In-
solvency). There is a special law in Ko-
sovo regarding the ‘bankruptcy’. The
purpose of bankruptcy is to guarantee the
property rights of creditors and creation
of security for them, in order to feel safe
in economic relations and operation be-
tween them, that in the event of econom-
ic failure of a business entity, the bank-
ruptcy creditors (see: Bankruptcy credi-
tor) may exercise their rights and legal
remedies for collection and exercise of
their property claims against the bank-
ruptcy debtors (see: Bankruptcy debtor).
LB is applicable to all Business Organi-
zations foreseen by LBO, while it is not
applicable to institutions of the Republic
of Kosovo; any governmental body;
banking financial institutions and non-
banking financial institutions; insurance
companies; pension funds or pension
scheme providers; socially-owned enter-
prises under administration of the Privat-
ization Agency of Kosovo; public enter-
prises regulated by the LPE.
Bankruptcy Administrator [Adminis-
tratori i falimentimit; Stečajni upravnik;
Insolvenzverwalter] - Bankruptcy admin-
istrator is called a person appointed by
the court (see: Bankruptcy procedure: the
court), in a capacity of the bankruptcy es-
tate representative (see: The bankruptcy
estate). The bankruptcy administrator
may be a qualified candidate, awarded
with a certificate from a competent insti-
tution related to bankruptcy knowledge,
in the case of Kosovo by the Ministry of
Justice of the Republic of Kosovo in ac-
cordance with AI01/2013, or if he/she is
member of a professional association in
the European Union or in the United
States of America, which has bankruptcy
and bankruptcy procedures as its focus
(Article 86.2 of the LB). The bankruptcy
administrator's duties relate generally to
bankruptcy case management, such as: to
collect income from bankruptcy proper-
ties that are under his/her administration;
to review all financial issues of the debt-
or; to examine proofs of claims and ob-
ject to the allowance of any claim that is
improper; to keep information on bank-
ruptcy property and bankruptcy property
management; to prepare the final report
on case management and submit it to the
court (Article 88.1 of the LB). For such
work, the administrator is remunerated
(paid) from the proceeds of the bankrupt-
cy estate, and such payments are includ-
ed in the category of administrative costs
of the administrator.
Bankruptcy creditor [Kreditor i fali-
mentimit; Stečajni poverilac;
Sachleistungen] - Bankruptcy creditor is
called a creditor who appears in the
bankruptcy proceedings and who may be
entity (natural or legal person, govern-
ment and independent agencies of the
Republic of Kosovo) who claim and have
a property claim against the debtor,
which was established prior to the initia-
tion of the proceedings bankruptcy or at
the time of bankruptcy initiation.
Bankruptcy debtor [Debitor i falimen-
timit; Stečajni dužnik; Insol-
venzschuldner] - A bankruptcy debtor is
the person against whom bankruptcy
proceedings are initiated in accordance
with the Law on Bankruptcy (see: Bank-
ruptcy procedure).
Bankruptcy estate [Pasuria e falimen-
timit; Stečajna imovina, Insolvenzmasse]
- The subject of bankruptcy is the debt-
or's estate or the property of the business
organization in bankruptcy, which is also
called the ‘bankruptcy estate’ that in-
cludes all the debtor's property at the
time of filing for bankruptcy and all the
assets collected during the time of the
procedure and the normal course of busi-
ness. This property may include: all
movable, immovable, material and non-
material property, wherever it is located,
in the administration of the of the debtor
or third persons; claims and legal actions
of the debtor against third parties; profits
from actions involving the revenues re-
ceived from unfair or privileged trans-
fers; inheritance and other funds received
within six 6 months from the date of
submission of the application; leases,
revenues and profits arising from the use
of property or business of the debtor; and
contracted rights, licences, or other rights
provided by law (Article 3.1.5 of the FL).
Bankruptcy procedure [Procedura e
falimentimit; Stečajni postupak, Insol-
venzverfahren] - Bankruptcy procedure is
the legal procedure that is conducted at
the court either when the bankruptcy is
initiated on voluntary or mandatory basis.
In cases when the bankruptcy procedure
is voluntarily initiated, the bankruptcy
claim is submitted to the court by the
bankruptcy debtor (see: Bankruptcy
debtor). Whereas, in cases where the
bankruptcy procedure is not voluntarily
initiated, the liquidation claim is filed by
the bankruptcy creditor (see: Bankruptcy
creditor). Parties to the bankruptcy pro-
ceedings are debtors, bankruptcy admin-
istrators, creditors, equity holders, credi-
tors' committees. Whereas, the stake-
holders are considered parties whose
635
property rights, monetary liabilities, obli-
gations and other interests are affected as
a result of the bankruptcy procedure, or
having a legal obligation to supervise or
administer the bankruptcy proceedings.
- Court [Gjykata; Sud; Gericht] - In the
bankruptcy procedure and review of
the bankruptcy case and all matters re-
lated to the LB, the competent court is
the Basic Court in Prishtina, Depart-
ment for Commercial Matters. The
Court shall ensure that during the pro-
ceedings objectively safeguards the
property interests of the parties equal-
ly, which shall, first of all, take all the
necessary measures to ensure that the
representative of the bankruptcy estate
maximizes the total return of the prop-
erty in favour of the creditors distribu-
tions to all creditors of the same cate-
gory of priorities are made according
to the principle of pari passu; the
debtor legal person will not be the
owner of its assets at the conclusion of
the liquidation procedure and will be
deleted as an active business in the
business register with the note “liqui-
dated”, etc. (Article 4 of the LB).
Bar [Avokatia, Advokatura; An-
waltschaft] - Bar is a profession regulated
and explicitly foreseen by law and with
the main formal source for this, the Law
on Bar. Advocacy provides legal assis-
tance (Article 4 of the Law on Bar) and is
a free and independent profession. The
law does not explicitly state that the bar
is a body of legal care that would auto-
matically mean that the bar has rights but
also duties in the legal order. However,
that the bar is also a body of legal care
results implicitly from the meaning of the
Law on the Bar and expressively by the
Constitution indicating that the advocacy
is an “independent” profession and that
636
the lawyer exercises his/her profession
while respecting the legal and constitu-
tional order of the Republic of Kosovo
(see Article 111 of the CRK).
Basic Court [Gjykata Themelore; Os-
novni sud; Amtsgericht] - According to
the organization of the judiciary in Koso-
vo, the Basic Court is a first instance
court, which exercises judicial power un-
der the law in the field of private, crimi-
nal, public law and in all areas designated
for the exercise of the judicial power (Ar-
ticle 11 of LC). There are seven Basic
Courts having branches (Articles 9 and
10 of the LC). In each Basic Court, cer-
tain departments have been established
for delivering justice according to the na-
ture of the case (Articles 12 and follow-
ing of the LC).
Basis of legal transaction [Baza e punës
juridike; Osnov pravne radnje;
Rechtsgrund] - Cause. The basis of legal
transaction is the cause for which that
transaction is entered. Most legal orders
provide the basis as a fundamental condi-
tion for concluding a legal transaction,
usually a contract. This is also foreseen
with Kosovo law (Article 39 of the
LOR). The base should be permissible
and not inconsistent with the legal order,
otherwise it would be a null contract.
Basis of the contract [Baza e kontratës;
Osnov ugovora; Vertragsgrund] - See:
Basis of legal transaction.
Beneficum - See: Contract for the benefit
of a third person.
Bigamy [Bigamia; Bigamija; Bigamie] -
Bigamy is called the matrimony bond act
of a person who at the same time has a
valid and lawful matrimony, namely, the
relationship of two different matrimonies
at the same time. In family law, the big-
amy represents a barrier to matrimony
(see: Matrimony). According to LFK, Ar-
ticles 19 and 62.1, no one shall enter into
a new wedlock unless the previous wed-
lock has legally ceased to exist. The sec-
ond matrimony, bound at the time of the
existence of a lawful matrimony of one
of the consorts, is null (invalid). The sec-
ond matrimony can only be concluded if
the first matrimony is dissolved. In crim-
inal law, bigamy is sanctioned as a crim-
inal offense.
Bill of exchange [Kambiali; Menica;
Wechsel] - The bill of exchange is secu-
rity, and enters into categories of securi-
ties under the order, whereby its issuer is
obliged to pay to another person the
amount of money that is recorded in the
bill of exchange or order another person
to make the payment. The valid legal
rules for the bill of exchange currently in
Kosovo are contained in the LOR (Arti-
cle 217 and following).
Bill of lading [Fletëngarkesa; Otpremni-
ca; Frachtbrief] - See: Transport.
Bond [Fletobligacioni; Obveznica; Quit-
tung] - Bond is a type of receipt, accord-
ing to which the debtor may request a re-
ceipt from the creditor after fulfillment of
obligation (return of the bond) (Article
304 of LOR).
Brokerage (contract) [Ndërmjetësimi
(kontrata); Posredovanje; Vermittlung
(Vertrag)] - Brokerage is a contract, i.e. a
legal relationship of obligations (Articles
834 and following of LOR). By broker-
age contract, the broker is obliged to find
parties who have an interest in conclud-
ing any contract with the mandator. If
such a mediated contract is concluded,
then the mandator must pay the broker.
The legal rules relating to the order apply
mutatis mutandis to the mediation con-
tract.
Budget organisation [Organizatë bux-
hetore; Budžetska organizacija;
Haushaltsoranisation] - Budget organiza-
tion means an authority or public enter-
prise that directly receives a budget allo-
cation from the state. Budget allocations
include amounts of financial resources
that may be made available to the budget
organization for a fiscal year for its oper-
ation or funding of any particular pro-
gram or other category of expenditures or
for transfer from a budget organization to
a public authority or public enterprise in
the form of a grant.
Building [Ndërtesa; Zgrada; Gebäude] -
See: Immovable property.
Business activity [Aktivitet afarist;
Poslovna aktivnost; Geschäftstätigkeit] -
See: Commercial activity.
Business customs [Doket afariste;
Poslovni običaji; Handelsbräuche] -
Business customs in a legal relationship
between two entrepreneurs (traders)
come to expression and consideration
must also be given to business docu-
ments, trade patterns and established
practices (Article 11 of the LOR). These
are all customary rights and as such for-
mal sources of law, but only if in that le-
gal relationship the contracting parties
are entrepreneurs.
Business organization [Shoqëri Treg-
tare; Poslovno društvo; Handelsgesell-
schaft] - Business organization is a gen-
eral term meaning and including any type
of company or corporation which carries
out a commercial activity and which is
established and registered in the Kosovo
Business Registration Agency under the
law in Kosovo, (see: Commercial activi-
ty) as such, are recognized individual
businesses, limited partnerships, limited
liability companies, joint stock compa-
nies and general partnerships. The basic
law on commercial law in Kosovo is the
Law on Business Organizations Law No.
637
02/L-123 on Business Organizations
(LBO).
C - cadastral surveys [Matjet kadastrale;
Cadastral map [Harta kadastrale;
Katastarska karta; Katasterkarte] - See:
Cadastre.
Cadastral parcel [Parcela kadastrale;
Katastarska parcela, Katasterparzelle] -
See: Cadastre: Cadastral parcel.
- cadastral parcel [Parcelat kadastrale;
Katastarska parcel; Katasterparzelle] -
Cadastral parcel represents the defined
area of the land, which is identified by
a certain parcel number and registered
in the cadastral map with real surface
area in the cartographic projection and
registered as such in the Immovable
Property Rights Register.
- buildings [Ndërtesa; Zgrade;
Gebäude] - A building is considered
an appropriate construction facility
and intended for temporary or perma-
nent residency, to exercise a business
activity or other activity.
- part of the building [Pjesa e
ndërtesës; Deo zgrade; Gebäudeteil] -
The part of the building is considered
an apartment, business premises or
one or more rooms in the building,
which may be a separate physical en-
tirety or object of property transac-
tions.
- conductors [Përçojat; Provodnici;
Leitungen] - Conductors represent a
construction to serve for infrastructure
purposes such as high voltage power
lines, water and sewerage pipes, gas
and oil transportation pipes, etc.. ca-
dastral map [Hartat kadastraale; Ka-
tastarska karta; Katasterkarte] - Ca-
dastral maps present maps of lands
where the boundaries of cadastral par-
cels are shown, references to signs of
638
the corner boundaries, buildings on the
parcels, as well as parcel and building
identifiers.
Katastarska karta; Katasterver-
messungen] - Cadastral surveys pre-
sent collected information and data
from the site on cadastral parcels, in-
cluding their position, extent and their
limitations, for the purpose of registra-
tion in the cadastre or re-arrangement
of cadastral boundaries based on ca-
dastre records and cadastral recon-
struction. The cadastral legal bounda-
ries of a cadastral parcel are marked
with precise lines, which are deter-
mined and marked according to state
coordinates.
- Necessary passage [Kalimi i do-
mosdoshëm; Nužni proloz; Notweg] -
Necessary passage is a legal institute
of the neighboring law, according to
which the owner of the immovable
property must allow the uninterrupted
passage of the owner of the immova-
ble property if he/she has no other ac-
cess to the public road (Articles 86 and
following of the LPRR). The owner,
who has this right of necessary pas-
sage, must compensate the owner of
the immovable property, which must
endure this passage, until the solution
for access to the public road is
reached. The manner of use and time
is determined by a court decision.
Necessary passage is not a limited
property right; therefore it is not servi-
tude and should not be registered as
such in the register of immovable
property.
Cadastral surveys [Matjet kadastrale;
Katastarski premer; Katastervermessung]
- See: Cadastre.
Cadastral Zone [Zona Kadastrale; Ka-
tastarska zona; Katasterzone] - Cadastral
zone represents a territorial region within
the municipality by unique name and ca-
dastral number. Each municipality con-
sists of cadastral zones. Cadastral zones
are further divided into cadastral parcels
(see: Cadastre: cadastral parcel);
Cadastre [Kadastri; Katastar; Kataster] -
The Cadastre represents a system of in-
formation about immovable properties in
the textual, numerical, graphical and car-
tographic area, which can be in analogue
and digital form. In Kosovo, the cadastre
is regulated by a special law: the Law on
Cadastre. Cadastre consists of the register
of cadastral unit, cadastral maps and files
of cadastral documents. The cadastre
serves as a basis for registration of the
property rights with creation of cadastral
units for parcels, buildings, parts of
buildings and conductors and reconstruc-
tion of cadastral information. Thus, the
property (real) rights are not recorded in
the cadastre because they are registered
in the immovable property register (see:
Immovable Property Rights Register).
However, the cadastre and the registers
of immovable property complement each
other so that the factual situation ascer-
tained by the cadastre serves as a basis
for registration in the register of immov-
able property rights. Basic units of the
cadastre are: 1. cadastral parcels; 2.
buildings; 3. parts of the building, and 4.
conductors.
Canon law [(e) Drejta kanonike; (e) Ka-
nonsko pravo; Kanonisches Recht] - The
canon law is the clerical law. The Canon
law includes and contains both divine
law (ius divinum), as well as the human
law (ius humanum).
Capacity to act [Aftësia për të vepruar;
Sposobnost delovanja; Ges-
chäftsfähigkeit] Capacity to act is a per-
son's ability to take procedural actions ef-
fectively without the need for a legal rep-
resentative. The legal representative
takes actions on behalf and in the account
of the person without the capacity to act.
The ability to act is not systematically
regulated. The full capacity to act is fore-
seen by Articles 3, 15 and 16 of the LF,
which is reached at the age of 18. The
limited capacity to act is reached at the
age of 14 and is foreseen by Article 142
of the LOR, while the ability to work is
reached at the age of 15 (Article 7 of the
LL). The delictual capacity is achieved
above the age of seven (7) years.
Capacity to act [Zotësia për të vepruar;
Poslovna sposobnost; Rechtshandlung]
See: Ability to act.
Capacity to be a party [Aftësia për të
qenë palë; Sposobnost da bude stranka;
Parteifähigkeit] - The capacity to be a
party is the capacity of a person to be a
holder of procedural rights and duties,
i.e. to be a claiming party or a responding
party. The capacity to be a party corre-
sponds to legal capacity. This means that
a person with legal capacity has the ca-
pacity to be a party. For this reason,
many legal orders do not explicitly regu-
late the capacity to be a party. Kosovo
law acts differently, namely the capacity
to be a party is explicitly regulated (see
Article 73 of LCP).
Capacity to be a party [Zotësia për të
qenë pale; Sposobnost da se bude strana;
eschäftsfähigkeit] - See: The ability to be
a party.
Case file [Dosja e lëndës; Spisi predme-
ta; Akte] - The case file is all documenta-
tion relating to a procedural issue before
the court. Each file is registered under a
specific number for easier identification
of the case.
639
Case law [Praktika gjyqësore; Sudska
praksa, Rechtsprechung] - Case law im-
plies the tendency for the courts to re-
solve their particular cases based on pre-
viously resolved cases, mainly by the
highest courts that have already become
final, with a view to unifying the inter-
pretation and enforcement of law. The
following of this practice leads to the le-
gitimacy of the case law as a source of
law.
Causal link [Lidhja kauzale; Uzročna
veza; Kausalverbindung] - See: Causali-
ty.
Causality [Kauzaliteti; Uzrok; Kausali-
tät] - The objective requirement of the
figure of causing damage is, in addition
to action of inaction, and consequence,
also the Causality. Causality is the con-
nection between action or inaction and
consequence. While in the criminal law,
applies in principle the equivalent theory,
in the civil law the adequate theory ap-
plies. According to the adequate theory,
for the consequence a cause is an action
or inaction if such an action under gen-
eral human experience may be a condi-
tion for causing the consequence. There-
fore, the causal one is only the action or
inaction that is typical of causing such a
consequence. Actions of a person may
not be attributed to him/her if, according
to general experience, such an action has
not caused such a consequence. If a per-
son, who suffered an accident, dies in the
hospital because of an infection, the other
person who caused the damage according
to the adequate theory cannot be held re-
sponsible for the death, as the death of
the injured person may not be attributed
to him.
Cause [Kauza; Uzrok; Causa] - See: Ba-
sis of legal transaction.
640
Cautio iudicatum solvi - Advance pay-
ment for legal costs. It is a procedural in-
stitute according to which a claiming par-
ty from a foreign state has to make an
advance payment at the beginning of the
proceedings on behalf of the costs of
proceedings, unless the law provides for
something else.
Central Bank of Kosovo [Banka
Qendrore e Kosovës; Centralna banka
Kosova; Zentralbank Kosovo] -Central
Bank of the Republic of Kosovo (CBK)
is a public legal entity based on Articles
11 and 140 of the CRK and the Law on
the Central Bank of the Republic of Ko-
sovo. The main functions and objectives
of CBK are to promote and maintain a
stable financial system, including a se-
cure, sustainable and efficient payment
system; contributes to achieve and main-
tain domestic price stability; supports the
general economic policies of the Gov-
ernment; acts in accordance with the
principle of an open market economy
with free competition, favouring an effi-
cient distribution of financial resources
(Article 7 of the Law on Central Bank).
The CBK has administrative, financial
and managerial autonomy. The CBK will
not be registered in the business register.
The CBK is the successor of the Central
Banking Authority of Kosovo.
Central Procurement Agency [Agjen-
cia Qendrore e Prokurimit; Centralna
agencija nabavke; Zentrale Beschaf-
fungsagentur] - The Central Procurement
Agency (CPA) represents an agency es-
tablished within the Ministry of Finance
which performs its functions and duties
in accordance with the LPPRK. In specif-
ic cases, for reasons of professional ex-
pertise, cost effectiveness, efficiency or
other legitimate issues, the Minister of
Finance may have the authority to deter-
mine the CPA as the contracting authori-
ty responsible for carrying out that pro-
curement activity. In these cases, the
CPA, in accordance with the LPPRK and
for all purposes of this Law, is consid-
ered a ‘contracting authority’ for the pro-
curement activity (Article 94 of the
LPPRK).
Academy of Justice [Akademia e
Drejtësisë; Akademija pravde; Justi-
zakademie] - By Law (No. 05/L-095),
dated 08.02.2017, the Academy of Jus-
tice of Kosovo was established, which is
a successor of the Kosovo Judicial Insti-
tute and by this the Institute's activity is
terminated, which was an independent
institute established by Law (Law on Es-
tablishment of the Kosovo Judicial Insti-
tute, 2008). The primary task of the
Academy of Justice is to prepare candi-
dates for judges and prosecutors, i.e. to
organize legal advancement through
courses and vocational training. Now, by
this Law, all duties and responsibilities
regarding the organization of training of
candidates for judges fall within the
Academy of Justice.
Certificate [Certifikatë; Uveren-
je/Potvrda; Zertifikat] - The certificate is
a document, or a letter issued by an au-
thority to prove the authenticity of a fact
or an official action. The certificate is
usually issued for the purpose of certify-
ing or witnessing any fact or action. For
example: civil status certificate (birth,
matrimony, death), school certificate
(grades, study), etc.
Certification trademarks [Markat treg-
tare certifikuese; Sertifikovana trgovačka
marka; Zertifizierungsmarke] - Certifica-
tion trademark is considered a mark
which is intended to determine the quali-
ty, origin, mode of production or other
common features of goods or services.
The owner of the certification mark is not
entitled to use a certification mark him-
self but may authorize and supervise the
use of the mark by authorized entities us-
ing the trademark in accordance with the
rules of use of the certification mark.
Cessio - See: Changing of Creditor.
Chamber of Notaries [Oda e Noterëve;
Notarska komora; Notarkammer] -
Chamber of Notaries is a legal person in
public law acting in accordance with the
Law on Notary and its statute adopted by
the General Assembly of the Chamber of
Notaries and approved by the Ministry of
Justice of the Republic of Kosovo. The
headquarters of the Chamber is in Prisht-
ina and consists of all Notaries in Koso-
vo. Membership in the Chamber of Nota-
ries is mandatory. The main functions of
the Chamber of Notaries are: 1. ensuring
that Notaries execute their professional
duties in a conscientious and correct
manner, comply with professional ethics
and act in a dignified manner; 2. harmo-
nize professional activities of Notaries; 3.
organize training of notaries and employ-
ees of Notaries’ offices; and 4. organize
candidate service.
Chamber of Private Enforcement
Agents [Oda e Përmbaruesve Privat;
Komora privatnih izvršitelja; Kammer
der privaten Zwangsvollstrecker]. Private
enforcement agents are organized in the
Chamber of Private Enforcement Agents,
which functions as an independent insti-
tution (see in particular Articles 380 and
following of the LPEA).
Change of creditor [Ndërrimi i kredito-
rit; Promena poverioca; Gläubigerwech-
sel] - The creditor may enter into a con-
tract with a third person to whom are
transferred his claims against a debtor
(Articles 420 and following of the LOR).
Personal claims cannot be ceded.
641
Change of debtor [Ndërrimi i debitorit;
Promena dužnika; Schuldnerwechsel] -
By change of debtor is meant the legal
relation according to which a person re-
places the debtor by assuming the debt of
the debtor (articles 430 and following of
LOR). Change of the debtor is valid and
possible only with the approval and con-
sent of the creditor. This is understanda-
ble as the creditor wants to know who,
from whom and first and foremost, who
will be the person to fulfil obligation to-
wards him.
Change of the lawsuit [Ndryshimi i
padisë; Izmena tužbe; Klageänderung] -
The change of the lawsuit relates to the
fact of changing of the statement of claim
(objective change) and the change of the
responding party (subjective change).
Supplementation and improvement of the
lawsuit is not considered a change of the
lawsuit within the meaning of the provi-
sion of Article 257 of LCP. The change
of the lawsuit should be clearly distin-
guished from the lawsuit the change.
Charges on land [Barra sendore; Stvarni
teret; Reallasten] - An immovable prop-
erty can be charged in such a way that
the beneficiaries are paid regular periodic
obligations from the immovable property
(these obligations may be in cash also in
kind or services, i.e. maintenance of a
bridge, maintenance of a road etc.). In
principle, and if something else is not
foreseen, the owner of the immovable
property is also personally responsible
for this. The charges on land can be cre-
ated by law or through the legal transac-
tion (265 - 270 LPRR).
Charter capital [Kapitali themeltar;
Osnivački kapital; Grundkapital] - Char-
ter capital is the amount of capital deter-
mined by law or the acts of incorpora-
tion, payable by shareholders of the joint
642
stock company on the occasion of estab-
lishment and registration. For the issued
shares, the charter capital is the amount
paid by the shareholders indicated in the
issued shares. The charter capital serves
as the capital of the company in order to
satisfy obligations towards creditors and
holding of the company's assets. The
charter capital should be available in the
company at all times either in monetary
or asset form. The charter capital may be
increased or decreased by shareholders.
A joint stock company may issue shares
of greater value at nominal values, in
which case the excess amount is not a
charter capital but shall be the premium
of the share registered by the company in
the company's premium account. The
company cannot issue shares value of
which is lower than the nominal value.
According to LBO, currently the mini-
mum amount of initial charter capital of
the joint stock company is the amount of
ten thousand (10, 000) Euros (Article 25
of the Law on Amending and Supple-
menting the LBO). In accordance with
the LBO and the statute, the company
may increase and decrease its charter
capital by amending the statute, but not
below the minimum amount mentioned
above.
Check [Çeku; Ček; Scheck] - Check pre-
sents a valuable paper according to
presentation and important payment in-
strument. In cases with a check there is
only one a legal relationship of obliga-
tions. In this legal relationship, the issuer
of a check empowers the paying authori-
ty, which is usually a bank, to pay the
rightful holders of the check the certain
amount of money contained in check.
Child [Fëmija; Dete; Kind] - Pursuant to
a law, a child means a person under the
age of eighteen. Based on this, it is ascer-
tained that the notion of the child is relat-
ed to the capacity to act (see: Capacity to
act). For example, the capacity to act for
entering into matrimony is obtained by
reaching the age of eighteen. However,
even before this age, through special ap-
plication of a person, the competent court
may allow marriage for the minor older
than sixteen years, if it finds that the per-
son meets physical and mental conditions
(maturity) necessary to exercise his/her
matrimonial rights and meet matrimonial
obligations (Article 16, paragraph 2 of
the LFK). It is important to note that, ac-
cording to the LFK, marital, extramarital
and adopted children enjoy equal rights
(Article 3.4 and Article 167).
Circulation [Qarkullueshmëria;
Prometnost, Verkehrsfähigkeit] - It con-
cerns the fact whether an item is suitable
for being a subject of law, namely to be
able to be sold, alienated, and therefore
subject to a legal relationship. In princi-
ple, all items are subject to legal relation-
ship, unless for an exception, if we are
dealing with so-called res extra com-
mercium items (items out of circulation).
Currently, we still do not have a law ex-
plicitly defining these items out of circu-
lation. But, it may be meant for i.e.
graves, memorials, items with historic or
national value.
CISG/United Nations Convention on
Contracts for the International Sale of
Goods [CISG/Konventa Ndërkombëtare
për Shitjen Ndërkombëtare të Mallrave;
KUNMPR/Konvencija Ujedinjenih naci-
ja o ugovorima o međunarodnoj prodaji
robe; United Nations Convention on
Contracts for the International Sale of
Goods; UN-Übereinkommen über Ver-
träge über den internationalen
Warenkauf] - This Convention represents
an example of unifying the private law at
the international level with around 80
signatory states. This Convention regu-
lates the contract for the sale of goods
(immovable property, rights are exclud-
ed) between persons who have residence
in different countries. The Convention
applies to the signatory states before the
rules of private international law and of
course before the rules of national law.
Civil Code [Kodi Civil; Građanski za-
konik; Zivilgesetzbuch (Bürgerliches
Gestzbuch)] - The civil code is in fact a
voluminous law, which regulates and
codifies a broad field of law, for instance,
the Civil Code, the Trade Code etc. Not
many countries have managed to have
such voluminous codes in the field of
private law. The most known are the Civ-
il Code of Germany, France, Austria,
Switzerland, Austria etc. In the Balkans,
Albania is the only country that has Civil
Code.
Civil law [(e) Drejta civile; (e) Građans-
ko pravo; Bürgerliches Recht (Zivil-
recht)] - Civil law represents the main
part or the main subject of private law,
namely classical private law. The term
civil law derives from the Latin word
cives - citizens, which implies a set of
valid rules for all citizens. It is separate
from other special subjects of the private
law, for the purpose of systematization of
the legal subject though it is the main
part of the private law. Legal theory in
Kosovo follows this division of the sub-
stantive civil law: civil law the general
part, real property right, the law on obli-
gations, the hereditary right. A more ac-
cepted definition for this branch of law is
the definition that defines it as an entirety
of the legal norms governing the social
relations of property character or which
in the last instance assume property char-
acter. Whereas, the general part of civil
643
law covers the contemporary treatment of
the general principles of civil legal rela-
tions and institutions that are common to
all civil legal relations.
Civil procedure [Procedura civile;
Građanski postupak, Zivilverfahren] -
Civil procedure is a process regulated by
legal norms, in which the subjective pri-
vate rights of private persons are ascer-
tained, shaped and exercised. Civil pro-
cedure is divided into contested, out con-
tentious, enforcement and bankruptcy
procedure.
Civil process [Procesi civil; Građanski
proces, Zivilprozess] - See: Civil proce-
dure.
Civil status [Gjendja civile; Civilni
(Građanski) status; Personenstand] - Civ-
il status means the entirety of personal
data of Kosovo citizens, foreign nationals
and stateless persons who are temporarily
or permanently residing in the Republic
of Kosovo, which are registered and kept
in the civil status registry and which cer-
tify birth, family status, death, relation-
ships between them and any change oc-
curring in these relationships (Article 2
of Law No. 04/L-003 on Civil Status).
Civil Status Office [Zyra e Gjendjes
Civile; Kancelarija za civilni status; Zi-
vilstandsamt] - Civil status office repre-
sents the offices in the home territory or
in the relevant municipality where facts
of births, matrimonies and deaths are
recorded (Article 2 of the LCS). Civil
status registrar is responsible for keeping
and maintaining civil status documents
and other related documents as well as
their placement in the Civil Registry ar-
chive. Civil status offices issue the fol-
lowing types of civil status documents: 1.
birth certificate; 2. extract from the cen-
tral civil status register; 3. citizenship
certificate; 4. marriage certificate; 5.
644
death certificate; 6. residence certificate;
7. marital status certificate; 8. declaration
on joint household; 9. minutes of admis-
sion of paternity/maternity; Burial per-
mit; 11. testimony of death; 12. certifi-
cate from archive; 13. certification proof
of residence deregistration (AI/25/2013).
Civil status register [Regjistri i gjendjes
civile; Registar građanskog statusa; Per-
sonenstandsregister] - Civil status regis-
ter means the books (physical or elec-
tronic) where records of personal status
of citizens are kept regarding the facts of
all births, marriages, deaths and other da-
ta deriving from them.
Immovable property register [Regjistri
i paluajtshmërive; Registar nepokretnos-
ti; Grundbuch] - Land Book. The register
in the sense of private law is a public
document, which lists the legal property
relations different from the cadastral reg-
ister, where the technical aspects of the
immovable property are recorded. The
land register is called as a notion differ-
ently depending on the legal tradition.
Somewhere is called the Land Book,
somewhere Land Registry etc. In Koso-
vo, this Register is currently called the
Law on the Establishment of the 2002
Immovable Property Rights Register, as
amended in 2011. This register records
the real rights, property, encumbrances,
rights and obligations over an immovable
property. The title itself, the Law “.....
Establishment...” it is implied that this
Law does not foresee only the material
aspects of the registration of real rights,
but also the formal aspects of the Regis-
ter, namely the establishment and crea-
tion of such a Register. The “real” system
applies in Kosovo i.e. the notes are made
according to the immovable property and
the data is maintained according to the
physical and electronic system. Regard-
ing movables, there is another Register.
The registration of possessory pledge and
non-possessory pledge rights are record-
ed in a separate Register, which is fore-
seen and regulated by the Special Law on
Registration of Pledge in the Register of
Movable Items of 2012. Immovable
property rights include: a. ownership; b.
mortgages; c. Servitudes; d. of socially
owned property and state-owned proper-
ty; e. property burdens and charges (Arti-
cle 2 of the LEIPRR). These immovable
property rights are registered only based
on a valid legal title such as: a. the court's
final decision; b. decision of the state
administrative body; c. contract for the
transfer of the right of immovable prop-
erty certified by the competent body; d.
decision or contract for privatization is-
sued by the Privatization Agency of Ko-
sovo; e. the decision of the Commission
for the Reconstruction of the Cadastre; f.
the Commission's decision for the regula-
tion of lands; and g. other document that
by special laws foresees the registration
of property rights (Article 4 of the Law
on Amendments to the LEIPRR). Im-
movable property rights registers are also
characterized by some fundamental prin-
ciples such as the principle of publicity,
the formal principle, the principle of pri-
ority and the principle of legality. Ac-
cording to the principle of publicity, the
registers of other rights to immovable
property are public which means that
everyone can see and access the content
of these registers. Given that the land
registers and other immovable property
rights registers are public documents, ac-
cess to this document can be accom-
plished by analogy with the provisions
governing access to public documents in
the country (Article 24 of the LC). Ac-
cording to the principle of formality, the
records in the immovable property rights
register are presumed to be accurate, true
and lawful, until they are corrected ac-
cording to the foreseen legal procedures.
According to the principle of priority, it
is understood that if the same rights to
immovable property that do not exclude
each other are recorded, therefore they
are not contradictory (such as when an
asset is registered as a mortgage in two or
more times, or even a servitude in some
cases), then based on this principle, the
major legal force will have the first one
registered by date. According to the prin-
ciple of legality, the immovable property
rights will be recorded only on the basis
of legally-established documents issued
by certain bodies, as well as on the basis
of legal transactions concluded in a spe-
cial manner, as outlined above. Applica-
tions for registration of immovable prop-
erty rights are submitted in writing to the
Municipal Cadastral Office in the territo-
ry where the immovable property is lo-
cated (see: Municipal Cadastral Office).
Claim [Kërkesa; Zahtev; Forderung] -
Claim is an allegation of a creditor
against a debtor for fulfillment of a cer-
tain obligation. The claim may be differ-
ent usually the obligation (prestare) con-
sists of a cash claim.
Claimant [Paditësi; Tužilac; Kläger] -
The claimant is a party in the civil pro-
ceedings, who files a lawsuit with the
court and asks for judicial protection.
Class action - is one of the typical fea-
tures of the Anglo-Saxon legal system in
private law, but in the US. This lawsuit
can be filed with a massive participation,
i.e., because of a damage caused to a cer-
tain group of people.
Clause rebus sic stantibus - If upon
conclusion of a contract circumstances
have considerably changed, which both
645
parties have envisaged at the time of
conclusion of a contract, revision or even
termination of the contract may be
claimed. Conditions for such legal situa-
tion are major change in the basis of legal
transaction and the unreasonableness in
the continuation of the contract under the
same conditions. Typical case is i. e. the
extraordinary devaluation of the mone-
tary unit. According to the LOR, Article
116, if after conclusion of a contract cir-
cumstances arise that render the perfor-
mance of obligations by one party more
difficult or owing to which the purpose
of the contract cannot be achieved and in
both cases to such an extent that the con-
tract clearly no longer complies with the
expectations of the contracting parties
and in the general opinion it would be
unjust to retain it in force as it is, the par-
ty whose obligations have been rendered
more difficult to perform or the party that
owing to the changed circumstances can-
not realize the purpose of the contract
may request the rescission or the revision
of the contract. It shall not be possible to
request the rescission of a contract if the
party making reference to the changed
circumstances should have taken such
circumstances into consideration when
the contract was concluded or could have
avoided them or could have averted the
consequences thereof.
Co-author [Bashkautor; Ko-autori; Mi-
turheber] - If the work constitutes an in-
separable entirety, and is created in co-
operation with two or more persons, then
those persons will be considered co-
authors of the work. Copyright on co-
authors’ work belongs to all co-authors
and is administered with their consent,
unless otherwise provided by law or con-
tract. The co-authors' relationship con-
cerning their parts of the property benefit
646
from the use of the work is determined in
proportion to the contributions of each of
them in the creation of the work, unless
otherwise provided by the contract. If
any of the co-authors waives from a part
of the property benefits, the share of oth-
er co-authors is increased in proportion to
the initial size. Co-authorship must be
distinguished from intertwined or joint
works.
Intertwined works - The intertwined
works exist when two or more authors
join their separate works for the pur-
pose of common use or for some
forms of use, each of them enjoys the
copyright over his/her contribution.
Relationships between authors of in-
tertwined works are regulated by con-
tract for example the case of a
textwriter and a singer.
Co-author [Koautor; Ko-autor; Co-
Autor] - See: Co-author.
Codification [Kodifikimi; Kodifikacija;
Kodifizierung] - Codification is the vo-
luminous and comprehensive regulation
of a particular field of law. Codification
is usually achieved by regulating a cer-
tain legal field by the Code.
Co-litigation [Bashkëndërgjyqësia; Su-
parničarstvo; Mitstreitigkeiten] - Usually
presents a person submitting a lawsuit
with a claim against a particular person.
However, due to the efficiency of the
procedure and the principle of economi-
zation, there is a possibility for several
persons to appear on the side of the
claiming party or the responding party.
This is called subjective co-litigation. It
is also permissible for the lawsuit to con-
tain not only one but two or more claims.
This is called objective co-litigation (Ar-
ticles 264 and following of LCP).
Collective organization [Shoqëri Kolek-
tive; Kolektivno partnerstvo; Kollek-
tivgesellschaft] - See: General partner-
ship.
Collective trademark [Marka tregtare
kolektive; Kolektivna trgovačka marka;
Kollektivmarke] - Collective trademark
is considered that mark, which is used to
distinguish the goods and services of
members of the association, which may
include many legal persons, and as the
trademark owner is registered an associa-
tion, which has the purpose of identifying
goods or services placed in market by
members of the association. Examples of
such cases may be associations of pro-
ducers, service providers, traders, etc.
Commercial activity [Veprimtaria treg-
tare; Trgovinska delatnost; Kommerzielle
Tätigkeit] - Commercial activity means
any regular activity which involves se-
curing, provision or production of goods,
services, property and/or works for a per-
son or a company in exchange or await-
ing any kind of payment or compensa-
tion; provided that the employee per-
forming services for his/her employer is
not considered to engage in commercial
activity until such services are compen-
sated under the contract of the employee
with the employer.
Commercial contracts [Kontratat
komerciale; Komercijalni ugovori; Han-
delsverträge] - Commercial contracts are
those contracts, which are concluded by
economic entities in the sense of LBO
(see Article 12 of the LOR). In Kosovo,
the monist principle of regulating eco-
nomic legal relations applies. This means
that the commercial or economic legal re-
lations are not specifically regulated,
with the consequence that the norms of
private law, usually the norms of the law
on obligations also apply to commercial
or economic contracts, unless otherwise
is provided by law.
Commercial representation [Përfa-
qësimi tregtar; Trgovinsko zastupanje,
Handelsvertreter] - Commercial repre-
sentation is a special type of representa-
tion contract (Articles 804 and following
of the LOR). With the commercial repre-
sentation contract, this representative is
obliged to find other enterprises and to
enter economic contracts with them on
behalf and for the account of the repre-
sented. The represented is obliged to re-
ward the commercial representative for
the service performed.
Commercialization [Komercializim;
Komercijalizacija; Kommerzialisierung]
- See: Concession.
Commission (contract) [Komisioni
(kontrata); Komisija; Kommission] - The
commission is a contract, i.e. a legal rela-
tionship of obligations, whereby the
commission agent is obliged to perform
one or more transactions in his own name
but for the account of the other (commis-
sioner), while the commissioner is
obliged to pay the reward (the commis-
sion) (Articles 785 and following of the
LOR.) Regarding the contract of the
commission are applied the rules regard-
ing the order.
Common assets [Pasuritë e përbashkëta;
Zajednička bogatstva/imovina, Allge-
meineigentum] - Common assets are
general goods (air, water etc), which are
res extra commercium and can be used
by everyone (Article 12 of LPRR). How-
ever, a special law may provide for the
regulation and use of these natural goods.
Communication (of letters) [Komu-
nikimi (i shkresave); Dostava (dopisa);
Zustellung (von Schriftsätzen)] - Com-
munication of documents is delivery of
letters from one subject to another in the
procedure. Delivery of a submission to
the court by the claiming party is a com-
647
munication of documents (Articles 103
and following of the LCP). The service
of the judgment on the party is commu-
nication of the documents. The commu-
nication of documents is done by mail,
but also directly by the court's postal ser-
vice or through an official of a state au-
thority or of any legitimized authority.
Electronic communication is permitted
(see Article 103 of the LCP), but is still
not operational due to insufficient legal
personnel and the necessary infrastruc-
ture.
Communication acknowledgment
[Dëftesa e komunikimit; Potvrda o
prepisci; Bescheinigung des
Schriftverkehrs] - See acknowledgment
on receipt.
Company [Kompani; Kompanija; Un-
ternehmen] - See: Corporation.
Comparative law [(e) Drejta compara-
tive; (e) Uporedno pravo; Rechtsverglei-
chung] - Comparative law is science
dealing with the study of the right in
space. Thus, the comparative law deals
with the study, analysis and comparison
of the rights of different countries.
Compensation [Kompensimi; Kompen-
zacija/Nadoknada; Aufrechnung] - Com-
pensation is manner or reason for termi-
nation of the obligational relationship
and thus of the obligation (Articles 317
and following of the LOR). Compensa-
tion is possible if it is declared by debtor
and if the foreseen requirements are met.
In order for a compensation to be valid,
the following requirements should be
met: the existence of a compensating sit-
uation (reciprocity and similarity of
claims, counter-claim of the debtor
should have been achieved), declaration
of compensation by the debtor and there
is no prohibition of compensation.
648
Compensation for expropriation
[Kompensimi për shpronësimin; Nak-
nada za ekspropriaciju; Entschädigung
bei Enteignung] - See: Expropriation.
Competition [Konkurrencë; Konkurenci-
ja; Wettbewerb] - Competition means
competition or the pursuit of economic
entities for commercial advantage in the
market. Kosovo has a special law for pro-
tection of competition and the mainte-
nance of free or fair competition. Free
competition means open, equal and fair
competition between businesses in the
market. Competent body to observe and
maintain competition rules in Kosovo is
the Kosovo Competition Authority as an
independent public body.
Compulsory part of inheritance [Pjesa
e domosdoshme e trashëgimisë; Nužni
nasledni deo, Pflichtteil der Erbschaft] -
Freedom of will also applies to inher-
itance law. This means that the decedent
(de cujus) has the right to dispose his/her
wealth according to his will and wish in
case of death. This implies that the dece-
dent can determine by will, who will take
the property after his death. But, the law
provides that in such cases, some direct
relatives, legal heirs would have the right
to claim the so-called compulsory share.
Such persons, who are entitled to com-
pulsory inheritance property, are called
“compulsory heirs”. Who can be the
compulsory heirs and how much is this
compulsory part of inheritance is fore-
seen by the Articles 29 and following of
the LI. In Kosovo's law (unlike many
other countries' laws), the “compulsory
part” is a true inheritance right and not a
claim of a compulsory heir against the
heir. This means that this right over the
compulsory part cannot be excluded and
the compulsory heir participates as a
“heir” and not just to have the right to
claim against the other heirs.
Concession [Koncesion; Koncesija;
Konzession] - Concession or a ‘conces-
sion contract’ means the process or a
contract concluded between a public au-
thority and a concessionaire, which is
usually a private entity, where the main
object of the contract is investment and
implementation of a public infrastructure
project. As a counter-compensation for
fulfillment of the contract, the conces-
sionaire is awarded with the right to use
and exploit the infrastructure. Physical
objects and system may be included in
the infrastructure that directly or indirect-
ly provides services or valuable items in
the interest of general public. The con-
cession project includes an activity or
combination of activities that are carried
out under a concession, such as: design,
construction and development of new in-
frastructure facilities; rehabilitation,
modernization and expansion of existing
infrastructure facilities, etc.
Conclusion [Konkluzioni; Zaključak;
Konklusion] - Conclusion is a type of de-
cision issued by the Court and the private
enforcement agent in the enforcement
procedure regarding issues that are not
related to the approval or refusal of the
proposal for enforcement, but to the con-
duct of the procedure (Article 3 of the
LEP). By the conclusion is decided i. e.
for the convocation of a hearing in the
enforcement procedure, for the convoca-
tion of a session for sale of a premise un-
der enforcement etc.
Conclusion of contract [Lidhja e kon-
tratës; Zaključivanje ugovora; Vertragss-
chluss] - The issue when a contract is
considered concluded is of particular im-
portance in the legal practice, because on
the time the contract is concluded de-
pends also the addressing of some issues
regarding the effect of the obligations as
well as various issues in the event of its
possible resolution. According to LOR,
the contract is concluded at the moment
when the offeror receives a declaration
from the offeree that the offer has been
accepted. Whereas, as far as the place is
concerned, it is considered that the con-
tract is concluded to the place where the
offeror had its head office i.e. his/her
place of residence at the moment the of-
fer was made (Article 21 of the LOR).
Concordia [Konkordat; Konkordat;
Konkordat] - Concordia are traditionally
called interstate contracts between a state
and a Catholic Church. Contracts be-
tween a state and an Evangelical Church
are called Ecclesiastical Contracts. Re-
cently, the Contracts with the Catholic
Church are also called Ecclesiastical
Contracts.
Condicio facti - Presents a condition or
real conditions that are imposed by the
parties by their own will in a legal trans-
action or transfer.
Condicio iuris - Presents any condition
imposed by law on the validity of a legal
transaction.
Condictio sine causa - Roman law. See:
Unjust enrichment.
Condition (of legal transaction) [Kushti
(i punës juridike); Kazneni uslov; Bed-
ingung (des Rechtsgeschäfts)] - The con-
dition is an uncertain fact, from which
appearance depends conclusion of a legal
transaction, usually of a contract. Due to
the basic principle of private law, i.e. the
principle of free autonomy of will, the
subjects of the law have the right to enter
into legal relationship, by conditioning
that legal relationship with a condition
(Articles 59 and following of LOR). The
agreement of the parties under a condi-
649
tion shall mean that the appearance or
non-appearance of legal consequences
under the agreement depends on any fu-
ture event that is not yet known whether
it will happen. The condition should be
allowed and not fall into contradiction
with public order and moral, as well as
categorical provisions. As a typical case,
it may be i.e. the uncle promises to his
nephew that he will purchase a new car
to him if the nephew finishes the faculty
with high grades.
Condominium [Kondominium; Kondo-
minium; Wohnungseigentum] - Condo-
minium is a general notion for the com-
munity of owners or the owners of build-
ing units in the same building in order to
manage the building in a better and more
efficient way. For these purposes, man-
agement bodies are established, such as
the administrator, the council and others.
The legal basis of this community is in
the provisions of Articles 63 and follow-
ing of the LPRR and the Law (No. 04/L-
134) on the Condominium.
Conductors [Përçojat; Provodnici, Lei-
tungen] - Shih: Cadastre: conductors.
Confiscation [Konfiskimi; Konfiskacija;
Einziehung] - Confiscation is an adminis-
trative measure, which has the character
of a public law and is also used as a puni-
tive measure in the criminal law. By con-
fiscation, the state takes permanently an
item of a person. Cases and requirements
for such a measure are foreseen in differ-
ent laws (mainly in the CCK), while the
administration and management of con-
fiscated property is regulated by the Law
on Managing Sequestrated or Confiscat-
ed Assets.
Confusion [Konfondimi; Sjedinjenje;
Konfusion] - Confusion is a manner for
extinguishing obligations under which
creditor and debtor become the same per-
650
son (Article 334 of the LOR). The typical
case of confusion is i.e., when the credi-
tor becomes the heir of the debtor.
Consensus (Principle) [Konsensualiteti
(Parimi); Konsensualnost (načelo); Kon-
sensprinzim] - It is a basic principle of
civil law in France and in most countries
with Roman legal traditions. The essence
lies in the fact that ownership is trans-
ferred to the acquirer by means of a legal
transaction (i.e. through a sales contract)
without the need for a real action, i.e., de-
livery, as required in the countries with
the “tradition” basic principle. However,
it should be noted that this principle is
not automatically applicable if an object
of a legal transaction is an item by type,
since additional actions are required to
specify the item, pursuant to principle of
specialty, as a basic principle in the Law
on Real Rights.
Consent [Pëlqimi; Saglasnost, Zustim-
mung] - Most of the legal transactions
are concluded between the two subjects
without the will of any third person. In
exceptional cases, it may be required that
a third person's will is required for the
validity of a legal transaction (i.e. a legal
representative must agree to the conclu-
sion of the contract of a minor child with
someone else). This consent may be prior
to conclusion of legal transaction in the
form of consent or after the conclusion of
legal transaction in the form of approval
(Article 19 of the LOR).
Consideration [Consideration; Raz-
matranje; Rücksichtnahme]. Considera-
tion is one of the typical features of the
Anglo-Saxon legal system in private law.
According to this institute, a promise for
an obligation, namely an offer in princi-
ple, is not mandatory if there is no coun-
ter-obligation on the part of the one re-
ceiving the offer, unless the offer is in
writing in a form of a “deed”.
Consolidation [Komasacioni;
Komasacija; Zusammenlegung] - See:
Land regulation.
Spouses [Bashkëshortë; Supružnici, Eh-
egatten] - Spouses are called persons
(husband and wife) who have entered in-
to a lawful matrimony. At the moment of
matrimony, by law spouses assume mu-
tual duties and responsibilities. Their
marital relationship is characterized by
the principle of equality in all personal
and property relations; faithfulness, re-
spect, solidarity, financial support and
mutual assistance to each other (Article
42 of LFK).
Construction [Ndërtimi; Izgradnja;
Bauvertrag] - Construction contract is a
legal relationship of obligation under
which the contractor undertakes to con-
struct a building premise (i.e., road, dam,
etc.) and where work is complicated and
bigger. Concerning the construction con-
tract, the norms related to contract on
work apply mutatis mutandis, unless ex-
pressly provided otherwise. The con-
struction contract unlike the general work
contract must be concluded in writing.
The construction contract is expressly
regulated by the provisions of Article 645
of the LOR.
Consumer [Konsumator; Potrošač; Ver-
braucher] - Consumer is considered any
natural person who purchases and uses
goods or services to meet his/her needs
for purposes that are not related to com-
mercial activity. In Kosovo, consumer
rights are governed and protected by a
special law (Law on Consumer Protec-
tion).
Contested procedure [Procedura kon-
testimore; Parnični postupak, Streitiges
Verfahren] - Contested procedure is a
regulated legal process in which subjec-
tive private rights of the private subjects
are ascertained, shaped and decided. It is
ascertained that a subjective private right
exists and the court (state or non-
state/arbitration court) decides by deci-
sion if someone has the right to claim the
fulfilment of an obligation, i. e, if the
owner has the right to request the item
from the illegal possessor, etc. For this
reason, this procedure is also called a
recognition (cognition) procedure. The
science that studies the contested proce-
dure is Civil procedural law or contested
law and the main formal source of this
right is LCP.
Contra legem - Contrary to the law.
Contract [Kontrata; Ugovor; Vertrag] -
The contract is a mutual legal transac-
tion, i.e. an agreement between two enti-
ties, which causes legal consequences.
As the contract is an agreement, then the
reconciliation of will for its conclusion is
always necessary. This will is declared in
principle with the offer and acceptance of
the offer. The contract is undoubtedly the
main legal transaction, both in the legal
and economic terms, and as such repre-
sents absolutely the fundamental ground
of the private law. Only the basic and
necessary frameworks for entering into a
contract are provided for in the law,
while the parties are free to conclude the
contract on the basis of the free will prin-
ciple (see Articles 15 and following of
the LOR). The freedom of contracting is
the basis of any free economic and dem-
ocratic order. As the freedom of contract-
ing is valid, in principle no forms in writ-
ing are required for its validity, unless
otherwise is provided by law, i. e. con-
tract signing for an immovable property,
loan etc.
651
Contract in favor of a third person
[Kontrata në dobi të personit të tretë;
Ugovor u korist trećeg lica; Vertrag
zugunsten Dritter] - Contract in favor of
a third person means the legal relation-
ship between the creditor and the debtor,
according to which the third person ac-
quires a right against the debtor (Articles
131 and following of the LOR). When
someone contracts in his name any claim
in favor of a third person, then the third
person acquires the personal and direct
right towards the debtor if it is not con-
tracted otherwise or does not arise from
the circumstances of the transaction.
Contractor has the right to demand that
the debtor perform to the third person
what is contracted in favor of that third
person. The typical case is i.e. life insur-
ance contract for a particular person in
case of death.
Contracts outside business premises
[Kontratat jashtë lokaleve afariste; Ugo-
vori van poslovnih prostorija; Haustür-
geschäfte] - The term “contract outside
business premises” or “distance contract”
should not deceive. This is not a kind of
contract, like i. e. sale contract, ex-
change, etc., but it is the way of conclud-
ing the contract as a reflection of trans-
position of the EU Directives into the
Kosovo's law. This means entering a con-
tract (i.e. of a sale) between an entrepre-
neur and a customer in an apartment,
workplace, street, etc. It is specific as in
this case the consumer is protected with
the right for revocation effectively from
this contract without giving reasons. As a
rule, the customer has the right of revoca-
tion from the contract within 15 days
from the conclusion of the contract and
without any reason and without any legal
consequences for the consumer. In Koso-
vo this issue is not properly regulated,
652
and the LOR does not foresee any rele-
vant norms. Law on Consumer Protection
(2012) has far more a character of the
public law and has not transposed the EU
directives on consumer protection.
Contractual penalty [Dënimi kon-
traktues; Ugovorena kazna; Ver-
tragsstrafe] - The creditor in the obliga-
tional relationship has the right to require
the debtor to fulfil the obligation, while
the debtor has the duty to fulfil it consci-
entiously and in its entirety, in accord-
ance with its content. The contractual
penalty is a personal security mean for
fulfilment of the contract by the debtor.
A contractual penalty exists when the
creditor and the debtor agree that the
debtor pays the creditor a certain amount
of money or brings any other material
benefit if he/she does not fulfil his/her
obligation or is late with its fulfilment
(Article 253 of LOR. Contractual penalty
cannot be contracted for monetary liabili-
ties.
Convalidation [Konvalidimi; Osnaženje/
Konvalidacija; Heilung] - Convalidation
means improving the flaw of the form of
a contract. A contract may be considered
valid if it has not been entered in the
foreseen written form if the obligations
have been fully or mostly met (Article 56
of the LOR). Convalidation cures only
the flaw of the contract form, but not the
flaw of any real action, i.e. the registra-
tion of the right to the immovable proper-
ty register.
Conversations [Bisedimet Razgovori;
Verhandlungen] - Conversations in the
legal sense is an alternative method for
resolving disputes between certain enti-
ties. This method is not legally envisaged
systematically, but it is foreseen in many
legal provisions that the parties, especial-
ly in private law, resolve their own dis-
pute. This is especially in the mediation
procedure. See: Mediation.
Conversion [Konverzioni; Konverzija;
Umdeutung] - If a null contract meets the
requirements of another contract, then
this contract shall be valid if the parties
would have entered into such a contract
if they knew about the invalidity of the
other contract (Article 92 of the LOR).
Co-ownership [Bashkëpronësia; Suvlas-
ništvo; Streitgenossenschaft] - See: Own-
ership.
Corporation [Korporatë; Društvo Kor-
poracija; Konzern] - According to LBO,
the term corporation is used as a syno-
nym for entities such as a joint stock
company or a limited liability company
that are established in Kosovo. See: Joint
Stock Company and Limited Liability
Company.
Copyright [Drejta e autorit; (e) Autorsko
pravo; Urheberrecht] - Copyright is an
indivisible right in a work that belongs to
the author as a subject of intellectual
property for the protected work. Copy-
right includes: 1. moral rights of the au-
thor (exclusive personal authorizations to
protect the inviolability of the author's
work and the personality of the author);
2. the property rights of the author (ex-
clusive authorizations for the use of ma-
terial gains from the act and protection of
the copyright interests of the author); 3.
other copyright rights (that may be of dif-
ferent or of mixed nature between the
first and the second).
- moral rights of the author [Të drejtat
e personalitetit; Moralna prava auto-
ra; Persönlichkeitsrechte] the moral
rights are: 1. the first publication right,
which implies that the author has the
exclusive right to decide if, when and
in what way his work will be pub-
lished for the first time; 2. the right to
recognize the authorship, which im-
plies that the author has the exclusive
right to be recognized and to be
marked as the author of the work, or to
decide whether his authorship should
be indicated by name, nickname or
sign; 3. the right to the integrity of the
work, which implies that the author
has the exclusive right to oppose any
deformation or other intervention in
his work, and any use of his work, if
such interference could prejudice his
creative reputation and respect; 4. the
right to regret, which means that the
author may revoke the property right
transferred to another if there are seri-
ous moral reasons for this, provided
that the right holder compensates the
real damage caused by such revocation
of right.
- Property rights of the author [Të
drejta pasurore të autorit; svojinska
prava autora; Verwertungsrechte] In
the property rights are included the
right of use, which implies that the au-
thor has the right to use the material
benefits from his work. This right is
expressed in three forms: in the sub-
ject form (for example: reproduction,
distribution and lease of authorship);
in the non-subject form (i.e., from the
public interpretation of the work, its
public communication and its public
appearance); as well as in the modified
form (for example: the right to process
the work by modifying it in another
work and the right to adapt the work in
any audiovisual way);
- Other rights of the author [Të drejtat
e tjera të autorit; druga prava autora;
Sonstige Rechte] other author's rights,
that is, the rights that may be of differ-
ent nature or with mixed elements and
property rights of the author are: 1. the
653
 right of access and of exposure, which
means that the author has the right to
access the original or copy of his work
owned by another person when needed
to reproduce or process the work pro-
vided that the reasonable interests of
the possessor of the work are not sub-
stantially affected; 2. right to resale,
which means that in the event of the
resale of the original of the artistic
work after its first alienation by the au-
thor, the author has the right to be no-
tified about the resale as well as the
right to compensation in the amount
determined by Article 36 of the
LCRR; 3. the right of public lending,
which means that with the author's
permission, the original or copy of his
work may be made available to the
public through the public institution,
to be used for a fixed period of time
and without any direct or indirect ben-
efit (Article 37 of the LCRR). 4. the
right to special compensation, which
means that in cases where the author's
work, depending on its nature, may be
reproduced for private use, the author
is entitled to a portion of the special
compensation for such reproduction of
his/her work (Article 38-40 of the
LCRR);
- Author’s works [Veprat e autorit; au-
torska dela; Urheberwerk] - Author’s
works are original intellectual crea-
tions in the field of literature, science
and art that are expressed in any way
foreseen by law, in our case the
LCRR. As typical works of the author,
known to LCRR, which enjoy legal
protection are: oral works (speeches,
lectures, stories and similar); written
works (texts in books, brochures, daily
newspapers and texts of literature, sci-
entific and professional literature, as
654
well as computer programs); musical
works with or without text, whether or
not they are expressed in grades or in
any other form; theatre works; chore-
ographic works; films and audio-
visual works; photographic works (ar-
tistic photographs, photomontages,
photocopies, photographs of report-
ers); figurative art works (paintings,
sculpture, graphics, drawing); works of
architecture; scenographic works;
works of applicative art as well as in-
dustrial and graphic design; carto-
graphic works; scientific, educational
or technical presentations.
- Derived works [Veprat e prejardhura;
nasleđeno delo; abgeleitete Werke] a
derived work is called a work which,
after the processing of a preliminary
work, is shaped and meets the condi-
tions, to be treated as a work of art.
Subsequent works are translations, ad-
aptations, arrangements, musical or-
chestrations, and other works of an ex-
isting work or other material. Protec-
tion also includes translations of legal
texts, court decisions and administra-
tive acts, if they are not made for offi-
cial publication (Article 10 of the
LCRR).
- Orphan works [Veprat pa mbrojtje ju-
ridike; dela bez pravne zaštite; Werke
ohne Rechtsschutz] a work is consid-
ered as an orphan work, if none of the
rights holders in that work is identi-
fied, or even if one or more of them
are identified, but none of them is
found despite a complete and reasona-
ble search for holders of rights. The
right to use such works is provided by
organizations such as libraries, educa-
tional institutions and museums that
offer public access, as well as ar-
chives, audio and video heritage insti-
 tutions and public broadcasting organ-
izations established in the Republic of
Kosovo, so to fulfil their goals with
regard t o the public interest mission.
The status of orphan works will expire
if the copyright holder becomes
known or his location is found (Article
12 and 12 of LCRR).
- Works without legal protection [Ve-
prat pa mbrojtje juridike; dela bez
pravne zaštite; Werke ohne Rechtss-
chutz] - Legal protection of copyright
does not include: ideas, principles,
guidelines, procedures, discoveries or
mathematical concepts; laws, sub-
legal acts and other regulations; offi-
cial materials and publications of par-
liamentary, governmental and other
organizations that perform public
functions; official translations of regu-
lations and other official materials as
well as of international agreements
and other instruments; submissions
and other acts in administrative or ju-
dicial proceedings; published materials
for public information; folkloric ex-
pressions; news of the day and various
information that characterize common
media reports (Article 12 of LCRR).
Copyright contract [Kontrata për të
drejtat e autorit; Ugovor o autorskom
pravu; Urhebervertrag] - The author may
transfer to another person's property
rights for the use of his work through
contract or other legal action. Copyright
contract is a formal contract, which must
contain in particular: names of the con-
tracting parties, the title, respectively
identification of the work that is subject
of the contract, the rights, respectively
the forms of use that are subject to trans-
fer, compensation forms of the author,
eventual restrictions on content, potential
restrictions on territorial expansion, dura-
tion. Regarding this contract, the law has
set some limits on the volume of transfer
of copyright by determining that the con-
tract will be considered invalid, if: 1. the
author transfers his/her right as a whole;
2. moral rights; 3. property rights over all
future works; 4. property rights on still
unknown forms of use of his work (Arti-
cles 75, 82 and 83 of the LCRR, whereas
for the terms and other general elements
of the contract, the provisions of the
LOR.
Corpus delicti - The entirety of the facts
and evidence that constitute unlawful ac-
tion or legal violation.
Corpus iuris canonici - Corpus iuris
canonici is a codification of the canon
law, created from 1140 to 1500, and has
presented the main formal source of the
canon right, regulating not only religious
but also secular relationships. In 1917 the
new codification of corpus iuris canonici
entered into force.
Corpus iuris civilis - Corpus iuris civilis
is a comprehensive codification of the
Roman law, originally created by cus-
tomary law and then in continuity also
with the written law. This codification
was conducted under the leadership of
the Roman emperor Justinian. This
“code” consists of four voluminous parts
and of the Institutions (introduction book
to the right with legal power, Digests or
Pandects (writings of classic jurists, Jus-
tinian Codex (Emperor's Orders) and
Novelae (additional laws issued later).
Counterclaim [Kundërpadia; Protivtu-
žba; Widerklage] - Counterclaim is the
lawsuit of the responding party against
the claiming party in a process initiated
by the claiming party (Article 256 of the
LCP) and is considered to be not only the
protection remedy of the responding par-
ty but also the legal remedy, already for
655
challenge. Upon filing the counterclaim,
roles in the process are changed, where
the responding party becomes a claiming
party, and the claimant becomes a re-
sponding party. If the counterclaim is
permissible, then the court decides in the
same process and usually with the same
decision both for the lawsuit and the
counterclaim. In order for the counter-
claim to be permissible, formal require-
ments should be cumulatively met and al-
ternatively a material condition or pre-
sumption.
Counter-enforcement [Kundërpërm-
barimi; Protivizvršenje; Voll-
streckungsgegenantrag] - Counter-
enforcement is a legal remedy of the
debtor against the creditor in the en-
forcement procedure (Articles 54 and fol-
lowing of the LEP), which remedy is
embodied after the forced execution of
the creditor's claim. This may happen if
upon the enforcement finalization the en-
forcement title has been abrogated or
canceled or if the creditor has received in
the enforcement procedure more than
what belonged to him/her. In principle
the counter-enforcement procedure is
carried out similar as the enforcement
procedure, only now the subjects are with
opposite roles. The counter-enforcement
proposal must be submitted within the set
deadline and within the subjective dead-
line of 15 days and the objective deadline
of 1 year (Article 54 of the LEP).
Court of Appeals [Gjykata e Apelit;
Apelacioni sud; Berufungsgericht] - The
Court of Appeals is a second instance
court for the decisions of the first in-
stance court - the Basic Court. There is
only one Court of Appeals for the whole
territory of the Republic and its seat is in
Prishtina. In the Court of Appeals, exclu-
sively the professional judges decide,
656
consisting of three judges. In the Court of
Appeals, there are also established De-
partments for consideration of particular
issues (see Articles 17-20 of the LC).
Court recess [Pushimi i gjykimit; Prekid
suđenja, Ruhen des Verfahrens] - Court
recess is in fact the termination of the
proceedings and it is ultimately accord-
ing to an event (Article 282 of LCP). The
typical case is death of a natural person
and subject of dispute are personal rights,
which cannot be transferred to the legal
successors.
Court settlement [Pajtimi gjyqësor;
Sudsko poravnanje; Vergleich] - Court
settlement is an agreement of the parties
concluded in the court to resolve their
dispute by themselves and to complete
the judicial process by their own will
(Articles 411 and following of the LCP).
In this case, the court approves the court
settlement with minutes, where it renders
a decision of a declarative nature, which
decides the merit of the matter. Court set-
tlement differs from the settlement of the
substantive law, as with the court settle-
ment, the case becomes adjudicated and
there cannot be another process for the
same issue (ne bis in idem). On the other
hand, the settlement of the substantive
law (the settlement under Articles 10 and
1047 of the LOR) is a contract of the
substantive law and does not have the ef-
fect of an adjudicated matter (res judica-
ta) and of course the party may initiate
the proceedings, although there is a set-
tlement from the substantive law.
Court settlement [Ujdia gjyqësore;
Sudsko poravnanje; Gerichtsvergleich] -
See: Court agreement.
Credit [Kredia; Kredit; Kredit] - See:
Loan.
Creditor [Kreditor; Kreditor; Gläubiger]
- Creditor is called a person who in a le-
gal relationship of obligation has the
right to request from the debtor perfor-
mance of an action which can be ex-
pressed in ‘giving’ or ‘acting’ or refrain
that can be expressed in endure (‘pati’).
Creditor’s claim [Kërkesë kreditore;
Kreditni zahtev; Gläubigerforderung] -
Creditor’s claim is called a claim filed in
the bankruptcy proceedings by the bank-
ruptcy creditor, which includes the right
to be paid based on existence of a debt, a
legal obligation, a contract or any other
legal obligation, whether it is a liquidated
or non-liquidated, mature or immature,
contested or uncontested, insured or un-
insured obligation.
- Secured claim [kërkesa e siguruar;
obezbeđeno potraživanje; Gesicherte
Forderung] Secured claim is called a
claim for which the creditor has an en-
cumbrance registered with the compe-
tent institutions such as a mortgage,
pledge, or lien. As such, these claims
have priority over other claims and
have priority over unsecured claims.
- Secured creditor [kreditor i siguruar;
obezbeđeni poverilac; Absonderungs-
berechtigter Gläubiger] - Secured
creditor is called the creditor, whose
claim is secured by any mortgage,
pledge, or lien registered with the
competent institutions.
- Unsecured claim [kërkesa e the famous German lawyer Rudolf von
pasiguruar; neobezbeđeno potraživan-
je; Nicht gesicherte Forderung] - An
unsecured claim is a claim for which
the creditor has no encumbrance regis-
tered with the competent institutions
such as mortgage, pledge, or lien, or if
the creditor has a burden on the claim,
the uninsured claim remains the dif-
ference between the total amount of
the claim and the collateral value at
the time of opening the bankruptcy
case. The ranking of unsecured claims
is done on a priority basis, such as:
firstly, the administrative costs are
paid; secondly, claims arising from
family relationships or claims for
compensation of victims are paid;
Thirdly, claims from employment rela-
tionships are paid; fourthly, tax claims
are paid; in the end, any remaining un-
secured claim is paid (Article 56 of the
FL).
- Unsecured creditor [kreditor i
pasiguruar; Neobezbeđeni poverilac;
Nicht absonderungsberechtigter
Gläubiger] - Unsecured creditor is
considered a creditor who has an un-
secured claim.
Criminal condition [Kushti penal;
Kazneni uslov; Vertragsstrafe] - Criminal
condition in the contractual relationship
is a preventive measure for implementa-
tion of the contract and for its enforce-
ment. Criminal condition is a guarantee
or an obligation for payment of a certain
amount of money against the other con-
tractual party, if any of the parties do not
fulfill the contractual obligations. See:
Contractual penalty.
Culpa in contrasendo - The responsibil-
ity during the course of the conclusion of
a contract. The legal figure of culpa in
contrahendo was "legally" discovered by
Jhering (1818-1892) and deals with the
responsibility for violating any obligation
before and during the term of the con-
tract. First and foremost, this means that
the parties themselves should act in good
faith and be careful not to cause any
damage to each other even if they are in
the process of concluding the contract.
This legal institute, which is not very
well known to us, is regulated indirectly
657
and insufficiently by the provisions of
Article 20 of the LOR.
Custodian [Kujdestari; Staratelj;
Vormund] - Custodian is called a person
appointed by the Custodian Body for ex-
ercising care towards the person under
custody. A custodian can be any person
who has the personal capacity and neces-
sary ability to fulfill duties and responsi-
bilities of a custodian and who accepts in
advance to become a custodian. The cus-
todian shall be in the first place appoint-
ed from among persons in the family of
the person under custody. The Custodian
Body shall decide whether this is in the
interest of the person under custody (Ar-
ticle 236 of LFK). Duties of the custodi-
an are to take care in good faith of the
personality, rights and interests of the
person under custody, and to administer
his property with caution, as well as to
inform the Custodian Body of the course
of custody.
Custodian body [Organi i kujdestarisë;
Organ starateljstva; Vormund] - Custodi-
an Body is an administrative body at mu-
nicipal level, competent for social issues
related to protection and family assis-
tance. In exercising its function for pro-
tection of rights and interests of children,
the powers to file legal remedies and to
take legal actions are also included, such
as presentation of facts, necessary evi-
dence, etc. In cases where court proceed-
ings are conducted, the court is obliged to
summon the custodian body as a partici-
pant to the proceedings and to notify
about its decisions (Article 6 of the
LFK).
Custody [Kujdestaria; Starateljstvo;
Vormundschaft] - Custody is a legal in-
stitute of the family law that aims to pro-
tect interests of children and adults who
are not able to judge normally (persons
658
with incapacity to act or with limited ca-
pacity to act). Through this institute, per-
sons who are without parental care are
placed under the care of other persons
(custodian) capable to take care of them.
In this sense, LFK in Article 7 has fore-
seen that special protection is provided to
children without parental care through
forms of protection such as custody, fam-
ily shelter, residential shelter and adop-
tion. The custody creates a special rela-
tion between the custodian and the per-
son under custody. Duties related to ap-
plication of custody, as an institute of the
family law, in accordance with LFK, are
performed and carried out by the Custo-
dian Body. This legal institute is regulat-
ed by Articles 215 to 270 of the LFK.
Minors are placed in custody in cases
where their parents are unable to exercise
parental care; or because both parents are
deceased or unknown, have been de-
clared missing, or have lost parental care
or have lost their capacity to act; or for
any other cause which, by a court deci-
sion, gives reasons for a placement on
behalf of the wellbeing of the child. Cus-
tody can also be applied to adults when it
is required and necessary to protect their
personality and will be manifested pri-
marily with personal care, independent
life-skills training and medication. Cus-
tody can also be applied to property of
these categories, for the purpose of secur-
ing the property rights and other rights
and interests of persons under custody.
Custom [Zakon; Običaj; Gepflogenheit]
- See: Customary law.
Customary law [(e) Drejta zakonore;
Običajno pravo; Gewohnheitsrecht] - The
Customary law is a formal source of law
in exceptional cases only. The Customary
law is an unwritten law, which is shaped
into a community through continuous ex-
ercise. In order that a customary law is
considered a formal law, the following
requirements must be met: a long time
exercise of a customary norm and the
general obedience in society that the cus-
tomary norm is actually a law. The cus-
tomary law is a formal dominant source
in the Anglo-Saxon law, while in the
continental law it plays only a peripheral
role. Article 32 of the LPRR refers di-
rectly to the customary law if a domestic
animal is lost.
D i.e. double of the normal interest rate.
Da mihi factum, dabo tibi ius - Give me
facts and I give you a right; see: iura
novit curia.
Damage [Dëmi; Šteta; Schaden] - The
damage is any undesirable deterioration
of any person's property or his/her sub-
jective rights. The willingness to dimin-
ish wealth is a waste. Damage is also le-
gally defined by Article 137 of the LOR
as a diminution of one's property (ordi-
nary damage) or obstruction of its growth
(loss of profit) and causing physical pain
to another person, or mental distress and
fear (non-material damage). The damage
may be various, direct or indirect, mate-
rial or non-material. The damage can be
caused in two ways: by 'action' and ‘inac-
tion’. The damage can be caused by ‘ac-
tions of people’, ‘dangerous items’,
namely ‘dangerous activities.
- material damage [Dëm material; Ma-
terijalna šteta; materieller Schaden] -
material damage primarily refers to
damage of material items, property
and wealth.
- moral damage [Dëm material; Moral-
na Šteta; immaterieller Schaden] may
include loss of life, integrity of the
person, bodily harm and health (physi-
cal and mental), freedom, etc.
Damage beyond half [Dëmtimi përtej
gjysmës; Šteta preko polovinea; Schaden
über die Hälfte] - See: Damage beyond
measure.
Damage beyond measure [Dëmtimi
përtej mase; Šteta preko mere;
Übermäßige (Erhebliche) Schädigung] -
Damage beyond measure (laesio
enormis). If there is an open dispropor-
tion in a legal relationship between recip-
rocal obligations, then the injured party
may seek the annulment of the contract
(Article 122 of the LOR). Typical case is
Damnum - Damage. See: Damage.
De cujus - See: Testator.
De facto - In fact. It is about the truth,
the factual situation, regardless of the le-
gal aspect.
De iure - Legally. The opposite is de fac-
to. According to legal situation. As fore-
seen by legal rules.
De lege ferenda - According to future
law. The opposite of de lege lata. Alleged
and planned legal right. The lawmaker
aims to regulate a certain legal relation-
ship in the future. In certain cases, de
lega ferenda can also be taken as an aid
to the interpretation of any legal norm.
De lege lata - According to applicable
law. As it is currently defined and cur-
rently applicable in the legal aspect.
De minimis non curat lex - The law
does not concern itself with trifles. The
purpose of this Latin sentence is that le-
gal authorizations and legal protection
should not be used for minor and unim-
portant issues. This was a basic principle
in Roman law. This principle applies
now if it is clearly seen that substantial or
procedural rights are being misused.
Debt [Borxhi; Dug; Schulden] - See: Ob-
ligation.
659
Debtor [Debitor; Dužnik; Schuldner] - A
debtor is called a person who in the legal
relationship of obligations is obliged to
give, act, refrain or endure towards an-
other person who is called a creditor.
Decedent [Trashëgimlënësi; Ostavilac;
Erblasser] - Decedent (de cujus) is the
dead natural person who leaves behind
the hereditary property, which is trans-
ferred to the heirs according to the norms
of inheritance law. The decedent may on-
ly be a natural person. The legal person
ceases to exist and in this case the provi-
sions of the LBO apply. The decedent
may freely dispose of his property, i.e.
according to his will, by testament. If the
decedent did not have his will, i.e. he did
not leave a testament then his hereditary
property passes to the legal heirs, deter-
mined by law.
Decision [Vendimi; Odluka; Entschei-
dung] Decision in the legal sense is a
saying or statement by the court about
the legal consequences of a particular
case. By decision is decided on a specific
issue of a concrete case, which case is
subject to review by the court or by any
other public authority. In civil proceed-
ings, the decision is a general notion used
for different types of decisions. Different
types of decisions are issued in the civil
procedure, namely Ruling, Judgment and
Order (See Articles 141 and following of
LCP).
Decision on enforcement [Aktvendimi
për përmbarim; Rešenje o izvršenju;
Zwangsvollstreckungsbeschluss] - Deci-
sion on enforcement is a decision of the
Court, which permits or rejects the pro-
posal for enforcement. While the Private
Enforcement Agent decides by order, the
Court decides by a ruling (Article 1, XII,
5, 10, 44 of the LEP) on issues under its
jurisdiction, namely from the family and
660
employment relationship. The ruling of
the court, like the order of the enforce-
ment agent, does not need to be reasoned
if the proposal for enforcement is al-
lowed.
Declaration (of goods) [Deklaracioni (i
mallit); Deklaracija robe; Warendeklara-
tion] - The declaration is a notice that is
mandatory to be placed on any goods and
must be in writing and signs in respect of
the particulars of the goods relating to the
trade sign, trade mark, brand name, sign
or symbol relating to the goods and
placed on the label, on the packaging, or
on the accompanying documents and in-
formation of goods. The declaration must
contain in particular the following infor-
mation: name of the manufacturer of
goods and the name whereby the goods
are sold; the type, the model, unit of
measurement and the label of the goods
and at least one important specification
that distinguishes that good; date of pro-
duction and expiration date; for domestic
goods, name and address of the manufac-
turer and the country of origin; for the
imported goods, the name and address of
the importer and the country of origin of
the producer.
Declaration of will - Declaration of will
is the expression of a person constituting
legal consequence caused precisely by
the will of the declarant. I.e., if someone
tells someone “do you want to buy my
mobile phone for €200”, it is a declara-
tion of will with legal consequence, be-
cause he/she has made an offer in the
sense of law. Different expressions with-
out thought and will to create legal con-
sequences are not considered declarations
of will, i.e. “Do you want to go for a
walk?" See also: Legal Work and Con-
tract.
Decree [Dekret; Dekret; Dekret] - See:
Order.
Defamation [Shpifja; Kleveta; Ver-
leumdung] - Defamation means the pub-
lication of a false fact or statement which
the publisher knows or should have
known that the fact and the statement is
untrue, the meaning of which damages
the reputation of another person. The
subject of violation of defamation is per-
sonality, honour and reputation of the
person. In Kosovo, the defamation act is
currently decriminalized, meaning it does
not constitute a criminal offense under
the provisions of the Criminal Code of
Kosovo. However, Civil Law No. 02/L-
65 against Defamation and Insult was
adopted regarding this. This means that
with the adoption of this law, for viola-
tion of honour and reputation of any citi-
zen imprisonment sentences cannot be
imposed, but the injured party may file a
lawsuit civil in civil proceedings before
the civil courts for compensation of mor-
al and material damage. A civil lawsuit
for compensation for defamation can on-
ly be filed by private persons. Public au-
thorities are banned from filing a claim
for compensation for the damage caused
by defamation, but public officials may
file a claim for compensation for the def-
amation in private and exclusively in
their personal capacity (Article 5.4 of the
CLDI). There is always evidence of con-
tradictions between these two acts (insult
and defamation) on one hand, and free-
dom of expression on the other, which is
also guaranteed by international acts
(see: European Convention on Human
Rights, Article 10), stating that everyone
has the right to freedom of expression,
freedom to hold opinions and to receive
and impart information and ideas without
interference by public authority and re-
gardless of frontiers. For this reason, the
Civil Law on Defamation and Insult of
Kosovo contains two very clear provi-
sions according to which this law will be
interpreted in a manner that ensures and
maximizes the principle of freedom of
expression in accordance with the Euro-
pean Convention on Human Rights, and
the case law of the European Court of
Human Rights; as well as in the event of
any conflict between this law and the Eu-
ropean Convention on Human Rights, the
Convention and case law of the European
Court of Human Rights shall be applied
(Article 2 of the Civil Law against Def-
amation and Insult).
Invention [Shpikja; Pronalazak;
Erfindung] - The invention is considered
any achievement - discovery in the field
of technology, which constitutes some-
thing innovative, inventive step and that
is applicable in the industry.
- Innovation [risi; inovacija; Innova-
tion] - Is considered an invention
which does not belong to previous
knowledge or so far. Prior knowledge
is considered to be all that is made
available to the public at the national
or world level by means of a written or
oral description, use, or any other
manner, before the filing date of the
patent application.
- Inventive step [hap shpikës; inventivni
korak; Erfinderische Tätigkeit] -
means the requirement that the inven-
tion, even if it exists, has a sufficient
degree of achievement to constitute a
technological advancement of an in-
dustrial activity. By this requirement it
is attempted to achieve a quality in the
technical activity.
- Applicable in industry [e zbatueshme
në industri; primenjivo u industriji;
industriell anwendbar] means that the
661
 inventions should be appropriate and
useful for practical application in any
type or form of industry, including ag-
riculture. Inventions in other fields,
such as scientific discoveries and theo-
ries, mathematical methods, aesthetic
creations, etc., cannot meet this crite-
rion.
Del credere - Del credere is an institute
and notion from Italian legal language,
but also regulated by the LOR (Article
795). Del credere is a guarantee contract
whereby the commission agent guaran-
tees the commissioner to meet the cus-
tomer obligations. For this guarantee,
he/she (the commission agent) may claim
payment from the commissioner. Under
this contract, the commission agent as-
sumes the risk to fulfil obligations of the
commissioner’s customers.
Delict [Delikt; Kažnjiva radnja; Delict] -
See: Damage.
Delictual capacity [Aftësia deliktore;
Deliktna sposobnost; Deliktsfähigkeit] -
See: Capacity to act.
Delinquency capacity [Zotësia
deliktore; Delikvencija; Deliktfähigkeit] -
See: Delinquency.
Delivery [Dërgimi; Upućivanje;
Lieferung] - See: Assignment.
Delivery note [Fletëdërgesa; Obavešten-
je o prijemu pošiljke; Zustellungsurkun-
de] - The delivery note is a document of
correct communication of submissions
and especially of submissions, which
should be sent personally because of their
importance, i.e. the lawsuit, response to
the lawsuit, the judgment, etc. (Article
110 of LCP).
Delivery of documents [Dërgimi i
shkresave; Slanje dopisa; Zustellung von
Dokumenten] - See: Writing Communi-
cation.
662
Denationalization [Denacionalizimi;
Denacionalizacija; Denationalisierung
von Eigentum] - The opposite of
nationalisation. Denationalization (resti-
tution) represents a legal process regulat-
ed by law that aims to return property
(lands) to private persons, which were
previously taken by the state, violently
and without any compensation.
Deposit [Depozita; Ostava; Einzahlung] -
The deposit is a contract, i.e. a legal rela-
tionship of obligations (Articles 726 and
following of the LOR). With the contract
of deposit the depositary is obliged to ac-
cept and keep the movable item and re-
turn it when requested by the depositor.
This service may be rewarded or without
reward. The object of the deposit contract
are small items, but with value, i.e., doc-
uments, money, gold etc.
Deposited bond for legal costs [Kaucio-
ni aktoral; Aktorska kaucija;
Prozesskostensicherheit] see cautio iudi-
catum solvi.
Depositing [Depozitimi; Polaganje;
Verwahrung] - See: Deposit.
Derivative acquisition [Fitimi derivativ;
Derivativna dobit; Derivativer Erwerb] -
The opposite is the original acquisition.
The original acquisition means that
someone earns a real right, usually own-
ership, from a legal predecessor and by
his/her own will, i.e. the acquisition of
ownership of a movable property through
legal transaction (Article 21 of the
LPRR)
Derogation [Derogimi; Derogacija; Der-
ogation] - Derogation in legal life means
repeal. This term primarily refers to the
repeal of a certain part (through modifi-
cation, supplementation and/or amend-
ment) or the entirety of legal acts. In the
jurisprudence, the derogation may be
formal and material.
- Formal derogation - formal deroga-
tion means when a legal act or a law is
repealed through another legal act or
law, expressively and the legal act
ceases to be valid.
- Material derogation - material dero-
gation occurs when there is no formal
derogation, when there are two or
more provisions in one particular case
that may in some way or another regu-
late that matter. In these cases, there is
a material derogation and the applica-
tion of general rules of law such as:
New law derogates the previous one -
lex posterior derogat legi priori or
special law derogates from general law
- lex specialis derogat legi generali.
Designer [Dizajnuesi; Dizajner; Design-
er] - Designer is called the person who
created the industrial design (see: Indus-
trial Design). Natural and legal persons,
domestic and foreign, have equal rights
to obtain and protect the design accord-
ing to the Law on Industrial Design, Ar-
ticle 15.
Devolutive (character) [Devolutiv
(karakter); Devolutivni (karakter); Devo-
lutiveffekt] - A legal remedy or a chal-
lenging remedy may have devolutive or
remonstrative character. A legal remedy
for challenging has the devolutive char-
acter if the court of the highest instance
has decided so, rather than deciding on
the appealed decision (i.e. appeal or revi-
sion against the judgment). The legal
remedy has a remonstrative character, if
the same court, which decided on the ob-
jected or challenged decision, decides on
this (i.e., the request for the return to the
previous situation).
Devolutive effect [Efekti devolutiv; De-
volutivni efekat; Devolutiveffekt] - See:
Devolutive.
Digests (pandects) - Digests or pandects
are called all provisions with the legal
power of the Roman law, codified in the
“book II” of the corpus iuris civilis. They
contain provisions and writings of the
famous Roman jurists, mainly of post-
classical period, especially of Ulpian,
Papinian and Paulus.
Direct (principle) [Direkt (parimi);
Direktno (načelo); Unmittel-
barkeitsgrundsatz (Grundsatz)] - The di-
rect principle is a basic principle in the
civil procedure, according to which the
court that has considered the main trial
session must also decide on the merits of
the case (see Article 4 in conjunction
with Article 182, paragraph 2, sub-para. a
of LCP).
Discovery [Zbulim; Otkriće;
Entdeckung] - See: Invention.
Disposition [Disponimi; Raspoloživost;
Disposition (Grundsatz)] - Disposition is
one of the classical and most important
authorizations of the owner over his/her
own property (see Article 18 of the
LPRR). This authorization and essential
element of ownership implies the inal-
ienable and inviolable right of freedom of
the owner for sale, donation, lease or
plain destruction of his/her asset, or even
renouncement of his/her asset. The own-
er’s right to dispose of property is in
principle unlimited, but the provisions of
civil law should be taken into account, in
particular the rights of third parties (i.e.
the neighbour) or the provisions of public
law (i.e.. if a person ruins his/her house,
then he/she must obey the rules of securi-
ty so that someone is not jeopardized.
The owner who wants to renounce his
own vehicle cannot simply leave it on the
street but must send it to the appropriate
landfill.
663
Dispute dependency [Kontestvarësia;
Međuzavisnost; Streitanhängigkeit] -
Shih: litispendence.
Dissenting opinion [Opinion mospa-
jtues; Izdvojeno mišljenje; Abweichende
Meinung] - Dissenting opinion or a sepa-
rate opinion is an institute according to
which if a case is decided by a trial panel
and one member disagrees with the opin-
ion of the majority, then this separate
opinion is attached to the majority deci-
sion. Such a thing is not allowed in civil
court proceedings before the State Court,
but in the Arbitration. Separate opinion is
allowed and foreseen in the proceedings
before the Constitutional Court.
Dissolution of factual community (out
of matrimony) [Shuarja e bashkësisë
faktike (jashtëmartesore); Prestanak fak-
tičke zajednice (vanbračne zajednice);
Aufhebung der faktischen (nicht-
ehelichen) Gemeinschaft] - The factual
community or extramarital community
ends with the very fact of not extending
the common life of extramarital consorts.
Thus, to dissolve a factual community or
extramarital community no formal legal
action is required from the state bodies
(Article 61 of the LCP).
Dissolution of matrimony [Shuarja e
martesës; Prestanak braka; Auflösung der
Ehe] - A matrimony entered into a lawful
manner and before the competent body
can be dissolved only by an effective
court decision. The matrimony is dis-
solved in four ways: 1. with the death of
the consort; 2. declaring the missing con-
sort dead; 3. annulment; and 4. divorce.
- With the death of the consort [me
vdekjen e bashkëshortit; smrću su-
pružnika; mit dem Tod des Ehepart-
ners] is the way of dissolution of mat-
rimony on the basis of a natural event
(outside of human will). Formally, the
664
basis for dissolution of matrimony
with the death of a consort is the act of
death issued by the municipal body of
the competent service for maintenance
of the death register in the administra-
tive procedure.
- The announcement of the missing
consort deceased - is also considered a
way of dissolution of a matrimony out
of will. For the announcement of the
missing consort dead, the out conten-
tious proceedings (Article 59 of the
LOCP) should be conducted and a de-
cision that the missing person will be
announced dead should be issued and
which can serve as the basis for disso-
lution of matrimony. When the disap-
peared consort is announced dead, the
matrimony is dissolved on the day
when the death of the disappeared
consort is reached by a final judgment
(Article 60.4 of the LCP).
- With annulment [me anulim;
poništenjem; durch Anullierung] -
through annulment the matrimony
ceases to exist, which at the time of its
entrance there was a prohibition or a
matrimony barrier. As such are: the
consort has no capacity to act; matri-
mony is entered between persons in
the blood line, or persons in the kin-
ship of adoption or the affinity (Article
64 of the LFK); fear, violence, threat,
mistake and deception (Articles 63 and
65 of the LFK); existing matrimony
(Article 62.1 of the LFK); lack of pur-
pose (Article 66 of the LFK). The pro-
cedure that is conducted on the occa-
sion of the annulment of matrimony is
contested procedure and is initiated
through the lawsuit and the matrimony
is annulled by judgment. Persons enti-
tled to file a lawsuit for entrance into
matrimony for the above-mentione
 reasons are the consorts, the public
prosecutor and all other persons who
have a direct legal interest in annulling
the matrimony.
- With divorce [me shkurorëzim;
razvodom; durch Scheidung] - Di-
vorce is the dissolution of matrimony
based in legal manner based on a court
decision. Divorce refers to the dissolu-
tion of a valid matrimony. The proce-
dure that takes place on the occasion
of the divorce is a contested proce-
dure, which is initiated through the
lawsuit (either of a consort unilaterally
or by mutual agreement of the two
consorts), and ends with a judgment.
The consort may seek divorce when
marital relations are seriously or per-
sistently disturbed or when for other
reasons, is irretrievably dissolved. As
reasons of divorce, among other
things, may be: the unbearable life of
consorts, the violation of faithfulness
between consorts, the criminal offens-
es against spouses’ life, serious ill-
treatment, deliberate and unreasonable
dismissal, incurable mental illness and
continued inability to act, the reasona-
ble termination of factual life for more
than one year and divorce by mutual
agreement (Article 69 of the LFK).
Distance contracts [Kontratat në dis-
tancë; Ugovor na daljinu; Fernabsatzver-
trag] - Same as contracts outside business
premises, as above. They differ from
contracts outside business premises only
due to the fact that the distance contracts
are those that are concluded via electron-
ic means of communication. This institu-
tion is also a reflection of the EU Con-
sumer Protection Directives.
Dividend [Dividenda; Dividende; Divi-
dende] - Dividend represents income
from shares or share capital, for example
in a joint stock company (see: Joint Stock
Company). Dividends or income/profits
from shares of any kind or category are
paid pro rata (proportionally) to all own-
ers of these shareholders. Dividends may
be paid in cash or other property, includ-
ing shares or other securities of the com-
pany or other issuers, unless otherwise
specified in the company's charter. Divi-
dends payable on shares of the company
are paid through emission of such shares
(proportionally) to the holders of that
class or the type that receives the divi-
dend (Article 158 of the LBO).
Divorce [Divorci; Razvod; Eheschei-
dung] - See: Divorce.
Divorce [Shkurorëzimi; Razvod; Schei-
dung] - See: Dissolution of matrimony:
by divorce.
Document [Dokumenti; Dokumenti; Ur-
kunde] - The document is any embodi-
ment of mental expression in writing.
Usually, the document is a letter. The
document is important in every field of
law. According to the criterion of the au-
thor's document, we distinguish public
and private documents. A public docu-
ment is the document issued by a state
authority within its powers and in com-
pliance with the foreseen procedure. A
public document is also considered a
document issued by a non-state authority,
but empowered with legitimate public
authorizations (i.e. notary, private en-
forcement agent, mediator, etc.), Articles
329 and following of the LCP. The pub-
lic document has the proving power of
absolute accuracy, except for any objec-
tion registered. Any other document,
which is not a public document, is con-
sidered a private document, the authen-
ticity of which should be proven, as the
private document does not have the prov-
ing power of absolute accuracy.
665
Documentary credit [Akreditivi;
Akreditiv; Akkreditiv] - The documen-
tary credit represents a bank legal trans-
action and means or payment method
(Article 530 of the LOR). By documen-
tary credit, the bank, by order of its cli-
ent, and in accordance with his instruc-
tions, makes payment to any third party
(beneficiary) without any terms or obli-
gations (unless any special condition is
ordered by the client). Moreover, in some
cases the bank does not even inform the
beneficiary about the opening of the doc-
umentary credit because it is a legal rela-
tionship between the bank and its client
or the party issuing the payment order.
Dominium [Dominium; Dominium;
English; Beschluss] - See: Ownership.
Donatio - See: Gift.
Dumping [Dumpingu; Damping; Dump-
ing] - In the trade law 'dumping' means
crashing or throwing out the competitors
of game or of the market. It presents a
prohibited activity and contrary to the
free market economy. Usually, this can
be expressed by the sale of certain goods
under the market price to a particular
market in order to weaken and eliminate
competitors and thus create a monopoly
in that market.
Dwelling [Vendbanimi; Prebivalište;
Wohnsitz] - Dwelling is the place where
a citizen is settled in order to live forever.
The citizen is obliged to notify the place
of residence and change of residence ad-
dress if he or she is temporarily displaced
from Kosovo (Article 3 of the Law on
Dwelling and Emplacement.) Registra-
tion and de-registration of permanent or
temporary residence of citizens shall take
place at the offices of the civil status in
the territory of the respective municipali-
ty. The importance of the place of resi-
dence in the legal life is enormous due to
666
the fact that the subjects of law can exer-
cise certain rights and their legal protec-
tion depending on their place of resi-
dence. For example, the norm of Article
38.1 of the LCP, where it provides that
the court in the territory of which the re-
spondent has his residence has general
territorial jurisdiction of the legal case.
E
Earnest [Kapari; Kapara, draufgabe] -
Earnest is when one party gives certain
amount of money or any item as a sign
that the contract has been entered and as
a security instrument for its execution
(Articles 67 and following of LOR). Af-
ter fulfillment of obligation, the earnest
must in principle be returned or calculat-
ed in the amount of the obligation.
Earnest [Pendesa/pendimi; Odustanica,
strafversprechen] - Earnest is an agree-
ment of the parties under the principle of
free autonomy of will, according to
which agreement, one party or each party
has the right to renounce the contract, but
provided that it pays a certain amount in
the name of earnest (Articles 70 and 71
of LOR).
Emissions [Imisionet; Emisije; Immis-
sionen] - Emissions are non-bodily im-
pacts, which come from an immovable
property to neighboring immovable
property. These impacts must be tolerat-
ed in principle and within normal values,
as they are considered to be proportional.
As such are the noise, gasses, smoke,
heat etc. (Article 82 of LPRR).
Emplacement [Vendqëndrimi; Bo-
ravište; Aufenthalt] - Emplacement is the
place where the citizen resides temporari-
ly because of work, schooling or other
reasons, does not mean to always live.
Citizens who temporarily reside in facili-
ties such as relaxation houses, flats and
other facilities should register respective-
ly de-register before the competent body
for this emplacement, if he/she thinks
that in this place he/she will live more
than 60 days (Article 10 of the Law on
Dwelling and Emplacement). The em-
placement same as dwelling, is important
in legal life because it can serve as a sub-
stitute for residence (see: Dwelling). For
example, the norm of Article 38.2 of the
LCP, which provides that if the respond-
ent has no dwelling, the court in the terri-
tory of which the respondent has his em-
placement has the general territorial ju-
risdiction for the proceedings of the legal
case.
Work (contract) [Vepra (kontrata); Delo
(ugovor); Werkvertrag (Vertrag)] - Con-
tract for work is a legal relationship of
obligations under which the contractor is
obliged to perform an intellectual work
(i.e. expertise) or any physical work, and
the ordering party has to pay a certain
remuneration (Articles 615 and following
of LOR).
Enacting clause [Dispozitivi; Izreka;
Urteilsspruch] - See: Judgment: enacting
clause of the Judgment.
Encashment [Arkëtim-i; Naplata-
naplaćivanje; Inkasso] - Encashment is
called the execution of creditor claims or
the transfer of credits on behalf of the
creditor by the debtor. A typical case of
credit encashment is the transfer of cred-
its on behalf of the creditor in the en-
forcement procedure (Article 126 of
LEP).
Endorsement [Indosamenti; Indosament;
Indossament] - Endorsement is called a
document, whereby is transferred a right
from securities according to an order.
Endorsement can be full, blank and ac-
cording to the bearer. Full endorsement
contains the transfer (assignment) state-
ment, the designation or the name of the
person to whom the right from security is
transferred and the signature of the bear-
er, but may also contain other data
(place, date, etc.). Blank endorsement
contains only the signature of the endors-
er/bearer. In the case of transferring to
the bearer instead of the name of the ap-
plicant of endorsement, the word “for the
bearer" is inserted. Endorsement for the
bearer is valid as a blank endorsement.
Partial endorsement is void.
Enforceability [Përmbarueshmëria;
Izvršnost, Vollstreckbarkeit] - The en-
forcement procedure, in which the credi-
tor's claim is forcefully satisfied, begins
with the creditor's proposal. The creditor
should always attach to the proposal an
enforcement title. This title is in principle
a decision, which must be “enforceable”.
A decision is enforceable if it has be-
come final and the deadline for voluntary
fulfilment (Article 24, Article 36 of LEP)
has expired. The decision is provided
with the “enforceability” clause by the
first instance court, which clause is a
seal, stating that the enforcement proce-
dure can be initiated.
Enforcement authority [Organi përm-
barues; Izvršni organ; Vollstreckungs or-
gan] - Enforcement authority is the au-
thority, which conducts the enforcement
procedure. By new LEP, the enforcement
authority is in principle the private en-
forcement agent, whereas the state court
only in cases of enforcement of matters
from family and labour legal relation-
ships (among other Articles 2, 3, 5 of the
LEP).
Enforcement clause [Klauzola e përm-
barimit; Klauzula o izvršenju; Voll-
streckungsklausel] - See: Enforceability.
Enforcement document [Dokumenti
përmbarues; Izvršni dokument; Voll-
667
streckungstitel] - The enforcement au-
thority assigns enforcement only on the
basis of an enforcement document or
credible document that the creditor sub-
mits together with the proposal for en-
forcement. What legal acts have the qual-
ity of an “enforcement document” is ex-
pressively provided by law (see Articles
21 and following of the LEP). Enforce-
ment document is each court and arbitra-
tion court decision, court and arbitration
settlements, decisions of administrative
authorities (i.e. minor offense punish-
ments), notarial document, mortgage
contract etc.), see Articles 22 and 23 of
the LEP). The enforcement document
must be equipped with the clause for en-
forcement, which clause is given by the
first instance court.
Enforcement order [Urdhri për përmba-
rim; Nalog za izvršenje; Vollstreckungs-
entscheidung] - Enforcement order is a
decision of the private enforcement
agent, whereby the private enforcement
agent decides on granting or rejecting the
enforcement proposal (Article 1 XII, 5,
10, 44 of the LEP). The enforcement or-
der is technically a stamp of the private
enforcement agent to the enforcement
proposal. If the enforcement proposal is
rejected by enforcement order, then this
order should contain the reasoning (44 of
LEP).
Enforcement procedure [Procedura
përmbarimore; Izvršni postupak, Voll-
streckungsverfahren] - Enforcement pro-
cedure is a civil process in which the
claims of the creditor against a debtor are
enforced forcefully. While in the contest-
ed and out contentious procedure “is dis-
cussed” in enforcement procedure is
“acted”. This concretely means that if a
decision rendered in a contested or out
contentious procedure is not implement-
668
ed voluntarily by a losing party, then the
winning party may initiate the enforce-
ment procedure for the forceful execution
of the claim. The enforcement procedure
is initiated with a proposal, in principle,
before the private enforcement agent.
Only if we are dealing with issues of
family relationship and labour relations
then the enforcement procedure is con-
ducted before the state court according to
the defined territorial jurisdiction. The
main formal source of enforcement pro-
cedure is LEP (2014). This Law regulates
the enforcement procedure, the appoint-
ment of enforcement agents and other is-
sues related to the enforcement proce-
dure.
Engagement [Fejesa; Veridba; Verlöb-
nis] - Engagement is the mutual agree-
ment and promise of two persons of dif-
ferent gender to get married in the future.
Engagement represents a sub-institute of
the family law and is regulated by Article
9 of the LFK. If engagement does not
end with marriage, each engaged person
may ask the other to return gifts he/she
has given on the occasion of engagement.
In this case, the rules for groundless en-
richment may apply under the LOR. If
one of the fiancés dies, the right to claim
damage compensation may not be exe-
cuted.
Enterprise [Ndërmarrje; Preduzeće; Un-
ternehmen] - The enterprise represents an
organization or undertaking within the
framework of an economic system of a
country established specifically for busi-
ness purposes. Depending on who is the
holder of the capital whereby the compa-
ny is founded, there are currently three
forms of organization of enterprises in
Kosovo: private enterprises; publicly
owned enterprises; socially owned enter-
prises.
- Private enterprises [Ndërmarrje pri-
vate; Privatno preduzeće; Privatun-
ternehmen] -Private enterprises are all
forms of business organizations that
are established by private capital (see:
Business organizations).
- Publicly owned enterprises
[Ndërmarrje publike; Javno
preduzeće; öffentliche Unternehmen] -
Publicly owned enterprises are those
established by a public authority of the
Republic of Kosovo. The manner of
establishment and functioning of pub-
lic enterprises is determined by the
LPE. Public enterprises depending on
whether they are established at the
central or local level may be public
central or regional enterprises and lo-
cal public enterprises. All central en-
terprises are owned by the Republic of
Kosovo and the shareholder in entirety
is the Government of the Republic of
Kosovo. A public enterprise is owned
by the municipality or municipalities
in which the enterprise provides its
services at the time it is identified as a
local public enterprise. If a local pub-
lic enterprise provides services to
more than one municipality, the per-
centage of ownership of each munici-
pality shall be equal to the percentage
of the registered clients of this enter-
prise (Article 3 of the LPE).
- Socially owned enterprise
[Ndërmarrje shoqërore; Društveno
preduzeće; Gesellschaftliche Un-
ternehmen] - Socially-owned enter-
prises are considered legal entities es-
tablished before 1989 (characteristic
of the former Yugoslavian socialist
system), which were neither state nor
private, but were managed by self-
governing workers or workers' steer-
ing bodies. The fundamental law was
considered the Law on Associated La-
bour of the former SFRY of 1976. So-
cially owned enterprises and socially
owned property were conceived as an
expression of socio-economic socialist
relations among people, which is the
basis of associated free labour and the
dominant position of the labour class
in production and social reproduction
in general, which serves to meet the
needs and interests of human and soci-
ety, and that no one could create prop-
erty rights over these properties and
assets. These enterprises are currently
subject to privatization process (see:
Privatization), in accordance with the
Law on the Privatization Agency of
Kosovo.
Entity [Entitet; Entitet; Entität] - See:
Legal person.
Entrance into matrimony [Lidhja e
martesës; Sklapanje braka; Eheschlie-
ßung] - Entrance into matrimony means a
legal process that includes a range of
procedures and actions that must be car-
ried out by future consorts up to the act
of matrimony. Persons wishing to enter
into matrimony pursuant to Article 25 of
the LFK must submit a request to the
municipal assembly registrar and relevant
documents to enter matrimony (such as
birth certificate) and, as appropriate, oth-
er documents upon the request of the reg-
istrar. The registrar, after having con-
cluded that for the entrance into matri-
mony there are no impediments and hin-
drances (see: Matrimony) is obliged to al-
low the procedure for entering into mat-
rimony. To enter into matrimony, it is
necessary that the future consorts, and as
provided by LFK, of the opposite gender,
in the presence of witnesses, to express
freely their will and consent for matri-
mony before the registrar. The statement
669
should be unconditional and immediate.
The participating parties during the en-
trance into matrimony are the future con-
sorts, two witnesses, and the registrar
(each person with the capacity to act may
be a witness during the entrance into
matrimony). The registrar, after inform-
ing the future consorts about the provi-
sions of the LFK regarding their rights
and obligations, asks the future consorts
separately if they agree on matrimony,
and by providing statements on entrance
into matrimony, the registrar announces
the matrimony (Article 31 and LFK).
- The entrance into religious matrimo-
ny [Lidhja e martesës religjioze;
Sklapanje verskog braka; religiöse
Eheschließung] Religious matrimony
means the matrimony which is entered
according to the procedures deter-
mined by religious provisions. LFK in
Article 36 foresees and recognizes re-
ligious marriage, but provided that
persons entering into matrimony in ac-
cordance with religious rules, need to
enter into legal matrimony with a cer-
tificate issued by the register of the
registrar. The official from the reli-
gious community, before whom the
matrimony is entered according to re-
ligious rules, sends to the registrar the
document signed by the spouses, wit-
nesses, and by the representative of the
religious community, to document the
entrance into matrimony. The registrar
is obliged to record the matrimony en-
tered into religious manner and after
registration of the religious matrimony
in the marriage civil register, the regis-
trar shall issue the certificate of reli-
gious matrimony.
Entrepreneurship (contract) [Sipër-
marrja (kontrata); (Ugovor) o preduzet-
ništvu; Unternehmer] - The entrepreneur-
670
ship contract coincides with the contract
on work. Entrepreneurship contract
means the agreement between the parties
whereby a party (entrepreneur or contrac-
tor) is obliged to successfully perform
any work, and the other person (the or-
derer) is obligated to pay for certain re-
muneration. See also: Work (contract).
Entrepreneurship [Sipërmarrja;
Preduzetništvo; Unternehmertum] -
Entrepreneurship represents a fairly
broad term of economic legal character,
which term refers to an economic activity
that is exercised professionally by the en-
trepreneur for the purpose of production,
service or exchange of material goods.
This term is sometimes used as a syno-
nym for the term ‘enterprise’ but, in the
legal aspect and in the essence, there is a
difference. Entrepreneurship refers to a
particular economic field and an econom-
ic activity, while the enterprise represents
a complex statutory organization, which
aims at exercising entrepreneurship for
what is established.
Equality of obligations [Ekuivalenca e
prestimeve; Ekvivalentnost obaveza;
Äquivalenz der Leistungen] - In a legal
relationship, parties are equal and should
be treated as such also in terms of mutual
obligations towards each other (Article 7
of the LOR).
Equality of the parties (principle)
[Barazia e palëve (parim); Jednakost
strana (načelo); Waffengleichheit
(Grundsatz)] Equality of arms or equal
treatment of parties in civil proceedings
is a fundamental principle, and any viola-
tion of this principle constitutes a basis
for challenging the decision, rendered in
such proceeding.
Equity [Equity; Equity; Equity] - Equity
is one of the typical features of the An-
glo-Saxon legal system in the private
law. Equity is an integral part of the An-
glo- Saxon “justice” system. This system
was practiced until 1875 by special
courts in the Anglo-Saxon countries.
Erga omnes - Towards all. The funda-
mental rule of real rights, in particular
ownership, under which all persons are
obliged to respect the right of ownership
of another by undertaking no actions
which may lead to interference, in-
fringement or disturbance against the le-
gitimate owner.
Eviction [Evikcioni; Evikcija;
Rechtsmängel] - Evictions represent the
legal flaws of items. See: The legal
flaws.
Evidence [Dëshmi; Dokaz; Beweis] -
See: Witness.
Evidence [Provat; Dokazi; Beweis] - The
facts can be ascertained as true or false if
they are subject to the examination pro-
cedure. The subject of evidence is the
parties' allegations about the existence or
non-existence of a fact. A mean of evi-
dence is any mean that may lead to the
finding of a fact, a witness, examination
at the scene of event, an expert, a party as
a witness and the document. Achieving a
conclusion for finding a fact is made in a
process, which is the procedure for ad-
ministration of evidence.
- Pre-evidence [Paraprova; Pred-
dokaz; Vorbeweis] Pre-evidence is an
evidence administered before the civil
or criminal process begins. The ad-
ministration of evidence is done as a
rule in the main hearing session. Due
to the fact that a long time may pass
until the main trial session is held,
where evidence shall be administered,
the law (Articles 379-385 of the LCP)
provides that evidence may be taken
earlier, even before the beginning of
the procedure. In order to administer
pre-evidence, certain conditions must
be met and, that is, to a risk exists that
the evidence will be lost or disappear
as well as the party should propose the
administration of evidence.
Ex aequo et bono - The right and good.
It is about a fundamental principle of the
substantive law in Arbitration and in the
arbitration procedure, according to
which, the Arbitration Tribunal will re-
solve the dispute, not according to the
positive norms of a country, but accord-
ing to good and righteous rules consid-
ered by the Tribunal under (Article 29 of
LA). Since in the arbitration procedure,
parties have the right to decide them-
selves which substantive law will be ap-
plied in the arbitration procedure, parties
are also entitled (the agreement should be
expressly foreseen) to decide that the Ar-
bitration Tribunal will resolve the case
based on good and fair principles, with-
out applying any positive law (ex aequo
et bono). The parties have the right to de-
termine that the tribunal will resolve the
case according to a positive law, but also
to consider elements of lawfulness (ami-
able compositeur). However, the public
order must always be respected (ordre
public).
Ex lege - Ex lege means “by virtue of
law” and means that any legal conse-
quence of a fact or norm is created ac-
cording to the legal power needing no
other action or interference. I. e., the ac-
quisition of ownership by law itself hav-
ing no need for a legal transaction.
Ex nunc - From now on. It is a Latin
saying from a Roman law and relates to
the legal consequence of a legal event,
legal transaction or a procedural action.
Accordingly, the consequence arises and
has effect on a legal transaction or a pro-
cedural action only from the moment of
671
the event and on. I. e., the court decision
on matrimony dissolution has effect only
from the moment when the court decision
becomes final.
Ex officio - By virtue of office. By this
legal institute it is meant that a certain
procedural action is undertaken ex offi-
cio, i. e. the court obtains certain evi-
dence without a request of a party or par-
ties.
Ex tunc - From the outset. It has to do
with the fact that a legal consequence is
created not at the moment a legal transac-
tion is declared or at the moment a final
decision is rendered, but at the moment
the legal transaction is taken, which was
subsequently declared void. I. e., the mat-
rimony dissolved by a final decision has
legal consequences for the ex-consorts
from the moment of entering into matri-
mony and not from the moment the final
court decision is rendered.
Exceptio - Objection. It is about an ob-
jection under the substantive or formal
law.
Exchange [Këmbimi; Izmena; Tausch] -
Contract of exchange is a mutual legal
transaction, regulated by the norms of
Articles 534, 535 of the LOR. Unlike the
sales contract, the contract of exchange
provides goods for goods instead of
money for goods. Regarding the Contract
of exchange, the rules of the sales con-
tract apply.
Exclusion of judge [Përjashtimi i gjyqta-
rit; Izuzeće sudije, Ausschluss des Rich-
ters] - Exclusion of judge occurs if there
are such objective circumstances that
may affect the impartiality and objectivi-
ty of the judge in a civil litigation. The
law makes no terminological distinction,
but only substantial between exclusion
and recusal. The exclusion of a judge
should be done ex officio and if these cir-
672
cumstances exist, then the judge should
be excluded from the concrete court pro-
cess. In case a judge, who should have
been excluded, has participated in the tri-
al then this is a procedural violation of
absolute importance and the decision
taken in such a process must always be
annulled (see Articles 67 a - f, 182 of
LCP). The “recusal” of a judge, however,
is the exclusion of a judge from a specific
process, which only occurs at the party's
request, and such a procedural violation
will be taken into account by the Court
on the appeal only if the party referred
earlier to this violation of relative im-
portance (Articles 67 g, 182 I of LCP).
Executive title [Titulli Ekzekutiv;
Izvršni naslov; Exekutiver Titel] - See:
Enforcement document.
Exhibits [Eksponate; Eksponat; Expo-
nat] - Exhibits are considered unique rare
items, such as old documents, paintings,
icons and various weapons, souvenirs
having artistic, historical, ethnological
and archaeological value. In the civil law,
where the subject of civil legal relation-
ships of sale-purchase are exhibits, per-
missible for legal turnover, their price
due to historical values may be much
higher than the real value, and conse-
quently the legal institute of damage be-
yond the half of the obligational law can-
not be applied (see: Damage beyond the
half).
Existential damage [Dëmi ekzistencial;
Egzistencijalna šteta; Existenzieller
Schaden] - In the jurisprudence and legal
doctrine of some countries, the concept
of existential harm is also encountered.
The existential damage is related to the
impairment of physical and psychic crea-
tive abilities, which may be the cultural,
artistic, sporting nature of the injured
person, losing the opportunity for intro-
duction of his/her personality in social re-
lations or in the outside world.
Irreparable damage [Dëmi i pa-
riparueshëm; Nepopravljiva šteta; Irrepa-
rabler Schaden] - The damage is consid-
ered irreparable if it cannot be reasonably
indemnified by financial compensation or
cannot be returned to the original condi-
tions as they were before the damage oc-
curred. This term is commonly used in
the court disputes when it is required by
the court to issue a preliminary injunction
or interim measure pertaining to object of
dispute.
Expert [Eksperti; Veštak; Sachverstän-
diger] - The expert is a mean of evidence
in civil procedure (Articles 356 and fol-
lowing of the LCP). The expert gives
his/her professional opinion based on
professional and scientific knowledge re-
garding a fact. The expert is appointed
with the proposal of the parties and in
certain cases also by the court. He/she
has a duty to submit his/her own profes-
sional opinion before the court within
fixed time limit and to be able to defend
his or her opinion even in the procedure
for administration of evidence at the ses-
sion of the main hearing. The expert is
entitled to remuneration for his/her work
of expertise. Prior to that, the costs for
the expertise are borne by the proposer,
and if a joint proposal is submitted then
the costs are borne proportionally by the
parties. The court assesses itself the of-
fered expertise according to its free con-
viction.
Expertise [Ekspertiza; Veštačenje;
Sachverständigengutachte] - Shih:
Expert.
Expropriating authority [Organi
shpronësues; Organ za eksproprijaciju;
Enteignungsbehörde] - Expropriating au-
thority means a Municipality or Republic
of Kosovo (Government) that is author-
ized to conduct expropriation under the
Law on Expropriation (LEIP). The ex-
propriation procedure is characterized by
several preliminary actions of the Expro-
priating Authority, which consist in con-
ducting preparatory works to determine
the potential usefulness of one or more
parcels of the immovable property for
expropriation, the decision to initiate ex-
propriation proceedings, the preliminary
decision and the final decision on expro-
priation (Article 5-11 of the LEIP).
- Decision on initiation of expropria-
tion procedure [vendimi për inicimin e
procedurës së shpronësimit; odluka za
pokretanje postupka eksproprijacije;
Beschluss zur Einleitung des Enteig-
nungsverfahrens] - aims at authorizing
the conduct of preparatory works and
determines in detail the parcel or the
parcels of immovable property which
are subject to expropriation, plans and
public purpose of expropriation. This
decision enters into force after its
promulgation in the Official Gazette of
Kosovo and in a large circulation
newspaper in Kosovo. The purpose of
this decision and its promulgation is
that the parties affected by the expro-
priation are informed and invited for
public hearing, submitting comments
or possible objections regarding the
expropriation process. During this
phase, the immovable property owners
or interest holders of immovable prop-
erty which is the subject of preparato-
ry works, are also entitled to compen-
sation for losses in the use or enjoy-
ment of the property or any part there-
of; and all other damages to the prop-
erty or person that were caused as a
result of the preparatory work.
673
- Preliminary decision on expropria-
tion [vendimi preliminar i the final decision, no change in the
shpronësimit; preliminarna odluka za
eksproprijaciju; vorläufiger Enteig-
nungsbeschluss] - Upon completion of
the above-mentioned period of time
for submitting written comments and
public hearing, the Expropriating Au-
thority shall review the received com-
ments and expressed opinions and
shall adopt a written decision called a
'preliminary decision’. This decision is
also published in the Official Gazette
of Kosovo and in a newspaper enjoy-
ing wide circulation in Kosovo. This
decision determines to what extent the
required expropriation meets the con-
ditions for being a public and legiti-
mate interest; as well as to notify the
parties affected by the decision on
their right to file an appeal against the
decision or any part thereof with the
competent court in civil out conten-
tious procedure.
- Final decision on expropriation
[vendimi përfundimtar i shpronësimit;
konačna odluka za eksproprijaciju;
endgültiger Enteignungsbeschluss] -
The Expropriating Authority shall
adopt a final decision approving or re-
jecting, fully or partly the application
for expropriation only during the
twelve-month period commencing fif-
teen days after the entry into force of
the preliminary decision. This twelve-
month period is also referred to as ‘fi-
nal decision period’, but, which may,
due to court proceedings and awaiting
the court's decision. It is recommended
that the Expropriating Authority does
not approve the final decision regard-
ing any property or right which is the
subject of appeal during the time the
appeal is pending before the court. If
674
the expropriation is authorized with
property rights of the persons on the
relevant property shall occur until the
payment of the compensation deter-
mined in that decision. After the date
on which the compensation deter-
mined in the final decision is fully
paid, the owners or possessors of the
expropriated property are obliged to
vacate the property in question. The
expropriating authority also submits
the final decision for registration in the
immovable property rights register,
where the expropriated property is
transferred in the name of the expro-
priating authority.
Expropriation [Eksproprijimi; Ekspro-
prijacija; Enteignung] - See: Expropria-
tion.
Expropriation [Shpronësimi; Ekspropri-
jacija; Enteignung] -Expropriation means
the act of a state authority (government
or municipality) that intends to acquire a
private property right to an immovable
property with compensation or the com-
pulsory establishment of a servitude or
other right of use on immovable proper-
ty. Thus, expropriation is a measure or
instrument guaranteed by the state for it-
self in order to use it whenever public or
general interest requires. In Kosovo, the
expropriation is regulated by a special
law: Law (No. 03/L-139) on Expropria-
tion of Immovable Property (LEIP). The
essential requirements for fair expropria-
tion are the existence of the public inter-
est, the existence of a legitimate interest
and the compensation for the expropriat-
ed property.
- Public interest [Interes publik; Javni
interes; öffentliches Interesse] - The
concept of ‘public or general interest’
may include a wide sphere compre-
 hension and interpretation. The public
interest, in particular, relates to the in-
terest of a community that can consist
of two or more individuals and which
interest may be related to various is-
sues such as housing, shelter, ad-
vancement and development condi-
tions of welfare of the society, which
are of primary importance and which
play a central role in the economic
policies of the states. In this regard,
the LEIP of Kosovo, Article 4, has al-
so defined activities that may represent
a public interest such as: implementa-
tion of an urban and/or spatial plan;
construction or extension of a building
or facility to be used for the exercise
of public function; construction, ex-
pansion, establishment or establish-
ment of infrastructure and/or technical
facilities; construction of public roads,
railways, airports and public buildings;
construction of various landfills; pub-
lic cemeteries; public parks, etc.
- Legitimate interest [Interes legjitim;
Legtimni interes; legitimes Interesse] -
Legitimate interest means that the
general interest or the public interest
must be defined or envisaged as such
in advance with any legal act or law.
The actions or requirements that are of
public interest should be defined by a
legal act, such as the public benefit
from expropriation is greater than the
interests that will be adversely affected
by expropriation; and the immovable
property that is subject to expropria-
tion has not been selected for any dis-
criminatory purpose.
- Compensation for expropriation
[Kompensimi për shpenzim; Naknada
za eksproprijaciju; Entschädigung für
Enteignung] - Compensation for ex-
propriated property is made based on
the market value of the property,
which is determined in accordance
with the criteria and legal acts. Com-
pensation includes the value of expro-
priated immovable property, including
accessory parts and its fruits; as well
as compensation for eventual damages
that may be evidenced or those in-
curred as a result of expropriation (Ar-
ticle 15 of the LEIP).
Extension of competence [Vazhdimi i
kompetencës Nastavak nadležnosti;
Fortdauer der Zuständigkeit des Gerichts]
- See: Perpetuatio fori.
F
Fact [Fakti; Činjenica; Tatsache] - The
fact is an occurrence or event that can be
ascertained. The determination of facts is
important for their sub-summation under
a certain legal noresm. The determination
of facts is made at the first instance court,
while the Court of Appeals assesses the
determination of facts.
Factoring [Faktoringu; Faktoring; Fac-
toring] - Factoring is a contract, which is
not regulated by law, but which may be
concluded based on the principle of free
will without any problem. This contract
is not much present in Kosovo. Factoring
is a contract mixed with elements of a
contract of sale, loan and contract for
performance of services with reward
(entgeltliche Geschäftsbesorgung). The
essence of this contract is that an enter-
prise transfers (general cession) its entire
claims against customers to another en-
terprise (usually a bank) to realize these
claims. As counter-obligation, the ces-
sioner gives the cedent the amount of the
claim by subtracting the commission.
The comparative law distinguishes be-
tween different types of factoring.
675
Family [Familja; Porodica; Familie] -
Family means the vital community of
parents and their children as well as other
persons of the kin. This community may
be the community of persons related by
blood, or by law, especially within two or
three generations. In a wider sense, the
family can represent a group of people
who live together and have a common
commitment to a family relationship. In
the legal aspect, family is considered the
main institute of the family law and is
regulated by LFK starting from Article 2
of this law. In the family law, depending
how the community of persons in the
family is founded, there are notions of
marital, extramarital and adoption fami-
ly. Or, depending on number of people -
generations that live together - there are
also the notions of a large family, small
family.
Family community [Bashkësia
familjare; Porodično domaćinstvo; Fami-
liengemeinschaft] - The family commu-
nity includes consorts and their close
family, where according to LCP, Article
271, and for the purposes of this law, are
included children and the parents of the
consorts; other family related persons as
well as persons who are mainly depend-
ent economically and who live in a
common household with the consorts.
The property acquired during the family
community is considered to be joint
property of all members of the family
community who have participated in its
acquisition.
Farmer [Bujku; Poljoprivrednik; Land-
wirt] - The farmer is legally an entrepre-
neur in agriculture. Agriculture is legally
defined as an activity for production of
plant and animal products (Article 3 of
the Law on Agriculture and Rural Devel-
opment of 2009). Agriculture is an eco-
676
nomic activity of a special character,
which is registered as a business organi-
zation (see: Agricultural Cooperative).
Fictions [Fiksionet; Fikcije; Fiktion] -
Presumption. Although justice is based
on facts and evidence, sometimes for cer-
tain reasons, it is also based on fictions.
Fictions represent the act of believing
that a fact exists even though there is no
evidence corroborating this fact, or when
a legal fact is assumed to exist even
though it really does not exist. For exam-
ple, the case under the inheritance law,
when the unborn child is recognized the
right of inheritance, although it is not
known whether he/she will be born. Even
in this case the law itself provides for the
application of the fiction, according to
provision of Article 7 of the LI, accord-
ing to which the persons have capacity to
inherit who, at the time of commence-
ment with inheritance, are alive or are
conceived before the decedent's death
and are born alive, has the capacity to in-
herit (it is considered to have been con-
ceived at the time of commencement
with inheritance, the person who is born
alive within 300 days of the death of the
decedent).
Fictitious contract [Kontrata fiktive;
Fiktivni ugovor; Scheinvertrag] - Ficti-
tious contract is that contract, which is
entered only for fulfillment of a legal re-
quirement. If another contract is con-
cealed behind any fictitious contract, then
that contract is valid (Article 50 of the
LOR). The typical case is when the par-
ties conclude a contract for an unreal
price and in a fictitious manner to save
the taxes for conclusion of the contract.
Final Decision on Expropriation
[Vendimi Përfundimtar i Shpronësimit;
Konačna odluka o eksproprijaciji;
Endgültiger Enteignungsbeschluss] - See:
Expropriating Authority.
Final form of Judgment [Forma e prerë
e aktgjykimit; Konačni oblik presude;
Rechtskräftiges Urteil] - Judgment be-
comes final at the moment when it can no
longer be challenged by ordinary legal
remedies, i.e. with appeal (Article 166 of
LCP). This also applies to the ruling. The
moment when the Judgment becomes fi-
nal may be different, usually in the pro-
ceedings before the first instance court.
In proceedings of the second instance
court, the judgment becomes final,
against which no appeal was filed or the
right to appeal was waived or the party
withdrew the appeal. The final judgment
is an adjudicated matter (res judicata)
and new proceedings cannot be initiated
for the same issue based on the principle
that no process can be instituted twice for
the same matter applies (ne bis in idem).
Finality of decision [Plotfuqishmëria e
vendimit, Pravosnažnost odluke,
Rechtskräftigkeit der Entscheidung] - It
is about the final decision and it is not a
legal notion with certain legal conse-
quences from those that have to do with
the final decision. LCP does not use this
notion at all, while the LEP uses it on
several occasions, but alluding to the fi-
nal decision.
Firm [Firma; Firma; Firma] - Firm is of-
ten used in the laic sense for enterprise,
workshop or any business. But, in the le-
gal sense, “firm” is the name of an enter-
prise or a business organization. In Alba-
nia, the notion of “firm” is used more for
signature.
Fiscal receipt [Kupon fiscal; Fiskalni
kupon; Quittung] - The fiscal receipt is a
paper document issued by the fiscal elec-
tronic equipment approved and officially
registered in the Tax Administration of
Kosovo. Fiscal receipt is a document that
registers the sale of goods and services
from a point of sale and at the same time
serves as evidence that proves payment
of the price related to goods or services.
Force majeure [Fuqia madhore; Viša si-
la; Höhere Gewalt] - Force majeure is a
term that refers to the actions that are out
of human control and will, or which are
otherwise known as actions of God. Usu-
ally, as such can be considered: natural
disasters, fires, bad weather or similar
occurrences, war actions (whether de-
clared or not) or the conditions deriving
from the acts of war, revolutions, riots,
civil conflicts, formal or otherwise ani-
mosity, violence by crowds, protests,
blockades, embargoes, or any other un-
lawful act against public order and au-
thority.
Foreign Business Organization
[Shoqëria e Huaj Tregtare; Inostrano
poslovno društvo; Ausländische Gesell-
schaft] - Foreign Business Organization
is a general term which means a compa-
ny that is established and currently exists
under a law of a jurisdiction outside Ko-
sovo and which is authorized under that
law to engage in commercial activities in
that jurisdiction. A foreign business or-
ganization, in accordance with the LBO,
may engage in commercial activities in
Kosovo, just as the Kosovo business or-
ganization, but only if it is previously
registered with the Kosovo Business
Registration Agency as a foreign busi-
ness organization and if it fulfils the cri-
teria defined by article 37 of LBO.
Form of contract [Forma e kontratës;
Forma ugovora; Schriftformerfordernis] -
Form of contract represents the principle
of formality according to which the con-
tract must be concluded in the form pre-
scribed by law - in writing. Form of the
677
contract is a special condition for enter-
ing a number of contracts, which in prin-
ciple is stipulated by the law itself. Thus,
the form is an exception to the rule under
which the contracts are concluded with-
out any form. Under the legal rule, the
conclusion of the contract is not subject
to any form, unless stipulated otherwise
by law (Article 51 of LOR).
Formal law [Drejta formale; Formalno
pravo; Formelles Recht] - Procedural
law. The formal law is the set of legal
norms, which govern a court or extraju-
dicial proceedings. These norms are
found in many separate laws, i.e. the
norms governing the contested procedure
are mainly found in the LCP, the norms
governing the criminal procedure in the
CPCK, the norms governing the adminis-
trative procedure in the LAP, etc. The
difference between formal and substan-
tive law is of relatively modern times.
Whether the subjective private right ex-
ists or not depends on the substantive
law. I.e., if the seller has the right to re-
quest the sale price depends on the norms
of the substantive law, which norm we
found in the law on obligations, namely
in the LOR. Whereas, the formal law
contains the norms, which determine and
realize the subjective private law, i.e. in
the contested procedure it is ascertained
whether a subjective private right exists
or not, i.e. the court decides that the sell-
er may request the sale price from the
buyer.
Foundation [Fondacion; Fondacija;
Stiftung] - Foundations are legal persons
organized in the form of non-
governmental and non-profit organiza-
tions in Kosovo. This means that the as-
sets, proceeds and profits of a foundation
cannot be used to directly or indirectly
benefit, for any founder, director, offi-
678
cial, member, employee or donor of the
association, except for reasonable pay-
ment or compensation for persons who
perform work for the organization. In
Kosovo, every person enjoys the full
right to associate and establish an associ-
ation, in accordance with the Law on
Freedom of Association in Non-
Governmental Organizations, Article 9.
Unlike associations (see: Associations),
the 'foundation' is an organization with-
out membership, created for the man-
agement of properties and assets. A
foundation may be created by one or
more persons, if at least one of them has
a place of residence or office in Kosovo.
Franchising [Franshizingu; Franšizing;
Franchising] - Franchising is a contract,
which is not regulated by law, but based
on the principle of free will it can be
concluded without any problem. With the
franchising contract, the franchisee is a
special and independent entrepreneur
who conducts business on his/her own
account, but has the right to use the fran-
chiser’s firm or technology. As a coun-
ter-obligation, the franchisee is required
to pay the franchisor usually a periodic
remuneration. As a typical and well-
known case on the world plan is i.e. the
McDonalds enterprise.
Fraud [Mashtrimi; Prevara; Betrug] -
Fraud is legally defined in the LOR (Ar-
ticle 49) as someone keeps someone mis-
taken by reflecting incorrect or inaccu-
rate circumstances for entering into a
contract. A deceived person, who has en-
tered into a contract or other legal trans-
action, may request that this contract be
declared null and void even when the
fraud was not very essential. See also:
nullity of contract and legal transaction.
Free initiative (principle) - [Iniciativa e
lirë (parim); Slobodna inicijativa; Ver-
tragsfreiheit] - The free initiative of par-
ties is a fundamental principle in civil
law, deriving from autonomy of will (see
also: Autonomy of will). According to
this principle, in civil legal relations, the
parties are completely free to decide and
choose if they want to enter into civil law
relations and with whom they want to en-
ter into civil legal relations. Namely, it is
up to the will of the parties to create,
change or terminate a legal relationship,
and also to choose the subject and object
of civil legal relations that they ant to
create.
Free legal aid [Ndihma juridike falas;
Besplatna pravna pomoć; Kostenlose
Rechtshilfe] - Free legal aid means the
assistance and the opportunity that the
state guarantees to its citizens for access
to justice and adequate legal representa-
tion before the state authorities, without
compensation. In Kosovo there is a spe-
cial law on free legal aid: the Law on
Free Legal Aid. Free legal aid i provided
in civil, criminal, administrative and mi-
nor offence procedure, and may include
legal advice, drafting of documents and
technical assistance related to the com-
pletion of the case and representation in
civil, criminal, administrative and minor
offense procedure (Article 4 Law on Free
Legal Aid). In order for the citizens to
enjoy this right, there are some criteria:
1. Qualifying criterion - which means
that, for the benefit of free legal aid, it is
required that the citizens are residents of
the Republic of Kosovo, who reside in
the Republic of Kosovo or other persons
for whom international law rules and in-
ternational reciprocity agreements are
binding; 2. The financial criterion -
which means that for the benefit of free
legal aid such persons should be part of
social assistance schemes or whose total
family income is below Kosovo's aver-
age. 3. Legal criterion - which means that
the legal aid is provided by assessing the
merits of the case as the value of the
claim; arguments, evidence and the like-
lihood of the claim’s success (Article 6
of the Law on Free Legal Aid). The Free
Legal Aid Agency was established in or-
der to provide free legal aid (see: Free
Legal Aid Agency).
Free Legal Aid Agency [Agjencia për
Ndihmë Juridike Falas; Agencija za be-
splatnu pravnu pomoć; Agentur für
kostenlose Rechtshilfe] - The Free Legal
Aid Agency is an independent public in-
stitution of the Republic of Kosovo, es-
tablished by law, which exercises the
functions and responsibilities for the or-
ganization and provision of free legal aid
in accordance with the Law on Free Le-
gal Aid. This Agency also has its own
regional offices for free legal aid
throughout the territory of the Republic
of Kosovo, which are determined by a
special decision. The Agency's work is
overseen by the Free Legal Aid Council,
which reports to the Assembly of the Re-
public of Kosovo once a year on the
work of the Agency.
Fruits [Frutat; Plodovi; Früchte] - Fruits
are defined legally by the provision of
Article 16 of the LPRR and are divided
into natural and legal fruits. They are fac-
tual or legal benefits deriving from the
property or non-personal rights from the
factual or legal use of property or non-
personal rights (i.e. beef of a cow, inter-
est from claims, etc.).
Functionality (principle) [Funksional-
iteti (parim); Funkcionalnost (načelo);
Funktionalität (Grundsatz)] - The princi-
ple of functionality is the basic principle
in the comparative law in the field of pri-
679
vate law, whereby the laws of different
countries are compared.
G tral surveying (see: Cadastre: cadastral
General Partnership [Ortakëri e
Përgjithshme; Generalno partnerstvo; Of-
fene Handelsgesellschaft] - General Part-
nership (G.P.) is when two or more per-
sons and/or companies cooperate in the
exercise of commercial activities, regard-
less of whether this cooperation is based
on a written contract, oral agreement or
understanding. According to LBO, Arti-
cle 4, it is characteristic that the general
partnership may be established by regis-
tration in the Kosovo Business Registra-
tion Agency, but also with the fact of ex-
ercising commercial activity in Kosovo
without being registered as a result of
any cooperation under a written contract,
oral agreement or understanding between
the persons. If the general partnership is
established through registration, then the
partners will be considered the persons
and/or companies determined in the
memorandum or the agreement on estab-
lishment. If general partnership is estab-
lished under law, persons and/or compa-
nies that cooperate in the exercise of
commercial activity are general partners
of the organization. The general partner-
ship is not a legal person. Nonetheless, it
may enter into a contract, possess a prop-
erty, sue and be sued in its name (Article
49 of the LBO). Each general partner and
all general partners are jointly and per-
sonally liable for all debts and other obli-
gations that are created or imposed by
law or a contract in a collective organiza-
tion. The way of organization, function-
ing and termination of general partner-
ship is regulated by Articles 49-65 of the
LBO.
680
Geodesists [Gjeodetët; Geodeta; Ge-
odäten] -Geodesists are called persons in
a capacity of experts to carry out cadas-
surveying), licensed by the Kosovo Ca-
dastral Agency to exercise function of a
geodesist (see: Kosovo Cadastral Agen-
cy).
Geographical indicator [Tregues
gjeografik; Geografska oznaka; Geogra-
phische Angabe] - Geographical indica-
tor can be considered the name of a re-
gion, or a specific country, or in special
cases a name of a country used to de-
scribe a product originating from that re-
gion, a specific country or a state, pos-
sesses a quality, reputation or other spe-
cific characteristics that come as a result
of the geographical origin. This area of
industrial property (see: Intellectual
property) in Kosovo is regulated by a
special law, namely the Law on Geo-
graphical Indications and the Designa-
tions of Origin.
- Designations of origin [emërtime të
origjinës; naziv porekla; Ursprungs-
bezeichnungen] - designations of
origin are considered to be the names
of a region, a specific country or in
special cases, the name of a state used
to describe a product originating from
that region, a specific country or
states, which qualities or characteris-
tics are essentially or exclusively as a
result of a geographic environment
with natural and human factors.
- Country of origin [Vendi i origjinës;
Zemlja porekla; Ursprungsland] - re-
gional systems in which protection of
the designation of origin or of the geo-
graphical indicator for the products re-
lated to a geographical area which ex-
tends to one or more states, a part of
that regional system.
- Generic name [Emër gjenerik;
generičko ime; Gattungsname] - is
considered the name of a product
which, although related to the country
or region where this product was orig-
inally produced or traded, has become
a common name of a product in Koso-
vo;
Gift [Dhurata; Poklon; Schenkung] - Gift
or contract on gift is a legal relationship
of obligations expressly regulated by the
provisions of Articles 536 and following
of the LOR. By the contract on gift, a
person donates to another person a prop-
erty value and both parties agree that this
donation should be made without any
counter-obligation. For signing the con-
tract on gift, a written form is required,
unless the donor has actually given the
property value to the recipient.
Good faith [Mirëbesimi; Poverenje;
Gutgläubigkeit] - Good faith is an insti-
tute of predominant importance in the
private law and especially in the law on
obligations and property. Article 22 par.
5 of the LPRR defines legally the good
faith, but only in relation to the acquisi-
tion of a right. According to this provi-
sion, the acquirer is in good faith when
he was unaware or should not have been
aware that the item belongs to another.
“Should not have been aware” means
gross negligence. This means that the ac-
quirer has gross negligence and with this
he has not been in good faith, if he had to
know, that the item belongs to someone
else and not to the alienator, i. e. if the
acquirer of the car does not require the
car's booklet from the alienator, he acted
out of gross negligence and cannot be
protected by law because he is no longer
in good faith.
Goods [Mall; Roba; Ware] - Goods rep-
resents a general term whereby can be
called any product or service that may be
subject to legal transfer in accordance
with legal rules.
Gratuitous of loan [Huapërdorja;
Posluga; Leihe] - Gratuitous of loan is a
legal relationship of obligations under
which the borrower is obliged to deliver
a certain item to the recipient and the re-
cipient of the loan is obliged to return the
item after the foreseen deadline (Articles
577 and following of the LOR).
Groundless enrichment [Begatimi pa
shkak; Bogaćenje bez uzroka;
Bereicherung ohne Rechtsgrund] - See:
Groundless enrichment.
Grounds of lawsuit [Themelësia e
padisë; Osnovanost tužbe; Klagegrund] -
See: Lawsuit: grounds of the lawsuit.
Guarantee [Garancioni; Garancija; Gar-
antie] - See: Security interest.
H
Headquarters [Selia; Sedište; Sitz] -
Headquarters of the business organiza-
tion represents in principle the place or
location where the business organization
conducts the main trading activity. The
headquarters is established when register-
ing, whereby each business organization
in the registry documents must present
the location of the headquarters - the reg-
istered office, which should be a physical
space in Kosovo and which should have
its address (Article 23 of LBO). Whereas,
if the address of the place where the
business organization exercises its main
activity differs from the headquarters,
then the business organization must noti-
fy and report to the Kosovo Business
Registration Agency about this.
Hearing of parties [Dëgjimi i palëve;
Saslušanje stranaka; Parteivernehmung] -
Hearing a party is a mean of evidence in
civil proceedings, expressively provided
681
by law (Articles 373 and following of the
LCP). Hearing a party can be made on
the proposal of the opposing party itself
or the court itself. The party has the right
to refuse to give a testimony, but if
he/she agrees to provide the testimony,
then he/she must speak the truth, other-
wise it may be criminally prosecuted for
false testimony and fraud in the process.
In principle, hearing a party is a very
weak mean of evidence and comes into
play only in cases when there is no other
mean of evidence.
Heir [Trashëgimtari; Naslednik; Erbe] -
Heir is a person who becomes a legal
successor of all rights and obligations at
the moment of the death of a decedent.
This process of universal succession oc-
curs at the moment of the decedent's
death and the heir can become based on
the will of the decedent (by testament) or
by law. Legal inheritance comes always
in the second order and that, if there is no
valid testament, whereby the decedent
has disposed of his property in case of
death (mortis causa). The heir may be
both a natural person and a legal person,
namely, a legal person of public law, i. e.
municipality (Article 21 and LI). Accord-
ing to law, the child after conception in
the mother's womb, the embryo may also
be heir (see Article 7 of LI).
History of the law [Historia e së drejtës;
Istorija prava; Rechtsgeschichte] - The
history of the law is a scientific discipline
that deals with the study of the law on
time and space.
I but is an essential element for defining
Identification papers [Letrat
legjitimuese; Legitimacioni papiri; In-
haberpapier] - Identification papers are
documents issued in print (in writing) in
which the creditor is not indicated, how-
682
ever, their possessor has the right to re-
quest from their issuer (identification pa-
pers) to carry out any particular action
listed in that letter. As such, the LOR in
Article 240 mentioned railway tickets,
theater tickets and other tickets, vouchers
and other similar documents which con-
tain a specific obligation to their issuers.
Identification papers do not fall into the
category of securities, but relevant provi-
sions on securities may apply mutatis
mutandis.
Identification signs [Shenjat
legjitimuese; Legitimacioni znaci; Identi-
fikationszeichen] - Identification signs do
not present securities. Usually they pre-
sent letters or other material where a
number is usually printed, or the number
of items delivered is written, which usu-
ally do not contain any obligations to
their issuers, but serve only to indicate
who is a creditor in the relationship of the
obligations on the occasion of which they
were issued (Article 241 of the LOR).
Immovable property [Paluajtshmëri;
Nepokretnosti; Unbewegliches Eigen-
tum] - The term “Immovable property” is
technicus terminus and should be clearly
distinguished from other terms such as
“immovable item”, “land” and so on.
Immovable property is legally defined by
the provision of Article 10 of the LPRR.
According to this provision, the immova-
ble property is a fixed part of the land
surface, which is bordered and can be
bordered and as such is registered in the
immovable property register. The last el-
ement is not explicitly foreseen by law,
the immovable property in legal sense.
The immovable properties are also con-
sidered certain items expressly men-
tioned in the provisions of Article 10 par.
1 and 2 of LPRR.
Immunity [Imuniteti; Imunitet; Immuni-
tät] - Immunity is a right of a person,
which determines that he/she cannot be
punished nor prosecuted for the alleged
criminal offense. Immunity also protects
from the lawsuit in civil proceedings.
There are different types of immunity in
the positive law of the state, in the inter-
national public law, in the diplomacy
law, etc. In Kosovo law the functional
immunity is mainly applied, i.e. the per-
son who has functional immunity, is pro-
tected from the criminal prosecution only
for the acts committed in the exercise of
his duties. Immunity is a constitutional
category (see Articles 75, 89, 98, 107,
117 and 134 of the CRK) and this privi-
lege is usually enjoyed by high personali-
ties exercising public authority, i. e. the
president, members of parliament, judges
of the Constitutional Court, and judges of
regular court.
Impossibility (of contract perfor-
mance) [Pamundësia (e përmbushjes së
kontratës); Nemogućnost (ispunjenja
ugovora); Unmöglichkeit (der Ver-
tragserfüllung)] - The debtor is obliged to
fulfil the obligation. If the debtor cannot
fulfil the obligation, then the impossibil-
ity of fulfilling the obligation is caused,
which is regulated partly by law (Articles
120, 121 of the LOR). There may be dif-
ferent situations in which the debtor can-
not fulfil the obligation and therefore we
distinguish different types of impossibil-
ity of the contract performance such as:
initial objective impossibility, initial sub-
jective impossibility, later objective im-
possibility, later subjective impossibility,
economic impossibility and factual im-
possibility. This classification and dis-
tinction between different types is im-
portant naturally due to various legal
consequences of impossibility.
In personam - Means a particular legal
action or a claim that is directed against a
particular person or group of persons.
In rem - Means a certain legal action or
a claim that is directed against the item or
items.
Indispensable (necessary) expenditures
[Shpenzimet e domosdoshme (nevojsh-
me); Obavezni (neophodni) troškovi;
Notwendige Verwendungen] - In the real
property, indispensable expenditures or a
necessary expenditure is the expense of
the asset which at the time of the expro-
priation was necessary for keeping or
maintaining the item by rule and objec-
tive standard (see Articles 95 and follow-
ing of LPRR).
Indispensable heirs [Trashëgimtarët e
domosdoshëm; Obavezni naslednici;
Pflichtteilsberechtigter] - See: The indis-
pensable part of inheritance.
Individual Business [Biznes individual;
Individualna preduzeća; Einzelunterneh-
men] - Individual Business (I.B.) is con-
sidered the business in which the sole
person has unlimited personal responsi-
bility for all debts and other obligations
incurred or imposed by a law or contract
relating to that business. This liability is
unlimited and includes all property and
assets of any kind that are directly or in-
directly owned by this person, irrespec-
tive of whether such property/assets are
used for business, personal or household
purposes. According to LBO, Article 4, it
is characteristic that the individual busi-
ness can be created after the completion
of the registration process at the Kosovo
Business Registration Agency, but also
with the fact of exercising the business
activity in Kosovo without being regis-
tered. Likewise, according to LBO, Arti-
cle 48, individual business is not consid-
ered a legal person.
683
Purchase on trial [Blerja në provë;
Kupovina na probu; Kauf auf Probe] -
Contracting parties may agree in that
way, that the buyer has the right to try an
item before entering into the contract and
after testing it to decide whether to buy it
or not. After deadline for trying the item,
the buyer must notify the seller if he or
she wishes to buy the item. If the buyer
does not notify the seller about it, then it
is considered that the buyer has waived
the purchase of the item that has been
tested. The buyer must notify the seller
within deadline stipulated in the contract
or as per customs, whether he/she stands
by the contract and if there is no such no-
tification, the buyer shall do so within
reasonable deadline set by the seller.
Should the buyer fail to do so, he/she will
be deemed to have renounced the con-
tract. If the item was delivered to the
buyer on trial until a specific deadline
and the buyer fails to return it without de-
lay after expiration of deadline, or fails to
declare to the seller that he/she is with-
drawing from the contract, the buyer
shall be deemed to be adhering to the
contract (Article 517 of LOR).
Bona fide - Good faith. The opposite of
mala fide. Fundamental principle in pri-
vate law, according to which principle,
the parties must act in a legal relationship
in good faith and not harm the contract-
ing party. This principle is embodied in
Article 4 of LOR).
Individual enterprise [Ndërmarrje indi-
viduale; Individualno preduzeće;
Einzelfirma] - See: Individual Business
(I.B.).
Industrial design [Dizajni industrial; In-
dustrijski dizajn; Geschmacksmuster] -
Industrial design means the appearance
of the whole or a part of the product re-
sulting in special characteristics of the
684
product, in particular of the shape, col-
ours, lines, contours, material of the
product itself or its decoration. In terms
of this, the product is called any industri-
al or handicraft item. Even this area of
industrial property (industrial design) in
Kosovo is regulated by a special law,
specifically by the Law on Industrial De-
sign. The requirements to be considered a
valid design are that the industrial design
must have a certain degree of innovation,
unique individual character and regis-
tered with the Industrial Property Agency
(Article 5 of the Law on Industrial De-
sign).
- Innovation requirement [Kushti i
risisë; Inovativni uslov; Neuheit] De-
sign is considered an innovation if it is
not identical to any design made avail-
able to the public before the date of
application for design registration. De-
signs are considered identical if their
features are not different or they differ
only in insignificant details.
- Unique individual character re-
quirement [Kushti i karakterit unik in-
dividual; Uslov jedinstvenog individu-
alnog karaktera; Eigenart] The design
is considered to have individual char-
acter if the overall impression it cre-
ates on the user does not correspond to
any other design that is made available
to the public.
- Registration requirement [Kushti i
regjistrimit; Uslov registracije; Regis-
trierung] Industrial design is obtained
by issuance of a decision for registra-
tion and registration of design in the
register. The Industrial Property
Agency is competent to assess re-
quirements and issue a decision for
recognition of the industrial design
(see: Industrial Property Agency). De-
sign that is contrary to the public in-
 terest and moral principles cannot be
registered nor enjoy legal protection.
- Right to industrial design [E drejta në
dizajnin industrial; Pravo na indus-
trijski dizajn; Das Recht am Ges-
chmacksmuster] - The owner of indus-
trial design has the exclusive right to
use the registered design and to pro-
hibit third parties to use the design
without his/her permission. The rights
deriving from industrial design may be
moral and property rights. The design-
er's moral right means the right of a
designer to recognize the designer's
quality in all documents during the
public exhibition of his design, regard-
less of whether he or she is a holder of
the right of industrial design registered
or not, because the moral right of the
designer cannot be carried over. If
several designers have been involved
in creation of the design, this right
should belong to all designers, regard-
less of their contribution to creation of
the design. The designer's right to
property implies his/her right to use
the design and to receive material ben-
efits from it, in particular processing,
placing on the market, bidding, im-
porting, exporting or using the product
in which it is incorporated or to which
the design applies (Article 14 and 17
of the LID)
Industrial Property Agency [Agjencia
për Pronësi Industriale; Agencija za in-
dustrijsku imovinu; Agentur für gewer-
bliches Eigentum] - The Industrial Prop-
erty Agency of the Republic of Kosovo is
an independent state administrative body
established under the law within the Min-
istry of Trade and Industry and is respon-
sible for the administrative legal protec-
tion of inventions, trademarks, industrial
designs, designations of origin, geo-
graphical indicators and topographies of
integrated circuits, as well as other issues
arising from international agreements of
which the Republic[of Kosovo is a signa-
tory.
Industrial Property Office [Zyra për
Pronësi Industriale; Kancelarija za in-
dustrijsku svojinu; Amt für gewerbliches
Eigentum] - See: Industrial Property
Agency.
Inheritance (law) [Trashëgimore (e
drejta); Nasledno (pravo); Erbschaft
(Recht)] - The inheritance law is a branch
of law, namely the entirety of legal
norms, through which the transfer of the
hereditary property from the decedent to
the heirs after the decedent's death is reg-
ulated. The main formal source of inher-
itance law is LI.
Inheritance [Trashëgimia; Nasleđivanje;
Erbschaft] - Inheritance as a general no-
tion can be understood in different ways.
By Article 1 of LI, inheritance is defined
as the transfer of property from the dece-
dent to heirs based on a will or law. This
process is also called “universal succes-
sion”. Inheritance is also referred to as
“hereditary property”, which automati-
cally is transferred to the heirs at the
moment of the decedent's death (Article 4
of the LI). The hereditary property in-
cludes both the asset and the passive,
thus the inheritance obligations to third
persons, but up to the amount of the in-
herited property. The heir may give up
the hereditary property (Article 5 III of
the LI). There is inheritance according to
the testament, that is, according to the
will of the testator. If there is no will, the
legal inheritance is considered, where the
line of heirs is also defined (Articles 11
and following of LI).
685
Inheritance capacity [Aftësia
trashëgimore; Sposobnost nasleđivanja;
Erbfähigkeit] - See: Heir.
Inheritance capacity [Zotësia
trashëgimore; Sposobnost postulata;
Erbfähigkeit] - See: Inheritance ability.
Inheritance property [Pasuria
trashëgimore Nasledna imovina, Erb-
schaft] - See: Inheritance.
Inheritance ranks [Radhët e provisions of the Criminal Code of Ko-
trashëgimisë; Nasledni redovi, Erbfolge]
- If the decedent has not disposed of his
property in case of death, namely has not
drafted a will, then his hereditary proper-
ty will pass to legal heirs, as defined by
law. The law defines in detail who and
what rank will inherit the hereditary
property. The provisions of Articles 12 to
21 of the LI provide for the four ranks of
the heirs, the first rank comprising the
children and the consort. Inheritance is
done based on the parenteral system, ac-
cording to which the heirs of the next
rank are considered as heirs, only if there
are no heirs of the previous rank.
Innovation [Novacioni; Inovacija; Inno-
vation] - See: Renewal.
Innovation [Risia; Novina; Neuheit] -
See: Patent.
Insolvency [Insolvenca; Insolventnest;
Insolvenz] - Insolvency or the non-
solvency represents the inability of the
business organization to pay and the fi-
nancial situation in which an entity is
generally unable to pay claims when they
become payable (mature) or when the li-
abilities exceed the value of assets.
Installment [Kësti; Rata; Rate] - The in-
stallment means a certain part of the total
price, which in an obligational relation-
ship must be paid for the specified period
of time. For example, loan repayment in
installments, payment of the total price in
installments or in parts.
686
Insult [Fyerja; Uvreda; Beleidigung] -
Insult means declaring, behaving, pub-
lishing a statement addressed to another
person which is derogatory and violates
his/her reputation. Subject of the act of
insult is personality and honor of the per-
son. In Kosovo, the act of insult has now
been decriminalized, namely it does not
constitute a criminal offense pursuant to
sovo. However, in this regard, the Civil
Law against Defamation and Insult has
been adopted. This means that by the
adoption of this law, for violation of
honor and reputation of any citizen im-
prisonment sentences may not be im-
posed, but the injured party may file a
lawsuit in civil proceedings before the
civil courts for compensation of moral
and material damage. A civil action for
compensation of damage for the offense
or insult can only be filed by private per-
sons. Public authorities are prohibited
from filing a claim for compensation for
the damage caused by insult, however,
the public officials may file a claim for
compensation of damage caused by insult
privately and exclusively in their person-
al capacity.
Insurance [Sigurimi; Osiguranje; Versi-
cherung] - By insurance or insurance
contract the insurance contractor is
obliged to pay a certain amount to the in-
surance company (insurer) on the princi-
ples of reciprocity and solidarity, and the
company (the insurer) is obliged, if the
event giving rise to the insured event oc-
curs pay the insured or any third person
the compensation, namely the contracted
amount or do something else. The object
of the insurance contract is the ‘insured
case’. The insured case represents the
event which should be upcoming, uncer-
tain, and independent of the will of the
contractors. The insurance contract is
concluded when the contractors sign the
insurance policy or the cover list.
Insurance policy [Polisa e sigurimit;
Polisa osiguranja, Versicherungsschein] -
The insurance policy is a written docu-
ment for insurance agreed between the
insurer and the insured and is part of
component of the insurance contract. The
police must write the contracting parties,
the insured item, respectively the insured
person, the risk covered by the insurance,
the duration of the insurance and the pe-
riod of the deposit, the insurance amount
or that the insurance is unlimited, the
premium or the contribution, the date of
the issuance of policy and the signatures
of the contracting parties. In fact, the in-
surance contract is entered when the con-
tractors sign the insurance policy or cov-
er list, unless the cases under which the
contracting relationship from the insur-
ance is provided by the premium pay-
ment itself. See also Provision.
Intellectual property [Pronësia intel-
ektuale; Intelektualna svojina, Geistiges
Eigentum] - Intellectual property in-
cludes the entirety of the rights to tangi-
ble (corporal) and intangible (incorpore-
al) item which are the product of human
mind. The aggregate of legal norms that
define, regulate, and guarantee intellectu-
al property rights constitute the right to
intellectual property. These legal norms
can stem or derive from public law and
private law. Intellectual property is di-
vided into two categories: industrial
property, which includes the right of pa-
tents (inventions), trademarks, industrial
designs and geographical indications; as
well as in copyrights, which include lit-
erary and artistic activities such as: nov-
els, poems, films, musical songs, works
of art such as paintings, photographs,
sculptures and architectural designs. On
the other hand, copyright related rights
include: artists' performances, phono-
gram producers, and so on. Due to the
complexity and the specifics of each cat-
egory of intellectual property, in Kosovo
each category is regulated by special
laws.
Inter partes - Between parties. This term
is characteristic of the rights from obliga-
tional relationships and relative rights,
and for the purpose of legal qualification
that the legal relations of obligations
have consequences between certain par-
ties that are subjects to those legal rela-
tions, and not towards all as is the case
with real rights. The opposite of this, er-
ga omnes. See also: Erga omnes.
Inter vivos -Term from the Roman law,
which means “between the living”. In the
sense of civil law, this term refers to le-
gal transactions that are carried out by
the subjects of the law. The opposite of
the case with the term mortis causa (see:
Mortis causa).
Interest [Kamata; Kamata; Zins/Zinsen]
- Interest is a remuneration, which must
be paid due to the granting of capital (Ar-
ticles 378 and following of LOR). The
interest rate is set according to the level
of interest and may be contractual, i. e.,
the interest contracted together with the
loan contract (credit), legal contract, i. e.
in case of delay of the debtor in the ful-
fillment of the obligation (Article 382 of
the LOR). Interest on interest is prohibit-
ed (Article 379 of the LOR).
Interim measure [Masa e përkohshme;
Privremena mera; Einstweiliger Rechtss-
chutz] - See also security measures. In-
terim measures in the sense of law (see
Articles 306 and 310 of the LCP) do not
differ essentially from security measures,
as interim measures are not other
687
measures than security measures. The
substantial difference lies in the fact that
the interim measures are related to the
great urgency for their issuance and with-
in the shortest time possible, can be con-
sidered within three days from receiving
the proposal. For issuance of the interim
measure all conditions for issuing the se-
curity measure including the urgency
condition should be fulfilled.
International legal aid [Ndihma juridike
ndërkombëtare; Međunarodna pravna
pomoć; Internationale Rechtshilfe] - The
central pillar of the study of international
civil procedural law is also international
legal aid. The court during the process of
a matter may also need information from
different countries (i.e., any document, or
interrogation of a witness etc.). This is
achieved through the International Legal
Aid Institute and relates to courts or any
other public authority. In the civil proce-
dure, the basis of international legal aid is
Article 284 and following of the LCP.
Usually, the international legal aid is car-
ried out through the Ministry of Justice,
within which functions the Department
for International Legal Aid. There is a
special law on international legal aid, and
this law can also apply analogously to
criminal cases, although the law is ex-
plicitly called the Law on International
Legal Aid in Criminal Matters (2011).
International private law [(e) Drejta
ndërkombëtare private; Međunarodno
privatno pravo; Internationales
Privatrecht] - International private law is
not a supranational law (nationwide), as
is the international public law. Therefore,
this branch of law is often categorized
incorrectly into the group of “interna-
tional law”. International private law is a
national, positive law of a given state. It
is called “international” only because of
688
the fact that this law regulates the legal
relations of private law between entities,
which are composed of any foreign ele-
ment that can be manifested in an object,
subject or rights and obligations; i.e. the
subje ct of a legal relationship is located
outside the territory of a state, or one
subject is a national of another state.
Rules of the international private law de-
termine whether a particular matter
should be decided, for example under the
substantive law of Kosovo or any other
state. The main source of this law is the
Law on Preventing Collisions of Laws of
1982, which is an inapplicable law.
International civil procedural law
[Drejta procedurale civile ndërk-
ombëtare; (e) Međunarodno građansko
procesno pravo; Internationales Zivilver-
fahrensrecht (IZVR)] - International civil
procedural law, just like international
private law, is not a supranational law,
but is a national, positive law. This law is
a branch of national civil procedural law
and deals with international competence
(immunity), the jurisdiction of a national
court, the features of a process with a
foreign element, the recognition of en-
forcement of the decision of a foreign
decision and international legal aid.
International public law [(e) Drejta
ndërkombëtare publike; (e) Međunarod-
no javno pravo; Völkerrecht] - Interna-
tional public law is a supranational (na-
tionwide) law. Thus, it is a set of legal
norms that regulate legal relations be-
tween sovereign states, thus envisaging
norms that are valid or should be valid.
These legal norms also regulate legal re-
lations between different organizations.
The main formal source of international
law is the multilateral and bilateral Con-
ventions and Treaties. International pub-
lic law includes all relevant fields.
Interpretation [Interpretimi; Tumačenje;
Auslegung] - Interpretation means com-
menting and giving a correct understand-
ing of norms and legal rules. In order to
obtain understanding of the norms, dif-
ferent methods can be used in chronolog-
ical order: linguistic interpretation (in the
process of interpretation, it begins with
the discovery of the meaning of the
words, i.e. the text; the systematic inter-
pretation (the notion or rules are inter-
preted taking into account the entire legal
order), the historical interpretation
(which was the legislator's intention to
regulate a certain norm), the teleological
interpretation (usually in the interpreta-
tion of the old norms, where they are
viewed in the actual sense), interpretation
according to the EU directives, of the
unique right (i.e. CISG) and comparative
law. Depending on subjects that conduct
interpretation, there are authentic, judi-
cial and doctrinal interpretations. In addi-
tion to law interpretation, namely the
norm, often in practice it is necessary to
interpret contracts, more concretely, the
interpretation of the declarations of will.
For these other rules apply to understand
the declaration of will.
Intervener [Intervinienti; Posrednik;
Streithilfe] - See: Mediator.
Intervenor [Ndërhyrësi; Umešač; Ne-
benintervenient] - Intervenor is a third
person (a natural or legal person) who
enters into a civil process to assist either
the claiming party or the responding par-
ty. Thus, the Intervenor is not a party, but
a third person who has a legal interest in
assisting a party in the civil dispute (Ar-
ticles 271 and following of the LCP).
Intra vires - Within the competences.
The opposite of ultra vires. See: ultra
vires.
Introductory part of Judgment [Pjesa
hyrëse aktgjykimit; Uvodni deo presude,
Urteilskopf] - See: Judgment.
Inventor [Shpikësi; Pronalazač; Erfind-
er] -The inventor is a person who created
the invention during his creative work.
This person may be a natural or legal
person. If the invention is created by two
or more inventors jointly, the right to a
patent belongs to the inventors equally or
to their legal successors. The inventor is
not considered a person who in the crea-
tion of the invention has provided only
technical assistance. The inventor's rights
to his invention are divided into two
types: moral rights and property or mate-
rial rights.
- Moral rights [Të drejtat morale; Mo-
ralno pravo; moralische Rechte] -
Moral rights of the inventor are those
rights that associate the inventor with
his invention, so that the inventor is
marked as such in the patent applica-
tion and all documents issued in rela-
tion to the granting of the patent - the
application register, as well as at the
end in the patent document itself. The
moral right of the inventor cannot be
transferred to other persons, unlike the
property rights.
- Property rights [Të drejtat pasurore;
Imovinska prava; Vermögensrechte] -
Property or material rights are those
rights that give the inventor or the pa-
tent owner exclusive rights with re-
spect to the production, sale, use, dis-
position and export or any other action
with a view to the material benefit that
may arise from the product obtained
on the basis of the invention.
Inventory [Inventarizimi; Inventarisanje;
Bestandsaufnahme] - Inventory is one of
the procedural actions in the enforcement
procedure together with the sequestration
689
and sale of movable or immovable prop-
erty (Articles 86 and following of the
LEP). Inventory is the registration of the
debtor's property in the enforcement pro-
cedure. With the inventory it is possible
to establish the debtor's property, which
is created the enforcement mass and
which will serve to forcefully exercise
the of creditor’s claims.
Investment [Investim; Ulaganje; Investi-
tion] - Investment means direct involve-
ment of capital in a certain sphere of
economy, industry, mining etc. This capi-
tal can be private (private investment),
public (public investment) or combina-
tion of both (public-private investment).
Invitatio ad offerendum - Shih: Invita-
tion to bid.
Invitation to bid [Ftesë për ofertë; Poziv
za ponudu; Aufforderung zur Abgabe
eines Angebots] - Invitation to bid is not
a bid, but it is an invitation to bid, as the
party giving such a statement does not
want to relate to the legal consequences
of such a statement. Typical cases of in-
vitation to bids are i.e., offering any item
for sale in the newspaper, internet, dis-
playing goods in the shop window, etc.
LOR indirectly accepts invitatio as an of-
fer (see Article 22 of LOR).
Ipso facto - By that very fact.
Ipso iure - By operation of law. One
consequence is caused by the law itself
without the need for any action by an en-
tity.
Iudex ad quem - The court of remedies
to challenge a decision. It is about the
Court which decides according to reme-
dies to challenge a decision, usually the
Court of Appeals, as a second instance
court.
Iudex inhabilis - Judge disqualification.
It has to do with cases where a judge
should be disqualified by virtue of law
690
from a specific process (see article 67
paragraph a to f of LCP).
Iudex suspectus - Recusal of judge. It
has to do with cases when a judge may
be excluded from a specific process be-
cause of certain circumstances that may
affect his impartiality and objectivity.
Iura - Law.
Iura in re aliena - Real rights over prop-
erty of another. Real rights over property
of another represent a set of rights that
are constituted in another property, how-
ever, which both by volume and power
are limited. Hence, although they are
called rights on property of another, this
does not mean that we are dealing with
any ownership rights. Simply, the real
rights over property of another are the
rights, which enable their holder of the
right to use another property in a certain
way and direction. Traditionally, the real
rights in another property have been con-
sidered servitude rights, pledge rights,
property encumbrances, construction
right.
Iura novit curia - Court recognizes the
right. It is a fundamental principle in ju-
risprudence and more specifically in the
civil procedure. This implies that the par-
ties should tell the court what has hap-
pened or what the problem is. Then, this
problem is solved by the court (da mihi
factum dabo tibi ius). In essence, this
principle concerns the controversial issue
of whether the lawsuit should contain al-
so the legal basis of the statement of
claim. According to the general convic-
tion, the claiming party should not neces-
sarily determine the legal basis on which
the allegation is substantiated. It suffices
for the party to introduce what is claim-
ing and the assumption applies that the
Court knows the legal basis whereby de-
cides itself.
Ius cogens - The opposite is ius disposi-
tivum. Ius cogens implies that a certain
legal norm cannot be changed by the par-
ties’ agreement and if, however, the par-
ties have agreed otherwise, despite the
binding character of the norm, then that
agreement is void. The norms of binding
character are usually found in public law,
but also in private law, although less than
i public law (i.e. Article 248 of LOR).
Ius dispositivum - The opposite is ius
cogens. Ius dispositivum means that par-
ties may agree on something, although it
is differently foreseen by the legal norm.
Such clauses of the dispositive character
are mainly related to private law and in
particular the right to obligations. How-
ever, a fact shall be considered that alt-
hough the subjects of law may agree on
something different from the norms of
the dispositive character,
Ius privatum - Private law. See: ius pub-
licum.
Ius publicum - The Roman law. Public
law. Private law is a set of legal norms,
which regulate the legal relations of the
subjects of law. Together with public
law, constitute two central fields of the
law in general. The difference in princi-
ple is easy, but in certain cases it can be
problematic. Identifying whether a legal
relationship is of a nature of the public or
private law is of great practical im-
portance, especially because of the legal
consequences and the legal way of exer-
cising the right. For this reason, since the
Roman law until now three theories have
been developed regarding the distinction
of public and private law. According to
the modern theory, the so-called particu-
lar subjective theory, a legal relationship
has the character of public law, if in that
relationship one party has certain exclu-
sive rights, which the other party does
not have. If, in a legal relationship, none
of the parties has exclusive reserved
rights, that legal relationship is of the na-
ture of private law.
J
Joint liability [Përgjegjësia solidare;
Solidarna odgovornost, Gesamtschuld] -
Joint liability of some persons may arise
in cases when for any damage caused by
some persons together, these persons will
all be jointly liable (Article 190 of LOR).
For example, those who aid or abet the
liable person or who help the liable per-
son evade detection shall be jointly and
severally liable therewith. Or, the order-
ing party of works and the contractor of
works in the immovable property are
jointly and severally liable to the third
person for the damage caused to him in
connection with the performance of these
works.
Joint ownership [Pronësia e përbashkët;
Zajedničko vlasništvo, Miteigentum] -
See: Ownership.
Joint property of consorts [Pasuria e
përbashkët e bashkëshortëve; Zajednička
imovina supružnika, Gesamthandseigen-
tum der Ehegatten] - Joint property of
consorts is referred to as the property
which the consorts have acquired from
the moment of entrance into matrimony
and its continuation, and are joint owners
in equal shares (see: joint ownership). In
the joint property of the consorts are: the
property acquired by work of each con-
sort during the continuation of matrimo-
ny, as well as revenues derived from such
a property, including the property rights
and obligations; the wealth of consorts
acquired jointly through games of
chance. Joint marital property during
marriage is administered and possess by
consorts jointly and by agreement (Arti-
691
cle 47 of the LFK). Although the proper-
ty of consorts is treated in a part of the
LFK, it should be noted that other laws,
such as LPRR and LOR, apply to the
ways of administering, allocating or de-
fining the rights to those assets.
Joint Stock Company [Shoqëri
Aksionare; Akcionarsko društvo; Ak-
tiengesellschaft] - Joint Stock Company
(JSC) is a legal entity owned by its
shareholders but is legally divided and
separate from shareholders. This implies
that the shareholder's property rights are
measurable only on the basis of the own-
ership of the shares. The shareholder of a
joint stock company is not a co-owner
and does not have the right to transfer the
property or the assets of the company.
Only the shares in the joint-stock compa-
ny are the property of the shareholder
who can be freely transferred, in whole
or in part, in addition to the restrictions
stipulated by the statute or the agreement
of the company, which may require the
approval of the directors or shareholders
for the transfer and the rights over the
shares. A joint stock company may have
one or more persons, companies and/or
other companies as shareholders. The
joint stock company is responsible for all
debts and other obligations with all its
assets and property. The manner of or-
ganization, function and termination of
the joint stock company is regulated by
Articles 125-234 of the LBO.
Judge [Gjykatës; Sudija; Richter] -
Judge is a member of the judiciary, who
shares justice and exercises judicial pow-
er. He/she is independent and objective
in performing his duties in the exercise of
the judicial power (Article 102 of the
CRK). To be a judge, several strict re-
quirements foreseen by the CRK must be
met (Articles 102 and following) (Arti-
692
cles 26 and following of the LC) and the
Law on Kosovo Judicial Council.
Judge [Gjyqtar; Sudija; Richter] - See:
Judge.
Judgment [Aktgjykimi; Presuda; Urteil]
- The judgment is a type of decision is-
sued by the Court. In civil procedure, the
court decides meritoriously on the main
issue by a judgment (Article 143 of
LCP). Considering different criteria, we
distinguish different types of judgments.
Usually, the court decides by a full
judgment when it decides on all the
statement of claims filed by a claim of
the claiming party. The condemnatory
judgment is rendered based on the con-
demnatory lawsuit and meritoriously de-
cides whether the claimant may seek a
prestation from the respondent. While the
confirmation judgment is issued on the
basis of the claim of the attestation, the
modifying judgment is issued based on
the modifying lawsuit. If the claiming
party withdrew from the statement of
claim, then the judgment is issued on
withdrawal from the statement of claim
(Article 148 of LCP). The court renders a
judgment on the grounds of disobedience
or in certain cases a judgment on the
grounds of the absence if the responding
party does not respond to the claim of the
claiming party within the prescribed time
limit (see Articles 249 and 250 of the
LCP). If the responding party accepts the
statement of claim, then the court renders
a judgment based on the assertion (Arti-
cle 149 of the LCP).
- Introductory part of the judgment - In
the formal aspect, each judgment must
have three main and necessary parts
and they are the introductory part of
the judgment, the enacting clause, the
reasoning and the instruction for a
remedy to challenge the decision (see
 Article 160 of the LCP). The introduc-
tory part is the header of the judgment,
which includes, among others, the file
number, the court of the case, the enti-
ties, i.e. the parties and their represent-
atives, the subject of the dispute etc.
- enacting clause of the judgment - The
enacting clause is the main and the
most important part of the judgment or
ruling, if by a ruling is meritoriously
decided on the main issue. The enact-
ing clause contains a decision regard-
ing the main issue (statement of
claim), accessory issues (procedural
costs) and the enforceability of the de-
cision (Article 160 III of LCP). Since
the enforcement body relies on the en-
acting clause to conduct the enforce-
ment procedure, then it is necessary
for the enacting clause to be clear and
precise.
- reasoning of the judgment - Reason-
ing is one of the integral parts of each
judgment (Article 160 IV of the LCP).
The reasoning gives reasons for such
decision as well as the facts and evi-
dence administered and assessed. If
the judgment has no reasoning or the
reasoning is contradictory, then this is
a violation of absolute importance and
the judgment will always be annulled,
of course, if the judgment is chal-
lenged with remedies of challenging
the decision.
Judicial penalties [Penalet (gjyqësore);
Kazne (sudske), Strafe (gerichtlich] -
“Judicial penalties” is a procedural insti-
tute, regulated on a formal source of the
substantive law, on LOR (Article 275 of
LOR). Judicial penalties are a kind of fi-
nancial punishment that the court can as-
sign to the debtor, if it has not met a
claim in the enforcement procedure,
which claim consists of something in
cash. I. e., by a final decision is assigned
that a debtor return the item to the credi-
tor. In this case, the creditor may request
that the court punish the debtor for pay-
ment of penalties if he/she does not fulfil
this obligation.
Judicial testament [Testamenti
gjyqësor; Sudski testament; Gerichtliches
Testament] - Judicial testament is a kind
of testament, that is, the expression of
will of the decedent. A special feature of
this type of testament is that the will is
drafted and deposited in court under the
foreseen terms and procedures (Articles
76-78 of LI).
Jurisdiction (of court) [Kompetenca (e
gjykatës); Nadležnost (suda); Zustän-
digkeit (des Gerichts)] - Jurisdiction is
the right and duty of a court to decide on
a particular matter. Jurisdiction is a pro-
cedural presumption, for which the court
should always take care ex officio if it is
competent for the case filed. We distin-
guish several types of jurisdictions: sub-
ject matter, functional and territorial ju-
risdiction. With subject matter jurisdic-
tion is meant the division of legal cases
in the first instance courts. Legal norms
determine which legal matters will be ad-
judicated by the first instance courts.
With functional jurisdiction it is deter-
mined, in what composition an issue will
be adjudicated, whether it will be a single
judge or a trial panel (see Article 15 of
the LCP and the provisions of the LC).
Whereas, with the territorial jurisdiction
it is determined which court of the sub-
ject matter jurisdiction will adjudicate a
legal matter that is subject to review in
the procedure. In principle, the general
territorial jurisdiction applies, unless oth-
erwise provided for in the rules regarding
territorial, exclusive, electoral and ancil-
693
lary jurisdiction (see Articles 37 and fol-
lowing of the LCP, see also LC).
Jurisdiction [Juridiksioni; Jurisdikcija;
Jurisdiktion/Gerichtsbarkeit] - Jurisdic-
tion should be distinguished from compe-
tence and may be understood in two
ways: First, it is a sovereign right of the
state to organize and exercise the judicial
power, and the second is the execution of
this judicial power by the judicial bodies.
The jurisdiction of a state lies in principle
in the whole territory of a sovereign state
and on every subject, in principle, even
against foreign citizens (except when
someone enjoys immunity, i.e., diplomats
from other countries). Whether a case is
subject to jurisdiction or judiciary of a
country depends on legal norms. Whilst
the competence is power of a court with
jurisdiction to adjudicate the case. Juris-
diction is a procedural presumption,
which the court shall always maintain ex
officio, whether the court has jurisdiction
over an issue or eventually its jurisdiction
is excluded, i.e. for example, one party
enjoys diplomatic immunity.
Jurisprudence [Jurisprudencë; Jurispru-
dencija; Jurisprudenz] - Jurisprudence is
a science on law. So it is a human basic
science that deals with the study of the
objective law and its forms. Along with
philosophy, theology, etc., jurisprudence
(science of law) is one of the oldest and
most sophisticated sciences, dealing with
meaning and interpretation of legal
norms, namely of the objective law.
Jurist [Jurist; Pravnik; Jurist] - Jurist is a
person who has studied law, namely ju-
risprudence and has completed the Facul-
ty of Law. Different countries provide
different rules and criteria for obtaining
the title of a “lawyer”. Usually, after
graduating from the Faculty of Law, the
title “graduate lawyer” is obtained, alt-
694
hough now with the new reforms in Ko-
sovo, the title is “bachelor of law”.
Therefore, the notion “lawyer” is not a
legally protected title, rather a general
notion of a person who has completed
studies at the Faculty of Law.
K
Kinship [Gjinia; Srodstvo; Ver-
wandtschaft] - Kinship refers to a rela-
tionship created on biological, social, le-
gal basis between two or more persons,
recognized by the law. Kinship is of par-
ticular importance in the legal order, be-
cause it can be one of the basis upon
which the rate of assignment of rights
depends. Kinship may affect legal inher-
itance relationships, where the inher-
itance ranks (see: Inheritance ranks), ob-
ligational relationships, property rela-
tions, etc. are determined by kinship.
Kinship may be:
- of blood [Gjini gjaku; krvno; Blu-
tsverwandtschaft] refers to a bond cre-
ated on a biological basis where per-
sons who are part of this kinship de-
rive from each other or do not but
have a common predecessor. On this
basis, the kinship of the blood relative
is created in a direct and collateral
line. The kinship of blood relative in a
direct line means 'generations' or per-
sons born by each other (for example,
grandfather-father-nephew); while the
kinship of blood relative in a collateral
line means persons who are not born
from each other but who have a com-
mon predecessor (for example, boys or
girls of uncles, etc.). The kinship is of
particular importance in the legal or-
der, because based on kinship in par-
ticular the inheritance ranks are creat-
ed.
- of adoption [Gjnia e adoptimit; po
usvojenje; Verwandtschaft durch
Adoption] means the relation estab-
lished not on biological basis, but
based on the law and social factors,
namely based on the legal institute of
adoption (see: Adoption) - affinity
[Gjnia e krushqisë; po tazbini; Ver-
wandtschaft durch Schwägerschaft] -
means the kinship that is created based
on the affinity of the consort with the
relatives of the other consort. The af-
finity is an obstacle to the matrimony,
but not in an absolute manner, because
according to the LFK, Article 23, for
justifiable reasons, the competent
court may allow the matrimony be-
tween persons in affinity after having
received the opinion of the Custodian
Body. The affinity is created by mar-
riage, however, does not cease to exist
with the dissolution of marriage, be-
cause this relationship of affiliation
between these persons is inseparable
and permanent in the sense of an ob-
stacle or prohibition of matrimony.
Know - How (contract) - Contract
Know - How presents a new contract,
which is product of rapid technical and
technological development. The term
'know-how' as an expression does not
have an adequate translation into Albani-
an, but, appropriately, the content has the
meaning of ‘knowledge and experience’.
Under this contract, a contracting party is
obliged to transfer technical and techno-
logical knowledge or experience from the
business point of view to the other con-
tracting party, which is obliged to pay
compensation or reward for this. So this
contract is mainly manifested in the ob-
ject of exchange of knowledge and expe-
rience, which knowledge and experience
finds a wide and useful application in
trade, economy and industry.
Konosman [Konosmani; Konosman -
teretnica/pomorski tovarni list; Fracht-
brief] - Konosman denotes a legally bind-
ing document, useful in the maritime
transport of goods. In one form, it can be
considered as a security, which proves
that a contract for the transport of goods
is concluded, the goods marked therein
are subject of transport, and after the
transport the carrier is obliged to submit
the marked goods to the possessor of this
document.
Kosovo Business Registration Agency
[Agjencia e Regjistrimit të Bizneseve të
Kosovës; Kosovska agencija za registra-
ciju biznisa; Agentur für die Registrier-
ung von Unternehmen im Kosovo] - The
Kosovo Business Registration Agency
(KBRA) is established as an independent
executive agency within the Ministry of
Trade and Industry. It is competent for
the registration of commercial business
organizations and foreign business organ-
izations, also authorized and responsible
for the performance of other functions
stipulated in Article 7 of the LBO, such
as the preparation and publication of nec-
essary forms and procedures for the pur-
pose of facilitating the proper functioning
of commercial business organizations.
Kosovo Cadastral Agency [Agjencia
Kadastrale e Kosovës; Kosovska agencija
za katastar; Katasteramt des Kosovo] -
The Kosovo Cadastral Agency acts as an
executive agency within the Government
of Kosovo, namely the Ministry of Envi-
ronment and Spatial Planning. This
Agency represents the central authority
and is responsible for cadastre and has
the authority to issue guidelines regard-
ing all cadastral activities and registration
of immovable property rights. The Ca-
695
dastral Agency of Kosovo is authorized
and responsible for issuing sub-legal le-
gal acts (administrative instructions,
framework work guidelines, etc.) regard-
ing the cadastral activity, drafts and man-
ages the documentation of the Kosovo
Cadastre, Real Estate Cadastre and Real
Estate Registers (Article 4 of LC). As a
second instance which decides on ap-
peals against the decisions of the Munic-
ipal Cadastral Offices, the decisions of
the Kosovo Cadastral Agency present fi-
nal decisions in the administrative proce-
dure. Only ‘administrative conflict’ can
be initiated against these decisions by
lawsuit in the Basic Territorial Court,
namely the Department for Administra-
tive Affairs with the Basic Court (Article
14.1 of LC)
Kosovo Chamber of Advocates [Oda e
Avokatëve të Kosovës; Advokatska ko-
mora Kosova; Anwaltskammer des Ko-
sovo] - The Chamber is a professional
organization of lawyers, established by
the Law on the Bar, which exercises pub-
lic authorisations regarding the practice
of the profession of bar (see in particular
Articles 41 to 47 of Law on the Bar).
Each lawyer must be registered in the
Chamber. KCA is competent to issue, ob-
tain and change the licence for practicing
the profession of bar by a lawyer and for
all other professional matters related to
the profession of bar. The Chamber has
special bodies and its headquarters is in
Prishtina.
Kosovo Judicial Council [Këshilli
Gjyqësor i Kosovës; Sudski Savet Koso-
va; Justizrat des Kosovo] - Kosovo Judi-
cial Council is a state institution, estab-
lished by Constitution and Law (see Arti-
cle 108 of the CRK and the Law on Ko-
sovo Judicial Council). The primary task
of this Council is to ensure the impartiali-
696
ty and objectivity of the judiciary in Ko-
sovo. To achieve these priorities, the
Council fully organizes and manages the
recruitment process for judges and judi-
cial staff. This Council is composed of 13
members with mandate of 5 years.
Kosovo Judicial Institute [Instituti
Gjyqësor i Kosovës; Kosovski Institut
Pravde; Rechtsinstitut der Gerichte des
Kosovo] - See: Kosovo Justice Academy.
Kosovo Property Agency [Agjencia Ko-
sovare për Prona; Kosovska agencija za
imovinu; Eigentumsagentur Kosovo] -
See: Kosovo Property Comparison and
Verification Agency.
Kosovo Property Comparison and
Verification Agency [Agjencia Koso-
vare për Krahasim dhe Verifikim të
Pronës; Kosovska agencija za
upoređivanje i verifikaciju imovine; Ko-
sovarische Agentur zur Vergleichung und
Verifizierung von Eigentum] - Kosovo
Property Comparison and Verification
Agency is an independent Agency estab-
lished under Article 142 of the Constitu-
tion of the Republic of Kosovo, with a
provisional mandate as well as with the
Law on Kosovo Property Comparison
and Verification Agency. The tasks of
this Agency are mainly to resolve the dif-
ferences and disagreements between the
original cadastral documents prior to
June 1999 taken by the Serbian authori-
ties in Kosovo and the current cadastral
documents in the Republic of Kosovo for
private property, private commercial
property and private property of religious
communities. This Agency resolves
property claims arising from the war in
Kosovo between 27 February 1998 and
20 June 1999, previously filed with the
Kosovo Property Agency; The Agency
resolves the ownership claims with re-
spect to private immovable property, in-
cluding agricultural and commercial
property and claims involving property
use rights in respect of private immova-
ble property, including agricultural and
commercial property; Furthermore, this
Agency administers the properties under
its management (Article 4 of the Law on
Kosovo Property Comparison and Verifi-
cation Agency). With the establishment
of this Agency, the Kosovo Property
Agency, which was established based on
the Law (No. 03/L-079) on Amending
UNMIK Regulation No. 2006/50 on the
resolution of claims relating to private
immovable property, including agricul-
tural and commercial property, and UN-
MIK Regulation no. 1999/23 on the Es-
tablishment of the Housing and Property
Claim Directorate and the Housing and
Property Claims Commission, terminates
its activities.
L mark may be adjusted. The landmark is
Label [Etiketa; Etiketa; Etikett] - Label
provides information about data of the
manufacturer of goods, his/her address,
the designation of goods, the quantity,
composition, quality, date of production,
the period of use, the manner of use,
maintenance and the risk related to the
goods. The Law on Consumer Protection
sets forth the requirement to affix the re-
spective label to the goods.
Laesio enormis - See: Damage beyond
measure.
Land consolidation [Arondimi; Aron-
dacija; Arrondierung] - Land consolida-
tion represents a legal cadastral process
which mainly belongs to the past, accord-
ing to which the land parcels were repar-
celled and the private property that was
surrounded by the state/social property
was transferred to state/social ownership,
while the private owner was compen-
sated (in exchange) with the same area in
another part or another area outside the
state/social property areas.
Land regulation [Rregullimi i tokës;
Uređenje zemljišta; Bodenordnung] -
Land regulation, otherwise known as
land consolidation, means the direction
and regulation of the boundaries (border
stones) of different cadastral parcels,
with the aim of improving the design of
the rural area, developing and utilizing
the land as economic and rational as pos-
sible.
Landmark [Megja; Međa;
Grundstücksgrenze] - Landmark in legal
sense is the boundary between two im-
movable properties, usually two land
parcels. The landmark, in principle, is
marked with certain signs (i.e. stones,
sticks, fences, etc.) and if these signs are
destroyed or extinct to that extent, so that
the boundary is difficult, then the land-
regulated by the Court and in the out con-
tentious procedure under the norms of
Articles 205 and following of the LOCP.
By these provisions are defined condi-
tions, procedures and the manner of ad-
justing the landmarks between two im-
movable properties.
Law - [(e) Drejta; e) Pravo; recht] - The
law represents the entirety of legal
norms, sanctioned by the state, which de-
fine the rules of conduct of the subjects
of the law. Through the law or these
norms, the state formulates orders and
prohibitions for the subjects of the law
whose violation can and/or should be en-
forced by force of law by certain state
bodies, even against the will of the per-
son against whom the violation occurs.
These violations also impose the applica-
tion of sanctioning measures of the state
authority. The ‘law’ differs from the oth-
697
er rules of conduct in the society of the
subjects of the law, such as: moral, cus-
toms, or religion. This does not mean that
the 'law' excludes these categories, it
even accepts some of them, and the mo-
ment it accepts, the state legitimizes
these rules which become mandatory for
the subjects of the law. Otherwise, their
violation does not impose the sanction of
the state authority, but as a sanction may
be a ‘stir of conscience’.
Law subjects [Subjektet e së drejtës;
Pravni subjekti; Rechtssubjekte] - The
subjects of law may be a natural or legal
person. Law subjects create legal rela-
tionships and who is considered a subject
of the law depends on their legal capaci-
ty, i.e. the ability to be a holder of legal
rights and obligations, whether substan-
tive or procedural legal rights. The sub-
jects of law in Kosovo are also some le-
gal entities which, without being legal
persons, have legal capacity, so they may
be holders of legal rights and obligations,
i. e. business organisations (individual
organization, collective organization, Ar-
ticles 27 and following of the LBO). Re-
garding organizations of civil law, i. e.
partnerships (Articles 987 and following
of LOR) still there is no convincing rea-
soning or argumentation on the usually
limited legal capacity. In the comparative
law, the German law recognizes the lim-
ited legal capacity of civil law associa-
tions, while the Austrian law has categor-
ically denied the possibility of legal ca-
pacity of civil law associations.
Lawsuit [Padia; Tužba; Klage] - The
lawsuit is the first procedural action of
the claiming party, whereby the court
protection is sought from the court (Arti-
cle 252, 253 of LCP). There is no court
process without a lawsuit. According to
the criterion of the purpose of the claim-
698
ing party and the content of the lawsuit,
we distinguish the obligation (condemna-
tion), confirmation and modification law-
suit. With obligation lawsuit, the claim-
ant requires the fulfilment of an obliga-
tion (i.e. payment of the price, compensa-
tion for damage, etc.). With the confir-
mation lawsuit, the claiming party re-
quests confirmation whether a legal rela-
tionship exists or does not exist (i.e.
whether there is a valid contract), where-
as by modification lawsuit the claiming
party can request a modification of legal
relationship, i.e., dissolution of matrimo-
ny. Only the modification lawsuit is ex-
pressly regulated by law (see Article 254
of LCP), whereas the obligation lawsuit
and modification are only foreseen indi-
rectly and implicitly in the LCP and in
other laws, i.e.. in FL.
- Permissibility of lawsuit
[Lejueshmëria e padisë; Dozvoljenost
tužbe; Zulässigkeit der Klage] - Per-
missibility of the lawsuit (Admissibil-
ity of lawsuit) concerns the fact
whether a lawsuit of the claiming par-
ty is permissible or impermissible. If
the lawsuit is permissible it is pro-
ceeded with the decision-making pro-
cess, if the lawsuit is grounded; other-
wise, the lawsuit is dismissed as inad-
missible. In order for the lawsuit to be
admissible, all procedural presump-
tions must be met for a lawsuit. In
fact, the notion “Admissibility” of the
lawsuit is not very familiar to the law-
yer community, although such a no-
tion is a precise and substantive term.
Even in the community of lawyers,
this notion in the form of adverb
(Lawsuit is admissible or inadmissi-
ble) is used much more).
- Ground of lawsuit [themelësia e
padisë; Begründetheit der Klage] -
 Ground of lawsuit concerns the fact
whether a lawsuit is founded or un-
founded. If the lawsuit is founded,
then it is grounded, and the lawsuit is
approved. If the lawsuit is unfounded,
therefore ungrounded, then it is un-
grounded and should be rejected. If the
lawsuit is grounded, therefore found-
ed, depends on the norms of the sub-
stantive law, i.e., if the owner filed a
lawsuit for the return of an item, then
it depends on the norms of the sub-
stantive law, if that lawsuit is ground-
ed.
Lawyer [Avokat; Advokat; Rechtsan-
walt] - Lawyer is a person who has a
special permit from the state authorities
to practice the profession of a lawyer, i.e.
the provision of legal services in repre-
sentation, counselling, giving legal opin-
ions, etc. The main formal source which
establishes requirements to practice pro-
fession of a lawyer is the Law on the Bar.
According to this law, the lawyer is a
person registered in the chamber, who
has given the oath and deals with advo-
cacy. The duties of the lawyer are to pro-
vide professional legal aid to all interest-
ed persons. What is implied by legal aid
is foreseen by Article 4 of the Law on
Bar. The particularity in the Republic of
Kosovo is that lawyers from the EU and
the US countries have the right to prac-
tice the profession in Kosovo without re-
strictions and conditions, while lawyers
from other countries only on condition of
reciprocity, which reciprocity is not pre-
sumed but must be confirmed by the
Ministry of Justice (Articles 9 and 40 of
the Law on Bar).
Lay judge (laic) [Gjykatës porotë (laik);
sudija porotnik; Ehrenamtlicher Richter]
- The lay (laic) judge is a member of the
court, who, by profession is not a profes-
sional judge, but exercises judicial power
in cases expressly provided by law. Who
can be a lay judge and what are the duties
of the lay judge is explicitly stipulated by
law. It is required that lay judges be citi-
zens and residents of Kosovo; be over
twenty-five years old; have successfully
completed the training required by law to
serve in such capacity; to have a high
moral reputation in society; not to be
convicted of criminal offenses; as well as
other criteria required by relevant regula-
tions of the Kosovo Judicial Council (Ar-
ticle 28 of the LC).
Lease [Qiraja; Zakup, Miete] -Lease con-
tract is a legal relationship of obligations,
according to which lessor undertakes to
deliver a specific item (usually an object
or an apartment), whereas the lessee un-
dertakes to pay the contracted amount
(usually in a periodic way) (Articles 585
and following of LOR). The lessor has
the right to surrender the item to another
person if the lessee does not object. This
legal relationship of sub-lease ends ex
lege at the time of termination of the
lease contract.
Leasing [Lizingu; Lizing; Leasing] -
Leasing is a contract, which is not regu-
lated by the LOR, but based on the prin-
ciple of free will, it can be concluded
without any problems. This contract is
also regulated by a separate law (Law on
Leasing of 2009) and it has mixed ele-
ments of various contracts, especially the
lease, loan and sale contract. Leasing
means that contract, whereby the lessor
transfers the lessee an economic goods, i.
e. car, buildings, equipment etc. The les-
sor must pay a certain amount for this,
usually periodically or in instalments.
Although it seems to be much like a rent
contract, in practice and legally, the leas-
ing can be more a loan contract (financial
699
lease). The law also recognizes operating
leasing, leasing in immovable property.
Legacy (will) [Legu (amanet); Legat
(amanet); Vermächtnis] - A testator may
by legacy (will) leave a certain item to
the third person (Articles 92 and follow-
ing of LI). This third person is not an heir
but by legacy acquires a right of claim
against the inheritors of the testator. In
cases where the will of the testator can-
not be easily understood, if there was a
desire to appoint someone as an heir,
then the will of the testator has to be in-
terpreted. If the idea was to donate only
one item to someone, then the testator
had the will to appoint someone as a leg-
atee and not as an heir. If any legatee ac-
cording to the will of the testator is enti-
tled to priority before other legatees, then
this is
the privileged legacy (Article 42 of the
LI).
Legal [Juridik; Pravni; Rechtswissen-
schaft] - See: Jurisprudence.
Legal action [Veprimi juridik; Pravna
radnja; Rechtshandlung] - See: Legal
transaction.
Legal aid [Ndihma juridike; Pravna
pomoć; Rechtshilfe] - In principle, the
competent court regarding a process, be-
gins, develops and concludes the process
itself. But during the course of the proce-
dure it may happen that the court needs
some information that it cannot itself
provide and there is a legal aid institute
(Article 283 of LCP). This means that the
court may address each court of the
country or other public authority to ob-
tain information or to ask them to under-
take certain procedural actions. The ad-
dressed authorities are required by law to
provide the requested aid (i.e., it is re-
quired to bring any document or infor-
700
mation about the property or legal status
of any subject in the process.
Legal capacity [Aftësia juridike; Pravna
sposobnost; Rechtsfähigkeit] - Legal ca-
pacity is a person's ability to be a holder
of rights and obligations. Unfortunately,
in Kosovo it is not systematically and
explicitly regulated when it comes to le-
gal capacity. However, the provision of
Article 7 of LI is taken as a basis, based
on which the legal capacity is acquired at
birth, and in some cases as an embryo.
Birth should mean the removal of the
child from the mother's womb without
needing an umbilical cut. The cease of
legal capacity is not either explicitly reg-
ulated by law. But, it would have to be
based on the scientific achievements of
medicine and that at the time of total rest-
ing of all brain functions. Legal persons
acquire legal capacity usually with regis-
tration, and lose it by deleting the regis-
tration and in accordance with provisions
of LBO.
Legal capacity [Zotësia juridike; Pravna
sposobnost; Rechtsfähigkeit] - See: Legal
ability.
Legal certainty [Siguria juridike; Pravna
sigurnost; Rechtssicherheit] - Legal cer-
tainty is an essential element of the fun-
damental principle of rule of law. By le-
gal certainty is meant the clarity, con-
sistency and substance of the decisions of
state authorities, i. e. of a court decision.
The fundamental element of legal cer-
tainty is undoubtedly the judicial protec-
tion of rights of persons and the determi-
nation, realization and shaping of subjec-
tive private rights. This implies that legal
certainty does not mean only judicial pro-
tection but also effective and timely ex-
ercise of subjective private rights. Legal
certainty is an basic prerequisite of legal
peace and thus of social peace.
Legal dispute [Kontesti (juridik); Spor
(pravni); Rechtsstreit] - Dispute is a con-
flict between two or more participants or
entities related to a legal relationship.
This dispute can be resolved in extra-
judicial ways by settlements or in the
court proceedings through the court or
any other alternative dispute resolution
method.
Legal flaws [Të metat juridike; Pravni
nedostaci; Rechtsmangel] - The concept
of legal flaws refers to formal legal de-
fects regarding the items. These defects
are usually expressed when, for example,
on a sold item there is a third party's right
that prevents, diminishes or restricts the
seller's right to alter or sell such an item.
For this purpose, every time the contrac-
tual parties (seller) are required to guar-
antee the other party (buyer) that the item
subject to the legal relationship does not
have any legal flaws and also to guaran-
tee that no third party has any constitu-
tional right over such an item (see i.e. in
conjunction with the sale contract, Arti-
cles 461 and following of the LOR).
Legal gaps [Zbrazëtitë juridike; Pravne
praznine; Regelungslücken] - Sometimes
the law, due to the development of the
dynamism of social relations, cannot fol-
low and strictly govern, and as a result
legal gaps are created. Legal gaps are
phenomena occurring in legal systems
when social relationships that have not
been foreseen or regulated by legal
norms or law occur. In these cases, cer-
tain methods of avoiding them should be
used, by regulation or analogy.
Legal institute [Instituti juridik; Pravni
institut; Rechtsinstitut] - A set of legal
norms that regulate a certain area of so-
cial relations constitute the legal institute.
For example: property institute, marriage
institute, institute of will, contract insti-
tute, etc.
Legal interest [Interesi juridik; Pravni
interes; Rechtliches Interesse] - The legal
interest is in the presumption, which can
be foreseen as a condition for taking a
particular action. Thus, it can be foreseen
that everyone can observe a public doc-
ument, if they have certain legal interest,
i. e. wants to acquire ownership of an
immovable property. In the civil proce-
dure, the existence of the legal interest of
the party is a condition for taking any
procedural action (Article 2, paragraph 4
of LCP).
Legal order [Rendi juridik; Pravni
poredak; Öffentliche Ordnung] - This no-
tion is very broad and almost indetermi-
nate formally. By legal order, may be
implied all those rules, in principle un-
written, about the conduct of the individ-
ual in society, which rules are considered
necessary and inviolable to ensure a safe
and secure legal environment in a socie-
ty. These rules are largely in an unspeci-
fied form and are considered to be the
fundamental principles of the highest le-
gal acts in a society. In our country the
fundamental principles are rules of legal
order set forth by the CRK and the Con-
vention, which according to the provi-
sions of Article 22 of the CRK are direct-
ly applicable in the Republic.
Legal predecessor [Paraardhësi juridik;
Pravni prethodnik; Rechtsvorgänger] -
Nominatio actoris. In case a person is
sued in a civil process as a possessor or
user of an item, then he may request that
this lawsuit be directed also against a
person who has the ownership right over
this item (legal predecessor).
Legal relationships [Marrëdhënie ju-
ridike; Pravni odnosi; Rechtsverhältnis] -
Legal relationship is a legal relation be-
701
tween persons (primarily the right of ob-
ligations) or a relation of a person with
an object (mainly the right to property,
inheritance). Depending on which norms
will apply, we distinguish public legal re-
lations, if the norms of public law are ap-
plied and private legal relations, if norms
of private law are applied.
Legal remedies [Mjetet juridike; Pravna
sredstva; Rechtsbehelf] - Legal remedy is
a general notion and concerns any legal
possibility to challenge any decision of a
public authority, and especially of a
court, i. e. request, claim, proposal for
annulment of the decision, etc.
Legal status [Gjendja juridike; Pravni
status; Rechtsstatus] - In the narrow legal
sense, the legal status is related to the sit-
uation when there are some legally rele-
vant circumstances, to which in the fu-
ture, if one is added, then this legal status
becomes a subjective right. In a broader
legal sense, the legal status may also re-
fer to the legal framework and the appli-
cable law in general.
Legal transaction [Puna juridike; Pravni
posao; Rechtsgeschäft] - Legal transac-
tion is a factual circumstance with one or
more declarations of will, through which
declarations a legal consequence is
caused. Thus, the legal transaction is a
contract, but even when it only declares a
will, i. e. denunciation, public promise,
etc. There are various legal transactions,
depending on the number of declarations
of will. A unilateral legal transaction ex-
ists when only one person's will is de-
clared, i. e. public promise, testament,
etc. Bilateral legal transactions usually
are, i. e. sales contract, rent etc. Multilat-
eral legal transaction exists when i. e.
commercial compnies contracts, i. e. de-
pending on the number of founders of the
company. Taking into account the num-
702
ber of assumed obligations, we distin-
guish legal transactions with unilateral
obligations, i. e. gifts, bail or even legal
transactions with mutual obligations, i. e.
sales contract, rent etc. Legal transactions
without reward are i. e. gifts, whereas le-
gal transactions with reward are automat-
ically all contracts with mutual obliga-
tions, i. e. sales contract, rent etc. Legal
action must be distinguished from legal
transaction (in the legal terminology of
Albania there is no such distinction).
While in legal transaction, the legal con-
sequence is caused only by will, the legal
consequence of legal action may incur
even without the will of the subject. Le-
gal actions are divided into similar legal
actions (i.e. announcement before a law-
suit, setting a deadline, etc.) and in real
acts or factual actions (i, e. processing,
mixing, etc.). The rules concerning legal
transaction apply in principle analogia
iuris, also for legal actions, but not for
the real acts.
Legal unity [Uniteti juridik; Pravno
jedinstvo; Rechtseinheit] - Legal unity
concerns the state organization. If we are
dealing with a unitary state, then natural-
ly there is a legal unity. This implies that
in a country a unique law applies in its
entire territory. In various federal or con-
federal states, there are usually several
legal systems, at least in some areas. I. e.
in the US, different criminal, but also
civil law, federal states apply. In Germa-
ny there is a unique system of law in the
field of private and criminal law, but
there are different rules regarding the
right of the municipality, the police etc..
Legitimate interest [Interesi i ligjshëm;
Legitimni interes; Berechtigtes Interesse]
- Legitimate interest is considered when
the law has previously determined and
foresaw which case can be considered as
such. For example, the case of legitimate
interest in expropriation See: Expropria-
tion.
Letters [Shkresat; Dopisi; Schriftsätze]
Letters are written procedural actions,
taken by the court, parties and other par-
ticipants to a civil court process. The let-
ter is a technical notion, while submis-
sions are general legal notion of proce-
dural actions taken by the subjects to the
proceedings.
Lex - See: Law.
Lex arbitri - See: Arbitration.
Lex commissoria - Loss of rights clause.
This is a contractual clause according to
which the debtor will lose all rights from
the contractual relationship if he does not
fulfill the obligation or fails to fulfill it in
time.
Lex fori - Country Law. It is a legal in-
stitute of international civil procedural
law, according to which in principle the
law and the right of the country shall ap-
ply where the procedure is being con-
ducted. In principle and as a rule in the
civil procedure before the state court, the
formal law is applied, i.e. the procedural
law of the Republic of Kosovo.
Lex generalis - General Law. It is con-
sidered the law, which contains general
legal rules. i.e. LOR contains general
rules on obligational relationship, includ-
ing the claim for compensation in case of
defamation, while there is also a special
law (lex specialis), which specifically
regulates the damage compensation in
case of defamation.
Lex loci actus - The law of the country
of the act. Also, lex loci contractus. Law
of the country of the contract. It is an in-
stitute of international private law and
means that for the validity or interpreta-
tion of an act or contract the law of that
country is applied and is valid in which
an action is taken or a contract has been
concluded.
Lex mercatoria - Historically, especially
in the Middle Ages, Lex mercatoria was
considered the unique right of traders.
Today, with this institute, much more is
thought of the ideal and desired right in
the commercial field, to regulate the legal
relations between traders (entrepreneurs).
Lex posterior derogat legi priori- Un-
der this rule, the subsequent law repeals
or prevails upon the old or prior law.
Lex rei sitae - The law or the right of the
country where the item is located. A legal
institute from a private international law
and has to do with the fact that for a giv-
en item, usually an immovable property
the law of that law country in which that
item is located applies. i.e., Regarding
whether a Kosovar has acquired an im-
movable property in Austria the case is
adjudicated under the Austrian law. This
institute also applies to international pro-
cedural law civil law. In case of a dispute
with a real property right over an im-
movable property, a procedure is con-
ducted before the court under the juris-
diction of which the immovable property
is located.
Lex Salica - In the legal and historical
aspect, this is a law, named after the tribe
of the Franks, and represents the main
formal source of law apparently drafted
in 508-511 of the new era.
Lex specialis- Specific law. See: Lex
generalis.
Lex specialis derogat legi generali -
Under this rule, special law repeals or
prevails over the general law.
Liability for other [Përgjegjësia për tje-
trin; Odgovornost za drugoga, Fremdhaf-
tung] - In principle the person who has
caused the damage is also liable. But in
certain cases it may happen that someone
703
else has caused damage to someone else
and a third person is responsible for the
damage caused. Hence, i. e., the parent's
liability for the damage caused by a mi-
nor child (Article 147 of LOR), the liabil-
ity of the legal representative for the
damage caused by the person with mental
health problems (Article 148 of LOR).
Another case of responsibility for the
other is the employer's liability for the
damage caused by the employee (Articles
152 and following of the LOR).
Licence [Licenca; Licenca; Lizenz] - Li-
cence, namely the permit included in the
contract for the licence means the agree-
ment under which the licence provider is
obliged to transfer the licence acquirer
wholly or partly the right to exploit the
invention, the technical knowledge, the
experience, the specimen, the pattern or
the model, whereas the licence acquirer
is due to pay a certain amount. The con-
tract for the licence shall be made in writ-
ing. The licence may be granted in an ex-
clusive and non-exclusive manner. With
the exclusive licence contract, the licence
acquirer acquires the exclusive right to
use the licence facility only if it is explic-
itly contracted. From this contract, the
other possibilities of using the licence fa-
cility are retained by the licence provider.
If the licence contract does not state
which licence is concerned, it is deemed
that a non-exclusive licence has been
granted (Article 700 of the LOR).
Licence for use of industrial design
[Licenca për përdorimin e dizajnit indus-
trial; Licenca za korišćenje industrijskog
dizajna; Geschmacksmusterlizenz] - The
Industrial Design right holder may trans-
fer his rights to industrial design to other
persons through a licence contract and
has an effect on third persons after regis-
tration of the licence in the register of the
704
Industrial Property Agency. The owner
of industrial design may issue an exclu-
sive or non-exclusive licence to use in-
dustrial design in whole or in part, for a
part or entire territory of the Republic of
Kosovo (Article 22 of the Law on Indus-
trial Design). In this case also, with re-
gard to the general term of the licence
contract, the relevant provisions of the
LOR, Article 700 and following apply.
- Exclusive licence - The exclusive li-
cence exists when the designer gives
the industrial design for its use by the
beneficiary of industrial design on an
exclusive basis, even excluding the
designer himself from its use, with the
exception of the moral rights (Article
14 of the Law on Industrial Design).
- Non exclusive licence - Non-exclusive
licence is when the designer for the li-
cence contract only partially carries
the rights set forth in the contract relat-
ing to the use of the design.
Licence for use of trademark [Licenca
për përdorimin e markës tregtare Licenca
za korišćenje trgovačke marke;
Markenlizenz] - Trademark rights can be
transferred to other persons by its legiti-
mate owner. A trademark licence may be
issued for some or all of the goods or
services for which it is registered, in a
part or entire territory of the Republic of
Kosovo. According to the Law on
Trademarks, Article 15, the transfer must
be registered because if the transfer is not
registered in the Trademark Register, the
beneficiary of the right cannot use the
rights acquired by the trademark registra-
tion. Trademark transfer is published in
the official bulletin of the Industrial
Property Agency. The licence is given in
the form of a written contract and may be
exclusive and non- exclusive. Even in
this case, with regard to the general con-
ditions of the licence contract, the rele-
vant provisions of LOR, Article 700 and
following are applied.
- Exclusive licence - Exclusive licence
is when it is issued by the trademark
owner for its use by the beneficiary of
the trademark on an exclusive basis,
even by excluding the owner of the
trademark from its use.
- Non exclusive licence - A non-
exclusive licence is when a licence,
which is granted by the trademark
owner and only to the rights set by the
owner of the mark are transferred.
Lifelong maintenance (contract) [Mba-
jtja e përjetshme (kontrata); Ugovor o
doživotnom izdržavanju; Lebenslanger
Unterhalt] - A lifelong maintenance con-
tract is a legal relationship of obligations
under which one party undertakes to sup-
port the other party or a third party,
whereas the other contracting party is
obliged after death to leave all or a part
of his/her property (Articles 560 and fol-
lowing). This contract is valid only with
the designated form and with a notary
act.
Limited Liability Company [Shoqëri
me Përgjegjësi të Kufizuar; Društvo sa
ograničenom odgovornošću; Gesellschaft
mit beschränkter Haftung] - Limited Lia-
bility Company (L.L.C.) is a legal person
that is legally separate and distinct from
the owners. A limited liability company
may have one or more persons and/or
business organizations. A limited liability
company owner is not a co-owner and
does not have a transferable interest in
the property of the limited liability com-
pany. Property interests in the limited li-
ability company are the units on which
the ownership of the company is divided.
A property interest in a limited liability
company is the personal property of the
owner and may be transferred in part or
in whole, subject to the limitations pro-
vided for by law or by agreement of the
company. Property interests can be prov-
en with a certificate and can be called
conditionally a “share”. In a company
charter or agreement, it can be foreseen
that property interests or shares in the
company are proved through certificates
issued by the company. The limited lia-
bility company is responsible for all its
debts and other obligations with all its
assets. The manner of organization, func-
tion and completion of a limited liability
company is regulated by Articles 78-125
of the LBO.
Limited partnership [Shoqëria Koman-
dite; Komanditno društvo L.P.; Kom-
manditgesellschaft) - is a company con-
sisting of partners, at least one general
partner and at least one limited partner.
The limited partnership is not a legal per-
son. Nonetheless, it may enter into a con-
tract, possess a property, sue and be sued
in its name. Any person or business or-
ganization, including the company, may
be a general or limited partnership part-
ner. General partner is jointly and sever-
ally liable for the debts and obligations of
the limited partnership as well as the
general partner of a general partnership.
The limited partner is not responsible for
the debts or other obligations of the lim-
ited partnership, (Article 66 of the LBO).
No person or organization other than a
general partner has any authority to act
on behalf of or bind a limited partnership
(Article 71 of the LBO). The manner of
organization, function and termination of
the limited partnership is regulated by
Articles 66-77 of the LBO.
Liquidation [Likuidimi; Likvidacija;
Liquidation] - Liquidation represents the
process or the procedures for the sale of
705
debtor's properties to bring in funds for
the purpose of distribution and fulfilment
of creditors' claims (See: Creditors’
claims).
Litigating) parties [Palët (ndërgjyqëse);
Parničari; Partei (Prozess)] - A party is a
legal subject, which acts in a civil pro-
cess and may be the claiming party or a
responding party.
Litisconsorcium - See: Co-litigation.
Litispendence - See: Litispendence.
Litispendence [Gjyqvarësia; Sudska
međuzavisnost; Rechtshängigkeit
(Litispendenz)] - The procedural actions
taken in the civil procedure incur various
legal consequences, both from the sub-
stantive law and the formal law. Regard-
ing this institute, the LCP (Article 252,
262) foresees two moments, which have
substantial distinction between them, but
do not differ in the terminological aspect.
They are: the moment of filing a lawsuit
with the court and the moment of sub-
mission of a lawsuit to the responding
party by the court. This distinction is im-
portant because these two moments cre-
ate various legal material and procedural
consequences. The law, case law, and
previous doctrine used only one notion
for both moments and that is “litispend-
ence”. Our opinion on this case is also to
make another terminological distinction:
The moment of filing a lawsuit with the
court can be called “litispendence”, while
the moment of submitting a lawsuit to the
responding party is called “compulsion to
dispute”. With this terminology differen-
tiation, the substantial distinction be-
tween these two different moments in a
process, with various procedural material
and procedural consequences would be
accurately designated.
Loan [Huaja; Zajam; Darlehen] - A loan
is a contract under which a lender (lend-
706
er) is obliged to deliver to the borrower
(debtor) a certain amount of money or
any other thing and the borrower is
obliged to return, after some time, that
amount of money or property of same
type and quality (articles 567 and follow-
ing of the LOR.) As it can be seen, the
LOR does not make a distinction be-
tween the loan for the amount of money
and other items. In the banking terminol-
ogy, the notion Credit is used much more
for the loan contract with certain amounts
of money, where usually lenders are fi-
nancial institutions.
Long-term leasehold [Qiradhënie
afatgjate; Dugoročni zakup; Erbpacht] -
Long-term leasehold institution in Koso-
vo mainly refers to the privatization pro-
cess (See also Privatization). This insti-
tute represents the leasehold form of so-
cially owned property within a deadline
of 99 years since 9 May 2003. This date
is related to the entry into force of UN-
MIK Regulation (No. 2003/13) on the
Transformation of the Right of Use to
Socially Owned Immovable Property.
The content of the right from the long-
term leasehold does not differ much from
ownership, except for the timeframes.
Under this Regulation, this right in-
cludes: the right to possess and use the
property subject to the leasehold for any
purpose not prohibited by the applicable
law; the right to freely effect transfers of
the property subject to the leasehold to
third parties; the right to establish en-
cumbrances on the property subject to the
leasehold; the right to transfer by inher-
itance, through merger or other succes-
sion, by contract or by operation of law
(Article 2 of Regulation).
Loss of the right [Humbja e së drejtës;
Gubitak prava; Rechtsverlust] - See: Ac-
quisition of right.
Luxury expenditures [Shpenzimet e
luksit; Troškovi luksuza; Luxusver-
wendungen] - Luxury expenditures are
considered expenditures that increase the
commodity of the item and its decoration
(see Articles 95 and on of LPRR).
M Eheregister] - The marriage register pre-
Mailbox Rule - is one of the typical fea-
tures of the Anglo-Saxon legal system in
the private law. According to this insti-
tute, the declaration of will is valid once
the statement in writing is put in the
mailbox.
Mala fide - Bad faith. The opposite of
bona fide.
Management of others' works without
order [Gjerimi i punëve të huaja pa po-
rosi; Poslovodstvo tuđih poslova bez
naloga; Geschäftsführung ohne Auftrag]
- Management of others' works without
order is a legal institute of the right of
obligations and a special source of obli-
gations. We have management of others'
works without order, when a person car-
ries out some work or certain work on
behalf of another person for his/her own
account but without his/her authorization.
In this legal relationship of obligations,
the contractor appears in the capacity of
the creditor towards the worker, who is
presented as a debtor. In this sense, the
contractor shall have the right to claim
expenditures from the worker incurred
from performance of work. According to
the law, other’s work can be carried out
without order (authorization) only if the
work affords no postponement, if damage
may occur or obviously loss of a profit
(Article 203 of LOR).
Manuscript [Dorëshkrimi; Rukopis;
Manuskript] - The manuscript is called
the original copy of the author's work.
The manuscript or original copy deliv-
ered to the publisher must be returned to
the author, except the articles, drawings
and other contributions in the daily and
periodical press, unless otherwise pro-
vided by contract.
Marriage register [Libri amzë i kuro-
rëzimit; Matična knjiga venčanih;
sents a register in which all persons who
have entered into matrimony (marriage)
before the registrar are recorded. Respon-
sible for maintenance of the civil mar-
riage register is the registrar (see: Regis-
trar). According to LFK, Article 35, the
Registrar records the bonded matrimony
in the marriage register, which is then
signed by the consorts, two witnesses and
the registrar. Immediately upon entrance
into matrimony, the consorts are provid-
ed with a certificate from the marriage
civil register.
Land registers [Librat e Tokës; Zem-
ljišne knjige; Grundbuch] - See: Register
of immovable properties.
Material defects [Të metat materiale;
Materijalni nedostaci; Sachmangel] - The
concept of material defects refers to de-
fects in objects that are the subject of le-
gal relations. These defects are usually
expressed in malfunction of the items or
in their improper functioning (see, i.e., in
relation to the sale contract Articles 461
and following of the LOR). As cases of
material defects can be counted: the thing
does not have the attributes necessary for
the customary use or marketing of the
thing; when the thing does not serve the
purpose for which it was produced; when
the item does not contain the features for
which the contracting parties have agreed
it should have; or when the item is simp-
ly not conforming to the sample or mod-
el, or specification.
707
Matrimony [Martesa; Brak; Heirat] -
Matrimony is a union of two persons
(consorts) of different sexes, legally reg-
istered who freely decide to live together
with a goal of creating a family. The con-
sorts are equal and free when entering in-
to matrimony, continuation of matrimo-
ny, and its dissolution. According to the
LFK (Article 14 and following), the es-
sential requirements for a valid matrimo-
ny are: the consorts capacity to act; free
will of consorts; the non-simultaneous
existence of any other valid matrimony
of consorts who enter into matrimony
(bigamy); non-existence of blood relation
(see: the blood kin), adoption, affinity
and custody between consorts, at the lev-
el set by law. The capacity to act for en-
tering into matrimony is earned by reach-
ing the age of eighteen. Exceptionally,
the competent court may allow matrimo-
ny for a minor person older than sixteen
years upon his request, if it concludes
that the person has reached the necessary
physical and psychological maturity for
exercising his marital rights and to fulfil
his marital obligations (Article 16, para-
graph 2 of the LFK). Regarding the re-
quirement of free will, the elements that
affect and violate free will are: coercion,
threat or mistake, or any other lack of
free will on the part of future consorts.
Regarding the requirement of non-
existence of the consanguinity or a blood
line (Article 21 of the LFK), persons who
are in a direct blood line cannot enter into
matrimony to the limitless, and in indi-
rect blood line to the fourth degree. The
consanguinity of the extramarital com-
munity is a ban as a martial one. Regard-
ing the requirement of non-existence of
adoption or adoption kin, (Article 22 of
the LFK), it is true that the kin estab-
lished by adoption is an impediment to
708
matrimony same as consanguinity. Re-
garding the requirement of non-existence
of the affinity of the affinity kin, (Article
23 of the LFK) father-in-law and daugh-
ter-in-law, son-in-law and mother in-law,
stepmother and stepson, stepfather and
stepdaughter cannot enter into matrimo-
ny. Exceptionally, the competent court
may allow the matrimony between the
persons in affinity after having received
the opinion of the Custodian Body. As
far as the requirement of non-existence of
custody is concerned (Article 24 of the
LFK), the matrimony between the custo-
dian and the person under custody is
banned during the time of custody. Ex-
ceptionally, the competent court may al-
low this matrimony after having received
the opinion of the Custodian Body. Mat-
rimony-related provisions, which deter-
mine the terms or prohibitions, are of a
mandatory character (imperative norms),
where persons cannot change them by
their will. Accordingly, their violation
may also cause implications of criminal
and public law. Entrance into matrimony,
may also affect some areas of law, such
as the status of a person, the property and
property relations of consorts, obliga-
tional relationships, inheritance relation-
ships, etc.
Means of evidence [Mjetet provuese;
Dokazna sredstva; Beweismittel] - See:
Evidence.
Mediation [Mediacioni; Posredovanje;
Mediation] - See: Mediation.
Mediation [Ndërmjetësimi; Posredovan-
je; Mediation] - Mediation is an alterna-
tive method for resolving disputes be-
tween legal entities with the assistance
and mediation of a third person (media-
tor). The particularity of this method is
that the solution is found by the parties
themselves, but with the assistance of the
mediator, who has no right to decide, but
only encourages the parties to find a so-
lution, usually with a compromise. Medi-
ation is usually practiced in the field of
the family law, labour law, economic
law, as well as in criminal law in certain
cases. The main formal source of media-
tion is the Law on Mediation (2008),
whereby the modern mediation institu-
tion was established. Mediation, viewed
historically, comes from the US and has
already been very applicable in Europe.
Kosovo has an established tradition in
this, and since 2008 has an advanced le-
gal framework related to mediation,
where mediators are also licenced. Medi-
ation as a method is implemented by the
mediator in a process that is regulated
and envisaged by the Law on Mediation.
The agreement concluded before the me-
diator has the character of a settlement by
the substantive law. Only this agreement
formalized in court or with notary etc.
has the effect of a court settlement and as
such has a character of the adjudicated
matter (res iudicata). Mediation also
means the mediation institution itself.
Mediation Committee [Komisioni i
Ndërmjetësimit; Komisija za posredov-
naje; Mediationsausschuss] - Mediation
Committee is a body established in the
Ministry of Justice to coordinate and
manage in an administrative manner the
mediation institution, especially in de-
veloping general policies for the media-
tion institution and advancing mediation
work. The authorizations, rights and du-
ties of this Committee are expressly pro-
vided for in the provisions of Articles 17-
21 of the LM.
Mediation procedure [Procedura e
ndërmjetësimit; Postupak posredovanja,
Meidiationssverfahren] - See: Mediation.
Mediator [Ndërmjetësuesi; Posrednik;
Mediator] - Mediator is the person who
conducts the mediation procedure to
reach a dispute settlement between the
parties according to the alternative dis-
pute settlement method (Article 2 of the
LM). The mediator conducts the media-
tion procedure and encourages the parties
in dispute to find a common compromise
solution. The mediator has no right to de-
cide. In Kosovo, a considerable number
of mediators have been licenced, who
develop the mediation procedure, mainly
based on the Law on Mediation.
Melioration [Meliorimi; Melioracija;
Melioration] - Melioration represents a
series of measures that are applied in or-
der to improve the physical, chemical
and biological characteristic of the land
as well as the creation and maintenance
of the regime of optimal water and air for
the land in order to provide the most fa-
vourable conditions for growth, devel-
opment and plant cultivation and achiev-
ing stable yields.
Mine [Miniera; Rudnik; Bodenschätze] -
Mines are the material goods of a country
and because of the enormous economic
importance they enjoy a specific regula-
tion. Thus the Constitution itself (see Ar-
ticle 122 of the CRK). Concerning the
exploitation, use and disposition of the
material assets of the mine there is also a
special law, the Law on Mines and Min-
erals. This Law provides strict rules for
obtaining a licence to explore and extract
assets in mines.
Minutes [Procesverbali; Zapisnik;
Protokoll] - Minutes are a public docu-
ment, in which the actions taken in court
or any other public authority are recorded
and given protocol number. In the civil
procedure, the minutes are expressly reg-
ulated (Articles 134-140 of the LCP) and
709
as a public document has a probative
power of absolute accuracy, unless the
opposite is proved.
Mistake [Lajthimi; Zabluda; Irrtum] -
See also the invalidity of the contract and
legal transaction. Mistake is the avoid-
ance of declaring the will of a certain
person, i.e., someone mentions a certain
amount, although he thought about a dif-
ferent amount. The mistaken person may
require that such a contract, be declared
invalid, but only then, if that significance
may be considered “essential” (Articles
46, 47 of LOR).
Misuse of rights [Keqpërdorimi i të
drejtave; Zloupotreba prava; Rechtsmiss-
brauch] - The law is set of legal norms,
whereby legal relations, material and
procedural, are regulated. This implies
that each individual, i.e. natural and legal
person has the opportunity to exercise the
rights of both public and of private legal
nature. However, the use of rights, alt-
hough foreseen, disproportionately and
unnecessarily, may lead to the “misuse of
right” with the consequence that the ex-
ercise of this foreseen right, would harm
the other or would be prohibited. Misuse
of rights is considered in those cases
when an entity exercises a material or
procedural right, not to exercise its own
right but to cause harm to the other party.
A typical case of misuse of the right may
seem contradictory behavior of the party
in the process (venire contra factum pro-
prium), i. e. when concluding a settle-
ment under a substantive law or a court
settlement but revokes this statement.
Mixing [Përzierja; Mešanje, Ver-
mischung] - Mixing is legally defined by
the provision of Article 30 of the LPRR
and is a way of obtaining ownership over
movable property if movable items are
mixed in such a way that they cannot be
710
divided or be divided, but only at very
high expense. The legal consequences of
this way of acquiring ownership are pro-
vided by the provisions of Article 30 in
relation to provision of Article 29 of the
LEP.
Monetary credits (claims) [Kreditë
(kërkesat) në të holla; Gotovinska kredit-
na potraživanja; Gläubiger] - Creditor
claims against the debtor in the enforce-
ment procedure may be different, but
they can be classified into two large
groups: in monetary claims and in non-
monetary claims. The monetary claims
are regulated by the provisions of Arti-
cles 80 - 173 of the LEP, i.e. sale of
movable property, enforcement in bank
accounts etc. On the other hand, the non-
monetary claims are regulated by provi-
sions of Articles 174 and following of the
LEP, i.e. handing over a movable or im-
movable property, reinstatement of a
worker to work, etc.
Money [Paraja; Novac, Geld] - Money in
civil law is considered to be a consuma-
ble, movable, replaceable item, but also
with other specific features (see Article
567 of the LOR). Money also serves as a
tool in economic, legal, and also serves
as a measure of counter-value calculation
of items and damages.
Monogamy [Monogamia; Monogamija;
Monogamie] - Monogamy is called the
fact of entrance of only one matrimony
between consorts. The principle of mo-
nogamy and monogamous matrimony are
also foreseen by the LFK (Article 19).
According to the principle of monogamy,
consorts as long as they are in matrimo-
ny, cannot enter into a second matrimony
under any circumstances. The second
matrimony entered at the same time
causes bigamy (see: Bigamy). The second
matrimony can only be concluded if the
first matrimony is dissolved.
Monopoly [Monopoli; Monopol; Mono-
pol] - In trade law, monopoly implies a
situation where traders or producers in
the market (one or more acting in coop-
eration) create dominant positions in the
market for the supply of goods or ser-
vices and where inclusion of new pro-
ducers is impeded or very limited. Usual-
ly, the monopolistic companies (in their
effort to maximize profits) keep the price
high and restrict production or create im-
balance towards the customers' needs.
Therefore, most states create mechanisms
and laws to regulate and control monopo-
ly agreements and activities. See: Com-
petition.
Moratorium [Moratoriumi; Moratori-
jum; Moratorium] -The moratorium rep-
resents a very important legal institute in
the process of bankruptcy, whereby all
actions against the debtor or against his
property (Article 26 of the LB) are stayed
(suspended). The moment the bankruptcy
procedure begins, the debtor is in fact
unable to fulfil most of the financial ob-
ligations and in this case the court in ac-
cordance with the LB, Article 26.1 issues
a moratorium decision, where all claims,
procedures and acts of any kind intended
to meet claims against the debtor are sus-
pended. In other words, the filing of a
bankruptcy request creates a pause in
time for some claims, procedures or acts,
such as the actions including the court
proceedings, for collecting or fulfilment
of claims for debts, taxes, penalties or
obligations of any kind arising before the
filing date of the request; action to create,
alter, increase, improve, register or en-
force the pledge or mortgage on the
property or against the debtor; actions for
the realization, acquisition or sale of any
property placed under the mortgage of
the debtor's property or for the exercise
of control over his property.
Mortgage (right) [Hipoteka (e drejta);
Hipoteka; Hypothek] - The right to a
mortgage is the right to secure the thing
that the mortgagee gives to the recipient
of the pledge so that he/she can execute
his claim from the sale of the pledged
item (immovable property) if the debtor
fails to comply with the provisions of Ar-
ticles 172 and following of LPRR). The
mortgage has a strict accessory character.
This means that if the request ceases,
then the right to mortgage will automati-
cally be terminated. The mortgage
agreement is in accordance with the new
positive legislation and the enforceable
document (Article 22 of LEP).
Mortis causa - The opposite of ‘inter vi-
vos’. It refers to the cases or legal conse-
quences that arise in the event of the
death of persons such as commencement
of the inheritance procedure for division
of the devisor’s property.
Motherhood [Amësia; Materinstvo;
Mutterschaft] - Motherhood is called a
woman who is registered in the mother's
birth register as a mother of a child.
Motive of contract [Motivi i kontratës;
Motiv /Razlog za zaključivanje ugovora,
Vertragsmotiv] - Motive of contract rep-
resents an internal element or a psycho-
logical element for the conclusion of the
contract, which represents the will and
the intent of the contracting parties to
conclude the contract. Usually motives of
the parties may be different and as such
in principle, do not affect its validity. Ex-
ceptionally, if an impermissible motive
had a significant effect on the decision by
one of the contracting parties to conclude
the contract and the other contracting
party knew or should have known of
711
such the contract shall be ineffective. The
gratuitous contract shall also be ineffec-
tive when the contracting party did not
know that an impermissible motive had a
significant effect on the decision by his
contracting party (Article 40 of LOR).
Municipal Cadastral Office [Zyra
Komunale Kadastrale; Opštinskakance-
larija katastra; Städtisches Katasteramt] -
Municipal Cadastral Offices (MCOs) are
offices that function as bodies within the
respective municipalities in the Republic
of Kosovo (Article 5 of LC), but which
in the operational aspect are not subordi-
nated to municipalities but act as first and
responsible instance (see: Cadastre),
while the Kosovo Cadastral Agency
(KCA) as the second instance for over-
seeing the work of the Municipal Cadas-
tral Offices (see: Kosovo Cadastral
Agency). Municipal Cadastral Offices re-
spond to the Kosovo Cadastral Agency
for activities by compiling reports and
implementing all its decisions and rec-
ommendations addressed to the MCOs.
The procedure for registration of a prop-
erty right of the immovable property
starts with a written request of a party
having a legal interest or a special au-
thorization submitted to the MCO where
the cadastral unit is located. When re-
viewing the Request for Registration by
the MCO, it is considered whether it has
been filled in with all the required per-
sonal information, with the data relating
to the unit or units of immovable proper-
ty presented in the request, which must
be precisely identified by the property
identification number or numbers, regis-
tration fees, legal title required for regis-
tration as required by law (see: Immova-
ble Property Rights Register). As a sec-
ond instance, against the decisions of the
MCO, in the administrative procedure is
712
the Kosovo Cadastral Agency, where
each party has the right to address the
Kosovo Cadastral Agency within the le-
gally prescribed deadline and to request
the latter to review the decision of the
Municipal Cadastral Offices (Article 6 of
LEIPRR).
N
Name [Emri; Ime; Name] - The name is
the distinctive sign or symbol of a person
(whether natural or legal) whereby he/she
is identified in social and legal life. For
legal persons the name is “firm” (see
firm). In terms of civil law, the name rep-
resents one of the attributes of a natural
or legal person. Thus, its violation,
among others, could lead to civil legal
consequences - indemnity. According to
the Law on Personal Names, Article 4,
the personal name guarantees and pro-
tects citizen’s identity, personality and
dignity. The personal name for natural
persons is obtained by registration in the
respective register of the civil status by
place of birth, while for legal persons
(enterprises and companies) in the Koso-
vo Business Registration Agency. The
right of assigning a personal name may
be restricted, if that is deemed necessary
to protect the moral, rights and freedoms
of other persons or the person himself
(Article 3.4 of the Law on Personal
Name).
Enfiteuse [Enfiteuza; Enfiteuza;
Erbpacht] - Enfiteuse is a civil right simi-
lar to rent, but usually on agricultural
land and which is a law institute from the
Roman legal family (i.e., the Civil Code
of Albania recognizes this institute as
such). Enfiteuse represents a perpetual or
long-term right (usually over 20 years) of
the use of land by non-proprietary per-
sons. In general, the subject of enfiteuse
was agricultural lands, but other types of
land were not excluded. On the land on
which the enfiteuse was created, its hold-
er had the right to enjoy and use it as the
owner would have done, but with two
specific obligations: the first one was the
user’s obligation to regulate the quality
of land and improve it, and the second
obligation to give the owner a periodic
lease in a form of rent.
Nasciturus- The embryo in the mother's
womb. See inheritance.
National Audit Office [Zyra Kombëtare
e Auditimit; Nacionalna revizorska kan-
celarija; Nationaler Rechnungshof] - Na-
tional Audit Office is established by law
as an independent institution, which ob-
jective is to assist the Auditor General
(see: Auditor General) during the per-
formance of his/her duties. Main func-
tions of the National Audit Office are the
provision of recommendations and con-
tributes to the sound management of the
budget and other public funds, promotes
high standards of transparency and ac-
countability in financial management and
performance of public administration and
reports to the Assembly of Kosovo on the
conducted audits.
Nationalization [Nacionalizimi; Nacion-
alizacija; Nationalisierung (Verstaat-
lichung)] - Nationalization is an adminis-
trative measure of the public law, under-
taken by a state to transfer items from
private ownership to state ownership. Na-
tionalization was often used by so-called
“socialist” states after World War II until
the time of great political and social
transformation in the 90s of the last cen-
tury, where the socialist system fell.
Clearly, nationalization is not relict of
only states with socialist system though
they use it a lot more.
Natural and legal person [Personi fizik
dhe juridik; Fizičko i pravno lice; Natür-
liche und juristische Personen] - A per-
son is the subject of law and may be a
natural or legal person. Regarding who
may be subject of law. See: Subjects of
law.
Natural resources [Pasuritë tokësore,
Prirodna bogatstva, Rohstoffe] - It is a
general notion. Natural resources are ma-
terial goods of the country, for which the
state provides strict rules (Article 122 of
CRK). Natural resources mean all mate-
rial goods, especially underground assets
for the use of which special rules apply.
Ne bis in idem - There is no second pro-
cess for the same matter. If a final deci-
sion has been rendered for one matter, a
new process for the same matter cannot
start again. This is a constitutional prin-
ciple and applies to all procedures (see
Article 32 of the CRK). Although this
norm refers explicitly to the criminal
procedure, it also applies to the civil pro-
cedure. An adjudicated matter in a civil
process cannot be object of dispute again
in another civil process.
Necessary protection [Mbrojtja e
nevojshme; Neophodna zaštita; Notwehr]
- The exercise of subjective private rights
should be done as a rule in a court proce-
dure, because of the monopoly of the
state, unless an exceptional circumstance
exists.
Negative lawsuit [Padia mohuese; Tužba
zbog uskraćivanje prava svojine; Eigen-
tumsfreiheitsklage] - See: Actio negato-
ria.
Negligence [Pakujdesia; Nemar; Fahr-
lässigkeit] - Negligence is an element of
the objective aspect of the legal figure
and implies the situations when the nec-
essary care in communication relations is
not taken into consideration. LOR fore-
713
sees varying degrees of negligence with-
out being legally defined, such as i.e.
negligence, gross negligence, extreme
negligence.
Negotiations [Negociatat; Pregovori;
Verhandlungen] - The conclusion of le-
gal transactions, i.e. the contract is pre-
ceded or may be preceded by talks or ne-
gotiations between the contracting par-
ties. Negotiations conducted and their
termination in principle do not inflict any
particular legal consequence (Article 20
of the LOR).
Negotiorum gestio - See: Management
without mandate (doing something for
someone without being asked).
Neighborhood (law) [Fqinjësia (e
drejta); Susedstvo; Nachbarrecht] - In the
property law, the neighborhood or the
neighborhood law is considered the law
which entitles the holder of an immova-
ble property to use the neighboring im-
movable property to exercise his/er prop-
erty right. This right can be constituted
only between the owners of neighboring
immovable properties. The owners of the
neighboring immovable properties are
obliged to take into account the rights
and interests of their neighbors and their
rights to exercise so that the rights of
their neighbors are not violated or im-
paired. The care obligations and legal
provisions of the neighboring law shall
also apply to the relationship between the
owner of an immovable property and the
owner of the building located on this
immovable property if, by their nature,
they are also applicable in this relation-
ship (Article 78 of LPRR).
Nemo plus iuris ad alium transferre
potest, quam ipse habet - One cannot
transfer more rights than he has. It has to
do with the property acquisition institute
714
from the non-owner. See: Acquisition of
ownership.
Nemo prohibitur pluribus defension-
ibus uti - No one is deprived of the right
to use many protective remedies. It has to
do with the fact that in civil proceedings,
the parties have the right to use some
simultaneous protective remedies, unless
something else is foreseen.
Nominatio actoris - See: Legal prede-
cessor.
Non-governmental Organization [Or-
ganizatë Joqeveritare; Nevladina organi-
zacija; Nichtregierungsorganisation] -
Non-governmental organizations are
called organizations which activity is
conducted independently and without be-
ing influenced by the state. According to
law in Kosovo, as such are considered
associations and foundations (Law on
Freedom of Association in Non-
Governmental Organizations). See: As-
sociations and Foundations.
Non-monetary credits (claims) [Kreditë
(kërkesat) jo në të holla; Negotovinska
potraživanja; Geldforderung] - See: non-
monetary claims.
Non-patentable invention [Shpikja jo e
patentueshme; Nepatentiranipronalazak;
Nicht patentierbare Erfindung] - The
non-patentable invention is considered an
invention which does not meet the crite-
ria to be considered invention. However,
unlike patentable inventions which, be-
cause of their large number, can be
countable, the law, namely LP (Article
7.2), has listed non-patentable inventions
explicitly, such as inventions and scien-
tific theories and mathematical methods;
aesthetic creations; schemes, rules and
methods for performing mental acts,
playing games or business activities, and
programs for computers; presenting the
information. Among the non-patentable
inventions, the category of inventions ex-
cluded from the patentability should be
distinguished. Exclusion from patentabil-
ity implies that a patent is not granted for
inventions which commercial use would
be contrary to public order or morality;
plant or animal varieties, or essential bio-
logical processes; methods for treatment
of the human or animal body by surgery
or therapy and diagnostic methods; nu-
clear substances for military purposes
(Article 9.1 of the Law on Patents).
Notary [Noter; Javni beležnik; Notar] -
Notary is a professional lawyer, public
official, appointed by the Ministry of Jus-
tice of the Republic of Kosovo, to per-
form notary services in accordance with
the Law on Notary. Notary exercises his
function impartially and independently,
guided by some principles such as: The
notary in his work is guided by these
principles: the principle of independence
and impartiality; the principle of prohibi-
tion of personal publicity; the principle of
truth and the preservation of secrecy; the
principle of cooperation between nota-
ries; the principle of trust, honour and
dignity; the principle of professional
competence.
Notary [Noteria; Beležništvo; Notariat] -
Notary is a public and legal service
aimed at creating legal certainty in the
country and protecting the legitimate in-
terests of persons (natural and legal)
through drafting of documents, notarial
acts, certifying authenticity of docu-
ments, declarations, confirmation of facts
in the competence of the notary and the
deposit of valuables and documents. This
service is performed by notaries (see: No-
tary). Documents that are subject to the
authenticity of the notary are notarized
documents. Notary is regulated by a spe-
cial law: Law on Notary. Genuineness
and enforcement of the notarized docu-
ments is based on signature, form and
content of the document. Notarized doc-
uments enjoy the dual assumption of le-
gality and accuracy of the content. They
can only be challenged through the court
proceedings as they are enforceable doc-
uments - executive titles. Notary services
include but are not limited to: legal ser-
vices for some family and inheritance is-
sues; legal services for some property-
related issues; legal services for some
economic and labour issues; legal ser-
vices for the preservation of items and
other documents; legal services related to
certificates, legalizations and other certif-
icates.
Notice of termination [Denoncimi; Ot-
kaz; Kündigung] -The notice of termina-
tion presents the notification of one of
the contracting parties that it decides to
terminate the contract for any given rea-
son, depending on which contract is con-
cerned (i.e. the notice of termination of
the lease contract under Article 612 of
the LOR). The notice of termination is
expressed if the duration of the relation-
ship of obligations is not fixed, and then
each party may terminate the contract or
the obligational relationship by notice of
termination (Article 339 of LOR).
Notification [Lajmërimi; Objava; Bena-
chrichtigung] - See: Notice.
Notification [Njoftimi; Obaveštenje;
Mitteilung] - The notification is an act
whereby a person or authority declares to
another person his will, which he creates
himself within his legal jurisdiction. This
statement may be given in writing or
verbally. Given that from the latter legal
issues may arise, in the legal life forms of
notifications in writing are usually rec-
ommended and required.
715
Notorious facts [Fakte notore; Dobro
poznate činjenice; Noto-
rische/offenkundige Tatsachen] - Well-
known facts. Notorious facts are those
occurrences or events not needed to be
proven, as they have certainly occurred.
Thus, such facts do not need to be at all
the subject of the procedure of corrobora-
tion, i.e. if damage compensation is
claimed in an insurance case, because a
large flood has occurred in a place. That
the flood has happened is a well-known
fact in the public and the world so there
is no need to prove it. Lex non requirit
verifcari, quod apparet curiae (The law
does not require corroboration of what is
known for the Court). The same is Mani-
festa non-indigent probatione (no corrob-
oration is needed for what is known).
Novation [Përtëritja; Obnova, Novation]
- Renewal (novacio) is a way of extin-
guishing the relationship of obligations
under which the creditor and the debtor
agree to replace the existing obligation
with another obligation stemming from
another legal basis and other subject (Ar-
ticles 329 and following of LOR).
Null contract [Kontrata nule; Ništavi
ugovor; Nullvertrag] - See: Invalidity of
contracts.
Nullity of contracts [Pavlefshmëria e
kontratave; Nevažnost ugovora;
Nichtigkeit der Verträge] - To be a valid
contract the essential conditions must be
met and a small “pathology” in this rela-
tion should not directly affect the validity
of such a legal relationship (i.e. the mo-
tives of one party do not affect the prin-
ciple in validity of a legal transaction,
Article 40 of LOR). However, if some
basic rules are violated, then a legal rela-
tionship may or may not be declared in-
valid. LOR distinguishes between abso-
lute and relative invalidity. “absolutely
716
invalid” are called the legal transactions
due to the fact that the statements given
are considered as if they had never been
given and that everyone could invoke this
invalidity i.e. if the subject of obligation
is impossible or impermissible under Ar-
ticle 35 of the LOR, if the basis is not
permissible under Article 39, if the con-
tract is concluded contrary to public or-
der under Article 89 of the LOR, etc.
“Relative invalidity” means that a party
has the right to request that a legal trans-
action be declared null and void. The law
does not expressly and terminologically
define the relative invalidity. However, if
the law protects the interests of one party,
then this party may require that the con-
tract be declared invalid (i.e. the mistake
of one party under Article 46 of the LOR,
fraud under Article 49 of LOR etc.).
Numerus clausus - Closed number. This
means limiting in numbers of a particular
fact or circumstance or any legal institu-
tion. The right to property recognizes the
principle of numerus clausus of real
rights. This means that only those real
rights set forth by law are real rights and
that the parties cannot create other real
rights. In the procedural law before arbi-
tration, the principle numerus clausus
applies; this means that the lawsuit for
annulment of a decision may be filed on-
ly for the reasons foreseen by Article 36
of the LA and not for any other reason
that is not expressly foreseen.
O
Objection [Kundërshtimi; Einwendung]
- Objection is a legal remedy of the sub-
stantive and procedural law. Objection
may be a legal remedy of the substantive
law, i.e. objection to the non-
performance of contract (Article 104 of
the LOR), then under Article 129 of
LOR, objections to the request for the
fulfillment of the claim (Article 239 of
LOR) etc. Objection may be of the sub-
stantive law, but with procedural effect,
i.e. rejection of jurisdiction of the State
Court due to the arbitration agreement
(Article 7 of LA).
Objection [Prapësimi; Prigovor,
Einrede] - See also Rejection. Law is not
consistent with the use of unified termi-
nology. Both objections and rejection are
used. It is about challenging a statement
of another subject. Objection is mainly a
legal remedy in civil proceedings, but is
also used in the substantive law, i. e. the
debtor's objection against the third person
(Article 133 of LOR). In civil procedural
law, objection is also used as a mean of
challenging, i. e. of the prescription (Ar-
ticle 180 of LCP) or even as a mean to
challenge the decision, i. e. objection
against the payment order in the special
contested procedure concerning the pay-
ment order (Article 497 of LCP). In the
enforcement procedure, the objection is
an ordinary remedy to challenge the deci-
sion, which the debtor may submit
against the decision to allow the en-
forcement (see Article 67 and following
of the LEP).
Objection from the formal (procedural)
law is in principle a regular legal remedy
for challenging the decision, i.e. Articles
495, 497 of LCP, Articles 67, 69 of the
LEP. Objection can also be defined as a
remedy, a legal service remedy, i.e. pro-
cedural action, whereby the party is
served in civil proceedings, i.e., objection
to the contents of the minutes (Article
137 of the LCP) etc.
Objective law [Drejta objektive; (e) Ob-
jektivno pravo; Objektives Recht] - The
continental jurist makes a distinction be-
tween objective and subjective law. The
objective law is the set of legal norms
that regulate legal relations in a society.
From the objective law derives the sub-
jective law of the subjects of the law,
namely the authorizations and the rights
of the subjects of the law. The objective
law is i.e. the real right, whereas the sub-
jective law is the right of an owner to
have ownership over an object. From
these subjective rights, certain require-
ments may arise. The norms of the objec-
tive law can be imperative, prohibitive
and dispositive. Imperative norms and
prohibitive norms represent the norm of
determination, which the parties or sub-
jects of the law cannot avoid by their
will. Contrary to these, dispositive norms
allow the parties by their will to agree
differently to what they determine or al-
low them to decide on their legal rela-
tionship.
Obligation [Detyrim; Obaveza; Obliga-
tionen (Verpflichtungen, Schulden)] -
Obligation is a liability or a debt of the
debtor to a creditor in a legal relation-
ship. This obligation can be created by a
legal transaction (i.e. contract) or law
(i.e. compensation for damage because of
causing the damage). Therefore, the obli-
gation is created by an obligational rela-
tionship and this obligation ceases in dif-
ferent ways (i.e., usually with fulfilment,
i.e. the payment of debt, etc.). Obliga-
tions in civil law may vary depending on
the nature of the legal relationship and its
object.
- Civil obligations - [Detyrimet civile;
građanske oabeveze; Privatrechtliche
Verpflichtungen] Civil obligations are
considered those obligations that can
be realized also with legal remedies by
force through the competent authori-
ties, if they are not voluntarily fulfilled
by the parties.
717
- Natural obligations - [detyrimet nat-
yrore; Naturalobligationen; Prirodne
obaveze] Natural obligations are those
obligations that cannot be realized
with legal remedies before the compe-
tent authorities. For example, the pre-
scribed obligations may be included
here.
- Positive obligations - [Detyrime
pozitive; Pozitivne obaveze; Positive
Verpflichtung] The division of obliga-
tions to positive and negative obliga-
tions is made by taking into account
the fact that the debtor has to perform
an action or he/she behaves in default.
Positive obligations are those obliga-
tions when the debtor is required to
perform a certain action expressed in
the form of a ‘giving’ or ‘making’.
- Negative obligations [Detyrime nega-
tive; Negativne obaveze; Negative
Verpflichtung] - Negative obligations
are those obligations whereby the
debtor is required to not act which
may be expressed in the form of an
‘endure’ (“pati”).
- Monetary obligations [Detyrime mon-
etare; Novčane obaveze; Geldschuld]
- Monetary obligations are those obli-
gations if the obligation consists or is
subject to delivery of a certain amount
of money. The determination of the
monetary obligations is made in order
to distinguish it from the obligations
which object is delivery of a certain
item.
- Alternative obligations [Detyrime al-
ternative; Alternativne Obaveze; Al-
ternative Verpflichtung] - Alternative
obligations are those obligations that
are subject to several obligations, but
with the fulfilment of one of the liabil-
ities the debtor is considered to have
fulfilled that obligation. The qualifica-
718
tion of alternative obligations is made
with the purpose of distinguishing
them from a category of cumulative
obligations.
- Cumulative obligations [Detyrime
kumulative; Kumulativne obaveze;
Kumulative Verpflichtung] - Cumula-
tive obligations are those obligations
that are subject to several obligational
cases and the debtor is considered to
have fulfilled the obligation when
he/she fulfils all these obligations or
subjects of obligations.
- Optional obligations [Detyrime fakul-
tative; Fakultativne Obaveze; Fakulta-
tive Verpflichtung] - Optional obliga-
tions are those obligations when the
subject of the obligation is a specified
subject, but the debtor will be deemed
to have fulfilled the obligation even
when fulfilling any other obligation
than the prescribed one.
- Dividend obligations - Dividend obli-
gations are those obligations where
there is the possibility of their separa-
tion in aliquot manner or certain parts,
without changing their substance. Ac-
cording to the LOR, the obligation is
divisible if the obligation can be di-
vided and fulfilled in parts that have
the same attributes as the whole sub-
ject and by this partition none of its
value is lost (Article 396). Otherwise,
the obligation is indivisible.
- Solidary obligations [Detyrime soli-
dare; Solidarne obaveze;
Gesamtschuld] - Solidary obligations
are those obligations where there may
be several persons responsible for ful-
filment of the obligation, namely they
are obligations which are composed of
several subjects. Each debtor of the
solidary obligation shall be liable to
the creditor for all the obligation and
 the creditor may request its fulfilment
by whomever he/she wishes, until the
obligation is fully fulfilled, but when a
debtor has fulfilled the obligation it
shall cease and all debtors shall be re-
leased.
Obligation [Obligimi; Obaveza; Obliga-
tion/ Verpflichtungen] - See: Liability.
Obligation [Prestim; Prestacija/činidba,
Leistung] - Obligation is any action, in-
action or permissible endurance, which is
subject to the relationship of obligations
and which is determined or determinable.
The creditor, as subject of the material
right may request from the debtor an ac-
tion (i.e. payment of a debt, repair of an
item, etc.), an inaction (i.e., make no
noise in his apartment and to not interfere
with the neighbour, etc.) and endurance
(i.e. allow someone to build a wall on his
immovable property etc.). The LOR itself
is not consistent with legal terminology
and, of course, also with regard to the no-
tion of obligation. For this notion, other
inadequate names are used, i. e. “debt”
“demand”, “liability”, etc..
Observation on site [Këqyrja në vend;
Uviđaj; Augenschein] - means direct ob-
servation on site. Observation is a mean
of evidence in civil procedure, expressly
provided by law (see Articles 326 and
following of LCP). This mean of evi-
dence means perception of objects
through hearing and vision senses by the
court. The observation can also be done
with the participation of the expert and
the minutes of administration of this
mean of evidence is always drafted. Typ-
ical cases of the site observation are dif-
ferent accidents or natural occurrences as
well as procedures for obstruction to pos-
session etc.
Offer [Oferta; Ponuda; Angebot] - For
the conclusion of the contract, the
agreement of at least two subjects is
needed. The offer is a proposal, so it is a
declaration of will of a person to sign the
contract with the other person and where
the conclusion of the contract depends on
the acceptance of this offer. In order for
the offer to be valid, it must be sent to the
other party (Article 22 of the LOR).
Office on the Copyrights and Related
Rights [Zyra për të Drejtat e Autorit dhe
të Drejtat e Përafërta; Kancelarija za au-
torska i srodna prava; Amt für Urheber-
recht und verwandte Schutzrechte] - The
Office on the Copyrights and Related
Rights is an administrative body that is
established and functions within the rele-
vant Ministry of Culture. The basic func-
tions of this office are: issuing authoriza-
tions to associations for collective admin-
istration of rights; promoting and taking
of activities for giving necessary infor-
mation to authors, right holders and the
wide opinion on the copyright and related
rights; following international legislation
and giving recommendations in respect
with the area of copyright and related
rights. (Article 171 of LCRR).
Official language [Gjuhë zyrtare;
Službeni jezik; Amtssprache] - Official
language means languages that are used
by state and public institutions of a state.
In Kosovo, the Albanian and Serbian
language and their alphabets are official
languages at central and local level and
have equal status in Kosovo institutions
(Article 5 of the CRK). Whereas, at the
local level, in those municipalities where
a community lives, which native lan-
guage is not Albanian or Serbian, and
which community represents more than
three percent of the general population of
the municipality then the language of that
community will have the status of lan-
guage in the official use in that munici-
719
pality and will be in equal use (Article 2
of the Law on the Use of Languages).
Court [Gjykata; Sud; Gericht] - The
court is a state institution established and
regulated by state legal norms and its
main task is delivery of justice. The term
“court” also means the building in which
this state institution is located. The court
delivers justice and exercises judicial
power, which together with the legisla-
tive and executive power constitutes
three fundamental powers of exercising
the sovereignty of a state. Judicial power
exercised by the courts has a constitu-
tional rank and the principles of this
power are also foreseen by the Constitu-
tion (see Articles 102 and following of
the CRK). By powers and hierarchy we
have three types of courts, Basic Court,
Court of Appeals and the Supreme Court.
The main formal source of the court reg-
ulation of the courts, in addition to the
CRK is also the LC.
Officiality (principle) [Oficialiteti (pa-
rim); Oficijelnost (načelo); Offizial
(Grundsatz)]. See: Availability.
Ombudsperson [Avokati i Popullit;
Narodni advokat; Ombudsmann] -
Ombudsperson is a state and constitu-
tional independent institution that pro-
tects the rights of individuals (natural and
legal persons) from potential violations
of public authorities (Articles 132 to 135
of the CRK). This state institution is reg-
ulated in detail by the Law on Ombud-
sperson of 2015. Historically, the Om-
budsperson is an institution from Scandi-
navia, namely Sweden, which is already
foreseen in almost all European coun-
tries. All state authorities have a constitu-
tional and legal obligation to deal with
allegations and claims filed by the Om-
budsperson. By this, the Ombudsperson
is presented as a guardian of fundamental
720
human rights and freedoms if these rights
are infringed or violated by any state au-
thority.
Ombudsperson [Ombudsperson; Om-
budsperson; Volksanwalt] - See: Ombud-
sperson.
Opponent of proposer [Kundërshtari i
propozuesit; Protivpredlagač/protivnik
predlagača; Antragsgegner] - Opponent
of the proposer is the subject in the out
contentious procedure against whom the
proposal was submitted and the enforce-
ment procedure has started. The oppo-
nent of the proposal in the enforcement
procedure is called debtor.
Order [Urdhri; Nalog; Anweisung] - Or-
der is a legal relationship of obligations
(Articles 763 and following of LOR),
which obliges the contractor to perform
some legal transactions on behalf of the
mandator. The mandator is obliged, in
principle, to pay the contractor for the
work he has performed.
Ordinary drafter [Kuazishkruesi; Nadri
pisar; Quasi-Rechtsberater] - Ordinary
drafter is a (natural or legal) person who,
without being legitimized (i.e. without
being a lawyer), offers legal services
(representations, legal advices, etc.) with
reward (payment). The Law on the Bar
expressly and explicitly states who can
provide legal services, namely a lawyer
and professor of the law faculty under
special conditions and cases. In spite of
this, these ordinary drafters have contin-
ued to act and operate in Kosovo, even
though the positive legal framework does
not allow such a thing.
Ordre public See: Legal order.
Original acquisition [Fitimi origjinar;
Izvorna dobit; Originärer Erwerb] - The
opposite is the derivative acquisition.
Original acquisition means the acquisi-
tion of ownership over an item, not from
any legal predecessor, i.e. from the pre-
vious owner, but the acquisition of own-
ership over an item which had no owner
at all, i.e., finding a treasury (Article 34
of the LPRR), statutory limitation (Arti-
cle 40 of the LPRR).
Out contentious procedure [Procedura
jokontestimore; Vanparnični postupak,
Verfahren der freiwilligen Gerichts-
barkeit] - Out contentious procedure is a
civil procedure of recognition (cognitio),
in which same as in the contested proce-
dure is decided on civil legal matters.
This distinction in contested and out-
contentious procedure is taken according
to the German-Austrian model and thus
has remained henceforth. The difference
between these two civil procedures can-
not be done in a linguistic aspect, that the
contest is resolved in contested procedure
and “out contest” is resolved in the out
contentious procedure, since if there is no
“contest” at all there is no reason for the
procedure to be conducted. The issue lies
elsewhere and this difference is im-
portant due to various legal consequences
if an issue is resolved in the out conten-
tious procedure, since in this case it
would be directly and primarily applied
not the LCP, but the LOCP. A pure and
formal restriction cannot be made, as
there are “contested” issues that are re-
solved in out of contentious procedure,
but the essence lies in the fact that LOCP
has foreseen that it be resolved in an out
contentious procedure. However, the
modern theory sets from the principle of
dedication and that it must always first
look at the LOPC, and if it is explicitly
foreseen which issues are resolved in the
out contentious procedure, with the con-
sequence that the LOPC applies, and
LOPC explicitly defines which issues can
be decided in this procedure, such as: the
procedure for administering and sharing
the joint property, the procedure for re-
viewing the hereditary estate, and some
other out contested status procedures.
Out-of-matrimony relationship [Bash-
kësia jashtëmartesore; Vanbračna
zajednica; Nichteheliche Gemeinschaft] -
Out-of-matrimony relationship is the fac-
tual relationship between a husband and a
wife who live in a couple, characterized
by a joint life that represents a character
of stability and continuation. This kind of
extramarital community is also called in
LFK as a factual community (Article 39).
A factual relationship (out-of-matrimony
relationship) enjoys the status of the mar-
ital community and is equal with the
marital status in the aspect of rights and
obligations for caretaking, reciprocal fi-
nancial support, and property rights as
specified in the LFK. However, provided
that at the time of the creation of this ex-
tramarital community the marital obsta-
cles did not exist such as: the existing
matrimony, blood relation at the level
forbidden by this law, the adopting rela-
tion, mental illness, and inability to
judge.
Over-construction [Mbindërtimi;
Nadogradnja; Überbauung] - Over-
construction is a technical notion, accord-
ing to which someone builds an object on
another object. The overconstructed ob-
ject is usually built on the object and is
usually illegal, hence, constructed with-
out meeting legal and technical require-
ments. Such over-constructions are sub-
ject to demolition procedures or in spe-
cial cases to legalization procedures (see
Law on Treatment of Illegal Construc-
tions, 2014).
Ownership [Pronësia; Svojina, Eigen-
tum] - Ownership and market economy
are the basic preconditions for exercising
721
rights and freedoms of the individual in a
free and democratic society. Ownership
as a central legal institute is legally de-
fined and thus means a comprehensive
right and unlimited in principle of a per-
son over an item (Article 18 of the
LPRR). Although unlimited in principle,
the owner cannot dispose of and use the
item arbitrarily. For this reason, civil law
restrictions are foreseen, i. e. the rights of
a third party cannot be infringed when
using the item. There are also restrictions
from the public law, due to the social
function of ownership, i.e. the construc-
tion of an object in an immovable proper-
ty is subject to the rules of an imperative
right of construction. Ownership as a
comprehensive right of a person over an
item, as a rule, it is an individual owner-
ship. But, under certain legal conditions,
there are several types of ownership. In-
dividual ownership is as a rule and re-
lates to the fact that an individual has an
ownership over an item. Another type of
ownership is a joint ownership (Articles
51 and following of LPRR). Joint owner-
ship of some persons exists when an item
belongs to two or more persons in ideal
and inseparable part, i. e. two people
have a joint ownership over a ½ part of
an item. Each of the joint owners has the
right to dispose of their aliquots or con-
ceptual parts. However, in case of aliena-
tion of the immovable property, the joint
owners have the right of pre-emption,
namely the real right of pre-emption.
Ownership of a building unit (Article 57
of the LPRR) is foreseen due to econom-
ic aspect and economic efficiency. In this
case, someone has a single ownership
over a limited part (i.e., flat) but because
of the superficio sole cedit principle,
each owner of this particular unit is also
automatically a joint owner in the im-
722
movable property in which is located this
limited unit, that is, an apartment or a
house. Therefore, in the event of transfer
of ownership over a limited unit of the
building to another person, the co-
ownership is automatically transferred to
him, that is, the ownership over ideal
parts or aliquots. While the parts of the
joint ownership are defined in this way in
ideal terms, the parts of joint owners are
not known even in a conceptual way. The
common ownership is then when two or
more persons have ownership over an
item, without knowing how much these
ideal parts or aliquots are (Articles 77
and following of the LPRR). So, each
common owner has a full ownership over
that item. Since the ideal parts or aliquots
are not known, it is natural that the com-
mon owner cannot dispose of the item
without the consent of the other common
owners, but he may leave the common
ownership. Common ownership can only
be created if it is foreseen by law and
typical cases are personal companies ac-
cording to LBO, the community of heirs
(Article 140 of LI), consorts as joint
owners in common property (Article 47
of LI). Social ownership has dominated
in Kosovo's law since the Second World
War until the social and political trans-
formations of the 90s of XX century. The
particularity of this property was that no
one and everyone had property rights
over items that were considered as social-
ly owned property. These properties have
already been in the privatization process,
which is being conducted by the Privati-
zation Agency of Kosovo. State owner-
ship was characteristic of totalitarian
states. Currently, the Draft Law on Public
Property is in the legislative procedure,
which in a more detailed way regulates
the so-called public ownership to define
certain objects and some special rights of
the State and Municipality over items,
which are considered public objects.
Ownership of a building unit [Pronësia
etazhe; Vlasništvo nad građevinskom
jedinicom; Gesamteigentum] - Owner-
ship of a building unit means the consti-
tution of the property right over a certain
part of a building or ownership in its des-
ignated floors, such as ownership of an
apartment, business premise or a garage
that are separate physical parts within the
building (Articles 57 and following of
LPRR).
P written statement is decisive, much more
Pacta sunt servanta - Latin maxim from
the Roman Law: Agreements should be
respected. In the sense of civil law this
means that the parties to contractual legal
relations must behave responsibly and
must comply with the rights and obliga-
tions laid down in the contract.
Pandects [Pandektet; Justinijanov
zbornik; Pandekte] - See: Corpus Iuris
Civilis.
Parent [Prindi; Roditelji, Eltern] - Par-
ents are called persons who have been
granted parental rights and responsibili-
ties under the law or any decision of the
competent body. Parental responsibility
results from the right to parental care to
children.
- Parental responsibility [Përgjegjësia
prindërore; roditeljska odgovornost;
elterliche Sorge] - Parental responsi-
bility includes the rights and duties
aimed at ensuring the emotional, so-
cial, material welfare of the child, by
looking after the child, preserving per-
sonal relations, providing proper
growth, education, vocational training,
legal representation and administration
of property (Article 128.4 of the LFK).
Pari passu (principle) - Equal footing,
proportionally and without preference.
Usually, the ‘first passport’ principle is
considered in the bankruptcy law, which
stipulates that creditors in similar situa-
tions or within a category of creditors are
treated and paid on proportional basis to
their claims from the bankruptcy proper-
ty available for distribution to that rank
or category of creditors.
Parol evidence rule- Parol Evidence
Rule is one of the typical features of the
Anglo-Saxon legal system in private law.
According to this institute, in the inter-
pretation of a declaration of will, the
than the internal and subjective will of
the person who made a declaration.
Partnership [Ortakëria; Partnerstvo;
Partnerschaft] - The partnership is a con-
tractual union of two or more persons
(partners) for the achievement of any
common purpose permitted by the right,
work or by commonly agreed contractual
means. In partnership, each partner is
obliged to contribute to what is specified
in the contract (contribution). Contribu-
tion may be in money, item, right, re-
quest, or service, revenue, or allow value
of the equipments. The partners, except
when otherwise provided by contract,
have a duty to give an equal contribution.
In the form of a contribution to the part-
nership, property for use and exploitation
may also be given. If one of the partners
receives benefits only without having an
obligation to give a contribution, then
this contract is not considered a partner-
ship. If it is necessary to preserve means
of partnership or to avoid the damage,
each partner is obliged to contribute with
a proportional part of what is necessary
for the maintenance of the means or pre-
vention of damage, except for the contri-
723
bution specified in the contract. The
partners are responsible, same as the sell-
er for legal and material flaws of his con-
tribution (Article 987 of the LOR)
Patent licence [Licenca për patentë; Li-
cenca za patente; Patentlizenz] - A patent
licence means the permit whereby the pa-
tent owner transfers his rights in connec-
tion with the exploitation of his invention
(Article 31 of LP). This permit is given
in the form of a contract, the general
terms of which are also defined also with
LOR, Article 700, according to which the
licence provider is obliged to transfer to
the licence acquirer wholly or partly the
right of use of the invention, the technical
knowledge, the experience, the mark, the
specimen or the model, whereas the li-
cence acquirer is obliged to pay the given
reward. Patent licences, by the criterion
of the level of rights that are transferred,
may be exclusive and not exclusive, and
according to the will of the patent owner
may be: voluntary and compulsory.
- Exclusive licence [Licencat ekskluzi-
ve; Isključive licence; ausschließliche
Lizenzen] Exclusive licence is called
when the beneficiary of the right from
the patented invention (not the inven-
tor) acquires the exclusive right to use
the invention, which right should be
explicitly stated in the licence contract
and if the contract for the licence does
not indicate which licence is in ques-
tion, it is considered that the exclusive
licence has been granted. With the ex-
clusive licence, the inventor may in no
way use his or her own inventions or
any specific parts of it, nor to transfer
to any other person the rights of the
patent or the patented invention. The
legal implications of this division con-
sist that with the exclusive licence, its
acquirer excludes everyone from using
724
the licence, including the provider of
that licence, and may also sue the in-
fringer of his/her right without a need
to notify the owner or persuade him to
act on his behalf, meaning that the ac-
quirer of the licence acquires all the
rights in relation to the licence same as
the patent owner.
- Non-exclusive licences [Licencat jo
ekskluzive; Neisključive licence; nicht
ausschließliche Lizenzen] - Non-
exclusive licences or simple licences
are those in which the inventor or the
patent owner may have the same rights
over his invention and at the same
time to transfer those right to two or
more persons. This licence does not
waive the right of the patent owner to
use or license it to other persons;
- Voluntary licences - Voluntary li-
cences are those licences for the issu-
ance of which the patent owner de-
cides voluntarily and completely inde-
pendently. However, the inventions in
the field of technology can sometimes
be so useful so that the general interest
may require that the invention finds
practical application in society. For
such cases the law (Article 35 of the
LP) has foreseen compulsory licences.
- Compulsory licences - The compulso-
ry licence is issued only after a court
proceeding is conducted against the
patent owner. The court may grant a
compulsory licence if the use of a pa-
tented invention is necessary for na-
tional security, the protection of public
interest in the field of health, food
supply, environmental protection and
improvement, specific commercial in-
terests or where appropriate a practice
that is set out as against competition
by judicial or administrative proceed-
ings is necessary to be improved. This
 licence may be granted by the court to
any person who proves that he/she has
the ability to use the invention and
submits a request for the issuance of a
mandatory licence or the Government
of the Republic of Kosovo.
Patent [Patenta; Patent, Patent] - Patent
is an exclusive right to guarantee any in-
vention, which is a product or process
that foresees or defines a new method or
way to do something or provides a new
solution to any technical-technological
problem. The patent is issued in the form
of an official document by the official
bodies (see: Industrial Property Agency)
for guaranteeing the right, privilege or
authority over the invention (see: Inven-
tion). The conditions and procedures for
the registration of the patent, the rights
deriving from the patent and the imple-
mentation of these rights are regulated by
Law No. 04/L-029 on Patents (LP). The
right to a patent is a legitimate right, so it
can be transferred to other persons, ex-
cept moral rights. Patent transfer is done
through a licence (see: Patent Licences)
and is registered in the relevant Registry
of the competent state body (see: Indus-
trial Property Agency), upon written re-
quest of one of the parties and published
(Article 30 of LP).
Patentable invention [Shpikja e paten-
tueshme; Patentiranipronalazak; Paten-
tierbare Erfindung] - Patentable invention
is considered an invention which meets
the criteria to be considered invention
(see: Invention).
Paternity [Atësia; Očinstvo; Va-
terschaft] - Paternity of the child is con-
sidered the husband of the child’s mother
if the child is born during the matrimony
or within 300 days after ending of the
matrimony. This is defined in principle
by the LFK in the provision of Article
99.1. Father of a child who is not born in
matrimony, or within 300 days after mat-
rimony dissolution, is considered the man
who accepts the child as his own or
whose paternity has been certified by the
court decision.
Payment order [Urdhërpagesa; Nalog za
plaćanje; Zahlungsbefehl] - Payment or-
der is the type of decision in the special
contested procedure concerning the pay-
ment order proceedings (Articles 492 of
LCP). Attention is drawn to the fact that
this procedure only plays a peripheral
role in practice. This is due to the fact
that this procedure is conducted only on
the basis of authentic document. Given
the enforcement proceeding can be initi-
ated on the basis of authentic document
(Articles 21 and following of LEP) there
is a lack of legal interest in initiating the
contested procedure regarding the issu-
ance of the payment order. Only in ex-
ceptional cases and if the party has a le-
gal interest the contested proceedings of
payment order can be conducted.
Penalty interest [Kamatëvonesa; Zatez-
na kamata; Verzugszins] - See: Interest.
Performance (of contract) [Përmbushja
(e kontratës); Ispunjenje (ugovora),
Erfüllung (des Vertrages)] - Performance
means the fulfilment of obligation to the
creditor by a debtor, i. e. payment of
price, delivery of the sold goods etc. Per-
formance is the ideal and best solution
for regulating legal relationships, where-
by the subjects fulfil the obligations,
which they are obliged. The obligation
can be fulfilled not only by the debtor but
also by the third person. The obligation
costs are borne, as a rule, by the debtor
himself (Articles 277-279 of LOR).
Perpetuatio fori - Perpetuatio fori is a
procedural institute, according to which a
court retains territorial jurisdiction even
725
when, during the course of the proceed-
ings, the circumstances have changed in
such a manner that the competent court
should be another court. This is expressly
foreseen in Article 17 par. 3 of the LCP
and relates to the principle of economiza-
tion in civil proceedings.
Personality (the rights) [Personaliteti (të
drejtat); Ličnost (prava), Persönlichkeit
(Recht)] - Personality rights represent
those vital rights that are very closely re-
lated to the person or the subject of law.
There is no general right of personality,
but several, and as such are considered
the protection of life, health, freedom,
honour, name, prestige, which, in addi-
tion to guaranteeing public right, enjoy
protection also with private law especial-
ly when fair compensation is required in
case of their violation.
Pertinence [Pertinenca; Pertinencija,
Sachdienlichkeit] - Pertinence is a term
that refers mainly to the accessory item.
The pertinent is an accessory item which
is always in the function of the principal
item but is not physically connected to
the main item. But, even if it is in func-
tion of the main item, it can be divided
and constitutes an independent item, and
even circulated as such.
Philosophy of Law [Filozofia e së
drejtës; Filozofija prava; Rechtsphiloso-
phie] - Philosophy of Law is a branch of
Philosophy and deals with the origin and
basis of the law as well as the very es-
sence and substance of the law. The most
prominent representatives of this science
are Aristotle, Kant and Hegel.
Pignus - Shih: Pledge.
Piracy [Piratëria; Piraterija, Piraterie] Pi-
racy in a contemporary context implies
the unauthorized and unlawful distribu-
tion of materials, which are protected by
the intellectual property rights (copy-
726
right, patents, trademarks, industrial de-
signs).
Plagiarism [Plagjiatura; Plagijat, Plagiat]
- Plagiarism means when someone inten-
tionally and apparently represents the
original intellectual creations of a person
or of other creator as his original intellec-
tual creations. First of all, plagiarism rep-
resents a moral violation and draws mor-
al responsibility, and in certain cases it
may also infringe on copyright. Howev-
er, in this case, the recipient of these
works carries moral and professional (ac-
ademic) responsibility. Whereas, if the
creators of works have reserved copy-
right and limited rights, their recipients
conduct the copyright infringement, and
consequently it draws administrative,
criminal and civil liability.
Plausible document [Dokumenti i
besueshëm; Verodostojnai dokumenta;
Authentische Urkunde] - The enforce-
ment authority shall award, respectively
perform enforcement only on the basis of
enforcement document (Article 22 of the
LEP), but also on the basis of a plausible
document (Article 21, 29 of the LEP). A
plausible document in terms of enforce-
ment is considered bill of exchange and
cheques, excerpts and verified invoices
for municipal service fees as well as oth-
er documents, which according to law are
of the quality of public documents (i.e.
notary document or of a private enforce-
ment agent etc.).
Pledge (right) [Pengu (e drejta); Zalog
(pravo), Pfand (Recht)] - The right of
pledge is the right to security of property
that the pledgor gives to the pledge hold-
er so that he can satisfy his claim by sell-
ing the pledged item if the debtor fails to
fulfil the obligation. The pledge can be
placed by debtor himself and a third per-
son. It is called a proprietary security
righ, since the pledge holder is entitled to
exercise the claim only with the sale of
the pledged item, as opposed to the per-
sonal security right (i.e. bail). Depending
on the mortgaged object, we distinguish
pledge (pignus) is distinguished if the
pledged object is a movable item (the
provisions of Articles 130 and following
of the LPRR) and the mortgage, if the
pledged object is immovable property
(the provisions of Articles 172 and fol-
lowing of LPRR).
Polygamy [Poligamia; Poligamija, Po-
lygamie] - Polygamy is called the prac-
tice of having more than two consorts.
Sometimes polygamy is also used as a
synonym for bigamy. The legal regime
that applies to bigamy (see: Bigamia) ap-
plies also to polygamy.
Positive law [(e) Drejta positive; (e)
Pozitivno pravo; Positives Recht] - posi-
tive law is called the law that is in force
and applicable in one country. Some-
times it is also called a “legal right”
which flows as a result of human regula-
tion at a certain time, distinguishing it
from any natural, religious or divine
right. This term is based on the Latin
word positivum - putting, deciding, deci-
sion in writing.
Possession [Posedimi; Državina; Besitz]
- Possession is legally defined (Articles
103, 104 of the LPRR) and implies the
actual power of a person over one item.
Possession must be legally differentiated
strictly by the owner, even though the
owner is usually a possessor, but with
exceptions. I. e. The tenant of a house is
a direct possessor, while the landlord is
an indirect owner and possessor. Posses-
sion is undeniably a fact, but it is contro-
versial from the Roman law up to date, if
the possession is also a right. In order to
establish possession, the factual power is
needed. It is a matter of controversy
whether for possession the animus condi-
tion (will) is required, In the Austrian law
there is almost absolute agreement that
the will to have the item is a fundamental
condition for possession. In Switzerland's
law, in principle, the factual power is suf-
ficient, as it was in Roman classical law.
But, in Germany's law, there are different
opinions about this. The dominant theory
requires the will as a condition for estab-
lishment of the direct possession. In Ko-
sovo's law, this issue is a little discussed
so far. In my opinion, the experience of
Germany's law should also apply in Ko-
sovo, as the relevant norms for posses-
sion were the model of German solution.
Possession is protected in various ways
(see Articles 112, 113 of the LPRR).
Possession does not foresee the ability to
act, so everyone can be a possessor and
also there is no possession by the repre-
sentative, as the rules of representation
do not apply to possession. There are
several different types of possession, di-
rect, indirect, co-possession.
- Direct possession [posedimi direkt;
direktno pravo na državinu; unmittel-
barer Besitz] - means holding the item
and exercising the factual power by
the possessor over the particular item.
- Indirect possession [posedimi indi-
rekt; posredno pravo na državinu; mit-
telbarer Besitz] - means holding the
possessor's item through other persons
who actually exercise the possession.
In this position, the possessor can be
owner or non-owner who realizes
(harvest) income or rights set by the
possession of others, such as renting
the item to another. An indirect pos-
sessor is also a person who assigns
possession of an item based on a
pledge, deposit, agreement, or legal re-
727
 lationship that gives another person
the right to possess the item for a cer-
tain time.
- Co-possession [Bashkëposedimi;
sudržavina; Mitbesitz] - co-possession
means when two or more persons
jointly exercise possession over an
item according to the known and cal-
culable parameters of co-possessors.
- Shared possession [posedimi i për-
bashkët; zajednička državina; gemein-
schaftlicher Besitz] - shared posses-
sion means when two or more persons
jointly exercise possession over an
item and the volume of exercise of
possession is unknown.
Postulative capacity [Aftësia postula-
tive; Postulativna sposobnost; Postula-
tionsfähigkeit] - Postulative capacity is
the ability of a person with the capacity
to act and to carry out his/her own proce-
dural actions effectively and without the
need for a lawyer. This implies that a
person has no postulative capacity if the
law provides an obligation for a lawyer.
The Kosovo law in principle acknowl-
edges the postulative capacity of each
person. This implies that everyone has
the right to seek judicial protection even
before the Supreme Court or the Consti-
tutional Court without having to be rep-
resented by any lawyer. A small excep-
tion in this regard is the LPAK, which
indirectly requires representation of a
party by a lawyer.
Postulative capacity [Zotësia postulat-
eve; Sposobnost postulata; Ver-
fahrensfähigkeit] - See: Postulative Abil-
ity.
Power of attorney [Autorizim-i;
Punomoćje; Vertretungsmacht] - Power
of attorney is a 'permit' for representation
(see: Representation). The person who
gives the authorization is called the au-
728
thorizer, and the person who assumes the
representation is called the authorized.
The power of attorney for representation
is based on the law, the general act of the
legal person, the act of the competent
body or the declaration of the will of the
represented (proxy). In cases when the
authorization is foreseen by law or by a
general legal act, then it is considered ex
lege authorization and in cases when it is
done by declaration of will of the person
is called authorization by proxy. See:
Proxy.
Power of attorney [Prokura; Prokura,
Prokura] - Power of attorney or authori-
zation, or as it is otherwise known in the
legal life represents the formal act which
contains the authorization - permit for
representation, granted by the authorizing
person to the authorized person. Power of
attorney or authorization may be special
if it is specifically noted what legal trans-
action should be performed by the au-
thorized person; or general, if does not
specifically specify what works should
be performed by the authorized person.
Pre-contract [Parakontrata; Predugovor,
Vorvertrag] - Pre-contract is a contract
concluded between the two entities de-
termined for the conclusion of the main
contract later (Article 33 of the LOR).
The precontract obliges, if it has all es-
sential elements of a contract, and should
be concluded in the foreseen form if this
precontract is concluded for a contract,
for which main contract is provided a
written form.
Pre-emption, pre-emption right [Para-
blerja/e drejta e parablerjes; Preča
kupovina/pravo preče kupovine;
Vorkauf] - The pre-emption right is a
civil law institute which grants a legiti-
mized person the right to request the
item, which was sold by the buyer of an
item that was sold by the seller in charge
of the pre-emption right under the same
conditions the buyer has bought the item.
The pre-emption right from the right of
obligations (see provisions of Article 510
of LOR) may apply to movable property
and immovable property and if the item
is sold in a valid manner to the third par-
ty then the legitimized person of the pre-
emption right has only the right to com-
pensation for damage against the seller.
Whereas, the pre-emption right can only
be established on immovable property
(see provisions of Articles 44 and follow-
ing of the LPRR) and gives the right to
the legitimized person the pre-emption
right to request the item from the buyer
under the same conditions of sale, if the
seller has alienated this item.
Prekluzioni [Prekluzioni; Prekluzija,
Präklusion] - Loss of a right if it was
omitted to take a certain procedural ac-
tion. I. e., If the appeal is not filed within
the deadline defined by law, the right to
file an appeal is lost. In such a situation,
the proposal for returning to the previous
state (restitutio in integrum) may eventu-
ally be filed.
Preliminary court injunction [Urdhri
paraprak gjyqësor; Preliminarni sudski
nalog; Vorläufige richterliche Anord-
nung] - See: Interim Measure.
Preliminary Decision on Expropriation
[Vendimi Preliminar i Shpronësimit; Pre-
liminarna odluka o eksproprijaciji;
Vorläufige Enteignungsentscheidung] -
See: Expropriating Authority.
Preliminary/prejudicial issue [Çështja
paraprake/prejudicial; Prethodno / preju-
dicijelno pitanje; Vorfrage] - The prelim-
inary issue is a circumstance or a situa-
tion that needs to be resolved before a
court decision is rendered. And this issue
can be solved by the same court of the
main issue or by another court or even by
an administration authority. This prelim-
inary issue in principle concerns to
whether any subjective right or any legal
relationship exists or not (Article 13 of
LCP).
Presumption [Supozimi; Pretpostavka;
Vermutung] - Although justice is based
on facts and evidence, sometimes for cer-
tain reasons, it can also be based on pre-
sumptions. In the legal sense, presump-
tions represent the situation when it is
considered that a fact is true until the op-
posite is proved. For example, the pos-
sessor of an item will be considered in
good faith until the opposite is proved.
This is due to the fact that the law itself
provides for such a thing, in this case the
provision of Article 4 of the LPRR,
whereby the acquisition of a real right
depends on the good faith of the acquirer,
good faith shall be presumed, unless oth-
erwise is proved.
Pretrial discovery [Pretrial discovery;
Pretrial discovery/dokaz u predsudskom
postupku; Voruntersuchung]. Pretrial
discovery is one of the typical features of
the Anglo-Saxon legal system in civil
procedural law related to the administra-
tion of evidence.
Presumption [Vermutung; Pretpostav-
ka/prezumpcija, Vermutung] - Presump-
tion can be defined as a condition for ex-
istence or non-existence of a legal rela-
tionship, whether material or procedural.
If i.e. a subjective private right exists or
not certain conditions must be met, i.e.
presumptions of the legal material law. In
terms of procedural law, whether the
lawsuit will be approved or will be dis-
missed, depends on whether the proce-
dural legal presumptions have been met,
i.e., for the lawsuit to be permissible, the
729
court should have jurisdiction over the
matter, or it should be competent etc.
Procedural assumptions [Prezumimet
procedural; Proceduralne pretpostavke,
Prozessvoraussetzungen] - Procedural as-
sumptions are the terms or conditions, if
a lawsuit is permissible. In order for the
lawsuit to be permissible or admissible,
the procedural presumptions must be
met. There are many procedural pre-
sumptions dealing with the court, subject
of dispute and the parties, i.e., compe-
tence of the court, procedural capacities
of the parties etc.
Price [Çmimi; Cena; Preis] - The price is
the essential condition (essentialia nego-
tii) of the sales contract. The price repre-
sents the amount of money that the buyer
is obliged to pay to the seller as an
equivalent counter-value to the item re-
ceived. Without agreement of the con-
tracting parties regarding the price there
is no valid sales contract. The price must
be set or at least determinable. According
to LOR, if the price is not determined by
the sales contract, nor does the contract
contain sufficient data to set the price, the
contract has no legal effect (Article 445).
- Determined - A determined price is
considered determined if it is numeri-
cally fixed in money with the parties'
agreement.
- Determinable - Determinable price is
considered the price which is not nu-
merically determined by numbers,
however, which may, depending on
certain conditions and criteria, be de-
terminable. A concrete example may
be the case when the parties agree that
the price of a given item will be de-
termined at the market price at the
specified time.
730
Prima facie - At first glance. At first
glance or look of the things or facts, es-
pecially in the assessment of evidence.
Principles of law [Parimet e së drejtës;
Pravna načela, Maxime des Rechts] -
Principles are basic or fundamental rules
that apply to substantive, formal, private,
and public law. These rules are like the
general framework in law. In the consti-
tutional law is applied i.e. the principle of
proportionality. In the private law i. e. the
principle of free autonomy of will (the
principle of freedom of contract), the
principle of good faith, etc. In the civil
procedural law are also applied some
fundamental principles, i.e. the principle
of availability, the principle of publicity,
the principle of hearing a party, etc. In
criminal and administrative law, the prin-
ciple of legality is applied.
Priority notice [Parashënimi; Prednost,
Vormerkung] - The priority notice is an
institute of real property law regulated by
the provisions of Articles 120 and fol-
lowing of the LPRR. As the registration
of the right to the immovable property
register is a requirement for the transfer
of ownership in immovable property, it
may take a long time to complete this
registration. Meanwhile, it may happen
that the alienator alienates the same im-
movable property to someone else. Only
the sales contract does not legally make
anyone owner. For this reason, it may be
required to register this reserved right by
the “reservation” institute. According to
the comparative law, the reservation is a
real mean of security of a special type
and provides the holder of this right to
apply for registration as an owner if
someone else is registered. Thus, the res-
ervation has a relative effect, as the ac-
quisition of the right to property has an
effect on all (erga omnes), except for the
right holder registered with reservation.
The reservation is also the technical no-
tion used in the enforcement procedure.
Prior tempore potior iure - The first by
the time, the first by law. From the cus-
tomary right (the one who goes first to
the mill, he also grind the first). If there
are different rights at the same rank, then
the right, which has been registered earli-
er, will usually be exercised. This applies
both to substantive law (i.e., Article 118,
155, etc.) or to the procedural law (i.e.
Article 92 of LEP).
Priority Certificate [Certifikata e
përparësisë; Potvrda o prednosti; Priori-
tätszertifikat] - Foreseen in the intellectu-
al property law. The Priority Certificate
represents the document certifying the
right of priority of the patent application
and issued by the Industrial Property
Agency. Under Article 52 of the LP, this
document is issued by the Industrial
Property Agency at the applicant's re-
quest, and guarantees him the right of
priority, which is recognized from the
date of submission of the patent applica-
tion.
- Priority right - In cases where the
same invention is made by two or
more inventors irrespective of each
other, priority concerning the right for
recognition of a patent is given to the
applicant who has the right of priority
recognized and the certificate of pri-
ority. The right of priority and the ap-
plication date for patent is a criterion
for evaluation of the content, innova-
tion of the invention and has effect on
exercising the patent rights. Any natu-
ral or legal person of a Member State
to the Paris Convention or the WTO
and who has the right of priority shall
enjoy this right in Kosovo, provided
that the recognition of the right of pri-
ority for the same invention is claimed
(Article 63 of the LP).
Private enforcement agent [Përmba-
ruesi privat; Privatni izvršitelj, Privater
Zwangsvollstrecker] - By new LEP
(2014), the private enforcement agent is
the main enforcement authority, which
conducts the enforcement procedure. A
large number of private enforcement
agents have already been licensed, who
conduct enforcement procedure for all
matters, except for family and labour re-
lationship matters. The private enforce-
ment agent performs public authoriza-
tions but independently and privately and
throughout the territory of the Republic.
Private law [(e) Drejta private; (e)
Privatno pravo; Privatrecht] - See: Ius
publicum.
Privatization [Privatizim-I; Privatizaci-
ja; Privatisierung] -Privatization is a pro-
cess that involves the transfer of owner-
ship or control over enterprises and as-
sets, from government or state to private
investors. In legal aspect, privatization
represents a legal process organized and
regulated by state mechanisms whereby
state/social property is transformed or
transferred to private persons. In Kosovo,
the way of privatization of publicly
owned property and socially owned
property differs. Privatization of publicly
owned property is subject to a special
procedure (concession and public-private
partnership) and special laws, whereas
the privatization of socially owned prop-
erty is subject to a special legal regula-
tion. In this case, the legal basis for the
privatization of socially owned property
is UNMIK Regulation (No. 2003/13) on
the transformation of the right of use to
socially owned immovable property. Un-
der this regulation, ‘privatization’ is car-
ried out in the form of leasehold of so-
731
cially owned property for 99 years from
the date of its entry into force, which is 9
May 2003. See also Long-term leasehold.
Two privatization models have been used
in Kosovo: Regular Spin off and Special
Spin off or on terms.
- Spin off - Regular Spin off means the
privatization model according to
which the privatizer was selected only
on the basis of the highest bid price of-
fered for the tendered property for pri-
vatization.
- Special spin off - special spin off
means the privatization model accord-
ing to which, in addition to the price,
the investor's commitment to invest
certain amounts of financial means
and hiring a certain number of workers
in that enterprise was required. The
property or enterprise subject to this
privatization model was considered to
have a significant impact on the coun-
try.
Privatization Agency of Kosovo
[Agjencia Kosovare e Privatizimit; Ko-
sovska agencija za privatizaciju; Privatis-
ierungsagentur des Kosovo] - The Privat-
ization Agency of Kosovo is an inde-
pendent public body that exercises its
functions and responsibilities inde-
pendently in accordance with Law Lo.
04/L-034 on Privatization Agency of Ko-
sovo. This Agency is established as a le-
gal successor of the former Kosovo Trust
Agency established under UNMIK Regu-
lation 2002/12 on the Establishment of
the Kosovo Trust Agency. The Privatiza-
tion Agency of Kosovo has the exclusive
mandate and competence to administer
all enterprises, assets, interests, socially-
owned shares, including the sale, liquida-
tion, transfer or other settlement of the
enterprise, asset or socially-owned inter-
est (See: Enterprise: socially-owned en-
732
terprise). The Privatization Agency of
Kosovo has full legal capacity, especially
to enter into contracts, to acquire, hold or
sell the property, and has all the compe-
tences to sue and to be sued on its behalf
(Articles 1 and 6 of the Law on Privatiza-
tion Agency of Kosovo).
Privileged legacy [Legu i privilegjuar;
Privilegovani legatar; Privilegiertes
Vermächtnis] - See: Legacy.
Pro bono - Pro bono (free) is taking of
an action for another without any reward
or obligation. Lawyers do not have the
right to provide pro bono services.
Pro forma - Because of the form. It is
about an action taken by someone, just to
respect the foreseen form, i. e. a written
certificate is issued that someone has
been in a meeting. Pro-forma can be also
in the negative sense, i. e. a legal transac-
tion is concluded only to create a favour,
although the will to conclude a legal
transactio n did not exist.
Procedural actions [Veprimet proce-
durale; Proceduralne radnje; Prozesshan-
dlungen] - Procedural action, in the
broadest sense, is any voluntary action
taken by the court, parties and other par-
ticipants to the civil proceedings, i. e.
rendering a decision, convening a hear-
ing, sending a summon, giving evidence,
filing a lawsuit, etc. Procedural actions
may be in verbal or written form, subject
to the foreseen legal requirements and
obligations.
Procedural capacity [Aftësia proce-
durale; Proceduralna sposobnost;
Prozessfähigkeit] - The procedural capac-
ity is the ability of an entity to take pro-
cedural actions itself and effectively
(without having a legal representative).
That entity, which has no procedural ca-
pacity, cannot take procedural action ef-
fectively. If the entity has no procedural
capacity, then only the legal representa-
tive can act on behalf of and on its ac-
count, e.g. parents are the legal repre-
sentative of the child. In principle, each
entity that has the capacity to act has also
the procedural capacity. But, as civil pro-
cedural law does not recognize the insti-
tute of the limited procedural capacity (as
in the substantive law, which is the lim-
ited capacity to act) then that person with
a limited capacity to act has full proce-
dural capacity, e.g., a 16-year-old person
with an employment relationship does
not need a legal representative for dis-
putes related to the employment relation-
ship.
Procedural capacity [Zotësia proce-
durale; Proceduralna sposobnost;
Parteifähigkeit] - See: Procedural ability.
Procedural costs [Shpenzimet proce-
durale; Parnični troškovi; Ver-
fahrenskosten] - The procedural costs are
all the costs incurred in a court proceed-
ing for a case, the court expenses and ex-
penses for attorneys, lawyer (Articles 449
and following of LCP). Court expenses
include all the expenses of the court it-
self, but also of the parties and other par-
ticipants, i.e. witness, expert, etc. The
procedural costs are charged in principle
to the party who has lost the dispute and
in certain cases the court may decide
based on the principle of fairness for the
equal allocation of these costs between
the parties. If the lawsuit is partially ap-
proved, then the procedural costs are
charged proportionally to the parties. If
the party for economic reasons is unable
to afford the procedural costs, then it will
be exempted from payment under the
foreseen conditions (Articles 468 and fol-
lowing of LCP).
Processing [Përpunimi; Prerada Ver-
arbeitung] - Processing or creation of a
new item exists when the person with his
own material and work creates a new
product. If the work and the material be-
long to only one person, then this person
becomes the sole owner of the item. A
person who creates a new movable item
through processing or modification with
the material of other persons acquires
ownership in the newly created partially,
unless the processing value is substantial-
ly lower than the value of the material
with which is the new item created. If the
value of the processing or the change is
exactly equal to the value of the other's
materials, the parties acquire joint owner-
ship over the new item in equal parts.
Writing, drawing, painting, printing, en-
graving or similar surface processing are
considered processing (Article 31 of
LPRR).
Professional Judge [Gjykatës profes-
sional; Profesionalni sudija;
Berufsrichter] - The judge as a member
of the judiciary may be a professional
judge or a laic judge (lay). In Kosovo,
mainly and usually, judges are profes-
sional. Only in disputes from the family
and marital relations is foreseen the par-
ticipation of lay judges (laic) in the de-
livery of justice (Article 75 of the FL).
To be a judge, several strict requirements
foreseen by the CRK (Articles 102 and
following) (Articles 26 and following of
LC) and the Law on the Kosovo Judicial
Council must be met.
Promise of reward [Premtimi publik;
Javno obećanje, Auslobung] - Promise of
reward in civil law refers mainly to the
public promise of reward. This legal in-
stitute also represents as one of the
sources of obligations. The promise of
reward represents the unilateral expres-
sion of the will of a person who address-
es an indefinite number of persons
733
whereby he is obliged to pay the reward
or a gift to the person who would carry
out any action or realize any given result.
According to the LOR, the promise of the
reward made by public announcement,
for the one who performs a certain act,
achieve a success, or if the promise is
made under any other condition, obliges
the person who promised to fulfil the
promise. The person who promises or
any awarding contest is to set the dead-
line for the race, and if he does not, who-
ever wants to participate in the race has
the right to request the court to set the re-
spective deadline (Article 212).
Property sanction [Sanksioni pasuror;
Imovinska sankcija; Vermögensstrafe] -
Property sanction represents one of the
fundamental principles in civil law ac-
cording to which, in case of non-
compliance with obligations from civil
legal relations, subject to sanctioning is
always the property of persons and not
directly their personality. This principle
is one of the essential differences with
other branches of law, such as the crimi-
nal law, whereby the offender's person-
ality or his freedom through imprison-
ment can be directly affected in criminal
offenses. The principle of the property
sanction in the civil (contractual) legal
relationship was also provided by the
ECHR, according to which no one can be
deprived of liberty for the simple reason
that he is unable to fulfil a contractual
obligation (Protocol 4, Article 1 (Proto-
col 4, Article 1).
Proposal [Propozimi; Predlog, Antrag] -
Proposal in the civil procedure is the first
procedural action initiating a procedure,
in the out contentious procedure (Article
4 of the LOCP) and in the enforcement
procedure (Article 4 of the LEP). The
contested procedure is initiated with a
734
lawsuit, whereas the bankruptcy proceed-
ing begins with request (Article 1 and 2
of the FL). Both, in the out contentious
and in the enforcement procedure, the
principle of availability that there is no
procedure without proposal applies.
Proposer [Propozuesi; Predlagač; An-
tragsteller] - The proposer is called the
subject, who in the out contentious pro-
cedure submits the proposal. See the pro-
posal. The subject submitting the pro-
posal in the enforcement procedure is
called a creditor.
Proprieta - See: Property.
Protection of ownership [Mbrojtja e
pronësisë; Zaštita svojine; Eigen-
tumsschutz] - Ownership is
a central legal property law institute and
is also protected by the Constitution (Ar-
ticle 46 of the CRK). Naturally, other
rights, real rights are also protected by
law, i.e. possession, right of pledge etc.
But, the ownership as a central institute is
naturally protected by laws, even by
LPRR, i. e. with the request for return of
the item, Article 93 of the LPRR. But the
concept of ownership under the Constitu-
tion is much wider and other property
values are protected, which by the LPRR
cannot be protected because of the legal
real character of ownership under the
LPRR. Ownership is also protected in
procedural law, both in the administrative
and in criminal law. Such a comprehen-
sive protection stems from the constitu-
tional obligation, that ownership enjoys
the constitutional rank and is protected
by the Constitution. This protection is al-
so enjoyed not only by natural persons
but also by legal persons.
Protection of possession [Mbrojtja e
posedimit; Zaštita poseda; Besitzschutz] -
Protection of possession means the pro-
tection of a legitimate possessor during
the exercise of his actual power over a
particular item. Legal protection of the
obstruction to possession in the court
proceedings is exercised through a law-
suit due to the obstruction to possession.
This protection may be required if the
possessor is prevented from using the
item; as well as if possession of an item
is taken from him. If the possessor is de-
prived of possession by unlawful inter-
ference, the possessor may require that
his possession is restored by the Interve-
nor, who in relation to the possessor is in
defective possession. If the possessor is
disturbed in his possession by unlawful
interference, the possessor may require
the disturber to remove the interference.
If future interferences are expected, the
possessor may seek judicial protection
(Article 113 of the LPRR). Even the Ro-
man law regarding the protection of pos-
session has foreseen two forms of inter-
ference with possession, and for both
forms had foreseen special legal reme-
dies called interdicta, such as: interdicta
retinendae possessionis - which intended
to hold possession without disturbance
(obstruction); and interdicta recuperan-
dae possessionis or interdicta restitutoria
possessionis - for recovery or restoring of
possession, in cases where there was full
deprivation of possession. Even though
the protection of possession is regulated
by the legal provisions of LPRR in a par-
ticular manner, however, other provisions
of the LCP apply in disputes due to inter-
ference with possession because, provid-
ed that such special provisions do not
regulate such a thing (Article 478 of
LCP).
Public authority [Autoritet publik; Javni
organi; Behörde] - Public authority
means any of the public bodies, authori-
ties or agencies which, under the law of
Kosovo, exercise the state power or pub-
lic executive, legislative, regulatory, ad-
ministrative or judicial powers, as well as
any department, part or sub-unit of that
body, authority or public agency.
Public interest [Interesi public; Javni in-
teres; Öffentliche Interesse] - See: Ex-
propriation.
Public law [(e) Drejta publike; (e) Javno
pravo; Öffentliches Recht] - See: Ius
publicum.
Public morality [Morali publik; Javni
moral; Öffentliche Moral] - Public mo-
rality is not a set of state norms, but are
the standards and ethical rules of a socie-
ty and of a national tradition. The reli-
gious norms play their role too. The mor-
al standards of a society are in principle
the same as legal norms, but not neces-
sarily. Public morality may come to light,
especially in civil proceedings, in which
the free will of the parties in the process
cannot violate the rules of public morali-
ty. What is considered public morality
does not have a clear definition, but this
is defined from case to case in the case
law and legal doctrine.
Public order [Rendi publik; Javni
poredak; Öffentliche Ordnung] - Shih:
Legal order.
Public procurement [Prokurimi publik;
Javne nabavke, Öffentliche Vergabe] -
Public procurement means a set of rules,
terms and procedures to be followed by
public authorities in Kosovo during the
process of utilization of public funds and
public resources, in order to guarantee
the transparency and legality of this pro-
cess. This area in Kosovo is regulated by
the Law on Public Procurement in the
Republic of Kosovo (LPPRK). Accord-
ing to this law, the purpose of public pro-
curement is to create a professional insti-
tutional culture and to raise public ac-
735
countability, following the principle of
efficient and transparent use of funds and
public resources by the responsible offi-
cial persons, while strictly complying
with the procedural and substantive re-
quirements of the present law (Article 1.4
of the LPPRK).
- Procurement activity [Aktivitet i pro-
kurimit; aktivnost nabavke;
Vergabeaktivität] - means any activity
of public authority which is related to
the commencement or execution of a
procedure or action leading or intend-
ed to lead to the award/conclusion of a
public contract.
- Public contract [Kontratë publike ju-
ridike; javni ugovor; öffentlich-
rechtlicher Vertrag] - is called a con-
tract concluded by a public authority,
which may primarily concern a service
to the benefit of public authority, a
certain supply to the public authority,
a work or concession to the benefit of
public authority.
Public Procurement Regulatory
Commission [Komisioni Rregullativ të
Prokurimit Publik; Regulatorna komisija
za javne nabavke; Regulierungsbehörde
für öffentliche Vergabe] - Public Pro-
curement Regulatory Commission is an
independent public regulatory body, re-
sponsible for development, functioning
and general oversight of the public pro-
curement system in Kosovo, and per-
forms its functions under the LPPRK,
(Article 87). The Public Procurement
Regulatory Commission has responsibil-
ity and authority to conduct investiga-
tions of procurement and contract man-
agement activities; to ensure compliance
of procurement activities of public au-
thorities with its directions and recom-
mendations; provide feedback to con-
tracting authorities regarding their deci-
736
sions, works or omissions during pro-
curement and contract management ac-
tivities; to examine reports from the con-
tracting authorities, etc.
Public prosecutor [Prokurori publik;
Javni tužilac, Öffentlicher Anwalt] - The
notion “Public prosecutor” is no longer
used, but the state prosecutor is used after
the Law on State Prosecutor of 2010 en-
tered into force. See: State prosecutor.
Publication [Botimi; Izdavanje; Verö-
ffentlichung] - Through the publication,
the author grants the publisher the right
to reproduce his work by printing and the
right to distribute copies of the work. Ac-
cording to LCRR, Article 88, the author
must do so through the contract for pub-
lication.
- Contract of publication - With the
contract of publication, the author
grants the publisher the right to repro-
duce his work by printing and the right
to distribute copies of the work, while
the publisher undertakes to perform
reproduction and distributing the
work, and pay compensation to the au-
thor.
Publiciana lawsuit [Padi publiciane;
Publicijanska tužba; Publiciana-Klage] -
See: Actio publiciana.
Publicity (principle) [Publiciteti
(parimi); Javnost (načelo); Öffentlichkeit
(Grundsatz)] - The principle of publicity
is the basic principle in each procedure
and, of course, in the civil procedure and
has a constitutional character. Violation
of the principle of publicity is a violation
of the constitutional provisions and a de-
cision rendered in a proceeding, in which
this principle was violated can be sent to
the Constitutional Court (Article 6 of the
ECHR, Articles 22, 31 of the CRK in
conjunction with Articles 4, 182, 247,
444 and following of the LCP).
Public-Private Partnership [Partneritet Q
Publiko-Privat; Javno-privatno part- Quotation [Citimi; Citiranje; Zitat] -
nerstvo, Öffentlich-private Partnerschaft] Quotation or quotations in copyright im-
- Public-Private Partnership is called any ply the use of parts taken from a pub-
contractual or institutional cooperation lished work of someone else, for their
between a public authority (see: Public own work, whether it is about criticism
Authority) and one or more private part- or review in the work of their own. Quo-
ners according to which the private part- tations are permitted by law specifically
ner takes over or provides a public ser- in Article 50 of the LCRR, subject to
vice or a public infrastructure on behalf compliance with principles of honesty
of the public authority and in a counter- and moral and professional responsibil-
value, may receive from the public au- ity.
thority a benefit in form of payments; or
fees to be collected by users or public
service customers or public infrastruc-
R
Ratio decidendi - Reason for decision.
ture; or a combination of the above men-
This implies the reasons for deciding on
tioned fees and charges. Concerning this
a particular case. The reasons for the de-
form of cooperation or combination of
cision on a case arise from legal princi-
public-private capital, Kosovo rendered a
ples or provisions and the factual circum-
separate law: Law on Public-Private
stances of a particular case.
Partnership (LPPP). According to this
Ratio legis - In virtue of law. The legal
law, public service and/or public infra-
norms of a law must be understandable
structure may include: transport in rails,
and be in the sense and meaning of the
airports, roads, tunnels, bridges, parking;
law. The interpretation of a legal norm
energy infrastructure; oil pipeline, gas
should be made within the meaning and
pipeline; water, waste, sewage systems;
the sense of law itself.
telecommunications; education, sport,
Real acts [Aktet reale; Stvarna dela;
health, tourism; industrial parks and pub-
Realakt] - In the legal sense, real acts are
lic buildings (Article 2 of the LPPP).
called those legal actions of persons,
Punitive damages [Dëme ndëshkimore;
whose actions are intended to create any
Kaznena šteta; Strafschadenersatz]. Puni-
factual consequence, but which also have
tive damage is one of the typical features
legal effects. As typical cases may be for
of the Anglo-Saxon legal system in pri-
example merging, mixing or processing
vate law, but in the US. According to this
of goods in the property law (see Articles
institute, in the private law can be
29, 30 and 31 of LPORR).
claimed the so-called compensation of
Reasoning [Arsyetimi; Obrazloženje;
damage with punishment, if some re-
Begründung] - See: Judgment: reasoning
quirements are met, especially in the case
of judgment.
of a debtor's misconduct in a legal circu-
Rebus Sic Stantibus - See: Clause Re-
lation.
bus Sic Stantibus.
Purpose of contract [Qëllimi i kon-
Recourse (the right) [Regresi (e drejta);
tratës; Svrha ugovora, Vertragsziel] -
Regres/naknada(pravo); Regress (Recht)]
See: Motives of contract.
- By this it is understood that a person

737
has the right to claim a performance from
a certain person, which he previously
performed. I. e, the seller is liable to the
buyer for material and legal defects of
the item. Based on the recourse, the seller
is now able to claim the recourse (i.e. the
fulfilment of the performance to the buy-
er) from the producer or the supplier of
the item. Such cases of recourse are nu-
merous, i. e., a jointly and several debtor
(Article 192 of the LOR), recourse of
surety to the debtor (Article 1030 of
LOR).
Recourse [Rekurs; Rekurs; Rekurs] -
Recourse is not a legal notion in Albani-
an language in the law of the Republic of
Kosovo. This notion is used more in the
legal literature of Albania and is mainly
concerned with a remedy to challenge in
the form of objection to a ruling in civil,
criminal and administrative proceedings.
Recusal of judge [Rekuizimi i gjyqtarit;
Izuzeće sudije; Befagenheit des Richters]
- See: Exclusion of the judge.
Reformatio in peius - It is an institute in
the civil procedure too, according to
which the complaining party cannot be
placed in a worse position in the proce-
dure according to the remedies to chal-
lenge the decision than it was in the pro-
ceedings before the first instance court.
However, this does not apply if the
claiming party and the responding party
challenged the first instance court deci-
sion.
Registered Agent [Agjenti i Regjistruar;
Registrovani zastupnik (Agent); Regis-
trierter Vertreter] - The registered agent
of a business organization is called a le-
gitimate person of the business organiza-
tion registered at the KBRA, responsible
for formal communication regarding the
receipt of services, notices or requests
that a public authority, person or compa-
738
ny is required to do with the business or-
ganization. According to the LBO Article
23, the name and address of the regis-
tered agent must be filed in the registra-
tion documents of the business organiza-
tion. Every business organization, in the
registration documents, should present
the name of its registered agent. If the
business organization changes its regis-
tered agent, then it must submit to the
Business Registration Agency a signed
notification of the name of the new regis-
tered agent. The business organization
must also submit a document signed by
the new registered agent expressing
his/her consent to serve in this capacity.
Registrar [Ofiqari; Matičar; Stand-
esbeamter] - Registrar is called the offi-
cial person in a capacity of a civil servant
at the Registrar’s Office, which functions
within the administration of each munic-
ipality. Registrar is responsible for the
maintenance of the civil status documen-
tation for citizens of that municipality.
For example, according to the LFK (Ar-
ticle 25) the matrimony; recognition of
paternity; birth registration, changes of
surname, etc. should be concluded before
the registrar.
Reimbursement [Rimburësim; Nadok-
nada; Rückerstattung] - Reimbursement
is the payment of a fixed amount of a
party to a party that has previously ful-
filled a financial liability. If initially the
claiming party has paid the fee for filing
the lawsuit, at the end of the process this
expense is paid by the responding party if
it has lost the civil legal dispute.
Rejection [Refuzim; Odbijanje;
Ablehnung] - Rejection is the refusal of a
claim or refusal of any claim of the
claiming party. Rejection of a lawsuit is
made due to lack of ground of a lawsuit,
whereas the lawsuit is dismissed if it is
not permissible.
Relator [Gjyqtari relator; Sudija
izvestitelj; Berichterstatter] - Relator or
reporting judge. Is one of the members of
the judicial panel, who prepares the case
for review and deliberation and usually
prepares the draft decision (see article
189 of the LCP).
Related rights [Të drejtat e përafërta;
Srodna prava; Verwandte Rechte] - In the
category of intellectual property rights
that are related copyrights, the following
are considered: 1. the rights of perform-
ers with relation to their performances; 2.
the rights of phonogram producers with
relation to their phonograms; 3. the rights
of movie producers in relation to their
videograms; 4. The rights of audiovisual
media services regarding their broad-
casts; 5. the rights of database producers
with respect to their databases; 6. the
rights of publishers regarding their publi-
cations (Article 1.2 of LCRR).
Relative right [Drejta relative; Relativno
pravo; Relatives Recht] - The opposite is
absolute right. Relative rights are subjec-
tive rights, which do not apply on every-
one, but on a particular person, so they
have inter partes character. As such, in
principle, they are legal relationships of
obligations, i.e. the sales contract forces
only the seller and the buyer and no one
else.
Relative rights [Të drejtat relative; Rela-
tivna prava; Relative Rechte] - Relative
rights are a characteristic of rights obliga-
tions. Relative rights act inter partes - be-
tween the parties, and are called as such
because to the right of one party always
corresponds the obligation of the other
party and vice versa. So between the par-
ties there are also rights and obligations
in the same civil legal relationship. For
example, the debtor's obligation to pay
the debt corresponds to the right of the
debtor to claim the payment of that debt,
so what is an obligation for the debtor, is
a right for the creditor.
Remedies to challenge a decision [Mje-
tet e goditjes së vendimit; Sredstva za
osporavanje odluke; Rechtsmittel] - A
distinction should be made between the
remedies to challenge the decision and
legal remedies. The remedies to chal-
lenge the decision are those remedies
whereby a decision can be challenged
and they can be regular or extraordinary.
They are called regular remedies of chal-
lenging the decision, because only deci-
sions that are not final can be challenged
with them. The principle of two instances
and the possibility of challenging the de-
cision is foreseen in each procedure and
is a constitutional principle (see Article
32 of the CRK). The ordinary remedy of
challenging the decision is usually an ap-
peal or also an objection. The extraordi-
nary remedies of challenging the decision
are called because they can challenge a
decision, which has already become fi-
nal. These remedies can only be intro-
duced for the reasons explicitly provided
by law, such as i. e. revision, request for
protection of legality and request for re-
opening of the proceedings.
Remonstrative (character) [Remonstra-
tiv (karakter); Remonstrativni (karakter);
Remonstrativ (Charakter)] See Devolu-
tive.
Renouncement to inheritance [Heqja
dorë nga trashëgimi; Odricanje od
nasleđa; Erbverzicht] - Each heir, accord-
ing to will or law, is entitled to his/her
hereditary property and, in principle, also
an obligation to receive the hereditary
property, which includes the assets and
the liability, i.e. the obligations. Howev-
739
er, the heir is entitled in principle to the
renunciation of the hereditary property
and in this case it is considered that
he/she has never been the heir (Articles
130-138 of LI).
Rent [Renta; Renta; Pacht] - The rent
represents a kind of the revenue from the
lease of land. Specifically, the rent can be
an amount payable which is periodically
paid for the use and exploitation of the
property, especially the immovable prop-
erty. Landowners by giving land to oth-
ers for use, require rent in return.
Reorganization [Riorganizimi; Reorgan-
izacija; Reorganisation] - Reorganization
represents the process whereby the debt-
or's business is set to be placed in a sol-
vent and sustainable financial situation,
to save working places and business to
continue to operate. Reorganization may
take other forms, including debt for-
giveness, conversion of debts into equity
for the creditor and the sale of business
or business parts. In the case of develop-
ing the reorganization procedure the
debtor will have the capacity of the debt-
or in possession.
Repetition of procedure [Përsëritja e
procedurës; Ponavljanje postupka,
Wiederholung des Verfahrens] - LCP
considers the repetition of procedure as
an extraordinary remedy to challenge the
decision (Articles 232 and following of
LCP). The second instance court decides
on the proposal to repeat the procedure,
but the proposal is submitted to the first
instance court, which has decided on this
case. The proposal is submitted in written
form and within a certain deadline, de-
pending on the reasons for submitting the
proposal (Article 234 of LCP). Since it
may happen often in practice that a court
decision is challenged with revision and
with the proposal to repeat the proceed-
740
ings, the LCP provides legal solutions to
deal with these cases (Articles 242 - 244
of LCP).
Reply to lawsuit [Përgjigjja në padi;
Odgovor na tužbu, Klageerwiderung] -
While the lawsuit is the first procedural
action of the claiming party, the reply
lawsuit is the first procedural action of
the responding party. From the notion it-
self, it results that the responding party
has the right and not the obligation to de-
clare about the claims of the claiming
party filed with the lawsuit. The reply to
lawsuit is the first defence of the re-
sponding party from the claims of the
claiming party. The reply to lawsuit can
be filed within 15 days of receipt of the
lawsuit and must be filed in writing (see
the provisions of Articles 395 and fol-
lowing of the LOR).
Representation [Përfaqësimi; Zastupan-
je; Vertretung] - Representation is an im-
portant institute in the legal system
through which a party or organ delegates
his right or power to the other party to act
in a specific manner. Representation is
manifested through giving and receiving
a declaration of will through a person
(the representative) in the name and for
the account of another person (the repre-
sented) to undertake certain legal actions
(Articles 72 and following articles of
LOR). Thus, the representative acts on
behalf and for the account of the party,
unlike the commissioner or administra-
tor, who act on behalf but for the account
of the represented party. Representation
is also regulated by the norms of the for-
mal law (Articles 73 and following of
LCP). There are different types of repre-
sentation, such as legal representation,
with power of attorney, and statute. In
the event of representation, all actions or
inactions of the representative shall be in
favour of or in disfavour of the repre-
sented, if the representative has acted
within the foreseen fee. See: Representa-
tive.
Representative [Përfaqësuesi;
Zastupnik, Vertreter] - Representative is
a person who acts in the name and on the
account of someone else. This implies
that any action or inaction goes directly
to the favour or disfavour of the repre-
sented person. The representative is the
person for whom the representative acts.
The representative may be legal, with
power of attorney and according to the
court decision. The legal representative is
appointed according to law (ex lege), i. e.
parents are legal representatives of the
child, as the child has no capacity to act
nor procedural ability. The representative
with power of attorney is assigned by a
contract which will set the fee and the
volume of the authorization. Whereas, by
a court decision, a representative may be
appointed in cases where a person is as-
signed a custodian.
Represented [(i) Përfaqësuari; Zastu-
pana strana, Vertretener] - See: Repre-
sentative.
Request for protection of legality
[Kërkesa pёr mbrojtjen e ligjshmёrisё;
Zahtev za zaštitu zakonitosti; Antrag auf
Schutz der Gezetzmäßigkeit] - Request
for protection of legality is considered as
an extraordinary remedy for challenging
the decision (Articles 245 and following
of the LCP). The specificity of this legal
remedy is that it can only be submitted
by the state prosecutor's office ex officio
or on the initiative of the party within 30
days from the day the final decision is
rendered. Although it is not expressly
stated, the Supreme Court decides on the
request for protection of legality, and on-
ly for the reasons presented in the re-
quest, which are foreseen by law. In gen-
eral, regarding this legal remedy there are
constitutional doubts due to the fact that
this remedy can only be used by a subject
and it is the state prosecution and not di-
rectly the parties themselves.
Res - See: Thing.
Res iudicata- See: Adjudicated matter.
Res nullius - See: Abandoned thing.
Respondent (i) [(i) Padituri (i); Tuženi;
Beklagter] -Respondent is a party to civil
proceedings against whom the lawsuit
has been filed with the court. The formal
concept applies regarding who the re-
sponding party and pursuant to this con-
cept the respondent is the party, which in
the lawsuit is named as such.
Restitutio in integrum - See: Return to
previous state.
Restitutio in integrum nova product -
Request for return to the previous state
due to the fact that new facts and evi-
dence have been found that have arisen
following the completion of the main tri-
al at the first instance court. Proposal for
returning to the previous state in such
causes is almost exceptional and with a
minute hope for success.
Restitutio ob noviter reperta - is a re-
quest for return to the previous state be-
cause new facts and evidence have been
found. Specifically, this claim relates to
those facts and evidence that existed ear-
lier but are now found and thus the party
wishes to request that the procedure be
reopened (see Articles 232 and following
of the LCP).
Retention [Retencioni; Retencija; Auf-
bewahrung] - See: Retention right.
Return lawsuit [Padia e rikthimit; Tužba
za povraćaj; Eigentumsklage] - See: Ac-
tio reivindicatio.
Return of ability/capacity to act [Kthi-
mi i aftësisë/zotësisë për të vepruar;
741
Vraćanje poslovne sposobnosti; Rück-
gewinnung der Geschäftsfähigkeit] - See:
Abolishing the capacity to act.
Return to the previous situation
[Kthimi ne gjendjen e mëparshme;
Vraćanje u pređašnje stanje; Wiederein-
setzung in den vorigen Stand] - Return to
previous situation - Restitutio in in-
tegrum. If no procedural action has been
taken within the procedural deadline (i.e.
no appeal has been filed), then a proposal
for return to the previous situation may
be submitted if the foreseen requirements
are met. Return to the previous situation
may be requested if no procedural action
is taken for objective reasons within a
preclusive deadline. If the return to the
previous situation is approved, then it is
considered that the preclusive deadline
has not expired and hence the omitted
(missed) procedural action can be taken
(see Articles 129 and following of the
LCP).
Reus - Responding party. See: the re-
spondent.
Revision [Revizioni; Revizija; Revision]
- Revision is an extraordinary remedy to
challenge the decisions, whereby the de-
cisions of the second instance court are
challenged (Articles 211 and following
of LCP). The revision is submitted to the
Supreme Court through the first instance
court in writing and within 30 days from
the day of receipt of the decision of the
second instance court. Revision can only
be filed for reasons foreseen by law and
in principle, if the value of the dispute
object is over 3, 000 euro. No new facts
and evidence may be filed with the revi-
sion, except for those facts and evidence
pertaining to violations of the procedural
provisions. The Supreme Court deals on-
ly in principle with issues subject to revi-
sion and ex officio only if the substantive
742
law was applied correctly and for the vio-
lation of the procedural provisions, which
relate to the capacity to be a party and the
representation of the parties.
Revision of the contract [Revidimi i
kontratës; Revizija ugovora; Störung der
Geschäftsgrundlage] - See: Clause rebus
sic stantibus.
Revocation [Revokimi; Opozivanje;
Widerruf] - Revocation may be for Tes-
tament, contract, declaration, bid, etc.
Revocation means waiving any action
taken, usually a will declaration, such as
revocation of the testament, contract etc.
Depending on the case in question, the
revocation can be taken within a certain
deadline and with certain legal conse-
quences. I. e., if the decedent has revoked
the testament, then the revoked testament
is invalid. If the bidder has revoked the
bid within the legal deadline then the
contract cannot be concluded based on
this bid.
Right of pre-emption [(e) Drejta e para-
blerjes; (e) Pravo preče kupovine;
Vorkaufsrecht] - Shih: Pre-emption.
Right of retention [(e) Drejta e mbajtjes;
Pravo zadržavanja; Recht auf Zurückhal-
tung] - See: Right of retention.
Right of retention [(e) Drejta e reten-
cionit; Retenciono pravo; Zurück-
behaltungsrecht] - The right to hold a
certain item. Right of retention means
that the debtor has the right to refuse to
fulfill the obligation until the creditor
completes the counter-obligation (Arti-
cles 267 and following of the LOR).
However, for existence of this right three
requirements must be met: the creditor of
one claim must also be the debtor of the
other claim (i.e. the furniture orderer may
not pay the whole price if the furniture is
not placed as it should be), the counter-
obligation should have been reached (i.e.
the deadline for counter-obligation
should have expired) and there should be
a connection (connexity) between the
claims of the creditor and the debtor.
Right to housing [(e) Drejta e banimit;
Pravo na stanovanje; Recht auf Wohnen]
- This right means a right of permanent
use of a socially-owned and/or state-
owned apartment for personal and family
needs, under the terms provided by the
law on housing relations. Conditions re-
quired by law for this legal relationship
and for this right was the decision on al-
location of apartment by the competent
body, the contract for the use of apart-
ment which obliged the employee to pay
a very symbolic amount and to enter the
apartment.
Roman law [(e) Drejta romake; (e)
Rimsko pravo; Römisches Recht] - The
Roman law is called the entire law of the
ancient Roman empire, which was very
developed. In many areas of law, espe-
cially in the classical civil law, the foun-
dations of the today’s modern law exist
and are created from the Roman law.
Rule of law [Sundimi i ligjit; Vladavina
Prava; Rechtsstaatlichkeit] - The rule of
law deals with the vision and the direc-
tion for the future of the rule of law. How
will be a law in one country depends a lot
on the political attitudes of a country.
Ruling [Aktvendim; Rešenje; Beschluss]
- Ruling is a type of decision that is ren-
dered by a court or other public authority.
In the civil procedure, the court decides
by a ruling on the non-main issue, e. g.
decision regarding the convocation of the
session, decision regarding the procedur-
al costs etc. The court decides by judg-
ment on merit on the main issue only in
the case of a special contested procedure
relating to obstruction - possession (see
Article 142 of LCP). The ruling is ruled
on the main issue in out contentious,
bankruptcy and execution procedure.
S
Sale [Shitja; Prodaja; Verkauf] -The
sales contract is practically the main con-
tract and of extraordinary importance in
the legal and economic circulation. The
main formal source of the sales contract
is the LOR (Articles 438 and following
of LOR) and thus is legally defined. Ac-
cording to Article 438 of LOR, the seller
is obliged by the sales contract to sell the
sold item to the buyer and to transfer
ownership, whereas the buyer is obliged
to pay the price and receive the item. In
order for the sales contract to be valid,
some essential requirements (essentialia
negotii) and the willingness of the parties
to comply with the thing and the price
must be met. Other requirements (i.e.
place of payment etc.) are not essential
and the contract of sale is valid even if
the parties have not agreed on them.
Secured creditor [Kreditor i siguruar;
Obezbeđeni poverilac; Absonderungs-
berechtigter Gläubiger] - See: Creditor’s
claim.
Securities [Letrat me vlerë; Hartije od
vrednosti; Wertpapiere] - Securities are
documents issued in a printed form (in
writing) and which consists of a property
right. It is a principle in securities that the
right belongs to the one who holds the
security and is linked with it. According
to the LOR, the security is a written doc-
ument whereby the issuer undertakes to
perform the obligation recorded thereon
to the lawful holder thereof. Securities
must necessarily contain these essential
components: 1. an indication of the type
of security; 2. the business name, namely
the name and main office, namely the
name and address of residence of the is-
743
suer of the security; 3. the business name
or name of a person to whom it is paya-
ble or who orders to whom the security is
payable, or an indication that the security
is payable to the bearer; 4. a precise indi-
cation of the issuer’s obligation; 5. the
place and date the security was issued,
and its serial number; 6. the signature of
the issuer of the security or a facsimile of
the signature of the issuer of a security
issued in a series. Any document that
does not contain all of the essential com-
ponents is not a security (Article 218 of
the LOR). An obligation specified in a
security is created at the moment when
the issuer delivers the security to the
beneficiary. Securities may be by bearer,
by name or by order.
Security measures [Masat e sigurimit;
Mere obezbeđenja; Sicherungsmaßnah-
me] - Security of the statement of claim.
The exercise of the subjective private
rights in a civil process can last long,
even for many years. For this reason, in
practice, there is often a need to intervene
and provide temporary assistance until
decided on the main issue. This is
achieved through the interim measures
that are regulated in detail by law with
the subheading “Security of statement of
claim” (Articles 296 and following of
LCP). Security measures can be issued
without initiating the procedure of recog-
nition and until forced execution. In or-
der a security measure is issued, three
basic requirements must be met: if it is
believed that the proposer is entitled to
the main claim, there is a risk of the main
claim being executed, if the measure Is
not granted and the proposal for issuing
the security measure are issued together
with the provision of guarantee (Article
297 of LCP). There are different types of
security measures, but they can be cate-
744
gorized into three groups: security
measures for money claim insurance, se-
curity measures related to a particular
item, and security measures to maintain a
certain condition or circumstances Arti-
cles 300, 301 and 302 of the LCP).
Secret inventions [Shpikjet secrete;
Tajni pronalazak; Geheime Erfindungen]
- Secret invention is considered an inven-
tion that is related to state interests, such
as national defense or state security. Se-
cret invention at the same time consti-
tutes state secret. The competent authori-
ty to decide on secret inventions is the
Kosovo Security Council, which by spe-
cial acts defines the special criteria and
procedure for secret invention.
Security of statement of claim [Siguri-
mi i kërkesëpadisë; Obezbeđivnje tužbe-
nog zahteva; Sicherung des Klagebegeh-
rens] - See: Security measures.
Self-help/Self-defence
[Vetëndihma/Vetëmbrojtja; Samo-
odbrana; Selbsthilfe/Notwehr] - Self-help
is a reason for the justification of unlaw-
ful conduct. So, through self-defence, the
unlawfulness of an action is legally justi-
fied. Thus, it is not acted unlawfully if
someone damages someone else from
whom the attack comes (see Articles 143
I, 144 I and II of LOR). Article 143 II of
LOR foresees extreme defensive needs
(Extreme need).
Separate opinion [Mendim i ndarë; Su-
protno mišljenje; Getrennte Meinung]
See: Dissenting opinion.
Separate property of consorts [Pasuria
e veçantë e bashkëshortëve; Posebna
imovina supružnika, Getrenntes Eigen-
tum der Ehegatten] - Separate property of
consorts is called the property belonging
to only one consort and consequently the
regime, administration, possession is de-
pendent on the availability of the consort
to whom it belongs. In the separate prop-
erty is included the property that be-
longed to the consort until the moment of
entrance into matrimony; the property
acquired during the term of matrimony
through inheritance, donation or any oth-
er legal form of acquiring the property;
the property belonging to the consort
based on the proportion of the common
property is also a separate property; a
work of art, intellectual work or intellec-
tual property is considered a shared asset
of the spouse he has created (Article 46
of the LFK).
Sequestration [Sekuestrimi; Zaplena;
Beschlagnahme] - Sequestration is the
enforcement law institute, which means
registration and collection of objects and
rights of the debtor in order to forcefully
satisfy the creditor's claims (Articles 86
and following of the LEP). The process
of satisfying the creditor's claim in the
enforcement procedure after rendering
the decision usually goes through regis-
tration, inventory, sequestration and sale
of objects (movable or immovable prop-
erty). The sequestration procedure de-
pends on the methods of enforcement
(i.e. sale of immovable property, en-
forcement in bank accounts, etc.). The
sequestration creates the right of the
creditor's legal pledge in the debtor's
property.
Servitude [Servituti; Službenost;
Dienstbarkeit] - Servitude is a right of a
person to another thing. Servitude is a
limited property right for the use of item
of another person, where the owners of
these items should not act or endure this
use of the item. Servitudes are divided in-
to real and personal servitudes. The ser-
vitude can be created in an immovable
property, such as a real servitude (i.e.
land servitude, Article 252 and following
of LPRR), Usufruct in things, rights and
property (Articles 218-251 of the LPRR),
personal servitudes, which rights cannot
be transferred to other persons (Articles
261-264 of the LPRR).
Session [Seanca; Sednica; Sitzung] -
Session can be understood in different
ways. In terms of constitutional law, the
session is the gathering of a state institu-
tion, i. e. session of the Assembly of the
Republic. In the sense of procedural law
(criminal or civil or administrative), the
session is meant to be the time convoked
for taking actions by the court on the
matter. It is distinguished, i. e. hearing
sessions, preparatory sessions, main hear-
ing sessions, etc.
Settlement [Ujdia; Poravnanje; Ver-
gleich] - Settlement or agreement repre-
sents an agreement between persons who
have any dispute or in relation to any par-
ticular legal relationship.settlement or
agreement in relation to any legal rela-
tionship can be accomplished through a
contract that is called a contract for set-
tlement and is regulated by LOR or in the
court process (litigation), which is called
court settlement and is regulated by the
LCP. In these cases, the disputes are in-
terrupted, respectively the uncertainties
are eliminated, and the mutual rights and
obligations of the parties are determined.
It is considered that there is an uncertain-
ty even if the exercise of a specific right
is uncertain. The subject of settlement
may be any right which may be available,
but the settlement cannot be in contra-
vention of imperative norms, morality,
and legal order. The subject of settlement
cannot be disputes relating to statutory
relationships.
Share [Aksioni; Deonice; Aktie] - Shares
are securities that warrant a property
right or property interest in an organiza-
745
tion or a company/corporation. Through
the share/s, the shareholder of the share is
granted the right to profit (dividends) ac-
cording to that share, the right to deci-
sionmaking, and the right to share the
ownership in the company. The share is
personal property of the owner and may
be transferred partially or entirely, sub-
ject to the limitations set forth under the
LBO or any restriction set forth in the
company agreement. The share or the
shares of a joint stock company may be
certified (by a share certificate) or uncer-
tified. If the share or shares are certified,
the share certificate must contain the fol-
lowing information: the name of the per-
son or the company to which the certifi-
cate was issued; the number of shares
represented in the Certificate; the type of
shares (ordinary or privileged) represent-
ed in the certificate; the relevant category
should be emphasized; a statement that
sets out the rights (including the voting
rights) as well as the privileges of such
shares as disclosed in the statute of the
company. Likewise, the shares may be
ordinary and privileged. Ordinary shares
are called as such for the fact that they do
not automatically bring dividends to their
holder (owner), meaning that a person
may have ordinary shares but not receive
any dividends throughout the entire dura-
tion of ownership. While, privileged
shares usually provide dividends to the
holder (owner) automatically with profit.
Privileged shareholders may have privi-
leged voting status and privileged status
after the liquidation of the joint stock
company. There are also recognized the
authorized shares representing the kind
of shares the company can sell and these
shares must be determined in the statute
of the joint stock company because the
number of authorized shares can only be
746
changed by amending and supplementing
the statute. In addition to shares, as may
also be considered the bonds, convertible
into shares and options for the purchase
of shares.
Shareholder [Aksionari; Deoničar; Ak-
tionär] - Shareholder is called a holder of
shares or a person, who can manage the
rights that are represented in the share.
Each joint stock company must maintain
a list of shareholders containing the name
and address of each current shareholder
and the number and type of shares which
they currently have.
Shari'ah law [(e) Drejta e sheriatit; (e)
Šerijatsko pravo; Recht der Scharia] - Is-
lamic law. The Shari'ah law is the set of
legal norms by Islamic law. The main
sources of the Shari'ah's law are the
Qur'an, the Sunnah (Prophet Muham-
mad's Practices), the Ijma (consensus of
various schools and scholars and Qiyas
(analogy).
Shipping contract [Shpeditimi; Špedici-
ja; Speditionsvertrag] - The shipping
contract represents a legal relationship of
obligations, which is the object of dis-
patching or transporting the goods. By
shipping contract, the freight forwarding
agent is obliged by the contract for the
purpose of transporting a certain object to
enter into his name and on behalf of the
contractor the contract of transport and
other contracts necessary for carrying out
the transport, and to carry out other
works and usual activities, while the
mandator is forced to pay a certain remu-
neration (Article 848 and following of
the LOR). Contrary to the relationship
between the mandator and the freight
forwarding agent that are not regulated
under this section, the rules on the con-
tract of commission, respectively trade
representation are appropriately regulat-
ed.
Singular successor [Suksesor singular;
Jedini naslednik; Einzelrechtsnachfolge]
- See legacy.
Sociology of law [Sociologjia e së
drejtës; Sociologija prava; Rechtssoziol-
ogie] - Sociology of law is the discipline
of science and part of General Sociology,
which deals with the study of the mutual
influences of the legal order and social
truth. Thus, this science deals with the
impact of norms on social life and vice
versa, the impact of social issues on the
issuance of legal norms.
Special Chamber of the Supreme
Court [Dhoma e Posaçme e Gjykatës
Supreme; Posebna komora Vrhovnog su-
da; Sonderkammer des Obersten
Gerichtshof]. See: Supreme Court of Ko-
sovo.
Specific contested procedure [Proce-
durë e posaçme/veçantë kontestimore;
Poseban parnični postupak; Besonderes
Verfahren] - Given the constitutional
principles enshrined in Article 6 of the
ECHR, and in particular Articles 24, 31
and following of the CRK, any process
should be conducted according to the
same standards and according to the
same rules. But for various reasons and
motives, the law allows for the conduct
of some processes in a more prompt
manner, especially by providing for
shorter deadlines for taking procedural
actions during the course of the civil pro-
cess or some specific rules (see i.e. Pro-
cedures according to the employment re-
lationship according under the provisions
of Articles 474 and following of the
LCP; Procedure upon the obstruction of
possession according to provisions of Ar-
ticles 478 and following of the LCP, Pro-
cedure in small value disputes under the
provisions of Articles 484 and following
of LCP etc..). Even in these procedures,
all the fundamental principles for a fair
and regular process under Article 6 of the
ECHR apply.
Specific Performance [Specific Perfor-
mance; Posebno izvršenje; Spezifische
Leistung] - Performance is one of the
typical features of the Anglo-Saxon legal
system in private law. According to this
institute, the creditor cannot claim satis-
faction, but directly only the compensa-
tion of damage, if the debtor fails to meet
the specified obligation.
State Advocacy [Avokatura e Shtetit;
Državno pravobranilaštvo; Staatliche
Anwaltschaft] - State Advocacy is a state
institution established by law, which acts
as a legal representative of the Republic
of Kosovo. It was established according
to the Law on State Advocacy (2013).
Prior to the establishment of the Advoca-
cy Office, the Republic of Kosovo was
represented mainly by the Ministry of
Justice. Although the Law states that the
State Advocacy represents public au-
thorities of Kosovo, the idea is to repre-
sent the Republic of Kosovo and not the
public authorities, as they are bodies and
have no specific legal subjectivity, except
foreseen otherwise by law, i.e. Special
Agencies. The Republic, as a legal per-
son of private law, has special legal sub-
jectivity, and not its own bodies.
State Prosecutor’s Office [Prokuroria e
shtetit; Državni tužilac, Staatsan-
waltschaft] - State Prosecutor’s Office is
a state body foreseen and regulated ex-
pressly by a special law, by Law on State
Prosecutor’s Office (2010), and it mainly
has authorizations in criminal procedure.
In the civil procedure, the role of the
state prosecution is limited and only in
cases expressly provided. Typical case of
747
prosecutor intervention in civil proceed-
ings is the procedure upon the request for
protection of legality, which can only be
filed by the prosecutor (Articles 245 and
following of LCP).
Statement of claim [Kërkesëpadia;
Tužbeni zahtev; Klagebegehren] - State-
ment of claim is the petitum (part) of the
lawsuit, whereby the legal protection is
claimed. The lawsuit in the material
sense has three main parts: the introduc-
tory part, the statement of claim and the
reasoning. Thus, the statement of claim is
the most important part of the lawsuit
through which the request of the claiming
party is formulated. This determines how
the enacting clause of the next court de-
cision shall look like.
Status [Statusi; Status; Status] - Status
represents the legal position of persons or
legal entities in the legal order of the
country. The level of exercise of rights,
obligations and responsibilities depends
on legal status. For example, the status of
a person, whether he is a natural or legal
person; Further, the status of a natural
person may be a person with full or lim-
ited ability, married or unmarried, etc.; a
legal person may also have a status of a
joint-stock company or a limited liability
company, etc.
Statute [Statuti; Statut; Statut] - Statute
is a general legal act through which a le-
gal person is established. The statute de-
fines and regulates general aspects re-
garding the functioning, administration,
management and organization of legal
person’s activity.
Statute of business organisation [Statuti
i shoqërisë tregtare; Statut poslovnog
društva; Gesellschaftsstatut] - The statute
of the business organization represents
the founding act of the company. Statute
is an essential requirement to allow regis-
748
tration in the Kosovo Business Registra-
tion Agency, which should contain basic
information about the business organiza-
tion, such as the official name of the
company; the addresses in Kosovo in
which the company conducts its business
activity, the address of the company's
registered office and the name of its
agent registered at that address; the busi-
ness purpose of the company, which can
be described as a “lawful business pur-
pose”; the way of the company function-
ing; its organization; steering bodies; as
well as other relevant data which are de-
fined by LBO.
Statute-barring [Parashkrimi; Zasta-
relost, Verjährung] - Statute-barring
(statute of limitation) has the effect of a
procedural objection. So, if a party is not
called to statute-barring, then the court
does not take care of it ex officio. If one
fulfils an obligation, even though he was
aware of the statute-barring of claims, he
cannot apply for the return of payment
either through the groundless enrichment
institute, because the statute-barred re-
quest is not lost, but the opposing party
acquires the right to object, if the claim is
statute-barred. This institute is regulated
by many provisions of various laws and
the main basis is regulated by the provi-
sions of Articles 341 and following of
LOR. These provisions regulate the no-
tion of statutory limitation and the dead-
line of statutory limitation.
Stipulatio poenae - See: Penalty clause.
Stock Exchange [Bursa; Berze; Börse] -
Stock exchanges are commercial institu-
tions in which goods, money and securi-
ties are traded, mainly under the supervi-
sion of authorized mediators, such as:
commercial agents, brokers, etc.
Storage [Magazinimi; Skladištenje; La-
ger] - Storage is a contract, i.e. a legal re-
lationship of obligations (Articles 744
and following). With the storage contract
the warehouser is obliged to accept and
store the item and deliver it at the request
of the depositor of the item. The ware-
houser is obliged to make a certain pay-
ment. The object of the storage contract
is the items of large volume and quantity,
i.e. sand, concrete, etc. When depositing
the item, the warehouser is obliged to
provide a bill of lading, which provides
the data on the subjects of this legal rela-
tionship, the object of the contract as well
as the other data of the contract (Articles
754 and following of LOR).
Storage slip [Fletë magazinimi; Prijem-
nica; Lagerschein] - Storage slip is a
document issued by the warehouse per-
sonnel of the goods in storage - ware-
housing. The storage slip, besides serving
as a certificate for leaving the goods in
storage, is of particular importance also
in terms of transfer of the immovable
property rights in respect of goods listed
therein, as it may be used as proof of the
appropriation and circulation of goods.
See also: Warehousing.
Strongbox (contract) [Sefi (kontratë);
Sef (ugovor); Verwahrung (Vertrag)] -
Contract on strongbox or for keeping,
means the contract, according to which
the bank shall be obliged to secure for the
parties or its clients for use the strongbox
for a certain period of time, whereas the
user is obliged to pay the certain amount
for this. Strongbox represents the form of
a secured and guaranteed safe, which is
stored and controlled by the bank for the
preservation of valuables.
Subjective law [(e) Drejta subjective; (e)
Subjektivno pravo; Subjektives Recht] -
See: Objective Law.
Sublease [Nënqira; Pod zakup; Un-
termiete] - See: Lease.
Submissions [Parashtresat; Predstavke,
Schriftsätze] - Submissions are a general
notion and by these are meant all proce-
dural actions taken by the court, parties
and other participants to a civil litigation.
Thus, submissions are all documents
filed in a civil court process (Articles 99
and following of the LCP). As submis-
sions in the sense of the law, may be con-
sidered procedural actions taken through
electronic means of communication, if
the required legal standards for such
communication of documents are re-
spected.
Subrogation [Subrogimi; Subrogacija;
Forderungsübergang] - Subrogation (per-
formance via subrogation) means the le-
gal situation when someone fulfils an ob-
ligation to another person and the per-
former acquires the right to claim against
the debtor (Articles 280 and following of
LOR). This transfer of the claim from the
creditor to the performer is done by an
agreement before or at the time of the
fulfilment of the obligation or according
to law (i.e., bail in the case of fulfilling
the debtor's obligation). Subrogation may
be legal or contractual.
Subsidiary [Filiali; Filijala; Filiale] -
Subsidiaries are business units (branches)
or representations (representative offices)
of the company with a purpose of lateral
extension of the trade activity outside
headquarters. See also: Headquarters.
Substantive law [(e) Drejta materiale;
(e) Materijalno pravo; Materielles Recht]
- See also the formal law. The substan-
tive law is in principle the law in general
which defines which right belongs to the
subjects of the law but without the pro-
cedural right. Thus, the substantive law is
criminal law, civil law, labour law, ad-
ministrative law, etc.
749
Sui generis - Case of its own kind. Such
a case cannot be treated and defined as
usual cases.
Summary procedure [Procedurë
sumare; Skraćeni/Sumarni postupak;
Summarisches Verfahren] - Fast Proce-
dure. Summary procedure is a procedure
conduced in an accelerated manner and
where shorter deadlines than normal are
also available, i.e. the deadline for filing
an appeal against the decision. This pro-
cedure is foreseen especially in civil pro-
ceedings for practical reasons as well as
for reasons that are necessary to provide
prompt legal protection. I. e., proceed-
ings in disputes because of obstruction to
possession (Article 478 of LCP) is a
summary procedure (quick), where the
process needs to be conducted quickly. In
the arbitration procedure a prompt pro-
cess is conducted if the value of the ob-
ject of dispute is up to 100, 000 euro.
Superficio solo cedit - Principle from the
Roman law, according to which every-
thing that is bound to the land belongs to
the landowner. This principle derives
from the maxim and the famous formula-
tion cujus est solum, ejus est usque ad
coelum (The owner of land owns up to
the heavens), contained in the Roman
Law and Institutions (2 § 73) of Gaius
See: Construction right and Ownership.
Supreme Court [Gjykata Supreme;
Vrhovni sud; Oberster Gerichtshof] - Su-
preme Court is the highest and last in-
stance court in the hierarchy of the judi-
ciary in the Republic of Kosovo with its
seat in Prishtina and which decides ac-
cording to extraordinary remedies of
challenging the decision (Article 103 of
the Criminal Code and Articles 21-24 of
the LC). As a rule, the Supreme Court
decides composed of professional judges,
except for the General Session of the Su-
750
preme Court (Article 23 of the LC). In
the Supreme Court there are also two
separate departments in the form of a
chamber or a panel. The Appellate Panel
of the Kosovo Property Agency, which is
competent to review the cases for which
this Agency is exclusively competent
pursuant to the Law on Kosovo Property
Comparison and Verification Agency of
2016. In the Supreme Court a special
panel, the so-called Special Chamber of
the Supreme Court is established (Article
22 I 5 of the LC), which deals with the
exercise of judicial power over the pri-
vatization related issues for which is
competent the Privatization Agency of
Kosovo (formerly the Kosovo Trust
Agency) (Law on Privatization Agency
of Kosovo).
Surety [Dorëzania; Jemstvo; Bürgschaft]
- The surety presents a personal mean of
guaranteeing fulfilment of the contract,
but at the same time the legal relationship
between the creditor and the surety,
therefore it is the right of personal securi-
ty (Articles 1009 and following of the
LOR). With the contract on surety, the
surety is obliged to fulfil the full liability
for payment to the creditor on behalf of
the debtor, if it does not do so. The obli-
gation of the surety cannot be greater
than the obligation of the principal debt-
or. Upon such fulfilment of the obliga-
tion by the surety, the surety becomes the
creditor to the debtor (Article 1009 of the
LOR).
Survey [Rilevimi; Premer; Vermessung]
- Represents the identification process re-
lated to geodetic, terrestrial or air meas-
urements for presentation of parcels with
their boundaries in the cadastral docu-
mentation, with the required accuracy.
Suspense (effect) [Suspenziv (efekti);
Suspenzivno (dejstvo); Aufschiebend
(Effekt)] - By suspense effect we mean
the final impetus character of a legal
remedy to challenge the decision. Some
legal remedies have a pushing effect, i.e.
suspense, with the consequence that the
decision cannot be finalized until a deci-
sion on legal remedy is not decided, i. e.
the appeal against the judgment has a
suspense character (Article 176 of LCP),
while the revision has a non-suspense
character (see Article 213 of LCP).
Suspensive effect [Efekti suspensiv;
Suspenzivni efekat; Suspensiveffekt] -
See: Suspensive.
T the procedural capacity and has no repre-
Tagri [Tagri; Isključivo pravo; Rechts-
berechtigung] - Tagri (right) is the legal
capacity and the volume of exercise of
rights by the subjects of law. Tagri can
also be transferred to other people such
as the representatives. The representative
has the right and duty to act only within
the remit of legal transaction, law or
court decision. If it is exceeded, then var-
ious legal consequences may arise both
for the representative and for the repre-
sented person.
Tapia [Tapia; Tapija; Tapia] - Legal In-
stitute from the history of law in Kosovo.
In the past in Kosovo, regarding the ca-
dastral property records the tapia (land-
patent) system was applied. Tapia was an
official public document in which the
right to possess immovable property was
recorded and which was issued to indi-
viduals in the capacity of holders by the
then competent authorities.
Temporary interruption of proceed-
ings [Ndalja e përkohshme e procedures;
Privremeni prekid postupka; Vorüberge-
hende Unterbrechung des Verfahrens] -
Termination of trial. Temporary interrup-
tion of proceedings is the termination of
the proceedings due to some circum-
stances (Articles 277 and following of
the LCP). This implies that some situa-
tions may arise during the course of a
process inflicting the procedure neces-
sary to be temporarily interrupted. This
temporary interruption may be relatively
short or long. Regarding the temporary
interruption of the proceedings, one
should bear in mind the fact that a strict
distinction should be made if the trial is
temporarily interrupted by virtue of law
(ipso iure) or by a court decision. Pro-
ceedings is temporarily stayed under the
law (ipso iure), if the party dies or loses
sentative with power of attorney, if the
party dies and has no representative with
power of attorney, if the legal entity that
has ceased to exist, if the bankruptcy
procedure has started against the re-
sponding party, in case of war or the sim-
ilar. In such a case, the process is auto-
matically stayed and by virtue of law (ip-
so iure) and the ruling for the interrup-
tion or termination is of a declarative na-
ture. If a prior issue is to be resolved, or
there is a natural event, then the process
is stayed only by a court decision and this
decision (ruling) has a constitutive char-
acter. For both cases of interruption or
temporary stay of proceedings, no proce-
dural actions may be taken, and if actions
are taken then it is considered that no
procedural actions have been taken at all.
Tender [Tender; Ponuda; Aufgebot] -
See: Auction.
Termination of obligations [Shuarja e
detyrimeve; Prestanak obaveza;
Erlöschen von Schulverhältnissen] -
Termination of obligations or relation-
ships of obligations exist when these re-
lationships end and the rights and obliga-
tions of hte parties cease to exist due to
751
any possible reason, such as i. e. due to
fulfilment of performance, denunciation,
invalidity, etc. (Articles 277 and follow-
ing of LOR).
Termination of trial [Ndërprerja e
gjykimit; Prekid suđenja; Unterbrechung
des Verfahrens] - See: temporary stay of
proceedings.
Testament [Testament; Testament; Tes-
tament] - Testament is free act of will of
the decedent, who decides based on free
autonomy of will about the fate of his
property after death (Article 69 of LI).
Testament is a legal transaction, but an
unilateral legal transaction, where only
one will be declared and in this case the
will of the decedent. Declaration of will
through the testament always takes prec-
edence over the legacy. Therefore, after
the decedent's death, before the begin-
ning of the assignment of heirs, it must
always be ascertained if the decedent left
any testament. In order to be a valid tes-
tament, some basic conditions, as defined
by LI, must be met. Testament can be
drafted in writing, verbally before wit-
nesses, before the court, before the notary
and in exceptional circumstances.
- Revocation of testament [Revokimi i
testamentit; Opoziv Testamenta;
Widerruf des Testaments] is the revo-
cation (waiver) of the declaration of
will expressed with testament by the
decedent. Revocation of the testament
can only be declared by the decedent
and by expressly declaring (writing,
revoking, or deleting it) or even silent-
ly, by compiling a new testament,
whereby prior testament automatically
will be revoked (Articles 107-109 of
LI).
- Nullity of testament [Nuliteti i testa-
mentit; poništaj testamenta;
Nichtigkeit des Testaments] - Testa-
752
ment as an expression of the ultimate
will of the testator (the decedent who
has drafted a testament) can be de-
clared invalid, i.e. null. This implies
that the legal consequences of such a
testament are null and ex tunc (from
the outset). Testament can be declared
null only for reasons expressly provid-
ed by law because the decedent did not
have the ability to draft a testament
(Article 72 of LI) or because the tes-
tament was not drafted according to
the prescribed form, i. e. the signature
is missing (Article 85 of the LI).
Testator [Testatori; Serbian; Testator] -
Testator is the decedent, who has drafted
and left the testament, as a declaration of
will related to the hereditary property af-
ter his death.
- Executor of testament [Ekzekutuesi i
testamentit; izvršilac testamenta; Der
Testamentsvollstrecker] - Testator (the
decedent who left the testament) may
assign an executor of the testament.
The duties of this executor are to take
care of the hereditary property after
the decedent's death and assist in the
division of property according to tes-
tament (Articles 102-106 of LI).
The dogmatic of law [Dogmatika e së
drejtës; Pravna dogmatika; Rechtsdog-
matik] - The dogmatic of law is explana-
tion, treatment and presentation of the
positive law. While the History of State
and Law deals with the study of the law
in time, the dogmatic of law deals with
the study of positive and current law.
The Object of Law [Objekti i së drejtës;
Predmet prava; Rechtsobjekt] - Every-
thing that is not subject of law is an ob-
ject. In this regard, the subjects of law es-
tablish legal relationships. Different legal
systems make various differentiations for
the object of law, while Kosovo's law
supports the comprehensive concept.
This means that the object of law in Ko-
sovo may be items, which are bodily ob-
jects, but also the intangible objects, such
as the rights, i.e. the right to claim (see
Article 8 of the LPRR).
The Right for Construction [(e) Drejta
e ndërtimit; (e) Pravo na izgradnju; Erb-
baurecht] - The Right for Construction is
a limited property right over a foreign
item, that is on another person's immova-
ble property (Articles 271-280 LPRR).
This right is foreseen for economic rea-
sons and because according to the princi-
ple superficio solo cedit cannot be the
owner of the immovable property and the
other owner in the building constructed
in this immovable property. The Right
for Construction is restricted, transferable
and inheritable property right) and can be
established through legal transaction, i.e.
by consent of the will for this right and
for the registration of this right in the reg-
ister of immovable property rights. The
Right for Construction is created for a
relatively long time and for 99 years at
most. Upon completion of this contract,
owner of the immovable property where
the building with the right of construction
is located, directly and automatically ac-
quires the ownership over this building
according to the principle superficio solo
cedit.
Thing [Sendi; Stvar; Sache] - In the legal
sense, everything that is not a person or
subject of right and serves human for use
can be called a thing. The thing is a bodi-
ly object (movable and immovable item),
and according to the concept of Kosovo's
law, things are also intangible objects,
i.e. electricity, air, etc.
- Movable [Send i laujtshëm; pokretna;
Bewegliche Sachen] - Movable thing
is the corporal object, which is not
permanently attached to the immova-
ble property and which cannot be re-
moved without breaking its substance.
More specifically and more simply is
an exclusive definition according to
which moveable property is a corporal
object, which is neither immovable
property nor an essential ingredient of
an immovable property (see also Arti-
cle 10, paragraph 3 of the LPRR). The
relevance of differentiation lies in the
different conditions for the acquisition
of real rights over movables or im-
movable property.
- Immovable [i paluajtshëm; nepokret-
na; Unbewegliche Sache] See: Im-
movable property.
- Intangible rights [Immaterielle Rech-
te] - items or intangible rights are lim-
ited property rights that include the
claim to demand the performance of a
specific act by another person, in par-
ticular the payment of money.
- Fixture [Aksesor; Sporedna; Zubehör]
- Fixture is legally defined according
to the provisions of Article 14 of the
LPRR. The fixture is an independent
and distinctive item, which is not an
essential ingredient of the main item
but serves its economic purpose and is
therefore in its relative vicinity. Arti-
cle 14 par. 2 and 3 of the LPRR fore-
see some typical examples of the ac-
cessory item. In other cases, if it is a
fixture or essential ingredient, the na-
ture of the item and the “normal”
standard should be taken into consid-
eration. The fixture in principle fol-
lows the fate of the principal item re-
lated to it, except for something else
provided by law (Article 10 paragraph
4 of the LPRR).
- Replaceable [Send i zëvendësueshëm;
zamenjiva; Vertretbare Sache] - Re-
753
 placeable items are those movable
items which in the legal circulation in
the objective aspect do not differ from
other items of the same type and
which can be replaced by other items
of this type. Irreplaceable items are the
opposite of definition of the replacea-
ble item.
- Consumable [Send i konsumueshëm;
potrošna; Verbrauchbare Sachen] -
LPRR or any other law does not define
this. However, a replaceable item can
be defined as a movable item and its
determined use is in consumption or
alienation. Consumable item is an item
which is factually consumable, i. e.
food items, while consumable item in
the legal aspect is money, securities
etc. Not every consumable item is re-
placeable and vice versa, not each re-
placeable item is consumable. The le-
gal significance of categorizing a con-
sumable item is in the fact that in a le-
gal relationship, not this item, but an
item from the mass is subject to legal
relationship.
Third person [Personi i tretë; Treće lice,
Dritte Person] - Third person is a person,
who in a legal relationship may be in-
volved directly or indirectly. Usually a
legal relationship has to do with the rela-
tionship between the parties. But in cer-
tain cases a third person may be favoured
or harmed, i. e. the contract of two per-
sons for the benefit of a third person.
Even a third party may be involved in the
(civil) procedure, i. e. interferer, transla-
tor, expert etc..
This right to use a trademark may be
transferred to other persons by its owner
through a special permit or licence (see:
Trademark Licence). Trademark owner
may be a local and international econom-
ic entity (Article 4.2 of the LT).
754
Threat [Kanosja; Pretnja; Drohung] -
Threat can be defined as a warning of a
person against another person for any
consequences for the body and his health
or his family. If one party has concluded
a contract under threat, then the threat-
ened party has the right to request that
this contract be declared void (Article 45
of LOR). See also: Voidance of a con-
tract.
Titulus exekutionis - See: Enforcement
document.
Trademarks [Markat tregtare;
Trgovačka marka; Marke] - Trademark is
called any graphic sign or word, includ-
ing personal names, designs, letters,
numbers, form of goods or their packag-
ing, colours or combinations of all that
identifies the economic entity in the eco-
nomic and legal relations. This economic
entity may be a natural or legal person.
The purpose of trademarks is that such
marks distinguish the goods or services
of an enterprise from the goods or ser-
vices of other enterprises. The field of
trademarks in Kosovo is regulated by a
special law, namely the Law on Trade-
marks.
- The right to a trademark [E drejta për
markë tregtare; pravo na trgovačku
marku; Das Recht auf Marke] - The
right to a trademark is obtained
through registration in the trademark
register maintained by the competent
body (see: Industrial Property Agen-
cy). Registered trademark is the exclu-
sive right of its owner. The trademark
owner has the right to use his trade-
mark for the goods and services for
which it is registered and has the right
to prohibit third parties to use it with-
out his permission.
Trader [Tregtar; Trgovac; Kaufmann] -
Trader may be considered any natural or
legal person who sells or acts on the
market as a business or commercial com-
pany that carries out its business activity,
or a person acting on behalf or for the ac-
count of a wholesaler or a producer.
Traditio (Principle) [Traditio (Parimi);
Traditio (načelo; Traditions prinzip] - It
is a basic principle of civil law in Austria
and in many other countries, including in
Kosovo, according to traditional and pre-
vailing opinion. Under this principle, for
transfer of ownership a legal transaction
is needed as a legal basis (i.e., sales con-
tract) and a real act, delivery, whether it
is related to movable property or registra-
tion, if the subject of legal transaction is
the immovable property.
Transfer [Transferimi; Prenos; Trans-
formation] -Transfer as a notion is not
terminus technicus, so it is not a technical
term, abstract legal, but is more a secular
naming which is intended to transfer a
right from one subject to another subject.
Transport [Transporti; Transport;
Transport] - Transport is a legal relation-
ship of obligations (Articles 662 of
LOR). By a transport contract a trans-
porter is obliged that an item or person is
transported from one place to a certain
place, whereas the other party is obliged
to pay certain remuneration for this ser-
vice. As it can be seen, the subject of the
relationship of the obligations of the con-
tract of transport can be both transport of
persons and items. For this reason, the
law provides for special rules for the con-
tract of transport of persons (Articles 695
and following of LOR) and for the con-
tract of transport of items (Articles 667
of LOR). The parties may provide for a
shipment document to be compiled for
the delivered item, giving details of the
delivery and receipt of the transported
item (Articles 669 and following of
LOR).
Transposition [Transponimi; Prenošen-
je; Umsetzung] - Transposition is the ac-
ceptance of EU legal norms in the na-
tional law of an EU country, usually of
the European directives. Directives
should be transposed according to the
content and at its minimum, while mem-
ber states have the right to decide them-
selves on the way of transposing the di-
rectives, i. e. with direct translation one
by one, or with the reformation of na-
tional law under the claims of EU direc-
tives.
Treasure (finding) [Thesari (gjetja);
Blago (pronalaženje); Schatz (Fund)] -
Treasury as a general notion is a great
and valuable asset, usually in money or
gold. In a legal sense, finding a treasure
means acquiring ownership originally by
any person. The manner, conditions and
legal consequences of finding a treasury
are regulated by law (Article 34 of the
LEP).
Tribunal of Arbitration [Tribunali i
Arbitrazhit; Arbitražni sud;
Schiedsgericht] - Tribunal of Arbitration
is the trial panel, which decides on the
arbitration procedure. This trial panel is
also called the Arbitration Tribunal to
make a terminological difference with
the trial panel in the state court. The Tri-
bunal of Arbitration usually consists of
one or three arbitrators, who are appoint-
ed by the parties to the dispute. This Ar-
bitration Tribunal conducts and develops
the proceedings before arbitration and
these decisions have legal effect, just like
the decisions of the state court. While by
the Arbitration Tribunal is meant on the
Trial Panel, the institutional arbitrations
are called the Permanent Tribunals. Thus,
the Institutional Tribunal in Kosovo is
755
called the Permanent Arbitration Tribu-
nal of Kosovo.
TRIPS - Agreement on Trade-Related
Aspects of Intellectual Property Rights
(“TRIPS Agreement”) [Marrëveshja për
Aspektet Tregtare të Drejtave të
Pronësisë Industriale; TRIPS - Sporazum
o trgovinskim aspektima prava na intel-
ektualnu svojinu (TRIPS Sporazum);
Vereinbarung über handelsbezogene
Aspekte der Rechte des geistigen Eigen-
tums] - Agreement on Trade-Related As-
pects of Intellectual Property Rights
(“TRIPS Agreement”), which entered in-
to force on 1 January 1995, is considered
as an Annex to the Agreement for the Es-
tablishment of the World Trade Organi-
zation (WTO), and which is mandatory
all members of the WTO. The purpose of
this agreement was to avoid barriers to
international trade and at the same time
to create a legal infrastructure for the ef-
ficient and adequate protection of intel-
lectual property rights, provision of
measures and procedures for the exercise
of intellectual property rights. In order to
facilitate the implementation of this
Agreement, developed member countries
shall provide, on request and under mu-
tually agreed terms and conditions, tech-
nical and financial cooperation in favour
of developing and less developed mem-
ber countries. This cooperation will in-
clude assistance in the preparation of leg-
islation for the protection and enforce-
ment of intellectual property rights, as
well as for the prevention of its misuse
and support in the formation and
strengthening of offices and agencies of
significance in this field, including staff
training (Article 67 of TRIPS).
756
U
Ultima ratio - The last argument; the last
resort; the last remedies to be used, i. e.
due to the principle of economization,
judicial protection by lawsuit should be
the last way to resolve disputes between
different subjects. Prior to that, the par-
ties should try to find solutions to disput-
ed issues in a friendly and amicable at-
mosphere.
Ultra vires - Beyond authorization. Ultra
vires represents the situation when a legal
matter is decided by an incompetent au-
thority or extends its authority beyond its
decision-making competence. Ultra Vires
Doctrine is one of the typical features of
the Anglo-Saxon legal system under pri-
vate law, whereby the board of directors
responds and is obliged if it has acted
outside the statutory powers of the com-
pany.
UNCITRAL - United Nation Commis-
sion on International Trade Law. It is the
United Nations Commission on Interna-
tional Commercial Law, which was es-
tablished in 1966 by the United Nations
General Assembly.
Universal successor [Suksesor univer-
sal; Jedinstven naslednik;
Gesamtrechtsnachfolge] - Universal suc-
cessor in the inheritance right is called a
person who inherits the entire estate of
the decedent or a part of it. Unlike singu-
lar successor (legatee), universal succes-
sor in addition to inheritance, inherits
(assets) also assumes the obligations or
debts of the decedent (passive). The uni-
versal successor can also gain his/her
right to inheritance on two legal bases, by
law and will.
Universitates rerum - The cluster of
items, which constitute a single entity.
Unjust enrichment [Pasurimi i pa bazë;
Bogaćenje bez osnova, Ungerechtfertigte
Bereicherung] - In the Albanian legal
terminology of the Republic of Albania,
this institute is called “Enrichment with-
out cause”. Unjust enrichment is a mate-
rial source of obligations and simply im-
plies the institute, when someone ac-
quires something that does not belong to
him/her. This institute is a classical insti-
tute of private law, from the Roman law
(see digests D.50.17.206). It is currently
regulated by the provisions of the Arti-
cles 194 and following of the LOR and
that the modern arrangement corresponds
to the rules set by the Roman law for this
institute: condictio indebiti, condictio
causa data, causa non secuta, condictio
sine cause, condictio possessionis and
condictio obus turpem vel iniustam
causam. The word enrichment also in-
cludes the acquisition of profit through
services. Cases of unjust enrichment, for
example, may be i.e.: payment made to
someone without having any debt. It is
worth mentioning that the institute of un-
just enrichment is of immense im-
portance especially in those legal orders,
where the basic and dominant principle
in civil law is the principle of abstraction.
Unsecured creditor [Kreditor i experience, recklessness or his depend-
pasiguruar; Neosigurani poverilac; Nicht
absonderungsberechtigter Gläubiger] -
See: Creditor’s claim.
Usage [Shfrytëzimi; Korišćenje; Be-
nutzung] - Usage is a general notion
which refers to usage of an object.
Use [Përdorimi; Korišćenje, Nutzung] -
Use in a legal sense is one of the authori-
zations of the owner to use the item and
use it as he/she wishes (Article 18 of
LPRR). The owner has the right to use or
even not to use his own item, i. e. a car.
Useful expenditures [Shpenzimet e
dobishme; Korisni troškovi; Nützliche
Verwendungen] - In real property, useful
expenditures are considered any asset
expense, which according to the objec-
tive standard leads to an increase in the
value of the item (see Articles 95 and fol-
lowing of the LPRR).
Usufruct [Frutgëzimi; Plodouživanje;
Nießbrauch] - Usufruct is a property right
of a person over an item (movable or
immovable property) or over someone’s
(transferable) right. The user of this lim-
ited property right can use items of an-
other, but without impairing the sub-
stance of the item. Usufruct can be creat-
ed based on a legal transaction or court
decision and this right is non-
transferable, although the item of usu-
fruct may be given to someone for use
(218-250 of LPRR).
Usufruc - See: Usufruct.
Usury [Fajde; Zelenaštvo; Wucher] -
The usury or the usurious contract enters
into the category of the prohibited con-
tracts which are considered as contracts
with null effect. They are considered as
such because, they are concluded in the
cases when, by taking advantage of the
state of necessity or the difficult financial
situation of another person, insufficient
ence, and reserves for the former or for a
third person benefits that are in clear dis-
proportion to what the former provided
or did to another, or was obliged to pro-
vide. This contract may become valid if
the injured party claims the liability
thereof be reduced to a correct amount,
the court may grant such a claim if possi-
ble and in such cases the contract re-
mains in force with an appropriate
amendment. Such claim to reduce the li-
ability to a correct amount may be filed
within five years from the moment the
contract was entered (Article 123 of
LOR).
757
Uzanse [Uzansat; Uzanse; Usance] - See:
Business mores.
V his/her right through the court. In this
Verbal (principle) [Verbal (parimi);
Verbalno (načelo); Mündlichkeit] - Ver-
bal principle is one of the central princi-
ples in the civil procedure, according to
which, the court takes into account those
facts and evidence, which are presented
verbally (orally) at the hearing by the
parties and other participants. This prin-
ciple is often broken in the procedure by
reference to the submitted documents.
Victus victori in expensis est condem-
nandu - The losing party in the process
shall bear the cost of proceedings of the
winning party. It is about the institute of
imposing the costs of proceedings, See:
(Procedural) costs.
Vis major - Major force. See: Major
force.
W warranty document is issued when the
Wager [Basti; Klađenje; Wette] - The
wager in civil law is used as a synonym
of the contract for gambling and the con-
dition - the aleatory contract. According
to these contracts, the rights and obliga-
tions between the contracting parties that
have placed the “wager” are not known
at the time of the conclusion, but are de-
termined by a future and uncertain cir-
cumstance, based on which respective
obligations will consequently incur.
Waiver of the statement of claim
[Heqja dorë nga kërkesëpadia; Odusta-
janje od tužbenog zahteva; Klagever-
zicht] - The waiver of the statement of
claim also causes the finalization of pro-
ceedings according to the will of the
claiming party, but they differ substan-
tially between themselves. With the
758
waiver of the statement of claim, the
claiming party definitively waives his
subjective private right to exercise
case, the court renders a judgment,
whereby the case becomes “adjudicated”
with the consequence that the same law-
suit cannot be filed again (Article 149 of
LCP). See also withdrawal of the lawsuit.
Warranty document [Fletëgarancioni;
Garantni list; Garantieschein] - Warranty
document represents a document which
is delivered to the buyer and whereby the
manufacturer guarantees the unimpaired
functioning of the item during a specific
period effective from its delivery. If the
item does not function unimpaired, based
on the warranty document, the buyer may
demand from either the seller or the
manufacturer that the item be repaired
within reasonable period or, should they
fail to do so, an item that functions un-
impaired may be delivered in its place.
(Article 484 of the LOR). Usually the
object of sale is any machine, engine, ap-
pliance, or other items that belong to the
so-called 'technical goods’.
Will [Vullneti; Volja; Wille] - See: Dec-
laration of will; Legal transaction and
contract.
Withdrawal of lawsuit [Tërheqja e
padisë; Povlačenje tužbe;
Klagerücknahme] - Withdrawal of the
lawsuit is the procedural and available
action of the claiming party, whereby the
civil procedure ends (Article 261 of
LCP). The claiming party with the with-
drawal of the lawsuit does not want the
court to decide on the grounds of the
lawsuit. With the withdrawal of the law-
suit, the court issues a decision with de-
claratory nature stating that the procedure
has been completed. It is particular that
the claiming party still has the opportuni- the economic, cultural social progress of
ty to file the withdrawn lawsuit, as by the all mankind.
withdrawal of lawsuit the case has not
been adjudicated on merits. See: also the
waiver of the statement of claim.
Witness [Dëshmitari; Svedok; Zeuge] -
The witness is a mean of evidence in civ-
il proceedings, which is expressly pro-
vided by law (articles 339 and following
of the LCP). Witness can be any person
who can provide information about the
facts presented. The witness may be pro-
posed by parties but in certain cases also
by the Court itself. The witness is sum-
moned with a summon and is obliged to
give testimony, except for the circum-
stances of the right to refuse the testimo-
ny, such as i.e. a representative with au-
thorization on issues that the party has
entrusted, a doctor or lawyer, to be kept
secret, etc.
World Intellectual Property Organiza-
tion [Organizata Botërore për Pronësi In-
telektuale; Svetska organizacija za intel-
ektualnu svojinu; Weltorganisation für
geistiges Eigentum] - The World Intel-
lectual Property Organization (WIPO) is
one of the specialized agencies in the or-
ganizational system of the United Na-
tions (UN). Convention for establishment
of the World Intellectual Property Organ-
ization was signed in Stockholm in 1967
and entered into force in 1970. However,
the first beginnings of this organization
are seen in 1883 and 1886, with the
adoption of the Paris Convention and the
Berne Convention, because both of these
Conventions provided for the establish-
ment of an international secretariat for
oversight/administration of these Con-
ventions. The WIPO mission is to pro-
mote through international cooperation
the creation, dissemination, use and pro-
tection of works of the human mind for

759
760
PUBLIC LAW

761
762
A of a law or legal act by a formal legal act.
A posteriori - Latin term meaning “what
comes next”. In theory of judicial review,
this term refers to the review of a legal
act upon entry into force.
A priori - Latin term meaning “from the
earlier”. In theory of judicial review, this
term refers to the preliminary review of a
legal act before its entry into force.
Aarhus Convention [Konventa e
Arhusit; Arhuska konvencija; Aarhus-
Konvention) - Convention approved on
25 June 1998 in Arhus, Denmark. This
convention regulates the right to infor-
mation, participation of the public in de-
cision-making and access to justice in
environmental issues. The Convention
established a series of rights for the pub-
lic and obligations for state authorities to
empower the environmental democracy.
This convention includes three core pil-
lars: 1. Right of the public to have and
receive environmental information; 2.
Right of the public of participate in deci-
sion-making pertaining to environmental
issues; 3. Right of the public to appeal to
courts over environmental issues. The
meeting of parties, as the main body of
the Convention, ensures a continuous re-
view concerning the application of the
Convention on the basis of a regular re-
porting from all Parties, and sets forth the
optional practice of a non-
confrontational, non-judicial, and adviso-
ry nature to review the adherence to the
articles of this Convention.
Ab initio - Latin term which, in a legal
context, means “from the beginning”.
This term mainly refers to the time limit
of the legal effects produced by a deci-
sion or legal act.
Abrogation [Abrogim; Abrogacija;
Außerkraftsetzung] - Repeal or abolition
See: Repeal.
Abrogation [Shfuqizim; Ukidanje; Auf-
hebung] - Removal of a legal act (consti-
tution, law, bylaw) from the legal system
upon entry into force of a new legal act.
In legal terminology, these norms or pro-
visions are referred to as abrogating pro-
visions and are usually introduced at the
end of a constitutional or legislative text.
Absolute majority [Shumicë absolute;
Apsolutna većina; Absolute Mehrheit] -
Formula of voting and decision-making
in collegial bodies (parliament, municipal
assembly, etc.) requiring approval (con-
sent) of majority of all members of the
collegial body (that is 1 more than half of
all members of such body) to take a deci-
sion. The Constitution of Kosovo has de-
termined in a number of cases the abso-
lute majority as the threshold for taking a
decision in the Assembly of Kosovo. For
example, paragraph 5 of Article 86 of the
Constitution (concerning the third round
for the election of the president) reads
that, “the candidate who receives the ma-
jority of all deputies of the Assembly
shall be elected as President of the Re-
public of Kosovo”. Furthermore, para-
graph 3 of Article 95 of the Constitution
of Kosovo stipulates that, “The Govern-
ment is considered elected when it re-
ceives the majority vote of all deputies of
the Assembly of Kosovo”.
Absolute monarchy [Monarki absolute;
Apsolutna monarhija; Absolute Monar-
chie] - a form of government in which
the entire state power is exercised by the
monarch, whose power is not subject of
constitutional limits. In absolute monar-
chies, the monarch was only responsible
to God but not to citizens and his power
was not subject to any constitutional or
legal restraints. The rule of King of
763
France Louis XIV (1643-1715) is the
best illustration of the absolutism and the
harshness of absolute monarchies of that
era.
Absolute right [E drejtë absolute; Ap-
solutno pravo; Absolutes Recht] - Human
right which, unlike relative rights, enjoys
absolute protection and no limitations
can be lawfully imposed on it. The right
to dignity is an example of an absolute
right.
Absolutely non-amendable articles
[Nene absolutisht të pandryshuara; Ap-
solutno nepromenjeni članovi; Absolut
unveränderte Artikel] - In constitutional
law, these articles are known as eternity
clauses - constitutional articles that can-
not be subject to amendment under any
circumstance or by any procedure. Sev-
eral constitutions contain the so-called
eternity clauses, which declare certain
constitutional provisions unamendable.
Such is the German Constitution of 1949
(Article 79.3 prohibits constitutional
amendments that change the character of
federalism), the Italian Constitution of
1947 (Article 139 sets forth the change of
the form of the government), and the
French Constitution of 1958 (Article 89.5
stipulates that the republican form of
government will not be subject to any
amendment).
Abstract norm control [Kontrolli ab-
strakt i normës; Apstraktna kontrola
norme; Abstrakte Normenkontrolle] - In
abstractia proceedings of constitutional
control aim at protecting the objective
law, namely the constitutional order, and
are initiated by the central government
bodies such as the Assembly, President,
Government or Ombudsperson. Pursuant
to the Constitution of Kosovo, the refer-
rals for the objective protection of the
constitutionality may be submitted by the
764
Assembly of Kosovo, the President of the
Republic, the Government, and the Om-
budsperson. These constitutional bodies
are authorized to initiate constitutional
control proceedings concerning the com-
patibility of laws, President' and Prime
Minister’s decrees, and Government reg-
ulations with the Constitution, or present
the issue of compatibility of a munici-
pality statute with the Constitution before
the Constitutional Court.
Academy of Justice [Akademia e
Drejtësisë; Akademija pravde; Justi-
zakademie] - Independent public institu-
tion authorized to deliver training ses-
sions for judges, prosecutors, and admin-
istrative staff of courts and prosecution
offices, while coordinating the training
needs with KJC and KPC. The organiza-
tion and functioning of the Justice Acad-
emy is regulated by Law no. 05/L-095 on
the Justice Academy.
Acclamation [Aklamacion; Aklamacija;
Akklamation] - Public and symbolic ap-
proval of an act or matter mainly by ap-
plause or another symbolic and demon-
strative action.
Acquis Communautaire - French terms
referring to the EU legal order. This term
is used to denote all the EU treaties as a
primary legislation, EU secondary legis-
lation (regulations, directives, and deci-
sions), as well as basic principles, court
decisions, and fundamental rights estab-
lishing the entirety of the EU Law.
Acta Publica - Latin term used to denote
matters and acts of a general nature. This
term mainly refers to the regulation of
matters through public authorities.
Administrative act [Akt administrativ;
Upravni akt; Verwaltungsakt] - Decision
of a public administration body that pro-
duces legal consequences for parties in
individual (concrete) cases. In discharg-
ing their mandate, public administration
bodies decide on rights, obligations, and
legal interests of natural and legal per-
sons by rendering administrative acts. As
administrative matters are decided on by
administrative acts, it is important that
the procedure for approval of administra-
tive acts rely on principle of legality,
proportionality, equality, and efficiency.
In the Kosovo, the definitiom, form and
the obligatory elements of administrative
acts are regulated by the Law No. 05/L-
131 on Administrative Procedure.
Administrative agency [Agjenci admin-
istrative; Upravna agencija; Exeku-
tivagentur] - Specialized administrative
body established by the assembly upon a
special law. Administrative agencies en-
joy organizational and functional auton-
omy, and are mainly established to pro-
vide expertise and professional adminis-
trative services in certain sectors of the
public administration.
Administrative appeal [Ankesë admin-
istrative; Upravna žalba; Widerspruch] -
An effective legal remedy to protect the
rights, obligations, and legal interests of
persons in administrative procedure. An
administrative appeal may be brought
against an administrative act or inaction
of a public body within certain timeframe
foreseen for finalization of administrative
procedure. In addition, an administrative
appeal may be submitted if a person con-
siders that the administrative act was
rendered without any legal grounds, by
an authority having no jurisdiction, or if
the administrative act has resulted from
the violation of provisions concerning the
administrative procedure, and led to the
violation of legal rights and interests of a
party to the administrative procedure.
Administrative assistance [Ndihma ad-
ministrative; Upravna pomoć; Verwal-
tungshilfe] - Institute of administrative
law manifested when an administrative
body, acting upon the request of another
administrative body, provides the re-
questing body with assistance in carrying
out one or more necessary procedural ac-
tions in the framework of an administra-
tive procedure, particularly when the re-
questing body cannot carry out such ac-
tions by itself or when carrying out such
actions would not be effective for the re-
questing body or when the costs for do-
ing so would exceed the costs of having
such actions performed by another body.
Administrative conflict [Konflikt ad-
ministrativ; Upravni spor; Verwaltung-
skonflikt] - In administrative conflict, a
court decides on the legality of a final
administrative act when an administra-
tion body discharges a public authoriza-
tion, decides on the rights, obligations
and legal interests of a natural or legal
person. The judicial control of adminis-
trative acts is fundamental to ensure that
administrative acts issued by administra-
tive bodies are lawful. Under Law no.
03/L-202 on Administrative Conflict, any
natural or legal person may initiate an
administrative conflict if they consider
that the final administrative act in the
administrative procedure has led to the
violation of their right or legal interest.
Administrative discretion [Diskrecion
administrativ; Administrativna diskrecija;
Verwaltungsermessen] - Discretionary
power is the opportunity that law pro-
vides to a public body to decide to
choose between two or more legal ac-
tions. An administrative body exerting
discretionary power may not exceed the
limits set forth by the law, and it must
make decisions only to achieve the pur-
pose for which the law provides discre-
765
tion, in line with the principle of propor-
tionality.
Administrative instruction [Udhëzim
administrativ; Administrativno uputstvo;
Verwaltungsanweisung] - Bylaw adopted
pursuant to authorization granted by law,
in order to further regulate an organiza-
tional or procedural matter as per the rel-
evant law. Because it is impossible for
the lawmaker to regulate all matters fall-
ing under the scope of law in a detailed
manner, it authorizes an appointed public
authority (typically ministries or execu-
tive agencies) to further regulate, within
the scope of their legal responsibilities,
the organizational or procedural aspects
to enable an adequate law implementa-
tion.
Administrative judge [Gjyqtar adminis-
trativ; Upravni sudija; Verwal-
tungsrichter] - Judge that reviews and de-
cides administrative issues. Pursuant to
the Law No. 03-L/199 on Courts of the
Republic of Kosovo, the administrative
cases are reviewed by the Department for
Administrative Matters of the Prishtina
Basic Court, which has jurisdiction over
the entire territory of the Republic of Ko-
sovo.
Administrative law [E drejtë administra-
tive; Upravno pravo; Verwaltungsrecht] -
a) Branch of law; b) set of legal norms
regulating the organization and function-
ing of administrative bodies and agen-
cies. The scope of administrative law is
broad since it covers a wide catalogue of
material and procedural laws in the area
of state administration, environment,
public heath, construction, inspectorates,
municipal government, etc.
Administrative lawsuit [Padi adminis-
trative; Upravna tužba; Verwaltung-
sklage] - Legal remedy used to seek judi-
cial protection of rights and public inter-
766
ests of natural and legal persons which
have been violated by individual deci-
sions or actions of the public administra-
tion bodies. In general, an administrative
lawsuit may be filed only against an ad-
ministrative act rendered in the adminis-
trative proceedings of the second in-
stance or against an administrative act of
the first instance, against which no com-
plaint may be filed in administrative pro-
ceedings.
Administrative matter [Çështje admin-
istrative; Upravno pitanje; Verwal-
tungsrechtsangelegenheit] - It refers to all
matters that are subject of review and de-
cision in administrative procedure
through an administrative act.
Administrative procedure [Procedurë
administrative; Upravni postupak; Ver-
waltungsverfahren] - Set of procedural
and substantive actions of a public body
aiming at making decisions on rights, ob-
ligations, and legal interests of persons;
review of administrative legal remedies
or enforcement of an administrative act.
In the Republic of Kosovo, the general
administrative procedure is regulated by
Law no. 05/L-031 on General Adminis-
trative Procedure. Administrative proce-
dure may be initiated upon the request of
a party or ex officio by a public body.
Administrative review [Shqyrtim ad-
ministrativ; Rasprava u upravnom sporu;
Verwaltungsüber-
prüfung/Verwaltungsrechtliche Über-
prüfung] - the right of bodies of central
power (government) to review the legali-
ty and compliance of the acts of local au-
thorities in terms of the delegated or ex-
panded competencies.
Administrative silence [Heshtje admin-
istrative; Ćutanje administracije; Verwal-
tungsschweigen] - Failure of a public
body or public administration to take ac-
tion within the time limit provided by
law to conclude the administrative pro-
ceedings or render an administrative act.
Pursuant to Article 127 of Kosovo Law
no. 05/L-031 on General Administrative
Procedure, “An administrative appeal
against the administrative silence shall be
filed not earlier than seven (7) days and
not later than two (2) months upon expiry
of the deadline for the notification of the
administrative act.”
Advisory opinion [Mendim
këshillëdhënës; Savetodavno mišljenje;
Rechtsgutachten] - Legal opinion of a
court or tribunal on a specific matter of a
legal nature. The practice of the Interna-
tional Court of Justice to provide adviso-
ry opinions, which have no binding legal
effect except in certain cases, is known in
the international law. The requesting
body, agency or organization is free to
choose any of the legal instruments to ef-
fect or implement such opinions.
African Charter on Human Rights
[Karta Afrikane për të Drejtat e Njeriut;
Afrička povelja o ljudskim pravima; Af-
rikanische Menschenrechtencharta] -
Multilateral treaty on human rights and
freedoms that is applied on the African
continent. This instrument of human
rights was adopted by the African Union
in 1981 and entered into force on 21 Oc-
tober 1986. In addition to guaranteeing
the fundamental human rights and free-
doms, this instrument provided the estab-
lishment of the African Court of Human
Rights, which has jurisdiction to oversee
and interpret the Charter.
Alternative vote - [Votë alternative; Al-
ternativni glas; Alternative Stimme] -
Electoral system whereby voters accord-
ing to their preferences rank the candi-
dates.
American Convention on Human
Rights [Konventa Amerikane për të
Drejtat e Njeriut; Američka konvencija o
ljudskim pravima; Amerikanische
Menschenrechtskonvention] - An inter-
national instrument of human rights
adopted by the states of western hemi-
sphere on 22 November 1969. It entered
into force on 1978. The bodies responsi-
ble for overseeing the compatibility with
the Constitution are: a) Inter-American
Commission on Human Rights; and b)
Inter-American Court of Human Rights.
As reaffirmed in the Preamble of the
Convention, the purpose of this interna-
tional instrument of human rights is “[...]
to consolidate in this hemisphere, within
the framework of democratic institutions,
a system of personal liberty and social
justice based on respect for the essential
rights of man”.
Amicus curiae - Latin term meaning
“friend of the court”. In judicial termi-
nology, this term is used to refer to peo-
ple or professional organizations which
are not a party to an action but are invited
by the court to provide legal advice con-
cerning the subject matter under review.
The persons invited by the court in this
capacity draft and submit a brief to the
Court in order to influence the court’s
decision. Referring to Article 53 of
RPCCK, “The Court may, if it considers
it necessary for the proper analysis and
determination of the case, invite or grant
leave to an organization or person to ap-
pear before it and make oral or written
submissions on any issue specified by the
Court.” The purpose of amicus curiae is
to provide the court adjudicating on a
dispute of public interest with legal ar-
guments or professional opinions, which
may assist the court in clarifying com-
767
plex legal matters, thereby minimizing
the risk of errors of law or fact.
Amnesty [Amnesti; Amnestija; Amnes-
tie] - Full acquittal from criminal prose-
cution or execution of a punishment typi-
cally for criminal offenses against the ter-
ritorial integrity of a state, constitutional
order; incitement of hatred; dissension;
or national, racial, religious, or ethnic un-
rest, etc. Criteria and procedures for
granting amnesty are provided by a spe-
cial law.
Annulment [Anulim; Poništaj; Auf-
hebung] - An official statement declaring
that a legal act, agreement, or contract is
legally inexistent, that is, it ceases to ex-
ist. For example, an administrative act in
administrative procedure will produce le-
gal effects for as long as it is not can-
celled or abrogated ex officio or as a re-
sult of the application of administrative
or judicial legal remedies. In the adminis-
trative law, an administrative act may be
cancelled if it was rendered under coer-
cion, extortion, blackmail, fraud, threat,
bribe, or under the influence of another
criminal offense or if its object is legally
or materially impossible. It is worth men-
tioning that according to Article 53 of the
Law Nr. 05/L -031 on the Administrative
Procedure in Kosovo, the cancellation of
an administrative act produces retroactive
effects, whereas the abrogation of an ad-
ministrative act produces effects only in
the future. Cancellation and abrogation
may be in part or in full.
Anti-Corruption Agency [Agjencia
Kundër Korrupsionit; Agencija protiv
korupcije; Antikorrutionsagentur] - Inde-
pendent body specialized in implement-
ing state policies to combat and prevent
corruption in Kosovo.
Aristocracy [Aristokraci; Aristokratija;
Aristokratie] - Originating from Greek
768
words aristos "noblest" and kratos "pow-
er, rule", this term denotes ruling of a no-
ble political class. This ruling class par-
ticularly in medieval forms of govern-
ment held extended social and political
rights with its members enjoying rights
and legal privileges e.g. royal family
members, advisors to kings, feudal nobil-
ity, barons, etc.
Articles of Confederation (1777-1781)
[Nenet e Konfederatës (1777-1781]; Čla-
novi Konfederacije; Artikel der
Konföderation (1777-1781)] - Constitu-
tional act drafted in 1777 after the decla-
ration of the US independence, which
served to define the constitutional powers
of the central government and member
states in the framework of the United
States. However, because Articles of
Confederation had produced a weak fed-
eral government by providing a wide
scope of sovereignty to 13member states,
this constitutional document was re-
placed by the US Constitution of 1787,
which envisioned a more powerful feder-
al government.
Assembly [Asamble, Skupština; Versa-
mmlung] - see ‘Parliament”.
Association [Asociacion; Udruženje;
Verband] - Voluntary gathering of people
or organizations with common interests
towards reaching common goals. Associ-
ations have their own internal acts and
bodies, and are subject to legal regula-
tions applicable in the relevant state.
Auditor General of the Republic of
Kosovo [Auditori i Përgjithshëm i Koso-
vës; Kancelarija generalnog revizora Ko-
sova; Generalauditor des Kosovo] - Insti-
tution falling under the category of con-
stitutional institutions enjoying inde-
pendence. It is the highest-rank institu-
tion of economic and financial control in
Republic of Kosovo. The Auditor Gen-
eral of the Republic of Kosovo is elected
by the Assembly by a majority of vote of
all members of the Assembly, upon the
proposal of the President of the Republic
of Kosovo. This institution has a mandate
to audit: a) economic activities of public
institutions and other public sector legal
entities; b) use and protection of public
funds from the central- and local-level
governing bodies; and c) economic activ-
ity of public enterprises and other legal
entities in which the State owns a part of
shares, or when loans, borrowing, and
their obligations are guaranteed by the
State.
Autocracy [Autokracia; Autokratija; Au-
tokratie] - In political theory this term
connotes a political system where the en-
tire state power is concentrated in the
hands of a single person, who has abso-
lute power, unlimited by any mechanism
of political or citizen control.
Autonomy [Autonomi; Autonomija; Au-
tonomie] - This term bears several mean-
ings. In constitutional law, it refers to the
right of an administrative-territorial unit
to have political self-governance and the
right to arrange public matters inde-
pendently from the central government.
The constitutional volume of an autono-
mous region depends on the constitution-
al position of the autonomous unit itself.
In some countries, such as Spain and Ita-
ly, autonomous regions are entitled to
govern in public areas that have not been
explicitly reserved for the central gov-
ernment. This term is also used in the
context of municipal autonomy, i. e. the
right of municipalities, in compliance
with the law to regulate and govern a
considerable part of public affairs.
B
Bar [Avokatura; Advokatura; An-
waltschaft] is a free and independent pro-
fession that deals with the provision of
professional legal aid and representation
of natural and legal persons to guarantee
a more effective protection of their rights
and freedoms guaranteed by the law.
Bar Association [Oda e Avokatëve; Ad-
vokatska komora; Rechtsanwaltskam-
mer] - Professional organization with le-
gal person status, competent to regulate
and control the profession of attorneys in
Kosovo as a freelance profession in legal
field. The Kosovo Bar Association func-
tions based on the membership of attor-
neys practicing in Kosovo. One of the
main functions of the Kosovo Bar Asso-
ciation is licensing attorneys and super-
vising their activity in line with the ap-
plicable legislation in Kosovo.
Basic Law [Ligji Themelor; Osnovni za-
kon; Grundgesetz] - Term referring to the
main law, the law which is above all oth-
er laws. It may also refer to a constitu-
tion, as in the German Federal Republic
(German: “das Grundgesetz (GG)” where
the Basic Law enjoys the features of a
constitution. See also “Constitution”.
Belief [Besim; Vera; Glaube] - see
“Freedom of belief”.
Bicameralism [Bikameralizëm; Bikam-
eralizam; Zweikammersystem] - The or-
ganization of a parliament in two cham-
bers where one chamber (lower house)
represents the people's sovereignty and
the other chamber (upper house) serves
to represent federal or regional units. Bi-
cameral assemblies are typical for federal
states such as Germany, USA, Austria,
Canada, Belgium etc. However, a certain
number of unitary states have also estab-
lished bicameral assemblies such as the
United Kingdom (House of Commons
769
and the House of Lords) and France (Na-
tional Assembly and the Senate).
Blasphemy [Blasfemi; Blasfemija; Blas-
phemie] - Insult of or contempt towards a
deity, holy persons, or objects. In some
countries, blasphemy is prohibited by law
and sanctioned by the provisions of the
criminal code.
Budget [Buxhet; Budžet; Haushalt] -
Funds allocated by the assembly through
a special law in order to support pro-
grams and expenses of budgetary organi-
zations within the state.
Budget organization [Organizatë bux-
hetore; Budžetska organizacija;
Haushaltsorganisation] - All state and lo-
cal bodies such as ministries, municipali-
ties, agencies, and institutions that re-
ceive funds from the state budget under
the Law on Budget.
Bundesrat [Bundesrat; Bundesrat; Bun-
desrat] - Federal council is the upper
chamber of the German and Austrian as-
sembly, and is a legislative body repre-
senting federal units of the Republic of
Germany and the Republic of Austria.
Bundestag [Bundestag; Bundestag;
Bundestag] - The lower chamber of the
German parliament. Its members are
elected directly by the people. The main
functions of Bundestag are the legislative
function and the assembly control of the
government. In addition, Bundestag has
jurisdiction over electing and dismissing
the Federal Chancellor.
Bureaucracy [Burokraci; Birokratija;
Bürokratie] - A system of decision mak-
ing by administrative or civil servants
who are not elected by the people. Bu-
reaucracy is closely linked to administra-
tive and public decision-making, the
manner in which public works and ad-
ministrative procedures are administered.
In daily life, this term is used to refer to
770
shortcomings and weaknesses of the pub-
lic administration.
C
Canon [Kanun; Kanon/Zakonik; Kanun]
- Summary of moral and customary rules
in a separate document. One of the can-
ons having a particular value for the Al-
banian customary law is the Canon of
Lekë Dukagjini. This canon contains
1262 Articles and 12 books, which ad-
dress a wide range of civil and criminal
matters.
Canton [Kanton; Kanton; Kanton] a)
term used to identify administrative divi-
sions of a state territory; b) official des-
ignation of units (states) that are mem-
bers of the Swiss Confederation. Pursu-
ant to Article 3 of the Swiss Constitution,
the cantons are sovereign except to the
extent that their sovereignty is limited by
the Federal Constitution. They also exer-
cise all rights that are not vested in the
Confederation.
Central Election Commission
[Komision Qendror Zgjedhor; Centralna
izborna komisija; Zentrale Wahlkommis-
sion] - Independent, constitutional body
that drafts, oversees, manages and veri-
fies all actions related to the election pro-
cess for referenda, and declares their re-
sults. The Commission consists of eleven
(11) members. The chair of the Central
Election Commission is appointed by the
President of the Republic of Kosovo
from the ranks of the judges of the Su-
preme Court and courts having appellate
jurisdiction.
The President of the Assembly [Krye-
tari i parlamentit; Predsednik parlamenta;
Parlamentspräsident] - The president of
the assembly represents the assembly and
presides over its sessions. The President
of the Kosovo Assembly is elected by the
majority of vote of all the members of the
Assembly. His/her main functions in-
clude: representation of the parliament
convenes and chairs the parliamentary
sessions, signs acts adopted by the par-
liament, etc.
Chairperson of the Municipal Assem-
bly [Kryesuesi i Kuvendit të Komunës;
Predsednik skupštine opštine; Vor-
sitzender der Gemeindeversammlung] -
According to the Law No. 03/L-040 on
Local Self-Government in Kosovo, the
Chairperson is elected by the majority of
votes of the total number of elected
members of the municipal assembly. The
main functions of the chairperson of the
municipal assembly include: convening
and chairing the sessions of the munici-
pal assembly, setting the agenda of the
municipal assembly session in agreement
with the mayor. In addition, every per-
son, including the chairperson, has one
vote in all sessions of the municipal as-
sembly and its committees. However, the
chairperson of the municipal assembly
has an additional vote in case the votes
for or against a proposal is equal.
Chancellor [Kancelar; Kancelar;
Kanzler] - An official title used to refer
to high-rank positions in the institutional
life of various states. In the Basic Law of
the German Federal Republic, this term
refers to the Federal Chancellor, a consti-
tutional position equivalent to that of the
prime minister. In the Austrian Constitu-
tion, the official title used to refer to the
prime minister’s position is Chancellor.
Charter of the United Nations Organi-
zation [Karta e Organizatës së Kombeve
të Bashkuara; Povelja Ujedinjenih nacija;
Charta der Vereinigten Nationen] - UN
founding act. This multilateral treaty was
signed on 26 June 1945 in San Francisco,
USA and entered into force on 24 Octo-
ber 1945. The state representatives, who
gathered in San Francisco, accepted the
Charter of the United Nations Organiza-
tion thus establishing an international or-
ganization under the designation “United
Nations”. Article 1 of the Charter pro-
vides the purpose for which the UN was
established. It provides that the organiza-
tion undertakes to maintain international
peace and security, by preventing and
removing threats to the peace, and to
bring about by peaceful means, and in
conformity with the principles of justice
and international law, adjustment or set-
tlement of international disputes. The
charter is not only a constitutive but also
a regulative act because it provides the
government structure of UN, by defining
the core bodies of the Organization, their
scope of work, and the process of
amendment and ratification of this glob-
al-scale legal instrument.
Citizens’ initiative [Iniciativa e
qytetarëve; Građanska inicijativa; Volks-
entscheid] - One of the forms of direct
democracy and expression of people’s
sovereignty, which includes the citizens’
right to undertake a legal initiative or
submit a petition over a matter for which
a legislative procedure is needed. Pursu-
ant to Article 79 of the CRC, the initia-
tive to propose laws may be taken by the
President of the Republic of Kosovo, the
Government, deputies of the Assembly or
at least ten thousand citizens by either
drafting the law or proposing that a cer-
tain draft law be prepared. One of the
states that recognize and apply the citi-
zens’ initiative is Switzerland, the Con-
stitution of which provides the right of
citizens’ initiative to have the constitu-
tion reviewed. The citizens’ initiative in
Switzerland is exercised at Canton level
as well.
771
Citizenship [Shtetësi; Državljanstvo;
Staatsangehörigkeit] - A close legal rela-
tion between a certain state and a person
which results in mutual rights and obliga-
tions. States determine various ways of
acquiring citizenship, for example
through birth, adoption, naturalization, or
on the basis of an international agree-
ment. Law no. 04/L-215 on Citizenship
of Kosovo sets forth ways whereby citi-
zenship of the Republic of Kosovo may
be acquired, lost, and reacquired.
Civil Aviation Authority [Autoriteti
Civil i Aviacionit; Organ civilnog
vazduhoplovstva; Zivilluftfahrtbehörde] -
Independent constitutional institution that
governs the activity of civil aviation in
the Republic of Kosovo and provides air
navigation services.
Civil initiative [Iniciative qytetare;
Građanska inicijativa; Volksentscheid] -
Initiative whereby a group of persons
join together voluntarily on the basis of
an idea, interest, or common viewpoint,
in order to elect its candidate but this
group does not aim at forming political
parties.
Civil servant [Nëpunës civil; Civilni
službenik; Beamte] - Person employed in
the bodies of public administration, re-
cruited based on merits after going
through the selection procedures set forth
by law. Civil servants are career state and
politically independent officials who ex-
ercise public functions and carry out ad-
ministrative tasks pursuant to the rules of
civil service. The status of civil servants
and their employment relationship with
the institutions of central and municipal
administration in Republic of Kosovo are
regulated by Law no. 03/L-149 on the
Civil Service of the Republic of Kosovo.
Civil society [Shoqëri civile; Civilno
društvo; Zivilgesellschaft] - This term
772
typically refers to non-governmental or-
ganizations (NGOs), associations, and
groups of interest which, by their activi-
ties, influence the decision-making au-
thorities in determination of the develop-
ing policies and reforms.
Coalition [Koalicion; Koalicija; Koali-
tion] - In electoral law, this term refers to
an agreement between two or more polit-
ical entities which agree to coordinate
their resources and carry out joint actions
to improve the outcome in central or lo-
cal elections. Pursuant to the Law no.
03/L-073 on General Elections, the coali-
tion entered into by political entities may
be certified to run under one name, and
in this case the coalition will be consid-
ered as a single political entity. Apart
from the electoral coalitions, parliamen-
tary systems recognize the coalition gov-
ernments as well. When no political party
gains the parliamentary majority neces-
sary to form the government, the largest
party in the parliament enters in agree-
ments with other political parties repre-
sented in the assembly in order to estab-
lish the government’s cabinet. Coalition
governments are typical for multi-party
political systems such as Italy and Ger-
many.
Cohabitation [Kohabitacion; Kohab-
itacija; Kohabitation] - A political situa-
tion that occurs in semi-presidential sys-
tems (typically in France) where the po-
litical orientation of the President does
not comply with majority of the members
of the parliament. In these cases, the
President is obliged to appoint a consen-
sual Prime Minister, who enjoys the sup-
port of the majority of the National As-
sembly in order to avoid a political crisis
and to ensure the parliamentary support
of the governmen
Collective agreement [Kontratë kolek-
tive; Kolektivni ugovor; Tarifvertrag] -
An agreement entered into by employers
and employees through trade unions
which act as employees’ representatives.
This agreement serves to determine and
regulate the rights, responsibilities, and
obligations of contractual parties in the
framework of employment relations.
Collective body [Organ kolektiv; Kolek-
tivni organ; Kolektives Organ] - State or
public body in which the decision mak-
ing is collective e.g. parliament.
Collective rights [Të drejtat kolektive;
Kolektivna prava; Kollektive Rechte] -
Unlike individual rights, collective rights
are guaranteed to a community usually to
optimize a more effective protection of
rights that belong to a certain social
group. Collective rights include the right
to peace, right to self-determination, right
to healthy environment, right to cultural
identity, etc.
Commission of Truth [Komisioni i së
vërtetës; Komisija za istinu; Kommision
der Wahrheit] - A mechanism of transito-
ry law the mission of which is to discover
and address wrongdoings and crimes
committed against the civilian popula-
tion. Truth commissions are alternative
instruments that states establish instead
of or besides judicial mechanisms to cre-
ate the space to address and establish the
crimes committed, as a manner to deter-
mine the truth and re-establish the trust
and human dignity.
Committee on Rights and Interests of
Communities [Komisioni për të Drejtat
dhe Interesat e Komuniteteve; Odbor za
prava i interese zajednica; Ausschuss für
die Rechte und Interessen der Gemein-
den] - A permanent committee of the As-
sembly of Kosovo. This committee is
composed of one-third (1/3) of the mem-
bers that represent the group of deputies
in the Assembly that hold reserved and
guaranteed seats for the Serb community;
one-third of members representing the
group of deputies in the Assembly that
hold reserved and guaranteed seats for
other non-majority communities; and
one-third (1/3) of seats for the members
of the majority community.
Common Foreign and Security Policy
(EU) [Politika e Përbashkët e Jashtme
dhe e Sigurisë (BE); Zajednička spoljna i
bezbednosna politika (EU); Gemeinsame
Außen- und Sicherheitspolitik (EU)] -
The common foreign and security policy
is implemented by the High Representa-
tive of the Union for Foreign Affairs and
Security Policy and by the EU Member
States. This mechanism is used by the
EU to enable peace keeping and en-
hancement of the international security in
line with the principles of the United Na-
tions Convention; promotion of interna-
tional cooperation; development and con-
solidation of democracy; rule of law and
respect for human rights and fundamental
freedoms.
Common law - Source of law which is
mainly composed of court decisions and
opinions rather than laws and other nor-
mative acts. This term is also used to de-
note a type of legal system (legal family)
unlike the system of civil law. A distinc-
tive characteristic of common law is the
precedent, which refers to the practice of
courts deciding on disputes relying on
preceding decisions. Around one-third of
the states in the world are part of this le-
gal family, including Great Britain, Unit-
ed States, Canada, Australia, etc.
Common Security and Defence Policy
[Politika e Përbashkët për Mbrojtje dhe
Siguri (BE); Zajednička politika za
zaštitu i bezbednost; Gemeinsame
773
Sicherheits- und Verteidigungspolitik] -
The EU common security and defense
policy represents continuous application
of a common policy for security of the
Union. Under the Treaty of Lisbon, the
Member States put civil and military ca-
pacities at the disposal of the Union in
order to implement the common security
and defense policy, to contribute to the
achievement of the objectives set forth by
the Council.
Commonwealth [Komonuelthi; Komon-
velt; Commonwealth] - An inter-state or-
ganization consisting of the United
Kingdom and 51 sovereign states, mainly
former English colonies, that chose to
keep friendly relations and cooperate,
and recognize the British monarch as the
symbolic leader of this organization. The
values of Commonwealth are set out by
the Charter of Commonwealth adopted in
2012 and signed by Queen Elisabeth II
on the Commonwealth Day on 11 March
2013.
Communist constitutions [Kushtetutat
komuniste; Komunistički ustavi; Kom-
munistische Verfassungen] - Program-
matic and ideological constitutions of so-
cialist states, sometimes called “facade
constitutions” due to their inadequate ap-
plication in real life. After the Second
World War, all the Eastern Europe states
have operated pursuant to these constitu-
tions until the moment communism fell
and they transited to democracy. These
constitutions did not play any particularly
important role in the constitutional life
and rule of law.
Community (ies) [Komunitet/e;
Zajednica/e; Gemeinschaft/en] - Under
the Constitution of the Republic of Ko-
sovo, this term denotes the residents who
belong to the same national or ethic, lin-
guistic, or religious group that has been
774
traditionally present in the territory of the
Republic of Kosovo, who enjoy special
rights in addition to the basic rights and
freedoms determined by the Constitution
of the Republic of Kosovo.
Competency [Kompetencë; Nadležnost;
Zuständigkeit] - Authority granted by
Constitution and/or law to a body of cen-
tral or local government to carry out a
certain function or responsibility.
Compliance review [Shqyrtimi i
përshtatshmërisë; Rasprava o usk-
lađenosti] - Process of review conducted
by a supervisory body to ensure that the
delegated powers are executed in com-
pliance with rules, criteria and standards
set forth by the central government and
to ensure that the measures taken by a
municipality have been relevant to
achieving the objectives and outcome set
forth by the body of central government.
Comprehensive Proposal for the Koso-
vo Status Settlement [Propozimi
Gjithëpërfshirës për Zgjidhjen e Statusit
të Kosovës; Sveobuhvatni predlog za
rešenje statusa Kosova; Umfassender
Vorschlag zur Statusregelung des Koso-
vo] - Also known as “the Ahtisaari Plan”,
this was a comprehensive document pro-
posed by the UN Special Representative
Martti Ahtisaari for the final settlement
of the Kosovo political status. The
Ahtisaari Plan had determined Kosovo’s
independence as the only viable political
settlement in the framework of interna-
tional presence for an initial period. The
Ahtisaari Plan determined an advanced
framework of principles for the decen-
tralization and protection of rights and re-
ligious and cultural identity of minority
communities, particularly the non-
majority community of Serbs. The Com-
prehensive Proposal served as a basic
document for the drafting of the Consti-
tution of the Republic of Kosovo and un-
til 2012 (which marked the end of the pe-
riod of supervised independence of Ko-
sovo), all authorities in the Republic of
Kosovo were obliged to comply with the
principles of the Comprehensive Pro-
posal, which prevailed over all the other
legal provisions in Kosovo.
Concept document [Koncept dokument;
Konceptni dokument; Konzeptdokument]
-An efficient mechanism to convert de-
velopment policies into legislative in-
struments. The concept document pro-
vides a general review of objectives and
main features of a proposal and the vari-
ous options for the solution of a particu-
lar issue. Pursuant to the Regulation No.
09/2011 of the Government of the Re-
public of Kosovo, “[t]he originating body
shall not initiate the drafting of legisla-
tion or the detailed elaboration of the
recommendation until the Government
has issued its decision on the concept
document”.
Concrete norm control [Kontrolli
konkret i normës; Konkretna kontrola
norme; Konkrete Normenkontrolle] -
This control aims at protecting subjective
rights (law) in a case that is concrete, in-
dividual and current. Therefore, concrete
constitutional proceedings are typically
initiated by individuals through individu-
al referrals or by courts through inci-
dental referrals. In the US, concrete norm
control remains the prevailing type of
constitutional control since federal courts
are not entitled to deal with cases that do
not constitute a concrete case or contro-
versy.
Concurring opinion [Mendim
konkurrues; Saglasno mišljenje; Konkur-
rierende Meinung] - Under Rule 62 of
the RPCCK, a concurring opinion takes
place when a judge “[...] agrees with the
court’s judgment but disagrees with the
reasoning utilized”.
Confederation [Konfederatë; Konfeder-
acija; Konföderation] - Unlike federation,
which is a compound state, a confedera-
tion is a union of states that preserve their
sovereignty and delegate only certain
competencies to a central body, but not
their own sovereignty. For example, the
American Confederation (1781-1787)
was a more moderate form of state union
under which the states preserved their
sovereignty. A confederation is typically
established by an international agreement
or treaty, unlike federal states which are
established and governed based on a con-
stitution, which is the act that has the
highest legal power in the state (for ex-
ample, the US, Germany, Austria, Bel-
gium, etc.).
Conflict of jurisdiction [Konflikt për
kompetencë; Sukob nadležnosti; Zustän-
digkeitskonflikt] - Situation or circum-
stance where two or more state bodies al-
lege that they have the jurisdiction to re-
view or decide on a certain legal matter
(active conflict) or declare themselves for
having no jurisdiction to review and de-
cide on the legal matter (passive con-
flict). The Constitutional Court of Koso-
vo has the jurisdiction to resolve the con-
flict of constitutional jurisdiction of the
Assembly of the Republic of Kosovo, the
President of the Republic of Kosovo, and
the Government of Kosovo.
Conservative party [Parti konservatore;
Konzervativna partija; konservative
Parteien] - A right-wing party which, in
terms of their political ideology and pro-
grams, engages in preserving the status
quo and the current status of the society.
Conservative political movements have
emerged back in the eighteenth century
as a reaction to the revolutionary changes
775
that took place in England and France
(1789), in an attempt to preserve the
monarchy and the class of noblemen, the
relation between the state and the church,
etc. These political parties engage in
promoting the private property and econ-
omy, protection of traditional values, and
cultural institutions, and a strong rule of
law. Aside from the Labour Party, the
Conservative Party is one of the major
parties that dominate the political life in
the Great Britain.
Constitution [Kushtetutë; Ustav; Verfas-
sung] - fundamental law that enjoys the
highest legal supremacy which serves to
limit the state power and guarantee the
constitutional rights and freedoms. Apart
from being the highest-ranking legal act
in a state, a constitution sets limitations
on the exercise of state power by regulat-
ing the relations between citizens on one
side and the state power in another. Ac-
cording to the British lawyer Albert
Dicey, the constitution “consists of all
the rules that influence, whether directly
or indirectly, the distribution or exercise
of state power in the state” including “the
rules defined by the members of the sov-
ereign power... and the exercise of state
power”. The notion of constitution began
to be used by the end of the 18th century
whereby as a result of the downfall of ab-
solute regimes the first constitutions be-
gan to spread. The constitutions embod-
ied the century-long endeavours to over-
throw absolutist and arbitrary govern-
ments and paved the way for the estab-
lishment of the governments based on
constitutional principles of people’s sov-
ereignty and the separation of powers.
Article 16 of the French Declaration of
the Rights of the Man and of the Citizen
of 1789 made specific reference to the
term “constitution” stating that “any so-
776
ciety in which no provision is made for
guaranteeing rights or for the separation
of powers, has no Constitution at all”.
The US Constitution (1787), the Polish
Constitution (1791), and the French Con-
stitution (1791) are considered the first
modern constitutions that were adopted
in the world. Constitutional practice of-
fers a wide variety of constitution types
that include: codified and non-codified
constitutions, national and supra-national
constitutions, rigid and flexible constitu-
tions, etc. Structurally, the text of a con-
stitution contains the introductory part
(the non-operative part), known as “the
preamble” and the operative part, that is,
the normative part that is typically divid-
ed into chapters and separate articles.
Constitution of the Fifth Republic
(1958) [Kushtetuta e Republikës së
Pestë; Ustav pete republike; Verfassung
der fünften Republik] - Adopted on 4 Oc-
tober 1958 replacing the Constitution of
the Fourth Republic of 1946. This consti-
tution is also known as de Gaullian con-
stitution because of the powerful influ-
ence of French President Charles de
Gaulle in its drafting. The constitution re-
lies on the principle of the separation of
powers between the bicameral parliament
(National Assembly and Senate), which
exercises legislative power, the President
of the Republic and the Prime Minister,
who exercise executive power, and judi-
ciary system which exercises judicial
power. The preamble of the Constitution
reaffirms the importance of the 1789
Declaration of the Rights of the Man and
of the Citizen and defines France as a
secular and democratic state, relied on
the principle of the sovereignty of the
people. One of the main characteristics of
this Constitution is that it strengthened
the constitutional authority of the Presi-
dent of the Republic (for example the
President has the right to appoint the
prime minister, preside over the Council
of Ministers, nominate three members to
the Constitutional Council, submit cer-
tain laws to a referendum), established
the Constitutional Council as a separate
body for the protection and interpretation
of the Constitution, and set a specific
constitutional relation between the Presi-
dent, Government, and Assembly, which,
in the constitutional law, is known as
semi-presidential system. When the Pres-
ident comes from a party different from
the party of the majority of the members
of the Assembly, the President is obliged
to appoint a consensual prime minister
who enjoys the support from the majority
of the Assembly so as to avoid political
crises. This political situation, called co-
habitation, was manifested several times
in the political history of the Fifth Re-
public. The French Constitution has been
amended several times. It is worth men-
tioning the constitutional amendment
concerning the direct election of the Pres-
ident of the Republic (1962) by people,
review of the Constitution after the ratifi-
cation of the Treaty of Maastricht (1992),
and reduction of the President’s mandate
from 7 to 5 years (2000).
Constitutional amendment
[Amendament kushtetues; Usntavni
amandman; Zusatzartikel zur Verfas-
sung] - Is a constitutional act amending
or supplementing the text of the constitu-
tion. Upon approval, amendments be-
come an integral part of the constitution
itself. Because of the effect they produce
in the constitutional order, they must be
approved by the assembly majority that is
larger than the majority required for pass-
ing laws. The Constitution of the Repub-
lic of Kosovo is in the same spirit. Ac-
cording to Article 144 of CRK, “Any
amendment shall require for its adoption
the approval of two thirds (2/3) of all
deputies of the Assembly including two
thirds (2/3) of all deputies of the Assem-
bly holding reserved or guaranteed seats
for representatives of communities that
are not in the majority in the Republic of
Kosovo.” However, constitutional
amendments may be adopted by the As-
sembly only after the President of the
Assembly of Kosovo has referred the
proposed amendment to the Constitution-
al Court for a prior assessment that the
proposed amendments do not diminish
any of the rights and freedoms set forth
in Chapter II of the Constitution.
Constitutional basic structure doctrine
[Doktrina e strukturës themelore të
Kushtetutës; Doktrina o osnovnoj
strukturi Ustava; Grundstrukturlehre der
Verfassung] - Doctrine of the constitu-
tional interpretation implying that some
constitutional core values and principles
are consecrated and may not undergo
constitutional amendments. In case
Kesavananda v. State of Kerala (1973),
the Supreme Court of India determined
that the parliament may not deny or ab-
rogate fundamental rights and freedoms
or amend the basic structure of the con-
stitution and its values, such as the su-
premacy of the constitution, the republi-
can government of the state, secularism,
and the principle of the separation of
powers.
Constitutional complaint [Ankesë
kushtetuese; Ustavna žalba; Verfas-
sungsbeschwerde] - An effective legal
remedy whereby individuals may refer
cases of violation of their rights and free-
doms guaranteed by the constitution to
the constitutional court. This legal reme-
dy is of a subsidiary nature since individ-
777
uals should firstly seek legal protection
of their rights through administrative or
judicial remedies. It is only after exhaust-
ing the legal remedies available to them
that they may refer their allegations to
the constitutional court. Article 113 in its
paragraph 7 of the CRK guarantees the
right of individuals to refer violations by
public authorities of their individual
rights and freedoms after exhausting all
the legal remedies provided by law. Alt-
hough constitutional referrals are used in
many European constitutional democra-
cies, such as Albania, Croatia, Slovenia,
etc., this legal remedy is typically devel-
oped in the German constitutional juris-
prudence, which has served as an effec-
tive instrument for the protection of con-
stitutional rights and freedoms (Verfas-
sungsbeschwerde). It is worth of mention
that the procedure of this constitutional
review is concrete in nature given that
the aim of a constitutional referral is to
protect subjective (personal) rights from
violations of public authorities rather
than the objective legal order as usually
manifested in abstract procedures of con-
stitutional review. According to the Law
no. 03/L-121 on the Constitutional Court
of the Republic of Kosovo, in his/her re-
ferral, the applicant must accurately clari-
fy a) what rights and freedoms he/she
claims to have been violated; b) what
concrete act of public authority is subject
to challenge and must provide evidence
that c) the referral has been submitted
within the 4 (four)-month period running
from the date upon which the claimant
has been served with the court decision
or when the decision or act was publicly
announced.
Constitutional control [Kontrolli
kushtetues; Ustavna kontrola; Verfas-
sungskontrolle] - A process of reviewing
778
the constitutionality of laws and other
normative acts of state authorities. The
purpose of this type of control is to en-
sure that the general administrative acts
of state authorities (that is, the Assembly,
head of state, government, and munici-
palities) are compatible with the constitu-
tion as the highest legal act. In most of
the states that apply this system, court
decisions are subject to constitutional
control to determine whether any of the
rights and freedoms guaranteed by con-
stitution have been violated. In constitu-
tional democracies, this control is typi-
cally entrusted to constitutional courts as
specialized authorities in constitutional
review. This control is called centralized
given that constitutional courts are the
only authorities having jurisdiction to re-
view the constitutionality of normative
acts. In some states, e.g. U.S., the consti-
tutional review is decentralized given
that every court has jurisdiction to under-
take constitutional review regardless of
judicial hierarchy.
Constitutional convention [Konvencion
kushtetues; Ustavna konvencija; Verfas-
sungskonvention] - Unwritten source of
constitutional law that regulates im-
portant aspects of constitutional realm.
Constitutional conventions are not legis-
lative acts. They are not codified either.
These constitutional norms are more of a
moral character, and they are widely ap-
plied in England, Canada, Australia, etc.
The most well-known constitutional con-
ventions in English include for example
that: The King/Queen should accept the
advice of the Cabinet; no meeting may be
held without decision of the parliament;
the Parliament should meet at least once
a year; the leader of the majority of the
House of Commons should be appointed
Prime Minister, etc.
Constitutional Council [Këshilli
Kushtetues; Ustavni savet; Verfassungs-
rat] - was established the by the French
Constitution of 1958 (currently in force)
to defend and interpret the constitution.
This body is composed of 9 members for
a nine year mandate each. Three mem-
bers of the Council are appointed by the
President of the Republic, three members
are appointed by the President of the Na-
tional Assembly and other three members
by the President of the Senate. In addi-
tion former Presidents of the Republic,
who participate ex officio are also mem-
bers of the Council. The President of the
Council is appointed by the President of
the Republic. The Council has the power
to oversee the regularity of the election
of the President of the Republic, regulari-
ty of the election of deputies and sena-
tors, and to carry out a preliminary con-
stitutional review of laws. The Council
decisions are final and cannot be ap-
pealed.
Constitutional Court [Gjykatë
Kushtetuese; Ustavni sud; Verfas-
sungsgericht] - A specialized body for
the interpretation of the constitution and
for the review of the compatibility of
laws and other acts with the constitution.
This organ was established for the first
time in Austria and Czechoslovakia in
1920 under the influence of the theory of
Austrian jurist Hans Kelsen. Constitu-
tional courts are now part of many Euro-
pean constitutional democracies and be-
yond. The jurisdiction of constitutional
courts is different but it typically includes
the review of constitutionality of laws,
resolution of disputes over jurisdiction
between bodies of central government,
constitutional protection of fundamental
rights and freedoms, constitutional re-
view of electoral disputes and referenda,
etc.
Constitutional crisis [Krizë kushtetuese;
Ustavna kriza; Verfassungskrise] - A
conflicting situation in a system of gov-
ernment in which a fundamental political
or constitutional issue cannot be solved
through constitutional norms or political
means. These crises are usually caused a
result of ambiguities of a constitutional
norm or when the central government
holds diametrically opposite stances in
relation to the meaning of a constitutional
norm, thereby seriously jeopardizing the
constitutional functioning of state bodies.
Constitutional customs [Doket
kushtetuese; Ustavne tradicije; Verfas-
sungsge wohnheiten] - Unwritten consti-
tutional rules that have been applied by
state bodies for a long time and have be-
come part of the sources of constitutional
law. Some constitutionalists (such as
British lawyer Dicey) consider that con-
stitutional customs are nothing but con-
stitutional moral customs or rules which
are not part of written laws and cannot be
enforced in courts. Therefore, they only
constitute repetitive, constitutional prac-
tices for arranging the constitutional and
institutional life, and are applied simulta-
neously with other written legal acts.
Constitutional customs are an important
source of constitutional law in Great
Britain, the constitutional law of which is
not codified. Some of the constitutional
customs in Great Britain include for ex-
ample that the leader of the majority in
the House of Commons should be ap-
pointed Prime Minister or that the gov-
ernment cabinet is collectively responsi-
ble before the Parliament.
Constitutional democracy [Demokraci
kushtetuese; Ustavna demokratija; Ver-
fassungsdemokratie] - In a specific sense,
779
this term denotes a system of democratic
governance based on constitutional rules.
In a general sense, this term refers to a
system of governance based on the prin-
ciple of the sovereignty of the people,
rule of law, and respect for human rights
and freedoms. The architecture of consti-
tutional democracy is founded on the
century-old principle of separation of
powers and mutual control, independent
judiciary, and effective protection of con-
stitutional rights and freedoms, as a
foundation of the European constitutional
legacy.
Constitutional Framework for Provi-
sional Self-Government [Korniza
Kushtetuese për Vet-Qeverisje të
Përkohshme; Ustavni okvir za
privremenu samoupravu; Vorläufiger
Verfassungsrahmen zu Selbstverwaltung]
- This framework was promulgated by
the UN Secretary General Representative
in Kosovo in 2001 by Regulation no.
2001/09 whereby the UN Mission in Ko-
sovo started to gradually transfer the
competencies from UNMIK to the provi-
sional self-government bodies in Kosovo.
This act strengthened the formula of hy-
brid governance in Kosovo, by establish-
ing, on one hand, the constitutional re-
sponsibilities of provisional self-
government institutions (delegated com-
petencies) and the competencies and re-
served responsibilities of SRSG on the
other hand (reserved competencies). As
ICJ highlighted in its advisory opinion of
22 July 2010, the Constitutional Frame-
work was part of a special legal order
and—as highlighted in its preamble -
aimed at transferring the responsibilities
to the provisional self-government insti-
tutions with a view to facilitating the de-
termination of Kosovo’s future status
while taking full account of all the rele-
780
vant factors including the will of the
people.
Constitutional identity [Identitet
kushtetues; Ustavni identitet; Verfas-
sungsidentität] - Fundamental principles
and values embodied in a constitution
that are considered inviolable and vital to
the constitutional order of a given state or
society. Constitutional identity strongly
expresses some constitutional values
which serve as a platform for the juris-
prudential policy in the constitutional
control system. For example, pursuant to
CRK, the principle of secularity and mul-
ti-ethnicity are considered to be part of
the constitutional identity, whereas the
federal regulation and fundamental rights
and freedoms are considered to be part of
the constitutional identity in the German
constitution.
Constitutional interpretation [Inter-
pretim kushtetues; Ustavno tumačenje;
Verfassungsauslegung] - Definition of
the meaning of a constitutional norm in-
cluding the procedure and the methodol-
ogy used by judges to read, from an in-
terpretative perspective, the articles of
the constitution. In decentralized systems
of constitutional justice, every judge may
give interpretative constitutional deci-
sions; in centralized models, the constitu-
tional courts are final authorities for
providing constitutional interpretation.
There are various models of constitution-
al interpretation, such as textual interpre-
tation, legislative intention, progressive
interpretation, etc., depending on the el-
ement considered essential in determin-
ing the meaning of a constitutional norm.
Constitutional judge [Gjyqtar
kushtetues; Ustavni sudija; Verfassungs-
richter] - Judge/member of a constitu-
tional court. In countries with centralized
system of constitutional review, constitu-
tional disputes are reviewed by constitu-
tional judges. Constitutional judges are
not career judges and they typically serve
for a limited mandate. The procedure for
their appointment/election differs from
the procedure for the appoint-
ment/election of career/ordinary court
judges.
Constitutional law [E drejta
kushtetuese; Ustavno pravo; Verfas-
sungsrecht] - a) branch of public law; b)
collection of constitutional norms and
principles that determine the form of
state government, define the constitu-
tional powers of state bodies, that is, the
legislative, executive, and the judiciary,
and guarantee constitutional rights and
freedoms. Depending on how constitu-
tional norms are presented and struc-
tured, constitutional law may be codified,
that is, summarized in a single act called
‘constitution’, or uncodified, which is a
set of written and unwritten constitution-
al norms (in the form of constitutional
and parliamentary conventions, case law)
as in the case of the English constitution-
al law. Some constitutionalists also make
a distinction between institutional consti-
tutional law and constitutional law on
human rights.
Constitutional limitation [Kufizim
kushtetues; Ustavno ograničenje; Verfas-
sungsbeschränkung] - A term that refers
to the limitations set forth by constitu-
tion, thus it refers to permitted constitu-
tional limitations when exercising free-
doms and rights defined by constitution
and it also refers to constitutional limita-
tions to the work of state bodies.
Constitutional order [Rend kushtetues;
Ustavni poredak; Verfassungsordnung] -
Set of constitutional principles and norms
of a state or supranational organization.
Constitutional review of constitutional
draft-amendments [Kontroll i
kushtetutshmërisë se projekt-
amendamenteve kushtetuese; Kontrola
ustavnosti predloga ustavnih amand-
mana; Verfasssungsmäßigkeitsprüfung
der Verfassungszusätzesentwürfe] - Pre-
liminary control of the compatibility of
constitutional draft-amendments with the
constitution itself. This control is exer-
cised by constitutional courts which have
the jurisdiction to determine whether or
not the process of constitutional amend-
ments violates the basic structure or fun-
damental values embodied in the consti-
tution. The process of reviewing the
compatibility of constitutional draft-
amendments with the constitution is set
forth by Article 113 of the Constitution
of the Republic of Kosovo, which pro-
vides that, “The President of the Assem-
bly of Kosovo shall refer the proposed
Constitutional amendments before ap-
proval by the Assembly to confirm that
the proposed amendment does not dimin-
ish the rights and freedoms guaranteed by
Chapter II of the Constitution”.
Constitutional value [Vlerë kushtetuese;
Ustavna vrednost; Verfassungswerte] -
The most essential matters and principles
of a constitution or constitutional democ-
racy. These constitutional values serve
not only as a guideline for the state au-
thorities, but also as a basis for the exer-
cise of constitutional responsibilities.
Some of the most popular constitutional
values include democracy, freedom, and
human rights, rule of law, free market,
etc. In some states, some constitutional
values have created a special identity and
are inviolable, such as the republican
form of government (Constitutions of
France and Italy), federalism (Constitu-
tion of Germany) or secularism (Consti-
781
tution of the Republic of Turkey). Under
Article 7 of the Constitution of the Re-
public of Kosovo, “The constitutional or-
der of the Republic of Kosovo is based
on the principles of freedom, peace, de-
mocracy, equality, respect for human
rights and freedoms and the rule of law,
non-discrimination, the right to property,
the protection of environment, social jus-
tice, pluralism, separation of state pow-
ers, and a market economy”.
Constitutional violation [Shkelje
kushtetuese; Ustavna povreda; Verfas-
sungsverletzung] - Violation of the con-
stitution, which is considered as the
highest-rank legal act, by a state authori-
ty in the framework of the exercise of
constitutional competencies (for example
the violation of the Constitution by the
President of the Republic, see Article 91
and 113 para. 6 of the CRK). In concrete
constitutional justice, constitutional vio-
lations refer to violations of constitution-
al freedoms or rights (that is, a violation
of the subjective law) as opposed to con-
stitutional violations by general legal acts
(law, regulation, etc.), which is the so-
called abstract constitutional justice.
Constitutionalism [Konstitutionalizem;
Konstitucionalizam; Konstitutionalisier-
ung] - A legal doctrine according to
which the government system is regulat-
ed through constitutional norms, includ-
ing the guarantee of constitutional rights
and freedoms, and the establishment of
checks and balances among the branches
of power.
Constructive vote of no confidence
[Mocion konstruktiv i votëbesimit; Kon-
struktivni predlog za izlasavanje nepo-
verenje; Konstruktives Misstrauensvo-
tum] - A mechanism whereby a parlia-
ment may present a vote of no confi-
dence to the government only by electing
782
a subsequent prime minister by a majori-
ty vote of all members of the parliament.
See for example Article 67 of the Basic
Law of the Federal Republic of Germa-
ny.
Consultative Council for Communities
[Këshilli Konsultativ për Komunitete;
Konsultativni savet za zajednice; Konsul-
tativrat für Gemeinden] - is constitutional
institution acting under the authority of
the President of the Republic of Kosovo,
representing all communities in Kosovo.
The Council is composed, among others,
of representatives of the community as-
sociations. The aim of Consultative
Council for Communities is to enable
regular exchanges between the communi-
ties and the Government of Kosovo and
afford the communities the opportunity
to give their comments in an early stage
on legislative and political initiatives that
may be prepared by the Government, so
that their views are integrated in the said
projects and programs.
Convention against Torture and Other
Cruel, Inhuman or Degrading Treat-
ment or Punishment [Konventa kundër
Torturës dhe Trajtimeve e Ndëshkimeve
të tjera Mizore, Jonjerëzore dhe
Poshtëruese; Konvencija protiv mučenja i
drugih okrutnih, nehumanih i ponižava-
jući postupaka ili kažnjavanja; Überein-
kommen gegen Folter und andere
grausame, unmenschliche oder erniedri-
gende Behandlung oder Strafe] - Adopt-
ed by the UN General Assembly on 10
December 1984, this Convention entered
into force on 26 June 1987. Under this
Convention, the states are obliged to take
effective legislative, administrative, and
judicial measures to prevent the acts of
torture in every part of the territory under
their jurisdiction and no circumstances
(including the state of emergency, state
of war or internal political instability)
may serve as a ground to apply torture.
Convention on the Elimination of All
Forms of Discrimination Against
Women [Konventa për Eliminimin e të
gjitha Formave të Diskriminimit ndaj
Gruas; Konvencija o eliminisanju svih
oblika diskriminacije nad ženama;
Übereinkommen zur Beseitigung jeder
Form von Diskriminierung der Frau] -
Under this Convention, which entered in-
to force in 1981, States Parties shall take
in all fields, in particular in the political,
social, economic and cultural fields, all
appropriate measures, including legisla-
tion, to ensure the full development and
advancement of women, for the purpose
of guaranteeing them the exercise and en-
joyment of human rights and fundamen-
tal freedoms on the basis of equality with
men (Article 3 of the Convention). The
measures provided by the Convention in-
clude: embodying the principle of the
equality of men and women in the na-
tional constitutions; establishing legal
protection of women’s rights on an equal
basis with men; and securing through
competent national tribunals the effective
protection of women against any act of
discrimination. This convention is part of
the list of eight international instruments
of human rights which is directly appli-
cable in the legal order of the Republic of
Kosovo (see Article 22 of CRK).
Convention on the Elimination of All
Forms of Racial Discrimination [Kon-
venta për Eliminimin e të gjitha Formave
të Diskriminimit Racial; Konvencija o
eliminisanju svih oblika rasne diskrimi-
nacije; Internationale Übereinkommen
zur Beseitigung jeder Form von Ras-
sendiskriminierung] - Convention adopt-
ed and opened for signature and ratifica-
tion by Resolution 2106A (XX) of the
General Assembly, of 21 December
1965. This Convention stipulates the ob-
ligation of states to condemn racial dis-
crimination and timely monitor, by all
the appropriate means, every form of ra-
cial discrimination and help races under-
stand each other.
Convention on the Rights of the Child
(CRC) [Konventa për të Drejtat e
Fëmijës; Konvencija o pravima detet;
Übereinkommen über die Rechte des
Kindes] - Adopted by the US General
Assembly in 1989, the Convention en-
tered into force in 1990 to provide a spe-
cial legal and institutional protection to
children. The Convention provides a full
range of civil, cultural, economic, social,
and political rights for the children. This
Convention falls under the category of
international acts of human rights that are
directly applicable in the Republic of Ko-
sovo.
Copenhagen Criteria [Kriteret e Ko-
penhagës; Kriterijumi iz Kopenhagena;
Kopenhagener Kriterien] - Criteria that
candidate states must meet in order to ac-
cess the EU. These criteria, known as
Copenhagen Criteria, were set forth by
the European Council in 1993 and in-
clude the stability of institutions guaran-
teeing democracy, rule of law, human
rights and protection of minorities, mar-
ket economy, and the capacity to cope
with competitive pressure and market
forces within the EU. These criteria in-
clude the ability of a state to undertake
the obligations deriving from member-
ship, including the capacity to effectively
implement regulations, standards, and
policies that constitute the acquis of the
EU.
Council of Europe [Këshilli i Evropës;
Savet Evrope; Europarat] - Pan-European
political organization established in 1949
783
to empower democracy, promote human
rights and freedoms, and support the ap-
plication of the rule of law. CoE is cur-
rently composed of 47 member states.
Following the adoption of the European
Convention on Human Rights and Fun-
damental Freedoms in 1950, the CoE has
had a powerful influence on democratiza-
tion process and the protection of human
rights and freedoms. The CoE influence
was particularly evident in East European
countries, which undertook profound po-
litical, constitutional, and legal reforms
after the collapse of communism. The
CoE organizational chart contains two
central bodies: a) Parliamentary Assem-
bly; and b) Committee of Ministers; and
3 institutions: a) European Court of Hu-
man Rights; b) Congress of Local and
Regional Authorities; and c) Commis-
sioner for Human Rights.
Council of Europe Framework Con-
vention for the Protection of National
Minorities [Konventa Kornizë e Këshil-
lit të Evropës për Mbrojtjen e Pakicave
Kombëtare; Okvirna konvencija Saveta
Evrope za zaštitu nacionalnih; Rah-
menübereinkommen zum Schutz natio-
naler Minderheiten] - One of the Europe-
an instruments of human rights, whereby
member states assume the obligation to
protect and defend the ethnic, cultural,
linguistic, and religious identity of any
person that belongs to a national minori-
ty, and create the necessary conditions to
express, protect, and develop such identi-
ty. This Convention is part of the list of
international instruments of human rights
which is directly applicable in the Repub-
lic of Kosovo under Article 22 of the
Constitution of the Republic of Kosovo.
Council of Ministers of the European
Union [Këshilli i Ministrave i BE-së;
Savet ministara EU; Ministerrat der EU]
784
- This body represents the policies of EU
member states depending on the matters
under review or matters for which deci-
sion making at the EU level is required.
For example, if the matter pertains to the
environment, the Council will consist of
ministers of Environment of all member
states. The main functions of the Council
include: a) adoption of legislation (regu-
lations, directives, etc.) in cooperation
with the European Parliament; b) setting
forth economic policies and implement-
ing the foreign and security policy; and
c) approval of the EU budget in coopera-
tion with the European Parliament. The
Council is chaired by the President of the
Council who holds the mandate for a pe-
riod of six months. This is a rotating
function which enables every member
state to have the opportunity to lead the
Council, thus helping in ensuring the
continuity of operations in the Council.
Council of State [Këshilli i Shtetit;
Državni savet; Staatsrat] - (French: Con-
seil d’État), is the highest instance of
administrative judiciary in France. The
Council originates back in 1302. Under
the rule of Napoleon, it underwent reor-
ganization in 1872 to acquire more pow-
ers. In addition to reviewing administra-
tive appeals submitted by citizens, this
institution acts as a legal advisory body
for the executive power, because it ad-
vises the Government on drafting laws,
regulations, and decrees.
Council of the European Union
[Këshilli i Bashkimit Evropian; Savet
Evropske unije; Europäische Rat] - The
highest political body in European Un-
ion. It is composed of presidents or prime
ministers of EU member states and is
gathered four times a year to discuss and
determine the strategic and political ori-
entation of the EU. Therefore, the Euro-
pean Council is not a decision-making
body; it only sets the agenda of EU poli-
cies and approves the outcome expected
from the actions that need to be taken in
the future.
Coup d’état [Grushtshtet; Državni udar;
Staatsstreich (Coup d'état)] - Unconstitu-
tional overturn of an existing government
by means of military force typically by
members of a military group in order to
gain state power.
Court of Appeal of Kosovo [Gjykata e
Apelit të Kosovës; Apelacioni sud Koso-
va; Berufungsgericht Kosovo] - Second-
instance court of the Republic of Kosovo
that has jurisdiction over the entire terri-
tory of the Republic of Kosovo. The
Court is seated in Prishtina. This Court
has jurisdiction to review appeals lodged
against the decisions of the first-instance
courts; decide in a conflict of jurisdiction
between basic courts; and decide in other
matters as defined by law.
Court of Justice of the European Un-
ion [Gjykata e Drejtësisë e Bashkimit
Evropian, Sud pravde Evropske unije;
Europäischer Gerichtshof] - One of the
main bodies of the EU, which has juris-
diction to interpret the EU law, to give
preliminary decisions concerning the ap-
plication of the EU law, and to ensure the
application of the EU law. The Court was
established in 1952 and is seated in Lux-
embourg.
Cultural rights [Të drejta kulturore;
Kulturna prava; Kulturelle Rechte] - are
considered contemporary rights which
aim to materialize cultural and scientific
potentials of individuals and the whole
society. The cultural rights usually in-
clude the right to art and scientific crea-
tivity and academic freedom. The Consti-
tution of the Republic of Kosovo con-
tains several articles that guarantee the
cultural rights, including the rights of
minority communities, in order to pro-
mote and preserve their cultural heritage.
D
D’Hondt system [Sistemi d’Hondt; D
Hondt-ov sistem; D’Hondt-Verfahren] -
Formula for allocating seats in a parlia-
ment, which is also known as d’Hondt
method, named after the Belgian mathe-
matician from the 1870s. This formula is
used in proportional electoral systems to
allocate the seats in a parliament propor-
tionately with the votes won in the par-
liamentary elections. For more infor-
mation, refer to proportional electoral
system.
De facto - Latin term used to refer to a
“factual” matter “which currently exists”,
unlike the term “de jure”, which denotes
an action performed legally and by law.
De jure - Latin term meaning “according
to law”, or “acting pursuant to the appli-
cable legislation, or legally”.
De novo - Latin term meaning “anew”. It
refers to a new court proceeding in the
matter.
Decentralization [Decentralizim; Decen-
tralizacija; Dezentralisierung] - In the
general meaning, this term denotes the
process of delegating a part of a body’s
own powers to municipal or regional
units, thus granting them the right to reg-
ulate and govern within the limits of law
and under their responsibility a large part
of public matters.
Decision [Vendim; Odluka; Bescheid] -
Legal act of a public authority. Decisions
may be concrete and individual acts
when they regulate or determine an indi-
vidual or abstract matter. In cases when
decisions set forth general rules of con-
duct, they have a character of general
normative acts.
785
Declaration of Independence of the
Republic of Kosovo [Deklarata për
Pavarësi e Republikës së Kosovës;
Deklaracija o nezavisnosti Republike
Kosovo; Die Erklärung zur Unabhäng-
igkeit des Kosovo] - This is the most im-
portant political and constitutional docu-
ment of the Republic of Kosovo. It was
adopted on 17 February 2008 in Pristina,
in an extraordinary assembly meeting
through which democratically elected
leaders of the people of Kosovo declared
Kosovo an independent and sovereign
country. Legitimate representatives de-
clared Kosovo a democratic, secular and
multi-ethnic republic guided by princi-
ples of non-discrimination and equal pro-
tection by the law.
Decree [Dekret; Dekret/Ukaz; Dekret] -
Secondary legal act typically issued by
the head of state or prime minister within
the scope of their constitutional mandate
to decide on matters that fall under their
constitutional jurisdiction. According to
Article 84 paragraph 4 of of the Constitu-
tion of the Republic of Kosovo, the pres-
ident, “[...] issues decrees in accordance
with this Constitution”. Examples of
presidential decrees include decrees on
the appointment of judges or prosecutors,
on the dissolution of assembly, on the
declaration of a state of emergency,
promulgation of laws adopted by the as-
sembly, etc.
Dedicated income [Të ardhurat e dedi-
kuara; Namenski prihodi; Zweckge-
bundenes Einkommen] - shall mean pub-
lic money deriving from certain source of
income and legally required to be allo-
cated to a certain budgetary organization
and/or for a particular purpose.
Delegation [Delegim; Delegiranje/ pov-
erene nadležnosti; Delegierung] - Pursu-
ant to the Law No 03-040 on Local Self-
786
Governance in Kosovo, delegation means
transfer by a law of powers from the cen-
tral government bodies to lower-level
self-government units and the execution
of such powers by the latter. According
to LLSG, central authorities in the Re-
public of Kosovo shall delegate respon-
sibility over the following competencies
to municipalities, in accordance with the
law: a) cadastral records; b) civil regis-
tries; c) registration of voters; d) business
registration and licensing; e) distribution
of social assistance payments (excluding
pensions); f) forestry protection in the
municipal territory within the powers
delegated by the central authority, includ-
ing issuance of licenses for logging in
line with the rules approved by the Gov-
ernment.
Delegation of sovereignty [Bartja e sov-
ranitetit; Prenos suvereniteta; Sou-
veränitätsübertragung] - Partial delega-
tion of sovereign powers of an EU mem-
ber state or another intergovernmental in-
stitution in order to achieve the purposes
of the intergovernmental organizations
particularly in the field of security, de-
fence, common market, etc. In the consti-
tutional law, these clauses are known as
constitutional clauses for partial transfer
of sovereignty to an intergovernmental
organization. Article 20 of the Constitu-
tion of the Republic of Kosovo provides
that, “The Republic of Kosovo may on
the basis of ratified international agree-
ments delegate state powers for specific
matters to international organizations.”
The agreements on partial delegation of
sovereignty and membership to intergov-
ernmental organizations may determine
the direct applicability and superiority of
the intergovernmental organization
norms (such as the principle of EU law
superiority), and these agreements are
typically ratified by the assembly with a
qualified majority votes or approved by a
referendum.
Democracy [Demokracia; Demokratija;
Demokratie] - One of the earliest forms
of citizens’ participation in the political
life and state affairs. The term “democra-
cy” originates from Greek language de-
mos (people) and kratos (authority/rule)
meaning “the rule of the people”. How-
ever, the concept of ancient democracy
was of an inclusive nature given that only
citizens enjoying full political rights had
the legal privilege to decide on political
issues. As the most popular political sys-
tem in the world, democracy relies on the
principle that the power is exercised by
the people, originates from the people
and is materialized from the people.
Therefore, democracy materializes itself
only through the people’s support to-
wards democratically legitimizing the
state power through fair and free elec-
tions. However, the functionality of de-
mocracy is only ensured based on the
principle of separation of powers; the
guarantee of political rights and freedoms
and based on the recognition of political
rights of minorities. Although the citi-
zens’ political will may be materialized
directly (the direct democracy), the mate-
rialization of political will through elect-
ed political representatives (representa-
tive democracy) is today the prevailing
form, which is otherwise known as repre-
sentative democracy.
Demos - Ancient Greek word meaning
“people”. In political literature, the word
“demos” refers to the people or the peo-
ple’s sovereignty.
Department [Departament; Depart-
man/Odeljenje; Abteilung] - Internal or-
ganizational unit of a ministry or central
government bodies.
Deputy [Deputet; Poslanici;
Abgeordnete] - Elected representatives of
the people to a national, regional, or su-
pranational (European Parliament) legis-
lature, exercising their representing func-
tion and mandate for a limited period of
time.
Diplomatic immunity [Imunitet diplo-
matik; Diplomatski imunitet; Diploma-
tische Immunität] - Set of privileges and
legal guarantees that diplomats enjoy in a
foreign state. The purpose of privileges
and immunity is not for the individuals to
benefit but to ensure that the functions of
diplomatic missions, which represent a
state, are discharged efficiently. The dip-
lomatic immunity is regulated in detail
by the Vienna Convention on Diplomatic
Relations (1961) and the Vienna Conven-
tion on Consular Relations (1963).
Diplomatic representative [Përfaqësues
diplomatikë; Diplomatski predstavnici;
Diplomatische Vertreter] - Official ap-
pointed by a state to carry out diplomatic
service and functions in one or more oth-
er states or in an international organiza-
tion.
Direct effect [Efekti direct; Neposredni
efekat; Unmittelbare Anwendung] - One
of the most important principles set forth
by Court of Justice of the European Un-
ion (see case Van Gend & Loos no.
26/62), under which some EU legal acts
are directly applicable in the legal sys-
tems of Member States. Under this prin-
ciple, the EU legal acts set forth concrete
rights and obligations for individuals and
must be applied by national courts in a
direct manner.
Direct effect doctrine [Doktrina e efektit
të drejtpërdrejtë; Doktrina direktnog
efekta; Unmittelbare Anwendbarkeit] -
One of the most important principles of
the EU law according to which individu-
787
als may request direct applicability of a
provision of EU law before the local
courts or EUCJ. Although not specifical-
ly stipulated in treaties, this principle has
been affirmed by the case law of the
Court of Justice in the case Van Gend en
Loos (1963), in which the Court empha-
sized that the EU law does not only set
the obligations for the EU member states,
but also determines the rights for indi-
viduals.
Directive (EU) [Direktivë; Direktiva;
Richtlinie] - In EU law, a directive is a
secondary legal act of the European Un-
ion, which requires that Member States
reach a certain outcome without impos-
ing a legal instrument for achieving such
outcome. The main difference between
an EU directive and EU regulation is that
the latter is self-enforceable and requires
no enforcement measure. Directives are
adopted by the Council and the Assembly
following the procedures set forth by EU
treaties, and once adopted, they are
transposed into the legal systems of the
Member States for enforcement.
Discrimination [Diskriminim; Diskrimi-
nacija; Diskriminierung] - Situation
where one person is treated less favoura-
bly than another person under a compa-
rable situation, on the basis of nationality
or affiliation with a community, social
and national origin, race, ethnicity, col-
our, birth, origin, sex, gender, gender
identity, sexual orientation, language, cit-
izenship, religion and faith, political af-
filiation, political thought or other
thoughts, social or personal situation,
age, family situation or civil status, preg-
nancy, postpartum period, wealth, health
status, disability, genetic inheritance, or
other grounds.
Dissenting opinion [Mendim mospa-
jtues; Izdvojeno mišljenje; Abweichende
788
Meinung] - disagreement of one or more
judges with the opinion of the majority of
a court. Dissenting opinions are attached
in judicial cases reviewed by trial panels.
Pursuant to Rule 61 of RoPCCK “a
Judge of the Court shall have the right to
prepare a dissenting opinion to the Judg-
ment of the Court on the merits of a re-
ferral. A dissenting opinion may be
joined by other Judges and shall state
specifically the reasons why the Judge
disagrees with the opinion 32 of the ma-
jority or plurality of the Court. A dissent-
ing opinion to a Judgment of the Court
shall be filed, in so far as it is possible to
do so, with the Judgment, become part of
the case file, shall be published with the
Judgment, and shall be served on the par-
ties at the same time as the Judgment”.
Dissolution of the parliament [Shpërn-
darje e parlamentit; Raspuštanje parla-
menta; Auflösung des Parlaments -
marks the end of a legislature and the or-
ganization of new elections to constitute
the new parliament. The dissolution of
the parliament is manifested in parlia-
mentary and semi-presidential systems of
government and may result from a politi-
cal crisis in the parliament or when the
government loses the parliamentary con-
fidence through a motion of no confi-
dence raised by the parliament. Under
Article 82 of the Constitution of the Re-
public of Kosovo, the Assembly shall be
dissolved in the following cases: (a) if
the government cannot be established
within sixty (60) days from the date
when the President of the Republic of
Kosovo appoints the candidate for Prime
Minister; (b) if two thirds (2/3) of all
deputies vote in favour of dissolution of
the Assembly; (c) if the President of the
Republic of Kosovo is not elected within
sixty (60) days from the date of the be-
ginning of the president’s election proce-
dure; and (d) following a successful vote
of no-confidence against the Govern-
ment.
Draft law [Projektligj; Predlog zakona;
Gesetzesentwurf] - Preliminary legisla-
tive draft prepared by bodies that enjoy
the right to undertake legislative initia-
tives in order to regulate or amend a cer-
tain field or policy. The draft law is sub-
ject to a consultative stage and review
prior to being subject to the approval by
the parliament.
E number of votes necessary for a candi-
Election Complaint and Appeal Panel
(ECAP) [Paneli Zgjedhor për Ankesa
dhe Parashtresa; Izborno veće za žalbe i
predstavke; Wahlbeschwerdeausschuss] -
Under the electoral law of the Republic
of Kosovo, ECAP is an independent
body that has the jurisdiction to decide
on complaints related to the election pro-
cess under the law and election rules.
Electoral area [Zonë zgjedhore; Izborna
jedinica; Wahlzone] - territorial area in
which the electorate elects members of a
representative body at central, regional,
or local level. For example, for the pur-
pose of parliamentary elections, the elec-
toral territorial map in the Great Britain
is divided into a total of 650 electoral ar-
eas which corresponds to the total num-
ber of the members of the House of
Commons. On the other hand, the Repub-
lic of Kosovo is considered to be a single
electoral area.
Electoral College [Kolegj Elektoral; Iz-
borno telo; Wahlmännerkollegium] - Es-
tablished by Article 2 of the US Constitu-
tion, the Electoral College is a formal
body which elects the president and the
vice president of the United States. Every
state has as many electors in the Electoral
College as it has representatives and sen-
ators in the US Congress, and the District
of Columbia has three electors. In the US
presidential elections, votes vote for the
list of electors who promise to cast their
votes in the Electorate College. The Elec-
torate College is composed of 538 elec-
tors (equivalent to the number of mem-
bers in the House of Representatives and
the Senate) and a candidate must win 270
votes from electors (50 % + 1) to become
the head of state.
Electoral threshold [Prag elektoral; Iz-
borni prag; Wahlhürde] - The minimal
date or political party to secure represen-
tation in parliament. This institute of
electoral law is used in proportional elec-
toral systems, and aims at encouraging
small parties to enter pre-election elec-
toral agreements with larger political par-
ties in order to optimize their political
representation. The electoral threshold
has been introduced by the Law no. 03/L-
073 on General Elections in the Republic
of Kosovo, which stipulates that the hun-
dred (100) seats of the Assembly shall be
allocated in the following manner based
upon the total number of valid votes re-
ceived by each Political Entity: a)
amongst political entities representing the
community of Serbs and other non-
majority communities; and amongst the
political entities which do not represent
the Serb community and non-majority
communities and which have received at
least five percent (5%) of the total valid
votes for the Assembly elections.
Electorate [Elektorat, Biračko telo;
Wählerschaft] - Entirety of the registered
voters who have the right to vote and en-
joy the right to vote in local, regional, or
central elections, in line with the elec-
toral legislation.
789
Employer [Punëdhënës; Poslodavac;
Arbeitgeber] - Under Labour Law no.
03/L-212, employer is a natural or legal
person who employs an employee and
pays a salary for the performed work or
services.
Enel k. Costa (1964) - See the Principle
of primacy of EU law.
Energy Regulatory Office [Zyra e
Rregullatorit për Energji; Regulatorna
kancelarija za energiju Energie-
Regulierungs-Büro] - Independent agen-
cy operating in the energy sector, estab-
lished by Law no. 05/L-084 on Energy
Regulatory Office, the duties of which
include the issuance of licences in the
energy sector, certification of transmis-
sion operators in the energy sector, estab-
lishment and functioning of effective and
competitive energy markets, consumer
protection, and determination of criteria
to regulate fees, terms and conditions for
energy supply.
English Bill of Rights (1689) - One of
the earliest constitutional acts in England
that strengthened the separation of pow-
ers and guaranteed the individual rights
and freedoms, including the freedom of
expression.
Environmental accident [Aksident
mjedisor; Ekološka nesreća; Umweltun-
fall] - Sudden, uncontrolled event caused
by release, discharge, or disposal of haz-
ardous materials in the environment.
Environmental consent [Pëlqim
mjedisor; Ekološka saglasnost; Um-
weltgenehmigung] - In the framework of
legal standards concerning the environ-
ment, this term includes the Law on En-
vironmental Impact Assessment and cer-
tain public and private projects which
might have a significant environmental
impact. These projects are subject to an
administrative procedure whereby an en-
790
vironmental consent is obtained. The
purpose of the environmental consent is
to prevent and minimize the adverse en-
vironmental impact that an executed pro-
ject might have.
Environmental Impact Assessment
(EIA) [Vlerësim i ndikimit në mjedis;
Procena uticaja na životnu sredinu; Um-
weltverträglichkeitsprüfung] - In envi-
ronment law, an EIA is the process which
determines the potential damages caused
to the environment by construction or
other activities.
Environmental information [Infor-
macion mjedisor; Ekološke informacije;
Umweltinformation] - Any information
in written, visual, oral, electronic form or
any other material concerning the state of
the elements of environment, measures,
reports, cost-benefit analysis and the state
of human health (see Law no. 03/L-025
on Environmental Protection of the Re-
public of Kosovo).
Environmental law [E drejta mjedisore;
Ekološko pravo; Umweltrecht] - Set of
laws, conventions, and bylaws that regu-
late the integrated system of environmen-
tal protection. The purpose of the envi-
ronmental law is to protect the environ-
ment and biodiversity by promoting the
concept of sustainable development. En-
vironmental acts involve the participation
of the public in environmental decision-
making, rational use of natural resources,
and regional and international coopera-
tion in the field of environment. Envi-
ronmental protection is a constitutional
value in Kosovo (Article 52), under
which, nature and biodiversity, environ-
ment and national inheritance are every-
one’s responsibility and that everyone
should be provided with an opportunity
to influence the decisions pertaining to
the environment in which they live
he/she lives. In addition, Swiss Constitu-
tion (Article 73) provides that Confedera-
tion and the Cantons shall endeavour to
achieve a balanced relationship between
nature and its capacity to renew itself and
the demands placed on it by the popula-
tion, in order to ensure sustainable devel-
opment.
Environmental permit [Leje mjedisore;
Ekološka dozvola; Umweltgenehmigung]
- A written consent issued by public au-
thorities for certain types of activities and
projects which may cause disturbance to
the environment.
EU Regulation [Rregullore e BE-së;
Regulativa EU; EU-Verordnung] - EU
legal act which unlike a directive is di-
rectly applied in the legal system of the
EU Member States.
EULEX - EU mission installed in Koso-
vo in 2008 to assist institutions, judicial
authorities, and law enforcement agen-
cies in Kosovo towards achieving effec-
tive justice based on the rule of law.
European Central Bank [Banka
Qëndrore Evropiane; Evropska centralna
banka; Europäische Zentralbank] - One
of EU bodies and central bank to the ma-
jority of EU member states that have ac-
cepted Euro as their currency. ECB is
seated in Frankfurt and has powers to
draft EU banking policies and supervise
implementation of monetary policies in
EU member states.
European Charter for Regional or Mi-
nority Languages [Karta Evropiane për
Gjuhët Regjionale apo Minoritare;
Evropska Povelja o regionalnim ili man-
jinskim jezicima; Europäische Charta der
Regional- oder Minderheitensprachen] -
European treaty adopted in 1992 under
the auspices of the Council of Europe to
protect and promote historical languages
and languages of minorities in Europe.
European Charter of Local Self-
Government [Karta Evropiane për Au-
tonomi Lokale; Evropska povelja o lo-
kalnoj autonomiji; Europäische Charta
der kommunalen Selbstverwaltung] -
This charter was adopted in 1985 by the
Council of Europe as a regional instru-
ment that would advance the principles
of local self-government in the European
constitutional sphere. The main purposes
of the Charter include the establishment
of the constitutional foundations for the
right to local self-government and com-
mitment of member states to provide lo-
cal government units with an adequate
degree of political, financial, and admin-
istrative autonomy in order to materialize
the citizens’ right to effective local self-
government. The parties to the Charter
also agreed that local authorities must en-
joy the right to discretionary decision
making within their jurisdiction in order
to ensure the free exercise of their pow-
ers and adherence to the principle of lo-
cal autonomy recognized by the Consti-
tution or domestic legislation. Article 123
of the Constitution of the Republic of
Kosovo provides that the activity of local
self-government bodies is based, among
others, on the European Charter of Local
Self-Government, and that the authorities
of the Republic of Kosovo shall observe
and implement the European Charter of
Local Self Government to the same ex-
tent as that required of a signatory state.
European Commission [Komisioni
Evropian; Evropska komisija; Eu-
ropäische Kommission] One of the most
important bodies of the European Union,
the European Commission is responsible
for drafting EU projects, enforcing its
decisions, and ensuring that the EU law
is applied. The Commission acts as a col-
legial body and shares similar features
791
with the government of a state. The Eu-
ropean Commission is currently com-
posed of 28 members (informally known
as “commissioners”) elected in line with
the formula “one state-one member”. The
Commission is seated in Brussels and
Luxembourg.
European Commission for Democracy
through Law - Venice Commission
[Komisioni Evropian për Demokraci
përmes Ligjit; Evropska komisija za
demokratiju kroz pravo; Die Europäische
Kommission für demokratie durch Recht
die Venedig-Kommission] - is an adviso-
ry body of the Council of Europe for
constitutional issues composed of inde-
pendent experts of constitutional law.
The key function of the Venice Commis-
sion is to provide legal opinions to mem-
ber states on matters related to constitu-
tional justice, human rights and free-
doms, electoral issues including demo-
cratic institutions. The Venice Commis-
sion has also supported the Member
States aspiring to bring their legislation
in line with the recognized standards of
European constitutional heritage.
European Convention for the Protec-
tion of Human Rights and Fundamen-
tal Freedoms and its Protocols [Kon-
venta Evropiane për Mbrojtjen e të
Drejtave dhe Lirive Themelore të Njeriut
dhe Protokollet e saj; Evropska kon-
vencija za zaštitu ljudskih prava i osnov-
nih sloboda i njeni protokoli; Konvention
zum Schutz der Menschenrechte und
Grundfreiheiten und ihre Protokolle] -
This treaty was adopted by the Council
of Europe in 1950 and entered into force
in 1953 to guarantee and ensure the im-
plementation of individual and political
rights and freedoms. The Convention was
ratified by 47 states and is applicable in a
geographical area inhabited by 800 mil-
792
lion people. Under Article 1 of the Con-
vention, every high contracting party is
obliged to protect the human rights and
freedoms guaranteed by the Convention.
The content of the guarantees of free-
doms and rights in this Convention has
been gradually broadened to encompass
the right to property, the right to educa-
tion, the right of choice, the freedom
from discrimination and the freedom of
movement. The protocols to the Conven-
tions have abolished the death penalty
under all circumstances. The rights and
freedoms guaranteed by the Convention
are applicable through the European
Court of Human Rights, which receive s
requests from any person, non-
governmental organization, or group of
individuals, who allege that they are vic-
tim of their rights set forth by the Con-
vention or its protocols being violated by
a High Contracting Party. Since its entry
into force, the Convention has had an un-
precedented legal impact in the EU area
in terms of both the implementation of
legal reforms in member states and im-
provement of the application of national
standards for the protection of human
rights and freedoms. In some states, as in
Great Britain, the Convention was incor-
porated and domesticated in a special
law, and in other countries, as in the Re-
public of Austria, the European Conven-
tion has acquired a constitutional status.
The Convention has acquired a high-
ranking legal position in CRK, which in-
corporates the Convention in the list of
international acts of human rights which
are directly applicable, thereby giving it
priority, in case of conflicts, over the
provisions of laws and other acts of pub-
lic institutions. Moreover, CRK requires
from the public authorities to interpret
the human rights and fundamental free-
doms guaranteed by the Constitution
consistently with the court decisions of
the European Court of Human Rights.
European Council [Këshilli Evropian;
Evropski Savet; Europäischer Rat] - See
European Union Council
European Court of Human Rights
(ECtHR) [Gjykata Evropiane për të
Drejtat e Njeriut; Evropski sud za ljudska
prava; Europäischer Gerichtshof für
Menschenrechte] - Supra-national court
established in 1959 in the framework of
the Council of Europe to decide on
claims brought by individuals, non-
governmental organizations, and states,
pertaining to the violation of freedoms
and rights provided by the ECHR. The
Court’s jurisdiction covers also the mat-
ters related to the interpretation and ap-
plication of the Conventions and its pro-
tocols. The Court is composed of 47
members, with each of them representing
one member state to the Council of Eu-
rope. When finding that the Convention
or any of its protocols were violated, the
Court may award fair compensation to
the injured party. The Court’s decisions
are binding and enforced by the Commit-
tee of Ministers of the Council of Europe.
This Court has played an extraordinary
role in the European legal space by influ-
encing the enhancement of the respect for
human rights and freedoms, which has
led the Court to acquire the attributes of a
European constitutional court on human
rights.
European Cultural Convention (ECC)
[Konventa Kulturore Evropiane;
Evropska kulturna konvencija; Eu-
ropäisches Kulturabkommen] - nterna-
tional agreement adopted in 1954 aiming
at European cooperation in the field of
culture, education, youth, and sports.
This Convention aims at encouraging
cultural cooperation among states and
protecting the cultural heritage as part of
the common European heritage.
European Ombudsman [Ombudsper-
soni Evropian; Evropski ombudsman;
Europäischer Bürgerbeauftragte] - is an
independent body that functions within
the framework of the European Union,
investigates the citizens’ complaints, as-
sociations, and businesses, against activi-
ties of the EU institutions. The European
Ombudsman investigates in particular al-
legations for unfair behaviour, discrimi-
nation, lack of information, or unfair pro-
ceedings. The European Ombudsman is
elected by the European Parliament for a
5-year term with the right of re-election.
European Parliament [Parlamenti
Evropian; Evropski parlament; Eu-
ropäisches Parlament] - One of the most
important decision-making bodies in the
EU. This body gets its legitimacy
through direct election of its members
and the seats in the parliament are allo-
cated in proportion to the number of in-
habitants of each Member State. Follow-
ing the amendment of treaties, the com-
petencies of the Parliament have been
strengthened continuously in the area of
legislation and budget. A good part of the
EU legislation is now subject to the co-
decision procedure between the Parlia-
ment and the Council. The Parliament is
currently composed of 751 members
elected for a 5-year term. It is worth
mentioning that the seats in the Parlia-
ment are allocated based on the political
orientation and programs rather than their
ethnicity.
European Union [Bashkimi Evropian;
Evropska unija; Europäische Union] -
Supranational political and economic or-
ganization composed of 28 member
states, which have delegated a part of
793
their sovereignty to this organization in
order to coordinate activities in the field
of customs union; establish competition
rules necessary for the functioning of the
internal market, monetary policy for the
member states whose currency is the eu-
ro; and common commercial policy. The
main EU bodies are: the European Coun-
cil, European Assembly, Council of Min-
isters, European Commission, European
Court of Justice, Central European Bank,
and European Ombudsperson.
European Union Charter of Funda-
mental Rights [Karta për të Drejtat e
Njeriut e BE-së; Povelja EU o osnovnim
pravima; Charta der Grundrechte der Eu-
ropäischen Union] - Legally binding
charter for EU upon the entry into force
of the Lisbon Treaty in December 2009.
In addition to fundamental rights and
freedoms, this Charter includes the fun-
damental rights of “third generation”,
such as: data protection, right to have a
transparent administration, etc. All rights
guaranteed by ECHR have been included
in this document.
Euthanasia [Eutanazi; Eutanazija; Eu-
thanasie (Selbstmord)] - From ancient
Greek “good death”, this term refers to
the practice of intentionally ending the
life of a person upon his/her request. Eu-
thanasia is also called “mercy killing”,
because it is done in cases when the per-
son suffers from a serious and incurable
disease. Euthanasia may be active, by as-
sisting the ill person to put an end to
his/her life, or passive, by not undertak-
ing anything that would continue his/her
life. ECtHR, in case Pretty vs. United
Kingdom, took a neutral stance concern-
ing euthanasia as it had refused to con-
clude that euthanasia is compliant with
Article 2 (Right to life) of ECHR. The
Court decided that it was up to the Mem-
794
ber States to regulate this matter by in-
ternal acts.
Ex ante review - Pre-trial or a priori re-
view. It refers to the review of legality or
constitutionality of an act prior to its en-
try into force.
Ex officio - Latin phrase which, in a le-
gal context, means ‘in line with the offi-
cial duty’. Mostly used in procedural law,
this term refers to the conduct of proce-
dures or undertaking of legal actions up-
on the initiative of a state authority, that
is, unilaterally. In some cases, this term is
used to denote the granting of a right or
legal privilege. For example, the French
Constitution (Article 56), when defining
the composition of the Constitutional
Council, provides that in addition to the
nine members of the Council, all former
Presidents of the Republic shall be ex of-
ficio members of the Constitutional
Council.
Ex post review - From Latin “ex post
fact”, meaning “after the fact, following
the fact, retrospective”. This term refers
to a subsequent court review.
Executive agency [Agjenci ekzekutive;
Izvršna agencija; Exekutivagentur] - In-
dependent administrative body estab-
lished by law which exercises an execu-
tive mandate within its scope of work.
Executive power [Pushtet ekzekutiv;
Izvršna vlast; Exekutive] - Contemporary
systems of government rely on the prin-
ciple of the separation of powers into leg-
islative, executive, and judicial power.
Executive power is a separate branch of
state power capable of implementing
laws and state policies. The organization
and constitutional scope of the executive
power is determined by the form of gov-
ernment applied in the given state. In
presidential systems, the executive power
is exercised by the head of state and
heads of governmental agen-
cies/ministries. In parliamentary systems,
the executive power is exercised by the
government as a collective state body,
which is subject to supervision by and
accountability to the parliament. One of
the most important functions of the exec-
utive power is to draft development pro-
grams and policies, propose laws, and
adopt secondary legislation (instructions,
regulations, etc.). Under Article 4 of the
Constitution of the Republic of Kosovo,
the executive power is exercises by the
Government of the Republic of Kosovo,
which is responsible for the implementa-
tion of laws and state policies, and is sub-
ject to parliamentary control.
Exhaustion of legal remedies [Shterim i
mjeteve juridike; Iscrpljivanje pravnih
sredstava; Erschöpfung der Rechtsmittel]
- In administrative law, this term refers to
a legal requirement/criterion on the basis
of which a party may initiate proceedings
of administrative conflict only after ex-
hausting the available administrative le-
gal remedies. The requirement that legal
remedies must be exhausted is a criterion
also for submitting an individual referral
to the constitutional court. Under Article
113 of the Constitution of the Republic
of Kosovo, “Individuals are authorized to
refer violations by public authorities of
their individual rights and freedoms after
exhausting all the legal remedies provid-
ed by law”.
Explanatory memorandum [Memoran-
dum Shpjegues; Memorandum sa obja-
šnjenjima; Erläuterungsmemorandum] -
Explanatory document for a draft legisla-
tive act that elaborates the main issues
addressed, objectives, and their link to
the government’s priorities and provides
recommendations. This is a very im-
portant instrument that comes prior to a
legislative process and informs the deci-
sion-making bodies on the influence and
regulating options of a draft legislative
act.
Extradition [Ekstradim; Ekstradici-
ja/Izručenje; Auslieferung] - Legal pro-
cedure whereby a state, upon a formal
request, hands over a person accused or
sentenced for having committed a crimi-
nal offence in the territory of another
state or jurisdiction.
F
Fair trial [Proces i rregullt gjyqësor;
Pravično suđenje; Gerechtes/Faires
Gerichtsverfahren] - One of the most
fundamental procedural human rights
which includes, amongst others, the right
of an individual to be heard in a trial, the
right to be presumed innocent until prov-
en guilty by a court decision, the accused
person’s right to be informed within the
shortest period of time and in his native
language of the charge brought against
him, the right to be defended and not be
subject to coercion to testify against one-
self or plead oneself guilty. This right is
guaranteed by Article 6 of the ECHR and
Articles 30 and 31 of the CRK.
Federal state [Shtet federal; Savezna
država; Bundesstaat] - Unlike a unitary
state, a federal state is a union of two or
more states which enjoy a broad political
independence within the federal state.
This state regulation is ensured through a
federal constitution, which sets forth, in a
vertical context, the limitations of consti-
tutional responsibilities of the federation
bodies (legislative, executive, and judi-
cial powers) on the one hand, and the
competencies of federal units (states) on
the other. Although the amount of federa-
tion powers differs from state to state, the
typical powers of a federation include the
795
right to amend the federal constitution,
approval of federal laws, representation
of the federal state in international rela-
tions, or military-related affairs and the
currency. Federal constitutions typically
set the boundary between the federation
powers and federal units based on the de-
scription of the so-called exclusive pow-
ers of federation through a clause reading
that, “any matter not falling under the ju-
risdiction of the federation bodies shall
fall under the jurisdiction of the bodies of
the federal unit.” The organization of
states under a federation is very popular
in the world and takes place typically in
states with a significant diversity in terms
of ethnicity, language, or religion, as is
the case with Switzerland, Belgium,
USA, Russian Federation, India, Austral-
ia, Germany, Pakistan, Brazil, etc.
Federalism [Federalizëm; Federalizam;
Föderalismus] - See ‘federal state’.
Financial Impact Assessment [Vlerësi-
mi i ndikimit financiar; Procena fi-
nansijskog uticaja; Gutachtenerstellung
zu den finanziellen Auswirkungen] - Im-
portant instrument in the legislative pro-
cedure used to assess the financial impact
of a draft law.
First reading of a draft law [Shqyrtimi i
parë i projektligjit; Prvo čitanje predloga
zakona; Erste Lesung eines Geset-
zentwurfs] - Under the Rules of Proce-
dure of the Assembly of Kosovo, the first
reading of a draft law means discussion
and voting of a draft law in principle.
Fiscal year [Viti fiskal; Fiskalna godina;
Haushaltsjahr] - Fiscal or budget year is
the period running from 1 January to 31
December in the same year in which the
state authorities refer to for budgetary
and taxation purposes.
Forced or compulsory labour [Puna e
detyruar ose e dhunshme; Prinudni ili
796
prisilni rad; Zwangsarbeit] - Referring to
Convention no. 29 of the ILO General
Conference the term “forced labour”
means any work or service required from
a person under the threat of a punishment
and which the person in question did not
provide voluntarily. Under paragraph 2
of Article 4 of ECHR, no one shall be re-
quired to perform forced or compulsory
labour except for labour required from a
detained person under conditions stipu-
lated by the law; work done in the
framework of military service or state of
emergency or natural disasters, and
works and services which are considered
to form part of normal civic obligations.
Forced labour is also abolished by Article
28 of the Constitution of the Republic of
Kosovo.
Foreigner [I/e huaj, Stranac; Auslän-
der/in] - Any natural person who is not a
citizen of a given state. Pursuant to the
Law no. 04/L-219 on Foreigners, a for-
eign person in the Republic of Kosovo is
considered to be any natural person who
is not a citizen of the Republic of Koso-
vo. This law regulates the conditions for
the entry, movement, stay, and employ-
ment of foreigners in the territory of the
Republic of Kosovo.
Framework Convention on Climate
Change [Konventa Kornizë për Ndry-
shime Klimatike; Okvirna konvencija o
klimatskim promenama; Klimarahmen-
konvention] - International environmen-
tal treaty adopted on 9 May 1992 in order
to fight climate changes and diminish of
concentration of greenhouse gases in the
atmosphere.
Free mandate [Mandat i lirë; Slobodan
mandat; Freies Mandat] - Parliamentary
standard in representative democracies
under which a deputy is the representa-
tive of the people and is not subject to
other obligations. The imperative man-
date was prohibited in France in 1789,
and the French Constitution (1958) sets
forth that “imperative mandates shall be
declared invalid”. Similarly, Article 70 of
CRK explicitly prohibits imperative
mandates for deputies whereas Article 10
(Oath of Deputies) of the Rules of Proce-
dure of the Assembly of Kosovo stipu-
lates that deputies take an oath in an hon-
est and committed manner that they will
carry out their duties and represent the
people, Kosovo's interests and interests
of all its citizens in a dignified manner.
Freedom of association [Liria e bash-
kimit; Sloboda udruživanja; Ver-
einigungsfreiheit] - The right to establish
an organization (e.g. association, founda-
tion, trade union, non-governmental or-
ganization, etc.) and the right to partici-
pate in activities of such organization.
The freedom of association may be sub-
ject to limitations set forth by law if do-
ing so is necessary to protect the consti-
tutional order, human rights and free-
doms, prevent the encouragement of ha-
tred on the basis of race, nationality, eth-
nicity or religion.
Freedom of belief, conscientiousness
and religion [Liria e Besimit, e
Ndërgjegjes dhe e Fesë; Sloboda vero-
vanja, savesti i veroispovesti; Glaubens-,
Gewissens-, und Religionsfreiheit] - The
right to accept and manifest religion; the
right to express personal beliefs and ac-
cept or refuse membership in a communi-
ty or religious group. Pursuant to Article
38 of the CRK, “No one shall be required
to practice or be prevented, contrary to
his/her consciousness, from practicing re-
ligion or make his/her opinions and be-
liefs public”. However, the freedom of
belief, conscientiousness and religion
may be subject to limitations if it is nec-
essary to protect public order and securi-
ty, health, or other people’s rights. The
freedom of belief is also guaranteed by
Article 9 of the ECHR.
Freedom of expression [Liria e shpre-
hjes; Sloboda izražavanja; Mein-
ungsäußerungsfreiheit (Meinungsfreiheit]
- One of the most fundamental human
rights guaranteed by a series of constitu-
tions and international acts of human
rights such as UDHR (Article 19), IC-
CPR (Article 19), ECHR (Article 10),
etc. In a general sense, the freedom of
expression includes the right to express,
distribute or receive information, opin-
ions, and other messages without inter-
ference from anyone or public authori-
ties. In its case law, ECtHR has continu-
ously considered the freedom of expres-
sion as the cornerstone of any democratic
society and a precondition for the exer-
cise of other rights. However, as stipulat-
ed by paragraph 2 of Article 10 of
ECHR, this right may be subject to “[...]
formalities, conditions, restrictions or
penalties as are prescribed by law and are
necessary in a democratic society, in the
interests of national security, territorial
integrity or public safety, for the preven-
tion of disorder or crime, for the protec-
tion of health or morals, for the protec-
tion of the reputation or rights of others,
for preventing the disclosure of infor-
mation received in confidence, or for
maintaining the authority and impartiality
of the judiciary.” The freedom of expres-
sion is guaranteed by Article 40 of the
Constitution of the Republic of Kosovo.
Freedom of gathering [Liria e tubimit;
Sloboda okupljanja; Versammlungsfrei-
heit] - a right to organize and participate
in meetings, protests and demonstrations.
This freedom is guaranteed by Article 43
of the CRK. Article 11 of ECHR in-
797
cludes, under the category of the freedom
of gathering, the right to form and to join
trade unions for the protection of work-
ers’ interests. Regardless of its im-
portance it poses for the democratic soci-
eties, the freedom of gathering may be
subject to other limitations set forth by
the law and that are necessary in a demo-
cratic society, in the interests of national
security or public safety, for the preven-
tion of disorder or crime, for the protec-
tion of health or morals, for the protec-
tion of the other people’s rights and free-
doms.
Freedom of movement [Liria e lëvizjes;
Sloboda kretanja; Bewegungsfreiheit] -
Part of the group of individual freedoms
and rights that guarantees everyone, in-
cluding foreigners staying legally in the
territory of a given state, to move freely
and without limitation, and choose their
residence within the given state. Under
Article 35 of the Constitution of the Re-
public of Kosovo, any person is entitled
to leave the country whereas the citizens
of the Republic of Kosovo will not be
prohibited from entering the territory of
the Republic of Kosovo. Paragraphs 2
and 3 of Article 35 of the Constitution of
the Republic of Kosovo stipulates that,
“limitations on this right may be regulat-
ed by law if they are necessary for legal
proceedings, enforcement of a court deci-
sion or the performance of a national de-
fence obligation”. The freedom of
movement is also guaranteed under Arti-
cle 2 of Protocol 4 to ECHR, but also in
the framework of the EU law whereby
the free movement of workers is a basic
principle of the Treaty as stipulated by
Article 45 of the Treaty on the Function-
ing of the European Union.
Freedom of thought [Liria e mendimit;
Sloboda mišljenja; Meinungsfreiheit] -
798
One of the fundamental human rights un-
der which everybody enjoys the right to
hold opinions and attitudes without inter-
ference from others and free from being
subject to legal limitations. As such, it is
closely linked to the freedom of expres-
sion and freedom of belief. The freedom
of thought is guaranteed not only by na-
tional constitutions but also by interna-
tional acts on human rights such as
UDHR (1948) which stipulates, in Arti-
cle 18, that, “Everyone has the right to
freedom of thought, conscience and reli-
gion.”
Freedom to form and join trade unions
[Liria e organizimit sindikal; Sloboda
sindikalnog organizovanja; Gew-
erkschaftsfreiheit] - Workers’ right to
form and join trade unions which freely
organize activities to defend their rights.
French Constitution of 1791
[Kushtetuta e Francës e vitit 1791; Fran-
cuski Ustav iz 1791. Godine; Frankreichs
Verfassung des Jahres 1791] - The first
French constitution (and the second in
Europe) which overthrew the absolute
monarchy of King Louis XVI and estab-
lished foundations of a limited constitu-
tional monarchy. The Constitution over-
threw the ancient regime and affirmed
the principles declared by the Declaration
of the Rights of the Man and of the Citi-
zen of 1789. The legislative power was
invested in the National Assembly, the
executive power in the King and the gov-
ernment, and the judicial power was kept
independent of the two other powers.
This Constitution is especially important
because it marked a historic victory
against the absolute power of the mon-
arch, and affirmed the freedoms and
rights of citizens and the principle of the
sovereignty of the people. However, in
the history of constitutional law, this is
known as a short-lived constitution be-
cause it was abrogated when Jacobin and
Republican forces took over, thereby re-
placing this Constitution with the Consti-
tution of 1793.
French Declaration of the Rights of the
Man and of the Citizen (1789)
[Deklarata Franceze për të Drejtat e
Njeriut dhe të Qytetarit (1789); Francus-
ka deklaracija o ljudskim i građanskim
pravima (1789); Die französische Erklä-
rung der Menschen- und Bürgerrechte
(1789] - One of the most important acts
of human rights in the political history
adopted in 1789. Influenced by the con-
cept of “natural law”, this Declaration in-
troduced a catalogue of fundamental hu-
man rights and freedoms such as the right
to life, right to equality, right to fair trial,
freedom of belief and expression and has
had an important impact not only in the
course of the French Revolution of 1789,
but also in the subsequent embodiment of
such values and rights in the constitutions
of various countries around the world.
Right from the beginning, Article 16 of
the Declaration stipulated that, “Any so-
ciety in which no provision is made for
guaranteeing rights or for the separation
and mutual control of powers, has no
Constitution at all.” It is worthy of note
that the current French Constitution
truthfully refers to the preamble of the
French Declaration of the Rights of the
Man and of the Citizen.
Fundamental rights and freedoms [Të
drejtat dhe liritë themelore; Osnovna
prava i slobode; Grundrechte und
Grundfreiheiten] - Rights guaranteed by
the constitution and/or primary legisla-
tion. Fundamental rights and freedoms
constitute the most important segment of
a constitutional democracy as they de-
termine the relation between the state au-
thority on one hand and citizens on the
other. These rights may be absolute (such
is the right to human dignity, right not to
be subject to torture, punishment or cruel,
inhumane and degrading treatment), that
is, rights on which no limitation can be
imposed, or relative, that is, rights which,
in certain cases, may be subject to limita-
tions set forth by law. The fundamental
rights and freedoms, as determined by
the Constitutional Court of Germany in
case Lüth (1958) are, first of all, rights of
protection of the citizen from the state
and constitute an objective system of
values which are binding on all state bod-
ies and are applied in all fields of the law.
G
Gender equality [Barazia gjinore; Rod-
na ravnopravnost; Gleichstellung der
Geschlechter] - A state where both men
and women enjoy the same individual
rights equally, including equal opportuni-
ties and access to sources or benefits.
Government [Qeveri/a; Vlada; Regier-
ung] - In a broad sense, this term refers to
the state. This notion is typically used to
refer to a state body that exercises execu-
tive power. Considering the separation of
powers, the government exercises the ex-
ecutive and administrative power. This
term is mainly used in parliamentary and
semi-presidential forms of government
because of its organic relation with the
parliament.
Green parties [Partitë e gjelbërta; Ze-
lene stranke; Grüne Parteien] are political
parties which engage, by their political
programs, in sustainable economic de-
velopment through preservation and pro-
tection of the environment and biodiver-
sity.
799
H the head of state such as in Switzerland
Hate Speech [Gjuha e urrejtjes; Govor
mržnje; Hassreden] - Various forms of
expressions addressed under circum-
stances where the manifestation of hatred
against a certain racial, ethnic, gender,
religious, sexual orientation, etc., group,
leads to violence and hatred among
communities. Hate speech does not enjoy
constitutional protection under Article 40
of CRK pursuant to which, the freedom
of expression can be limited by public
authorities in cases when it is necessary
to prevent encouragement or provocation
of violence and hostility on grounds of
race, nationality, ethnicity or religion.
ICCPR prohibits any advocacy for hatred
on the grounds of nationality, race, or re-
ligion, and provides that the encourage-
ment for discrimination, hostility, or vio-
lence shall be prohibited by law.
Head of state [Kreu i shtetit; Šef države;
Staatsoberhaupt] - represents the people’s
unity and the state sovereignty. Under
Article 4 of the Constitution of the Re-
public of Kosovo, the President of Koso-
vo represents the unity of the people and
is the legitimate representative of the
country in the country and abroad. De-
pending on the model of government,
constitutional competencies of a head of
state may range from formal and cere-
monial to those that are executive. Typi-
cally, in parliamentary systems constitu-
tional competencies are mainly limited
and ceremonial. In semi-presidential
(France) and presidential states (U.S.),
the head of state enjoys wide executive,
diplomatic, and military powers. In mo-
narchic states, a head of state is the mon-
arch whereas in republican states, the
head of state is president of the republic.
The constitutional practices recognize
other forms of collegial organization of
800
where each member of the Federal Coun-
cil acts as a president for a year, and in
Bosnia and Herzegovina where the insti-
tution of the head of state is composed of
three members.
Horizontal effect doctrine [Doktrina e
efektit horizontal; Doktrina horizontal-
nog efekta; Die Doktrin der horizontalen
Wirkung] - Concept of the German law
according to which regular courts, when
reviewing disputes between private per-
sons in the context of civil law, are
obliged to give cognizance and special
meaning to the fundamental rights pro-
vided by the constitution. Under this doc-
trine, constitutional rights form a system
of high-rank and objective values which
must be considered by the judiciary when
making a resolution on civil contests (see
Lüth case EUEJ 1958).
House of Commons - The lower house
of the British Parliament composed of
650 members elected by the British elec-
torate to represent their interests and
rights. Some of the main functions of the
House include the legislative function
and the control of the government works
through parliamentary questions and oth-
er instruments of parliamentary control.
Although not formally elected by the
House of Commons, the Government
must receive support from the House in
order to discharge its function. The
House of Commons may adopt a motion
of no-confidence against the Government
but this mechanism of control of gov-
ernment work has rarely been imple-
mented in the British parliamentary life
because of the majority electoral system
which generates wide support for the rul-
ing coalition in the parliament.
House of Lords - Upper house of the
British bicameral parliament. One of the
main functions of the House of Lords is
the review and approval of laws jointly
with the House of Representatives, and
the parliamentary control of the govern-
ment. It used to exercise judicial func-
tions, serving as the highest-instance
court in the Great Britain for appeals
concerning civil and criminal matters.
The practice of appointing hereditary
peers was terminated in 1999, thereby
changing the system of how lords are ap-
pointed. The House of Lords Act (1999)
established a Special Commission to ap-
point lords in order to raise the standards
of representation, while a part of Lords
Spiritual is appointed by the Anglican
Church in line with defined criteria.
I In absentia - Latin term referring to le-
Ibid - Abbreviation of the Latin word
“ibidem” meaning “in the same place”. It
is typically used when citing sources to
indicate that the source is the same as the
one already referring to the preceding
quote.
Ignorantia juris non excusat - Legal
Latin phrase implying that a person who
is unaware of a law may not escape lia-
bility for violating that law because he
was unaware of its content.
Impeachment [Impiçment; Impičment;
Amtsenthebungsverfahren] - Public in-
dictment raised by the parliament against
high-ranking state officials including the
head of state. Impeachment is applied in
several constitutional systems such as in
the USA, Russia, South Korea, Brazil,
etc. In USA, this procedure is initiated
upon the request of the House of Repre-
sentatives, which exercises the function
of the accusing body, whereas the pro-
cess, while resembles a trial, is conducted
by the Senate. In the US political history,
two former presidents were impeached
— President Andrew Johnson in 1868
and Bill Clinton in 1998. President Rich-
ard Nixon had already resigned when the
proceedings against him were referred
for initiation.
Imperative mandate [Mandat imperativ;
Obavezni mandat; Verbindlicher Man-
dat] - Limited mandate, also known as
obligatory mandate, of a deputy was ap-
plied in delegation systems, whereby the
deputies/members of parliament have re-
ceived obligatory conclusions from their
electoral unit when rendering decisions
or stating opinions in the parliament. It is
referred as limited mandate because it
prevents the deputies from being free and
apply their own discretion when render-
ing a decision in the parliament.
gal procedures conducted at the absence
of the concerned party; trial conducted in
the absence of the party.
Incidental referral [Referimi incidental;
Prejudicijalno/Incidentalnoupućivanje;
Inzidente Normenkontrolle] - In the dis-
course of constitutional control, this term
denotes the right of a court to request a
higher instance court (typically the con-
stitutional court) to provide a final review
on the constitutionality of a law that is
applied on the subject matter under the
court’s review. This term is also referred
to as “pre-trial referral” in the constitu-
tional theory because the decision of the
referring court concerning the matter that
is the subject-matter of review by a high-
er-instance court may be rendered only
after the constitutional court decides on
the constitutionality of the challenged
law. Incidental referral has been set forth
under paragraph 8 of Article 113 of the
Constitution of Kosovo, which stipulates
that the courts have the right to refer
questions of constitutional compatibility
801
of a law with the Constitutional Court
when it is raised in a judicial proceeding
and the referring court is uncertain of the
compatibility of the contested law with
the Constitution and provided that the re-
ferring court’s decision on that case de-
pends on the compatibility of the law at
issue.
Independent Media Commission
[Komisioni i Pavarur për Media;
Nezavisna komisija za medije;
Unahbhängige Kommission für Medien]
- Independent constitutional institution
that regulates the frequencies of broad-
casters in the Republic of Kosovo, li-
censes public and private broadcasters,
determines and implements the broad-
casting policy, and exercises other pow-
ers provided by law.
Independent Oversight Board of Ko-
sovo Civil Service [Këshilli i Pavarur
Mbikëqyrës për Shërbimin Civil të Ko-
sovës; Nezavisni nadzorni odbor za civ-
ilnu službu Kosova; Unabhängiger
Aufsichtsrat für den öffentlichen Dienst
Kosovos] - The Board is an independent
body that resolves the complaints of civil
servants and ensures the adherence to all
the rules and principles regulating the
Civil Service in the Republic of Kosovo.
The Council is composed of seven (7)
members who are elected by the Assem-
bly of the Republic of Kosovo, and its
composition reflects the multi-ethnic and
gender character of Kosovo because two
(2) members come from non-Albanian
communities and two (2) members must
be women. The Council exercises three
main functions: a) deciding on the civil
servants’ complaints; b) deciding on
whether or not the civil servants of man-
aging level were appointed in compliance
with the rules and principles set forth by
the Law on Civil Service; and c) oversees
802
the implementation of rules and princi-
ples of the legislation for civil service.
Individual constitutional referral
[Kërkesë individuale kushtetuese; Po-
jedinačni ustavni zahtev; Individualver-
fassungsbeschwerde] - See Constitutional
complaint.
Individual state organ [Organ individu-
al; Individualni organ; Individualorgan] -
State or public body in which decision
making is individual rather than collec-
tive.
Industrial Property Agency [Agjencia
për Pronësi Industriale; Agencija za in-
dustrijsku imovinu; Agentur für Gewer-
bliches Eigentum] - Public authority re-
sponsible for the registration and legal
protection of an invention, trade mark,
industrial design, designation of origin,
geographical indication and topographies
of the integrated circuits.
Initials [Parafim; Parafiranje; Initialen] -
Action taken by authorized people to af-
fix their initials to show that they have
agreed to the final text of an agreement.
Inspection [Inspektim; Inspekcija; In-
spektion] - A form of control by a public
body to check and verify the inspected
subject’s adherence to legal require-
ments.
Instrument for Pre-Accession Assis-
tance [Instrumenti i para-anetaresimit,
Instrument za pretpristupnu pomoć; In-
strument für Heranführungshilfe] - A
mechanism used by EU to support re-
forms in enlargement countries by means
of financial and technical assistance to
empower the countries’ capacities during
the entire course of their accession to the
EU.
Interim measure [Masat e përkohshme;
Privremene mere; Einstweilige Anord-
nung] - This term refers to the right of a
court or the constitutional court to im-
pose, ex officio or upon the request of an
applicant, an interim measure concerning
an issue that is the object of a trial if
deemed appropriate to avoid a risk or ir-
reparable damage, and if taking such
measures would be in the public interest.
Interministerial Committee [Komitetet
ndërministrore; Među-ministarske
komisije; Interministerielle Ausschüsse] -
Consultative bodies of a government
where policies, important issues of exec-
utive activities, and draft-laws of an im-
portant nature are preliminarily dis-
cussed.
International Court of Justice (ICJ)
[Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë;
Međunarodni sud pravde; Internationaler
Gerichtshof] - is the principal judicial
body of the United Nations Organization.
Established in 1945 by the Charter of the
United Nations, the Court is seated in
Hague, the Netherlands. The Court is
composed of 15 judges, elected for a 9-
year mandate by the General Assembly
and the Security Council. ICJ has juris-
diction to settle disputes between states
and provides advisory opinions concern-
ing legal matters referred to it by the au-
thorized bodies of the United Nations
Organization.
International Covenant for the Civil
and Political Rights and its Protocols
(ICCPR) [Pakti Ndërkombëtar për të
Drejtat Civile e Politike dhe Protokollet e
saj; Međunarodni pakt o građanskim i
političkim pravima i njeni protokoli; In-
ternationaler Pakt über bürgerliche und
politische Rechte] - Covenant adopted by
Resolution no. 2200 of the General As-
sembly, of 16 December 1966, and en-
tered into force on 23 March 1976. It en-
compasses a wide range of individual and
political rights and freedoms. The ICCPR
application is overseen by the UN Hu-
man Rights Committee (a special body
under the UN Human Rights Council),
which reviews the regular reports of the
member states on how the rights provid-
ed by this Covenant are applied. Unlike
UDHR (1948), ICCPR produces legal ef-
fects that are binding on the signatories.
It is worth emphasizing that ICCPR falls
under the category of international acts of
human rights that are directly applicable
in Kosovo’s legal system (Article 22 of
the CRK).
International Labour Organization
[Organizata Ndërkombëtare e Punës;
Međunarodna organizacija rada; Interna-
tionale Arbeitsorganisation] - UN spe-
cialized agency established in 1946 to
advance the labour rights and working
conditions within the legal systems of
member states.
International law [E drejta ndërk-
ombëtare; Međunarodno pravo; Interna-
tionales Recht] - Although there is no
universally accepted definition for this
term, international law is a set of legally
binding norms, principles, and rules con-
cerning the regulation of relations be-
tween states and people. The internation-
al law does not only include states but al-
so international organizations and, in par-
ticular instances, individuals (interna-
tional criminal law). The sources of the
international law have been best summa-
rized in Article 38 of the Statute of the
International Court of Justice, which
states that the international law is com-
posed of three main sources: internation-
al treaties, customs, and general princi-
ples of law, and court decisions and legal
sciences may be applied only as auxiliary
instruments in interpreting the law.
International Monetary Fund (IMF)
[Fondi Monetar Ndërkombëtar;
Međunarodni monetarni fond; Internatio-
803
naler Währungsfonds] - International or-
ganization engaged in promoting global
monetary cooperation in order to secure
financial stability for member states, fa-
cilitate international commerce, and en-
courage higher employment rates through
sustainable economic growth.
International organization [Organizatë
ndërkombëtare; Međunarodna organi-
zacija; Internationale Organisation] - Or-
ganization established by an international
treaty, regulated by the international law
and having its own international legal
personality.
Interpol - International organization fa-
cilitating the cooperation of police at in-
ternational level.
Intra vires - Term which originates from
the Latin ‘in the context of the law’ and
refers to a decision taken by a body with-
in its jurisdiction. See “ultra vires”.
Inviolability of the home [Pap-
rekshmëria e banesës; Nepovredivost
stana; Unverletzlichkeit der Wohnung] -
One of the individual constitutional
rights under which a dwelling may be
searched exclusively only upon a court
order or when the entry is necessary to
reach a legitimate purpose (for example,
if it is necessary to carry out a legal ar-
rest, collect evidence that risk being lost
or avert the direct and serious risk to
people and the property). Inviolability of
the home is guaranteed by paragraph 4 of
Article 36 of the Constitution of the Re-
public of Kosovo and Article 8 of ECHR
in the context of the right to respect for
private and family life.
J Article 4 of Law no. 03/L-199 on Courts
Judge rapporteur [Gjyqtar raportues;
Sudija izvestilac; Berichterstatter] -
Judge reporting on the matter, by prepar-
ing a preliminary report concerning the
804
fact, admissibility and grounds of a con-
stitutional referral. Pursuant to the Law
03/L-121 on the Constitutional Court of
Kosovo, “The Judge Rapporteur is ap-
pointed by the President of the Constitu-
tional Court pursuant to the procedure es-
tablished under the Rules of Procedure of
the Constitutional Court.”
Judicial activism [Aktivizëm gjyqësor;
Sudski aktivizam; Richterlicher Ak-
tivismus] - Unlike judicial refrain, judi-
cial activism is a more powerful manifes-
tation of constitutional interpretation in
the context of which the courts determine
public policies that have a powerful im-
pact on society. As a philosophy of con-
stitutional interpretation, judicial activ-
ism is mainly characterized with higher
judicial creativity and constitutes a
stronger tendency of constitutional courts
to abrogate the decisions of legislative,
executive, and judicial branches of power
on the grounds of their incompatibility
with the constitution.
Judicial power [Pushteti gjyqësor;
Sudska vlast; Judikative] - Independent
branch of state power the main function
of which is to interpret laws and to deliv-
er justice. The judicial power is exercised
by courts whereas independent justice in-
stitutions (such as judicial councils) are
competent to ensure the independence
and impartiality of the judicial system by
providing independent judges who, when
exercising their function and rendering
decisions, must be independent, impar-
tial, and not influenced in any way by
any natural or legal person including
public authorities. In Kosovo, pursuant to
of the Republic of Kosovo, the judicial
power is exercised by courts established
by law, including basic courts, the Court
of Appeals, and the Supreme Court.
Judicial self-restraint [Vetëpërmbajtje
gjyqësore; Sudska uzdržanost; Richterli-
che Selbstbeschränkung] - Manifestation
of a judicial self-restrained decision-
making through a narrow legal interpre-
tation. It is a jurisprudential policy which
favours dispute resolution through other
branches of the state power (legislative
and executive) unless a court intervention
for the contested matter is necessary and
legally unavoidable.
Jus cogens - From Latin “compelling
law”. It refers to fundamental principles
and norms of the international law which
may not be deviated or derogated. In
some states, these norms prevail in the
form of laws of the parliament. For ex-
ample, pursuant to Article 19 of the
CRK, “Ratified international agreements
and legally binding norms of internation-
al law have superiority over the laws of
the Republic of Kosovo.” The interna-
tional norms which are legally binding
include norms concerning the prohibition
of racial discrimination, genocide, crimes
against humanity, prohibition of torture,
etc.
Jus publicum - From Latin “public law”.
Unlike jus privatum (private law), which
regulates the contractual relations be-
tween individuals, the public law regu-
lates the relations between state authori-
ties and citizens (see “public law in pri-
vate law”).
K threats to the security of the Republic of
KFOR - Abbreviation for “Kosovo
Force”, a NATO mission supporting
peace in Kosovo. KFOR was installed in
Kosovo in June 1999 after the 78-day air
strike of NATO against Serbia and Mi-
losheviq’s regime, under UN Security
Council Resolution no. 1244 (1999).
KFOR’s scope of work in Kosovo was
very broad and it included support for
public order and security; demilitariza-
tion of the Kosovo Liberation Army;
support to humanitarian actions in Koso-
vo through the international civil pres-
ence, such as demining, reconstruction,
etc. After declaration of the Kosovo’s in-
dependence, in addition to maintaining
security in Kosovo, NATO’s role was fo-
cused more on supporting KSF to build
its operational capacities.
Kosovo Agency of Statistics [Agjencia e
Statistikave e Kosovës; Agencija za
statistiku Kosova; Statistikagentur Koso-
vos] - Public institution that collects,
processes, and publishes official statisti-
cal data.
Kosovo Environmental Protection
Agency [Agjencioni për Mbrojtjen e
Mjedisit i Kosovës; Kosovska agencija
za zaštitu životne sredine; Umwelt-
schutzsagentur Kosovos] - Independent
body responsible to provide environ-
ment-related information and develop the
information system on environmental
protection and environmental situation in
Kosovo.
Kosovo Intelligence Agency (KIA)
[Agjencia e Inteligjencës; Obaveštajna
agencija; Nachrichtenagentur Kosovos] -
is an agency in the field of security that
falls under the category of independent
agencies. According to Article 129 of the
Kosovo Constitution, KIA has a mandate
to identify, investigate, and monitor
Kosovo. The KIA’s activity is subject to
assembly supervision to ensure that it is
lawful, professional, and proportional. In
particular, KIA obtains information on
potential threats coming from within the
country and abroad; international or local
terrorism; manufacturing and trafficking
of narcotic substances; organized crime;
805
economic crime; sabotage; and all other
intelligence matters related to Kosovo
security. KIA organization and function-
ing in Kosovo are regulated by the Law
no. 03/L-063 on the Kosovo Intelligence
Agency.
Kosovo Judicial Council (KJC)
[Këshilli Gjyqësor i Kosovës; Sudski
savet Kosova Gerichtsrat von Kosovo] -
Authority responsible for proposing can-
didates for positions in the judicial sys-
tem (judges); it transfers judges and con-
ducts disciplinary proceedings against
judges. In addition, KJC is responsible
for judicial inspection, judicial admin-
istration, employment, and supervision of
court administrators, and drafting and
oversight of the judicial system budget.
Kosovo Prosecutorial Council (KPC)
[Këshilli Prokurorial i Kosovës;
Tužilački savet Kosova; Staatsan-
waltschaftsrat von Kosovo] - Constitu-
tional body established under Article 110
of the Constitution of Kosovo, responsi-
ble for recruiting, proposing, advancing
in career, transferring and taking disci-
plinary measures against prosecutors in a
manner regulated by law. The Council is
composed of thirteen (13) members, 10
of which come from ranks of prosecutors
and 3 from outside the prosecutorial sys-
tem: 1 member (attorney-at-law) from
the Kosovo Bar Association; 1 member
(university professor of law); and 1
member (representative of civil society).
Kosovo Security Council [Këshilli i
Sigurisë i Kosovës; Savet bezbednosti
Kosova; Kosovos Sicherheitsrat] - Au-
thority having jurisdiction in the Repub-
lic of Kosovo to draft the security strate-
gy of the Republic of Kosovo and plays
and advisory role in all matters related to
the security of the Republic of Kosovo.
Furthermore, this constitutional body was
806
forced to provide information and as-
sessments on the security situation of
Kosovo so that it could enable the Gov-
ernment of the Republic of Kosovo to
take relevant measures to address the se-
curity issues.
Kosovo Security Force [Forca e Sig-
urisë e Kosovës; Kosovske bezbednosne
snage; Sicherheitskräfte des Kosovo] -
National security force of the Republic of
Kosovo which, in addition to providing
security, participates in operations in case
of crises, including operations in support
of peace, and assists civil authorities in
case of natural disasters and other emer-
gency.
L
Laicity [Laiciteti; Sekularizam; Laizität]
- See ‘Secular state’.
Land(s) - Term referring to federal units
or states under the German and Austria
federation. In these two states, Lands
(German: “Länder”) have legislative, ex-
ecutive, and judicial powers except for
powers that have been exclusively grant-
ed to federal bodies. Since its unification
in 1990, Germany is comprised of 16
states, whereas the Austrian Federation is
composed of 9 states, with Vienna being
a federal unit and the capital of Austria.
Law [Ligj; Zakon; Gesetz] - General le-
gal act adopted by the parliament to regu-
late a certain sector or scope of authority.
In the contemporary systems of govern-
ment, the adoption of laws is a power of
the parliament. Through laws, the state
bodies convert the state policies into leg-
islative acts. Pursuant to Article 79 of the
Constitution of the Republic of Kosovo,
the initiative to propose laws may be tak-
en by the President of the Republic of
Kosovo from his/her scope of authority,
the Government, deputies of the Assem-
bly or at least ten thousand citizens as
provided by law, although in practice the
main body that takes the initiative to pro-
pose laws is the government. Pursuant to
Article 80 of the Constitution of the Re-
public of Kosovo, all the laws are adopt-
ed by the Assembly by a majority vote of
deputies present and voting, except when
otherwise provided by the Constitution
(as is the case with the legislation of vital
interest the approval of which requires a
majority vote of the Assembly deputies
who are present and voting, and the ma-
jority, and a majority vote of the Assem-
bly deputies who are present, voting, and
who hold reserved or guaranteed seats as
representatives of the non-majority
communities). Legislation of vital inter-
est includes laws changing municipal
boundaries, establishing or abolishing
municipalities, defining the scope of
powers of municipalities and their partic-
ipation in inter-municipal and cross-
border relations; laws implementing the
rights of Communities and their members
other than those set forth in the Constitu-
tion; laws on the use of language; laws
on local elections; laws on protection of
cultural heritage; laws on religious free-
dom or on agreements with religious
communities; laws on education; laws on
the use of symbols including Community
symbols and on public holidays.
Law harmonization [Harmonizimi Ju-
ridik; Usklađivanje zakona; Ge-
setzesharmonisierung] - In the frame-
work of the EU law, a process whereby
national laws are approximated with the
acquis communautaire. This is one of the
criteria for the EU accession of candidate
countries. States that intend to access EU
must harmonize their national laws, rules
and procedures to enable the direct and
effective implementation of the EU legis-
lation contained in the acquis commu-
nautaire. The process of legal harmoni-
zation stretches over various sectors and
is highly complex in technical and legal
terms.
Law on Costumer Protection [Ligji për
Mbrojtjen e Konsumatorit; Zakon o zašti-
ti potrošača; Verbraucherschutzgesetz] -
Laws on costumer protection regulate
and protect the consumer’s fundamental
rights when purchasing goods, services,
and when performing other actions in a
free trade, and the obligations of a seller,
manufacturer, and supplier.
Lawyer [Avokat, Advokat; Anwalt] -
Legal specialist registered with or li-
censed by the Kosovo Bar Association,
who provides legal aid to natural and le-
gal persons concerning the protection of
their freedoms, rights, and interests.
Leftism [Majtizëm; Levica; Das Linke] -
Program and ideological orientation of
political parties which supports the idea
of social equality, collectivity, and the
addition of government measures to con-
trol the economy. The division of parties
in left and right parties originates in the
Estates General of the French Revolution
(1789), in which the members sitting on
the left were opponents of the monarchy
and those sitting on the left were in fa-
vour of the institutions of the ancient re-
gime. Socialist parties are, in terms of
form, more standard in their left-wing
political orientation, and a more extreme
dimension of leftism is represented by
communist parties.
Legal Amendment [Amendament ligjor;
Zakonski amandman; Zusatzparagraph
zum Gesetz] - A legal amendment is
supplementation or amendment of an ex-
isting law. Upon approval by the assem-
bly, a legal amendment becomes part of
the respective law.
807
Legal certainty [Siguria juridike; Pravna
sigurnost; Rechtssicherheit] - Institute of
law whereby laws must be clear and con-
tain no legal uncertainties. Furthermore,
the concept of legal certainty means that
the laws cannot have a retroactive effect
as this would prejudice the citizens’ legal
certainty.
Legal Clinic [Klinikë juridike; Pravna
klinika; Studentische Rechtsberatung]
Demonstration typically conducted by
law schools or legal training programs
consisting of the practical application of
law in resolving disputes. Legal clinics
are widely used in the US law education
system.
Legal drafting [Hartimi juridik; Izrada
pravnih propisa; Erlass von Rechtsakten]
- Set of rules and procedures for drafting
general legal acts (laws, regulations, ad-
ministrative instructions, etc.) - Rules
and procedures for drafting of general le-
gal acts (laws, regulations, administrative
instructions etc.) In a broad sense, the
process of legal drafting includes but is
not limited to the following steps: a) leg-
islative initiative; b) drafting of the act
and public consultations; c) review and
adoption the legal act; d) publication of
the act in the Official Gazette; and e) en-
try of the legal act into force. The rules
for legal drafting in the Republic of Ko-
sovo are found in various sources, such
as the Constitution of Kosovo, Law no.
04/L-025 on the Legislative Initiative,
Government Rules of Procedure no.
09/2011, and Regulation no. 13/2013 on
the Government Legal Service.
Legal matter [Çështje juridike; Pravno
pitanje; Rechtsfrage] - Referres to an is-
sue resolved based on a legal norm un-
like a factual matter, which is decided
based on established evidence and facts.
808
Legal opinion [Opinion juridik; Pravno
mišljenje; Rechtsgutachten] - The term
refers to a legal clarification or interpre-
tation concerning a certain matter. In
some legal systems, the legal opinion re-
fers to the reasoning of a court decision,
that is, the legal stance of a court in rela-
tion to a given subject matter.
Legal system [Sistem juridik; Pravni sis-
tem; Rechtssystem] - Set of legal norms
of a state or a supranational organization
such as the European Union. Although
the legal systems may differ in terms of
form and content, they typically include
constitutional norms, ratified internation-
al agreements, laws, bylaws, and consti-
tutional conventions and the case law.
The main legal systems in the world in-
clude: the civil law system (continental),
the common law, Sharia law, and hybrid
legal systems.
Legislation of vital interest
[Legjislacioni me Interes Vital; Zakon od
vitalnog interesa; Gesetze mit vitalem In-
teresse] - Pursuant to Article 81 of the
Constitution of the Republic of Kosovo,
legislation of vital interest are laws,
which, for the purpose of adoption, re-
quire the consent of the representatives of
non-majority municipalities to the As-
sembly along with the approval by the
majority of the Assembly deputies. Leg-
islation of vital interest includes laws
changing municipal boundaries, estab-
lishing or abolishing municipalities, de-
fining the scope of powers of municipali-
ties and their participation in inter munic-
ipal and cross-border relations; laws im-
plementing the rights of Communities
and their members; laws on the use of
language and local elections; laws on
protection of cultural heritage; laws on
religious freedom, education, and use of
symbols.
Legislative initiative [Nismë legjisla-
tive; Zakonodavna inicijativa; Bürgerli-
che Initiative] - Right to initiate the pro-
cess of drafting a law. Pursuant to the
Constitution of the Republic of Kosovo,
the initiative to propose laws may be tak-
en by the President of the Republic of
Kosovo from his/her scope of authority,
the Government, deputies of the Assem-
bly or at least ten thousand citizens as
provided by law.
Legislative process [Proces ligjvënës;
Zakonodavni postupak; Gesetzgebung-
sprozess] - Set of actions and procedures
serving to draft and adopt laws. In gen-
eral, the legislative processes have sever-
al stages such as the legislative initiative,
drafting the law, review and adoption of
the draft law, promulgation of the law,
and its entry into force.
Legitimacy [Legjitimitet; Legitimitet;
Legitimität] - In the framework of the
system of governance, this term refers to
the democratic acceptance of a system or
authority. In some cases, the powers or
systems may be legal but not legitimate,
because they were not subject to elec-
tions and are not a product of a political
will of people.
Lex - Latin word for “law”. This term re-
fers to the positive law, in particular to a
law adopted by the parliament and cur-
rently applicable.
Lex posterior derogat priori - Latin
phrase for “a later law repeals an earlier
one”. A legal interpretation according to
which a law that is adopted later prevails
over a law adopted earlier.
Lex suprema - Latin term meaning “su-
preme law”, “basic law”. It refers to the
highest act in the context of a legal order.
Liberal party [Parti liberale; Liberalna
partija; Liberale Partei] - Left- or right-
centre party engaged in taking more lib-
eral measures and instruments in the po-
litical, economic, cultural, and social life,
including but not limited to the human
rights and freedoms.
License [Licencë; Licenca; Lizenz] - Of-
ficial document issued by a competent
body which enables the exercise of a
regulated profession.
Licensing board [Bordi licencimit; Od-
bor za licenciranje; Lizensi-
erungsvorstand] - Unit established by an
authority having jurisdiction to adminis-
ter all aspects of licensing professionals
exercising a specific profession.
Local Governance [Qeverisje Lokale;
Lokalna samouprava; Lokale Regier-
ungsgewalt] - Article 3 the European
Charter of Local Self-Government stipu-
lates that the local self-government de-
notes the right and the ability of local au-
thorities, within the limits of the law, to
regulate and manage a substantial share
of public affairs under their own respon-
sibility and in the interests of the local
population. This right shall be exercised
by councils or assemblies composed of
members freely elected by secret ballot
on the basis of direct, equal, universal
suffrage, and which may possess execu-
tive organs responsible to them.
Local self-government [Vetëqeverisje
lokale; Lokalna samouprava; Lokale Re-
gierungsgewalt] - See “Local govern-
ment”.
Lord - Member of the House of Lords,
the upper house of the Parliament of the
United Kingdom. See also “House of
Lords”.
M
Magna Carta - The adoption of Magna
Carta in 1215 marked the beginning of
the constitutional limitation of monarchy
in the Kingdom of England. The barons
809
of England compelled King John (known
also as John Lackland) to sign Magna
Carta by reserving their right to react vio-
lently in case the rights guaranteed by
this document were violated. The rights
guaranteed by Magna Carta included the
principle of the rule of law, that is, eve-
rone, including the King himself, would
be subject to law, and the right of the free
people to have access to an impartial tri-
al. This document is still a formal source
of the constitutional law in Great Britain
and is considered to be one of the most
influential instruments in the process of
the constitutionalization of fundamental
rights and freedoms, and the limitation of
the power in constitutional democracies
around the world.
Majority voting system [Sistem
zgjedhor i shumicës; Većinski izborni
sistem; Mehrheitswahlsystem] - Electoral
system in which the winner of elections
is the political entity that won the largest
number of votes in an electoral district.
This system is based on the principle of
“the winner takes all”, which means that
the candidate that has won the largest
number of votes in a certain electoral dis-
trict will be granted the mandate as
member of the parliament. This electoral
system is used in USA, Great Britain,
and several Anglo-Saxon states. The ma-
jority voting systems create bipartisan
political configuration and are mainly in
favour of large political parties.
Marbury vs. Madison (1803) - One of
the most emblematic court decisions in
the history of the US case law. By its de-
cision in this case, the US Supreme Court
set forth the foundations of the judicial
review of the constitutionality. The court
decision had sparkled widespread debate
in the US given that the Constitution did
not explicitly stipulate the right of the
810
Supreme Court to declare laws adopted
by the US Congress as unconstitutional.
Margin of appreciation [Margjina e
vlerësimit; Polje slobodne procene; Er-
messensspielraum] - interpretative prin-
ciple in the context of ECtHR under
which states (contracting parties) enjoy
discretion in applying certain administra-
tive or judicial measures in the area of
human rights limitations as guaranteed
by the Convention. Through this interpre-
tation, ECtHR assesses whether, and, if
so, to what extent, the limitation of a
right is necessary in view of the relation
between the individual freedom and the
national interests in a given case (see
Layla Şahin vs. Turkey, 2005).
Military [Ushtri; Vojska; Armee] - Term
used for armed forces which secure the
independence of a country and protect its
territorial integrity and constitutional or-
der. Armed forces are a constitutional
category and are subject to civil supervi-
sion and constitutional obligations.
Minister [Ministër; Ministar; Minister] -
From an etymological viewpoint, the
term ‘minister’ originates from the
French “ministre” which means “serv-
ant”. From a historical viewpoint, minis-
ters served as subordinates of the king in
medieval times. In the political discourse,
the term “minister” refers to a member of
the government who leads a particular
government agency/ministry and formu-
lates its development policies. As a state
body, this term refers to someone holding
executive powers. As organ of state is
considered part of the executive branch.
The selection and powers of ministers are
determined by the governing model.
Therefore, in parliamentary democracies,
ministers, as members of the proposed
government cabinet, are elected by the
parliament and are subject to parliamen-
tary control. In semi-presidential systems
(as in France), ministers are appointed by
the head of state upon the proposal of the
prime minister, but they must gain the
support of the parliament to exercise their
duties. In presidential systems (as in
USA), members of the cabinet/secretaries
are appointed by the President upon the
approval of the Senate. In states that do
not have a strong separation of powers,
ministers may be members of the parlia-
ment, as in the United Kingdom.
Minor offense [Kundervajtje; Prekršaji;
Vergehen] - An offense that refers typi-
cally to actions or behaviours that violate
or jeopardize the public order or other
values sanctioned by the applicable law.
Minor offenses are less serious crimes
and minor offenders are usually punished
by more lenient sanctions such as admon-
ition, fine, removal of vehicle license,
prohibition from exercising one’s profes-
sion, activity or duty etc.
Minor-offence sanction [Sanksion
kundërvajtës; Prekršajna sankcija;
Sanktion von Vergehen] - Sanction im-
posed after conducting minor-offence
proceedings, which typically consists of
admonition, fine, penalty points, termina-
tion of the driver’s licence validity; pro-
hibition from driving a vehicle; prohibi-
tion from exercising one’s profession, ac-
tivity, or duty; expulsion of a foreign na-
tional from the country, etc.
Minutes - [Procesverbal; Zapisnik;
Protokoll] - Document usually drafted at
meetings of panels. It consists of but not
limited to: date and venue of the meeting;
members participating; issues discussed
and the allegations of the members; deci-
sions taken and form and result of voting.
As a rule the minutes is submitted for ap-
proval at the end of the relevant meeting
or at the beginning of the subsequent
meeting. Afterwards, the minutes are
signed by the chair and the minutes-
keeper.
Monarchy [Monarki; Monarhija; Mon-
archie] - A form of government in which
a king, queen, or a royal family is the
head of state. By contrast to republican
form of government, the head of the state
in monarchical states is appointed based
on the principle of inheritance for an in-
definite mandate. Monarchy is consid-
ered to be one of the earliest forms of the
organization of state power and from the
etymological point of view means “to
rule alone” (from medieval French
“monarque”). In early political systems,
the power of a monarch was broad and
unlimited, however, with the spread of
civil movements seeking to limit the
monarch’s power and affirm the people’s
sovereignty, such power was significant-
ly limited. The triumph of the parliamen-
tarian system over the absolute form of
government - the monarchy - has made it
possible to establish the constitutional
model of limited monarchy. In these sys-
tems (operating in UK and some northern
European countries), the power of the
monarch is essentially formal and cere-
monial. In the system of constitutional
monarchy, the king rules but does not
govern.
Monism [Monizmi; Monizam; Mon-
ismus] - A doctrine of international law
according to which the domestic and in-
ternational law are part of a normative or
legal unified system. According to this
concept, upon ratification, international
agreements become part of the domestic
legal system and are applied similarly to
the domestic state laws.
Motion [Mocion; Predlog; Antrag] - In
parliamentary system, this term refers to
a substantive or procedural proposal by
811
deputies seeking a review or voting in
line with rules of procedure of the par-
liament.
Multi-ethnic state [Shtet multi-etnik;
Multietnička država; Multiethnischer
Staat] - State characterized by ethnic di-
versity in the context of which both ma-
jority and non-majority communities in-
teract.
Multi-party system [Sistem shumëparti-
ak; Višepartijski system; Mehrpartei-
ensystem] - Political system in which
several political parties compete in the
political arena in elections and have real
chances to win seats in the parliament or
to obtain executive mandates. Multi-
party systems are mainly typical of states
that have installed the proportional elec-
toral system. These systems produce
wide-coalition governments and are ap-
plied in states using a parliamentary form
of government.
Municipal administrative boundaries
[Kufijtë administrativ të komunave; Ad-
ministrativne granice opština; Verwal-
tungsgrenzen der Gemeinde] - Adminis-
trative boundaries of cadastral areas that
comprise the territory of a municipality.
In Kosovo, administrative municipal
boundaries are regulated by Law no.
03/L-041 on Administrative Municipal
Boundaries. Under this law, any dispute
between the municipalities over munici-
pal administrative boundaries shall be
addressed to the Government of the Re-
public of Kosovo. However, if the mu-
nicipalities are not satisfied with the
Government’s decision on the dispute
over municipal administrative bounda-
ries, they may file a referral with the
Constitutional Court to request the con-
stitutional review of the decision.
Municipal enhanced competencies
[Kompetencë komunale e zgjeruar; Er-
812
weiterte kommunale Zuständigkeit] -
Under the Law on Local Self Govern-
ment, municipal enhanced competencies
are granted to the municipalities of Serb
community, in addition to the exercise of
their own competencies, in the field of
health care, education, and selection of
the commandants of police stations in
Kosovo.
Municipal own competencies [Kompe-
tencë komunale vetanake; Proširene
opštinske nadležnosti; Selbständige
kommunale Zuständigkeit] - Exclusive
competencies granted to municipalities
by the constitution or law, and which are
essential for the provision of municipal
services and the adequate functioning of
local self-government in general.
Municipal own source revenues [Të hy-
rat vetanake të komunave; Sopstveni pri-
hodi opština; Kommunale Einnahmen;
Kommunale Einnahmen] - are all reve-
nues collected by a municipality on the
basis of the law, including municipal tax-
es, fines, fees for usage, payments for
public services provided by the munici-
pality, rent for immovable properties
owned by the municipality, proceeds
from the sale of municipal assets, etc.
Municipal regulation [Rregullore
komunale; Opštinski pravilnik; Kommu-
nale Verordnung] - Municipal act adopt-
ed by the municipal assembly to further
regulate a certain scope of work of the
given municipality in compliance with
the applicable legislation.
Municipality [Komuna; Opština; Ge-
meinde] - In a general sense, a munici-
pality is the basic unit of local govern-
ment. In an etymological sense, however,
the term ‘municipality’ stems from the
Latin ‘communia’ which means ‘com-
munity’ or ‘commonly shared thing
among the community”. In many states,
such as in France, the municipality is the
basic unit of the organization of local
government. Based on the principle of
decentralization, municipalities exercise
all the power that is not expressly re-
served for the bodies of the central gov-
ernment. Similarly, in the Republic of
Kosovo, municipalities are the basic unit
of local self-government composed of
citizens of communities living in a cer-
tain territory determined by law. Under
the Constitution of Kosovo and Law no.
03/L-040 on Local Self-Government,
municipalities enjoy an adequate politi-
cal, administrative, and financial auton-
omy to enable the citizens to participate
in the decision-making processes taking
place in the municipal bodies.
N another authority. Under this theory,
National Agency for the Protection of
Personal Data [Agjencia Shtetërore për
Mbrojtjen e të Dhënave Personale;
Staatsagentur für den Datenschutz] - In-
dependent agency responsible to super-
vise implementation of rules for personal
data protection, promotes and supports
the fundamental rights to personal data
protection.
NATO - Abbreviation of “North Atlantic
Treaty Organization” also known as the
North Atlantic Alliance, which is a mili-
tary inter-governmental alliance, com-
posed of several states that are members
of the North America and Europe. Estab-
lished on 4 April 1949 to promote demo-
cratic values, NATO promotes and sets
forth the forms of consultation and coop-
eration among member states concerning
the issues of defence and security. NATO
is currently composed of 29 member
states. The most relevant articles of the
treaty on the establishment of NATO is
Article 5 which reads that, “[...] an armed
attack against one or more of them in Eu-
rope or North America shall be consid-
ered an attack against them all [...]”,
thereby obliging the member states assist
the attacked state, including the deploy-
ment of armed forces, in order to restore
and protect the security in the area of the
North Atlantic. NATO has played an ex-
tremely important role in Kosovo since
1999, by helping provide a safe environ-
ment in Kosovo to support the interna-
tional humanitarian efforts and coordi-
nate and support the international civil
presence.
Natural law [E drejta natyrore; Prirodno
pravo; Naturrecht] - Theory of law
whereby some rights are acquired by
birth and are part of an individual’s ex-
istence regardless of written norms or
some rights, such as the right to life,
freedom of opinion, freedom of faith,
etc., are considered natural rights which
an individual enjoys regardless of the
positive law. Early supporters of natural
law were Cicero and Aristotle, and this
theory was latter elaborated by the giants
of Medieval political philosophy such as
Thomas Aquinas, Hugo Grotius (1583-
1645) and Thomas Hobbes (1588-1679).
Necessary interference in democratic
society [Ndërhyrja e domosdoshme në
shoqërinë demokratike; Neophodno
mešanje u demokratsko društvo; Er-
forderlicher Eingreif in die demo-
kratische Gesellschaft] - One of the basic
principles for the assessment of the limi-
tations on human rights developed by the
European Court of Human Rights. Ac-
cording to this principle, in addition to
being lawful, any limitation on human
rights must be considered “necessary in a
democratic society” for the attainment of
a legitimate purpose. This principle has
813
been set forth by CRK (Article 55) which
stipulates that, “Fundamental rights and
freedoms guaranteed by this Constitution
may be limited to the extent necessary
for the fulfilment of the purpose of the
limitation in an open and democratic so-
ciety”.
Nomos - From the Greek “law, order”;
legal act, legal norm. See also “Law”.
Non-Governmental Organization [Or-
ganizata Jo-Qeveritare; Nevladina organ-
izacija; Nichtregierungsorganisation] -
Not-for-profit organization established
on voluntary basis for a certain social or
humanitarian purpose. Through various
forms and mechanisms of advocacy,
NGOs influence the public authorities in
the implementation of sustainable devel-
opment and social policies, acting as a
vanguard of public authorities in the de-
cision-making process.
Norwegian Constitution (1814)
[Kushtetuta Norvegjeze (1814); Ustav
Norveške (1814. godine); Norwegische
Verfassung (1814)] - it was adopted on
17 May 1814 and is currently the second
oldest written constitution in the world
that is currently in force. Under the influ-
ence of American and French constitu-
tional thought, this Constitution also de-
termined the principle of the sovereignty
of the people and the principle of the di-
vision of powers among three branches
of the government. Because of the estab-
lishment of these constitutional principles
and the guarantee of constitutional rights
and freedoms, this constitution is consid-
ered to be one of the most advanced con-
stitutional texts of that time, because it
led to the absolute monarchy being over-
thrown and the limited constitutional
monarchy foundations being established.
814
O
Obiter Dictum - From Latin “things said
in passing”. In the doctrine of judicial
reasoning, it denotes comments of a
judge in the framework of the judgment
as part of the judicial opinion which are
not necessarily essential to rendering a
decision and are not considered as legally
binding.
Official document [Dokument zyrtar;
Zvanični dokument; Offizielles Doku-
ment] - A document of any form, drafted
by, received from or kept with public in-
stitutions. Pursuant to Law no. 03/L-215
on Access to Public Documents in Koso-
vo, “An Official Document is any official
letter serving to prove or establish some-
thing, regardless of its physical form or
characteristics; written or typed text,
maps, schedules, pictures, drawings,
sketches, working materials stored in
magnetic or electronic form as a sound or
voice, any form of optical or visual re-
cordings, and portable equipment for au-
tomatic data processing by installed or
transferable memories for electronic data
storage”.
Official Gazette [Gazete Zyrtare;
Službeni list; Gesetzesblatt] - Publication
of laws and other general normative acts.
Pursuant to Law no. 03/L-190 on the Of-
ficial Gazette of the Republic of Kosovo,
the following are published in the Offi-
cial Gazette: Constitution of the Republic
of Kosovo; laws adopted by Assembly of
the Republic of Kosovo and promulgated
by President of the Republic of Kosovo;
laws adopted by Assembly of the Repub-
lic of Kosovo pursuant to paragraph 4
and 5 of Article 80 of Constitution of the
Republic of Kosovo; international
agreements; decisions of the Constitu-
tional Court; decrees of President of the
Republic of Kosovo in cases when re-
quested by the President; declarations
and resolutions adopted by Assembly of
the Republic of Kosovo, in cases when
requested by the President of the Assem-
bly; Bylaws of the Government and min-
istries in cases when requested by the
Prime Minister; and other acts deter-
mined by special Laws.
Oligarchy [Oligarkia; Oligarhija; Oli-
garchie] - From Greek “oligarkia”
wherby “Oli” means “a few” and “arkho”
means “to rule”, “to command”. This is a
form of government in which the rule of
a state is concentrated in a small number
of people.
Ombudsperson [Ombudsperson; Om-
budsman; Der Bürgerbeauftrag-
te/Ombudsmann] - This institution was
established back in 1809 in the Kingdom
of Sweden as an authority outside the ex-
ecutive power, established to review im-
plementation of laws adopted by the par-
liament. The ombudsperson is a public
institution who looks into the complaints
of citizens against the activities of the
public authorities. In some states, as in
Kosovo, the ombudsperson may refer vi-
olation of human rights and freedoms ex
officio or may refer an alleged violation
to the court. The Ombudsperson in Ko-
sovo oversees and protects the individu-
als’ rights and freedoms from unlawful
and irregular actions or inactions of pub-
lic authorities.
Organic statute [Statuti Organik; Or-
ganski statut; Organisches Statut] - Fun-
damental legal act drafted by the Interna-
tional Control Commission in 1914 de-
claring Albania as a “sovereign heredi-
tary principality” led by German Prince
Wilhelm Wied. The statute regulated the
form of government, international posi-
tion of Albania, relations among state
powers, armed forces and justice bodies.
Organization for Security and Coop-
eration in Europe (OSCE) [Organizata
për Bashkëpunim dhe Siguri në Evropë;
Organizacija za evropsku bezbednost i
saradnju; Organisation für Sicherheit und
Zusammenarbeit in Europa] - Interna-
tional organization established in the
Conference on Security and Cooperation
in Europe in 1973 to address security is-
sues during the Cold War. Its mission
gradually increased towards furthering
the respect for human rights and free-
doms, environmental rights, respect for
minorities and democratization process-
es. OSCE is currently composed of 57-
member states and its missions are in
many countries around the world includ-
ing Kosovo.
Originalism [Origjinalizmi; Istovetnost;
Originalität] - Doctrine of constitutional
interpretation according to which the
meaning of a constitutional norm is best
defined by the original meaning that such
norm had at the time of enactment. This
method of judicial interpretation is prem-
ised on the historical context i.e. when a
norm was approved and rejects the idea
that a constitution is a progressive docu-
ment that evolves to accommodate the
dynamics of the changing social circum-
stances.
P
Pacta sunt servanda - Principle of the
international law implying that the trea-
ties are obligatory and must be adhered
to.
Pardon [Falja; Pomilovanje; Begnadi-
gung] - Constitutional prerogative of a
head of state to release a convicted per-
son from serving his/her sentence that
was imposed on him/her by a final court
decision. It is commonly used for human-
itarian (clemency) purposes and in cases
815
when the criteria provided by law have
been met (for example, the gravity of the
criminal offense, risk of recidivism, sin-
cere repentance, exhibition of respectable
behaviour and character, etc.). The Presi-
dent of the Republic of Kosovo is also
competent to deliver pardon pursuant to
Article 84 of CRK. However, the insti-
tute of “pardon” remains a debatable is-
sue given the head of state’s interference
in a matter already decided by an inde-
pendent court.
Parliament [Parlament; Parlament; Par-
lament] - A representative body elected
through free and democratic elections,
which excerises legislative function. In
certain systems of government (typically
in parliamentary systems) the parliament
enjoys elective and oversight powers
such as the election of government and
its overisight. The parliament represents
the people’s sovereignty and is consid-
ered to be a cradle of democracy since
it’s a forum where parliamentary parties
discuss and adopt important political de-
cisions such as adoption of constitutional
amendments, laws, budget, ratification of
international agreements, etc. Depending
on the form of the government, parlia-
ments may be single-chamber, which are
typical for the unitary states or two-
chamber i.e. bicameral, which are typi-
cally introduced in the federal states
(USA, Germany, Belgium, Austria, etc.).
Parliamentarianism [Parlamentarizëm;
Parlamentarizam; Parlamentarismus] -
This term refers to the parliamentary life,
operation of political parties, and the
very constitutional role of the parliament
in a system of government. In a broader
sense, parliamentarianism refers to the
interaction between the parliament, gov-
ernment, and the head of state, which is
expressed through the political consensus
816
and mutual control in the decision-
making process. See also “Parliamentary
system of government”.
Parliamentary committee [Komision
parlamentar; skupštinska komisija; Par-
lamentarischer Ausschuss] - Parliamen-
tary bodies composed of a certain num-
ber of deputies established to review
draft laws, assess the implementation of
laws, or control the activity of a ministry.
Under the parliamentary law in the Re-
public of Kosovo, the Assembly may ap-
point permanent, functional, or ad hoc
committees, which should reflect the po-
litical composition of the Assembly.
Parliamentary democracy [Demokraci
parlamentare; Parlamentarna demokrati-
ja; Parlamentarische Demokratie] - See
Parliamentary system.
Parliamentary group [Grup parlamen-
tar; Parlamentarna grupa; Fraktion] -
Group composed of parliamentary mem-
bers on the basis of their partisan affilia-
tion or programmatic definitions (as is
the case with parliamentary groups in the
European Parliament). Parliamentary
groups are established at the beginning of
the legislature work, and depending on
the internal organization of the parlia-
ment, they enjoy far reaching competen-
cies in bringing up legal proposals or par-
liamentary motions. Pursuant to RPAK, 5
per cent of the Assembly deputies or at
least six (6) deputies are needed to estab-
lish a parliamentary group.
Parliamentary immunity [Imunitet par-
lamentar; Skupštinski imunitet; Par-
lamentarische Immunität] - The founda-
tions of legal guarantees for parliamen-
tary immunity were laid down by the end
of the 17th century by the Bill of Rights
(1689), which provided that the parlia-
mentary members cannot be criminally
prosecuted because of their opinions or
actions in the parliament. The parliamen-
tary immunity implies the right of mem-
bers of the parliament to express their
opinions or undertake parliamentary ac-
tions in a parliament (voting, discussion
or rendering decisions) while being free
form criminal prosecution, civil lawsuits,
or dismissal due to acts related to the dis-
charge of their parliamentary mandate. In
Great Britain, the right of the members of
the House of Commons and House of
Lords to exercise their functions as depu-
ty without external influence is known as
parliamentary privilege. Pursuant to Arti-
cle 75 of the CRK, “A member of the
Assembly shall not be arrested or other-
wise detained while performing her/his
duties as a member of the Assembly
without the consent of the majority of all
deputies of the Assembly.” However, the
constitutional practice in some countries,
including Kosovo, has recognized that
parliamentary immunity is never absolute
and it can be revoked in cases where an
act of the member of a parliament goes
beyond the scope of parliamentary rights
and duties.
Parliamentary interpellation [Inter-
pelancë parlamentare; Parlamentarna in-
terpelacija; Parlamentarische Interpella-
tion] - Parliamentary motion brought by
several deputies or parliamentary groups
to review a matter concerning the work
of the Government or a particular minis-
try. Parliamentary interpellation is an in-
strument of parliamentary control used to
check the work of the Government or its
ministries. Pursuant to the Rules of Pro-
cedure of the Assembly of Kosovo, the
parliamentary group that proposes an in-
terpellation session is given the floor at
the beginning and at the end of the par-
liamentary debate. As a rule, a vote takes
place at the end of the debate opened in
the context of parliamentary interpella-
tion.
Parliamentary investigation [Hetim
parlamentar; Parlamentarna istraga; Par-
lamentarische Untersuchung] - Instru-
ment of parliamentary control over the
government or independent institutions.
Pursuant to Law no. 03/L-176 on Parlia-
mentary Investigation the parliamentary
investigation is a set of procedural ac-
tions taken by the Parliamentary Investi-
gative Committee, in order to reveal a
case or a specific issue, without having
an accused party and without raising an
indictment.
HUDOC - Electronic database of judg-
ments and advisory opinions of the Euro-
pean Court of Human Rights. This data-
base is accessible at: https:
//www.echr.coe.int.
Parliamentary law [E drejta parlamen-
tare; Parlamentarno pravo; Parlamentar-
ische Geschäftsordnung] - Set of rules,
institutions or procedures regulating the
adequate functioning of the parliament
and the parliamentary life in general. Par-
liamentary rules are typically defined by
an internal organization acts and parlia-
mentary proceedings are regulated by
rules of procedure. Similarly, the matters
related to the organization and function-
ing of the Assembly of Kosovo are regu-
lated in more detail by the Rules of Pro-
cedure of the Assembly of Kosovo.
Parliamentary mandate [Mandat par-
lamentar; Parlamentarni mandat; Par-
lamentarisches Mandat] - Term used in
parliamentary practices to refer to the au-
thority that the political representatives
have acquired through parliamentary
elections. As representatives of the peo-
ple, the deputies receive their mandates
in democratic process, which is exercised
within constitutional time limits and may
817
be renewed on the basis of parliamentary
elections. Under CRC (Article 70), the
mandate of each deputy of the Assembly
of Kosovo begins on the day of the certi-
fication of the election results or may
come to an end or become invalid if the
deputy (1) does not take the oath; (2) re-
signs; (3) becomes a member of the Gov-
ernment of Kosovo; (4) if the mandate of
the Assembly comes to an end; (5) is ab-
sent from the Assembly for more than six
(6) consecutive months; (7) convicted
and sentenced to one or more years im-
prisonment by a final court decision of
committing a crime; and (7) dies.
Parliamentary monarchy [Monarki par-
lamentare; Parlamentarna monarhija;
Parlamentarische Monarchie] - Form of
government in which the monarch main-
ly exercises formal and ceremonial pow-
ers while real constitutional power rests
with the government (executive branch),
which should have parliamentary support
to implement its program. This form of
government is installed in several states
e.g. United Kingdom, the Netherlands,
Norway, Sweden, Spain, Denmark, Bel-
gium, Canada, etc.
Parliamentary question [Pyetje par-
lamentare; Parlamentarno pitanje; Par-
lamentarische Anfrage] - instrument of
parliamentary control of the government
through which members of a parliament
submit verbal or written questions to
members of a government concerning an
action or policy concerned and request
details with regard to such action or poli-
cy. The purpose of parliamentary ques-
tions is to hold government members ac-
countable for their actions or policies.
Therefore, they are considered as a high-
ly informative tool for members of the
parliament in relation to a given matter.
The procedural aspects for submission of
818
parliamentary questions in the Republic
of Kosovo are regulated by the Rules of
Procedure of the Assembly of Kosovo.
Parliamentary sovereignty [Sovranitet
parlamentar; Parlamentarni suverenitet;
Parlamentssouveränität] - In parliamen-
tary theory, this term means that the par-
liament is the only holder of the legisla-
tive power in a parliamentary democracy.
According to this concept, the legislative
power of the parliament is unlimited giv-
en that it is through the parliament that
the political will of the people is ad-
dressed through parliamentary elections.
This constitutional principle prevails par-
ticulary in Great Britain and means that
the parliament is the only legislative
body, the acts of which may not be abro-
gated by courts.
Parliamentary system [Sistem par-
lamentar; Parlamentarni system; Par-
lamentarisches System] - A form of gov-
ernment in which members of the execu-
tive (mainly exercised by the govern-
ment) are elected and supervised by the
parliament. However, because members
of the executive typically hold high-
ranking positions within a party that has
majority in the parliament, the coopera-
tion between the government and the par-
liament to adopt laws or reforms requir-
ing parliamentary approval become easi-
er. The essential features of the parlia-
mentary system include: a) a government
elected and dismissed by the parliament;
b) the parliament exercises parliamentary
control over the work and policies of the
government; c) the parliament may ap-
prove the vote of no-confidence against
the government; d) regardless of the fact
that the parliament supervises the gov-
ernment, in parliamentary models, it is
the government that implements the leg-
islative policies and state reforms.
Parliamentary vote of no confidence
[Mosbesim parlamentar; nepoverenje;
Parlamentarishes Misstrauen] - Prema-
ture termination/loss of the mandate of
the government by the parliament. This
mechanism is used in parliamentary and
semi-presidential systems and is mani-
fested when the majority of the members
of the parliament do not confirm their
support to a government and its program.
Depending on the constitutional norms
applicable in these states, the successful
voting of a motion of no confidence
means that the government resigns and a
new government cabinet will be created.
Under Article 100 of the CRK, “The mo-
tion of no confidence is considered ac-
cepted when adopted by a majority vote
of all deputies of the Assembly of Koso-
vo”.
Persona non grata - Latin phrase used
in the diplomacy law meaning “unwel-
come person”. It refers to a foreign per-
son or official who is declared unac-
ceptable in the receiving state or in the
state where he/she has been accredited.
Petition of Right (1628) - Adopted in
1628, this is an English constitutional
document that affirmed the individual
rights and freedoms, requesting that such
rights be adhered to by the king as well.
This constitutional document sets forth,
amongst others, prohibitions on the im-
position of arbitrary taxes and detention,
declaration of the state of war in peaceful
circumstances, etc.
Pilot judgments [Aktgjykimet Testuese;
Pilot presude; Piloturteile] - Special pro-
cedure of ECtHR to address considerable
number of similar and repetitive cases.
To eliminate systematic problems linked
to the violation of the Convention in re-
petitive cases referred to ECtHR for a
similar reason, ECtHR renders a pilot
judgment in one single case, the solution
to which reaches out to or affects other
cases addressed in the Convention sys-
tem. ECtHR rendered its first pilot judg-
ment in Broniowski vs Poland case
(2004) concerning the violation of the
right to property that affected 80, 000 cit-
izens in Poland. Rule 38 “Pilot judg-
ments” of the Rules of Procedure of the
Constitutional Court of Kosovo stipulates
that, “When similar or identical referrals
are filed that derive from the same chal-
lenged action, the Court by majority vote
of the Judges may choose one or more of
the referrals for priority consideration”.
Plebiscite [Plebishit; Plebiscit; Plebiszit]
- One of the forms of direct democracy
whereby the citizens having the right to
vote declare themselves on an important
political, state, or international matter. It
has been practiced since the era of the
Roman Empire to describe the process
that the Assembly of Plebs followed to
adopt laws. In some cases, the word
‘plebiscite’ is used as synonymous to
“referendum”. Technically speaking, in
plebiscitary forms of voting, the voters
only confirm or reject a certain pro-
posals, for example, the change of the
form of the government or unification
with another state.
Plenary session [Seancë plenare; Plenar-
na sednica; Plenarsitzung] - In parlia-
mentary practices, this term refers to the
meetings of the parliament to review and
vote draft laws and to review and decide
on other matters falling under jurisdiction
of the parliament. Referring to the Rules
of Procedure of the Assembly of Kosovo,
“The Assembly shall perform its annual
activity separated in two sessions, the
spring session and the autumn session”.
Pocket veto - A manoeuvre manifested
when the US President neither uses this
819
right to veto nor signs the law approved
by the Congress at the time when the
works of the Congress are suspended or
concluded.
Police power [Pushtet policor; Policijska
vlast; Polizeigewalt] - Set of authoriza-
tions of the police of a state provided by
law. The basic principles of the police
power include: a) legality; b) non-
discrimination; c) respect for human
rights and fundamental freedoms; d) pro-
portionality; e) political impartiality; f)
transparency; g) confidentiality of classi-
fied information; and h) control and ac-
countability.
Political entity [Subjekti politik;
Politički subjekt; Politische Einheit] - Po-
litical party, coalition, civil initiative, or
independent candidate.
Political party [Parti politike; Politička
partija; Politische Partei] - Individuals
organized together voluntarily on the ba-
sis of common political ideas, interests
and views, in order to exercise influence
in state and public policies through the
election of their representatives to legis-
lative bodies at municipal, regional, cen-
tral, or supranational level (e.g. the Euro-
pean Parliament). The main purpose of
the political parties is to have their can-
didates elected so as to enable them to
implement their political programs and
policies.
Political pluralism [Pluralizëm politik;
Politički pluralizam; Pluralismus] - In the
political theory, this term refers to a po-
litical system that relies on and functions
on the basis of competition, freedom of
political parties, civil movements, and
other political entities.
Political question [Pyetje politike;
Političko pitanje; Politische Frage] - See
“Political question doctrine”.
820
Political question doctrine [Doktrina e
pyetjeve politike; Doktrina političkih pi-
tanja; Die Lehre der politischen Fragen] -
Jurisprudential policy that denotes the
abstention of courts from dealing with
matters that would be better resolved by
other branches of state power either be-
cause the contest is essentially political
or due to the lack of jurisdiction to adju-
dicate on the matter. The test of “political
question” is one of the fundamental ad-
missibility criteria in the US jurispru-
dence which leads to the determination of
limits for court review and whether the
referred case is a political question or not
(see case Baker vs. Carr - 1962).
Political rights [Të drejta politike;
Politička prava; Politische Rechte] - In-
dividual rights concerning the equal in-
clusion and participation of individuals in
political and institutional life. Political
rights include the freedom of expression,
freedom of press, freedom of association,
freedom of gathering, and the right to
vote. These rights are considered to be
vital to the functioning of democracy, po-
litical pluralism, and public participation
in decision-making.
Political science [Shkencë politike;
Politička nauka; Politikwissenschaft] -
Social science concerned with studying
politics, systems of government, and po-
litical thought. Political science studies
forms of political organization and de-
signing, and manifestations of these sys-
tems in a national and international con-
text.
Preamble [Preambulë; Preambula;
Präambel] - From Latin “preambulus”
which means “the introductory part”. The
introductory part of a legal act (constitu-
tion, law, international convention, etc.)
expressing the goals, principles and val-
ues aimed at being achieved through the
expression of the conceptual character of
an act. For example, the preamble of the
US Constitution stipulates that, “We, the
People of the United States, in Order to
form a more perfect Union, establish Jus-
tice, insure domestic Tranquility, provide
for the common defence […] do ordain
and establish this Constitution”. In the
constitutional law, the preamble is con-
sidered to be a non-operational part of
the constitutional text.
Precedent [Precedent; Presedan;
Präzedenzfall] - Source of law in com-
mon law systems. The precedent is an
earlier court decision considered by the
court when deciding on a current judicial
matter. The precedent is used when the
facts and circumstances of the case under
review are similar with or identical to the
decision serving as precedent.
Preliminary decision [Vendimi prelimi-
nar; Preliminarna odluka; Vora-
bentscheidung] - Decision of the Europe-
an Court of Justice on interpretation of
the EU law, upon request of a court of an
EU member state. Preliminary decisions
on interpretation of the EU law are legal-
ly binding on the referring court.
Preliminary issue [Çështje paraprake;
Prethodno pitanje; Vorfrage] - Institute
of administrative law according to which
if a public body conducts proceedings in
a matter, the solution to which is a pre-
condition for the resolution of the main
subject matter and which constitutes an
independent legal matter (pre-trial mat-
ter), a court or another body has jurisdic-
tion to adjudicate on it, the public body
conducting the proceedings suspends the
main subject matter until the preliminary
issue is adjudicated on, and the party to
proceedings will be informed of the sus-
pending decision.
Present and voting [Prezent dhe që
votojnë; Prisutni i koji glasaju; An-
wesenheit und Abstimmung] - See “Vot-
ing”
Presidency of the parliament [Kryesia e
parlamentit; Predsedništvo parlamenta;
Parlamentspräsidium] - It is typically
composed of a president and vice presi-
dents of a parliament and is responsible
for administrative functioning of the par-
liament. It acts in compliance with the
rules of procedure of the parliament.
President [President; Predsednik; Präsi-
dent] - In constitutional law, the term
“president” is used to refer to the head of
state in a republican form of government.
In presidential or semi-presidential sys-
tems, the president exercises a wide
scope of constitutional and executive
powers whereas in parliamentary repub-
lics the head of state exercises mainly
formal and ceremonial powers. The pres-
ident may be a collective body, such as
the Federal Council of Switzerland which
exercises its constitutional function as a
collective body serving as head of state
and government. The presidency of Bos-
nia and Herzegovina is also a collective
head of state.
President elect [President i zgjedhur;
Izabrani predsednik; Gewählter Präsi-
dent] - Term referring to a president who
has been elected but has not officially as-
sumed his office. For example, in the US
presidential elections, there is a transitory
period covering the period from the elec-
tion of the president to the time the presi-
dent is inaugurated on 20 January, as set
forth by the US Constitution.
Presidential system [Sistem presiden-
cial; Predsednički sistem; Präsidialsys-
tem] - System of government in which
the legislative and executive power are
built separately upon the direct legitima-
821
cy granted by citizens (through demo-
cratic elections) and where the executive
power is mainly exercised by the head of
state and/or the cabinet he/she appoints.
The essential features of the presidential
systems include but are not limited to: a)
the state power is separated in a stricter
manner; b) the head of state is elected di-
rectly by the citizens and may not be sub-
ject to parliamentary control c) the head
of state enjoys broader constitutional and
executive powers than a head of state in a
parliamentary model; d) the head of state
may not dissolve the parliament, but
he/she has at his/her disposal a few in-
struments of constitutional control such
as the right to return laws for reconsider-
ation; e) the parliament may not dismiss
the government in the way it does in a
parliamentary system. Presidential sys-
tem is installed in USA, Brazil, Argen-
tine, and in several states of the Central
and Southern America.
Prima facie - From Latin “at the first
face” or “at first appearance”, used in a
court procedure to establish that a fact or
right exists unless proven otherwise.
Primacy of the EU law [Parimi i epër-
sisë të së drejtës së BE-së; Princip pred-
nosti prava Evropske unije; Grundsatz
des Vorrangs des Unionsrechts] - Judicial
doctrine of CJEU (Costa vs. Enel, 5 July
1964, case 6/64) whereby the EU treaties
and legislation have supremacy over the
law of Member States. Under this princi-
ple, all national courts are obliged to re-
fuse application of a provision of a do-
mestic law which contradicts the re-
quirements of the EU law. It is important
to mention that the failed Constitutional
Treaty of Lisbon (Articles 1-6) contained
an explicit provision that clearly stipulat-
ed the supremacy of the EU law over the
law of Member States.
822
Prime minister [Kryeminister; Premijer;
Premierminister] - Head of a government
cabinet typically in states designed ac-
cording to the parliamentary or semi-
presidential system. This institution dates
back to the England of eighteenth centu-
ry, where Robert Walpole was appointed
prime minister. He is technically known
as the first prime minister and the prime
minister who held the longest mandate in
the history of English prime ministers).
In the parliamentary and the semi-
presidential systems, the prime minister,
who is the leader of the government, is
organically linked with the parliament in
terms of both elections and the need to
gain parliamentary support and imple-
ment development policies and legisla-
tive agenda. In some parliamentary
states, like in Great Britain, the prime
minister is both leader of the government
and member of the parliament. Under the
Constitution of the Republic of Kosovo
the Prime Minister exercises broad con-
stitutional responsibilities, including
leading the government and its policies,
implementing laws and government poli-
cies, changing ministers without the con-
sent of the Assembly, etc.
Principle of checks and balances
[Parimi i kontrollit dhe baraspeshës;
Princip kontrole i ravnoteže; Grundsatz
der checks and balances] - See “Separa-
tion of powers”.
Principle of efficiency [Parimi i efi-
kasitetit; Princip efikasnosti; Grundsatz
der Effizienz] - Principle of administra-
tive procedure under which a body that
conducts administrative proceedings
must do so in a quick manner and with-
out delays, avoiding unnecessary actions
and costs. The efficiency in administra-
tive proceedings makes it impossible to
misuse and delay the materialization of
the parties’ rights, and makes it possible
to render an administrative decision with-
in the time limits set by law.
Principle of legality [Parimi i
ligjshmërisë; Princip zakonitosti;
Rechtsmäßigkeitsgrundsatz] - This term
has many meanings. Firstly, it means that
lower-rank legal acts (general legal acts
and individual legal acts) must rely on
and be compatible with the law as the
primary source of law. Secondly, this
principle means that the entire activity of
state bodies must rely on laws and by-
laws. The application of the legality is
one of the main conditions to materialize
the rule of law. This principle is ex-
pressed mainly in the functioning of the
public administration bodies, which
adopt individual acts deciding on the le-
gal rights and interests of legal entities.
Therefore, any administrative action that
violates or may violate a legal right or in-
terest of a person must be authorized by
law.
Principle of non-discrimination [Parimi
i mos-diskriminimit; Princip nediskrimi-
nacije; Nicht-Diskriminierung Grund-
satz] - Constitutional principle implying
that everyone is equal before the law and
nobody may be discriminated on the ba-
sis of race, colour, gender, language, re-
ligion, political thoughts and others, na-
tional origin and social background, affil-
iation with a community, property, eco-
nomic and social situation, sexual orien-
tation, disability or another personal sta-
tus. The principle of non-discrimination
is set forth under Article 24 of CRK and
in a series of procedural and substantive
laws.
Principle of proportionality [Parimi i
proporcionalitetit; Princip proporcional-
nosti; Verhältnismäßigkeitsgrundsatz] -
Principle stating that the intervention of
public authorities to limit human rights
and freedoms must be done in a propor-
tional manner and to the extent necessary
to achieve a legitimate purpose. This
principle is widely applied in the case
law of the European Court of Human
Rights. The principle of proportionality
relies on the idea that the intervention to
limit the human rights and freedoms must
be carried out on a legal basis, and the
extent of intervention (limitation) may
not exceed what is absolutely necessary
in a democratic society. In the EU law,
this principle means that the contents of
measures and EU actions as a suprana-
tional organization may not exceed what
is necessary to achieve the objectives of
treaties.
Principle of subsidiarity [Parimi i sub-
sidiaritetit; Princip supsidijarnosti; Sub-
sidiaritätsgrundsatz] - One of the basic
principles of the European Charter of Lo-
cal Self-Government and the Law on Lo-
cal Self-Government in the Republic of
Kosovo under which the functions and
competencies of a certain government
level (commune, municipality, region,
etc.) must be carried out as close the con-
cerned community as possible, having
regard to the importance and nature of
the duty, and the demands of higher effi-
ciency in delivering administrative ser-
vices.
Principle of transparent administra-
tion [Parimi i administratës së hapur;
Princip otvorene uprave; Grundsatz der
offenen Verwaltung] - Principle of ad-
ministrative procedure implying that the
bodies of public administration must act
in a transparent manner when deciding
on administrative matters and guarantee
the right of a party to be informed of the
progress of administrative proceedings,
access to file and his/her documents, and
823
his/her right to being informed of the ap-
propriate remedies for administrative
proceedings.
Principle of verbal review [Parimi i
shqyrtimit verbal; Princip usmenog raz-
matranja; Grundsatz der der mündlichen
Prüfung (Oralitätsgrundsatz)] - One of
the principles of administrative conflict
according to which when a court decide
on an administrative matter it provides
the parties to proceedings the right to be
heard and submit evidence and verbal ar-
guments in the court proceeding. The
Court may, under Article 38 para. 4 of
the Law 03/L-202 on Administrative
Conflicts and in exceptional cases, “[...]
decide a matter without verbal review, if
there are sufficient facts and in case that
parties have submitted their consents in
written form”.
Pro bono - Latin term referring to the le-
gal services and works carried out free of
charge.
Procurement Review Body (PRB) [Or-
gani Shqyrtues i Prokurimit; Telo za
razmatranje nabavki; Beschaffungsüber-
prüfungsstelle] - Independent body re-
sponsible for application of the proce-
dures for procurement review. PRB deci-
sions are subject to judicial review by
administrative acts.
Prohibition of slavery and forced la-
bour [Ndalimi i Skllavërisë dhe i Punës
së Detyruar; Zabrana ropstva i prisilnog
rada; Verbot der Sklaverei und der
Zwangsarbeit] - One of the most im-
portant constitutional and international
guarantees that has impacted on the elim-
ination of various forms of slavery and
forced labour. This concept falls under
the category of absolute freedoms. Ac-
cording to this guarantee, nobody may be
held in slavery and carry out forced la-
bour except when the law or an interna-
824
tional convention explicitly provides oth-
erwise. The abolition of slavery and ser-
vitude are guaranteed by Article 4 of
ECHR and Article 28 of CRK.
Promulgation [Promulgim; Proglašenje;
Verkündung] - formal declaration for the
enactment of a law. This term originates
from the Latin word “promulgatus”
which means “to promote or make it
widely known”. Promulgation of a law
takes places typically after a law is
adopted and prior to its entry into force.
In the Republic of Kosovo, the laws
adopted by the parliament are promulgat-
ed by the head of state within 8 days
from the date of their receipt. The prom-
ulgation of laws is a constitutional power
of the head of state in many republican
states as in the USA, Germany, Italy,
France, etc. The promulgation of laws in
monarchy states is a constitutional pre-
rogative of the King which is formally
known as royal assent.
Proportional representation [Përfa-
qësim proporcional; Proporcionalna
zastupljenost; Verhältniswahl] - Electoral
system in which the seats in the parlia-
ment are allocated proportionate to the
results achieved in the elections. Unlike
the majority electoral system, this system
is more favourable for small and non-
majority communities because it gives
them enough room to politically repre-
sent themselves in the parliament. The
proportional electoral system is also ap-
plied in the Republic of Kosovo. Under
Article 64 of the Constitution of the Re-
public of Kosovo, “The seats in the As-
sembly are distributed amongst all par-
ties, coalitions, citizens’ initiatives and
independent candidates in proportion to
the number of valid votes received by
them in the election to the Assembly”.
Proportional voting system [Sistem
zgjedhor proporcional; Proporcionalni
izborni sistem; Verhältniswahlsystem] -
Electoral system in which the seats in the
parliament are allocated in proportion to
the votes won by political entities during
the local or central elections. Proportion-
al voting systems may come in various
sub-models and have various electoral
thresholds, that is, minimums of votes
that a party should win in elections in or-
der to be represented in the parliament.
The proportional voting system is highly
prevalent in the EU democracies because
it is considered to secure a more adequate
representation of various political, ethnic,
social groups, etc., and is, unlike the ma-
jority voting system, more favourable for
smaller parties. The electoral system in
the Republic of Kosovo is proportional,
and under Article 64 of the Constitution
of the Republic of Kosovo, the seats in
the Assembly are distributed amongst all
parties, coalitions, citizens’ initiatives
and independent candidates in proportion
to the number of valid votes received by
them in the election to the Assembly”.
Protest [Protestë; Protest; Der Protest] -
Determined objection against an injustice
or an unlawful action; expression of firm
dissent towards something. The right to
protest in Kosovo is regulated by Law
no. 038/L-118 on Public Gatherings.
Protocol [Protokol; Protokol; Protokoll]
- Supplementations and amendments to
an international agreement.
Province [Provincë; Pokrajina; Provinz]
- An administrative and territorial region
within a certain state which, depending
on the constitutional regulation may en-
joy limited self-government competen-
cies. See “Autonomy”.
Public authority [Autoritet public; Javni
organ; öffentliche Gewalt] - The entire
powers and authorizations of a state or
public body defined by law to decide on
the rights, obligations, and interests of a
natural person or legal entity.
Public consultation [Konsultim publik;
Javno konsultovanje; Öffentliche Kon-
sultation] - Institutional process whereby
the public participates in, and is consult-
ed about, a public policy, normative
draft-project, or particular project. The
purpose of public consultation is to en-
sure transparency and inclusion in the
decision-making of public authorities.
Public enterprise [Ndërmarrje publike;
Javno preduzeće; Gesellschaftsun-
ternehmen] Any enterprise on which one
or more public authorities may directly or
indirectly exercise a prevailing influence
based on the ownership over such enter-
prise, financial share in such enterprise,
and/or provisions regulating the activity
of such enterprise.
Public interest [Interes publik; Javni in-
teres; Öffentliches Interesse] - Any mat-
ter that is of particular importance for the
public and the community such as their
rights, health, environment, etc.
Public law [E drejtë publike; Javno pra-
vo; Öffentliches Recht] - See Ius Publi-
cum.
Public Procurement Regulatory
Commission (PPRC) [Komisioni Rreg-
ullativ i Prokurimit Publik; Regulatorna
komisija za javne nabavke; Reguli-
erungskommission für öffentliche
Beschaffung RKÖB] - Independent
agency of the Republic of Kosovo re-
sponsible for the development, function-
ing and general oversight of the public
procurement system in Kosovo.
Public prosecutor [Prokuror publik;
Javni tužilac] - State body that has the le-
gal authority to prosecute accused per-
825
sons for the commission of a criminal of-
fence.
Purposive Interpretation [Interpretim
qëllimor; Namensko tumačenje;
Zweckauslegung] - Theory of legal inter-
pretation under which the meaning of a
constitutional or legal norm is best de-
fined by considering the intent of law-
makers at the moment such norm was
drafted and adopted.
Q citizens’ initiatives and independent can-
Qualified majority [Shumicë e kuali-
fikuar; Kvalifikovana većina; Quali-
fizierte Mehrheit] - Specified majority
vote that is greater than the half of votes
required to take a decision. In constitu-
tional law, decision making by a quali-
fied majority is applied mainly in im-
portant matters such as amendment of the
constitution, ratification of an interna-
tional agreement, dissolution of the par-
liament, dismissal of senior state offi-
cials, etc. The Constitution of Kosovo
has set forth the decision making by a
qualified majority, as in the amendment
of the constitution (Article 65), ratifica-
tion of some international agreements
(Article 18), approval of the Rules of
Procedure of the Assembly (Article 76),
and the dissolution of the Assembly (Ar-
ticle 82), etc.
Quorum [Kuorum; Kvorum; Quorum] -
The number of members needed to take a
decision. Under Article 69 of the CRK,
the Assembly of Kosovo has its quorum
when more than one half (1/2) of all As-
sembly’s deputies are present.
Quota [Kuotë; Kvota; Quote] - In consti-
tutional law, this term refers to a propor-
tional part of a total required by constitu-
tion or law, which belongs to a person or
social, ethnic, political, gender group,
etc. For example, under Article 103 of
826
the Constitution of Kosovo, ‘at least fif-
teen percent (15%) of the judges of the
Supreme Court, but not fewer than three
(3) judges, shall be from Communities
that are not in the majority in Kosovo.”
Under Article 64 of the Constitution of
Kosovo, the Assembly is composed of
one hundred twenty (120) deputies elect-
ed by secret ballot on the basis of open
lists. The seats in the Assembly are dis-
tributed amongst all parties, coalitions,
didates in proportion to the number of
valid votes received by them in the elec-
tion to the Assembly. 2. In the frame-
work of this distribution, twenty (20) of
the one hundred twenty (120) seats are
guaranteed for representation of commu-
nities that are not in the majority in Ko-
sovo.
R
Ratification [Ratifikim; Ratifikacija;
Ratifizierung] - In international law, this
term denotes an international legal act
whereby a state gives its consent to be
bound by provisions of a treaty or inter-
national agreement. In domestic law, this
consent may require an approval from the
parliament or the president depending on
the object of the international agreement
and the system of government. Article 18
of the Constitution of the Republic of
Kosovo, International agreements relat-
ing to the following subjects are ratified
by two thirds (2/3) vote of all deputies of
the Assembly: a) territory, peace, allianc-
es, political and military issues; b) fun-
damental rights and freedoms; c) mem-
bership of the Republic of Kosovo in in-
ternational organizations; d) the under-
taking of financial obligations by the Re-
public of Kosovo.
Ratio decidendi - From Latin “reasons
for the decision”. This term is used to
denote the legal norms/principles on the
basis of which a court reaches its deci-
sion. The resolution of a case that is sub-
ject matter for a judicial review is based
on facts and reasons that the court con-
sidered in the course of decision-making
and in its very decision in the given mat-
ter.
Ratione materiae - This term denotes
the subject-matter jurisdiction. It is a le-
gal criterion used to consider whether the
subject matter falls under the jurisdiction
of a court. See also the Rules of Proce-
dure of the Constitutional Court of the
Republic of Kosovo (Rule 36).
Ratione personae - This term refers to
the “authorized party”, that is, as to
whether a referral has been submitted by
an authorized party or not. See also the
Rules of Procedure of the Constitutional
Court of the Republic of Kosovo (Rule
36).
Ratione temporis - This term refers to
the time limit jurisdiction of a court, that
is, a court may declare a referral/appeal
admissible in the formal aspect only if it
has been filed within the time limit stipu-
lated by constitution or law. For example,
under Article 47 of the Law on the Con-
stitutional Court of Kosovo, “Every indi-
vidual is entitled to request from the
Constitutional Court legal protection
when he considers that his/her individual
rights and freedoms guaranteed by the
Constitution are violated by a public au-
thority. The individual may submit the
referral in question only after he/she has
exhausted all the legal remedies provided
by law”, and within a 4- (four) year time
limit running from the date upon which
the applicant is served with the court de-
cision or the date upon which the deci-
sion or act has been publicly announced.
Real act [Akt real; Stvarni akt; Realakt] -
Pursuant to Law no. 05/L-031 on General
Administrative Procedure, a real act is
any action of a public body under admin-
istrative law other than administrative act
or administrative contract, which may
prejudice a right or legitimate interest of
a person (such as public information,
statements, record keeping, issuing certif-
icates, enforcement actions and other fac-
tual actions).
Reasonable time [Kohë e arsyeshme;
Razumno vreme; Angemessene Zeit] -
Term implying that the administrative
and judicial proceedings in which the
rights and legal interests of individuals
are determined should be conducted
without delay and be complete within a
reasonable time limit.
Recognition [Njohje; Priznanje;
Anerkennung] - In international law, this
term refers to the recognition of a state
by another state.
Referendum [Referendum; Referendum;
Referendum] - Instrument of direct de-
mocracy whereby citizens decide on a
fundamental act (i.e. constitution, fun-
damental law) or another important mat-
ter of the state (form of government, ac-
cession to an international organization,
etc.).
Region [Regjion; Region; Region] -
Administrative and territorial unit con-
sisting of several municipalities having
common geographical, traditional, eco-
nomic, social interests. Regions enjoy a
certain degree of autonomy from central
government in the area of public ser-
vices, public administration as well as in
social and fiscal services (e.g. Italy and
Spain).
827
Regulation [Rregullore; Pravilnik; Ver-
ordnung] - Bylaw adopted to implement
a law aiming to regulate further a certain
field or sector, i.e. environmental issues,
public health, public administration, etc.
Article 93 of the Constitution of the Re-
public of Kosovo stipulates that the Gov-
ernment has jurisdiction to take decisions
and make regulations necessary for the
laws implementation.
Regulatory Impact Analysis (RIA)
[Vlerësimi i ndikimit rregullativ; Procena
regulatornoguticaja; Gutachtenerstellung
zu den regulativen Auswirkungen] -
Document used to assess in details and
systematically the potential impact of a
new law or regulation on the legal sys-
tem. Along with the Financial Impact
Assessment, RIA is considered to be one
of the most important documents in the
framework of the process of drafting leg-
islative policies.
Repealing provisions [Dispozitë shfuqi-
zuese; Ukidajuća odredba; Aufhebungs-
bestimmung] - Legal provision which
clearly states the cessation of the legal ef-
fect of one or more legal acts.
Republic [Republikë; Republika; Repub-
lik] - From Latin “res publica” which
means “public matter”. In political sci-
ence, this term is used to refer to the
name of states with a republican form of
government in which citizens legitimate
their political representatives, such as
head of state, members of the parliament,
etc., by means of democratic elections.
Unlike monarchy, the organization of the
head of state in republican systems of
government is characterized by two sub-
stantial constitutional features: first, the
head of state is elected by the citizens
(whether directly or indirectly typically
by the parliament); and secondly, the
head of the state is elected for a limited
828
term. The vast majority of states in Eu-
rope, including the Republic of Kosovo,
have a republican form of government. In
the general sense, the term “republic” al-
so means a state relying on the principle
of people’s sovereignty.
Request for extraordinary review of a
court decision [Kërkesa për rishqyrtim
të jashtëzakonshëm të vendimit gjyqësor;
Zahtev za vanredno preispitivanje sudske
odluke; Antrag auf außerordentliche
Überprüfung des gerichtlichen Urteils] -
Extraordinary legal remedy in the proce-
dure of judicial review of an administra-
tive act. This request may be submitted to
the Supreme Court of the Republic of
Kosovo against a final court decision to a
second-instance court having jurisdiction
on administrative cases. This request may
be submitted only due to the violation of
substantive law or procedural provisions
which would otherwise have a bearing on
the resolution of the case. The Supreme
Court of Kosovo is the authority having
jurisdiction to decide on requests for ex-
traordinary review of court decisions.
Request for protection of legality
[Kërkesa për mbrojtjen e ligjshmërisë;
Zahtev za zaštitu zakonitosti; Antrag auf
Schutz der Rechtmäßigkeit] - An ex-
traordinary legal remedy. Pursuant to the
Law 03/L-202 on Administrative Con-
flict of Kosovo, a public prosecutor may
submit to the Supreme Court of Kosovo a
request for protection of legality against a
final court decision if he/she claims that
such decision has led to the violation of a
legal provision. The Supreme Court of
Kosovo is the authority having jurisdic-
tion to decide on requests for protection
of legality.
Reservation [Rezervim; Rezervacija;
Vorbehalt] - Unilateral declaration made
by a competent state body at the time of
signature, ratification, accession or adop-
tion of an agreement that aims to exclude
or modify the legal effects of certain pro-
visions.
Resignation [Dorëheqje; Ostavka; Rück-
tritt] - Act of voluntary withdrawing from
or termination of one’s work in a public
or political office. Offering of resigna-
tions means that the employment rela-
tionship will be terminated or that a cer-
tain mandate will expire.
Resolution [Rezolutë; Rezolucija; Reso-
lution] - In parliamentary practices, this
term refers to a written motion whereby
the parliament expresses its stance to-
wards a certain matter. This term is also
used in the law of international organiza-
tions and refers to the stance of the body
of an international organization towards a
certain matter, i.e. Resolutions of the
General Assembly or of the UN Security
Council.
Resolution 1244 of the UN Security
Council [Rezoluta e Këshillit të Sig-
urimit të OKB-së 1244; Rezolucija 1244
Saveta Bezbednosti UN; Resolution 1244
des UN-Sicherheitsrates] - Adopted on
10 June 1999, this Resolution set forth
the establishment of an international civil
and military presence in Kosovo that
would ensure a temporary international
administration; it set forth the withdrawal
and prohibition of Serbian armed forces,
police, and paramilitary forces from re-
turning to Kosovo; and established the
organization and monitoring of the de-
velopment of temporary institutions for
democratic self-government until the fi-
nal political settlement for Kosovo.
Review panel [Kolegj shqyrtues; Veće
za razmatranje; Überprüfungsgremium] -
For every referral lodged with the Consti-
tutional Court, a review panel composed
of three judges is established in order to
review the admissibility of the referral.
The president of the Constitutional Court
of Kosovo assigns one of the judges of
the review panel with the role of the chair
of the review panel.
Revocation [Revokim; Opoziv;
Widerruf] - In administrative law, this
term refers to the cancellation of an au-
thorization or permit which is issued
based on legal authorizations such as li-
cence revocation. In parliamentary law,
this term refers to the withdrawal or re-
moval of the mandate of a member of the
parliament prior to its expiration, and is
typically applied in states that apply the
imperative mandate of the parliamentary
mandates.
Revolutionary constitutions
[Kushtetutat revolucionare; Revolu-
cionarni ustavi; Revolutionäre Verfas-
sungen] - Constitutions that came as a
product of revolutionary forces and great
political and social changes, as was the
case with the French Constitutions of
1791 and 1793.
Right of veto [E drejta e vetos; Pravo
veta; Vetorecht] - In a general sense, this
implies the right of a branch of power to
oppose or block a decision or an act of
another branch of power. In the constitu-
tional theory, this refers to the right of
the head of a state to oppose laws adopt-
ed by the parliament and is a clear consti-
tutional instrument of checks and balanc-
es. Laws adopted by the parliament are
typically promulgated by the head of the
state before they enter into force. Refusal
to sign a law due to constitutional rea-
sons is the right to veto. Pursuant to par-
agraph 6 of Article 84, the president has
the right to return adopted laws for re-
consideration, when he/she considers
them to be harmful to the legitimate in-
terests of the Republic of Kosovo or one
829
or more Communities. In parliamentary
systems, the right of veto may be easily
overturned by the majority of parliament
members (usually, an absolute majority
vote is required to overturn the veto) un-
like presidential systems, such as the one
of the United States, in which both
chambers of the US Congress must se-
cure two-thirds of votes to overturn the
presidential veto. The right of veto is also
applicable in the law of international or-
ganizations. For example, each of the 5
members of the UN Security Council
may veto the Council decisions.
Right to a fair trial [E drejta për gjykim
të drejtë; Pravo na pravično suđenje;
Recht auf ein faires Verfahren] - One of
the most fundamental human rights
which includes the right to a fair and im-
partial trial, within a reasonable time, by
an independent court established by law.
The right to a fair trial has been provided
by Article 31 of CRK and Article 6 of
ECHR.
Right to a healthy environment [E
drejta në mjedis të shëndosh; Pravo na
zdravu životnu sredinu; Recht auf eine
gesunde Umwelt] - This right, which en-
ters in the list of contemporary freedoms
and rights, implies the right of an indi-
vidual to live in a healthy and clean envi-
ronment.
Right to access public documents [E
Drejta e Qasjes në Dokumente Publike;
Pravo na pristup javnim dokumentima;
Recht auf Zugang zu öffentlichen Doku-
menten] - Right to be granted access to
official documents stored by public au-
thorities. One of the core principles of
public administration is transparency,
which includes the obligation of public
authorities to be transparent to citizens
and make materials, documents, and in-
formation held by public authorities
830
available to the public, except for infor-
mation the dissemination of which is lim-
ited by law.
Right to asylum [E drejta në azil; Pravo
na azil; Recht auf Asyl] - Right of an in-
dividual to seek shelter and legal protec-
tion from another country because of per-
secution, terror, or political or religious
disputes taking place in his/her country.
This right is specifically guaranteed by
Article 14 of UDHR (1948), which stipu-
lates that, “Everyone has the right to seek
and to enjoy in other countries asylum
from persecution. This right may not be
invoked in the case of prosecutions genu-
inely arising from ordinary criminal ac-
tions or from actions contrary to the pur-
poses and principles of the United Na-
tions.” The Constitution of the Republic
of Kosovo does not provide the constitu-
tional right to asylum, but it regulates this
matter by Law no. 04/L-217 on Asylum,
which regulates the conditions and pro-
cedures for the recognition of the refugee
status, subsidiary protection, temporary
protection, status, rights and obligations
of asylum seekers.
Right to dignity [E drejta e dinjitetit;
Pravo na dostojanstvo; Das Recht auf
Würde] - One of the most fundamental
human rights and the basis for the exer-
cise of all individual rights and freedoms.
The right to dignity aims at protecting an
individual from humiliating, degrading,
and dehumanizing measures or actions,
and is, therefore, one of the highest legal
values of a constitutional order. Unlike
most of other rights, this right falls under
the category of absolute rights in relation
to which no exception within the mean-
ing of imposing limitations on its exer-
cise can be applied. Numerous constitu-
tions and international acts on human
rights guarantee the right to human digni-
ty. Thus the preamble of the UN Univer-
sal Declaration of Human Rights reads,
“inherent dignity and of the equal and in-
alienable rights of all members of the
human family is the foundation of free-
dom, justice and peace in the world”. In
addition, Article 1, paragraph 1, of the
German Basic Law determines that the
human dignity is inviolable, and its re-
spect and protection are the duty of all
state authorities. In a similar fashion, Ar-
ticle 23 of the Constitution of Kosovo
stipulates that, “Human dignity is invio-
lable and is the basis of all human rights
and fundamental freedoms.”
Right to education [E drejta për arsimin;
Pravo na obrazovanje; Recht auf Bild-
ung] - This right is part of the list of con-
stitutional rights and freedoms and is
provided by a series of international acts
concerning human rights, including UN
ICCPR (Article). The right to education
implies that a) nobody is denied the right
to education and b) state authorities shall
ensure that basic education is mandatory
and provided to everyone for free to ena-
ble everyone to have access to basic edu-
cation without discrimination. This is the
spirit of Article 47 of CRK which pro-
vides that, “Every person enjoys the right
to free basic education. Mandatory edu-
cation is regulated by law and funded by
public funds.”
Right to equality [E drejta e barazisë;
Pravo na jednakost; Gleich-
heitsgrundrecht] - Right to equal treat-
ment implying the prohibition of any dis-
crimination, whether direct or indirect,
on the basis of nationality or affiliation
with a community, social and national
origin, race, ethnicity, colour, birth,
origin, sex, gender, gender identity, sex-
ual orientation, language, citizenship, re-
ligion and faith, political affiliation, po-
litical thought or other thoughts, social or
personal situation, age, family situation
or civil status, pregnancy, postpartum pe-
riod, wealth, health status, disability, ge-
netic inheritance, or other grounds. Right
to equality is guaranteed by Article 24 of
CRC and Law no. 05/L-021 on the Pro-
tection from Discrimination.
Right to healthy environment [E drejta
për mjedis të shëndosh; Pravo na zdravu
životnu sredinu; Recht auf eine gesunde
Umwelt] - One of the most modern rights
according to which everyone is entited to
live in a healthy environment while pub-
lic authorities are obliged to ensure ade-
quate environmental condititions linked
to the quality of life and protection of
human health. Article 52 of the Constitu-
tion of Kosovo pays special attention to
the environmental protection providing
that “Nature and biodiversity, environ-
ment and national inheritance are every-
one’s responsibility” and, “everyone
should be provided with an opportunity
to be heard by public institutions and
have their opinions considered on issues
that impact the environment in which
they live.”
Right to life [E drejta në jetë; Pravo na
život; Recht auf Leben] - One of the most
fundamental human rights, as the exer-
cise of all other rights depends on life it-
self. The right to life implies that the life
of an individual is guaranteed and that
nobody may be arbitrarily deprived of
his/her life. This right is guaranteed by a
series of international acts concerning
human rights, such as the Universal Dec-
laration of Human Rights and the Inter-
national Covenant on Civil and Political
Rights. The right to life is guaranteed by
constitutional provisions as well. Article
25 of the Constitution of Kosovo guaran-
tees the right to life and textually forbids
831
the capital punishment. Paragraph 2 of
Article 2 of the German Constitution
guarantees everyone the right to life. The
right to life is guaranteed by the Europe-
an Convention on Human Rights, Article
2 of which provides that, “No one shall
be deprived of his life intentionally save
in the execution of a sentence of a court
following his conviction of a crime for
which this penalty is provided by law.”
Although capital punishment has been
abrogated by the subsequent amendments
to the Convention, according to Article 2
of the Convention, one’s life is not con-
sidered to have been taken in violation of
the Convention if the intervention was a
result of the use of force for protection of
a person from unlawful violence; to carry
out a lawful arrest; or to oppose a turmoil
or uprising.
Right to marriage [E drejta e martesës;
Pravo na sklapanje braka; Das Recht auf
Ehe] - A right falling in the category of
fundamental human rights, guaranteed by
both national constitutions and interna-
tional acts concerning human rights. Pur-
suant to the constitution, the right to mar-
riage includes the right of every person to
get married and create a family as pro-
vided by law. On the other hand, pursu-
ant to the international laws on human
rights, the right to marriage, guaranteed
by Article 23 of ICCPR, is defined as,
“The right of men and women of mar-
riageable age to marry and to found a
family shall be recognized.”
Right to personal integrity [E drejta e
integritetit personal; Pravo na lični integ-
ritet Recht auf persönliche Integrität] -
One of the most fundamental rights in the
list of human rights and freedoms which
aims to protect physical and psychic in-
tegrity of an individual. Apart from being
guaranteed by national institutions, this
832
right is guaranteed by a series of interna-
tional acts concerning human rights
(UDHR, ICCPR, ECHR), and read in
conjunction with the right not to be sub-
ject to torture and denigrating measures.
The Constitution of Kosovo has specifi-
cally provided that the personal integrity
is inviolable and includes, in particular,
the right of an individual to: a) the right
to make decisions in relation to reproduc-
tion in accordance with the rules and
procedures set forth by law; b) right to
have control over his/her body as provid-
ed by law; c) the right not to undergo
medical treatment against his/her will as
provided by law; d) the right not to par-
ticipate in medical or scientific experi-
ments without her/his prior consent.
Right to freedom and security [E drejta
e lirisë dhe sigurisë; Pravo na slobodu i
bezbednost; Recht auf Freiheit und
Sicherheit] - One of the most fundamen-
tal rights in the catalogue of human rights
and freedoms which implies that nobody
may be deprived of freedom except when
otherwise stipulated by law or deter-
mined by a court having jurisdiction.
This right has been provided in more de-
tail in Article 29 of CRK and Article 5 of
ECHR.
Right to privacy [E drejta e privatesise;
Pravo na privatnost; Recht auf
Privatsphäre] - One of fundamental hu-
man rights implying that nobody may be
forced, except when required by law, to
make his personal data available to the
public. Under this right, any collection,
use, and publication of personal data may
be performed only upon prior consent of
the concerned person unless exceptions
are applied and as provided by the law.
Pursuant to Article 36 of CRK, secrecy
of correspondence, telecommunication,
and other communication is an inviolable
right, which may be limited only by a
court decision and if imperative for the
proceedings of criminal investigation or
protection of the country.
Right to privacy [E drejta e privatësisë;
Pravo na privatnost; Recht auf
Privatsphäre] - It is an individual consti-
tutional right whereby the private and
family life, house, secrecy of corre-
spondence, telecommunication or other
communication are inviolable. Pursuant
to Article 36 of CRC, public authorities
may impose limitations on this right only
based on a court decision and if such in-
tervention is necessary for the investiga-
tion of a crime, protection of the country
as defined by law, etc. The right to priva-
cy is also guaranteed by Article 8 of
ECHR.
Right to property [E drejta në pronë;
Pravo na imovinu; Recht auf Eigentum] -
One of the most important human rights
protected by the constitution and interna-
tional acts. This right implies that any
natural or legal person a) is entitled to
peaceful enjoyment of his/her property
and possessions and b) cannot be de-
prived of his/her property except for pub-
lic interests and under conditions provid-
ed by the law and the general principles
of the international law. The right to
property is also guaranteed by interna-
tional acts on human rights. Article 17 of
UDHR provides that, “Everyone has the
right to own property alone... [and] no
one shall be arbitrarily deprived of his
property”. The European Convention on
Human Rights prohibits arbitrary depri-
vation from property, providing that the
deprivation of this right may take place
only by law and only if such action is
deemed justifiable for the purpose of
public interest.
Right to reaction [E drejta për reagim,
Pravo na reagovanje; Recht auf Richtig-
stellung] - Right of a person mentioned
in press or electronic media to declare
himself or herself on the facts made
available to the public, which he/she con-
siders incorrect and which bother
him/her, in order to correct such facts.
Right to strike [E drejta e grevës; Pravo
na štrajk; Streikrecht] - The right of em-
ployees to block work in an organized
manner in order to materialize their eco-
nomic, social, and occupational rights
and interests stemming from the em-
ployment relationship.
Right to vote [E drejta e votës; Pravo
glasa; Wahlrecht] - Constitutional and
civil right to elect the preferred political
representatives for the representative
bodies at local or central level. The pas-
sive right of vote implies the right to run
as representative (e.g. parliament mem-
ber or municipal assembly member, etc.).
Pursuant to Article 45 of CRK, “Every
citizen of the Republic of Kosovo, who
has reached the age of eighteen, even if
on the day of elections, has the right to
elect and be elected, unless this right is
limited by a court decision.” Article 3 of
Protocol 1 to ECHR guarantees the right
to vote by providing that, “The High
Contracting Parties undertake to hold
free elections at reasonable intervals by
secret ballot, under conditions which will
ensure the free expression of the opinion
of the people in the choice of the legisla-
ture”.
Right to work [E drejta në punë; Pravo
na rad; Recht auf Arbeit] - This right fall
under the category of economic and so-
cial rights through the materialization of
which individuals manage to secure
goods and social protection. This implies
the right of an individual to work and
833
freely choose his own profession. The
right to work comprises the right to work
in favourable working conditions free
from any discrimination and the right to
equal compensation for equal work. Pur-
suant to CRK, forced labour is prohibited
with the exception of works or services
that are to be carried out by persons con-
victed by a final court decision and serv-
ing their sentence, and in the state of
emergency.
Right to work and exercise profession
[E drejta e punës dhe ushtrimit të profe-
sionit, Pravo na rad i obavljanje profesi-
je; Berufsfreiheit] - Individual and con-
stitutional right of a socio-economic
character which implies that any person
that meets the defined legal criteria en-
joys the right to work and the right to
choose and exercise his/her profession.
The right to work implies that the state
will provide equal opportunities to eve-
ryone in the field of employment and in
line with the procedures and criteria de-
fined by law (age, educational and pro-
fessional background, etc.), but does not
necessarily imply that the state has an ob-
ligation to secure work to an individual.
In addition, this right implies that nobody
may be forced to do forced labour except
for work or services determined by the
law be carried out by persons convicted
by a final court decision or in cases of
emergency situation. The right to work is
also guaranteed by several international
acts concerning human rights, such as the
International Covenant on Social, Eco-
nomic, and Cultural Rights, ILO Declara-
tion, European Convention on Human
Rights, etc.
Rightism [Djathtizëm; Desničarska
politička orijentacija; Die politische
Rechte] - Program and ideological orien-
tation of political parties that relies on the
834
idea of a stronger state, individual rights
and free competition in the market.
Right-wing political parties are mainly
engaged in taking more rigorous and
conservatory measures in the system of
government, emphasizing human rights
over collective values. In economy, right-
wing parties support individual initiatives
and commercial activities. Right-wing
movements include right-wing political
parties such as conservative, Christian
democratic parties, nationalist parties,
and political parties of far right (fascist
and racist parties).
Rights of communities [Të drejtat e
komuniteteve; Prava zajednic; Gemein-
schaftsrechte] - Expanded rights (in addi-
tion to fundamental human rights and
freedoms) enjoyed by members of a cer-
tain community. Under the Constitution
of the Republic of Kosovo (Article 57),
members of a community are residents
who belong to the same national or ethic,
linguistic, or religious group that has
been traditionally present in the territory
of the Republic of Kosovo, who enjoy
special constitutional rights (for example,
the right to preserve their cultural and re-
ligious heritage).
Rigid constitutions [Kushtetutë rigjide;
Rigidan ustav; Rigide Verfassung] - In
the classification typology of constitu-
tions, this term denotes solid constitu-
tions. The basic feature of these constitu-
tions is that, in order t o amend them, it is
required to have: a) a qualified parlia-
mentary majority; and b) a procedure that
is more complicate than the procedure for
adoption of laws. According to British
lawyer Dicey, constitutions, which are
the most powerful legal acts, cannot be
amended with the same ease as parlia-
mentary laws do. Except for the Great
Britain which applies a soft or flexible
constitutional design, most of the states
today apply the design of rigid constitu-
tions. The Constitution of Kosovo is rigid
in both form and content because any
amendment to it requires the approval of
two thirds (2/3) of all deputies of the As-
sembly including two thirds ((2/3) of all
deputies of the Assembly holding re-
served or guaranteed seats for representa-
tives of communities that are not in the
majority in the Republic of Kosovo. The
constitutional amendments may be ap-
proved by the Assembly only after the
Constitutional Court considers the pro-
posed amendment as compatible with the
rights and freedoms set forth in Chapter 2
of the Constitution.
Royal assent [Pëlqim mbretëror;
Kraljevska saglasnost; Zustimmung des
Monarchen] - Formal promulgation by a
king of a law adopted by the parliament.
Although the royal assent is a constitu-
tional instrument of control over the par-
liament, the refusal to grant royal assent
is a rare occurrence in the constitutional
monarchies. For example, in the Great
Britain, where the royal assent is a centu-
ry-old tradition, the adopted legislative
text is referred to the Queen for her final
approval, which constitutes the last stage
of the legislative process. In the constitu-
tional language, this instrument is known
as “royal assent”.
Rule of law [Sundim i së drejtës; Vla-
davina prava; Rechtsstaatlichkeit] - One
of the fundamental principles of constitu-
tional democracy and legal order in gen-
eral which holds that all individuals, state
bodies, public and private institutions
must be subject to law. Under this princi-
ple, everyone is equal before the law and
nobody can be above the law. In a broad
sense, the rule of law includes the right to
exercise effective legal and judicial rem-
edies to protect the individual rights, le-
gal certainty; the prohibition of the retro-
active effect of laws; separation and mu-
tual control of powers; and transparency
and participation of the public in decision
making.
Rules of procedure [Rregullore e Punës;
Poslovnik o radu; Geschäftsordnung] -
Bylaw of an administrative, legislative,
or judicial body aimed to further regulate
the procedural issues and the procedure
to render decisions in compliance with
the constitution and law. Therefore, un-
der Article 76 of the Constitution of the
Republic of Kosovo, “The Rules of Pro-
cedure of the Assembly are adopted by
two thirds (2/3) vote of all its deputies
and shall determine the internal organiza-
tion and method of work for the Assem-
bly”.
Rules of procedure of the Assembly
[Rregullorja e Punës së Kuvendit;
Poslovnik o radu Skupštine; Ges-
chäftsordnung des Parlaments] - Set of
rules of procedure and work regulating
the functioning of the Assembly of the
Republic of Kosovo, its working bodies,
and the rights and duties of the deputies.
The Rules of Procedure of the Assembly
is adopted by two-thirds (2/3) of all the
deputies of the Assembly.
S
Second reading of a draft law [Shqyr-
timi i dytë i projektligjit; Drugo čitanje
predloga zakona; Zweite Lesung des Ge-
setzesentwurfs] - Under the Rules of Pro-
cedure of the Assembly of Kosovo,
means the review and voting of the
amendments proposed by a functional
and reporting committee, and of the
amendments proposed by other commit-
tees, parliamentary groups, Government,
and deputies. Following the approval of
835
the amendments, the text of the draft law
is adopted entirely, including the adopted
amendments.
Secret ballot [Votimi i fshehtë; Tajno
glasanje; Geheimwahl] - Type of voting
according to which, the votes in elections
or a referendum are cast secretly or
anonymously. This is considered as the
most democratic form type of voting be-
cause the voter is not subject to various
types of influence or pressure when vot-
ing.
Secretary of State [Sekretar i Shtetit;
Državni sekretar; Staatssekretär] - Senior
federal government official in USA who
leads the US Department of State. The
Secretary of State is appointed by the
President of the United States upon the
confirmation from the US Senate Com-
mittee on Foreign Relations.
Secular state [Shtet laik; Sekularna
država; Laizistischer Staat] - Constitu-
tional principle that separates state insti-
tutions from religious institutions. In
some states, such as Turkey and France,
secularism is considered as one of the
fundamental constitutional principles.
Under Article 8 of the Constitution of the
Republic of Kosovo, the Republic of Ko-
sovo is a secular and neutral state in mat-
ters of religious belief.
Semi-presidential system [Sistemi semi-
presidencial; Polupredsednički sistem;
Semipräsidentielles System] - System of
government in which the head of state is
elected directly by the people and the
government appointed by the head of
state must gain the support of the parlia-
ment to exercise its function. In these
systems, the constitutional role that the
head of state plays is far more important
than the constitutional role of the head of
states in the parliamentary systems. Nev-
ertheless, in these systems, the govern-
836
ment is not entirely independent from the
parliament as the case is with states hav-
ing a presidential system, because it must
obtain the support of the parliament to
implement its program. France is consid-
ered as a typical representative of this
model of governance after adoption of
the Constitution of the Fifth Republic in
1958 (which is also known as the Consti-
tution of the fifth Republic)
Senate [Senat, Senat; Senat] - This term
refers to the upper chamber of a parlia-
ment. The US Congress, for example, is
composed of the House of Representa-
tives and the Senate (composed of the
name number of representatives from
each federal unit regardless of the size of
population). This constitutional term for
upper parliamentary chambers is used in
other states as well such as France,
Spain, Canada, Australia, the Nether-
lands, etc.
Separation of powers [Ndarja e
pushtetit; Podela vlasti; Gewaltenteilung]
- Constitutional principle according to
which state powers should be separated
into legislative, executive, and judicial
branch so as to ensure stability in the sys-
tem of government. This constitutional
principle was incorporated in the US
Constitution, according to which the
three branches of government are consti-
tutionally equal but mutually controlled
powers to prevent one branch from be-
coming stronger than another in a consti-
tutional democracy. Among the the first
representatives of this theory were politi-
cal philosophers John Locke and Mon-
tesquieu, who considered the principle of
separation of powers as an effective in-
strument to avoid tyranny and prevent the
executive power from being monopolized
in the system of government.
Simple majority [Shumicë e thjeshtë;
Prosta većina; Einfache Mehrheit] - Form
of decision making in the parliament
whereby a majority of votes of the depu-
ties present and voting in the Assembly is
required to adopt laws, decisions, or oth-
er acts.
Slavery [Skllavëria; Ropstvo; Sklaverei]
- A situation in which an individual is
owned by another person and considered
his property or object. This form of en-
slavement of individuals and their depri-
vation of fundamental rights has been
manifested in slave owning and feudal
societies, but it started to be abolished
gradually with the increase of political
awareness of European societies that all
people are naturally free and equal. Arti-
cle 28 of the Constitution of the Republic
of Kosovo stipulates that, “No one shall
be held in slavery or servitude”.
Social dialogue [Dialogu Social; Soci-
jalni dijalog; Sozialer Dialog] - As de-
fined by ILO, this term refers to all types
of negotiations, consultations, or the
mere exchange of information among, or
between, representatives of governments,
employers and employees, regarding is-
sues of common interest pertaining to the
economic and social policy.
Source of law [Burim i së drejtës; Izvor
prava; Rechtsquelle] - Origin of and the
entire set of legal norms that constitute
the rule of law of a state. In terms of the
form they are presented, sources of law
may be written (that is, in the form of
written legal acts) or not written (in the
form of customs, traditions, mores, etc.).
In the system of continental law, the
sources of law are typically written and
summarized in constitutions, laws, and
bylaws (e.g. Germany, Italy, France,
Austria, etc.). In the Anglo-Saxon model
of justice, on the other hand, the sources
of law include not only the written legal
acts but the precedents of courts, that is,
case law. This model of justice is typical-
ly applied in the Great Britain, Canada,
USA, Australia, etc.
Sovereignty [Sovranitet; Suverenitet;
Souveränität] - This term has several
meanings. In political theory, this term
refers to the state sovereignty, that is, the
right of a state to rule independently.
State sovereignty relies on the people’s
sovereignty meaning that the sovereignty
derives from, belongs to, and is exercised
through the people. Although modern
constitutions determine that the sover-
eignty is indivisible and inviolable, states
allow a part of their sovereignty to be
transferred through constitutional provi-
sions for the purpose of collective securi-
ty or EU integration; they decide that a
part of sovereignty related to certain is-
sues be transferred to international organ-
izations.
Speaker [Spikeri; Spiker; Sprecher] -
President of the lower chamber of the
British parliament and the official re-
sponsible for chairing the sessions and
ensuring the successful progress of works
and discussions in the chamber. This par-
liamentary institution has been installed
in other states, too, such as Canada,
USA, Australia, etc. Under the US Con-
stitution, the House of Representatives
(the lower chamber of the US Congress)
elects its speaker with an absolute vote,
and the speaker chairs the meetings of
the House. Unlike the British model
where the speaker of the Chamber is a
non-political position, the speaker of the
House of Representatives is both a politi-
cal leader and the highest-rank official of
the House of Representatives.
Stabilization and Association Agree-
ment (SAA) [Marrëveshja për Stabilizim
837
dhe Asocim; Sporazum o stabilizaciji i
pridruživanju; Das Stabilisierungs- und
Assoziierungsabkommen] - Instrument of
pre-accession to the European Union.
This agreement is a framework of rela-
tions between the European Union and
the Western Balkan for the implementa-
tion of the objectives of the stabilization
and association process, such as the crea-
tion of a free trade area between the Eu-
ropean Union and the state signing the
SAA, identification and fulfilment of
common political and economic objec-
tives, and the promotion of regional co-
operation. Kosovo ratified SAA with the
European Union on 2015 by Law no.
05/L-069 on the Ratification of the Stabi-
lization and Association Agreement be-
tween the Republic of Kosovo, of the
One Part, and the European Union and
the European Atomic Energy Communi-
ty, of the Other Part.
Stabilization and Association Council
(SAC) [Këshilli i Stabilizim-Asociimit;
Savet za stabilizaciju i pridruživanje;
Stabilitäts- und Assoziationsrat] - Body
established under Article 126 of the Law
no. 05/L-069 on the Ratification of the
Stabilization and Association Agreement
between the Republic of Kosovo, of the
One Part, and the European Union and
the European Atomic Energy Communi-
ty, of the Other Part, to review on annual
basis the SAA implementation and the
adoption and application of legal, admin-
istrative, institutional, and economic re-
forms by Kosovo.
Stare decisis - Latin term meaning “to
stand by decisions rendered before” is a
doctrine of precedent, that is, adherence
to the previous court decisions in resolv-
ing judicial matters. The precedent is a
source of law in the Anglo-Saxon states
and it is less present in the legal systems
838
of the continental law the main source of
which is not precedent but is law.
State [Shtet/i; Država; Staat] - The defi-
nition of what "state" is has historically
been subject of review and critical review
of the political and legal theory. One of
the key definitions for this term was pro-
vided by the German academician and
sociologist Max Weber, according to
whom a state is a political organization
with a centralized government that holds
monopoly of the legitimate use of force
within a given territory and population.
While Jean-Jacques Rousseau has exa-
plained the state's definition based upon
the theory of sovereignty of the people,
namely the people's consent to enable the
state in having the right to govern and
adopt legally binding laws for members
of the people. On the other hand, accord-
ing to Hans Kelsen, the state is only a
separate normative unit, it is a juridical
order based on a super-individual will,
that is, its own personification of the ju-
ridical order. From the point of view of
the state as a subject of international law,
according to Article 1 of Montevideo
(1933) Convention on the Rights and Ob-
ligations of States, an entity must sup-
plement four elements to qualify as a
state: a permanent population, a defined
territory, effective government and the
ability to enter into contractual relations.
State administration [Administratë sht-
etërore; Državna uprava; Öffentliche
Verwaltung] - Central and local-level
state bodies taken as a whole which carry
out administrative functions and services
in line with the applicable laws. This
term includes ministries and executive
agencies, and other central and local-
level bodies, which have been assigned
the duty to implement a public mandate
in line with the laws. In particular, state
administration bodies carry out state
tasks, such as proposing development
policies; implementing laws and bylaws;
rendering decisions in administrative
procedure on rights and obligations of
citizens and legal persons; and carrying
out work in the public interest. The scope
of work of Kosovo state administration
bodies is regulated by Law no. 03/L-189
on the State Administration of the Re-
public of Kosovo.
State Advocacy [Avokatura Shtetërore;
Državno pravobranilaštvo; Staatliche
Anwaltschaft] - Central administration
body under the Ministry of Justice which
represents, gives advice to and protects
the public authorities of the Republic of
Kosovo, defined by the Law on Public
Financial Management and Accountabil-
ity, in court proceedings, arbitration and
administrative proceedings.
State body [Organ shtetëror; Drzavni or-
gan; Staatsorgan] - In a general meaning,
this term refers to three organs of state
power (that is, legislative, executive, and
judicial branches) including administra-
tive, civil, or military authorities, and lo-
cal government units (such as munici-
palities) which exercise state power
based on the constitution and law. In
constitutional democracies, however, the
power of state bodies is limited by con-
stitutional and legal provisions, and their
decisions and activity is subject to court
or constitutional review.
State neutrality [Neutraliteti shtetëror;
Državna neutralnost; Staatliche Neutral-
ität] - An official statement made by a
state that it is neutral in relation to all po-
tential future conflicts including acces-
sion to political-military organizations.
For example, in 1955, the Austrian Par-
liament adopted the Declaration of Neu-
trality through a constitutional law there-
by declaring Austria as an ever-neutral
state. State neutrality may be granted by
an international treaty as well, as is the
case with Switzerland, which enjoys
permanent neutrality since the Congress
of Vienna of 1815.
State of Emergency [Gjendje e
Jashtëzakonshme; Vanredno stanje;
Ausnahmezustand] - A state of emergen-
cy may be announced if the constitutional
or public security is seriously threatened;
in case of natural disasters that affect the
entire or part of the territory of the state;
or if there is a need to take urgent defen-
sive measures.
Statute [Statut/i; Statut; Satzung] - This
term has several meanings: a) in local
self-government law, it refers to the main
legal act approved by a municipality in
compliance with the legislation of the
central government that regulates the in-
ternal organization of the municipality;
b) this term used to denote the highest-
rank act of non-governmental organiza-
tions, associations, or foundations.
Strategic Environmental Assessment
[Vlerësim strategjik mjedisor; Strateška
procena uticaja na životnu sredinu; Plan-
Umweltprüfung/Strategische Umwelt-
prüfung] - Process of assessing the poten-
tial impact that a policy, plan or program
might have on the environment.
Subsidiary act [Akt nënligjor; Podza-
konski akt; Untergesetzlicher Akt] - Un-
like primary legal acts, secondary legisla-
tion are secondary legal acts typically
adopted by executive bodies in order to
regulate in details certain issues that are
regulated by the relevant law. Secondary
legislation is considered to be delegated
acts because the Assembly by means of a
law authorizes the executive bodies, such
as the Government or ministries, to adopt
them. Secondary legislation in Kosovo
839
includes but is not limited to regulations,
administrative directives, and rules of
procedure. The process of drafting sec-
ondary legal acts is more flexible and
less formal compared to the process of
passing a law, because the approving au-
thority has complete autonomy to draft
and approve the act in line with the scope
of the law which the given bylaw aims to
implement. Pursuant to Instructions of
the Kosovo Government on review of by-
laws adopted by the Government and
Ministries, for a bylaw to remain into
force, it should be a) necessary; b) law-
ful; and c) business-friendly.
Supranational judicial review [Kontrol-
li gjyqësor supra-nacional; Nadnacional-
na sudska kontrola; Supranationale-
gerichtliche Kontrolle] - Judicial control
exercised by supranational courts (such
as the European Court of Human Rights
[ECtHR] and the Court of Justice of the
European Union [CJEU]) against deci-
sions or actions of the authorities/courts
of member states. In the ECHR frame-
work, the supranational control is mani-
fested when ECtHR considers whether
the intervention of the public authority of
a High Contracting Party (member state)
is compliant with the Convention and the
Court’s case law or not. In the EU law
framework, this control is manifested
when CJEU renders preliminary deci-
sions upon the request of member states’
courts or tribunals, when interpreting the
EU law or determining the validity of
acts approved by the EU institutions.
Supra-national organization [Organiza-
të supra-nacionale; Nadnacionalna organ-
izacija; Supranationale Organisation] -
International organization joining inde-
pendent states which voluntarily transfer
a part of their sovereignty to the organi-
zation in order to enable it to render bet-
840
ter decisions to the collective interests of
their citizens. European Union is a typi-
cal example of a supra-national organiza-
tion established by a special treaty
whereby the High Contracting Parties
(states) decided that some common ob-
jectives of the Union (such as the single
market, establishment of an economic
and monetary union, etc.) would be
achieved by this type of delegation of na-
tional power to the level of a supra-
national organization.
Supremacy of the constitution [Epërsia
e kushtetutës; Supremacija Ustava; Vor-
rang der Verfassung] - See “constitution”
Supreme Court of Kosovo [Gjykata Su-
preme e Kosovës; Vrhovni sud Kosova;
Oberster Gerichtshof Kosovo] - The
highest-instance judicial body in Kosovo
having jurisdiction over the entire territo-
ry of the Republic of Kosovo. The Su-
preme Court houses the Appellate Panel
of the Kosovo Property Agency and the
Special Chamber of the Supreme Court.
The Kosovo Supreme Court mainly de-
cides on extraordinary legal remedies
against final decisions, revises requests
filed against the decisions of the second-
instance courts in contested matters, de-
termines the principled stances, and pro-
vides legal opinions concerning matters
that are important for the unified applica-
tion of laws.
T
Taxpayer [Tatimpagues; Poreski obvez-
nici; Steuerzahler] - Under Law no. 05/L-
028 on Personal Income Tax, a taxpayer
is a resident and non-resident natural per-
son, personal business enterprise, part-
nership and association of persons who
receive or accrue gross income.
Tender [Tender; Tender;
Ausschreibung] - Document submitted to
a contracting authority by an economic
operator, setting forth the bid’s condi-
tions of a specific notification of con-
tract, notification on tender or other re-
quirement issued or prepared by the con-
tracting authority in question.
Textualism [Tekstualizëm; Tekstuali-
zam; Textualismus] - is a doctrine of
constitutional interpretation according to
which, best definition of meaning of a
constitutional norm is given by a text it
contains (textual interpretation) rather
than other criteria such as its intention,
historical context, etc. Textualism is
closely linked to originalism as a method
of constitutional interpretation. See
Originalism.
The “case or controversy” require-
ment [Kriteri për “rast ose
kundërthënie”; Zahtev za „slučaj ili
prigovor“; Antrag zum „Fall oder
Rechtsstreit“] - One of the criteria of ju-
dicial control in the USA under which a
procedure of judicial review may be ini-
tiated only if the subject matter under
court review is a concrete dispute or con-
flict between the litigants.
The European Social Charter [Karta
Sociale Evropiane; Evropska socijalna
povelja; Europäische Sozialcharta] - is a
treaty of the Council of Europe that guar-
antees the fundamental social and eco-
nomic rights. This instrument of CoE
guarantees a wide range of human rights
that are related to employment, shelter,
health, education, social protection and
welfare. The Charter pays particular at-
tention to the protection of vulnerable
people such as the elders, children, per-
sons with disabilities, and emigrants. The
Charters provides that the signatory par-
ties guarantee the enjoyment of the above
rights without discrimination. This in-
strument has powerfully influenced not
only the national, but also the suprana-
tional legislation, such as the EU law, in
terms of the guarantee of social rights.
The Charter Treaty is one of the best rec-
ognized standards of human rights in the
context of the Council of Europe because
43 out of 47-member states of the Coun-
cil of Europe are signatory parties of the
1961 Charger or the Revised Charter,
thus expressing their high consideration
towards social rights.
Third reading of a draft law [Shqyrtimi
i tretë i projektligjit; Treće čitanje pred-
loga zakona; Dritte Lesung des Geset-
zentwurfs] - Under the Rules of Proce-
dure of the Assembly of Kosovo, upon
the request of the draft law proposer or a
functional committee, the Assembly may
decide to submit a draft law for a third
reading if the draft law did not receive
the necessary votes to be approved in the
second reading.
Trade union [Sindikatë; Sindikat; Gew-
erkschaft] - Independent organization es-
tablished by employees joining together
on voluntarily basis, aiming to represent
and protect the legal rights and econom-
ic, social, and professional interests of its
members.
Transitional provision [Dispozitë ka-
limtare; Prelazna odredba; Über-
gangsbestimmung] - Provision that regu-
lates the transfer of authori-
ty/responsibility from a previous legal act
to a new legal act and enables the transi-
tion of the process of implementing the
new legal act.
Treaty [Traktat/i; Ugovor; Abkom-
men/Vertrag] - Under the Vienna Con-
vention on the Law of Treaties between
States and International Organizations or
between International Organizations
(1986), a treaty is an international
agreement governed by international law
841
and concluded in written form: a) be-
tween one or more States and one or
more international organizations; or b)
between international organizations.
Treaty of Westphalia [Traktati i Vest-
falisë; Vestfalski mirovni ugovor; West-
fälischer Frieden] - Treaty of peace
adopted in 1648 which ended the devas-
tating Thirty Years’ War in Europe. This
Treaty brought radical changes to the po-
litical, territorial, and religious landscape
of Europe, becoming one of the main
documents to lay down the foundations
of the European modern state. Based on
the Treaty of Westphalia, peace between
the Netherlands and Spain, and France
and the Holy Roman Empire was
achieved. The Treaty had an immense
impact in achieving religious tolerance in
Europe, giving Protestantism the same
status as that of the Catholicism.
Treaty on the European Union [Trakta-
ti për BE-në; Ugovor o EU; EU-Vertrag]
- Basic instrument for the organization
and functioning of the European Union,
which sets forth the EU vision and goals
as well as institutions and powers of the
main EU bodies.
Two-party systems [Sistem dy-partiak;
Dvopartijski sistemi; Zweiparteiensys-
teme] - Political systems in which the po-
litical rivalry over the parliamentary or
presidential mandate to govern is concen-
trated in and takes place mainly between
the two largest political parties. For ex-
ample, the United States is the typical
example of a two-party political system
with a political and program competition
traditionally taking place between the
Democratic Party and the Republican
Party.
842
U
Ultra vires - Latin term meaning “be-
yond legal authority”. This term is used
to denote an act or action having no legal
basis or which exceeds the mandate pro-
vided by law.
UN General Assembly [Asambleja e
Përgjithshme e OKB-së; Generalna
skupština OUN; Die Generalversa-
mmlung der Vereinigten Nationen] - Es-
tablished in 1945 under the Charter of the
United Nations, the United Nations Gen-
eral Assembly is one of the main bodies
of the United Nations Organizations. It is
the only body to which all member states
are equally represented. The General As-
sembly is an important decision-making,
policy-making, and UN representative
body. For decisions in important matters
such as peace and security, acceptance of
new members, and budgetary issues, a
two-thirds majority vote is required. Ac-
cording to the Charter of the United Na-
tions, the General Assembly has power to
approve the budget of the UNO, elect
non-permanent members of the Security
Council, and the members of other UN
councils and bodies. In addition, the
General Assembly has power to provide
recommendations with regard to mainte-
nance of international peace and security,
including disarmament, and peaceful res-
olution of any situation that might impair
the friendly relations among nations.
UN Security Council [Këshilli i Sig-
urimit të OKB-së; Savet bezbednosti
OUN; Sicherheitsrat der VN] - The Secu-
rity Council was established under the
Charter of the United Nations Organiza-
tion. One of the main responsibilities of
the Council is to preserve peace and in-
ternational security, develop friendly re-
lations among the nations, cooperate in
solving international issues, and promote
the respect for human rights and harmo-
nize the actions of the nations. The Secu-
rity Council is composed of ten elected
members and five permanent members
(United States, China, France, United
Kingdom, and Russian Federation). Eve-
ry year, the General Assembly elects five
non-permanent members (out of 10) for a
two-year mandate, considering the de-
mands for regional representation in this
body. Under Chapter VI of the Charter of
the United Nations, the Council has the
mandate to peacefully resolve conflicts
without use of force. These may include
complete or partial interruption of eco-
nomic relations and of rail, sea, air, post-
al, telegraphic, radio, and other means of
communication, and the severance of
diplomatic relations Under Chapter VII,
the Council is authorized to undertake
coercive measures if the measures pro-
vided for are considered insufficient or
have turned out to be ineffective. The
measures applied to protect or restore the
world peace and international security,
include land, air, and sea armed forces.
Unitary state [Shtet unitar; Unitarna
država; Einheitsstaat] - Unlike federal
states, where the state power is divided
between the federation and the federal
units (states), unitary state is a form of
state regulation that is composed of cen-
tral level governmental bodies and other
bodies of administrative-territorial units,
which exercise the competencies delegat-
ed to them by the constitution or law.
Most of the states are unitary. However,
constitutional models of power delega-
tion in the unitary states can vary signifi-
cantly. In some unitary states (such as the
Great Britain), administrative-territorial
units enjoy broad political autonomy
(based on the principle of devolution)
while in others (e.g. France) different
models of decentralization have been in-
troduced. Republic of Kosovo is a uni-
tary state.
Universal Declaration of Human
Rights (UDHR) [Deklarata Universale
për të Drejtat e Njeriut; Univerzalna
deklaracija o ljudskim pravima; Allge-
meine Erklärung der Menschenrechte
(AEMR)] - Declaration adopted by the
UN General Assembly on 10 December
1948. Although this declaration has no
mandatory legal character, it constitutes
the first step UNO took to codify the hu-
man rights and freedoms in a universal
context, and to pave the way towards a
more effective legal protection of human
rights at international level. It is exactly
on these foundations that the UN Interna-
tional Covenant on Civil and Political
Rights was drafted and adopted.
US Congress [Kongresi Amerikan;
Američki Kongres; Amerikanischer
Kongress] - Lawmaking body established
by the US Constitution under Article 1,
composed of the House of Representa-
tives (435 members with voting rights)
and the Senate (100 members). The Sen-
ate is composed of two senators serving
for a 6-year mandate, and every member
of the House of Representatives repre-
sents approximately 600, 000 people and
has a 2-year mandate. The drafters of the
Constitution decided that every state
should be represented equally in the Sen-
ate and based on their population in the
House of Representatives. Therefore, the
most inhabited state in the United States
is California, which currently has 53 rep-
resentatives. Seven states—Alaska, Del-
aware, Montana, North Dakota, South
Dakota, Vermont, and Wyoming—have
only one representative. Apart from its
legislative function, the Congress exer-
cises other control powers such as the
843
power to initiate impeachment proceed-
ings against high-rank officials; to con-
firm the executive presidential and judi-
cial appointments by the Senate, and to
hold public hearings. The Congress has
an investigative function exercised
through certain committees in relation to
the legislative process or the performance
of high-rank officials.
US Constitution (1787) [Kushtetuta e
SHBA-ve (1787); Ustav SAD; Verfas-
sung der USA] - Considered as the first
modern written constitution in the world,
this constitution relies on the principle of
the sovereignty of the people and the
principle of reciprocical control and bal-
ance. This Constitution was adopted in
the Congress of Philadelphia in 1787 and
entered into force in 1789. This is con-
sidered to be the shortest constitution in
the world because the entire constitution-
al matter has been structured in 7 Articles
and 27 constitutional amendments. Hav-
ing been in force for 228 years, the US
Constitution has demonstrated its stabil-
ity to ensure a balanced constitutional
government. The first three articles of the
Constitution set forth the jurisdictional
terrain of the federal bodies. Under the
Constitution, the Congress (the House of
Representatives and the Senate) exercises
the legislative power, and the President
the executive one. The judicial power is
exercised by the Supreme Court and the
federal courts, including the right to re-
view the constitutionality of laws follow-
ing the precedent established in case
Marbury vs. Madison (1803) a few years
after the adoption of the US Constitution.
Article 4 regulates the relations between
the states and the citizens’ privileges in
states, and Article 5 regulates the proce-
dure for the approval of constitutional
amendments. Article 6 of the Constitu-
844
tion prohibits office holders from holding
religious symbols, and addresses the is-
sue of public debt and the superiority of
the Constitution. Article 7 regulates the
entry into force of the Constitution. The
Constitution was supplemented with 10
amendments in 1791, which are also
known as Bill of Rights. The US Consti-
tution is considered to be a living docu-
ment because it has proved to be a flexi-
ble instrument that has adapted to the
evolutionary political and economic cir-
cumstances of the United States.
- The first amendment of the U.S. Con-
stitution - [Amendamenti i 1-rë i
Kushtetutës së SHBA-ve; Amandman
1. Ustava SAD; 1. Zusatzartikel zur
Verfassung der USA] - One of ten
amendments constituting the Bill of
Rights approved on 15 December
1791. According to this Amendment,
“Congress shall make no law respect-
ing an establishment of religion, or
prohibiting the free exercise thereof;
or abridging the freedom of speech, or
of the press; or the right of the people
peaceably to assemble, and to petition
the Government for a redress of griev-
ances.” This amendment is considered
as one of the most important ones in
the American constitutional democra-
cy because it guarantees the freedom
of religion, freedom of speech and
press, and freedom to assemble and
petition, which constitute the founda-
tion of a democratic government sys-
tem. Although the text of the First
Amendment to the US Constitution
absolutely prohibits the imposition of
limitations in exerting these freedoms,
the US Supreme Court highlighted in
Brandenburg vs Ohio case (1969) the
doctrine of “clear and present risk”,
reasoning that only those expressions
 that encourage and cause immediate
unlawful actions may not enjoy consti-
tutional protection under the First
Amendment to the US Constitution.
- The second amendment of the U.S.
Constitution [Amendamenti i 2-të i
Kushtetutës së SHBA-ve; Amandman
2. Ustava SAD-a; 2. Zusatzartikel zur
Verfassung der USA] - This Amend-
ment reads that, “A well regulated Mi-
litia, being necessary to the security of
a free State, the right of the people to
keep and bear Arms, shall not be in-
fringed”. Such constitutional right falls
under category of the Bill of Rights,
and was approved to entitle US citi-
zens to prohibit oppression, ensure law
enforcement, and organize themselves
for self-defense through a Militia regu-
lated by law.
- The third amendment of the U.S.
Constitution [Amendamenti i 3-të i
Kushtetutës së SHBA-ve; 3. Zusatzar-
tikel zur Verfassung der USA] - This
Amendment reads that, “No soldier
shall, in time of peace be quartered in
any house, without the consent of the
owner, nor in time of war, but in a
manner to be prescribed by law”. This
Amendment was ratified in 1791 to es-
tablish that soldiers may not be quar-
tered in private homes without the
owner’s consent in time of peace,
whereas in time of war, the military
may quarter its troops in private
homes only in the manner prescribed
by the private procedures”. The main
aim of the Third Amendment is to
place restrictions on the arbitrariness
of military personnel and to establish
protection against abuse that might be
committed by soldiers in time of peace
and war, thereby guaranteeing the in-
violability of home.
- The fourth amendment of the U.S.
Constitution [Amendamenti i 4-të i
Kushtetutës së SHBA-ve; 4. Zusatzar-
tikel zur Verfassung der USA] - This
Amendment reads that, “The right of
the citizens to enjoy their security in
person, house, papers, and movable
property against any unjust research
and confiscation shall not be violated.
The search and arrest warrants may be
issued only when reasonably justified
and accompanied with the Oath or sol-
emn affirmation, and must precisely
describe the place to be searched, the
persons that will be arrested or things
that will be seized.”
- The fifth amendment of the U.S.
Constitution [Amendamenti i pestë i
Kushtetutës së SHBA-ve; provides,
Peti amandamen Ustava SAD; Die
fünfte Änderung der US-Verfassung] -
This amendment provides that "no
person shall be held to answer for a
capital, or otherwise infamous crime
unless on a presentment or indictment
of a grand jury, except in cases arising
in the land or naval forces, or in the
militia, when in actual service in time
of war or public danger; nor shall any
person be subject for the same offense
to be twice put in jeopardy of life or
limb; nor shall be compelled in any
criminal case to be a witness against
himself, nor be deprived of life, liber-
ty, or property, without due process of
law; nor shall private property be tak-
en for public use, without just com-
pensation."
- The sixth amendment of the U.S.
Constitution [Amendamenti i 6-të i
Kushtetutës së SHBA-ve; 6. Zusatzar-
tikel zur Verfassung der USA] - This
Amendment sets forth the right to fair
criminal prosecutions. According to
845
 this Amendment, “In all criminal
prosecutions, the accused shall enjoy
the right to a speedy and public trial,
by an impartial jury of the State and
district wherein the crime shall have
been committed, which district shall
have been previously ascertained by
law. Furthermore, the accused enjoys
the right to be informed of the nature
and cause of the accusation; to be con-
fronted with the witnesses against him;
to have compulsory process for obtain-
ing witnesses in his favour and to have
the Assistance of Counsel for his de-
fence”.
- The seventh amendment of the U.S.
Constitution [Amendamenti i 7-të i
Kushtetutës së SHBA-ve; Amandman
7. Ustava SAD-a; 7. Zusatzartikel zur
Verfassung der USA] - This amend-
ment provides constitutional guaran-
tees concerning the adjudication of
civil disputes, stipulating that, “In suits
at common law, where the value in
controversy shall exceed twenty dol-
lars, the right of trial by jury shall be
preserved”.
- The eighth amendment of the U.S.
Constitution [Amendamenti i 8-të i
Kushtetutës së SHBA-ve; Amandman 8
Ustava SAD-a; 8. Zusatzartikel zur
Verfassung der USA] - This Amend-
ment stipulates that, “Excessive bail
shall not be required, nor excessive
fines imposed, nor cruel and unusual
punishments inflicted.”
- The ninth amendment of the U.S.
Constitution [Amendamenti i 9-të i
Kushtetutës së SHBA-ve; Amandman 9
Ustava SAD-a; 9 Zusatzartikel zur
Verfassung der USA] - provides that
“the enumeration in the Constitution,
of certain rights, shall not be construed
846
to deny or disparage others retained by
the people”.
- The tenth amendment of the U.S.
Constitution [Amendamenti i 10-të i
Kushtetutës së SHBA-ve; Amandman
10. Ustava SAD; 10. Zusatzartikel zur
Verfassung der USA] - The tenth
Amendment stipulates that “the pow-
ers not delegated to the United States
by the Constitution, nor prohibited by
it to the States, are reserved to the
States respectively, or to the people”.
The Tenth Amendment was ratified on
15 December 1791. This Amendment
expresses the principle of federaliza-
tion, and establishes the relation be-
tween individual states and the Federa-
tion by stipulating that federal authori-
ties hold only the powers which have
been stipulated by the US Constitu-
tion. All remaining powers are re-
served for the States or the people.
U.S. Supreme Court [Gjykata Supreme
e SHBA-së; Vrhovni sud Sjedinjenih
Američkih Država; Der Supreme Court
der USA] - The highest-instance judicial
body in the United States. The court is
composed of the President of the Court
and eight judges, appointed by the Presi-
dent and confirmed by the majority of
votes of Senate members. The Court
serves as appellate instance for all federal
courts and matters of federal laws, and
acts as the first-instance court for certain
cases defined by the Constitution. In ad-
dition, the Court has jurisdiction on con-
stitutional review the laws adopted by the
Congress and constitutional interpreta-
tion although this jurisdiction is not ex-
pressly defined by the US Constitution.
V
Van Gend en Loos (1963) - See “Prima-
cy of the EU Law”.
Vienna Convention on Succession of W
States in respect of Treaties [Konventa Withdrawal from the European Union
e Vjenës mbi trashëgimin e shteteve në [Tërheqja nga Bashkimi Evropian; Pov-
lidhje me traktatet; Bečka konvencija o lačenje iz Evropske unije; Austritt aus
sukcesiji država u vezi sa ugovorima; der Europäischen Union] - Legal and po-
Wiener Konvention über die Staaten- litical process whereby an EU member
nachfolge in Verträge] - Adopted by UN state decides to no longer be part of the
in 1978, this Convention entered into Union. Pursuant to Article 50 of the
force in 1996, and aims at codifying the Treaty of the European Union of 2007,
succession of treaties entered into by the “Any Member State may decide to with-
states. draw from the Union in accordance with
Vienna Convention on the Law of its own constitutional requirements”. The
Treaties [Konventa e Vjenës për të proceedings for doing so have been initi-
Drejtën e Traktateve; Bečka konvencija o ated by Great Britain in 2016 when the
pravu na ugovore; Wiener Übereinkom- British decided in a referendum to leave
men über das Recht der Verträge] - UN the EU.
treaty concerning the international law on World Health Organization [Organiza-
treaties between states. Adopted on 23 ta Ndërkombëtare e Shëndetësisë;
May 1969, this Convention entered into Međunarodna zdravstvena organizacija;
force on 27 January 1980. It contains Weltgesundheitsorganisation] - UN spe-
principles and norms that govern the in- cialized agency established in 1948 to
ternational treaties. This Convention is advance services and policies in the field
applicable for treaties ratified between of public health.
states, and regulates the main issues con-
cerning ratification of treaties, accession
thereto, entry into force, and application
of the reserve, etc. Up until now, the
Convention has been ratified by 116
states.
Vote - [Votë; Glas; Abstimmung] - See
“the right to vote”.
Vote of no confidence [Mocion i
votëbesimit; Predlog za izglasavanje
nepoverenja; Misstrauensantrag] - Par-
liamentary procedure conducted to verify
whether the government enjoys parlia-
mentary support or not. Under Article
100 of the CRK, a motion of no confi-
dence may be presented against the Gov-
ernment on the proposal of one third
(1/3) of all the deputies of the Assembly
and is considered accepted when adopted
by a majority vote of all deputies of the
Assembly of Kosovo.

847
848
CRIMINAL LAW

849
850
A allows for termination of pregnancy, this
Aberratio Ictus (lat.) - a Latin term that
implies the “wrongful attack” of the per-
petrator of the criminal attack, expressed
in cases where the person intends to
cause a certain consequence, but errone-
ously causes another (unwanted) conse-
quence. In these cases, the perpetrator di-
rected the act to the particular subject or
object, but the consequence erroneously
was caused to another subject or object.
I. e.: The perpetrator of the criminal of-
fense, instead of person X (intending to
deprive him of life), erroneously shoots
the person Y who accidentally happened
to be in the designated place, and caused
another consequence of what the perpe-
trator wanted. According to the example
given, in the criminal law it is considered
that the perpetrator committed the at-
tempted murder against the person X,
whereas against the person Y the perpe-
trator committed the criminal offense of
negligent murder.
Abortion [Aborti; Abortus; Schwanger-
schaftsabbruch] - premature termination
of pregnancy, i.e. removal of a foetus
from the mother's womb before birth.
Kosovo Law No. 03 / L-110 for Termina-
tion of Pregnancy, defines the term
“Abortion” as “termination of pregnancy
by violence” (Article 2). The law in ques-
tion regulates the criteria and reasons for
termination of pregnancy. Similar to the
laws of other countries with this law as
the main reasons for termination of preg-
nancy are defined health reasons (cases
when it is ascertained that the continua-
tion of pregnancy or the birth of the child
endangers the mother's life or health) and
criminological (i.e. when pregnancy is
the result of the criminal offense of rape,
incest, etc.). On the other hand, beyond
the reasons and requirements that the law
act is defined as a criminal offense (See
“Unauthorized termination of pregnan-
cy”).
Abuse [Abuzim; Zloupotreba; Miss-
brauch] - misuse of goods or use contrary
to their purpose. The term abuse involves
many forms of misuse of protected
goods, which also endanger life, health
and dignity of people. In this regard, the
most frequent forms of abuse which are
also incriminated by criminal legislation
are: child abuse, sexual abuse, abuse of
authority, abuse of narcotic substances,
etc.
- of children - is used as a term when
talking about cases of violence, ill-
treatment or abuse of children. This
implies all those actions or inactions
that hinder normal development and
the right formation of children. Forms
of child abuse are expressed through
physical and psychological violence,
torture, pushing on heavy physical la-
bour, delinquent behaviour and patho-
logical behaviour. The worst cases of
child abuse are when parents are abus-
ers, as well as cases of sexual abuse.
In addition to the extensive criminal
defence for children, the CCK in Arti-
cle 254 also foresees as a specific
criminal offense “Failure to report
child abuse”.
- Sexual intercourse - implies the in-
volvement of children in sexual inter-
course or various sexual harassment
which they do not fully understand or
are not prepared and are therefore un-
able to consent or forced to engage in
such activities through violence and
threat. Abuse or sexual violence
against children is evidenced by such
activities between the child and an
adult person, often the adult who has a
851
 relationship of trust or power (authori-
ty) with the abused child.
Accessory punishments [Dënimet
plotësuese; Dopunske kazne; Ne-
benstrafe] - are sanctions or measures of
secondary character, which can be im-
posed in addition to principal or alterna-
tive punishments whereby it is aimed to
achieve the purpose of punishment as
much as possible. These punishments are
imposed by the court in order to avoid
conditions and circumstances that may
affect the perpetrator in the future to
commit criminal offenses, which have
the effect of limiting certain rights. The
CCK also foresees some types of acces-
sory punishments:
- Deprivation of the right to be elected
- is an accessory punishment imposed
by the court for the perpetrator who by
commission of a criminal offense aims
to be elected at the local or central
level institutions.
- Order to pay for loss or damage com-
pensation - accessory punishment
whereby the court orders the perpetra-
tor to make the compensation of the
victim if it is established that the per-
son has committed any criminal of-
fense involving theft, loss, damage or
destruction of the property.
- Prohibition on exercising public ad-
ministration or public service func-
tions- the accessory punishment im-
posed by the court on the perpetrator
who, by misusing the exercise of his
function in the public administration
or in the public service, commits a
criminal offense punishable by im-
prisonment.
- Prohibition on exercising a profes-
sion, activity or duty - by this accesso-
ry punishment the court prohibits the
exercise of a certain profession, an in-
852
dependent activity, the duty, etc.,
when the perpetrator misused them for
the purpose of committing the criminal
offense. The court imposes this pun-
ishment when it is convinced and that
it may be reasonably expected that the
exercise of a profession, activity or du-
ty may be misused to repeat the com-
mission of a criminal offense.
- Prohibition on driving motor vehicles
- accessory punishment imposed by
the court on the perpetrator of the
criminal offense who jeopardizes the
safety of public traffic, and which con-
sists in prohibiting the driving of a ve-
hicle of the specific type or category.
- Confiscation of the driver's license -
accessory punishment imposed by the
court on the perpetrator of the criminal
offense that jeopardized the safety of
public traffic, causing bodily injury or
death of a person, and if the court es-
tablishes the conviction that the perpe-
trator's further participation in public
traffic is risky.
- Confiscation of items - means collec-
tion of items that are used or intended
to commit a criminal offense.
- Order to publish a judgment - acces-
sory punishment imposed on the con-
vict by the court when it considers that
publication of the judgment is in the
general interest of the injured or other
persons, which consists in the com-
plete or repeated publication of the
judgment in newspaper, radio or tele-
vision at an expense of the convict.
- Deportation of foreigners from the
territory of the Republic of Kosovo -
accessory punishment imposed on for-
eign perpetrators of the criminal of-
fense for a period of one to ten years.
When imposing this accessory pun-
ishment, the court takes into account
 the type and gravity of the criminal of-
fense, the motives for committing the
offense and the perpetrator's attach-
ment to Kosovo. As such, this acces-
sory punishment is also foreseen in the
legislation of other countries (See also
“Deportation”).
Accountability or ability for guilt
[Përgjegjshmëria apo aftësia për faj; Od-
govornost ili sposobnost za krivicu;
Schuldfähigkeit] - is a fundamental ele-
ment of criminal liability that implies the
person's psychic ability to understand, be
aware of the importance and effect of the
offense he is conducting, and at the same
time is able to control his or her behav-
iour. The accountability of the person is
considered as an ability for guilt, namely
as a prerequisite of guilt. In the criminal
law, a person is considered to be capable
of guilt, accountable, when he possesses
intellectual (mental) ability and will to
enable him to think, judge, decide, and
control his/her behaviours and actions.
This implies mental ability to understand
that by his/ her action or inaction a pro-
hibited consequence may be caused and
to have the capacity to voluntarily decide
to act or not to act. From this it emerges
that accountability consists of two basic
elements:
- The intellectual element or mental
ability and the element of will (voli-
tion) or desire - The intellectual ele-
ment implies the perpetrator's ability
to understand, to have a clear picture
of his/ her action, that it is dangerous
and unlawful. While the element of
will means the psychic ability of the
perpetrator to control his/ her behav-
iour, and to act voluntarily. The CCK
does not define the notion of account-
ability, namely of the state of ability
for guilt, due to the fact that even in
court proceedings it is presumed that
all persons are accountable and have
mental ability to understand their ac-
tions. Proof of this element occurs on-
ly if this is required, namely dilemmas
regarding the level of mental ability of
the defendant arise. (Unlike guilt,
where no one can be assumed guilty,
in the criminal proceedings as a fun-
damental principle is “the presumption
of innocence”)
- Irresponsibility or mental incapacity -
exists when a person has no intellectu-
al (mental) ability to understand his/
her act and to control his/ her behav-
iour. Thus, this is the opposite of ac-
countability. Unlike the non-definition
of the state of mental ability or the sit-
uation when a person is irresponsible,
the CCK in Article 18, paragraph 1 de-
termines when a person is incompetent
or mentally disabled, namely: “A per-
son who commits a criminal offense is
considered mentally incompetent if, at
the time of the commission of a crimi-
nal offense, he or she suffered from a
permanent or temporary mental ill-
ness, mental disorder or disturbance in
mental development that affected his
or her mental functioning so that he or
she was not able to understand the na-
ture and importance or consequences
of his or her actions or omissions or
was not able to control his or her ac-
tions or omissions or to understand
that he or she was committing a crimi-
nal offense”. This provision indicates
that the CCK determines the state of
mental incompetence by listing the
mental illnesses or mental disorders
that make the person irresponsible. Ir-
responsibility excludes the guilt and
consequently the criminal liability of
853
 the person who has fulfilled the ele-
ments of a criminal offense.
- Substantially diminished accountabil-
ity or reduced mental ability - is the
psychic condition of a person whose
mental capacity is reduced due to
mental illness or mental disorders. In
criminal law, this is considered to be
an intermediate psychic state between
complete mental ability (accountabil-
ity) and mental incompetence (irre-
sponsibility), which does not exclude
the ability to guilt, but it reduces it and
this has an impact on the sentence or
measure to be imposed on the perpe-
trator of the criminal offense. The
CCK in Article 18, para. 2 foresees
that: “A person who commits a crimi-
nal offense is considered to have di-
minished mental capacity if, at the
time of the commission of a criminal
offense, his or her ability to under-
stand the nature and importance or
consequences of his or her actions or
omissions was substantially dimin-
ished...”. Such person is considered
criminally liable but these circum-
stances are taken into account by the
court when deciding on the length and
type of sanction or measure of com-
pulsory treatment. Thus, diminished
mental capacity or accountability does
not exclude the perpetrator's criminal
liability, but this condition has an im-
pact on more lenient punishment,
namely the determination of the type
and length of the sanction or measure
of compulsory treatment.
Accusatory acts [Akte akuzuese; Op-
tužujuća akta; Anklagehandlungen
(Maβnahmen zur Strafverfolgung)] - is a
general expression denoting all acts that
by law initiate criminal prosecution and
conduct of proceedings such as: criminal
854
report, indictment, proposal for prosecu-
tion, proposal for imposition of educa-
tional measure, etc..
Accusatory principle [Parimi akuzator;
Načelo akuzatornosti; Akkusationsprin-
zip] - means the principle that the initia-
tion and conduct of criminal proceedings
depends on the request of the authorized
claimant, namely the state prosecutor.
Under this rule, the trial cannot be con-
ducted in the absence of the charge. This
principle is also expressed through the
Latin maxim “nemo iudex sine actore”.
Accused [(i) akuzuar; Optuženi; An-
geklagter] - the person against whom an
indictment is filed and a court hearing is
scheduled.
Act of minor significance [Vepra e
rëndësisë së vogël; Delo manjeg značaja;
Kavaliersdelikt] - means the cases when
all the characteristics of the criminal of-
fense as established by law are fulfilled,
but its consequences are small, express-
ing a low risk of the offense and also a
low degree of criminal liability of the
perpetrator. Therefore, in such cases,
such an offense is not considered a crim-
inal offense, and criminal proceedings
are not initiated against its perpetrator.
This is a political and practical criminal
solution in criminal law, when facts alt-
hough typical are realized no criminal
prosecution is carried out as there are no
consequences of such an offense. In these
cases, the degree of criminal liability of
the perpetrator is low accordingly his/her
punishment is not in accordance with the
very function and scope of the criminal
law itself. Cases of the acts of minor sig-
nificance are: When a person steals an
apple in the market, or the fraud during
the measurement of the product sold for
1 gram, etc. In these cases, all the charac-
teristics of the criminal offense of theft or
fraud are fulfilled but this is not consid-
ered a criminal offense because the stolen
thing or material benefit is of little value,
thus manifesting a low, negligible degree
of social risk of the act and liability of
the perpetrator. The CCK also recognizes
the institute of an act of minor signifi-
cance, where Article 11 stipulates that:
“An act shall not constitute a criminal of-
fense even though it has the characteris-
tics of a criminal offense as defined by
law if it is an act of minor significance.
The act shall be deemed to be of minor
significance when the danger involved is
insignificant due to the nature or gravity
of the act; the absence or insignificance
of intended consequences; the circum-
stances in which the act was committed;
the low degree of criminal liability of the
perpetrator; or, the personal circumstanc-
es of the perpetrator.”
Actiones liberae in causa (lat.) - With
this Latin maxim is expressed the rule in
the criminal law that a person who brings
himself in an irresponsible state and in
which he/she commits a criminal offense
is criminally liable. Thus, when a person
deliberately or by negligence brings him
into a state of mental incapacity and
commits a criminal offense, this does not
exclude his criminal liability. This is the
rule in criminal law, which is an excep-
tion from the principle that “there is no
guilt and consequently criminal liability
for the perpetrator who has acted in an ir-
responsible state at the time of commit-
ting the offense”. This principle is de-
fined in Article 19 of the CCK (Commit-
ting criminal offenses in a state of intoxi-
cation): “A person is criminally liable if
he or she, by use of alcohol, narcotics, or
by another method, renders himself or
herself in such a state that he or she can-
not understand the significance of his or
her own actions or omissions or control
his or her own behaviour, if prior to
bringing himself or herself to such a
state, such actions or omissions were in-
tended or if he or she is negligent in rela-
tion to the criminal offense and the law
provides for criminal liability for the neg-
ligent commission of this offense”. Such
a situation can be expressed, for exam-
ple: if the person X has used narcotic
substances or alcohol and in this situation
causes a car accident where one or sever-
al persons lose their lives, in this case the
person X is criminally liable even though
he has not been able to control his behav-
iour at the time of the accident. As such,
the institute Actiones liberae in causa, is
included in the criminal legislation of the
states in order not to misuse the principle
that a person who is unable to grasp the
offense and to control his conduct at the
moment of commission of a criminal of-
fense does not respond criminally (See in
this dictionary also the explanation for
the term “Accountability”).
Actus reus (lat.) - means the objective or
external element of a criminal offense,
which includes actions or inactions of a
person who are incriminated (are consti-
tutive elements of a criminal offense),
which when certified together with
“mens rea” (subjective element, see
“mens rea” in this dictionary) are the ba-
sis for criminal liability. For example: as
objective elements of the criminal of-
fense of theft are “the taking of a foreign
object, movable, ...” or the criminal of-
fense of murder “deprivation from life in
action” or a criminal offense with inac-
tion “Failure to provide medical assis-
tance“ as objective elements are “the
failure to take action that according to the
law has been mandatory to take... “.
Thus, “Actus reus” consists in the actions
855
or inactions that appeared in the outside
world, and as such are defined as ele-
ments of the criminal offense. Actus reus
as a term is used mainly within the An-
glo-Saxon system (Common law).
Adhesion procedure [Procedura ad-
hezione; Adhezioni postupak;
Adhäsionsverfahren] - means cases
where in the criminal proceedings, in ad-
dition to the main issue, the property le-
gal claim of the injured party (which may
be the subject of the contested procedure)
is also dealt with. This is known as at-
tached or adhesion procedure.
Adult juvenile [I mitur i rritur; Stariji
maloletnik; Minderjähriger] - a person
who is between the age of sixteen (16)
years and eighteen (18).
After-prison assistance [Ndihma post-
penale; Post-krivično pomaganje; Bei-
hilfe nach Büßung der Strafe] - means
the assistance given to persons after fin-
ishing the imprisonment sentence, name-
ly, leaving the correctional facility in or-
der to adapt to life in freedom. Such as-
sistance could be: assistance in their em-
ployment, providing housing, etc.
Aggression [Agresion; Agresija; Aggres-
sion] - is an assaulting action, usually in-
volving armed attack or fierce struggle
with different means and methods, which
in consequence also have crimes against
humanity and the civilian population.
Within the framework of criminal legis-
lation, among others, actions instigating
aggression, especially war of aggression,
are also incriminated. Thus, the CCK as a
special criminal offense defines “Instigat-
ing war of aggression or armed conflict”
(Article 162).
- Physical - means the violence which is
manifested by bodily harm, with dep-
rivation of life, murder and psycholog-
ical violence.
856
- verbal - is a scale of violence which is
manifested with insults, swearing and
threatening statements.
AIDP (IAPL - International Associa-
tion of Penal Law) - International Asso-
ciation of Penal Law established in Paris
on 14 March 1924. The abbreviation
AIDP is the acronym of the name of the
association in French “L’Association In-
ternationale de Droit Pénal”, and is
used because of tradition, identifies the
association and is widely used as a prefix
by groups of panellists in different coun-
tries that are part of AIDP. AIDP is the
oldest association of specialists and re-
searchers of Criminal Law and one of the
oldest scientific associations on the world
level. The scope of activity of AIDP co-
vers: 1) Criminal policy and codification
of criminal law; 2) Comparative criminal
law; 3) International criminal law (with a
specialization in international criminal
justice); and 4) Human rights in criminal
justice administration (For more see http:
//www.penal.org).
Alibi [Alibi; Alibi; Alibi] - a Latin term
that is: elsewhere, which in the proceed-
ings means protection against a criminal
charge, claiming that the defendant was
not at the scene where the offense was
committed and consequently cannot be
held liable for it. This provides an excuse
(for the suspect), especially by providing
a description of his whereabouts at the
time of the commission of the offense.
Alternative punishments [Dënimet al-
ternative; Alternativne kazne; Alternative
Strafen] - are criminal sanctions that in-
clude non-isolating measures for the per-
petrators of minor offenses, whenever
possible to be pronounced instead of im-
prisonment. As such, alternative punish-
ments are the orientation of contempo-
rary criminal policy in all possible cases
to avoid punishment of effective impris-
onment (deprivation of liberty). The
CCK as alternative punishments has de-
termined: suspended sentence, semi-
liberty and an order for community ser-
vice work.
Alternatives to imprisonment sentence
[Alternativat e dënimit me burgim; Al-
ternative kazne zatvora; Alternativen zur
Haftstrafe] - means measures and more
lenient punishments foreseen as a substi-
tute for imprisonment sentence for perpe-
trators of criminal offences. The imposi-
tion of these measures and punishments
consists in avoiding or suspending the
execution of the imprisonment sentence
for minor offenses, when it is considered
that the purpose of punishment can be
achieved even with the application of
more lenient measures and punishments.
These include alternative punishments,
conditional release, medical measures
and other measures that avoid sending a
convict to prison or allow getting out of
prison prior to the deadline set by a court
decision (See in this dictionary also “Al-
ternative punishments” and “Conditional
release”).
Amnesty [Amnistia; Amnestija; Amnes-
tie] - the act of the legislative body (par-
liament) issued in the form of a law ex-
empting a number of indefinite persons
by name from the criminal prosecution,
who are wholly or partly released from
the execution of the punishment, the pun-
ishment imposed is replaced by a more
lenient punishment or the punishment is
expunged from the evidence of convicts.
The amnesty law includes certain catego-
ries of criminal offenses, certain catego-
ries of perpetrators or convicts, or in-
clude certain types or severity of convic-
tions regardless of the type of criminal
offenses or perpetrators. Amnesty can al-
so be issued in the form of abolition (as
its broadest form), which implies exemp-
tion from prosecution. In these cases, the
criminal proceedings against the perpe-
trator cannot be initiated and if it is initi-
ated, it is terminated regardless of the
stage reached. Thus, abolition can be
granted at all stages of criminal proceed-
ings until a final judgment is rendered.
As such, amnesty in a form of abolition
is an absolute procedural obstacle to un-
dertake any action in criminal proceed-
ings against perpetrators of criminal of-
fenses included in the amnesty law. The
granting of the amnesty does not affect
the rights of third persons (I.e., the right
of the injured party to a property claim,
etc.).
Analogy in Criminal Law [Analogjia në
të drejtën penale; Analogija u krivičnom
pravu; Analogie im Strafrecht] - See in
this dictionary the “Principle of Legali-
ty”, its sub-principles and with following
particular emphasis see “Principle of ac-
curate definition of criminal offenses and
prohibition of analogy”.
Appeal in criminal proceedings [An-
kesa në procedurë penale; Žalba u
krivičnom postupku; Beschwerde im
Strafrecht] - See in this dictionary “Legal
remedies in criminal proceedings/~ ordi-
nary legal remedies”.
Application of criminal law [Veprimi i
ligjit penal; Delovanje krivičnog zakona;
Geltung des Strafgesetzes] - implies the
implementation of criminal law in the
designated time and territory, as well as
against certain persons, in the sense that
the law is in force and is enforced in a
mandatory way by the criminal justice
system. In contemporary criminal law
special attention is paid, in particular to
the timeliness and territorial validity of
857
the criminal law (which, as notions are
also explained in the dictionary).
Arrest [Arrestimi; Hapšenje; Verhaf-
tung] - means the act of deprivation of
liberty to a person suspected of commit-
ting a criminal offense. Usually the arrest
or detention is done by the police offic-
ers.
- Temporary - means the deprivation of
liberty before raising an indictment to
a person who is caught in flagrancy
when committing a criminal offense
which is prosecuted ex officio or is
prosecuted for a particular criminal of-
fense.
- During the stage of investigation -
means arresting the person being in-
vestigated as suspected of committing
the criminal offense by order of the
investigative body (prosecutor). Usu-
ally the arrest at this stage occurs
when there is a risk of escape of a sus-
pect or influencing on evidence and
witnesses.
Assassination clause [Klauzolë atentate;
Klauzula o atentatu; Attentatsclausole] -
means that the murder or attempted mur-
der of the president of the state and
members of his family is not considered
a political criminal offense and conse-
quently for these offenses is allowed ex-
tradition of perpetrators. This represents
a clause that excludes such acts from the
concept of political criminal offenses and
the principle that for these offenses is not
allowed the perpetrators’ extradition.
Criminal offenses that are not considered
political, even though they may be con-
victed due to such motives, include
crimes against humanity, terrorist acts,
etc., for which extradition is also permit-
ted (see also the criminal / political of-
fense in the dictionary).
858
Assistance in commission of criminal
offence [Ndihma në kryerjen e veprës
penale; Pomaganje u izvršenju krivičnog
dela; Beihilfe] - means the form of coop-
eration where a person intentionally
helps the other person in committing the
criminal offense until the perpetrator has
taken the decision to commit the offense.
Assistance includes the contribution of a
person in various forms but does not con-
stitute acts of committing the criminal of-
fense. As such, the assistance can be
physical and psychic. Physical assistance
consists in providing funds, removing
obstacles and other contributions that fa-
cilitate the commission of the criminal
offense. On the other hand, psychic assis-
tance involves giving advice, instruction
and other psychic support to commit the
criminal offense. Regarding the form of
guilt, the assistance in the commission of
the criminal offense can only be commit-
ted intentionally. The assistance is usual-
ly punished more leniently than the per-
petrator. The CCK in Article 33, para.2
stipulates that: “Assistance in committing
a criminal offense includes, but is not
limited to: giving advice or instruction on
how to commit a criminal offense; mak-
ing available the means to commit a
criminal offense; creating conditions or
removing the impediments to the com-
mission of a criminal offense; or, promis-
ing in advance to conceal evidence of the
commission of a criminal offense, the
perpetrator or identity of the perpetrator,
the means used for the commission of a
criminal offense, or the profits or gains
which result from the commission of a
criminal offense”. Except as a form of
co-operation in committing a criminal of-
fense, in some cases, the assistance is al-
so determined as a special criminal of-
fense, such as assisting suicide aid, assis-
tance in terrorism, etc.
- Successful assistance - exists in cases
when a person who has been assisted
did not commit the offense and, in all
cases, where the actions of assistance
did not contribute to the commission
of the criminal offense or the perpetra-
tor did not use them. In these cases the
assistant is not punished.
Assisting in suicide [Ndihma në
vetëvrasje; Pomaganje u samoubistvu;
Beihilfe zum Suizid] - means the physi-
cal or psychological assistance that one
person gives to another for commission
of the act of suicide, having that person
decided in advance to commit such an
act. Assistance in suicide as well as incit-
ing suicide is defined as a special crimi-
nal offense (see also in this dictionary the
“Inciting suicide”).
Attempt (of criminal offence) [Tenta-
tiva (e veprës penale); Pokušaj (krivičnog
dela); Versuch] - exists in cases when the
person intentionally takes the act of
committing the criminal offense but the
offense is not committed, the prohibited
consequence does not occur. Thus, as a
requirement for an attempt of criminal
offense to exist, that the action of com-
mission is taken that the action is inten-
tionally taken and that the offense is not
committed. The CCK defines the attempt
to commit the criminal offense in Article
28, whereby paragraph 1 states: “Whoev-
er intentionally takes action toward the
commission of an offense but the action
is not completed or the elements of the
intended offense are not fulfilled has at-
tempted to commit a criminal offense”.
Criminal law foresees punishment only
for the attempt of the most serious crimi-
nal offenses, usually for those who fore-
see a higher minimum of punishment or
for these criminal offenses that because
of their nature the lawmaker considers it
reasonable that the attempt of these of-
fences should be punished. According to
the CCK (Article 28, paragraph 2): “An
attempt to commit a criminal offense for
which a punishment of three or more
years may be imposed shall be punisha-
ble. An attempt to commit any other
criminal shall be punishable only if ex-
pressly provided for by law”.
Aut dedere aut punire (lat.) - Latin
term expressing the obligation of the
state to hand over, extradite a perpetrator
or punish him. This maxim was formu-
lated by Hugo Grotius in the seventeenth
century which implied that perpetrators
should be handed over to the crime scene
or punished in the country where they
are. This term refers to the obligation of
states to extradite perpetrators of interna-
tional criminal offenses or to judge them
regardless of their nationality. The obli-
gation arises despite the extra-territorial
nature of the crime and despite the fact
that the perpetrator and the victim may
be of foreign nationality.
Autopsy [Autopsia; Obdukcija; Autop-
sie] - means post-mortem examination
and is a highly specialized surgical pro-
cedure consisting of a thorough examina-
tion of a corpse to determine the cause
and the mode of death or injury. Usually
it is performed by a specialized medical
practitioner called pathologist. In most
cases, a medical examiner can determine
the cause of death, and applies especially
when it is suspected that a person's death
is not a natural death.
B
Bail [Dorëzania; Kaucija; Kaution] -
measure to ensure the presence of the de-
fendant in the criminal proceedings. This
859
measure consists of depositing a certain
amount of money by the defendant, or
someone else on his/her behalf.
BCS (British Crime Survey) - means a
crime survey for England and Wales as a
systematic victim survey conducted on
behalf of the Office of National Statistics
(ONS). This survey aims to measure the
volume of crime in England and Wales
by polling about 50, 000 people aged 16
and over for the crimes they have experi-
enced in the previous year. This survey
refers especially to criminological and
victimological studies as a known meth-
od for studying the volume and dynamics
of criminality`.
Beneficium cohaesionis (lat.) - is a prin-
ciple in the criminal procedure in respect
of ordinary and extraordinary legal rem-
edies, which implies that the court is
obliged that the favourable circumstances
for which it has established that they ex-
ist for the defendant who used the legal
remedy, to apply them also for other de-
fendants for the same criminal case even
though they did not file a remedy or not
in that direction (the benefit of the at-
tachment). According to this institute
when two or more persons are involved
in a unique criminal procedure and a
judgment for them, and if any one ac-
cused has successfully appealed against
that judgment, then any benefit will ap-
ply to the other co-accused. This institute
is also in line with the fundamental prin-
ciple of equality of citizens before the
law.
Beneficium novorum (lat.) - means new
evidence that can be presented at any
stage of the criminal proceedings, as well
as after the final court decision.
between the age of sixteen (16) years and
eighteen (18).
860
Bigamy [Bigamia; Bigamija; Bigamie] -
the entrance into matrimony as long as
another legitimate matrimony of the per-
son exists. This act is defined as a crimi-
nal offense in the countries where by law
is recognized, only monogamous matri-
mony between two persons. Bigamy is
defined as a criminal offense in the CCK
(Article 244).
Burden of proof (Onus probandi) [Bar-
ra e provave (Onus probandi); Teret
dokazivanja; Beweislast] - means the
right and obligation of the procedural
subject to submit the evidence whereby
the relevant facts on which the court de-
cision is based, are established. During
the historical development of the crimi-
nal procedure the burden of proof (onus
probandi) was once the duty of another
subject and once of the other subject, de-
pending on the type of criminal proce-
dure. Thus, in the accusatory type, the
burden of proof was exclusively on the
claimant. The defendant was able to pro-
vide evidence of his innocence, but not
an obligation, while the court was pas-
sive. In the inquisitor type, the function
of prosecution was transferred to the
court hence the burden of proof was le-
gally on the court. In the criminal proce-
dure of Kosovo there is no explicit defi-
nition who shall bear the burden of proof.
However, under some provisions, the
state prosecutor has the duty to present
evidence to argue the criminal offense
and guilt of the perpetrator. As to the de-
fendant, based on the presumption of in-
nocence of the defendant, he is not
obliged to submit evidence, but it is his
right. Also, the court as fundamental ac-
tive subject of the criminal proceedings
still has a part of the burden of proof.
C does not reach the sum of all punish-
C.S. (Criminal Statistics) - reflects the
evidence of the crime that began in Great
Britain around 1820, when statistics be-
gan to be published as the main source of
crime in this country. This is published
by the Ministry of Internal Affairs and
the Statistical Bureau each year, and the
crimes in it are listed in 71 rubrics. In ad-
dition to data for the British state, these
statistics are a reference to criminological
studies for many authors and scholars.
Calculation of punishment [Matja e
dënimit; Računanje kazne;
Strafzumessung] - means determination
of the type and amount of punishment to
the perpetrator of the criminal offense.
When considering the punishment, all the
aggravating and mitigating circumstances
that have been expressed at the moment
of commission of the criminal offense are
taken into account. This is a prerequisite
to determine the type and extent of the
punishment that will respond to the seri-
ousness of the offense and the social risk
of the perpetrator, and whereby the pur-
pose of punishment will be best
achieved.
- For criminal offenses in union -
criminal legislations recognizes 3 sys-
tems of calculation of punishment for
criminal offenses in the union: 1) Ac-
cording to the system of commutation:
first, the punishment is determined
separately for each criminal offense in
the union, and then all the convictions
and their sum represents the aggregate
punishment. 2) According to the sys-
tem of aspiration according to which
firstly each sentence is measured sepa-
rately and then the most severe pun-
ishment is taken as basis and other
punishments are added to it, but pro-
vided that the aggregate punishment
ments or does not exceed the maxi-
mum of the type of punishment stipu-
lated by law. 3).
- According to the absorption system,
each sentence is also measured sepa-
rately, but as an aggregate punishment,
only the most severe punishment is
imposed, which in itself absorbs more
lenient sentences.
Causa criminalis (lat.) - See “Criminal
case (Causa ciminalis)”.
Causal link [Lidhja kauzale apo
shkakësore; Kauzalna ili uzročna veza;
Kausalzusammenhang] - means the ob-
jective link between the action or inac-
tion of a person and the criminal offense,
namely the caused consequence. This
connection also represents the basis of
criminal liability for a person suspected
of the criminal offense, where beyond the
elements of accountability and guilt, it
must be proved that there is a connection
(inaction) of a person - consequence. The
CCK, in Article 20, defines the causal
link as it follows: “A person is not crimi-
nally liable if there is no causal connec-
tion between the action or omission and
the consequences”. In practice, the causal
link is proven based on the facts that
have taken place, and this link exists only
if it is established without any doubt that
the consequence, which is defined as a
feature of the criminal offense, is the di-
rect result of the action or inaction of a
person.
Causes of exclusion of unlawfulness
[Shkaqet e përjashtimit të
kundërligjshmërisë; Uzroci isključenja
protivzakonitosti; Auschlussursachen der
Rechtswidrigkeit] - are the circumstanc-
es, the conditions that are determined by
law and which allow the certain action,
although with other provisions of the law
861
that act is unlawful and constitutes a
criminal offense (they are exception from
general rule). Criminal norms that allow
a particular action, exclude its unlawful-
ness under certain conditions and cir-
cumstances, are known as legal permis-
sive norms. Causes or reasons for exclud-
ing the unlawfulness of a particular of-
fense may be different, such as: When a
person acted in self-defence, in extraor-
dinary circumstances of extreme necessi-
ty, under the influence of serious vio-
lence and threat. Human action under
such conditions and circumstances, even
though it causes consequences that are
objectively prohibited, in the criminal
law, that act is not considered unlawful,
namely the perpetrator is acquitted of
criminal liability. As main institutes of
the criminal law that determine the caus-
es of exclusion of unlawfulness are: Nec-
essary defence, Extreme necessity, Vio-
lence or Threat, Superior orders and oth-
er grounds that are defined by criminal
legislation (In this dictionary are also ex-
plained these institutes).
CEPOL (European Union Agency for
Law Enforcement Training) - European
Union agency that develops, implements
and organizes trainings for police and
other law officials from the area of law
enforcement.
Circumstances of commission of crim-
inal offense [Rrethanat e kryerjes së ve-
prës penale; Okolnosti izvršenja
krivičnog dela; Umstände der Straftatbe-
gehung] - include the conditions, the
means used, the motives of the commis-
sion and other circumstances in which
the offense was committed. As such,
these circumstances may be of an objec-
tive and subjective nature related to the
offense, perpetrator or victim. These cir-
cumstances may be related to the time,
862
means, manner and place of commission
of the offense, some psychic conditions
of the perpetrator and the victim, their re-
lations, etc. These circumstances are as-
sessed as aggravating or mitigating and
affect the determination of the degree of
criminal liability of the perpetrator, the
type and the amount of punishment. To
assess these circumstances, it is a condi-
tion that they are not defined by the law-
maker as elements of the legal figure of
the criminal offense (since there can be
no double assessment of the same cir-
cumstances or facts).
- Aggravating circumstances - include
those circumstances that make the sen-
tence more severe within the limits
provided by law for that criminal of-
fense.
- Mitigating circumstances - are those
circumstances that make the sentence
more lenient, within the limits set by
law.
Closing statements of parties [Fjala
përfundimtarëve e palëve; Završna reč
strana; Schlussvortrag] - the right and ob-
ligation of parties to criminal proceed-
ings to present and reason the conclu-
sions they have reached regarding all
matters on which the court must decide.
The closing statements parties take place
in the order determined by law.
Collaboration in commission of crimi-
nal offence [Bashkëpunimi në kryerjen e
veprave penale; Saradnja u izvršenju
krivičnih dela; Beteiligung an der Be-
gehung von Straftaten] - cooperation
means the participation of two or more
persons in the commission of a criminal
offense (concursus plurium ad delictum).
In order to consider that the criminal of-
fense was committed in cooperation, it
should be proven between the partici-
pants that there was a certain objective
and subjective link. The objective link is
expressed when each of the collaborators
has taken any action that contributed to
the commission of the criminal offense,
while the subjective link consists in the
conscience of the collaborators that in the
commission of the criminal offense cer-
tain other persons will also participate,
contributing in different ways. Unlike
cases where a criminal offense is com-
mitted by a person when the offense is
committed in the form of co-operation
with the participation of some persons,
this represents far more complex situa-
tion for criminal law and case law. This
is due to the fact that in these cases are
presented some issues to be solved, such
as: determining the role and contribution
of each collaborator in committing the
criminal offense and determining their
criminal liability. The forms of coopera-
tion defined in the CCK are: co-
perpetration, incitement, assistance and
criminal association (criminal organiza-
tion).
Collaborators in commission of crimi-
nal offences [Bashkëpunëtorët në kry-
erjen e veprave penale; Saradnici u
izvršenju krivičnih dela; Beteiligte] - per-
sons who by their action or inaction
commit the criminal offense. Depending
on the form of co-operation in the com-
mission of a criminal offense, the collab-
orator may be in the capacity of a co-
perpetrator, instigator, assistant or organ-
izer, namely member of the criminal or-
ganization.
Conditional release [Lirimi me kusht;
Uslovni otpust; Aussetzung des Strafres-
tes] - is the institute that consists in the
possibility that a person sentenced to im-
prisonment be released before finishing
the sentence imposed by the court, under
certain conditions. Generally, based on
the practice established on the systems of
different countries, for the conditional re-
lease is required that the part of the sen-
tence be served (as defined by law) and
to have an assessment or conviction that
the purpose of punishment and the re-
education effects are achieved, and there
is no risk of repetition of the criminal of-
fense. The legal basis for conditional re-
lease in CCK is set out in Article 94 par-
agraph 1, which provides that: “A con-
victed person may be granted conditional
release in accordance with this Code and
the Law on the Execution of Penal Sanc-
tions if there are reasonable grounds to
expect that he or she will not commit a
new criminal offense. The conduct of the
convicted person while serving his or her
punishment shall be taken into considera-
tion when deciding whether or not condi-
tional release is granted”. Currently,
there are different systems or models of
implementation of this institute in differ-
ent countries. At the level of European
countries there are 3 models of imple-
mentation of this institute such as: discre-
tionary system, compulsory or automatic
system and mix system.
- The discretionary conditional release
system - this system applies in most
European countries where the law-
maker sets the deadline when a con-
vict can apply for conditional release,
while the assessment of the criteria if
the re-education and re-socialization
of the convict is achieved is made by
the court or another authority desig-
nated for this purpose. This model ap-
plies also in Kosovo, having the Con-
ditional Release Panel as an authority
to decide on conditional release.
- Mandatory or automatic conditional
release system - this system applies in
Sweden where the convict after having
863
 served a part of the sentence (2/3) is
automatically released from prison,
namely in the Swedish Criminal Code
(Chapter 26, Article 6) it is determined
that “persons serving imprisonment
for a fixed term shall, be conditionally
released when two-thirds of the sen-
tence has been served...”.
- Mix conditional release system - this
model is implemented in England and
Wales, and as such is a combination of
two other models where in short-term
sentences (up to 4 years imprison-
ment) is applied automatic release,
while for longer sentences (over 4
years imprisonment) the evaluation
procedure, i.e. the discretionary deci-
sion is applied.
Confiscation of material benefit ac-
quired by commission of criminal of-
fense [Konfiskimi i dobisë pasurore të
fituar me vepër penale; Zaplenjivanje
/Oduzimanje imovine stečene krivičnim
delom; Einziehung der durch Straftat er-
worbenen Vermögensvorteil (Ver-
mögensabschöpfung)] - means collection
of items without compensation based on
criminal law provisions and transferring
them to state-owned property. In the
criminal law, confiscation is a criminal
measure that provides for collection of
material benefit acquired from the crimi-
nal offense. This implies that the prereq-
uisite for confiscation of the material
benefit is determination of criminal lia-
bility for a particular offense. As such,
confiscation is an expression of the prin-
ciple that no one may benefit, enrich
themselves from unlawful activity, name-
ly by commission of criminal offenses.
The confiscation that applies as a special
criminal-law measure is also in the func-
tion of achieving the purpose of the crim-
inal punishment, whereby the perpetrator
864
in addition to imposition of criminal
sanctions, his/her properties or assets ac-
quired by commission of criminal of-
fence will be collected (confiscated). The
CCK in a separate chapter (VII) also
foresees “Confiscation of material benefit
acquired by the commission of criminal
offenses”, where in Article 96 (Grounds
for confiscating material benefits), para.1
foresees that “No person may retain a
material benefit acquired by the criminal
offense”, and that such property “shall be
confiscated by the court establishing the
criminal offense...” (para.2). In cases
when confiscation of material benefit is
not possible, the perpetrator shall be
obliged to pay an amount of money cor-
responding to the material benefit ac-
quired (Article 97, para.1). In contempo-
rary criminal law, the confiscation of
property acquired by the commission of
criminal offenses has become one of the
most important measures of the fight
against criminality, including in particu-
lar the confiscation of property from le-
gal persons which they have acquired by
the criminal offenses (mainly of econom-
ic nature). Pertaining to responsibility of
legal persons for criminal offenses, the
Kosovo Law considers the confiscation
of property as a security measure. By ap-
plication of this measure, natural and le-
gal persons will have no possibility to
benefit by commission of criminal of-
fenses, to which is confiscated the prop-
erty that directly or indirectly derives
from a criminal offense, depriving them
of any economic benefits that may arise
from criminal activity. In addition, Arti-
cle 99 of the CCK also defines that:
“When a business organization or legal
person has acquired a material benefit by
the commission of a criminal offense of a
perpetrator, such material benefit shall be
confiscated from the business organiza-
tion or the legal person”. In addition to
the cases when this measure was applied
when the criminal responsibility of the
perpetrator was determined and a sanc-
tion was imposed foo the criminal of-
fense, in many world legislations the
grounds for the confiscation of unlawful
property have been determined, regard-
less of whether criminal liability has been
established or the perpetrator has been
convicted.
- Confiscation of unlawful property -
means the confiscation (seizure) of
property from a person until the legit-
imate origin of that property can be
proven. This is also related to the bur-
den of proof, where by law it is deter-
mined that it belongs to the property
owner to prove that the property was
created in accordance with the laws in
force. Here are also included cases of
confiscation of property by third per-
sons (i.e. relatives) to whom the prop-
erty acquired by a criminal offense is
transferred, which means that the
property is taken by a person who is
neither a perpetrator nor accused of a
criminal offense. Numerous debates
regarding confiscation of material
benefit acquired illicitly have influ-
enced to determine different solutions
for implementation of this measure
even in cases when the perpetrator is
not punished. Such is the case with the
Spanish Criminal Code, which pro-
vides that the court can confiscate
items when there is evidence that they
have been acquired illegally, even if
no criminal liability has been estab-
lished or statutory limitation has oc-
curred. This measure of confiscation
of unlawful property is usually deter-
mined by special laws, the so-called
anti-mafia laws, and represents a sui
generis type of measure that applies to
criminal political causes, as a preven-
tive option for the laundry of proceeds
from crime and the benefit of persons
who have committed criminal offenses
while the proceeds acquired from
criminal activity have transferred to
other persons. Establishing a legal ba-
sis for this purpose is considered as
quite complex and sensitive, especially
with regard to determine who shall
bear the burden of proof.
Conflict of interest [Konflikti i interest;
Sukob interesa; Interessenkonflikt] - the
state of disagreement between the public
duty and the private interest of an offi-
cial, where during the exercise of his/her
function the official or the person con-
cerned has a private or personal non-
property, direct or indirect interest.
Confrontation [Ballafaqimi; Suočavan-
je; Gegenüberstellung] - is an action in
the pre-trial procedure and at the main
trial, where two persons are questioned at
the same time, who have previously been
questioned about important facts for
which they have given contradictory
statements. Confrontation is done: be-
tween co-defendants in criminal proceed-
ings, witnesses, defendant and witness,
etc. The purpose of the confrontation is
to avoid contradictions, discover new cir-
cumstances, and secure the true state-
ment. Consumption relationship is ex-
pressed in cases when the previous miti-
gated criminal offense is consumed by
the aggravated criminal offense and only
the latter is considered to have been
committed namely there is only one
criminal offense (lex consumens legi
consumpate) I.e. if one person initially
causes bodily injury to another and then
deprives him of life, in which case he is
865
considered to have committed the crimi-
nal offense of murder, which, as the most
serious criminal offense, consumes bodi-
ly injuries.
- Real - exists when by many actions
the elements of many criminal offenc-
es are realized, but according to the
criminal law it is considered that only
one criminal offense has been commit-
ted. Thus, by law all those elements
are defined as a single criminal of-
fense, such as: compound criminal of-
fense, continued criminal offense and
collective criminal offense (see in this
dictionary definitions of these criminal
offenses).
Convention on the Transfer of Sen-
tenced Persons [Konventa Evropiane për
Transferimin e Personave të Dënuar;
Evropska konvencija o transferu osuđe-
nih lica; Übereinkommen über die Über-
stellung verurteilter Persone] - is an in-
ternational treaty regulating the extradi-
tion and social rehabilitation of impris-
oned persons. The convention, in particu-
lar, gives the possibility for foreigners
who convicted a criminal offence to
serve sentences in their home countries.
It entered into force on 1 July 1985.
Convict [(i) dënuar; Osuđeni;
Verurteilter] - is considered a person who
by a final court judgment was found
guilty of committing the criminal offense
and was imposed a sentence.
Co-perpetration [Bashkëkryerja;
Saizvršilaštvo; Mittäterschaft] - is the
main form of cooperation between two or
more persons in committing criminal of-
fenses. The co-perpetration involves cas-
es where two or more persons participat-
ing in the act of committing or through
other essential contribution affect the
commission of the criminal offense and
each of them is punished with the pun-
866
ishment foreseen for that offense. For ex-
ample: when two or more persons fire
with gun in direction of person X, and
thus commit the crime of murder. Also,
in the legal definition provided in the
CCK (Article 31) it is foreseen that co-
perpetration implies “When two or more
persons jointly commit a criminal offense
by participating in the commission of a
criminal offense or by substantially con-
tributing to its commission in any other
way, each of them shall be liable and
punished as prescribed for the criminal
offense”. This suggests that co-
perpetration involves two basic forms
“two or more persons jointly commit a
criminal offense by participating in the
(non) commission” or “by substantially
contributing to its commission in any
other way”. The second form can be ex-
pressed in cases where a person although
he/she does not take the action of com-
mitting a criminal offense, he/she has an
essential role based on the role he/she has
with the person or other persons, such
as.: in the criminal offence of murder, he
does not shoot with the gun but supplies
the others with ammunition or follows
the victim's movements and notify the
collaborators when to shoot the gun or
with the criminal offense of theft the per-
son does not take the thing but guards
during the commission of the offence.
Thus, from objective point of view, co-
perpetration is accomplished by the joint
commission of the criminal offense “with
the participation in the act of committing
“or” by taking another act that represents
a fundamental contribution to the com-
mission of the offense”. While on the
subjective side, the co-perpetration im-
plies an agreement for commission of a
criminal offense. Persons who realize co-
perpetration are known as co-
perpetrators.
- Indispensable - expressed in the crim-
inal offenses, which because of their
nature cannot be carried out without
the participation of some persons. I.e.:
Armed rebellion, criminal offense of
gambling, etc.
- Succession - means cases when a per-
son is committing a criminal offense,
he is joined by another person and by
his action participates in the commis-
sion of that offense. I.e.: when person
X has broken a store, he is also joined
by Y and they jointly commit the
criminal offense of theft.
- of the compound criminal offences -
it is considered that co-perpetration
exists even if the other person has tak-
en only one of the actions or has real-
ized one of the elements constituting
the figure of the criminal offense.
- Offenses with inaction - is expressed
in cases where two or more persons
were obliged under the law to take a
certain action, but they have abstained
from taking such action. By doing it
they committed a criminal action. For
example: Two or more doctors were
obliged to provide medical assistance
to the patient, but they did do that, and
by this they committed the criminal
offense “Failure to provide medical
assistance”.
Corpus Delicti (lat.) - Latin term that
implies concrete evidence of a committed
criminal offense. For example: corpse,
stolen item, etc.
Corruption [Korrupsioni; Korupcija;
Korruption] - means any violation of du-
ty by official persons in institutions or
those in charge for legal entities involv-
ing bribery to perform or not perform a
certain job, for the purpose of acquiring
illicit benefit. Generally, corruption is de-
fined as the abuse of public authority for
personal gain, such as accepting bribes
by public servants, collusions in public
procurement or acquisition of public
funds. It should be emphasized that there
is no final definition of corruption, as this
term implies different forms of unlawful
gains for themselves or other persons by
abusing both public and private func-
tions. Corruption is expressed in passive
and active form, namely accepting and
giving bribes. In CCK, they are defined
as specific criminal offenses: Accepting
bribes (Article 428); Giving bribes (Arti-
cle 429) and Giving bribes to a foreign
public officer (Article 430). Based on the
main forms and levels of corruption,
criminological literature explains several
forms of political, administrative and ju-
dicial corruption.
- Political - means taking and maintain-
ing the functins of political power
through giving bribes, bribery during
pre-election campaigns and elections,
and receiving donations and secret
funds from natural and legal persons.
- Administrative - use of authority and
competences in the local or central
administration for the purpose of ac-
quiring illegitimate gain by bribery.
- Judicial - receiving and giving bribes,
bribery in court proceedings to make
decisions in violation of the law.
Council of Europe Convention on Ac-
tion against Trafficking in Human Be-
ings [Konventa e Këshillit të Evropës
mbi Veprimin kundër Trafikimit të
Qenieve Njerëzore; Konvencija Saveta
Evrope o borbi protiv trgovine ljudima;
Europaratskonvention zur Bekämpfung
des Menschenhandels] - This Convention
was adopted by the Committee of Minis-
ters of the Council of Europe on 3 May
867
2005, following a series of other initia-
tives by the Council of Europe in the
field of the fight against human traffick-
ing. The Convention has a wide scope of
application, including all forms of traf-
ficking (whether national or internation-
al, whether or not linked to organized
crime) and taking of all persons who are
victims of trafficking (women, men or
children).
Crime [Krim; Zločin; Verbrechen] -
means an unlawful act punishable by a
state or authority. The term crime does
not have any universally accepted defini-
tion in modern criminal law, but it im-
plies a category created by law, i.e. as
crimes are considered actions that by law
are defined as such. In fact, the term
crime is also presented as a synonym of a
criminal offense, until there is no final
separation in contemporary criminal leg-
islation, so the use in practice of one or
another term depends on the determina-
tions made by the lawmaker. Usually the
term crime is used to name the most dan-
gerous actions and with most serious
consequences for which higher punish-
ments are foreseen. On the other hand,
the use of the term crime is common in
most international conventions, such as:
genocide, crimes against humanity, war
crimes etc., and then criminal codes or
state laws use the same label. These des-
ignations have also been incorporated by
CCK (see Articles 149, 150, etc.). It
should also be noted that the term crime
is widely used in criminological, victim-
ological, criminal, etc., instead of term
criminal offense.
- Serious - means acts considered to be
of high risk, which have far greater
consequences and for which severe
punishments are imposed by lawmaker
868
(see also the definition of the term
“Organized crime / Serious crime”).
Criminal aetiology [Etiologjia krimi-
nale; Kriminalna etiologija; Kriminaläti-
ologie] - is the discipline that studies the
causes of criminality, namely the factors
that affect the commission of certain
crimes. Within the framework of criminal
aetiology, external (social, economic,
etc.) and internal factors (dealing with
the personality of persons) that influence
commission of certain criminal offenses
are studied, analyzing the causal relation-
ship of these factors with the conduct of
an individual. As such, criminal aetiolo-
gy is the main branch of the science of
Criminology.
Criminal anthropology [Antropologjia
kriminale; Kriminalna antropologija;
Kriminalanthropologie] - the field of pro-
filing of authors, which deals with per-
ceived connections between the nature of
a crime and the perpetrator’s personality
or the physical appearance. The term
“criminal anthropology” is generally re-
served for the works of the Italian school
criminology of the 19th century (of au-
thors such as: Cesaro Lombroso, Enrico
Ferri, Raffaelo Garofalo). Lombroso held
that criminals were born with inferior
physiological differences that were dis-
tinct. He popularized the notion of the
“born criminals” (with his famous work
“L’uomo deliquente”) and built the theo-
ry that criminality was an atavism or in-
heritance tendency. His idea was to find
out the causes of the crime within the in-
dividual and to separate it completely
from the surrounding social conditions
and structures.
Criminal association [Bashkimi krimi-
nal Zločinačko udruživanje; Kriminelle
Vereinigung] - is the form of cooperation
between two or more persons for com-
mitting criminal offenses (usually the
most aggravated criminal offenses) that
consists of reaching the agreement and
taking preparatory actions for their reali-
zation. The criminal association is also
foreseen in the CCK, where Article 34,
para.1 stipulates that: “Whoever agrees,
explicitly or implicitly, with one or more
persons to commit or to incite the com-
mission of a criminal offense that is pun-
ishable by imprisonment of at least five
(5) years, and undertakes preparatory acts
for the fulfilment of such agreement...”.
In the criminal law, criminal association
is considered to be one of the most seri-
ous forms of co-operation for the com-
mission of criminal offenses (See in this
dictionary also the explanation for other
forms of co-operation in the commission
of criminal offenses such as: Co-
perpetration, incitement and assistance).
Criminal biology [Biologjia kriminale;
Kriminalna biologija; Kriminalbiologie] -
special criminological discipline which
studies the relationship of anatomical-
physical and biological relationship of
the individual with his/her criminal con-
duct.
Criminal case (Causa ciminalis) [Çësht-
ja penale (Causa ciminalis); Krivični
slučaj; Strafsache] - means the real event,
the facts that constitute a particular crim-
inal offense and its perpetrator or perpe-
trators. As such, the criminal case is a
fundamental object of the criminal pro-
cedure (See in this dictionary “Subject of
the criminal procedure/fundamental sub-
ject”).
Criminal Code [Kodi Penal; Krivični
zakonik; Strafgesetzbuch] - means the
main and the most important law which
in summarized way systemizes the main
criminal law provisions, defining crimi-
nal offenses, requirements of the criminal
liability and sanctions. This is due to the
fact that the criminal law recognizes the
principle of codification which means the
systematization of all or most of the
criminal law provisions in a single law.
Because it is about a voluminous crimi-
nal law, with special legal and criminal-
political importance, this law is called the
Code. As such, the Criminal Code repre-
sents the main source of criminal law.
However, the criminal matters, especially
with regard to certain forms of criminali-
ty, are also regulated by special criminal
laws (I.e. law against cyber crime, money
laundering and terrorist financing, etc.).
The codification tradition belongs to
many states that are part of the Civil Law
system, and is seldom in the tradition of
Common Law, where usually criminal
law has as sources various laws depend-
ing on areas that they regulate.
Criminal Court [Gjykata Penale;
Krivični sud; Strafgericht] - the court that
is competent to decide on criminal mat-
ters.
Criminal defence from discrimination
[Mbrojtja penale nga diskriminimi;
Krivična odbrana od diskriminacije;
Strafrechtsschutz gegen Diskriminierung]
- See “Crimes of hatred”.
Criminal justice system [Sistemi i
drejtësisë penale; Sistem krivične pravde;
Strafrechtssystem] - includes the entirety
of state mechanisms created in a society
in order to protect social and individual
values, from various behaviours and var-
ious criminal phenomena.
Criminal law [E drejta penale; Krivično
pravo; Strafrecht] - as a notion has a
double meaning: as a branch of positive
legislation and as a science (science of
criminal law). As a branch of positive
legislation, criminal law is a system of
legal norms which determine what facts
869
(actions or inactions) committed by peo-
ple are considered criminal offenses and
what types of punishments and other
sanctions may be imposed on perpetra-
tors of these offences. This notion is the
formal meaning of criminal law, and
from a material point of view the crimi-
nal law is defined based on its purpose
and function, which consists in protecting
the values of the individual and the socie-
ty. While, as a science (science of crimi-
nal law) means scientific discipline
which object is the study of positive
criminal law and its application in prac-
tice, which as such represents a system of
notions and institutions of criminal law
of the given state. In sum, the criminal
law is defined as a system of legal norms
which, for the purpose of protecting the
values and the goods of society, foresee
what human facts are considered criminal
offenses, the requirements of the criminal
liability and criminal sanctions that can
be imposed on the perpetrators of such
offenses. However, a thorough meaning
of the criminal law is achieved when its
divisions are analyzed.
- General - studies fundamental princi-
ples and institutions of criminal law.
The subject of the general part are the
legal norms defining the general prin-
ciples of criminal law and the general
criminal justice institutions such as the
notion of criminal offense, the condi-
tions of criminal liability, the types of
penal sanctions and the conditions for
their enforcement, the provisions on
territorial validity and temporal scope
of criminal law, etc. This division of
criminal law is functional in nature,
same as the division of the criminal
code in the general and special section,
but on the other hand these two parts
870
are indispensable and appear as a
whole.
- Special - as part of the science of
criminal law it deals with the study of
separate criminal offenses and the
sanctions that can be imposed on their
perpetrators. This section includes le-
gal provisions that determine which
actions or inactions of people are con-
sidered criminal offenses, their ele-
ments, the form of guilt whereby they
can be committed, who may be subject
(perpetrators) and the sanctions that
may be imposed against them.
- International - is defined as a set of
rules and provisions contained in in-
ternational acts, agreements and con-
tracts between states, as well as in the
domestic law of states that regulate in-
ternational criminal matters. As such,
international criminal law is a set of
legal norms that define international
criminal offenses (genocide, crimes
against humanity, war crimes, etc.), is-
sues related to criminal offenses with
international element, international po-
lice co-operation, the issue of interna-
tional criminal courts, criminal pro-
ceedings and criminal liability of per-
petrators of these criminal offenses,
execution of penal sanctions and, in
general, issues related to international
co-operation in criminal matters. As a
science, the international criminal law
studies the legal norms that regulate
criminal matters internationally. For
international criminal law (as a special
part of international public law) be-
cause it focuses on the regulation of
more serious crimes, the international
co-operation of states to combat such
crimes, the maintenance of peace and
the universal values of mankind also
 use names such as: supranational crim-
inal law, universal criminal law, etc.
- Comparative - means the scientific
discipline dealing with the study of
criminal legislation in different coun-
tries, analyzing their differences and
similarities. Comparative criminal law
does not present a set of norms for
regulating criminal cases (unlike the
criminal law of states or international)
but is a scientific method that enables
recognition of criminal laws in differ-
ent states. As such, this discipline ena-
bles recognition of the history of de-
velopment of criminal law in different
countries, systems and schools, as well
as recognition of principles and insti-
tutes within contemporary criminal
law. Currently, comparative studies
are considered as an indispensable in-
strument for advancing the criminal
law of the states, enabling them to find
the most appropriate solutions to their
laws or criminal codes. The develop-
ment and consolidation of internation-
al and European criminal law is also
the result of comparative studies.
- European - consists of a set of crimi-
nal norms (material, procedural and
penitentiary) norms for some Europe-
an countries in order to combat crimi-
nality, especially the international or-
ganized criminality. This discipline is
relatively new and has emerged as an
attempt by European countries to es-
tablish common criminal norms that
enable co-operation in criminal mat-
ters and harmonization of criminal leg-
islation between them. These criminal
norms have been issued in the form of
normative acts at level of the Council
of Europe and the European Union (as
part of the community law). In relation
to the criminal law of states but also to
international law, the European crimi-
nal law is less consolidated where
there are still no criminal offenses de-
fined by European legislation and are
mandatory for states, there is no com-
mon criminal court, etc.
- Economic - is used as a term to de-
termine a particular branch of criminal
law or a special criminal law that in-
vestigates criminal offenses against
economy. Criminal offenses against
economy, such as: (Irresponsible eco-
nomic activity, entering into harmful
contracts, counterfeit money, Prohibit-
ed trade, Tax evasion, Money launder-
ing, etc) are usually dealt with in a
separate chapter of criminal codes and
traditionally studied by special crimi-
nal law. But due to the increase in the
number of criminal offenses and their
complexity, contemporary discipline
has developed special discipline for
their study, namely the criminal eco-
nomic law. Despite the fact that the
criminal economic law is a new disci-
pline, the beginnings of the theory or
economic analysis of the law have
been introduced very early since the
XVIII and early XIXth centuries in the
works of Cesare Beccaria, Bentham,
etc.
- of environment - deals with the study
of a specific area of criminal law,
namely criminal offenses against the
environment. The development of this
particular branch of criminal law is
imposed by the increase of legal
norms in order to protect the environ-
ment. In recent years, the EU has ex-
tended the legal framework on crimi-
nal protection on environment, condi-
tioning the states to harmonize their
criminal legislation in order to incrim-
inate environmental damage. Due to
871
 the actuality and special importance,
the “Environment Criminal Law” has
also become part of the curricula in
many universities and institutes as a
special course or special study pro-
gram specialized in the criminal field.
- Military - represents a particular
branch of criminal law, including le-
gal-criminal norms that define military
criminal offenses, penal sanctions for
their perpetrators and other aspects re-
lated to criminal offenses in the field
of defence. Military criminal offenses
are committed by military personnel
and other entities that are part of the
armed forces and defence in one coun-
try or commit criminal offenses in this
area. Countries that regulate this area,
usually criminal offenses and criminal
sanctions, are codified in military
criminal codes, but also by other laws
that form part of military criminal leg-
islation. The Republic of Kosovo does
not have a Military Criminal Code.
- Foreign - means the criminal law of
another state.
- Domestic - the criminal law of the
state, of a certain country.
Criminal law [Ligji penal; Krivično pra-
vo; Strafgesetz] - means the legal act that
contains criminal- legal provisions and
regulates certain issues in the field of
criminal law, mainly criminal offenses
and institutes that are not included in the
Criminal Code. In the countries that do
not know the tradition of codification of
legal-criminal provisions, these provi-
sions are usually distributed in special
laws, depending on the subject matter
(i.e. Great Britain).
Criminal legislation [Legjislacioni pe-
nal; Krivično zakonodavstvo; Strafge-
setzgebung] - means the entirety of crim-
inal laws, codes and other acts that regu-
872
late certain issues of criminal law that are
in effect in our country or the system of
criminal laws that apply in other states.
Criminal liability [Përgjegjësia penale;
Krivična odgovornost; Strafrechtliche
Verantwortlichkeit] - is a fundamental
element of the criminal offense that con-
stitutes its general structure. Criminal li-
ability consists of two fundamental ele-
ments: accountability (psychiatric ability
of perpetrator) and guilt (attitude or a re-
lation of perpetrator with criminal of-
fense). Thus, in criminal law a person is
considered to be criminally liable if at the
time of the commission of the criminal
offense he/she possessed certain psychic
abilities that enabled him/her to under-
stand the offense and to control his/her
conduct (he/she was accountable) and
there was a relationship between him/her
and the committed offence (he/she is
guilty). Criminal liability is one of the
main and most complex institutions of
criminal law that needs to be carefully
defined in the law, namely the criminal
code. In addition to the definition of
criminal liability, the provisions of crim-
inal codes also specify the age for a natu-
ral person to reach in order to be crimi-
nally liable (according to CCK, Article
17 para.3 it is provided that: “A person is
not criminally liable if, at the time of the
commission of a criminal offense, he or
she is under the age of fourteen (14)
years”.) As such, criminal liability is the
individual and subjective liability of the
perpetrator which fulfils the legal fea-
tures of the criminal offense. In CCK
“Criminal liability” is defined in Article
17, paragraph 1 where it is determined
that: “A perpetrator of a criminal offense
is criminally liable if he or she is mental-
ly competent and has committed the
criminal offense intentionally or negli-
gently”. It follows that the lawmaker in
the CCK avoids the expression "guilt"
and refers to its two forms, intent and
negligence. In addition, contemporary
viewpoints of criminal law equalize the
notion of “criminal liability” with “guilt”,
based on the principle of guilt, that there
is no criminal liability without guilt.
However, it should be noted that Kosovo
legislation also uses the term “guilt”, so
the CPC refers extensively to the term
“guilty or not guilty” such as the princi-
ple of presumption of innocence (Article
3), the plea agreement Article 233),
Judgment of guilt (365) and many other
provisions. More on this element see in
this dictionary also the explanation of the
term “guilt” and its psychological and
normative conception, as well as the ex-
planation of the term "Accountability” of
superior (commander) - means the supe-
rior's criminal liability for the actions of
his subordinate when he knew or had
reason to know that he would commit a
criminal offense and did not take the
necessary measures that such offense is
not committed. Thus, it is about criminal
liability because of the actions of another
person. Usually this type of criminal lia-
bility is defined in international criminal
law in relation to serious crimes such as
genocide, crimes against humanity, war
crimes, etc. and is provided for in statutes
of international courts or tribunals. Provi-
sions of this nature have also been de-
fined in the Statute of the International
Criminal Tribunal for crimes in former
Yugoslavia (ICTY), ICC etc. For in-
stance the Rome Statute of the ICC in
Article 28 defines the “Responsibility of
commanders and other superiors”, where
among other things, under item a) it is
foreseen that “a military commander or
person effectively acting as a military
commander shall be criminally responsi-
ble for crimes within the jurisdiction of
the Court committed by forces under his
or her effective command and control, or
effective authority and control as the case
may be, as a result of his or her failure to
exercise control properly over such forc-
es”. The CCK in Article 161 also “Re-
sponsibility of commanders and other
leaders” provides that: “military com-
mander or person effectively acting as a
military commander shall be criminally
liable for the criminal offenses referred to
in Articles 148-156 of this Code commit-
ted by forces under his or her effective
command and control, or effective au-
thority and control, as a result of his or
her failure to exercise control properly
over such forces, ...”.
- Parallel - used as a term to express the
criminal liability of two or more sub-
jects for the same criminal offense.
This usually occurs in cases of crimi-
nal liability of the superior, where be-
sides the subordinate who committed
the criminal offense, the superior has
criminal liability for not preventing the
commission of such offense. Parallel
criminal liability is also expressed in
the criminal offenses committed on
behalf and for the benefit of a legal
person, where, in addition to the natu-
ral person (responsible person), the le-
gal person is also responsible.
Criminal liability of legal persons
[Përgjegjësia penale e personave juridik
Krivična odgovornost pravnih lica;
Strafrechtliche Verantwortlichkeit der ju-
ristischen Person] - means the liability of
a legal person (corporation, company,
business organization, etc.) for the crimi-
nal offense committed in its name and for
its benefit by the responsible person (a
person who has the authority to act on
873
behalf of and represent a legal person) or
when by the action committed on behalf
of the legal person was caused a damage.
This institute is relatively new in the
criminal law and allows for the applica-
tion of liability for criminal offenses di-
rectly against a legal person in addition
to the natural (responsible) person who
has committed the criminal offense.
Thus, it is about a parallel criminal re-
sponsibility against two subjects, the nat-
ural person who committed the criminal
offense and the legal person in which
name and benefit the offense was com-
mitted. The definition of this institute in
criminal legislation is justified by the in-
crease of criminality, especially some
forms such as corruption, organized
crime, crimes against the environment,
etc. where are mainly involved legal per-
sons, and the constant orientation of the
contemporary criminal policy to adapt
the principles and rules of criminal law to
the needs of social reality. After a long
history in the Common Law system (over
100 years), the criminal liability of legal
persons in recent decades has been ac-
cepted also in the countries that adhere to
the Civil Law system, including the Bal-
kan countries. In Kosovo the criminal li-
ability of legal persons for the first time
is set out in a principled provision of the
Provisional Criminal Code of Kosovo
(2003), to be regulated by a special law
in 2011, namely Law No. 04/L-030 on
the liability of legal persons for criminal
offenses. In this law, Article 5 states, in-
ter alia, that: “A legal person is liable for
the criminal offence of the responsible
person, who has committed a criminal of-
fence, acting on behalf of the legal per-
son within his or her authorizations, with
purpose to gain benefit or has caused
damages... “. One of the main problems
874
determining the criminal liability for le-
gal persons was the definition of the ele-
ment of guilt that cannot be perceived by
a legal person on a psychological basis
but only under the normative conception
(see the definition in the dictionary
“Guilt/ normative conception”), which
makes possible to punish any subject if it
does not fit the values accepted and pro-
tected by the society. In this regard, the
guilt is no longer a psychic (personal) in-
dividual-criminal offense, but a repri-
mand that is made to each subject, even
to legal persons as negligent in respecting
the law. As such, the normative concep-
tion of guilt is considered as the “key”
for the affirmation of criminal liability
for a legal person. According to this con-
ception, as a criterion of guilt is to prove
whether the offense committed on behalf
of a legal person is a consequence of
his/her interest in benefitting from such
offense or the offense is a consequence
of the negligence of the legal person to
take the necessary measures to prevent
the damage, namely the criminal offense.
Criminal offence [Vepra penale;
Krivično delo; Straftat] - is the unlawful
fact (act or inaction) that is defined by
law as a criminal offense, which charac-
teristics and criminal sanctions are de-
termined by law. According to the formal
conception, the criminal offense is con-
sidered as legal fact, which causes legal
consequences in the outside world. Thus,
the criminal offense is seen as a legal
construction based only on its formal el-
ements. According to the material con-
ception, the criminal offense is a danger-
ous human offense which harms the
goods and the values of the individual
and the society in general. Taken as sepa-
rate these two definitions for the criminal
offense are not complete. While the for-
mal conception takes into account the
definition of a criminal offense according
to law, it does not include the substantive
elements that show that the criminal of-
fenses are incriminating those facts that
are harmful and have a certain degree of
danger (otherwise it would not be neces-
sary to be regulated by criminal provi-
sions, but by provisions of administrative
and civil nature, foreseeing also non-
criminal sanctions), while the material
conception that emphasizes the substan-
tive side, simply focuses on the causes or
reasons why an action or inaction should
be incriminated, but does not emphasize
the component of the legal definition of
the offense which is the main element
and the expression of the principle of le-
gality as a fundamental principle of crim-
inal law. It follows that a more complete
definition is a formal-material conception
that emphasizes with priority the princi-
ple of legality and qualifies the criminal
offense as unlawful, which is defined by
law as such, but being also a dangerous
offense that harms the goods of the indi-
vidual and society. According to this
conception, the criminal offense is de-
fined by law as prohibited, because it
constitutes a fact which violates the
goods and values of the individual and
society. Based on this, setting from the
need for criminal protection of the values
of the individual and the society from
harmful, dangerous acts, a criminal of-
fense is considered only a offense that is
expressly provided by law as a criminal
offense (otherwise without being pre-
scribed by law, there is no criminal of-
fence no matter how dangerous and
harmful may be certain actions or inac-
tions). In contemporary criminal law, the
criminal offense is also defined by em-
phasizing its objective and subjective as-
pect, considering it as a criminal offense,
the action or inaction of a person which
is prohibited by law (objective side) and
is committed with guilt (subjective side).
The CCK, in Article 7, defines the of-
fense as follows: “A criminal offense is
an unlawful act which is defined by law
as a criminal offense, the characteristics
of which are defined by law and for
which a criminal sanction or a measure
of mandatory treatment is prescribed by
the law”. Setting from the fact that the
criminal offense represents the main cat-
egory of the entire criminal justice sys-
tem and the major part of the criminal
law doctrine study, its full recognition
requires the analysis of all its elements
separately and in relation to the princi-
ples and other rules of this branch of jus-
tice (in this dictionary see in particular:
Elements of the criminal offense, unlaw-
fulness, determination by law of criminal
offense, criminal liability, guilt, the prin-
ciple of legality, etc.).
- in continuation - consists of several
criminal offenses of the same type,
committed intentionally by the same
person, directed towards the same pro-
tected object and having a timely con-
nection. The criminal offense in con-
tinuation is a form of real fictitious un-
ion of criminal offenses, because even
though some offenses are committed
by separate actions, it is not a case of a
union of criminal offenses and the im-
position of an aggregate punishment
(as in the cases of real union) but for
practical reasons, since the abovemen-
tioned conditions are expressed (the
same type of criminal offense, subjec-
tive and objective unity of committed
offenses, has a time connection or con-
tinuity), the court may qualify all as a
single criminal offense, namely as a
875
 criminal offense in continuation. As
such, the institute of the criminal of-
fense in continuation applies in cases
when from the practical point of view
it is difficult or even impossible to
measure the punishment for each of-
fense when the number of criminal of-
fenses is large. I.e.: A person who
works as a cashier in a bank commits
the criminal offense of stealing the
money. 100 times until he is discov-
ered. In this case, 100 criminal offens-
es of theft are not considered, but only
one offense in continuation. The CCK
in Article 81 “Punishment of criminal
offense in continuation” provides that:
“Criminal offense in continuation is
constituted of several same or similar
offenses committed in a certain time
period by the same perpetrator, and
that are considered as a whole due to
the existence of at least two (2) of the
following conditions: the same victim
of the criminal offense; the same ob-
ject of the offense; the taking ad-
vantage of the same situation or the
same time relationship; the same place
or space of commission of the criminal
offense; or the same intent of the per-
petrator”. (See in this dictionary also
the “Fictitious union of criminal/real
offenses”)
- Compound - means cases when a
criminal offense defined by law con-
sists elements of two or more criminal
offenses, but because of their connec-
tion, the lawmaker establishes them as
a single criminal offense. I.e.: Robbery
is a criminal offense consisting of el-
ements of the criminal offense of theft
and the offense of using violence.
- Collective - are considered the same
criminal offenses or of the same type
committed by a person, in the form of
876
a profession, habit or even in the form
of a craft, but because of the subjec-
tive unity of perpetrator is considered
a single criminal offense. For exam-
ple: in CCK as a criminal offense of
this nature is considered “Organizing
pyramid schemes and unlawful gam-
bling” (Article 300).
- Political - are acts committed against
political goods and due to political
motives. For political offenses there is
no unified definition, because it also
depends on different political attitudes,
and political-legal and economic or-
ganizations in different countries. In
contemporary criminal law, namely in-
ternational criminal law as the main
standard is that the extradition of per-
petrators of political criminal offenses
is not allowed. (See in this dictionary
also “Assassination attempt clause”).
- Military - are the offences committed
in the area of defence and related to
military duty and service (See in this
dictionary “Criminal/~military law”).
- Formal - is a criminal offense that ac-
cording to the law is considered to be
committed only by taking the action
(inaction) of the commission, and no
consequence is required. I.e.: Failure
to report preparation of criminal of-
fenses, etc.
- Material - are those offences, which
according to law are considered to
have been committed only after the
consequence has occurred. I.e.: Mur-
der, bodily injuries, etc.
- Harming - is the offense that is con-
sidered to have been committed when
the protected legal good is damaged.
I.e.: Murder when a person is deprived
of life
- Risking - it is the offense that is con-
sidered to be committed only when the
 protected legal good is threatened,
even though materially no conse-
quence has been caused. I.e.: Causing
general danger (See Article 365 of
CCK).
- Momentary - is the offense that is
caused immediately after the comple-
tion of the act of commission. I.e., the
offense of murder, bodily injury, etc.
- Permanent - is the act that as constitu
tive element of its legal figure is con-
sidered the duration of the conse-
quence. For example: criminal offense
of bigamy, unlawful deprivation of
liberty, etc.
- of the state - are considered acts that
create a state of unlawfulness, but the
duration of this consequence is not a
constitutive element of the legal figure
of the criminal offense. For example:
Causing bodily injuries, etc.
- Omissive - is a criminal offense that is
committed by inaction. I.e.: Failure to
provide assistance, Failure to provide
medical assistance, etc.
- Comissive - is the offense that is
committed by action. I.e.: Murder,
theft, etc.
- of legal person - are considered those
offenses that were committed on be-
half and for the benefit of a legal per-
son.
Criminal offences against the constitu-
tional order [Veprat penale kundër
rendit kushtetues Krivična dela protiv
ustavnog poretka; Straftaten gegen die
verfassungsmäßige Ordnung] - include
the criminal offenses that endanger con-
stitutional regulation, overall security,
territorial integrity and independence of a
particular country. The acts of this nature
are also classified as criminal offenses
against the state and are conducted due to
political motives, and as such are: Armed
rebellion, Treason against state, etc. In
the CCK, these criminal offenses are sys-
temized in Chapter XIV “Criminal of-
fenses against the constitutional order
and security of the Republic of Kosovo”.
Criminal offences of terrorism [Veprat
penale të terrorizmit; Krivično delo
terorizma; Straftaten des Terrorismus] -
includes criminal offenses committed
with the intent to seriously intimidate the
population, unduly compel a public enti-
ty, government or international organiza-
tion to do or abstain from doing any act,
or to seriously destabilize or destroy the
fundamental political, constitutional,
economic or social structures, economic
or social state, of another state or of an
international organization. In this defini-
tion, the meaning of the term “terrorism”
or a “terrorist act” is also included. The
CCK as criminal offenses that may be
committed for terrorist purposes consid-
ers the acts such as: murder or aggravat-
ed murder, Inciting suicide and assisting
in suicide, assault, criminal offenses
against sexual integrity, hostage taking,
abduction or illegal deprivation of liber-
ty, pollution drinking water or food
products, causing general danger, etc.
- Terrorist Group - means a structured
group of more than two persons,
which exists for a period of time and
acts in co-operation for the commis-
sion of terrorism. A structured group
means a group that is not randomly
formed for the immediate commission
of an act and which does not need to
have roles formally defined for its
members, continuity of membership or
built structure.
- Terrorist - any natural person who
commits terrorist activity by any
means directly or indirectly; organizes
or directs others to commit terrorist
877
 acts; or contributes to the commission
of terrorist acts by a group of persons
acting with a common purpose.
Criminal offenses against life and body
[Veprat penale kundër jetës dhe trupit;
Krivična dela protiv života i tela; Straf-
taten gegen Körper und Leben] - include
criminal offenses that are directed against
life and human bodily integrity. As such,
these offenses are part of so-called clas-
sic criminality such as murder, aggravat-
ed murder, light and grievous bodily in-
juries, assault, suicide, inciting suicide,
and so on. The CCK classifies these
criminal offenses in Chapter XVI thereof.
Criminal offenses of fraud (Fraud)
[Veprat penale të mashtrimit (Mashtri-
mi); Krivična dela prevare; Betrugsstraf-
tat (Betrug] - Fraud is a criminal offense
against property, which is carried out by
representing false facts or concealing
facts in order to obtain an unlawful mate-
rial benefit or causing damage to another
person's property. The CCK, apart from
the basic criminal offense of Fraud, also
foresees some special forms of this of-
fense: Subsidy fraud, Fraud related to re-
ceiving funds from European communi-
ty, etc. In addition, some other offenses
are committed through fraud, especially
against economy, as defined in the CCK:
fraud in bankruptcy proceedings, deceiv-
ing consumers, purchasers, etc.
Criminal procedure [Procedura penale;
Krivični postupak; Strafprozess] - is the
entirety of the actions of the subjects of
the criminal procedure, which are taken
in cases when it is suspected that the
criminal offense has been committed, to
establish whether the criminal offense
was committed and whether against the
perpetrator can be imposed the criminal
sanction. The contemporary criminal
procedure is based on extreme regulation
878
by law, with guarantees for the freedoms
and rights of the participants in it. (See
also "Principle of legality in criminal
proceedings”).
- Preliminary - means that part of the
procedure where the evidence is being
investigated and collected to deter-
mine whether there is grounds for fil-
ing an indictment against the defend-
ant. This is the first stage of the crimi-
nal proceedings which consists of: the
investigation stage and the accusation
of the defendant.
- Main - is the second and fundamental
stage of the criminal procedure, which
implies the first instance trial. The trial
in the first instance involves three
stages: the preparation of the court tri-
al, the court trial and the imposition of
punishment.
- Upon legal remedy - means the third
stage of criminal proceedings, consist-
ing of a second instance trial and a
third instance trial. The procedure up-
on legal remedies is directly related to
the principle of multi instance, which
enables a number of courts to decide
on a criminal case (See also in this
dictionary "Legal remedies in criminal
procedure”.
- Against juveniles - means the proce-
dure that is conducted against juvenile
persons as perpetrator of criminal of-
fences, as well as against adults for the
criminal offenses committed against
children as defined by law.
- Accusatory - is the oldest form of
criminal procedure, it is called “accu-
satory” procedure because it begins
and is conducted on the initiative of
the authorized claimant who was the
injured party, and is based on the prin-
ciple that if the claimant fails to prove
the lawsuit the defendant should be re-
 leased (Actore non probante reus ab-
solvitur
- Inquisitorial - means the model or
system of proceedings where before
the defendant was the accused (the in-
vestigator) and under his authority
were the three basic functions of the
proceedings (investigation, defence of
the defendant and trial). The defendant
is considered as an object against
whom criminal proceedings are con-
ducted.
- Para-criminal - is a stage where the
circumstances, facts are analysed to
assess whether there are grounds to in-
itiate criminal proceedings, namely an
investigation into a particular case.
Criminal procedure law [E Drejta e
procedurës penale; Pravo krivičnog
postupka; Strafprozessrecht] - is a set of
legal provisions regulating the form of
taking criminal procedural actions or the
form of procedural and criminal relations
whereby procedural actions are conduct-
ed. As such, the right to a criminal pro-
cedure is also recognized as a formal
right. (see also in this dictionary the
“Criminal Procedure”).
Criminal report [Kallëzimi penal;
Krivična prijava; Strafanzeige] - the act
of providing information about the crim-
inal offense and perpetrator, by citizens
or officials. Criminal report may be sub-
mitted in writing, by means of technical
communication or verbally.
Criminal sanction [Dënimi penal;
Krivična kazna; Strafe] - means the vio-
lent measure determined by law, which
the court imposes on the perpetrator of a
criminal offense that is criminally liable,
in order to protect the values of the indi-
vidual and the society. In its content, the
criminal punishment consists in obtaining
and limiting the freedoms and rights of
the perpetrator.
Criminal sanctions [Sanksionet penale;
Krivične sankcije; Strafsanktionen] - the
measures and sentences that the court
imposes on the perpetrators of criminal
offenses. As such, criminal sanctions are
forceful criminal-legal measures imposed
by the court in the procedure prescribed
by law against the perpetrator of the
criminal offense in order to protect the
values and goods of the individual and
society. These measures in their content
include limitation and taking the liberty
and rights set for the perpetrators of
criminal offenses.
Criminalistics [Kriminalistika; Krimi-
nalistika; Kriminalistik] - science that
deals with the study of methods for de-
tecting and proving criminal offenses, de-
tecting perpetrators and identifying them.
Criminalistics in the fight against crimi-
nality elaborates methods and tools for
detecting, investigating and preventing
criminal offenses.
Criminality [Kriminalitet; Kriminalitet;
Kriminalität] - the entirety of all crimes
committed at a certain time, space and
period. The term crime is also used to
characterize the complete phenomenon of
crimes and conducts that occur in a so-
ciety or in a country.
- Primary - crimes that were committed
for the first time and for which the
criminal proceedings were conducted
by the competent authorities.
- Secondary - represents the repeated
commission of criminal behaviour and
their treatment two or more times in
the criminal proceeding’s bodies. Sec-
ondary criminality is also called crim-
inality of recurrence or recidivism.
- Economic - means all criminal behav-
iours which directly or indirectly at-
879
 tack the economy, economic relations
and economic activities.
- Computer - criminal conduct in which
computers and similar tools are used
to commit certain criminal offenses.
- Professional - commission of criminal
offenses, usually against property, in
the form of a permanent profession,
serving as a permanent or temporary
source of earning basic or secondary
income.
- of the “white collar” - a form of pro-
fessional criminality, which includes
crimes committed by persons of high
social status and authority within the
scope of their activity.
Criminogenic factors [Faktorë krimino-
gjen; Kriminogeni faktori; Viktimolo-
gische Faktoren] - factors affecting the
commission of crimes, which include all
those causes, conditions and circum-
stances that affect the appearance of
criminality and various criminal conducts
in a society (See also “Criminal etiology”
in the dictionary).
Criminology [Kriminologjia; Krimi-
nologija; Kriminologie] - a science that
studies the phenomenon of crime as an
individual phenomenon and as a social
phenomenon by analyzing the forms of
its manifestation and in particular by
studying the causes or factors affecting
the perpetration of crimes.
D Beschuldigter] - is considered a person
Dactyloscopy [Daktiloskopia; Daktilos-
kopija; Daktyloskopie] - is a method of
studying, comparing and classifying pa-
pillary lines for the purpose of identify-
ing persons, primarily of perpetrators,
based on the individual characteristics
that exist in the papillary lines - the crests
on the skin.
880
Death penalty [Dënimi me vdekje;
Smrtna kazna; Todesstrafe] - known as
capital punishment, is the most severe
punishment for the perpetrators, which
implies life-taking, death execution. In
contemporary criminal law this sentence
was abolished and most countries in the
world do not foresee it as such. This sen-
tence cannot be determined by lawmak-
ers in Europe.
Decision to commit criminal offence
[Vendimi për të kryer vepër penale; Od-
luka o izvršenju krivičnog dela;
Entscheidung zur Straftatbegehung] -
constitutes the first stage of the process
of commission of the criminal offence
(iter criminis), but which does not enter
the area of criminal liability, namely is
not punished. Thus, a person just because
he has made a decision to commit a crim-
inal offence, as long as he does not mani-
fest it in the outside world, is not pun-
ished.
Decriminalization [Dekriminalizimi;
Dekriminalizacija; Entkriminalisierung] -
particular conduct of a person which is of
irrelevant criminal-legal significance,
namely a conduct that was defined as
criminal offense, is annulled. I.e.: De-
criminalization of insult and defamation,
which has occurred in many countries,
including the Republic of Kosovo, and
regulation with civil legislation.
Defendant [(i) pandehur; Pritvoreni;
against whom the criminal proceeding is
conducted, namely, against whom the in-
vestigations are carried out. This expres-
sion is also used as a general designation
for the defendant, the accused and the
convict.
Degradation of sexual integrity [De-
gradimi i integritetit seksual; Degradiran-
je seksualnog integriteta; Verletzung der
sexuellen Integrität] - refers to cases
when a person induces or forces another
to expose the intimate parts of body or to
take other inadequate actions that de-
grade his/her sexual integrity. These ac-
tions are usually incriminated as criminal
offenses. The CCK in Article 33 also
foresees as specific criminal offense
“Degradation of sexual integrity”.
Delictum sui generis (lat.) - is the Latin
term used for unusual, non-traditional in-
criminations cases in criminal legislation.
I.e.: determination of criminal liability
also for preparatory actions of certain
criminal offenses, for reaching an agree-
ment for committing criminal offenses,
etc. These incriminations are usually
done for criminal-political reasons with
regard to the prevention of criminal of-
fenses that are considered with high risk
(i.e. criminal offenses of terrorism, etc.).
Delinquency [Delikuencë; Delikvencija;
Delinquenz] - as a term derives from the
Latin word “delinquere” used to express
the conduct of a young person character-
ized by a tendency to commit a crime,
especially to commit minor offenses.
Delinquent [Delikuent; Delikvent; De-
linquent] - is used for perpetrators who
are of a young age, usually minors, aged
14-18 years.
Deportation [Dëbimi; Deportacija; Ab-
schiebung] - means the removal of a
convict from the place of residence, ban-
ning him to stay in one or several places.
In contemporary criminal law, the depor-
tation of foreign nationals from the coun-
try where they have committed a criminal
offense and are convicted is usually de-
termined as accessory punishment.
Desertion [Dezertimi; Dezerterstvo;
Fahnenflucht] - means avoiding the place
of service or assignment. Usually it is de-
fined as a criminal offense in the Military
Criminal Codes, consisting in avoidance,
escape from military obligations and du-
ties.
Detainee [I paraburgosur; Pritvorenik;
Untersuchungsgefangener] - as a term re-
fers to a person deprived of liberty, who
is suspected of being charged with a
criminal offense.
Diversion [Diversioni; Diverzija/mera
skretanja; Diversion] - a measure that en-
ables the efficient resolution of a specific
criminal case without being brought be-
fore the court, in cases when the perpe-
trator has committed a minor criminal of-
fense. With this alternative measure, is
avoided the holding of a court hearing
and imposition of a punishment on the
perpetrator. Usually the perpetrator is
obliged to indemnify the victim, to report
at a police station, to conduct psycholog-
ical counselling, etc., and if he/she fulfils
these obligations, the criminal proceed-
ings against the perpetrator is terminated.
Diversity measures [Masat e diversitetit;
Diverzione mere; Diversitätsmaßnah-
men] - are the measures that are foreseen
and applied by contemporary states in
their criminal legislation against juvenile
perpetrators. These are the more lenient
measures that are imposed on juveniles.
The purpose of diversity measures is to
prevent, when possible, the commence-
ment of procedure against juvenile perpe-
trator, to assist in the positive rehabilita-
tion and reintegration of the juvenile in
the community in order to prevent recidi-
vist behaviour. These measures are fore-
seen by the Kosovo Juvenile Justice
Code (KJJC), according to the recom-
mendation of the respective international
acts (Tokyo and Beijing Rules). As di-
versity measures, the KJJC envisages: 1)
Mediation between the minor and the in-
jured party, including an apology by the
881
minor to the injured party 2). Mediation
between the minor and his or her family
3). Compensation for damage to the in-
jured party 4). Regular school attendance
by a juvenile 5). Acceptance of employ-
ment or training for a profession appro-
priate to his or her abilities and skills 6).
Performance of unpaid community ser-
vice work, in accordance with the ability
of the minor offender to perform such
work 7). Education in traffic regulations
and 8). Psychological counseling.
E make possible determination of the
Elements of criminal offense [Elemen-
tet e veprës penale; Elementi krivičnog
dela; Tatbestandsmerkmale der Straftat] -
are the elements that according to law
constitute the structure of the offense and
its legal figure. Elements of the criminal
offense are divided into basic elements
(general, which should be expressed in
order for the criminal offense to exist)
and special elements (that identify the
particular criminal offense).
- basic elements - are meant constituent
elements that define general notion of
the criminal offense. The fundamental
elements in principle derive from the
definition of a criminal offense by law
(see definition “Criminal offenses” in
this dictionary, from which it follows
that the basic or general elements are:
a) human action; b) unlawfulness; c)
the determination of the criminal of-
fense in law and d) the criminal liabil-
ity of perpetrator - guilt (All these el-
ements are also explained separately in
the dictionary). These are divided into
elements of an objective nature (hu-
man action, the unlawfulness and de-
termination of the criminal offense in
law) and subjective (criminal liability
of the perpetrator guilt). In order for
882
each of these offences to be consid-
ered a criminal offense all these ele-
ments should be expressed, which to-
gether form the general structure of
the criminal offense. Determining
these elements is of crucial importance
to the theory of criminal law and case
law, and constitutes the basis of inter-
pretation for all criminal legislation. In
the doctrine of criminal law, this topic
is referred to as the “General Criminal
Theory”, which analyzes the basic el-
ements of criminal offense which
principles for the understanding and
application of the criminal provisions
in concrete cases. Recognition of the
four basic elements of the offence (as
defined above) coincides with the
four-element theory although this fact
is not mentioned in the doctrine of Ko-
sovo. However, in the world doctrine,
apart from the theory of four elements,
there are other theories of division of
elements of the criminal offense, such
as the theory of three-elements which
as elements of the criminal offense
considers: the fact determined by law
as a criminal offense (the determina-
tion of the criminal offense in law),
unlawfulness and criminal liability of
the perpetrator (guilt), then the theory
of two-elements which, as basic ele-
ments of the criminal offense, consid-
ers to be: the fact determined by law
as unlawful or objectively unlawful (as
an objective element) and guilt (as a
subjective element).
- Special elements - include facts de-
fined by a lawmaker as elements of a
particular criminal offense, which de-
termine and identify figure of the
criminal offence. For example: special
elements of the criminal offense of
 theft are: a) taking, b) of another mov-
able property, c) for the purpose of un-
lawful appropriation.
Entering of a guilty plea [Marrëveshja
për pranimin e fajësisë; Sporazum o
priznanju krivice; Schuldvereinbarung] -
is part of the alternative procedures and
as such represents an important institu-
tion whereby the accused is allowed to
enter the guilty plea and in exchange of
this acquires certain facilities related to
the punishments, namely the criminal
sanctions.
Escape [Arratisja; Bekstvo; Flucht] -
means the removal of a person from a
place of detention or deprivation of liber-
ty by a lawful decision. The escapee may
have been in prison, police station, or
even in another country. The CCK de-
termines it as a special criminal offense
“Escape of persons deprived of liberty”
(Article 405).
Eurojust - European Union agency deal-
ing with judicial cooperation in criminal
matters. This agency was established in
2002 to improve the fight against cross-
border crime by promoting investigative
and prosecutorial cooperation between
the agencies of the EU member states.
European Convention on Extradition
[Konventa Evropiane për Ekstradimin;
Evropska konvencija o ekstradiciji; Eu-
ropäisches Auslieferungsabkommen] -
signed on 13 December 1957 in Paris
(entered into force on 18 April 1960)
with a view to achieving close coopera-
tion between the member states in rela-
tion to the implementation of the extradi-
tion institute.
European Convention on Mutual As-
sistance in Criminal Matters [Konventa
Evropiane mbi Ndihmën e Ndërsjellë në
Çështjet Penale; Evropska konvencija o
međusobnom pružanju pravne pomoći u
krivičnim stvarima; Europäisches
Übereinkommen über die Rechtshilfe in
Strafsachen] - Under this Convention,
parties agree to afford each other the
widest measure of mutual assistance with
a view to gathering evidence, hearing
witnesses, experts and prosecuted per-
sons. The Convention sets out rules for
enforcement of letters rogatory by the au-
thorities of a party, which aim to procure
evidence or to communicate the evidence
in criminal proceedings undertaken by
the judicial authorities of another party.
European Convention on the Interna-
tional Validity of Criminal Judgments
[Konventa Evropiane mbi Vlefshmërinë
Ndërkombëtare të Vendimeve Penale;
Evropska konvencija o međunarodnom
važenju krivičnih presuda; Europäisches
Übereinkommen über die internationale
Geltung von Strafurteilen] - is a 1970
treaty of the Council of Europe whereby
the states that agree to the treaty recog-
nise the validity of criminal judgments
and sentences handed down in other
states that have ratified the treaty. The
treaty also allows serving of a sentence in
the country of a person's residence if both
the sentencing country and the country of
residence are parties to the treaty.
European Convention on the Supervi-
sion of Conditionally Sentenced or
Conditionally Released Offenders
[Konventa Evropiane për Mbikëqyrjen e
Personave të Dënuar ose të Liruar me
Kusht; Evropska konvencija o nadzoru
uslovno osuđenih ili uslovno oslobođenih
lica; Europäisches Übereinkommen über
die Überwachung bedingt verurteilter
oder entlassener Personen] - this Conven-
tion was signed on 30 November 1964.
The basic idea of this Convention is to
make possible supervision of a convict
living in a particular country and who has
883
previously been convicted in another
state. This Convention does not contain
provisions regarding the person under in-
vestigation or accused, because his/her
responsibility is not yet proven.
European Convention on the Suppres-
sion of Terrorism [Konventa Evropiane
për Ndalimin e Terrorizmit Evropska
konvencija o suzbijanju terorizma; Eu-
ropäisches Übereinkommen zur Bekämp-
fung des Terrorismus] - this Convention
was adopted in 1977 to facilitate extradi-
tion of persons having committed acts of
terrorism. To this end, it lists the offences
that parties undertake not to consider as
political offences, or as offences con-
nected with political offences, or as of-
fences inspired by political motives,
namely acts of particular gravity, hijack-
ing of aircraft, kidnapping and taking of
hostages, the use of bombs, etc.
Europol (European Union Agency of
Law Enforcement Cooperation) - an or-
ganization for police cooperation in the
continent of Europe formed by the Euro-
pean Union.
Euthanasia [Eutanazia; Eutanazija; Eu-
thanasie] - the act of killing a very sick or
very old person to end his suffering.
However, the consent of any person to be
deprived of life by another person does
not exclude the criminal offense. This ac-
tion is allowed in the legislation of some
countries, based on a legal procedure.
This act is not permitted under Kosovo
legislation.
Evidence in criminal proceedings
[Provat në procedurë penale; Dokazi u
krivičnom postupku; Beweise im
Strafprozess] - any data or means that in
the court proceedings expresses the accu-
racy of any relevant fact. As such, evi-
dence is an indicator of the existence of
884
facts that should be considered and estab-
lished in the criminal proceedings.
- Material - any tool or material object
that is relevant to reveal the facts im-
portant for the review and resolution
of the criminal case. The evidence
may be various, including any object,
item or tool used for the commission
of the criminal offense, which is a
product of a criminal offense, etc.
- Complete - evidence that in entirety
proves the existence or not of a rele-
vant fact.
- incomplete - the evidence which only
partially proves the concrete fact, and
not in full.
- original - are those evidence that di-
rectly or source fully reflect relevant
facts. I.e.: Testimony of the defendant,
witness, original documents, etc.
- Inadmissible - is the evidence that is
unreliable, have no support, and as
such cannot prove certain facts.
- Direct evidence - are considered evi-
dence through which the existence or
not of relevant facts is directly estab-
lished. I.e.: evidence obtained at the
scene of event, etc.
- Indirect - evidence that indirectly
helps to establish the facts.
- Accusatory - are considered those evi-
dence that go in favour of the allega-
tions of the prosecution body.
- Protective measures - are the evidence
that goes in favour of the defendant.
Execution of a foreign criminal judg-
ment [Ekzekutimi i aktgjykimit penal të
huaj; Izvršenje strane krivične presude;
Vollstreckung von ausländischen
Strafurteilen] - means the execution of
the sentence imposed by the court of the
other state against the perpetrator of the
criminal offense. As a form of interna-
tional co-operation in criminal matters, it
includes cases where a person was im-
posed a sentence in the state where the
criminal offense was committed and was
handed over to another state, usually the
state of his or her citizenship or perma-
nent residence, for the purpose to serve
the sentence there.
Extortion [Detyrimi; Iznuda; Erpres-
sung] - means forcing a person to do
something without his/her desire and
will. Extortion as a constituent element
of several criminal offenses is also de-
fined as a special criminal offense against
property. This criminal offense is com-
mitted by anyone who, with the intent to
obtain an unlawful material benefit for
himself or another person, uses force or
serious threat to compel another person
to do or abstain from doing an act to the
detriment of his or her property or prop-
erty of another person. This criminal of-
fense is defined by the CCK (Article
340).
Extradition [Ekstradimi; Izručen-
je/ekstradicija; Auslieferung] - the most
important form of international co-
operation in criminal matters, which im-
plies delivering of the perpetrator of
criminal offense from one state to anoth-
er, in order to be tried for a criminal of-
fense or in order to execute a punishment
imposed by a final judgment.
Extraordinary African Chambers
[Dhomat e Jashtëzakonshme Afrikane
Specijalni sud u Senegalu; Afrikanische
außerordentliche Gerichtskammer] - a
court established under an agreement be-
tween the European Union and Senegal
to try international crimes committed in
Chad from 7 June 1982 to 1 December
1990. This period corresponds to the re-
gime of former Chadian President
Hissene Habre.
Extraordinary Chambers in the
Courts of Cambodia -ECCC [Dhomat e
Jashtëzakonshme në Gjykatat e Kambox-
hias; Vanredne komore u sudovima
Kambodže; Außerordentliche
Gerichtskammer von Kambodscha] - a
court established to try the most senior
responsible members of the Khmer
Rouge for alleged violations of interna-
tional law and serious crimes perpetrated
during the Cambodian genocide. Alt-
hough it is a national court, it was estab-
lished as part of an agreement between
the Royal Government of Cambodia and
the United Nations, and its members in-
clude both local and international judges.
It is considered a mix, hybrid court, as
the ECCC was created by the govern-
ment in conjunction with the UN.
Extreme necessity [Nevoja ekstreme;
Krajnja nužda; Extreme notwendigkeit] -
is general institute that excludes the law-
fulness of an offense in certain circum-
stances, even though the offense contains
all the features of the offense established
by law. So, according to law, the offence
that is committed in the conditions of ex-
treme necessity is not a criminal offence.
Extreme offence exists when a person
commits the act to avert an imminent and
unprovoked danger from himself, herself
or another person which could not have
otherwise been averted, provided that the
harm created to avert the danger does not
exceed the harm threatened. The extreme
necessity is the conflict of two protected
legal goods, and by law it is allowed to
harm the smallest to save, protect the le-
gal good with greater value. I.e.: Extreme
necessity is expressed when person X
breaks the door of apartment of person Y
enters by force in order to save the life of
the child in the apartment that has been
caught by fire. In this case there is no
885
criminal liability for the act of entering
by force in closed facilities, etc., because
in extreme circumstances the law allows
for damages of this legal good or the
right, while it is necessary to defend a le-
gal good with greater value, in this case
the life of the child! Extreme necessity
exists even when it comes to the conflict
of two goods of the same value, i.e.:
when in extreme circumstances the life of
person X must be sacrificed in order to
save person Y! A case like this can be if
on a falling plane there is only one rescue
equipment, which can rescues the life of
only one person, and person X deprive
person Y of his life and takes the equip-
ment to save his life! The institute of ex-
treme necessity is also stipulated by
CCK, Article 13, para.1 foresees that:
“An act committed in extreme necessity
is not a criminal offense”, whereas in pa-
ra.2 it is foreseen that: “An act is com-
mitted in extreme necessity when a per-
son commits the act to avert an imminent
and unprovoked danger from himself,
herself or another person which could not
have otherwise been averted, provided
that the harm created to avert the danger
does not exceed the harm threatened”.
Thus, as requirements that need to be met
in relation to the danger are that it should
be imminent unprovoked provoked by a
person who then takes action to avert it.
Whereas as other general requirements
are: there should have been no possibility
to avert the danger in any other way and
that the harm created is not greater than
the harm threatened, i.e. lower or even
the same. Criminal law does not consider
the existence of conditions of extreme
necessity if a person under the applicable
law was obliged to be exposed to a par-
ticular danger. This principle is also con-
tained in the CCK referred to in para-
886
graph 4 of the Article 13 where it is pro-
vided that: “There is no extreme necessi-
ty if the perpetrator was obliged by law
to expose himself or herself to the dan-
ger”.
- Putative or assumed - is expressed in
cases when a person mistakenly thinks
there is a risk, and in terms of mislead-
ing, takes action to avoid the risk.
Even in this case the existence or not
of the criminal liability of the perpe-
trator depends on the ascertainment
whether in the concrete case the mis-
take was removed or not removed.
Exceeding limits of necessary defence-
is expressed in cases when the action for
avoiding danger is taken after the danger
ceased, when the harm caused is greater
than the harm threatened or when the
danger may have been avoided in some
other ways less harmful or damaging less
the legal good of another person. In these
cases, as a principle, the perpetrator is
punished, but leniently or in exceptional-
ly mitigating circumstances, and may be
acquitted of punishment. This definition
is also provided by CCK where in para-
graph 3 of Article 13 it is foreseen that:
“When the perpetrator caused the danger
through negligence, or exceeds the limits
of extreme necessity, the punishment
may be reduced. When the perpetrator
exceeds the limits in exceptionally miti-
gating circumstances, the punishment
may be waived”.
F
Facts [Fakte; činjenice; Tatsachen] - the
objective, real existence of any object,
phenomenon, process, event, quality or
relation verified in a mental way. In the
criminal justice system the facts (circum-
stances, events, actions, inactions, conse-
quences, etc.) that are defined as ele-
ments of criminal offenses are important.
Factual situation [Gjendja faktike;
Ćinjenično stanje; Tatbestand] - See:
Facts.
False statement [Deklarimi i rremë;
Lažni iskaz; Falschaussage] - a statement
that is not true and used to deceive. False
statement, in particular in the criminal
procedure is very harmful, as it conse-
quently may cause conviction of an inno-
cent person or the release of the person
who committed a criminal offense. Ac-
cordingly, giving of a false statement is
defined as a criminal offense not only
when it is given in proceedings conduct-
ed in the court, but also in proceedings
conducted by other bodies. The CCK, in
Article 392, defines the criminal offense
“False Statements”, which may be com-
mitted by “A party, witness, expert wit-
ness, translator or interpreter who gives a
false statement in court proceedings, mi-
nor offence proceedings, administrative
proceedings before a notary public or
disciplinary proceedings...”.
- under oath - is giving the false state-
ment by a person under oath before the
competent body, including the signa-
ture of those who have testified. "False
statement under oath" is defined as a
special criminal offense in the CCK
(Article 391).
Falsification [Falsifikimi; Falsifikovan-
je; Fälschung] - altering the true content
of a document, currencies, and other
items in order to use them as genuine.
These actions are incriminated as special
criminal offenses.
- The money - the production of coun-
terfeit money so that they can be used
as genuine. These actions are usually
carried out in the form of organized
economic criminality. This criminal
offense due to the gravity and the great
consequences has been incriminated in
all criminal legislation and in this re-
gard the International Convention for
the Suppression of Counterfeiting Cur-
rency has been approved. This kind of
action has also been incriminated by
CCK in Article 302 as a special crimi-
nal offense.
- of the official document - means the
unlawful change of the content of an
official document in order to use it as
genuine.
- Securities - altering or modifying the
content of securities or producing doc-
uments papers in order to be used as
genuine.
Favour liberates (lat.) - the Latin term
used as an expression of the principle
that in cases where the interpretation re-
garding the liberty of the person has
doubts, it should be decided in favour of
freedom rather than its limitation.
FBI (Federal Bureau of Investigation)
[FBI Byroja Federale e Hetimeve; Feder-
alni istražni biro; Bundesunter-
suchungsstelle] - is the intelligence and
security service of the United States of
America.
Fictitious association of criminal of-
fenses [Bashkimi fiktiv i veprave penale;
Fiktivno spajanje krivičnih dela; Fiktiver
Zusammenschluss von Straftaten] -
means cases where by actions or inac-
tions committed by a person, at first sight
it appears that several criminal offenses
have been committed (legal figures of
some criminal offenses have been creat-
ed), but according to criminal law only
one criminal offense is considered to
have been committed. In these cases, by
actions taken, the elements of many
criminal offenses provided for in differ-
ent provisions of the criminal law are re-
887
alized, but it is not about association of
criminal offenses (which is merely a fic-
tion), but it is about committing one
criminal offense, because all those ele-
ments are defined by a provision as a
single criminal offense, and this provi-
sion excludes the application of other
criminal provisions. As an example: if a
person uses force against another person
and steals his belongings, these actions
have the elements of the criminal offense
of assault and theft, however, according
to the law it is not considered that two
criminal offences have been committed
but only one, namely the criminal offense
of robbery.
- Ideal - exists in cases where between
the figures of offenses there is a rela-
tionship of specialty, subsidiarity and
consumption. The relationship of spe-
cialty [is expressed in cases where the
legal figure of a criminal offense fore-
seen in a special form also contains the
features of the basic offense or its
basic form, which is foreseen in an-
other norm of the criminal law. In this
case it is considered that there is only
the criminal offense in its special form
and it is not about two criminal of-
fenses, therefore the rule is: lex spe-
cialis derogat legi gjenerali (specific
law prevails over general law). For ex-
ample: the relationship of specialty ex-
ists between the criminal offense of
aggravated theft and theft, aggravated
murder and murder, etc.
Flagrancy (in flagrante delictum) [Fla-
grancë (in flagrante delictum); Uhvaćen
na delu/In flagrante; Auf frischer Tat] - a
legal term used to show that a person was
caught during an act of committing a
criminal offense. Flagrancy presupposes
a timely compliance, between the ascer-
888
tainment and the existence of fact, action
or circumstance.
Fund for compensation of victims
[Fondi për kompensim të viktimave;
Fond za naknadu žrtava; Opfer-
Ausgleich-Fond] - fund in which assets
are deposited from seizure, confiscation
of bail and other assets authorized by
law. Collected funds are used to compen-
sate victims of crime, as defined by law.
Fundamental principles of extradition
[Parimet themelore të ekstradimit; Os-
novna načela izručenja; Grundsätze der
Auslieferung] - means the general rules,
requirements and standards to be respect-
ed in relation to the implementation of
the institute of extradition.
- Reciprocity - implies the implementa-
tion of the institute of extradition in
cases where there is no agreement be-
tween the two states, but based on the
promise of the state requesting extradi-
tion that it will act similar to the state
to which the request for extradition
has been sent. This principle is also
defined in the Kosovo Law on Interna-
tional Legal Cooperation in Criminal
Matters, where Article 1, paragraph 3
provides that: “In the absence of an in-
ternational agreement between the Re-
public of Kosovo and another state, in-
ternational legal cooperation shall be
administered on the basis of the prin-
ciple of reciprocity”.
- Extradibility - implies that extradition
applies only to the type of criminal of-
fenses for which extradition is permit-
ted under international agreements and
laws in force.
- Identity of norms - means the criterion
that to allow extradition for a particu-
lar criminal offense, it should be pre-
scribed by law as a criminal offense in
both states (the state requesting the ex-
 tradition and the state where the perpe-
trator is located).
- Specialty - according to this principle,
a person for whom extradition is re-
quired can only be tried or punished
for the criminal offense for which ex-
tradition is requested and not for other
offenses.
G Article 2 of the Convention, is also de-
Geneva Conventions [Konventat e
Gjenevës; Ženevske konvencije; Genfer
Konventionen] - are the four conventions
adopted in Geneva in 1949, namely:
Convention for the amelioration of the
condition of the wounded and sick in
armed forces in the field (Convention
no. I); convention for the amelioration
of the condition of wounded, sick and
shipwrecked members of armed forces
at sea (Convention no. II); Convention
relative to the treatment of prisoners of
war (Convention no. III); Convention
relative to the protection of civilian per-
sons in time of war (Geneva Convention
no. IV). These conventions have been
ratified by a large number of states, and
constitute the main legal basis for the
conduct of the parties during the time of
war, and as such contain rules for its hu-
manization.
Genocide [Gjenocidi; Genocid; Völker-
mord] - killing, causing serious bodily
harm and other consequences for the
purpose of total or partial extermination
of a national, ethnic, racial or religious
group. Due to the motives of commis-
sion, the purpose to cause such conse-
quence, genocide is considered to be the
most serious offense against humanity.
The term “genocide” that derive from the
words “genos” (Greek: family, tribe or
race) and “-cida” (lat.: murder), was used
for the first time by Raphael Lemkin in
his work: Axis Rule in Occupied Europe:
Laws of Occupation, Analysis of Gov-
ernment, Proposals for Redress. While
the definition of genocide as a crime,
namely the determination of its elements
was made by the Convention on Preven-
tion and Punishment of the Crime of
Genocide of 1948. As an international
criminal offense, genocide, as defined in
fined in the statutes of international
courts and tribunals, as it is incorporated
in the state criminal legislation. The CCK
defines the criminal offense or crime of
genocide in Article 148, as follows: “1.
Who ever with the intent to destroy in
whole or in part a national, ethnical, ra-
cial or religious group commits one or
more of the following acts, shall be pun-
ished by imprisonment of at least fifteen
(15) years or by lifelong imprisonment:
1.1. killing members of the group; 1.2.
causing serious bodily or mental harm to
members of the group; 1.3. deliberately
inflicting on the group conditions of life
calculated to bring about its physical de-
struction in whole or in part; 1.4. impos-
ing measures intended to prevent births
within the group; 1.5. forcibly transfer-
ring children of the group to another
group”.
Guilt [Fajësia; Krivica; Schuld] - is a
subjective element of a criminal offense
that implies the relationship or psychic
attitude of the perpetrator with the com-
mitted criminal offense. Together with
accountability they are the elements that
create or constitute criminal liability.
Contemporary criminal law is based on
the guilty principle of “nullum crimen
nulla poena sine culpa” that is, there is no
criminal offense or punishment without
guilt. This implies that no one can bear
criminal liability and be punished with-
889
out blame even if he has objectively real-
ized the elements or other features of a
criminal offense. Thus, to be punished
for a criminal offense, the realization of
facts that by law constitute a criminal of-
fense is not sufficient, but the offense
must be committed by guilt (either inten-
tionally or by negligence). Unlike the al-
leged assumption that it exists, the guilt
should be proven in criminal proceedings
in each case, and it is the duty of the
court to administer the evidence for that
purpose. Unless guilt is proved, the pre-
sumption of innocence is a fundamental
principle of the criminal proceedings.
The court may punish only the person
who committed the offense on his own
fault, and not in the cases when the of-
fense was committed under the influence
of violence or any other circumstance
against the will of the perpetrator. From
this it follows that the institute of guilt
represents a current thematic and its
function is not only theoretical but also
practical. In addition, the guilt has the
function of re-education of the convict
because only the person who understands
that he has committed a criminal offense
is likely to improve and feel the weight
of the consequence he has caused, other-
wise the punishment has only a punitive
character. On this basis, guilt exists only
when there is a relationship or psycho-
logical connection between the action
(inaction) and the consequence, i.e. the
perpetrator should have been aware that
by his/her action or inaction a conse-
quence may be caused that according to
law is a criminal offense and he wanted
this consequence, agreed or easily
thought that this consequence would not
happen.
- Psychological conception - guilt is
understood as the psychic connection
890
of the perpetrator with his offence and
consequence. This concept or theory
of guilt arises as a guarantee for the
individual since it requires a psychic
link between the fact (criminal of-
fense) and the author, based on the
psychic attitude that the person holds
towards unlawful action or inaction
and its consequences expressed inten-
tionally or by negligence. So, accord-
ing to this theory, a person is consid-
ered guilty when he/she is psychically
capable of distinguishing between
good deed and bad (harmful) deeds.
The main remark for this theory lies in
the fact that it does not take into ac-
count the legal aspect of guilt, namely
the perpetrator's awareness of acting in
violation of legal norms. From a his-
torical point of view, the psychologi-
cal concept of guilt has developed un-
der the influence of liberalism in the
1800 s and is particularly affirmed by
renowned Italian lawyer Francesco
Carrara.
- Normative conception - a person is
considered guilty when he/she is
aware that his offense is illegal, is de-
fined by law as a criminal offense.
Namely, according to the normative
concept, the basis for guilt arises from
the conduct contrary to legal norms.
Guilt is not just a psychic connection
between the author and the fact, but it
is the reproach given to a person who,
by committing a criminal offense,
shows that he does not respect the val-
ues protected by the criminal law.
With regard to the determination of
guilt for the individual (natural per-
son), this theory is also criticized be-
cause it does not sufficiently consider
the psychological element of guilt and
is guided by objective criminal liabil-
 ity. As such, normative theory is cur-
rently seen as an appropriate solution
for conception of guilt for legal per-
sons (see also the definition in the dic-
tionary “Criminal liability of legal per-
sons”).
- Psychological-normative conception -
includes elements of psychological
and normative conception, respective-
ly a person is considered guilty when
he was aware that by his action or in-
action, he would cause a harmful con-
sequence, and if he knew that the of-
fense was prohibited under legal
norms, it is unlawful. This conception,
also known as formal theory, includes
the psychological element, condition-
ing it with the legal definition of the
offense, assuming that the offense is
prceived by the lawmaker in a formal
manner, namely that the offense is a
fact provided by law. Emphasizing
that from the facts (action or inaction)
arise the elements of intention or neg-
ligence, and consequently the psycho-
logical element cannot be prejudiced.
Thus, the concrete fact shows the ele-
ments of intention or negligence. This
concept is also accepted by most of the
contemporary criminal codes, includ-
ing CCK, where Article 22 foresees
that: “Knowledge, intention, negli-
gence or purpose required as an ele-
ment of a criminal offense may be in-
ferred from factual circumstances.”.
Article 7 defining the criminal offense
provides that “A criminal offense is an
unlawful act which is defined by law
as a criminal offense, the characteris-
tics of which are defined by law and
for which a criminal sanction or a
measure of mandatory treatment is
prescribed by the law..”, while Arti-
cles 21 and 23 prescribe both intention
and negligence as the two main forms
of guilt, avoiding the expression “fault
or guilt”, precisely because of differ-
ent concepts in the science of criminal
law.
H
Hate crimes [Krimet e urrejtjes; Zločini
iz mržnje; Verbrechen, das aus Hass oder
Vorurteilen begangen wird] - includes all
crimes, namely criminal offenses com-
mitted on a discriminatory basis, due of
motives of hate to certain groups due to
race, colour, gender, language, religion,
political or other opinion, national or so-
cial origin, association with any commu-
nity, property, economic, social, sexual
orientation, etc. In criminal law, the
commission of criminal offenses on
grounds of discrimination, because of
hate against certain groups, is defined as
an aggravating circumstance and is the
basis of the aggravation of punishment
against the perpetrator. This determina-
tion in contemporary criminal legislation
coincides with the criminal protection
against discrimination and is in accord-
ance with the fundamental principle of
equality before the law.
History of criminal law [Historia e së
drejtës penale; Istorija krivičnog prava;
Strafrechtsgeschichte] - means the disci-
pline that studies the historical develop-
ment of criminal legislation, criminal
case law, and ideas and theories in the
field of criminal law. In contemporary
studies, special attention is paid to the
history of criminal law as a way of know-
ing the concepts and development of
basic institutes in this field, and the basis
for the professional formation of lawyers
in the field of criminal law. The historical
development of criminal law is studied
by dividing it into the stages of the de-
891
velopment of society, such as the antique
period, the middle ages, the period of the
birth of liberal-bourgeois law and up to
contemporary criminal law. The histori-
cal context of criminal law is mainly re-
lated to the main schools that have been
carriers of crime ideas and theories, pun-
ishments and ways of society's response
to criminality. Also this aspect is identi-
fied with the ideas of great jurists and
scholars, such as: Cesare Beccaria, Enri-
co Ferri, Hans-Heinrich Jescheck, Paul
Johann Anselm Ritter von Feuerbach
(Anselm von Feurbach), Rafaelo Gara-
falo, Jeremy Bentham, Franz Von Liszt,
Gérard Van Hamel, Adolphe Prins, etc.
In the practical plan, the study of the his-
tory of criminal law is also necessary for
recognition of contemporary criminal law
and for an accurate interpretation and en-
forcement of the criminal law in force.
HIV (Human Immunodeficiency Virus) -
represents a disease manifested with the
loss of defence ability of human body to
prevent and fight against infections from
different viruses. In criminal law the
spread of this disease to other persons is
considered a criminal offense. CCK Arti-
cle 258 considers it a special criminal of-
fense "Spreading the HIV virus”.
House arrest [Arresti shtëpiak; Kućni
pritvor; Hausarrest] - is a measure to en-
sure the presence of a defendant in the
criminal proceedings. By this measure a
person is limited by the authorities and
implies the state of being held as a pris-
oner at his home. The house arrest ap-
plies as an alternative to detention on re-
mand.
Human action as an element of crimi-
nal offence [Veprimi i njeriut si element
i veprës penale; Činjenje čoveka kao el-
ement krivičnog dela; Die Handlung des
Menschen als Tatbestandsmerkmal der
892
Straftat] - means the act or behaviour of a
person which, according to law, is de-
fined as an element of a criminal offense.
Thus, this term implies the action or inac-
tion of a person which is manifested in
the outside world and according to law is
defined as a criminal offense. Also, in
order to be of importance from the legal-
criminal aspect, human action or inaction
must be voluntary. Otherwise the actions
or inactions that result from the use of
violence against the person, lack of
awareness, or that are driven in any way
against the will of a person cannot be
considered as an element of the criminal
offense (see also in this dictionary “Ele-
ments of criminal offense”, “Unlawful-
ness as an element of criminal offense”
and “Causes of exclusion of unlawful-
ness”).
I
Ignoratia legis non excusat (lat.) - Latin
phrase meaning “ignorance of law excus-
es no one”. In criminal law this phrase is
used to express the principle that a per-
son who was unaware that his action
constitutes a criminal offense cannot be
justified and not acquitted of criminal li-
ability.
Immunity [Imuniteti; Imunitet; Immuni-
tät] - is an institute which means that no
criminal procedure can be conducted in
accordance with law against a category
of persons, or it may only be conducted
with a special permission of the author-
ized body.
- Material-legal - constitutes the basis
for exclusion of criminal offense,
criminal liability and punishment of
certain persons. Material criminal im-
munity protects a person from criminal
prosecution, civil lawsuit or dismissal
for actions and decisions within the
 scope of responsibilities for which he
is immune.
- Procedural-criminal - does not ex-
clude criminal offense or criminal lia-
bility but excludes only the conduct of
criminal proceedings.
In dubio pro reo (lat.) - a Latin phrase
used to express the basic principle of
contemporary criminal proceedings that
in cases where the case facts and circum-
stances allow different assessments and
interpretations, the interpretation which
is more favourable to the defendant must
be accepted.
Incest [Incesti; Incest; Inzest] - means
sexual intercourse between two persons
who are in close blood relation. These ac-
tions are incriminated in most of the
world legislation. In relation to this, the
CCK in Article 243 defines it as a special
criminal offense “Sexual relations within
the family”.
Incitement to commit a criminal of-
fence [Shtytja në kryerjen e veprës
penale; Podstrekavanje na izvršenje
krivičnog dela; Anstiftung zur Straftatbe-
gehung] - means taking intentional ac-
tions whereby to another person is creat-
ed or strengthened the decision to com-
mit a criminal offense, so the person is
encouraged to commit the offense. Un-
like the assistance, incitement is a greater
contribution, more qualitative in the
commission of criminal offense, there-
fore the criminal liability, and the pun-
ishment of the inciter is foreseen as for
the perpetrator of the criminal offense.
This principle is followed by the CCK,
where Article 32, paragraph 1 provides
that: “Whoever intentionally incites an-
other person to commit a criminal of-
fense shall be punished as if he or she
committed the criminal offense if the
criminal offense is committed”. The
CCK determines the same punishment
when the criminal offense has remained
in an attempt, defining that: “Whoever
intentionally incites another person to
commit a criminal offense shall be pun-
ished as if he or she committed the crim-
inal offense if the criminal offense is at-
tempted but not committed” (paragraph
2). The incitement to commit a criminal
offense as an intellectual contribution in
many cases in the case law is punished
more than the commission itself of the
criminal offence. This principle was ap-
plicable historically in the criminal law,
even in the customary law. The incite-
ments actions can also be defined as spe-
cial criminal offence, such as inciting su-
icide, Instigating war of aggression or
armed conflict, etc.
- Unsuccessful incitement - exists in
cases when the person failed to per-
suade the other to make a decision to
commit a criminal offense, or the per-
son for objective reasons failed to
commit the offense. Unless the crimi-
nal offense remains in attempt, the
CCK for more serious criminal offens-
es also foresees a punishment for the
unsuccessful incitement where the
perpetrator is responsible for attempt.
Thus, paragraph 3 of Article 32 states
that: “Whoever intentionally incites
another person to commit a criminal
offense imprisonment of at least five
(5) years and the offense is not even
attempted, the inciter shall be pun-
ished for attempt”.
Inciting suicide [Shtytja në vetëvrasje;
Shtytja në vetëvrasje; Podstrekavanje na
samoubistvo; Anstiftung zum Suzid] -
means the actions whereby a person is
persuaded to take or strengthen the deci-
sion to commit suicide, and such act is
also committed.
893
Incrimination [Inkriminimi; Inkrimi-
nacija; Kriminalisierung] - implies de-
termining as criminal offences of actions
or inactions that endanger values of the
individual and the society, namely, de-
termining certain facts as a criminal of-
fense.
Indicia [Indiciet; Indicije; Indizien] - are
considered signs or indications that con-
tribute to the authentication of the disput-
ed fact indirectly (see also “Evidence in
criminal procedure/ not direct or indi-
rect”).
Indictment [Aktakuza; Optužnica; An-
klage] - is a formal act in criminal pro-
ceedings whereby is requested the sched-
uling of the court hearing and finding
guilty the defendant for a criminal of-
fense. The indictment is filed by the
prosecution body, namely the state pros-
ecutor, when based on the facts and evi-
dence available there is a grounded sus-
picion that the defendant has committed a
certain criminal offense. The CPC in Ar-
ticle 241 defines precisely the elements
that the indictment should have in its
content, such as: an indication of the
court before which the main trial is to be
held; the first name and surname of the
defendant and his or her personal data;
the time and place of commission of the
criminal offence, the object upon which
and the instrument whereby the criminal
offence was committed, and other cir-
cumstances necessary to determine the
criminal offence with precision, etc.
Individualization of punishment [Indi-
vidualizimi i dënimit; Individualizacija
kazne; Individualisierung der Strafe] - is
a fundamental principle of the measure-
ment of the criminal punishment, which
consists of adapting the type and amount
of punishment with the criminal offense
and its perpetrator. The main content of
894
this principle is oriented towards adapt-
ing the punishment to the personality of
the perpetrator, which initially implies
observing and recognizing the perpetra-
tor's personality, and the imposition of
the type and amount of punishment that
influences best on his re-education. The
contemporary criminal law pays special
attention to the individualization of pun-
ishment by imposing rules, criteria for
measuring and adapting the sentence by
the court in each case. The CCK in the
general part also sets out standard rules
for measuring the sentence, while in the
special part the basis for individualiza-
tion of the sentence is expressed by set-
ting the minimum and maximum pun-
ishment for each criminal offense.
Inhuman or degrading punishments
[Dënimet çnjerëzore apo poshtëruese;
nehumane i punizavajuće kazne; Un-
menschliche und erniedrigende Strafe] -
means punishments that in their content
infringe the dignity and integrity of the
convict, degrading, humiliating and dis-
daining his/her human being, and causing
great suffering, serious bodily injury or
his/her physical or mental health. These
punishments were expressed in societies
and periods where the purpose of the
criminal punishment was intimidation
and revenge against the perpetrator of the
criminal offense. As such, these punish-
ments are prohibited in contemporary
criminal law, where the purpose of the
criminal punishment is to re-educate and
re-socialize the perpetrator. In addition to
the ban to formally foresee these pun-
ishments, in the contemporary society are
prohibited actions that consist in practic-
es of inhuman and degrading treatment
towards the perpetrator of the offense, as
torture is prohibited and is defined in
many legislations as a special criminal
offense (see also “Torture” in this dic-
tionary). Inhuman and degrading treat-
ment is also determined as qualifying cir-
cumstances for certain criminal offenses.
These actions are also prohibited by in-
ternational acts (for this purpose see
“Convention against Torture and Other
Cruel, Inhuman or Degrading Treatment
or Punishment (1984)” and the European
Convention for the Prevention of Torture
and Inhuman or Degrading Treatment or
Punishment (2002)”, where among others
the ECHR in Article “Prohibition of Tor-
ture” stipulates that “No one shall be sub-
jected to torture or inhuman or degrading
treatment or punishment”. This standard
is also consolidated by ECHR jurispru-
dence.
Inhuman or degrading treatment [Tra-
jtimi çnjerëzor apo poshtërues;
Nečovečno ili ponižavajuće postupanje;
Unmenschliche oder erniedrigende
Behandlung] - See “Inhuman or degrad-
ing punishments”.
Injured or victim [I dëmtuar ose
viktimë; Oštećeni ili žrtva; Geschädigter
oder Opfer] - a person to whom a person-
al or property right has been violated or
endangered by the criminal offense.
Intent (dolus) [Dashja (dolus); Umišljaj
(dolus); Vorsatz] - intent implies the
most serious and frequent form of guilt
whereby a criminal offense is committed.
The intent exists when the person is
aware that by his action or inaction the
criminal offense will be committed, and
he wants to commit it or is aware of the
possibility of committing the criminal of-
fense and agrees to do so, agrees with its
consequence. Thus, there are two types
of intent, namely direct intent (dolus di-
rectus) and eventual intent (dolus even-
tualis). Direct intent exists when a person
wishes to commit a criminal offense and
the eventual intent when it agrees to its
consequence. The CCK, in Article 21,
does not define the general notion of in-
tent but defines the meaning of its two
types, direct and eventual, where it is
foreseen that: “A criminal offense may
be committed with direct or eventual in-
tent” (para.1), then in para.2 is stipulated
that “A person acts with direct intent
when he or she is aware of his or her act
and desires its commission”, whereas in
para.3 is foreseen that “A person acts
with eventual intent when he or she is
aware that a prohibited consequence can
occur as a result of his or her act or omis-
sion and he or she accedes to its occur-
rence”. The direct and eventual intent
distinguish two constituent elements,
namely: intellectual element or con-
sciousness and the volitional element or
will (desire). The intellectual element,
with the direct intent is expressed in cas-
es when the person is aware, has a clear
picture of the criminal offense, the fea-
tures of the legal figure of the concrete
offence, while the possible intent of the
intellectual element is expressed as the
person's awareness of the possibility of
committing the criminal offense. The el-
ement of will of the direct intent is de-
fined as the desire to commit the criminal
offense, whereas with the eventual intent
as a consent for its consequence. The
CCK does not make a distinction as to
the degree of guilt when the act is com-
mitted with a direct or eventual intent,
but from the court theory and practice
when the criminal offense is committed
with direct intent, it is considered to carry
a higher degree of criminal liability for
the perpetrator and consequently pun-
ished more than in cases when it is found
that the offense was committed with
eventual intent.
895
- Specific - this type of intent exists in
cases when the lawmaker uses the ex-
pression “...with the aim of...” in the
provisions defining the legal figure of
certain criminal offenses. In these cas-
es, to be considered that the criminal
offense was committed the lawmaker
requires an additional element from a
subjective point of view, the proof that
the perpetrator had a specific objective
(specific purpose) provided by law.
I.e.: According to the CCK, the crimi-
nal offense “Murder of high represent-
atives of the Republic of Kosovo” is
considered to have been committed
“...with the aim of endangering the
constitutional order...”, or in the crim-
inal offense "Genocide" is required to
prove whether actions have been taken
“...with the intent to destroy in whole
or in part a national, ethnical, racial or
religious group...”.
- Indefinite or general (dolus indeter-
minatus) - refers to cases where the
person's consciousness is expressed as
a general picture of the criminal of-
fense or some of its features. I.e.:
When the perpetrator enters the some-
one’s apartment for the purpose of
theft but is not aware of what he will
steal, but what value the items are in
that apartment.
- Alternative (dolus alternativus) - is
expressed in cases when a person is
aware that by his actions two or more
consequences can be caused, but the
one can exclude others. I.e.: a person
escaping from a group of people, who
are attacking him, shoots with gunfire
to hit any of them.
- Premeditated (dolus praemediatus) -
it is a formed intent before commis-
sion of the criminal offense, i.e. the
opinion or decision for commission of
896
the criminal offense is made long be-
fore this offense is committed. The
CCK does not expressly define this
form of intent, but in the case law it is
qualified as an aggravating circum-
stance. I.e.: When the perpetrator for a
long time follows the victim or travels
to a distant place to find him/her then
deprives him/her of life.
- Momentous (dolus repentinus) - ex-
ists in cases when a person decides
suddenly, quickly to commit a crimi-
nal offense, usually influenced by cir-
cumstances of immediate provocation.
I.e: Murder in the state of affect due to
provocation, insults, etc.
International crimes [Krimet ndërk-
ombëtare; Međunarodni zločini; Interna-
tionale Verbrechen] - are meant crimes,
namely the offenses that are incriminated
in conventions and other international
acts and have a universal character.
These crimes include the most serious
crimes, such as genocide, crimes against
humanity, war crimes, etc.
- Against humanity - are considered
those crimes committed as part of a
widespread or systematic attack di-
rected against the civilian population,
regardless of whether these crimes are
committed during wartime or in times
of peace.
- of war - are serious violations of rules
deriving from international conven-
tions or international humanitarian law
on armed conflicts. War crimes in-
clude intentional killing, torture or in-
humane treatment, the expulsion of a
war slave or other person protected to
serve in the enemy forces, and other
actions that are predominantly deter-
mined by the Geneva Conventions and
other acts that determine the habit that
should be applied to armed conflicts.
 War crimes are committed during war-
time, armed conflict or occupation.
The perpetrator of war crimes can be
any person. Criminally responsible are
considered and punished not only
those who committed these crimes but
also those who have planned or or-
dered their commission. These crimes
are committed only intentionally, and
they are specific as no statutory limita-
tions apply on them.
- Against peace - are considered plan-
ning, preparation, initiation or waging
of wars of aggression, or a war in vio-
lation of international treaties, agree-
ments or assurances, or participation
in a common plan or conspiracy for
commission of crimes against the in-
ternational law.
International Criminal Court (ICC)
[Gjykata Penale Ndërkombëtare (GJPN);
Međunarodni krivični sud (MKS; Inter-
nationaler Strafgerichtshof] - established
by international agreement, is the first in-
ternational court of permanent character
intended to supplement the jurisdiction of
states to adjudicate more serious crimes.
The Statute for the Establishment of the
International Criminal Court was signed
in Rome on 17 July 1998 and entered in-
to force on 1 July 2002 (known as the
Rome Statute). This court is competent
for punishment of persons responsible for
crimes against humanity, war crimes,
acts of genocide and acts of aggression.
International Criminal Tribunal for
Rwanda - ICTR) [Tribunali Penal
Ndërkombëtar për Ruandën;
Međunarodni krivični sud za Ruandu; In-
ternationaler Strafgerichtshof für Ruan-
da] - an international court established by
the United Nations Security Council in
Resolution No. 955 dated 08 November
1994 for the purpose of adjudicating the
persons responsible for the Rwanda gen-
ocide, crimes against humanity and other
serious violations of international law
committed during the civil war in Rwan-
da from 1 January to 31 December 1994.
The court was officially closed on 31
December 2015, while the remaining
functions are carried out by the Mecha-
nism for International Criminal Tribunals
International Criminal Tribunal for
the former Yugoslavia or ICTY [Tri-
bunali Penal Ndërkombëtar për ish-
Jugosllavinë; Međunarodni krivični sud
za bivšu Jugoslaviju; Internationaler
Strafgerichtshof für das ehemalige Ju-
goslawien] - is a court established by the
UN (Security Council, Resolution No.
827, adopted on 25 May 1993) for the
adjudication of persons responsible for
serious crimes committed in the territory
of the former Yugoslavia since 1991. The
Court was one ad hoc court located in
The Hague (The Netherlands). Although
known primarily under the name of The
Hague Tribunal or the International
Criminal Tribunal for the former Yugo-
slavia (ICTY), the full name is “Interna-
tional Tribunal for the Prosecution of
Persons Responsible for Serious Viola-
tions of International Humanitarian Law
committed in the territory of the former
Yugoslavia since 1991”. The ICTY juris-
diction included trials of crimes such as:
serious violations of the Geneva Conven-
tions, violations of the law or customs of
war, genocide and crimes against human-
ity. The ICTY jurisdiction has included
crimes committed in Croatia, Bosnia and
Herzegovina and Kosovo. The ICTY has
formally completed its work on 31 De-
cember 2017, and the remaining func-
tions are carried out by the International
Criminal Tribunal Mechanism (See in the
897
Dictionary “International Criminal Tri-
bunal Mechanisms”.
International legal cooperation in
criminal matters [Bashkëpunimi juridik
ndërkombëtar në çështjet penale;
Međunarodna pravna saradnja u Investigated [I hetuar; Lice pod istra-
krivičnim stvarima; Internationale
Zusammenarbeit in Strafsachen] - in-
cludes all forms of co-operation and as-
sistance between states in relation to
criminal proceedings such as: surrender
(extradition) of a perpetrator from one
state to another, provisional surrender of
a perpetrator, exchange of information,
collection of evidence and their hando-
ver, handing over various documents,
transfer of criminal proceedings, execu-
tion a foreign criminal judgment, transfer
of convicts, etc. These issues are defined
by international conventions, agreements
between states, but also with domestic
law of states. In Kosovo, these aspects
are regulated by Law No. 04/L-213 on
International Legal Cooperation in Crim-
inal Matters where under Article 3 (pa-
ra.1, sub-para. 1) “International legal co-
operation in criminal matters” is defined
as: “any form of assistance requested or
provided by another state, organisation or
institution for the purpose of supporting
criminal proceedings”.
International police cooperation
[Bashkëpunimi policor ndërkombëtar;
Međunarodna policijska saradnja; Inter-
nationale polizeiliche Zusammenarbeit] -
includes police co-operation of a state
with the police of other states, interna-
tional police organizations and other for-
eign institutions. As such, the police co-
operation represents a very important
segment of international co-operation to
prevent and combat criminality, especial-
ly in relation to criminal offenses such as
terrorism, narcotics trafficking, human
898
trafficking or weapons, and various
forms of organized crime.
Interpol (The International Criminal Po-
lice Organization) - The International
Criminal Police Organization.
gom; Ermittelter Tatverdächtiger] - a
person for whom there is a reasonable
suspicion that he has committed a crimi-
nal offense and against whom criminal
proceedings have been initiated.
Investigation [Hetimi; Istraga; Er-
mittlungen] - is the first stage of the
criminal proceedings, which includes ini-
tial actions after receiving criminal report
from the prosecution body. The purpose
of the investigation is to review relevant
facts and to provide evidence in relation
to the criminal case, to determine wheth-
er there are grounds for filing an indict-
ment and scheduling a court review, or to
terminate criminal proceedings. Accord-
ing to the CPC, investigations are under
the jurisdiction of the state prosecutor. In
some countries, the investigations are
under the jurisdiction of the court, name-
ly the investigating judge.
Iter Criminis (lat.) - is a Latin phrase
that implies the process, the path of
commission of a criminal offense, which
may go through several stages or periods.
Stages of the commission of a criminal
offense can be: the decision to commit a
criminal offense, preparatory actions, at-
tempts (which are also explained in this
dictionary) and the offense commission.
J
Joinder of criminal offences [Bashkimi
i veprave penale; Spajanje krivičnih dela;
Tateinheit] - exists when a person by one
or more acts, commits several criminal
offenses for which a criminal procedure
is conducted and finally a common (ag-
gregate) punishment for all offences is
imposed. Depending on the fact whether
two or more offences are committed by
one or more actions, the ideal joinder and
the real union of criminal offenses are
distinguished. These definitions and divi-
sions are largely explained by the doc-
trine of the criminal law, while the legis-
lation mainly defines the rules for meas-
urement of the punishment for a person
who has committed several criminal of-
fenses. Article 80, paragraph 1 of the
CCK also foresees: “If a perpetrator, by
one or more acts, commits several crimi-
nal offenses for which he or she is tried
at the same time, the court shall first pro-
nounce the punishment for each act and
then impose an aggregate punishment for
all of these acts”.
- Ideal - is expressed in cases when a
person commits two or more criminal
offenses (realizes legal figures of two
or more same or different criminal of-
fences). Thus, as the criterion of the
existence of the ideal joinder is the
unity of action and causing of two or
more consequences (criminal offens-
es). I.e.: person A shoots with a gun
person B, depriving him of life, but al-
so deprives of life or injures person C;
or the doctor who was obliged to pro-
vide medical assistance to the patients
did not do that, and as a consequence
one patient died and health was deteri-
orated to the other, etc.. The ideal ho-
mogeneous joinder exists when of-
fenses committed by one action are the
same (i.e. two or more murders) and
heterogeneous when the offenses are
different (i.e. murder, wounding, etc.).
Regarding the form of guilt, the legal
figures of the offences committed in
ideal joinder may be intentional or
even in the form of negligence (in re-
lation to negligence see in this Dic-
tionary also “Aberatio Ictus”).
- Real - is expressed in cases when a
person by many actions (inactions)
commits many criminal offenses for
which a criminal procedure is con-
ducted, and an aggregate punishment
is imposed. As a characteristic of the
real joinder is the plurality of actions,
where the person by many actions re-
alizes the legal figures of many crimi-
nal offenses, thus, each criminal of-
fence is achieved by special action. To
be included in an aggregate criminal
proceeding and to be considered as a
real joinder, the perpetrator must not
be convicted by a final decision on a
certain criminal offense (otherwise the
rules of recidivism apply, see “Recidi-
vist” and “Recidivist” in this diction-
ary). As such, the real joinder of crim-
inal offenses is considered as the sim-
plest form of joinder when a person
has committed two or more offenses
with separate actions. I.e., person A by
an action commits a criminal offense
of theft, by another action the criminal
offence of murder, etc. The criminal
offenses committed may be of the
same type (real homogenous joinder)
or of a different type (real heterogene-
ous joinder). The commission of crim-
inal offences may be at different time
and place.
Judgment in criminal procedure [Ak-
tgjykimi në procedurë penale; Presuda u
krivičnom postupku; Urteil im Strafver-
fahren] - is the main formal act issued by
the court and whereby the particular
criminal case is resolved. As a court de-
cision of special importance, judgment is
rendered in the name of people and from
the moment it becomes final it has the
power of the law regarding the concrete
899
criminal case. By judgment, the criminal
case can be decided on merits (by declar-
ing the defendant guilty or acquitting him
of charges) or not meritorious (by reject-
ing the charge). Based on this, there are
three main types of judgments: sentenc-
ing (of guilt), acquittal and rejection.
Types of judgments in criminal proceed-
ings and the elements to be contained are
precisely defined by law. The judgment
consists of three basic parts: the introduc-
tion, the enacting clause and the reason-
ing.
- Sentencing (condemnatory) - means
the court decision whereby the ac-
cused is found guilty, based on evi-
dence substantiating his guilt beyond
any doubt. The CPC in Article 365 de-
fines the elements that must contain
the sentencing judgment.
- Acquittal - is the judgment whereby
the accused is acquitted of charge, in
cases when it is found that the facts
which he is charged with are not a
criminal offense, there are reasons that
exclude his or her criminal liability or
there are no evidence for guilt.
- Rejection - is a decision issued by the
court when procedural obstacles to the
resolution of a specific criminal case
appear, such as: when the prosecutor
withdraws the indictment, when the
statutory limitation of the criminal of-
fense has expired or for the same facts
the defendant was tried by a final deci-
sion (See principle ne bis in idem).
Judicial review [Shqyrtimi gjyqësor;
Sudski pretres; Gerichtliche Über-
prüfung] - means the main stage of the
criminal proceedings, in which the in-
dictment is read, the evidence relating to
the facts pertaining to the criminal of-
fense and criminal liability of the perpe-
trator are presented for the purpose of
900
rendering the judgment (see also the
"Criminal- mainProceedings”).
Jurisdiction of criminal court [Ju-
ridiksioni i gjykatës penale; Nadležnost
krivičnog suda; Jurisdiktion des Straf-
gerichts] - means competences for deal-
ing with certain criminal cases.
Juvenile judge [Gjyqtari për të mitur;
Sudija za maloletnike; Jugendrichter] - a
professional judge who is an expert in
criminal matters involving children and
young adults and who is competent to
exercise the responsibilities set forth by
law.
Juvenile prison or juvenile correction-
al center [Burgu për të mitur apo qendra
korrektuese për të mitur; Zatvor za
maloletnike ili popravni centar za
maloletnike; Jugendstrafvollzugsanstalt /
Jugendgefängnis] - a correctional institu-
tion established for the purpose of exe-
cuting the imprisonment sentence against
juvenile perpetrators. The correctional
facility for juveniles is of a semi-closed
type.
K
Kosovo Specialist Chambers and Spe-
cialist Prosecutor’s Office [Dhomat e
Specializuara dhe Zyra e Prokurorit të
Specializuar të Kosovës; Specijalizovana
veća i Specijalizovano tužilaštvo Kosova;
Spezialisierte Kammer und das Büro des
speziellen Staatsanwaltes in Kosovo] -
are part of the Kosovo judicial system
and coincide with each level of the court
system in Kosovo. They were established
by a Constitutional Amendment and a
Law adopted by the Assembly of Kosovo
to conduct trials for allegations stemming
from the 2011 Council of Europe report,
for serious violations of international
law. The Chambers are temporary and
have a mandate and defined jurisdiction,
specifically for crimes against humanity,
war crimes and other crimes under the
Kosovo Law, which allegedly occurred
between 1 January 1998 and 31 Decem-
ber 2000. The law allows the court pro-
ceedings to be conducted outside Koso-
vo. The Specialist Chambers have a seat
in Hague, the Netherlands, and employ
international judges, prosecutors and
staff. It is also known as Kosovo Special
Court.
L ment and appeal against ruling. Ap-
Lay judge [Gjyqtari porotë; Sudija
porotnik; Schöffe] - a non-professional
judge, namely participation of a citizen in
capacity of a lay judge together with pro-
fessional judges in a joint trial panel.
Legal figure of criminal offense [Figura
ligjore e veprës penale; Zakonski oblik
krivičnog dela; Besondere Tatbestands-
merkmale] - means the entirety of ele-
ments of criminal offense that are defined
by law, namely the special elements that
identify the particular offense and distin-
guish it from other criminal offenses.
While the general elements of the of-
fense, which constitute its general struc-
ture, are implicit, and each act must be
expressed, otherwise there can be no
criminal offense (See in this dictionary
“Elements of criminal offense” and
“Criminal offence”).
Legal remedies in criminal procedure
[Mjetet juridike në procedurë penale;
Pravna sredstva u krivičnom postupku;
English; Rechtsmittel im Strafprozess] -
are procedural actions that enable parties
and other participants to the proceedings
(who are authorized by law) to challenge
the decisions taken in criminal proceed-
ings which they consider to be unlawful
and unfair. As such, the legal remedies
are an expression of the principle of mul-
ti instance in criminal proceedings, and
an additional guarantee for fair trial. The
main division of legal remedies is the or-
dinary and extraordinary remedies.
- Ordinary legal remedies - are consid-
ered the remedies whereby the deci-
sion that has not become final is chal-
lenged, and prevents the decision be-
ing finalized and executed until the
decision of the highest instance court
is rendered. As ordinary legal remedy
are considered: Appeal against judg-
peal against judgment - means the le-
gal remedy whereby challenging the
first instance judgment, and the crimi-
nal case is dealt with in the second in-
stance. The appeal is filed in the cases
when the dissatisfied party or another
subject, authorized by law, claims that
the rendered judgment violates the
procedural, and substantive provisions,
erroneous or incomplete determination
of factual situation and in relation to
the criminal sanction. According to the
CPC an appeal can be filed by the
state prosecutor, the accused, the de-
fence counsel, the legal representative
of the accused and the injured party
(Article 381, para.1). Exceptionally,
according to law, the appeal may also
be filed against the judgment of the
second instance court. According to
CPC, appeal against the judgment of
the second court (Court of Appeals) is
allowed only in cases when: “Court of
Appeals has modified a judgment of
acquittal by the Basic Court and ren-
dered instead a judgment of conviction
or when the judgment by the Basic
Court or Court of Appeals has im-
posed a sentence of life-long impris-
onment”. Appeal against ruling -
means an appeal against those rulings
901
 rendered in criminal proceedings
where according to the law an appeal
is allowed.
- Extraordinary legal remedies - are
considered those legal remedies that
challenge the final decision in criminal
proceedings. Under the CPC, extraor-
dinary legal remedies are: Request for
reopening criminal proceedings, re-
quest for extraordinary mitigation of
punishment and request for protection
of legality. Request for reopening
criminal proceedings - is an extraordi-
nary legal remedy that challenges the
final court decision due to erroneous
or incomplete determination of the
facts. So the reopening can only be
done in relation to the factual situa-
tion. Request for extraordinary mitiga-
tion of punishment - an extraordinary
legal remedy whereby is requested the
modification of the final judgment on-
ly in respect of the punishment, in cas-
es where after the final decision were
presented circumstances, or the latter
existed but were not dealt with by the
court and which could affect the miti-
gation of punishment. I.e.: deteriora-
tion of the health condition of the con-
vict, etc. Request for protection of le-
gality - is an extraordinary legal reme-
dy that is filed on the ground of viola-
tion of law, namely substantial or pro-
cedural violation of provisions (error
in iure).
Liability for qualified forms of crimi-
nal offenses [Përgjegjësia për format e
kualifikuara të veprave penale; Odgo-
vornost za kvalifikovane oblike krivičnih
dela; trafrechtliche Verantwortlichkeit
für qualifizierte Straftaten] - is a special
type of criminal liability that is expressed
in cases where the perpetrator has taken
an action for the purpose of causing a
902
certain consequence, but a more serious
consequence of what the perpetrator de-
sired (and which is usually caused) is re-
alized. With regard to the most serious
consequence, the perpetrator shall be
held liable if it is the result of negligence.
In this category are also included the cas-
es where the criminal offense is commit-
ted in special circumstances (such as re-
garding the place, time, victim against
which the criminal offense is committed,
motives etc.) are committed, and the
lawmaker foresees these circumstances
within the legal figure of the criminal of-
fense as a basis for qualifying (classify-
ing) that offense as more severe and fore-
seeing a higher punishment. These cases
in criminal law are qualified as criminal
offenses with the consequence of grave
or special circumstances.
- With grave consequence - regarding
the offenses with gravest consequenc-
es. The CCK in Article 24 stipulates
that: “When the commission of a crim-
inal offense causes consequences
which exceed the intent of the perpe-
trator and the law has provided for a
more severe punishment, the more se-
vere punishment may be imposed if
the consequence is attributable to the
perpetrator’s negligence”. It follows
that for the gravest consequence that is
not desired or for which the perpetra-
tor has not agreed (no elements of in-
tent) the criminal liability of the perpe-
trator arises only if it is proved that
such consequence was caused due to
his/her negligence. I.e.: The criminal
offense with the most serious conse-
quence can be expressed when the
person X attacks the person Y in order
to cause bodily injury, but the strike
causes the death of the person Y. In a
case like this, to punish the person X
 for the most serious consequence must
be proven that the consequence of
death is caused by his negligence be-
cause of the tool whereby he hit the
victim, or the way of action knew that
death could be caused or should have
known that such a result could be
causes, etc.
- With special circumstances - is ex-
pressed in cases when the criminal of-
fense was committed in circumstances
that make it harder than its basic form
and in these cases the lawmaker de-
termines the qualified form of the of-
fense and foresees a more severe pun-
ishment for the perpetrator. The CCK
also imposes a more severe punish-
ment for the offences committed in
special circumstances, considering it
as a qualified circumstance of the
basic form of the offense. For exam-
ple: for the criminal offense of abduc-
tion is foreseen more severe punish-
ment if this offense was committed in
circumstances such as: the perpetrator
acted as a member of the group, the
perpetrator committed the offense us-
ing the weapon, dangerous tool or oth-
er thing that can cause serious bodily
injury or serious injury to health, the
perpetrator committed the offense
against the vulnerable victim, etc. The
CCK also defines the special (serious)
circumstances in which the criminal
offense can be committed as a basis
for a more severe punishment (Article
74).
Location of commission of criminal of-
fence [Vendi i kryerjes së veprës penale;
Mesto izvršenja krivičnog dela; Tatort] -
has to do with determining of place
where the criminal offense was commit-
ted in cases where action (inaction) is
committed in one country while the con-
sequence occurred in another country. In
contemporary criminal law, there is a
rule that the place of commission of a
criminal offense is considered the place
where the action was taken (or the person
was obliged to act) and the place where
the consequence occurred, namely the
two countries. This rule also is defined in
the CCK, where Article 10 paragraph 1
stipulates that: “A criminal offense is
committed at the location where the per-
petrator acted or ought to have acted, as
well as at the location where the conse-
quence occurred”. Determining the place
of commission of a criminal offense also
has special significance in the criminal
law because it depends on this fact what
criminal law will be applied, what court
has territorial jurisdiction, etc.
- The place of commission of the at-
tempted criminal offense - in relation
to the criminal offense also (when it is
punishable under the law), the same
rule applies that the place of its com-
mission is the place where it was acted
and the place where the consequence
was intended. The CCK in Article 10,
paragraph 2 foresees that: “A criminal
offense is attempted at the location
where the perpetrator acted, as well as
at the location where the perpetrator
intended the consequence to occur”.
M
Mafia [Mafia; Mafija; Mafia] - is a
widespread term in the world to define
criminal organizations. Modern analysis
of this phenomenon regards the mafia as
an “organization of power”, noting that
its existence depends not only on the
high incomes from illegal activities but
also from the collaborators who have po-
sitions in various state institutions, espe-
cially political.
903
Measures of mandatory treatment
[Masat e trajtimit të detyrueshëm; Mere
obaveznog lečenja; Zwingende Behand-
lungsmaßnahmen] - are measures of a
medical character that apply to a person
who has committed an offence of mental
incapacity or a condition of mental im-
pairment which must undergo a medical
treatment which is largely intended for
healing or rehabilitation of a person from
a psychic and mental point of view.
- Mandatory psychiatric treatment with
a ban on a health care institution - a
special type of measure that consists in
the healing of persons who have
committed a criminal offense due to
mental illness and particular psychic
states, in order to avoid to conduct the
criminal behaviour in the future, the
perpetrator is sent to health care insti-
tutions.
- Mandatory psychiatric treatment at
liberty - a medical measure imposed
and enforced against persons who
have committed criminal offenses in a
state of mental disability or mental
impairment. When deciding to impose
and enforce this measure, the court
takes into account the fact that it is not
necessary for the convicts to be placed
in the health care institution, but their
recovery in the particular psychiatric
institution at liberty.
- Treatment with mandatory rehabilita-
tion of drug or alcohol addicts - one
of the most common measures of a
medicinal-social character, applicable
to judicial practice and penitentiary
practice, consisting in a special treat-
ment of healing of persons who have
conducted delinquent conduct and
criminal offense of alcohol intoxica-
tion or the influence of narcotic sub-
stances.
904
Mechanism for International Criminal
Tribunals - MICT [Mekanizmi për Tri-
bunalet Penale Ndërkombëtare Mehani-
zam za krivične međunarodne tribunale;
Internationaler Residualmechanismus für
die Ad-hoc-Strafgerichtshöfe] - interna-
tional mechanism established by the
United Nations Security Council in 2010
to carry out the remaining functions of
the International Criminal Tribunal for
the former Yugoslavia and the Interna-
tional Criminal Tribunal for Rwanda af-
ter the respective mandates of these
courts.
Mens Rea lat. - means the mental state
or the psychological connection of the
perpetrator with the criminal offense.
Mens rea is used as a term mainly within
the Anglo-Saxon system and represents
the subjective element of the criminal of-
fense, which must be verified along with
the objective or physical element (“Actus
reus” which is also explained in that dic-
tionary). Term mens rea is largely re-
placed by legislation with expressions
like “Accountability”, “Guilt (Intent,
Negligence)” and “Criminal liability"
(For more see also the explanation of
these terms in the dictionary).
Minor [(i) mitur; Maloletnik; Kind] - a
person who is between the age of four-
teen (14) and eighteen (18).
Mistake of fact [Lajthimi në fakt;
Zabluda o činjenici; Tatsachenirrtum] -
(lat. Error facti) is considered to exist in
cases where the perpetrator at the time of
the commission of criminal offense was
not aware of any of its features pre-
scribed by law, or when he/she errone-
ously thinks that there are relevant cir-
cumstances under which, if they existed,
the offense would in fact be allowed.
Mistake of law [Lajthimi juridik; Zablu-
da o pravu; Rechtsirrtum] - (lat. Error iu-
ris) is defined as a mistake on the prohi-
bition of the offense. The perpetrator of
the offense is considered to be found in
legal mistake in cases when he does not
know that his act is forbidden by law, is
foreseen as a criminal offense. In the
mistake of law the perpetrator is aware of
his offence but erroneously thinks his of-
fence is permissible.
Mitigation of punishment [Strafmilder-
ung] - means cases where by law the pos-
sibility is provided for the court to im-
pose a punishment below the foreseen
minimum.
Money laundering [Pastrimi i parave;
Pranje novca; Geldwäscherei] - is a spe-
cial form of organized crime. This crimi-
nal phenomenon is related to the actions
that are taken in order for the money
earned from criminal activities be depos-
ited and invested in work and legal activ-
ity, and then be used as clean legal (le-
gal) money carrying also the risk of fi-
nancing other criminal activities, such as
terrorism. This process is incriminated in
criminal legislation. In Kosovo this area
is regulated by Law No. 05/L-096 on the
Prevention of Money Laundering and
Terrorist Financing.
Murder [Vrasja; Ubistvo; Mord (Totsch-
lag)] - means the deprivation of the per-
son from life. As such, the criminal of-
fense of murder belongs to so-called
classical criminality, which as a defence
object has the fundamental human right,
the right to life.
- Aggravated - cases are considered
when the murder is committed in par-
ticularly severe circumstances, and the
lawmaker calls it a qualified form of
murder, namely aggravated murder.
Aggravated murders are considered,
murder of a child, pregnant women,
murder of a family member (deliber-
ately), cruel or deceitful murder, mur-
der of two or more people, etc.
- Privileged - are considered murders
that are committed in particularly mit-
igating circumstances. I.e., murder by
negligence, murder of infant during
birth, murder in a state of mental ill-
ness, etc.
- Committed in a state of severe mental
distress - means the deprivation of life
of another person by the perpetrator
who without his fault, in a state of se-
vere mental distress because of the
victim's attack, maltreatment or gave
insult.
- by negligence - means the deprivation
of a person's life due to the negligence
of the perpetrator. This offense is qual-
ified as minor or privileged due to the
form of guilt.
- of infant during birth - means the
deprivation of the infant’s life by
his/her mother, at birth, shortly after
birth, and while affected by a disorder
caused by birth. In criminal law, this
type of murder is considered a privi-
leged or minor offense because of the
mother's (perpetrator) condition at the
time of the offense.
N
Ne bis in idem (lat.) - is the Latin term
used to express the basic principle of
criminal procedure that no one can be
tried twice for the same criminal offense
(the same facts) if there was a final court
decision. The CPC in Article 4 also pre-
scribes the principle Ne bis in idem,
where para.1 defines that: “No one can
be prosecuted and punished for a crimi-
nal offence, if he or she has been acquit-
ted or convicted of it by a final decision
of a court, if criminal proceedings against
him or her were terminated by a final de-
905
cision of a court or if the indictment
against him or her was dismissed by a fi-
nal decision of a court”. As such, this
principle is a guarantee to the defendants
that no criminal prosecution and trial of
the facts that have been solved on merits
by the court will be repeated. However,
in the criminal matters that are under the
jurisdiction of international tribunals and
courts the principle ne bis in idem does
not have the same meaning, and in cer-
tain cases this principle is not an obstacle
for the international court to prosecute
crimes that are under its jurisdiction,
even though there is a final decision by a
court of the state concerned for the same
facts. While on the other hand, this prin-
ciple is of absolute character when there
is a decision by the international court,
for those facts there can be no trial by a
state court. This standard is also defined
by the Rome Statute for the Establish-
ment of the International Criminal Court
(ICC), the ICTY, etc.
Necessary defence [Mbrojtja e nevojsh-
me; Nužna odbrana; Notwehr] - it is the
general institute that excludes the lawful-
ness of an offense in certain circumstanc-
es, even though the offense contains all
the features of the offense established by
law. As such, the necessary defence im-
plies the protection that is taken to pro-
tect himself or another from an unlawful,
real and incidental attack. Another condi-
tion is that the defence must be propor-
tionate to the intensity of the attack and
the risk that comes from that attack. I.e.:
The necessary defence can be expressed
in the case when “Person X is attacked
by person Y person and defending him-
self causes bodily injury or deprives a
person Y of life”. In this case, the action
of person X has all the features of the of-
fense of bodily injury or murder, but
906
since there was an unlawful attack and
the offense was committed in the neces-
sary defence (self-defence), then this act
is not considered unlawful and the crimi-
nal offense does not exist. The criteria for
implementation of this institute, namely
the conditions to be met in relation to at-
tack and defence (as two basic elements
of necessary defence) are determined by
law. Moreover, the institute of necessary
defence is also an expression of the natu-
ral human right that in certain circum-
stances protects himself and his legal
goods, indicating that the criminal law is
in harmony with the natural law itself.
The CCK also regulates the necessary de-
fence institute, where Article 12, para-
graph 2 stipulates that: “An act is com-
mitted in necessary defence when a per-
son commits the act to avert an unlawful,
real and imminent attack against himself,
herself or another person and the nature
of the act is proportionate to the degree
of danger posed by the attack”. It follows
that for the existence of the necessary de-
fence institute, except that the defence
should be necessary to overcome the at-
tack, the attack itself must also fulfil cer-
tain criteria, such as: to be unlawful, real
and imminent. In necessary defence the
attacker is the human.
- Putative or assumed - exists in cases
when a person mistakenly thinks
he/she is attacked and by mistake
he/she undertakes defensive action and
injures another person or his legal
goods. In these cases there is no nec-
essary defence, because one of the
basic conditions that must be met to
implement this institute is that the at-
tack is real. In these cases whether or
not the perpetrator will be punished
depends on the ascertainment whether
 or not the mistake was removed or not
removed in the concrete case.
- Exceeding the limits of necessary de-
fence - is expressed in cases where the
defence is not proportionate to the at-
tack or when the defence is taken after
the attack was averted or has ceased.
In such cases, the actions of a person
are punishable but there may be a mit-
igation of punishment depending on
the circumstances of the specific case.
I.e.: Person X successfully averts the
attack of person Y by causing bodily
injury but continues with action and
deprives him of life! The CCK also
determines (Article 12, para. 3) that
“An act that is disproportionate to the
degree of danger posed by an attack
exceeds the limits of the necessary de-
fence”, and the rule that “When the
perpetrator exceeds the limits of nec-
essary defence, the punishment may
be reduced. When the perpetrator ex-
ceeds the limits by reason of strong
trauma or fear caused by the attack,
the punishment may be waived”.
Negligence (culpa) [Pakujdesia (culpa);
Nehat; Fahrlässigkeit (culpa)] - is defined
as commission of the criminal offence
without wish and will of a person, name-
ly, in this case the perpetrator does not
wish the consequence caused and it is
caused without his will. For this reason,
negligence is qualified as more lenient
form of guilt. The criminal offence is
committed by negligence when the con-
sequence is caused due to naivety of a
person with respect of the possibility of
causing the consequence or negligence,
lack of awareness that by his action or
inaction the prohibited consequence
could be caused. There are two types of
negligence: unconscious negligence and
conscious negligence. The CCK also rec-
ognizes these two types of negligence,
where in Article 23, para.1 stipulates that
“A criminal offense may be committed
by conscious or unconscious negligence”
and same as in the case of intent, it does
not make a definition of a general notion
of negligence but refers to its two types.
- Consciously (luxuria) - means the
cases when a person is aware that by
his action or inaction the prohibited
consequence (criminal offence) but
recklessly thinks that it will not occur
or that he will be able to prevent it
from occurring. In CCK (Article 23,
para.2) it is foreseen “A person acts
with conscious negligence when he or
she is aware that a prohibited conse-
quence can occur as a result of his or
her act or omission but recklessly
thinks that it will not occur or that he
or she will be able to prevent it from
occurring”. From this follows that
conscious negligence consists of two
elements: awareness of the possibility
of causing the consequence and of the
conviction or a hope that the conse-
quence will not be caused, or that it
will be able to be prevented. I.e..: con-
scious negligence is expressed in cases
when a person drives at a high speed
(exceeds the allowed speed) and caus-
es injuries or even deprives of life an-
other person, a consequence that he
did not want. In this case, the exceed-
ing of speed is wilful, whereas the
consequence (criminal offence) of in-
jury of killing is by negligence. Spe-
cifically, the negligence lies in the fact
that a person did not respect the rules
of the road traffic, foreseen precisely
to prevent the harmful consequences
for citizens, and in the present case if
he would be careful he would not
drive at a high speed and consequently
907
 would not cause the prohibited conse-
quence.
- Unconscious (negligentia) - exists in
cases when a person is not aware that
the prohibited consequence can occur
as a result of his action or inaction,
although due to the circumstances of
the concrete case and his personal
characteristic he was obliged and he
could have been aware of such a pos-
sibility. The CCK (Article 23, para.3)
provides that: “A person acts with un-
conscious negligence when he or she
is unaware that a prohibited conse-
quence can occur as a result of his or
her act or omission, although under the
circumstances and according to his or
her personal characteristics he or she
should or could have been aware of
such a possibility”. I.e.: a case of un-
conscious negligence may be when a
person who is working on a roof of a
house, a part of the tile slips from his
hand and hits a person who appeared
to be there by accident and causes him
bodily injury. A specific element of
unconscious negligence is the non-
existence of direct psychological con-
nection between the perpetrator and
the consequence that is a result of his
action. In the science of the criminal
law a difference is made between un-
conscious negligence with the case
(caso fortuito), when the latter means
causing the consequence (legal figure
of an offence) without fault and con-
sequently there cannot be criminal lia-
bility. Namely, the case exists when a
person causes the prohibited conse-
quence, but that according to the ob-
jective circumstances and his/her per-
sonal characteristics could not or was
not forced to foresee the consequence.
908
- Professional - means the negligence
of a person, who during the exercise of
his profession or particular duty was
not careful to respect the rules that are
defined by law or regulation on a cer-
tain area, and by this caused the pro-
hibited consequence (criminal of-
fence). This type of negligence is not
defined as a general rule in CCK, but
usually the case law considers it as an
aggravating circumstance.
O
Organized crime [Krimi i organizuar;
Organizovani kriminal; Organisierte
Kriminalität] - means the joint enterprise
of two or more persons acting on a con-
tinuous and secret basis for the purpose
of committing one or more major (seri-
ous) crimes and aiming to directly or in-
directly acquire property or financial
benefit (see also in this dictionary the
definition of terms “Organized criminal
group” and “Structured association”).
- Serious crime - means an act that con-
stitutes a punishable offense with a
maximum sentence of at least four
years imprisonment or a more severe
punishment. This definition is provid-
ed in the UN Convention against Or-
ganized Crime, and as such is incorpo-
rated in legislations of states.
Organized criminal group [Grup krimi-
nal i organizuar; Organizovana kriminal-
na grupa; Organisierte kriminelle
Gruppe] - a structured association, estab-
lished over a period of time, of three or
more persons for commission of a certain
criminal offense that acts in concert with
the aim of committing one or more seri-
ous criminal offenses in order to obtain,
directly or indirectly, a financial or other
material benefit (CCK).
P person who is suspected of committing a
Pardon [Falja; Pomilovanje; Begnadi-
gung] - the act issued by the President of
the State in the form of a decision where-
by the persons listed by name are acquit-
ted of the criminal prosecution, are fully
or partially exempted from the execution
of the punishment, the punishment im-
posed by sentence is replaced by more
lenient punishment, or the punishment of
the convicts is expunged from the regis-
ter of convicts. The institution of pardon
is also defined in the Criminal Code of
Kosovo (Article 112, parag.1), stipulat-
ing that “By means of a pardon and in
accordance with the Law on Pardon spe-
cifically designated persons listed by
name are granted exemption from com-
plete or partial exemption from the exe-
cution of a punishment, the substitution
of punishment with a less severe punish-
ment or a suspended sentence or the ex-
punging of punishment”. In addition, the
CCK foresees an unusual conditioning or
restriction on the granting of pardon,
stipulating that “A perpetrator cannot be
pardoned for any punishment for which
the Conditional Release Panel has re-
fused that person conditional re-
lease.”(parag.2). While the definition of
the criteria for pardon, procedure and au-
thorizations of the President for the an-
nouncement of pardon are regulated by a
special law (Law on Pardon). The proce-
dure for pardon may be initiated on the
initiative (request) of the convict or his
family and also ex officio.
Parties to criminal proceedings [Palët
në procedurë penale; Strane u krivičnom
postupku; Prozesspartei] - are the claim-
ant and the defendant. According to CPC,
a claimant is the state prosecutor, without
whom the criminal proceedings cannot
be conducted, whilst the defendant is a
criminal offence and against whom the
proceedings is being conducted.
Prejudiced matter [Çështje preju-
dikuese; Prejudicirana pitanja;
Vorentscheidung] - implies non-criminal
legal issues, but on their clarification un-
der the competence of administrative
bodies or non-criminal courts depends
the implementation of criminal provi-
sions. I.e.: As regards the ascertainment
of the criminal offense of bigamy, as a
prejudiced matter appears the status of
matrimony (see also the explanation
“Bigamy”), or as regards the ascertain-
ment of criminal offenses related to the
violation of the property, as a prejudiced
matter is the assignment of the property
that is in the jurisdiction of the civil
court, etc.
Preparatory acts to commit the crimi-
nal offense [Veprimet përgatitore për të
kryer veprën penale; Pripremne radnje za
izvršenje krivičnog dela; Vorbereitende
Handlungen zur Straftatbegehung] -
means different preliminary actions for
the purpose of committing a criminal of-
fense but are not an act of commission.
As such are considered all those actions
that create the conditions and facilitate
the commission of certain criminal of-
fenses, such as gun supply, removal of
obstacles, group organization, planning
and similar actions are considered. The
CCK in Article 27 “Preparation of a
criminal offense” in paragraph 2 defines
that: “If the law prescribes the punish-
ment for the preparation of a certain
criminal offense, the preparation of the
criminal offense includes supplying or
making available the means to commit a
criminal offense; removing the impedi-
ments to the commission of a criminal
offense; agreeing, planning or organizing
909
with another person the commission of a
criminal offense; as well as, other activi-
ties that create conditions for the direct
commission of a criminal offense, but
which do not constitute the act itself”. As
a general rule, preparatory actions are not
punished for the fact that they do not
constitute an act of committing the of-
fense and do not harm the protected legal
goods. However, an exception to this
principle is making preparatory actions
for some high-risk criminal offenses,
which are punishable. In contemporary
criminal law, in recent years, a standard
has been built that for preparatory actions
with the purpose of committing certain
high-risk criminal offenses have special
incriminations, especially in relation to
terrorist offenses, narcotics, crimes
against humanity, etc. This criminal poli-
cy has been followed by the CCK by
identifying as special criminal offenses
the preparatory actions such as: Organi-
zation of groups to commit genocide,
crimes against humanity and war crimes;
Facilitation of the commission of terror-
ism, Recruitment for terrorism, Training
for terrorism, unauthorized production
and processing of narcotic drugs, etc.
However, in relation to the attempt which
is another stage in the commission of
criminal offenses, preparatory actions are
less punishable (See in this Dictionary
“Attempt”). Preparatory actions as a sep-
arate stage do not appear at many crimi-
nal offenses, which are committed on
spot or because of their nature, preparato-
ry actions are not possible, such as: mur-
der due to mental distress, causing bodily
injuries, etc.
Presumption of innocence [Prezumimi i
pafajësisë; Pretpostavka/prezumpcija ne-
vinosti; Unschuldsvermutung] - is a fun-
damental principle in the criminal proce-
910
dure which implies that any person is
considered innocent until his/her guilt is
proven beyond any doubt, by a final de-
cision of the court. This principle repre-
sents a legal right for the defendant and is
in his/ her favour, as an expression of
equality with the prosecution body in re-
lation to the burden of proof. One of the
sub-principles of basic components of the
presumption of innocence consists in de-
termining that the burden of proof lies
with the claimant (state prosecutor) and
not to the suspect or accused person. (Ei
incumbit probatio qui dicit, jo qui negat).
The CPC in Article 3 (paragraph 1) also
provides that: “Any person suspected or
charged with a criminal offence shall be
deemed innocent until his or her guilt has
been established by a final judgment of
the court”. Due to importance of this
principle, it is also defined in the Consti-
tution, where Article 31, paragraph 5
provides that: “Everyone charged with a
criminal offense is presumed innocent
until proven guilty according to law”.
The presumption of innocence as stand-
ard is also contained in the main interna-
tional documents on human rights and
freedoms, such as the Universal Declara-
tion of Human Rights, the International
Covenant on Civil and Political Rights,
the ECHR. This standard is also ad-
vanced by ECHR jurisprudence.
Pre-trial judge [Gjyqtari i procedurës
paraprake; Predpretresni sudija; Unter-
suchungsrichter] - a judge assigned at the
investigation stage.
Principal punishments [Dënimet krye-
sore; Glavne kazne; Hauptstrafen] - are
sanctions that can be imposed as the
main measure of punishment for perpe-
trators of criminal offenses;
Principle of compensation of damage
of a person who has been convicted or
arrested without justification [Parimi i
kompensimit të dëmit të personit të
dënuar ose të arrestuar pa arsye; Načelo
naknade štete osuđenom ili neopravdano
uhapšenom licu; Grundsatz der
Entschädigung einer ungerechtfertigten
verurteilten oder verhafteten Person] -
means the right of persons who have
been convicted or arrested without any
grounds to be indemnified by the state.
This obligation to the state derives from
mistakes or omissions that may occur in
criminal proceedings, resulting in unrea-
sonable convictions or arrests. The right
to compensation for persons convicted or
arrested without a ground is also regulat-
ed by the CPC, within a separate chapter
(XXXVI) with a title “Proceedings for
compensation, rehabilitation and the ex-
ercise of other rights of persons who
have been convicted or arrested without
justification”. The provisions of this
chapter regulate only the damage caused
to the defendant due to the conviction or
the arrest without justification, but not
the damage that may exist for the parties
and other participants in the criminal
proceedings. As a legal basis for com-
pensation of damage are considered vio-
lation of fundamental human rights, such
as the right to a fair trial and the right to
liberty, resulting from a conviction or ar-
rest without justification. On this basis,
the CPC regulates cases of compensation
for unjustified trial (Article 525) and dep-
rivation of liberty without grounds (Arti-
cle 529). Thus, under Article 525 of the
CPC (para.1), “A person shall be entitled
to compensation for damages caused by
an unjustified conviction if a criminal
sanction has been imposed in a final form
on him or her or if he or she has been
found guilty and punishment was waived,
but later on the basis of an extraordinary
legal remedy, the reopened proceedings
were dismissed in a final form or he or
she was acquitted of the charge by a final
judgment or the charge against him or
her was rejected, except in the following
instances. Article 529 parag.1 (subpara.1-
4) of CPC, foresees that the right to com-
pensation for the ungrounded deprivation
of liberty, including cases of detention,
serving sentence on deprivation of liber-
ty, etc. According to the Administrative
Instruction (04/2015) for the enforcement
of the compensation procedure for con-
victed persons or unjustly arrested indi-
viduals is the administrative body shall
be appointed the Commission within the
Kosovo Judicial Council, which has the
power to review and conclude extrajudi-
cial agreements with persons who have
submitted claims for compensation for
damages due to unjustified conviction or
arrest. This principle is also stipulated in
the Constitution, where Article 29, para-
graph 5 stipulates that: “Everyone who
has been detained or arrested in contra-
diction with the provisions of this article
has a right to compensation in a manner
provided by law”. Of special importance
is also the ECHR, which in Article 5,
paragraph 5, stipulates that: “Everyone
who has been the victim of arrest or de-
tention in contravention of the provisions
of this Article shall have an enforceable
right to compensation”. This provision
constitutes the basis of a considerable
number of ECHR decisions, which con-
solidates the standard that states are
obliged to compensate for arrested and
unjustly convicted persons.
Principle of equality of parties in crim-
inal proceedings [Parimi i barazisë së
palëve në procedurë penale; Načelo
ravnopravnosti strana u krivičnom
postupku; Grundsatz der Waffengleich-
911
heit] - means the legal equality of the
parties to the criminal proceedings (the
claimant and the defendant), to have the
same rights and authorizations to give an
opinion regarding the matters being con-
sidered in the proceedings. The CPC de-
fines this principle in Article 9 thereof,
whereby paragraph 1 provides that: “The
defendant and the state prosecutor shall
have the status of equal parties in crimi-
nal proceedings, unless otherwise pro-
vided for by the present Code”. Known
as the principle of equality of arms, this
principle is presented as a guarantee for
the defendant to have legally defined
rights that enable him to be protected
from the allegations of the claimant. The
CPC in paragraph 2 of Article 9 stipu-
lates that: “The defendant has the right
and shall be allowed to make a statement
on all the facts and evidence which in-
criminate him or her and to state all facts
and evidence favorable to him or her. He
or she has the right to request the state
prosecutor to summon witnesses on his
or her behalf. He or she has the right to
examine or to have examined witnesses
against him or her and to obtain the at-
tendance and examination of witnesses
on his or her behalf under the same con-
ditions as witnesses against him or her”.
In the contemporary criminal procedure
law this equality is also made possible
for the injured party. The Constitution
(Article 31 parag.4) foresees that: “Eve-
ryone charged with a criminal offense
has the right to examine witnesses and to
obtain the obligatory attendance of wit-
nesses, experts and other persons who
may clarify the evidence”.
Principle of fair trial and within rea-
sonable time [Parimi i gjykimit të drejtë
dhe në kohë të arsyeshme; Načelo
pravičnog suđenja i u razumnom roku;
912
Recht auf ein faires Verfahren innerhalb
angemessener Zeit] - is one of the main
principles of justice, and of particular
importance in contemporary criminal
procedure. As such, this principle implies
the right of every person within the limits
of the law to be judged fairly, taking into
account all the circumstances (especially
in favour of a person being charged) and
the criminal process to end within a rea-
sonable time. The implementation of this
principle is related to the implementation
of many principles and other rights guar-
anteed to the defendant in criminal pro-
ceedings, such as: the trial by an inde-
pendent and impartial tribunal, the pub-
licity of the trial, the principle of equality
of the parties, the right to protection, the
principle of ne bis in idem and in dubio
pro reo, the right to legal remedies (the
principle of multi instance), etc. The
ECHR in Article 6 “Right to a fair trial"
in paragraph 1 provides that: “In the de-
termination of his civil rights and obliga-
tions or of any criminal charge against
him, everyone is entitled to a fair and
public hearing within a reasonable time
by an independent and impartial tribunal
established by law...”. Moreover, the EC-
tHR has also given great importance to
this principle in its case law.
Principle of humanity in criminal law
[Parimi i humanitetit në të drejtën penale;
Načelo humanosti u krivičnom pravu;
Grundsatz der Humanität im Strafrecht] -
includes the standard that all adjustments
to criminal law have as their priority the
respect of human rights and freedoms in
relation to the state and its repressive
power. First of all, this is expressed by
the definition of criminal offenses that
respect human dignity, and in particular
by prohibiting inhuman or degrading
measures and punishments against perpe-
trators of criminal offenses.
Principle of independence and impar-
tiality of the court [Parimi i pavarësisë
dhe paanshmërisë së gjykatës; Načelo
nezavisnosti i nepristrasnosti suda;
Grundsatz der Unabhängigkeit und Neu-
tralität der Gerichte] - implies that the
courts in the exercise of their work are
independent and impartial and act in ac-
cordance with the constitution and laws
in force. This principle is also connected
to the standard separation of powers in
democratic societies, where the judiciary
should not be influenced by two other
powers (legislative and executive), and
furthermore, there must be no influence
on the court by the parties and others. As
such, this principle depends on many as-
pects and dimensions of the work and
functioning of the court and judges.
Principle of legality [Parimi i
ligjshmërisë; Načelo zakonitosti; Legal-
itätsprinzip] - principle of legality is the
main principle of criminal law that im-
plies that an offense cannot be considered
a criminal offense and its perpetrator
cannot be punished if it is not previously
determined by law, therefore, there is no
criminal offense or sanction without a
law (lat. Nullum crimen, nulla poena sine
lege). The principle of legality known
according to the Latin maxim is formu-
lated in the XVIIIth century by the well-
known German legal scholar Anselm von
Feuerbach (Paul Johann Anselm Ritter
von Feuerbach), as such it is actual and
represents the fundamental postulate of
contemporary criminal law. This princi-
ple is a guarantee of legal certainty and
the avoidance of arbitrariness towards
citizens, because no one can be found
guilty or punished for an act that the law
does not foresee as a criminal offense.
Due to legal and political importance, the
principle of legality is also defined in the
Constitution of the Republic of Kosovo,
where Article 33 parag.1 is foresees that:
“No one shall be charged or punished for
any act which did not constitute a penal
offense under law at the time it was
committed, except acts that at the time
they were committed constituted geno-
cide, war crimes or crimes against hu-
manity according to international law.”,
whereas in para.2: “No punishment for a
criminal act shall exceed the penalty pro-
vided by law at the time the criminal act
was committed”. The CCK also foresees
as the main source of criminal law in Ko-
sovo, the principle of legality provides in
its Article 2, namely paragraph 2, where
it is stipulated that: “No criminal sanction
or measure of mandatory treatment may
be imposed on a person for an act, if pri-
or to the commission of the act, the law
did not define the act as a criminal of-
fense and did not provide a criminal
sanction or measure of mandatory treat-
ment for the act.”. In addition, the princi-
ple of legality presents the framework for
interpretation of all criminal law issues as
a legal right. The debate on the principle
of legality continues to be actual in doc-
trine also in relation to the dynamics of
the evolution of criminal law, such as is
the case with the development of Euro-
pean criminal law today where the crea-
tion and implementation of the EU legal
framework is constantly conditioned by
the principle of legality, in particular
with regard to the implementation of new
institutes from the criminal field. The
principle of legality also applies to pro-
cedural actions (See “The principle of le-
gality in criminal proceedings”).
- Sub-principles of principle of legality
- by the very definition of the principle
913
 of legality it appears to consist of
some specific requirements or sub-
principles that should be taken into ac-
count for its full application: Principle
that only law is a source of criminal
law - which implies that the criminal
offenses and punishments can only be
determined by law (Nullum crimen si-
ne lege scripta) and not by other legal
acts with lower power (sub-legal acts).
This principle is also defined in Arti-
cle 2 paragraph 1 of the CCK, which
defines that: “Criminal offenses, crim-
inal sanctions and measures of manda-
tory treatment are defined only by
law.”. Principle of accurate determina-
tion of criminal offenses and the pro-
hibition of analogy - means the law-
maker's obligation to use clear and
precise expressions in terms of deter-
mining what facts (actions or inac-
tions) are considered elements of the
legal figure of the criminal offense to
know exactly what is unlawful and
what not. Also, in accordance with the
principle of legality, the interpretation
by analogy of the definition of crimi-
nal offenses is prohibited. This princi-
ple is also expressed in the CCK, in
Article 2, paragraph 3 where it is ex-
pressly stated that: “The definition of a
criminal offense shall be strictly con-
strued and interpretation by analogy
shall not be permitted. In case of am-
biguity, the definition of a criminal of-
fense shall be interpreted in favor of a
person against whom the criminal pro-
ceedings are ongoing”- Principle of
prohibition of retroactive action of
criminal law - which implies that as a
general rule the law that was in force
at the time of commission of the of-
fense was applied against the perpetra-
914
tor (For more see explanation of
“Temporal validity of criminal law"/”
- Prohibition of retroactive action of
criminal law and application of more
favourable law ”).
- Principle of determining the criminal
sanction - means the lawmaker's obli-
gation to determine for each criminal
offense the criminal sanction, namely
the measure or the punishment.
Principle of legality in criminal proce-
dure [Parimi i ligjshmërisë në procedurë
penale; Načelo zakonitosti u krivičnom
postupku; Legalitätsprinzip im
Strafprozess] - means that all actions in
criminal proceedings must be laid down
by law, and as such be enforced. As a
fundamental principle of justice, it is a
guarantee of respect for human rights and
freedoms in the criminal proceedings.
This is a standard in the contemporary
criminal justice system, which gives this
principle value even from the formal-
procedural aspect, apart from its material
character. This emerges from provisions
regulating criminal proceedings in certain
states, but in recent years this standard is
also clarified by international justice
mechanisms. I.e.: ECtHR in its case law
(Decision of 22.06.2000 in the case
“Coeme and others v Belgium”) empha-
sized inter alia that: “...the principle that
the rules of criminal procedure must be
laid down by law is a general principle of
law. It stands side by side with the re-
quirement that the rules of substantive
criminal law must likewise be established
by law and is enshrined in the maxim
“nullum judicium sine lege....”. The court
also recalled that: “the primary purpose
of procedural rules is to protect the de-
fendant against any abuse of authority...”.
In this regard, the Court has consistently
been careful to emphasize the principle
of legality as the basis of criminal pro-
ceedings in democratic countries, point-
ing out the obligation of states to guaran-
tee legality in this regard (see Poitrimol
v. France, also Guérin v. France, etc.).
Furthermore, the ECtHR emphasizes that
the decision-making in the court must be
based on the principle of legality, as a
consequence of the precondition that the
investigations should have been carried
out in the manner prescribed by law (Bel-
ilos v. Switzerland, Richert v. Poland).
Principle of officiality of criminal pro-
ceedings [Parimi i oficialitetit të proce-
durës penale; Načelo službenosti
krivičnog postupka; Offizialmaxime] -
means the duty of an authority as defined
by law that ex officio to conduct criminal
prosecution so that this duty does not re-
main a burden for the injured party. Ac-
cording to the CPC, the prosecution of
criminal offenses is within the compe-
tence of the state prosecutor. For some
criminal offenses prosecution by the state
prosecutor can only be taken on the pro-
posal of the injured party as defined in
the CCK, i.e.: Criminal offense “Trans-
mitting venereal diseases” (Article 257),
etc.
Principle of personal criminal liability
[Parimi i përgjegjësisë penale personale;
Načelo lične krivične odgovornosti;
Grundsatz der persönlichen
Schuldfähigkeit] - according to this prin-
ciple criminally liable can only be con-
sidered the individual who has psychic
abilities and committed the criminal of-
fense with intent or due to his negligence
(personal fault). This principle was born
as a result of the teachings of the positiv-
ist Italian school that conceived the crim-
inal liability based on the psychological
and personal criteria, as a guarantee for
the individual to not be liable for the ac-
tions of the other, and to avoid objective
criminal liability. Even from the histori-
cal point of view, the criminal law has
been developed by recognizing as a crim-
inal subject only a person as a natural
person, and criminal liability is con-
ceived in a psychological sense, consid-
ering that a person (natural) is criminally
liable for his actions, if he is guilty,
whether it is psychological or mental, for
his actions (Actus reus non facit reum ni-
si mens sit rea). Accordingly, the ele-
ments of criminal liability and the criteria
for its assessment are adapted to a per-
sonal, individual human nature, conceiv-
ing criminal liability as personal and due
to the fault of the individual. For these
reasons, there have been continuing di-
lemmas if criminal liability can be ap-
plied to a legal person, where now the
contemporary doctrine and criminal law
the element of guilt is conceived from a
normative point of view (see in this dic-
tionary the “Criminal liability of “legal
persons"). But in relation to a natural per-
son, criminal liability is perceived as the
mental ability of the perpetrator and his
psychic relation to the criminal offense.
Such a definition is also found in the
criminal codes of different countries, in
the provisions that determine when a per-
son may be criminally liable. Similarly,
in the CCK, it is determined that: “perpe-
trator of a criminal offense is criminally
liable if he or she is mentally competent
and has committed the criminal offense
intentionally or negligently”. A psycho-
logical conception of criminal liability,
from which it appears that it consists of
two basic elements that are: accountabil-
ity and guilt (which are also explained in
the dictionary).
Principle of publicity in criminal pro-
ceedings [Parimi i publicitet në proce-
915
durë penale; Načelo javnosti u krivičnom
postupku; Öffentlichkeitsgrundsatz im
Strafprozess] - means the right to have a
public trial against a person accused of a
criminal offense, and also to participate
other citizens who are interested in fol-
lowing the review and decision-making
of the court in relation to a particular
criminal case. This principle is also de-
fined in the Constitution (Article 31, par-
agraph 3) and CPC (Article 293, etc.). An
exception to this principle is the case
when it is considered that the exclusion
of public or media representatives is in
the interests of justice or it is believed
that their presence would pose a risk to
public order or national security, the in-
terests of minors or for the protection of
private life of the parties in the process,
in the manner prescribed by law.
Principle of representative jurisdiction
[Parimi i juridiksionit përfaqësues; Nače-
lo predstavničke nadležnosti; Grundsatz
der Übertragung der Strafverfolgung] -
means the waiver of the criminal prose-
cution when the perpetrator is a foreign
national and the transfer of prosecution to
another state, which nationality has the
perpetrator or has a permanent place of
residence in that state. This principle that
represents the waiver of the application
of the territorial principle (see in this dic-
tionary “Territorial validity of the crimi-
nal law/ territorial principle”) is defined
by the European Convention on the
Transfer of Proceedings in Criminal Mat-
ters (1978) and is also accepted by the
legislation of states as one of the forms of
international co-operation in criminal
matters. This principle is also defined in
the CCK (Article 117, para.4).
- Principles of the implementation of
criminal legislation for criminal offens-
es committed outside the territory of the
916
state: - Protection or real principle - ac-
cording to this principle, the principle of
criminal legislation applies to criminal
offenses committed outside its territory,
but which have damaged or jeopardized
the benefits and interests of the state or
its citizens. The CCK, too, has laid down
this principle in Article 115, paragraph
1.- The principle of active personality -
implies the application of the state crimi-
nal legislation for criminal offenses
committed outside the territory by its na-
tionals. The CCK has set out this princi-
ple in Article 115, paragraph 3.- The
principle of passive personality - implies
the application of the state criminal law
to offenses committed outside the territo-
ry by foreign nationals, but the offense is
committed against his nationals or the
state itself. As such, this principle is
similar to the protection or the real prin-
ciple, and in relation to it has subsidiary
character. The CCK has set out this prin-
ciple in Article 116.- Universal principle
- means the possibility of applying crimi-
nal legislation of a state for criminal of-
fenses committed by foreign nationals,
even though those acts did not endanger
the interests and the security of the state
or its citizens. This principle is an ex-
pression of state solidarity to prosecute
and try the perpetrators of criminal of-
fenses, usually if serious offenses. Based
on this principle, the implementation of
criminal legislation is done with the aim
of fighting criminality even though such
offenses have not directly endangered the
interest of the respective state, nor are its
citizens involved as perpetrators or vic-
tims.
Prison [Burgu; Zatvor; Gefängnis] - a
special institution serving the detention
of prisoners with deprivation of liberty or
the detention of accused persons.
- of high security - a closed-type insti-
tution with a high level of security
service. Usually, in these institutions,
imprisonment is served by convicts
who have committed serious crimes,
with a high degree of risk or recidivist.
- of semi-open type - are considered
those institutions that are provided
with protection and physical security,
while the institutions, buildings, wards
are not surrounded by high walls and
other physical obstacles. Usually con-
tacts and communication of convicts is
possible.
- of open type - are special institutions
in which there is a very low level of
security and supervision of convicts.
In these institutions, circulation,
movement and contacts between con-
victs are regular and without major re-
strictions.
Prostitution [Prostitucioni; Prostitucija;
Prostitution] - means the offering or pro-
vision of sexual services in exchange for
money, goods or services. It is not im-
portant whether payments, goods or ser-
vices are rendered or promised to a per-
son involved in sexual services or a third
person. In Kosovo, prostitution is not le-
galized, unlike some other countries. The
CCK provides for specific criminal of-
fenses: Facilitating or compelling prosti-
tution (Article 241), Providing premises
for prostitution (Article 242).
Provision of legal criminal norm [Dis-
pozitivi i normës penale juridike;
Obezbeđivanje zakonske krivične norme;
Bereitstellung einer strafrechtlichen
Norm] - constitutes the central part of the
criminal norm determining the fact that it
is considered a criminal offense, namely
the elements of the criminal offense (the
legal figure of the offense), describing
the conduct that is prohibited or even or-
dered. Criminal law provision is usually
prohibitive (i.e. “Whoever deprives the
other of life...”, “whoever uses violence
or threats...”) and in rare cases is the or-
dering (i.e..: “Whoever does not provide
assistance to the person whose life is in
danger...”). Depending on the nature of
the criminal offense, the enacting clause
may include the action (inaction) of the
commission, the form of guilt, the man-
ner and tools of commission, the place
and time of commission, etc. Then the
enacting clause also foresees the subject
that may be the perpetrator, determining
whether the criminal offense can be
committed by each person, that the law-
maker uses the word “whoever” (i.e.,
criminal offenses such as theft, murder,
etc.) or it is determined that the offence
can be performed by a person with cer-
tain qualities and responsibilities, i.e. by
“official person”, etc..
- Common - exists in cases where the
norm does not define the features of
the criminal offense, but it only names
it.
- Descriptive - exists in cases when the
norm assigns (describes) the objective
and subjective elements of the crimi-
nal offense.
- Guide or blanket - means the cases
where the norm for some of the fea-
tures of the criminal offense guides at
another norm of the Criminal Code,
the law, the convention, etc.
Punishment of fine [Dënimi me gjobë;
Novčana kazna; Geldstrafe] - belongs to
the types of property punishments.
Through this punishment, the perpetrator
of the criminal offense is obliged to pay
an amount of money to the state within
the deadline. Punishment of fine is one of
the oldest punishments. The CCK in Ar-
ticle 46, paragraph 1 provides that: “The
917
punishment of a fine may not be less than
one hundred (100) European Euros (here-
inafter “EUR”). The punishment of a fine
may not exceed twenty five thousand
(25, 000) EUR or, in the case of criminal
offenses related to terrorism, trafficking
in persons, organized crime or criminal
offenses committed to obtain a material
benefit, it may not exceed five hundred
thousand (500, 000) EUR. Në mesin e
dënimeve kryesore, për nga pesha, dëni-
mi me gjobë është lloji më i lehtë i
dënimit.
Punishment of imprisonment [Dënimi
me burgim; Kazna zatvora; Haftstrafe] -
is a type of criminal punishment which
consists of the deprivation of liberty
which is foreseen for a large number of
criminal offenses. As in the legislation of
other states, the CCK compared to other
sentences, foresees the punishment of
imprisonment as the principal punish-
ment for all criminal offenses. According
to Article 45, para.1: “The punishment of
imprisonment may not be shorter than
thirty (30) days or more than twenty five
(25) years”.
Punishment of life long imprisonment
[Dënimi me burgim të përjetshëm; Kazna
doživotnog zatvora; Lebenslange
Haftstrafe] - is the most serious criminal
sanction (capital punishment, after the
death penalty) for a perpetrator, which
implies that the perpetrator after the pun-
ishment should spend the rest of his/her
life in prison. As such, the punishment of
lifelong imprisonment is foreseen for the
most serious criminal offenses. In Article
44 paragraph 1 of the CCK it is foreseen
that: “The law may provide for the pun-
ishment of life long imprisonment for the
most serious criminal offenses committed
under especially aggravating circum-
918
stances or criminal offenses that have
caused severe consequences”.
Punishment of long-term imprison-
ment [Dënimi me burgim afatgjatë;
Kazna dugotrajnog zatvora; Langjährige
Haftstrafe] - is a principal criminal pun-
ishment usually foreseen in the legisla-
tion of countries that do not foresee a
lifelong punishment and is considered as
its substitute. In Kosovo, the long-term
imprisonment sentence (21 to 40 years)
was foreseen in the Provisional Criminal
Code, which was in force until
31.12.2012.
R
Raid [Bastisje; Pretres; Durchsuchung] -
is an operational action by law enforce-
ment officers in certain places by using
surprise to arrest persons who are sus-
pected of hiding evidence about certain
criminal offenses or who resist arrest.
Rape [Dhunimi; Silovanje; Vergewalti-
gung] - perceived as a criminal offense
means forcing another person for the
purpose of committing a sexual act. Rape
is one of the worst acts against sexual in-
tegrity. The basic form of this offense
consists in forcing another person to
commit a sexual act without his/her con-
sent.
Recidivism [Recidivizmi; Recidivizam;
Rückfälligkeit] - means the commission
of a criminal offense by a person who has
previously been convicted by a final de-
cision. This is the legal-criminal concep-
tion that implies that a person convicted
of a criminal offense has repeated the un-
lawful conduct and has committed anoth-
er criminal offense. This circumstance in
the criminal legislation is defined as an
aggravating circumstance that is counted
when measuring the sentence and usually
affects its aggravation. Depending on the
viewpoint and assessment criteria, sever-
al types of recidivism are distinguished.
According to the nature or type of the
criminal offenses, is distinguished gen-
eral recidivism (when a person who was
convicted of a criminal offense commits
a criminal offense of a different type) and
special (when a person who has been
convicted of a criminal offense commits
a criminal offense of the same type or of
the same type). Taking into account the
number of criminal offenses committed,
single recidivism is distinguished (im-
plies cases when a person who has been
convicted of a criminal offense again
commits another criminal offense) and
multiple (means cases when the person
who has been convicted of at least twice
for criminal offenses, again commits a
new criminal offense). In the criminal
law, special attention is paid to a multiple
recidivism, which in the majority of leg-
islations constitutes an aggravating man-
datory circumstance that affects the ag-
gravation of punishment, while single re-
cidivism appears as an aggravating cir-
cumstance of the optional character. The
CCK also contains a special provision in
Article 79 “Aggravation of punishments
for multiple recidivism”, which stipulates
that for an intentionally committed of-
fense, the court may impose a more se-
vere punishment on the recidivist person
by adding up to half of the maximum
punishment. As a criterion for qualifica-
tion as multiple recidivism and aggrava-
tion of punishment under this provision,
is that “the perpetrator has been previous-
ly sentenced two (2) or more times to
imprisonment of at least one (1) year for
criminal offenses committed intentional-
ly and if less than five (5) years have
elapsed between the date of release or
termination of the previous punishment
and the commission of the new criminal
offense.. Apart from the legal-criminal
conception, which takes into account the
fact of the previous punishment by the
court's final decision, recidivism is also
conceived from the criminological and
penitentiary aspect.
- Criminological conception - means
repetition of criminal conduct (crimi-
nal offense) irrespective of whether
the perpetrator was convicted or the
sentence for the previous criminal of-
fense. As such, the treatment of recid-
ivism from a criminological aspect is
oriented to the analysis of circum-
stances, internal and external factors,
namely the study of the causes that
have affected the repetition of the
criminal offense.
- Penitentiary conception - means cases
where the person to whom the sen-
tence was executed, served the sen-
tence in the correctional facility (pris-
on), returns to these institutions again
because of the repetition of the crimi-
nal offense. Recidivism from this as-
pect is analysed in relation to the pro-
cess of re-education and re-
socialization of the person who has
remained in the correctional centre
(prison), respectively the ineffective-
ness of the treatment of the convicted
person.
Recidivist [Recidivist; Povratnik; Re-
zidivist] - is considered the person who
was previously convicted and again
commits a criminal offense. In the crimi-
nal law persons who are recidivists have
a special treatment and usually the repeti-
tion of a criminal offense constitutes an
aggravating circumstance with respect to
the determination of the punishment for
the new criminal offense, also based on
other circumstances in which the offense
919
was committed, such as: motives, time
elapsed from the previous punishment,
etc. Thus, the CCK, in Article 73, where
“General rules on calculating punish-
ments” are provided, in paragraph 4 stip-
ulates that: “When determining the pun-
ishment for a recidivist, the court shall
especially consider whether the perpetra-
tor has previously committed a criminal
offense of the same type as the new crim-
inal offense, whether the two (2) acts
were committed for the same motives,
and the period of time that has elapsed
since the previous conviction was pro-
nounced or since the punishment was
served or waived.”
Reformatio in peius (lat.) - is the Latin
term which implies the principle of not
placing the defendant in a worse position
in criminal proceedings. Specifically, this
expresses the institution that favours the
defendant, which guarantees that in cases
where the appeal is filed solely for the
benefit of the accused person, the judg-
ment cannot be modified to his detri-
ment. This institute is also defined in the
CPC, namely Article 395, which stipu-
lates that: “Where only an appeal in fa-
vour of the accused has been filed, the
judgment may not be modified to the det-
riment of the accused with respect to the
legal classification of the offence and the
criminal sanction imposed.”.
Rehabilitation of convicts [Rehabilitimi
i të dënuarve; Rehabilitacija osuđenih;
Rehabilitierung der Verurteilten] - means
the return of the rights of the convicted
persons after the termination of the sen-
tence. Such rehabilitation includes the
abolition of legal consequences, the dele-
tion of punishment from the records of
the convicts and the return of other rights
to the person that was convicted.
920
- Legal - rehabilitation after the expira-
tion of the deadline set by law.
- Judicial - rehabilitation of a convicted
person by a court decision before the
legal deadline, upon the request of the
convicted person.
Relationship of subsidiarity is ex-
pressed in cases when the legal figure of
a criminal offense appears as a prelimi-
nary stage of the second criminal offense
and in this case it is considered that there
is only one criminal offense (second
criminal offense). I.e.: if a person initial-
ly participates in the beatings and then
causes to other person serious bodily in-
jury, it is considered that he has commit-
ted only one criminal offense, namely the
offense of grievous bodily injury and not
the act of participating in the brawl.
Retaliation [Hakmarrja; Osveta; Rache]
- a form of private reaction to negative
conducts of the injured party manifested
by the return of the wrong, the return of
the damage caused to the individual, the
perpetrator. These actions that were part
of customary law are prohibited and in-
criminated in criminal law. Usually retal-
iation is considered an aggravating cir-
cumstance when the offense is commit-
ted with this motive.
Revocation of conditional release [Re-
vokimi i lirimit me kusht; Opoziv uslov-
nog otpusta; Widerruf der Bewährung] -
the abolition of the right to remain in lib-
erty for the person who was conditionally
released, if he has committed a criminal
offense or has not respected the obliga-
tions imposed by the court during his
stay in liberty.
Right to Execute Penal Sanctions (Pe-
nology) [E Drejta e ekzekutimit të
sanksioneve penale (Penologjia); Pravo
na izvršenje kaznenih sankcija; Strafvoll-
streckungsrecht] - science that studies the
implementation and effectiveness of
criminal sanctions. The study object of
this scientific discipline is the organiza-
tion of correctional institutions, tools and
methods of execution of penal sanctions,
with the aim of re-education and the most
successful reintegration of convicts. The
term penology comes from the Latin and
Greek words Penalty and Logos-Science,
which in free translation means science
on punishment. This term was first used
by the German author Franc Liber in
1845. Therefore, the term penology is
mainly used due to tradition.
Robbery [Grabitja; Razbojništvo; Raub]
- is a criminal offense consisting of theft
and use of force or threat. The CCK, in
Article 329, defines the criminal offense
of robbery, in paragraph 1 provides that:
“Whoever, by the use of force or serious
threat to attack the life or body of another
person, appropriates the movable proper-
ty of such person with the intent to obtain
an unlawful material benefit for himself
or herself or another person…”.
Ruling in criminal proceedings [Ak-
tvendimi në procedurë penale; Rešenje u
krivičnom postupku; Beschluss im
Strafverfahren] - is a formal act rendered
by the court and state prosecutor for the
purpose of conducting and directing
criminal proceedings. Exceptionally, a
ruling may also be used to resolve the
criminal case, i.e. when deciding on a
break of investigations, etc. (For more
see also “Judgment in criminal proce-
dure”).
- Court rulings - include court decisions
whereby the main criminal case is not
resolved, but it is decided on aspects
of the conduct and orientation of the
proceedings, such as: the decision to
postpone the court hearing, to exclude
the public, to return to previous state,
etc.
- Rulings of state prosecutor - includes
state prosecutor's decisions from the
moment of receipt of the criminal re-
port in relation to investigations.
- on rejecting the criminal report -
means the decision whereby the state
prosecutor dismisses the received
criminal report if from the information
provided there is no reasonable doubt
that a criminal offense is committed,
the statute of limitations has occurred,
there are circumstances that exclude
the criminal prosecution, etc.
- to initiate investigation - is the ruling
issued by the state prosecutor for initi-
ation of investigations when, based on
information provided by the criminal
report or other sources, there is a rea-
sonable doubt that a criminal offense
was committed
- for suspension of investigations -
means a ruling when due to procedural
obstacles, the state prosecutor is
obliged to suspend investigations. For
example: when the defendant escaped,
the cases when after the commission
of criminal offense the defendant suf-
fers from a temporary mental illness,
and other circumstances that temporar-
ily render the conduct of investigations
impossible.
- for termination of investigations - is
the decision issued by the state prose-
cutor when, after the conduct of inves-
tigations and the evidence provided, it
follows that: there is no doubt that a
criminal offense was committed, the
criminal offense is statute-barred,
there are circumstances that exclude
prosecution, etc.
921
S ed without justification, revocation of al-
Semi-liberty [Gjysmëliria; Polusloboda;
Halbfreiheit] - it is a type of alternative
punishment meaning that a person sen-
tenced to imprisonment may spend a part
of the day in liberty. This punishment is
also defined by CCK (Article 61).
Smuggling [Kontrabanda; Krijumčaren-
je; Schmuggel] - means the passage
without customs control of goods and
valuables through the state border.
- of weapons - type of smuggling,
which means illegal weapon transpor-
tation. Because of the dangerousness it
is specifically incriminated, usually
within the criminal offenses of misuse
of weapons.
- of narcotics - is the illegal transport of
narcotics at the state border by avoid-
ing customs control measures. Narcot-
ics smuggling can be presented in the
form of unauthorized production and
circulation; by mediating in the illicit
trade of narcotics, in selling illicit nar-
cotics and transporting narcotics ille-
gally.
Smuggling of migrants [Kontrabandimi
me migrantë; Krijumčarenje migranata;
Menschenschmuggel] - means any action
with the intent to obtain, directly or indi-
rectly, a financial or other material bene-
fit, by illegal entry of a person into the
state in which such person is not a per-
manent resident or a national. Smuggling
of migrants is defined as a special of-
fense in the CCK (Article 170).
Special criminal proceedings [Proce-
durat penale të veçanta; Posebni krivični
postupci; Besonderes Strafverfahren] -
means procedures in which the main
criminal case is not dealt with, but its ob-
ject are some aspects such as: the issu-
ance of a punitive order, compensation of
damages for persons arrested or convict-
922
ternative sentences, etc.
Statute of limitation [Parashkrimi;
Zastarelost; Verjährung] - is an institute
of the criminal law which means that af-
ter a certain limit defined by law has ex-
pired, the state losses the right to under-
take criminal prosecution of execute the
sentences against the perpetrators of
criminal offences. Statute of limitation or
prescription as a legal institute that the
right of a state to punishment (ius pu-
niendi) is not absolute and unlimited, on
the contrary, it depends on time periods
that should be clearly defined by law. In
fact, the institute of statute of limitation
in its content is also an obligation for the
state to conduct the criminal prosecution
and execution of sentence at a reasonable
time, and on the other hand, this is repre-
sented as a guarantee also for the perpe-
trators of the criminal offences to not be
criminally prosecuted and the sentence
on them to not be imposed after lapsing a
long time. Institute of statute of limita-
tion is also reasoned in relation to the
very purpose of the criminal sentence,
namely his special and general preven-
tion that cannot be effective after the ex-
piry of a certain time (by law). The dead-
line that should expire from the moment
of commission of the criminal offence or
the pronouncement of the sentence, in
order that the statute of limitation occurs,
is known as a period of statute of limita-
tion.
- Statute of limitation of criminal pros-
ecution - means that after the expiry of
the statute of limitation period stipu-
lated by law, the criminal prosecution
against perpetrator of the offence can-
not be conducted, and if the prosecu-
tion has begun it should be interrupted.
The deadline of the statute of limita-
 tion of the criminal prosecution is
counted from the time of the commis-
sion of the offence, namely the time
when the perpetrator has acted or was
forced to act. Time limits of the statute
of limitation of the criminal prosecu-
tion are established depending on the
foreseen punishment, namely the high
limit of sentence for that criminal of-
fence
- Statute of limitation of execution of
punishments - means that the imposed
sentence against the perpetrator of the
criminal offence cannot be executed
after the expiry of the deadline of stat-
utory limitation, as it is prescribed by
law. The deadline of statutory limita-
tion for execution of punishments is
counted from the moment when the
judgment for imposition of sentence
has become final.
- Termination of statutory limitation -
occurs in cases where due to circum-
stances determined by law it is not
possible to commence or continue
criminal prosecution, i.e. the execution
of punishment is not possible. Upon
termination of the circumstances or
obstacles that have affected the termi-
nation of the statutory limitation, the
statutory limitation period begins to
run where it was stopped.
- Interruption of statutory limitation -
the term of limitation is usually termi-
nated by any action of the competent
state authority, which is taken for the
purpose of the criminal prosecution or
execution of criminal punishment. In
this case, the time elapsed before the
interruption is not counted, but the
statutory limitation period begins to
run from the beginning.
- Relative and absolute statutory limi-
tation - The relative statutory limita-
tion means the time limit stipulated by
law, while absolute statutory limitation
occurs when double legal limit for
criminal prosecution or the criminal
execution of the execution of punish-
ment exceeded twice.
- Non-prescription of international
crimes - In (international) criminal law
there is a principle that international
crimes such as genocide, crimes
against humanity, war crimes, etc., are
not prescribed. The CCK also stipu-
lates that these crimes are not pre-
scribed as well as the criminal offense
of aggravated murder.
Structured association [Bashkim i
strukturuar; Strukturna asocijacija; Or-
ganisierte Täterschaft] - association of
persons for the purpose of committing
criminal offenses, regardless of whether
they have certain roles or not. The CCK
defines structured association as “an as-
sociation that is not randomly formed for
the immediate commission of an offense,
but it does not need to have formally de-
fined roles for its members, continuity of
its membership, or a developed struc-
ture”.
Subject of criminal offence [Objekti i
veprës penale; Predmet krivičnog dela;
Gegenstand der Straftat] - means all legal
goods that are protected by the criminal
legislation, namely the goods, the values
of individual and society, which damage
or endangering is incriminated as a crim-
inal offence. Thus, the subject of criminal
offence is connected to the notion of the
“legal good” with a view of protecting
the criminal-legal norm (formal notion).
Whereas the material notion of the legal
goods includes all items, values, and in-
terests of individual or society in general,
due to which importance is considered
923
necessary and indispensable to enjoy
criminal importance.
- General subject - all legal goods that
are protected by criminal legislation.
Here are included the goods of indi-
vidual and society which enjoy protec-
tion by criminal-legal norms.
- Group subject - means the legal good
or the group of legal goods which are
similar or related by their nature. I.e.:
The goods such as life and body or
human bodily integrity, which as a
group subject are protected with de-
termination of criminal offence against
life and body, or the goods or interests
from the field of economy that are pro-
tected by criminal offences against
economy. Thus, the notion of the
group subject corresponds to the chap-
ters of Criminal Code or criminal law
where in a group (chapter) are system-
ized the criminal offence from the
same field or related nature.
- Subject of action - means the good,
item or value against which is directed
action of inaction, namely the criminal
offence. I.e.: the criminal offence have
as a subject of action the human body
(whereas the subject of protection
life), the criminal offence of theft has
the subject of action the other’s mova-
ble item (whereas the subject of pro-
tection is property), etc.
Subject of criminal proceedings [Ob-
jekti i procedurës penale; Predmet
krivičnog postupka; Gegenstand des
Strafprozesses] - it is all material that is
presented as a case to be solved in crimi-
nal proceedings. First of all, the subject
of the criminal proceedings is to verify
the suspicion that the criminal offense
has been committed, who is the perpetra-
tor, and if the conditions for his guilt are
fulfilled to impose the criminal sanction.
924
Other issues related are subject to these
proceedings and are of secondary nature.
On this basis, the subject of the criminal
proceedings is divided into a basic sub-
ject and a secondary subject.
- Basic subject - is a criminal case
(causa criminalis) or some criminal
matters (i.e.: cases of union of crimi-
nal offences). Here is included crimi-
nal offence, criminal liability of the
perpetrator and criminal sanction (if
the guilt is proven).
- Secondary subject - are other issues
that are related to criminal offence
(criminal offence, its perpetrator) for
which decisions should be rendered,
such as.: the property legal claim of
the injured, costs of criminal proceed-
ings, etc.
Subject of proof in criminal proceed-
ings (Thema probandi) [Objekti i të
provuarit në procedurë penale (Thema
probandi); Predmet dokazivanja u
krivičnom postupku; Beweisgegenstand
im Strafprozess] - are relevant facts that
may be related to the criminal matter,
such as: the proof whether certain facts
are contained in the legal figure of the
criminal offence, the relation of perpetra-
tor with the offence, etc.
Subjects of criminal offense [Subjektet
e veprës penale; Subjekti krivičnog dela;
Subjekte der Straftat] - means the perpe-
trator of the criminal offense and the in-
jured parties or the victims of the crimi-
nal offense. From this it appears that the
subjects of the criminal offence are di-
vided into: active subject and passive
subject.
- Active subject - means the perpetrator
of the criminal offense. As a perpetra-
tor of criminal offence is usually con-
sidered the person, the individual but
as a perpetrator is considered also the
 legal person under the conditions de-
fined by the law.
- A person (natural person) as an ac-
tive subject of the criminal offense -
is considered a natural person who by
his action or inaction has committed a
criminal offense. As fundamental re-
quirements for a natural person to be
considered an active subject is to have
psychic (mental) ability and to have
the specified age by law for a criminal
liability. Usually as a minimum age
for a person to be criminally liable and
consequently to be considered as an
active subject of the criminal offense
is 14 years.
- Legal person as an active subject of
the criminal offense - in the systems
which accepted the criminal liability
of legal persons, legal entities that
have this quality are considered active
subjects, perpetrators of criminal of-
fences (for fuller recognition see
“Criminal liability of legal persons”).
- Passive subject - means the victim or
the party injured by a criminal offense.
A passive subject may be natural and
legal persons damaged by a criminal
offense.
Superior orders as the basis of exclu-
sion of unlawfulness [Urdhrat nga lartë
si bazë e përjashtimit të
kundërligjshmërisë; Naredbe/naređenja
pretpostavljenih kao osnov za
isključivanje protivzakonitosti; Weisung-
en von Vorgesetzten als Grund zum
Ausschluss der Rechtswidrigkeit] -
means cases where, under the terms set
forth by law, an act of a person commit-
ted under a superior order (by a military
or civilian superior) is not punished,
namely the person is not held criminally
liable even though such an action has the
characteristics of the offense. According
to the CCK (Article 16, para.1) the per-
petrator of a criminal offence pursuant to
an order of a government or of a superi-
or, may be acquitted of criminal liability,
only if the person: was under a legal ob-
ligation to obey such an order; did not
know that such an order was unlawful;
and such order was not manifestly unlaw-
ful. Hence, superior orders can be basis
for exempting criminal liability only ex-
ceptionally, otherwise it is a principle in
the criminal law that even when the of-
fense is committed on the basis of a gov-
ernmental order or of a superior, whether
military or civil, the perpetrator is not ac-
quitted of criminal liability. In addition,
the CCK (Article 16, paragraph 2) ex-
plicitly stipulates that: “Orders to commit
genocide or other crimes against humani-
ty in all circumstances are manifestly un-
lawful”.
Suspect [(i) dyshuar; Osumnjičeni; Tat-
verdächtiger] - a person suspected by po-
lice or state prosecutor to have commit-
ted a criminal offense but against whom
no investigation has commenced.
Suspended sentence [Dënimi me kusht;
Uslovna kazna; Bewährungsstrafe] - is an
alternative punishment that implies not to
execute the punishment of imprisonment
or other punishment against the convict
under certain conditions. Thus, in its con-
tent, the suspended sentence consists in
suspending the execution of a sentence
against a convict under certain conditions
that must be respected by the convict for
a period determined by the court (time of
verification). The CCK determines the
suspended sentence in Article 51, which
foresees that: “In imposing a suspended
sentence, the court shall determine a pun-
ishment for the perpetrator of the crimi-
nal offense and at the same time order
that this punishment shall not be execut-
925
ed if the convicted person does not com-
mit another criminal offense for the veri-
fication time determined by the court.
The verification period cannot be less
than one (1) year or more than five (5)
years”.
Suspicion [Dyshimi; Sumnja; Verdacht]
- implies a state of insecurity, fluctuating
conviction in the existence or not of cer-
tain facts that is created by the received
information. In the criminal field, the
suspicion is dealt with the possibility of
existence of the criminal offense and the
possibility that one or more persons are
perpetrators.
- Reasonable - according to CPC it in-
cludes “knowledge of information
which would satisfy an objective ob-
server that a criminal offence has oc-
curred, is occurring or there is a sub-
stantial likelihood that one will occur
and the person concerned may or may
have committed the offence. What
may be regarded as 'reasonable' will
depend on all the circumstances.”.
- Grounded - according to CPC it im-
plies “knowledge of information
which would satisfy an objective ob-
server that a criminal offence has oc-
curred, is occurring or there is a sub-
stantial likelihood that one will occur
and the person concerned is more like-
ly than not to have committed the of-
fence. Grounded suspicion must be
based upon articulable evidence”
- Well grounded - according to CPC it
means sufficient ground for filing an
indictment. Possession of admissible
evidence that would satisfy an objec-
tive observer that a criminal offence
has occurred, and the defendant has
committed the offence.
926
T
Temporal validity of criminal law
[Vlefshmëria kohore e ligjit penal;
Vremensko važenje krivičnog zakona;
Zeitliche Geltung des Strafgesetzes] -
means the time from the moment the law
enters into force and until it is repealed.
This period is related to the implementa-
tion of the applicable law for all offenses
committed within this period and its ap-
plication against the perpetrators of these
offenses (in relation to the perpetrator
there may be an exception when it is
permitted to apply the new law which en-
ters into force later and is more lenient
for the perpetrator). Usually, the criminal
law enters into force after the expiration
of a period of time deadline) from the
moment of its adoption and the promul-
gation in the Official Gazette (vocatio
legis). For criminal laws, especially the
criminal code, this term is usually longer
than for other laws. Thus, the CCK was
adopted in 2012 and entered into force on
1 January 2013. The main principle of
the criminal law regarding the time valid-
ity law is that: against the perpetrator of
the criminal offense is applied the law
that was in force at the time of commis-
sion of the criminal offense. This postu-
late also stems from the principle of le-
gality that stipulates that a criminal of-
fense may be considered only those ac-
tions or inactions that have been express-
ly provided by the law that was in force
at the time of their commission “nullum
crimen nulla poena sine lege praevia”.
- Prohibition of retroactive application
of the criminal law and application of
the most favourable law - as a general
rule in criminal law, the retroactive
application of the criminal law is pro-
hibited, namely that the new criminal
law cannot apply to the past (for the
 period when it was not in force). This
is in accordance with the principle of
legality and guaranteeing legal certain-
ty for citizens, so that they can only be
criminally prosecuted if they have
committed any offense that was previ-
ously prescribed by law as a criminal
offense. On the other hand, this prin-
ciple is an obstacle to eventual misuse
of the legislative power to adopt crim-
inal-law provisions to the detriment of
certain individuals or groups. Excep-
tion to this principle exists if the new
law more lenient, more favourable to
the perpetrator of the criminal offense.
This exception is also foreseen by the
CCK in Article 3, paragraph 2 where it
is stipulated that: “In the event of a
change in the law applicable to a given
case prior to a final decision, the law
most favourable to the perpetrator
shall apply. When a new law no longer
criminalizes an act but a perpetrator
has been convicted by a final decision
in accordance with the prior law, the
enforcement of the criminal sanction
shall not commence or, if it has com-
menced, shall cease”.
Territorial validity of criminal law
[Vlefshmëria territoriale e ligjit penal;
Teritorijalno važenje krivičnog zakona;
Territoriale Geltung des Strafgesetzes] -
implies the application of criminal law of
a state to a particular territory, usually for
the criminal offenses committed within
its territory (Territorial principle), but al-
so for the criminal offenses committed
outside the territory of the state (Real or
defensive principle, the principle of ac-
tive personality, the principle of passive
personality and the universal principle).
Thus, with territorial validity of criminal
law it is implied its implementation tak-
ing into account the place of commission
of the criminal offense.
- Territorial principle - is a fundamen-
tal principle that implies the imple-
mentation of a criminal law of a state
for criminal offenses committed with-
in its territory. This principle is con-
sidered as primary and as such ex-
presses the sovereignty of the state
through the exercise of repressive
power within its borders. This princi-
ple implies the application of state leg-
islation for the criminal offenses
committed within its territory, even in
cases where the perpetrator was tried
abroad, meaning that in these cases
there is no ne bis in idem rule (except
that the sentence served abroad, is
counted on the punishment that can be
imposed on the perpetrator for these
offenses). The CCK foresees this prin-
ciple in Article 114, paragraph 1
where it stipulates that: “The criminal
laws of the Republic of Kosovo apply
to any person who commits a criminal
offense wholly or partly in the territo-
ry of the Republic of Kosovo”.
The right to not testify against himself
(lat. nemo tenetur prodere se ipsum)
[E drejta për të mos dëshmuar kundër
vetës (lat. nemo tenetur prodere se ip-
sum) Pravo da se ne svedoči protiv sebe;
Niemand ist verpflichtet, gegen sich
selbst auszusagen] - a fundamental prin-
ciple which implies the privilege of not
incriminating himself with regard to facts
that constitute a criminal offense.
The United Nations Convention
against Corruption UNCAC [Konventa
e Kombeve të Bashkuara kundër Korrup-
sionit; Konvencija Ujedinjenih nacija
protiv korupcije; Übereinkommen der
Vereinten Nationen gegen Korruption] -
is the only mandatory anti-corruption le-
927
gal instrument. Broad approach of the
Convention and mandatory character of
many of its provisions make it a unique
tool to develop a comprehensive re-
sponse to a global problem. The Conven-
tion covers five main areas: preventive
measures, criminalization and law en-
forcement, international co-operation, as-
set recovery, technical assistance and ex-
change of information. The Convention
covers many forms of corruption, such as
bribery, trade of influence, abuse of func-
tions and various acts of corruption in the
private sector.
Theft [Vjedhja; Krađa; Diebstahl] - is a
criminal offense consisting in the taking
the movable property of another person
for the purpose of unlawful benefit for
himself or another person. The object of
protection of this criminal offense is
movable property and is carried out only
by intent. The criminal offense of theft is
defined in Article 325.
- Aggravated - are considered cases
where the theft is qualified because of
the way it was committed, the circum-
stances and the value of the stolen
property (item). I.e.: by breaking the
locked premises, when the theft was
committed taking advantage of the
state of emergency created as a result
of fire, stolen property has special val-
ue (cultural, religious), etc.
- Theft in the nature of robbery - is a
criminal offense consisting of theft
and use of force or threat. Theft in the
nature of robbery begins with theft,
and after the perpetrator is caught by
surprise, he uses violence or threat to
keep the stolen property (item). This
offense is defined in Article 328 of the
CCK (See also in this dictionary
“Robbery”).
928
- of services - means a special form of
theft that is committed when a person
by deception, departing or other means
avoids payment for services he has re-
ceived. Such services can be: transport
services, internet, etc. The theft of ser-
vices is defined as a special offense in
the CCK (Article 326).
Time limit of investigations [Afati i he-
timeve; Rok za istragu; Ermittlungsfrist]
- means the legal deadline from the mo-
ment of commencement of investigations
until their termination. This deadline is
determined by law and as such is of spe-
cial importance, because depending on
the time the investigations of a criminal
case can be conducted, the relationship
between the efficiency of the justice sys-
tem and human rights and freedoms is al-
so defined. For this reason, the limitation
of the time limit of investigations of
criminal offenses is done with the aim of
obliging the justice authorities, in this
case the prosecutor's office, to conduct
investigative actions within a reasonable
time, in an efficient manner, and on the
other hand to respect rights and dignity
of the persons subject to the investiga-
tion, clarifying the criminal case as soon
as possible. According to the CPC, the
investigations can last two years, whereas
in complicated cases with the authoriza-
tion of the pre-trial judge the investiga-
tion may be extended for another six
months (Article 159). The time limit of
investigations is in accordance with the
content and spirit of principle of “fair
hearing within reasonable time” as de-
fined as the main standard of criminal
proceedings in the democratic countries
(See in this Dictionary “The principle fair
hearing within reasonable time”).
Time of commission of criminal of-
fence [Koha e kryerjes së veprës penale;
Vreme izvršenja krivičnih dela; Tatzeit] -
means the time of commission of the of-
fence or abstained from the action
whereby the criminal offense was com-
mitted, namely, the forbidden conse-
quence was made. Determination of this
moment depends on which law or legal
provision will be applied in the concrete
case. Criminal law as the time of com-
mission of a criminal offense shall con-
sider the time when an action was taken,
or the certain action should have been
taken (in criminal offenses committed by
inaction), regardless of when the forbid-
den consequence occurred. Determining
the time of commission of a criminal of-
fense is of particular importance espe-
cially in cases where action or inaction is
taken at one time while the consequence
is caused later, at another moment. The
CCK in Article 9 also stipulates that: “A
criminal offense is committed at the time
the perpetrator acted or ought to have
acted, irrespective of when the conse-
quence occurred”. So, in relation to the
time of commission of a criminal of-
fense, the time when the perpetrator act-
ed or should have acted must be in effect,
and consequently the law that was in
force at that moment is applied. Unlike
the place of commission of the criminal
offence, which is considered the place
where the action was taken and also the
place where the consequence occurred
(see in this dictionary the explanation for
“Location of commission of criminal of-
fenses”).
- for collaborators - as the time of
commission for collaborators (incen-
tive, assistant, etc.) is counted the time
when they acted, and is irrelevant the
time when the perpetrator acted.
- for continuous criminal offenses - as
the time of commission of a criminal
offense is calculated the whole time
that the perpetrator has taken action or
has abstained from the actions that he
was obliged to take, thereby carrying
out the figure of the continuous crimi-
nal offense.
Torture [Tortura; Mučenje; Folter] - is
defined as intentional inhuman treatment
that causes grave and cruel suffering. In
the democratic countries, apart from ban-
ning any form of torture in the court pro-
ceedings and other procedures, the tor-
ture has also been incriminated as a spe-
cial criminal offense. The CCK also de-
fines torture as a criminal offense in Ar-
ticle 199.
Trafficking in persons [Trafikimi me
njerëz; Trgovina ljudima; Menschen-
handel] - means trafficking in human be-
ings by using violence or serious threats
to exploit them for prostitution, forced
labour, etc. Trafficking in human beings
is defined as a criminal offense in a large
number of international conventions and
acts, as well as in criminal legislation of
the countries. The CCK foresees the of-
fense “Trafficking in persons" in its Arti-
cle 171. The expression “trafficking in
persons” means “the recruitment, trans-
portation, transfer, harbouring or receipt
of persons, by threat or the use of force
or other forms of coercion, abduction,
fraud, deception, the abuse of power or
the abuse of a position of vulnerability or
the giving or receiving of payments or
benefits to achieve the consent of a per-
son having control over another person,
for the purpose of exploitation”.
Typical facts of criminal offence [Fakte
tipike të veprës penale; Tipične činjenice
krivičnog dela; Typische Tatsachen der
Straftat] - includes the facts that are de-
termined by the lawmaker as part of the
legal figure of the particular offense.
929
U the criminal offense, which means that an
Unlawful termination of pregnancy
[Ndërprerja e palejuar e shtatzënësisë;
Nezakonit prekid trudnoće;
Rechtswidriger Schwangerschaftsab-
bruch] - includes any form of termination
of pregnancy in violation of law. These
actions are incriminated as a specific
criminal offense, defining as its elements
the actions that result in termination of
pregnancy in violation of law or the pro-
vision of assistance for this purpose.
CCK Article 184 defines the offense
“Unlawful termination of pregnancy”,
where as a fundamental form of this of-
fense is determined when someone starts
or terminates pregnancy in violation of
law, with the consent of the pregnant
woman or assists in the commission of
the offense. While the qualified form of
this offense exists in cases when these
actions are carried out without the con-
sent of the pregnant woman, the most se-
rious consequences are caused such as
grievous bodily injury, serious impair-
ment to health or the death of the preg-
nant woman, . The provisions defining
this criminal offense are of a guiding
character, because the fact that when it is
considered an unauthorized termination
of pregnancy is foreseen by a special law,
which also defines the conditions when
such an action is permitted (See also the
explanation for the term “Abortion”).
Unlawfulness as an element of criminal
offense [Kundërligjshmëria si element i
veprës penale; Protivzakonitost kao ele-
ment krivičnog dela; Rechtswidrigkeit als
Tatbestandsmerkmal] - is a fundamental
element of the criminal offense, which
implies the action (inaction) of a person
that matches the legal figure of the of-
fense, i.e. the unlawful action. As such,
unlawfulness is an objective element of
930
unlawful offense is the offense (action,
inaction, or conduct) of a person who is
in contradiction with the criminal law
prohibiting a particular action or ordering
an action to be taken. (See also in this
dictionary the “Elements of the criminal
offense” and “Legal figure of criminal
offense”).
- “formal” means a relation of human
action with a legal figure of a certain
criminal offense, which implies their
compliance, i.e. means the action or
inaction of a person constituting a
criminal offense under the law.
- material - expresses the relation of
conduct, the human action with the le-
gal good protected by the criminal
provision.
Usury [Fajdeja; Zelenaštvo; Wucher] -
action or practice that unjustly enriches
the lender unlawfully and unethically by
lending money with an unreasonable in-
terest rate. With criminal legislation this
act, or practice is defined as a special
criminal offense (See also CCK Article
343 “Usury”).
V
Victim [Viktimë; Žrtva; Opfer] - the per-
son who has been harmed by the criminal
offense (crime). As synonyms are used
the terms “passive subject of criminal of-
fense” or “injured party" (mainly with
provision regulating criminal procedure).
According to the CPC, the term “Injured
party or victim” is defined as follows: “a
person whose personal or property rights
are violated or endangered by a criminal
offence”.
- Vulnerable - means persons who, be-
cause of their age, health status, physi-
cal or mental ability, economic status,
relationship with a perpetrator or any
 other circumstance, are potentially at
risk of being a victim. The CCK stipu-
lates that: “Vulnerable victim - is a
victim of the criminal offence, which
is child, a physically or mentally hand-
icapped person, a person suffering
from diminished capacity, a pregnant
woman, an elder or person whose rela-
tionship or addiction to a perpetrator
makes him particularly vulnerable to
repeated victimization, repeated intim-
idation, or repeated retaliation”.
Victimogenic factors [Faktorë vikti-
mogjen; Viktimogeni faktori; Viktimo-
gene Faktoren] - factors, circumstances
that affect the victimization of certain
persons by different crimes.
Violence [Dhuna; Nasilje; Gewalt] - the
conduct of a person that involves physi-
cal strength to harm, abuse, or kill some-
one. Violence can also be expressed as
psychic pressure in order to intimidate.
As such, violence is a constituent ele-
ment of the legal figure of many criminal
offenses.
- in the family - means any act that vio-
lates the rights of women, men and
children by persons who are members
of the family.
Violence and threats as causes of ex-
clusion of unlawfulness [Dhuna dhe ka-
nosja si shkaqe të përjashtimit të
kundërligjshmërisë; Nasilje i pretnje kao
uzroci isključenja nezakonitosti; Gewalt
und Drohung als Elemente des
Ausschlusses der rechtswidrigen Hand-
lung] - are the circumstances or general
causes of the exclusion of the unlawful-
ness, namely the criminal liability of the
perpetrator if the offense is committed
under their influence. In criminal law
there is a principle that a person who,
under the influence of serious violence or
serious threat, has committed an offense
cannot be punished. The conditions and
circumstances when the criminal liability
of the perpetrator for the act committed
under the influence of violence and in-
timidation is excluded, is determined by
law. CCK in Article 14 “Violence or
threat”, namely parag.1, stipulates that:
“An act committed under the influence of
unbearable violence or unbearable threat
is not a criminal offense. An act will only
be considered to have been committed
under influence of unbearable violence or
unbearable threat if, when the danger
ceases to exist, the person immediately
reports the influence of unbearable vio-
lence or unbearable threat and the unlaw-
ful act to the competent authority”. On
the other hand, violence and threat also
represent elements of the criminal of-
fense and the basis for the criminal liabil-
ity of the person who exercises them.
Thus, the CCK, paragraph 3 of Article 14
also provides that: “Whoever uses the vi-
olence or threat - is considered a perpe-
trator of a criminal offense”.
- Violence - is considered as a general
basis for excluding the unlawfulness
of a criminal offense, in cases when
the action (inaction) of a person is tak-
en under the influence of violence ex-
erted from outside. For this purpose,
the distinction between absolute and
compulsive violence is made in crimi-
nal law.
- Absolute (vis absoluta) - it is a vio-
lence whereby the person is entirely,
in absolute terms, deprived of freedom
to decide on his/her conduct. For ex-
ample: Person X who has to signal the
arrival of airplanes in the aviation cen-
tre, binds or is abducted by others and
in this case an accident occurs because
of not signalling, which X person was
obliged by law. In this case, the use of
931
 absolute violence against person X is
the basis for excluding the unlawful-
ness of inaction and consequently the
guilt of person X.
- Compulsive (vis compulsive) - is a vi-
olence whereby the person is not en-
tirely deprived of the opportunity to
decide, but such a relative violence in
the form of pressure obliges him/her to
take or not to take the action. For ex-
ample: Cashier at the counter of the
bank is facing the weapon and is
obliged to hand over the money!
Whether the perpetrator has criminal
liability in these cases depends on the
assessment of circumstances in each
case to ascertain whether the violence
was affordable or not, and whether it
was possible to avoid it in any other
way.
- Threat - means a statement whereby a
person is made aware that a bad thing
will happen if he/she does not act in
the manner as requested by the person
making the threat. So, threat is a kind
of psychological violence that is exer-
cised against a particular person. In the
criminal law, in order for the threat to
be a ground for exclusion of the crimi-
nal liability of the perpetrator, it must
be serious, actual and unbearable in
the concrete case.
Voluntary abandonment of commis-
sion of criminal offence [Heqja dorë
vullnetare nga kryerja e veprës penale;
Dobrovoljno odustajanje od izvršenja
krivičnog dela; Rücktritt von der Be-
gehung einer Straftat] - is a special insti-
tute in the criminal law, namely a legal
basis that enables the court to waive pun-
ishment of a person for attempt of a crim-
inal offense (when the latter is punishable
by law) but then voluntarily abandons the
commission even though according to the
932
circumstances of the concrete case the of-
fense could be committed or after the
commission of the offense prevented the
occurrence of the consequences. This
particular basis of exemption from pun-
ishment for attempt is determined for
criminal-political reasons as an incentive
for persons to renounce the abandonment
of the completion of the offense, whereas
this is considered a circumstance in their
favour. As a fundamental element to be
proved by this institute is the fact if the
“the abandonment of the commission of
criminal offense” was done voluntarily.
On the contrary, if obstacles prevented
the perpetrator from completing the crim-
inal offense, this does not justify the ap-
plication of this institute, namely there is
no basis for exemption from the punish-
ment (i.e.: when the police intervened,
the person to whom the offence was di-
rected left, etc.). In cases when the condi-
tions for acquittal of the punishment for
voluntary withdrawal from the commis-
sion of a criminal offense are met, the
perpetrator shall be liable for the actions
for which a specific criminal offense was
committed (I.e., if the perpetrator volun-
tarily renounces the commission of the
criminal offense the court may acquit
him of the punishment for attempted
murder, but if he or she has caused bodi-
ly harm to the victim then the perpetrator
shall be punished for the criminal offense
of bodily injury). This institute is also
foreseen in the CCK (Article 30).
W
Waiver of punishment [Lirimi nga
dënimi; Oslobađanje od kazne; Strafver-
zicht] - is the institute whereby the perpe-
trator of the criminal offense is exempted
from punishment even though the crimi-
nal offense is established, and the perpe-
trator is found guilty. Waiver of punish-
ment is due to the fact that the criminal
offense has brought minor consequences,
namely the low criminal liability of the
perpetrator and execution of the criminal
punishment is not considered reasonable.
Release of the punishment shall be made
by the court, by a judgment rendering the
perpetrator guilty. The CCK also pro-
vides for the waiver of punishment, such
as: in the case of exceeding the limits of
necessary defence or extreme necessity,
voluntary abandonment of the commis-
sion of a criminal offense, etc.
- Special grounds for waiver of pun-
ishment for criminal offenses com-
mitted by negligence - means the pos-
sibility of waiver of punishment of the
perpetrator for the criminal offense
committed by negligence, in cases
when the consequences of the offense
hit the perpetrator himself (and the
criminal punishment is not justified),
or immediately after the commission
of the criminal offense, the perpetrator
has taken action to avoid the conse-
quences or has compensated for the
damage caused.
Weapon [Armë; Oružje; Waffe] - is con-
sidered any object or device manufac-
tured in the way that under pressure of
gasses, which are released during the
burning of explosive, expels projectiles
and is designed or used to inflict bodily
injury or physical damage. Any other ob-
ject the purpose of which is to attack
people or property. The term “weapon” is
also defined by the CCK (Article 120,
para. 38). In the criminal law, the defini-
tion of what is considered a weapon is of
particular importance in the qualification
of certain criminal offenses where the use
of weapon is defined as an aggravating
circumstance.
Witnesses in criminal procedure
[Dëshmitarët në procedurë penale; Izreka
pravno krivične norme; Zeugen im
Strafprozess] - any person who may pro-
vide information on the criminal offense,
the perpetrator of the offense and the cir-
cumstances relevant to the conduct of
criminal proceedings.
- Privileged - persons who under the
law cannot testify in a concrete crimi-
nal case. As a reason for the separation
of this category is protection of social
interests on one hand (to keep a secret)
and of the individual ones on the other
(the interests of the defendant). Ac-
cording to the CPC, cannot testify: 1)
a person who by giving testimony
would violate the obligation to keep an
official or military secret, until the
competent body releases him or her
from that obligation, 2) a defense
counsel, on matters confided to him or
her by the defendant, unless the de-
fendant himself or herself so requests;
and 3) a co-defendant, while joint pro-
ceedings are being conducted.
- Cooperative - special witnesses in
criminal proceedings, namely persons
who are in the capacity of a suspect or
defendant and who cooperate with the
prosecution or the court, in order to
detect other persons or to prevent
commission of criminal offenses. Ac-
cording to the law, this category of
persons benefits from mild treatment
in criminal proceedings, usually miti-
gation of punishment. Names or ex-
pressions related to the institute of co-
operative witness are different in con-
temporary legislation, and in some
countries this institute is regulated by
the Criminal Procedure Code, while in
some with special laws.
933
Y
Young juvenile [I mitur i ri; Mlađi
maloletnik; Jugendlicher] - a person who
is between the age of fourteen (14) years
and sixteen (16).

934
RECHTSWÖRTERBUCH
ZIVILRECHT
ÖFFENTLICHES RECHT
STRAFRECHT

Mit Übersetzung
Serbisch - Englisch - Deutsch

Iset Morina
(Herausgeber)

935
936
 ABKÜRZUNGEN

AEMR Allgemeine Erklärung der Menschenrechte

AußStV Gesez über außerstreitiges Verfahren
EGMR Europäischer Gerichtshof für Menschenrechte
ER Europäischer Rat
ErbG Erbgesetz
EU Allgemeine Erklärung der Menschenrechte
FG Familiengesetz
GüEdR Gesetz über Eigentum und andere dingliche Rechte
GüStV Gesetz über streitiges Verfahren
Hrsg. Herausgeber
IGH Internationaler Gerichtshof
ILO Internationale Arbeitsorganisation
IPA Instrument für Heranführungshilfe
KFOR Kosovo-Truppe (Kosovo Force)
OSZE Organisation für Siherheit und Zusammenarbeit in Europa
PG Patentgesetz
S. Seite
STGBK Strafgesetzbuch der Republik Kosovo
StPOK Strafprozessordnung der Republik Kosovo
SchVG Gesetz über Schuldverhätnisse
UN Organisation der Vereinten Nation
UNMIK Mission der Übergansverwaltung der Vereinten Nationen im Kosovo
VRK Verfaassung der Republik Kosovo
VVG Vollstreckungsverfahrensgesetz
ZBK Zentralbank des Kosovo

937
938
ZIVILRECHT

939
940
A Absonderungsberechtigter Gläubiger
Ablehnung [Refuzim; Odbijanje; Rejec-
tion] - Die Ablehnung stellt die Nichtan-
nahme eines Antrages oder einer Klage
einer Partei im Prozess dar. Die
Ablehnung einer Klage erfolgt, wenn die
Klage nicht begründet ist, während die
Abweisung bei Nichtzulässigkeit der
Klage erfolgt.
Absolute Rechte [Të drejtat absolute;
Apsolutna prava; Absolute rights] - Im
Privatrecht werden subjektive Rechte
aufgrund ihrer Eigenschaften und ihrer
Qualität in zwei grundlegende Kategori-
en unterteilt, nämlich in absolute Rechte
und relative Rechte. Als absolute Rechte
gelten Sachen- und Persönlichkeitsrechte.
Diese Rechte sind gesetzlich abschlie-
ßend aufgezählt, sind durch zwingende
Normen geregelt, wirken erga omnes und
ihr Begriff und Inhalt sind durch das Ge-
setz selbst bestimmt. Siehe: Absolu-
theitsprinzip.
Absolutes Recht [E drejta absolute; Ap-
solutno pravo; Absolute right] - Absolute
Rechte sind das Gegenteil von relativen
Rechten. Absolute Rechte sind
privatrechtliche - subjektive Rechte, die
gegenüber allen Personen gelten und von
ihnen respektiert werden müssen. Abso-
lute Rechte stellen die Sachenrechte dar,
die erga omnes wirken, wie z.B. das Ei-
gentum.
Absolutheitsprinzip [Absoluteti; Ap-
solutnost; Absoluteness (principle)] - Das
Absolutheitsprinzip stellt eines der
Grundprinzipien des Privatrechts bzw.
des Sachenrechts dar, gemäß dessen ein
dingliches Recht an einer Sache, allen
voran das Eigentum ein absolutes und
dauerhaftes Recht ist und sich an jeder-
mann (absolut) richtet, von jedermann zu
beachten ist und daher gegenüber jeder-
mann Schutz genießt - erga omnes.
[Kreditor i siguruar; Obezbeđeni poveri-
lac; Secured creditor] - Siehe: Gläubiger-
forderung.
Abstraktion (Prinzip) [Abstraksioni;
Abstrakcija; Abstraction (Principle)] -
Das Abstraktionsprinzip ist eines der
Grundprinzipien und typischen Merk-
male des Zivilrechts, insbesondere in
Deutschland und einigen wenigen an-
deren Ländern. Das Wesen dieses Prin-
zips besteht darin, dass zunächst
zwischen einem Verfügungs- und
Verpflichtungsgeschäft unterschieden
wird (Trennungsprinzip). Demnach wird
durch einen Kaufvertrag niemand recht-
lich zum Eigentümer; der Verkäufer
“schuldet” dem Käufer lediglich die Ei-
gentumsübertragung an einer Sache. Zur
Eigentumsübertragung ist ebenfalls ein
Verfügungsgeschäft erforderlich,
demnach der Veräußerer und Erwerber
sich einigen, dass das Eigentum auf den
Erwerber übergeht. Ist das Ver-
fügungsgeschäft rechtmäßig, das
Verpflichtungsgeschäft (z. B. Kaufver-
trag) jedoch nicht, so hat der Erwerber
das Eigentum rechtmäßig erworben, denn
das Verfügungsgeschäft ist an sich ein
“unabhängiges”, “abstraktes” Rechtsges-
chäft. Die aufgrund des Ab-
straktionsprinzips geschaffene
Rechtslage wird durch das Institut der
ungerechtfertigten Bereicherung geregelt.
Das geltende Zivilrecht des Kosovo lässt
diesem einzigartigen Grundsatz des
deutschen Privatrechts viel Raum.
Abweichende Meinung [Opinion
mospajtues; Suprotno mišljenje; Dissent-
ing opinion] - Die abweichende oder
entgegenstehende Meinung ist eine
Rechtsinstitution, wonach die abwei-
chende Meinung eines Mitglieds eines
der Mehrheit widerspricht; diese abwei-
941
chende Meinung wird der Entscheidung
des Spruchkörpers beigefügt. Die abwei-
chende Meinung ist im Zivilprozess nicht
erlaubt, jedoch im Schiedsverfahren. Die
abweichende Meinung ist für das Verfah-
ren vor dem Verfassungsgericht erlaubt
und geregelt.
Actio - Klage. Das römische Recht
kannte den heutigen europäisch kontinen-
tal-rechtlichen Unterschied zwischen ma-
teriellen und formellen Recht nicht.
Daher kannte das römische Recht
Rechtsschutz zur Durchsetzung bes-
timmte Rechte in den gesetzlich vorgese-
henen Fällen (numerus clausus der
Klagearten). Nur bei bestimmten
Rechtsstreitigkeiten, wenn eine dafür
geeignete Klageart existierte, war es
möglich, die Klage zur Durchsetzung
eines bestimmten materiellen
Rechtsanspruchs zu erheben.
Actio confessoria - Klage. Als Actio
confessoria bezeichnet man die
Hauptklage zum Schutze der Nutzungs-
rechte/Grunddienstbarkeit, die als solche
schon inZeiten Justinians anerkannt
wurden. Sie stellt eine Klage aus dem
Sachenrecht actio in rem (Siehe: in rem)
dar, die ursprünglich nur gegen den Ei-
gentümer der Sache erhoben wurde.
Später konnte diese Klage nicht nur
gegen den Eigentümer, sondern auch
gegen jeden Dritten erhoben werden, der
den Inhaber bei der Ausübung seines
(Nutzungs-) Rechts störte.
Actio negatoria - Klage gegen Eigen-
tumsstörungen. Die actio negatoria stellt
eine Klage des Eigentümers dar, um
einen Anspruch zur Unterlassung einer
Eigentumsstörung durch einen Störer gel-
tend zu machen (Art. 102 GüEdR). Die
Klage gilt nur für Eigentümer, die beim
Ausüben ihrer Eigentumsrechte
beeinträchtigt/gestört werden. Zur
942
Herausgabe der Sache kann der Ei-
gentümer seinen Herausgabeanspruch
gemäß Art. 93 GüEdR geltend machen.
Actio pauliana - Paulinische
Anfechtungsklage. Benannt nach dem
berühmten römischen Juristen Paulus.
Die von Justian kodifizierte Klage zielte
auf die Anfechtung von Geschäften ab,
die zum Nachteil eines Gläubigers
abgeschlossen wurden. Im heutigen
Recht, so auch im kosovarischen Recht,
wird die Klage im Insolvenzrecht zum
Schutze der Gläubigerinteressen ver-
wendet (siehe Art. 37 Insolvenzordnung).
Actio popularis - Popularklage. Eine
Klage aus dem römischen Recht, die von
jemandem erhoben wird, der nicht unmit-
telbar und persönlich betroffen
ist. Diese Klage ist heutzutage nur noch
im öffentlichen Recht von Relevanz.
Actio publiciana - Publizianische Klage.
Aus dem römischen Recht und meint
eine Klage, bei der, der Eigentümer sein
angebliches Eigentumsrecht durch Er-
sitzung bestätigen muss, dass es sich um
sein Eigentum handelt. Diese Klage wird
im österreichischen Recht ausdrücklich
anerkannt. Das kosovarische Recht, das
sich am deutschen Recht orientiert,
erkennt diese Klageart nicht an, obwohl
die Bestimmungen von Art. 102 GüEdR
einige Elemente enthalten, die auf das
römische Recht und eine actio publiciana
zurückzuführen sind.
Actio rei vindicatio - Revindi-
kationsklage/Eigentumsklage. Klage aus
dem römischen Recht, wonach der Ei-
gentümer von einem Dritten die
Herausgabe einer Sache verlangen
konnte. Im heutigen Recht handelt es
sich hierbei um einen materiell-
rechtlichen Anspruch des Eigentümers
gegen den nichtberechtigten Besitzer, auf
Herausgabe der Sache (Art. 93 GüEdR).
Der Besitzer hat das Recht die
Herausgabe zu verweigern, wenn er zum
Besitz der Sache aufgrund eines
Rechtsgrundes berechtigt ist z.B.
aufgrund eines Mietvertrages,
Nießbrauch usw. (Art. 94 GüEdR).
Actor - Kläger. Siehe: Kläger.
Ad hoc - zur Sache passend, für diesen
Augenblick gemacht. z.B. Ad hoc
Ausschuss, gegründet für einen bes-
timmten Zweck oder aus einer spontanen
Situation heraus
Ad referendum - noch zu bedenken z.
B., Ad referendum - Vereinbarung, bei
der die Unterzeichnung noch nicht zur
entgültigen Festlegung des Vertrages
führt. Die Vertragsannahme erfolgte un-
ter dem Vorbehalt der entgültigen Bil-
ligung durch eine übergeordnete Instanz.
Adoption [Adoptimi; Usvojenje; Adop-
tion] - Die Adoption stellt ein
Rechtsinstitut des Familienrechts dar.
Dabei wird durch einen richterlichen Akt
ein Eltern-Kind-Verhältnis zwischen
einem minderjährigen Kind (Adoptiv-
kind) und einer volljährigen Person
(Adoptiveltern) begründet. Primär wird
das Rechtsinstitut der Adoption durch
Art. 160 bis 202 FG geregelt. Aus
sozialer Hinsicht ist die Adoption er-
laubtt, weil sie dem Wohlergehen des
Kindes dient, indem eine gesunde Eltern-
Kind-Beziehung geschaffen wird. Nach
den Vorschriften des FG begründet eine
Adoption ein Eheverbot, welches dem
aufgrund einer Blutsverwandtschaft
gleichkommt. Adoptivkind [(i) adoptu-
ari; usvojenik; adoptee] - Gemäß Art.
174 des FG können nur Minderjährige
Adoptivkinder sein (Siehe: Minderjäh-
rigkeit).
Adoptiveltern [Adoptuesi; Usvojilac;
Adopter] - Adoptiveltern können nur
Personen sein, die das 21. Lebensjahr
vollendet haben, unbeschränkte ges-
chäftsfähig sind und, die über die not-
wendigen persönlichen Eigenschaften
verfügen, um ihre elterlichen Rechte und
Pflichten ausüben zu können (Art. 176
FG). Grundsätzlich können Eheleute nur
gemeinsam adoptieren. Ausnahmsweise
ist dies für einen Ehegatten allein
möglich, jedoch nur mit der Einholung
der erforderlichen Zustimmung des an-
deren Ehegatten. Ledige Personen sind
ebenfalls adoptionsberechtigt.
Agentur für die Registrierung von Un-
ternehmen im Kosovo [Agjencia e
Regjistrimit të Bizneseve të Kosovës;
Kosovska Agencija za Registraciju Biz-
nisa; Kosovo Business Registration
Agency] - Die Agentur für die Registri-
erung von Unternehmen im Kosovo
wurde als unabhängiges Exekutivamt in-
nerhalb des Ministeriums für Handel und
Industrie gegründet. Sie ist zuständig für
die Registrierung von neuen Unterneh-
men und Außenhandelsunternehmen
sowie für die Erfüllung anderer in Art. 7
des Unternehmensgesetz definierten
Aufgaben, wie die Vorbereitung und
Bekanntmachung der notwendigen For-
mulare und Verfahren, um die ein-
wandfreie Arbeitsweise der Unternehmen
zu erleichtern.
Agentur für gewerbliches Eigentum
[Agjencia për Pronësi Industriale;
Agencija za industrijsku imovinu; Indus-
trial Property Agency] - Die Agentur für
gewerbliches Eigentum der Republik Ko-
sovo ist eine unabhängige staatliche
Verwaltungsbehörde, die unter der
Aufsicht des Ministeriums für Handel
und Industrie errichtet wurde und für den
verwaltungsrechtlichen Rechtsschutz von
Erfindungen/Patenten, Marken, Ges-
chmacksmustern, Ursprungsbezeich-
nungen und geografischen Angaben
943
zuständig ist sowie für Topographien und
andere Angelegenheiten, die sich aus in-
ternationalen Abkommen ergeben.
Agentur für kostenlose Rechtshilfe
[Ndihma Juridike Falas; Agencija za be-
splatnu pravnu pomoć; Free Legal Aid
Agency] - Die Agentur für kostenlose
Rechtshilfe ist eine gesetzlich unabhäng-
ige und öffentliche Einrichtung der Re-
publik Kosovo. Die Funktionen und
Verantwortlichkeiten für die Organisa-
tion und Bereitstellung kostenloser
Rechtshilfe sind im Gesetz über die
kostenlose Rechtshilfe geregelt. Die
Agentur verfügt über eigene regionale
Vertretungen für kostenlose Rechtshilfe
im gesamten Hoheitsgebiet der Republik
Kosovo, die durch besondere Beschlüsse
festgelegt werden. Die Arbeit der Agen-
tur wird vom Rat für kostenlose
Rechtshilfe überwacht, welcher dem Par-
lament des Kosovo einmal jährlich über
die Arbeit der Agentur Bericht erstattet.
Akkreditiv [Akreditiv; Akreditiv; Doc-
umentary credit] - Das Akkreditiv stellt
ein Rechtsgeschäft, ein dem Kreditinsti-
tut erteilter Auftrag sowie ein Zahlung-
smittel dar (siehe 530 SchVG). Aufgrund
eines Akkreditivs leistet die Bank im
Auftrag und Weisung des Kunden
Zahlungen an einen Dritten, ohne dass
daran irgendwelche Bedingungen oder
Verpflichtungen (außer wenn der Kunde
besondere Bedingungen bestellt)
geknüpft wären. In einigen Fällen wird
der Dritte nicht einmal über den Kom-
missionsauftrag informiert, da es sich um
ein Rechtsverhältnis zwischen der Bank
und dem Auftraggeber handelt.
Akte [Dosja e lëndës; Spisi predmeta;
Case file] - Die Akte stellt die Sammlung
von allen Unterlagen dar in Bezug auf
eine Verfahrenssache vor Gericht. Jede
Akte wird unter einer bestimmten Num-
944
mer registriert, um die Sache leichter zu
identifizieren.
Aktie [Aksioni; Akcije (Deonice); Share]
- Aktien sind Wertpapiere, die die von
einem Aktionär durch Übernahme eines
Anteils am Grundkapital erworbenen
Rechte verbrieft. Durch die Aktien wird
dem Aktionär das Recht am Gewinn
(Dividende) an der Aktie eingeräumt und
das Recht auf Beteiligung am Unterneh-
men ermöglicht. Die Aktie ist persönli-
ches Eigentum des Aktionärs, das ab-
hängig von den im Unternehmensgesetz
oder im Gesellschaftsvertrag festgelegten
Beschränkungen ganz oder teilweise
veräußert werden kann. Aktien können
zertifiziert (Aktienzertifikat) oder nicht-
zertifiziert sein. Aktienzertifikate müssen
folgende Informationen enthalten: Name
der Person oder Firma, für die das Zertif-
ikat ausgestellt wird; Anzahl der im Zer-
tifikat verfügten Aktien; Art der Anteile
(Vorzugs- oder Stammaktie); eine Erklä-
rung, in der die Rechte (einschließlich
Stimmrechte) ersichtlich sind sowie die
Aufführung der Privilegien dieser Aktie
nach Gesellschaftsstatut. Stammaktien
garantieren deren Inhabern keine automa-
tische Dividende, was bedeutet, dass eine
Person, die über Stammaktien verfügt,
möglicherweise während der gesamten
Eigentumsdauer keine Dividenden erhält.
Inhaber von Vorzugsaktien sind automa-
tisch Teilhaber der Dividendenau-
szahlung. Weiterhin können sie privi-
legierte Stimmrechte bzw. bevorzugte
Positionen nach der Liquidation der Ak-
tiengesellschaft haben. Anerkannt ist
auch das sog. genehmigte Kapital, in des-
sen Höhe die Aktiengesellschaft zur
Erhöhung des Kapitals Aktien verkaufen
kann; Das genehmigte Kapital muss in
der Satzung der Aktiengesellschaft fest-
gesetzt sein, da dessen Höhe nur durch
Änderung oder Ergänzung der Satzung
verändert werden kann. Die ausgeg-
ebenen Aktien sind diejenigen, die den
Aktionären der Aktiengesellschaft zum
Kauf angeboten werden. Neben den Ak-
tien müssen auch die Anleihen
berücksichtigt werden, welche sich in
Aktien umwandeln lassen und eine
Möglichkeit des Aktienkaufs darstellen.
Aktiengesellschaft [Shoqëri aksionare;
Deoničarsko društvo; Joint Stock Com-
pany] - Die Aktiengesellschaft (AG) ist
eine juristische Person im Besitz ihrer
Aktionäre, die aber rechtlich von den Ak-
tionären getrennt ist. Dies bedeutet, dass
die Eigentumsrechte des Aktionärs nur
auf der Grundlage des Eigentums an den
Aktien messbar sind. Der Aktionär einer
Aktiengesellschaft ist nicht Mitei-
gentümer und hat nicht das Recht, das
Vermögen oder die Vermögenswerte des
Unternehmens zu übertragen. Nur Aktien
der Aktiengesellschaft sind Aktien des
Aktionärs, welche ferner nach den ge-
setzlichen Beschränkungen oder der Ver-
einbarung der Gesellschaft, wonach für
die Übertragung der Rechte an den Ak-
tien die Zustimmung des Vorstandes oder
der Aktionäre erforderlich ist, ganz oder
teilweise frei übertragen werden können.
Eine Aktiengesellschaft kann eine oder
mehrere Personen, Gesellschaften
und/oder andere Gesellschaften als Ak-
tionäre haben. Die Aktiengesellschaft ist
verantwortlich für alle Schulden und an-
dere Verpflichtungen mit all ihren Ver-
mögenswerten. Die Art und Weise der
Organisation, Funktion und Auflösung
der Aktiengesellschaft sind in den Art.
125-234 Gesetz über Handelsgesellschaf-
ten geregelt.
Aktionär [Aksionar; Akcionar (De-
oničar); Shareholder] - Als Aktionär gilt
der Inhaber einer Aktie oder die Person,
die die in der Aktie vertretenen Rechte
verwalten kann. Jede Aktiengesellschaft
muss eine Liste der Aktionäre führen, die
die Namen und Adressen jedes An-
teilseigners sowie deren Anzahl und Art
der Anteile enthält.
Amiable compositeur - Siehe: Ex aequo
et bono.
Amt für gewerbliches Eigentum [Zyra
për Pronësi Industriale; Kancelarija za
industrijsku svojinu; Industrial Property
Office] - Siehe: Gewerblicher Rechtss-
chutz.
Amt für Urheberrecht und verwandte
Schutzrechte [Zyra për të Drejtat e Au-
torit dhe të Drejtat e Përafërta; Kancelari-
ja o autorskom i srodnom pravu; Office
on the Copyrights and Related Rights] -
Das Amt für Urheberrecht und verwandte
Schutzrechte ist eine Verwal-
tungsbehörde, die im zuständigen Kul-
turministerium eingerichtet und dort tätig
ist. Die grundlegenden Funktionen dieses
Büros sind: Erteilung von Genehmigung-
en und Überwachung der Aktivitäten von
Vereinigungen für die kollektive Verwal-
tung von Urheberrechten; Förderung und
Durchführung von Aktivitäten zur
Bereitstellung relevanter Informationen
für Urheber, Urheberrechtsinhaber und
der breiten Öffentlichkeit in Bezug auf
Urheberrechte und verwandte Schutz-
rechte; Verfolgung der internationalen
Gesetzgebung und Erteilung von
Empfehlungen im Bereich des Urheber-
rechts und der verwandten Schutzrechte
(Art. 171 des Gesetzes für Urheberrechte
und andere verwande Rechte).
Amtsgericht [Gjykata Themelore; Os-
novni sud; Basic court] - Das
Amtsgericht ist gemäß der Gerichtsor-
ganisation das Gericht der Ersten Instanz
und nach dem Gesetz zuständig für die
Bereiche des Privat-, Straf- und öffen-
945
tlichen Rechts sowie für alle Bereiche,
die für die Judikative bestimmt sind (Art.
11 GG). Zurzeit gibt es im Kosovo
sieben Amtsgerichte mit einigen Zweigen
(Art. 9 und 10 GG). Jedes Amtsgericht
wird in Abteilungen eingeteilt, abhängig
von der Natur der Fälle, über die
entschieden wird.
Amtssprache [Gjuhë zyrtare; Službeni
jezik; Official language] - Die Amtsspra-
che ist die Sprache, die von staatlichen
und öffentlichen Institutionen eines
Staates verwendet wird. In Kosovo ist die
albanische und serbische Sprache mit ih-
ren Alphabeten Amtssprache auf zen-
traler und lokaler Ebene und genießen
den gleichen Rang in den staatlichen In-
stitutionen (Art. 5 der Verfassung des
Kosovo). Auf lokaler Ebene, in den Ge-
meinden, in denen eine Gemeinschaft
lebt, deren Muttersprache nicht albanisch
oder serbisch ist und diese Gemeinschaft
mehr als drei Prozent der allgemeinen
Bevölkerung der Gemeinde stellt, gilt die
Sprache dieser Gemeinschaft als
Amtssprache auf lokaler Ebene und ge-
nießt den gleichen Rang bei der Ver-
wendung der Sprache (Art. 2 des Ge-
setzes über die Verwendung von Spra-
chen).
Analogie [Analogjia; Analogija; Analo-
gy] - Aufgrund der Vielfalt der Umstände
und Sachverhaltskonstellationen kann es
vorkommen, dass für eine bestimmte
Sachverhaltskonstellation keine ein-
schlägigen Rechtsnormen vorgesehen
sind. Wenn eine Rechtsnorm nicht mit
Hilfe der Auslegung auf einen Tat-
bestand angewandt werden kann, muss
dieser Sachverhalt mit Hilfe der Analogie
gelöst werden. Um die Analogie an-
wenden zu dürfen, müssen zwei grund-
legende Bedingungen erfüllt werden:
Zum einen bedarf es einer Regelungs-
946
lücke bezogen auf den vorliegenden Fall
und die anzuwendende Rechtsnorm muss
einen ähnlichen und vergleichbaren
Sachverhalt regeln.
Angebot [Oferta; Ponuda; Offer] - Zur
Vertragsschließung sind zwei überein-
stimmende Willenserklärungen von zwei
Parteien notwendig. Das Angebot ist ein
Vorschlag, also eine Willenserklärung
einer Person zur Vertragsschließung mit
einer anderen Person, wobei die Ver-
tragsschließung von der Annahme des
Angebots abhaengt. Um wirksam zu sein,
muss das Angebot der anderen Partei
zugehen.
Ankündigung [Lajmërimi; Objava; No-
tification] - Siehe: Meldung.
Antrag [Propozimi; Predlog; Proposal] -
Der Antrag stellt im Zivilprozess den
ersten Verfahrensschritt dar, mit dem das
Verfahren der freiwilligen Gerichts-
barkeit (Art. 4 AußVG) und Insol-
venzverfahren (Art. 1 Insolvenzgesetz) in
Gang gesetzt wird. In beiden Verfahren
gilt der Grundsatz der Disponibilität, also
ohne Antrag kein Verfahren.
Antrag auf Schutz der
Gezetzmäßigkeit [Kërkesa për mbrojtjen
e ligjshmërisë; Zahtev za zaštitu zakoni-
tosti; Request for protection of legality] -
Der Antrag auf Schutz der Recht-
mäßigkeit ist ein außerordentliches
Rechtsmittel zur Anfechtung einer
Entscheidung (Art. 245 ff. GüStV). Die
Besonderheit dieses Rechtsbehelfs
besteht darin, dass dieses Rechtsmittel
nur vom Staatsanwalt von Amts wegen
oder auf Initiative der Partei innerhalb
von 30 Tagen nach Entgegennahme des
rechtskräftigen Urteils gestellt werden
kann. Wenn auch nicht ausdrücklich im
Gesetz erwähnt entscheidet über solche
Anträge nur der oberste Gerichtshof. Das
Gericht bewertet nur die im Antrag
erwähnten Gründe, die gesetzlich
vorgesehen sind. Im Allgemeinen gibt es
bezüglich dieses Rechtsmittels verfas-
sungsrechtliche Zweifel, da dieses
Rechtsmittel nur die Staatsanwaltschaft
einlegen darf und nicht die Partei selbst.
Antragsgegner [Kundërshtari i Propo-
zuesit; Protivnik predlagača; Opponent of
proposer] - Der Antragsgegner ist die
Partei in einem Verfahren der freiwilli-
gen Gerichtsbarkeit, gegen die ein Antrag
gestellt wurde sowie die Person, gegen
die ein Vollstreckungsverfahren be-
gonnen wurde; Als Antragsgegner im
Vollstreckungsverfahren wird der
Schuldner bezeichnet.
Antragsteller [Propozuesi; Predlagač;
Proposer] - Antragsteller ist das
Rechtssubjekt, dass im Verfahren der
freiwilligen Gerichtsbarkeit den Antrag
stellt. Siehe: Antrag. Im Insolvenzverfah-
ren wird der Antragsteller als Insolvenzg-
läubiger bezeichnet.
Anwaltschaft [Avokatia; Advokatura;
The Bar] - Die Anwaltschaft ist ein
ausdrücklich vorgesehener und mit dem
Rechtsanwaltsgesetz geregelter profes-
sioneller Beruf (Art. 4 An-
waltschaftssgesetz). Die Rechtsan-
waltschaft ist ein freier und unabhängiger
Beruf zur Anbietung von Rechtsbera-
tung. Das Gesetz regelt nicht ausdrück-
lich, dass dieser Beruf ein Organ der
Rechtspflege ist, was automatisch bedeu-
ten würde, dass der Rechtsanwalt Rechte,
aber auch Pflichten in der Rechtsordnung
hat. Dass die Anwaltschaft ein Organ der
Rechtspflege ist, ergibt sich jedoch aus
dem Sinn des Anwaltschaftssgesetzes
und ausdrücklich aus der Verfassung, die
die Anwaltschaft als “unabhängige”
Berufsausübung unter Beachtung der
rechtlichen und verfassungsmäßigen
Ordnung der Republik Kosovo definiert
(siehe Art. 111 VRK).
Anwaltskammer des Kosovo [Oda e
Avokatëve të Kosovës; Advokatska ko-
mora Kosova; Kosovo Chamber of Ad-
vocates] - Die Kammer ist eine fachliche
Organisation der Rechtsanwälte, die
öffentliche Befugnisse in Bezug auf die
Tätigkeit des Rechtsanwaltsberufs ausübt
(siehe insbesondere Art. 41 bis 47 des
Gesetzes über die Anwaltskammer).
Jeder Rechtsanwalt ist verpflichtet, sich
in der Kammer zu registrieren. Die
Kammer ist zuständig für die Erteilung,
Erlangung und Änderung der An-
waltslizenz zur Ausübung des Anwalts-
berufes durch einen Rechtsanwalt, sowie
für alle anderen mit dem Beruf des
Rechtsanwalts verbundenen beruflichen
Angelegenheiten. Die Kammer hat ihren
Sitz in Pristina und übt ihre Befugnisse
durch ihre besonderen Organe aus.
Anweisung [Asignacioni; Asignacija;
Assignment] - Die Anweisung ist ein
schuldrechtliches Institut bzw. ein
Namenspapier. Die Anweisung kann
auch als “Zuweisung” bezeichnet
werden. Der Anweisende weist eine an-
dere Person, den Angewiesenen an, eine
Leistung im eigenen Namen an einen
Dritten, den Anweisungsempfänger zu
erbringen und ermächtigt ihn, dies in
seinem eigenen Namen vorzunehmen.
(Art. 1032 SchVG).
Anweisung [Urdhri; Nalog; Order] - Die
Anweisung ist ein schuldrechtliches Ver-
hältnis (Art. 763 ff. SchVG), die den
Auftragnehmer verpflichtet, Leistung-
en/Rechtsgeschäfte für den Auftraggeber
zu übernehmen. Der Auftraggeber ist
grundsätzlich verpflichtet, den Auftrag-
nehmer für die von ihm geleistete Arbeit
zu bezahlen.
947
Äquivalenz der Leistungen [Ekuivalen-
za e prestimeve; Ekvivalentnost obaveza;
Equality of obligations] - In einem
Rechtsverhältnis sind die Parteien gleich
und sollten als solche auch im Hinblick
auf ihre gegenseitigen Verpflichtungen
zueinander behandelt werden (Art. 7 des
SchVG).
Arrondierung [Arondimi; Arondacija;
Land consolidation] - Die Arrondierung
stellt hauptsächlich ein der Vergangen-
heit angehörendes kataster-rechtliches
Verfahren dar, wonach private Land-
flächen, die von staatlichen Landflächen
umgeben waren, verstaatlicht wurden
und der Privateigentümer mit einer an-
deren Landfläche außerhalb der staat-
lichen Flächen entschädigt wurde.
Ars Boni et aequi - Die Kunst des Guten
und Gerechten. Dies ist eine Definition
des Begriffs Recht vom berühmten
römischen Juristen Celsus; Siehe: Di-
gesten, D 1, 1, 1.
Aufenthalt [Vendqëndrimi; Boravište;
Emplacement] - Der Aufenthalt ist der
Ort, an dem sich ein Bürger vorüberge-
hend aufgrund von Arbeit, Ausbildung
oder anderen Gründen aufhält. Bürger,
die sich vorübergehend in Einrichtungen
wie Ferienhäusern, Wohnungen oder an-
deren Einrichtungen aufhalten, sollten
sich bei der jeweils zuständigen Stelle
jeweils benachrichtigt werden, dass sie
den (Standesämtern im jeweiligen Ge-
meindegebiet) registrieren bzw. ab-
melden, wenn sie beabsichtigen, sich an
diesem Ort länger als 60 Tage aufzuhal-
ten (Art. 10 Aufenthaltsgesetzes).
Aufforderung zur Abgabe eines Ange-
bots [Ftesë për ofertë; Poziv za ponudu;
Invitation to bid] - Bei der Aufforderung
zur Abgabe eines Angebots handelt es
sich um kein Angebot, jedoch um eine
Aufforderung, Angebote abzugeben; die
948
Partei, die eine Aufforderung abgibt, will
keine Rechtsfolgen in Form von recht-
lichen Verpflichtungen herbeiführen.
Beispiele einer Aufforderung stellen An-
gebot eines beliebigen Art. zum Verkauf
in der Zeitung, Internet, Warenpräsenta-
tion im Schaufenster, usw. dar. Das
SchVG erkennt die invitatio ad oferen-
dum indirekt als Angebot an (Art. 22
SchVG).
Aufgebot [Tender; Ponuda; Tender] -
Siehe: Versteigerung.
Auflösung der Ehe [Shuarja e martesës;
Prestanak braka; Dissolution of matrimo-
ny] - Eine vor der zuständigen Stelle
rechtmäßig eingegangene Ehe kann nur
durch eine wirksame gerichtliche
Entscheidung beendet werden. Die Ehe
kann auf vier verschiedene Arten beendet
werden: 1. mit dem Tod des Ehepartners;
2. mit der Erklärung des vermissten
Ehepartners als verstorben; 3. Annullier-
ung; und 4. Scheidung;
- Mit dem Tod des Ehepartners [me
vdekjen e bashkëshortit; smrću su-
pružnika; with the death of the con-
sort] - Dies ist die Art der Beendigung
der Ehe auf der Grundlage eines natür-
lichen Ereignisses (außerhalb des
menschlichen Willens). Formal ist
Grundlage der Eheauflösung mit dem
Tod eines Ehegatten der Todesfall, der
von einer kommunalen Behörde im
Rahmen eines Verwaltungsverfahrens
im Sterberegister niedergeschrieben
wird.
- Mit der Erklärung des vermissten
Ehepartners als verstorben [me
shpalljen e bashkëshortit të zhdukur si
të vdekur; proglašavanje nestalog su-
pružnika umrlim; the announcement of
the missing consort deceased] - Dies
wird auch als Auflösung der Ehe
gegen den Willen des Ehepartners
 verstanden. Für die Erklärung und
Bekanntgabe des verschwundenen
Ehepartners als verstorben wird das
Verfahren der freiwilligen Gerichts-
barkeit (Art. 59 FGG) eingeleitet,
welches mit einer gerichtlichen Erklä-
rung des vermissten Ehepartners als
verstorben beendet ist; Diese
Entscheidung dient als Grundlage für
die Auflösung der Ehe. Wird der
verschwundene Ehepartner für tot
erklärt wird, wird die Ehe zu dem
Tage aufgelöst, an dem der Tod des
verschwundenen Ehepartners durch
eine rechtskräftige Entscheidung bes-
timmt wird (Art. 60 Abs. 4 FG);
- Durch Anullierung [me anulim;
poništenjem; with annulment] - Durch
die Annullierung wird eine Ehe
beendet, wenn zum Zeitpunkt ihrer
Eingehung ein Eheverbot existierte.
Solche Eheverbote sind: Der Ehegatte
ist nicht handlungsfähig; Die Ehe
wurde zwischen verwandten Personen
geschlossen (Art. 64 FG); Angst,
Gewalt, Drohung, Täuschung und Ir-
rtum (Art. 63 und 65 FG); eine bereits
bestehende Ehe (Art. 62.1 FG);
Zwecklosigkeit (Art. 66 FG). Das Ver-
fahren, das anlässlich der Annullier-
ung der Ehe stattfindet, ist ein
streitiges Verfahren und wird mit
einem Antrag eingeleitet, während die
Ehe durch Urteil beendet wird. Perso-
nen, die aus den oben genannten
Gründen einen Antrag auf Aufhebung
der Ehe erheben können, sind die Ehe-
gatten, der Staatsanwalt und alle an-
deren Personen, die ein unmittelbar
rechtliches Interesse an der Aufhebung
der Ehe haben;
- Durch Scheidung [me shkurorëzim;
razvodom; with the death of the con-
sort] - Scheidung ist die Auflösung der
Ehe durch eine gerichtliche Entschei-
dung. Die Scheidung bezieht sich auf
die Auflösung einer gültigen Ehe. Das
Verfahren, das anlässlich der Schei-
dung stattfindet, ist ein streitiges Ver-
fahren, das mit einer Klage (entweder
einseitig oder im gegenseitigen Ein-
vernehmen der beiden Ehegatten)
eingeleitet wird und mit einem Urteil
endet. Der Ehegatte kann die Schei-
dung beantragen, wenn die eheliche
Beziehung ernsthaft oder dauerhaft
gestört ist oder aus anderen Gründen
unwiederbringlich nicht weitergeführt
werden kann. Scheidungsursachen
können unter anderem sein: uner-
trägliches Eheleben, Ehebruch, Straf-
taten gegen das Leben des Ehepart-
ners, schwere Misshandlung, un-
heilbare psychische Erkrankungen und
anhaltende Handlungsunfähigkeit,
Beendigung des tatsächlichen ge-
meinsamen Ehelebens für mehr als ein
Jahr oder eine Scheidung im gegensei-
tigen Einvernehmen (Art. 69 FG);
- Aufhebung der faktischen (nicht-
ehelichen) Gemeinschaft [Shuarja e
bashkësisë faktike (jashtëmartesore);
Prestanak faktičke zajednice (van-
bračne zajednice); Dissolution of fac-
tual community (out of matrimony)] -
Die außereheliche oder faktische Le-
bensgemeinschaft endet mit der Tatsa-
che, dass das gemeinsame Leben
nicht-ehelicher Partner nicht mehr
stattfindet und nicht mehr fortgeführt
wird. Um eine faktische Gemeinschaft
oder nicht-eheliche Lebensgemein-
schaft aufzulösen bedarf es daher
keinem förmlichen Rechtsakt durch
staatliche Organe (Art. 61 FG).
Aufrechnung [Kompensimi; Kompen-
zacija; Sett-of] - Die Aufrechnung stellt
eine Möglichkeit oder einen Grund zur
949
Beendigung eines Schuldverhältnisses
und des Erlöschens der Schuld selbst dar
(Art. 317 SchVG). Die Aufrechnung ist
möglich, wenn der Schuldner dies erklärt
und die vorgesehenen Bedingungen
erfüllt sind. Zur Gültigkeit der Aufrech-
nung müssen folgende Bedingungen
erfüllt werden: das Vorliegen einer
Aufrechnungslage (Gegenseitigkeit und
Ähnlichkeit der Forderungen, Gegen-
forderung des Schuldners muss fällig
sein), die Erklärung der Aufrechnung
durch den Schuldner und die Aufrech-
nung darf nicht verboten sein.
Aufschiebend (Effekt) [Suspenziv
(efekti); Suspenzivan (efekat); Suspense
(effect)] - Mit dem aufschiebenden
Effekt wird der aufschiebende Charakter
eines Rechtsmittels verstanden. Einige
Rechtsmittel wirken aufschiebend, so
dass die Entscheidung erst rechtskräftig
wird, wenn auch über das Rechtsmittel
entschieden wird, z.B. die Berufung
gegen ein Urteil hat aufschiebende Wir-
kung (Art. 176 GüStV), während die Re-
vision keinen aufschiebenden Charakter
hat (siehe Art. 213 GüStV).
Augenschein [Këqyrja në vend; Uviđaj;
Spot observation] - Der Augenschein ist
ein gesetzlich vorgesehenes Beweismittel
im Zivilprozessrecht (Art. 236 ff.
GüStV). Der Augenschein als Be-
weismittel bedeutet die sinnliche
Wahrnehmung durch den Hör- und
Sehsinn eines Gegenstandes/Vorgangs
durch das Gericht. Der Augenschein
kann auch unter Beteiligung eines Sach-
verständigen erfolgen; Ein
Gerichtsprotokoll über die Einführung
dieses Beweismittel muss immer erstellt
werden. Typische Fälle des Augen-
scheins sind der Augenschein bei di-
versen Unfällen, Naturereignissen oder
bei Besitzstörung.
950
Ausländische Gesellschaft [Shoqëri e
huaj tregtare; Inostrano poslovno
društvo; Foreign Business Organization]
- Die ausländische Gesellschaft ist ein
allgemeiner Begriff, der ein Unterneh-
men bezeichnet, das nach einem Recht
außerhalb des Kosovo gegründet wurde,
derzeit existiert und nach diesem
(ausländischen) Recht berechtigt ist, eine
gewerbliche Tätigkeit in diesem
Hoheitsgebiet auszuüben. Ein Außen-
handelsunternehmen darf gemäß Un-
ternehmensgesetz ebenso wie die Ges-
chäftsorganisation des Kosovo kommer-
zielle Tätigkeiten im Kosovo ausüben,
jedoch nur, wenn es zuvor als Außen-
handelsunternehmen bei der Agentur für
die Registrierung von Unternehmen in
Kosovo registriert ist und die Kriterien
nach Art. 37 Unternehmensgesetz erfüllt.
Auslegung [Interpretimi; Tumačenje; In-
terpretation] - Unter Auslegung verstehen
wir die Kommentierung unddie Klärung
der Bedeutung einer Norm oder recht-
liche Regel. Die Bedeutung bzw. die Er-
mittlung des Sinnes einer Norm erfolgt
durch verschiedene Methoden in fol-
gender Reihenfolge: grammatikalische
Auslegung (die Auslegung beginnt mit
der Klärung der Bedeutung der Wörter,
also des Textes); systematische
Auslegung (der Begriff oder die Regeln
werden unter Berücksichtigung der
gesamten Rechtsordnung interpretiert);
historische Auslegung (es wird die Ab-
sicht des Gesetzgebers ermittelt, eine sol-
che Norm zu erlassen); teleologische
Auslegung (wird für gewöhnlich bei der
Interpretation alter Normen angewandt
im Hinblick auf deren Sinn in gegenwär-
tiger Zeit); Auslegung durch EU-
Rechtsvorschriften, internationale
verbindliche Rechtsvorschriften (z.B.
CISG) sowie die Auslegung durch Ver-
gleich mit anderen Rechtsnormen anderer
Rechtsordnungen. Abhängig von den
Subjekten, die eine Auslegung vorneh-
men, wird unterscheiden zwischen der
authentischen Auslegung, gerichtlichen
Auslegung und der Auslegung durch die
Doktrin. Zusätzlich zur Auslegung einer
Norm ist es in der Praxis oft notwendig,
die Verträge, genauer gesagt die Wil-
lenserklärungen auszulegen. Für diese
gelten andere Regeln, um den Willen der
Partei gerecht zu werden.
Auslobung Premtimi publik; Javno
obećanje; Promise of reward] - Eine
Auslobung im zivilrechtlichen Sinne
stellt ein bindendes Versprechen dar und
ist ein Rechtsinstitut und Rechtsquelle
des Schuldrechts. Die Auslobung stellt
eine einseitige Willenserklärung einer
Person dar, welche an eine unbestimmte
Anzahl von Personen gerichtet ist, und
durch die sich der Erklärende
verpflichtet, die Belohnung oder das
Geschenk an denjenigen zu zahlen, der
eine Handlung vornimmt bzw. ein Erfolg
herbeiführt. Gemäß SchVG ist die
Auslobung durch öffentliche
Bekanntmachung, wonach eine Be-
lohnung für die Person versprochen wird,
die eine Handlung vornimmt oder einen
Erfolg herbeiführt, zur Zahlung der Be-
lohnung verpflichtet. Der Erklärende der
Auslobung eines Wettbewerbs ist
verpflichtet die Frist für den Wettbewerb
festzulegen; Geschieht dies nicht, ist
jeder, der am Wettbewerb teilnehmen
will befugt, vom Gericht eine
Fristsetzung des Wettbewerbs zu
beantragen (Art. 212).
Ausschluss des Richters [Përjashtimi i
gjyqtarit; Izuzeće sudije; Exclusion of
judge] - Der Ausschluss des Richters ist
geboten, wenn objektive Tatsa-
chenbestehen, die Einfluss auf die Un-
parteilichkeit und Objektivität des Rich-
ters in einem Gerichtsprozess haben. Das
Gesetz macht keine begriffliche, sondern
eine inhaltliche Unterscheidung zwischen
dem Ausschluss und der Ablehnung des
Richters. Der Ausschluss erfolgt ex offi-
cio, wenn die objektiven Umstände geg-
eben sind mit der Folge, dass der Richter
vom Prozess ausgeschlossen wird. Hat
ein Richter, der kraft Gesetzes vom
Prozess ausgeschlossen werden müsste,
an dem Verfahren mitgewirkt, so stellt
die mögliche getroffene Entscheidung
von diesem Richter eine Verletzung der
Verfahrensvorschriften dar. Eine unter
solchen Umständen getroffene Entschei-
dung ist immer für nichtig zu erklären
(Art. 67 a- f, Art. 182 GüStV). Die
Ablehnung stellt den Ausschluss des
Richters aus einem Verfahren dar und er-
folgt nach Antrag einer Prozesspartei.
Hat die Partei während des Verfahrens
einen solchen Antrag nicht gestellt, kann
es auch im Berufungsverfahren die
Berufung gegen das Urteil nicht auf diese
Gründe stützen (Art. 67 g, Art. 182
GüStV).
Ausschlussfrist/Preklusionsfrist [Afati
prekluziv; Prekluzivni rok; Preclusive
deadline] - Eine Ausschlussfrist ist eine
strenge gesetzlich festgesetzte Frist. Die
Ausschlussfrist meint eine Frist, in-
nerhalb derer Ansprüche geltend oder
Handlungen durchgeführt werden kön-
nen, was nach deren Ablauf nicht mehr
möglich ist.
Außerkraftsetzung [Abrogim; Abro-
gacija; Abrogation] - Annullierung oder
Aufhebung. Außerkraftsetzung bedeutet
die allgemeine Aufhebung eines Ge-
setzes, Vertrags oder Vereinbarung durch
eine formelle oder autoritäre Handlung,
mit dem Ziel, das Gesetz, den Vertrag
oder die Vereinbarung außer Kraft zu
951
setzen. Der Begriff ähnelt der Deroga-
tion. Siehe Derogation.
Authentische Urkunde [Dokumenti i
besueshëm; Verodostojni dokument; Au-
thentic document] - Das Voll-
streckungsorgan kann nicht nur die Voll-
streckung des Vollstreckungstitel anord-
nen (Art. 22 VVG), sondern auch für
sogenannte weitere Vollstreckungstitel
(Art. 21, 29 VVG). Als weitere Voll-
streckungstitel im Sinne des Gesetzes
gelten Wechsel- und Scheckscheine,
Auszüge und verifizierte Rechnungen für
kommunale Dienstleistungsgebühren, die
gesetzlich als öffentliche Dokumente gel-
ten (z. B. Notardokumente oder Doku-
mente von privaten Vollstreckungsagen-
ten).
B Regel eines Vertrags, abhängt. Gemäß
Bank [Banka; Banka; Bank] - Eine Bank
ist ein Unternehmen, das eine gewerbli-
che Tätigkeit ausübt, überwiegend im Fi-
nanzsektor tätig ist und größtensteils mit
privatem Kapital gegründet wird. Die
wichtigste Rechtsquelle des Banken-
rechts ist das Gesetz über Banken,
Mikrofinanzinstitutionen und Nicht-
Banken-institutionen (Jahr 2012).
Bankbürgschaft [Garancioni bankar;
Bankarski garancije; Bank guarantees] -
Die Bankbürgschaft ist ein Versprechen,
mit der sich die Bank verpflichtet, nach
Zahlungsfrist dem Gläubiger (Auftrag-
nehmer) seines Kunden (Auftraggeber)
eine Forderung zu erfüllen, wenn sein
Kunde nicht in der Lage ist, seiner
Verpflichtung nachzukommen; dies im-
mer unter den Bedingungen, die in der
Bankbürgschaft festgelegt sind. Eine
Bankbürgschaft begründet einen höheren
Grad an Sicherheit für den Gläubiger,
wodurch wirtschaftliche und rechtliche
Geschäfte signifikant erleichtert werden.
952
Bauvertrag [Ndërtimi; Izgradnja; Con-
struction] - Der Bauvertrag ist ein schul-
drechtliches Verhältnis, gemäß dessen
der Auftragnehmer verpflichtet ist, ein
Objekt (z. B. Gebäude, Straße, Deich
usw.) für den Besteller zu errichten. Für
den Bauvertrag gelten entsprechend der
Vorschriften des Werkvertrags, wenn ge-
setzlich nichts anderes vorgesehen ist. Im
Unterschied zum Werkvertrag muss der
Bauvertrag schriftlich geschlossen
werden. Für diesen Vertrag gelten die
Vorschriften des Art. 645 SchVG.
Bedingung (des Rechtsgeschäfts)
[Kushti (i punës juridke); Bedingung
(pravnog posla); Condition (of legal
transaction)] - Die Bedingung ist ein un-
sicheres Ereignis, von deren Eintreten der
Abschluss eines Rechtsgeschäfts, in der
dem Grundsatz der Privatautonomie ha-
ben Rechtssubjekte das Recht, die Ver-
tragsschließung an eine Bedingung zu
knüpfen (Art. 59 ff. SchVG). Somit
hängt die Schließung einer Vereinbarung
vom (Nicht)Eintreten eines zukünftigen
Ereignisses ab. Die Bedingung sollte er-
laubt sein und nicht im Widerspruch zur
öffentlichen Ordnung und Moral sowie
kategorischen Bestimmungen stehen. Ein
Fallbeispiel stellt das Versprechen des
Onkels an seinen Neffen dar, ihm einen
Wagen zu kaufen, wenn der Neffe das
Studium mit Prädikatsexamen beendet.
Befagenheit des Richters [Rrekuizimi i
gjyqtarit; Izuzeće sudije; Recusal oj
judge] - Siehe: Ausschluss des Richters.
Begründung [Arsyetimi; Obrazloženje;
Reasoning] - Siehe:
Urteil/Urteilsbegründung.
Behörde [Autoritet publik; Javni organ;
Public authority] - Behörden sind alle
öffentlichen Organe, Behörden oder
Agenturen, die nach dem kosovarischen
Recht eine öffentliche Gewalt ausüben
oder über öffentliche gesetzgeberische,
exekutive, administrative oder richterli-
che Befugnisse verfügen, sowie jede Ab-
teilung, Untereinheit dieser Organe,
Behörden oder öffentlichen Agenturen.
Beklagter [Padituri (i); Tuženi; Re-
spondent] - Als Beklagter gilt die Partei
im Zivilprozess, gegen die eine Klage
vor Gericht erhoben wurde. Wer Beklag-
ter ist bestimmt sich nach dem formellen
Begriff, wonach als Beklagter die in der
Klage benannte Person gilt.
Beleidigung [Fyerja; Uvreda; Insult] -
Eine Beleidigung ist eine Aussage, ein
Verhalten oder die Veröffentlichung
einer Aussage gegenüber einer anderen
Person mit dem Ziel, diese Person ab-
zuwerten oder ihren Ruf zu beschädigen.
Der Gegenstand der Beleidigung sind die
Persönlichkeit und Ehre einer Person. Im
Kosovo wurde diese Tat der Beleidigung
gerade entkriminalisiert, d.h. sie stellt
keine Straftat dar gemäß Strafgesetzbuch.
In diesem Zusammenhang wurde jedoch
das Gesetz gegen Verleumdung und
Beleidigung erlassen. Mit dem Erlass di-
eses Gesetzes kann die Verletzung der
Ehre und Ansehen einer Person nicht
strafrechtlich verfolgt werden, jedoch hat
die durch Beleidigung geschädigte Per-
son das Recht, auf immateriellen und ma-
teriellen Schadenersatz vor einem Zivil-
gericht zu klagen. Nur Privatpersonen
haben das Recht, auf Schadensersatz we-
gen Beleidigung zu klagen. Amtsträgern
wird der Anspruch auf Schadenersatz
wegen Beleidigung nicht anerkannt;
werden sie jedoch in ihrer persönlichen
Eigenschaft beleidigt, so gilt dieses Recht
auch für sie, mit der Bedingung, dass sie
die Klage als Privatperson vor Gericht
einreichen.
Beneficum - Siehe: Vertrag zugunsten
Dritter.
Benutzung [Shfrytëzimi; Korišćenje;
Usage] - Die Benutzung ist ein allge-
meiner Begriff, der sich auf die Ver-
wendung eines Objekts bezieht.
Berechtigtes Interesse [Interes i
ligjshëm; Legitimni interes; Legitimate
interest] - Ein berechtigtes Interesse ist
das Interesse, das kraft Gesetzes zuvor
als solches festgelegt und vorgesehen ist.
Z. B. das berechtigte Interesse bei En-
teignung. Siehe: Enteignung.
Bereicherung ohne Rechtsgrund [Be-
gatimi pa shkak; Bogaćenje bez uzroka;
Groundless enrichment] - Siehe: Un-
gerechtfertigte Bereicherung.
Berichterstatter (Gericht) [Relatori;
Sudija izvestitelj; Relevanat judge] -
Gerichtsberichterstatter. Dieser ist ein
Mitglied einer Gerichtskammer, der die
Akte zur Verhandlung und Entscheidung
vorbereitet. Er verfasst, in der Regel, den
Vorschlag der Entscheidung (siehe Art.
189 të GüStVG).
Berufsrichter [Gjykatës profesional;
Profesionalni sudija; Professional Judge]
- Richter als Teil der Judikative können
Berufsrichter oder ehrenamtliche Richter
(Laienrichter) sein. Im Kosovo sind die
Richter hauptsächlich und in der Regel
Berufsrichter. Ehrenamtliche Richter sind
nur in familien- und eherechtlichen
Gerichtsverfahren vorgesehen (Art. 75
FG). Um zum Richter ernannt zu werden,
müssen strenge Bedingungen erfüllt
werden, die in der Verfassung (Art. 102
ff. VRK), dem Gesetz über die Gerichte
(Art. 26 ff.) und dem Gesetz über das
Richterrat Kosovo vorgesehen sind.
Berufung [Ankesa; Žalba; Appeal] - Die
Berufung ist ein Rechtsmittel zur
Anfechtung gerichtlicher oder behörd-
licher Entscheidungen und ist statthaft in
953
jeder Verfahrensart. Im Zivilverfahren ist
die Berufung gegen Entscheidungen des
Gerichtes erster Instanz wegen der Ver-
letzung von Verfahrensvorschriften, der
fehlerhaften Feststellung des Tat-
bestandes sowie der fehlerhaften Anwen-
dung materieller Rechtsvorschriften (Art.
182 GüStV) statthaft. Die Berufung hat
aufschiebende Wirkung und muss schrift-
lich innerhalb der gesetzlichen Frist - in
der Regel 15 Tage - eingereicht werden
(Art. 176 ff. GüStV). Im Berufungsver-
fahren werden grundsätzlich nur die
Tatsachen und Beweismittel beurteilt, die
im erstinstanzlichen Gericht (Art. 180
GüStV) vorgetragen und behandelt
wurden. Das Berufungsgericht prüft die
Berufung nach dem Verfügungsgrund-
satz/Dispositionsmaxime nur in den
Grenzen der Berufung, außer wenn das
Gericht von Amts wegen noch anderer
Gründe prüft (siehe Art. 194 GüStV). Die
Berufung ist ebenfalls in der freiwilligen
Gerichtsbarkeit (Art. 17 ff. GüStV) und
im Vollstreckungsverfahren (Art. 67 ff.
GüStV) vorgesehen.
Berufungsgericht [Gjykata e Apelit;
Apelacioni sud; Court of Appeals] - Das
Berufungsgericht ist ein Gericht zweiter
Instanz, das nach Berufung über die
Entscheidungen des Gerichts erster In-
stanz, des Amtsgerichts entscheidet. Es
gibt nur ein Berufungsgericht mit Sitz in
Pristina, das zuständig ist für das ganze
Gebiet des Kosovo. Die Entscheidungen
werden in Spruchkörpern von drei
Berufungsrichtern getroffen. Auch das
Berufungsgericht ist in verschiedenen
Abteilungen unterteilt (siehe Art. 17-20
GG).
Berufungskammer der kosovarischen
Eigentumsagentur [Kolegji i Apelit të
Agjencionit Kosovar të Pronës; Žalbeno
veće Kosovske Agencije za Imovinu;
954
Appellate Panel of the Kosovo Property
Agency] - Siehe: Oberster Gerichtshof
des Kosovo.
Bescheinigung [Dëftesa; Potvrda; Ac-
knowledgment] - Siehe: Bescheinigung
des Schriftverkehrs.
Bescheinigung des Schriftverkehrs
[Dërgimi i shkresave; Communication
acknowledgment] - Siehe: Zustellung-
surkunde.
Beschlagnahme [Sekuestrimi; Zaplena;
Sequestration] - Die Beschlagnahme ist
ein Institut des Vollstreckungsrecht, und
umfasst die Registrierung und den
Erwerb von Gegenständen und Rechten
des Schuldners, um die Forderungen des
Gläubigers gewaltsam durchzusetzen
(Art. 86 ff. VGG). Der Prozess der Real-
isierung des Antrags des Gläubigers im
Vollstreckungsverfahren nach dem Erlass
der Entscheidung durchläuft in der Regel
die Registrierung, Inventarisierung, Bes-
chlagnahme und den Verkauf von Ge-
genständen (bewegliche oder unbewegli-
che Sachen). Das Verfahren der Bes-
chlagnahme hängt von der Art der Voll-
streckung ab (z. B. Verkauf von Immo-
bilien, Ausführung auf Bankkonten
usw.). Die Beschlagnahme begründet das
Recht des Gläubigers auf Verpfändung
des Eigentums des Schuldners.
Beschluss [Aktvendim; Rešenje; Ruling]
- Ein Beschluss ist eine Entscheidung,
die von einem Gericht oder einer anderen
öffentlichen Behörden erlassen wird. Im
Zivilprozess entscheidet das Gericht mit
einem Beschluss über nebensächliche
Angelegenheiten wie z. B. die Entschei-
dung zur Einberufung der Sitzung oder
über die Verfahrenskosten. Über die
Hauptsache entscheidet das Gericht mit
einem Beschluss nur bei Besitzstörung
und einem diesbezüglich speziellen strit-
tigen Verfahren (siehe Art. 142 GüStV).
Mit einem Beschluss wird zudem in der
Hauptsache der freiwilligen Gerichts-
barkeit, im Insolvenzverfahren und im
Vollstreckungsverfahren entschieden.
Besitz [Posedimi; Pravo državine; Pos-
session] - Der Besitz ist gesetzlich (Art.
104 GüEdR) als faktische Herrschaft
über eine Sache definiert. Der Besitz ist
vom Eigentum strikt zu unterscheiden,
auch wenn normalerweise (es gibt auch
Ausnahmen) der Eigentümer auch Be-
sitzer ist. Z. B. ist der Vermieter eines
Hauses mittelbarer Besitzer, während der
Mieter Besitzmittler, also unmittelbarere
Besitzer ist. Der Besitz ist eine Tatsache,
aber seit dem römischen Recht wird die
Diskussion geführt, ob es sich auch um
ein Recht handelt. Um Besitz zu begrün-
den, muss eine tatsächliche Herrschaft
über die Sache gegründet werden. Ob für
den Besitz auch der Wille als
Voraussetzung benötigt wird, ist diskuta-
bel. Im österreichischen Recht besagt die
herrschende Meinung, dass für den Be-
sitz auch ein Besitzwille vorhanden sein
muss. Dem schweizerischen Recht
genügt die faktische Herrschaft. so auch
im römischen Recht. Das deutsche Recht
vertritt verschiedene Meinungen. Die
herrschende Meinung vertritt jedoch die
Voraussetzung des Besitzwillens beim
unmittelbaren Besitz. Im kosovarischen
Recht ist dieses Problem wenig diskutiert
worden. Unserer Meinung nach muss der
Besitzwille Voraussetzung für die Grün-
dung des Besitzverhältnisses sein, da sich
die kosovarischen Vorschriften über den
Besitz am deutschen Recht orientiert ha-
ben. Der Besitzschutz ist in verschie-
denen Vorschriften geregelt (siehe Art.
112, 113 GüEdR). Besitzer kann jede
Person sein, also auch handlungsunfähige
Personen, da die Vorschriften sich an der
faktischen Herrschaft und nicht der
Handlungsfähigkeit der Person orien-
tieren. Besitz durch Vertretung ist nicht
möglich, da die Voraussetzung der
tatsächlichen Herrschaftsausübung an der
Sache dies nicht ermöglichen. Es gibt
verschiedene Arten des Besitzes: unmit-
telbarer Besitz, mittelbarer Besitz sowie
Mitbesitz.
- Unmittelbarer Besitz [posedimi direkt;
direktno pravo na državinu; co-
possession] - unmittelbarer Besitz ist
die direkte Herrschaftsausübung über
eine Sache durch den Besitzer;
- Mittelbarer Besitz [posedimi indirekt;
posredno pravo na državinu; shared
possession] - mittelbarer Besitz ist die
tatsächliche Herrschaftsausübung an
einer Sache durch einen Dritten, d.h.
der Dritte übt die unmittelbare
Herrschaft auf den Besitz für den mit-
telbaren Besitzer aus. So ein Verhält-
nis findet sich in einem Mietverhält-
nis, wo der Eigentümer als Vermieter
die Sache an einen anderen vermietet.
Somit ist der Vermieter der mittelbare
Besitzer, während der Mieter den un-
mittelbaren Besitzer darstellt. Als mit-
telbare Besitzer gelten auch Personen,
die ihre Sachen auf Grundlage eines
Pfand- oder Lagervertrags oder ander-
er Rechtsgeschäfte an eine Person
übergeben;
- Mitbesitz [Bashkëposedimi;
sudržavina; Co-possession] - Unter
Mitbesitz versteht man die tatsächliche
Herrschaftsausübung auf einer Sache
durch zwei oder mehreren Personen
gleichzeitig, die dies unter nachvoll-
ziehbaren oder zu berechnenden Pa-
rameter ausüben;
- Gemeinschaftlicher Besitz [posedimi i
përbashkët; zajednička državina; co-
possession] - gemeinschaftlicher Be-
sitz bedeutet, dass zwei oder mehrere
955
 Personen gemeinsam den Besitz an
einer Sache ausüben, der Umfang des
Besitzes ist jedoch unbekannt.
Besitzdiener [Detentor; Pomoćnik u
državini; Agent of possession] - Der Be-
sitzdiener ist jemand, der die tatsächliche
Herrschaft über eine Sache hat, aber
rechtlich kein Besitzer der Sache ist und
folglich keine Besitzansprüche geltend
machen kann (Art. 105 GüEdR). Ein typ-
ischer Fall ist der, wenn jemand die
tatsächliche Herrschaft über eine Sache
hat, aber an die Weisungen des Besitzers
gebunden ist. Somit ist der Arbeitnehmer
kein Besitzer der Sachen des Arbeit-
gebers, sondern nur ein Besitzdiener,
auch wenn eran den Sachen die tatsächli-
che Sachherrschaft hat. Vielmehr ist der
Arbeitgeber der unmittelbare Besitzer,
weil der Arbeitnehmer den Besitz an der
Sache nicht für sich selbst, sondern für
den Arbeitgeber ausübt.
Besitzschutz [Mbrojtja e posedimit;
Zaštita poseda; Protection of possession]
- Besitzschutz bedeutet der Schutz des
legitimen Besitzers während der
Ausübung seiner faktischen Herrschaft
über eine Sache. Die Realisierung des
Besitzschutzes durch das Gericht erfolgt
durch die Besitzstörungsklage. Dieser
Schutz kann verlangt werden, wenn der
Besitzer bei seiner Ausübung gestört
oder ihm die Sache entzogen wird. Wird
die Sache dem Besitzer widerrechtlich
entzogen, so kann er die Herausgabe der
Sache verlangen. Wird der Besitzer bei
seiner Ausübung gestört, so kann er die
Beseitigung der Störung beantragen.
Wird auch in Zukunft die Besitzstörung
erwartet, so muss gerichtlich geklagt
werden (Art. 113 GüEdR). Das römische
Recht kannte ebenfalls zwei Arten der
Besitzstörung und dafür waren spezielle
Rechtsmittel vorgesehen, bekannt als in-
956
terdicta: interdicta retinendae posses-
sionis - welches dazu bestimmt war, den
Besitz ohne Störung zu sichern; sowie
das interdicta recuperandae possessionis
oder interdicta restitutoria possessionis -
das zum Ziel hatte, die Herausgabe der
Sache zu ermöglichen, wenn dem Be-
sitzer die Sache widerrechtlich entzogen
wurde. Auch wenn der Besitzschutz
durch materiell-rechtliche Normen des
GüEdR geregelt ist, werden bei der Be-
sitzstörungsklage die formell-rechtlichen
Vorschriften des GüStV angewandt,
wenn durch besondere Vorschriften
nichts anderes vorgesehen wird (Art. 478
GüStV).
Besonderes Verfahren [Procedurë e
posaçme/veçantë kontestimore; Pose-
bni/specijalni parnični postupak; Specific
contested procedure] - Gemäß den Ver-
fassungsprinzipien, die in Art. 6 EMRK
und Art. 24.31 der Verfassung geregelt
sind, muss jedes Verfahren nach den
gleichen Standards und Regeln ablaufen.
Aus verschiedenen Gründen und Motiven
erlaubt das Gesetz manchmal schnellere
Verfahren durch kürzere Fristen oder be-
sondere Regeln zur Unternehmung einer
Handlung während eines Zivilprozesses
(siehe: arbeitsrechtliches Verfahren
gemäß Art. 474 ff. GüStV, Verfahren
über Besitzstörung gemäß Art. 478 ff
GüStV, Verfahren für Streitsachen mit
geringem Wert gemäß Art. 484 ff.
GüStV). Auch in diesen Verfahren gelten
die Grundsätze eines fairen und re-
gelmäßigen Prozesses gemäß Art. 6
EMRK.
Bestandsaufnahme [Inventarizimi; In-
ventarisanje; Inventory] - Die Bestand-
saufnahme ist mit der Beschlagnahme
und dem Verkauf von beweglichen und
unbeweglichen Sachen eine Ver-
fahrenshandlung im Vollstreckungsver-
fahren (Art. 86 ff. VGG). Die Bestand-
saufnahme stellt die Registrierung des
Eigentums des Schuldners im Voll-
streckungsverfahren dar. Mit der Inven-
tarisierung ist es möglich, das ganze
Vermögen des Schuldners zu registri-
eren, was die Vollstreckungsmasse dar-
stellt, welche dazu dient, die Forder-
ungen des Gläubigers zu vollstrecken.
Betrug [Mashtrimi; Prevara; Fraud] -
Der Betrug ist gesetzlich (Art. 49
SchVG) definiert als absichtliche Irrefüh-
rung oder als das Wiedergeben falscher
oder nicht richtiger Informationen und
Umstände, um die andere Partei zur Ver-
tragsschließung zu überzeugen. Die be-
trogene Partei kann verlangen, dass der
Vertrag oder das andere Rechtsgeschäfte
für nichtig erklärt wird, auch wenn der
Betrug von nicht erheblicher Natur ist.
Siehe auch: Nichtigkeit von Verträgen
und Rechtsgeschäften.
Beweis [Dëshmi; Svedočenje; Evidence]
- Siehe: Zeuge.
Beweis [Prova; Dokazi; Evidence] -
Tatsachen können als wahr oder falsch
festgestellt werden, wenn sie dem Be-
weisverfahren unterliegen. Gegenstand
der Beweisaufnahme sind die
Behauptungen der Parteien über das
Bestehen oder Nichtbestehen einer
Tatsache. Als Beweismittel gilt jedes
Mittel, dass der Feststellung einer Tatsa-
che dient, wie z.B. Augenzeuge, Augen-
schein am Tatort, Sachverständigung, die
Prozesspartei als Augenzeuge, Dokumen-
te usw. Die Feststellung der Beweise
folgt unter dem Verfahren zur Verwal-
tung der Beweise.
- Vorbeweis [Paraprova; Pred-dokaz;
pre-evidence] Als Vorbeweis gelten
die Beweise, die vor dem Zivil-oder
Strafprozess erhoben werden. Die Er-
hebung der Beweise/ Beweisaufnahme
erfolgt in der Regel in der Hauptver-
handlung. Dass es jedoch vorkommen
kann, dass eine längere Zeit ver-
streicht, bis die Hauptverhandlung
einberufen wird, sieht das Gesetz (Art.
379-385 GüStV) vor, dass ein Beweis
früher erhoben werden kann, also noch
vor dem Beginn des Verfahrens. Um
ein Vorbeweis vorher zu erheben,
müssen folgende Erfordernisse erfüllt
werden: Das Bestehen eines Antrags,
das Bestehen eines Risikos, dass die
Beweise verloren gehen oder
verschwinden könnten und die An-
tragstellung zum Beweisverfahren
seitens der Partei.
Beweismittel [Mjetet provuese; Dokazna
sredstva; Means of evidence] - Siehe:
Beweis.
Bigamie [Bigami; Bigamija; Bigamy] -
Als Bigamie wird der Akt der Eheschlie-
ßung einer Person bezeichnet, die bereits
eine gültige und rechtmäßige, noch
bestehende Ehe eingegangen ist, bez-
eichnet als gleichzeitige Doppelehe. Im
Familienrecht stellt die Bigamie ein Ehe-
verbot dar (siehe: Ehe). Gemäß Art. 19
und 62.1 FG kann niemand eine zweite
Ehe eingehen, bis die erste Ehe nicht
rechtlich beendet ist. Die zweite Ehe, die
zum Zeitpunkt des Bestehens einer
rechtmäßigen Ehe eines der Ehegatten
geschlossen wurde, ist nichtig (ungültig).
Die zweite Ehe kann nur geschlossen
werden, wenn die erste Ehe aufgelöst ist.
Im Strafrecht wird Bigamie als Straftat
angesehen und dementsprechend bestraft.
Bodenordnung [Rregullimi i tokës;
Uređenje zemljišta; Land consolidation] -
Die Bodenordnung, auch Flurbereinigung
genannt, bezeichnet die Regulierung und
Ausrichtung der Grenzen von Parzellen,
mit dem Ziel, die Gestaltung des länd-
lichen Raums zu verbessern und das
957
Land so wirtschaftlich und vernünftig
wie möglich zu entwickeln und zu
nutzen.
Bodenschätze [Miniera; Rudnik; Mine] -
Bodenschätze stellen ein materielles Gut
eines Landes dar und sind somit be-
sonders geschützt, so z.B. in Art. 122 ff.
der Verfassung. Wegen ihrer Wichtigkeit
ist die Ausbeutung, Nutzung usw. durch
ein besonderes Gesetz geregelt, nämlich
das Gesetz über Bergbau und Mineralien.
Dieses Gesetz enthält strenge Regeln für
die Erlangung einer Lizenz für die Explo-
ration und Gewinnung von Mineralien
durch Bergbau.
Bona fide - Gutgläubigkeit. Gegenteil
von Mala fide. Die Gutgläubigkeit stellt
ein Grundsatz im Privatrecht dar, wonach
die Parteien in einem Rechtsverhältnis
mit gutem Glauben handeln und
Schädigungen des Vertragspartners un-
terlassen müssen. Dieser Grundsatz ist in
Art. 4 Schuldverhältnisgesetz verankert.
Börse [Bursa; Berza; Stock Exchange] -
Börsen sind Handelseinrichtungen, in
denen Waren, Geld und Wertpapiere un-
ter Aufsicht autorisierter Vermittler wie
Makler, Agenten, Broker usw., gehandelt
werden.
Bösgläubigkeit [Keqbesimi; Nesavesna
državina; Bad faith] - Die Bösgläubigkeit
(mala fides) ist das Gegenteil von Gut-
gläubigkeit. Hat eine Person nicht im gu-
ten Glauben gehandelt, so hat sie au-
tomatisch im bösen Glauben gehandelt
und kann sich dementsprechend nicht auf
ein Recht berufen. Der Erwerber einer
Sache ist dann bösgläubig, wenn ihm
bekannt oder infolge grober Fahr-
lässigkeit unbekannt ist, dass die Sache
nicht dem Veräußerer gehört.
Bürgerliches Gesetzbuch - siehe Zi-
vilgesetzbuch.
958
Bürgerliches Recht (Zivilrecht) [E
drejta civile; Građansko pravo; Civil law]
- Das bürgerliche Recht (Zivilrecht) stellt
die wichtigste Materie des (klassischen)
Privatrechts dar. Der Begriff kommt vom
lateinischen Wort cives - Bürger und
meint die Allgemeinheit der Vorschrift-
en, die für alle Bürger gelten. Das Zivil-
recht ist getrennt von anderen Sonder-
privatrechten; Diese Trennung dient der
Systematisierung des Rechts. Das Zivil-
recht gilt als Hauptbestandteil des
Privatrechts. Die kosovarische
Rechtstheorie folgt dieser Aufteilung des
Zivilrechts: Allgemeiner Teil des Zivil-
rechts, Sachenrecht, Schuldrecht und Er-
brecht. Nach der weitestgehend akzep-
tierten Definition des Zivilrechts handelt
es sich dabei um die Gesamtheit der
Rechtsnormen, die die gesellschaftlichen
Beziehungen mit materiellem Charakter
regelt. Der allgemeine Teil des Zivil-
rechts umfasst die allgemeinen
Grundsätze sowie die gemeinsamen Insti-
tutionen, die für die gesamten zivilrecht-
lichen Verhältnisse gemeinsam sind.
Bürgschaft [Dorëzania; Jemstvo; Sure-
tyship] - Die Bürgschaft, eine Kred-
itsicherung zur Erfüllung eines Vertrags,
stellt gleichzeitig ein schuldrechtliches
Verhältnis zwischen dem Gläubiger und
dem Bürgen zur Kreditsicherung dar
(Art. 1009 ff. SchVG). Durch den
Bürgschaftsvertrag verpflichtet sich der
Bürge, die volle Haftung zur Erfüllung
der Vertragsverpflichtung des Gläubigers
im Namen des Schuldners zu überneh-
men, wenn der Schuldner dies nicht tut.
Die Verpflichtung des Bürgen kann nicht
größer sein als die des Hauptschuldners.
GüSchV Nach Erfüllung der Forder-
ungen durch den Bürgen wird der Bürge
zum Gläubiger des Schuldners (Art. 1009
SchVG).
C Kündigung sind die wesentliche Änder-
Causa [Kauza; Uzrok; Cause] - Siehe:
Rechtsgrund.
Cautio iudicatum solvi - Prozesskosten-
sicherheit. Stellt ein Prozessinstitut dar,
nach der ein Kläger, der seinen
gewöhnlichen Aufenthalt nicht in Koso-
vo hat, zu Beginn des Verfahrens eine
Kaution für die Prozesskosten zahlen
muss, es sei denn das Gesetz sieht etwas
anderes vor.
Cessio: Siehe: Änderung des Schuldners.
CISG/UN-Übereinkommen über Verträ-
ge über den internationalen Warenkauf
[Konventa Ndërkombëtare për Shitjen
Ndërkombëtare të Mallrave; KUN-
MPR/Konvencija Ujedinjenih nacija o
ugovorima za međunarodnu prodaju
robe; United Nations Convention on
Contracts for the International Sale of
Goods] - Dieses Übereinkommen ist ein
Paradebeispiel der Vereinheitlichung des
internationalen Privatrechts mit über 80
Vertragsstaaten. Das Übereinkommen
regelt den internationalen Warenkauf
(Grundstücke sind vom Abkommen
ausgeschlossen) zwischen Personen, die
ihren Niederlassungen/Wohnsitz in
verschiedenen Vertragsstaaten haben.
Das Übereinkommen findet für Unter-
zeichnerstaaten vorrangig Anwendung
vor den Regeln des internationalen
Privatrechts sowie vor den Regeln des
nationalen Rechts.
Clausula rebus sic stantibus - Bes-
timmung der gleichbleibenden Umstän-
de. Haben sich nach der Vertragsschlie-
ßung die Verhältnisse/ Umstände er-
heblich geändert und ist dies während der
Vertragsschließung von den Parteien
nicht bedacht worden, so kann eine Än-
derung oder sogar die Kündigung des
Vertrags verlangt werden. Die
Voraussetzungen für eine Änderung oder
ung der Geschäftsgrundlage und die Un-
zumutbarkeit der Fortführung des Ver-
trags unter den gleichen Bedingungen;
ein Beispiel stellt die außergewöhnliche
Abwertung einer Währung dar. Haben
sich nach Vertragsschluss die Verhältnis-
se/Umstände derart geändert, dass es
einer Partei erschwert worden ist, ihren
Leistungen nachzukommen oder der Ver-
tragszweck nicht erreicht werden kann,
also klar ist, dass der Vertrag nicht dem
entspricht, was von den Vertragsparteien
erwartet wurde und es nach der allge-
meinen Einschätzung unrecht wäre, die-
sen Vertrag bestehen zu lassen, so kann
die Partei, der die Leistungserbringung
erschwert oder unmöglich gemacht
wurde, die Änderung oder Kündigung
des Vertrags verlangen, vgl. Art. 116
SchVG. Die Kündigung des Vertrages
kann nicht verlangt werden, wenn die
Partei, die sich auf die veränderten Ver-
hältnisse/Umstände beruft, verpflichtet
war, diese Umstände zum Zeitpunkt des
Vertragsabschlusses zu berücksichtigen
oder die Möglichkeit hatte, diese zu ver-
meiden oder zu verhindern.
Coautor [Koautor; Koautor; Co-author] -
Siehe: Miturheber.
Condicio facti - Condicio facti stellt eine
Bedingung dar, die von den Parteien bei
einer Transaktion oder im Rechtsverkehr
gestellt wird.
Condicio iuris - Die condicio iuris istine
vom Gesetz gestellte Bedingung über die
Gültigkeit eines Handels im
Rechtsverkehr.
Condictio sine causa - Siehe: Un-
gerechtfertigte Bereicherung.
Consideration - Die Consideration stellt
ein typisches Merkmal des angelsäch-
sischen Privatrechtssystems dar. Diesem
Rechtsinstitut zufolge, ist die Leis-
959
tungserbringung- das Angebot-
grundsätzlich nicht zu schulden, wenn
diesem keine Gegenleistung der anderen
Partei gegenübersteht.
Contra legem - Gegen das Gesetz.
Corpus delicti - Die Gesamtheit der
Tatsachen und Beweise, die ein Rechts-
bruch oder widerrechtliche Handlungen
darstellen.
Corpus iuris canonici - Das Corpus iuris
canonici ist eine Kodifikation des kanon-
ischen Rechts, die von 1140 bis 1500
geschaffen wurde. Sie stellte die wichtig-
ste formelle Rechtsquelle des kanon-
ischen Rechts dar, die nicht nur religiöse,
sondern auch weltliche Rechtsbezi-
ehungen regelte. Im Jahr 1917 trat die
neue Kodifikation des Corpus iuris
canonici in Kraft.
Corpus iuris civilis - Corpus iuris civilis
stellt die übergreifende Kodifizierung des
römischen Rechts dar, welche ursprün-
glich durch Gewohnheitsrecht und
fortwährend durch geschriebenes Recht
geschaffen wurde. Diese Kodifizierung
wurde unter der Führung des römischen
Kaisers Justinian durchgeführt. Dieses
“Gesetzbuch” besteht aus vier um-
fangreichen Teilen: die Institutionen
(eine gesetzlich bindende Einführung),
die Pandekten oder Digesten (die Schrift-
en der berühmten Juristen), der Kodex
des Justinians (gesammelten Kaiserge-
setze) sowie die Novellen (spätere
zusätzlich erlassene Gesetze).
Culpa in contrahendo - Verschulden
beim Vertragsschluss. Die Rechtsfigur
eines culpa in contrahendo ist durch den
berühmten deutschen Juristen Rudolf von
Jhering „entdeckt“ (1818 - 1892) und
damit handelt es sich um die Haftung
beiVerletzung von Pflichten vor oder
während der Zeit des Vertragschlusses.
Vor allem bedeutet das dassdie Parteien
960
in gutem Glauben handeln müssen und
ihm keinen Schaden zufügen. Dieses
Rechtsinstitut, welches bei uns nicht sehr
bekannt ist, wird mittelbar und un-
genügend durch die Vorschriften des Art.
20 des SchVG geregelt.
D
Da mihi factum, dabo tibi ius - Më jep
faktin, të jap të drejtën - Gib mir den
Sachverhalt, dann gebe ich dir das Recht.
Siehe: iura novit curia.
Damnum - Siehe: Schaden.
Darlehen [Huaja; Zajam; Loan] - Ein
Darlehen ist ein Vertrag, bei dem sich der
Darlehensgeber verpflichtet, dem Darle-
hensnehmer einen bestimmten Geldbe-
trag oder eine andere Sache zu übergeben
und der Darlehensnehmer sich
verpflichtet, als Gegenleistung den Be-
trag oder die Sache gleicher Gattung
zurückzugeben. Das SchVG unter-
scheidet nicht zwischen Gelddarlehen
und Sachdarlehen. In der Bankenwelt
wird für Darlehen in Form von Geldbe-
trägen der Begriff Kredit verwendet,
wobei die Darlehensgeber in der Regel
Finanzinstitutionen sind.
De cujus - Siehe: Erblasser.
De facto - Tatsächlich/Faktisch. Nach
Tatsachenlage, unabhängig von recht-
lichen Aspekten.
De iure - Rechtlich/Von Rechts wegen -
Das Gegenteil zu de facto. Der
Rechtslage zufolge. So wie es in den
rechtlichen Regeln vorgesehen ist.
De lege ferenda - Vom Standpunkt des
künftigen Gesetzes. Das Gegenteil zu de
lege lata. Ein für die Zukunft geplantes
Recht, bei dem der Gesetzgeberdarauf
abzielt, eine bestimmte Rechtsbeziehung
in der Zukunft zu regeln. In bestimmten
Fällen kann de lege ferenda auch als
Hilfsmittel zur Auslegung einer
Rechtsnorm herangezogen werden.
De lege lata - Nach geltendem Recht.
Wie es derzeit nach geltendem Recht de-
finiert und anwendbar ist.
De minimis non curat lex - Das Recht
kümmert sich nicht um Kleinigkeiten.
Die Bedeutung dieses lateinischen Satzes
ist, dass Rechtsschutz nicht für kleinere
und unwichtige Angelegenheiten gewährt
werden soll. Dieses Grundprinzip des
römischen Rechts findet in der heutigen,
modernen Zeit keine Anwendung mehr.
Dieser Grundsatz gilt heutzutage nur
dann, wenn offensichtlich ist, dass damit
materielle oder formelle Rechte miss-
braucht werden.
Dekret [Dekret; Dekret; Decree] - Siehe:
Auftrag.
Delikt - Siehe: Schaden.
Deliktsfähigkeit [Aftësia deliktore;
Deliktivna sposobnost; Delictual capaci-
ty] - Siehe: Geschäftsfähigkeit.
Delkredere [Delkredere; Del credere] -
Ein Delkredere ist ein Institut und ein
Begriff aus der italienischen Rechtsspra-
che, aber ebenfalls im SchVG geregelt
(Art. 795). Ein Delkredere ist ein Gar-
antievertrag, mit dem der Kommissionär
dem Kommittenten die Erbringung der
Leistung seines Klienten garantiert. Für
diese Garantie kann er ein Entgelt (Provi-
sion) vom Kommittenten verlangen. Mit
diesem Vertrag übernimmt der Kommis-
sionär das Risiko der Leistungser-
bringung seines Klienten an den Kom-
mittenten.
Denationalisierung von Eigentum [De-
nacionalizimi; Denacionalizacija; Dena-
tionalization] - Das Gegenteil zur
Verstaatlichung. Die Denationalisierung
ist ein gesetzlich geregelter Prozess, der
darauf abzielt, in der Vergangenheit
gewaltsam und ohne Entschädigung
verstaatlichte Grundstücke wieder dem
Privateigentum zurückzuführen.
Derivativer Erwerb [Fitimi derivativ;
Derivativna (Izvedena) Dobit; Derivative
acquisition] - Gegenteil zum originären
Erwerb. Derivativer Erwerb bedeutet,
dass jemand ein Sachenrecht - in der Re-
gel ein Eigentumsrecht - vom vorherigen
Eigentümer durch freien Willen erwirbt;
z.B. Eigentumserwerb an einer bewegli-
chen Sache durch Rechtsgeschäft (Art.
21 GüEdR).
Derogation [Derogimi; Derogacija; Der-
ogation] - Derogation bedeutet in der
Rechtswissenschaft Auf-
hebung/Ersetzung. Dieser Begriff bezieht
sich auf die teilweise (durch Modifika-
tion, Ergänzung oder Änderung) oder
vollständige Aufhebung einer
Rechtsvorschrift. Die Derogation kann
materiell und formell sein.
- Formelle Derogation [Derogimi for-
mal; Formalna derogacija; Formal
derogation] - Die formelle Derogation
bedeutet, dass ein Rechtsakt oder Ge-
setz durch einen anderen Rechtsakt
oder Gesetz ausdrücklich aufgehoben
wird und außer Kraft tritt;
- Materielle Derogation [Derogimi ma-
terial; Materijalna derogacija; Mate-
rial Derogation] - Eine materielle
Derogation tritt ein, wenn es keine
formelle Derogation gibt, jedoch zwei
gleiche Rechtsvorschriften den
gleichen Tatbestand regeln. In solchen
Fällen wird die materielle Derogation
durch die Heranziehung allgemeiner
Regeln des Rechts angewandt, wie:
Das jüngere Gesetz hebt das ältere Ge-
setz auf - lex posterior derogat legi
priori oder das speziellere Gesetz
verdrängt die allgemeinen Gesetze -
lex specialis derogat legi generali.
961
Designer [Dizajneri; Dizajner; Designer]
- Designer bezeichnet man die Person,
die das Geschmacksmuster geschaffen
hat (siehe: Industriedesign). In- und
ausländische, natürliche und juristische
Personen haben die gleichen Rechte, das
Geschmacksmuster gemäß dem Art. 15
des Industriedesigngesetz zu erhalten und
zu schützen.
Devolutiveffekt [Devolutiv (efekt); De-
volutivni (karakter); Devolutive (charac-
ter)] - Ein Rechtsmittel kann einen Devo-
lutiveffekt oder gleichbleibenden (re-
monstrativen) Effekt haben. Ein
Rechtsmittel hat einen Devolutiveffekt,
wenn über das Rechtsmittel eine höhere
Instanz entscheidet als die Behörde, die
über die angefochtene Entscheidung
entschieden hat (z. B. Berufung oder Re-
vision gegen ein Urteil). Ein Rechtsmittel
hat einen remonstrativen Effekt, wenn
über ein Rechtsmittel dieselbe Instanz
entscheidet, die auch über die ange-
fochtene Entscheidung entschieden hat
(z.B. Antrag auf Wiedereinsetzung in den
vorigen Stand).
Devolutiveffekt [Efekti devolutiv; Devo-
lutivni efekat; Devolutive effect] - Siehe:
Devolutiv.
Dienstbarkeit [Servituti; Službenost;
Servitude] - Eine Dienstbarkeit ist das
Recht einer Person auf eine fremde Sa-
che. Die Dienstbarkeit ist ein
beschränktes dingliches Recht auf die
Verwendung von fremden Sachen,
wonach die Eigentümer dieser Sachen
ein Tun bzw. die Nutzung der Sache er-
dulden müssen. Die Dienstbarkeiten
teilen sich in persönliche und sa-
chenrechtliche Dienstbarkeit. Die
Dienstbarkeit kann auf einem Grundstück
geschaffen werden (z. B. Grund-
dienstbarkeit, Art. 252 ff. GÜEDR),
Nießbrauch (Art. 218-251 GÜEDR),
962
persönlichen Dienstbarkeit (Art. 261-264
GÜEDR).
Digesten (Pandekten) [Digestat (Pan-
dektet); Degesti (pandekti); Digests
(pandects)] - Digesten oder Pandekten
heißen alle mit Gesetzeskraft ausgestatte-
ten Bestimmungen des römischen
Rechts, die im "Buch II" des Corpus iuris
civilis kodifiziert sind. Sie enthalten die
Bestimmungen und Schriften berühmter
römischer Juristen, hauptsächlich aus der
spätklassischen Zeit, insbesondere der
Juristen Ulpian, Papinian und Paulus.
Disposition (Grundsatz) [Disponibiliteti
(parim); Dostupnost (načelo); Availabil-
ity (principle)] - Der Dispositionsgrund-
satz ist ein Grundsatz im Zivilprozess.
Gemäß diesem Grundsatz istder Beginn,
die Fortsetzung und der Abschluss des
Zivilprozesses vom Willen der Parteien
abhängig. Dieser Grundsatz ist das Ge-
genteil des Offizialprinzips, das in
Ausnahmefällen auch im Zivilprozess
Anwendung findet.
Dispositionshandlungen [Veprimet dis-
ponibile; Dostupanje radnje; Available
actions] - Disposionshandlungen sind
freiwillige Aktionen, die von einer oder
mehreren Prozessparteien in einem Zi-
vilprozess vorgenommen werden.
Wichtig sind die Dispositionshandlung-
en, die das Zivilverfahren beenden,
namentlich der Prozessvergleich, die
Rücknahme der Klage und der Klagever-
zicht.
Dividende [Dividenda; Dividenda; Divi-
dend] - Eine Dividende stellt einen ent-
fallenden Anteil an einer Aktie oder Ak-
tienkapital dar (z. B. Aktiengesellschaft).
Die Dividende oder der entfallende An-
teil aus der Aktie werden pro rata (pro-
portional) an alle Inhaber dieser Aktien
ausgeschüttet. Eine Dividende kann in
Geld oder anderen Vermögenswerten
ausgezahlt werden, einschließlich der
Aktien oder anderen Wertpapieren des
Unternehmens oder eines anderen Emit-
tenten, sofern in der Satzung des Un-
ternehmens nicht anders geregelt ist. Eine
in Unternehmensaktien zu zahlender Div-
idende wird durch die proportionale
Ausgabe von Aktien für die Inhaber aus-
gezahlt (Art. 158 Unternehmensgesetz).
Dominum - Siehe: Eigentum.
Donatio [Donatio/Dhurata; Donacija;
Donatio] - Siehe: Schenkung.
Draufgabe [Kapari; Kapara; Earnest] -
Die Draufgabe ist gegeben, wenn eine
Partei einen bestimmten Geldbetrag oder
einen Gegenstand als Zeichen für die
Schließung des Vertrags und als Sicher-
ungsmittel zur Vertragsumsetzung er-
bracht wurde (Art. 67 ff. SchVG). Nach
Erfüllung der Leistung muss die Drauf-
gabe grundsätzlich zurückerstattet oder in
der Leistung verrechnet werden.
Dritte Person [Personi i tretë; Treće lice;
Third person] - Als Dritte Person wird
eine Person bezeichnet, die in einem
Rechtsverhältnis direkt oder indirekt in-
volviert ist. Ein Rechtsverhältnis stellt
normalerweise eine Beziehung zwischen
Personen dar, doch kann in einigen
Fällen eine dritte Person durch dieses
Rechtsverhältnis bevorzugt werden oder
Schaden erleiden, z.B. beim Vertrag
zugunsten Dritter. Sogar im Zivilprozess
kann eine dritte Person involviert werden
z. B. Nebenintervention, Sachverständi-
ge, Übersetzer usw.
Drohung (Kanosja; Pretnja; Threat) -
Die Drohung kann als eine Vor-
warnung/das Inaussichtstellen eines
möglichen/künftigen körperlichen, seel-
ischen oder familiären Übels definiert
werden, die eine Person einer anderen
Person übermittelt. Hat eine Partei einen
Vertrag unter Drohung geschlossen, so
ist diese Partei berechtigt, den Vertrag
anzufechten (Art. 15 SchVG). Siehe
auch: Unwirksamkeit von Verträgen.
Dumping [Damping; Damping; Dump-
ing] - Der Begriff Dumping bedeutet im
Handelsrecht die Verdrängung der
Konkurrenz aus einem Markt. Dumping
stellt eine verbotene Aktivität dar, die im
Gegensatz zur freien Marktwirtschaft
steht. In der Regel findet Dumping da-
durch statt, dass Güter unter dem
Wettbewerbspreis angeboten und
verkauft werden, um Wettbewerber zu
schwächen oder aus dem Markt zu
verdrängen. Das Endziel ist die Schaf-
fung eines Monopols am Markt.
E
Ehegatten [Bashkëshortë; Supružnici;
Spouses] - Ehegatten werden Personen
(Mann oder Frau) genannt, die eine
rechtmäßige Ehe eingegangen sind. Mit
der Eheschließung übernehmen die Ehe-
gatten Pflichten und Verantwortungen.
Die eheliche Beziehung ist durch das
Prinzip der Gleichheit gekennzeichnet,
im persönlichen Verhältnis und den Ei-
gentumsverhältnissen, sowie Treue, Re-
spekt, Solidarität, finanzielle und gegen-
seitige Unterstützung (Art. 42 FG).
Eheregister [Libri amzë i kurorëzimit;
Matična knjiga venčanih; Marriage regis-
ter] - Das Eheregister stellt das Register
dar, in dem alle vor dem Standesbeamten
geschlossenen Ehen eingetragen werden.
Zuständig für die Pflege und Erhaltung
der Eheregister ist der Standesbeamte
(Siehe: Standesbeamter). Gemäß Art. 35
FG registriert der Standesbeamte jede
Heirat im Eheregister; im Eheregister
müssen die Eheleute unterschreiben
sowie zwei Zeugen und der Stand-
esbeamte. Sofort nach der Ehe wird den
Eheleuten die Heiratsurkunde erlassen.
963
Ehescheidung [Divorc; Razvod; Di-
vorce] - Siehe: Scheidung.
Eheschließung [Lidhja e martesës;
Sklapanje braka; Entrance into matrimo-
ny) - Die Eheschließung stellt den recht-
lichen Prozess dar, welcher eine Reihe
von Verfahren und Handlungen enthält,
die von zukünftigen Ehepartnern bis zur
Eheschließung durchgeführt werden
müssen. Die zukünftigen Ehepartner
müssen gemäß Art. 25 FG vor der
Eheschließung einen Antrag stellen und
diesen vor dem kommunalen Stand-
esbeamten zusammen mit verschiedenen
Dokumenten (z. B. Geburtsurkunden der
Ehepartner) einreichen; Auf Verlangen
des Standesbeamten müssen ggf. weitere
Dokumente eingereicht werden. Stellt der
Standesbeamte fest, dass es keine Ehe-
hindernisse gibt und keine Verbote
bestehen (siehe: Ehe), ist er verpflichtet,
das Verfahren zur Eheschließung zuzu-
lassen. Um eine Ehe zu schließen,
müssen gemäß FG die Ehepartner vor
Zeugen und dem Standesbeamten ihren
freien Willen und ihr Einverständnis zur
Eheschließung erklären. Die Erklärung
zur Eheschließung muss bedingungslos
sein und sofort erfolgen. An der
Eheschließung nehmen die zwei Ehep-
artner teil, zwei Zeugen sowie der Stand-
esbeamte (jede voll handlungsfähige Per-
son kann als Zeuge zugelassen werden).
Nachdem der Standesbeamte die zu-
künftigen Ehepartner über die
Vorschriften des FG bzgl. ihrer Rechte
und Pflichten informiert hat, erfolgt die
einzelne Befragung der Ehepartner, ob
sie der Eheschließung zustimmen; Wird
dies von den Parteien bejaht, erfolgt die
Verkündigung der Eheschließung durch
den Standesbeamten (Art. 31 FG).
- Religiöse Eheschließung - [Lidhja e
martesës religjioze; Sklapanje verskog
964
braka; the entrance into religious mat-
rimony] - Als religiöse Eheschließung
gilt die Schließung der Ehe nach
religiösen Vorschriften. Gemäß Art.
36 FG sind die Ehepartner, die in eine
religiöse Ehe eingegangen sind, auch
vor dem Standesbeamten zur zivilen
Eheschließung verpflichtet. Ein Beam-
ter der Religionsgemeinschaft, vor
dem die Ehe nach religiösen Regeln
geschlossen wurde, sendet dem Stand-
esbeamten das unterschriebene Doku-
ment der Ehegatten, Zeugen und dem
Vertreter der Religionsgemeinschaft
zu und dokumentiert so vor dem
Standesbeamten die Eheschließung
nach religiösen Vorschriften. Der
Standesbeamte ist verpflichtet, die
religiös- geschlossene Ehe zu registri-
eren und nach der Eintragung der
religiösen Ehe im Eheregister stellt der
Standesbeamte die Bescheinigung
über die religiöse Eheschließung aus.
Ehrenamtlicher Richter (Laienrichter)
[Gjykatës porotë (laik); sudija porotnik;
Lay judge (laic)] - Der Ehrenamtliche
Richter (Laienrichter) ist ein Mitglied des
Gerichts, der keinen Berufsrichter dar-
stellt, aber richterliche Gewalt in einigen
gesetzlich vorgesehenen Fällen ausübt.
Wer ein ehrenamtlicher Richter sein kann
und welche Pflichten und Aufgaben die-
ser hat, sind ausdrücklich gesetzlich fest-
gelegt. Um als ehrenamtlicher Richter
ernannt zu werden, muss der Kandidat
folgende Bedingungen erfüllen: die ko-
sovarische Staatsbürgerschaft, Wohnsitz
im Kosovo, über fünfundzwanzig Jahre
alt sein, die gesetzlich vorgeschriebene
Ausbildung erfolgreich absolviert haben,
um über die erforderlichen Kapazitäten
in der Ausübung der Aufgaben zu ver-
fügen, einen hohen moralischen Ruf in
der Gesellschaft, sowie weitere Kriterien,
die in Verordnungen des kosovarischen
Justizrats vorgesehen sind (Art. 28 Rich-
tergesetz).
Eigentum [Pronësia; Svojina; Owner-
ship] - Das Eigentum und der freie Markt
sind Voraussetzungen zur Realisierung
der individuellen Rechte und Freiheiten
in einer demokratischen und freiheit-
lichen Gesellschaft. Das Eigentum als
zentrale Institution des Rechts wird ge-
setzlich als das absolute und im Prinzip
uneingeschränkte Recht einer Person
über eine Sache verstanden (Art. 18
GüEdR). Obwohl uneingeschränkt, kann
der Eigentümer nicht willkürlich mit der
Sache verfahren. Hierfür sind einige Re-
geln vorgesehen, deren Ziel es ist, das
Eigentumsrecht einzuschränken, wie z.B.
die Rechte eines Dritten dürfen bei
Ausübung des Eigentumsrechts nicht ver-
letzt werden. Auch öffentlich -rechtliche
Einschränkungen des Eigentumsrechts
sind vorgesehen wie z. B. der Bau eines
Gebäudes auf einem Grundstück unter-
liegt den zwingenden Rechtsvorschriften
des Baurechts. Das Eigentumsrecht als
absolutes Recht ist in der Regel ein Ei-
gentumsrecht von nur einer Person an
einer Sache; Jedoch gibt es unterschie-
dliche Arten des Eigentumsrechts. Das
Alleineigentum ist die Regel, d. h. eine
Person ist alleiniger Eigentümer einer
Sache. Das Miteigentum ist eine andere
Art des Eigentums (Art. 51 GüEdR). Das
Miteigentum ist das Eigentum mehrerer
Personen einer Sache zu ideellen und un-
getrennten Teilen, z.B. zwei Personen
haben ein Miteigentum zu je ½ an der
Sache. Jeder der Miteigentümer kann mit
seinen Teil nach Belieben verfahren.
Wird das Eigentum veräußert, so haben
die anderen Miteigentümer das
Vorkaufsrecht an der Sache. Das
Vorkaufsrecht an einer Wohnung (Art.
57 GüEdR) dient der wirtschaftlichen Ef-
fizienz. Sind an einem Wohngebäude
mehrere Wohnungseigentümer beteiligt,
so sind gemäß dem Prinzip des Solo cedit
alle Wohnungseigentümer auch Mitei-
gentümer am Grundstück, auf dem das
Gebäude erbaut wurde. Wird eine Woh-
nung veräußert, so wird mit ihr auch das
Miteigentumsrecht am Grundstück au-
tomatisch mitveräußert. Während beim
Miteigentum die Eigentumsrechte in
Teilen aufgeteilt sind, kennt man beim
Gesamteigentum die Eigentumsanteile
der Eigentümer nicht (Art. 77 ff.
SchVG). So hat jeder Gesamteigentümer
das ganze Eigentumsrecht an einer Sa-
che. Da man die Eigentumsanteile der
Gesamteigentümer nicht kennt, ist es na-
chvollziehbar, dass die Sache ohne die
Zustimmung der anderen Gesamtei-
gentümer nicht veräußert werden kann;
der Gesamteigentümer hat nur das Recht,
sein Gesamteigentum aufzugeben.
Gesamteigentum kann nur durch Gesetz
begründet werden, z. B. das Gesamtei-
gentum von Personengesellschaften, Er-
bengemeinschaft (Art. 140 Erbgesetz),
Gütergemeinschaft (Art. 47 FG) usw. Die
volkseigene Gesellschaft dominierte Ko-
sovo von dem zweiten Weltkrieg bis zur
gesellschaftlichen und politischen Trans-
formation in den neunziger Jahren des
XX. Jahrhunderts. Besonderheit des
volkseigenen Eigentums ist das Recht
von Jedermann an diesem Eigentum, es
galt also als Eigentum der Gesellschaft.
Dieses Eigentum befindet sich zurzeit im
Privatisierungsprozess der Privatisier-
ungsagentur des Kosovo. Staatseigentum
war eine Eigenschaft der totalitären
Staaten. Im Gesetzgebungsverfahren be-
findet sich derzeit das Gesetz über das
öffentliche Eigentum, das unter anderem
detailliert das öffentliche Eigentum regelt
965
und einige Gegenstände und besondere
Rechte des Staates und der Gemeinden
an Sachen, die als öffentliches Eigentum
gelten, definiert.
Eigentumsagentur Kosovo [Agjencia
Kosovare për Prona; Kosovska Agencija
za imovinu; Kosovo Property Agency] -
Siehe: Agentur zur Vergleichung und
Verifizierung von Eigentum.
Eigentumsfreiheitsklage [Padia mo-
huese; Tužba zbog uznemiravanja prava
svojine; Negative lawsuit] - Siehe: Actio
negatoria.
Eigentumsklage [Padia e rikthimit;
Tužba za povraćaj oduzete stvari; Return
lawsuit] - Siehe: Actio rei vindicatio.
Eigentumsschutz [Mbrojtja e pronësisë;
Zaštita svojine; Protection of ownership]
- Das Eigentum stellt die wichtigste Insti-
tution des Sachenrechts dar, welche auch
verfassungsrechtlich geschützt ist (Art.
46 der Verfassung). Auch andere Institu-
tionen des Rechts wie der Besitz oder das
Pfandrecht werden durch das Gesetz ges-
chützt, so wie das Eigentum, dass auch
durch Gesetze wie das GüEdR geschützt
wird, wie z.B. der Herausgabeanspruch
in Art. 93 GüEdR. Doch ist das Konzept
des Eigentums in der Verfassung viel
weiter erfasst als im genannten Gesetz,
da die Verfassung das Eigentum weiter
definiert. Das Eigentum ist ebenfalls im
Verwaltungsrecht sowie im Strafrecht
geschützt. Ein so weitreichender Schutz
des Eigentums stellt eine verfassungs-
rechtliche Pflicht dar, da das Eigentum
Verfassungsrang genießt und durch die
Verfassung geschützt ist. Eigen-
tumsschutz genießen nicht nur natürliche,
sondern auch juristische Personen.
Einrede [Prapësimi; Prigovor; Objec-
tion] - Siehe auch Einwendung. Das Ge-
setz ist nicht einheitlich, was diesen Be-
griff angeht. Es wird der Begriff Ein-
966
wand und Einrede synonym verwendet.
Durch eine Einrede wird die Aussage der
gegnerischen Partei im Voll-
streckungsverfahren angefochten. Die
Einrede ist ein im Vollstreckungsverfah-
ren verwendetes Rechtsmittel, das aber
auch im materiell-rechtlichen Sinne An-
wendung findet wie z. B. Einwand des
Schuldners gegen einen Dritten (Art. 133
SchVG). Im Zivilprozessrecht wird die
Einrede auch als Beschwerdemittel ver-
wendet, wie z.B. Einwand gegen Ver-
jährung (Art. 180 GüStV) oder Einrede
gegen den Zahlungsauftrag im be-
sonderen Erkenntnisverfahren (Art. 497
GüStV). Im Vollstreckungsverfahren
stellt die Einrede ein ordentliches
Rechtsmittel dar, mit dem der Schuldner
gegen die Entscheidung zur Voll-
streckung vorgeht (siehe Art. 67 ff.
VGG).
Einstweiliger Rechtsschutz [Masa e
përkohshme; Privremena mera; Interim
measure] - Siehe: Sicherungsmaßnahme.
Einstweiliger Rechtsschutz im Sinne des
Gesetzes (siehe Art. 306 und 310 GüStV)
unterscheiden sich nicht wesentlich von
Sicherungsmaßnahmen, da einstweiliger
Rechtsschutz keine anderen Maßnahmen
sind als die Sicherungsmaßnahme. Der
wesentliche Unterschied liegt in der
Tatsache, dass der einstweilige Rechtss-
chutz mit der hohen Dringlichkeit ihrer
Ausstellung verbunden ist und innerhalb
kürzester Zeit (oft innerhalb von drei
Tagen) nach Eingang des Antrags
berücksichtigt werden müssen. Bei der
einstweiligen Verfügung müssen alle
Voraussetzungen der Sicher-
ungsmaßnahme einschließlich der zusätz-
lichen Bedingung der Dringlichkeit
erfüllt werden. Eintragungsgebühren,
Rechtstitel für die Eintragung (siehe:
Grundstück). Gegen die Entscheidungen
des Städtischen Katasterämte ergeht im
Verwaltungsverfahren in zweiter Instanz
eine Entscheidung der kosovarischen Ka-
tasterbehörde; Jede Partei hat das Recht,
sich innerhalb der gesetzlich
vorgeschriebenen Frist an die koso-
varische Katasterbehörde zu wenden und
von dieser eine Überprüfung der
Entscheidung der städtischen Ka-
tasterämter zu verlangen (Art. 6 Gesetz
über die Einrichtung eines Registers über
Rechte an Grundstücken).
Einwendung [Kundërshtimi; Prigovor;
Objection] - Die Einwendung ist ein
Rechtsbehelf des materiellen und formel-
len Rechts. Materiell-rechtlicher Ein-
wand ist z.B. der Einwand wegen
Nichterfüllung des Vertrags (Art. 104
SchVG); Einwendung gegen Erfüllung
des Vertrages (Art. 239 SchVG) usw.
Eine Einwendung kann materiell-
rechtlich sein, aber prozessual-rechtliche
Erfolge herbeiführen; z.B. Einwendung
der Unzuständigkeit eines Gerichts
aufgrund einer Schiedsvereinbarung (Art.
7 Schiedsgerichtbarkeitsgesetz). Formell-
rechtlich (prozessual) ist im Grundsatz
ein Rechtsmittel zur Anfechtung einer
Entscheidung, z. B. Art. 495, 497 GüStV,
Art. 67, 69 VVG. Der Einwand stellt ein
Angriff im Verfahren für eine Partei dar;
z.B. der Einwand gegen den Inhalt eines
Protokolls (Art. 137 GüStV).
Einzelfirma [Ndërmarrje individuale;
Individualno preduzeće; Individual en-
terprise] - Siehe: Einzelunternehmen.
Einzelrechtsnachfolge [Suksesor singu-
lar; Jedinstven naslednik; Singular suc-
cessor] - Siehe: Vermächtnis.
Einzelunternehmen [Biznes individual;
Individualna preduzeća; Individual Busi-
ness] -Ein Einzelunternehmen ist ein Un-
ternehmen, in der eine einzige Person die
unbeschränkte persönliche Haftung für
alle Schulden und andere Verpflichtung-
en trägt, die durch ein Gesetz oder einen
Vertrag in Bezug auf dieses Unterneh-
men entstehen oder auferlegt werden. Die
Haftung ist unbeschränkt und umfasst al-
le Vermögenswerte jeglicher Art, die
direkt oder indirekt im Eigentum dieser
Person stehen, unabhängig davon, ob
diese Vermögenswerte für geschäftliche
oder private Zwecke oder für den
Haushalt genutzt werden. Eine Haf-
tungsbeschränkung des Unternehmers
durch das Gericht ist unzulässig. Ein
Merkmal des Einzelunternehmers ist,
dass dieser seine Geschäftstätigkeit
(permireso) nach Registrierung bei der
Agentur zur Registrierung von Un-
ternehmen, aber auch durch tatsächliche
Ausübung von kommerziellen Tätigkeit-
en ohne Registrierung, ausüben kann,
vgl. Art. 4 SchVG. Gemäß Art. 48 des
Unternehmesgesetzes gilt ein Einzelun-
ternehmen nicht als juristische Person.
Einziehung [Konfiskimi; Konfiskacija;
Confiscation] - Die Einziehung ist zum
einen eine Verwaltungsmaßnahme öffen-
tlich-rechtlichen Charakters, wird aber
auch zur Bezeichnung einer Straf-
maßnahme im Strafrecht verwendet.
Durch die Einziehung entzieht der Staat
einer Person dauerhaft einen Gegenstand.
Die Fälle und Bedingungen der Ein-
ziehung sind in verschiedenen
Rechtsvorschriften geregelt
(hauptsächlich StGBK), während die
Verwaltung der beschlagnahmten und
eingezogenen Sachen durch das Gesetz
über die Beschlagnahme und Einziehung
von Vermögen geregelt ist.
Eltern [Prindi; Roditelji; Parent] - Eltern
werden Personen genannt, denen die
elterlichen Rechte und Pflichten nach
dem Gesetz oder einer Entscheidung der
zuständigen Stelle gewährt wurden. Die
967
elterliche Sorge ergibt sich aus dem
Recht auf elterliche Fürsorge der Kinder;
Elterliche Sorge [Përgjegjësia
prindërore; roditeljska odgovornost; pa-
rental responsibility] - Die elterliche
Sorge umfasst die Rechte und Pflichten
der Eltern, die das emotionale, soziale
und materielle Wohlergehen des Kindes
gewährleisten sollen, indem sie sich um
das Kind kümmern, eine persönliche
Beziehungen zum Kind unterhalten
sowie den Pflichten der Kindererziehung,
Bildung, gesetzlicher Vertretung und
Verwaltung des Vermögen des Kindes
nachkommen (Art. 128 Absatz 4 FG).
Endgültiger Enteignungsbeschluss
[Vendimi Përfundimtar i Shpronësimit;
Konačna odluka o eksproprijaciji; Final
Decision on Expropriation] - Siehe: En-
teignungsbehörde.
Entdeckung [Zbulim; Otkriće; Discov-
ery] - Siehe: Erfindung.
Enteignung [Ekspropriim; Ekspropri-
jacija; Expropriation] - Siehe: Enteig-
nung.
Enteignung [Shpronësimi; Ekspropri-
jacija; Expropriation] - Die Enteignung
ist die Handlung einer staatlichen Ein-
richtung (Regierung oder Gemeinde), die
darauf abzielt, das Eigentum an einem
privaten Grundstück zu erwerben; Als
Gegenleistung erfolgt an den ursprüngli-
chen Eigentümer die Zahlung einer
Entschädigung oder die obligatorische
Bestellung einer Dienstbarkeit oder eines
sonstigen Nutzungsrechts an dem
Grundstück. Die Enteignung ist also eine
Maßnahme oder ein Instrument, das dem
Staat garantiert, es zu nutzen, wann im-
mer das öffentliche Interesse oder das In-
teresse der Allgemeinheit dies erfordert.
In Kosovo ist die Enteignung durch ein
spezielles Gesetz geregelt: Gesetz Nr.
03/L-139 über die Enteignung von
968
Grundstücken. Wesentliche
Voraussetzungen für eine rechtmäßige
Enteignung sind das Bestehen eines
öffentlichen Interesses, das Bestehen
eines berechtigten Interesses und die
Entschädigung für das enteignete Eigen-
tum.
- Öffentliches Interesse [Interes publik;
J/avni interes; public interest] - Der
Begriff des öffentlichen Interesses um-
fasst ein breites Spektrum an
Bedeutungen und Interpretationen.
Das öffentliche Interesse bezieht sich
insbesondere auf das Interesse einer
Gemeinschaft, die aus zwei oder
mehreren Individuen besteht und
deren Interessen in Bezug auf
verschiedene Themen wie Wohnungs-
bau, Sicherheit, Entwicklung und Bed-
ingungen der öffentlichen und sozialen
Sicherheit, die von vorrangiger
Bedeutung sind und die eine zentrale
Rolle in der Wirtschaftspolitik der
Staaten spielen. In diesem Zusammen-
hang sind in Art. 4 des Enteig-
nungsgesetz des Kosovo auch
Tätigkeiten definiert, die im öffen-
tlichen Interesse stehen, wie zum
Beispiel: die Umsetzung eines städte-
baulichen und / oder räumlichen Pla-
nung; Bau oder Erweiterung eines
Gebäudes oder einer Einrichtung zur
Ausübung öffentlicher Aufgaben;
Errichtung, Erweiterung, Einrichtung
von Infrastruktur und / oder tech-
nischen Einrichtungen; Bau von öffen-
tlichen Straßen, Eisenbahnen, Flu-
ghäfen und öffentlichen Gebäuden;
Errichtung von diversen Mülldepo-
nien; öffentliche Friedhöfe; öffentliche
Parks usw.;
- Legitimes Interesse [Interes legjitim;
Legtimni interes; legitimate interest] -
Legitimes Interesse bedeutet, dass das
 Allgemeininteresse oder das öffen-
tliche Interesse als solches im Voraus
in einem Rechtsakt oder Gesetz defin-
iert oder berücksichtigt werden muss.
Auch Maßnahmen oder Anforder-
ungen, die von öffentlichem Interesse
sind, sollten durch einen Rechtsakt de-
finiert werden, so dass der öffentliche
Nutzen der Enteignung größer ist als
die Interessen, die durch die Enteig-
nung beeinträchtigt werden. Zudem
darf das enteignete Grundstück nicht
zu einem diskriminierenden Zweck
ausgewählt werden;
- Entschädigung für Enteignung
[Kompensimi për shpenzim; Naknada
za eksproprijaciju] Die Entschädigung
für das enteignete Eigentum erfolgt
auf der Grundlage des Marktwertes,
welcher in Übereinstimmung mit den
Kriterien und gesetzlichen Vorschrift-
en bestimmt wird. Die Entschädigung
umfasst den Wert der enteigneten un-
beweglichen Gegenstände einschlie-
ßlich des Zubehörs und ihrer Früchte
sowie den Ersatz für nachgewiesene
oder durch die Enteignung
verursachten Schäden (Art. 15 Enteig-
nungsgesetz).
Enteignungsbehörde [Organi
shpronësues; Organ za eksproprijaciju;
Expropriating authority] - Unter der En-
teignungsbehörde versteht man eine Ge-
meinde oder die Republik Kosovo (Re-
gierung), die gemäß dem Enteig-
nungsgesetz zur Enteignung befugt ist.
Das Enteignungsverfahren ist durch
mehrere vorbereitende Maßnahmen der
Enteignungsbehörde gekennzeichnet, die
darin bestehen, vorbereitende Handlung-
en durchzuführen, um die potenzielle
Eignung eines oder mehrerer Parzellen
zur Enteignung zu ermitteln sowie die
Entscheidung zur Einleitung von Enteig-
nungsverfahren, die Vorentscheidung
und die Entscheidung zur endgültigen
Enteignung zu treffen (Art. 5-11 Enteig-
nungsgesetz).
- Beschluss zur Einleitung des Enteig-
nungsverfahrens [Vendimi për ini-
cimin e procedurës së shpronësimit;
odluka za pokretanje postupka ek-
sproprijacije; decision on initiation of
expropriation procedure] - Durch die-
sen Beschluss wird die Erlaubnis
erteilt, vorbereitende Maßnahmen zu
unternehmen sowie die Parzellen zur
Enteignung zu bestimmen, die Bes-
timmung des Plans sowie das öffen-
tliche Interesse der Enteignung
festzustellen. Dieser Beschluss tritt
nach Bekanntgabe im Gesetzblatt des
Kosovo sowie einer im Kosovo an-
sässigen Tageszeitung in Kraft. Das
Ziel des Beschlusses und seiner
Bekanntgabe besteht darin, dass die
betroffenen Parteien informiert und zu
einer öffentlichen Anhörung eingela-
den werden sollen, um Kommentare
abzugeben oder Einwände gegen das
Enteignungsverfahren vorzubringen.
Während dieser Phase haben die Ei-
gentümer der Grundstücke, die Gegen-
stand der vorbereitenden Maßnahmen
sind, Anspruch auf Entschädigung für
Verluste bei der Nutzung des ganzen
oder Teile des Grundstückes sowie für
alle Schäden an dem Eigentum oder
der Person, die Resultat dieser
vorbereitenden Maßnahmen sind;
- Vorläufiger Enteignungsbeschluss
[vendimi preliminar i shpronësimit;
preliminarna odluka za ekspropri-
jaciju; preliminary decision on expro-
priation] - Nach Beendigung der
ersten Phase, der Analyse aller
eingereichten schriftlichen Kommen-
tare sowie der Kommentare in der
969
 öffentlichen Anhörung, erstellt die En-
teignungsbehörde einen sogenannten
“vorläufigen Enteignungsbeschluss”.
Dieser Beschluss wird ebenfalls im
Gesetzblatt und einer großen
Tageszeitung des Kosovo veröffen-
tlicht. Durch den Beschluss wird bes-
timmt, in wieweit die Enteignung die
Voraussetzungen erfüllt, im öffen-
tlichen und legitimen Interesse zu er-
folgen; des Weiteren werden die
betroffenen Parteien über ihr
Beschwerderecht belehrt, und davon
gegen die Entscheidung oder Teile der
Entscheidung im Rahmen der freiwil-
ligen Gerichtsbarkeit Gebrauch zu
machen;
- Endgültiger Enteignungsbeschluss
[vendimi përfundimtar i shpronësimit;
konačna odluka za eksproprijaciju; fi-
nal decision on expropriation] - Die
Enteignungsbehörde erlässt zuletzt
eine “endgültige” Entscheidung, die
voll oder teilweise die Enteignung er-
laubt oder verbietet und die innerhalb
einer Dauer von zwölf Monaten nach
Erlass der vorläufigen Entscheidung
erlassen werden muss. Diese Frist be-
ginnt fünfzehn Tage nach Inkrafttreten
der vorläufigen Entscheidung. Diese
zwölfmonatige Periode bezeichnet
man auch als “endgültiger Entschei-
dungszeitraum“; Sie kann wegen
gerichtlicher Verfahren bzw. des
Wartens auf eine gerichtliche
Entscheidung verlängert werden. Es
wird empfohlen, eine endgültige
Entscheidung erst dann zu treffen,
wenn über die letzte Beschwerde der
Parteien seitens der Gerichte entschie-
den wurde. Fällt die Entscheidung
zugunsten der Enteignung, ist jede
Änderung der Eigentumsrechte der
Parteien bis zur kompletten
970
Entschädigung nicht erlaubt; Findet
die komplette Entschädigung statt, so
sind die Eigentümer verpflichtet, alle
Maßnahmen zu unternehmen, um das
Grundstück bzw. die enteignete Sache
freizugeben. Die Enteignungsbehörde
ist ebenfalls verpflichtet, die neuen
Eigentumsrechte im Grundbuch zu
registrieren und den Namen des neuen
Eigentümers, also des Staates oder der
Gemeinde als neuer Eigentümer ein-
zutragen.
Entität [Entitet; Entitet; Entity] - Siehe:
Juristische Person.
Entschädigung bei Enteignung
[Kompensimi për shpronësim; Naknada
za ekspropriaciju; Compensation for ex-
propriation] - Siehe: Enteignung.
Entscheidung [Vendimi; Odluka; Deci-
sion] - Die Entscheidung im rechtlichen
Sinne ist ein Ausspruch des Gerichts über
die Rechtsfolgen in einem konkreten
Fall. Mit der Entscheidung wird eine
konkrete Frage entschieden, die einer
Überprüfung durch das Gericht oder
einer anderen Behörde unterliegt. In Zi-
vilverfahren ist die Entscheidung ein
allgemeiner Begriff, der für verschiedene
Arten von Entscheidungen verwendet
wird. Unterschiedliche Arten von
Entscheidungen werden im Zivilprozess
erlassen: Urteil, Beschluss und Ver-
fügung (siehe Art. 141 ff. GüStV).
Entschiedene Sache [Çështje e gjykuar;
Presuđena stvar; Adjudicated matter] -
Res judicata. Eine “Entschiedene Sache”
stellt eine rechtskräftige Entscheidung
dar. Hierüber kann es kein neues gericht-
liches Verfahren geben.
Entziehung der Handlungsfähigkeit
[Heqja e zotësisë për të vepruar; Ukidan-
je poslovne sposobnosti; Abolition of the
capacity to act] - Die volle Handlungs-
fähigkeit wird ipso iure (nach dem Recht)
mit der Vollendung des 18. Lebensjahres
erreicht. Aus verschiedenen Gründen
(Geisteskrankheiten, soziale Abwei-
chung) kann es vorkommen, dass eine
erwachsene Person ihre Handlungen oder
Unterlassungen selbst nicht beurteilen
kann. Um die Interessen solcher Perso-
nen und ihres Umfeldes zu schützen,
sieht die Rechtsordnung die Möglichkeit
der Entziehung der Handlungsfähigkeit
vor. Hierfür ist ein besonderes, nicht
streitiges Verfahren vorgesehen, in der
das Gericht durch Beschluss darüber
entscheidet, ob die gesetzlichen
Voraussetzungen erfüllt sind, um einer
Person die Handlungsfähigkeit zu entzi-
ehen (Art. 31 AußtVG). Das Gericht
kann einer Person die Handlungs-
fähigkeit voll oder teilweise (z. B. das
Recht, Sachen zu verkaufen) entziehen.
Sind die Gründe, die zur Entziehung der
Handlungsfähigkeit geführt haben, ent-
fallen, kann das Gericht der handlung-
sunfähigen Person die Handlungs-
fähigkeit zurückgeben.
Equity - Equity ist ein typisches Merk-
mal des privatrechtlichen angelsäch-
sischen Rechtskreises. Equity ist ein in-
tegraler Bestandteil des angelsächsischen
Systems der "Gerechtigkeit". Dieses Sys-
tem wurde bis 1875 von besonderen
Gerichten in angelsächsischen Ländern
angewandt.
Erbbaurecht [E drejta e ndërtimit; Pravo
na izgradanju, Heritige building right] -
Das Erbbaurecht ist ein beschränktes
dingliches Recht über eine fremde Sache,
genauer gesagt das Recht auf dem
Grundstück eines anderen (Art. 271 - 280
GüEdR). Dieses Recht ist aus wirtschaft-
lichen Gründen vorgesehen; es ist nach
dem Grundsatz der superficies solo cedit
aufgebaut, wonach eine Sache, die mit
einem Grundstück untrennbar verbunden
ist, rechtlich Teil dieses Grundstücks
wird. Das Erbbaurecht ist ein
beschränktes, übertragbares und vererb-
bares dingliches Recht, dass durch
Rechtsgeschäft d. h., durch übereinstim-
mende Willenserklärungen und die Ein-
tragung des Erbbaurechts in das Ver-
zeichnis für Rechte am unbeweglichen
Vermögen; dieses Rechtsgeschäft besteht
grundsätzlich für eine lange Zeit, läng-
stens jedoch für 99 Jahre. Nach dem
Grundsatz der superficies solo cedit er-
wirbt der Eigentümer nach Beendigung
des Vertrages unmittelbar und automa-
tisch das Eigentum an der Sache, die auf
seinem Grundstück erbaut wurde.
Erbe [Trashëgimtari; Naslednik; Heir] -
Der Erbe ist eine Person, die zum Zeit-
punkt des Todes des Erblassers, dessen
Rechtsnachfolger aller Rechte und
Pflichten wird. Dieser Prozess der
Gesamtrechtsnachfolge findet im Zeit-
punkt des Todes des Erblassers statt; Der
Erbschaftseintritt beruht auf dem Willen
des Erblassers (durch Testament) oder
auf der gesetzlichen Erbfolge. Der ge-
setzliche Erbe ist nachrangig und erfolgt
nur dann, wenn kein gültiges Testament
vorliegt, im dem der Erblasser in seiner
Eigenschaft für den Fall des Todes (causa
mortis) über sein Eigentum verfügt hat.
Der Erbe kann sowohl eine natürliche
Person als auch eine juristische Person,
namentlich eine juristische Person des
öffentlichen Rechts, sein, z.B. eine Ge-
meinde (Art. 21 ErbG). Erbe kann laut
Gesetz auch das Baby im Mutterleib nach
der Empfängnis sein, das im Mutterleib,
der Embryo, sein (siehe Art. 7 ErbG).
Erbfähigkeit [Aftësia trashëgimore;
Sposobnost nasliđivanja; Inheritance ca-
pacity] - Siehe: Erbe.
Erbfolge [Radhët e trashëgimisë;
Nasledni redovi; Inheritance ranks] - Hat
971
der Erblasser zum Todeszeitpunkt kein
Testament hinterlassen, so wird sein
Nachlass an die gesetzlichen Erben ver-
erbt. Das Gesetz regelt im Detail, wer al-
les erben kann. Gemäß Art. 12-21 ErbG
sind vier Erbfolgen vorgesehen, wonach
die erste Erbfolge die Kinder und der
Ehepartner bilden. Gemäß der Erbfolge
erben die gesetzlichen Erben, wenn kein
Testament vorhanden ist. Die gesetzli-
chen Erben erben nur dann, wenn es
keinen Erben in einer höheren Erbfolge
gibt.
Erblasser [Trashëgimlënësi; Ostavilac;
Descendent] - Der Erblasser (de cujus) ist
die verstorbene Person, die das Erbgut
hinterlässt, dessen Eigentum nach den
erbrechtlichen Vorschriften auf die Erben
übergeht. Der Erblasser kann nur eine na-
türliche Person sein. Eine juristische Per-
son wird hingegen aufgelöst; In diesem
Fall gelten die Bestimmungen des Ge-
setzes über Handelsgesellschaften. Der
Erblasser kann durch Testament frei über
sein Eigentum verfügen, d.h. nach
seinem Willen. Hat der Erblasser seinen
Willen diesbezüglich nicht geäußert, d.h.
kein Testament hinterlassen, so geht sein
Erbe gemäß der gesetzlichen Rangfolge
an die gesetzlich bestimmten Erben über.
Erbpacht [Enfiteoza; Enfiteuza; Enfi-
teuse] - Die Erbpacht ist ein bürgerlich-
rechtliches Recht, das der Miete ähnelt
und hauptsächlich bei Land-
wirtschaftsflächen angewandt wurde.
Dies ist ein Rechtinstitut aus dem
römischen Rechtskreis (z. B. kennt das
albanische Zivilgesetzbuch dieses Recht
an). Die Erbpacht ist ein lebenslanges
oder langfristiges Recht (in der Regel
über 20 Jahre) der Landnutzung durch
Nichteigentümer. Auf dem Grundstück,
auf dem das Erbpachtverhältnis gegrün-
det wurde, hatte der Erbpächter das
972
Recht der Grundstücksnutzung als wäre
er der Eigentümer der Sache, jedoch war
dieses Recht an zwei Bedingungen
geknüpft: Erstens war der Erbpächter
verpflichtet, die Qualität des Landes bei-
zubehalten und zu verbessern, und zweit-
ens bestand die Verpflichtung, dem Ei-
gentümer des Grundstücks eine peri-
odische Vergütung in Form einer Pacht
zu bezahlen.
Erbpacht [Qiradhënie afatgjate;
Dugoročni zakup; Long term leasehold] -
Dieses Institut gilt hauptsächlich für den
Privatisierungsprozess, wonach der Miet-
er ein gesellschaftliches Eigentum für 99
Jahre ab dem 09.05.2003 mieten kann
(Leasehold). Dieses Datum gilt seit dem
Inkrafttreten der UNMIK-Verordnung
2003/13 über die Transformation von
Grundstücken im Eigentum des Volkes.
Der Erbpachtvertrag unterscheidet sich
bis auf den Zeitrahmen nicht wesentlich
vom Eigentumserwerb. Gemäß der oben
erwähnten Verordnung beinhaltet die
Erbpacht folgende Rechte: Übertragung
des Eigentumsrechts an dritte Personen,
das Recht die Sache zu erben, sie mit
einem anderen Eigentum zu vereinen
oder durch Kaufvertrag bzw. kraft Ge-
setzes zu übertragen (Art. 2 der Ver-
ordnung).
Erbschaft (Recht) [(e) Drejta
Trashëgimore); Nasledno (pravo); Inher-
itance (law)] - Das Erbrecht ist ein
Rechtsgebiet, nämlich die Gesamtheit der
Rechtsnormen, durch die die Übertra-
gung der Erbmasse vom Erblasser auf die
Erben nach dem Tod des Erblassers re-
gelt wird. Die wichtigste formelle Quelle
des Erbrechts ist das EG.
Erbschaft [Pasuri trashëgimore;
Nasledna imovina; Inheritance property]
- Siehe: Erbe.
Erbschaft [Trashëgimia; Nasleđivanje;
Inheritance] - Erbschaft als allgemeiner
Begriff kann auf verschiedene Arten
verstanden werden. Mit Art. 1 des ErbG
ist die Erbschaft definiert als die Über-
tragung von Vermögen vom Erblasser
auf den Erben aufgrund eines Testaments
oder Gesetz. Dieser Vorgang wird auch
als "Universalsukzession" bezeichnet.
Mit Erbschaft wird auch der "erbliche
Nachlass/Erbgut" bezeichnet, der im
Todesfall des Erblassers automatisch an
die Erben übergeht (Art. 4 ErbG). Das
Erbgut umfasst sowohl das Vermögen als
auch die Passiva, also die Erb-
schaftsverpflichtungen an Dritte, jedoch
nur r bis zur Höhe des Erbvermögens.
Der Erbe kann auf das Erbgut verzichten
(Art. 5 III des ErbG). Die Erbschaft er-
folgt aufgrund des Testaments, das heißt
nach dem Willen des Erblassers. Sofern
kein Testament existiert, greift die ge-
setzliche Erbfolge nach der gesetzlich
festgelegten Rangordnung (Art. 11 ff.
ErbG).
Erbverzicht [Heqja dorë nga trashëgimi;
Odricanje od nasleđa; Renouncement to
inheritance] - Jeder Erbe hat kraft Testa-
ments oder kraft Gesetzes das Recht, das
Erbe anzunehmen und ist grundsätzlich
sogar verpflichtet, dies zu tun; das Erbe
beinhaltet die Aktiva und Passiva, also
auch Verpflichtungen. Der Erbe ist
jedoch grundsätzlich berechtigt, auf das
Erbe zu verzichten; in diesem Fall wird
angenommen, dass er niemals Erbe ge-
worden ist (Art. 130-138 ErbG).
Erfinder [Shpikësi; Pronalazač; Inven-
tor] - Der Erfinder ist derjenige, der die
Erfindung im Rahmen seiner kreativen
Arbeit geschaffen hat. Dieserkann eine
natürliche oder juristische Person sein.
Wenn die Erfindung von zwei oder
mehreren Erfindern gemeinsam
geschaffen wird, steht das Recht auf Pa-
tent den Erfindern oder ihren
Rechtsnachfolgern gleichermaßen zu. Als
Erfinder gilt nicht, wer bei der Schaffung
der Erfindung nur technische Hilfe
geleistet hat. Die Rechte des Erfinders an
seiner Erfindung sind in zwei Arten un-
terteilt: moralische Rechte und Ver-
mögensrechte.
- Moralische Rechte [Të drejtat mo-
rale; Moralno pravo; moral rights] -
Die moralischen Rechte des Erfinders
sind die Rechte, die den Erfinder mit
seiner Erfindung verbinden, sodass der
Erfinder als solcher in der Patent-
anmeldung und allen im Zusammen-
hang mit der Patenterteilung
ausgestellten Dokumente als Erfinder
zu finden ist. Das moralische Recht
des Erfinders kann im Gegensatz zu
den Vermögensrechten nicht auf an-
dere Personen übertragen werden.
- Vermögensrechte [Të drejtat pasuro-
re; Imovinska prava; propert rights] -
Vermögensrechte oder materielle
Rechte sind die Rechte, die ausschlie-
ßlich der Erfinder oder der Patentin-
haber für die Herstellung, den
Verkauf, die Benutzung, die Ver-
fügung und die Ausfuhr oder jede an-
dere Handlung zum Zwecke des mate-
riellen Gewinns aus der Erfindung re-
alisieren kann.
Erfindung [Shpikja; Pronalazak; Inven-
tion] - Als Erfindung gilt eine Errungen-
schaft - oder Entdeckung auf dem Gebiet
der Technik, das etwas Innovatives und
Erfinderisches darstellt und in der Indus-
trie anwendbar ist.
- Innovation [risi; inovacija; innova-
tion] - Eine Innovation ist eine
Erfindung von etwas, was vorher nicht
existierte hat oder noch nicht bekannt
war. Vorwissen meint all das, was der
973
 Öffentlichkeit auf nationaler oder in-
ternationaler Ebene durch eine schrift-
liche oder mündliche Beschreibung,
Verwendung oder auf andere Weise
vor dem Anmeldetag der Patent-
anmeldung zur Verfügung stand.
- Erfinderische Tätigkeit [hap shpikës;
inventivni korak; inventive step] -
bedeutet die Anforderung, dass die
Erfindung, selbst wenn sie bereits ex-
istiert, einen ausreichenden Grad an
Leistung aufweist, um einen technolo-
gischen Fortschritt einer industriellen
Tätigkeit darzustellen. Durch diese
Bedingung wird versucht, die Qualität
von technischen Tätigkeiten zu er-
reichen.
- Industriell anwendbar [e zbatueshme
në industri; primenjivo u industriji;
applicable in industry] - bedeutet, dass
Erfindungen für die praktische An-
wendung in jeder Art und Form der
Industrie, einschließlich der Land-
wirtschaft, geeignet und nützlich sein
sollten. Erfindungen auf anderen Ge-
bieten, wie wissenschaftliche
Entdeckungen und Theorien, mathe-
matische Methoden, ästhetische
Schöpfungen usw. können dieses
Kriterium nicht erfüllen.
Erfüllung (des Vertrages) [Përmbushja
(e kontratës); Privatni izvršitelj; Perfor-
mance (of contract)] - Unter Erfüllung
versteht man die Leistungserbringung
seitens des Schuldners an den Gläubiger,
z.B. Zahlung des Kaufpreises, Übergabe
der verkauften Ware usw. Die Ver-
tragserfüllung ist die idealste und beste
Möglichkeit der Beendigung eines
Rechtsverhältnisses, bei der die
Rechtssubjekte ihren Verpflichtungen
freiwillig nachgehen und die Leistungen
erbringen. Die Leistung kann nicht nur
der Schuldner, sondern auch ein Dritter
974
erbringen. Die Kosten der Leistungser-
bringung werden grds. vom Schuldner
übernommen (Art. 277-279 SchVG).
Erga omnes - Gegenüber allen. Die Er-
ga-omnes - Regel stellt eine Grundregel
im Sachenrecht dar, insbesondere im Ei-
gentumsrecht. Demnach sind alle Perso-
nen verpflichtet, das Eigentumsrecht
eines anderen zu respektieren, indem sie
keine Handlung unternehmen, die zu
einer Einschränkung oder Störung der
Rechte des rechtmäßigen Eigentümers
einer Sache führen können.
Erklärung einer Person als vermisst
[Shpallja e zhdukjes së personit; Pro-
glašenje nestanka jednog lica; An-
nouncement of person's disappearance] -
Siehe: Todeserklärung einer Person.
Erlöschen von Schulverhältnissen
[Shuarja e detyrimeve; Prestanak obave-
za; Termination of obligations] - Das
Erlöschen der Schulden bzw. Verpflich-
tungen liegt vor, wenn das Schuldver-
hältnis und die darin enthaltenen Rechte
und Pflichten zwischen den Parteien aus
irgendeinem Grund beendet werden, wie
z.B. aufgrund der Erfüllung der Leis-
tungen, Kündigung, Nichtigkeit usw.
(Art. 277 ff. SchVG).
Etikett [Etiketa; Etiketa; Label] - Das
Etikett enthält Informationen mit Anga-
ben zu dem Warenproduzent und dessen
Adresse, dem Namen der Ware, der
Menge, Zusammensetzung, Qualität,
Herstellungsdatum, der Nutzungsdauer,
der Art der Verwendung, Wartung und
dem Risiko in Bezug auf die Waren. Die
Verpflichtung zur Ausstattung der Waren
mit den entsprechenden Etiketten wird
im Verbraucherschutzgesetz vorgesehen.
Ex aequo et bono - Nach Recht und Bil-
ligkeit. Dabei handelt es sich um einen
fundamentalen Grundsatz des materiellen
Rechts in der Schiedsgerichtsbarkeit und
das Schiedsverfahren dar. Gemäß diesem
Grundsatz wird ein Streit vor einem
Schiedsgericht nicht nach dem geltenden
und positiven Recht entschieden, sondern
nach den guten und billigen Regeln des
Tribunals (Art. 29 Gesetz über
Schiedsgerichtsbarkeit). Da die Parteien
im Schiedsverfahren selbst entscheiden
können, welches materielle Recht im
Schiedsverfahren anzuwenden ist, haben
die Parteien auch das Recht zu
entscheiden, dass ihr Streit nach Recht
und Billigkeit ohne die Einbeziehung
eines anderen Rechts angewandt werden
soll (ex aequo et bono). Dies muss jedoch
in einer Vereinbarung ausdrücklich ger-
egelt sein. Die Parteien haben das Recht
zu bestimmen, dass das Gericht den Fall
unter einem positiven Recht entscheidet,
aber auch unter Einbeziehung des billi-
gen Ermessens (amiable compositeur).
Die Rechtsordnung/die Wertvorstellung
(ordre public) muss jedoch immer re-
spektiert und gewahrt werden.
Ex lege - Ex lege oder ”kraft Gesetzes”
bedeutet, dass eine Rechtsfolge einer
Tatsache kraft Gesetzes eintritt, ohne
dass eine andere Handlung oder Ein-
flussnahme erforderlich ist - z. B. der
Erwerb von Eigentum kraft Gesetzes
ohne die Notwendigkeit eines Rechtsges-
chäfts.
Ex nunc - Von nun an. Dies ist ein
lateinisches Sprichwort aus dem
römischen Recht und bezieht sich auf die
Rechtsfolge aus einem Ereignis,
Rechtsgeschäft oder einer Prozesshan-
dlung. Gemäß diesem tritt eine
Rechtsfolge in Kraft ab Beginn der
Prozesshandlung, z.B. Urteile des
Gerichts zur Auflösung einer Ehe gelten
ab dem Zeitpunkt, in dem das Urteil
rechtskräftig wird.
Ex officio - Von Amts wegen. Bei
diesem Rechtsinstitut wird davon ausge-
gangen, dass die Durchführung einer bes-
timmten Prozesshandlung von Amts we-
gen zu erfolgen hat, so z.B. die Be-
weisaufnahme von Gerichten ohne An-
trag der Parteien.
Ex tunc - Von Anfang an/ rückwirkend.
Gemäß ex tunc tritt eine Rechtsfolge
nicht erst ab Entscheidung des gerchts,
sondern ab der Eheschließung.
Exceptio - Einrede. Bei der Exceptio
handelt es sich um ein Einreden/ Ein-
wendungen aus dem materiellen oder
formellen Recht.
Exekutiver Titel [Titulli Ekzekutiv;
Izvršni naslov; Executive titl] - Siehe:
Vollstreckungstitel.
Existenzieller Schaden [Dëmi ekzisten-
cial; Egzistencijalna šteta; Existential
damage] - In der Rechtsprechung und
Rechtslehre einiger Länder findet man
auch das Konzept des existentiellen
Schadens. Dieser Schaden steht im
Zusammenhang mit der Beeinträchtigung
körperlich und physisch kreativer-
Fähigkeiten. Diese Beeinträchtigungen
oder Schäden können kultureller, kün-
stlerischer, sportlicher sein und der Per-
son die Möglichkeit nehmen, ihre
Persönlichkeit in der Gesellschaft oder
Außenwelt zu zeigen.
Exponat [Eksponante; Eksponat; Exhibi-
tis] - Exponate sind einzigartige oder sel-
tene Gegenstände wie alte Dokumente,
Gemälde, Ikonen, diverse Waffen sowie
Souvenirs, die einen künstlerischen, his-
torischen, ethnologischen und
archäologischen Wert haben. Stellt der
Gegenstand eines Kaufvertrags ein im
Verkehr zugelassenes Exponat dar, so
kann der Preis aufgrund seines histor-
ischen Wertes viel höher sein als der rea-
le Wert. Folglich kann das Institut des
975
Schadens über die Hälfte nicht an-
gewandt werden. Siehe: Schaden über die
Hälfte.
F einer
Factoring [Faktoring: Faktoring; Factor-
ing] - Factoring ist ein nicht gesetzlich
geregelter Vertrag, der jedoch unter dem
Grundsatz der Privatautonomie problem-
los geschlossen werden kann. In Kosovo
ist dieser Vertrag nicht sehr präsent. Fac-
toring ist ein gemischter Vertrag und
beinhaltet Elemente des Kaufvertrags,
Darlehensvertrages sowie Verträge über
entgeltliche Geschäftsbesorgungen. Der
Kern dieses Vertrages besteht darin, dass
ein Unternehmen die gesamten Forder-
ungen gegen seine Schuldner an ein an-
deres Unternehmen (in der Regel Bank-
en) überträgt, um die Forderungen ein-
zuziehen. Als Gegenleistung erhält der
Zedent vom Zessionar die abgetretene
Forderungshöhe, von der die Provision
abgezogen wird. Die vergleichende
Rechtswissenschaft unterscheidet
zwischen verschiedenen Arten von Fac-
toring
Fahrlässigkeit [Pakujdesia; Nepažnja;
Negligence] - Die Fahrlässigkeit ist das
Element des objektiven Tatbestandes der
Rechtsfigur und meint das Außerachtlas-
sen der erforderlichen Sorgfalt im
konkreten Einzelfall. Das SchVG kennt
verschiedene Stufen der Fahrlässigkeit
ohne diese gesetzlich zu definieren; z.B.
einfache Fahrlässigkeit, bewusste Fahr-
lässigkeit und grobe Fahrlässigkeit.
Familie [Familja; Porodica; Family] -
Die Familie stellt die wesentliche Ge-
meinschaft der Eltern und Kindern sowie
verwandter Personen dar. Diese Gemein-
schaft kann eine durch Blutsver-
wandtschaft oder durch Gesetz ent-
standene Gemeinschaft sein, die vor al-
976
lem zwischen zwei oder drei Genera-
tionen umfasst. Im weiteren Sinne stellt
die Familie eine Gruppe von Menschen
dar, die zusammenleben und eine sich zu
familiären Gemeinschaft
verpflichtet haben. Rechtlich stellt die
Familie das wichtigste Rechtsinstitut des
Familienrechts dar und wird durch das
FG geregelt, beginnend bei Art. 2 dieses
Gesetzes. Abhängig davon, wie das Fam-
ilienverhältnis begründet wurde, sind im
FG auch Begriffe wie Ehefamilie,
außereheliche Familie oder Adop-
tionsfamilie anzutreffen. Abhängig von
der Zahl der Personen, die eine Familie
ausmacht bzw. den Generationen, wird
begrifflich unterschieden zwischen
Großfamilie und der kleinen Familie.
Familiengemeinschaft [Bashkësi
familjare; porodično zajednica; Family
commmunity] - Die Familiengemein-
schaft umfasst Ehepartner und die enge
Familie, wobei gemäß Art. 271 FG und
dem Zweck des Gesetzes nach auch die
Kinder und Eltern des Ehegatten sowie
andere Verwandte der Familie umfasst
werden. Ebenso können Personen, die
wirtschaftlich weitgehend abhängig von
den Ehegatten sind und in einem ge-
meinsamen Haushalt mit ihnen leben als
Mitglieder der Familiengemeinschaft
betrachtet werden. Eigentum, das
während dem fortbestandeiner Fami-
liengemeinschaft erworben wurde, gilt
als Miteigentum aller Mitglieder, die an
dessen Erwerb beteiligt waren.
Fernabsatzvertrag [Kontratat në dis-
tancë; Ugovori na daljinu; Distance con-
tract] - Wie Haustürgeschäfte, siehe
oben. Die Fernabsatzverträge unter-
scheiden sich von den Verträgen
außerhalb von Geschäftsräumen dadurch,
dass die Fernabsatzverträge durch el-
ektronische Kommunikationsmittel ges-
chlossen werden. Diese Institution spie-
gelt ebenfalls die Umsetzung der EU-
Verbraucherschutzrichtlinien wieder.
Fiktion [Fiksioni; Fikcije; Fictions] -
Annahme. Auch wenn das Recht auf
Tatsachen und Beweisen beruht, so ba-
siert es aus bestimmten Gründen,
manchmal auch auf Fiktionen. So z. B.
im Erbrecht, wonach dem ungeborenen
Kind das Erbrecht/die Erbfähigkeit aner-
kannt wird, obwohl man noch nicht weiß,
ob es lebend geboren wird. Gemäß Art. 7
Erbgesetz sieht das Gesetz die Anwen-
dung einer Fiktion vor, wonach die
Erbfähigkeit vorliegt, wenn eine Person
beim Eintritt des Erbfalles lebt bzw., das
zu Lebzeiten des Erblassers gezeugte
Kind innerhalb von 300 Tagen nach Tod
des Erblassers lebendig geboren wird.
Filiale [Filiale; Filijala; Subsidiary] - Die
Filialen stellen die vom Sitz getrennten
und unselbständigen Geschäftseinheiten
(Zweigstelle) oder Vertretungen
(Zweigniederlassungen) einer Gesell-
schaft dar, die der Erweiterung der Ges-
chäftstätigkeit der Gesellschaft dienen.
Siehe: Sitz.
Firma [Firma; Firma; Firm] - Der Be-
griff Firma wird im allgemeinen Spra-
chgebrauch für Unternehmen, Werkstät-
ten oder ein Geschäft benutzt. Im recht-
lichen Sinne stellt die “Firma” den
Namen eines Unternehmens oder einer
Handelsgesellschaft dar. In Albanien
wird der Begriff “Firma” mehrheitlich
auch als Synonym zur Unterschrift ver-
wendet.
Forderung [Kërkesa; Zahtev; Claim] -
Die Forderung ist ein Anspruch eines
Gläubigers gegen einen Schuldner zur
Erfüllung einer bestimmten Leistung. Die
Forderung kann unterschiedlicher Natur
sein. In der Regel besteht die Forderung
in der Entrichtung einer Leistung in Form
eines Geldbetrags.
Forderungsübergang [Subrogimi;
Subrogacija; Subrogation] - Der Forder-
ungsübergang bezeichnet die Rechtslage,
wenn jemand im Namen einer anderen
Person dessen Leistung erfüllt und somit
den Anspruch gegen den eigentlichen
Schuldner geltend machen kann (Art. 280
ff. SchVG). Diese Abtretung vom
Gläubiger an den Leistenden erfolgt
durch eine Vereinbarung oder nach dem
Gesetz (z. B. Bürgschaft). Der Forder-
ungsübergang kann gesetzlich oder ver-
traglich erfolgen.
Formelles Recht [E drejta formale;
Formalno pravo; Formal law] -
Prozessrecht. Das formelle Recht stellt
die Allgemeinheit der gesetzlichen Nor-
men dar, die ein Gerichtsverfahren oder
die freiwillige Gerichtsbarkeit regeln.
Diese Normen finden sich in verschie-
denen Gesetzestexten, wie z. B.
Rechtsnormen, die das Erkenntnisverfah-
ren regeln, finden sich im GüStV, Nor-
men, die das Strafprozessrecht regeln,
finden sich in der Strafprozessordnung,
Normen, die das Verwaltungsrecht re-
geln, finden sich im Verwaltungsver-
fahrensgesetz usw. Die Unterscheidung
zwischen materiellem und formellem
Recht findet erst seit neuerer Zeit statt.
Ob ein subjektives materielles Recht
besteht oder nicht hängt vom materiellen
Recht ab. Ob ein Verkäufer den
Verkaufspreis verlangen kann oder nicht,
hängt beispielsweise von den schul-
drechtlichen Vorschriften ab, namentlich
von den Regelungen im SchVG. Die
formellen Rechte ermöglichen die
Feststellung und Durchsetzung dieser
subjektiven Rechte; z.B. im Erkenntnis-
verfahren wird festgestellt, ob es ein
subjektives Recht gibt oder nicht; das
977
Gericht entscheidet, ob der Verkäufer
vom Käufer die Zahlung des Preises ver-
langen kann.
Fortdauer der Zuständigkeit des
Gerichts [Vazhdimi i kompetencës; Us-
taljivanje nadležnosti; Extension of com-
petence] - Siehe: Perpetuatio fori.
Frachtbrief [Fletëngarkesa; Otpremnica;
Bill of lading] - Siehe: Transport.
Frachtbrief [Konosmani; Konosman
(Teretnica); Konosman] - Der Frachtbrief
ist ein rechtlich verpflichtendes
Begleitdokument in der Frachtschifffahrt.
Der Frachtbrief kann auch als Wertpapier
angesehen werden, das beweist, dass ein
Vertrag geschlossen wurde und die darin
gekennzeichneten Güter Gegenstand des
Transports sind. Nach dem Transport ist
der Frachtführer verpflichtet, die im
Frachtbrief erwähnten Güter dem Inhaber
des Frachtbriefes zu übergeben.
Franchising [Franshizingu; Franšizing;
Franchising] - Franchising oder Konz-
essionsverkauf ist ein gesetzlich nicht
geregelter Vertrag, der jedoch unter dem
Grundsatz der Privatautonomie problem-
los geschlossen werden kann. Beim
Franchisevertrag verpflichtet sich der
Franchisenehmer, selbstständig und im
eigenen Namen ein Geschäft zu betreiben
mit dem Recht, den Firmennamen, das
Konzept und die Technologie des Fran-
chisegebers zu verwenden. Als Gegen-
leistung erhält der Franchisegeber eine
regelmäßige Vergütung vom Franchise-
nehmer. Ein typisches und bekanntes
Beispiel des Franchisings stellt das
McDonald-Unternehmen dar.
Fremdhaftung [Përgjegjësia për tjetrin;
Odgovornost za drugoga; Liability for
other] - Grundsätzlich haftet für den
Schaden die Person, die den Schaden
verursacht hat. Jedoch kann es vork-
ommen, dass für den von einer Person
978
verursachten Schaden eine dritte Person
die Haftung übernimmt. Beispiele sol-
cher Haftungen ist die Haftung der Eltern
für den verursachten Schaden der mind-
erjährigen Kinder (Art. 147 SchVG), die
Haftung des gesetzlichen Vertreters für
den Schaden einer Person mit
psychischen Problemen (Art. 148
SchVG); die Haftung des Arbeitgebers
für den vom Arbeitnehmer verursachten
Schaden (Art. 152 SchVG).
Frist [Afati; Rok; Deadline] - Die Frist
ist ein Zeitraum, innerhalb dessen eine
rechtswirksame Handlung vorgenommen
werden kann oder muss. Im Privatrecht
wird unterschieden zwischen materiell-
rechtlichen und formell-rechtlichen Fris-
ten (siehe Art. 125 ff. GüStV). Materiell-
rechtliche Fristen bezeichnet Zeiträume,
innerhalb derer ein Ereignis eintreten
sollte, womit materielle Rechtswirkungen
verbunden sind wie z.B. Frist bei Sach-
mangel, Verjährung usw. Bei solchen
Fristen gilt das Institut der Wiederein-
setzung in den vorigen Stand (restitutio
in integrum) nicht. Die Fristen in for-
mell-rechtlichem Sinne, d.h. die Ver-
fahrensfristen, sind der Zeitrahmen, in
dem verfahrensrechtliche Handlungen
unternommen werden können oder
müssen, wie z.B. Frist zur Beschwerdee-
inreichung, Revisionseinlegung usw. Nur
für formell-rechtliche Fristen gilt das In-
stitut der Wiedereinsetzung in den vori-
gen Stand. Im Zivilrecht gibt es einige
Regeln hinsichtlich des Fristende und
deren Berechnung. Die Fristberechnung
beginnt am ersten Tag nach Eintritt des
maßgebenden Ereignisses und endet mit
dem Ablauf des letzten Tages der Frist.
Wochen-, Monats- und Jahresfristen
enden in der Regel mit Ablauf des Tages,
der durch seine Bezeichnung oder Zahl
dem Tage entspricht, in dem das
auslösende Ereignis eingetreten ist; wenn
ein solcher Tag im Kalender nicht exist-
iert, fällt das Ende der Frist auf den letz-
ten Tag dieses Monats. Fällt das Ende der
Frist auf einen gesetzlichen Feiertag, ist
der nächste Arbeitstag für den Ablauf der
Frist maßgebend. Als Monatsanfang wird
der erste Tag des Monats, Monatsmitte
der 15 Tag und Monatsende der letzte
Tag des Monats bezeichnet, wenn nicht
etwas anderes von den Parteien verein-
bart wurde oder der Natur des Rechtsver-
hältnisses bzw. den Gewohnheiten
entspricht (Art. 65 SchVG).
Früchte [Frutat; Plodovi; Fruits] - Der
Begriff Frucht stellt einen gesetzlichen
Begriff dar (Art. 16 GüEdR) und unter-
teilt sich in Sach- und Rechtsfrüchte.
Früchte sind tatsächliche oder rechtliche
Erzeugnisse, die aus den Vermögen oder
anderen nicht persönlichen Rechten ge-
wonnen oder gezogen wurden (z. B. Kalb
von einer Kuh, Verzugszinsen usw.).
Funktionalität (Grundsatz) [Funksion-
aliteti (parim); Funkcionalnost (načelo);
Functionality (principle)] - Der Grund-
satz der Funktionalität ist das Grundprin-
zip der Rechtsvergleichung im Bereich
des Privatrechts, durch das die Rechte
verschiedener Länder verglichen werden.
G Rechtsvorschriften dar, die die materiel-
Garantie [Garancioni; Garancija;
Guarentee] - Siehe: Garantieschein.
Garantieschein [Fletëgarancioni; Gar-
antni list; Warranty document] - Der
Garantieschein ist ein Dokument, dass
dem Käufer ausgehändigt wird und mit
dem der Hersteller das einwandfreie
Funktionieren der gekauften Sache
während einer bestimmten Zeit nach der
Übergabe garantiert. Wenn die Sache
nicht ordnungsgemäß funktioniert, kann
der Käufer auf Grundlage des Gar-
antiescheins sowohl vom Verkäufer als
auch vom Hersteller verlangen, dass die
Sachmängel innerhalb einer angemesse-
nen Frist behoben werden, oder wenn
dies nicht möglich ist, durch eine funk-
tionierende Sache gleicher Gattung
ersetzt wird (Art. 448 des SchVG). In der
Regel werden Garantiescheine für Mas-
chinen, Motoren, oder anderen Ge-
genständen ausgestellt, bei denen es sich
um sog. technische Güter handelt.
Gebäude [Ndërtesa; Zgrada; Building] -
Siehe: Immobilie.
Geheime Erfindungen [Shpikjet
sekrete; Tajni pronalazak; Secret inven-
tions] - Als geheime Erfindung wird eine
Erfindung betrachtet, die sich auf staat-
liche Interessen wie nationale Vertei-
digung oder Staatssicherheit bezieht.
Eine geheime Erfindung ist gleichzeitig
ein Staatsgeheimnis. Die zuständige
Behörde für die Entscheidung über ge-
heime Erfindungen ist der Sicherheitsrat
des Kosovo, der durch besondere Gesetze
die besonderen Kriterien und das Verfah-
ren für die geheimen Erfindungen
festlegt.
Geistiges Eigentum [Pronësia intel-
ektuale; Intelektualna svojina; Intellectu-
al property] - Das geistige Eigentum
stellt die Allgemeinheit der
len und immateriellen Sachen, die das
Resultat menschlichen Denkens sind,
reguliert. Die Allgemeinheit der
Rechtsnormen zur Bestimmung, Reguli-
erung und der Garantie der Rechte am
geistigen Eigentum wird als das Recht
auf geistiges Eigentum bezeichnet. Diese
Normen sind privat - und öffentlich-
rechtlicher Natur. Das Recht des geis-
tigen Eigentums ist unterteilt in gewer-
blichen Rechtsschutz, was folgende Ge-
biete beinhaltet: Patentrecht, Ges-
979
chmacksmuster, Markenrecht sowie die
geographische Herkunftsangaben; und
Urheberrecht, was unter anderem fol-
gende Gebiete beinhaltet: Romane,
Gedichte, Filme, Musik/Lieder, Kun-
stwerke wie Gemälde, Fotografien,
Skulpturen und architektonische
Entwürfe. Als verwandte Schutzrechte
gelten: Auftritte von Künstlern, Tonträ-
gerhersteller und so weiter. Aufgrund der
Komplexität und der Besonderheiten
jeder Kategorie des geistigen Eigentums
wird jede Kategorie im Kosovo durch be-
sondere Gesetze geregelt.
Geld [Paraja; Novac; Money] - Geld gilt
im Zivilrecht als eine verbrauchbare,
bewegliche und austauschbarer Sache,
dass auch andere spezifische Merkmale
aufweist (siehe Art. 567 SchVG). Geld
dient ebenfalls als Instrument im
wirtschaftlichen und rechtlichen Verkehr
sowie als Berechnungsmaß für den Wert
einer Gegenleistung, Sache oder eines
Schadens.
Geldforderung [Kreditë (kërkesat) në të
holla; Novčana potraživnja; Monetary
credits (claims)] - Der Gläubiger kann im
Vollstreckungsverfahren verschiedene
Forderungen gegen den Schuldner haben;
Diese unterteilen sich in zwei Gruppen:
Geldforderungen und andere Sachforder-
ung. Geldforderungen werden durch die
Art. 80-173 VVG geregelt; z.B. Verkauf
von beweglichen Sachen, Kontopfändung
usw. Sachforderungen sind in Art. 174 ff.
geregelt; z.B. Übergabe einer bewegli-
chen oder unbeweglichen Sache, Wie-
dereinstellung des Arbeitnehmers usw.
Geodäten [Gjeodetët; Geodeta; Geode-
sists] - Als Geodäten werden Personen
mit Fachwissen zur Durchführung von
Katastervermessungen bezeichnet, die
vom kosovarischen Katasteramt für die
980
Ausübung dieser Funktion zugelassen
sind.
Geographische Angabe [Tregues
gjeografik; Geografska oznaka; Geo-
graphical indicator] - Als geografische
Angabe- kann der Name einer Region
oder eines bestimmten Ortes oder in be-
sonderen Fällen der Name eines Landes
betrachtet werden, welche verwendet
wird, um ein Produkt aus dieser Gegend,
dessen Qualität oder andere spezifische
Merkmale zu beschreiben, die sich
aufgrund der geografischen Herkunft
ergeben. Dieser Bereich (siehe: Geistiges
Eigentum) wird im Kosovo durch ein
spezielles Gesetz, dem Gesetz über geo-
grafische Angaben und Ursprungsbez-
eichnungen geregelt;
- Ursprungsbezeichnungen [emërtime
të origjinës; naziv porekla; designa-
tions of origin] - Ursprungsbezeich-
nungen sind die Bezeichnungen, die
eine Region, ein bestimmtes Land
oder in besonderen Fällen einen Staat
bezeichnen, um die Herkunft eines
Produktes aus einer bestimmten Re-
gion oder einem bestimmten Land zu
beschreiben, dessen Eigenschaft oder
Merkmale ausschließlich auf ein bes-
timmtes geographisches Umfeld mit
natürlichen und menschlichen
Faktoren zurückzuführen ist;
- Ursprungsland [Vendi i origjinës;
Zemlja porekla; country of origin] -
stellt das Land, in denen der Schutz
der Ursprungsbezeichnung oder der
geografischen Angabe für die mit
einem geografischen Gebiet verbun-
denen Erzeugnisse gewährt wird, die
sich auf einen oder mehrere Teile die-
ses regionalen Systems erstrecken;
- Gattungsname [Emër gjenerik;
generičko ime; Generic name] - Der
Name eines Produkts, der, obwohl es
 mit dem Land oder der Region in
Verbindung steht, in dem dieses
Produkt ursprünglich hergestellt oder
gehandelt wurde, im Kosovo eine ge-
bräuchliche Bezeichnung für ein
Produkt geworden ist.
Gepflogenheit [Zakon; Običaj; Custom]
- Siehe: Gewohnheitsrecht.
Gericht [Gjykata; Sud; Court] - Das
Gericht ist eine staatliche Einrichtung,
die durch Rechtsnormen gegründet und
reguliert wird und ihre Hauptaufgabe in
der Rechtsprechung liegt. Der Begriff
"Gericht" meint auch das Gebäude, in
dem sich diese staatliche Einrichtung be-
findet. Das Gericht spricht Rechte aus
und übt so die rechtsprechende Gewalt
aus, die zusammen mit der gesetz-
gebenden und exekutiven Gewalt die drei
Gewalten in der Ausübung der
Staatssouveränität darstellen. Die von
den Gerichten ausgeübte rechtsprechende
Gewalt hat Verfassungsrang und dessen
Grundsätze sind ebenfalls in der Verfas-
sung vorgesehen (Art. 102 ff. VRK).
Gemäß den Kompetenzen und Hierarchie
der Gerichte, werden die Gerichte im
Kosovo in drei Stufen unterteilt:
Amtsgericht, Berufungsgericht und
Oberster Gerichtshof. Die wichtigste
Rechtsquelle der Justiz ist neben der Ver-
fassung das Gesetz über die Gerichte.
Gerichtliches Testament [Testamenti
gjyqësor; Sudski testament; Judicial tes-
tament] - Das gerichtliche Testament ist
ein Ausdruck des Willens des Erblassers.
Die Besonderheit dieses Testaments ist,
dass es vor Gericht und nach den gesetz-
lichen Bedingungen verfasst wird und bei
Gericht nach den gesetzlichen
Vorschriften hinterlegt wird (Art. 76-78
Erbgesetz).
Gerichtsvergleich [Ujdia gjyqësore;
Sudsko poravnanje; Court settlement] -
Siehe: Vergleich.
Gesamteigentum [Pronësia e përbash-
kët; Zajedničko vlasništvo; Joint owner-
ship] - Siehe: Eigentum.
Gesamthandseigentum der Ehegatten
[Pasuria e Përbashkët e bashkëshortëve;
Zajednička imovina supružnika; Joint
property of consorts] - Unter dem
Gesamthandseigentum versteht man das
gesamte Eigentum der Ehegatten, das
nach Eheschließung und während der
Ehe erlangt wurde; Die Ehegatten sind zu
gleichen Teilen Miteigentümer dieses
Vermögens (Siehe: Miteigentum). Das
Gesamthandseigentum beinhaltet das
durch eine Erwerbstätigkeit erlangte Ei-
gentum der Ehepartner während der Ehe
sowie die Einkünfte aus diesen Ver-
mögen, einschließlich der Eigen-
tumsrechte und Schulden sowie die
Gesamtheit des Vermögens von Ehepart-
nern, die gemeinsam durch Glücksspiele
erworben wurden. Das
Gesamthandseigentum wird von den
Ehepartnern gemeinsam verwaltet (Art.
47 FG). Obwohl das Gesamthandseigen-
tum im FG behandelt wird, sollte
beachtet werden, dass auch andere Ge-
setze wie GÜEDR und SchVG für die
Verwaltung, Zuweisung oder Definition
der Rechte an diesen Vermögenswerten
ebenfalls Anwendung finden.
Gesamtrechtsnachfolge [Suksesor uni-
versal; Univerzalni naslednik; Universal
successor] - Der Gesamtrechtsnachfolger
im Erbrecht ist die Person, die den
gesamten Nachlass oder einen Teil davon
erbt. Im Gegensatz zur singulären Na-
chfolge übernimmt der
Gesamtrechtsnachfolger neben der Erb-
schaft (Vermögen) auch die Verpflich-
tungen oder Schulden des Erblassers
981
(Passiva). Außerdem kann ein
Gesamtrechtsnachfolger sein Erb-
schaftsrecht auf zwei Arten erwerben,
durch Gesetz und aufgrund eines Testa-
ments.
Gesamtschuld [Përgjegjësia solidare;
Solidarna odgovornost; Joint liability] -
Die Gesamtschuld oder solidarische Haf-
tung stellt die Haftung mehrerer Perso-
nen dar, die gemeinsam einen Schaden
verursacht haben (Art. 190 SchVG). Z.
B. haften der Schädiger und der Gehilfe
solidarisch, der Auftraggeber und der
Beauftragte haften gesamtschuldnerisch
für den Schaden, den sie einem Dritten
bei Sanierungsarbeiten an einer Immo-
bilie zugefügt haben.
Gesamtvermögen [Pasuritë e përbash-
këta; Zajednička imovina; Common as-
sets] - Das Geesamtvermögen ist das
Allgemeingut (Wasser, Luft, usw.), dass
als res extra commercium bezeichnet
wird und von der Allgemeinheit genutzt
werden kann (Art. 12 GüEdR). Durch be-
sondere Gesetze können die Regulierung
und Nutzung der Allgemeingüter geregelt
werden.
Geschäftsfähigkeit [Aftësia për të ve-
pruar; Radna sposobnost; Capacity of
act] - Geschäftsfähig ist eine Person, die
selbst Prozesshandlungen durchführen
kann, ohne dass ein gesetzlicher Vertreter
erforderlich ist. Gesetzliche Vertreter
vertreten und handeln im Namen der
handlungsunfähigen Person. Die Ges-
chäftsfähigkeit ist nicht systematisch ger-
egelt. Die Handlungsfähigkeit wird gem.
Art. 3, 15 und 16 FG mit dem 19 Lebens-
jahr erworben. Die beschränkte Hand-
lungsfähigkeit wird gem. Art. 142 Schul-
drechtsgesetz mit dem 14 Lebensjahr er-
worben, während die Handlungsfähigkeit
in beruflichen Angelegenheiten bereits ab
dem 15. Lebensjahr (Art. 7 Ar-
982
beitsgesetz) erreicht wird. Die
Deliktsfähigkeit wird mit dem Ende des
7. Lebensjahres erreicht.
Geschäftsführung ohne Auftrag
[Gjerimi i punëve të huaja pa porosi;
Poslovodstvo tuđih poslova bez naloga;
Agency without specific authorisation] -
Die Geschäftsführung ohne Auftrag
(GoA) stellt ein Rechtsinstitut und eine
besondere Quelle des Schuldrechts dar.
Eine GoA liegt vor, wenn jemand ein
Geschäft für einen anderen besorgt, ohne
von ihm beauftragt oder ihm gegenüber
sonst dazu verpflichtet zu sein. In diesem
Rechtsverhältnis ist der Geschäftsführer
der GoA der Gläubiger und der Ges-
chäftsherr der Schuldner. In diesem
Sinne hat der Geschäftsführer das Recht,
von dem Geschäftsherrn den Ersatz der
Aufwendungen zu verlangen, die er
während der Ausführung der GoA
getätigt hat. Kraft Gesetzes kann eine
GoA nur dann ausgeführt werden, wenn
die Ausführung nicht verschiebbar ist
und ein Schaden oder Gewinnverlust
droht (Art. 203 SchVG).
Geschäftstätigkeit [Aktivitet afarist;
Poslovna aktivinost; Business activity] -
Siehe: Gewerbetätigkeit.
Geschmacksmuster [Dizajni industrial;
Industrijski dizajn; Industrial design] -
Das Geschmacksmuster stellt das
Aussehen/ das Erscheinungsbild der
gesamten oder eines Teils des Produk-
tergebnisses dar, das durch seine Eigen-
schaften wie Form, Farbe, Linien, Kon-
turen, Texturen und Materialien der Ware
charakterisiert wird. Als Ware gelten alle
Industrie-und Handwerkswaren. Dieses
Recht des geistigen Eigentums ist in Ko-
sovo geregelt durch das Gesetz über Ges-
chmacksmuster. Um als Geschmacks-
muster zu gelten müssen folgende Bed-
ingungen erfüllt werden: gewisser Grad
an Innovation, Einzigartigkeit und Indi-
vidualität und die Registrierung bei der
Agentur für gewerbliches Eigentum (Art.
5 des Geschmacksmustergesetz).
- Neuheit [Kushti i risisë; Inovativni
uslov; innovation requirement] - Neu
gilt ein Geschmacksmuster dann,
wenn es nicht identisch ist mit einem
Produkt, dass vor der Registrierung
des neuen Geschmacksmusters bereits
registriert war. Als identisch gelten
Geschmacksmuster, wenn die Eigen-
schaften zu einem anderen Ges-
chmacksmuster sich nicht unter-
scheiden bzw. die Unterscheidungen
unerheblich sind.
- Eigenart [Kushti i karakterit unik in-
dividual; Uslov jedinstvenog individu-
alnog karaktera; right to industrial
design] - Das Design wird als indi-
viduell angesehen, wenn der vom Be-
nutzer geschaffene Gesamteindruck
keinem anderen der Öffentlichkeit
zugänglich gemachten Design
entspricht;
- Registrierung [Kushti i regjistrimit;
Uslov registracije; registration re-
quirement] - Das Recht am Ges-
chmacksmuster wird durch die Regis-
trierung erworben. Das Datum der
Eintragung in das Register ist das
gleiche Datum wie das der Erteilung
der Entscheidung, mit dem das Recht
am Geschmacksmuster erworben wird.
Die Agentur für gewerbliches Eigen-
tum ist die zuständige Stelle zur Über-
prüfung der Erfüllung der Bedingung-
en und Registrierung des Ges-
chmacksmusters (Siehe: Agentur für
gewerbliches Eigentum). Ein Ges-
chmacksmuster, das gegen die öffen-
tliche Ordnung und Moral verstößt,
kann nicht registriert werden und ge-
nießt keinen Rechtsschutz;
- Das Recht am Geschmacksmuster [E
drejta në dizajnin industrial; Pravo na
industrijski dizajn; right to industrial
design] - Der Eigentümer eines Ges-
chmacksmusters hat das ausschließli-
che Recht an der Verwertung des Ges-
chmacksmusters sowie das Recht, alle
anderen von der Verwertung
auszuschließen, die keine
Nutzungsverwertung haben. Bei die-
sen Rechten kann es sich um Eigen-
tumsrechte und um Urheber-
persönlichkeitsrechte handeln. Unter
Persönlichkeitsrechte des Designers
versteht man das Rechts, als Designer
anerkannt zu werden, unabhängig
davon, ob er in den Registrier-
ungsdokumenten als solcher registriert
ist; dieses Recht ist nicht übertragbar.
Wurde das Geschmacksmuster von
mehreren Designern erstellt, genießen
alle des Rechts am Geschmacksmus-
ter, unabhängig von der Größe des
jeweiligen Beitrags. Die Ver-
mögensrechte bestehen in der Verwer-
tung des Geschmacksmusters und dem
Recht, materiellen Nutzen daraus zu
ziehen, insbesondere die Verarbeitung,
das Inverkehrbringen, die Anbietung,
der Importiert, der Exportierung sowie
die Verwendung der Ware und
Produkte, in welchen das Design in-
tegriert ist (Art. 14 und 17 Ges-
chmacksmustergesetz).
Geschmacksmusterlizenz [Licenca për
përdorimin e dizajnit industrial; Licenca
za korišćenje trgovačke marke; englisch]
- Der Inhaber eines Geschmacksmusters
kann seine Rechte am Geschmacksmus-
ter durch Vertrag an eine andere Person
übertragen, was nach Registrierung im
Register der Agentur für geistliches Ei-
gentum Auswirkungen hat auf dritte Per-
sonen. Der Inhaber eines Geschmacks-
983
musters kann eine ausschließliche oder
nicht ausschließliche Lizenz zur vollen
oder teilweisen Verwendung/Nutzung
des Industriedesigns für das gesamte
Hoheitsgebiet der Republik Kosovo
erteilen (Art. 22 Geschmacksmusterge-
setz). Auch hier gelten die allgemeinen
Regeln des Art. 700 ff. SchVG.
- Ausschließliche Lizenz - Die
ausschließliche Lizenz liegt vor, wenn
der Designer das Geschmacksmuster
ausschließlich dem Lizenznehmer des
Geschmacksmusters zur alleinigen
Verwendung zur Verfügung stellt,
auch wenn der Designer selbst von
seiner Verwendung ausgenommen ist,
mit Ausnahme der Urheberpersönlich-
keitsrechte (Art. 14 Geschmacksmus-
tergesetz).
Gesellschaft mit beschränkter Haftung
[Shoqëri me Përgjegjësi të Kufizuar;
Društvo sa ograničenom odgovornošću;
Limited Liability Company] - Gesell-
schaften mit beschränkter Haftung
(GmbH) sind juristische Personen, die
von ihren Gesellschaftern rechtlich
getrennt und verschieden sind. Eine Ge-
sellschaft mit beschränkter Haftung kann
eine oder mehrere Personen und/oder
Unternehmen als Gesellschafter haben.
Ein Gesellschafter einer Gesellschaft mit
beschränkter Haftung ist kein Mitei-
gentümer und hat kein übertragbares In-
teresse am Eigentum der Gesellschaft mit
beschränkter Haftung. Eigentumsanteile
an der Gesellschaft mit beschränkter Haf-
tung sind die Einheiten, auf die das Ei-
gentum der Gesellschaft aufgebaut ist.
Eine Beteiligung an einer Gesellschaft
mit beschränkter Haftung erfolgt durch
das persönliche Vermögen des Gesell-
schafters und kann ganz oder teilweise
nur in Form von Anteilen übertragen
werden, abhängig von den Ein-
984
schränkungen durch Gesetz oder eine-
Vereinbarung. Eigentumsinteressen kön-
nen mit einem Zertifikat nachgewiesen
werden und können bedingt als "Aktien"
bezeichnet werden. Im Gesellschaftsver-
trag oder einer Vereinbarung kann
vorgesehen werden, dass Eigentumsan-
teile oder Anteile an der Gesellschaft
durch von der Gesellschaft ausgestellte
Zertifikate bewiesen werden. Die Gesell-
schaft mit beschränkter Haftung haftet
für alle ihre Schulden und sonstigen
Verpflichtungen mit all ihren Ver-
mögenswerten. Die Art und Weise der
Organisation, Funktion und Auflösung
der Gesellschaft mit beschränkter Haf-
tung ist in den Art. 78-125 des Gesetzes
über Handelsgesellschaften geregelt.
Gesellschaftsstatut [Statuti i shoqërisë
tregtare; Statut poslovnog društva; Stat-
ute of business organisation] - Das Ge-
sellschaftsstatut ist der Gründungsvertrag
der Gesellschaft. Der Statut ist eine wes-
entliche Voraussetzung für die Zulassung
der Gesellschaft, die grundlegende In-
formationen über die Gesellschaft enthal-
ten muss, wie z. B. den offiziellen
Namen der Gesellschaft; die Adressen in
Kosovo, in denen die Gesellschaft ihre
Geschäftstätigkeit ausübt, die Anschrift
des eingetragenen Firmensitzes und den
Namen ihres registrierten Vertreters; der
Zweck der Gesellschaft, der als "legitim-
er Geschäftszweck" bezeichnet werden
kann; die Art und Weise, wie die Gesell-
schaft funktioniert; ihre Organisation;
Leitungsgremien; sowie andere relevante
Daten, die durch das Unterneh-
mensgesetz definiert sind.
Getrennte Meinung [Mendim i ndarë;
Suprotno mišljenje; Separate opinin] -
Siehe: Abweichende Meinung.
Getrenntes Eigentum der Ehegatten
[Pasuria e veçantë e bashkëshortëve;
Posebna imovina supružnika; Separate
property of consorts] - Als getrenntes Ei-
gentum ist das Eigentum zu verstehen,
das nur einem Ehegatten gehört und so-
mit die Verwaltung und der Besitz des
Eigentums der Disponibilität des Ehegat-
ten, der Eigentümer des Vermögens ist,
unterliegt. Das besondere Vermögen der
Ehegatten beinhaltet das ganze Ver-
mögen, das den Ehegatten vor Eheschlie-
ßung gehört hat, der Erwerb von Eigen-
tum durch Erbe, Schenkung oder einer
anderen Form des Eigentumserwerb; Das
Vermögen eines Ehepartners, das auf
dem Anteil des Miteigentums beruht, ist
ebenfalls ein getrenntes Eigentum. Als
getrenntes Eigentum gelten ebenfalls ein
künstlerisches Werk, intellektuelle
Tätigkeit oder geistiges Eigentum, das
vom Ehegatten geschafft wurde (Art. 46
FG).
Gewerbliche Tätigkeit [Veprimtaria
tregtare; Trgovačka delatnost; Commer-
cial activity] - Eine gewerbliche Tätigkeit
ist jede regelmäßige/auf Dauer angelegte
Tätigkeit, die die Bereitstellung oder
Produktion von Waren, Dienstleistungen,
Eigentum und / oder Leistungserbringung
für eine Person oder ein Unternehmen im
Austausch gegen jegliche Art von
Bezahlung oder Entschädigung umfasst.
Dies gilt nicht, wenn ein Arbeitnehmer
Arbeiten als Leistungen für seinen Ar-
beitgeber ausführt, da dies nicht als gew-
erbliche Tätigkeit betrachtet wird und
solche Leistungen nach dem Arbeitsver-
trag zu vergüten sind.
Gewohnheitsrecht [E drejta zakonore;
Običajno pravo; Costumary law] - Das
Gewohnheitsrecht ist nur in
Ausnahmefällen eine formelle
Rechtsquelle. Das Gewohnheitsrecht ist
ein ungeschriebenes Gesetz, das in einer
Gesellschaft durch dauerhafte Ausübung
entsteht. Um als formelle Rechtsquelle
erachtete zu werden muss ein Ge-
wohnheitsrecht folgende Bedingungen
erfüllen: eine lange Ausübung einer Ge-
wohnheitsnorm und eine allgemeine ge-
sellschaftliche Überzeugung, dass diese
Gewohnheitsnorm ein Recht darstellt.
Das Gewohnheitsrecht ist die dominie-
rende Rechtsquelle im angelsächsischen
Recht, während es im kontinentalen
Recht nur eine untergeordnete Rolle
spielt. Art. 32 GüEdR bezieht sich direkt
auf das Gewohnheitsrecht für den Fall,
dass ein Haustier verloren geht.
Gläubiger [Kreditor; Poverilac; Credi-
tor] - Der Gläubiger ist eine Person, die
in einem Rechtsverhältnis das Recht hat,
von einem Schuldner eine bestimmte
Leistung einzufordern; die Leistung liegt
in einem “Tun”, “Unterlassen” oder
“Dulden” (“pati”).
Gläubigerforderung [Kërkesë kreditore;
Kreditni zahtev; Creditor’s claim] - Die
Gläubigerforderung ist jede Forderung,
die Seitens eines Insolvenzgläubiger
beim Insolvenzverfahren erhoben wird
und umfasst das Recht auf Leistung auf
der Grundlage des Bestehens eines An-
spruches durch eine gesetzliche
Verpflichtung, eines Vertrags oder einer
anderen rechtlichen Verpflichtung, un-
abhängig davon, ob die Forderung
liquidiert oder nicht liquidiert, fällig oder
nicht fällig, angefochten oder nicht ange-
fochtene bzw. durch Sicherungsmittel
gesichert oder nicht gesichert ist.
- Gesicherte Forderung [kërkesa e
siguruar; obezbeđeno potraživanje;
secured claim] - Als gesicherte
Forderunggelten die Forderungen, die
vom Gläubiger durch Sicherungsmittel
bei der zuständigen Behörde gesichert
sind, z.B. durch Hypothek, Pfand oder
andere Sicherungsmittel. Somit haben
985
 diese Forderungen Vorrang vor an-
deren Forderungen sowie Vorrang vor
ungesicherten Forderungen;
- Absonderungsberechtigter Gläubiger
[kreditor i siguruar; obezbeđeni
poverilac; secured creditor]. Ab-
sonderungsberechtigter Gläubiger
wird der Insolvenzgläubiger bezeich-
net, dessen Forderung durch eine bei
der zuständigen Institution registrierte
Hypothek, Pfand oder Grundschuld
gesichert ist;
- Nicht gesicherte Forderung [kërkesa
e pasiguruar; neobezbeđeno po-
traživanje; unsecured claim] - Eine
nicht gesicherte Forderung ist jede
Forderung, die nicht durch ein Sicher-
ungsmittel bei der zuständigen
Behörde durch Hypothek, Pfand oder
anderer Sicherungsmittel abgesichert
wurde. Wenn der Gläubiger die
Forderung durch ein Recht belastet
hat, stellt die nicht gesicherte Forder-
ung die Differenz zwischen dem
Gesamtbetrag der Forderung und dem
Wert der gesicherten Forderung zum
Zeitpunkt der Eröffnung des Insol-
venzverfahrens dar. Die Rangfolge der
ungesicherten Forderungen erfolgt
nach folgenden Prioritäten: zuerst
werden die Verwaltungskosten
bezahlt, zweitens werden Ansprüche
aus familiären Verhältnisse oder An-
sprüche auf Entschädigung von Opfer
bezahlt, als drittens werden Forder-
ungen aus dem Arbeitsverhältnis
bezahlt, viertens Steuererstattung-
sansprüche und zum Schlusserfolgt die
Zahlung jeder verbleibenden, nicht
versicherte Forderung (Art. 56 der In-
solvenzgesetz);
- Nicht absonderungsberechtigter
Gläubiger [kreditor i pasiguruar; Ne-
obezbeđeni poverilac; unsecured
986
claim] - Ist jeder Insolvenzgläubiger,
der seine Forderung nicht durch ein
Sicherungsmittel abgesichert hat.
Gläubigerwechsel [Ndërrimi i kreditorit;
Promena poverioca; Change of creditor] -
Der Schuldner kann durch Vertrag seine
Ansprüche, die er gegen einen Schuldner
hat, an einen Dritten abtreten (Art. 420 ff.
SchVG). Persönliche Ansprüche können
nicht abgetreten werden.
Grundbuch [Librat e Tokës; Zemljišne
Knjige; Land registers] - Siehe:
Grundbuch.
Grundbuch [Regjistri i paluajtshmërive;
Registar nepokretnosti; Immovable prop-
erty register] - Das Grundbuch stellt im
Privatrecht ein öffentliches Dokument
dar, in denen alle Sachbeziehungen nie-
dergeschrieben sind, während im Ka-
tasterregister die technischen Daten des
Grundstückes registriert werden. In
verschiedenen Staaten wird dieses Regis-
ter unterschiedlich bezeichnet, während
es in Kosovo Grundbuch genannt wird,
gemäß dem Gesetz über die Gründung
des Registers über das Eigentumsrecht
am Grundstück des Jahres 2002, geändert
im Jahr 2011. Dieses Gesetz regelt nicht
nur die materiellen, sondern auch die
formellen Voraussetzungen des
Grundbuchs. In Kosovo gilt das “Re-
alsystem”, d.h. die Informationen werden
in einem physischen oder elektronischen
Buch niedergeschrieben. Das Pfandrecht
oder die Hypothek werden in einem sepa-
raten Register registriert, das durch das
Gesetz über die Registrierung von Pfan-
drechten an beweglichen Sachen aus dem
Jahr 2012 gegründet wurde. Das Recht
am Grundstück beinhaltet: a. Eigentum,
b. Hypothek, c. Dienstbarkeiten, d. das
Recht der Nutzung von kommunalem,
öffentlichem oder staatlichem Eigentum,
e. andere Rechte, Eigentumslasten (Art. 2
GÜEDR). Diese Eigentumsrechte werden
durch einen rechtlichen Titel wie z.B.
rechtskräftige Gerichtsentscheidung,
Verwaltungsentscheidung, Eigen-
tumsübertragungsvertrag, Privatisier-
ungsentscheidungen der Privatisier-
ungsagentur, Entscheidungen der Kom-
mission zur Neuregelung des Katasters,
Entscheidung der Kommission zur Neu-
organisation des Landes oder Entschei-
dungen anderer Behörden, registriert
(Art. 4 des Änderungsgesetzes über
GüEdR). Dieses Register unterliegt
einigen Grundsätzen, wie: Öffentlich-
keitsgrundsatz, Grundsatz der Formalität,
Prioritäts- und Legalitätsgrundsatz.
Gemäß dem Öffentlichkeitsgrundsatz
sind alle Grundbücher öffentlich, d. h.,
jeder hat das Recht, in diese Dokumente
Einsicht zu nehmen. Da es sich dabei um
öffentliche Dokumente handelt sind die
Vorschriften des Gesetzes über die Ein-
sicht in öffentliche Dokumente analog
anzuwenden (Art. 24 Katastergesetz).
Gemäß dem Formalitätsgrundsatz wird
vermutet, dass alle Informationen im
Grundbuch richtig, wahr und rechtmäßig
sind, bis sie nicht durch ein im Gesetz
vorgesehenes Verfahren geändert
werden. Gemäß dem Prioritätsgrundsatz
gilt bei der Eintragung von gleichen
Rechten (z. B. zwei Hypotheken auf ein
Grundstück), dass das Recht Vorrang und
Priorität genießt, dass zuerst im
Grundbuch eingetragen worden ist.
Gemäß dem Legalitätsgrundsatz kann ein
Recht im Grundbuch nur auf Grundlage
eines im Gesetz vorgesehenen Doku-
ments registriert werden, die von bes-
timmten Stellen ausgestellt werden. Der
Antrag auf Registrierung im Grundbuch
wird schriftlich beim kommunalen Ka-
tasteramt eingereicht (Siehe: Kommu-
nales Katasteramt).
Grundkapital [Kapitali themeltar;
Osnivački kapital; Charter capital] - Das
Grundkapital ist die durch Gesetz oder
Gründungsdokumente festgelegte
Kapitalsumme, die von den Aktionären
einer Aktiengesellschaft bei Gründung zu
entrichten ist. Bei den ausgegebenen Ak-
tien stellt das Grundkapital die von den
Aktionären zu entrichteter Summe dar,
die in Form des Erwerbs der ausgeg-
ebenen Aktien geschieht. Das Grund-
kapital dient als Sicherung für die
Schuldner und als Vermögen der Ak-
tiengesellschaft. Das Grundkapital sollte
jederzeit in der Aktiengesellschaft in
Form von Geld oder Vermögenswerten
verfügbar sein. Bei ausgegebenen Aktien
entspricht das Grundkapital dem von den
Aktionären gezahlten Betrag, der in den
ausgegebenen Aktien ausgedrückt ist.
Die Summe des Grundkapitals kann von
den Aktionären erhöht oder verringert
werden. Eine Aktiengesellschaft kann
Aktien mit einem höheren Wert als den
Nennwert emittieren. In diesem Fall ist
der Mehrbetrag kein Grundkapital,
sondern die Prämie der Aktie, die von der
Gesellschaft auf dem Prämienkonto der
Gesellschaft registriert wird. Die Ak-
tiengesellschaft kann keine Aktien emit-
tieren, die unter dem Nennwert liegen.
Nach dem Unternehmensgesetz ist das
zurzeit gesetzlich festgelegte Grund-
kapital einer Gesellschaft 10.000
(Zehntausend) EURO (Art. 25 Gesetz zur
Ergänzung und Änderung des Unterneh-
mensgesetzes). Gemäß dem UG und der
Satzung kann die Aktiengesellschaft die
Höhe des Grundkapitals durch Änderung
der Satzung ändern, wobei dieser aber
nicht unter dem gesetzlichen, oben bez-
eichneten Mindestbetrag liegen darf.
Reallasten [Barra sendore; Stvarni teret;
Charges on land] - Eine unbewegliche
987
Sache kann so belastet werden, dass de
Begünstigte wiederkehrende Leistungen
erhält (diese Leistungen können in bar
oder in Form von Sachleistungen oder
Dienstleistungen sein, z. B. Wartung
einer Brücke, Instandhaltung einer Straße
usw.). Wenn nichts anderes vorgesehen
ist, ist der Eigentümer der unbeweglichen
Sache grundsätzlich auch persönlich
dafür verantwortlich. Reallasten können
durch Gesetz oder durch ein Rechtsges-
chäft geschaffen werden (265 - 270
GüEdR).
Grundstück [Paluajtshmëria; Nepo-
ketnosti; Plot of land] - „Grundstück“ ist
ein technicus terminus und muss von an-
deren Begriffen wie “unbewegliche Sa-
che” oder “Land” unterschieden werden.
Das „Grundstück“ ist gesetzlich in Art.
10 GÜEDR definiert. Gemäß dieser Def-
inition ist ein Grundstück ein Teil der
Erdoberfläche, der begrenzt oder nicht
begrenzt sein kann und als solches im
Grundbuch zu registrieren ist. Die letzte
Voraussetzung ist gesetzlich nicht
ausdrücklich erwähnt, stellt jedoch ein
wesentliches Element für ein Grundstück
im rechtlichen Sinne dar. Als Grundstück
gelten ebenfalls die in Art. 10.1 und 1.2
ausdrücklich erwähnten Sachen.
Grundstücksgrenze [Megja; Međa;
Landmark] - Die Grundstücksgrenze im
rechtlichen Sinn stellt die Grenze
zwischen zwei benachbarten
Grundstücken dar. Diese Grenzen
werden im grundsätzlich durch Zeichen
gekennzeichnet (z.B. Stein, Stöcke,
Zäune usw.), und wenn diese Zeichen so
sehr beschädigt sind, dass die Grenze
nicht mehr sichtbar ist, muss sie neu
gekennzeichnet werden. Die
Neukennzeichnung der Grenze erfolgt
durch das Gericht in einem Verfahren der
freiwilligen Gerichtsbarkeit gemäß Art.
988
205 ff. des AußVG. Diese Bestimmung-
en sehen die Voraussetzungen, Verfahren
und die Art und Weise vor, wie die
Grenze zwischen zwei Grundstücken
wiederhergestellt werden soll.
Gutgläubigkeit [Mirëbesimi; Poverenje;
Good faith] - Die Gutgläubigkeit ist eine
wichtige Institution im Privatrecht, be-
sonders im Schuld- und Sachenrecht. Die
Gutgläubigkeit wird durch Art. 22.5
GüEdR legal definiert, aber nur in Bezug
auf den Rechtserwerb. Nach dieser Bes-
timmung ist der Erwerber im guten
Glauben, wenn er sich nicht bewusst war
oder nicht wissen konnte, dass die er-
worbene Sache jemand anderem gehört.
“Hätte wissen müssen” bedeutet grobe
Fahrlässigkeit. Dies bedeutet, dass der
Erwerber grob fahrlässig gehandelt hat
und damit nicht gutgläubig war, wenn er
es wissen musste, dass die Sache einem
anderen gehört, z.B. wenn der Erwerber
eines Wagens vom Vorbesitzer die Auto-
dokumente nicht verlangt, kann er sich
nicht auf Gutgläubigkeit berufen, da er
die Möglichkeit und Pflicht hatte, sich zu
informieren.
H
Handelsbräuche [Doket afariste;
Poslovni običaji; Business customs] - Die
Handelsbräuche kommen zum Ausdruck
und werden angewandt bei Rechtsver-
hältnissen zwischen Unternehmen
(Kaufmänner) zusammen mit den Ges-
chäfts- und Handelspraktiken (Art. 11
SchVG). Dies sind Gewohnheitsrechte
und als solche formelle Rechtsquellen,
die nur zwischen Vertragsparteien an-
gewandt werden, die Unternehmer sind.
Handelsgesellschaft [Shoqëri tregtare;
Poslovno društvo; Business organization]
- Die Gesellschaft ist ein allgemeiner Be-
griff, der alle juristischen Personen, die
eine wirtschaftliche Aktivität ausüben,
umfasst. Als Gesellschaften gelten im
Kosovo: Einmanngesellschaft, Kom-
manditgesellschaft, Gesellschaft mit
beschränkter Haftung, Aktiengesellschaf-
ten und Personengesellschaften. Wichtig-
stes Gesetz ist das Unternehmensgesetz
Nr. 02/L-123.
Handelsverträge [Kontrata komerciale;
Komerijalni ugovor; Commercial con-
tracts] - Handelsverträge sind ges-
chlossene Verträge zwischen
Wirtschaftssubjekten im Sinne des UG
(Art. 12 SchVG). Im Kosovo gilt das
monistische Prinzip der Regulierung von
wirtschaftlichen Rechtsverhältnissen.
Dies bedeutet, dass kommerzielle oder
wirtschaftliche Rechtsverhältnisse nicht
gesondert geregelt werden. Die Normen
des Privatrechts, in der Regel die
Rechtsnormen des Schuldrechts, gelten
auch für kommerzielle oder wirtschaft-
liche Verträge, sofern das Gesetz nichts
anderes vorsieht.
Handelsvertreter [Përfaqësimi tregtar;
Trgovinsko zastupanje; Commercial rep-
resentation] - Die Handelsvertretung wird
durch einen Handelsvertretervertrag
gegründet; Dieser Vertrag ist ein be-
sonderer Vertrag der Stellvertretung (Art.
804 ff. SchVG). Durch eine Handelsver-
tretung ist der Vertreter verpflichtet, für
den Vertretenen Unternehmen zu finden
bzw. Wirtschaftsverträge im Namen und
auf Rechnung des Vertretenen zu schlie-
ßen. Für diese Vertretung erhält der Ver-
treter eine Gegenleistung in Form der
Vergütung. Hat der Kläger seine Klage
zurückgenommen, so entscheidet das
Gericht mit einem Sachurteil (Art. 148
GüStV). Versäumnisurteile erlässt das
Gericht, wenn der Beklagte nicht in-
nerhalb der vorgeschriebenen Frist auf
das Klagebegehren des Klägers Stellung
nimmt. (siehe Art. 249 u. 250 GüStV).
Erkennt der Beklagte das Klagebegehren
des Klägers an, so entscheidet das
Gericht durch ein Anerkenntnisurteil.
Haushaltsoranisation [Organizatë bux-
hetore; Budžetska organizacija; Budget
organisation] - Eine Haushaltsorganisa-
tion ist eine Behörde oder öffentliches
Unternehmen, das direkt finanzielle Mit-
tel aus dem Staatshaushalt entgegen-
nimmt. Zu den Haushaltsmitteln gehören
finanzielle Mittel, die der Budgetorgani-
sation für ein Jahr für den Betrieb oder
die Finanzierung eines bestimmten Pro-
gramms oder einer anderen Kategorie
von Ausgaben oder der Zuschuss einer
Behörde für ein öffentliches Unterneh-
men zur Verfügung gestellt werden.
Haustürgeschäfte [Kontrata jashtë lo-
kaleve afariste; Ugovori van poslovnih
prostorija; Door to door sale (doorstep
transactions)] - “Haustürgeschäfte nicht
zu verwechseln mit “Fernabsatzvertrag”.
Dies ist kein Kauf-, Tauschvertrag usw.
Dieser Vertrag spiegelt die Umsetzung
der EU-Richtlinien in das kosovarische
Recht wieder. Bei Verträgen außerhalb
der Geschäftsräume findet der Abschluss
eines Vertrages (Kaufvertrag) zwischen
einem Unternehmer und einem Ver-
braucher in einer Wohnung, am Ar-
beitsplatz, auf der Straße usw. statt. Die-
ser Vertrag schützt insbesondere den
Verbraucher mit dem Recht auf Widerruf
des Vertrages ohne Angabe von Grün-
den. Der Verbraucher hat in der Regel
das Recht, innerhalb von 15 Tagen nach
Vertragsschluss ohne Angabe von Grün-
den und Rechtsfolgen vom Vertrag
zurückzutreten. Das SchVG sieht keine
Vorschriften über diesen Vertrag vor.
Das Verbraucherschutzgesetz vom Jahr
2012 hat eher öffentlich-rechtlichen
Charakter; die EU-
989
Verbraucherschutzrichtlinien wurden in
diesem Gesetz nicht umgesetzt.
Heilung (von Formmängel) [Konvalidi-
mi; Ponuvažnost; convalidation] - Die
Heilung von Formmängel stellt die
Beseitigung eines förmlichen Mangels
eines Vertrages dar. Ein Vertrag kann
trotz Formmangel (das Mangeln der ge-
setzlich vorgesehenen Schriftform) als
rechtsgültig gelten, wenn die vereinbar-
ten Leistungen ganz oder teilweise er-
bracht wurden (Art. 56 SchVG). Durch
die Heilung wird nur der förmliche Man-
gel beseitigt, nicht jedoch der Mangel
eines Realaktes, z.B. Eintragung eines
Rechts im Grundbuch.
Heirat [Martesa; Brak; Matrimony] - Die
Heirat stellt die gesetzliche Eheschlie-
ßung von zwei Personen verschiedenen
Geschlechts dar, die sich freiwillig dazu
entscheiden, gemeinsam zu leben und
eine Familie zu gründen. Die Eheleute
sind gleichberechtigt und frei bei der
Heirat, während der Ehe und der
Auflösung der Ehe. Gemäß dem FG (Art.
14 ff.) sind die ausschließlichen Erfor-
dernisse zur Eheschließung: Handlungs-
fähigkeit der Eheleute, das Nichtvorhan-
densein einer gleichzeitigen Ehe (Biga-
mie), Nichtvorhandensein von Blutsver-
wandtschaft (siehe: Blutsver-
wandtschaft), Adoption, Schwägerschaft
oder Vormundschaft zwischen den
Eheleuten. Die Ehefähigkeit oder Hand-
lungsfähigkeit der Eheleute wird durch
das 18 Lebensjahr erreicht;
Ausnahmsweise kann ein Gericht durch
Antrag erlauben, dass ein Minderjähriger
über 16 Jahre eine Ehe eingehen kann,
wenn das Gericht feststellt, dass diese
Person die nötige physische und
psychische Reife erreicht hat, um allen
ehelichen Rechten und Pflichten nachzu-
kommen (Art. 16.2 FG). In Bezug auf
990
den freien Willen gelten als Faktoren, die
diesen beeinträchtigen und behindern der
Zwang, Drohung, Irrtum oder jede an-
dere Störung des freien Willens seitens
der zukünftigen Ehegatten. Bei Blu-
tsverwandtschaft (Art. 21 FG) ist die Ehe
ausgeschlossen, wenn die Ehepartner in
direkter Linie verwandt sind, während in
indirekter Linie dies bis zum vierten
Grad verboten ist. Verwandtschaft bei
der außerehelichen Partnerschaft stellt
ebenfalls ein Hindernis/ Eheverbot dar.
Bei der Verwandtschaft durch Adoption
(Art. 22 FG) gilt das gleiche, d.h. sie
wird als Blutsverwandtschaft angesehen.
Bei der Schwägerschaft (Art. 23 FG) ist
die Ehe zwischen Schwiegersohn und
Schwiegermutter, Schwiegervater und
Schwiegertochter, Stiefmutter und
Stieftochter sowie Stiefvater und
Stieftochter verboten. Ausnahmsweise ist
durch gerichtlichen Beschluss eine Ehe
zwischen verschwägerten Personen er-
laubt; Dazu bedarf es jedoch der
Zustimmung des Vormunds. Im Falle
einer Vormundschaft (Art. 24 FG) ist die
Ehe während der Vormundschaft verbo-
ten. Die Vorschriften über die Ehe-
hindernisse und Verbote sind obligato-
risch (imperative Normen), d. h., die zu-
künftigen Eheleute können sie durch
Willenserklärungen oder Vereinbarungen
nicht ändern. Zuwiderhandlungen können
strafrechtlich oder öffentlich-rechtlich
geahndet und bestraft werden. Die
Eheschließung hat auch Einfluss auf an-
dere Rechte der Ehepartner wie der Per-
sonenstand, Vermögens- und Eigen-
tumsrechte, Schuldverhältnisse, Erbver-
hältnisse usw.
Herrenlose Sache [Sendi i braktisur,
Ničija stvar; Abandoned item (ownerless
things)] - Res Nullius. Eine herrenlose
Sache wird als eine Sache bezeichnet, auf
dessen Eigentum der Eigentümer der Sa-
che verzichtet hat. Herrenlose Ge-
genstände sind Sachen ohne Eigentümer;
Personen, die diese Sachen an sich neh-
men, gelten gesetzlich als Eigentümer, es
sie denn dies ist kraft Gesetzes verboten
(Art. 32 GüEdR).
Höhere Gewalt [Fuqia madhore; Viša si-
la; Force majeure] - Vis major. Die
höhere Gewalt ist ein Begriff, der sich
auf Ereignisse bezieht, die der Kontrolle
und dem Willen des Menschen entzogen
sind bzw. Handlungen Gottes. In der Re-
gel gelten als höhere Gewalt Naturka-
tastrophen, Brände, schlechtes Wetter
oder ähnliche Ereignisse, Kriegshan-
dlngen (ob angekündigt oder nicht) oder
Bedingungen, die aus Kriegshandlungen
resultieren, Revolutionen, Unruhen, Bür-
gerkriege, Gewalt durch Mensch-
enmassen, Proteste, Blockaden, Embar-
gos oder andere Handlungen, die sich
gegen das Gesetz und die öffentliche
Ordnung richten.
Hypothek [Hipoteka (e drejta); Hioteka;
mortgage (right)] - Das Hypothekenrecht
ist ein Sicherungsrecht an einer Sache,
wonach der Hypothekennehmer dem Hy-
pothekengeber durch die belastende Sa-
che (unbewegliche Sache) die Realisier-
ung seiner Forderungen sichert, wenn der
Schuldner seinen Verpflichtungen nicht
nachkommt (Art. 172 ff. GüEdR). Die
Hypothek ist streng akzessorisch. Das hat
zur Folge, dass wenn der zu sichernde
Anspruch erlischt, automatisch auch die
Hypothek erlischt. Gemäß dem neuen
positiven Recht stellt der Hypotheken-
vertrag ein Vollstreckungstitel dar (Art.
22 Gesetz des VVG).
I z.B. der Präsident, Abgeordnete, Richter
Identifikationszeichen [Shenjat
legjitimuese; Legitimacioni znaci; Identi-
fication signs] - Identifikationszeichen
sind keine Wertpapiere. In der Regel sind
sie Papiere oder andere Materialen, in
denen üblicherweise eine Nummer
abgedruckt wird oder die Anzahl der
gelieferten Art. aufgeschrieben wird, die
in der Regel keine Verpflichtungen
gegenüber ihrem Emittenten beinhaltet,
sondern nur angibt, wer Gläubiger im
Schuldverhältnis ist. (Art. 241 SchVG).
Immissionen [Imisione; Emisije; Emis-
sions] - Immissionen sind nicht körper-
liche Einwirkungen von einem
Grundstück auf das benachbarte
Grundstück. Diese Einwirkungen müssen
grundsätzlich und innerhalb der normalen
Werte toleriert werden, solange sie als
angemessen betrachtet werden können.
Als Immissionen gelten Lärm, Gase,
Rauch, Hitze usw. (Art. 82 GüEdR).
Immunität [Imuniteti; Imunitet; Immun-
ity] - Immunität ist das Recht einer Per-
son, wegen einer behaupteten Straftat
nicht strafrechtlich verfolgt oder bestraft
zu werden. Immunität schützt auch vor
Klagen im Zivilprozess. Es wird
zwischen verschiedenen Immunitäten un-
terschieden: Immunität im positiven
Recht eines Staates, Völkerrecht, Diplo-
matenrecht, usw. Im kosovarischen Recht
gilt hauptsächlich die funktionelle Im-
munität, d.h. eine Person, die über die
funktionelle Immunität verfügt, ist nur
hinsichtlich Handlungen, die sie in
Ausübung ihres Amtes begangen hat, vor
strafrechtlicher Verfolgung geschützt.
Immunität genießt Verfassungsrang
(siehe Art. 75, 89, 98, 107, 117, 143 IV
VRK); dieses Privileg genießt
hauptsächlich Persönlichkeiten, die
öffentliche Aufgaben wahrnehmen wie
des Verfassungsgerichts, Richter der or-
dentlichen Gerichte usw.
991
In personam - Stellt eine bestimmte
Rechtshandlung oder Forderung dar, die
gegen eine bestimmte Person oder
Gruppe gerichtet ist.
In rem - Stellt eine bestimmte
Rechtshandlung oder Forderung dar, die
gegen eine bestimmte Sache oder Sachen
gerichtet ist.
Indossament [Indosamenti; Indosament;
Endorsement] - Als Indossament wird ein
Dokument bezeichnet, mit dem ein Recht
auf ein Orderpapier durch Anweisung
übertragen wird. Das Indossament kann
ein Vollindossament, Blankoindossament
oder ein Indossament des Übergebenden
sein. Das Vollindossament beinhaltet die
Anweisung zur Überweisung (Abtre-
tung), den Namen der Person, dem das
Recht am Orderpapier übertragen wird
(Indossatar) sowie die Unterschrift des
Übertragenden (Indossant); Es kann aber
auch andere Informationen beinhalten
(Ort, Datum usw.). Das Blankoindossa-
ment beinhaltet nur die Unterschrift des
Indossamenten. Bei dem Indossament
des Übertragenden gelten die gleichen
Rechte wie beim Blankoindossament.
Teilindossamente sind ungültig.
Inhaberpapier [Letër legjitimuese; Le-
gitimacioni papiri; Identification papers]
- Inhaberpapiere sind schriftliche Doku-
mente, in denen der Gläubiger nicht ben-
annt ist, der Besitzer des Papiers jedoch
zur Inanspruchnahme der verbrieften
Leistung legitimiert ist. Als Inhaberpa-
piere erwähnt das SchVG die Fahrkarten,
Theaterkarten und andere Karten,
Gutscheine und ähnliche Dokumente, die
eine Leistung verbriefen. Inhaberpapiere
sind keine Wertpapiere, jedoch können
diese Vorschriften auch auf Inhaberpa-
piere angewandt werden.
Inkasso [Arkëtimi; Naplata;
(Naplaćivanje); Encashment] - Inkasso
992
bezeichnet die Vollstreckung von
Gläubigerforderungen oder die Übertra-
gung von Krediten im Auftrag des
Gläubigers durch den Schuldner. Ein typ-
ischer Fall stellt die Einziehung von
Forderungen im Vollstreckungsverfahren
(Art. 126 Zwangsvollstreckungsgesetz)
dar.
Innovation [Novacioni; Inovacija; Inno-
vation] - Siehe: Neuerung.
Insolvenz [Falimentimi; Stečaj; Bank-
ruptcy] - Die Insolvenz stellt das gesetz-
lich geregelte Verfahren zur Um-
strukturierung (Siehe: Umstrukturierung)
oder Liquidation (Siehe: Liquidation)
einer juristischen Person dar. Zum Insol-
venzverfahren führt die Insolvenz oder
Zahlungsunfähigkeit einer Gesellschaft
[siehe: Insolvent). Die Insolvenz wird im
Kosovo durch ein besonderes Gesetz
geregelt. Ziel der Insolvenz ist es, die Ei-
gentumsrechte der Gläubiger und deren
Sicherheit zu gewährleisten, um die
Wirtschaftsbeziehungen und die Ges-
chäfte dahingehend zu sichern, dass im
Fall der möglichen Zahlungsunfähigkeit
des Insolvenzschuldners (Siehe: Insol-
venzschuldner) der Insolvenzgläubiger
(Siehe: Insolvenzgläubiger) seine An-
sprüche geltend und mt Rechtsmitteln re-
alisieren kann. Das IG gilt für alle im
Unternehmensgesetz vorgesehenen Un-
ternehmen, jedoch nicht für die staat-
lichen Behörden, Banken, Fi-
nanzdienstleister, die keine Banken sind,
Versicherungsunternehmen. Rentenfonds
oder Rentenversicherungsträger, Un-
ternehmen im gesellschaftlichen Eigen-
tum, die von der Privatisierungsagentur
Kosovo verwaltet werden sowie öffen-
tliche Unternehmen, die unter das Gesetz
über die öffentlichen Unternehmen fall-
en.
Insolvenz [Insolvenca; Insolventnest; In-
solvency] - Die Insolvenz stellt die
Zahlungsunfähigkeit eines Unternehmens
dar und die finanzielle Situation, den
Schulden nach Fälligkeit nicht
nachkommen zu können oder wenn die
Höhe der Schulden das Vermögen des
Unternehmens übersteigen.
Insolvenzgläubiger [Kreditor i falimen-
timit; Stečajni poverilac; Bankruptcy
creditor] - Als Insolvenzgläubiger gelten
Gläubiger in einem Vollstreckungsver-
fahren (natürliche oder juristische Perso-
nen, die Regierung oder unabhängige
Behörden des Kosovo), die einen Ver-
mögensanspruch gegen den Schuldner
haben, der vor Eröffnung des Insol-
venzverfahrens oder zum Zeitpunkt der
Eröffnung des Insolvenzverfahrens ent-
standen ist.
Insolvenzmasse [Pasuria e falimentimit;
Stečajna imovina; Bankruptcy estate] -
Gegenstand der Insolvenz ist das Ver-
mögen des Schuldners oder das Ver-
mögen des in Insolvenz gegangenen Un-
ternehmens, das auch als "Insol-
venzmasse" bezeichnet wird. Als Insol-
venzmasse gelten alle Vermögenswerte
des Schuldners zum Zeitpunkt der Insol-
venzanmeldung und alle während der In-
solvenz erwirtschafteten Ver-
mögenswerte während der Insolvenzver-
fahrens und dem normalen Ges-
chäftsgang. Die Insolvenzmasse bein-
haltet unter anderem das gesamte
bewegliche und unbewegliche, materielle
und immaterielle Vermögen; Ansprüche
und Rechtshandlungen des Schuldners
gegenüber einen Dritten; Gewinne aus
Transaktionen; Vermögen aus dem Erbe
oder anderen Fonds, die innerhalb der
letzten sechs Monate nach Einreichung
des Insolvenzantrags erworben wurden;
Vermietungen oder andere erworbene
Vermögen aus dem Eigentum/Vermögen
des Schuldners; Rechte aus Verträgen
Lizenzen oder andere Rechte, die gesetz-
lich festgelegt sind (Art. 3.1.5 Insol-
venzgesetz).
Insolvenzschuldner [Debitor i falimen-
timit; Stečajni dužnik; Bankruptcy debt-
or] - Insolvenzschuldner heißt die Person,
gegen die das Insolvenzverfahren nach
dem Insolvenzgesetz eingeleitet wurde
(Siehe: Insolvenzverfahren).
Insolvenzverfahren [Procedura e fali-
mentimit; Stečajni postupak; Bankruptcy
procedure] - Das Insolvenzverfahren
stellt ein gesetzliches Verfahren dar, das
vor Gericht nach freiwilligem oder oblig-
atorischem Antrag auf Insolvenz
stattfindet. Wird ein Verfahren freiwillig
eingeleitet, wird der Insolvenzantrag vom
Schuldner bei Gericht eingereicht (siehe:
Insolvenzschuldner). Wird das Verfahren
obligatorisch eingeleitet, so wird in die-
sen Fällen der Antrag vom Gläubiger vor
Gericht eingereicht (siehe: Insolvenzg-
läubiger). Parteien im Insolvenzverfahren
sind die Schuldner, der Insolvenzverwal-
ter, die Gläubiger, Aktionäre sowie der
Gläubigerausschuss. Die betroffenen
Parteien werden als Parteien angesehen,
deren Vermögensrechte, finanziellen
Verpflichtungen, andere Schulden und
andere Interessen infolge des Insol-
venzverfahrens betroffen sind bzw. Per-
sonen, die eine rechtliche Verpflichtung
haben, das Insolvenzverfahren zu
überwachen oder zu verwalten.
- Gericht [Gjykata; Sud; Court] - Als
zuständiges Gericht im Insolvenzver-
fahren gilt das Gericht erster Instanz in
Pristina, Abteilung für Wirtschaftssa-
chen. Der Gerichtshof stellt sicher,
dass während des Verfahrens die
Vermögensinteressen der Parteien ob-
jektiv gewahrt werden, wobei in erster
993
 Linie alle erforderlichen Maßnahmen
ergriffen werden müssen, um sicher-
zustellen, dass der Vertreter der Insol-
venzmasse die Gesamtrendite des
Vermögens zugunsten der Gläubiger
maximiert; Bezahlungen an alle
Gläubiger der gleichen Kategorie nach
Prioritäten erfolgen gemäß dem pari-
passu-Prinzip; Der Schuldner der ju-
ristischen Person ist nach Abschluss
des Insolvenzverfahrens nicht Ei-
gentümer seines Vermögen, während
das Unternehmen im Unterneh-
mensregister mit dem Vermerk
"liquidiert" (Art. 4 Insolvenzgesetz)
gelöscht wird.
Insolvenzverwalter [Administrator i
falimentimit; Stečajni upavnik; Bank-
ruptcy Administrator] - Als Insol-
venzverwalter wird eine vom Gericht
ernannte Person (Siehe: Insolvenzverfah-
ren: Gericht) bezeichnet, die zur Verwal-
tung der Insolvenzmasse im Insol-
venzverfahren zuständig ist (Siehe: In-
solvenzmasse). Insolvenzverwalter kann
dabei jede qualifizierte Person sein, die
entweder von einer diesbezüglich zustän-
digen Institution, im Falle Kosovo das
Justizministerium gemäß der Verordnung
01/2013 zertifiziert würde oder die
Mitglied eines in der EU oder USA an-
sässigen Berufsverbandes ist, welcher auf
Insolvenz und das Insolvenzverfahren
fokussiert ist (Art. 86.2 Insolvenzord-
nung). Die Pflichten des Insolvenzver-
walters beziehen sich auf die Verwaltung
der Insolvenzmasse wie z.B. die Real-
isierung von Einnahmen aus der zu ver-
walteten Insolvenzmasse, Leitung aller
Sitzungen des Gläubigerausschusses,
Überprüfung aller finanziellen Belange
des Schuldners, Überprüfung der An-
spruchsgrundlage und Einlegung eines
Wiederspruchs gegen einen unangemes-
994
senen/unzulässigen Anspruch, Auf-
bewahrung aller Informationen über die
Insolvenzmasse und dessen Verwaltung,
Erstellung des Schlussberichts über die
Verwaltung der Insolvenzmasse und des-
sen Vorlage bei Gericht (Art. 88. 1 des
Insolvenzgesetzes). Für seine Arbeit
erhält der Insolvenzverwalter eine Vergü-
tung aus den Einnahmen der Insol-
venzmasse, welche unter die Kategorie
Verwaltungskosten fallen.
Inter partes - Zwischen den Parteien.
Der Begriff inter partes ist ein charakter-
istischer Begriff aus dem Schuldrecht
und dem relativen Recht. Demnach gel-
ten die Rechtsfolgen bei schuldrecht-
lichen Verhältnissen nur für die am Ver-
hältnis beteiligten Parteien und nicht für
und gegenüber allen wie z.B. im Sa-
chenrecht. Das Gegenteil zu inter partes
ist erga omnes. Siehe: Erga omnes.
Inter vires - Im Machtbereich. Das Ge-
genteil zu ultra vires. Siehe: Ultra vires.
Inter vivos - Begriff aus dem römischen
Recht, der so viel bedeutet wie “Unter
Lebenden”. Im Sinne des Zivilrechts
bezieht sich dieser Begriff auf die
Rechtsverhältnisse zwischen
Rechtssubjekten. Das Gegenteil zu inter
vivos ist der Begriff mortis causa (siehe:
Mortis causa).
Internationale Rechtshilfe [Ndihma ju-
ridike ndërkombëtare; Međunarodna
pravna pomoć; International legal aid] -
Eine zentrale Säule des Studiums des in-
ternationalen Zivilprozessrechts ist auch
die internationale Rechtshilfe. Ein
Gericht kann während eines Prozesses
Informationen aus verschiedenen Län-
dern benötigen (z. B. Dokumente oder
Vernehmung von Zeugen). Dies wird
durch die internationale Rechtshilfe
durch ausländische Gerichte oder
Behörden ermöglicht. Als Hauptquelle
der internationalen Rechtshilfe im Zi-
vilprozessrecht gilt Art. 284 ff. GüStV.
Grundsätzlich erfolgt die internationale
Rechtshilfe durch das Justizministerium
bzw. die Abteilung für internationale
Rechtshilfe. Für die internationale
Rechtshilfe in Strafsachen wurde das Ge-
setz über die internationale Rechtshilfe in
Strafsachen (2011) verabschiedet, welch-
es jedoch analog für Zivilsachen an-
gewandt werden kann.
Internationales Privatrecht [E drejta
ndërkombëtare private; Međunarodno
privatno pravo; International public law]
- Das internationale Privatrecht ist, an-
ders als das Völkerrecht, kein suprana-
tionales Recht. Deshalb wird dieses
Recht oft zu Unrecht der Gruppe des in-
ternationalen Rechts zugeordnet. Das in-
ternationale Recht ist ein nationales,
positives Rechts eines Staates. Interna-
tional heißt dieses Recht wegen der
Tatsache, dass dieses Recht die Rechts-
beziehungen der Subjekte regelt, die
Auslandsbezug besitzen; dies kann be-
gründet werden durch Auslandsbezug des
Streitgegenstands, des Subjekts oder der
Leistung. Beispiel: Der Gegenstand eines
Rechtsverhältnisses ist in einem anderen
Land oder ein Rechtssubjekt ist Staats-
bürger eines anderen Staates. Die
Vorschriften des internationalen
Privatrechts bestimmen, nach welchem
Recht zu entscheiden ist, also nach dem
materiellen Recht des Kosovo oder eines
anderen Landes. Die wichtigste
Rechtsquelle dieses Rechts ist das Gesetz
zur Lösung von Gesetzeskollisionen aus
dem Jahr 1982, was jedoch für unan-
wendbar erklärt worden ist.
Internationales Zivilverfahrensrecht
(IZVR) [E drejta procedurale civile
ndërkombëtare; Međunarodno građansko
proceesno pravo; International civil pro-
cedural law] - Das IZVR ist - genau wie
das internationale Privatrecht - kein in-
ternationales, sondern ein nationales,
positives Recht. Das IZVR ist ein Zweig
des nationalen Zivilprozesses und regelt
die internationale Zuständigkeit (Immun-
ität) und Gerichtsbarkeiten der nationalen
Gerichte, die Eigenschaften eines Ver-
fahrens mit Auslandsberührung, die
Anerkennung der Vollstreckbarkeit von
ausländischen Entscheidungen sowie die
internationale Rechtshilfe.
Investition [Investim; Ulaganje; Invest-
ment] - Unter Investition versteht man
die direkte Einbringung vonKapitel in die
Wirtschaft, Industrie, Minen usw. Dieses
Kapital kann privat (Privatinvestition),
öffentlich (öffentliche Investition) oder
gemischt sein (öffentlich-private Investi-
tionen).
Invitatio ad offerendum - siehe: Ange-
bot zur Abgabe einer Willenserklärung.
Ipso facto - Tatsächlich.
Ipso iure - Durch das Recht selbst. Von
Ipso iure ist die Rede, wenn eine Wir-
kung kraft Gesetzes eintritt, ohne dass
ein weiteres Handeln durch ein Subjekt
erforderlich ist.
Irreparabler Schaden [Dëmi i pa-
riparueshëm; Nepopraviljiva šteta; Irrep-
arable damage] - Ein Schaden gilt als ir-
reparabel, wenn er nicht durch einen fi-
nanziellen Ausgleich angemessen
entschädigt oder in den ursprünglichen
Zustand vor Eintritt des schädigenden
Ereignisses zurückversetzt werden kann.
Dieser Terminus wird oft in Gerichtsver-
fahren angewandt, wenn die Parteien eine
Anordnung oder einstweilige Verfügung
in Bezug auf den Streitgegenstand er-
zielen wollen.
Irrtum [Lajthimi; Zabluda; Mistake] -
Siehe Unwirksamkeit von Verträgen und
Rechtsgeschäfte. Ein Irrtum ist eine Feh-
995
lvorstellung bzw. wenn Wille und Erklä-
rung auseinanderfallen, also etwas an-
deres erklärt wird als das was gemeint ist
z.B. jemand erwähnt eine Geldsumme,
obwohl er eine andere Summe meinte.
Eine Person kann die Anfechtung eines
im Irrtum geschlossenen Vertrags ver-
langen; dieser Irrtum muss jedoch als
“wesentlich” angesehen werden (Art. 46,
47 SchVG).
Iudex ad quem - Das Gericht, das über
Rechtsmittel entscheidet. Hierbei handelt
es sich um die Gerichte, die über
Rechtsmittel entscheiden, grundsätzlich
also das Berufungsgericht als Gericht
zweiter Instanz.
Iudex inhabilis - Ausgeschlossener
Richter. Hierbei handelt es sich um die
Fälle, in denen ein Richter kraft Gesetzes
aus einem bestimmten Verfahren ausges-
chlossen werden muss (siehe Art. 67 Ab-
satz a - f GüStV).
Iudex suspectus - Abgelehnter Richter.
Die Fälle, in denen die Ausschließung
eines Richters aus dem Verfahren wegen
bestimmter Umstände, die seine Un-
parteilichkeit und Objektivität bee-
inträchtigen könnten, beantragt werden
kann.
Iura - Das Recht.
Iura in re aliena - Rechte an einer frem-
den Sache. Das Sachenrecht an einer
fremden Sache stellt die Allgemeinheit
der Rechte dar, die an einer fremden Sa-
che konstituiert sind, die jedoch in Um-
fang und Herrschaft begrenzt sind. Beim
Recht an einer fremden Sache geht es
nicht um Eigentumsrechte. Das Recht an
einer fremden Sache ermöglicht es dem
Inhaber, eine Sache nach einem bes-
timmten Umfang und Weise zu benutzen.
Traditionell gelten als Rechte an einer
fremden Sache Servitute, Pfandrechte,
Erbbaurechte usw.
996
Iura novit curia - Das Gericht kennt das
Recht. Die iura novit curia ist ein
Grundprinzip der Jurisprudenz und
insbesondere des Zivilprozessrechts. Die
Parteien müssen dem Gericht mitteilen,
was geschehen ist bzw. den Sachverhalt
erläutern. Auf Grundlage dieser Tatsa-
chen fällt das Gericht eine Entscheidung
(da mihi factum dabo tibi ius). Dieser
Grundsatz betrifft im Wesentlichen die
Frage, ob die Klage die Rechtsgrundlage
des Klagebegehrens beinhalten muss.
Nach der allgemeinen Überzeugung stellt
die Erwähnung der Rechtsgrundlage in
der Klage keine Muss-Vorschrift dar. Es
genügt, wenn die Partei den Anspruch
benennt, während davon auszugehen ist,
dass das Gericht die Rechtsgrundlage
kennt und darüber selbst entscheidet.
Ius cogens - Das Gegenteil zu ius dispos-
itivum. Ius cogens impliziert, dass eine
bestimmte Rechtsnorm nicht durch die
Zustimmung der Parteien geändert
werden kann; Vereinbaren die Parteien
trotz des verbindlichen Charakters der
Norm etwas anderes, dann ist diese Ver-
einbarung nichtig. Zwingende Normen
finden sich hauptsächlich im öffentlichen
Recht, aber auch im Privatrecht, wenn
auch weniger (z. B. Art. 248 SchVG).
Ius dispositivum - Abdingbares Recht.
Das Gegenteil zu ius cogens. Ius disposi-
tivum bedeutet, dass sich die Parteien auf
etwas anderes einigen können, obwohl
die gesetzliche Norm etwas anderes
vorsieht. Solche abdingbaren Normen
findet man hauptsächlich auf dem Gebiet
des Privatrechts, insbesondere im Schul-
drecht. Jedoch muss die Tatsache
berücksichtigt werden, dass die
Rechtssubjekte sich auf etwas anderes als
die abdingbaren Normen vereinbaren
können, die Vereinbarung kann aber
nicht gegen die Normen des ius cogens
verstoßen.
Ius privatum - Privatrecht. Siehe: Ius
publicum.
Ius publicum - Öffentliches Recht. Das
Privatrecht stellt die Allgemeinheit der
Rechtsnormen dar, die die privaten
Rechtsverhältnisse der Rechtssubjekte
regeln. Zusammen mit dem öffentlichen
Recht stellen sie die zentralen Gebiete
des Rechts dar. Grundsätzlich ist die Un-
terscheidung einfach, in einigen Fällen
kann es jedoch komplizierter sein. Seit
dem römischen Recht wurden bisher drei
Theorien zur Unterscheidung dieser zwei
Rechtsgebiete entwickelt. Nach der mo-
dernen sowie der sogenannten subjek-
tiven Theorie ist ein Verhältnis öffen-
tlich-rechtlicher Natur, wenn in diesem
Verhältnis eine Partei besondere Rechte
hat, über die die andere Partei nicht ver-
fügt. Hat in einem Rechtsverhältnis
jedoch keine der Parteien ausschließlich
vorbehaltene Rechte, dann ist dieses
Rechtsverhältnis privatrechtlicher Natur.
J Rechtswissenschaften studiert hat und die
Jurisdiktion/Gerichtsbarkeit [Ju-
ridiksioni; Juridiksija; Jurisdiction] - Die
Gerichtsbarkeit ist von der Zuständigkeit
zu unterscheiden und auf zwei Arten
verstanden: Zum einen als souveränes
Recht eines Staates, die rechtsprechende
Gewalt zu organisieren und zweitens,
diese durch die Organe der Justiz
auszuüben. Die Jurisdiktion erstreckt sich
grundsätzlich auf das gesamte
Hoheitsgebiet eines souveränen Staates
und über jedes Rechtssubjekt, grundsätz-
lich auch auf Ausländer (außer in den
Fällen, wenn diese Person mit Immunität
ausgestattet ist, z.B. Diplomaten anderer
Länder). Ob ein Rechtsstreit der Jurisdik-
tion oder der Gerichtsbarkeit eines
Landes unterliegt, hängt von den
Rechtsnormen eines Staates ab. Die
Zuständigkeit stellt die Kompetenz eines
Gerichts dar, um über einen Rechtsstreit
zu entscheiden. Die Gerichtsbarkeit istine
Vermutung im Prozessrecht, wobei das
Gericht stets von Amt wegen prüfen
muss, ob die Gerichtsbarkeit gegeben ist
oder ob diese eventuell ausgeschlossen
ist z. B. weil eine Partei Immunität ge-
nießt.
Jurisprudenz [Jurisprudencë; Jurispru-
dencija; Jurisprudence] - Die Jurispru-
denz oder Rechtswissenschaft ist die
Wissenschaft des Rechts. Es ist eine
Humanwissenschaft, die sich mit dem
Studium des objektiven Rechts und
seiner Formen beschäftigt. Zusammen
mit der Philosophie und Theologie stellt
die Jurisprudenz eine der ältesten und
fortschrittlichsten Wissenschaften dar,
die sich mit der Bedeutung und
Auslegung von Rechtsnormen, also des
objektiven Rechts, beschäftigt.
Jurist [Jurist; Pravnik; Lawyer] - Jurist
ist eine Person, die Jurisprudenz, also
rechtswissenschaftliche Fakultät abges-
chlossen hat. Verschiedene Länder sehen
verschiedene Vorschriften und Kriterien
für den Erhalt des Titels eines “Juristen”
vor. In der Regel wird nach dem Ab-
schluss der rechtswissenschaftlichen
Fakultät der Titel "Diplom-Jurist"
vergeben. Nach den neuen Bildungsre-
formen im Kosovo lautet diese Bezeich-
nung "Bachelor der Rechte/Bachelor of
law". Daher ist der Begriff "Jurist" kein
rechtlich geschützter Titel, sondern eine
allgemeine Vorstellung von einer Person,
die ihr Studium an einer rechtswissen-
schaftlichen Fakultät abgeschlossen hat.
Justizakademie [Akademia e Drejtësisë;
Akademija pravde; Academy of Justice] -
997
Mit dem Gesetz Nr. 05/L-095 vom
08.02.2017 wurde die Justizakademie des
Kosovo gegründet und gilt als Nachfol-
ger des kosovarischen Justizinstituts, das
als unabhängiges Institut durch das Ge-
setz zur Einrichtung des Justizinstitut
Kosovo gegründet worden war (Gesetz
über die Einrichtung des kosovarischen
Justizinstituts, 2008). Die Hauptaufgabe
der Justizakademie besteht darin, Kandi-
daten als Richter und Staatsanwälte vor-
zubereiten, d.h. die juristische Weiter-
bildung durch Kurse und professionelle
Berufsausbildung zu organisieren. Mit
diesem Gesetz fallen nun alle Pflichten
und Verantwortlichkeiten in Bezug auf
die Organisation der Ausbildung von
Richtern in den Bereich der Justizakade-
mie.
Justizrat des Kosovo [Këshilli Gjyqësor
i Kosovës; Sudski Savet Kosova; Kosovo
Judicial Council] - Der Justizrat des Ko-
sovo ist eine durch Verfassung und Ge-
setz gegründete staatliche Institution
(Art. 108 VRK und Gesetz über den Jus-
tizrat des Kosovo). Die Hauptaufgabe di-
esesRates besteht darin, die Un-
parteilichkeit und Objektivität des
Gerichtswesens in Kosovo sicherzustel-
len. Um dies sicherzustellen, organisiert
und verwaltet der Justizrat vollständig
den Prozess der Rekrutierung von Rich-
tern und des Justizpersonals. Der Justi-
zrat besteht aus 15 Richtern mit einem
fünfjährigen Mandat.
K Katastarska parcela; cadastral parcel]
Kammer der privaten Zwangsvoll-
strecker [Oda e Përmbaruesve privat;
Komora privatnih izvršitelja; Chamber of
Private Enforcement Agents] - Private
Zwangsvollstrecker sind in der Kammer
der privaten Zwangsvollstrecker organ-
isiert, die als unabhängige Institution
998
fungiert (siehe insbesondere Art. 380 ff.
VVG).
Kanonisches Recht [E drejta kanonike;
Kanonsko pravo; Canon law] - Das
kanonische Recht stellt das Kirchenrecht
dar. Das kanonische Recht beinhaltet das
göttliche Recht (ius divinum) sowie das
menschliche Recht (ius humanum).
Kataster [Kadastri; Kadastar; Cadastre] -
Das Kataster stellt ein System von In-
formationen über Grundstücke dar, wel-
che in textueller/textlicher, numerischer,
grafischer und kartographischer Art
abgebildet sind und in digitaler oder
analoger Form erstellt werden. Im Koso-
vo ist das Kataster durch ein besonderes
Gesetz geregelt: das Katastergesetz. Ein
Kataster besteht aus dem Register über
die Flurstücke, der Katasterkarte und der
Katasterakte. Das Kataster dient als
Grundlage bei der Registrierung von Ei-
gentumsrechten bei der Schaffung von
Parzellen, Gebäuden, Gebäudeteile sowie
zur Rekonstruktion von Katasterinfor-
mationen. So werden im Kataster Sa-
chenrechte an einem Grundstück nicht
erfasst, weil sie im Grundbuch eingetra-
gen sind (siehe: Grundbuch). Jedoch
ergänzt sich das Kataster und das
Grundbuch, da durch die im Kataster er-
mittelte Sachlage als Grundlage für die
Eintragung von Rechten im Grundbuch
dient. Die Einheiten des Katasters sind:
1. Parzelle; 2. Gebäude; 3. Gebäudeteile
und 4. Leitungen.
- Katasterparzelle [Parcelat kadastrale;
- Die Katasterparzelle stellt ein ver-
messenes Grundstück dar, das durch
eine Nummer identifiziert ist und die
tatsächliche Fläche durch Kartenpro-
jektion im Katasterregister eingetragen
ist und somit auch im Grundbuch en-
thalten ist;
- Gebäude [Ndërtesa; Zgrade; Build-
ings] - Das Gebäude ist eine konstru-
ierte Einrichtung, die zur vorüberge-
henden oder dauerhaften Bewohnung
oder für die Ausübung einer Ges-
chäftstätigkeit oder einer anderen
Tätigkeit dient;
- Gebäudeteil [Pjesa e ndërtesës; Deo
zgrade; part of the building] - Als
Gebäudeteil gelten Wohnungen, Ges-
chäftsraum oder ein oder mehrere
Zimmer eines Objekts, die ein phy-
sisches Ganzes darstellen oder aber
Gegenstand von Eigentumstransaktio-
nen sind;
- Leitungen [Përçojat; Provodnici;
Conductors] - Die Leitungen stellen
eine Anlage dar, die zum Zwecke der
Infrastruktur dienen, wie z.B.
Hochspannungsleitungen, Wasser- und
Abwasserleitungen, Gas- und Öl-
Transportrohre usw.;
- Katasterkarte [Hartat kadastrale; Ka-
tastarska karta; Cadastral map] Ka-
tasterkarten sind Karten, die die Gren-
zen von Katasterparzellen,
Grenzzeichnungen, Flurstücke,
Gebäude auf den Parzellen und die
Grundstücks- und Gebäudeidentif-
ikatoren abbilden;
- Katastervermessungen [Matjet kadas-
trale; Katastarska karta; cadastral
surveys] - In den Katastervermessung-
en werden die gesammelten Infor-
mationen und Daten über Katasterpar-
zelle einschließlich ihrer Position,
ihres Umfangs und ihrer Grenzen
aufgezeichnet; Ziel ist die Registrier-
ung der Informationen im Kataster
sowie die mögliche Neuordnung der
Katastergrenzen auf der Grundlage des
Katasters und der Katasterver-
messungen. Die Katastergrenzen eines
Grundstücks sind mit präzisen Linien
markiert, die nach staatlichen Koordi-
naten zugeordnet und markiert sind.
Katasteramt des Kosovo [Agjencia Ka-
dastrale e Kosovës; Kosovsa Agencija za
Katastar; Kosovo Cadastral Agency] -
Das Katasteramt des Kosovo fungiert als
Exekutivamt innerhalb der Regierung des
Kosovo, nämlich des Ministeriums für
Umwelt und Raumplanung. Als Zen-
tralorgan für Kataster ist es verantwort-
lich für das Grundbuch und befugt, in al-
len Katasterfragen Leitlinien zu erlassen,
sowie die Eintragung von
Grundstücksrechten vorzunehmen. Das
Katasteramt des Kosovo ist berechtigt
und verantwortlich zum Erlass von Ver-
ordnungen (Verwaltungsanweisungen,
Arbeitsanweisungen, Rahmenrichtlinien
usw.) in Verbindung mit Kataster-
tätigkeiten, entwickelt und verwaltet die
gesamte Dokumentation über Kataster im
Kosovo, der Liegenschaftskataster und
deren Registrierung/Eintragung (Art. 4
Katastergesetz). Als zweite Instanz
entscheidet es über Beschwerden gegen
die Entscheidungen der Katasterämter in
den Gemeinden; beiden Entscheidungen
des Katasteramtes im Beschwerdeverfah-
ren handelt es sich um Endurteile im
Verwaltungsverfahren. Diese können nur
im Verwaltungsrechtsstreit durch die
Einreichung einer Klage bei Gericht,
genauer gesagt der Verwaltungsabteilung
am Amtsgericht, angefochten werden
(Art. 14.1 Gerichtsgesetz).
Katasterkarte [Harta kadastrale; Ka-
tastarska karta; Cadastral map] - Siehe:
Kataster.
Katasterparzelle [Parcela kadastrale’
Katastarska parcela; Cadastral parcel] -
Siehe: Kataster: Katasterparzelle.
Katastervermessung [Matje kadastrale;
Katastarska merenja; Cadastral surveys] -
Siehe: Kataster.
999
Katasterzone [Zona Kadastrale; Ka-
tastarska zona; Cadastral Zone] - Die Ka-
tasterzone repräsentiert eine mit Namen
und eindeutiger Katasternummer bez-
eichnete territoriale Region innerhalb
einer Gemeinde. Jede Gemeinde besteht
aus Katastergebieten. Die Katastralge-
biete sind weiter in Katasterparzellen un-
terteilt (siehe: Kataster: Katasterparzelle).
Kauf auf Probe [Blerja në provë;
Kupovina na probu; Purchase on trial] -
Vertragsparteien können vereinbaren,
dass sich der Käufer das Recht behält,
vor Vertragsschluss eine Sache
auszuprobieren/zu testen und danach die
Entscheidung über den Kauf oder Nicht-
kauf zu treffen. Nach Fristablauf zur
Probe der Sache/der Testphase ist der
Käufer verpflichtet, den Verkäufer über
den Kauf oder Nichtkauf zu informieren.
Informiert der Käufer den Verkäufer in-
nerhalb der gesetzten Frist nicht, so wird
davon ausgegangen, dass er auf den Kauf
der ausprobierten/getesteten Sache ver-
zichtet. Der Käufer ist verpflichtet, den
Verkäufer innerhalb der im Vertrag oder
nach den Gepflogenheiten gesetzten Frist
zu informieren; gibt es eine solche Frist
nicht, dann muss die Benachrichtigung
innerhalb der vom Verkäufer gesetzten
angemessenen Frist erfolgen. Sollte der
Kaufer dies unterlassen, wird dies als
Rücktritt vom Vertrag verstanden. Ist
nach Fristablauf die Sache im Besitz des
Käufers und hat dieser den Verkäufer
über den Kauf oder Nichtkauf nicht in-
formiert, bzw. vor der Frist die Sache
nicht zurückgesendet, so gilt der Vertrag
als geschlossen und der Käufer ist daran
gebunden (Art. 517 SchVG).
Kaufmann [Tregtar; Trgovac; Trader] -
Kaufmann kann jede natürliche oder ju-
ristische Person sein, die auf dem
Markt/im Rechtsverkehr als Unterneh-
1000
men oder eine Handelsgesellschaft oder
eine Person, die im Namen oder im
Auftrag eines Großhändlers oder eines
Herstellers handelt.
Kausalität [Kauzaliteti; uzročnost; Cau-
sality] - Die Kausalität ist neben dem
Handeln oder Unterlassen ein weiteres
objektives Tatbestandsmerkmal des
Schadens. Die Ursache beschreibt den
Zusammenhang zwischen dem Handeln
oder Unterlassen und der erzielten Wir-
kung. Während im Strafrecht die Äquiva-
lenztheorie gilt, gilt im Zivilrecht die
Adäquanztheorie. Nach der
Adäquanztheorie ist die Handlung oder
das Unterlassen für den Erfolg kausal
oder ursächlich, die nach der allgemeinen
Lebensanschauung eines objektiven, in-
formierten Dritten nicht völlig außerhalb
der Erfahrung und Erwartung liegen.
Damit gelten die Handlung oder das Un-
terlassen als kausal, welches typisch ist,
um einen solchen Erfolg herbeizuführen.
Eine Handlung kann einer Person nicht
zugerechnet werden, wenn nach der
allgemeinen Lebenserfahrung diese
Handlung eine solche Folge nicht
herbeiführen kann. Wenn also eine am
Unfall beteiligte Person im Krankenhaus
aufgrund einer Infektion stirbt, ist der
Verursacher des Schadens gemäß der
Adäquanztheorie dafür nicht verantwort-
lich, da ihm der Tod durch die Infektion
nicht zugerechnet werden kann.
Kausalverbindung [Lidhja kauzale; Uz-
ročna veza; Causal link] - Siehe: Kausali-
tät.
Kaution [Kaucioni; Kaucija; Bail] - Die
Kaution (cautio) ist eine Leistung zur
Sicherstellung der Realisierung der
Gläubigeransprüche, die der Schuldner in
Form eines bestimmten Geldbetrages
oder anderer Wertpapiere dem Gläubiger
gewährt. Die Kaution wird manchmal als
Synonym für ein Faustpfand (an
beweglichen Sachen) verwendet, in der
Theorie und Praxis wird der Begriff
jedoch als ein Geldbetrag in Form von
Sicherheitsleistung verstanden.
Kind [Fëmija; Dete; Child] - Gemäß FG
unter einem Kind ein Minderjähriger zu
verstehen bzw. eine Person unter
achtzehn (18) Jahren. Somit ist
erkennbar, dass der Begriff des Kindes
für die Handlungsfähigkeit maßgeblich
ist (Siehe: Handlungsfähigkeit). So wird
z.B. die Handlungsfähigkeit zur
Eheschließung mit dem achtzehnten Le-
bensjahr erreicht. Jedoch kann diese auch
vor Vollendung des achtzehnten Lebens-
jahr auf Antrag der Person, die eine Ehe
eingehen will, geschehen, wenn das
zuständige Gericht feststellt, dass diese
Person über sechzehn Jahre ist und über
die erforderlichen körperlichen und
psychischen/seelischen Eigenschaften
verfügt. um ihre ehelichen Rechte
auszuüben und die ehelichen Verpflich-
tungen zu erfüllen (Art. 16.2 FG).
Wichtig zu erwähnen ist, dass gemäß FG
eheliche-, uneheliche- und Adoptivkinder
gleichgestellt sind und die gleichen
Rechte genießen (Art. 3.4 und Art. 167
FG).
Kindesannahme [Birësimi; Usvajanje;
Adoption] - Siehe: Adoption.
Klage [Padia; Tužba; Lawsuit (claim)] -
Die Klage ist die erste prozessuale Hand-
lung des Klägers, mit der vom Gericht
Rechtsschutz beantragt wird (Art. 252,
253 GüStV). Es gibt kein Verfahren ohne
Klage. Gemäß dem Ziel des Klägers und
dem Inhalt der Klage unterscheidet man
zwischen Leistungs-, Feststellungs-, und
Gestaltungsklage. Durch Leistungsklage
wird die Erbringung der Leistung begehrt
(z.B. Zahlung des Preises, Schadenser-
satz usw.). Mit Feststellungsklagen be-
gehrt der Kläger die Feststellung des
Bestehens oder Nichtbestehens eines
Rechtsverhältnisses (z.B. Bestehen eines
Vertrages), während mit der Gestaltung-
sklage die Änderung eines Rechtsver-
hältnisses beantragt wird (z.B. Scheidung
einer Ehe). Lediglich die Gestaltung-
sklage ist ausdrücklich gesetzlich ger-
egelt (vgl. Art. 254 GüStV), während die
Leistungs- und Feststellungsklage nur
mittelbar und implizit im GüStV und in
anderen Gesetzen wie dem FG geregelt
ist.
- Zulässigkeit der Klage
[Lejueshmëria/pranueshmëria e
padisë; Dozvoljenost tužbe; permissi-
bility of lawsuit] - Die Zulässigkeit der
Klage bezieht sich auf die Zulässigkeit
oder Unzulässigkeit der Klage der
Klagepartei. Ist die Klage zulässig,
wird das Verfahren fortgeführt, wird
die Klage als unzulässig angesehen,
wird die Klage abgewiesen und das
Verfahren beendet. Um zulässig zu
sein, müssen alle verfahrensrecht-
lichen Vermutungen/ Voraussetzungen
eines Rechtsstreits erfüllt sein. Der
Begriff "Zulässigkeit der Klage” ist
auch in der Gemeinschaft der Juristen
nicht sehr bekannt, obwohl ein solcher
Begriff präzise und inhaltlich genaues-
tens geregelt ist. Selbst in der Gemein-
schaft der Rechtsanwälte wird dieser
Begriff viel mehr in Form des Adverbs
verwendet (“Die Klage ist zulässig
oder unzulässig”);
- Begründetheit der Klage [Themelësia
e padisë; ground of lawsuit] - Unter
Begründbarkeit der Klage versteht
man die Begründetheit oder Unbe-
gründetheit der Klage. Ist die Klage
basiert, so ist sie ebenfalls begründet;
ist die Klage nicht basiert, so ist sie
unbegründet und wird als solche vom
1001
 Gericht abgewiesen. Ob eine Klage
begründet ist oder nicht, hängt von den
materiell-rechtlichen Vorschriften ab;
verlangt der Kläger die Herausgabe
der Sache, so hängt es von den sa-
chenrechtlichen Vorschriften ab, ob
die Klage begründet oder unbegründet
ist.
Klageänderung [Ndryshimi i padisë;
Izmena tužbe; Change of the lawsuit] -
Durch eine Klageänderung wird das
Klagebegehren (objektive Änderung)
oder die verklagte Partei (subjektive Än-
derung) geändert. Änderungen und
Ergänzungen der Klage, die nicht das
Begehren oder die Partei berühren, gelten
gemäß Art. 257 GüStV nicht als
Klageänderung. Es ist zu beachten, dass
Klageänderung klar von der Gestal-
tungklage unterschieden werden muss.
Klagebegehren [Kërkesëpadia; Tužbeni
zahtev; Statement of claim] - Das
Klagebegehren ist Teil der Klage, mit der
Rechtsschutz begehrt wird. Materiell-
rechtlich besteht eine Klage aus drei
Hauptteilen: Einleitender Teil, Klagebe-
gehren und die Begründung. Das
Klagebegehren stellt den wichtigsten Teil
einer Klage dar, in der die Meinung for-
muliert wird, wie der zukünftige
Urteilsspruch aussehen sollte.
Klageerwiderung [Përgjigjja në padi;
Odgovor na tužbu; Reply to lawsuit] -
Während die Klage die erste prozessuale
Handlung des Klägers darstellt, stellt die
Klageerwiderung die erste Prozesshan-
dlung des Beklagten dar. Der Beklagte
hat das Recht - nicht die Pflicht - auf die
Klage des Klägers zu antworten. Die
Klageerwiderung stellt den ersten
Schutzmechanismus des Beklagten gegen
die Forderungen des Klägers dar. Die
Klageerwiderung muss innerhalb von 15
Tagen nach Zustellung der Klage in
1002
schriftlicher Form vor Gericht
eingereicht werden (Art. 395 ff. GüStV).
Kläger [Paditësi; Tužilac; Claimant] -
Als Kläger gilt die Partei im Zi-
vilprozess, die vor Gericht durch Einrei-
chung der Klage Rechtsschutz begehrt.
Klagerücknahme [Tërheqja e padisë;
Povlačenje tužbe; Withdrawal of lawsuit]
- Die Klagerücknahme ist die Ver-
fahrenshandlung und die Ver-
fügungsmöglichkeit der klagenden Partei,
mit der das Zivilverfahren beendet wird
(Art. 261 GüStV). Mit der Rücknahme
der Klage bringt der Kläger zum
Ausdruck, dass er nicht mehr möchte,
dass das Gericht über die Klage
entscheidet. Mit der Rücknahme der
Klage erlässt das Gericht eine deklarato-
rische Feststellungsentscheidung, aus der
hervorgeht, dass das Verfahren abges-
chlossen ist. Insbesondere hat der Kläger
noch immer die Möglichkeit, die zurück-
genommene Klage erneut zu erheben, da
durch die Rücknahme der Klage in der
Hauptsache nicht entschieden worden ist.
Siehe auch: Klageverzicht.
Klageverzicht [Heqja dorë nga
kërkesëpadia; Odustajanje od tužbenog
zahteva; Waiver of the statement of
claim] - Der Klageverzicht bewirkt die
Beendigung des Verfahrens durch den
Willen des Klägers. Mit dem Klagever-
zicht verzichtet der Kläger endgültig
darauf, sein subjektiv-privates Recht
gerichtlich geltend zu machen. In diesen
Fällen erlässt das Gericht ein Urteil, mit
dem der Fall als “entschieden” gilt, mit
der Folge, dass die gleiche Klage nicht
erneut erhoben werden kann (Art. 149
GüStV). Siehe auch die Klagerücknah-
me.
Know-How (Vertrag) [Know-How
(kontrata); Know - How (ugovor); Know
- How (ugovor) Know-How (contract)] -
Der Know-How-Vertrag stellt einen neu-
en Vertrag dar als das Produkt der
überwältigenden technischen und tech-
nologischen Entwicklung. Für den Be-
griff "Know-how" gibt es keine ange-
messene Übersetzung ins albanische,
dem Inhalt nach kann die Bedeutung von
"Erkenntnis / Wissen und Erfahrung"
herangezogen werden. Gemäß diesem
Vertrag ist eine Vertragspartei
verpflichtet, ihre technischen und tech-
nologischen Kenntnisse oder Erfahrung-
en aus betriebswirtschaftlicher Sicht an
die andere Vertragspartei weiterzugeben,
die dafür eine Vergütung zu entrichten
hat. So offenbart sich dieser Vertrag vor
allem im Austausch von Wissen und
Erfahrungen, die im Handel, Wirtschaft
und Industrie große Anwendung findet.
Kodifizierung [Kodifikimi; Kodifikaci-
ja; Kodification] - Kodifizierung ist die
umfangreiche und umfassende Regelung
eines bestimmten Rechtsgebietes. Die
Kodifizierung wird in der Regel dadurch
erreicht, dass ein bestimmtes Rechtsge-
biet durch ein Gesetzbuch geregelt wird.
Kollektivgesellschaft [Shoqëri Kolek-
tive; Generalno partnerstvo; Collective
organization] - Siehe: Allgemeine Part-
nerschaft.
Kollektivmarke [Marka kolektive;
Kolektivna trgovačka marka; Collective
trademark] - Kollektivmarken sind solche
Marken, die für Waren und Dienste von
Mitgliedern (natürliche oder juristische
Personen) eines Verbands verwendet
werden; Inhaber der Marke ist der Ver-
band. Als Beispiele gelten Kollek-
tivmarken von Wirtschaftsverbänden,
Händlerverbände usw.
Kommanditgesellschaft [Shoqëria Ko-
mandite; Komanditno društvo; Limited
partnership] - Kommanditgesellschaft ist
eine Gesellschaft bestehend aus Gesell-
schaftern, mindestens einem beschränkt-
haftenden (Kommanditist) und einem
unbeschränkt-haftenden Gesellschafter
(Komplementär). Die Kommanditgesell-
schaft ist keine juristische Person. Sie
kann jedoch Verträge schließen, Eigen-
tum besitzen, klagen und in ihrem
Namen verklagt werden. Jede Person
oder Unternehmen, einschließlich der
Gesellschaft, kann Komplementär oder
Kommanditist sein. Die persönlich
haftenden Gesellschafter haften
gesamtschuldnerisch für die Schulden
und Verpflichtungen der Kommanditge-
sellschaft. Die Partner haften nicht für
die Schulden oder sonstigen Verpflich-
tungen der Partner, die nicht in der
Kommanditgesellschaft entstanden sind
(Art. 66 des Gesetzes über Han-
delsgesellschasften). Kein Gesellschafter,
mit Ausnahme des unbeschränkt-
haftenden Gesellschafters, kann im
Namen der Gesellschaft handeln (Art. 71
Gesetz über Handelsgesellschaften). Die
Art und Weise der Organisation, Funk-
tion und Gründung der Kommanditge-
sellschaft ist in den Art. 66-77 UG ger-
egelt.
Kommerzialisierung [Komercializim;
Komercijalizacija; Commercialization] -
Siehe: Konzession.
Kommission (Vertrag) [Komisioni (kon-
trata); Komisija; Commission (contract)]
- Das Kommissionsgeschäft ist ein Ver-
trag, also ein schuldrechtliches
Rechtsverhältnis, durch das der Kommis-
sionär verpflichtet ist, eine oder mehrere
Leistungen in seinem eigenen Namen,
aber im Auftrag des anderen (Kommit-
tent) zu erbringen, während der Kommit-
tent als Gegenleistung eine Vergütung
(Provision) zu entrichten hat (Art. 785 ff.
GüStV). Beim Kommissionsvertrag gel-
1003
ten die Regeln zum Auftrag de-
mentsprechend.
Konfusion (Konfondimi, Sjedinjenje;
Confusion] - Die Konfusion ist ein Grund
zur Erlöschung eines Anspruchs,
wodurch der Schuldner und Gläubiger in
einer Person zusammentreffen (Art. 334
SchVG). Der typische Fall der Konfusion
tritt ein, wenn der Gläubiger Erbe des
Schuldners wird.
Konklusion (Verfügung) [Konkluzioni;
Zaklučak; Conclusion] - Eine Verfügung
ist eine im Vollstreckungsverfahren vom
Richter oder Vollstreckungsagenten get-
roffene Entscheidung, die in Angelegen-
heiten, die nicht mit der Annahme oder
Abweisung des Vollstreckungsantrags
zusammenhängen, sondern mit der
Durchführung und Leitung des Ver-
fahrens (Art. 3 des VGG). Mit einer Ver-
fügung wird über die Einberufung einer
Verhandlung im Vollstreckungsverfah-
ren, die Einberufung der Sitzung zum
Verkauf der Sache durch einen Voll-
streckungsagenten usw. entschieden.
Konkordat [Konkordat; Konkordati;
Concordia] - Unter Konkordat versteht
man traditionell- zwischenstaatliche Ver-
träge zwischen einem Staat und der
katholischen Kirche. Verträge zwischen
einem Staat und einer evangelischen
Kirche werden Kirchenverträge genannt.
In letzter Zeit werden Verträge mit der
katholischen Kirche ebenfalls als
Kirchenverträge bezeichnet.
Konsensprinzip [Konsensualiteti (Pa-
rim); Konsensualnost (načelo); Consen-
sus (Principle)] - Ist ein Grundsatz des
Zivilrechts in Frankreich und in den
meisten Länder, die dem Kreis der
römischen Rechtstradition angehören.
Das Wesen des Einigungsprinzips besteht
darin, dass das Eigentum an einer Sache
nur durch Rechtsgeschäft an eine andere
1004
Person übergeht, ohne dass dafür ein
Realakt wie z.B. die Übereignung der
Sache stattfinden muss (Traditionsprin-
zip). Jedoch muss erwähnt werden, dass
dieser Grundsatz nicht automatisch bei
allen Rechtsgeschäften gilt. Bei
Rechtsgeschäften, bei denen der Gegen-
stand eine Sache einer bestimmten Gat-
tung ist, sind noch andere Handlungen
zur Konkretisierung der Sache gemäß
dem Spezialitätsgrundsatz (Grundsatz im
Sachenrecht) nötig.
Konzern [Korporatë; Društvo; Corpora-
tion] - Der Begriff Konzern wird gemäß
UG als Synonym für die im Kosovo an-
sässigen Aktiengesellschaften und Ge-
sellschaften mit beschränkter Haftung
verwendet. Siehe: Aktiengesellschaft und
Gesellschaft mit beschränkter Haftung.
Konzession [Koncesioni; Koncesija;
Concession] - Unter Konzession oder
“Konzessionsvertrag” versteht man das
Verfahren oder den Vertrag, der
zwischen einer staatlichen Behörde und
dem Konzessionär - in der Regel ein
Privatsubjekt - geschlossen wird und des-
sen Hauptgegenstand eine Investition
oder Durchführung eines öffentlichen In-
frastrukturprojekts ist. Als Gegenleistung
erhält der Konzessionär das Nutzungs-
recht und den Fruchterwerb an der Infra-
struktur. Von der Infrastruktur können
physische Objekte oder Systeme umfasst
sein, die direkt oder indirekt Dienste oder
nützliche Dinge im Interesse der Allge-
meinheit bereitstellen. Das Konz-
essionsprojekt umfasst eine Tätigkeit
oder eine Kombination von Tätigkeiten,
die innerhalb einer Konzession ausgeübt
werden: Entwurf, Bau und Entwicklung
neuer Infrastruktureinrichtungen; Sani-
erung, Modernisierung und Erweiterung
bestehender Infrastruktureinrichtungen
usw.
Kosovarische Agentur zur Verglei-
chung und Verifizierung von Eigentum
[Agjencia Kosovare për Krahasim dhe
Verifikim të Pronës; Kosovska Agencija
za upoređivanje i verifikaciju imovine;
Kosovo Property Comparison and Verifi-
cation Agency] - Die Agentur zur Ver-
gleichung und Verifizierung von Eigen-
tum ist eine unabhängige Behörde gemäß
Art. 142 VRK, mit einem vorüberge-
henden Mandat gemäß dem Gesetz 05/L-
010. Die Aufgaben dieser Agentur
bestehen hauptsächlich darin, die Differ-
enzen und Unstimmigkeiten zwischen
den originalen Katasterdokumenten, die
die serbischen Behörden im Kosovo vor
Juni 1999 erstellt haben und den ak-
tuellen Katasterdokumenten für Pri-
vateigentum, privates Gewerbeeigentum
und Privateigentum für religiöse Ge-
meinschaften zu beheben; Klärung von
Eigentumsansprüche, die während dem
Kosovo-Krieg zwischen dem 27. Februar
1998 und dem 20. Juni 1999 entstanden
sind und zuvor bei der kosovarischen Ei-
gentumsagentur eingereicht wurden; Klä-
rung der Eigentumsverhältnisse in Bezug
auf privates unbewegliches Vermögen,
einschließlich landwirtschaftliches und
kommerzielles Eigentum sowie Ansprü-
che in Bezug auf Nutzungsrechte an pri-
vaten Grundstücken, einschließlich
landwirtschaftlich und gewerblich ge-
nutzter Grundstücke; Verwaltung der un-
ter ihrer Verwaltung stehenden
Grundstücke (Art. 4 des Gesetzes über
die Eigentumsvergleichs- und Verifizier-
ungsagentur des Kosovo). Mit der Ein-
richtung dieser Agentur hat die Eigen-
tumsagentur Kosovo, die auf der
Grundlage des Gesetzes Nr. 03 / L-079
über die Änderung der UNMIK-
Verordnung Nr. 2006/50 über die
Beilegung von Ansprüchen im Zusam-
menhang mit privaten Grundstücken ein-
schließlich landwirtschaftlicher und gew-
erblicher Immobilien und der UNMIK-
Verordnung Nr. 2006/50; 1999/23 über
die Gründung der Direktion für Woh-
nungswesen und Eigentum und der
Kommission für Wohnungs- und Eigen-
tumsansprüche errichtet wurde, ihre Ar-
beit eingestellt.
Kostenlose Rechtshilfe /Rechtsbeistand
[Ndihma juridike falas; Besplatna pravna
pomoć; Free legal aid] - Die kostenlose
Rechtshilfe/ Rechtsbeistand stellt die
rechtliche Hilfe dar, die der Staat seinen
Bürgern für den Zugang zu den
Gerichten und eine angemessene recht-
liche Vertretung in staatlichen Einrich-
tungen ohne Entschädigung garantiert
und ermöglicht. Im Kosovo existiert ein
besonderes Gesetz, dass dieses Gebiet
regelt: Das Gesetz über die kostenlose
Rechtsbeihilfe. Die Rechtsbeihilfe wird
unentgeltlich in Zivil-, Straf-, und Ver-
waltungssachen sowie Sachen der Ord-
nungswidrigkeit gewährleistet und kann
unter anderem Rechtsberatung, Ausarbei-
tung von Unterlagen und technische Un-
terstützung im Zusammenhang mit der
Erledigung des Falles und der Vertretung
in Zivil-, Straf-, Verwaltungs- und
Strafverfahren umfassen (Art. 4 Gesetz
über kostenlose Rechtsbeihilfe). Um
diese Hilfe in Anspruch nehmen zu kön-
nen, müssen folgende Bedingungen
erfüllt sein: 1. Qualifikationskriterium -
was bedeutet, dass die Personen, die
diese Hilfe entgegennehmen, Bürger oder
Einwohner der Republik Kosovo sein
müssen oder andere Personen, für die die
Regeln des Völkerrechts und der interna-
tionalen gegenseitigen Vereinbarungen
bindend sind; 2. Finanzielles Kriterium -
was bedeutet, dass die Personen, die die
Rechtsbeihilfe entgegennehmen, Sozi-
1005
alhilfe in Anspruch nehmen oder deren
Familieneinkommen insgesamt unter
dem Durchschnitt liegen; 3. Rechtliches
Kriterium - was bedeutet, dass Personen
denen Rechtstand gewährt wird unter
Beurteilung der Bedeutung des Falles der
Höhe des Anspruchs, Argumente, Be-
weise und die Wahrscheinlichkeit des Er-
folges (Art. 6 des Gesetzes über
kostenlose Rechtsbeihilfe). Zur Real-
isierung der kostenlose Rechtsbeihilfe
wurde die Agentur für kostenlose
Rechtsbeihilfe gegründet (siehe: Agentur
für Kostenlose Rechtsbeihilfe).
Kredit [Kredia; Kredit; Credit] - Siehe:
Darlehen.
Kündigung [Denoncimi; Otkaz; Notice
if termination] - Die Kündigungserklä-
rung stellt die Benachrichtigung einer der
Vertragsparteien dar, den Vertrag aus
einem bestimmten Grunde zu kündi-
gen/beenden, je nachdem um was für
einen Vertrag es sich handelt (z. B. Kün-
digung des Mietvertrags gemäß Art. 612
SchVG). Eine Kündigung ist erforderlich
bei einem unbefristeten Vertrag Ist der
Vertrag mangels Festlegung einer Ver-
tragslaufzeit unbefristet, so hat jede Ver-
tragspartei das Recht, den Vertrag oder
das Schuldverhältnis durch Kündigung
zu beenden.
L und ländliche Entwicklung; 2009). Die
Laesio enormis - Siehe: Übermäßiger
Schaden.
Lager [Magazinimi; Skladištenje; Stor-
age] - Der Lagervertrag ist ein Vertrag,
also ein schuldrechtliches Verhältnis
(Art. 744 ff. SchVG). Mit dem Lagerver-
trag ist der Lagerhalter verpflichtet, den
Gegenstand des Vertragspartners an-
zunehmen und aufzubewahren und auf
Verlangen der anderen Partei die Sache
wieder zurückzugeben; Als Gegen-
1006
leistung erhält der Lagerhalter eine
Vergütung. Gegenstand des Lagerver-
trags sind große Sachen oder Sachen in
großen Mengen, z.B. Sand, Beton usw.
Bei der Hinterlegung der Ware ist der
Lagerhalter verpflichtet, einen Lager-
schein auszustellen, der die Daten über
den Vertragsgegenstand sowie sonstige
Informationen beinhaltet (Art. 754 ff.
von SchVG).
Lagerschein [Fletëmagazinimi; Prijem-
nica o skladištenju; Storage slip] - Der
Lagerschein ist ein Dokument, dass der
Lagerhalter als Bescheinigung für die
eingelagerten Sachen aushändigt. Der
Lagerschein dient nicht nur als Beschei-
nigung zur Lagerung, sondern hat auch
eine besondere Wichtigkeit bei der Ei-
gentumsübertragung von unbeweglichen
Sachen, die im Lagerschein aufgelistet
sind, da es als Beweis für die Veräußer-
ung/Inbesitznahme und der Inverkehr-
bringung/ Weitergabe der Waren ver-
wendet werden kann.
Landwirt [Bujku; Poljoprivrednik;
Farmer] - Bei einem Landwirt handelt es
sich im rechtlichen Sinn um einen Un-
ternehmer in der Landwirtschaft. Die
Landwirtschaft wird gesetzlich als
Tätigkeit zur Produktion von pflanzli-
chen und tierischen Produkten definiert
(Art. 3 des Gesetzes über Landwirtschaft
Landwirtschaft ist eine besondere
wirtschaftliche Tätigkeit, die als Un-
ternehmen registriert wird (siehe: Land-
wirtschaftliche Genossenschaft).
Landwirtschaftliche Genossenschaft
[Kooperativë Bujqësore; Poljoprivredna
zadruga; Landwirtschaftliche Genossen-
schaft] - Die landwirtschaftliche Genos-
senschaft oder Genossenschaft von
Landwirten sind juristische Personen, die
von natürlichen oder juristischen Perso-
nen gegründet wurden, deren
Haupttätigkeit die Erzeugung von land-
wirtschaftlichen Produkten ist und die
mit ihrem privaten Eigentum zum
Genossenschaftskapital beitragen. Die
Genossenschaft erbringt Dienstleistungen
für ihre Mitglieder und zielt auf keinen
wirtschaftlichen Gewinn ab. Im Kosovo
sind diese Genossenschaften durch Ge-
setz geregelt (Gesetz Nr. 2003/9 über
landwirtschaftliche Genossenschaften
sowie das Gesetz Nr. 03/L-004 zur Än-
derung und Ergänzung des Gesetzes Nr.
2003/09). Die Genossenschaft der Land-
wirte wird durch mindestens fünf Land-
wirte gegründet; Sie übernehmen Rechte
und Pflichten im Zusammenhang mit
dem Betrieb der landwirtschaftlichen
Genossenschaft.
Leasing [Lizingu; Lizing; Leasing] - Ein
Leasingvertrag ist ein durch das SchVG
nicht geregelter Vertrag, der jedoch unter
den Grundsatz der Privatautonomie fällt
und somit problemlos geschlossen
werden kann. Dieser Vertrag wird eben-
falls durch ein besonderes Gesetz ger-
egelt (Leasinggesetz 2009) und stellt eine
Kombination verschiedener Verträge dar,
insbesondere des Miet-, Kredit- und
Kaufvertrages. Gemäß dem Leasingver-
trag überträgt der Leasinggeber dem
Leasingnehmer ein wirtschaftliches Gut
wie z.B. ein Wagen, Gebäude,
Werkzeuge usw.; Der Leasingnehmer ist
währenddessen zu einem periodischen
Entgelt bzw. Ratenzahlungen
verpflichtet. Auch wenn ein Leasingver-
trag dem Mietvertrag ähnelt ist er jedoch
dem Kreditvertrag ähnlicher (Finanzier-
ungsleasing). Das Gesetz sieht ebenfalls
das Operating-Leasing sowie das Immo-
bilienleasing vor.
Lebenslanger Unterhalt (Vertrag)
[Mbajtja e përjetshme; Ugovor o
doživotnom izdržavanju; Lifelong
maintenance (contract)] - Der Vertrag auf
lebenslanger Unterhalt ist ein schul-
drechtliches Verhältnis, wonach sich der
Schuldner verpflichtet, dem Gläubiger
oder einem Dritten einen lebenslangen
Unterhalt zu gewährleisten, während der
Gläubiger verpflichtet ist, sein gesamtes
Eigentum oder ein Teil dessen nach
seinem Tod an den Schuldner zu übertra-
gen (Art. 560 ff. SchVG). Dieser Vertrag
muss schriftlich und notariell verfasst
werden.
Leihe (Huapërdorja; Posluga; Loan (Gra-
tuitous of loan)] - Die Leihe ist ein
schuldrechtlicher Vertrag, bei dem der
Verleiher dem Entleiher eine Sache leiht,
während der Entleiher verpflichtet ist, die
geliehene Sache dem Verleiher nach Ab-
lauf der vorgesehenen Frist
zurückzugeben (Art. 577 ff des SchVG).
Leistung [Prestimi; Prestacija/obaveza;
Obligation/Performance] - Die Leistung
ist ein Tun, Unterlassen oder Dulden,
was Gegenstand eines Schuldverhältnis-
ses ist und bestimmt oder bestimmbar ist.
Der Gläubiger als ein materiell - recht-
liches Rechtssubjekt kann vom Schuldner
ein Tun (z. B. Zahlung einer Schuld,
Mängelbeseitigung an einer Sache usw.),
Unterlassen (z. B. das Unterlassen von
Lärm in der Wohnung bzw. die
Störungshandlung des Nachbars) oder
Dulden (z. B. das Dulden der Errichtung
einer Wand im Grundstück) fordern. Das
SchVG ist nicht konsequent, was den
Begriff der Leistung angeht. Für diesen
Begriff werden fälschlicherweise auch
andere Begriffe wie “Schuld”, “Forder-
ung” oder “Anspruch” verwendet.
Leitungen [Përçojat; Provodnisi; Con-
ductors] - Siehe: Kataster.
Lex - Siehe: Gesetz.
1007
Lex arbitri - Siehe: Schiedsgerichts-
barkeit.
Lex commissoria - Verfallsklausel. Dies
ist eine Vertragsklausel, durch die der
Schuldner alle Rechte aus dem Ver-
tragsverhältnis verliert, wenn er die Leis-
tung nicht oder nicht rechtzeitig erfüllt.
Lex generalis - Allgemeines Gesetz. Ein
Gesetz, das allgemeine Vorschriften en-
thält. Das SchVG beinhaltet
beispielsweise allgemeine Regeln zu
Haftungsverhältnissen, einschließlich des
Entschädigungsanspruchs im Falle der
Verleumdung, obwohl der
Entschädigungsanspruch ebenfalls durch
ein spezielles Gesetz (lex specialis) ger-
egelt ist.
Lex loci actus - Recht des Ortes. Auch
als Lex loci contractus bekannt- Recht
des Ortes des Vertrages. Dies stellt ein
Institut des Internationalen Privatrechts
dar und impliziert, dass hinsichtlich der
Gültigkeit oder Auslegung eines
Rechtsaktes oder Vertrages das Recht des
Ortes angewandt werden muss, an dem
eine Handlung begangen oder der Ver-
trag geschlossen wurde.
Lex meratoria - Historisch, insbe-
sondere im Mittelalter beschrieb die lex
mercatoria das Recht der Kaufleute. Heu-
te versteht man unter lex mercatoria das
gewünschte und ideale Recht der
Kaufleute zur Regulierung der Handels-
beziehungen zwischen Kaufleuten.
Lex posterior derogat legi priori - Nach
dieser Regel bricht jüngeres Recht das äl-
tere Recht; bei einem Widerspruch wird
das jüngere Recht vorgezogen und an-
gewandt.
Lex rei sitae - Recht am Orte, an dem
die Sache belegen ist. Dabei handelt es
sich um einen Grundsatz des internatio-
nalen Privatrechts, der besagt, dass auf
eine Sache-grundsätzlich Grundstücke-
1008
das Recht des Staates anzuwenden ist, in
dem sich die Sache befindet; z.B. hat ein
kosovarischer Staatsbürger eine un-
bewegliche Sache in Österreich er-
worben, so gilt das österreichische Recht.
Dieser Grundsatz gilt auch im nationalen
und internationalen Zivilprozessrecht.
Bei sachenrechtlichen Streitigkeiten ist
das Gericht zuständig, in dessen Bezirk
sich die Sache befindet.
Lex Salica - Rechtsgeschichtlich stellt
die lex salica ein Gesetzbuch dar, welch-
es nach einem Volk der Franken benannt
wurde. Dies war die wichtigste formelle
Quelle des Rechts, die zwischen 508-511
entstanden ist.
Lex Specialis - Sondergesetz. Siehe: Lex
generalis.
Lex specialis derogat legi generali -
Das speziellere Gesetz verdrängt das
allgemeinere.
Lieferung [Dërgimi; Slanje; Delivery] -
Siehe: Anweisung.
Liquidation [Likuidimi; Likvidiacija;
Liquidation] - Die Liquidation meint den
Prozess im Hinblick auf den Verkauf von
Schuldnervermögen sowie die Realisier-
ung finanzieller Mittel mit dem Ziel der
Verteilung sowie der Erfüllung von
Gläubigeransprüchen (siehe: Gläubig-
eransprüche).
Litis Consortium - Siehe: Klage-
häufung.
Litispendenz [Litispedenca; Litispen-
denca; Litispendence] -
Rechtshängigkeit.
Lizenz [Licenca; Licenca; Licence] - Die
Lizenz, die im Lizenzvertrag enthalten
ist, meint eine Vereinbarung, nach der
der Lizenzgeber verpflichtet ist, dem
Lizenznehmer ganz oder teilweise das
Recht zur Nutzung einer Erfindung,
technisches Wissen, Erfahrung oder
Modell zur Verfügung zu stellen,
während der Lizenznehmer verpflichtet
ist, eine Vergütung zu zahlen. Ein
Lizenzvertrag muss schriftlich verfasst
sein. Lizenzen können ausschließlich
oder nicht ausschließlich sein. Beim
ausschließlichen Lizenzvertrag erhält der
Lizenznehmer das alleinige Recht zur
Nutzung des Lizenzgegenstandes, wenn
vertraglich nicht anders geregelt ist. Der
Lizenznehmer erhält durch den Vertrag
die Möglichkeit der Nutzung des
Lizenzgegenstandes. Ist im Vertrag die
Art der Lizenz nicht festgeschrieben, so
wird vermutet, dass es sich um eine nicht
ausschließliche Lizenz handelt (Art. 700
SchVG).
Luxusverwendungen [Shpenzimet e
luksit; Troškovi luksuza; Luxury expend-
itures] - Als Luxusverwendungen gelten
die Vermögensverwendungen, die den
Wert der Sache weder objektiv erhöhen
und dem Eigentümer auch nicht von
Nutzen sind (siehe Art. 95 GüEdR).
M die im Register registrierten Waren
Mailbox Rule - Mailbox Rule st eine der
typischsten Merkmale des Privatrechts
im Common Law. Gemäß dieser Institu-
tion gilt eine Willenserklärung als gültig,
wenn sie schriftlich im Postfach eingeht.
Mala fide - Bösgläubigkeit. Das Ge-
genteil zu Bona fide.
Manuskript (Dorëshkrimi; Rukopis;
Manuscript) - Manuskript nennt man die
Originalkopie eines Werkes. Das
Manuskript bzw. Originalkopie, die an
den Verlag versendet wird, muss dem
Urheber wieder zurückgegeben werden,
mit Ausnahme von Art.n, Zeichnungen
oder anderen Beiträgen der Tagespresse,
sofern vertraglich nichts anderes verein-
bart wurde.
Marke [Marka tregtare; Trgovačka mar-
ka; Trademarks] - Als Marke gilt jedes
grafische Zeichen oder Wort einschlie-
ßlich persönlicher Namen, Skizzen,
Buchstaben, Nummern, Waren-
verpackung oder deren Aufmachung,
Farben und deren Kombination, mit der
sich ein Wirtschaftssubjekt im
Wirtschafts- und Rechtskreis identi-
fiziert. Das Wirtschaftssubjekt kann eine
natürliche oder juristische Person sein.
Ziel der Marke ist die Unterscheidung
der Waren oder Dienstleistungen eines
Wirtschaftssubjekts von denen anderer
Mitbewerber. Marken sind im Kosovo in
einem besonderen Gesetz geregelt
(Markengesetz).
- Das Recht auf Marke [E drejta për
markë tregtare; pravo na trgovačku
marku; the right to a trademark] - Das
Recht auf eine Marke wird durch die
Registrierung im Markenregister er-
worben (siehe: Agentur für Gewerbli-
ches Eigentum). Die registrierte Marke
stellt ein ausschließliches Recht des
Eigentümers dar. Die Marke kann für
und Dienstleistungen genutzt werden,
wobei jeder Dritte von der Nutzung
der Marke ausgeschlossen wird. Das
Recht der Dritten zur Marken-
verwendung kann nur durch Lizenz
ermöglicht werden (siehe:
Markenlizenz). Inhaber einer Marke
können inländische wie ausländische
Wirtschaftssubjekte sein (Art. 4.2
Markengesetz).
Markenlizenz [Licenca për përdorimin e
markës tregtare; Licenca za korišćenje
trgovačke marke; Licence for use of
trademark] - Markenrechte können durch
Lizenz übertragen werden. Eine
Markenlizenz kann für einige oder alle
Waren/Produkte und Dienste (die bei der
Agentur registriert sind) für das gesamte
oder Teile des Hoheitsgebietes der Re-
1009
publik Kosovo erteilt werden. Gemäß
Art. 15 Markengesetz muss dieser
Lizenzvertrag beim Markenregister regis-
triert sein; erst dann entfaltet der Vertrag
Rechtswirkungen. Die Erteilung der
Lizenz wird im Blatt der Agentur für
geistiges Eigentum veröffentlicht. Diese
Lizenz wird durch schriftlichen Vertrag
erteilt und kann ausschließlicher oder
nicht ausschließlicher Natur sein. Auch
hier gelten die Regeln des Art. 700 ff.
SchVG.
- Ausschließliche Lizenz - Die
ausschließliche Lizenz liegt vor, wenn
der Markeninhaber dem Lizenznehmer
der Marke das ausschließliche Recht
zur Verfügung stellt, auch wenn der
Markeninhaber selbst von seiner Ver-
wendung ausgenommen ist;
- Nicht ausschließliche Lizenz - Eine
nicht ausschließliche Lizenz liegt vor,
wenn der Markeninhaber die durch
Lizenzvertrag festgelegten Rechte
bezüglich der Verwendung der Marke
nur teilweise erteilt.
Materielles Recht [E drejta materiale;
Materijalno pravo; Substantive law] -
Siehe: Formelles Recht. Das materielle
Recht ist das Recht, dass regelt, welche
Rechte einem Rechtssubjekt zustehen,
das Verfahrensrecht nicht miteinges-
chlossen. Materielles Recht ist das Straf-,
Zivil-, Arbeits- und Verwaltungsrecht.
Maxime des Rechts [Parimet e së
drejtës; Načela prava; Principles of law] -
Grundsätze sind grundlegende oder fun-
damentale Regeln, die für das materielle,
formelle, private und öffentliche Recht
gelten. Diese Grundsätze sind Regeln,
die den allgemeinen rechtlichen Rahmen
des Rechts darstellen. Im Zivilrecht gilt
z.B. unter anderem der Grundsatz der
Privatautonomie (Vertragsfreiheit), der
Gutgläubigkeit usw. Im Zivilprozessrecht
1010
gilt der Grundsatz der Disponibilität, der
Öffentlichkeitsgrundsatz, der Grundsatz
des rechtlichen Gehörs. Im Straf-und
Verwaltungsrecht gilt das Gesetzlich-
keitsprinzip.
Mediation [Mediacioni; Posredovanje;
Mediation] - Siehe: Vermittlung.
Mediation [Ndërmjetësimi; Posredovan-
je; Mediation] - Die Mediation oder
Schlichtung ist eine alternative Streit-
beilegungsmethode, bei der
Rechtssubjekte durch die Hilfe und Ver-
mittlung eines Dritten (Media-
tor/Schlichter) unterstützt werden. Die
Besonderheit dieser Methode liegt darin,
dass die Lösung bei den Parteien selbst
liegt, aber mit Hilfe des Mediators, der
kein Recht hat zu entscheiden, sondern
nur die Parteien zu ermutigt, eine Lösung
zu finden, für gewöhnlich im Rahmen
eines Kompromisses. Die Mediation wird
normalerweise in dem Gebiet des Fami-
lien-, Arbeits-, und Wirtschaftsrechts, in
einigen Fällen aber auch im Strafrecht
angewandt. Formelle Hauptquelle der
Mediation ist das Gesetz über die Media-
tion (2008), durch das die moderne Insti-
tution der Mediation gegründet wurde.
Die Mediation kommt aus den Vereinig-
ten Staaten, doch findet sie große An-
wendung auch in Europa. Der Kosovo
hat hier eine Tradition aufgebaut und ver-
fügt seit 2008 über einen fortschrittlichen
Rechtsrahmen für die Mediation, in dem
auch Lizenzierung von Mediatoren
vorgesehen sind. Die Mediation als
Streitbeilegungsmethode wird vom Me-
diator in einem vom Mediationsgesetz
geregelten und vorgeschriebenen Prozess
umgesetzt. Die vor dem Mediator get-
roffene Vereinbarung hat den Charakter
einer Vereinbarung nach dem materiellen
Recht. Eine solche durch den Notar oder
Gericht formalisierte Vereinbarung hat
die Wirkung einer Gerichtsvereinbarung
und gilt somit als entschiedene Sache (res
iudicata). Unter Mediation versteht man
ebenfalls die Institution der Vermittlung;
- Mediationsausschuss [Komisioni i
Ndërmjetësimit; Komisija za
posredovnaje; Mediation Committee] -
Der Mediationsausschuss ist ein im
Justizministerium eingerichtetes Gre-
mium zur Koordinierung und Verwal-
tung der administrativen Tätigkeiten
der Mediation, insbesondere zur
Entwicklung allgemeiner Richtlinien
für die Institution der Mediation und
zur Förderung der Mediationsarbeit.
Die Zuständigkeiten, Rechte und
Pflichten dieser Kommission sind
ausdrücklich in den Bestimmungen
der Art. 17 bis 21 des Media-
tionsgesetz vorgesehen.
Mediator [Ndërmjetësuesi; Posrednik;
Mediator] - Der Mediator ist derjenige,
der das Mediationsverfahren durchführt,
um eine Streitbeilegung zwischen den
Parteien durch die alternative Streit-
beilegungsmethode zu erreichen (Art. 2
Mediationsgesetz).Der Mediator führt
das Mediationsverfahren durch und er-
mutigt die streitenden Parteien, eine ge-
meinsame Kompromisslösung zu finden.
Der Mediator hat kein Recht, Entschei-
dungen zu treffen. Im Kosovo sind
zurzeit eine große Anzahl von Mediator-
en zugelassen, die das Mediationsverfah-
ren gemäß dem Mediationsgesetz
ausüben.
Meidiationssverfahren [Procedura e
ndërmjetësimit; Postupak posredovanja;
Mediation procedure] - Siehe: Mediation.
Melioration [Melorimi; Melioracija;
Melioration] - Die Melioration stellt eine
Reihe von Maßnahmen zur physischen,
chemischen und biologischen
Verbesserung der Erdeigenschaften
sowie der Schaffung und Sicherung von
Wasser und Luft dar, mit dem Ziel, die
besten Bedingungen und günstige
Voraussetzungen für den Anbau und die
Entwicklung von Pflanzen und die Er-
zielung stabiler Erträge zu schaffen.
Miete [Qiraja; Zakup; Lease] - Ein
Mietvertrag ist ein schuldrechtliches
Verhältnis, wonach der Vermieter
verpflichtet ist, dem Mieter eine Sache
zur Miete zu übergeben (in der Regel ein
Objekt oder eine Wohnung), während der
Mieter verpflichtet ist, den vertraglich
vereinbarten Mietbetrag (in der Regel in
periodischen Abständen) zu zahlen (Art.
585 SchVG). Der Mieter kann die Sache
untervermieten, wenn der Vermieter
nicht widerspricht. Dieses Untermietver-
hältnis endet im Zeitpunkt der
Beendigung des Mietvertrages.
Miteigentum [Bashkëpronësia; Suvlas-
ništvo; Co-ownership] - Siehe: Eigentum.
Mitteilung [Njoftimi; Obaveštenje; Noti-
fication] - Die Mitteilung ist eine Hand-
lung, durch die eine Person oder Behörde
einer anderen Person ihren Willen
erklärt, die sie im Rahmen seiner gesetz-
lichen Befugnisse begründet. Diese
Erklärung kann schriftlich oder mündlich
abgegeben werden. Weil sich aus letz-
terem rechtliche Probleme ergeben kön-
nen, wird empfohlen, im Rechtsverkehr
Meldungen stets in schriftlicher Form zu
erteilen.
Miturheber [Bashkautor; Ko-autor; Co-
author] - Stellt das Werk ein un-
trennbares Ganzes dar und ist es in
Zusammenarbeit von zwei oder mehreren
Personen entstanden, so haben die Ur-
heber dieses Werkes eine Miturheber-
schaft. Das Urheberrecht am Werk gehört
allen Miturhebern und wird mit deren
Zustimmung verwaltet, sofern gesetzlich
oder vertraglich nicht anders geregelt
1011
wurde. Das Verhältnis zwischen den Mi-
turhebern und deren Anteil an der Ur-
hebervergütung wird im Verhältnis zu
den Beiträgen jedes Einzelnen an der
Schaffung des Werkes gemessen, sofern
im Vertrag nichts anderes bestimmt ist.
Verzichtet ein Miturheber auf einen Teil
seiner Vergütung, so erhöht sich der An-
teil der anderen Miturheber proportional
zur Grundvergütung. Zu unterscheiden
ist die Miturheberschaft von der
Werkverbindung und der Gemein-
schaftsarbeit.
- Werkverbindung [Veprat e gërshetu-
ara; Dela u spletu; intertwined works]
- Von Werkverbindung ist die Rede,
wenn zwei Urheber ihre getrennten
Werke miteinander verbinden mit dem
Ziel der gemeinsamen Verwertung;
jeder der Urheber genießt die Urheber-
rechte an seiner Sache. Das Verhältnis
zwischen zwei Urheber verbundener
Werke wird durch Vertrag geregelt, z.
B., das Verhältnis zwischen dem Ver-
fasser eines Lieds und dem Sänger.
Monogamie [Monogamia; Monogamija;
Monogamy] - Monogamie bedeutet die
Tatsache, dass eine Ehe nur zwischen
zwei Personen eingegangen werden
kann. Den Grundsatz der Monogamie
sowie der monogamen Ehe sieht das FG
(Art. 19) ausdrücklich vor. Gemäß dem
Grundsatze der Monogamie können
Eheleute, solange sie in einer Ehe sind,
keine zweite Ehe schließen. Eine zweite
Ehe, die zur Zeit der ersten Ehe ges-
chlossen wurde, stellt ein Fall der Biga-
mie dar (siehe: Bigamie). Die zweite Ehe
kann geschlossen werden, wenn die erste
Ehe rechtskräftig aufgelöstwurde.
Monopol [Monopoli; Monopol; Monop-
oly] - Im Handelsrecht versteht man un-
ter einem Monopol die Kontrolle oder
dominante Position von Händlern oder
1012
Herstellern im Markt für Waren oder
Dienstleistungen und womit der Einstieg
neuer Hersteller gestört oder erschwert
wird. Grundsätzlich erhöhen Monopolun-
ternehmen (unter dem Wunsch der Max-
imierung ihres Gewinns) den Preis ihrer
Produkte und verkleinern die Produktion
verursachen ein Ungleichgewicht zum
Bedarf des Verbrauchers. Um dies zu
verhindern haben die meisten Staaten
Mechanismen und Gesetze verabschie-
det, um solche Vereinbarungen zwischen
Unternehmen und Monopolaktivitäten
einzuschränken und zu regulieren. Siehe:
Wettbewerb.
Moratorium [Moratoriumi; Moratori-
jum; Moratorium] - Das Moratorium
stellt eine wichtige Rechtsinstitution im
Insolvenzverfahren dar, wonach alle
Handlungen gegen den Schuldner oder
seines Vermögens auszusetzen sind (Art.
26 Insolvenzgesetz). Beim Beginn des
Insolvenzverfahrens ist der Schuldner re-
gelmäßig nicht in der Lage, seinen finan-
ziellen Verpflichtungen nachzukommen;
In diesen Fällen erlässt das Gericht
gemäß Art. 26.1 Insolvenzgesetz ein
Beschluss zum Moratorium, wonach alle
Anträge, Verfahren und andere Hand-
lungen jeglicher Art gegen den Schuldner
ausgesetzt werden. Mit anderen Worten
ermöglicht das Moratorium eine Unter-
brechung, was einige Anträge, Ver-
fahrenshandlungen usw. angeht, was un-
ter anderem Handlungen einschließlich
Gerichtsverhandlungen, Zahlung-
saufschub des Schuldners, Steuern, Straf-
en oder Verpflichtungen jeglicher Art,
die vor der Antragseinreichung entstand-
en sind; Maßnahmen zur Schaffung, Än-
derung, Erhöhung, Verbesserung, Regis-
trierung oder Durchsetzung der Verpfän-
dung oder Hypothek auf das Vermögen
oder gegen den Schuldner; Handlungen
zur Verwertung, zum Erwerb oder zum
Verkauf von Immobilien, die unter die
Hypothek des Schuldnervermögens fall-
en oder die Kontrolle über sein Eigentum
ausüben.
Mortis causa - Das Gegenteil zu “Inter
vivos”. Mortis causa betrifft die Fälle
und Rechtswirkungen, die nach dem Tod
eines Rechtssubjekts eintreten. So stellen
Mortis-causa-Fälle die Eröffnung des
Erbverfahrens zur Teilung der Erbmasse
dar.
Mündlichkeit (Prinzip) [Verbal (parimi);
Verbalno (načelo); Verbal (principle)] -
Das Mündlichkeitsprinzip ist eines der
zentralen Grundsätze im Zivilprozess,
nach dem sich das Gericht ausschließlich
auf die Tatsachen und Beweise stützt, die
in der mündlichen Verhandlung (mün-
dlich) von den Parteien und anderen Be-
teiligten vorgebracht wurden. Dieses
Grundprinzip wird im Verfahren oft
durch die Bezugnahme auf die
eingereichten Schriftsätze nicht einge-
halten.
Mutterschaft [Amësia; Materinstvo;
Motherhood] - Mutter wird der weibliche
Elternteil genannt, der im Geburtsregister
des Kindes eingetragen ist.
N Der Personenname natürlicher Personen
Nachbarrecht - [Fqinjësia (e drejta);
Susedstvo (pravo); Neighborhood (law)]
- Im Eigentumsrecht stellt die Nachbar-
schaft oder das Nachbarrecht das Recht
eines Eigentümers eines Grundstücks
dar, das benachbarte Grundstück zur
Ausübung seiner eigenen Eigentumsrech-
te zu nutzen. Dieses Recht kann nur
zwischen den Eigentümern benachbarter
Grundstücke begründet werden. Die Ei-
gentümer der benachbarten Grundstücke
sind verpflichtet, die Rechte und Inter-
essen ihrer Nachbarn zu berücksichtigen
und ihr Recht so auszuüben, dass die
Rechte ihrer Nachbarn dadurch nicht
beeinträchtigt werden. Diese Bes-
timmungen sind ebenfalls auf die Ver-
hältnisse zwischen dem Eigentümer eines
Grundstücks und dem Eigentümer eines
darauf errichteten Gebäudes an-
zuwenden, wenn diese ihrer Natur nach
auf den Sachverhalt anwendbar sind (Art.
78 GüEdR).
Nachlass [Pasuri trashëgimore; Nasledna
imovina; Inheritance property] - Siehe:
Erbe.
Name [Emri; Ime; Name] - Der Name ist
das Unterscheidungszeichen oder Sym-
bol einer Person (ob faktisch oder juris-
tisch), mit dem man im gesellschaftlichen
Leben und Rechtsverhältnissen identi-
fiziert wird. Der Name von juristischen
Personen ist die Firma (siehe: Firma).
Aus zivilrechtlicher Sicht stellt der Name
ein persönliches Merkmal der natürlichen
oder juristischen Person dar. Dessen Ver-
letzung führt zu zivilrechtlichen Konse-
quenzen - Schadensersatz. Gemäß Art. 4
des Gesetzes über den Personennamen
besteht der persönliche Name aus dem
Vor- und Nachnamen, der dem Bürger
die Identität, Erhaltung seiner
Persönlichkeit und der Würde garantiert.
wird durch Eintragung in das jeweilige
Personenstandsregister des Geburtsorts
erteilt, während dies für juristische Per-
sonen (Unternehmen und Gesellschaften)
mit der Registrierung bei der Agentur zur
Registrierung von Unternehmen erfolgt.
Das Recht, einen Namen zu tragen, kann
eingeschränkt werden, wenn dies zur
Wahrung der Moral, der Rechte und
Freiheiten anderer Personen oder der
Person erforderlich ist (Art. 3.4 Gesetz
für Personennamen).
1013
Nasciturus] - Der Nasciturus ist der Em-
bryo im Bauch der Mutter. Siehe: Erbe.
Nationaler Rechnungshof [Zyra
Kombëtare e Auditimit; Nacionalna kan-
celarija revizije; National Audit Office] -
Der Nationale Rechnungshof ist gesetz-
lich als unabhängige Institution
eingerichtet, dessen Ziel es ist, den Gen-
eralauditor (siehe: Generalauditor) bei
der Wahrnehmung seiner Aufgaben zu
unterstützen. Hauptaufgabe des Natio-
nalen Rechnungshofs ist die Bereitstel-
lung von Empfehlungen; Zudem trägt er
zu einer guten Haushaltsführung und der
Verwaltung anderer öffentlicher Mitteln
bei, fördert hohe Standards im Hinblick
auf Transparenz und Re-
chenschaftspflicht in der Finanzverwal-
tung und der Durchführung der öffen-
tlichen Verwaltung und berichtet dem
kosovarischen Parlament von den durch-
geführten Prüfungen.
Nationalisierung (Verstaatlichung)
[Nacionalizmi; Nacionalizacija; Nation-
alization] - Die Nationalisierung oder
“Verstaatlichung” ist eine verwal-
tungsrechtliche Maßnahme des öffen-
tlichen Rechts, das der Staat unternimmt,
um privates Eigentum in staatliches Ei-
gentum umzuwandelt. Die Nationalisier-
ung von Eigentum wurde größtenteils
nach dem zweiten Weltkrieg bis zur
großen Umwandlung der neunziger Jahre
von den sogenannten “sozialistischen”
Staaten angewandt. Die Nationalisierung
wurde mehrheitlich von den sozialis-
tischen Staaten angewandt, aber auch von
Staaten mit anderen Regierungssystemen.
Natürlich gelten die Regeln von ius co-
gens und die Verfassungsbestimmungen
bereits vorab und jedes Mal, wenn das
Schiedsgericht richterliche Gewalt
ausübt. Die Lex Arbitri stellt dabei die
wichtigste formelle Rechtsquelle dar; Im
1014
Kosovo ist dies das Gesetz für
Schiedsgerichtsbarkeit (2007). Streiti-
gkeiten im Schiedsverfahren werden in
der Regel von einem oder drei
Schiedsrichtern entschieden, wobei der
Schiedsspruch eine endgültige Entschei-
dung darstellt. Vor Vollstreckung eines
nationalen Schiedsspruchs muss dieser
für vollstreckbar erklärt werden, während
ausländische Schiedssprüche anerkannt
und dann vollstreckbar erklärt werden
müssen. Gegenwärtig gibt es zwei
Schiedsgerichte im Kosovo, wobei das
eine bei der Wirtschaftskammer von Ko-
sovo und das andere bei der amerikan-
ischen Wirtschaftskammer Kosovo an-
gesiedelt ist.
- Schiedsvereinbarung [Marrëveshja e
arbitrazhit; Arbitrazhni sporazum;
Arbitration agremment] - Ohne
Schiedsvereinbarung gibt es kein
Schiedsverfahren. Die Vereinbarung
ist ein materiell-rechtlicher Vertrag, in
dem die Parteien vereinbaren, ihre
Streitigkeiten dem Schiedsverfahren
zu unterwerfen. Die Schiedsverein-
barung wird in der Regel schriftlich
geschlossen; unter bestimmten Bed-
ingungen können auch Vereinbarung-
en per E-Mail oder andere el-
ektronische Vereinbarungen gültig
sein;
- Schiedsregeln [Rregullat e Arbitra-
zhit; Pravila arbitraže; Arbitration
rules] - Die Schiedsgerichtsbarkeit
funktioniert in der Regel als ein insti-
tutionelles Schiedsgericht, die an einer
Wirtschaftskammer angesiedelt ist; im
Kosovo an der Wirtschaftskammer
Kosovo und der amerikanischen
Wirtschaftskammer Kosovo. Jedes
Schiedsgericht legt seine eigenen Re-
geln fest, welche die wichtigste for-
melle Rechtsquelle nach der
 Schiedsvereinbarung der Parteien und
sogar vor den Bestimmungen des
Schiedsgerichtsgesetzes darstellen, mit
Ausnahme der ius cogens-Normen.
Wenn sich die Parteien bereit erklären,
ihre Streitigkeiten dem internationalen
Schiedsgericht der Wirtschaftskammer
Kosovo zu unterwerfen, gelten die
Regeln dieser Institution auch in dem
Schiedsverfahren, wenn durch
Schiedsvereinbarung nichts anderes
geregelt ist.
Natürliche und juristische Personen
[Personat fizikë dhe juridikë; Fizičko i
pravno lice; Natural and legal person] -
Die Person ist ein Subjekt des Rechts und
kann eine natürliche oder juristische Per-
son sein. Wer ein Rechtssubjekt sein
kann, siehe: Rechtssubjekte.
Ne bis in idem - Nicht zweimal in der-
selben Sache. Wurde eine Sache
rechtskräftig entschieden, kann über die
gleiche Sache kein neues Verfahren be-
gonnen werden. Dies ist ein Verfas-
sungsgrundsatz, der für alle Arten von
Verfahren gilt (siehe Art. 32 der Verfas-
sung). Auch wenn dieser Grundsatz sich
auf das Strafrecht bezieht, findet er eben-
falls Anwendung im Zivilprozess. Eine
rechtskräftige Entscheidung im Zi-
vilprozess kann nicht Gegenstand eines
neuen Zivilprozesses sein.
Nebenintervenient [Ndërhyrësi; Posred-
nik; Intervenor] - Der Nebenintervenient
oder Streithelfer ist eine dritte Person
(natürliche oder juristische Person), die
in einem Zivilprozess entweder dem
Kläger oder dem Beklagten hilft. Somit
ist der Streithelfer keine Partei, sondern
ein Dritter, der ein rechtliches Interesse
daran hat, eine Partei im Zivilstreit zu un-
terstützen (Art. 271 ff. GüSt).
Negotiorum gestio - Siehe: Ges-
chäftsführung ohne Auftrag.
Nemo plus iuris ad alium transferre
potest, quam ipse habet - Niemand
kann mehr Rechte übertragen als er selbst
hat. Wird in der Institution des Erwerbs
von Eigentum vom Nichteigentümer be-
nutzt. Siehe: Eigentumserwerb.
Nemo prohibitur pluribus defension-
ibus uti - Niemanden darf das Recht
entzogen werden, mehrere Rechtsmittel
gleichzeitig einzureichen. Dies stellt eine
Tatsache dar, wonach im Zi-
vilprozessrecht die Prozesspartei das
Recht hat, mehrere Rechtsmittel
gleichzeitig einzureichen, wenn nichts
anderes vorgesehen ist.
Neuheit [Risia; Novinia; Innovation] -
Siehe: Patent.
Nicht absonderungsberechtigter
Gläubiger [Kreditor i pasiguruar; Neo-
bezbeđeni poverilac; Unsecured creditor]
- Siehe: Gläubigerforderung.
Nicht patentierbare Erfindung
[Shpikja jo e patentueshme; Nepantibilni
pronalazak; Non-patentable invention] -
Die nicht patentierbare Erfindung wird
als eine Erfindung angesehen, die die
Kriterien der Erfindung nicht erfüllt. Im
Gegensatz zu patentfähigen Erfindungen,
die aufgrund ihrer großen Zahl nummer-
iert werden können, hat das Patengesetz
(Art. 7 Absatz 2) nicht patentfähige
Erfindungen explizit aufgezählt, wie z.
B., Erfindungen und wissenschaftliche
Theorien und mathematische Methoden;
ästhetische Kreationen; Schemata, Re-
geln und Methoden zur Durchführung
von geistigen Handlungen, Spiele oder
geschäftlichen Aktivitäten und Com-
puterprogrammen; Präsentation der In-
formationen. Auch sollte zwischen nicht
patentierbaren Erfindungen und
Erfindungen, die aufgrund von Moral
und öffentlicher Ordnung nicht pa-
tentfähig sind, unterschieden werden.
1015
Von den nicht patentierbaren
Erfindungen sollte die Kategorie der
Erfindungen, die nicht patentfähig sind,
unterschieden werden. Die Befreiung von
der Patentierbarkeit bedeutet, dass ein
Patent nicht für Erfindungen erteilt wird,
deren kommerzielle Nutzung der öffen-
tlichen Ordnung oder Moral zuwiderlau-
fen könnte; Pflanzen- oder Tierarten oder
wesentliche biologische Prozesse; Ver-
fahren zur Behandlung des menschlichen
oder tierischen Körpers mittels chirur-
gischer oder therapeutischer und diagnos-
tischer Methoden; Nuklearstoffe für mili-
tärische Zwecke (Art. 9.1 Patentgesetz).
Nichteheliche Gemeinschaft [Bashkësi
jashtëmartësore; Vanbračna zajednica;
Out-of-matrimony relationship] - Die
nichteheliche Gemeinschaft wird als die
faktische partnerschaftliche Beziehung
zwischen einem Mann und einer Frau
gesehen, die durch ein von Stabilität und
Kontinuität geprägtes gemeinsames Leb-
en gekennzeichnet ist. Diese Art der
eheähnlichen Gemeinschaft nennt das FG
eine faktische Beziehung (Art. 39). Die
faktische Beziehung (nichteheliche Ge-
meinschaft) genießt den Status einer
ehelichen Gemeinschaft und ist hinsicht-
lich der Rechte und Pflichten für Pflege,
gegenseitige finanzielle Unterstützung
und Eigentumsrechte der Ehegemein-
schaft gleichgestellt. Jedoch ist es er-
forderlich, dass der nichtehelichen Ge-
meinschaft zum Zeitpunkt ihrer Grün-
dung keine Eheaufhebungs- und Ver-
botsgründe entgegenstehen, wie: eine
bestehende Ehe, der durch das Gesetz
verbotene Grad der Blutsverwandtschaft,
Verwandtschaft durch Adoption,
psychische Krankheiten oder Urteilsun-
fähigkeit.
1016
Nichtiger Vertrag [Kontrata nule;
Ništavi ugovor; Null contract] - Siehe:
Nichtigkeit von Verträgen.
Nichtigkeit der Verträge [Pavlef-
shmëria e kontratave; Nevažnost ugo-
vora; Nullity of contracts] - Um gültig zu
sein, muss ein Vertrag die essentiellen
Erfordernisse erfüllen, wobei kleine
“pathologische” Fehler keine Auswir-
kung auf die Gültigkeit eines Rechtsver-
hältnis haben (z. B. die Motive einer
Partei haben keine Auswirkung auf die
Gültigkeit eines Rechtsgeschäfts, Art. 40
SchVG). Wenn jedoch einige essentielle
Erfordernisse nicht vorhanden sind, kann
ein Rechtsverhältnis für nichtig erklärt
werden. Das SchVG unterscheidet
zwischen absoluter und relativer
Nichtigkeit. Als absolut nichtig gelten
Rechtsgeschäfte bei denen die erklärten
Willenserklärungen so betrachtet werden,
als wären sie nie gegeben worden und
sich eine Partei auf diese Ungültigkeit
berufen kann, z.B. wenn der Gegenstand
einer Leistung unmöglich oder
rechtswidrig gemäß Art. 35 SchVG ist,
die Geschäftsgrundlage gemäß Art. 39
SchVG rechtswidrig ist, der Vertrag im
Widerspruch zur öffentlichen Ordnung
gemäß Art. 89 SchVG geschlossen wurde
usw. Als relativ nichtig gelten diejenigen
Verträge, deren Nichtigkeit von einer
Partei abhängt, also die Partei selbst
entscheidet, ob sie ein Rechtsgeschäft als
nichtig oder gültig erklären will. Das Ge-
setz regelt die relative Nichtigkeit nicht
ausdrücklich, jedoch schützt das Gesetz
die Rechte der Parteien. Somit kann die
Partei die Nichtigkeit eines Rechtsges-
chäfts fordern, wenn das Rechtsgeschäft
unter einem Irrtum gemäß Art. 46
SchVG oder einer Täuschung gemäß Art.
49 SchVG geschlossen wurde.
Nichtregierungsorganisation [Organi-
zatë Joqeveritare; Nevladina organizaci-
ja; Non-governmental Organization] -
Nichtregierungsorganisationen werden
Organisationen bezeichnet, die ihre
Tätigkeiten unabhängig und ohne Ein-
fluss des Staates ausüben. Gemäß koso-
varischem Recht gelten als Nichtregier-
ungsorganisationen Vereine und
Stiftungen (Gesetz über die Freiheit der
Vereinigung in Nichtregierungsorganisa-
tionen. Siehe: Vereine und Stiftungen).
Nießbrauch [Frutgëzimi; Plodouživanje;
Usufruct] - Der Nießbrauch oder usus
fructus ist ein Sachenrecht einer Person
an einer Sache (bewegliche oder un-
bewegliche Sache) oder an einem frem-
den Recht. Der Nutzer dieses
beschränkten dinglichen Rechts kann mit
der Sache oder dem Recht nach Belieben
verfahren, ohne jedoch die Substanz der
Sache zu verändern. Ein Nießbrauch
kann durch Rechtsgeschäft oder
Gerichtsurteil geschaffen werden. Der
Nießbrauch ist kein übertragbares Recht,
obwohl die Sache jemand anderem zur
Nutzung gegeben werden kann (Art. 218-
250 GüEdR).
Nominatio actoris - Siehe:
Rechtsvorgänger.
Notar [Notar; Javni Beležnik; Notary] -
Der Notar ist ein professioneller Jurist,
Träger eines öffentlichen Amtes, der vom
Justizministerium der Republik Kosovo
zur Ausübung von notariellen Diensten
gemäß dem Notargesetz ernannt wird.
Der Notar übt seine Funktion un-
parteiisch und unabhängig aus, geleitet
von einigen Prinzipien wie: dem Grund-
satz der Unabhängigkeit und Un-
parteilichkeit; dem Grundsatz des Ver-
bots der persönlichen Werbung; dem
Grundsatz der Wahrheit und der Ge-
heimhaltung; dem Grundsatz der
Zusammenarbeit zwischen den Notaren;
dem Grundsatz der Vertrau-
enswürdigkeit, Ehre und Würde; dem
Grundsatz der beruflichen Kompetenz.
Notariat [Noteria; Beležništvo; Notary] -
Das Notariat ist ein öffentlicher und
rechtlicher Dienst, der darauf abzielt,
Rechtssicherheit im Land zu schaffen
und die legitimen Interessen von Perso-
nen (natürliche und juristische Personen)
zu schützen durch die Erstellung von
Dokumenten, notariellen Urkunden, der
Dokumentenbeglaubigung, Erklärungen,
Bestätigung von Tatsachen sowie durch
Hinterlegung von Wertsachen und
Dokumenten beim Notar. Dieser Dienst
wird durch Notare durchgeführt (siehe:
Notar). Dokumente, deren Authentizität
durch den Notar beglaubigt wird, werden
notarisierte Dokumente genannt. Das
Notariat ist durch das besondere Gesetz
über das Notariat geregelt. Die Authen-
tizität und Anwendbarkeit notariell
beglaubigter Dokumente basiert auf der
Unterschrift, der Form und dem Inhalt
des Dokuments. Notariell beglaubigte
Dokumente genießen die doppelte Ver-
mutung der Rechtmäßigkeit und
Genauigkeit des Inhalts. Sie können nur
durch gerichtliches Verfahren angegriff-
en werden; Ansonsten sind sie direkt
vollstreckbar, gelten also als Voll-
streckungstitel. Notarielle
Dienstleistungen umfassen unter an-
derem: juristische Dienstleistungen in
einigen Familien- und Erbsachen; juris-
tische Dienste in einigen Eigentumsfra-
gen; juristische Dienstleistungen in
Wirtschafts- und arbeitsrechtlichen Fra-
gen; juristische Dienstleistungen on Form
der Verwahrung von Sachen, Dokumen-
ten und wertvollen Gegenständen;
Beglaubigungen und andere Zertifikate.
1017
Notarkammer [Oda e noterëve; No-
tarska komora; Chamber of Notaries] -
Die Notarkammer ist eine juristische Per-
son des öffentlichen Rechts, die ihre Be-
fugnisse im Einklang mit dem Notarge-
setz und des von der Generalversa-
mmlung der Notarkammer und vom Jus-
tizministerium genehmigten Statuts
wahrnimmt. Sitz der Notarkammer ist
Pristina und ihr gehören alle Notare der
Republik Kosovo an. Die Mitgliedschaft
in der Kammer ist verpflichtend. Die
wichtigsten Funktionen der Notarkam-
mer sind: 1. Sicherstellung, dass die No-
tare ihre beruflichen Pflichten in einer
bewussten und korrekten Weise ausfüh-
ren, die Berufsethik respektieren und sich
fachkorrekt verhalten; 2. Harmonisierung
der beruflichen Tätigkeit von Notaren; 3.
Organisation der Ausbildung von No-
taren; und 4. Organisation der Auswahl
für die Position des Notars.
Notorische/offenkundige Tatsachen
[Fakte notore; Dobro poznate činjenice;
Notorious facts] - Allgemein bekannte,
offenkundige Tatsache. Notorische Fak-
ten sind Ereignisse oder Umstände, die
nicht nachgewiesen werden müssen, da
es offenkundig ist, dass sie stattgefunden
haben. Solche Tatsachen sind kein Ge-
genstand im Beweisverfahren, z.B. wenn
Schadensersatz verlangt wird in einem
Versicherungsfall und die Schäden durch
eine Flut entstanden sind. Fluten sind of-
fenkundige Ereignisse und müssen als
solche nicht nachgewiesen werden. Lex
non requirit verificare quod apparet curi-
ae (Das Gesetz verlangt nicht zu über-
prüfen, was für das Gericht offenkun-
dig/bekannt ist), so auch: Manifesta non
indigent probatione (Das Offensichtliche
braucht kein Beweis).
Notweg [Kalimi i domosdoshëm; Nužni
proloz; Right of way of necesitty] - Der
1018
Notweg/Das Notwegerecht ist ein
Rechtsinstitut des Nachbarrechts, wonach
der Eigentümer eines Grundstücks einen
benachbarten Grundstückseigentümer bei
der Durchquerung durch sein Grundstück
dulden muss, wenn der Nachbar keinen
anderen Zugang zu einer öffentlichen
Straße hat (Art. 86 GüEdR). Der Na-
chbar, der dieses Recht ausübt, ist zur
Zahlung einer Vergütung an den
Grundstückseigentümer verpflichtet, der
die Durchquerung erdulden muss, bis
eine andere Lösung gefunden ist, um
einen Zugang zur öffentlichen Straße zu
gewähren. Die Art der Nutzung sowie die
Zeit zur Ausübung dieses Rechts wird
durch eine gerichtliche Entscheidung
festgelegt. Das Notwegerecht ist kein be-
grenztes dingliches Recht - also kein
Servitut- und muss deshalb nicht im
Grundbuch eingetragen werden.
Notwehr [Mbrojtja e nevojshme; Neo-
phodna zaštita; Necessary protection] -
Die Realisierung der privaten Subjek-
tivrechte erfolgt in der Regel durch das
Gericht aufgrund des Staatsmonopols,
außer es bestehen außergewöhnlichen
Umständen.
Notwendige Verwendungen (erforder-
lich) [Shpenzimet e domosdoshme
(nevojshme); Obavezni (neophodni)
troškovi; Indispensable (necessary) ex-
penditures] - Im Eigentumsrecht stellen
die notwendigen Verwendungen ein
Aufwand dar, die zur Wartung und zum
Erhalt einer Sache erforderlich sind
(siehe Art. 95 ff. GüEdR).
Novation [Përtërirja; Prenov; Novation] -
Die Erneuerung (Novation) ist eine
Möglichkeit der Beendigung von Schul-
dverhältnissen, wonach der Gläubiger
und Schuldner sich einigen, ein beste-
hendes Schuldverhältnis durch ein neues
Schuldverhältnis aufzuheben/ zu erset-
zen, das eine andere Rechtsgrundlage
und einen anderen Gegenstand hat (Art.
329 ff. SchVG).
Numerus clausus - Abschließende
Aufzählung. Mit Numerus clausus ver-
steht man die zahlenmäßige
Beschränkung einer Tatsache oder Um-
standes oder einer Rechtsinstitution. Das
Sachenrecht kennt den Grundsatz des
numerus clausus der Sachenrechte. Dies
bedeutet, dass nur die vom Gesetz
erwähnten Rechte als Sachenrech-
te/dingliche Rechte gelten und von
Parteien keine anderen Sachenrechte/
dinglichen Rechte hinzugefügt werden
können. Im Schiedsgerichtsverfahren gilt
das Prinzip des numerus clausus, was
bedeutet, dass die Nichtigkeitsklage des
Schiedsurteils nur für die im Art. 36
Schiedsgerichtbarkeitsgesetz erwähnten
Gründe eingereicht werden kann und
nicht aus anderen Gründen.
Nützliche Verwendungen [Shpenzimet e
dobishme; Korisni (neophodni) troškovi.
Nutzung [Përdorimi; Korišćenje; Use] -
Die Nutzung im rechtlichen Sinne ist
eine der Befugnisse des Eigentümers,
seine Sache nach seinem Wunsch zu be-
nutzen und zu verwenden (Art. 18
GÜEDR). Der Eigentümer hat das Recht,
seine Sache zu benutzen oder nicht zu
benutzen, z.B. den Wagen.
O Recht des Eigentümers ein Eigentum
Oberster Gerichtshof [Gjykata Supreme;
Vrhovni sud; Supreme court] - Der Ober-
ste Gerichtshof ist die höchste und letzte
gerichtliche Instanz in der gerichtlichen
Hierarchie des Kosovo mit Sitz in Pristi-
na; der OGH entscheidet über die außer-
ordentlichen Rechtsmittel (Art. 103 VRK
und Art. 21-24 GG). Der Oberstgericht
(Supreme Court) entscheidet in der Regel
in Spruchkörpern aus Richtern, mit
Ausnahme der Generalversammlung des
Obersten Gerichtshofs (Art. 23 des
Gerichtsgesetzes). Am Gericht sind zwei
Abteilungen in Form von Kammern oder
Kollegium eingerichtet. Die
Berufungskammer der kosovarischen Ei-
gentumsagentur ist für die Entscheidungen
für Fragen zuständig, für die diese Agen-
tur gemäß dem Gesetz über den Vergleich
und Verifizierung vom Eigentum im Ko-
sovo (2016) ausschließlich zuständig ist.
Am Oberstengericht (Supreme Court) ist
ebenfalls die besondere Kammer des
Oberstengerichts (Supreme Court)
gegründet (Art. 22 I 5 Gerichtsgesetz), die
sich mit den rechtlichen Fragen der Privat-
isierung, für die die Privatisierungsagentur
(ehemaliges Treuhandagentur Kosovo)
zuständig ist (Gesetz über die Privatisier-
ungsagentur Kosovo).
Objektives Recht [E drejta objektive;
Objektivno pravo; Objective law] - Der
kontinental-rechtliche Jurist unter-
scheidet zwischen dem objektiven und
subjektiven Recht. Das objektive Recht
ist die Gesamtheit der Rechtsnormen, die
die Rechtsbeziehungen in einer Gesell-
schaft regeln. Aus dem objektiven Recht
ergibt sich das subjektive Recht der
Rechtssubjekte, nämlich die Ansprüche
und Rechte der Rechtssubjekte. Das ob-
jektive Recht stellt z.B. das Sachenrecht
dar, während das subjektive Recht das
über eine Sache zu haben, darstellt. Aus
diesen subjektiven Rechten können sich
verschieden Ansprüche ergeben. Normen
des objektiven Rechts können zwingende
Normen, Verbotsnormen und dispositive
Normen sein. Die zwingenden Normen
und Verbotsnormen stellen unabdingbare
Normen dar, die von den
Rechtssubjekten nicht umgegangen
werden können. Im Unterschied zu die-
1019
sen Normen, erlauben die dispositiven
Normen den Parteien, gemäß ihrem Wil-
len etwas anderes zu vereinbaren bzw.
ihr Rechtsverhältnis in ihrer Gesamtheit
selbst zu regulieren und entscheiden.
Obligation/ Verpflichtungen [Obligimi;
obaveza; Obligation] - Siehe: Schuld.
Obliga-
tionen/Verpflichtungen/Schulden
[Detyrim; Obaveza; Obligation] - Die
Verpflichtung stellt eine Schuld oder
Verpflichtung des Schuldners zur Leis-
tung gegenüber dem Gläubiger in einem
Schuldverhältnis dar. Diese Verpflich-
tung kann durch ein Rechtsgeschäft (z. B.
Vertrag) oder Gesetz (z. B. Schadenser-
satz bei deliktischer Handlung) ent-
stehen. Die Verpflichtungen im Zivil-
recht unterscheiden sich je nach Art des
Schuldverhältnisses und dessen Gegen-
stand.
- Privatrechtliche Verpflichtungen
[Detyrimet civile; građanske oabev-
eze; Civil obligations] Privatrechtliche
Verpflichtungen sind diejenigen, die
von den zuständigen Behörden mit
Rechtsmitteln vollstreckt werden kön-
nen, wenn die Parteien sie nicht frei-
willig erfüllen;
- Naturalobligationen [Natürliche
Verbindlichkeiten; Prirodne obaveze;
Natur obligations] sind Schulden, die
nicht mit Rechtsmitteln bei den
zuständigen Behörden durchgesetzt
werden können. Hierzu zählen die ver-
jährten Ansprüche;
- Positive Verpflichtung [Detyrime
pozitive; Pozitivne obaveze; Positive
obligations] - Die Einteilung von
Verpflichtungen in positiv und negativ
erfolgt unter Berücksichtigung der
Tatsache, ob eine Verpflichtung in
einem Tun oder Unterlassen liegt. Pos-
itive Verpflichtungen sind diejenigen,
1020
durch die ein Schuldner verpflichtet
ist, eine bestimmte Handlung in Form
von “geben” oder “tun” auszuführen;
- Negative Verpflichtung [Detyrime
negative; Negativne obaveze; Nega-
tive obligations] - Negative Verpflich-
tungen sind diejenigen, bei denen vom
Schuldner ein Unterlassen in Form
von Ertragen verlangt werden kann;
- Geldschuld [Detyrime monetare;
Novčane obaveze; Monetary obliga-
tions] - Unter Geldschuld ist eine
Verpflichtung zu verstehen, in der die
Leistung oder der Gegenstand in der
Begleichung einer Geldsumme liegt.
Die Aufteilung der Schuld in Geld-
schulden dient der Abgrenzung zu
Schulden, die die Übergabe einer Sa-
che als Gegenstand haben;
- Alternative Verpflichtung [Detyrime
alternative; Alternativne Obaveze; Al-
ternative obligations] - Alternative
Verpflichtungen sind solche, die als
Gegenstand mehrere Schulden haben,
aber mit der Erfüllung einer Forderung
die Erfüllung aller Forderungen
herbeigeführt wird;
- Kumulative Verpflichtung [Detyrime
kumulative; Kumulativne obaveze;
Cumulative obligations] - Kumulative
Verpflichtungen sind Schulden, die
aus mehreren Leistungen bestehen.
Die Schuld gilt als erfüllt, wenn alle
Forderungen aus einer Schuld erfüllt
worden sind;
- Fakultative Verpflichtung [Detyrime
fakultative; Fakultativne Obaveze; op-
tional obligations] - Fakultative
Verpflichtungen sind solche, bei denen
der Schuldner seine Schuld erbringt,
wenn er anstatt der geschuldeten Leis-
tung eine andere nicht geschuldete
Leistung erbringt;
- Teilbare Verpflichtung [Detyrime të
pjesëtueshme; Deljive obaveze; Op-
tional obligations] - Als teilbare
Verpflichtungen werden solche Schul-
den verstanden, bei denen die
Möglichkeit besteht, sie zu teilen,
ohne die Substanz der Schuld zu ver-
lieren. Eine Schuld ist teilbar, wenn
die zu erfüllende Leitung geteilt und
so erfüllt werden kann, sodass die
einzelnen Teile die gleiche Eigen-
schaften aufweisen wie der gesamte
Gegenstand der Schuld; durch Teilung
darf der Wert der ganzen Schuld nicht
verloren gehen, sonst handelt es sich
um nichtteilbare Schulden;
- Gesamtschuld [Detyrime solidare;
Solidarne obaveze; Solidary obliga-
tions] - Gesamtschulden sind gemein-
schaftliche Schulden mehrerer
Rechtssubjekte. Bei einer solchen
Schuld haftet jeder Schuldner für die
gesamte Schuld, während der
Gläubiger von jedem Schuldner volle
Erfüllung der Leistung verlangen
kann. Ist die ganze Schuld von einem
Schuldner erfüllt, erlischt die Schuld
für alle anderen Schuldner.
Offene Handelsgesellschaft [Ortakëri e
Përgjithshme; Generalno partnerstvo;
General Partnership] - Die offene Han-
delsgesellschaft ist eine Vereinigung
zwei oder mehrerer Personen und/oder
Gesellschaften zur Handelsaktivitäten,
unabhängig davon, ob diese Zusam-
menarbeit auf einem schriftlichen Ver-
trag, einer mündlichen Vereinbarung
oder einer Verständigung basiert. Gemäß
Art. 4 Unternehmensgesetz ist die offene
Handelsgesellschaft gekennzeichnet
durch die Registrierung in das Register
der Agentur zur Registrierung von Un-
ternehmen des Kosovo, aber ebenso
durch die Tatsache, dass sich ihre Hand-
lungsfähigkeit ohne Registrierung, nur
auf einen Vertrag oder mündliche Ver-
einbarung zwischen Personen ergeben
kann. Wenn die offene Handelsgesell-
schaft durch Registrierung gegründet
wird, gelten als Partner die Personen
und/oder Unternehmen, die im Memo-
randum oder in der Vereinbarung
aufgeführt sind. Wird die Gesellschaft
kraft Gesetzes gegründet, so gelten als
Partner die Personen und/oder Un-
ternehmen, die sich zur Zusammenarbeit
verpflichtet haben. Offene Han-
delsgesellschaften sind selbst keine juris-
tischen Personen. Unabhängig davon
können offene Gesellschaften Verträge
schließen, Eigentum besitzen, sowie im
eigenen Namen klagen und verklagt
werden (Art. 49 Unternehmensgesetz).
Alle Partner haften gesamtschuldnerisch
für alle Schulden und sonstige Verpflich-
tungen, die durch Gesetz oder Grün-
dungsvertrag auferlegt werden. Die Art
und Weise der Organisation, Funktion
und Beendigung der allgemeinen Part-
nerschaft ist in den Art. 49-65 Un-
ternehmensgesetz geregelt.
Öffentliche Interesse [Interes publik;
Javni interes; Public interest] - Siehe: En-
teignung.
Öffentliche Moral [Morali publik; Javni
moral; Public morality] - Die öffentliche
Moral stellt keine Allgemeinheit von
staatlichen Normen dar, sondern ethische
Regeln und Standards einer Gesellschaft
und Tradition eines Volkes. Eine große
Rolle spielen hier auch die religiösen
Normen. Moralische Standards einer Ge-
sellschaft sind grundsätzlich aber nicht
immer im Einklang mit den rechtlichen
Normen. Die öffentliche Moral findet
sich oft in Zivilverfahren, wonach die
Privatautonomie der Parteien nicht im
Gegensatz zur öffentlichen Moral stehen
1021
darf. Es gibt keine Definition der Moral;
dies wird von Fall zu Fall durch
Rechtsprechung und Rechtslehre geregelt
und entschieden.
Öffentliche Ordnung [Rendi publik;
Pravni poredak; Legal order] - Ordre
Public. Stellt einen weiten und formell
undefinierbaren Begriff dar. Allgemein
kann der ordre public als die Allgemein-
heit der ungeschriebenen Verhaltensnor-
men verstanden werden, die das Ziel ver-
folgen, eine sichere und friedliche At-
mosphäre in der Gesellschaft zu schaffen.
Diese Regeln sind ungeschrieben, gelten
aber als ungeschriebene Gesetze der Ge-
sellschaft. Im Kosovo sind einige dieser
Grundsätze in der Verfassung und inter-
nationalen Vereinbarungen gemäß Art.
22 der Verfassung erwähnt und gelten in
der ganzen Republik.
Öffentliche Vergabe [Prokurimi publik;
Javna nabavka; Public procurement] -
Die öffentliche Vergabe beinhaltet eine
Reihe von Regeln, Bedingungen und
Verfahren, die von den Behörden im Ko-
sovo bei der Vergabe öffentlicher Mittel
und Quellen einzuhalten sind, um die
Transparenz und Rechtmäßigkeit dieses
Prozesses zu gewährleisten. Dieses Ge-
biet wird im Kosovo durch das Gesetz
über die öffentliche Vergabe in der Re-
publik Kosovo (Gesetz für die öffentliche
Vergabe) geregelt. Gemäß diesem Gesetz
besteht das Ziel der öffentlichen Vergabe
darin, eine professionelle institutionelle
Kultur zu schaffen und die öffentliche
Rechenschaftspflicht gemäß dem Grund-
satz der effizienten und transparenten
Verwendung von Mitteln und öffen-
tlichen Quellen durch die zuständigen
Beamten durch strikte Einhaltung des der
im Gesetz geregelten Verfahren und Er-
fordernisse zu erhöhen (Art. 1.4 der
GöV).
1022
- Vergabeaktivität [Aktivitet i proku-
rimit; aktivnost nabavke; procurement
activity] bezeichnet man jede Tätigkeit
der öffentlichen Gewalt, die mit dem
Beginn oder der Durchführung eines
Verfahrens oder einer Handlung ver-
bunden ist, die zur Vergabe eines
öffentlichen Auftrags führen oder füh-
ren sollen;
Öffentlich-rechtlicher Vertrag
[Kotntratë publike juridike; javni ugovor;
public contract] - ist ein Vertrag, der von
einer Behörde geschlossen wird, der in
erster Linie eine Dienstleistungser-
bringung zugunsten der Öffentlichkeit als
Gegenstand hat bzw. eine bestimmte
Versorgung für die Behörde, eine Leis-
tung oder Konzession zugunsten der
Behörde.
Öffentlicher Anwalt [Prokurori i shtetit;
Javni tužilac; Public prosecutor] - Der
Begriff “öffentlicher Anwalt” wird nicht
mehr benutzt; anstelle dieses Begriffes
wird der Begriff Staatsanwalt seit
Inkrafttreten des Gesetzes über die
Staatsanwaltschaft (Jahr 2010) benutzt.
Siehe: Staatsanwalt.
Öffentliches Recht [E drejta publike;
Javno pravo; public law] - Siehe: Ius
publicum.
Öffentlichkeit (Grundsatz) [Publiciteti
(Parimi); Javnost (načelo); Publicity
(principle)] - Der Öffentlichkeitsgrund-
satz ist ein Grundprinzip in jedem Ver-
fahren, so auch im Zivilverfahren und ist
ein in der Verfassung verankerter Grund-
satz. Die Verletzung des Öffentlich-
keitsgrundsatzes stellt eine Verletzung
der verfassungsrechtlichen Normen dar
und eine Entscheidung, die unter solchen
Bedingungen erlassen wurde, kann vor
dem Verfassungsgericht angefochten
werden (Art. 6 EMRK; Art. 22, 31 der
Verfassung in Verbindung mit Art. 4,
182, 247 und 444 ff. GüStV).
Öffentlich-private Partnerschaft [Part-
neriteti publiko-privat; Javno-privatno
partnerstvo; Public-Private Partnership] -
Die öffentlich-private Partnerschaft ist
eine vertragliche Zusammenarbeit
zwischen einer öffentlichen Autorität
(Siehe: Behörde) und einem oder
mehreren privaten Partnern, wonach der
Partner einen öffentlichen Dienst oder In-
frastruktur im Namen der Behörde anbie-
tet und als Gegenleistung eine Vergütung
von der Behörde erhält, bzw. ein Entgelt/
Gebühr von den Benutzern oder Klienten
dieser Dienstleistungen und Infrastruktur
kassiert; die Vergütung kann auch in
einer Kombination der erwähnten Vergü-
tungsmodelle erfolgen. Diese ge-
meinsame Partnerschaft wird durch das
Gesetz über die öffentlich-private Part-
nerschaft geregelt. Gemäß diesem Gesetz
kann eine öffentlich - private Partner-
schaft in folgenden Bereichen gegründet
werden: Eisenbahnen, Flughäfen,
Straßen, Tunnel, Brücken, Parkplätze;
Energieinfrastruktur; Ölversorgung, Gas-
versorgung; Wasser, Abfall, Abwasser-
systeme; Telekommunikation; Bildung,
Sport, Gesundheit, Tourismus; Indus-
trieparks und öffentliche Gebäude (Art. 2
des Gesetzes über die öffentlich-private
Partnerschaft).
Offizial (Grundsatz) [Oficialiteti (pa-
rim); Oficijelnost (načelo); Officiality
(principle)] - Siehe: Disponibilität.
Ombudsmann [Avokat i Popullit;
Narodni Advokat; Ombudsperson] - Der
Ombudsmann oder Volksanwalt ist eine
unabhängige staatliche und verfassungs-
rechtliche Institution zum Schutze der
Rechte von Personen (natürliche und ju-
ristische Personen) gegen mögliche
Rechtsverstöße durchöffentliche Behörde
(Art. 132 bis 135 VRK). Diese Institution
wird ausdrücklich mit dem Ombuds-
manngesetz aus dem Jahre 2015 geregelt.
Geschichtlich kommt die Institution des
Ombudsmannes aus Skandinavien,
genauer gesagt aus Schweden und stellt
heute eine anerkannte Institution in fast
allen Staaten Europas dar. Alle staat-
lichen Behörden sind verfassungsrecht-
liche und gesetzlich verpflichtet, sich mit
den vom Ombudsman eingereichten
Behauptungen und Ansprüchen zu befas-
sen. Somit gilt der Ombudsmann als
Hüter der Menschenrechte und
Grundfreiheiten, wenn diese Rechte von
einer staatlichen Behörde bedroht oder
verletzt werden.
Ordre public - Siehe Öffentliche Ord-
nung.
Originärer Erwerb [Fitimi origjinar;
Izvorna dobit; Original acquisition] - Das
Gegenteil des derivativen Erwerbs. Der
originäre Erwerb einer Sache bedeutet
der Erwerb einer Sache, der nicht von
einem Rechtsvorgänger, also vom
vorherigen Eigentümer erworben wurde,
sondern der Erwerb einer Sache, welche
nicht im Eigentum von jemandem steht;
z.B. Schatzfund (Art. 34 GüEdR),
Erwerb durch Verjährung (Art. 40
GüEdR).
P
Pacht [Renta; Renta; Rent] - Die Pacht
ist eine spezielle Form der Miete über ein
Grundstück. Die Pacht ist eine peri-
odische Zahlung zur Nutzung eines
Grundstückes. Die Pacht ist somit eine
Gegenleistung.
Pacta sunt servanta - Römisches Recht.
Römische Maxime aus dem römischen
Recht, wonach “Verträge einzuhalten
sind”. Im Sinne des Zivilrechts bedeutet
dies, dass sich die Parteien vertraglicher
1023
Rechtsverhältnisse verantwortungsvoll
verhalten und die im Vertrag festgelegten
Rechte und Pflichten einhalten müssen.
Pandekte [Pandektet; Justinijanov
zbornik; Pandects] - Siehe: Corpus Iuris
Civilis.
Pari passu (Grundsatz) [Pari passu (pa-
rim); Pari passu (načelo); Pari passu
(principle)] - Im gleichen Rang, propor-
tional, ohne Präferenzen. Üblicherweise
kommt das Prinzip des "Pari passu" im
Insolvenzrecht zum Ausdruck, das
vorsieht, dass Gläubiger in ähnlichen Sit-
uationen oder innerhalb einer Kategorie
anteilig ihre Forderungen aus der Insol-
venzmasse verlangen können, die dieser
Kategorie der Gläubiger vom Vermögen
zusteht.
Parol evidence rule - Das Parol Evi-
dence Rule ist ein typisches Merkmal des
anglo-amerikanischen Rechtssystems im
Privatrecht. Gemäß dieser Institution ist
bei der Auslegung eines Willen der
schriftliche Wille viel wichtiger als der
innere und subjektive Wille des Erklä-
renden.
Partei (Prozess) [Palët (ndërgjyqëse);
Parničari; (Litigating) parties] - Prozess-
parteien sind Rechtssubjekte, die in
einem Zivilprozess als Kläger oder
Beklagte handeln.
Parteifähigkeit [Aftësia për të qenë palë;
Sposobnost da bude stranka; Capacity to
be a party] - Parteifähig ist ein
Rechtssubjekt, wenn es Träger von
Rechten und Pflichten im Zivilprozess
ist, d.h. die Fähigkeit besitzt, in einem
Gerichtsverfahren Kläger oder Beklagter
zu sein. Die Parteifähigkeit entspricht
sinngemäß der Rechtsfähigkeit. Dies
bedeutet, dass eine Person mit
Rechtsfähigkeit ebenfalls die
Parteifähigkeit besitzt. Aus diesem
Grund regeln viele Rechtsordnungen die
1024
Rechtsfähigkeit nicht ausdrücklich. Die
Parteifähigkeit wird in Kosovo ausdrück-
lich geregelt (siehe Art. 73 Zivilver-
fahrensgesetz).
Parteivernehmung [Dëgjimi i palës;
Saslušanje stranaka; Heearing of parties]
- Die Parteivernehmung stellt ein Be-
weismittel im Zivilprozess dar und ist ge-
setzlich vorgesehen (Art. 373 ff GüStV).
Die Parteivernehmung kann auf Antrag
der Gegenpartei oder auf Anordnung des
Gerichts stattfinden. Die Partei hat das
Recht, die Vernehmung zu verweigern;
stimmt es der Vernehmung zu, so ist die
Partei verpflichtet, die Wahrheit zu
sagen; gegebenenfalls kann sie wegen
falscher Beweisaussage und Betrug
strafrechtlich verfolgt werden. Die
Parteivernehmung stellt ein sehr
schwaches Beweismittel dar und kommt
nur dann zum Einsatz, wenn kein anderes
Beweismittel zur Verfügung steht.
Partnerschaft [Ortakëria; Partnerstvo;
Partnership] - Die Partnerschaft ist eine
Vereinigung von mindestens zwei Perso-
nen (Partner) durch Vertrag zur Er-
reichung eines gemeinsamen Zweckes
durch gemeinsame Arbeit und Mittel, die
im Vertrag festgeschrieben sind. In einer
Partnerschaft sind die Partner
verpflichtet, die im Vertrag festgelegten
Leistungen zu erbringen. Diese Leistung
kann in Geld, Sachen, Rechte oder
Dienstleistungen erbracht werden. Soweit
vertraglich nichts anderes geregelt ist,
sind die Partner zur gleichen Leistung
verpflichtet. Als Leistung kann auch die
Benutzung von Eigentum angesehen
werden. Wird einem Partner nur der
Gewinn ohne die Erbringung einer Leis-
tung zugesprochen, so spricht man nicht
von einer Partnerschaft. Falls
Maßnahmen notwendig werden, um die
partnerschaftlichen Mittel zu erhalten
oder einen Schaden zu vermeiden, so ist
außer den im Vertrag beschriebenen
Leistungen jeder Partner verpflichtet, zu
einem angemessenen Teil beizutragen,
um die Aufrechterhaltung der
Partnerschaft oder der
Schadensvermeidung zu erreichen. Die
Partner sind wie Verkäufer für die recht-
lichen und sachlichen Mängel ihrer Leis-
tungen verantwortlich (Art. 987 SchVG).
Patent [Patenta; Patent; Patent] - Das Pa-
tent stellt ein ausschließliches Schutz-
recht über eine Erfindung dar, dass ein
neues Produkt, einen Prozess oder
Methode oder eine Lösung für ein tech-
nisches Problem ermöglicht. Das Patent
wird in Form eines öffentlichen Doku-
ments durch eine öffentliche Behörde
erteilt (siehe: Agentur für gewerbliches
Eigentum); Das Dokument garantiert das
Schutzrecht und Privileg über die
Erfindung (siehe: Erfindung). Die Bed-
ingungen und das Verfahren zur Paten-
tregistrierung sowie die Rechte, die sich
aus dem Patent ergeben, sind im Gesetz
Nr. 04/L-029 über Patente geregelt. Das
Patent wird durch eine Lizenz übertragen
(siehe: Patentlizenz); Die Lizenz wird auf
Anfrage einer Partei im Register der
Agentur (siehe: Agentur für gewerblichen
Rechtsschutz) gemäß Art. 30 Patentge-
setz registriert und publiziert.
Patentierbare Erfindung [Shpikja e pa-
tentueshme; Patentibilni pronalazak; Pa-
tentable invention] - Als patentierbare
Erfindungen werden Erfindungen
betrachtet, die die Kriterien einer
Erfindung erfüllen (siehe: Erfindung).
Patentlizenz [Licenca për patentë; Li-
cenca za patente; Patent licence] - Eine
Patentlizenz ist eine Genehmigung, mit
der der Lizenzgeber dem Lizenznehmer
seine Rechte zur Nutzung des Patents
überträgt (Art. 31 Patentgesetz). Die
Lizenz wird durch einen Vertrag übertra-
gen, dessen allgemeine Erfordernisse in
Art. 700 SchVG stehen; Gemäß SchVG
ist der Lizenzgeber durch den Vertrag
verpflichtet, dem Lizenznehmer die
ausschließliche oder nicht ausschließli-
che Nutzung der Erfindung, technische
Kenntnisse, Erfahrung oder des Modells
einzuräumen. Als Gegenleistung ist der
Lizenznehmer verpflichtet, dem
Lizenzgeber eine Vergütung zu en-
trichten. Gemäß der im Vertrag verein-
barten Rechte kann eine Lizenz
ausschließlicher oder nicht ausschließli-
cher Natur sein; gemessen am Willen des
Patentinhabers können Lizenzen freiwil-
liger oder verpflichtender Natur sein.
- Ausschließliche Lizenzen [Licencat
ekskluzive; Isključive licence; exclu-
sive licence] - Ausschließliche Lizen-
zen sind Lizenzen, bei welchen der
Lizenznehmer das alleinige Recht zum
Gebrauch des Patents vom
Lizenzgeber erhält; Ist im Vertrag die
Art der Lizenz nicht geklärt, so wird
vermutet, dass es sich um eine
ausschließliche Lizenz handelt. Bei
der ausschließlichen Lizenz kann der
Erfinder in keiner Weise seine eigene
oder Teile seiner Erfindung ver-
wenden bzw. seine Rechte an einen
Dritten übertragen. Diese Lizenz führt
zum alleinigen Recht des
Lizenznehmers, alle anderen werden
vom Gebrauch des Patents ausges-
chlossen, einschließlich der Erfinder
des Patents; Weiterhin kann der In-
haber einer Lizenz den Verletzer
seines Rechts verklagen, ohne den Pa-
tenteigentümer davon in Kenntnis zu
setzen oder ihn dazu zu überreden, in
seinem Namen zu handeln, d.h. der
Lizenznehmer erhält wie der Pa-
tenteigentümer alle Rechte am Patent;
1025
- Nicht ausschließliche Lizenzen [Li-
cencat jo ekskluzive; Neisključive li-
cence] - Bei nicht ausschließlichen
oder einfachen Lizenzen kann der Pa-
tentinhaber Lizenzen an zwei oder
mehrere Personen gleichzeitig erteilen.
Bei dieser Lizenz ist der Lizen-
zinhaber nicht darin beschränkt, auch
andere Personen zum Gebrauch des
Patents zu lizenzieren;
- Freiwillige Lizenzen - Bei freiwilligen
Lizenzen entscheidet sich der Pa-
tentinhaber nach freiem und un-
abhängigem Willen zur Erteilung von
Lizenzen. Erfindungen auf dem Gebiet
der Technologie können manchmal so
wichtig sein, dass es das allgemeine
Interesse erfordern kann, dass die
Erfindung der Gesellschaft zur Ver-
fügung gestellt wird. Für solche Fälle
sieht das Gesetz (Art. 35 LP)
Zwangslizenzen vor;
- Zwangslizenz - Die Zwangslizenz
wird erst erteilt, nachdem ein
Gerichtsverfahren gegen den Patentin-
haber geführt wurde. Das Gericht kann
eine Zwangslizenz erteilen, wenn die
Verwendung einer patentierten
Erfindung für die nationale Sicherheit,
den Schutz des öffentlichen Interesses
auf dem Gebiet der Gesundheit, der
Lebensmittelversorgung, des Umwelt-
schutzes und der Verbesserung,
spezifischer kommerzieller Interessen
oder falls erforderlich um die Praxis
zu verbessern, die dem freien und
fairen Wettbewerb entgegensteht. Die
Zwangslizenz kann jeder Person erteilt
werden, die nachweist, dass sie die
Erfindung nutzen kann und einen An-
trag auf eine Zwangslizenz gestellt hat
bzw. nach einem Antrag der Regier-
ung der Republik Kosovo.
1026
Perpetuatio fori - Perpetuatio fori ist ein
prozessuales Rechtsinstitut, wonach ein
zuständiges Gericht auch dann zuständig
bleibt, wenn sich die Tatsachen, die die
Zuständigkeit begründet, derart verändert
haben, dass jetzt ein anderes Gericht
zuständig wäre. Dies ist ausdrücklich in
Art. 17.3 GüStV vorgesehen und dient
dem Grundsatz der Ökonomisierung im
Zivilprozess.
Personenstand [Gjendja civile; Civilni
(Građanski) status; Civil status] - Der
Personenstand umfasst die Gesamtheit
der personenbezogenen Daten von Bür-
gern des Kosovo, von Ausländern und
Staatenlosen, die sich vorübergehend
oder ständig in der Republik Kosovo
aufhalten, die in den Meldebehörden reg-
istriert sind und geführt werden und die
Geburt, Familienstand, Tod, Verhältnisse
zwischen Personen und alle Änderungen
dieser Verhältnisse bescheinigen. (Art. 2
des Gesetzes Nr. 04 / L-003 über den
Personenstand).
Personenstandsregister [Regjistri i
gjendjes civile; Registar građanskog sta-
tusa; Civil status register] - Das Perso-
nenstandregister stellt ein Buch (physisch
oder elektronisch) dar, in denen alle In-
formationen des Personenstands der Bür-
ger wie Geburt, Heirat, Tod und andere
Informationen niedergeschrieben sind.
Persönlichkeit (Recht) [Personaliteti (e
drejta); Ličnost (prava); Personality (the
rights)] - Persönlichkeitsrechte sind vitale
Rechte, die eng mit dem Rechtsubjekt
verbunden sind. Es gibt nicht das
“Persönlichkeitsrecht”, sondern eine Rei-
he von verschiedenen Persönlich-
keitsrechten, wie das Recht auf Leben,
Gesundheit, Freiheit, Ehre, Name, wel-
che alle neben öffentlich-rechtlichem
Schutz auch privatrechtlichen Schutz ge-
nießen, insbesondere wenn Schadenser-
satz zur Kompensation bei einer Ver-
letzung erforderlich ist.
Pfand (Recht) [Pengu (e drejta); Zalog
(pravo); Pledge (right)] - Das Pfandrecht
ist ein Sicherungsrecht, das der Pfand-
schuldner dem Pfandgläubiger zur Ver-
fügung stellt, damit dieser seine Forder-
ung durch den Verkauf des Pfandgegen-
standes erfüllen kann, wenn der
Schuldner die Leistung nicht erbringt.
Das Pfand kann der Schuldner oder ein
Dritter hinterlegen. Die Forderung erfüllt
der Gläubiger dann durch den Verkauf
der verpfändeten Sache. Abhängig vom
Pfandgegenstand unterscheidet man
zwischen Faustpfand, wenn es sich bei
dem Gegenstand um eine bewegliche Sa-
che (Art. 130 ff. GÜEDR) und einer Hy-
pothek, wenn es sich bei dem Gegen-
stand um eine unbewegliche Sache han-
delt (Art. 172 ff. GüEdR).
Pflichtteil des Erbes [Pjesa e do-
mosdoshme e trashëgimisë; Obavezni
deo nasledstva; Compulsory part of in-
heritance] - Die Privatautonomie findet
auch im Erbrecht Anwendung (Testi-
erfreiheit). Dies bedeutet, dass der Er-
blasser (de cujus) das Recht hat, sein
Erbe nach seinem Tod so aufzuteilen,
wie er es sich wünscht. Durch Testament
kann der Erblasser verfügen, wer und
was nach seinem Tod geerbt werden soll.
Das Gesetz sieht jedoch vor, das direkte
Nachkommen oder gesetzliche Erben das
Recht haben, einen Pflichtteil des Erbes
zu erben. Diese Erben werden als “Erben
am Pflichtteil” bezeichnet. Wer am
Nachlass pflichtteilsberechtigt ist und
wie hoch diese Mindestbeteiligung ist,
wird in den Art. 29 ff. geregelt. Im koso-
varischen Recht (im Unterschied zu an-
deren Staaten) wird der Pflichtteil direkt
vererbt und der Pflichtteilsberechtigte hat
nicht erst einen Anspruch gegen den Er-
ben. Dies bedeutet, dass das Recht auf
den Pflichtteil des Nachlasses nicht
ausgeschlossen werden kann, der Erbe
also am Pflichtteil als Erbe an der Tei-
lung des Erbes teilnimmt und nicht erst
einen Anspruch gegen die anderen Erben
geltend machen muss.
Pflichtteilsberechtigter [Trashëgimtarët
e domosdoshëm; Obavezni naslednici;
Indispensable heirs] - Siehe: Pflichtteil.
Pignus - Siehe: Faustpfand.
Piraterie [Pirateria; Piraterija; Piracy] -
Piraterie bedeutet die unerlaubte und
rechtswidrige Vervielfältigung oder Ver-
breitung von Materialien, die durch
Rechte an geistigem Eigentum geschützt
sind (Urheberrecht, Patente, Marken, In-
dustriedesign).
Plagiat [Plagjiatura; Plagijat; Plagiarism]
- Plagiat bedeutet, wenn jemand absicht-
lich und offensichtlich die ursprünglichen
geistigen Schöpfungen einer Person oder
eines anderen Schöpfers als seine ur-
sprünglichen intellektuellen Schöpfungen
darstellt. In erster Linie ist das Plagiat ein
moralisches Vergehen und zieht mor-
alische Verantwortung nach sich. in bes-
timmten Fällen jedoch auch Urheber-
rechtsverletzungen. In einigen Fällen
stellt das Plagiat keine Urheberrechtsver-
letzung dar, wenn z.B. der Urheber eine
Schöpfung als frei erklärt, sie also von
jedem genutzt werden kann und ein an-
derer diese Schöpfung in sein Werk mit
einbezieht, ohne die Quelle der Schöp-
fung zu benennen. In diesen Fällen trägt
der Plagiator die moralische und profes-
sionelle Verantwortung für diese Tat.
Sind die Schöpfungen jedoch urheber-
rechtlich geschützt, stellen Plagiate Ver-
letzungen des Urheberrechts dar und
ziehen verwaltungs- und zivilrechtliche
Folgen nach sich.
1027
Polygamie [Poligamia; Poligamija; Po-
lygamiy] - Unter Polygamie versteht man
das Bestehen von mehreren Ehepartner-
schaften. Polygamie wird auch als Syno-
nym für Bigamie benutzt.
Rechtsvorschriften, die für die Bigamie
(siehe: Bigamie) gelten, gelten ebenfalls
für die Polygamie.
Positives Recht [E drejta pozitive;
Pozitivno pravo; Positive law] - Das
positive Recht ist das geltende und an-
wendbare Recht in einem Land.
Manchmal wird es auch als “gesetzlich-
es“ Recht bezeichnet und ist das Ergebnis
der Notwendigkeit, menschliche Bezi-
ehungen rechtlich zu regulieren; Es un-
terscheidet sich vom Naturrecht,
religiöses oder dem göttlichen Recht.
Dieser Begriff kommt vom lateinischen
Wort positivum - gesetzt, platziert,
Platzierung durch Schrift.
Postulationsfähigkeit [Aftësia postula-
tive; Postulativna sposobnost; Postulative
capacity] - Zivilprozessrecht. Postula-
tionsfähigkeit ist die Fähigkeit einer ges-
chäftsfähigen Person, wirksame Prozess-
handlungen ohne Rechtsanwalt vor-
zunehmen. Dies bedeutet, dass Subjekte
keine Postulationsfähigkeit haben, wenn
das Gesetz einen Anwalt vorsieht.
Präklusion [Prekluzioni; Prekluzija;
Prekluzion] - Der Verlust eines Rechts,
wenn eine bestimmte Verfahrenshan-
dlung nicht vorgenommen wurde. Z.B.
wenn die Beschwerde nicht innerhalb der
gesetzlichen Frist eingereicht wird, ist
das Recht, eine Beschwerde ein-
zureichen, verloren. In einer solchen Sit-
uation könnte der Antrag auf Wiederein-
setzung in den vorigen Stand eingereicht
werden.
Preis [Çmimi; Cena; Price] - Der Preis
stellt einen notwendigen Mindestinhalt
des Kaufvertrages dar (essentialia nego-
1028
tii). Der Preis entspricht dem Geldbetrag,
den der Käufer an den Verkäufer als
äquivalente Gegenleistung für die
erhaltene Sache zahlen muss. Ohne eine
Vereinbarung über den Preis kann kein
gültiger Kaufvertrag zustande kommen.
Der Preis muss bestimmt oder zumindest
bestimmbar sein. Wenn gemäß SchVG
der Preis nicht bestimmt ist und der Ver-
trag keine ausreichenden Informationen
erhält, mit denen ein Preis bestimmt
werden kann, so hat dieser Vertrag keine
Rechtswirkung (Art. 445).
- Bestimmt [i caktuar; ut-
vrđena/utvrđenom; determinade] -
Festgelegt ist der Preis, wenn die
Parteien eine bezifferte bestimmte
Summe festgelegt haben;
- Bestimmbar [i caktueshëm; odrediva;
determinable] - Ein Preis ist bestimm-
bar, der von den Parteien nicht durch
eine in Nummern bezifferten Summe
vereinbart wurde, der jedoch anhand
von den festgelegten Bedingungen und
Kriterien bestimmt werden kann. Ein
konkretes Beispiel ist der Fall, in dem
die Parteien sich darauf einigen, dass
der Preis einer bestimmten Sache dem
Marktpreis zu einem bestimmten Zeit-
punkt entsprechen soll.
Pretrial discovery - Das Preterial dis-
covery ist eines der typischen Merkmale
des angelsächsischen Rechtssystems im
Zivilprozessrecht in Bezug auf die Be-
weisführung.
Prima facie - Dem ersten Anschein
nach. Auf den ersten Blick der Tatsachen
oder Umständen, besonders der Be-
weiswürdigung.
Prior tempore potior iure - Früher in
der Zeit, stärker im Recht. Aus dem Ge-
wohnheitsrecht: Wer zuerst kommt,
mahlt zuerst. Bestehen gleiche Rechte
auf dem gleichen Rang, so werden zuerst
die Rechte realisiert, die zuerst registriert
wurden. Dies gilt im materiellen (z. B.
Art. 118, 155 GüEdR) wie im prozessu-
alen Recht (Art. 92 VVG) gleich.
Prioritätszertifikat [Certifikata e worden, die außer in familien-und ar-
përparësisë; Podvrda o prednosti; Priority
of certificate] - Ein Prioritätszertifikat ist
im Recht über das geistige Eigentum
vorgesehen. Das Prioritätszertifikat stellt
ein Dokument dar, mit dem das Priori-
tätsrecht bei der Anmeldung des Patents
bewiesen wird. Das Zertifikat wird vom
Patentamt ausgestellt. Gemäß Art. 52 Pa-
tentgesetz, wird dieses Dokument vom
Patentamt nach Antrag des Antragstellers
ausgestellt. Es garantiert dem Antrag-
steller das Prioritätsrecht, welches ab
dem Datum der Einreichung der Patent-
anmeldung besteht.
Prioritätsrecht [E drejta e përparësisë;
Pravo prednosti; Priority right] - In den
Fällen, in denen die gleiche Erfindung
von zwei oder mehreren Erfindern un-
abhängig voneinander erfunden oder
entdeckt wurde, wird das Prioritätsrecht
dem Erfinder anerkannt, der über ein Pri-
oritätszertifikat verfügt. Das Priori-
tätsrecht und das Anmeldedatum des Pa-
tents sind Kriterien zur Beurteilung des
Inhalts, der Innovation der Erfindung und
wirkensich auf die Realisierung von Pa-
tentrechten aus. Jede natürliche und juris-
tische Person eines Mitgliedstaates der
Pariser Verbandsübereinkunft oder der
Welthandelsorganisation, die ein Priori-
tätsrecht in seinem/ihrem Land genießt,
genießt dieses Recht auch in Kosovo, so-
fern die Anerkennung des Prioritätsrecht
bzgl. derselben Erfindung im Kosovo
beantragt wurde (Art. 63 Patentgesetz).
Privater Zwangsvollstrecker [Përmba-
ruesi privat; Privatni izvršitelj; Private
enforcement agent] - Mit dem VGG des
Jahres 2014 ist der private Zwangsvoll-
strecker die wichtigste Vollstreckungs-
behörde, die das Vollstreckungsverfahren
leitet. Derzeit ist eine große Nummer von
privaten Zwangsvollstreckern lizenziert
beitsrechtlichen Sachen die Voll-
streckung von Vollstreckungstiteln
durchführen. Der private Zwangsvoll-
strecker hat öffentliche Befugnisse, han-
delt jedoch in unabhängiger und privater
Weise im gesamten Hoheitsgebiet des
Kosovo.
Privatisierung [Privatizimi; Privatizaci-
ja; Privatization] - Die Privatisierung ist
ein Prozess, in dem Unternehmen und
Vermögenswerte, die unter der Kontrolle
der Regierung stehen, zu den privaten
Investoren transferiert werden. Im recht-
lichen Aspekt stellt Privatisierung einen
rechtlichen Prozess dar, der durch staat-
liche Mechanismen organisiert und regu-
liert wird, durch die staatliches/soziales
Eigentum transformiert oder an
Privatpersonen weitergegeben wird. Im
Kosovo wird die Privatisierung von staat-
lichem und von volkseigenem Eigentum
unterschieden. Die Privatisierung von
staatlichem Eigentum unterliegt be-
sonderen Verfahren (Konzession und
öffentlich-rechtliche Partnerschaft) und
Gesetzen. Die Privatisierung von
volkseigenem Eigentum unterliegt der-
weil besonderen rechtlichen Vorschrift-
en. Rechtsgrundlage hierfür ist die UN-
MIK-Verordnung (Nr. 2003/13) über die
Transformierung der Nutzungsrechte des
unbeweglichen volkseigenen Eigentums.
Gemäß dieser Verordnung erfolgt die
“Privatisierung” in Form von Vermietung
(leasehold) des volkseigenen Eigentums
für eine Dauer von 99 Jahren ab Inkraft-
treten dieser Verordnung zum 9 Mai
2003. Siehe: Langfristige Vermietung.
Im Kosovo erfolgten zwei Arten der Pri-
1029
vatisierung: Spin off und Spin off Spezial
oder mit Bedingungen;
- Spin off - Gemäß dem regulären Spin
off wurde das Unternehmen
auserwählt, dass das höchste Angebot
für das zu privatisierende Eigentum
geboten hat;
- Spin off Spezial - Unter spin off Spe-
zial versteht man das Privatisierungs-
modell, wonach neben dem Preis auch
die Verpflichtung des Anbieters zur
Investition bestimmter finanzieller
Mittel und die Beschäftigung einer
bestimmten Anzahl von Mitarbeitern
in diesem Unternehmen erforderlich
war. Das Eigentum oder Unterneh-
men, das sich diesem Privatisier-
ungsverfahren unterzog, galt als Ei-
gentum oder Unternehmen, das eine
große Auswirkung auf die Wirtschaft
des Landes hatte.
Privatisierungsagentur des Kosovo
[Agjencia Kosovare e Privatizimit; Ko-
sovska Agencija za Privatizaciju; Privati-
zation Agency of Kosovo] - Die Privatis-
ierungsagentur des Kosovo ist eine un-
abhängige öffentliche Einrichtung, die
ihre Zuständigkeiten und Aufgaben
gemäß Gesetz Nr. 04 / L-034 über die
Agentur für Privatisierung des Kosovo
wahrnimmt. Diese Agentur wurde als
Rechtsnachfolgerin der ehemaligen
Treuhandagentur des Kosovo gemäß der
UNMIK-Verordnung 2002/12 über die
Gründung der Treuhandagentur des Ko-
sovo gegründet. Die Agentur hat das
Mandat und die ausschließliche Zustän-
digkeit hinsichtlich der Verwaltung aller
Unternehmen, Vermögenswerte, Be-
teiligungen, Aktien eines Unternehmen
im gesellschaftlichen Eigentum, ein-
schließlich des Verkaufs, der Liquida-
tion, der Übertragung oder sonstiger Fra-
gen des Unternehmens, des Vermögens
1030
oder der Beteiligung am gesellschaft-
lichen Eigentum (siehe: Gesellschaftsun-
ternehmen). Die Privatisierungsagentur
des Kosovo hat die volle Rechtsfähigkeit,
insbesondere beim Vertragsabschluss,
Eigentumskauf und Verkauf, sowie die
Befugnis zu klagen und verklagt zu
werden (Art. 1 Privatisierungsagenturge-
setz).
Privatrecht [E drejta private; Privatno
pravo; Private law] - Siehe: Ius publi-
cum.
Privilegiertes Vermächtnis [Legu i
priviligjuar; Privilegovani legatar; Privi-
leged legacy] - Siehe: Vermächtnis.
Pro bono - Pro bono (unentgeltlich) ist
eine Handlung für einen anderen ohne
Vergütung oder Gegenleistung. Anwälte
haben kein Recht, Pro-bono-Dienste an-
zubieten.
Pro forma - Der Form halber. Unter Pro
Forma versteht man die Handlung einer
Person nur der Form halber, wie z.B. die
Ausstellung einer Bescheinigung, dass
jemand an einem Treffen teilgenommen
hat. Pro forma kann auch negativ sein, so
z. B., wenn jemand ein Rechtsgeschäft
schließt, um sich einen Vorteil zu ver-
schaffen, obwohl er nicht den Willen hat-
te, dieses Rechtsgeschäftabzuschließen.
Prokura [Prokura; Prokura; Power of at-
torney] - Die Prokura oder Vollmacht ist
ein formeller Akt, durch den der Ver-
treter durch Rechtsgeschäft
bevollmächtigt wird, den Vertretenen zu
vertreten. Die Prokura oder Vollmacht
können von besonderer Natur sein, wenn
in der Prokura die Zuständigkeiten und
zu vollbringenden Leistungen aufgezählt
sind. Allgemein ist eine Prokura, wenn in
ihr keine besonderen Zuständigkeiten
und Aufgaben des Vertreters aufgezählt
sind.
Proprietas - Siehe: Eigentum.
Protokoll [Procesverbali; Zapisnik;
Minutes] - Das Protokoll ist ein öffen-
tliches Dokument, in dem alle Prozess-
handlungen der Parteien vor Gericht oder
einer anderen Behörde registriert und
aufgezeichnet werden. Im Zivilprozess
ist das Protokoll in der Art. 134-140
GüStV geregelt. Als öffentliches Doku-
ment hat es die Kraft eines Beweismittels
absoluten Charakters, außer das Ge-
genteil wird bewiesen.
Prozessfähigkeit (auch Ver-
fahrensfähigkeit) [Aftësia procedurale;
Pravna sposobnost; Proceduaral capacity]
- Prozessfähigkeit ist die Fähigkeit, selbst
Prozesshandlungen (ohne gesetzlichen
Vertreter) wirksam vornehmen zu kön-
nen. Rechtssubjekte ohne Prozess-
fähigkeit können keine wirksamen
Prozesshandlungen vornehmen.
Prozessunfähige Rechtssubjekte müssen
durch gesetzliche Vertreter vertreten
werden, z. B., Eltern als gesetzliche Ver-
treter von Kindern. Grundsätzlich ist jede
handlungsfähige Person auch prozess-
fähig. Nachdem das Prozessrecht keine
beschränkte Prozessfähigkeit kennt (wie
im Zivilrecht die beschränkte Handlungs-
fähigkeit), hat jedes beschränkt hand-
lungsfähiges Subjekt vollständige
Prozess-/Verfahrensfähigkeit; z. B. 16 -
jährige Personen im Arbeitsverhältnis
benötigen keine gesetzlichen Vertreter im
Arbeitsrechtsstreit.
Prozesshandlungen [Veprimet proce-
durale; Proceduralne radnje; Procedural
actions] - Prozesshandlungen im
weitesten Sinne sind freiwillige Hand-
lungen des Gerichts, der Parteien und
sonstiger Beteiligter im Zivilprozess, z.B.
eine Entscheidung erlassen, eine An-
hörung einberufen, eine Beweisaufnahme
durchführen, eine Klage einreichen usw.
Verfahrenshandlungen können in mün-
dlicher oder schriftlicher Form erfolgen,
vorbehaltlich der jeweils vorgesehenen
rechtlichen Anforderungen und
Verpflichtungen/Auflagen.
Prozesskostensicherheit [Kaucioni
aktoral; Aktorska kaucija; Deposited
bond for legal costs] - Siehe: cautio iudi-
catum solvi.
Prozessvoraussetzungen [Prezumimet
procedurale; Proceduralne pretpostavke;
Procedural assumptions] -
Prozessvoraussetzzungen sind Bed-
ingungen, von denen die Zulässigkeit der
Klage abhängt. Ob eine Klage zulässig
oder nicht ist, hängt von der Erfüllung
der Prozessvermutungen ab. Es gibt viele
Vermutungen, von denen die Zu-
lässigkeit einer Klage abhängt, wie z.B.
das zu entscheidende Gericht, Gegen-
stand der Klage, Zuständigkeit der
Gerichte, Prozessfähigkeit der Parteien
usw.
Punitive damages - Punitive Damages
sind eine der typischsten Merkmale des
angelsächsischen Rechtssystems in den
USA. Demnach kann der Schadensersatz
auch in Form einer Strafe geltend ge-
macht werden, wenn einige
Voraussetzungen gegeben sind, speziell
bei rechtswidrigem Verhalten des
Schuldners im Rechtsverkehr.
Q
Quasi-Rechtsberater [Kuazishkruesi;
Autorizator; Ordinary drafter] - En Qua-
si-Rechtsberater ist eine natürliche oder
juristische Person, die ohne Zulassung
(z.B. ohne Anwalt zu sein)
Rechtsdienstleistungen (Vertretung,
Rechtsberatung usw.) entgeltlich anbie-
tet. Das Rechtsanwaltsgesetz sieht
ausdrücklich vor, wer
Rechtsdienstleistungen anbieten kann,
nämlich ein Jurist und in besonderen
1031
Fällen ein Professor einer juristischen
Fakultät. Quasi-Rechtsberater sind im
Kosovo immer noch tätig, auch wenn
dies gesetzlich nicht erlaubt ist.
Quittung [Fletëobligacioni; Obveznica;
Bond] - Die Quittung ist eine Urkunde,
die der Schuldner vom Gläubiger nach
der vollständigen Erfüllung seiner Leis-
tungen als Bescheinigung verlangen kann
(Art. 304 SchVG).
Quittung [Kupon fiskal; Fiskalni kupon;
Fiscal receipt] - Die Quittung ist ein
Dokument, das von einer Einkaufskasse
ausgestellt wird und bei der Steuerver-
waltung Kosovo angenommen und regis-
triert wird. Die Quittung ist ein Doku-
ment, das den Verkauf von Waren und
Dienstleistungen von einer
Verkaufsstelle aus registriert und
gleichzeitig als Beweis dient und die
Zahlung des Preises für die Waren oder
Dienstleistungen belegt.
R Rechnungsprüfung [Auditimi; Revizija;
Rate [Kësti; Rata; Installment] - Die
Rate stellt einen bestimmten Teil des
Gesamtpreises dar, die in einem Schul-
dverhältnis auf einen vereinbarten
Zeitraum bezahlt werden muss; z. B.
Kreditraten oder die Zahlung eines
Kaufpreises in Raten.
Ratio decidendi - Entscheidungsgrund,
also der Grund einer Entscheidung über
eine Sache. Die Entscheidungsgründe in
einem Fall entstehen aus den Prinzipien
oder Rechtsvorschriften sowie den
tatsächlichen Umständen eines Falles.
Ratio legis - Sinn des Gesetzes. Die
Rechtsvorschriften eines Gesetzes
müssen verständlich und im Einklang mit
dem Ziel des Gesetzes stehen. Eine
Auslegung der Norm muss innerhalb des
Ziels und des Zwecks des Gesetes erfol-
gen.
1032
Realakt [aktet reale; Stvarna dela; Real
act) Realakte im rechtlichen Sinne sind
Handlungen, die auf einen rein tatsächli-
chen Erfolg gerichtet sind, die jedoch
eine Rechtsfolge kraft Gesetzes
hervorruft. Als typische Realakte gelten
die Verbindung, Vermischung oder Ver-
arbeitung der Sachen nach Sachenrecht
(siehe Art. 29, 30 und 31 GüEdR).
Rechnungsprüfer [Auditor; Revizor;
Auditor] - Als Rechnungsprüfer wird ein
vom Generalrechnungsprüfer ermächtig-
ter Beamter genannt, der zur Durchfüh-
rung von Rechnungsprüfungen an staat-
shaushaltsfinanzierten Organisationen
(siehe: Staatshaushaltsfinanzierte Organ-
isationen) und Behörden berechtigt ist,
die auf die direkte Finanzierungen aus
dem kosovarischen Staatshaushalt aus-
gewiesen sind, im Einklang mit dem Ge-
setz Nr. 05/L-055 über den Generalrech-
nungsprüfer und das Nationale Rech-
nungsprüfungsamt der Republik Kosovo.
Audit] - Die Rechnungsprüfung stellt
eine allgemeine Überprüfung der zu
überprüfenden Einheit /juristische Person
dar, um sicherzustellen, dass die
Ergebnisse/Vorgaben der Regierungs-
/Verwaltungsprogramme eingehalten
werden; die Überprüfung der Überein-
stimmung der erklärten Ziele der juris-
tischen Person mit den für das Programm
verwendeten Ressourcen, sowie die
Überprüfung des Programmes hinsicht-
lich einer Absicherung vor möglichen
Verlusten oder Missmanagement. Die
Rechnungsprüfung des öffentlichen
Sektors ist durch besondere Gesetze ger-
egelt (Gesetz Nr. 05/L-055 über den
Generalrechnungsprüfer und das Natio-
nale Rechnungsprüfungsamt der Repub-
lik Kosovo). Als öffentlicher Sektor gel-
ten alle vom Staatshaushalt finanzierten
Organisationen, unabhängige Behörden
sowie alle Behörden der Republik Koso-
vo. Die Rechnungsprüfung des öffen-
tlichen Sektors erfolgt durch das natio-
nale Rechnungsprüfungsamt. Siehe: Na-
tionaler Rechnungsprüfungsamt. Gen-
eralrechnungsprüfer [Auditori i Verhaltensregeln durch das Recht ange-
Përgjithshëm; Generalni Revizor; Audi-
tor General] - Als Generalrechnung-
sprüfer wird der Leiter des nationalen
Rechnungsprüfungsamt bezeichnet, der
nur dem Parlament in der Ausübung
seiner Tätigkeit zur Rechenschaft
verpflichtet ist. In Ausübung seiner Auf-
gaben genießt er funktionale, finanzielle
und operative Unabhängigkeit und unter-
liegt keiner Anordnung oder dem Ein-
fluss anderer Personen oder Institu-
tionen. Zusammen mit dem nationalen
Rechnungsprüfungsamt überprüft der
Generalrechnungsprüfer alle finanziel-
len, administrativen und sonstige Ak-
tivitäten, Programme und Projekte, die
von einem oder mehreren in diesem Bei-
trag bezeichneten Institutionen verwaltet
wird, einschließlich aller Prozesse und
Einnahmen aus dem Verkauf von Ver-
mögenswerten, Privatisierung und Konz-
ession.
Recht [(e) Drejta; Pravo; Law] - Das
Recht stellt die Gesamtheit aller vom
Staat erlassenen Rechtsnormen dar, die
die Verhaltensregeln der Rechtssubjekte
in ihrem Rechtsverhältnis festlegen.
Durch das Recht oder die Rechtsnormen
formuliert der Staat Anordnungen und
Strafen für die Rechtssubjekte, deren
Verletzung durch bestimmte staatliche
Organe gewaltsam verfolgt werden kann
oder muss, auch gegen den Willen der
Person, gegen die sich die Verletzung
richtet Diese Verstöße erfordern eben-
falls die Anwendung von
Sanktionsmaßnahmen durch staatliche
Behörden. Das Recht unterscheidet sich
von anderen gesellschaftlichen
Verhaltensregeln wie die Moral, Ge-
wohnheiten oder Religion. Dies bedeutet
nicht, dass das Recht diese Kategorien
ausschließt, vielmehr werden viele dieser
nommen; durch die Annahme werden
diese Verhaltensregeln legitimiert und
sind dann verbindlich für Rechtssubjekte.
Ansonsten wird die Verletzung dieser
Regeln nicht staatlich bestraft, doch als
Strafe sind Gewissensbisse denkbar.
Recht auf Wohnen [E drejta e banimit;
Stanarsku pravo; Right to housing] -
DasWohnrecht war ein typisches Merk-
mal des ehemaligen sozialistischen Sys-
tems. Dieses Recht beinhaltete das Recht
auf dauerhafte Nutzung einer Wohnung
im gesellschaftlichen Eigentum für
persönliche und familiäre Bedürfnisse
unter den Bedingungen des Gesetzes
über Wohnverhältnisse. Als gesetzlich
vorgeschriebene Bedingungen für dieses
Rechtsverhältnis und dieses Recht war
eine von einer zuständigen Behörde er-
lassene Entscheidung zur Nutzung einer
Wohnung, sowie ein Nutzungsvertrag für
die Nutzung der Wohnung erforderlich,
die den Arbeitnehmer verpflichtete, eine
symbolische Geldsumme zu bezahlen
sowie den Einzug in die Wohnung.
Recht auf Zurückhaltung [E drejta e
mbajtjes; Pravo zadržavanja, Right of
Retention] - Siehe: Zurück-
behaltungsrecht.
Recht der Scharia [E drejta e sheriatit;
Šerijatsko pravo; Shari ah law] - Das is-
lamische Recht. Die Scharia stellt die
Allgemeinheit der Rechtsnormen aus
dem islamischen Recht dar. Die
Hauptquellen der Scharia sind: Koran,
Sunna (die Praktiken des Propheten Mu-
hammad), Igma (der Konsens der
1033
verschiedenen Rechtsschulen und
Rechtsgelehrten) sowie die Qiyas (Anal-
ogie).
Rechtliche Ordnung [Rendi juridik;
Javni poredak; Legal order] - Siehe:
Öffentliche Ordnung.
Rechtliches Interesse [Interes juridik;
Pravni interes; Legal interest] - Das
rechtliche Interesse ist eine Tatsache, die
als Voraussetzung für das Vornehmen
einer bestimmten Handlung vorgesehen
werden kann. So kann jeder Einsicht in
öffentliche Dokumente haben, wenn er
ein rechtliches Interesse bezeugen kann;
z. B. wenn jemand ein Grundstück
erwerben will. Im Zivilprozess ist für das
Vornehmen jeder Verfahrenshandlung
das Bestehen eines rechtlichen Interesses
der Partei vorausgesetzt (Art. 2 Abs. 4
GüStV).
Rechtsanwalt [Avokat; Advokat; Law-
yer (Attorney at law, barrister, solicitor)]
- Ein Rechtsanwalt ist eine Person, die
eine besondere staatliche Erlaubnis zur
Ausübung des Anwaltsberufs hat, d.h zur
Erbringung von Dienstleistungen in
Rechtsangelegenheiten wie die Ver-
tretung, Rechtsberatung, Ausarbeitung
von Rechtsgutachten usw. Wichtigste
Rechtsquelle zur Regulierung der Bed-
ingungen zur Ausübung des Anwalts-
berufes ist das Rechtsanwaltsgesetz. Das
Gesetz legt die rechtliche Definition des
Anwaltsbegriffs (Art. 5) fest, wonach ein
Rechtsanwalt eine in der Anwaltskammer
vereidigte und eingetragene Person ist,
die einen anwaltschaftlichen Beruf
ausübt. Aufgabe des Rechtsanwalts ist es,
allen interessierten Personen eine profes-
sionelle Rechtsberatung zur Verfügung
zu stellen. Was als Rechtsberatung zu
verstehen ist, regelt Art. 4 des Rechtsan-
waltsgesetzes. Eine Besonderheit der
Ausübung dieses Berufes im Kosovo ist,
1034
dass alle in der EU oder USA niederge-
lassenen Anwälte ihren Beruf in Kosovo
frei und ohne Einschränkungen ausüben
können, während Anwälten anderer Län-
der dies nur unter der Voraussetzung der
Gegenseitigkeit/Wechselseitigkeit
zusteht. Die Gegeseitigkeit wird nicht
vermutet, sondern muss vom Justizminis-
terium bescheinigt werden (Art. 9 und 40
Rechtsanwaltsgesetz).
Rechtsbehelf [Mjetet juridike; Pravna
sredstva; Legal remedies] - Der Begriff
Rechtsbehelf stellt einen weiten Begriff
dar, unter dem man die Möglichkeit der
Anfechtung von Entscheidungen öffen-
tlicher Behörden, allen voran
Gerichtsentscheidungen versteht, z. B.
Antrag, Klagen, Antrag zur Annullierung
der Entscheidung usw.
Rechtsbeistand - siehe: Kostenlose
Rechtshilfe.
Rechtsberechtigung [Tagri; Isključivo
pravo; Tagri] - Die Rechtsberechtigung
stellt die Rechtsmacht und das Ausmaß
der Ausübung von Rechten durch die
Rechtssubjekte dar. Die Rechtsberecht-
igung kann auch an andere Personen, wie
zum Beispiel Vertreter, übertragen
werden. Der Vertreter hat das Recht und
die Pflicht, nur im Rahmen der Ver-
tretung, des Gesetzes oder der
Gerichtsentscheidung zu handeln. Wird
dies überschritten, können sich sowohl
für den Vertreter als auch für den Ver-
tretenen verschiedene Rechtsfolgen
ergeben.
Rechtsdogmatik [Dogmatika e së
drejtës; Pravna dogmatika; The dogmatic
of law] - Die Rechtsdogmatik befasst
sich mit dem positiven Recht. Während
sich die Staats- und Rechtsgeschichte mit
dem Studium der Rechte in der Ver-
gangenheit befasst, befasst sich die
Rechtsdogmatik mit dem Studium des
positiven und des gültigen Rechts.
Rechtseinheit [Uniteti juridik; Pravno
jedinstvo; Legal unity] - Bei der recht-
lichen Einheit geht es um die staatliche
Organisation. Wenn es sich um einen
Einheitsstaat handelt, dann liegt es nahe,
dass es eine rechtliche Einheit gibt. Dies
bedeutet, dass ein Land ein gemeinsames
Gesetz für das gesamte Hoheitsgebiet
hat. In verschiedenen Bundesstaaten gibt
es zumindest in einigen Bereichen meist
mehrere Rechtssysteme, z. B. in den
USA gelten unterschiedliche Strafgesetz-
te, aber auch Zivilgesetze. In Deutsch-
land gibt es ein einheitliches Rechts-
system im Bereich des Privat- und
Strafrechts, jedoch unterschiedliche
Vorschriften bezüglich des Rechts der
Gemeinde, der Polizei usw.
Rechtserwerb [Fitimi i së drejtës; Sti-
canje prava; Acquisition of the right] -
Der Rechtserwerb bezieht sich auf ein
subjektives Privatrecht, z. B. Eigentum,
Pfandrecht usw. Ein Rechtserwerb kann
durch ein Rechtsgeschäft stattfinden, z.B.
Eigentumsübertragung vom Eigentümer
zum Erwerber oder durch Gesetz, z. B.
zum Zeitpunkt des Todes des Erblassers
geht der ganze Nachlass ipso iure an die
Erben über. Erfolgt ein Rechtserwerb
durch einen Rechtsvorgänger, so unter-
scheiden wir zwischen dem derivativen
Erwerb, z.B. Rechtserwerb durch
Rechtsgeschäft, sowie dem originären
Erwerb, also Rechtserwerb ohne
Rechtsvorgänger, wie z.B. Erwerb durch
Versteigerung, Zueignung oder Verarbei-
tung. Der Gegensatz zum Rechtserwerb
ist der Rechtsverlust, denn durch den
Erwerb eines Rechts verliert der andere
ein Recht. Ausnahmsweise gilt diese
Korrelation nicht, wie z.B. beim Verzicht
auf das Eigentum (Art. 35, 42 GüEdR).
Rechtsfähigkeit [Aftësia juridike; Prav-
na sposobnost; Legal capacity] -
Rechtsfähig ist eine Person, die die
Fähigkeit besitzt, Träger von (zivilrecht-
liche) Rechten und Pflichten zu sein. Die
Erlangung der Rechtsfähigkeit ist nicht
systematisch und ausdrücklich geregelt.
Als Grundlage kann jedoch Art. 7 EG
herangezogen werden, wonach
Rechtsfähigkeit mit der Geburt erlangt
wird, in einigen Fällen im Stadium eines
Embryos. Geburt meint dabei die Ent-
fernung des Neugeborenen aus dem Mut-
terleib; die Durchtrennung der Na-
belschnur ist hierbei bedeutungslos. Die
Beendigung der Rechtsfähigkeit ist ge-
setzlich nicht ausdrücklich geregelt. Als
Grundlage können die medizinischen
Erkenntnisse herangezogen werden, die
die Beendigung aller Hirnfunktionen
bestätigen. Gemäß UG erwerben juris-
tische Personen die Rechtsfähigkeit in
der Regel mit der Unternehmensregistri-
erung und verlieren diese mit der Lö-
schung aus dem Unternehmensregister.
Rechtsfähigkeit [Zotësia juridike; Prav-
na sposobnost; Legal capacity] - Siehe:
Rechtstfähigkeit.
Rechtsgeschäft [Puna juridike; Pravni
posao; Legal transaction] - Ein
Rechtsgeschäft besteht aus einer oder
mehreren Willenserklärungen, die eine
Rechtswirkung herbeiführen. Daher stellt
ein Rechtsgeschaeft grundsaetzlich einen
Vertrag dar, aber auch einseitige Wil-
lenserklärungen, wie die Auslobung usw.
stellen Rechtsgeschäfte dar. Abhängig
von der Zahl der Willenserklärungen ist
zwischen verschiedenen Arten von Wil-
lenserklärungen zu unterscheiden. Ein
einseitiges Rechtsgeschäft liegt vor,
wenn nur eine Person eine Willenserklä-
rung abgibt, wie z.B. die Auslobung, das
Testament usw. Grundsätzlich sind
1035
Rechtsgeschäfte jedoch zweiseitig wie
z.B. der Kaufvertrag, Mietvertrag usw.
Mehrseitige Rechtsgeschäfte sind
Rechtsgeschäfte mit einer Vielzahl von
Willenserklärungen, wie z.B. Verträge
von Gesellschaften. Abhängig von den
übernommenen Verpflichtungen unter-
scheidet man zwischen einseitigen
Verpflichtungen wie z. B., Schenkung
und zweiseitigen Rechtsgeschäften
(Kaufvertrag). Weiterhin unterscheidet
man zwischen Rechtsgeschäften ohne
Gegenleistung (Schenkung) und solchen
mit Gegenleistung (Mietvertrag). Zu un-
terscheiden ist zwischen einem
Rechtsgeschäft und einer Rechtshan-
dlung. Während bei einem Rechtsges-
chäft eine Rechtswirkung nur durch
einen Willen erzielt werden kann, kann
die Rechtsfolge einer Rechtshandlung
auch unabhängig vom Willen eintreten.
Rechtshandlungen gliedern sich in
rechtsähnliche Handlungen (Fristsetzung
usw.) und tatsächliche Handlungen
(Vermischung von Sachen usw.). Die
Vorschriften für Rechtsgeschäfte sind
analog auch auf rechtsähnliche Hand-
lungen, aber nicht auf tatsächliche
Handwlungen anwendbar.
Rechtsgeschichte [Historia e së drejtës;
Istorija prava; History of law] - Die
Rechtsgeschichte ist eine wissenschaft-
liche Fachrichtung, die sich mit der ges-
chichtlichen Entwicklung des Rechts be-
fasst.
Rechtsgrund [Baza e punës juridike;
Osnov pravnog posla; Basis of legal
transaction] - Der Grund. Der
Rechtsgrund ist ein Grund weswegen ein
Rechtsgeschäft abgeschlossen wird Die
meisten Rechtsordnungen sehen den
Grund als wesentliche Bedingung zur
Schließung eines Rechtsgeschäfts, in der
Regel eines Vertrags. Dies ist auch in der
1036
kosovarischen Rechtsordnung vorgeseh-
en (Art. 39 SchVG). Der Rechtsgrund
muss zulässig sein und im Einklang mit
der Rechtsordnung stehen, andernfalls ist
das Rechtsgeschäft nichtig.
Rechtshandlung [Veprimi juridik; Prav-
na radnja; Legal action] - Siehe:
Rechtsgeschäft.
Rechtshängigkeit (Litispendenz)
[Gjyqvarësia; Sudska međuzavisnost;
Litispendence] - Die im Zivilprozess un-
ternommenen Prozesshandlungen führen
zu verschiedenen Rechtsfolgen, sowohl
materiell-rechtlichen als auch
prozessrechtlichen. Das Gesetz (Art. 252,
262 GüStV) unterscheidet zwischen zwei
Zeitpunkten, macht aber keine terminol-
ogische Unterscheidung: Der Zeitpunkt
der Einreichung einer Klage vor Gericht
und der Überreichung/der Zustellung der
Klage an den Beklagten durch das
Gericht. Diese Unterscheidung ist
wichtig, weil beide Zeitpunkte verschie-
dene materielle und prozessuale
Rechtsfolgen herbeiführen. Das Gesetz,
die Rechtsprechung sowie die Rechtsleh-
re verwenden nur einen Begriff für beide
Zeitpunkte: “Rechtshängigkeit”.: Der
Zeitpunkt der Klageerhebung vor Gericht
sollte als “Rechtshängigkeit” bezeichnet
werden, während der Zeitpunkt der
Zustellung der Klage an den Beklagten
als “Anhängigkeit” verstanden wird. Mit
dieser terminologischen Unterscheidung
wäre auch die inhaltliche Unterscheidung
dieser Zeitpunkte, die verschiedene
Rechtsfolgen herbeiführen, gewährleistet.
Rechtshilfe [Ndihma juridike; Pravna
pomoč; Legal aid] - Grundsätzlich erö-
ffnet, verhandelt und schließt das zustän-
dige Gericht einen Prozess selbst ab. Im
Laufe des Verfahrens kann es jedoch
vorkommen, dass das Gericht einige In-
formationen benötigt, die es nicht selbst
heranziehen kann; Dafür existiert die
sogenannte Rechtshilfe (Art. 283
GüStV). Dies bedeutet, dass ein Gericht
sich an jedes andere inländische Gericht
oder Behörden wenden kann, um Infor-
mationen oder Verfahrenshandlungen zu
beantragen, während die Gerichte und
Behörden gesetzlich verpflichtet sind,
Rechtshilfe zu leisten (z. B. jedes Doku-
ment oder Informationen über das Ver-
mögen oder den rechtlichen Status eines
Rechtssubjekts im Verfahren).
Rechtsinstitut [Instituti juridik; Pravni
institut; Legal institute] - Die Allgemein-
heit der Rechtsnormen, die ein bes-
timmtes Gebiet der gesellschaftlichen
Verhältnisse regeln, bilden das
Rechtsinstitut. Z. B., das Institut des Ei-
gentums, der Ehe, des Testaments, des
Vertrages, usw.
Rechtsinstitut der Gerichte des Kosovo
[Instituti Gjyqësor i Kosovës; Kosovski
Institut Pravde; Kosovo Judicial Institute]
- Siehe: Justizakademie des Kosovo.
Rechtskräftiges Urteil [Forma e prerë e
aktgjykimit; Konačni oblik presude (Pra-
vosnažnost); Final form of Judgment] -
Urteile werden rechtskräftig, wenn sie
nicht mehr mit Rechtsmittel angefochten
werden können, z.B. Berufung (Art. 166
GüStV). Gleiches gilt für Beschlüsse.
Der Zeitpunkt der Rechtskraft eines
Urteils ist unterschiedlich, grundsätzlich
vor dem Gericht erster Instanz. Im Ver-
fahren vor dem Gericht zweiter Instanz
wird das Urteil rechtskräftig, wenn
dagegen kein Rechtsmittel eingelegt
wird, darauf verzichtet wird oder es
zurückgenommen worden ist. Ein
rechtskräftiges Urteil stellt eine entschie-
dene Sache (res judicata) dar; ein zweites
Verfahren über den selben Streitgegen-
stand ist unzulässig, da dem der Grund-
satz des ne bis idem (“nicht zweimal
gegen dasselbe) entgegensteht.
Rechtskräftigkeit der Entscheidung
[Plotfuqishmëria e vendimit; Pra-
vosnažnost odluke; Finality of decision] -
Unter der Rechtskräftigkeit der Entschei-
dung versteht man eine rechtskräftig-
entschiedene Sache. Das GüStV benutzt
diesen Begriff nicht mehr, während das
VVG den Begriff mehrmals verwendet,
jedoch die rechtskräftig entschiedene Sa-
che damit meint.
Rechtsmängel [Evikcioni; Evikcija;
Eviction] - Eviktionen stellen die
Rechtsmängel einer Sache dar. Siehe:
Rechtsmängel.
Rechtsmangel [Të metat juridike; Pravni
nedostaci; Legal flaws] - Der Begriff
Rechtsmängel bezieht sich auf formale
Rechtsmängel in Bezug auf Gegenstände.
Diese Mängel werden gewöhnlich zum
Ausdruck gebracht, wenn zum Beispiel
ein Kaufgegenstand mit Rechten Dritter
belastet ist, was dazu führt, dass das
Recht des Verkäufers, diesen Gegenstand
zu verändern oder zu verkaufen, verhin-
dert, verringert oder einschränkt wird. Zu
diesem Zweck sind die Vertragsparteien
(Verkäufer) jedes Mal verpflichtet, der
anderen Partei (Käufer) zu garantieren,
dass die dem Rechtsverhältnis unter-
liegenden Gegenstände keine
Rechtsmängel aufweisen und auch keine
verfassungsrechtlichen Ansprüche Dritter
an der Sache bestehen (siehe z. B. in
Verbindung mit dem Kaufvertrag Art.
461 ff. GüSchV).
Rechtsmissbrauch [Keqpërdorimi i të
drejtave; Zloupotreba prava; Misuse of
rights] - Das Recht ist die Allgemeinheit
der Rechtsnormen, mit denen die materi-
ellen und prozessualen Rechtsverhältnis-
se von Personen geregelt werden. Dies
bedeutet, dass jede einzelne - natürliche
1037
und juristische - Person die Möglichkeit
hat, ihre öffentlich- oder zivilrechtlichen
Rechte zu verwirklichen. Die unverhält-
nismäßige und unnötige Ausübung eines
Rechts führt jedoch zum Rechtsmiss-
brauch, mit der Folge, dass die Anwen-
dung dieses Rechts für andere schädlich
wäre oder gar verboten ist. Rechtsmiss-
brauch liegt dann vor, wenn eine Person
ein materielles oder prozessuales Recht
ausübt, nicht mit dem Ziel, sein Recht zu
verwirklichen, sondern einem Dritten zu
schaden. Ein typischer Fall des
Rechtsmissbrauchs stellt das wid-
ersprüchliche Verhalten einer Partei in
einem Prozess (venire contra factum
proprium) dar, z. B. wenn die Parteien
einen materiell-rechtlichen oder gericht-
lichen Vergleich erreichen und eine
Partei diesen später widerruft.
Rechtsmittel [Rechtsmittel; Sredstva za
osporavanje; Remedies to challenge a
decision] - Es wird zwischen Rechtsbe-
helfen und Rechtsmittel unterschieden.
Durch Rechtsmittel kann eine Entschei-
dung angefochten werden, wobei
zwischen den ordentlichen und außeror-
dentlichen Rechtsmitteln unterschieden
wird. Ordentliche Rechtsmittel sind sol-
che Rechtsmittel, mit denen Entschei-
dungen angefochten werden können, die
noch nicht rechtskräftig sind. Das Prinzip
der Zweitinstanz und die Möglichkeit der
Entscheidungsanfechtung sind in jedem
Verfahren vorgesehen und genießen Ver-
fassungsschutz (Art. 32 der VRK). Or-
dentliche Rechtsmittel sind grundsätzlich
die Berufung und der Einspruch. Durch
außerordentliche Rechtsmittel werden
Entscheidungen angefochten, die
rechtskräftig sind. Solche Rechtsmittel
können nur für die im Gesetz erwähnten
Umstände eingereicht werden, wie z.B.
Revision, Antrag auf Schutz der Recht-
1038
mäßigkeit sowie Antrag auf Wiederho-
lung des Verfahrens.
Rechtsobjekt/Rechtsgegenstand [Ob-
jekti i së drejtës; Predmet prava; The Ob-
ject of Law] - Alles, was kein
Rechtssubjekt ist, stellt ein Rechtsobjekt
dar. In Hinblick auf Rechtsobjekte be-
gründen Rechtssubjekte Rechtsverhält-
nisse/rechtliche Beziehungen. Verschie-
dene Rechtssysteme unterscheiden
zwischen verschiedenen Rechtsobjekten,
während das kosovarische Recht ein
flächendeckendes/einheitliches Konzept
vertritt. Dies bedeutet, dass im Kosovo
Rechtssubjekte sowohl Sachen körper-
licher Form als auch immaterieller Form
sein können, also auch Rechte wie z.B.
das Recht, Ansprüche geltend zu machen
(Art. 8 GüEdR).
Rechtsphilosophie [Filozofia e së
drejtës; Filozofija prava; Philosophy of
law] - Die Rechtsphilosophie ist ein
Zweig der Philosophie und beschäftigt
sich mit dem Ursprung und den Grundla-
gen des Rechts sowie mit dem Wesen
und Bestand des Rechts. Die
berühmtesten Vertreter dieser Wissen-
schaft sind Aristoteles, Kant und Hegel.
Rechtspolitik [Politika e së drejtës; Vla-
davina prava; Rule of law] - Die
Rechtspolitik befasst sich mit der Vision
und der Ausichtung des Rechts in der
Zukunft. Wie ein Recht in einem Land
gestaltet wird, hängt stark von der
politischen Haltung eines Landes ab.
Rechtsprechung [Praktika gjyqësore;
Sudska praksa; Case law] - Die
Rechtsprechungspraxis impliziert die
Tendenz der Gerichte, ihre Fälle auf
Grundlage zuvor - überwiegend von den
höchsten Gerichten - gelöster Fälle zu lö-
sen, die bereits rechtskräftig sind, um so
die Auslegung und Durchsetzung des
Gesetzes zu vereinheitlichen. Die
Ausübung dieser Praxis führt zur Legit-
imierung der Rechtsprechung als
Rechtsquelle.
Rechtssicherheit [Siguria juridike;
Pravna sigurnost; Legal certainty] - Die
Rechtssicherheit ist ein wesentliches El-
ement des Grundsatzes der Rechtsstaat-
lichkeit. Mit der Rechtssicherheit ver-
steht man die Klarheit, Übereinstimmung
und Inhalt der Entscheidungen der staat-
lichen Behörden, z. B. einer
Gerichtsentscheidung mit dem Gesetz.
Das Grundelement der Rechtssicherheit
ist zweifellos der gerichtliche Schutz der
Rechte von Personen und die Bes-
timmung, Verwirklichung und Gestal-
tung subjektiver privater Rechte. Dies
impliziert, dass Rechtssicherheit nicht
nur Rechtsschutz bedeutet, sondern auch
die effektive und rechtzeitige Verwirkli-
chung subjektiver privater Rechte.
Rechtssicherheit ist eine elementare
Voraussetzung für Rechtsfrieden und
damit für den sozialen Frieden.
Rechtssoziologie [Sociologjia e së
drejtës; Sociologija prava; Socilogy of
law] - Die Rechtssoziologie ist eine
Fachrichtung der Wissenschaft und ein
Teil der Allgemeinen Soziologie, die sich
mit dem Studium der gegenseitigen Bee-
influssung der Rechtsordnung und der
sozialen Wahrheit beschäftigt. Diese
Wissenschaft befasst sich also mit dem
Einfluss von Normen auf das soziale
Leben und umgekehrt, der Einfluss von
sozialen Problemen auf die Entstehung
von Rechtsnormen.
Rechtsstatus [Gjendja juridike; Pravni
status; Legal status] - Im engeren recht-
lichen Sinne stellt der Rechtsstatus eine
Situation dar, in der ein rechtlicher Um-
stand, wenn in der Zukunft ein weiterer
solcher Umstand dazukommt, dieser
rechtliche Umstand zu einem subjektiven
Recht umgewandelt wird. Im weiteren
rechtlichen Sinne kann sich der
Rechtsstatus auch auf das Gesetz und das
anwendbare Recht im Allgemeinen bezi-
ehen.
Rechtssubjekte [Subjektet e së drejtës;
Pravni subjekti; Law subjects] -
Rechtssubjekte können natürliche oder
juristische Personen sein. Rechtssubjekte
begründen Rechtsbeziehungen. Wer als
Rechtssubjekt angesehen wird, hängt von
der Rechtsfähigkeit ab, der Fähigkeit
Träger von Rechten und Pflichten zu
sein, sei es materielle oder prozessuale
Rechte. Rechtssubjekte im Kosovo sind
auch einige Personen, die, ohne juris-
tische Personen zu sein, rechtsfähig sind,
so dass sie Träger von Rechten und
Pflichten sind, z. B. Handelsgesellschaf-
ten (Einmanngesellschaft, Kollektivge-
sellschaft, Art. 27 ff Gesetz über Han-
delsgesellschaften). In Bezug auf Gesell-
schaften des Zivilrechts, z. B. Partner-
schaften (Art. 987 ff. SchVG) gibt es
immer noch keine überzeugende Begrün-
dung oder Argumentation hinsichtlich
der normalerweise begrenzten
Rechtsfähigkeit. In der vergleichenden
Rechtswissenschaft erkennt das deutsche
Recht die Teil-rechtsfähigkeit von Ge-
sellschaften des bürgerlichen Rechts an,
während das österreichische Recht die
Möglichkeit der Rechtsfähigkeit von Ge-
sellschaften des bürgerlichen Rechts kat-
egorisch ablehnt.
Rechtsvergleichung [E drejta kompara-
tive (e drejta krahasuese); Uporedno pra-
vo; Comparative law] - Die Rechtsver-
gleichung ist eine Wissenschaft, die sich
mit dem Vergleich verschiedener
Rechtsordnungen befasst. Die Rechtsver-
gleichung befasst sich daher mit dem
Studium, Analyse und dem Vergleich der
1039
Rechte/Gesetze der verschiedenen Län-
der.
Rechtsverhältnis [Marrëdhënie juridike;
Pravni odnosi; Legal relationships] - Das
Rechtsverhältnis ist eine rechtliche Bezi-
ehung zwischen zwei Personen
(hauptsächlich aus dem Schuldrecht)
oder eine Beziehung zwischen einer Per-
son und einer Sache (vor allem im Sa-
chenrecht und Erbrecht). Abhängig von
den anzuwendenden Vorschriften unter-
scheidet man öffentlich-rechtliche oder
privatrechtliche Verhältnisse.
Rechtsverlust [Humbja e së drejtës; Gu-
bidak prava; Loss of the right] - Siehe:
Rechtserwerb.
Rechtsvorgänger [Paraardhësi juridik;
Pravni prethodnik; Legal predecessor] -
Nominatio actoris. Wird jemand in einem
Zivilprozess als Besitzer oder Nutzer
einer Sache verklagt, so kann diese Per-
son verlangen, dass sich diese Klage
auch gegen die Person richtet, die das Ei-
gentumsrecht an der Sache hat
(Rechtsvorgänger).
Rechtswissenschaft [Juridik; Pravni;
Legal] - Siehe: Jurisprudenz.
Reformatio in peius - Die Reformatio in
peius stellt ein Rechtsinstitut dar, wonach
die Beschwerdepartei rechtlich nicht
schlechter gestellt sein darf als vor der
Einlegung des Rechtsmittels. Dies gilt
nicht, wenn beide Prozessparteien ein
Rechtsmittel eingelegt haben.
Regelungslücken [Zbrazëtitë juridike;
Pravne praznine; Legal gap] - Aufgrund
der Entwicklungen und der Dynamik von
sozialen Beziehungen kann das Recht
nicht immer folgen und jeden einzelnen
Fall gesetzlich regeln, was zur Folge hat,
das Gesetzeslücken entstehen.
Rechtslücken sind Phänomene, die in
Rechtssystemen auftreten, wenn soziale
Beziehungen entstehen, die gesetzlich
1040
oder in rechtlichen Normen nicht vorher-
gesehen oder geregelt wurden. In diesen
Fällen sollten zur Beseitigung dieser
Lücken bestimmte Methoden angewandt
werden, sei es durch eine Regelung oder
durch Analogie.
Registrierter Vertreter [Agjent i
regjistruar; Registrovani Agent; Regis-
tered Agent] - Ein regis-
trierter/eingetragener Unternehmensver-
treter ist der berechtigte Vertreter für die
Abgabe offizieller Mitteilungen
bezüglich der Annahme von
Dienstleistungen, Benachrichtigungen
oder Anfragen, die eine Behörde, Person
oder Firma unter den Vorschriften des
UG zu betätigen hat. Gemäß Art. 23 Un-
ternehmensgesetz muss der Name und
die Adresse des registrierten Vertreters in
den Registrierungsdokumenten angeg-
eben werden. Jedes Unternehmen muss
in seinen Registrierungsdokumenten den
Namen seines registrierten/eingetragenen
Vertreters angeben. Bei Änderung des
registrierten Vertreters ist das Unterneh-
men verpflichtet, bei der Agentur für die
Registrierung von Unternehmen im Ko-
sovo eine unterzeichnete Bena-
chrichtigung mit dem Namen des neu
registrierten Vertreters vorzulegen. Das
Unternehmen muss ebenfalls ein von
dem neu registrierten Vertreter unter-
schriebenes Dokument vorlegen, in
welchem dieser die Erfüllung seiner neu-
en Aufgabe bestätigt.
Regress (Recht) [Regresi (e drejta); Re-
gres (pravo); Recourse (the right)] - Das
Recht auf Regress ist das Recht einer
Person zum Rückgriff auf eine Leistung
gegenüber einem Schuldner, der wie-
derum Rückgriff auf einen Dritten hat.
Bsp.: Der Verkäufer haftet für die mate-
riellen und rechtlichen Mängel einer Sa-
che. Nachdem Regressrecht kann der
Gläubiger von dem Schuldner Regress
verlangen, während dieser vom Dritten
(Hersteller der Sache, Händler usw) den
Regress verlangen kann. Der Regress ist
in Art. 192 SchVG (Schuldnergemein-
schaft) und Art. 1030 SchVG (Regress
des Bürgen gegen den Schuldner) ger-
egelt.
Regulierungsbehörde für öffentliche
Vergabe [Komisioni Rregullativ të Pro-
kurimit Publik; Regulatorna komisija za
javne nabavke; Public Procurement Reg-
ulatory Commission] - Die Reguli-
erungsbehörde für öffentliche Vergabe ist
eine unabhängige öffentliche Institution,
die für die Entwicklung, das Funktion-
ieren und die Überwachung des öffen-
tlichen Vergabesystem in Kosovo
zuständig ist; diese Aufgaben werden im
Einklang mit dem Gesetz über die öffen-
tliche Vergabe der Republik Kosovo
(Art. 87) ausgeübt. Die Regulierungs-
behörde für die öffentliche Vergabe ist
verantwortlich und befugt, Unter-
suchungen zu Verwaltung der Vergabe
und der Vergabeverträge durchzuführen;
die Übereinstimmung der Vergabeak-
tivitäten von Behörden mit den An-
weisungen und Empfehlungen der
Behörde zu gewährleisten; Erstellung
von Gutachten für die Auftragsgeber in
Bezug auf ihre Entscheidungen, Hand-
lungen oder Unterlassungen während des
Vertragsmanagement; Berichterstattung
an die öffentlichen Auftraggeber
bezüglich ihrer Entscheidungen, Arbeiten
oder Unterlassungen während der
Beschaffungs- und Vertragsmanagement;
die Überprüfung der Berichte der öffen-
tlichen Auftraggeber usw.
Reisevermittlungsvertrag [Alotmani,
Alotman, Allotment] - Der Reisever-
mittlungsvertrag stellt einen schuldrecht-
lichen Vertrag dar, der als Hauptleistung-
spflicht die Beherbergung in einem Hotel
aufweist. Danach schuldet bei solch
einem Vertrag der Hotelier während
einer bestimmten Zeit dem durch das
Reisebüro vermittelten Kunden die
gebuchten Hoteldienstleistungen. Das
Reisebüro erhält eine Provision, während
der Hoteldienstleister für seine
Dienstleistungen eine Dienstleistung-
svergütung ausbezahlt bekommt. Dieser
Vertrag muss schriftlich geschlossen
werden (Art. 906 ff. SchVG).
Rekurs [Rekurs; Rekurs; Recourse] -
Der Begriff Rekurs stellt keinen juris-
tischen Begriff in der kosovarischen
Rechtswissenschaft. Vielmehr ist es ein
Begriff des albanischen Rechts, wonach
der Rekurs als Rechtsmittel gegen Bes-
chlüsse im Zivil-, Straf- und Verwaltung-
sverfahren eingereicht wird.
Relative Rechte [Të drejtat relative;
Relativna prava; Relative rights] - Ein
Merkmal von vertraglichen Verpflich-
tungen ist deren Einordnung als relatives
Recht. Relative Rechte gelten inter partes
- zwischen den Parteien - und werden als
solche bezeichnet, weil das Recht einer
Partei stets der Verpflichtung der anderen
Partei entspricht und umgekehrt.
Zwischen den Parteien bestehen also
Rechte und Pflichten in derselben zivil-
rechtlichen Beziehung. Zum Beispiel
entspricht die Verpflichtung des
Schuldners, die Schuld zu begleichen,
dem Recht des Schuldners, die Zahlung
dieser Schuld zu fordern, sodass die
Verpflichtung des Schuldners dem Recht
des Gläubigers entspricht.
Relatives Recht [E drejta relative; Rela-
tivno pravo; Relative right] - Das Ge-
genteil zum absoluten Recht. Relative
Rechte gelten nicht gegenüber allen Per-
sonen, sondern nur gegenüber einer bes-
timmten Person und hat somit nur Wir-
1041
kung Inter-Partes. Als solche sind rela-
tive Rechte grundsätzlich schuldrecht-
liche Rechtsverhältnisse, wie z.B. der
Kaufvertrag, welcher nur den Käufer und
Verkäufer verpflichtet und niemand an-
deren.
Remonstrativ (Charakter) [Remonstra-
tiv (karakter); Remonstrativni (karakter);
Remonstrative (character)] - Siehe: De-
volutiv.
Reorganisation [Riorganizimi; Reorgan-
izacija; Reorganization] - Die Reorgani-
sation ist ein Prozess, bei dem ein insol-
ventes Unternehmen eines Schuldners
neu strukturieren wird und somit in eine
solvente und nachhaltige finanzielle Situ-
ation gebracht wird, um Arbeitsplätze
und den Fortbestand des Unternehmens
zu sichern. Die Reorganisation kann an-
dere Formen annehmen, einschließlich
des Schuldenerlasses, der Umwandlung
von Schulden in Eigenkapital für den
Gläubiger und den Verkauf von Ges-
chäfts- oder Geschäftsanteilen.
Res - Siehe: Sache.
Res iudicata - Siehe: Entschiedene Sa-
che.
Res nullius - Siehe: herrenlose Sache.
Restitutio in Integrum - Siehe: Wie-
dereinsetzung in den vorigen Stand.
Restitutio in integrum nova producta -
Die Wiedereinsetzung in den vorigen
Stand wegen neuer Tatsachen und Be-
weise, die nach dem Abschluss der
Hauptverhandlung entstanden sind. Ein
solcher Antrag ist fast immer aus-
sichtslos.
Restitutio ob noviter reperta - Wie-
dereinsetzung in den vorigen Stand we-
gen neu aufgefundener Beweismittel. Die
besondere Eigenschaft dieser Wiederein-
setzung liegt darin, dass die Tatsachen
und Beweismittel schon vorher exist-
ierten, sie jedoch erst später aufgetaucht
1042
und bekannt geworden sind und de-
swegen der Antrag auf Wiedereinsetzung
des Verfahrens gestellt wird (Art. 232 ff.
GüStV).
Retention - Siehe: Retentionsrecht.
Reus - Verklagte Partei. Siehe: Beklag-
ter.
Revision [Revizioni; Revizija; Revision]
- Die Revision ist ein außerordentliches
Rechtsmittel gegen Gerichtsentschei-
dungen des Gerichts zweiter Instanz (Art.
211 ff. GüStV). Die Revision richtet sich
an den Obersten Gerichtshof, eingereicht
beim Gericht erster Instanz. Die Revision
muss binnen 30 Tagen nach Annahme
der Entscheidung eingereicht werden.
Die Revision kann nur aus den im Gesetz
bestimmten Gründen und ab einen Streit-
gegenstand von über 3000 Euro
eingereicht werden. Bei einer Revision
können keine neuen Tatsachen und Be-
weise vorgebracht werden, außer diese
beziehen sich auf formellen Rechtsver-
letzungen (Verletzungen des formellen
Rechts). Das Gericht entscheidet nur über
die im Antrag erwähnten und vorge-
brachten Fehler, sowie ex officio über die
Zulässigkeit der Revision (bzgl.
Parteifähigkeit und Vertretung der
Parteien).
Richter [Gjykatës; Sudija; Judge] - Der
Richter ist ein Mitglied der Justiz, der
Recht spricht und somit die
rechtsprechende Gewalt ausübt. Der
Richter ist unabhängig und objektiv in
der Ausübung seiner richterlichen Auf-
gaben. Um zum Richter ernannt zu
werden, müssen strenge Bedingungen
erfüllt werden, die in der Verfassung
(Art. 102 ff. VRK), dem Gesetz über die
Gerichte (Art. 26 ff.) und dem Gesetz
über den Justizrat Kosovo vorgesehen
sind.
Rohstoffe [Pasuritë tokësore; Prirodna
bogatstva; Natural resources] - Allge-
meiner Begriff. Die Rohstoffe stellen ein
materielles Gut eines Landes dar, das
durch strikte Vorschriften geregelt ist
(Art. 122 der Verfassung). Unter
Rohstoffen versteht man die materiellen
Güter eines Landes, insbesondere die
Bodenschätze, für dessen Nutzung be-
sondere gesetzliche Regeln gelten.
Römisches Recht [E drejta romake;
Rimsko pravo; Roman law] - Als
römisches Recht bezeichnet man das
gesamte Recht des antiken römischen
Reiches, das hoch entwickelt war. In
vielen Rechtsgebieten, insbesondere im
klassischen Zivilrecht, beruhen die
Grundlagen des heutigen Rechts auf dem
römischen Recht.
Rückerstattung [Rimbursim; Nadok-
nada; Reimbursement] - Die Rückerstat-
tung ist die Rückzahlung einer bes-
timmten Geldsummer an eine Partei, die
zuvor eine finanzielle Verbindlichkeit
erfüllt hat. Hat der Kläger den Prozess
gewonnen, so kann er die Gerichtskosten,
die er vor Klageerhebung gezahlt hat,
vom Beklagten zurückverlangen.
Rückgewinnung der Ges-
chäftsfähigkeit [Kthimi i af-
tësisë/zotësisë për të vepruar; Vraćanje
sposobnosti za postupanje; Return of
ability/capacity to act] - Siehe: Entzi-
ehung der Handlungsfähigkeit.
Ruhen des Verfahrens [Pushimi i
gjykimit; Prekid suđenja; Court recess] -
Das Ruhen des Verfahrens stellt eine
Verfahrenshandlung gemäß Art. 282
GüStV dar. Der typische Fall ist der Tod
einer natürlichen Person, da Ver-
fahrensgegenstand des Rechtsstreits
persönliche Rechte sind, die nicht an
einen Rechtsnachfolger übertragen
werden können.
S
Sachdienlichkeit [Pertinenca; Perti-
nencija; Pertinence] - Die Sachdienlich-
keit ist ein Begriff, der sich hauptsächlich
auf das Zubehör einer Sache bezieht.
Sachdienlich sind Zubehöre, die der
Hauptsache dienen, aber physisch nicht
mit der Sache verbunden sind. Auch
wenn das Zubehör einer Hauptsache
dient, kann es von ihr geteilt werden und
gilt als eine eigenständige Sache.
Sache [Sendi; Stvar; Thing] - Im juris-
tischen Sinne kann alles, was keine Per-
son oder Rechtssubjekt ist und dem
Menschen dient, als Sache bezeichnet
werden. Die Sache ist ein körperliches
Objekt (bewegliche und unbewegliche
Sache); Nach dem Begriff der koso-
varischen Rechte sind Sachen auch unkö-
rperliche Gegenstände, wie z.B. Strom,
Luft usw.
- Bewegliche Sachen [Send i laujtshëm;
pokretna; movabel] - Eine bewegliche
Sache ist ein körperliches Objekt, das
nicht fest mit dem unbeweglichen Ei-
gentum verbunden ist und das nicht
bewegt werden kann, ohne seine Ei-
genschaften zu verlieren. Einfacher
ausgedrückt, handelt es sich bei einer
beweglichen Sache um ein Objekt,
dass weder ein Grundstück noch wes-
entlicher Bestandteil eines
Grundstücks ist (Siehe auch Art. 10
Abs. 3 GÜEDR). Die Relevanz der
Differenzierung liegt in den unter-
schiedlichen Voraussetzungen für den
Erwerb von Sachenrechten an
beweglichen oder unbeweglichen Sa-
chen;
- Unbewegliche Sache [i paluajtshëm;
nepokretna; immovable] - Siehe:
Grundstück.
- Immaterielle Rechte [Të drejtat; in-
tangle rights] - Immaterielle Rechte
1043
 sind beschränkte Eigentumsrechte, zu
denen die Verpflichtung gehört, von
einer anderen Person eine bestimmte
Handlung, insbesondere die Zahlung
von Geld zu verlangen;
- Zubehör [Aksesor; Sporedna; fixture]
- Das Zubehör ist gesetzlich in den
Bestimmungen des Art. 14 GÜEDR
definiert. Das Zubehör ist eine ei-
genständige Sache, die nicht wesent-
lich zur Hauptsache gehört, jedoch
deren wirtschaftlichen Zweck dient
und daher in unmittelbarer Nähe zur
Hauptsache steht. Art. 14 Abs. 2 und 3
GÜEDR sehen einige typische
Beispiele des Zubehörs vor. In an-
deren Fällen, wenn es sich um ein
Zubehör oder einen wesentlichen
Bestandteil handelt, sollte die Art des
Gegenstands und der "nor-
male/gewöhnliche" Standard hierbei
berücksichtigt werden. Das Zubehör
folgt grundsätzlich dem rechtlichen
Schicksal der Hauptsache, außer wenn
gesetzlich etwas anderes geregelt (Art.
10 Abs. 4 des GüEdR) ist;
- Vertretbare Sache [Send i Bezug auf den Kaufvertrag Art. 461 ff.
zëvendësueshëm; zamenjiva; replaea-
ble] - Vertretbare Sachen sind
bewegliche Sachen, die sich objektiv
betrachtet im rechtlichen Verkehr
nicht von anderen Gegenständen des-
selben Typs unterscheiden, die also
durch andere Gegenstände dieser Art
ersetzt werden können;
- Verbrauchbare Sachen [Send i kon-
sumueshëm; potrošna; consumable] -
Das GüEdR oder andere Gesetze de-
finieren den Begriff der verbrauch-
baren Sache nicht. Eine verbrauchbare
Sache kann jedoch als eine bewegliche
Sache definiert werden, dessen Ver-
wendung im Verbrauch oder
Veräußerung besteht. Eine verbrauch-
1044
bare Sache ist eine nutzbare Sache
z.B. Nahrungsmittel, während eine
verbrauchbare Sache im rechtlichen
Aspekt Geld, Wertpapiere usw. dar-
stellen. Nicht jede verbrauchbare Sa-
che ist gleichzeitig auch eine
ersetzbare Sache und umgekehrt, nicht
jede ersetzbare Sache ist gleichzeitig
auch eine verbrauchbare Sache. Die
rechtliche Bedeutung der Kategoris-
ierung besteht darin, dass nicht die
eine Sache, sondern irgendeine Sache
der Gattung dem Rechtverhältnis un-
terliegt.
Sachleistungen [Kreditë (kërkesat) jo në
të holla; Negotovinska potraživanja;
Non-monetary credits (claims)] - Siehe:
Geldforderungen.
Sachmangel [Të metat materiale; Mate-
rijalni nedostaci; Material defects] - Der
Begriff Sachmangel bezieht sich auf
Mängel an Sachen, die Gegenstand von
rechtlichen Beziehungen sind. Diese
Mängel äußern sich in der Regel in einer
Störung/Ausfall der Funktion oder in ih-
rer fehlerhaften Funktion (siehe z. B. in
GüSchV). Als Sachmangel können
gezählt werden: Der Gegenstand besitzt
nicht die Eigenschaften, die für seinen
übliche Gebrauch und Betrieb notwendig
sind; Die Sache dient nicht dem Zweck,
für den sie hergestellt wurde; Der Gegen-
stand weist nicht diejenigen Merkmale
auf, die die Vertragsparteien vereinbart
haben; oder wenn der Gegenstand nicht
mit dem Muster oder der gewöhnlichen
Beschaffenheit oder der Spezifikation
übereinstimmt.
Sachverständigengutachten [Ek-
spertiza; Veštačenje; Expertise] - Siehe:
Sachverständiger.
Sachverständiger [Eksperti; Veštak;
Expert] - Der Sachverständige stellt ein
Beweismittel im Zivilprozess dar (Art.
356 ff. GüStV). Auf Grundlage seines
Fachwissens und professionellen und
wissenschaftlichen Kenntnissen erstellt
der Sachverständige ein Gutachten über
eine Tatsache in einem Gerichtsverfah-
ren. Der Sachverständige wird auf
Vorschlag der Parteien bestimmt; in
einigen Fällen auch vom Gericht selbst.
Der Sachverständige verpflichtet sich,
innerhalb einer gesetzten Frist in einem
Gerichtsverfahren ein fachliches Sach-
verständigengutachten zu erarbeiten. Di-
eses Gutachten ist vor dem Gericht ein-
zureichen und in der mündlichen Ver-
handlung im Rahmen der Beweisverwer-
tung zu vermitteln und zu erläutern. Der
Sachverständige wird für seine Arbeit
vergütet. Die Vergütung übernimmt
zunächst die Partei, die einen Sach-
verständigen beantragt hat. Bei einem
gemeinsamen Antrag werden die Vergü-
tungskosten anteilig von den Parteien
getragen. Der Sachverständige und sein
Gutachten werden vom Gericht durch
freie Beweiswürdigung bewertet.
Sammelklage [Padi grupore; Grupna
tužba; Class action] - Sammelklage oder
Class action ist eine der typischsten
Merkmale des angelsächsischen
Privatrechtssystems der Vereinigten
Staaten von Amerika. Mit dieser Klage
klagt eine große Gruppe von Personen
gemeinsam, z.B. Sammelklage wegen
der Schädigung einer bestimmten Gruppe
von Menschen.
Schaden [Dëmi; Šteta; Damage] - Ein
Schaden stellt eine unerwünschte
Minderung des Vermögens oder eine
Verletzung der subjektiven Rechte einer
Person dar. Eine freiwillige Vermögens-
minderung hingegen bezeichnet man als
Aufwendung. Gesetzlich definiert ist der
Schaden gemäß Art. 137 SchVG eine
Minderung des Vermögens (gewöhnli-
cher Schaden), eine Verhinderung der
Vermögensvermehrung (entgangener
Gewinn) oder die Zufügung von phy-
sischem oder psychischem Leiden oder
Angst (immaterieller Schaden). Ein
Schaden kann verschiedenartig sein: un-
mittelbar, mittelbar, materiell oder imma-
teriell. Der Schaden kann durch “Tun”
oder “Unterlassen” verursacht werden.
Ein Schaden kann durch menschliches
Handeln, gefährlichen Gegenständen
oder andere gefährliche Handlungen
verursacht werden.
- Materieller Schaden [Dëm material;
Materijalna šteta; Material damage] -
Materielle Schäden beziehen sich in
erster Linie auf Sach-, Eigentum- und
Vermögensschäden;
- Immaterieller Schaden [Dëm materi-
al; Moralna Šteta; Moral damage] -
Immaterielle Schäden beziehen sich
auf den Tod, die Integrität der Person,
körperliche und gesundheitliche
Schäden (physisch und psychisch),
Freiheit usw.
Schaden über die Hälfte [Dëmtimi
përtej gjysmës; Šteta preko polovine;
Damage beyond half] - Siehe:
Übermäßiger Schaden.
Schatz (Fund) [Thesari (gjetja); Blago
(pronalaženje); Treasure (finding)] - Der
Schatzfund nach der allgemeinen Vor-
stellung ist ein großes und wertvolles
Gut, in der Regel Geld oder Gold. Im ju-
ristischen Sinne bedeutet der Fund eines
Schatzes den Besitzerwerb an dem Ge-
genstand. Die Art und Weise, die Bed-
ingungen und die rechtlichen Folgen des
Schatzfundes sind gesetzlich geregelt
(Art. 34 GüEdR).
Scheck [Çek; Ček; Check] - Ein Scheck
stellt ein Wertpapier und wichtiges
Zahlungsmittel dar. Beim Scheck handelt
1045
es sich um ein schuldrechtliches
Rechtsverhältnis. Bei diesem Rechtsver-
hältnis wird die Zahlstelle - hingegen die Fähigkeit der Person, Partei
normalerweise eine Bank- vom Aus-
steller des Schecks angeordnet, dem
rechtmäßigen Inhaber des Schecks eine
im Scheck bestimmte Summe auszuzah-
len.
Scheidung [Shkurorëzimi; Razvod; Di-
vorce] - Siehe: Beendigung der Ehe.
Scheinvertrag [Kontrata fiktive; Fiktivni
ugovor; Fictitious contract] - Scheinver-
träge sind Verträge, die sich nur auf die
Erfüllung einer gesetzlichen Verpflich-
tung beziehen. Verdeckt ein Scheinver-
trag einen anderen Vertrag, so gilt dieser,
wenn die Voraussetzungen für die
Rechtswirksamkeit erfüllt sind (Art. 50
SchVG). Ein typischer Fall von Schein-
verträgen ist ein Kaufvertrag für eine un-
bewegliche Sache zu einem unrealis-
tischen Preis, um somit mögliche Steuern
bei der Vertragsschließung zu sparen.
Schenkung [Dhurata; Poklon; Gift] - Die
Schenkung oder der Schenkungsvertrag
ist ein schuldrechtliches Verhältnis, dass
ausdrücklich in den Art. 536 ff. SchVG
geregelt ist. Durch einen Schenkungsver-
trag schenkt eine Person einer anderen
Person einen Vermögenswert; beide
Parteien sind sich darüber einig, dass die
Schenkung ohne eine Gegenleistung zu
erbringen ist. Die Vertragsschließung
muss in schriftlicher Form erfolgen,
außer es handelt sich um eine Hand-
schenkung. Eine Handschenkung liegt
vor, wenn der Gegenstand der Schenkung
dem Beschenkten sofort verschafft wird,
ohne dies dem Beschenkten vorher zu
versprechen.
Schiedsfähigkeit [Arbitrabiliteti; Arbi-
trarnost; Arbitrability] - Die objektive
Schiedsfähigkeit bezeichnet die
Möglichkeit eine Streitigkeit, in einem
1046
Schiedsverfahren ausgetragen werden zu
können. Subjektive Schiedsfähigkeit ist
im Schiedsverfahren zu sein. Die objek-
tive und subjektive Schiedsfähigkeit bes-
timmt sich nach dem anwendbaren Recht
des Landes, in welchem das Verfahren
stattfindet. Gegenstand der Streitigkeit
im Schiedsverfahren kann in der Regel
jedes private Rechtsverhältnis sein, mit
Ausnahme von Rechtsstreitigkeiten im
Familien- und Erbrecht. Parteien sind
hauptsächlich juristische Personen (Un-
ternehmen), aber auch natürliche Perso-
nen mit entsprechender Handlungs-
fähigkeit können Partei im Schiedsver-
fahren sein.
Schiedsgericht [Tribunali i Arbitrazhit;
Arbitražni tribunal; Tribunal of Arbitra-
tion] - Das Schiedsgericht ist der
Spruchkörper, der im Schiedsverfahren
entscheidet. Dieser richterliche
Spruchkörper wird auch Schiedsgericht
genannt, um den terminologischen Un-
terschied zu den staatlichen Gerichten
sicherzustellen. Das Schiedsgericht
besteht in der Regel aus einem oder drei
Schiedsrichtern, die von den Streitpartei-
en ernannt werden. Dieses Schiedsgericht
führt und regelt das Verfahren vor dem
Schiedsverfahren und dessen Entschei-
dungen haben, ebenso wie die Entschei-
dungen der staatlichen Gerichte,
Rechtswirkung. Während unter der Bez-
eichnung Schiedsgericht der
Spruchkörper gemeint ist, werden institu-
tionelle Schiedsgerichte als ständige
Schiedsgerichte bezeichnet. Daher wird
das Institutionelle Tribunal im Kosovo
als Ständiges Schiedsgericht des Kosovo
bezeichnet.
Schiedsgerichtsbarkeit [Arbitrazhi; Ar-
bitraža; Arbitration] - Der Begriff
“Schiedsgerichtsbarkeit” wird unter-
schiedlich verstanden, als Institution, als
alternative Streitbeilegungsmethode, als
Streitbeilegungsverfahren oder als Kolle-
gialgericht. Als Streitbeilegungsmethode
wird die Schiedsgerichtbarkeit im Inter-
nationalen Recht eingesetzt (zwischen-
staatliche Streitigkeiten) sowie im
Privatrecht bei Streitigkeiten zwischen
Privatpersonen (in der Regel juristische
Personen). Allen Fällen ist gemeinsam,
dass ohne eine gültige Schiedsverein-
barung keine Schiedsgerichtsbarkeit
besteht. Die Parteien müssen (in der Re-
gel schriftlich) zustimmen, dass sie ihre
Streitigkeit vor dem Schiedsverfahren
beilegen wollen. Die primären
Rechtsquellen sind die
Schiedsgerichtsvereinbarung, die
Schiedsgerichtsregeln und lex arbitri in
bezeichneter hierarchischer Ordnung.
Schiedsrichter [Arbitër; Arbitrator; Ar-
bitrator] - Der Schiedsrichter führt ein
Schiedsverfahren durch und verfügt
grundsätzlich über alle Rechte und
Pflichten wie ein Richter an einem staat-
lichen Gericht. Der Schiedsrichter kann
potenziell jede Person sein, die hand-
lungsfähig ist. Um die Unparteilichkeit
und Objektivität des Schiedsrichters im
Schiedsverfahren zu wahren, werden Re-
geln festgelegt (grundsätzlich
Schiedsregeln oder Lex Arbitri), die
festlegen, unter welchen Umstände ein
Schiedsrichter von einem bestimmten
Schiedsverfahren auszuschließen ist.
Grundsätzlich können alle Umstände, die
zum Ausschluss eines Richters an einem
staatlichen Gericht führen, auch zum
Ausschluss eines Schiedsrichters im
Schiedsverfahren führen.
Schiedsvereinbarung [Marrëveshja e
Arbitrazhit; Arbitražni sporazum; Arbi-
tration Agreement] - Siehe:
Schiedsgerichtsbarkeit.
Schlichter (siehe Mediation).
Schriftformerfordernis [Forma e kon-
tratës; Forma ugovora; Form of contract]
- Das Schriftformerfordernis stellt den
Grundsatz dar, wonach ein Vertrag eine
gesetzliche Schriftform enthalten muss.
Das Schriftformerfordernis stellt eine be-
sondere Bedingung für einige Vertrag-
stypen dar, die gesetzlich vorgesehen
sind. Das Schriftformerfordernis stellt
eine Abweichung zum Grundsatz der
Formfreiheit dar. Grundsätzlich ist eine
Vertragsschließung an keine Form ge-
bunden, sofern das Gesetz nichts anderes
vorsieht (Art. 51 SchVG).
Schriftsätze [Parashtresat; Predstavke;
Submissions] - Ein Schriftsatz ist ein
allgemeiner Begriff, unter dem man alle
schriftlichen Prozesshandlungen der
Gerichte, Parteien und anderer
Teilnehmer in einem Zivilprozess ver-
steht. Schriftsätze sind somit alle in
einem Zivilprozess vorgelegten Schriften
(Art. 99 ff. GüStV). Als Schriftsätze im
Sinne des Gesetzes können auch
Prozesshandlungen in Betracht gezogen
werden, die über elektronische Kommu-
nikationsmittel geführt werden, al-
lerdings unter der Voraussetzung, dass
die erforderlichen rechtlichen Standards
für den Verkehr von Schriftsätzen einge-
halten werden.
Schriftsätze [Shkresat; Dopisi; Letters] -
Schriftsätze sind schriftliche Prozesshan-
dlungen, die vom Gericht, den Prozess-
parteien oder Prozessteilnehmer im Zi-
vilprozess vorgenommen werden.
Schriftverkehr [Dërgimi i shkresave;
Slanje spisa; Delivery of documents] -
Shih: Verkehr von Schriften.
Schulden [Borxhi; Dug; Debt] - Siehe:
Schuld.
Schuldner [Debitor; Dužnik; Debtor] -
Als Schuldner wird die Person bezeich-
1047
net, die in einem Schuldverhältnis einer
anderen Person - dem Gläubiger- ein
Tun, Dulden oder Unterlassen schuldet.
Schuldnerwechsel [Ndërrimi i debitorit;
Promena dužnika; Change of debtor] -
Unter einem Schuldnerwechsel versteht
man das Verhältnis der Abtretung einer
Schuld vom Schuldner zu einer dritten
Person (Art. 430 ff SchVG). Der
Schuldnerwechsel ist möglich, wenn der
Gläubiger dem zustimmt. Dies ist
verständlich, denn der Gläubiger hat ein
Recht zu wissen, wer die Person ist, von
der er die Leistung verlangen kann.
Schwägerschaft [Krushqia; Tazbina; Af-
finity] - Unter Schwägerschaft versteht
man das entstandene Verhältnis zwischen
einem Ehepartner und den Verwandten
des anderen Ehepartners (z. B. Schwieg-
ervater und Schwiegertochter; Schwieg-
ersohn und Schwiegermutter, usw.).
Siehe: Verwandtschaft: Verwandtschaft
durch Schwägerschaft.
Selbsthilfe/Notwehr
[Vetëndihma/Vetëmbrojtja; Samo-
pomoć/Samoodbrana; Self-help/Self-
defence] - Die Selbsthilfe ist ein Recht-
fertigungsgrund für eine rechtswidrige
Handlung. Somit wird die
Rechtswidrigkeit einer Handlung durch
Selbstverteidigung gerechtfertigt. Man
handelt also nicht rechtswidrig, wenn je-
mand die Person verletzt oder ihr
Schaden zufügt, von der der Angriff aus-
geht (siehe Art. 143 I, 144 I und II
SchVG). Art. 143 II SchVG sieht ex-
treme Selbsthilfe vor.
Sicherung des Klagebegehrens [Sig-
urimi i kërkesëpadisë; Obezbeđivnje
tužbenog zahteva; Security of statement
of claim] - Siehe: Sicherungsmaßnah-
men.
Sicherungsmaßnahme [Masat e sig-
urimit; Bezbednosne mere; Security
1048
measures] - Sicherung des Klagebegeh-
ren. Die Realisierung eines privat-
subjektiven Rechts im Zivilverfahren
kann sich lange, oft über Jahre hinziehen.
Aus diesem Grund besteht in der Praxis
oft die Notwendigkeit, gerichtlich ein-
zugreifen und vorübergehend Hilfe zu
leisten, bis in der Hauptsache eine
Entscheidung getroffen wurde. Dies wird
durch Sicherungsmaßnahmen ermöglicht,
die im GüStV unter dem Unterkapitel
“Sicherung des Klagebegehren” geregelt
sind (Art. 296 ff. GüStV). Sicher-
ungsmaßnahmen können bereits vor dem
Erkenntnisverfahren und bis zur
Zwangsvollstreckung erlassen werden.
Um eine Sicherungsmaßnahme zu
erteilen müssen folgende grundsätzliche
Bedingungen erfüllt werden: Der Antrag-
steller muss seine Begehren glaubhaft
machen; der Antragsteller muss be-
weisen, dass ohne die Erteilung der
Sicherungsmaßnahme die Realisierung
seines Begehrens/Rechts später nicht
möglich oder nur schwer möglich ist
(Art. 297 GüStV). Es existieren
verschiedene Sicherungsmaßnahme, die
sich in drei Gruppen unterteilen lassen:
Sicherungsmaßnahmen in Bezug auf
Geldforderungen, Sicherungsmaßnahmen
in Bezug auf Sachen sowie Sicher-
ungsmaßnahmen bzgl. einer bestimmten
Lage oder bestimmter Umstände (Art.
300, 301 und 302 des GüStV).
Sitz [Selia; Sedište; Headquarters] - Der
Sitz einer Gesellschaft ist die Umgebung
oder der Ort, an dem die Gesellschaft ih-
re Haupttätigkeit ausübt. Der Sitz muss
bei der Registrierung festgelegt werden;
der Sitz stellt einen physischen Raum
(Büro) im Kosovo dar und muss eine
Adresse beinhalten (Art. 23 Unterneh-
mensgesetz). Weicht der Sitz von dem
Ort, an dem die Haupttätigkeiten aus-
geführt werden, ab, muss dies der Agen-
tur zur Registrierung von Unternehmen
mitgeteilt werden.
Sitzung [Seanca; Sednica; Session] -
Sitzung kann auf verschiedene Art und
Weise verstanden werden. Verfassungs-
rechtlich ist die Sitzung die Versa-
mmlung einer staatlichen Institution, z.B.
Sitzungen des kosovarischen Parlaments.
Im Sinne des Verfahrensrechts (straf-,
zivil oder verwaltungsrechtlich) stellt die
Sitzung eine Zeit dar, um gerichtliche
Schritte einzuleiten. Es wird unterschie-
den zwischen Anhörungen, Vorberei-
tungssitzungen, Hauptsitzungen usw.
Sonderkammer des Obersten
Gerichtshof [Dhoma e Posaçme e
Gjykatës Supreme; Posebna Komora
Vrhvnog Suda; Special Chamber of the
Supreme Court] - Siehe: Oberster
Gerichtshof des Kosovo.
Specific Performance - Specific Perfor-
mance ist eines der typischen Merkmale
des angelsächsischen Rechtssystems im
Privatrecht. Laut diesem Institut kann der
Gläubiger keine Nacherfüllung, sondern
direkt Schadenersatz verlangen, wenn der
Schuldner die Leistung nicht erbringt.
Speditionsvertrag [Shpeditimi; Špdicija;
Shipping contract] - Der Speditionsver-
trag stellt ein rechtliches Schuldverhält-
nis dar, der zum Gegenstand die Versen-
dung oder der Transport einer Ware hat.
Der Spediteur ist durch den Vertrag zum
Zwecke der Beförderung eines bes-
timmten Gegenstandes verpflichtet, in
seinem Namen und im Auftrag des
Auftragnehmers die Beförderung und an-
dere Arbeiten und Tätigkeiten, die im
Vertrag festgelegt sind auszuführen,
während der Auftragsgeber verpflichtet
ist, eine bestimmte Vergütung zu zahlen
(Art. 848 ff. SchVG). Die Vorschriften
über die Kommission bzw. Handelsver-
tretung finden entsprechend Anwendung.
Staatliche Anwaltschaft [Avokatura e
shtetit; Državno pravobranilaštvo; State
Advocacy] - Die staatliche Anwaltschaft
ist eine staatliche Institution, die als
rechtlicher Vertreter der Republik Koso-
vo fungiert. Die staatliche Anwaltschaft
wurde durch das Gesetz über die staat-
liche Anwaltschaft gegründet (2013).
Vor der Gründung der staatlichen An-
waltschaft wurde die Republik Kosovo
hauptsächlich durch das Justizministeri-
um vertreten. Auch wenn das Gesetz von
der Vertretung der öffentlichen Behörden
und Ämter spricht, ist die Idee, die Re-
publik Kosovo als solche zu vertreten
und nicht deren Behörden, die keine
spezifischen Rechtssubjekte darstellen
außer das Gesetz sieht etwas anderes vor
wie z.B. die unabhängigen Behörden.
Rechtssubjektivität/Rechtsträger ist (hat)
die Republik Kosovo als juristische Per-
son des privaten Recht und nicht ihre Or-
gane.
Staatsanwaltschaft [Prokurori i shtetit;
Državni tužilac; State Prosecutor’s Of-
fice] - Die Staatsanwaltschaft ist eine
durch das Gesetz über die Staatsan-
waltschaft (2010) geregelte Behörde,
deren Zuständigkeiten hauptsächlich auf
dem Gebiet des Strafverfahrens liegen.
Im Zivilprozess ist die Rolle der
Staatsanwaltschaft begrenzt und nur in
den im Gesetz erwähnten ausdrücklich
Fällen vorgesehen. Typische Fälle, in
denen ein Staatsanwalt in einen Zi-
vilprozess eingreift, sind Verfahren bzgl.
eines Antrags auf Schutz der Recht-
mäßigkeit, der nur von Staatsanwälten
eingereicht werden kann (Art. 245 ff.
GüStV).
Städtisches Katasteramt [Zyra Komu-
nale Kadastrale; Opštinska katastarska
1049
kancelarija; Municipal Cadastral Office]
- Städtische Katasterämte sind Ämter, die
innerhalb der jeweiligen Gemeinden in
der Republik Kosovo als staatliche Ein-
richtung fungieren (Art. 5 Katasterge-
setz), aber im operativen Bereich den
Kommunen nicht unterstellt sind,
sondern als erstrangige und verantwort-
liche Instanz fungieren (siehe: Kataster),
während das kosovarische Katasteramt
die zweite Instanz für die Überwachung
der Arbeit der städtischen Katasterämter
ist (siehe: Katasteramt des Kosovo). Die
städtischen Katasterämter sind dem dem
kosovarischen Katasteramt unter-
geordnet, in dem sie Berichte erstellen
und all ihre Entscheidungen und Empfeh-
lungen an die Städtische Katasterämte
richten. Das Verfahren zur Registrierung
eines Eigentumsrechts an Grundstücken
beginnt mit einem schriftlichen Antrag
einer Partei, die ein rechtliches Interesse
oder eine Sondergenehmigung hat, die
demjenigen Städtischen Katasterämte
vorgelegt wird, in dessen Gebiet die Ka-
tastereinheit gelegen ist. Bei der Über-
prüfung des Registrierungsantrags durch
das Städtische Katasterämt wird geprüft,
ob der Antrag mit allen erforderlichen
persönlichen Informationen ausgefüllt
wurde sowie die in der Anfrage angeg-
ebenen Daten zur Grundstückseeinheit
oder oder Grundstückseinheiten enthält,
welche präzise ermittelt werden mit der
Eigentumsidentifikationsnummer,
Standesamt [Zyra e Gjendjes Civile;
Kancelarija civilnog statusa; Civil Status
Office] - Das Standesamt befindet sich
im Heimaland oder in der betreffenden
Gemeinde, in der alle Informationen hin-
sichtlich Geburten, Eheschließungen und
Todesfälle verzeichnet sind (Art. 2
LGJC). Der Standesbeamte ist verant-
wortlich für die Führung und den Erhalt
1050
von Personenstandsurkunden und an-
deren damit verbundenen Dokumenten
sowie deren Unterbringung im Archiv
des Standesamtes. Die Standesämter stel-
len folgende Personenstandsdokumente
aus: 1. Geburtsurkunde; 2. Auszug aus
dem zentralen Personenstandsregister; 3.
Staatsbürgerschaftsurkunde; 4. Hei-
ratsurkunde; 5. Sterbeurkunde; 6. Aufen-
thaltszertifikat; 7.Bescheinigung über den
Familienstand; 8. Erklärung der Fami-
liengemeinschaft; 9. Annahme der Va-
terschaft/Mutterschaft; 10. Begräbnisser-
laubnis; 11. Sterbeurkunde; 12. Zertifikat
aus dem Archiv; 13. Wohnsitzbeschei-
nigung (Verordnung 25/2013).
Standesbeamter [Ofiqari; Matičar; Reg-
istrar] - Als Standesbeamter wird ein
Amtsträger bzw. Beamter im Standesamt
bezeichnet, der in jeder Gemeinde an-
gesiedelt ist. Der Standesbeamte ist für
die Aufrechterhaltung der Dokumente
des Personenstands für die Bürger einer
Gemeinde verantwortlich. Zum Beispiel
sollte gemäß FG (Art. 25) die Ehe vor
dem Standesbeamten geschlossen
werden; andere Aufgaben des Stand-
esbeamten sind die Anerkennung der Va-
terschaft; Geburtenregistrierung,
Namensänderungen usw.
Stattgabe der Klage [Pranueshmëria e
padisë; Prihvatljivost tužbe; Admissibil-
ity of lawsuit] - Siehe: Klage: Zu-
lässigkeit der Klage.
Status [Statusi; Status; Status] - Der Sta-
tus repräsentiert die Rechtsstellung von
natürlichen oder juristischen Personen in
der Rechtsordnung eines Landes. Je nach
Rechtsstatus hängt davon auch das Maß
der Ausübung von Rechten, Pflichten
und Verantwortlichkeiten ab. Zum
Beispiel der Status einer Person, ob sie
eine natürliche oder juristische Person
ist; der Status einer natürlichen Person
mit vollen oder eingeschränkten Hand-
lungsfähigkeiten, verheiratet oder ledig,
usw.; Eine juristische Person kann auch
den Status einer Aktiengesellschaft oder
einer Gesellschaft mit beschränkter Haf-
tung haben usw.
Statut [Statuti; Statut; Statut] - Das Stat-
ut ist ein allgemeiner Rechtsakt, durch
das eine juristische Person gegründet
wird. Das Statut definiert und regelt
allgemeine Aspekte in Bezug auf die
Funktionsweise, Verwaltung und Organi-
sation der Tätigkeiten einer juristischen
Person.
Sterbeurkunde [Aktvdekje; Smrtovnica;
Act of death] - Mit dem Tod einer bes-
timmten Person ergeben sich verschie-
dene Rechtsfolgen im öffentlichen Recht
(z. B. Beendigung der Bürgerrechte)
sowie im Privatrecht (z. B. Erb-
schaftsangelegenheiten, Angelegenheiten
der Gesamtrechtsnachfolge usw.). Für die
Einleitung solcher Rechtsangelegenheit-
en ist es notwendig festzustellen, dass
eine Person verstorben ist. Der Tod wird
durch einen Arzt festgestellt ebenso wie
der Verlust der Rechtsfähigkeit auf
Grundlage der medizinischen Erkennt-
nisse. Nach Feststellung des Todes wird
dies im Personenstandsregister registriert
und auf Grundlage dessen die Sterbeur-
kunde ausgestellt. Das Verfahren zur
Feststellung des Todes einer Person und
die Ausstellung einer Sterbeurkunde er-
folgt im Verfahren der freiwilligen
Gerichtsbarkeit, das gesetzlich geregelt
ist (Art. 133 ff., Art. 154 ff. Gesetz über
die freiwillige Gerichtsbarkeit).
Stiftung [Fondacion; Fondacija; Founda-
tion] - Die Stiftungen sind juristische
Personen, die als Nichtregierungsorgani-
sationen und gemeinnützige Organisa-
tionen in Kosovo organisiert sind. Dies
bedeutet, dass das Vermögen, Erlöse und
Gewinne einer Stiftung nicht für direkte
oder indirekte Vorteile der Stiftung-
sgründer, Geschäftsführer, Mitarbeiter,
Mitglieder oder Spender der Stiftung
verwendet werden können, mit Ausnah-
me von angemessenen Gehältern oder
Vergütungen für Personen, die in oder
für die Stiftung arbeiten oder Arbeiten
erledigen. In Kosovo genießt gemäß Art.
9 des Gesetzes über die Vereinigungs-
freiheit in Nichtregierungsorganisationen
jede Person das volle Recht, sich
zusammenzuschließen und eine Stiftung
zu gründen. Im Unterschied zu den Ver-
einen (Siehe: Verein), ist die “Stiftung”
eine Organisation ohne Mitglieder, die
zur Verwaltung von Eigentum und Ver-
mögen gegründet wird. Eine Stiftung
kann von einer oder mehreren Personen
gegründet werden, wenn mindestens
einer der Gründer seinen Wohn- oder
Geschäftssitz in Kosovo hat.
Stillstand des Verfahrens - siehe
Vorübergehende Unterbrechung des Ver-
fahrens.
Stipulatio poenae - Siehe: Ver-
tragsstrafe.
Störung der Geschäftsgrundlage
[Revidim i kontratës; Revizija ugovora;
Revision of the contract] - Siehe: Clauso-
la rebus sic stantibus.
Strafe (gerichtlich) [Penalet
[Gjyqësore); Kazne (sudske); (Judicial)
penalties] - Die gerichtliche Strafe ist ein
Verfahrensinstitut des Art. 275 SchVG.
Die gerichtlichen Strafen sind eine Art
Vermögenstrafen, die ein Gericht gegen
einen Schuldner erlässt, der eine Leistung
im Vollstreckungsverfahren nicht er-
bracht hat; diese Leistung liegt in einer
Geldforderung, z.B. ist der Schuldner
durch ein rechtskräftiges Urteil zur
Herausgabe der Sache an den Gläubiger
verpflichtet. Erbringt der Schuldner die
1051
Leistung nicht, kann der Gläubiger vom
Gericht die Bestrafung des Schuldners
durch eine gerichtliche Strafe wegen
Nichterbringung der Leistung beantra-
gen.
Strafversprechen [Pendesa/pendimi;
Odustanica; Earnest] - Das Strafver-
sprechen ist eine Vereinbarung zwischen
den Parteien aufgrund der Privatautono-
mie, wonach eine oder jede Partei das
Recht hat, vom Vertrag zurückzutreten
unter der Bedingung, eine Geldsumme
im Namen des Strafversprechens zu er-
bringen (Art. 70 und 71 SchVG).
Streit (Recht) [Kontesti (juridik); Spor
(pavni); (Legal) dispute] - Ein
Rechtsstreit ist eine Auseinandersetzung
zwischen zwei oder mehreren Parteien
oder Subjekten über ein Rechtsverhältnis.
Der Rechtsstreit kann außergerichtlich
durch Vereinbarung oder durch ein
Gerichtsverfahren vor Gericht gelöst
werden.
Streitanhängigkeit [Kontestvarësia;
Međzavisnost; Dispute dependency] -
Siehe: Rechtshängigkeit.
Streitgehilfe - siehe Nebenintervenient.
Streitgenossenschaft [Bash-
këndëgjyqësia; Suparništvo; Co-
litigation] - Normalerweise erhebt eine
Person Klage mit einem Anspruch gegen
eine andere Person. Aufgrund des Bes-
chleunigungs- und Wirtschaftlich-
keitsgrundsatzes besteht jedoch die
Möglichkeit, dass mehrere Personen auf
der Seite des Klägers oder des Beklagten
auftreten. Dies nennt man Streitgenos-
senschaft (subjektive Klagenhäufung). Es
ist auch zulässig, dass die Klage nicht nur
einen Klageantrag, sondern zwei oder
mehr Klageanträge enthält. Dies wird als
objektive Klagenhäufung bezeichnet
(Art. 264 ff. GüStV).
1052
Streithilfe [Intervinienti; Posrednik; In-
tervener] - Siehe: Nebenintervention.
Streitiges Verfahren [Procedura kontes-
timore; Parnični postupak; Contested
procedure] - Das streitige Verfahren ist
ein kraft Gesetzes geregeltes Verfahren
zur Bestätigung, Formierung und
Entscheidung über subjektiv-private
Rechte eines Rechtssubjektes. Es wird
ein Recht durch ein Gericht (staatliches
oder nicht staatliches (Schieds-) Gericht)
durch Entscheidung bestätigt, ob jemand
ein Anspruch auf eine Leistung hat, z.B.
die Herausgabe der Sache vom nicht
rechtmäßigen Besitzer zum rechtmäßigen
Besitzer einer Sache. Deshalb wird dieses
Verfahren auch Erkenntnisverfahren
(Kognition) genannt. Die Wissenschaft,
die sich mit dem streitigen Verfahren be-
fasst, ist das Zivilprozessrecht oder das
Recht des streitigen Verfahrens;
Hauptquelle dieses Rechts ist das GüStV.
Subjektives Recht [E drejta subjektive;
Subjektivno pravo; Subjective law] -
Siehe: Objektives Recht.
Sui generis - Eigener Art. Ein solcher
Fall kann nicht wie gewöhnliche Fälle
behandelt und geregelt werden.
Summarisches Verfahren [Procedura
sumare; Sumarni postupak; Summary
procedure] - Schnelles Verfahren. Das
summarische Verfahren ist ein Verfah-
ren, das schneller durchgeführt wird und
in denen kürzere Fristen als sonst gelten:
z.B. Frist für Beschwerdeantrag gegen
eine Entscheidung. Dieses Verfahren
wird besonders im Zivilprozess ver-
wendet und trägt den praktischen Ursa-
chen und Umständen eines schnelleren
Rechtsschutzes Rechnung. Z. B. das Ver-
fahren über Besitzstörung (Art. 478 ff.
GüStV) ist ein summarisches Verfahren,
das Verfahren wird also schneller durch-
geführt. In der Schiedsgerichtsbarkeit
wird dieses Verfahren angewandt, wenn
der Wert des Streitgegenstandes unter
100.000 Euro liegt.
Superficio solo cedit - Prinzip aus dem
römischen Recht, wonach alles, was mit
Grund und Boden verbunden ist, dem
Grundstücksbesitzer gehört. Dieses Prin-
zip leitet sich von der Maxime und der
berühmten Formulierung ab: cujus est so-
lum, ejus est est usque ad coelum (Der-
jenige, der den Grund besitzt, dem gehört
er bis zum Himmel und zur Hölle), der
im römischen Recht und in den Institu-
tionen (2 § 73) von Gaius enthalten ist.
Siehe: Baurecht und Eigentum.
Suspensiveffekt [Efekti suspenziv; Sus-
penzivni efekat; Suspensive effect] -
Siehe: Suspensiv.
T gültiges Testament zu erlassen, müssen
Tapia [Tapia; Tapija; Tapia] - Die Tapia
ist ein Institut der Rechtsgeschichte. Als
Katastersystem galt in der Vergangenheit
das Tapiasystem. Die Tapia war ein
öffentliches Dokument, in dem alle In-
formationen über den Eigentümer des
Grundstückes erfasst waren und das auf
Antrag an Personen ausgestellt wurde.
Tatbestand [Gjendja faktike; Ćinjenično
stanje; Factual situation] - Siehe: Tatsa-
che.
Tatsache [Fakti; Činjenica; Fact] - Eine
Tatsache stellt ein Ereignis oder Umstand
dar, die ermittelt und festgestellt werden
kann. Die Feststellung dient der Sub-
sumierung von Tatsachen unter einer
Rechtsnorm. Die Tatsachenfeststellung
findet vor dem Gericht erster Instanz
statt, während das Berufungsgericht die
Tatsachenfeststellung lediglich überprüft.
Tausch [Këmbimi; Razmena; Exchange]
- Der Tauschvertrag ist ein durch Art.
534-535 SchVG geregeltes gegenseitiges
Rechtsgeschäft. Im Unterschied zum
Kaufvertrag besteht die Gegenleistung
beim Tauschvertrag ebenfalls in der
Übertragung und Übereignung einer Sa-
che und nicht wie beim Kaufvertrag in
Zahlung des Kaufpreises.
Testament [Testament; Testament; Tes-
tament] - Das Testament ist der freie
Wille des Verstorbenen, auf Grundlage
der Privatautonomie über das Schicksal
seines Eigentums nach dem Tod zu
entscheiden (Art. 69 ErbG). Das Testa-
ment ist ein einseitiges Rechtsgeschäft,
bei dem nur der Erblasser eine Wil-
lenserklärung abgibt. Die Willenserklä-
rung durch das Testament hat Vorrang
vor der gesetzlichen Erbfolge. Nach dem
Tod des Erblassers ist daher immer
zunächst festzustellen, ob der Erblasser
ein Testament hinterlassen hat. Um ein
einige grundlegende Voraussetzungen,
die im Erbgesetz festgelegt sind, erfüllt
sein. Das Testament kann schriftlich,
mündlich vor Zeugen, vor Gericht, vor
dem Notar und in Ausnahmefällen
errichtet werden;
- Widerruf des Testaments [Revokimi i
testamentit; Opoziv Testamenta; revo-
cation of testament] - meint den
Widerruf (Verzicht) der Willenserklä-
rung des Erblassers, welche im Testa-
ment ausgedrückt wird. Der Widerruf
des Testaments kann nur durch den
Verstorbenen erklärt werden; Dies er-
folgt ausdrücklich (durch
Widerrufserklärung oder Zerstörung
des Testaments) oder auch still-
schweigend durch das Erstellen eines
neuen Testaments, wodurch das
vorherige Testament automatisch
widerrufen wird (Art. 107-109 ErbG);
- Nichtigkeit des Testaments [Nuliteti i
testamentit; poništaj testamenta; nulli-
ty of testament] - Das Testament als
1053
 Ausdruck des letzten Willens des Er-
blassers kann für ungültig erklärt
werden, d.h. für nichtig. Dies bedeutet,
dass die Rechtswirkungen eines sol-
chen Testaments ex tunc (von Anfang
an) nichtig sind. Das Testament kann
nur aus Gründen, die im Gesetz
ausdrücklich vorgesehen sind, für un-
gültig erklärt werden, namentlich weil
der Erblasser nicht in der Lage war,
ein Testament zu verfassen (Art. 72
ErbG) oder weil das Testament nicht
in der vorgeschriebenen Form errichtet
wurde, z.B. aufgrund des Fehlens
einer Unterschrift (Art. 85 Erbgesetz).
Testator [Testatori; Ostavilac; Testator]
- Der Testator ist der Erblasser, der ein
Testament verfasst und abgegeben hat,
als Ausdruck seines letzten Willens in
Bezug auf sein Eigentum und was damit
nach seinem Tod geschehen soll;
- Der Testamentsvollstrecker [Ekzeku-
tuesi i testamentit; izvršilac testamen-
ta; executor of testament] - Der Testa-
tor (der Erblasser, der das Testament
errichtet hat) kann einen Testa-
mentsvollstrecker bestimmen. Die
Aufgaben dieses Testamentsvoll-
streckers bestehen darin, nach dem
Tod des Erblassers für das Erbgut/die
Erbmasse Sorge zu tragen und bei der
Aufteilung des Vermögens/Erbmasse
entsprechend dem Willen des Erblass-
ers zu helfen (Art. 102-106 Erbgesetz).
Titulus exekutionis - Siehe: Voll-
streckungstitel.
Todeserklärung einer Person [Shpallja
e vdekjes së personit; Proglašenje
nestanka jednog lica; Announcement of
person's disappearance] - Hat eine Person
über einen längeren Zeitraum keinen
Kontakt zu anderen Menschen in seiner
Umgebung und ist dessen Schicksal
gänzlich unbekannt, man also keine
1054
Kenntnis davon hat, ob die Person am
Leben oder verstorben ist, können Perso-
nen, die ein berechtigtes Interesse daran
haben, diese Person für tot erklären las-
sen. Eine Person kann nur durch das
Gericht und in einem Verfahren für tot
erklärt werden, dass ausdrücklich gesetz-
lich geregelt ist (siehe Art. 49 ff.
AußVG). Diese Bestimmungen enthalten
Bedingungen und das Verfahren, um eine
Person für tot oder vermisst zu erklären.
Das Gesetz unterscheidet zwischen dem
Verfahren zur Erklärung als Vermisst
(Art. 49 ff. AußVG) und dem Verfahren
zur Erklärung einer Person als tot (Art.
59 ff. AußVG).
Traditionsprinzip [Tradicio (Parimi);
Traditio (načelo); Traditio (principle)] -
Es ist ein Grundprinzip des Zivilrechts in
Österreich und in vielen anderen Län-
dern, einschließlich des Kosovo, folgt
man der konservativen und
vorherrschenden Meinung. Nach diesem
Grundsatz ist für die Eigentumsübertra-
gung ein Rechtsgeschäft als
Rechtsgrundlage (z. B. Kaufvertrag) und
eine reale Handlung, d.h. die Übergabe,
wenn es sich um eine bewegliche Sache
handelt bzw. die Eintragung bei einer
unbeweglichen Sache, erforderlich.
Transformation [Transferimi; Prenos;
Transfer] - „Transformation“ als Begriff
ist kein terminus technicus, also kein
technischer Begriff, sondern eine welt-
liche Bezeichnun, wonach ein Recht von
einem Subjekt auf ein anderes Subjekt
übertragen wird.
Transport [Transporti; Prevoz;
Transport] - Transport ist ein Rechtsver-
hältnis von Verpflichtungen (Art. 662
GüSchV). Ein Beförderer ist durch einen
Transportvertrag verpflichtet, einen Ge-
genstand oder eine Person von einem Ort
zu einem anderen Ort zu transportieren,
wobei der andere Teil verpflichtet ist, für
diese Dienstleistung eine bestimmte
Vergütung zu zahlen. Vertragsgegen-
stand kann dabei sowohl die Beförderung
von Personen als auch der Transport von
Gegenständen sein. Aus diesem Grund
sieht das Gesetz Sonderregeln für den
Personenbeförderungsvertrag (Art. 695
ff. GüSchV) und für den Beförderungs-
vertrag für Gegenstände (Art. 667
GüSchV) vor. Die Parteien können
vorsehen, dass ein Frachtbrief für den
gelieferten Gegenstand ausgestellt wird,
der die Einzelheiten der Lieferung und
des Empfangs des transportierten Gegen-
stands enthält (Art. 669 ff. GüSchV).
TRIPS - Agreement on Trade-Related
Aspects of Intellectual Property Rights
(“TRIPS Agreement”) - Das am 1. Jan-
uar 1995 in Kraft getretene Abkommen
über handelsbezogene Aspekte der Rech-
te an geistigem Eigentum ("TRIPS-
Abkommen") wird als Anlage zum
Übereinkommen zur Errichtung der
Welthandelsorganisation (WHO)
betrachtet und ist verpflichtend für alle
Mitglieder der WHO. Ziel dieses Ab-
kommens war es, Hindernisse für den in-
ternationalen Handel zu vermei-
den/beseitigen und gleichzeitig eine
rechtliche Infrastruktur für den effizien-
ten und angemessenen Schutz der Rechte
an geistigem Eigentum, die Bereitstel-
lung von Maßnahmen und Verfahren für
die Ausübung von Rechten des geistigen
Eigentums zu schaffen. Um die Um-
setzung dieses Abkommens zu er-
leichtern, stellen die Industriestaaten,
welche Mitglieder der WHO sind, auf
Anfrage und im Rahmen einvernehmlich
vereinbarter Bedingungen technische und
finanzielle Zusammenarbeit zugunsten
von Entwicklungsländern und weniger
entwickelten Mitgliedstaaten zur Ver-
fügung. Diese Zusammenarbeit umfasst
die Unterstützung bei der Ausarbeitung
von Rechtsvorschriften zum Schutz und
zur Durchsetzung von Rechten des geis-
tigen Eigentums sowie zur Verhinderung
von deren Missbrauch und zur Unter-
stützung bei der Bildung und Stärkung
von Agenturen in diesem Bereich, ein-
schließlich der Ausbildung von
entsprechendem Personal (Art. 67 des
TRIPS-Abkommens).
U
Überbauung [Mbindërtimi; Nadogra-
dnja; Over-construction] - Die
Überbauung ist ein technischer Begriff
wonach jemand ein Objekt auf einem
anderen Objekt erbaut. Das überbaute
Objekt ist normalerweise auf einem Ob-
jekt gebaut worden und ist in der Regel
auch illegal, erfüllt also die rechtlichen
und technischen Anforderungen nicht.
Solche Objekte unterliegen hauptsächlich
einem Abrissverfahren oder in be-
sonderen Fällen einem Legalisier-
ungsverfahren (siehe Gesetz über die
Behandlung von illegalen Bauten, 2014).
Übermäßige (Erhebliche) Schädigung
[Dëmtimi përtej mase; Prekomerna šteta;
Damage beyond measeure] - Übermäßige
Schädigung (laesio enormis). Besteht in
einem gegenseitigen Rechtsverhältnis
eine gegenseitige hohe unverhält-
nismäßige Leistungserbringung, kann der
Geschädigte die Annullierung des Ver-
trags beantragen (Art. 122 SchVG). Ein
typischer Fall stellt die Verdoppelung des
üblichen Zinssatzes dar.
Ultima Ratio - Das letzte Argument; das
letzte geeignete Mittel, letztmöglicher
Weg; z.B. aufgrund des Grundsatzes der
Wirtschaftlichkeit sollte der gerichtliche
Rechtsschutz durch Erhebung einer
Klage die letzte Möglichkeit zur
1055
Beilegung von Streitigkeiten zwischen
verschiedenen Parteien sein. Zuvor
sollten die Parteien versuchen, in einer
friedlichen und freundschaftlichen At-
mosphäre Lösungen zu den streitigen
Themen zu finden.
Ultra vires - Jenseits der Gewalten. Ul-
tra vires stellt die Situation dar, in der
eine Rechtsstreitigkeit von einer nicht
zuständigen Behörde entschieden wird
oder sie ihre Autorität über ihre
Entscheidungskompetenz erweitert. Die
Ultra-Vires-Doktrin ist eines der typ-
ischen Merkmale des angelsächsischen
Rechtssystems im Privatrecht, wonach
der Vorstand verantwortlich ist, wenn er
außerhalb der gesetzlichen Befugnisse
bzw. Statuts des Unternehmens gehandelt
hat.
Umdeutung [Konverzioni; Konverzija;
Conversation] - Entspricht ein nichtiger
Vertrag den Erfordernissen eines anderen
Vertrages, so gilt der letztere, wenn an-
zunehmen ist, dass dessen Geltung bei
Kenntnis der Nichtigkeit von den Partei-
en gewollt sein würde (Art. 92 SchVG).
Umsetzung [Transponimi; Transpozicija;
Transposition] - Die Umsetzung ist die
Übernahme von EU-Rechtsnormen in das
nationale Recht eines EU-Landes, in der
Regel von Richtlinien der EU. Richt-
linien werden inhaltlich und hinsichtlich
ihrer Mindestanforderungen umgesetzt,
während die Mitgliedstaaten selbst über
das Wie der Umsetzung der Richtlinien
entscheiden können, bspw. mit direkter
Übernahme eins zu eins oder mit der
Neufassung des nationalen Rechts unter
Berücksichtigung der EU-Richtlinien.
UNCITRAL - United Nation Commis-
sion on International Trade Law. Eine
Kommission der Vereinten Nationen für
internationales Handelsrecht, die 1966
1056
von der Generalversammlung der Verein-
ten Nationen ins Leben gerufen wurde.
Ungerechtfertigte Bereicherung
[Pasurimi i pabazë; Sticanje bez osnova;
Unjust enrichment] - In der albanischen
Rechtsterminologie wird diese
Rechtsinstitution als “Bereicherung ohne
Grund” bezeichnet. Die ungerechtfertigte
Bereicherung ist eine materielle Quelle
des Schuldverhältnisses und bedeutet die
Bereicherung an einer Sache, die ihm
nicht gehört/ zusteht. Sie stellt eine
klassische Institution des römischen
Rechts dar (siehe Digesten D.50.17.206).
Diese ungerechtfertigte Bereicherung ist
derzeit in Art. 194 SchVG geregelt und
stimmt mit den Regelungen des
römischen Rechts überein: condictio in-
debiti, condictio causa data, causa non
secuta, condictio ob causam finitam,
condictio ob rem, condictio sine causa,
condictio possessionis und condictio ob
turpem vel iniustam causam. Der Begriff
Bereicherung beinhaltet ebenfalls die
Bereicherung durch Dienste. Fälle der
ungerechtfertigten Bereicherung sind
z.B.: Zahlung einer Schuld an jemanden,
dem man nichts schuldet. Es ist zu
erwähnen, dass die ungerechtfertigte
Bereicherung in den Rechtskreisen von
großer Rolle ist, in denen das Ab-
straktionsprinzip das vorherrschende und
grundlegende Prinzip des Zivilrechts ist.
Universitates rerum - Die Ansammlung
von Sachen, die eine Einheit bilden.
Unmittelbarkeitsgrundsatz (Grund-
satz) [Direkt (Parimi); Direktno (načelo);
Direct (principle)] - Der Unmittel-
barkeitsgrundsatz stellt ein Hauptgrund-
satz im Zivilprozess dar. Gemäß diesem
Grundsatz ist das Gericht, das die
Hauptverhandlung durchgeführt hat,
verpflichtet, ein Endurteil über diese Sa-
che zu treffen (siehe Art. 4 in
Verbindung mit Art. 182.2.a GüStV).
Unmöglichkeit (der Vertragserfüllung)
[Pamundësia (e përmbushjes së kon-
tratës); Nemogućnost ispunjenja ugo-
vora; Impossibility (of contract perfor-
mance)] - Der Schuldner ist zur Leistung
verpflichtet. Ist der Schuldner nicht in
der Lage, die Leistung zu erfüllen,
spricht man von der Unmöglichkeit der
Leistungserfüllung, was teilweise gesetz-
lich geregelt ist (Art. 120, 121 SchVG).
Wegen verschiedener Umstände kann es
zur Unmöglichkeit der Leistungserfül-
lung kommen, wobei zwischen verschie-
denen Unmöglichkeiten unterschieden
werden muss: objektive- anfängliche
Unmöglichkeit, subjektive- anfängliche
Unmöglichkeit, objektive- nachträgliche
Unmöglichkeit; subjektive- nachträgliche
Unmöglichkeit, wirtschaftliche Un-
möglichkeit und faktische Unmöglich-
keit. Dieser Unterscheidung ist wegen
der daraus resultierenden Rechtsfolgen,
die aufgrund der Unmöglichkeit
eintreten, notwendig.
Unterbrechung des Verfahrens
[Ndërprerja e gjykimit; Prekid suđenja;
Termination of trial] - Siehe: Vorüberge-
hende Unterbrechung des Verfahrens.
Unterhalt [Alimentacioni/Ushqimia; Al-
imentacija; Alimony] - Der Unterhalt ist
die finanzielle Unterstützung des Ehegat-
ten oder des geschiedenen Ehegattens.
Ein Ehegatte, der nicht über ausreichend
finanzielle Mittel verfügt, arbeitsunfähig
ist oder aus anderen Gründen keine
Erwerbstätigkeit ausübt, hat das Recht
auf finanzielle Unterstützung durch den
Ehegatten im Verhältnis zu seinen finan-
ziellen Möglichkeiten. Über den Un-
terhalt und dessen Höhe entscheidet das
Gericht unter Berücksichtigung aller
Umstände des Einzelfalls; Der Unterhalt
kann verweigert werden, wenn das
Gericht zu dem Schluss kommt, dass der
Ehegatte bösgläubig gehandelt hat oder
den Ehegatten ohne ersichtlichen Grund/
Anlass verlassen hat. Im Hinblick auf das
Kind hat der geschiedene Ehegatte das
Recht, vom anderen Ehegatten Unterhalt
zu verlangen, solange das Kind unter
seiner Fürsorge ist und dies die Aufnah-
me einer Erwerbstätigkeit unmöglich
macht.
Unterhalt [Ushqimia; Izdržavanje; Ali-
mony] - Siehe: Alimente.
Untermiete [Nënqira; Podzakup] -
Siehe: Miete.
Unternehmen [Kompani; Kompanja;
Company] - Siehe: Gesellschaft.
Unternehmen [Ndërmarrja; Preduzeće;
Enterprise] - Ein Unternehmen stellt eine
Organisation im Rahmen des
Wirtschaftssystems eines Landes dar, das
speziell für geschäftliche Zwecke
gegründet wurde. Je nachdem wer der
Kapitaleigner ist, mit dem das Un-
ternehmen gegründet wurde, gibt es
derzeit drei Formen der Unternehmen-
sorganisation im Kosovo: private Un-
ternehmen; öffentliche Unternehmen
sowie volkseigene Unterneh-
men/Genossenschaftsbetriebe.
- Privatunternehmen [Ndërmarrje pri-
vate; Privatno preduzeće; private en-
terprises] - Privatunternehmen werden
alle Formen von Unternehmen gen-
annt, die mit privatem Kapital gegrün-
det werden (siehe: Gesellschaften);
- Öffentliche Unternehmen
[Ndërmarrje publike; Javno
preduzeće; publicly owned enterpris-
es] - Öffentliche Unternehmen sind
Unternehmen, die von einer Behörde
der Republik Kosovo gegründet
werden. Die Gründung und Funktion-
alität dieser Unternehmen werden
1057
 durch das Gesetz über öffentliche Un-
ternehmen festgelegt. Abhängig
davon, ob ein solches Unternehmen
von einer zentralen oder lokalen
Behörde gegründet wird, unterscheidet
man zwischen zentralen - öffentlichen
Unternehmen und lokalen - öffen-
tlichen Unternehmen. Zentrale öffen-
tliche Unternehmen sind Unternehmen
im Eigentum der Republik Kosovo,
wobei die Republik Kosovo Hauptak-
tionär dieser Unternehmen ist. Lokale
öffentliche Unternehmen sind im Ei-
gentum einer oder mehrerer Gemein-
den, in welcher das Unternehmen
seine Dienste anbietet. Bietet ein Un-
ternehmen seine Dienste in mehreren
verschiedenen Gemeinden an, so
werden die Aktien proportional zur
Zahl der registrierten Klienten
aufgeteilt (Art. 3 Gesetz über öffen-
tliche Unternehmen).
- Gesellschaftliche Unternehmen
[Ndërmarrje shoqërore; Društveno
preduzeće; socially owned enterprises]
- Gesellschaftliche Unternehmen
werden Unternehmen genannt, die vor
1989 gegründet wurden (charakteris-
tisch für das ehemalige jugoslawische
und sozialistische System), die nicht
staatlich, aber auch nicht privat waren,
doch durch die Arbeiter oder leitenden
Angestellten selbstständig verwaltet
wurden. Als Grundgesetz galt das Ge-
setz über die vereinte Arbeit des ehe-
maligen Jugoslawiens aus dem Jahr
1976. Volkseigene Unternehmen und
soziales Eigentum wurden als
Ausdruck der sozioökonomischen
Beziehungen zwischen den Menschen
verstanden, die die Grundlage der
vereinten Arbeit und der
vorherrschenden Stellung der Ar-
beiterklasse in der Produktion und der
1058
sozialen Reproduktion im Allge-
meinen bilden, die den Bedürfnissen
und Interessen der Menschen und Ar-
beiterklasse in der Gesellschaft
dienen; Niemand könnte Eigen-
tumsrechte an diesem Vermögen
erwerben. Diese Unternehmen unter-
liegen derzeit dem Privatisier-
ungsprozess (siehe: Privatisierung)
gemäß dem Gesetz über die Privatis-
ierungsagentur des Kosovo.
Unternehmer (Vertrag) [Sipërmarrja
(kontrata); (Ugovor) o preduzetništvu;
Entrepreneurship (contract)] - Dieser
Vertrag ist dem Werkvertrag ähnlich. Der
Unternehmervertrag ist die Vereinbarung
zwischen den Parteien, durch die eine
Partei (Unternehmer) verpflichtet ist,
eine Arbeit erfolgreich auszuführen und
die andere Person (der Besteller)
verpflichtet ist, eine Vergütung zu zah-
len. Siehe auch: Werk (Vertrag).
Unternehmertum [Sipërmarrja;
Preduzetništvo; Entrepreneurship] - Das
Unternehmertum ist ein relativ weit ge-
fasster Begriff des Wirtschaftsrechts, der
sich auf eine wirtschaftliche Tätigkeit
bezieht, die vom Unternehmer zur Her-
stellung, Erbringung einer Dienstleistung
oder zum Austausch materieller Güter
gewerbsmäßig ausgeübt wird. Dieser Be-
griff wird manchmal als Synonym für
den Begriff „Betrieb" verwendet, im
rechtlichen Sinne besteht im Wesent-
lichen ein Unterschied. Unternehmertum
bezieht sich auf einen bestimmten
wirtschaftlichen Bereich und eine
wirtschaftliche Tätigkeit, während der
Betrieb eine komplex- gesetzliche Organ-
isation darstellt,
Urheberrecht [E drejta e autorit; Au-
torsko pravo; Copyright] - Das Urheber-
recht ist das Recht eines Urhebers als
Rechtssubjekt an seinem geistigen Eigen-
tum. Das Rechts des Urhebers beinhaltet:
1. Urheberpersönlichkeitsrechte (das
Recht, als Urheber anerkannt zu werden);
2. Verwertungsrechte (das Recht der
Nutzung zur Gewinnerzielung), 3. Son-
stige Rechte (verschiedene Rechte, die
eine Mischung von 1. und 2. sein kön-
nen).
- Persönlichkeitsrechte [Të drejtat e
personalitetit; Moralna prava autora;
moral rights of the author] - Als
Persönlichkeitsrechte gelten: 1. Das
Recht der ersten Veröffentlichung, d.
h. das ausschließliche Recht des Ur-
hebers zu entscheiden, ob, wann und
auf welche Weise sein Werk zum
ersten Mal veröffentlicht werden soll.
2. Bezeichnungsrecht, d. h. das
ausschließliche Recht, als Urheber des
Werkes anerkannt und gekennzeichnet
zu werden oder zu entscheiden, ob
seine Urheberschaft durch Namen,
Pseudonym oder Zeichen angegeben
werden soll. 3. Beeinträchtigungs-
recht, d. h., dass der Urheber das
ausschließliche Recht hat, jegliche
Verformung oder andere Eingriffe in
sein Werk und jegliche Ausbeutung
seiner Werke anzufechten, wenn diese
Eingriffe den kreativen Ruf und Re-
spekt des Urhebers beeinträchtigen
könnten. 4. Widerrufsrecht, was
bedeutet, dass der Urheber das Ver-
mögensrecht gegenüber einem anderen
widerrufen kann, wenn dafür
schwerwiegende moralische Gründe
vorliegen, vorausgesetzt, dass der
Rechteinhaber den durch den Widerruf
entstandenen tatsächlichen Schaden
ersetzt.
- Verwertungsrechte [Të drejta pasuro-
re të autorit; svojinska prava autora;
property rights of the author] - Das
Verwertungsrecht beinhaltet das Recht
der Nutzung, was bedeutet, dass der
Autor das Recht hat, die materiellen
Vorteile aus seinem Werk zu
nutzen/zu ziehen. Diesbezüglich gibt
es drei Erscheinungsformen: die
körperliche Form (zum Beispiel:
Vervielfältigung, Verteilung und
Vermietung der Urheberschaft); die
nicht-körperliche Form (z.B. öffen-
tliche Interpretation des Werkes,
öffentliche Kommunikation und Er-
scheinung); sowie die Form der Ver-
arbeitung Form (zum Beispiel: das
Recht, das Werk zu bearbeiten, indem
es in einem anderes Werk verändert
wird und das Recht, das Werk auf eine
audiovisuelle Weise anzupassen);
- Sonstige Rechte [Të drejtat e tjera të
autorit; druga prava autora; other
rights of the author] Sonstige Rechte
des Urhebers, möglicherweise von un-
terschiedlicher Rechtsnatur, können
sein: 1. Recht auf Zugang zum
Werkstück; d.h. dass der Autor das
Recht hat, auf das Original oder die
Kopie seiner Werke zuzugreifen, die
sich im Besitz einer anderen Person
befinden, wenn es zur Vervielfältigung
oder Verarbeitung des Werkes benö-
tigt wird, sofern die Interessen des Be-
sitzers des Werks nicht wesentlich
beeinträchtigt werden. 2.
Wiederverkauf d.h. im Falle des
Weiterverkaufs des Originalwerks hat
der Urheber das Recht, von dem
Weiterverkauf benachrichtigt zu
werden, sowie das Recht auf Entgelt
gemäß Art. 36 Urhebergesetz. 3. Ver-
leihung im öffentlichen Interesse, d.h.
dass das Original oder die Kopie
seines Werks mit Zustimmung des Ur-
hebers einer öffentlichen Einrichtung
zur Verfügung gestellt wird und somit
der Öffentlichkeit zur Nutzung für
1059
 eine bestimmte Zeit und ohne direkte
oder indirekte Entschädigung
zugänglich gemacht wird (Art. 37 Ur-
hebergesetz). 4. Das Recht auf
Entschädigung, d.h. dass in den
Fällen, in denen das Werk des Ur-
hebers je nach seiner Art für den pri-
vaten Gebrauch vervielfältigt wird,
dem Urheber ein Anspruch auf Vergü-
tung für Vervielfältigung zusteht (Art.
38-40 Urhebergesetz);
- Urheberwerk [Veprat e autorit; au-
torska dela; author’s works] Ur-
heberwerde sind originelle geistige
Schöpfungen auf dem Gebiet der Lit-
eratur, Wissenschaft und Kunst, die in
einem Gesetz ausdrücklich vorgesehen
sind, vgl. UVSchG. Typische Werke
gemäß Urhebergesetz/, die de-
mentsprechend Schutz genießen, sind:
mündliche Werke (Reden, Vorträge,
Geschichten und dergleichen),
geschriebene Werke (Texte in
Büchern, Broschüren, Tageszeitungen
und Texte von Literatur, wissenschaft-
licher und beruflicher Literatur sowie
Computerprogramme); Musikwerke
mit oder ohne Text, unabhängig
davon, ob sie in Noten oder in anderer
Form ausgedrückt sind oder nicht;
Theaterstücke; choreografische
Werke; Kino- und audiovisuelle
Werke; fotografische Werke (künstler-
ische Fotografien, Fotomontagen,
Fotokopien, Fotografien von Report-
ern); figurative Werke (Gemälde,
Skulpturen, Grafiken, Zeichnungen);
Architekturwerke; Bühnengestaltung;
Kunstwerke sowie Industrie- und
Grafikdesign; kartografische Arbeiten;
wissenschaftliche, pädagogische oder
technische Präsentationen;
- Abgeleitete Werke [Veprat e lamentarischen, staatlichen und an-
prejardhura; nasleđeno delo; derived
1060
works] - Ein abgeleitetes Werk ist ein
Werk, das nach Ver- oder Bearbeitung
eines vorherigen Werks die Erfor-
dernisse eines eigenständigen Werks
erfüllt. Abgeleitete Werke sind
Übersetzungen, Bearbeitungen, Ar-
rangements, musikalische Orchestrier-
ungen und andere Werke einer beste-
henden Arbeit oder eines anderen Ma-
terials. Der Schutz umfasst auch
Übersetzungen von Rechtstexten,
Urteile des Gerichts und Verwaltung-
sakte, wenn diese nicht zur amtlichen
Veröffentlichung vorgesehen sind
(Art. 10 Urhebergesetz);
- Verwaiste Werk [Veprat pa mbrojtje
juridike; dela bez pravne zaštite; or-
phan works] - Ein verwaistes Werk ist
ein Werk ohne Urheber bzw. der Ur-
heber kann trotz Suche nicht gefunden
werden. Das Recht zur Nutzung sol-
cher Werke haben Organisationen wie
Bibliotheken, Bildungseinrichtungen
und Museen, die öffentlichen Zugang
gewähren, sowie von Archiven, öffen-
tlich-rechtlichen Rundfunkanstalten
der Republik Kosovo, die ihre Auf-
gaben im öffentlichen Interesse
ausführen. Der Status von verwaisten
Werken erlischt, wenn der Urheber
bekannt wird (Art. 12A und 12 D Ur-
hebergesetz);
- Werke ohne Rechtsschutz [Veprat pa
mbrojtje juridike; dela bez pravne
zaštite; works without legal protec-
tion] - Der rechtliche Schutz des Ur-
heberrechts umfasst nicht: Ideen, Prin-
zipien, Richtlinien, Verfahren,
Entdeckungen oder mathematische
Konzepte; Gesetze, Statuten und an-
dere Vorschriften; offizielle Material-
ien und Veröffentlichungen von par-
deren Organisationen, die öffentliche
 Funktionen ausüben; offizielle
Übersetzungen von Vorschriften und
anderen offiziellen Materialien sowie
von internationalen Abkommen und
anderen Instrumenten; Vorla-
gen/Angaben und sonstige Handlung-
en in Verwaltungs- oder Gerichtsver-
fahren; veröffentlichtes Material zur
Information der Öffentlichkeit;
Ausdrücke der Folklore;
Tagesnachrichten und verschiedene
Informationen, die die geläufigen Me-
dienberichte charakterisieren (Art. 12
Urhebergesetz);
- Urhebervertrag [Kontrata për të
drejtat e autorit; Ugovor o autorskom
pravu; copyright contract] - Der Ur-
heber kann einer anderen Person Ver-
wertungsrechte seines Werkes über-
tragen, indem er einen Vertrag oder
ein anderes Rechtsgeschäft abschließt.
Der Urhebervertrag ist ein förmlicher
Vertrag, der insbesondere folgende
Muss-Vorschriften enthalten muss: die
Namen der Vertragsparteien, den Titel
bzw. die Identifizierung des Werkes,
die Rechte bzw. die Formen der Ver-
wertung, die Gegenstand des Vertrags
sind, eventuelle Beschränkung, even-
tuelle inhaltliche Einschränkungen,
mögliche Einschränkungen des
räumlichen Geltungsbereichs und die
Dauer/zeitlicher Geltungsbereich. In
Bezug auf Urheberverträge hat das
Gesetz dem Umfang der Übertragung
des Urheberrechts Grenzen gesetzt,
indem es festsetzt, dass der Vertrag als
ungültig betrachtet wird, wenn fol-
gende Voraussetzungen erfüllt sind: 1.
der Urheber sein Recht als Ganzes
überträgt; 2. Übertragung der
Persönlichkeitsrechte; 3. Übertragung
der Verwertungsrechte an zukünftigen
Rechten; 4. Verwertungsrechte in noch
unbekannter Form (Art. 75, 82, 83 der
Urhebergesetz). Ansonsten gelten die
allgemeinen bestimmungen des
SchVG;
Urkunde [Dokumenti; Dokument; Doc-
ument] - Die Urkunde ist jede
Verkörperung einer Gedankenerklärung
in Schriftform. Normalerweise ist die
Urkunde ein Schriftstück. Die Urkunde
ist in jedem Bereich des
Rechts/Rechtsgebiet wichtig. Nach dem
Kriterium des Herausgebers der Urkunde
unterscheiden wir zwischen öffentlichen
und privaten Dokumenten. Eine öffen-
tliche Urkunde wird von einer staatlichen
Behörde im Rahmen seiner Befugnisse
und in Übereinstimmung mit dem
vorgesehenen Verfahren ausgestellt. Als
öffentliche Urkunde gilt auch das von
einer nicht staatlichen Behörde
ausgestellte Urkunde, das jedoch mit
einer öffentlich-rechtlichen Vertretung-
smacht ausgestattet ist (z. B. Notar, pri-
vater Vollstreckungsagent, Mediator
usw.), siehe Art. 329 ff. GüStV. Die
öffentliche Urkunde hat die erforderliche
Beweiskraft, außer es wurde widerrecht-
lich ausgestellt. Jede andere Urkunde, die
keine öffentliche Urkunde ist, wird als
private Urkunde betrachtet, deren
Echtheit nachgewiesen werden muss, da
private Urkunden über keine zweifellose
Beweiskraft verfügen.
Urteil [Aktgjykimi; Presuda; Judgment) -
Das Urteil stellt eine gerichtliche
Entscheidung dar. Im Zivilrecht
entscheidet das Gericht über die
Hauptsache mit einem Urteil (Art. 143
GüStV). Unter Berücksichtigung
verschiedenster Kriterien unterscheiden
wir zwischen verschiedenen Arten von
Urteilen. Grundsätzlich entscheidet das
Gericht durch ein vollständiges Urteil,
wenn es über das gesamte Klagebegehren
1061
des Klägers entscheidet. Mit einem Leis-
tungsurteil (kondemnatorischem Urteil)
wird über eine Leistungsklage (kondem-
natorische Klage) entschieden, auf Grund
dessen ein Kläger vom Beklagten eine
Leistung fordern kann. Feststellungsur-
teile werden auf Feststellungsklagen er-
lassen, während Gestaltungsklagen mit
einem Gestaltungsurteil entschieden
werden.
Urteilskopf [Pjesa hyrëse e aktgjykimit;
introductory part of the judgment] -
Uvodni deo presude; In formeller Sicht
muss jedes Urteil drei wesentliche und
unverzichtbare Bestandteile beinhalten:
Urteilskopf, Urteilsspruch, sowie die
Urteilsbegründung zusammen mit der
Rechtsmittelbelehrung (siehe Art. 160
GüStV). Der Urteilskopf stellt den ersten
Teil des Urteils dar und beinhaltet unter
anderem das Aktenzeichen, das zuständi-
ge Gericht, das entscheidet, die Bezeich-
nung der Parteien oder Beteiligten und
ihrer Vertreter, den Streitgegenstand usw.
Urteilsspruch [Dispozitivi i aktgjykimit;
Izreka (dispozitiv) presude; enacting
clause of the judgment] - Der
Urteilsspruch stellt den wichtigsten
Bestandteil eines Urteils oder Beschlus-
ses dar, wenn damit über die Hauptsache
entschieden wird. Der Urteilsspruch
muss die Hauptsache, die Ver-
fahrenskosten und die Vollstreckbarkeit
des Urteils enthalten (Art. 160 Abs. 3
GüStV). Da die Vollstreckungsorgane
zur Vollstreckung des Urteils auf den
Urteilsspruch angewiesen sind, muss die-
ser unbedingt klar und präzise formuliert
sein.
Urteilsgründe [Arsyetimi i aktgjykimit;
Obrazloženje presude; reasoning of the
judgment] - Die Urteilsbegründung ist
ein wesentlicher Bestandteil jedes Urteils
(Art. 160 GüStV). In der Urteilsbegrün-
1062
dung werden die Gründe der Entschei-
dung und die dazu beurteilten Fakten und
Beweise angegeben, auf die sich das
Urteil stützt. Hat ein Urteil keine Urteils-
begründung oder ist diese wid-
ersprüchlich, so stellt dies ein absoluter
Verfahrensmangel dar; Dies führt dazu,
dass das Urteil aufgehoben wird, wenn es
zuvor mit Rechtmitteln angegriffen
wurde.
Usance [Uzansat; Uzanse; Uzanse] -
Siehe: Handelsbräuche.
Useful expenditures - Im Eigen-
tumsrecht werden als nützliche Ver-
wendungen diejenigen bezeichnet, die
zwar nicht notwendig sind, aber nach ob-
jektiven Maßstäben zur Erhöhung des
Wertes der Sache führten (Art. 95 ff.
GüEdR).
Usus Fructus - Siehe: Nießbrauch.
V
Vaterschaft [Atësia; Očinstvo; Paterni-
ty] - Als Vater gilt der Ehemann der
Mutter, wenn das Kind in einer Ehe oder
innerhalb von 300 Tagen nach
Beendigung der Ehe geboren wurde.
Dies ist im Grundsatz in den Bes-
timmungen des Art. 99. 1 FG festgelegt.
Als Vater eines Kindes, das nicht in der
Ehe oder innerhalb der Frist von 300
Tagen nach der Beendigung der Ehe ge-
boren wurde, gilt der Mann, der das Kind
als sein eigenes anerkennt oder dessen
Vaterschaft durch gerichtliche Entschei-
dung festgestellt wird.
Verarbeitung [Përpunimi; Obrada; Pro-
cessing] - Die Verarbeitung oder Erstel-
lung einer neuen Sache erfolgt dann,
wenn die Person mit eigenem Material
und eigener Arbeit eine neue Sache
erstellt. Wenn die Arbeit und das Materi-
al nur einer Person gehören, wird diese
Person der alleinige Eigentümer der Sa-
che. Die Person, die durch Verarbeitung
oder Veränderung mit dem Material einer
anderen Personen eine neue Sache her-
stellt, erwirbt Miteigentum an der neu
geschaffenen Sache, es sei denn, der
Verarbeitungswert/ Wert der
hergestellten Sache ist wesentlich gerin-
ger als der Wert des Materials, mit dem
die neue Sache hergestellt wurde.
Entspricht der Verarbeitungswert dem
Wert der Materialien, so erwerben die
Personen Miteigentum an der Sache zu
gleichen Teilen. Als Verarbeitung gilt
auch das Schreiben, Zeichnen, Malen,
Drucken, Gravieren oder ähnliche Ober-
flächenbearbeitungen (Art. 31 GüEdR).
Veräußerung [Tjetërsimi; Otuđenje; Le-
gal transaction] - Veräußerung ist ein
allgemeiner Begriff, zu dem auch die
Rechtsgeschäfte im Bereich des Schul-
drechts und der Übertragung des Eigen-
tums an einem Gegenstand gehören, z.B.
die Veräußerung einer Sache beinhaltet
den Verkauf im Rahmen des Kaufver-
trags, die Übertragung des Eigentums an
dieser Sache und die Lieferung der Sache
an den Erwerber, den neuen Eigentümer
der Sache.
Verbraucher [Konsumatori; Potrošač;
Consumar] - Verbraucher sind alle natür-
lichen Personen, die Waren und
Dienstleistungen zum Zwecke des
Eigenbedarfs kaufen und nicht für eine
gewerbliche Tätigkeit. Im Kosovo sind
die Rechte der Verbraucher durch be-
sondere Gesetze geregelt (Ver-
braucherschutzgesetz).
Verein [Shoqatë; Društvo; Association] -
Der Verein ist eine juristische Person, die
als Nichtregierungsorganisation und ge-
meinnützige Organisation gegründet ist.
Dies bedeutet, dass die Vermögenswerte,
Erträge und Gewinne eines Vereins nicht
genutzt werden können, um direkt oder
indirekt Vorteile für einen Gründer,
Direktor, Offiziellen, Mitglied,
Angestellten oder Spender des Vereins
zu erbringen, mit Ausnahme eines ange-
messenen Teil für Arbeitnehmer der Or-
ganisation. In Kosovo hat jede Person
das Recht, eine Vereinigung in Überein-
stimmung mit dem Gesetz über die Ver-
einigungsfreiheit in Nichtregierungsor-
ganisationen (Art. 9) zu gründen. Der
Verein ist eine Mitgliedsorganisation.
Der Verein kann von mindestens drei (3)
oder mehr Personen gegründet werden,
von denen mindestens einer seinen
Wohnsitz oder sein Büro in Kosovo hat.
Verfahren der freiwilligen Gerichts-
barkeit (Außerstreitiges Verfahren)
[Procedura jokontestimore; Vanparnični
postupak; Out contentious procedure] -
Das Verfahren der freiwilligen Gerichts-
barkeit ist ein zivilrechtliches Verfahren
der Anerkennung (cognitio), in dem über
zivilrechtlichen Fragen entschieden wird.
Die Unterscheidung in streitiges und
außerstreitiges Verfahren/ Verfahren der
freiwilligen Gerichtsbarkeit erfolgt nach
dem deutsch-österreichischen Modell.
Die Unterscheidung ist nicht sprachlicher
Natur, “dass also außerstreitige Sachen in
außerstreitigen Verfahren entschieden
werden, denn da wo es kein Streit gibt,
gibt es auch kein Verfahren”. Die Unter-
scheidung erfolgt durch andere Kriterien,
die wichtig sind, da von ihnen verschie-
dene Rechtsfolgen herbeigeführt werden,
also auch, ob das GüStV oder das Gesetz
über die freiwillige Gerichtsbarkeit An-
wendung findet. Eine eindeutige Unter-
scheidung ist nicht möglich, da auch in
außerstreitigen Verfahren/ Verfahren der
freiwilligen Gerichtsbarkeit “streitige Sa-
chen” entschieden werden; die Unter-
scheidung liegt beim Gesetz, denn viele
Sachen werden Kraft des Gesetzes über
1063
Verfahren der freiwilligen Gerichts-
barkeit entschieden. Gemäß der mo-
dernen Theorie muss vorher immer ges-
chaut werden, ob über einen Fall das Ge-
setz über Verfahren der freiwilligen
Gerichtsbarkeit zuständig ist. Gemäß
diesem Gesetz werden diese Fälle in Ver-
fahren der freiwilligen Gerichtsbarkeit
entschieden: das Verfahren zur Verwal-
tung und gemeinsamen Nutzung des
Gemeinguts, das Verfahren zur Über-
prüfung des Erbguts sowie weitere
außergerichtliche Sachen über Fragen des
Status einer Person.
Verfahrensfähigkeit [Zotësia proce-
durale; Proceduralna sposobnost; Proce-
dural capacity] - Siehe: Ver-
fahrensfähigkeit.
Verfahrenskosten [Shpenzimet proce-
durale; Parnični troškovi; Procedural
costs] - Die Verfahrenskosten umfassen
alle Kosten, die in einem Gerichtsverfah-
ren für einen Fall anfallen, also die
Gerichtskosten und Kosten für Anwälte,
Vertreter usw. (Art. 449 ff. GüStV). Die
Gerichtskosten umfassen alle Kosten des
Gerichts, aber auch die der Parteien und
anderer Beteiligter, z. B., Zeuge, Sach-
verständiger usw. Die Verfahrenskosten
werden grundsätzlich der Partei
auferlegt, die den Rechtsstreit verloren
hat; In bestimmten Fällen kann sich das
Gericht auf der Grundlage des Grund-
satzes der Fairness/Gerechtigkeit für die
gleichmäßige Aufteilung dieser Kosten
zwischen den Parteien entscheiden. Wird
der Anspruch teilweise anerkannt,
werden die Verfahrenskosten den Partei-
en anteilig in Rechnung gestellt. Wenn
die Partei aus wirtschaftlichen Gründen
nicht in der Lage ist, die Kosten des Ver-
fahrens zu erbringen, wird es von der
Zahlung unter bestimmten vorgesehenen
1064
Voraussetzungen (Art. 468 GüStV) be-
freit.
Verfügung [Disponimi; Raspoloživost;
Dispositon] - Die Verfügung ist eine der
klassischsten und wichtigsten Rechte des
Eigentümers an seiner Sache (Art. 18
GüEdR). Gemäß diesem Recht kann der
Eigentümer mit seiner Sache nach Be-
lieben verfahren, es also verkaufen, ver-
schenken, vermieten, zerstören oder auf
sein Eigentumsrecht an der Sache ver-
zichten. Das Verfügungsrecht des Ei-
gentümers ist grundsätzlich un-
beschränkt, doch muss er Acht auf die
zivilrechtlichen Rechter Dritter geben (z.
B. des Nachbar) oder den Bestimmungen
des öffentlichen Rechts (wenn jemand
z.B. sein Haus abreißt, muss er die
Sicherheitsregeln beachten, damit nie-
mand zu Schaden kommt; oder wenn je-
mand auf das Eigentum an seinem
Wagen verzichtet, kann er es nicht auf
der Straße liegen lassen, sondern muss es
zur Recyclingstelle bringen.
Vergleich [Pajtimi gjyqësor; Sudsko po-
ravnanje; Court settlement] - Der gericht-
liche Vergleich stellt eine Vereinbarung
der Prozessparteien dar, wonach sie ver-
einbaren, den Streit beizulegen und somit
das gerichtliche Verfahren freiwillig zu
beenden (Art. 411 ff. GüStV). Das
Gericht bestätigt den Vergleich im
Protokoll in Form eines deklarativen
Beschlusses, wonach die Sache als
entschieden beurteilt wird. Der gericht-
liche Vergleich unterscheidet sich vom
materiell-rechtlichen Vergleich dadurch,
dass mit dem gerichtlichen Vergleich die
Sache als entschieden und somit
rechtskräftig gilt und ein zukünftiges
Verfahren in gleicher Sache nicht mehr
erlaubt ist (res judicata). Der materiell-
rechtliche Vergleich (Art. 10 und 1047
SchVG) ist dagegen ein materiell-
rechtlicher Vertrag und gilt somit nicht
als rechtskräftig entschiedene Sache (res
judicata); die Parteien können somit
weiterhin ein Gerichtsverfahren einleiten,
auch wenn bereits ein materiell-
rechtlicher Vergleich existiert.
Vergleich [Ujdia; Poravnanje; Settle-
ment] - Der Vergleich ist eine Verein-
barung zwischen Parteien, die einen
Streit haben oder in einem (streitigen)
Rechtsverhältnis stehen. Der Vergleich in
Bezug auf ein Rechtsverhältnis kann in
einem Vertrag niedergeschrieben werden,
einem sogenannten Vergleichsvertrag,
der im SchVG geregelt ist, oder vor
Gericht in Form eines sogenannten
gerichtlichen Vergleichs ergehen, welch-
er durch das GüStV geregelt wird. In die-
sen Fällen werden die Streitigkeiten un-
terbrochen bzw. die Unsicherheiten
beseitigt und die gegenseitigen Rechte
und Pflichten der Parteien festgelegt. Es
wird davon ausgegangen, dass Unsicher-
heit besteht, selbst wenn die Ausübung
eines spezifischen Rechts ungewiss ist.
Der Gegenstand des Vergleiches kann
jedes verfügbare Recht sein, er darf
jedoch nicht im Widerspruch zu den
zwingenden Normen, der Moral und der
Rechtsordnung stehen. Gegenstand des
Vergleiches können auch keine Streiti-
gkeiten im Zusammenhang mit dem Sta-
tus einer Person sein.
Verhandlungen [Bisedimet; Razgovori;
Conversation] - Verhandlungen im juris-
tischen Sinne sind eine alternative
Methode zur Streitbeilegung zwischen
bestimmten Personen. Diese Methode ist
gesetzlich-systematisch nicht vorgeseh-
en, aber viele Rechtsvorschriften sehen
vor, dass Parteien ihren Streit, besonders
im Privatrecht, selbst lösen können,
insbesondere im Mediationsverfahren.
Siehe: Mediation.
Verhandlungen [Negociatat; Negotia-
tions] - Der Schließung eines Rechtsges-
chäfts wie z.B. eines Vertrages gehen
Gespräche oder Verhandlungen voraus.
Verhandlungen und deren Beendigung
führen grundsätzlich zu keinen
Rechtswirkungen (Art. 20 SchVG).
Verjährung [Parashkrimi; Zastarelost;
Limitation] - Die Verjährung hat die
Wirkung eine prozessuale Einrede.
Beruft sich die Partei nicht auf die Ver-
jährung, so wird dies nicht von Amts we-
gen (ex officio) vom Gericht beachtet.
Leistet jemand auf einen verjährten An-
spruch, obwohl sie Kenntnis von der
Verjährung hatte, so kann sie nicht die
Zurückzahlung der Leistung verlangen
und sich auch nicht auf ungerechtfertigte
Bereicherung berufen, da durch die Ver-
jährung der Anspruch nicht erloschen ist,
die Partei jedoch das Recht der Einrede
hat. Die Verjährung wird durch verschie-
dene gesetzliche Vorschriften geregelt,
wobei die wichtigsten Vorschriften Art.
341 ff. SchVG darstellen, in denen der
Begriff und die Fristen der Verjährung
geregelt sind.
Verkauf [Shitja; Prodaja; Sale (Pur-
chase)] - Der Kaufvertrag ist quasi der
Hauptvertrag und von außerordentlicher
Bedeutung in dem rechtlichen und
wirtschaftlichen Verkehr. Die wichtigste
formelle Quelle des Kaufvertrags ist das
SchVG (Art. 438 ff. SchVG). Gemäß
Art. 438 SchVG verpflichtet sich der
Verkäufer im Kaufvertrag, eine Sache an
den Käufer zu übergeben und das Eigen-
tum zu übertragen, während der Käufer
verpflichtet ist, den Preis zu zahlen und
die Sache entgegenzunehmen. Ein
Kaufvertrag ist dann gültige, wenn er die
wesentlichen Bedingungen (essentialia
negotii) und die Bereitschaft der Parteien
zur Veräußerung der Sache und zur
1065
Zahlung des Preises enthält. Andere Bed-
ingungen (z. B. Zahlungsort etc.) sind
nicht wesentlich, was bedeutet, dass der
Kaufvertrag auch dann gültig ist, wenn
die Parteien sich diesbezüglich nicht gee-
inigt haben.
Verkehrsfähigkeit [Qarkullueshmëria;
Prometnost; Circulation] - doch können Amtsträger einen Schaden-
Verkehrsfähigkeit bedeutet, dass eine Sa-
che Gegenstand des Rechts sein kann, es
also verkauft oder veräußert werden
kann, und daher ein Gegenstand des
Schuldrechts ist. Im Prinzip können alle
Sachen Objekte im Rechtsverkehr sein,
außer die sogenannten res extra com-
mercium (Sachen außerhalb des
Rechtsverkehrs). Zurzeit gibt es kein Ge-
setz, das die res extra commercium
ausdrücklich regelt. Als res extra com-
mercium können Friedhöfe, Denkmäler,
Sachen mit historischem oder nationalem
Wert, usw. angesehen werden.
Verleumdung [Shpifja; Kleveta; Defa-
mation] - Unter Verleumdung wird die
Veröffentlichung einer falschen Tatsache
oder Aussage verstanden, von der die
Person weiß oder hätte wissen müssen,
dass die Tatsache und die Aussage un-
wahr sind, und deren Bedeutung den Ruf
einer anderen Person schädigt. Der Ge-
genstand der Verletzung ist die
Persönlichkeit, Ehre und Ansehen der
Person. Im Kosovo wird der Ver-
leumdungsakt derzeit entkriminalisiert,
was bedeutet, dass er keine Straftat im
Sinne des Strafgesetzbuchs des Kosovo
darstellt. Dies wird jedoch durch das Ge-
setz Nr. 02 / L-65 über die Verleumdung
und Beleidigung geregelt. Dies bedeutet,
dass mit der Verabschiedung dieses Ge-
setzes, die Verletzung der Ehre und des
Ansehens eines Bürgers nicht zu
Haftstrafen führen kann, aber die ges-
chädigte Partei eine Zivilklage vor den
1066
Zivilgerichten für den Ersatz des immate-
riellen und materiellen Schadens
einreichen kann. Eine Zivilklage wegen
Verleumdung kann nur von Privatperso-
nen eingereicht werden. Die Behörden
können keinen Schadenersatzanspruch
wegen Verleumdung geltend machen,
ersatzanspruch wegen Verleumdung in
privater und ausschließlich persönlicher
Hinsicht erheben (Art. 5. 4 des Zivilge-
setzes gegen Beleidigung und Ver-
leumdung). Es gibt immer wieder Wid-
ersprüche zwischen diesen beiden Hand-
lungen (Beleidigung und Verleumdung)
einerseits und der Meinungsfreiheit an-
dererseits, was auch durch internationale
Rechtsakte garantiert wird (siehe:
EMRK, Art. 10). wonach jeder das Recht
auf freie Meinungsäußerung hat, was die
Freiheit des Denkens/Meinungsfreiheit
und die Freiheit umfasst, Informationen
und Ideen zu empfangen oder zu liefern,
ohne dass die Behörden eingreifen
dürfen. Aus diesem Grund enthält das
Gesetz über Verleumdung und Belei-
digung zwei sehr klare Bestimmungen,
nach denen dieses Gesetz so auszulegen
ist, dass es den Grundsatz der Meinungs-
freiheit im Einklang mit der Eu-
ropäischen Menschenrechtskonvention
gewährleistet; Zudem soll im Falle eines
Konflikts zwischen diesem Gesetz und
der Europäischen Menschenrechtskon-
vention das Übereinkommen und die
Rechtsprechung des Europäischen
Gerichtshof für Menschenrechte gelten
(Art. 2 des Gesetzes gegen Verleumdung
und Beleidigung).
Verlöbnis [Fejesa; Veridba; Engage-
ment] - Das Verlöbnis ist eine gegensei-
tige Vereinbarung und das Versprechen
von zwei Personen, in der Zukunft die
Ehe zu schließen. Das Verlöbnis stellt ein
Institut des Familienrechts dar und ist in
Art. 9 FG geregelt. Endet das Verlöbnis
nicht durch Eheschließung, so kann jeder
Verlobte Ersatz der Aufwendungen und
Herausgabe der Geschenke verlangen,
die anlässlich der Verlobung entstanden
sind oder getätigt wurden. Hierbei
werden die Bestimmungen der un-
gerechtfertigten Bereicherung des
SchVG angewandt. Stirbt einer der Ver-
lobten, so kann kein Schadensersatz
beansprucht werden.
Vermächtnis [Legu (amanet); Legat;
Legacy (will)] - Der Erblasser kann
einem Dritten eine Sache durch eine Ver-
fügung nach seinem Tod hinterlassen
(Art. 92 ff Erbgesetz). Der Dritte ist kein
Erbe, erwirbt jedoch einen schuldrecht-
lichen Anspruch gegen den Erben des
Verstorbenen. Ist der letzte Wille des
Verstorbenen nicht eindeutig dahinge-
hend, ob er jemanden als Erben einsetzen
wollte oder nicht, so muss dieser Wille
ausgelegt werden. Wollte der Erblasser
einer Person nur einen einzelnen Gegen-
stand hinterlassen, so wird davon ausge-
gangen, dass er ihn als Vermächt-
nisnehmer und nicht als Erben ernannt
hat. Hat ein Vermächtnisnehmer gemäß
dem Willen des Erblassers Vorrang vor
anderen Vermächtnisnehmer, so spricht
man vom privilegierten Vermächtnis
(Art. 42 EG).
Vermessung [Rilevimi; Relevacija; Sur-
vey] - Die Vermessung ist ein Identifika-
tionsprozess in Bezug auf geodätische
Messungen oder Luftmessungen. Dies
dient der Präsentation der einzelnen Par-
zellen mit der erforderlichen
Genauigkeit, der Begrenzung von
Grundstücken und deren Registrierung
im Katasterdokument.
Vermischung [Përzierja; Mešanje; Mix-
ing (Intermixture)] - Die Vermischung ist
gesetzlich (Art. 30 GüEdR) als Möglich-
keit des Eigentumserwerb an einer
beweglichen Sache definiert, wonach
sich die Sache nicht mehr trennen lassen,
bzw. die Trennung nur, verbunden mit
hohen Kosten, erfolgen kann. Die
Rechtswirkungen der Vermischung sind
in den Vorschriften des Art. 30 in
Verbindung mit Art. 29 GüEdR geregelt.
Vermittlung (Vertrag) [Ndërmjetësimi
(Kontrata); Posredovanje (ugovor); Bro-
kerage (contract)] - Die Vermittlung ist
ein Vertrag also ein schuldrechtliches
Verhältnis (Art. 834 ff. SchVG). Durch
einen Vermittlungsvertrag verpflichtet
sich der Vermittler Personen zu finden,
die bereit sind, mit dem Auftraggeber
einen Vertrag zu schließen. Wird ein
vermittelnder Vertrag geschlossen, so ist
der Auftraggeber zur Entlohnung des
Vermittlers verpflichtet. Die Vorschriften
der Anweisung finden entsprechende
Anwendung beim Vermittlungsvertrag.
Vermögensstrafe [Sanksioni pasuror;
Imovinska sankcija; Proporty sanction] -
Die Vermögensstrafe stellt eine der
Grundsätze des Zivilrechts dar, wonach
bei zivilrechtlichen Verhältnisse die
Parteien mit ihrem Vermögen bestraft
werden und nicht mit persönlichen
Sanktionen. Dies stellt einen der
entscheidenden Unterschiede zu anderen
Rechtszweigen wie bspw. dem Strafrecht
dar, wo der Straftäter persönlich durch
Haft oder andere Strafmaßnahmen be-
straft wird. Dieser Grundsatz steht im
Einklang mit der EMRK, wonach nie-
manden die Freiheit entzogen werden
kann, weil er eine zivilrechtliche Leis-
tung/Verpflichtung nicht erfüllen konnte
(Art. 1 des IV Protokoll).
Vermutung [Prezumim; Pretpostavka;
Presumption] - Die Vermutung kann als
eine Annahme für das Bestehen oder
1067
Nichtbestehen eines Rechtsverhältnisses
definiert werden, egal ob materiell- oder
verfahrensrechtlich. Ob z.B. ein subjek-
tives Recht besteht oder nicht, müssen
bestimmte Bedingungen erfüllt werden,
also Vermutungen des materiellen
Rechts. Verfahrensrechtlich hängt die
Frage der Zulässigkeit der Klage davon
ab, ob die verfahrensrechtlichen Vermu-
tungen erfüllten sind wie z.B. die Zu-
lässigkeit der Klage, Zuständigkeit des
Gerichts usw.
Vermutung [Supozimi; Pretpostavka;
Presumption] - Obwohl das Recht
grundsätzlich auf Tatsachen und Be-
weisen beruht, beruht es in bestimmten
Fällen auch auf Vermutungen. Im recht-
lichen Sinne stellt die Vermutung die
Situation dar, in der angenommen wird,
dass eine Tatsache wahr ist, bis das Ge-
genteil bewiesen worden ist. Zum
Beispiel wird vermutet, dass der Besitzer
einer Sache diese in gutem Glauben be-
sitzt, bis das Gegenteil bewiesen ist. Dies
liegt daran, dass das Gesetz selbst dies
vorsieht; In diesem Fall hängt nach Art. 4
GÜEDR der Erwerb eines Rechts vom
guten Glauben des Erwerbers ab, der gu-
te Glauebe wird also vermutet bis das
Gegenteil bewiesen ist.
Veröffentlichung [Botimi; Izdavanje
(Izdavašto); Publication] - Durch eine
Veröffentlichung räumt der Autor dem
Verlag das Recht ein, sein Werk durch
Druck und Vervielfältigung in Verkehr
zu bringen. Gemäß Art. 88 UVSchG
muss die Veröffentlichung aufgrund
eines Veröffentlichungsvertrages erlaubt
sein.
Veröffentlichungsvertrag [Kontrata e
botimit; Ugovor o izdavanju; contract of
publication] - Durch den Veröffen-
tlichungsvertrag räumt der Autor dem
Verleger das Recht ein, sein Werk zu
1068
drucken, zu vervielfältigen und in
Verkehr zu bringen, während sich der
Verleger verpflichtet, das Werk zu
drucken, zu vervielfältigen, das Werk in
Verkehr zu bringen sowie dem Urheber
die vertragliche Vergütung zu zahlen.
Versicherung [Sigurimi; Osiguranje; In-
surance] - Mit einer Versicherung bzw.
einem Versicherungsvertrag verpflichtet
sich der Versicherungsnehmer zur
Zahlung eines bestimmten Betrages an
die Versicherungsgesellschaft (Versi-
cherer) nach den Grundsätzen der Ge-
genseitigkeit und Solidarität, wodurch
die Gesellschaft (der Versicherer)
verpflichtet wird, nach dem Eintritt eines
Ereignisses, welches den Versicherungs-
fall verursacht hat, dem Versicherten
oder einer dritten Person die Versicher-
ungssumme zu zahlen, nämlich die ver-
traglich-vereinbarte Summe. Gegenstand
des Versicherungsvertrages ist der "Ver-
sicherungsfall". Der Versicherungsfall
stellt ein bevorstehendes Ereignis dar,
dessen Eintritt ungewiss ist und un-
abhängig vom Willen der Auftrag-
nehmer. Der Versicherungsvertrag
kommt zustande, wenn die Vertragspar-
teien die Versicherungspolice oder die
Deckungsliste unterzeichnen.
Versicherungsschein [polica e sigurimit;
Polis osiguranja; Insurance policy] - Der
Versicherungsschein ist ein schriftliches
Dokument über die vereinbarte Versi-
cherung zwischen einem Versicherten
und dem Versicherer und ist Teil des
Versicherungsvertrages. Der Versicher-
ungsschein muss enthalten: Name des
Versicherten bzw. die versicherte Person,
das von der Versicherung gedeckte Risi-
ko, die Versicherungsdauer und die Dau-
er der Hinterlegung, der Versicherungs-
beitrag oder die Unbegrenztheit der Ver-
sicherung, die Prämie oder der Beitrag
und die Unterschriften der Vertragspar-
teien. Der Schein muss von beiden
Parteien unterschrieben werden. Der
Versicherungsvertrag ist dann unter-
schrieben, wenn der Versicherungsschein
bzw. die Deckungsliste unterschrieben
sind, außer in den Fällen, in denen das
Rechtsverhältnis mit Zahlung der Prämie
beginnt. Siehe: Versicherung.
Verstaatlichung - Siehe Nationalisier-
ung.
Versteigerung [Ankand; Aukcija; Auc-
tion) - Die Versteigerung stellt eine
öffentliche Einladung dar, die an eine
bestimmte oder unbestimmte Anzahl von
Personen gerichtet ist und dem Verkauf
bzw. Kauf von Sachen unter bestimmten
Bedingungen und Garantien dient. Der
Erwerber der Sache, der meistens der
Höchstbietende ist, verpflichtet sich
dazu, einen Vertrag mit dem Auktionator
abzuschließen.
Vertrag [Kontrata; Ugovor; Contract] -
Der Vertrag ist ein gegenseitiges
Rechtsgeschäft (eine Vereinbarung
zwischen zwei Personen), welche
Rechtsfolgen herbeiführt. Da der Vertrag
eine Vereinbarung darstellt, ist für dessen
Schließung die Übereinstimmung der
Willenserklärungen erforderlich. Dieser
Wille wird in Form von Angebot und
Annahme gebildet. Als wichtigstes
Rechtsgeschäft aus rechtlicher und
wirtschaftlicher Perspektive stellt der
Vertrag die Basis des Privatrechts dar. Im
Gesetz sind nur die grundlegenden und
notwendigsten Vorschriften zum Ab-
schluss eines Vertrages vorgesehen,
während es den Parteien freisteht, den
Vertrag auf der Grundlage des Grund-
satzes des freien Willens abzuschließen
(siehe Art. 15 ff. SchVG). Die Vertrags-
freiheit ist die Grundlage jeder freien
wirtschaftlichen und demokratischen
Ordnung. Gemäß der Vertragsfreiheit ist
für die Gültigkeit des Vertrages
grundsätzlich keine Schriftform nötig, es
sei denn es ist gesetzlich etwas anderes
geregelt (Kaufvertrag bei unbeweglichen
Sachen, Darlehensvertrag usw.).
Vertrag zugunsten Dritter [Kontrata në
dobi të personit të tretë; Ugovor u korist
trećeg lica; Contract in favor of a third
person] - Ein Vertrag zugunsten Dritter
ist ein Rechtsverhältnis zwischen einen
Schuldner und Gläubiger, gemäß dessen
ein Dritter ein Recht gegen den
Schuldner erwirbt (Art. 131 SchVG).
Vereinbart jemand im eigenen Namen
eine Leistung zugunsten eines Dritten, so
ist die Schuld / Leistung des Schuldners
an einen Dritten und nicht an den
Gläubiger zu erbringen. Typischer Fall
eines Vertrags zugunsten Dritter stellt die
Lebensversicherung dar, die zugunsten
eines Dritten im Falle des Todes des
Gläubigers geschlossen wird.
Vertragsfreiheit [Iniciativa e lirë; Slo-
bodna inicijativa; Free initiative (princi-
ple)] - Die Vertragsfreiheit ist ein Grund-
satz des Zivilrechts, der sich aus der Pri-
vatautonomie der Parteien ergibt (Siehe:
Privatautonomie). Nach diesem Grund-
satz können die Parteien in zivilrecht-
lichen Verhältnissen völlig frei
entscheiden, ob und mit wem sie ein zi-
vilrechtliches Verhältnis eingehen wol-
len. Dementsprechend liegt es im freien
Willen der Parteien zu entscheiden, ein
Rechtsverhältnis zu gründen, zu ändern
oder zu beenden, sowie das Recht, den
Vertragspartner und den Vertragsgegen-
stand frei zu bestimmen.
Vertragsgrund [Baza e kontratës; Osnov
ugovora; Basis oft the ground] - Siehe:
Rechtsgrund. Die meisten
Rechtsordnungen sehen den Rechtsgrund
als Voraussetzung zur Gültigkeit eines
1069
Rechtsgeschäfts, in der Regel eines Ver-
trags. Dies ist auch in der kosovarischen
Rechtsordnung vorgesehen (Art. 39
SchVG). Der Rechtsgrund muss zulässig
sein und im Einklang mit der
Rechtsordnung stehen, andernfalls ist das
Rechtsgeschäft nichtig.)
Vertragsmotiv [Motivi i kontratës;
Razlog za zaključenje ugovora; Motive
of contract] - Der Vertragsgrund stellt
das Motiv oder das psychologische Ele-
ment zur Vertragsschließung dar, welch-
es den Wunsch und das Ziel der Vertrag-
spartner abbildet. Die Motive der Partei-
en können verschiedener Natur sein und
spielen somit grundsätzlich keine Rolle
bei der Rechtskonformität des Vertrages.
Eine Ausnahme stellt ein widerrecht-
licher Grund dar, der sich essentiell auf
den Vertrag auswirkt und eine der Partei-
en sich deswegen zur Vertragsschließung
entscheidet, obwohl die andere Partei
wusste oder hätte wissen müssen, dass
der Grund rechtswidrig ist; in diesen
Fällen ist der Vertrag ohne Rechtswir-
kung. Auch Verträge ohne Gegenleistung
entfalten keine Wirkung, wenn die an-
dere Partei von dem widerrechtlichen
Motiv der Vertragspartei nichts wusste
bzw. nicht wusste, dass dieses Motiv
wesentlichen Einfluss auf die Entschei-
dung zur Vertragsschließung hatte (Art.
40 SchVG).
Vertragsschluss [Lidhja e kontratës;
Zaključivanje ugovora; Conclusion of
contract] - Wann ein Vertrag als ges-
chlossen gilt ist von großer Bedeutung,
da von diesem Zeitpunkt Fragen nach der
Rechtswirkung sowie Fragen nach der
Auflösung des Vertrages abhängen.
Gemäß SchVG gilt ein Vertrag ab dem
Zeitpunkt als geschlossen, in dem der
Anbieter die Erklärung des anderen er-
reicht, dass er das Angebot annimmt. Als
1070
Ort der Vertragsschließung gilt der Sitz
des Anbieters bzw. der Wohnsitz des
Anbieters im Zeitpunkt der Abgabe des
Angebots (Art. 21 SchVG).
Vertragsstrafe [Dënimi kontraktues;
Ugoverna kazna; Contractual penalty] -
In einem Schuldverhältnis kann der
Gläubiger vom Schuldner die Erfüllung
der Leistung verlangen, während der
Schuldner verpflichtet ist, die Leistung
entsprechend dem Vertragsinhalt gewis-
senhaft und in vollem Umfang zu erfül-
len. Die Vertragsstrafe stellt eine Sicher-
heit zur Vertragserfüllung seitens des
Schuldners dar. Die Parteien vereinbaren,
dass der Schuldner dem Gläubiger einen
bestimmten Geldbetrag oder eine andere
materielle Leistung erbringt, wenn er
seine vertraglichen Verpflichtungen nicht
oder nicht in der vereinbarten Zeit erfüllt.
(Art. 253 SchVG). Die Vertragsstrafe
kann nicht auf Geldleistungen angewandt
werden.
Vertragsstrafe [Kushti penal; Kazneni
uslov; Contractualy penalty] - Die Ver-
tragsstrafe im Vertragsverhältnis ist eine
vorbeugende Maßnahme zur Durchfüh-
rung und Sicherung des Vertrages. Die
Pönale ist die Garantie oder die
Verpflichtung einer Partei, der anderen
Vertragspartei einen bestimmten Geldbe-
trag zu zahlen, wenn eine der Parteien die
vertraglichen Verpflichtungen nicht
erfüllt. Siehe: Vertragsstrafe
Vertragsziel [Qëllimi i kontratës; Svrha
ugovora; Purpose of contract] - Siehe:
Vertragsmotiv.
Vertretener [(i) Përfaqësuari; Zastuplje-
na strana; Represented] - Siehe: Stellver-
treter.
Vertreter [Përfaqësuesi; Zastupnik; Rep-
resentative] - Der Vertreter ist eine Per-
son, der im Namen und auf Rechnung
eines anderen handelt. Dies bedeutet,
dass jedes Tun oder Unterlassen dem
Vertretenen direkt zugeschrieben wird.
Der Vertretene ist die Person, die durch
den Stellvertreter vertreten wird. Die
Stellvertretung kann gesetzlich durch
Stellvertretung oder durch gerichtliche
Entscheidung entstehen. Die gesetzliche
Stellvertretung wird kraft Gesetzes
gegründet (ex lege), z.B. Eltern sind ge-
setzliche Stellvertreter ihrer Kinder, da
Kinder nicht über Handlungsfähigkeit
oder Prozessfähigkeit verfügen. Die Stel-
lvertretung durch Vollmacht wird durch
Vertrag begründet, wobei im Vertrag das
Volumen der Zuständigkeiten der Stel-
lvertretung geregelt ist. Stellvertretung
durch gerichtliche Vertretung wird durch
das Gericht gegründet, wie z.B. die
Gründung der Vormundschaft.
Vertretung [Përfaqësimi; Zastupanje;
Representation] - Der Vertreter handelt
im fremden Namen für den Vertretenen,
im Unterschied zum Kommissionär oder
Verwalter, die im eigenen Namen auf
Rechnung des Dritten handeln. Die Ver-
tretung ist ebenfalls durch formelle
Vorschriften geregelt (Art. 73 ff. GüStV).
Es gibt verschiedene Arten der Ver-
tretung: gesetzlicher Vertreter, Ver-
tretung durch Vollmacht oder Statut. Bei
der Vertretung gehen alle Handlungen
oder Unterlassungen zugunsten oder zu-
lasten des Vertretenen, wenn der Ver-
treter innerhalb seiner Befugnisse gehan-
delt hat. siehe: Stellvertreter.
Vertretungsmacht [Autorizim;
Punomoćje; Power of attorney] - Die
Vertretungsmachtvertretung stellt eine
“Ermächtigung” zur Vertretung dar
(siehe: Vertretung). Die Person, die die
Vertretungsmacht erteilt, wird Vertreten-
er genannt, während die Person, die diese
annimmt, als Vertreter bezeichnet wird.
Die Vertretungsmacht beruht auf einer
gesetzlichen Anordnung, einem Akt der
juristischen Person, einem Rechtsakt der
zuständigen Behörde oder auf der Wil-
lenserklärung des Vertretenen (Voll-
macht). Wird die Vertretungsmacht ge-
setzlich oder durch einen allgemeinen
Rechtsakt vorgesehen, gilt sie als ex
lege-Ermächtigung; in den Fällen, in
denen dies durch Willenserklärung der
Person erfolgt, wird sie als Voll-
machtbezeichnet. Siehe: Prozessvoll-
macht.
Verwahren [Depozitimi; Deponovanje;
Depositing] - Siehe: Verwahrung.
Verwahrung (Vertrag) [Sefi (kontrata);
Sef (ugovor); Strongbox (contract)] - Der
Verwahrungsvertrag stellt ein schul-
drechtliches Verhältnis dar, wonach eine
Partei (z.B. Banken) einer anderen Partei
einen sicheren Platz zur Verwahrung von
Sachen anbietet, während der Gläubiger
zur Zahlung einer Vergütung verpflichtet
ist. Die Verwahrung bei einer Bank er-
folgt hauptsächlich durch ein
Bankschließfach, das von der Bank
kontrolliert und überwacht wird.
Verwahrung [Depozitimi; Depozit; De-
posit] - Die Verwahrung ist ein Vertrag,
also ein schuldrechtliches Rechtsverhält-
nis (Art. 726 ff. SchVG). Mit einem
Verwahrungsvertrag verpflichtet sich der
Verwahrer, eine bewegliche Sache
aufzubewahren und es dem Hinterleger
auf dessen Verlangen zurückzugeben.
Dieser Dienst kann entgeltlich oder un-
entgeltlich sein. Gegenstand eines Ver-
wahrungsvertrags sind kleine, wertvolle
Gegenstände wie z. B. Dokumente, Geld,
Gold usw.
Verwaltung [Administrimi: Upravljanje;
Administration] - Im Privatrecht wird un-
ter Verwaltung die Benutzung eines Ob-
jekts verstanden, im an dem zwei oder
mehreren Personen Rechte zustehen. Die
1071
Rechtsnatur der Rechte der an diesem
Objekt, sei es Miteigentum, Mitbesitz
oder Mitbenutzung, ist irrelevant. Als
typischer Fall kann auf die Vorschriften
der Art. 53 ff. GüEdR verwiesen werden.
Verwandte Rechte [Të drejtat e përafër-
ta; Srodna prava; Related rights] - In der
Kategorie der Rechte an geistigem Ei-
gentum, die sich auf Urheberrechte bezi-
ehen, werden die folgenden Rechte
berücksichtigt: 1. die Rechte der
ausübenden Künstler hinsichtlich ihrer
Interpretationen; 2. die Rechte der Her-
steller von Tonträgern in Bezug auf ihre
Tonträger; 3. die Rechte der
Filmproduzenten in Bezug auf ihre
Werke; 4. die Rechte audiovisueller Me-
diendienste in Bezug auf ihre Sendungen;
5. die Rechte der Datenbankhersteller in
Bezug auf ihre Datenbanken; 6. die
Rechte der Herausgeber hinsichtlich ihrer
Veröffentlichungen (Art. 1. 2 des Ge-
setzes für Urheberrechte und verwandte
Schutzrechte).
Verwandtschaft [Gjinia; Srodstvo; Kin-
ship] - Die Verwandtschaft stellt eine
Beziehung dar, die aus biologischen,
sozialen oder rechtlichen Gründen
zwischen zwei oder mehr Personen
besteht und vom Gesetz anerkannt wird.
Die Verwandtschaft ist in der
Rechtsordnung von besonderer
Bedeutung, da vom Verwandtschaftsgrad
oft die Übertragungen von Rechten ab-
hängig ist. Die Verwandtschaft spielt
eine wichtige Rolle im Erbrecht, wo die
Erbfolge (siehe: Erbfolge), aber auch
Schuldverhältnisse, Eigentumsverhältnis-
se usw. von der Verwandtschaft abhäng-
en. Die Verwandtschaft wird unterteilt in:
- Blutsverwandtschaft [Gjini gjaku;
krvno; of blood] - bezieht sich auf eine
Beziehung biologischen Ursprungs
wobei Personen, die Teil dieser Ver-
1072
wandtschaft sind, voneinander ab-
stammen oder die, die nicht vonei-
nander abstammen, von einem Dritten
abstammen. Auf Basis dessen unter-
scheiden wir zwischen der direkten
und indirekten Blutsverwandtschaft.
Unter direkter Blutsverwandtschaft
versteht man die “Generationen” oder
Personen, die voneinander abstammen
(z.B. Großvater-Vater-Enkelkind);
Unter indirekter Blutsverwandtschaft
versteht man Personen, die nicht
voneinander abstammen, sondern von
einem gemeinsamen Vorfahren ab-
stammen (z. B. Vetter und Kusine
usw.). Die Verwandtschaft ist in der
Rechtsordnung von besonderer
Bedeutung, da entsprechend der Ver-
wandtschaft vor allem die Erbfolge
geregelt wird;
- Verwandtschaft durch Adoption
[Gjnia e adoptimit; po usvojenje; of
adoption] - bezieht sich auf eine Bezi-
ehung, die nicht biologischen Ur-
sprungs ist, sondern auf der Grundlage
des Gesetzes und sozialen Faktoren,
insbesondere auf der Grundlage des
Rechtsinstituts der Adoption (siehe:
Adoption) entsteht;
- Verwandtschaft durch Schwäger-
schaft [Gjnia e krushqisë; po tazbini;
affinity] - Unter Schwägerschaft ver-
steht man die Verwandtschaft, die
zwischen einem Ehepartner und den
Verwandten des anderen Ehepartners
nach der Heirat entsteht. Die Schwä-
gerschaft stellt ein Eheverbot gemäß
Art. 23 FG dar. Eine Eheschließung
kann nur durch Gerichtsurteil
aufgrund wichtiger Gründe erlaubt
werden; das Vormundschaftsorgan ist
verpflichtet ein Gutachten zu erlassen.
Die Schwägerschaft wird durch Ehe
geschaffen, endet aber nicht mit der
 Auflösung der Ehe; die Schwäger-
schaft stellt im Hinblick auf die Ehe-
hindernisse- und Verbote eine le-
benslange Beziehung zwischen
Schwager und Schwägerin dar, d.h.
diese Hindernisse und Verbote bleiben
auch nach Auflösung der Ehe
bestehen.
Verzugszins [Kamatëvonesa; Zatezna
kamata; Penalty interest) - Siehe: Zins.
Victus victori in expensis est condem-
nandus - Die unterliegende Partei trägt
die Verfahrenskosten der obsiegenden
Partei. Gemeint ist mit diesem Ausdruck
das Institut, jemandem die Ver-
fahrenskosten aufzuerlegen. Siehe: Ver-
fahren (Kosten).
Vis major - Höhere Gewalt. Siehe:
Höhere Gewalt.
Völkerrecht [E drejta ndërkombëtare
publike; Međunarodno javno pravo; In-
ternational public law) - Das Völkerrecht
stellt ein supranationales Recht dar. Es ist
die Allgemeinheit der Rechtsnormen, die
die Rechtsverhältnisse von souveränen
Staaten regelt, also die Normen, die bei
solchen Verhältnissen gelten oder gelten
sollten. Diese Vorschriften regeln eben-
falls die Verhältnisse zwischen interna-
tionalen Organisationen. Die formelle
Hauptquelle des Völkerrechts stellen die
Übereinkommen und die verschiedenen,
bilateralen und multilateralen Überein-
kommen und Verträge dar. Das Völker-
recht umfasst alle relevanten Rechtsge-
biete.
Volksanwalt [Ombudsperson; Ombud-
sperson; Ombudsperson] - Siehe: Om-
budsman.
Vollstreckbarkeit [Përmbarueshmëria;
Izvršnost; Enforceability] - Ein Voll-
streckungsverfahren beginnt mit dem An-
trag des Gläubigers. Dem Antrag ist im-
mer der Vollstreckungstitel anzuhängen.
Dieser Vollstreckungstitel muss
grundsätzlich immer “vollstreckbar” sein.
Eine Entscheidung ist immer vollstreck-
bar, wenn sie rechtskräftig entschieden
ist und die Frist zur freiwilligen Voll-
streckung verstrichen ist (Art. 24 und 36
VGG). Dieser Entscheidung wird die
Klausel “vollstreckbar” angeheftet. Die
Entscheidung wird mit der Klausel
“Durchsetzbar” durch das Gericht erster
Instanz versehen, wobei es sich bei dieser
Klausel um ein Siegel handelt, durch die
das Vollstreckungsverfahren eingeleitet
werden kann.
Vollstreckungsentscheidung [Urdhri
për përmbarim; Nalog za izvršenje; En-
forcement order] - Die Vollstreckungs-
entscheidung ist eine Entscheidung des
privaten Vollstreckers, durch die er über
die Erteilung oder Ablehnung des Voll-
streckungsantrags entscheidet (Art. 1 XII,
5, 10, 44 VVG). Die Vollstreckungs-
entscheidung ist technisch ein privater
Zwangsvollstreckungsstempel. Wird der
Vollstreckungsantrag durch eine Voll-
streckungsanordnung abgelehnt, muss
dies begründet werden (Art. 44 VVG).
Vollstreckungsgegenantrag
[Kundërpërmbarimi; Protivzvršenje;
Counter-enforcement] - Der Voll-
streckungsgegenantrag ist eine Klage des
Schuldners gegen den Gläubiger im
Vollstreckungsverfahren (Art. 54 ff.
VVG); Dieser Klage kann nach der
Zwangsvollstreckung eingereicht
werden. Der Vollstreckungsgegenantrag
wird eingesetzt, wenn nach der
Zwangsvollstreckung der Voll-
streckungstitel geändert oder aufgehoben
wurde bzw. der Gläubiger mehr gepfän-
det hat als im Vollstreckungstitel
vorgesehen. Der Vollstreckungsgegen-
antrag wird wie das Vollstreckungsver-
fahren durchgeführt; die Rechtssubjekte
1073
sind jetzt in entgegengesetzten Rollen.
Der Antrag zur Gegenvollstreckung muss
innerhalb der Frist von 15 Tagen nach
der Kenntnisnahme und innerhalb von
einem Jahr nach Zustellung eingereicht
werden (Art. 54 der VVG).
Vollstreckungsklausel [Klauzola e
përmbarimit; Klauzula o izvršenju; En-
forcement clause] - Siehe: Vollstreck-
barkeit.
Vollstreckungsorgan [Organi përmba-
rues; Izvršni organ; Enforcement authori-
ty] - Als Vollstreckungsorgan gilt das
Organ, dass das Vollstreckungsverfahren
durchführt. Mit dem neuen VGG ist das
Vollstreckungsorgan grundsätzlich der
private Zwangsvollstrecker, während das
Gericht nur in Familien-und Arbeitssa-
chen als Vollstreckungsorgan fungiert
(unter anderem Art. 2, 3, 5 VGG).
Vollstreckungstitel [Dokumenti përm-
barimor; Izvršni dokument; Enforcement
document] - Das Vollstreckungsorgan
entscheidet über eine Vollstreckung nur
auf Grundlage eines Vollstreckungstitels,
der vom Gläubiger gemeinsam mit dem
Vollstreckungsantrag eingereicht wird.
Welcher Rechtsakt ein Voll-
streckungstitel darstellt, ist in Art. 21 ff.
VVG geregelt. Als Vollstreckungstitel
gilt jedes Endurteil des Gerichts und des
Schiedsgerichts, Vereinbarungen vor
Gericht und Schiedsgericht, Beschlüsse
der Verwaltungsbehörden (z.B. Ord-
nungswidrigkeitsstrafen), notarielles
Dokument, Hypothekenvertrag usw.
(siehe Art. 22 u. 23 VVG). Der Voll-
streckungstitel muss die Voll-
streckungsklausel beinhalten, welche von
dem erstinstanzlichen Gericht erlassen
wird.
Vollstreckungsverfahren [Procedura
përmbarimore; Izvršni postupak; En-
forcement procedure] - Das Voll-
1074
streckungsverfahren ist ein Zivilverfah-
ren, in dem die Ansprüche des Gläubig-
ers gegen den Schuldner gewaltsam
durchgesetzt werden. Während im
streitigen und im Verfahren der freiwilli-
gen Gerichtsbarkeit “unterhalten” wird,
wird im Vollstreckungsverfahren
“gehandelt”. Wird eine im streitigen oder
im Verfahren der freiwilligen Gerichts-
barkeit getroffene Entscheidung nicht
freiwillig vom Schuldner durchgesetzt,
so kann der Gläubiger das Voll-
streckungsverfahren beginnen und die
gewaltsame Durchsetzung der Entschei-
dung/des Anspruches beantragen. Das
Vollstreckungsverfahren beginnt
grundsätzlich mit dem Antrag des
Schuldners vor dem privaten
Zwangsvollstrecker; Ansprüche aus
familien- und arbeitsrechtlichen Verhält-
nissen werden vom Gericht mit territo-
rialer Zuständigkeit vollstreckt.
Rechtsquelle des Vollstreckungsver-
fahrens ist das VGG (2014). Mit diesem
Gesetz werden folgende Gebiete ger-
egelt: Vollstreckungsverfahren, Ernen-
nung der privaten Zwangsvollstrecker
und andere Sachen in Bezug auf das
Vollstreckungsverfahren.
Vorauszahlung [Avanci; Avans; Ad-
vance payment] - Shih: Draufgabe.
Vorauszahlung [Paradhënia; Predujam;
Advance payment] - Siehe: Draufgabe.
Vorfrage [Çështje para-
prake/prejudiciale; Prethod-
no/prejudicijelno pitanje; Prelimi-
nary/prejudicial issue] - Die Vorfrage ist
ein Umstand oder eine Situation, die
festgestellt werden muss, bevor eine
Gerichtsentscheidung über die Hauptsa-
che getroffen werden kann. Diese Vor-
frage kann vom Gericht, das über die
Hauptsache entscheidet, oder von einem
anderen Gericht bzw. von einer Verwal-
tungsbehörde entschieden werden. Die
Vorfrage bezieht sich grundsätzlich auf
die Frage, ob ein subjektives Recht oder
ein Rechtsverhältnis besteht oder nicht
(Art. 13 GüStV).
Vorkaufsrecht [E drejta e parablerjes;
Pravo preče kupovine; Right of pre-
emption] - Siehe: Vorkauf.
Vorkauf [Parablerja/e drejta e parabler-
jes; Preča kupovina/pravo na preču
kupovinu; Pre-emption/pre-emption
right] - Das Vorkaufsrecht ist eine
Rechtsinstitution des Zivilrechts, wonach
der Vorkäufer das Recht hat, die Sache
unter den gleichen Bedingungen zu for-
dern, unter dem der Gegenstand vom
Verkäufer an den Drittkäufer verkauft
wurde. Das schuldrechtliche
Vorkaufsrecht (siehe Art. 510 SchVG)
gilt für bewegliche sowie unbewegliche
Sachen. Wurde die Sache an einen Drit-
ten rechtmäßig verkauft, so kann der
Vorkäufer Schadensersatzansprüche
gegen den Verkäufer geltend machen.
Das sachenrechtliche Vorkaufsrecht kann
nur auf unbewegliche Sachen gegründet
werden (siehe Art. 44 GüEdR) und gibt
dem Vorkäufer das Recht, vom
Drittkäufer die Sache unter den gleichen
Verkaufsbedingungen zu kaufen, unter
denen der Verkäufer den Gegenstand an
den Drittkäufer veräußert hat.
Vorläufige Enteignungsentscheidung
[Vendimi Preliminar i Shpronësimit; Pre-
liminarna odluka o eksproprijaciji; Pre-
liminary Decision on Expropriation] -
Siehe: Enteignungsbehörde.
Vorläufige richterliche Anordnung
[Urdhri paraprak gjyqësor; Preliminarni
sudski nalog; Preliminary court injunc-
tion] - Siehe: Vorübergehende Maßnah-
me.
Vormerkung [Parashënimi; Prednost;
Priority notice] - Die Vormerkung ist ein
Rechtsinstitut des Sachenrechts, geregelt
in den Art. 120 ff. GüEdR. Da die Regis-
trierung des Eigentums im Grundbuch
eine Voraussetzung der Eigentumsüber-
tragung ist, kann es vorkommen, dass
eine längere Zeit vergeht, bis diese Reg-
istrierung tatsächlich stattfindet. In dieser
Zeit kann es vorkommen, dass der
Veräußerer dieselbe unbewegliche Sache
an einen Dritten weiterveräußern. Nur
durch den Kaufvertrag allein wird nie-
mand zum Eigentümer einer Sache. Aus
diesem Grund kann man verlangen, dass
die Veräußerung im Grundbuch im Rah-
men einer Vormerkung eingetragen wird.
Die Vormerkung ist ein dingliches
Sicherungsmittel, wonach der Käufer
eines Grundstücks als Eigentümer/
Vormerkungsberechtigter vermerkt wird,
bis er im Grundbuch als Eigentümer
eingetragen wird und somit die Sache auf
ihn übergeht. Die Vormerkung hat also
eine relative Wirkung, da sich der
Erwerb des Eigentums auf alle auswirkt
(erga omnes), mit Ausnahme des
eingetragenen Rechteinhabers. Die
Vormerkung ist auch ein technischer Be-
griff, der im Vollstreckungsverfahren
verwendet wird.
Vormund [Organi i kujdestarisë; Organ
starateljstva; Custodian body] - Das
Vormundschaftsorgan ist ein Verwal-
tungsorgan auf kommunaler Ebene, dass
für soziale Fragen zum Schutze und der
Bereitstellung von Hilfe für Familien
zuständig ist. Bei der Wahrnehmung ih-
rer Aufgaben zum Schutz der Rechte und
Interessen von Kindern umfassen die Be-
fugnisse das Recht der Ergreifung von
Rechtsmittel sowie das Ergreifen von
rechtlichen und gerichtlichen Schritten
wie die Vorlage von Tatsachen, Be-
weismittel usw. Das Gericht ist
verpflichtet, in Familienstreitsachen diese
1075
Behörde als Teilnehmer am Verfahren
einzuladen und sie im Hinblick auf die
gerichtlichen Entscheidungen zu bena-
chrichtigen (Art. 6 FG).
Vormundschaft [Kujdestaria; Staratel-
jstvo; Custody (Guardianship)] - Die
Vormundschaft ist ein Rechtsinstitut des
Familienrechts und dient dem Schutz der
Interessen von Minderjährigen und
Erwachsenen, die nicht in der Lage sind,
selbstständig zu handeln (Personen ohne
oder mit beschränkter Handlungs-
fähigkeit). Durch die Vormundschaft
werden Minderjährige ohne elterliche
Obhut unter die Obhut anderer Personen
(Vormund) gestellt, die in der Lage sind,
ihre Aufgaben als Vormund auszuüben.
In diesem Sinne sieht Art. 7 FG für
Kinder ohne elterliche Fürsorge
verschiedene Schutzmaßnahmen vor, wie
die Vormundschaft, Pflegschaft, Be-
treuung und Adoption. Durch die
Vormundschaft wird ein besonderes Ver-
hältnis zwischen dem Vormund und dem
Mündel geschaffen. Die Durchführung
der Vormundschaft als Familien-
rechtsinstitut gemäß FK erfolgt durch die
Vormundschaftsbehörde. Dieses
Rechtsinstitut ist durch Art. 215-270 FG
geregelt. Kinder werden unter Vormund-
schaft gestellt, wenn ihre Eltern nicht in
der Lage sind, ihre elterliche Fürsorge
auszuüben; verstorben oder unbekannt
sind, verschollen, das Fürsorgerecht oder
die Handlungsfähigkeit entzogen wurde,
oder aus einem anderen Grund, der durch
eine Gerichtsentscheidung festgestellt
wurde. Die Vormundschaft kann auch für
erwachsenen Personen gelten, wenn dies
beantragt wird und erforderlich ist, um
ihre Persönlichkeit zu schützen und
erstreckt sich in erster Linie auf die
persönliche Fürsorge, Vorbereitung auf
ein selbständiges Leben und die Krank-
1076
enpflege. Die Vormundschaft kann sich
auch auf das Vermögen der unter
Vormundschaft stehenden Personen
erstrecken; Ziel ist, die Vermögensrechte
und andere Rechte und Interessen der un-
ter Vormundschaft stehenden Personen
zu sichern.
Vormund [Kujdestari; Staratelj; Custo-
dian] - Vormund heißt die von der
Vormundschaftsbehörde ernannte Person
zur Ausübung der Fürsorge über Perso-
nen, die unter Vormundschaft stehen. Als
Vormund gilt jede Person, die über die
persönlichen Eigenschaften und
Fähigkeiten verfügt die erforderlich sind,
um die Aufgaben des Vormunds zu erfül-
len und die sich im Voraus zur
Übernahme dieser Aufgabe bereit erklärt
hat. Der Vormund soll vorrangig aus der
Familie des Mündels ernannt werden.
Die Vormundschaftsbehörde entscheidet
vorab, ob dies im Interesse des Mündels
liegt (Art. 236 FG). Die Pflichten des
Vormunds bestehen darin, sich nach Treu
und Glauben um die Persönlichkeit,
Rechte und Interessen des Mündels zu
kümmern und sein Eigentum mit Vor-
sicht zu verwalten sowie der Vormund-
schaftsbehörde laufend über das
Vormundschaftsverhältnis Bericht zu
erstatten.
Vorübergehende Unterbrechung des
Verfahrens [Ndalja e përkohshme e pro-
cedurës; Privremeni prekid postupka;
Temporary interruption of proceedings] -
Unterbrechung des Verfahrens. Die
vorübergehende Unterbrechung des Ver-
fahrens ist die Unterbrechung des Ver-
fahrens wegen bestimmter Umstände
(Art. 277 ff. GüStV). Dies bedeutet, dass
im Laufe eines Prozesses einige Situa-
tionen auftreten können, die eine Unter-
brechung des Verfahrens erfordern.
Diese vorübergehende Unterbrechung
kann von relativ kurzer Zeit aber auch
von längerer Zeit sein. Im Hinblick auf
die Unterbrechung des Verfahrens ist zu
beachten, dass bei einer zeitweiligen Un-
terbrechung des Verfahrens kraft Ge-
setzes (ipso iure) oder aufgrund eines
gerichtlichen Beschlusses streng zu un-
terscheiden ist. Kraft Gesetzes wird ein
Verfahren vorübergehend unterbrochen,
wenn eine Prozesspartei stirbt, die
Prozessfähigkeit verliert und keine Stel-
lvertretung vorgesehen hat, wenn die ju-
ristische Person nicht mehr existiert,
wenn das Insolvenzverfahren gegen eine
beklagte Partei begonnen hat und in
Fällen des Krieges oder ähnlichen Situa-
tionen. In diesen Fällen wird das Verfah-
ren kraft Gesetzes automatisch unter-
brochen und ein Gerichtsbeschluss
diesbezüglich hat lediglich deklarato-
rischen Charakter. Wird das Verfahren
wegen eines Naturereignisses unter-
brochen, so hat der Gerichtsbeschluss zur
Unterbrechung des Verfahrens konstitu-
tiven Charakter. In beiden Fällen gilt,
dass bei Unterbrechung keine Prozess-
handlungen vorgenommen werden kön-
nen. Geschieht dies dennoch, so werden
sie so behandelt, als wären keine
Prozesshandlungen vorgenommen
worden.
Vorvertrag [Parakontrata; Predugovo;
Pre-contract] - Der Vorvertrag ist ein
Vertrag, der zwischen zwei Parteien ges-
chlossen wird und mit dem sich die
Parteien verpflichten, später einen
Hauptvertrag zu schließen (Art. 33
SchVG). Der Vorvertrag verpflichtet die
Parteien, wenn er alle wesentlichen Ele-
mente des Hauptvertrages beinhaltet, und
er in der Form geschlossen wird, die für
den Hauptvertrag vorgesehen ist.
W
Waffengleichheit (Grundsatz) [Barazia
e palëve; Jednakost strana (načelo);
Equality of the parties (principle)] - Die
Waffengleichheit oder die Gleichstellung
der Parteien im Zivilprozess ist ein fun-
damentaler Grundsatz, dessen Verstoß
Grundlage für die Anfechtung der in
einem solchen Verfahren getroffenen
Entscheidung darstellt.
Ware [Mall; Mall; Goods] - Die Ware ist
ein allgemeiner Begriff, der Produkte und
Dienstleistungen im Rechtsverkehr bez-
eichnet.
Warendeklaration [Deklaracioni i
mallit; Dekaracija robe; Declaration of
will] - Die Warendeklaration stellt eine
obligatorische Angabe eines Handels-
gutes dar. Die Warendeklaration muss in
Schriftform und Zeichen sein und die
Angaben der Ware wiedergeben, bzw.
die Marke, Name der Marke, Zeichen
oder Symbol in Bezug auf die Marke.
Die Deklaration muss auf der Pake-
tierung oder den Begleitdokumenten der
Ware stehen. Eine Warendeklaration
muss insbesondere folgende Informatio-
nen beinhalten: Name des Warenher-
stellers sowie Name, unter dem die Ware
in Verkehr gebracht wurde; Art, Modell,
Volumeneinheit, Etikett der Ware und
mindestens eine wichtige Eigenschaft,
die die Ware ausmacht und sie von an-
deren unterscheidet; Herstellungs- und
Verfallsdatum; für inländische Waren
Name und Anschrift des Herstellers und
das Ursprungsland; für importierte
Waren Name und Anschrift des Im-
porteurs und das Ursprungsland.
Wechsel [Kambiali; Menica; Bill of ex-
change] - Der Wechsel ist ein Wertpa-
pier, der zur Kategorie der Orderpapiere
gehört. Durch Wechsel ist der Aussteller
verpflichtet, die im Wechsel Summe
1077
selbst oder durch eine andere Person an
den Zahlungsempfänger zu zahlen. Die
gültigen Rechtsvorschriften für den
Wechsel im Kosovo sind derzeit im
SchVG enthalten (Art. 217 ff.).
Weltorganisation für geistiges Eigen-
tum [Organizata Botërore për Pronësinë
Intelektuale; Svetska organizacija za in-
telektualnu svojinu; World Intellectual
Property Organization] - Die Weltorgani-
sation für geistiges Eigentum (WIPO) ist
eine spezialisierte Agentur der Vereinten
Nationen (UNO). Das Übereinkommen
zur Errichtung der Weltorganisation für
geistiges Eigentum wurde 1967 in Stock-
holm unterzeichnet und trat 1970 in
Kraft. Die ersten Anfänge dieser Organi-
sation sind jedoch in den Jahren 1883
und 1886 mit der Verabschiedung der
Pariser Konvention und der Berner Kon-
vention gelegt worden, da beide Konven-
tionen die Einrichtung eines internatio-
nalen Sekretariats für die Überwa-
chung/Verwaltung dieser Konventionen
vorsahen. Die Mission der WIPO ist es,
durch internationale Zusammenarbeit die
Schaffung, Verbreitung und Nutzung der
menschlich Geschaffenen zu fördern, um
den wirtschaftlichen, kulturellen und
sozialen Fortschritt der gesamten
Menschheit zu fördern.
Werkvertrag (Vertrag) [Vepra (kontra-
ta); Delo (ugovor); Work (contract)] -
Der Werkvertrag ist ein Rechtsverhältnis,
in dem der Unternehmer zu einer intel-
lektuellen (z. B. Erstellung eines Gu-
tachtens) oder körperlichen Arbeit
verpflichtet wird und der Besteller die
festgesetzte Vergütung zu zahlen hat
(Art. 615 ff. SchVG).
Wertpapiere [Letrat me vlerë; Hartije od
vrednosti; Securities] - Wertpapiere sind
solche Dokumente, die in gedruckter
Form (schriftlich) ausgestellt werden und
1078
in denen ein Vermögensrecht verbrieft
ist. Beim Wertpapier gilt das Prinzip,
dass das Recht am Wertpapier dem Be-
sitzer des Rechts gehört. Gemäß SchVG
ist das Wertpapier ein schriftliches
Dokument, mit dem der Aussteller (Emit-
tent) des Wertpapiers verpflichtet ist,
dem Besitzer/Inhaber des Wertpapiers
die im Papier verbriefte Leistung zu
erfüllen. Ein Wertpapier muss folgende
Elemente enthalten: 1. Bezeichnung als
Wertpapiers; 2. Unterschrift, Name und
Sitz bzw. Name und Wohnort des Aus-
stellers; 3. Unterschrift, Name und Sitz
bzw. Name und Wohnort des Inhabers,
bzw. die Angabe, dass die Leistung dem
Besitzer des Wertpapiers zu leisten ist; 4.
Die genaue Bezeichnung der Leistung,
die durch das Wertpapier geleistet
werden muss; 5. Ort und Datum der Aus-
stellung des Wertpapiers und für
serienmäßige Wertpapiere die Serien-
nummer; 6. Unterschrift des Ausstellers
bzw. ein Abbild davon. Das Fehlen einer
dieser Elemente führt zur Un-
wirksamkeit/Nichtigkeit des Wertpapiers
(Art. 218 SchVG). Die Verpflichtungen
des Ausstellers besteht ab Übergabe des
Wertpapiers an den Begünstigten.
Wettbewerb [Konkurrencë; Konkurenci-
ja; Competition] - Als Wettbewerb ver-
steht man das Streben von zwei
Wirtschaftssubjekten nach einem
wirtschaftlichen Vorteil. Der Kosovo
verfügt über ein besonderes Gesetz zum
Schutze des Wettbewerbs und zur
Aufrechterhaltung eines freien oder/und
fairen Marktes. Freier Wettbewerb
bedeutet ein freier, gleicher und gerechter
Wettbewerb zwischen Unternehmen auf
dem Markt. Zuständige Institution für die
Überwachung und Aufrechterhaltung der
Wettbewerbsregeln im Kosovo ist die
Wettbewerbsbehörde des Kosovo als un-
abhängige öffentliche Institution.
Wette [Basti; Klađenje; Betting] - Die
Wette wird im Zivilrecht als Synonym
für ein Glücksspielvertrag/Aleatorischer
Vertrag verwendet. Nach diesen Verträ-
gen sind die Rechte und Pflichten
zwischen den Vertragspartnern, die die
Wette abgegeben haben, zum Zeitpunkt
der Vertragsbindung noch nicht bekannt,
sondern werden erst durch ein zukünftig-
es und ungewisses Ereignis bestimmt,
aufgrund dessen die jeweiligen
Verpflichtungen in Kraft treten.
Widerklage [Kundërpadia; Protivtužba;
Counterclaim] - Die Widerklage ist eine
Klage des Beklagten (Widerkläger)
gegen den Kläger (Widerbeklagter) in
einem durch den Kläger begonnenen
Verfahren (Art. 256 GüStV), welche
nicht nur als Verteidigungsmittel,
sondern auch als Angriffsmittel des
Beklagten angesehen wird. Mit Einrei-
chung der Widerklage werden die Rollen
dahingehend geändert, dass der Beklagte
zum Kläger und der Kläger zum Beklag-
ten wird. Ist die Widerklage zulässig, so
verhandelt das Gericht über die Klage
und Widerklage im gleichen Verfahren
und entscheidet in der Regel mit einem
Urteil. Um zulässig zu sein muss die
Widerklage kumulativ alle formellen
Voraussetzungen, sowie mindestens eine
materielle Voraussetzung erfüllen.
Widerruf [Revokimi; Opozivanje; Rev-
ocation] - Widerrufen werden kann ein
Testament, Vertrag, Aussage, Angebot
usw. Der Widerruf stellt die Zurücknah-
me einer Aussage dar. Der Widerruf
kann, je nach konkretem Fall, innerhalb
einer bestimmten Frist und mit bes-
timmten Rechtsfolgen erfolgen. Hat der
Erblasser bspw. sein Testament widerru-
fen, so ist das widerrufene Testament un-
gültig. Hat jemand sein Angebot in-
nerhalb einer Frist widerrufen, so kann
kein Vertrag auf Grundlage des widerru-
fenen Angebots geschlossen werden.
Wiedereinsetzung in den vorigen
Stand [Kthimi në gjendjen e mëparshme;
Vraćanje stanje u pređašnje; Return of
ability/capacity to act] - Wiederein-
setzung in den vorigen Stand - Restitutio
in integrum. Wurde die Vornahme einer
Prozesshandlung (z.B. Einlegung der
Berufung) innerhalb der Fristen
versäumt, so kann ein Antrag auf Wie-
dereinsetzung in den vorigen Stand
gestellt werden, wenn die gesetzlichen
Bedingungen dafür vorliegen. Ein Antrag
auf Wiedereinsetzung in den vorigen
Stand kann beantragt werden, wenn
aufgrund objektiver Gründe eine
Prozesshandlung innerhalb einer
Ausschlussfrist nicht unternommen
werden konnte. Wir der Antrag ange-
nommen, wird die Partei so gestellt, als
hätte sie die Frist nicht versäumt,
wodurch die Prozesshandlung noch
vorgenommen werden kann (Art. 129 ff.
GüStV).
Wiederholung des Verfahrens
[Përsëritja e procedurës; Ponavljanje
postupka; Repetition of procedure] - Die
Wiederholung des Verfahrens ist ein
außerordentliches Rechtsmittel im Zi-
vilprozess (Art. 232 ff. GüStV). Über die
Wiederholung des Verfahrens
entscheidet das Gericht zweiter Instanz,
während der Antrag beim Gericht erster
Instanz, das über die Sache entschieden
hat, einzureichen ist. Der Antrag muss
schriftlich und innerhalb der gesetzten
Frist eingereicht werden (Art. 234
GüStV). Da es vorkommen kann, dass
eine Partei gleichzeitig die Revision und
den Antrag auf Wiederholung des Ver-
fahrens vor Gericht einreicht, sieht das
1079
Gesetz besondere Regelungen für solche
Fälle vor (Art. 242-244 GüStV).
Wille [Vullneti; Volja; Will] - Siehe:
Willenserklärung; Rechtsgeschäft und
Vertrag.
Willenserklärung [Deklarimi i vullnetit;
Izjava volje; Declaration of vill] - Die
Willenserklärung ist die Äußerung einer
Person, die zu einem Rechtserfolg führt
und vom Willen des Erklärenden getra-
gen wird. z. B. wenn eine Person zu einer
anderen Person sagt: “Wollen Sie mein
Handy in Höhe von 200 Euro kaufen”,
stellt dies eine Willenserklärung dar, die
zu einem Rechtserfolg führt, weil dies im
Sinne des Gesetzes eine Abgabe eines
Angebots darstellt. Nicht als Wil-
lenserklärungen gelten hingegen Äußer-
ungen und Handlungen, mit denen kein
Rechtserfolg beabsichtigt wird, z. B.
„Wollen wir zusammen spazieren
gehen?“ Siehe: Rechtsgeschäft und Ver-
trag.
Wohnsitz [Vendbanimi; Prebivalište;
Dwelling] - Der Wohnsitz ist der Ort, an
dem ein Bürger sein Leben verbringt.
Der Bürger ist verpflichtet, den Wohnsitz
und die Wohnsitzadresse mitzuteilen,
wenn er oder sie vorübergehend aus dem
Kosovo wegzieht (Art. 3 Aufen-
thaltsgesetzes). Die Registrierung und
Abmeldung des ständigen oder
vorübergehenden Aufenthalts von Bür-
gern erfolgt in den Standesämtern im
Gebiet der jeweiligen Gemeinde. Die
Bedeutung des Wohnsitzes im
Rechtsleben ist sehr bedeutend, da die
Rechtssubjekte in Abhängigkeit von ih-
rem Wohnort bestimmte Rechte ausüben
und ihren Rechtsschutz wahrnehmen
können. Zum Beispiel sieht Art. 38.1 des
GüStV vor, dass das Gericht, in dessen
Hoheitsgebiet der Beklagte seinen
1080
Wohnsitz hat, allgemeiner Gerichtsstand
ist.
Wohnungseigentum [Kondominium;
Kondominijum; Condominium] - Woh-
nungseigentum ist ein allgemeiner Be-
griff für die Gemeinschaft von Ei-
gentümern oder Besitzer von Gebäu-
deeinheiten im selben Gebäude mit dem
Ziel der besseren Verwaltung des
Gebäudes. Dafür werden besondere Or-
gane gegründet, wie der Verwalter, Räte
usw. Rechtsgrund dieser Gemeinschaft
ist Art. 63 ff. GüEdR sowie das Gesetz
(Nr. 04/L134) über die gemeinschaft-
lichen Wohnungsgebäude.
Wohnungseigentum [Pronësia etazhe;
Etažno vlasništvo; Ownership of a build-
ing unit] - Unter Wohnungseigentum
versteht man das Eigentum an einem Teil
eines Gebäudes bzw. seiner Stockwerke,
Wohnung, Gewerbelokal oder Garage,
die physisch besondere Teile eines
Gebäudes darstellen (Art. 57 ff. GüEdR).
Wucher [Fajde; Zelenaštvo; Usury] -
Der Wucher, oder Wucher-Vertrag
gehört zur Kategorie der verbotenen Ver-
träge und werden als nichtige Verträge
erachtet. Diese Rechtsgeschäfte gelten
als nichtig, weil dabei eine Leistung un-
ter Ausnutzung einer Schwächesituation,
materiellen Not, Unerfahrenheit oder
Abhängigkeit eines Vertragspartners ver-
einbart wird, die der anderen Vertrag-
spartei oder einem Dritten zugutekom-
men und die offensichtlich unverhält-
nismäßig ist im Vergleich zur Gegen-
leistung. Diese Verträge können für gü-
ltig erklärt werden und somit Rechtswir-
kung entfalten, wenn die benachteiligte
Vertragspartei beantragt, dass ihre Leis-
tung der Gegenleistung angepasst wird
und das Gericht dies bewilligt. Tritt ein
solcher Fall ein, so wird der Vertrag mit
den vom Gericht entschiedenen Änder-
ungen gültig. Ein solcher Antrag muss
innerhalb von fünf Jahren nach Vertrag-
sabschluss gestellt werden (Art. 123
SchVG).
Z liche Autonomie. Sie wird nicht im Un-
Zahlungsbefehl [Urdhërpagesa; Platni
nalog; Payment order] - Der Zahlungsbe-
fehl ist die Art der Entscheidung im be-
sonderen Erkenntnisverfahren über
Mahnverfahren (Art. 492 GüStV). Es
wird darauf hingewiesen, dass dieses
Verfahren in der Praxis nur eine äußerst
untergeordnete Rolle spielt. Dies liegt
daran, dass dieses Verfahren nur auf der
Grundlage eines echten Dokuments
durchgeführt wird. Da das Voll-
streckungsverfahren auf der Grundlage
einer authentischen Urkunde eingeleitet
werden kann (Art. 21 ff. VVG), besteht
kein Rechtsinteresse an der Einleitung
eines gerichtlichen Verfahrens auf
diesem Gebiet. Nur in Ausnahmefällen
und wenn eine Partei ein rechtliches In-
teresse hat, kann ein Mahnverfahrenge-
führt werden.
Zentralbank Kosovo [Banka Qendrore e
Kosovës; Centralna Banka Kosova; Cen-
tral Bank of Kosovo] - Die Zentralbank
der Republik Kosovo (ZBK) ist eine auf f
Art. 11 und 140 VRK sowie dem Gesetz
(Nr. 03/L-209) über die Zentralbank Ko-
sovo basierende öffentliche juristische
Person. Die Hauptaufgaben und Ziele der
ZBK sind die Förderung und
Aufrechterhaltung eines stabilen Fi-
nanzsystems, einschließlich eines siche-
ren, nachhaltigen und effizienten
Zahlungssystems; zur Erreichung und
Erhaltung der inländischen Preisstabilität
beizutragen; Unterstützung der allge-
meinen Wirtschaftspolitik der Regierung;
operiert im Einklang mit den
Grundsätzen der freien Marktwirtschaft
und freiem Wettbewerb zur Begün-
stigung einer effizienten Alloka-
tion/Vergabe von Finanzressourcen (Art.
7 Zentralbankgesetz). Die ZBK besitzt
administrative, finanzielle und geschäft-
ternehmensregister eingetragen. Die ZBK
ist Nachfolger der zentralen
Bankaufsichtsbehörde Kosovo.
Zentrales Vergabeamt [Agjencia
Qendrore e Prokurimit; Centralna
Agencija za Nabavke; Central Procure-
ment Agency] - Das Zentrale
Vergabeamt ist ein unter dem Finanzmin-
isterium gegründetes Amt, das seine
Funktionen und Aufgaben gemäß dem
Gesetz über öffentliche Vergabe der Re-
publik Kosovo wahrnimmt. In bes-
timmten Fällen kann der Finanzminister
aus Gründen der fachlichen Kompetenz,
Wirtschaftlichkeit, Effizienz oder anderer
berechtigter Bedenken das Zentrale
Vergabeamt als verantwortlichen
Auftraggeber für die Durchführung eines
solchen Vergabeverfahrens bestimmen.
In diesen Fällen gilt das Zentrale
Vergabeamt gemäß dem Gesetz für
Öffentliche Vergabe und für alle Zwecke
dieses Gesetzes als "öffentlicher
Auftraggeber" für die Vergabetätigkeiten.
(Art. 94 des Gesetzes für Öffentliche
Vergabe).
Zertifikat [Certifikatë; Uverenje (Potvr-
da); Certificate] - Ein Zertifikat ist ein
Dokument oder Schreiben, welches von
einer Behörde ausgestellt wurde, um die
Echtheit einer Tatsache oder Maßnahme
nachzuweisen. Ein Zertifikat wird re-
gelmäßig zum Zwecke der Zertifizierung
oder Bestätigung von Tatsachen oder
Maßnahmen ausgestellt. Beispiele: Bes-
cheinigungen über den Personenstand
(Geburtsurkunde, Heiratsurkunde,
1081
Sterbeurkunde), Zeugnisse (Zwischen-
und Abschlusszeugnisse), etc.
Zertifizierungsmarke [Markë tregtare
certifikuese; Sertifikovana trgovačka
marka; Certification trademarks] - Die
Zertifizierungsmarke ist eine Marke, die
die Qualität, die Herkunft, die Art der
Produktion oder andere gemeinsame
Merkmale von Waren oder
Dienstleistungen bestimmen soll. Der In-
haber der Zertifizierungsmarke ist nicht
berechtigt, selbst eine Zertifizierungs-
marke zu verwenden, kann aber die Ver-
wendung der Marke durch autorisierte
Stellen, die die Marke gemäß den Be-
nutzungsregeln der Zertifizierungsmarke
verwenden, genehmigen und überwachen
lassen.
Zession [Cedimi; Ustupenje (Cesija);
Cession] - Siehe: Änderung des
Schuldners.
Zeuge [Dëshmitar; Svedok; Witness] -
Der Zeuge stellt ein Beweismittel im Zi-
vilprozess dar und ist gesetzlich
vorgesehen (Art. 339 ff. GüStV). Ein
Zeuge kann jede Person sein, die
Auskunft über die dargestellten Tatsa-
chen geben kann. Der Zeuge wird von
den Prozessparteien vorgeschlagen; in
bestimmten Fällen kann ein Zeuge auch
vom Gericht selbst vorgeschlagen
werden. Zeugen werden durch Vorladung
geladen und sind verpflichtet, vor Gericht
auszusagen, außer der Zeuge macht in
bestimmten Umständen Gebrauch von
seinem Zeugnisverweigerungsrecht, wie:
Der Zeuge ist Stellvertreter einer Partei
im selben Verfahren oder als Arzt oder
Rechtsanwalt der Schweigepflicht unter-
worfen.
Zins/Zinsen [Kamata; Kamata; Interest)
- Unter Zinsen versteht man ein Entgelt,
das aufgrund der Gewährung von Kapital
gezahlt werden müssen (Art. 378 ff.
1082
SchVG). Die Höhe des Zinses richtet
sich nach dem Zinssatz und kann ver-
traglich vereinbart werden, z.B. ver-
traglicher Zins, der zusammen mit dem
Darlehensvertrag vereinbart wird. Der
Zins kann aber auch gesetzlich festgelegt
sein, z.B. Verzugszins, der vom
Schuldner bei Verzug der Leistung zu er-
bringen ist (Art. 382 SchVG).
Zinseszinsen sind gesetzlich verboten
(Art. 379 SchVG).
Zitat [Citimi; Citiranje; Quotation] - Das
Zitat oder die Zitierung im Urheberrecht
meint das Recht, einzelne veröffentlichte
Werke oder Stellen eines veröffentlichten
Werks im selbstständigen Werk
wiederzugeben, wenn dies der Kritik
oder Schilderung am eigenen Werk dient.
Zitate sind in Art. 50 UVSchG ausdrück-
lich erlaubt, sofern diese im Einklang mit
den Grundsätzen der Ehrlichkeit und der
moralischen und beruflichen Verantwor-
tung stehen.
Zivilgesetzbuch (Bürgerliches
Gestzbuch) [Kodi civil; Građanski za-
konik; Civil Code] - Das Zivilgesetzbuch
stellt (Bürgerliches Gesetzbuch) ein um-
fangreiches Gesetz dar, das ein breites
Rechtsgebiet regelt und kodifiziert; z.B.
Zivilgesetzbuch, Handelsgesetzbuch.
Nicht viele Länder haben es geschafft,
solch umfangreiche Gesetzbücher im Zi-
vilrecht zu erlassen. Die bekanntesten
Zivilgesetzbücher sind das deutsche Bür-
gerliche Gesetzbuch, das Zivilgesetzbuch
Frankreichs, Österreichs, der Schweiz
usw. Auf dem Balkan verfügt nur Alba-
nien als einziges Land über ein Zivilge-
setzbuch.
Zivilprozess [Procesi civil; Građanski
proces; Civil process] - Siehe: Zivilver-
fahren.
Zivilrecht [E drejta civile; Građansko
pravo; Civil law] - Siehe: Bürgerliches
Recht.
Zivilverfahren [Procedura civile;
Građanski postupak; Civil procedure] -
Das Zivilverfahren ist ein durch recht-
liche Vorschriften geregeltes Verfahren,
durch das die Rechte von privaten
Rechtssubjekten bestätigt, geformt und
realisiert werden. Das Zivilverfahren
wird in streitige Verfahren, in Verfahren
der freiwilligen Gerichtsbarkeit, in Voll-
streckungsverfahren und Insolvenzver-
fahren eingeteilt.
Zurückbehaltungsrecht [E drejta e re-
tencionit; Retenciono pravo; Right of re-
tention] - Das Zurückbehaltungsrecht ist
das Recht des Schuldners, seine Leistung
so lange zurückzuhalten, bis der
Gläubiger seine vertraglichen Verpflich-
tungen erfüllt (Art. 267 SchVG). Um die-
ses Recht auszuüben, müssen drei Bed-
ingungen erfüllt werden: Der Gläubiger
einer Forderung muss zugleich der
Schuldner einer anderen Leistung sein
z.B.: ein Möbelbesteller kann die
Zahlung des Preises verweigern, wenn
die Möbel nicht wie vereinbart platziert
sind), Fälligkeit des Gegenanspruchs (d.
h. die Frist für die Erbringung der Leis-
tung muss abgelaufen sein) sowie ein
zwischen den Ansprüchen des Gläubigers
und des Schuldners bestehender Zusam-
menhang (Konnexität).
Zusammenlegung [Komasacioni; Kon-
solidacija; Consolidation] - Siehe: Bo-
denordnung.
Zuständigkeit (des Gerichts) [Kompe-
tenca (e gjykatës), Nadležnost (suda);
Communication (of letters)] - Die
Zuständigkeit ist das Recht und die
Pflicht eines Gerichts, über einen bes-
timmten Rechtsstreit zu entscheiden. Die
Zuständigkeit ist eine verfahrensrecht-
liche Vermutung; das Gericht muss von
Amts wegen ermitteln, ob es zuständig
ist. Es wird zwischen der örtlichen,
sachlichen und funktionellen Zustän-
digkeit unterschieden. Die sachliche
Zuständigkeit stellt die Einteilung von
Rechtsfällen in einem Gericht erster In-
stanz fest. Durch Rechtsnormen wird
geregelt, welche Rechtsstreitigkeiten von
den Gerichten der erstinstanzlichen
Gerichte entschieden werden. Durch die
funktionelle Zuständigkeit wird fest-
gestellt, in welcher Zusammensetzung
über einen Rechtsstreit entschieden wird,
also ob es sich um einen einzelnen Rich-
ter oder ein Spruchkörper von mehreren
Richtern handelt (siehe Art. 15 GüStV
und die Bestimmungen des
Gerichtsgesetzes). Mit der örtlichen
Zuständigkeit wird festgelegt, welches
Gericht, das über die sachliche Zustän-
digkeit verfügt, auch örtlich zuständig ist.
Grundsätzlich begründet der allgemeine
Gerichtsstand die örtliche Zuständigkeit
der Gerichte, sofern durch Vorschriften
über die besonderen Gerichtsständenichts
anderes geregelt ist (siehe Art. 37 ff.
GüStV und die Bestimmungen des
Gerichtsgesetz).
Zustellung (von Schriftsätzen) [Komu-
nikimi (i shkresave); Dostava (dopisa);
Communication (of letters)] - Die Zustel-
lung von Schriftstücken stellt in einem
Verfahren die Übersendung von
Schriftsätzen von einer Partei zur an-
deren dar. Die Einreichung der
Schriftsätze des Klägers stellen eine
Zustellung dar (Art. 103 GüStV). Die
Übergabe des Urteils an die Parteien
stellt eine Zustellung dar. Die Zustellung
der Schriftsätze erfolgt grundsätzlich per
Post, aber auch direkt durch Postbe-
diensteten des Gerichts oder durch einen
Beamten einer staatlichen Behörde oder
1083
einer legitimierten Autorität. Die el- Arbeitsverhältnisse durch Beschluss.
ektronische Zustellung ist erlaubt und (Art. 1, XII, 5, 10, 44 Zwangsvoll-
möglich (siehe Art. 103 GüStV), jedoch streckungsgesetz). Der gerichtliche Bes-
funktioniert sie immer noch nicht, da es chluss muss wie die Anordnung des pri-
keinen ausreichenden rechtlichen Rah- vaten Zwangsvollstreckungsagen-
men gibt und die notwendige Infra- ten/Gerichtsvollzieher nicht begründet
struktur fehlt. sein, wenn dem Vollstreckungsantrag
Zustellungsurkunde [Fletëdërgesa; stattgegeben wird.
Obaveštenje o prijemu pošiljke; Delivery
note] - Die Zustellungsurkunde ist die
Bestätigung der Abgabe eines Doku-
ments im Schriftverkehr, insbesondere
von Schriftsätzen, die wegen ihrer
Wichtigkeit einer Prozesspartei
persönlich ausgehändigt werden müssen,
z.B. Klage, Klageerwiderung, Urteil usw.
(Art. 110 GüStV).
Zustimmung [Aprovimi; Usvajanje;
Approval] - Siehe: Einwilligung.
Zustimmung [Pëlqimi; Saglasnost; Con-
sent] - Die meisten Rechtsgeschäfte ent-
stehen zwischen zwei Personen ohne den
Willen eines Dritten. In manchen Fällen
ist für die Gültigkeit eines Rechtsges-
chäfts jedoch die Willenserklärung eines
Dritten nötig (bspw. der gesetzliche Ver-
treter muss der Vertragsschließung einer
minderjährigen Person zustimmen).
Diese Zustimmung kann vor Abschluss
des Rechtsgeschäfts in Form der Einwil-
ligung oder nach Vertragsabschluss in
Form einer Genehmigung getätigt
werden (Art. 19 SchVG).
Zwangsvollstreckungsbeschluss [Ak-
tvendim për përmbarim; Rešenje o
izvršenju; Decision on enforcement] -
Der Zwangsvollstreckungsbeschluss ist
eine gerichtliche Entscheidung, die
einem Antrag auf Zwangsvollstreckung
stattgibt oder diesen ablehnt. Während
der private Zwangsvollstreckungsagent
mit einer Anordnung entscheidet,
entscheidet das Gericht in den zuständi-
gen Angelegenheiten der Familien- und

1084
ÖFFENTLICHES RECHT

1085
1086
A legt die fakultative Praxis eines nichtkon-
A posteriori (A posteriori) -
Lateinischer Begriff, welcher “im Na-
chhinein” bedeutet. In der richterlichen
Theorie der Normenkontrollen wird die-
ser Begriff für das Prüfungsverfahren
nach dem Inkrafttreten eines Rechtsaktes
verwendet.
A priori (A priori) - Lateinischer Be-
griff, welcher “von vornherein” oder
“grundsätzlich” bedeutet. In der richterli-
chen Theorie der Normenkontrollen wird
dieser Begriff für das Prüfungsverfahren
vor dem Inkrafttreten eines Rechtsaktes
verwendet.
Aarhus-Konvention [Konventa Aarhus;
Arhuska konvencija; Aarhus Convention]
- die UNECE-Konvention ist das am 25.
Juni 1998 in der dänischen Stadt Aarhus
unterzeichnete und am 30. Oktober 2001
in Kraft getretene Übereinkommen der
Wirtschaftskommission für Europa
(UNECE) über den Zugang zu Infor-
mationen, die Öffentlichkeitsbeteiligung
an Entscheidungsverfahren und den
Zugang zu Gerichten in Umweltangele-
genheiten. Diese Konvention begründet
eine Reihe von Rechten für die Öffen-
tlichkeit und Pflichten der staatlichen
Behörden, den Umweltschutz zu stärken.
Die Aarhus-Konvention enthält drei
Grundpfeiler: 1. das Recht der Öffen-
tlichkeit, freien Zugang zu Um-
weltinformationen zu haben, 2. das Recht
der Öffentlichkeit auf Beteiligung an
umweltpolitischen Entschei-
dungsprozessen und 3. dem Zugang zu
Gerichten in Umweltangelegenheiten.
Die Zusammenkunft der Vertragsparteien
als Hauptkörper der Konvention sichert
eine kontinuierliche Überprüfung der
Durchführung des Übereinkommens auf
der Grundlage einer regelmäßigen Ber-
ichterstattung aller Vertragsparteien und
frontativen, außergerichtlichen Ver-
fahrens und beratenden Charakters dar,
die Einhaltung der Artikel dieser Kon-
vention zu überprüfen.
Ab initio (Ab initio) - Lateinischer Be-
griff, welcher „von Anfang an bedeutet“.
Er bezieht sich grundsätzlich auf die zeit-
liche Dimension der Entstehung der
Rechtswirkungen von Entscheidungen
oder Rechtsakten.
Abgeordnete [Deputetë; Poslanici; Dep-
uty] - Gewählte Volksvertreter in einer
nationalen, regionalen oder supranatio-
nalen (Europaparlament) Gesetzgebung,
welche ihre repräsentative Funktion und
ihr Mandat für eine bestimmte Zeit
ausüben.
Abkommen/Vertrag [Traktat/i; Ugovor;
Treaty] - Gemäß dem Wiener Überein-
kommen über das Recht der Verträge
zwischen Staaten und internationalen Or-
ganisationen oder zwischen internatio-
nalen Organisationen (1986) ist der Ver-
trag ein internationales Abkommen, das
dem Völkerrecht unterliegt und in
schriftlicher Form geschlossen wird: a)
zwischen einem oder mehreren Staaten
oder einer oder vielen internationalen
Organisationen; oder (b) zwischen inter-
nationalen Organisationen.
Absolut nicht änderbare
Artikel/Ewigkeitsgarantie [Nene abso-
lutisht të pandryshuara; Apsolutno
nepromenjeni članovi; Absolutely non-
amendable articles] - Im Verfassungs-
recht sind diese Artikel als
Ewigkeitsklauseln bekannt, die unter
keinen Umständen Verfassungsänder-
ungen unterliegen dürfen. So enthalten
viele Verfassungen die sogenannte
Ewigkeitsklausel, die bestimmte Bes-
timmungen für nicht änderbar erklären.,
so wie etwa die deutsche Verfassung von
1087
1949 (Artikel 79 Absatz3 verbietet Ver-
fassungsänderungen, die den Charakter
des Föderalismus verändern), die italien-
ische Verfassung von 1947 (Artikel 139
verbietet die Veränderung der Regier-
ungsform) und die französische Verfas-
sung von 1958 (in Artikel 89 Absatz 5
heißt es, dass die republikanische Re-
gierungsform keiner Veränderung unter-
liegt).
Absolute Mehrheit [Shumicë/a absolute;
Apsolutna većina; Absolute majority] -
Die Formel für die Abstimmung und
Beschlussfassung in Kollegialorganen
(Parlament, Gemeindeversammlung
usw.), nach der die Mehrheit aller
Mitglieder eines Kollegiums (d. h. mehr
als die Hälfte aller Mitglieder eines sol-
chen Organs) eine Entscheidung treffen.
Die Verfassung Kosovos hat in einigen
Fällen die absolute Mehrheit als eine
Hürde für die Beschlussfähigkeit des Par-
lamentes festgelegt. Zum Beispiel stellt
die Verfassung gemäß Art. 86 Abs. 5
(betreffend die dritte Wahlrunde für die
Wahl des Präsidenten)fest, dass "der
Kandidat, der die Mehrheit der Stimmen
aller Abgeordneten im Parlament erhält,
zum Präsidenten der Republik Kosovo
gewählt wird". Auch in Art. 95 Abs. 3
der Verfassung Kosovos ist festgelegt,
dass "die Regierung als gewählt gilt,
wenn sie die Mehrheit der Stimmen aller
Abgeordneten des Parlaments Kosovos
erhält".
Absolute Monarchie [Monarki absolute;
Apsolutna monarhija; Absolute monar-
chy] - Absolute Formen der Monarchie
beziehen sich hauptsächlich auf die Zeit
des Absolutismus im 16. und 17.
Jahrhundert. und symbolisiert Regier-
ungsmodelle, in denen sich die gesamte
Staatsmacht auf den Monarchen konzen-
triert hat. In diesen Systemen wurde der
1088
Monarch von einer Gottheit ausgewählt,
nicht aber von den Bürgern. S eine Macht
war zudem nicht verfassungsrechtlichen
oder rechtlichen Beschränkungen unter-
worfen. Die Herrschaft des Königs von
Frankreich, Ludwig XIV. (1643-1715),
ist die Verkörperung des Absolutismus
und der Härte der absoluten Monarchien
in jener Zeit.
Absolutes Recht [E drejtë absolute; Ap-
solutno pravo; Absolute right] -
Menschenrechte, die im zum Unterschied
zu relativen Rechte einen absoluten
Schutz genießen und die nicht durch
rechtliche Schranken eingeschränkt
werden können, z.B. die Menschen-
würde.
Abstrakte Normenkontrolle [Kontrolli
abstrakt i normës; Apstraktna kontrola
norme; Abstract norm control] - In ab-
stracta zielt die Kontrolle der Verfas-
sungsmäßigkeit auf den Schutz des ob-
jektiven Rechts, nämlich der Verfassung-
sordnung, ab. Die abstrakte Normen-
kontrolle wird von den zentralen Regier-
ungsorganen wie dem Parlament, dem
Präsidenten, der Regierung oder dem
Bürgerbeauftragten eingeleitet. Diese
Verfassungsorgane sind befugt, ein
Kontrollverfahren in Bezug auf die Ver-
einbarkeit von Gesetzen, Verordnungen
des Präsidenten und des Ministerpräsi-
denten sowie Regierungsverordnungen
mit der Verfassung oder in Bezug auf die
Frage der Vereinbarkeit einer Gemeinde-
satzung mit der Verfassung einzuleiten.
Abteilung [Departament; Depart-
man/Odeljenje; Department] - Interne or-
ganisatorische Einheit eines Ministeri-
ums oder einer Regierungsabteilung.
Abweichende Meinung [Mendim i
ndarë; Izdvojeno mišljenje; Dissenting
opinion] - Schriftliche Stellungnahme
eines oder mehrerer Richter, welche
wiedergibt, dass sie mit der
Mehrheitsmeinung, die zu einer bes-
timmten Gerichtsentscheidung geführt
hat, nicht einverstanden sind. Abwei-
chende Meinungen sind eine Praxis, die
in den Arbeiten der Verfassungsgerichte
und der Arbeit des EGMR ihren
Ausdruck findet.
Acquis Communautaire (Acquis
Communautaire) - Französischer Be-
griff bezüglich der EU-Rechtsordnung.
Er bezeichnet alle Rechtsakte, die für die
Mitgliedsstaaten der EU verbindlich sind,
das Primärrecht, das Sekundärrecht
(Verordnungen, Richtlinien und Beschlü-
sse) sowie die Grundsätze, die
Rechtsprechung und die Grundrechte.
Acta Publica (Acta Publica) -
Lateinischer Begriff, welcher Angele-
genheiten und Akte der allgemeinen Art
bezeichnet. Dieser Begriff bezieht sich
hauptsächlich auf die Regulierung von
Angelegenheiten durch die öffentlichen
Behörden.
Afrikanische Menschenrechtencharta
[Karta Afrikane e te Drejtave te Njeriut;
Afrička povelja o ljudskim pravima; Af-
rican Charter on Human Rights] - Ist ein
multilateraler Vertrag über Menschen-
rechte und Freiheiten, welcher im afri-
kanischen Kontinent angewandt wird.
Dieses Instrument für Menschenrechte
wurde von der Afrikanischen Union 1981
verabschiedet und trat am 21. Oktober
1986 in Kraft. Abgesehen davon, dass di-
eses Instrument die Grundrechte und
Freiheiten der Menschen garantiert, hat
es auch die Schaffung des Afrikanischen
Gerichtshofs für Menschenrechte fest-
gelegt, welcher für die Auslegung und
Überwachung der Charta zuständig ist.
Agentur für Gewerbliches Eigentum
[Agjencia për Pronësi Industriale;
Agencija za industrijsku imovinu; Indus-
trial Property Agency] - Öffentliches
Amt, welches für die Eintragung und den
rechtlichen Schutz einer Erfindung, einer
Marke, eines gewerblichen Musters,
einer Ursprungsbezeichnung, geo-
grafischer Angaben und Topographien
der Bezirke zuständig ist.
Akklamation [Aklamacion; Aklamacija;
Acclamation] - Öffentliche und symbol-
ische Zustimmung zu einer Rechtshan-
dlung oder einer Angelegenheit, welche
durch Applaus oder eine andere symbol-
ische oder demonstrative Handlung zum
Ausdruck gebracht wird.
Allgemeine Erklärung der Menschen-
rechte (AEMR) [Deklarata Universale
për të Drejtat e Njeriut; Univerzalna
deklaracija o ljudskim pravima; Univer-
sal Declaration of Human Rights - Die
AEMR wurde von der Generalversa-
mmlung der Vereinten Nationen am 10.
Dezember 1948 verkündet. Obwohl diese
Erklärung keinen verbindlichen
Rechtscharakter hat, stellt sie den ersten
Schritt dar, welchen die Vereinten Na-
tionenunternommen haben, um die
Menschrechte und Freiheiten im uni-
versellen Kontext zu kodifizieren und um
den Weg zu einem effektiveren Rechtss-
chutz der Menschrechte auf internatio-
naler Ebene zu ebnen. Der Internationale
Pakt der Vereinten Nationen über bürger-
liche und politische Rechte wurde genau
auf den Grundlagen dieser Erklärung
entworfen und angenommen.
Alternative Stimme [Votë alternative;
Alternativni glas; Alternative vote] -
Wahlsystem, nach welchem die Wähler
die Kandidaten nach ihren Präferenzen
auflisten.
Amerikanische Menschenrechtskon-
vention [Konventa Amerikane për të
Drejtat e Njeriut; Američka konvencija o
ljudskim pravima; American Convention
1089
on Human Rights] - Die Amerikanische
Menschenrechtskonvention ist ein inter-
nationales Menschenrechtsinstrument,
das am 22. November 1969 von den
Staaten der westlichen Hemisphäre
verabschiedet wurde und 1978 in Kraft
getreten ist. Die für die Überwachung der
Einhaltung der Konvention zuständigen
Stellen sind; a) die Interamerikanische
Menschenrechtskommission und b) der
Interamerikanische Gerichtshof für
Menschenrechte. Wie in der Präambel
der Konvention bekräftigt wurde, besteht
der Zweck dieses internationalen
Menschenrechtsinstruments darin, […]
"in dieser Hemisphäre im Rahmen dem-
okratischer Institutionen ein auf Achtung
der grundlegenden Menschenrechte
beruhendes System von persönlichen
Freiheiten und sozialer Gerechtigkeit zu
konsolidieren.“
Amerikanischer Kongress [Kongresi
Amerikan; Američki Kongres; US Con-
gress] - Gesetzgebungsorgan, das durch
die Verfassung der Vereinigten Staaten
gemäß Artikel 1 geschaffen wurde und
sich aus dem Repräsentantenhaus (435
Mitglieder) und dem Senat (100
Mitglieder) zusammensetzt. Der Senat
besteht aus zwei Senatoren, die für eine
Amtszeit von sechs Jahren dienen. Jedes
Mitglied des Repräsentantenhauses ver-
tritt rund 600. 000 Menschen für eine
zweijährige Amtszeit. Die Verfasser der
Verfassung hatten beschlossen, dass
jeder Staat im Senat gleichberechtigt ver-
treten sein sollte, während die Vertretung
im Repräsentantenhaus entsprechend der
Bevölkerung des Staates erfolgen sollte.
So hat der bevölkerungsreichste Staat der
USA, Kalifornien, derzeit 53 Vertreter. 7
Staaten haben nur einen Vertreter: Alas-
ka, Delaware, Montana, North Dakota,
South Dakota, Vermont und Wyoming.
1090
Neben der gesetzgebenden Funktion übt
der Kongress auch andere Befugnisse
aus, wie die Befugnis, ein Amtsenthe-
bungsverfahren (Impeachment) gegen
hochrangige Beamte einzuleiten, die
Ernennung des Präsidenten und der Justiz
durch den Senat zu bestätigen und öffen-
tliche Anhörungen abzuhalten. In Form
von Ausschüssen nimmt der Kongress
zudem eine Untersuchungsfunktion hin-
sichtlich des Gesetzgebungsverfahrens
oder der Leistung hochrangiger Beamter
ein.
Amicus curiae - Lateinischer Begriff,
der „Freunde des Gerichts“ bedeutet. Im
Gerichtsdiskurs wird dieser Begriff be-
nutzt, um Personen oder Organisationen,
die keine Partei im Prozess sind, zu
benennen, welche aber vom Gericht
eingeladen werden, um rechtliche
Beratung im jeweiligen Fallbereitzustel-
len. Die vom Gericht in dieser Eigen-
schaft eingeladenen Personen verfassen
einen Entwurf und übermitteln dem
Gerichtshof einen kurzen Bericht, um die
Entscheidung des Gerichts zu beeinflus-
sen. Gemäß Art. 53 der VerfGA gilt:
„Das Gericht kann, wenn es dies für not-
wendig hält, eine Organisation oder Per-
son einladen oder ihr die Erlaubnis
erteilen, vor Gericht zu erscheinen und
eine mündliche oder schriftliche Stel-
lungnahme zu einem bestimmten Thema
abzugeben. Der Zweck der amicus curiae
besteht darin, dem Gericht, das über
einen Rechtsstreit entscheidet, rechtliche
Argumente oder eine fachliche Stellung-
nahme zur Verfügung zu stellen, die dem
Gericht bei der Aufklärung komplexer
Rechtsfragen helfen können, wodurch
das Risiko von Rechts- oder Tatsa-
chenirrtümern minimiert wird.
Amnestie [Amnesti; Amnestija; Amnes-
ty] - Vollständiger Erlass einer Strafver-
folgung oder des Strafvollzugs für Straf-
taten, die typischerweise die Gefährdung
der territorialen Integrität eines Staates,
die Gefährdung der Verfassungsordnung,
die Hervorrufung von Hass, Uneinigkeit
oder Intoleranz wegen der Herkunft, Ras-
se oder Ethnie usw. betreffen. Die
Voraussetzungen und das Verfahren über
Amnestie werden durch das jeweilige
Gesetz geregelt.
Amtliches/Offizielles Dokument
[Dokument zyrtar; Zvanični dokument;
Official document] - Dokumente jegli-
cher Art, das von einer öffentlichen Ein-
richtung verfasst, empfangen oder auf-
bewahrt wird. Gemäß dem Gesetz Nr.
03/l-215 über den Zugang zu öffentlichen
Dokumenten in Kosovo gilt: „Ein offizi-
elles Dokument ist jedes Schreiben,
welches dazu dient etwas zu beweisen
oder zu bescheinigen, ungeachtet der
physischen Form oder der Eigenschaften,
des geschriebenen oder getippten Textes,
der Karten, Pläne, Bildern, Zeichnungen,
Skizzen, Arbeitsmaterialien, die in mag-
netischer oder elektronischer Form als
Ton- oder Sprachaufnahmen gespeichert
sind, jede Form optischer oder visueller
Aufzeichnung und tragbare Ausrüstung
zur automatischen Datenverarbeitung mit
installierten oder übertragbaren
Speichern für die elektronische Daten-
speicherung.
Amtsenthebungsverfahren [Impicment;
Impičment; Impeachment] - Öffentliche
Klage, die vom Parlament gegen einen
hohen Staatsbeamten, einschließlich dem
Staatsoberhaupt, eingereicht wird. Dieses
Verfahren findet Anwendung in einigen
Verfassungssystemen wie z.B. in den
USA, Russland, Südkorea, Brasil usw. In
den USA wird dieses Verfahren auf An-
trag des Repräsentantenhauses, welches
als eine Art Strafverfolgungsbehörde
fungiert, in Gang gesetzt, während der
Prozess in Form eines Gerichtsverfahrens
im Senat stattfindet. In der politischen
Geschichte der USA wurden zwei Präsi-
denten mit einem Amtsenthebungsver-
fahren konfrontiert: Präsident Andrew
Johnson im Jahre 1868 und Präsident Bill
Clinton 1998. Präsident Richard Nixon
hatte seinen Rücktritt bereits erklärt, als
das Verfahren gegen ihn eingeleitet
wurde.
Anerkennung [Njohje; Priznanje;
Recognition] - Im Völkerrecht bezieht es
sich auf den Akt der Anerkennung des
Staates durch einen anderen Staat.
Angemessene Zeit [Kohë e arsyeshme;
Razumno vreme; Reasonable time] -
Bedeutet, dass die administrativen und
gerichtlichen Verfahren, innerhalb derer
über die Rechte und rechtlichen Inter-
essen des Einzelnen entschieden wird,
unverzüglich und innerhalb einer ange-
messenen Frist abgeschlossen werden
müssen.
Antikorruptionsagentur [Agjencia
Kundër Korrupsionit; Agencija protiv
korupcije; Anti-Corruption Agency] - Ist
eine unabhängige und spezialisierte
Agentur, die für die Umsetzung der
Staatspolitik zur Bekämpfung und
Prävention der Korruption in Kosovo
zuständig ist.
Antrag [Mocion; Predlog; Motion] - In
einem parlamentarischen System bezieht
sich dieser Begriff auf einen inhaltlichen
oder prozeduralen Vorschlag von
Abgeordneten, der eine Kontrolle und
Abstimmung gemäß der parlamentar-
ischen Geschäftsordnung erfordert.
Antrag auf außerordentliche Über-
prüfung des gerichtlichen Urteils
[Kërkesa për rishqyrtim të jashtëza-
konshëm të vendimit gjyqësor; Zahtev za
vanredno preispitivanje sudske odluke;
1091
Request for extraordinary review of a
court decision] - außerordentlicher
Rechtsbehelf im Verfahren der gericht-
lichen Überprüfung der Verwaltungsakte.
Dieser Antrag kann beim Obersten
Gerichtshof Kosovos gegen
rechtskräftige Entscheidungen des
zuständigen Gerichts für Verwaltung-
sstreitigkeiten, der zweiten Instanz,
eingelegt werden. Der Antrag kann nur
wegen Verletzung des materiellen oder
formellen Rechts, die sich auf die Lösung
der Streitigkeit auswirken könnte,
eingereicht werden. Die Entscheidung
über den Antrag zum Schutz der Ge-
setzmäßigkeit fällt der oberste
Gerichtshof.
Antrag auf Schutz der Ge-
setzmäßigkeit [Kërkesa për mbrojtjen e
ligjshmërisë; Zahtev za zaštitu zakonitos-
ti; Request for protection of legality] -
außerordentlicher Rechtsbehelf im Rah-
men der Verwaltungsgerichtsbarkeit.
Gemäß dem Gesetz über Verwaltung-
skonflikte kann ein Staatsanwalt beim
Obersten Gerichtshof Kosovos einen An-
trag auf Schutz der Gesetzmäßigkeit
gegen eine rechtskräftige
Gerichtsentscheidung stellen, wenn er/sie
behauptet, dass durch diese Entscheidung
eine Bestimmung des Gesetzes verletzt
wurde.
Antrag zum „Fall oder Rechtsstreit“
[Kërkesa për “rast ose kundërthënie”;
Zahtev za „slučaj ili prigovor“; The
“case or controversy” requirement] -
eines der Kriterien zur gerichtlichen
Kontrolle in der USA, nach welchem das
gerichtliche Kontrollverfahren nur
eingelegt werden kann, falls die Rechts-
frage das Objekt der gerichtlichen Über-
prüfung oder ein konkreter Konflikt
zwischen den Parteien ist.
1092
Anvalt [Avokat; Advokat; Law-
yer/Attorney at law; barrister] - Ein in
oder von der kosovarischen Anwalts-
kammer eingetragener oder zugelassener
Rechtsexperte, der sich mit der
Gewährung der Rechtshilfe für natürliche
und juristische Personen befasst, um
deren Freiheiten, Rechte und Interessen
zu schützen.
Anwaltschaft [Avokatura; Advokatura;
Bar] - Freier und unabhängiger Beruf der
Rechtshilfe und juristischen Vertretung
von natürlichen sowie juristischen Perso-
nen, um effektiven Rechtsschutz ihrer
gesetzlich oder vertraglich garantierten
Rechte und Freiheiten zu erzielen.
Anwesenheit und Abstimmung
[Prezent dhe që votojnë; Prisutni i koji
glasaju; Present and voting] - Siehe "Ab-
stimmung".
Arbeitgeber [Punëdhënësi; Poslodavac;
Employer] - Laut dem Arbeitsgesetz Nr.
03 / L-212 ist der Arbeitgeber eine natür-
liche oder juristische Person, die einen
Arbeitsnehmer beschäftigt und für die
Arbeit oder für die erbrachten
Dienstleistungen ein Gehalt zahlt.
Aristokratie [Aristokraci; Aristokratija;
Aristocracy] - Hervorgegangen aus dem
Griechischen aristos „Edelstert“ und kra-
tos „Macht“, steht dieser Ausdruck für
das Regieren einer angesehenen
politischen Klasse. Neben der Ver-
wendung im antiken Griechenland und
dem antiken Rom, wurde dieser Begriff
auch bezüglich einer herrschenden
Klasse in mittelalterlichen Regierungs-
formen, die einen privilegierten sozialen
und politischen Status hatten, verwendet.
Ihre Mitglieder genossen gleiche Rechte
und rechtliche Privilegien wie die
Mitglieder der königlichen Familie, kö-
nigliche Berater, Feudaladel, Barone
usw.
Armee [Ushtri; Vojska; Military] - Bez-
eichnung für Streitkräfte, die die Un-
abhängigkeit des Landes sichern und die
territoriale Integrität und verfas-
sungsmäßige Ordnung schützen. Die
Streitkräfte sind eine verfassungsmäßige
Kategorie und unterliegen der zivilen
Aufsicht sowie verfassungsrechtlichen
Verpflichtungen.
Artikel der Konföderation (1777-1781)
[Nenet e Konfederatës (1777-1781); Čla-
novi Konfederacije (1777-1781); Articles
of Confederation (1777-1781)] - Ein ver-
fassungsrechtlicher Akt, der 1777 nach
der Erklärung der Unabhängigkeit der
USA verfasst wurde und dazu diente, die
verfassungsmäßigen Befugnisse der Zen-
tralregierung und der Staaten innerhalb
der USA zu bestimmen. Da die Artikel
jedoch, indem sie 13 Staaten ein breites
Spektrum an Souveränität ermöglichten,
wurde dieses Verfassungsdokument
durch die US-Verfassung von 1787
ersetzt, die eine stärkere
Bundesregierung vorsah.
Aufhebung [Abrogim; Abrogacija; Ab-
rogation] - Aufhebung eines Gesetzes
oder anderer Rechtsakte durch eine recht-
lich-formale Maßnahme. Siehe: (Auf-
hebung).
Aufhebung [Anulim; Poništaj; Annul-
ment] - offizielle Erklärung, dass ein
Rechtsakt, eine Vereinbarung oder ein
Vertrag rechtlich inexistent ist, also
aufhört zu existieren. Beispielsweise
kann ein Verwaltungsakt im Verwaltung-
sverfahren Rechtswirkungen entfalten,
solange er nicht von Amts wegen oder
infolgeder Ausübung eines verwaltung-
sverfahrensrechtlichen- oder gericht-
lichen Rechtsmittels widerrufen oder
zurückgenommen wird. Im Verwal-
tungsrecht kann ein Verwaltungsakt
zurückgenommen werden, wenn er unter
Zwang, Erpressung, Betrug, Ein-
schüchterung, Bestechung oder unter
Einfluss einer anderen Straftat erlassen
worden ist oder wenn sein Zweck recht-
lich oder materiell unmöglich ist. Es
muss betont werden, dass nach dem Par.
53 des Gesetzes für das allgemeine Ver-
waltungsverfahren in Kosovo „die
Rücknahme eines Verwaltungsaktes in
die Vergangenheit wirkt (retroaktiv),
wobei der Widerruf der Rechtsakte Wir-
kungen nur für die Zukunft hat“. Die
Rücknahme sowie der Widerruf können
teilweise oder vollständig erfolgen.
Aufhebung [Shfuqizim; Ukidanje; Ab-
rogation] - Aufhebung eines Rechtsakts
(Verfassung, Gesetz, Untergesetz) aus
dem Rechtssystem nach dem Inkraft-
treten eines neuen Rechtsaktes. Diese
Normen oder Vorschriften gelten in der
Rechtsterminologie als außer Kraft ge-
setzt und stehen gewöhnlich am Ende
eines verfassungsrechtlichen oder legisla-
tiven Textes.
Aufhebungsbestimmung [Dispozitë
shfuqizuese; Ukidajuća odredba; Repeal-
ing provisions] - Rechtsvorschrift, die
eindeutig die Beendigung der Rechtwir-
kung eines oder mehrerer Rechtsakten
festlegt.
Auflösung des Parlaments [Shpërndarje
e parlamentit; Raspuštanje parlamenta;
Dissolution of the parliament] - Markiert
das Ende einer Legislaturperiode und die
Organisierung von Neuwahlen zur Bild-
ung eines neuen Parlaments. Die
Auflösung des Parlaments manifestiert
sich in parlamentarischen und semipräsi-
dentiellen Regierungsmodellen und kann
als Folge einer politischen Krise im Par-
lament auftreten oder wenn die Regier-
ung das parlamentarische Vertrauen
durch ein Misstrauensvotum des Parla-
ments verliert. Gemäß Artikel 82 VRK
1093
wird das Parlament infolgenden Fällen
aufgelöst: a) wenn innerhalb von 60
Tagen nach der Nominierung des Prem-
ierministerkandidaten durch den Präsi-
denten der Republik Kosovo keine Re-
gierung gebildet wird (b) wenn 2/3 aller
Abgeordneten des Parlaments für die
Auflösung des Parlaments stimmen (c)
wenn der Präsident nicht innerhalb von
60 Tagen nach Beginn des Wahlver-
fahrens des Präsidenten gewählt wird und
(d) nach einem erfolgreichen Misstrau-
ensvotums gegenüber der Regierung.
Ausländer/in [(i/e) huaj; Stranac; For-
eigner] - Jede natürliche Person, die nicht
Staatsangehörige eines bestimmten
Staates ist. Laut dem Gesetz Nr. 04/L-
219 für Ausländer in der Republik Koso-
vo ist Ausländer jede natürliche Person,
die nicht Staatsnagehörige der Republik
Kosovo ist. Dieses Gesetz regelt die Bed-
ingungen hinsichtlich des Eintritts, der
Freizügigkeit, des Aufenthalts und der
Beschäftigung von Ausländer in dem
Gebiet der Republik Kosovo.
Auslieferung [Ekstradim; Ekstradici-
ja/Izručenje; Extradition] - Ein rechtlich-
es Verfahren, wonach ein Staat auf
Grund eines formalen Antrags eine an-
geklagte oder verurteilte Person aufgrund
einer im Hoheitsgebiet eines anderen
Staates begangenen Straftat übergibt.
Ausnahmezustand [Gjendje e Jashtëza-
konshme; Vanredno stanje; State of
Emergency] - Der Ausnahmezustand
kann verkündet werden, wenn die Ver-
fassungsordnung oder die öffentliche
Sicherheit ernstlich in Gefahr sind; in
Fällen von Naturkatastrophen, welche
das ganze Gebiet oder ein Teil des
Staatsgebietes betreffen oder falls die
Notwendigkeit zur Vornahme von Not-
fallschutzmaßnahmen besteht.
1094
Ausschreibung [Tender; Tender; Ten-
der] - Ein Dokument, das einem öffen-
tlichen Auftraggeber von einem
Wirtschaftsteilnehmer vorgelegt wird
und in dem die Bedingungen des Ange-
bots für einen bestimmten Auftrag, eine
Ausschreibung oder eine andere Forder-
ung enthalten sind, die von dem be-
treffenden öffentlichen Auftraggeber
ausgestellt oder vorbereitet wurde.
Ausschuss für die Rechte und Inter-
essen der Gemeinschaften [Komisioni
për të Drejtat dhe Interesat e
Komuniteteve; Odbor za prava i interese
zajednica; Committee on Rights and In-
terests of Communities] - Ständiger
Ausschuss des Parlaments Kosovos. Die-
ser Ausschuss besteht aus einem Drittel
(1/3) der Mitglieder, die die Gruppe der
Abgeordneten des Parlaments vertreten,
die für die serbische Gemein reservierte
und garantierte Sitze stellen; aus einem
Drittel (1/3) der Mitglieder der Gruppe
der Abgeordneten des Parlaments, die für
andere Nicht-Mehrheitsgemeinschaften
reservierte oder garantierte Sitze haben,
und einem Drittel (1/3) der Mitglieder
der Mehrheitsgemeinschaft, die in dem
Parlament vertreten sind.
Austritt aus der Europäischen Union
[Tërheqja nga Bashkimi Evropia; Pov-
lačenje iz Evropske unije; Withdrawal
from the European Union] - Bezeichnet
einen rechtlichen und politischen
Prozess, bei dem ein Mitgliedstaat der
Europäischen Union beschließt, nicht
mehr länger Mitglied der Union zu sein.
Gemäß dem EU-Vertrag von 2007 legt
Artikel 50 fest, dass "jeder Mitgliedstaat
beschließen kann, gemäß seinen verfas-
sungsrechtlichen Vorschriften aus der
Union auszutreten". Dieses Verfahren
wurde vom Vereinigten Königreich im
Jahr 2016 eingeleitet, als die Briten per
Referendum entschieden haben, die EU
verlassen.
Autokratie [Autokracia; Autokratija;
Autocracy] - Der Begriff „Autokratie“
bedeutet in der Theorie der politischen
Systeme die Selbstherrschaft, so dass die
gesamte Staatsmacht sich auf den
einzelnen Herrscher konzentriert, welch-
er in absoluter Form und ohne Ein-
schränkungen durch politische oder bür-
gerliche Kontrollmechanismen, regiert.
Autonomie [Autonomi; Autonomija;
Autonomy] - Begriff mit verschiedenen
Bedeutungen. Im Verfassungsrecht bezi-
eht er sich auf das Recht einer adminis-
trativ-territorialen Einheit auf politische
Selbstverwaltung und das Recht, öffen-
tliche Angelegenheiten unabhängig von
der Zentralregierung zu regeln. Der ver-
fassungsmäßige Umfang einer autono-
men Region hängt von der verfas-
sungsmäßigen Position der Einheit selbst
ab. In einigen Ländern wie Spanien und
Italien, haben die autonomen Regionen
das Recht, einen Teil der öffentlichen
Angelegenheiten, welche nicht ausdrück-
lich der Zentralregierung vorbehalten
sind, selbst zu verwalten. Dieser Begriff
wird auch im Kontext der kommunalen
Selbstverwaltung verwendet, d.h. das
Recht der Gemeinden in Übereinstim-
mung mit dem Gesetz einen wesentlichen
Teil der öffentlichen Angelegenheiten, zu
regeln und zu verwalten.
B sungsgerichtsgesetz des Kosovo „wird
Beamte [Nëpunës civil; Civilni
službenik; Civil servant] - Personen, die
in Einrichtungen der öffentlichen Ver-
waltung beschäftigt sind, die aufgrund
von Verdiensten nach den gesetzlich
vorgeschriebenen Auswahlverfahren
eingestellt werden. Beamte sind staat-
liche und politisch unparteiische Perso-
nen, die öffentlichen Aufgaben und Ver-
waltungsaufgaben in Übereinstimmung
mit den Regeln des öffentlichen Dienstes
ausüben. Der Status von Beamten sowie
ihr Arbeitsverhältnis in zentralen und
kommunalen Verwaltungseinrichtungen
der RKS wird durch Gesetz Nr. 03/l-149
über den öffentlichen Dienst der Repub-
lik Kosovo geregelt.
Begnadigung [Falja; Pomilovanje; Par-
don] - Verfassungsprärogative des
Staatsoberhaupts, rechtskräftig verhängte
Strafen zu erlassen. Von diesem Akt wird
in seltenen Fällen Gebrauch gemacht, zu
humanitären Zwecken (Gnade) und in
Fällen, in denen die gesetzlichen
Voraussetzungen gegeben sind (zum
Beispiel die Schwere der Straftat, die
Wiederholungsgefahr, taufrichtige Reue,
das Vorzeigen von respektvollem
Benehmen und Charakter usw.). Nach
Art 84 VRK kann der Präsident die
Begnadigung aussprechen. Jedoch ist die
Gnade eine umstrittene Angelegenheit in
der Verfassungslehre, da dies einen
Eingriff des Staatsoberhaupts in eine
rechtskräftige Entscheidung der staat-
lichen Gewalt darstellt.
Berichterstatter (Gericht) [Gjyqtar
raportues; Sudija izvestilac; Judge rap-
porteur] - Der Richter, der über den Fall
berichtet, indem er einen vorbereitenden
Bericht erstellt in Bezug auf die Tatsa-
chen, die Zulässigkeit und die Begrün-
detheit der Vorlage. Laut dem Verfas-
der Berichtsrichter vom Präsidenten des
Verfassungsgerichts, gemäß dem durch
die Geschäftsordnung des Verfas-
sungsgerichts bestimmten Verfahren
berufen“.
Berufsfreiheit [E drejta e punës dhe ush-
trimit të profesionit; Pravo na rad i
obavljanje profesije; Right to work and
1095
exercise profession] - Individuelles und
verfassungsrechtlich geschütztes Recht
mit sozioökonomischem Charakter, nach
welchem jedes Individuum, welches die
rechtlich bestimmten Kriterien erfüllt,
das Recht auf Arbeit und das Recht zur
freien Berufswahl und Berufsausübung
genießt. Recht auf Arbeit setzte voraus,
dass der Staat Chancengleichheit im Bes-
chäftigungsbereich gewährleistet in
Übereinstimmung mit den gesetzlich
festgelegten Verfahren und Kriterien (Al-
ter, Schul- und Berufsbildung); Dies
bedeutet jedoch nicht notwendigerweise
die Verpflichtung des Staates, auf einen
sicheren Arbeitsplatz anzubieten. Dieses
Recht beinhaltet auch, dass niemand zur
Zwangsarbeit gezwungen werden darf,
mit Ausnahme von gesetzlich festgeleg-
ten Tätigkeiten oder Dienstleistungen,
die von Personen ausgeführt werden, die
aufgrund eines rechtskräftigen
Gerichtsurteils verurteilt wurden oder in
Ausnahmezuständen. Das Recht auf Ar-
beit wird auch durch einige internationale
Menschenrechtenakte wie den Interna-
tionalen Pakt über wirtschaftliche,
soziale und kulturelle Rechte, ILO Erklä-
rung, die Europäische Menschen-
rechtencharta usw. garantiert.
Berufungsgericht Kosovo [Gjykata e
Apelit e Kosovës; Apelacioni sud Koso-
va; Court of Appeal of Kosovo] - Das
Berufungsgericht ist ein Gericht der
zweiten Instanz in der Republik Kosovo
und hat eine territoriale Zuständigkeit in
der ganzen Republik Kosovo. Der Sitz
des Gerichts ist in Pristina. Dieses
Gericht ist zuständig für die
Beschwerden gegen Entscheidungen der
ersten Instanz; entscheidet über Kompe-
tenzstreitigkeiten zwischen
Amtsgerichten; und entscheidet über an-
1096
dere Angelegenheiten, wo das Gesetz
dies bestimmt.
Beschaffungsüberprüfungsstelle [Or-
gani Shqyrtues i Prokurimit; Telo za
razmatranje nabavki; Državni organ;
Procurement Review Body (PRB)] - Ein
unabhängiges Organ, welches für die
Durchführung der Beschaffungsprüfung
verantwortlich ist. Seine Entscheidungen
unterliegen der Überprüfung der verwal-
tungsgerichtlichen Überprüfung.
Bescheid/Entscheidung [Vendim; Od-
luka; Decision] - Rechtsakt einer
Behörde. Bescheide können konkrete und
individuelle Akte sein, wenn sie einen
individuellen oder abstrakten Rechtsstreit
regeln oder entscheiden. In Fällen, in
denen allgemeine Verhaltensregeln bes-
timmt werden, haben Entscheidungen
den Charakter allgemeiner normativer
Akte.
Bill of Rights (1689) [Ligji Anglez për të
Drejtat (1689); Engleski zakon o pravima
(1689); English Bill of Rights (1689)] -
einer der der frühesten Verfassungs-
rechtsakte in England, welcher die
Gewaltenteilung und die Gewährleistung
der individuellen Freiheiten und Rechte,
einschließlich der Meinungsfreiheit,
stärkte.
Blasphemie [Blasfemi; Blasfemija;
Blasphemy] - Ist die Beleidigung oder
Verachtung gegenüber einer Gottheit,
heiligen Personen oder heiligen Ob-
jekten. In einigen Ländern ist Blasphemie
gesetzlich verboten und durch die Bes-
timmungen des Strafgesetzbuchs
sanktioniert.
Bundesrat - Der Bundesrat ist das Un-
terhaus des deutschen und öster-
reichischen Parlamentes und ist ein Ge-
setzgebungsorgan, das die Mitglied-
staaten in der Republik Deutschland und
Österreich vertritt.
Bundesstaat [Shtet federal; Savezna
država; Federal state] - Im Gegensatz zu
den Einheitsstaaten ist der Bundesstaat
eine Union von zwei oder mehreren
Einzelstaaten, die innerhalb des Bundes
weitgehend politisch unabhängig sind.
Zum ersten Mal ist ein Bundestaat durch
die US-Verfassung im Jahre 1787 ent-
standen. Diese Staatsform wird durch
eine Bundesverfassung sichergestellt, die
in einem vertikalen Kontext die Grenzen
der verfassungsmäßigen Zuständigkeiten
der Bundesorgane (Legislative, Exeku-
tive und Judikative) einerseits und die
Befugnisse der föderalen Einheiten an-
dererseits definiert. Obwohl der Umfang
der Bundeskompetenzen von Bundesstaat
zu Bundesstaat verschieden ist, gehören
zu den Zuständigkeiten des Bundes
beispielsweise das Recht zur Änderung
der Bundesverfassung, die Verabschie-
dung von Bundesgesetzen, die Ver-
tretung des Bundes in internationalen
Beziehungen, militärbezogene Angele-
genheiten, und Fragen im Zusammen-
hang mit der Währung. Bundesverfas-
sungen setzen die Grenze zwischen den
Zuständigkeiten des Bunds und der
Einzelstaaten in der Regel auf Grundlage
der Beschreibung der sogenannten
ausschließlichen Zuständigkeiten des
Bundes durch eine Klausel fest. Diese
lautet: "Alle Angelegenheiten, die nicht
der Zuständigkeit des Bunds zugeordnet
sind, fallen in die Zuständigkeit der
Gliedeinheiten". Die Formung von
Einzelstaaten in einen Bundesstaat ist in
der Welt weit verbreitet und wird
hauptsächlich in Ländern mit signifikan-
ter ethnischer, sprachlicher oder
religiöser Vielfalt wie der Schweiz, Bel-
gien, den USA, der Russischen Födera-
tion, Indien, Australien, Deutschland,
Pakistan, Brasilien usw. angewendet.
Bundestag - Der Bundestag ist eine
Kammer des deutschen Parlaments. Es
kann mit dem US-Kongress oder der un-
teren Kammer des britischen Parlaments
verglichen werden. Der Deutsche Bun-
destag wird direkt vom Volk gewählt.
Hauptfunktionen des Bundestages sind
die Gesetzgebung und die Regier-
ungskontrolle. Der Bundestag ist eben-
falls für die Wahl und die Enthebung des
Bundeskanzlers zuständig.
Bürgerliche Initiative [Nismë qytetare;
Građanska inicijativa; Civil iniciative] -
"Bürgerinitiative" bezeichnet eibe
Gruppe von Personen, die freiwillig auf
der Grundlage einer gemeinsamen Idee,
eines gemeinsamen Interesses oder eines
gemeinsamen Standpunktes aktiv
werden, um ihre Kandidaten zu wählen,
die jedoch keine politischen Parteien
bilden wollen.
Bürokratie [Burokraci; Birokratija; Bu-
reaucracy] - System der Entscheidungs-
findung von Verwaltungsdienern oder
staatlichen Angestellten, welche nicht
vom Volk gewählt werden. Die Bür-
okratie steht in engem Zusammenhang
mit den administrativen und öffentlichen
Entscheidungsbefugnissen der Art des
Arbeitsmanagements und dem Verwal-
tungsverfahren. Im täglichen Leben bezi-
eht sich dieser Begriff auf Mängel und
Schwächen der öffentlichen Verwaltung.
C
Charta der Grundrechte der Eu-
ropäischen Union [Karta për të Drejtat e
Njeriut e BE-së (European Union Charter
of Fundamental Rights); Povelja EU o
osnovnim pravima (European Union
Charter of Fundamental Rights); Europe-
an Union Charter of Fundamental Rights]
- Die Charta der Grundrechte der Eu-
ropäischen Union wurde mit dem Inkraft-
1097
treten des Vertrags von Lissabon im
Dezember 2009 rechtsverbindlich. Neben
den Grundfreiheiten und Grundrechten
beinhaltet diese Charta auch die
Grundrechte der "dritten Generation" wie
Datenschutz, das Recht auf eine transpar-
ente Verwaltung usw. Auch alle von der
EMRK garantierten Rechte sind in
diesem Dokument enthalten.
Charta der Vereinigten Nationen [Kar-
ta e Organizatës së Kombeve të Bash-
kuara; Povelja Ujedinjenih nacija; Char-
ter of the United Nations Organization] -
Gründungsakt der UN. Dieser multilater-
ale Vertrag wurde am 26. Juni 1945 in
San Francisco (USA) unterzeichnet und
trat am 24. Oktober 1945 in Kraft. Die
Vertreter der Unterzeichnerstaaten, die
sich in San Francisco versammelt hatten,
haben die Charta der Vereinten Nationen
angenommen und damit eine internatio-
nale Organisation unter der Bezeichnung
"Vereinte Nationen" gegründet. Artikel 1
der Charta bezeichnet den Zweck der
Gründung der Vereinten Nationen,
wonach die Organisation dafür zu sorgen
hat, den Weltfrieden und die internatio-
nale Sicherheit zu erhalten, indem sie
Friedensbedrohungen verhindert und
beseitigt sowie internationalen Konflikte
mit friedlichen Mitteln nach den Prin-
zipien der Gerechtigkeit und nach inter-
nationalem Recht löst. Die Charta hat
nicht nur konstitutive Merkmale, sondern
enthält auch regelnde Elemente, da die
Charta auch die Regierungsstruktur der
UN festlegt durch die Bestimmung der
Hauptorgane der Organisation, ihres Gel-
tungsbereichs und der Festlegung des
Verfahrens zur Änderung und Ratifizier-
ung dieses globalen Rechtsinstruments.
Common law - Rechtsquelle, die sich
hauptsächlich aus gerichtlichen
Entscheidungen und Meinungen, statt aus
1098
Gesetzen und anderen normativen Hand-
lungen zusammensetzt. Dieser Begriff
wird auch verwendet, um eine Art des
Rechtsystems (Rechtsfamilie), nicht wie
im Zivilrechtssystem, zu identifizieren.
Ein unterscheidendes Merkmal des
„common law“ ist der Präzedenzfall, der
die Praxis von Gerichten meint, sich bei
der Entscheidung von Rechtsfragen auf
vorherige Entscheidungen (Präzeden-
zentscheidungen) zu beziehen. Ungefähr
ein Drittel der Länder auf der Welt
gehören dieser Rechtsfamilie an, ein-
schließlich Großbritannien, die Vereinig-
ten Staaten, Kanada, Australien usw.
Commonwealth - ist eine zwischenstaat-
liche Organisation, die aus dem Vereinig-
ten Königreich und 51 souveränen
Staaten besteht, hauptsächlich aus den
ehemaligen britischen Kolonien, die sich
dazu entschieden haben, Freundschaft
und Zusammenarbeit aufrechtzuerhalten
und den britischen Monarchen als sym-
bolischen Führer dieser Einheit zwischen
den Staaten zu akzeptieren. Die Com-
monwealth-Werte sind in der Common-
wealth-Charta festgelegt, welche 2012
verabschiedet wurde und am Common-
wealth-Tag am 11. März 2013 von Kö-
nigin Elizabeth II. unterzeichnet wurde.
Compliance-Prüfung [Shqyrtimi i
përshtatshmërisë; Rasprava o usk-
lađenosti; Compliance review] - Über-
prüfung, die von einer Aufsichtsbehörde
durchgeführt wird, um sicherzustellen,
dass die übertragenen Kompetenzen in
Übereinstimmung mit den von der Zen-
tralregierung festgelegten Regeln, Krite-
rien und Standards ausgeführt werden,
und um sicherzustellen, dass die von der
Gemeinde getroffenen Maßnahmen zur
Erreichung der Ziele und Ergebnisse von
Bedeutung sind.
Costa v Enel (1964) - Siehe „Superiori-
tätsgrundsatz des EU-Rechts“.
D die Kategorie der absoluten Rechte, für
D’Hondt-Verfahren - Die Formel für
die Sitzverteilung in einem Parlament,
auch bekannt als d’Hondt-Methode, ben-
annt nach dem belgischen Mathematiker
aus den 1870er Jahren. Diese Methode
wird in Verhältniswahlsystemen an-
gewendet, um die Sitze im Parlament im
Verhältnis zu den bei den Parla-
mentswahlen erzielten Stimmen zu
verteilen. Siehe hierzu auch „Verhält-
niswahlsystem“.
Das Recht auf Ehe [E drejta e martesës;
Pravo na sklapanje braka; Right to mar-
riage] - Das Recht auf Ehe als ein Recht,
das im Rahmen der Grundrechten und
Freiheiten durch die nationalen Verfas-
sungen sowie durch internationale
Menschenrechtakten garantiert wird.
Gemäß der Verfassung umfasst das
Recht auf Ehe (ein Jedermann-
Grundrecht) das Recht zu heiraten und
eine Familie zu gründen. Auf der anderen
Seite, gemäß den internationalen
Menschenrechten wird das Recht auf Ehe
durch Art. 23 Internationale Konvention
über zivile unnd politische Rechte gar-
antiert, nach welchem „das Recht des
Mannes und der Frau zu heiraten und
eine Familie zu gründen ab der Volljäh-
rigkeit gewährt muss“.
Das Recht auf Würde [E drejta e din-
jitetit; Pravo na dostojanstvo; Right to
dignity] - Eines der fundamentalen
Menschenrechte und Grundlage zur
Ausübung aller anderen individualen
Rechte und Freiheiten. Das Recht auf
Würde soll das Individuum vor demüti-
genden, erniedrigenden und dehuman-
isierenden Maßnahmen und Handlungen
schützen und stellt somit eines der höch-
sten Rechtswerte der Verfassung-
sordnung dar. Im Gegensatz zu den meis-
ten anderen Rechten fällt dieses Recht in
die keine Ausnahme im Sinne einer
Beschränkung der Ausübung zulässig ist.
Viele Verfassungen und internationale
Menschenrechtenakte gewähren das
Recht auf Menschenwürde. Deshalb bes-
timmt die allgemeine Erklärung der
Menschenrechte der Vereinigten Natio-
nen in seiner Präambel: „Da die
Anerkennung der angeborenen Würde
und dergleichen und unveräußerlichen
Rechte aller Mitglieder der Gemeinschaft
der Menschen die Grundlage von Frei-
heit, Gerechtigkeit und Frieden in der
Welt bildet“. Darüber hinaus bestimmt
Art. 1 Abs. 1 des deutschen Grundge-
setzes, dass die Menschenwürde unan-
tastbar ist und dass ihre Achtung und ihr
Schutz die Pflicht aller staatlichen
Behörden ist. Auch die Verfassung Ko-
sovos bestimmt in Art. 23: „Die Mensch-
enwürde ist unantastbar und ist
Grundlage aller Menschenrechte und
Freiheiten“.
Das Stabilisierungs- und Assoziier-
ungsabkommen [Marrëveshja për Stabi-
lizim dhe Asocim; Sporazum o stabi-
lizaciji i pridruživanju; Stabilization and
Association Agreement (SAA)] - SAA ist
ein Instrument für den Beitritt in die Eu-
ropäische Union. Dieses Abkommen ist
ein Rahmen für die Beziehungen
zwischen der Europäischen Union und
den Ländern des westlichen Balkans zur
Umsetzung der Ziele des Stabilisierungs-
und Assoziierungsprozesses, wie die
Schaffung einer Freihandelszone
zwischen der EU und dem SAA-
Unterzeichnerstaat, die Identifizierung
und Erfüllung gemeinsamer politischer
Ziele und die wirtschaftliche Entwick-
1099
lung und Förderung der regionalen
Zusammenarbeit. Kosovo hat das SAA
mit der Europäischen Union im Jahr
2015 durch das Gesetz Nr. 05 / l-069
über die Ratifizierung des Stabilisier-
ungs- und Assoziierungsabkommens
zwischen der Republik Kosovo einerseits
und der Europäischen Union und der Eu-
ropäischen Atomgemeinschaft andererse-
its, ratifiziert.
De facto - Lateinischer Begriff, welcher
zur Äußerung der „tatsächlichen und
derzeit auftretenden“ Frage im Gegensatz
zum Begriff „de jure“ welcher, ein „ge-
setzmäßiges oder rechtmäßiges Handeln“
meint, verwendet wird.
De jure - Lateinischer Begriff, „nach
dem Gesetz“, der für die Handlung
gemäß der geltenden Rechtsordnung
steht.
De Novo - Lateinischer Begriff, welcher
„von Neuem“ bedeutet und sich auf ein
neues Gerichtsverfahren in der Sache
bezieht.
Dekret [Dekret; Dekret/Ukaz; Decree] -
Ein untergesetzlicher Akt, der typischer-
weise vom Staatsoberhaupt oder dem
Premierminister im Rahmen ihrer verfas-
sungs- und gesetzmäßigen Mandate er-
lassen werden, um über Angelegenheiten,
die in ihre verfassungsmäßigen Zustän-
digkeiten fallen, zu entscheiden. Gemäß
Art. 84 Abs. 4 VRK erlässt der Präsident
„[…] Dekrete gemäß dieser Verfassung“.
Beispiele für präsidentielle Dekrete sind
Dekrete zur Ernennung von Richtern
oder Staatsanwälten, zur Auflösung des
Parlamentes, zur Erklärung des
Ausnahmezustandes, zur Verkündung
von im Parlament verabschiedeten Ge-
setzen, usw.
Delegierung [Delegim; Delegiran-
je/poverene nadležnosti; Delegation] -
Nach dem Gesetz über lokale Selbstver-
1100
waltung bedeutet „Delegierung“ die
Übertragung von Befugnissen der zen-
tralen staatlichen Organe auf die unteren
Selbstverwaltungseinheiten und die
Ausführung durch diese. Gemäß dem
Gesetz über die lokale Selbstverwaltung,
sollen die Zentralbehörden in Kosovo ih-
re Zuständigkeit in folgenden Kompe-
tenzbereichen bestimmungsgemäß auf
die Gemeinden übertragen: a) Ka-
tasteraufzeichnungen; b) Standesamt; c)
die Registrierung der Wähler; d) Eintra-
gung und Lizenzierung der Unterneh-
men; e) Verteilung der Sozialhil-
feleistungen (mit Ausnahme der Alters-
renten); f) Schutz der Wälder im Gebiet
der Gemeinde im Rahmen der von der
zentralen Behörde übertragenen Be-
fugnis, einschließlich der Erteilung von
Genehmigungen zur Abholzung im Ein-
klang mit den von der Regierung
genehmigten Regeln.
Demokratie [Demokracia; Demokratija;
Democracy] - Eine der frühesten Formen
der Bürgerbeteiligung am politischen
Leben und Staatswesen. Der Begriff
„Demokratie“ stammt aus dem
Griechischen (demos - Volk und kratos-
Autorität/Herrschaft) ab und bedeutet
Volksherrschaft. Das Konzept der an-
tiken Demokratie war jedoch inklusiver
Natur, weil nur die Bürger mit vollen
politischen Rechten das Privileg hatten,
über politische Angelegenheiten zu
entscheiden. Als das populärste
politische System auf der Weltstützt sich
die Demokratie auf den Grundsatz, dass
die Gewalt vom Volke ausgeht, vom
Volk ausgeübt und vom Volk verwirk-
licht wird. Daher kommt jede Demo-
kratie nur durch die Unterstützung des
Volkes zustande, um die Staatsgewalt in
demokratischer Hinsicht durch freie und
faire Wahlen zu legitimieren. Um funk-
tionstüchtig zu sein, muss sich die Dem-
okratie jedoch auf den verfassungsrecht-
lichen Grundsatz der Gewaltenteilung
und der gegenseitigen Kontrolle der Leg-
islative, Exekutive und Judikative, auf
die Gewährung der politischen Freiheiten
und Rechte sowie die Achtung der
politischen Rechte von Minderheiten
stützen. Obwohl der politische Wille der
Bürgerin direkter Weise (direkte Demo-
kratie) verwirklicht werden kann,
herrscht heute die Verwirklichung des
politischen Willens mittels gewählter
politischer Vertreter (repräsentative
Demokratie).
Demos - Aus dem Griechischen demos -
Volk. In der politischen Literatur bezieht
sich demos auf das Volk, die Volksou-
veränität.
Der Bürgerbeauftragte [Avokati i
Popullit; Narodni advokat/Ombudsman] -
Unabhängige Institution, die für die
Überprüfung von Anschuldigungen
zuständig ist, die Individuen wegen der
Verletzung der Menschenrechte erhoben
haben, und überprüfen, ob Handlungen
oder Entscheidungen öffentlicher
Behörden die durch die Verfassung gar-
antierten Rechte und Freiheiten oder in-
ternationale Menschenrechtsakte, insbe-
sondere die EMRK, verletzen. Als Hüter
der Menschenrechte und Freiheiten kann
der Bürgerbeauftrage der Legislative,
Exekutive oder der Judikative empfehlen,
bestimmte Verwaltungs-, Verfahrens-
und gesetzliche Maßnahmen zur
Verbesserung und Förderung des Schutz-
es der Menschenrechte und Freiheiten,
der Gleichheit und Nichtdiskriminierung
zu ergreifen.
Der Bürgerbeauftragte/Ombudsmann
[Ombudsperson; Ombudsman; Ombud-
sperson] - Diese Institution entstand im
Königreich Schweden (1809) mit der
Gründung des Ombudsmannes als einer
Behörde außerhalb der Exekutivgewalt,
um die Umsetzung der parlamentarischen
Gesetze zu prüfen. Obwohl die Befugnis-
se des Ombudsmanns von Staat zu Staat
verschieden sind, ist der Ombudsmann
ein Staatsbeamter, der die Beschwerden
der Bürger bezüglich der Tätigkeit staat-
licher Organe überprüft. In einigen
Rechtsordnungen wie in Kosovo kann
die Ombudsperson ex officio behauptete
Verletzungen der Menschenrechte und
Freiheiten vor dem Gericht ein Verfahren
einleiten. In Kosovo wird diese Aufgabe
vom Bürgerbeauftragten ausgeübt, der
die Rechte und Freiheiten des Einzelnen
vor den illegalen und unangemessenen
Handlungen oder Unterlassungen der
Behörden schützt
Dezentralisierung [Decentralizim; De-
centralizacija; Decentralization] - Im
Allgemeinen bezeichnet dieser Begriff
den Prozess der Übertragung eines Teiles
der Befugnisse einer Körperschaft auf
kommunale oder regionale Einheiten,
wodurch ihnen das Recht zur ge-
setzmäßigen Regelung und Führung
eines großen Teiles der öffentlichen An-
gelegenheiten unter ihrer Verantwortung
ermöglicht wird.
Die Entscheidung über den Antrag auf
Schutz der Gesetzmäßigkeit fällt der
Oberste Gerichtshof.
Die Erklärung zur Unabhängigkeit des
Kosovo [Deklarata për Pavarësi e Repub-
likës së Kosovës; Deklaracija o
nezavisnosti Republike Kosovo; Declara-
tion of Independence of the Republic of
Kosovo] - Die Unabhängigkeitserklärung
ist das wichtigste politische und verfas-
sungsrechtliche Dokument der Republik
Kosovo. Diese Erklärung wurde am 17.
Februar 2008 in einer außerordentlichen
Sitzung des Parlamentes in Pristina
1101
verabschiedet. Demokratisch gewählte
Führer des kosovarischen Volkes erklä-
rten Kosovo zu einem unabhängigen und
souveränen Land. Die legitimen Vertreter
erklärten Kosovo zu einer demo-
kratischen, säkularen und multi-
ethnischen Republik, die von den
Grundsätzen der Nichtdiskriminierung
und des gleichen rechtlichen Schutzes
geleitet wird.
Die französische Erklärung der
Menschen- und Bürgerrechte (1789)
[Deklarata Franceze për të Drejtat e
Njeriut dhe të Qytetarit (1789; Francuska
deklaracija o ljudskim i građanskim
pravima (1789); French Declaration of
the Rights of the Man and of the Citizen
(1789)] - Sie ist eine der wichtigsten
Menschrechtsdokumente in der
politischen Geschichte und wurde 1789
verabschiedet. Unter dem Einfluss des
Naturrechts etablierte diese Erklärung
einen Katalog an fundamentalen
Menschenrechten und Freiheiten, wie
etwa das Recht auf Leben, das Recht auf
Gleichheit, das Recht auf ein faires
Gerichtsverfahren, die Glaubens- und
Meinungsfreiheit. Diese Erklärung hatte
nicht nur einen außergewöhnlichen Ein-
fluss auf den Verlauf der französischen
Revolution im Jahr 1789, sondern auch
auf die spätere Verkörperung dieser
Werte und Rechte in den Verfassungen
verschiedener Staaten auf der Welt. Von
Anfang an bestimmte Art. 16 dieser
Erklärung: „Eine Gesellschaft, in der die
Gewährleistung der Rechte nicht
gesichert und die Gewaltenteilung nicht
festgelegt ist, hat keine Verfassung. Es ist
darauf hinzuweisen, dass die aktuelle
Verfassung Frankreichs auf die Präambel
der französischen Erklärung der Mensch-
en- und Bürgerrechte Bezug nimmt.
1102
Die Generalversammlung der Ver-
einigten Nationen [Asambleja e
Përgjithshme e OKB-së; Generalna
skupština OUN; UN General Assembly]
- Gemäß der Charta der Vereinigten Na-
tionen stellt die Generalversammlung der
Vereinigten Nationen, welche 1945
gegründet wurde, eine der sechs
Hauptorgane der Vereinigten Nationen
dar und ist das einzige Organ, in
welchem alle Mitgliedstaaten glei-
chermaßen vertreten sind. Die General-
versammlung ist ein wichtiges Entschei-
dungsgremium, politischer Entschei-
dungsträger und Vertreter der Vereinte
Nationen. Entscheidungen zu wichtigen
Themen wie etwa über Frieden und
Sicherheit, Aufnahme neuer Mitglieder
und Haushaltsfragen erfordern eine
Zweidrittelmehrheit. Gemäß der Charta
der Vereinten Nationen ist die General-
versammlung zuständig für die
Genehmigung des Haushaltsplans der
Vereinten Nationen, die Wahl von
nichtständigen Mitgliedern des Sicher-
heitsrats und von Mitgliedern der Räte
und anderer Organe der Vereinten Natio-
nen. Die Generalversaamlung ist auch
dafür zuständig, Empfehlungen im
Hinblick auf die Aufrechterhaltung des
internationalen Friedens und der interna-
tionalen Sicherheit abzugeben, einschlie-
ßlich der Empfehlungen zur Abrüstung
sowie zu friedlichen Lösungen in jeder
Situation, die die freundschaftlichen
Beziehungen zwischen Ländern bee-
inträchtigen könnte.
Die Lehre der politischen Fragen
[Doktrina e pyetjeve politike; Doktrina
političkih pitanja; Political question doc-
trine] - Richterliches (gerichtliches)
Konzept, das insbesondere im amerikan-
ischen Verfassungsrecht manifestiert ist
und die Enthaltung der Gerichte in sol-
chen Angelegenheiten bezeichnet, die
von anderen Zweigen der Staatsgewalt
besser gelöst werden, entweder weil die
Auseinandersetzung im Wesentlichen
politischer Natur ist oder weil das
Gericht wegen Unzuständigkeit in der
Sache nicht darüber entscheiden kann.
Die Prüfung der „politischen Frage“ (po-
litical question) ist eines der grund-
legenden Zulässigkeitskriterien in der
amerikanischen Rechtsprechung, durch
welchen die Grenzen der gerichtlichen
Überprüfung festgelegt werden, falls ein
Fall eine politische Frage ist (siehe den
Fall Baker vs. Carr - 1962).
Die Linke [Majtizëm; Levica; Leftism -
Programm und ideologische Ausrichtung
der politischen Parteien, die auf der Idee
der sozialen Gleichheit, der Kollektivität
und zusätzlicher staatlicher Maßnahmen
zur Kontrolle der Wirtschaft beruhen.
Die Einteilung der Parteien in linke und
rechte Parteien geht auf die Generalstän-
de der Französischen Revolution (1789)
zurück, in denen die links sitzenden
Mitglieder Gegner der Monarchie waren
und die rechtssitzenden Mitglieder das
alte Regime unterstützten. Sozialistische
Parteien haben meistens eine linke
Parteiorientierung, während kommunis-
tischen Parteien eine extremere Dimen-
sion dessen vertreten.
Die politische Rechte [Djathtizëm; Des-
ničarska politička orijentacija; Rightism]
- Programm und ideologische Orien-
tierung politischer Parteien, die sich auf
die Idee eines stärkeren Staates, indi-
vidueller Rechte und Wettbewerbsfrei-
heit bezieht. Rechtspolitische Parteien
setzen sich grundsätzlich für strengere
und konservativere Maßnahmen ein und
bevorzugen die individuellen Rechte statt
der kollektiven Werte. Im Bereich der
Wirtschaft unterstützen Rechtsparteien
individuelle Initiativen und kommerzielle
Aktivitäten. Zu den politisch rechten
Parteien gehören politische Parteien des
rechten Flügels wie etwa konservative
Parteien, Christlich-Demokratische, na-
tionalistische Parteien sowie Rechtsex-
treme Parteien (faschistische und extrem-
istische Parteien).
Die überwiegende Mehrheit der Staaten
in Europa, einschließlich der Republik
Kosovo, hat eine republikanische Re-
gierungsform. Im allgemeinen Sinne
bezeichnet der Begriff "Republik" auch
einen Staat, der auf dem Grundsatz der
Volkssouveränität beruht.
Die verfahrensrechtlichen Aspekte der
Einreichung von parlamentarischen
Anfragen sind in der Republik Kosovo in
der Geschäftsordnung des Parlaments
Kosovos bestimmt.
Diplomatische Immunität [Imunitet
diplomatik; Diplomatski imunitet; Dip-
lomatic immunity] - Die Gesamtheit der
Privilegien und des Rechtsschutzes, wel-
che die Diplomaten in einem fremden
Land genießen. Der Zweck der Privi-
legien und Immunitäten ist nicht die
Begünstigung des Einzelnen, sondern die
Sicherstellung der effektiven Erfüllung
der Funktionen der diplomatischen Mis-
sionen als Vertreter des Staates. Die di-
plomatische Immunität ist geregelt in der
Wiener Konvention für diplomatische
Beziehungen (1961) und der Wiener
Konvention für konsularische Bezi-
ehungen.
Diplomatische Vertreter [Përfaqësues
diplomatikë; Diplomatski predstavnici;
Diplomatic representative] - offiziell von
einem Staat ernannt, um diplomatische
Dienste und Funktionen in einem oder
mehreren anderen Staaten oder in einer
internationalen Organisation auszuüben.
1103
Diskriminierung [Diskriminim; Dis-
kriminacija; Discrimination] - Situation,
in der eine Person verglichen mit einer
anderen Person in einer vergleichbaren
Situation aufgrund ihrer Nationalität oder
Zugehörigkeit zu einer Gemeinschaft, ih-
rer sozialen oder nationalen Herkunft,
Rasse, Ethnie, Hautfarbe, Geburt, Her-
kunft, ihres Geschlechts, sozialen Ges-
chlechts, Geschlechtsidentität, sexuellen
Orientierung, Sprache, Staatsangehö-
rigkeit, Religion und Glaubens, ihrer
politischen Zugehörigkeit, politischen
oder anderen Anschauungen, ihres sozi-
alen oder persönlichen Status, Alters,
Familien- oder Personenstandes, ihrer
Schwangerschaft, Mutterschaft, ihres fi-
nanziellen Status, ihres Gesund-
heitszustandes, ihrer Behinderung, ge-
netischen Erbes oder aus irgendeinem
anderen Grund weniger günstig behan-
delt wird.
Dritte Lesung des Gesetzentwurfs
[Shqyrtimi i tretë i projektligjit; Treće
čitanje predloga zakona; Third reading of
a draft law] - Nach der Geschäftsordnung
des Parlaments Kosovo kann das Parla-
ment auf Antrag des Antragstellers des
Gesetzentwurfs oder des Funktionsauss-
chusses beschließen, den Ge-
setzesentwurf zur dritten Lesung vorzu-
legen, wenn der Gesetzentwurf in zweiter
Lesung nicht die erforderliche Anzahl
von Stimmen zur Genehmigung erhält.
E Risikos
Einfache Mehrheit [Shumicë e thjeshtë;
Prosta većina; Simple majority] - Die
Form der Beschlussfassung im Parla-
ment, in dem für die Verabschiedung von
Gesetzen, Entscheidungen oder anderen
Handlungen die Mehrheit der Stimmen
der anwesenden und stimmberechtigten
Abgeordneten erforderlich ist.
1104
Einheitsstaat [Shtet unitar; Unitarna
država; Unitary state] - Im Gegensatz zu
den Bundesstaaten, in denen die
Staatsgewalt zwischen dem Bund und
den föderalen Einheiten (Staaten)
aufgeteilt ist, ist der Einheitsstaat eine
Form der staatlichen Regulierung, in der
es nur eine Ebene der Zentralregierung
und anderer Organe der Verwaltung gibt,
während andere Organe der administra-
tiv-territorialen Einheiten nur die Be-
fugnisse die Ihnen durch Verfassung oder
durch Gesetz übertragen werden,
ausüben. Die meisten Staaten der Welt
sind Einheitsstaaten. Die konstitutionel-
len Modelle der Machtübertragung in
Einheitsstaaten sind jedoch unterschie-
dlich. In einigen Einheitsstaaten (z. B. in
Großbritannien) genießen administrativ-
territoriale Einheiten eine größere
politische Autonomie (Dezentralisier-
ungsgrundsatz), während in anderen (z.
B. Frankreich) verschiedene Modelle der
Dezentralisierung Anwendung finden.
Die Republik Kosovo ist ebenfalls ein
Einheitsstaat.
Einstweilige Anordnung [Masat e
përkohshme; Privremene mere; Interim
measure] - Bezieht sich auf das Recht
eines Gerichts oder eines Verfas-
sungsgerichts, von Amts wegen oder auf
Antrag einer Partei eine einstweilige
Anordnung in einem Rechtsstreit an-
zuordnen, wenn dies zur Vermeidung
eines nicht wieder gutzumachendem
oder nicht wieder
gutzumachenden Schadens erforderlich
ist oder wenn die Durchführung dieser
einstweiligen Anordnung im öffentlichen
Interesse liegt.
Energie-Regulierungs-Büro [Zyra e
Rregullatorit për Energji; Regulatorna
kancelarija za energiju; Energy Regulato-
ry Office] - Ist eine unabhängige Agentur
für den Energiesektor, die durch das En-
ergieregulierungsgesetz 05/L-084
gegründet wurde und für die Erteilung
der Lizenzen im Energiebereich, die Zer-
tifizierung der Übertragungsnetzbe-
treibern im Energiesektor, die Einrich-
tung und das effiziente Funktionieren
von wettbewerbsorientierten Ener-
giemärkten und den Verbraucherschutz
zuständig ist sowie die Kriterien für die
Regulierung der Tarife und Bedingungen
für die Stromversorgung festlegt.
Erforderlicher Eingriff in die demo-
kratische Gesellschaft [Ndërhyrja e do-
mosdoshme në shoqërinë demokratike;
Neophodno mešanje u demokratsko
društvo; Necessary interference in demo-
cratic society] - Eines der vom Eu-
ropäischen Gerichtshof für Menschen-
rechte entwickelten Grundprinzipien zur
Beurteilung der Einschränkung der
Menschenrechte. Nach diesem Grundsatz
muss jede Einschränkung der Menschen-
rechte neben ihrer Rechtmäßigkeit als "in
einer demokratischen Gesellschaft not-
wendig", d.h. zur Erreichung eines le-
gitimen Zwecks erforderlich, angesehen
werden. Dieser Grundsatz wird auch von
Artikel 55 VRK definiert, der besagt,
dass "die Grundrechte und -freiheiten, die
durch diese Verfassung garantiert
werden, können in dem Maße beschränkt
werden, wie es in einer offenen und
demokratischen Gesellschaft notwendig
ist".
Erlass von Rechtsakten [Hartimi ju-
ridik; Izrada pravnih propisa; Legal draft-
ing] - Gesamtheit der Regeln und das
Verfahren zur Erstellung von Rechtsak-
ten im Allgemeinen (Gesetze, Ver-
ordnungen, Verwaltungsanweisungen
usw.). Im weiten Sinne umfasst der
Prozess des Erlasses von Recht folgende
Schritte, ist aber nicht darauf beschränkt:
a) legislativ Initiative b) Erstellung des
Aktes und die öffentliche Beratung c)
Überprüfung und Verabschiedung der
Rechtsakte d) Veröffentlichung im Ge-
setzesblatt und e) Inkrafttreten der
Rechtsakte. Die Regeln zum Erlass von
Rechtsakten ist in der Republik Kosovo
finden sich in der Verfassung des Koso-
vo, dem Gesetz 04/L-025 für Ge-
setzesinitiativen, der Geschäftsordnung
der Regierung Nr. 09/2011 und der Ver-
ordnung Nr. 13/2013 für den gesetzlichen
Regierungsdienst.
Erläuterungsmemorandum [Memoran-
dum Shpjegues; Memorandum sa obja-
šnjenjima; Explanatory memorandum] -
Erläuterndes Dokument für den Entwurf
einer Rechtsakte, in dem die wichtigsten
angesprochenen Themen, Zielen und ihre
Verbindung zu den Prioritäten der Re-
gierung erläutert und Empfehlungen
abgegeben werden. Dies ist ein sehr
wichtiges Instrument, das einem Gesetz-
gebungsverfahren vorausgeht und die
Entscheidungsgremien über die Einflüsse
und Regulierungsoptionen des Gesetzge-
bungsentwurfs informiert.
Ermessensspielraum [Margjina e
vlerësimit; Polje slobodne procene; Mar-
gin of appreciation] - gehört zu den
Auslegungsgrundsätzen innerhalb des
EMRK-Systems und bedeutet, dass
Staaten (Vertragsparteien) einen Ermes-
sensspielraum haben, um von den Gar-
antien des Übereinkommens ab-
zuweichen, wenn sie bestimmte adminis-
trative oder gerichtliche Maßnahmen zur
Einschränkung von Rechten und Frei-
heiten treffen. Anhand dieser
Auslegungsformel beurteilt der EGMR,
ob und in welchem Umfang die Ein-
schränkung eines Rechts angesichts des
Verhältnisses zwischen der individuellen
Freiheit und den individuellen Interessen
1105
in einem bestimmten Fall erforderlich ist.
(siehe Leyla Şahin g. Türkei, 2005).
Erschöpfung des Rechtsweges [Shterim
i mjeteve juridike; Iscrpljivanje pravnih
sredstava; Exhaustion of legal remedies]
- Im Verwaltungsrecht ist dieser Begriff
eine rechtliche Voraussetzungein Krite-
rium, wonach eine Partei erst nach
Erschöpfung der verfügbaren administra-
tiven Rechtsbehelfe ein gerichtliches
Verwaltungsverfahren einleiten kann.
Die Anforderung, Rechtsmittel
auszuschöpfen, ist auch eine prozessuale
Voraussetzung für die Zulässigkeit einer
Individualverfassungsbeschwerde beim
Verfassungsgericht. Nach Artikel 113
Abs. 7 des VRK "sind Einzelpersonen-
berechtigt, bei Verstößen gegen die von
der Verfassung garantierten individuellen
Rechte und Freiheiten durch staatliche
Behörden eine Verfassungsbeschwerde
zu erheben, jedoch nur nach Erschöpfung
aller gesetzlich vorgesehenen Rechtsbe-
helfe".
Erste Lesung eines Gesetzentwurfs
[Shqyrtimi i parë i një projektligji; Prvo
čitanje predloga zakona; First reading of
a draft law] - Gemäß der Ges-
chäftsordnung des Parlament Kosovo
bedeutet die erste Lesung des Geset-
zentwurfs, dass ein Entwurf grundsätz-
lich diskutiert und darüber abgestimmt
wird.
Erweiterte kommunale Zuständigkeit
[Kompetencë komunale e zgjeruar;
Proširene opštinske nadležnosti; Munici-
pal enhanced competencies] - zusätzliche
kommunale Kompetenzen, die durch das
Gesetz über die kommunale Selbstver-
waltung in der Republik Kosovo bes-
timmt sind und welche den Gemeinden
der serbischen Gemeinschaft, zusätzlich
zu ihren selbständigen Kompetenzen in
den Bereichen Gesundheit, Bildung und
1106
der Auswahl von Polizeikommandanten
in Kosovo, gewährt werden.
EULEX - Mission der Europäischen Un-
ion, die 2008 in Kosovo eingesetzt
wurde, um die Institutionen, Gerichtsor-
ganen und Strafverfolgungsbehörden Ko-
sovo auf dem Weg zu einer effektiven
Rechtsstaatlichkeit zu unterstützen.
Europäische Charta der kommunalen
Selbstverwaltung [Karta Evropiane për
Autonomi Lokale; Evropska povelja o
lokalnoj autonomiji; European Charter of
Local Self-Government] - Diese Charta
wurde 1985 von dem Europarat als re-
gionales Instrument zur Förderung der
kommunalen Selbstverwaltung im ver-
fassungsrechtlichen europäischen Raum
verabschiedet. Zu den Hauptzielen der
Charta gehören die Schaffung der verfas-
sungsrechtlichen Grundlagen für das
Recht auf kommunale Selbstverwaltung
und die Verpflichtung der Mitglied-
staaten, den lokalen Selbstverwal-
tungseinheiten ein angemessenes Maß an
politischer, finanzieller und administra-
tiver Autonomie zu gewähren, um die
Rechte der Bürger auf effektive
Selbstverwaltung zu erfüllen. Die Ver-
tragsparteien haben in der Charta auch
vereinbart, dass die kommunalen Körper-
schaften das Recht auf eine eigene Er-
messensentscheidung innerhalb ihrer
Zuständigkeit genießen müssen, um die
freie Ausübung ihrer Befugnisse und die
Respektierung der in der Verfassung oder
im innerstaatlichen Recht anerkannten
Grundsätze der kommunalen Autonomie
zu gewährleisten. Die Verfassung der
Republik Kosovo legt in Artikel 123 fest,
dass die Tätigkeit der Organe der kom-
munalen Selbstverwaltung unter anderem
auf der Europäischen Charta der kom-
munalen Selbstverwaltung beruht und
dass die Behörden der Republik Kosovo
die Europäische Charta für kommunale
Selbstverwaltung einhalten und umsetz-
ten sollen in dem Umfang, wie dies auch
von den Unterzeichnerstaaten gefordert
wird.
Europäische Charta der Regional-
oder Minderheitensprachen [Karta
Evropiane për gjuhet Regjionale apo Mi-
noritare; Evropska Povelja o regionalnim
ili manjinskim jezicima; European Char-
ter for Regional or Minority Languages] -
ist ein europäischer Vertrag, der 1992 un-
ter der Schirmherrschaft des Europarates
verabschiedet wurde, um die historischen
Sprachen und Minderheitensprachen zu
schützen und zu fördern.
Europäische Kommission [Komisioni
Evropian; Evropska Komisija; European
Commission] - Eines der wichtigsten Or-
gane der Europäischen Union, da es für
die Ausarbeitung von Entwürfen der EU-
Rechtsakte, die Umsetzung ihrer
Entscheidungen und die Umsetzung des
EU-Rechts zuständig ist. Die Kommis-
sion fungiert als Kollegialorgan und hat
ähnliche Merkmale wie die Regierung
eines Staates. Zurzeit besteht die Kom-
mission aus 28 Mitgliedern (informal
bekannt als "Kommissare"), die nach der
Formel "ein Mitglied für jeden Mitglied-
staat" gewählt werden. Der Sitz der
Kommission befindet sich in Brüssel und
Luxemburg.
Europäische Rat [Këshilli i Bashkimit
Evropian; Savet Evropske unije; Council
of Europe] - Das höchste Organ auf
politischer Ebene in der EU. Es setzt sich
aus den Präsidenten oder den Minister-
präsidenten der EU-Mitgliedstaaten
zusammen und kommt vier Mal im Jahr-
zusammen, um die strategische und
politische Orientierung der EU zu
diskutieren und festzulegen. Daher ist der
Europäische Rat kein Legislativorgan,
sondern legt lediglich die politische
Agenda der EU und sowie Schlussfol-
gerungen für künftige Maßnahmen fest.
Europäische Sozialcharta [Karta So-
ciale Evropiane; Evropska socijalna pov-
elja; The European Social Charter] - ist
ein Vertrag des Europarates, welcher die
grundlegenden sozialen und wirtschaft-
lichen Rechte garantiert. Dieses Instru-
ment des Europarates gewährleistet ein
breites Spektrum von Menschenrechten,
insbesondere im Zusammenhang mit
Beschäftigung, Wohnen, Gesundheit,
Bildung, Sozialschutz und Fürsorge zu
tun haben. In der Charta wird besondere
Aufmerksamkeit auf den Schutz ge-
fährdeter Personen gelegt, wie ältere
Menschen, Kinder, Menschen mit Be-
hinderungen und Menschen mit Migra-
tionshintergrund. Die Charta sorgt dafür,
dass die Vertragsstaaten diese oben gen-
annten Rechte ohne Diskriminierung
gewährleistet. Dieses Instrument hat sich
nur nationale, sondern auch supranatio-
nale Rechtsvorschriften wie das EU-
Recht im Bereich des Sozialrechtsschutz-
es stark beeinflusst. Der Charta - Vertrag
ist im Europarat eine der am meisten
anerkannten Menschenrechtsstandard, da
43 der 47 Mitgliedstaaten des Europar-
ates die Charta von 1961 oder die
Neufassung der Charta unterzeichnet ha-
ben, womit die Berücksichtigung und
Einhaltung der sozialen Rechte aus-
gedrückt wurde.
Europäische Union [Bashkimi Evropi-
an; Evropjska unija; European Union] -
Eine supranationale politisch-
wirtschaftliche Organisation, die aus 28
Mitgliedstaaten besteht, welche einen
Teil ihrer Souveränität dieser Organisa-
tion übertragen haben, um die Aktivitäten
zu koordinieren, die für das Funktion-
ieren des Binnenmarktes erforderlichen
1107
Wettbewerbsregeln, die Geldpolitik für
die Mitgliedstaaten, deren Währung der
Euro ist, und die gemeinsame Handel-
spolitik festzulegen. Die wichtigsten Or-
gane der EU sind der Europäische Rat,
das Europäische Parlament, der Minister-
rat, die Europäische Kommission, der
Europäische Gerichtshof, die Eu-
ropäische Zentralbank und der Eu-
ropäische Bürgerbeauftragte.
Europäische Zentralbank (EZB) [Ban-
ka Qëndrore Evropiane; Evropska cen-
tralna banka; European Central Bank] -
Eine der EU-Organe und die Zentralbank
für die meisten EU-Mitgliedstaaten, die
den Euro als ihre Währung akzeptiert ha-
ben. Die EZB hat ihren Sitz in Frankfurt
und ist befugt, die Bankpolitik der EU zu
entwerfen sowie die Umsetzung der
Geldpolitik innerhalb der Mitgliedstaaten
zu überwachen.
Europäischer Bürgerbeauftragte [Om-
budspersoni Evropian; Evropski om-
budsman; European Ombudsman] - Der
Europäische Bürgerbeauftragte ist ein
unabhängiges Organ innerhalb der Eu-
ropäischen Union, welche Beschwerden
der Vereinigungen, Geschäften und Bür-
gern gegen die Aktivitäten von EU-
Organen untersucht. Der Europäische
Bürgerbeauftragte untersucht insbe-
sondere Vorwürfe über unfaires
Verhalten, Diskriminierung, Infor-
mationsmangel oder unfaire Verfahren.
Der Europäische Bürgerbeauftragte wird
vom Europäischen Parlament zu einer
fünfjährigen Amtszeit mit Wiederwahl-
recht gewählt.
Europäischer Gerichtshof [Gjykata e
Drejtësisë e Bashkimit Evropian; Sud
pravde Evropske unije; Court of Justice
of the European Union] - Eines der
Hauptorgane der EU, welches zuständig
ist für die Auslegung des EU-Rechts,
1108
zum Erlass einstweiliger Entscheidungen
bezüglich der Anwendung des EU-Recht
und zur Sicherung der Anwendung des
EU-Rechts. Das Gericht wurde 1952
gegründet und hat seinen Sitz in Luxem-
burg.
Europäischer Gerichtshof für
Menschenrechte [Gjykata Evropiane për
të Drejtat e Njeriut; Evropski sud za ljud-
ska prava; European Court of Human
Rights (ECtHR)] - Der EGMR ist ein su-
pranationales Gericht, welches 1959 im
Rahmen des Europarates gegründet
wurde, um über eingereichte
Beschwerden von Individuen, Nicht-
Regierungsorganisationen und Staaten zu
entscheiden, die die Verletzung der
Menschenrechte und Freiheiten der
EMRK betreffen. Die Zuständigkeit des
Gerichtshofs erstreckt sich auch auf An-
gelegenheiten der Auslegung und An-
wendung der Konventionen und deren
Protokolle. Das Gericht besteht aus 47
Mitgliedern, wobei jedes von ihnen einen
Mitgliedsstaat des Europarates repräsen-
tiert. Wenn der EGMR eine Verletzung
der Konvention oder den Protokollen
feststellt, kann es der geschädigten Partei
eine gerechte Entschädigung zusprechen.
Die Entscheidungen des Gerichts sind
bindend und ihre Durchsetzung wird
durch das Komitee der Minister des Eu-
roparates durchgeführt. Die Rolle des
Gerichts war in dem rechtlichen eu-
ropäischen Raum außergewöhnlich und
hat bei der Verbesserung der Respektier-
ung der Menschenrechte und Freiheiten
mitgewirkt, wodurch der EGMR
schrittweise die Eigenschaft eines Eu-
ropäischen Verfassungsgerichts für
Menschenrechte erlangt hat.
Europäischer Rat [Këshilli Evropian;
Evropski Savet; European Council] -
Siehe „Rat der Europäischen Union“
Europäisches Kulturabkommen [Kon-
venta Kulturore Evropiane; Evropska
kulturna konvencija; European Cultural
Convention (ECC)] - Das Europäische
Kulturabkommen ist ein internationales
Abkommen, das 1954 mit dem Ziel der
europäischen Zusammenarbeit in den
Bereichen Kultur, Bildung, Jugend und
Sport verabschiedet wurde. Ziel dieses
Übereinkommens ist die Förderung der
kulturellen Zusammenarbeit zwischen
Staaten und die Erhaltung des kulturellen
Erbes als Teil des gemeinsamen eu-
ropäischen Erbes.
Europäisches Parlament [Parlamenti
Evropian; Evropski parlament; European
Parliament] - Das Europäische Parlament
ist eines der wichtigsten Entschei-
dungsorgane in der EU. Dieses Organ
wird durch direkte Wahlen legitimiert.
Die Sitze im Parlament werden
entsprechend der Anzahl der Einwohner
pro Mitgliedstaat verteilt. Durch Ver-
tragsänderungen wurden die Befugnisse
des Parlaments sowohl im gesetz-
gebenden als auch im Haushaltsbereich
ständig gestärkt. Ein Großteil der eu-
ropäischen Rechtsvorschriften unterliegt
jetzt dem Mitentscheidungsverfahren
durch das Parlament und den Rat. Das
Parlament hat derzeit 751 Mitglieder, die
für eine Amtszeit von fünf Jahren
gewählt werden. Es wird darauf hingew-
iesen, dass die Parlamentssitze im Parla-
ment eher aufgrund der Programm- und
Parteiorientierung als nach der eth-
nischen Angehörigkeit verteilt werden.
Europarat [Këshilli i Evropës; Savet
Evrope; Councile of Europe] - Paneu-
ropäische politische Organisation, welche
im Jahre 1949 gegründet wurde, um die
Demokratie zu stärken, Menschenrechte
und Freiheiten zu promovieren und die
Umsetzung der Rechtsstaatlichkeit zu un-
terstützen. Derzeit besteht der ER aus 47
Mitgliedstaaten. Durch die Verabschie-
dung der Europäischen Konvention für
Menschenrechte und Grundfreiheiten im
Jahr 1950 hatte der ER einen starken Ein-
fluss auf den Demokratisierungsprozess
und den Schutz der Menschenrechte und
Freiheiten. Dieser Einfluss des ER wurde
vor allem in den Ländern Osteuropas
zum Ausdruck gebracht, die nach dem
Zusammenbruch des Kommunismus und
dem Übergang zur Demokratie
tiefgreifende politische, verfas-
sungsmäßige und rechtliche Reformen
durchführten. Innerhalb der Organisa-
tionsstruktur des ER agieren zwei zentra-
le Organe: a) die parlamentarische Ver-
sammlung und b) das Ministerkomitee
und 3 Institutionen a) der Europäische
Gerichtshof für Menschenrechte b) der
Kongress der Gemeinden und Regionen
und c) der Menschenrechtskommissar.
Euthanasie [Eutanazi; Eutanazija; Eu-
thanasia] - Aus dem Altgriechisch, „gutes
Sterben“. Dieser Begriff meint die ge-
wollte Beendigung des Lebens auf Ver-
langen der Person, die ihr Leben beenden
möchte. Dies wird auch als Sterbehilfe
definiert, da dies in Fällen praktiziert
wird, in denen die Person an einer
schweren und unheilbaren Krankheit
leidet. Von aktiver Euthanasie spricht
man dann, wenn einer kranken Person
bei der Beendigung ihres Lebens assist-
iert wird, wohingegen passive Euthanasie
vorliegt, wenn lebenserhaltende
Maßnahmen unterlassen werden. Das
EGMR hat im Fall Pretty g. Vereinigtes
Königreicht eine neutrale Stellungnahme
bezüglich der Euthanasie abgegeben, in-
dem es sich geweigert hat, zu dem
Schluss zu kommen, dass die Sterbehilfe
mit Artikel 2 EMRK (Recht auf Leben)
in Einklang steht. Der Gerichtshof hatte
1109
entschieden, dass es den Mitgliedstaaten
obliegt, diese Angelegenheit durch in-
terne Rechtsakte zu regeln.
EU-Verordnung [Rregullore e BE-së;
Regulativa EU; EU-Regulation] - Ein
Rechtsakt der EU, welcher im Gegensatz
zu Richtlinien direkt in der
Rechtsordnung der EU-Mitgliedstaaten
Anwendung findet.
EU-Vertrag [Traktati për BE-në; Ugo-
vor o EU; Treaty on the European Union]
- Ein grundlegendes Instrument für den
Aufbau und die Funktion der Eu-
ropäischen Union, das die Vision und die
Ziele der EU sowie die Institutionen und
Befugnisse der wichtigsten Organe der
EU bestimmt.
Ex ante-Prüfung [Shqyrtimi ex ante;
Rasprava ex ante; Ex ante review] - „Vo-
runtersuchung“ oder „Vorabprüfung“
und bezieht sich auf die Überprüfung der
Rechtmäßigkeit oder Verfas-
sungsmäßigkeit des Rechtsakts vor
seinem Inkrafttreten.
Ex officio/von Amts wegen -
Lateinischer Ausdruck, der im recht-
lichen Kontext „von Amts wegen“
bedeutet. Dieser Begriff wird
hauptsächlich im Verfahrensrecht ver-
wendet und bezieht sich auf die Durch-
führung von Gerichtsverfahren oder
Handlungen auf Initiative der staatlichen
Behörde, d. h. in einseitiger Weise. In
einigen Fällen wird dieser Begriff auch
für die Gewährung eines Rechts oder
rechtlichen Privilegs verwendet. Zum
Beispiel hat die Verfassung Frankreichs
(Art. 56) bei der Festlegung der Zusam-
mensetzung des Verfassungsrats fest-
gelegt, dass neben den neun Mitglieder
des Rates alle ehemaligen Präsidenten
Frankreichs von Amts wegen Mitglieder
des Verfassungsrates sind.
1110
Ex post-Prüfung [Shqyrtimi ex post;
Rasprava ex post; Ex post-review] - Aus
dem Lateinischen “ex post facto”, was
„nach der Tat, nachträglich, retrospektiv“
bedeutet. Dieser Begriff bezieht sich auf
die nachfolgende gerichtliche Über-
prüfung.
Exekutivagentur [Agjenci ekzekutive;
Izvršna agencija; Executive agency] -
Unabhängige Verwaltungsbehörde, wel-
che auf Grundlage eines Gesetzes
eingerichtet wird, um exekutiv Tätigkeit-
en in einem Arbeitsbereich auszuüben.
Exekutive [Pushtet ekzekutiv; Izvršna
vlast; Executive power] - Moderne Re-
gierungssysteme beruhen auf der Gewal-
tenteilung in Legislative, Exekutive und
Judikative. Die Exekutivgewalt ist ein
besonderer Zweig der Staatsgewalt, der
für die Umsetzung staatlicher Gesetze
und staatlicher Maßnahmen zuständig ist.
Der organisatorische und verfassungs-
rechtliche Zuständigkeitsbereich der Ex-
ekutivgewalt wird durch die Regierungs-
form bestimmt, die der jeweilige Staat
hat. vom In den Präsidialsystemen wird
die Exekutivgewalt vom Staatsoberhaupt
und den Leitern der Regierungsstel-
len/Ministerien ausgeübt. In parlamentar-
ischen Systemen wird die Exeku-
tivgewalt von der Regierung als kollek-
tives staatliches Organ ausgeübt, das der
Aufsicht durch das Parlament und der
Rechenschaftspflicht gegenüber dem Par-
lament unterliegt. Zu den wichtigsten
Funktionen der Exekutivgewalt gehören
die Ausarbeitung von Entwicklungspro-
grammen und Strategien, der Vorschlag
von Gesetzen und der Erlass von
sekundären Rechtsakten (Richtlinien,
Verordnungen usw.). Gemäß Artikel 4
VRK wird die Exekutivgewalt von der
Regierung der Republik Kosovo aus-
geübt, die für die Umsetzung der Gesetze
und der staatlichen Politik verantwortlich
ist und der parlamentarischen Kontrolle
unterliegt.
F und Bürgerrechte sowie das Prinzip der
Föderalismus [Federalizëm; Federiali-
zam; Federalism] - Siehe „Bundestaat“.
Fraktion [Grup parlamentar; Parlamen-
tarna grupa; Parliamentary group] - Eine
Zusammensetzung, bestehend aus
Mitgliedern des Parlaments aufgrund ih-
rer Parteizugehörigkeit oder nach der
Ausrichtung der Partei (wie es der Fall ist
bei den Fraktionen im Europäischen Par-
lament). Fraktionen werden zu Beginn
der Legislaturperiode gebildet und sind
abhängig von der internen Organisierung
des Parlaments, genießen weitreichende
Kompetenzen bei der Einreichung von
Gesetzesvorschlägen und parlamentar-
ischen Anträgen. Laut der Ges-
chäftsordnung des kosovarischen Parla-
ments werden für die Bildung einer Frak-
tion fünf Prozent der Abgeordneten oder
mindestens sechs (6) Abgeordnete benö-
tigt.
Frankreichs Verfassung des Jahres
1791 [Kushtetuta e Francës e vitit 1791;
Francuski Ustav iz 1791. godine; French
Constitution of 1791] - Die erste
französische Verfassung (und die zweite
in Europa), die die absolute Monarchie
von König Ludwig XVI stürzte und die
Grundlagen für eine begrenzte konstitu-
tionelle Monarchie legte. Die Verfassung
hob das alte Regime (Ancien Regime) auf
und bekräftigte die Grundsätze, die in der
französischen Erklärung der Menschen-
und Bürgerrechte von 1789 verkündet
wurden. Die Legislative wurde der Na-
tionalversammlung, die Exekutivgewalt
dem König und der Regierung
zugestanden, während die Judikative un-
abhängig von den zwei anderen Gewal-
ten wurde. Diese Verfassung ist von be-
sonderer Bedeutung, weil sie den histor-
ischen Sieg über die absolute Macht des
Monarchen markierte und die Freiheiten
Volkssouveränität bekräftigte. In der
Geschichte des Verfassungsrechts ist
wird sie jedoch als kurzlebige Verfas-
sung bezeichnet, weil sie aufgehoben
wurde, als jakobinische und repub-
likanische Kräfte die Macht übernahmen
und diese Verfassung durch die Verfas-
sung von 1793 ersetzt wurde.
Freies Mandat [Mandat i lirë; Slobodan
mandat; Free mandate] - Parlamentar-
ischer Standard in der repräsentativen
Demokratie, wonach der Abgeordnete
ein Vertreter des Volkes ist und keiner
anderen Verpflichtung unterliegt. Das
obligatorische Mandat wurde in Frank-
reich 1789 verboten. Die französische
Verfassung (1958) schreibt vor, dass „ob-
ligatorische Mandate für ungültig erklärt
werden". Die VRK drücklich in Artikel
70 obligatorische Mandate für
Abgeordnete, während die Ges-
chäftsordnung des Parlaments Kosovosin
Par. 10 (Eid der Abgeordneten) verlangt,
dass Abgeordnete mit Ehre und Hingabe
ihre Pflichten erfüllen und mit Würde das
Volk, die Interessen Kosovos und all
seine Bürger vertreten.
G
Geheimwahl [Votimi i fshehtë; Tajno
glasanje; Secret ballot] - Art der Ab-
stimmung, bei welcher die Stimmabgabe
bei Wahlen oder Volksentscheiden ge-
heim oder anonym erfolgt.
Gemeinde [Komuna; Opština; Munici-
pality] - Im allgemeinen Sinne stellt die
Gemeinde die Grundeinheit der Kommu-
nalverwaltung dar, während der Begriff
Gemeinde im etymologischen Sinn vom
1111
lateinischen "communia" abgeleitet ist,
was „Gemeinschaft“ oder „gemeinsame
Angelegenheiten für die Gemeinschaft“
bedeutet. In vielen Ländern, wie z. B. in
Frankreich, stellt die Gemeinde die
Grundeinheit der lokalen Selbstverwal-
tung dar. Auf der Grundlage des Dezen-
tralisierungsprinzips üben Kommunen al-
le Befugnisse aus, die nicht ausdrücklich
den Zentralbehörden vorbehalten sind.
Auch in der Republik Kosovo bilden die
Gemeinden die Kerneinheit der kommu-
nalen Selbstverwaltung, die aus Bürger-
innen und Bürgern, die in einem bes-
timmten gesetzlich festgelegten Gebiet
leben, besteht. Gemäß der Verfassung
Kosovos und dem Gesetz (03 / L-040)
über die kommunale Selbstverwaltung in
Kosovo genießen die Gemeinden eine
angemessene politische, administrative
und finanzielle Autonomie, die es den
Bürgern ermöglicht, sich an den
Entscheidungsprozessen in den kommu-
nalen Einrichtungen zu beteiligen.
Gemeinsame Außen- und Sicher-
heitspolitik (EU) [Politika e Përbashkët
e Jashtme dhe e Sigurisë (BE);
Zajednička spoljna i bezbednosna politi-
ka (EU); Common Foreign and Security
Policy (EU)] - Die Gemeinsame Außen-
und Sicherheitspolitik wird von hohen
Vertretern der Europäischen Union für
Außen- und Sicherheitspolitik und von
den Mitgliedstaaten durchgeführt. Mit
diesem Mechanismus beabsichtigt die
EU, den Frieden zu wahren, die interna-
tionale Sicherheit im Einklang mit den
Grundsätzen des Übereinkommens der
Vereinten Nationen zu gewährleisten,
und die internationale Zusammenarbeit,
Entwicklung und Konsolidierung von
Demokratie, Rechtsstaatlichkeit und
Achtung der Menschenrechte und
Grundfreiheiten zu unterstützen.
1112
Gemeinsame Sicherheits- und Vertei-
digungspolitik (EU) [Politika e Përbash-
kët për Mbrojtje dhe Siguri (BE);
Zajednička politika za zaštitu i bezbed-
nost (EU); Common Security and De-
fence Policy (EU)] - Die gemeinsame
Sicherheits- und Verteidigungspolitik der
EU stellt die fortlaufende Anwendung
einer gemeinsamen Politik für die
Sicherheit der Union dar. Gemäß dem
Vertrag von Lissabon stellen die
Mitgliedstaaten der Union zivile und
militärische Kapazitäten zur Verwirkli-
chung der gemeinsamen Sicherheits- und
Verteidigungspolitik zur Verfügung, um
zur Umsetzung der vom Rat festgelegten
Zielen beizutragen.
Gemeinschaft/en [Komunitet/e;
Zajednica/e; Community] - Gemäß der
VRK sind es Einwohner, die der gleichen
nationalen oder ethnischen, sprachlichen
oder religiösen Gruppe angehören, wel-
che traditionell im Gebiet der Republik
Kosovo präsent waren, und welche be-
sondere Rechte neben den durch die
VRK (Kapitel 2) gewährleisteten
Grundrechten und Freiheiten genießen.
Gemeinschaftsrechte [Të drejtat e
Komuniteteve; Prava zajednica; Rights of
communities] - Erweiterte Rechte
(zusätzlich zu den Menschenrechten und
Grundfreiheiten), den Mitgliedern einer
bestimmten Gemeinschaft zustehen. Laut
Artikel 57 VRK sind die Mitglieder der
Gemeinschaften "Bewohner derselben
nationalen oder ethnischen, sprachlichen
oder religiösen Gruppe, die traditionell
auf dem Gebiet der Republik Kosovo
leben" und besondere verfassungsrecht-
liche Rechte genießen (z.B. das Recht auf
Wahrung des kulturellen und religiösen
Erbes).
Generalauditor des Kosovo [Auditori i
Përgjithshëm i Kosovës; Kancelarija
generalnog revizora Kosova; Auditor
General of the Republic of Kosovo] -
Tritt im Rahmen unabhängiger Verfas-
sungsinstitutionen ein und bildet die
höchste Institution der wirtschaftlichen
und finanziellen Kontrolle in der Repub-
lik Kosovo. Der Generalauditor der Re-
publik Kosovo wird von dem Parlament
mit der Mehrheit aller Abgeordneten auf
Vorschlag des Präsidenten der Republik
gewählt. Diese Institution hat das Recht
a) die wirtschaftlichen Tätigkeiten öffen-
tlicher Institutionen und anderer juris-
tischer Personen b) die Verwendung und
den Schutz öffentlicher Mittel durch zen-
trale und lokale Regierungsbehörden und
c) die wirtschaftliche Tätigkeit öffen-
tlicher Unternehmen und anderer juris-
tischer Personen, bei welchem der Staat
Anteil an den Aktien hält oder wenn
deren Darlehen, Kredite und andere
Verbindlichkeiten seitens des Staates
garantiert werden, zu prüfen.
Gerechtes/Faires Gerichtsverfahren
[Proces i rregullt gjyqësor; Pravično
suđenje; Fair trial] - Eines der grund-
legenden verfahrensrechtlichen
Menschenrechte, zu denen unter anderem
das Recht des Einzelnen zählt, in einem
Gerichtsverfahren gehört zu werden, das
Recht auf Unschuldsvermutung bis die
Schuld durch eine richterliche Entschei-
dung bewiesen wird, das Recht des An-
geklagten innerhalb einer kurzen Frist
und in seiner/ihrer Sprache über die
gegen ihn erhobene Anklage informiert
zu werden, das Recht, sich nicht selbst zu
belasten und nicht zu einer Aussage gez-
wungen zu werden. Dieses Recht wird
durch Artikel 6 der Europäischen
Menschenrechtskonvention und Artikel
30 und 31 VRK gewährleistet.
Geschäftsordnung [Rregullore e Punës;
Poslovnik o radu; Rules of procedure] -
Satzung eines Verwaltungs-, Gesetzge-
bungs-, oder Rechtsprechungsorgans, die
darauf abzielt, Verfahrensfragen und das
Entscheidungsverfahren in Übereinstim-
mung mit der Verfassung und dem Ge-
setz zur regeln. So wird gemäß Artikel 76
VRK "die Geschäftsordnung des Parla-
ments mit Zweidrittelmehrheit (2/3) der
Stimmen aller Mitglieder angenommen
und bestimmt die interne Organisation
und Arbeitsweise des Parlaments".
Geschäftsordnung des Parlaments
[Rregullore e Punës; Poslovnik o radu
Skupštine; Rules of procedure of the As-
sembly] - Die Gesamtheit der Ver-
fahrens- und Arbeitsregelungen für das
Funktionieren des Parlaments der Repub-
lik Kosovo, ihrer Arbeitsorgane und der
Rechte und Pflichten der Abgeordneten.
Die Geschäftsordnung des Parlaments
wird mit zwei Dritteln (2/3) der Stimmen
aller Abgeordneten verabschiedet.
Gesetz [Ligj; Zakon; Law] - Ein allge-
meiner Rechtsakt, der vom Parlament für
die Regulierung eines bestimmten
Sektors/Bereichs verabschiedet wird. In
modernen Regierungssystemen ist für die
Verabschiedung von Gesetzen das Par-
lament zuständig. Durch Gesetze wan-
deln Behörden die staatlichen Vorgaben
in Rechtsakte um. Gemäß Artikel 79 der
Verfassung der Republik Kosovo kann
die Initiative für Gesetzesvorschläge vom
Präsidenten der Republik Kosovo, der
Regierung, den Parlamentsabgeordneten
oder mindestens zehntausend Bürgern
ergriffen werden, obwohl in der Praxis
die Regierung das Hauptorgan für die
Einleitung eines solchen Verfahren ist.
Gemäß Artikel 80 der Verfassung der
Republik Kosovo werden alle Gesetze
vom Parlament mit der Mehrheit der
Stimmen der anwesenden Abgeordneten
verabschiedet, sofern es nicht anders in
1113
der Verfassung vorgesehen ist (z.B. im
Fall der Gesetze von zentraler
Bedeutung).
Gesetze von zentraler Bedeutung
[Legjislacioni me Interes Vital; Zakon od
vitalnog interesa; Legislation of vital in-
terest] - Gemäß Artikel 81 der Verfas-
sung der Republik Kosovo sind Gesetze
von zentraler Bedeutung diejenigen Ge-
setze, für deren Verabschiedung, die
Zustimmung von Vertretern der Minder-
heitsgemeinschaften neben der Zustim-
mung der Mehrheit der Abgeordneten im
Parlament erforderlich ist. Zu Gesetzen
von zentraler Bedeutung gehören Geset-
ze, die die Grenzen von Gemeinden
verändern, Gemeinden gründen oder lö-
schen, den Umfang der kommunalen Be-
fugnisse und ihre Beteiligung an in-
terkommunalen und internationalen
Beziehungen bestimmen; Gesetze, die
die Rechte der Gemeinschaften und ihrer
Mitglieder umsetzen; Gesetze über die
Verwendung von Sprachen und Kommu-
nalwahlen; Gesetze zum Schutz des kul-
turellen Erbes, Gesetze über Reli-
gionsfreiheit, Bildung und für die Ver-
wendung von Symbolen.
Gesetzesblatt [Gazeta Zyrtare; Službeni
list; Official Gazette] - Offizielle Verö-
ffentlichung von Gesetzen und anderen,
allgemeinen normativen Akten. Gemäß
dem Gesetz 03 / L-190 über das Ge-
setzesblatt der Republik Kosovo wird im
Rahmen des Gesetzesblattes des Kosovo
die Verfassung der Republik Kosovo
veröffentlicht; die Gesetze, die von dem
Parlament der Republik Kosovo
verabschiedet und vom Präsidenten der
Republik Kosovo verkündet wurden; Ge-
setze, die vom Parlament der Republik
Kosovo im Einklang mit Artikel 80 Ab-
sätze 4 und 5 der Verfassung der Repub-
lik Kosovo verabschiedet wurden; inter-
1114
nationale Vereinbarungen; Entschei-
dungen des Verfassungsgerichts; die
Dekrete des Präsidenten der Republik
Kosovo, wenn diese vom Präsidenten ge-
fordert wurden; Erklärungen und Bes-
chlüsse, die vom Parlament der Republik
Kosovo verabschiedet wurden, wenn der
Parlamentspräsident dies verlangt; un-
tergesetzliche Akte der Regierung und
der Ministerien, wenn dies vom Prem-
ierminister verlangt wird sowie andere
Akte, wenn dies durch Gesetz bestimmt
wird.
Gesetzesentwurf [Projektligj; Za-
konodavni postupak; Draft law] - Ist das
vorläufige Gesetzgebungsdokument, das
von den Organen erstellt wird, die das
Recht der Gesetzgebungsinitiative haben,
um ein bestimmtes Gebiet oder eine bes-
timmte Politik zu regeln oder zu ändern.
Der Gesetzesentwurf unterliegt einer
Konsultation und Überprüfung, bevor das
Parlament darüber entscheidet.
Gesetzesharmonisierung [Harmonizim i
Ligjit; Usklađivanje zakona; Law harmo-
nisation] - Im Kontext des EU-Rechts ist
damit ein Prozess der Annäherung der
nationalen Gesetze mit dem Acquis
communautaire gemeint. Es ist eins der
Kriterien der Beitrittskandidaten zur
Aufnahme in die EU. Das bedeutet, dass
die Staaten, welche die Mitgliedschaft in
der EU anstreben, ihre Gesetze, Regeln
und nationale Verfahren harmonisieren
müssen, um eine effektive und direkte
Anwendung der EU-
Gesetzgebungsakten, welche von der Ac-
quis communautaire umfasst sind, zu
gewährleisten. Das Harmonisierungsver-
fahren erstreckt sich auf verschiedene
Sektoren und bildet in technischer und
rechtlicher Hinsicht einen komplexen
Prozess.
Gesetzesinitiative [Nismë legjislative;
Zakonodavna inicijativa; Legislative as-
sistance] - Das Recht, das Verfahren zu
der Verfassung eines Gesetzes ein-
zuleiten. Gemäß der Verfassung Kosovos
kann die Initiative für Gesetzesvorschlä-
ge vom Präsidenten der Republik Koso-
vo, der Regierung, der Parla-
mentsabgeordneten oder von mindestens
zehntausend Bürgern in der gesetzlich
vorgeschriebenen Art und Weise
eingeleitet werden.
Gewählter Präsident [President i
zgjedhur; Izabrani predsednik; President
elect] - Präsident, der zwar gewählt
wurde, aber noch nicht offiziell sein Amt
angetreten hat. Bei den Präsi-
dentschaftswahlen in den USA gibt es
beispielsweise eine Übergangszeit, die
sich von der Wahl des Präsidenten bis zu
seiner Amtseinführung des Präsidenten
am 20. Januar erstreckt, wie es in der
Verfassung der Vereinigten Staaten fest-
gelegt ist.
Gewaltenteilung [Ndarja e pushtetit;
Podela vlasti; Separation of powers] -
Verfassungsdoktrin, nach welcher die
Staatsgewalt (Legislative, Exekutive und
Judikative) getrennt sind und gegenseitig
kontrolliert wird, um Stabilität im Re-
gierungssystem zu gewährleisten; es ist
eines der Grundprinzipien des US-
Regierungssystems, wonach die drei
Staatsgewalten verfassungsmäßig gleich
ausgestattet sind, sodass die Konzentra-
tion einer Macht auf eine staatliche
Körperschaft verhindert wird. Zu den
ersten Vertretern dieser Theorie gehörten
John Locke und Montesquieu (1748), die
das Prinzip der Gewaltenteilung als
wirksames Instrument zur Vermeidung
von Tyrannei und zur Verhinderung einer
Monopolstellung der Exekutivgewalt
betrachteten.
Gewerkschaft [Sindikatë; Sindikat;
Trade union] - eine unabhängige Organi-
sation, die von Mitarbeitern gegründet
wird, die sich auf freiwilliger Basis
zusammenschließen, um die Rechte und
wirtschaftlichen, sozialen und berufli-
chen Interessen ihrer Mitglieder zu ver-
treten und zu schützen.
Gewerkschaftsfreiheit [Liria e organiz-
imit sindikal; Sloboda sindikalnog or-
ganizovanja; Freedom to form and join
trade unions] - Das Recht der Arbeit-
nehmer, Gewerkschaftsorganisationen zu
gründen und ihnen beizutreten, durch
welche sie die und Gewerkschaftsak-
tivitäten frei organisieren können, um ih-
re Interessen zu schützen.
Glaube [Besim; Vera; Belief] - Siehe
„Glaubensfreiheit.
Glaubens-, Gewissens-, und Reli-
gionsfreiheit [Liria e Besimit, e
Ndërgjegjes dhe e Fesë; Sloboda vero-
vanja, savesti i veroispovesti; Freedom of
belief, conscientiousness and religion] -
Das Recht zu glauben, einer religiösen
Gruppe beizutreten oder auszutreten und
diesen Glauben oder diese Religion
auszuüben und öffentlich zu mani-
festieren. Nach Artikel 38 der Verfassung
der Republik Kosovo darf "niemand
gezwungen werden gegen sein Gewissen
zu handeln oder daran gehindert zu
werden, seine Religion zu praktizieren
oder seine Meinungen und Überzeugung-
en öffentlich zu machen“. Die Freiheit
des Glaubens, Gewissens und der Reli-
gion kann jedoch Beschränkungen unter-
liegen, wenn dies zum Schutz der öffen-
tlichen Sicherheit, der öffentlichen Ord-
nung, der Gesundheit oder der Rechte
anderer erforderlich ist. Die Glau-
bensfreiheit wird auch in Artikel 9 der
EMRK gewährleistet.
1115
Gleichheitsgrundrecht [E drejta e bara-
zisë; Pravo na jednakost; Right to equali-
ty] - Unter diesem Recht wird das Recht
zur Gleichbehandlung und des Verbotes
jeder direkten oder indirekten Diskrimi-
nierung auf Grund der Nationalität,
Zugehörigkeit zu einer Gemeinschaft
sozialer oder nationaler Herkunft, Rasse,
Ethnie, Hautfarbe, Geburt, Herkunft,
Geschlecht, sexueller Identität, sexualer
Orientierung, Sprache, Staatsangehö-
rigkeit, Religion oder Glauben,
politischer Orientierung, politischer
Meinungen, sozialem oder persönlichem
Status, familien- oder bürgerlichem Sta-
tus, Schwangerschaft, Mutterschaft, Ei-
gentumsstatus, Gesundheitslage, Be-
hinderung, genetischer Erbe oder irgend
einem anderen Grund, verstanden. Das
Gleichheitsrecht wird durch Art. 24 der
VRK und dem Gesetz Nr. 05/L-021 zum
Schutz von Diskriminierung garantiert.
Gleichstellung der Geschlechter [Bara-
zia gjinore; Rodna ravnopravnost; Gen-
der equality] - Ein Zustand, in dem
sowohl Männer als auch Frauen die
gleichen individuellen Rechte genießen,
einschließlich der Chancengleichheit,
dem Zugang zu Ressourcen oder zu
Vorteilen.
Grundgesetz [Ligji Themelor; Osnovni
zakon; Basic law] - Begriff, der sich auf
ein Hauptgesetz bezieht; das Gesetz, das
über allen anderen Gesetzen steht. Es
kann sich auch auf eine Verfassung wie
die in der Bundesrepublik Deutschland
beziehen, bei der das Grundgesetz die
Merkmale einer Verfassung aufweist.
Siehe auch "Verfassung".
Grundrechte und Grundfreiheiten [Të
drejtat dhe liritë themelore; Osnovna
prava i slobode; Fundamental rights and
freedoms] - Grundrechte und Grundfrei-
heiten, die durch die Verfassung
1116
und/oder das Primärrecht gewährleistet
werden. Grundrechte und Grundfreiheit-
en bilden das wichtigste Segment einer
konstitutionellen Demokratie, weil durch
sie das Verhältnis zwischen der
Staatsgewalt einerseits und den Bürgern
andererseits bestimmt wird. Diese Rechte
können absolut sein (z.B. das Recht auf
Menschenwürde, das Recht nicht ge-
foltert, bestraft oder grausam, un-
menschlich oder erniedrigend behandelt
zu werden), d. h. Rechte, die keinen
Schranken unterliegen oder relativ, d.h.
Grundfreiheiten und Grundrechte, die in
bestimmten Fällen legitimen Schranken
unterliegen können. Grundrechte, wie sie
das Bundesverfassungsgericht in der
Rechtssache Lüth (1958) bestimmt hat,
sind in erster Linie Schutzrechte des
Bürgers vor dem Staat und stellen ein ob-
jektives Wertesystem dar, das für alle
staatlichen Organe verbindlich ist und
finden i allen Rechtsbereichen Anwen-
dung.
Grundsatz der checks and balances
[Parimi i kontrollit dhe baraspeshës;
Princip kontrole i ravnoteže; Principle of
checks and balances] - Siehe „Gewalten-
teilung“.
Grundsatz der Effizienz [Parimi i efi-
kasitetit; Princip efikasnosti; Principle of
efficiency] - Grundsatz des Verwaltung-
sverfahrens, wonach die Behörde, die das
Verwaltungsverfahren durchführt, diese
schnell und unverzüglich durchführen
muss, um unnötige Maßnahmen und
Ausgaben zu vermeiden. Effizienz im
Verwaltungsverfahren verhindert den
Missbrauch und die Verzögerung der
Verwirklichung der Rechte der Parteien
und ermöglicht die Erlassung einer Ver-
waltungsentscheidung innerhalb der
vorgeschriebenen Fristen.
Grundsatz der mündlichen Prüfung
(Mündlichkeitsgrundsatz) [Parimi i
shqyrtimit verbal; Princip usmenog raz-
matranja; Principle of verbal review] -
Eines der Grundsätze des Verwaltung-
sverfahrens, wonach das Gericht bei der
Entscheidung über eine Verwaltungssa-
che den Parteien das Recht gibt, gehört
zu werden und mündliche Beweise und
Argumente in das Gerichtsverfahren ein-
zubringen. Ausnahmsweise kann gemäß
Artikel 38 Abs. 4 des Gesetzes über
Verwaltungsverfahren in Kosovo" das
Gericht die Rechtsfrage ohne mündliche
Prüfung entscheiden, wenn ausreichende
Tatsachen vorliegen und wenn die
Parteien ihre schriftliche Zustimmung
erteilt haben".
Grundsatz der offenen Verwaltung
[Parimi i administratës së hapur; Princip
otvorene uprave; Principle of transparent
administration] - Grundsatz des Verwal-
tungsverfahrens, nach dem die Organe
der öffentlichen Verwaltung bei
Entscheidungen über Verwaltungsangel-
egenheiten transparent handeln müssen.
Es beinhaltet auchdas Recht der Partei
auf Information über den Fortgang des
Verwaltungsverfahrens, den Zugang zu
den Akten.
Grundsatz des Vorrangs des Un-
ionsrechts [Parimi i epërsisë të së drejtës
së Bashkimit Evropian; Princip prednosti
prava Evropske unije; Primacy of the EU
law] - Gerichtliche Doktrin des EuGH
(Costa Enel 5. Juli 1964, Rechtssache
6/64), wonach die EU-Verträge und
Rechtsakte Vorrang vor dem nationalen
Recht der Mitgliedstaaten haben. Nach
diesem Grundsatz sind alle nationalen
Gerichte verpflichtet, einzelstaatliche
Rechtsvorschriften, die gegen die An-
forderungen des Unionsrechts verstoßen,
nicht anzuwenden. Es ist anzumerken,
dass der gescheiterte Verfassungsvertrag
von Lissabon (Art. 1-6) eine ausdrückli-
che Bestimmung enthielt, in der der Vor-
rang des EU-Rechts vor dem Recht der
Mitgliedstaaten klar bestimmt wurde.
Grundstrukturlehre der Verfassung
[Doktrina e strukturës themelore të
Kushtetutës; Doktrina o osnovnoj
strukturi Ustava; Constitutional basic
structure doctrine] - Lehre der Verfas-
sungsauslegung, welche bedeutet, dass
einige Werte und Grundsätze der Verfas-
sung heilig sind und keine Veränder-
ungen erfahren dürfen.. Im Fall
Kesavananda v State of Kerala (1973)
hat das Oberste Gericht Indiens bes-
timmt, dass das Parlament die
Grundrechte und Freiheiten nicht ab-
schaffen kann und die Grundstruktur der
Verfassung sowie ihre Werte, wie den
Vorrang der Verfassung, die repub-
likanische Natur des Staates, den Säku-
larismus und den Gewalten-
teilungsgrundsatz nicht ändern kann.
Grüne Parteien [Partitë e gjelbërta;
Ekološka saglasnost; Green parties] -
Grüne Parteien sind politische Parteien,
die sich in ihrem Parteiprogramm zur
Erhaltung und den Schutz der Umwelt
und der Artenvielfalt und zu einer na-
chhaltigen wirtschaftlichen Entwicklung
bekennen und sich engagieren.
Gutachtenerstellung zu den finanziel-
len Auswirkungen [Vlerësimi i ndikimit
financiar; Procena finansijskog uticaja;
Financial Impact Assessment] - Ein
wichtiges Instrument im Gesetzge-
bungsverfahren, durch welches die finan-
ziellen Auswirkungen eines Ge-
setzesentwurfs bewertet werden.
Gutachtenerstellung zu den regula-
tiven Auswirkungen [Vlerësimi i
ndikimit rregullativ; Procena regulator-
nog uticaja; Regulatory Impact Analysis
1117
(RIA)] - Ist ein Dokument, das auf eine
detaillierte und systematische Bewertung
der möglichen Auswirkungen eines neu-
en Gesetzes oder einer neuen Ver-
ordnung im Rechtssystem abzielt.
Zusammen mit der Gutachtenerstellung
zu den finanziellen Auswirkungen wird
dieses Instrument als eines der wichtig-
sten Dokumente im Rahmen eines Ge-
setzgebungsverfahrens angesehen.
H tionen, die aus dem Staatshaushalt nach
Hassreden [Gjuha e urrejtjes; Govor
mržnje; Hate speech] - Verschiedene
Ausdrucksformen in einer Situation, in
der die Kundgebung von Hass gegen eine
bestimmte ethnische Herkunft, ein Ges-
chlecht, eine religiöse oder sexuelle Ori-
entierung usw. zum Ausdruck kommt
und dadurch Gewalt und Hass zwischen
Gemeinschaften/Gruppen verursacht
wird. Hassreden genießen keinen verfas-
sungsrechtlichen Schutz; Nach Art. 30
VRK können öffentliche Behörden die
Ausübung der Meinungsfreiheit ein-
schränken, wenn dies erforderlich ist, um
die Förderung und Provokation von
Gewalt und Feindschaft aus rassistischen,
nationalistischen, ethnischen oder
religiösen Gründen zu verhindern. Auch
der Internationalen Pakt für zivile und
politische Rechte verbietet jede Fürspra-
che des nationalistischen, rassistischen
oder religiösen Hasses, und stellt sicher,
dass jeder Anreiz zur Diskriminierung,
Feindschaft oder Gewalt durch Gesetz
verbietet werden soll.
Haushalt [Buxhet; Budžet; Budget] -
Die aufgrund eines speziellen Gesetzes
gewährte und vom Parlament zugew-
iesene Summe, um Programme und Aus-
gaben von Haushaltsorganisationen in-
nerhalb des Staates zu unterstützen.
1118
Haushaltsjahr [Viti fiskal; Fiskalna go-
dina; Fiscal year] - Das Haushaltsjahr ist
der Zeitraum vom 1. Januar eines Jahres
bis zum 31. Dezember desselben Jahres,
auf den sich die staatlichen Behörden für
Haushalts- und Steuerzwecke beziehen.
Haushaltsorganisation [Organizatë
buxhetore; Budžetska organizacija;
Budget organization] - all jene staat-
lichen und lokalen Organe wie Minister-
ien, Gemeinden, Agenturen und Institu-
dem Haushaltsgesetz Mittel erhalten.
House of Commons - Das Unterhaus des
britischen Parlaments besteht aus 650
Mitgliedern, welche von den britischen
Wählern gewählt wurden, um ihre Inter-
essen und Rechte zu vertreten. Zu den
Hauptaufgaben gehören die gesetzgeber-
ische Funktion und die Kontrolle der Re-
gierung durch parlamentarische Fragen
und andere parlamentarische Kontrollin-
strumente. Obwohl die Regierung nicht
offiziell vom Unterhaus gewählt wird,
muss sie von ihr unterstützt werden,
damit sie ihre Funktion ausüben kann.
Das House of Commons kann ein Mis-
strauensvotum gegen die Regierung
einlegen. Dieser Mechanismus zur
Kontrolle der Regierungsarbeit wurde
aber wegen des Mehrheitswahlsystems,
das breite Unterstützung für die Koali-
tionsregierung im Parlament erzeugt, sel-
ten im britischen Parlament umgesetzt.
House of Lords - Oberhaus des
britischen Zweikammerparlaments. Zu
den Hauptaufgaben des House of Lords
gehörten die Überprüfung und
Verabschiedung von Gesetzen zusammen
mit dem Repräsentantenhaus, und die
parlamentarische Kontrolle der Regier-
ung. Früher übte es auch gerichtliche
Aufgaben aus und diente als oberstes
Gericht in Großbritannien für
Beschwerden in Zivil- und Strafsachen.
Im Jahre 1999 wurde die Praxis der ver-
erbbaren Ernennung zum Lord (Peers mit
ererbtem Titel) beendet, wodurch sich
das System der Ernennung der Lords
veränderte. Der House of Lords Act
(1999) richtete eine Sonderkommission
für die Ernennung der Lords ein, um den
Standard der Repräsentation anzuheben,
während einige geistliche Lords von der
anglikanischen Kirche nach festgelegten
Kriterien ernannt werden.
HUDOC - Elektronische Datenbank mit
Entscheidungen und Gutachten des Eu-
ropäischen Gerichtshof für Menschen-
rechte. Diese Datenbank ist unter https:
//www.ehcr.ceo.int erreichbar.
I sonen den Nachweis erbringen, dass sie
Ibid - Lateinische Abkürzung von
„ibidem“, welche „im gleichen Ort“
bedeutet. Sie wird regelmäßig bei der
Zitierung von Quellen verwendet um
darauf hinzuweisen, dass die Quelle
bereits in der vorherigen Zitierung zitiert
wurde.
Ignoratia juris non excusat -
Lateinischer Ausdruck, wonach die Per-
son, die von einem Gesetz keine Kennt-
nisse hat, sich der Verantwortung für den
Gesetzesverstoß nicht entziehen kann,
nur weil sie sich dem Inhalt dieses Ge-
setzes nicht bewusst war.
In absentia - Lateinischer Begriff, der
sich auf Gerichtsverfahren bezieht, die in
Abwesenheit einer Partei stattfinden, also
eine Verhandlung, die in Abwesenheit
einer Partei geführt wurde.
In monarchischen Staaten ist das
Staatsoberhaupt ein Monarch, während in
republikanischen Staaten der Präsident
der Republik das Staatsoberhaupt ist. Die
Verfassungspraxis kennt auch andere
Formen kollegialer Organisation des
Staatsoberhauptes wie etwa in der
Schweiz, wo jedes Mitglied des Bundes-
rates ein Jahr lang als Präsident dient
oder wie in Bosnien und Herzegowina,
wo das Staatsoberhaupt aus einem
dreiköpfigen Präsidium besteht.
Individualorgan [Organ individual; In-
dividualni organ; Individual state organ]
- Staatliche oder öffentliche Organe, in
denen die Entscheidungsfindung indi-
viduell und nicht kollektiv ist.
Individualverfassungsbeschwerde
[Kërkesë individuale kushtetuese; Po-
jedinačni ustavni zahtev; Individual con-
stitutional referral] - Siehe „Verfassungs-
beschwerde“.
Initialen [Parafim; Parafiranje; Initials] -
Akt, durch welchen die zuständigen Per-
dem endgültigen Vertragstext
zugestimmt haben.
Inspektion [Inspektim; Inspekcija; In-
spection] - Eine Form der Kontrolle,
welche von einem öffentlichen Organ zur
Kontrolle und Verifizierung der Einhal-
tung der gesetzlichen Erfordernisse ver-
wendet wird.
Instrument für Heranführungshilfe
(IPA) [Instrumenti i ndihmes se para-
anetaresimit; Instrument za pretpristupnu
pomoć; Instrument for Pre-Accession
Assistance] - Das IPA ist ein Mechanis-
mus, mit welchem die EU die Reformen
in den Erweiterungsländer mit finanziel-
ler und technischer Hilfe unterstützt, um
die Kapazitäten der Länder während dem
gesamten Beitrittsprozess in die EU zu
stärken.
Interministerielle Ausschüsse
[Komitetet ndërministrore; Među-
ministarske komisije; Interministerial
Committee] - Beratende Gremien einer
Regierung, in denen politische Maßnah-
men, wichtige Fragen der Exekutive
1119
sowie Gesetzesentwürfe von besonderer
Bedeutung im Voraus diskutiert werden.
Internationale Arbeitsorganisation
[Arbeitsorganisation Organizata Ndërk-
ombëtare e Punës; Međunarodna organi-
zacija rada; International Labour Organi-
zation] - Spezialisierte Organisation der
UN, die 1946 gegründet wurde, um die
Verbesserung der Arbeitsrechte und Ar-
beitsbedingungen innerhalb der Rechts-
systeme der Mitgliedstaaten zu erzielen.
Internationale Organisation [Organiza-
të ndërkombëtare; Međunarodna organi-
zacija; International organization] - Eine
Organisation, die durch einen internatio-
nalen Vertrag gegründet wurde, die dem
Völkerrecht unterliegt und eine eigene
internationale Rechtspersönlichkeit be-
sitzt.
Internationaler Gerichtshof (IGH)
[Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë;
Međunarodni sud pravde; International
Court of Justice (ICJ)] - Der IGH ist das
gerichtliche Hauptorgan der Vereinigten
Nationen. Er wurde 1945 durch die Char-
ta der Vereinigten Nationen gegründet
und hat seinen Sitz in Den Haag (Hol-
land). Das Gericht besteht aus 15 Rich-
tern, welche zu einem neun-jährigen
Mandat von der Generalversammlung
und dem Sicherheitsrat gewählt werden.
Der IGH ist für die Lösung von Streiti-
gkeiten zwischen Staaten zuständig und
erstellt auch Beratungsgutachten für
rechtliche Fragen, die von den Organen
der Vereinigten Nationen eingereicht
werden.
Internationaler Pakt über bürgerliche
und politische Rechte [Pakti Ndërk-
ombëtare për të Drejtat Civile e Politike
dhe Protokollet e saj; Međunarodni pakt
o građanskim i političkim pravima i njeni
protokoli; International Covenant for the
Civil and Political Rights and its Proto-
1120
cols (ICCPR)] - Dieses Abkommen
wurde von der Generalversammlung im
Rahmen der Resolution 2200 vom 16.
Dezember 1966 verabschiedet und trat
am 23. März 1976 in Kraft. Er beinhaltet
ein breites Spektrum individueller und
politischer Freiheiten und Rechte. Die
Umsetzung der Internationalen Konven-
tion über zivile unnd politische Rechte
wird vom Menschenrechtskomitee der
Vereinten Nationen (einem Sonderorgan
im Menschenrechtsrat der Vereinten Na-
tionen) überwacht, das die Berichte der
regulären Vertragsstaaten über die Um-
setzung der in diesem Pakt festgelegten
Rechte prüft. Im Gegensatz zurAllge-
meinen Erklärung der Menschenrechte
(1948) erzeugt der Internationalen Pakt
für zivile und politische Rechte verbind-
liche Rechtswirkungen für die Unter-
zeichner. Indessen sollte darauf hingew-
iesen werden, dass der Internationalen
Pakt für zivile und politische Rechte Teil
der Liste der internationalen Menschen-
rechtsinstrumente ist und damit in der
Republik Kosovo unmittelbar anwendbar
ist (Artikel 22 VRK).
Internationaler Währungsfonds (IWF)
[Fondi Monetar Ndërkombetar;
Međunarodni monetarni fond; Interna-
tional Monetary Fund (FMN)] - Der In-
ternationale Währungsfonds ist eine in-
ternationale Organisation, die sich für die
Förderung der globalen monetären
Zusammenarbeit einsetzt, um eine finan-
zielle Stabilität der Mitgliedstaaten zu
sichern, um den internationalen Handel
zu erleichtern und um eine hohe Bes-
chäftigungsquote durch stabilen
Wirtschaftswachstum zu fördern.
Internationales Übereinkommen zur
Beseitigung jeder Form von Ras-
sendiskriminierung/UN-
Rassendiskriminierungskonvention
[Konventa për Eliminimin e të gjitha
Formave të Diskriminimit Racial; Kon-
vencija o eliminisanju svih oblika rasne
diskriminacije; Convention on the Elimi-
nation of All Forms of Racial Discrimi-
nation] - Wurde von der Generalversa-
mmlung durch seine Resolution 2106 A
(XX) vom 21. Dezember 1965
verabschiedet und zur Unterzeichnung
und Ratifizierung freigegeben. Diese
Konvention legt die Verpflichtung der
Staaten fest, jede rassistische Diskrimi-
nierung zu bestrafen und ohne Verzöger-
ung durch alle erforderlichen Maßnah-
men jede Form der Diskriminierung zu
verfolgen sowie das Verständnisse
zwischen Rassen zu behelfen.
Interpol - Ist eine internationale Organi-
sation, die die polizeiliche Zusam-
menarbeit auf internationaler Ebene er-
leichtert.
Intra Vires - Lateinischer Begriff,
welcher „im Rahmen des Gesetzes“
bedeutet und sich auf eine Entscheidung
bezieht, die von einer Behörde im Rah-
men ihres Zuständigkeitsbereichs erlas-
sen wurde. Siehe „ultra vires“.
Inzidente Normenkontrolle [Referimi
incidental; Prejudicijalno/ Incidental-
noupućivanje; Incidental referral] - Im
Diskurs der Verfassungskontrolle, bedeu-
tet dieser Begriff das Recht eines
Gerichts ein höheres Instanzgericht (in
der Regel das Verfassungsgericht) zu er-
suchen, um eine abschließende Über-
prüfung der Verfassungsmäßigkeit eines
Gesetzes, das im konkreten Fall in Frage
steht und angewendet werden muss,
vornehmen zu lassen. In der Verfas-
sungstheorie wird dieses Verfahren auch
als "vorgerichtliche Überweisung" bez-
eichnet, da die gerichtliche Entscheidung
des vorlegenden Gerichts erst nach der
Entscheidung des Verfassungsgerichts
über die Verfassungsmäßigkeit des Ge-
setzes erfolgen kann. Die inzidentelle
Normenkontrolle ist in Art. 113 Abs. 8
der Verfassung Kosovos geregelt,
wonach die Gerichte das Recht haben,
einen Antrag beim Verfassungsgericht
einzulegen, wenn diese während des
gerichtlichen Verfahrens Zweifel an der
Verfassungsmäßigkeit eines Gesetzes
haben und die Entscheidung des Falles
von der Anwendung dieses Gesetzes ab-
hängt.
Ius cogens - Aus dem lateinischen,
"zwingendes Recht". Dies bezieht sich
auf die grundlegenden Prinzipien und
Normen des Völkerrechts, von denen
keine Abweichung oder Beeinträchtigung
erlaubt ist. In einigen Ländern haben
diese Normen Vorrang vor den par-
lamentarischen Gesetzen, z.B. haben
nach Art 19 VRK "ratifizierte internatio-
nale Abkommen und rechtsverbindliche
Normen des Völkerrechts Vorrang vor
den Gesetzen der Republik Kosovo". Die
rechtlich verbindlichen, internationalen
Normen enthalten auch Vorschriften hin-
sichtlich des Verbots von Rassendiskrim-
inierung, Völkermord, Verbrechen gegen
die Menschlichkeit, das Verbot von
Folter usw.
Ius Publicum - Aus dem lateinischen,
"öffentliches Recht". Im Gegensatz zu
ius privatum (das Privatrecht), welches
die vertraglichen Beziehungen zwischen
Individuen regelt, regelt das öffentliche
Recht die Beziehungen zwischen staat-
lichen Behörden auf der einen und den
Bürgern auf der anderen Seite (siehe
auch „öffentliches Recht im
Privatrecht“).
J
Judikative [Pushteti gjyqësor; Sudska
vlast; Judicial power] - Ein unabhängiger
1121
Zweig der Staatsgewalt, deren
Hauptfunktion die Auslegung und An-
wendung von Gesetzen und die
Rechtsprechung ist. Die gerichtliche
Zuständigkeit wird von den Gerichten
ausgeübt, während unabhängige Justizor-
gane (wie Justizräte) dafür zuständig
sind, die Unabhängigkeit und Un-
parteilichkeit des Justizwesens durch un-
abhängige Richter zu gewährleisten, die
bei der Wahrnehmung ihrer Aufgaben
und der Entscheidungsfindung unabhäng-
ig und unparteiisch sein müssen und in
keiner Weise von einer natürlichen oder
juristischen Person, einschließlich öffen-
tlicher Körperschaften, beeinflusst
werden dürfen. In der Republik Kosovo
wird gemäß Par. 4 des Gesetzes Nr. 03 /
L-199 über die Gerichte der Republik
Kosovo, die Judikative von den gesetz-
lich festgelegten Gerichten ausgeübt, zu
denen die Amtsgerichtge, das
Berufungsgericht und der Oberste
Gerichtshof gehören.
Justizakademie [Akademia e Drejtësisë;
Akademija pravde; Academy of Justice] -
Justizakademie ist eine unabhängige
öffentliche Institution, die für die Durch-
führung von Schulungen für Richter,
Staatsanwälte sowie Beamte der Justiz-
und Strafverfolgungsbehördenzuständig
ist. Die Koordination des Trainingsbe-
darfs findet in Abstimmung mit dem ko-
sovarischen Justizrat und kosovarischen
Staatsanwaltschaftsrat statt. Der Aufbau
und die Funktion der Justizakademie
werden durch das Gesetz Nr. 05/L-095
über die Justizakademie festgelegt.
Justizsrat von Kosovo [Këshilli
Gjyqësor i Kosovës; Sudski savet Koso-
va; Kosovo Judicial Council] - Justizrat
von Kosovo ist für die Auswahl und den
Vorschlag von Richtern zuständig trans-
feriert die Richter und führt Disziplinar-
1122
verfahren gegen sie durch. GRK ist auch
für die Gerichtsinspektion, Gerichtsver-
waltung, die Einstellung und
Beaufsichtigung der Verwaltung-
sangestellten am Gericht sowie die Kon-
zipierung und die Beaufsichtigung des
Justizhaushalts zuständig.
K
Kanton - a) Ein Begriff, welcher zur
Identifizierung von Verwaltungseinheiten
innerhalb eines Staatsgebiets verwendet
wird b) Die offizielle Bezeichnung der
Gliedstaaten der Schweizerischen Eid-
genossenschaft. Gemäß der Bundesver-
fassung der Schweizerischen Eidgenos-
senschaft (1999) genießen die Kantone
ein hohes Maß an Souveränität und üben
all die Rechte aus, die nicht in die Kom-
petenz der Eidgenossenschaft als solche
fallen.
Kanun [Kanun; Kanon/Zakonik; Canon]
- Eine Zusammenfassung der moralis-
chen Rechte und Gewohnheitsnormen in
einem gesonderten Dokument. Einer der
wichtigsten und bedeutendsten für das
albanische Gewohnheitsrecht war der
Kanun von Lekë Dukagjini. Dieser
Kanun enthält 1262 Artikel und 12
Bücher, die sich mit einer Vielzahl von
Zivil- und Strafsachen befassen.
Kanzler [Kancelar; Kancelar; Chancel-
lor] - Offizieller Titel, welcher für einige
hochrangige Positionen im institutionel-
len Leben verschiedener Staaten ver-
wendet wird. Im Grundgesetz der Bun-
desrepublik Deutschland bezieht sich
dieser Begriff auf den Bundeskanzler als
Äquivalent zur verfassungsrechtlichen
Stellung eines Premierministers. Auch in
der österreichischen Verfassung ist
Kanzler der offizielle Titel für die Posi-
tion des Premierministers.
KFOR - Eine Abkürzung für die Kosovo
Force, die die operative Mission der
NATO zur Unterstützung des Friedens
im Kosovo ist. Die KFOR wurde im Juni
1999 nach dem Ende der 78-tägigen
NATO-Luftkampagne gegen Serbien und
das Milosevic-Regime auf der Grundlage
der Resolution 1244 (1999) des Sicher-
heitsrates der Vereinten Nationen im Ko-
sovo eingerichtet. Anfänglich war der
Geltungsbereich der KFOR im Kosovo
sehr breit. Er umfasste die Gewähr-
leistung der öffentlichen Ordnung und
Sicherheit, die Entmilitarisierung der Ko-
sovo-Befreiungsarmee, die Unterstützung
humanitärer Aktionen im Kosovo durch
die internationale zivile Präsenz wie die
Demobilisierung und den Wiederaufbau
usw. Nach der Unabhängigkeitserklärung
Kosovos konzentrierte sich die NATO
neben der Aufrechterhaltung der Sicher-
heit im Kosovo stärker auf die Unter-
stützung der KSF beim Aufbau ihrer op-
erativen Kapazitäten.
Klimarahmenkonvention der Verein-
ten Nationen [Konventa Kornizë për
Ndryshime Klimatike; Okvirna kon-
vencija o klimatskim promenama;
Framework Convention on Climate
Change] - ist ein internationales Umwelt-
abkommen, das am 9. Mai 1992
verabschiedet wurde, um den Klima-
wandel zu bekämpfen und die
Treibhausgaskonzentrationen in der At-
mosphäre zu reduzieren.
Koalition [Koalicion; Koalicija; Coali-
tion] - Im Wahlrecht bedeutet der Begriff
"Koalition" eine Vereinbarung zwischen
zwei oder mehreren politischen Einheit-
en, die sich verpflichten, Parteiressourcen
und gemeinsame Aktionen zu koordinie-
ren, um das Wahlergebnis bei zentralen
oder lokalen Wahlen zu verbessern.
Gemäß dem Wahlgesetz Nr. 03 / L-073
kann die Koalition der politischen Partei-
en bescheinigt werden bei Wahlen unter
einem Namen zu kandidieren, und in
diesem Fall wird die Koalition als eine
einzige politische Einheit betrachtet. Ne-
ben der Wahlkoalition erkennen par-
lamentarische Systeme auch die Regier-
ungskoalition an. Wenn keine der
politischen Parteien die notwendige par-
lamentarische Mehrheit für die Bildung
einer Regierung erreicht, so schließt die
größte Partei im Parlament mit anderen
im Parlament vertretenen politischen
Parteien eine Vereinbarung, um ein Re-
gierungskabinett zu bilden. Regier-
ungskoalitionen sind typisch für
politische Mehrparteiensysteme wie Ital-
ien und Deutschland.
Kohabitation [Kohabitacion; Kohab-
itacija; Cohabitation] - die Kohabitation
ist eine in semipräsidentiellen Regier-
ungssystemen wie Frankreich vork-
ommende politische Situation, bei der der
Staatspräsident einer anderen Partei an-
gehört als der, die die parlamentarische
Mehrheit darstellt. In diesen Fällen ist
der Präsident gezwungen, mit beider-
seitigem Einverständnis einen Premier-
minister zu ernennen, der die Unter-
stützung der Mehrheit des Parlaments
genießt, um eine politische Krise zu ver-
meiden.
Kollektive Rechte [Të drejtat kolektive;
Kolektivna prava; Collective rights] - Im
Gegensatz zu individuellen Rechten
werden kollektive Rechte in der Regel
einer Gemeinschaft garantiert, um einen
effektiveren Schutz der Rechte einer bes-
timmten sozialen Gruppe zu fördern. Zu
den Kollektivrechten gehören das Recht
auf Frieden, das Recht auf Selbstbes-
timmung, das Recht auf eine gesunde
Umwelt, das Recht auf kulturelle Iden-
tität usw.
1123
Kollektives Organ [Organ kolektiv;
Kollektivni organ; Collective body] -
Staatliche oder öffentliche Organe, in
denen die Entscheidungsfindung kollek-
tiv ist, d.h. eine bestimmte Anzahl von
Vertretern oder Beamten zuständig ist,
zum Beispiel dem Parlament.
Kommission der Wahrheit [Komisioni i
së vërtetës; Komisija za istinu; Commis-
sion of Truth] - Ist ein Mechanismus der
Übergangsjustiz, dessen Mission, die
Aufdeckung von Rechtsverletzungen und
Verbrechen gegen die Zivilbevölkerung
ist. Die Kommission der Wahrheit ist ein
alternatives Instrument, das die Staaten
anstelle von oder zusätzlich zu den
gerichtlichen Mechanismen etablieren,
um Raum für die Behandlung und Auf-
deckung von Verbrechen zu schaffen,
welche als Methode zur Wahrheitsgrün-
dung und zur Wiederherstellung des Ver-
trauens und der menschlichen Würde
dienen.
Kommunale Einnahmen [Të hyrat
vetanake të komunave; Sopstveni prihodi
opština; Municipal own source revenues]
- Sind alle kommunalen Einnahmen, die
von der Gemeinde auf der Grundlage des
Gesetzes erhoben werden, wie etwa Ge-
meindesteuern, Bußgelder, Ver-
brauchstarife, Mieten für kommunale
Immobilien, Einnahmen aus dem
Verkauf von Gemeindevermögen usw.
Kommunale Verordnung [Rregullore
komunale; Opštinski pravilnik; Munici-
pal regulation] - Es handelt sich um einen
kommunalen Akt, der von der Ge-
meindeversammlung erlassen wurde, um
einen bestimmten kommunalen Zustän-
digkeitsbereich in Übereinstimmung mit
den geltenden Rechtsvorschriften zu re-
geln.
Kommunistische Verfassungen
[Kushtetutat komuniste; Komunistički
1124
ustavi; Communist constitutions] - pro-
grammatische und ideologische Verfas-
sungen der sozialistischen Staaten, die
wegen ihrer mangelnden praktischen
Umsetzung manchmal auch als "Fas-
sadenverfassung" bezeichnet werden. Al-
le osteuropäischen Staaten verfügten
nach dem zweiten Weltkrieg bis zum
Zusammenbruch des Kommunismus und
zur Durchsetzung der Demokratie über
eine solche Verfassung. Diese Verfas-
sungen spielten keine besonders wichtige
Rolle im Verfassungs- und Rechtsstaat.
Kompetenzkonflikt [Konflikt për kom-
petencë; Sukob nadležnosti; Conflict of
jurisdiction] - Situation oder Umstand, in
der zwei oder mehrere staatliche Organe
behaupten, für die Überprüfung oder
Entscheidung eines bestimmten
Rechtsgegenstandes zuständig (aktiver
Konflikt) oder nicht zuständig zu sein
(passiver Konflikt). Das Verfas-
sungsgericht entscheidet im Or-
ganstreitverfahren über die Streitigkeiten
zwischen dem Parlament Kosovos, dem
Präsidenten der Republik Kosovo und
der Regierung Kosovos.
Konföderation [Konfederatë; Konfeder-
acija; Confederation] - Anders als beim
Bundestaat, welcher einen Staat darstellt,
ist die Konföderation ein Bund von
Staaten, die ihre Souveränität bewahren
und nur bestimmte Kompetenzen an
einen zentralen Körper delegieren, aber
nicht ihre eigene Souveränität. Zum
Beispiel war die Amerikanische
Konföderation (1781-1787) eine
gemäßigte Form der Staatenunion, in-
nerhalb welcher die Staaten ihre Sou-
veränität beibehalten haben. Grundsätz-
lich werden Konföderationen auf
Grundlage eines internationalen Ab-
kommens oder eines Vertrages gegrün-
det, im Gegensatz zu den Bundesstaaten,
die durch die Verfassung als höchstem
Recht gegründet und regiert werden (z.
B. USA, Deutschland, Österreich, Bel-
gien usw.)
Konkrete Normenkontrolle [Kontrolli
konkret i normës; Konkretna kontrola
norme; Concrete norm control] - Das Ziel
der konkreten Normenkontrolle ist der
Schutz des subjektiven Rechts in einem
konkreten, individuellen und aktuellen
Fall. Im Verfassungsrecht werden die
konkreten Normenkontrollverfahren in
der Regel von Einzelpersonen durch in-
dividuelle Verfassungsbeschwerden oder
von Gerichten durch vorläufige richterli-
che Vorlage initiiert. In den Vereinigten
Staaten ist die vorherrschende Art der
Kontrolle die konstitutionelle, weil die
Bundesgerichte sich nicht mit Fällen be-
fassen, die nicht aktuell und konkret sind
(eng. „case or controversy“).
Konkurrierende Meinung [Mendim
konkurrues (concurring opinion); Saglas-
no mišljenje (concurring opinion); Con-
curring opinion] - Nach Par. 62 der
GOVerfgK bedeutet die konkurrierende
Meinung „dass der Richter mit der
Entscheidung verstanden ist, aber nicht
mit ihrer Begründung“.
Konstitutionalismus [Konstitucional-
izim; Konstitucionalizam; Constitutional-
ism] - Doktrin, nach der das Regierungs-
system durch verfassungsrechtliche
Normen reguliert wird, einschließlich der
Gewährleistung von verfassungsmäßigen
Rechten und Freiheiten sowie der Ein-
richtung der Gewaltenteilung, d.h. die
Verteilung der Staatsgewalt auf mehrere
Staatsorgane.
Konstruktives Misstrauensvotum [Mo-
cion i Votëbesimit; Konstruktivni pred-
logza izlasavanje nepoverenje; Construc-
tive vote of no confidence] - Dies bedeu-
tet, dass das Parlament der Regierung nur
dann ein Misstrauensvotumausspricht,
wenn es einen nachfolgenden Premier-
minister mit der Mehrheit der Stimmen
aller Abgeordneten wählt. Siehe Art. 67
des Grundgesetzes der BRD.
Konsultativrat für Gemeinschaften
[Këshilli konsultativ për Komunitete;
Konsultativni savet za zajednice; Consul-
tative Council for Communities; Consul-
tative Council for Communities] - ist eine
Verfassungsinstitution, die dem Präsiden-
ten der Republik Kosovo untersteht und
die alle Gemeindenin Kosovo vertritt.
Der Rat setzt sich unter anderem aus
Vertretern von Gemeindeverbänden
zusammen. Der Konsultativrat für Ge-
meinden strebt einen regelmäßigen Aus-
tausch zwischen den Gemeinden und der
Regierung des Kosovo an und bietet ih-
nen die Möglichkeit, in einem frühen
Stadium gesetzliche und politische Initia-
tiven zu kommentieren, die von der Re-
gierung vorbereitet werden können, dam-
it ihre Ansichten in solchen Projekten
und Programmen berücksichtigt werden.
Kontrat kolektive, Collective agreement
Konvention zum Schutz der
Menschenrechte und Grundfreiheiten
und ihre Protokolle [Konventa Evropi-
ane për Mbrojtjen e të Drejtave dhe
Lirive Themelore të Njeriut dhe Proto-
kollet e saj; Evropska konvencija za
zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda
i njeni protokoli; European Convention
for the Protection of Human Rights and
Fundamental Freedoms and its Protocols]
- Dieser Vertrag wurde 1950 vom Euro-
parat verabschiedet und trat 1953 in
Kraft, um die Verwirklichung der indi-
viduellen und politischen Freiheiten und
Rechte zu garantieren und zu gewährleis-
ten. Die Konvention wurde von 47
Staaten ratifiziert und wird in einem geo-
grafischen Gebiet von über 800 Millio-
1125
nen Menschen umgesetzt. Gemäß Artikel
1 der Konvention ist jede Vertragspartei
verpflichtet, die Freiheiten und die
Menschenrechte, welche durch die Kon-
vention gewährleistet werden, zu
schützen. Der Inhalt der Garantien der
Freiheiten und Rechte in dieser Konven-
tion hat sich stufenweise auf das Recht
auf Eigentum, das Recht auf Bildung, das
Wahlrecht, das Diskriminierungsverbot
und die Freizügigkeit erweitert. Die
Protokolle zur Konvention haben auch
die Todesstrafe aufgehoben. Die Um-
setzung der von der Konvention gewähr-
leisteten Rechte und Freiheiten wird
durch den Europäischen Gerichtshof für
Menschenrechte ermöglicht, da dieses
Gericht die Beschwerden von jeder na-
türlichen Person, nichtstaatlichen Organi-
sation oder Personengruppe, die behaupt-
et Opfer einer Verletzung ihrer durch das
Übereinkommen oder die Protokolle
festgelegten Rechte zu sein, prüft. Die
Konvention hat seit ihrem Inkrafttreten
sowohl auf die Umsetzung von Rechtsre-
formen in den Mitgliedstaaten als auch
auf die Anwendung nationaler Standards
zum Schutz der Menschenrechte und
Freiheiten beispiellose rechtliche Aus-
wirkungen im europäischen Rechtsraum.
In einigen Staaten, wie im Vereinigten
Königreich, wurde die Konvention in ein
spezielles Gesetz inkorporiert, in anderen
Staaten, wie der Republik Österreich, hat
die Europäische Konvention Verfas-
sungsrang. Die Konvention hat in der
Verfassung Kosovos eine hohe
Rechtsstellung, welche die Konvention in
die Liste der internationalen Menschen-
rechtsakte inkorporiert, welche in Koso-
vo unmittelbar anwendbar sind. Daher
hat die Konvention im Falle eines Kon-
flikts Vorrang vor gesetzlichen Bes-
timmungen und anderen Rechtsakten der
1126
öffentlichen Gewalt. Die Verfassung Ko-
sovos fordert von den Behörden, dass die
durch die Verfassung garantierten
Menschenrechte und Grundfreiheiten in
Übereinstimmung mit den Entschei-
dungen des Europäischen Gerichtshofs
für Menschenrechte ausgelegt werden.
Konzeptdokument [Koncept dokument;
Konceptni dokument; Concept docu-
ment] - Effizientes Instrument zur Um-
wandlung von Entwicklungsrichtlinien in
Rechtsinstrumente. Ein Konzeptdoku-
ment enthält eine umfassende Übersicht
über die Ziele und Hauptmerkmale eines
Vorschlags sowie verschiedene Optionen
zur Lösung eines bestimmten Problems.
Gemäß der Verordnung Nr. 09/2011 der
Regierung der Republik Kosovo "kann
das vorschlagende Organ den Entwurf
von Rechtsvorschriften oder eine de-
taillierte Ausarbeitung von Empfehlung-
en erst dann einleiten, wenn die Regier-
ung eine Entscheidung über das
vorgelegte Konzeptdokument getroffen
hat.
Kopenhagener Kriterien [Kriteret e
Kopenhagës; Kriterijumi iz Kopenha-
gena; Copenhagen Criteria] - sind Krite-
rien, die von den Beitrittskandidaten für
die Mitgliedschaft in der Europäischen
Union erfüllt werden müssen. Diese
Kriterien, die als Kopenhagener Kriterien
bekannt sind, wurden 1993 vom Eu-
ropäischen Rat beschlossen und beinhal-
ten: Stabilität von Institutionen, die
Demokratie, Rechtsstaatlichkeit,
Gewährleistung der Menschenrechte und
des Minderheitenschutzes,
Marktwirtschaft und die Fähigkeit, dem
Wettbewerbsdruck und der Marktkräfte
innerhalb der EU standzuhalten. In-
nerhalb dieser Kriterien besteht auch die
Möglichkeit des Staates,
Mitgliedschaftsverpflichtungen zu
übernehmen, einschließlich der Möglich-
keit die Regeln, Standards und die
politischen Linien des EU-Rechts (Ac-
quis) wirksam umzusetzen.
Kosovos Sicherheitsrat [Këshilli i Sig-
urisë i Kosovës; Savet bezbednosti Ko-
sova; Kosovo Security Council] - Der
Sicherheitsrat der Republik Kosovo ist
für die Ausarbeitung der Sicherheitsstrat-
egie für die Republik Kosovo zuständig
und übt eine beratende Funktion in allen
Fragen der Sicherheit in der Republik
Kosovo aus. Darüber hinaus ist dieses
Verfassungsorgan verpflichtet, Infor-
mationen und Bewertungen der Sicher-
heitslage in Kosovo bereitzustellen, dam-
it die Regierung der Republik Kosovo in
Sicherheitsfragen relevante Entschei-
dungen treffen kann.
Kulturelle Rechte [Të drejta kulturore;
Kulturna prava; Cultural rights] - werden
als zeitgenössische Rechte betrachtet, die
darauf abzielen, das kulturelle und wis-
senschaftliche Potenzial des Einzelnen
und der Gesellschaft im Allgemeinen zu
verwirklichen. Innerhalb der kulturellen
Rechte sind das Recht auf künstlerische
und wissenschaftliche Kreativität sowie
akademische Freiheit eingeschlossen. Die
VRK enthält mehrere Artikel, die kul-
turelle Rechte einschließlich Minder-
heitenrechte garantieren, um das kul-
turelle Erbe der Gemeinschaften und ih-
rer Mitglieder zu fördern und zu erhalten.
L die ordentlichen Gerichte bei der Prüfung
Laizistischer Staat [Shtet laik; Sekular-
na država; Secular state] - Verfas-
sungsgrundsatz, wonach staatliche Insti-
tutionen von religiösen Institutionen zu
trennen sind. In einigen Staaten stellt der
Säkularismus eines der grundlegenden
Verfassungsprinzipien dar wie etwa in
der Türkei und in Frankreich. Gemäß
Artikel 8 VRK ist die Republik Kosovo
in religiösen Angelegenheiten ein säku-
larer, neutraler und laizistischer Staat.
Laizität [Laiciteti; Sekularizam; Laicity]
- Siehe “Laienstaat”.
Land/Länder [Landi/et; Land/države;
Land (s)] - Dieser Begriff bezieht sich
auf Bundeseinheiten oder Staaten des
deutschen und österreichischen Bundes.
In diesen beiden Staaten haben die Län-
der (gesetzgebende, ausführende und
gerichtliche) Zuständigkeiten, mit
Ausnahme jener, die ausschließlich den
Organen des Bundes vorbehalten sind.
Seit der Wiedervereinigung im Jahr 1990
besteht Deutschland aus 16 Ländern,
während der Österreichische Bund aus 9
Ländern besteht, wobei Wien eine Bun-
deseinheit und die Hauptstadt Österreichs
ist.
Legitimität [Legjitimitet; Legitimitet;
Legitimacy] - Im Kontext des Regier-
ungssystems bezieht sich dieser Begriff
auf die demokratische Akzeptanz eines
Systems oder einer Autorität. In einigen
Fällen können Zuständigkeiten oder Sys-
teme zwar legal sein, aber nicht legitim,
weil sie nicht Gegenstand von Wahlen
und nicht das Ergebnis des politischen
Willens des Volkes sind.
Lehre von der Mittelbaren Drittwir-
kung (Ausstrahlungswirkung) [Doktri-
na e efektit horizontal; Doktrina horizon-
talnog efekta; Horizontal effect doctrine]
- Konzept des deutschen Rechts, wonach
zivilrechtlicher Streitigkeiten zwischen
Privatpersonen=verpflichtet sind, den
durch Verfassung bestimmten
Grundrechten eine besondere Anerken-
nung und Bedeutung beizumessen. Die-
ser Lehre nach, stellen Verfassungsrechte
ein System hochrangiger und objektiver
Werte dar, die von der Justiz bei der
1127
Entscheidung zivilrechtlicher Streiti-
gkeiten berücksichtigt werden müssen
(siehe den Fall Lüth, Entscheidung des
BVerfG, 1958).
Lex - Aus dem Lateinischen für "Ge-
setz". Dieser Begriff bezieht sich auf pos-
itives Recht, insbesondere auf ein Gesetz,
das vom Parlament verabschiedet wurde
und in Kraft ist.
Lex posterior derogat priori - Aus dem
Lateinischen „Das jüngere Gesetz hebt
das ältere Gesetz auf“. Eine rechtliche
Auslegung, nach der das später erlassene
Gesetz Vorrang vor dem früher erlas-
senen Gesetz hat.
Lex suprema - Aus dem Lateinischen
“oberstes Gesetz, Grundgesetz”, d. h. der
höchste Rechtsakt innerhalb der
Rechtsordnung.
Liberale Partei [Parti liberale; Liberalna
partija; Liberal party] - sind Mitte-Links
oder Mitte-Rechts Parteien, die liberalere
Maßnahmen und Instrumente politischer,
wirtschaftlicher, kultureller und sozialer
Art ergreifen, welche auch Menschen-
rechte und Freiheiten umfassen, sich aber
nicht nur darauf beschränken.
Lizensierungsvorstand [Bordi li-
cencimit; Odbor za licenciranje; Licens-
ing board] - Stelle, die von einer Behörde
eingerichtet wurde, die für die Verwal-
tung aller Aspekte von Lizenzfachkräften
zuständig ist, die einen bestimmten Beruf
ausüben.
Lizenz [Licencë; Licenca; Licence] - of-
fizielles Dokument, das von der zustän-
digen Behörde ausgestellt wird und
welches dem Kandidaten ermöglicht,
einen bestimmten Beruf auszuüben.
Lokale Regierungsgewalt [Qeverisje
Lokale; Lokalna samouprava; Local
Governance] - Gemäß Artikel 3 der Eu-
ropäischen Charta zur kommunalen
Selbstverwaltung heisst es, dass die
1128
kommunale Selbstverwaltung das Recht
bezeichnet, innerhalb der Grenzen des
Gesetzes einen wesentlichen Teil der
öffentlichen Angelegenheiten in eigener
Verantwortung und zum Wohl der
Bevölkerung selbst zu regeln und zu
verwalten. Dieses Recht wird von Räten
oder Versammlungen ausgeübt, deren
Mitglieder in freien, geheimen, gleichen,
direkten und allgemeinen Wahlen
gewählt werden und welche ausfüh-
renden Organe haben, die für sie zustän-
dig sind.
Lokale Selbstverwaltung [Vetëpërmba-
jtje gjyqësore; Lokalna samouprava; Lo-
cal self-government] - Siehe "Lokale Re-
gierungsführung“.
Lord - Mitglieder des House of Lords im
britischen Parlament. Siehe auch “House
of Lords ”.
M
Magna Charta - Die Verabschiedung
der Magna Charta im Jahre 1215
markierte den Beginn der verfassungs-
rechtlichen Beschränkung der Monarchie
im englischen Königreich des 12.
Jahrhunderts. Englische Barone zwangen
König John (bekannt als John Lackland),
die Charta zu unterzeichnen, indem sie
sich das Rechtvorbehielten, gewaltsam
zu reagieren, falls die durch dieses
Dokument garantierten Rechte verletzt
würden. Die von der Magna Charta gar-
antierten Rechte umfassten das Prinzip
der Rechtsstaatlichkeit, sodass auch der
König dem Recht unterliegt und das
Recht eines jeden Bürgers auf ein faires
Verfahren. Dieses Dokument ist im Ver-
einigten Königreich immer noch formal
eine Quelle des Verfassungsrechts und
gilt als eines der einflussreichsten In-
strumente im Prozess der Konstitutional-
isierung von Grundfreiheiten und
Grundrechten und der Begrenzung der
Macht in konstitutionellen Demokratien
in der ganzen Welt.
Marbury vs Madison (1803) - Eines der
wichtigsten Fälle in der Geschichte der
amerikanischen Rechtsprechung, durch
welchen das Urteil des Obersten
Gerichtshofs in den USA die Grundlage
für die gerichtliche Kontrolle der Verfas-
sungsmäßigkeit schuf. Das Gerichtsurteil
hatte in den USA eine breite Debatte
ausgelöst, da in der Verfassung das Recht
des Obersten Gerichtshofs, US-
Kongressgesetze für verfassungswidrig
zu erklären, nicht explizit bestimmt war.
Mehrheitswahlsystem [Sistem zgjedhor
i shumicës; Većinski izborni sistem; Ma-
jority voting system] - Wahlsystem, in
dem der Wahlsieger, der in einem Wahl-
bereich die meisten Stimmen erhalten
hat, die politische Einheit bildet. Dieses
System beruht auf dem Prinzip "Der
Gewinner bekommt alles", was bedeutet,
dass der Kandidat, der in einer bes-
timmten Wahlzone die meisten Stimmen
erhalten hat, ein Mandat als Parla-
mentsmitglied erhält. Dieses Wahlsystem
wird in den USA, Großbritannien und
einigen angelsächsischen Staaten an-
gewendet. Mehrheitswahlsysteme
schaffen eine parteiübergreifende
politische Zusammenstellung des Parla-
ments und begünstigt große Parteien.
Mehrparteiensystem [Sistem shumëpar-
tiak; Višepartijski sistem; Multi-party
system] - Politisches System, in dem
mehrere politische Parteien bei Wahlen
in der politischen Szene konkurrieren
und die Möglichkeit haben, Sitze im Par-
lament oder Exekutivmandate zu
erhalten. Mehrparteiensysteme sind in
den Staaten, in denen das Verhält-
niswahlsystem angewendet wird, vorzu-
finden. Mehrparteiensysteme produzieren
in der Regel breite Koalitionsregierungen
und werden in Staaten mit einer par-
lamentarischen Regierungsform an-
gewendet.
Meinungsäußerungsfreiheit (Mein-
ungsfreiheit) [Liria e shprehjes; Sloboda
izražavanja; Freedom of expression] -
Eines der Grundrechte, die durch eine
Reihe von Verfassungen und internatio-
nalen humanitären Rechtsakten wie der
Allgemeinen Erklärung der Menschen-
rechte (Artikel 19), der Internationalen
Konvention über zivile unnd politische
Rechte (Artikel 19), der EMRK (Artikel
10) usw. garantiert wird. Im allgemeinen
Sinne umfasst das Recht auf freie Mein-
ungsäußerung das Recht, Informationen,
Meinungen und andere Botschaften
auszudrücken, zu verbreiten und zu
empfangen, ohne von jemandem und
ohne Einmischung der öffentlichen
Behörden. Der EGMR hat in seiner
wiederholten Rechtsprechung die Frei-
heit der Meinungsäußerung als Eckstein
jeder demokratischen Gesellschaft und
als Voraussetzung für die Ausübung an-
derer Rechte bezeichnet. Jedoch betont
Artikel 10 Abs. 2 der EMRK auch, dass
dieses Recht „Formvorschriften, Bed-
ingungen, Einschränkungen oder
Strafdrohungen unterworfen werden
kann, wenn dies gesetzlich vorgesehen ist
undfür die nationale Sicherheit, die terri-
toriale Unversehrtheit oder die öffen-
tliche Sicherheit, zur Aufrechterhaltung
der Ordnung oder zur Verhütung von
Straftaten, zum Schutz der Gesundheit
oder der Moral, zum Schutz des guten
Rufes oder der Rechte anderer, zur
Verhinderung der Verbreitung vertrauli-
cher Informationen oder zur Wahrung
der Autorität und der Unparteilichkeit der
Rechtsprechung in einer demokratischen
Gesellschaft“ notwendig sind. Die Frei-
1129
heit der Meinungsäußerung wird durch
Artikel 40 VRK garantiert.
Meinungsfreiheit [Liria e mendimit;
Sloboda mišljenja; Freedom of thought] -
eines der grundlegenden Menschenrech-
te, wonach jeder das Recht hat, eine
Meinung zu haben und sie zu vertreten,
unabhängig und ohne dabei rechtlichen
Beschränkungen unterworfen zu sein.
Als solches ist es sehr eng mit der Frei-
heit der Meinungsäußerung und der
Glaubensfreiheit verbunden. Die Mein-
ungsfreiheit wird nicht nur durch natio-
nale Verfassungen, sondern auch durch
internationale Menschenrechtsakte wie
die Allgemeine Erklärung der Menschen-
rechte (1948) gewährleistet, die in
Artikel 19 vorsieht: „Jeder hat das Recht
auf Meinungsfreiheit und freie Mein-
ungsäußerung; dieses Recht schließt die
Freiheit ein, Meinungen ungehindert an-
zuhängen sowie über Medien jeder Art
und ohne Rücksicht auf Grenzen Infor-
mationen und Gedankengut zu suchen, zu
empfangen und zu verbreiten.“
Minister [Ministër; Ministar; Minister] -
Im etymologischen Sinne stammt der
Begriff "Minister" aus dem französischen
"Ministre" ab, was "Diener" bedeutet.
Aus historischer Sicht dienten Minister
im Mittelalter als Untergebene des Kö-
nigs. Im politischen Diskurs bezieht sich
der Begriff "Minister" auf ein Mitglied
des Regierungskabinetts, das eine bes-
timmte Abteilung leitet. Als Staatsorgan
ist es Teil der exekutiven Gewalt. Ihre
Wahl und Kompetenzen werden vom
Regierungsmodell bestimmt. In par-
lamentarischen Demokratien werden die
Minister daher als Mitglieder des vorges-
chlagenen Regierungskabinetts vom Par-
lament gewählt und unterliegen der par-
lamentarischen Kontrolle. In semipräsi-
dentiellen Systemen (z. B. in Frankreich)
1130
werden Minister vom Staatsoberhaupt
auf Vorschlag des Premierministers
ernannt, müssen jedoch parlamentarische
Unterstützung bei der Erfüllung ihrer
Aufgaben erhalten. In Präsidialsystemen
(z. B. USA) werden Staatssekretäre
(äquivalenter Begriff zu Ministern) vom
Präsidenten mit Zustimmung des Senats
ernannt. In Ländern ohne starke Gewal-
tenteilung können Minister auch Parla-
mentsmitglieder sein - wie im Vereinig-
ten Königreich. Unabhängig von den
Wahlmodellen sind die Minister für die
Ausarbeitung der Entwicklungspolitik
und die Umwandlung dieser in
Rechtsinstrumente wie Gesetzentwürfe,
Satzungen, Beschlüsse usw. zuständig.
Ministerrat der EU [Këshilli i Min-
istrave i BE-së; Savet ministara EU;
Council of Ministers of the European Un-
ion] - auch als Rat und nichtamtlich als
EU-Ministerrat bekannt. Dieses Organ
repräsentiert die Regierungen der
Mitgliedstaaten sowie die Poli-
tikbereiche, in denen eine Entscheidung
auf EU-Ebene erforderlich ist. Geht es
zum Beispiel um Fragen des Umwel-
trechts, so setzt sich der Rat aus den
Umweltministern aller EU-Staaten
zusammen. Zu den wichtigsten Funktio-
nen des Rates gehören a) die Verabschie-
dung von Rechtsvorschriften (Ver-
ordnungen, Richtlinien) in Zusam-
menarbeit mit dem Europäischen Parla-
ment b) die Festlegung von Richtlinien in
der Wirtschaft und die Umsetzung der
Außen- und Sicherheitspolitik sowie c)
die Bewilligung des Haushaltsplans der
EU in Zusammenarbeit mit dem Eu-
ropäischen Parlament. Der Rat wird von
dem Ratspräsidenten für eine Dauer von
sechs Monaten geleitet. Diese Rotation
ermöglicht es allen Mitgliedsstaaten den
Rat zu leiten und dadurch die Kontinuität
der Arbeit im Rat sicherzustellen.
Misstrauensantrag [Mocion i Votëbes-
imit; Predlog za izglasavanje nepoveren-
ja; Vote of no confidence] - Ein par-
lamentarisches Verfahren zur Über-
prüfung, ob die parlamentarische Unter-
stützung gegenüber der Regierung
besteht oder nicht. Laut Artikel 100 VRK
kann auf Vorschlag von einem Drittel
(1/3) aller Abgeordneten ein Misstrauen-
santrag gegen die Regierung eingereicht
werden. Der Antrag gilt als ange-
nommen, wenn die Mehrheit aller
Abgeordneten des Parlaments dafür ges-
timmt hat.
Monarchie [Monarki; Monarhija; Mon-
archy] - Eine Regierungsform, in der das
Staatsoberhaupt der König, die Königin
oder die königliche Familie ist. In mon-
archischen Staaten wird das Staatsober-
haupt im Gegensatz zur republikanischen
Regierungsform, in der das Mandat des
Staatsoberhauptes feststeht, auf Grund
des Erbteils für eine unbestimmte
Amtszeit in diese Stellung einberufen.
Sie gilt als eine der frühesten Organisa-
tionsformen staatlicher Macht und bedeu-
tet im etymologischen Sinn "allein re-
gieren" (aus dem mittelalterlichen
französischen "Monarque"). In den
frühen politischen Systemen war die
Macht des Monarchen unbegrenzt, aber
mit der Ausbreitung von Bürgerbe-
wegungen, die die Macht des Monarchen
einschränken und die Souveränität des
Volkes bekräftigen wollten, wurde diese
Macht erheblich eingeschränkt. Der Tri-
umph des Parlamentarismus über die ab-
solute Regierungsform - die Monarchie -
machte es möglich, die konstitutionelle
Monarchie einzuführen. In diesen Sys-
temen (die neben Großbritannien
hauptsächlich in nordeuropäischen
Staaten zu finden sind) ist die Macht des
Monarchen im Wesentlichen formal und
zeremoniell. In der konstitutionellen
Monarchie herrscht der König, regiert
aber nicht.
Monismus [Monizmi; Monizam; Mon-
ism] - Völkerrechtliche Doktrin, nach
welcher das nationale Recht und das in-
ternationale Recht Teil eines normativen
oder rechtlich einheitlichen Systems sind.
Diesem Konzept zufolge werden die in-
ternationalen Abkommen nach der Rati-
fizierung Teil des innerstaatlichen
Rechtssystems und werden in ähnlicher
Weise auf die innerstaatlichen
Rechtsvorschriften angewandt.
Multiethnischer Staat [Shtet multi-
etnik; Multietnička država; Multi-ethnic
state] - Ein Staat, der sich durch eth-
nische Vielfaltauszeichnet, in dem
sowohl Mehrheits- als auch Nicht-
Mehrheitsgemeinschaften zusammen-
wirken.
N
Nachrichtenagentur Kosovos [Agjencia
e Inteligjencës; Obaveštajna agencija;
Kosovo Intelligence Agency] - Die Na-
chrichtenagentur Kosovos ist ein Teil der
unabhängigen Sicherheitsbehörden.
Gemäß Art. 129 der Verfassung Kosovos
ist die Nachrichtenagentur zuständig, Ge-
fahren für die Sicherheit der Republik
Kosovo zu erkennen, zu ermitteln und zu
überwachen. Die Tätigkeit der Agentur
unterliegt der parlamentarischen
Aufsicht, um sicherzustellen, dass deren
Tätigkeiten gesetzmäßig, professionell
und verhältnismäßig sind. Die Agentur
liefert insbesondere Informationen zu po-
tenziellen Gefährdungen von innen und
von außen, internationalem oder natio-
nalem Terrorismus, Herstellung und
Handel mit Betäubungsmitteln, organ-
1131
isierter Kriminalität, Wirtschaftskrimi-
nalität, Sabotage und allen weiteren An-
gelegenheiten, die im Zusammenhang
mit der Sicherheit Kosovos stehen. Auf-
bau und Funktion der KIA werden durch
das Gesetz Nr. 03/L-063 über die Na-
chrichtenagentur Kosovos festgelegt.
NATO - Die Organisation des Nor-
datlantikvertrags, bekannt auch als die
Nordatlantische Allianz, ist eine mili-
tärische zwischenstaatliche Allianz, die
sich aus mehreren Staaten Nordamerikas
und Europas zusammensetzt. Die NATO
wurde am 4. April 1949 gegründet, um
demokratische Werte zu fördern. Sie
fördert und bestimmt Formen der Kon-
sultation und Kooperation zwischen den
Mitgliedstaaten in Fragen der Vertei-
digung und Sicherheit. Die NATO
besteht derzeit aus 29 Mitgliedstaaten. Zu
den wichtigsten Artikeln des Vertrags zur
Gründung der NATO gehört Artikel 5,
wonach „ein bewaffneter Angriff gegen
einen oder mehrere von ihnen in Europa
oder Nordamerika als ein Angriff gegen
sie alle angesehen wird und die Mitglied-
staaten zwingt, dem angegriffenen Staat,
einschließlich des Einsatzes von
Streitkräften, zu unterstützen, um die
Sicherheit im nordatlantischen Raum
wiederherzustellen und
aufrechtzuerhalten. Die NATO spielt seit
1999 eine äußerst wichtige Rolle in Ko-
sovo und trägt dazu bei, ein sicheres
Umfeld zu schaffen, um internationale
humanitäre Bemühungen zu unterstützen
und die internationale zivile Präsenz zu
koordinieren und zu unterstützen.
Naturrecht - [E Drejta natyrore; Prirod-
no pravo; Natural law] - Rechtstheorie,
nach welcher einige Rechte durch Geburt
erworben werden Teil der Existenz des
Individuums werden, unabhängig der
geschriebenen Normen oder anderen Au-
1132
torität. Nach dieser Theorie gelten einige
Rechte wie das Recht auf Leben, Mein-
ungsfreiheit, Glaubensfreiheit usw. als
natürliche Rechte des Individuums, wel-
che es unabhängig des positiven Rechts
genießt. Die frühen Vertreter des Natur-
rechts waren Cicero und Aristoteles, und
diese Theorie wurde später von den
Größen der politischen Philosophie des
Mittelalters wie Thomas Aquinas, Hugo
Grotius (1583-1645) und Thomas
Hobbes (1588-1679) fortgeführt.
Nicht-Diskriminierungsgrundsatz
[Parimi i mos-diskriminimit; Princip
nediskriminacije; Principle of non-
discrimination] - Verfassungsprinzip,
nach dem alle vor dem Gesetz gleich sind
und niemand aufgrund von Rasse,
Hautfarbe, Geschlecht, Sprache, Reli-
gion, politischer oder anderer Meinung,
nationaler oder sozialer Herkunft,
Zugehörigkeit zu einer Gemeinschaft,
Eigentum, wirtschaftliche, soziale, sex-
uelle Orientierung, Geburt, Behinderung
oder eines anderen persönlichen Status,
diskriminiert werden darf. Dieser Grund-
satz ist u.a. in Art. 24 des VRK fest-
gelegt.
Nichtregierungsorganisation [Organi-
zata Jo-Qeveritare; Nevladina organizaci-
ja; Non-Governmental Organization] - ist
eine gemeinnützige Organisation, die auf
freiwilliger Basis für einen bestimmten
sozialen und humanitären Zweck
gegründet wurde. Durch verschiedene In-
teressenvertretungsformen und -
mechanismen üben Nichtregierungsor-
ganisationen Einfluss auf die Behörden
bei der Umsetzung nachhaltiger Entwick-
lungs- und Sozialpolitiken aus, die als
Vorhut der öffentlichen Behörden im
Entscheidungsprozess agieren.
Nomos - Aus dem Griechischen "Gesetz,
Ordnung", d. h. Rechtsakt, Rechtsnorm.
Siehe hierzu "Gesetz".
Norwegische Verfassung (1814)
[Kushtetuta Norvegjeze (1814); Ustav
Norveške (1814. godine); Norwegian
Constitution (1814)] - wurde am 17. Mai
1814 verabschiedet und gilt als die
zweitälteste geschriebene Verfassung der
Welt, die noch in Kraft ist. Unter dem
Einfluss des amerikanischen und
französischen Verfassungsdenkens bes-
timmte diese Verfassung auch das Prin-
zip der Volkssouveränität und das Prin-
zip der Gewaltenteilung zwischen den
drei verschiedenen Regierungsgewalten.
Aufgrund der Verankerung dieser Ver-
fassungsprinzipien und der Gewähr-
leistung verfassungsmäßiger Rechte und
Freiheiten gilt diese Verfassung als eine
der am weitest fortgeschrittenen Verfas-
sungstexte jener Zeit, da sie den Sturz der
absoluten Monarchie bewirkte und die
Grundlagen der begrenzten konstitu-
tionellen Monarchie schuf.
O Öffentliche Gewalt [Autoritet publik;
Oberster Gerichtshof Kosovo [Gjykata
Supreme e Kosovës; Evropski sud za
ljudska prava; Supreme Court of Koso-
vo] - Die höchste gerichtliche Instanz in
Kosovo, deren Zuständigkeit sich über
das gesamte Gebiet des Kosovo erstreckt.
Der Oberste Gerichtshofs beinhaltet auch
das Berufungsgremium der koso-
varischen Agentur des Eigentums sowie
die Besondere Kammer des Obersten
Gerichtshofs. Der OGK entscheidet
hauptsächlich über außergewöhnliche
Rechtsmittel gegen rechtskräftige
Entscheidungen, über die Revision gegen
Entscheidungen der zweiten Instanz in
Zivilstreitigkeiten und erlässt prinzipi-
entreue Stellungnahmen sowie rechtliche
Meinungen für Angelegenheiten, die die
einheitliche Anwendung der Gesetze be-
treffen.
Obiter Dictum - Aus dem Lateinischen
„nebenbei Gesagtes“. In der Doktrin der
gerichtlichen Beweisführung sind die
richterlichen Äußerungen im Urteil als
Teil der gerichtlichen Stellungnahme en-
thalten, die nicht wesentlich für die
Entscheidung sind und nicht als
rechtsverbindlich angesehen werden.
Obligatorisches Mandat [Mandat
detyrues; Obavezni mandat; Imperative
mandate] - Beschränktes Mandat eines
Abgeordneten, welches auch als
„verbindliches Mandat“ bekannt ist und
hauptsächlich in den Delegierungs-
systemen umgesetzt wird, in denen die
Abgeordneten von der Wahleinheit An-
weisungen für eine bestimmte Entschei-
dung angenommen haben. Es handelt
sich um ein begrenztes Mandat, da es den
Abgeordneten nicht erlaubt, frei zu agi-
eren und eine Entscheidung nach ihren
eigenen Überzeugungen im Parlament zu
treffen.
Javni organ; Public authority] - Die
Gesamtheit der gesetzlichen Zustän-
digkeiten und Befugnisse einer öffen-
tlichen oder staatlichen Behörde, um über
Rechte, Pflichten oder Interessen einer
natürlichen oder juristischen Person zu
entscheiden.
Öffentliche Konsultation [Konsultim
publik; Javno konsultovanje; Public con-
sultation] - Institutioneller Prozess, bei
dem die Öffentlichkeit in der Politik,
einem normativen Projekt oder einem
spezifischen Projekt beteiligt werden
soll. Der Zweck der öffentlichen Konsul-
tation ist die Gewährleistung von Trans-
parenz und der Beteiligung am Entschei-
dungsprozess öffentlichen Behörden.
1133
Öffentliche Verwaltung [Administratë
shtetërore; Upravna agencija; State ad-
ministration] - Die Gesamtheit der staat-
lichen Behörden auf zentraler und lokaler
Ebene, welche ihre Funktionen und
Dienstleistungen gesetzesmäßig ausüben.
Dieser Begriff umfasst Ministerien und
Exekutivagenturen sowie andere Einrich-
tungen auf zentraler oder lokaler Ebene,
welchen durch Gesetz die Ausführung
öffentlicher Tätigkeiten übertragen
wurde. Insbesondere führen die öffen-
tlichen Behörden staatliche Tätigkeiten
aus, wie z. B. die Planung von Entwick-
lungspolitiken, die Umsetzung von Ge-
setzen und Verordnungen, Entschei-
dungen im Verwaltungsverfahren über
die Rechte und Pflichten der Bürger
sowie juristischer Personen und die
Durchführung von Tätigkeiten im öffen-
tlichen Interesse. Der Arbeitsbereich der
Verwaltungsorgane in Kosovo wird
durch das Gesetz Nr. 03/L-189 für die
öffentliche Verwaltung der Republik Ko-
sovo reguliert.
Öffentliches Interesse [Interes publik;
Javni interes; Public interest] - Von
öffentlichem Interesse ist jede Angele-
genheit, die für die Öffentlichkeit und die
Gemeinschaft von besonderer Bedeutung
ist, wie ihre Rechte, Gesundheit, Umwelt
usw.
Öffentliches Recht [E drejtë publike;
Javno pravo; Public law] - Siehe „Ius
Publicum“.
Öffentliches Unternehmen [Ndërmarrje
publike; Javno preduzeće; Public enter-
prise] - Jedes Unternehmen, bei dem eine
oder mehrere öffentliche Stellen direkt
oder indirekt aufgrund des s Eigentums
an diesem Unternehmen, des finanziellen
Anteils an diesem Unternehmen und /
oder der Vorschriften über die Tätigkeit
1134
eines solchen Unternehmen einen be-
herrschenden Einfluss ausüben können.
Oligarchie [Oligarkia; Oligarhija; Oli-
garchy] - Aus dem Griechischen (oli-
garkhía) das "klein" bedeutet und "ar-
kho", was "herrschen oder beherrschen"
bedeutet. Es ist also eine Regierungs-
form, bei der die Macht auf einer kleinen
Anzahl von Menschen beruht.
Organisation für Sicherheit und
Zusammenarbeit in Europa [Organiza-
ta për Bashkëpunim dhe Siguri në
Evropë; Organizacija za evropsku
bezbednost i saradnju; Organization for
Security and Cooperation in Europe
(OSCE)] - Die OSZE ist eine internatio-
nale Organisation, die auf der Sicher-
heits- und Kooperationskonferenz von
1973 in Europa gegründet wurde, um
sich mit Sicherheitsthemen während des
Kalten Krieges zu befassen. Seine Mis-
sion wurde schrittweise erweitert, um die
Achtung der Menschenrechte und Frei-
heiten, der Umweltrechte, der Achtung
der Minderheitengemeinschaften und der
Demokratisierungsprozesse zu fördern.
Die OSZE besteht derzeit aus 57
Mitgliedstaaten und hat ihre Missionen
derzeit in vielen Ländern der Welt, ein-
schließlich in Kosovo.
Organisches Statut - [Statuti Organik;
Organski statut; Oganic statute] - bekannt
als die erste Verfassung des albanischen
Staates nach der Unabhängigkeitserklä-
rung. Dieser Rechtsakt wurde 1914 von
der Internationalen Kontrollkommission
entworfen und erklärte Albanien zu
einem „souveränen erblichen Fürsten-
tum“ unter der Führung des deutschen
Fürsten Wilhelm zu Wied. Das Statut re-
gelte die Regierungsform, die internatio-
nale Position Albaniens, die Beziehungen
zwischen den Staatsgewalten, den
Streitkräften und den Justizorganen.
Originalität [Origjinalizmi; Istovetnost;
Originalism] - Doktrin der Verfassung-
sauslegung, nach der die Bedeutung der
Verfassungsnorm in der ursprünglichen
Bedeutung definiert wird, die diese Norm
zum Zeitpunkt ihrer Verabschiedung hat-
te. Diese Methode der richterlichen
Auslegung beruht auf dem historischen
Kontext der Verabschiedung der Norm
und bestreitet die Position, dass die Ver-
fassung ein progressives Dokument ist,
welches sich der Dynamik der wan-
delnden sozialen Umstände anpasst.
P Siehe „das parlamentarische System“.
Pacta sunt servanda - Grundsatz des
Völkerrechts, wonach Verträge verbind-
lich sind und respektiert werden müssen.
Parlament [Parlament; Parlament; Par-
liament] - Repräsentatives Organ, welch-
es durch freie und demokratische Wahlen
gewählt wird. Sie übt eine legislative
Funktion aus, während sie in einigen Re-
gierungssystemen (wie dem parlamentar-
ischen System) auch Wahl- und
Aufsichtsfunktionen wie etwa die Wahl
und der Kontroll der Regierung oder des
Staatsoberhauptes innehat. Das Parla-
ment vertritt das Volk und gilt als die
Wiege der Demokratie, weil die par-
lamentarischen Parteien durch dieses Or-
gan die wichtigsten politischen Entschei-
dungen für den Staat und die Bürger
treffen, wie etwa die Verabschiedung von
Verfassungsänderungen, Gesetzen, des
Haushaltsplans, die Ratifizierung interna-
tionaler Abkommen. Je nach Regierungs-
form können Parlamente einkammer-
(Monokammeral) oder Zweikammerpar-
lamente (Bikammeral) sein.
Parlamentarische Anfrage [Pyetje par-
lamentare; Parlamentarno pitanje; Par-
liamentary question] - Ein Instrument der
Regierung zur parlamentarischen
Kontrolle, durch welches die Parla-
mentsabgeordneten, mündliche oder
schriftliche Anfragen über eine
Maßnahme der Politik oder Details hier-
zu stellen können. Der Zweck der par-
lamentarischen Anfragen besteht darin,
die Regierungsmitglieder für ihre Hand-
lungen oder ihre Politik zur Rechenschaft
zu ziehen. Sie werden daher als ein sehr
informatives Instrument der Parla-
mentsabgeordneten betrachtet.
Parlamentarische Demokratie [Demo-
kraci parlamentare; Parlamentarna dem-
okratija; Parliamentary democracy] -
Parlamentarische Immunität [Imunitet
parlamentar; Skupštinski imunitet; Par-
liamentary immunity] - Die Grundlagen
für die rechtliche Garantie der parlamen-
tarischen Immunität wurden Ende des 17.
Jahrhunderts durch die Bill of Rights
(1689) geschaffen, welche festlegten,
dass Parlamentsabgeordnete nicht wegen
ihrer Meinungen oder Handlungen im
Parlament strafrechtlich verfolgt werden
können. Parlamentarische Immunität
beinhaltet das Recht der Parla-
mentsmitglieder, im Parlament seine
Meinung frei zu äußern und parlamentar-
ische Handlungen vorzunehmen (Ab-
stimmungen, Diskussionen oder
Entscheidungen), ohne die Gefahr einer
strafrechtlichen Verfolgung, einer zivilen
Klage oder Entlassung wegen Handlung-
en mit Bezug zur Ausübung des par-
lamentarischen Mandates. Im Vereinig-
ten Königreich wird das Recht der
Mitglieder des Repräsentantenhauses und
des House of Lords, ihre Funktion als
Abgeordnete ohne äußeren Eingriff
auszuüben, als parlamentarisches Privileg
anerkannt. Gemäß Art. 75 der VRK
“kann ein Abgeordneter des Parlaments
nicht ohne Zustimmung der Mehrheit al-
1135
ler Mitglieder des Parlaments verhaftet
oder festgehalten werden, während er
seine Aufgaben als Abgeordneter des
Parlaments ausübt". Allerdings zeigt die
verfassungsrechtliche Praxis in vielen
Staaten, so auch in Kosovo, dass diese
Verfassungsgarantie keinen absoluten
Charakter hat und die Aufhebung der
parlamentarischen Immunität vorgesehen
ist in Fällen, in denen das Handeln des
Parlamentsmitglieds nicht in seinen
Verantwortungsbereich fällt.
Parlamentarische Interpellation [Inter-
pelancë parlamentare; Parlamentarna in-
terpelacija; Parliamentary interpellation]
- Ein parlamentarischer Antrag einiger
Parlamentarier oder Parlamentsfraktionen
zur Überprüfung einer Angelegenheit im
Zusammenhang mit der Arbeit der Re-
gierung oder eines bestimmten Ministeri-
ums. Die parlamentarische Interpellation
ist ein Instrument der parlamentarischen
Kontrolle über die Arbeit der Regierung
oder ihrer Ministerien. Gemäß der Ges-
chäftsordnung des Parlaments Kosovos
wird der Fraktion, die die Interpellation
vorgeschlagen hat, am Anfang und am
Ende der Parlamentsdebatte das Wort
gegeben. In der Regel endet die offene
Debatte über die parlamentarische Inter-
pellation mit einer Abstimmung.
Parlamentarische Monarchie [Monarki
parlamentare; Parlamentarna monarhija;
Parliamentary monarchy] - Regierungs-
form, in der der Monarch hauptsächlich
formale und zeremonielle Befugnisse
ausübt, während die verfassungsmäßige
Macht von der Regierung (der Exeku-
tive) ausgeübt wird, welche parlamentar-
ische Unterstützung für die Durchfüh-
rung ihres Programms haben sollte. Diese
Regierungsform wird in mehreren Län-
dern wie Großbritannien, den Nieder-
landen, Norwegen, Schweden, Spanien,
1136
Dänemark, Belgien, Kanada usw. umge-
setzt.
Parlamentarische Untersuchung [He-
tim Parlamentar; Parlamentarna istraga;
Parliamentary investigation] - Ein In-
strument der parlamentarischen Überwa-
chung der Regierung oder den unabhäng-
igen Institutionen. Laut dem Gesetz für
die parlamentarische Untersuchung 03-
L176 sind parlamentarische Unter-
suchungen prozessuale Handlungen, die
von dem parlamentarischen Unter-
suchungsausschuss ergriffen werden, um
einen Fall oder eine bestimmte Angele-
genheit zu beleuchten, ohne einen An-
geklagten zu haben und ohne Klage ein-
zureichen.
Parlamentarischer Ausschuss
[Komision parlamentar; Parlamentar-
na/skupštinska komisija; Parliamentary
committee] - Arbeitsgremien im Parla-
ment, die aus einer bestimmten Anzahl
von Abgeordneten bestehen, um Ge-
setzesentwürfe zu überprüfen, die Um-
setzung von Gesetzen zu bewerten oder
die Tätigkeit eines Ministeriums zu
kontrollieren. Gemäß dem Parla-
mentsrecht der Republik Kosovo, kann
das Parlament ständige Ausschüsse,
funktionale Ausschüsse und Ad-hoc-
Ausschüsse ernennen, die die politische
Zusammensetzung des Parlaments wid-
erspiegeln sollen.
Parlamentarisches Mandat [Mandat
parlamentar; Parlamentarni mandat; Par-
liamentary mandate] - Begriff, welcher
parlamentarischen Verfahren verwendet
wird, um auf die Autorität hinzuweisen,
die die politischen Vertreter durch Par-
lamentswahlen erhalten haben. Als
Volksvertreter erhalten Abgeordnete ihr
Mandat auf demokratische Weise und
üben es innerhalb der verfas-
sungsmäßigen Fristen aus. Diese Man-
date können durch Parlamentswahlen
verlängert werden. Gemäß der Verfas-
sung der Republik Kosovo beginnt das
Mandat eines Abgeordneten des Parla-
ments am Tag der Bestätigung des Wah-
lergebnisses und kann verfallen oder un-
gültig werden, wenn der Abgeordnete (1)
keinen Eid ablegt; (2) zurücktritt; (3)
zum Mitglied der Regierung Kosovos
ernannt wird; (4) das Mandat des Parla-
ments beendet ist; (5) er in sechs
aufeinander folgenden Monaten nicht an
den Sitzungen des Parlaments teilnimmt;
(6) wegen Begehung einer Straftat durch
ein rechtskräftiges Gerichtsurteil zu einer
oder mehreren Jahren Gefängnis
verurteilt worden ist; und (7) er/sie stirbt.
Parlamentarisches Recht [E drejta par-
lamentare; Parlamentarno pravo; Parlia-
mentary law] - Gesamtheit der Normen,
Institutionen oder Verfahren, die das
angemessene Funktionieren des Parla-
mentes und des parlamentarischen Le-
bens im Allgemeinen gewährleisten. Die
parlamentarischen Regeln werden in der
Regel durch einen internen Akt zur Or-
ganisierung des Parlaments festgelegt
und die parlamentarischen Verfahren
sind in derGeschäftsordnung geregelt.
Auf gleiche Weise werden die Angele-
genheiten des Parlaments Kosovo hin-
sichtlich ihrer Organisation und ihrer
Funktionsfähigkeit/Arbeitsweise in der
Geschäftsordnung des Parlaments Koso-
vo genauer bestimmt.
Parlamentarisches System [Sistem par-
lamentar; Parlamentarni sistem; Parlia-
mentary system] - Eine Regierungsform,
in der die Mitglieder der Exekutive (die
hauptsächlich von der Regierung aus-
geübt wird) vom Parlament gewählt und
überwacht werden. Da die Mitglieder der
Exekutive jedoch meist hohe Positionen
innerhalb der Partei innehaben, welche
die Mehrheit im Parlament darstellt, wird
die Zusammenarbeit zwischen der Re-
gierung und dem Parlament zur
Verabschiedung von Gesetzen oder Re-
formen, die eine parlamentarische
Zustimmung erfordern, einfacher. Zu den
wesentlichen Merkmalen des parlamen-
tarischen Systems gehören: a) eine Re-
gierung, die vom Parlament gewählt und
entlassen wird b) das Parlament übt die
parlamentarische Kontrolle über die Ar-
beit und Politik der Regierung aus c) das
Parlament kann dem Misstrauensvotum
gegenüber der Regierung zustimmen d)
trotz der Tatsache, dass das Parlament
die Regierung überwacht, werden in par-
lamentarischen Regierungsformen die
Gesetzgebungspolitik und die Staatsre-
formen von der Regierung umgesetzt.
Parlamentarismus [Parlamentarizëm;
Parlamentarizam; Parliamentarianism] -
Dieser Begriff bezieht sich auf das par-
lamentarische Leben, die Tätigkeit
politischer Parteien und die verfassungs-
rechtliche Rolle des Parlaments in einem
Regierungssystem. Im weiteren Sinne
bedeutet Parlamentarismus eine Wech-
selwirkung zwischen Parlament, Regier-
ung und Staatsoberhaupt, ausgedrückt
durch politischen Konsens und gegensei-
tige Kontrolle bei der Entscheidungs-
findung (siehe weiter das parlamentar-
ische Regierungssystem).
Parlamentspräsident [Kryetari i par-
lamentit; Predsednik parlamenta; Chair-
man of the Parliament] - Der Parla-
mentspräsident vertritt das Parlament und
leitet die Parlamentssitzungen. Der Par-
lamentspräsident wird von der parlamen-
tarischen Mehrheit gewählt und abberu-
fen. Seine Hauptaufgaben sind die Ver-
tretung des Parlaments, die Berufung und
Leitung von Parlamentssitzungen und
1137
dieUnterzeichnung von Gesetzen des
Parlaments usw.
Parlamentspräsidium [Kryesia e par-
lamentit; Predsedništvo parlamenta; Pres-
idency of the parliament] - Organ, das
sich aus aus dem Präsidenten und dem
Vizepräsidenten eines Parlaments
zusammensetzt und für das, administra-
tive Funktionieren des Parlaments
zuständig ist.
Parlamentssouveränität [Sovranitet
parlamentar; Parlamentarni suverenitet;
Parliamentary sovereignty] - In der par-
lamentarischen Theorie bedeutet dieser
Begriff, dass nur das Parlament Träger
der Volkssouveränität in einer Demo-
kratie ist. Nach diesem Konzept ist die
legislative Macht des Parlaments unbe-
grenzt, da sich der politische Wille des
Volkes in Form von Wahlen gerade im
Parlament ausdrückt. Dieser verfassungs-
rechtliche Grundsatz, der insbesondere in
Großbritannien vorherrscht, bedeutet,
dass das Parlament das einzige gesetz-
gebende Organ ist, dessen Handlungen
nicht durch Gerichte außer Kraft gesetzt
werden dürfen.
Persona non grata - Lateinischer Be-
griff, der in der Diplomatie verwendet
wird und "unerwünschte Person" bedeu-
tet. Dieser Begriff bezeichnet den Status
eines Angehörigen des diplomatischen
Dienstes oder einer anderen Person,
deren Aufenthalt von der Regierung des
Gastlandes nicht mehr geduldet wird.
Petition of Right (1628) - Die Petition of
Right wurde 1628 verabschiedet und
stellt ein wichtiges Dokument in der Ver-
fassungsgeschichte Großbritanniens dar.
Sie bekräftigt individuelle Freiheiten und
Rechte und verlangt, dass diese Rechte
auch vom König eingehalten werden. Di-
eses Verfassungsdokument hat unter an-
derem die Verbote willkürlicher Erhe-
1138
bung von Steuern, willkürlicher Fest-
nahmen und der Erklärung des
Kriegszustandes unter friedlichen Um-
ständen. usw. festgelegt.
Piloturteile [Aktgjykimet Testuese; Pilot
presude; Pilot judgments] - Besonderes
Verfahren des EGMR, um eine Reihe
ähnlicher und sich wiederholender Fälle
zu behandeln. Um systematische und sich
wiederholende Probleme zu beseitigen,
die in Zusammenhang mit der Verletzung
der EMRK stehen, erlässt der EGMR ein
Piloturteil in einem Fall, welches Wir-
kungen in anderen ähnlich gelagerten
Fällen entfaltet. Das erste Piloturteil
wurde von dem EGMR in dem Fall
Broniowski gegen Polen (2004) erlassen,
welches die Verletzung des Rechtes auf
Eigentum zum Gegenstand hatte, wovon
80. 000 Bürger Polens betroffen waren.
Par. 38 „Piloturteile“ der Ges-
chäftsordnung des Verfassungsgerichts
Kosovos legt fest: „Wenn ähnliche oder
identische Beschwerden eingereicht
werden, die sich aus derselben ange-
fochtenen Handlung ergeben, kann das
Gericht mit Mehrheit der Stimmen der
Richter eine oder mehrere Beschwerden
auswählen, welche mit Priorität behan-
delt werden“.
Plan-Umweltprüfung/Strategische
Umweltprüfung [Vlerësim strategjik
mjedisor; Procena uticaja na životnu
sredinu; Environmental Impact Assess-
ment (EIA)] - Eine SUP ist ein Prozess
zur Bewertung möglicher Auswirkungen
einer Politik, eines Plans oder eines Pro-
gramms auf die Umwelt.
Plebiszit [Plebiszit; Plebiscit; Pebiscite] -
Eine der Formen der direkten Demo-
kratie, bei der die wahlberechtigten Bür-
ger über wichtige politische, staatliche
oder internationale Angelegenheiten ab-
stimmen. Es wird seitdem Zeitalters des
Römischen Reiches praktiziert und
beschreibt den Prozess, den die Plebejer
(lateinisch plebs „Menge, Volk“) Versa-
mmlung durchläuft, um Gesetze zu
verabschieden. In einigen Fällen wird das
Wort „Volksabstimmung“ auch als Syn-
onym für den Begriff "Referendum"
verwendet. In plebiszitären Abstim-
mungsformen bestätigen oder verneinen
die Wähler technisch nur bestimmte
Vorschläge, z.B. den Wechsel der Re-
gierungsform oder die Vereinigung mit
einem anderen Staat.
Plenarsitzung [Seancë plenare; Plenarna
sednica; Plenary session] - In der par-
lamentarischen Praxis bezieht sich dieser
Ausdruck auf die parlamentarischen
Sitzungen des Parlaments, um Ge-
setzesentwürfe zu überprüfen und
darüber abzustimmen sowie andere An-
gelegenheiten, die in die Zuständigkeit
des Parlaments fallen, zu überprüfen.
Laut der Geschäftsordnung des Parla-
ments Kosovos führt das Parlament seine
jährlichen Aktivitäten in zwei Sitzungen
durch, die Frühlings- und die
Herbstsitzung.
Pluralismus [Pluralizëm politik;
Politički pluralizam; Political pluralism] -
In der politischen Theorie bezieht sich
dieser Begriff auf ein politisches System,
das auf Wettbewerb und der Freiheit
politischer Parteien, ziviler Bewegungen
und anderer politischer Einheiten beruht.
Pocket Veto [Vetoja e xhepit; Džepni
veto; Pocket veto] - Legislatives
Manöver in der Gesetzgebung der Ver-
einigten Staaten, bei dem der Präsident
das Inkrafttreten eines Gesetzes nicht
durch aktives Ausüben des Veto-Rechts,
sondern durch Nichtunterzeichnung
verhindert.
Politikwissenschaft [Shkencë politike;
Politička nauka; Political science] - Sozi-
alwissenschaft, die sich mit dem Studium
der Politik, der Regierungssysteme und
politischem Denken befasst. Die Poli-
tikwissenschaft untersucht die unter-
schiedlichen Formen der politischen Or-
ganisation und die Gestaltung sowie Er-
scheinungsformen dieser Systeme im na-
tionalen und internationalen Kontext.
Politische Anfragen [Pyetje politike;
Političko pitanje; Political question] -
Siehe „Die Lehre der politischen Fra-
gen”.
Politische Einheit - [Subjekti politik;
Politički subjekt; Political entity] -
Politische Partei, Koalition, Bürgerinitia-
tive oder unabhängiger Kandidat.
Politische Partei [Parti politike;
Politička partija; Political party] - Organ-
isation von Personen, die sich freiwillig
auf der Grundlage gemeinsamer
politischer Ideen, Interessen und An-
sichten zusammenschließen, um durch
die Wahl ihrer Vertreter in Vertretung-
sgremien auf kommunaler, regionaler,
zentraler oder supranationaler Ebene (wie
das Europäische Parlament) Einfluss auf
die staatliche und öffentliche Politik zu
nehmen. Das Hauptziel politischer
Parteien besteht darin, ihre Kandidaten so
zu wählen, dass sie ihre Parteiprogramme
und -politiken in die Praxis umzusetzen
können.
Politische Rechte [Të drejta politike;
Politička prava; Political rights] - Sind
individuelle Rechte, die auf die
gleichberechtigte Beteiligung und Teil-
habe von Individuen am politischen und
institutionellen Leben abzielen. Zu den
politischen Rechten gehören das Recht
auf freie Meinungsäußerung, die
Pressefreiheit, die Vereinigungsfreiheit,
die Versammlungsfreiheit und das Wahl-
recht. Diese Rechte sind für eine funk-
tionsfähige Demokratie, den politischen
1139
Pluralismus und die Beteiligung der
Öffentlichkeit an Entschei-
dungsprozessen von entscheidender
Bedeutung.
Polizeigewalt [Pushtet policor; Policijska
vlast; Police power] - Die Gesamtheit der
polizeilichen Befugnisse auf der
Grundlage des Gesetzes. Zu den
Grundsätzen der Polizeigewalt gehören:
Rechtmäßigkeit; Nichtdiskriminierung;
c) Achtung der Menschenrechte und
Grundfreiheiten; Verhältnismäßigkeit;
politische Unparteilichkeit; Transparenz;
Vertraulichkeit von Verschlusssachen
und Kontrolle und Rechenschaftspflicht.
Präambel [Preambulë; Preambula; Pre-
amble] - Aus dem Lateinischen "Präam-
bulum", was der "Einleitungsteil" bedeu-
tet. Der Einleitungsteil eines Rechtsaktes
(Verfassung, Gesetz, internationale Kon-
vention, usw.), der die Ziele, Prinzipien
und Werte zum Ausdruck bringt, die
durch die durch die Darstellung des
konzeptuellen Charakters des Gesetzes
erreicht werden sollen. Zum Beispiel
schreibt die Präambel der US-Verfassung
vor, dass "Wir, das Volk der Vereinigten
Staaten, von der Absicht geleitet, unseren
Bund zu vervollkommnen, die Gerecht-
igkeit zu verwirklichen, die Ruhe im In-
nern zu sichern, für die Landesvertei-
digung zu sorgen […] bestimmen und
begründen diese Verfassung für die Ver-
einigten Staaten von Amerika.". Im Ver-
fassungsrecht wird die Präambel als
nicht-operativer Bestandteil des Verfas-
sungstextes betrachtet.
Präsident [President; Predsednik; Presi-
dent] - Im Verfassungsrechtwird der Be-
griff „Präsident“ für das Staatsoberhaupt
eines republikanischen Systems ver-
wendet. In Staaten, die ein präsidiales
oder semipräsidiales Regierungssystem
wie etwa die USA und Frankreich haben,
1140
übt der Präsident weitreichende Verfas-
sungs- und Exekutivbefugnisse aus. In
parlamentarischen Republiken übt das
Staatsoberhaupt hauptsächlich formale
und zeremonielle Befugnisse aus. Der
Präsident kann auch ein kollektives Or-
gan wie etwa der Schweizerische Bun-
desrat sein, der als Zentralorgan der
Staats- und Regierungschefs seine ver-
fassungsmäßige Funktion ausübt. des Die
Präsidentschaft von Bosnien und Herze-
gowina ist auch ein kollektives Staatso-
berhaupt.
Präsidialsystem [Sistem presidencial;
Predsednički sistem; Presidential system]
- Eine Regierungsform, in der die Legis-
lative und die Exekutive getrennt sind
und auf der direkten Legitimation der
Bürger (aufgrund demokratischer Wah-
len) aufbauen. Die Exekutive wird
hauptsächlich vom Staatsoberhaupt
und/oder von dem von ihm ernannten
Kabinett ausgeübt. Zu den wesentlichen
Merkmalendes Präsidialsystems gehören:
a) die Staatsgewalt ist strikt auf mehrere
Staatsorgane verteilt b) das Staatsober-
haupt wird direkt von den Bürgern
gewählt wird und unterliegt nicht der par-
lamentarischen Kontrolle c) das Staatso-
berhaupt übt eine weitergehende Verfas-
sungs- und Exekutivgewalt als das
Staatsoberhaupt in parlamentarischen
Regierungsformen aus d) das Staatsober-
haupt kann das Parlament nicht auflösen,
es stehen ihm aber einige Instrumente der
verfassungsmäßigen Kontrolle zur Ver-
fügung, wie das Recht, Gesetze zur
Überprüfung zurückzugeben e) das Par-
lament kann die Regierung nicht wie in
einem parlamentarischen System entlas-
sen. Das Präsidialsystem findet in den
USA, Brasilien, Argentinien und in
mehreren Staaten Mittel- und Südameri-
kas Anwendung.
Präzedenzfall [Precedent; Presedan;
Precedent] - Der Präzedenzfall ist eine
Rechtsquelle im Common Law und stellt
eine frühere gerichtliche Entscheidung
dar, die das Gericht bei der Entscheidung
über eine aktuelle Rechtsangelegenheit
berücksichtigt. Dies gilt, wenn der Sach-
verhalt und die Umstände des zur
Entscheidung stehenden Falles mit dem
Präzedenzfall vergleichbar oder identisch
sind.
Premierminister [Kryeministër; Premi-
jer; Prime Minister] - Leiter eines Re-
gierungskabinetts, typischerweise in
Staaten, die nach dem parlamentarischen
oder semipräsidentiellen System gestaltet
sind. Die Ursprünge dieser politischen
Institution sind zu Beginn des 18.
Jahrhunderts in England anzutreffen, eine
Periode, in der Robert Walpolezum
Premierminister ernannt wurde. Er ist
technisch gesehen der erste Premiermin-
ister, der das längste Mandat in der Ges-
chichte der britischen Premierminister
inne hatte. In parlamentarischen sowie in
semipräsidentiellen Systemen ist der
Premierminister als Regierungschef or-
ganisch mit dem Parlament verbunden,
sowohl was die Wahlen als auch die
Notwendigkeit anbelangt, parlamentar-
ische Unterstützung zu erhalten und die
Entwicklungspolitik und Legislativagen-
da zu verwirklichen. Gemäß der Verfas-
sung der Republik Kosovo übt der Prem-
ierminister weitreichende verfassungs-
rechtliche Aufgaben aus, einschließlich
der Führung der Regierung und ihrer
politischen Linie; der Umsetzung von
Gesetzen und Regierungsstrategien, des
Ministerwechsels ohne Zustimmung des
Parlaments usw.
Prima facie - Aus dem Lateinischen "auf
den ersten Blick" und wird in einem
Gerichtsverfahren verwendet, um
festzustellen, dass eine Tatsache oder ein
Recht besteht, solange sich keine ge-
genteiligen Evidenzen einstellen.
Pro bono - Lateinischer Begriff, der sich
auf unentgeltliche juristische
Dienstleistungen und Arbeiten bezieht.
Protest [Protestë; Protest; Protest] - Eine
Zurückweisung oder ein Widerspruch
gegenüber einer Ungerechtigkeit oder
einer gesetzeswidrigen Handlung;
Ausdruck einer anderen Meinung zu
einer Angelegenheit. Das Recht auf Pro-
test in Kosovo ist durch das Gesetz Nr.
03 / L-118 über öffentliche Versa-
mmlungen geregelt.
Protokoll [Procesverbal; Zapisnik;
Minutes] - Ein schriftliches Dokument,
das üblicherweise in den Sitzungen von
Ausschüssen verfasst wird. Es besteht -
ist aber nicht darauf beschränkt - aus:
Datum und Ort der Sitzung, teilneh-
mende Mitglieder, diskutierte Themen,
die getroffenen Entscheidungen sowie
die Form und das Ergebnis der Abstim-
mungen. In der Regel wird das Protokoll
am Ende der jeweiligen Sitzung oder zu
Beginn der nächsten Sitzung zur
Genehmigung vorgelegt. Danach wird
das Protokoll vom Vorsitzenden und vom
Protokollführer unterzeichnet.
Protokoll [Protokol; Protokoll; Protocol]
- Änderungen und Ergänzungen eines in-
ternationalen Abkommens.
Provinz [Provincë; Pokrajina; Province]
- Eine administrativ-territoriale Region in
einem bestimmten Staat, welche je nach
verfassungsrechtlicher Regelung be-
grenzte Selbstverwaltungskompetenzen
hat. siehe mehr "Autonomie".
Q
Qualifizierte Mehrheit [Shumicë e
kualifikuar; Kvalifikovana većina; Quali-
fied majority] - Eine bestimmte Stim-
1141
menmehrheit, die größer als die Hälfte
der Stimmen ist, die für eine Entschei-
dung erforderlich ist. Im Verfassungs-
recht wird die Beschlussfassung mit
qualifizierter Mehrheit nur in wichtigen
Angelegenheiten, wie z. B. bei Verfas-
sungsänderungen, Ratifizierung interna-
tionaler Abkommen, Auflösung des Par-
laments, Entlassung hoher Beamter usw.
getroffen. Auch die Verfassung Kosovos
hat beispielsweise die Beschlussfassung
mit qualifizierter Mehrheit bestimmt, wie
z.B. die Änderung der Verfassung
(Artikel 65), die Ratifizierung mehrerer
internationaler Abkommen (Artikel 18),
der Genehmigung der Geschäftsordnung
des Parlaments (Artikel 76), die
Auflösung des Parlaments (Artikel 82)
usw.
Quorum [Kuorum; Kvorum; Quorum] -
Die notwendige Anzahl von Mitgliedern,
um beschlussfähig zu sein. Gemäß der
Verfassung Kosovos (Artikel 69) ist das
Parlament des Kosovo beschlussfähig,
wenn mehr als die Hälfte aller Parla-
mentsabgeordneten anwesend sind.
Quote [Kuotë; Kvota; Quota] - Im Ver-
fassungsrecht bezieht sich dieser Begriff
auf einen proportionalen Anteil eines
Gesamtbetrags, der von der Verfassung
oder dem Gesetz gefordert wird, das
einer Person oder sozialen, ethnischen,
politischen odergeschlechtsspezifischen
Gruppe usw. angehört. Z. B. müssen
gemäß der Verfassung Kosovos (Artikel
103) „mindestens 15 Prozent der Richter
des Obersten Gerichtshofs, aber nicht
weniger als drei Richter aus den Nicht-
Mehrheitsgemeinschaften stammen.“
Gemäß Artikel 64 der kosovarischen
Verfassung hat das Parlament 120
Abgeordnete, die in geheimer Abstim-
mung auf der Grundlage offener Listen
gewählt werden. Die Plätze im Parlament
1142
sind unter allen Parteien, Koalitionen,
Bürgerinitiativen und unabhängigen
Kandidaten im Verhältnis zu der Anzahl
der gültigen Stimmen, die sie bei den
Parlamentswahlen gewonnen haben,
verteilt. Im Rahmen dieser Verteilung
sind 20 von 120 Sitzen für die Gemein-
schaften garantiert, die in Kosovo nicht
in der Mehrheit sind.
R
Rahmenkonvention zum Schutz natio-
naler Minderheiten [Konventa Kornizë
e Këshillit të Evropës për Mbrojtjen e
Pakicave Kombëtare; Okvirna konvenci-
ja Saveta Evrope za zaštitu nacionalnih
manjina; Council of Europe Framework
Convention for the Protection of National
Minorities] - Eines der europäischen
Menschenrechtsinstrumente, wodurch die
Mitgliedstaaten verpflichtet sind, die eth-
nische, kulturelle, sprachliche und
religiöse Identität einer Person, die einer
nationalen Minderheit angehört, zu be-
wahren und zu schützen und die not-
wendigen Voraussetzungen zu schaffen,
damit diese ihre Identität ausdrücken,
pflegen und entwickeln kann. Dieses
Übereinkommen ist Teil der Liste der in-
ternationalen Menschenrechtsinstrumen-
te, die gemäß Artikel 22 VRK in der Re-
publik Kosovo unmittelbar anwendbar
ist.
Ratifizierung [Ratifikim; Ratifikacija;
Ratification] - Im Völkerrecht bezeichnet
dieser Begriff einen internationalen
Rechtsakt, durch den ein Staat seine
Zustimmung zu Bestimmungen eines
Vertrages oder einer internationalen
Übereinkunft erteilt. Im innerstaatlichen
Recht kann diese Zustimmung je nach
Umfang des internationalen Abkommens
und des Regierungssystems eine
Genehmigung des Parlaments oder des
Präsidenten erfordern. Gemäß Art. 18
VRK erfolgt die Ratifizierung internatio-
naler Abkommen über folgende
Themenbereiche (a) Territorium,
Frieden, Bündnisse, politische und mili-
tärische Angelegenheiten; (b) Grundrech-
te und Grundfreiheiten; c) Mitgliedschaft
der Republik Kosovo in internationalen
Organisationen; (d) die Übernahme fi-
nanzieller Verpflichtungen durch die Re-
publik Kosovo, durch 2/3 aller
Abgeordneten des Parlaments.
Ratio decidendi - Aus dem Lateinischen
„Entscheidungsgrund“. Dieser Begriff
bezeichnet die Rechtsnormen, auf deren
Grundlage ein Gericht seine Entschei-
dung trifft. Die Entscheidung eines
Falles, der Gegenstand einer gericht-
lichen Überprüfung ist, beruht auf Tatsa-
chen und Gründen, die das Gericht im
Laufe der Entscheidungsfindung und in
seiner Entscheidung berücksichtigt hat.
Ratione materiae - Dieser Begriff bez-
eichnet die sachliche Zuständigkeit. Als
rechtliches Kriterium dient es der
Beurteilung, ob der rechtliche Gegen-
stand in die Zuständigkeit eines Gerichts
fällt. Siehe hierzu auch Art. 36 die Ges-
chäftsordnung des Verfassungsgerichts
der Republik Kosovo.
Ratione personae - Dieser Begriff bezi-
eht sich auf die "Beschwerdefähigkeit",
d.h. darauf, ob die Beschwerde von einer
befugten Partei eingereicht wird. Siehe
hierzu auch Artikel 36 der Ges-
chäftsordnung des Verfassungsgerichts
der Republik Kosovo.
Ratione temporis - Dieser Begriff bezi-
eht sich auf die zeitliche Zuständigkeit
des Gerichts, d.h. ein Gericht kann einen
Antrag/Beschwerde nur dann formell zu-
lässig erklären, wenn sie innerhalb der
durch die Verfassung oder das Gesetz
festgelegten Frist eingereicht wurde., z.B.
hat nach Artikel 47 des Gesetzes über das
Verfassungsgericht Kosovos „jeder
Einzelne das Recht, beim Verfas-
sungsgericht Rechtsschutz zu beantragen,
wenn er behauptet, dass seine durch die
Verfassung garantierten individuellen
Rechte und Freiheiten von einer öffen-
tlichen Behörde verletzt worden sind“.
Die Person kann die Beschwerde nur
nach Erschöpfung aller gesetzlich
vorgesehenen Rechtsmittel "innerhalb
von vier (4) Monaten ab dem Tag der
Zustellung des Gerichtsbeschlusses an
den Beschwerdeführer oder ab dem Tag,
an dem die Entscheidung oder die Hand-
lung öffentlich bekannt gegeben wurde“,
einlegen.
Realakt [Akt real; Stvarni akt; Real act]
- Gemäß dem Gesetz Nr. 05/L-031 über
das allgemeine Verwaltungsverfahren ist
ein Realakt, anders als ein Verwaltung-
sakt oder ein Verwaltungsvertrag jedes
tatsächliche Verwaltungshandeln einer
Behörde, das ein Recht oder ein
Rechtsinteresse einer Person verletzten
kann (wie z. B. öffentliche Informatio-
nen, Stellungnahmen, Dokumentationen,
die Ausstellung von Zertifikaten,
Vollzugsmaßnahmen und andere
tatsächliche Handlungen).
Recht auf Arbeit [E drejta në punë; Pra-
vo na rad; Right to work] - Dieses Recht
gehört in die Gruppe der wirtschaftlichen
und sozialen Rechte, da durch die Ver-
wirklichung dieser Rechte Individuen die
Sicherung materielle Güter und von sozi-
alem Schutz erreichen. Dies beinhaltet
das Recht des Einzelnen, zu arbeiten und
seinen Beruf frei zu wählen. Das Recht
auf Arbeit umfasst auch das Recht, ohne
Diskriminierung unter günstigen Ar-
beitsbedingungen zu Arbeiten und das
Recht auf eine adäquate Entschädigung
in Form eines Entgelts. Nach der VRK ist
1143
die Zwangsarbeit verboten, mit Ausnah-
me der Arbeiten oder Dienstleistungen,
welche von Personen ausgeführt werden,
die hierzu durch eine rechtskräftige
Entscheidung verurteilt wurden sowie im
Falle eines Ausnahmezustandes.
Recht auf Asyl [E drejta në azil; Pravo
na azil; Right to asylum] - Unter diesem
Recht wird das Recht des Einzelnen
verstanden, Zuflucht/Asyl und Rechtss-
chutz in einem anderen Staat aufgrund
von Verfolgung, Terror oder anderer
politischer oder religiöser Gründe zu
suchen. Dieses Recht wird in besonderer
Weise in Art. 14 der AEMR (1948) gar-
antiert, wonach gilt: „Jeder hat das Recht,
in anderen Ländern Asyl vor Verfolgung
zu suchen und zu genießen. Dieses Recht
kann nicht in Anspruch genommen
werden im Falle einer Strafverfolgung,
die tatsächlich auf Grund von Ver-
brechen nichtpolitischer Art oder auf
Grund von Handlungen erfolgt, die im
Widerspruch zu den Zielen und
Grundsätze der Vereinten Nationen
stehen. Die Verfassung des Kosovo bein-
haltet kein Recht auf Asyl, sondern regelt
dies durch das Asylgesetz Nr. 04/l217,
welches die Kriterien sowie das Verfah-
ren zur Anerkennung des Status als
Flüchtling, des subsidiären Schutzes,
des vorübergehenden Schutzes, den Sta-
tus sowie die Rechte und Plicht der-
jenigen, die einen Antrag auf Asyl stel-
len.
Recht auf Bildung [E drejta për Ar-
simim; Pravo na obrazovanje; Right to
education] - Dieses Recht ist Teil des
Kaalogs der verfassungsrechtlichen
Rechte und Freiheiten und wird durch
eine Reihe von internationalen
Menschenrechtsakten, einschließlich des
IPKSWR der UN, gewährleistet
(Artikel). Das Recht auf Bildung umfasst
1144
a) niemandem kann das Recht auf Bild-
ung aberkannt werden und b) die staat-
lichen Behörden müssen sicherstellen,
dass die Grundbildung verpflichtend ist
und für jedermann kostenlosen Zugang
zu Grundbildung ohne Diskriminierung
zu gewährleisten. In diesem Geiste ist
auch Art. 47 der VRK zu verstehen,
welcher bestimmt, dass " Jede Person das
Recht auf kostenlose Grundbildung. Der
obligatorische Unterricht/ Schulbildung
wird durch Gesetz geregelt und mit
öffentlichen Mitteln finanziert“.
Recht auf Eigentum [E drejta në pronë;
Pravo na imovinu; Right to propert] -
Eines der wichtigsten Menschenrechte,
welches verfassungsrechtlichen sowie in-
ternationalen Schutz genießt. Nach
diesem Recht hat jede natürliche und ju-
ristische Person a) das Recht, nach Be-
lieben über sein Eigentum ohne die Ein-
wirkung von anderen zu verfahren b) sie
kann nicht ihres Eigentums beraubt
werden; eine Ausnahme gilt nur dann,
wenn das öffentliche Interesse dies recht-
fertigt und unter den Bedingungen, die
das Gesetz sowie das internationale
Recht vorsehen. Das Recht auf Eigentum
wird auch durch internationale
Menschenrechtsakten garantiert. Die
AEMR bestimmt in Art. 17, dass jeder
das Recht hat, Eigentum zu haben und
das niemand willkürlich in seinen Eigen-
tumsrechten beeinträchtigt werden darf.
Auch die Europäische Menschen-
rechtskonvention verbietet die willkürli-
che Entziehung des Eigentums,
vorausgesetzt, dass die Entziehung dieses
Rechts nur durch Gesetz und nur dann er-
folgt, wenn dies durch das öffentliche In-
teresse gerechtfertigt wird.
Recht auf ein faires Verfahren [E drejta
për gjykim të drejtë; Pravo na pravično
suđenje; Right fo a fair trial] - Eines der
fundamentalsten Menschenrechte eines
Individuums, welches das Recht auf ein
faires und objektives Gerichtsverfahren
binnen einer angemessener Frist und
durch ein unabhängiges, gesetzlich
gegründetes Gericht beinhaltet. Das
Recht auf ein faires Verfahren ist in Art.
31 VRK und Art. 6 EMRK kodifiziert.
Recht auf eine gesunde Umwelt [(e)
Drejta në mjedis të shëndosh; Pravo na
zdravu životnu sredinu; Right to a
healthy environment] - Dieses Recht ist
Teil des Katalogs der modernen Freiheit-
en und Rechte und beinhaltet das Recht
des Einzelnen, in einer gesunden und
sauberen Umwelt zu leben.
Recht auf eine gesunde Umwelt [E
drejta për mjedis të shëndosh; Pravo na
zdravu životnu sredinu; Right to healthy
environment] - Eines der Rechte der neu-
en Generation, nach welchem die öffen-
tlichen Behörden durch Verwaltung-
svorschriften und internationale
Rechtsakte verpflichtet sind, die
ökologischen Bedingungen und Zustän-
de, welche mit der Lebensqualität und
dem Schutz der menschlichen Gesund-
heit zusammenhängen, zu verbessern und
die wirtschaftliche Entwicklung mit den
Grundsätzen des Umweltschutzes nach
dem Konzept der nachhaltigen Entwick-
lung zu harmonisieren. Auch die Verfas-
sung Kosovo (Art. 52 des VRK) hat dem
Umweltschutz besonders Beachtung ges-
chenkt und besagt: „Die Natur und die
Biodiversität, die Umwelt und das Kul-
turerbe liegen in der Verantwortung eines
Jeden“ und „Jedem muss die Möglich-
keiten gewährleistet werden, vor öffen-
tlichen Institutionen gehört zu werden
und dass die Meinung dieser zu Angele-
genheiten, die die Umwelt betreffen, in
der sie leben, berücksichtigt wird.
Recht auf Freiheit und Sicherheit [E
Drejta e lirisë dhe sigurisë; Pravo na slo-
bodu i bezbednost; Right to freedom and
security] - Eines der grundlegendsten
Menschenrechte, nach welchem niemand
seiner Freiheit beraubt werden darf, mit
Ausnahme der gesetzlich
vorgeschriebenen Fälle und auf Grund
einer Entscheidung des zuständigen
Gerichts. Dieses Recht wird detaillierter
durch Art. 23 VRK und Art. 2 EMRK
bestimmt.
Recht auf Freizügigkeit [Liria e
lëvizjes; Sloboda kretanja; Freedom of
movement] - ist ein Teil der Kategorie
der individuellen Freiheiten und Rechte,
die es jedem, einschließlich der Auslän-
der, die sich legal im Hoheitsgebiet eines
bestimmten Staates aufhalten, erlaubt,
sich frei und ohne Einschränkungen zu
bewegen und den Wohnsitz frei in-
nerhalb des jeweiligen Staates zu wählen.
Gemäß Artikel 35 der Verfassung der
Republik Kosovo hat jede Person das
Recht, das Land zu verlassen, während
den kosovarischen Bürgern der Zugang
zum Hoheitsgebiet der Republik Kosovo
nicht verwehrt wird. Art. 35 Abs. 2 und3
der Verfassung der Republik Kosovo
bestimmt: „Dieses Recht kann gesetzlich
eingeschränkt werden, wenn dies für ein
Gerichtsverfahren, die Vollstreckung
einer Gerichtsentscheidung oder die
Erfüllung einer nationalen Schutzpflicht
des Staates erforderlich ist“. Die
Freizügigkeit wird auch durch Artikel 2,
Protokoll 4 der EMRK gewährleistet und
die Freizügigkeit der Arbeitnehmer im
Rahmen des EU-Rechts in Artikel 45 des
Vertrags über die Arbeitsweise der Eu-
ropäischen Union festgelegt.
Recht auf Leben [E drejta ne jetë; Pravo
na život; Right to live] - Das Recht auf
Leben ist eines der fundamentalsten
1145
Menschenrechte, da die Ausübung aller
anderen Rechte das Recht auf Leben
voraussetzt. Das Recht auf Leben bedeu-
tet, dass der Schutz des Lebens des
Menschen garantiert wird und dass nie-
mandem dieses Recht genommen werden
kann. Dieses Recht wird durch eine Rei-
he internationaler Menschenrechtsakte
wie der Allgemeinen Erklärung der
Menschenrechte und dem Internationalen
Pakt für zivile und politische Rechte gar-
antiert. Das Recht auf Leben wird auch
durch verfassungsrechtliche Normen gar-
antiert. Artikel 25 der Verfassung Koso-
vo garantiert das Recht auf Leben und
verbietet ausdrücklich die Verhängung
der Todesstrafe. Artikel 2 Abs. 2 des
deutschen Grundgesetzes garantiert
jedem das Recht auf Leben. Das Recht
auf Leben wird auch durch die Eu-
ropäische Konvention der Menschen-
rechte garantiert, welche in Art. 2 bes-
timmt, dass „Niemand darf absichtlich
getötet werden, außer durch Voll-
streckung eines Todesurteils, das ein
Gericht wegen eines Verbrechens ver-
hängt hat, für das die Todesstrafe gesetz-
lich vorgesehen ist“. Obwohl die
Todesstrafe durch nachträgliche Änder-
ungen der Konvention abgeschafft
wurde, wird es nach Artikel 2 der EMRK
nicht als konventionswidrig betrachtet,
falls der Eingriff in dieses Recht eine
Folge der Gewaltanwendung zum Schutz
einer anderen Person von gesetzwidriger
Gewalt darstellt; um ein rechtmäßige
Verhaftung durchzuführen oder um Un-
ruhen oder einen Aufstand zu
bekämpfen.
Recht auf persönliche Integrität [E
drejta e integritetit personal; Pravo na
lični integritet; Right to personal integri-
ty] - Eines der Grundreche im Katalog
der Menschrechte und Freiheiten, welch-
1146
es den Schutz der physischen und
psychischen Integrität des Individuums
bezweckt. Neben den nationalen Verfas-
sungen wird dieses Recht auch durch
eine Reihe internationaler Menschen-
rechtsakten garantiert (AEMR, EMRK),
verbunden mit dem Recht, nicht gefoltert
oder verunglimpft zu werden. Die koso-
varische Verfassung hat in besonderer
Weise bestimmt, dass die persönliche In-
tegrität unantastbar ist und umfasst
insbesondere das Recht des Individuums
(a) über die Fortpflanzung gemäß den ge-
setzlichen Regeln und Verfahren selbst
zu entscheiden; (b) das Recht, über den
eigenen Körper übereinstimmend mit
dem Gesetz die Kontrolle zu haben; (c)
das Recht, sich nicht, wie gesetzlich
vorgesehen, gegen den eigenen Willen
einer medizinischer Behandlung unter-
ziehen zu müssen; (d) das Recht, nicht
ohne vorherige Zustimmung an
medizinischen oder wissenschaftlichen
Experimenten teilzunehmen.
Recht auf Privatsphäre [E drejta e
privatësisë; Pravo na privatnost; Right to
privacy] - Individuales Verfassungsrecht,
nach welchem das Privat- und Familien-
leben, die Unverletzlichkeit der Woh-
nung, das Briefgeheimnis, die Telekom-
munikation sowie sonstige elektronische
Korrespondenz unantastbar sind. Nach
Art. 36 VRK können öffentliche
Behörden dieses Recht auf gesetzmäßige
Weise nur durch eine Gerichtsentschei-
dung einschränken und nur, falls dieser
Eingriff dringend für den weiteren Ver-
lauf eines Strafverfahrens oder zum
Staatsschutznotwendig ist. Auch Art. 8
EMRK garantiert das Recht auf
Privatsphäre.
Recht auf Privatsphäre [E drejta e
privatësisë; Pravo na privatnost; Right to
privacy] - Ein fundamentales Menschen-
recht, nach welchem niemand gezwung-
en werden kann, persönliche Daten zu
veröffentlichen, es sei denn durch ein
Gesetz wird ein anderes bestimmt. Nach
diesem Recht darf die Erhebung,
Nutzung und Weitergabe personenbe-
zogener Daten nur mit vorheriger
Zustimmung der betroffenen Person er-
folgen, mit Ausnahme der gesetzlich
vorgeschriebenen Fälle. Nach Art. 36
VRK ist das Geheimnis der Brief- und
Telekommunikation ein unantastbares
Recht, das nur auf Grund einer
Gerichtsentscheidung eingeschränkt
werden kann und falls es für den Verlauf
eines Strafverfahrens oder den Staatss-
chutz erforderlich ist.
Recht auf Richtigstellung [E drejta për
reagim; Pravo na reagovanje; Right to re-
action] - Das Recht einer Person, die in
Presse oder elektronischen Medien
erwähnt wird, sich zu den Tatsachen zu
äußern und diese zu berichtigen, die der
Öffentlichkeit zugänglich gemacht
wurden und die die Person für unrichtig
hält und die sie beeinträchtigen.
Recht auf Zugang zu öffentlichen
Dokumenten/Das Einsichtsrecht auf
Urkunde [E Drejta e Qasjes në Doku-
mente Publike; Pravo na pristup javnim
dokumentima; Right to access public
documents] - Das Recht auf Zugang zu
offiziellen Dokumenten, die in öffen-
tlichen Behörden aufbewahrt werden.
Eines der wichtigsten Grundsätze der
öffentlichen Verwaltung ist Transparenz,
was die Pflicht der öffentlichen Behörden
beinhaltet, gegenüber den Bürgern offen
zu sein und Materialien, Dokumenten
und Informationen, welche von den
Behörden aufbewahrt werden, der Öffen-
tlichkeit zur Verfügung zu stellen, mit
Ausnahme der Informationen, deren
Verbreitung durch ein Gesetz beschränkt
ist.
Rechtmäßigkeitsgrundsatz [Parimi i
ligjshmërisë; Princip zakonitosti; Princi-
ple of legality] - Dieser Begriff enthält
mehrere Bedeutungen. Erstens bedeutet
er, dass die niedrigsten Rechtsakte
(allgemeine Rechtsakte und individuale
Rechtsakte) sich auf das höhere Recht
stützen müssen und im Einklang mit ihm
stehen sollen (sog. Vorrang des Ge-
setzes). Zweitens bedeutet dieser Grund-
satz, dass die gesamte Tätigkeit der
Staatsorgane auf Gesetzen und Ver-
ordnungen beruhen sollte (sog. Vorbehalt
des Gesetzes). Die Anwendung des
Rechtsmäßigkeitsgrundsatzes ist eine der
wichtigsten Voraussetzungen für die
Verwirklichung der Rechtsstaatlichkeit.
Dieser Grundsatz drückt sich vor allem in
der Funktionsweise der öffentlichen
Verwaltungsorgane aus, die
Einzelrechtsakte erlassen, indem sie über
die Rechte und rechtlichen Interessen
von Rechtssubjekten entscheiden. Daher
müssen alle Verwaltungsmaßnahmen, die
das Recht oder das rechtliche Interesse
einer Person verletzen oder verletzen
könnten, durch ein Gesetz genehmigt
werden.
Rechtsanwaltskammer [Oda e Avoka-
tëve; Advokatska komora; Bar Associa-
tion] - AK ist eine professionelle Organi-
sation mit dem Status einer juristischen
Person, die für die Regulierung und
Kontrolle des Rechtsanwaltsberufs in
Kosovo als freie Anwaltschaft zuständig
ist. Die Rechtsanwaltskammer arbeitet
auf der Grundlage der Mitgliedschaft von
Rechtsanwälten in Kosovo. Zu den
Hauptaufgaben der Kammer gehören die
Zulassung von Rechtsanwälten und die
Überwachung ihrer Tätigkeit gemäß den
in Kosovo geltenden Rechtsvorschriften.
1147
Rechtsfrage [Çështje juridike; Pravno
pitanje; Legal matter] - Dieser Begriff
bezieht sich auf die Rechtsfrage, die ge-
setzmäßig gelöst wird, im Unterschied zu
einer Sachfrage, welche auf der
Grundlage von erwiesenen Fakten und
Beweisen entschieden wird.
Rechtsgutachten [Mendim
këshillëdhënës; Savetodavno mišljenje;
Advisory opinion] - Rechtsgutachten
eines Gerichts zu einer spezifischen
Fragerechtlicher Art. Im Völkerrecht ist
die Praxis des IGH zur Erstellung von
Rechtsgutachten bekannt, die mit
wenigen Ausnahmen, keine verbindliche
Rechtswirkung entfalten. Der er-
suchenden Stelle, Agentur oder Organi-
sation steht es frei, eines der
Rechtsinstrumente zu wählen, um solche
Stellungnahmen zu erstellen oder
umzusetzen.
Rechtsgutachten [Opinion juridik;
Pravno mišljenje; Legal opinion] -
Rechtsgutachten bezieht sich auf eine
Erklärung oder rechtliche Auslegung in
Bezug auf ein bestimmtes Thema. In
einigen Rechtssystemen impliziert das
Rechtsgutachten die Begründung eines
Gerichtsurteils, d. h. die Rechtsstellung
des Gerichts in der Gerichtsverhandlung.
Rechtsquelle [Burim i së drejtës; Izvor
prava; Source of law] - Ursprung und
Gesamtheit der Rechtsnormen, welche
die Rechtsordnung eines Staates bilden.
Die Rechtsquellen können geschrieben
(also in Form geschriebener Rechtsakte)
oder ungeschrieben (in Form von Ge-
wohnheitsrecht) sein. Im europäisch-
kontinentalen Rechtssystem sind die
Rechtsquellen grundsätzlich geschrieben
und in der Verfassung, in Gesetzen oder
untergesetzlichen Akten (z. B. Deutsch-
land, Italien, Frankreich, Österreich usw.)
zusammengefasst. Im angelsächsischen
1148
Rechtsmodell hingegen umfassen die
Rechtsquellen nicht nur die
geschriebenen Rechtsakte, sondern auch
die Präzedenzfälle der Rechtsprechung.
Dieses Rechtsmodell wird typischerweise
in Großbritannien, Kanada, USA, Aus-
tralien usw. angewendet.
Rechtssicherheit [Siguria juridike;
Pravna sigurnost; Legal certainty] -
Rechtsinstitut, nach dem Gesetze klar
und ohne rechtliche Unsicherheiten ge-
staltet sein müssen. Darüber hinaus
bedeutet der Begriff der Rechtssicherheit,
dass Gesetze keine Rückwirkung ent-
falten können, da dies die Rechtssicher-
heit der Bürger beeinträchtigen würde.
Rechtsstaatlichkeit - [Sundim i së
drejtës; Vladavina prava; Rule of law] -
Eines der wichtigsten Grundsätze der
konstitutionellen Demokratie und der im
Allgemeinen, wonach alle Individuen,
staatlichen Einrichtungen, öffentlichen
und privaten Institutionen dem Recht
verpflichtet sind. Nach diesem Grundsatz
ist jeder vor dem Gesetz gleich und nie-
mand steht über dem Gesetz. Im weiten
Sinne umfasst Rechtsstaatlichkeit das
Recht, effektive rechtliche und gericht-
liche Rechtsbehelfe für den Schutz der
Grundrechte einzulegen; die
Rechtssicherheit: das Verbot der Rück-
wirkung von Gesetzen; die Gewalten-
teilung sowie Transparenz und Öffen-
tlichkeitsbeteiligung bei der Entschei-
dungsfindung.
Rechtssystem [Sistem juridik; Pravni
sistem; Legal system] - Die Gesamtheit
des geltenden Rechtseines Staates oder
einer supranationalen Organisation wie
etwa der Europäischen Union. Obwohl
sich Rechtssysteme in Form und Inhalt
unterscheiden können, umfassen sie im
Allgemeinen Verfassungsnormen, rati-
fizierte internationale Abkommen, Ge-
setze, untergesetzliche Akte, verfas-
sungsrechtliche Konventionen sowie die
Rechtsprechung. Zu den wichtigsten
Rechtssystemen der Welt gehören: das
Zivilrechtssystem (kontinental), das Ge-
wohnheitsrechts, die Scharia und hybride
Rechtssysteme.
Referendum/Volksentscheid [Referen-
dum; Referendum; Referendum] - In-
strument der direkten Demokratie, bei
dem die Bürger über jeden grund-
legenden Akt (z. B. Verfassung,
Grundgesetz) oder über eine andere
wichtige staatliche Angelegenheit
entscheiden (Festlegung der Regierungs-
form, Beitritt in eine internationale Or-
ganisation usw.).
Regierung [Qeveri/a; Vlada; Govern-
ment] - Im weiten Sinne bezieht sich die-
ser Begriff auf den Staat. Dieser Begriff
wird typischerweise verwendet, um einen
Staatskörper zu beschreiben, der die ex-
ekutive Gewalt ausübt. Angesichts der
Gewaltenteilung übt die Regierung die
exekutive und administrative Gewalt aus.
Dieser Begriff wird wegen seiner
Verbindung mit dem Parlament
hauptsächlich in parlamentarischen und
semipräsidentiellen Regierungsmodellen
verwendet.
Region [Regjion; Region; Region] -
Verwaltungs- und Gebietseinheit beste-
hend ausmehreren Gemeinden mit ge-
meinsamen geografischen, traditionellen,
wirtschaftlichen und sozialen und Inter-
essen. Die Regionen genießen im Bereich
der öffentlichen Dienste, der öffentlichen
Verwaltung sowie im Bereich der Sozial-
und Steuerbehörden (z. B. in Italien und
Spanien) eine gewisse Autonomie
gegenüber der Zentralregierung.
Regulierungskommission für öffen-
tliche Beschaffung [Komisioni Rregulla-
tiv i Prokurimit publik (KRPP); Regula-
torna komisija za javne nabavke; Public
Procurement Regulatory Commission
(PPRC)]. Regulierungskommission für
öffentliche Beschaffung ist eine un-
abhängige Agentur in der Republik Ko-
sovo, die für die Entwicklung, den Be-
trieb und die Überwachung des öffen-
tlichen Beschaffungssystems in Kosovo
verantwortlich ist.
Republik [Republikë; Republika; Re-
public] - Aus dem Lateinischen "res pub-
lica", was "öffentliche Sache" bedeutet.
Im Kontext der Politikwissenschaft bez-
eichnet dieser Begriff Staaten mit einer
republikanischen Regierungsform, in der
Bürger durch demokratische Wahlen ihre
politischen Repräsentanten wie Staatso-
berhäupter, Abgeordnete usw. legitimi-
eren. Anders als in der Monarchie ist die
Einberufung des Staatschefs im repub-
likanischen System durch zwei grund-
legende konstitutionelle Merkmale
gekennzeichnet: 1. wird das Staatsober-
haupt durch die Bürger (entweder direkt
oder indirekt, hauptsächlich vom Parla-
ment) gewählt, und 2. für ein begrenztes
Mandat.
Resolution [Rezolutë; Rezolucija; Reso-
lution] - In der parlamentarischen Praxis
bezieht sich dieser Begriff auf einen
schriftlichen Antrag, in dem das Parla-
ment zu einer bestimmten Angelegenheit
Stellung nimmt. Dieser Begriff wird auch
im Recht internationaler Organisationen
verwendet und bezieht sich auf die Hal-
tung eines Organs einer internationalen
Organisation zu einer bestimmten Angel-
egenheit, d.h. Resolutionen der General-
versammlung oder des UN-
Sicherheitsrates.
Resolution 1244 des UN-
Sicherheitsrates [Rezoluta e Këshillit të
Sigurimit 1244; Rezolucija 1244 Saveta
bezbednosti; Resolution 1244 of the Se-
1149
curity Council] - Diese am 10. Juni 1999
verabschiedete Resolution bestimmte die
Einrichtung einer internationalen zivilen
und militärischen Präsenz in Kosovo, die
eine zwischenzeitliche internationale
Verwaltung gewährleisten sollte. Sie leg-
te den Rückzug und das Verbot der
Rückkehr serbischer Militär-, Polizei-
und paramilitärischer Kräfte nach Koso-
vo fest und regelte die Organisation und
Kontrolle der Entwicklung von proviso-
rischen Selbstverwaltungsinstitutionen
bis zur endgültigen politischen Lösung
des status quo von Kosovo.
Revolutionäre Verfassungen
[Kushtetutat revolucionare; Revoluciona-
ri ustavi; Revolutionary constitutions] -
Verfassungen, die Produkt der revolu-
tionären Kräfte und der großen politisch-
sozialen Veränderungen sind, wie es
etwa bei den französischen Verfassungen
von 1791 und 1793 der Fall war.
Richterliche Selbstbeschränkung
[Vetëpërmbajtje gjyqësore; Sudska uz-
držanost; Judicial self-restraint] - ist ein
Grundsatz der Gewaltenteilung, der bei
der richterlichen Entscheidungsfindung
zu berücksichtigen ist. Danach sollen
durch die Rechtsprechung keine Gestal-
tungsfragen vorweggenommen werden,
die in den Bereich der legislativen oder
exekutiven Staatsgewalt fallen.
Richterlicher Aktivismus [Aktivizëm
gjyqësor; Sudski aktivizam; Judicial ac-
tivism] - Im Gegensatz zur richterlichen
Selbstbeschränkung ist der richterliche
Aktivismus eine einflussreiche Manifes-
tation der Verfassungsauslegung, durch
die die Gerichte die öffentliche Ordnung
festlegen und gleichzeitig einen großen
Einfluss auf die Gesellschaft nehmen.
Der richterliche Aktivismus als Philoso-
phie der Verfassungsauslegung ist
hauptsächlich durch hohe richterliche
1150
Kreativität gekennzeichnet und begrün-
det eine stärkere Tendenz der Verfas-
sungsgerichte, Entscheidungen der Ge-
setzgebung, Vollziehenden Gewalt und
der Rechtsprechung auf Grund ihrer Un-
vereinbarkeit mit der Verfassung für un-
gültig zu erklären.
Richtlinie (EU) [Direktivë (BE); Direk-
tiva (EU); Directive (EU)] - Im eu-
ropäischen Recht stellt die Richtlinie
einen sekundären Rechtsakt der Eu-
ropäischen Union dar, der die Mitglied-
staaten verpflichtet, ein bestimmtes
Ergebnis zu erzielen, ohne das
Rechtsinstrument für die Erreichung die-
ses Ziels vorzuschreiben. Der
Hauptunterschied zwischen einer EU -
Richtlinie und einer Verordnung besteht
darin, dass letztere unmittelbar anwend-
bar ist und keine
Durchsetzungsmaßnahmen erfordert. Die
Richtlinien werden vom Rat und vom
Parlament nach dem in den EU-
Verträgen festgelegten Verfahren erlas-
sen und in die Rechtssysteme der
Mitgliedstaaten übernommen, welche die
Richtlinie umsetzen.
Rigide Verfassung [Kushtetuta rigjide;
Rigidan ustav; Rigid constitutions] - In
der Typologie der Verfassungsklassifika-
tion bezeichnet dieser Begriff solide Ver-
fassungen. Die grundlegenden Merkmale
dieser Verfassungen sind, dass a) eine
qualifizierte parlamentarische Mehrheit
für ihre Änderung und b) ein kompliz-
ierteres Verfahren als das Verfahren für
die Verabschiedung der Gesetze erforder-
lich ist. Nach Ansicht des britischen An-
walts Dicey können Verfassungen als
höchste Rechtsakte nicht mit der gleichen
Leichtigkeit wie die Gesetze des Parla-
ments geändert werden. Mit Ausnahme
Großbritanniens, das das Modell der
weichen oder flexiblen Verfassung an-
wendet, wenden heute die meisten
Staaten das Modell der rigiden Verfas-
sungen an. Auch die Verfassung Kosovos
ist in seiner Form und ihrem Inhalt nach
eine rigide Verfassung, weil ihre Änder-
ung die Zustimmung von zwei Dritteln
(2/3) aller Abgeordneten, darunter zwei
Drittel (2/3) aller Abgeordneten des Par-
laments, welche reservierte oder gar-
antierte Sitze für Vertreter von Minder-
heitsgemeinschaften in der Republik Ko-
sovo haben, erfordert. Verfassungsänder-
ungen dürfen nur vom Parlament
verabschiedet werden, wenn das Verfas-
sungsgericht die vorgeschlagene Änder-
ung als mit den in Kapitel 2 der Verfas-
sung festgelegten Rechten und Freiheiten
vereinbar betrachtet.
Rücktritt [Dorëheqje; Ostavka; Resigna-
tion] - Ist ein Akt des freiwilligen
Ausscheidens oder der Beendigung eines
öffentlichen oder politischen Amtes. Das
Angebot eines Rücktritts bedeutet, dass
das Arbeitsverhältnis beendet wird oder
ein bestimmtes Mandat ausläuft.
S werden muss. In diesen Systemen ist die
Sanktion von Vergehen [Sanksion
kundërvajtës; Prekršajna sankcija; Mi-
nor-offence sanction] - Sanktionen, die
auf der Grundlage eines Verfahrens we-
gen der Begehung eines Vergehens ver-
hängt werden, und die typischerweise
Sanktionen wie Ermahnung, Geldstrafe,
Strafpunkte, Entziehung der
Fahrerlaubnis, Fahrverbot, Verbot der
Ausübung eines Berufs, einer Tätigkeit
oder eines Amts; die Ausweisung eines
Ausländers aus dem Land umfasst.
Satzung [Statut/i; Statut; Statute] - Die-
ser Begriff hat mehrere Bedeutungen: a)
Im Kommunalrecht bezieht sich dieser
Begriff auf den wichtigsten Rechtsakt,
der von einer Gemeinde in Übereinstim-
mung mit den Vorschriften der Zen-
tralregierung erlassen wird, um die in-
terne Organisation der Gemeinde zu re-
geln b) "Satzung" wird auch verwendet,
um den höchstrangigen Akt von Nichtre-
gierungsorganisationen, Verbänden oder
Stiftungen zu bezeichnen.
Selbstverwaltungskompetenzen [Kom-
petencë komunale vetanake; Opštinske
sopstvene nadležnosti; Municipal own
competencies] - Sind die ausschließli-
chen Kompetenzen der Gemeinden, die
den Gemeinden durch Verfassung oder
Gesetz übertragen werden und die für die
Erbringung kommunaler Dienstleistung-
en und für das angemessene Funktion-
ieren der kommunalen Selbstverwaltung
von grundlegender Bedeutung sind.
Semipräsidentielles System [Sistemi
semi-presidencial; Polupredsednički sis-
tem; Semi-presidential system] - Ein Re-
gierungssystem, in dem das Staatsober-
haupt direkt vom Volk gewählt und die
Regierung vom Staatsoberhaupt ernannt
wird, wobei für seine Funktionsfähigkeit
die Unterstützung des Parlaments erzielt
verfassungsrechtliche Rolle des Staatso-
berhauptes viel wichtiger als in par-
lamentarischen Systemen. Dennoch ist
die Regierung in diesen Systemen nicht
völlig unabhängig vom Parlament wie in
den Staaten mit einem Präsidialsystem
der Fall ist, weil sie die parlamentarische
Unterstützung für die Umsetzung ihres
Programms benötigt. Frankreich gilt seit
Verabschiedung der Verfassung der
Fünften Republik in Frankreich im Jahr
1958 als typischer Vertreter dieses Re-
gierungsmodells.
Senat [Senat; Senat; Senate] - Dieser
Begriff bezieht sich auf das Oberhaus des
Parlaments. Zum Beispiel besteht der
US-Kongress aus dem Repräsentanten-
1151
haus und dem Senat (der eine Anzahl von
Vertretern pro Bundeseinheit umfasst,
unabhängig von der Anzahl der Bevölk-
erung). Dieser Verfassungsbegriff für die
oberen Parlamentskammern wird auch in
anderen Staaten wie Frankreich, Spanien,
Kanada, Australien, den Niederlanden
usw. verwendet.
Sicherheitskräfte des Kosovo [Forca e
Sigurisë e Kosovës; Kosovske bezbed-
nosne snage; Kosovo Security Force] -
Nationale Sicherheitskräfte der Republik
Kosovo, welche neben der Schaffung der
öffentlichen Sicherheit auch an Opera-
tionen in Krisenfällen beteiligt sind, ein-
schließlich in Friedensoperationen und
zur Unterstützung der Zivilbehörden bei
Naturkatastrophen und anderen Un-
glücksfällen.
Sicherheitsrat der VN [Këshilli i Sig-
urimit të OKB-së; Savet bezbednosti
OUN; Kosovo Security Council] - Der
Sicherheitsrat wurde gemäß der Charta
der Vereinigten Nationen gegründet. Zu
den wichtigsten Aufgaben des Rates
gehört es, den internationalen Frieden
und Sicherheit zu wahren, die Entwick-
lung freundschaftlicher Beziehungen
zwischen den Nationen, Zusammenarbeit
in der Lösung internationaler Probleme
und die Achtung der Menschenrechte zu
fördern sowie die Handlungen der Natio-
nen zu harmonisieren. Der Sicherheitsrat
besteht aus zehn gewählten Mitgliedern
und fünf ständigen Mitgliedern (die Ver-
einigten Staaten, China, Frankreich, das
Vereinigte Königreich und die Russische
Föderation). Jedes Jahr wählt die Gen-
eralversammlung fünf nichtständige
Mitglieder (von insgesamt zehn) für eine
Amtszeit von zwei Jahren, wobei die An-
träge auf regionale Vertretung in diesem
Gremium berücksichtigt werden. Kapitel
VI der UN-Charta verpflichtet den Rat,
1152
eine friedliche Lösung von Konflikten
ohne Einsatz von Gewalt zu finden. Dies
umfasst die vollständige oder teilweise
Unterbrechung der wirtschaftlichen
Beziehungen, des Eisenbahn-, Wasser-
und Luftverkehrs, des Post-, Telegrafen-
und Funkzugangs sowie anderer Mobili-
tätsmöglichkeiten und die Unterbrechung
der diplomatischen Beziehungen. Kapitel
VII ermächtigt den Rat,
Zwangsmaßnahmen zu ergreifen, wenn
die geplanten Maßnahmen als unzurei-
chend oder unwirksam angesehen
werden. Diese Maßnahmen zur Wahrung
oder Wiederherstellung des Weltfriedens
und der internationalen Sicherheit umfas-
sen bewaffnete Land-, Luft- und Wasser-
streitkräfte.
Sklaverei [Skllavëria; Ropstvo; Slavery]
- Sklaverei ist eine Situation, in der eine
Person einer anderen Person gehört und
sie als ihr Eigentum betrachtet. Diese
Form der Versklavung von Individuen
und ihre Aberkennung der Grundrechte
hat sich in Sklaverei- und Feudalgesell-
schaften manifestiert. Sie wurde jedoch
allmählich abgeschafft, indem das
politische Bewusstsein der europäischen
Gesellschaften dafür geschärft wurde,
dass alle Menschen von Natur aus frei
und gleich sind. Artikel 28VRK lautet:
„Niemand darf in Sklaverei oder
Knechtschaft gehalten werden“.
Souveränität [Sovranitet; Suverinitet;
Sovereignty] - Dieser Begriff hat
mehrere Bedeutungen. In der politischen
Theorie wird dieser Begriff für die staat-
liche Souveränität verwendet, d.h. für das
Recht des Staates, unabhängig zu re-
gieren. Staatssouveränität beruht auf der
Volkssouveränität, was bedeutet, dass
Souveränität vom Volkausgeht, dem
Volk gehört und durch das Volk ausgeübt
wird. Obwohl zeitgenössische Verfas-
sungen behaupten, dass die Souveränität
nicht teilbar und unantastbar ist, erlauben
Staaten auf der Grundlage von Verfas-
sungsbestimmungen die teilweise Über-
tragung ihrer Souveränität auf internatio-
nale Organisationen wie etwa die EU, um
z. B. die kollektive Sicherheit oder die
Integration in die EU zu gewährleisten.
Souveränitätsübertragung [Bartja e
sovranitetit; Prenos suvereniteta; Delega-
tion of sovereignty] - Teilübertragung
von Hoheitsgewalten eines EU-
Mitgliedstaates oder einer anderen
zwischenstaatlichen Einrichtung zur Er-
reichung der Ziele der zwischenstaat-
lichen Organisationen, insbesondere im
Bereich der Sicherheit, Verteidigung, des
Gemeinsamen Marktes usw. Im Verfas-
sungsrecht werden diese Klauseln als
Verfassungsklauseln zur teilweisen Sou-
veränitätsübertragung an zwischenstaat-
liche Organisationen bezeichnet. So bes-
timmt Art. 20 der Verfassung Kosovos:
„Die Republik Kosovo kann auf
Grundlage ratifizierter internationaler
Abkommen, bestimmte Staatsbefugnisse
in spezifischen Angelegenheiten auf
zwischenstaatliche Organisationen über-
tragen“. Diese Abkommen zur teilweisen
Delegierung der Staatshoheit und
Mitgliedschaft an zwischenstaatliche Or-
ganisationen können die direkte An-
wendbarkeit und den Vorrang von
Rechtsnormen der zwischenstaatlichen
Organisationen (wie es z. B., beim An-
wendungsvorrang im EU-Recht) ist
festlegen, und werden üblicherweise von
einer qualifizierten Mehrheit der Stim-
men im Parlament oder durch einen
Volksentscheid verabschiedet.
Sozialer Dialog [Dialogu Social; Soci-
jalni dijalog; Social dialogye] - Der
soziale Dialog, wie es in der ILO bes-
timmt wird, umfasst alle Arten von Ver-
handlungen, Beratungen oder Infor-
mationsaustauschen zwischen Regier-
ungsvertretern, Arbeitgebern und Arbeit-
nehmern in Angelegenheiten, die im ge-
meinsamen Interesse sind und sich auf
die Wirtschafts- und Sozialpolitik bezi-
ehen.
Sprecher (Speaker) [Spiker; Spiker;
Speaker] - Leiter der unteren Kammer
des Britischen Parlaments und zuständig
für die Durchführung und Leitung der
Sitzungen. Diese parlamentarische Insti-
tution wurde auch in anderen Ländern
wie Kanada, USA, Australien usw.
eingerichtet. Gemäß der US-Verfassung
wählt das Repräsentantenhaus (die Un-
terkammer des amerikanischen Kon-
gresses) seinen Sprecher (Speaker) mit
der absoluten Mehrheit der Stimmen. Im
Gegensatz zum britischen Modell, in dem
der Vorsitzende der Kammer nicht-
politisch ist, ist der Sprecher im US-
Repräsentantenhaus sowohl politisch als
auch ein höchster Repräsentant des
Repräsentantenhauses.
Staat [Shtet/i; Država; State] - Die Defi-
nition dessen, was "Staat" ist, war histor-
isch Gegenstand kritischer Bewertung
und Überprüfung der politischen und
rechtlichen Theorien. Eine der wichtig-
sten Definitionen für diesen Begriff ist
die des deutschen Akademikers und
Soziologen Max Weber, nach der ein
Staat eine politische Organisation mit
einer zentralisierten Regierung ist, die
das Recht auf legitimen Einsatz von
Gewalt innerhalb eines bestimmten Terri-
toriums und einer bestimmten Bevölker-
ung hat. Jean-Jacques Rousseau defin-
ierte den Staat auf der Grundlage der
Theorie der Volkssouveränität, nämlich
auf Grundlage der Zustimmung des
Volkes, dem Staat das Recht zu geben,
rechtsverbindliche Gesetze für die
1153
Bevölkerung zu erlassen und zu
verabschieden. Demgegenüber ist der
Staat nach Hans Kelsen nur eine eigene
normative Einheit, eine auf einem über-
individuellen Willen beruhende
Rechtsordnung, d.h. eine eigene
Verkörperung der Rechtsordnung. Aus
Sicht des Staates als Völkerrechtssubjekt
muss gemäß Artikel 1 des Übereinkom-
mens von Montevideo (1933) über die
Rechte und Pflichten von Staaten ein
Staat vier Elemente aufweisen, um als
Staat zu gelten: eine ständige Bevölker-
ung, ein definiertes Gebiet, eine effektive
Regierung und die Fähigkeit, vertragliche
Beziehungen einzugehen.
Staatliche Anwaltschaft [Avokatura
Shtetërore; Državno pravobranilaštvo;
State Advocacy] - Zentralverwal-
tungsbehörde des Justizministeriums, das
die öffentlichen Behörden der Republik
Kosovo, festgelegt durch das Gesetz über
öffentliche Finanzen und Verantwor-
tungen - in Gerichtsverfahren, in der
Schiedsgerichtsbarkeit sowie im Verwal-
tungsverfahren vertritt, berät und vertei-
digt.
Staatliche Neutralität [Neutraliteti sht-
etëror; Državna neutralnost; State neu-
trality] - Offizielle Erklärung eines
Staates, dass er in Bezug auf alle poten-
ziellen zukünftigen Konflikte, einschlie-
ßlich des Beitritts zu politisch-
militärischen Organisationen, neutral ist.
So hat beispielsweise das österreichische
Parlament 1955 durch ein Verfas-
sungsgesetz die "Neutralitätserklärung"
verabschiedet und damit Österreich als
immer neutralen Staat erklärt. Die staat-
liche Neutralität kann auch durch einen
internationalen Vertrag garantiert
werden, wie dies in der Schweiz der Fall
ist, die seit dem Wiener Kongress 1815
eine dauernde Neutralität einnimmt.
1154
Staatsagentur für den Datenschutz
[Agjencia Shtetërore për Mbrojtjen e të
Dhënave Personal; Državna agencija za
zaštitu ličnih podataka; National Agency
for the Protection of Personal Data] -
Unabhängige Agentur, welche die Um-
setzung und Anwendung von
Datenschutzvorschriften beaufsichtigt
und die Wahrnehmung des Grundrechts
auf Datenschutz fördert und unterstützt.
Staatsangehörigkeit [Shtetësi;
Državljanstvo; Citizenship] - Eine enge
rechtliche Beziehung zwischen einem
bestimmten Staat und einer Person, die
zu gegenseitigen Rechten und Pflichten
führt. Staaten bestimmen verschiedene
Möglichkeiten, die Staatsangehörigkeit
zu erlangen, wie z.B. durch Geburt;
Adoption; durch Einbürgerung oder
aufgrund einer internationalen Verein-
barung. Das Gesetz Nr. 04 / l-215 über
die Staatsangehörigkeit Kosovo legt fest,
wie die Staatsbürgerschaft der Republik
Kosovo zu erlangt, verloren und wie-
dererlangt werden kann.
Staatsanwaltschaft [Prokuror publik;
Javni tužilac; Public prosecutor] - Staat-
liche Einrichtung, die rechtlich dafür
zuständig ist, beschuldigte Personen we-
gen Begehung einer Straftat strafrechtlich
zu verfolgen.
Staatsanwaltschaftsrat von Kosovo
[Këshilli Prokurorial i Kosovës;
Tužilački savet Kosova; Kosovo Prose-
cutorial Council - Staatsanwaltschaftrat
von Koovo ist ein Verfassungsorgan,
welches gemäß Art. 110 der VRK
gegründet wurde und für die Rekrutier-
ung, den Vorschlag, das Voranbringen,
die Übertragung und Disziplinierung von
Staatsanwälten in der gesetzlich
vorgeschriebenen Weise zuständig ist.
Der Rat besteht aus dreizehn (13)
Mitgliedern (zehn aus den Reihen der
Staatsanwälte und drei außerhalb des
Strafverfolgungssystems: ein Mitglied
der Anwaltskammer Kosovos, ein Uni-
versitätsprofessor für Justiz und ein Ver-
treter der Zivilgesellschaft.
Staatsoberhaupt - [Shefi i shtetit; Šef
države; Head of state] - Eine öffentliche
Person, die die Einheit des Volkes und
die staatliche Souveränität repräsentiert.
Gemäß Artikel 4 der VRK vertritt der
Präsident Kosovos die Einheit des
Volkes und ist der legitime Vertreter des
Landes im In- und Ausland. Je nach Re-
gierungsmodell können die verfassungs-
rechtlichen Befugnisse des Staatsober-
hauptes von formellen und zeremoniellen
Befugnissen bis hin zu grundlegenden
verfassungsrechtlichen Kompetenzen
reichen. In parlamentarischen Systemen
sind die verfassungsmäßigen Kompeten-
zen meist begrenzt und zeremoniell. In
semi-präsidentiellen (Frankreich) und
präsidialen Staaten (USA) genießt das
Staatsoberhaupt weitreichende exekutive,
diplomatische und militärische Befugnis-
se.
Staatsorgan [Organi shtetëror i Proku-
rimit; Državni organ; State body] - Im
Allgemeinen bezieht sich dieser Begriff
auf die drei Hauptorgane der Zentralre-
gierung (d. h. die Legislative, Exekutive
und Judikative) einschließlich der Ver-
waltungs, Zivil- oder Militärbehörden
und der lokalen Regierungseinheiten (wie
Kommunen), die die Staatsgewalt auf
Grund der Verfassung und des Gesetzes
ausüben. In konstitutionellen Demo-
kratien ist die Macht staatlicher Organe
jedoch durch verfassungsrechtliche und
gesetzliche Bestimmungen begrenzt,
während ihre Entscheidungen und Ak-
tivitäten einer gerichtlichen oder verfas-
sungsgerichtlichen Kontrolle unterliegen.
Staatsrat [Këshilli i Shtetit; Državni
savet; Council of State] - Der Staatsrat
(französisch: Conseil d'État) ist die höch-
ste Instanz der Verwaltungsgerichts-
barkeit in Frankreich. Der Ursprung des
Rats geht auf das Jahr 1302 zurück. 1872
wurde es unter Napoleons Herrschaft re-
organisiert und erhielt weitere Befugnis-
se. Zusätzlich zur Überprüfung von Ver-
waltungsbeschwerden von Bürgern,
übernimmt diese Institution auch die
Funktion des Rechtsberatungsgremiums
für die Exekutive, indem sie die Regier-
ung bei der Ausarbeitung von Gesetzen,
Verordnungen und Dekreten anweist.
Staatssekretär [Sekretar i Shtetit;
Državni sekretar; Secretary of State] -
Hoher Regierungsbeamter in den USA,
der das US-Außenministerium leitet. Der
Staatssekretär wird vom Präsidenten der
Vereinigten Staaten nach Bestätigung
durch den Ausschuss für auswärtige An-
gelegenheiten des US-Senats ernannt.
Staatsstreich (Coup d'état) [Grushtshtet
(Coup détat); Državni udar (Coup d’etat);
Coup d’etat] - Ein Staatsstreich ist der
Sturz der bestehenden Regierung durch
militärische Gewalt und auf verfassung-
swidriger Weise, hauptsächlich durch
Mitglieder einer militärischen Gruppe
mit dem Zweck, die Staatsmacht zu er-
langen.
Stabilitäts- und Assoziationsrat
[Këshilli i Stabilizim-Asociimit; Savet za
stabilizaciju i pridruživanje; Stabilization
and Association Council] - Stabilitäts-
und Assoziationsrat ist ein Organ, welch-
es nach Par. 126 des Gesetzes Nr. 05/l-
069 zur Ratifizierung des Stabilisierungs-
und Assoziierungsabkommens zwischen
der Republik Kosovo auf der einen Seite
und der Europäischen Union sowie der
Europäischen Atomgemeinschaft auf der
anderen Seite gegründet wurde, um jähr-
1155
lich die Umsetzung des Stabilisierungs-
und Assoziierungsabkommens sowie die
Verabschiedung und Umsetzung der
Rechts, Verwaltungs-, Institutions-, und
Wirtschaftsreform seitens Kosovos zu
überprüfen.
Stare decisis - Aus dem Lateinischen,
was „bei früheren Entscheidungen
bleiben“ bedeutet. Sie ist die Doktrin des
Präzedenzfalles, d.h. frühere gerichtliche
Entscheidungen sollen bei der Entschei-
dung aktueller Gerichtsfälle eingehalten
werden. Der Präzedenzfall ist eine
Rechtsquelle in den angelsächsischen
Staaten. In den Rechtssystemen des
kontinentalen Rechts ist dieser Grundsatz
weniger präsent, da dort die Gesetze die
Hauptquelle des Rechts sind.
Statistikagentur Kosovos [Agjencia e
Statistikave e Kosovës; Agencija za
statistiku Kosova; Kosovo Agency of
Statistics] - Öffentliche Behörde, die
sich mit der Erhebung, Verarbeitung und
Veröffentlichung amtlicher Statistiken
befasst.
Steuerzahler [Tatimpagues; Poreski ob-
veznici; Taxpayer] - Laut Gesetz Nr.
05/l-028 über die Einkommensteuer sind
gebietsansässige und gebietsfremde na-
türliche Personen, Einzelunternehmen,
Personengesellschaften und Unterneh-
men, die Bruttoeinkommen erhalten oder
erwirtschaften, steuerpflichtig.
Stimme [Votë; Glas; Vote- Siehe „Wahl-
recht“.
Streikrecht [E drejta e grevës; Pravo na
štrajk; Right to strike] - Das Recht von
Arbeitnehmern, ihre Arbeit zu unter-
brechen mit dem Ziel, die wirtschaft-
lichen, sozialen und professionellen
Rechte und Interessen aus dem Ar-
beitsverhältnis zu verwirklichen.
Studentische Rechtsberatung [Klinikë
juridike] - Lösung von Rechtsstreitigkeit-
1156
en durch praktische Rechtsanwendung.
Sie findet hauptsächlich in juristischen
Fakultäten oder juristischen Ausbild-
ungsprogrammen statt. Studentische
Rechtsberatung finden im juristischen
Ausbildungssystem in den USA eine
breite Anwendung.
Subsidiaritätsgrundsatz [Parimi i sub-
sidiaritetit; Princip supsidijarnosti; Prin-
ciple of subsidiarity] - Eines der Grund-
prinzipien der Europäischen Charta für
lokale Autonomie und des Gesetzes über
die kommunale Selbstverwaltung in der
Republik Kosovo, bei der die Ausübung
von Funktionen und die Ausübung von
Zuständigkeiten auf einer Regier-
ungsebene (Gemeinde, Region usw.) der
Gemeinschaft näher gebracht werden
sollten, angesichts der Bedeutung und der
Art der Pflicht sowie der Anforderungen
an mehr Effizienz bei der Erbringung von
Verwaltungsdienstleistungen.
Supranationale Organisation [Organi-
zatë supra-nacionale; Nadnacionalna or-
ganizacija; Supra-national organization] -
ist eine überstaatliche Organisation, wel-
che aus souveränen Staaten besteht. Die
Mitgliedstaaten übertragen einen Teil ih-
rer Souveränität, um die Organen der
überstaatlichen Organisation entschei-
dungsfähig zu machen. Die Europäische
Union ist ein typisches Beispiel für eine
supranationale Organisation, die durch
den spezifischen Vertrag geschaffen
wurde, mit dem die hohen Vertragspar-
teien (die Mitgliedsstaaten) bestimmte
gemeinsame Ziele der Union beschlossen
haben (z.B. Binnenmarkt, Errichtung
einer Wirtschafts- und Währungsunion
usw.). Durch diese Form der Delegierung
ihrer Souveränität gelingt die Durchfüh-
reng der gemeinsamen gesetzten Ziele.
Supranationale-gerichtliche Kontrolle
[Kontrolli gjyqësor supra-nacional;
Nadnacionalna sudska kontrola; Suprana- der amerikanischen Verfassung erwähnt
tional judicial review] - Gerichtliche wird.
Kontrolle, die durch internationale
Gerichte (wie dem Europäischen T
Gerichtshof für Menschenrechte) und den Textualismus [Tekstualizëm; Tekstuali-
Gerichtshof der Europäischen Union zam; Textualism] - Doktrin der Verfas-
gegen Handlungen oder Entscheidungen sungsauslegung, nach der die Bedeutung
der Gerichte/Behörden der Mitglied- der Verfassungsnorm am besten anhand
staaten vorgenommen wird. Im Bereich Textes und des Wortlauts bestimmt wird,
des EMRK-Rechts kommt die suprana- den die Verfassungsnorm enthält (Tex-
tionale Kontrolle dadurch zur Geltung, tinterpretation) und nicht nach anderen
dass der EGMR beurteilt, ob der Eingriff objektiven, historischen oder ähnlichen
einer Behörde der Vertragspartei (eines Kriterien. Der Textualismus ist eng mit
Mitgliedstaats) mit der Konvention und der Originalität als einer Methode der
der Rechtsprechung des EGMR in ver- verfassungsrechtlichen Auslegung ver-
einbar ist. Im Rahmen des Unionsrechts bunden (siehe Originalität).
kommt diese Kontrolle zur Geltung,
wenn der EuGH auf Ersuchen der
Gerichte der Mitgliedstaaten
U
Übereinkommen gegen Folter und an-
Vorentscheidungen trifft sowie das Un-
dere grausame, unmenschliche oder
ionsrecht auslegt oder die Gültigkeit der
erniedrigende Behandlung oder
von den EU-Organen erlassenen
Strafe/UN-Antifolterkonvention [Kon-
Rechtsakte feststellt.
venta kundër Torturës dhe Trajtimeve e
Supreme Court der USA [Gjykata Su-
Ndëshkimeve të tjera Mizore,
preme e SHBA-se; Supreme Court der
Jonjerëzore dhe Poshtëruese; Konvencija
USA; US Supreme Court] - Der Supreme
protiv mučenja i drugih okrutnih, nehu-
Court als Oberster Gerichtshof ist das
manih i ponižavajući postupaka ili
höchste gerichtliche Organ der Vereinig-
kažnjavanja; Convention against Torture
ten Staaten. Dieses Gericht besteht aus
and Other Cruel, Inhuman or Degrading
dem Präsidenten des Gerichts und acht
Treatment or Punishment] - Dieses
weiteren Richter, die von dem Präsiden-
Übereinkommen wurde am 10. Dezem-
ten ernannt werden und mit Zustimmung
ber 1984 von der Generalversammlung
der Mehrheit der Stimmen des Senats
der Vereinten Nationen verabschiedet
bestätigt werden. Das Gericht dient als
und trat am 26. Juni 1987 in Kraft. Da-
Berufungsgericht für alle Bundesgerichte
nach sind die Staaten verpflichtet, effek-
sowie für Rechtsfragen der Bundesgeset-
tive gesetzgeberische, administrative und
ze und handelt für bestimmte
gerichtliche Maßnahmen zu ergreifen,
Rechtsstreitigkeiten, festgelegt in der
um Folter in jedem Gebiet, welches unter
Verfassung, als Gericht erster Instanz.
seiner Hoheit steht, zu verhindern. Kein
Das Gericht ist auch für die verfassungs-
Umstand (einschließlich des Ausnahme-
rechtliche Kontrolle der Gesetze des
zustands, der Kriegszustand oder der
Kongresses und für die Auslegung der
Zustand innere politischer Instabilität)
Verfassung zuständig, obwohl diese
Zuständigkeit nicht ausdrücklich im Text

1157
kann als Grund für die Umsetzung von
Folter dienen.
Übereinkommen über die Rechte des
Kindes/UN-Kinderrechtskonvention
[Konventa për të Drejtat e Fëmijës; Kon-
vencija o pravima deteta; Convention on
the Rights of the Child (CRC)] - Die UN-
Kinderrechtskonvention wurde von der
UN-Generalversammlung im Jahre 1989
verabschiedet und trat im Jahre 1990 in
Kraft, um den Kindern einen besonderen
rechtlichen und institutionellen Schutz zu
gewährleisten. Die Konvention bietet den
Kindern ein breites Spektrum an bürger-
lichen, kulturellen, wirtschaftlichen,
sozialen und politischen Rechten.Diese
Konvention fällt in die Kategorie der in-
ternationalen Menschenrechtsakte, die in
der Republik Kosovo unmittelbar an-
wendbar sind.
Übereinkommen zur Beseitigung jeder
Form von Diskriminierung der Frau
[Konventa për Eliminimin e të gjitha
Formave të Diskriminimit ndaj Gruas;
Konvencija o eliminisanju svih oblika
diskriminacije nad ženama; Convention
on the Elimination of All Forms of Dis-
crimination Against Women] - Das
Übereinkommen trat 1981 in Kraft,
wodurch die Vertragsparteien (Länder)
sich verpflichteten, geeignete Maßnah-
men in allen Bereichen zu ergreifen,
insbesondere im politischen, sozialen,
wirtschaftlichen und kulturellen Bereich,
um die vollständige Entwicklung und
Förderung von Frauen zu gewährleisten,
um ihnen die Ausübung und den
Gewährleistung von Menschenrechten
und Grundfreiheiten auf der Grundlage
der Gleichheit mit Männern zu gar-
antieren (Artikel 3 der Konvention). Zu
den Maßnahmen, die in diesem Überein-
kommen festgelegt werden, gehört die
Aufnahme des Gleichheitsgrundsatzes
1158
der Männer und Frauen in die nationale
Verfassung, um den gerichtlichen Schutz
der Rechte von Frauen auf gleicher Basis
mit Männern sicherzustellen sowie die
Versicherungen durch nationale Gerichte
eines wirksamen Schutzes der Frauen
gegen jede diskriminierende Handlung.
Dieses Instrument ist Teil der acht inter-
nationalen Menschenrechtsinstrumente,
die unmittelbar in der Republik Kosovo
angewendet werden (siehe Art. 22 VRK).
Übergangsbestimmung [Dispozitë ka-
limtare; Prelazna odredba; Transitional
provision] - Bestimmung, die die Über-
tragung von Befugnissen \ Verantwort-
lichkeiten von einem älteren Rechtsakt
auf einen neuen Rechtsakt regelt und den
Übergang des Prozesses zur Umsetzung
des neuen Rechtsaktes ermöglicht.
Überprüfungsgremium [Kolegj
shqyrtues; Veće za razmatranje; Review
panel] - Für jede beim Verfas-
sungsgericht eingereichte Beschwerde
wird ein dreiköpfiges Prüfungsgremium
eingesetzt, um die Zulässigkeit der Vor-
lage zu prüfen. Der Präsident des Verfas-
sungsgerichts Kosovos bestimmt einen
der Richter, der Mitglied im Ausschuss
ist, mit der Rolle des Vorsitzenden des
Überprüfungsgremiums.
Ultra vires - Lateinischer Begriff, der
"jenseits der gesetzlichen Autorität"
bedeutet. Wird verwendet, um einen Akt
oder eine Handlung zu markieren, die
keine Rechtsgrundlage hat oder das ge-
setzlich vorgesehene Mandat
überschreitet.
Umfassender Vorschlag zur Sta-
tusregelung des Kosovo [Propozimi
Gjithëpërfshirës për Zgjidhjen e Statusit
të Kosovës; Sveobuhvatni predlog za
rešenje statusa Kosova; Comprehensive
Proposal for the Kosovo Status Settle-
ment] - Dieses umfassende Dokument,
welches auch als Ahtisaari-Plan bekannt
ist wurde vom UN-Sondergesandten
Martti Ahtisaari zur endgültigen Rege-
lung des politischen Status Kosovos
vorgeschlagen. Der Ahtisaari Plan hat die
Unabhängigkeit Kosovos als die einzige
stabile politische Lösung bestimmt und
festgelegt, dass die internationale
Aufsicht für eine bestimmte anfängliche
Periode erfolgen soll. Ahtisaaris Plan leg-
te einen fortgeschrittenen Rahmen von
Grundsätzen für die Dezentralisierung
und den Schutz der religiösen und kul-
turellen Identität von Minderheiten,
insbesondere die der serbischen Minder-
heit in Kosovo, fest. Der umfassende
Vorschlag diente als grundlegendes
Dokument für die Ausarbeitung der Ver-
fassung der Republik Kosovo. Alle
Behörden der Republik Kosovo waren
bis 2012 (Jahr, welches das Ende der
überwachten Unabhängigkeit Kosovos
markierte) verpflichtet, in Übereinstim-
mung mit den Grundsätzen dieses
Vorschlages zu handeln, welche Vorrang
vor allen anderen gesetzlichen Bes-
timmungen in Kosovo hatte.
Umweltgenehmigung [Leje mjedisore;
Ekološka dozvola; Environmental per-
mit] - Eine schriftliche Genehmigung der
Behörden für bestimmte Arten von Ak-
tivitäten und Projekten, die zu Umwelt-
belastungen führen können.
Umweltgenehmigung [Pëlqim mjedisor;
Ekološka saglasnost; Environmental con-
sent] - Gemäß den umweltrechtlichen
Standards, einschließlich des Gesetzes
über die Umweltverträglichkeitsprüfung
in Kosovo, unterliegen bestimmte öffen-
tliche oder private Projekte, die erhebli-
che Auswirkungen auf die Umwelt haben
können, einem Verwaltungsverfahren,
bei dem eine Umweltgenehmigung
eingeholt werden muss. Der Zweck der
Umweltgenehmigung besteht darin, die
negativen Auswirkungen infolge der Pro-
jektdurchführung zu verhindern und zu
mindern.
Umweltinformation [Informacion
mjedisor; Ekološke informacije; Envi-
ronmental information] - Jede Infor-
mation in schriftlicher, visueller, mün-
dlicher, elektronischer oder anderer Form
bezüglich dem Zustand der Umwelt,
Maßnahmen, Verhältnisse, Analysen
sowie die Lage der menschlichen Ge-
sundheit (siehe das Gesetz zum Umwelt-
schutz Nr. 03/L-025 der Republik Koso-
vo).
Umweltrecht [E drejta mjedisore;
Ekološko pravo; Environmental law] -
Gesamtheit der Gesetze, Konventionen
und untergesetzlichen Akte, die das in-
tegrierte System des Umweltschutzes re-
geln. Der Zweck des Umweltrechts ist
der Schutz der Umwelt und Biodiversität
durch die Förderung einer nachhaltigen
Entwicklung. Umweltgesetze beinhalten
die Beteiligung der Öffentlichkeit
anUmweltentscheidung, der vernünftigen
Nutzung der natürlichen Ressourcen
sowie die regionale und internationale
Zusammenarbeit im Bereich Umwelt.
Der Schutz der Umwelt hat in Kosovo
Verfassungswert (Art. 52), wonach die
Natur, Biodiversität, die Umwelt und das
nationale Erbe in der Verantwortung
jedes Einzelnen liegen und jeder die
Möglichkeit haben soll, die Entschei-
dungen in Bezug auf die Umwelt, in der
er lebt, zu beeinflussen. Auch die Verfas-
sung der Schweiz (Art. 73) bestimmt,
dass die Bundesorgane und Kantone sich
bemühen müssen, ein ausbalanciertes
Verhältnis zwischen der Natur und ihrer
Regeneration und der Nachfrage der
Bürger zu schaffen, um eine nachhaltige
Entwicklung zu gewährleisten.
1159
Umweltschutzagentur Kosovos [Agjen-
cioni për Mbrojtjen e Mjedisit i Kosovës;
Kosovska agencija za zaštitu životne
sredine; Kosovo Environmental Protec-
tion Agency] - Unabhängige Agentur,
welche Informationen zur Umwelt
bereitstellt und ein Umweltinfor-
mationssystem zum Schutz der Umwelt
in Kosovo entwickelt.
Umweltunfall - [Aksident mjedisor;
Ekološka nesreća; Environmental acci-
dent] - Plötzliches und unerwartetes
Ereignis, das durch das Freiwerden, den
Austritt oder die Entsorgung gefährlicher
Stoffe in der Umwelt ausgelöst wird.
Umweltverträglichkeitsprüfung
[Vlerësim i ndikimit në mjedis; Procena
uticaja na životnu sredinu; Environmen-
tal Impact Assessment (EIA)] - Im Um-
weltrecht ist die UVP der Prozess, der die
Verursachung potenzieller Umwelt-
schäden durch Bau- und andere Ak-
tivitäten bewertet.
Unabhängige Kommission für Medien
[Komisioni i Pavarur për Media;
Nezavisna komisija za medije; Independ-
ent Media Commission] - Die Unabhäng-
ige Kommission für Medien ist ein un-
abhängiges Verfassungsorgan, welche
das Frequenzspektrum des Rundfunks in
der Republik Kosovo regelt, öffentliche
und private Rundfunkanstalten lizenziert,
die Rundfunkpolitik festlegt sie umsetzt
und andere gesetzlich festgelegte Be-
fugnisse ausübt.
Unabhängiger Aufsichtsrat für den
öffentlichen Dienst Kosovos [Këshilli i
Pavarur Mbikëqyrës për Shërbimin Civil
të Kosovës; Nezavisni nadzorni odbor za
civilnu službu Kosova; Independent
Oversight Board of Kosovo Civil Ser-
vice] - Der Rat ist ein unabhängiges Or-
gan, das die Beschwerden der Beamten
bearbeitet und die Einhaltung aller Re-
1160
geln und Grundsätze welche den öffen-
tlichen Dients in der Republik Kosovo
regeln, gewährleistet. Der Rat besteht aus
sieben (7) Mitgliedern, die von dem Par-
lament der Republik Kosovo gewählt
werden. Seine Zusammensetzung spie-
gelt den multiethnischen und ges-
chlechtsspezifischen Charakter des Ko-
sovo wider, da zwei (2) Mitglieder
nichtalbanischen Gemeinschaften an-
gehören und zwei (2) Mitglieder weiblich
sind. Der Rat übt drei Hauptfunktionen
aus: a) er entscheidet über Beschwerden
von Beamten, b) entscheidet, ob die
Ernennung von Beamten auf Füh-
rungsebene den im Gesetz über den
öffentlichen Dienst festgelegten Regeln
und Grundsätzen entspricht und c)
überwacht die Umsetzung von Regeln
und Grundsätzen der Rechtsvorschriften
für den öffentlichen Dienst.
Unmittelbare Anwendbarkeit [Doktri-
na e efektit të drejtpërdrejtë; Direct effect
doctrine] - Doktrina direktnog efekta;
Eines der wichtigsten Grundsätze des eu-
ropäischen Rechts, wonach Individuen
die direkte Anwendung einer
Rechtsvorschrift des europäischen Rechts
vor den nationalen Gerichten oder dem
EuGH verlangen können. Obwohl dieser
Grundsatz nicht ausdrücklich in den Ver-
trägen erwähnt wird, wurde diese Wir-
kung durch die Rechtsprechung des
Gerichtshofs im Fall Van Gend en Loos
(1963) bejaht. In diesem Fall betonte das
Gericht, dass das europäische Recht nicht
nur Pflichten für die EU-
Mitgliedsstaaten, sondern auch Rechte
für die Bürger festsetzt.
Unmittelbare Anwendung [Efekti
direkt; Neposredni efekat; Direct effect] -
Einer der wichtigsten Grundsätze das
EuGH (siehe den Fall Van Gend & Loss
Nr. 26/62), nach welchem einige
Rechtsakte der EU unmittelbar in den
Rechtsordnungen der Mitgliedsstaaten
Anwendung finden. Nach diesem Grund-
satz bestimmen diese Rechtsakte der EU
konkrete Rechte und Pflichten für Indi-
viduen und müssen von nationalen
Gerichten direkt angewandt werden.
Untergesetzlicher Akt [Akt nënligjor;
Podzakonski akt; Subsidiary act] - Im
Unterschied zu Gesetzen als primärem
Recht werden untergesetzliche Akte
hauptsächlich von der Exekutive erlas-
sen, um bestimmte Sachverhalte zu re-
geln. Untergesetzliche Akte werden auch
als delegierte Akte bezeichnet, weil das
Parlament die Exekutive, wie etwa die
Regierung und die Ministerien dazu er-
mächtigt, diese Akte zu erlassen. Un-
tergesetzliche Akte in Kosovo sind u.a.
Verordnungen, Verwaltungsanweisungen
und Verfahrensregeln. Das Beschlussver-
fahren zu den untergesetzlichen Akten ist
im Vergleich zum Gesetzgebungsverfah-
ren flexibler und weniger formal, da die
ermächtigten Exekutivorgane die voll-
ständige Autonomie zum Erlass der Akte
im jeweiligen Fachgebiet haben. Gemäß
der von der Regierung und den Minister-
ien erlassenen Verwaltungsanweisung
der Regierung Kosovos über die Über-
prüfung untergesetzlicher Akte muss
jeder untergesetzliche Akt a) erforderlich
b) rechtmäßig und c) geschäftsfreundlich
sein, um in Kraft zu bleiben.
Unverletzlichkeit der Wohnung [Pap-
rekshmëria e banesës; Nepovredivost
stana; Inviolability of the home] - Eines
der individuellen Grundrechte, wonach
eine Dursuchung der Wohnung nur im
Einzelfall erfolgen kann und nur dann,
wenn ein Eingriff notwendig ist, um ein
legitimes Ziel zu erreichen (z.B. wenn
eine rechtmäßige Verhaftung erfolgen
soll, im Falle einer drohenden Beweis-
vereitelung oder bei ernsten Risiken für
Menschen und Eigentum).Die Unverletz-
lichkeit der Wohnung wird durch Artikel
36 Absatz 4 der VRK und Artikel 8 der
EMRK im Rahmen des Rechts auf Ach-
tung des Privat- und Familienlebens
gewährleistet.
V
Van Gend en Loos (1963) - Siehe „An-
wendungsvorrang des Unionsrechts“.
Verband [Asociacioni; Udruženje; As-
sociation] - Der Verband stellt eine frei-
willige Vereinigung von Personen oder
Organisationen zur Erreichung ge-
meinsamer Ziele und Interessen dar.
Verbände haben ihre eigenen Rechtsakte
und Organe und unterliegen den gel-
tenden Rechtsvorschriften des jeweiligen
Staates.
Verbot der Sklaverei und der Zwang-
sarbeit [Ndalimi i Skllavërisë dhe i
Punës së Detyruar; Zabrana ropstva i
prisilnog rada; Prohibition of slavery and
forced labour] - eines der wichtigsten
verfassungsrechtlichen und internatio-
nalen Garantien, die sich auf die Ab-
schaffung verschiedener Formen der
Sklaverei und Zwangsarbeit ausgewirkt
hat. Die Garantie fällt und die Kategorie
der absoluten Freiheiten. Gemäß dieser
Garantie darf niemand in Sklaverei ge-
halten werden und Zwangsarbeit leisten,
außer in den durch Gesetz oder in einer
internationalen Konvention festgelegten
Fall, denen das Verbot von Sklaverei und
Zwangsarbeit ist in Artikel 4 EMRK und
Artikel 28 VRK garantiert.
Verbraucherschutzgesetz [Ligji për
Mbrojtjen e Konsumatorit; Zakon o zašti-
ti potrošača; Law on Costumer Protec-
tion] - Verbraucherschutzgesetze regeln
und schützen die Grundrechte der Ver-
braucher beim Kauf von Waren,
1161
Dienstleistungen und anderen Formen
auf dem freien Markt sowie legen die
Pflichten von Verkäufern, Herstellern
und Lieferanten fest.
Vereinigungsfreiheit [Liria e bashkimit;
Sloboda udruživanja; Freedom of associ-
ation] - Das Recht, eine Organisation zu
gründen (z.B. Verein, Stiftung, Gew-
erkschaft, Nichtregierungsorganisation,
etc.) und das Recht, an den Aktivitäten
dieser Organisation teilzunehmen. Die
Vereinigungsrecht kann gesetzlichen
Einschränkungen unterliegen, wenn es
notwendig ist, die verfassungsmäßige
Ordnung, die Grundfreiheiten und die
Menschenrechte zu schützen, um Rassen-
, nationalen, ethnischen oder religiösen
Hass zu verhindern.
Verfassung [Kushtetutë/a; Ustav; Con-
stitution] - Ist das wichtigste Regier-
ungsinstrument. Die Verfassung ist eine
Zusammenfassung von Normen und Ver-
fassungswerten, durch die die Begren-
zung und Trennung der Staatsgewalt er-
folgt und die verfassungsrechtlichen
Rechte und Freiheiten gewährleistet
werden. Im juristischen Sinne ist die Ver-
fassung das am höchsten geltende Recht
im Staat. Nach diesem Grundsatz müssen
alle niedrigeren Rechtsakte mit ihr im
Einklang stehen. Laut dem britischen Ju-
risten Albert Dicey besteht die Verfas-
sung „aus all den Regeln, die direkt und
indirekt die Verteilung oder Ausübung
der Staatsgewalt im Staat beeinflussen“
einschließlich „aller Regeln, welche die
Mitglieder der souveränen Gewalt bes-
timme […] und […] zur Ausübung der
Staatsgewalt". Die Idee einer Verfassung
begann im späten 18. Jahrhundert infolge
der Verbreitung der ersten Verfassungen
und des Sturzes der absolutistischen Re-
gierungssysteme. Diese Verfassungen
verkörperten als solche die jahrhun-
1162
dertlangen Bestrebungen, den Absolut-
ismus und die Willkür zu stürzen und die
Tür zur konstitutionellen Demokratie zu
öffnen. Sogar Artikel 16 der
französischen Erklärung der Menschen-
und Bürgerrechte von 1789 hat ausdrück-
lich auf den Begriff „Verfassung“ Bezug
genommen und betont, dass "jede Gesell-
schaft, in der keine Bestimmungen zur
Gewährleistung von Rechten oder zur
Gewaltenteilung vorgesehen sind, keine
Verfassung hat“. Die Verfassung der
USA (1787), die Verfassung Polens
(1791) und die Verfassung Frankreichs
(1791) gelten als die ersten zeitgenö-
ssischen Verfassungen der Welt. Zu den
am weitest verbreiteten Verfassungen
gehören: kodifizierte und nicht-
kodifizierte Verfassungen, nationale und
supranationale Verfassungen, starre
(rigide) und flexible Verfassungen usw.
Strukturell enthält der Verfassungstext
den einleitenden Teil (nicht operativen)
und den operativen Teil, d.h. den norma-
tiven Teil, der hauptsächlich in Kapitel
und besondere Artikel gegliedert ist.
Verfassung der fünften Republik
(1958) [Kushtetuta e Republikës së Pestë
(1958); Ustav pete republike (1958);
Constitution of the Fifth Republic
(1958)] - wurde am 4. Oktober 1958
durch die Ersetzung der Verfassung der
Vierten Republik von 1946 verabschie-
det. Dieser Verfassung wird wegen des
starken Einflusses des französischen
Präsidenten Charles de Gaulle bei der
Ausarbeitung auch als de-Gaullische
Verfassung bezeichnet. Die Verfassung
stützt sich auf den Grundsatz der Gewal-
tenteilung zwischen dem Zweikammer-
Parlament (Nationalversammlung und
Senat), das die legislative Gewalt ausübt,
dem Präsidenten der Republik und dem
Premierminister, die die die Exeku-
tivgewalt ausüben, und dem Justizwesen,
das die richterliche Gewalt ausübt, Die
Präambel der neuen Verfassung
bekräftigt die Bedeutung der Erklärung
der Menschenrechte und Bürger aus dem
Jahre 1789 und definiert Frankreich als
säkularen und demokratischen Staat, der
sich auf das das Prinzip der Volkssou-
veränität des Volkes stützt. Zu den
wichtigsten Hauptmerkmalen der Verfas-
sung gehört die Stärkung der verfas-
sungsrechtlichen Stellung des Präsiden-
ten der Republik (wie das Recht des
Präsidenten, den Premierminister zu
ernennen und die Sitzungen des Minister-
rates zu leiten; das Recht, drei Mitglieder
zum Verfassungsrat zu ernennen und das
Recht, bestimmte Gesetze in dem Volks-
entscheid vorzulegen), die Einrichtung
des Verfassungsrates als separaten
Körper für den Schutz und die Auslegung
der Verfassung sowie die Bestimmung
einer spezifischen Verfassungsbeziehung
zwischen dem Präsidenten, der Regier-
ung und dem Parlament, das im Verfas-
sungsrecht als semi-präsidentielles Mod-
ell bekannt ist. Wenn der Präsident aus
einer anderen politischen Partei, als die
Mehrheit der Abgeordneten des Parla-
ments kommt, ist der Präsident gezwung-
en, einen einvernehmlichen Premiermin-
ister zu ernennen, den die Mehrheit des
Parlaments unterstützt, um politische
Krisen zu vermeiden. Diese politische
Situation stellt eine Kohabitation dar und
manifestierte sich mehrmals in der
politischen Geschichte der Fünften Re-
publik. Die Verfassung Frankreichs
wurde mehrfach geändert.
Erwähnenswert sind die Verfassungsän-
derungen, die die Direktwahl des Präsi-
denten der Republik durch die Bürger
(1962), die Überprüfung der Verfassung
nach der Ratifizierung des Vertrags von
Maastricht (1992) und die Reduzierung
des Mandats des Präsidenten von 7 auf 5
Jahre (2000).
Verfassung der USA (1787) [Kushtetuta
e SHBA-ve (1787); Ustav SAD (1787.
god.); US Constitution (1787)] - gilt als
die erste moderne geschriebene Verfas-
sung der Welt, die sich auf das Prinzip
der Volkssouveränität und das Prinzip
der Gewaltenteilung und -kontrolle
stützt. Diese Verfassung wurde in dem
Philadelphia-Kongress im Jahr 1787
verabschiedet und trat 1789 in Kraft. Es
ist die kürzeste Verfassung der Welt, die
die verfassungsrechtliche Materie in 7
Artikeln und 27 Verfassungsänderungen
gliedert. Die seit 228 Jahren geltende
US-Verfassung hat ihre Stabilität unter
Beweis gestellt, um eine ausgewogene
Verfassungsregierung zu gewährleisten.
Die ersten drei Artikel der Verfassung
bestimmen die Zuständigkeiten der Bun-
desorgane. Gemäß der Verfassung ist der
Kongress (Repräsentantenhaus und der
Senat) der Gesetzgeber, während der
Präsident das Oberhaupt der Exekutive
ist. Die Judikative wird vom Obersten
Gerichtshof und den Bundesgerichten
ausgeübt, einschließlich des Rechts, die
Verfassungsmäßigkeit der Gesetze, die
nach dem Präzedenzfall Fall Marbury v.
Madison (1803) einige Jahre nach der
Verabschiedung der US-Verfassung fest-
gelegt wurde. Artikel 4 behandelt die
Beziehungen zwischen Staaten und die
Privilegien der Bürger der Staaten,
während Artikel 5 das Verfahren für die
Verabschiedung von Verfassungsänder-
ungen regelt. Artikel 6 der Verfassung
verbietet Amtsinhabern, religiöse Sym-
bole zu tragen und befasst sich mit der
Frage der Staatsverschuldung und dem
Vorrang der Verfassung. Artikel 7 regelt
das Inkrafttreten der Verfassung. Die
1163
Verfassung wurde 1791 durch 10 Verfas-
sungsänderungen ergänzt, die auch als
Bill of Rights bezeichnet werden. Die
Verfassung der Vereinigten Staaten gilt
als lebendiges Dokument, da sie sich als
ein flexibles Verfassungsinstrument er-
wiesen hat, das sich an die wandelnden
politischen und wirtschaftlichen Verhält-
nisse in den Vereinigten Staaten an-
gepasst hat.
Verfassungsauslegung [Intepretim
kushtetues; Ustavno tumačenje; Constitu-
tional interpretation] - Bestimmung der
Bedeutung der Verfassungsnorm, ein-
schließlich des Verfahrens und der
Methode, welche Richter für das inter-
pretative Lesen von Verfassungsartikeln
anwenden. In dezentralisierten Verfas-
sungsrechtssystemen kann jeder Richter
konstitutionelle Auslegungsentschei-
dungen treffen, während in den zentralis-
ierten Modellen die Verfassungsgerichte
als einzige und endgültige Autorität der
Verfassungsauslegung angesehen
werden. Es gibt verschiedene Modelle
der Verfassungsauslegung, wie die wört-
liche, zweckmäßige, progressive usw.
abhängig davon, welches Element als
wesentlich für die Bestimmung der
Bedeutung der Verfassungsnorm
angesehen wird.
Verfassungsbeschwerde [Ankesë
kushtetuese; Ustavna žalba; Constitu-
tional complaint] - Effektives Rechtsmit-
tel, welches Individuen beim Verfas-
sungsgericht einlegen können, wenn sie
in ihren verfassungsrechtlich garantierten
Rechten und Freiheiten verletzt sind.
Dieser Rechtsbehelf ist subsidiärer Natur,
da die Betroffenen ihren Rechtsschutz
zunächst durch verwaltungsrechtliche
oder gerichtliche Rechtsbehelfe an-
streben sollten. Die Betroffenen können
erst nach Erschöpfung des Rechtsweges
1164
eine Verfassungsbeschwerde beim Ver-
fassungsgericht einlegen. Paragraph 7
des Artikel 113 der Verfassung Kosovos
garantiert Individuen das Recht, Ver-
letzungen ihrer Grundrechte und Frei-
heiten durch öffentliche Ämter nach
Erschöpfung des Rechtsweges geltend zu
machen. Obwohl die Verfassungs-
beschwerde in vielen Verfassungsdemo-
kratien wie Albanien, Kroatien, Slow-
enien usw. praktiziert wird, ist dieses
Rechtsmittel in der deutschen Verfas-
sungsgerichtsbarkeit formuliert und
entwickelt worden und hat als wirksames
Instrument zum Schutz der Verfassungs-
freiheiten und Grundrechte gedient. Es
sollte angemerkt werden, dass das Ver-
fahren der Verfassungsbeschwerde
konkreter Natur ist, weil Zweck der Ver-
fassungsbeschwerde der Schutz subjek-
tiver (persönlicher) Rechte vor Ver-
letzungen durch staatliche Ämter ist und
nicht der Schutz der objektiven Ordnung,
wie im Fall der abstrakten Normen-
kontrolle. Gemäß dem Gesetz Nr. 03-L-
121 über das Verfassungsgericht Koso-
vos muss ein Beschwerdeführer in seiner
Verfassungsbeschwerde klarstellen a)
welche Rechte und Freiheiten er als ver-
letzt behauptet b) welcher konkrete Akt
der öffentlichen Gewalt vorliegt und be-
weisen, dass er c) die Beschwerde in-
nerhalb der Frist von vier Monaten von
dem Tag an, ab dem dem
Beschwerdeführer die Gerichtsentschei-
dung zugestellt oder öffentlich verkündet
wurde, eingereicht worden ist.
Verfassungsdemokratie [Demokraci
kushtetuese; Ustavna demokratija; Con-
stitutional democracy] - Im spezifischen
Sinn bezeichnet dieser Begriff eine dem-
okratische Führung, die auf verfassungs-
rechtlichen Regeln beruht. Im allge-
meinen Sinn bezieht sich dieser Begriff
auf ein Regierungssystem, das auf den
Grundsätzen der Volkssouveränität, der
Rechtsstaatlichkeit und der Achtung der
Menschenrechte und Freiheiten, beruht.
Die Architektur der konstitutionellen
Demokratie basiert auf dem jahrhunder-
tealten Grundsatz der Gewaltenteilung
und der gegenseitigen Kontrolle, der un-
abhängigen Justiz und dem effektiven
Schutz der Verfassungsrechte und Frei-
heiten als Grundsteine der europäischen
Verfassungstradition.
Verfassungsgericht [Gjykata
Kushtetuese; Ustavni Sud; Constitutional
Court] - Staatliche Behörde, die auf die
Auslegung der Verfassung und die
Prüfung der Übereinstimmung der Geset-
ze und anderen Rechtsakten mit der Ver-
fassung spezialisiert ist. Das erste Ver-
fassungsgericht wurde in Österreich und
der Tschechoslowakei 1920 gegründet,
beeinflusst von der These/Lehre des
österreichischen Juristen Hans Kelsen,
einen Hüter der Verfassungsmäßigkeit zu
gegründet. Verfassungsgerichte fungi-
eren in vielen europäischen Demokratien
und breiter. Die Zuständigkeiten der Ver-
fassungsgerichte sind unterschiedlich,
umfassen aber typischerweise die Über-
prüfung der Verfassungsmäßigkeit der
Gesetze, die Lösung von Kompetenzkon-
flikten zwischen Organen der zentralen
Gewalt, verfassungsrechtlicher Schutz
der fundamentalen Freiheiten und Rech-
te, verfassungsrechtliche Prüfung der
Wahlstreitigkeiten, verfassungsrechtliche
Überprüfung der Volksentscheide usw.
Verfassungsgewohnheiten [Doket
kushtetuese; Ustavne tradicije; Constitu-
tional customs] - Ungeschriebene Verfas-
sungsregeln, die seit langem von staat-
lichen Stellen angewendet werden und zu
den Quellen des Verfassungsrechts
gehören. Laut einigen Verfassungsrecht-
lern (wie dem britischen Juristen Dicey)
sind Verfassungsgewohnheiten nichts
anderes als verfassungsmäßige mor-
alische Normen oder Regeln, die nicht
Bestandteil der geschriebenen Gesetze
sind und nicht vor Gericht verteidigt
werden können. Daher stellen sie nur
sich wiederholende Verfassungspraktiken
zur Gestaltung des verfassungsrecht-
lichen und institutionellen Lebens dar
und werden gleichzeitig neben anderen
geschriebenen Rechtsakten angewendet.
Verfassungsgewohnheiten sind wichtige
Rechtsquellen des Verfassungsrechts in
Großbritannien, dessen Verfassungsrecht
nicht kodifiziert ist. Zum Beispiel lautet
eine der Verfassungsgewohnheiten in
Großbritannien, dass derer Führer der
parlamentarischen Mehrheit im Unter-
haus (House of Commons) zum Prem-
ierminister ernannt werden muss; eine
andere, dass das Regierungskabinett in
Bezug auf das Parlament kollektiv
verantwortlich ist.
Verfassungsidentität [Identiteti
kushtetues; Ustavni identitet; Constitu-
tional identity] - Fundamentale
Grundsätze und Werte, die in der Verfas-
sung verankert sind und welche als un-
verletzlich und wesentlich für die
Rechtsordnung erachtet werden. Die Ver-
fassungsidentität ist ein starker Ausdruck
der Verfassungswerte, welche als Platt-
form der richterlichen Politik im System
der Verfassungskontrolle dienen. Zum
Beispiel werden laut der VRK der
Grundsatz des Säkularismus und der
Multiethnizität als Teil der Verfassung-
sidentität betrachtet, während die bun-
destaatlichen Regelungen sowie die
Grundrechte als Teil der Verfassung-
sidentität in der deutschen Verfassung
betrachtet werden.
1165
Verfassungskontrolle [Kontrolli
kushtetues; Ustavna kontrola; Constitu-
tional control] - Die Verfassung-
skontrolle (verfassungsrechtliche
Kontrolle) ist ein Prozess der Verfas-
sungsmäßigkeitsprüfung von Gesetzen
und anderen normativen Akten der staat-
lichen Organe. Zweck dieser Kontrolle
ist es, sicherzustellen, dass die allge-
meinen normativen Akte staatlicher Or-
gane (d. h. des Parlaments, des Staatso-
berhauptes, der Regierung und der Ge-
meinden) mit der Verfassung als höch-
stem Recht vereinbar sind. In den meis-
ten Staaten, die dieses System anwenden,
unterliegen auch Gerichtsurteile der Ver-
fassungskontrolle, um zu prüfen, ob die
durch die Verfassung garantierten Frei-
heiten und Rechte verletzt wurden. In
konstitutionellen Demokratien ist diese
Kontrolle grundsätzlich den Verfas-
sungsgerichten als Spezialorgane zur
Prüfung der Verfassungsmäßigkeit
vorbehalten. Diese Kontrolle ist zentral-
isiert, weil die Verfassungsgerichte be-
fugt sind, die Verfassungsmäßigkeit
normativer Akten zu prüfen. In einigen
Staaten wie den Vereinigten Staaten ist
die Verfassungskontrolle dezentralisiert,
da jedes Gericht, unabhängig von der
Gerichtshierarchie, für die Durchführung
einer Verfassungsmäßigkeitsüberprüfung
zuständig ist.
Verfassungskonvention [Konvencion
kushtetues; Ustavna konvencija; Consti-
tutional convention] - Eine
ungeschriebene Quelle des Verfassungs-
rechts, welche wichtige Aspekte des Ver-
fassungslebens regelt. Verfassungskon-
ventionen sind keine Gesetzgebungsakte
und sind nicht kodifiziert. Diese Verfas-
sungsnormenhaben eher moralischen
Charakter und finden in England, Kana-
da, Australien usw. auf breite Anwen-
1166
dung. Zu den beliebtesten Verfassung-
skonventionen in England gehören z. B.,
der König/die Königin sollte Ratschläge
des Kabinetts annehmen. Das Parlament
sollte mindestens einmal im Jahr zusam-
mentreten; der Führer der Mehrheit des
Unterhauses sollte zum Premierminister
ernannt werden usw.
Verfassungskrise [Krizë kushtetuese;
Ustavni kriza; Constitutional crisis] -
Eine streitige Situation im Regierungs-
system, in der ein grundlegendes
politisches oder verfassungsrechtliches
Problem nicht durch Verfassungsnormen
oder politische Mittel gelöst werden
kann. Diese Krisen werden in der Regel
durch Unklarheiten einer Verfas-
sungsnorm verursacht oder wenn die
Zentralregierung diametral entgegeng-
esetzte Ansichten über die Bedeutung der
Verfassungsnorm hat und dadurch das
verfassungsmäßige Funktionieren der
Staatsorgane ernsthaft gefährdet ist.
Verfassungsordnung [Rend kushtetues;
Ustavni poredak; Constitutional order] -
Gesamtheit der Verfassungsgrundsätze
und -normen eines Staates oder einer su-
pranationalen Organisation.
Verfassungsrahmen für die vorläufige
Selbstverwaltung [Korniza Kushtetuese
për Vet-Qeverisje të Përkohshme;
Ustavni okvir za privremenu samou-
pravu; Constitutional Framework for
Provisional Self-Government] - Der Ver-
fassungsrahmen wurde 2001 vom UN-
Generalsekretär in Kosovo durch die
Verordnung 2001/09 bekannt gemacht,
wobei die UN-Mission im Kosovo be-
gann, die Kompetenzen der UNMIK
schrittweise auf die provisorischen
Selbstverwaltungs-organe im Kosovo zu
übertragen. Dieser Akt stärkte diehybride
Regierungsführung in Kosovo, indem
einerseits die verfassungsmäßigen
Zuständigkeiten der provisorischen
Selbstverwaltungsorgane (delegierte
Zuständigkeiten) und andererseits die
vorbehaltenen Aufgaben des Sonder-
beauftragten des UN-Generalsekretärs
festgelegt wurden (reservierte Zustän-
digkeiten). Wie der IGH in seinem Gu-
tachten vom 22. Juli 2010 hervorgehoben
hat, war der Verfassungsrahmen Teil
einer gesonderten Rechtsordnung und
zielte, wie in seiner Präambel
hervorgehoben, auf die Übertragung der
Zuständigkeiten auf die provisorischen
Selbstverwaltungsinstitutionen ab, um
den künftigen Status Kosovos unter
Berücksichtigung aller relevanten
Faktoren, einschließlich des Willens der
Bevölkerung, festzulegen.
Verfassungsrat [Këshilli Kushtetues;
Ustavni savet; Constitutional Council] -
Der Verfassungsrat wurde zum ersten
Mal auf Grundlage der Verfassung
Frankreichs vom Jahre 1958 (momentan
in Kraft) gegründet, um die Verfassung
zu verteidigen und auszulegen. Dieses
Organ hat 9 Mitglieder, deren Mandate 9
Jahre dauern. Von seinen Mitgliedern
werden drei vom Präsidenten der Repub-
lik, drei vom Präsidenten der National-
versammlung und drei vom Senat
ernannt. Neben den neun Mitgliedern ist
jeder, der Präsident der Republik war,
von Amts wegen Mitglied des Verfas-
sungsrats. Der Präsident des Rates wird
vom Präsidenten der Republik ernannt.
Der Rat ist befugt, die Ord-
nungsmäßigkeit der Wahl des Präsiden-
ten der Republik, die Ordnungsmäßigkeit
der Wahl der Abgeordneten und Senator-
en zu überwachen sowie eine vorläufige
Prüfung der Verfassungsmäßigkeit von
Gesetzen durchzuführen. Die Entschei-
dungen des Rates sind endgültig und
Rechtsmittel dagegen nicht zulässig
Verfassungsrecht [E drejta kushtetuese;
Ustavno pravo; Constitutional law] - a)
Rechtszweig des öffentlichen Rechts; b)
Gesamtheit der verfassungsrechtlichen
Normen und Grundsätzen, welche die
staatliche Regierungsform bestimmen,
die verfassungsrechtliche Zuständigkeit-
en der staatlichen Organe festlegen,
insbesondere die gesetzgebenden, voll-
ziehenden und richterlichen Gewalten de-
finieren und die Menschenrechte und
Freiheiten garantieren. Abhängig von der
Art der Darstellung und der Strukturier-
ung der Verfassungsnormen kann das
Verfassungsrecht kodifiziert sein, d.h. die
Normen sind in einem einzigen Akt, der
Verfassung, zusammengefasst, oder das
Verfassungsrecht ist nichtkodifiziert, d.h.
es besteht aus einer Gesamtheit von
geschriebenen und ungeschriebenen Ver-
fassungsnormen (in Form von Ge-
wohnheitsrecht, verfassungsrechtlichen
und parlamentarischen Konventionen
und Gerichtsentscheidungen), wie es im
englischen Verfassungsrecht der Fall ist.
Verfassungsrechtliche Überprüfung
der Verfassungszusatzentwürfe
[Kontroll i kushtetutshmërisë se projekt-
amendamenteve kushtetuese; Kontrola
ustavnosti predloga ustavnih amand-
mana; Constitutional review of constitu-
tional draft-amendments] - ist eine
vorläufige Überprüfung der Verein-
barkeit von Verfassungszusatzentwürfen
mit der Verfassung selbst. Diese
Kontrolle wird von Verfassungsgerichten
durchgeführt, die für die Beurteilung
zuständig sind, ob die Verfassungsänder-
ung gegen die in der Verfassung verank-
erte Grundstruktur oder Grundwerte
verstößt. Der Vorgang der Verfas-
sungsmäßigkeitsprüfung von Entwürfen
verfassungsrechtlicher Zusatzartikel ist in
Artikel 113 VRK festgelegt, der vorsieht,
1167
dass "der Präsident des Parlaments Ko-
sovos die vorgeschlagenen Verfas-
sungsänderungen vor der Verabschie-
dung durch das Parlament, zur Verfas-
sungsmäßigkeitsprüfung vorlegen muss,
um festzustellen, ob der vorgeschlagene
Verfassungszusatz die in Kapitel II der
Verfassung garantierten Rechte und Frei-
heiten nicht beeinträchtigt”.
Verfassungsrichter [Gjyqtar kushtetues;
Ustavni sudija; Constitutional judge] -
Richter/Mitglied des Verfas-
sungsgerichts. In Staaten mit zentralis-
ierter Verfassungskontrolle werden Ver-
fassungsstreitigkeiten von Verfassungs-
richter geprüft. Verfassungsrichter sind
keine Berufsrichter und haben grundsätz-
lich nur ein zeitlich begrenztes Mandat.
Auch das Verfahren zu ihrer Ernennung
unterscheidet sich von dem Verfahren
der Ernennung der Berufsrichter.
Verfassungsschranken [Kufizim
kushtetues; Ustavno ograničenje; Consti-
tutional limitation] - Dieser Begriff bezi-
eht sich auf die in der Verfassung fest-
gelegten Schranken, d.h. auf die verfas-
sungsrechtlich zulässigen
Beschränkungen der Ausübung der in der
Verfassung festgelegten Freiheiten und
Rechte sowie auf verfassungsrechtliche
Beschränkungen der Arbeit staatlicher
Organe.
Verfassungsverletzung [Shkelje
kushtetuese; Ustavna povreda; Constitu-
tional violation] - bezieht sich auf Ver-
fassungsverstöße, die von einer staat-
lichen Einrichtung im Rahmen der
Ausübung verfassungsrechtlicher Auf-
gaben begangen werden (siehe Art. 113
des par. 6 des VRK. Konkrete Verfas-
sungsverstöße beziehen sich auf die Ver-
letzung eines der verfassungsmäßigen
Rechte und Freiheiten (d.h. die Ver-
letzung des subjektiven Rechts), und
1168
wenn der Verfassungsverstoß eine Folge
eines allgemeinen Rechtsakts (Gesetz,
Verordnung usw.) ist, haben wir es mit
abstrakter Verfassungsgerichtsbarkeit zu
tun.
Verfassungswerte [Vlerë kushtetuese;
Ustavna vrednost; Constitutional value] -
Die wichtigsten Grundsätze einer Verfas-
sung oder einer konstitutionellen Demo-
kratie. Diese verfassungsrechtlichen
Werte dienen nicht nur als Richtlinien für
staatliche Behörden, sondern sind auch
die Grundlage für die Ausübung verfas-
sungsrechtlicher Aufgaben. Zu den am
weitest verbreiteten Verfassungswerten
gehören Demokratie, Menschenrechte
und Freiheiten, Rechtsstaatlichkeit, freie
Wirtschaft usw. In einigen Staaten haben
einige Verfassungswerte eine einzigar-
tige Identität und sind unantastbar, wie
etwa die republikanische Regierungsform
(die Verfassung Frankreichs und
Italiens), der Föderalismus (die deutsche
Verfassung) oder der Säkularismus (die
Verfassung der Republik Türkei). Art. 7
VRK lautet: "Die Verfassungsordnung
der Republik Kosovo beruht auf den
Grundsätzen der Freiheit, des Friedens,
der Demokratie, der Gleichheit, der Ach-
tung der Menschenrechte und Freiheiten
und der Rechtsstaatlichkeit, Nichtdis-
kriminierung, Eigentumsrechte, sozialer
Gerechtigkeit, Pluralismus, Gewalten-
teilung und der Marktwirtschaft ".
Vergehen [Kundërvajtje; Prekršaji; Mi-
nor offense] - Eine Zuwiderhandlung, die
sich typischerweiseauf Handlungen und
Verhaltensweisen bezieht, die die öffen-
tliche Ordnung und den öffentlichen
Frieden oder andere Werte im Sinne des
geltenden Rechts gefährden oder verlet-
zen. Vergehen sind kleinere Delikte, so-
dass die Täter in der Regel mit milderen
Sanktionen wie Ermahnung, Geldstrafe,
Entzug der Fahrerlaubnis, Berufsverbot
usw. bestraft werden.
Verhältnismäßigkeitsgrundsatz [Parimi
i proporcionalitetit; Princip proporcion-
alnosti; Principle of proportionality] -
Nach diesem Grundsatz muss der
Eingriff einer öffentlichen Behörde bei
der Einschränkung der Menschenrechte
und Freiheiten verhältnismäßig sein und
darf nur erfolgen, wenn dies zur Er-
reichung eines legitimen Zwecks er-
forderlich ist. Dieser Grundsatz findet in
der Rechtsprechung des Europäischen
Gerichtshofs für Menschenrechte breite
Anwendung. Die Verhältnismäßigkeit
beruht auf der Vorstellung, dass Eingriffe
in die Ausübung von Menschenrechten
und Freiheiten auf einer Rechtsgrundlage
erfolgen, während die Dimension der In-
tervention (Einschränkung) nicht über
das hinausgehen sollte, was in einer
demokratischen Gesellschaft notwendig
ist. Im EU-Recht bedeutet dieser Grund-
satz, dass der Inhalt von Maßnahmen der
EU als supranationale Organisation nicht
über das hinausgehen darf, was zur Er-
reichung der Ziele der Verträge erforder-
lich ist.
Verhältniswahl [Përfaqësim proporcion-
al; Proporcionalna zastupljenost; Propor-
tional representation] - Wahlsystem, in
dem die Sitzverteilung im Parlament ver-
hältnismäßig zum erzielten Wahlergebnis
erfolgt. Anders als das Mehrheitswahl-
system ist dieses System für kleine
Parteien und Gemeinschaften, die nicht
der Mehrheit angehören, günstiger, da es
mehr Raum für politische Repräsentation
im Parlament schafft. Das Verhält-
niswahlsystem wird auch in der Republik
Kosovo angewendet. Gemäß Artikel 64
VRK "werden die Sitze in dem Parlament
unter allen Parteien, Koalitionen, Bür-
gerinitiativen und unabhängigen Kandi-
daten im Verhältnis zu der Anzahl der
gültigen Stimmen, die sie bei den Wah-
len für das Parlament erhalten haben,
verteilt".
Verhältniswahlsystem [Sistem zgjedhor
proporcional; Proporcionalni izborni sis-
tem; Proportional voting system] - Wahl-
system, in dem die Sitze im Parlament im
Verhältnis zu den Stimmen verteilt
werden, die die Parteien bei den Kom-
munal- oder Landeswahlen erhalten ha-
ben. Die Verhältniswahlsysteme können
in verschiedene Teilmodelle unterteilt
werden und unterschiedliche Wahlhürden
aufweisen, d. h. die Mindestanzahl von
Stimmen, die eine Partei bei Wahlen ge-
wonnen haben muss, um im Parlament
vertreten zu sein. Das Verhältniswahlsys-
tem ist in den Demokratien der EU weit
verbreitet, da es im Gegensatz zum
Mehrheitswahlsystem eine angemes-
senere Repräsentation verschiedener
politischer, ethnischer und sozialer
Gruppen usw. gewährleistet. Das Wahl-
system in der Republik Kosovo ist eben-
falls verhältnismäßig ausgestaltet. Gemäß
Artikel 64 VRK werden die Sitze im Par-
lament auf alle Parteien, Koalitionen,
Bürgerinitiativen und unabhängigen
Kandidaten, im Verhältnis zu der Anzahl
der gültigen Stimmen, die sie bei den
Parlamentswahlen gewonnen haben,
verteilt.
Verkündung [Promulgim; Proglašenje;
Promulgation] - Förmliche Verkündung
eines verabschiedeten Gesetzes. Dieser
Begriff stammt aus dem Lateinischen
"promulgatus" ab, was „bekanntmachen"
bedeutet. Die Verkündung eines Gesetzes
findet in der Regel zwischen Verabschie-
dung und vor Inkrafttreten des Gesetzes
statt. In der Republik Kosovo werden die
vom Parlament verabschiedeten Gesetze
vom Staatsoberhaupt innerhalb von 8
1169
Tagen verkündet. Die Verkündung von
Gesetzen ist eine verfassungsrechtliche
Kompetenz des Staatsoberhauptes in
vielen republikanischen Staaten, wie in
den Vereinigten Staaten, Deutschland,
Italien, Frankreich usw. Die Verkündung
von Gesetzen in monarchischen Staaten
ist ein konstitutionelles Vorrecht des
Monarchen und als und formal als „royal
assent“ bekannt.
Verordnung [Rregullore; Pravilnik;
Regulation] - Untergesetzlicher
Rechtsakt, der im Rahmen der Um-
setzung eines Gesetzes zur weiteren
Regulierung eines bestimmten Bereichs
oder Sektors verabschiedet wird, z. B.
Umweltfragen, öffentliche Gesundheit,
öffentliche Verwaltung usw. Artikel 93
VRK bestimmt, dass die Regierung für
Beschlüsse und Entscheidungen zustän-
dig ist, die für die Umsetzung der Geset-
ze erforderlich sind.
Versammlung [Asamble; Skupština; As-
sembly] - Siehe: Parlament.
Versammlung [Kuvend; Skupština; As-
sembly] - Siehe „Parlament”.
Versammlungsfreiheit [Liria e tubimit;
Sloboda okupljanja; Freedom of gather-
ing] - beinhaltet das Recht, Versa-
mmlungen, Proteste und Demonstra-
tionen zu organisieren und an ihnen
teilzunehmen. Diese Freiheit ist in
Artikel 43 der Verfassung der Republik
Kosovo garantiert, während Artikel 11
der EMRK im Rahmen der Versa-
mmlungsfreiheit auch das Recht auf Nie-
derlassung und Teilnahme an Gew-
erkschaften zum Schutz ihrer Interessen
beinhaltet. Trotz ihrer Bedeutung für die
demokratische Gesellschaft kann die
Versammlungsfreiheit anderen Schrank-
en unterliegen, die gesetzlich vorgesehen
sind und die in einer demokratischen Ge-
sellschaft zum Zweck der nationalen
1170
Sicherheit oder der öffentlichen Ord-
nung, zur Verhinderung von Straftaten,
die Erhaltung der Gesundheit, der Moral
oder dem Schutz der Rechte und Frei-
heiten anderer, erforderlich sind.
Verwaltungsagentur [Agjenci adminis-
trative; Upravna agencija; Administrative
agency] - Die Verwaltungsagentur ist
eine spezialisierte Verwaltungsbehörde,
die von dem Parlament auf Grundlage
eines speziellen Gesetzes gegründet
wurde. Verwaltungsagenturen genießen
eine organisatorische sowie funktionale
Autonomie und werden hauptsächlich
eingerichtet, um Fachkompetenz sowie
professionelle Dienste der Verwaltung in
bestimmten Verwaltungssektoren zu leis-
ten.
Verwaltungsakt [Akt administrativ: Up-
ravni akt; Administrative act] - Verwal-
tungsakte sind hoheitliche Maßnahmen
der öffentlichen Behörden, welche
Rechtsfolgen für die Parteien in individ-
ualen (konkreten) Streitigkeiten entfalten.
In Ausübung eines öffentlichen Amtes
entscheiden die öffentlichen Behörden
über Rechte, Pflichten und Rechtsinter-
essen von natürlichen sowie juristischen
Personen. Das Verwaltungsverfahren
muss dabei im Einklang mit den
Grundsätzen der Rechtmäßigkeit, Ver-
hältnismäßigkeit, Gleichheit und Effizi-
enz durchgeführt werden. Im Kosovo
sind die Definition, Form und wesent-
liche Elemente des Verwaltungsaktes
durch das Gesetz (Nr. 05/L-031) des
Verwaltungsverfahrens geregelt.
Verwaltungsanweisung [Udhëzim ad-
ministrativ; Administrativno uputstvo;
Administrative instruction] - Unterge-
setzlicher Akt, der aufgrund einer gesetz-
lich erteilten Ermächtigung erlassen
wurde, um eine organisatorische oder
verfahrensrechtliche Angelegenheit im
Einklang mit dem geltenden Recht im
Detail zu regeln. Da es dem Gesetzgeber
nicht möglich ist, alle Angelegenheiten,
die in den Anwendungsbereich des Ge-
setzes fallen, detailliert zu regeln, er-
mächtigt er eine bestimmte Behörde (in
der Regel Ministerien und Exekutivagen-
turen), im Rahmen ihrer gesetzlichen
Zuständigkeiten die organisatorischen
oder rechtlichen Aufgaben weiter zu re-
geln, um eine ordnungsgemäße Um-
setzung des Gesetzes zu ermöglichen.
Verwaltungsermessen [Diskrecion ad-
ministrativ; Administrativna diskrecija;
Administrative discretion] - Ermessen ist
die der öffentlichen Behörde durch Ge-
setz gegebene Möglichkeit, zwischen
zwei oder mehreren Rechtshandlungen
wählen zu können. Die Verwal-
tungsbehörde, die ihr Ermessen ausübt,
darf die gesetzlich festgelegten Grenzen
nicht überschreiten und darf Entschei-
dungen nur im Einklang mit dem Ver-
hältnismäßigkeitsgrundsatz treffen, um
den Zweck zu erreichen, für den das Ge-
setz ein Ermessen vorgesehen hat.
Verwaltungsgrenzen der Gemeinde
[Kufijtë administrativ të komunave; Ad-
ministrativne granice opština; Municipal
administrative boundaries] - Sind die
Verwaltungsgrenzen der Katasterzonen,
die das Gebiet der Gemeinde bilden. In
Kosovo wird die Frage der Verwaltung-
sgrenzen der Gemeinden durch das Ge-
setz Nr. 03 / l-041 über Verwaltung-
sgrenzen der Gemeinden geregelt. Nach
diesem Gesetz sind Streitigkeiten
zwischen den Gemeinden über die Ver-
waltungsgrenzen der Gemeinde an die
Regierung der Republik Kosovo zu rich-
ten. Wenn die Gemeinden jedoch nicht
mit der Entscheidung der Regierung über
die Gemeindeverwaltungsgrenzen zu-
frieden sind, können sie beim Verfas-
sungsgericht einen Antrag auf Über-
prüfung der Verfassungsmäßigkeit der
Entscheidung stellen.
Verwaltungshilfe [Ndihma administra-
tive; Upravna pomoć; Administrative as-
sistance] - Das Institut der Verwaltung-
shilfe manifestiert sich, wenn eine Ver-
waltungsstelle auf Antrag einer anderen
Verwaltungsstelle Hilfe leistet. Insbe-
sondere kommt dieses Institut in
Betracht, wenn die ersuchende Stelle
diese Aufgabe nicht durchführen kann
oder die Durchführung von Maßnahmen
durch die ersuchende Stelle unwirksam
ist oder wenn die Kosten für ihre Leis-
tung viel höher sind als die Kosten der
Erfüllung dieser Leistung durch eine an-
dere Stelle.
Verwaltungsklage [Padi administrative;
Upravna tužba; Administrative lawsuit] -
ist ein Rechtsbehelf, der einen gericht-
lichen Schutz der Rechte und
Rechtsinteressen natürlicher und juris-
tischer Personenbewirkt, die durch indi-
viduelle Entscheidungen oder Handlung-
en der öffentlichen Verwaltung verletzt
werden. Der Verwaltungsstreit kann in
der Regel nur gegen den im Verwaltung-
sverfahren in zweiter Instanz erlassenen
Verwaltungsakt oder gegen den Verwal-
tungsakt erster Instanz, gegen welche das
Verwaltungsbeschwerdeverfahren nicht
zulässig ist, erfolgen.
Verwaltungskonflikt [Konflikt adminis-
trativ; Upravni spor; Administrative con-
flict] - In einem Verwaltungskonflikt
entscheidet das Gericht über die Recht-
mäßigkeit der endgültigen Verwaltung-
sakte, wobei die Verwaltungsbehörden
bei der Ausübung ihrer öffentlichen Be-
fugnisse über die Rechte, Pflichten und
rechtlichen Interessen natürlicher und ju-
ristischer Personen entscheiden. Diese
gerichtliche Kontrolle von Verwaltung-
1171
sakten ist unerlässlich, um sicherzustel-
len, dass Entscheidungen und Verwal-
tungsakte von Verwaltungsbehörden
rechtmäßig sind. Gemäß dem Gesetz
über den Verwaltungskonflikt Nr. 03 / L-
202 hat jede natürliche oder juristische
Person das Recht, zur Einleitung eines
Verwaltungsrechtsstreits, wenn sie der
Auffassung ist, dass der endgültige Ver-
waltungsakt im Verwaltungsverfahren
gegen ein Recht oder ein rechtliches In-
teresse verstoßen hat. Auch der Bürger-
beauftragte Kosovos sowie andere
Verbände und Organisationen, die dem
Schutz öffentlicher Interessen dienen,
können einen Verwal-
tungsrechtsstreiteinleiten. Die Abteilung
für Verwaltungsangelegenheiten des
Amtsgerichts Pristina ist für die
Entscheidung über Verwal-
tungsrechtsstreitigkeiten zuständig.
Verwaltungsrecht [E drejtë administra-
tive; Upravno pravo; Administrative law]
- a) Rechtszweig b) Gesamtheit der
Rechtsnormen zur Regulierung und Ar-
beitsweise der Verwaltungsorgane und
Agenturen, einschließlich der Rechtsver-
hältnisse zwischen den Verwaltungsor-
ganen und anderen Organen mit
Staatsgewalt. Das Verwaltungsrecht ist
ein breites Rechtsgebiet, da es eine Viel-
zahl von materiellen und prozessualen
Gesetzen umfasst, die wiederum eine
Vielzahl von Verwaltungsangelegenheit-
en und Verwaltungsverfahren regeln, wie
der Bereich der staatlichen Verwaltung,
Umwelt, öffentlichen Gesundheit, Bau,
Inspektorate, Gemeindeverwaltung usw.
Verwaltungsrechtsangelegenheit
[Çështja administrative; Upravno pitanje;
Administrative matter] - Angelegenheit,
die im Verwaltungsverfahren überprüft
und durch einen Verwaltungsakt
entschieden wird.
1172
Verwaltungsrichter [Gjyqtar adminis-
trativ; Upravni sudija; Administrative
judge] - Ein Richter, der Verwaltung-
sangelegenheiten prüft und entscheidet.
Nach dem Gesetz über Gerichte in der
Republik Kosovo werden die Verwal-
tungsangelegenheiten in der Abteilung
für Verwaltungsangelegenheiten des
Amtsgerichts in Pristina, für das ganze
Gebiet der Republik Kosovo geprüft.
Verwaltungsschweigen [Heshtje Ad-
ministrative; Ćutanje administracije;
Administrative silence] - Nichthandeln
des öffentlichen Organs oder der öffen-
tlichen Verwaltung binnen einer gesetz-
lich bestimmten Frist zur Beendigung des
Verwaltungsverfahrens oder zum Erlass
des Verwaltungsaktes. Laut dem Gesetz
Nr. 05/L-031 für das Allgemeine Verwal-
tungsverfahren in Kosovo (Art. 127)
„kann die Beschwerde gegen das Ver-
waltungsschweigen nicht früher als
sieben (7) Tage und nicht später als zwei
(2) Monate nach dem Ablauf der Frist
zur Bekanntgabe des Verwaltungsaktes
eingelegt werden“.
Verwaltungsüber-
prüfung/Verwaltungsrechtliche Über-
prüfung [Shqyrtim administrativ;
Rasprava u upravnom sporu; Administra-
tive review] - ist das Recht der Organe
der Zentralregierung, die Rechtmäßigkeit
und Angemessenheit der Handlungen lo-
kaler Behörden im Hinblick auf dele-
gierte oder erweiterte Kompetenzen zu
überprüfen.
Verwaltungsverfahren [Procedurë ad-
ministrative; Upravni postupak; Admin-
istrative procedure] - Katalog an
prozessualen und materiellen Handlung-
en eines öffentlichen Organs/Behörde,
welche eine Entscheidung über Rechte,
Pflichten oder rechtliche Interessen von
Personen, die Prüfung der verwal-
tungsrechtlichen Rechtsmittel oder den
Vollzug eines Verwaltungsaktes zum
Ziel hat. In der Republik Kosovo wird
das allgemeine Verwaltungsverfahren
mit dem Gesetz Nr. 05/-031 über das
allgemeine Verwaltungsverfahren ger-
egelt. Das Verwaltungsverfahren kann
auf Antrag der Partei oder von Amts we-
gen durch eine öffentliche Behörde.
Vetorecht [E drejta e vetos; Pravo veta;
Right of veto] - Im weiteren Sinne meint
dies das Recht einer Gewalt, eine
Entscheidung oder eine Akte einer an-
deren Gewalt zu blockieren oder sich
dieser entgegenzustellen. In der Verfas-
sungstheorie bezieht sich dies auf das
Recht des Staatsoberhaupts, sich einem
verabschiedeten Parlamentsgesetz zu
widersetzen und stellt ein klares Verfas-
sungsinstrument der Gewalten-
kontrolle/der gegenseitigen Kontrolle
dar. Üblicherweise werden im Parlament
verabschiedete Gesetze vor deren Inkraft-
treten vom Staatsoberhaupt unterzeich-
net. Die Ablehnung der Unterzeichnung
des Gesetzes aus Verfassungsgründen
stellt ein Vetorecht dar. Gemäß Art. 84
Abs. 6 VRK hat der Präsident das Recht,
verabschiedeten Gesetz zur erneuten
Überprüfung zurückzuweisen, falls er der
Auffassung ist, dass sie für die Interessen
oder der Rechten einer oder mehreren
Gemeinschaften Kosovos schädlich sind.
In parlamentarischen Systemen wird das
Vetorecht leicht durch eine parlamentar-
ische Mehrheit gekippt (grundsätzlich ist
eine absolute Mehrheit erforderlich, um
das Veto zu kippen); Im Unterschied zum
Präsidialsystem, wie in den Vereinigten
Staaten, in welchem die beiden Kammern
des US-Kongresses eine 2/3 Mehrheit
sicherstellen müssen, um das Veto des
Präsidenten zu kippen. Das Vetorecht
wird auch in internationalen Organisa-
tionen angewendet. Zum Beispiel kann
jedes der fünf Mitglieder des UN-
Sicherheitsrates ein Veto gegen die Bes-
chlüsse des Rates einlegen.
Völkerrecht [E drejta ndërkombëtare;
Međunarodno pravo; International law] -
Obwohl es keine allgemein anerkannte
Definition des internationalen Rechts
gibt, werden unter diesen Begriff eine
Reihe von Normen, Grundsätze und Re-
geln verstanden, die die Beziehungen
zwischen Völker und Staaten regeln. Das
internationale Recht umfasst aber nicht
nur Staaten, sondern auch internationale
Organisation und in bestimmten Fällen
sogar Individuen (Internationales
Strafrecht). Die Rechtsquellen des inter-
nationalen Rechts sind am besten unter
Artikel 38 der Satzung des Internatio-
nalen Gerichtshofs zusammengefasst,
wonach das internationale Recht auf drei
Hauptrechtsquellen beruht: internationale
Verträge, Gewohnheitsrecht und die
allgemeine Rechtsgrundätze, während
Gerichtsentscheidungen und die
Rechtswissenschaft nur als Hilfsmittel
bei der Rechtsauslegung herangezogen
werden.
Volksentscheid [Iniciativa Qyteare;
Građanska inicijativa; Citizens’ initia-
tive] - Eine Form der direkten Demo-
kratie und Ausdruck der Volkssou-
veränität, die das Recht der Bürger um-
fasst, eine rechtliche Initiative oder Peti-
tion für eine Angelegenheit, welche ein
Gesetzgebungsverfahren erfordert, ein-
zureichen. Gemäß Artikel 79 der VRK
können neben dem Präsidenten der Re-
publik Kosovo, der Regierung und den
Abgeordneten des Parlaments auch
mindestens zehntausend Bürger eine Ini-
tiative ergreifen und einen Ge-
setzesvorschlag entwerfen oder den
Vorschlag zur Verfassung eines Gesetzes
1173
einreichen. Unter den Staaten, welche die
Institution des Volksentscheides kennen
und anwenden ist die Schweiz, welche in
ihrer Verfassung das Recht des Volks-
entscheids zur Überprüfung der Verfas-
sung festschreiben. Der Volksentscheid
wird in der Schweiz auch auf kantonaler
Ebene angewendet.
Vollzugslockerung - Siehe Halbfreiheit.
Vorabentscheidung [Vendimi prelimi-
nar; Preliminarna odluka; Preliminary
decision] - Entscheidung des Eu-
ropäischen Gerichtshofs zur Auslegung
des Unionsrechts, eingeleitet auf Antrag
eines Gerichts eines Mitgliedstaats der
Europäischen Union. Vorabentschei-
dungsersuchen zur Auslegung des Un-
ionsrechts sind für das vorlegende
Gericht rechtsverbindlich.
Vorbehalt [Rezervim; Rezervacija; Res-
ervation] - einseitige Erklärung einer
zuständigen staatlichen Stelle zum Zeit-
punkt der Unterzeichnung, Ratifikation,
Verabschiedung oder der Annahme eines
Abkommens, die darauf abzielt, die
Rechtswirkungen bestimmter Vorschrift-
en auszuschließen oder zu ändern.
Vorfrage [Çështja paraprake; Prethodno
pitanje; Preliminary issue] - Ist ein Insti-
tut des Verwaltungsrechts, wonach falls
die öffentliche Behörde die das Verfah-
ren führt auf eine Frage anstößt deren
Lösung eine Voraussetzung zur Lösung
der Hauptfrage und welche eine un-
abhängige Rechtsfrage (Vorfrage), zur
Lösung welcher ein anderes Gericht oder
Behörde ist, die öffentliche Behörde wel-
che das Verfahren führt, wird das Ver-
fahren in der Hauptfrage einsetzen bis die
Vorfrage entschieden wird, und in-
formiert die Verfahrenspartei über die
Entscheidung zur Einsetzung.
Vorrang der Verfassung [Epërsia e
Kushtetutës; Supremacija Ustava; Su-
1174
premacy oft he constitution] - Siehe
„Verfassung“.
Vorsitzender der Gemeindeversa-
mmlung [Kryesuesi i Kuvendit të
Komunës; Predsednik skupštine opštine;
Chairperson of the Municipal Assembly]
- Der Vorsitzende der Gemeindeversa-
mmlung wird von der Gemeindeversa-
mmlung mit der Mehrheit der gewählten
Mitglieder gewählt. Zu den Hauptauf-
gaben des Vorsitzenden der Ge-
meindeversammlung gehören die Ein-
berufung und Leitung der Gemeindever-
sammlungen, die Planung der
Tagesordnung der Gemeindeversa-
mmlung im Einvernehmen mit dem Bür-
germeister. Darüber hinaus hat jede Per-
son, einschließlich des Vorsitzenden, in
allen Sitzungen der Gemeindeversa-
mmlung und ihrer Ausschüsse eine
Stimme. Der Vorsitzende der Ge-
meindeversammlung hat jedoch eine
zusätzliche Stimme, wenn die Stimmen
für oder gegen einen Vorschlag gleich
hoch sind.
W
Wahlbeschwerdeausschuss [Paneli
Zgjedhor për Ankesa dhe Parashtresa;
Izborno veće za žalbe i predstavke; Elec-
tion Complaint and Appeal Panel
(ECAP)] - Nach dem Wahlrecht in der
Republik Kosovo ist dieser Ausschuss
eine unabhängige Instanz, derw nach
dem Gesetz und den Wahlregeln über
Beschwerden im Zusammenhang mit
dem Wahlprozess entscheidet.
Wählerschaft [Elektorat; Biračko telo;
Electorate] - Kollektivbegriff der regis-
trierten Wähler, die das Wahlrecht haben
und das Recht genießen, in lokalen, re-
gionalen oder zentralen Wahlen in
Übereinstimmung mit den Wahlgesetzen,
wählen zu können.
Wahlhürde [Prag elektoral; Izborni
prag; Electoral threshold] - Die
Mindestanzahl der Stimmen, die ein
Kandidat oder eine politische Partei be-
nötigt, um sich in einem Parlament ver-
treten zu lassen. Dieses Wahlrechtsinsti-
tut, das in Verhältniswahlsystemen an-
gewendet wird, zielt darauf ab, kleine
Parteien zu ermutigen, Koalitionen mit
größeren politischen Parteien im Vorfeld
der Wahlen zu schließen, um ihre Ver-
tretungschancen zu erhöhen. Die Wahl-
hürde wird auch durch das Gesetz Nr. 03
/ l-073 über die Parlamentswahlen in der
Republik Kosovo festgelegt, welches
bestimmt, dass die hundert (100) Sitze
des Parlaments auf der Grundlage der
Gesamtzahl der gültigen Stimmen, die
jede politische Partei erhalten hat wie
folgt aufgeteilt werden: a) unter
politischen Einheiten, die die Gemein-
schaft der Serben und andere Nicht-
Mehrheitsgemeinschaften repräsentieren;
b) und unter politischen Einheiten, die
nicht die serbische Gemeinschaft und die
Nicht-Mehrheitsgemeinschaften
repräsentieren und die mindestens fünf
Prozent (5%) der insgesamt gültigen
Stimmen für die Parlamentswahlen
erhalten haben.
Wahlmännerkollegium [Kolegj el-
ektoral; Izborno telo; Electoral College] -
Das durch Art. 2 der US-Verfassung bes-
timmte Wahlmännerkollegium ist ein
Organ das formal den Präsidenten und
den Vize-Präsidenten der Vereinigten
Staaten wählt. Jeder Bundesstaat hat so
viele “Wähler” im Wahlkollegium wie
Repräsentanten und Senatoren im Kon-
gress der Vereinigten Staaten. Der Bezirk
Columbia hat drei Wähler. Bei den
Präsidentschaftswahlen in den USA
stimmen die Wähler für eine Liste der
Wähler (d. h. Elektoren), die ver-
sprechen, ihre Stimme am Wahlkollegi-
um abzugeben. Das Wahlkollegium hat
538 Wähler (die Zahl entspricht der
Anzahl der Abgeordneten im
Repräsentantenhaus und im Senat), und
ein Kandidat muss 270 Wahlmänner-
stimmen gewinnen (d.h. 50 % plus
einen), um Staatsoberhaupt zu werden.
Wahlrecht [E drejta e votës; Pravo
glasa; Right to vote] - Verfassungs- und
staatsbürgerliches Recht, den bevorzug-
ten politischen Vertreter für lokal oder
zentral repräsentative Organe zu wählen.
Das passive Wahlrecht umfasst das
Recht, für eine Position als Vertreter zu
kandidieren (Mitglied des Parlamentes
oder Gemeindeversammlung usw.).
Gemäß Art. 45 VRK nach gilt: „Jeder
Bürger der Republik Kosovo, der am
Wahltag das 18. Lebensjahr vollendet
hat, hat das Recht, zu wählen und
gewählt zu werden, soweit dieses Recht
nicht ausnahmsweise durch eine
Gerichtsentscheidung eingeschränkt
wurde“. Auch Artikel 3 des ersten
Zusatzprotokolls garantiert das Wahl-
recht, indem es festlegt, dass „Die hohen
Vertragsstaaten verpflichten sich, in
angemessenen Zeitabständen freie und
geheime Wahlen unter Bedingungen ab-
zuhalten, welche die freie Mein-
ungsäußerung des Volkes bei der Wahl
der gesetzgebenden Körperschaften
gewährleisten“.
Wahlzone/Wahleinheit/Wahlbezirk
[Zonë zgjedhore; Izborna jedinica; Elec-
toral area] - Eine Wahlzone ist eine terri-
toriale Zone, in der die Wähler Mitglied-
er einer repräsentativen Körperschaft auf
zentraler, regionaler oder lokaler Ebene
wählen. Z.B. zu Zwecken der Parla-
mentswahlen ist die Wahlbezirkskarte im
Vereinigten Königreich in insgesamt 650
Wahlbezirke aufgeteilt, so viele wie die
1175
Gesamtzahl der Mitglieder im Unterhaus.
Auf der anderen Seite hat die Republik
Kosovo nur eine einzige Wahlzone.
Weltgesundheitsorganisation [Organi-
zata Ndërkombëtare e Shëndetësisë;
Međunarodna zdravstvena organizacija;
World Health Organization] - Spezi-
alisierte Organisation der UN, die 1948
gegründet wurde und die Förderung der
Dienste und Politiken im Bereich der
öffentlichen Gesundheit zum Ziel hat.
Westfälischer Frieden [Traktati i Vest-
falisë; Vestfalski mirovni ugovor; Treaty
of Westphalia] - Der Friedensvertrag von
1648, welcher den dreißigjährigen Krieg
in Europa beendete. Dieser Vertrag
veränderte die politische, territoriale und
religiöse Landschaft Europas radikal und
wurde zu einem der wichtigsten Doku-
mente, durch welchen die Grundlagen
des modernen europäischen Staates
gelegt wurden. Durch den Westfälischen
Frieden wurde der Frieden zwischen den
Niederlanden und Spanien sowie
zwischen Frankreich und dem Heiligen
Römischen Reich sichergestellt. Der Ver-
trag hatte auch großen Einfluss auf die
religiöse Toleranz in Europa, indem er
dem Protestantismus den gleichen Status
wie dem Katholizismus gab.
Widerruf [Revokim; Opoziv; Revoca-
tion] - Im Verwaltungsrecht bezieht sich
dieser Begriff sich auf die Möglichkeit
der Behörde eine Genehmigung oder Er-
laubnis auf der Grundlage von gesetzli-
chen Ermächtigungen aufzuheben, z.B.
die Lizenz. Im Parlamentsrecht bezieht
sich dieser Begriff auf die Aufhebung
eines parlamentarischen Mandats vor
dessen Ablauf und gilt hauptsächlich für
jene Staaten, in denen das verbindliche
Mandat angewendet wird.
Widerspruch (Verwaltunng) [Ankesë
administrative; Upravna žalba; Adminis-
1176
trative appeal] - effektiver Rechtsbehelf
zum Schutz der Rechte, Pflichten und
rechtlichen Interessen von Personen im
Verwaltungsverfahren. Der Widerspruch
kann innerhalb der für den Abschluss
eines Verwaltungsverfahrens gesetzlich
vorgesehenen Frist gegen einen Verwal-
tungsakt oder gegen die Untätigkeit einer
öffentlichen Einrichtung erhoben werden.
Der Widerspruch kann eingereicht
werden, wenn eine Person der Ansicht
ist, dass der Verwaltungsakt ohne
Rechtsgrundlage, von einer nichtzustän-
digen Behörde erlassen wurde oder wenn
der Verwaltungsakt aus der Verletzung
von Vorschriften über das Verwaltung-
sverfahren resultierte und dies die Rechte
und rechtlichen Interessen der Partei ver-
letzt.
Wiener Konvention über die Staaten-
nachfolge in Verträge [Konventa e
Vjenës mbi trashëgimin e shteteve në
lidhje me traktatet; Bečka konvencija o
sukcesiji država u vezi sa ugovorima; Vi-
enna Convention on Succession of States
in respect of Treaties] - Diese Konven-
tion wurde 1978 von den Vereinten Na-
tionen verabschiedet und trat 1996 in
Kraft. Zweck dieses völkerrechtlichen
Vertrages ist es zu regeln, was im Falle
einer Staatennachfolge mit bereits beste-
henden völkerrechtlichen Verträgen ges-
chehen soll.
Wiener Übereinkommen über das
Recht der Verträge [Konventa e Vjenës
për të Drejtën e Traktateve; Bečka kon-
vencija o pravu na ugovore; Vienna Con-
vention on the Law of Treaties] - Das
Wiener Übereinkommen über das Recht
der Verträge ist ein Völkerrechtlicher
Vertrag, der das Recht der Verträge
zwischen Staaten regelt. Er wurde am 23.
Mai 1969 verabschiedet und trat am 27.
Januar 1980 in Kraft. Dieses Überein-
kommen gilt für alle dem Vertrag beige-
tretenen Staaten und regelt die wichtig-
sten Fragen im Zusammenhang mit der
Ratifizierung von Verträgen, dem Bei-
tritt, dem Inkrafttreten und der Vorbe-
halte im Übereinkommen usw. Bisher
haben 116 Länder das Übereinkommen
ratifiziert.
Z Zusatzartikel wurde am 15. Dezember
Zentrale Wahlkommission [Komisioni
Qendror i Zgjedhjeve; Centralna izborna
komisija; Central Election Commission] -
ist ein unabhängiges Verfassungsorgan,
dass alle Aktionen im Zusammenhang
mit dem Wahlprozess und den Volks-
entscheid vorbereitet, überwacht, leitet
und überprüft und ihre Ergebnisse
bekannt gibt. Die Kommission besteht
aus elf (11) Mitgliedern. Der Vorsitzende
der Zentralen Wahlkommission wird
vom Präsidenten der Republik Kosovo
aus dem Kreis der Richter des Obersten
Gerichtshofs und der Gerichte mit
Beschwerdeprüfungsszuständigkeit
ernannt.
Zivilgesellschaft [Shoqëri civile; Civilno
društvo; Civil society] - Gewöhnlich
bezieht sich dieser Begriff auf Nichtre-
gierungsorganisationen (NGOs),
Verbände und Interessengruppen, die
durch ihre Aktivitäten die Entschei-
dungsbehörden bei der Ausarbeitung der
Entwicklungspolitik und der Reformen
beeinflussen.
Zivilluftfahrtbehörde [Autoriteti Civil i
Aviacionit; Organ civilnog vazduhoplov-
stva; Civil Aviation Authority] - Eine un-
abhängige Verfassungsinstitution, die die
Tätigkeiten der Zivilluftfahrt in der Re-
publik Kosovo regelt und Flugsicher-
ungsdienste bereitstellt.
Zusatzartikel 10 zur Verfassung der
USA [Amendamenti i 10-të i Kushtetutës
së SHBA-ve; Amandman 10. Ustava
SAD; Constitutional amendment nr. 10] -
Der 10. Zusatzartikel zur Verfassung der
Vereinigten Staaten schreibt vor, dass
„die Machtbefugnisse, die von der Ver-
fassung weder den Vereinigten Staaten
übertragen, noch den Einzelstaaten unter-
sagt werden, den Einzelstaaten oder dem
Volke vorbehalten bleiben“. Der 10.
1791 verabschiedet. Diese Änderung
drückt das Prinzip des Föderalismus aus
und definiert, indem sie festlegt, dass
Bundesorgane nur jene Befugnisse be-
sitzen, die durch die Verfassung der Ver-
einigten Staaten definiert sind, das Ver-
hältnis zwischen den einzelnen Staaten
und dem Bund. Alle verbleibenden Be-
fugnisse bleiben den Staaten oder dem
Volk vorbehalten.
Zusatzartikel 2 zur Verfassung der
USA [Amendamenti i 2-të i Kushtetutës
së SHBA-ve; Amandman 2; Ustava SAD
Constitutional amendment Nr. 2] - Der
zweite Zusatzartikel zur Verfassung der
USA bestimmt: „Da eine wohlgeordnete
Miliz für die Sicherheit eines freien
Staates erforderlich ist, darf das Recht
des Volkes, Waffen zu besitzen und zu
tragen, nicht beeinträchtigt werden“. Die-
ses Verfassungsrecht fällt in die Kate-
gorie Bill of Rights und wurde ratifiziert,
um den US-Bürgern das Recht zu geben,
Unterdrückung zu unterbinden, die An-
wendung von Gesetzen zu gewährleisten
und sich durch eine gesetzlich geregelte
Miliz zur Selbstverteidigung zu organ-
isieren.
Zusatzartikel 3 zur Verfassung der
USA) [Amendamenti i 3-të i Kushtetutës
së SHBA-ve; Amandman 3. Ustava
SAD; Constitutional amendment Nr. 3] -
Der 3. Zusatzartikel zur Verfassung der
USA bestimmt: „Kein Soldat darf in
1177
Friedenszeiten ohne Zustimmung des Ei-
gentümers in einem Haus einquartiert
werden und in Kriegszeiten nur in der
gesetzlich vorgeschriebenen Weise“.
Dieser Zusatzartikel wurde 1791 rati-
fiziert, um festzulegen, dass Militärtrup-
pen in Zeiten des Friedens nicht ohne
Zustimmung der Eigentümer in Pri-
vateigentum untergebracht werden kön-
nen, während die Armee ihre Truppen im
Kriegszustand nur unter Beachtung des
vorschriftsmäßigen privaten Verfahrens
in Privateigentum unterbringen können.
Hauptzweck dieses Zusatzartikels ist es,
die Willkür des Armeepersonals zu be-
grenzen und Schutz gegen Missbräuche
zu bewirken, die während Zeiten des
Friedens oder des Krieges von Soldaten
begangen werden sowie um die Unver-
letzlichkeit der Wohnung zu garantieren.
Zusatzartikel 3 zur Verfassung der
USA) [Amendamenti i 3-të i Kushtetutës
së SHBA-ve; Amandman 3. Ustava
SAD; Constitutional amendment Nr. 3] -
Dieser Zusatzartikel zur Verfassung der
USA garantiert das Verfassungsrecht bei
der Entscheidung in solchen Zivilsachen,
in denen der streitige Betrag über 20 US
Dollar beträgt, die Garantie auf ein
Geschworenengericht.
Zusatzartikel 4 zur Verfassung der
USA) [Amendamenti i 4-të i Kushtetutës
së SHBA-ve; Amandman 4. Ustava
SAD; Constitutional amendment Nr. 4] -
Der 4. Zusatzartikel zur Verfassung der
USA bestimmt: „Das Recht des Volkes
auf Sicherheit der Person und der Woh-
nung, der Urkunden und des Eigentums,
vor willkürlicher Durchsuchung, Verhaf-
tung und Beschlagnahme darf nicht ver-
letzt werden, und Hausdurchsuchungs-
und Haftbefehle dürfen nur bei Vorliegen
eines eidlich oder eidesstattlich erhär-
teten Rechtsgrundes ausgestellt werden
1178
und müssen die zu durchsuchende Ört-
lichkeit und die in Gewahrsam zu neh-
menden Personen oder Gegenstände
genau bezeichnen.“
Zusatzartikel 6 zur Verfassung der
USA) [Amendamenti i 6-të i Kushtetutës
së SHBA-ve; Amandman 6. Ustava
SAD; Constitutional amendment Nr. 6] -
Dieser Zusatzartikel garantiert das Recht
auf ein faires Strafverfahren. Gemäß
diesem Zusatzartikel „hat der Angeklagte
in allen Strafverfahren Anspruch auf
einen unverzüglichen und öffentlichen
Prozess vor einem unparteiischen
Geschworenengericht desjenigen Staates
und Bezirks, in welchem die Straftat be-
gangen wurde, wobei der zuständige Be-
zirk vorher auf gesetzlichem Wege zu
ermitteln ist. Er hat weiterhin Anspruch
darauf, über die Art und Gründe der An-
klage unterrichtet und den Belastung-
szeugen gegenübergestellt zu werden,
sowie auf Zwangsvorladung von Ent-
lastungszeugen und einen Rechtsbeistand
zu seiner Verteidigung.“
Zusatzartikel 8 zur Verfassung der
USA) [Amendamenti i 8-të i Kushtetutës
së SHBA-ve; Constitutional amendment
Nr. 8] - Dieser Zusatzartikel bestimmt,
dass „keine übermäßige Kaution“ ver-
langt werden kann und dass „keine
übermäßigen Geldbußen festgesetzt
werden sowie keine grausamen und un-
gewöhnlichen Strafen verhängt werden
können“.
Zusatzartikel zur Verfassung
[Amendament kushtetues; Ustavni
amandman; Constitutional amendment] -
stellt einen Verfassungsakt dar, welcher
die Verfassung ändert oder ergänzt.
Durch Zustimmung des Parlaments
werden Gesetzesänderungen ein wesent-
licher Teil der Verfassung selbst.
Aufgrund der Rechtswirkungen auf die
Verfassungsordnung ist für Gesetzesän-
derungen eine noch größere Mehrheit als
zur Verabschiedung von Gesetzen er-
forderlich. Diesem Geist folgt auch die
Verfassung der Republik Kosovo.
Gemäß Art. 144 VRK erfordert jede Ver-
fassungsänderung die 2/3 Mehrheit aller
Abgeordneten des Parlamentes, ein-
schließlich 2/3 aller Abgeordneten, wel-
che reservierte oder feste Sitze für Ver-
treter der Minderheitengemeinschaften in
der Republik Kosovo haben.
Zusatzparagraph zum Gesetz
[Amendament ligjor; Zakonski amand-
man; Legal Amendment] - Ein
Zusatzparagraph zum Gesetz ist die Än-
derung oder Ergänzung eines ex-
istierenden Gesetzes. Nach der
Verabschiedung durch das Parlament
werden die Gesetzesänderungen Teil des
jeweiligen Gesetzes.
Zuständigkeit [Kompetencë;
Nadležnost; Competency] - ist die einer
zentralen oder lokalen Gebietskörper-
schaft durch Verfassung und / oder Ge-
setz gegebene Kompetenz, eine bes-
timmte Funktion oder Verantwortung
auszuüben.
Zustimmung des Monarchen [Pëlqim
mbretëror; Kraljevska saglasnost; Royal
assent] - Förmliche Verkündung eines
vom Parlament verabschiedeten Gesetzes
durch den Monarchen. Obwohl die kö-
nigliche Zustimmung (sog. Royal assent)
ein verfassungsmäßiges Kontrollinstru-
ment über das Parlament ist, kommt es in
konstitutionellen Monarchien selten vor,
dass die königliche Zustimmung ver-
weigert wird. Im Vereinigten Königreich
beispielsweise, in dem die Zustimmung
des Monarchen eine jahrhundertealte
Tradition hat, wird der verabschiedete
Gesetzestext der Königin zur endgültigen
Genehmigung übermittelt. Dies stellt die
letzte Phase des Gesetzgebungsprozesses
dar. In der verfassungsrechtlichen Spra-
che wird dieses Instrument als königliche
Zustimmung bezeichnet (Eng. royal as-
sent).
Zwangsarbeit [Puna e detyruar ose e
dhunshme; Prinudni ili prisilni rad;
Forced or compulsory labour] - Unter
Bezugnahme auf das Übereinkommen
Nr. 29 der ILO-Generalkonferenz bez-
eichnet der Ausdruck „Zwangsarbeit“
jede Arbeit oder Dienstleistung, die von
einer Person unter Androhung einer
Strafe verlangt wird und die die be-
treffende Person nicht freiwillig zur Ver-
fügung gestellt hat. Gemäß Artikel 4 Ab-
satz 2 der EMRK darf niemand zur
Zwangsarbeit verpflichtet werden, mit
Ausnahme der Arbeit, die eine inhaftierte
Person unter den gesetzlich festgelegten
Bedingungen zu leisten hat; der Arbeit
während des Wehrdienstes oder im Falle
einer Krise oder Naturkatastrophe sowie
Arbeiten und Dienstleistungen, die als
Teil der normalen bürgerlichen
Verpflichtungen betrachtet werden.
Zwangsarbeit wird auch gesetzlich durch
Artikel 28 VRK verboten.
Zweckauslegung [Interpretim qellimor;
Namensko tumačenje; Purposive Inter-
pretation] - Theorie der Rechtsauslegung,
nach der die Bedeutung einer verfas-
sungsrechtlichen Norm am besten mit
dem Zweck und der Intention der Ver-
fasser zum Zeitpunkt der Ausarbeitung
und Verabschiedung dieser Norm defin-
iert wird.
Zweckgebundenes Einkommen [Të
ardhurat e dedikuara; Namenski prihodi;
Dedicated income] - bezeichnet öffen-
tliche Gelder, die aus einer bestimmten
Einkommensquelle stammen und recht-
lich notwendig, einer bestimmten
1179
Haushaltsorganisation und/oder zu einem tung vorgeschlagen wurden sowie und
bestimmten Zweck zugewiesen werden. der von anderen Ausschüssen, Fraktio-
Zweikammersystem [Bikameralizëm; nen, der Regierung und den
Bikameralizam; Bicameralism] - Praxis, Abgeordneten vorgeschlagenen Änder-
zwei Kammern im Parlament zu haben, ungen. Nach der Annahme der Änder-
in denen eine Kammer (das Unterhaus), ungen wird über den Wortlaut des Ge-
die die Souveränität des Volkes repräsen- setzesentwurfs, einschließlich der Änder-
tiert und die andere Kammer (das Ober- ungen, abgestimmt.
haus), die der Vertretungföderaler oder
regionaler Einheiten dient. Zweikammer-
parlamente werden grundsätzlich in
föderalen Staaten und in solchen mit re-
gionaler Organisation wie etwa in der
Bundesrepublik Deutschland, USA,
Österreich, Kanada, Belgien, Italien usw.
umgesetzt. Allerdings wurden
Zweikammerparlamente auch in Ein-
heitsstaaten wie Großbritannien (House
of Commons und das House of Lords)
und Frankreich (die Nationalversa-
mmlung und der Senat) eingerichtet.
Zweiparteiensysteme [Sisteme dy-
partiake; Dvopartijski sistemi; Two-party
systems] - Politische Systeme, in denen
die politische Konkurrenz um das par-
lamentarische oder präsidiale Regier-
ungsmandat hauptsächlich zwischen den
beiden größten politischen Parteien
stattfindet. Zum Beispiel sind die Ver-
einigten Staaten ein typisches Beispiel
für ein Zweiparteiensystem mit einem
politischen und programmatischen
Wettbewerb, der traditionell zwischen
der Demokratischen Partei und der Re-
publikanischen Partei ausgetragen wird.
Zweite Lesung des Gesetzesentwurfs
[Shqyrtimi i dytë i projektligjit; Drugo
čitanje predloga zakona; Second reading
of a draft law] - In der zweiten Lesung
des Gesetzesentwurfs im Sinne der Ges-
chäftsordnung des Parlaments Kosovo er-
folgt die Überprüfung und Abstimmung
über die Änderungen, welche vom
Ausschuss für funktionale Berichterstat-

1180
STRAFRECHT

1181
1182
A der im Gesetz geregelten Ausnahmen
Aberratio ictus - Lateinischer Begriff
der “Abirrung des Schlages“. Danach er-
zielt der Straftäter mit seiner Handlung
fälschlicherweise eine andere Wirkung
als beabsichtigt war. Die Straftat ist
gegen ein bestimmtes Subjekt oder einen
Gegenstand gerichtet, jedoch tritt die
Wirkung der Handlung bei einem an-
deren Subjekt oder einem anderen Ge-
genstand ein. Bsp.: Der Straftäter will die
Person X töten, die Kugel trifft jedoch
die Person Y, die zufällig in der Nähe ist.
Der Straftäter hat sich damit des versuch-
ten Mordes an Person X und der fahr-
lässigen Tötung an Person Y strafbar
gemacht.
Abschiebung [Dëbimi; Proterivanje;
Deportation] - Die Abschiebung stellt die
Ausweisung eines Verurteilten aus
seinem Wohnsitz in ein anderes Land
dar. Diese Strafe wird grundsätzlich als
Nebenstrafe verhängt.
Abtreibung [Aborti; Abortus; Abortion]
- Die Abtreibung stellt die vorzeitige
Beendigung einer Schwangerschaft bzw.
die Entfernung des Fötus vor der regulä-
ren Zeit der Geburt dar. Das Gesetz Nr.
03/L-110 über die Unterbrechung der
Schwangerschaft definiert die Ab-
treibung als “gewaltsame Beendigung
einer Schwangerschaft” (Artikel 2). Die-
ses Gesetz regelt die Kriterien und
Voraussetzungen zur Beendigung einer
Schwangerschaft. Wichtige
Voraussetzung dafür ist die Gefährdung
der gesundheitlichen Situation einer Per-
son (Fälle, in denen die Fortsetzung der
Schwangerschaft oder die Geburt das
Leben oder die Gesundheit der Mutter
gefährdet) oderkriminologische Fälle
(z.B. die Schwangerschaft ist das Re-
sultat einer Vergewaltigung, Inzest usw.).
Ein Schwangerschaftsabbruch außerhalb
stellt eine Straftat dar (Siehe: Ge-
setzeswidrige Beendigung der
Schwangerschaft).
Actiones liberae in causa - Die Actiones
liberae in causa stellt eine lateinische
Maxime dar, wonach die Person, die sich
vor Begehung der Straftat vorsätzlich in
einen Zustand der Schuldunfähigkeit
versetzt, im Strafrecht trotzdem als
schuldfähig gilt. In den Fällen also, in
denen der Straftäter sich vorsätzlich oder
fahrlässig in einen Zustand der geist-
lichen Unfähigkeit begibt, gilt er nach
dem StGB trotzdem als straf- und
schuldfähig. Dies stellt eine Ausnahme
von der Regel dar, wonach niemand als
schuldfähig gilt und somit als straffähig,
der die Straftat in einer Situation der
Schuldunfähigkeit begangen hat. Dieser
Grundsatz ist in Artikel 19 StGBK ger-
egelt. Beispiel: Hat eine Person unter
Einfluss von Drogen oder Alkohol einen
Autounfall verursacht, in dem mehrere
Menschen um das Leben gekommen
sind, so ist diese Person strafrechtlich
verantwortlich, da sie sich freiwillig
entschieden ha in einen solchen Zustand
versetzen. Dieses Grundprinzip gil in fast
allen Rechtssystemen der Staaten e, um
so auch die Straftäter, die sich absichtlich
in den Zustand der geistlichen Un-
fähigkeit versetz haben, strafrechtlich zu
verfolgen und zu bestrafen.
Actus reus (lat.) - Actus reus stellt das
äußere Element der Strafbarkeit dar. Ac-
tus reus ist eine Handlung oder ein Un-
terlassen, das zusammen mit dem subjek-
tiven Element Mens rea die Strafbarkeit
bilden. Beispiel: Diebstahl, Mord oder
unterlassene Hilfeleistung stellt den Ac-
tus reus dar, also eine Handlung oder Un-
terlassung, durch die eine Straftat be-
gangen worden ist. Actus Reus ist
1183
hauptsächlich ein Element des angelsäch-
sischen Systems (Common Law).
Adhäsionsverfahren [Procedura ad-
hezione; Adhezioni postupak; Adhesion
procedure] - Dies ist auch als angehefte-
tes Verfahren bekannt. Bezeichnet Fälle,
in denen im Strafprozess neben dem
Straffall auch zivilrechtliche - und ver-
mögensrechtliche Ansprüche der ges-
chädigten Partei (die ebenfalls Gegen-
stand des Erkenntnisverfahrens sein kön-
nen) behandelt werden.
Afrikanische außerordentliche
Gerichtskammer [Dhomat e jashtëza-
konshme Afrikane; Specijalni sud u Sen-
egalu; Extraordinary African Chambers]
- Eine zwischen der EU und Senegal
gegründetes Gericht zur Aufdeckung und
Bestrafung der internationalen Straftaten
im Tschad vom 07.06.1982 bis
zum1.12.1990, also während der Zeit des
Regimes von Chadian Hissene Habre.
Aggression [Agresion; Agresija; Aggres-
sion] - Die Aggression stellt eine An-
griffshandlung dar, grundsätzlich in
Form von Angriffen oder Krieg, was oft
Kriegsverbrechen und Verbrechen gegen
die Menschlichkeit zur Folge hat. Im
Strafrecht stellt auch die Anstiftung zur
Aggression eine Straftat dar (Artikel 162
StGBK). Physisch - darunter versteht
man die Gewalt, die sich gegen den
Körper eines Menschen richtet, wie z. B.
Körperverletzung, Mord und physsche
Gewalt. Verbal - stellt eine Form von
Gewalt dar, die sich in Beleidigungen,
Beschimpfungen und Drohgebärden
äußert.
AIDP (IAPL - International Associa-
tion of Penal Law) [Shoqata Ndërk-
ombëtare e të Drejtës Penale; Udruženje
za međunarodno krivično pravo;
englisch] - Die Internationale Ver-
einigung des Strafrechts wurde am
1184
14.03.1924 in Paris gegründet. Die Ab-
kürzung AIDP ist eine Kurzform des
französischen Namens “L’Association In-
ternationale de Droit Pénal”. Die AIDP
ist eine der ältesten und eine der spezi-
alisiertesten Verbände zum Strafrecht.
Der Tätigkeitsbereich von AIDP umfasst:
1) Kriminalpolitik und Kodifizierung des
Strafrechts; 2) Strafrechtsvergleichung;
3) Internationales Strafrecht (mit Spezi-
alisierung auf internationale Strafjustiz)
und 4) Menschenrechte in der Verwal-
tung der Strafjustiz (Weitere Informatio-
nen unter http: //www.penal.org).
Akkusationsprinzip [Parimi akuzator;
Načelo akuzatornosti (optužno načelo);
Accusatory principle] - Bedeutet, dass
ein gerichtliches Strafverfahren erst
eingeleitet werden kann, wenn eine An-
klage von der Staatsanwaltschaft erhoben
worden ist. Ein Strafverfahren ohne An-
klage ist nicht möglich. Dieser Grundsatz
drückt sich auch in der lateinischen Max-
ime "nemo iudex sine actore" aus.
Alibi [Alibi; Alibi; Alibi] - Lateinisch für
“anderswo”. Im Prozessrecht stellt das
Alibi ein Schutzmittel der angeklagten
Partei dar, mit der der Angeklagte
behauptet zur Tatzeit nicht am Ort
gewesen zu sein, an dem die Straftat be-
gangen worden ist und er somit nicht der
Straftäter ist.
Alternative Strafen [Dënimet alterna-
tive; Alternativne kazne; Alternative pun-
ishments] - Alternative Strafen sind
Strafen, die nicht auf die Inhaftierung des
Straftäters hinauslaufen. Das StGBK
kennt folgende Alternative Strafen:
Bewährung, offener Vollzug und die
Anordnung zur Arbeit im Allgemein-
interesse.
Alternativen zur Haftstrafe [Alternati-
vat e dënimit me burgim; Alternative
kazne zatvora; Alternatives to imprison-
ment sentence] - Stellt die alternativen
Maßnahmen und Bestrafungen dar, die
nicht zur Freiheitsentziehung führen. Das
Ziel der Verhängung dieser Maßnahmen
und Strafen besteht darin, die Voll-
streckung der Bestrafung durch Frei-
heitsstrafe wegen geringfügiger
Vergehen zu vermeiden oder auszuset-
zen, wenn der Zweck der Bestrafung
auch mit der Anwendung
abgeschwächter Maßnahmen und Strafen
erreicht werden kann. Als Alternativen
zur Haftstrafe gelten die alternativen
Strafmaßnahmen wie Bewährung, ärz-
tliche oder andere Maßnahmen, die eine
Freiheitsstrafe verhindern und die
frühzeitige Entlassung durch Gerichts-
beschluss (siehe auch: Alternative Strafen
und Strafaussetzung zur Bewährung).
Amnestie [Amnistia; Amnestija; Amnes-
ty] - Die Amnestie stellt einen Akt des
Gesetzgebungsorgans (Parlament) in
Form eines Gesetzes dar, mit dem eine
Anzahl unbestimmter Personen von der
Strafverfolgung freigestellt werden, von
der ganzen oder teilweisen Vollstreckung
der Strafe befreit, eine mildere Strafe an-
gewandt bzw. die Strafe aus dem System
gelöscht wird. Das Amnestiegesetz um-
fasst bestimmte Kategorien von Straf-
taten, Tätern oder Strafgefangenen und
schließt bestimmte Arten oder Schwere-
grade von Verurteilungen ein, unabhäng-
ig von der Art der Straftaten oder der
Täter. Amnestie kann auch in Form der
Aufhebung (als umfassendste Form)
ausgesprochen werden, was eine Befrei-
ung von der Strafverfolgung bedeutet. In
diesen Fällen kann das Strafverfahren
gegen den Täter nicht eingeleitet werden
und wenn es eingeleitet wird, wird es un-
geachtet des erreichten verfahrensrecht-
lichen Standes beendet. Daher kann die
Aufhebung in allen Phasen des Strafver-
fahrens bis zur endgültigen Entscheidung
erfolgen. Eine solche Amnestie in dieser
Formstellt ein absolutes Verfahrenshin-
dernis dar, um strafrechtliche Schritte
gegen die im Amnestiegesetz erwähnten
Straftäter einzuleiten. Die Gewährung
der Amnestie berührt nicht die Rechte
Dritter (z. B. das Recht des Geschädigten
auf einen Vermögensanspruch usw.).
Analogie im Strafrecht [Analogjia në të
drejtën penale; Analogija u krivičnom
pravu; Analogy in Criminal Law] -
Siehe: Legalitätsprinzip, die Unterprin-
zipien, besonders Bestimmtheitsgrund-
satz.
Angeklagter [I akuzuari; Optuženi; Ac-
cused] - Der Angeklagte ist die Person,
gegen die eine Anklage erhoben und ein
Gerichtsverfahren eingeleitet wird.
Anklage [Aktakuza; Optužnica; Indict-
ment] - Die Anklage ist ein Formalakt in
einem Strafverfahren, mit der eine
Strafverhandlung einberufen wird und
die Verurteilung eines Straftäters
beantragt wird. Die Anklage wird von
der Staatsanwaltschaft erhoben, wenn
aufgrund der vorliegenden Tatsachen und
Beweismittel der begründete Verdacht
besteht, dass der Angeklagte eine bes-
timmte Straftat begangen hat. Artikel 241
StGBK sieht folgenden Inhalt für die
Anklage vor: Bestimmung des Gerichts,
bei dem der Prozess stattfinden soll;
Name und Vorname des Angeklagten
und seine persönlichen Daten; Zeitpunkt
und Ort der Begehung der Straftat; Sach-
verhalt und Art und Weise der Begehung
der Straftat sowie andere Umstände, die
zur genauen Feststellung der Straftat
usw. erforderlich sind.
Anklagehandlungen (Maβnahmen zur
Strafverfolgung) [Akte akuzuese; Op-
tužujuća akta; Accusatory acts] - ist ein
allgemeiner Ausdruck, der alle Hand-
1185
lungen einschließt, die nach dem Gesetz
die Strafverfolgung und die Durchfüh-
rung von Verfahren einleiten, wie zum
Beispiel: Strafanzeige, Anklage,
Strafverfolgungsantrag, Vorschlag zur
Einführung einer Erziehungsmaßnahme
usw.
Anstiftung zum Suizid [Shtytja në
vetëvrasje; Podstrekavanje na
samoubistvo; Inciting suicide] - ist jede
Handlung, durch die eine Person dazu
gebracht wird, die Entscheidung zu
treffen oder diese Entscheidung zu
verstärken, um Suizid zu begehen und
diese auch mit Suizid endet.
Anstiftung zur Straftatbegehung [Shty-
tja në kryerjen e veprës penale; Pod-
strekavanje na izvršenje krivičnog dela;
Incitement to commit a criminal offence]
- unter einer Anstiftung wird die Durch-
führung vorsätzlicher Handlungen
verstanden, durch die eine Person in
einer anderen Person den Entschluss
hervorruft, eine Straftat zu begehen.Im
Gegensatz zur Beihilfe stellt die Anstif-
tung einen größeren qualitativen Beitrag
zur Straftatbegehung dar, weshalb der
Anstifter gleich dem Straftäter bestraft
wird. Artikel 32. 1 StGBK lautet: “Wer
eine andere Person vorsätzlich zu einer
Straftat anstiftet, wird so bestraft, als ob
er selbst die Straftat begangen hätte ”.
Die gleiche Strafe sieht das Artikel 32. 2.
StGBK auch dann vor, wenn die
Haupttatat nur im Versuch stecken
geblieben ist “. Die Anstiftung wird in
der Rechtspraxis oft härter bestraft als
der Straftäter selbst. Historisch wurde die
Anstiftung seit Straftat im Strafrecht und
sogar im Gewohnheitsrecht angesehen.
Deshalb wird die Anstiftung als be-
sondere Straftat angesehen wie z.B. An-
stiftung zum Suizid, Anstiftung zum An-
griffskrieg, usw.
1186
- Erfolglose Anstiftung - erfolglose An-
stiftung besteht in den Fällen, in denen
es der Anstifter es nicht geschafft hat,
die andere Person zur Entscheidung
einer Straftatbegehung zu bewegen,
bzw. aus objektiven Gründen die
Straftat nicht begangen werden
konnte. Sofern die Straftat als Versuch
geblieben ist, sieht das StGBK für
schwere Straftaten auch Bestrafungen
für erfolglose Anstiftung bei denen die
Straftat im Versuch geblieben ist.
Artikel 32.3 StGBK sieht folgendes
vor: “Wer vorsätzlich eine andere Per-
son dazu auffordert, eine Straftat zu
begehen, die mit einer Freiheitsstrafe
von mindestens fünf (5) Jahren
geahndet wird und die Straftat nicht
einmal versucht wird, wird der An-
stifter für den Versuch bestraft”.
Artikel 28.2 StGBK lautet: “Der Ver-
such eine Straftat zu begehen, für die
eine Strafe von drei oder mehreren
Jahren verhängt werden kann, ist
strafbar. Der Versuch, eine andere
Straftat zu begehen, ist nur dann straf-
bar, wenn dies ausdrücklich gesetzlich
vorgesehen ist”.
Attentatsklausel [Klauzolë atentate;
Klauzula o atentatu; Assassination
clause] - Nach der Klausel werden Mord
oder versuchter Mord an einem Staatso-
berhaupt und seinen Familienangehöri-
gen nicht als politische Straftat eing-
estuft, sodass die Auslieferung des Täters
gestattet wird. Als Straftaten, die nicht
politisch sind (auch wenn sie politisch
motiviert sein können), gelten Ver-
brechen gegen die Menschheit, Terroris-
mus, usw. Die Auslieferung ist auch in
diesen Fällen erlaubt (siehe: politische
Straftaten).
Auf frischer Tat (In flagrante de-
lictum) [Flagrancë; Uhvaćen na delu/In
flagrante (in flagrante delictum); Fla-
grancy (in flagrante delictum)] - Ein
rechtlicher Begriff, welcher den Fall bez-
eichnet, dass eine Person während der
Begehung einer Straftat erwischt und
festgenommen wird. Auf frischer Tat
betroffen ist ein Täter dann, wenn
zwischen dem strafbaren Handeln oder
Unterlassen und der Festnahme ein zeit-
licher Zusammenhang besteht.
Auflagen [Diversioni; Diverzija/mera
skretanja; Diversion] - eine Maßnahme,
um eine Strafsache effektiver und schnel-
ler zu beenden, ohne eine Hauptverhand-
lung einzuberufen. Diese Maßnahme
kann bei geringfügigen Straftaten an-
gewandt werden. Mit dieser alternativen
Maßnahme werden die Durchführung
einer gerichtlichen Verhandlung und die
Verhängung einer Strafe für den Täter
vermieden. Üblicherweise ist der
Straftäter verpflichtet, eine
Entschädigung an das Opfer zuzahlen,
sich auf der Polizeiwache zu melden,
eine psychologische Beratung
durchzuführen usw. Erfüllt der Straftäter
diese Auflagen, dann wird das Strafver-
fahren gegen ihn eingestellt.
Auslieferung [Ekstradimi; Izručen-
je/ekstradicija; Extradition] - Stellt die
wichtigste Form der internationalen
Zusammenarbeit auf dem Gebiet des
Strafrechts dar; bei der Auslieferung wird
ein Straftäter an ein anderes Land über-
liefert mit dem Ziel, dass gegen ihn ein
Strafverfahren eingeleitet werden oder
eine Strafe vollstreckt werden soll.
Außerordentliche Kammern an den
Gerichten von Kambodscha/ Rote-
Khmer-Tribunal [Dhomat e Jashtëza-
konshme në Gjykatat e Kamboxhias;
Vanredne komore u sudovima Kam-
bodže; Extraordinary Chambers in the
Courts of Cambodia -ECCC] -
Gerichtskammer zur Anklage und Be-
strafung der Verbrechen der Roten
Khmer während des Genozids in Kam-
bodscha. Trotz des nationalen Charakters
wurde dieses Gericht aufgrund eines Ab-
kommens zwischen dem Königreich
Kambodscha und den Vereinten Natio-
nen eingerichtet. Die Kammern bestehen
aus nationalen und internationalen Rich-
tern. Das Rote Khmer-Tribunal ist ein
hybrider Strafgerichtshof, da er mit der
Unterstützung der UNO gegründet
wurde.
Aussetzung des Strafrestes [Lirimi me
kusht; Uslovni otpust; Conditional releas]
- danach setzt das Gericht die Voll-
streckung des Restes einer Freiheitsstrafe
zur Bewährung aus, wenn bestimmte
Voraussetzungen erfüllt sind. Allgemein
sind die Voraussetzungen zur Aussetzung
des Strafrestes folgende: Die Voll-
streckung eines Teils der Strafe; die Ein-
schätzung und Überzeugung, dass der
Zweck der Bestrafung und die Umer-
ziehung erreicht sind und dass keine
Wiederholungsgefahr besteht.
Rechtsgrundlage stellt Artikel 94. 1
StGBK dar, welcher festlegt, dass bei der
Entscheidung unter anderem auch das
Verhalten des Verurteilten miteinbe-
zogen werden muss. Zurzeit werden in
Europa folgende drei Modelle an-
gewandt: diskretionäres System, obliga-
torisches oder automatisches System und
das gemischte System.
- Diskretionäres System - wird in den
meisten Ländern Europas, so auch in
Kosovo angewandt. Danach legt das
Gesetz die Fristen und Bedingungen
fest, unter denen eine Aussetzung des
Strafrestes zur Bewährung erfolgen
kann, während das Gericht oder eine
andere Behörde die Entscheidung
trifft. In Kosovo liegt dies im Zustän-
1187
 digkeitsbereich des Gremiums für
Strafaussetzung zur Bewährung.
- Obligatorisches oder automatisches
System - Wird hauptsächlich in
Schweden angewandt. Danach erfolgt
die Strafaussetzung zur Bewährung
automatisch, wenn der Verurteilte ⅔
seiner Strafe abgesessen hat (Kapitel
26, Artikel 6 des schwedischen StGB).
- Gemischtes System - Dieses System
wird in England und Wales an-
gewandt. Danach gilt für Frei-
heitsstrafen unter 4 Jahren das obliga-
torische System, während für Frei-
heitsstrafen über vier Jahren das dis-
kretionäre System gilt.
Aut dedere aut punire - Lateinische
Bezeichnung für die Verpflichtung eines
Staates, einen Straftäter auszuliefern oder
ihn selbst zu bestrafen. Diese Maxime
wurde von Hugo Grotius im 19. Jahrhun-
dert formuliert und bedeutet, dass ein
Täter an den Staat ausgeliefert werden
soll, in dem er die Straftat begangen hat
oder an dem Ort bestraft werden soll, an
dem er sich befindet. Dieser Begriff
bezieht sich auf die Verpflichtung der
Staaten, Täter von internationalen Straf-
taten auszuliefern oder unabhängig von
ihrer Staatsangehörigkeit zu verurteilen.
Die Verpflichtung ergibt sich trotz des
extraterritorialen Charakters der Straftat
und trotz der Tatsache, dass der Täter
und das Opfer eine ausländische
Staatsangehörigkeit haben können.
Autopsie [Autopsia; Obdukcija; Autop-
sy] - Die Autopsie stellt eine post-
mortem Examinierung und einen speziel-
len chirurgischen Eingriff an einer
Leiche dar. Das Ziel der Autopsie ist es,
die Ursachen, die zum Tod einer Person
geführt haben, zu ermitteln. Die Autopsie
erfolgt durch den Pathologen und vor al-
lem dann, wenn der Verdacht besteht,
1188
dass eine Person nicht aneinem natürli-
chen Tod gestorben ist.
B
BCS (Britisch Crime Survey) - Ist eine
Agentur zur Verbrechensforschung für
England und Wales, die systematisch
Opfererhebungen im Auftrag des Amtes
für nationale Statistiken (ONS) durch-
führt. Diese Umfrage zielt darauf ab, das
Ausmaß der Kriminalität in England und
Wales zu messen, indem etwa 50.000
Menschen im Alter von 16 Jahren und
mehr für die Verbrechen befragt werden,
deren Opfer sie geworden sind. Diese
Untersuchung bezieht sich insbesondere
auf kriminologische und viktimologische
Studien als eine bekannte Methode zur
Untersuchung des Umfangs und der Dy-
namik von Kriminalität.
Begnadigung [Falja; Pomilovanje; Vic-
timogenic factors] - Die Begnadigung ist
ein Beschluss des Präsidenten bestimmte
Personen von der Strafverfolgung oder
Strafvollstreckung vollständig oder teil-
weise zu befreien, bzw. die Strafe zu
mildern. Dieses Institut ist in Artikel 112
StGBK vorgesehen. Die Begnadigung
wird gemäß StGBK nur dann nicht
erteilt, wenn dem Verurteilten aus
irgendeinem Grund vom Gremium für
Strafaussetzung keine Bewährung
gewährt wurde. Die Bedingungen, das
Verfahren und die Befugnisse des Präsi-
denten sind im besonderen Gesetz über
Begnadigungen festgelegt. Der Antrag
auf Begnadigung kann vom Verurteilten,
seiner Familie oder von Amts wegen (ex
officio) gestellt werden.
Beihilfe [Ndihma në kryerjen e veprës
penale; Pomaganje u izvršenju krivičnog
dela; Assistance in commission of crimi-
nal offence] - Ist eine Form der Zusam-
menarbeit, in der eine Person dem
Straftäter bei der Begehung der Straftat
hilft. Das Hilfeleisten kann sich durch
verschiedene Formen manifestieren,
jedoch nicht durch direkte Handlungen
an der Straftat. Die Hilfe kann physisch
oder psychisch erfolgen. Die physische
Beihilfe besteht in der Bereitstellung von
Mitteln, der Beseitigung von Hindernis-
sen und anderen Handlungen, die die Be-
gehung der Straftat erleichtern. Während
die Beratung, Belehrung und andere
psychische Unterstützungsarten, damit
ein anderer die Straftat begehen kann,
unter die psychische Beihilfe fallen. In
Bezug auf die Form der Schuld kann die
Beihilfe zur Begehung einer Straftat nur
vorsätzlich begangen werden. Artikel
33.2 StGBK definiert, dass die Beihilfe
bei der Begehung eines Verbrechens un-
ter anderem umfasst: Beratung oder
Belehrung darüber, wie eine Straftat be-
gangen werden kann; Bereitstellung der
Mittel zur Begehung einer Straftat;
Schaffung von Bedingungen oder
Beseitigung von Hindernissen für die
Begehung einer Straftat; Versprechen,
dass Beweise über die Begehung einer
Straftat, des Täters oder der Identität des
Täters, der Mittel, die zur Begehung
einer Straftat verwendet werden oder der
Gewinne, die sich aus der Begehung
einer Straftat ergeben, verborgen werden.
- Erfolglose Beihilfe ~ neuspelo poma-
ganje; - sind Fälle, in denen die Straf-
tat nicht begangen wurde, die Beihilfe
nicht zur Straftatbegehung beigetragen
hat oder der Straftäter die Hilfe nicht
in Anspruch genommen hat. In all die-
sen Fällen ist Beihilfe nicht strafbar.
Beihilfe zum Suizid [Ndihma në
vetëvrasje; Pomaganje u samoubistvu;
Assisting in suicide] - Bedeutet die phy-
sische oder psychologische Beihilfe, die
eine Person einer anderen Person gibt,
die sich dazu entschieden hat, Suizid zu
begehen. Beihilfe zum Suizid sowie An-
stiftung zum Suizid werden als spezielle
Straftaten definiert.
Beneficium cohaesionis - Sind neue
Beweise, die während des Verfahrens
oder auch nach der rechtskräftigen
Entscheidung vorgelegt werden können.
Beschluss im Strafverfahren [Ak-
tvendimi në procedurën penale; Rešenje
u krivičnom postupku; Ruling in criminal
proceedings] - Der Beschluss wird vom
Gericht oder dem Staatsanwalt zum
Zwecke der Durchführung des Strafver-
fahrens erlassen. Ausnahmsweise kann
mit einem Beschluss auch ein Strafver-
fahren beendet werden z.B. Beschluss
zur Unterbrechung der Ermittlungen
(Siehe auch: Urteil im Strafverfahren).
- Gerichtsbeschluss - umfasst
diejenigen richterliche Entschei-
dungen, die nicht den Hauptprozess
entscheiden, sondern die Durchfüh-
rung und Entwicklung des Verfahrens
betreffen, wie etwa der Beschluss die
Anhörung zu vertagen, der Beschluss
über den Ausschluss der Öffentlichkeit
oder der Beschluss über die Wie-
dereinsetzung in den vorherigen Stand
usw.
- Beschluss des Staatsanwaltes - bein-
haltet alle Entscheidungen des
Staatsanwaltes ab dem Zeitpunkt der
Annahme der Strafanzeige.
- Beschluss über die Abweisung der
Strafanzeige - Beschluss mit der die
Staatsanwaltschaft die erhobene
Strafanzeige ablehnt, wenn keine be-
gründeten Zweifel an der Begehung
einer Straftat bestehen, die Verjährung
eingetreten ist oder Umstände
vorliegen, die eine strafrechtliche Ver-
folgung ausschließen, etc.
1189
- Beschluss über die Einleitung von
Ermittlungen - ist ein Beschluss des
Staatsanwaltes zur Einleitung der Er-
mittlungen. Dieser Beschluss basiert
auf gesicherten Erkenntnissen aus der
Strafanzeige oder anderen Quellen,
wonach ein begründeter Verdacht
besteht, dass eine Straftat begangen
worden ist.
- Beschluss zur Aussetzung der Er-
mittlungen - ist ein Beschluss, wonach
der Staatsanwalt aufgrund von Ver-
fahrenshindernissen verpflichtet ist,
die Ermittlungen auszusetzen. Zum
Beispiel: der Tatverdächtige flüchtet;
der Tatverdächtige leidet nach dem
Begehen der kriminellen Handlung an
einer vorübergehenden Geisteskrank-
heit und anderen Umständen, die die
Durchführung der Ermittlungen
vorübergehend verhindert.
- Beschluss zur Einstellung der Er-
mittlungen - ist ein Beschluss des
Staatsanwaltes zur Einstellung der
Ermittlungen, wenn sich nach Durch-
führung der Ermittlungen und den
vorliegenden Beweismitteln
herausstellt, dass kein Verdacht
besteht, dass eine Straftat begangen
wurde, die Straftat verordnet ist oder
Umstände vorliegen, die eine Strafver-
folgung ausschließen usw.
Beschuldigter [I pandehuri; Okrivljeni;
Defendant] - Eine Person, gegen die Er-
mittlungen bzw. ein Strafverfahren
eingeleitet worden sind. Dieser Begriff
wird als Synonym für die Begriffe An-
geklagter und Verurteilter benutzt.
Beschwerde im Strafrecht [Ankesa në
të drejtën penale; Žalba u krivičnom
postupku; Appeal in criminal proceed-
ings] - Siehe: Rechtsmittel im
Strafprozessrecht/ordentliche Rechtsmit-
tel.
1190
Besondere Tatbestandsmerkmale [Fig-
ura juridike e veprës penale; Zakonski
oblik krivičnog dela; Legal figure of
criminal offense] - Sind die gesetzlich
bestimmten Merkmale, die eine Straftat
ausmachen und diese von anderen Straf-
taten unterscheiden. Die allgemeinen
Tatbestandsmerkmale, die die allgemeine
Struktur der Tat bilden, sind in jeder
Straftat vorhanden (Siehe: Straftat und
Tatbestandsmerkmale).
Besonderes Strafverfahren [Procedurat
penale të veçanta; Posebni krivični
postupci; Special criminal proceedings] -
Verfahren, in dem nicht die Rechtssache
verhandelt wird, sondern andere Angele-
genheiten wie etwa die Ausstellung eines
Strafbefehls, Entschädigung für unrecht-
mäßig verhaftete oder verurteilte Perso-
nen, Widerruf von alternativen Strafen
usw.
Beteiligte [Bashkëpunëtorët në kryerjen
e veprave penale; Saradnici u izvršenju
krivičnih dela; Collaborators in commis-
sion of criminal offences] - Sind Perso-
nen mit deren Handlung oder Unterlassen
eine Straftat begangen wird. Abhängig
von der Form der Zusammenarbeit unter-
scheidet man zwischen Mittätern, An-
stiftern, Gehilfen oder Organisatoren,
bzw. Mitgliedern einer kriminellen Or-
ganisation.
Beteiligung an der Begehung von
Straftaten [Bashkëpunimi në kryerjen e
veprave penale; Saradnja u izvršenju
krivičnih dela; englisch] - Die Be-
teiligung betrifft die Teilnahme mehrerer
Personen an der Begehung einer Straftat
(concursus plurium ad delictum). Um
eine Straftat als Straftat in Zusam-
menarbeit zu definieren, müssen die ob-
jektiven und subjektiven Elemente erfüllt
sein. Das objektive Element ist erfüllt,
wenn einer der Straftäter eine Strafhand-
lung durchführt, während das subjektive
Element dann erfüllt ist, wenn der
Straftäter den Willen hat in Zusam-
menarbeit mit anderen Straftätern eine
Straftat zu begehen. Straftaten, die in
Zusammenarbeit erfolgen, sind viel
komplexer als Straftaten, die nur von
einem Täter begangen wurde. Dies ist
darauf zurückzuführen, dass in diesen
Fällen einige Faktoren bestimmt werden
müssen wie etwa: Bestimmung der Rolle
und des Beitrags jedes Mittäters bei der
Begehung der Straftat und Festlegung ih-
rer strafrechtlichen Verantwortung. Die
im StGBK definierte Beteiligung ist:
Mittäterschaft, Anstiftung, Beihilfe,
kriminelle Vereinigung (kriminelle Or-
ganisation).
Betrug [Veprat penale të mashtrimit
(Mashtrimi); Krivična dela prevare (pre-
vara); Criminal offenses of fraud
(Fraud)] - Sind Straftaten, die sich gegen
das Vermögen richten, wonach der
Straftäter sich durch Betrug einen Ver-
mögensvorteil erschleicht und so eine
andere Person materiell schädigt. Außer
der Grundform des Betrugs, inkriminiert
das StGBK auch andere Formen des Be-
trugs wie etwa: Betrug bei Subventionen,
Betrug in Bezug auf Erhalt von Mitteln
durch die Europäische Gemeinschaft
usw. Auch einige Wirtschaftsstraftaten
werden durch Betrug begangen wie: Be-
trug im Insolvenzverfahren, Betrug von
Verbrauchern, Käufern usw.
Bewährungsstrafe [Dënimi me kusht;
Uslovna kazna; Suspended sentence] - ist
eine Alternativstrafe, die die verhängte
Freiheitsstrafe oder andere Strafen von
bestimmten Bedingungen abhängig
macht. Inhaltlich besteht die Bewährung
also darin, die Vollstreckung einer Strafe
auszusetzen, die gegen eine verurteilte
Person verhängt worden ist und sie von
bestimmten Bedingungen abhängig zu
machen, die vom Gericht auferlegt
wurden und von der verurteilten Person
eingehalten werden müssen (Über-
prüfungszeitraum). Artikel 51. 2 StGBK
sieht folgendes vor: “Bei der Verhängung
einer Bewährungsstrafe bestimmt das
Gericht eine Strafe für den Straftäter und
weist gleichzeitig darauf hin, dass diese
Strafe nicht vollstreckt wird, wenn der
Verurteilte in der vom Gericht festgeleg-
ten Bewährungszeit keine weitere Straftat
begeht. Die Bewährungszeit darf nicht
weniger als ein (1) Jahr oder mehr als
fünf (5) Jahre betragen”.
Beweise im Strafprozess [Provat në
procedurën penale; Dokazi u krivičnom
postupku; Evidence in criminal proceed-
ings] - ist jede Information oder jedes
Mittel im Strafprozess, das die
Richtigkeit einer relevanten Tatsache
beweist. Somit sind Beweise Fakten, die
im Strafprozess überprüft und nachgew-
iesen werden müssen.
- Materielle Beweise - ist jedes Mittel
oder materieller Gegenstand, der dazu
dient, die Tatsachen im Strafprozess
nachzuweisen und zur Lösung der
Rechtssache beizutragen. Diese Be-
weise können unterschiedlich sein,
einschließlich aller Gegenstände, Sa-
chen oder Mittel, die zur Begehung
einer Straftat verwendet werden, die
ein Produkt einer Straftat usw. sind.
- Vollbeweise - sind solche Beweise, die
eine Tatsache zweifellos nachweisen
oder nicht nachweisen.
- Teilbeweise - Tatsachen, die nur zum
Teil eine Tatsache nachweisen.
- Originale Beweise - sind ursprüngli-
che Beweise, die eine Tatsache mittel-
bar oder unmittelbar nachweisen wie
z.B. Aussage des Beschuldigten, des
Zeugen, Urkunden usw.
1191
- Unzulässige Beweise - sind un-
glaubwürdige Beweise, die an sich
eine Tatsache nicht nachweisen.
- Unmittelbare Beweise - sind Beweise
durch die unmittelbar eine Tatsache
nachgewiesen wird oder nicht.
- Mittelbare Beweise - sind Beweise,
die mittelbar zur Nachweisung von
Tatsachen helfen.
- Beweise des Anklägers - sind Be-
weise, die die Vorwürfe der Staatsan-
waltschaft nachweisen.
- Beweise der Verteidigung ~ zaštitni; -
sind Beweise, die die Behauptungen
der Verteidigung nachweisen.
Beweisgegenstand im Strafprozess
[Objekti i të provuarit në procedurën
penale; Predmet dokazivanja u krivičnom
postupku (Thema probandi); Subject of
proof in criminal proceedings] - Sind die
relevanten Tatsachen, die mit dem Straf-
fall in Zusammenhang gebracht werden
können, z. B.: ob bestimmte Tatsachen
die Tatbestandsmerkmale einer Straftat
erfüllen, das Verhältnis des Täters zur
Straftat usw.
Bigamie
C Straftaten mit hohem Risiko (z. B. terror-
C.S. (Criminal Statistics) - Stellt ein
System mit Statistiken von Straftaten in
Großbritannien ab dem Jahr 1820 dar.
Diese wird jedes Jahr vom Innenministe-
rium und dem Statistikamt veröffentlicht;
die Straftaten sind in 71 Rubriken
aufgeteilt. Außer als Daten für den
britischen Staat werden diese Statistiken
auch für kriminologische Studien von
vielen Autoren und Wissenschaftlern be-
nutzt.
Causa Criminalis - Siehe: Straffall
(causa criminalis).
CEPOL (Europian Union Agency for
Law Enfocement Training) - CEPOL
1192
ist eine Agentur der Europäischen Union,
die Schulungen für Polizeibeamte und
andere Strafverfolgungsbehörden
entwickelt, durchgeführt und organisiert.
Corpus Delicti - Lateinischer Begriff,
der konkrete Beweise für eine begangene
Straftat beinhaltet. Zum Beispiel: Leiche,
gestohlener Gegenstand usw.
D
Daktyloskopie [Daktiloskopia; Daktilos-
kopija; Dactyloscopy] - Die
Daktyloskopie ist eine Methode, Papilar-
leisten zu untersuchen, zu vergleichen
und zu klassifizieren, um Personen, in
erster Linie Täter, anhand der individuel-
len Merkmale, sog. Papilarleisten, zu
identifizieren.
Delictum sui generis - Ist der lateinische
Begriff für ungewöhnliche, nicht tradi-
tionelle Straftatbestände. Zum Beispiel:
Festlegung der strafrechtlichen Verant-
wortlichkeit für die vorbereitenden Hand-
lungen bestimmter Straftaten, für das Er-
reichen einer Vereinbarung für die Be-
gehung von Straftaten usw. Diese werden
in der Regel aus kriminalpolitischen
Gründen in Bezug auf die Prävention von
istische Straftaten usw.) vorgenommen.
Delinquent [Delikuent; Delikvent; De-
linquent] - Begriff für Straftäter jungen
Alters, grundsätzlich Minderjährige
zwischen 14-18 Jahren.
Delinquenz [Delikuencë; Delikvencija;
Delinquency] - Aus dem Lateinischen
“deliquere”; Begriff, der dazu dient, das
Verhalten eines jungen Menschen
auszudrücken, der eine Tendenz zur Be-
gehung von Straftaten hat, insbesondere
für Bagatelldelikte.
Die Handlung des Menschen [Činjenje
čoveka kao element krivičnog dela; -
Human action as an element of criminal
offence] - sind die Handlungen des
Menschen, die Voraussetzungen einer
Straftat und Tatbestandsmerkmal eines
Straftatbestandes sind. Darunter versteht
man die Handlung oder das Unterlassen
einer Person, die sich in der Außenwelt
manifestiert und vom Gesetz als solche
bestimmt ist. Um strafrechtlich relevant
zu sein, muss die Handlung oder das Un-
terlassen freiwillig sein. Ansonsten gilt,
dass alle Handlungen oder Unterlassung-
en, die nicht freiwillig, sondern durch
Gewalt, Drohung oder jede andere Form,
die gegen den eigenen Willen gerichtet
sind, begangen wurden und nicht als
Handlung angesehen werden können.
(Siehe auch: Tatbestandsmerkmale der
Straftat, Rechtswidrigkeit als Tat-
bestandsmerkmal der Straftat und Recht-
fertigungsgründe).
Diebstahl [Vjedhja; Krađa; Theft] - ist
die rechtswidrige Aneignung von
fremdem beweglichem Vermögen, mit
dem Ziel sich oder einem Dritten einen
Vermögensvorteil zu verschaffen. Das
Rechtsgutdieser Straftat ist das bewegli-
che Vermögen einer Person; Diebstahl
kann nur vorsätzlich begangen werden.
Diese Straftat ist in Artikel 325 StGBK
geregelt. schwerer Diebstahl - sind Fälle,
in denen der Diebstahl aufgrund der Art
der Ausführung, der Umstände und des
Wertes des gestohlenen beweglichen
Vermögens als qualifiziert gilt. Bsp. In
einer Einrichtung wird ein Feuer gelegt,
um, Gegenstände von erheblichem Wert
zu stehlen.
- Räuberischer Diebstahl - ist ein Straf-
tatbestand, der sich aus den
Voraussetzungen des Diebstahls und
der Gewaltanwendung oder Bed-
rohung zusammensetzt. Der räuber-
ische Diebstahl beginnt als einfacher
Diebstahl, resultiert jedoch nach
Ertappen des Täters in Gewaltanwen-
dung oder Bedrohung, mit dem Ziel
die gestohlene Sache zu behalten.
Diese Straftat ist in Artikel 428
StGBK geregelt.
- Diebstahl von Diensten (Erschleichen
von Leistungen) - ist eine speziell
geregelte Straftat, die dadurch be-
gangen wird, dass der Straftäter durch
Täuschung und andere Formen der
Begehung Dienste be-
nutzt/entgegennimmt ohne dafür zu
zahlen. Darunter fällt der Diebstahl
von der Transport-, Internetdiensten
usw. Diese Straftat ist in Artikel 326
StGBK geregelt.
Durchsuchung [Bastisja; Pretres; Raid] -
Die Durchsuchung ist eine operative Ak-
tion von Strafverfolgungsbeamten an
bestimmten Orten, bei der Über-
raschungen eingesetzt werden, um Per-
sonen festzunehmen, die zweifelsfrei
Beweise zu bestimmten Straftaten ver-
bergen oder sich einer Festnahme
widersetzen.
E
Einziehung der durch eine Straftat er-
langten Vermögensvorteile (Ver-
mögensabschöpfung) [Konfiskimi i
dobisë pasurore të fituar me vepër
penale; Zaplenjivanje/Oduzimanje
imovine stečene krivičnim delom; Con-
fiscation of material benefit acquired by
commission of criminal offense] - Stellt
die Einziehung von Sachen ohne Gegen-
leistung dar, welche in staatliches Eigen-
tum übergehen. Die Einziehung stellt die
Übernahme von Sachen dar, die durch
eine Straftat rechtswidrig erlangt wurden.
Voraussetzung fuer eine Vermögensab-
schöpfung ist die strafrechtliche Verant-
wortlichkeit des Straftäters. Die Ver-
mögensabschöpfung ist eine strafrecht-
1193
liche Maßnahme, die bezweckt, jedem
Straftäter die Möglichkeit zu nehmen,
sich durch Straftaten zu bereichern. Dies
wird in Kapitel VII über die Einziehung
der durch Straftat erworbenen Ver-
mögensvorteile geregelt. Artikel 96
StGBK lautet: “Niemand darf einen
durch eine Straftat erworbenen materiel-
len Vorteil behalten”. Dieser Vorteil wird
durch einen Gerichtsbeschluss eingezoge
(Artikel 96. 2 StGBK). In Fällen, in
denen die Einziehung des materiellen
Vorteils nicht möglich ist, ist der Täter
verpflichtet, einen Geldbetrag zu zahlen,
der der Höhe des materiellen Vorteils
entspricht (Artikel 97.1). Die Ver-
mögensabschöpfung stellt heute eine der
wichtigsten Formen der kriminellen
Bekämpfung dar. Die Vermögensab-
schöpfung gegenüber juristischen Perso-
nen dient als Sicherungsmaßnahme.
Artikel 99 StGBK sieht vor, dass materi-
elle Vorteile, die eine Wirtschaftsun-
ternehmen oder eine juristische Person
durch die Begehung einer Straftat erlangt
hat, eingezogen werden. Die Ver-
mögensabschöpfung soll Straftätern und
juristischen Personen der wirtschaftliche
Anreiz für eine Straftat nehmen. In vielen
Strafrechtsordnungen ist vorgesehen,
dass die Vermögensabschöpfung auch
dann durchgeführt wird, wenn der Bes-
chuldigte nicht schuldig gesprochen
wurde.
- Einziehung von rechtswidrig erlang-
tem Vermögen - bedeutet die Bes-
chlagnahme von Vermögen einer Per-
son, bis der rechtmäßige Ursprung des
Vermögens nachgewiesen wird. Die
Beweislast dafür trägt der Eigentümer
des Vermögens. Auch das Vermögen
Dritter kann beschlagnahmt werden,
wenn bewiesen ist, dass der Bes-
chuldigte das verdächtige Vermögen
1194
an Verwandte, Freunde usw. veräußert
hat. Die Diskussion um die Ein-
ziehung von rechtswidrig erlangtem
Vermögen hat verschiedene Konzepte
hervorgebracht. So sieht das spanische
Strafrecht vor, dass rechtswidrig er-
langtes Vermögen auch d unabhängig
davon, ob die Schuld des Beschuldig-
ten nachgewiesen wurde oder die
Straftat schon verjährt ist, eingezogen
werden kann. Diese Regelungen sind
oft in besonderen Gesetzen geregelt,
die als Anti-Mafia-Gesetze bekannt
sind. Diese Gesetze verfolgen das
kriminalpolitische Ziel den Tätern den
Reiz zum rechtswidrigen Erwerb von
materiellen Vorteilen zu nehmen. Sol-
che Regelungen sind jedoch vor allem
wegen der Frage der Beweislast
hochsensitiv.
Entkriminalisierung [Dekriminalizimi;
Dekriminalizacija; Decriminalization] -
Die Entkriminalisierung stellt die Auf-
hebung einer Straftat dar, d.h. eine Tat,
die unter Strafe stand wird aufgehoben
und gilt nicht mehr als eine strafbare Tat,
z.B. die Entkriminalisierung der Belei-
digung und Verleumdung, die in vielen
Staaten (auch Kosovo) aufgehoben
wurde und unter das zivilrechtliche Sys-
tem gestellt worden ist.
Ermittelter Tatverdächtiger [I hetuari;
Lice pod istragom; Investigated] - Ist
eine tatverdächtige Person, gegen die ein
Anfangsverdacht besteht und deswegen
ein Strafverfahren eingeleitet wird.
Ermittlungen [Hetimi; Istraga; Investi-
gation] - Ist der erste Schritt in einem
Strafverfahren, der sofort nach Aufnah-
me einer Strafanzeige des von der
Staatsanwaltschaft eingeleitet wird. Die
Ermittlungen dienen der Überprüfung
von Tatsachen und der Sicherstellung
von Beweisen, um so festzustellen, ob
ein begründeter Verdacht gegen eine bes-
timmte Person besteht, um eine Anklage
zu erheben oder das Strafverfahren zu
beenden. Gemäß StPOK liegen Er-
mittlungen im Zuständigkeitsbereich des
Staatsanwaltes, bzw. des Untersuchungs-
richters.
Ermittlungsfrist [Afati i hetimeve; Rok
za istragu; Time limit of investigations] -
Stellt die gesetzliche Frist ab dem Mo-
ment der Ermittlung bis zu deren
Beendigung dar. Diese Frist wird gesetz-
lich festgelegt. Die Ermittlungsfrist ist
von entscheidender Bedeutung, da da-
durch das Verhältnis zwischen Effek-
tivität des Rechtssystems und Schutz der
Menschenrechte gemessen werden kann.
Aus diesem Grund wird die Dauer der
Ermittlungen bei Straftaten mit dem Ziel
begrenzt, die Justizbehörden, in diesem
Fall die Staatsanwaltschaft, dazu zu
verpflichten, in angemessener Zeit und
effizient Ermittlungshandlungen
durchzuführen und andererseits die Rech-
te, Freiheiten und Würde der zu ermit-
telnden Personen durch schnelle Er-
mittlungen zu respektieren. Das StGBK
sieht eine Ermittlungsfrist von zwei Jah-
ren vor, die bei komplexeren Straftaten
durch Beschluss der Ermittlungsrichter
auf maximal sechs weitere Monate ver-
längert werden kann (Artikel 159
StGBK). Diese Frist ist im Einklang mit
dem internationalen Grundsatz des
“fairen Verfahrens”.
Erpressung [Detyrimi; Iznuda; Extor-
tion] - Bedeutet, dass eine Person gez-
wungen wird, etwas unfreiwillig zu tun.
Die Erpressung ist eine Voraussetzung
vieler weiterer Straftaten und richtet sich
auch gegen das Vermögen einer Person.
Diese Straftat wird von jedem begangen,
der rechtswidrig einen materiellen
Vorteil erlangen will und Gewalt oder
eine ernsthafte Drohung einsetzt, um eine
andere Person zu einer Handlung zum
Nachteil ihres Vermögens oder zum
Nachteil des Vermögens einer anderen
Person zu zwingen. Artikel 340 StGBK
definiert die Nötigung als Straftat.
Erziehungsmaßregeln [Masat e diversi-
tetit; Diverzione mere/ Mere diverziteta;
Diversity measures] - Sind Maßnahmen,
die in der Strafgesetzgebung gegen ju-
gendliche Straftäter vorgesehen und an-
geordnet werden. Es handelt sich um
leichte Maßnahmen, die den Jugend-
lichen auferlegt werden. Der Zweck die-
ser Erziehungsmaßregeln besteht darin,
den Beginn eines Strafprozesses nach
Möglichkeit zu verhindern, die positive
Rehabilitation und Reintegration der Ju-
gendlichen in der Gesellschaft zu unter-
stützen, um so Rückfälle zu vermeiden.
Diese Maßnahmen sind im kosovarischen
Jugendstrafgesetzbuch geregelt und
entsprechen den Anforderungen der
jeweiligen internationalen Abkommen.
Als solche Maßnahmen gelten: 1.)
Versöhnung zwischen dem jugendlichen
Täter und dem Opfer, 2.) Versöhnung
zwischen dem Jugendlichen und seiner
Familie, 3.) Entschädigung für den
Schaden des Geschädigten, 4.) Regulärer
Besuch der Schule durch den Jugend-
lichen, 5.)Aufnahme einer Beschäftigung
oder Ausbildung in einem geeigneten
Beruf, 6.) Freiwillige Arbeit in Überein-
stimmung mit der Fähigkeit des jugend-
lichen Täters, 7.) Schulung in
Verkehrsregeln und 8.) Psychologische
Beratung.
Eurojust [Eurojust; Eurojust; Eurojust] -
Eurojust ist eine Agentur der Eu-
ropäischen Union, die sich mit der
Zusammenarbeit von Gerichten in Straf-
sachen befasst. Diese Agentur wurde
2002 gegründet und dient der
1195
Verbesserung der Bekämpfung der
grenzüberschreitenden Kriminalität durch
Förderung der Zusammenarbeit in Fragen
der Ermittlung und Strafverfolgung
zwischen den Behörden der EU-
Mitgliedsstaaten.
Europäisches Auslieferungsabkommen
[Konventa Evropiane pë Ekstradim;
Evropska konvencija o ekstradiciji; Eu-
ropean Convention on Extradition] - Ist
ein am 13.12.1957 in Paris unter-
schriebenes und am 18.04.1960 in Kraft
getretenes Abkommen, mit dem Ziel der
besseren Zusammenarbeit der eu-
ropäischen Staaten bei der Durchführung
von Auslieferungen.
Europäisches Übereinkommen über
die internationale Geltung von
Strafurteilen [Konventa Evropiane mbi
Vlefshmërinë Ndërkombëtare të Vendi-
meve Penale; Evropska konvencija o
međunarodnom važenju krivičnih pre-
suda; European Convention on the Su-
pervision of Conditionally Sentenced or
Conditionally Released Offenders] - Ist
ein Übereinkommen des Europarates aus
dem Jahr 1970, wonach die unterzeich-
neten Staaten die Gültigkeit von
Strafurteilen und ausgesprochenen Straf-
en anderer Vertragsparteien anerkennen.
Das Übereinkommen sieht außerdem vor,
dass verhängte Haftstrafen im Land eines
Vertragspartners vollstreckt werden kön-
nen, wenn das Land, in dem der
Verurteilte seinen Wohnsitz hat und das
Land der Strafvollstreckung, Vertrag-
sparteien dieses Übereinkommens sind.
Europäisches Übereinkommen über
die Rechtshilfe in Strafsachen [Kon-
venta Evropiane mbi Ndihmën e
Ndërsjellë në Çështjet Penale; Evropska
konvencija o međusobnom pružanju
pravne pomoći u krivičnim stvarima; Eu-
ropean Convention on the Supervision of
1196
Conditionally Sentenced or Conditionally
Released Offenders] - Gemäß diesem
Übereinkommen sind die Vertragspartei-
en verpflichtet, einander in größtmögli-
chem Umfang bei der Beweisaufnahme,
dem Anhören von Zeugen, Sachverstän-
digen und verfolgten Personen zu unter-
stützen. Das Übereinkommen legt die
Regeln für die Vollstreckung von Bitten
und Anträgen der Behörden einer Ver-
tragspartei fest, dessen Justizbehörden
die Vorlage und Übermittlung von Be-
weisen bei einer anderen Vertragspartei
zum Zweck eines Strafverfahrens anfor-
dern.
Europäisches Übereinkommen über
die Überwachung bedingt verurteilter
oder entlassener Personen [Konventa
Evropiane për Mbikëqyrjen e Personave
të Dënuar ose të Liruar me Kusht;
Evropska konvencija o nadzoru uslovno
osuđenih ili uslovno oslobođenih lica;
European Convention on the Supervision
of Conditionally Sentenced or Condition-
ally Released Offenders] - Dieses
Übereinkommen wurde am 30. Novem-
ber 1964 unterzeichnet. Der
Grundgedanke dieses Übereinkommens
besteht darin, die Überwachung eines
Verurteilten zu ermöglichen, der in
einem bestimmten Land lebt und zuvor in
einem anderen Land verurteilt wurde.
Dieses Übereinkommen enthält keine
Bestimmungen über Personen, die ermit-
telt oder angeklagt werden, da deren
Schuld noch nicht nachgewiesen ist.
Europäisches Übereinkommen zur
Bekämpfung des Terrorismus [Kon-
venta Evropiane për Ndalimin e Terror-
izmit; Evropska konvencija o suzbijanju
terorizma; European Convention on the
Suppression of Terrorism] - Dieses
Übereinkommen wurde 1977
verabschiedet, um die Auslieferung von
Personen zu erleichtern, die terroristische
Handlungen begangen haben. Aus
diesem Grund werden darin die Verstöße
wie Flugzeugentführungen, Entführung-
en und Geiselnahmen, Einsatz von Bom-
ben, nicht als politische Straftaten, Straf-
taten im Zusammenhang mit politischen
Handlungen oder als politisch motivierte
Straftaten angesehen.
Europaratskonvention zur Bekämp-
fung des Menschenhandels [Konventa e
Këshillit të Evropës mbi Veprimin
kundër Trafikimit të Qenieve Njerëzore;
Konvencija Saveta Evrope o borbi protiv
trgovine ljudima; Council of Europe
Convention on Action against Traffick-
ing in Human Beings] - Ist ein nach
verschiedenen Maßnahmen vom Euro-
parat am 3.05.2005 verabschiedetes
Übereinkommen gegen Menschenhandel.
Das Übereinkommen reguliert alle For-
men des Menschenhandels (national, in-
ternational oder durch organisierte Krim-
inalität), über jeden Menschen (Mann,
Frau, Kind) und stellt diese unter Strafe.
Europol (Europäisches Polizeiamt) [Eu-
ropol; Europol/Evropol (Agencija
Evropske unije za saradnju u sprovođen-
ju zakona); Europol (European Union
Agency of Law Enforcement Coopera-
tion)] - Eine von der Europäischen Union
gegründete Agentur für die Zusam-
menarbeit der Polizei im europäischen
Kontinent.
Euthanasie [Eutanazia; Eutanazija; Eu-
thanasia] - Euthanasie ist die Tötung
einer sehr kranken oder alten Person, mit
dem Ziel deren Leid zu beenden. Die
Zustimmung einer Person, von einer an-
deren Person getötet zu werden, schließt
eine Straftat jedoch nicht aus. Diese
Möglichkeit der freiwilligen Tötung ist in
den Rechtsvorschriften einiger Länder
auf der Grundlage eines gesetzlichen
Verfahrens zulässig. Das kosovarische
Recht verbietet die Euthanasie.
Extreme Not [Nevoja ekstreme; Krajnja
nužda; Extreme necessity] - ist ein
Rechtsinstitut, welches unter bestimmten
Umständen die Rechtswidrigkeit einer
Straftat ausschließt, obwohl die Straftat
alle gesetzlichen Tatbestandsmerkmale
der Straftat enthält. Bei einer Handlung
unter extremer Not handelt es sich also
nicht um eine Straftat. Hierbei handelt
der Täter in der Weise, um von sich oder
einen Dritten eine gegenwärtige und un-
provozierte Gefahr abzuwehren; die
zweite Bedingung ist, dass der Schaden
nicht grösser sein darf als die gegenwär-
tige Gefahr. Bei der extremen Not han-
delt es sich also um zwei Rechtsgüter,
wonach es erlaubt ist, das kleinere
Rechtsgut zu schädigen um das größere
Rechtsgut zu schützen. Beispiel: Person
A tritt die Wohnungstür der Person B ein,
um das Kind in der brennenden Woh-
nung zu retten. Dabei hat Person A
fremdes Eigentum zerstört. Da er jedoch
in Not gehandelt hat, um das Leben des
Kindes zu retten (größeres Rechtsgut),
handelt es sich hierbei nicht um eine
Straftat. Extreme Not ist auch dann geg-
eben, wenn es sich um zwei gleich
wichtige Rechtsgüter handelt. Wenn bei
einem fallenden Flugzeug nur ein
Rettungsschirm im Flugzeug ist und Per-
son A den Rettungsschirm für sich selber
nimmt und somit Person B sterben muss,
so handelt es sich nicht um Mord,
sondern um extreme Not. Artikel 13.
StGBK sieht vor, dass eine Handlung
keine Straftat darstellt, wenn sie in ex-
tremer Not ausgeführt wurde. Die ex-
treme Not ist gemäß Artikel 13.2 StGBK
dann gegeben, wenn die Person von sich
oder einen Dritten eine gegenwärtige Ge-
fahr abwehrt, um so ein größeres Rechts-
1197
gut zu schützen. Die Notwehr muss pro-
portional zur Gefahr sein. Extreme Not
existiert gemäß Artikel 13.4 dann nicht,
wenn die Person gesetzlich verpflichtet
war sich der Gefahr auszusetzen.
- Putativnot - sind Fälle, in denen die
Person fälschlicherweise oder ir-
rtümlich denkt in Gefahr zu sein und
aus extremer Not handelt. Ob der
Täter hierbei strafrechtlich gehandelt
hat, muss festgestellt werden, also der
Irrtum hätte vermieden werden kön-
nen..
- Überschreitung der extremen Not -
liegt vor, wenn die Handlungen der
extremen Not nach dem die Gefahr
aufgehört hat zu existieren, wenn ex-
treme Not mehr Schaden angerichtet
hat als die Gefahr, bzw. die Gefahr
weniger schädlich vermieden werden
konnte. In diesen Fällen wird gegen
die Person eine mildere Strafe an-
gewandt, bzw. unter Umständen freig-
esprochen. Dies wird in Artikel 13.3
StGBK vorgesehen.
F Geschwindigkeitsüberschreitung
Fahnenflucht [Dezertimi; Dezerterstvo;
Desertion] - Bedeutet den Dienstort oder
die Aufgabe zu vermeiden, bzw. sie nicht
auszuüben. Üblicherweise wird diese als
Straftat definiert, da militärische
Pflichten nicht ausgeübt werden.
Fahrlässigkeit [Pakujdesia; Nehat; Neg-
ligence] - ein Fachausdruck, welcher die
Fälle bezeichnet, in denen Straftäter die
Tatfolge nicht herbeiführen wollte, bzw.
die Tatfolge ohne seinen Wunsch
eingetreten ist. Deshalb stellt die Fahr-
lässigkeit die leichteste Form der Schuld
dar. Bei fahrlässig begangenen Straftaten
ist sich der Täter der möglichen Folgen
nicht bewusst. Gemäß Artikel 23.1
StGBK ist zwischen zwei Arten der Fahr-
1198
lässigkeit zu unterscheiden: die bewusste
und die unbewusste Fahrlässigkeit.
- Bewusste Fahrlässigkeit (luxuria) -
Bei der bewussten Fahrlässigkeit ist
sich der Täter bewusst, dass seine Tat
eine Tatfolge herbeiführen kann, er
aber der Ansicht ist, dass er die Tat-
folgen verhindern könne und sie schon
nicht eintreten werde. Artikel 23.2
StGBK definiert die bewusste Fahr-
lässigkeit so: “Eine Person handelt mit
bewusster Fahrlässigkeit, wenn sie
weiß, dass eine Tatfolge als Ergebnis
ihrer Handlung oder Unterlassung
eintreten kann, jedoch der Auffassung
ist, dass die Tatfolge nicht eintreten
werde oder dass die Tatfolge verhin-
dert werden könne”. Bewusste Fahr-
lässigkeit besteht aus zwei Elementen:
1. Der Ansicht, dass die Tatfolge nicht
eintritt bzw. der Ansicht, dass die Tat-
folge eintreten kann und 2. Sie jedoch
verhindert werden kann. Bsp. Jemand
fährt zu schnell und überfährt je-
manden, der dadurch tödlich verletzt
wird. In diesem Fall wurde die
vorsätzlich, während die Körperver-
letzung bzw. die Tötung fahrlässig
herbeigeführt wurde. Konkret liegt das
bewusst fahrlaessige Handeln darin,
dass der Täter der Ansicht ist, dass
durch die
Geschwindigkeitsüberschreitung nie-
mand zu Schaden kommt, bzw. der
Ansicht ist, dass die Tatfolge
vermieden werden kann.
- Unbewusste Fahrlässigkeit (negligen-
tia) - besteht in den Fällen, in denen
der Täter sich nicht bewusst ist, dass
seine Handlung eine rechtswidrige
Tatfolge herbeiführen kann, auch
wenn er den Umständen zufolge bzw.
wegen seiner persönlichen Eigenschaf-
 ten wissen müsste, dass seine Tat die
Tatfolge herbeiführen kann. Dies wird
in Artikel 23.3 StGBK geregelt: “Eine
Person handelt mit unbewusster Fahr-
lässigkeit, wenn sie sich nicht bewusst
ist, dass eine Tatfolge aufgrund ihrer
Handlung oder Unterlassung eintreten
kann, obwohl ihr aufgrund der Um-
stände und der persönlichen Eigen-
schaften bekannt sein sollte oder sie
hätte wissen müssen, dass die Tatfolge
eintreten kann”. Merkmal der un-
bewussten Fahrlässigkeit ist das Feh-
len der psychologischen Verbindung
zwischen der Tat und der Tatfolge. In
der Rechtswissenschaft unterscheidet
man zwischen Fahrlässigkeit ohne
Bewusstsein (caso fortuito), d.h. die
Herbeiführung einer Tatfolge ohne
Schuld sowie Fahrlässigkeit im
Bewusstsein, was bedeutet, dass der
Straftäter nach objektiven Umständen
und persönlichen Eigenschaften nicht
wissen konnte, dass die Tatfolge
herbeigeführt wird.
- Berufsfahrlässigkeit - ist die Fahr-
lässigkeit, die jemandem vorgeworfen
werden kann, derwährend der
Ausübung einer Arbeit nicht die ge-
setzlichen Regeln oder arbeitsver-
traglichen Regeln einhält und so fahr-
lässig eine rechtswidrige Tatfolge
herbeiführt. Diese Art der Fahr-
lässigkeit wird nicht gesetzlich defin-
iert. Sie wurde jedoch durch die
Rechtspraxis entwickelt. In diesem
Fall ist absichtlich die
Geschwindigkeit zu überwinden, und
die Folge (Vergehen) der Verletzung
oder Tötung ist nachlässig. Konkrete
Fahrlässigkeit liegt darin, dass die Per-
son die Straßenverkehrsordnung nicht
beachtet hat, um schädliche Folgen für
die Bürger zu vermeiden, die im
konkreten Fall, wenn er vorsichtig
wäre, er sich nicht mit hoher
Geschwindigkeit bewegen würde und
folglich die verbotene Folge nicht
verursachen würde.
Falschaussage [Deklarimi i rremë; Lažni
iskaz; False statement] - Eine
Falschaussage ist eine Aussage, die nicht
wahr ist und dazu dient, zu täuschen.
Eine Falschaussage im Strafverfahren ist
sehr schädlich, da sie die Schuld des Un-
schuldigen oder die Freilassung der Per-
son, die eine Straftat begangen hat, zur
Folge haben kann. Folglich wird die
Abgabe einer Falschaussage nicht nur
dann als Straftat geahndet, wenn sie in
einem Verfahren vor Gericht abgegeben
wurde, sondern auch in Verfahren vor
anderen Organen. Artikel 392 StGBK
lautet: “Eine Partei, ein Zeuge, Sach-
verständiger, Übersetzer oder Dol-
metscher, der in einem Gerichtsverfah-
ren, einem Ordnungswidrigkeitenverfah-
ren, einem Verwaltungsverfahren vor
einem Notar, Behörde oder einem
Disziplinarverfahren eine falsche Aus-
sage macht…”.
- Falschaussage unter Eid - Eine
Falschaussage, die unter einem
geleisteten Eid abgegeben wird, ein-
schließlich der unterschriebenen Aus-
sage. Diese stellt eine Straftat gemäß
Artikel 391 StGBK dar.
Fälschung [Falsifikimi; Falsifikovanje;
Pardon] - Die Fälschung ist die absicht-
liche Änderung des Inhaltes eines
Dokuments, Geldes oder anderer Sachen,
mit dem Ziel sie als original darzustellen.
Diese Tat ist als besondere Straftat eing-
estuft.
- Geldfälschung - Stellt die Fälschung
von Geld, hauptsächlich durch organ-
isierte Wirtschaftskriminalität dar.
Wegen des großen Schadens, den eine
1199
 solche Straftat anrichten kann, ist die
Geldfälschung in allen Strafgesetzen
der Staaten als Straftat definiert; um
den Kampf gegen Geldfälschung zu
verstärken wurde ebenfalls das Ab-
kommen zur Geldwäsche verabschie-
det. StGBK regelt diese Straftat in
Artikel 302 StGBK.
- Ausweisfälschung - ist die Fälschung
offizieller Dokumente mit dem Ziel
diese als ein Originaldokument zu
verwenden.
- Wertpapierfälschung - ist die Änder-
ung oder Modifizierung von Wertpa-
pieren, bzw. deren fälschlicher Druck,
um sie als originale Wertpapiere in
Verkehr zu bringen.
FBI (Federal Bureau of Investigation)
[FBI/Byroja Federale e Hetimeve; Feder-
alni istražni biro; Federal Bureau of In-
vestigation] - Das FBI ist der inländische
Nachrichten- und Sicherheitsdienst der
Vereinigten Staaten von Amerika.
Flucht [Arratisja; Bekstvo; Escape] - Als
Flucht wird die Entfernung einer Person
von einem Ort verstanden, an dem diese
aufgrund einer rechtmäßigen Entschei-
dung festgehalten wird bzw. der Freiheit
entzogen worden ist. Die geflüchtete Per-
son kann inhaftiert sein oder in einer an-
deren Art der Freiheit entzogen worden
sein. Das StGBK sieht die “Flucht einer
Person, der die Freiheit entzogen wurde"
als Straftat an (Artikel 405 StGB).
Folter [Tortura; Mučenje; Torture] - Ist
als vorsätzliche unmenschliche Behand-
lung definiert, die schwerwiegendes und
grausames Leiden verursacht. In demo-
kratischen Ländern wurde Folter nicht
nur in Gerichtsverfahren und anderen
Verfahren verboten, sondern auch als be-
sondere Straftat unter Strafe gestellt. Das
StGBK regelt die Folter in Artikel 199.
1200
G
Gefängnis [Burgu; Zatvor; Prison] - eine
besondere Institution, die für der Inhafti-
erung von Gefangenen oder der Inhafti-
erung von Angeklagten dient.
- Hochsicherheitsgefängnis - eine ges-
chlossene Anstalt mit hoher Sicher-
heitsstufe. In diesen Einrichtungen
wird die Inhaftierung in der Regel von
Verurteilten durchgeführt, die schwere
Straftaten mit hohem Sicherheitsrisiko
begangen haben oder rückfällig ge-
worden sind.
- Halboffene - sind Gefängnisse, die
von außen gesichert sind, während die
Einrichtungen, Gebäude und Pavillons
selbst nicht von hohen Mauern und
anderen physischen Hindernissen
umgeben sind. In der Regel sind Kon-
takte und Kommunikation verurteilter
Personen in solchen Gefängnistypen
möglich.
- Offener Vollzug - sind besondere Ein-
richtungen, in denen Verurteilte sehr
wenig gesichert und überwacht
werden. In diesen Institutionen sind
Bewegung und Kontakte zwischen
verurteilten Personen regelmäßig und
ohne große Einschränkungen möglich.
Gegenstand der Straftat [Objekti i ve-
prës penale; Predmet krivičnog dela;
Subject of criminal offence] - alle
Rechtsgüter, die durch das Strafgesetz
geschützt sind, wie die Rechtsgüter des
Einzelnen und der Allgemeinheit, deren
Verletzung eine Straftat darstellt. Der
Gegenstand der Straftat bezieht sich so-
mit auf den Begriff des "Rechtsguts" im
Sinne des strafrechtlichen Schutzes (for-
meller Begriff). Der materielle Begriff
des Rechtsguts umfasst alle Sachen,
Werte, Interessen des Einzelnen oder der
Allgemeinheit, deren Schutz als not-
wendig angesehen wird.
- Allgemeiner Gegenstand - Sind alle
Rechtsgüter, die durch die Strafge-
setzgebung geschützt werden, wie die
Rechtsgüter des Einzelnen oder der
Allgemeinheit.
- Gruppen von Rechtsgütern - sind alle
Rechtsgüter oder Gruppen von
Rechtsgütern, die ihrer Natur nach
ähnlich sind. Zum Beispiel fallen die
Rechtsgüter wie Leben oder körper-
liche Unversehrtheit eines Menschen
unter dieStraftat gegen Leben und
Körper; wirtschaftliche Interessen und
Waren fallen unter dem Schutz der
Straftat gegen die Wirtschaft.
- Gegenstand der Handlung - bedeutet
das Rechtsgut oder die Sache gegen
den sich die Straftat richtet. Zum
Beispiel: Der Mord als Straftat richtet
sich gegen den das Leben des
Menschen als Gegenstand der Hand-
lung, Diebstahl richtet sich das
bewegliche Eigentum einer Person.
Gegenstand des Strafprozesses [Objekti
i procedurës penale; Predmet krivičnog
postupka; Subject of criminal proceed-
ings] - Gegenstand des Strafprozesses ist
die ganze Materie, die im Strafverfahren
behandelt wird. Der erste Schritt besteht
zunächst darin, den Verdacht zu prüfen,
ob die Straftat begangen wurde, wer der
Täter ist und ob die Tatbestandsmerk-
male der Straftat erfüllt sind, um
strafrechtliche Sanktionen zu verhängen.
Unter dieses Verfahren fallen auch an-
dere damit zusammenhängende Fragen,
die zweitrangig sind. Auf dieser
Grundlage unterscheidet man zwischen
dem Hauptgegenstand und dem Nebeng-
egenstand des Strafprozesses.
- Hauptgegenstand - ist der Straffall
(causa criminalis) und andere Ge-
genstände wie die Gesamtstrafe. Der
Hauptgegenstand befasst sich mit der
Straftat, der Strafbarkeit des Täters
und der Strafe (wenn die Schuld des
Täters bewiesen wird).
- Nebengegenstand - sind andere Fra-
gen, die mit dem Strafverfahren in
Zusammenhang stehen, wie der
Entschädigungsanspruch des Ges-
chädigten, die Kosten eines Strafver-
fahrens usw.
Gegenüberstellung [Ballafaqimi; Su-
očavanje; Confrontation] - Ist eine Hand-
lung im Vor -und Strafverfahren bei der
zwei Personen gleichzeitig befragt
werden, die schon zuvor befragt wurden
und gegensätzliche Aussagen gemacht
haben. Die Gegenüberstellung erfolgt
zwischen den Mitbeschuldigten im
Strafverfahren, Zeugen, und Beschuldig-
ten. Ziel der Gegenüberstellung ist es
Widersprüche zu klären, neue Umstände
zu entdecken und die wahren Aussagen
zu ermitteln.
- Beweislast [Bara e provës (Onus pro-
bandi); Teret dokazivanja; Burden of
proof] - Bezeichnet das Recht und die
Pflicht der Prozesspartei, die Beweise
vorzulegen, anhand derer die rele-
vanten Tatsachen, auf denen die
Gerichtsentscheidung beruht, vorzu-
legen. In der historischen Entwicklung
des Strafverfahrens war die Beweislast
(onus probandi) mal die Pflicht der
einen und mal die Pflicht der anderen
Partei, abhängig von der Art des
Strafverfahrens. Im akkusatorischen
System lag die Beweislast ausschlie-
ßlich beim Kläger; der Angeklagte
konnte seine Unschuld bezeugen, war
aber nicht verpflichtet dies zu tun,
während das Gericht eine passive
Rolle einnahm. In der inquisitorischen
Zeit wurde die Strafverfolgungsfunk-
tion auf das Gericht übertragen, sodass
die Beweislast damit rechtlich dem
1201
 Gericht oblag. Im kosovarischen
Strafrecht ist nicht explizit festgelegt,
wer die Beweislast trägt, jedoch hat
nach einigen Bestimmungen der
Staatsanwalt die Pflicht, Beweise vor-
zulegen, um die Straftat zu begründen
und die Schuld des Angeklagten zu
beweisen. Der Angeklagte hat
hingegen aufgrund der Unschuldsver-
mutung keine Pflicht, sondern das
Recht, Beweise vorzulegen. Auch dem
Gericht als aktives Subjekt wird ein
Teil der Beweislast zugesprochen.
Geldstrafe [Dënimi me të holla;
Novčana kazna; Punishment of fine] -
Stellt eine Vermögensstrafe dar. Der
Straftäter wird dadurch verpflichtet, an
den Staat eine Geldsumme innerhalb
einer bestimmten Frist zu zahlen. Die
Geldstrafe ist eine der ältesten Strafen.
Artikel 46.1 StGBK sieht vor, dass eine
Geldstrafe nicht weniger als 100 Euro
und nicht mehr als 25.000 Euro betragen
kann; bei Straftaten wie Terrorismus,
Menschenhandel, organisierte Kriminal-
ität und Straftaten, die auf die Ver-
mögensvermehrung abzielen, kann die
Strafe bis zu 500.000 Euro betragen. Die
Geldstrafe ist die leichteste Strafe, die
gegen einen Straftäter verhängt werden
kann.
Geldwäsche [Pastrimi i parave; Pranje
novca; Money laundering] - Ist eine be-
sondere Form der organisierten Kriminal-
ität, dessen Ziel es ist, Geld, das durch
kriminelle Aktivitäten gewonnen wurde
in legale Geschäfte und Aktivitäten zu
investieren, um sie dann als legales Geld
in Umlauf zu bringen. Damit kann auch
die Finanzierung von anderen
rechtswidrigen Aktivitäten wie Terroris-
musfinanzierung verschleiert werden.
Die Geldwäsche wird in speziellen Ge-
setzen geregelt, in Kosovo durch das Ge-
1202
setz Nr. 05/L-096 über die Bekämpfung
der Geldwäsche und die Bekämpfung der
Terrorismusfinanzierung.
Geltung des Strafgesetzes [Veprimi i
ligjit penal; Delovanje krivičnog zakona;
Application of criminal law] - bezeichnet
die Anwendbarkeit des Strafgesetzes in
einem gewissen Zeitraum und innerhalb
eines bestimmten Territoriums. Siehe
dazu auch die Begriffe zeitliche und ört-
liche Geltung der Strafgesetze.
Genfer Konventionen [Konventat e
Gjenevës; Ženevske konvencije; Geneva
Conventions] - Sind vier Übereinkom-
men, die 1949 in Genf verabschiedet
wurden: Übereinkommen zur
Verbesserung der Gesundheit von Ver-
wundeten und Kranken in bewaffneten
Streitkräften (Genfer Konvention Nr. I),
Übereinkommen zur Verbesserung der
Lage von Verwundeten, Kranken und
Schiffbrüchigen der Streitkräfte auf See
(Genfer Konvention Nr. II), Überein-
kommen zur Behandlung von
Kriegsgefangenen (Genfer Konvention
Nr. III) und das Übereinkommen zum
Schutz von Zivilpersonen in Kriegszeiten
(Genfer Konvention Nr. IV). Diese
Übereinkommen wurden von einer
großen Anzahl von Staaten ratifiziert und
bilden die wichtigste Rechtsgrundlage für
das Verhalten der Parteien in Kriegszeit-
en. Als solche beinhalten sie auch Regeln
zur Humanisierung des Krieges.
Gesamtstrafe [Bashkimi i veprave
penale; Spajanje krivičnih dela; Joinder
of criminal offences] - ist gegeben, wenn
eine Person durch eine oder mehrere
Handlungen mehrere Straftaten begeht,
wegen derer ein Strafverfahren durch-
geführt und schließlich auf eine
Gesamtstrafe für alle Straftaten erkannt
wird. Abhängig davon, ob die Straftaten
durch eine oder mehrere Handlungen
verwirklicht werden, unterscheidet man
zwischen Tateinheit und Tatmehrheit.
Der Unterschied wird von der
Rechtsdogmatik festgelegt, während das
StGBK die Strafhöhe festsetzt. Artikel
80.1 StGBK sieht vor, dass für jede
Straftat eine eigene Strafe verhängt wird
und dann eine Gesamtstrafe gebildet
wird.
- Tateinheit - liegt vor, wenn durch eine
Handlung die Tatbestandsmerkmale
mehrerer Straftatbestände erfüllt
werden. Beispiel: Wenn jemand durch
einen Schuss zwei Personen ermordet;
wenn durch die Unterlassung eines
Arztes eine oder mehrere Personen
sterben. Homogen sind Tateinheiten,
wenn durch eine Handlung die
gleichen Straftatbestände erfüllt
werden (z. B. zweifacher Mord durch
einen Schuss) und heterogen, wenn
durch eine Handlung zwei unterschie-
dliche Straftatbestände verwirklicht
werden (z.B. Mord und schwere
Körperverletzung). Die Tateinheit
kann zwischen vorsätzlichen oder
fahrlässigen Straftaten gebildet werden
(Siehe Aberatio Ictus).
- Tatmehrheit - liegt vor, wenn durch
mehrere Handlungen mehrere Straf-
taten begangen werden, gegen die aber
ein Verfahren geführt und eine
Gesamtstrafe gebildet wird. Eine
Gesamtstrafe kann bei Tatmehrheiten
nur dann gebildet werden, wenn hin-
sichtlich einer Straftat keine
rechtskräftige Entscheidung ergangen
ist (anderenfalls handelt es sich um
einen Wiederholungstäter, siehe dazu
die Definition). Beispiel zur Tat-
mehrheit: Eine Handlung verwirklicht
einen Raub, während durch eine an-
dere Handlung jemand ermordet wird.
Die Straftaten können an verschie-
denen Orten und zu unterschiedlichen
Zeitenbegangen worden sein.
Geschädigter oder Opfer [I dëmtuar ose
viktimë; Oštećeni ili žrtva; Injured or vic-
tim] - Eine Person, deren Persönlichkeits-
oder Eigentumsrechte durch eine Straftat
verletzt oder gefährdet wurden.
Gesetzlichkeitsprinzip [Parimi i
ligjshmërisë; Načelo zakonitosti; Princi-
ple of legality] - Ist ein Grundsatz des
Strafrechts, wonach Verbrechen allein
das ist, was der Gesetzgeber zur Straftat
erklärt hat (lat. Nullum crimen, nulla
poena sine lege - Kein Verbrechen, keine
Strafe ohne Gesetz). Dieser Grundsatz
wurde erstmals im XVII. Jahrhundert
vom berühmten Strafrechtler Anselm von
Feuerbach entwickelt. Dieser Grundsatz
stellt eine Garantie für den Rechtsschutz
und den Schutz vor Willkür dar, denn
niemand kann für schuldig befunden und
verurteilt werden, wenn die Straftat nicht
vorher gesetzlich als solche definiert war.
Wegen der politischen und rechtlichen
Bedeutung, wurde das Gesetzlich-
keitsprinzip ebenfalls in der Verfassung
verankert: “Niemand darf wegen Hand-
lungen angeklagt oder bestraft werden,
die zum Zeitpunkt seiner Begehung keine
Straftat nach dem Gesetz darstellen, mit
Ausnahme von Handlungen, die zum
Zeitpunkt ihrer Begehung, Völkermord,
Kriegsverbrechen oder Verbrechen gegen
die Menschlichkeit nach internationalem
Recht darstellen” (Artikel 33.1-2 der ko-
sovarischen Verfassung). Mehr noch,
stellt das Gesetzlichkeitsprinzip den
Rahmen für alle Auslegungen im
Strafrecht dar. Die Debatte um dieses
Prinzip ist in der Lehre nach wie vor ak-
tuell. So z.B. bei der Entwicklung des eu-
ropäischen Strafrechts, bei dem bei dem
die Schaffung und Umsetzung des EU-
Rechtsrahmens ständig an die Anforder-
1203
ungen des Gesetzlichkeitsprinzips
geknüpft ist, insbesondere im Hinblick
auf die Einführung neuer Institute im
Strafrecht. Das Gesetzlichkeitsprinzip
gilt ebenfalls im Strafprozessrecht
(Siehe: Legalitätsprinzip im
Strafprozess).
- Einzelausprägungen des Gesetzlich-
keitsprinzips - Das Gesetzlich-
keitsprinzip enthält einige
Einzelausprägungen, die bei der voll-
ständigen Umsetzung zu diesem
Grundsatz zu berücksichtigen sind:
- Notwendigkeit zur schriftlichen Fix-
ierung der Strafbarkeit in Gesetzen -
wonach Straftatbestände schriftlich in
Form von Parlamentsgesetzen fixiert
sein müssen. Materielle Gesetze wie
etwa Verordnungen usw. genügen
nicht. - Nullum crimen sine lege scrip-
ta. Dieser Grundsatz ist in Artikel 2.1
StGBK verankert.
- Bestimmtheitsgrundsatz und Verbot
der Analogie - demnach muss der Ge-
setzgeber alle Tatbestandsmerkmale
einer Strafnormgenau bestimmen und
dafür präzise und klare Formuli-
erungen wählen. Weiterhin ergibt sich
aus dem Gesetzlichkeitsprinzip das
Analogieverbot. Dieses ist in Artikel
2.3 StGBK fest verankert: “Eine
Strafrechtsnorm ist eng auszulegen
und eine analoge Auslegung nicht zu-
lässig. Im Falle einer Mehrdeutigkeit
ist die Auslegung der Strafnorm zu
wählen, die zugunsten der Person,
gegen die das Strafverfahren läuft,
wirkt“.
- Rückwirkungsverbot im Strafrecht -
demnach wird gegen den Straftäter das
Strafgesetz angewendet, das zur Zeit
der Straftatbegehung in Kraft war
(Siehe auch: Zeitliche Gültigkeit des
1204
Strafgesetzes; - Rückwirkungsverbot
und Begünstigung im Strafrecht.
- Festlegung der Strafe für jede Straf-
tat - meint die Pflicht des Gesetz-
gebers für jede Straftat, um strafrecht-
liche Sanktion festzulegen.
Gewalt [Dhuna; Nasilje; Violence] -
Verhalten einer Person, das darauf
gerichtet ist physische Kraft einzusetzen,
um Schaden anzurichten, jemanden zu
missbrauchen oder zu töten. Gewalt kann
auch in Form von psychischer Gewalt
ausgeübt werden, um eine Person zu
beängstigen. Die Gewalt ist ein konstitu-
tives Tatbestandsmerkmal vieler Straf-
tatbestände. Familiengewalt - Jede Tat,
die darauf abzielt, die Rechte der Frau,
des Mannes, oder eines Kindes in der
Familie zu verletzen.
Gewalt und Drohung als
Ausschlussgrund für das Vorliegen
einer rechtswidrigen Handlung [Dhuna
dhe kanosja si shkaqe të përjashtimit të
kundërligjshmërisë; Nasilje i pretnje kao
uzroci isključenja nezakonitosti; Vio-
lence and threats as causes of exclusion
of unlawfulness] - Umstände oder allge-
meine Gründe für den Ausschluss der
Rechtswidrigkeit. In diesen Fällen ist der
Straftäter für seine Handlungen nicht
strafrechtlich verantwortlich. Im
Strafrecht herrscht der Grundsatz, dass
sich eine Person, die unter dem Einfluss
von schwerwiegender Gewalt oder Dro-
hung eine Straftat begeht, nicht strafbar
ist. Dies regelt Artikel 14 StGBK vor.
Danach ist eine unter dem Einfluss von
Gewalt oder Drohung begangene Straftat
nicht strafbar, wenn die Gefahr beendet
ist und die betroffene Person sofort die
zuständigen Organe darüber informiert.
Artikel 14 Paragraph 3 StGBK legt
zudem fest, dass eine Person, die Gewalt
oder Drohungen einsetzt, eine Straftat
begeht.
- Gewalt - ist ein Grund zum
Ausschluss der Schuld im Strafrecht,
wenn die Tat unter dem Einfluss der
Gewaltanwendung eines Dritten be-
gangen worden ist. Es ist zwischen ab-
soluter und zwingender Gewalt zu un-
terscheiden.
- Absolute Gewalt (vis absoluta) -
meinen die Fälle, in denen der
betroffenen Person durch Gewal-
tanwendung komplett die Möglichkeit
verwehrt ist, sich einen Willen zu
bilden. Beispiel: Der Fluglotse wird
während seiner Arbeit entführt, sodass
er nicht im Stande ist, den Flugverkehr
zu regeln, wodurch es später zu einem
Unfall mit vielen Toten kommt.
- Zwingende Gewalt (vis compulsiva) -
bezeichnet die Fälle, in denen eine
Person durch anderweitige gewaltsame
Einflussnahmen des Täters gezwungen
wird, sich dem Willen des Täters zu
beugen. Beispiel: Der Kassierer wird
mit einer Waffe bedroht und dazu
gezwungen, das Geld auszuhändigen.
In solchen Fällen werden die Ta-
tumstände analysiert und dabei unter-
sucht, ob der Kassierer die Möglich-
keit hatte, der Gewalt zu entfliehen
und eine solche Handlung nicht zu be-
gehen.
- Drohung - Ist das Inaussichtstellen
eines künftigen Übels, wenn die Per-
son nicht eine bestimmte strafbare
Handlung vornimmt. Die Drohung
stellt eine Form von psychischer
Gewalt dar. Um den Ausschluss der
strafrechtlichen Verantwortlichkeit des
Täters herbeizuführen, muss die Dro-
hung im konkreten Fall ernst, aktuell
und unerträglich sein.
Grundsatz der Entschädigung einer
unrechtmäßig verurteilten oder ver-
hafteten Person [Parimi i kompensimit
të dëmit të personit të dënuar ose të arres-
tuar pa arsye; Načelo naknade štete
osuđenom ili neopravdano uhapšenom
licu; Principle of compensation of dam-
age of a person who has been convicted
or arrested without justification] - Ist das
Recht der Personen, die rechtswidrig
verhaftet oder verurteilt wurden, vom
Staat entschädigt zu werden. Diese
Verpflichtung des Staates ergibt sich in-
folge von Fehlern, die im Strafverfahren
auftreten können und zu unrechtmäßigen
Verurteilungen oder Festnahmen führen.
Das Recht auf Entschädigung von Perso-
nenwird ebenfalls in der StPOK im Rah-
men eines besonderen Kapitels (XXVI.)
geregelt. Die Bestimmungen dieses
Kapitels regeln nur den Schaden, der
dem Beschuldigten durch die Bestrafung
oder die rechtswidrige Festnahme ent-
standen ist, jedoch nicht den Schaden,
der für Dritte und andere Teilnehmer des
Strafverfahrens bestehen kann. Die
Rechtsgrundlage für die Entschädigung
ergibt sich aus der Verletzung grund-
legender Menschenrechte, wie das Recht
auf ein faires Verfahren und das Recht
auf Freiheit. Artikel 525 StPOK regelt
die Entschädigung wegen eines unrecht-
mäßigen Gerichtsverfahrens, während
Artikel 529 StPOK die Entschädigung
wegen rechtswidriger Freiheitsentzi-
ehung regelt. Artikel 525 StPOK regelt,
dass jede Person das Recht auf
Entschädigung hat, wenn sie durch ein
rechtskräftiges Urteil verurteilt wurde
und das Urteil in der Berufungsinstanz
aufgehoben wurde. Artikel 529.1.1 - 4
StPOK sieht auch das Recht auf
Entschädigung für die Unter-
suchungshaft, Freiheitsstrafen usw. vor.
1205
Gemäß der Verordnung 04/2015 ist der
Richterrat - durch einen dafür gegründe-
ten Ausschuss - zuständig, sich mit der
Entschädigung solcher Personen
auseinanderzusetzen, bzw. hat die Be-
fugnis außergerichtliche Vereinbarungen
auf diesem Gebiet zu schließen. Dieses
Recht ist ebenfalls in Artikel 29.5 der
Verfassung verankert: “Jeder, der im
Widerspruch zu den Bestimmungen die-
ses Artikels festgenommen oder verhaftet
wurde, hat ein Recht auf Entschädigung
in einer Art und Weise wie es gesetzlich
bestimmt ist“. Auch die EMRK erkennt
dieses Recht in Artikel 5.5 an: “Jede Per-
son, die unter Verletzung dieses Artikels
von Festnahme oder Freiheitsentziehung
betroffen ist, hat Anspruch auf
Schadensersatz”. Auch der EGMR hat
sich dieser Frage in zahlreichen
Entscheidungen gewidmet; dieser Stand-
ard ist verpflichtend für alle Staaten des
Europarates.
Grundsatz der Humanität im
Strafrecht [Parimi i humanitetit në të
drejtën penale; Načelo humanosti u
krivičnom pravu; Principle of humanity
in criminal law] - Beinhaltet, dass bei al-
len strafrechtlichen Bestimmungen und
Regulierungen durch den Staat die Ach-
tung der Menschenrechte und Freiheiten
Priorität hat. Dies äußert sich in den
Straftatbeständen, in denen die Mensch-
enwürde insbesondere durch das Verbot
unmenschlicher oder erniedrigender
Strafen geachtet wird.
Grundsatz der persönlichen
Schuldfähigkeit [Parimi i përgjegjësisë
penale personale; Načelo lične krivične
odgovornosti; Principle of personal crim-
inal liability] - Gemäß diesem Grundsatz
ist nur der Straftäter für seine vorsätzli-
chen oder fahrlässigen Straftaten verant-
wortlich und schuldig. Dieser Grundsatz
1206
stammt aus der italienischen positiv-
istischen Schule, die die Schuldfähigkeit
nach psychologischen und persönlichen
Merkmalen bestimmt hat., um nicht für
fremde Straftaten zu haften bzw. die ob-
jektive Schuldfähigkeit zu vermeiden.
Historisch hat sich das Strafrecht dahin
bewegt, dass es nur die persönliche
Schuldfähigkeit des Menschen anerkennt,
wenn eine psychologische Verbindung
zwischen der Tat und der Tatfolge (actus
reus non facit reum nisi mens sit rea)
besteht. In den letzten Jahrzehnten gab es
Unstimmigkeiten über die
Schuldfähigkeit juristischer Personen. Da
das moderne Strafrecht die
Schuldfähigkeit aus dem normativen
Schuldbegriff herleitet, wird die das
Konzept der Schuldfähigkeit auch auf ju-
ristische Personen angewandt (Siehe
Schuldfähigkeit von juristischen Perso-
nen). Gemäß StGBK ist der Straftäter
schuldig, wenn er eine Straftat bei
Bewusstsein und vorsätzlich oder fahr-
lässig begangen hat. Somit besteht die
Schuldfähigkeit aus zwei Elementen:
Schuldfähigkeit und Persönliche Verant-
wortlichkeit.
Grundsatz der Übertragung der
Strafverfolgung [Parimi i jurisdiksionit
përfaqësues; Načelo predstavničke
nadležnosti; Principle of representative
jurisdiction] - Bedeutet, den Verzicht auf
die Strafverfolgung durch landeseigene
Strafverfolgungsbehörden, wenn der
Täter ein ausländischer Staatsangehöriger
ist und die Übertragung der Strafverfol-
gung auf den Staat, dessen Staatsangehö-
rigkeit der Täter besitzt bzw. auf den
Staat, in dem der Täter seinen ständigen
Wohnsitz hat. Dieser Grundsatz ist im
Europäischen Übereinkommen über die
Übertragung der Strafverfolgung verank-
ert. Er ist ebenfalls in Artikel 117. 4
StGBK geregelt.
Grundsatz der Unabhängigkeit und
Neutralität der Gerichte [Parimi i
pavarësisë dhe paanshmërisë së gjykatësl
Načelo nezavisnosti i nepristrasnosti su-
da; Principle of independence and impar-
tiality of the court] - Ist ein Grundsatz,
wonach die Gerichte in ihrer Arbeit un-
abhängig und neutral sind und bei ihrer
Arbeit nur der Verfassung und dem Ge-
setz unterliegen. Dieser Grundsatz ist
Teil der Gewaltenteilung, wonach die
Justiz nicht von der Exekutive und der
Judikative beeinflusst werden darf.
Weiterhin darf das Gericht nicht von den
Prozessparteien beeinflusst werden. So-
mit hat dieser Grundsatz Einfluss auf vie-
le Dimensionen Aspekte Einfluss, allen
voran auf die Funktion und Arbeitsweise
der Gerichte und Richter.
Grundsatz der Waffengleichheit
[Parimi i barazisë së palëve në procedurë;
Načelo ravnopravnosti strana u ses Prinzips werden Auslieferungen in
krivičnom postupku; Principle of equality
of parties in criminal proceedings] -
Bedeutet, die rechtliche Gleichheit der
Parteien im Strafverfahren (Staatsan-
waltschaft und Angeklagter) und die
Rechte und Befugnisse, sich im Strafver-
fahren über die gleichen Angelegenheiten
zu äußern. Artikel 9.1 StPOK sieht vor,
dass wenn nichts anderes im Gesetz
vorgesehen ist, der Kläger und der An-
geklagte den gleichen Status haben. An-
ders bekannt als das Gleichstellungsprin-
zip, ermöglicht dieser Grundsatz dem
Angeklagten die gleichen Möglichkeiten
wie der Kläger zu haben, um sich vor
Gericht zu schützen. Artikel 9. 2. StPOK
garantiert für den Angeklagten folgendes:
“ Der Beklagte hat das Recht, sich zu al-
len Tatsachen und Beweisen, die ihn
belasten, zu äußern und alle für ihn gün-
stigen Tatsachen und Beweismittel an-
zugeben. Er hat das Recht, vom
Staatsanwalt zu verlangen, in seinem
Namen Zeugen zu laden. Er hat das
Recht Zeugen zu verhören”. Dieser
Grundsatz gilt ebenfalls für den Ges-
chädigten einer Straftat. Dieser Grund-
satz ist ebenfalls in Artikel 34.4 der ko-
sovarischen Verfassung verankert: “Wer
wegen einer Straftat angeklagt ist, hat das
Recht, Zeugen zu vernehmen und das
verpflichtende Erscheinen von Zeugen,
Sachverständigen und anderen Personen
zu verlangen, die den Sachverhalt klären
können”.
Grundsätze der Auslieferung [Parimet
themelore të ekstradimit; Osnovna načela
izručenja; Fundamental principles of ex-
tradition] - Bezeichnet die allgemeinen
Regeln, Bedingungen und Standards, die
bei der Durchführung einer Auslieferung
einzuhalten sind.
- Gegenseitigkeit - Auf Grundlage die-
andere Staaten durchgeführt, wenn
keine Auslieferungsabkommen
bestehen. Eine Auslieferung setzt Ge-
genseitigkeit voraus, d. h. die Gewähr,
dass der ersuchende Staat einem ver-
gleichbaren Ersuchen entsprechen
würde. Dies ist in Artikel 1.3 des Ge-
setzes über die internationale Zusam-
menarbeit in Strafsachen der Republik
Kosovo geregelt, welcher folgendes
vorsieht: „Mangels fehlender interna-
tionaler Vereinbarung zwischen der
Republik Kosovo und anderen Staaten
erfolgt die Internationale Zusam-
menarbeit auf Grundlage des Prinzips
der Gegenseitigkeit“.
- Auslieferungsfähige - bedeutet, dass
eine Auslieferung nur für die Straf-
taten durchgeführt werden kann, für
die die Auslieferung aufgrund interna-
1207
 tionaler Abkommen und geltender Ge-
setze zulässig ist.
- Beidseitige Strafbarkeit - bedeutet,
dass die ihm zur Last gelegte Tat in
beiden Ländern strafbar sein muss (d.
h. in der Rechtshilfe ersuchenden und
ersuchten Staat).
- Spezialität - Nach diesem Grundsatz
kann die Person, deren Auslieferung
beantragt wird, nur wegen der Straftat,
für die die Auslieferung beantragt wird
ausgeliefert werden.
H solche Hilfe erfolgt u.a. in Form von Un-
Haftstrafe [Dënimi me burgim; Kazna
zatvora; Punishment of imprisonment] -
Stellt die Freiheitsentziehung als Strafe
für eine Vielzahl von Straftaten dar. Wie
andere Rechtsordnungen, sieht auch das
StGBK die Haftstrafe für alle Strafen
vor. Gemäß Artikel 45.1 StGBK kann
eine Haftstrafe für nicht weniger als 30
Tage und nicht mehr als 25 Jahre ver-
hängt werden.
Halbfreiheit (Vollzugslockerung)
[Gjysmëliria; Polusloboda; Semi-liberty]
- Die Halbfreiheit ist eine alternative
Strafe, die den Fall bezeichnet, dass eine
Person, die zu einer Freiheitsstrafe
verurteilt wurde und welche vollstreckt
wird, für eine bestimmte Zeit am Tag das
Gefängnis verlassen kann. Dies sieht
Artikel 61 StGBK vor.
Hauptstrafen [Dënimet kryesore;
Glavne kazne; Principal punishments] -
Sind Strafen, die als Hauptsanktionen
gegen einen Straftäter verhängt werden
können. Als Hauptstrafen gemäß StGBK
gelten: Lebenslange Haft, Gefängnis-
strafe und Geldstrafe.
Hausarrest [Arresti shtëpiak; Kućni
pritvor; House arrest] - ist eine Maßnah-
me, um die Anwesenheit des Beklagten
im Strafverfahren zu gewährleisten.
1208
Durch diese Maßnahme wird die Freiheit
der Person von den Behörden
eingeschränkt. Der Inhaftierte wird in
seinem Haus festgehalten. Der Hausar-
rest gilt als Alternative zur Unter-
suchungshaft.
Hilfe nach Haftentlassung [Ndihma
postpenale; Post-krivično pomaganje;
After-prison assistance] - Bezeichnet die
Hilfe, die Verurteilten, nach der Voll-
streckung der Haftstrafe gewährt wird,
um sich an das Leben in Freiheit an-
zupassen und zu resozialisieren. Eine
terstützung bei der Job- und Woh-
nungssuche usw.
HIV (Humane Immundefizienz-Virus)
- Ist ein lebensgefährlicher Virus, der das
Immunsystem schwächt und dem Körper
die Möglichkeit nimmt, Infektionen und
Krankheiten selbst zu bekämpfen. Im
Strafrecht wird die Infizierung anderer
Personenmit diesem Virus als Straftat
angesehen (Artikel 258 StGBK).
I
Ignoratia legis non excusat [Mosnjohja
e ligjit nuk justifikon askënd; nepoz-
navanje zakona nije izgovor“] -
Lateinische Redewendung “Unwissenheit
schützt vor Strafe nicht”. Diese ist ein
Rechtsgrundsatz des Strafrechts, wonach
sich niemand der strafrechtlichen
Verantwortung mit der Rechtfertigung
entziehen kann, er wisse nicht, dass die
begangene Handlung eine Straftat dar-
stellt.
Immunität [Imuniteti; Imunitet; Immun-
ity] - Ist ein Rechtsinstitut, wonach gegen
eine Kategorie von Personen kein
strafrechtliches Verfahren eingeleitet
werden kann, bzw. dies nur nach der
ausdrücklichen Erlaubnis einer zuständi-
gen Behörde geschehen kann.
- Materiell-rechtliche Immunität ~ ma-
terijalno-pravni; - bildet die
Grundlage für den Ausschluss von
Straftatbeständen, der strafrechtlichen
Verantwortlichkeit und der Straf-
barkeit bestimmter Personen. Die ma-
teriell-strafrechtliche Immunität
schützt eine Person vor Strafverfol-
gung, Zivilklagen oder Amtsenthe-
bung wegen Handlungen und
Entscheidungen im Rahmen der
Zuständigkeiten der Person.
- Strafprozessrechtliche Immunität -
schützt die Person zwar nicht vor der
Verantwortlichkeit, aber vor der
Durchführung eines Strafverfahrens.
In dubio pro reo - Lateinischer Begriff:
Im Zweifel für den Angeklagten. Der In
dubio pro reo- Grundsatz gehört zu den
wichtigsten Grundsätzen im
Strafprozessrecht, und regelt, dass in
Fällen, in denen die Tatsachen und Um-
stände verschiedene Beurteilungen und
Auslegungen zulassen, die Auslegung
vom Gericht gewählt werden muss, die
den Angeklagten begünstigt.
Individualisierung der Strafe [Individ-
ualizimi i dënimit; Individualizacija
kazne; Individualisierung der Strafe] - ist
ein Grundsatz des Strafrechts zur Bemes-
sung von Straftaten; gemäß diesem
Grundsatz bemisst sich die Höhe der
Strafe an der Straftat und dem Straftäter.
Die Strafhöhe bemisst sich an der
Persönlichkeit des Straftäters, was sich
erst nach dessen Beobachtung feststellen
lässt. Ziel ist es, die Strafe anzuwenden,
die am besten zur Resozialisierung
geeignet ist. Das StGBK legt im allge-
meinen Teil Grundprinzipien zur indi-
vidualisierten Strafbemessung fest,
während dieser Grundsatz im besonderen
Teil mit der Festlegung der Mindest- und
Höchststrafe für jede Straftat ausgedrückt
wird.
Indizien [Indiciet; Indicije; Indicia] -
sind Hinweise, die Rückschlusse auf die
Begehung einer Straftat zulassen (Siehe:
Beweise im Strafprozess/-unmittelbare
und mittelbare Beweise).
Interessenkonflikt [Konflikti i interesit;
Sukob interesa; Conflict of interest] -
Konflikt zwischen einer öffentlichen
Pflicht und dem privaten Interesse, wenn
der Amtsträger oder eine ihr naheste-
hende Person in Ausübung seiner öffen-
tlichen Funktion ein unmittelbares oder
mittelbares- privates Interesse hat.
Internationale polizeiliche Zusam-
menarbeit [Bashkëpunimi policor
ndërkombëtar; Međunarodna policijska
saradnja; Collaboration in commission of
criminal offence] - umfasst die polizeili-
che Zusammenarbeit eines Staates mit
der Polizei anderer Staaten, internatio-
nalen Polizeiorganisationen und anderen
ausländischen Institutionen. Daher stellt
die polizeiliche Zusammenarbeit einen
sehr wichtigen Bereich der internatio-
nalen Zusammenarbeit zur Vorbeugung
und Bekämpfung der Kriminalität dar,
insbesondere in Bezug auf Straftaten wie
Terrorismus, Drogenhandel, Menschen-
handel oder Waffen und verschiedene
Formen der organisierten Kriminalität.
Internationale Verbrechen [Krimet
ndërkombëtare; Međunarodni zločini; In-
ternational crimes] - Sind Straftaten, die
als solche in internationalen Überein-
kommen verankert sind. Als internatio-
nale Verbrechen gelten die schwerwieg-
endsten Straftaten wie etwa Völkermord,
Verbrechen gegen die Menschheit,
Kriegsverbrechen usw.
- Verbrechen gegen die Menschheit -
sind Verbrechen, die im Rahmen eines
umfassenden oder systematischen An-
1209
 griffs gegen die Zivilbevölkerung be-
gangen werden, unabhängig davon, ob
diese Verbrechen während des Krieges
oder in Friedenszeiten begangen
werden.
- Kriegsverbrechen - Sind schwerwieg-
ende Verbrechen, die in internatio-
nalen Abkommen und dem humani-
tären Völkerrecht festgelegt sind.
Kriegsverbrechen sind absichtliches
Töten, Folter oder unmenschliche
Behandlung, der Zwang von
Kriegsgefangenen und anderen Perso-
nen, die geschützt sind, in den feind-
lichen Streitkräften zu dienen, und an-
dere Handlungen, die überwiegend
durch die Genfer Konventionen und
andere Abkommen bestimmt sind.
Kriegsverbrechen werden während des
Krieges, des bewaffneten Konflikts
oder der Besetzung begangen. Jede
Person kann ein Täter eines
Kriegsverbrechens sein. Er gilt als
strafrechtlich verantwortlich. Es wird
nicht nur derjenige bestraft, der diese
Verbrechen begangen haben, sondern
auch derjenige, der sie geplant oder
angeordnet hat. Diese Verbrechen
können nur vorsätzlich begangen
werden. Eine Besonderheit ist, dass sie
nicht verjähren.
- Verbrechen gegen den Frieden - die
Planung, Vorbereitung oder das
Verüben eines Angriffskrieges oder
Krieges, durch welche internationalen
Vereinbarungen, Abkommen oder
Garantien verletzt werden, bzw. die
Beteiligung an einem gemeinsamen
Plan oder Gewaltaktzur Begehung von
Verbrechen gegen das Völkerrecht.
Internationale Zusammenarbeit in
Strafsachen [Bashkëpunimi juridik
ndërkombëtar në çështjet penale;
Međunarodna pravna saradnja u Međunarodni krivični sud (MKS); Inter-
1210
krivičnim stvarima; International legal
cooperation in criminal matters] - Die in-
ternationale Zusammenarbeit in Straf-
sachen umfasst alle Formen der Zusam-
menarbeit und Unterstützung zwischen
Staaten im Zusammenhang mit Strafver-
fahren wie: Auslieferung eines Straftäters
von einem Staat in einen anderen,
vorläufige Übergabe eines Straftäters, In-
formationsaustausch, Sammlung von
Beweismaterial und Übergabe verschie-
dener Dokumente, Übertragung von
Strafverfahren, Vollstreckung eines
ausländischen Strafurteils, Überstellung
verurteilter Personen usw. Diese Fragen
sind in internationalen Abkommen, Ab-
kommen zwischen Staaten, aber auch im
innerstaatlichen Recht von Staaten defin-
iert. In Kosovo sind diese Aspekte durch
das Gesetz Nr. 04 / L-213 über die inter-
nationale rechtliche Zusammenarbeit in
Strafsachen geregelt. Gemäß Artikel 3
dieses Gesetzes stellt die internationale
Zusammenarbeit “jede Form der Unter-
stützung, die von einem anderen Staat,
einer ausländischen Organisation oder
Institution zur Unterstützung eines
Strafverfahrens” dar.
Internationaler Residualmechanismus
für die Ad-hoc-Strafgerichtshöfe
[Mekanizmi për Tribunalet Penale
Ndërkombëtare; Mehanizam za krivične
međunarodne tribunale; Mechanism for
International Criminal Tribunals - MICT]
- Internationaler Mechanismus, der 2010
vom Sicherheitsrat der Vereinten Natio-
nen eingerichtet wurde und Rechtsnach-
folger des Internationalen Straf-
gerichtshofs für das ehemalige Ju-
goslawien sowie des Internationalen
Strafgerichtshofs für Ruanda ist.
Internationaler Strafgerichtshof (ICC)
[Gjykata Penale Ndërkombëtare;
national Criminal Court (ICC)] - Der ICC
ist das erste durch internationales Ab-
kommen gegründete permanente Straf-
gericht zur Verfolgung und Bestrafung
schwerer Verbrechen. Das Gerichtsstatut
wurde in Rom am 1707.1998 unterzeich-
net und trat am 1.07.2002 in Kraft
(bekannt als das Römer Statut). Dieses
Gericht ist für die Bestrafung von Perso-
nen, die für Verbrechen gegen die
Menschlichkeit, Kriegsverbrechen, Völk-
ermord und aggressive Handlungen
verantwortlich sind, zuständig.
Internationaler Strafgerichtshof für
das ehemalige Jugoslawien [Tribunali
Penal Ndërkombëtar për ish-
Jugosllavinë; Međunarodni krivični sud
za bivšu Jugoslaviju; International Crim-
inal Tribunal for the former Yugoslavia
or ICTY] - ist ein durch die UN-
Resolution Nr. 827 (Datum 5.05.1993)
gegründeter Strafgerichtshof, der für
Verbrechen zuständig ist, die ab 1991 im
ehemaligen Jugoslawien begangen
wurden. Der Sitz dieses Ad-Hoc-
Strafgerichtshofes war in Den Haag und
für folgende Verbrechen zuständig:
Schwere Verstöße gegen die Genfer
Konvention, Verstöße gegen
Kriegsgesetze oder Gewohnheiten, Völk-
ermord und Verbrechen gegen die
Menschlichkeit. Der ICTY war zuständig
für Verbrechen in Bosnien Herzegowina,
Kroatien und Kosovo. Seine Arbeit
beendete der ICTY formell am
31.12.2017; die Aufgaben des ICTY
übernahm der Internationale Resid-
ualmechanismus für die Ad-hoc-
Strafgerichtshöfe (Siehe Begriffsdefini-
tion im Wörterbuch).
Internationaler Strafgerichtshof für
Ruanda [Tribunali Penal Ndërkombëtar
për Ruandën; Međunarodni krivični sud
za Ruandu; International Criminal Tribu-
nal for Rwanda - ICTR] - Eine durch die
UN-Resolution Nr. 955 (Datum
08.1.1994) gegründeter Strafgerichtshof
für Völkermord, Verbrechen gegen die
Menschheit und andere schwere Ver-
brechen, die im ruandischen Bürgerkrieg
von 01.01.1994-31.12.1994 begangen
wurden, während die übrigen Funktionen
vom Internationalen Residualmechanis-
mus für die Ad-hoc-Strafgerichtshöfe
übernommen wurden.
Interpol (The International Criminal Po-
lice Organisation)/Internationale - Krim-
inalpolizeiliche Organisation. [Interpol
[Organizata Ndërkombëtare e Policisë:
Kriminale Međunarodna kriminalističko
policijska organizacija] -
Inzest [Incesti; Incest; Incest] - bezeich-
net den Geschlechtsverkehr zwischen
zwei blutsverwandten Personen. Diese
Art des Geschlechtsverkehrs gilt in den
meisten Strafgesetzgebungen als Straftat,
so auch in Kosovo (Artikel 243 StGBK).
Iter Criminis/Deliktsstadium -
Lateinischer Begriff. Bezeichneten den
Weg und Prozess der Begehung einer
Straftat, welcher verschiedene Phasen
und Stadien durchlaufen kann. Als
Phasen der Straftatbegehung gelten:
Tatentschluss, Tatvorbereitung, Versuch
und Vollendung.
J
Jugendlicher [I mituri i rritur; Stariji
Meloletnik; Young juvenile] - Eine Per-
son im Alter zwischen sechzehn (16) und
18 (Jahren).
Jugendrichter [Gjyqtari për të mitur;
Sudija za maloletnike; Juvenile judge] -
Ist ein zur Verurteilung von Straftaten
Minderjähriger oder junger Erwachsener
spezialisierter Richter.
Jugendstrafvollzugsan-
stalt/Jugendgefängnis [Burgu për të mi-
1211
tur apo qendra korrektuese për të mitur;
Zatvor za maloletnike ili popravni centar
za maloletnike; Juvenile prison or juve-
nile correctional center] - Die Ju-
gendstrafvollzugsanstalt ist eine zur
Vollstreckung der Freiheitsstrafe gegen
jugendliche Straftäter eingerichtete
Strafvollzugsanstalt. Die Strafvollzug-
sanstalt für Jugendliche ist eine halbof-
fene Anstalt.
Jurisdiktion des Strafgerichts [Ju-
risdiksioni i gjykatës penale; Nadležnost
krivičnog suda; Jurisdiction of criminal
court] - Bedeutet die Kompetenz des
Gerichts zur Prozessführung hinsichtlich
einer Strafsache.
K Lösung. In diesen Fällen ist die
Kausalzusammenhang [Lidhja kausale
apo shkakësore; Kauzalna ili uzročna ve-
za; Causal link] - bezeichnet den objek-
tiven Zusammenhang zwischen der
Handlung oder dem Unterlassen und den
daraus resultierenden Folgen. Dieser
Zusammenhang der Strafbarkeit eines
Täters, wonach die Schuld dann bew-
iesen ist, wenn dieser Kausalzusammen-
hang nachgewiesen werden kann. Artikel
20 StGBK definiert den Kausalzusam-
menhang wie folgt: “Eine Person ist
strafrechtlich nicht verantwortlich, wenn
zwischen der Handlung oder dem Unter-
lassen und den Folgen kein kausaler
Zusammenhang besteht”. In der Praxis
wird der Kausalzusammenhang auf der
Grundlage der Tatsachen nachgewiesen.
Der Kausalzusammenhang besteht nur
dann, wenn nachgewiesen werden kann,
dass die schädlichen Folgen das unmit-
telbare Resultat des Handelns oder Un-
terlassens des verdächtigen Täters sind.
Kaution [Dorëzania; Kaucija; Bail] - Die
Kaution ist eine Sicherungsmaßnahme,
um die Anwesenheit des Angeklagten im
1212
Strafverfahren zu garantieren. Diese
Maßnahme besteht in der Hinterlegung
einer bestimmten Geldsumme durch den
Angeklagten oder jemand anderen in
seinem Namen.
Kavaliersdelikt [Vepra e rëndësisë së
vogël; Delo manjeg značaja; Act of mi-
nor significance] - bezeichnet die Fälle,
in denen alle gesetzlich festgelegten Tat-
bestandsmerkmale eines Straf-
tatbestandes verwirklicht sind, deren Tat-
folgen jedoch gering sind und eine ger-
inge strafrechtliche Verantwortlichkeit
des Täters ausdrückt. Solche Taten gelten
nicht als Straftaten; gegen den Täter wird
kein Strafprozess eingeleitet. Es handelt
sich dabei um eine kriminalpolitische
strafrechtliche Verantwortlichkeit des
Täters sehr gering, weshalb die Verfol-
gung nicht im Einklang mit der Funktion
und den Zielen der Strafgesetzgebung
wären. Beispielsfall: Wenn eine Person
einen Apfel stiehlt oder ein Produkt im
Supermarkt durch Betrug 1 Gramm
schwerer wiegt. In diesen Fällen sind alle
Tatbestandsmerkmale des Diebstahls
bzw. des Betrugs erfüllt, der gestohlene
Gegenstand bzw. der materielle Vorteil
ist jedoch von geringem Wert, was eine
unerhebliche Verletzung der individuel-
len und gesellschaftlichen Werte und
Rechtsgüter darstellt. Artikel 11 StGBK
sieht vor, dass “eine Handlung keine
Straftat darstellt, auch wenn sie die Tat-
bestandsmerkmale einer Straftat erfüllt,
da sie von untergeordneter Bedeutung ist.
Eine Handlung wird als geringfügig
angesehen, wenn die Gefahr aufgrund der
Art oder der Schwere der Handlung un-
bedeutend ist; die beabsichtigten Folgen
nicht eintreten oder bedeutungslos sind;
besondere Tatumstände oder persönliche
Umstände des Täters vorliegen und die
strafrechtliche Verantwortlichkeit des
Täters gering ist.
Kind [(i) mituri i ri; Mlađi Maloletnik;
englisch] - Eine Person im Alter
zwischen vierzehn (14) und sechzehn
(16) Jahren.
Konkurrenzen [Bashkimi fiktiv i ve-
prave penale; Fiktivno spajanje krivičnih
dela; Fictitious association of criminal
offenses] - sind die Fälle, in denen durch
Handlungen oder Unterlassungen einer
Person auf den ersten Blick der Eindruck
entsteht, dass mehrere Straftaten be-
gangen wurden, aber nach dem Strafrecht
nur eine einzige Straftat begangen wurde.
In diesen Fällen wrden durch die Hand-
lungen die Voraussetzungen vieler Straf-
taten erfüllt, die in verschiedenen
strafrechtlichen Bestimmungen
vorgesehen sind. Eine Strafbestimmung
enthält aber all diese Voraussetzungen
und schließt damit die Anwendung an-
derer strafrechtlicher Bestimmungen aus.
Beispiel: ”Wenn jemand durch Anwen-
dung von Gewalt einen anderen bestiehlt,
sind auf den ersten Blick zwei Straftaten
begangen worden: Angriff und Diebstahl,
doch rechtlich handelt es sich um die
Straftat des Raubes.
- Ideell - besteht in den Fällen, in denen
zwischen den Handlungen ein Ver-
hältnis von Spezialität, Subsidiarität
und Konsumtion besteht. Das Verhält-
nis der Spezialität kommt in den
Fällen zum Ausdruck, in denen eine
Handlung mehrere Straftatbestände
erfüllt die in einer besonderen Form
vorgesehenen Elemente einer Straftat
auch die Merkmale einer oder
mehrerer Straftaten, es sich tatsächlich
nur um eine Straftat handelt. Das spez-
iellere Gesetz geht dem allgemeineren
vor. Die Regel lautet daher: lex spe-
cialis derogat legi gjenerali. Bsp.:
Spezialität besteht zwischen schwerem
Diebstahl und Diebstahl und zwischen
besonders schwerem Mord und Mord.
- Subsidiaritätsverhältnis - kommt in
Fällen zum Ausdruck, in denen die
Tatbestandsmerkmale einer Straftat
Vorstufe der zweiten Straftat sind; in
diesem Fall wird davon ausgegangen,
dass es nur eine Straftat gibt (zweite
Straftat). Wenn ein Täter jemanden
schlägt, ihm jedoch schwere Ver-
letzungen zufügt, so handelt es sich
nicht um eine leichte, sondern um eine
schwere Körperverletzung.
- Konsumtion - kommt dann zum
Ausdruck, wenn eine leichte Straftat
von einer schweren Straftat einge-
nommen wird; in diesen Fällen wird
nur die schwere Straftat als Straftat
angesehen (lex consumens legi con-
sumpate). Beispiel: Wenn jemand
einen anderen schlägt und ihn dann
später ermordet, so wird er nur für den
Mord belangt und nicht für die
Körperverletzung.
- Real - besteht, wenn Tatbestands-
merkmale vieler Straftaten realisiert
werden, aber nach dem StGBK davon
ausgegangen wird, dass nur eine Straf-
tat begangen wurde. Daher werden al-
le diese Merkmale nach dem Gesetz
als eine einzige Straftat definiert, wie
zum Beispiel: zusammengesetzte
Straftat, Dauerdelikt und Straftaten im
Kollektiv (siehe Definition dieser
Straftaten in diesem Wörterbuch).
Korruption [Korrupsioni; Korupcija;
Corruption] - Ist eine Pflichtverletzung
von Amtsträgern oder verantwortlichen
Personen in juristischen Personen, die da-
rin besteht Bestechungsgelder oder an-
dere materielle Vorteile zu erlangen und
als Gegenleistung eine gewisse Handlung
oder Unterlassung vorzunehmen. Im
1213
Allgemeinen wird Korruption als Miss-
brauch der öffentlichen Gewalt für
persönliche Zwecke definiert, wie etwa
Bestechung von Beamten, geheime Ver-
einbarungen im öffentlichen Beschaf-
fungswesen oder die Aneignung öffen-
tlicher Mittel. Es gibt keine endgültige
Definition von Korruption, da dieser Be-
griff verschiedene Formen von
rechtswidrigen Vermögensvorteilen
zugunsten der eigenen oder einer anderen
Person umfasst (wie etwa Missbrauch der
öffentlichen und privaten Funktion). Kor-
ruption äußert sich in passiver und akti-
ver Form also sowohl das Anbieten als
auch die Empfangnahme von Vorteilen.
In Artikel 428-430 StGBK wird Korrup-
tion als besondere Straftat definiert. Es
wird zwischen verschiedenen Formen
von Korruption unterschieden: Korrup-
tion in der Politik; Korruption in der
Verwaltung und Korruption in der Justiz.
- Korruption in der Politik - bedeutet
politische Posten durch Bestechung
bei Wahlkampagnen und Wahlen zu
erhalten sowie Spenden und geheime
Finanzierungen von natürlichen und
juristischen Personen entgegenzuneh-
men.
- Korruption in der Verwaltung -- das
Ausnutzen von amtlichen Befugnissen
in der lokalen oder zentralen Verwal-
tung zum Zwecke der Erlangung ille-
galer Bestechungsgelder.
- Korruption in der Justiz - Bes-
techungen im Gerichtsprozess, um ge-
setzeswidrige Entscheidungen zu er-
langen.
Kriminalanthropologie [Antropologjia
kriminale; Kriminalna antropologija;
Criminal anthropology] - Die Krimi-
nalanthropologie ist das Profilierungsfeld
der Wissenschaftler, die sich mit den
wahrgenommenen Zusammenhängen
1214
zwischen dem Wesen eines Verbrechens
und der Persönlichkeit oder dem körper-
lichen Erscheinungsbild des Täters be-
fasst. Der Begriff "Kriminalanthropolo-
gie" ist im Allgemeinen den Werken der
italienischen Kriminalschule des 19.
Jahrhunderts vorbehalten (Autoren wie
Cesaro Lombroso, Enrico Ferri, Raffaelo
Garofalo). Lombroso dachte, die Ver-
brecher würden mit unterlegenen physi-
ologischen Unterschieden geboren. Er
popularisierte die Vorstellung von
"einem geborenen Verbrecher" (mit
seiner Arbeit bekannt als "L'uomo del-
iquente") und hob die Theorie hervor,
dass Kriminalität ein Atavismus sei und
eine Tendenz zur genetischen Vererbung
bestünde. Seine Idee war, die Ursachen
des Verbrechens innerhalb des Individu-
ums zu ergründen und die Ursachen voll-
ständig von den sozialen Bedingungen
und Strukturen der Umgebung zu lösen.
Kriminalätiologie [Etiologjia kriminale;
Kriminalna etiologija; Criminal atiology]
- Ist die Wissenschaft von den Ursachen
des Verbrechens, beziehungsweise die
Faktoren, die die Begehung bestimmter
Verbrechen beeinflussen. Hier werden
die äußeren Merkmale (soziale,
ökonomische usw.) und inneren Merk-
male (Persönlichkeit einer Person) kausal
zum Verhalten und der Begehung der
Straftat des Straftäters gesetzt und
analysiert. Somit stellt die Kriminalätiol-
ogie das wichtigste Gebiet des
Strafrechts dar.
Kriminalbiologie [Biologjia kriminale;
Kriminalna biologija; Criminal biology] -
Die Kriminalbiologie ist eine besondere
kriminologische Disziplin, die das Ver-
hältnis der anatomisch-physischen und
biologischen Eigenschaften des Indi-
viduums zu seinem kriminellen
Verhalten untersucht.
Kriminalisierung [Inkriminimi;
Inkriminacija; Incrimination] - Ist die
Festlegung von bestimmten Handlungen
und Unterlassungen als Straftaten, die die
individuellen und gemeinschaftlichen
Werte gefährden.
Kriminalistik [Kriminalistika; Kriminal-
istika; Criminalistics] - Ist die Wissen-
schaft, die sich mit den Methoden der
Ermittlung und dem Nachweisen von
Straftaten sowie der Täterermittlung und
Identifizierung befasst. Die Kriminalistik
erarbeitet im Kampf gegen die Kriminal-
ität Methoden und Mittel zur Auf-
deckung, Untersuchung und Prävention
von Straftaten.
Kriminalität [Kriminaliteti; Kriminal-
itet; Criminality] - Die Kriminalität stellt
die Gesamtheit aller zu einer bestimmten
Zeit und einem bestimmten Raum be-
gangenen Straftaten dar. Der Begriff
Kriminalität wird auch als Gesamtbegriff
für Verbrechen und kriminelle
Verhaltensweisen, die in einer Gesell-
schaft oder einem Land auftreten, ver-
wendet.
- Primäre Kriminal ität- sind Ver-
brechen, die zum ersten Mal begangen
wurden und gegen die ein Strafverfah-
ren geführt wurde.
- Sekundäre Kriminalität - ist die
wiederholte Begehung von Straftaten
und die daraus resultierenden
Strafprozesse. Sekundäre Kriminalität
ist auch als Rückfall bekannt.
- Wirtschaftskriminalität - Sind Ver-
brechen, die direkt oder indirekt gegen
die Wirtschaft, Wirtschaftsbezi-
ehungen oder Wirtschaftsaktivitäten
gerichtet sind.
- Computerkriminalität - Verbrechen.
in denen der Computer oder andere
technologische Mittel benutzt werden,
um Straftaten zu begehen.
- Berufskriminalität - Sind Verbrechen,
die bei Ausübung des Berufes be-
gangen werden, um sich einen materi-
ellen Vorteil zu sichern.
- Weiße-Kragen-Kriminalität - Eine
Kriminalitätsform, die von Personen
mit hohem- sozialem Status und hoher
Autorität innerhalb der von ihnen aus-
geübten Tätigkeit begangen wird.
Kriminelle Vereinigung [Bashkimi
kriminal; Zločinačko udruživanje; Crim-
inal association] - Ist eine Form der
kriminellen Zusammenarbeit zwischen
verschiedenen Personen, deren Ziel es
ist, Straftaten (hauptsächlich schwere
Straftaten) zu begehen. Die kriminelle
Vereinigung ist in Artikel 31.1 StGBK
geregelt. Die kriminelle Vereinigung gilt
als eine der schwersten Formen der Be-
gehung von Straftaten (Siehe auch:
Mittäterschaft, Anstiftung, Beihilfe).
Kriminogene Faktoren [Faktorë
kriminogen; Kriminogeni faktori; Crimi-
nogenic factors] - Faktoren, die eine
Straftat beeinflussen, einschließlich all
jener Ursachen, Bedingungen und Um-
stände, die das Auftreten von Kriminal-
ität und verschiedener krimineller
Verhaltensweisen in einer Gesellschaft
beeinflussen (Siehe Kriminalätiologie).
Kriminologie [Kriminologjia; Krimi-
nologija; Criminology] - Die Kriminolo-
gie ist eine Wissenschaft, die sich mit der
Kriminalität als individuelles und
soziales Phänomen befasst, indem die Er-
scheinungsformen, insbesondere die Um-
stände und Faktoren, welche auf die Be-
gehung von Straftaten Einfluss nehmen,
untersucht werden.
L
Langjährige Haftstrafe [Dënimi me
burgim afatgjatë; Kazna dugotrajnog zat-
vora; Punishment of long-term impris-
1215
onment] - Ist eine Haftstrafe in
Rechtsordnungen, die keine lebenslange
Haft vorsehen und als Ersatz dafür gilt.
In Kosovo galt bis zum 31.12.2012 eine
Haftstrafe von 21 bis 40 Jahren.
Lebenslange Haftstrafe [Dënimi me
burgim afatgjatë; Kazna doživotnog zat-
vora; Punishment of life long imprison-
ment] - Ist nach der Todesstrafe die
schwerste strafrechtliche Sanktion,
wonach der Straftäter sein restliches
Leben im Gefängnis verbringen muss.
Artikel 44 StGBK sieht dazu folgendes
vor: “Das Gesetz kann die lebenslängli-
che Freiheitsstrafe für besonders schwere
Straftaten vorsehen, die unter besonders
erschwerenden Umständen oder
schwerwiegenden Folgen haben, be-
gangen wurden”.
Legalitätsprinzip im Strafprozess
[Parimi i ligjshmërisë në procedurë
penale; Načelo zakonitosti u krivičnom
postupku; Principle of legality in crimi-
nal procedure] - Ist ein Grundsatz,
wonach alle Handlungen im Strafverfah-
ren bestimmt sein müssen und als solche
durchgesetzt werden. Als Grundprinzip
im Strafprozessrecht ist ein Garant für
die Achtung der Menschenrechte und
Freiheiten im Strafprozess. Dies ist ein
allgemeiner Standard, der außer im mate-
riellen Strafrecht auch Anwendung in
formal-prozessualen Strafrecht Anwen-
dung findet. Außer in nationales
Strafprozessrecht, ist dieser Standard
ebenfalls auch von internationalen Jus-
tizmechanismen. Im Fall Cowme and
Others vs. Belgium entschied der EGMR
unter anderem: “der Grundsatz, dass die
Regeln des Strafverfahrens gesetzlich
festgelegt werden müssen, ist ein allge-
meiner Grundsatz der Gerechtigkeit. Als
solches steht dieses Prinzip auf der
gleichen Ebene mit der Forderung, dass
1216
die Regeln des Strafrechts nur durch das
Gesetz bestimmt werden sollten, und dies
wird mit dem Maximum Nullum judicum
sine lege verkörpert”. Weiterhin stellte
das Gericht fest, dass “die
Strafprozessordnung, die zu ermittelnde
Person gegen das Risiko des möglichen
Machtmissbrauchs schützen soll... ". Die
Wichtigkeit des Legalitätsprinzips im
Strafprozess hat das Gericht in vielen
seiner Entscheidungen hervorgehoben
(Siehe: Poitrimol vs France, Guerin vs.
France). Darüber hinaus betont der
EGMR, dass die Gerichtsentscheidung
auf dem Legalitätsgrundsatz beruhen
müsse und somit auch als Voraussetzung
bei Ermittlungen gilt. (Belilos vs Swit-
zerland, Richert vs Poland).
M
Mafia [Mafia; Mafija; Mafia] - weit ver-
breiteter Begriff in der Welt, um
kriminelle Organisationen zu
beschreiben. Die moderne Analyse dieses
Phänomens betrachtet die Mafia als eine
"Machtorganisation" und stellt fest, dass
ihre Existenz nicht nur von hohen Ein-
kommen illegaler Aktivitäten abhängt,
sondern auch von Mitarbeitern, die Posi-
tionen in verschiedenen staatlichen Insti-
tutionen, insbesondere in politischen In-
stitutionen haben.
Maßregeln der Besserung und Sicher-
ung [Masat e trajtimit të detytueshëm;
Mere obaveznog lečenja; Measures of
mandatory treatment] - Sind
medizinische Maßnahmen, die für eine
Person gelten, die eine Straftat aufgrund
einer geistigen Behinderung oder in
einem Zustand der geistigen Ein-
schränkung begangen hat und sich daher
einer medizinischen Behandlung unter-
ziehen muss, um die Genesung oder Re-
habilitation des Straftäters zu ermögli-
chen.
- Zwingend-psychische Behand-
lungsmaßnahme in einer
medizinischen Einrichtung - Eine be-
sondere Maßnahme für Jugendliche,
die die Straftat in einem geistig- und
psychisch-kranken Zustand begangen
haben. Damit der Täter die Straftat
nicht wiederholen kann, wird er in
einer medizinischen Einrichtung un-
tergebracht.
- Zwingend-psychische Behand-
lungsmaßnahme in Freiheit - Ist eine
medizinische Maßnahme, die gegen
Personen angeordnet und umgesetzt
wird, die Straftaten in einem Zustand
der geistigen Behinderung oder Ein-
schränkung begangen haben. Das
Gerichtentscheidet darüber, ob die
betroffenen Personen zu ihrer Gene-
sung in einer medizinischen Einrich-
tung oder in Freiheit behandelt werden
sollen.
Mens rea - Lateinisch für schuldiger
Geist. Bezeichnet die psychologische
Bindung des Täters zu seiner Straftat.
Dieser Begriff wird hauptsächlich im an-
gelsächsischen System benutzt und stellt
das subjektive Tatbestandsmerkmal der
Straftat dar. Mens rea wurde in der
Strafrechtsterminologie als Schuld
übersetzt (Absicht, Fahrlässigkeit) und
als Strafbarkeit (Siehe dazu die Erläuter-
ungen dieser zwei Begriffe in diesem
Rechtswörterbuch).
Menschenhandel [Trafikimi me njerëz;
Trgovina ljudima; Trafficking in persons]
- bezeichnet den Handel mit Menschen
unter Gewaltanwendung oder ernsthaften
Drohungen, mit dem Ziel, diese Mensch-
en für Prostitution, Zwangsarbeit usw.
auszunutzen. Der Menschenhandel ist
heute in vielen internationalen Abkom-
men und nationalen Gesetzen unter
Strafe gestellt. Der Menschenhandel ist
gemäß Artikel 171 StGBK unter Strafe
gestellt. Unter Menschenhandel versteht
das StGBK “die Anwerbung, Beförder-
ung, Versetzung, Beherbergung oder
Aufnahme von Personen durch Andro-
hung oder Anwendung von Gewalt oder
anderen Formen von Zwang, Entführung,
Betrug, Täuschung, Machtmissbrauch
oder Missbrauch einer Position durch
Bereitstellen oder Entgegennahme von
Leistungen oder Zahlungen, um die
Zustimmung einer Person zu erhalten, die
die Kontrolle über eine andere Person
hat, mit dem Zweck der Ausbeutung”.
Minderjähriger [I mituri; Maloletnik;
Minor] - Eine Person im Alter zwischen
vierzehn (14) und achtzehn (18) Jahren.
Missbrauch [Abuzim; Zloupotreba;
Abuse] - Zweckentfremdung oder Miss-
brauch von Gegenständen. Der Begriff
Missbrauch beinhaltet verschiedene
Formen des gesetzeswidrigen Gebrauch-
es von Gegenständen, die das Leben, die
Gesundheit oder die Ehre der Menschen
gefährden. Die häufigsten Fälle des
Missbrauchs, die ebenfalls strafrechtlich
sanktioniert werden sind: Kindesmiss-
brauch, sexueller Missbrauch,
Amtsmissbrauch, Drogenmissbrauch,
usw.
- Kindesmissbrauch - wird als Begriff
für die Gewalt, den Missbrauch und
die Misshandlung, die gegen Kinder
gerichtet ist, verwendet. Dies bein-
haltet all jene Handlungen oder Unter-
lassungen, die die normale Entwick-
lung von Kindern behindern. Kindes-
missbrauch äußert sich in physischer
oder psychischer Gewalt, Folter,
Nötigung zur schweren Arbeit, delin-
quentem oder pathologischem
Verhalten, usw. Als schwere Miss-
1217
 brauchsfälle gelten der Kindesmiss-
brauch durch die Eltern sowie der sex-
uelle Kindesmissbrauch. Außer dem
allgemeinen rechtlichen Schutz für
Kinder, sieht Artikel 254 StGBK einen
besonderen Schutz in Form der Be-
strafung wegen “Unterlassen der
Meldung von Kindesmissbrauch” vor.
- Sexueller Kindesmissbrauch - bedeu-
tet die Beteiligung von Kindern am
Geschlechtsverkehr oder verschiedene
Arten der sexuellen Belästigung an ih-
nen; diese Kinder sind nicht in der
Lage, oder verfügen nicht über die
Kapazitäten, um einem solchen Ges-
chlechtsverkehr zuzustimmen, bzw.
werden zu einer solchen Handlung ge-
nötigt. Der sexuelle Kindesmissbrauch
findet oft zwischen einem minderjäh-
rigen Kind und einer erwachsenen
Person, die in einem Vertrauens- oder
Autoritätsverhältnis zum Kind steht,
statt.
Mittäterschaft [Bashkëkryerja;
Saizvršilaštvo; Co-perpetration] - Die
Mittäterschaft stellt das Zusammen-
wirken zwischen zwei oder mehreren
Personen bei der Ausübung einer Straftat
dar. Die Mittäterschaft bezieht sich auf
Fälle, in denen zwei oder mehrere Perso-
nen an einer Tat beteiligt sind oder durch
andere wesentliche Beiträge die Be-
gehung der Straftat beeinflussen und so-
mit jeder von ihnen mit der für diese
Straftat vorgesehenen Strafe bestraft
wird. So ist z.B. die Mittäterschaft geg-
eben, wenn zwei oder mehrere Personen
auf eine dritte Person schießen und ihn
tödlich verletzen. Sie begehen damit
Mord in Mittäterschaft. Auch Artikel 31
StGBK geht von Mittäterschaft aus,
wenn “zwei oder mehrere Personen
zusammen eine Straftat begehen, indem
sie sich an der Begehung einer Straftat
1218
beteiligen oder in sonstiger Weise sub-
stanziell dazu beitragen“. Danach ist
jeder von ihnen strafbar und wird für die
Straftat bestraft. Eine andere Form der
Mittäterschaft ist die mittelbare Mittäter-
schaft, wonach der Mittäter nicht direkt
an der Straftat beteiligt ist, jedoch wegen
die Beziehung zum Straftäter auf die Be-
gehung der strafrechtlichen Handlung
Einfluss hat; z.B. wenn der Mittäter nicht
direkt auf das Opfer schießt, sondern den
anderen Straftäter mit der Waffe und der
Munition versorgt, bzw. seine Mittäter
über die Position des Opfers informiert
werden usw. Somit ist der Mittäter objek-
tiv unmittelbar oder mittelbar an der
Straftat beteiligt; subjektiv erfordert die
Mittäterschaft eine Vereinbarung zur
gemeinsamen Begehung einer Straftat.
Die Personen, die gemeinsam eine Straf-
tat begehen, werden als Mittäter bezeich-
net.
- Unbedingte Mittäterschaft - ist eine
Straftat, die nur gemeinsam begangen
werden kann; z.B. bewaffnete Rebel-
lion, usw.
- Sukzessive Mittäterschaft - tritt dann
ein, wenn während der Straftat eine
andere Person dazu kommt und die
Straftat gemeinsam begangen wird;
z.B. beim Raub eines Geschäfts trifft
ein zweiter Straftäter ein.
- Mittäterschaft bei Straftaten mit
verschiedenen Elementen - tritt dann
ein, wenn ein Mittäter nur ein Element
der Straftat oder nur eine Strafhand-
lung begeht.
- Mittäterschaft durch Unterlassen -
tritt ein, wenn zwei oder mehrere Per-
sonen gesetzlich verpflichtet waren, zu
handeln, dies jedoch nicht taten und
somit eine Straftat begangen haben; z.
B. wenn zwei oder mehrere Ärzte
verpflichtet waren einem Patienten zu
 helfen, dies jedoch unterließen und die
Straftat der Verweigerung der
medizinischen Hilfe verwirklicht ha-
ben.
Mord (Totschlag) [Vrasja; Ubistvo;
Murder] - die Tötung eines Menschen.
Der Mord gehört zu den sogenannten
klassischen Straftaten, der sich gegen das
Leben des Menschen richtet.
- Schwerer Mord ~ teško; - ist Mord
unter besonders schweren Umständen.
Als schwerer Mord gilt der Mord an
einem Kind, einer schwangeren Frau,
einem Familienangehörigen (mit Vor-
satz), Mord auf grausame und intri-
gante Weise, Mord an zwei oder mehr
Personen usw.
- Privilegierter Mord - Begriff, der für
Mord, fahrlässige Tötung des
Säuglings während der Geburt sowie
Mord im affektiven Zustand ver-
wendet wird.
- Mord im affektiven Zustand - ist
Mord an einer Person, die sich wegen
einer vorangegangenen Beleidigung,
Misshandlung oder eines Angriffs
durch das Opfer in einem schweren
psychischen Zustand befand.
- Fahrlässige Tötung - Tod einer Per-
son, die aufgrund der Fahrlässigkeit
des Täters eingetreten ist. Diese Straf-
tat wird aufgrund der Form der Schuld
als leicht oder privilegiert angesehen.
- Ermordung des Säuglings während
der Geburt - bezeichnet die Er-
mordung des Säuglings durch seine
Mutter, bei der Geburt, kurz nach der
Geburt und während die durch die
Geburt verursachten psychischen
Störungen andauern. Im Strafrecht
wird diese Art des Tötens als eine
privilegierte oder leichte Straftat
angesehen, weil die Mutter (Täter)
zum Zeitpunkt der Tat sich in einem
schweren Zustand befand.
N
Ne bis idem - Lateinisch für “nicht
zweimal in derselben Sache”. Ne bis
Idem ist ein Grundsatz im Strafrecht,
wonach niemand zweimal hinsichtlich
derselben Straftat (mit denselben Tatsa-
chen) verurteilt werden kann, wenn über
die Strafsache schon ein rechtskräftiges
Urteil ergangen ist. In Artikel StGBK
wird festgelegt, dass niemand zweimal
strafrechtlich verfolgt oder verurteilt
werden kann, wenn er durch ein
rechtskräftiges Urteil freigesprochen oder
verurteilt wurde, bzw. das Strafverfahren
gegen den Beschuldigten rechtskräftig
eingestellt oder die Anklage rechtskräftig
abgewiesen wurde. In Strafsachen, die in
dieZuständigkeit internationaler Gerichte
fallen, hat der Grundsatz ne bis in idem
jedoch nicht die gleiche Bedeutung wie
bei Verfahren vor nationalen Gerichten.
In bestimmten Fällen ist dieser Grundsatz
kein Hindernis für den internationalen
Gerichtshof, Straftaten zu verfolgen, die
seiner Gerichtsbarkeit unterliegen, ob-
wohl bereits eine endgültige Entschei-
dung eines Gerichts des betroffenen
Staates über denselben Sachverhalt er-
gangen ist. Wird jedoch vorher eine
rechtskräftige Entscheidung seitens in-
ternationaler Gerichte getroffen, so findet
ne bis idem entsprechend Anwendung,
wenn ein nationales Gericht eine
Entscheidung über den gleichen Sach-
verhalt treffen will. Dies ist auch in den
Römer Statuten über die Gründung des
Internationalen Strafgerichts (ICC) und
dem Straftribunal für das ehemalige Ju-
goslawien vorgesehen.
Nebenstrafe [Dënimet plotësuese;
Dopunske kazne; Accessory punish-
1219
ments] - Sind Sanktionen oder Maßnah-
men sekundären Charakters, die die ne-
ben den Haupt- und Alternativstrafen
verhängt werden können und wodurch
der Zweck der Bestrafung weitestgehend
erzielt werden soll. Sie sollen bewirken,
dass der Straftäter in Zukunft nicht mehr
straffällig wird. Das StGBK sieht fol-
gende Nebenstrafen vor:
- Entzug des Rechts, gewählt zu
werden - Wird gegen einen Straftäter
verhängt, der eine Straftat begangen
hat, um bei National- oder Lokalwah-
len gewählt zu werden.
- Anordnung der Schadenswiedergut-
machung und zur Entschädigung -
Ist eine Nebenstrafe, die das Ziel ver-
folgt, das Opfer eines Raubes, Dieb-
stahles usw. schadensrechtlich zu
entschädigen.
- Verbot der Ausübung eines Amtes in
der öffentlichen Verwaltung oder im
öffentlichen Dienst - Ist eine Ne-
benstrafe, die das Gericht dem Täter
auferlegt, der durch die missbräuch-
liche Ausübung seiner Funktion in der
öffentlichen Verwaltung oder im
öffentlichen Dienst mit einer Frei-
heitsstrafe bestraft wird.
- Verbot der Ausübung eines Berufes
oder einer Tätigkeit- Mit dieser Ne-
benstrafe verbietet das Gericht dem
Straftäter die Ausübung eines bes-
timmten Berufes, die selbständige
Tätigkeit, usw., wenn er sie zum
Zwecke der Begehung einer Straftat
missbraucht hat. Das Gericht verhängt
diese Strafe, wenn es davon überzeugt
ist und vernünftigerweise erwartet
werden kann, dass die Ausübung eines
Berufes oder einer Tätigkeit auch in
Zukunft dazu missbraucht werden
könnte, erneut Straftaten zu begehen.
1220
- Fahrverbot - Ist eine Nebenstrafe, die
das Gericht ausspricht, wenn der
Straftäter die Sicherheit des öffen-
tlichen Verkehrs gefährdet hat. Die
Strafe besteht darin, dem Täter das
Führen eines Fahrzeugs zu verbieten.
- Führerscheinentzug - Ist eine Ne-
benstrafe, die gegen einen Täter ver-
hängt wird, der die Sicherheit des
öffentlichen Verkehrs gefährdet hat,
bzw. jemanden im Verkehr schwer
verletzt oder getötet hat und das
Gericht der Überzeugung ist, dass die
weitere Teilnahme des Täters am
öffentlichen Verkehr eine Gefahr dar-
stellt.
- Beschlagnahme von Gegenständen -
Bedeutet die Beschlagnahme von Ge-
genständen, die zur Begehung einer
Straftat verwendet wurden oder dazu
dienen sollten.
- Anordnung der Veröffentlichung des
Urteils - Ist eine Nebenstrafe des
Gerichts, wenn das Gericht der An-
sicht ist, dass die ganze oder teilweise
Veröffentlichung des Urteils im
allgemeinen Interesse der geschädig-
ten Partei oder anderer Personen liegt.
Das Urteil muss in einer Zeitung, Ra-
dio, oder Fernsehen auf Kosten des
Verurteilten veröffentlicht werden.
- Ausweisung/Abschiebung aus dem
Hoheitsgebiet der Republik Kosovo -
Nebenstrafe, die gegen einen
ausländischen Straftäter verhängt wird
und ein bis zehn Jahren betragen kann.
Bei der Verhängung dieser Ne-
benstrafe berücksichtigt das Gericht
die Art und Schwere der Straftat, die
Motive der Straftat und die Bindung
des Täters zu Kosovo. Diese Ne-
benstrafe ist auch in den
Rechtsvorschriften anderer Länder
 vorgesehen (siehe auch "Abschie-
bung").
Niemand ist verpflichtet, gegen sich
selbst auszusagen (lat. nemo tenetur
prodere se ipsum) [E drejta për të mos
dëshmuar kundër vetës; Pravo da se ne
svedoči protiv sebe; The right to not tes-
tify against himself] - Grundsatz der
Aussagefreiheit, sich nicht mit Aussagen
zu belasten.
Notwehr [Mbrojtja e nevojshme; Nužna
odbrana; e Necessary defence] - Ist ein
Rechtsinstitut, das unter bestimmten Um-
ständen die Rechtswidrigkeit einer Straf-
tat ausschließt, obwohl die alle Tat-
bestandsmerkmale einer Straftat erfüllt
sind. Notwehr bezeichnet die Vertei-
digungshandlung, die vorgenommen
werden muss, um sich selbst oder einen
anderen vor einem rechtswidrigen und
realen Angriff zu schützen. Die andere
Voraussetzung ist, dass die Not-
wehrhandlung zum Angriff und dem von
ihm ausgehenden Risiko in einem ange-
messenen Verhältnis stehen muss. Z.B.
Person X, die von Person Y angegriffen
wird und sich durch Notwehr verteidigt,
verursacht durch die Verteidigung bei der
Person Y eine schwere Körperverletzung.
Auch wenn die Handlung der Person X
alle Tatbestandsmerkmale einer Körper-
verletzung erfüllt, wird diese nicht als
Straftat angesehen, da er in Notwehr
gehandelt hat. Die Voraussetzungen der
Notwehr sind: Angriff und Abwehr. Die
Notwehr ist ein Ausfluss des Naturrechts,
das den Menschen das Recht gibt, sich
oder sein Eigentum unter gewissen Um-
ständen selbst zu verteidigen. Dies regelt.
Artikel 12.1 StGBK. Der Angriff muss
folgende Bedingungen erfüllen: Er muss
rechtswidrig, real und gegenwärtig sein
und von einem Menschen ausgehen.
- Putativnotwehr - liegt in den Fällen
vor, in denen eine Person fälschli-
cherweise denkt, dass sie angegriffen
wird und irrtümlich Schutzmaßnah-
men ergreift und die andere Person
oder ihre Rechtsgüter schädigt. In die-
sen Fällen liegt eigentlich keine Not-
wehrlage vor, da eine der
Grundvoraussetzungen ist, dass der
Angriff real und gegenwärtig ist. In
diesen Fällen hängt die Frage, ob der
Täter bestraft werden soll, von der
Feststellung ab, ob der Irrtum im
konkreten Fall vermieden werden
konnte.
- Überschreitung der Grenzen der
Notwehr - stellt die Fälle dar, in denen
die Notwehr nicht in einem angemes-
senen Verhältnis zu dem Angriff steht
oder die Notwehr nach Beendigung
des Angriffs durchgeführt wird. In
solchen Fällen sind die vermeintlichen
Verteidigungshandlungen der Person
strafbar. Die Strafe kann jedoch je
nach den Umständen des Einzelfalls
milder ausfallen. Bsp.: Person X
schafft es den Angriff der Person Z
durch Körperverletzung abzuwehren,
setzt die Handlungen jedoch fort bis er
die Person tötet. Dies wird in Artikel
12.3 StGBK geregelt.
O
Öffentlichkeitsgrundsatz im
Strafprozess [Parimi i publicitetit në
procedurë penale; Načelo javnosti u
krivičnom postupku; Principle of publici-
ty in criminal proceedings] - Ist ein
Grundsatz wonach Strafverfahren öffen-
tlich sein müssen und muss und die Bür-
ger an der Verhandlung als Zuhörer und
Zuschauer teilnehmen können. Dieser
Grundsatz ist in Artikel 31.3 der koso-
varischen Verfassung und Artikel 293
1221
StPOK verankert. Ausnahmsweise wird
von diesem Grundsatz nicht Gebrauch
gemacht, wenn der Ausschluss der
Öffentlichkeit oder der Medienvertreter
im Interesse der Justiz liegt oder ange-
nommen wird, dass ihre Anwesenheit
eine Gefahr für die öffentliche Ordnung
oder nationale Sicherheit, die Interessen
von Minderjährigen oder das Leben der
Prozessparteien darstellen würde.
Offizialmaxime [Parimi i oficialitetit të
procedurës penale; Načelo službenosti
krivičnog postupka; Principle of officiali-
ty of criminal proceedings] - Ist ein
Grundsatz, wonach die Strafverfolgung
von Amts wegen (ex officio) durchzufüh-
ren ist. Gemäß StPOK ist die Strafverfol-
gung Aufgabe der Staatsanwaltschaft; in
einigen Fällen kann die Strafverfolgung
nur auf Antrag der geschädigten Person
stattfinden, wie z.B. (Artikel 259
StGBK).
Opfer [Viktima; Žrtva; Victim] - bez-
eichnet die Person, die durch die Straftat
in ihren Rechtsgütern verletzt wurde. Als
Synonyme werden ebenfalls die Begriffe
“passives Subjekt der Straftat” und “ges-
chädigte Partei” (hauptsächlich im
Strafprozessrecht) verwendet. Die StPOK
definiert das Opfer als eine Person, deren
persönliche Rechte oder das Vermögen
durch eine Straftat geschädigt oder ge-
fährdet wurden.
- Verletzliche Opfer - Personen, die
aufgrund ihres Alters, ihres Gesund-
heitszustands, ihrer körperlichen oder
geistigen Fähigkeiten, ihres wirtschaft-
lichen Status, ihrer Beziehung zum
Straftäter oder anderer Umstände po-
tenziell Opfer sein können. Das
StGBK sieht folgende Gruppen als
verletzliche Opfer an: ein Kind, eine
körperlich oder geistig behinderte Per-
son, eine Person mit eingeschränkter
1222
Leistungsfähigkeit, eine schwangere
Frau oder ein Lebenspartner, bzw. eine
Person, die eine Abhängigkeit zum
Täter hat, besonders anfällig für
wiederholte Viktimisierung, wieder-
holte Einschüchterung oder wieder-
holte Rache."
Opfer-Ausgleich-Fond Fondi për
kompensim të viktimave; Fond za nak-
nadu žrtava; Fund for compensation of
victims] - Ist ein Fond, in dem bes-
chlagnahmte Mittel, Kautionen und an-
dere gesetzlich zulässige Ver-
mögenswerte für den Ausgleich für
Opfer von Verbrechen gesammelt
werden.
Organisierte Kriminalität [Krimi i or-
ganizuar; Organizovani kriminal; Orga-
nized crime] - darunter sind Handlungen
von zwei oder mehreren Personen zu ver-
stehen, die fortlaufend und vertraulich
handeln, um eine oder mehrere schwere
Straftaten zu begehen und sich dadurch
direkt oder indirekt einen materiellen
oder finanziellen Vorteil zu verschaffen.
- Schweres Verbrechen - bezeichnet die
Straftat, die mit einer Höchststrafe von
mindestens vier Jahren Haft oder einer
härteren Strafe bestraft wird. Diese
Definition ist im Übereinkommen der
Vereinten Nationen gegen die
grenzüberschreitende- organisierte
Kriminalität enthalten und als solche
in die Gesetzgebung der UN-Staaten
übernommen worden.
Organisierte kriminelle Gruppe/Bande
[Grup kriminal i organizuar; Organi-
zovana kriminalna grupa; Organized
criminal group] - ist eine auf gewisse
Dauer angelegte kriminelle Vereinigung,
die aus drei oder mehreren Personen
besteht, welche sich mit dem Willen ver-
bunden haben, eine oder mehrere Straf-
taten zu begehen, um sich so einen
direkten oder indirekten materiellen
Vorteil zu verschaffen.
P shme; Načelo pravičnog suđenja i u
Prostitution [Prostitucioni; Prostitucija;
Prostitution] - ist das Anbieten von Ges-
chlechtsverkehr gegen Geld, Ware oder
Dienstleistungen. Unwichtig ist, ob die
Gegenleistung von der Prostituierten oder
einen Dritten angeboten oder versproch-
en wird. In Kosovo ist die Prostitution im
Gegensatz zu vielen anderen Staaten ver-
boten (Artikel 241 und 242 StGBK).
Prozesspartei [Palët në procedurë
penale; Strane u krivičnom postupku;
Parties to criminal proceedings] - Sind in
einem Strafverfahren gemäß StPOK der
Angeklagte und der Staatsanwalt.
R schuldsvermutung usw. Artikel 6 EMRK
Rache [Hakmarrja; Osveta; Retaliation] -
Rache ist eine persönliche Handlung, die
den Ausgleich eines erlittenen Unrechts,
welches durch eine andere Person
verursacht worden ist, bewirken soll.
Diese zuvor im Gewohnheitsrecht
verankerten Handlungen, stellen heute
eine Straftat dar. Die Rache gilt als
erschwerender Umstand, wenn die Straf-
tat unter diesem Motiv begangen worden
ist.
Raub [Grabitja; Razbojništvo; Robbery]
- Ist ein zweiaktiges Delikt, da es sich um
Diebstahl und Gewaltanwendung oder
Bedrohung handelt. Artikel 329. 1
StGBK definiert Raub als die Gewalt
oder ernsthafte Drohung, die gegen das
Leben oder den Körper einer anderen
Person angewendet wird, um sich oder
jemand anderem rechtswidrig beweglich-
es Eigentum oder einen materiellen
Vorteil zu verschaffen.
Recht auf ein faires Verfahren in-
nerhalb angemessener Zeit [Parimi i
gjykimit të drejtë dhe në kohë të arsye-
razumnom roku; Principle of fair trial
and within reasonable time] - Ist einer
der wichtigsten Grundsätze des Rechts
und von besonderer Bedeutung im heuti-
gen Strafverfahren. Als solches bein-
haltet dieser Grundsatz das Recht, dass
jede das Recht auf ein faires Verfahren
innerhalb einer angemessenen Zeit hat.
Die Umsetzung dieses Prinzips hängt von
der Umsetzung vieler Prinzipien und an-
derer Rechte zusammen, die dem An-
geklagten im Strafverfahren garantiert
werden, wie z.B. dem Öffentlich-
keitsgrundsatz, dem Grundsatz der
Waffengleichheit, dem Dop-
pelbestrafungsverbot und der Un-
sieht dazu folgendes vor: “Jede Person
hat ein Recht darauf, dass über Streiti-
gkeiten in Bezug auf […] aufgrund einer
gegen sie erhobenen strafrechtlichen An-
klage von einem unabhängigen und un-
parteiischen, auf Gesetz beruhenden
Gericht in einem fairen Verfahren, öffen-
tlich und innerhalb angemessener Zeit
verhandelt wird”. Außerdem hat der
EGMR diesem Grundsatz in seiner Prax-
is große Bedeutung beigemessen.
Rechtfertigungsgründe [Shkaqet e për-
jashtimit të kundërligjshmërisë; Uzroci
isključenja protivzakonitosti; englisch] -
sind gesetzlich geregelte Fälle, die eine
Handlung erlauben, obwohl sie durch an-
dere Bestimmungen als rechtswidrig gilt.
Rechtsvorschriften, die eine Handlung
erlauben und deren Rechtswidrigkeit un-
ter gewissen Umständen ausschließen,
heißen permissive Rechtsnormen. Die
Ursachen oder Gründe für den
Ausschluss der Rechtswidrigkeit einer
1223
Straftat können unterschiedlicher Natur
sein, so z. B.: Notwehr, extreme Not,
Straftaten unter Androhung von Gewalt
usw. Die Handlung unter solchen Um-
ständen ist dann nicht rechtswidrig, auch
wenn alle Tatbestandsmerkmale einer
Straftat erfüllt sind. Als Rechtsinstitute,
die die Rechtswidrigkeit einer Straftat
ausschließen, gelten: Notwehr, extreme
Not, Gewalt und Bedrohung, Befehle
vom Vorgesetzten usw. (Siehe diese Be-
griffe im Wörterbuch).
Rechtsirrtum/Verbotsirrtum [Lathimi
juridik; Zabluda o pravu; Mistake of law]
- Oder lat. Error Iuris ist ein Irrtum des
Täters über die Widerrechtlichkeit seiner
Handlung. Der Straftäter handelt im Ir-
rtum, wenn er nicht weiß, dass seine
Handlung gesetzlich verboten ist und als
Straftat gilt. Beim Rechtsirrtum ist sich
der Täter über seine Handlung bewusst,
nimmt jedoch an, dass seine Tat gesetz-
lich erlaubt ist.
Rechtsmittel im Strafprozess [Mjetet
juridike në procedurën penale; Pravna
sredstva u krivičnom postupku; Legal
remedies in criminal procedure] - Bei den
Rechtsmitteln handelt es sich um Ver-
fahrenshandlungen, die es Parteien und
anderen am Verfahren beteiligten Perso-
nen (die gesetzlich dazu ermächtigt sind)
ermöglichen, Entscheidungen in Strafver-
fahren anzufechten, die sie für
rechtswidrig und unfair halten. Die
Rechtsbehelfe sind Ausdruck des Devo-
lutiveffekts, d.h. dem Grundsatz, dass die
Sache zur Entscheidung in eine höhere
Instanz gegeben wird und sind eine
zusätzliche Garantie für ein faires Ver-
fahren. Die Rechtsmittel werden in or-
dentliche und außerordentliche
Rechtsmittel unterteilt.
- Ordentliche Rechtsmittel - sind
Rechtsmittel, die gegen nicht
1224
rechtskräftige Entscheidungen
eingelegt werden und verhindern, dass
das Urteil rechtskräftig und voll-
streckbar wird. Als ordentliche
Rechtsmittel gelten die Beschwerde
gegen das Strafurteil sowie die
Beschwerde gegen einen Strafbes-
chluss.
- Berufung gegen das Strafurteil - Ist
ein Rechtsmittel gegen eine in der
ersten Instanz erlassene Entscheidung.
Die Beschwerde wird vom
Berufungsgericht bearbeitet. Eine
Beschwerde kann eingereicht werden,
wenn die Prozesspartei oder eine an-
dere ermächtigte Partei der Auf-
fassung ist, dass das Urteil der ersten
Instanz die materiellen/prozessualen
Bestimmungen verletzt hat oder das
Gericht den Sachverhalt falsch bewer-
tet hat. Gemäß StPOK sind folgende
Personen befugt, eine Beschwerde
einzureichen: Staatsanwalt, Angeklag-
ter, der Anwalt des Angeklagten, der
gesetzliche Vertreter des Angeklagten
und der Geschädigte (Artikel 381.1
StPOK). Ausnahmsweise kann auch
die Entscheidung der zweiten Instanz
durch Beschwerde angefochten
werden. Gemäß StPOK kann dies
dann der Fall sein, wenn “das
Berufungsgericht einen Freispruch des
Gerichts der ersten Instanz in einem
Strafurteil geändert hat, bzw. wenn das
erst- und zweitinstanzliche Gericht
eine lebenslängliche Freiheitsstrafe
ausgesprochen haben”.
- Beschwerde gegen Beschlüsse - sind
Beschwerden gegen Beschlüsse im
Strafverfahren, die gesetzlich
vorgesehen sind.
- Außerordentliche Rechtsmittel - sind
Rechtsmittel gegen rechtskräftige
Entscheidungen der Strafgerichte. Als
 außerordentliche Rechtsmittel gelten
gemäß StPOK: Antrag auf Über-
prüfung des Strafverfahrens, Antrag
auf Strafmilderung und Antrag auf
Schutz der Rechtmäßigkeit.
- Antrag auf Überprüfung des
Strafverfahrens - ist ein außerordent-
liches Rechtsmittel, durch das die
gerichtliche Entscheidung wegen der
fehlerhaften oder unvollständigen
Feststellung des Sachverhalts ange-
fochten wird. Die Überprüfung kann
also nur in Bezug auf den Sachverhalt
erfolgen.
- Antrag auf Strafmilderung - ein
außerordentliches Rechtsmittel, das
die Änderung des rechtskräftigen
Urteils nur in Bezug auf die
Strafzumessung anstrebt. Dies ist in
den Fällen relevant, in denen nach der
endgültigen Entscheidung Umstände
eintraten oder schon bestanden, ohne
dass das Gericht sie berücksichtigt hat
und die Auswirkungen auf die
Strafmilderung haben. Bsp.: die
Verschlechterung des Gesund-
heitszustands der verurteilten Person
usw.
- Antrag auf Schutz der Recht-
mäßigkeit Zahtev za zaštitu zakoni-
tosti - ist ein Rechtsmittel, das wegen
der Verletzung materieller bzw. ver-
fahrensrechtlicher Bestimmungen
eingereicht wird (error in iure).
Rechtswidriger Schwangerschaftsab-
bruch [Ndërprerja e palejuar e
shtatzënisë; Nezakonit prekid trudnoće;
Unlawful termination of pregnancy] -
stellt jeden rechtswidrigen Abbruch der
Schwangerschaft dar. Der rechtswidrige
Schwangerschaftsabbruch ist einen be-
sonderen Straftatbestand, bei dem auch
der Gehilfe als Täter der Tat angesehen
wird. Artikel 184 StGBK definiert den
Schwangerschaftsabbruch als Straftat,
wonach als einfache Form der
Schwangerschaftsabbruch mit dem Wil-
len der schwangeren Frau erfolgt
und/oder dabei auch Gehilfen involviert
sind. Als qualifizierte Form dieser Straf-
tat gilt der Schwangerschaftsabbruch
ohne Zustimmung der schwangeren Frau,
die durchgeführt wird oder die in
schweren Folgen, d.h. der Verletzung der
Gesundheit oder sogar des Todes der
schwangeren Frau resultiert.
Rechtswidrigkeit als Tatbestands-
merkmal [Kundërligjshmëria si element
i veprës penal; Protivzakonitost kao ele-
ment krivičnog dela; Unlawfulness as an
element of criminal offense] - stellt eine
der wichtigsten Tatbestandsmerkmale
einer Straftat dar, wonach die Handlung
oder das Unterlassen eine rechtswidrige
Tat darstellt. Die Rechtswidrigkeit ist ein
objektiver Tatbestand, wonach die Hand-
lung oder das Unterlassen gesetzlich als
Straftat angesehen wird und dessen Be-
gehung somit geltendes Recht verletzt
(Siehe auch: Tatbestandsmerkmale).
- Formelle Rechtswidrigkeit - wonach
die Handlung oder das Unterlassen die
Kriterien des gesetzlich geregelten
Straftatbestandes erfüll.
- Materielle Rechtswidrigkeit - stellt
das Verhältnis zwischen der Handlung
oder dem Unterlassen und dem vom
Gesetz geschützten Rechtsgut her.
Rehabilitierung der Verurteilten [Re-
habilitimi i të dënuarve; Rehabilitacija
osuđenih; Rehabilitation of convicts] -
bedeutet die Rückgewährung von
Rechten verurteilter Personen nach
Beendigung der Strafvollstreckung.
Diese beinhalten die Beendigung der
Rechtsfolgen der Strafe, die Löschung
der Strafe aus dem Strafregister.
1225
- Gesetzliche Rehabilitierung - ist die
Rehabilitierung nach Ablauf der ge-
setzlichen Frist.
- Gerichtliche Rehabilitierung - ist die
Rehabilitierung des Verurteilten durch
gerichtliche Entscheidung vor Ablauf
der gesetzlichen Frist auf Antrag der
verurteilten Person.
Rückfälligkeit [Recidivizmi; Recidivi-
zam/Povrat; Recidivism] - bedeutet, dass
eine Person, die schon vorher straffällig
geworden ist und eine Strafe verbüßt hat,
erneut eine Straftat begeht. Dies stellt
eine strafrechtliche Konzeption dar,
wonach eine Person, die wegen einer
Straftat verurteilt wurde, wiederholt
rechtswidrige Handlungen begangen und
eine andere Straftat begangen hat. Die
Rückfälligkeit gilt in der Regel bei der
Strafgesetzgebung in Form eines Straf-
schärfungsgrundes sowie bei der
Strafzumessung als erschwerender Um-
stand. Abhängig von der Perspektive und
den Bewertungskriterien werden einige
Arten der Rückfälligkeit unterschieden.
Je nach Art der Straftat wird zwischen
allgemeiner Rückfälligkeit und be-
sonderer Rückfälligkeit unterschieden.
Allgemeine Rückfälligkeit bedeutet, dass
eine Person eine andere Straftat begeht,
als für die sie bereits in der Vergangen-
heit verurteilt wurde. Besondere Rückfäl-
ligkeit bedeutet, dass der Straftäter erneut
eine Tat begeht, für die sie bereits in der
Vergangenheit verurteilt wurde. Auf
Grundlage der Anzahl der begangenen
Straftaten wird zwischen einmaliger
Rückfälligkeit (eine Person begeht nach
der Verurteilung eine neue Straftat) und
mehrmaliger Rückfälligkeit (eine Person,
die mehrmals verurteilt wurde, begeht
eine neue Straftat). Das heutige
Strafrecht befasst sich heute mehr mit der
mehrmaligen Rückfälligkeit. Bei dieser
1226
Art der Rückfälligkeit ist der
erschwerende Umstand obligatorisch,
wohingegen der erschwerende Umstand
bei der einmaligen Rückfälligkeit als
fakultativ gilt. Artikel 79 StGBK sieht
vor, dass das Gericht bei Feststellung der
Rückfälligkeit eine höhere Strafe für den
Wiederholungstäter n verhängen kann, in
dem es der Höchststrafe die Hälfte dieser
Höchststrafe dazu rechnet. Damit eine
mehrmalige Rückfälligkeit angenommen
werden und die Strafe demnach
erschwert werden kann, muss der Täter
zweimal oder mehrmals mit einer Frei-
heitsstrafe von mindestens einem (1) Jahr
wegen vorsätzlicher Straftaten verurteilt
worden sein und nach weniger als fünf
(5) Jahren seit dem Zeitpunkt der Freilas-
sung des Täters oder der Beendigung der
vorherigen Strafe eine erneute Tatbe-
gangen haben. Auch die Kriminologie
und die Strafvollstreckung befassen sich
intensiv mit der Rückfälligkeit.
- Kriminologische Konzeption - befasst
sich mit der Rückfälligkeit, unabhäng-
ig davon, ob der Straftäter wegen
vorheriger Straftaten verurteilt oder
die Strafe vollstreckt wurde. Aus
kriminologischer Sichterfolgt eine Un-
tersuchung und Analyse der Umstände
und internen und externen Faktoren,
die sich auf die Wiederholung der
Straftaten ausgewirkt haben.
- Strafvollstreckungsrechtliche
Konzeption - befasst sich mit den
Verurteilten, gegen die eine Strafe
vollstreckt wurde und die rückfällig
geworden sind und daher wieder in
Haft sind. Hierbei wird der Prozess der
Umerziehung und die Resozialisierung
der Person, die in der Strafvollzugsan-
stalt (Gefängnis) war untersucht und
die Gründe, warum die bisherige
 Hafterfahrung erfolglos war,
analysiert.
Reformatio in peius (lat.) - ein
lateinischer Begriff, der den Grundsatz
des Verschlechterungsverbots des Bes-
chuldigten im Strafprozess bezeichnet. Er
stellt eine Begünstigung des Angeklagten
dar. Danach kann in Fällen, in denen die
Beschwerde ausschließlich zugunsten des
Beschuldigten eingereicht wird, das
Urteil nicht zu seinem Nachteil geändert
werden. Dieses Institut wird in Artikel
395 StPOK geregelt. ”Ist nur ein Rechts-
behelf zugunsten des Beschuldigten
eingelegt worden, darf das Urteil in Be-
zug auf die rechtliche Qualifizierung der
Straftat und die verhängte strafrechtliche
Sanktion nicht zu Lasten des Beschuldig-
ten geändert werden”.
Rücktritt von der Begehung einer
Straftat [Heqja dorë vullnetare nga kry-
erja e veprës penale; Dobrovoljno
odustajanje od izvršenja krivičnog dela;
Voluntary abandonment of commission
of criminal offence] - Stellt den Rücktritt
von der Begehung einer Straftat dar, ob-
wohl der Täter die Möglichkeit hatte, die
Straftat zu vollenden; bzw. die Folgen
der Straftat verhindert. Der Rücktritt er-
möglicht dem Gericht den Versuchstäter
von der Strafe zu befreien. Die Möglich-
keit der Straflosigkeit wegen Rücktritt ist
eine kriminalpolitische Initiative,
Straftäter von der Begehung von Straf-
taten abzuhalten (sog. goldene Brücke in
die Legalität). Der Rücktritt wird somit
als erleichternder Umstand angesehen.
Fuer einen wirksamen Rücktritt muss
bewiesen werden, dass der Versuchstäter
freiwillig von der Straftatbegehung
zurückgetreten ist. Der Rücktritt wegen
Unmöglichkeit der Begehung einer Straf-
tat wird nicht als Rücktritt angesehen
(z.B. Ein Dieb wird während der Tat von
der Polizei erwischt und kann so seine
Tat nicht vollenden). Sind trotz des
Rücktritts andere Folgen eingetreten, so
haftet der Straftäter nur für diese Straf-
taten. (z. B.: Hatte der Täter bei Be-
gehung der Körperverletzung, die
Möglichkeit und den Willen jemanden zu
ermorden und ist dann aber freiwillig von
dieser Tat zurückgetreten, so kann er
nicht wegen versuchten Mordes bestraft
werden, sondern nur wegen schwerer
Körperverletzung). Der Rücktritt ist in
Artikel 30 StGBK geregelt.
S
Schlussvortrag [Fjala përfundimtare e
palëve; Završna reč strana; Closing
statements of parties] - Der
Schlussvortrag stellt das Recht und die
Pflicht der Parteien eines Strafverfahrens
dar, am Ende der Hauptverhandlung alle
Argumente und Fakten, über die das
Gericht zu entscheiden hat, vorzulegen
und zu begründen. Die Reihenfolge der
Schlussvorträge ist gesetzlich geregelt.
Schmuggel [Kontrabandimi; Kriju-
mčarenje; Smuggling] - Bezeichnet den
unkontrollierten grenzüberschreitenden
Transport von Waren und anderen
Wertsachen.
- Mit Waffen - Ist der illegale Transport
von Waffen. Wegen der Schwere der
Straftat, stellt der Waffenschmuggel
eine Straftat dar, die besonders ger-
egelt ist.
- Drogenschmuggel - ist der illegale
Transport von Drogen über eine
Staatsgrenze. Drogenschmuggel kann
in Form von unerlaubtem Herstellen,
Inverkehrbringen, Vermittlung im il-
legalen Rauschgifthandel, illegalen
Verkauf und illegalen Transport von
Drogen liegen.
1227
- Menschenschmuggel [Kontrabandimi
me migrantë; Krijumčarenje migran-
ata; Smuggling of migrants] - Stellt
einen rechtswidrigen, direkten oder
indirekten Vorteil dar, der aus der
rechtswidrigen Einreise einer Person
in den Staat, in dem diese Person
keinen ständigen Wohnsitz oder die
Staatsangehörigkeit dieses Staates hat,
erlangt wird. Der Schmuggel mit
Menschen wird in Artikel 170 StGBK
als eine besondere Straftat sanktioniert
(Artikel 170 StGBK).
Schöffe [Gjyqtari porotë; Sudija porotnik
Lay judge] - Schöffen sind ehrenamtliche
Richter und Bürger, die als Laienrichter
einen Spruchkörper mit einem
Berufsrichter bilden.
Schuld [Fajësia; Krivica; Guilt] - Die
Schuld ist ein subjektives Tatbestands-
merkmal der Straftat, das sich auf die
psychische Einstellung des Täters zur
Straftat bezieht. Das moderne Strafrecht
beruht auf dem Grundsatz “nullum
crimen nulla poena sine culpa” (keine
Straftat und keine Strafe ohne Schuld).
Dies bedeutet, dass niemand strafrecht-
lich belangt werden kann, wenn er nicht
schuldhaft gehandelt hat, auch wenn er
die objektiven Tatbestandsmerkmale
erfüllt hat (vorsätzlich oder fahrlässig).
Die Schuld muss in jedem Strafprozess
bewiesen werden; dies geschieht in der
Beweiswürdigung durch das Gericht. Bis
die Schuld nicht bewiesen wird, wird
immer von der Unschuld des Angeklag-
ten ausgegangen (sog. Unschuldsvermu-
tung). Wurde eine Straftat unter Anwen-
dung von Drohungen oder Gewalt be-
gangen, so fehlt die Schuld und der
Straftäter kann dafür nicht bestraft
werden. Somit hat die Schuld nicht nur
theoretische, sondern auch praktische
Bedeutung. Weiterhin dient das
1228
Schuldbekenntnis der Bestrafung und
somit Resozialisierung. Somit muss eine
psychologische Beziehung zwischen der
Handlung (oder dem Unterlassen) und
den Folgen der Straftat bestehen; diese
Folgen müssen entweder gewollt oder-
fahrlässig herbeigeführt worden sein.
- Psychologische Konzeption - Die
Schuld wird als psychische Bindung
zwischen der Tat und deren Folgen
verstanden. Somit wird eine
Verbindung zwischen der Handlung
(Handlung oder Unterlassen) und der
persönlichen Haltung des Täters
gegenüber dieser rechtswidrigen Tat
hergestellt., Diese psychische Haltung
tritt als Vorsatz oder Fahrlässigkeit
auf. Eine Person ist schuldig, wenn sie
psychisch in der Lage ist zwischen
einer guten und schlechten Tat zu un-
terscheiden. Das Problem dieser Theo-
rie ist, dass sie nicht den juristischen
Aspekt der Schuldhaftigkeit in sich
einbezieht, also dass der Täter
rechtswidrig gehandelt hat. Die
psychische Konzeption wurde um das
Jahr 1800 in Italien vom berühmten
Juristen Francesco Carrara entwickelt.
- Normative Konzeption - Gemäß dieser
Theorie ist eine Person schuldig, wenn
sie bei Begehung der Tat weiß, dass
sie eine rechtswidrige Handlung
vornimmt. Im Gegensatz zur ersten
Theorie reicht hier nicht das Wissen
über die Verbindung zwischen der Tat
und dem Täter, doch stellt es das Wis-
sen des Täters rechtswidrig, also
gegen die vom Gesetz geschützten
Werte gehandelt zu haben. Auch diese
Theorie wird kritisiert, da sie sich
mehr an die objektiven Tatbestände
orientiert als an die subjektiven. Sie
wird jedoch als angemessen für die
Begründung der Schuldhaftigkeit von
 juristischen Personen angesehen
(Siehe: Strafrechtliche Verantwort-
lichkeit von juristischen Personen).
- Psychologisch-normative Konzeption
- Diese Theorie verbindet Elemente
der beiden oben erwähnten Theorien
in einem. Somit muss der Täter
gewusst haben, dass seine Tat eine
schädliche Folge herbeiführen wird,
die dazu noch rechtswidrig ist. Der
Täter muss also mit Vorsatz oder
Fahrlässigkeit gehandelt haben. Von
dieser Konzeption gehen die meisten
Strafgesetzbücher der Weltaus, so
auch Artikel 22 StGBK.
Schuldfähigkeit [Përgjegjshmëria apo
aftësia për faj; Odgovornost ili sposob-
nost za krivicu; Accountability or ability
for guilt] - ist ein grundlegendes Merk-
mal der strafrechtlichen Verantwortlich-
keit, die die Fähigkeit der Person bez-
eichnet, sich der Bedeutung und Wirkung
der von ihr begangenen Straftat bewusst
zu sein und gleichzeitig in der Lage ist,
ihr Verhalten zu kontrollieren. Im
Strafrecht gilt eine Person als
schuldfähig, wenn sie intellektuell (geis-
tig) fähig und willig ist über ihr Handeln
und Verhalten nachzudenken, es
beurteilen, zu kontrollieren und darüber
zu entscheiden. Es meint die geistige
Fähigkeit zu verstehen, dass sie durch ihr
Handeln oder Unterlassen eine verbotene
Tatfolge herbeiführen kann sowie die
Fähigkeit hat, sich freiwillig zu
entscheiden, zu handeln oder eine Hand-
lung zu unterlassen. Die Schuldfähigkeit
besteht aus zwei Elementen: des intel-
lektuellen oder geistigen Elements und
des Willens-oder Wunschelements. Das
intellektuelle Element bezeichnet die
Fähigkeit des Täters sich seiner Hand-
lung im Klaren zu sein, d.h. ein klares
Bild davon zu haben, dass seine Hand-
lung rechtswidrig ist. Das Willensele-
ment beinhaltet die Fähigkeit des Täters
“Herr“ seiner Handlungen zu sein, d. h.
die Fähigkeit nach seinem Willen zu
handeln. Das StGBK definiert den Be-
griff der Schuldfähigkeit nicht, da im
gerichtlichen Verfahren davon ausge-
gangen wird, dass alle Personen
schuldfähig sind, also die geistige
Fähigkeit haben, ihre Taten zu verstehen.
- Schuldunfähigkeit oder geistige Un-
fähigkeit - ist der Zustand, in der eine
Person geistig unfähig ist und keine
Kontrolle über seine Handlungen hat,
also das Gegenteil der
Schuldfähigkeit. Auch wenn das
StGBK nicht definiert, wann eine Per-
son schuldfähig ist, so definiert es die
Unfähigkeit in Artikel 18.1 StGBK,
wonach “eine Person, die eine Straftat
begeht, als geistig inkompetent gilt,
wenn sie zum Zeitpunkt der Begehung
einer Straftat eine dauerhafte oder
vorübergehende psychische
Erkrankung, geistige Störung oder
Störung der geistigen Entwicklung
erlitten hat, die ihre geistige Leis-
tungsfähigkeit beeinträchtigt hat, so-
dass er oder sie nicht in der Lage war,
die Art und Bedeutung oder Folgen
seiner Handlungen oder Unterlassung-
en zu verstehen oder nicht in der Lage
war, zu verstehen, dass er oder sie eine
Straftat begangen hat”. Somit definiert
das StGBK Personen als schuldun-
fähig, die geistig nicht gesund sind;
wer schuldunfähig ist, ist somit auch
strafrechtlich nicht verantwortlich und
kann dementsprechend für seine Taten
nicht strafrechtlich belangt werden.
- Verminderte Schuldunfähigkeit oder
verminderte geistige Fähigkeit - ist
die verminderte geistige Fähigkeit
einer Person wegen geistiger Störung-
1229
 en oder Krankheiten. Es handelt sich
um eine Situation, die zwischen der
Schuldunfähigkeit und der
Schuldfähigkeit liegt; durch die ver-
minderte Schuldfähigkeit wird die
Schuld nicht ausgeschlossen, sondern
stellt eine verminderte Form der
Schuldfähigkeit dar. Artikel 18.2
StGBK lautet: “Eine Person, die eine
Straftat begeht, gilt als vermindert
schuldfähig, wenn sie zum Zeitpunkt
der Straftat ihre Fähigkeit, die Art und
die Bedeutung oder Folgen ihrer
Handlungen zu verstehen, erheblich
eingeschränkt sind. Die Person ist
trotz verminderter Fähigkeiten
strafrechtlich verantwortlich. Das
Gericht zieht diese Situation jedoch
bei der Strafzumessung heran.
Schuldvereinbarung [Marrëveshja për
pranimin e fajësisë; Sporazum o
priznanju krivice; Entering of a guilty
plea] - Ist die Möglichkeit des Angeklag-
ten die Schuld anzunehmen und im
Gegenzug eine leichtere Strafe zu
bekommen.
Spezialisierte Kammer und das Büro
des speziellen Staatsanwaltes in Koso-
vo [Dhomat e Specializuara dhe Zyra e
Prokurorit të Specializuar të Kosovës;
Specijalizovana veća i Specijalizovano
tužilaštvo Kosova; Kosovo Specialist
Chambers and Specialist Prosecutor’s
Office] - Sind Kammern, die auf allen
Ebenen des kosovarischen Gerichts-
systems eingerichtet wurden. Diese
Kammern wurden auf der Grundlage
derVerfassungsänderung und der
Verabschiedung des jeweiligen Gesetzes
gegründet und sind das Resultat des Re-
ports des Europäischen Rates aus dem
Jahr 2011, wonach Anschuldigungen
wegen schwerwiegender Verstöße gegen
internationales Recht erhoben wurden.
1230
Diese Anschuldigungen beziehen sich
auf mögliche Verbrechen, die zwischen
dem 01.01.1998-31.12.200 in Kosovo
verübt wurden. Diese Kammern haben
ihren Sitz in den Haag (Niederlande),
und beschäftigen internationale Richter,
Staatsanwälte und Mitarbeiter. Sie sind
auch als Spezialgericht Kosovos bekannt.
Strafanzeige [Kallëzimi penal; Krivična
prijava; Criminal report] - Ist die Mittei-
lung über eine Straftat, die vom Bürger
oder Amtsträger an die zuständigen
Behörden gerichtet wird.
Strafe [Dënimi penal; Krivična kazna;
Criminal sanction] - Ist die gewaltsame
Maßnahme, die gesetzlich festgelegt wird
und die verhängt wird, um die Werte des
Individuums und der Gesellschaft zu
schützen. Inhaltlich zielt die Strafe darauf
ab, die Freiheiten und Rechte des
Straftäters einzuschränken.
Strafgericht [Gjykata Penale; serbisch;
Criminal court] - Zuständiges Gericht für
Strafsachen.
Strafgesetz [Ligji penal; Krivično pravo;
Criminal law] - Bezeichnet den
Rechtsakt, der strafrechtliche Bes-
timmungen enthält und bestimmte An-
gelegenheiten auf dem Gebiet des
Strafrechts regelt, insbesondere Straftaten
und solche Rechtsinstitute, die nicht im
Strafgesetzbuch enthalten sind. In Län-
dern, die die Tradition der Kodifizierung
von strafrechtlichen Bestimmungen nicht
kennen, werden diese Bestimmungen je
nach Inhalt in der Regel in spezifischen
Gesetzen aufgenommen (z. B. England).
Strafgesetzbuch [Kodi Penal; Krivični
zakonik; Criminal Code] - Ist das Ge-
setzeswerk, in dem die Kernmaterie des
materiellen Strafrechts wie etwa die
Strafbarkeit und die Strafsanktionen
kodifiziert und zusammengefasst sind.
Im Strafrecht gilt der Grundsatz der
Kodifikation, d.h. alle oder die meisten
Strafrechtsnormen müssen in einem
einzigen Gesetz systematisch kodifiziert
sein. Da es sich um ein umfasendes Ge-
setz von rechtlicher und kriminalpoli-
tischer Bedeutung handelt, wird es auch
als Strafgesetzbuch bezeichnet. Somit ist
das StGBK die wichtigste rechtliche
Quelle des Strafrechts. Einige Gebiete
des Strafrechts werden aber auch durch
besondere Gesetze geregelt (z.B. Gesetz
über Cyber-Verbrechen, Geldwäsche,
Terrorismusfinanzierung usw.). Die
Kodifizierung des Strafrechts ist
grundsätzlich in kontinentaleuropäischen
Rechtsordnungen vorzufinden, da das
Strafrecht in angelsächsischen
Rechtsordnungen aufgrund der Tradition
des Common Law Richterrecht und dam-
it nicht gesetzlich geregelt sind.
Strafgesetzgebung [Legjislacioni penal;
Krivično zakonodavstvo; Criminal legis-
lation] - Die Strafgesetzgebung stellt die
Allgemeinheit aller geltenden Gesetze,
Gesetzesbücher und anderer
Rechtsvorschriften auf dem Gebiet des
Strafrechts in Kosovo oder einem an-
deren Land dar.
Strafmilderung [Zbutja e dënimit;
Ublažavanje kazne; Mitigation of pun-
ishment] - Bezeichnet die Fälle, in denen
das Gesetz die Möglichkeit vorsieht, dass
das Gericht die Strafe mildert.
Strafprozess [Procedura penale; Krivični
postupak; Criminal procedure] - Sind die
Allgemeinheit der Handlungen der Ver-
fahrensbeteiligten im Strafprozess, mit
dem Ziel die Schuld oder Unschuld des
Täters zu beweisen und damit auch die
mögliche Strafe zu verhängen. Das
gegenwärtige Strafverfahren basiert auf
der äußersten gesetzlichen Regulierung,
die Garantien für die Freiheiten und
Rechte der Prozessparteien und anderer
Teilnehmer bietet. (Siehe auch Legal-
itätsgrundsatz im Strafprozess).
- Vorverfahren - Ist der Teil des Ver-
fahrens, in dem Beweise gesammelt
und untersucht werden, um festzustel-
len, ob Anlass zur Anklageerhebung
gegen den Beschuldigten besteht. Dies
ist die erste Stufe des Strafverfahrens.
Es umfasst das Ermittlungsverfahren
und die Anklageerhebung.
- Hauptverfahren ~ glavni; - ist die
zweite und grundlegende Phase des
Strafverfahrens, die ein Verfahren in
erster Instanz beinhaltet. Der Prozess
in der ersten Instanz umfasst drei
Phasen: die Vorbereitung des
Hauptprozesses, die Hauptverhand-
lung und die Urteilsverkündung.
- Rechtsmittelverfahren - ist die dritte
Phase des Strafprozesses in der zweit-
en und dritten Instanz. Der Rechtsmit-
telprozess ist Teil des Grundsatzes der
Mehrinstanz, die es den Beschuldigten
ermöglicht die Entscheidung des
Gerichts der ersten Instanz durch eine
zweite und dritte Instanz überprüfen
zu lassen (Siehe: Rechtsmittel im
Strafprozess).
- Jugendstrafprozess - bezeichnet das
Verfahren, das gegen jugendliche
Straftäter als Täter sowie gegen
Erwachsene im Zusammenhang mit
Straftaten gegen Kinder im Sinne des
Gesetzes durchgeführt wird.
- Akkusationsprozess - ist die älteste
Form des Strafprozesses, die auch An-
klägerverfahren genannt wird, weil das
Verfahren auf Initiative des Ges-
chädigten eingeleitet und durchgeführt
wird. Dieses Verfahren wurde nach
dem Grundsatz geführt, dass wenn der
Ankläger seine Anklage nicht be-
weisen konnte, der Angeklagte freig-
1231
 esprochen wurde (Actore non pro-
bante reus absolvitur).
- Inquisitionsprozess - ist ein Prozess-
modell, wonach dem Angeklagten der
Inquirent (Ermittler) gegenüberstand.
Im Inquirenten haben sich die drei
Kernfunktionen des Strafprozesses
verbunden: Ermittlung, Verteidigung
und Entscheidung/Verurteilung. Der
Angeklagte war Gegenstand des
Strafprozesses.
- Vor-vorverfahren - ist eine Phase, in
der alle relevanten Tatsachen und Um-
stände analysiert werden, um zu
beurteilen, ob genügend Gründe
vorhanden sind um ein Strafverfahren,
bzw. Ermittlungsverfahren einzuleiten.
Strafprozessrecht [(e) drejta e proce-
durës penale; Pravo krivičnog postupka;
Criminal procedure law] - Das
Strafprozessrecht ist die Gesamtheit der
Rechtsnormen, mit denen die Formen der
Strafrechtshandlungen geregelt wird. Das
Strafprozessrecht wird auch als formelles
Recht bezeichnet.
Strafrecht [E drejta penale; Krivično
pravo; Criminal law] - Das Strafrecht
kann als Rechtsgebiet und als Wissen-
schaft verstanden werden. Als Rechtsge-
biet, stellt das Strafrecht die Gesamtheit
der Normen dar, mit denen bestimmt
wird, welche Handlungen oder Unterlas-
sungen als Straftaten angesehen werden
und welche Strafen darauf anzuwenden
sind. Diese dienen dem Schutz der indi-
viduellen und allgemeinen Werte. Das
Strafrecht wird unterteilt in:
- Allgemeiner Teil (AT) - Grundsätze
und Rechtsinstitute des Strafrechts.
Der AT umfasst die Rechtsnormen,
mit denen die Grundsätze und
Rechtsinstitute festgelegt werden:
Voraussetzungen der strafrechtlichen
Verantwortlichkeit, Arten von
1232
strafrechtlichen Sanktionen und Bed-
ingungen für ihre Umsetzung, Bes-
timmungen über die territoriale und
zeitliche Gültigkeit des Strafrechts
usw. Diese Aufteilung in einen be-
sonderen und einen allgemeinen Teil
des Strafgesetzbuchs ist funktionaler
Natur.
- Besonderer Teil (BT) - Befasst sich
mit den Straftaten und den Strafen für
die einzelnen Delikte. Dieser Ab-
schnitt enthält gesetzliche Bes-
timmungen, die festlegen, welche
Handlungen oder Unterlassungen
Straftatensind, deren Tatbestands-
merkmale, Formen der Schuld, welche
Subjekte als Straftäter gelten und die
dafür auszusprechende Strafe.
- Internationales Strafrecht - Ist das in
internationalen Verträgen, Abkommen
oder nationalen Gesetzen geregelte
Strafrecht. Als solches ist das interna-
tionale Strafrecht die Allgemeinheit
der Rechtsnormen, die internationale
Straftaten (Völkermord, Verbrechen
gegen die Menschlichkeit, Kriegsver-
brechen usw.), Fragen im Zusammen-
hang mit Straftaten mit internatio-
nalem Bezug, internationale polizeili-
che Zusammenarbeit, die Frage der In-
ternationalen Strafgerichtsbarkeit,
Strafverfahren und strafrechtliche
Verantwortlichkeit der Täter dieser
Straftaten, Vollstreckung strafrecht-
licher Sanktionen und allgemein Fra-
gen der internationalen Zusam-
menarbeit in Strafsachen, regelt. Da
sich das internationale Strafrecht als
Teil des Völkerrechts nur auf die Reg-
ulierung der wichtigsten und
schwersten Verbrechen konzentriert,
dient es dazu, durchinternationale
Zusammenarbeit von Staaten Ver-
brechen zu bekämpfen den Frieden
 und die universellen Werte der
Menschheit zu erhalten.
- Rechtsvergleichendes Strafrecht - Ist
eine Wissenschaftsdisziplin, die sich
mit der Untersuchung der Strafgesetz-
gebung in verschiedenen Ländern bes-
chäftigt und deren Unterschiede und
Gemeinsamkeiten analysiert. Das ver-
gleichende Strafrecht enthält keine
zwingenden Rechtsnormen wie das
nationale und internationale Strafrecht,
sondern befasst sich mit dem Ver-
gleich des Strafrechts verschiedener
Staaten. Es befasst sich mit der Ges-
chichte und Entwicklung des
Strafrechts in verschiedenen Ländern,
Systemen und Rechtsschulen sowie
den Grundsätzen und Rechtsinstituten
des Strafrechts.
- Europäisches Strafrecht - bezeichnet
die Allgemeinheit der strafrechtlichen
Strafrechtsnormen, die für eine Viel-
zahl der europäischen Staaten gilt und
die Bekämpfung des Verbrechens zum
Ziel hat, allen voran die organisierte
Kriminalität. Das europäische
Strafrecht ist ein relativ neues Recht,
dass das Ziel hat, die Strafrechtsnor-
men zwischen verschiedenen eu-
ropäischen Staaten zu vereinheit-
lichen, um so effektiver gegen Ver-
brechen vorzugehen. Diese Normen
sind in den Gesetzestexten des Euro-
parates und der EU vorhanden. Im
Gegensatz zum nationalen und inter-
nationalen Strafrecht, steht das eu-
ropäische Strafrecht noch am Anfang;
es fehlt noch an einer gemeinsamen
Strafgesetzgebung, an gemeinsamen
Strafgerichten, usw.
- Wirtschaftsstrafrecht - befasst sich
mit den Straftaten in der Wirtschaft.
Wirtschaftsstraftaten sind: Unauto-
risierte Wirtschaftstätigkeit,
schädigende Vertragsbindung, Geld-
fälschung, Verbotener Handel,
Steuerhinterziehung, Geldwäsche usw.
Das Wirtschaftsstrafrecht wird in der
Regel in einem gesonderten Kapitel
der Strafgesetzbücher behandelt und
traditionell im Besonderen Teil des
Strafrechts untersucht und studiert.
Wegen der Vielzahl der
wirtschaftsstrafrechtlichen Fälle und
ihrer Komplexität, hat sich mit-
tlerweile das Wirtschaftsstrafrecht als
besondere Disziplin entwickelt. Auch
wenn das Wirtschaftsstrafrecht eine
relativ neue Disziplin ist, finden sich
die Anfänge der Theorie und der
wirtschaftlichen Analyse schon im
XVIII. und Anfang des
XIX.Jahrhunderts in den Werken von
Cesare Beccaria, Bentham usw.
- Umweltstrafrecht - befasst sich mit
den Straftaten gegen die Umwelt. Als
Teilgebiet des Strafrechts dient es dem
Schutz der Umwelt und ist somit Teil
des Trends der letzten Jahre, um der
Umwelt mehr Beachtung zu schenken.
In den letzten Jahren hat die EU den
Rechtsrahmen für den Schutz von
Umweltstrafrecht erweitert und die
Staaten dazu verpflichtet, ihre Strafge-
setzgebung auf diesem Gebiet zu har-
monisieren. Aufgrund der Aktualität
und der besonderen Bedeutung des
Umweltstrafrechts wird das Umwelt-
strafrecht mittlerweile an vielen Uni-
versitäten und Instituten als besondere
Veranstaltung bzw. Spezialisier-
ungsgebiet angeboten.
- Wehrstrafrecht - Ist ein Teilgebiet des
Strafrechts, das sich mit den Straftaten
im Militär, die strafrechtlichen
Sanktionen und anderen Aspekte im
Zusammenhang mit Straftaten im
Militärbereich befasst. Wehrstraftaten
1233
 werden von Militärangehörigen und
anderen Einheiten begangen, die Teil
der Streitkräfte und der Verteidigung
eines Landes sind oder anderen Perso-
nen, die Straftaten in diesem Bereich
begehen. Dieses Teilgebiet ist
grundsätzlich in Wehrstrafgesetzen
geregelt. Die Republik Kosovo hat
kein Wehrstrafgesetz.
- Ausländisches Strafrecht - Das
Strafrecht eines anderen Staates.
- Inländisches Strafrecht - Das
Strafrecht eines Landes.
Strafrechtliche Verantwortlichkeit von
juristischen Personen [Përgjegjësia
penale e personave juridikë] - Stellt die
strafrechtliche Verantwortlichkeit von ju-
ristischen Personen dar, für die in ihrem
Namen und Vorteil begangene Straftat
durch die verantwortliche Person (eine
Person, die befugt ist, im Auftrag einer
juristischen Person zu handeln und diese
zu vertreten) oder wenn die für eine juris-
tische Person begangene Handlung einen
Schaden verursacht hat. Dieses relativ
neue Institut ermöglicht es neben der
physischen Person, die im Namen der ju-
ristischen Person gehandelt hat, auch in
Verantwortung für eine in ihrem Namen
begangene Straftat zu ziehen. Somit han-
delt es sich um eine parallele Verantwort-
lichkeit gegen die natürliche Person, die
die Straftat begangen hat und die juris-
tische Person, in deren Namen und
Vorteil die Straftat begangen wurde. Die
Definition dieses Instituts in der Strafge-
setzgebung ist durch die Zunahme der
Kriminalität insbesondere Korruption,
organisiertes Verbrechen, Verbrechen
gegen die Umwelt usw. gerechtfertigt, in
der vor allem alle juristischen Personen
beteiligt sind. Diese neue Regelung ist
auch im Einklang mit der ständigen Ori-
entierung der zeitgenössischen Kriminal-
1234
politik, die die Grundsätze und Regeln
des Strafrechts an die Bedürfnisse der
sozialen Realität anpassen will. Nach
mehr als 100 Jahren der Anerkennung
der strafrechtlichen Verantwortung der
juristischen Personen in der angelsäch-
sischen Rechtsordnung wurde dieses In-
stitut zuletzt auch in der kontinentaleu-
ropäischen Rechtsordnung, wie auch im
Balkan anerkannt. Diese Verantwortlich-
keit wurde im Kosovo zum ersten Mal im
Strafgesetzbuch im Jahr 2003 anerkannt;
heute wird dieses Institut durch das Ge-
setz Nr. 04/L-030 über die strafrechtliche
Verantwortlichkeit der juristischen Per-
son geregelt. Artikel 5 dieses Gesetzes
regelt, dass “Eine juristische Person ist
strafrechtlich verantwortlich für die
Straftat der verantwortlichen Person, die
eine Straftat begangen hat, die im Namen
der juristischen Person im Rahmen ihrer
Befugnisse handelt, mit dem Ziel, für
diese juristische Person einen Vorteil zu
erlangen oder einen Schaden zu verursa-
chen”. Eine der größten Probleme der
Verantwortlichkeit bei juristischen Per-
sonen war die Schuld, die nur psycholo-
gisch definiert ist und somit bei der juris-
tischen Person nicht angewendet werden
kann. Um dieses Problem zu lösen, wird
für die juristische Person die normative
Konzeption der Schuld angewandt (siehe:
Schuld - normative Konzeption). Diese
Konzeption ermöglicht es jedes Subjekt
zu bestrafen, die strafrechtliche Normen
verletzt. Demnach ist die Schuld nicht
mehr eine psychologische Verbindung
Individuum-Tat, sondern jeder, der
strafrechtliche Normen verletzt, wird
demnach bestraft. Nach dieser Konzep-
tion wird die Schuld bewiesen, wenn na-
chgewiesen wird, dass die Straftat im
Namen der juristischen Person begangen
wurde, sie also einen Vorteil davon er-
langt hat, oder die Straftat eine Folge der
Fahrlässigkeit der juristischen Person ist,
die erforderlichen Maßnahmen zu er-
greifen, um die Straftat bzw. den daraus
erfolgten Schaden zu vermeiden.
Strafrechtliche Verantwortlichkeit
[Përgjegjësia penale; Krivična odgo-
vornost; Criminal liability] - Ist ein
Grundelement des Strafrechts, das die
allgemeine Struktur des Straftatbestandes
bildet. Die strafrechtliche Verantwort-
lichkeit beinhaltet zwei grundlegende El-
emente: Schuldfähigkeit (psychische
Fähigkeit) und persönliche Vorwerf-
barkeit (Beziehung des Täters zur Straf-
tat). Im Strafrecht wird eine Person als
strafrechtlich verantwortlich angesehen,
wenn sie zum Zeitpunkt der Begehung
der Straftat über bestimmte psychische
Fähigkeiten verfügte, die es ihr er-
möglichten, die Tat zu verstehen und das
Verhalten zu kontrollieren und so eine
Beziehung zur Straftat bestand. Die
strafrechtliche Verantwortlichkeit ist eine
der wichtigsten und komplexesten Insti-
tutionen des Strafrechts, die im StGBK
genau definiert ist. Neben der Definition
regelt das StGBK auch das Alter der
physischen Person, das erreicht werden
muss, um strafrechtlich verantwortlich zu
sein. So definiert Artikel 17.3., dass Per-
sonen unter vierzehn Jahren für ihre
Taten strafrechtlich nicht verantwortlich
sind. Die strafrechtliche Verantwortlich-
keit ist eine subjektive und individuelle
Verantwortlichkeit des Täters. Artikel 17
StGBK definiert, dass “ein Täter einer
Straftat strafrechtlich verantwortlich ist,
wenn er geistig gesund ist und die Straf-
tat vorsätzlich oder fahrlässig begangen
hat“. Das StGBK erwähnt den Begriff
der Schuld nicht. Stattdessen werden die
Formen der Vorsätzlichkeit und Fahr-
lässigkeit als Formen der Schuld
erwähnt. Im modernen Strafrecht ist nie-
mand strafrechtlich verantwortlich, der
nicht schuldig ist. Anders als das StGBK
erwähnt die StPOK jedoch den Begriff
Schuld in Artikel 3 “Unschuldsvermu-
tung”, Artikel 233 “Schuldverein-
barung”, Artikel 365 “Schuldurteil” usw.
(siehe dazu die Begriffe “Schuld” und
“Verantwortung”).
- Verantwortlichkeit des Vorgesetzten -
ist die Verantwortlichkeit des Vorge-
setzten für Handlungen seines Mi-
tarbeiters, wenn er wusste oder hätte
wissen können, dass er eine Straftat
begeht und selbst nicht die not-
wendigen Maßnahmen ergreift, um
eine solche Straftat zu verhindern. Hi-
er handelt es sich um die Verantwort-
lichkeit für die Taten eines Dritten.
Diese Art der Verantwortlichkeit ist
auch in internationalen Abkommen
und der internationalen Justiz für
Völkermord, Verbrechen gegen die
Menschheit, Kriegsverbrechen usw.,
vorgesehen. Sie ist ebenfalls in den
Statuten des Tribunals für Verbrechen
im ehemaligen Jugoslawien und dem
Internationalen Straf-
gerichtshofgeregelt. Das Römer Statut
legt in Artikel 28. a. fest, Ein mili-
tärischer Befehlshaber oder eine
tatsächlich als militärischer Be-
fehlshaber handelnde Person ist
strafrechtlich verantwortlich für die
der Gerichtsbarkeit des Gerichtshofs
unterliegende Verbrechen, die von
Truppen unter seiner oder ihrer
tatsächlichen Befehls- beziehung-
sweise Führungsgewalt und Kontrolle
als Folge seines oder ihres
Versäumnisses begangen wurden, eine
ordnungsgemäße Kontrolle über diese
Truppen auszuüben. Artikel 161
StGBK legt fest, dass “ein mili-
1235
 tärischer Befehlshaber oder eine Per-
son, die als militärischer Befehlshaber
fungiert, strafrechtlich verantwortlich
für [...] Straftaten, die von Kräften un-
ter seiner tatsächlichen Führung und
Kontrolle begangen werden, ist.
- Parallele Verantwortlichkeit - wird
verwendet, um die strafrechtliche
Verantwortlichkeit von zwei oder
mehreren Personen für die gleiche
Straftat auszudrücken. Dies geschieht
in der Regel in den Fällen, in denen
neben dem Mitarbeiter, der die Straftat
begangen hat, der Vorgesetzte
strafrechtlich dafür verantwortlich ist,
die Begehung einer solchen Straftat
nicht verhindert zu haben. Der Begriff
„parallel- strafrechtliche Verantwort-
lichkeit“ wird auch für solche Straf-
taten verwendet, die im Namen und
zugunsten einer juristischen Person
begangen werden, wenn neben der na-
türlichen Person (verantwortliche Per-
son) auch die juristische Person
gleichzeitig verantwortlich ist.
Strafrechtliche Verantwortlichkeit für
qualifizierte Straftatbestände
[Përgjegjësia për format e kualifikuara të
veprave penale; Odgovornost za kvalif-
ikovane oblike krivičnih dela; Liability
for qualified forms of criminal offenses] -
Ist eine Form der strafrechtlichen
Verantwortlichkeit, wonach der Straftäter
mit seiner Handlung oder Unterlassung
eine Tatfolge herbeiführen wollte,
stattdessen aber eine viel schwerere Tat-
folge eingetreten ist, als der Täter wollte.
Für die schwerere Tatfolge ist der Täter
verantwortlich, wenn diese das Resultat
von Fahrlässigkeit ist. Zu dieser Kate-
gorie gehören auch Fälle, in denen die
Straftat unter besonderen Umständen be-
gangen wurde (z. B. Ort, Zeit, Opfer, zu
denen Straftaten, Motive usw. gehören)
1236
und der Gesetzgeber diese Umstände
schwerer einstuft und damit eine höhere
Strafe vorsieht. Diese Fälle gelten als
Straftaten mit schwerwiegenden oder be-
sonderen Umständen.
- Schwerwiegend - Artikel 24 StGBK
sieht vor: “Wenn die Begehung einer
Straftat Folgen hat, die über die Ab-
sicht des Täters hinausgehen und das
Gesetz eine strengere Bestrafung
vorsieht, kann eine härtere Strafe ver-
hängt werden, wenn die Tatfolge auf
die Fahrlässigkeit des Täters
zurückzuführen ist”. Der Täter will
somit nicht die schwerere Tatfolge
herbeiführen, diese ist jedoch das Re-
sultat seiner Fahrlässigkeit. Bsp.: Per-
son X greift Person Y mit einem Mit-
tel an, mit dem Ziel ihm zu schaden,
tötet ihn jedoch beim Angriff. Die
schwerere strafrechtliche Verantwort-
lichkeit ist dann gegeben, wenn Person
X wusste, dass der Angriff mit dem
Mittel den Tod der Person Y
herbeiführen konnte, aber nicht diese
Tatfolge wollte.
- Unter besonderen Umständen - sind
Fälle, in denen die Straftat unter be-
sonderen Umständen begangen, die
die Straftat schwerwiegender machen
als in ihrer Grundform und für welche
der Gesetzgeber eine schwerere Strafe
vorsieht. Z.B. sieht der StGBK bei der
Straftat der Entführung eine schwerere
Strafe vor, wenn diese Handlung unter
folgenden Umständen begangen wird:
der Täter hat als Mitglied einer
Gruppe gehandelt, die Straftat mit der
Waffe begangen, gefährliche Mittel
oder andere Dinge benutzt, die zu
schweren Körperverletzungen oder
schweren gesundheitlichen Schäden
führen können, usw. Artikel 74
StGBK beinhaltet die Regeln zur
 Verschärfung der Strafe für Straf-
tatbegehung unter besonderen Um-
ständen.
Strafrechtlicher Schutz vor Diskrimi-
nierung [Mbrojtja penale nga dis-
kriminimi; Krivična odbrana od dis-
kriminacije; Criminal defence from dis-
crimination] - Siehe: Hasskriminalität.
Strafrechtsgeschichte [Historia e së
drejtës penale; Istorija krivičnog prava;
History of criminal law] - Ist eine wis-
senschaftliche Disziplin, die sich mit der
Strafgesetzgebung, der Strafrechtspraxis
und den Strafrechtslehren aus histor-
ischer Sicht befasst. In der heutigen Zeit
wird der Strafrechtsgeschichte besondere
Aufmerksamkeit geschenkt, um so die
Konzepte und die Entwicklung grund-
legender Institute auf diesem Gebiet zu
verstehen und die Grundlagen für die
professionelle Ausbildung von Juristen
zu schaffen. Die Strafrechtsgeschichte ist
in verschiedene historische Etappen (An-
tike, Mittelalter, Frühmoderne, Moderne)
eingeteilt. Der historische Kontext des
Strafrechts bezieht sich hauptsächlich auf
die Strafrechtsschulen, die Träger der
Ideen und Theorien über das Verbrechen,
Strafen und die Reaktionen der Gesell-
schaft. Namhafte Juristen in diesem
Bereich waren z.B.: Cesare Beccaria, En-
rico Ferri, Hans-Heinrich Jescheck, Paul
Johann Anselm Ritter von Feuerbach
(Anselm von Feuerbach), Raffaele
Garofalo, Jeremy Bentham, Franz Von
Liszt, Gérard Van Hamel, Adolphe Prins,
usw..Die Strafrechtsgeschichte ist für die
richtige Auslegung und Umsetzung des
geltenden Strafrechts unabdingbar.
Strafrechtssystem [Sistemi i drejtësisë
penale; Sistem krivične pravde; Criminal
justice system] - Gesamtheit der in einer
Gesellschaft geschaffenen staatlichen
Mechanismen, um soziale und individu-
elle Werte vor verschiedenen kriminellen
Verhaltensweisen und Phänomenen zu
schützen.
Strafsache [Çështja penale; Krivični
slučaj; Criminal case] - bezeichnet das
Ereignis, die Tatsachen, die eine bes-
timmte Straftat darstellen sowie den oder
die Täter. Daher ist eine Strafsache Ob-
jekt des Strafverfahrens (Siehe "Gegen-
stand des Strafverfahrens).
Strafsanktionen [Sanksionet penale;
Krivične sankcije; Criminal sanctions] -
sind Maßnahmen und Strafen, die das
Gericht gegen einen Straftäter verhängt.
Die Strafsanktionen sind strafrechtliche
Maßnahmen, die das Gericht in einem
Strafverfahren gegen einen Täter ver-
hängt, mit dem Ziel, die gesellschaft-
lichen und individuellen Werte und
Rechtsgüter zu schützen. Diese
Maßnahmen stellen ihrem Inhalt nach
einer Beschränkung der Rechte und Frei-
heiten des Straftäters dar.
Straftat [Vepra penale; Krivično delo;
Criminal offence] - Ist ein durch Gesetz
festgelegtes rechtswidriges Faktum
(Handlung oder Unterlassen), dessen
Tatbestandsmerkmale und die darauffol-
genden Strafen gesetzlich festgelegt sind.
- Nach der formellen Konzeption stellt
die Straftat ein juristisches Faktum mit
Folgen für die Außenwelt dar. Die
Straftat wird dementsprechend als ein
rechtliches Konstrukt angesehen, des-
sen Elemente formeller Natur sind.
- Nach der materiellen Konzeption ist
die Straftat eine gefährliche Handlung
des Menschen, welche die individuel-
len und gesellschaftlichen Werte ge-
fährdet. Die Definitionen dieser zwei
Konzeptionen sind in der Tat nicht
vollständig., Nach der formellen
Konzeption wird eine Straftat nur ge-
setzlich definiert., Die materielle
1237
 Konzeption beschäftigt sich derweilen
nur mit der Gefährlichkeit einer Tat,
ohne den rechtlichen Rahmen zu
berücksichtigen, womit das Legal-
itätsprinzip keine Geltung hat. Die
vollständige Definition ergibt sich aus
der Kombination dieser beiden
Konzeptionen. Demnach stellt die
formell-materielle Konzeption die
Straftat als eine durch Gesetz defin-
ierte rechtswidrige Tat dar, die die in-
dividuellen und gesellschaftlichen
Werte einer Gesellschaft gefährdet.
Nach dieser Konzeption wird die
Straftat durch das Gesetz als
rechtswidrig definiert, weil es eine
Tatsache darstellt, die die Rechtsgüter
und die individuellen und sozialen
Werte schädigt. Ausgehend von der
Notwendigkeit die Werte des
Einzelnen und der Gesellschaft vor
schädigenden, gefährlichen Handlung-
en zu schützen, wird eine Straftat nur
als Straftat angesehen, die ausdrück-
lich als Straftat gesetzlich definiert ist.
Im zeitgenössischen Strafrecht wird
die Straftat auch definiert, indem ihr
objektiver und subjektiver Aspekt bet-
ont wird, indem sie als Straftat
betrachtet wird, die Tat oder Unterlas-
sung einer Person, die per Gesetz
rechtswidrig ist (objektiver) und durch
Schuld (subjektiv) begangen wurde.
Artikel 7 StGBK definiert die Straftat
wie folgt: “Eine Straftat ist eine
rechtswidrige Tat, die gesetzlich als
Straftat definiert ist, deren Merkmale
gesetzlich definiert sind und für die
eine strafrechtliche Sanktion oder eine
zwingende Behandlungsmaßnahme
gesetzlich vorgeschrieben ist”. An-
gesichts der Tatsache, dass die Straf-
taten den Hauptteil des gesamten
Strafrechtssystems und den größten
1238
Teil der strafrechtlichen Lehre
ausmacht, erfordert ihre volle Kennt-
nis, die Analyse aller ihrer Elemen-
te.(Siehe: Tatbestandsmerkmale der
Straftat, Rechtswidrigkeit, Bes-
timmtheitsgrundsatz, strafrechtliche
Verantwortlichkeit, Schuld, Legal-
itätsprinzip, usw.).
- Dauerdelikt - besteht aus mehreren
gleichartigen Straftaten, die vorsätz-
lich von derselben Person begangen
werden, auf dasselbe Schutzobjekt
gerichtet sind und einen zeitlichen
Zusammenhang haben. Die Dauer-
straftat ist eine Form der fiktiven Ver-
einigung von Straftaten, denn obwohl
einige Straftaten durch gesonderte
Handlungen begangen werden, handelt
es sich nicht um eine Vereinigung von
Straftaten und die Verhängung einer
Gesamtstrafe (wie bei einer wirklichen
Vereinigung) Aus praktischen Grün-
den kann das Gericht alle Straftaten
als eine einzige Straftat bzw. fortdau-
ernde Straftat betrachten. Als solches
gilt das Institut der fortdauernden
Straftat in Fällen, in denen es aus
praktischer Sicht schwierig oder sogar
unmöglich ist, die Strafe für jede
Straftat zu messen, wenn die Zahl der
Straftaten groß ist. Bsp.: Eine Person,
die als Kassiererin in einer Bank ar-
beitet, hat bis zu ihrer Ermittlung 100
Mal die Straftat der Geldwäsche be-
gangen. In diesem Fall werden 100
Straftaten des Diebstahls nicht
berücksichtigt, sondern bilden eine
fortdauernde Straftat. Artikel 81
StGBK: “Eine fortdauernde Straftat
besteht aus mehreren gleichen oder
ähnlichen Straftaten, die in einer bes-
timmten Zeit vom selben Täter be-
gangen wurden und aufgrund des
Vorliegens von mindestens zwei (2)
 der folgenden Bedingungen als
Ganzes betrachtet werden: dasselbe
Opfer der Straftat; derselbe Gegen-
stand der Straftat; die Ausnutzung der
gleichen Situation oder der gleichen
zeitlichen Beziehung; derselbe Ort der
Begehung der Straftat oder die gleiche
Absicht des Täters” (siehe:
Konkurrenzen).
- Kombinierte Straftat - sind Straftaten,
die Merkmale von zwei oder mehreren
Straftaten beinhalten, der Gesetzgeber
sie aber wegen ihrer Verbindung als
eine Straftat ansieht. Z.B. der Raub ist
eine kombinierte Straftat, da sie
Merkmale des Diebstahls und der
Gewalt beinhaltet.
- Kollektive Straftaten - gelten als
gleiche oder identische Straftaten, die
eine Person in Form eines Berufs,
einer Angewohnheit oder gar in Form
eines Handwerks begangen hat, doch
wegen eines Täters (als einziger
Straftäter dieser Handlungen) als eine
einzige Straftat gilt. Zum Beispiel:
Artikel 300 StGBK “Organisierung
von Pyramidenspiele und
rechtswidriger Glücksspiele”.
- Politische Straftaten - sind politisch
motivierte Straftaten, die gegen
politische Rechtsgüter gerichtet sind.
Wegen verschiedener Weltanschau-
ungen, strafrechtlicher Systeme und
verschiedener Wirtschaftssysteme gibt
es keine einheitliche Definition des
Begriffs „politische Straftaten“. Im in-
ternationalen Strafrecht ist die
Auslieferung von Straftätern, die
politische Straftaten begangen haben,
nicht erlaubt (Siehe: Attentatsklausel).
- Militärische Straftaten - sind Straf-
taten, die im Militär oder in
Verbindung mit dem militärischen
Dienst begangen werden (Siehe:
Strafrecht/-Wehrstrafrecht).
- Formelle Straftaten - sind Handlung-
en, die nur wegen der Tathandlung als
Straftaten gelten, d.h. nicht von der
Tatfolge abhängen, z.B. Nichtmeldung
der Vorbereitung von Straftaten.
- Materielle Straftaten - sind Taten, die
als Straftaten gelten, wenn die Tat-
folge herbeigeführt wurde; z.B. Mord,
Körperverletzung, usw.
- Straftaten, die Schaden anrichten -
sind Taten, die erst dann als Straftaten
gelten, wenn das geschützte Rechtsgut
geschädigt wird, z.B. Mord, Körper-
verletzung, usw.
- Gefährdungsdelikte- - sind Taten, die
schon dann als Straftaten gelten, wenn
das Rechtsgut gefährdet wird, auch
wenn es materiell zu keinem Schaden
gekommen ist. Siehe Artikel 365
StGBK - Verursachung der allge-
meinen Gefahr.
- Momentale Straftaten - sind Straf-
taten, bei der die Tatfolge sofort nach
der Tat herbeigeführt wird, z.B. Mord,
Körperverletzung usw.
- Mermanente Straftaten - sind Straf-
taten, wo als Tatbestandsmerkmal die
Dauer der Tatfolge beinhaltet ist, z.B.
Bigamie, rechtswidriger Frei-
heitsentziehung usw.
- Momentane Straftaten - sind Straf-
taten, bei denen die Dauer der Tatfolge
kein Tatbestandsmerkmal der Straftat
ist, z. B. Körperverletzung.
- Straftaten durch Unterlassung -
Straftaten, die durch Unterlassung be-
gangen werden, z.B. Verweigerung
von medizinischer Hilfe usw.
- Straftaten durch Handlung - sind
Straftaten, die durch Handeln be-
gangen werden, z.B. Mord, Diebstahl
usw.
1239
- Straftaten juristischer Personen -
sind Straftaten, die im Namen und
zum Vorteil einer juristischen Person
begangen worden sind.
Straftaten im Zusammenhang mit dem
Terrorismus [Veprat penale të terroriz-
mit; Krivično delo terorizma; Criminal
offences of terrorism] - umfasst Straf-
taten, die in der Absicht begangen
werden, die Bevölkerung ernsthaft ein-
zuschüchtern oder eine nationale
Behörde, Regierung oder internationale
Organisation zu einer bestimmten Hand-
lung oder Unterlassung zu zwingen bzw.
eine verfassungsmäßige, wirtschaftliche
oder soziale Ordnung oder einen
Wirtschafts- oder Sozialstaats zu destabi-
lisieren oder zu zerstören. Dieser Begriff
umfasst ebenfalls die Begriffe „Terroris-
mus“ und „terroristischer Akt“. Gemäß
StGBK können als Straftaten mit terroris-
tischem Hintergrund folgende Straftaten
gelten: Mord und schwerer Mord, Anstif-
tung und Beihilfe zum Suizid, Angriff,
Straftaten gegen die sexuelle Integrität,
Geiselnahme, Entführung oder
rechtswidrige Freiheitsberaubung,
Verschmutzung von Trinkwasser oder
Lebensmitteln, die allgemeine Gefahren
verursachen, usw.
- Terroristische Gruppe - ist eine or-
ganisierte Gruppe von zwei oder
mehreren Personen, die für einen bes-
timmten Zeitraum besteht und mit dem
Ziel gegründet wurde, um terroris-
tische Straftaten zu begehen. Unter
einer strukturierten Gruppe versteht
man eine Gruppe, die nicht zufällig für
eine momentale Straftatbegehung ge-
bildet wurde und für deren Mitglieder
keine formell definierten Rollen, Kon-
tinuität der Mitgliedschaft oder
aufgebaute Struktur erforderlich sind.
1240
- Terrorist - jede natürliche Person, die
direkt oder indirekt auf irgendeine Art
und Weise terroristische Aktivitäten
begeht; solche leitet oder andere
beauftragt, diese u begehen oder zur
Begehung solcher Akte durch eine
Gruppe von Personen mit einem ge-
meinsamen Zweck einen Beitrag leis-
tet.
Straftaten gegen die verfas-
sungsmäßige Ordnung [Veprat penale
kundër rendit kushtetues; Krivična dela
protiv ustavnog poretka; Criminal of-
fences against the constitutional order] -
Sind Straftaten, die die verfas-
sungsmäßige Ordnung, die allgemeine
Sicherheit, die territoriale Integrität und
die Unabhängigkeit eines bestimmten
Landes gefährden. Die Handlungen die-
ser Art werden auch als Straftaten gegen
den Staat eingestuft und wegen
politischer Motiver durchgeführt. Als
solche Straftaten gelten: bewaffneter
Aufstand, Verrat usw. Diese Straftaten
werden in Kapitel XIV StGBK als Straf-
taten bestimmt.
Straftaten gegen Körper und Leben
[Veprat penale kundër jetës dhe trupit;
Krivična dela protiv života i tela; Crimi-
nal offenses against life and body] - Sind
Straftaten, die gegen das Leben und die
körperliche Integrität einer Person
gerichtet sind. Diese Straftaten gelten als
sogenannte klassische Straftaten: Mord,
schwerer Mord, leichte und schwere
Körperverletzung, Angriff, Anstiftung
und Beihilfe zum Suizid, usw. Diese
Straftaten sind in Kapitel XVI aufgelistet
und geregelt.
Strafverzicht [Lirimi nga dënimi;
Oslobađanje od kazne; Waiver of pun-
ishment] - Ist ein Rechtsinstitut, wonach
der Täter von einer Strafe befreit wird,
auch wenn die Straftat und die Schuld
des Täters nachgewiesen wurden. Der
Strafverzicht ergibt sich daraus, dass die
Tatfolgen gering waren, bzw. den Täter
eine geringe Schuld nachgewiesen
werden konnte und die Strafe unange-
messen ist. Der Strafverzicht erfolgt im
gleichen Urteil, mit dem der Straftäter
verurteilt wird.
- Strafverzicht bei fahrlässig be-
gangenen Straftaten - Strafverzicht
bei fahrlässig begangene Straftaten,
bei denen die Tatfolgen den Täter
selbst getroffen haben (und die Strafe
daher nicht gerechtfertigt ist) oder der
Täter unmittelbar nach Begehung der
Straftat Handlungen vorgenommen
hat, um die Tatfolgen zu vermeiden,
zu minimieren oder den Schaden zu
kompensieren.
Strafzumessung [Matja e dënimit;
Računanje kazne; Calculation of punish-
ment] - Bedeutet die Messung der
Strafhöhe. Bei der Strafzumessung
werden alle strafschärfenden und
strafmildernden Umstände der Straftat
berücksichtigt. Ziel ist es, die Strafe zu
verhängen, die aufgrund der Schwere der
Straftat und des soziale Risiko des Täters
angemessen ist und mit der der Zweck
der Strafe am besten erreicht werden
kann.
- Methoden zur Bemessung der
Strafhöhe - Die Strafgesetzgebungen
unterscheiden zwischen drei Arten der
Strafzumessung:
- Kumulation - zuerst wird für jede
Straftat eine Strafe festgesetzt und
dann werden sie später zu einer
Gesamtstrafe zusammengelegt;
- Asperationsprinzip - wonach zuerst
für jede einzelne Tat nach den Regeln
der Strafzumessung eine Einzelstrafe
zu bilden ist. Von diesen verschie-
denen Einzelstrafen wird die höchste
verwirkte Strafe unter nochmaliger
Berücksichtigung und Abwägung der
Strafzumessungsgründe erhöht. Das
Höchstmaß der Gesamtstrafe darf
dabei die Summe der Einzelstrafen
nicht erreichen.
- Absorptionsprinzip/Tateinheit - da-
nach wird nur auf eine Strafe erkannt.
Bei Verletzung mehrerer Strafgesetze
richtet sich die Strafe nach dem Ge-
setz, das die schwerste Strafandrohung
vorsieht.
Strukturierte Vereinigung [Bashkimi i
strukturuar; Udruženje sa hijerahijom;
Structured association] - Eine
strukturierte Vereinigung von Personen,
die das Ziel hat, Straftaten zu begehen,
unabhängig davon, ob die Einzelnen eine
Rolle bei der Begehung der Straftaten
haben. Das StGBK definiert diese als
“eine Vereinigung, die nicht zufällig zur
unmittelbaren Begehung von Straftaten
gebildet wird, aber keine formelle Rol-
lenverteilung, Mitgliedskontinuität oder
eine entwickelte Struktur hat”.
Subjekte der Straftat [Subjektet e ve-
prës penale; Subjekti krivičnog dela;
Subjects of criminal offense] - Straftäter
und Opfer bzw. Geschädigten einer Straf-
tat. Daraus ergibt sich, dass die Subjekte
der Straftat in aktive und passive
Subjekte aufgeteilt werden können.
- Der Mensch (natürliche Person) als
aktives Subjekt einer Straftat - ist die
physische Person, die durch ihr Han-
deln oder Unterlassen eine Straftat be-
gangen hat. Um als aktives Subjekt
einer Straftat zu gelten, muss die phy-
sische Person psychisch in der Lage
sein, eine Straftat zu begehen und
strafrechtlich verantwortlich sein, d.h.
das gesetzliche Mindestalter erreicht
haben. Der Straftäter muss mindestens
vierzehn Jahre alt sein.
1241
- Die juristische Person als aktives
Subjekt der Straftat - In Systemen, in
denen die strafrechtliche Verantwort-
lichkeit juristischer Personen aner-
kannt wurde, gelten juristische Perso-
nen, die die gesetzlichen
Voraussetzungen erfüllen als aktive
Subjekte, also Straftäter (Siehe:
Strafrechtliche Verantwortlichkeit ju-
ristischer Personen).
- Passive Subjekte - sind die Opfer oder
Geschädigten einer Straftat. Passive
Subjekte können natürliche und juris-
tische Personen sein, die von der Straf-
tat geschädigt wurden.
T Merkmale anerkennt (Tatbestands-
Tatbestandsmerkmale der Straftat
[Elementet e veprës penale; Elementi
krivičnog dela; Elements of criminal of-
fense] - Sind die Merkmale, die die
Struktur einer Straftat bilden. Die Tat-
bestandsmerkmale einer Straftat werden
in Grundmerkmale und besondere
Merkmale unterteilt.
- Grundmerkmale (Objektive und
subjektive Tatbestandsmerkmale) -
sind die konstituierenden Merkmale,
die den allgemeinen Begriff der Straf-
tat definieren. Die grundlegenden
Merkmale ergeben sich im Prinzip aus
der Definition einer Straftat nach dem
Gesetz: a) Handeln oder Unterlassen;
b) Rechtswidrigkeit; c) Tatbestands-
mäßigkeit und d) Schuld des
Straftäters. Diese teilen sich in objek-
tive Merkmale (Handlung,
Rechtswidrigkeit und Tatbestands-
mäßigkeit) und objektive Merkmale
(Schuld) ein. Damit eine Handlung als
Straftat gilt, müssen alle diese Merk-
male erfüllt sein. Diese Merkmale
spielen eine große Rolle für die
Strafrechtstheorie und Rechtspraxis
1242
und bilden die Basis der Auslegung
der ganzen Strafgesetzgebung; in der
Theorie besser bekannt als die
“Allgemeine Strafrechtslehre”. Diese
Lehre analysiert die grundlegenden
Tatbestandsmerkmale der Straftat, aus
denen auch die Grundsätze für das
Verständnis und die Umsetzung von
Strafbestimmungen in konkreten
Fällen bestimmt werden. Die
Anerkennung der vier Tatbestands-
merkmale stimmt mit der viergliedri-
gen Theorie überein, obwohl diese in
der kosovarischen Strafrechtslehre
nicht erwähnt wird. Darüber hinaus
gibt es noch die Theorie, die nur drei
mäßigkeit, Rechtswidrigkeit und
Schuld) sowie die Theorie der zwei
Merkmale (Tatbestandsmäßigkeit und
Schuld).
- Besondere Merkmale - sind Tat-
bestände, die der Gesetzgeber für jede
Straftat definiert hat; z.B Diebstahl: a)
Wegnahme, b) fremde bewegliche Sa-
che c) zur rechtswidrigen Aneignung.
Tatentschluss [Vendimi për të kryer ve-
për penale; Odluka o izvršenju krivičnog
dela; Decision to commit criminal of-
fence] - stellt die erste Phase zur Be-
gehung einer Straftat dar (iter criminis),
die sich jedoch nicht im Bereich der
strafrechtlichen Verantwortung bewegt,
bzw. als solche nicht bestraft wird. Der
Entschluss, eine Straftat zu begehen,
wird nicht bestraft bis die Straftat nicht
tatsächlich begangen wird.
Tatort [Vendi i kryerjes së veprës
penale; Mesto izvršenja krivičnog dela;
Location of commission of criminal of-
fence] - bestimmt den Ort der Straftat,
wenn die Straftat an einem Ort begangen
wurde und die Tatfolge aber an einem
anderen Ort eingetreten ist. Im Strafrecht
gilt die Regel, dass der Tatort der Ort ist,
an dem die Straftat begangen wurde und
der Ort, an dem die Tatfolge eingetreten
ist. Artikel 10 StGBK sieht folgendes
vor: “Eine Straftat wird an dem Ort be-
gangen, an dem der Täter gehandelt hat
oder gezwungen wurde zu handeln,
sowie an dem Ort, an dem die Tatfolge
eingetreten ist. Die Bestimmung des Ta-
tortes ist von besonderer Bedeutung,
denn dadurch lässt sich bestimmen,
welches Gesetz angewendet werden muss
und welches Gericht örtlich zuständig für
die Strafsache ist usw.
- Tatort des Versuchs - Auch beim Ver-
such (wenn dieser gesetzlich strafbar
ist) gelten die gleichen Regeln, d. h.
der Ort, an dem die Straftat begangen
werden sollte, also der Versuch
stattfand, sowie der Ort, an dem die
Tatfolgen eintreten sollten. Artikel 10.
2. Des SrGBK sieht vor, dass “eine
Straftat sowohl an dem Ort, an dem
der Täter die Handlung vornahm oder
beabsichtigte dies zu tun, als auch an
dem Ort, an dem der Täter die Tat-
folge anstrebt, begangen worden ist”.
Tatsachen [Fakte; Činjenice; Facts] -
Objektive, reale Existenz einer Sache,
eines Phänomens, eines Prozesses, eines
Ereignisses, einer Qualität oder eines
Berichts, die auf mentale Weise veri-
fiziert (bestätigt) werden kann. Im
Strafjustizsystem sind jene Tatsachen
(Umstände, Ereignisse, Handlungen, Un-
terlassungen, Konsequenzen usw.)
wichtig, die als Elemente von Straftaten
definiert sind.
Tatsachenirrtum [Lajthimi në fakt;
Zabluda o činjenici; Mistake of fact] -
Oder lat. Error facti, gilt in den Fällen, in
denen der Täter zum Zeitpunkt der Be-
gehung der Straftat nicht der gesetzlich
vorgeschriebenen Merkmale bewusst war
oder wenn er irrtümlich der Ansicht war,
dass relevante Umstände vorliegen, unter
denen die Begehung einer Straftat erlaubt
wäre.
Tatumstände [Rrethanat e kryerjes së
veprës penale; Okolnosti izvršenja
krivičnog dela; Circumstances of com-
mission of criminal offense] - beinhaltet
alle Bedingungen, die verwendeten Mit-
tel, die Motive und sonstigen Umstände,
unter denen die Straftat begangen wurde.
Als solche können diese Umstände ob-
jektiv und subjektiv im Zusammenhang
mit der Straftat, dem Täter oder dem
Opfer stehen. Diese Umstände können
Zeit der Tatbegehung, Mittel, Art und Ort
der Begehung der Straftat, psychischer
Zustand des Täters und des Opfers und
ihr Verhältnis zueinander usw. sein.
Diese Umstände können strafmildernd
oder strafschärfend sein und beeinflussen
daher die Strafbildung des Gerichts.
Voraussetzung dafür ist aber, dass der
Gesetzgeber diesem Umstand nicht schon
als Tatbestandsmerkmale im Straf-
tatbestand definiert hat, da die gleichen
Umstände oder Tatsachen rechtlich nicht
doppelt beurteilt werden dürfen.
- Strafschärfende Umstände - sind sol-
che Umstände, die beeinflussen, dass
die begangene Straftat innerhalb der
gesetzlichen Vorschriften schärfer
beurteilt werden muss.
- Strafmildernde Umstände - sind sol-
che Umstände, die dazu beitragen,
dass die Strafzumessung innerhalb der
gesetzlichen Vorschriften milder
ausfällt.
Tatverdächtiger [I dyshuari; Osumn-
jičeni; Suspect] - Eine Person, bei der die
Polizei oder die Staatsanwaltschaft den
Verdacht hat, dass sie eine Straftat be-
gangen hat, jedoch noch keine Er-
mittlungen gegen sie eingeleitet hat.
1243
Tatzeit [Koha e kryerjes së vepres
penale; Vreme izvršenja krivičnih dela;
Time of commission of criminal offence]
- Ist der Zeitpunkt oder Zeitraum der Be-
gehung einer Straftat, des Rücktritts von
einer Straftat, bzw. die Zeit, in der die
Tatfolgen eintreten. Von der Tatzeit
hängt ab, welche Rechtsbestimmungen
im konkreten Straffall angewendet
werden. Als Tatzeitpunkt gilt im koso-
varischen Strafrecht der Zeitpunkt, n dem
die Handlung durchgeführt wurde bzw.
durchgeführt werden sollte (Straftaten
durch Unterlassen), unabhängig davon,
wann die Tatfolge eintritt. Die Tatzeit ist
besonders in den Fällen relevant, in
denen die strafrechtlich relevante Hand-
lung (oder Unterlassen) durchgeführt
wird, die Tatfolge jedoch später eintritt.
Dies definiert Artikel 9 StGBK, wonach
eine Straftat zu dem Zeitpunkt begangen
wurde, an dem der Täter gehandelt hat
oder hätte handeln müssen, unabhängig
davon, wann die Konsequenz eingetreten
ist. Im Übrigen findet das Gesetz An-
wendung, das zum Zeitpunkt der
Tathandlung in Kraft ist. Siehe ferner:
Tatort.
- Tatzeit bei Beteiligung - ist der Zeit-
punkt, an dem die Beteiligten (An-
stifter, Gehilfe, etc.) gehandelt haben,
nicht der Haupttäter.
- Dauerdelikte - Als Tatzeit wird bei
Dauerdelikten die ganze Zeit berech-
net, in der der Täter fortlaufend
gehandelt oder eine Handlung unter-
lassen hat, bis die Tatbestandsmerk-
male der Straftat verwirklicht sind.
Territoriale Geltung des Strafgesetzes
[Vlefshmëria territoriale e ligjit penal;
Teritorijalno važenje krivičnog zakona;
Territorial validity of criminal law] -
bedeutet, die Anwendung der Strafgeset-
ze auf ein Gebiet eines Staates,
1244
grundsätzlich des Staates, an dem die
Straftat begangen wurde (Territorialprin-
zip), gilt aber auch für Straftaten, die im
ausländischen Gebiet begangen worden
sind (Schutzprinzip, aktives Personal-
itätsprinzip, passives Personalitätsprinzip
und das Universalitätsprinzip). Mit terri-
torialer Geltung des Strafrechts ist somit
die Anwendung unter Berücksichtigung
des Ortes der Begehung der Straftat ge-
meint.
- Territorialprinzip - ist ein Grundprin-
zip, das die Anwendung des
Strafrechts eines Staates auf Straftaten
in seinem Hoheitsgebiet beinhaltet.
Dieser Grundsatz gilt primär und
drückt durch Ausübung repressiver
Gewalt innerhalb seiner Grenzen die
Souveränität des Staates aus. Dieser
Grundsatz beinhaltet die Anwendung
der staatlichen Gesetzgebung auf
Straftaten, die in seinem Hoheitsgebiet
begangen werden, auch in den Fällen,
in denen der Täter im Ausland vor
Gericht gestellt wird. Artikel 114.1
StGBK sieht dazu vor, dass “die Straf-
gesetze der Republik Kosovo für jede
Person gelten, die sich ganz oder teil-
weise im Hoheitsgebiet der Republik
Kosovo strafbar gemacht haben”.
- Grundsätze der Anwendung des
Strafgesetzes für Straftaten, die im
Ausland begangen worden sind.
Schutzprinzip - auch wenn die Straftat
im Ausland begangen wurde, gilt das
Recht des Staates, dessen Rechtsgüter
oder die Rechtsgüter seiner Bürger
geschädigt oder gefährdet wurden.
Dies ist in Artikel 115.1 StGBK ger-
egelt.
- Aktives Personalitätsprinzip - bedeu-
tet, die Anwendung des Strafrechts
eines Staates auf Straftaten, die von
eigenen Staatsangehörigen außerhalb
 des Hoheitsgebiets begangen werden.
Dieser Grundsatz ist in Artikel 15.3
StGBK geregelt.
- Passives Personalitätsprinzip - bedeu-
tet, die Anwendung des Strafrechts
eines Staates auf Straftaten, die von
Ausländern außerhalb des eigenen
Hoheitsgebiets begangen werden, aber
die Tat den Staat oder seine
Staatsangehörige geschädigt hat. Als
solches ist dieses Prinzip dem Schutz-
prinzip ähnlich und hat ihm gegenüber
subsidiärem Charakter. Dieser Grund-
satz ist in Artikel 116 StGBK geregelt.
- Universalitätsprinzip - bedeutet, das
Recht eines Staates auf solche Straf-
taten anzuwenden, die von Ausländern
begangen werden und deren Hand-
lungen nicht die Interessen oder
Sicherheit dieses Staates gefährden.
Dieser Grundsatz ist Ausdruck der
staatlichen Solidarität bei der Verfol-
gung und Bestrafung von meistens
schweren Straftaten. Auf der
Grundlage dieses Prinzips erfolgt die
Umsetzung der Strafgesetzgebung mit
dem Ziel der Kriminalitätsbekämp-
fung, auch wenn solche Straftaten
nicht direkt das Interesse des jeweili-
gen Staates gefährdet haben, noch
seine Bürger als Opfer involviert sind.
Todesstrafe [Dënimi me vdekje; Smrtna
kazna; Death penalty] - Bekannt als
Kapitalstrafe, ist die schwerste Strafe, die
gegen einen Straftäter ausgesprochen
werden kann. Die Todesstrafe wird durch
Exekution ausgeübt. Im heutigen
Strafrecht ist die Todesstrafe in den meis-
ten Ländern abgeschafft worden, vor al-
lem in Europa.
Typische Tatsachen der Straftat [Fakte
tipike të veprës penale; Tipične činjenice
krivičnog dela; Typical facts of criminal
offence] - Sind vom Gesetzgeber geg-
ebene typische Tatsachen, die Teil des
Tatbestandsmerkmals einer Straftat sind.
U
Übereinkommen der Vereinten Natio-
nen gegen Korruption [Konventa e
Kombeve të Bashkuara kundër Korrup-
sionit; Konvencija Ujedinjenih nacija
protiv korupcije; The United Nations
Convention against Corruption UNCAC]
- Ist das einzige verbindliche UN-
Abkommen gegen Korruption. Der breite
Ansatz des Übereinkommens und die
verbindlichen Charakteristika vieler Bes-
timmungen machen das Übereinkommen
zu einem einzigartigen Instrument, um
eine umfassende Antwort auf ein glob-
ales Problem zu abzugeben. Dieses
Übereinkommen deckt fünf Haupt-
bereiche der Korruption ab:
Präventivmaßnahmen, Kriminalisierung
der Korruption und Strafverfolgung, in-
ternationale Zusammenarbeit, Wieder-
herstellung von Vermögenswerten, tech-
nische Hilfe und Informationsaustausch.
Das Übereinkommen deckt viele Formen
der Korruption ab, wie etwa Bestechung,
Einflussnahme, Amtsmissbrauch und
verschiedene Korruptionsarten im pri-
vaten Sektor.
Übereinkommen über die Überstellung
verurteilter Personen [Konventa
Evropiane për Transferimin e Personave
të Dënuar; Evropska konvencija o trans-
feru osuđenih lica; Convention on the
Transfer of Sentenced Persons] - Ist ein
am 01.07.1985 in Kraft getretenes inter-
nationales Abkommen, das die
Auslieferung und soziale Rehabilitierung
von verurteilten Personen regelt. Insbe-
sondere wird ausländischen Verurteilten
dadurch die Möglichkeit gegeben, die
Strafvollstreckung in ihren Herkunftslän-
dern durchzuführen.
1245
Unmenschliche oder erniedrigende
Behandlung [Trajtimi çnjerëzor apo
poshtërues; Nečovečno ili ponižavajuće
postupanje; Inhuman or degrading treat-
ment] - Siehe "Unmenschliche oder er-
niedrigende Strafen".
Unmenschliche und erniedrigende
Strafen [Dënimet çnjerëzore apo
poshtëruese; Nečovečne ili ponižavajuće
kazne; Inhuman or degrading punish-
ments] - Strafen, die ihrem Inhalt nach
die Würde und Integrität des Verurteilten
verletzen, einen Menschen erniedrigen,
verachten und zu großem Leid, schwerer
Körperverletzung oder geistiger Ver-
letzung führen. Diese Strafen, wie die
Folter (Siehe: Folter) sind in den heuti-
gen Strafrechtsordnungen verboten.
Vielmehr gelten diese als Straftaten.
Auch internationale Abkommen ver-
bieten solche Strafen: Übereinkommen
gegen Folter und andere grausame, un-
menschliche oder erniedrigende Behand-
lung oder Strafe (1984) und Überein-
kommen zur Verhütung von Folter
(2002); auch die Menschenrechtskonven-
tion sieht in Artikel 3 den Verbot von
Folter vor: “Niemand darf der Folter oder
unmenschlicher oder erniedrigender
Behandlung oder Strafe unterworfen
werden”. Dieser Standard wurde eben-
falls durch die Rechtspraxis des EGMR
bestätigt.
Unschuldsvermutung [Prezumimi i
pafajësisë; Pretpostavka/prezumpcija ne-
vinosti; Presumption of innocence] - Ist
eine der wichtigsten Grundsätze im
Strafprozessrecht, wonach jeder als un-
schuldig gilt, bis die Schuld zweifellos
durch eine rechtskräftige Entscheidung
bewiesen wird. Eine der grundlegenden
Eigenschaften der Unschuldsvermutung
ist, dass der Staatsanwalt und nicht der
Ankläger die Beweislast trägt (Ei incum-
1246
bit probatio qui dicit, jo qui negat).
Artikel 3.1 StPOK sieht vor, dass “jede
Person, die einer Straftat verdächtigt oder
beschuldigt wird, als unschuldig gilt, bis
ihre Schuld durch ein rechtskräftiges
Urteil des Gerichts festgestellt wurde”.
Dieser Grundsatz ist ebenfalls in Artikel
31.5 der kosovarischen Verfassung
verankert. Auch die internationalen Ab-
kommen wie der Internationale Pakt über
bürgerliche und politische Rechte, die
Allgemeine Erklärung der Menschen-
rechte oder die Europäische Menschen-
rechtskonvention, die EGMR-
Rechtsprechung usw. haben diesen
Grundsatz in ihren Texten und Entschei-
dungen verankert.
Untersuchungsgefangener [(i) parabur-
gosuri; Pritvoreni; Detainee] - Der
Ausdruck bezieht sich auf eine Person,
der die Freiheit entzogen wurde und die
verdächtigt wird, eine Straftat begangen
zu haben.
Untersuchungs-
richter/Ermittlungsrichter [Gjyqtari i
procedurës paraprake; Predpretresni sudi-
ja; Pre-trial judge] - Der in der Er-
mittlungsphase zugewiesene Richter.
Urteil im Strafverfahren [Aktgjykimi
në procedurën penale; Presuda u
krivičnom postupku; Judgment in crimi-
nal procedure] - ist der wichtigste offizi-
elle Akt, der vom Gericht erlassen wird
und Instanz erledigend über einen Streit-
gegenstand entscheidet. Das Urteil ergeht
im Namen des Volkes und hat, sobald es
rechtskräftig wird, endgültige Wirkung.
Durch Urteil wird ein Angeklagter
verurteilt, freigesprochen oder die An-
klage abgewiesen. Die Arten und Ele-
mente, die ein Strafurteil beinhalten
muss, sind gesetzlich geregelt. Ein Urteil
besteht aus drei grundlegenden Teilen:
Urteilskopf, Tenor und Begründung.
- Verurteilung (condemnator) - Die
Verurteilung stellt das Urteil des
Gerichts dar, wonach der Angeklagte
schuldig gesprochen wird. Artikel 365
StGBK sieht die Elemente vor, die ein
solches Urteil beinhalten muss.
- Freispruch (liberator) - Durch den
Freispruch wird der Angeklagte von
der Anklage freigesprochen; die Tat
stellt entweder keine Straftat dar, die
Straftat kann dem Angeklagten nicht
angehängt werden oder es fehlt an
Beweisen.
- Abweisung der Anklage - stellt ein
Urteil des Gerichts bei Verfahrenshin-
dernissen dar, wie etwa wenn der
Staatsanwalt von der Anklage zurück-
tritt, wenn die Straftat verjährt ist oder
der Angeklagte wegen der gleichen
Tat von einem Gericht verurteilt
worden ist (Siehe: Grundsatz ne bis
idem).
V varische StGB hat diese Begriffe als sol-
(Die) Venedig-Kommision (Die Eu-
ropäische Kommission für Demokratie
durch Recht) [European Commission
for Democracy through Law - Venice
Commission; Komisioni Evropian për
Demokraci përmes Ligjit; Evropska
komisija za demokratiju kroz pravo; die
Venedig-Kommission] - Die Venedik
Komision ist ein Beratungsgremium des
Europarates für Verfassungsfragen, das
aus unabhängigen Verfassungsrechtsex-
perten besteht. Die Hauptaufgabe der
Venedig-Kommission besteht darin, den
Mitgliedstaaten Rechtsgutachten zu Fra-
gen der Verfassungsjustiz, der
Menschenrechte und Grundfreiheiten
sowie zu Wahlfragen einschließlich
demokratischer Institutionen zu geben.
Die Venedig-Kommission unterstützt die
Mitgliedstaaten, die sich bemühen, ihre
Rechtsvorschriften an die anerkannten
Standards des europäischen Verfassungs-
erbes anzupassen.
Verbrechen [Krim; Zločin; Crime] - Ist
eine gesetzeswidrige Handlung, die
Staaten unter Strafe stellen. Es gibt zwar
keine allgemeine Definition des Ver-
brechens. Darunter ist aber allgemein
eine Handlung, die gesetzlich als
rechtswidrig angesehen wird. Der Begriff
Verbrechen wird als Synonym zum Be-
griff Straftat verstanden. Eine Unter-
scheidung zwischen diesen beiden Be-
griffen wurde in der Literatur noch nicht
vorgenommen. Grundsätzlich fallen unter
den Begriff solche Straftaten, die als
schwere Straftaten gelten und de-
mentsprechend höher bestraft werden.
Der Begriff Verbrechen wird oft in inter-
nationalen Übereinkommen verwendet
(Verbrechen gegen die Menschlichkeit,
Kriegsverbrechen usw.) oder in natio-
nalen Gesetzgebungen. Auch das koso-
che übernommen (Artikel 149, 150
usw.). Zudem wird dieser Begriff auch in
verschiedenen Wissenschaften wie etwa
der Kriminologie, Viktimologie usw. be-
nutzt.
- Schwere Verbrechen - sind Hand-
lungen, die als besonders schwer gel-
ten, die schwerwiegende Folgen haben
und für die der Gesetzgeber strenge
Sanktionen verhängt (siehe auch Defi-
nition des Begriffs "Organisierte
Kriminalität“).
- Verbrechen, das aus Hass oder
Vorurteilen begangen wird [Krimet e
urrejtjes; Zločini iz mržnje; Hate
crimes] - Umfasst alle Straftaten,
nämlich solche, die auf diskriminie-
rende Weise begangen werden, wie
Hassreden bezogen auf bestimmte
Gruppen aufgrund der Rasse, Hautfar-
1247
 be, Geschlecht, Sprache, Religion,
politischer oder anderer Meinung, na-
tionaler oder sozialer Herkunft,
Zugehörigkeit zu einer Gemeinschaft,
wegen wirtschaftlicher, sozialer oder
sexueller Orientierung usw. Im
Strafrecht wird Hasskriminalität gegen
bestimmte Gruppen als erschwerender
Umstand definiert und ist Grundlage
für eine Strafschärfung. Diese Bez-
eichnung fällt in der aktuellen Strafge-
setzgebung mit dem strafrechtlichen
Schutz vor Diskriminierung zusam-
men und steht im Einklang mit dem
Grundsatz der Gleichheit vor dem Ge-
setz.
Verdacht [Dyshimi; Sumnja; Suspicion]
- Ist ein Zustand der Ungewissheit bzw.
der schwankenden Überzeugung vom
Bestehen oder Nichtbestehen bestimmter
Fakten, die durch bestehende Informatio-
nen erzeugt werden. Im Strafrecht bez-
eichnet dieser Begriff die Möglichkeit,
dass eine oder mehrere Personen eine
Straftat begangen haben.
- Begründeter Verdacht - Gemäß
StPOK ist dies eine Information, die
einen objektiven Beobachter davon
überzeugen würde, dass eine Straftat
von einem Verdächtigen begangen
worden ist.
- Gut Begründeter Verdacht - Stellt den
genügenden Glauben dar, um eine
Anklage gegen einen Verdächtigen zu
stellen.
Vergewaltigung [Dhunimi; Silovanje;
Rape] - Die Vergewaltigung stellt den
Zwang einer Person zu sexuellen Hand-
lungen dar. Die Vergewaltigung ist eine
der schwersten Verbrechen gegen die
körperliche Integrität des Menschen. Die
Grundform der Vergewaltigung ist der
Zwang einer Person gegen ihren Willen
Geschlechtsverkehr zu haben. Strafvoll-
1248
streckungsrecht [E drejta e ekzekutimit
të sanksioneve penale; Pravo na izvršenje
kaznenih sankcija (penologija); Right to
Execute Penal Sanctions (Penology)] -
Wissenschaft, die die Vollstreckung und
Wirkung strafrechtlicher Sanktionen un-
tersucht. Gegenstand dieser wissenschaft-
lichen Disziplin ist die Organisation von
Strafvollzugsanstalten und Mittel und
Methoden zur Vollstreckung von Straf-
sanktionen mit dem Ziel der Umer-
ziehung und der erfolgreichsten Reinte-
gration verurteilter Personen an-
zuwenden. Der Begriff „Penologie“
stammt aus den lateinischen und
griechischen Wörtern Pena-Strafe und
Logos-Wissenschaft, die in freier
Übersetzung Wissenschaft über die Be-
strafung bedeuten. Dieser Begriff wurde
erstmals 1845 von dem deutschen Autor
Franc Liber verwendet.
Verhaftung [Arrestimi; Hapšenje; Ar-
rest] - Die Verhaftung stellt die Frei-
heitsentziehung einer tatverdächtigen
Person dar. Die Verhaftung erfolgt nor-
malerweise durch die Polizei.
- Vorläufige Verhaftung - bedeutet den
Freiheitsentzug, gegen eine Person,
die bei der Begehung einer Straftat,
die von Amts wegen verfolgt wird,
ertappt wurde.
- Verhaftung während der Ermittlung-
en - bedeutet die Festnahme einer Per-
son, die von dem Ermittlungsorgan
(Staatsanwaltschaft) angeordnet wird,
während gegen die Person als
Verdächtigen ein Ermittlungsverfah-
ren läuft. In der Regel erfolgt die Fest-
nahme, wenn die Gefahr besteht, die
verdächtige Person könnte entkommen
oder Beweise und Zeugen beeinflus-
sen.
Verjährung [Parashkrimi; Zastarelost;
Statute of limitation] - Ist ein Rechtsinsti-
tut des Strafrechts, wonach der Staat
nach Ablauf einer bestimmten Frist das
Recht der Strafverfolgung bzw. der
Strafvollstreckung verliert. Somit sind
das Recht und die Pflicht des Staates zur
Bestrafung von Straftätern nicht absolut
unbegrenzt, sondern vielmehr an gesetz-
liche Fristen gebunden. Das Institut be-
gründet seinem Inhalt nach einerseits die
Pflicht des Staates, die Straftaten
rechtzeitig auszumitteln und anzuklagen
und stellt andererseits auch die Garantie
für den Beschuldigten dar, dass nach Ab-
lauf dieser Zeit nicht mehr ermittelt bzw.
bestraft werden kann. Vergeht nach Be-
gehung der Tat eine längere Zeit und tritt
die Verjährung ein, ohne dass die
Strafverfolgungsorgane und das Straf-
gericht tätig werden, so verringert sich
auch das Interesse sowie Zweck und
Wirkungen einer Strafe. Die gesetzliche
Frist, die ab dem Zeitpunkt der Begehung
der Straftat oder der Verhängung der
Strafe verstrichen sein muss, wird als
Verjährungsfrist bezeichnet.
- Verjährung der Strafverfolgung -
bedeutet, dass nach Ablauf der gesetz-
lichen Verjährungsfrist keine
strafrechtliche Verfolgung des Täters
erfolgen darf, auch wenn die Strafver-
folgung bereits Maßnahmen eingelei-
tet hat. Die Verjährungsfrist für die
Strafverfolgung berechnet sich ab dem
Zeitpunkt der Begehung der Straftat,
also dem Zeitpunkt, zu dem der Täter
gehandelt hat oder zur Handlung
verpflichtet war. Die Dauer der Ver-
jährungsfristen richtet sich nach der
gesetzlich vorgesehenen Strafe,
nämlich nach der Höchststrafe für
diese Straftat.
- Verjährung der Strafvollstreckung -
bedeutet, dass die gegen einen Täter
verhängte Strafe nach Ablauf der ge-
setzlichen Verjährungsfrist nicht mehr
vollstreckt werden kann. Die Ver-
jährungsfrist für die Vollstreckung der
Strafen wird ab dem Zeitpunkt, ab
dem das Urteil des Strafgerichts
rechtskräftig geworden ist, berechnet.
- Hemmung der Verjährung - liegt vor,
wenn es aufgrund der gesetzlich fest-
gelegten Umstände nicht möglich ist,
die Strafverfolgung einzuleiten oder
fortzusetzen, bzw. die Bestrafung
durchzuführen. Bei Beendigung der
Umstände oder Hindernisse, die die
Einstellung der Verjährung bewirkt
haben, beginnt die Verjährungsfrist ab
dem Moment zu laufen, wo sie
eingestellt wurde.
- Unterbrechung der Verjährung - die
Verjährungsfrist wird in der Regel
durch jede Handlung der zuständigen
staatlichen Stelle unterbrochen, die zur
Strafverfolgung oder Vollstreckung
der Strafe durchgeführt wird. In
diesem Fall wird die vor der Unter-
brechung verstrichene Zeit nicht
mitgezählt, sondern die Verjährungs-
frist beginnt neu zu laufen.
- Absolute und relative Verjährung -
die relative Verjährung stellt eine ge-
setzliche Frist dar, während die abso-
lute Verjährung dann eintritt, wenn die
doppelte Zeit zur Verfolgung oder
Vollstreckung der Strafe verstrichen
ist.
- Unverjährbarkeit internationaler
Verbrechen - im Internationalen
Strafrecht existiert der Grundsatz, dass
internationale Verbrechen wie etwa
Völkermord, Verbrechen gegen die
Menschlichkeit, Kriegsverbrechen
usw. nicht verjähren können. Das KPC
legt auch fest, dass diese Verbrechen
nicht verjähren können, ebenso wenig
wie schwerer Mord.
1249
Verletzung der sexuellen Integrität
[Degradimi i integritetit seksual Degrad-
iranje seksualnog integriteta; Degrada-
tion of sexual integrity] - Diese Straftat
bezieht sich auf Fälle, in denen eine Per-
son eine andere dazu zwingt, die intimen
Körperteile freizulegen oder andere
unangemessene Handlungen vorzuneh-
men, die seine sexuelle Integrität verlet-
zen. Diese Handlungen werden nor-
malerweise als Straftaten verurteilt.
Diese Straftat ist in Artikel 33 StGBK als
Straftat vorgesehen.
Versuch (einer Straftat) [Tentativa (e
veprës penale); Pokušaj (krivičnog dela);
Attempt (of criminal offence)] - Fälle, in
denen eine Person strafrechtlich relevante
Handlungen vornehmen will, um eine
Straftat zu begehen, die Handlung aber
nicht begangen wird bzw. die Tatfolge
nicht eintritt. Der Versuch wird in Artikel
28.1 StGBK wie folgt definiert: “Wer
vorsätzlich eine Straftat begeht, die
Handlung aber nicht vollendet oder die
Tatbestandsmerkmale nicht verwirklicht,
hat versucht, eine Straftat zu begehen”.
Grundsätzlich werden nur diejenigen
Versuche einer Straftat bestraft, welche
als schwerwiegend gelten, für die eine
hohe Mindeststrafe vorgesehen ist oder
die der Gesetzgeber wegen ihrer Schwere
als strafbar bestimmt hat.
Verurteilter [I dënuari; Osuđeni; Con-
vict] - Eine Person, die durch ein
rechtskräftiges Urteil als schuldig be-
funden und verurteilt wurde.
Viktimologische Faktoren [Faktorë
viktimogjen; Viktimogeni faktori] -
Faktoren, Umstände, die sich wegen
verschiedener Straftaten auf die
Viktimisierung von Personen auswirken.
Völkermord [Gjenocid; Genocid; Geno-
cide] - Völkermord oder Genozid ist die
systematische Ermordung, Verstümme-
1250
lung und Verübung anderer Straftaten
mit dem Ziel eine ethnische, religiöse,
nationale oder soziale Gruppe zu
zerstören. Wegen des Zwecksund der Art
des Verbrechens gilt der Völkermord als
das schwerste Verbrechen gegen die
Menschheit. Das Wort Genozid
(Griechisch: Genos-Familie, Rasse,
Stamm und das lateinische Wort: Cida,
Mord) verwendete als Erster Raphael
Lemkin in seinem Werk: Axis Rule in
Occupied Europe: Laws of Occupation,
Analysis of Government, Proposals for
Redress. Die Tatbestandsmerkmale des
Völkermordes wurden zum ersten Mal
mit der am 1948 verabschiedeten Kon-
vention über die Verhütung und Be-
strafung des Völkermordes bestimmt.
Diese Tatbestandsmerkmale sind in allen
Statuten der internationalen Gerichte und
Tribunale sowie in den meisten
inländischen Strafgesetzen wiederzu-
finden. Artikel 148 StGBK bestimmt,
dass der Völkermord “die Absicht ist,
eine nationale, ethnische, rassische oder
religiöse Gruppe ganz oder teilweise zu
zerstören. “Derjenige, der eine oder
mehrere der folgenden Handlungen be-
geht, wird mit einer Freiheitsstrafe von
mindestens 15 Jahren oder lebenslanger
Freiheitsstrafe bestraft: 1.1. Mord von
Mitgliedern einer Gruppe; 1.2. Verursa-
chung von schwerer- körperlicher oder
seelischer Schäden für die Mitglieder der
Gruppe; 1.3. eine Gruppe in eine solche
Situation zu bringen, um ihnen physische
Schäden zuzufügen; 1.4. Einführung von
Maßnahmen zur Verhinderung von
Geburten in der Gruppe; 1. 5.
gewaltsame Überführung von Kindern
der Gruppe in eine andere Gruppe.”
Vollstreckung von ausländischen
Strafurteilen [Ekzekutimi i aktgjykimit
penal të huaj; Izvršenje strane krivične
presude; Execution of a foreign criminal
judgment] - Stellt die Vollstreckung
eines ausländischen Strafurteils dar. Die
Zusammenarbeit besteht grundsätzlich in
der Auslieferung des Straftäters in das
Land, in dem das Urteil gegen ihnergeht.
Vorbereitende Handlungen zur Straf-
tatbegehung [Veprimet përgatitore për të
kryer veprën penale; Pripremne radnje za
izvršenje krivičnog dela; Preparatory acts
to commit the criminal offense] - sind
Handlungen, mit denen eine Straftat
vorbereitet wird, die aber selbst nicht als
Tat gelten. Als solche werden all jene
Handlungen betrachtet, die die
Voraussetzungen für die Begehung bes-
timmter Straftaten schaffen und er-
leichtern. So etwa Waffenlieferung,
Beseitigung von Hindernissen, Grup-
penorganisation, Planung und ähnliche
Aktionen. Artikel 27. 2. StGBK lautet:
“Wenn das Gesetz die Bestrafung für die
Vorbereitung einer bestimmten Straftat
vorschreibt, umfasst die Vorbereitung der
Straftat die Bereitstellung von oder Ver-
sorgung mit Mitteln zur Begehung einer
Straftat; die Beseitigung von Hindernis-
sen zur Begehung einer Straftat; die Ver-
einbarung einer Person mit einer anderen,
eine Straftat zu planen oder zu organ-
isieren; sowie andere Aktivitäten, die die
Voraussetzungen für die direkte Be-
gehung einer Straftat schaffen, die jedoch
nicht die Handlung selbst darstellen.
Grundsätzlich gilt die Vorbereitung einer
Straftat nicht als Straftat und wird daher
nicht sanktioniert. Ausnahmen davon
bestehen bei Straftaten mit hohem Ge-
fahrenpotential, welche strafbar sind. In
den letzten Jahren hat die Entwicklung
zugenommen, viele vorbereitende Hand-
lungen als Straftaten festzulegen. Dies
vor allem bei Straftaten im Zusammen-
hang mit Terrorismus, Drogendelikten,
Verbrechen gegen die Menschheit usw.
Auch das StGBK hat sich diesem Trend
angeschlossen, indem es die Vorberei-
tung folgender Straftaten als Straftat bes-
timmt: Zusammenschluss von Gruppen
für die Begehung von Völkermord, Ver-
brechen gegen die Menschlichkeit und
Kriegsverbrechen, Terrorismusrekrutier-
ung, Terrorismusausbildung, unerlaubte
Herstellung und Verarbeitung von
Betäubungsmitteln, usw. Die gesetzlich
festgelegte Strafe für die Vorbereitung-
shandlungen fällt kleiner aus (Siehe
auch: Versuch). Vorbereitende Hand-
lungen können bei einigen Straftaten
nicht vorgenommen werden, so etwa bei
Mord im Affekt, Körperverletzung im
Affekt usw.
Vorentscheidung [Çështja prejudikuese;
Prejudicirana pitanja; Prejudiced matter]
- Die Vorentscheidung meint
nichtstrafrechtliche Vorfragen, von deren
Klärung die Umsetzung der strafrecht-
lichen Strafbestimmungen abhängt. Die
Vorabentscheidung liegt in der Zustän-
digkeit von Verwaltungsorganen oder
anderen Gerichten, die keine Strafgerich-
te sind. z.B.: hängt das Vorliegen der-
Bigamie von der Vorentscheidung eines
Organs ab, ob der der eheliche Status des
Verdächtigen besteht.
Vorsatz (dolus) [Dashja (dolus);
Umišljaj (dolus); Intent] - Der Vorsatz ist
die häufigste und schwerste Form der
Schuld, mit der eine Straftat begangen
wird. Vorsatz besteht, wenn die Person
sich bewusst ist, dass durch die Handlung
oder Unterlassung eine Straftat begangen
wird, und er oder sie sich der Möglich-
keit der Begehung der Straftat bewusst
ist, dieser zustimmt und die Wirkung der
Straftat will. Es existieren zwei Arten
von Vorsatz: Direkter Vorsatz (dolus di-
rectus) und Eventualvorsatz (dolus even-
1251
tualis). Direkter Vorsatz liegt vor, wenn
jemand eine Straftat mit vollem Willen
begeht und die Wirkung der Straftat auch
will. Das StGBK definiert diese zwei Ar-
ten des Vorsatzes nicht, doch wird in
Artikel 21 die Unterscheidung zwischen
dolus directus und eventualis gemacht.
Gemäß Artikel 21 liegt direkter Vorsatz
dann vor, wenn der Straftäter sich seiner
Strafhandlungen bewusst ist und die Fol-
gen der Straftat auch will. Eventualvor-
satz liegt vor, wenn der Straftäter die
Verwirklichung einer Straftat für möglich
hält, er dies aber in Kauf nimmt. Bei bei-
den Arten des Vorsatzes sind zwei Ele-
mente zu unterscheiden: Wissenselement
und Willenselement. Das Wissensele-
ment beim direkten Vorsatz ist, dass sich
der Täter im Klaren über die Straftat und
die Folgen seiner Handlungen ist,
während er beim Eventualvorsatz die
Folgen für möglich hält. über die Beim
direkten Vorsatz will der Täter durch
seinen Willen die Folgen der Straftat
herbeiführen, während der Täter beim
Eventualvorsatz mit den Folgen seiner
Strafhandlung einverstanden ist.
- Absicht - Bei dieser Art des Vorsatzes
verlangt der Gesetzgeber ein bes-
timmtes Ziel des Täters (Absicht), d.h.
der Täter muss ein bestimmtes Ziel
verfolgen. Dies hat der Gesetzgeber in
den strafrechtlichen Bestimmungen
dadurch zum Ausdruck gebracht, dass
er „…mit dem Ziel …“ formuliert hat
und die Absicht damit Voraussetzung-
en bestimmter Straftaten ist, wie z.B.
Mord an hohen Vertretern der
Staatsrepublik Kosovo“ usw.
- Allgemeiner oder unbestimmter Vor-
satz (dolus indeterminatus) - bezieht
sich auf die Fälle, in denen das
Bewusstsein der Person auf ein allge-
meines Bild der Straftat oder einige
1252
seiner Voraussetzungen gerichtet ist.
Bsp..: der Täter bricht zum Zwecke
des Diebstahls in eine Wohnung ein,
weiß aber nicht, was er stehlen wird
und welchen Wert die Gegenstände in
dieser Wohnung haben.
- Alternativvorsatz (dolus alternativus -
betrifft die Fälle, in denen der Täter
sich bewusst ist, dass durch seine
Handlungen mehrere Straftaten ver-
wirklicht werden können. Bsp.: Eine
Person, die aus einer Gruppe von
Menschen flüchtet, die ihn angreift,
schießt in die Menge, um einen von
ihnen zu treffen.
- Vorgedachter Vorsatz (dolus praeme-
diatus) - sind die Straftaten, die schon
länger vorbereitet und geplant sind.
Auch wenn das StGB diese Art des
Vorsatzes nicht kennt, erkennt die
Rechtspraxis diesen Vorsatz als
erschwerenden Umstand an.
- Momentanvorsatz (dolus repentinus)
- besteht in den Fällen, in denen eine
Person plötzlich entscheidet, bald eine
Straftat zu begehen, in der Regel von
Umständen wie z.B. der unmittelbaren
Provokation beeinflusst. Zum
Beispiel: Mord in einem Zustand der
Bedrängnis wegen Provokation,
schwere Beleidigungen, usw.
W
Waffe [Armë; Oružje; Weapon] -
Waffen sind Mittel oder Werkzeuge, die
unter dem Druck von Gas, die bei der
Verbrennung von explosiven Material-
ienentstehen, Projektile werfen, um
Körperverletzungen und physische
Schäden zu verursachen. Als Waffe gilt
jedes andere Mittel, dessen Zweck es ist,
Menschen oder Eigentum anzugreifen.
Den Begriff "Waffe" definiert auch das
StGBK (Artikel 120, Absatz 38). Im
Strafrecht ist die Definition einer Waffe
von besonderer Bedeutung für die Quali-
fizierung bestimmter Straftaten, bei
denen der Einsatz einer Waffe als
erschwerender Umstand angesehen wird.
Weisungen von Vorgesetzten
Grundlage für den Ausschluss der
Rechtswidrigkeit [Urdhërat nga lartë si
bazë e përjashtimit të kundërligjshmërisë;
Naredbe/naređenja pretpostavljenih kao
osnov za isključivanje protivzakonitosti;
Superior orders as the basis of exclusion
of unlawfulness] - Fälle, in denen unter
den gesetzlich festgelegten Bedingungen
eine Handlung einer Person, die aufgrund
einer Weisung eines militärischen oder
zivilen Vorgesetzten gegeben wurde,
nicht bestraft wird bzw. die Person nicht
strafrechtlich verantwortlich ist, obwohl
eine solche Handlung die Tatbestands-
merkmale der Straftat erfüllt. Artikel
16.1 StGBK sieht vor, dass “wenn eine
Straftat von einer Person aufgrund einer
Weisung, einer Regierung oder eines
militärischen oder zivilen Vorgesetzten,
begangen wurde, der Täter strafrechtlich
nicht verantwortlich ist, wenn die Person
gesetzlich verpflichtet war, eine solche
Weisung zu befolgen, die Person nicht
wusste, dass die Weisung rechtswidrig
war, und die Weisung nicht offensicht-
lich rechtswidrig war. Der Ausschluss
der Rechtswidrigkeit in diesen Fällen
stellt eine Ausnahme dar, ansonsten gilt,
dass auch Straftäter, die aufgrund einer
Weisung eines Vorgesetzten gehandelt
haben, strafrechtlich verantwortlich sind.
Artikel 16. 2 StGBK sieht hierzu vor,
dass “Weisungen, Völkermord oder an-
dere Verbrechen gegen die Menschlich-
keit zu begehen, unter allen Umständen
offenkundig rechtswidrig sind”.
Widerruf der Bewährung [Revokimi i
lirimit me kusht; Opoziv uslovnog ot-
pusta; Revocation of conditional release]
- bezeichnet den Fall, dass eine Person,
die zu einer Strafe verurteilt wurde, wel-
che zur Bewährung ausgesetzt wurde,
widerrufen wird, wenn sie ihre
Bewährungsauflagen nicht eingehalten
hat.
Wiederholungstäter [Recidivist; Pov-
ratnik; Recidivist] - ist eine bereits
verurteilte Person, die wieder eine Straf-
tat begeht. Wiederholungstäter erfahren
im Strafrecht eine besondere Behand-
lung. Rückfälligkeit gilt als ein
erschwerender Umstand bei der
Strafzumessung, bei der auch andere
Umstände wie Motiv, Zeit, abgelaufene
Zeit seit der letzten Verurteilung usw.
mitberücksichtigt werden. Artikel 73
StGBK sieht für rückfällige Täter fol-
gendes vor: “Bei der Festlegung der Be-
strafung für einen Wiederholungstäter hat
das Gericht insbesondere zu prüfen, ob
der Täter zuvor eine Straftat der gleichen
Art wie die neue Straftat begangen hat,
ob die beiden Straftaten aus denselben
Motiven begangen wurden, und ver-
strichene Frist seit die vorherige
Verurteilung ausgesprochen wurde oder
seit die Strafe erfüllt oder begnadigt
wurde.
Wucher [Fajdeja; Zelenaštvo; Usury] -
Eine Straftat, die das Ziel hat, den
Straftäter rechtswidrig und nicht ethisch
zu bereichern. Beim Wucher leiht der
Straftäter jemanden Geld zu einem hohen
Zinssatz aus. Dies stellt eine Straftat
gemäß Artikel 343 StGBK dar.
Z
Zeitliche Geltung des Strafgesetzes
[Vlefshmëria kohore e ligjit penal;
Vremensko važenje krivičnog zakona;
Temporal validity of criminal law] - der
Zeitraum vom Inkrafttreten bis zur Auf-
1253
hebung des Gesetzes. Es bedeutet, dass
das Gesetz auf alle innerhalb dieses
Zeitraums begangenen Straftaten an-
gewendet wird. Eine Ausnahme kann
dann bestehen, wenn das neue Gesetz
eine Regelung beinhaltet, die sich milder
für den Straftäter auswirkt. Normaler-
weise tritt ein Gesetz in Kraft, nachdem
eine bestimmte Zeit nach der Verkün-
dung verstrichen ist, bekannt auch als die
Legisvakanz (vacatio legis). Für Strafge-
setze ist dieser Zeitraum oft länger als für
andere Gesetze. Das StGBK wurde 2012
verkündet, trat jedoch erst am 01.01.2013
in Kraft. Im Strafrecht gilt der Grundsatz,
dass das Gesetz angewendet wird, das
zum Zeitpunkt der Straftatbegehung in
Kraft war. Dieser Grundsatz ist ein Teil
des Gesetzlichkeitsprinzips, wonach als
Straftaten nur die Taten gelten, die zum
Zeitpunkt der Straftatbegehung als solche
galten (“nullum crimen nulla poena sine
lege praevia”).
- Verbot der rückwirkenden Anwen-
dung von Strafgesetzen und das
Begünstigungsgebot - Im Strafrecht
gilt, dass das Gesetz keine rück-
wirkende Geltung haben kann. Dies ist
im Einklang mit dem Legalitätsprin-
zip, wonach jeder Bürger darüber im
Klaren sein soll, welche Handlungen
zur Tatzeit eine Straftat darstellen.
Andererseits ist dieser Grundsatz ein
Hindernis für einen eventuellen Miss-
brauch der legislativen Befugnis zum
Erlass von strafrechtlichen Bes-
timmungen zum Nachteil bestimmter
Einzelpersonen oder Gruppen. Eine
Ausnahme von diesem Grundsatz
besteht, wenn das neue Gesetz milder
und für den Straftäter günstiger ist.
Diese Ausnahme sieht Artikel 3.2 vor:
“ Im Falle einer Änderung des für
einen bestimmten Fall geltenden
1254
Rechts vor einer endgültigen
Entscheidung gilt das für den Täter
günstigste Gesetz”.
Zeugen im Strafprozess [Dëshmitarët
në procedurë penale; Svedoci u
krivičnom postupku; Witnesses in crimi-
nal procedure] - Als Zeuge gilt jede Per-
son, die Informationen über die Straftat,
Straftäter und die relevanten Umstände
der Tat im Strafprozess wiedergeben
oder zur Verfügung stellen kann.
- Privilegierte Zeugen - Sind Zeugen,
die gesetzlich nicht zur Zeugenaussage
verpflichtet sind. Grund für die Ein-
teilung in diese Kategorie ist der
Schutz des gesellschaftlichen Interess-
es einerseits (Staatsgeheimnisse) und
der individuellen Interessen andererse-
its (die Interessen des Verdächtigen).
Nach dem StGBK können folgende
Personen nicht als Zeugen aussagen:
1) eine Person, die gegen die Pflicht
des Amts- oder Militärgeheimnisses
verstoßen würde, bis die Behörde sie
von dieser Verpflichtung entbindet 2)
der Verteidiger, bis ihn der Angeklag-
te davon entbindet und 3) Mi-
tangeklagte, während ein ge-
meinsames Verfahren geführt wird.
- Kooperative Zeugen - Sind besondere
Zeugen im Strafverfahren, d. h. Perso-
nen, die einer Straftat verdächtigt sind
und die mit der Staatsanwaltschaft
oder dem Gericht zusammenarbeiten,
um andere Straftäter zu ermitteln oder
die Begehung von Straftaten zu
verhindern. Nach dem Gesetz wird die
Strafe bei solchen Personen in der Re-
gel gemildert. Während diese Art von
Zeugen in vielen Länder in der StPOK
geregelt sind, gibt es in anderen Län-
dern spezielle Gesetze. Diese Zeugen
werden in manchen Staaten durch die
 StPOK geregelt, in anderen Staaten Behandlung zur Heilung von Jugend-
durch besondere Gesetze. lichen, die straffällig geworden sind
- Strafrechtliche Norm - Die Norm und diese unter dem Einfluss von
stellt den zentralen Teil dar, die Alkohol oder Drogen begangen haben.
festlegt, wann es sich bei einer Tat um
eine Straftat handelt, nämlich durch
Festlegung der Tatbestandsmerkmale.
Diese Normen sind in den meisten
Fällen Verbotsnormen z. B. “Jeder,
der jemandem das Leben nimmt...”;
wer Gewalt oder Drohungen an-
wendet...") und in manchen Fällen
Gebotsnormen (z.B. jeder, der einer
Person, die in Gefahr ist, keine Hilfe
leistet...”). Je nach Art der Straftat
kann die strafrechtliche Bestimmung
die Handlung (bzw. Unterlassung), die
Form der Schuld, die Art und Weise
der Straftatbegehung, den Ort und die
Zeit der Begehung usw. beinhalten.
Weiterhin kann die Norm das Subjekt
beinhalten, das die Straftat begeht; be-
nutzt der Gesetzgeber den Begriff
“Jedermann”, so gilt die Norm für alle
(z. B. Diebstahl, Mord, usw.), an-
sonsten werden spezielle Begriffe wie
“Amtsträger” usw. verwendet.
- Einfach - sind die Fälle, in denen die
Norm nicht die Voraussetzungen der
Straftat definiert, sondern nur bezeich-
net.
- Deskriptiv - wenn die Norm die objek-
tiven und subjektiven Tatbestands-
merkmale beschreibt.
- Blankett - wenn die Strafrechtsnorm
eine Verweisung auf die Norm eines
anderen Strafgesetzes, Abkommens
usw. enthält.
- Zwingende Rehabilitierungsmaßnah-
men für jugendliche Drogen- oder
Alkoholabhängige - ist eine der
häufigsten medizinisch-sozialen
Maßnahmen in der richterlichen Prax-
is; diese umfasst eine spezielle

1255