SHENDETI I NJERIUT

PUNUAR NGA GRUPI II FATIME HARUNI,ERINA

TAIRI,AIDA VEJSELI,GEZIM ZAIMI,MIRJETE ADILI
 SHENDETI I NJERIUT

ARRITJA DHE RUAJTJA E SHËNDETIT ËSHTË NJË PROCES I

VAZHDUESHËM, I FORMUAR NGA ZHVILLIMI I NJOHURIVE DHE
PRAKTIKAVE TË KUJDESIT SHËNDETËSOR, SI DHE NGA
STRATEGJITË PERSONALE DHE NDËRHYRJET E ORGANIZUARA PËR
TË QËNDRUAR TË SHËNDETSHËM.
MENAGER:FATIME HARUNI

DESIGNER:ERINA TAIRI

HULUMTUES:AIDA VEJSELI

PROGRAMER:GEZIM ZAIMI DHE MIRJETE ADILI

HULUMTIMET JANE NGA GOOGLE

DISA NGA TEKSTI ESHTE GOOGLE WIPEDIKA

FOTOT JANE NGA GOOGLE.

USHTRIME:

USHTRIMI FIZIK RRIT OSE MIRËMBAN AFTËSINË FIZIKE DHE

SHËNDETIN E PËRGJITHSHËM. AI FORCON MUSKUJT DHE
PËRMIRËSON SISTEMIN KARDIOVASKULAR . SIPAS INSTITUTIT
KOMBËTAR TË SHËNDETIT, EKZISTOJNË KATËR LLOJE TË
USHTRIMEVE: QËNDRUESHMËRI, FORCË, FLEKSIBILITET DHE
EKUILIBËR .

AKTIVITETI FIZIK PËRCAKTOHET SI LËVIZJE TRUPORE E

PRODHUAR NGA TKURRJA E MUSKUJVE SKELETORË QË RRIT
SHPENZIMET E ENERGJISË MBI NIVELIN BAZAL. USHTRIMET
PËRKUFIZOHEN SI AKTIVITETE FIZIKE TË PLANIFIKUARA, TË
STRUKTURUARA, PËRSËRITËSE DHE TË QËLLIMSHME. NDËRSA
FITNESI PËRKUFIZOHET SI AFTËSIA PËR TË KRYER DETYRAT E
PËRDITSHME ME ENERGJI DHE VIGJILENCË, PA LODHJE DHE ME
ENERGJI TË MJAFTUESHME DHE PËR TË SHIJUAR AKTIVITETE
GJATË KOHËS SË LIRË, DUKE PËRFSHIRË QËNDRUESHMËRINË
KARDIORESPIRATORE, QËNDRUESHMËRINË MUSKULARE-
SKELETORE, SHPEJTËSINË, FLEKSIBILITETIN, GATISHMËRINË,
EKUILIBRIN DHE REAGIMIN NË KOHË.

AKTIVITETI FIZIK PËRMIRËSON QARKULLIMIN E PËRGJITHSHËM TË

GJAKUT, RRIT RRJEDHËN E GJAKUT NË TRU DHE NIVELET E
NORADRENALINËS DHE ENDORFINËS, TË CILAT MUND TË
ZVOGËLOJNË STRESIN, TË PËRMIRËSOJNË DISPONIMIN, TË NXISIN
NJË EFEKT QETËSUES PAS USHTRIMIT DHE SI REZULTAT TË
PËRMIRËSOJNË ARRITJET. PO ASHTU, PËRFTIME SHËNDETËSORE
JANË EDHE NDËRTIMI I KOCKAVE TË FORTA, NYJAVE TË
SHËNDETSHME, ZEMRËS SË FORTË, SHËNDETIT TË MIRË MENDOR
DHE PARANDALON SHQETËSIMIN KRYESOR - OBEZITETIN.
DIETA: NJË MËNYRË E RËNDËSISHME PËR TË RUAJTUR SHËNDETIN
TUAJ PERSONAL ËSHTË TË KENI NJË DIETË TË SHËNDETSHME. NJË
DIETË E SHËNDETSHME PËRFSHIN NJË LARMI USHQIMESH ME BAZË
BIMORE DHE SHTAZORE TË CILAT OFROJNË LËNDË USHQYESE PËR
TRUPIN TUAJ. LËNDË USHQYESE TË TILLA JU JAPIN ENERGJI DHE
MBAJNË TRUPIN TUAJ TË RRJEDHSHËM. USHQYESIT NDIHMOJNË
NË NDËRTIMIN DHE FORCIMIN E ESHTRAVE, MUSKUJVE DHE
TENDINAVE DHE GJITHASHTU RREGULLOJNË PROCESET E TRUPIT
(P.SH. PRESIONIN E GJAKUT ). UJI ËSHTË THELBËSOR PËR RRITJEN,
RIPRODHIMIN DHE SHËNDETIN E MIRË. MAKRONUTRIENTËT
KONSUMOHEN NË SASI RELATIVISHT TË MËDHA DHE PËRFSHIJNË
PROTEINA, KARBOHIDRATE DHE YNDYRNA DHE ACIDE
YNDYRORE. MIKRONUTRIENTËT - VITAMINAT DHE MINERALET -
KONSUMOHEN NË SASI RELATIVISHT MË TË VOGLA, POR JANË
THELBËSORE PËR PROCESET E TRUPIT. [34] PIRAMIDA E
UDHËZUESVE TË USHQIMIT ËSHTË NJË UDHËZUES NË FORMË
PIRAMIDALE TË USHQIMEVE TË SHËNDETSHME, TË NDARË NË
SEKSIONE. ÇDO SEKSION TREGON MARRJEN E REKOMANDUAR PËR
SECILIN GRUP USHQIMI (D.M.TH. PROTEINA, YNDYRA,
KARBOHIDRATE DHE SHEQERNA). BËRJA E ZGJEDHJEVE TË
SHËNDETSHME TË USHQIMIT ËSHTË E RËNDËSISHME SEPSE MUND
TË UL RREZIKUN PËR SËMUNDJE TË ZEMRËS, ZHVILLIMIN E DISA
LLOJEVE TË KANCERIT DHE DO TË KONTRIBUOJË NË MBAJTJEN E
NJË PESHE TË SHENDETSHME
FAKTE PER RREZIKSHMERIN E DUHANIT:

DUHANI RRIT SHANCET PER TE ZHVILLUAR MBI 50 SEMUNDJE

SERIOZE.DISA JANE FATALE DHE DISA SJELLIN DEMTIME
AFATGJATE E TE PA-KTHYESHME NE SHENDET.DUKE PIRE DUHAN
DEMTON VETVETEN DHE TE TJERET NGA MARJA PASIVE E TYMIT.
DUHANPIRJA KA EFEKTE MI CDO ORGAN TE TRUPIT TONE SI DHE
ZVOGELON SHENDETIN E TYRE QE E PINE.

DUHANI GJATË DJEGIES ÇLIRON 4 MIJË LËNDË, QË NGA NIKOTINA

DHE MONOKSIDI I KARBONIT (SI PËRGJEGJËS KRYESOR PËR
VRASJEN NGA DUHANI DHE DËMTIMET E APARATIT
KARDIOVASKULAR) DHE DERI TE KATRANET, SUBSTANCAT ME
PËRBËRJE BENZOPIRENI, KOBALTI RADIOAKTIV, QË JANË NDËR
SHKAKTARËT E KANCERIT TË MUSHKËRIVE

DUHANI ËSHTË PËRGJEGJËS PËR TË ASHTUQUAJTURËN “EPIDEMI”

TË KANCERIT TË MUSHKRIVE, SIDOMOS NË GJYSMËN E DYTË TË
SHEKULLIT XX-TË, DUKE ÇUAR KËTË KANCER NË NUMRIN NJË TË
VDEKSHMËRISË NGA KANCERIT TE MESHKUJT. TE FEMRAT
KANCERI I MUSHKËRIVE NUK KA ROL PARËSOR NË
VDEKSHMËRINË, POR RREZIKU PREJ TIJ, ËSHTË RRITUR ÇDO 10-
VJEÇAR ME RRITJEN E PËRDORIMIT TË DUHANIT PREJ FEMRAVE.
POR, DËMET MË TË MËDHA SHKAKTOHEN NË SISTEMIN
KARDIOVASKULAR DHE ATË TË GJAKUT. DUHANI MBAHET SI NJË
NGA FAKTORËT KRYESORË NË DËMTIMIN ARTERIOSKLEROTIK TË
VAZOVE (NGUSHTIMI I ENËVE TË GJAKUT) QË NË VETVETE
SHKAKTON SËMUNDJE ISKEMIKE TË ZEMRËS, INFRAKTIN E
ZEMRËS, DËMTIMIN E SISTEMIT NERVOR, SI DHE TË SHUMË
ORGANEVE TË TJERA. ËSHTË VËRTETUAR SE SËMUNDJET
ISHEMIKE JANË TË PRANISHME 3.4 PËR MIJË, TEK ATA QË NUK PINË
DUHAN DHE 7.4 MIJË TEK ATA QË PINË DUHAN. TEK ATA QË PINË 20
CIGARE KY RREZIK TREFISHOHET. KONSUMIMI I TEPËRT I
DUHANIT SHTON RREZIKUN PËR VDEKJE TË PAPRITUR.
MONOOKSIDI I DUHANIT, NJË NGA PËRBËRËSIT E TYMIT, PAKËSON
OKSIGJENIN NË GJAK, NDËRKOHË QË NIKOTINA NJË NGA
PËRBËRËSIT E DUHANIT SHTON PUNËN E ZEMRËS DHE TË DYJA
SHTOJNË FORMIMIN E TROMBIT (MPIKSJE GJAKU) QË NGUSHTON
DHE BLLOKON ENËT E GJOKSIT. ATA QË JANË KONSUMATORË TË
DUHANIT, REFEROJNË QË E KANË TË PAMUNDUR PËR TA LËNË
ATË. KJO ËSHTË PJESËRISHT E VËRTETË. NIKOTINA NJË NGA
PËRBËRËSIT E DUHANIT ZËVENDËSON ACETIN-KOLINËN, NJË
PËRBËRËS QË KA ROLIN PËRCJELLËS TË IMPULSIT NERVOR NË
SINAPSË (PJESË E SISTEMIT NERVOR QENDROR DHE ATIJ
PERIFERIK).
DROGA:

DROGA ËSHTË NJË SUBSTANCË QË SJELL NDRYSHIME FIZIKE DHE

PSIKOLOGJIKE. DROGA MUND TË JETË E NGURTË (KRAK),E
LËNGSHME (ALKOOLI),OSE E GAZTË (INHALANTE). PAVARËSISHT
NGA DROGAT E PËRDORURA TË GJITHA JANË TË DËMSHME DHE
KANË EFEKTE TEK PËRDORUESIT E MË TEJ. PËRDORIMI I DROGËS
NDIKON TEK SHËNDETI, PUNA, JETA PERSONALE, NË FAMILJE DHE
NË RRETHIN SHOQËROR.

DROGË OSE NDRYSHE NJË SUBSTANCË TRAGJIKE ËSHTË CDO

SUBSTANCË E HUAJ KIMIKE QË NDRYSHON FUNKSIONIMIN E NJË
SISTEMI BIOLOGJIK. SHUMË SUBSTANCA MUND TË SHËRBEJNË SI
DROGA, PËRFSHIRË QETËSUESIT E DHIMBJEVE, ALKOLI, NIKOTINA,
KAFEINNIKOTINA (E CILA GJEN RECETË TË LËSHUAR NGA MJEKU
ASHTU EDHE ATO QË SHITEN PA RECETË NËPËR FARMACI, JANË
DROGA TË LIGJSHME TË CILAT NA NDIHMOJNË TË SHËROHEMI
NGA SËMUNDJET, MEGJITHËSE EDHE ME TO MUND TË ABUZOHET).
DROGAT E PALIGJSHME JANË DROGA TË CILAT NUK JANE
APROVUAR AKOMA PER PERDORIM MJEKESOR SI BARNAT APO
PERDORIM PER ARGETIM SI ALKOLI. KËTO VENDE KANË
MIRATUAR DISA LIGJE NDËRKOMBËTARE, NË FORMËN E
KONVENTAVE TË ORGANIZATËS SË KOMBEVE TË BASHKUARA , TË
CILAT PËRCAKTOJNË SE CILAT DROGA DUHEN VENDOSUR NËN
KONTROLL. 
GJUMI:

GJUMI ËSHTË NJË KOMPONENT THELBËSOR PËR RUAJTJEN E

SHËNDETIT. TEK FËMIJËT, GJUMI ËSHTË GJITHASHTU JETIK PËR
RRITJEN DHE ZHVILLIMIN. PRIVIMI I VAZHDUESHËM I
GJUMIT ËSHTË I LIDHUR ME NJË RREZIK TË SHTUAR PËR DISA
PROBLEME SHËNDETËSORE KRONIKE. PËR MË TEPËR, PRIVIMI I
GJUMIT ËSHTË TREGUAR TË LIDHET ME TË DY NDJESHMËRINË E
RRITUR NDAJ SËMUNDJES DHE KOHËN MË TË NGADALTË TË
RIKUPERIMIT NGA SËMUNDJA. [38] NË NJË STUDIM, NJERËZIT ME
GJUMË TË PAMJAFTUESHËM KRONIKË, TË VENDOSUR SI GJASHTË
ORË GJUMË NJË NATË OSE MË PAK, U ZBULUA SE KISHIN KATËR
HERË MË SHUMË TË NGJARË TË KAPNIN NJË FTOHJE NË KRAHASIM
ME ATA QË RAPORTUAN TË FLININ PËR SHTATË ORË OSE MË
SHUMË NJË NATË. [39] PËR SHKAK TË ROLIT TË GJUMIT NË
RREGULLIMIN E METABOLIZMIT, GJUMI I PAMJAFTUESHËM
GJITHASHTU MUND TË LUAJË NJË ROL NË RRITJEN E PESHËS OSE,
ANASJELLTAS, NË PENGIMIN E HUMBJES SË PESHËS . [40] PËRVEÇ
KËSAJ, NË VITIN 2007, AGJENCIA NDËRKOMBËTARE PËR KËRKIME
MBI KANCERIN, QË ËSHTË AGJENCI KANCER KËRKUESE
PËR ORGANIZATËN BOTËRORE TË SHËNDETËSISË, DEKLAROI SE
"SHIFTWORK QË PËRFSHIN CIRCADIAN PËRÇARJE ËSHTË
NDOSHTA KANCEROGJENE PËR NJERËZIT", DUKE FOLUR PËR
RREZIQET E PUNËS AFATGJATË NATËN PËR SHKAK TË
NDËRHYRJES SË TIJ NË GJUMË.  NË VITIN 2015, FONDACIONI
KOMBËTAR I GJUMIT LËSHOI REKOMANDIME TË AZHURNUARA
PËR KËRKESAT E KOHËZGJATJES SË GJUMIT BAZUAR NË MOSHËN
DHE ARRITI NË PËRFUNDIMIN SE "PERSONAT QË ZAKONISHT
FLENË JASHTË KUFIJVE NORMAL MUND TË SHFAQIN SHENJA OSE
SIMPTOMA TË PROBLEMEVE SERIOZE SHËNDETËSORE OSE, NËSE
BËHEN NË MËNYRË VOLUMINOZE, MUND TË RREZIKOJNË
SHËNDETIN E TYRE DHE MIRËQENIEN ".