QYTETËRIMI KINEZ

• QYTETËRIMI KINEZ KA USHTRUAR NJË NDIKIM SHUMË TË

MADH EDHE PËRTEJ KUFINJVE TË VET DHE KA DHËNË NJË
KONTRIBUT TË PAZËVENËSUESHËM NË PËRPARIMIN E
NJERËZIMIT.
• PREJ KËTIJ QYTETËRIMI KANË DALË DISA NGA THESARET
MË TË MËDHA TË PASURISË SË DIJES NJERËZORE.
• NGA PIKËPAMJA GJEOGRAFIKE U ZHVILLUA PËRGJATË
LUMENJVE JANCE (LUMI I KALTËR) DHE HU (LUMI I
VERDHË) QË NDODHEN NË KINËN VERIORE.
• KINA MUND TË LIDHEJ ME BOTËN E JASHTME NËPËRMJET
DY RRUGËVE TË MËDHA : 1. RRUGA E MËNDAFSHIT
PËRMES SHKRETËTIRAVE 2. RRUGA DETARE 1
 PËRSA I PËRKET FESË NJË ROL SHUMË TË
RENDËSISHËM NË FORMIMIN E SAJ LUAJTI
FEJA GJEOGRAFIA.
FEJA E HERSHME KINEZE U NDIKUA THELLËSISHT
PREJ LUMIT TË KALTËR DHE ATIJ TË VERDHË.
NË TRULLIN E MADH TË BESIMEVE ARRITËN TË
BASHKËJETONIN TRE TË MËDHENJTË :
1. KONFUCIANIZMI 2. TAOIZMI 3. BUDIZMI
FEJA POLITEISTE PRIMITIVE KINEZE MBËSHTETEJ
MBI DY KULTE BAZË:
a. MBI ATË TË TË PARËVE
b. MBI ATË TË HYJNIVE TË DHEUT

2
 • KULTI I TË PARËVE KISHTE
RËNDËSI SHUMË TË MADHE PËR
SHOQËRINË KINEZE, PASI AI ECTE
NË PËRPUTHJE ME STRUKTURËN E
KËSAJ SHOQËRIE.
• FEJA E VJETËR POLITEISTË KINEZE
NË BOTËKUPTIMIN E VJETËR KINEZ EKZISTONIN EDHE BESONTE NË MBIJETESËN E
NOCIONET E JINI-T DHE JANG-UT, TË CILËT PËRBËJNË NJË SHPIRTIT MBAS VDEKJES.
BASHKËSI IMAZHESH NË KUNDËRVËNIE TË PËRHERSHME
ME NJERI TJETRIN. • SIPAS FESË SË VJETËR POLITEISTE
o JANG-U : PËRFAQËSONTE DIELLIN, TË NXEHTIN DHE KISHTE NJË LIDHJE DHE
THATËSIRËN, MASHKULLOREN DHE AKTIVEN. MARRDHËNIE TË VAZHDUESHME
o JING-I : PËRFAQËSONTE TOKËN, TË FTOHTIN DHE MES NJERËZVE DHE HYJNIVE QË
RESHJET, FEMËRORE DHE PASIVE. DREJTONIN JETËN TONË.3
  KONFUCIANIZMI LIDHET ME EMRIN E
KONFUCIT, QË KA JETUAR NË VITET 551-479
PARA KRISHTIT.

KONFUCIANIZMI  KONFUCIANIZMI NUK ËSHTË NJË FE, POR

ËSHTË NJË FILOZOFI, QËLLIMI I SËCILËS
ËSHTË TI JAPË NJË SHPJEGIM RACIONAL TË
BOTËS.
 KONFUCIANIZMI DO TË PËRBËJË MBI TË
GJITHA, SISTEMIN E MENDIMIT TË KLASËS QË
PEFAQËSONTE KONFUCI, INTELIGJENCËN
KINEZE.
KONFUCIONISTËT NUK I DREJTOHESHIN ZOTIT
APO ZOTAVE, POR I DREJTOHESHIN QIELLIT.
4
 VAZHDON..
PËR TË SHPJEGUAR SISTEMIN E TIJ KONFUCI U
MBËSHTET TEK JIN-I DHE JANG-U. SIPAS TIJ KËTO
DY FORCA ISHIN DYANËT KONKRETE DHE
PLOTESUESE TË GJITHËSISË, TË CILËT NË MËNYRË
TË PËRJETSHME I KUNDERVIHEN NJERA-TJETRËS
NË HAPËSIRË DHE ZËVENDËSONIN NJERA-TJETËRN
NË KOHË.
SIPAS KONFUCIANIZMIT E VETMJA QËNIE QË MUND
TI SHMANGEJ TAO-S ISHTE NJERIU, I CILI ISHTE I
VETMI QË KISHTE MUNDËSI QË TË MOS E NDIQTE
TAO-N DHE TI SHMANGEJ ATIJ.
5

KONFUCIANIZMI I KUNDËRVIHEJ ANARKISË

SHOQËRORE DHE INTELEKTUALE
 • TAOIZMI ISHTE BASHKËKOHËS I KONFUCIANIZMIT DHE

TAOIZMI PRODHIM I KRIZËS SË GJATË TË SHEKUJVE V-III PARA KRISHTIT.

• TAOIZMI ËSHTË NJË KËRKIM MISTIK I SHPËTIMIT INDIVIDUAL.
• TAOIZMI ËSHTË I LIDHUR ME MËSIMET E PERSONAZHIT MITIK
TË SHEKULLIT VII PARA KRISHTIT LAO CE.
• LIBRI KU JANË SHKRUAJTUR MËSIMET E TIJ ËSHTË I SHEKUJVE
IV-III PARA KRISHTIT.
• TAOIZMI PËRFAQËSON KËRKIMIN MISTIK TË PAVDEKSHMËRISË
DHE ABSOLUTES.
• NDRYSHE NGA KONFUCIANIZMI I CILI ISHTE MBËSHTETËS I
RENDIT TRADICIONAL SHOQËROR, TAOIZMI KA QËNË
GJITHMONE SIMBOL I INDIVIDUALIZMIT, LIRISË VETJAKE DHE
REBELIZMIT.
• TAOISTËT NUK KËRKOJNË VETËM PAVDEKSHMËRINË E
SHPIRTIT POR EDHE ATË TË TRUPIT.
6
 BUDIZMI
 BUDIZMI ËSHTË I FUNDIT I TRE TË MËDHENJVE. AI ËHTË
NDRYSHE NGA KONFUCIANIZMI DHE TAOIZMI, TË CILAT
ISHIN PRODHIME TË VETË KINËS, AI ISHTE I ARDHUR, I SJELLË
PREJ MINORITETEVE NGA AZIA QENDRORE DHE INDIA.
 BUDIZMI KINEZ NDRYSHON NGA BUDIZMI KLASIK, PASI NË
KINË AI MORI TIPARE KINEZE.
 BUDIZMI U FUT NË KINË MES SHEKUJVE I-III PARA KRISHTIT.
 AI U PËRTHITH PREJ POPULLIT DHE ELITAVE DHE DO
MBIZOTËRONTE DERI NË SHEKULLIN E X.
 SIPAS BUDIZMIT SHPIRTI I NJERIUT ËSHTË I DËNUAR TË
RILINDI PAS VDEKJES TË TRUPIT DHE TË MISHËROHET NË NJË
TRUP TJETËR.
 BUDIZMI DHE TAOIZMI JANË NË KUNDËRSHTIM ME NJERI-
TJETRIN, PASI TAOIZMI KËRKON PAVDEKSINË DHE
MOSSHKATËRRIMIN E TRUPIT, BUDIZMI CILËSON TRUPIN SI
7
NJË BURG PËR SHPIRTIN.
 ORGANIZIMI POLITIK

 NJË ROL TË RËNDËSISHËM NË QYTETËRIMIN KINEZ KA

PATUR EDHE ANA POLITIKE, NË QËNDER TË SË CILËS KA
QËNË INSTITUCIONI PERANDORAK, QË MBËSHTETEJ NË
NJË APARAT GJIGAND BUROKRACIE DHE USHTARAK.

 SIPAS HISTORIANËVE KINEZ FRONI PERANDORAK KINEZ

KA NJË HISTORI THUAJSE KATËRMIJË VJEÇARE.
8

 NUMËROHEN NJËZET E DY DINASTI.

 VAZHDON…

SIPAS HISTORIANËVE PERËNDIMOR, INSTITUCIONI PERANDORAK NË KINË

FILLON NË VITIN 221 PARA KRISHTIT, KUR ERDHI NË PUSHTET DINASTIA E
CINËVE, E CILA I DHA FUND LUFTËS CIVILE DHE VENDOSI UNITETIN.

PREJ KËTIJ VITI DERI NË VITIN 1911, PËR MË SHUMË SE 2000 VJET,
FRONI PERANDORAK KA QËNË BOSHTI I ZHVILLIMEVE HISTORIKE TË KINËS.
9
 ….

o PERANDORI KINEZ ISHTE I VESHUR ME

PUSHTET LAIK DHE FETAR. o MANDARINËT ISHIN TË DITURIT,
o AI QEVERISTE ME MANDATE QIELLORE, PASI INTELEKTUALËT, TË CILËT MBLIDHNIN TAKSAT,
PERANDORI KONSIDEROHEJ ‘BIRI I QIELLIT’. VENDOSNIN DREJTËSINË, MBIKQYRNIN
o PERANDORI MBËSHTETEJ NË QEVERISJE TEK RRUGËT, SISTEMIN E KULLIMIT DHE VADITJES.
VIRTYTI.
o ÇDO FATKEQËSI NATYRORE, REVOLTE, APO
HUMBJE E USHTRISË KINEZE PËRBALLË
BARBARËVE SHIHEJ SI PRODUKT I SHKELJES SË
KONTRATËS PREJ PERANDORIT, I CILI NUK
10KISHTE QËNË I VIRTYTSHËM DHE NUK QUHEJ

ME BIR I QIELLIT DHE DO TË PËRMBYSEJ’.

SHOQËRIA KINEZE KA QËNË NJË SHOQËRI E
VARFËR FSHATARE BUJQËSORE.

AJO ËSHTË PATRIARKALE,KU LIDHJET

FAMILJARE DHE FISNORE JANË SHUMË TË
FUQISHME

PREZENT ISHTE EDHE SKLLAVËRIA, E CILA U

HOQ ME LIGJ NË VITIN 1908.

TREGTARËT DHE ARTIZANËT PËRFAQËSOJNË

GRUPET MË DINAMIKE TË SHOQËRISË
11
KINEZE.
 MBIPOPULLIMI

NË KUSHTET E NJË MBIPOPULLIMI TË GJERË, KRAHU I

PUNËS KA QËNË GJITHMONË ME TEPRICË, DUKE MOS
BËRË TË DOMOSDOSHËM PËRDORIMIN E
MAKINERIVE.
KY MBIPOPULLIM GOZHDON ZHVILLIMIN E KINËS.
NË KËTË MËNYRË, KINA EDHE PSE MISHËRUESE E NJË
QYTETËRIMI TË MADH E TË JASHTËZAKONSHËM, DO
12
TË MBESTE MBRAPA PERËNDIMIT.