MJEKSIA GERIATRIKE

STRUKTURAT SHENDETSORE
GERIATRIKE,FUNKSIONIMI I TYRE.
PROF.ASC. DR. LINDITA GRIMCI
Evolucioni plakjes se popullates.
Demografia.(studim statistikor i populates humane)
 Statistika vitale perfshi – lindjen, vdekjen, moshen e
vdekjes, martesat, rracat, e shume variabla te tjere.

 Behet cdo 10 vjet. Ne USA. E fundit 2010.

 Njerzit mbi 65 vjec gati e kalojne numrin e femijeve,

me te vegjel se 5 vjec.

 Ne v. 2060 pritet qe ky numer te kaloje 20 % te

populates.
 Individet > 85 vjec, segmenti I populates me rritje me
 Cfare i pret te moshuarit ?
 Moshimi eshte nje sfide e madhe e shek. XXI, kane qene
dhe mbeten fokus kryesor ne politikat sociale.
 Ne vendet ne zhvillim ato jetojne kryesisht me te
afermit e tyre, me femijet,ne breza.(mbi ¾ e rasteve)
 Ne vendet e zhvilluara, femijet largohen qe heret, pra
prinderit moshohen vetem.(1/4 e rasteve mund te
jetojne me femijet) Por po kthehen tek prinderit !!!!!!!!
 Te jetuarit vetem ka rreziqe si: depresioni,varferia,
mungese e afeksioneve sociale, takimi me niperit etj.
 Jetesa me femijet- ben qe pleqte te marrin dashuri, te
japin ndihme me rritjen e femijeve, ekonomia e
perbashket, etj
 Tendenca e viteve te fundit, sidomos ne vendet me fuqi
ekonomike te larte, si Japonia,Korea e jugut,Tajlanda,
pleqte jetojne vetem.(usa 2011)
 Geriatria
 Shkenca qe studion moshat e kaluara > 65 vjec

 Nga ana fiziologjike – kjo group-moshe, krejt ndryshe

nga adulti
 Shume organe fillojne te pakesojne funksionin, dhe
plakja fillon ne kohe te ndryshme, ne varesi dhe te
menyres se jeteses qe personi ben; duhani alkoli droga
nder te tjera, raca , ambienti etj.
 Nga ana praktike : Nje tjeter problem i madh eshte qe
shume te moshuar nuk marrin dot vendim per veten e
tyre,ne Dementia senile,s. Alzhaimer, kur duhet
familjari te vendosi per trajtimin e tij.
 Shpesh krahas te moshuarit, mjeku geriater, duhet te
trajtoje familjaret, ti trajnoje ato,per trajtimin e
 Cila eshte mosha geriatrike ?
 Preferohet > 65 vjec, por jo precise(ka studime qe e
klasifikojne >60)
 Mosha 60-65 vjec, mosha qe perkon me daljen ne pension
ne shume vende te zhvillura, pretendohet te jete fillimi
moshes se trete.
 Rreth v.1900 , ne USA njerzit > 65vjec – ishin 4% e
populates,
tashti jane > 14. 5 % (afer 50 million,
me ritem rritje - 10 000/ dite)
 Ne 2026 mendohen mbi 80 million( > 20 % e popullates)

 Shqiperi > 65 vjec – 12 % ne v. 2010

Geriatria – eshte dege e rendesishme sepse
shume doktore merren me paciente te vjeter ose
shume te vjeter .
 U.K. pacientet > 65 vjec perbejne 16 % e populates-
 43 % te gjithe buxhetit te NHS (Nat. Health service)-
71% te paketave sociale.
 > 85 vjec – 1.1 million ne ‘2000 → 4 million ne v.
2055

 Mjekesia geriatrike merret kryesisht me paciente > 75

vjec,
 me probleme komplexe: mjeksore, te komunikimit dhe
psikosociale, qe demtojne funksionet dhe
indipendencen e tyre
 Historiku i geriatrise

 Geriatria dhe Gerontologjia – studioheshin ne mjekesine interne

 Ne vitet 1950 ,u nda si dege me vete ne Angli dhe USA

 Marjory Warren – kirurg i MiddleSex Hosp. – inisiator per ndarjen e

geriatrise si dege – ngaqe trajtimi i pleqve deshte kohe dhe ishte
MULTIDISIPLINAR. Me shpejt korigjoheshin ne shtepi se spital.

 Lionel Cosin – pionier i Ortogeriatrise – BED IS BAD – reduktoi kohen e

trajtimit te frakturave te femorit tek pleqte.
 Trajtimi ne shtepi mund te permirsonte kualitetin e kures se pleqve
Historiku i Geriatrise

 Ne Itali- Firence ,me 1950 – Shoqata e pare e Gerontologjise dhe

Geriatrise –per studimin e fispatologjise se plakjes dhe perballimin
e problemeve sociale,problem i madh i moshes se trete.

 1960 – u ngrit si dege ne nivel Universitar ; gazeta , shkolla

specializimi etj.struktura hospitaliere per kujdesin geriatric,1963,.

 me 1966, ne Monza, u ngriten struktura ndihmese te spitalit , per

rehabilitim “Villa Serena”
Roli i Geriatrise ne kujdesin afatgjate

 Ne itali – 50% e ditqendrimit ne spital, jane per moshat

> 65 vjec.

 Qellimi kryesor :
Koordinimi i “Kujdesit te vazhdushem”
“Continuity Care”
 Koordinim ndermjet qendrave hospitaliere –Primare,
sekondare e terciare, (ne sensing vertical) dhe

 Healing care – procesi i sherimit (trajtimit)-horizontal,

 ne spital → shtepite e pleqve → Home care
( sherbim ne shtepi ,me infermjere dhe staf te trajnuar).
Procesi i sherimit te nje personi te
vjeter eshte bazuar ne :

1 - Vlersimin Geriatrik Multidimensional – vlerson

komponentet qe kontribuojn ne shendetin e mire te pleqve,
gjendjen e mire shpirterore qe jane :

 Biologjike
 Psikologjike e
 Sociale

2 - Rehabilitimi
QELLIMI KRYESOR
TE MOSHUARIT, TI SHERBEJNE VETVETES E TE KENE CILESI TE
MIRE JETE !!!!
GERIATRIA promovon idene e koordinimit te
kujdesit dmth :

 Perfshirjen e pacientit dhe familjes se tij ne sigurimin

nje kujdesi me te mire .

 Doktori geriartrik duhet te kete nje plan te qarte te

detajuar qe duhet te kontrollohet gjithe kohes e duhet
te realizohet me ndihmen e nje skuadre te kualifikur.

 Ne menyre qe te mbrrije ne realizimin e qellimit te

larte te thene nga :
Kofi Annan, sekretar i pergjithshem i Kombeve
te Bashkuara , me 01 tetor 1998 ka thene :

 Moshe e re per te gjithe moshat

“Nje shoqeri per te gjithe moshat eshte ajo qe nuk i
karikaturon personat e moshuar si
pensioniste dhe paciente. Perkundrazi, ajo sheh ata si
veprues dhe perfitues te zhvillimit.

Ajo i nderon te moshuarit tradicionale, ne role udheheqese

dhe konsultuese ne komunitet, ne te gjithe boten.

Viti 1999 – u shpall nga OKB, Viti Nderkombetar i njerzve

te moshuar
Mbeshtetja e moshes se trete ne Shqiperi
 28 Tetor 1999 ASAG- Shoqeria Shqiptare per te gjitha Moshat.
 Qe te punoje per te korigjuar disavantazhet e te moshuarve ne
Shqiperi e te permiresoje ne menyre te qendrushme cilesine e
jetes se tyre.
 Aktivitete e konferenca ,ne vite te ndryshme & Shoqata
nderkombetare.
 Ligji nuk ka shume , ne mbrojtje te kesaj moshe, pavarsisht
deklarates ,per te drejtat e njeriut.

 Rezidenca permanente shteterore me numer te kufizuar

 Qendra ditore e te moshuarve Shteterore

 REZIDENCA PRIVATE
 Kujdesi ne banese per te moshuarit- inisiative e Caritas-shqiptar
50 te moshuar- 1 mjek 2 infermjere e 2 sanitare –ne te paralizuar, pa
ndihme nga familja,pa kushte ekonomike e tj.
 Mbrojta e drejtave te te moshuarve behet
sipas :
 Ligjit Nderkombetar i Mbrojtjes se te drejtave te
njeriut , por ka shume vakume e shprehje ambigue.
Rolin kryesor per mbrojtjen e te moshuarve e ka SHTETI,
por:
 Neni 59/e : Shteti, brenda kompetencave dhe mjeteve
qe disponon,..synon: perkujdesje dhe ndihme per te
moshuarit, jetimet dhe invalidet………
Permbushja e objektivave sociale, nuk mund te
kerkohet drejtperdrejt ne Gjykate ???????
PERGJEGJES:
 Keshilli I Ministrave,
 Ministria e Punes & Perkrahjes Sociale,
 Ministria e Shendetesise
Si dhunohen te drejtat e te moshuarve ?
Ne menyra te ndryshme, dhunohet :

Edrejta e te moshuarve, per te qene te lire nga diskriminimi (aksesi ndaj sherbimeve,gjinia
etj.)

E drejta per te qene te lire nga dhuna

(verbale, fizike, psikologjike, financiare )

E
 drejta per siguri sociale (kur s’kane pensione, mungon sigurimi I nje sasie te ardhurash
nga shteti, gje qe con ne varferi familjet dhe te moshuarit)

E drejta per shendet ( ndihme e pamjaftushme ne spitale ose qendra sociale )

E
 drejta per te punuar !
 NE Rezidenca permanente duhet:
 Kujdesi shendetsor dhe mjekimi, sipas planit individul
 Respektimi i intimitetit dhe dinjitetit te personit te moshuar
 Respekti per jete sociale, ne qender (takim me familjaret )
 Higjene personale, ngrohje, uje, drite
 Vaktet e ushqimit dhe orari i tyre
 Shmangia e abuzimit, qofte dhe verbal, ofendimet.
 Lidhjet me komunitetin, vizitat qe presin, ose pjesmarrja ne
aktivitete familjare
 Respekt dhe durim deri ne momentet e fundit te ndarjes nga jeta.

 Duhet ekip multidisiplinar, ne per qendra, ndryshe asgje nuk

realizohet, (sic ndodh random).
Sherbimet ne qendrat ditore te te
moshuarve

 Duhet realizuar mbeshtetje psikologjike per te moshuarit

 Mbeshtetje sociale

 Aktivitete Kreative

 Sherbime shendetesore dhe trajnim mjekesor parandalues

 Sherbimi ne Shtepi
 Me efektiv, sherimi me i shpejte , individi me i lumtur.
 I moshuari ndodhet ne ambientin e tij familjar

 Psikologjikisht i qete

 Sigurohet ndihme komplekse:

 Pastrim, higjene personale dhe e shtepise,

 Trajtim mjekesor, perfusione etj.,

 Fisioterapi , masazhe rehabilituese, etj

Mbrojtja dhe ndihma juaj, si profesioniste
mjekesie dhe familjare
 Dashuri
 Respekt
 Vleresim
 Perkushtim
 Durim
 Respekt per momentet e fundit te jetes.
 NDIHME E SPECIALIZUR / JO SHARLATANE QE JAPIN
DEMTIM, NE VEND QE TE SHEROJNE
Patologjite specifike tek i moshuari

 Qendra per kontrollin e semundjeve dhe prevenimi , ne

USA(CDC)- ka si moto : Trajtim te kujdesshem te kushteve
kronike, ne menyre qe te qendrojne te shendetshem.

 Duke bere zgjedhje te shendetshme ne stilin e jetes,mund

te ndihmoje ne kete drejtim, po kryesorja eshte” qe te
moshuarit te jene fizikisht aktiv dhe te hane nje diete te
shendetshme.”
Sipas CDC, patologjite me specifike tek i
moshuari > 65 vjec, jane :

 Arthritis 49.7 % te moshes >65 vjec, me dhimbje dhe ulje te

kualitetit te jetes.
 Semundje te zemres – vrasesi krysor , 37 % e burrave dhe 26% e
grave >65 vjec. Tensioni Arterial i larte qe con drejt
hemorragjive ose trombozave cerebrale.(489722 vdekje ne 2014)
 Kanceri - 28 % e burrave dhe 21% e grave(413885 vdekje ne 2014)
 Semundjet respiratore – 14,693 vdekje e 2014, 10% e burrave dhe
11 % e grave. Astma,bronchitis, emfizema, peumoni

 Alzheimer disease- 11% te moshave > 65 vjec

 Osteoporozis – qe con ne frakturat .National Oseoporosis
Foundation –
Patollogjite me e shpeshta tek i moshuari
(CDC)- vazhdim

 Diabeti – 25 % e njerzve >65

 Influenza dhe Pneumonia - vaksina e pervitshme ,
ndihme.
 Rrezimet dhe fraktura – cdo vit 2.5 million
njerez,paraqitje ne urgjence te moshuar,me fraktura
(USA)
 Abuzimi me substanca – Alkoli – 1 ne 5 .Alkoli dhe duhani
ne top list nga drogat e tjera .
 Obeziteti -36.3 % nga burrat dhe 40.7 % gra nga 65- 74vjec
jane obeze.
Patologjite me te shpeshta tek i moshuari –
vazhdim 3

 Depresioni – 15-20 % e moshes > 65 vjec → ulje imuniteti. Duhet

fiskuture sa me shume

 Shendeti oral – 25 % , mbi 65 vjec, nuk kane dhembe natyrale

(USA)

 Varferia – 45 % temoshave >65vjec , te ardhura nen nivelin e

varferise (Sipas Kaiser family Foundation Report)

 Herper Zoster (si varicela e femijeve )- 1 ne 3 persona > 65 mund

te kete dhe 50 e amerikanve e ka pate para moshes 80 vjec.