UNIVERSITETI I GJAKOVS FEHMI AGANI

FAKULTETI I MJEKSIS
DREJTIMI-INFERMIERI

PUNIM DIPLOME
TEMA:QNDRIMI ETIK INFERMIEROR NDAJ
PACIENTVE N PSIKIATRI

Mentori: Prof.Ass. Naim Jerliu Kandidati: Afrdita Smajli

Gjakov-2016

1
 FALNDERIMET

Do t dshiroja t falnderoja t gjith ata q kan dhn kontributin e tyre,

n prmbylljen me sukses t puns sime krkimore, fryt i nj rruge t nisur
tre vite m par.
Dua t falnderoj Universitetin e Gjakovs, Fakultetin e Mjeksis, dhe
profesort universitar pr punn q kan bre deri m tani.
Nj falnderim i veqant shkon pr mentorin tim, Prof.Ass. Naim Jerliu pr
ndihmn dhe mbshtetjen q m ofroi gjat gjith puns sime, deri n
finalizimin e punimit t temes s diploms, pr kshillat q m ka dhn,
kryesisht n pjesn e strukturs s punimit. Kshillat e dhna prej tij me
shum profesionalizm dhe dashamirsi, n do moment t puns sime, m
lehtsuan kaprcimin e shum vshtirsive.
Falnderoj familjart dhe miqt e mi q m ofruan prkrahje morale dhe
financiare.
Faleminderit gjithashtu edhe pr antaret e komisionit vlersues.

JU FALEMINDERIT T GJITHVE

2
 PRMBAJTJA

Kapitulli - I -
1. Abstrakti..............................................................................................04
1.0.Hyrje..................................................................................................05
1.1.Shqyrtim i literaturs.........................................................................06
1.2.Etika Infermierore.............................................................................08
1.3.Roli i Infermierve n Psikiatri........................................................10
1.4. Qndrimet e infermierve mbi etikn ndaj pacientve n psikiatri dhe t
drejtat e pacientve psikiatrik ...12

Kapitulli - II -

1. Qllimi i punimit.....................................................................................15
2. Metodologjia...........................................................................................16
3. Rezultatet................................................................................................17
4. Diskutimet...............................................................................................28
5. Prfundimet.............................................................................................29
6. Rekomandimet.........................................................................................31
7. Rezyme....................................................................................................32
8. Summary..................................................................................................33
9. Literatura.................................................................................................34
10. CV e shkurtr e kandidatit.....................................................................35
11. Aneksi.....................................................................................................36

3
 ABSTRAKTI

Ky studim ka si qllim t jap nj prshkrim t qart t koncepteve dhe termave t etiks n sfern
e infermieris. Etika sht nj fush shum e gjer dhe komplekse, dhe ka qen gjithmon nj
shtyll kryesore e mjeksis n t gjitha periudhat e historis n mbar botn, njohja dhe studimi
i t cils sht shum e nevojshme gjat ushtrimit t profesionit pr t gjith puntort
shndetsor.
N fokus t ktij punim sht vn rndsia e pakontestueshme e etiks n prgjithsi, e cila ka
ndikim t gjithanshm n punn e prsonelit shndetsor.
shtje esenciale e ktij punimi sht qndrimi etik infermieror ndaj pacientve n psikiatri. N
kuadr t ksaj shtjeje, n kt punim, rndsi t veant i kemi kushtuar njohurive, prvojes
dhe qndrimeve etike t puntorve shndetsor n fushn e psikiatris.
sht evidentuar rndsia dhe roli i pazvendsueshm i puntorve shndetsor, n kujdesin
ndaj pacientve psikiatrik, nj prsonel i aft, i mbikqyrur dhe i motivuar sht kusht pr
zhvillimin dhe mirfunksioninim e puns s tyre praktike n institucionet shndetsore n
ofrimin e shrbimeve t nevojshme pr plotsimin e nevojave t pacientve duke iu prmbajtur
gjithnj normave etike.
Andaj n prgatitjen e punimit t diploms nuk kam lejuar q punimi im t devijoj nga
origjinaliteti, me kt dshiroj t theksoj q i gjith materiali i prfshir n punim sht i cituar
dhe i listuar n referenca.

4
 1.0.HYRJE

far sht 'Etika'?

Fjala etik rrjedh nga greqishtja e vjetr ethos- shprehi, adet dhe ethicos - i moralshm.
Definicioni m i shkurtr sht : Etika sht shkenca mbi moralin (mos,moris- fjal latine q do
t thot shprehi, adet). Me moral nnkuptojm sistemin e normave dhe rregullave t mirsjelljes.
Etika dhe Morali jan dy terma, t cilat n jetn e prditshme ju referohen zakoneve sociale
dhe rregullave t mirsjelljes, e lidhur me at se qfar sht e drejt dhe e gabuar, n teori dhe
praktikn e sjelljes. Ajo sht e fokusuar n fjal t tilla si: e drejt, e gabuar, e mir, e keqe,
detyr. Ajo ka t bj me bazn mbi t ciln, njerzit individulaisht ose kolektivisht, vendosin q
veprime t caktuara jan t drejta ose t gabuar dhe nese dikush duhet t bj diqka ose ka t
drejt pr diqka. Etika n radh t par, prpiqet t kuptoj, se sa t vendos. Ajo trhiqet nga
praktikat imediate dhe prpiqet t zbuloj disa nga qllimet dhe motivet e nj sr vendimeve
morale dhe praktikave, si pr individt dhe shoqrit ( Grahm Rumbold,1999)1.

1.1. SHYRTIMI I LITERATURS

Morali sht term me prejardhje nga gjuha latine mos, moris q ka kuptimin e ligjit, t
zakonshmes, tradits, mirsjelljes, dlirsis, karakterit, natyrs etj. Thuhet se kt shprehje t
part e kan shfrytzuar Ciceroni n veprn e tij De fato (Mbi fatin) dhe Seneka n Epistulae
(letra) duke e prkthyer fjaln greke ethikos2. Morali, philosophia moralis, funksionon si sistem
rregullash q duhen respektuar nga individi pr tu ndihmuar n dallimin e s keqes nga e mira,
n dllimin e detyrimeve e t tjera3. N kuptimin filozofik fjala moral do t thot trsi traditash,
sidomos traditash t mira, t cilat mundsojn ekzistimin dhe zhvillimin e volitshm dhe
harmonik t individit dhe shoqris. Fjala moral shpreh edhe prsritjen e veprave, sjelljeve n
kuadr t nj sistemi shpirtror, shprehit dhe hujet4. Sipas Ojvind Larsen termi moral n
prgjithsi prdoret pr t sqaruar referencat normative t dhna ose tradicionale, q se humbin
vlefshmrin dhe fuqin e vet. Dallimi kryesor ndrmjet etiks dhe moralit, koncepte kto shum
t prafrta, qndron n t qent e etiks disiplin q n prgjithsi merret me shtjen e moralit5.

5
Mund t thuhet se etika sht sinonim i filozofis s moralit, ajo pr nga definimi ka domethnie
m t gjer dhe m t thell. Si msim pr moralin, etika paraqet edhe teorin dhe prmbajtjen e
moralit, kurse morali ka t bj vetm me prmbajtjen e jo edhe me teorin e moralit. Shkurt,
prderisa etika shtron norma, te morali normat jan t dhna.6 Pr Dwight Waldo, morali
nnkupton sjelljen e plqyer n kuptimin e menjhershm dhe tradicional, kurse etika prbn
sjelljet q i kemi ekzaminuar dhe menduar 7. Duhet shnuar se ky dallim sbhet gjithher. Si
problemi m themelor n etik merret prligjja e moralshmris, pra nse mund t vrtetohet apo
jo se veprimi moral sht i arsyeshm. Moraliteti sht koncept i trajtuar nga filozof si Hume,
Kant, Hegel, t cilt sipas Rawls e prkufizojn moralitetin si instrumentin e drejtsis sociale q
sht n themele t strukturs s shoqris, q jeton prmes mnyrs se si institucionet sociale
shprndajn t drejtat themelore, prgjegjsit dhe avantazhet sociale 8.
Sokrati ka shtruar pyetjen "Se si duhet t jetoj?". Thelbi i ksaj sfide ishte shtja e nj "jet m
t mir", por m tepr nj kuptim thelbsor me vler pr nj jet.
Pr t kuptuar m mire etikn duhet t kuptojm vlerat nga t cilat ato dalin. E thn thjesht,
shtja e Sokratit sht prgjigjur mir n iden se pr t jetuar nj jet t mir, duhet pr t
jetuar n prputhje me nj sr vlerash.Vlerat e tilla mund t shfaqen si pjes e vlerave m t
gjera shoqrore, ose mund t ndrtohen thjesht n rrjedhn e jets s individit.
N kujdesin shndetsor mendor, etika dhe kultura jan t ndrthurura ngusht. T praktikosh
etike krkon vetdije, dhe ndjeshmri pr pacientin si nj individ,duke prfshir edhe vlerat e tij
ose t saj kulturore dhe besimet.
N trajtimin e shndetit mendor, dilemat etike mund t lindin pr shkak t dallimeve n mes t
vlerave dhe besimit t nj klienti , edhe kur dy individve kan t njjtn trashgimi kulturore.
Kto dallimet jan n dukje, kur marrdhnia infermier-kilent ndodh brenda nj mjedis ndr-
kulturor.
Grekt e lasht i dhan nj rndsi t veqant vlers s Etiks dhe Moralit, Sokrati,Platoni dhe
Aristoteli u morn n menyr sistematike me kuptimin e Etiks.
Platoni thot se: Etika sht virtyti m i lart, pasi me ann e saj njerzit bhen t lumtur.
Irakliti mbshteti iden se : sht forca morale ajo q e qon njeriun drejt prparimit.
T njohsh t vrtetn e mir n vetvete sht nj veprim moral, pra ndjenja pr t vrtetn sht
vet morali (J. Hersch, 1995).

6
Individt nuk jan t rndesishm n vetvete, por vetm n faktin se ata jan pjes e t trs. Ajo
far justifikon veprimet nuk sht masa, n t ciln ata prfitojn individulaisht, por masa, n t
ciln ata i shrbejn qllimit pr t nxitur drejt nj shoqrie socialiste. (Graham Rumbold,
1999) 9.
Sjellja etike dhe morale i mundson individit lirin pr instalimin e s drejts pozitive
(M.Dhamo, A.Sulstarova, 2006). 10
Sipas James Rest, sjellja n menyr t moralshme prfshin katr komponent: ndjeshmrin,
gjykimin, motivimin dhe karakteristikat e moralit.

Stigmatizmi- Stigma sht nj shenj e turpit q prcakton nj person ve e ve. Kur nj person
sht i etiketuar me smundje mendore, ata jan pjes e nj grupi stereotip, qndrimet negative
krijojn paragjykime t cilat ojn n veprime negative dhe diskriminim.
Stigma sjell prvojat dhe ndjenjat e: turp, faj, munges shprese, ankth, ngurrimi pr t krkuar
dhe / ose t pranoj ndihmn e nevojshme.
Familjet jan t prekur edhe nga stigma, duke uar n nj munges t mbshtetjes. Pr
profesionistt e shndetit mendor, stigma do t thot se ata vet jan par si trajtimet psikiatrike
jonormale, t korruptuar ,dhe shpesh shihen me dyshim dhe tmerr.11

1
Brizida Refatllari (Furxhi), Venetike Merkaj, Floreta Kurti,- Etika dhe Deontologjia Mjeksore ,2015, fq.11-13.
2
Naser Ramadani - Shendetsia Publike & Etika,Prishtine 2015, Kapitulli I,fq 117.
3
Ekrem Murtezai - Fjalor i filozofis, Prishtin, 1995, f. 462.
4
Sokrat Meksi,Bardhyl ipi Etika Mjeksore,Tirane 2013,Kapitulli II,fq 37.
5
Ali Bulla - Historia, shoqria dhe tradita, Logos-A, Shkup, 2003, f. 263.
6
Ojvind Larsen - Administration ,Ethics and Democracy, Ashgate Publishing Company, Aldershot, Burlington,
USA, 2000, f. 55-72.
7
.Encyclopedia Britannica - 1993/XI: 414-417. Ethics, Lexico Publishing Group. Retrieved on 2008-03-27
8
Enciklopedia e prgjithshme e Oksfordit - prkth. Abdurrahim Myftiu e t tjer, Instituti i Dialogut &
Komunikimit, Tiran, 2006, f. 332.
9
Graham Rumbold, -Ethics in Nursing Practice,1999.
10
Milika Dhamo & Anila Sulstarova - Etika n kshillim, Logoreci, Tiran, 2006, f. 16.
11
Government of Western Australia - Mental Helath Commission 2010.
.

7
 1.2.ETIKA INFERMIERORE

Studimi i etiks ka pr qllim ofrimin e mnyrave t formulimit t prgjigjeve ndaj pyetjeve dhe
t udhzoj veprimet. Ofron nj korniz pr zgjidhjen e shtjeve, problemeve dhe
kundrthnieve. Kuptimi i teorive etike dhe morale ndihmon pr t vendosur n mnyre t drejt
pr nj veprim. Infermieret n ofrimin e kujdesit shndetsor duhet t studiojn etiken pr disa
arsye: N punn e tyre t prditshme kan t bjn me probleme q jan t natyrs morale ose
etike. Infermieret shpesh nxjerrin n pah pyetje etike, prgjigjet ndaj t t cilave, nuk mund t
gjinden n ndonjrin nga kodet tradicionale t moralit.

Etika e infermierve:

- Respekton orarin e puns si dhe qndrimin n pun,

- Respekton hierarkin dhe ekipin e tij / e saj si dhe marrdhniet n ekip, nprmjet dgjimit, t
dialogut dhe pjesmarrjes s tij / s saj,
- Respekton uniformn e infermier-it / es me bluz t bardh ose me pantallona dhe xhaket,
infermieret t ken flokt e mbledhura duke punuar pa unaza, pa bizhuteri t rnda, kpuc t
lehta dhe t sheshta. Gjithashtu edhe paraqitja e jashtme e infermierve meshkuj t jet brenda
normave t lejuara,
- Vendos pacientin n qendr t aktiviteteve t tij / t saj, pr kt: I shrben t smurit, e dgjon
at nn durim duke prdor teknikat e komunikimit verbal dhe jo verbal dhe duke u prshtatur me
pacientin dhe familjart,
- Ndihmon dhe bashkbisedon me pacientin q t formulojn nevojat e tij,
- Analizon dhe vlerson veprimet q ndrmerr dhe rezultatet e pritura tek pacienti;
- Bashkbisedon me pacientin q t arrij nj zgjidhje sa m t mir e m t mundur rreth
kujdesjeve t tij,
- Respekton kartn e pacientit,

8
- Bn q pacienti t ket besim tek infermier-i / ja,
- Realizon sigurin e pacientit n cilsin e kujdesjeve,
- Jep llogari tek eprort e tij / e saj pr arritjen e misioneve t tij / t saj, n realizimin e aktivitetit
t tij / t saj, t marrdhnieve n ekip si dhe me puntort e tjer t kujdesjeve ( laboratort,
radiologjin, farmacin ) pr cilsin e kujdesjeve dhe t procedurave,
- Prballon situatat e urgjencs dhe t stresit sipas specifikave t smundjeve,
- Respekton rregullat e etiks n pun,
- Mban statistika dhe kryen studime statistikore pr punn e br. 12

12
Agjencia Kombtare e Arsimit, Formimit Profesional dhe Kualifikimeve Sektori i Profesioneve dhe Kualifikimeve
Profesionale- Tiran, 2014, Kapitulli -I- Profesionist Infermier, fq.4.

9
 3.0.ROLI I INFERMIERVE N PSIKIATRI

Roli i infermierit t shndetit mendor sht t ndihmoj dhe mbshtes njerzit q vuajn nga
probleme t ndryshme t shndetit mendor dhe familjart e tyre t prballen me kushtet q krijon
rregullimi mendor me qllim q t jetojn nj jet m t mir.
T gjith klientet kan t drejt t dgjohen dhe t trajtohen me dinjitet dhe respekt, kan
privatsin e tyre t mbrojtur, dhe kan dokumentacionin e tyre q t trajtohen n mnyr
konfidenciale, nga praktikuesit e shndetit mendor.
Ata prpiqen t mbshtesin t drejtat e njerzve, duke prfshir pjesmarrjn efektive pr t
mbshtetur individin, dhe t tjert t cilt mund t preken nga smundja e nj antari t familjes.

Detyrat e infermierit t shndetit mendor jan:

Ofron kujdes pr personat me probleme t shndetit mendor n gjendjen akute ose q vuajn nga
nj smundje kronike;
Vlerson situatn dhe bisedon me pacientt rreth problemeve q ata kan dhe diskuton me ta pr
planin individual t trajtimit dhe mnyrn m t mir q ky trajtim mund tu jepet;
Krijon marrdhnie me pacientt pr t fituar besimin, ndrsa dgjon dhe shpjegon nevojat e
shqetsimet e tyre;
Siguron marrjen e rregullt t mjekimit, manipulimet mjeksore, dhe monitoron rezultatet e
trajtimit;
Mbshtet pacientt e shqetsuar duke iu prgjigjur n mnyr jo krcnuese dhe duke u
prpjekur t kuptoj arsyet e shqetsimit t tyre;
Prdor teknika qetsuese pr ti ndihmuar ata t menaxhojn emocionet dhe sjelljet e tyre;
Prgatit grupet terapeutike (nse ofrohen t tilla n institucionin ku punon) dhe merr pjes s
bashku me nj profesionist tjetr;
Nxit dhe ndihmon pacientt t marrin pjes n terapi arti, terapi okupacionale kur kjo gj sht
e kshillueshme dhe e mundur;

10
Organizon aktivitete sociale me qllim zhvillimin e prmirsimin e aftsive sociale t pacientv;
Prgatit dhe plotson dokumentacionin e pacientve ; Rolet, prgjegjsit dhe kompetencat baz
t profesionistve t shndetit mendor,
Merr pjes n hartimin e planit individual t trajtimit dhe vlersimet e rrezikut pr pacientt;
Punon me familjart dhe t afrmit e pacientve pr ti edukuar ata dhe pacientin n lidhje me
problemet e shndetit mendor;
Siguron q jan marr n konsiderat krkesat ligjore n prputhje me situatn dhe kategorin e
pacientve;
Ofron dhe promovon nj kujdes me qasje ndaj shrimit t smundjeve mendore;
Nse ka trajnimin e duhur, mund t ofroj kshillim n mnyr formale ose joformale. Ata mund
t ndihmojn pacientt t msojn teknika relaksuese kundr ankthit;
Infermieri mund t krkoj urgjent mendimin e psikiatrit nse kushtet e pacientit e krkojn kt
gj. Pr shembull nse infermieri identifikon dhe vlerson ndryshime t rndsishme n gjendjen
mendore t pacientit ai duhet t krkoj patjetr rivlersimin nga psikiatri. 13

Fig.3.0.Komunikimi me pacientin. Fig.3.1.Raportet Kolegiale

13
Rolet, prgjegjsit dhe kompentecat baz t profesionstve t shndetit mendor- Republika e Shqipris,
Ministria e Shndetsis, 2013, fq. 4-6.

11
 3.1. Qndrimet e infermierve mbi etikn ndaj pacientve n psikiatri dhe t
drejtat e pacientve psikiatrik

Qndrimi etik i puntorve shndetsor ndaj pacientve n psikiatri prfshin parimet e

mposhtme: konfidencialitetin (fshehtsine profesioanle), marrdhniet me pacientt dhe t
afrmit e tyre, aftsit komunikuese me pacientt, prkrahja morale, psiqike dhe shpirtrore. T
gjith profesionistt e shndetit jan t detyruar t ndjekin nj kod t rrept t etiks.
Me fshehtsi nnkuptojm njohurit dhe faktet t cilat nuk duhet ti tregohen personave tjer e
me kt t mos lndohet personaliteti i pacientit. Rndsia specifike e fshehtsis qndron n
faktin se aty fillon besimi i pacientit n puntort shndetsor. Puntorve shndetsor iu sht e
ndaluar shkmbimi i informacioneve t pacientit me njerz t tjer, si nj dshtim i etiks mund
t ket pasoja ligjore. Konfidencialiteti i lidhur me jetn private t pacientit duhet respektuar dhe
ruajtur nga ana e infermierve. Pacientt iu besojn infermierve ndaj dhe ata duhet t tregojn
mirsjellje pr t ruajtur konfidencialitetin e tyre.
Komunikimi me pacientin eshte pika kyqe ku merret informacioni pr shqetsimet e momentit,
historis psikiatrike si dhe trajtimet e mparshme.
Krijimi i nj marredhnie t shndetshme empatike sht nj proces i vshtire q krkon
prkujdesje, aftsi t mira komunikuese, cilsi njerzore e profesionale t rndesishme, n
menyr q pacientt t ndjehen komod.
Ndodh q komunikimi me ta sht tejet i vshtir pr shum arsye. Faktort q ndikojn
negativisht n t kuptuarin e informacionit jan: mosha, gjuha, natyra e smundjes, niveli social-
ekonomik, shkalla e afinitetit me pacientin, prognoza e smundjes, koha n dispozicion gjat
biseds, etj
Komunikimi i duhur me pacientin sht nj ndr pjest e rndesishme t kujdesit infermieror t
cilit duhet kushtuar nj rendsi e madhe prej profesionistve shndetsor. Infermieret gjithmon
duhet t dijn t gjejn fjalt e duhura kundrejt pacientve t tyre.
Komunikimi i mir mes infermierve dhe pacientve sht thelbsor pr arritjen e rezultateve t
suksesshme t kujdesit infermieror14

14
Ornela Xhangolli Dervishi-Komunikimi infermier-pacient, thelbsor pr nj shrbim efektiv, Tiran 2015, fq.1.

12
Pr t arritur kt, infermierve u krkohet ligjrisht dhe moralisht q t ndihmojn pacientt e
tyre, duke treguar mirsjellje, mirsi dhe sinqeritet.
Pacienti prcjell frikn dhe shqetsimet dhe jan infermiert nga ana tjetr q japin
informacionin e sakt, me maturi dhe delikates.
Komunikimi sht nj karakteristik e brendshme e natyrs njerzore. Komunikimi ka
prmbajtje dhe vler. Prmbajtja ka t bj me at q u tha, marrdhnia konsideron mnyrn se
si sht thn. Dshtimi n komunikim on n prfundime negative dhe mbajtjn e qndrimeve.
Etika ndonjher mund t keqkuptohet si nj koncept abstrakt filozofik. Megjithat, thelbi i
sjelljes s mir etike sht empatia, punonjsit e shndetit mendor merren me qenie njerzore,
dhe nj kuptim dhe vlersim pr ndjenjat dhe nevojat e personit tjetr mbshtet praktikn e mir.
Prgjegjsia e par etike e praktikuesit t kujdesit shndetsor sht pr t lehtsuar vuajtjet.
Megjithat, pacienti ka t drejtn e trajtimit: trajtim q synon pr t lehtsuar vuajtjet, dhe kshtu
ka nj mundsi t arsyeshme pr t kuruar ose t prmirsuar gjendjen e tij/saj mendore. Disa e
kan quajtur kt t drejt si "trajtim efektiv", dhe ajo ka qen objekt i argumentit ligjor.
Pacienti ka gjithashtu t drejt pr prkujdesje (kujdes t duhur) dhe respektin e duhur, prandaj
profesionistt shndetsor duhet t bjn gjithka n fuqin e tyre q t mos shkelin dinjitetin
apo t drejtat e do individ, nuk duhet t lejojn q dshirat personale, nevojat, ndjenjat,
paragjykimet apo besimet t ndrhyjn n trajtimin e pacientve ose mirqenien.
Profesionistt e shndetsis, si ofrues t shrbimeve shndetsore dhe antar t sistemit
shndetsor jan prgjegjs pr dhnien e kujdesit ndaj pacientve. Ata kan nevoje pr njohuri
etike pr t menaxhuar situatat e ndryshme, me t cilat prballn gjat ofrimit t kujdesit
shndetsor n prputhje me kodin etik. 15
shtje t tjera q trajtojn drejtprsdrejti problemet e kujdesit t klientit jan e drejta pr
trajtim, e drejta pr t refuzuar trajtimin, alternativa m pak kufizuese, dhe prdorimi i
kufizimeve dhe izolim.

15
Jinger G. Hoop , Tony DiPasquale , Juan M. Hernandez & Laura Weiss Roberts -Medical College of Wisconsin
Ethics and Culture in Mental Health Care, Ethics & Behavior, 2008

13
E drejta pr Informim- Pacientt informohen n lidhje me trajtimet dhe procedurat n mnyr q
ata mund t marrin vendime personale n lidhje me kujdesin e tyre.
Konfidencialiteti - E drejta e klientit pr privatsi sigurohet nga ligjet e shtetit. Para se t dhnat
t tregohen, klienti duhet t jap plqimin me shkrim. Duke folur pr nj klient jasht kontekstit
terapeutik shkel t drejtn e klientit pr privatsi.
Zbulimi Legal - Kur ekziston rreziku i vetvrasjs, vrasje, ose abuzimit t fmijve, infermiert
mund t shkelin konfidencialitetin e pacientve.
E drejta pr trajtim - do klient i pranuar n nj institucion psikiatrik duhet t marr kujdesin e
duhur.
E drejta pr t refuzuar trajtimin - T gjith klientt kan t drejt t refuzojn trajtimin aq koh
sa ata jan kompetent dhe jo t dmshme pr vetvetn apo t tjert.
Alternative m pak kufizuese - T gjith klientt kan t drejt t marrin trajtim n nj mjedis q
siguron nj nivel t prshtatshm t kujdesit duke ruajtur lirin e klientit.
Prdorimi i kufizimeve dhe izolim - Kur nj klient sht i dhunshm dhe prbn nj krcnim
pr vetn apo t tjert, stafi mund t vendos pr t prdorur kufizimet apo izolim, kto masa
jan prdorur vetm n raste urgjent. 16

16
Diposkan oleh Yulianti Kusniyah- Aspect Legal Ethic of Mental Helath Nursing, 2009

14
 -I- QLLIMI I PUNIMIT

Qllimi i ktij studim sht t vlersohen njohurit, qndrimet dhe prvojat e infermierve n
lidhje me etikn e kujdesit shndetsor dhe rregullat ligjore n fushn e psikiatris.

Objektivat:
T prshkruhet se si etika sht elsi kryesor i infermierve,
T diskutohet etika infermierore ndaj pacientve n psikiatri,
T njihemi me rolin e infermierve n fushn e psikiatris,
T vlersohen raportet mes puntorve shndetsor me pacientt psikiatrik dhe familjart
e tyre,
T prshkruhen aftsit e infermierve pr t vlersuar nevojat e pacientve,
T vlersohen shkathtsite e infermierve n komunikimin me pacientt.

15
 -II- METODOLOGJIA

sht br anketimi i infermierve me an t pyetsorve t prbr nga 10 pyetje. N studim

jan prfshir gjithsej 12 infermier t Repartit t Psikiatris n Spitalin Rajonal t Gjakovs,
8 infermiere femra dhe 4 infermier mshkuj.
Pr anketimin e Infermierve fillimisht sht marr leje pr realizimin e studimit n Repartin e
Psikiatris nga Infermierja kryesore e repartit dhe gjithashtu sht krkuar edhe plqimi i cdo
infermieri t prfshir n studim dhe do infermier paraprakisht sht njoftuar me objektivat e
hulumtimit dhe sht lutur pr pjesmarrje n studim.
Delimitimet N kt studim nuk jan prfshir personeli mjeksor i Repartit t Psikiatris, dhe
as personeli infermieror apo mjeksor i Qndrave t shndetit mendor.

16
 -III- REZULTATET
Prshkrimi i mostrs s hulumtimit sht paraqitur n vazhdim me an t tabelave dhe
grafikoneve.

Tab.1. Mosha e Prsonelit shndetsor.

Gjinia F M
25-35vjet 1 25-35 vjet /
Mosha 35-45 vjet 3 35-45 vjet 3
45-65 vjet 4 45-65 vjet 1
Gjithsej 8 Inf. 4 Inf.

F M
6% 0%
18% 25-35 vjet 25-35 vjet
36% 30%
64% 35-45 vjet 35-45 vjet
45-65 vjet 45-65 vjet

40% gjithsej gjithsej

6%

Graf.1.0. Mosha e Prsonelit shndetsor Graf.1.1. Mosha e Prsonelit shndetsor

N tabeln 1 dhe grafikonet 1.0 dhe 1.1 kemi paraqitur t dhnat pr moshn e personelit
shndetsor q punojn n repartin e psikiatris n qytetin e Gjakovs. Nga kto t dhna kemi
fituar kto rezultate: nga 12 infermier t anketuar 1 infermier ( gjinis femrore) ose 6% i prket
moshs 25-35 vjet, 6 infermier (3 gjinis femrore ose 18% dhe 3 gjinis mashkullore ose 30
%) i prkasin moshs 35-45 vjet, dhe 5 infermier ( 4 gjinis femrore ose 40% dhe 1 gjinis
mashkullore ose 6%) i prkasin moshs 45-65 vjet.

17
Tab.2.Niveli i kualifikimit.

F M
Ndihms Infermier 4 /
Infermier Bachelor 3 /
Infermier Master 1 4
Gjithsej 8 Infermiere 4 Infermier

F M
0%
Ndihmes Ndihmes
40% Infermier Infermier
38% 38%
62% Infermier Infermier
Bachelor Bachelor
17%
5% Infermier Infermier
Master Master
0%

Graf.2.0. Niveli i kualifikimit Graf.2.1. Niveli i kualifikimit

N tabeln numr dy dhe grafikonet 2.0 dhe 2.1 jan paraqitur t dhnat pr nivelin e kualifikimit
q e posedojn Infermiert, ku n baz t ktyre t dhnave kemi ardhur n konstatim se nga
gjithsej 12 infermiert e anketuar, nivelin e kualifikimit Ndihms infermier e posedojn 4
infermier (4 t gjinis femrore ose 40 %, ndrsa sa i prket gjinis mashkullore nuk e posedon
asnj infermier kt nivel kualifikimi). Ndrsa sa i prket nivelit Infermier Bachelor kt nivel e
posedojn gjithsej 3 infermier ( 3 t gjinis femrore ose 17%, ndrsa asnj infermier i gjinis
mashkullore nuk i prket ktij niveli t kualifikimit). Ndrsa nivelin Infermier Master e
posedojn gjithsej 5 infermier ( 1 gjinis femrore ose 6% dhe 4 gjinis mashkullore ose 38%).

18
Tab.3. Ushtrimi i Profesionit.

F M
Deri n 5 vite / /
5 deri n 10 vite / /
10 deri n 20 vite 4 1
M shum se 20 vite 4 3
Gjithsej 8 Inf. 4Inf.

45% 40% 40%

40%
35%
30%
25%
20% F
14%
15% M
10% 6%
5% 0% 0% 0% 0%
0%
Deri n 5 vite 5 deri n 10 vite 10 deri n 20 vite M shum se 20
vite

Graf. 3. Ushtrimi i Profesionit

N tabeln numr tre dhe grafikonin 3 kemi paraqitur t dhnat n lidhje me at se q sa koh e
ushtrojn infermiert profesionin e tyre, dhe nga prgjigjet e tyre kemi fitura kto t dhna: Deri
n 5 vite , dhe 5 deri n 10 vite, asnj infermier nuk i posedon kto vite t ushtrimit t profesionit
t tyre si infermier n fushn e psikiatris. Ndrsa nga gjithsej 12 infermier pjesmarrs n
anktim, 5 infermier i prkasin 10 deri n 20 vite, ( 4 gjinis femrore ose 40% dhe 1 gjinis
mashkullore ose 6%), ndrsa m shum se 20 vite t ushtrimit t profesionit i takojn 7
infermier ( 4 gjinis femrore ose 40% dhe 3 gjinis mashkullore ose 14%).

19
Tab.4. Sipas bindjes suaj, cilat jan njohurit tuaja lidhur me prgjegjsit etike n fushn e
infermieris psikiatrike.

F M
T larta 6 3
Mesatare 2 1
T ulta / /
Gjithsej 8 Inf. 4 Inf.

60%
52%
50%

40%
30%
30% F
M
20%
12%
10% 6%
0% 0%
0%
T larta Mesatare T ulta

Graf.4. Njohurit dhe Prgjegjsit etike

N tabeln numr katr dhe grafikonin 4 kemi paraqitur t dhnat n lidhje me njohurit dhe
prgjegjsit etike t infermierve n fushn e psikiatris, ku nga t dhnat q kemi arritur ti
mbledhim gjat anketimit t infermierve me an t pyetsoreve kemi fituar kto rezualtate:
Njohuri dhe prgjegjsi etike t larta posedojn gjithsej 9 infermier ( 6 gjinis femrore ose 52
% dhe 3 gjinis mashkullore ose 30 %), ndrsa njohuri dhe prgjegjsi etike mesatare posedojn
gjithsej 3 infermier ( 2 gjinis femrore ose 12 % dhe 1 gjinis mashkullore ose 6%), ndrsa sa i
prket njohurive dhe prgjegjsive etike t ulta asnjri prej infermierve nuk i posedon.

20
Tab.5. Si i keni marr/ fituar njohurit tuaj t tanishme n normat etike n punn e
infermieris.

F M
Prvoja e puns 2 2
N studimet universitare 2 1
N kurse dhe seminare 4 1
Vetvetiu / /
Gjithsej 8 Inf. 4 Inf.

60%
52%
50%

40%

30% F

20% M
12%12% 12%
10% 6% 6%
0% 0%
0%
Prvoja e puns N studimet N kurse dhe Vetvetiu
universitare seminare

Graf.5. Njohurit e fituara n lidhje me normat etike

N tabeln numr pes dhe grafikonin 5 kemi paraqitur rezultatet n lidhje me pyetjen se si
infermiert i kan fituar njohurit n lidhje me normat etike, dhe n baz t saj kemi ardhur n
prfundim se : Gjithsej 4 infermier ( 2 gjinis femrore ose 12% dhe 2 gjinis mashkullore ose
12 %) njohurit n lidhje me normat etike i kan fituar nga prvoja e puns, ndrsa njohurit nga
studimet universitare i kan fituar 3 infermier (2 gjinis femrore ose 12% dhe 1 gjinis
mashkullore ose 6 %), ndrsa 5 infermier njohurit e tyre i kan fituar nga mbajtja e kurseve
dhe trajnimeve (4 gjinis femrore ose 52% dhe 1 gjinis mashkullore ose 6%).

21
Tab.6. Sa shpesh hasni n ndonj situat t dilemave etike/morale n punn tuaj.

F M
Shum her 1 1
Ndonjher 6 2
Asnjher 1 1
Gjithsej 8 Inf. 4 Inf.

70% 64%
60%

50%

40%
F
30%
M
20%
12%
10% 6% 6% 6% 6%

0%
Shum her Ndonjher Asnjher

Graf.6. Dilemat etike/morale

N tabeln gjasht dhe grafikonin 6 kemi paraqitur t dhnat, sa i prket pyetjs se sa shpesh
hasin n ndonj situat t dilemave etike/morale infermiert n punn e tyre, dhe kemi fituar kto
rezultate: Nga 12 infermiert e anketuar 2 prej tyre (1 gjinis femrore ose 6% dhe 1 gjinis
mashkullore ose 6%) kan deklaruar se shum her ndeshn me situata t dilemave etike/morale
n punn e tyre, 8 infermier (6 gjinis femrore ose 64% dhe 2 gjinis mashkullore ose 12%)
kan deklaruar se gjat puns s tyre ndonjher ndeshen me situata t dilemave etike/morale,
ndrsa 2 infermier (1 gjinis femrore ose 6 % dhe 1 gjinis mashkullore ose 6 %) jan
deklaruar se asnjher n punn e tyre nuk ndeshen me situata t dilemave etike/ morale.

22
Tab.7. Si do ta vlersonit komunikimin me pacientt psikiatrik nga ana e personelit
shndetsor.

F M
Komunikim i duhur 8 3
Komunikim mesatar i duhur / 1
Komunikim jo i duhur / /
Gjithsej 8 Inf. 4 Inf.

80%
70%
70%

60%

50%

40% F
30% 24% M
20%

10% 6%
0% 0% 0%
0%
komunikim I duhur komunikimmesatar komunikimi jo I
I duhur duhur

Graf.7. Komunikimi pacient prsonel shndetsor

N tabeln shtat dhe grafikonin 7 kemi paraqitur rezultatet sa i prket komunikimit pacient-
personel shndetsor. Nga gjithsej 12 infermiert pjesmarrs n anketim 11 prej tyre (8 gjinis
femrore ose 70% dhe 3 gjinis mashkullore ose 24%), kan deklaruar se komunikimin pacient-
prsonel shndetsor e vlersojn si komunikim t duhur, ndrsa komunikimin mesatar t duhur
pacient- prsonel shndetsor e ka vlersuar vetm 1 infermier ose 6% (gjinis mashkullore),
ndrsa sa i prket vlersimit si komunikim jo t duhur nuk sht deklaruar asnj infermier.

23
Tab.8. Gjat puns suaj si infermier a keni pasur ndonj situat konflikti me pacientt me
smundje mendore ose t afrmit e tyre.

F M
PO 2 4
JO 6 /
Gjithsej 8 Inf. 4 Inf.

60%
52%
50%

40% 36%

30% F
M
20%
12%
10%
0%
0%
PO JO

Graf.8. Konfliktet ndrmjet pacientve psikiatrik ose t afrmit e tyre me Infermiert

N tabeln tet dhe grafikonin 8 kemi paraqitur rezultatet n lidhje me konfliktet ndrmjet
pacientve ose t afrmit e tyre me Infermiert gjat pun s tyre. Nga gjithsej 12 infermiert e
anketuar 6 infermier ( 2 gjinis femrore ose 12 % dhe 4 gjinis mashkullore ose 36 %), kan
deklaruar se PO gjat puns s tyre kan pasur situata konflikti me pacientt me smundje
mendore ose familjart e tyre, ndrsa 6 infermiere ose 52% (gjinis femrore) kan deklaruar se
JO gjat puns s tyre nuk kan pasur situata konflikti me pacientt psikiatrik ose t afrmit e
tyre.

24
Tab.9. Si do ti vlersonit raportet ndrmjet pacientve psikiatrik-personel shndetsor.

F M
Shum t mira 8 3
Mesatarisht t mira / 1
Pak t mira / /
Aspak t mira / /
Gjithsej 8 Inf. 4 Inf.

80%
70%
70%
60%
50%
40% F
30% 24% M
20%
10%
6% 0% 0%
0%
Shum t mira Mesatarisht t Pak t mira Aspak t mira
mira

Graf .9. Raportet pacient psikiatrik personel shndetsor

N tabeln nnt dhe grafikonin 9 kemi paraqitur t dhnat nga rezultatet e fituara me an t
pyetsorve, n lidhje se si jan raportet pacient psikiatrik- prsonel shndetsor. Nga gjithsej
12 infermier, 11 infermier ( 8 gjinis femrore ose 70% dhe 3 gjinis mashkullore ose 24%),
kan vlersuar se raportet pacient psikiatrik personel shndetsor jan shum t mira, ndrsa 1
infermier ose 6% (gjinis mashkullore) raportet pacient- personel shndetsor i ka vlersuar
mesatarisht t mira.

25
Tab.10. Si e vlersoni barazin e qasjes n shrbimet e shndetit mendor.

F M
Qasje t barabart 8 4
Qasje jo t barabart / /
Gjithsej 8 Inf. 4 Inf.

80%
70%
70%

60%

50%

40% F
30%
30% M

20%

10%
0% 0%
0%
Qasje t barabart Qasje jo t
barabart

Graf.10.Barazia e qasjes n shrbimet e shndetit mendor

N tabeln dhjet dhe grafikonin 10 kemi paraqitur t dhnat nga rezultatet e fituara n lidhje me
barazin e qasjes n shrbimet e shndetit mendor. T gjith infermiert e prfshir n anketim
gjithsej 12 ( 8 gjinis femrore ose 70% dhe 4 gjinis mashkullore ose 30%) kan deklaruar se
kan qasje t barabart sa i prket barazis s qasjes n shrbimet e shndetit mendor.

26
Tab.11.Pse kemi nevoj pr nj model t veant t etiks n shrbimet e shndetit mendor.

F M
Problemet etike n shrbimet e
shndetit mendor krkojn shqyrtim 7 4
nprmjet filtrave
(organizative,social,personal,ligjor)
Shndeti mendor ka probleme unike(
autoritet mbi t tjert, prcaktojn 1 /
politikn sociale, ndikim ligjor).
Gjithsej 8 Inf. 4 Inf.

80%
70%
70%
60%
50%
40%
24% F
30%
20% M
10% 6%
0%
0%
Problemet etike n Shndeti mendor
shrbimet e ka probleme unike
shndetit mendor

Graf.11. Rndsia e nj modeli t veant t etiks n shrbimet e shndetit mendor

N tabeln njmbdhjet dhe grafikonin 11, kemi paraqitur t dhnat nga rezultatet e fituara n
lidhje me rndsin e nj modeli t veant t etiks n shrbimet e shndetit mendor. Nga
gjithsej 12 infermier ( 7gjinis femrore ose 70% dhe 3 gjinis mashkullore ose 24%), kan
deklaruar se rndsia e nj modeli t veant t etiks n shrbimet e shndetit mendor sht
sepse, problemet etike n shrbimet e shndetit mendor krkojn shqyrtim nprmjet filtrave
(organizative, social, personal, ligjore) dhe 1 infermiere ose 6% (gjinis femrore) ka deklaruar
se rndsia e nj modeli t veant t etiks n shrbimet e shndetit mendor sht sepse,
shndeti mendor ka probleme unike (autoritet mbi t tjer, prcaktojn politikn sociale, ndikim
ligjor).

27
 -IV- DISKUTIMET
N hulumtimin e br nga studentja e mjeksis Marta Elena Losa Iglesias me temn Nurse
Attitudes in relation to health care ethics and legal regulations for nursing n Spanj, ka fituar
kto rezultate sa i prket aspekteve etike n lidhje me njohurit dhe qndrimet e infermierve n
fushn e psikiatris. N studim kisht prfshir gjithsej 50 infermier t cilt punonin n spitalin
Principado de Asturias n Spanj.
N baz t ktij studimi pjesa m e madhe e infermierve t prfshir n studim kan pranuar se
njohurit rreth problemeve etike dhe ligjore jan shum t rndsishme pr praktikn e tyre
klinike. Megjithat, ata gjithashtu mendojn se nuk jan t trajnuar sa duhet n kt aspekt, dhe
shpesh kan raportuar q kan munges t njohuriv rreth rregullave ligjore. Infermiert n
mosh m t re kan raportuar se posedojn m shum njohuri se sa infermiert e moshs m t
vjetr, dhe q kto njohuri i kan fituar n baz trajnimeve dhe studimeve universitare. N
studimin e saj, ka deklaruar se pothuajse t gjith infermiert kishin njohuri t moderuar t
Betimit t Hipokratit dhe Kodin e Etiks pr infermier, por ata kishin njohuri t dobt n lidhje
me Deklarata e Helsinkit dhe Nuremberg Code, edhe pse infermiert ishin n dijeni t kodit t
etiks, ata e kishin t vshtiri zbatimin e ktij kodi n mjedisin e puns s tyre.
Ndrsa qllimi i studimit tim ishte t njoftohesha me njohurit, prvojat dhe qndrimet q
posedojn infermiert e repartit psikiatrik t spitalit rajonal t Gjakovs, sa i prket etiks si nj
faktor ky gjat ushtrimit t profesionit. Gjat puns sime hulumtuese n studim me gjithsej 12
infermier pjesmarrs, si rezultat sht gjetur s infermiert e moshs m t re, sa i prket
njohurive rreth etiks kan pohuar se sipas bindjes tyre ata posedojn njohuri t larta lidhur me
prgjegjsit etike n fushn e infermieris psikiatrike, dhe se kto njohuri i kan fituar nga
studimet universitare dhe mbajtja e trajnimeve dhe kurseve t ndryshme, krahas infermierve t
moshs m t vjetr dhe prkundr ushtrimit shumvjeqar t profesionit tyre, t cilt kan
raportuar se sa i prket njohurive rreth prgjegjsive t etiks posedojn njohuri mesatare, dhe se
kto njohuri i kan fituar nga prvoja e puns, dhe kan shpreh mendimin e tyre q
organizimet pr trajnime dhe kurse do t jen t mirseardhur pr personel shndetsor .

28
 -V- PRFUNDIMET

Nga rezultatet e fituara me an t studimit hulumtues, sa i prket njohurive, prvojes dhe

qndrimit mbi etikn q posedojn infermiert e repartit psikiatrik n spitalin rajonal t Gjakovs
ndaj pacientve n psikiatri, si prfundim kemi nxjerr kto konkluzione.
Sa i prket njohurive rreth etiks, 82 % e infermierve pjesmarrs n studim, kryesisht
t moshs m t re (35-45 vjet) dhe ata t cilt sa i prket nivelit t kualifikimit i prkasin
kualifikimit infermier bachelor dhe master kan deklaruar se sipas bindjes tyre ata
posedojn njohuri t larta mbi etikn n fushn e infermieris psikiatrike,dhe se kto
njohuri i kan fituar n studimet universitare dhe mbajtja e kurseve dhe trajnimeve,
ndrsa 18 % e infermierve kryesisht t moshs m t vjetr (45-65 vjet), dhe q i
prkasin kualifikimit infermier ndihms, kan deklaruar se sipas bindjes tyre ata
posedojn njohuri mesatarisht t larta n lidhje me etikn si nj faktor mjaft i
rndesishme n punn e tyre praktike, dhe se kto njohuri i kan fituar n baz t
prvojs s puns profesionale.
Ndrsa sa i prket qndrimeve etike infermierore ndaj pacientve me smundje mendore,
n lidhje me at se sa shpesh hasin infermiert n situata t dilemave etike/ morale gjat
puns s tyre, 12 % e infermierve kan pohuar se shum shpesh ndeshen me situata t
dilemave etike/ morale n punn e tyre profesionale, ndrsa 76% e infermierve kan
deklaruar se ndonjher hasin n situatat t dilemave etike/ morale n ushtrimin e tyre si
infermier n fushn e psikiatris dhe 12 % e infermierve t anketuar kan pohuara se
gjat veprimtaris s tyre profesionale asnjher nuk kan hasur n situata t dilemave
etike/ morale.
Sa i prket shtjes se si vlersohet komunikimi pacient- personel shndetsor, 96% e
infermierve kan deklaruar se komunikimin me pacientt psikiatrik e vlersojn si
komunikim t duhur, dhe 6% e infermierve ka deklaruar se komunikimi pacient
infermier vlersohet si komunikim mesatar i duhur.
Ndrsa sa i prket konflikteve ndrmjet puntorve shndetsor me pacientt dhe
familjart e tyre, 48 % e infermierve kan pohuar me JO, se gjat puns s tyre nuk
ndeshen me situata konflikti me pacientt ose t afrmit e tyre, dhe 52 % e infermierve

29
 sa i prket situatave t konfliketeve infermier- pacient dhe familjar t tyre kan
pohuar me PO, se gjat puns s tyre ndeshen me situata konflikte.
Raportet pacient- personel shndetsor, vlersohen mjaft mir nga ana e puntorve
shndetsor, ku 94% e infermierve pjesmarrs n studim kan deklaruar se raportet me
pacientt psikiatrik i vlersojn shum t mira, ku nj perqindje e vogl e infermierve
6%, ka deklaruar se raportet pacient- infermier i vlersson mesatarisht t mira.
Pr nga barazia e qasjes s shrbimeve n shndetin mendor , ktu shihet se kemi qasje
t barabart pr t gjith pacientt me smundje mendore nga ana e personelit
shndetsor, ku t gjith infermiert e prfshir n studim ose 100 % e infermierve kan
deklaruar se barazin e qasjes s shrbimeve n shndetin mendor e vlersojn si qasje t
barabart.
Ndrsa sa i prket asaj se: Pse kemi nevoj pr nj model t veant t etiks n
shrbimet e shndetit mendor, nga rezultate e fituar me an t anketimit t infermierve t
repartit psikiatrik, kemi nxjerr kto prfundime, 94% e infermierve kan deklaruar se
nevoja pr nj model t veqant t etiks n shrbimet e shndetit mendor sht sepse,
problemet etike n shrbimet e shndetit mendor krkojn shqyrtim nprmjet filtrave
(organizative, social, personal, ligjor), dhe 6 % e infermierve kan deklaruar se,
shndeti mendor ka probleme unike( autoritet mbi t tjert, prcaktojn politikn sociale,
ndikim ligjor), prandaj sht e nevojshme t kemi nj model t veqant t etiks n
shrbimet e shndetit mendor.

30
 -VI- REKOMANDIMET
Infermiert t ken m shum njohuri rreth shndetit mendor, smundjes mendore dhe
shrbimeve t shndetit mendor;
Edukimi dhe prgatitja e profesionistve t shndetit mendor q do t kontribojn n
prmirsimin e shndetit mendor t popullats;
Pasi q numri i smundjeve mendore sht n rritje sht mir t organizohen seminare
dhe trajnime t koh pas kohshme rreth temave q prkojn me profesionin;
Empatia, respekti i ndrsjell (me pacient, si dhe familje) dhe angazhimi pozitiv nga
secili puntor shndetsor, n mnyr q tju shmangn sa m shum situatave t
konflikteve me pacientt me smundje mendore dhe familjart e tyre;
Prsoneli shndetsor duhet t bashkpunoj m shum me pacientt dhe familjart e tyre
dhe t mbshtes njerzit q vuajn nga probleme t ndryshme t shndetit mendor dhe
familjart e tyre t prballen me kushtet q krijon rregullimi mendor me qllim q t
jetojn nj jet m t mir;
T punojn gjithnj n prputhje me kodin e etiks dhe n zbatim t ligjit;
T ken aftsi pr t vlersuar nevojat e pacientve;
Ne t gjith kemi nj rol n krijimin e nj komuniteti t shndetshm mendrisht q
mbshtet shrimin dhe prfshirjen sociale dhe redukton diskriminimin,dhe mnyrat pr
t ndihmuar n sfidimin e stigms prfshijn:
T msojn dhe t ndajn faktet n lidhje me shndetin mendor dhe smundjen,
T njohin prvojat personale t njerzve me smundje mendore,
T flasin kur miqt, familja, kolegt apo media shfaqin besime t rreme dhe stereotipet
negative,
T ofrojn t njjtn mbshtetje pr njerzit kur ata jan fizikisht ose mendrisht t
smur,
Mos etiketimin ose gjykimin e njerzev me smundje mendore, ti trajtojm ata me
respekt dhe dinjitet si gjith t tjert,
T mos diskriminojn kur sht fjala pr pjesmarrjen, strehim dhe punsim,
T flasin hapur pr prvojn tuaj t smundjes mendore. Smundja mendore mbetet e
fshehur, sepse shum njerz vazhdojn t besojn se sht e turpshme dhe ka nevoj pr
tu fshehur.

31
 REZYME

Hyrje - Fjala etik rrjedh nga greqishtja e vjetr ethos- shprehi, adet dhe ethicos - i moralshm.
Definicioni m i shkurtr sht : Etika sht shkenca mbi moralin (mos,moris- fjal latine q do
t thot shprehi, adet).
Qllimi - Qllimi i ktij studim sht t vlersohen njohurit, qndrimet dhe prvojat e
infermierve n lidhje me etikn e kujdesit shndetsor dhe rregullat ligjore n fushn e
psikiatris.
Materiali dhe Metodat - Studimi sht i natyrs kualitative, n studim jan prfshir gjithsej 12
infermier t repartit psikiatrik n spitalin rajonal t Gjakovs, dhe sht br anketimi i tyre me
an t pyetsorve t prbr nga 10 pyetje.
Rezultatet - Infermiert sa i prket njohurive rreth etiks kan pohuar se sipas bindjes s tyre ata
posedojn njohuri t larta lidhur m prgjegjsit etike n fushn e infermieris psikiatrike, dhe
se kto njohuri i kan fituar nga prvoja e puns, studimet universitare dhe mbajtja e trajnimeve
dhe kurseve.
Prfundimi etika luan nj rol t rndsishem n punn profesionale t personelit shndetsor,
ndaj do puntor shndetsor duhet respektuar dhe punuar gjithnj sipas normave etike t puns.
Fjalt kyqe etika profesionale, etika infermierore, roli i infermierve n psikiatri.

32
 SUMMARY

Entrance -The word ethics originates from the greek old word ethos-a habit,costum and ethicos-
The shortest definition is:Ethics is a science upon the morals(mos,moris-a latin word which
means a habit, costum.)
The purpose - The purpose of this study is to evaluate the knowledge, attitudes and experiences
of the nurses in relationship with the ethics of the health care and the legal norms in the field of
psychiatry.
Material and Methods-The study is of a qualitative nature. In total 12 nurses of the psychiatric
section have been involved from the regional hospital of Gjakova, alongside with their
interrogation by means of the questionnaires consisting of 10 questions.
The Results - According to their knowledge regarding the ethics, the nurses have admitted that
according to their convinctions they possess a high level of knowledge in the field of psychiatric
nursery,and that they have gainrd these informations from the work experience, university
studies and the enrolling of trainings and courses.
Conclusion - The ethics plays an important role in the professional work of the health staff, there
fore each employer should be respected and he should work as well according to the ethical
norms of the work.
Key words - Professional ethics, nursery ethics, the role of nurses in psychiatry.

33
 LITERATURA
1.Brizida Refatllari (Furxhi), Venetike Merkaj, Floreta Kurti,- Etika dhe Deontologjia
Mjeksore , 2015, Kapitulli I- , fq.11-13.
2. Naser Ramadani - Shendetsia Publike & Etika,Prishtine 2015, Kapitulli I,fq 117.
3. Ekrem Murtezai - Fjalor i filozofis, Prishtin, 1995, f. 462.
4. Sokrat Meksi,Bardhyl ipi Etika Mjeksore,Tirane 2013,Kapitulli II,fq 37.
5. Ali Bulla - Historia, shoqria dhe tradita, Logos-A, Shkup, 2003, f. 263.
6. Encyclopedia Britannica - 1993/XI: 414-417. Ethics, Lexico Publishing Group. Retrieved on
2008-03-27.
7. Ojvind Larsen - Administration ,Ethics and Democracy, Ashgate Publishing Company,
Aldershot, Burlington, USA, 2000, f. 55-72.
8.Enciklopedia e prgjithshme e Oksfordit - prkth. Abdurrahim Myftiu e t tjer, Instituti i
Dialogut & Komunikimit, Tiran, 2006, f. 332
9. Graham Rumbold - Ethics in Nursing Practice Vllimi III, 1999.
10. Milika Dhamo & Anila Sulstarova - Etika n kshillim, Logoreci, Tiran, 2006, f. 16.
11.Government of Western Australia - Mental Helath Commission 2010.
12. Agjencia Kombtare e Arsimit, Formimit Profesional dhe Kualifikimeve Sektori i
Profesioneve dhe Kualifikimeve Profesionale- Tiran, 2014, Kapitulli -I- Profesionist
Infermier, fq.4.
13. Rolet, prgjegjsit dhe kompentecat baz t profesionistve t shndetit mendor-
Republika e Shqipris, Ministria e Shndetsis, 2013, Kapitulli -I-, fq.4-6.
14. Ornela Xhangolli Dervishi- Komunikimi infermier-pacient, thelbsor pr nj shrbim efektiv,
Tiran 2015, fq.1.
15. Jinger G. Hoop , Tony DiPasquale , Juan M. Hernandez & Laura Weiss Roberts -Medical
College of Wisconsin - Ethics and Culture in Mental Health Care, Ethics & Behavior, 2008.
16. Diposkan oleh Yulianti Kusniyah- Aspect Legal Ethic of Mental Health Nursing, 2009.
17.Marta Elena Losa Iglesias - Nurse attitudes in relation to health care ethics and legal
regulations for nursing, 2014.

34
 CV e shkurtr e kandidatit

T dhnat personale :

Emri dhe mbiemri Afrdita Mal Smajli.

Gjinia Femr.

Datlindja 18.01.1994.

Vendbanimi Nivokaz komuna Gjakov.

T dhnat e kualifikimit:

Shkolla fillore Bajram Sadriu Berjah.

Shkolla e mesme e lart Mjeksi e Prgjithshme Hysni Zajmi Gjakov.

Universiteti Universiteti i Gjakovs Fehmi Agani.

Fakulteti Fakulteti i Mjeksis.

Programi Infermieri.

Statusi E rregullt.

T dhnat kontaktuese :

Nr.Tel. 045-912-855.

Adresa Nivokaz.

Emaili Afra.Smajli@outlook.com.

35
 ANEKSI

Gjinia : F M Mosha: 25-35 vjet 35-45 45-65

1.Cilin nivel t kualifikimit e posedoni?

Ndihms infermier
Infermier Bachelor
Infermier Master

2. Q sa koh e ushtroni kt profesion ?

Deri n 5 vite
5 deri n 10 vite
10 deri n 20 vite
M shum se 20 vite

3. Sipas bindjes suaj, cilat jan njohurit tuaja lidhur me prgjegjsit etike n fushn e
infermieris psikiatrike?

T larta,
Mesatare,
T ulta.

4.Si i keni marr/ fituar njohurit tuaj t tanishme n normat etike n punn e infermieris?

Prvoja e puns,
N studimet universitare,
N kurse dhe seminare,
Vetvetiu.

5.Sa shpesh hasni n ndonj situat t dilemave etike/morale n punn tuaj?

Shum her,
Ndonjher,
Asnjher.

36
6.Si do ta vlersonit komunikimin me pacientt psikiatrik nga ana e personelit shndetsor?

Komunikim i duhur
Komunikim mesatar i duhur
Komunikim jo i duhur

7.Gjat puns suaj si infermier a keni pasur ndonj situat konflikti me pacientt me smundje
mendore ose t afrmit e tyre?

PO
JO

8.Si do ti vlersonit raportet ndrmjet pacientve psikiatrik-personel shndetsor?

Shum t mira,
Mesatarisht t mira,
Pak t mira,
Aspak t mira.

9. Si e vlersoni barazin e qasjes n shrbimet e shndetit mendor?

Qasje t barabart
Qasje jo t barabart

10.Pse kemi nevoj pr nj model t veant t etiks n shrbimet e shndetit mendor?

Problemet etike n shrbimet e shndetit mendor krkojn shqyrtim nprmjet filtrave

(organizative, social, personal, ligjore)

Shndeti mendor ka probleme unike (autoritet mbi t tjer, prcaktojn

politikn,sociale,ndikim ligjor). 7

Komente shtes_______________________________________________

17
Marta Elena Losa Iglesias- Nurse attidues in relation to health care ethics and legal regulations for nursing, 2014

37
38
39