Πολιτικές και πρακτικές εξωεδαφικής ή εξωχώριας

επεξεργασίας αιτημάτων ασύλου υπό το πρίσμα του διεθνούς

και ευρωπαϊκού δικαίου

[Policies and practices of Extraterritorial or offshore asylum

processing in the light of international and European law]

Νικόλαος Κ. Μαρκόπουλος

Πάρεδρος Συμβουλίου της Επικρατείας

φρόντισον καὶ γενοῦ

πανδίκως εὐσεβὴς πρόξενος·
τὰν φυγάδα μὴ προδῷς,
τὰν ἕκαθεν ἐκβολαῖς
δυσθέοις ὀρμέναν

Αισχύλος, Ικέτιδες1

I. Εισαγωγή-Έννοιες

Σύμφωνα με τη Σύμβαση της Γενεύης του 1951 και το Πρωτόκολλο

του 1967 περί του καθεστώτος των προσφύγων (εφεξής: «Σύμβαση
της Γενεύης»), αλλά και τις επιμέρους διατάξεις του Ενωσιακού
Δικαίου και του Κοινού Ευρωπαϊκού Συστήματος Ασύλου (ΚΕΣΑ), το
κράτος στα οποία εισέρχονται αιτούντες άσυλο είναι αυτό που
αναλαμβάνει την ευθύνη να επεξεργασθεί τέτοια αιτήματα και να
θέσει σε καθεστώς διεθνούς προστασίας πρόσωπα των οποίων
τελικώς το σχετικό αίτημα κρίθηκε βάσιμο. Μάλιστα, όσον αφορά την

1
στ. 418-422:Απόσπασμα από την Ικεσία που απευθύνουν οι Δαναΐδες ζητώντας άσυλο από τον
Βασιλιά του Άργους, προκειμένου να μην επιστρέψουν στην Αίγυπτο.

1
Ε.Ε. το άρθρο 14 του Κανονισμού (ΕΕ) 2016/399 περί του κώδικα
της Ένωσης σχετικά με το καθεστώς διέλευσης προσώπων από τα
σύνορα (κώδικας συνόρων του Σένγκεν), ορίζει ότι η είσοδος στην
επικράτεια των κρατών μελών απαγορεύεται στους υπηκόους τρίτων
χωρών που δεν πληρούν το σύνολο των προϋποθέσεων εισόδου με
την επιφύλαξη της εφαρμογής των ειδικών διατάξεων σχετικά με το
δικαίωμα ασύλου και τη διεθνή προστασία. Οι επιμέρους διατάξεις
του ΚΕΣΑ αλλά και της Σύμβασης της Γενεύης προβλέπουν διάφορες
διαδικαστικές εγγυήσεις για την πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου,
αλλά και μια σειρά από απαιτήσεις για την υποδοχή των αιτούντων
διεθνή προστασία.2 Παράλληλα τα κράτη, συμπεριλαμβανομένων
των κρατών μελών της Ε.Ε. υποχρεούται κατά την επεξεργασία
αιτημάτων ασύλου, αλλά και μετά την χορήγηση ασύλου, να μην
προβαίνουν σε πράξεις επαναπροώθησης όταν αυτό θα συνεπάγετο
κίνδυνο να υποβληθούν τα πρόσωπα αυτά σε βασανιστήρια ή άλλη
απάνθρωπη ή εξευτελιστική ποινή ή μεταχείριση καθώς και σε
ομαδικές απελάσεις. 3

Ωστόσο, ορισμένα κράτη έχουν εφαρμόσει πολιτικές ή πρακτικές,

μονομερώς ή σε συνεργασία με άλλα κράτη, που, άμεσα ή έμμεσα,
εμποδίζουν τους αιτούντες άσυλο και τους πρόσφυγες να φτάσουν
σε μια συγκεκριμένη χώρα ή περιοχή και να μπορέσουν να
διεκδικήσουν ή να απολαύσουν καθεστώς διεθνούς προστασίας
εκεί. Για παράδειγμα, ορισμένα κράτη προσπάθησαν και προσπαθούν
να μεταβιβάσουν τις ευθύνες τους στον τομέα της διεθνούς
προστασίας των προσφύγων σε τρίτες χώρες «διέλευσης» μέσω
διμερών ή πολυμερών συμφωνιών με αντικείμενο την υποχρεωτική

2
βλ. Οδηγία 2013/32 σχετικά με τις κοινές διαδικασίες για τη χορήγηση και ανάκληση του
καθεστώτος διεθνούς προστασίας, Οδηγία 2013/33 σχετικά με τις απαιτήσεις για την υποδοχή των
αιτούντων διεθνή προστασία και άρθρα 12 έως 24 της Σύμβαση της Γενεύης.

3
βλ. άρθρο 33 της Σύμβασης της Γενεύης, άρθρο 19 του Χάρτη Θεμελιωδών δικαιωμάτων της Ε.Ε.,
και άρθρο 3 και 4 του 4ου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ.

2
μεταφορά αιτούντων άσυλο σε τρίτο κράτος (πολλές φορές
χαρακτηριζόμενο αυθαίρετα ή καταχρηστικά ως «ασφαλές τρίτο
κράτος»), κάνοντας χρήση των λεγόμενων «ασφαλών καταφυγίων»
(safe havens) ή «εξωχώριων διαδικασιών επεξεργασίας αιτημάτων
ασύλου» (offshore asylum processing). Ειδικώς η περίπτωση της
εξωεδαφικής ή εξωχώριας επεξεργασίας αιτημάτων ασύλου
(αποκαλούμενης στην αγγλόφωνη διεθνή βιβλιογραφία ως
«extraterritorial ή offshore asylum processing») αφορά πολιτικές ή
πρακτικές συνοριακών ελέγχων που καταλήγουν σε αναγκαστική
μεταφορά ή μετεγκατάσταση αιτούντων άσυλο σε κέντρα υποδοχής
και εξέτασης αιτημάτων ασύλου σε τρίτες χώρες, εκτός δηλαδή του
εδάφους του κράτους προορισμού των αιτούντων άσυλο,
συνοδευόμενη συνήθως συνθήκες κράτησης και χωρίς να τηρούνται
τα ελάχιστα αποδεκτά διεθνή ή περιφερειακά πρότυπα για την
εξέταση αιτημάτων διεθνούς προστασίας και υποδοχής των
αιτούντων άσυλο. Τέτοιες κρατικές πρακτικές ή πολιτικές μπορούν
να περιγραφούν με τον όρο «εξωτερικοποίηση των ευθυνών
διεθνούς προστασίας» (αποκαλούμενης στην αγγλόφωνη διεθνή
βιβλιογραφία με τον όρο «externalization» of international
protection responsibilities) με στόχο την ανάθεση ή μετάθεση των
υποχρεώσεων διεθνούς προστασίας των προσφύγων σε τρίτα κράτη.

ΙΙ. Διεθνής Πρακτική

1. ΗΠΑ

“I have made abundantly clear to the Coast Guard that we will turn back
any refugee that attempts to reach our shore” (6.3.2004).4

G.W.Bush, Πρόεδρος Η.Π.Α.

4
The Washington Post, Denying Haiti's Refugees, March 6, 2004,
https://www.washingtonpost.com/archive/opinions/2004/03/06/denying-haitis-refugees/5c8821a6-
a851-417f-b852-99586049be17/

3
Το 1981, επί προεδρίας R.Reagan υπογράφηκε η Interdiction
Agreement μεταξύ ΗΠΑ και Αιτής, βάσει της οποίας
εξουσιοδοτήθηκαν οι ΗΠΑ να αναχαιτίζουν στα διεθνή ύδατα πλοία
προερχόμενα από την Αιτή μεταφέροντας μετανάστες, μεταξύ των
οποίων και αιτούντες άσυλο, να τους θέτουν υπό κράτηση σε πλοία
της ακτοφυλακής και να τους επιστρέφουν στην Αιτή. Ωστόσο,
σύμφωνα με τις διαβεβαιώσεις της σχετικής εκτελεστικής διαταγής
του R. Reagan οι ΗΠΑ θα σέβονταν την αρχή της επαναπροώθησης
και θα εξέταζαν τυχόν αιτήματα πολιτικού ασύλου. Από το 1981 έως
το 1990 έγιναν δεκτές περίπου 12 αιτήματα πολιτικού ασύλου σε
ένα σύνολο 23.000 περίπου υπηκόων Αιτής που αναχαιτίστηκαν στα
διεθνή ύδατα και επιστράφηκαν στην Αιτή. Στη συνέχεια, τον Μάιο
του 1992 εκδόθηκε από τον Πρόεδρο George H.W.Bush η περίφημη
"Kennebunkport Order", με την οποία διατάχθηκε ο αναγκαστικός
επαναπατρισμός των υπηκόων της Αιτής που διέφυγαν
καταδιωκόμενοι από την χώρα μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα
που ανέτρεψε το 1990 τον πρώτο δημοκρατικά εκλεγμένο Πρόεδρο
Jean-Bertrand Aristide, και συλλαμβάνονταν από την Αμερικανική
Ακτοφυλακή στα διεθνή ύδατα, χωρίς καμία απολύτως διαδικασία
εξέτασης αιτήματος ασύλου ούτε καν για πολιτικούς λόγους.5

Με την απόφαση Sale v. Haitian Centers Council, 509 U.S. 155

(1993), το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ έκρινε ότι το εκτελεστικό
διάταγμα του Προέδρου δεν περιοριζόταν από το άρθρο 33 της
Σύμβασης της Γενεύης το οποίο καθιερώνει τη θεμελιώδη αρχή της
μη επαναπροώθησης, με την αιτιολογία ότι οι σχετική απαγόρευση
της αναγκαστικής επιστροφής των προσφύγων δεν εφαρμόζεται σε

5
Christina Carole De Matteis Forced Return of Haitian Migrants under Executive Order 12,807: der
12,807:A Violation of Domestic and International Law North Carolina Journal of International Law (vol.
18, 1993) https://scholarship.law.unc.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1503&context=ncilj

4
περιοχές εκτός της επικράτειας των ΗΠΑ, όπως είναι τα διεθνή
ύδατα.6

Επί Προεδρίας Clinton η πολιτική της ανάσχεσης στην ανοικτή

θάλασσα μεταναστών και αιτούντων άσυλο συνεχίσθηκε, αντί όμως
να εφαρμοσθεί η πρακτική της άμεσης επιστροφής επιλέχθηκε η
κράτησή τους στη στρατιωτική βάση των ΗΠΑ στο Guantanamo της
Κούβας, όπου παρέμεναν χωρίς εξέταση αιτημάτων ασύλου μέχρι
την επιστροφή τους στην Αιτή. Ως γνωστόν η βάση αυτή θεωρείται
«rights free zone» όπου δεν εφαρμόζονται οι συνταγματικές
εγγυήσεις των ΗΠΑ και οι διεθνείς συνθήκες περί ανθρωπίνων
δικαιωμάτων. Επί Προεδρίας G. W. Bush επανήλθε η πρακτική της
σύλληψης στην ανοικτή θάλασσα και άμεσης επαναπροώθησης στην
Αιτή. Ιστορική για την ωμότητά της έχει μείνει η δήλωση των
Προέδρου G. W. Bush : “I have made abundantly clear to the coast
Guard that we will turn back any refugee that attempts to reach our
shore”. Η πιο φιλελεύθερη πολιτική εφαρμόσθηκε επί προεδρίας Β.
Obama, όπου όσοι συλλαμβάνονταν στην ανοικτή θάλασσα
προσπαθώντας να προσεγγίσουν τις ακτές των ΗΠΑ υποβάλλονταν
σε μια υποτυπώδη εξέταση επί του πλοίου ως προς το εάν η
περίπτωσή τους δικαιολογεί “credible fears” απάνθρωπης και
εξευτελιστικής μεταχείρισης σε περίπτωση επιστροφή τους στο
κράτος της καταγωγής τους. Σε καταφατική περίπτωση
μεταφέρονταν στο Guantanamo και όσοι λίγοι εξ αυτών
αναγνωρίζονταν ως πρόσφυγες εξακολουθούσαν να κρατούνται στη
στρατιωτική βάση μέχρι την μετεγκατάστασή τους σε τρίτη χώρα,
όχι όμως στις ΗΠΑ.

6
Andrew G. Pizor∗ Sale v. Haitian Centers Council: The Return of Haitian Refugees ,Fordham
International Law Journal, Volume 17, Issue 4 1993
https://ir.lawnet.fordham.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1393&context=ilj

5
 2. Αυστραλία

“We decide who comes into this country and the circumstances in which
they come” (2.11.2001). 7

John Howard, Πρωθυπουργός της Αυστραλίας

Όταν αναφερόμαστε σε offshore πολιτικές ασύλου το πιο

αντιπροσωπευτικό παράδειγμα είναι η πολιτική της Αυστραλίας με
την ονομασία «Pacific Solution». Υπό την ισχύ της πολιτικής αυτής η
Αυστραλία ανέθεσε την επεξεργασία αιτημάτων ασύλου σε τρίτες
χώρες. Εγκαινιάσθηκε το 2001 με την ψήφιση της Migration
Amendment Act κατά τη διάρκεια του περιστατικού με το Νορβηγικό
φορτηγό πλοίο “The Tampa”.

Το νορβηγικό φορτηγό πλοίο The Tampa εισήλθε στα αυστραλιανά

χωρικά ύδατα αφού προηγουμένως διέσωσε 438 ανθρώπους,
κυρίως Αφγανούς αιτούντες άσυλο, από ένα μισοβυθισμένο
ινδονησιακό αλιευτικό σκάφος 140 χλμ βορειοδυτικά του νησιού των
Χριστουγέννων. Σε πείσμα του αιτήματος των αυστραλιανών αρχών
να επιστρέψουν οι αιτούντες άσυλο στην Ινδονησία, ο καπετάνιος
του φορτηγού πλοίου, Arne Rinnan, κήρυξε κατάσταση έκτακτης
ανάγκης και εφαρμόζοντας κατά γράμμα κανόνα του διεθνούς
εθιμικού ναυτικού δικαίου, ο οποίος ορίζει ότι σε περίπτωση
διάσωσης στην ανοικτή θάλασσα η αποβίβαση πρέπει να επιχειρείται
στο πρώτο «ασφαλές μέρος», εισήλθε στην αυστραλιανά χωρικά
ύδατα, αγκυροβολώντας ακριβώς έξω από την ακτή του νησιού των
Χριστουγέννων, όπου στρατεύματα της SAS επιβιβάστηκαν στο
σκάφος, επιβίβασαν τους αιτούντες άσυλο σε ένα πολεμικό πλοίο της
Αυστραλίας και τους μετέφεραν στο νησιωτικό κράτος του Nauru.

7
TRANSCRIPT OF THE PRIME MINISTER JOHN HOWARD MP ADDRESS AT THE LAUNCH OF 'A
STRONGER TASMANIA POLICY (2.11.2001), https://pmtranscripts.pmc.gov.au/release/transcript-
12332

6
Στο πλαίσιο της πολιτικής της Pacific Solution η οποία διήρκησε από
το 2001 έως το 2018 ,η Αυστραλία, πρώτον, εξαίρεσε από το
εδαφικό πεδίο εφαρμογής της προσφυγικής της νομοθεσίας
απομακρυσμένα νησιά της, συμπεριλαμβανομένου του νησιού των
Χριστουγέννων, και δεύτερον σύνηψε διμερείς συμβάσεις (μέσω
MοU) με τα νησιωτικά κράτη Nauru και Papua New Guinea. Με βάση
τις συμβάσεις αυτές η Αυστραλία μετέφερε σε κέντρα κράτησης και
εξέτασης ασύλου των νησιών αυτών -τα οποία η ίδια
χρηματοδότησε, λειτουργούσε και επόπτευε μέσω συμβάσεων με
ιδιωτικές εταιρείες- αιτούντες άσυλο και παράνομους μετανάστες
που συλλαμβάνονταν στην ανοικτή θάλασσα. Η λειτουργία των
κέντρων κράτησης και εξέτασης ασύλου θα διέπονταν αποκλειστικά
από το δίκαιο των νησιωτικών αυτών κρατών. Από τη στιγμή που
μεταφέρονταν στα νησιά αυτά οι αιτούντες άσυλο ενέπιπταν στη
δικαιοδοσία αποκλειστικά αυτών των κρατών. Σύμφωνα μάλιστα
με τα αναφερόμενα στο προοίμιο των ΜοU η βασική αρχή των
σχετικών συμφωνιών ήταν “the no advantage principle” ότι δηλαδή
«no benefit is gained through circumventing regular migration
arrangements”.8 Ως εκ τούτου, κανένας από όσους αναγνωρίζονταν
ως πρόσφυγες στο Nauru ή στην Papua New Guinea δεν γίνονταν
δεκτοί για εγκατάσταση στην Αυστραλία.

Πολλοί διεθνείς οργανισμοί, η Ύπατη Αρμοστία και μη κυβερνητικές

οργανώσεις κατήγγειλαν τις άθλιες και αναξιοπρεπείς συνθήκες
λειτουργίας των κέντρων αυτών καθώς και την παραβίαση πλήθους
ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως την μη δυνατότητα προσφυγής στη
δικαιοσύνη, την πολύχρονη αυθαίρετη και αναγκαστική κράτηση,
την παραβίαση της αρχής της μη επαναπροώθησης με την μορφή της
έμμεσης επαναπροώθησης (indirect refoulement) λόγω του ότι οι

8
B.Frelick, I.Kysel, J.Podkul, The impact of Externalization of migration controls on the rights of
asylum seekers and other migrants, Journal on Migration and Human Σecurity, 2016, σελ. 205.

7
Nauru και Papua New Guinea εφάρμοζαν πολιτικές
μετεγκατάστασης αιτούντων άσυλο σε τρίτες χώρες όπου κινδύνευε
η ζωή και η ελευθερία τους ή διέτρεχαν τον κίνδυνο να επιστραφούν
από αυτές πίσω στη χώρα προέλευσης (chain refoulement). Μάλιστα
ο εισαγγελέας του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου δήλωσε ότι «This
detention appears to amount to “cruel, inhuman, or degrading
treatment”, ωστόσο δεν ξεκίνησε έρευνα για την παραβίαση του
άρθρου 3 παρ. 1 της Διεθνούς Σύμβασης κατά των βασανιστηρίων
και άλλων τρόπων σκληρής, απάνθρωπης ή ταπεινωτικής
μεταχείρισης ή τιμωρίας του 1984.9 Η Ύπατη Aρμοστία κατήγγειλε
ύστερα από επιτόπιες έρευνες την εξωχώρια δημιουργία ενός
“return-oriented environment”, την άσκηση αφόρητης πίεσης στους
ανθρώπους να επιστρέψουν στα κράτη καταγωγής τους ακόμη και
αν συνέχιζαν να δικαιολογούν φόβους καταδίωξης ή άλλης σοβαρής
βλάβης (constructive refoulement).10

H περίπτωση της Αυστραλίας άνοιξε ζωηρά τη συζήτηση για την

διεθνή ευθύνη κρατών σε σχέση με παραβιάσεις ανθρωπίνων
δικαιωμάτων που διαπιστώνονται σε καταστάσεις offshore asylum
processing σε τρίτες χώρες. Στο πλαίσιο αυτό η Ύπατη Αρμοστία
εξέφρασε την άποψη ότι τα σημαντικά επίπεδα ελέγχου και
επιρροής που ασκούνται από την Αυστραλία για τη λειτουργία των

9
«Κανένα Κράτος Μέρος δε θα απελαύνει, δε θα επαναπροωθεί ("refouler"), ούτε θα εκδίδει
πρόσωπο σε άλλο Κράτος, όπου υπάρχουν ουσιώδεις λόγοι να πιστεύεται ότι αυτό το πρόσωπο θα
κινδυνεύσει να υποστεί βασανιστήρια». (Η σύμβαση κατά των βασανιστηρίων κυρώθηκε με το Ν.
1782/1988).

10
Αυτό το είδος επαναπροώθησης (constructive refoulement) αναφύεται κατόπιν της άσκησης
έντονης ψυχολογικής πίεσης επιστροφής από τις αρχές ενός κράτους σε συνδυασμό με
εξευτελιστικές και απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης. Βλ. σχετ. UNHCR monitoring visit to the
Republic of Nauru 7 to 9 October 2013-https://www.unhcr.org/en-
au/publications/legal/58117b931/unhcr-monitoring-visit-to-the-republic-of-nauru-7-to-9-october-
2013.html, UNHCR monitoring visit to Manus Island, Papua New Guinea 23 to 25 October 2013-
https://www.unhcr.org/publications/legal/58117aff7/unhcr-monitoring-visit-to-manus-island-papua-
new-guinea-23-to-25-october.html

8
εξωχώριων περιφερειακών κέντρων επεξεργασίας στο Nauru και την
Papua New Guinea, συμπεριλαμβανομένης της ίδρυσής τους, της
χρηματοδότησης και των παρεχόμενων υπηρεσιών, συντελούν στην
άσκηση τέτοιου αποτελεσματικού ελέγχου ικανού να στοιχειοθετήσει
τη συνδρομή της δικαιοδοσίας της Αυστραλίας και την ανάληψη της
διεθνούς ευθύνης της.11

3. Δανία

"We need to be careful that not too many people come to our country,
otherwise our social cohesion cannot exist. […] We cannot promise zero
asylum seekers, but we can set up that vision, as we did before the
elections” (22.1.2021).12

Mette Frederiksen, Πρωθυπουργός της Δανίας

Τον Ιούνιο του 2021 η Δανία τροποποίησε τον νόμο περί

αλλοδαπών (226/2021), επιτρέποντας την αναγκαστική μεταφορά
αιτούντων άσυλο που έχουν εισέλθει στη Δανία σε μια τρίτη χώρα
εκτός Ευρώπης, κατόπιν σύναψης σχετικής διεθνούς συμφωνίας, με
την προϋπόθεση να έχει επικυρώσει και να σέβεται στην πράξη τη
Σύμβαση της Γενεύης για το Καθεστώς των προσφύγων.
Συγκεκριμένα, όσοι ύστερα από μια προκαταρκτική εξέταση
κρίνονται ότι θα μπορούσαν να τύχουν διεθνούς προστασίας
μεταφέρονται σε κέντρα υποδοχής και επεξεργασίας ασύλου σε τρίτη

11
Madeline Gleeson and Natasha Yacoub “Cruel, costly and ineffective: the failure of offshore
processing in Australia” (2021), σελ. 12

https://www.kaldorcentre.unsw.edu.au/sites/kaldorcentre.unsw.edu.au/files/Policy_Brief_11_Offsho
re_Processing.pdf

12
Infomigrants, Denmark aims for zero asylum seekers,
https://www.infomigrants.net/en/post/29842/denmark-aims-for-zero-asylum-seekers

9
χώρα. Για όσους κριθούν, σύμφωνα με τις διαδικασίες και τα
κριτήρια που καθορίζονται στο δίκαιο της τρίτης χώρας, ότι
μπορούν να τεθούν σε καθεστώς διεθνούς προστασίας ως
πρόσφυγες, παρέχεται η δυνατότητα να παραμείνουν σε αυτό το
τρίτο κράτος, αλλά σε καμία περίπτωση να επιστρέψουν στη Δανία.13
Για όσους απορρίπτεται το αίτημα το τρίτο κράτος είναι υπεύθυνο για
την επανεγκατάσταση τους στο κράτος προέλευσης.14

4. Μεγάλη Βρετανία

“Τhere are currently 80 million displaced people in the world, many in

failed States where governments can’t meet their aspirations. […] The
answer cannot be for the UK to become the haven for all of them. […]
That is a call for open borders by the back door, a political argument
masquerading as a humanitarian policy. Those in favour of this approach
should be honest about it and argue for it openly. We reject it, as the
British people have consistently rejected it at the ballot box – in favour of
controlled immigration.[…] Britain cannot sustain a parallel illegal system.

13
Ως γνωστόν με το Πρωτόκολλο αρ. 22 που προσαρτήθηκε στις Συνθήκες για την ίδρυση και
Λειτουργία της Ε.Ε. ορίσθηκε ότι οι διατάξεις του τρίτου μέρους, τίτλος V, της ΣΛΕΕ για το Χώρο
Ελευθερίας Ασφάλειας και Δικαιοσύνης, μέτρα θεσπιζόμενα δυνάμει του τίτλου αυτού, διατάξεις
οιασδήποτε διεθνούς συμφωνίας συναπτομένης από την Ένωση δυνάμει του τίτλου αυτού καθώς
και αποφάσεις του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά με την ερμηνεία τέτοιων διατάξεων
ή μέτρων, δεν έχουν δεσμευτική ισχύ ούτε εφαρμόζονται όσον αφορά τη Δανία.

14
Για περισσότερες πληροφορίες και ανάλυση βλ. Nikolas Feith Tan και Jens Vedsted-Hansen,
Denmark’s Legislation on Extraterritorial Asylum in Light of International and EU Law,
https://eumigrationlawblog.eu/denmarks-legislation-on-extraterritorial-asylum-in-light-of-
international-and-eu-law/ καθώς και UNHCR: Observations on the Proposal for amendments to the
Danish Alien Act (Introduction of the possibility to transfer asylum-seekers for adjudication of asylum
claims and accommodation in third countries), https://www.refworld.org/docid/6045dde94.html

10
Our compassion mαy be infinite, but our capacity to help people is not”
(14.4.2022).15

Boris Johnson, Πρωθυπουργός Μ. Βρετανίας.

Με ένα πρόσφατο σχέδιο νόμου η Μεγάλη Βρετανία σχεδιάζει να

εφαρμόσει ένα καθεστώς υποχρεωτικής μεταφοράς στην Ρουάντα
όσων φθάνουν «παρανόμως» στην χώρα, κυρίως μέσω του καναλιού
της Μάγχης, χωρίς δηλαδή χρήση των «νόμιμων οδών» ( λ.χ. με
family reunion visas). Κατόπιν πρόσφατης συμφωνίας που ήδη έχει
συναφθεί μεταξύ Μεγάλης Βρετανίας-Ρουάντας στην αφρικανική
αυτή χώρα θα λειτουργούν κέντρα υποδοχής και εξέτασης
αιτημάτων ασύλου. Πρόκειται φυσικά για περίπτωση εφαρμογής
offshore asylum processing, η οποία θα διέπεται εξ ολοκλήρου από
το δίκαιο της Ρουάντας, αλλά θα χρηματοδοτείται από τη Μεγάλη
Βρετανία. Όσοι μεταφέρονται εκεί, θα εξετάζονται ως προς το εάν
πληρούν τις προϋποθέσεις να τεθούν σε καθεστώς διεθνούς
προστασίας και εφόσον το αίτημά τους κριθεί βάσιμο θα έχουν τη
δυνατότητα να παραμείνουν στην Ρουάντα, αλλά σε καμία
περίπτωση να μετεγκατασταθούν σε βρετανικό έδαφος. Περαιτέρω
το σχέδιο νόμου προβλέπει την ποινικοποίηση της παράνομης
εισόδου μέσω του καναλιού της Μάγχης με την απειλή επιβολή
φυλάκισης μέχρι τεσσάρων ετών, ανεξαρτήτως εάν πρόκειται για
αιτούντες άσυλο ή παράνομους μετανάστες. Το σχέδιο νόμου
γνωρίζει σφοδρές αντιδράσεις από την αντιπολίτευση και διεθνείς
οργανώσεις προστασίας των προσφύγων, αλλά και την Ύπατη
Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, μεταξύ άλλων, και διότι η
Ρουάντα δεν πληροί τα κριτήρια ώστε να χαρακτηρισθεί ασφαλές

15
The Guardian, UK plans to send thousands of asylum seekers to Rwanda, says Boris Johnson,
14.4.2022, https://www.theguardian.com/politics/live/2022/apr/14/uk-politics-live-boris-johnson-
asylum-seekers-rwanda-plan-provokes-fury-priti-patel-latest-updates?page=with:block-
6258083c8f08790595e2664b#block-6258083c8f08790595e2664b

11
τρίτο κράτος, λόγω των ανεπαρκών δομών και πόρων της και των
χαμηλών προτύπων προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.16

5. Ευρωπαϊκή Ένωση

“People want to know that the rules and systems we have in place are
fair. Fair to hard-working taxpayers who deserve to know that others are
playing by the rules; fair to those who genuinely need asylum and who
use the correct channels; fair to those legitimate migrants who make such
a major contribution to our economy” (22.4.2005).17

Tony Blair, Πρωθυπουργός Μεγ. Βρετανίας

Το 2003 η Κυβέρνηση του Tony Blair δημοσίευσε ένα policy paper με

τον τίτλο “A new vision for Refugees”. Συνοπτικά, η πρόταση ήταν
η Ε.Ε. να ιδρύσει και να χρηματοδοτήσει «περιφερειακές ζώνες
προστασίας» (Regional Protection Areas) σε χώρες πρώτης αφίξεως
που γειτονεύουν με χώρες παραγωγής προσφύγων, στις οποίες θα
παρέμεναν πρόσφυγες διακόπτοντας έτσι το ταξίδι τους προς την
Ευρώπη ή στις οποίες θα αποστέλλονταν αιτούντες άσυλο,
πρόσφυγες και άλλοι μετανάστες που έφθαναν σε χώρες της Ε.Ε.18
Οι χώρες που προτείνονταν για να φιλοξενήσουν τέτοιες

16
Βλ. σχετικώς της παρατηρήσεις της UNHCR επί του σχεδίου νόμου σε UNHCR Observations on the
New Plan for Immigration policy statement of the Government of the United Kingdom,
https://www.unhcr.org/uk/60950ed64.pdf

17
Tony Blair's speech on asylum and immigration (22.4.2005)
https://www.theguardian.com/politics/2005/apr/22/election2005.immigrationandpublicservices

18
An Unjust “Vision” for Europe’s Refugees. Human Rights Watch Commentary on the U.K.’s “New
Vision” Proposal for the Establishment of Refugee Processing Centers Abroad (2003),
https://www.hrw.org/legacy/backgrounder/refugees/uk/newvision.pdf

12
«περιφερειακές ζώνες προστασίας» (Αλβανία, Ιράν, Μαρόκο, βόρεια
Σομαλία, Ρουμανία, Ρωσία, Τουρκία, και Ουκρανία) είχαν όμως οι
ίδιες πλούσιο ιστορικό παραβίασης των δικαιωμάτων των αιτούντων
άσυλο και προσφύγων, αλλά και γενικώς των ανθρωπίνων
δικαιωμάτων, ενώ ζητήματα ανέκυψαν κατά την επεξεργασία της
πρότασης από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς ως προς την κατανομή
της διεθνούς ευθύνης για την λειτουργία τέτοιων δομών. Η πρόταση
απορρίφθηκε στη Σύνοδο κορυφής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της
Θεσσαλονίκης το 2003, ωστόσο αντηχεί εμφανώς στην Δήλωση
Ε.Ε.-Τουρκίας του 2016. Στη συνέχεια άμεση αναφορά στην ίδρυση
και λειτουργία offshore κέντρων επεξεργασίας ασύλου συναντάται
στο πλαίσιο του αποκαλούμενου Khartoum process.19 Στο πλαίσιο
της πολυμερούς συνεργασίας μεταξύ της Ε.Ε. με τις χώρες του
κέρατος της Αφρικής (Ερυθραία, Αιθιοπία, Σομαλία, Νότιο Σουδάν,
Τζιμπουντί) την Κένυα, Αίγυπτο και Τυνησία, σχετικά με το έλεγχο
και τη διαχείριση των μεταναστευτικών και προσφυγικών ροών,
συμφωνήθηκε «“Where appropriate, on a voluntary basis and upon
individual request of a country in the region, assisting the
participating countries in establishing and managing reception
centres, providing access to asylum processes in line with the
international law, if needed, improving camp services and security,
screening mixed migratory flows and counseling migrants”. Στη
συνέχεια στα συμπεράσματα της Συνόδου του Ευρωπαϊκού
Συμβουλίου της 28.6.2018, μεταξύ άλλων και όσον αφορά την
Μετανάστευση, αναφέρθηκε ότι «Προκειμένου να εξαρθρωθεί

19
Στον σχετικό διαδικυακό τόπο https://www.khartoumprocess.net/ αναφέρεται ότι: “ The Khartoum
Process is a platform for political cooperation amongst the countries along the migration route
between the Horn of Africa and Europe. It aims at establishing a continuous dialogue for enhanced
cooperation on migration and mobility. The process also seeks to support member states in
identifying and implementing concrete projects to address trafficking in human beings and the
smuggling of migrants . Additionally, the Khartoum Process gives a new impetus to the regional
collaboration between countries of origin, transit and destination regarding the migration route
between the Horn of Africa and Europe”.

13
οριστικά το επιχειρηματικό μοντέλο των διακινητών, ώστε να
αποφεύγονται οι τραγικές απώλειες ζωών, επιβάλλεται να εκλείψουν
τα κίνητρα για την πραγματοποίηση επικίνδυνων ταξιδιών. Αυτό
απαιτεί νέα προσέγγιση βασισμένη σε κοινές ή συμπληρωματικές
δράσεις των κρατών μελών όσον αφορά την αποβίβαση όσων
διασώζονται από επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης. Εν προκειμένω,
το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο καλεί το Συμβούλιο και την Επιτροπή να
διερευνήσουν αμελλητί την έννοια των περιφερειακών πλατφορμών
αποβίβασης (regional disembarking platforms) σε στενή συνεργασία
με σχετικές τρίτες χώρες, καθώς και με την Ύπατη Αρμοστεία των
Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες και τον Διεθνή Οργανισμό
Μετανάστευσης. Οι πλατφόρμες αυτές θα πρέπει να λειτουργούν
κάνοντας διάκριση των επιμέρους καταστάσεων, με πλήρη σεβασμό
του διεθνούς δικαίου και χωρίς να δημιουργείται παράγοντας
έλξης».20 Η αόριστη αυτή αναφορά σε «περιφερειακές πλατφόρμες
αποβίβασης» συνάντησε αντιδράσεις τόσο από την Επιτροπή όσο και
από το Κοινοβούλιο και τελικώς δεν μετουσιώθηκε σε πράξη.

Σήμερα, οι μορφές συνεργασίας της Ε.Ε. με τρίτες χώρες τον τομέα

της διαχείρισης των συνόρων, στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής
Ολοκληρωμένης Διαχείρισης των Συνόρων, όπως ορίζεται στο άρθρο
3 του νέου Κανονισμού (ΕΕ) 2019/1896 για την Ευρωπαϊκή
Συνοριοφυλακή και Ακτοφυλακή [European Border and Coast Guard
Agency (EBCG)], λαμβάνουν διάφορες μορφές όπως21: 1) απόσπαση
εμπειρογνωμόνων εγγράφων ή αξιωματικών συνδέσμων
μετανάστευσης σε αεροδρόμια τρίτων χωρών για να βοηθήσουν τις
αεροπορικές εταιρείες να ελέγχουν τους επιβάτες πριν από την
επιβίβαση, 2) παρουσία αξιωματούχων των κρατών μελών της ΕΕ σε
20
https://www.consilium.europa.eu/media/35939/28-euco-final-conclusions-el.pdf [παρ. 5]

21
Tamás Molnár, EU Member States’ international responsibility when cooperating with third
countries: grey zones of law, https://eumigrationlawblog.eu/eu-member-states-international-
responsibility-when-cooperating-with-third-countries-grey-zones-of-law/

14
πλοία τρίτων χωρών που περιπολούν στη θάλασσα, 3) περιπολίες
σκαφών κρατών μελών της ΕΕ στα χωρικά ύδατα τρίτης χώρας
βάσει διμερούς συμφωνίας (π.χ. η Ισπανία έχει συνάψει τέτοιες
συμφωνίες με τη Σενεγάλη και τη Μαυριτανία), 4) ανταλλαγή
πληροφοριών με γειτονική τρίτη χώρα και υποβολή αιτημάτων για
την αναχαίτιση προσώπων πριν περάσουν τα σύνορα, καθώς και 5)
παροχή δραστηριοτήτων ανάπτυξης ικανοτήτων διαχείρισης
συνόρων (π.χ. εκπαίδευση, τεχνική βοήθεια με εξοπλισμό,
πληροφορίες και χρηματοδότηση) σε τρίτες χώρες (π.χ. η Ιταλία
υποστηρίζει την Λιβυκή Ακτοφυλακή και το Ναυτικό στο πλαίσιο του
διμερούς Μνημονίου Συναντίληψης). Βεβαίως, τέτοιες
δραστηριότητες οι οποίες εντάσσονται στην σφαίρα της
«εξωτερικοποίησης των πολιτικών ασύλου» (externalization of
asylum policies), συνεπάγονται αυξημένους κινδύνους παραβίασης
δικαιωμάτων των αιτούντων διεθνή προστασία, σε περιπτώσεις
επαναπροώθησης και η συλλογικής απέλασης, με συνέπεια την
δυνατότητα θεμελίωσης διεθνούς ευθύνης για παραβίαση διεθνών
και ευρωπαικών συνθηκών και συμβάσεων προστασίας των
προσφύγων.

ΙΙΙ. Η συμβατότητα πολιτικών ή πρακτικών εξωχώριας

επεξεργασίας αιτημάτων ασύλου με το διεθνές και ευρωπαϊκό
δίκαιο διεθνούς προστασίας των προσφύγων.

Ύστερα από την ανωτέρω παρουσίαση περιπτώσεων εφαρμογής

πολιτικών ή πρακτικών εξωεδαφικής ή εξωχώριας επεξεργασίας
αιτημάτων ασύλου, τα σημαντικά ερωτήματα που ανακύπτουν είναι
τα εξής: Επιτρέπεται και αν ναι υπό ποιες προϋποθέσεις τέτοιες
πολιτικές ή πρακτικές; Σε περίπτωση παραβιάσεων του διεθνούς

15
νομικού καθεστώτος προστασίας των αιτούντων άσυλο και των
προσφύγων γεννάται διεθνής ευθύνη μόνο για το τρίτο κράτος
υποδοχής ή και για το κράτος που έχει μεταφέρει αιτούντες άσυλο ή
πρόσφυγες ή με όποιο άλλο τρόπο εμπλέκεται στην λειτουργία
τέτοιων δομών εξωχώρια (outsourcing state);22

Καταρχάς θα πρέπει να αποσαφηνισθεί ότι το γεγονός και μόνο

επιστροφής, προώθησης ή μεταφοράς είτε μονομερώς, από την
επικράτεια ενός κράτους ή από όπου ασκεί τη δικαιοδοσία του, είτε
κατόπιν διμερούς ή πολυμερούς συμφωνίας αιτούντα άσυλο σε τρίτη
χώρα, όπου θα εξετασθεί το αίτημά του σε κέντρα εξέτασης ασύλου
και θα τύχει ενδεχομένως εκεί διεθνούς προστασίας, δεν είναι καθ’
αυτό παράνομο. Ούτε η Σύμβαση της Γενεύης ούτε η ΕΣΔΑ ούτε το
Κοινό Ευρωπαϊκό Σύστημα Ασύλου απαγορεύουν συμφωνίες
μεταφοράς αιτούντων άσυλο σε τρίτες χώρες, όπου θα τύχουν
επεξεργασίας τα αιτήματα ασύλου τους.23

Σύμφωνα με το διεθνές αλλά και ευρωπαϊκό δίκαιο, η διασφάλιση

της προστασίας των προσφύγων αποτελεί πρωταρχική ευθύνη του
κράτους στην επικράτεια ή τη «δικαιοδοσία» του οποίου βρίσκονται
οι αιτούντες άσυλο. Όμως, ως γίνεται διεθνώς δεκτό, οι
πρόσφυγες δεν έχουν απεριόριστο δικαίωμα να επιλέξουν τη «χώρα
ασύλου» τους και, ως εκ τούτου, οι αιτούντες άσυλο δύναται να
μεταφερθούν σε τρίτο κράτος όπου είτε είχαν ήδη τεθεί σε καθεστώς
διεθνούς προστασίας είτε θα μπορούσαν να τεθούν σε τέτοιο

22
βλ. παρακάτω υπό IV

23
UNHCR Observations on the New Plan for Immigration policy statement of the Government of the
United Kingdom, May 2021, [24] https://www.unhcr.org/uk/publications/legal/60950ed64/unhcr-
observations-on-the-new-plan-for-immigration-uk.html

16
καθεστώς ή μπορούν να τεθούν σε τέτοιο καθεστώς δυνάμει
διμερούς ή πολυμερούς διεθνούς συμφωνίας.24

Η Εκτελεστική Επιτροπή της Ύπατης Αρμοστείας για τους

Πρόσφυγες στα σχετικά συμπεράσματα που εγκρίθηκαν στην 30η
Συνεδρία της 16.10.1979 υιοθέτησε την άποψη ότι αν και οι
προθέσεις του αιτούντος άσυλο όσον αφορά τη χώρα στην οποία
επιθυμεί να ζητήσει άσυλο θα πρέπει να λαμβάνονται, στο μέτρο του
δυνατού υπόψη, και το αίτημα ασύλου δεν θα πρέπει να
απορρίπτεται αποκλειστικά και μόνο για το λόγο ότι θα μπορούσε να
ζητηθεί από άλλο κράτος, όταν, ωστόσο, φαίνεται ότι ένα
πρόσωπο, πριν ζητήσει άσυλο, έχει ήδη δεσμούς ή στενούς δεσμούς
με άλλο κράτος, μπορεί, εάν φαίνεται δίκαιο και εύλογο, να κληθεί
πρώτα να ζητήσει άσυλο από αυτό το κράτος.25

Πρόκειται φυσικά για την ιστορική θεμελίωση των εννοιών της

πρώτης χώρας ασύλου και της εννοίας της ασφαλούς τρίτης χώρας,
οι οποίες ενσωματώνονται στις περιπτώσεις απαραδέκτου αιτήσεως
ασύλου της Οδηγίας 2013/32.26 Μάλιστα το ΔΕΕ έχει κρίνει ότι ο
κανονισμός Δουβλίνο III δεν περιλαμβάνει κανόνα ο οποίος να
απαγορεύει την προώθηση αιτούντος προς ασφαλείς τρίτες χώρες
τόσο πριν όσο και μετά τον προσδιορισμό του υπεύθυνου κράτους
μέλους, και κατά συνέπεια, το γεγονός ότι κράτος μέλος έχει
αναγνωρίσει ότι είναι υπεύθυνο να εξετάσει αίτηση διεθνούς
προστασίας κατ’ εφαρμογήν του κανονισμού Δουβλίνο ΙΙΙ δεν
εμποδίζει το κράτος μέλος αυτό να προωθήσει εν συνεχεία τον

24
UNHCR, Legal considerations regarding access to protection and a connection between the refugee
and the third country in the context of return or transfer to safe third countries, 2018, [παρ. 2]
https://www.refworld.org/docid/5acb33ad4.html

25
UNHCR Observations on the Proposal for amendments to the Danish Alien Act (2021), [par. 16],
https://www.refworld.org/docid/6045dde94.html

26
βλ. άρθρα 33 παρ. 2 περ. β΄ και γ΄ της Οδηγίας 2013/32, σχετικά με τις διαδικασίες για τη
χορήγηση του καθεστώτος διεθνούς προστασίας.

17
αιτούντα προς ασφαλείς τρίτες χώρες, υπό την προϋπόθεση βέβαια
ότι τηρούνται τα κριτήρια και οι εγγυήσεις για τον προσδιορισμό της
ασφαλούς τρίτης χώρας, σύμφωνα με το άρθρο 38 της Οδηγίας
2013/32.27

Περαιτέρω και η ίδια η UNHCR έχει δεχθεί ότι οι πολιτικές

επιστροφής είναι αποδεκτές στο πλαίσιο α) μιας πιο δίκαιης και
ισόρροπης κατανομής ευθύνης μεταξύ των κρατών διεθνώς για την
παροχή διεθνούς προστασίας προσφύγων, και β) της ανάγκης
αποτροπής ναυτικών ατυχημάτων και διακινδύνευσης της ζωής όσων
αποπειρώνται να εισέλθουν δια θαλάσσης σε κράτη υποδοχής,
καθώς και καταπολέμησης των παράνομων δικτύων
λαθρομετανάστευσης.28

Ωστόσο η μεταφορά ή η επιστροφή αιτούντων άσυλο ή προσφύγων

σε τρίτες χώρες όπου λειτουργούν τέτοια κέντρα extraterritorial ή
offshore asylum processing δεν συνεπάγεται απαλλαγή της ευθύνης
του κράτους από τις διεθνείς υποχρεώσεις του σε σχέση με την
προστασία των προσφύγων και μεταβίβασή της στο κράτος
υποδοχής. H εφαρμογή πολιτικών extraterritorial ή offshore asylum
processing δεν μπορεί να καταλήγει σε μια σκυταλοδρομία
μετάθεσης ευθυνών (relay race of shifting responsibilities).

Όπως έχει διαπιστωθεί, οι πολιτικές offshore asylum processing

συνεπάγoνται αυξημένους κινδύνους άμεσης ή έμμεσης
επαναπροώθησης, διαβίωση με όρους αυθαίρετης κράτησης υπό
απάνθρωπες και εξευτελιστικές συνθήκες, συνεπαγόμενες κινδύνους
για την ψυχική υγεία και σωματική ακεραιότητα των προσώπων,
απουσία πρόσβασης σε αποτελεσματικά ένδικα μέσα, παραβιάσεις

27
C-695/15 PPU – Mirza, ECLI:EU:C:2016:188, σκ. 39,46

28
[UNHCR Protection Policy Paper: Maritime interception operations and the processing of
international protection claims: legal standards and policy considerations with respect to
extraterritorial processing (2010) παρ. 3 και 51 https://www.refworld.org/docid/4cd12d3a2.html

18
των δικαιωμάτων των παιδιών ή των ανθρώπων με αναπηρία κ.λπ.
Όπως επεσήμανε πρόσφατα η Ύπατη Αρμοστία του ΟΗΕ για τους
Πρόσφυγες (με αφορμή τις τροποποιήσεις στον Νόμο περί
αλλοδαπών της Δανίας) : «Η εξωτερίκευση [της επεξεργασίας του
ασύλου] συχνά έχει ως τελικό αποτελέσματα την αναγκαστική
μεταφορά ανθρώπων σε άλλες χώρες με ανεπαρκείς διασφαλίσεις
προστασίας και πόρους. Η εξωτερίκευση μπορεί να οδηγήσει σε επ'
αόριστον «αποθήκευση» των αιτούντων άσυλο σε απομονωμένα
μέρη “out of sight and out of mind”, εκθέτοντάς τους σε κίνδυνο και
στο ενδεχόμενο αλυσίδας επαναπροωθήσεων (chain refoulement).29

Ως εκ τούτου όλα τα κράτη διεθνώς, συμπεριλαμβανομένων των

κρατών μελών της Ε.Ε., αλλά και των οργάνων και των οργανισμών
της ίδιας της Ε.Ε. υποχρεούνται να μην εμπλέκονται άμεσα ή έμμεσα
σε τέτοιου είδους παραβιάσεις που απαγορεύονται από το διεθνές
δίκαιο για τους πρόσφυγες, την ΕΣΔΑ τον Χάρτη των θεμελιωδών
δικαιωμάτων της Ε.Ε., τη Σύμβαση κατά των Βασανιστηρίων, την
Σύμβαση για τα δικαιώματα του παιδιού κ.λπ.

Συνεπώς, κάθε κράτος ή διεθνής οργανισμός εμπλεκόμενος σε

συμφωνίες επιστροφής σε «ασφαλή τρίτη χώρα» ή «πρώτη χώρα
ασύλου» πρέπει να διασφαλίζει ότι αυτές δεν θα καταλήξουν σε
περιπτώσεις offshore asylum processing, όπου ενδέχεται να φέρει
ευθύνη για παραβάσεις του διεθνούς ή του ευρωπαϊκού δικαίου
προστασίας των προσφύγων που συντελούνται στην τρίτη χώρα
υποδοχής.

29
UNHCR Observations on the Proposal for amendments to the Danish Alien Act (2021), [par. 16]:
«externalization [of asylum processing] often results in the forced transfer of people to other
countries with inadequate protection safeguards and resources. Externalization can lead to indefinite
‘ware-housing’ of asylum-seekers in isolated places where they are ‘out of sight and out of mind’,
exposing them to danger and chain refoulement. Externalization may also de-humanize asylum-
seekers and label people in need of international protection as unwanted»,
https://www.refworld.org/docid/6045dde94.html

19
Για το λόγο αυτό, κάθε επιστροφή ή μεταφορά αιτούντων άσυλο ή
προσφύγων σε τρίτες χώρες θα πρέπει α) να συνοδεύεται από
προηγούμενη εξατομικευμένη διαδικασία εξέτασης, ώστε να
εξακριβωθεί εάν υφίσταται κίνδυνος για το συγκεκριμένο πρόσωπο
σε περίπτωση μεταφοράς ή επιστροφής του στη συγκεκριμένη τρίτη
χώρα, η οποία υπόκειται φυσικά σε δικαστική αμφισβήτηση της
νομιμότητάς της,30 και β) να διασφαλίζεται με αποτελεσματικούς
μηχανισμούς εποπτείας ότι η μεταχείριση του αιτούντος διεθνή
προστασία στην οικεία τρίτη χώρα θα πληροί τα εξής κριτήρια 31: 1)
δεν απειλούνται η ζωή και η ελευθερία λόγω φυλής, θρησκείας,
ιθαγένειας, κοινωνικής τάξης ή πολιτικών πεποιθήσεων·2) τηρείται η
αρχή της μη επαναπροώθησης σύμφωνα με τη σύμβαση της
Γενεύης· 3) τηρείται η απαγόρευση της απομάκρυνσης κατά
παράβαση του δικαιώματος αποφυγής των βασανιστηρίων και της
σκληρής, απάνθρωπης ή ταπεινωτικής μεταχείρισης, όπως ορίζεται
στο διεθνές δίκαιο· 4) υπάρχει η δυνατότητα να ζητηθεί το καθεστώς
του πρόσφυγα και, στην περίπτωση που ο αιτών αναγνωρισθεί ως
πρόσφυγας, να του χορηγηθεί προστασία σύμφωνα με τη σύμβαση
της Γενεύης32· 6) υφίσταται αποτελεσματικό και αμερόληπτο
σύστημα πρόσβασης σε νομική βοήθεια, εξέτασης ατομικής
κατάστασης και δικαστικών προσφυγών· 7) προστατεύονται
αποτελεσματικά τα δικαιώματα της οικογενειακής ενότητας και της

30
Jane Mc Adam policy brief 1 Extraterritorial processing in Europe Is ‘regional protection’ the
answer, and if not, what is? (2015)

https://www.kaldorcentre.unsw.edu.au/sites/kaldorcentre.unsw.edu.au/files/Kaldor%20Centre_Polic
y%20Brief%201_2015_McAdam_Extraterritorial%20processing_0.pdf

31
Tα οποία, όσον αφορά την Ε.Ε., περιέχονται ουσιαστικά στο άρθρο 38 παρ.1 της οδηγίας 2013/32,
σχετικά με τις κοινές διαδικασίες για τη χορήγηση και ανάκληση του καθεστώτος διεθνούς
προστασίας.

32
Δηλαδή, να διασφαλίζεται η απόλαυση των δικαιωμάτων που περιλαμβάνονται στα Κεφ. II,III και
IV της Σύμβασης (περί νομικής καταστάσεως, εργασίας επ’ αμοιβής, και κοινωνικής πρόνοιας,
αντίστοιχα)

20
ειδικής προστασίας των ευάλωτων προσώπων (ανηλίκων, ατόμων με
αναπηρίες κ.λπ.). 33

Περαιτέρω, θα πρέπει να επισημανθεί ότι σε κάθε περίπτωση μια

πολιτική επιστροφών για να είναι νόμιμη θα πρέπει να σέβεται το
άρθρο 31 της Σύμβασης της Γενεύης, κατά το οποίο οι
συμβαλλόμενες χώρες δεν θα επιβάλουν ποινικές κυρώσεις λόγω
παρανόμου εισόδου ή διαμονής στο έδαφός τους προσφύγων ή
προσώπων που αιτούνται να τεθούν σε καθεστώς διεθνούς
προστασίας, και το άρθρο 3 της ίδιας Σύμβασης που επιβάλλει την
εφαρμογή των διατάξεών της χωρίς διακρίσεις. Μια πολιτική
επιστροφών, όπως αυτή που περιλαμβάνεται στο προαναφερθέν
σχέδιο νόμου της Μεγ. Βρετανίας, το οποίο ποινικοποιεί την
παράνομη είσοδο στην χώρα όλων των αλλοδαπών ακόμη και όσων
αιτούνται διεθνούς προστασίας και προβλέπει την αναγκαστική
μεταφορά σε τρίτη χώρα μόνο προσώπων αυτής της κατηγορίας,
όπου θα παραμείνουν σε συνθήκες κράτησης κατά την επεξεργασία
του αιτήματός τους, και όχι προσώπων της κατηγορίας των
αιτούντων διεθνή προστασία που εισήλθαν με «νόμιμο τρόπο» στην
Μεγ. Βρετανία, συνιστά διακριτική μεταχείριση και μέτρο ποινικού
χαρακτήρα κατά παράβαση του άρθρου 3 και 31 της Σύμβασης της
Γενεύης. Ως εκ τούτου, μια τέτοια πολιτική είναι παράνομη στη ρίζα
της.

IV. Στοιχειοθέτηση ευθύνης Κρατών για διεθνώς παράνομες

πράξεις

Σύμφωνα με τους εθιμικούς, γενικά παραδεδεγμένους και

νομολογιακώς διαπλασμένους κανόνες περί διεθνούς ευθύνης των
κρατών για διεθνώς παράνομες πράξεις, όπως έχουν καταγραφεί και

33
Βλ. και UNHCR, Observations on the New Plan for Immigration policy statement of the Government
of the United Kingdom, May 2021, [para. 26] https://www.unhcr.org/uk/60950ed64.pdf

21
σχολιασθεί στο κείμενο με τον τίτλο «Articles on Responsibility of
States for Internationally Wrongful Acts, with commentaries, 2001»
[ARSIWA]34, το οποίο έχει συντάξει η International Law
Commission, κάθε διεθνώς παράνομη πράξη που αποδίδεται σε ένα
κράτος συνεπάγεται τη διεθνή ευθύνη του. Συγκεκριμένα, υφίσταται
μια διεθνώς παράνομη πράξη ενός κράτους όταν μια συμπεριφορά η
οποία συνίσταται σε ενέργεια ή παράλειψη: (α) αποδίδεται στο
Κράτος και (β) συνιστά παράβαση διεθνούς υποχρέωσης του
Κράτους.35

Εφόσον λοιπόν όργανα, υπάλληλοι ή νομικά πρόσωπα ανεξαρτήτως

νομικής μορφής και ελεγχόμενα από το κράτος ή εξουσιοδοτούμενα
από αυτό εμπλακούν άμεσα, με πράξεις ή παραλείψεις τους, σε
παραβίαση διατάξεων διεθνούς δικαίου προστασίας των προσφύγων
σε κέντρα εξωχώριας επεξεργασίας αιτημάτων ασύλου σε τρίτη χώρα
(π.χ. πράξεις βίας ή εξευτελιστικής μεταχείρισης, άμεση ή έμμεση
επαναπροώθηση, κ.λπ.), δύναται να στοιχειοθετηθεί διεθνής
ευθύνη για το εν λόγω κράτος.36

Περαιτέρω, παράνομες πράξεις ή παραλείψεις ιδιωτών στους

οποίους ένα κράτος έχει αναθέσει (outsourcing) καθήκοντα
εποπτείας ή διεθυντικά, διαχειριστικά ή εν γένει οργανωτικά
καθήκοντα σε κέντρα ή δομές εξωχώριας επεξεργασίας αιτημάτων

34
Articles on Responsibility of International Organizations (ARIO). Βλ. το σχετικό κείμενο σε Yearbook
of the International Law Commission, 2001, vol. II, Part Two,
https://legal.un.org/ilc/publications/yearbooks/english/ilc_2001_v2_p2.pdf

35
Άρθρο 2 ARSIWA

36
Άρθρο 4 ARSIWA: “The conduct of any State organ shall be considered an act of that State under
international law, whether the organ exercises legislative, executive, judicial or any other functions,
whatever position it holds in the organization of the State, and whatever its character as an organ of
the central Government or of a territorial unit of the State”.

22
ασύλου σε τρίτη χώρα ενδέχεται να στοιχειοθετήσουν διεθνή
ευθύνη υπό το άρθρο 5 της ARSIWA.37

Εξίσου σημαντικό είναι το άρθρο 7 της ARSIWA,38 σύμφωνα με το

οποίο η συμπεριφορά (πράξη ή παράλειψη) ενός κρατικού οργάνου,
υπαλλήλου, ή οντότητας εξουσιοδοτημένων να ασκούν «στοιχεία
κυβερνητικής εξουσίας» θα αποδίδονται στο κράτος τους έστω και
αν ασκούνται ultra vires, δηλαδή καθ΄υπέρβαση των ανατεθειμένων
αρμοδιοτήτων ή εντολών.39

Διεθνής ευθύνη για παράνομες πράξεις ή παραλείψεις στο πλαίσιο

εξωχώριων διαδικασιών ασύλου στοιχειοθετείται στην περίπτωση
που τα όργανα της τρίτης χώρας (π.χ. προσωπικό ασφαλείας ή
στρατιωτικό ή αστυνομικό προσωπικό ή υγειονομικό ή άλλο
προσωπικό) έχει ουσιαστικά τεθεί στη διάθεση της χώρας ανάθεσης
(“at its disposal” ), σύμφωνα με το άρθρο 6 ARSIWA,40 ενώ στην

37
Άρθρο 5 ARSIWA: “The conduct of a person or entity which is not an organ of the State under
article 4 but which is empowered by the law of that State to exercise elements of the governmental
authority shall be considered an act of the State under international law, provided the person or
entity is acting in that capacity in the particular instance”.

38
Άρθρο 7 ARSIWA: “The conduct of an organ of a State or of a person or entity empowered to
exercise elements of the governmental authority shall be considered an act of the State under
international law if the organ, person or entity acts in that capacity, even if it exceeds its authority or
contravenes instructions”.

39
Σύμφωνα με τα ερμηνευτικά σχόλια της ILC που συνοδεύουν το άρθρο 7 ARSIWA: “(1) Article 7
deals with the important question of unauthorized or ultra vires acts of State organs or entities. It
makes it clear that the conduct of a State organ or an entity empowered to exercise elements of the
governmental authority, acting in its official capacity, is attributable to the State even if the organ or
entity acted in excess of authority or contrary to instructions.(2) The State cannot take refuge behind
the notion that, according to the provisions of its internal law or to instructions which may have been
given to its organs or agents, their actions or omissions ought not to have occurred or ought to have
taken a different form. This is so even where the organ or entity in question has overtly committed
unlawful acts under the cover of its official status or has manifestly exceeded its competence”.

40
Άρθρο 6 ARSIWA: “The conduct of an organ placed at the disposal of a State by another State shall
be considered an act of the former State under international law if the organ is acting in the exercise
of elements of the governmental authority of the State at whose disposal it is placed». Σύμφωνα με
τα σχετικά ερμηνευτικά σχόλια υπό το άρθρο αυτό «(2) […] The notion of an organ “placed at the
disposal of ” the receiving State is a specialized one, implying that the organ is acting with the
23
περίπτωση που έχει συσταθεί κοινό όργανο περισσότερων κρατών
για να ασκεί αρμοδιότητες σε εξωχώρια δομή επεξεργασίας ασύλου
(του τρίτου κράτους και του κράτους που έχει αναθέσει την
επεξεργασία) η ευθύνη για παράνομες πράξεις διαμοιράζεται σε
καθένα από αυτά (αρθ. 47 ARSIWA).41

Τέλος, στις περιπτώσεις που το κράτος που αναθέτει την εξωχώρια

διαδικασία ασύλου σε τρίτο κράτος δεν εμπλέκεται το ίδιο, άμεσα ή
έμμεσα στην ίδρυση, οργάνωση, λειτουργία και εποπτεία των
σχετικών δομών, ενδέχεται να αναλάβει διεθνή ευθύνη για
παραβιάσεις διατάξεων του διεθνούς δικαίου σχετικά με την
προστασία των προσφύγων ακόμη και στην περίπτωση που η
εμπλοκή του περιορίζεται σε απλή χρηματοδότηση. Τούτο
συμβαίνει, ειδικότερα, με βάση τις διατάξεις του άρθρου 16
ARSIWA42 όταν ένα κράτος βοηθά ή επικουρεί ένα άλλο κράτος στη
διάπραξη μιας διεθνώς παράνομης πράξης τελώντας εν γνώσει των
περιστάσεων διάπραξης της διεθνώς παράνομης πράξης.43

consent, under the authority of and for the purposes of the receiving State. Not only must the organ
be appointed to perform functions appertaining to the State at whose disposal it is placed, but in
performing the functions entrusted to it by the beneficiary State, the organ must also act in
conjunction with the machinery of that State and under its exclusive direction and control, rather
than on instructions from the sending State. Thus article 6 is not concerned with ordinary situations of
inter-State cooperation or collaboration, pursuant to treaty or otherwise”.

41
Article 47 ARSIWA: “1. Where several States are responsible for the same internationally wrongful
act, the responsibility of each State may be invoked in relation to that act”.

42
“Article 16 ARSIWA: “ A State which aids or assists another State in the commission of an
internationally wrongful act by the latter is internationally responsible for doing so if: (a) that State
does so with knowledge of the circumstances of the internationally wrongful act; and (b) the act
would be internationally wrongful if committed by that State”.

43
Βλ. τα ερμηνευτικά σχόλια στο άρθρο αυτό και ειδικότερα : « (1) Article 16 deals with the situation
where one State provides aid or assistance to another with a view to facilitating the commission of an
internationally wrongful act by the latter. Such situations arise where a State voluntarily assists or aids
another State in carrying out conduct which violates the international obligations of the latter, for
example, by knowingly providing an essential facility or financing the activity in question».

24
Ανάλογες διατάξεις στη δομή και το πνεύμα περιέχονται στο “Draft
articles on Responsibility of International Organizations, 2011”
[DARIO] της International Law Commission,44 αν και το ζήτημα της
διεθνούς ευθύνης των διεθνών οργανισμών είναι αρκετά πιο
δυσχερές.45

V. Η ευθύνη παραβίασης της υποχρέωσης μη

επαναπροωθήσεως και συλλογικής απελάσεως σε περιπτώσεις
εξωεδαφικής ή εξωχώριας επεξεργασίας αιτημάτων ασύλου
υπό το πρίσμα της νομολογίας του ΕΔΔΑ

Η εφαρμογή πολιτικών ή πρακτικών εξωχώριας επεξεργασίας

αιτημάτων ασύλου σε ένα τρίτο κράτος ενδέχεται, μεταξύ άλλων, να
συντελείται μέσω της παραβίασης από ένα κράτος της αρχής της μη
επαναπροώθησης. Το ζήτημα που τίθεται είναι αν θεμελιώνεται για
το λόγο αυτό διεθνή ευθύνη για ένα κράτος στην περίπτωση της
αποκαλούμενης «εξωεδαφικής άσκησης δικαιοδοσίας». Για
παράδειγμα, οι διατάξεις του ΚΕΣΑ εφαρμόζονται στις περιπτώσεις
αίτησης υπαγωγής σε καθεστώς διεθνούς προστασίας που
υποβάλλονται στο έδαφος, συμπεριλαμβανομένων των συνόρων,
στα χωρικά ύδατα ή στις ζώνες διέλευσης των κρατών μελών, αλλά
όχι στα διεθνή ύδατα.46

44
Draft articles on the responsibility of international organizations, with commentaries, 2011, ILC,
https://legal.un.org/ilc/texts/instruments/english/commentaries/9_11_2011.pdf

45
Βλ. ανάλυση της DARIO σε Mirka Möldner, Responsibility of International Organizations –
Introducing the ILC's DARIO, Max Planck, Yearbook of United Nations Law, volume 16, 2012, p. 281-
328

46
Βλ. άρθρο 3 της Οδηγίας 2013/33 και άρθρο 13 Κανονισμού 604/2013 (Δουβλίνο III)

25
Το ζήτημα αυτό έχει απασχολήσει το ΕΔΔΑ όσον αφορά την τήρηση
του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ και του άρθρου 4 του Τετάρτου
Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ (σχετικά με την απαγόρευση της
επαναπροώθησης και της συλλογικής απέλασης, αντίστοιχα) σε
σχέση με το εδαφικό πεδίο εφαρμογής της Σύμβασης. Σύμφωνα με
το άρθρο 1 της ΕΣΔΑ τα συμβαλλόμενα μέρη αναγνωρίζουν τα
δικαιώματα που κατοχυρώνονται στη Σύμβαση σε όλα τα
εξαρτώμενα “εκ της δικαιοδοσίας τους” πρόσωπα.

Η απαγόρευση της επαναπροώθησης περιλαμβάνει καταρχάς τόσο

την περίπτωση της άρνησης εξετάσεως αιτήσεων ασύλου στο
έδαφος των κρατών όσο και την περίπτωση της αρνήσεως εισόδου
αιτούντων άσυλο στα σύνορα.47 Όπως έχει κρίνει το ΕΔΔΑ η «μη
εισδοχή» ενός πρόσφυγα εξομοιώνεται επί της ουσίας με την
«επιστροφή (επαναπροώθηση)» του/της, και ως εκ τούτου μόνο το
γεγονός ότι ένα κράτος αρνείται να δεχθεί στο έδαφός του έναν
αλλοδαπό που βρίσκεται στη «δικαιοδοσία» του δεν απαλλάσσει αυτό
το κράτος από τις υποχρεώσεις του έναντι του ενδιαφερόμενου που
απορρέουν από την απαγόρευση επαναπροώθησης προσφύγων.48

Περαιτέρω, όσον αφορά την έμμεση επαναπροώθηση το ΕΔΔΑ

έκρινε στην υπόθεση Sharifi κ.ά. κατά Ιταλίας και Ελλάδας ότι το
Κράτος που προβαίνει στην επαναπροώθηση (εν προκειμένω η
Ιταλία) είναι υπεύθυνο να εξασφαλίσει, ακόμη και μέσα στο πλαίσιο
του συστήματος του Δουβλίνου, ότι η χώρα προορισμού (εν
προκειμένω η Ελλάδα) προσφέρει επαρκείς εγγυήσεις που
επιτρέπουν να αποφευχθεί η απέλαση του ενδιαφερομένου

47
Βλ. ΕΔΔΑ Μ.Α. και άλλοι κατά Λιθουανίας, αρ. προσφυγής 59793/17

48
Βλ. απόφαση ΕΔΔΑ N.D. και N.T κατά Ισπανίας, αρ. προσφυγής 8675/15 και 8697/15 [σκ.181]

26
προσώπου προς την χώρα προέλευσής του (εν προκειμένω
Αφγανιστάν) χωρίς αξιολόγηση των κινδύνων που αυτό διατρέχει. 49

Αν και η δικαιοδοσία ενός κράτους υπό την έννοια του άρθρου 1 της
ΕΣΔΑ, είναι ουσιαστικά εδαφική και θεωρείται ότι ασκείται κατά
κανόνα σε όλη την επικράτειά του, το ΕΔΔΑ δέχθηκε, βασιζόμενο
στο εθιμικό δημόσιο διεθνές δίκαιο, ότι οι πράξεις των
Συμβαλλομένων Κρατών, ή η παραγωγή αποτελεσμάτων εκτός της
επικράτειάς τους ενδέχεται να αποτελεί άσκηση δικαιοδοσίας από
αυτά υπό την έννοια του άρθρου 1 της Σύμβασης.50 Όποτε ένα
κράτος ασκεί de jure ή de facto πλήρη και αποκλειστικό έλεγχο σε
μια περιοχή εκτός της επικράτειάς του (σε μια φυλακή51 ή πάνω σε
ένα πλοίο52), και επομένως «δικαιοδοσία», το εν λόγω κράτος
υπόκειται στην υποχρέωση δυνάμει του άρθρου 1 της ΕΣΔΑ να
αναγνωρίσει στο εν λόγω άτομο τα δικαιώματα και τις ελευθερίες
που προβλέπονται στη Σύμβαση.

Στην εμβληματική απόφαση Ηirsi Jamaa53 το ΕΔΔΑ δέχθηκε, σε

αντίθεση από ότι κρίθηκε στην απόφαση Sale v. Haitian Centers
Council του Supreme Court των ΗΠΑ, ότι η απομάκρυνση των
αλλοδαπών, που πραγματοποιείται στο πλαίσιο των αναχαιτίσεων
στην ανοικτή θάλασσα από τις αρχές ενός κράτους κατά την άσκηση
της κυριαρχικής τους εξουσίας, το αποτέλεσμα της οποίας είναι να
εμποδιστούν αυτοί από το να φτάσουν στα σύνορα του κράτους ή
ακόμα και απωθηθούν πίσω σε άλλο κράτος, συνιστά άσκηση της

49
Απόφαση ΕΔΔΑ Sharifi και άλλοι κατά Ιταλίας και Ελλάδας, αρ. προσφυγής 16643/09 [σκ. 232]

50
Απόφαση ΕΔΔΑ, Hirsi Jamaa και άλλοι κατά Ιταλίας, αρ. προσφυγής 27765/09 [σκ. 71-72]

51
Απόφαση ΕΔΔΑ Al Skeini και άλλοι κατά Ηνωμένου Βασιλείου, αρ. προσφυγής 55721/07 [σκ. 132
και 136]

52
Απόφαση ΕΔΔΑ Medvedyev και άλλοι κατά Γαλλίας, αρ. προσφυγής 3394/03 [σκ. 67]

53
Βλ. ανωτέρω υποσ. 49

27
δικαιοδοσίας τους κατά την έννοια του άρθρου 1 της Σύμβασης, με
συνέπεια την θεμελίωση της ευθύνης κράτους μέλους της ΕΣΔΑ σε
περίπτωση παράβασης του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ και του άρθρου 4 του
Τετάρτου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ.54

Μάλιστα το ΕΔΔΑ έκρινε στην απόφαση αυτή ότι η Ιταλία δεν είναι
δυνατόν να διαφεύγει τις δικές της ευθύνες βασιζόμενη στις
υποχρεώσεις της που προκύπτουν από διμερείς συμφωνίες με τη
Λιβύη. Ακόμα και σε περίπτωση που θεωρηθεί, έκρινε το ΕΔΔΑ, ότι
οι εν λόγω συμφωνίες περιέχουν ρητές διατάξεις για την επιστροφή
στη Λιβύη αιτούντων άσυλο προερχόμενων από διάφορα αφρικανικά
κράτη που αναχαιτίστηκαν στην ανοιχτή θάλασσα, όπου θα
φιλοξενηθούν σε δομές «προστασίας» ή «φιλοξενίας», η ευθύνη των
Συμβαλλόμενων Κρατών ( εν προκειμένω της Ιταλίας) εξακολουθεί
να υφίσταται ακόμα και όταν αυτά αναλαμβάνουν δεσμεύσεις
συνάπτοντας διεθνείς συμφωνίες με τρίτα κράτη μετά την έναρξη
ισχύος της ΕΣΔΑ ή των Πρωτοκόλλων αυτής.55

Με βάση τις σκέψεις αυτές το ΕΔΔΑ έκρινε ότι οι επιστροφή των

προσφευγόντων από το πολεμικό ναυτικό της Ιταλίας, κατά την

54
Οι προσφεύγοντες, έντεκα Σομαλοί υπήκοοι και δεκατρείς υπήκοοι Ερυθραίας, ήταν μέρος μιας
ομάδας περίπου διακοσίων ατόμων τα οποία εγκατέλειψαν τη Λιβύη αφού επιβιβάστηκαν σε τρία
πλωτά μέσα με σκοπό να προσεγγίσουν τις Ιταλικές ακτές. Στις 6 Μαΐου 2009, όταν τα πλωτά μέσα
βρίσκονταν 35 ναυτικά μίλια νότια της Λαμπεντούζα (Ακράγαντας), στα διεθνή ύδατα
αναχαιτίσθηκαν από τρία πλοία της ιταλικής αστυνομίας εσόδων (Guardia di finanza) και την
ακτοφυλακή. Οι επιβαίνοντες των αναχαιτισμένων πλωτών μέσων μεταφέρθηκαν σε ιταλικά
στρατιωτικά πλοία και επέστρεψαν στην Τρίπολη. Οι προσφεύγοντες ισχυρίστηκαν ότι κατά τη
διάρκεια του εν λόγω ταξιδιού οι ιταλικές αρχές δεν τους ενημέρωσαν για τον πραγματικό τους
προορισμό και δεν προέβησαν σε ενέργειες αναγνώρισής τους. Κατά την άφιξή τους στο Λιμάνι της
Τρίπολης, οι μετανάστες παραδόθηκαν στις αρχές της Λιβύης. Στη συνέντευξη τύπου που διεξήχθη
στις 7 Μαΐου 2009, ο Ιταλός Υπουργός Εσωτερικών δήλωσε ότι η επιχείρηση αναχαίτισης των
πλωτών μέσων στην ανοιχτή θάλασσα και η αναγκαστική επαναπροώθηση των μεταναστών στη
Λιβύη ήταν το αποτέλεσμα της έναρξης ισχύος στις 4 Φεβρουαρίου 2009 των διμερών συμφωνιών
που συνήφθησαν με τη Λιβύη, και αντιπροσώπευαν ένα σημαντικό σημείο καμπής στον αγώνα
ενάντια στην παράνομη μετανάστευση.

55
Απόφαση Hirsi, οπ.π., σκ. 129

28
εξωεδαφική άσκηση της δικαιοδοσίας της στα ανοικτά ύδατα,
συντελέσθηκε κατά παράβαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ και του
άρθρου 4 του Τετάρτου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ, χωρίς να
πραγματοποιηθεί καμία μορφή εξέτασης της ατομικής κατάστασης
κάθε προσφεύγοντος και αξιολόγησης των κινδύνων που διέτρεχαν
σε περίπτωση επιστροφής τους στις χώρες καταγωγής τους
(Ερυθραία, Σομαλία) και χωρίς να διασφαλισθεί ότι η ενδιάμεση
χώρα (Λιβύη) προσφέρει επαρκείς εγγυήσεις για την αποφυγή
αυθαίρετης απώθησης των εν λόγω ατόμων στις χώρες καταγωγής
τους.

Επίλογος

Η εξάπλωση πολιτικών ή πρακτικών εξωεδαφικής ή εξωχώριας

επεξεργασίας αιτημάτων ασύλου αποτελεί μια κρίσιμη καμπή για το
διεθνές δίκαιο προστασίας των προσφύγων, δεδομένου ότι στην
πραγματικότητα αποσκοπούν να λειτουργήσουν ως παραδείγματα
αποθάρρυνσης (discouragement paradigms) όσων επιδιώκουν να
ζητήσουν υπαγωγή σε διεθνή προστασία. Συνεπώς, ανακύπτουν
κρίσιμα ζητήματα δικαστικού ελέγχου τέτοιων τύπων πολιτικών ή
πρακτικών και κατανομής ευθύνης μεταξύ κρατών, όπως εκτέθηκε
ανωτέρω. Σε κάθε περίπτωση, το διεθνές καθεστώς προστασίας των
προσφύγων δεν επιτρέπεται να μετασχηματισθεί από σύστημα
κατανομής ευθυνών μεταξύ κρατών σε σύστημα μετάθεσης
ευθυνών και μεταχείρισης αιτούντων άσυλο και προσφύγων “out of
sight and out of mind”.

29