i" Türkce Kitab " Kanalına qoşulun

‫" ﺗﻮر��ﻪ �ﯿﺘﺎب" ﰷ�ﻟﯿﻨﺎ ﻗﻮﺷﻮﻟﻮن‬

pitik_kitab@
https://telegram.me/pitik_kitab

Ad: Menim Adım Qırmızı

Yazar: Orha Pamuk
Qonu: Edebiyyat - Görksöz
Dil: Azerbaycan Türkce'si

‫ ﻣ�ﲓ �ٓدﱘ ﻗﲑﻣﲒ ی‬: ‫ٓ�د‬

‫ اورﻫﺎن ﭘﺎﻣﻮ ک‬:‫�زار‬
‫ ﮔﺆرک ﺳﺆ ز‬- ‫ ادﺑﯿﺎت‬:‫ﻗﻮﻧﻮ‬
‫ ٓ�زر�ﳚﺎن ﺗﻮر��ﻪ ﳻ‬:‫دﯾﻞ‬
 V $
%" $ " ]R]QL]QI

Azÿrbaycan Respublikasûnûn Prezidenti

Èlham ßliyevin
“Äöíéà ÿäÿáèééàòûíûí ýþðêÿìëè íöìàéÿíäÿëÿðèíèí
ÿñÿðëÿðèíèí Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ íÿøð åäèëìÿñè
haqqûnda” 2007-cè il 24 àâãóñò tarixli
sÿrÿncamû ilÿ nÿør olunur.

“Øÿðã-Ãÿðá”
Áakû — 2009
Orhan Pamuk
Inventas vitam juvat excoluisse per artes
Óñòàëûüà éöêñÿëÿðÿê bó äöíéàíû õîø åäÿíÿ

Orxan Pamuk
V $ %" $

RGWILMIX ]R]QL]QI

“Øÿðã-Ãÿðá”
Áakû — 2009
ISBN 978-9952-34-240-6

Tÿðúöìÿ åäÿíè âÿ
þí ñþçöí ìöÿëëèôè: Íÿriman ßáäöëðÿùìàíëû

Redaktor: ßñýÿð Ðÿñóëîâ

Korrektor: Éåýàíÿ Ìåùäèéåâà

Bÿdii tÿrtibat vÿ
dizaynûn möÿllifi: Tÿrlan Qor÷u

Kompöter dözömö: Hikmÿt Aydûnoülu

Mehman Musabÿyli

Orxan Pamuk. Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè. – Áàêû: “Øÿðq-Qÿrb”, 2009, 616 ñÿù.

Ìÿøùóð òöðê éàçû÷ûñû, 2006-úû èë ÿäÿáèééàò öçðÿ Íîáåë ìöêàôàòû

ëàóðåàòû Îðõàí Ïàìóêóí “Ìÿíèì àäûì Ãûðìûçû” ðîìàíûíäà 1591-úè èëèí
äîããóç ãûø ýöíö ÿðçèíäÿ Èñòàíáóëäà áàø âåðÿí ùàäèñÿëÿð òÿñâèð åäèëèð.
Ðîìàí áèð ÷îõ ìÿçèééÿòëÿðèéëÿ éàíàøû, Íèçàìèíèí ÿñÿðëÿðèíÿ ÷ÿêèëìèø
ìèíèàòöðëÿð, áþéöê ðÿññàì Êÿìàëÿääèí Áåùçàäûí ìèñèëñèç ÿñÿðëÿðè, öìó-
ìèééÿòëÿ, íÿãqaøëûã ñÿíÿòè ùàããûíäà áÿíçÿðñèç ùåêàéÿòäèr.
Êèòàáà éàçû÷ûíûí ùåêàéÿñè âÿ ñÿíÿäëè íÿñðèíäÿí ïàð÷àëàð äà äàõèë
åäèëìèøäèð.

Ìÿòí: Áàêû Ñëàâéàí Óíèâåðñèòåòè, “Êèòàá aëÿìè” ÍÏÌ, 2009

Áÿäèè òÿðòèáàò, ñÿùèôÿëÿíìÿ: “Òóòó” íÿøðèééàòû, 2009
© “Øÿðã-Ãÿðá” ÀÑÚ, 2009
 Orxan Pamuk V $ %" $

Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes

DLJKCGC
LJHCI GCFHCQP RGLSESI
GCFPNP

Òöðê ðîìàíûíûí Éàøàð Êàìàë, Îðõàí Êàìàë, Ðÿøàä

Íóðè Ýöíòÿêèí, Ôàêèð Áàéêóðòëà ìþùêÿìëÿíÿí íöôóçó àðòûã
àðõàäà ãàëûá. Áó ÿäèáëÿðèí ãÿëÿìèíäÿí ÷ûõàí ÿñÿðëÿð þòÿí
éöçèëëèéèí 70-80-úè èëëÿðèíäÿí Àâðîïàäà, åëÿúÿ äÿ êå÷ìèø
Ñîâåòëÿð Áèðëèéèíäÿ òöðê ÿäÿáèééàòûíûí äóðóìóíó, ñÿâèé-
éÿñèíè èôàäÿ åëÿéèðäè. Àììà 90-úû èëëÿðäÿ ìÿìëÿêÿò
õàðèúèíÿ áàøãà èìçàëàð ÷ûõìàüà áàøëàäû. Àâðîïà îõóúóëàðû
òöðê ãàäûí éàçàðëàðû Ëÿòèôÿ Òÿêèí, ßìèíÿ Þçäÿìèð, Åëèô
Øàôàêûí ÿñÿðëÿðèíè áþéöê ìàðàãëà ãàðøûëàäûëàð. Îðõàí Ïàìó-
êóí ðîìàíëàðûñà “äöíéà ÿäÿáèééàòûíûí áàøëûúà êÿøôè” êèìè
ãÿáóë îëóíäó. ßí éåíè òöðê íÿñðèíèí þíúöë èñìè Îðõàí Ïàìó-
êóí ÿñÿðëÿðè àðòûã òÿêúÿ Àâðîïàíû, Àìåðèêàíû äåéèë, Êîðå-
éàäàí Èñïàíèéàéà, Íîðâå÷äÿí Èòàëèéàéàäÿê íÿùÿíý áèð
ÿðàçèíè, î ñûðàäàí, ïîñòñîâåò ìÿêàíûíû ôÿòù åëÿéèá.

Z @Yx`byn _yf `y kwohh^lvA

Îðõàí Ïàìóê 1952-úè èëäÿ ÿñëÿí Èçìèð éàõûíëûüûíäàêû
Ìàíèñà øÿùÿðúèéèíäÿí îëàí ÿñèë-íÿúàáÿòëè, èìêàíëû àèëÿäÿ
äîüóëóá. Àèëÿñè îíóí äîüóëìàñûíäàí ÿââÿë òöðê âÿ ðóì
ìÿäÿíèééÿòëÿðèíèí éàíàøû ìþâúóä îëäóüó áó êè÷èê øÿùÿð-
äÿí Èñòàíáóëà êþ÷öá. Ïàìóêóí óøàãëûüû Èñòàíáóëóí ÿí
ãÿäèì, ýþçÿë ìÿùÿëëÿëÿðèíäÿí áèðèíäÿ — Íèøàíòàøäà êå÷èá.
“ßúäàäëàðûì íÿ âàõòñà Ãàôãàçäàí Òöðêèéÿéÿ ãà÷ìûøäûëàð,
— ñîíðàëàð î, ìöñàùèáÿñèíäÿ ñþéëÿéÿúÿêäè, — îðaäà, Àíà-
äîëóäà “Ïàìóê” (Ïàìáûã) ëÿãÿáè àëìûøäûëàð. Ñèôÿòëÿðè éåð-
ëèlÿrinkinÿ gþrÿ daha aü îëäóüóíäàí áåëÿ àäëàíäûðûáëàð,
ïàìáûã-ëèô ñÿíàéåñèíÿ ùå÷ àèäèééÿòëÿðè îëìàéûá, äÿìèð

5
éîëó ñàùÿñèíäÿ ÷àëûøûáëàð. Áàáàì îòóçóíúó èëëÿðäÿ äÿìèð
éîëóíäà ÿìÿëëè-áàøëû âàðëàíìûøäû — îíäà Òöðêèéÿäÿ áó èøÿ
éåíèúÿ áàøëàìûøäûëàð. Øèøèðòìèðÿì, î ÷îõ âàðëû iäi, àììà
òåç þëäö, ÷îõñàéëû óøàãëàðûñà ìèðàñûíû àüûëñûçúàñûíà ýþéÿ
ñîâóðäóëàð. Èíäè áèçäÿ àèëÿ ñàòàøìàñû âàð: “Áàáàíûí ïóëëàðû
ùàðà ýåòäè?” Áàáàì òåç þëäöéöíäÿí ùÿð øåéè íÿíÿì èäàðÿ
åëÿéèðäè — îíóí äþðä óøàüû âàð iäi, ùàìûñû Íèøàíòàø ðàéî-
íóíäàêû áþéöê åâäÿ éàøàéûðäû. Ìîäåðíëÿøìÿ ÷àüëàðûíäà
îíëàð ýÿëèðëè åâ òèêäèëÿð, áöòöí ÿìèëÿðèì (åëÿ âàëèäåéíëÿðèì
äÿ) àéðûúà ìÿíçèëëÿðäÿ éåðëÿøäèëÿð, àììà åëÿ áó åâèí
þçöíäÿúÿ. Áåëÿúÿ, ìÿí óøàã îëàíäà àäè ÷îõìÿíçèëëè åâäÿ
éàøàìûøàì... Áÿõòèì îíäà êÿñìèøäè, ãîíøó ìÿíçèëëÿðäÿ
ãîùóìëàðûì éàøàéûðäû, ãàïûëàð ùÿìèøÿ òàéáàòàé à÷ûã îëóðäó,
ìÿí áèð ìÿíçèëäÿí î áèðè ìÿíçèëÿ àäëàéûðäûì...”
Øÿùÿðèí ÿí éàõøû ãàïàëû ìÿêòÿáè ñàéûëàí Àìåðèêà Ðîáåðò
Êîëëåúèíäÿ òÿùñèë àëàí éåíèéåòìÿ, èíýèëèñ äèëèéëÿ éàíàøû,
äöíéà ìÿäÿíèééÿòèíè, êëàññèê ÿäÿáèééàòû ìÿíèìñÿéèá.
Êîëëåúè áèòèðÿíäÿí ñîíðà ö÷ èë Íéó-Éîðêäà òÿúðöáÿ êå÷ÿí
Îðõàí Ïàìóê ùÿëÿ ÿäÿáè éàðàäûúûëûüà áàøëàìàã ôèêðèíäÿí
óçàq iäi. “...Áàáàì ìöùÿíäèñ îëäóüóíäàí, ùàìû åëÿ áèëèð-
äè, áèç îíóí éîëóéëà ýåäÿúÿéèê. Àììà ìÿí “òåõíèêè”,
“ãÿðá÷è” àèëÿìèçäÿ áàøãà úöð îâãàòäà idim — èíúÿñÿíÿòëÿ
ìàðàãëàíûðäûì. Ãÿðàðà àëäûì, ìåìàð îëàúàüàì — ö÷ èë áó
ïðåäìåòè þéðÿíäèì. Åëÿ ùåé îõóäóì, îõóäóì, îõóäóì.
Òèïèê ÿùâàëàò iäi — ìöòàëèÿéÿ ãàïûëìà îíà ýÿòèðèá ÷ûõàðäû
êè, ìÿí éàçû÷û îëìàüû ãÿðàðà àëäûì”.
1973-úö èëäÿ Èñòàíáóëà ãàéûäàí ýÿíú Îðõàí àëè òÿùñèë
àëìàã éþíöìöíäÿêè ñå÷èìèíè Òåõíèêè Óíèâåðñèòåòèí õåéðèíÿ
ùÿëë åëÿäè. Óíèâåðñèòåòäÿ ö÷ èë ìåìàðëûüû þéðÿíÿíäÿí ñîíðà
Èñòàíáóë Óíèâåðñèòåòèíèí Ãÿçåò÷èëèê Èíñòèòóòóíà äàõèë îëäó.
Ýþðöíöð, 1974-úö èëäÿí áàøëàäûüû ÿäÿáè éàðàäûúûëûã àðòûã
Îðõàí Ïàìóêóí äöøöíúÿëÿðèíÿ ùàêèì îëìóøäó. 1976-úû
èëäÿ èíñòèòóòó áèòèðÿíäÿ àðòûã èëê ðîìàíû öçÿðèíäÿ èøëÿéèðäè.
“...Áóíà ùå÷ âàõò úèääè áàõìûðäûì, ñàäÿúÿ, ìÿíÿ îðäóäàí
úàí ãóðòàðìàã ëàçûì iäi. Èéèðìè èêè éàøûì âàð iäi, èëê ðîìà-
íûìû éàçûðäûì, áó ðîìàí äà ìÿíÿ ùå÷ íÿ ýÿòèðìÿäè: íÿ ïóë,
íÿ øþùðÿò. Åëÿ áó çàìàíëàð âàëèäåéíëÿðèì àéðûëäûëàð, öñòÿëèê,

6
 Orxan Pamuk V $ %" $

éåòìèøèíúè èëëÿðèí àõûðû ãöññÿëè ÷àüëàðû iäi — þëêÿ âÿòÿíäàø Inventas vitam

ìöùàðèáÿñèíèí êàíäàðûíäà iäi. Áåëÿúÿ îòóç éàøûíà ãÿäÿð

juvat excoluisse
per artes

ìÿí àíàìëà êèòàáëàð äîëó êè÷èê îòàãäà éàøàäûì. Ïóëóì éîõ

idi, èøèì äÿ, åëÿúÿ éàçûðäûì, ñÿðýÿðäàí ùÿéàò êå÷èðèðäèì,
áóíà ýþðÿ äÿ ùÿòòà “äöíéàéà” ÷ûõà áèëìèðäèì: “íÿéëÿ éàøà-
éûðñàí” ñóàëûíà âåðìÿéÿ úàâàáûì éîõ idi. Äàùà äîüðóñó,
âàëèäåéíëÿðèìèí èàíÿñè ùåñàáûíà éàøàäûüûìû äåìÿëèéäèì. Áó
ìöääÿò ÿðçèíäÿ ìÿí èêè éàðûì ðîìàí éàçäûì, îòóç éàøûíà
éàõûí îíëàðäàí áèðèíè ÷àï åëÿòäèðÿ áèëäèì — áó êàïèòàëèñò
ðóùóíäà óçóí àèëÿ dastanû iäi, àììà ãÿðèáÿ áóðàñû iäi, ÿñÿðèí
÷îõëó îõóúóëàðû òàïûëäû. Èëê êèòàáûì èëäÿ èêè ìèí òèðàæëà ñàòûëäû,
èêèíúèñè àëòû, ö÷öíúöñö îí àëòû, ñîíðàñà òèðàæ ýþéÿ ãàëõäû:
êèòàáëàðûí ùÿðÿñè èêè éöç ìèí òèðàæëà ñàòûëìàüà áàøëàäû...”
1979-úó èëäÿ Îðõàí Ïàìóê “Úþâäÿò áÿé âÿ îüóëëàðû”
ðîìàíûíû îõóúóëàðà òÿãäèì åëÿäè. Ðîìàí èñòàíáóëëó áèð àèëÿ-
íèí òèìñàëûíäà Òöðêèéÿíèí ñîí éöçèëëèê ìàúÿðàñûíäàí ñþù-
áÿò à÷ûð. Ñóëòàí ßáäöëùÿìèäèí ñîí ýöíëÿðèíäÿ Âÿôàäàêû áèð
åâäÿ áàøëàéàí ÿñÿð àüûð-àüûð èðÿëèëÿéèð, òàðèõèí ÷åøèäëè àíëà-
ðûíû óñòàëûãëà úàíëàíäûðûð, Íèøàíäàøäàêû áèð ìöëêäÿ áàøà ÷àòûð.
Ðîìàí äÿðùàë ÿêñ-ñÿäà äîüóðäó: òÿíãèä÷èëÿð ÿñÿðè
“Úöìùóðèééÿòÿ ìþùöðöíö âóðìóø 75 êèòàáäàí áèðè” àäëàí-
äûðäûëàð, åëÿ ùÿìèí èë “Ìèëëèééÿò Éàéûíëàðû” ðîìàí éàðûø-
ìàñûíûí ãàëèáè ñàéûëäû. 1982-úè èëäÿ ÷àï îëóíàí “Úþâäÿò
áÿé âÿ îüóëëàðû” ðîìàíû íþâáÿòè èë “Îðõàí Êàìàë àäûíà
ðîìàí” ìöêàôàòûíû ãàçàíäû. Áó çàìàí Îðõàí Ïàìóê àðòûã
éåíè ÿñÿð öçÿðèíäÿ èøëÿéèðäè.

ZZ @Rymmed c`A
Èëê ðîìàíûíûí óüóðó Îðõàí Ïàìóêà éàëíûç áèð øåéè àíëàò-
äû: éàçìàüû áàúàðäûüûíà èíàíäû. Éàçìàã èñòÿäèéè áàøëûúà øåéÿ
÷àòìàã ö÷öí òÿëÿñìèðäè. Àðòûã ìÿìëÿêÿòäÿ òàíûíûðäû, òöðê
îõóúóëàðûíûí ÷åâðÿñèíäÿí ÷ûõìàã éþíöìöíäÿ éîëëàð àõòàðäû.
Èêèíúè ÿñÿðè ýÿíú éàçû÷ûíû Àâðîïàéà òàíûòìàëû iäi.
Àììà ãàðøûäà îíó ùÿëÿ áàøãà ìàúÿðàëàð ýþçëÿéèðäè,
þëêÿ è÷èíäÿ éàçû÷ûíû ÿìÿëëè-áàøëû òàíûìûðäûëàð: “...Îòóç éàøûí-
äà àõûð êè îðäóéà ÷àüûðûëäûì, æóðíàëèñò äèïëîìóì îëìàñûíà

7
áàõìàéàðàã, îðaäà ìÿíè áó úöð ÿëÿ ñàëûðäûëàð: ìÿíäÿí
ñîðóøóðäóëàð: “Áó îüëàí êèìäèr? Íÿéëÿ ìÿøüóë îëóð? Æóðíà-
ëèñòäèr? Áÿñ ùàíñû ãÿçåòÿ éàçûð? Ùå÷ áèð ãÿçåòÿ! Ðîìàíëàð
éàçûð? Ùå÷ îëìàñà, îíëàðäàí áèðè ÷àï îëóíóáìó? Ùå÷ áèðè!”
Îðõàí Ïàìóêñà áåëÿ øåéëÿðÿ äþçöðäö, þçö äÿ áàø à÷ìà-
äûüû èíàäëà èêèíúè ðîìàíûíû òàìàìëàéûðäû...
“Ñÿññèç åâ” ðîìàíû Îðõàí Ïàìóêóí àéäûíúà ýþðäöéö
ùÿäÿôÿ äîüðó äàùà áèð þë÷öëöá-áè÷èëìèø àääûì iäi. ßñÿðèí
ÿñàñ ãÿùðÿìàíû îëàí Áàáà ñèéàñè ñöðýöíäÿäè. Îíóí òèê-
äèðäèéè åâèí îòàãëàðûíäà äîüìàëàðû, éàõûíëàðû ñÿññèç èíòèçàð
è÷èíäÿäèrëÿð: ýþðÿí, ñîíðà íÿ áàø âåðÿúÿê? Áàüûí ùàñàðûí-
äàí î òÿðÿôäÿñÿ àèëÿíèí ôèêðèíè ÷ÿêÿí àäàìëàð íàðàùàòëûã
è÷èíäÿ ãîâðóëóðëàð.
Ðîìàí 1983-úö èëäÿ èøûã öçö ýþðäö, äÿðùàë äà ÿäÿáè
àëÿìèí äèããÿòèíè ÷ÿêäè. 1984-úö èëäÿ Òöðêèéÿíèí “Ìàúÿðà
ðîìàíû” ìöêàôàòûíû ãàçàíàí “Ñÿññèç åâ”èí ôðàíñûç äèëèíÿ
÷åâðèëìÿñè Îðõàí Ïàìóêà äàùà áþéöê óüóð ýÿòèðäè. 1991-úè
èë “Àâðîïà Êÿøô Ìöêàôàòû”íû ãàçàíàí éàçû÷û àðòûã ùÿäÿôèí
ëàï éàõûíëûüûíäà iäi: äàùà èêè ðîìàí éàçìûøäû. Ùÿëÿ 40
éàøûíû ùàãëàìàìûø Îðõàí Ïàìóêóí íþâáÿòè ÿñÿðëÿðè Àâðî-
ïà ö÷öí äàùà ñàðñûíòûëû îëàúàãäû.

ZZZ @Cyf^d a^h^A

Ýþðöíöð, “Áÿéàç ãàëà” ðîìàíû òÿñàäöôè éàðàíìàìûøäû,
éàçû÷ûíûí òàðèõÿ äàùà äÿðèíäÿí áàø âóðìàñû ö÷öí ÷îõ ãèé-
ìÿòëè ùàçûðëûüû iäi. Îðõàí Ïàìóê áó ÿñÿðëÿ Òöðêèéÿäÿ,
ùÿì äÿ Àâðîïàäà áþéöê ðîìàí÷û îëäóüóíó ñöáóò åëÿäè.
ÕÂÛÛ éöçèëëèêäÿ òöðê äÿíèç÷èëÿðè òÿðÿôèíäÿí ÿñèð ýþòöðö-
ëÿí áèð âåíåñèéàëû Èñòàíáóëà ýÿòèðèëèð. Àñòðàíîìèéàäàí, ôèçè-
êàäàí, ðÿññàìëûãäàí áàø ÷ûõàðàí áó êþëÿ åéíè ìàðàãëàðëà
éàøàéàí òöðê òÿðÿôèíäÿí ñàòûí àëûíûð. Ùÿð èêè èíñàí àðàñûíäà
ãÿðèáÿ áÿíçÿðëèê âàð. Êþëÿ ñàùèáè êþëÿñèíäÿí Âåíåñèéàíû,
Qÿðá åëìëÿðèíè þéðÿíìÿê èñòÿéèð. Èñòÿêëÿðè îíëàðû âÿáà õÿñòÿ-
ëèéèíèí òöüéàí åëÿäèéè Èñòàíáóë êö÷ÿëÿðèíÿ, Úîúóã Ñóëòàíûí
íàäèð áàü÷àëàðûíà, ùåéâàíëàðûíà, àüëàýÿëìÿç ñèëàùûí äöçÿë-
äèëìÿñèíÿ, “ìÿí íÿäÿí ìÿíÿì?” ñîðüóñóíà ñöðöêëÿéèð.

8
 Orxan Pamuk V $ %" $

“Íéó-Éîðê Òàéìñ” ãÿçåòè Îðõàí Ïàìóêóí áó ðîìà- Inventas vitam

íûíû “Øÿðãäÿ áèð óëäóç éöêñÿëäè” ñþçëÿðèéëÿ ãàðøûëàäû. Ëîí-

juvat excoluisse
per artes

äîíóí “Ãàðäèàí” ãÿçåòèñÿ ÿñÿðè áåëÿ äÿéÿðëÿíäèðìèøäè:

“Ïàìóêóí óñòàëûüû belÿ ãûñà, bÿzÿksiz-dözÿksiz ðîìàíà áó
ãÿäÿð ÷îõ äöøöíúÿíè ðàùàòëûãëà ñûüûøäûðà áèëìÿñèíäÿäèr”.
ßñÿð àç ìöääÿò è÷èíäÿ Àâðîïàíûí áöòöí äèëëÿðèíÿ ÷åâðèëäè,
ìöÿëëèôèíèí ÿäÿáèééàòäàêû éåðèíè äàùà äà ìþùêÿìëÿíäèðäè.

ZD @E^l^ gen^_A
Ýþðöíöð, áó äà Àëëàùûí áèð ñèððè iìèø, Îðõàí Ïàìóêà
áèð ìöääÿò áàøãà ìöùèòäÿ éàøàìàüû, íÿ âàõòäàí áÿðè è÷èí-
äÿ ýÿçäèðäèéè éåíè ìþâçóíó ãÿëÿìÿ àëìàüû áóéóðóáìóø.
Åëÿ î ðîìàí äà éàçû÷ûéà äöíéà øþùðÿòè ãàçàíäûðàúàãäû.
“...Íéó-Éîðêà ýåòìÿéèì, ö÷öíúö ðîìàíûì ÷àï îëóíàíäàí
ñîíðà áàø âåðäè. Àðâàäûì Êîëóìáèéà Óíèâåðñèòåòèíäÿ äèñ-
ñåðòàñèéà ìöäàôèÿ åëÿéèðäè. Áó óíèâåðñèòåò ìÿíÿ äÿ òÿãàöä
àéûðäû. Àðâàäûìûí éàíûíà êþ÷öá òöðê äèëèíè òÿäðèñ åëÿìÿéÿ
áàøëàäûì. Ùÿì äÿ ïàðàëåë îëàðàã, êèòàáõàíàäà “Ãàðà êèòàá”û
éàçäûì... Îðaäà, Íéó-Éîðêäà, åëÿ áèë, ùÿð øåéè ïåðñïåêòèâ-
äÿ ýþðöðäöì. ×îõ øåéëÿð ìÿíÿ ÿñëèíäÿ îëäóüóíäàí ãèé-
ìÿòëè ýþðöíöðäö. Äåòàëëàð, òÿôñèëàòëàð — ùàìûñû äàùà ãàáàðûã
àëûíäû. Ìÿí þçöìö Òðèéåñòäÿ îòóðóá “Äóáëèíëèëÿð” ðîìà-
íûíû éàçàí Úîéñ êèìè òÿñÿââöð åëÿéèðäèì...”
Îðõàí Ïàìóêóí øàù ÿñÿðè ùåñàá îëóíàí “Ãàðà êèòàá”
ðîìàíû 1990-úû èëäÿ èøûã öçö ýþðäö, äÿðùàë äà ÷àüäàø
äöíéà ÿäÿáèééàòûíûí ÿí éàõøû ÿñÿðëÿðèíäÿí áèðè ñàéûëäû.
ßäèáèí 1985-1989-úó èëëÿðäÿ éàçäûüû “Ãàðà êèòàá” þçöíöí
éàçäûüû êèìè, “èëê òöðê äåòåêòèâ ðîìàíû”äûr. Ðîìàíûí
ãÿùðÿìàíû Ãàëèá (Øåéõ Ãàëèá — ÕÂÛÛÛ éöçèëëèéèí áþéöê
ñóôè øàèðëÿðèíäÿí, Úÿëàëÿääèí Ðóìèíèí àðäûúûëëàðûíäàí áèðè)
Èñòàíáóëäà ìÿøùóð æóðíàëèñò, êÿëÿêáàç, þçýÿ ñèðëÿðèíèí
àðàøäûðûúûñû, ìöðÿêêÿá òÿõÿëëöñëÿðèí ùÿâÿñêàðû îëàí ÿìèñè
îüëó Úÿëàë Ñàëèêè, õàðèúè äåòåêòèâëÿðèí âóðüóíó, ãÿôëÿòÿí
éîõà ÷ûõìûø àðâàäû Ðþéàíû (àíàñû òÿðÿôèíäÿí Ìÿùÿììÿä
ïåéüÿìáÿðèí íÿñëèíäÿíäèr) àõòàðûð. ßìèñè îüëóíóí èçèéëÿ
ýåäÿí Ãàëèá îíóí êþùíÿ ãåéäëÿðèíäÿ, øÿùÿðèí óøàãëûãäàí

9
ùÿð èêèñèíÿ òàíûø îëàí ýóøÿëÿðèíäÿ þçöíö àõòàðûð, áóíóíëà
äà, Úÿëàëûí îáðàçûíà ýèðèð, åëÿ áèë, îíóí éåðèíè òóòóá éàçû÷û
îëóð. “Íèéÿ àäàìëàð þç ùÿéàòëàðûíû éîõ, êèìèíñÿ áàøãàëàðûíûí
ùÿéàòûíû éàøàìàã èñòÿéèðëÿð?” — ðîìàíûí ÿââÿëèíäÿ þçöíÿ
áó ñóàëû âåðÿí Ãàëèá àõûðäà úàâàáû òàïûð: “Èíñàíûí þçö îëìàñû
ö÷öí éåýàíÿ âàñèòÿ — áàøãàñû îëìàñû, áàøãàëàðûíûí òàðèõ÷ÿ-
ëÿðèíäÿ äîëàøìàñûäûr. Úÿëàë äà þç éàçûëàðûíäà ùÿð øåéëÿ
áèðýÿ Ìþâëàíàíûí, îíóí “öçöíöí âÿ ðóùóíóí ýöçýöñö”
Øÿìñ Òÿáðèçèíèí ñèððèíÿ âàðìàüà ÷àëûøûð — Ðóìèíèí “Ìÿñ-
íÿâè”ñè þëäöðöëìöø Øÿìñ Òÿáðèçèéÿ äóéäóüó êÿäÿðäÿí
éàðàíûá. Îðõàí Ïàìóê ðîìàíäà Èñòàíáóëóí îáðàçûíûí õðî-
íîëîæè ÷îõãàòëûëûüûíû, ñîñèàë ïîëèôîíèéàñûíû óüóðëà éàðàäûá,
áó øÿùÿð Êíóò Ùàìñóíóí Êðèñòèàíèéàñû, Ìàðñåë Ïðóñòóí
Ïàðèñè, Áîðõåñèí Áóåíîñ-Àéðåñè êèìè éàääàãàëàíäûr.
“Ãàðà êèòàá” ðîìàíû äöíéà ÿäÿáèééàòûíûí ùàããûíäà ÿí
÷îõ ìöáàùèñÿ åäèëÿí ÿñÿðëÿðèíäÿí îëäó. Èòàëèéà éàçû÷ûñû
Ìàðèî Áéîíäè Îðõàí Ïàìóêó “òöðê Óìáåðòî Åêîñó”
àäëàíäûðäû; 1996-úû èëäÿ Õóàí Ãîéòèñîëî “Ãàðà êèòàáû”
èñïàí âÿ ôðàíñûçäèëëè îõóúóëàðà “áþéöê òöðê ðîìàíû” êèìè
òÿãäèì åëÿäè; 1995-úè èëäÿ ÿñÿðèí ÀÁØ-äàêû íÿøðèíÿ éàçû-
ëàí ðåñåíçèéà Ïàìóêó Áîðõåñëÿ éàíàøû ãîéäó; îíóí òÿõÿé-
éöë ýåíèøëèéèíè, ïëàñòèê ñèãëÿòèíè, èíàíäûðûúûëûüûíû Ùåðìàí
Ùåññå, Èòàëî Êàëâèíî, Úåéìñ Ãðåì Áàëëàðä, Óèëéàì Ãàññ,
Úàíåò Óèíòåðñîí ôàíòàçèéàñûíûí ýöúöéëÿ ìöãàéèñÿ åëÿäè-
ëÿð; Ëîíäîíóí “Ñàíäè Òàéìñ” ãÿçåòè “Ãàðà êèòàá”û “çÿí-
ýèí, éàðàäûúû, ìîäåðí äöíéÿâè äàñòàí” êèìè äÿéÿðëÿíäèðäè:
íÿùàéÿò, ðîìàí ñîí èëëÿðèí Áåéíÿëõàëã Íîáåë ìöêàôàòûíà
ëàéèã ñàéûëàí ÿñÿðëÿðè ñûðàñûíäà éåð àëäû...

D @Jcje tyf^nA
“Ãàðà êèòàá” ðîìàíûíûí àõûðûíäà ðÿìçè áèð åïèçîä âàð:
Èñòàíáóëóí ýþðìÿëè éåðëÿðèíèí ðÿñìëÿðèíäÿí èáàðÿò ìöñà-
áèãÿ êå÷èðèëèð, áó ìöñàáèãÿ ÿúíÿáè ñÿééàùëàðûí äèããÿòèíè
÷ÿêìÿê ìÿãñÿäè ýöäöð. Øÿùÿð ÿéëÿíúÿ ìÿðêÿçèíèí çàëûí-
äà êå÷èðèëÿí òÿäáèðäÿ áèðèíúèëèê ìöêàôàòûíû ÿêñ òÿðÿôäÿ
íÿùÿíý ýöçýö àñàí áèð íÿôÿð àëûð. Òåçëèêëÿ ùàìû áàøà äöøöð

10
 Orxan Pamuk V $ %" $

êè, ýöçýöäÿêè îáðàçëàð þçëÿðèíèí ìöðÿêêÿá, ýþçëÿíèëìÿç, Inventas vitam

òÿùëöêÿëè ùÿéàòëàðûéëà éàøàéûðëàð.

juvat excoluisse
per artes

Îðõàí Ïàìóêóí “Éåíè ùÿéàò” ðîìàíû, åëÿ áèë, áó ùÿãè-

ãÿòèí ÿêñ-ñÿäàñûäûr: “Áèð ýöí áèð êèòàá îõóäóì, áöòöí ùÿéà-
òûì äÿéèøäè”, — ñþçëÿðèéëÿ áàøëàéàí áó ÿñÿð äåòåêòèâëÿ åøã
ùåêàéÿñè àðàñûíäà éåð òóòóð. Èíäèéÿúÿí ÿí ÷îõ îõóíàí òöðê
ðîìàíëàðûíäàí îëàí “Éåíè ùÿéàò” áèð éàíäàí Ùÿéàòûí, Òÿí-
ùàëûüûí, Þëöìöí, Éàçûíûí, Ãÿçàíûí ñèðëÿðèíÿ, áèð éàíäàí
äà óøàãëûüûí øÿêèëëè ðîìàíëàðûíà, ýàù ýþðöíöá, ýàù äà éîõ
îëàí ìÿëÿéÿ, Äàíòåíèí, Ðèëêåíèí øåèðëÿðèíÿ à÷ûëàí ãàïûäûr.
“Éåíè ùÿéàò” ðîìàíû èíñàíà Âàëòåð Áåíæàìèíèí: “Áöòöí
ÿäÿáèééàò ÿñÿðëÿðè áèð ôîðìàíû éà ñîíà ÷àòäûðûð, éà äà éåíè-
ñèíè áàøëàäûð, éÿíè õöñóñè ùàäèñÿëÿðäèr”, — ñþçöíö õàòûðëà-
äûð. Áó ðîìàí õöñóñè ùàäèñÿäèr...
1992-úè èëäÿ Îðõàí Ïàìóê ùÿéàòûíäà èëê äÿôÿ êèíåìà-
òîãðàôëà òÿìàñäà îëäó. Îíóí ññåíàðèñè ÿñàñûíäà ìÿøùóð
ðåæèññîð Þìÿð Ýàâóðóí ÷ÿêäèéè “Ýèçëè öç” ôèëìè Àíòàëéà
ôèëì ôåñòèâàëûíäà “ßí éàõøû ôèëì” âÿ “ßí éàõøû ññåíàðè”
ìöêàôàòëàðûíû àëäû. Îðõàí Ïàìóê 1994-úö èëäÿ ññåíàðèíè
êèòàá ùàëûíäà íÿøð åëÿòäèðäè.

DZ @Myjei ^bvi EvlivdvA

“...7 éàøûíäàí 22 éàøûíàúàí ðÿññàì îëàúàüûìû ñþéëÿ-
éèðäèëÿð. ...Àììà 22 éàøûíäà ìåìàðëûüû àòäûì, ðîìàíëàð
éàçìàüà áàøëàäûì. Ñîíðà îíëàðû ÷àï åëÿìÿéÿ áàøëàäûëàð.
Éàëíûç îòóç éàøûì òàìàìëàíàíäà ãÿðàðà ýÿëäèì êè, “Ðÿñ-
ñàìëûã ãèñìÿò îëìàäû” ìþâçósunäà ðîìàí éàçûì. ×àüäàø
òöðê ðÿññàìû ùàããûíäà ðîìàí. Àììà êèòàáû äöøöíÿíäÿ ãÿò
åëÿäèì, áàø ãÿùðÿìàí ÕÂÛ éöçèëëèê Îñìàíëû èìïåðèéàñûíûí
÷è÷ÿêëÿíäèéè ÷àüëàðûí ðÿññàìû îëàúàã. Êèòàá ìÿíÿ áÿäèè
ìîíîãðàôèéà êèìè (áó ïåðñîíàæ ùàããûíäà), àììà ðîìàí
ôîðìàñûíäà ýþðöíöðäö. Áóíóíëà áåëÿ, éåíÿ äÿ ìàòåðèàë
òîïëàìà ïðîñåñèíäÿ àíëàäûì, ðîìàíû áèðúÿ áàø ãÿùðÿìàíëà
ìÿùäóäëàøäûðìàã äöçýöí îëìàéàúàã. Ùå÷ îëìàñà, îíà ýþðÿ
êè, î ÷àüûí èñëàì èíúÿñÿíÿòèíäÿ äÿ, Àâðîïà èíúÿñÿíÿòèíäÿ
äÿ òÿê-òÿê ðÿññàìëàð îëìàéûá. Áó äþâð êîëëåêòèâ ÷àüëàðû iäi.

11
Ìÿí äÿ ðÿññàìëàð ãðóïó, áåëÿ äåìÿê ìöìêöíñÿ, àðòåë
ùàããûíäà éàçìàüû ãÿðàðà àëäûì. Áó, ìÿíÿ ðîìàíû ïîëèôî-
íèê åëÿìÿéÿ èìêàí âåðèðäè...”
Îðõàí Ïàìóê “Ìÿíèì àäûì Ãûðìûçû” ðîìàíûíû
1990-1992-úè èëëÿðäÿ éàçûá, 1994-1998-úè èëëÿðäÿñÿ ÿñÿðè
òÿêìèëëÿøäèðèá. Þçöíöí “ÿí ðÿíýëè âÿ ÿí ãîõóëó ðîìàíûì”
àäëàíäûðäûüû ÿñÿð 1591-úè èëäÿ, Ñóëòàí Ìóðàäûí äþâðöíäÿ
Èñòàíáóëóí äîããóç ãàðëû ãûø ýöíöíäÿí áÿùñ åëÿéèð. Èêè êè÷èê
îüëó áèð-áèðèéëÿ éîëà ýåòìÿéÿí ýþçÿë Øÿêóðÿ, äþðä èëäÿí
áÿðè ñàâàøäàí äþíìÿéÿí ÿðèíèí ÿâÿçèíÿ, þçöíÿ áèð ùÿéàí,
ñåâýèëè àõòàðûð. Àòàñûíûí àðàäàáèð åâÿ ÷àüûðäûüû ñàðàé íÿã-
ãàøëàðûíû ýèçëÿíäèéè éåðäÿí ñåéð åëÿéÿí Øÿêóðÿ ïàäøàùûí
ùàçûðëàòäûüû êèòàá ö÷öí ôðàíñûç öñëuáóíäà òÿùëöêÿëè ðÿñì
÷ÿêÿíëÿð àðàñûíäà ñå÷èì åëÿìÿéÿ ÷àëûøûð. Íÿããàøëàðäàí
áèðè — Çÿðèô ßôÿíäè þëäöðöëÿíäÿí ñîíðà ãàäûíà àøèã îëàí
ãîùóìó Ãàðà ìåéäàíà ýèðèð. Ùÿð êÿñèí þç ñÿñèéëÿ äàíûøäûüû,
þëöëÿðèí, ÿøéàëàðûí äèëëÿíäèéè, þëöì, ñÿíÿò, åøã, åâëèëèê, õîø-
áÿõòëèê ùàããûíäà áó ðîìàí åéíè çàìàíäà óíóäóëìóø ãÿäèì
ðÿñì ñÿíÿòèíèí ýþçÿëëèêëÿðèíÿ àüûäûr.
Ìöòÿõÿññèñëÿð ðîìàíûí öñëóáóíó “èíòåëëåêòóàë, çÿðèô
âÿ àüûëëû” àäëàíäûðûðëàð. Îíëàðûí ãÿíàÿòèíÿ ýþðÿ, “áó ÿñÿð
ÿäÿáè òÿõÿééöëöí âÿ ôÿëñÿôè äöøöíúÿëÿðèí ýöúöíö îðòàéà
ãîéàí íàäèð ÿñÿðëÿðäÿíäèr...”

DZZ @E^lA
Ùÿëÿ êè Îðõàí Ïàìóêóí ÿäÿáè àëÿìÿ ìÿëóì îëàí àõû-
ðûíúû ÿñÿðè “Ãàð” ðîìàíû èäè. Ïàìóê öñëóáóíäà éàçûëàí,
ìöÿëëèôèí äöíéàéà, èíñàí òÿáèÿòèíèí ýèçëèíëÿðèíÿ ìöíàñèáÿ-
òèíè à÷ûãëàéàí ðîìàí àðòûã îõóúóéà äîüðó óüóðëó éîëóíó
áàøëàìûøäû. Áóíóíëà éàíàøû, î, ÿäÿáè øþùðÿòèí ñîí çèðâÿñèíÿ
— Íîáåë ìöêàôàòûíà äîüðó éîëóíó èíàìëà äàâàì åòäèðèðäè.
“Áó, ìÿíèì éåòÿðèíúÿ ÷îõ ñÿñ-êöé ãîïàðòìûø èëê âÿ
ñîí ñèéàñè ðîìàíûìäûr. Îðaäàêû ùàäèñÿëÿð Ãàðñ øÿùÿðèíäÿ
— Òöðêèéÿíèí úÿíóáè-øÿðãèíäÿêè øÿùÿðúèêäÿ áàø âåðèð. Íÿ
âàõòñà — ÕÛÕ éöçèëëèêäÿ áó øÿùÿð ðóñëàðà ìÿõñóñ îëóá. Îða-
äà éåòÿðèíúÿ òåç-òåç ãàð éàüûð. Ìÿíÿ iñÿ ñèâèë äöíéàäàí

12
 Orxan Pamuk V $ %" $

ãàð éàüûíòûëàðûéëà àéðû äöøìöø øÿùÿð ëàçûì iäi. Ìÿíÿ åëÿ Inventas vitam

ýÿëäè, Ãàðñ Òöðêèéÿíèí èäåàë îõøàðëûüûíûí, òÿìèç òöðê ìèê-

juvat excoluisse
per artes

ðîìöùèòèíèí ôîðìàñûäûr. Áóðà åòíèê ìöõòÿëèôëèéè äÿ ÿëàâÿ

åëÿéèí: îðäà êöðäëÿð, àçÿðáàéúàíëûëàð, òöðêëÿð, ùÿëÿ äÿ õåéëè
ðóñëàð âÿ àëìàíëàð éàøàéûðëàð. Îíäà ñèç ýþðÿúÿêñèíèç, ãàð-
øûíûçäà ñèéàñè ðîìàí ö÷öí èäåàë äåêîð âàð...”
“Ãàð”ûí óüóðó äàâàì åëÿäèéè èëëÿðäÿ éàçû÷ûíûí “Ìÿíèì
àäûì Ãûðìûçû” ðîìàíû ÿí íöôóçëó ÿäÿáè ìöêàôàòëàðäàí
áèðèíÿ — “ÈÌÏÀÚ Äóáëèí Ìöêàôàòû”íà ëàéèã ýþðöëäö.
Äöíéàíûí 40 þëêÿñèíäÿí 150 ÿí èðè êèòàáõàíàíûí èðÿëè ñöð-
äöéö íàìèçÿäëÿð àðàñûíäà áèðèíúè îëàí áó ÿñÿð Îðõàí Ïàìó-
êóí íþâáÿòè ÿäÿáè óüóðó iäi.
“Ìöêàôàò èíýèëèñúÿéÿ ÷åâðèëìèø, éàõóä èíýèëèñúÿ éàçûë-
ìûø ÷àüäàø íÿñð êèòàáëàðûíäàí áèðèíÿ âåðèëèð... Êèòàáëàðû
áåéíÿëõàëã ìöíñèôëÿð ùåéÿòè — àëèìëÿð, ïðîôåññîðëàð âÿ ñ.
íÿçÿðäÿí êå÷èðèðëÿð. ßýÿð êèòàá òÿðúöìÿ ÿñÿðèäèrñÿ, ìÿá-
ëÿüèí 25 ôàèçè òÿðúöìÿ÷èéÿ ÷àòûð...” 100 ìèí àâðî äÿéÿ-
ðèíäÿ îëàí áó ìöêàôàòûí ÿäÿáèééàò öçðÿ Íîáåë ìöêàôàòûí-
äàí ñîíðà äöíéàäà ÿí íöôóçëó ìöêàôàò îëäóüóíó äà ãåéä
åëÿìÿëèéèê.
Öñòÿëèê, áó èëëÿðäÿ Äîñòîéåâñêè ÿñÿðëÿðèíèí þçöíÿ òÿñè-
ðèíè äàíìàéàí Îðõàí Ïàìóê éàçû÷ûíûí “Àë÷àëäûëìûø âÿ òÿùãèð
åäèëìèø èíñàíëàð” ðîìàíûíà (Åðýèí Àòàéûí òÿðúöìÿñèíäÿ),
“Äîñòîéåâñêè” êèòàáûíà (Ìåùìåò Þçýöíöí òÿðúöìÿñèíäÿ),
“Ìèí áèð ýåúÿ” íàüûëëàðûíà (òÿðúöìÿ÷è Àëèì Øåðèô Îíàðàíëà
áèðýÿ) þí ñþç éàçäû, Ýöíòåð Ãðàññ, Ìàðèî Âàðãàñ Ëéîñà,
Ìàðãàðåò Åòâóä âÿ áàøãàëàðûéëà Ñàëìàí Ðöøäèíèí “Øåéòàí
àéÿëÿðè” ðîìàíû ÿòðàôûíäà áàø âåðÿí ïîëåìèêàéà ãàòûëäû...

DZZZ @Imn^j_oh q^nelyhyl `y sytylA

2003-úö èëäÿ Îðõàí Ïàìóêóí “Èñòàíáóë, õàòèðÿëÿð âÿ
øÿùÿð” ðîìàíû èøûã öçö ýþðäö. Ùÿìèøÿ îëäóüó êèìè, áó
ôàêò äÿðùàë ìÿòáóàòûí äèããÿòèíè ÷ÿêäè, òåëåêàíàëëàðûí åôèðèíè,
äÿðýèëÿðèí öç ãàáûüûíû áÿçÿäè. Èñòàíáóëëà áàüëû õàòèðÿëÿðèíè
þìðöíöí 22 èëèíÿúÿí ãÿëÿìÿ àëàí Îðõàí Ïàìóê áèð ñûðà
òÿíãèäëÿðëÿ äÿ ãàðøûëàøäû, îíó øÿùÿðëÿ áàüëû éàçäûãëàðûíû

13
ñöíè ñóðÿòäÿ éàïûøäûðìàãäà ýöíàùëàíäûðàíëàð äà îëäó.
Àììà áó, éàçû÷ûíû çÿððÿ ãÿäÿð äÿ íàðàùàò åëÿìÿäè.
“...Áèð éàíäàí ùåêàéÿ óøàüûí äöíéàíû íåúÿ ýþðäöéö-
íö äàíûøûð. Äèí, âàðëûëàð, Èñòàíáóëóí òöðêëÿøäèðèëìÿñè êèìè,
ÿí ÷îõ ÿëëè éàøûíûí íÿçÿð íþãòÿñèíäÿí éàçñàí, úàíñûõûúû âÿ
ïîëèòèê îëà áèëÿúÿê øåéëÿðè óøàã ñàôëûüûéëà äàíûøàíäà éàçû-
÷ûíûí äöøöíúÿëÿðè îðòàéà ÷ûõûð. Áóýöíêö Îðõàí ãÿôèëäÿí
î óøàã ùàããûíäà åùòèéàòëà ñþùáÿò à÷ûð... Óøàãëûüûìäà åëÿäè-
éèì ïèñëèêëÿðè êèòàáûì èìêàí âåðäèéè ãÿäÿð òÿñâèð åëÿäèì.
ßçàá ÷ÿêäèéèì áþéöê áèð ïèñëèê éîõäór. Êèòàáûí ìÿãñÿäè
êàòîëèê êèìè, åòèðàô åëÿìÿê, ñîíðà éàõøûëûãëàð äà åëÿäèéèíè
äàíûøìàã, ýöíàù âÿ úÿçà ÿòðàôûíäà âóðíóõìàã äåéèë.
Óøàãëûüûìäà áåéíèìè ìÿøüóë åëÿéÿí, ìÿíè ìÿí åëÿéÿí
ìÿñÿëÿëÿðè äàíûøûðàì...”
Îðõàí Ïàìóêóí éåíè ðîìàíû ùÿëÿ îõóúóëàðûíà äîüðó
éîë ýåäèð: îõóíóð, ìöçàêèðÿ îëóíóð, áèð-áèðèíÿ ÿêñ îëàí
ôèêèðëÿð îðòàéà ÷ûõàðûð. ×îõ ýöìàí, ÿñÿð àç ñîíðà Àâðîïà-
íûí äà äèããÿòèíè ÷ÿêÿúÿê, ÷åøèäëè äèëëÿðÿ ÷åâðèëÿúÿê, ùàíñû
ìöêàôàòëàðûñà ãàçàíàúàã. Àììà áöòöí áóíëàð éàçû÷ûíûí
èðàäÿñèíäÿí êÿíàðäà áàø âåðÿúÿê. Áó ýöí Îðõàí Ïàìóê
éåíè ðîìàíëàð éàçìàã ôèêðèíäÿäèr. Àðòûã îíëàðäàí áèðèíè
éàçìàüà äà áàøëàéûá...

ZU @ y9;30>>y: iodcfeA
Îðõàí Ïàìóê áèð ñûðà ðîìàíëàðûíû (“Úþâäÿò áÿé âÿ
îüóëëàðû”, “Ãàðà êèòàá”, “Ìÿíèì àäûì Ãûðìûçû”) Òîìàñ
Ìàíí ðóùóíäà éàçäûüûíû ùå÷ âàõò ýèçëÿòìÿéèá. Àììà ÷îõ
îõóäóüó, ñåâäèéè éàçû÷ûíûí òÿñèðèíäÿí ãóðòàðìàüû äà áàúàðûá,
áó ÿñÿðëÿðÿ þç ðóùóíó, ðÿíýèíè, ñÿñèíè ãàòà áèëèá. “Îí èëäÿ áèð
äÿôÿ áþéöê êèòàáëàð éàçìàüû” ãÿò åëÿéÿí éàçû÷û ýÿíúëèéèíäÿ
àðçóëàäûüû ôèêðè — áþéöê ìåìàð Ñèíàí ùàããûíäà ðîìàí
ãÿëÿìÿ àëìàüû ùÿëÿ ýåð÷ÿêëÿøäèðÿ áèëìÿéèá. Àììà åëÿ
î âàõòëàðäà ìåìàð îëìàüà ùàçûðëàøìàñû áó áàðÿäÿ ÷îõëó áèë-
ýèëÿð ÿëäÿ åëÿìÿéÿ èìêàí âåðèá. Áó ýöí àðòûã éåíè ÿñÿð öçÿ-
ðèíäÿ èøëÿéÿí — “Mÿsumiyyÿt ìóçåéè” ðîìàíûíû éàçàí Îðõàí
Ïàìóê, áÿëêÿ äÿ, íþâáÿòè “áþéöê êèòàáû”íû éàðàäàúàã.

14
 Orxan Pamuk V $ %" $

“...Ìÿí êöòëÿ àäàìû äåéèëÿì. Áèð òöíëöéÿ ýèðèá ùàìûéëà Inventas vitam

øÿðãè ñþéëÿñÿì, î øÿðãèíè ñåâñÿì áåëÿ àç ñîíðà þçöìÿ

juvat excoluisse
per artes

÷ÿêèëèðÿì. Ìÿíèì è÷èìäÿ áèð ñÿñ ùÿìèøÿ îðàéà àèä îëìà-

äûüûìû ñþéëÿéèð... Áèðèíèí ìÿíÿ “ñèíòåòèê éàçàð”, éà äà
“éåòÿðèíúÿ äóéüóëó äåéèë” äåìÿñèíÿ ôèêèð âåðìèðÿì. Ìÿí
èñòÿäèéèì ðîìàíëàðûìû éàçûðàì. Îíëàðûí øÿôãÿò, êöòëÿ, þïöø-
ëÿð, öìóìè ãóúàãëàøìàëàð âÿ “áèç” äóéüóñóíà õèäìÿò
åëÿìÿäèéèíè áèëèðÿì. Áÿëêÿ äÿ, áóíà ýþðÿ þëêÿäÿ ÿí ÷îõ
îõóíàí êèòàáëàð áóíëàðäûr...”
Îðõàí Ïàìóêóí éåíè ðîìàíûíûí Òöðêèéÿäÿí ãàáàã
Àâðîïàäà óüóð ãàçàíàúàüû, éàéûëàúàüû øöáùÿñèçäèr. ×öíêè
î àðòûã Àâðîïà îõóúóñóíóí ãÿëáèíè ôÿòù åëÿéèá. Òÿñàäöôè
äåéèë êè, áó ýöí îíóí àäû äöíéàíûí ÿí ïîïóëéàð éàçû÷ûëàðû-
íûí ñûðàñûíäà ÷ÿêèëèð. Ùÿòòà ÿí íöôóçëó íÿøðèééàòëàð Îðõàí
Ïàìóêóí êèòàáëàðûíû ìÿìíóíèééÿòëÿ ÷àï åëÿéèðëÿð.

U uv ehej Nk_ch irg^p^nv h^olc^nv

Ñîí èëëÿð Îðõàí Ïàìóêóí àäû ÿäÿáèééàò öçðÿ Íîáåë
ìöêàôàòûíà ÿí øàíñëû íàìèçÿäëÿð ñûðàñûíäà ÷ÿêèëñÿ äÿ,
Èñâå÷ Àêàäåìèéàñûíûí ñå÷èìè ôÿðãëè îëóðäó. Ùÿòòà êå÷ÿí
èëèí ãàëèáè ìöêàôàòûí Ïàìóêà âåðèëìÿäèéèíÿ òÿÿúúöáöíö
äÿ áèëäèðìèøäè. Ýþðöíöð, Àâðîïà éàçû÷ûäàí ÿäÿáè ÿñÿðëÿðëÿ
éàíàøû, áàøãà àääûìëàð àòìàüû äà ýþçëÿéèðäè. 2005-úè èëäÿ
Îðõàí Ïàìóêóí Èñâå÷ ãÿçåòëÿðèíäÿí áèðèíÿ âåðäèéè êè÷èê
ìöñàùèáÿ ëèáåðàë Àâðîïàíûí èççÿòè-íÿôñèíè îõøàäû, Òöðêè-
éÿäÿñÿ ãÿçÿáëÿ ãàðøûëàíäû. Ùÿòòà ìÿñÿëÿ éàçû÷ûíû ìÿùêÿ-
ìÿéÿ ÷ÿêìÿéÿ ãÿäÿð ýåäèá ÷ûõäû. Àâðîïà ãóðóìëàðûíûí òÿç-
éèãè èëÿ ìÿùêÿìÿ Îðõàí Ïàìóê ùàããûíäà ùþêì ÷ûõàðìà-
äû. Åëÿ ùÿìèí âàõòëàðäà éàçû÷û äàùà áèð íöôóçëó ìöêàôàòà
— Àëìàíèéà Êèòàá Òèúàðÿò÷èëÿðè Èòòèôàãûíûí ñöëù ìöêàôàòûíà
ëàéèã ýþðöëäö.
2006-úû èë îêòéàáðûí 12-äÿ — Ôðàíñà Ìèëëè Ìÿúëèñèíèí
ãîíäàðìà “åðìÿíè ñîéãûðûìû” ùàããûíäà ãàíóí ëàéèùÿñè
ãÿáóë åëÿäèéè ýöí Èñâå÷ Àêàäåìèéàñû ãÿðàðûíû à÷ûãëàäû: òöðê
éàçû÷ûñû Îðõàí Ïàìóê “þç äîüìà øÿùÿðèíèí ìåëàíõîëèê
ðóùóíó àõòàðàðêÿí ìÿäÿíèééÿòëÿðèí ùÿì òîããóøìàñûíûí,

15
ùÿì äÿ ãîâóøìàñûíûí éåíè ñèìâîëëàðûíû òàïäûüûíà ýþðÿ”
ÿäÿáèééàò öçðÿ Íîáåë ìöêàôàòûíà ëàéèã ýþðöëäö. “Áó
ìöêàôàòû þç óüóðóì êèìè äåéèë, òÿìñèë÷èñè îëäóüóì òöðê
ìÿäÿíèééÿòèíÿ âÿ ÿäÿáèééàòûíà âåðèëìèø ãèéìÿò êèìè
äÿéÿðëÿíäèðèðÿì”, — äåéÿí ëàóðåàò Ôðàíñà ïàðëàìåíòè àøàüû
ïàëàòàñûíûí ãÿðàðûíû ãûíàìàüû äà óíóòìàäû. Ùÿòòà àíàñû
Øÿêóðÿ Áàñìàí îüëóíóí ñÿùâ åëÿäèéèíè, ìÿòáóàòûíñà áó
ìÿñÿëÿíè áþéöòäöéöíö äèëÿ ýÿòèðäè. Øöáùÿñèç, ýþçÿë ÿñÿð-
ëÿðè ìöãàáèëèíäÿ ùàëàë ùàããûíû àëàí Îðõàí Ïàìóêó áóíäàí
ñîíðà ÿäÿáèééàò äàùà ÷îõ äöøöíäöðÿúÿê.
Îðõàí Ïàìóê îõóúó çþâãöíö ñûíàüà ÷ÿêìÿéè ñåâèð.
Îíóí èëê áàõûøäà ìîíóìåíòàë ýþðöíÿí ðîìàíëàðû, ÿñëèíäÿ,
ôîðìàñûíà ýþðÿ ÷åâèê, òÿùêèéÿ òÿðçèíÿ ýþðÿ úÿëáåäèúè, îðiæè-
íàëäû. Åéíè çàìàíäà äàèì ýöíäÿìäÿ ãàëìàüû, êöòëÿíèí
ðÿéèíäÿí ôÿðãëÿíÿí ôèêèðëÿð ñþéëÿìÿéè ñåâÿí Îðõàí Ïàìóê
ùÿìèøÿ éàëàí÷û ñÿìèìèééÿòèí âÿ ìèëëÿò÷èëèéèí ÿëåéùèíÿ
îëóá. Îíäàí þòðö çàìàíû ãàáàãëàìàã (ùÿòòà çàìàíûí òÿêè-
íÿ äÿ åíñÿ) éåýàíÿ ÿäÿáè þë÷öäör. Îðõàí Ïàìóê õîøáÿõò-
ëèéèí þçöíÿìÿõñóñ þë÷öñöíö äÿ èúàä åëÿéèá: ýöíäÿ éàõøû
áèð ñÿùèôÿ éàçìàã...
“...Àðâàäûìëà (éåðè ýÿëìèøêÿí, îíóí ðóñ ÿúäàäëàðû
Êðûìäàíäû) âÿ áàëàúà ãûçûìëà Íèøàíòàøäà, Ãàëèáèí àèëÿñè-
íèí, äàùà äîüðóñó, ìÿíèì àèëÿìèí — éàøàäûüû éåðèí éàõûíëû-
üûíäà éàøàéûðàì. Ñÿùÿðëÿð ãûçûìû áàü÷àéà àïàðûðàì, ïèéà-
äà Áÿéîüëóíäàí êå÷èá þç îôèñèìÿ ýåäèðÿì. Áó, òÿõìèíÿí,
èéèðìè äÿãèãÿ ÷ÿêèð. Îôèñäÿ (ÿëèìëÿ) éàçûðàì, çÿíýëÿðÿ
úàâàá âåðèðÿì, éàçûøìàëàð àïàðûðàì. Ñîíðà ÿëéàçìàëàðûìû
àññèñòåíòèì ýþòöðöð. Àõøàì åâÿ ãàéûäûðàì, áèðýÿ øàì
åëÿéèðèê. Íþâáÿòè êèòàáûì ÷ûõàíäà ðåêëàì òóðíåñèéëÿ þëêÿíè
ýÿçèðÿì, ñîíðà åâÿ ãàéûäûðàì âÿ ùÿð øåé òÿçÿäÿí áàøëàéûð.
Ìÿíúÿ, õîøáÿõò àäàìàì, ùÿ?”

***
...2006-úû èë äåêàáðûí 7-äÿ Ñòîêùîëì éåíè ëàóðåàòû
“Õîø ýÿëìèñèíèç, ìèñòåð Ïàìóê!” øöàðëàðû âÿ êèòàáëàðûíûí
÷îõñàéëû íÿøðëÿðè èëÿ ãàðøûëàäû. Íîðâå÷ ïàéòàõòûíà ãûçû

16
 Orxan Pamuk V $ %" $

Ðþéàéëà ýÿëÿí éàçû÷û áó íöôóçëó ìöêàôàòûí òÿêúÿ îíà éîõ, Inventas vitam

ùÿì äÿ òöðê ÿäÿáèééàòûíà, òöðê äèëèíÿ âÿ òöðê ìÿäÿíèééÿ-

juvat excoluisse
per artes

òèíÿ âåðèëäèéèíè áèð äàùà äèëèíÿ ýÿòèðäè. Èñâå÷ Êðàë Åëìëÿð

Àêàäåìèéàñûíäà òöðêúÿ ñþéëÿäèéè, “Àòàìûí áàâóëó (÷àìà-
äàíû)” àäëàíäûðäûüû áèð ñààòëûã Íîáåë íèòãèíäÿ ñàëîíà òîï-
ëàøàíëàðà äóéüóëó àíëàð éàøàòäû. Î, àòàñûíûí éàçûëàðû öçöíäÿí
ÿäÿáèééàòà ýÿëäèéèíè, îíóí 2002-úè èëäÿ âÿôàò åòäèéèíè
õàòûðëàòäû âÿ “÷îõ èñòÿðäèì, áó ýöí àòàì àðàìûçäà îëñóí”,
— äåäè. Ãîíàãëàð îíó õåéëè àéàã öñòäÿ àëãûøëàäûëàð. Èêè
ýöí ñîíðà èñÿ î, ìöêàôàòûíû õöñóñè òÿøêèë îëóíìóø ìÿðà-
ñèìëÿ àëäû.
Áöòöí ÿäÿáè àëÿìè ôÿòù åëÿéÿí Îðõàí Ïàìóêóí äèëè-
ìèçäÿ “Ãàðà êèòàá”, “Ìÿíèì àäûì Ãûðìûçû” âÿ “Ãàð”
ðîìàíëàðûíäàí ïàð÷àëàð (ñîíóíúó ðîìàí áó éàõûíëàðäà ÷àï
îëóíäó) èøûã öçö ýþðñÿ äÿ, èíàíûðàì êè, áó ÿñÿðëÿ îõóúóëà-
ðûìûç Îðõàí Ïàìóêó ýåú äÿ îëñà, êÿøô åëÿéÿúÿêëÿð.

Nylei^j ]_brhlyti^jhv

17
 Orxan Pamuk V $ %" $

Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes

B < "
853)4
 B < @ @ @"@
853)4

M]N \LVJ]M

Èíäè ìÿí þëöéÿì, áèð ãóéóíóí äèáèíäÿ úÿñÿäÿì. Ñîí

íÿôÿñèì ÷îõäàí ÷ûõûá, ãÿëáèì ÷îõäàí äàéàíûá, àììà àë÷àã
ãàòèëèìäÿí áàøãà êèìñÿ áàøûìà ýÿëÿíëÿðè áèëìèð. Î ися, èéðÿíú
ðÿçèë, ìÿíè þëäöðäöéöíÿ éàõøûúà ÿìèí îëìàã ö÷öí íÿôÿñèìè
äèíëÿäè, íÿáçèìÿ áàõäû, ñîíðà áþéðöìÿ áèð òÿïèê èëèøäèðäè,
ìÿíè ãóéóíóí éàíûíà ñöðöäö, ãàëäûðûá àøàüû áóðàõäû. Äàøëà
ÿââÿëúÿäÿí ãûðäûüû êÿëëÿì ãóéóéà äöøÿíäÿ ïàð÷à-ïàð÷à îëäó,
öçöì, àëíûì, éàíàãëàðûì ÿçèëäè, éîõ îëäó; ñöìöêëÿðèì ãûðûë-
äû, àüçûì ãàíëà äîëäó.
Äþðä ýöí îëäó åâÿ äþíìÿéÿëè: àðâàäûì, óøàãëàðûì ìÿíè
àõòàðûðäûëàð. Ãûçûì àüëàéà-àüëàéà öçöëöðäö, ùÿéÿò ãàïûñûíà
áàõûðäû; ùàìûñûíûí ýþçö éîëäà, ãàïûäàäû.
Ýåð÷ÿêäÿí ãàïûäàäûrìû, îíó äà áèëìèðÿì. Áÿëêÿ äÿ,
àëûøûáëàð, íÿ ïèñ! ×öíêè áóðaäà îëàíäà èíñàíà àðõàäà ãîéäóüó
ùÿéàòûí ÿââÿëäÿí îëäóüó êèìè, êå÷èá-ýåòäèéè äóéüóñó ýÿëèð.
Ìÿí äîüóëìàìûøäàí ãàáàã àðõàìäà ñîíñóç çàìàí âàðäû.
Ìÿí þëÿíäÿí ñîíðà äà áó çàìàí áèòèá-òöêÿíìÿéÿúÿê! Éàøà-
éàíäà áóíëàðû ùå÷ ôèêèðëÿøìÿçäèì; èøûãëàð è÷èíäÿ, èêè ãàðàíëûã
çàìàíûí àðàñûíäà éàøàéûá ýåäÿðäèì.
Õîøáÿõò iäèì, õîøáÿõò iìèøÿì: èíäè áàøà äöøöðÿì. Ïàä-
øàùûìûçûí íÿããàøõàíàñûíäà ÿí éàõøû ðÿñìëÿðè ìÿí ÷ÿêÿðäèì,
óñòàëûãäà ìÿíÿ ÷àòà áèëÿúÿê áèð ðÿññàì äà éîõ idi. Ãûðàãäà
ýþðäöéöì èøëÿðëÿ ÿëèìÿ äîããóç éöç àõ÷à êå÷ÿðäè. Áóíëàð äà,
òÿáèè, þëöìöìö äàùà ãàðøûñûàëûíìàç åëÿéèð.
Éàëíûç íàõûø âÿ ðÿñì ÷ÿêÿðäèì: ñÿùèôÿ ãûðàãëàðûíû áÿçÿéÿð,
÷ÿð÷èâÿ è÷èíÿ ðÿíýëÿð, ðÿíýëè éàðïàãëàð, áóòàëàð, ýöëëÿð, ÷è÷ÿê-
ëÿð, ãóøëàð úûçàðäûì: ãûâðûì-ãûâðûì ×èí öñлубу иля áóëóäëàð,

20
 Orxan Pamuk V $ %" $

áèð-áèðèíèí è÷èíÿ êå÷ÿí éàðïàãëàð, ðÿíý îðìàíëàðû âÿ è÷ëÿðèí- Inventas vitam

äÿ ýèçëÿíìèø úåéðàíëàð, úöéöðëÿð, ïàäøàùëàð, àüàúëàð, ñàðàé-

juvat excoluisse
per artes

ëàð, àòëàð, îâ÷óëàð... ßââÿëlÿr áÿçÿí òàáàã è÷èíÿ íàõûø âóðàðäûì;

áÿçÿí àéíàíûí àðõàñûíà, ãàøûüûí è÷èíÿ, áÿçÿí Áîüàçè÷èíäÿ
ñàùèë åâèíèí, ãîíàã îòàüûíûí òàâàíûíà, áÿçÿí ñàíäûüûí öçÿðè-
íÿ... Ñîí èëëÿðäÿ иñÿ òÿêúÿ êèòàá ñÿùèôÿëÿðè öçÿðèíäÿ ÷àëûøûðäûì,
÷öíêè Ïàäøàùûìûç íàõûøëû êèòàáëàðà ÷îõ ïóë âåðèðäè. Þëöìëÿ
ãàðøûëàøàíäà ïóëóí ùÿéàòäà ùå÷ âàúèá îëìàäûüûíû äÿðê åëÿ -
äèì, äåìÿê èñòÿìèðÿì. Èíñàí ùÿéàòäà îëìàéàíäà äà ïóëóí
ÿùÿìèééÿòèíè áèëèð. Èíäè áó âÿçèééÿòèìäÿ ìÿíèì ñÿñèìè åøèäÿ-
úÿéèíèçè, áó ìþúöçÿéÿ áàõûá, áåëÿ ôèêèðëÿøÿúÿéèíèçè áèëèðÿì:
áóðàõ, èíäè éàøàéàíäà íÿ ãÿäÿð ïóë ãàçàíäûüûíû. Áèçÿ îðаäà
ýþðäöêëÿðèíè äàíûø. Þëöìäÿí ñîíðà íÿ âàð, ðóùóí ùàðaäàäû,
úÿííÿò âÿ úÿùÿííÿì íåúÿäèr, îðaäà íÿëÿð ýþðöðñÿí? Þëöì
íåúÿ øåéäèr, úàíûí éàíûðìû? Ùàãëûñûíûç. Éàøàéàíäà èíñàíûí
î áèðè òÿðÿôäÿ íÿëÿð îëóá-êå÷äèéèëÿ ÷îõ ìàðàãëàíäûüûíû áèëè-
ðÿì. Elÿ áó ìàðàüû öçöíäÿí ãàíëû ñàâàø ìåéäàíëàðûíäà,
úÿñÿäëÿð àðàñûíäà ýÿçèíÿí àäàìûí ùåêàéÿòèíè äàíûøìûøäûëàð.
Úàí ÷ÿêìÿêäÿ îëàí úÿíýàâÿðëÿð àðàñûíäà þëöá-äèðèëÿí àäàìëà
ðàñòëàøàðàì, î äà ìÿíÿ î áèðè äöíéàíûí ñèðëÿðèíè âåðÿð äåéÿ,
àõòàðàí áó àäàìû Òåéìóðóí ÿñýÿðëÿðè äöøìÿí ñàíûá, áèð
ãûëûíú çÿðáÿñèéëÿ èêèéÿ áþëìöøäöëÿð, î äà î áèðè äöíéàäà èíñà-
íûí èêèéÿ áþëöíäöéöíö ýöìàí åëÿéèá.
Áåëÿ áèð øåé éîõäór. Ùÿòòà äöíéàäà èêèéÿ áþëöíÿí ðóùëà-
ðûí áóðaäà áèðëÿøäèéèíè áåëÿ ñþéëÿéÿ áèëÿðÿì. Àììà äèíñèç
êàôèðëÿðèí, äèíñèçëÿðèí âÿ øåéòàíà óéàí àüçû õàðàáëàðûí èääèà-
ëàðûíûí ÿêñèíÿ, î áèðè äöíéà äà, øöêöð, âàð. Îðaäàí ñèçÿ ãûø-
ãûðìàüûì áóíóí ñöáóòóäór. Þëäöì, àììà ýþðäöéöíöç êèìè,
éîõ îëìàäûì. Î áèðè òÿðÿôäÿí äÿ, Ãóðàí-è Êÿðèìäÿ ñþùáÿò
à÷ûëàí âÿ àëòëàðûíäàí èðìàãëàð àõàí ãûçûëäàí, ýöìöøäÿí úÿí-
íÿò êþøêëÿðèíÿ, äîëüóí ìåéâÿëè, èðèéàðïàãëû àüàúëàðà, áàêèðÿ
ýþçÿëëÿðÿ ðàñò ýÿëìÿäèéèìè ñþéëÿìÿéÿ ìÿúáóðàì. Îíà ýþðÿ
äÿ Âàãèÿ ñóðÿñèíäÿ äàíûøûëàí úÿííÿòäÿêè î èðèýþçëö ùóðèëÿðè
íå÷ÿ äÿôÿëÿðëÿ íåúÿ êåôëÿíèá ðÿñì åëÿäèéèìè èíäè ÷îõ éàõøû

21
õàòûðëàéûðàì. Ãóðàí-è Êÿðèì áèð éàíà, Èáí ßðÿáè êèìè ýåíèø
õÿéàëëûëàðûí øèðèí-øèðèí ñþùáÿò à÷äûãëàðû ñöääÿí, øÿðàáäàí,
äàäëû ñóäàí âÿ áàëäàí èáàðÿò äþðä èðìàüà äà, òÿáèè êè, ùå÷
ðàñò ýÿëìÿäèì. Ùàãëû îëàðàã, î áèðè äöíéàíûí öìèä âÿ õÿéàë-
ëàðûéëà éàøàéàí áó ãÿäÿð àäàìû èíàíúñûçëûüà ñöðöêëÿìÿê èñòÿ-
ìÿäèéèì ö÷öí áöòöí áóíëàðûí þç õöñóñè âÿçèééÿòèìëÿ áàüëû
îëäóüóíó äÿðùàë áèëäèðìÿëèéÿì: þëöìäÿí ñîíðàêû ùÿéàò ìþâ-
çóñóíäà áèð àç äà îëñà, ìÿëóìàòëû ùÿð áèð ìþìèí ìÿíèì
âÿçèééÿòèìäÿêè áèð áÿäáÿõòèí úÿííÿòèí èðìàãëàðûíû ýþðìÿéÿ
ìÿúáóð îëäóüóíó ãÿáóë åëÿéÿð.
Ãûñàúà: íÿããàøëàð áþëöéöíäÿ âÿ óñòàäëàð àðàñûíäà çÿðèô
ÿôÿíäè êèìè òàíûíàí ìÿí þëäöì, àììà áàñäûðûëìàäûì. Áó
ñÿáÿáäÿí äÿ ðóùóì áÿäÿíèìè áöñáöòöí òÿðê åëÿìÿäè. Úÿí-
íÿò, úÿùÿííÿì ãÿäÿðèìèí ùàðàñûäûrñà, ðóùóìóí îðàëàðà éàõûí-
ëàøìàñû ö÷öí áÿäÿíèìèí ïèñëèéèíäÿí ÷ûõìàëûäû. Áàøãàëàðûíûí
áàøûíà äà ýÿëÿí áó èñòèñíà äóðóìóì ðóùóìà ãîðõóíú ÿçàá-
ëàð âåðèð. Êÿëëÿìèí ïàðàì-ïàð÷à îëìàñûíû, áÿäÿíèìèí éàðûñûíûí
áóç êèìè ñóäà ãûðûãëàð âÿ éàðàëàð è÷èíäÿ ÷öðöìÿñèíè äóéìó-
ðàì äà, áÿäÿíèìè òÿðê åëÿìÿê ö÷öí ÷ûðïûíàí ðóùóìóí äÿðèí
ÿçàáûíû ùèññ åëÿéèðÿì. Ñàíêè, áöòöí àëÿì ìÿíèì è÷èìäÿ áèð
éåðÿ ñûüûøûá äàðàëìàüà áàøëàéûð.
Áó äàðàëìà ùèññèíè àíúàã î áÿíçÿðñèç þëöì àíûìäà äóé-
äóüóì ñàðñûäûúû ýåíèøëèê ùèññèéëÿ ìöãàéèñÿ åëÿéÿ áèëèðÿì.
Î ùå÷ ýþçëÿìÿäèéèì äàø çÿðáÿñèéëÿ êÿëëÿì ãûðàüûíäàí ãûðû-
ëàíäà î àë÷àüûí ìÿíè þëäöðìÿê èñòÿäèéèíè äÿðùàë áàøà äöø-
äöì, þëäöðÿ áèëÿúÿéèíÿñÿ èíàíìàäûì. Öìèäëÿ äîïäîëóéìó-
øàì, àììà íÿããàøõàíàéëà åâèì àðàñûíäàêû ñîëüóí ùÿéàòûìû
éàøàéàíäà ùå÷ ôÿðãèíÿ âàðìàìûøäûì áóíóí. Ùÿéàòà áàðìàã-
ëàðûì, äûðíàãëàðûì âÿ îíà áàòûðäûüûì äèøëÿðèìëÿ áÿðê-áÿðê
ñàðûëäûì. Áàøûìäàí éåäèéèì äèýÿð çÿðáÿëÿðèí àúûñûéëà ñèçëÿðèí
úàíûíû ñûõìàéûì.
Þëÿúÿéèìè êÿäÿðëÿ áàøà äöøÿíäÿ ãÿëáèìè èíàíûëìàç ýåíèø-
ëèê ùèññè áöðöäö. Êå÷èì àíûíû áó ýåíèøëèê ùèññèéëÿ éàøàäûì.
Áó éàíà âàðìàüûì èíñàíûí þç éóõóñóíäà þçöíö éàòàí êèìè

22
 Orxan Pamuk V $ %" $

ýþðìÿñèñàéàã éóìøàã îëäó. ßí àõûðäà àë÷àã ãàòèëèìèí ãàðëû, Inventas vitam

ïàë÷ûãëû àéàããàáûëàðûíû ýþðäöì. Ýþçëÿðèìè éàòàí êèìè éóìäóì

juvat excoluisse
per artes

âÿ ëÿççÿòëè áèð êå÷èøëÿ áó éàíà âàðäûì.

Èíäèêè øèêàéÿòèì äèøëÿðèìèí ãàíëû àüçûìà ëÿáëÿáè êèìè
òþêöëìÿñèíäÿí, öçöìöí òàíûíìàéàúàã ãÿäÿð ÿçèëìÿñèíäÿí,
éà äà áèð ãóéóíóí äèáèíäÿ áöçöøöá ãàëìàãäàí éîõ, ùÿëÿ äèðè
ñàéûëìàãäàíäû. Ñåâÿíëÿðèìèí òåç-òåç ìÿíè ôèêèðëÿøèá Èñòàíáó-
ëóí áèð ýóøÿñèíäÿ ñÿôåùúÿ ìÿøüÿëÿéëÿ ùÿëÿ ñàü îëäóüóìó,
ùÿòòà áàøãà ãàäûíûí àðäûíúà ýåòäèéèìè õÿéàë åëÿìÿëÿðè áÿä-
áÿõò ðóùóìà áöñáöòöí ÿçàá âåðèð. Àðòûã òåçëèêëÿ úÿñÿäèìè
òàïñûíëàð, íàìàçûìû ãûëûá, úÿíàçÿìè ãàëäûðûá, ìÿíè áàñäûðñûí-
ëàð! Äàùà âàúèáè, ãàòèëèì òàïûëñûí! Î àë÷àã òàïûëìàñà, èñòÿéèð-
ëÿð, ìÿíè ÿí ìþùòÿøÿì ìÿçàðäà áàñäûðñûíëàð, áÿäáÿõòëèê
è÷èíäÿ ìÿçàðûìäà ÷åâðèëÿ-÷åâðèëÿ ýþçëÿéÿúÿéèìè, ùàìûíûçà
èíàíúñûçëûã àøûëàéàúàüûìû áèëìÿíèçè èñòÿðÿì. Ãàòèëèì îëàúàã
ãÿùáÿ îüëóíó òàïûí, ìÿí äÿ ñèçÿ î áèðè äöíéàäà ýþðäöêëÿðèìè
áèð-áèð äàíûøûì! Àììà ãàòèëèìè òàïäûãäàí ñîíðà îíà ìÿíýÿ-
íÿ àëÿòèéëÿ èøýÿíúÿ âåðèá, ñöìöêëÿðèíäÿí ñÿêêèç-îíóíó, ÿë-
àéàüûíûí îéíàã ñöìöêëÿðèíè éàâàø-éàâàø ÷ûòûðäàäûá ãûðìàüûíûç,
ñîíðà äà î èéðÿíú âÿ éàüëû ñà÷ëàðûíû, èøýÿíúÿ âåðÿíëÿðèí áóíóí
ö÷öí äöçÿëäèëìèø øèøëÿðèéëÿ áàøûíûí äÿðèñèíè äåøÿ-äåøÿ, àðàäà-
áèð áàüûðäà -áàüûðäà éîëìàíûç ýÿðÿêäir.
Áó ãÿäÿð ãÿçÿáëÿíäèéèì ãàòèëèì êèìäèr, ùå÷ ýþçëÿíèëìÿ-
äÿí ìÿíè íèéÿ þëäöðäö? Áóíëàðëà ìàðàãëàíûí. “Àëÿì áåø àü÷à-
äàí êå÷ìÿéÿí ãàòèëëÿðëÿ äîëóäór, áèðè îëìàñûí, î áèðè îëñóí”-
ìó äåéèðñèíèç? Îíäà ñèçè èíäèäÿí õÿáÿðäàð åëÿéèðÿì: þëöìö-
ìöí àðõàñûíäà äèíèìèçÿ, ÿíÿíÿëÿðèìèçÿ, äöíéàýþðöø òÿðçèìè-
çÿ ãàðøû èéðÿíú òÿúàâöç âàð. À÷ûí ýþçëÿðèíèçè, èíàíäûüûíûç âÿ
éàøàäûüûíûç ùÿéàòûí, èñëàìûí äöøìÿíëÿðèíèí ìÿíè íèéÿ þëäöðäö-
éöíö, áèð ýöí ñèçè íèéÿ þëäöðÿúÿéèíè þéðÿíèí. Áöòöí ñþçëÿðèíè
ýþç éàøëàðûéëà äèíëÿäèéèì áþéöê âàèç, ÿðçóðóìëó Íöñðÿò
õîúàíûí äåäèêëÿðè áèð-áèð éåðèíè òàïûð. Ñèçÿ áàøûìûçà ýÿëÿíëÿðèí
ñþéëÿíèëèá, áèð êèòàáäà éàçûëñà áåëÿ ÿí óñòà íÿããàøëàð òÿðÿôèí-
äÿí ðÿñì åäèëìÿéÿúÿéèíè äåéÿê. Åéíÿí Ãóðàí-è Êÿðèì êèìè

23
– éàíëûø áàøà äöøöëìÿñèí, ÿñòÿüôöðóëëàù! – áó êèòàáûí ñàðñû-
äûúû ýöúöíöí, ãÿòèééÿí, ðÿñì åäèëÿ áèëìÿéÿúÿéèíäÿí èðÿëè
ýÿëèð. Áóíó áàøà äöøäöéöíöçäÿí øöáùÿëÿíèðÿì.
Áàõûí, ìÿí äÿ ãóëëóãäà îëäóüóì âàõòëàðäà äÿðèíëÿðäÿêè
ýåð÷ÿêäÿí, î äöíéàäàí ýÿëÿí ñÿñäÿí ãîðõàð, ùÿì äÿ äèããÿò
âåðìÿçäèì, áåëÿ øåéëÿðÿ ëàü åëÿéÿðäèì. Àõûðûì áó ðÿçèë ãóéó-
íóí äèáè îëäó! Ñèçèí äÿ áàøûíûçà ýÿëÿ áèëÿð áó; ýþçöíöçö äþðä
à÷ûí. Èíäè ÿìÿëëè-áàøëû ÷öðöñÿì, èéðÿíú ãîõóìäàí ìÿíè, áÿë-
êÿ, òàïàðëàð äåéÿ, öìèä åëÿìÿêäÿí áàøãà ÿëèìäÿí ùå÷ nÿ ýÿë-
ìèð. Áèð äÿ òàïûëàíäà, ðÿçèë ãàòèëèìÿ õåéèðõàù àäàìûí âåðÿúÿéè
èøýÿíúÿëÿðè õÿéàëûìà ýÿòèðìÿêäÿí áàøãà.

24
 Orxan Pamuk V $ %" $

Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
M]NIM BFZM EBQBFZ"

Èñòàíáóëà, äîüóëóá -áþéöäöéöì øÿùÿðÿ éóõó ýÿçÿðýèñè

êèìè ýèðäèì. Þëÿúÿê êÿñëÿð ö÷öí “òîðïàã ÷ÿêäè” äåéÿðëÿð, ìÿíè
äÿ þëöì ÷ÿêìèøäè. Øÿùÿðÿ ýèðÿíäÿ, ùÿð øåéäÿí ãàáàã òÿêúÿ
þëöìöí îëäóüóíó çÿíí åëÿìèøäèì, ñîíðà åøãëÿ ãàðøûëàøäûì.
Àììà åøã î àðà, Èñòàíáóëà èëê äÿôÿ ýèðÿíäÿ øÿùÿðäÿêè õàòèðÿ-
ëÿðèì ãÿäÿð óçàã âÿ óíóäóëìóø áèð øåéäèr. Îí èë ãàáàã Èñòàí-
áóëäà õàëàìûí óøàã éàøûíäàêû ãûçûíà àøèã îëìóøäóì.
Èñòàíáóëó òÿðê åëÿäèêäÿí éàëíûç äþðä èë ñîíðà ßúÿì1 þëêÿ-
ñèíèí óúñóç-áóúàãñûç ÷þëëÿðèíäÿ, ãàðëû äàüëàðûíäà âÿ êÿäÿðëè
øÿùÿðëÿðèíäÿ ýÿçèá, ìÿêòóá äàøûéûá, âåðýè òîïëàéàíäà Èñòàí-
áóëäà ãàëàí êþðïÿ ñåâýèëèìèí öçöíö éàâàø-éàâàø óíóòäóüó-
ìó áàøà äöøäöì. Òÿëàøà ãàïûëûá áó öçö õàòûðëàìàüà ÷îõ úÿùä
åëÿäèì, àììà íÿ ãÿäÿð ÷îõ ñåâèðñèíèç ñåâèí, èíñàíûí ùå÷
ýþðìÿäèéè öçö óíóäàúàüûíû äà àíëàäûì. Äîüóäà êàòèáëèêëÿð
âÿ ñÿôÿðëÿðëÿ ïàøàëàðûí õèäìÿòèíäÿ êå÷èðäèéèì èëëÿðèí àëòûí-
úûñûíäà àðòûã õÿéàëûìäà úàíëàíäûðäûüûì öçöí Èñòàíáóëäàêû
ñåâýèëèìèí öçö îëìàäûüûíû áèëèðäèì. Àëòûíúû èëäÿ éàíëûø õàòûð-
ëàäûüûì öçö äàùà ñîíðà, ñÿêêèçèíúè èëäÿ áèð êÿðÿ äÿ óíóäóá,
éåíÿ áàìáàøãà áèð øåé êèìè õàòûðëàäûüûìû äà áèëèðäèì. Îí èêè
èë ñîíðà îòóç àëòû éàøûìäà øÿùÿðèìÿ ýåðè äþíÿíäÿ ñåâýèëèìèí
öçöíö áåëÿcÿ ÷îõäàí óíóòäóüóìó àúû-àúû äÿðê åëÿéèðäèì.
Äîñòëàðûìûí, ãîùóìëàðûìûí, ìÿùÿëëÿìäÿêè òàíûøëàðûìûí
÷îõó áó îí èêè èëäÿ þëìöøäöëÿð. Õàëèúÿ áàõàí ìÿçàðëûüà ýåò-
äèì, àíàì âÿ ìÿí áóðaäà îëìàéàíäà þëÿí ÿìèëÿðèì ö÷öí
äóà åëÿäèì. Ïàë÷ûãëû òîðïàüûí ãîõóñó õàòèðÿëÿðèìÿ ãàðûøäû:
áèð íÿôÿð àíàìûí ìÿçàðûíûí ãûðàüûíäà òåøò ãûðìûøäû, íÿäÿíñÿ
êè÷èê ïàð÷àëàðà áàõàíäà àüëàìàüà áàøëàäûì. Þëöëÿðÿìè, îíúà
èëäÿí ñîíðà ãÿðèáÿ òÿðçäÿ ùÿëÿ ùÿéàòäà îëìàüûìàìû, éîõñà
òàì òÿðñèíè ñåçäèéèì, ñÿôÿðèìè áàøà âóðäóüóìó ùèññ åëÿäèéèì
ö÷öíìö àüëàéûðäûì, áèëìèðÿì. À÷ûã-àøêàð ãàð éàüìàüà
1 Èran nÿzÿrdÿ tutulur (òÿrc.)

25
áàøëàìûøäû. Îðà-áóðà ñîâðóëàí òÿê-òöê äÿíÿëÿðÿ äàëûá ýåò-
ìèøäèì, þç ùÿéàòûìûí ãåéðè- ìöÿééÿíëèêëÿðè è÷èíäÿ éîëóìó
èòèðìèøäèì êè, áàõäûì, ìÿçàðëûüûí ãàðàíëûã ýóøÿñèíäÿ ãàðà
áèð êþïÿê ìÿíÿ áàõûð.
Ýþç éàøëàðûì äîíäó. Áóðíóìó ñèëäèì. Ìÿí ãàðà êþïÿéèí
äîñòúàñûíà ãóéðóüóíó áóëàäûüûíû ýþðöá, ìÿçàðëûãäàí ÷ûõäûì.
Äàùà ñîíðà àòà òÿðÿôäÿí ãîùóìëàðûìäàí áèðèíèí ÿââÿëäÿí éàøà-
äûüû åâëÿðäÿí áèðèíè êèðÿëÿéèá ìÿùÿëëÿäÿ éåðëÿøäèì. Åâ ñàùèáÿñè
ãàäûí ìÿíè ñàâàøäà Ñÿôÿâè ÿñýÿðëÿðèíèí þëäöðäöéö îüëóíà
îõøàòäû. Îòàüûìû éûüûøäûðàúàã, éåìÿéèìè ùàçûðëàéàúàãäû.
Åëÿ áèë, Èñòàíáóëäà éîõ, äöíéàíûí î áàøûíäàêû ÿðÿá øÿùÿð-
ëÿðèíäÿí áèðèíäÿ ìöâÿããÿòè éåðëÿøìèøäèì, øÿùÿðin íåúÿ éåð
îëäóüóéëà ìàðàãëàíàí êèìè êö÷ÿëÿðÿ ÷ûõäûì, óçóí-óçàäû,
äîéóíúà ýÿçäèì. Êö÷ÿëÿðìè äàðàëìûøäû, éîõñà ìÿíÿìè åëÿ
ýÿëèðäè? Áÿçè éåðëÿðäÿ áèð-áèðèíÿ ãàðøûëûãëû óçàíàí åâëÿð àðàñû-
íà ñûüûíìûø êö÷ÿëÿðäÿ, áåëëÿðè éöêëö àòëàðà äÿéìÿìÿê ö÷öí
äèâàðëàðà, ãàïûëàðà ãûñûëà-ãûñûëà éåðèìÿéÿ ìÿúáóð îëäóì. Âàð-
ëûëàð äà àðòìûøäûìû, éîõñà ìÿíÿìè åëÿ ýÿëèðäè. Ùåéðÿòàìèç
áèð àðàáà ýþðäöì, áåëÿñè íÿ ßðÿáèñòàíäà, íÿ äÿ ßúÿì þëêÿ-
ñèíäÿ âàð; ìÿüðóð àòëàðûí ÷ÿêäèéè ãàëà êèìè iäè. ×ÿìáÿðëèäà-
øûí îðaäà Òîéóãáàçàðûíäàí ýÿëÿí ïèñ ãîõóíóí è÷èíäÿ áèð-
áèðèíÿ ãàðûøìûø, úûð-úûíäûð è÷èíäÿ àðñûç äèëÿí÷èëÿð ýþðäöì. Áèðè
êîð idi, éàüàí ãàðà áàõûá ýöëöìñÿéèðäè.
ßââÿëëÿð Èñòàíáóë äàùà éîõñóë, äàùà êè÷èê, äàùà õîøáÿõò
èäè äåñÿëÿð, áÿëêÿ, èíàíìàçäûì, àììà ãÿëáèì áåëÿ äåéèðäè.
×öíêè ýåðèäÿ ãàëàí ñåâýèëèìèí åâè éåðëè-éåðèíäÿ úþêÿ âÿ øàáà-
ëûä àüàúëàðûíûí àðàñûíäàéäû, àììà ãàïûäàí ñîðóøäóì, àðòûã
îðaäà áèð áàøãàñû éàøàéûðäû. Ñåâýèëèìèí àíàñû, õàëàì þëìöø,
ßíèøòÿìëÿ1 ãûçû êþ÷ìöøëÿð, áåëÿ âÿçèééÿòëÿðäÿ ãÿëáèíèçè âÿ
õÿéàëëàðûíûçû íåúÿ äÿ ðÿùìñèçúÿñèíÿ ãûðäûãëàðûíû ùå÷ áèëìÿ -
éÿí ãàïûäàêû àäàìëàðûí ñþéëÿäèéè êèìè, áàøëàðûíà áÿçè ôÿëàêÿò-
ëÿð ýÿëìèøäè. Ñèçÿ èíäè áóíëàðäàí ñþùáÿò à÷ìàéûì, êþùíÿ
ùÿéÿòäÿêè úþêÿ àüàúûíûí áóäàãëàðûíäàí êè÷èê áàðìàüûì
1 ßniøtÿ — yeznÿ

26
 Orxan Pamuk V $ %" $

áþéöêëöéöíäÿ áóç ïàð÷àëàðû ñàëëàíäûüûíû, èñòè, éàìéàøûë âÿ Inventas vitam

ýöíÿøëè éàç ýöíëÿðèíè õàòûðëàäûüûì ùÿéÿòèí êÿäÿðäÿí, ãàðäàí

juvat excoluisse
per artes

âÿ áàõûìñûçëûãäàí èíñàíûí àüëûíà þëöìö ñàëäûüûíû ñþéëÿéèì.

Ãîùóìëàðûìûí áàøëàðûíà ýÿëÿíëÿðèí áèð ãèñìèíè, ÿñëèíäÿ,
ßíèøòÿìèí ìÿíÿ, Òÿáðèçÿ éîëëàäûüû ìÿêòóáëàðäàí áèëèðäèì.
Î ìÿêòóálaräà ßíèøòÿì ìÿíè Èñòàíáóëà ÷àüûðìûø, ïàäøàùû-
ìûç ö÷öí ýèçëè áèð êèòàá ùàçûðëàäûüûíû, ìÿíèì îíà êþìÿê
åëÿìÿк èñòÿäèéèмè éàçìûøäû. Ìÿíèì áèð âàõòëàð Òÿáðèçäÿ
Îñìàíëû ïàøàëàðû, âàëèëÿð, Èñòàíáóëäàêû ñèôàðèø÷èëÿð ö÷öí êèòàá-
ëàð ùàçûðëàòäûüûìû ßíèøòÿì åøèòìèøäè. Òÿáðèçäÿ ýþðäöéöì èø
êèòàá ñèôàðèø åëÿéÿí ðèúà÷ûëàðäàí áåù ïóë àëûá, ñàâàøëàðäàí âÿ
Îñìàíëû ÿñýÿðèíäÿí øèêàéÿò÷è íÿããàøëàðäàí, õÿòòàòëàðäàí
ùÿëÿ øÿùÿðè òÿðê åëÿéèá, Ãÿçâèíÿ âÿ äèýÿð ßúÿì øÿùÿðëÿðèíÿ
ýåòìÿìèø îëàíëàðû òàïìàã, ïóëñóçëóã âÿ áåêàð÷ûëûãäàí øèêà-
éÿò÷è áó áþéöê óñòàëàðà ñÿùèôÿëÿðè éàçäûðûá, íÿãø åòäèðèá, úèëä-
ëÿòäèðèá, êèòàáû Èñòàíáóëà éîëëàìàãäû. Ýÿíúëèéèìäÿ ßíèøòÿìèí
ìÿíÿ àøûëàäûüû íàõûø âÿ ýþçÿë êèòàá åøãè îëìàñàéäû, áó èøëÿðÿ
ùå÷ ýèðèøìÿçäèì.
ßíèøòÿìèí áèð çàìàíëàð éàøàäûüû êö÷ÿíèí ÷àðøûéà à÷ûëàí
ãóðòàðàúàüûíäàêû áÿðáÿð óñòàñû ùÿëÿ êè÷èê äöêàíûíäà åéíè
àéíàëàð, öëýöúëÿð, äÿìèð ãàáëàð, ñàáóí òåëëÿðè àðàñûíäà iäi.
Ýþç-ýþçÿ ýÿëäèê, àììà ìÿíè òàíûäûìû, áèëìèðÿì. È÷èíÿ èñòè
ñó äîëäóðäóüó áàø éóìàã ö÷öí ãàáûí òàâàíäàí àñûëàí çÿí-
úèðèí óúóíäà ùÿëÿ åéíè éàéû úûçà-úûçà, èðÿëè-ýåðè éåëëÿíäèéèíè
ýþðìÿê ìÿíè íÿøÿëÿíäèðäè.
Ýÿíúëèéèìäÿ ýÿçäèéèì áÿçè ìÿùÿëëÿëÿð, áÿçè êö÷ÿëÿð îí
èêè èëäÿ éàíûá, êöë âÿ äóìàí îëóá ó÷ìóøäó, éåðëÿðèíäÿ êþïÿê-
ëÿðèí éîë êÿñäèéè, ñÿðñÿðèëÿðèí óøàãëàðû ãîðõóòäóüó éàíüûí éåð-
ëÿðè à÷ûëìûø, êèìèñèíäÿ äÿ ìÿíèì êèìè óçàãëàðäàí ýÿëÿíëÿðè
ùåéðÿòëÿíäèðÿí çÿíýèí èìàðÿòëÿð òèêèëìèøäè. Áóíëàðûí áÿçèëÿðè-
íèí ïÿíúÿðÿëÿðèíÿ ÿí áàùàëûñûíäàí ðÿíýëè Âåíåñèéà ïÿðäÿëÿðè
òàõìûøäûëàð. Óúà äèâàðëàðûí öçÿðèíäÿ àñûëàí êöëaôiðÿíýèëÿðäÿí
ìÿí áóðaäà îëìàéàíäà Èñòàíáóëäà èêèãàòëû ÷îõlu âàðëû åâè òèêèë-
äèéèíè ýþðäöì.

27
 Áàøãà áèð ÷îõ øÿùÿðäÿ îëäóüó êèìè, àðòûã Èñòàíáóëäà äà
ïóëóí ùå÷ áèð äÿéÿðè ãàëìàìûøäû. Ìÿíèì Äîüóéà ýåòäèéèì
èëëÿðäÿ áèð àõ÷àéà äþðä éöç äèðùÿìëèê èðè ÷þðÿê ÷ûõàðàí ôûðûí-
ëàð, èíäè åéíè ïóëà áóíóí éàðûñûíû âÿ öñòÿëèê, äàäû-äóçó èíñàíà
óøàãëûüûíû, ãÿòèééÿí, õàòûðëàòìàéàí ÷þðÿê âåðèðäèëÿð. Ðÿùìÿò-
ëèê àíàì îí èêè éóìóðòà ö÷öí ö÷ àõ÷à ñàéìàã ëàçûì îëäó-
üóíó ýþðñÿéäè, òîéóãëàð ãóäóðóá, áàøûìûçû batûrmaìûø
áàøãà áèð äèéàðà ãà÷àã, äåéÿðäè, àììà áèëèðäèì, áó óúóç ïóë
ùÿð éåðè áöðöìöøäö. Ôëîðåíñèéàäàí ýÿëÿí òàúèð ýÿìèëÿðèíèí
ñàíäûã-ñàíäûã áó ãÿëï ïóëëàðëà äîëó îëäóüó ñþéëÿíèëèðäè.
Çÿðáõàíàäà ãàáàãëàð éöç äèðùÿì ýöìöøäÿí áåø éöç àõ÷à
êÿñèëèðäèñÿ, èíäè Ñÿôÿâèëÿðëÿ áèòèá-òöêÿíìÿéÿí ñàâàøëàð öçöí-
äÿí ñÿêêèç éöç àõ÷à êÿñèëìÿéÿ áàøëàìûøäû, éåíè÷ÿðèëÿð àëäûã-
ëàðû àõ÷àíûí Õàëèúÿ äöøÿíäÿ ñÿáçÿ êþðïöñöíäÿí äÿíèçÿ òþêö-
ëÿí ãóðó ëîáéàëàð òÿêè ñóäà öçäöéöíö ýþðöá öñéàí åëÿìèø-
äèëÿð âÿ äöøìÿí ãàëàñû êèìè ïàäøàùëàðûìûçûí ñàðàéûíû ìöùà-
ñèðÿéÿ àëìûøäûëàð.
Áÿéàçèä úàìåñèíäÿ âÿÿç âåðÿí âÿ Ùÿçðÿòè Ìÿùÿììÿä
ñîéóíäàí ñåéèä îëäóüóíó åëàí åëÿéÿí Íöñðÿò àäëû âàèç äÿ
èíäè áöòöí áó ÿõëàãñûçëûã, áàùàëûã, úèíàéÿòëÿð, ñîéüóíëàð ñûðà-
ñûíäà àä ÷ûõàðìûøäû. ßðçóðóìè àäëàíàí áó âàèç ñîí îí èêè èë
è÷ÿðèñèíäÿ Èñòàíáóëó êàñûá ñàëàí áöòöí ôÿëàêÿòëÿðè, Áàü÷àãàïû
âÿ Ãàçàí÷ûëàð ìÿùÿëëÿñè éàíüûíëàðûíû, øÿùÿðÿ ùÿð ýèðèøèíäÿ îí
ìèíëÿðëÿ àäàì àïàðàí âÿáàíû, Ñÿôÿâèëÿðÿ ãàðøû ñàâàøäà áó
ãÿäÿð úàí âåðèëìÿñèíèí ÿâÿçèíäÿ áèð íÿòèúÿ ÿëäÿ îëóíìàìà-
ñûíû, Áàòûäà õðèñòèàíëàðûí öñéàíëàð ãàëäûðûá, êè÷èê Îñìàíëû
ãàëàëàðûíû ýåðè àëìàëàðûíû Ùÿçðÿòè Ìÿùÿììÿäèí éîëóíäàí
ñàïûëìàñûéëà, Ãóðàí-è Êÿðèìèí ÿìðëÿðèíäÿí óçàãëàøûëìàñû,
õðèñòèàíëàðà äþçöì ýþñòÿðèëèá, ñÿðáÿñòúÿ øÿðàá ñàòûëûá, ÷àëüû
÷àëûíìàñûéëà èçàù åëÿéèðäè.
Ìÿíÿ ÿðçóðóìëó âàèçäÿí ùÿéÿúàíëà äàíûøûá áó õÿáÿðëÿðè
âåðÿí òóðøó÷ó, ÷àðøû – áàçàðû áöðöéÿí ãÿëï ïóëóí, éåíè äóêàò-
ëàðûí, àñëàíëû ñàõòà ôëîðèíëÿðèí, ýöìöøö ýåòäèêúÿ àçàëàí
àõ÷àëàðûí åéíÿí êö÷ÿëÿðè äîëäóðàí ÷ÿðêÿçëÿð, àáàçàëàð, ìèíã-

28
 Orxan Pamuk V $ %" $

ðåëèéàëûëàð, áîñíèéàëûëàð, ýöðúöëÿð, åðìÿíèëÿð êèìè èíñàíû ãÿòè Inventas vitam

âÿ ýåðè äþíöøö ÷ÿòèí ÿõëàãñûçëûüà ñöðöêëÿäèéèíè ñþéëÿäè. ßõëàã-

juvat excoluisse
per artes

ñûçëàð, öñéàí÷ûëàð ãÿùâÿõàíàëàðäà òîïëàíûðëàðìûø, ñÿùÿðÿ ãÿäÿð

äåäè-ãîäó åëÿéèðëÿðìèø: kèì îëäóüó áèëèíìÿéÿí ëöò-öðéàíëàð,
íÿøÿõîð ñÿðñÿðèëÿð, ãÿëÿíäÿðè òþð-òþêöíòöëÿðè: “Àëëàùûí éîëó
áóäó” – äåéÿ, ìåéõàíàëàðäà ñÿùÿðÿ ãÿäÿð ìóñèãèéëÿ îéíà-
éûá, îðàëàðûíà-áóðàëàðûíà øèøëÿð ñîõóá, ùÿð úöð ÿäÿáñèçëèk åëÿ-
éÿíäÿí ñîíðà áèð-áèðëÿðèíè âÿ êè÷èê îüëàíëàðû áåúÿðèðëÿðìèø.
Øèðèí óä ñÿñè åøèòäèì, îíóìó àõòàðûá äèíëÿäèì, éîõñà õàòè-
ðÿëÿðèì âÿ èñòÿêëÿðèì, äåäèéèì àüûë ãàðûøûãëûüû çÿùÿð òóðøó÷ó-
éà äàùà àðòûã äþçÿ áèëìÿéèá, ìÿíÿ áèð ÷ûõûø éîëóìó ñåçäèðäè,
áèëìèðÿì. Áèëäèéèì áóäór êè, áèð øÿùÿðè ñåâÿðñèíèç, îðaäà ÷îõ
ýÿçÿðñèíèçñÿ, èëëÿð êå÷ÿíäÿí ñîíðà î øÿùÿðèí êö÷ÿëÿðèíè éàëíûç
ðóùóíóç äåéèë, áÿäÿíèíèç äÿ åëÿ òàíûéàð, ãàðûí êÿäÿðëè-êÿäÿðëè
ñÿïÿëÿíäèéè ãöññÿ àíûíäà àéàãëàðûíûç ñèçè þçöíÿ ýþðÿ ñåâäèéè-
íèç áèð òÿïÿéÿ ÷ûõàðàð.
Áåëÿúÿ Íàëáÿíä ÷àðøûñûíäàí ÷ûõûá Ñöëåéìàíèééÿ úàìå-
ñèíèí äöç éàíûíäàí Õàëèúÿ éàüàí ãàðà òàìàøà åëÿäèì. Ãóçåéÿ
áàõàí äàìëàðäà ãöááÿëÿðèí êöëÿê òóòàí ýóøÿëÿðèíè ãàð èíäè-
äÿí áàñìûøäû. Øÿùÿðÿ ýèðÿí áèð ýÿìèíèí ìÿíÿ áÿðã âóðà-
âóðà, ñàëàì éîëëàéà-éîëëàéà åíäèðèëÿí éåëêÿíëÿðè Õàëèúèí ñÿò-
ùèéëÿ åéíè ãóðüóøóíñàéàã ñèñ ðÿíýèíäÿ iäè. Ñÿðâ âÿ ÷èíàð
àüàúëàðû, äàìëàðûí ýþðöíöøö, àõøàìöñòöíöí ùöçíö, àøàüû
ìÿùÿëëÿëÿðèí è÷ ñÿñëÿðè, ñàòûúûëàðûí áàüûðòûëàðû âÿ úàìå ãàáà-
üûíäà îéíàéàí óøàãëàðûí ñÿñ-êöéö áåéíèìäÿ áèðëÿøèá, ìÿíÿ
ùå÷ òÿÿúúöáëÿíìÿéÿúÿê ùàëäà, áóíäàí ñîíðà ùÿéàòûìû øÿùÿ-
ðèìäÿí áàøãà áèð éåðäÿ éàøàìàéàúàüûìû ùèññ åòäèðäè. Áèð
àíëûüà ñåâýèëèìèí èëëÿðäÿí áÿðè óíóòäóüóì öçöíöí ýþçëÿðè-
ìèí ãàáàüûíäà úàíëàíàúàüûíû ýöìàí åëÿäèì.
Éîõóøäàí àøàüû åíäèì. Úàìààòûí àðàñûíà ýèðäèì. Àõøàì
аçàíûíäàí ñîíðà áèð úèéÿð÷è äöêàíûíäà ãàðíûìû äîéóðäóì.
Áîø äöêàíûí ïèøèê áÿñëÿéÿí êèìè, øÿôãÿòëÿ ëîьìàëàðûìà ýþç
ãîéà-ãîéà ìÿíÿ ãóëëóã åëÿéÿí ñàùèáèíèí äàíûøäûãëàðûíû äèã-
ãÿòëÿ äèíëÿäèì. Îíäàí àëäûüûì èëùàì âÿ òÿðèôëÿ êö÷ÿëÿðèí

29
ÿìÿëëè-áàøëû ãàðàëìàñûíäàí ñîíðà ßñèð áàçàðûíûí àðõà òÿðÿ -
ôèíäÿêè äàð êö÷ÿëÿðäÿí áèðèíÿ áóðóëäóì, áóðaäà ãÿùâÿõà-
íàíû òàïäûì.
È÷ÿðèñè òöíëöê âÿ áöðêö iäi. Òÿáðèçäÿ, ßúÿì øÿùÿðëÿðèíäÿ
ëàï ÷îõ îõøàðëàðûíû ýþðäöéöì âÿ îðaäà ìÿääàù éîõ, ïÿðäÿ-
äàð àäëàíàí ùåêàéÿ÷è àðõàäà, îúàüûí éàíûíäàêû ùöíäöð éåð-
äÿ îòóðìóøäó, áèðúÿ ðÿñì, ãàëûí êàüûçäà òÿëÿñèê, àììà áàúà-
ðûãëà ÷ÿêèëìèø êþïÿê ðÿñìè à÷ûá àñìûø, àðàäàáèð ðÿñìäÿêè
êþïÿéÿ èøàðÿ åëÿéÿ -åëÿéÿ, ùåêàéÿñèíè î êþïÿéèí äèëèíäÿí
ñþéëÿéèðäè.

30
 Orxan Pamuk V $ %" $

Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
M]N K\P]J]M

Ýþðäöéöíöç êèìè, àçû äèøëÿðèì î ãÿäÿð ñèâðè âÿ óçóíäór

êè, àüçûìà çîðëà ñûüûðëàð. Áóíóí ìÿíÿ ãîðõóíú ýþðêÿì âåð-
äèéèíè áèëèðÿì, àììà õîøóìà ýÿëèð. Áèð êÿðÿ áèð ãÿññàá àçû
äèøëÿðèìèí áþéöêëöéöíÿ áàõûá: “ßøè, áó êþïÿê äåéèë, äîíóç-
äór”, – äåìèøäè. Áàëäûðëàðûíäàí åëÿ ãàïäûì êè, îíó, äèøëÿðè-
ìèí óúóíäà, éàüëû ÿòèíèí ãóðòàðäûüû éåðäÿ îìáà ñöìöéöíöí
ñÿðòëèéèíè ùèññ åëÿäèì. Êþïÿê ö÷öí ùå÷ áèð øåé è÷äÿí ýÿëÿí
ãÿçÿá âÿ ùèðñëÿ èéðÿíú äöøìÿíèíèí ÿòèíÿ äèøëÿðèíè áàòûðìàã
ãÿäÿð ëÿççÿòëè îëàììàç. Áåëÿ áèð ôöðñÿò ãàðøûìà ÷ûõàíäà, ãàï-
ìàüà ùàããûì îëàí ãóðáàíûì ñàëëàíà-ñàëëàíà ãàáàüûìäàí
êå÷ÿíäÿ çþâãäÿí ýþçëÿðèì ãàðàëûð, äèøëÿðèì, ñàíêè, ñûçëàéûá
ãàìàøûð âÿ ôÿðãèíÿ âàðìàäàí áîüàçûìäàí ñèçëÿðè ãîðõóäàí
ìûðûëòûëàð ÷ûõàðìàüà áàøëàéûðàì.
Ìÿí êþïÿéÿì âÿ ñèç ìÿíèì ãÿäÿð ìàüûë âàðëûã îëìàäû-
üûíûçäàn, “ùå÷ êþïÿê äàíûøàðìû”, – äåéèðñèíèç. Àììà î áèðè
éàíäàí þëöëÿðèí äàíûøäûüû, ãÿùðÿìàíëàðûí áèëìÿäèêëÿðè êÿë-
ìÿëÿðè ñþéëÿäèêëÿðè ùåêàéÿéÿ þçöíöçö èíàíäûðûðñûíûç. Êþïÿê-
ëÿð äàíûøûð, àììà äèíëÿìÿéè áàúàðàíà.
ßââÿë çàìàí è÷èíäÿ, õÿëáèð ñàìàí è÷èíäÿ, áèð çàìàíëàð
áèð ïàéòàõòûí ÿí áþéöê úàìåëÿðèíäÿí áèðèíÿ, ãîé äåéÿê, àäû
Áÿéàçèä úàìåñè îëñóí, áèð ÿéàëÿò øÿùÿðèíäÿí íàøû âàèç ýÿëèá-
ìèø. Àäûíû, áÿëêÿ, ýèçëÿòìÿç, ìÿñÿëÿí, îíà Íöñðÿò õîúà äåìÿê
ëàçûìäûr, àíúàã áàøãà íÿ éàëàí ñþéëÿìÿëè, êöòáåéèí áèð âàèç-
ìèø áó àäàì. Àììà áàøûíäà íÿ ãÿäÿð àç àüûë-êàìàë âàðñà,
äèëèíäÿ äÿ, ìàøàëëàù, î ãÿäÿð ãöäðÿò âàðìûø. Ùÿð úöìÿ
úàìààòû åëÿ úîøäóðóð, åëÿ àüëàäûðìûø, ýþçëÿðè ãóðóéóá áàéû-
ëàíëàð, ùàëû ïèñëÿøÿíëÿð îëóðìóø. Àìàíäûr, ùå÷ äÿ éàíëûø áàøà
äöøöëìÿñèí; î ùå÷ ÿââÿëêè äèëè ãöââÿòëè âàèçëÿð êèìè àüëàìàç-
ìûø; òàìàì ÿêñèíÿ, ùàìû àüëàéàíäà, îíóí êèðïèéè áåëÿ òÿð-
ïÿíìÿç, úàìààòû òþùìÿòëÿéÿí êèìè, äàíûøìàüà äàùà äà
ýöú âåðèðìèø. Äàíëàíìàüû ñåâäèêëÿðèíäÿí, äåéÿñÿí, áöòöí

31
áîñòàí÷ûëàð, ÿñèëçàäÿëÿð, ùàëâà÷ûëàð, àøàüû òÿáÿãÿíèí àäàìëàðû
âÿ þçö êèìè áèð ÷îõ âàèç áó àäàìà ãóë îëìóøëàð. Åù, î äà
êþïÿê äåéèëìèø êè, ÷èé ñöä ÿììèø èíñàí îüëó iìiø; áó ùåéðàí
òöíëöéö ãàðøûñûíäà þçöíäÿí éàõøûúà êå÷èð, áàõûð êè, úàìààòû
àüëàòìàã ãÿäÿð ãîðõóòìàüûí äà áèð ëÿççÿòè âàð, öñòÿëèê, áó
èøäÿ äàùà ÷îõ ÷þðÿê âàð, èïèí óúóíó ÿìÿëëè-áàøëû èòèðèá,
äåìÿéÿ áàøëàéûðìûø êè:
Áàùàëûüûí, âÿáàíûí, ìÿüëóáèééÿòèí éåýàíÿ ñÿáÿáè
Щÿçðÿòè-Пåéüÿìáÿð çàìàíûíäàêû Èñëàìû óíóäóá, ìöñÿë-
ìàíûã äåéÿ, áàøãà êèòàáëàðà âÿ éàëàíëàðà óéóá - èíàíìàüû-
ìûçäû. Ùÿçðÿòè-Ïåéüÿìáÿð çàìàíûíäà ìþâëóä îõóòìàãìû
âàðäû? Þëöéÿ ãûðõ ìÿðàñèìè äöçÿëòìÿê, ðóùó ö÷öí ùàëâà âÿ
éåìÿê áèøèðìÿêìè âàðäû? Ùÿçðÿòè-Ìÿùÿììÿä çàìàíûíäà
Ãóðàí-è Êÿðèìè øÿðãè êèìè, ìÿãàìëà îõóìàãìû âàðûäû? Ìèíà-
ðÿéÿ ÷ûõûá, ñÿñèì íÿ ãÿäÿð ýþçÿë, ÿðÿáúÿì íåúÿ äÿ ÿðÿá êèìè-
äèr äåéèá, ëîâüàëàíà-ëîâüàëàíà, ãàäûíñàéàã ÿçèëèá áöçöëÿ -
áöçöëÿ ìÿãàìëà аçàí îõóìàãìû âàðäû? Ìÿçàðëàðà ýåäèá
éàëâàðûðëàð, þëöëÿðäÿí ìÿäÿä óìóðëàð, òöðáÿëÿðÿ ýåäèá áöòïÿ-
ðÿñòëÿð êèìè äàøà ñÿúäÿ åëÿéèðëÿð, ÷èò áàüëàéûðëàð, íÿçèð äåéèð-
ëÿð. Áó àüûëëàðû âåðÿí òÿðèãÿò÷èëÿðìè âàðäû Ùÿçðÿòè-Ìÿùÿììÿä
çàìàíûíäà? Òÿðèãÿò÷èëÿðèí àüûë õîúàñû Èáí ßðÿáè Ôèðîíóí
èìàíëà þëäöéöíÿ àíä è÷èá ýöíàùêàð îëóá. Òÿðèãÿò÷èëÿð, ìþâ-
ëÿâèëÿð, õÿëâÿòèëÿð, ãÿëÿíäÿðèëÿð ÷àëüû ÷àëà-÷àëà Ãóðàí-è Êÿðèì
îõóéóá, óøàã, îüëàí ùàìûñû áèðëèêäÿ “äóà åëÿéèðèê” äåéÿ, ðÿãñ
åëÿéèá îéíàéàíëàð – áóíëàð êàôèðäèr. Òÿêêÿëÿð éûõûëìàëû, òÿìÿë-
ëÿðè éåääè àðøûí ãàçûëìàëû, ÷ûõàí òîðïàã äÿíèçÿ òþêöëìÿëèäèr êè,
àíúàã îðàëàðäà íàìàç ãûëûíà áèëñèí.
Äàùà äà ãûçûøûá àüçûíäàí ãûüûëúûì ñà÷à-ñà÷à áó Íöñðÿò
õîúà: “Åé ìþìèíëÿð, ãÿùâÿ è÷ìÿê ùàðàìäûr, – äåéèðìèø.
– Ïåéüÿìáÿð ùÿçðÿòëÿðè áóíóí çåùíè óéóøäóðäóüóíó, ìÿäÿ-
íè äÿëäèéèíè, áåë áîøëóüó âÿ ãûñûðëûã éàðàòäûüûíû áèëäèêëÿðè âÿ
ãÿùâÿíèí øåéòàí îéóíó îëäóüóíó áàøà äöøäöêëÿðè ö÷öí
è÷ìÿìèøäèëÿð. Áóíäàí áàøãà, èíäè ãÿùâÿõàíàëàð êåô ÿùëèíèí,
çþâã äöøêöíö âàðëûëàðûí äèç-äèçÿ îòóðóá, ùÿð úöð ÿäÿáñèçëèê

32
 Orxan Pamuk V $ %" $

åëÿäèêëÿðè éåðëÿðäèr âÿ ùÿòòà òÿêêÿëÿðäÿí ÿââÿë ãÿùâÿõàíàëàð Inventas vitam

áàüëàíìàëûäûr. Êàñûáûí ãÿùâÿ è÷ìÿéÿ ïóëóìó âàð? Ãÿùâÿõà-

juvat excoluisse
per artes

íàëàðà ýåäèð, ãÿùâÿéëÿ áåéíèíè äóìàíëàíäûðûð, èïèí óúóíó åëÿ

èòèðèðëÿð êè, îðäà èòèí, êþïÿéèí äàíûøäûãëàðûíû äîüðó çÿíí åëÿ-
éèá, äèíëÿéèðëÿð; áó Íöñðÿò õîúà: “Êþïÿêäèr, áàõ, ìÿíÿ âÿ äèíè-
ìèçÿ êöôð åëÿéèð”, – äåéèðìèø.
Èúàçÿíèçëÿ, áó âàèç ÿôÿíäèíèí ñîí ñþçöíÿ úàâàá âåðìÿê
èñòÿéèðÿì. ßëáÿòòÿ, ùàúû-õîúà-âàèç-èìàì äÿñòÿñèíèí áèç êþïÿê-
ëÿðè ùå÷ ñåâìÿìÿëÿðè ìÿëóìóíóçäó. Ìÿíÿ ãàëàðñà, ìÿñÿëÿ
Ùÿçðÿòè-Ìÿùÿììÿäèí öñòöíäÿ éàòìûø áèð ïèøèéè îéàòìàìàã
ö÷öí ÿòÿéèíè êÿñìÿñèéëÿ áàüëûäûr. Ïèøèéÿ ýþñòÿðèëÿí áó íÿçàêÿ-
òèí áèçëÿðÿ ýþñòÿðèëìÿäèéè õàòûðëàíûá âÿ íàíêîð îëäóüó ÿí
ñÿôåù àäàì îüëó òÿðÿôèíäÿí áåëÿ áèëèíÿí áó ìÿõëóãëà ÿçÿëè
ñàâàøûìûç öçöíäÿí: “Ðÿñóëóëëàùûí êþïÿêëÿðëÿ äöøìÿí÷èëèéè
âàðäû”, – äåìÿê òÿëÿá îëóíóð. “Àáäÿñòè ïîçàð”, – äåéÿ úàìåëÿðÿ
áóðàõûëìàìàüûìûç, éöç èëëÿðäèr, úàìå ùÿéÿòëÿðèíäÿ òÿÿññöá-
êåøëÿðèí ñûðûãëû ñöïöðýÿëÿðèíäÿí éåäèéèìèç çÿðáÿëÿð ïèñ íèé-
éÿòëÿðëÿ éàðàäûëìûø áó éàíëûø òÿôñèðèí íÿòèúÿñèäè.
Ñèçÿ Ãóðàí-è Êÿðèìèí ÿí ýþçÿë ñóðÿëÿðèíäÿí Êÿùô ñóðÿ-
ñèíè õàòûðëàòìàã èñòÿéèðÿì. Áó ýþçÿë ãÿùâÿõàíàäà, àðàìûçäà
Ãóðàí-è Êÿðèì îõóìàéàí êèòàáñûçëàð îëäóüóíà ýþðÿ éîõ,
áåëÿ ùàôèçÿëÿðè òÿçÿëÿìÿê ö÷öí: áó ñóðÿäÿ áöòïÿðÿñòëÿð
àðàñûíäà éàøàìàãäàí áåçìèø éåääè ýÿíúäÿí ñþùáÿò à÷ûëûð.
Áóíëàð áèð ìàüàðàéà ñûüûíûá éàòûðëàð. Àëëàù áóíëàðûí ãóëàãëà-
ðûíà áèð-áèð ìþùöð âóðóð âÿ îíëàðû äöç ö÷ éöç äîããóç èë
éàòûðäûð. Îéàíàíäà àðàäàí áó ãÿäÿð âàõò êå÷äèéèíè áó éåääè
ýÿíúäÿí áèðè èíñàíëàð àðàñûíà ãàðûøàíäà, ÿëèíäÿêè éàðàìàéàí
ñèêêÿäÿí áàøà äöøöð: ÷îõ ÷àøûðëàð. Èíñàí îüëóíóí Àëëàùà
áàüëûëûüûíû, îíóí ìþúöçÿëÿðèíè, çàìàíûí êå÷èúèëèéèíè, äÿðèí
éóõóíóí øèðèíëèéèíè íÿãë åëÿéÿí ñóðÿíèí èñòÿð- èñòÿìÿç ñèçÿ
õàòûðëàäàúàüûì îí ñÿêêèçèíúè àéÿñèíäÿ áó éåääè ýÿíúèí éàò-
äûüû ßñùàáè-Êÿщô àäëû ìàüàðàíûí ýèðèøèíäÿ éàòàí êþïÿêäÿí
áÿùñ âàð. Òÿáèè êè, ùÿð êÿñ Ãóðàí-è Êÿðèìäÿ þç àäûíûí
îëìàñûéëà ãöðóðëàíà áèëÿð. Áèð êþïÿê êèìè, áó ñóðÿéëÿ þéöíöð

33
âÿ äöøìÿíëÿðèíÿ éàâà èò äåéÿí ÿðçóðóìèëÿðèí àüûëëàðûíû,
èíøàëëàù, áàøëàðûíà ýÿòèðÿð äåéèðÿì.
Îíäà êþïÿêëÿðÿ ãàðøû áó äöøìÿí÷èëèéèí ÿñëè-ÿñàñû íÿäèr?
“Êþïÿê ìóðäàðäû”, – íèéÿ äåéèðñèíèç, åâèíèçÿ êþïÿê ýèðÿíäÿ
íèéÿ ùÿð éåðè áàøäàí-àéàüà ñèëèá-ñöïöðöðñöíöç? Áèçÿ òîõóíà-
íûí àáäÿñòè ïîçóëóð? Êîôòàíûçûí óúó áèð êþïÿéèí íÿì òöêëÿðè-
íÿ àçàúûã òîõóíñà, íèéÿ êîôòàíû áàøäàíõàðàá ÿñÿáè ãàðûëàð
êèìè éåääè êÿðÿ éóìàüû øÿðò ãîéóðñóíóç? Áèð êþïÿê ãàçàíû
éàëàäû äåéÿ, ãàçàíûí éà àòûëìàëû, éà ãàëàéëàíìàëû îëäóüóíó
àíúàã ãàëàé÷ûëàð àéäûíëàøäûðà áèëÿð. Áÿëêÿ äÿ, ïèøèêëÿð.
Íÿ çàìàí êè îáàëàðäàí, äöçÿíýàùëàðäàí, êþ÷ÿáÿëèêäÿí
ÿë ÷ÿêèëèá øÿùÿðÿ êþ÷öëäö, ÷îáàí êþïÿêëÿðè îáàäà ãàëäû,
î çàìàí áèç êþïÿêëÿð ìóðäàð îëäóã. Èñëàìèééÿòäÿí ãàáàã èêè
àéäàí áèðè èò àéû èäè. Èíäèñÿ èò îëäó íÿùñ. Þç äÿðäëÿðèìëÿ áó
àõøàì áèð àç èáðÿò äÿðñè àëìàã èñòÿéÿí ñèç äîñòëàðûìû êÿäÿð-
ëÿíäèðìÿê èñòÿìèðÿì, ìÿíèì ÿñèá-úîøìàüûì âàèç ÿôÿíäèíèí
ãÿùâÿõàíàëàðûìûçû àòûá-òóòìàñûíàäûr.
Áó ÿðçóðóìëó Íöñðÿòèí àòàñûíûí íàìÿëóì îëäóüóíó
ñþéëÿñÿì, íÿ äåéÿðëÿð? Ìÿíÿ äÿ äåìèøäèëÿð êè, ñÿí íÿ úöð
êþïÿêñÿí, óñòàí ãÿùâÿõàíàäà ðÿñì àñûá, ùåêàéÿ äàíûøàí
ìÿääàùäûr äåéÿ, ñÿí îíó ãîðóìàã ö÷öí, àë åé, âàèç ÿôÿíäèéÿ
áþùòàí àòûðñàí. Ùàøà, äèë óçàòìûðàì. Ìÿí ãÿùâÿõàíàëàðûìûçû
÷îõ ñåâèðÿì. Áèëèðñèíèçìè êè, ðÿñìèì áåëÿ óúóç êàüûç öçÿðèíÿ
íÿãø îëóíäóüó ö÷öí, éà äà êþïÿê îëäóüóìà ýþðÿ êÿäÿðëÿíè-
ðÿì äÿ, ìÿí ñèçëÿðëÿ áèðëèêäÿ àäàì êèìè îòóðóá, ãÿùâÿ è÷ìÿ-
äèéèìÿ ùåéèôñèëÿíèðÿì. Áèç ãÿùâÿìèç âÿ ãÿùâÿõàíàëàðûìûç
ö÷öí þëöðöê... Àììà î äà íÿ... Óñòàì, áàõ, ìÿíÿ úÿçáåäÿí
ãÿùâÿ âåðèð. “Ùå÷ ðÿñì ãÿùâÿ è÷ÿðìè?” – äåìÿéèí; áàõûí.
Áàõûí, êþïÿê ëàããûð-ëàããûð ãÿùâÿ è÷èð.
Îîù, àìàí, ÷îõ éàõøû ýÿëäè, è÷èìè èñèòäè, ýþçëÿðèìè êÿñ-
êèíëÿøäèðäè, çåùíèìè à÷äû âÿ áàõûí, àüëûìà íÿ ýÿëäè. Âåíåñèéà
dî÷ó1 ïàäøàùûìûçûí ãûçû Íóðùÿéàò Ñóëòàíà ùÿäèééÿ êèìè,
×èí èïÿéèíäÿí, òîï-òîï ãóìàøëàðäàí, öñòö ìàâè ÷è÷ÿêëè ×èí
1 Do÷ — knyaz, hakim

34
 Orxan Pamuk V $ %" $

êþéíÿêëÿðèíäÿí áàøãà íÿ éîëëàéûá, áèëèðñèíèçìè? Òöêëÿðè Inventas vitam

èïÿêäÿí, ãóíäóç òöêöíäÿí éóìøàã èøâÿëè áèð ôèðÿíý êþïÿéè.

juvat excoluisse
per artes

Áó êþïÿê åëÿ íàçëû iìiø êè, áèð äÿ ãûðìûçû èïÿêäÿí ëèáàñû

âàðìûø. Áèçèì òàíûøëàðäàí áèðè îíó ðàùàòëàéûá, îíäàí áèëèðÿì.
Áó Ôèðÿíý þëêÿñèíäÿ àç ãàëà êþïÿêëÿðèí ùàìûñû áåëÿ ëèáàñ
ýåéÿðìèø. Îðaäà, ýóéà, êöáàðëàð êöáàðû áèð ôèðÿíý ãàðûñûíûí
÷ûëïàã êþïÿêìè ýþðöá, éîõñà êþïÿéèíêèíèìè ýþðöá, áèëìèðÿì
äàùà, “Àéé, ùåéâàí ÷ûëïàãäû!” – äåéÿ éûõûëûá þçöíäÿí ýåò-
äèéèíè ñþéëÿéèrëÿð.
Ôèðÿíý ýàâóðëàðûíûí þëêÿñèíäÿ àç ãàëà ùÿð êþïÿéèí áèð
ñàùèáè âàðìûø. Çàâàëëû êþïÿêëÿð áîéóíëàðûíäà çÿíúèð, ÿí ñÿôèë
êþëÿëÿð êèìè çÿíúèðëÿíìèø ùàëäà, ùÿðäÿíáèð ñöðöòëÿíÿ-ñöðöò-
ëÿíÿ êö÷ÿëÿðäÿ ýÿçäèðèëèðëÿðìèø. Ùÿìèí àäàìëàð ñîíðà áó
çàâàëëû êþïÿêëÿðè çîðëà åâëÿðèíÿ ñîõàð, ùÿòòà îíëàðû éàòàãëàðûíà
äà ñàëàðëàðìûø. Áèð êþïÿê î áèðèéëÿ èìñèëÿøèá ñåâèøìÿê íÿäèr,
éàíàøû áåëÿ ýÿçìÿçìèø. Çÿíúèðëÿð è÷èíäÿ î éàçûã ùàëëàðûéëà
êö÷ÿäÿ ãàðøûëàøàðäûëàðñà, ùöçíëö ýþçëÿðèéëÿ áèð-áèðëÿðèíè óçàã-
äàí õåéëè ñöçÿðëÿðìèø. Áèçèì Èñòàíáóë êö÷ÿëÿðèíäÿ ñöðöëÿð,
äÿñòÿëÿð ùàëûíäà ñÿðáÿñòúÿ ýÿçÿí êþïÿêëÿð îëìàüûìûç, àüà,
ñàùèá òàíûìàäàí ëàçûì ýÿëÿíäÿ éîë êÿñìÿéèìèç, êåôèìèçèí
èñòÿäèéè èñòè ýóøÿäÿ ãûâðûëûá, êþëýÿéÿ óçàíûá ìûøûë-ìûøûë éàò-
ìàüûìûç, èñòÿäèéèìèç éåði batûrûá, èñòÿäèéèìèçè ãàïìàüûìûç
ýàâóðëàðûí àüûëëàðûíà ñûüûøàí øåéëÿð äåéèë. Ýþðÿñÿí, áó ñÿáÿá-
äÿíìè ÿðçóðóìëó ùåéðàíëàðûíûí Èñòàíáóë êö÷ÿëÿðèíäÿ ñÿäÿãÿ
ö÷öí äóàëàðëà êþïÿêëÿðÿ ÿò àòûëìàñûíà, áóíóí ö÷öí âÿãôëÿð
ãóðóëìàñûíà ãàðøû îëäóãëàðûíû ôèêèðëÿøìÿäèì. ßýÿð áóíëàðûí
íèééÿòè êþïÿêëÿðÿ äöøìÿíëèêäÿí áàøãà ùÿì äÿ ýàâóðëóã
åëÿìÿêäèñÿ, êþïÿê ìèëëÿòèíÿ äöøìÿí÷èëèéèí åëÿ ýàâóðëóüóí
þçö îëäóüóíó õàòûðëàäûì. Áó ðÿçèëëÿðèí, öìèäâàðàì êè, óçàã
îëìàéàí åäàìëàðûíäà áÿçÿí èáðÿò îëñóí äåéÿ, åëÿäèêëÿðè êèìè,
úÿëëàä äîñòëàð áèçëÿðè äÿ ïàð÷àëàéûá éåìÿéÿ ÷àüûðàðëàð.
Àõûðäà áóíó äàíûøàã: áóíäàí ÿââÿëêè ñàùèáèì ÷îõ àäèë
áèð èíñàí iäi. Ýåúÿ ñîéüóíà ÷ûõàíäà èøè áþëöøöðäöê. Ìÿí ùöð-
ìÿéÿ áàøëàéàí êèìè, î, ãóðáàíûíûí õèðòäÿéèíè êÿñÿð, áåëÿúÿ

35
ùÿðèôèí ôÿðéàäû åøèäèëìÿçäè. ßâÿçèíäÿ äÿ, úÿçàëàíäûðäûüû
ýöíàùêàðëàðû êÿñèð, ãàéíàäûð, ìÿíÿ âåðèðäè, éåéèðäèì. Ìÿí
÷èé ÿò ñåâìèðÿì. ßðçóðóìëó âàèçèí úÿëëàäû, éÿãèí, àðòûã áóíó
äà, èíøààëëàù, ôèêèðëÿøÿð, î ïèñèí ÿòèíè ÷èé-÷èé éåéèá, ìÿäÿìè
ïîçìàðàì.

36
 Orxan Pamuk V $ %" $

Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
EBSIL FGJ] ]KL]Q M]N]

Î àüëûêÿìè þëäöðìÿçäÿí áèð àç ãàáàã áåëÿ ùÿð ùàíñû

àäàìûí úàíûíû àëàúàüûì ìÿíÿ äåéèëñÿ, èíàíìàçäûì. Áóíà
ýþðÿ òóòäóüóì èø áÿçÿí öôöãäÿ éîõ îëàí éàä ýÿìè êèìè
ìÿíäÿí ýåòäèêúÿ óçàãëàøûð. Áÿçÿí þçöìö ùå÷ áèð úèíàéÿò
èøëÿòìÿìèø òÿêè äÿ ùèññ åëÿéèðÿì. Çàâàëëû Çÿðèô ãàðäàøûìû ùå÷
äÿ èñòÿìÿäÿí ýÿáÿðòäèéèìèí öñòöíäÿí äþðä ýöí êå÷èá âÿ
èíäè-èíäè âÿçèééÿòÿ áèð àç àëûøìûøàì.
Ãàáàüûìà ÷ûõàí èéðÿíú ìÿñÿëÿíè àäàì þëäöðìÿäÿí ÷þç-
ìÿéè ÷îõ èñòÿðäèì, àììà äÿðùàë äà áàøãà áèð éîë îëìàäûüûíû
áàøà äöøäöì. Èøè äÿðùàë îðaäà áèòèðäèì; áöòöí ìÿñóëèééÿòè
öñòöìÿ ýþòöðäöì. Áèð àüûëñûçûí èôòèðàñû öçöíäÿí áöòþâ íÿã-
ãàøëàð úÿìèééÿòèíèí òÿùëöêÿéÿ àòûëìàüûíà èçií âåðìÿäèì.
Áóíóíëà áåëÿ ãàòèëëèéÿ àëûøìàã ÷ÿòèí èøäèr. Åâäÿ äóðà bilmi-
rÿm, êö÷ÿéÿ ÷ûõûðàì, êö÷ÿäÿ äóðà bilmirÿm, î áèðèíÿ ýåäèðÿì,
ñîíðà î êö÷ÿäÿí ñîíðàêûíà ýåäèðÿì âÿ èíñàíëàðûí öçëÿðèíÿ
áàõäûãúà ýþðöðÿì êè, ÿëëÿðèíÿ ùÿëÿ úèíàéÿò èøëÿìÿê ôöðñÿòè
êå÷èðìÿäèêëÿðè ö÷öí áèð ÷îõ àäàì þçöíö ìÿñóì çÿíí åëÿéèð.
Áó êè÷èê òàëå âÿ ãÿäÿð ìÿñÿëÿñè öçöíäÿí èíñàíëàðûí ÷îõóíóí
ìÿíäÿí äàùà ÿõëàãëû âÿ éàõøû îëäóüóíà èíàíìàã ÷ÿòèíäèr.
Îëñà-îëñà, ùÿëÿ úèíàéÿò èøëÿòìÿäèêëÿðè ö÷öí áèð àç ñàäÿëþâù
ýþðêÿìëè îëóðëàð âÿ áöòöí ñÿôåùëÿð êèìè éàõøû íèééÿòëè ýþðö-
íöðëÿð. Ýþçöíäÿ çÿêà èøûëòûñû, öçöíäÿ ðóùóíäàí áîé âåðÿí
êþëýÿ ýþðäöéöì ùÿð êÿñèí ýèçëè ãàòèë îëäóüóíó äÿðê åëÿìÿ -
éèì ö÷öí î çàâàëëûíû þëäöðÿíäÿí ñîíðà Èñòàíáóë êö÷ÿëÿðèíäÿ
äþðä ýöí ýÿçìÿéèì áÿñ åëÿäè. Òÿêúÿ ñÿôåùëÿð ìÿñóìäór.
Áó àõøàì, ìÿñÿëÿí, ßñèð áàçàðûíûí àðõàñûíäàêû ãÿùâÿ -
õàíàäà èñòè ãÿùâÿìëÿ èñèíèð, àðõàäàêû êþïÿê ðÿñìèíÿ áàõûá
êþïÿéèí äàíûøäûãëàðûíà ùàìûéëà áèðëèêäÿ þçöìö óíóäóá
ýöëÿíäÿ éàíûìäà îòóðàí áèð ùÿðèôèí äÿ ìÿíèì êèìè, ãàòèëèí
áèðè îëäóüó ùèññè ìÿíè áöðöäö. Î äà ìÿíèìòÿê ìÿääàùà
ýöëÿ áèëÿðäè, àììà ãîëóíóí ìÿíèì ãîëóìóí áþéðöíäÿ,

37
ìÿùðÿì-ìÿùðÿì äóðìàñûíäàíìû, ôèíúàíû òóòàí òèòðÿê áàð-
ìàãëàðûíûí íàðàùàòëûüûíäàíìû, íÿäÿí áèëìèðÿì, îíóí äà
ìÿíèì ñîéóìäàí îëäóüóíà ùþêì âåðäèì âÿ áèðäÿí äþíöá
öçöíÿ äèê-äèê áàõäûì. Äÿðùàë ãîðõäó, öçö ãûïãûðìûçû ãûçàðäû.
Ãÿùâÿ äàüûëàíäà áèð òàíûøû îíóí ãîëóíà ýèðìèøäè: “Àðòûã
Íöñðÿò õîúà÷ûëàð áóðàíû áàñûð”, – äåéèðäè.
Î, àäàìû ãàø-ýþç èøàðÿñèéëÿ ñóñäóðäó. Îíëàðûí ãîðõóëàðû
ìÿíÿ äÿ ñèðàéÿò åëÿäè. Êèìñÿ êèìñÿéÿ ýöâÿíìèð, ùàìû ùÿð
àí ãàðøûñûíäàêûíäàí àë÷àãëûã ýþçëÿéèð.
Ùàâà äàùà äà ñîéóìóø âÿ êö÷ÿëÿðèí êöíú-áóúàãëàðûíäà,
äèâàð äèáëÿðèíäÿ ãàð ÿìÿëëè-áàøëû ãàëìûø, ãàëõìûøäû. Ãàòû
ãàðàíëûãäà áÿäÿíèì éîëóíó äàð êö÷ÿëÿðè ùèññ åëÿéÿ-åëÿéÿ
òàïûð. Áÿçÿí äÿ ïÿðäÿëÿðè éàõøûúà ÷ÿêèëè, ïÿíúÿðÿëÿðè ãàïãàðà
òàõòàéëà ãàïàëû åâëÿðèí áèð éåðèíäÿí è÷ÿðèäÿ ùÿëÿ éàíàí ãÿí-
äèëèí ñîëüóí èøûüû åøèéÿ ñûçûá, ãàðäà áÿðã âóðóð, ÷îõ çàìàíñà
ùå÷ áèð èøûã, ùå÷ áèð øåé ýþðÿ áèëìèðÿì âÿ ýþçÿò÷èëÿðèí çîïà-
ëàðûíû äàøëàðà âóðìàñûíà, ÷ûëüûí êþïÿê ñöðöëÿðèíèí óëàðòûëàðû-
íà, åâëÿðèí è÷ëÿðèíäÿí ýÿëÿí èíèëòèëÿðÿ ãóëàã âåðèá, éîëóìó
òàïûðàì. Áÿçÿí ýåúÿéàðûëàðû øÿùÿðèí äàð âÿ ãîðõóíú êö÷ÿëÿðè
ãàðûí, ñàíêè, þç è÷èíäÿí ñûçàí ìþúöçÿ èøûãëà èøûãëàíäûðûð, ãàðàí-
ëûãäà, õàðàáàëûãëàð âÿ àüàúëàð àðàñûíäà éöç èëëÿðäèr Èñòàíáóëó
áÿíçÿðñèç åëÿéÿí õÿéàëàòëàðû ýþðäöéöìö ýöìàí åëÿéèðÿì.
Áÿçÿí äÿ åâëÿðèí è÷èíäÿí áÿäáÿõòëÿðèí óüóëòóñó ýÿëèð; éà õûð-
ùàõûðëà þñêöðöð, éà áóðóíëàðûíû ÷ÿêèð, éà éóõóëàðûíäà àüëà-
éûð, ãûøãûðûá -áàüûðûðëàð, éà äà áþéöðëÿðèíäÿêè óøàãëàð àüëàéàí-
äà ÿð-àðâàäëàð áèð-áèðëÿðèíè áîüàçëàìàüà ýèðèøèðëÿð.
Ãàòèë îëìàìûøäàí ãàáàãêû õîøáÿõò ùÿéàòûìû õàòûðëàìàã,
íÿøÿëÿíìÿê ö÷öí áèð-èêè àõøàì áó ãÿùâÿõàíàäà ìÿääàùû
äèíëÿìÿéÿ ýÿëäèì. Áöòöí þìðöìö áèðëèêäÿ êå÷èðäèéèì íÿã-
ãàø ãàðäàøëàðûìûí ÷îõó ùÿð àõøàì ýÿëèð. Òà óøàãëûãäàí áÿðè
áèðëèêäÿ íÿãø åëÿäèéèìèç àüëûêÿìÿ ãûéàíäàí àðòûã ùå÷ áèðèíè
ýþðìÿê èñòÿìèðÿì. Áèð-áèðëÿðèíè ýþðöá äåäè-ãîäó åëÿìÿäÿí
áèð èø ýþðÿ áèëìÿéÿí ãàðäàøëàðûìûí ùÿéàòûíäà, áóðaäàêû ðÿçèë
ÿéëÿíúÿ ùàâàñûíäà ìÿíè óòàíäûðàí ÷îõ øåé âàð. Ìÿíè éåêÿ-

38
 Orxan Pamuk V $ %" $

õàíà áèëèá, èéíÿëÿìÿñèíëÿð äåéÿ, ìÿääàù ö÷öí áèð-èêè ðÿñì Inventas vitam

äÿ ìÿí ÷ÿêäèì, àììà áóíóí ãûñãàíúëûüûí ãàáàüûíû àëàúà-

juvat excoluisse
per artes

üûíà äà èíàíìûðàì.
Àììà ãûñãàíìàãäà ÷îõ ùàãëûäûëàð. Ðÿíý ãàðûøäûðìàã-
äà, úÿäâÿë ÷ÿêìÿêäÿ, ñÿùèôÿ áÿçÿìÿêäÿ, ìþâçó ñå÷ìÿêäÿ,
öç ÷ÿêìÿêäÿ, êöòëÿâè ñàâàø âÿ îâ ìÿúëèñëÿðèíè éåðëÿøäèðìÿê-
äÿ, ùåéâàíëàðû, ïàäøàùëàðû, ýÿìèëÿðè, àòëàðû, ñàâàø÷ûëàðû, àøûã-
ëàðû ðÿñì åëÿìÿêäÿ, íÿãøèí è÷èíÿ ðóùóí øåiðèíè òþêìÿêäÿ,
ùÿòòà ãûçûë ñóéóíà ÷ÿêìÿêäÿ äÿ ÿí óñòà ìÿíÿì. Áóíó ñèçÿ
þéöíìÿê ö÷öí éîõ, ìÿíè áàøà äöøìÿéèíèç ö÷öí ñþéëÿéèðÿì.
Ãûñãàíúëûã, çàìàí êå÷äèêúÿ, óñòà íÿããàøûí ùÿéàòûíäà çÿðóðè
áèð øåé îëóð.
Íàðàùàòëûãäàí ýåòäèêúÿ óçàíàí ýÿçèíòèëÿðèí îðòàñûíäà
áÿçÿí ñàô, áÿçÿí ìÿñóì äèí ãàðäàøëàðûìäàí áèðèñèéëÿ ýþç-
ýþçÿ ýÿëèðÿì âÿ áèðäÿí è÷èìäÿ áó ãÿðèáÿ äöøöíúÿ áàø ãàëäû-
ðûð: èíäè ãàòèë îëäóüóìó ôèêèðëÿøñÿì, ãàðøûìäàêû áóíó öçöì-
äÿí áàøà äöøÿúÿê.
Áåëÿúÿ äÿðùàë þçöìö áàøãà øåéëÿð ôèêèðëÿøìÿéÿ ìÿúáóð
åëÿéèðÿì: ëàï èëê ýÿíúëèê èëëÿðèìäÿ íàìàç ãûëàíäà ãàäûíëàðû
ôèêèðëÿøìÿìÿê ö÷öí ùÿéà è÷èíäÿ ãûâðûëà-ãûâðûëà þçöìö ìÿú-
áóð åëÿäèéèì êèìè. Àììà èêèëÿøìÿéè àüëûìäàí ùå÷ cöð ÷ûõàðà
áèëìÿäèéèì î ýÿíúëèê áþùðàíëàðûíûí ÿêñèíÿ, èøëÿòäèéèì úèíàéÿòè
óíóäà áèëèðÿì.
Áöòöí áóíëàðû âÿçèééÿòèìëÿ áàüëû îëäóüó ö÷öí äàíûøäûüû-
ìû áàøà äöøöðñöíöç. Áèð øåéè àüëûìäàí áåëÿ êå÷èðñÿì, ùÿð
øåéè áàøà äöøÿðñèíèç. Áó äà ìÿíè àðàíûçäà õÿéàë êèìè ýÿçÿí
àäñûç, øÿõñèééÿòñèç ãàòèë îëìàãäàí ÷ûõàðûð, éàõàñûíû ÿëÿ âåð-
ìèø, ñèìàñû áÿëëè îëàí, áàøû âóðóëàúàã àäè áèð ýöíàùêàð âÿçèé-
éÿòèíÿ ñàëûð. Èçií âåðèí êè, ùÿð øåéè ôèêèðëÿøìÿéèì, þçöìÿ áÿçè
øåéëÿð ñàõëàéûì: ñèçèí êèìè èíúÿ àäàìëàð äà àéàã èçëÿðèíÿ
áàõûá îüðóíó òàïàí êèìè, êÿëìÿëÿðèìäÿí âÿ ðÿíýëÿðèìäÿí
ìÿíèì êèì îëäóüóìó êÿøô åëÿìÿéÿ ÷àëûøñûíëàð. Áó äà áèçè
èíäè ÷îõ äÿáäÿ îëàí öñëóá ìÿñÿëÿñèíÿ ýÿòèðèá ÷ûõàðûð: Íÿããà-
øûí øÿõñè öñóëó, þçöíÿìÿõñóñ ðÿíýè, ñÿñè âàðìû, îëìàëûäûrìû?

39
 Óñòàëàð óñòàñû, íÿãøèí ïèðè Áåùçàäûí áèð ðÿñìèíè ýþòöðÿê.
Úèíàéÿò ðÿñìè îëäóüó ö÷öí ìÿíèì âÿçèééÿòèìëÿ äÿ éàõøû óéàí
áó ìèñèëñèç øåéÿ, ðÿùìñèç òàõò äàâàñûíäà þëäöðöëìöø áèð ßúÿì
øàùçàäÿñèíèí êèòàáõàíàñûíäàí ÷ûõìûø Ùåðàò èøè îëàí äîõñàíèë-
ëèê ãöñóðñóç êèòàáûí Õîñðîâ âÿ Øèðèíèí ùåêàéÿñèíè ñÿùèôÿëÿðèíäÿ
íÿãë åëÿäèéèëÿ ðàñòëàøìûøäûì. Õîñðîâ âÿ Øèðèíèí ñîíóíó áèëèðñè-
íèç; Ôèðäîâñèíèí éîõ, Íèçàìèíèí íÿãë åëÿäèéèíè äåéèðÿì:
Èêè àøèã íÿ ìàúÿðàëàð âÿ ôûðòûíàëàðäàí ñîíðà åâëÿíèð, àììà
Õîñðîâóí ÿââÿëêè àðâàäûíäàí îëàí îüëó ýÿíú Øèðóéÿ øåéòàí
êèìèäèr, îíëàðû ðàùàò áóðàõìûð. Áó øàùçàäÿíèí àòàñûíûí òàõ-
òûíäà âÿ ýÿíú àðâàäû Øèðèíäÿ ýþçö âàð. Íèçàìèíèí “Àüçû øèðëÿð
êèìè ïèñ ãîõóéàðäû” äåäèéè Øèðóéÿ áèð éîë òàïûá, àòàñûíû ÿñèð
àëûð âÿ òàõòûíäà îòóðóð. Áèð ýåúÿ àòàñûíûí Øèðèíëÿ éàòäûüû îòàüà
ýèðèð, ãàðàíëûãäà òîõóíà-òîõóíà îíëàðû éàòàãäà òàïûá õÿíúÿ-
ðèéëÿ àòàñûíû úèéÿðèíäÿí áû÷àãëàéûð. Àòàñûíûí ãàíû ñÿùÿðÿ ãÿäÿð
àõàúàã âÿ éàíûíäà ðàùàòúà óéóéàí ýþçÿë Øèðèíëÿ éàòäûãëàðû
éàòàãäà þëÿúÿê.
Áþéöê óñòàä Áåùçàäûí ðÿñìè áó ùåêàéÿ ãÿäÿð èëëÿðäÿí
áÿðè è÷èìäÿêè ÿñë ãîðõóíó äà öçÿ ÷ûõàðûðäû: ýåúÿéàðûñû ãàðàí-
ëûãäà îéàíûá, ýþç-ýþçö ýþðìÿéÿí îòàãäà òàããûëòûëàð ñàëàí áàø-
ãà àäàìûí îëäóüóíó áèëìÿéèí äÿùøÿòè! Î áàøãà àäàìûí áèð
ÿëèíäÿ õÿíúÿð îëäóüóíó, î áèðè ÿëèéëÿ ñèçèí áîüàçûíûçäàí éàïûø-
äûüûíû ôèêèðëÿøèí. Îòàãäà èíúÿ-èíúÿ èøëÿíìèø äèâàð. Ïÿíúÿðÿ âÿ
÷ÿð÷èâÿ íàõûøëàðûíûí, ñûõûëìûø õèðòäÿéèíèçäÿí ÷ûõàí ñÿññèç ôÿð-
éàäûí ðÿíýèíäÿêè ãûðìûçû õàëûíûí èëìÿ âÿ äöéöíëÿðèíèí, ãàòèëè-
íèçèí ñèçè þëäöðÿíäÿ, éàëûí âÿ èéðÿíú àéàüûéëà ùåéôè ýÿëìÿäÿí
áàñäûüû ìèñèëñèç éîðüàíà àüëàýÿëìÿç èíúÿëèêëÿ âÿ íÿøÿéëÿ èøëÿí-
ìèø ñàðû âÿ áÿíþâøÿéè ÷è÷ÿêëÿðèí ùàìûñû åéíè ìÿãñÿäÿ õèäìÿò
åëÿéèð: áèð éàíäàí áàõäûüûíûç ðÿñìèí ýþçÿëëèéèíè âóðüóëàéàí-
äà, áèð éàíäàí äà è÷èíäÿ þëäöéöíöç îòàüûí, òÿðê åëÿäèéèíèç
äöíéàíûí íÿ ãÿäÿð ýþçÿë éåð îëäóüóíó õàòûðëàäûðëàð. Ðÿñìèí
âÿ äöíéàíûí ýþçÿëëèéèíèí ñèçèí þëöìöíöçÿ åòèíàñûçëûüû, þëÿíäÿ
éàíûíûçäà àðâàäûíûç äà îëñà, éàïéàëãûç îëìàüûíûç ðÿñìÿ áàõàí-
äà áåéíèìèçè äÿíý åëÿéÿí ÿñë ìÿíàäûr.

40
 Orxan Pamuk V $ %" $

“Áåùçàäûíäûr”, – èéèðìè èë ãàáàã ìÿíèìëÿ áèðýÿ òèòðÿéÿí Inventas vitam

ÿëëÿðèíäÿêè êèòàáà áàõàí óñòà äåìèøäè. Öç-ýþçö áàøûìûç öñòöí-

juvat excoluisse
per artes

äÿêè øàìäàí éîõ, ýþðìÿ çþâãöíäÿí èøûãëàíìûøäû: “Î ãÿäÿð

Áåùçàäûíäûr êè, èìçàéà åùòèéàú éîõäór”.
Áåùçàä äà áóíó áèëäèéèíäÿí èìçàñûíû ðÿñìèí ýèçëè áèð
ýóøÿñèíÿ áåëÿ àòìàìûøäû. Èõòèéàð ãîúàéà ýþðÿ, Áåùçàäûí áó
ÿìÿëèíäÿ ùÿéà âÿ ñûõûíòû âàðäû. ßñë ùöíÿð âÿ óñòàëûã ùÿì áÿí-
çÿðñèç ìþúöçÿ ðÿñì åëÿìÿê, ùÿì äÿ áó ìþúöçÿäÿ íÿããàøûí
êèìëèéèíè ÿëÿ âåðÿí áèð èç áóðàõìàìàãäû.
Çàâàëëû ãóðáàíûìû úàí ùþâëöéëÿ, áèëäèéèì êèìè âÿ êîbóä
öñóëëà þëäöðäöì. ßñÿðèìäÿí ýåðèéÿ ìÿíè ÿëÿ âåðÿúÿê èíñàíè
ùÿð ùàíñû èç ãàëûá-ãàëìàäûüûíû àðàøäûðìàã ö÷öí ýåúÿëÿð áó
éàíüûí éåðèíÿ ýÿëäèêúÿ öñëóá ìÿñÿëÿëÿðè áåéíèìÿ äàùà ÷îõ
ýèðìÿéÿ áàøëàäû. Öñëóá àäûéëà éàïûøäûãëàðû øåé éàëíûç èíñàíè
èç áóðàõìàìàüûìûçà èìêàí âåðÿí õÿòàäûr.
Éàüàí ãàðûí àéäûíëûüû îëìàñàéäû äà, áóðàíû òàïàðäûì.
Áóðà èéèðìè áåø èëëèê äîñòóìó ãÿòëÿ éåòèðäèéèì éàíüûí éåðèäèr.
Ãàð ìÿíèì èìçàì êèìè ýþðöíÿúÿê áöòöí èçëÿðè þðòöá, éîõ
åëÿéèá. Áó, Àëëàùûí äà öñëóá, èìçà ìÿñÿëÿñèíäÿ ìÿíèìëÿ âÿ
Áåùçàäëà åéíè ôèêèðäÿ îëäóüónó öçÿ ÷ûõàðûð. Äþðä ýåúÿ ÿââÿë
î àüûëñûçëûüûí èðÿëè ñöðäöéö êèìè, áàüûøëàíìàç áèð ýöíàùû ôèêèð-
ëÿøìÿäÿí áåëÿ íÿãø åëÿéÿíäÿ èøëÿìèø îëñàéäûã, Àëëàù áèç íÿã-
ãàøëàðà áó ñåâýèíè ýþñòÿðìÿçäè.
Î àõøàì Çÿðèô ÿôÿíäèéëÿ áó éàíüûí éåðèíÿ ýèðÿíäÿ ùÿëÿ
ãàð éàüìûðäû. Óçàãëàðäàí éàíüûëû-éàíüûëû ýÿëÿí êþïÿê óëàðòû-
ëàðûíû åøèäèðäèê.
“Íèéÿ áóðà ýÿëäèê? – äåéÿ éàçûã ñîðóøóðäó. – Áó âàõòäà
áóðaäà ìÿíÿ íÿ ýþñòÿðÿúÿêñÿí?”
“Èðÿëèäÿ áèð ãóéó, îíäàí äà îí èêè àääûì î òÿðÿôäÿ èëëÿð-
äÿí áÿðè ýèçëÿòäèéèì, áàñäûðûëìûø ïóëóì âàð, – äåäèì. – Áó
äàíûøäûãëàðûíû áèð êèìñÿéÿ ñþéëÿìÿñÿí, ßíèøòÿ ÿôÿíäè äÿ, ìÿí
äÿ ñÿíè ñåâèíäèðÿðèê”.
“Äåìÿëè, áàøäàí áÿðè áèëÿ-áèëÿ èø ýþðäöéöíö ãÿáóë åëÿéèð-
ñÿí...” – ùÿâÿñëÿ äåäè.

41
 “Åëÿéèðÿì”, – äåéÿ ÷àðÿñèçëèêëÿ éàëàí ñþéëÿäèì.
“×ÿêäèéèíèç ðÿñì ÷îõ áþéöê ýöíàùäûr, áèëèðñÿíìè? – ñàäÿ-
ëþâùëöêëÿ äåäè. – Êèìñÿíèí úöðÿò åëÿìÿäèéè êöôð, êàôèðëèêäèr.
Úÿùÿííÿìèí ëàï äèáèíäÿ éàíàúàãñûíûç. ßçàáûíûç, ÿçèééÿò-
ëÿðèíèç ùå÷ ãóðòàðìàéàúàã. Ìÿíè äÿ îðòàã åëÿäèíèç”.
Áó ñþçëÿðè åøèäÿíäÿ, äÿùøÿòëÿ áàøà äöøöðäöì êè, áèð ÷îõ
àäàì îíà èíàíàúàãäû. Íèéÿ? ×öíêè áó ñþçëÿðèí åëÿ ýöúö, åëÿ
úàçèáÿñè âàð iäi êè, èñòÿð-èñòÿìÿç èíñàí áàüëûëûã äóéóð, áàøãà
àë÷àãëàð ùàããûíäà äöç ÷ûõìàñûíû èñòÿéèðäè. Ùàçûðëàòäûüû êèòà-
áûí ýèçëèëèéè âÿ âåðäèéè ïóëëàð öçöíäÿí ßíèøòÿ ÿôÿíäè ùàããûíäà
áó úöð äåäè-ãîäóëàð ÿñëèíäÿ, ÷îõ ÷ûõûðäû. Öñòÿëèê, Бàø íÿããàø
Óñòàä Îñìàí äà îíà íèôðÿò åëÿéèðäè. Ìöçÿùùèá1 ùÿìêàðûìûí
èôòèðàñûíû áèëÿ-áèëÿ áó ùÿãèãÿòëÿðèí öçÿðèíÿ ùèéëÿýÿðúÿñèíÿ îòóðò-
äóüóíó äà ôèêèðëÿøìèøäèì. Íÿ ãÿäÿð ñÿìèìè iäè?
Áèçè áèð-áèðèìèçÿ ãàðøû ãîéàí èääèàëàðûíû îíà òÿêðàðëàòäûì.
Ñþçö ÷ÿê- ÷åâèð åëÿéèá ýÿâÿëÿìÿäè. Ñàíêè, áèðëèêäÿ êå÷èðäèéè-
ìèç øÿéèðäëèê èëëÿðèìèçäÿ þçöìöçö Óñòàä Îñìàíûí øèëëÿñèíäÿí
ãîðóìàã ö÷öí ìÿíè áèð ãÿáàùÿòè þðòìÿéÿ ÷àüûðûðäû. Ñÿìè-
ìèëèéèíÿ î âàõòëàð èíàíûðäûì. Øÿéèðäëèéèíäÿ äÿ ýþçëÿðèíè áåëÿ
ýåíèø à÷àðäû, àììà î âàõò ùÿëÿ îíëàð òÿçùèáäÿí2 êè÷èëìÿìèø-
äè. Àíúàã ùå÷ îíà ñåâýè äóéìàã èñòÿìÿäèì, ÷öíêè ùÿð øåéè
áàøãàëàðûíà ñþéëÿìÿéÿ ùàçûðäû.
“Áàõ, – ìÿúáóðè óñòàëûãëà äåäèì, – õÿòò ñàëûðûã, êÿíàð
íàõûøû òàïûðûã, úÿäâÿë ÷ÿêèð, ñÿùèôÿëÿðè ðÿíýëè ãûçûëëà ïàðûë-ïàðûë
íàõûøëàéûðûã. ßí ýþçÿë ðÿñìëÿðè áèç ÷ÿêèð, äîëàáëàðû, ãóòóëàðû
øÿíëÿíäèðèðèê. Èëëÿðäèr áóíëàðû åëÿéèðèê. Áó, áèçèì èøèìèçäèr.
Áèçÿ ðÿñì ñèôàðèø åëÿéèðëÿð, áó ÷ÿð÷èâÿíèí è÷èíÿ ýÿìè, úåéðàí,
ïàäøàù îòóðò, áåëÿ ãóøëàð, áóíóí êèìè àäàìëàð îëñóí, ùåêà-
éÿíèí áó ìÿúëèñè, ôèëàíêÿñ áåëÿ äóðñóí, äåéèðëÿð, áèç äÿ ÷ÿêè-
ðèê. Áàõ: “Áó äÿôÿ è÷èíäÿí ýÿëÿí áèð àò ÷ÿê áóðà” – äåäè ßíèøòÿ
ÿôÿíäè. Ö÷ ýöí è÷èìäÿí ýÿëÿí àò ðÿñìèíèí íÿ îëäóüóíó áàøà
äöøìÿêäÿí þòðö ãÿäèì áþéöê óñòàäëàð êèìè, éöç äÿôÿëÿðëÿ àò

1 Mözÿhhib — naxûø vuran

2 Tÿzhib — naxûø vurmaq

42
 Orxan Pamuk V $ %" $

úûçäûì. ßëèìè àëûøäûðìàã ö÷öí êîáóä ñÿìÿðãÿíäè êàüûçäà Inventas vitam

úûçäûüûì áÿäèè àòû ÷ûõàðûá îíà ýþñòÿðäèì. Òÿñèðëÿíèá êàüûçû

juvat excoluisse
per artes

àëäû âÿ ñîëüóí àé èøûüûíäà ýþçëÿðèíè éàõûíëàøäûðûá, ãàðà-àü

àòëàðûíà òàìàøà åëÿìÿéÿ áàøëàäû. “Øèðàçëû, Ùåðàòëû ãÿäèì óñòàä-
ëàð, – äåäèì, – Àëëàùûí èñòÿäèéè âÿ ýþðäöéö ÿñë àò ðÿñìè ÷ÿê-
ìÿê ö÷öí íÿããàøûí ÿëëè èë äóðóá äàéàíìàäàí àò úûçìàëû îëäó-
üóíó äåéèð, ùÿì äÿ ÿí éàõøû àò ðÿñìèíèí ãàðàíëûãäà úûçûëàúà-
üûíû òÿñäèãëÿéèðäèëÿð. ×öíêè ÿëëè èëäÿ ÿñë íÿããàø ÷àëûøà-÷àëûøà
êîð îëóð, ÿëè úûçäûüû àòû ÿçáÿðëÿéèð”.
Öçöíäÿ òà óøàãëûã èëëÿðèìèçäÿ îíäà ýþðäöéöì ìÿñóì
áàõûø ìÿíèì àòëàðûìà äàëûá ýåòìèøäè.
“Áèçÿ ñèôàðèø åëÿéèðëÿð, áèç äÿ ÿí ýèçëè, ÿë÷àòìàç àòû ãÿäèì
óñòàäëàðûí úûçäûüû êèìè, î ãÿäÿð ÷ÿêìÿéÿ ÷àëûøûðûã, ñèôàðèø
åëÿäèêëÿðè øåéäÿí ñîíðà áèçè ýöíàùëàíäûðìàëàðû ùàãñûçëûãäûr”.
“Áèëìèðÿì, áó, äîüðóäórìó? – äåäè. – Áèçèì äÿ úàâàá-
äåùëèéèìèç, èðàäÿìèç âàð. Ìÿí Àëëàùäàí áàøãà êèìñÿäÿí ãîðõ-
ìóðàì. Î äà áèçÿ éàõøûéëà ïèñè àéûðä åëÿìÿê ö÷öí àüûë âåðèá”.
Éåðèíäÿ âåðèëÿí úàâàáûéäû.
“Àëëàù ùÿð øåéè ýþðöð, áèëèð, – ÿðÿáúÿ äåäèì. – Ñÿíèí,
ìÿíèì, áèçèì áó èøè áèëìÿäÿí ýþðäöéöìöçö äÿ áàøà äöøÿ-
úÿê. ßíèøòÿ ÿôÿíäèíè êèìÿ ñàòàúàãñàí? Áó èøèí àðõàñûíäà ïàä-
øàùûìûç ùÿçðÿòëÿðèíèí îëäóüóíà èíàíìûðñàíìû?”
Ñóñäó.
Ôèêèðëÿøäèì, äîüðóäàí, áó ãÿäÿð ãóøáåéèí èäèìè, éîõñà
ñÿìèìè Àëëàù ãîðõóñóíäàí ñîéóããàíëûüûíû èòèðèá ñàòàøûðäûìû?
Ãóéóíóí éàíûíäà äóðäóã. Ãàðàíëûãäà áèð àí ýþçëÿðèíè
ýþðÿí êèìè îëóá, ãîðõäóüóíó áàøà äöøäöì. Îíà éàçûüûì
ýÿëäè. Îõ éàéäàí áèðäÿôÿëèê ÷ûõìûøäû. Ãàðøûìäàêûíûí éàëíûç
àüûëñûç ãîðõàã éîõ, ðÿçèë îëäóüóíó áèð êÿðÿ òÿñäèãëÿìÿñè ö÷öí
Àëëàùà äóà åëÿäèì.
“Áóðaäàí îí èêè àääûì ñàéûá ãàçàúàãñàí”, – äåäèì.
“Ñîíðà ñèç íåéëÿéÿúÿêñèíèç?”
“ßíèøòÿ ÿôÿíäèéÿ äåéÿðÿì, ðÿñìëÿðè éàíäûðàð. Áàøãà íåé-
ëÿéÿ áèëÿðèê êè? ßðçóðóìëó Íöñðÿò õîúàíûí úàìààòûíäàí áåëÿ

43
áèð ñþùáÿò îëäóüóíó åøèäÿðëÿðñÿ, íÿ áèçè ñàü ãîéàðëàð, íÿ äÿ
íÿããàøõàíà ãàëàð. Îíëàðäàí òàíûäûüûí âàðìû? Áó ïóëó èíäè
ñÿí ãÿáóë åëÿ êè, áèçè îíëàðà ñàòìàéàúàüûíû áàøà äöøÿê”.
“Ïóë íÿéèí è÷èíäÿäèr?”
“Êþùíÿ áèð òóðøó êöïöíöí è÷èíäÿ éåòìèø áåø äÿíÿ Âåíå-
ñèéà ãûçûëû âàð”.
Âåíåñèéà äóêàòëàðûíû áàøà äöøäöì, àììà àüëûìà áó òóðøó
êöïö íèéÿ ýÿëìèøäè? Î ãÿäÿð ñöíè iäè êè, èíàíäûðûúû îëäó. Áåëÿ-
úÿ Àëëàùûí ìÿíèì éàíûìäà îëäóüóíó áèð êÿðÿ äÿ áàøà äöøäöì,
÷öíêè ùÿð èë äàùà äà ïóëýèð îëàí øÿéèðäëèê äîñòóì àðòûã ýþñòÿð-
äèéèì ñÿìòäÿ îí èêè àääûì ñàéìàüà ùÿâÿñëÿ áàøëàìûøäû.
Àüëûìäà î àí èêè øåé âàðäû. Òîðïàüûí àëòûíäà ùå÷ Âåíåñè-
éà ãûçûëû-ìûçûëû éîõäór! Ïóë âåðìÿñÿì, áó àë÷àã àüëûêÿì áèçè
ìÿùâ åëÿéÿúÿê. Áèð àíëûüà è÷èìäÿí î àë÷àã àüëûêÿìi øÿéèðäëè-
éèìèçäÿ áÿçÿí åëÿäèéèì êèìè, ãóúàãëàéûá þïìÿê êå÷äè è÷èì-
äÿí, àììà èëëÿð áèçè áèð-áèðèìèçäÿí î ãÿäÿð óçàãëàøäûðìûøäû
êè! Àüëûì òîðïàüûí íåúÿ ãàçûëàúàüûíà ýåòìèøäè. Äûðíàãëàðû-
ìûçëàìû? Áöòöí áóíëàðû ôèêèðëÿøìÿéèì, áóíà ôèêèðëÿøìÿê äåéè-
ëÿðñÿ, áèð ýþç ãûðïûìû ãÿäÿð ñöðäö, ñöðìÿäè.
Ãóéóíóí éàíûíäà äóðàí êÿñÿéè òÿëàøëà èêè ÿëèìëÿ ãàïäûì.
Î àðòûã éåääèíúè-ñÿêêèçèíúè àääûìûíäà îëàíäà ÷àòûá, áàøûíûí
àðõà ùèññÿñèíÿ áöòöí ýöúöìëÿ åíäèðäèì. Äàø áàøûíà åëÿ ýöú-
ëö âÿ ñÿðò òÿðçäÿ åíäè êè, áèð àíëûüà, ñàíêè, þç áàøûìà åíÿí êèìè,
ñàðñûëäûì, ùÿòòà éàçûüûì ýÿëäè. Àììà òóòäóüóì èøÿ ïåøìàí
îëàúàüûìäàí áàøëàäûüûì èøè òåç áèòèðìÿê èñòÿéèðäèì. ×öíêè
éåðäÿ åëÿ ÷ûðïûíìàüà áàøëàìûøäû, èíñàí èñòÿð-èñòÿìÿç äàùà
äà òÿëàøà äöøöðäö.
Îíó ãóéóíóí äèáèíÿ àòàíäàí ÷îõ ñîíðàëàð äà íÿããàøûí
çÿðèôëèéèíÿ, ãÿòèééÿí, éàðàøìàéàí êîáóä èø îëäóüóíó ôèêèð-
ëÿøäèì.

44
 Orxan Pamuk V $ %" $

Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
M]N ]NIXS]NIH]M

Ìÿí Ãàðàíûí ßíèøòÿ ÿôÿíäèñèéÿì, àììà ìÿíÿ áàøãàëàðû

äà ßíèøòÿ äåéèðëÿð. Áèð çàìàí àíàñû ìÿíè Ãàðàíûí åëÿ ÷àüûð-
ìàñûíû èñòÿéÿðäè, ñîíðà áóíó éàëíûç Ãàðà äåéèë, ùàìû åëÿäè.
Ãàðà åâèìèçÿ ýåäèá-ýÿëìÿéÿ áóíäàí îòóç èë ãàáàã, Àüñàðà-
éûí àðõàñûíäàêû úþêÿ âÿ øàáàëûä àüàúëàðûíûí êþëýÿëÿäèéè
î ãàðàíëûã âÿ íÿìëè êö÷ÿäÿ éåðëÿøìÿéèìèçäÿí ñîíðà áàøëàäû.
Î, áóíäàí ÿââÿëêè åâèìèçäè. Éàé àéëàðû ìÿí Ìàùìóä ïàøàéëà
ñÿôÿðÿ ÷ûõñàì äà, ïàéûçäà Èñòàíáóëà ãàéûäàíäà Ãàðàíû àíà-
ñûéëà áèçèì åâÿ ñûüûíìûø ýþðöðäöì. Ðÿùìÿòëèê àíàñû áèçèì
ðÿùìÿòëèê õàíûìûí áþéöê áàúûñû iäi. Áÿçÿí äÿ ãûø àõøàìëàðû
åâÿ ãàéûäàíäà àíàñûéëà ìÿíèìêèíè áèð-áèðëÿðèíè ãóúàãëàìûø,
ýþçëÿðè éàøëû äÿðäëÿøÿí ýþðöðäöì. Ùå÷ áèðèíäÿ ãÿðàð òóòà
áèëìÿäèéè êè÷èê âÿ óúãàð ìÿäðÿñÿëÿðäÿ ìöäÿððèñëèê1 åëÿéÿí
àòàñû ùþâñÿëÿñèç èäè, ãÿçÿáëèéäè âÿ ÿìÿëëè-áàøëû äà è÷ÿðäè. Ãàðà
î çàìàíëàð àëòû éàøûíäàéäû, àíàñû àüëàéàíäà àüëàéàð, àíàñû
ñóñàíäà ñóñàð, ìÿíÿ ßíèøòÿíèçÿ ãîðõóéëà áàõàðäû.
Èíäè îíó ãàðøûìäà ãÿòèééÿòëè, êàìàëà éåòìèø âÿ ùþðìÿò-
êàð áàëäûçûì îüëó êèìè ýþðìÿêäÿí ìÿìíóíàì. Ìÿíÿ ýþñ-
òÿðäèéè ùþðìÿò, ÿëèìè þïìÿñèíäÿ åùòèéàò, ùÿäèééÿ ýÿòèðäèéè
ìîíãîë ùîããàñûíû2 âåðÿíäÿ: “Òÿêúÿ ãûðìûçû ìöðÿêêÿá ö÷öí-
äör” äåìÿñè, ãàðøûìäà äèããÿòëÿ äèçëÿðèíè áèðëÿøäèðìèø ùàëäà
àüûð îòóðóøó – áöòöí áóíëàð éàëíûç îíóí îëìàã èñòÿäèéè àüëû
áàøûíäà, éåòêèí àäàì îëäóüóíó äåéèë, ìÿíèì äÿ îëìàã èñòÿ-
äèéèì àùûë àäàì îëäóüóìó ìÿíÿ áèð äàùà õàòûðëàäûð.
Áèð-èêè êÿðÿ ýþðäöéöì àòàñûíà îõøàéûð. Óçóí áîéó, èíúÿ,
áèð àç ÿñÿáè ÿë-ãîë ùÿðÿêÿòëÿðè âàð, àììà áó, îíà éàðàøûð. ßëëÿ-
ðèíè äèçëÿðèíèí öñòöíÿ ãîéìàñû, ìÿí âàúèá áèð øåé ñþéëÿéÿíäÿ,
“áàøà äöøöðÿì, ùþðìÿòëÿ äèíëÿéèðÿì” äåéÿí áàõûøëàðëà ýþç-
ëÿðèìèí äöç è÷èíÿ áàõìàñû, ñþçëÿðèìèí âÿçíèíÿ óéüóí ýèçëè áèð

1 Mödÿrrislik — möÿllimlik
2 Hoqqa — mörÿkkÿbqabû

45
ìÿãàìëà áàøûíû éûðüàëàìàñû ÷îõ éåðèíäÿäèr. Áó éàøûìà ÷àò-
äûì, ÿñë ùþðìÿòèí öðÿêäÿí äåéèë, êè÷èê òÿôÿððöàòëàðäàí âÿ
áîéóí ÿéìÿêäÿí ãàéíàãëàíäûüûíû áèëèðÿì.
Àíàñûíûí áèçèì åâèìèçäÿ îüëóíà ýÿëÿúÿê ýþðäöéö ö÷öí
ùÿð áÿùàíÿéëÿ îíó áóðà òåç-òåç ýÿòèðäèéè èëëÿðäÿ êèòàáëàðäàí
õîøó ýÿëäèéèíè êÿøô åëÿìÿê áèçè áèð-áèðèìèçÿ áàüëàäû âÿ åâ
ÿùëèíèí éàðàøäûðäûüû ñþçëÿ, ìÿíÿ øÿéèðäëèê åëÿäè. Îíà øèðàçëû
íÿããàøëàðûí öôöã úèçýèñèíè ðÿñìèí òà éóõàðûñûíà ÷ÿêìÿêëÿ
Øèðàçäà éåíè áèð öñóëó îðòàéà ÷ûõàðòäûãëàðûíû äàíûøûðäûì. Ëåé-
ëèñèíèí åøãèíäÿí äÿëè îëàí Ìÿúíóíó ùàìû ÷þëëÿðäÿ ïÿðèøàí
ðÿñì åëÿéÿíäÿ, áþéöê óñòà Áåùçàäû íåúÿ îíó éåìÿê áèøèðÿí,
öôëÿéèá îäóíëàðû àëûøäûðìàüà ÷àëûøàí, ÷àäûðëàð àðàñûíäà ýÿçÿí
ãàäûíëàðûí òöíëöéö è÷èíäÿ, àììà äàùà äà éàëãûç ýþñòÿðäèéèíè
äàíûøûðäûì. Õîñðîâóí ýåúÿéàðûñû ýþëäÿ ÷èìÿí ÷ûëûn-÷ûëïàã
Øèðèíÿ òàìàøà åëÿäèéè àíû ðÿñìÿ ÷ÿêÿí ðÿññàìëàðûí ÷îõóíóí
Íèçàìèíèí øåiðèíè îõóìàéûá, àøèãëÿðèí àòëàðûíû âÿ ëèáàñëàðûíû
àüûëëàðûíà ýÿëÿí ðÿíýëÿðëÿ áîéàìàëàðûíûí íÿ ãÿäÿð ýöëöíú
îëäóüóíó ñþéëÿéÿð, ÷ÿêäèéè ìÿòíè áåëÿ äèããÿòëÿ âÿ àüûëëû-áàøëû
îõóìàéàúàã ãÿäÿð åòèíàñûçäûñà, î íÿããàøûí ÿëèíÿ ãÿëÿìè,
ôûð÷àíû àëìàñûíûí ïóëäàí áàøãà ùå÷ áèð ñÿáÿáè îëìàéàúàüûíû
äàíûøûðäûì.
Èíäè Ãàðàíûí áàøãà áèð òÿìÿë áèëèéè äÿ ÿõç åëÿäèéèíè
ñåâèíúëÿ ýþðöðÿì: ÿýÿð íÿãø âÿ ñÿíÿòäÿ öìèäèíè èòèðìÿê èñòÿ-
ìèðñÿíñÿ, åùòèéàòëû îë, îíó ïåøÿí êèìè ãÿáóë åëÿìÿ. Íÿ ãÿäÿð
áàúàðûüûí, ãàáèëèééÿòèí îëóðñà îëñóí, ïóëó âÿ èãòèäàðû áàøãà
éåðëÿðäÿ àõòàð êè, áàúàðûã âÿ ÿìÿéèíèí ÿâÿçèíè àëìàéàíäà
ñÿíÿòäÿí êöñìÿéÿñÿí.
Èñòàíáóëäàêû âÿ ñÿùðàäàêû ïàøàëàðà, âàðëûëàðà êèòàáëàð
ùàçûðëàòäûüû ö÷öí áèð-áèð òàíûäûüû Òÿáðèçèí óñòàä íÿããàø âÿ
õÿòòàòëàðûíûí éîõñóëëóã, öìèäñèçëèê è÷èíäÿ îëäóãëàðûíû äàíûøäû.
Éàëíûç Òÿáðèçäÿ äåéèë, Ìÿøùÿääÿ, Ùÿëÿáäÿ ïóëñóçëóã âÿ åòè-
íàñûçëûãäàí áèð ÷îõ íÿããàø êèòàá íÿãø åëÿìÿéè áóðàõìûø, òÿê-
éàðïàãëû ðÿñìëÿð ÷ÿêìÿéÿ, ôèðÿíý ñÿééàùëàðûíû ÿéëÿíäèðÿúÿê
ÿúàèáëèêëÿðè ðÿñì åëÿìÿéÿ âÿ à÷ûã-ñà÷ûã ðÿñìëÿð úûçìàüà

46
 Orxan Pamuk V $ %" $

áàøëàéûáëàð. Øàù Àááàñûí Òÿáðèçäÿ áàðûø àíäëàøìàñû çàìàíû Inventas vitam

Ïàäøàùûìûçà ùÿäèééÿ âåðäèéè êèòàáûí èíäèäÿí ïàð÷àëàíûá ñÿùè-

juvat excoluisse
per artes

ôÿëÿðèíèí áàøãà áèð êèòàá ö÷öí èøëÿíìÿéÿ áàøëàíäûüûíû åøèäèá.

Ùèíä ïàäøàùû ßêáÿð éåíè áèð áþéöê êèòàá ö÷öí åëÿ ïóëëàð
âåðìÿéÿ áàøëàéûá êè, Òÿáðèç âÿ Ãÿçâèíèí ÿí ïàðëàã íÿããàøëàðû
ÿëëÿðèíäÿêè èøè áóðàõûá îíóí ñàðàéûíà ãà÷ûáëàð.
Áöòöí áóíëàðû ìÿíÿ ñþéëÿéÿíäÿ àðàéà ëÿççÿòëÿ áàøãà
ùåêàéÿëÿð ãàòûð: ìÿñÿëÿí, éàëàí÷û Ìåùäèíèí ÿéëÿíúÿëè ùåêàéÿ-
ñèíè, éà äà Ñÿôÿâèëÿðèí áàðûøûã îëìàñûíà ýþðÿ þçáÿêëÿðÿ ýèðîâ
âåðäèéè øàùçàäÿíèí ö÷ ýöí è÷èíäÿ ãûçäûðûá, àç ãàëà þëìÿñè
öçöíäÿí î òÿðÿôäÿ ãàëõàí òÿëàøû òÿñâèð åëÿéèð âÿ ìÿíÿ ýöëöì-
ñÿéèð. Àììà ýþçëÿðèíÿ äöøÿí êþëýÿäÿí áàøà äöøöðÿì êè,
èêèìèçè äÿ ãîðõóäàí î äàíûøûëìàñû ÷ÿòèí ìÿñÿëÿ ùÿëÿ ãóð-
òàðìàéûá.
Åâèìèçÿ ýåäèá-ýÿëÿí, áèçèì ùàããûìûçäà äàíûøûëàíëàðû åøè-
äÿí, óçàãäàí äà îëñà, îíóí âàðëûüûíäàí õÿáÿðäàð ùÿð ýÿíú êèøè
êèìè, Ãàðà äà, òÿáèè êè, éåýàíÿ âÿ ýþçÿë ãûçûì Øÿêóðÿéÿ àøèã
îëìóøäó. Ýþçÿëëÿð ýþçÿëè ãûçûìà î âàõòëàð ÷îõó îíó, ãÿòèé-
éÿí, ýþðìÿäÿí àøèã îëäóüóíäà áó, áÿëêÿ, ìÿíèì ýþçöìäÿ
äèããÿò âåðèëÿúÿê òÿùëöêÿëè áèð øåé äåéèëäè. Àììà Ãàðàíûíêû
åâÿ ýåäèá-ýÿëÿí, ãÿáóë âÿ ñåâýè ýþðÿí, Øÿêóðÿíè ýþðìÿê ôöð-
ñÿòè ãàçàíàí áèð ýÿíúèí ãàðà ñåâäàñû iäi. Óìäóüóì êèìè,
ñåâäàñûíû è÷èíäÿ äÿôí åëÿìÿéè áàúàðà áèëìÿäè, è÷èíäÿêè øèä-
äÿòëè éàíüûíû ýåð÷ÿêäÿ ãûçûìà à÷ìàã êèìè éàíëûø èø òóòäó.
Áóíà ýþðÿ äÿ åâèìèçäÿí àéàüûíû êÿñìÿéÿ ìÿúáóð îëäó.
Èñòàíáóëó òÿðê åëÿìÿñèíäÿí ö÷ èë ñîíðà, ãûçûìûí ÿí ýþçÿë
éàøûíäà ñèïàùèéëÿ åâëÿíäèéèíè, áó éåëáåéèí ñàâàø÷ûíûí ãûçûìà
èêè îüëàí óøàüû äîüäóðàíäàí ñîíðà ñÿôÿðÿ ÷ûõûá, áèð äàùà
ãàéûòìàäûüûíû âÿ äþðä èëäèr, îíäàí êèìñÿíèí õÿáÿð áåëÿ àëìà-
äûüûíû èíäè Ãàðàíûí äà áèëäèéèíè ýöìàí åëÿéèðÿì. Áåëÿ äåäè-
ãîäó âÿ øàéèÿëÿðèí Èñòàíáóëäà ñöðÿòëÿ éàéûëäûüûíäàí éîõ, àðà-
ìûçäàêû ñöêóò àíëàðûíäà ýþçöìöí è÷èíÿ áàõûøûíäàí ùÿð øåéè
÷îõäàí þéðÿíäèéèíè ñåçèðÿì. Ùÿòòà áó àíäà, ðÿùëÿíèí öñòöíäÿ
à÷ûã äóðàí “Êèòàáóð-Ðóù”à íÿçÿð ñàëàíäà åâèí è÷èíäÿ ýÿçÿí

47
óøàãëàðûí ñÿñëÿðèíÿ ãóëàã êÿñèëäèéèíè, áóíóíëà äà, èêè èëäèr
ãûçûìûí èêè îüëóéëà áèðëèêäÿ àòà åâèíÿ ýåðè ãàéûòìàñûíû áèëäè-
éèíè äÿ áàøà äöøöðÿì.
Ãàðà áóðaäà îëìàéàíäà òèêäèðäèéèì áó éåíè åâäÿí ÿââÿë-
úÿ ùå÷ áèð ñþç à÷ìàäûã. Áþéöê åùòèìàëëà, ñÿðâÿò âÿ åòèáàð
ñàùèáè îëìàüû ãÿðàðà àëìûø èñòÿêëè ýÿíúèí ùèññ åëÿéÿúÿéè êèìè,
Ãàðà áó áàðÿäÿ ñþç à÷ìàüû ÷îõ àéûá áèð øåé ñàéûð. Àììà
éåíÿ äÿ åâÿ ýèðÿð-ýèðìÿç, ïèëëÿêÿíäÿ èêèíúè ãàòûí ùÿìèøÿ äàùà
ãóðó îëäóüóíó, ñöìöêëÿðèìäÿêè àüðûëàðà ýþðÿ, èêèíúè ãàòà
äàøûíìàüûí éàõøû òÿñèð åëÿäèéèíè äåäèì. Èêèíúè ãàò äåéÿíäÿ
èíúÿ ùÿéà äóéóðäóì. Àììà áóíó áèëìÿíèçè äÿ èñòÿðÿì:
ìÿíäÿí ÷îõ àç ñÿðâÿòè îëàíëàð, êè÷èê ìöëêö-ìàëû îëàí ñàäÿ
ñèïàùèëÿð áåëÿ áó éàõûíäà èêèãàòëû åâ òèêäèðÿ áèëÿúÿêëÿð.
Áèç ãûø àéëàðû íÿãø îòàüû êèìè èñòèôàäÿ åëÿäèéèì îòàãäà
iäik. Áèòèøèê îòàãäàêû Øÿêóðÿíèí âàðëûüûíû Ãàðàíûí ùèññ åëÿäè-
éèíè ñåçäèì. Äÿðùàë îíó Èñòàíáóëà ÷àüûðìàã ö÷öí Òÿáðèçÿ
éîëëàäûüûì ìÿêòóáäà äàíûøäûüûì ÿñë ìÿòëÿáÿ êå÷äèì.
“Åéíèëÿ ñÿíèí Òÿáðèçäÿêè õÿòòàòëàð âÿ íÿããàøëàðà ùàçûð-
ëàòäûüûí êèìè, ìÿí äÿ áèð êèòàá ùàçûðëàäûðäûì”, – äåäèì.
– Ìÿíèì ñèôàðèø÷èì àëÿìèí òÿìÿëè ïàäøàùûìûç ùÿçðÿòëÿðèäèr.
Êèòàá ýèçëè îëäóüóíäàí ïàäøàùûìûç ìÿíèì ö÷öí õÿçèíÿäàð-
áàøûäàí ýèçëè ïóë ãîïàðòäû. Ïàäøàùûìûçûí íÿããàøõàíàñûíûí ÿí
óñòà íÿããàøëàðûéëà áèð-áèð äàíûøäûì. Îíëàðûí êèìèñèíÿ êþïÿéè,
êèìèñèíÿ àüàúû, êèìèñèíÿ êÿíàð íàõûøëàðûéëà öôöãäÿêè áóëóä-
ëàðû, êèìèñèíÿ îòëàðû ðÿñì åòäèðèðäèì. ×ÿêäèéèì øåéëÿðèí åéíè-
ëÿ våíåñèéàëû óñòàäëàðûí ðÿñìëÿðèíäÿêè êèìè, ïàäøàùûìûçûí
áöòöí àëÿìèíè ÿêñ åòäèðìÿñèíè èñòÿéèðäèì. Àììà áóíëàð âåíå-
ñèéàëûëàðûí ÷ÿêäèêëÿðè êèìè, ìàëûí- ìöëêöí äåéèë, òÿáèè êè, è÷
çÿíýèíëèéèíèí, ïàäøàùûìûçûí àëÿìèíäÿêè ñåâèíúëÿðèíèí âÿ ãîð-
õóëàðûíûí ðÿñìè îëàúàãäû. “Ïóëó ÷ÿêäèðìÿéèì åùòèéàò ö÷öí-
äör, øåéòàíû âÿ þëöìö ãîðõóäóðóã”, – äåéÿ èçàù åëÿäèì. Áèë-
ìèðÿì, äåäè-ãîäóëàð íÿ äåéèð. Àüàúëàðûíûí ÿäÿáèëèéè, àòëàðûíûí
éîðüóíëóüó, êþïÿêëÿðèíèí àðñûçëûüû ïàäøàùûìûç ùÿçðÿòëÿðèíè
âÿ àëÿìèíè ÿêñ åòäèðìÿñèíè èñòÿäèì. Ëåéëÿê, Çåéòóí, Çÿðèô âÿ

48
 Orxan Pamuk V $ %" $

Êÿïÿíÿê êèìè, ãîíäàðìà àäëû íÿããàøëàðûí äà êåôëÿðè èñòÿéÿí Inventas vitam

ìþâçó ñå÷ìÿñèíè èñòÿäèì. ßí ñîéóã, ÿí óüóðñóç ãûø ýåúÿëÿðè

juvat excoluisse
per artes

áåëÿ ïàäøàùûìûí íÿããàøëàðûíäàí áèðè ýèçëèúÿ êèòàá ö÷öí ðÿñì

åëÿäèéè øåéè ýþñòÿðìÿéÿ éàíûìà ýÿëèðäè”.
“Íåúÿ ðÿñìëÿð ÷ÿêèðäèê âÿ íÿäÿí áåëÿ ÷ÿêèðäèê, îíó èíäè
òàì ñþéëÿéÿ áèëìÿðÿì. Ñÿíäÿí ýèçëÿòäèéèì, ñþéëÿìÿéÿúÿéèìÿ
ýþðÿ äåéèë, ðÿñìëÿðèí íÿéè íÿãë åëÿäèéèíè, ñàíêè, òàì ìÿí äÿ
áèëìÿäèéèìÿ ýþðÿäè. Àììà îíëàðûí íåúÿ ðÿñìëÿð îëàúàüûíû
áèëèðÿì”.
Ãàðàíûí ìÿíèì ìÿêòóáóìäàí äþðä àé ñîíðà Èñòàíáóëà
ãàéûòäûüûíû êþùíÿ åâèìèçèí êö÷ÿñèíäÿêè áÿðáÿðäÿí åøèòìèø,
îíó åâÿ ìÿí ÷àüûðìûøäûì. Ùåêàéÿìäÿ áèçè áèð-áèðèìèçÿ áàü-
ëàéàúàã äÿðä âÿ õîøáÿõòëèê âÿäè îëäóüóíó áèëèðäèì.
“Ùÿð ðÿñì áèð ùåêàéÿ äàíûøûð, – äåäèì. – Îõóäóüóìóç
êèòàáû ýþçÿëëÿøäèðìÿê ö÷öí íÿããàø ùåêàéÿíèí ÿí ýþçÿë ìÿú-
ëèñèíè ÷ÿêèð. Àøèãëÿðèí áèð-áèðèíè èëê äÿôÿ ýþðìÿñè, ãÿùðÿìàí
Ðöñòÿìèí øåéòàíè úàíàâàðûí áàøûíû êÿñìÿñè, þëäöðäöéö éàä
àäàìûí þç îüëó îëäóüóíó áàøà äöøÿí Ðöñòÿìèí êÿäÿðè, åøãèí-
äÿí àüëûíû èòèðÿí Ìÿúíóí èíñàí éàøàìàéàí, âÿùøè òÿáèÿòèí
è÷èíäÿ àñëàíëàð, ãàïëàíëàð, ìàðàëëàð, ÷àããàëëàð àðàñûíäà; Èñêÿí-
äÿð ñàâàøäàí ãàáàã ãóøëàðäàí ýÿëÿúÿéè þéðÿíìÿê ö÷öí ýåò-
äèéè îðìàíäà þç øàùèíèíèí ãîúà áèð ãàðòàë òÿðÿôèíäÿí ïàð÷àëàí-
äûüûíû ýþðÿíäÿ ãÿìÿ áàòûð. ßýÿð ùåêàéÿäÿ àüëûìûçûí âÿ õÿéàë
ýöúöìöçöí úàíëàíäûðìàãäà ÷ÿòèíëèê ÷ÿêäèéè áèð øåé âàðñà,
ðÿñì äÿðùàë èìäàäà éåòèøèð. Ðÿñì ùåêàéÿíèí ðÿíýëÿðëÿ ÷è÷ÿê-
ëÿíìÿñèäèr. Êèìñÿ ùåêàéÿñè îëìàéàí ðÿñì ôèêèðëÿøÿ áèëìÿç”.
“Ôèêèðëÿøÿ áèëìÿéÿúÿéèíè ýöìàí åëÿéèðäèì, – äåéÿ, ñàíêè,
ïåøìàíëûãëà ãåéä åëÿäèì, – àììà áó îëà áèëÿðìèø. Èêè èë ãàáàã
ïàäøàùûìûçûí åë÷èñè êèìè íþâáÿòè êÿðÿ Âåíåñèéàéà ýåòìèø-
äèì. Îðaäà èòàëéàí óñòàäëàðûíûí ÷ÿêäèêëÿðè öç ðÿñìëÿðèíÿ áàõûð-
äûì. Ðÿñì åäèëÿíèí ùàíñû ùåêàéÿíèí ùàíñû ìÿúëèñè îëäóüóíó
áèëìèðäèì, àììà äÿðê åëÿìÿéÿ âÿ ùåêàéÿíè ãóðìàüà ÷àëû-
øûðäûì. Ýöíöí áèðèíäÿ ñàðàé äèâàðûíäà áèð ðÿñìëÿ ãàðøûëàøàí-
äà òóòóëóá ãàëäûì.

49
 Ðÿñì ùÿð øåéäÿí ÷îõ, áèð àäàìûí, ìÿíèì òÿêè áèð íÿôÿðèí
ðÿñìè iäè. Êàôèð èäè, ÿëáÿòòÿ, áèçèì êèìè àäàì äåéèëäè. Àììà
áàõäûãúà îíà îõøàäûüûìû ùèññ åëÿéèðäèì. Öñòÿëèê, ìÿíÿ ãÿòèé-
éÿí îõøàìûðäû. Ñöìöêñöç, éóìðó öç idi, àëìàúûã ñöìöêëÿðè
ùå÷ éîõ idi, áóíóí ÿâÿçèíäÿ, ìÿíèì èðè ÷ÿíÿìäÿí îíäà ãÿòè
éîõ idi. Ìÿíÿ ùå÷ áÿíçÿìèð, àììà íÿäÿíñÿ áàõäûãúà, åëÿ
áèë, ìÿíèì ðÿñìèìäè, öðÿéèìè îéíàäûð”.
“Ìÿíè ñàðàéäà ýÿçäèðÿí âåíåñèéàëû áÿéäÿí äèâàðäàêû ðÿñìèí
äîñòóíóí, þçö êèìè áèð ÿñèë-íÿúàáÿòëè áÿéèí ðÿñìè îëäóüóíó
þéðÿíäèì. Ùÿéàòûíäà þçö ö÷öí âàúèá íÿ âàðñà, ùàìûñûíû þç
ðÿñìèíÿ ãîéäóðìóøäó: àðõàäàêû à÷ûã ïÿíúÿðÿäÿí ýþðöíÿí
ìÿíçÿðÿäÿêè òàðëà, êÿíä âÿ ðÿíýëÿðè áèð-áèðèíÿ ãàðûøûá ùÿãè-
ãèéÿ îõøàéàí îðìàí. Ãàáàüûíäàêû ìàñàäà ñààò, êèòàáëàð,
çàìàí, ïèñëèê, ùÿéàò, ãÿëÿì, õÿðèòÿ, êîìïàñ, ãóòóëàð, è÷ëÿðèí-
äÿ ãûçûë ïóëëàð, áàøãà øåéëÿð, õûðäà-õóðóø, êèì áèëèð, áèð ÷îõ
ðÿñìäÿ îëäóüó êèìè, áàøà äöøìÿäèéèì âÿ ñåçäèéèì øåéëÿð...
Úèíèí, øåéòàíûí êþëýÿñè âÿ ñîíðà àòàñûíûí éàíûíäà ýþçÿëëÿð
ýþçÿëè, éóõó êèìè áèð ãûç”.
Ùàíñû ùåêàéÿíè áÿçÿìÿê, òàìàìëàìàã ö÷öí áó ðÿñì
÷ÿêèëìèøäè? Ðÿñìÿ áàõàíäà áàøà äöøöðäöì êè, áó ðÿñìèí
ùåêàéÿñè þçöäör. Ðÿñì áèð ùåêàéÿíèí àðäû äà äåéèëäè, þçö
ö÷öí áèð øåé èäè.
Ãàðøûñûíäà áó úöð ÷àøûá ãàëäûüûì ðÿñì ùå÷ àüëûìäàí
ýåòìÿäè. Ñàðàéäàí ÷ûõäûì, ãîíàã ãàëäûüûì åâÿ ãàéûòäûì âÿ
áöòöí ýåúÿ î ðÿñìè ôèêèðëÿøäèì. Ìÿí äÿ åëÿ ðÿñì ÷ÿêìÿê
èñòÿðäèì. Õåéð, ìÿíèì ùÿääèì äåéèë, ïàäøàùûìûç åëÿ ðÿñì
åäèëìÿëèäè! Ïàäøàùûìûçûí ñàùèá îëäóüó øåéëÿðëÿ, àëÿìèíè ýþñ-
òÿðÿí âÿ à÷àí ùÿð øåéëÿ áèðëèêäÿ ÷ÿêìÿëèéÿì. Áó ôèêèðëÿ áèð
êèòàá ðÿñì åëÿìÿéèí ìöìêöíëöéöíö ôèêèðëÿøäèì.
Èòàëéàí óñòàäû âåíåñèéàëû áÿéèí ðÿñìèíè åëÿ øÿêèëäÿ ÷ÿê-
ìèøäè êè, ùÿìèí ðÿñìèí î áÿéèí ðÿñìè îëäóüóíó äÿðùàë áàøà
äöøöðäöì. Î àäàìû ùå÷ ýþðìÿìèñÿí âÿ òöíëöê è÷èíäÿí ùÿìèí
àäàìû òàï äåñÿëÿð, ìèíëÿðúÿ àäàì àðàñûíäàí î ðÿñì ñàéÿ-
ñèíäÿ îíó òàïûá ÷ûõàðà áèëÿðäèn. Èòàëéàí óñòàäëàðû ùÿð ùàíñû

50
 Orxan Pamuk V $ %" $

àäàìûí áèðèíè äèýÿðèíäÿí ãèéàôÿëÿðè âÿ íèøàíëàðû èëÿ äåéèë, Inventas vitam

öçöíöí øÿêëèéëÿ àéûðà áèëÿúÿê êèìè ðÿñì åëÿìÿéèí öñóëëàðûíû

juvat excoluisse
per artes

âÿ ãöââÿñèíè òàïìûøëàð. Ïîðòðåò äåäèêëÿðè øåé áóäór.

Öçöí áèðúÿ êÿðÿ áåëÿ ðÿñì åäèëèáñÿ, àðòûã ùå÷ êÿñ ñÿíè
óíóòäóðà áèëìÿç. Ñÿí ÷îõ óçàãëàðäà îëàíäà áåëÿ, ðÿñìèíÿ áèð
äÿôÿ áàõàí ñÿíè éàíûíäà îëàí êèìè ùèññ åëÿéèð. Ùÿéàòûíäà ñÿíè
ùå÷ ýþðìÿéÿíëÿð áåëÿ, ñÿíèí þëöìöíäÿí èëëÿð êå÷ÿíäÿí ñîíðà,
ñàíêè, ãàðøûëàðûíäà îëàí êèìè, ñÿíèíëÿ ýþç-ýþçÿ ýÿëÿ áèëèðëÿð.
Óçóí ìöääÿò ñóñäóã. Îòàüûí êö÷ÿéÿ áàõàí âÿ àøàüû
òÿðÿôèíäÿêè íÿôÿñëèêëÿðèíè ùå÷ à÷ìàäûüûìûç êè÷èê ïÿíúÿðÿíèí
ìóìëàíìûø ãóìàøëà áàñäûðäûüûì öñò ùèññÿñèíäÿí è÷ÿðèéÿ
åøèéèí ñîéóüó ðÿíýèíäÿ öðïÿräèúè èøûã ýÿëèðäè”.
“Áèð íÿããàøûì âàðäû, – äåäèì, – ïàäøàùûìûçûí áó ýèçëè
êèòàáû ö÷öí î áèðè íÿããàøëàð êèìè ýèçëèúÿ éàíûìà ýÿëèð, ñÿùÿðÿ
ãÿäÿð ÷àëûøûðäûã. ßí éàõøû òÿçùèáè î ÷ÿêÿðäè. Çàâàëëû Çÿðèô
ÿôÿíäè áèð ýåúÿ áóðaäàí ÷ûõäû, àììà ùå÷ åâèíÿ ÷àòìàéûá.
Óñòà ìöçÿùùèáèìèçèí þëäöðöëìÿñèíäÿí ãîðõóðàì”.

51
 M]N OQUBNBM

“Þëäöðöáëÿðìè?” – Ãàðà äåäè.

Áó Ãàðà óçóíáîéëó, èíúÿ, áèð àç äà çÿùìëè iäè. Îíëàðà
äîüðó ýåäèðäèì êè, áàáàì: “Þëäöðöáëÿð, – äåäè âÿ ìÿíè
ýþðäö. – Ñÿí íåéëÿéèðñÿí áóðaäà?”
Àììà ìÿíÿ åëÿ áàõûðäû êè, ùå÷ ÷ÿêèíìÿäÿí ýåäèá, ãóúà-
üûíà ÷ûõûá îòóðäóì, áóíà áàõìàéàðàã, äÿðùàë ìÿíè äöøöðäö.
“Ãàðàíûí ÿëèíè þï”, – äåäè.
ßëèíè þïäöì. Ãîõóñóç iäi.
Ãàðà: “×îõ ñåâèìëèäèr, – äåäè, éàíàüûìäàí þïäö, – áþéö-
éÿíäÿ àñëàí êèìè îëàúàã”.
“Áó Îðõàíäûr, àëòû éàøûíäàäûr. Áèð äÿ áþéöéö âàð, Øþâêÿò,
éåääè éàøûíäàäûr. Î ÷îõ èíàäêàðäûr”.
“Àüñàðàéäàêû êö÷ÿéÿ ýåòäèì, – Ãàðà äåäè. – Ñîéóq iäi,
ùÿð éåð ãàð-áóç è÷èíäÿ iäè, àììà, ñàíêè, ùå÷ áèð øåé äÿéèø-
ìÿìèøäè”.
“Ùÿð øåé äÿéèøäè, ïîçóëäó ùÿð øåé, – áàáàì äåäè. – Ùÿì
äÿ ÷îõ”.
Ìÿíÿ ñàðû äþíäö: “Áþéöê ãàðäàøûí ùàðaäàäûr?”
“Óñòàíûí éàíûíäà”.
“Ñÿí íèéÿ áóðaäàñàí?”
Óñòàì ìÿíÿ: “Àôÿðèí, ñÿí äàùà ýåò”, – äåäè.
“Éîëó òÿêáàøûíà ýÿëäèí? – áàáàì äåäè. – Ñÿíè áþéöê
ãàðäàøûí ýÿòèðìÿëèäèr”. Ñîíðà Ãàðàéà äåäè: “Ùÿôòÿäÿ èêè êÿðÿ
Ãóðàí ìÿêòÿáèíäÿí ñîíðà ýåòäèêëÿðè úèëä÷è äîñòóì âàð,
øÿéèðäëèê åëÿéèð, úèëä÷èëèê þéðÿíèðëÿð”.
“Áàáàí êèìè íàõûø ÷ÿêìÿéè äÿ ñåâèðñÿíìè?” – Ãàðà äåäè.
Ñóñäóì.
“Éàõøû, – áàáàì äåäè, – “ùàéäû, ýåò èíäè”.
Ìàíãàëäàí éàéûëàí èñòèëèê î ãÿäÿð ëÿççÿòëèéäè, éàíëàðûíäàí
ùå÷ àéðûëìàã èñòÿìÿäèì. Áîéà âÿ éàïûøãàí ãîõóñóíó èéëÿéÿ-
èéëÿéÿ áèð àíëûüà äóðäóì. Ãÿùâÿ äÿ ãîõóéóðäó.

52
 Orxan Pamuk V $ %" $

“Áàøãà úöð íÿãø åëÿìÿê áàøãà úöð ýþðìÿêäèìè? – áàáàì Inventas vitam

äåäè. – Çàâàëëû ìöçÿùùèáè áó ñÿáÿáäÿí þëäöðäöëÿð. Öñòÿëèê,

juvat excoluisse
per artes

î, ãÿäèì öñóë òÿçùèáè åëÿéÿðäè. Þëäöðöëäöéöíö áåëÿ áèëìè-

ðÿì, åëÿúÿ éîõà ÷ûõûá. Ïàäøàùûìûç ö÷öí Бàø íÿããàø Óñòàä
Îñìàíûí ÿìðèéëÿ áóíëàð áèð ñóðíàìÿ ðÿñì åëÿéèðëÿð. Ùàìûñû
åâëÿðèíäÿ ÷àëûøûð. Óñòàä Îñìàí íÿããàøõàíàäàäûr. ßââÿëúÿ
îðàéà ýåòìÿéèíè âÿ ùÿð øåéè þç ýþçëÿðèíëÿ ýþðìÿéèíè èñòÿéè-
ðÿì. Î áèðèëÿðèí àðàëàðûíäà ÷ÿêèøèá, áèð-áèðëÿðèíè þëäöðìÿñèí-
äÿí ãîðõóðàì. Íå÷ÿ èëëÿð ãàáàã óñòàëàðû Бàø íÿããàø Îñìà-
íûí âåðäèéè ãîíäàðìà àäëàðëà: Êÿïÿíÿê, Çåéòóí, Ëåéëÿê...
Îíëàðû ýåäèá åâëÿðèíäÿ ýþðÿðñÿí...”
Ïèëëÿëÿðäÿí åíÿíäÿ äàëû-äàëû ýåðè ãàéûòäûì. Õåéðèééÿíèí
ýåúÿëÿð éàòäûüû äèâàðûí è÷èíäÿ äîëàáëû îòàãäàí òàããûëòû ýÿëèðäè,
îðà ýèðäèì. È÷ÿðèäÿ Õåéðèééÿ éîõ, àíàì âàð iäi. Ìÿíè ýþðÿíäÿ
óòàíäû. Áÿäÿíèíèí éàðûñû äîëàáûí è÷èíäÿ iäè.
“Ùàðaäàéäûí ñÿí?” – äåäè.
Àììà ùàðaäà îëäóüóìó áèëèðäè. Äîëàáûí è÷èíäÿ äåøèê
âàð, îðaäàí áàáàìûí íàõûø îòàüû, îíóí ãàïûñû à÷ûãñà, äÿùëèç,
ñîíðà äÿùëèçèí î áèðè òÿðÿôèíäÿ áàáàìûí éàòäûüû îòàüûí è÷è
ýþðöíöð, òÿáèè êè, îíóí äà ãàïûñû à÷ûãäûñà.
“Áàáàìûí éàíûíäàéäûì”, – äåäèì. – Àíà, ñÿí íåéëÿéèð-
ñÿí áóðaäà?”
“Ñÿíÿ ãîíàã âàð, éàíûíà ýèðìÿê îëìàç äåìÿäèììè?”
– ãûøãûðûðäû, àììà ÷îõ óúà ñÿñëÿ éîõ, ÷öíêè èñòÿéèðäè,
ãîíàã åøèòìÿñèí. “Íåéëÿéèðäèëÿð?” – äåéÿ ñîíðà øèðèí ñÿñèéëÿ
ñîðóøäó.
“Îòóðóáëàð. Àììà áîéàëàðëà éîõ. Áàáàì áàøà ñàëûð,
î áèðè äèíëÿéèð”.
“Íåúÿ îòóðìóøäó?”
Áèðäÿí ùîï éåðÿ îòóðäóì, ãîíàüû òÿãëèä åëÿäèì: ìÿí èíäè
÷îõ úèääè áèð àäàìàì, áàõ, àíà; ìÿí èíäè ãàøëàðûìû ÷àòûá,
áàáàìû äèíëÿéèðÿì âÿ ìþâëóä äèíëÿéÿí êèìè, áàøûìû ìÿãàìëà
úèääè-úèääè î ãîíàã êèìè òÿðïÿäèðÿì.
“Ýåò àøàüû, – àíàì äåäè, Õåéðèééÿíè áóðà ÷àüûð. Òåç”.

53
 Îòóðäó, ãóúàüûíà àëäûüû éàçû òàõòàñûíûí öçÿðèíäÿêè áèð
êè÷èê êàüûçäà éàçìàüà áàøëàäû.
“Àíà, íÿ éàçûðñàí ñÿí?”
“Òåç àøàüû ýåò, Õåéðèééÿíè ÷àüûð, äåìÿäèììè ñÿíÿ?”
Ìÿòáÿõÿ ýåòäèì. Áþéöê ãàðäàøûì ýÿëìèøäè. Õåéðèééÿ
ãàáàüûíà ãîíàüûí ïëîâóíäàí áèð ñèíè ãîéìóøäó.
“Ôûðûëäàã÷û, – áþéöê ãàðäàøûì äåäè. – Ìÿíè óñòàéëà
ãîéóá ýåòäèí. Áöòöí äþéìÿíè ìÿí ýþðäöì. Áàðìàãëàðûì
äþéÿíÿê îëäó”.
“Õåéðèééÿ, àíàì ÷àüûðûð”.
“Éåìÿéèìè ãóðòàðàí êèìè, ñÿíè äþéÿúÿéÿì, – áþéöê ãàð-
äàøûì äåäè, – òÿíáÿëëèéèíèí, áèúëèéèíèí úÿçàñûíû ÷ÿêÿúÿêñÿí”.
Õåéðèééÿ ÷ûõàí êèìè, áþéöê ãàðäàøûì ïëîâóíó áåëÿ ãóð-
òàðìàäàí ãàëõûá öñòöìÿ ýÿëäè. Ãà÷ìàäûì. Ãîëóìäàí éàïûø-
äû, áèëÿéèìè áóðìàüà áàøëàäû.
“Åëÿìÿ, Øþâêÿò, åëÿìÿ, úàíûì ÷îõ àüðûéûð”.
“Áèð äÿ èøè àòûá ãà÷àúàãñàíìû?”
“Ãà÷ìàéàúàüàì”.
“Àíä è÷”.
“Àíä è÷èðÿì”.
“Ãóðàíà àíä è÷”.
“Ãóðàíà àíä è÷èðÿì”.
Àììà áóðàõìàäû. Ìÿíè ñèíèíèí éàíûíà ÷ÿêäè, ÷þêäöðäö.
Áèð éàíäàí ïëîâóíó ãàøûãëàéûð, áèð éàíäàí – ìÿíäÿí î ãÿäÿð
ãöââÿòëèäè êè – ãîëóìó äàùà äà áóðóð.
“Éåíÿ ãàðäàøûíà èøýÿíúÿ âåðìÿ, çàëûì”, – Õåéðèééÿ äåäè.
Ýåéèíèá êö÷ÿéÿ ÷ûõûðäû: “Bóðàõ îíó”.
“Ñÿí ãàðûøìà, ÿñèð ãûçû, – áþéöê ãàðäàøûì äåäè. Ãîëóìó
ùÿëÿ áóðóðäó. – Ùàðà ýåäèðñÿí ñÿí?”
“Ëèìîí àëàúàüàì”, – Õåéðèééÿ äåäè.
“Éàëàí÷û, – áþéöê ãàðäàøûì äåäè. – Äîëàá ëèìîíëà äîëóäór”.
Ãîëóìó áîøàëòäûüûíäàí áèðäÿí þçöìö ãóðòàðäûì, éóì-
ðóã àòäûì, øàìäàíûí ñàïûíäàí òóòäóì, àììà öñòöìÿ àòûëûá,
ìÿíè àëòûíà àëäû. Øàìäàíû àøûðäû, ñèíè ÷åâðèëäè.

54
 Orxan Pamuk V $ %" $

“Àëëàùûí áÿëàëàðû!” – àíàì äåäè. Ãîíàã åøèòìÿñèí äåéÿ, Inventas vitam

ãûøãûðìûðäû. Ãàðàéà ýþðöíìÿäÿí äÿùëèçè êå÷èá ïèëëÿêÿíäÿí

juvat excoluisse
per artes

íåúÿ åíìèøäè? Áèçè àéûðäû. “Ñèç èíñàíû ðÿçèë åëÿéÿðñèíèç, éàðà-

ìàçëàð”.
“Áó ýöí Îðõàí éàëàí ñþéëÿäè, – Øþâêÿò äåäè, – ìÿíè
óñòàíûí éàíûíäà áöòöí èøëÿ ãîéóá ãà÷äû”.
“Ñóñ”, – àíàì äåäè, îíà áèð øèëëÿ âóðäó.
Éàâàøúà âóðìóøäó, áþéöê ãàðäàøûì äà àüëàìàäû. “Ìÿí
àòàìû èñòÿéèðÿì, – äåäè. – Àòàì ãàéûäàíäà Ùàñàí ÿìèíèí ãûð-
ìûçû ãûëûíúûíû ÷ÿêÿúÿê, áèç áó åâäÿí Ùàñàí ÿìèíèí éàíûíà
ãàéûäàúàüûã”.
“Ñóñ”, – àíàì äåäè. Áèðäÿí åëÿ ùèðñëÿíäè êè, Øþâêÿòèí
ãîëóíäàí òóòóá ÷ÿêäè, ñöðöéöá äàøëûüûí ãóðòàðàúàüûíäàêû
ãàðàíëûüà àïàðäû. Ìÿí äÿ àðõàëàðûíúà ýåòìèøäèì. Àíàì
ãàïûíû à÷äû, ìÿíè äÿ ýþðÿíäÿ:
“Ýèðèí èêèíèç äÿ è÷ÿðè”, – äåäè.
“Àììà, àíà, ìÿí ùå÷ áèð øåé åëÿìÿìèøÿì”, – äåäèì,
àíúàã è÷ÿðè ýèðäèì. Àíàì ãàïûíû öçöìöçÿ þðòäö. È÷ÿðè çèë
ãàðàíëûã äåéèëäè, íàð àüàúûíà áàõàí íÿôÿñëèêëÿðèí àðàëàðûíäàí
è÷ÿðè ñûñãà èøûã ñöçöëöðäö, àììà ãîðõäóì.
“Àíà, ãàïûíû à÷, – äåäèì. – Öøöéöðÿì”.
“Àüëàìà, ãîðõàã! – Øþâêÿò äåäè. – A÷àð èíäè”.
Àíàì ãàïûíû à÷äû: “Ãîíàã ýåäÿíÿ ãÿäÿð äèíìÿç äóðà-
úàãñûíûçìû? – äåäè. – Éàõøû, îíäà Ãàðà ýåäÿíÿ ãÿäÿð ìÿò-
áÿõäÿ îúàüûí éàíûíäà äóðàúàãñûíûç, éóõàðû ÷ûõìàéàúàã-
ñûíûç”.
“Îðaäà äàðûõûðûã, – Øþâêÿò äåäè. – Õåéðèééÿ ùàðà ýåòäè?”
“Ùÿð øåéÿ ãàðûøûðñàí, ÷îõ íàäèíúñÿí ñÿí”, – àíàì äåäè.
Àõûðäà àòûí õÿôèôúÿ êèøíÿäèéèíè åøèòäèê, ñîíðà áèð äÿ åøèò-
äèê. Áó, áàáàìûí àòû éîõ, Ãàðàíûí àòû iäi. Éàðìàðêà ýöíö, éà
äà áàéðàì ñÿùÿðè áàøëàéàí êèìè, àðàìûçäàí íÿøÿ êå÷äè.
Àíàì, ñàíêè, áèçèì äÿ ýöëöìñÿìÿéèìèçè èñòÿéèá ýöëöìñÿäè.
Èêè àääûì àòûá, àõóðóí áó éàíà áàõàí ãàïûñûíû à÷äû.
“Äððññññ”, – äåéÿ è÷ÿðèéÿ ñàðû ñÿñëÿíäè.

55
 Ãàéûòäû, áèçè Õåéðèééÿíèí éàü ãîõóñó âåðÿí ñè÷àíëû ìÿò-
áÿõèíÿ ñàëûá îòóðòäó. “Áàõ, ãîíàã ýåäÿíÿ ãÿäÿð áóðaäàí
÷ûõàã” äåìÿéèí. Àðàíûçäà äàâà äà åëÿìÿéèí êè, êèìñÿ ñèçèí
ùÿð øåéÿ áóðíóíó ñîõàí òÿðáèéÿñèç óøàãëàð îëäóüóíóçó ôèêèð-
ëÿøìÿñèí.
Ãàïûíû þðòìÿìèøäÿí ãàáàã: “Àíà, – äåäèì, àíà, áèð øåé
äåéÿúÿéÿì. Áàáàìûí éàçûã ìöçÿùùèáèíè þëäöðöáëÿð”.

56
 Orxan Pamuk V $ %" $

Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
M]NIM BFZM EBQBFZ"

Óøàüûíû èëê äÿôÿ ýþðÿíäÿ èëëÿðäÿí áÿðè Øÿêóðÿíèí öçöíöí

úèçýèëÿðèíè éàíëûø õàòûðëàäûüûìû äÿðùàë áàøà äöøäöì. Îðõàíûí
öçö êèìè Øÿêóðÿíèíêè äÿ èíúÿ iäè, ÷ÿíÿñè äÿ õàòûðëàäûüûìäàí
äàùà óçóíäór. Áó ñÿáÿáäÿí ñåâýèëèìèí àüçû òÿáèè êè, èëëÿð
áîéóíúà ôèêèðëÿøäèéèìäÿ äàùà êè÷èê âÿ äàð îëìàëûéäû. Îí èêè
èë ÿðçèíäÿ î øÿùÿð ñÿíèí, áó øÿùÿð ìÿíèì ýÿçÿíäÿ õÿéàëûìäà
Øÿêóðÿíèí àüçûíû èñòÿêëÿ ýåíèøëÿnìèø, äîäàãëàðûíû äàùà ÿòëè-
ãàíëû, àììà èðè âÿ ïàðëàã âèøíÿ êèìè, äàùà ÿòëè òÿñÿââöð åëÿ-
ìèøäèì. Éàíûìäà Øÿêóðÿíèí öçöíöí èòàëéàí óñòàäëàðûíûí
öñóëëàðûéëà ÷ÿêèëìèø áèð ðÿñìè îëñàéäû, äåìÿê êè, îí èêè èë
ñöðÿí ñÿôÿðèìèí îðòàëàðûíäà ùàðaäàñà, àðõàäà ãîéäóüóì
ñåâýèëèìèí öçöíö àðòûã ãÿòè õàòûðëàìàäûüûìäàí þçöìö ùå÷
éåðñèç-éóðäñóç ùèññ åëÿìÿéÿúÿêäèì. ×öíêè ÿýÿð è÷èíèçäÿ
ãÿëáèíèçÿ íÿãø åëÿäèéèíèç áèð ñåâýèëèíèí öçö éàøàéûðñà, äöíéà
ùÿëÿ ñèçèí åâèíèçäèr.
Øÿêóðÿíèí îüëóíó ýþðìÿê, îíóíëà äàíûøìàã âÿ öçöíÿ
éàõûíäàí áàõûá þïìÿê äÿðùàë è÷èìäÿ óüóðñóçëàðà, ãàòèëëÿðÿ,
ýöíàùêàðëàðà àéðû áèð íàðàùàòëûã áàøëàòäû. È÷èìäÿí áèð ñÿñ
ìÿíÿ: “Äè èíäè ýåò, Øÿêóðÿíè ýþð”, – äåéèðäè.
Áèð àðà: “ßíèøòÿìèí éàíûíäàí ùå÷ áèð øåé äåìÿäÿí ÷ûõûì,
äÿùëèçÿ à÷ûëàí ãàïûëàðûn – ýþç óúóéëà ñàéìûøäûì, áèðè ïèëëÿ -
êÿíäÿêè áåø ãàðàíëûã ãàïû – ùàìûñûíû Øÿêóðÿíè òàïàíà ãÿäÿð
áèð-áèð à÷ûì”, – ôèêèðëÿøäèì. Àììà ìÿí öðÿéèìäÿí êå÷ÿíëÿðè
âàõòñûç-âÿäÿñèç, ýþòöð-ãîé åëÿìÿäÿí à÷äûüûìäàí, ñåâýèëèì-
äÿí îí èêè èë óçàã ãàëìûøäûì. Äèíìÿçúÿ âÿ ñÿáèðëÿ ýþçëÿäèì,
Øÿêóðÿíèí, êèì áèëèð, íÿ ãÿäÿð òåç-òåç îòóðäóüó äþøÿêчÿëÿðÿ,
òîõóäóüó ÿøéàëàðà áàõûá, ßíèøòÿíè äèíëÿäèì.
Ìÿíÿ Ñóëòàíûí áó êèòàáû Ùèúðÿòèí áèðèíúè èëäþíöìöíÿ ÷àò-
äûðìàã èñòÿäèéèíè äàíûøäû. Úàùàíïÿíàù ïàäøàùûìûç òÿãâèìèí
áèðèíúè èëèíäÿ þçöíöí âÿ äþâëÿòèíèí ôèðÿíýëÿðèí öñóëëàðûíäàí
äà îíëàð ãÿäÿð èñòèôàäÿ åëÿéÿ áèëÿúÿéèíè ýþñòÿðìÿê èñòÿéèðäè.

57
Ïàäøàù, öñòÿëèê, áèð ñóðíàìÿ äÿ ùàçûðëàòäûüûíäàí ÷îõ ìÿøüóë
îëäóüóíó áèëäèéè óñòà íÿããàøëàðûí åâëÿðèíäÿí ÷ûõìàìàëàðûíû,
íÿããàøõàíàíûí òöíëöéöíäÿ éîõ, åâëÿðèíäÿ ÷àëûøìàëàðûíû áóéóð-
ìóøäó. Òÿáèè êè, îíëàðûí ýèçëèúÿ ßíèøòÿíèí éàíûíà ýÿëäèêëÿðèí-
äÿí äÿ õÿáÿðäàð iäi.
“Áàø íÿããàø Óñòàä Îñìàíû ýþðÿðñÿí, – ßíèøòÿì äåäè.
– Êîð îëóá äåéèðëÿð, êàð îëóá, äåéèðëÿð: ìÿíúÿ, ùÿì êîð, ùÿì
äÿ êàðäûr”.
Óñòà íÿããàø îëìàìàñûíà, ÿñëèíäÿ, áó, îíóí ùå÷ ñÿíÿòè
îëìàäûüûíà áàõìàéàðàã, ßíèøòÿìèí ïàäøàùûí èçíè âÿ òÿøâè-
ãèéëÿ áèð êèòàá ùàçûðëàäûá äÿéÿðëÿíäèðìÿñè, ÿëáÿòòÿ, éàøëû bàø
íÿããàø Óñòàä Îñìàíëà àðàëàðûíû à÷àúàãäû.
Óøàãëûüûìû õàòûðëàéûá äèããÿòèìè åâèí è÷èíäÿêè ÿøéàëàðà
âåðäèì. Éåðäÿêè Êóëà èøè ìàâè êèëèìè, ìèñ ñöðàùèíè, ãÿùâÿ
ñèíèñèíè âÿ ãÿùâÿäàíû, òà ×èíäÿí, Ïîðòÿýèçäÿí êå÷èá ýÿëäèéèíè
ðÿùìÿòëèê õàëàìûí íå÷ÿ êÿðÿ èôòèõàðëà ñþéëÿäèéè ãÿùâÿ ôèíúàí-
ëàðûíû îí èêè èë ÿââÿëäÿí äÿ õàòûðëàéûðäûì. Áó ÿøéàëàð åéíèëÿ
ãûðàãäàêû ñÿäÿô íàõûøëû ðÿùëÿ, äèâàðäàêû ðÿôëÿð, éóìøàãëûüûíû
õàòûðëàéûá òîõóíäóüóì ìÿõìÿð éàñòûã êèìè Øÿêóðÿéëÿ óøàã-
ëûüûìûçû êå÷èðäèéèìèç Àüñàðàéäàêû åâäÿí ãàëìàéäû, î åâäÿêè
õîøáÿõòëèê âÿ ðÿñì ýöíëÿðèíèí èøûëòûñûíäàí ùÿëÿ áÿçè øåéëÿð
ñàõëàéûðäûëàð.
Õîøáÿõòëèê âÿ ðÿñì. Ùåêàéÿìÿ âÿ êÿäÿðèìÿ äèããÿò ýþñ-
òÿðÿúÿê ñåâýèëè îõóúóëàðûìûí áóíëàðû ìÿíèì àëÿìèìèí áàø-
ëàíüûú íþãòÿñè êèìè, ùÿìèøÿ éàäëàðûíäà ñàõëàìàëàðûíû èñòÿéèðÿì.
Áèð çàìàíëàð áóðaäà êèòàáëàð, ãÿëÿìëÿð, ðÿñìëÿð àðàñûíäà ÷îõ
õîøáÿõò èäèì. Ñîíðà àøèã îëäóì, áó úÿííÿòäÿí ãîâóëäóì.
Ýÿíúëèéèìäÿ ùÿéàòû, äöíéàíû òàìàì-êàìàë ìÿíèìñÿìÿìÿ
éîë à÷äûüûíäàí Øÿêóðÿéÿ, îíà îëàí åøãèìÿ ÷îõ øåé áîðúëó
îëäóüóìó åøã ñöðýöíëöéö êå÷èðäèéèì èëëÿðäÿ ÷îõ ôèêèðëÿøìè-
øÿì. Óøàã ñàôëûüûéëà àëàúàüûìäàí øöáùÿì îëìàäûüûìà ýþðÿ
ùÿääÿí àðòûã àðõàéûíûéäûì, äöíéàíû äà àðõàéûíëûãëà ãÿáóë
åëÿéèá, ýþçÿë áèð éåð êèìè ýþðöðäöì. Êèòàáëàðû, ßíèøòÿìèí
î çàìàíëàð ìÿíÿ äÿðñ äåäèéè øåéëÿðè, ìÿäðÿñÿäÿ þéðÿäèëÿí-

58
 Orxan Pamuk V $ %" $

ëÿðè, íÿãøè âÿ ðÿñì åëÿìÿéè åëÿ áó àðõàéûíëûãëà ìÿíèìñÿéèá Inventas vitam

ñåâäèì. Òÿùñèëèìèí ýöíÿøëè, ñåâèíúëè áó èëê, çÿíýèí éàðûñûíû

juvat excoluisse
per artes

Øÿêóðÿéÿ äÿ äóéäóüóì åøãÿ áîðúëó îëäóüóì ãÿäÿð, îíó

áÿðáàä åëÿéÿí ãàðàíëûã áèëýèëÿðèìè äÿ ðÿää åëÿìÿéÿ áîðúëó-
éàì: áóç êèìè ýåúÿëÿðäÿ õàí îòàãëàðûíäà îúàüûí ñþíÿí àëî-
âóéëà áèðëèêäÿ éîõ îëóá ýåòìÿê èñòÿéè, ñåâèøÿíäÿí ñîíðà éóõó-
ëàðûìäà òåç-òåç éàíûìäàêû ãàäûíëà áèðëèêäÿ äèáñèç ó÷óðóìà
äöøäöéöìö ýþðìÿéèì, “áåø ãÿïèéÿ äÿéìÿç ùÿðèôèí áèðè”éÿì
ôèêðè Øÿêóðÿäÿí ìÿíÿ ìèðàñäûr.
“Þëöìäÿí ñîíðà, – ßíèøòÿì õåéëè ñîíðà äåäè, – ðóùëàðû-
ìûçûí áó äöíéàäà éàòàãëàðûíäà ìûøûë-ìûøûë éàòìàãäà îëàíëà-
ðûí ðóùëàðûéëà ãîâóøàúàüûíû áèëèðäèíìè?”
“Áèëìèðäèì”.
“Þëöìäÿí ñîíðà óçóí ñÿôÿð âàð, áóíà ýþðÿ äÿ þëìÿêäÿí
ãîðõìóðàì. Ãîðõäóüóì ïàäøàùûìûçûí êèòàáûíû áèòèðìÿäÿí
þëìÿêäèr”.
Àüëûìûí áèð òÿðÿôè þçöìö, ßíèøòÿìÿ ýþðÿ, äàùà ýöúëö,
äàùà àüëû áàøûíäà âÿ ñàüëàì ñàéàíäà, äèýÿð éàíû äà îí èêè èë
ÿââÿë ãûçûíûí ìÿíèìëÿ åâëÿíìÿñèíÿ èçií âåðìÿéÿí áó àäàìûí
éàíûíà ýÿëÿíäÿ àëäûüûì êàôòàíûí áàùàëûüûíà, ïèëëÿêÿíäÿí èíäè
åíèá, àõóðäàí ÷ûõàðûá, ìèíÿúÿéèì àòûí ýöìöø öçÿíýèñèíÿ,
èøëÿìÿëè éÿùÿð äÿñòèíÿ ýåòìèøäè.
Íÿããàøëàð àðàñûíäà þéðÿíäèéèì ùÿð øåéè îíà ÷àòäûðàúàüû-
ìû ñþéëÿäèì. ßëèíè þïäöì, ïèëëÿêÿíäÿí åíäèì, ùÿéÿòÿ ÷ûõ-
äûì, ãàð-ñîéóüó öç-ýþçöìäÿ ùèññ åëÿäèì, íÿ óøàã, íÿ äÿ
éàøëû àäàì îëäóüóìó õàòûðëàäûì: äöíéàíû õîøáÿõòëèêëÿ úàíûì-
äà äóéóðäóì. Àõóðóí ãàïûñûíû þðòÿíäÿ êöëÿê ÿñäè. Äàøëûã-
äàí ùÿéÿòÿ êå÷ÿíäÿ ãàíòàðüàñûíäàí òóòóá ÷ÿêäèéèì àü àòûì
ìÿíèìëÿ áèðëèêäÿ äèêñèíäè: îíóí èðè äàìàðëû ýöúëö àéàãëàðûíû,
ñÿáèðñèçëèéèíè, ÷ÿòèí ðàì åäèëÿí ùàëûíû þçöìöíêö áèëäèì. Êö÷ÿ-
éÿ ÷ûõàð-÷ûõìàç åëÿ áèð ùÿìëÿäÿ àòûìûí áåëèíÿ àòûëìàã èñòÿéèð-
äèì, “áèð äàùà áóðà ãÿòè ãàéûòìàðàì” äåéÿí íàüûëëàðäàêû àòëû
êèìè, äàð êö÷ÿëÿðäÿí éîõà ÷ûõàúàãäûì êè, ùàðaäàí ÷ûõäûüûíû
ùå÷ áàøà äöøìÿäèéèì ýîíáóë ãàäûí, áàøäàí-àéàüà ãàðà

59
ýåéÿí áèð éÿùóäè ÿëèíäÿ áîü÷àñû öñòöìÿ ýÿëäè. Î ãÿäÿð áþéöê
âÿ åíëè iäè êè, äîëàá êèìèéäè. Àììà ãûâðàã, úàíëû, ùÿòòà èøâÿëè
iäè äÿ.
“Àñëàíûì, äÿëèãàíëûì, ñÿí, ùÿãèãÿòÿí, äåäèêëÿðè ãÿäÿð
éàðàøûãëû imiøsÿn, – äåäè. – Åâëèñÿíìè, ñóáàéñàíìû, ýèçëè
ñåâýèëèí ö÷öí Èñòàíáóëóí ÿí áèðèíúè áîü÷à÷ûñû Åñòåðäÿí èïÿê
éàéëûã àëàðñàíìû?”
“Éîõ”.
“Àòëàñäàí ãûçûëû ãóðøàã?”
“Éîõ”.
“Éîõ, éîõ äåìÿ, áàõàðûã! Ñÿíèí êèìè áèð àñëàíûí íèøàíëû-
ñû, ýèçëè ñåâýèëèñè ùå÷ îëìàçìû? Íå÷ÿ ýþçöéàøëû ãûç ñÿíèí ö÷öí
êîðóí-êîðóí éàíûð, êèì áèëèð?”
Áèð àíäà ýþâäÿñè úàíáàçûí çÿðèô áÿäÿíè êèìè óçàíäû âÿ
ùåéðÿò äîüóðàí ÷åâèêëèêëÿ ìÿíÿ éàíàøäû. Åéíè àíäà éîõäàí
âàð åëÿéÿí ùîããàáàçûí áàúàðûüûéëà ÿëèíäÿ ìÿêòóá ïåéäà îëäó.
Ìÿêòóáó ãàøëà ýþç àðàñûíäà ãàïäûì, èëëÿð áîéó áó àí ö÷öí
ùàçûðëàøàí êèìè, úÿëä ãóðøàüûìûí è÷èíÿ ñîõäóì. Ãàëûí ìÿê-
òóá iäi, ãóðøàüûìûí è÷èíäÿ, áåëèìëÿ ýþáÿéèìèí àðàñûíäà, áóç
êèìè áÿäÿíèìèí öñòöíäÿ èíäèäÿí îíó àòÿø òÿêè ùèññ åëÿéèðäèì.
“Àòûíà ìèí, îíó ðÿâàí ñöð, – áîü÷à÷û Åñòåð äåäè, – áó
äèâàð áîéóíúà ñàü êö÷ÿéÿ äþí, ùàëûíû ùå÷ ïîçìàäàí ýåò,
àììà íàð àüàúûíûí éàíûíà ÷àòàíäà äþí âÿ ÷ûõäûüûí åâÿ áàõ,
ãàðøûíäàêû ïÿíúÿðÿñèíÿ...”
Éîëóíà äàâàì åëÿéèá, áèð àíäà éîõ îëäó. Àòà ìèíäèì,
àììà ùÿéàòûíäà èëê äÿôÿ àòà ìèíÿí íàøû êèìè. Öðÿéèì éåðèí-
äÿí îéíàéàúàã òÿêè äþéöíöðäö, àüëûì òÿëàøà äöøìöøäö, ÿëëÿ-
ðèì àòûí éöéÿíèíè íåúÿ òóòàúàüûíû óíóòìóøäó, àììà àéàãëà-
ðûì àòûí ýþâäÿñèíè ìþùêÿì ñûõàíäà àòûìà âÿ ìÿíÿ ñàüëàì
àüûë ùàêèì îëäó Åñòåðèí äåäèéè êèìè, àüûëëû àòûì äöç åëÿúÿ
ðÿâàí éåðèäè âÿ ñàü êö÷ÿéÿ äÿ äþíìÿê íÿ ýþçÿëäèr!
Ùÿãèãÿòÿí, éàðàøûãëû îëäóüóìó, áÿëêÿ äÿ, îíäà ùèññ
åëÿäèì. Íàüûëëàðäàêû êèìè ùÿð ïÿðäÿíèí, ùÿð áàðìàãëûüûí
àðõàñûíäàí ìÿùÿëëÿëè áèð ãàäûí ìÿíÿ òàìàøà åëÿéèðäè âÿ ìÿí

60
 Orxan Pamuk V $ %" $

éåíèäÿí åéíè éàíüûéëà éàíìàã öçðÿ îëäóüóìó äóéóðäóì. Inventas vitam

Áó iäiìi èñòÿäèéèì? Îíúà èëëèê õÿñòÿëèéÿ ýåðèìè äþíöðäöì?

juvat excoluisse
per artes

Áèðäÿí ýöíÿø ÷ûõäû âÿ þçöìö èòèðäèì.

Íàð àüàúû ùàðaäàäûr? Éîõñà áó êÿäÿðëè, úûëûç àüàúäûrìû?
ßëáÿòòÿ, îäór! Àòûìûí öñòöíäÿ àñòàúà ýåðè ÷åâðèëäèì: äöç ãàð-
øûìäà áèð ïÿíúÿðÿ âàð idi, àììà îðaäà êèìñÿ éîõ idi! Ãîúà
Åñòåð ìÿíè àëäàòäû!
Åëÿ áóíó äåéèðäèì êè, áóçëà þðòöëìöø ïÿðäÿ à÷ûëäû, îða-
äà, ýöí èøûüûíäà ïàð-ïàð ïàðûëäàéàí ïÿíúÿðÿíèí ÷ÿð÷èâÿñè è÷èíäÿ
ýþçÿë ñåâýèëèìè ýþðäöì: îí èêè èë ñîíðà ýþçÿë öçö ãàðëû áóäàã-
ëàð àðàñûíäà. Ãàðàýþçëöì ìÿíÿìè áàõûðäû, ìÿíäÿí î éàíäà-
êû áàøãà áèð ùÿéàòàìû? Ùöçíëö idimi, ýöëöìñÿéèðäèìè, áàøà
äöøÿììÿäèì. Àõìàã àòûì, öðÿéèìÿ óéìà ñÿí, éàâàøûñàíà!
Éåíÿ äÿ éÿùÿðèìèí öñòöíäÿ åòèíàñûçëûãëà ýåðè ÷åâðèëäèì, ñîíà
ãÿäÿð ýþçöìö ÷ÿêìÿäÿí ùÿñðÿòëÿ áàõäûì, áÿéàç áóäàãëàðûí
àðõàñûíäà ÿñðàðÿíýèç, çÿðèô âÿ èíúÿ öçö éîõ îëàíà ãÿäÿð.
Ìÿíèì àòûìûí áåëèíäÿ, îíóí äà ïÿíúÿðÿäÿ äóðóøóìó-
çóí Õîñðîâóí Øèðèíèí ïÿíúÿðÿñè àëòûíà ýåòäèéè î ìèíëÿðúÿ êÿðÿ
ðÿñì åäèëìèø ìÿúëèñÿ – àðàìûçäà, àììà àðõàäà áèð àüàú äà
âàðäû – íÿ ãÿäÿð äÿ ÷îõ áÿíçÿäèéèíè õåéëè ñîíðà, ìÿíÿ âåðäèéè
ìÿêòóáó à÷àíäà, è÷èíäÿêè ðÿñìè ýþðöá áàøà äöøÿíäÿ ñåâäè-
éèìèç, ùåéðàí îëäóüóìóç î êèòàáëàðäà ðÿñì åäèëäèéè êèìè,
åøãäÿí êîðóí-êîðóí éàíìàãäà iäiì.

61
 M]NIM BFZM GRSGQFI"

Ãàðàéà âåðäèéèì ìÿêòóáäà íÿëÿð éàçäûüûíû ùàìûíûçûí

ìàðàãëàíäûðäûüûíû áèëèðÿì. Áó ìÿíäÿ àäÿò îëäóüóíäàí ùàìû-
ñûíû þéðÿíäèì. Èñòÿéèðñèíèç, ùåêàéÿíèçèí ñÿùèôÿëÿðèíè ýåðèéÿ
÷åâèðÿí êèìè, ÷åâèðèí âÿ ýþðöí êè, ìÿí îíà î ìÿêòóáó âåð-
ìÿçäÿí äàùà ÿââÿë íÿëÿð îëäó, îíó äàíûøàã.
Èíäè àõøàìöñòöíäÿéèê, Õàëèúèí ÷ûõûøûíäàêû, áèçèì Éÿùóäè
ìÿùÿëëÿúèéèìèçäÿêè åâèìèçäÿ ÿðèì Íÿñèìëÿ îòóðóðóã âÿ èêè
àùûë îúàüà öô-ïöôëÿ îäóí àòûá ãûçûíìàüà ÷àëûøûðûã. Áàõìàéûí
èíäè þçöìÿ àùûë äåìÿéèìÿ, èïÿê êþéíÿêëÿðèí, ÿëúÿêëÿðèí, ìÿëÿ-
ôÿëÿðèí, Ïîðòÿýèç ýÿìèñèíäÿí ÷ûõìà ðÿíýëè êþéíÿêëèêëÿðèí àðà-
ñûíà öçöêäö, ñûðüà iäi, ýÿðäÿíëèê êèìè, ùÿì áàùàëûñûíäàí,
ùÿì óúóçóíäàí àðâàäëàðû ùÿéÿúàíëàíäûðàúàã ìóíúóã äà ãîé-
äóììó, òàõàðàì áîü÷àìû ãîëóìà, Èñòàíáóë ãàçàí, Åñòåð
÷þì÷ÿ, ýèðìÿäèéèì êö÷ÿ ãàëìàç. Ãàïûäàí-ãàïûéà äàøûìàäû-
üûì ìÿêòóá, äåäè-ãîäó éîõäór âÿ áó Èñòàíáóëóí ãûçëàðûíûí
éàðûñûíû ìÿí åâëÿíäèðìèøÿì, àììà èíäè áó ñþçö þéðÿíìÿê
ö÷öí à÷ìàìûøäûì. Äåéèðäèì êè, àõøàìöñòö îòóðóðäóã, òûã-
òûã ãàïû äþéöëäö, ýåòäèì, à÷äûì, ãàðøûìäà áó áàøûáîø úàðèéÿ
Õåéðèééÿ. ßëèíäÿ äÿ ìÿêòóá. Ñîéóãäàíìû, ùÿéÿúàíäàíìû,
áàøà äöøÿ bilmÿdim, òèòðÿéÿ-òèòðÿéÿ ìÿíÿ Øÿêóðÿìèí íÿ èñòÿ-
äèéèíè äàíûøûð.
ßââÿëúÿ áó ìÿêòóáóí Ùàñàíà ÷àòàúàüûíû ùåñàá åëÿéèá
÷àøäûì. Ýþçÿë Øÿêóðÿíèí ñàâàøäàí ùå÷ úöð ãàéûòìàéàí ÿðè
– ìÿíÿ ãàëàðñà, î áÿõòñèç ÷îõäàí ãóðä-ãóøà éåì îëóá – âàð
àõû. Ùÿëÿ åâèíÿ ãàéûòìàéàí ñàâàø÷û ÿðèí áèð ýþçö ãûçìûø ãàð-
äàøû äà âàð. Ùàñàíäû àäû. Àììà áàøà äöøäöì êè, Øÿêóðÿíèí
ìÿêòóáó Ùàñàíà éîõ, áèð áàøãàñûíà iìiø. Íÿ éàçûð ìÿêòóá-
äà? Åñòåð ìàðàãäàí ãóäóðàúàã. Àõûðäà ìÿêòóáó îõóìàüû
áàúàðäûì.
Ñèçëÿðëÿ äÿ åëÿ ÷îõ òàíûø äåéèëèê. À÷ûüû, áèðäÿí ìÿíÿ óòàí-
ìà, ñûõûëìà ýÿëäè. Ìÿêòóáó íåúÿ îõóäóì, ñèçÿ äåìÿéÿúÿ -

62
 Orxan Pamuk V $ %" $

éÿì. Áÿëêÿ, ìÿíèì ìàðàüûìû – ñèç äÿ, ñàíêè ÿí àçû áÿðáÿðëÿð Inventas vitam

ãÿäÿð ìàðàãëû äåéèëìèøñèíèç – àéûá ñàéàð, ìÿíÿ õîð áàõàðñû-

juvat excoluisse
per artes

íûç. Ìÿí ñèçÿ òÿêúÿ ìÿêòóáó ìÿíÿ îõóäóãëàðû âàõò åøèòäèéè-

ìè ñþéëÿéÿúÿéÿì. Áåëÿ éàçìûøäû øèðèí Øÿêóðÿ:
“Ãàðà ÿôÿíäè, àòàìëà îëàí éûõûíëûüûíû áÿùàíÿ åëÿéèá åâèìÿ
ýÿëèðñÿí. Àììà çÿíí åëÿìÿ êè, ìÿíäÿí ùÿð ùàíñû áèð èøàðÿ
àëàúàãñàí. Ñÿí ýåäÿíäÿí áÿðè ÷îõ øåé îëäó. Åâëÿíäèì, àñëàí
êèìè èêè óøàüûì âàð. Áèðè Îðõàíäûr, áèð àç ãàáàã è÷ÿðè ýèðèá,
ýþðöáñÿí. Ìÿí äþðä èëäèr ÿðèìè ýþçëÿéèðÿì âÿ áàøãà áèð øåé
äÿ ôèêèðëÿøìèðÿì. Þçöìö èêè óøàã âÿ ãîúà àòàéëà êèìñÿñèç,
÷àðÿñèç, ýöúñöç ùèññ åëÿéÿ áèëÿðÿì, áèð êèøèíèí ýöúöíÿ âÿ
ãîðóéóúóëóüóíà åùòèéàúûì îëà áèëÿð, àììà êèìñÿ áó âÿçèé-
éÿòäÿí èñòèôàäÿ åëÿéÿúÿéèíè ýöìàí åëÿìÿñèí. Áóíà ýþðÿ äÿ
ëöòôÿí, áèð äÿ ãàïûìûçû äþéìÿ. Áèð êÿðÿ åëÿ áèàáûð åëÿéèáñÿí,
îíäà ìÿíèì àòàìûí ýþçöíäÿ þçöìö òÿìèçÿ ÷ûõàðìàüûì ö÷öí
íÿ ãÿäÿð ñûíàãäàí êå÷ìÿëè îëìóøäóì. Ñÿíÿ áó ìÿêòóáëà
áèðëèêäÿ éåëáåéèí ýÿíú îëàíäà íÿãø åëÿéèá ìÿíÿ éîëëàäûüûí
ðÿñìè äÿ ýåðè ýþíäÿðèðÿì. Ùå÷ áèð öìèä áÿñëÿìÿéÿñÿí, ùå÷
áèð éàíëûø èøàðÿ àëìàéàñàí äåéÿ. Èíñàíëàðûí ðÿñìÿ áàõûá àøèã
îëà áèëÿúÿêëÿðèíè çÿíí åëÿìÿê éàëàíìûø. Àéàüûí åâèìèçäÿí
êÿñèëñèí, ÿí éàõøûñû áóäór”.
Çàâàëëû Øÿêóðÿúèéèì, êèøè, áÿé, ïàøà äåéèë êè, àëòûíà íèøàíëû
ìþùöðöíö âóðñóí! Êàüûçûí àøàüûñûíà àäûíûí èëê ùÿðôèíè öðêÿê
ãóø êèìè àòûá, âÿññàëàì.
Ìþùöð äåäèì. Ìÿíèì áó ìþùöðëö ìÿêòóáëàðû íåúÿ à÷ûá
áàüëàäûüûìëà ìàðàãëàíûðñûíûç. Ìþùöðëö äåéèë êè, ìÿêòóáëàð.
ßçèç Øÿêóðÿì: “Áó Åñòåð úàùèë éÿùóäèäèr, áèçèì éàçûìûçû
à÷ìàç”, – ôèêèðëÿøèð. Äîüðóäór, ìÿí ñèçèí éàçûíûçû îõóéà áèë-
ìèðÿì, àììà áàøãàñûíà îõóäóðàì. Ìÿêòóáóíóçó èñÿ þçöì
÷îõ ýþçÿë îõóéóðàì. Àüëûíûç ãàðûøäûìû?
Áåëÿ èçàù åëÿéÿê êè, ÿí êöòáåéèíèíèç äÿ áàøà äöøñöí.
Ìÿêòóá äåéÿúÿéèíè éàëíûç éàçûéëà äåìÿç. Ìÿêòóá åéíèëÿ
êèòàá êèìè ãîõóëàíà-ãîõóëàíà, òîõóíà-òîõóíà, ÿëëÿíÿ- ÿëëÿíÿ
äÿ îõóíóð. Áóíà ýþðÿ äÿ àüëû îëàíëàð: “Îõó, ýþðÿê, ìÿêòóá

63
íÿ äåéèð”, – äåéèðëÿð. Ñÿôåùëÿð: “Îõó, ýþðÿê íÿ éàçûðëàð”,
– äåéèðëÿð. Óñòàëûã éàëíûç éàçûíû äåéèë, áöòþâ ìÿêòóáó îõó-
ìàãäàäûr. Äèíëÿéèí, ýþðÿê, Øÿêóðÿ áàøãà íÿ äåéèá:
1. Ìÿêòóáó ýèçëèúÿ éîëëàñàì äà, ìÿêòóá äàøûìàüû èø âÿ
õàñèééÿò åëÿìèø Åñòåðëÿ éîëëàìàãëà åëÿ áèð ýèçëèëèê ìÿãñÿäèì
éîõäór, äåéèð.
2. Êàüûçûí ýþçìóíúóüó êèìè äþíÿ -äþíÿ ãàòëàíìàñû äà
ýèçëèëèê âÿ ñèðð ìÿíàñûíà ýÿëèð. Îíóí ìÿêòóáóñà à÷ûãäû. Öñòÿ-
ëèê, éàíûíäà èðè áèð ðÿñì âàð. Ìÿãñÿä “sèððèìèçè àìàíäûr, ùàìû-
äàí ýèçëÿäÿê” êèìè åëÿìÿêäèr. Áó äà åøãè ðÿää åëÿìÿ ìÿêòó-
áóíäàí ÷îõ, åøãÿ äÿâÿò ìÿêòóáóíà îõøàéûð.
3. Åëÿ ìÿêòóáóí ãîõóñó äà áóíó òÿñäèãëÿéèð. ßëèíÿ àëà-
íûí ãÿðàðñûç ãàëàúàüû ãÿäÿð àäè (éîõñà áèëÿðÿêäÿíìè ãîõó
ñöðòöëöá?), àììà ëàãåéä ãàëìàéàúàüû ãÿäÿð úÿëáåäèúè (áó,
ÿòèð ãîõóñóäóìó, éîõñà îíóí ÿëèíèí ãîõóñóäóìó?) áó ãîõó
ìÿêòóáó ìÿíÿ îõóéàí éàçûüûí àüëûíû áàøûíäàí àëìàüà éåòäè.
Ùåñàá åëÿéèðÿì, Ãàðàíûí äà åéíè úöð àüëûíû áàøûíäàí àëàúàã.
4. Ìÿí îõóéóá-éàçìàéàí Åñòåðÿì, àììà õÿòòèí àõûøûí-
äàí, áó ãÿëÿìèí “àìàíäûr, òÿëÿñèðÿì, ÿùÿìèééÿò âåðìÿäÿí,
äèããÿòñèç éàçûðàì” äåìÿñèíÿ áàõìàéàðàã, ùÿðôëÿðèí ùàìûñû-
íû áèðëèêäÿ øèðèí êöëÿéÿ äöøÿí êèìè, çÿðèôàíÿ òèòðÿéèøèíäÿí ëàï
öðÿêäÿí òàìàìèëÿ òÿðñèíè ñþéëÿäèéè áàøà äöøöëöð. Îðõàíäàí
ñþç à÷àíäà “áèð àç ãàáàã” äåéèá èíäè éàçûëäûüûíû òÿñäèã åëÿìÿ-
ñèíÿ áàõìàéàðàã, áÿëëèäèr êè, åéíè òÿðçäÿ éàçûëûá, ÷öíêè ùÿð
ñÿòèðäÿ äèããÿò ñåçèëèð.
5. Ìÿêòóáëà éîëëàíàí ðÿñì ìÿí éÿùóäè Åñòåðèí áåëÿ áèë-
äèéè ÿôñàíÿäÿêè ýþçÿë Øèðèíèí éàðàøûãëû Õîñðîâóí ðÿñìèíÿ
áàõûá àøèã îëìàñûíäàí äàíûøûð. Èñòàíáóëóí õÿéàëïÿðâÿð ãàäûí-
ëàðûíûí ùàìûñû áó ùåêàéÿéÿ ùåéðàí îëóðëàð, àììà èëê äÿôÿ
ðÿñìèíèí éîëëàíäûüûíû ýþðöðÿì.
Ñèç îõóéóá -éàçàí òàëåëèëÿðèí òåç-òåç áàøûíà ýÿëèð, îõóéà
áèëìÿéÿí àäàì éàëâàðûð, îíà ýÿëìèø ìÿêòóáó îõóéóðñóíóç.
Éàçûëàíëàð î ãÿäÿð ñàðñûäûúû, íàðàùàòåäèúèäè êè, ìÿêòóá ñàùèáè
þç ìÿùðÿìëèéèíÿ îðòàã îëìàüûíûçäàí äà ÿëàâÿ, óòàíà-ñûõûëà

64
 Orxan Pamuk V $ %" $

ìÿêòóáó áèð äàùà îõóìàíûçû ðèúà åëÿéèð. Éåíÿ îõóéóðñóíóç. Inventas vitam

Àõûðäà ìÿêòóá î ãÿäÿð ÷îõ îõóíóð êè, èêèíèç äÿ ÿçáÿðëÿéèðñèíèç.

juvat excoluisse
per artes

Áóíäàí ñîíðà ìÿêòóáó ÿëëÿðèíÿ àëûð: “Bó ñþùáÿòè áóðaäàìû

åëÿéèð, áóíó áóðaäàìû äåéèð”, – äåéÿ ñèçäÿí ñîðóøóð, áàðìà-
üûíûçûí óúóéëà ñèçèí ýþñòÿðäèéèíèç íþãòÿéÿ îðaäàêû ùÿðôëÿðè
áàøà äöøìÿäÿí áàõûðëàð. Îõóéà áèëìÿäèêëÿðè, àììà ÿçáÿðëÿ-
äèêëÿðè ùÿðôëÿðèí ãûâðûëìàñûíà áàõàíäà áÿçÿí åëÿ ðèããÿòëÿíè-
ðÿì êè, þçöìöí äÿ îõóìàã, éàçìàã áèëìÿäèéèìè óíóäóðàì,
öðÿéèìäÿí ìÿêòóáëàðà ýþç éàøû òþêÿí áó îõóìàüû, éàçìàüû
áèëìÿéÿí ãûçëàðû þïìÿê êå÷èð.
Áèð äÿ áó óüóðñóçëàð âàð, åùòèéàòëû îëóí, îíëàðà îõøàìàã-
äàí ÷ÿêèíèí. Ãûç ìÿêòóáóíó ÿëèíÿ àëûá, îíà éåíèäÿí òîõóí-
ìàã, ùàðaäà ùàíñû ñþçöí äåéèëäèéèíè áàøà äöøìÿäÿí áàõìàã
èñòÿéÿíäÿ, îíà: “Íåéëÿéÿúÿêñÿí, îõóéà áèëìèðñÿí, äàùà íÿéÿ
áàõàúàãñàí?” – äåéÿí áó ùåéâàíëàðûí êèìèñè, ñàíêè, þçöíöí
îëàí êèìè, ãûçûí ìÿêòóáóíó ýåðè áåëÿ âåðìèðëÿð, îíëàðëà äàëà-
øûá ìÿêòóáó ýåðè àëìàã ìÿíÿ, Åñòåðÿ ãàëûð. Áàõ, áåëÿ áèð éàõ-
øû àðâàäàì, ìÿí Åñòåð, ñèçè ñåâñÿì, ñèçÿ äÿ êþìÿê åëÿðÿì.

65
 M]N X]KTQ]J]M

Ãàðà àü àòûíûí áåëèíäÿ ëàï ãàðøûìäàí êå÷ÿíäÿ ìÿí íèéÿ

îðaäà, ïÿíúÿðÿíèí ãàáàüûíäà iäiì? Äöç î àíäà ôÿùìëÿ íèéÿ
ïÿðäÿíè à÷ìûøäûì, ãàðëû íàð áóäàãëàðûíûí àðàñûíäàí îíó ýþðÿí-
äÿ åëÿ óçóí-óçàäû áàõìûøäûì? Áóíëàðû ñèçÿ òàì ñþéëÿéÿ áèëìÿ-
ðÿì. Õåéðèééÿéëÿ Åñòåðÿ ìÿí õÿáÿð ýþíäÿðäèì; Ãàðàíûí îða-
äàí êå÷ÿúÿéèíè, ÿëáÿòòÿ, áèëèðäèì. Íàð àüàúûíà áàõàí ýþììÿ
äîëàáëû îòàüà î àðà ìÿí òÿêáàøûìà, ñàíäûãäàêû ìÿëÿôÿëÿðÿ áàõ-
ìàãäàí þòðö ÷ûõìûøäûì. È÷èìäÿí åëÿ ýÿëäèéè ö÷öí ïÿðäÿíè
î àí ãûçüûíëûãëà áöòöí ýöúöìëÿ èòÿëÿéÿíäÿ ÿââÿëúÿ îòàüà ýöíÿø
äîëäó: ïÿíúÿðÿíèí ãàáàüûíäà äóðäóì âÿ Ãàðàéëà ýöíÿøäÿí
ýþçëÿðèì ãàìàøàí êèìè, ýþç-ýþçÿ ýÿëäèì; ÷îõ ýþçÿë èäè.
Áþéöéöá, éåòêèíëÿøèá, ýÿíúëèéèíäÿêè î ñàðñàã ëàóáàë ùàëûíû
öçÿðèíäÿí àòûá, ùÿì äÿ éàðàøûãëû îëóá. “Áàõ, Øÿêóðÿ, – öðÿ-
éèì ìÿíÿ äåäè, – Ãàðà òÿêúÿ éàðàøûãëû äåéèë, ýþçëÿðèíèí è÷èíÿ
áàõ, öðÿéè óøàã êèìèäèr, íÿ ãÿäÿð òÿìèç, íÿ ãÿäÿð éàëãûçäûr.
Åâëÿí îíóíëà”. Àììà ìÿí îíà òàìàìèëÿ òÿðñèíè éàçäûüûì
ìÿêòóáó ýþíäÿðäèì.
Ìÿíäÿí îí èêè éàø áþéöê îëìàñûíà áàõìàéàðàã, îí èêè
éàøûíäàéêÿí îíäàí äàùà éåòêèí îëäóüóìó áèëèðäèì. Îíäà
ãàðøûìäà êèøè êèìè äèìäèê äóðóá: “Îíó åëÿéÿúÿéÿì, áóíó
åëÿéÿúÿéÿì, îðaäàí àòûëûá, áóðà äûðìàíàúàüàì” – äåìÿê ÿâÿ-
çèíÿ, ùÿð øåéäÿí óòàíûá, ãàðøûñûíäàêû êèòàáûí âÿ ðÿñìèí è÷èíÿ
ýèðèð, ýèçëÿíèðäè. Ñîíðà î äà ìÿíÿ àøèã îëäó. Áèð ðÿñì ÷ÿêèá
åøãèíè èôàäÿ åëÿäè. Àðòûã èêèìèç äÿ áþéöìöøöê. Îí èêè éàøûíà
÷àòàíäà Ãàðàíûí ýþçëÿðèìèí è÷èíÿ áàõìàäûüûíû, ñàíêè, ýþç-
ýþçÿ ýÿëñÿê, ìÿíÿ àøèã îëäóüóíó áàøà äöøÿúÿéèìäÿí ãîðõ-
äóüóíó ñåçäèì. Ìÿñÿëÿí, “O ôèë äèøè ñàïëû áû÷àüû âåðÿðñÿíìè?”
– äåéÿðäè, àììà áû÷àüà áàõàðäû, ýþçöíö ãàëäûðûá ìÿíèì
ýþçöìöí è÷èíÿ áàõà bilmÿzdi. Ìÿñÿëÿí, “albalû øÿðáÿòè ýþçÿë-
äèrìè?” – ñîðóøñàéäûì, áÿçÿí ùàìûìûçûí àüëûìûç äîëó îëàíäà
åëÿäèéè êèìè, øèðèí òÿáÿññöì, öç èôàäÿñèéëÿ ýþçÿë îëäóüóíó èôàäÿ

66
 Orxan Pamuk V $ %" $

åëÿéÿ áèëìÿçäè. Êàðëà äàíûøàí êèìè, áöòöí ýöúöéëÿ: “ßëáÿòòÿ”, Inventas vitam

– áàüûðûðäû. ×öíêè ãîðõóäàí öçöìÿ áàõà áèëìÿçäè. Î âàõòëàð

juvat excoluisse
per artes

÷îõ ýþçÿë èäèì. Áöòöí êèøèëÿð, óçàãäàí, ïÿðäÿëÿð, ãàïûëàð âÿ

ãóìàøëàðûí òöíëöéö àðàñûíäàí äà îëñà, áèð êÿðÿ ìÿíè ýþðÿ
áèëÿíëÿð äÿðùàë ìÿíÿ àøèã îëóðäóëàð. Áóíó þéöíìÿê ö÷öí éîõ,
ùåêàéÿìè áàøà äöøìÿê, êÿäÿðèìè áþëöøìÿê ö÷öí ñþéëÿéèðÿì.
Ùàìûíûí áèëäèéè Õîñðîâ âÿ Øèðèíèí ùåêàéÿñèíäÿ áèð àí âàð.
Ãàðàéëà ìÿí áóíó ÷îõ äàíûøìûøûã. Øàïóð Õîñðîâëà Øèðèíè áèð-
áèðëÿðèíÿ àøèã åëÿìÿê íèééÿòèíäÿäèr. Áèð ýöí Øèðèí êÿíèçëÿðèéëÿ
áèðëèêäÿ ÷þë ýÿçèíòèñèíÿ ÷ûõàíäà àëòûíäà îòóðóá äèíúÿëäèêëÿðè
àüàúëàðäàí áèðèíèí áóäàüûíà Øàïóð ýèçëèúÿ Õîñðîâóí ðÿñìèíè
àñûð. Øèðèí éàðàøûãëû Õîñðîâóí î ýþçÿë áàü÷àíûí áèð àüàúûíäàí
àñûëàí ðÿñìèíè ýþðÿí êèìè, îíà àøèã îëóð. Áó àíû, íÿããàøëàðûí
äåäèéè êèìè, áó ìÿúëèñè, Øèðèíèí Õîñðîâóí áóäàãäàí àñûëû ðÿñ-
ìèíÿ ùåéðàíëûã âÿ ÷àøãûíëûãëà áàõìàñûíû ýþñòÿðÿí ÷îõ ðÿñì
÷ÿêèëèá. Ãàðà àòàìëà ÷àëûøàíäà äÿôÿëÿðëÿ ýþðöá, áèð-èêè êÿðÿ äÿ
áàõà-áàõà äöç åéíèñè êèìè, öçöíö êþ÷öðìöøäö. Ñîíðà ìÿíÿ
àøèã îëàíäà áèð äÿôÿ äÿ þçö ö÷öí éåíèäÿí ÷ÿêèá. Àììà ðÿñì-
äÿêè Õîñðîâëà Øèðèíèí éåðèíÿ þçöéëÿ ìÿíè – Ãàðàéëà Øÿêóðÿíè
ðÿñì åëÿéèá. Ðÿñìäÿêè ãûçëà êèøèíèí áèç îëäóüóìóçu àëòûíäàêû
éàçû îëìàñàéäû, òÿêúÿ ìÿí áàøà äöøÿ áèëÿðäèì, ÷öíêè áÿçÿí
çàðàôàòëàøàíäà ìÿíè âÿ þçöíö åéíè õÿòëÿðëÿ, ðÿíýëÿðëÿ ðÿñì åëÿ-
éÿðäè: ìÿí ìàâèëÿð è÷èíäÿ, þçö äÿ ãûðìûçû îëóðäó. Áó éåòìèð-
ìèø êèìè, áèð äÿ Õîñðîâóí âÿ Øèðèíèí ðÿñìëÿðèíèí àëòûíà àäëàðû-
ìûçû éàçìûøäû. Ðÿñìè ýöíàù òÿêè ìÿíèì ýþðÿúÿéèì áèð éåðÿ
àòûá ãà÷ìûøäû. Ðÿñìÿ áàõìàüûìû, îíäàí ñîíðà íåéëÿéÿúÿéèìè
ýþçëÿäèéèíè õàòûðëàéûðàì.
Øèðèí êèìè îíà àøèã îëà áèëìÿéÿúÿéèìè ÷îõ éàõøû áèëäèéèì-
äÿí ÿââÿëúÿ ùå÷ ðÿíý âåðìÿäèì. Döz Óëóäàüäàí ýÿòèðèëäèéè
äåéèëÿí áóçëà ñîéóäóëmuø albalû øèðÿëÿðèéëÿ ñÿðèíëÿìÿéÿ ÷àëûø-
äûüûìûç î éàé ýöíöíöí àõøàìû, Ãàðà åâèíÿ ýåäÿíäÿí ñîíðà
îíóí ìÿíÿ åøã åëàí åëÿäèéèíè àòàìà ñþéëÿäèì. Ãàðà î âàõòëàð
ìÿäðÿñÿäÿí éåíè ÷ûõìûøäû. Êÿíàð ìÿùÿëëÿëÿðäÿ ìöäÿððèñëèê
åëÿéèð, þç èñòÿäèéèíäÿí àðòûã àòàìûí òÿêèäèéëÿ ÷îõ ýöúëö, ÷îõ

67
åòèáàðëû îëàí Íàèì pàøàéëà ìöíàñèáÿò ãóðìàüà ÷àëûøûðäû. Àòà-
ìà ýþðÿ, éåëáåéèí èäè, Íàèì ïàøàíûí éàíûíà ýèðìÿñè, ÿí àçû,
êàòèáëèêëÿ èøÿ áàøëàìàñû ö÷öí äÿðäëÿíÿí âÿ Ãàðàíûí äà áóí-
äàí þòðö åëÿ áèð èø ýþðìÿäèéèíè, éÿíè àüûëñûçëûã åëÿäèéèíè ñþéëÿ-
éÿí àòàì î àõøàì áèçè íÿçÿðäÿ òóòóá: “Ýþçö äàùà äà éóõà-
ðûëàðäà imiø, äåéÿñÿí, ôàüûð ýÿäÿíèí, – äåìèøäè. Àíàìà åøèò-
äèðìÿéèá, áåëÿ äÿ äåìèøäè: – Ýöìàí åëÿäèéèìèçäÿí äÿ àüûëëû
iìiø, äåéÿñÿí”.
Îíäàí ñîíðàêû ýöíëÿðäÿ àòàì íÿëÿð åëÿäè, ìÿí Ãàðàäàí
íåúÿ óçàã äóðäóì, ÿââÿëúÿ åâèìèçäÿí, ñîíðà áöñáöòöí ñÿìòè-
ìèçäÿí àéàüû íåúÿ êÿñèëäè, áöòöí áóíëàðû êÿäÿðëÿ õàòûðëàéûðàì,
àììà ñèçÿ äàíûøìàã èñòÿìèðÿì: àòàìû âÿ ìÿíè ñåâìÿçñèíèç
äåéÿ. Èíàíûí ìÿíÿ, áàøãà ÷àðÿìèç éîõ idi. Öìiäñiç åøãli, öìiä-
ñiç îëäóüóìó äÿðê åëÿéÿð, ãàíóí-ãàéäà òàíûìàéàí êþíöë
äöíéàíûí íå÷ÿ áóúàã îëäóüóíó ãàâðàéàð âÿ áåëÿ âàõòëàðäà
àüûëëû èíñàíëàð àëèúÿíàáëûãëà: “Áèçè áèð-áèðèìèçÿ éàðàøäûðìàäûëàð”
äåéÿ, ùàãëû îëàðàã, ìÿñÿëÿíè óçàòìàçëàð àõû. Åëÿ áåëÿ iäè. Àíàìûí
áèð íå÷ÿ êÿðÿ: “Áàðû óøàüûí ãÿëáèíè ãûðìàéûí”, – äåäèéèíè õàòûð-
ëàéûðàì. Àíàìûí “óøàã” äåäèéè Ãàðà èéèðìè äþðä, ìÿíñÿ îíóí
éàðû éàøûíäà iäiì. Àòàì Ãàðàíûí åøã åëàíûíû ÿäÿáñèçëèê ñàéäû-
üûíäàí, àíàìûí õàùèøèíè ãÿñäÿí éåðñèç äÿ ùåñàá åëÿéÿ áèëÿð.
Èñòàíáóëäàí ýåòìÿñè õÿáÿðèíè àëàíäà îíó áöñáöòöí óíóò-
ìàñàã äà áåëÿ êþíëöìöçäÿí òàìàìèëÿ ÷ûõàðìûøäûã. Èëëÿðúÿ
ùå÷ áèð øÿùÿðäÿí õÿáÿðèíè äÿ àëìàäûüûìûçäàí, ÷ÿêèá ìÿíÿ
ýþñòÿðäèéè ðÿñìè óøàãëûã õàòèðÿëÿðèìèçèí âÿ óøàãñàéàã äîñòëó-
üóìóçóí íèøàíÿñè êèìè ñàõëàìàüûìûí éåðèíäÿ îëäóüóíó ôèêèð-
ëÿøìèøäèì. Ãàáàãëàð àòàì, ñîíðàëàð äà ñàâàø÷û ÿðèì ðÿñìè
òàïûá êåôè ïîçóëìàñûí, ãûñãàíìàñûí äåéÿ, àëòûíäàêû Øÿêó-
ðÿéëÿ Ãàðà êÿëìÿëÿðèíèí öñòöíö áàáàìûí Ùàñàí ïàøà ìöðÿê-
êÿáèéëÿ, ñàíêè, äàìúûëàéàí âÿ äàìúûäàí ÷è÷ÿêëÿð éàðàíàí
êèìè, óñòàëûãëà þðòìöøäöì. Áó ýöí îíà î ðÿñìè ýåðè éîëëàäû-
üûìà ýþðÿ àðàíûçäà ïÿíúÿðÿ ãàáàüûíäà îíóí ãàðøûñûíà ÷ûõ-
ìàüûìû ìÿíèì ÿëåéùèìÿ éîçìàüà ÷àëûøàíëàð âàðñà, áÿëêÿ,
áèð àç óòàíàð, áÿëêÿ, áèð àç äöøöíÿðëÿð.

68
 Orxan Pamuk V $ %" $

Îíóí ãàðøûñûíà îí èêè èë ñîíðà áèðäÿí-áèðÿ ÷ûõàíäà ïÿíúÿ- Inventas vitam

ðÿíèí ãàáàüûíäà, àõøàì ýöíÿøèíèí ãûçûëû øÿôÿãëÿðè è÷èíäÿ áèð

juvat excoluisse
per artes

ìöääÿò ãàëäûì âÿ ùÿéÿòèí áó èøûãäà õÿôèôúÿ ãûðìûçûìòûë ðÿí-

ýÿ, òóðóíú ðÿíýèíÿ áöðöíìÿñèíÿ ÿìÿëëè-áàøëû öøöéÿíÿ ãÿäÿð
ãàðàíëûãäà áàõäûì. Ùå÷ kölÿk éîõ idi. Êö÷ÿäÿí êå÷ÿí àäàì,
éà äà àòàì ìÿíè à÷ûã ïÿíúÿðÿ ãàáàüûíäà ýþðñÿéäè, éà äà Ãàðà
àòûéëà ãàéûäûá, ãàðøûìäàí êå÷ñÿéäè, íÿ äåéÿðäèëÿð, åéíèìÿ
äåéèëäè. Ùÿôòÿäÿ áèð êÿðÿ ýöëÿ-îéíàéà ùàìàìà ýåòäèéèì Çèâÿð
ïàøàíûí ãûçëàðûíäàí î ùÿì åëÿ ùåé ýöëÿí, ÿéëÿíÿí, ùÿì äÿ ÿí
ýþçëÿíèëìÿç âàõòäà ÿí ùåéðÿòàìèç ñþùáÿò åëÿéÿí Ìÿñðóðÿ áèð
äÿôÿ ìÿíÿ ùå÷ çàìàí íÿ ôèêèðëÿøäèéèíè èíñàíûí þçöíöí òàìàì
áèëìÿéÿúÿéèíè ñþéëÿìèøäè. Ìÿí áåëÿ äöøöíöðÿì: áÿçÿí áèð
øåé äåéèðÿì, îíó ôèêèðëÿøäèéèìè äåéÿíäÿ áàøà äöøöðÿì, àììà
áàøà äöøäöéöì âàõò òàìàìèëÿ òÿðñèíè ÿìèíëèêëÿ äöøöíöðÿì.
Àòàìûí åâÿ ÷àüûðäûüû âÿ ùàìûñûíû áèð-áèð ñûíàäûüûìû ñèçäÿí
ýèçëÿòìÿéÿúÿéèì íÿããàøëàðäàí éàçûã Çÿðèô ÿôÿíäèíèí ÿðèì êèìè
éîõà ÷ûõìàñûíà êÿäÿðëÿíäèì. ßí ÷èðêèí âÿ éîõñóë ðóùëóëàðû äà
î iäi. Ïÿðäÿíè þðòäöì, îòàãäàí ÷ûõäûì âÿ àøàüûéà, ìÿòáÿõÿ åíäèì.
“Àíà, Øþâêÿò ñÿíÿ ãóëàã àñìàäû, – Îðõàí äåäè. – Ãàðà àõóð-
äàí àòûíû ÷ûõàðàíäà ìÿòáÿõäÿí ÷ûõäû, äåøèêäÿí îíà áàõäû”.
“Íÿ âàð! – Øþâêÿò ÿëèíè ùàâàéà ãàëäûðûá äåäè. – Àíàì äà
îíà äîëàáûí è÷èíäÿêè äåøèêäÿí òàìàøà åëÿéèðäè”.
“Õåéðèééÿ, – äåäèì, – àõøàìà áóíëàðà áàäàì ÿçÿðñÿí,
àçàúûã éàüäà øèðèí ÷þðÿê ãûçàðäàðñàí”.
Îðõàí àéàüûíû éåðÿ âóðóá ñåâèíäèñÿ, Øþâêÿò ùå÷ ñÿñèíè
÷ûõàðìàäû. Ïèëëÿêÿíëÿðëÿ éóõàðû ÷ûõàíäà èêèñè äÿ áàüûðà-áàüûðà
àðõàìäàí ÷àòûá, ãÿùãÿùÿëè íÿøÿéëÿ éàíûìäàí êå÷ÿíäÿ ìÿí äÿ
ãÿùãÿùÿéëÿ ýöëÿ-ýöëÿ: “Éàâàø, éàâàø, – äåäèì, – êîð îëìóø-
ëàð”. Áèð-áèð çÿðèô êöðÿêëÿðèíÿ øèðèí éóìðóã åíäèðäèì.
“Àõøàìöñòö åâäÿ óøàãëàðëà îëìàã íÿ ãÿäÿð ýþçÿëäèr!”
Àòàì äèíìÿçúÿ þçöíö êèòàáûíà âåðìèøäè.
“Ãîíàüûíûç ýåòäè, – äåäèì. – Цìèäâàðàì, ñèçè éîðìàéûá”.
“Éîõ, – äåäè, – ìÿíè ÿéëÿíäèðäè. Ùÿìèøÿ îëäóüó êèìè,
ßíèøòÿñèíÿ ùþðìÿòè âàð”.

69
 “Éàõøû”.
“Àììà ùÿì äÿ åùòèéàòëû âÿ ñÿðùåñàáäûr”.
Áóíó ìÿíèì åòèðàçûìû þë÷ìÿêäÿí ÷îõ Ãàðàíû àë÷àëäàí
òÿðçäÿ, ìþâçóíó áèòèðìÿê ö÷öí äåìèøäè. Áàøãà âàõò îëñàéäû,
èòè äèëèìëÿ úàâàá âåðÿðäèì. Áó äÿôÿ ùÿëÿ àòûíûí áåëèíäÿ èðÿëèëÿ-
äèéèíè ùèññ åëÿäèéèì î àäàìû ôèêèðëÿøèá òèòðÿäèì.
Ñîíðà äîëàáëû îòàãäà íåúÿ îëäó, áèëìèðÿì, Îðõàíëà þçö-
ìöçö áèð-áèðèìèçè ãóúàãëàìûø ýþðäöê. Øþâêÿò äÿ úóìäó, áèð
àíëûüà àðàëàðûíäà èòÿëÿøäèëÿð. Äàëàøäûãëàðûíû çÿíí åëÿéèðäèì êè,
þçöìöçö äþøÿìÿéÿ éóâàðëàíìûø ýþðäöê. Êþïÿê áàëàëàðû êèìè
îíëàðû ÿçèçëÿäèì, áàøëàðûíûí àðõàñûíäàí, ñà÷ëàðûíäàí þïäöì,
îíëàðû ñèíÿìÿ áàñäûì, àüûðëûãëàðûíû äþøëÿðèìèí öçÿðèíäÿ ùèññ
åëÿäèì.
“Ùûííí, – äåäèì – ñà÷ëàðûíûç èé âåðèð, ñàáàù Õåéðèééÿéëÿ
ùàìàìà ýåäÿðñèíèç”.
“Ìÿí àðòûã Õåéðèééÿéëÿ ùàìàìà ýåòìÿê èñòÿìèðÿì”,
– Øþâêÿò äåäè.
“×îõìó áþéöéöáñÿí?”, – äåäèì.
“Àíà, íèéÿ áó ýþçÿë áÿíþâøÿéè êþéíÿéèíè ýåéäèí?” – Øþâ-
êÿò äåäè.
È÷ÿðè îòàüà ýåòäèì, áÿíþâøÿéè êþéíÿéè ÷ûõàðòäûì. Ùÿìèøÿ
ýåéäèéèì ñîëüóí éàøûëû ÿéíèìÿ êå÷èðäèì. Ýåéèíÿíäÿ öøöäöì,
òèòðÿäèì, àììà áÿäÿíèìèí îä êèìè îëäóüóíó, öñòÿëèê, ýþâäÿ-
ìèí úàíëûëûüûíû, äèðèëèéèíè ùèññ åëÿäèì. Éàíàãëàðûìäà áèð ïàð÷à
àëëûã âàð idi, óøàãëàðëà èòÿëÿøèá-þïöøÿíäÿ ñèëèíèá äàüûëìûøäû,
àììà îíó äà òöïöðöá, îâúóìóí è÷èéëÿ éàõøûúà éàéäûì. Áèëèð-
ñèíèçìè, éàõûí ãîùóìëàð, ùàìàìäà ýþðäöéöì ãàäûíëàð, ìÿíè
ýþðÿí ùÿð êÿñ èéèðìè äþðä éàøûíäà èêèóøàãëû, âàõòû þòìöø ãàäûí
éîõ, îí àëòû éàøûíäà ýÿíú ãûç êèìè îëäóüóìó äåéèðëÿð. Îíëàðà
èíàíìàüûíûçû, ñèçèí äÿ èíàíìàüûíûçû èñòÿéèðÿì, åøèòäèíèçìè?
Éîõñà, ùå÷ äàíûøìàéàúàüàì.
Ñèçèíëÿ ñþùáÿòèìèçè éàääàí ÷ûõàðìàéûí. Àòàìûí êèòàáëà-
ðûíäàêû ðÿñìëÿðÿ íå÷ÿ èëëÿðäè, áàõûð, àðàëàðûíäà àíúàã ãàäûí-
ëàðû, ýþçÿëëÿðè àõòàðûðàì. Ñåéðÿê äÿ îëñà âàð âÿ ùÿéàëû, óòàíúàã,

70
 Orxan Pamuk V $ %" $

ãàáàãëàðûíà, ÿí ÷îõ öçð äèëÿéÿí ñàéàã, áèð-áèðëÿðèíÿ áàõûðëàð. Inventas vitam

Êèøèëÿð, ñàâàø÷ûëàð âÿ ïàäøàùëàð êèìè, áàøëàðûíû ãàëäûðûá äèì-

juvat excoluisse
per artes

äèê äöíéàéà áàõäûãëàðûíû ùå÷ ýþðìÿçñÿí. Àììà òÿëÿñèê íàõûø-

ëàíìûø óúóç êèòàáëàðäà ðÿññàìûí äèããÿòñèçëèéè öçöíäÿí áÿçè
ãàäûíëàðûí ýþçëÿðè éåðÿ, ùÿòòà ðÿñìèí è÷èíäÿ áàøãà áèð øåéÿ, íÿ
áèëÿê, ãÿäÿùÿ, ñåâýèëèéÿ äÿ áàõìàç, äîüðóäàí, îõóúóéà áàõàð.
Ùåé áàõäûãëàðû î îõóúóíóí êèì îëäóüóíó ôèêèðëÿøèðÿì.
Döz Òåéìóð çàìàíûíäàí ãàëìà èêèéöçèëëèê êèòàáëàðëà,
ùÿâÿñêàð ýàâóðëàðûí ãûçûëëàðû âåðèá, äöç ìÿìëÿêÿòëÿðèíÿúÿí
àïàðûá ÷ûõàðäûãëàðû úèëäëÿðè àüëûìà ýÿòèðÿíäÿ òèòðÿéèðÿì: áÿëêÿ,
ìÿíèì áó ùåêàéÿìè åëÿ î óçàãëàðäàêû àäàì áèð ýöí äèíëÿéÿ-
úÿê. Êèòàáëàðà êþ÷ìÿê èñòÿéè áó äåéèëìè, áöòöí ïàäøàùëàð,
âÿçèðëÿð þçëÿðèíäÿí äàíûøàí, þçëÿðèíäÿí áÿùñ åëÿéÿí êèòàáëàðû
éàçàíëàðà êèñÿëÿð äîëó ãûçûëû áó òèòðÿéèø ö÷öí âåðìèðëÿðìè? Áó
òèòðÿéèøè þç è÷èìäÿ äóéàíäà ìÿí äÿ åéíèëÿ áèð ýþçö êèòàáûí
è÷èíäÿêè ùÿéàòà, áèð ýþçö äÿ êèòàáûí åøèéèíÿ áàõàí î ýþçÿë
ãàäûíëàð êèìè, ìÿíÿ êèì áèëèð, òà ùàíñû éåðäÿí âÿ çàìàíäàí
òàìàøà åëÿéÿí ñèçëÿðëÿ äÿ ñþùáÿò åëÿìÿê èñòÿðäèì. Ìÿí ýþçÿ-
ëÿì, àüûëëûéàì âÿ ìÿíÿ òàìàøà åëÿìÿéèíèç äÿ õîøóìà ýÿëèð.
Àðàäàáèð áèð-èêè éàëàí ñþéëÿñÿì äÿ, áó, ìÿíèì ùàããûìäà
éàíëûø ôèêðÿ äöøìÿìÿéèíèçÿ ýþðÿäèr.
Áÿëêÿ, ñåçìèñèíèç, àòàì ìÿíè ÷îõ ñåâèð. Ìÿíäÿí ÿââÿë ö÷
îüëó îëóá, àììà Àëëàù îíëàðûí úàíûíû áèðúÿ-áèðúÿ àëûá âÿ ìÿí
ãûçà òîõóíìàéûá. Àòàì öñòöìäÿ ÿñèðäè, àììà ìÿí îíóí
ñå÷äèéè àäàìëà åâëÿíìÿäèì, þçöì ýþðöá, áÿéÿíäèéèì ñèïà-
ùèéÿ ýåòäèì. Àòàìà ãàëñà, ìÿíè âåðÿúÿéè àäàì ùÿì ÿí áþéöê
àëèì îëàúàã, ùÿì íÿãøäÿí, ñÿíÿòäÿí áàø ÷ûõàðàúàã, ùÿì ýöú,
èãòèäàð ñàùèáè îëàúàã, ùÿì äÿ Ùàðóí êèìè âàðëû îëàúàãäû êè,
áåëÿ áèð øåé îíóí êèòàáëàðûíäà áåëÿ, îëìàéàúàüûíäàí, ìÿí
èëëÿðëÿ åâäÿ îòóðóá ýþçëÿéÿúÿêäèì.
ßðèìèí éàðàøûãëûüû äèëëÿðäÿ äàñòàí iäi, þçöíö äÿ âàñèòÿ÷è-
ëÿðëÿ õÿáÿð ýþíäÿðèá, ôöðñÿò òàïûá, ùàìàìäàí ãàéûäàí áàø
ãàðøûìà ÷ûõàíäà ýþðäöì; ýþçëÿðèíäÿí îä òþêöëöðäö, äÿðùàë
àøèã îëäóì. ßñìÿð èäè, äöìàü áÿäÿíëè, éàøûëýþçëö ýþçÿë èäè,

71
ýöúëö ãîëëàðû âàðäû, àììà, ÿñëèíäÿ, éàòûá ãàëìûø óøàã êèìè
÷îõ ìÿñóì âÿ ñàêèò èäè. Áÿëêÿ äÿ áöòöí ýöúöíö ñàâàøëàðäà
àäàì þëäöðÿ-þëäöðÿ, ãÿíèìÿò òîïëàéà-òîïëàéà òöêÿòäèéèíäÿí,
ìÿíÿ à÷ûã-àøêàð ãàí ãîõóéàí êèìè ýþðöíöðäö, àììà åâäÿ
õàíûì òÿêè éóìøàã âÿ ñàêèò äóðóðäó. Àòàìûí: “Éîõñóë áèð
ñàâàø÷ûäû”, – äåéÿ ÿââÿë èñòÿìÿäèéè âÿ “ìÿí þçöìö þëäöðÿúÿ-
éÿì”, – äåäèéèìÿ ýþðÿ, âåðìÿéÿ ðàçû îëäóüó áó àäàì ñàâàø-
äàí-ñàâàøà ãÿùðÿìàíúàñûíà ýåäèá, ÿí áþéöê èýèäëèêëÿðè ýþñ-
òÿðèá, îí èêè ìèí àõ÷àëûã ìöëê ñàùèáè îëäóüóíäàí ùàìû áèçè
ãûñãàíûðäû.
Äþðä èë ãàáàã Ñÿôÿâèëÿðëÿ ñàâàøäàí ãàéûäàí îðäóéëà áèð-
ëèêäÿ ýåðè ýÿëìÿìÿñèíÿ ÿââÿëëÿð ôèêèð âåðìÿäèì. ×öíêè ñàâàø-
äûãúà óñòàëàøûð, þçáàøûíà èøëÿð ýþðöð, äàùà áþéöê ãÿíèìÿòëÿð
ýÿòèðèð, äàùà áþéöê áàñãûíëàðà ýåäèð, äàùà ÷îõ ÿñýÿð éåòèøäè-
ðèðäè. Îðäóíóí ùÿðÿêÿòäÿ îëàí ãîëóíäàí àéðûëûá þç àäàìëà-
ðûéëà áèðëèêäÿ äàüëàðà äîüðó ýåòäèéèíè ñþéëÿéÿí øàùèäëÿð äÿ
âàðäû. ßââÿëëÿð ùåé: “Èíäè ãàéûäàúàã” äåéÿ öìèä åëÿäèì, àììà
èêè èëäÿ éàâàø-éàâàø éîõëóüóíà àëûøäûì, Èñòàíáóëäà ìÿíèì
êèìè ÿðè éîõà ÷ûõàí íÿ ãÿäÿð ÷îõ ñàâàø÷û àðâàäû îëäóüóíó
áàøà äöøÿíäÿ âÿçèééÿòèìè ãÿáóë åëÿäèì.
Ýåúÿëÿð éàòàãëàðûìûçäà óøàãëàðëà áèð-áèðèìèçè ãóúàãëàéûá
àüëàøûðäûã. Àüëàøìàñûíëàð äåéÿ, îíëàðà éàëàí ñþéëÿéÿð, ìÿñÿëÿí,
ôèëàíêÿñ äåéèá êè, ñöáóòó âàð, àòàíûç áàùàðàúàí ãàéûäàúàã,
äåéÿð, äàùà ñîíðà ìÿíèì éàëàíûì îíëàðûí àüçûíäàí áàøãàëà-
ðûíûí ãóëàüûíà äà ÷àòûá äîëàøûá ãàéûäûá ìÿíèì éàíûìà: “Ìöæ-
äÿ âåð”, – äåéÿ ýåðè ýÿëÿíäÿ ùàìûäàí ãàáàã ìÿí èíàíûðäûì.
ßðèìèí ýöíýþðìÿìèø, àììà íÿúèá ðóùëó àáàçà àòàñû âÿ
îíóí êèìè éàøûëýþçëö ãàðäàøûéëà áèðëèêäÿ ×àðøûãàïûäàêû êèðà-
éÿ åâèíäÿ éàøàéûðäûã. Åâèí îðòà äèðÿéè – ÿðèì éîõà ÷ûõàí êèìè,
ñûõûíòûëàð áàøëàäû. Ãàéûíàòàì áþéöê îüëóíóí ñàâàøà-ñàâàøà
âàðëàíìàñû öçöíäÿí áóðàõäûüû àéíà÷ûëûã èøèíÿ î éàøäàí ñîíðà
ýåðè ãàéûòäû. ßðèìèí ýþìðöêäÿ ÷àëûøàí ñóáàé ãàðäàøû Ùàñàí
åâÿ ýÿòèðèá ãîéäóüó ïóë ÷îõàëäûãúà, êèøèëèê ýþñòÿðìÿéÿ áàø-
ëàäû. Åâ èøëÿðèíè ýþðÿí úàðèéÿ ãûçû êèðàéÿíè âåðÿ áèëìÿìÿêäÿí

72
 Orxan Pamuk V $ %" $

ãîðõäóãëàðû áèð ãûø çîðëà ÿñèð áàçàðûíà àïàðûá ñàòäûëàð, ìÿí- Inventas vitam

äÿí îíóí ýþðäöéö ìÿòáÿõ èøëÿðèíè ýþðìÿéè, úàìàøûðû éóìà-

juvat excoluisse
per artes

üû, ùÿòòà ÷àðøû-áàçàðà ÷ûõûá àëûø-âåðèø åëÿìÿéè èñòÿäèëÿð. “Ìÿí

áó èøëÿðè ýþðÿñè ãàäûíàììû?” – äåìÿäèì, öðÿéèìÿ äàø áàñûá,
ùàìûñûíû ýþðäöì. Àììà àðòûã ýåúÿëÿðè îòàüûíà àïàðûëàñû úàðè-
éÿñè îëìàéàí ãàéíûì Ùàñàí ìÿíèì ãàïûìû èòÿëÿìÿéÿ áàøëà-
éàíäà íåéëÿéÿúÿéèìè áèëìÿäèì.
ßëáÿòòÿ, äÿðùàë áóðà – àòàì åâèíÿ ãàéûäà áèëÿðäèì, àíúàã,
ãàçûéà ýþðÿ, ÿðèì ùöãóãÿí éàøàäûüûíäàí îíëàðû àúûãëàíäûð-
ñàì, ìÿíè óøàãëàðëà áèðëèêäÿ çîðëà ãàéíûìûí éàíûíà, éÿíè ÿðè-
ìèí åâèíÿ ýåðè àïàðìàãëà ãàëìàç, áó çàìàí ìÿíè âÿ ìÿíÿ
ãàùìàð ÷ûõàí àòàìû úÿçàëàíäûðûá, òÿùãèð åëÿéÿ áèëÿðäèëÿð. ßñëè-
íÿ ãàëñà, ÿðèìäÿí äÿ èíñàíúûë âÿ àüûëëû ñàéäûüûì, òÿáèè êè, ìÿíÿ
÷îõ àøèã îëäóüóíó ñåçäèéèì Ùàñàíëà ñåâèøÿ áèëÿðäèì. Àììà
áóíó äöøöíúÿñèç åëÿìÿê ìÿíè àõûðäà îíóí àðâàäû éîõ, Àëëàù
åëÿìÿñèí, úàðèéÿñè îëìàüà àïàðàðäû. ×öíêè ìèðàñäàí ïàéûìû
èñòÿìÿê ôèêðèíÿ äöøÿúÿéèìäÿí, ùÿòòà, áÿëêÿ äÿ, îíëàðû àòûá
àòàìûí éàíûíà ãàéûäàúàüûìäàí ãîðõäóãëàðûíäàí, ÿðèìèí ãàçы
ýþçöíäÿ þëäöéöíö ùå÷ îíëàð äà ãÿáóë åëÿìÿéÿ ðàçû äåéèëäè-
ëÿð. ßðèì ãàçûéà ýþðÿ þëìÿéèáñÿ, òÿáèè, Ùàñàíëà åâëÿíìÿçäèì,
àììà áàøãà áèðèñèéëÿ äÿ åâëÿíÿ áèëìÿéÿúÿéèì ö÷öí âÿ áó
âÿçèééÿòèí ìÿíè î åâÿ, î åâëèëèéÿ áàüëàäûüû ö÷öí ÿðèìèí “éîõ
îëìàñû”, äàâàì åëÿìÿêäÿ îëàí î ãåéðè-ìöÿééÿí âÿçèééÿò,
îíëàðà ýþðÿ, àðàäàí ãàëäûðûëàñû øåé èäè. ×öíêè óíóòìàéûí, îíëà-
ðûí åâ èøëÿðèíè, éåìÿêëÿðèíäÿí úàìàøûðëàðûíàúàí ùÿð èøëÿðèíè
ýþðöðäöì, áèðè äÿ ìÿíÿ äÿëè êèìè àøèã èäè.
Ãàéûíàòàì âÿ Ùàñàíäàí þòðö ÿí éàõøû ÷ûõûø éîëóì ìÿíèì
Ùàñàíëà åâëÿíìÿéèì èäè, àììà îíäà áóíóí ö÷öí ÿââÿëúÿ
øàùèäëÿðè òàïìàã, ñîíðà êÿáèíè ëÿüâ åëÿìÿê øÿðò èäè. Îíäà
èòêèí äöøÿí ÿðèìèí ÿí éàõûíëàðû, àòàñû âÿ ãàðäàøû äà ðàçû îëäóã-
ëàðûíà ýþðÿ, ÿðèìèí àðòûã þëö ñàéûëìàñûíà ãàðøû áèð êÿñ îëìà-
äûüûíäàí, ãàçû äà “Áèç áó àäàìûí ñàâàøäà þëäöéöíö ýþðäöê”,
– äåéÿí éàëàí÷û øàùèäëÿðÿ ö÷ -áåø àõ÷à ìöãàáèëèíäÿ, ýóéà,
èíàíàúàãäû. ßí áþéöê ìöøêöë, äóë ãàëàíäàí ñîíðà åâè òÿðê

73
åëÿìÿéÿúÿéèìÿ, ìèðàñ ùàããû, éà äà åâëÿíìÿê ö÷öí ïóë èñòÿ-
ìÿéÿúÿéèìÿ, äàùà âàúèáè, þç ñå÷èìèìëÿ Ùàñàíëà åâëÿíÿúÿ -
éèìÿ îíó èíàíäûðà áèëìÿêäè. Áó ìÿíàäà äÿñòÿê âåðìÿê ö÷öí
îíóíëà ñåâèøìÿëè, áóíó áîøàíìàã ö÷öí éîõ, – èíàíäûðûúû
ýþðöíÿúÿê òÿðçäÿ – îíà àøèã îëäóüóìà ýþðÿ åëÿìÿëè îëäóüó-
ìó, ÿëáÿòòÿ, áàøà äöøìöøäöì.
×àëûøñàì, Ùàñàíà àøèã îëà áèëÿðäèì. Ùàñàí éîõà ÷ûõàí
ÿðèìäÿí ñÿêêèç éàø êè÷èk èäè, ÿðèì åâäÿ îëàíäà ãàðäàøûì êèì
iäè âÿ áó äóéüó ìÿíè îíà éàõûíëàøäûðìûøäû. Èääèàñûç, àììà
óòàíúàã îëìàñûíû, óøàãëàðûìëà îéíàìàüû ñåâìÿñèíè, ìÿíÿ
áÿçÿí, ñàíêè, î, ñóñóçëóãäàí þëÿí àäàì, ìÿí äÿ áèð ïàð÷
ñîéóã албалы øÿðáÿòè îëàí êèìè, áàõìàñûíû ñåâèðäèì. Àììà
ìÿíÿ úàìàøûð éóäóðäàí, úàðèéÿëÿð, êþëÿëÿð ñàéàã ÷àðøû-áàçàð
ýÿçèá, àëûø-âåðèø åëÿìÿéèìäÿí õÿúàëÿò ÷ÿêìÿéÿí àäàìà àøèã
îëìàüûì ö÷öí ÷îõ ÷àëûøìàëû îëäóüóìó äà äóéóðäóì. Àòà-
ìûí åâèíÿ ýåäèá ãàçàíëàðà, ãàá-ãàúàüà, ôèíúàíëàðà áàõûá óçóí-
óçàäû àüëàäûüûì, ýåúÿëÿðè áèð-áèðèìèçÿ öðÿê-äèðÿê âåðìÿê ö÷öí
óøàãëàðëà ãóúàãëàøûá éàòäûüûìûç ùÿìèí ýöíëÿðäÿ Ùàñàí ìÿíÿ
î ôöðñÿòè âåðìÿäè. Ìÿíèì äÿ îíà àøèã îëàúàüûìà, åâëÿíìÿ-
éèìèç ö÷öí çÿðóðè áó éåýàíÿ éîëóí ýåð÷ÿêëÿøÿúÿéèíÿ èíàí-
ìàäûüûíäàí, þçöíÿ èíàìû îëìàäûüûíäàí ÿäÿáñèçëèêëÿð åëÿäè,
ÿðèìèí ùå÷ ãàéûòìàéàúàüûíû, ìÿíè þëäöðÿúÿéèíè ñþéëÿäè, òÿù-
äèäëÿð éàüäûðäû, óøàã êèìè àüëàäû, òÿëÿñêÿíëèéè, òÿëàøûéëà ÿôñà-
íÿëÿðäÿ ñþéëÿíÿí ùÿãèãè âÿ íÿúèá åøãÿ éàðàøìàäûüûíà ýþðÿ,
îíóíëà åâëÿíìÿéÿúÿéèìè áàøà äöøäöì.
Áèð ýåúÿ óøàãëàðëà éàòäûüûì îòàüûí ãàïûñûíû èòÿëÿéÿíäÿ äÿð-
ùàë ãàëõäûì, óøàãëàðûí ãîðõìàñûíà ôèêèð âåðìÿäÿí ñÿñèì ýÿë-
äèéè ãÿäÿð áàüûðûá, åâÿ ïèñ úèíëÿðèí ýèðäèéèíè äåäèì. Ãàéûíàòà-
ìû îéàòäûì, ùÿëÿ åùòèðàñûíûí øèääÿòè êå÷ìÿìèø îëàí Ùàñàíû úèí
ãîðõóëàðû âÿ ôÿðéàäëàðûìëà àòàñûíà àýàù åëÿäèì. Ìÿíèì àéûã-
ñàéûã éàòìàüûì, èïÿ-ñàïà ýÿëìÿç úèí ñþùáÿòëÿðèì è÷èíäÿ àüëû
áàøûíäà îëàí ãîúà èéðÿíú ùÿãèãÿòè îüëóíóí ñÿðõîø îëäóüó-
íó, äèýÿð îüëóíóí èêèóøàãëû àðâàäûíà ÿäÿáñèçúÿñèíÿ éàõûíëàøäû-
üûíû áèëäè. Ñàáàùà ãÿäÿð éàòìàéàúàüûìû, úèíÿ ãàðøû îüóëëàðûìëà

74
 Orxan Pamuk V $ %" $

ãàïûíûí àüçûíäà îòóðóá ýþçëÿéÿúÿéèìè äåéÿíäÿ ñÿñ ÷ûõàð- Inventas vitam

ìàäû. Ñÿùÿð õÿñòÿ àòàìà áàõìàã ö÷öí óçóí ìöääÿòÿ îüóë-

juvat excoluisse
per artes

ëàðûìëà áèðëèêäÿ àòà åâèíÿ ãàéûäàúàüûìû äåéÿíäÿ éåíèëäèéèíè

ãÿáóë åëÿäè. ßðèìèí ñàòìàéûá, ñàâàøëàðäàí ìÿíÿ ýÿòèðäèéè
Ìàúàðäàí ãÿíèìÿò çèëëè ñààòû, ÿí ÷ûëüûí ÿðÿá àòûíûí äàìàðûí-
äàí äöçÿëäèëìèø ãàì÷ûíû, óøàãëàðûí äàøëàðûíû ñàâàø îéóíëàðû
îéíàéàíäà èñòèôàäÿ åëÿäèêëÿðè Òÿáðèçäÿ äöçÿëäèëìèø øahmat
äÿñòèíè âÿ ñàòûëìàìàñû ö÷öí íÿ äàâàëàð åëÿäéèì Íàõ÷ûâàí
ñàâàøûíäàí ãÿíèìÿò ýöìöø øàìäàíëàðû åâëèëèê ùÿéàòûìûí
íèøàíÿëÿðè êèìè ýþòöðöá, àòà åâèíÿ ãàéûòäûì.
Èòêèí äöøÿí ÿðèìèí åâèíè òÿðê åëÿìÿéèì ýþçëÿäèéèì êèìè,
Ùàñàíûí ìÿíÿ îëàí èíàäêàð, ùþðìÿòñèç åøãèíè ÷àðÿñèç, àììà
ùþðìÿòÿëàéèã éàíüûíà äþíäÿðäè. Àòàñûíûí þçöíÿ òÿðÿô ÷ûõìà-
éàúàüûíû áèëäèéèíäÿí ìÿíè òÿùäèä åëÿìÿê ÿâÿçèíÿ, êöíúëÿ -
ðèíäÿ ãóøëàðûí, ýþçöéàøëû àñëàíëàðûí âÿ ìÿùçóí úåéðàíëàðûí
÷ÿêèëäèéè åøã ìÿêòóáëàðû éîëëàìàüà áàøëàäû. ßýÿð áèð íÿããàø
âÿ øàèð ðóùëó äîñòó éàçûá, ðÿñì åëÿìèðñÿ, Ùàñàíëà åéíè äàì
àëòûíäà éàøàéàíäà áÿëÿä îëà áèëìÿäèéèì çÿíýèí õÿéàë àëÿìèíè
ýþñòÿðÿí áó ìÿêòóáëàðû ñîí âàõòëàðäà äþíÿ-äþíÿ îõóäóüó-
ìó ñèçäÿí ýèçëÿòìÿéÿúÿéÿì. Ñîí ìÿêòóáëàðûíäà Ùàñàí ìÿíè
åâ èøëÿðèíÿ êþëÿ åëÿìÿéÿúÿéèíè, ÷öíêè ÷îõ ïóë ãàçàíäûüûíû
ñþéëÿìÿñè, òÿìêèíëè, øèðèí âÿ çàðàôàòúûë äèëè, óøàãëàðûí áèòèá -
òöêÿíìÿç äàâàëàðûéëà èñòÿêëÿðè, àòàìûí øèêàéÿòëÿðè áàøûìû
ãàçàíà äþíäÿðäèéèíÿ ýþðÿ ïÿíúÿðÿìèí ïÿðäÿñèíè, ñàíêè, äöí-
éàéà áèð “îù” äåìÿê ö÷öí äÿ à÷ìûøäûì.
Õåéðèééÿ àõøàì ñöôðÿñèíè à÷ìàçäàí ãàáàã àòàìà ßðÿ -
áèñòàíäàí ýÿëÿí ÿí éàõøû õóðìà ÷è÷ÿéèíäÿí èëûã øÿðáÿò äöçÿëò-
äèì, è÷èíÿ áèð ãàøûã áàë ãîéóá àçàúûã ëèìîí ñóéóéëà ãàðûøäûð-
äûì, ñÿсñèçúÿ éàíûíà ýèðäèì, “Êèòàá -óð Ðóù”ó îõóéàíäà
ùÿìèøÿ èñòÿäèéè êèìè, þçöìö ùå÷ áèëäèðìÿäÿí ðóù òÿêè ãàáà-
üûíà ãîéäóì.
Åëÿ êÿäÿðëè âÿ úûëûç ñÿñëÿ: “Ãàð éàüûðìû?” – äåéÿ ñîðóøäó
êè, áóíóí éàçûã àòàìûí ùÿéàòûíäà ýþðÿúÿéè ñîí ãàð îëäóüó-
íó äÿðùàë áàøà äöøäöì.

75
 M]N B[B BM

Ìÿí àüàúàì, ÷îõ éàëãûçàì. Éàüûø éàüäûãúà àüëàéûðàì.

Àëëàù ðèçàñû ö÷öí áó äàíûøàúàãëàðûìà ãóëàã âåðèí. Ãÿùâÿëÿðè-
íèçè è÷èí, éóõóíóç ãà÷ñûí, ýþçëÿðèíèç à÷ûëñûí, ìÿíÿ úèí êèìè
áàõûí âÿ ñèçÿ íèéÿ éàëãûç îëäóüóìó ñþéëÿéèì.
1. Óñòàä ìÿääàùûí àðõàñûíäà àüàú ðÿñìè îëìàñûíû, úèëà-
ñûç ãàëûí êàüûçäà íåúÿ ýÿëäè ðÿñì åäèëäèéèìè ñþéëÿéèðäèëÿð.
Äîüðóäór. Èíäè éàíûìäà íÿ áàøãà çÿðèô àüàúëàð, íÿ éåääèéàð-
ïàãëû ÷þë îòëàðû, íÿ áÿçÿí øåéòàíà âÿ èíñàíà îõøàéàí ãàò-ãàò
òóòãóí ãàéàëàð, íÿ äÿ ýþéäÿ ãûâðûëà-ãûâðûëà ×èí áóëóäëàðû âàð.
Áèð éåð, áèð ýþé, áèð ìÿí, áèð äÿ öôöã õÿòòè iäè. Àììà ùåêà-
éÿì äàùà ãàðûøûãäû.
2. Áèð àüàú êèìè, èëëàù äà êèòàáûí ïàð÷àñû îëìàüûì øÿðò
äåéèë. Àììà àüàú ðÿñìè òÿêè ùÿð ùàíñû êèòàáûí ñÿùèôÿñè îëìà-
ìàüûìäàí êåôèì ïîçóëóð. Áèð êèòàáäà áèð øåé ýþñòÿðìèðÿì-
ñÿ, àüëûìà áöòïÿðÿñòëÿð âÿ êàôèðëÿðñàéàã ðÿñìèìèí äèâàðäàí
àñûëûá, ìÿíÿ ñÿúäÿ åäèëèá, ñèòàéèø îëóíàúàüû ýÿëèð. ßðçóðóìëó
õîúà÷ûëàð åøèòìÿñèí, áóíóíëà ýèçëèíúÿ þéöíöðÿì âÿ ñîíðà àáûð-
ëà ÷îõ ãîðõóðàì.
3. Éàëãûçëûüûìûí ÿñë ñÿáÿáè èñÿ ùàíñû ùåêàéÿnèí ïàð÷àñû
îëäóüóìó ìÿíèì äÿ áèëìÿìÿéèìäè.
Áèð ùåêàéÿíèí ïàð÷àñû îëàúàãäûì, àììà îðaäàí éàðïàã
êèìè äöøäöì. Îíó äàíûøûì:

À ü à ú ä à í ä ö øì ö ø é à ð ï à ã ê è ì è,
ùåêàéÿì äÿ í äöø ÿíè í ùåêàéÿ ñ è

ßúÿì øàùû Òÿùìàñèá êè ùÿì Îñìàíëûíûí áàø äöøìÿíè

iäè, ùÿì äÿ úàùàíûí ÿí íàõûøñåâÿð ïàäøàùû iäi, áóíäàí ãûðõ
èë ÿââÿë àüëûíû èòèðìÿéÿ áàøëàéàíäà ùÿð øåéäÿí ãàáàã ÿéëÿíúÿ
iäè, åéø-èøðÿò èäè, ìóñèãè iäè, øåèðè iäè, íàõûøû iäi – áóíëàðäàí
ñîéóäó. Ãÿùâÿíè äÿ àòàí êèìè, áåéíè äàéàíäû, ñàëëàãñèôÿò,

76
 Orxan Pamuk V $ %" $

êÿäÿðëè ãîúàëàðûí òÿêèäëÿðèéëÿ Îñìàíëûíûí ÿñýÿðèíäÿí óçàã Inventas vitam

îëñóí äåéÿ, ïàéòàõòûíû î çàìàí ßúÿì ìöëêö îëàí Òÿáðèçäÿí

juvat excoluisse
per artes

Ãÿçâèíÿ êþ÷öðäö. Äàùà äà éàøëàøàíäà áèð ýöí úèí âóðìà-

ñûéëà áþùðàíà äöøöá, øÿðàáà, óøàãáàçëûüà âÿ íÿãø åëÿìÿéÿ
òþâáÿëÿð òþâáÿñè äåäè êè, áó, óúà øàùûí ãÿùâÿ çþâãöíäÿí ñîí-
ðà àüûë-êàìàëûíû äà èòèðäèéèíèí ýþçÿë èñáàòûäûr.
Áåëÿúÿ èéèðìè èëäÿí áÿðè Òÿáðèçäÿ úàùàíûí ÿí áþéöê ìþúö-
çÿëÿðèíè éàðàäàí ìþúöçÿ ÿëëè úèëä÷èëÿð, õÿòòàòëàð, ìöçÿùùèáëÿð,
íÿããàøëàð ãóø áàëàñû êèìè øÿùÿð-øÿùÿð äàüûëäûëàð. Áóíëàðûí ÿí
ïàðëàãëàðûíû Øàù Òÿùìàñèáèí ãàðäàøû îüëó âÿ êöðÿêÿíè Ñóëòàí
Èáðàùèì Ìèðçÿ âàëè îëäóüó Ìÿøùÿäÿ ÷àüûðäû, îíëàðû íÿããàøõà-
íàñûíäà éåðëÿøäèðèá, Òåéìóð çàìàíûíäà Ùåðàòäà ÿí áþéöê
øàèð îëàí Úàìèíèí “Ùÿôò-ßâðÿíý”èí éåääè ìÿñíÿâèñèíè éàçäûðûá,
íàõûøëû, ðÿñìëè ìèñèëñèç áèð êèòàá ùàçûðëàòìàüà áàøëàäû. Àüûëëû âÿ
éàðàøûãëû ãàðäàøû îüëóíó ùÿì ñåâÿí, ùÿì ãûñãàíàí, ãûçûíû îíà
âåðäèéè ö÷öí ïåøìàíëûã äóéàí Øàù Òÿùìàñèá áó ìþúöçÿ
êèòàáû åøèäÿíäÿ ùÿñÿä àïàðäû âÿ ãÿçÿáëÿ ãàðäàøû îüëóíó Ìÿø-
ùÿä âàëèëèéèíäÿí Êàèí øÿùÿðèíÿ, ñîíðà éåíÿ ãÿçÿáëÿ äàùà êè÷èê
Ñÿáçèâàð øÿùÿðèíÿ ñöðýöí åëÿäè. Ìÿøùÿääÿêè õÿòòàòëàð âÿ
íÿããàøëàð äà áåëÿúÿ áàøãà øÿùÿðëÿðÿ, áàøãà ìÿìëÿêÿòëÿðÿ,
áàøãà ñóëòàíëàðûí, øàùçàäÿëÿðèí íÿããàøõàíàëàðûíà äàüûëäûëàð.
Àììà ìþúöçÿéëÿ Ñóëòàí Èáðàùèì Ìèðçÿíèí ìèñèëñèç êèòàáû
éàðûäà ãàëìàäû; ÷öíêè ùÿãèãè áèð êèòàáäàðû âàðäû. Áó àäàì
àòûíà ìèíèð, “ÿí éàõøû òÿçùèáè ÷ÿêÿí óñòà îðaäàäûr” äåéÿ, Øèðà-
çà ýåäèð, îðaäàí ÿí çÿðèô íÿñòÿëèã õÿòòè ñàëàí õÿòòàò ö÷öí èêè
ñÿùèôÿíè ýþòöðöá Èñôàùàíà àïàðûð, ñîíðà äàüëàðû àøûá, òà Áóõà-
ðàéà ÷àòûá þçáÿê õàíûíûí éàíûíäà íÿãø âóðàí óñòàä íÿããàøà
ðÿñìèí òÿðòèáèíè åëÿòäèðèð, èíñàíëàðûíû úûçäûðûð; Ùåðàòà åíèá áó
äÿôÿ éàðûêîð ãÿäèì óñòàäëàðäàí áèðèíÿ îòëàðûí, éàðïàãëàðûí
ãûâðûì-ãûâðûì ãûâðûëìàñûíû ÿçáÿðäÿí íÿãø åòäèðèð; Ùåðàòäà
áàøãà áèð õÿòòàòûí éàíûíà ýåäèá, ðÿñìäÿêè ãàïûíûí öñòöíäÿ
îëàí ëþâùÿäÿ éàçûíû ãûçûë ñóéó èëÿ éàçäûðûá, ùàéäû, éåíÿ Ýöíå-
éÿ, Êàèíÿ ýåäèð, àëòû àé ñÿôÿð åëÿéèá, éàðûéà ÷àòäûðà áèëäèéè
ñÿùèôÿíè Ñóëòàí Èáðàùèì Ìèðçÿéÿ ýþñòÿðèá, “àôÿðèí”è àëûðäû.

77
 Áó ýåäèøëÿ êèòàáûí ùå÷ áèòìÿéÿúÿéèíè áàøà äöøäöëÿð âÿ
òàòàð ãàñèäëÿð òóòäóëàð. Ùÿð áèðèíèí ÿëèíÿ öçÿðèíÿ èøëÿíèá, éàçû-
ëàúàã ñÿùèôÿéëÿ áèðëèêäÿ ñÿíÿò÷èéÿ èñòÿíèëÿí øåéè èçàù åëÿéÿí
ìÿêòóá âåðäèëÿð. Áåëÿúÿ áöòöí ßúÿì þëêÿñèíèí, Õîðàñàíûí,
Þçáÿê ìÿìëÿêÿòèíèí, Ìàâÿðÿííÿùðèí éîëëàðûíäàí êèòàá ñÿùè-
ôÿëÿðèíè àïàðàí ãàñèäëÿð êå÷äè. Ãàñèäëÿð êèìè êèòàáûí ùàçûðëàí-
ìàñû äà ñöðÿòëÿíäè. Áÿçÿí ÿëëè äîããóçóíúó ñÿùèôÿéëÿ àëòìûø
èêèíúè ñÿùèôÿ ãàðëû áèð ýåúÿ ãóðä óëàðòûëàðûíûí åøèäèëäèéè áèð
êàðâàíñàðàäà ãàðøûëàøàð, éàõûíëûã åëÿéÿíëÿð åéíè êèòàá ö÷öí
÷àëûøäûãëàðûíû áàøà äöøöá, îòàãëàðûíäàí ÷ûõàðûá ýÿòèðäèêëÿðè
ñÿùèôÿëÿðèí ùàíñû ìÿñíÿâèíèí ùàðàñûíà äöøäöéöíö, áèð-áèð-
ëÿðèíÿ ýþðÿ, éåðëÿðèíè äÿðê åëÿìÿéÿ ÷àëûøаðäûëàð.
Áó ýöí áèòèðèëäèéèíè êÿäÿðëÿ åøèòäèéèì áó êèòàáûí áèð ñÿùè-
ôÿñèíäÿ äÿ ìÿí îëàúàãäûì. Áÿäáÿõòëèêäÿí ñîéóã áèð ãûø ýöíö
ìÿíè àïàðûá ãàéàëûã êå÷èäëÿðäÿí êå÷ÿí òàòàð ãàñèäèí éîëóíó
ùÿðàìèëÿð êÿñäè. ßââÿëúÿ éàçûã òàòàðû äþéäöëÿð, ñîíðà ùяðàìè
öñóëóéëà ñîéäóëàð, íàìóñóíà òîõóíóá, èìàíñûçëûãëà þëäöðäö-
ëÿð. Áó ñÿáÿáäÿí ùàíñû ñÿùèôÿäÿí äöøäöéöìö ìÿí äÿ áèëìè-
ðÿì. Ñèçäÿí ðèúàì ìÿíÿ áàõûá, áóíó ñþéëÿìÿêäè: ýþðÿñÿí,
Ëåéëèíè ÷àäûðûíäà ÷îáàí ëèáàñûíäà çèéàðÿò åëÿéÿí Ìÿúíóíà
êþëýÿìè îëàúàãäûì? Óìóäñóç èìàíñûçûí ðóùóíäàêû çöëìÿòè
áàøà ñàëìàãäàí þòðö ýåúÿíèí è÷èíÿìè ãàðûøàúàãäûì? Áöòöí
úàùàíäàí êå÷èá, äÿíèçëÿð àøûá, ãóøëàð, ìåéâÿëÿðëÿ äîëó áèð
àäàäà çþâã àëàí èêè ñåâýèëèíèí õîøáÿõòëèéèíÿ øàùèäëèê åëÿìÿê
èñòÿðäèì! Äèéàðè-Ùèíäè ôÿòù åëÿéÿíäÿ, ýöí âóðóá, ýöíëÿðëÿ áóð-
íó ãàíàéà-ãàíàéà þëÿí Èñêÿíäÿðèí ñîí àíëàðûíà êþëýÿ îëìàã
èñòÿðäèì. Éîõñà îüëóíà åøã âÿ ùÿéàò íÿñèùÿòëÿðè âåðÿí àòàíûí
ýöúöéëÿ âÿ éàøûíû íèøàí âåðìÿéÿìè éàðàéàúàãäûì? Ùàíñû
ùåêàéÿéÿ ìÿíà âÿ çÿðèôëèê ãàòàúàãäûì?
Ãàñèäè þëäöðöá, ìÿíè ýþòöðöá, äàü, øÿùÿð äåìÿäÿí ýÿçäè-
ðÿí ùÿðàìèëÿðäÿí áèðè àðàäàáèð ãèéìÿòèìè áèëèð, àüàú ðÿñìèíÿ
áàõìàüûí àüàúà áàõìàãäàí äàùà õîø îëäóüóíó áàøà äöøÿ-
úÿê ãÿäÿð èíúÿëèê ýþñòÿðèðäè, àììà áó àüàúûí ùàíñû ùåêàéÿíèí
ïàð÷àñû îëäóüóíó áèëìÿäèéèíäÿí, òåç-òåç ìÿíäÿí õÿúàëÿò

78
 Orxan Pamuk V $ %" $

÷ÿêèðäè. Ìÿíè øÿùÿð-øÿùÿð ýÿçäèðÿíäÿí ñîíðà ãîðõäóüóì Inventas vitam

êèìè, áó ãóëäóð úûðûá àòìàäû, áèð êàðâàíñàðàäà íÿúèá áèð àäà-

juvat excoluisse
per artes

ìà áèð êóçÿ øÿðàáà ñàòäû. Áó éàçûã íÿúèá àäàì ýåúÿëÿð áÿçÿí

àüëàéàð, øàì èøûüûíäà ìÿíÿ áàõàðäû. Êÿäÿðäÿí þëÿíäÿ ìàëëà-
ðûíû ñàòäûëàð. Ìÿíè àëàí óñòàä ìÿääàùûí ñàéÿñèíäÿ Èñòàíáóëà
ãÿäÿð ýÿëäèì. Èíäè ÷îõ õîøáÿõòÿì, áó ýåúÿ áóðaäà, Îñìàíëû
ïàäøàùûíûí ñèç ìþúöçÿ ÿëëè, ãàðòàëýþçëö, ìþùêÿì èðàäÿëè, çÿðèô
áèëÿêëè, ùÿññàñ ðóùëó íÿããàøëàðû âÿ õÿòòàòëàðû àðàñûíäà îëìàã-
äàí øÿðÿô äóéóðàì, Àëëàù åøãèíÿ, “áèð óñòàä íÿããàøûí äèâàð-
äàí àñûëìàã ö÷öí ìÿíè ïèñ êàüûçäà íåúÿ ýÿëäè, úûçäûüûíû ñþé-
ëÿéÿíëÿðÿ èíàíìàéûí” äåéÿ éàëâàðûðàì.
Áàõûí, þçýÿ íÿ éàëàíëàð, íÿ èôòèðàëàð, íÿ àáûðñûç éàðàøäûð-
ìàëàð âàð! Äöíÿí ýåúÿ óñòàäûì éåíÿ áóðаäàí, äèâàðäàí áèð
êþïÿê ðÿñìè àñûá, ùÿì áó ÿäÿáñèç êþïÿéèí ñÿðýöçÿøòëÿðèíè
íàüûë åëÿìèøäè, ùÿì äÿ ÿðçóðóìëó Ùöñðÿò õîúàíûí ñÿðýöçÿøò-
ëÿðèíè äàíûøìûøäû àõû! Èíäè ßðçóðóìè Íöñðÿò õîúà ùÿçðÿòëÿðèíè
ñåâÿíëÿð áóíó éàíëûø áàøà äöøöáëÿð: ýóéà, áèç îíà áþùòàí
àòûðûãìûø. Áèç áþéöê âàèç ÿôÿíäèìèç ùÿçðÿòëÿðèíÿ àòàñûíäàí
áèõÿáÿð äåéÿ áèëÿðèêìè? Ùàøà! Ùå÷ àüëûìûçäàí êå÷ÿðìè? Áó
íåúÿ ôèòíÿ òþðÿòìÿê, íÿ ÿäÿáñèç áþùòàíäûr! Ìàäàì êè, ÿðçó-
ðóìëó Ùöñðÿò ßðçóðóìи Íöñðÿòëÿ ãàðûøûð, ìÿí ñèçÿ ñèâàñëû
Øàøû Íåäðÿò õîúàíûí àüàú ùåêàéÿñèíè ñþéëÿéèì.
Áó ñèâàñëû Øàøû Íåäðÿò õîúà äà ýþçÿë îüëàíëàðû ñåâìÿêëÿ,
íÿãø åëÿìÿéè ëÿíÿòëÿìÿêäÿí áàøãà ãÿùâÿíèí øåéòàí èøè îëäó-
üóíó, è÷ÿíèí úÿùÿííÿìÿ ýåäÿúÿéèíè ñþéëÿéèðìèø. Åé ñèâàñëû,
ñÿí ìÿíèì áó éîüóí áóäàüûìûí íåúÿ ÿéèëäèéèíè óíóòäóíìó?
Ñèçÿ äàíûøûì, àììà êèìñÿéÿ äåìÿéÿúÿéèíèçÿ àíä è÷èí, ÷öíêè
Àëëàù ãóðó èôòèðàäàí ñàõëàñûí. Áèð äÿ ýþðäöì, áèð ñÿùÿð, ìàøàë-
ëàù, ìèíàðÿ áîéëó, àñëàí ïÿíúÿëè, äèâ êèìè áèð àäàìëà éóõàðû-
äà àäû ÷ÿêèëÿí ìÿíèì áó áóäàüûìà ÷ûõûá, ñûõ éàðïàãëàðûìûí
àðàñûíäà ýèçëÿíèáëÿð, ÿôâ åëÿéÿðñèíèç, òàããà-òàðàã èø ýþðöðëÿð.
Ñîíðà øåéòàí îëäóüóíó áàøà äöøäöéöì äèâ áèçèìêèíè áåúÿ-
ðÿíäÿ ýþçÿë ãóëàüûíû ùÿì øÿôãÿòëÿ þïöð, ùÿì äÿ è÷èíÿ: “Ãÿù-
âÿ ùàðàìäûr; ãÿâùÿ ýöíàùäûr”... – äåéÿ ïû÷ûëäàéûð. Îíà ýþðÿ

79
ãÿùâÿíèí çÿðÿðèíÿ èíàíàí ýþçÿë, äèíèìèçèí áóéðóãëàðûíà éîõ,
øåéòàíà èíàíûð.
Áèð äÿ ñîí îëàðàã ôèðÿíý íÿããàøëàðûíäàí ñþç à÷àúàüàì
êè, îíëàðà úàí àòàí ÿñèë-íÿúàáÿòñèç âàðñà, èáðÿò àëñûí. Èíäè áó
ôèðÿíý íÿããàøëàðû êðàëëàðûí, êåøèøëÿðèí, áÿéëÿðèí, ùÿòòà õàíûì-
ëàðûí öçëÿðèíè åëÿ íÿãø åëÿéèðëÿð, î àäàìûí ðÿñìèíÿ áàõûá êö÷ÿ-
äÿ òàíûéà áèëèðñÿí. Áóíëàðûí àðâàäëàðû åëÿ êö÷ÿäÿ ñÿðáÿñò ýÿçèð,
àðòûã ýåðèñèíè ñèç äöøöíöí. Àììà áó äà áÿñ åëÿìÿéèá, èøëÿðè
äàùà äà èðÿëè àïàðûáëàð. Äÿëëàëëûãäà éîõ, íàõûøäà äåéèðÿì.
Áèð áþéöê óñòàä ôèðÿíý íÿããàøûéëà áàøãà áþéöê íÿãø óñòàñû
ôèðÿíý ÷ÿìÿíëèéèíäÿ ýåäèð, óñòàëûã âÿ ñÿíÿò áàðÿäÿ äàíûøûðëàð-
ìûø. Ãàðøûëàðûíà áèð îðìàí ÷ûõûá. Äàùà óñòà îëàíû î áèðèíÿ
áåëÿ äåéèá: “Éåíè öñóëëàðëà ÷ÿêìÿê åëÿ áèð áàúàðûã òÿëÿá åëÿéèð
êè, – äåéèá, – áó îðìàíäàêû àüàúëàðûí áèðèíè ÷ÿêäèíìè, ðÿñìÿ
áàõàí ùÿâÿñêàð áóðà ýÿëèá, èñòÿéÿðñÿ, î àüàúû äèýÿðëÿðèíäÿí
àéûðä åëÿéèá òàïûð”.
Ìÿí ôàüûð, ýþðäöéöíöç àüàú ðÿñìè áåëÿ áèð àüûëëà ÷ÿêèë-
ìÿäèéèìäÿí Àëëàùûìà øöêöð åëÿéèðÿì. Ôèðÿíý öñóëëàðûéëà ðÿñì
åäèëñÿéäèì, ìÿíè ùÿãèãè àüàú ñàéàí Èñòàíáóëóí áöòöí êþïÿê-
ëÿðèíèí öñòöíö èsladacaüû ãîðõóñóíäàí éîõ. Ìÿí àüàúûí þçö
éîõ, ìÿíàñû îëìàã èñòÿéèðÿì.

80
 Orxan Pamuk V $ %" $

Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
M]NIM BFZM EBQBFZ"

Ýåúÿ âàõòû áàøëàéàí ãàð ñÿùÿðÿ ãÿäÿð éàüäû. Øÿêóðÿíèí

ìÿêòóáóíó áöòöí ýåúÿíè äþíÿ-äþíÿ îõóäóì. Áîø åâèí áîø
îòàüûíäà àøàüû-éóõàðû ùèðñëè-ùèðñëè ýåäèá-ýÿëÿíäÿ øàìäàíà éàõûí-
ëàøûð, ñîëüóí øàìûí òèòðÿéÿí èøûüûíäà ñåâýèëèìèí àúûãëû ùÿðôëÿðè-
íèí ÿñÿáè òèòðÿéèøëÿðèíÿ, ìÿíÿ éàëàí äåìÿê ö÷öí åëÿäèéè òÿíÿëÿ-
ðÿ, ñàüäàí-ñîëà ãûâðûëà-ãûâðûëà èðÿëèëÿìÿëÿðèíÿ òàìàøà åëÿéèðäèì.
Áÿçÿí ýþçöìöí ãàáàüûíà ïÿðäÿíèí áèðäÿí à÷ûëìàñû, ñåâýèëè-
ìèí ãàðøûìäà ïåéäà îëàí öçö âÿ êÿäÿðëè òÿáÿññöìö ýÿëèðäè.
Ñîí àëòû-éåääè èëäÿ áåéíèìäÿ “Øÿêóðÿäèr” äåéÿ, äÿéèøäèðÿ-äÿéèø-
äèðÿ ýÿçäèðäèéèì, албалы ðÿíýèíäÿêè àüûçëàðû ýåòäèêúÿ ýåíèøëÿ-
íÿí öçëÿðèí ùàìûñûíû îíóí ÿñë öçöíö ýþðÿí êèìè óíóòìóøäóì.
Ýåúÿ âàõòû áèð àðà þçöìö åâëèëèê äöøöíúÿëÿðèìÿ òÿñëèì åëÿ-
äèì. Õÿéàëûìäà åøãèìÿ ùå÷ øöáùÿì éîõ iäi, åøãèìèí ãàðøû-
ëûãëû îëäóüóíà äà. Áåëÿúÿ, áèç áþéöê õîøáÿõòëèê è÷èíäÿ åâëÿ-
íèðäèê, àììà ïèëëÿêÿíëè åâäÿ õÿéàëëàðûìäàêû õîøáÿõòëèê êöëëö-
êöô îëuðäu: äîüðó-äöðöñò áèð èø òàïàììûð, àðâàäûìëà äàëàøûð,
ñþçöìö éåðèäÿ áèëìèðäèì.
Áó òóòãóí õÿéàëëàðû ßðÿáèñòàíäàêû ñóáàé ýåúÿëÿðèì âàõòû
îõóäóüóì Ãÿççàëèíèí “Èùéà-è Èëóì”óíóí åâëèëèéèí çÿðÿðëÿðè ùèñ-
ñÿñèíäÿí ýþòöðäöéöìö áàøà äöøÿíäÿ àüëûìà åéíè ñÿùèôÿëÿðäÿ
åâëèëèéèí ôàéäàëàðû áàðÿäÿ äàùà àðòûã ñþç à÷ûëäûüû ýÿëäè. Àììà
þçöìö áó ãÿäÿð ìÿúáóð åëÿìÿéèìÿ áàõìàéàðàã, íå÷ÿ êÿðÿ
îõóäóüóì áó ôàéäàëàðûí éàëíûç èêèñèíè õàòûðëàéûðäûì. Êèøè åâëÿ-
íÿí êèìè, åâ èøëÿðèíè íèçàìà ñàëûðäû, àììà õÿéàëûìäàêû ïèëëÿ-
êÿíëè åâäÿ ùå÷ íèçàì éîõ iäi. Èêèíúèñè, ñó÷ëó-ñó÷ëó îòóçáèð ÷ÿê-
ìÿêäÿí âÿ äàùà ñó÷ëóëóãëà ãàðàíëûã äàëäà êö÷ÿëÿðäÿ äÿëëàë-
ëàðûí àðõàñûéëà ôàùèøÿ äàëûíúà ñöðöíìÿêäÿí ãóðòóëóðäóì.
Áó ãóðòóëóø äöøöíúÿñè ýåúÿíèí ýåú ñààòûíäà àüëûìà
éåíÿ îòóçáèð ÷ÿêìÿéè ñàëäû. Ñàôëûã èñòÿéèëÿ àüëûìà ýÿëÿíè òåç
áåéíèìäÿí ÷ûõàðìàã ö÷öí ùÿìèøÿêè âÿðäèøëÿ îòàüûìûí áèð
ýóøÿñèíÿ ÷ÿêèëäèì, àììà áèð ìöääÿò ñîíðà îòóçáèð ÷ÿêÿ

81
áèëìÿäèéèìè áàøà äöøäöì. Îí èêè èëäÿí ñîíðà ìÿí éåíÿ àøèã
îëìóøäóì!
Áó ãÿòè ñöáóò öðÿéèìÿ åëÿ ùÿéÿúàí âÿ ãîðõó ñàëäû êè,
îòàãäà øàìûí èøûüû êèìè àç ãàëà òèòðÿéÿ-òèòðÿéÿ ýÿçäèì. Øÿêóðÿ
ïÿíúÿðÿíèí ãàáàüûíäà þçöíö ýþñòÿðÿúÿêäèñÿ, áèð äÿ òàìàìèëÿ
òÿðñèíÿ ìÿíòèãè ùÿðÿêÿò îëàí î ìÿêòóáà íÿ åùòèéàú âàðûäû êè?
Ãûçû ìÿíè î ãÿäÿð èñòÿìèðñÿ, àòàñû íèéÿ ÷àüûðûð, áóíëàð àòà-ãûç
ìÿíèìëÿ îéóíìó îéíàéûðëàð? Îòàãäà àøàüû-éóõàðû ýåäèð,
ãàïûíûí, äèâàðûí, úûðûëäàéàí äþøÿìÿíèí ùÿð ñîðüóìà ãàðìàãà-
ðûøûã úàâàá âåðìÿéÿ ÷àëûøà-÷àëûøà êÿêÿëÿäèéèíè ùèññ åëÿéèðäèì.
Íå÷ÿ èëëÿð ãàáàã ÷ÿêäèéèì î ðÿñìÿ, Øèðèíèí áèð àüàúûí
áóäàüûíà Õîñðîâóí àñûëìûø øÿêëèíè ýþðöá îíà âóðóëäóüóíó
äàíûøàí ðÿñìÿ áàõäûì. Îíó Òÿáðèçäÿí ýÿëèá, ßíèøòÿìèí ÿëè-
íÿ éåíè êå÷ìèø îðòàáàá áèð êèòàáäàêû åéíè ðÿñìäÿí àëäûüûì
èëùàìëà ÷ÿêìèøäèì. Ðÿñìÿ áàõìàã íÿ ñîíðàêû èëëÿðäÿ ùÿð
õàòûðëàéàíäà îëäóüó êèìè, ìÿíè óòàíäûðäû (ðÿñìèí âÿ åøã åëà-
íûíûí áÿñèòëèéè öçöíäÿí), íÿ äÿ õîøáÿõò ýÿíúëèê õàòèðÿëÿðèíÿ
ýåðè àïàðäû. Ñÿùÿðÿ éàõûí àüëûì âÿçèééÿòÿ ùàêèì îëäó, ðÿñìè
ìÿíÿ éîëëàìàñûíû Øÿêóðÿíèí ìÿíèì ö÷öí óñòàëûãëà ãóðìàã-
äà îëäóüó åøã øÿòðÿíúèíèí ùÿìëÿñè ùåñàá åëÿäèì. Îòóðäóì,
øàìûí èøûüûíäà Øÿêóðÿéÿ úàâàá ìÿêòóáó éàçäûì.
Áèð àç éàòàíäàí ñîíðà ñÿùÿð ìÿêòóáó öðÿéèìèí áàøûíà
ãîéóá êö÷ÿëÿðÿ ÷ûõäûì, óçóí-óçàäû ýÿçäèì. Ãàð Èñòàíáóëóí
äàð êö÷ÿëÿðèíè ýåíèøëÿíäèðìèø, øÿùÿðè äÿ òöíëöéöíäÿí òÿìèç-
ëÿìèøäè. Ùÿð øåé óøàãëûüûìäà îëäóüó êèìè, äàùà ñÿññèç âÿ
ùÿðÿêÿòñèç èäè. Óøàãëûüûìûí ãàðëû ãûø ýöíëÿðèíäÿ çÿíí åëÿäè-
éèì òÿêè, ìÿíÿ Èñòàíáóëóí äàìëàðûíû, ãöááÿëÿðèíè, áàü÷àëà-
ðûíû ãàðüàëàð áàñàí êèìè ýÿëäè. Ãàðûí öñòöíäÿêè àéàã ñÿñëÿðèìè
äèíëÿéÿ-äèíëÿéÿ, àüçûìäàí ÷ûõàí áóüà áàõà-áàõà úÿëä éåðèéèð,
ßíèøòÿìèí ýåòìÿéèìè èñòÿäèéè ñàðàé íÿããàøõàíàñûíûí äà
êö÷ÿëÿð êèìè ñÿññèç îëäóüóíó ôèêèðëÿøèá ùÿéÿúàíëàíûðäûì.
Éÿùóäè ìÿùÿëëÿñèíÿ ýèðìÿäÿí ìÿêòóáóìó Øÿêóðÿéÿ ÷àòäûðà-
úàã Åñòåðÿ áèð óøàãëà õÿáÿð ýþíäÿðäèì, ýöíîðòà íàìàçûíäàí
ñîíðà òàïûøìàã ö÷öí éåð ñþéëÿäèì.

82
 Orxan Pamuk V $ %" $

Àéàñîôéàíûí àðõàñûíäàêû íÿããàøõàíà áèíàñûíà åðêÿíäÿí Inventas vitam

ýåòäèì. Óøàãëûüûìäà áèð àðà øÿéèðäëèê åëÿéèðäèì, ßíèøòÿìèí

juvat excoluisse
per artes

âàñèòÿ÷èëèéèëÿ ýèðèá-÷ûõäûüûì íÿããàøõàíà áèíàñûíûí ýþðöíö-

øöíäÿ òàõòàïóøëàðäàí ñàëëàíàí áóçëàðäàí áàøãà ùå÷ áèð äÿéè-
øèêëèê éîõ idi.
Ýÿíú âÿ éàðàøûãëû áèð øÿéèðä ãàáàãäà, ìÿí àðõàäà éàïûø-
ãàí âÿ ÷èðèø ãîõóñó è÷èíäÿ, áàøëàðû àüàðìûø éàøëû úèëä óñòàëàðû-
íûí, åðêÿí éàøäà áåëè ÿéèëìèø óñòà íÿããàøëàðûí, ýþçëÿðè îúàüûí
àëîâëàðûíà êÿäÿðëÿ çèëëÿíäèéè ö÷öí äèçëÿðèíèí öñòöíäÿêè êàñà-
ëàðà áàõìàäàí áîéà ãàðûøäûðàí ýÿíúëÿðèí àðàñûíäàí êå÷äèê.
Áèð ùöúðÿäÿ ãóúàüûíäàêû äÿâÿãóøó éóìóðòàñûíû äèããÿòëÿ áîéà-
éàí àùûë, ñèéèðìÿíè íÿøÿéëÿ íÿãø åëÿéÿí ÿìè, îíëàðû ùþðìÿòëÿ
ìöøàùèäÿ åëÿéÿí ýÿíú øÿéèðä ýþðäöì. À÷ûã ãàïûäàí óñòàëàðû-
íûí äàíëàäûüû ýÿíú øÿéèðäëÿðèí áóðàõäûüû ñÿùâè áàøà äöøìÿê
ö÷öí ãûïãûðìûçû öçëÿðèíè ãàáàãëàðûíäàêû êàüûçëàðà äÿéäèðÿíÿ-
úÿí éàõûíëàøäûðäûãëàðûíû ýþðäöì. Áèð áàøãà ùöúðÿäÿ êÿäÿðëè
âÿ ùöçíëö øÿéèðä ðÿíýëÿðè, êàüûçëàðû, íÿãøè óíóòìóøäó, ìÿíèì
áàéàã ùÿéÿúàíëà éåðèäèéèì êö÷ÿéÿ áàõûðäû. À÷ûã ùöúðÿ ãàïû-
ëàðûíûí ãàðøûñûíäà íàõûø öçö êþ÷öðÿí, ãÿëèá âÿ áîéà ùàçûðëà-
éàí, ãÿëÿìëÿðèíè èòèëÿéÿí íÿããàøëàð ìÿí éàä àäàìà ýþçàëòû,
äöøìÿíúÿñèíÿ áàõäûëàð.
Áóçëó ïèëëÿêÿíëÿðè ÷ûõäûã. Íÿããàøõàíà áèíàñûíûí èêèíúè
ãàòûíûí äþðä éàíûíà äîëàíàí åéâàíûí àëòûíäàí êå÷äèê. Àøàüû-
äà, ãàðëà þðòöëö è÷ ùÿéÿòäÿ óøàã éàøûíäà èêè øÿéèðä ãàëûí àáà
ãóìàøäàí úöááÿëÿðèíÿ áàõìàéàðàã, áÿëëè êè, ñîéóãäàí òèòðÿéÿ-
òèòðÿéÿ íÿéèñÿ, áÿëêÿ äÿ, âåðèëÿúÿê úÿçàíû ýþçëÿéèðäè. Èëê ýÿíú-
ëèéèìèçäÿ òÿíáÿëëèê åëÿéÿí, éà äà áàùàëû áîéàëàðû õàðàá åëÿéÿí
øÿéèðäëÿðÿ âóðóëàí øèëëÿëÿðè, àéàãëàðû ãàíàéàíà ãÿäÿð äàáàí-
ëàðûíà ÷ûðïûëàí çîïàëàðû õàòûðëàäûì.
Èñòè áèð îòàüà ýèðäèê. Äèçëÿðèíèí öñòöíäÿ ðàùàòúà îòóð-
ìóø íÿããàøëàð ýþðäöì, àììà áóíëàð õÿéàëëàðûìûí óñòàëàðû
éîõ, øÿéèðäëèêäÿí éåíèúÿ ÷ûõìûø ýÿíúëÿð èäè. Áèð çàìàíëàð
ìÿíäÿ ùÿääÿí àðòûã ùþðìÿò âÿ ùÿéÿúàí äîüóðàí îòàã, Óñòàä
Îñìàíûí ãîíäàðìà àäëàð âåðäèéè óñòàëàð àðòûã åâëÿðèíäÿ

83
÷àëûøäûãëàðûíäàí áþéöê çÿíýèí ïàäøàùûí íÿããàøõàíàñû äåéèëäè.
Èíäè äîüóäà, èíñ-úèíññèç äàüëàð àðàñûíäà èòèá -áàòìûø êàðâàí-
ñàðàíûí áþéöê áèð îòàüûíà áÿíçÿéèðäè.
Àçúà ãûðàãäà, áèð ïèøòàõòàíûí áàøûíäà îí áåø èëäÿí ñîíðà
èëê äÿôÿ ýþðäöéöì Бàø íÿããàø Óñòàä Îñìàí ìÿíÿ êþëýÿäÿí
÷îõ õîðòëàìûø êèìè ýÿëäè. Ñÿôÿðëÿðèì âàõòû íÿ âàõò íÿãø åëÿ-
ìÿéè, ðÿñì ÷ÿêìÿéè ôèêèðëÿøñÿì, Áåùçàä êèìè, õÿéàëëàðûìäà
ùåéðàíëûãëà áîé âåðÿí áþéöê óñòà Àéàñîôéà òÿðÿôÿ áàõàí ïÿí-
úÿðÿäÿí ãàð êèìè àü èøûüûí è÷èíäÿ àü ïàëòàðûéëà, ñàíêè, ÷îõäàí
áåëÿ î áèðè äöíéàíûí õÿéàëëàðûíà ãàðûøìûøäû. Öñòö ãûðûøëàðëà
þðòöëìöø ÿëèíè þïäöì, þçöìö õàòûðëàòäûì. ßíèøòÿìèí ìÿíè
áóðà óøàãëûüûìäà ýÿòèðäèéèíè, àììà ãÿëÿìè àòûá ÷ûõäûüûìû,
èëëÿðèìè éîëëàðäà, Äîüó øÿùÿðëÿðèíäÿ ïàøàëàðà êàòèáëèê, äÿô -
òÿðäàð êàòèáëèéè åëÿéÿ-åëÿéÿ êå÷èðäèéèìè, Ñÿðùàò ïàøà, î áèðè
ïàøàëàðëà áèðëèêäÿ Òÿáðèçäÿ õÿòòàò âÿ íÿããàøëàðû òàíûéûá, êèòàá-
ëàð ùàçûðëàòäûüûìû, Áàüäàä âÿ Ùÿëÿáäÿ, Âàí âÿ Òèôëèñäÿ îëäó-
üóìó, ñàâàøëàð ýþðäöéöìö ñþéëÿäèì.
“Àù, Òèôëèñ! – Áþéöê óñòàä ïÿíúÿðÿäÿêè ìöøÿìáÿäÿí ñöçö-
ëöá, ãàðëû ùÿéÿòäÿí è÷ÿðè äîëàí èøûüà áàõûá äåäè. – Îðaäà èíäè
ãàðìû éàüûð?”
Ñÿíÿòèíäÿ óñòàëàøà-óñòàëàøà êîð îëàí, áèð éàøäàí ñîíðà
éàðû þâëèéà, éàðû ñÿðñÿðè ùÿéàòû ñöðÿí, áèòèá-òöêÿíìÿç ÿôñàíÿ-
ëÿðè ñþéëÿíÿí ãÿäèì ßúÿì óñòàëàðû òÿêè äàâðàíûðäû, àììà úèí
êèìè ýþçëÿðèíäÿí ßíèøòÿìÿ íèôðÿò åëÿäèéèíè, ìÿíäÿí øöáùÿ-
ëÿíäèéèíè äÿðùàë ýþðÿ áèëäèì. Éåíÿ äÿ îíà ÿðÿá ÷þëëÿðèíäÿ
ãàðûí áóðäà îëäóüó êèìè, éàëíûç Àéàñîôéà úàìåñèíÿ éîõ, õàòè-
ðÿëÿðÿ äÿ éàüäûüûíû äàíûøäûì. Òèôëèñ ãàëàñûíà ãàð éàüàíäà
úàìàøûð éóéàí ãàäûíëàðûí ÷è÷ÿê ðÿíýèíäÿ øÿðãèëÿð ñþéëÿäèéèíè,
óøàãëàðûí äà éàñòûãëàðûíûí àëòûíäà éàé ö÷öí äîíäóðìà ñàõëà-
äûãëàðûíû íàüûë åëÿäèì.
“Ýåòäèéèí þëêÿëÿðäÿ íÿããàøëàðûí, ðÿññàìëàðûí íÿ íÿãø
åëÿäèêëÿðèíäÿí, íÿ ÷ÿêäèêëÿðèíäÿí äàíûø”, – äåäè.
Áèð ùöúðÿäÿ ñÿùèôÿëÿðÿ úÿäâÿë ÷ÿêÿ-÷ÿêÿ õÿéàëëàðà äàëûá
ýåòìèø õöëéàëû ýÿíú íÿããàø ðÿùëÿñèíäÿí áàøûíû ãàëäûðûá, “Mÿíÿ

84
 Orxan Pamuk V $ %" $

ÿí äîüðó ìÿñÿëÿíè èíäè ñþéëÿ” äåéÿí êèìè, î áèðèëÿðëÿ áèðëèêäÿ Inventas vitam

áàõäû. ×îõó ìÿùÿëëÿñèíäÿ áàããàëûí êèì îëäóüóíó, ãîíøó-

juvat excoluisse
per artes

íóí ýþéÿðòèñàtàíëà íèéÿ äàâà åëÿäèéèíè, ÷þðÿéèí ÷ÿêèñèíèí íÿ

ãÿäÿð ýÿëäèéèíè áèëìÿéÿí áó èíñàíëàðûí Òÿáðèçäÿ, Ãÿçâèíäÿ,
Øèðàç âÿ Áàüäàääà êèìèí íåúÿ íàõûø âóðäóüóíäàí, õàíëàðûí,
øàùëàðûí, ïàäøàùëàðûí, øàùçàäÿëÿðèí êèòàá ö÷öí ïóë òþêìÿëÿ-
ðèíäÿí õÿáÿðäàð îëäóãëàðûíäàí, ÿí àçû, áó ÷åâðÿëÿðäÿ âÿáà
êèìè, ñöðÿòëÿ éàéûëàí ÿí ñîí äåäè-ãîäó âÿ øàéèÿëÿðè àðòûãëàìà-
ñûéëà åøèòäèêëÿðèíäÿí ùå÷ øöáùÿì éîõ idi, àììà éåíÿ äÿ
äàíûøäûì. ×öíêè ìÿí îðaäàí, Äîüóäàí, îðäóëàðûí äþéöøäö-
éö, øàùçàäÿëÿðèí áèð-áèðëÿðèíè áîüàçëàéûá, øÿùÿðëÿðè òàëàéûá
éàíäûðäûüû, ñàâàøëà áàðûøûí ùÿð ýöí äàíûøûëäûüû, àðàäàáèð ÿí
éàõøû øåèðëÿðèí éàçûëûá, íÿãøèí âÿ ðÿñìèí ÷ÿêèëäèéè ßúÿì þëêÿ-
ñèíäÿí ýÿëèðäèì.
“ßëëè èêè èëäèr êè, òàõòäà îòóðàí Øàù Òÿùìàñèá ñîí èëëÿðèíäÿ
áèëäèéèíèç êèìè, êèòàá, íàõûø, ðÿñì åøãèíè óíóäóá, øàèðëÿðÿ,
íÿããàøëàðà, õÿòòàòëàðà àðõàñûíû ÷åâèðèá, þçöíö èáàäÿòÿ ùÿñð
åëÿéèá þëìöø, éåðèíÿ îüëó Èñìàéûë îòóðìóøäó, – äåäèì.
– Ñÿôåùëèéèíè âÿ äàëàøãàíëûüûíû áèëäèéè ö÷öí àòàñûíûí èéèðìè èë
ùÿáñäÿ ñàõëàäûüû éåíè øàù òàõòà ÷ûõàð-÷ûõìàç, ãóäóðóá ãàð-
äàøëàðûíû áîüàçëàòäû, êèìèñèíèí äÿ ýþçöíö ÷ûõàðûá, áàøûíäàí
åëÿäè. Àììà äöøìÿíëÿðè àõûðäà ýèðÿâÿ òàïäûëàð, çÿùÿðëÿéèá,
îíäàí õèëàñ îëäóëàð âÿ òàõòà éàðûìàüûëëû áþéöê ãàðäàøû
Ìÿùÿììÿä Õóäàáÿíäÿíè ÷ûõàðäûëàð. Îíóí âàõòûíäà áöòöí
øàùçàäÿëÿð, ãàðäàøëàð, âàëèëÿð, þçáÿêëÿð – ùàìûñû àéàüà ãàëõäû,
áèð-áèðëÿðèéëÿ âÿ áèçèì Ñÿðùàò ïàøàìûçëà åëÿ áèð ñàâàøà ýèð-
äèëÿð, ßúÿì þëêÿñè òîç-äóìàí è÷èíäÿ ãàëäû, òàð-ìàð îëäó.
Ïàðàñûç, ïóëñóç, àüûëñûç âÿ éàðûêîð èíäèêè øàùûí íÿ êèòàá éàçäû-
ðàúàã, íÿ äÿ ðÿñì åòäèðÿúÿê ùàëû âàð. Áåëÿúÿ Ãÿçâèí âÿ Ùåðà-
òûí î ÿôñàíÿâè íÿããàøëàðû, Øàù Òÿùìàñèáèí íÿããàøõàíàñûíäà
ìþúöçÿëÿð éàðàäàí áöòöí î éàøëû óñòàëàð âÿ øÿéèðäëÿðè, ôûð÷à-
ëàðû àòëàðû äþðäíàëà ÷àïäûðàí, êÿïÿíÿêëÿðè ñÿùèôÿäÿí ÷ûõàðûá
ó÷óðàí ðÿññàìëàð, ðÿíýáàçëàð, áöòöí î óñòà úèëä÷èëÿð, õÿòòàò-
ëàð ùàìûñû èøñèç-ýöúñöç, ïàðàñûç-ïóëñóç, ùÿòòà éåðñèç-éóðäñóç

85
ãàëäûëàð. Êèìè ãóçåéÿ, Øåéáàíèëÿð àðàñûíà, êèìè Ùèíäèñòàíà,
êèìè áóðà – Èñòàíáóëà êþ÷ åëÿäè. Êèìè áàøãà èøëÿðÿ ýèðäè,
îðaäà þçöíö âÿ øÿðÿôèíè òöêÿòäè. Êèìè äÿ áèð-áèðèíÿ äöøìÿí
øàùçàäÿëÿðèí, âàëèëÿðèí éàíûíà ýèðèá, ÿí ÷îõó ö÷-áåø ñÿùèôÿ
ðÿñìè îëàí, îâóú è÷è ãÿäÿð êèòàáëàð ö÷öí ÷àëûøìàüà áàøëàäûëàð.
Ñûðàâè ÿñýÿðëÿðèí, òÿúðöáÿñèç ïàøàëàðûí, ùÿð øåéÿ áóðíóíó
ñîõàí øàùçàäÿëÿðèí çþâãöíÿ ýþðÿ, íåúÿ ýÿëäè éàçûëûá, áàøäàí-
ñîâäó íàõûøëàíìûø óúóç êèòàáëàð ùÿð éåðè áàñäû”.
“Íå÷ÿéÿ ýåäèð?” – äåéÿ Óñòàä Îñìàí ñîðóøäó.
“Ãîúàìàí Ñàäèãè áÿéèí áèð þçáÿê ñèïàùèñè ö÷öí éàëíûç åëÿ
ãûðõ ãûçûëà “ßúàèá-öë Ìÿùëöãàò” ðÿñì åëÿäèéè ñþéëÿíèëèð. Äîüó
ñÿôÿðèíäÿí ßðçóðóìà ýåðè ãàéûäàí òÿúðöáÿñèç áèð ïàøàíûí
÷àäûðûíäà àðàëàðûíäà óñòàä Ñèéàâóøóí ÿëèíäÿí ÷ûõìûø ðÿñìëÿð
äÿ îëàí à÷ûã-ñà÷ûã ðÿñìëÿðëÿ äîëó áèð ñàíäûã ýþðäöì. Ðÿñì
÷ÿêìÿêäÿí èìòèíà åëÿìÿéÿí áþéöê óñòàëàð êèòàáûí, ùåêàéÿ-
íèí ïàð÷àñû îëìàéàí àéðû-àéðû ðÿñìëÿð ÷ÿêèá ñàòûðëàð. Î òÿê
ðÿñìÿ áàõàíäà: “Bó, ùàíñû ùåêàéÿíèí ùàíñû ìÿúëèñèäèr”,
– äåìèðñÿí äÿ, éàëíûç ðÿñìèí þçö ö÷öí, ýþðìÿ çþâãö ö÷öí
áàõûá, ìÿñÿëÿí: “Ëàï àòà îõøàéûð, íÿ ýþçÿëäèr, – äåéèð,
– ðÿññàìà ïóëó áóíà ýþðÿ âåðèðñÿí. Ñàâàø ðÿñìëÿðè äÿ, àéûá
ðÿñìëÿðè äÿ ÷îõ èñòÿíèð. Êöòëÿâè áèð ñàâàø ðÿñìè ö÷ éöç àõ÷àéà
ãÿäÿð äöøöá, ñèôàðèø âåðÿí éîõ êèìèäèr. Áÿçèëÿðè óúóç îëñóí,
àëûúû ÷ûõñûí äåéÿ, êÿëÿ-êþòöð, úèëàñûç êàüûçäà áîéà áåëÿ ñöðò-
ìÿäÿí, àü-ãàðà ðÿñìëÿð ÷ÿêèðëÿð”.
“Õîøáÿõòäÿí õîøáÿõò, áàúàðûãëûäàí áàúàðûãëû áèð ìöçÿùè-
áèì âàðäû, – äåäè Óñòàä Îñìàí. – Åëÿ çÿðèôëèêëÿ èø ýþðöðäö êè,
áèç îíà Çÿðèô ÿôÿíäè äåéèðäèê. Àììà î äà áèçè àòûá ýåòäè. Àëòû
ýöí îëóð, îðòàëûãäà éîõäó. Ñèððÿ äþíäö”.
“Èíñàí áó íÿããàøõàíàíû, áó õîøáÿõò àòà åâèíè íåúÿ àòûá
ýåäÿ áèëÿð?” – äåäèì.
“Øÿéèðäëèêëÿðèíäÿí áÿðè éåòèøäèðäèéèì ìÿíèì äþðä ýÿíú
óñòàäûì – Êÿïÿíÿê, Çåéòóí, Ëåéëÿê âÿ Çÿðèô Ïàäøàùûìûçûí
èðàäÿñèéëÿ àðòûã åâëÿðèíäÿ íÿãø åëÿéèðëÿð”, – Óñòàä Îñìàí
äåäè.

86
 Orxan Pamuk V $ %" $

Áó, öçäÿ áöòöí íÿããàøõàíàíûí áàüëû îëäóüó “Ñóðíàìÿ” Inventas vitam

ö÷öí äàùà éàõøû ÷àëûøà áèëìÿëÿðèíäÿí þòðöéäö. Ñóëòàí áó äÿôÿ

juvat excoluisse
per artes

óñòà íÿããàøëàðûíà õöñóñè áèð êèòàáäàí þòðö ñàðàé ùÿéÿòèíäÿ

àéðû ùöúðÿ à÷äûðìàìûø, îíëàðûí åâëÿðèíäÿ ÷àëûøìàëàðûíû áóéóð-
ìóøäó. Áó áóéðóüóí ßíèøòÿìèí êèòàáûíà ýþðÿ âåðèëÿ áèëÿúÿéè
àüëûìà ýÿëÿíäÿ ñóñäóì. Óñòàä Îñìàí íÿ ãÿäÿð åéùàìëà
äàíûøûðäû?
“Íóðè ÿôÿíäè, – äåéÿ äîíãàð âÿ ñîëüóí íÿããàøà ñÿñëÿíäè:
– Ãàðà ×ÿlÿbyÿ áèð âÿçèééÿò âåð”.
“Âÿçèééÿò” íÿããàøõàíàäà îëóá-êå÷ÿíëÿðÿ ÷îõ éàõûíäàí ýþç
ãîéäóüó ùÿéÿúàíëû çàìàíëàðäà ïàäøàùûìûçûí èêè àéäàí áèð
íÿããàøõàíà áèíàñûíû çèéàðÿòëÿðè âàõòû êå÷èðèëÿí ìÿðàñèìäè.
Õÿçèíÿäàðáàøû Ùàäûì, øàùíàìÿ÷èáàøû Ëîüìàí âÿ Бàø íÿããàø
Óñòàä Îñìàíûí èøòèðàêûéëà ïàäøàùûìûçà íÿããàøõàíà óñòàäëà-
ðûíûí ùàíñû êèòàáëàðûí ùàíñû ñÿùèôÿëÿðè öçÿðèíäÿ ÷àëûøäûüû, êèìèí
ùàíñû òÿçùèáè éåðèíÿ éåòèðäèéè, êèìèí ùàíñû ðÿñìÿ ðÿíý âóðäó-
üó, ðÿíýáàçëàðûí, úÿäâÿëêåøëÿðèí, ìöçÿùùèáëÿðèí, ÿëëÿðèíäÿí
ùÿð èø ýÿëÿí, îí áàðìàüûíäà îí ìÿðèôÿò îëàí óñòà íÿããàøëàðûí
áèð-áèð ùàíñû èøëÿðèí öçÿðèíäÿ îëäóãëàðû äàíûøûëûðäû.
Íÿãø åäèëÿí êèòàáëàðûí ÷îõóíóí éàçàðû øàùíàìÿ÷èáàøû
ÿëäÿí-àéàãäàí äöøöá, åâèíäÿí ÷ûõà áèëìÿäèéè, Бàø íÿããàø
Îñìàí åëÿ ùåé ñàðñûíòû âÿ ãÿçÿáèí äóìàíëàðû è÷èíäÿ èòäèéè,
Êÿïÿíÿê, Çåéòóí, Ëåéëÿê âÿ Çÿðèô – ãîíäàðìà àäëû äþðä óñòàä
åâëÿðèíäÿ ÷àëûøäûüû, ïàäøàùûìûç äà àðòûã íÿããàøõàíàäà óøàã
òÿêè ùÿéÿúàíëàíìàäûüûíäàí, äàùà ùå÷ òÿøêèë îëóíìàéàí áó
ìÿðàñèì ÿâÿçèíÿ îíóí òÿãëèäèíèí êå÷èðèëìÿñè ìÿíè êÿäÿðëÿí-
äèðäè. Áèð ÷îõ íÿããàøëàð êèìè, Íóðè ÿôÿíäè ùÿéàòû ùå÷ éàøàéà
áèëìÿäÿí âÿ âàõòûíäà ùå÷ óñòàëàøìàäàí áîø-áîøóíà ãîúàë-
ìûøäû, àììà èø òàõòàñûíà èëëÿð áîéó ÿéèëèá, áîø-áîøóíà äîí-
ãàðëàíìàìûøäû: ùÿìèøÿ íÿããàøõàíàäà îëóá-êå÷ÿíëÿðÿ, êèìèí
ùàíñû ýþçÿë ñÿùèôÿíè ùàçûðëàäûüûíà äèããÿò åëÿìèøäè. Áåëÿúÿ
ïàäøàùûìûçûí øàùçàäÿëÿðèíèí ñöííÿò òîéó ìÿðàñèìëÿðèíäÿí
áÿùñ åëÿéÿí “Ñóðíàìÿ”íèí ÿôñàíÿ ñÿùèôÿëÿðèíÿ èëê äÿôÿ ùÿéÿ-
úàíëà òàìàøà åëÿäèì. Ùÿð ïåøÿäÿí, ùÿð èúìàäàí áöòöí

87
Èñòàíáóëóí ãàòûëäûüû áó ÿëëè èêè ýöí ñöðÿí ñöííÿò òîéóíóí
ùåêàéÿëÿðèíè òà ßúÿìèñòàíäà åøèòìèø, ìÿðñèìäÿí ñþç à÷àí
êèòàáäàí äà ùàçûðëàíàíäà õÿáÿð òóòìóøäóì. Ãàáàüûìà ãîéó-
ëàí èëê ðÿñìäÿ úàùàíïÿíàù ïàäøàùûìûç ìÿðùóì Èáðàùèì
ïàøàíûí ñàðàéûíûí øàùíèøèíèíäÿ îòóðìóø, àøàüûäà, Àò ìåéäà-
íûíäà áàø âåðÿí øÿíëèêëÿðè ìÿìíóí áàõûøëà ñåéð åëÿéèðäèëÿð.
Öçö îíó áàøãàëàðûíäàí àéûðàúàã ãÿäÿð äÿãèã îëìàñà äà,
éàõøû âÿ äèããÿòëÿ ÷ÿêèëìèøäè. Ïàäøàùûìûçûí ñîëóíäà éåðëÿø-
äèéè èêè ñÿùèôÿëèê ðÿñìèí ñàü éàíûíäà èñÿ ïÿíúÿðÿëÿð ãàáà-
üûíäà, òàüëàð è÷èíäÿ âÿçèðëÿð, ïàøàëàð ßúÿì, òàòàð, ôèðÿíý âÿ
Âåíåñèéà åë÷èëÿðè âàðäû. Ïàäøàù îëìàäûãëàðû ö÷öí ùàìûñû
áàøäàíñîâäó âÿ äèããÿòñèçëèêëÿ ÷ÿêèëÿí, ùÿäÿôÿ éþíÿëäèëìÿéÿí
ýþçëÿðèíè ìåéäàíäàêû ùÿðÿêÿòÿ äèêìèøäèëÿð. Äàùà ñîíðà äèýÿð
ðÿñìëÿðäÿ äÿ åéíè éåðëÿøäèðìÿ âÿ òÿðòèáèí, äèâàð èøëÿìÿëÿðè,
àüàúëàð, êèðÿìèòëÿð áàøãà úöð âÿ áàøãà ðÿíýëÿðëÿ ÷ÿêèëñÿ äÿ,
òÿêðàðëàíäûüûíû ýþðäöì. Éàçûëàð õÿòòàòëàð òÿðÿôèíäÿí éàçûëûá,
ðÿñìëÿðè áèòèðèëèá, “Ñóðíàìÿ” úèëäëÿíÿíäÿ ñÿùèôÿëÿðè ÷åâèðÿí
îõóúó áåëÿúÿ åëÿ åéíè äóðóøëà, åëÿ åéíè ìåéäàíà áàõàí ïàä-
øàùûìûçûí âÿ äÿâÿòëè òöíëöéöí áàõûøëàðû àëòûíäàêû Àò ìåéäà-
íûíäà ùÿð äÿôÿ áàìáàøãà ðÿíýëÿð è÷èíäÿ ùÿðÿêÿòè ýþðÿúÿêäè.
Ìÿí äÿ ýþðäöì: îðà, Àò ìåéäàíûíà ãîéóëìóø éöçëÿðëÿ
êàñà ïëîâó ãàïûøàíëàðû âÿ ãûçàðìûø ñûüûðû ïàð÷àëàéàíäà, è÷èí-
äÿí ÷ûõàí äîâøàíëàðäàí, ãóøëàðäàí ãîðõàíëàðû ýþðäöì.
Òÿêÿðëè àðàáàéà ìèíèá èúìà ùàëûíäà Ïàäøàùûìûçûí ãàðøûñûí-
äàí êå÷ÿíäÿ, àðàëàðûíäàí áèð íÿôÿðè àðàáàéà óçàäûá, ÷ûëïàã
ñèíÿñè öñòöíäÿ äþðäêöíú çèíäàíäà ìèñ äþéÿíäÿ, ÷ÿêèúëÿðè ÷ûë-
ïàã àäàìà õÿòÿð òîõóíäóðìàäàí âóðàí óñòà ìèñýÿðëÿðè ýþð-
äöì. Ïàäøàùûìûçûí ãàðøûñûíäàí àðàáà è÷èíäÿí êå÷ÿíäÿ úàì-
ëàðûí öçÿðèíÿ ãÿðÿíôèëëÿð, ñÿðâëÿð èøëÿéÿí úàì÷ûëàðû, äÿâÿëÿðÿ
éöêëÿíìèø ÷óâàëëàð äîëóñó øèðíèééàòëà, ãÿôÿñëÿð è÷èíäÿ øèðíèé-
éàòäàí òóòóãóøóëàðëà êå÷ÿíäÿ øèðèí øåèðëÿð îõóéàí øèðíèééàò-
÷ûëàðû, àðàáà è÷èíäÿ ÷åøèä-÷åøèä àñãûëû, ãàé÷ûëû, ñöðìÿëè, äèøëè
êèëèäëÿðèíè ñÿðýèëÿéèá, éåíè çàìàíëàðûí, éåíè ãàïûëàðûí éàðà-
ìàçëûãëàðûíäàí øèêàéÿò åëÿéÿ - åëÿéÿ êå÷ÿí ãîúà êèëèä÷èëÿðè

88
 Orxan Pamuk V $ %" $

ýþðäöì. Ùîããàáàçëàðû ýþñòÿðÿí ðÿñìÿ ùÿì Êÿïÿíÿê, ùÿì Inventas vitam

Ëåéëÿê, ùÿì Çåéòóí òîõóíìóøäó: áèð ùîããàáàç òèðèí öçÿðèí-

juvat excoluisse
per artes

äÿ éóìóðòàëàðû, ñàíêè, åíëè ìÿðìÿðèí öçÿðèíäÿ äûüûðëàäàí

êèìè, éåðÿ ñàëìàäàí äûüûðëàäûð, áèð áàøãàñû äà îíà äÿô ÷àëûðäû.
Êàïиòàíы äÿðéà Êûëûú Aëè ïàøà äÿíèçëÿðäÿ éàõàëàéûá, ÿñèð åëÿ-
äèéè êàôèðëÿðÿ ïàë÷ûãäàí êàôèð äàüû òèêäèðìèøäè, ùàìûñûíû
àðàáàéà ìèíäèðìèøäè, ïàäøàùûí äöç ãàðøûñûíäà îëàíäà äàüûí
è÷èíäÿêè áàðûòû ïàðòëàäûá, êàôèðèí ìÿìëÿêÿòèíè òîïëàðûéëà íåúÿ
èíèì-èíèì èíèëäÿòäèéèíè ýþñòÿðìèøäè, áóíëàðû ðÿñìäÿ åéíèëÿ
ýþðäöì. ßëëÿðèíäÿ áû÷àãëàðû ýöë âÿ áàäûìúàí ðÿíýëè ëèáàñëàð
ýåéÿí ñàããàëñûç, áûüñûç ãàäûíöçëö ãÿññàáëàðûí ÷ÿíýÿëäÿí ñàë-
ëàíàí äÿðèñè ñîéóëìóø éóìøàã ãîéóíëàðà ýöëöìñÿäèêëÿðèíè
ýþðäöì. Çÿíúèðëÿðëÿ ïàäøàùûìûçûí ùöçóðóíà ýÿòèðèëìèø àñëàí
ãûçûøäûðûëûá, ùîéäó-ùîéäóéà ýþòöðöëÿí êèìè, ýþçëÿðè ãàí ÷ÿêèá
ãÿçÿáëÿíìèø, òàìàøà÷ûëàð ìèñýÿðëÿðè àëãûøëàìûøëàð, èñëàìû
òÿìñèë åëÿéÿí àñëàí î áèðè ñÿùèôÿäÿ äîíóç ýàâóðó òÿìñèë åëÿ-
éÿí áîç âÿ àüà áîéàíìûø äîíóçó ãîâóðäó. Ïàäøàùûí ùöçó-
ðóíäàí êå÷ÿíäÿ àðàáàíûí öñòöíäÿ éåðëÿøäèðèëìèø äöêàíûíûí
òàâàíûíäàí áàøûàøàüû ñàëëàíûá ìöøòÿðèñèíèí öçöíö òаðàø åëÿ-
éÿí áÿðáÿðèí, î ìöøòÿðèéÿ ýöìöø ãàá è÷èíäÿ ÿòèðëè ñàáóíëà
àéíà òóòóá, áÿõøèø ýþçëÿéÿí ãûðìûçû ïàëòàð ýåéèíìèø áÿðáÿð
øÿéèðäèíèí ðÿñìèíÿ äÿ äîéà-äîéà áàõàíäàí ñîíðà ìèñèëñèç
íÿããàøûí êèì îëäóüóíó ñîðóøäóì.
“Ðÿñìèí ýþçÿëëèéèéëÿ èíñàíû ùÿéàòûí çÿíýèíëèéèíÿ, ñåâýèéÿ,
Àëëàùûí éàðàòäûüû àëÿìèí ðÿíýëÿðèíÿ ùþðìÿòÿ, è÷ äöøöíúÿéÿ
âÿ èìàíà ÷àüûðìàñû âàúèáäèr, íÿããàøûí êèìëèéè éîõ”.
Ùåñàá åëÿäèéèìäÿí äàùà ÷îõ àðèô îëàí íÿããàø Íóðè ßíèø-
òÿìèí ìÿíè áóðà ñîðüó-ñóàë àïàðìàüà éîëëàäûüûíû áàøà äöøöá
åùòèéàòëûìû äàâðàíûðäû, éîõñà Бàø íÿããàø Óñòàä Îñìàíûí
ñþçëÿðèíèìè òÿêðàðëàéûðäû?
“Áöòöí áó òÿçùèáëÿðè Çÿðèô ÿôÿíäèìè åëÿìèøäè? – äåéÿ
ñîðóøäóì. – Îíóí éåðèíÿ òÿçùèáëÿðè èíäè êèì åëÿéèð?”
À÷ûã ãàïûíûí è÷ ùÿéÿòÿ áàõàí àðàëûüûíäàí óøàã ñÿñ-êöéö,
ùàéãûðòûëàðû ýÿëìÿéÿ áàøëàäû. Àøàüûäà áþëöêáàøûëàðäàí áèðè,

89
÷îõ åùòèìàë êè, úèáëÿðèíäÿ ëÿë òîçó, éà äà êàüûçûí àðàñûíäà
ãûçûë òÿáÿãÿ ýèçëÿäÿí øÿéèðäëÿðè, ùÿð ùàëäà, áèð àç ÿââÿë ñîéóã-
äà òèòðÿéÿ-òèòðÿéÿ ýþçëÿéÿí èêèñèíè ôàëàããàéà ñàëìûøäû. Ìÿçÿ-
ëÿíìÿéÿ ôöðñÿò òàïàí ýÿíú íÿããàøëàð òàìàøà ö÷öí ãàïûéà
éöéöðäöëÿð.
“Øÿéèðäëÿð ìåéäàíûí þðòöéöíö áó ðÿñìäÿ Îñìàí óñòà-
ìûçûí áóéóðäóüó êèìè, ýöëÿáÿíçÿð ãàðàéà áîéàéûá ãóðòàðàíà
ãÿäÿð, – Íóðè ÿôÿíäè åùòèéàòëà äåäè, – Çÿðèô ÿôÿíäè ãàðäàøûìûç
äà ýåòäèéè éåðäÿí ãàéûäûá, áó èêè ñÿùèôÿíèí òÿçùèáèíè åëÿéèá
ãóðòàðàð, èíøàëëàù. Íÿããàø Îñìàí óñòàäûìûç Çÿðèô ÿôÿíäèíèí
Àò ìåéäàíûíûí òîðïàã þðòöéöíöí ùÿð äÿôÿ áàøãà ðÿíýäÿ
áîéàíìàñûíû èñòÿäè. Ýöëýöíè ãàðà, ùèíä éàøûëû, øàôðàí ñàðûñû,
éà äà ãàç nÿcisi ðÿíýèíäÿ. ×öíêè ðÿñìÿ áàõàí ýþç îðàíûí
ìåéäàí îëäóüóíó, òîðïàã ðÿíýëè îëàúàüûíû èëê ðÿñìäÿ áàøà
äöøÿúÿê, èêèíúè, ö÷öíúö ðÿñìäÿ òÿñèðëÿíìÿê ö÷öí áàøãà ðÿíý-
ëÿð èñòÿéÿúÿê. Íàõûø ñÿùèôÿíè øÿíëÿíäèðìÿêäÿí þòðö ÷ÿêèëèð”.
Áèð êöíúäÿ êàëôàíûí1 ñàëäûüû, öçÿðè ðÿñì åäèëìèø êàüûç
ýþðäöê. Áèð çÿôÿðíàìÿ ö÷öí äîíàíìàíûí ñàâàøà ýåòìÿñèíè
ýþñòÿðÿí áèðúÿ ðÿñì öçÿðèíäÿ ÷àëûøûðìûø, àììà áÿëëèäèr êè,
àéàüûíûí äàáàíëàðû çîïàëàðëà ïàð÷àëàíàí éîëäàøëàðûíûí ñÿñ-
êöéöíö åøèäÿíäÿ òàìàøà åëÿìÿéÿ ãà÷ìûøäû. Áèð ãÿëèáèí öçÿ-
ðèíäÿí êå÷ÿ-êå÷ÿ úûçäûüû þðíÿê ýÿìèëÿðëÿ äöçÿëòäèéè äîíàí-
ìà, ñàíêè, ùå÷ äÿíèçèí öçÿðèíäÿ áåëÿ äàéàíìûðäû, àììà áó
ñöíè éåëêÿíëÿðèí ãàáàðìàìàñû ãÿëèáäÿí éîõ, ýÿíú íÿããàøûí
áàúàðûãñûçëûüûíäàíäû. Ãÿëèáèí ùàíñû îëäóüóíó àéûðä åëÿéÿ
áèëìÿäèéèì ãÿäèì êèòàáäàí, áÿëêÿ, úèëääÿí âÿùøèúÿñèíÿ úûðû-
ëûá ýþòöðöëäöéöíö ýþðäöì. Óñòàä Îñìàí àéäûíäûr êè, àðòûã
áèð ÷îõ øåéëÿðè ýþðÿ áèëìèðäè.
Íþâáÿ þç èø òàõòàñûíà ýÿëÿíäÿ Íóðè ÿôÿíäè ö÷ ùÿôòÿäè öçÿ-
ðèíäÿ ÷àëûøäûüû òóüðà òÿçùèáèíèí áèòäèéèíè ãöðóðëà ñþéëÿäè.
Êèìÿ, ùàíñû ìÿãñÿäëÿ éîëëàíàúàüû áàøà äöøöëìÿñèí äåéÿ,
áîø êàüûçäà úûçûëàí òóüðàéà âÿ òÿçùèáèíÿ ùþðìÿòëÿ áàõäûì.
Äîüóäà áèð ÷îõ äÿëèãàíëû ïàøàíûí ïàäøàùûí òóüðàñûíûí áó
1 Kalfa — øÿyirdëÿ usta arasûnda olan mÿqam

90
 Orxan Pamuk V $ %" $

ÿñië-íÿúàáÿò âÿ ýöú äîëó ýþçÿëëèéèíè ýþðöá, öñéàíäàí ÿë ÷ÿê- Inventas vitam

äèéèíè áèëèðÿì.
juvat excoluisse
per artes

Ñîíðà õÿòòàò Úàìàëûí éàçûá, áèòèðèá ãîéäóüó ÿí ñîí ìþúö-

çÿëÿðè ýþðäöê âÿ ÿñë ñÿíÿòèí õÿòò, íÿãøèí õÿòòè ãàáàðòìàã ö÷öí
áèð áÿùàíÿ îëäóüóíó ñþéëÿéÿí ðÿíý âÿ íàõûø äöøìÿíëÿðèíÿ
ùàãã âåðìÿìÿêäÿí þòðö òåç êå÷äèê.
Úÿäâÿëêåø Íàñèð Òåéìóðóí îüóëëàðû çàìàíûíäàí ãàëìà
Íèçàìè “Õÿìñÿ”ñèíäÿí áèð ñÿùèôÿíè, Õîñðîâóí Øèðèíè ÷èìÿíäÿ
÷ûëïàã ýþðìÿñèíè òÿñâèð åëÿéÿí ðÿñìè áÿðïà åëÿéèðÿì äåéÿ,
ïîçóðäó.
Àëòìûø èë ÿââÿë Òÿáðèçäÿ Óñòàä Áÿùçàäûí ÿëèíè þïäöéöíö,
î âàõò ÿôñàíÿâè áþéöê óñòàäûí êîð âÿ ñÿðõîø îëäóüóíó èääèà
åëÿìÿêäÿí áàøãà áèð ùåêàéÿñè îëìàéàí äîõñàí èêè éàøûíäàêû
éàðûêîð óñòà ìÿíÿ áèð àíëûüà äàùà äÿðèí áèð øåéè, áóðaäà áöòöí
ñàâàøëàðäàí âÿ òàð-ìàðëàðäàí óçàãäà ùÿð øåéèí ñîíà ÷àòìàã-
äà îëäóüóíó ùèññ åòäèðäè. Ãèéàìÿò ãîïàíäàí áèð àç ÿââÿë äÿ
ùÿìèí ñöêóò îëàúàã. Íàõûø àüëûí ñöêóòó, ýþçöí ìóñèãèñèäèr.
Âèäàëàøìàã ö÷öí Óñòàä Îñìàíûí ÿëèíè þïÿíäÿ, éàëíûç
áþéöê ùþðìÿò éîõ, ðóùóìó àëò-öñò åëÿéÿí áàìáàøãà áèð øåé
äÿ äóéäóì. Þâëèéàéà äóéàúàüûíûçòÿê ùåéðàíëûãëà ãàðûøûã
ìÿðùÿìÿò: ýèçëè ýöíàùêàðëûã ùèññè. Áÿëêÿ äÿ, ôèðÿíý óñòàäëà-
ðûíûí ýèçëè-à÷ûã òÿãëèä åäèëìÿñèíè èñòÿéÿí ßíèøòÿì îíà ðÿãèá
îëäóüó ö÷öí.
Åéíè àíäà áþéöê óñòàäû ùÿéàòäà ñîí êÿðÿ ýþðäöéöìÿ
ãÿðàð âåðèðäèì, õîøóíà ýÿëìÿê, îíó ñåâèíäèðìÿê òÿëàøûéëà
áèð øåé ñîðóøäóì: “Áþéöê Óñòàäûì, ÿôÿíäèì, éàõøû íÿããàøû
ñûðàâè íÿããàøäàí íÿ àéûðûð?”
Áèð àç éàëòàãúàñûíà îëàí áó úöð ñóàëëàðà þéðÿíúÿëè Бàø
íÿããàøûí áàøäàíñîâäó úàâàá âåðÿúÿéèíè, ùÿì äÿ áó àíäà
ìÿíè òàìàìèëÿ óíóòìàãäà îëäóüóíó ýöìàí åëÿéèðäèì.
“Éàõøû íÿããàøû áàúàðûãñûç, èìàíñûç íÿããàøäàí àéûðàúàã
òÿê áèð ÿëàìÿò éîõäór, – úèääèééÿòëÿ äåäè. – Áó çàìàíà ýþðÿ
äÿéèøèð. Ñÿíÿòèìèçè òÿùäèä åëÿéÿí ïèñëèêëÿðÿ ãàðøû íÿããàøûí
ÿõëàãûíûí âÿ áàúàðûüûíûí íÿ îëäóüó âàúèáäè. Áó ýöí éàõøû

91
íÿããàøûí íÿ ãÿäÿð éàõøû îëäóüóíó áàøà äöøìÿê ö÷öí îíäàí
ö÷ øåéè ñîðóøàðäûì”.
“Íÿäèr áóíëàð?”
“Éåíè àäÿòÿ óéóá, ÷èíëèëÿðèí âÿ ôèðÿíýëÿðèí òÿñèðèéëÿ:
“Àìàíäû, ìÿíèì íÿãø öñóëóì, öñëóáóì îëñóí”, – äåéÿ òÿêèä
åëÿéèðìè? Íÿããàø êèìè ùàìûäàí ôÿðãëè ÿäàñû, ùàâàñû îëìàñûíû
èñòÿéèð, áóíó äà íÿãøèíèí áèð éåðèíÿ фèðÿíý óñòàäëàðû êèìè
èìçà ãîéóá, ñöáóò åëÿìÿéÿ ÷àëûøûðìû? Áàõ, áóíó áàøà äöø-
ìÿê ö÷öí ÿââÿëúÿ ìÿí îíäàí öñëóá âÿ èìçàíû ñîðóøàðäûì”.
“Ñîíðà?” – äåéÿ ùþðìÿòëÿ ñîðóøäóì.
“Ñîíðà êèòàáëàðûìûçû ñèôàðèø åëÿéÿí øàùëàð âÿ ïàäøàùëàð
þëöá, úèëäëÿð ÿëäÿí- ÿëÿ êå÷èá, ïàð÷àëàíûá, ÷ÿêäèéèìèç ðÿñìëÿð
áàøãà êèòàáëàðäà, áàøãà âàõòëàðäà èñòèôàäÿ îëóíàíäà áó íÿã-
ãàø íÿ ùèññ åëÿéèð, îíó þéðÿíìÿê èñòÿéÿðäèì.
Êÿäÿðëÿíìÿêëÿ äÿ, ñåâèíìÿêëÿ äÿ þùäÿñèíäÿí ýÿëèíìÿéÿ-
úÿê ùÿññàñ øåéäèr. Áóíà ýþðÿ äÿ íÿããàøäàí çàìàíû ñîðóøàð-
äûì. Íÿãøèí çàìàíûíû âÿ Àëëàùûí çàìàíûíû. Áàøà äöøöðñÿíìè,
îüëóì?”
“Õåéð. – Àììà åëÿ äÿ äåìÿäèì. – Ö÷öíúöñö?” – äåéÿ
ñîðóøäóì.
“Ö÷öíúöñö, êîðëóãäór!” – áþéöê óñòàä Бàø íÿããàø
Îñìàí äåäè âÿ áó ñþéëÿäèéè èçàùà åùòèéàúû îëìàéàí àøêàð áèð
øåéìèø êèìè ñóñäó.
“Êîðëóüóí íÿ èäè?” – ÿçèëÿ-áöçöëÿ äåäèì.
“Êîðëóã ñÿññèçäèr. Áàéàã äåäèéèì áèðèíúèéëÿ èêèíúèíè áèð-
ëÿøäèðñÿí, êîðëóã öçÿ ÷ûõûð. Íÿãøèí ÿí äÿðèí éåðè Àëëàùûí çöë-
ìÿòèíäÿ ïåéäà îëàíû ýþðìÿêäè”.
Ñóñäóì, åøèéÿ ÷ûõäûì. Áóçëó ïèëëÿêÿíëÿði òÿëÿñìÿäÿí
åíäèì. Áþéöê óñòàäûí ö÷ áþéöê ñóàëûíû Êÿïÿíÿêäÿí, Çåé-
òóíäàí, Ëåéëÿêäÿí éàëíûç éàëàíû à÷ìàã ö÷öí éîõ, ñàü âàõòû
ÿôñàíÿ îëàí áó éàøûäëàðûìû áàøà äöøìÿê ö÷öí äÿ ñîðóøàúà-
üûìû áèëèðäèì.
Àììà äÿðùàë óñòà íÿããàøëàðûí åâëÿðèíÿ ýåòìÿäèì.
Éÿùóäè ìÿùÿëëÿñèíÿ éàõûí, Õàëèúèí Áîüàçè÷èíÿ à÷ûëäûüû éåðèí

92
 Orxan Pamuk V $ %" $

òÿïÿäÿí ýþðöíÿí éåíè áàçàð éåðèíäÿ Åñòåðëÿ ýþðöøäöì. Àëûø- Inventas vitam

âåðèø åëÿéÿí êþëÿ ãàäûíëàð, éîõñóë ìÿùÿëëÿëÿðèí ñîëüóí âÿ ýåí

juvat excoluisse
per artes

êàôòàíëàð ýåéÿí ãàäûíëàðû, éåðêþêöëÿðÿ, ùåéâàëàðà, ñîüàí âÿ

òóðï äÿñòÿëÿðèíÿ ãÿðã îëìóø òöíëöê è÷èíäÿ ýåéìÿéÿ ìÿúáóð
îëäóüó ãàðà éÿùóäè ëèáàñû, ùÿðÿêÿòëè èðè áÿäÿíè, ùå÷ äàéàí-
ìàéàí ÷ÿíÿñè, áåúèä-áåúèä îéíàéûá, ìÿíÿ èøàðÿëÿð éîëëàéàí
ãàøëàðû âÿ ýþçëÿðèéëÿ Åñòåð ïàð-ïàð éàíûðäû.
Îíà âåðäèéèì ìÿêòóáó, ñàíêè, áöòöí ÷àðøû áèçè èçëÿéÿí
êèìè, ÷îõ ñèðëè, ÷îõ èøýöçàð ùÿðÿêÿòëÿðëÿ øàëâàðûíûí è÷èíÿ ñîõ-
äó. Øÿêóðÿíèí ìÿíè ôèêèðëÿøäèéèíè äåäè. Áÿõøèøèíè àëäû âÿ
“аìàí, òåç-òåç, ìöòëÿã àïàð”, – äåìÿéèìèí úàâàáûíäà áàøãà
áèð ÷îõ èøè îëäóüóíó áîü÷àñûíà èøàðÿéëÿ ýþñòÿðäè, ìÿêòóáó
éàëíûç ýöíîðòàéà äîüðó Øÿêóðÿéÿ ÷àòäûðàúàüûíû ñþéëÿäè.
Îíäàí Øÿêóðÿéÿ ö÷ áþéöê ýÿíú óñòàäû ýþðìÿéÿ ýåòäèéèìè
äåìÿñèíè õàùèø åëÿäèì.

93
 M]N] K]P]N]K FGJ]QL]Q

Ýöíîðòà íàìàçûíäàí ãàáàq iäi. Ãàïû äþéöëäö, à÷äûì,

áàõäûì: Ãàðà ×ÿlÿbi. Øÿéèðäëèê èëëÿðèìèçäÿ áèð àðà àðàìûçäà
iäi. Ãóúàãëàøûá þïöøäöê. Èíäè ßíèøòÿñèíäÿí áèð õÿáÿðìè ýÿòèð-
äèéèëÿ ìàðàãëàíûðäûì êè, íÿãø åëÿäèéèì ñÿùèôÿëÿðÿ, íÿãøëÿðèìÿ
áàõàúàüûíû, äîñòúàñûíà ýÿëäèéèíè, ìÿíè ïàäøàùûìûç àäûíäàí
áèð ñóàëëà ñûíàéàúàüûíû ñþéëÿäè.
“Éàõøû, – äåäèì, – ìÿíÿ âåðèëÿí ñóàë íÿäèr?” Äåäè: “Éàõøû!”

ÖÑËÓÁ вя ÈÌÇÀ

Íÿãøè ýþç çþâãö âÿ èìàíû ö÷öí éîõ, ïóëó âÿ àäû ö÷öí

÷ÿêÿí ÿñèëñèçëÿð ÷îõàëäûãúà, äåäèì, öñëóáëà èìçà ìàðàüûñàéàã,
áàøãà áèð ÷îõ ÷èðêèíëèê âÿ òàìàùêàðëûã ýþðÿúÿéèê, äåìÿêäèr.
Áó ýèðèøè èíàíäûüûìà ýþðÿ éîõ, öñóëòÿê åëÿéèðäèì: ÷öíêè ùÿãè-
ãè ãàáèëèééÿò âÿ áàúàðûã ãûçûë âÿ øþùðÿò ñåâýèñèéëÿ õûðäàëàíìàç.
Ùÿòòà, äîüðóñóíó ñþéëÿìÿê ëàçûìäûðñà, ìÿíèì áàøûìà ýÿëäèéè
êèìè, ãûçûë âÿ øþùðÿò áàúàðûã ñàùèáèíèí ùàããûäû, îíó åøãÿ ýÿòè-
ðèð. Àììà áóíó äåñÿì, íÿããàøëàð áþëöéöíöí ãûñãàíúëûãäàí
ãóäóðàí íÿããàøëàðû à÷ûã äàíûøäûüûìà ýþðÿ, öñòöìÿ ýÿëÿðëÿð,
áó èøè îíëàðäàí äàùà ÷îõ ñåâäèéèìè ñöáóò åëÿìÿê ö÷öí äÿ
äöéö öçÿðèíäÿ àüàú ðÿñì åëÿðÿì. Ôèðÿíý òÿñèðèéëÿ Áàòûäàí âÿ
èåçóèò êåøèøëÿðèíèí àïàðäûüû ðÿñìëÿðÿ óéóá, éîëäàí ÷ûõìûø áÿçè
áÿäáÿõò ÷èíëè óñòàäëàðûí òÿñèðèéëÿ Äîüóäàí áó öñëóá, èìçà âÿ
øÿõñèééÿò ùÿâÿñëÿðèíèí ëàï éàõûíûìûçà ãÿäÿð ýÿëäèéèíè áèëäèéèì
ö÷öí ñèçÿ áó áàðÿäÿ ö÷ ãûñà ùåêàéÿ äàíûøûì.

Ö× ÖÑËÓÁ ВЯ ÈÌÇÀ ÍÀÜÛËÛ

ßËÈÔ

Áèð çàìàíëàð Ùåðàòûí ãóçåéèíäÿ olan äàüëàðäàêû ãàëàñûí-

äà íÿãøÿ âÿ ðÿñìÿ ìàðàüû îëàí ýÿíú õàí éàøàéûðìûø. Áó õàí

94
 Orxan Pamuk V $ %" $

ùÿðÿìèíäÿêè ãàäûíëàðäàí éàëíûç áèðèíè ñåâèðìèø. Äÿëè êèìè Inventas vitam

ñåâäèéè áó ýþçÿëëÿð ýþçÿëè òàòàð ãûçû äà õàíà àøèãìèø. Ñÿùÿðëÿ-

juvat excoluisse
per artes

ðÿúÿí òÿðëÿéÿ-òÿðëÿéÿ åëÿ ÷îõ ñåâèøèðìèøëÿð, åëÿ õîøáÿõòìèølÿr

êè, ùÿéàòëàðûíûí áöòöílöklÿ áåëÿ äàâàì åëÿìÿñèíè èñòÿéèðìèø-
ëÿð. Áó äèëÿêëÿðèíè ýåð÷ÿêëÿøäèðìÿéèí ÿí éàõøû éîëóíóí äà
êèòàáëàðû à÷ûá, ãÿäèì óñòàäëàðûí ÷ÿêäèéè ãöñóðñóç ðÿñìëÿðÿ
ñààòëàðëà, ýöíëÿðëÿ áàõìàã, äàéàíûá-äóðìàäàí áàõìàã îëäó-
üóíó êÿøô åëÿìèøäèëÿð. Åéíè ùåêàéÿëÿðèí ùå÷ ÷àøìàäàí ùàìûñû
áèð-áèðèíè òÿêðàð åëÿéÿí ãöñóðñóç ðÿñìëÿðèíÿ áàõäûãúà, çàìà-
íûí äàéàíäûüûíû, ùåêàéÿäÿ äàíûøûëàí ãûçûë äþâðöí õîøáÿõò
çàìàíûíà þç õîøáÿõòëèêëÿðèíèí ãàðûøäûüûíû ùèññ åëÿéÿðëÿðìèø.
Õàíûí íÿããàøõàíàñûíäà åéíè ðÿñìëÿðè åéíè êèòàáëàðûí ñÿùèôÿ-
ëÿðè ö÷öí éåíèäÿí åéíè ãöñóðñóçëóãëà ÷ÿêÿí óñòàëàð óñòàñû
áèð íÿããàø äà âàðìûø. Àäÿòÿ ýþðÿ, óñòà íÿããàø Ôÿðùàäûí Øèðè-
íÿ îëàí åøãèíäÿí ÿçàá ÷ÿêäèéèíè, Ìÿúíóíëà Ëåéëèíèí áèð-áèð-
ëÿðèíè ýþðöá ùåéðàíëûã âÿ ùÿñðÿòëÿ áàõûøìàëàðûíû, éà äà Õîñ-
ðîâëà Øèðèíèí úÿííÿò кими наьыл áàü÷àñûíäà áèð-áèðëÿðèíè ãàðøû-
ëûãëû áàøà äöøöá, âóðüóí áàõûøëàðëà ñöçìÿëÿðèíè áèð êèòàáûí
ñÿùèôÿñèíäÿ ðÿñì åëÿéÿíäÿ àøèãëÿðèí éåðèíÿ õàíëà òàòàð ýþçÿ-
ëèíèí ðÿñìèíè úûçûðìûø. Õàíëà ñåâýèëèñè áó ñÿùèôÿëÿðÿ áàõàíäà
þç õîøáÿõòëèêëÿðèíèí ùå÷ áèòìÿéÿúÿéèíÿ ÿìÿëëè-áàøëû èíàíûð,
óñòàä íÿããàøû òÿðèô âÿ ãûçûëëà áîüóðëàðìûø. Èëòèôàò âÿ ãûçûëûí
÷îõëóüó óñòà íÿããàøû àõûðäà éîëóíäàí ÷ûõàðìûø, Øåéòàíûí äà
äöðòìÿñèéëÿ ðÿñìëÿðèíèí ãöñóðñóçëóüóíà ýþðÿ ãÿäèì óñòàä-
ëàðà áîðúëó îëäóüóíó óíóòìóø, ãöðóðëà þç øÿõñèééÿòèíäÿí äÿ
áèð ïàð÷à ãàòàðñà, ðÿñìëÿðèíèí äàùà äà áÿéÿíèëÿúÿéèíè ýöìàí
åëÿìèøäè. Îíäà óñòà íÿããàøûí åëÿäèéè áó éåíèëèêëÿðè, èíñàí-
ñàéàã öñëóá èçëÿðèíè õàíëà ñåâýèëèñè áöñáöòöí ãöñóðà ñàéûá
êÿäÿðëÿíèðëÿð. Óçóí-óçàäû áàõäûüû ðÿñìëÿðäÿ êå÷ìèø õîøáÿõò-
ëèêëÿðèíèí îðàñûíäàí-áóðàñûíäàí ïîçóëäóüóíó ùèññ åëÿéÿíäÿ,
õàí ÿââÿëúÿ: “ñÿùèôÿëÿðäÿ î, ðÿñì åäèëèð”, – äåéÿ òàòàð ýþçÿëèíè
ãûñãàíûð. Ñîíðà î ýþçÿë òàòàðû ãûñãàíäûðìàã ö÷öí áàøãà áèð
úàðèéÿéëÿ ñåâèøèð. Ùÿðÿì äåäè-ãîäó÷óëàðûíäàí áóíó þéðÿí-
ìÿê òàòàð ãûçûíû î ãÿäÿð êÿäÿðëÿíäèðèð êè, þçöíö äèíìÿçúÿ

95
ùÿðÿìõàíà ùÿéÿòèíäÿêè ñиäð àüàúûíäàí àñûð. Åëÿäèéè éàíëûøû
áàøà äöøÿí, áóíóí àðõàñûíäà íÿããàøûí þç öñëóá ìàðàüûíûí
îëäóüóíó ýþðÿí õàí äà Øåéòàíûí éîëäàí ÷ûõàðòäûüû óñòàíû
ùÿìèí ýöí êîð åòäèðèð.

ÁÅ

Äîüó ìÿìëÿêÿòëÿðèíèí áèðèíäÿ íàõûøñåâÿð õîøáÿõò âÿ

éàøëû áèð ïàäøàù âàðìûø, éåíè åâëÿíäèéè ýþçÿëëÿð ýþçÿëè ÷èíëè
ãûçûéëà ÷îõ õîøáÿõò éàøàéûðìûø. Ñÿí äåìÿ, ïàäøàùûí ÿââÿëêè
àðâàäûíäàí éàðàøûãëû îüëó iëя ýÿíú àðâàäûíûí êþíöëëÿðè áèð-
áèðèíè òóòóáìóø. Àòàñûíà õÿéàíÿòäÿí áàüðû éàðûëàí îüóë éàñàã
åøãèíäÿí óòàíûá, íÿããàøõàíàéà ãàïàíûð, þçöíö ðÿñìÿ ùÿñð
åëÿéèð. Åøãèíèí êÿäÿðè âÿ ýöúö iëÿ ÷ÿêäèéè ö÷öí ðÿñìëÿðèíèí
ùÿð áèðè î ãÿäÿð ýþçÿë îëóðìóø êè, áàõàíëàð ãÿäèì óñòàäëàðûí-
êûíäàí àéûðà áèëìÿçìèøëÿð, ïàäøàù àòà äà îüëó iëÿ ÷îõ ãöðóð-
ëàíûðìûø. ×èíëè ýÿíú àðâàäûñà ðÿñìëÿðÿ áàõûá: “ßëáÿòòÿ, ÷îõ
ýþçÿëäèr, – äåéèðìèø, – àììà èìçà àòìàñà, èëëÿð êå÷ÿúÿê, áó
ýþçÿëëèéè îíóí éàðàòäûüûíû êèìñÿ áèëìÿéÿúÿê”. Ïàäøàù:
“Îüëóì ðÿñìëÿðÿ èìçà àòñà, ãÿäèì óñòàäëàðû òÿãëèäëÿ ÷ÿêäèéè
áó ðÿñìè ùàãñûç îëàðàã þç àäûíà ÷ûõìàçìû?” – äåéèðìèø.
– Öñòÿëèê, èìçà àòñà, “ðÿñìèì ìÿíèì ãöñóðóìó ñàõëàéûð”,
– äåìèø îëìàçìû?” Éàøëû ÿðèíè èíàíäûðà áèëìÿéÿúÿéèíè áàøà
äöøÿí ÷èíëè àðâàäû àõûðäà áó èìçà ëàããûðòûëàðûíû íÿããàøõàíàäà
ãàïàíûá ãàëàí ýÿíú îüóëà ÷àòäûðìàüû áàúàðûð. Àðäûíúà åøãèíè
è÷èíäÿ äÿôí åëÿìÿéÿ ìÿúáóð îëäóüó ö÷öí ãöðóðó ñûíìûø
îüóë ýþçÿë âÿ ýÿíú þýåé àíàñûíûí âåðäèéè áó ìÿñëÿùÿòÿ Øåé-
òàíûí äà òÿøâèãèéëÿ èíàíûá, áèð ðÿñìèí ýöúöíÿ, äèâàðëà îòëàðûí
àðàñûíäà ùå÷ ýþðöíìÿéÿúÿéèíè ýöìàí åëÿäèéè ýóøÿéÿ èìçà-
ñûíû àòûð. Èìçàëàäûüû èëê ðÿñì “Õîñðîâ âÿ Øèðèí”äÿí áèð ìÿúëèñ-
ìèø. Éÿãèí áèëèðñèíèç: Õîñðîâ Øèðèíëÿ åâëÿíÿíäÿí ñîíðà èëê åâëè-
ëèéèíäÿí îëàí îüëó Øèðóéÿ Øèðèíÿ àøèã îëóð, áèð ýåúÿ ïÿíúÿ -
ðÿäÿí ýèðèá õÿíúÿðèíè Øèðèíèí éàíûíäà éàòàí àòàñûíûí úèéÿðèíÿ
ñîõóð. Áÿëè, ãîúà ïàäøàù îüëóíóí ÷ÿêäèéè áó ìÿúëèñèí ðÿñìè-

96
 Orxan Pamuk V $ %" $

íÿ áàõàíäà áèðäÿí ðÿñìäÿ áèð ãöñóð ñåçèð: èìçàíû ýþðäöéö, Inventas vitam

àììà áèð ÷îõóìóçóí åëÿäèéèìèç êèìè, ýþðäöéöíöí ôÿðãèíÿ

juvat excoluisse
per artes

âàðìàäûüû ö÷öí ðÿñìäÿí îíà éàëíûç “áó, ãöñóðëó ðÿñìäèr”

äóéüóñó ãàëûð. Áó, ãÿäèì óñòàäëàðûí ýþðÿúÿéè èø îëìàäûüûíäàí
ãîúà ïàäøàù òÿëàøà äöøöð. ×öíêè áó îõóäóüó úèëä ùåêàéÿíè,
ÿôñàíÿíè äåéèë, êèòàáà ÿí éàðàøìàç øåéè, ùÿãèãÿòè ñþéëÿéèð,
äåìÿêìèø. Ãîúà áóíó ñåçÿíäÿ ãîðõóð. Åéíè àíäà äà íÿããàø
îüëó åéíèëÿ ÷ÿêäèéè ðÿñìäÿêè êèìè, ïÿíúÿðÿäÿí è÷ÿðè ýèðèð âÿ
ðÿñìäÿêè ãÿäÿð èðè õÿíúÿðèíè àòàñûíûí ãîðõóäàí áþéöéÿí
ýþçëÿðèíÿ áàõìàäàí êþêñöíÿ ñàíúûð.

ÚÈÌ

Áóíäàí èêè éöç ÿëëè èë ãàáàã Ãÿçâèíäÿ êèòàá áÿçÿìÿéèí,

õÿòòèí âÿ íÿãøèí ÿí åòèáàðëû, ÿí ñåâèëÿí ñÿíÿòëÿð îëäóüóíó
Ðÿøèäÿääèí Ãÿçâèíè þç òàðèõèíäÿ ìöôÿññÿë éàçûá. Î çàìàíëàð
Ãÿçâèí òàõòûíäà îòóðàí, Áèçàíñäàí ×èíÿúÿí ãûðõ ìÿìëÿêÿòÿ
ùþêì åëÿéÿí (íÿãø ñåâýèñè áó áþéöê ýöúöí ñèððè îëà áèëÿð)
çàìàí øàùûíûí íÿ éàõøû êè, îüëó éîõ iìiø. Þëöìöíäÿí ñîíðà
ôÿòù åëÿäèéè ìÿìëÿêÿòëÿð áþëöíìÿñèí äåéÿ, øàù ýþçÿë ãûçûíà
àüûëëû íÿããàø ÿð òàïìàüà ãÿðàð âåðÿí êèìè, íÿããàøõàíàñûí-
äàêû ö÷ö äÿ ñóáàé ö÷ áþéöê ýÿíú óñòàä àðàñûíäà éàðûø êå÷è-
ðèá. Ðÿøèäÿääèíèí òàðèõèíÿ ýþðÿ, éàðûøûí ÷îõ áÿñèò ìþâçóñó
âàðìûø: êèì ÿí ýþçÿë ðÿñìè ÷ÿêÿúÿê! Åéíèëÿ Ðÿøèäÿääèí êèìè
ýÿíú íÿããàøëàð äà áóíóí ãÿäèì óñòàäëàð òÿêè ðÿñì åëÿìÿê
îëäóüóíó áèëäèêëÿðèíäÿí, ö÷ö äÿ ÿí ñåâèëÿí ìÿúëèñè ÷ÿêèáëÿð.
Úÿííÿò кими áèð áàü÷àäà ñÿðâ âÿ ñиäð àüàúëàðû, öðêÿê äîâ-
øàíëàð âÿ òÿëàøëû ãàðàíãóøëàð àðàñûíäà åøãèí êÿäÿðèíäÿí
áîüóëàí, ýþçëÿðèíè éåðÿ äèêìèø ýþçÿë áèð ãûç. Áèð-áèðèíäÿí
õÿáÿðñèç åéíè ðÿñìëÿðè åéíèëÿ ãÿäèì óñòàëàð êèìè ÷ÿêÿí ö÷
íÿããàøäàí ÿí ÷îõ ôÿðãëÿíìÿê èñòÿéÿíèñÿ ðÿñìèí ýþçÿëëèéèíÿ
ñàùèá ÷ûõìàã ö÷öí áàü÷àíûí ÿí äÿðèí éåðèíäÿ, íÿðýèç ÷è÷ÿê-
ëÿðèíèí àðàñûíäà èìçàñûíû ýèçëÿäèð. Àììà þçöíö ãÿäèì óñòàä-
ëàðûí òÿâàçþêàðëûüûíäàí óçàãëàøäûðàí áó ÿäÿáñèçëèéè öçöíäÿí

97
äÿðùàë Ãÿçâèíäÿí ×èíÿ ñöðýöí åäèëèð. Áåëÿúÿ î áèðè èêè íÿããàø
àðàñûíäà éåíèäÿí éàðûø êå÷èðèëèð. Áó äÿôÿ èêèñè äÿ ýþçÿë áèð ãûçû
ìèñèëñèç áàü÷àäà àò áåëèíäÿ ýþñòÿðÿí øåèð ãÿäÿð ýþçÿë ðÿñì
÷ÿêèáëÿð. Íÿããàøëàðäàí áèðè ôûð÷àñûíûí ñöðöøìÿñè öçöíäÿíìè,
éîõñà ãÿñäÿíìè, áèëèíìèð, ÷èíëè òÿêè ãûéûãýþçëö, ÷ûõûã àëìàúûã
ñöìöêëö ãûçûí àü àòûíûí áóðíóíó áèð àç ãÿðèáÿ úûçûð: áó,
äÿðùàë àòà âÿ ãûç òÿðÿôèíäÿí ãöñóð êèìè ãÿáóë îëóíóð. ßñëèí-
äÿ, áó íÿããàø èìçà àòìàéûáìûø, àììà ìèñèëñèç ðÿñìèíäÿ
àòûí áóðíóíà óñòàëûãëà áèð ãöñóð éåðëÿøäèðèð êè, ôÿðãëÿíñèí.
Øàù: “Ãöñóð – öñëóáóí àíàñûäûр”, – äåéèð âÿ íÿããàøû äà
Áèçàíñà ñöðýöí åëÿéèð. Ùå÷ áèð èìçàñûç, ùå÷ áèð ãöñóðñóç,
åéíèëÿ ãÿäèì óñòàëàð êèìè ÷ÿêÿí áàúàðûãëû íÿããàøûí øàùûí ãûçû
èëÿ òîéóíóí ùàçûðëûãëàðû ýþðöëÿíäÿ Ðÿøèäÿääèí Ãÿçâèíèíèí
î ãàëûí òàðèõèíÿ ýþðÿ, äàùà áèð ñîí ÿùâàëàò îëóð: òîéäàí áèð
ýöí ãàáàã øàùûí ãûçû åðòÿñè ýöí ÿðè îëàúàã ýÿíú âÿ éàðàøûãëû
áþéöê óñòàäûí ÷ÿêäèéè ðÿñìÿ áöòöí ýöíö êÿäÿðëÿ áàõûð.
Àõøàì ãàðàíëûüû ÷þêÿíäÿ àòàñûíûí éàíûíà ýåäèð: “Ãÿäèì
óñòàäëàð ìèñèëñèç ðÿñìëÿðèíäÿ ýþçÿë ãûçëàðû ÷èíëèëÿð êèìè ÷ÿêÿð-
äèëÿð, áó, Äîüóäàí ýÿëÿí, ÿëáÿòòÿ, äîüðó-äöçýöí ãàéäàäûr,
– äåéèð, – àììà áèðèíè ñåâÿíäÿ, áó ýþçÿëèí ãàøûíà, ýþçöíÿ,
äîäàüûíà, ñà÷ûíà, ýöëöøöíÿ, ùÿòòà êèðïèéèíÿ ñåâäèêëÿðè ýþçÿë-
äÿí àçàúûã áèð øåé ÿëàâÿ åëÿéèðäèëÿð. Ðÿñìëÿðèíÿ éåðëÿøäèð-
äèêëÿðè áó ýèçëè ãöñóð îíëàðûí åøãëÿðèíè àíúàã þçëÿðèíèí âÿ ñåâ-
ýèëèëÿðèíèí áèëÿúÿéèíÿ èøàðÿ îëóðäó. Àòà ìèíÿí ýþçÿë ãûçûí ðÿñ-
ìèíÿ áöòöí ýöíö áàõäûì, àòàúàí, îíäà ìÿíäÿí ùå÷ áèð èç
éîõäór! Áó íÿããàø, áÿëêÿ, áþéöê óñòàäû, ùÿì äÿ ýÿíú âÿ
éàðàøûãëûäûr, àììà ìÿíè ñåâìèð”. Áåëÿúÿ øàù òîéó äÿðùàë ëÿüâ
åëÿéèð, àòà-ãûç þìöðëÿðèíèí ñîíóíà ãÿäÿð áèðëèêäÿ éàøàéûðëàð.

***
“Öñëóá äåéèëÿí øåéè áàøëàäàí ãöñóð îíäà áó ö÷öíúö ùåêà-
éÿéÿ ýþðÿ, – Ãàðà õåéëè êöáàð, õåéëè ùþðìÿòëè ÿäàéëà äåäè,
– íÿããàøûí àøиã îëäóüó ýþçÿëèí öçöíöí, ýþçöíöí, ýöëöøö-
íöí ýèçëè èøàðÿñèíäÿíìè àøêàð îëóð?”

98
 Orxan Pamuk V $ %" $

“Õåéð, – þçöìäÿí ÿìèí, ìÿüðóð ÿäàéëà äåäèì, – óñòàä Inventas vitam

íÿããàøûí ñåâäèéè ãûçäàí ðÿñìèíÿ êå÷ÿí øåé àõûðäà ãöñóð

juvat excoluisse
per artes

éîõ, ãàéäà îëóð. ×öíêè áèð ìöääÿò ñîíðà ùàìûñû óñòàäû òÿãëèä
åëÿìÿêëÿ ãûçëàðûí öçöíö î ýþçÿë êèìè ðÿñì åëÿìÿéÿ áàø-
ëàéûð”. Áèð àç ñóñäóì. Äàíûøäûüûì ö÷ ùåêàéÿíè ÷îõ äèããÿòëÿ
äèíëÿéÿí Ãàðàíûí äÿùëèçäÿ, éàí îòàãäà ýÿçèíÿí ýþçÿë àðâà-
äûìûí àéàã ñÿñëÿðèíÿ äèããÿò êÿñèëäèéèíè ýþðÿíäÿ ýþçëÿðèìè
ýþçëÿðèíèí è÷èíÿ äèêäèì.
“Áèðèíúè ùåêàéÿ öñëóáóí ãöñóð îëäóüóíó ýþñòÿðèð, – äåäèì.
– Èêèíúè ùåêàéÿ ãöñóðñóç ðÿñìèí èìçà èñòÿìÿäèéèíè ýþñòÿðèð.
Ö÷öíúö ùåêàéÿ äÿ áèðèíúèéëÿ èêèíúèíèí ìÿüçèíè áèðëÿøäèðèð,
î ùàëäà èìçàéëà öñëóáóí ãöñóðëà ÿäÿáñèçúÿñèíÿ âÿ ñÿôåùúÿ-
ñèíÿ ãöððÿëÿíìÿêäÿí áàøãà áèð øåé îëìàäûüûíû ýþñòÿðèð”.
“Äÿðñ âåðäèéèì áó àäàì íàõûøû íÿ ãÿäÿð áàøà äöøöðäö?”
Äåäèì:
“Ùåêàéÿëÿðèìäÿí ìÿíèì êèì îëäóüóìó áàøà äöøäöíìö?”
“Áàøà äöøäöì”, – äåäè, àììà ùå÷ èíàíäûðûúû äåéèëäè.
Îíóí áàõûøû âÿ èäðàêûéëà êèôàéÿòëÿíèá, ìÿíè äÿðê åëÿìÿéÿ
÷àëûøìàéûí äåéÿ, ñèçÿ, äîüðóäàí, êèì îëäóüóìó ìÿí ñþéëÿ-
éèì. ßëèìäÿí ùÿð øåé ýÿëèð. ßéëÿíÿ-ýöëÿ ãÿçâèíëè ãÿäèì óñòàä-
ëàð êèìè ÷ÿêèð, ðÿíýëÿéèðÿì. Ýöëöìñÿéÿ-ýöëöìñÿéÿ äàíûøûðàì:
ùàìûäàí éàõøûéàì. Bir dÿ ÿýÿð ñåçäèêëÿðèì äîüðóäórñà,
Ãàðàíûí áóðà ýÿëèøèíÿ ñÿáÿá îëàí ìöçÿùùèá Çÿðèô ÿôÿíäèíèí
éîõà ÷ûõìàñûéëà ìÿíèì ùå÷ áèð ÿëàãÿì éîõäór.
Ãàðà ìÿíäÿí åâëèëèêëÿ ñÿíÿòèí áèðëèêäÿ íåúÿ îëäóüóíó
ñîðóøäó.
×îõ ÷àëûøûðàì, ñåâÿ-ñåâÿ ÷àëûøûðàì. Ìÿùÿëëÿíèí ÿí ýþçÿë
ãûçûéëà åâëÿíìèøÿì. Íÿãø åëÿéÿíäÿ îíóíëà äÿëèëÿð êèìè ñåâè-
øèðèê. Ñîíðà éåíÿ ÷àëûøûðàì. Áóíëàðû äåìÿäèì. “Áþéöê ìÿñÿ-
ëÿäèr, – äåäèì. – “Яýÿð íÿããàøûí ôûð÷àñû êàüûçûí öçÿðèíÿ
ìþúöçÿëÿð òþêäöðöðñÿ, àðâàäûíûí éàíûíà ýèðÿíäÿ åéíè ñåâèíúè
ãîïàðäà bilmÿz”, – äåäèì. “Òàìàìèëÿ òÿðñè äÿ äîüðó îëóá,
íÿããàøûí ãàìûøû àðâàäû õîøáÿõò åëÿéèðñÿ, êàüûçûí öçÿðèíäÿ
î áèðè ãàìûø ñþíöê ãàëûð”, – äåéÿ ÿëàâÿ åëÿäèì. Íÿããàøûí

99
áàúàðûüûíû ãûñãàíàí ùÿð êÿñ êèìè, Ãàðà äà áó éàëàíëàðà
èíàíûá ñåâèíäè.
ßí ÷îõ íÿãø åëÿäèéèì ñÿùèôÿëÿðè ýþðìÿê èñòÿäèéèíè ñþéëÿäè.
Îíó èø òàõòàìûí éàíûíäà, áîéàëàðûí, ùîããàëàðûí, ìþùðÿëÿðèí1,
ôûð÷à, ãÿëÿì âÿ êÿñèêëÿðèí àðàñûíäà îòóðòäóì. Ãàðà øàùçàäÿ-
ìèçèí ñöííÿò òîéó ìÿðàñèìëÿðèíè ýþñòÿðÿí “Ñóðíàìÿ” ö÷öí
÷ÿêìÿêäÿ îëäóüóì èêè ñÿùèôÿëèê ðÿñìÿ òàìàøà åëÿéÿíäÿ
éàíûíäàêû ãûðìûçû äþøÿê÷ÿíèí öñòöíäÿ îòóðäóì âÿ äþøÿê÷ÿ-
íèí èñòèëèéèíäÿí áèð àç ÿââÿë îðaäà ýþçÿë ÿíäàìëû àðâàäûìûí
ÿéëÿøäèéèíè õàòûðëàäûì. Ìÿí ãàìûø ãÿëÿìèìëÿ Ïàäøàùûìûçûí
ãàðøûñûíäàêû áÿõòñèç ìÿùêóìëàðûí êÿäÿðèíè ÷ÿêÿíäÿ àüûëëû
àðâàäûì ìÿíèì ãàìûøûìû òóòàðäû.
Ðÿñì åëÿìÿêäÿ îëäóüóì èêè ñÿùèôÿëèê ìÿúëèñ áîðú àëûá
þäÿéÿ áèëìÿäèêëÿðèíäÿí, ùÿáñÿ äöøÿí ìÿùêóìëàðûí âÿ àèëÿ-
ëÿðèíèí ïàäøàùûí ÿôâèéëÿ ãóðòàðìàëàðûíû ýþñòÿðèðäè. Ùöíêàðû
åéíèëÿ ìÿðàñèì âàõòû ýþðäöéöì êèìè, öçÿðè òîðáà-òîðáà àõ÷à-
ëàðëà äîëó õàëûíûí ãûðàüûíäà îòóðòìóø, áèð àç àðõàäà äÿôòÿð-
áàøûíû îòóðäóá, îíóí ÿëèíÿ áîðú ñèéàùûëàðûíû îõóäóüó äÿôòÿðè
âåðìèø, áèð-áèðëÿðèíÿ áîéóíëàðûíäàêû áóõîâó âÿ çÿíúèðëÿðèéëÿ
áàüëàíìûø áîðú ìÿùêóìëàðûíû ïàäøàùûí ùöçóðóíäà äÿðä âÿ
ÿçàá è÷èíäÿ, ãàøëàðû ÷àòûëìûø, öçëÿðè ñàëëàã, êèìèíè ýþçöéàøëû
ýþñòÿðìèø, ïàäøàùûí îíëàðû ùÿáñäÿí ãóðòàðàúàã ÿôâè ãûñàúà
åëàí åëÿìÿñè ñÿáÿáèíäÿí ùàìûñûíûí õîøáÿõòëèêëÿ îõóäóüó
äóàëàðû, øåèðëÿðè ìöøàéèÿò åëÿéÿí óä âÿ òàìáóð ÷àëàíëàðû
ãûðìûçû ýåéèìäÿ, ýþçÿë öçëö úûçìûø, áîðúà áàòìàüûí ÿçàá âÿ
ùÿéàñûíû éàõøû áàøà ñàëñûí äåéÿ, ùå÷ íÿçÿðäÿ òóòóëìàäûüû
ùàëäà, áÿäáÿõò ìÿùêóìëàðûí àõûðûíúûñûíûí éàíûíà ïÿðèøàí-
ëûãäàí ÷èðêèíëÿøìèø áÿíþâøÿéè ýåéèìëè àðâàäûéëà, ãûçûëû ôÿðà-
úÿëè, óçóíñà÷ëû âÿ êÿäÿðëè ýþçÿë ãûçûíû ÷ÿêìèøäèì. Çÿíúèð-
ëÿíìèø, ñûðàéà äöçöëìöø áîðúëóëàðûí èêè ñÿùèôÿéÿ íåúÿ éàéûë-
äûãëàðûíû, ðÿñìèí è÷èíäÿêè ãûðìûçûíûí ýèçëè ìÿíòèãèíè, ãÿäèì
óñòàäëàðûí ùå÷ ýþðìÿäèêëÿðè áèð èøè, åøãëÿ íÿãø åëÿäèéèì
ãûðàãäàêû êþïÿêëÿ ïàäøàùûí àòëàñäàí êàôòàíûíû åéíè ðÿíýÿ
1 Mþhrÿ — kaüûza yumøaqlûq vÿ parlaqlûq vermÿk ö÷ön alÿt

100
 Orxan Pamuk V $ %" $

áîéàìàüûìà áàõûá-áàõûá, àðâàäûìëà ýöëöøÿ -ýöëöøÿ äàíûø- Inventas vitam

äûãëàðûìûçû áó ÷àòûã ãàøëû Ãàðàéà äà äàíûøàúàãäûì êè, íÿãøåò-

juvat excoluisse
per artes

ìÿíèí ùÿéàòû ñåâìÿê äåìÿê îëäóüóíó áàøà äöøñöí, àììà

î, ìÿíäÿí ÷îõ àéûá áèð øåé ñîðóøäó.
Éàçûã Çÿðèô ÿôÿíäèíèí ùàðaäà îëà áèëÿúÿéèíè áèëèðÿììè,
ýþðÿí?
Íÿ éàçûã! Áåø ïàðàéà äÿéìÿç áèð òÿãëèä÷è, òÿçùèáè éàëíûç
ïóë ö÷öí åëÿéÿíäè, èëùàìû ãûò áèð ñÿôåùäè, äåìÿäèì. “Õåéð!
– äåäèì. – Íèéÿ?”
Áó Èñòàíáóë øÿùÿðèíäÿ ÿñèðè îëäóüóìóç éîõñóëëóã, âÿáà,
ÿõëàãñûçëûã, ðÿçèëëèê Пåéüÿìáÿðèìèç ðÿñóëуëëàù çàìàíûíäàêû
èñëàìèééÿòäÿí óçàãëàøûá, éåíè, ÷èðêèí àäÿòëÿð ãàçàíäûüûìûç-
äàí âÿ ôèðÿíý öñóëëàðûíûí àðàìûçà ñûçìàñûíäàí áàøãà ùå÷ áèð
øåéëÿ èçàù îëóíà áèëìÿç. Âàèç ßðçóðóìè åëÿ áåëÿ äåéèð, àììà
äöøìÿíëÿðè, ÿðçóðóìèëÿðèí ìóñèãè ÷àëàí òÿêêÿëÿðÿ ùöúóì åëÿ-
äèêëÿðèíè, þâëèéà ìÿçàðûíû äàüûòäûãëàðûíû èðÿëè ñöðöá, ïàäøàùû
òîâëàìàã èñòÿéèðëÿð. Èíäè ìÿíèì ßðçóðóìè ùÿçðÿòëÿðèíÿ îíëàð
êèìè äöøìÿí÷èëèê áÿñëÿìÿäèéèìè áèëäèêëÿðèíäÿí, äåìÿëè, íÿçà-
êÿòëÿ: “Çÿðèô ÿôÿíäèíè ñÿíìè þëäöðäöí?” – äåìÿê èñòÿéèðëÿð.
Áó øàéèÿëÿðèí íÿããàøëàð àðàñûíäà ÷îõäàí éàéûëäûüû áèð àíäà
àüëûìà ýÿëäè. Èëùàìñûç, áàúàðûãñûç, ãàáèëèééÿòñèçëÿð äÿñòÿñè
èíäè áþéöê êåôëÿ ìÿíèì àë÷àã ãàòèëèí áèðè îëäóüóìó éàéûðëàð.
Áó ãûñãàíú íÿããàøëàð êöòëÿñèíèí èôòèðàëàðûíû ñûðô úèääèéÿ ãÿáóë
åëÿäèéèìäÿí, ùîããàíû áó ñÿðñÿðè Ãàðàíûí î ÷ÿðêÿç áàøûíà
åíäèðìÿê èñòÿäèì.
Ãàðà ýþðäöéö ùÿð øåéè àüëûíäà òóòà-òóòà íàõûø îòàüûìà
òàìàøà åëÿéèð: óçóí êàüûç òîïàëàðûíà, ìöðÿêêÿá äîëó ÷àíàã-
ëàðà, áîéà êàñàëàðûíà, èøëÿéÿíäÿ àðàäàáèð äèøëÿäèéèì àëìàéà,
àðõàäàêû îúàüûí ãûðàüûíäà äóðàí ãÿùâÿäàíûìà, ãÿùâÿ ôèí-
úàíëàðûìà, äþøÿê÷ÿëÿðÿ, ïÿíúÿðÿíèí éàí àðàëûüûíäàí ñûçàí
èøûüà, ñÿùèôÿíèí åíèíè-óçóíóíó éîõëàìàã ö÷öí èñòèôàäÿ åëÿäè-
éèì àéíàéà, ÷ÿêÿëÿêëÿðèìÿ âÿ îðaäà, ãàïû äþéöëÿíäÿí ñîíðà
òÿëÿñèê îòàãäàí ÷ûõàíäà àðâàäûìûí ñàëäûüûíà ýþðÿ ãûðàãäà
ýöíàù êèìè äóðàí ãûðìûçû ãóðøàüûíà äèããÿòëÿ áàõûð.

101
 Îíäàí ôèêèðëÿðèìè ýèçëÿòìÿéèìÿ áàõìàéàðàã, ÷ÿêäèéèì
ðÿñìëÿðè, è÷èíäÿ éàøàäûüûì áó îòàüû ùÿéàñûç âÿ òÿúàâöçêàð
áàõûøëàðûíà òÿñëèì åäèðÿì: áèëèðÿì, ìÿíäÿêè áó ãöðóð ùàìû-
íûçû ùåéðÿòëÿíäèðÿúÿê, àììà ÿí ÷îõ ïóë ãàçàíàí, äåìÿëè, ÿí
éàõøû íÿããàø ìÿíÿì! ×öíêè Àëëàù íÿãøèí ñåâèíú îëìàñûíû
èñòÿéèá êè, àëÿìÿ äÿ ñåâèíú êèìè áàõìàüû áàúàðàíà ýþñòÿðñèí.

102
 Orxan Pamuk V $ %" $

Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
M]N] GJL]K FGJ]QL]Q

Ýöíîðòà íàìàçû âàõòû iäi. Ãàïû äþéöëäö. Áàõäûì êè, ëàï

óøàãëûüûìûçäàêû Ãàðàäûr. Áèð-áèðèìèçè ãóúàãëàäûã. Öøöìöø-
äö, è÷ÿðè ÷àüûðäûì, åâèí éîëóíó íåúÿ òàïäûüûíû áåëÿ ñîðóøìàäûì.
ßíèøòÿñè îíó ìÿíèì éàíûìà Çÿðèô ÿôÿíäèíèí íèéÿ éîõà ÷ûõûá,
ùàðaäàäû, àüçûìû àðàìàã ö÷öí éîëëàìûøäû. Àììà òÿêúÿ îíäàí
éîõ, Óñòàä Îñìàíäàí äà õÿáÿð ýÿòèðìèøäè âÿ “бèð ñóàëûì âàð”,
– äåäè; Óñòàä Îñìàí: “ßñë íÿããàøû î áèðèëÿðèíäÿí ôÿðãëÿíäèðÿ-
úÿê øåé çàìàíäûr”, – äåéèá. Íÿãøèí çàìàíû. Íÿ äöøöíöðÿì?
Äèíëÿéèí.

ÍÀÕÛØ âя ÇÀÌÀÍ

Ùÿð êÿñèí áèëäèéè êèìè ãÿäèìäÿí áèçèì àèëÿìèçèí íÿããàø-

ëàðû, ìÿñÿëÿí, ãÿäèì ÿðÿá óñòàëàðû äà äöíéàéà ôèðÿíý êàôèðèíèí
áó ýöí áàõäûüû êèìè áàõûð, ùÿð øåéÿ êö÷ÿäÿêè ñÿðñÿðèéëÿ èòèí,
äöêàíäàêû ïèøòàõòàëàðëà êÿðÿâèçëÿðèí äóðäóüó éåðäÿí òàìàøà
åëÿéèá ÷ÿêÿðäèëÿð. Áó ýöí ôèðÿíý óñòàäëàðûíûí ìÿüðóðúàñûíà
þéöíäöéö ïåðñïåêòèâ öñóëóíäàí äà õÿáÿðñèç îëäóãëàðûíäàí
áó îíëàðûí àëÿìèíè èòèí âÿ êÿðÿâèçèí ýþðÿ áèëÿúÿéè ãÿäÿð ùöäóä-
ëó, äàð åëÿéèðäè. Ñîíðà áèð øåé îëäó, áöòöí íÿãø àëÿìèìèç
äÿéèøäè. Îðaäàí áàøëàéûá ñèçÿ ìÿëóìàò âåðèì.

Ö× ÍÀÕÛØ ВЯ ÇÀÌÀÍ ÙÅÊÀÉßÑÈ

ßËÈÔ

Áóíäàí ö÷ éöç ÿëëè èë ãàáàã Áàüäàäûí ìîíãîëëàðûí ÿëèíÿ

äöøäöéö âÿ ðÿùìñèçúÿñèíÿ éàüìàëàíäûüû ñîéóã ôåâðàë ýöíö
Èáí Øàêèð òÿêúÿ áöòöí ßðÿá àëÿìèíèí äåéèë, áöòöí èñëàìûí ÿí
àäëû-ñàíëû âÿ ÿí óñòà õÿòòàòû iäi, ýÿíú éàøûíà áàõìàéàðàã, Áàü-
äàäûí äöíéàúà ìÿøùóð êèòàáõàíàëàðûíäà îíóí éàçäûüû, ÷îõó

103
Ãóðàí-è Êÿðèì îëàí ÷îõëó êèòàá âàðäû. Áó êèòàáëàðûí ãèéàìÿòÿ
ãÿäÿð éàøàéàúàüûíà èíàíäûüûíäàí Èáí Øàêèð äÿðèí âÿ ñîíñóç
çàìàí ôèêðèéëÿ éàøàéûðäû. Áèð íå÷ÿ ýöí è÷èíäÿ ìîíãîë õàãàíû
Ùöëàêöíöí ÿñýÿðëÿðè òÿðÿôèíäÿí ùàìûñû âÿðÿã-âÿðÿã úûðûëûá,
ïàð÷àëàíûá, éàíäûðûëûá Äÿúëÿíèí ñóëàðûíà àòûëàí âÿ áó ýöí
ìÿëóì îëìàéàí áó ÿôñàíÿ êèòàáëàðäàí ñîíóíúóñó ö÷öí áöòöí
ýåúÿíè øàìëàðûí òèòðÿê èøûüûíäà ãÿùðÿìàíúàñûíà ÷àëûøìûøäû.
Ýöíÿøèí äîüìàñûíà àðõàñûíû ÷åâèðèá áàòûéà – öôöãÿ áàõìàã,
ÿíÿíÿéÿ âÿ êèòàáëàðûí ÿáÿäèëèéè ôèêðèíÿ áàüëû óñòàä ÿðÿá õÿòòàò-
ëàðûíûí áåø ÿñðäÿí áÿðè êîðëóüà ãàðøû ýþçö äèíúÿëòìÿê ö÷öí
áàø âóðäóãëàðû áèð éîë îëäóüóíà ýþðÿ Èáí Øàêèð ñÿùÿðèí ñÿðèí-
ëèéèíäÿ Õÿëèôÿ úàìåñèíèí ìèíàðÿñèíÿ ÷ûõäû âÿ áåø éöç èëäÿí áÿðè
äàâàì åëÿéÿí áöòöí áèð éàçû ÿíÿíÿñèíè ñîíà ÷àòäûðàúàã ùÿð øåéè
øÿðÿôÿäÿí ýþðäö. ßââÿëúÿ Ùöëàêöíöí ãÿääàð ÿñýÿðëÿðèíèí Áàü-
äàäà ýèðìÿñèíè ýþðäö âÿ ìèíàðÿíèí áàøûíäà ãàëäû. Áöòöí øÿùÿ-
ðèí éàüìàëàíìàñûíû âÿ éàíäûðûëìàñûíû, éöç ìèíëÿðëÿ èíñàíûí
ãûëûíúäàí êå÷èðèëìÿñèíè, áåø éöç èëäÿí áÿðè Áàüäàääà ùþêì
ñöðÿí èñëàì õÿëèôÿëÿðèíèí ñîíóíúóñóíóí þëäöðöëäöéöíö, ãàäû-
íûí íàìóñóíà òîõóíóëäóüóíó, êèòàáõàíàëàðûí éàíäûðûläûüûíû,
îí ìèíëÿðúÿ úèëä êèòàáûí Äÿúëÿéÿ àòûëäûüûíû ýþðäö. Èêè ýöí ñîíðà
úÿñÿä ãîõóëàðû âÿ þëöì ôÿðéàäëàðû è÷ÿðèñèíäÿ àòûëàí êèòàáëàðäàí
÷ûõàí ìöðÿêêÿáèí ðÿíýèéëÿ ãûðìûçûéà ÷àëàí Äÿúëÿíèí ñóëàðûíà
òàìàøà åëÿéÿíäÿ ýþçÿë éàçûéëà éàçäûüû, èíäè éîõ îëìóø áó ãÿäÿð
úèëäèí áó ãîðõóíú ãÿòëèàìûí, òÿõðèáàòûí ãàðøûñûíûí àëûíìàñûíà
ùå÷ éàðàìàäûüû äöøöíäö âÿ áèð äàùà éàçû éàçìàìàüà àíä
è÷äè. Ñîíðàñà è÷èíäÿí î ýöíÿ ãÿäÿð Àëëàùà åòèðàç ùåñàá åëÿäèéè,
ñàéà àëìàäûüû ðÿñì ñÿíÿòèéëÿ äÿðäèíè, ýþðäöéö ôÿëàêÿòè èôàäÿ
åëÿìÿê êå÷äè, ùå÷ âàõò éàíûíäàí àéûðìàäûüû êàüûçäà ìèíà-
ðÿäÿí ýþðäöêëÿðèíè ÷ÿêäè. Ìîíãîë èñòèëàñûíäàí ñîíðà èñëàì
ðÿñìèíèí ö÷ éöç èë ñöðÿí ýöúöíö, îíó áöòïÿðÿñòëÿðèí âÿ õðèñ-
òèàíëàðûí ðÿñìèíäÿí ôÿðãëÿíäèðÿí øåéè Àëëàùûí ýþðäöéö éåðäÿí,
éóõàðûäàí, öôöã úèçýèñèéëÿ úûçûëûá, ñÿìèìè êÿäÿðëÿ ðÿñì åäèë-
ìÿñèíè áó õîøáÿõò ìþúöçÿéÿ áîðúëóéóã. Áèð äÿ Èáí Øàêèðèí
ãÿòëèàìäàí ñîíðà ÿëèíäÿêè ðÿñìëÿðè, öðÿéèíäÿêè íÿãø ÿçìèéëÿ

104
 Orxan Pamuk V $ %" $

ãóçåéÿ, ìîíãîë îðäóëàðûíûí ýÿëäèéè òÿðÿôÿ ýåäèá, ÷èíëè óñòàëà- Inventas vitam

ðûí ðÿñìèíè þéðÿíìÿñèíÿ... Áåëÿúÿ, áåø éöç èëäÿí áÿðè ÿðÿá

juvat excoluisse
per artes

õÿòòàòëàðûíûí êþíëöíäÿ éàòàí ñîíñóç çàìàí ôèêðèíèí éàçûäà

éîõ, ðÿñìäÿ ýåð÷ÿêëÿøÿúÿéè ìÿëóì îëäó. Áóíóí èñáàòû êèòàáëà-
ðûí, úèëäëÿðèí ïàð÷àëàíûá éîõ îëìàñû, àììà è÷èíäÿêè ðÿñìëè ñÿùè-
ôÿëÿðèí áàøãà êèòàáëàðûí, áàøãà úèëäëÿðèí è÷èíäÿ ñîíñóçëóüà
ãÿäÿð éàøàéûá, Àëëàùûí àëÿìèíè ýþñòÿðìÿéÿ äàâàì åëÿìÿñè iäè.

ÁÅ

Ùÿð øåéèí ùÿð øåéè òÿêðàð åëÿäèéè, áóíà ýþðÿ äÿ éàøëàíûá

þëìÿê îëìàñà, èíñàíûí çàìàí äåéèëÿí øåéèí ìþâúóäëóüóíó,
ãÿòèééÿí, ôÿðã åëÿéÿ áèëìÿäèéè, àëÿìèí äÿ çàìàí ùå÷ îëìàéàí
êèìè, åéíè ùåêàéÿëÿð, ðÿñìëÿðëÿ ðÿñì åäèëäèéè ùÿì ãÿäèì,
ùÿì éåíè áèð çàìàíäà Ôàùèð øàùûí êè÷èê îðäóñó Ñÿëàùÿääèí
õàíûí ÿñýÿðëÿðèíè, ñÿìÿðãÿíäëè Ñÿëèìèí ãûñà òàðèõèíäÿ äÿ ñþé-
ëÿäèéè êèìè, “ïÿðèøàí” åëÿäè. Ìöçÿôôÿð Ôàùèð øàù ÿñèð àëäûüû Ñÿëà-
ùÿääèí õàíû èøýÿíúÿéëÿ þëäöðÿíäÿí ñîíðà ÿíÿíÿéÿ ýþðÿ, ùÿð
øåéäÿí ãàáàã þç ìþùöðöíö âóðìàã ö÷öí ðÿùìÿòëèéèí êèòàáõà-
íàñûíû âÿ ùÿðÿìõàíàñûíû çèéàðÿò åëÿäè. Êèòàáõàíàäà òÿúðöáÿëè
úèëä÷èñè þëö øàùûí êèòàáëàðûíû ïàð÷àëàéûá, ñÿùèôÿëÿðèíè ãàðûøäûðûá,
éåíè úèëäëÿð äöçÿëòìÿéÿ, õÿòòàòëàðû õöòáÿëÿðäÿêè “ùÿð çàìàí
ãàëèá” Ñÿëàùÿääèí õàíûí àäûíû “Ìöçÿôôÿð” Ôàùèð øàùûí àäûéëà
äÿéèøäèðìÿéÿ, íÿããàøëàðû êèòàáëàðûí ÿí ýþçÿë ðÿñìëÿðèíÿ óñòà-
ëûãëà èøëÿíìèø ðÿùìÿòëèê Ñÿëàùÿääèí õàíûí èíäèäÿí óíóäóë-
ìàüà áàøëàìûø öçöíö ñèëèá, éåðèíÿ Ôàùèð øàùûí äàùà ýÿíú
öçöíö ÷ÿêìÿéÿ ýèðèøäèëÿð. Ùÿðÿìõàíàéà ýèðÿíäÿ Ôàùèð шàù
ÿí ýþçÿë ãàäûíû äÿðùàë òàïìàãäà ùå÷ ÷ÿòèíëèê ÷ÿêìÿäè, àììà
îíà çîðëà ñàùèá îëìàã ÿâÿçèíÿ, êèòàáäàí âÿ íÿãøäÿí áàø ÷ûõà-
ðàí èíúÿ áèð àäàì îëäóüóíäàí, êþíëöíÿ ýèðìÿéÿ ãÿðàð âåðäè
âÿ îíóíëà ñþùáÿò åëÿäè. Áåëÿúÿ ðÿùìÿòëèê Ñÿëàùÿääèí хàíûí
ýþçÿëëÿð ýþçÿëè âÿ ýþçöéàøëû àðâàäû Íÿðèìàí ñóëòàí éåíè ÿðè
îëàúàã Ôàùèð шàùäàí áèðúÿ øåé èñòÿäè. Èñòÿéè Ëåéëèéëÿ Ìÿúíó-
íóí åøãèíäÿí áÿùñ åëÿéÿí áèð êèòàáäà Ëåéëè êèìè ÷ÿêèëìèø

105
Íÿðèìàí ñóëòàíëà öçáÿöç Ìÿúíóí ñèôÿòèíäÿ òÿñâèð åäèëìèø
Ñÿëàùÿääèí õàíûí öçöíöí ïîçóëóá-ñèëèíìÿìÿñèéäè. ßðèíèí
èëëÿðäÿí áÿðè ùàçûðëàòäûüû êèòàáëàð âàñèòÿñèëÿ ÿëäÿ åëÿìÿéÿ ÷àëûø-
äûüû ÿáÿäèééÿò ùàããû ùå÷ îëìàñà, áèð ñÿùèôÿäÿ ðÿùìÿòëèêäÿí
ÿñèðýÿíìÿìÿëè iäè. Ìöçÿôôÿð Ôàùèð øàù áó àäè èñòÿéè úîìÿðä-
ëèêëÿ ãÿáóë åëÿäè âÿ íÿããàøëàð òÿêúÿ î ðÿñìÿ òîõóíìàäû. Áåëÿúÿ
Íÿðèìàíëà Ôàùèð äÿðùàë ñåâèøäèëÿð, ãûñà ìöääÿòäÿ áèð-áèðëÿ-
ðèíè ñåâèá, êå÷ìèøèí ãîðõóíúëóüóíó óíóòäóëàð. Àììà Ôàùèð
øàù “Ëåéëè âÿ Ìÿúíóí”óí úèëäèíäÿêè î ðÿñìè óíóäà áèëìÿäè.
Îíó êÿäÿðëÿíäèðÿí àðâàäûíûí êå÷ìèø ÿðèéëÿ ðÿñì åäèëìÿñè,
éà äà ãûñãàíúëûã äåéèëäè, õåéð. È÷èíè ýÿìèðÿí î ìèñèëñèç êèòàáäà,
ãÿäèì ÿôñàíÿëÿðèí è÷èíäÿ ðÿñì åäèëìÿäèéè ö÷öí àðâàäûéëà áèð-
ëèêäÿ ñîíñóç çàìàíà, ÿáÿäèëÿðèí ñûðàñûíà ãàðûøìàìàüû iäi.
Áó øöáùÿ ãóðäó áåø èë è÷èíè ýÿìèðÿíäÿí ñîíðà Ôàùèð øàù
Íÿðèìàíëà óçóí-óçàäû ñåâèøäèéè ýåúÿíèí ñîíóíäà ÿëèíäÿ øàì
þç êèòàáõàíàñûíà ýèçëèúÿ, îüðó êèìè ýèðäè. “Ëåéëè âÿ Ìÿúíóí”un
úèëäèíè à÷äû, Íÿðèìàíûí ðÿùìÿòëèê ÿðèíèí éåðèíÿ Ìÿúíóí
ñèôÿòèíäÿ þç öçöíö èøëÿìÿéÿ ýèðèøäè. Àììà íàõûø ñåâÿí áèð
÷îõ õàí òÿêè íàøû íÿããàø iäi âÿ þç öçöíö éàõøû ÷ÿêÿ áèëìÿäè.
Áåëÿúÿ, øöáùÿ öçöíäÿí ñÿùÿð êèòàáû à÷àí êèòàáäàðû Íÿðèìàí
öçëö Ëåéëèíèí ãàðøûñûíäà ðÿùìÿòëèê Ñÿëàùÿääèí õàíûí öçö
éåðèíÿ éåíè öç ïåéäà îëäóüóíó, àììà áó öçöí Ôàùèð шàùûí
éîõ, áàø äöøìÿíè ýÿíú âÿ éàðàøûãëû Àáäóëëà øàùûí ðÿñìè îëäó-
üóíó åëàí åëÿäè. Áó äåäè-ãîäó Ôàùèð øàùûí ÿñýÿðëÿðèíèí ìÿíÿ-
âèééàòûíû ïîçäóüó êèìè, ãîíøó ìÿìëÿêÿòèí ýÿíú âÿ äàâàêàð
éåíè ùþêìäàðû Àáäóëëà øàùà äà úÿñàðÿò âåðäè. Î äà èëê ñàâàø-
äà Ôàùèð øàùû ìÿüëóáèééÿòÿ óüðàòäû, ÿñèð àëûá þëäöðòäö, ùÿðÿì-
õàíàñûíà âÿ êèòàáõàíàñûíà þç ìþùöðöíö âóðäó, ùÿð çàìàí
ýþçÿë îëàí Íÿðèìàí ñóëòàíûí éåíè ÿðè îëäó.

ÚÈÌ

Èñòàíáóëäà íÿããàø Óçóí Ìåùìåò, ßúÿì þëêÿñèíäÿ

Ìÿùÿììÿä Õîðàñàíè êèìè òàíûíàí íÿããàøûí ùåêàéÿñè ÷îõ

106
 Orxan Pamuk V $ %" $

âàõò íÿããàøëàð àðàñûíäà óçóí þìöð âÿ êîðëóüà ìèñàë òÿêè Inventas vitam

äàíûøûëûð, àììà íÿãø âÿ çàìàí áàðÿäÿ ðÿâàéÿòäèr. Äîããóç

juvat excoluisse
per artes

éàøûíäà áèð øÿéèðä êèìè, áó ôèêðÿ äöøäöéö íÿçÿðÿ àëûíàðñà,

àøàüû-éóõàðû éöç îí èë êîð îëìàäàí íàõûø âóðàí áó óñòàäûí ÿí
áþéöê õöñóñèééÿòè þçöíÿìÿõñóñëóüóí îëìàìàñû iäi. Àììà
áóðaäà ñþç îéóíó àïàðìûð, ñÿìèìè íÿñèùÿò ñþçö ñþéëÿéèðÿì.
Ùÿð øåéè ùÿð êÿñ êèìè, äàùà ÷îõ äà ãÿäèì áþéöê óñòàäëàðûí
òÿðçèíäÿ ðÿñì åëÿðäè, áóíà ýþðÿ äÿ ÿí áþéöê óñòàäû iäi. Òÿâà-
çþêàðëûüû, Àëëàùà õèäìÿò ñàéäûüû íàõûø èøèíÿ òàìàìèëÿ áàüëû-
ëûüû îíó ÷àëûøäûüû áöòöí íÿããàøõàíàëàðûí è÷èíäÿêè äàâàëàðäàí,
éàøû óéüóí ýÿëìÿñèíÿ áàõìàéàðàã, Бàø íÿããàø îëìàã ùÿâÿ-
ñèíäÿí óçàãäà ñàõëàäû. Áöòöí íàõûø ùÿéàòû áîéóíúà, éöç îí
èë ãûðàãäà, êöíúäÿ ãàëìûø òÿôÿððöàòëàðû, ñÿùèôÿíèí êöíúöíö
äîëäóðìàã ö÷öí ÷ÿêèëÿí îòëàðû, àüàúëàðûí ìèíëÿðúÿ éàðïàüûíû,
áóëóäëàðûí ÿë÷èìëÿðèíè, àòëàðûí áèð-áèð äàðàíìàëû îëàí éàëìàí-
ëàðûíû, êÿðïèú äèâàðëàðû, áèð-áèðèíè ùåé òÿêðàð åëÿéÿí ñàéñûç
äèâàð áÿçÿéèíè, ãûéûãýþçëö, èíúÿ ÷ÿíÿëè, ùàìûñû áèð-áèðèíèí åéíè
îëàí ìèíëÿðúÿ öçö ñÿáèðëÿ íÿãø åëÿäè. ×îõ õîøáÿõò èäè âÿ ÷îõ
ñàêèòèéäè. Ùå÷ þçöíö ýþçÿ ñîõìàüà, öñëóá, øÿõñèééÿò òÿëÿáëÿ-
ðè èðÿëè ñöðìÿéÿ úÿùä åëÿìÿäè. Î àðà ùàíñû õàíûn, éà äà øàù-
çàäÿíèí íÿããàøõàíàñû ö÷öí ÷àëûøûðäûñà, îðàíû åâ, þçöíö äÿ
î åâèí áèð ÿøéàñû ñàéäû. Õàíëàð, øàùëàð áèð-áèðëÿðèíè áîüàçëàéûá,
íÿããàøëàð äà ùÿðÿì ãàäûíëàðû òÿêè, øÿùÿðäÿí-øÿùÿðÿ, éåíè
àüàëàðûí éàíûíà ýåäÿí êèìè, éåíè íÿããàøõàíàíûí öñëóáó
ÿââÿëúÿ îíóí ÷ÿêäèéè éàðïàãëàðäà, ÷ÿìÿíäÿ, ãàéàëàðûí ãàòûí-
äà, îíóí ñÿáðèíèí ýèçëè ãàòëàðûíäà öçÿ ÷ûõûðäû. Ñÿêñÿí éàøûíäà
îëàíäà îíóí þëÿðè îëäóüó äà óíóäóëäó, ðÿñì åëÿäèéè ÿôñàíÿ-
ëÿð è÷èíäÿ éàøàäûüûíà èíàíìàüà áàøëàäûëàð. Áÿëêÿ äÿ, áó
ñÿáÿáäÿí, áÿçèëÿðè îíóí çàìàíûí õàðèúèíäÿ ìþâúóä îëäóüó-
íó, áóíà ýþðÿ äÿ ùå÷ éàøëàíûá þëìÿéÿúÿéèíè äåéèðäèëÿð. Åâñèç,
éóðäñóç ùÿéàòûíû íÿããàøõàíà îòàãëàðûíäà, ÷àäûðëàðûíäà
ýåúÿëÿéÿ-ýåúÿëÿéÿ, âàõòûíûí ÷îõóíó êàüûçà áàõà-áàõà êå÷èð-
ìÿñèíÿ áàõìàéàðàã, àõûðäà êîð îëìàìàñûíû äà îíäàí þòðö
çàìàíûí äàéàíìàñû ìþúöçÿñèéëÿ èçàù åëÿéÿíëÿð äÿ âàðäû.

107
Áÿçèëÿðè äÿ, ÿñëèíäÿ, êîð îëäóüóíó, àììà ùÿð øåéè ÿçáÿðäÿí
÷ÿêäèéèíÿ ýþðÿ àðòûã ýþðìÿñèíÿ åùòèéàú ãàëìàäûüûíû ñþéëÿéèð-
äèëÿð. Þìðöíäÿ ùå÷ åâëÿíìÿéÿí, ùå÷ ñåâèøìÿéÿí áó ÿôñàíÿ
óñòàä éöç èë ÷ÿêäèéè ãûéûãýþçëö, ñèâðè ÷ÿíÿëè, àéöçëö ýþçÿë
àäàì íöìóíÿñè, ÷èíëè âÿ õîðâàò ãàðûøûüû, ãàíëû-úàíëû îí àëòû
éàøëû áèð øÿéèðä êèìè, Øàù Òÿùìàñèáèí íÿããàøõàíàñûíäà éöç
îí äîããóç éàøûíäà ðàñòëàøàíäà, ùàãëû îëàðàã, äÿðùàë îíà àøèã
îëäó, àüëàýÿëìÿç ýþçÿëëèêäÿêè îüëàí øÿéèðäè ÿëäÿ åëÿìÿê ö÷öí
ùÿãèãè àøèãèí åëÿéÿúÿéè êèìè, íÿããàøëàð àðàñûíäà èãòèäàð äàâà-
ëàðûíà, àðà ãàðûøäûðìàüà ýèðèøèá, þçöíö éàëàí-ïàëàíà, ùèéëÿéÿ
ùÿñð åëÿäè. Éöç èë ÿðçèíäÿ óçàã ãàëìàüû áàúàðäûüû ýöíöíöí
òÿëÿáëÿðèíÿ ÷àòìàüà ÷àëûøìàã õîðàñàíëû óñòàä íÿããàøû
ÿââÿëúÿ úàíëàíäûðäûñà, ãÿäèì ÿôñàíÿ çàìàíëàðûí ñîíñóçëó-
üóíäàí äà ãîïàðäû. Ýþçÿë øÿéèðäè òàìàøàéà äàëäûüû áèð èêèíäè
âàõòû à÷ûã ïÿíúÿðÿ ãàáàüûíäà Òÿáðèçèí ñîéóã ðуçиýàðûéëà
öøöòäö, åðòÿñè ýöí àñãûðàíäà êîð îëäó âÿ èêè ýöí ñîíðà íÿã-
ãàøõàíàñûíûí ùöíäöð äàø íÿðäèâàíëàðûíäàí éûõûëûá þëäö.
Ãàðà: “Õîðàñàíëû Óçóí Ìÿùÿììÿäèí àäûíû åøèòìèøäèì,
àììà áó ùåêàéÿíè áèëìèðäèì”, – äåäè.
Áó ñþçëÿðè ùåêàéÿíèí áèòìÿñèíè áàøà äöøäöéöíö, áåéíèíè
äàíûøäûãëàðûìëà äîëó îëäóüóíó áèëäèðìÿê ö÷öí íÿçàêÿòëÿ ñþé-
ëÿìèøäè. Áèð àç ñóñäóì êè, ìÿíÿ äîéóíúà òàìàøà åëÿñèí. ×öí-
êè ÿëëÿðèìèí áîø äóðìàñû ìÿíè íàðàùàò åëÿäèéèíÿ ýþðÿ èêèíúè
ùåêàéÿíè äàíûøìàüà áàøëàéàíäàí äÿðùàë ñîíðà ãàïû äþéö-
ëÿíäÿ ãàëäûüûì éåðäÿí íÿãø åëÿìÿéÿ áàøëàìûøäûì. Ùÿìèøÿ
äèçèìèí äèáèíäÿ îòóðóá áîéàëàðûìû ãàðûøäûðàí, ãÿëÿìëÿðèìè
éîíàí, áÿçÿí õÿòàëàðûìû ñèëÿí øÿéèðäèì Ìàùìóä áþéðöìäÿ
ìÿíè ùÿì äèíëÿéèð, ùÿì äÿ áàõà-áàõà ñÿññèçúÿ îòóðóð, è÷ÿðè-
äÿí àðâàäûìûí ÷ûõàðäûüû òàããûëòûëàð ýÿëèðäè.
“Àà, – Ãàðà äåäè, – pàäøàù àéàüà ãàëõûá”.
Ðÿñìÿ ùåéðÿòëÿ áàõàíäà ìÿí îíóí ùåéðÿòèíèí ñÿáÿáè ÿùÿ-
ìèééÿòñèç èìèø êèìè äàâðàíäûì, àììà ñèçÿ äîüðóñóíó ñþéëÿéÿ
áèëÿðÿì. “Ñóðíàìÿ” êèòàáûíäà òÿñâèð åëÿäèéèìèç ñöííÿò òîéó
ìÿðàñèìëÿðè çàìàíû ãóðóëìóø øàùíèøèíèí ïÿíúÿðÿñè àëòûíäàí

108
 Orxan Pamuk V $ %" $

ÿñíàôûí, èúìàëàðûí, ÿùàëèíèí, ÿñýÿðëÿðèí âÿ ãóëäóðëàðûí êå÷ìÿ- Inventas vitam

ñèíè ÿëëè èêè ýöí ÿðçèíäÿ èçëÿéÿí ïàäøàùûìûç èêè éöç ðÿñìèí ùàìû-
juvat excoluisse
per artes

ñûíäà îòóðàí ýþðöíöð. Òÿêúÿ áó ðÿñìäÿ ìåéäàíäàêû òöíëöéÿ

ôëîðèí äîëó êèñÿëÿðäÿí ïóë àòàí âàõò îíó àéàã öñòöíäÿ ÷ÿêäèì.
Áóíó ïóëëàðû ãàïìàã ö÷öí áèð-áèðèíè áîüàçëàéàí, éóìðóã
äþéöøöíÿ ÷ûõàí, èòÿëÿøÿí, éåðäÿí ïóë éûüàíда даллары эюйя гал-
хан êöòëÿíèí ùåéðÿò âÿ íÿøÿñèíè ÷ÿêÿ áèëìÿêäÿí þòðö åëÿäèì.
“Áèð ðÿñìèí ìþâçóñóíäà åøã âàðñà, ðÿñì äÿ åøãëÿ ÷ÿêèë-
ìÿëèäèr, – äåäèì. – Äÿðä âàðñà, ðÿñìäÿí äÿ äÿðä àõìàëûäûr.
Àììà äÿðä ðÿñìäÿêè àäàìëàðäàí, éà äà îíëàðûí ýþç éàøëà-
ðûíäàí éîõ, ðÿñìèí èëê àíäà ýþðöíìÿéÿí, àììà ùèññ åäèëÿí
è÷ àùÿíýèíäÿí ÷ûõìàëûäûr. Ìÿí ÿñðëÿðäÿí áÿðè ùåéðÿòèí ðÿñìè-
íè ÷ÿêÿí éöçëÿðëÿ óñòàä íÿããàø êèìè øÿùàäÿò áàðìàüûíû àüçû-
íûí è÷èíÿ ñîõàí àäàìû äà ÷ÿêìÿäèì, áöòöí ðÿñìÿ ùåéðÿò
åòäèðäèì. Áó äà ùöíêàðû1 àéàüà ãàëäûðìàãëà îëóð”.
Áèð èç àõòàðûá ÿøéàëàðûìà, íàõûø àëÿòèìÿ, ÿñëèíäÿ, áöòöí
ùÿéàòûìà àüëûì ýåòäè âÿ îíóí ýþçöéëÿ þç åâèìè ýþðäöì.
Ìöÿééÿí áèð äþâðäÿ Òÿáðèçäÿ, Øèðàçäà ÷ÿêèëìèø ñàðàé,
ùàìàì, ãàëà ðÿñìëÿðè âàð, ùÿð øåéè ýþðÿí âÿ äÿðê åëÿéÿí óëó
Àëëàùûí äèããÿòèíÿ ðÿñì äÿ øÿðò îëñóí äåéÿ, íÿããàø ðÿñì åëÿ-
äèéè ñàðàéû îðòàñûíäàí áþéöê ìþúöçÿ öëýöúëÿ êÿñÿí êèìè,
è÷èíäÿêè ãàá-ãàúàüà, ãÿäÿùëÿðÿ, áàéûðäàí ùå÷ ýþðöíìÿéÿí
äèâàð áÿçÿêëÿðèíÿ, ïÿðäÿëÿðèíÿ, ãÿôÿñäÿêè òóòóãóøóíà, ÿí ìÿù-
ðÿì ýóøÿëÿðèíÿ, éàñòûãëàðûíà, éàñòûüûí öñòöíäÿ îòóðàí ýöí
öçö ýþðìÿìèø ýþçÿëèíÿ ãÿäÿð íÿãø åëÿéèð. Î ðÿñìÿ ùåéðàí-
ëûãëà áàõàí ùÿâÿñêàð îõóúó êèìè áîéàëàðûìà, êàüûçëàðûìà,
êèòàáëàðûìà, ýþçÿë øÿéèðäèìÿ, ôèðÿíý ñÿééàùëàðû ö÷öí ÷ÿêäè-
éèì ãèéàôÿòíàìÿ âÿ äþéöø ñÿùèôÿëÿðèíÿ, áèð ïàøà ö÷öí ýèçëèúÿ
÷ûðïûøäûðäûüûì àéûá ðÿñìëÿðèíè âÿ ÿäÿáñèç ñÿùèôÿëÿðÿ, ìèñäÿí,
òóíúäàí, òîðïàãäàí ðÿíý-ðÿíý ùîãã ãûçûë ñàïëû ãÿëÿìëÿðèìÿ
âÿ ýþçÿë øÿéèðäèìèí áàõûøûíà òàìàøà åëÿéèðäè.
“Ãÿäèì óñòàëàðûí ÿêñèíÿ, ÷îõ ñàâàø ýþðäöì ìÿí, ÷îõ,
– ñöêóòó þç âàðëûüûìëà äîëäóðìàã ö÷öí äåäèì. – Ñàâàø
1 Höíêàð — Osmanlû dþvlÿtindÿ padøahlara verilÿn ad

109
ãóðüóëàðû, òîïëàð, îðäóëàð, þëöëÿð. Ïàäøàùûìûçûí, ïàøàëàðûìûçûí
ñàâàø ÷àäûðëàðûíû äà ìÿí íàõûøëàäûì. Ñàâàøëàðäàí ñîíðà
Èñòàíáóëà ãàéûäàíäà ùàìûíûí óíóäàúàüû ñàâàø ìÿíçÿðÿ -
ëÿðèíè, èêèéÿ áþëöíìöø úÿñÿäëÿðè, áèð-áèðèíÿ ãàðûøìûø îðäóëàðû,
ìöùàñèðÿ îëóíìóø ãàëàëàðûí áöðúëÿðèíäÿí òîïëàðûìûçà âÿ
îðäóëàðûìûçà ãîðõóéëà áàõàí áÿäáÿõò êàôèðèí ÿñýÿðèíè, áàøëàðû
êÿñèëÿí öñéàí÷ûëàðû, äþðäíàëà ÷àïàí àòëàðûí úîøгóíëóüóíó äà
ìÿí ðÿñì åëÿäèì. Ýþðäöéöì ùÿð øåé éàääàøûìäà ãàëûð: éåíè
ãÿlÿmiì, ôèë äèøèíäÿí ãÿëÿìéîíàíëàðûì, qÿùâÿ äÿéèðìàíû,
ùå÷ ýþðìÿäèéèì úèíñ ïÿíúÿðÿ ùàëãàñû, òîï, éåíè úèíñ ôèðÿíý
òöôÿíýèíèí òÿòèéè, çèéàôÿò âàõòû êèìèí íÿ ðÿíý ýåéäèéè, íÿ éåäèéè,
êèìèí ÿëèíè ùàðà íåúÿ ãîéäóüó...”
“Äàíûøäûüûí î ö÷ ùåêàéÿíèí ùèññÿñè íÿäèr?” – Ãàðà ùÿð
øåéè éåêóíëàøäûðàí âÿ áèð àç ùåñàá èñòÿéÿí ÿäàéëà ñîðóøäó.
“ßëèô, – äåäèì. – Ìèíàðÿëè áèðèíúè ùåêàéÿ íÿããàøûí áàúà-
ðûüû íÿ îëóðñà îëñóí, ãöñóðñóç ðÿñìè éàðàäàíûí çàìàí îëäó-
üóíó ýþñòÿðèð. Áå: ùÿðÿìëè, êèòàáëû èêèíúè ùåêàéÿ çàìàí õàðèúè-
íÿ ÷ûõìàüûí éåýàíÿ éîëóíóí áàúàðûã âÿ íàõûø îëäóüóíó
ýþñòÿðèð. Îíäà ö÷öíúöñöíö äÿ ñÿí ñþéëÿ”.
“Úèì, – Ãàðà þçöíÿ ÿìèíëèêëÿ äåäè. – Éöç îí äîããóç
éàøûíäàêû íÿããàøûí ö÷öíúö ùåêàéÿñè äÿ ÿëèôëÿ áå-нè áèðëÿø-
äèðèð, ãöñóðñóç ùÿéàòäàí âÿ íÿãøäÿí àéðûëàíûí âàõòû áàøà
÷àòûð âÿ þëöð – áàõ, áóíó ýþñòÿðèð”.

110
 Orxan Pamuk V $ %" $

Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
M]N] HGJSTN FGJ]QL]Q

Ýöíîðòà íàìàçûíäàí ñîíðà iäi: òÿëÿñÿ-òÿëÿñÿ, àììà êåôëÿ

ëÿççÿòëè îüëàí öçëÿðè ÷ÿêèðäèì êè, ãàïû äþéöëäö. ßëèì ùÿéÿúàí-
ëà òèòðÿäè, ãÿëÿìèìè àòäûì. Ãóúàüûìäàêû èø òàõòàñûíû áèðòÿùÿð,
åùòèéàòëà ãûðàüà ãîéäóì, àç ãàëà ó÷à-ó÷à éöéöðäöì, ãàïûíû
à÷ìàìûøäàí ãàáàã äóà åëÿäèì. Àëëàùûì... áó äàíûøàúàãëàðû-
ìû êèòàáäàí åøèäÿí ñèçëÿð Àëëàùà áèçëÿðèí áó ÷èðêëè âÿ ñÿôèë
äöíéàñûíäàí, ïàäøàùûìûçûí àë÷àã ãóëëàðûíäàí äàùà ÷îõ
éàõûí îëäóüóíóç ö÷öí ñèçäÿí ýèçëÿòìÿéÿúÿéÿì. Ùèíä ïàä-
øàùû, úàùàíûí ÿí äþâëÿòëè øàùû ßêáÿð õàí äèëëÿðäÿ äàñòàí
îëàúàã áèð êèòàá ùàçûðëàäûðìûø. Èñëàì þëêÿñèíèí äþðä òÿðÿôèíÿ
õÿáÿð ýþíäÿðèð êè, úàùàíûí ÿí ïàðëàã íÿããàøëàðû éàíûíà
ýÿëñèíëÿð. Èñòàíáóëà éîëëàäûüû àäàìëàðû äöíÿí ìÿíèì éàíûìà
ýÿëäèëÿð, äèéàðè – Ùèíäÿ äÿâÿò åëÿäèëÿð. Áó äÿôÿ îíëàð éîõ,
óøàãëûüûìäàí óíóòäóüóì Ãàðà iäи. Î âàõòëàð, ñûðàìûçà ýèðÿ
áèëìÿç, áèçè ãûñãàíàðäû. Áÿëè!
Ñþùáÿò åëÿìÿéÿ, äîñòëóã åëÿìÿéÿ, íàõûøûìû ýþðìÿéÿ
ýÿëèá. È÷ÿðè ÷àüûðäûì êè, ùÿð øåéèìè ýþðñöí. Бàø íÿããàø
Óñòàä Îñìàíûí äà ÿëèíè éåíèúÿ þïöá. Áþéöê óñòàä îíà áèð
áþéöê éàëàí ñþéëÿéèá: “Íÿããàøûí éàõøûñû êîðëóãäàí âÿ
ùàôèçÿäÿí ñþç à÷àíäà áèëèíÿð”, – äåéèá. Îíäà áàøà ñàëàã:

ÊÎÐËÓÃ вя ÙÀÔÈÇß

Íÿãøäÿí ãàáàã çöëìÿò âàðäû âÿ íÿãøäÿí ñîíðà äà çöëìÿò

îëàúàã. Áîéàëàðûìûçëà, áàúàðûüûìûç âÿ åøãèìèçëÿ Àëëàùûí áèçÿ
“ýþðöí” äåäèéèíè õàòûðëàéàã. Õàòûðëàìàã – ýþðäöéöíö áèëìÿê-
äèr. Áèëìÿê – ýþðäöéöíö õàòûðëàìàãäûr. Ýþðìÿê – õàòûðëàìà-
äàí áèëìÿêäèr. Äåìÿëè, íÿãø åëÿìÿê – çöëìÿòè õàòûðëàìàãäûr.
Áþéöê óñòàäëàðûí ðÿñì åøãè ðÿíýëÿðèí âÿ ýþðìÿíèí çöëìÿò-
äÿí éàðàíäûüûíû áèëèá, Àëëàùûí çöëìÿòèíÿ ðÿíýëÿðëÿ äþíìÿéè
òÿëÿá åëÿéèð. Ùàôèçÿñè îëìàéàí íÿ Àëëàùû õàòûðëàéàð, íÿ äÿ îíóí

111
çöëìÿòèíè. Áöòöí áþéöê óñòàäëàðûí ðÿñìè, ðÿíýëÿðèí è÷èíäÿêè,
çàìàíûí õàðèúèíäÿêè î ãàòû ãàðàíëûüû àõòàðûð. Ùåðàòûí ãÿäèì
áþéöê óñòàëàðûíûí òàïäûüû yaddaø íÿ äåìÿêäè, áàøà äöøìÿéè-
íèçÿ ýþðÿ ñèçÿ äÿ áàøà ñàëàã.

Ö× ÊÎÐËÓà вя ÙÀÔÈÇß ÙÅÊÀÉßÑÈ

ßËÈÔ

Øàèð Úàìèíèí þâëèéà ñàëíàìÿëÿðèíè ãÿëÿìÿ àëäûüû “Íÿâ-

ùàòöë -Öíñ”öíöí Ëàìèè ×ÿëÿáè òÿðÿôèíäÿí ÷åâðèëìèø òöðêúÿ -
ñèíäÿ Ãàðàãîéóíëó Úàùàí øàùûí íÿããàøõàíàñûíäà àä ãàçàí-
ìûø óñòàä Øåéõ ßëè Òÿáðèçèíèí “Õîñðîâ âÿ Øèðèí”èí ìèñèëñèç áèð
íöñõÿñèíè íÿãø åëÿäèéè éàçûëûá. Ìÿíèì åøèòäèéèìÿ ýþðÿ,
ùàçûðëàíìàñû äöç îí áèð èë ÷ÿêÿí êèòàáäà óñòàäëàð óñòàäû Øåéõ
ßëè åëÿ áèð ùöíÿð ýþñòÿðèá, àíúàã ãÿäèì óñòàäëàðäàí ÿí
áþéöéö Áåùçàäûí íÿãø åäÿ áèëÿúÿéè åëÿ ìèñèëñèç ñÿùèôÿëÿð
òþêäöðöá êè, Úàùàí øàù äöíéàäà òàéû-áÿðàáÿðè îëìàéàí
ôþâãÿëàäÿ áèð êèòàáà éèéÿëÿíìÿê öçðÿ îëäóüóíó ùÿëÿ êèòàá
éàðûéà ÷àòìàìûøäàí áàøà äöøöá. Þçöíÿ áàø äöøìÿí åëàí
åëÿäèéè Àüãîéóíëó ùþêìäàðû ýÿíú Óçóí Ùÿñÿíèí ãîðõóñó,
îíà äóéäóüó ãûñãàíúëûãëà éàøàéàí Ãàðàãîéóíëó Úàùàí
øàùûí äÿðùàë àüëûíà äàùà äà éàõøûñûíûí Àüãîéóíëó Óçóí
Ùÿñÿí ö÷öí ðÿñì åäèëÿ áèëÿúÿéè ýÿëèá. Þç õîøáÿõòëèêëÿðèíè
“éîõñà, áàøãàëàðû äà áó ãÿäÿð õîøáÿõòäèr!” ãîðõóñóéëà çÿùÿð-
ëÿéÿí ùÿãèãè ãûñãàíúëàðäàí îëäóüóíà ýþðÿ, Úàùàí øàù óñòàä
íÿããàøûí áó êèòàáäàí áèð äÿíÿñèíè äÿ, ùÿòòà äàùà éàõøûñûíû
ðÿñì åëÿñÿ, áóíó áàø äöøìÿíè Óçóí Ùÿñÿí ö÷öí ùàçûðëàéà-
úàüûíû ñåçèð. Áåëÿúÿ, áó ìèñèëñèç êèòàáà þçöíäÿí áàøãà áèð
êèìñÿ ñàùèá îëìàñûí äåéÿ, êèòàáû áèòèðÿíäÿí ñîíðà óñòàä
íÿããàøû Øåéõ ßëèíè þëäöðòìÿéÿ ãÿðàð âåðèð. Àììà ùÿðÿìõà-
íàñûíäàêû íÿúèá ãÿëáëè áèð ÷ÿðêÿç ýþçÿëè îíà óñòà íÿããàøû êîð
åëÿìÿñèíèí éåòÿðëè îëàúàüûíû õàòûðëàäûð. Úàùàí øàùûí äÿðùàë
áÿéÿíèá, ÿòðàôûíäàêû éàëòàãëàðà à÷äûüû áó ïàðëàã ãÿðàð óñòàä

112
 Orxan Pamuk V $ %" $

íÿããàø Øåéõ ßëèíèí ãóëàüûíà äà ÷àòûá, àììà î, áàøãà ñûðàâè Inventas vitam

íÿããàøëàðûí åëÿéÿúÿéè êèìè, êèòàáû éàðûäà ãîéóá Òÿáðèçäÿí

juvat excoluisse
per artes

÷ûõìàéûá. Ùÿòòà êîðëóüóíó ýåúèêäèðìÿê ö÷öí êèòàáû éàâàøûò-

ìàã, éà äà êèòàá ãöñóðñóç îëìàñûí äåéÿ, ïèñ ÷ÿêìÿê òÿêè
éîëëàðà ñàïìàéûá. Ùÿìèøÿêèíäÿí äàùà äà áþéöê øþâã âÿ
ÿãèäÿéëÿ ÷àëûøûá. Òÿêáàøûíà éàøàäûüû åâèíäÿ ñöáù íàìàçûí-
äàí ñîíðà èøëÿìÿéÿ áàøëàéàð, ýåúÿéàðûñû øàìëàðûí èøûüûíäà
éîðüóí ýþçëÿðèíäÿí ÿçàá éàøëàðû àõàíà ãÿäÿð åëÿ åéíè àòëàðû,
ñÿðâëÿðè, àøèãëÿðè, ÿæäàùàëàðû, éàðàøûãëû øàùçàäÿëÿðè ðÿñì åëÿ -
éÿðìèø. ×îõ çàìàí Ùåðàòëû ãÿäèì óñòàäëàðûí ùàçûðëàäûüû áèð
ñÿùèôÿéÿ ýöíëÿðëÿ áàõàð, áèð éàíäàí äà ùå÷ áàõìàäûüû áèð
êàüûçà åéíè ðÿñìè îëäóüó êèìè ÷ÿêÿðìèø. Àõûðäà Ãàðàãîéóí-
ëó Úàùàí Øàù ö÷öí ùàçûðëàäûüû êèòàá áàøà ÷àòûð, óñòàä íÿããàø
ýþçëÿäèéè òÿêè ÿââÿëúÿ þéöëöá ãûçûëà òóòóëóð, ñîíðà óúó ñèâðè
òóü èéíÿñèéëÿ êîð åäèëèð. Øåéõ ßëè ùå÷ àüðûñû äà áåëÿ êÿñèëìÿ-
äÿí äÿðùàë Ùåðàòû òÿðê åëÿéèá, Àüãîéóíëó ùþêìäàðû Óçóí
Ùÿñÿíèí éàíûíà ýåäèð. Îíà: “Áÿëè, êîðàì, – äåéèá, – àììà
ñîí áèð èëäÿ íÿãø åëÿäèéèì êèòàáûí áöòöí ýþçÿëëèêëÿðè, ùÿð
ãÿëÿì âóðóøóíà, ùÿð ôûð÷àñûíà ãÿäÿð ùàôèçÿìäÿäèr, ÿëèì
îíëàðû ìÿí ýþðìÿäÿí ÿçáÿðäÿí ÷ÿêìÿéè áàúàðûð. Õàíûì,
ñÿíÿ îëóá-êå÷ÿí ÿí ýþçÿë êèòàáû íÿãø åëÿéÿ áèëÿðÿì. ×öíêè
ýþçëÿðèì àðòûã áó äöíéàíûí ïèñëèéèíÿ äèêèëèá ãöðóðëàíìàäû-
üûíäàí Àëëàùûí áöòöí ýþçÿëëèêëÿðèíè ùàôèçÿìäÿí ÿí ñàô øÿêèëäÿ
÷ÿêÿ áèëÿðÿì”. Óçóí Ùÿñÿí áþéöê óñòàä íÿããàøà äÿðùàë èíà-
íûð, óñòàä äà ñþçöíöí öñòöíäÿ äóðóá, îëóá-êå÷ÿí ÿí ìèñèëñèç
êèòàáû Àüãîéóíëó õàãàíûíà ÿçáÿðäÿí ÷ÿêèð. Äàùà ñîíðà
Àüãîéóíëó Óçóí Ùÿñÿíèí Ãàðàãîéóíëó Úàùàí øàùû Ìèíýþë
éàõûíëûüûíäà áèð ùöúóìëà éåíèá, þëäöðìÿñèíèí àðõàñûíäà
ìöçÿôôÿð õàãàíûí éåíè êèòàáûíûí âåðäèéè ìÿíÿâè ýöú îëäó-
üóíó ùÿð êÿñ áèëèð. Áó ìþúöçÿ êèòàá óñòàä Øåéõ ßëè Òÿáðè-
çèíèí ðÿùìÿòëèê Úàùàí øàùà ùàçûðëàäûüû ÿââÿëêè êèòàáëà áèð-
ëèêäÿ ìöçÿôôÿð Óçóí Ùÿñÿí ðÿùìÿòëèê Ôàòèù Ñóëòàí Ìåùìåò
õàíà Îòëóãáåëè ñàâàøûíäà ìÿüëóá îëàíäà ïàäøàùûìûçûí õÿçè-
íÿñèíÿ ãàòûëûá. Ýþðÿíëÿð áèëèð.

113
 ÁÅ

Úÿííÿòìÿêàí Ãàíóíè Ñóëòàí Ñöëåéìàí õÿòòàòëàðà äàùà

÷îõ ãèéìÿò âåðäèéèíäÿí çàìàíûí áÿõòñèç íÿããàøëàðû áó äàíû-
øàúàüûì ùåêàéÿíè íÿãøèí õÿòäÿí äàùà âàúèá îëäóüóíà ìèñàë
òÿêè äàíûøûðëàðìûø, àììà ùÿð äèããÿòëÿ äèíëÿéÿíèí áàøà äöøÿ-
úÿéè êèìè, áó ãèññÿ êîðëóã âÿ ùàôèçÿ áàðÿäÿäè. Úàùàí ùàêèìè
Òåéìóðóí þëöìöíäÿí ñîíðà áèð-áèðëÿðèíÿ ùöúóì åëÿéÿí, àðà-
ëàðûíäà ðÿùìñèçúÿñèíÿ ñàâàøàí îüóëëàðûíûí âÿ íÿâÿëÿðèíèí áèð-
áèðëÿðèíèí øÿùÿðëÿðèíè ôÿòù åëÿéÿíäÿ ýþðäöêëÿðè èëê èø þç àäëà-
ðûíà ïóë áóðàõûá, úàìåäÿ õöòáÿ îõóòìàã èäèñÿ, èêèíúè èøëÿðè
áèð-áèðëÿðèíäÿí ÿëÿ êå÷èðäèêëÿðè êèòàáëàðû ïàð÷àëàéûá, áàøûíà
þçëÿðèíè “úàùàí ùàêèìè” êèìè þéÿí èòùàô âÿ éåíè òèòóë ãîéóá,
éåíèäÿí úèëäëÿòìÿëÿðè iäè êè, ýþðÿíëÿð áó ùþêìäàðûí êèòàáûíà
áàõûá úàùàí ùàêèìè îëäóüóíà èíàíñûí. Áóíëàðäàí Òåéìóðóí
íÿâÿñè Óëóãáÿéèí îüëó ßáäöëëÿòèô Ùåðàòû ÿëÿ êå÷èðÿíäÿ àòàñû-
íûí àäûíà äÿðùàë êèòàá ùàçûðëàíìàñûíà õÿòòàòëàðûíû, íÿããàøëà-
ðûíû, úèëä÷èëÿðèíè åëÿ áèð úàíôÿøàíëûãëà ñÿôÿðáÿð åëÿéèá, îíëàðû åëÿ
òÿëÿñäèðèðìèø êè, ïàð÷àëàíàí úèëäëÿðäÿí ÷ûõàí ðÿñìëÿð, éàçûëû
ñÿùèôÿëÿð úûðûëûá éàïûøäûðûëàíäà áèð-áèðèíÿ ãàðûøûð. Ùàíñû êèòàáûí
ùàíñû ùåêàéÿíèí ïàð÷àñû îëäóüóíà ôèêèð âåðìÿäÿí ðÿñìëÿðè
ýÿëèøèýþçÿë úèëäëÿäèá, êèòàáëàð äöçÿëòìÿê íàõûøñåâÿð Óëóã áÿéÿ
éàðàøìàéàúàüûíà ýþðÿ îüëó Ùåðàòûí áöòöí íÿããàøëàðûíû òîï-
ëàéûá, ðÿñìëÿðè áèð ñûðàéà äöçìÿê ö÷öí ùåêàéÿëÿðèíè ñþéëÿìÿ-
éè òÿëÿá åëÿéèð. Àììà ùÿð áåéèíäÿí áàøãà áèð ùåêàéÿ ÷ûõûð
âÿ ðÿñìëÿð äàùà äà áèð-áèðèíÿ ãàðûøûð. Îíäà ñîí ÿëëè äþðä èëäÿ
Ùåðàòäà ùþêì ñöðìöø áöòöí øàùëàðûí, øàùçàäÿëÿðèí êèòàáëà-
ðûíà ýþçöíöí íóðóíó âåðÿíäÿí ñîíðà óíóäóëàí ñîí àùûë Бàø
íÿããàø àõòàðûëûá òàïûëûð. Ðÿñìëÿðÿ áàõàí ãÿäèì óñòàäûí êîð
îëäóüó ìÿëóì îëàíäà òÿëàø áàøëàéûð, ùÿòòà ýöëÿíëÿð äÿ òàïûëûð,
àììà àùûë óñòàä éåääè éàøûíà ÷àòìàìûø, àüûëëû, àíúàã îõóéóá-
éàçìàüû áàúàðìàéàí áèð óøàã èñòÿéèð. Äÿðùàë òàïûá ýÿòèðèáëÿð.
Ãîúà íÿããàø óøàüûí ãàáàüûíà áèð ðÿñì ãîéóá “Ýþðäöéöíö
äàíûø”, – äåéèð. Óøàã ðÿñìäÿ ýþðäöêëÿðèíè äàíûøàíäà àùûë

114
 Orxan Pamuk V $ %" $

íÿããàø äà ýþðìÿéÿí ýþçëÿðèíè ýþé öçöíÿ äèêèá äèããÿòëÿ äèí- Inventas vitam

ëÿéèð, ñîíðà áåëÿ èçàù åëÿéèð: “Ôèðäîâñèíèí “Øàùíàìÿ”ñèíäÿí

juvat excoluisse
per artes

Èñêÿíäÿðèí þëÿí Äàðàíû ãóúàãëàìàñû... Ñÿäèíèí “Ýöëöñòàí”ûí-

äàí ýþçÿë øàýèðäèíÿ àøèã îëàí õîúàíûí ùåêàéÿñè... Íèçàìèíèí
“Ìÿùçÿíè-ßñðàð”ûíäàí ùÿêèìëÿðèí éàðûøìàñû...” Àùûë âÿ êîð
ãîúàéà ãÿçÿáëÿíÿí î áèðè íÿããàøëàð: “Áóíëàðû áèç äÿ äåéÿðèê,
– äåéèáëÿð, – áóíëàð ÿí ìÿøùóð ùåêàéÿëÿðèí ÿí áÿëëè ìÿúëèñëÿ-
ðèäèr”. Àùûë âÿ êîð íÿããàø áó äÿôÿ óøàüûí ãàáàüûíà ÿí ÷ÿòèí
ðÿñìëÿðè ãîéäóðóð, éåíÿ îíó äèããÿòëÿ äèíëÿéèð. “Ôèðäîâñèíèí
“Øàùíàìÿ”ñèíäÿí Ùþðìöçöí õÿòòàòëàðû çÿùÿðëÿéèá áèð-áèð þëäöð-
ìÿñè”, – éåíÿ ýþéÿ áàõà-áàõà äåéèð. “Ìþâëàíàíûí “Ìÿñíÿâè”ñèí-
äÿí àðâàäûíû âÿ àðâàäûíûí àøèãèíè àðìóä àüàúûíûí áàøûíäà éàõà-
ëàéàí ÿðèí ïèñ ùåêàéÿñè âÿ óúóç ðÿñì”, – äåéèð, áåëÿ-áåëÿ ýþðÿ
áèëìÿäèéè áöòöí ðÿñìëÿðè óøàüûí èçàùûíäàí òàíûéûð, êèòàáëàðûí
úèëäëÿíìÿñèíè éîëóíà ãîéóð. Óëóãáÿé Ùåðàòà îðäóñóéëà ýèðÿí-
äÿ óñòàä íÿããàøäàí óñòà íÿããàøëàðûí ýþðìÿêëÿ áàøà äöøÿ
áèëìÿäèêëÿðè ùåêàéÿëÿðè îíóí ùå÷ ýþðìÿäÿí òàíûìàñûíûí ñèð-
ðèíè ñîðóøóð. “Áóíóí ñÿáÿáè, ùåñàá åäèëäèéè êèìè, êîð îëäóüó-
ìà ýþðÿ ùàôèçÿìèí ãöââÿòëè îëìàñû äåéèë, – àùûë íÿããàø äåéèð.
– Ìÿí ùåêàéÿëÿðèí éàëíûç õÿéàëëàðëà äåéèë, ñþçëÿðëÿ õàòûðëàíäû-
üûíû ùå÷ óíóòìóðàì”. Óëóãáÿé î ñþçëÿðè âÿ ùåêàéÿëÿðè þç
íÿããàøëàðûíûí äà áèëäèêëÿðèíè, àììà ðÿñìëÿðè ñûðàéà äöçÿ áèë-
ìÿäèêëÿðèíè ñþéëÿéèð. “×öíêè, – àùûë íÿããàø äåéèð, – îíëàð þç
ùöíÿð âÿ ñÿíÿòëÿðè îëàí íÿãøè ÷îõ éàõøû ñàéûðëàð, àììà ãÿäèì
óñòàäëàðûí áó ðÿñìëÿðè Àëëàùûí õàòèðÿëÿðèíäÿí éàðàòäûãëàðûíû
áèëìèðëÿð”. Óëóãáÿé óøàüûí áóíó íåúÿ áèëäèéèíè ñîðóøóð.
“Óøàã áèëìèð, – àùûë íÿããàø äåéèð, – éàëíûç êîð âÿ èõòèéàð íÿã-
ãàø êèìè, Àëëàùûí àëÿìè éåääè éàøûíäàêû àüûëëû óøàüûí ýþðìÿê
èñòÿéÿúÿéè òÿêè éàðàòäûüûíû áèëèðÿì. ×öíêè Àëëàù àëÿìè ÿââÿëúÿ
ýþðöëìÿê ö÷öí éàðàòäû. Ñîíðà äà ýþðäöéöìöçö áèð-áèðèìèçÿ
áþëöøÿê, äàíûøàã äåéÿ, áèçÿ ñþçëÿðè âåðäè, àììà áèç ñþçëÿðäÿí
ùåêàéÿëÿð äöçÿëòäèê, íàõûøûí áó ùåêàéÿëÿð ö÷öí ÷ÿêèëäèéèíè
ýöìàí åëÿäèê. Îíà ýþðÿ äÿ íàõûø, äîüðóäàí, Àëëàùûí õàòèðÿëÿðèíè
÷àòäûðìàã, àëÿìè îíóí ýþðäöéö êèìè ýþðìÿêäèr”.

115
 ÚÈÌ

Íÿããàø òàéôàñûíûí ùàãëû âÿ ÿçÿëè ãîðõóñó êîðëóã ÿíäèøÿñè

öçöíäÿí áèð âàõòëàð ÿðÿá íÿããàøëàðûí ýöí äîüàíäà áàòûéà,
öôöãÿ óçóí-óçàäû áàõäûãëàðû, áèð ÿñð ñîíðà Øèðàçäà ÷îõëó íÿã-
ãàøûí ñÿùÿðëÿð àúãàðûíà ãîç è÷èéëÿ äþéöëìöø ýöë éàðïàüû ÿçìÿñè
éåäèêëÿðè ìÿëóìäór. Éåíÿ åéíè äþâðäÿ èñôàùàíëû éàøëû íÿããàø-
ëàðûí âÿáàéà éîëóõìóø ñàéàã ñàðàéëà éîëóõäóãëàðû êîðëóüóí
ñÿáÿáè ñàéäûãëàðû ýöí èøûüû, äîüðóäàí, èø òàõòàëàðûíà äÿéìÿ-
ñèí äåéÿ, îòàüûí éàðûãàðàíëûã áèð êöíúöíäÿ, ÷îõ âàõò øàìëà-
ðûí èøûüûíäà ÷àëûøûðëàð. Áóõàðàäàêû þçáÿê íÿããàøõàíàëàðûíäà
óñòàäëàð ýöíöí àõûðûíäà îâñóí îõóíìóø ñóéëà ýþçëÿðèíè éóéàð-
äûëàð. Áöòöí áó öñóëëàð è÷èíäÿ êîðëóüà ÿí ÷îõ éàõûíëàøàíû,
òÿáèè êè, áþéöê óñòàä Áåùçàäûí ìöÿëëèìè óñòàä íÿããàø Ñåéèä
Ìèðÿê òÿðÿôèíäÿí òàïûëàíûäû. Óñòàä íÿããàø Ìèðÿéÿ ýþðÿ, êîð-
ëóã áÿëà äåéèë, áöòöí ùÿéàòûíû îíóí ýþçÿëëèéèíÿ ùÿñð åëÿéÿí
íÿããàøà Àëëàùûí âåðÿúÿéè ñîí õîøáÿõòëèêäèr. ×öíêè íàõûø
Àëëàùûí àëÿìè íåúÿ ýþðäöéöíö íÿããàøûí àõòàðìàñûäûr âÿ áó
òÿêðàðñûç ìÿíçÿðÿ àíúàã áþéöê èø ùÿéàòûíäàí ñîíðà, ýþçëÿð
éîðóëóá íÿããàø ÿìÿëëè-áàøëû ÿéèëÿíäÿ, ÿëäÿ åäèëÿí êîðëóãäàí
ñîíðà õàòûðëàíûð. Äåìÿëè, Àëëàùûí àëÿìè íåúÿ ýþðäöéö òÿêúÿ
êîð íÿããàøëàðûí ùàôèçÿñèíäÿí äÿðê åäèëèð. Àùûë íÿããàø áó
õÿéàë îíà ýÿëÿíäÿ, éÿíè õàòèðÿëÿð âÿ êîðëóüóí çöëìÿòè è÷èíäÿ
ýþçöíöí ãàáàüûíäà Àëëàùûí ìÿíçÿðÿñè ïåéäà îëàíäà ìèñèëñèç
ðÿñìè ÿëè þç-þçöíÿ êàüûçà êþ÷öðÿ áèëñèí äåéÿ, áöòöí ùÿéàòû
áîéóíúà ÿëèíè àëûøäûðìàãëà ìÿøüóë îëóð. Äþâðöí ùåðàòëû íÿã-
ãàøëàðû âÿ õÿòòàòëàðû áàðÿäÿ äÿ éàçìûø òàðèõ÷è Ìèðçÿ Ìÿùÿììÿä
Ùåéäÿð Äóüëàòà ýþðÿ, óñòàä Ñåéèä Ìèðÿê áó íÿãø àíëàéûøûíà àò
ðÿñìè ÷ÿêìÿê èñòÿéÿí íÿããàøäàí ìèñàë äà ÷ÿêèá. Áóíà ýþðÿ
äÿ ÿí ãàáèëèééÿòñèç íÿããàø áåëÿ áàøûíûí è÷è áîìáîø îëäóüóí-
äàí åéíèëÿ áóýöíêö ôèðÿíý ðÿññàìëàðû êèìè àòà áàõà-áàõà àò
ðÿñìè ÷ÿêÿíäÿ áåëÿ ðÿñìè ùàôèçÿñèíäÿí ÷ÿêèð. ×öíêè ùå÷ êÿñ
åéíè çàìàíäà ùÿì àòà, ùÿì äÿ öçÿðèíäÿ àòûí ðÿñìèíè ÷ÿêäèéè
êàüûçà áàõà áèëìÿç. Íÿããàø ÿââÿëúÿ àòà áàõûð, ñîíðà éàääà-

116
 Orxan Pamuk V $ %" $

øûíäàêûíû äÿðùàë êàüûçà ÷ÿêèð. Àðàäàí ýþç ãûðïûìû ãÿäÿð âàõò Inventas vitam

áåëÿ êå÷ñÿ, íÿããàøûí êàüûçà êþ÷öðäöéö, ýþðìÿêäÿ îëäóüó àò

juvat excoluisse
per artes

äåéèë, áèð àç ÿââÿë ýþðäöéö àòûí õàòèðÿñèäèr êè, áó äà ÿí ñÿôèë

ðÿññàì ö÷öí áåëÿ ðÿñìèí àíúàã ùàôèçÿéëÿ ìöìêöí îëà áèëÿ-
úÿéèíèí ñöáóòóäór. Íÿããàøûí ôÿàë ïåøÿ ùÿéàòûíûí, äàùà ñîíðà
ýÿëÿúÿê õîøáÿõò êîðëóüà, êîðëàðûí õàòèðÿëÿðèíÿ ùàçûðëûã òÿêè
ýþðöíÿí áó àíëàéûøûíûí íÿòèúÿñè êèìè äþâðöí ùåðàòëû óñòàä-
ëàðû, êèòàáñåâÿð øàùëàð âÿ øàùçàäÿëÿð ö÷öí ÷ÿêäèêëÿðè ðÿñìè
ÿë âÿðäèøè òÿìðèí òÿêè ýþðöð, èøëÿìÿéè, äóðìàäàí ÷ÿêìÿéè,
ýöíëÿðëÿ äàéàíûá äóðìàã áèëìÿäÿí øàìëàðûí èøûüûíäà ñÿùè-
ôÿëÿðÿ áàõìàüû íÿããàøû êîðëóüà àïàðàí õîøáÿõò áèð èø êèìè
ãÿáóë åëÿéèð. Óñòàä Íÿããàø Ìèðÿê ùÿéàòû áîéóíúà êîðëóüà
ãÿñäÿí âÿ èíàäëà éàõûíëàøûá, áÿçÿí äûðíàã, äöéö, ùÿòòà ñà÷
öçÿðèíäÿ áöòöí éàðïàãëàðûéëà àüàúëàð ÷ÿêèá, áÿçÿí äÿ ãàðàí-
ëûüû åùòèéàòëà òÿõèðÿ ñàëûá, õîøáÿõò âÿ ýöíÿøëè áàü÷àëàð ÷ÿêèá,
åëÿ áó ÿí õîøáÿõò ñîíà éåòèøÿúÿéè ÿí óéüóí âàõòû àõòàðûá. Éåò-
ìèø éàøûíäà îëàíäà Ñóëòàí Ùöñåéí Áàéãàðà êèëèä öñòöíäÿí
êèëèäëÿ ñàõëàéûúû õÿçèíÿñèíäÿ òîïëàíìûø ìèíëÿðëÿ êèòàáûí ñÿùè-
ôÿëÿðèíè áó áþéöê óñòàäû ìöêàôàòëàíäûðìàã ö÷öí îíà à÷äû.
Óñòàä Ìèðÿê ñèëàùëàð, èïÿê, ìÿõìÿð ãóìàøëàð âÿ ãûçûëëà äîëó
õÿçèíÿ îòàüûíûí ãûçûë øàìäàíëàðûíûí èøûüûíäà ùåðàòëû ãÿäèì
óñòàäëàðûí ùÿðÿñè áèð ÿôñàíÿ îëàí êèòàáëàðûíûí ìèñèëñèç ñÿùèôÿ -
ëÿðèíÿ ö÷ ýöí ö÷ ýåúÿ ñÿðàñÿð áàõàíäàí ñîíðà êîð îëäó.
Àëëàùûí ìÿëÿêëÿðèíè ãàðøûëàéàí êèìè, êàìèëëèê âÿ òÿâÿêêöëëÿ
ãàðøûëàäûüû áó éåíè âÿçèééÿòèíäÿí ñîíðà áþéöê óñòàä áèð äÿ
ùå÷ äàíûøìàìûø, ùå÷ ðÿñì äÿ ÷ÿêìÿìèøäè. “Òàðèõè-Ðÿøèä”èí
ìöÿëëèôè Ìèðçÿ Ìÿùÿììÿä Ùåéäÿð Äóüëàò áóíó Àëëàùûí
ÿáÿäè çàìàíûíûí ìÿíçÿðÿëÿðèíÿ ãîâóøìóø íÿããàøûí ñûðàâè
þëÿðèëÿð ö÷öí ùàçûðëàíàí êèòàá ñÿùèôÿëÿðèíÿ àðòûã ùå÷ âàõò ýåðè
äþíìÿìÿñèéëÿ èçàù åëÿéèð, äåéèð êè, êîð íÿããàøûí õàòèðÿëÿðè-
íèí Àëëàùà ÷àòäûüû éåðäÿ ìöòëÿã ñöêóò, õîøáÿõò ãàðàíëûã âÿ
áîø ñÿùèôÿëÿðèí ñîíñóçëóüó âàð.

117
 ***
Óñòàä Îñìàíûí êîðëóã âÿ ùàôèçÿ áàðÿäÿ ñóàëûíû Ãàðàíûí,
ÿñëèíäÿ, úàâàáûìû þéðÿíìÿêäÿí ÷îõ, ÿøéàëàðûìà, îòàüûìà,
ðÿñìëÿðèìÿ ðàùàò áàõìàã ö÷öí ñîðóøäóüóíó, ÿëáÿòòÿ, äóéóð-
äóì. Àììà éåíÿ äÿ äàíûøäûüûì ùåêàéÿëÿðèí ãÿëáèíÿ èøëÿäèéè-
íè ýþðìÿêäÿí õîøáÿõò îëäóì. “Êîðëóã øåéòàíûí âÿ ýöíàùûí
ýèðÿ áèëìÿéÿúÿéè õîøáÿõò àëÿìäèr”, – äåäèì.
“Òÿáðèçäÿ, – Ãàðà äåäè, – Óñòàä Ìèðÿéèí òÿñèðèéëÿ êîðëó-
üó Àëëàùûí ëöòôö ÿí áþéöê ôÿçèëÿò ñàéàí ãÿäèì öñóë íÿããàø-
ëàðûíäàí áÿçèëÿðè éàøëàðû àðòäûüû ùàëäà, ùÿëÿ êîð îëìàìàëàðûí-
äàí óòàíäûãëàðû, áóíóí ãàáèëèééÿòñèçëèê âÿ áàúàðûãñûçëûãëàðû-
íûí ñöáóòó êèìè ãÿáóë îëóíìàñûíäàí ãîðõäóãëàðûíà ýþðÿ
ùÿëÿ êîð òÿãëèäè ÷ûõàðûðëàð. Ãÿçâèíëè Úÿìàëÿääèíèí äÿ òÿñèðèíè
äàøûéàí áó ÿõëàã öçöíäÿí áÿçèëÿðè, ÿñëèíäÿ, êîð îëìàäûãëàðû
ùàëäà, àëÿìÿ êîð êèìè áàõìàüû þéðÿíìÿê ö÷öí ãàðàíëûãäà
àéíàëàð àðàñûíäà îòóðóá, ãÿíäèëèí ñîëüóí àëîâóíóí èøûüûíäà
ùåðàòëû ãÿäèì óñòàëàðûí ñÿùèôÿëÿðèíÿ ùÿôòÿëÿðëÿ éåìÿäÿí-è÷ìÿ-
äÿí áàõûðëàð”.
Ãàïû äþéöëäö. À÷äûì, áàõäûì, íÿããàøõàíàäàí ýþçÿë
ýþçëÿðèíè ýåíèø à÷ìûø øÿéèðä Ìöçÿùùèá Çÿðèô ÿôÿíäè ãàðäàøû-
ìûçûí úÿñÿäèíèí ñóñóç ãóéóäà òàïûëäûüûíû, úÿíàçÿñèíèí Ìåùðè-
ìàù úàìåñèíäÿí èêèíäè âàõòû ãàëäûðûëàúàüûíû äåäè âÿ õÿáÿðè
áàøãàëàðûíà ÷àòäûðìàã ö÷öí ãà÷ûá ýåòäè. Àëëàùûì, ñÿí áèçè
ãîðó!

118
 Orxan Pamuk V $ %" $

Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
M]NIM BFZM GRSGQFI"

Åøãìè èíñàíû ñÿôåù åëÿéèð, éîõñà òÿêúÿ ñÿôåùëÿðìè àøèã

îëóð? Èëëÿðäÿí áÿðè áîü÷à÷ûëûã, àðàäöçÿëäÿíëèê åëÿéèðÿì, áóíóí
úàâàáûíû áèëìèðÿì. Áèð-áèðèíÿ âóðóëäóãúà äàùà äà àüûëëàíàí,
äàùà äà ùèéëÿýÿð îëóá, àüûëëà áèúëèêëÿð èøëÿäÿí áèð úöòö, öñòÿ-
ëèê, áèð êèøèíè ÷îõ òàïìàã èñòÿðäèì. Áèëäèéèì áóäór: êèøè áèú-
ëèêëÿðÿ, êè÷èê òÿëÿëÿðÿ, ùèéëÿëÿðÿ áàø âóðóðñà, ãÿòèééÿí, àøèã
îëìàéûá. Ãàðà ÿôÿíäèìèçñÿ ùÿëÿ èíäèäÿí ñîéóããàíëûüûíû èòèðäè-
éèíè, ìÿíèìëÿ Øÿêóðÿäÿí äàíûøàíäà áåëÿ áöòöí þë÷öëÿðè ÿëäÿí
âåðäèéèíè ýþñòÿðèð.
Áàçàð éåðèíäÿ Øÿêóðÿíèí åëÿ ùåé îíó ôèêèðëÿøäèéèíè, ìÿí-
äÿí úàâàáûíû ñîðóøäóüóíó, îíó ùå÷ áåëÿ ýþðìÿäèéèìè, ùàìû-
éà ñþéëÿäèéèì íÿãяðаòы ÿçáÿðäÿí äåäèì. Ìÿíÿ åëÿ áàõûðäû êè,
îíà éàçûüûì ýÿëäè. Ìÿíÿ âåðäèéè ìÿêòóáó “òÿëÿì-òÿëÿñèê” Øÿêó-
ðÿéÿ àïàðìàüûìû òàïøûðäû. Áöòöí ñÿôåùëÿð åøãëÿðèíäÿ, ñàíêè,
÷îõ ìÿõñóñè òÿëÿñêÿíëèê ëàçûì ýÿëÿí âÿçèééÿòèí îëäóüóíó
ùåñàá åëÿéèá, åøãëÿðèíèí øèääÿòèíè öçÿ ÷ûõàðûá, àøèãëÿðèíèí
ÿëèíÿ ñèëàù âåðèð: îíëàð äà àüûëëûäûëàðñà, úàâàáû ýåúèêäèðèðëÿð.
Íÿòèúÿ: åøãäÿ òÿëÿñêÿíëèê èøëÿðè ýåúèêäèðèð.
Áóíà ýþðÿ Ãàðà ÿôÿíäè: “Òÿëÿñ, òÿëÿñ”, – äåéÿ âåðäèéè ìÿê-
òóáó ÿââÿëúÿ áàøãà áèð éåðÿ àïàðäûüûìû áèëñÿéäè, ìÿíÿ øöêð
åëÿéÿðäè. ×àðøû éåðèíäÿ îíó óçóí-óçàäû ýþçëÿéÿíäÿ äîíìóø-
äóì. Èñèíìÿê ö÷öí ÿââÿëúÿ éîëóìóí öñòöíäÿêè þâëàäëàðûìûí
áèðèíèí éàíûíà ýåäÿðÿì, äåäèì. Ìÿí ìÿêòóáóíó äàøûéûá, þç
ÿëèìëÿ åâëÿíäèðäèéèì ãûçëàðûìà, þâëàäûì äåéèðÿì. Áó éàññàð
ãûç ìÿíÿ åëÿ ìèííÿòäàðäûr êè, ùÿð ýÿëèøèìäÿ ÿòðàôûìäà ïÿðâà-
íÿ îëìàãäàí áàøãà, ÿëèìÿ áèð íå÷ÿ àx÷à äà äöðòöð. Ùàìèëÿé-
ìèø, ñåâèíúëè iäè. Úþêÿ ãàéíàòäû, äÿìëÿéèá è÷äèì. Òÿê ãàëàíäà
Ãàðà ÿôÿíäèíèí âåðäèéè ïóëëàðû äà ñàéäûì. Èéèðìè àx÷à.
Òÿêðàð éîëà äöçÿëäèì. Àðà êö÷ÿëÿðäÿí, ïàë÷ûüû äîíóá
êå÷èëìÿç ùàëà äöøìöø ìèñêèí êå÷èäëÿðäÿí êå÷äèì. Åâèí
ãàïûñûíû äþéÿíäÿ çàðàôàò÷ûëûüûì òóòäó, ãûøãûðäûì. “Áîü÷à÷û

119
ýÿëäè, áîü÷à÷û, – äåäèì. – Ïàäøàùà ëàéèã, ÿí ÿëàñûíäàí ðÿãñ-
áÿíäèì âàð, Êÿøìèðäÿí ýÿòèðèëìèø ìèñèëñèç øàëëàðûì, Áóðñà ìÿõ-
ìÿðèíäÿí ãóðøàãëûüûì, ÿí éàõøûñûíäàí ãûðàüû èïÿêëè Ìèñèð
÷èòèíäÿí êþéíÿêëèéèì, íàõûø-íàõûø òöëáÿíääÿí þðòöêëÿðèì, äþøÿê
âÿ éàòàã ìÿëÿôÿëÿðèì, ðÿíýàðÿíý éàéëûãëàðûì âàð, áîü÷à÷û!”
Ãàïû à÷ûëäû, è÷ÿðè ýèðäèì. Ùÿìèøÿêè êèìè åâ, éàòàã ãÿôëÿò,
ãûçàðìûø éàü âÿ íÿì èéëÿíèðäè. Éàøëàíìàãäà îëàí ñóáàé êèøè-
ëÿðèí î ãîðõóíú ãîõóñónu verirdi.
“Áîøáîüàç, – äåäè, – íèéÿ áàüûðûðñàí?”
Ùå÷ áèð øåé äåìÿäÿí ÷ûõàðûá ìÿêòóáó âåðäèì. Éàðûãà-
ðàíëûã îòàãäà êþëýÿ êèìè éàõûíëàøûá, áèð àíäà îíó ÿëèìäÿí
ãàïäû. Éàí îòàüà êå÷äè, îðaäà éàíàí ëàìïà âàð iäi. Ãàïûíûí
åøèéèíäÿ äóðäóì.
“Àòàí ÿôÿíäè éîõäórìó?” – äåäèì.
Úàâàá âåðìÿäè, þçöíö óíóäóá ìÿêòóáó îõóéóðäó. Èìêàí
âåðäèì, îõóñóí. Ëàìïà àðõàñûíäà îëäóüóíäàí öçöíö ùå÷ ýþðÿ
áèëìèðäèì. Ìÿêòóáó áèòèðÿí êèìè áèð äÿ îõóìàüà áàøëàäû.
“Ùÿ, – äåäèì, – íÿ éàçûá?”
Ùàñàí îõóäó:
“Ñåâýèëè Øÿêóðÿ õàíûì. Ìÿí äÿ èëëÿð áîéó òÿê áèð àäàìûí
õÿéàëûéëà éàøàäûüûìäàí ÿðèíè ýþçëÿìÿéèíè, îíäàí áàøãà ùå÷
êèìñÿíè ôèêèðëÿøìÿìÿéèíè òÿãäèð åëÿéèð, áàøà äöøöðÿì. Ñÿíèí
êèìè áèð ãàäûíäàí äöðöñòëöê âÿ èôôÿòäÿí áàøãà íÿ ýþçëÿíèëèð êè
(Ùàñàí ãÿùãÿùÿ ÷ÿêäè). Àììà íàõûø ö÷öí àòàíû ýþðìÿéÿ
ýÿëìÿéèì ñÿíÿ òÿúàâöç åëÿìÿê äåéèë. Áó ùå÷ àüëûìäàí äà
êå÷ìÿç. Ñÿíäÿí èøàðÿ, öñòÿëèê, úÿñàðÿò àëäûüûìû ùå÷ ãàáàðäàí
äà äåéèëÿì. Öçöí ïÿíúÿðÿäÿ íóð êèìè ýþðöíÿíäÿ áóíóí
Àëëàùûí ìÿíÿ ëöòôö îëäóüóíäàí áàøãà áèð øåé ôèêèðëÿøìÿäèì.
×öíêè ñÿíèí öçöíö ýþðìÿê õîøáÿõòëèéè ìÿíÿ áÿñ åëÿð (“Áóðà-
ñûíû Íèçàìèäÿí ÷ûðïûøäûðûá”, – äåéÿ îðaäà ãÿçÿáëÿ ãåéä åëÿäè).
Àììà ìàäàì êè, ìÿíÿ éàõûíëàøìà äåéèðñÿí, ñþéëÿ, ìÿëÿê-
ñÿíìè êè ñÿíÿ éàõûíëàøìàã ãîðõóëó îëñóí? Äèíëÿ ìÿíè, áóíó
äèíëÿ: ýåúÿéàðûëàðû öìèäñèç õàí íþêÿðèéëÿ åäàìäàí ãà÷àí
ãóëäóðëàðäàí áàøãà êèìñÿëÿðèí ãîíàã ãàëìàäûüû, ëÿíÿòëè

120
 Orxan Pamuk V $ %" $

êàðâàíñàðàëàðûí ïÿíúÿðÿëÿðèíäÿí ÷ûëïàã äàüëàðà âóðàí àé Inventas vitam

èøûüûíà òàìàøà åëÿéÿ-åëÿéÿ, ìÿíäÿí äÿ áÿõòñèç éàëãóçàãëàðûí

juvat excoluisse
per artes

óëàðòûëàðûíû äèíëÿéÿ-äèíëÿéÿ éàòìàüà ÷àëûøàíäà áèð ýöí ãÿôèë-

äÿí ìÿíÿ åëÿ î ïÿíúÿðÿäÿ ýþðöíäöéöí êèìè ýþðöíÿúÿéèíè
ôèêèðëÿøèðäèì. Äèíëÿ: èíäè êèòàá ö÷öí óñòàíûí éàíûíà ýåðè
ãàéûäàíäà óøàãëûüûìäà ÷ÿêäèéèì ðÿñìè ìÿíÿ ýåðè ãàéòà-
ðûðñàí. Áó, ìÿíèì ö÷öí ñÿíè òàïäûüûìûí èøàðÿñèäèr, áèëèðÿì.
Þëöìöí èøàðÿñè äåéèë. Îüóëëàðûíäàí áèðèíè, Îðõàíû ýþðäöì.
Éàçûã éåòèì. Îíóí àòàñû îëàúàüàì!”
“Ìàøàëëàù, éàõøû éàçûá, – äåäèì. – Øàèð îëóá áó”.
“Ìÿëÿêñÿíìè êè ñÿíÿ éàõûíëàøìàã ãîðõóëó îëñóí, – äåäè.
– Î ñþçö Èáíè Çÿðêàíèäÿí ÷ûðïûøäûðûá. Ìÿí äàùà éàõøû éàçà-
ðàì. – Úèáèíäÿí þç ìÿêòóáóíó äà ÷ûõàðäû. – Àë, áóíó Øÿêó-
ðÿéÿ àïàð”.
Ìÿêòóáëàðëà âåðäèéè ïóë èëê äÿôÿ ìÿíè íàðàùàò åëÿäè. Áó
àäàìûí úàâàá àëà áèëìÿäèéè åøãèíÿ ÷ûëüûíëûãëà áàüëàíìàñûíäà
äèêñèíäèðèúè áèð øåé ùèññ åëÿäèì. Ñàíêè, ñåçäèêëÿðèìè äîüðóéà
÷ûõàðìàã èñòÿéèðìèø êèìè, Ùàñàí óçóí âàõòäàí áÿðè èëê äÿôÿ
ÿôÿíäèëèéè áèð éàíà ãîéäó âÿ êîáóäëóãëà áåëÿ äåäè:
“Îíà äå, èñòÿñÿê, îíó ãàçû çîðóíà åâÿ ýÿòèðÿðèê”.
“Äîüðóäàí, äåéèììè?”
Ñöêóò ÷þêäö. “Äåìÿ”, – äåäè. Îòàãäàêû ëàìïàíûí èøûüû
öçöíÿ âóðäó, ýöíàùûíû áèëÿí óøàã òÿêè ýþçöíö àøàüû äèêäèéèíè
ýþðäöì. Áó ùàëëàðûíû áèëäèéèìäÿí, åøãèíÿ ùþðìÿò äóéóð, ìÿê-
òóáëàðûíû äàøûéûðàì. Ýöìàí åäèëäèéè êèìè, ïóë ö÷öí éîõ.
Åâäÿí ÷ûõûðäûì, Ùàñàí ìÿíè ãàïûäà ñàõëàäû.
“Øÿêóðÿéÿ îíó íÿ ãÿäÿð ÷îõ ñåâäèéèìè äåéÿðñÿíìè?”
– äåéÿ ùÿéÿúàíëà, àüûëñûçëûãëà ñîðóøäó.
“Ñÿí áóíó ìÿêòóáóíäà éàçìûðñàíìû?”
“Äå ìÿíÿ, îíëàðû – îíó, àòàñûíû íåúÿ éóìøàëäà áèëÿðÿì?”
“Éàõøû èíñàí îëìàãëà”, – äåäèì, ãàïûéà äîüðó ýåòäèì.
“Áó éàøäàí ñîíðà ÷îõ ýåúäè...” – äÿðèí ÿçàáëà äåäè.
“×îõ ïóë ãàçàíìàüà áàøëàìûñàí, Ùàñàí чàâóø. Èíñàíû
éàõøû åëÿéÿð áó...” – äåäèì, ÷ûõäûì.

121
 Åâèí è÷è î ãÿäÿð ãàðàíëûã âÿ ðöòóáÿòëè iäè êè, áàéûðäà ùàâà
ìÿíÿ èñòèëÿøìèø êèìè ýþðöíäö. Öçöìÿ ýöí âóðäó. Øÿêóðÿíèí
õîøáÿõò îëìàñûíû äöøöíäöì. Àììà íÿìëè, ñîéóã âÿ ãàðàíëûã
åâäÿ ýþðäöéöì î áÿäáÿõòÿ äÿ ìöÿééÿí ãÿäÿð ùþðìÿò åëÿéèð-
äèì. ßââÿëúÿäÿí äöøöíöá-äàøûíìàäàí, ãÿëáèìäÿí ýÿëäèéèíÿ
ýþðÿ, Ëàëÿëèêäÿêè Áàùàðàò÷ûëàð чàðøûñûíà äþíäöì, äàð÷ûí,
çÿôÿðàí, áèáÿð ãîõóëàðû è÷èíäÿ þçöìÿ ýÿëÿúÿéèìè ùåñàá åëÿéèð-
äèì, àììà éàíûëìûøäûì.
Åâèíäÿ Øÿêóðÿ ìÿêòóáëàðû àëàíäàí ñîíðà ÿââÿëúÿ Ãàðàíû
ñîðóøäó. Åøã éàíüûñûíûí ùÿð éåðèíè àìàíñûçëûãëà áöðöäöéöíö
äåäèì, õîøóíà ýÿëäè.
“Åâëÿðèíäÿ òîõóìà òîõóéàí àðâàäëàð äà äàõèë îëìàãëà,
ùàìû éàçûã Çÿðèô яôÿíäèíèí íèéÿ þëäöðöëäöéöíäÿí ñþç à÷ûð”,
– äåéÿ ñîíðà ñþçö äÿéèøäèðäèì.
Øÿêóðÿ: “Õåéðèééÿ, ùàëâà ÷àëûá áÿäáÿõò Çÿðèô ÿôÿíäèíèí
àðâàäû Ãÿëáèééÿéÿ àïàð”, – äåäè.
“Éàñûíà áèð ÷îõ ÿðçóðóìèëÿð, õåéëè àäàì ýÿëÿúÿêìèø,
– äåäèì. – Ãîùóìëàðû: “Ãàíû éåðäÿ ãàëìàéàúàã”, – äåéèð-
ëÿðìèø”.
Àììà Øÿêóðÿ Ãàðàíûí ìÿêòóáóíó îõóìàüà áàøëà-
ìûøäû. Áöòöí äèããÿòèìëÿ âÿ àúûãëà öçöíÿ áàõäûì. Áó ãàäûíûí
î ãÿäÿð ùÿéàò òÿúðöáÿñè âàð êè, åùòèðàñëàðûíûí öçöíÿ âóðìà
ñÿâèééÿñèíÿ íÿçàðÿò åëÿéÿ áèëèð. Ìÿêòóáó îõóéàíäà ñóñìàüû-
ìûí õîøóíà ýÿëäèéèíè, áóíó Ãàðàíûí ìÿêòóáóíà âåðäèéè õöñó-
ñè ÿùÿìèééÿòèí ìÿíèì òÿðÿôèìäÿí äÿ áÿéÿíèëìÿñè êèìè áàøà
äöøäöéöíö ùèññ åëÿäèì. Áåëÿúÿ ìÿêòóáó áàøà âóðóá ìÿíÿ
ýöëöìñÿéÿíäÿ Øÿêóðÿíèí õîøóíà ýÿëñèí äåéÿ, áó ñóàëû îíà
âåðìÿéÿ ìÿúáóð îëäóì:
“Íÿ äåéèð?”
“Óøàãëûüûíäàêû êèìè... Ìÿíÿ àøèãäèr”.
“Íÿ ôèêèðëÿøèðñÿí?”
“Ìÿí åâëèéÿì. ßðèìè ýþçëÿéèðÿì”.
Òÿõìèíëÿðèíèçèí ÿêñèíÿ, ìÿíèì òÿñèðëÿíìÿéèìè èñòÿéÿí-
äÿí ñîíðà áó éàëàíû òóëëàìàñûíà ùå÷ ùèðñëÿíìÿäèì, ùÿòòà

122
 Orxan Pamuk V $ %" $

áóíóí ìÿíè ðàùàòëàíäûðäûüûíû äåìÿëèéÿì. Ìÿêòóá äàøûéûá Inventas vitam

ùÿéàò áàðÿäÿ þéöäëÿð âåðäèéèì áèð ÷îõ ãûç âÿ ãàäûí Øÿêóðÿ-

juvat excoluisse
per artes

íèí ýþñòÿðäèéè äèããÿòè ýþñòÿðñÿéäèëÿð, ùÿì ìÿíèì èøèì, ùÿì

îíëàðûí èøè éàðûáàéàðû àñàíëàøàð, ùÿòòà áÿçèëÿðè äàùà éàõøû
ÿðëÿðÿ ýåäÿ áèëÿðäèëÿð.
“Î áèðè íÿ äåéèð?” – éåíÿ äÿ ñîðóøäóì.
“Ùàñàíûí ìÿêòóáóíó èíäè îõóìàã èñòÿìèðÿì, – äåéÿ
úàâàá âåðäè. – Ãàðàíûí Èñòàíáóëà ãàéûòäûüûíäàí Ùàñàíûí
õÿáÿðè âàðìû?”
“Âàðëûüûíäàí áåëÿ õÿáÿðè éîõäór”.
“Ùàñàíëà ñþùáÿò åëÿéèðñèíèçìè?” – äåéÿ ýþçÿë ãàðà ýþç-
ëÿðèíè à÷ûá ñîðóøäó.
“Ñÿí èñòÿäèéèíÿ ýþðÿ”.
“Ùÿ?”
“ßçàáëàð è÷èíäÿäèr. Ñÿíè ÷îõ ñåâèð. Êþíëöí áàøãàñûíà ìåéèë
åëÿñÿ áåëÿ áóíäàí ñîíðà îíäàí úàí ãóðòàðìàüûí ÷îõ ÷ÿòèí-
äèr. Ìÿêòóáëàðûíû ãÿáóë åëÿìÿéèí îíäà ÷îõ öìèäëÿð äîüóðäó.
Îíäàí ãîðõ. ×öíêè þçöíö ñÿíè åâÿ ýåðè ýÿòèðìÿê, áþéöê ãàð-
äàøûíûí þëöìöíö ãÿáóë åòäèðèá ñÿíèíëÿ åâëÿíìÿéÿ ùàçûðëàäû”.
Ñîí ñþçöìöí òÿùäèäëè òÿðÿôèíè òàðàçëàñûí, ìÿíè î áÿäáÿõòèí
õÿáÿð÷èñè âÿçèééÿòèíÿ ñàëìàñûí äåéÿ, ýöëöìñÿäèì.
“Î áèðè íÿ äåéèð áåëÿ?” – äåéÿ ñîðóøäó, àììà êèìè ñîðóø-
äóüóíó áèëèðäèìè?
“Íÿããàøìû?”
“Àüëûì ãàðìàãàðûøûãäû, – áÿëêÿ äÿ, áèðäÿí äöøöíúÿëÿðèí-
äÿí ãîðõóá äåäè. – Ùÿì äÿ ìÿíÿ åëÿ ýÿëèð, ùÿð øåé äàùà äà
ãàðûøàúàã. Àðòûã àòàì éàøëàøûð. Ùàìûìûçà áèð ïèñëèéèí éàõûíëàø-
äûüûíû, øåéòàíûí áèçÿ ïèñëèêëÿð ùàçûðëàäûüûíû ñåçèðÿì. Åñòåð,
ìÿíÿ åëÿ áèð øåé äå êè, õîøáÿõò îëóì”.
“Ñÿí íàðàùàò îëìà, ÿçèç Øÿêóðÿì, – è÷èì òèòðÿéÿ-òèòðÿéÿ
äåäèì. – Äîüðóäàí, ñÿí ÷îõ àüûëëûñàí, ÷îõ ýþçÿëñÿí. Áèð ýöí
éàðàøûãëû ÿðèíëÿ åéíè éàòàãäà éàòàúàã, îíà ñàðûëàúàã, áöòöí
äÿðäëÿðèíè óíóäóá õîøáÿõò îëàúàãñàí. Áóíó ýþçëÿðèíèí è÷èí-
äÿí îõóéóðаì”.

123
 Ãÿëáèìäÿ åëÿ áèð ñåâýè éöêñÿëäè êè, ýþçöì íÿìëÿíäè.
“Éàõøû, äå, î ÿð ùàíñû îëàúàã?”
“Áóíó ñÿíÿ î àüûëëû öðÿéèí äåìèðìè?”
“Ìÿí öðÿéèìèí íÿ äåäèéèíè áàøà äöøÿ áèëìÿäèéèìäÿí
õîøáÿõòÿì”.
Ñöêóò ÷þêäö. Áèð àíëûüà Øÿêóðÿíèí ìÿíÿ, ãÿòèééÿí, åòèáàð
åëÿìÿäèéèíè, àüçûìäàí ñþç àëìàã ö÷öí èíàìñûçëûüûíû óñòàëûãëà
ýèçëÿäèéèíè, þçöíÿ ÿçàá âåðäèéèíè ôèêèðëÿøäèì. Ìÿêòóáëàðà äà
áó àíäà úàâàá âåðìÿéÿúÿéèíè áàøà äöøÿíäÿ áöòöí ãûçëàðûìà,
÷àøãûíëàðà áåëÿ äåäèéèì áó ñþçö äåäèì, áîü÷àìû ãàïûá ùÿéÿ-
òÿ ÷ûõäûì, ñèâèøäèì.
“Î ýþçÿë ýþçëÿðèíè ýåíèø à÷àðñàí, áàøûíà ïèñ áèð øåé ýÿë-
ìÿç, úàíûì, íàðàùàò îëìà ñÿí”.

124
 Orxan Pamuk V $ %" $

Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
M]N X]KTQ]J]M

ßââÿëäÿí áîü÷à÷û Åñòåðèí ùÿð ýÿëèøèíäÿ ìÿíèì êèìè

àüûëëû, ýþçÿë, ÿìÿлëè-áàøëû éåòèøìèø, äóë, àììà íàìóñëó ãàäû-
íûí öðÿéèíè êöò-êöò àüðûäàúàã àøèãèí ÿí àõûðäà ùÿðÿêÿòÿ ýÿëèá,
ìÿêòóá éàçûá ýþíäÿðäèéèíè òÿñÿââöð åëÿéÿðäèì. Ýÿëÿí ìÿê-
òóáëàðûí ùÿìèøÿêè èñòÿêëèëÿðèìäÿí îëäóüóíó ýþðÿíäÿ äÿ ùå÷
îëìàñà, ÿðèìè ýþçëÿìÿê ö÷öí ýöú âÿ ñÿáèð ãàçàíûðäûì. Èíäè-
ñÿ áîü÷à÷û Åñòåðèí ùÿð ýåäèøèíäÿí ñîíðà àüëûì ãàðûøûð, þçö-
ìö äàùà äà áÿäáÿõò ùèññ åëÿéèðäèì.
Äöíéàíûí ñÿñëÿðèíè äèíëÿäèì. Ìÿòáÿõäÿí ãàéíàìà ïûã-
ãûëòûñû, ëèìîí âÿ ñîüàí ãîõóñó ýÿëèð: áèëèðÿì, Õåéðèééÿ ãàáàã
ãàéíàäûð. Øþâêÿòëÿ Îðõàí ùÿéÿòäÿ, íàð àüàúûíûí àëòûíäà èòÿëÿøÿ-
èòÿëÿøÿ ãûëûíú-ãûëûíú îéíàéûðëàð, áàüûðòûëàðûíû åøèäèðÿì. Àòàì ñÿñ-
ñèç éàí îòàãäàäûr. À÷ûá Ùàñàíûí ìÿêòóáóíó îõóäóì, ìàðàã
äîüóðàúàã ùå÷ áèð øåé îëìàäûüûíû áèð äàùà áàøà äöøäöì.
Éàëíûç îíäàí áèð àç äà ãîðõäóì, îíóíëà åéíè åâäÿ éàøàäûüûì
âàõò ãîéíóìà ýèðìÿê ö÷öí åëÿäèéè úÿùäëÿðÿ ìöãàâèìÿò ýþñ-
òÿðäèéèìÿ ýþðÿ, þçöìäÿí ðàçû ãàëäûì. Ñîíðà Ãàðàíûí ìÿêòó-
áóíó, ñàíêè, èíúèäÿúÿéèì зяриф áèð øåé êèìè åùòèéàòëà òóòóá
îõóäóì âÿ àüëûì ãàðûøäû. Ìÿêòóáëàðû áèð äàùà îõóìàäûì;
ýöíÿø ÷ûõäû âÿ áåëÿ ôèêèðëÿøäèì: ýåúÿëÿðèí áèðèíäÿ Ùàñàíûí
ãîéíóíà ýèðñÿéäèì, îíóíëà ñåâèøñÿéäèì, áóíó Àëëàùäàí áàø-
ãà êèìñÿ áèëìÿçäè. Èòêèí äöøìöø ÿðèìÿ îõøàéûð, åéíè øåéäèr.
Áÿçÿí áåëÿ ãÿôèë âÿ ãÿðèáÿ ôèêèð àüëûìà ýÿëèð. Ýöíÿø ÷ûõìûøäû,
áèðäÿí èñèíÿíäÿ, ñàíêè, áÿäÿíèì îëäóüóíó, äÿðèìè, áîéíó-
ìó, äþøëÿðèìèí ýèëÿñèíè áåëÿ ùèññ åëÿìèøäèì. Ýöíÿø ãàïûäàí
öçöìÿ î úöð âóðàíäà ãÿôèëäÿí è÷ÿðè Îðõàí ýèðäè.
“Àíà, íÿ îõóéóðñàí?”
Éàõøû, éÿãèí, Åñòåðèí ýÿòèðäèéè ñîí ìÿêòóáëàðû áèð äàùà
îõóìàäûì, äåäèì ùà, ñèçÿ éàëàí ñþéëÿìèøäèì. Éåíÿ îõóéóð-
äóì. Àììà áó äÿôÿ, äîüðóäàí, ìÿêòóáëàðû ãàòëàéûá ãîéíó-
ìà ñîõäóì, Îðõàíà äåäèì:

125
 “Ýÿë, ýþðöì, áóðà, ãóúàüûìà”. Ýÿëäè. “Îôô, ìàøàëëàù, íÿ
ãÿäÿð äÿ àüûðñàí, áþéöéöáñÿí”, – äåäèì âÿ þïäöì. Ìÿí
– “Áóç êèìèñÿí”, – äåéÿíäÿ: “Àíà, íÿ ãÿäÿð èñòèñÿí”, – äåäè,
êöðÿéèíè äþøëÿðèìÿ ñþéêÿäè.
Áèð-áèðèìèçÿ ñûüûíûá äàíûøìàäàí îòóðìàã èêèìèçèí äÿ
õîøóíà ýÿëèðäè. Áîéíóíó ãîõóëàäûì, þïäöì. Äàùà äà áÿðê
ãóúàãëàäûì. Ñÿññèçëèê ÷þêäö, åëÿúÿ äóðäóã.
“Ãûäûüûì òóòóð”, – õåéëè ñîíðà äåäè.
“Ñþéëÿ ýþðÿê, – úèääè ñÿñëÿ äåäèì, – cèíëÿð ïàäøàùû ýÿëñÿ,
äèëÿ ìÿíäÿí íÿ äèëÿéèðñÿí ñÿí, ùÿéàòäà ÿí ÷îõ íÿéè èñòÿéèðñÿí?”
“Øþâêÿòèí áèçèìëÿ îëìàìàñûíû èñòÿéèðÿì”.
“Áàøãà íÿ èñòÿéèðñÿí? Àòàíûí îëìàñûíû èñòÿéèðñÿíìè?”
“Õåéð. Áþéöéÿíäÿ ñÿíèíëÿ ìÿí åâëÿíÿúÿéÿì”.
Ïèñ øåé éàøëàíìàã, ÷èðêèíëÿøìÿê, ùÿòòà ÿðñèç, éîõñóë ãàë-
ìàã äåéèë, ùÿéàòäà êèìñÿíèí ãûñãàíìàìàñûäûr, ôèêèðëÿøäèì.
Îðõàíûí èñèíÿí áÿäÿíèíè ãóúàüûìäàí åíäèðäèì. “Ìÿíèì
êèìè ãàäûí éàõøû èíñàíëà åâëÿíìÿëèäèr”, – äåéÿ ôèêèðëÿøèá àòàìûí
éàíûíà ãàëõäûì.
“Ïàäøàùûìûç ùÿçðÿòëÿðè êèòàáûí áèòäèéèíè þç ýþçëÿðèéëÿ
ýþðöá, ñèçè ìöêàôàòëàíäûðàúàã, – äåäèì. – Éåíÿ Âåíåñèéàéà
ýåäÿúÿêñèíèç?”
“Áèëìèðÿì, – àòàì äåäè. – Áó úèíàéÿò ìÿíè ãîðõóòäó. Äöø-
ìÿíëÿðèìèç ýöúëö îëìàëûäûr”.
“Ìÿíèì áó âÿçèééÿòèìèí äÿ îíëàðû úÿñàðÿòëÿídiräèéèíè,
éàíëûø ôèêèðëÿðÿ, ÿñàññûç öìèäëÿíìÿëÿðÿ øÿðàèò éàðàòäûüûíû áèëè-
ðÿì”.
“Íåúÿ?”
“Àðòûã òÿúèëè åâëÿíìÿëèéÿì”.
“Íÿ? – àòàì äåäè. – Êèìèíëÿ? – äåäè. – Àììà ñÿí åâëèñÿí,
– äåäè. – Áó ùàðäàí ÷ûõäû? – ñîðóøäó. – Èñòÿéÿíèí êèìäèr? ×îõ
àüûëëû âÿ äóðóø ýÿòèðÿ áèëìÿäèéèí èñòÿéÿíèí îëñà áåëÿ, – äåäè
àüûëëû àòàì, – åëÿ áèð àäàìû ìÿãáóë ñàéûá áÿéÿíÿúÿéèíè ýöìàí
åëÿìèðÿì äÿ”, – àðàéà ÿëàâÿ åëÿéèá, áÿõòñèç âÿçèééÿòèíè áåëÿ
éåêóíëàøäûðäû. “Åâëÿíìÿéèí ö÷öí ÷þçìÿéèìèç ëàçûì ýÿëÿí ÷îõ

126
 Orxan Pamuk V $ %" $

áþéöê ìÿñÿëÿëÿðèí îëäóüóíó áèëèðñÿí, – uçóí ñöêóòäàí ñîíðà Inventas vitam

äà áåëÿ äåäè. – Ìÿíè àòûá ýåòìÿêìè èñòÿéèðñÿí, úàíûì?”

juvat excoluisse
per artes

“ßðèìèí þëäöéöíö äöíÿí éóõóìäà ýþðäöì”, – äåäèì.

Àììà áó éóõóíó, äîüðóäàí, ýþðÿí ãàäûí êèìè àüëàìàäûì.
“Íÿãøÿ áàõàíäà îíó îõóìàüû áèëÿíëÿð êèìè, éóõóíó äà
îõóìàüû áèëìÿê ëàçûìäûr?”
“Ýþðäöéöì éóõóíó ñèçÿ äàíûøìàüûìû ìÿñëÿùÿò ýþðöð-
ñöíöçìö?”
Áèð àí ñàêèòëèê îëäó âÿ äàíûøäûãëàðû øåéëÿðäÿí ÷ûõàðûëàúàã
äèýÿð áöòöí íÿòèúÿëÿðè òÿëÿì-òÿëÿñèê ýþçäÿí êå÷èðÿí àüûëëû àäàì-
ëàðûí åëÿéÿúÿéè êèìè, áèð-áèðèìèçÿ ýöëöìñÿäèê.
“Éóõóíó éîçóá, îíóí þëäöéöíÿ èíàíà áèëÿðÿì, àììà ãàéû-
íàòàí, ãàéíûí âÿ îíëàðà ãóëàã àñìàüà ìÿúáóð îëàí ãàçû áàø-
ãà ñöáóòëàð èñòÿéÿúÿê”.
“Óøàãëàðû ýþòöðöá åâÿ ãàéûäàëû èêè èë êå÷èá, àììà ãàéûíà-
òàìëà ãàéíûì ìÿíè ýåðè àïàðà áèëìèðëÿð”.
“×öíêè ãöñóðëàðû îëäóüóíó ÷îõ éàõøû áèëèðëÿð, – àòàì äåäè,
– aììà áó ñÿíèí áîøàíìàüûíà ðàçû îëäóãëàðû äåìÿê äåéèë”.
“Ìÿçùÿáèìèç Ìàëèêè, éà äà Ùÿíáÿëè îëñàéäû, – äåäèì,
– àðàäàí äþðä èë êå÷äèéèíè ýþðöá, ãàçû ìÿíè áîøàéàð, öñòöìÿ
ýöçÿðàí ïóëó ãîéàðäû. Àììà áèç, Àëëàùà øöêöðëÿð îëñóí,
Ùÿíÿôè îëäóüóìóçäàí áóíó äà åëÿéÿ áèëìÿðèê”.
“Ìÿíÿ Öñêöäàð ãàçûñûíûí Øÿôèè íàèáèíäÿí áÿùñ åëÿìÿ.
Îíëàð ÷öðöê èøëÿðäèr”.
“Ñàâàøäà ÿðëÿðè èòêèí äöøÿí áöòöí èñòàíáóëëó ãàäûíëàð áîøàí-
ìàã ö÷öí òàíûøëàðûéëà îíóí éàíûíà ýåäèðëÿðìèø. Øÿôèè îëäóüóí-
äàí ÿðèí èòêèí äöøöáìö, íÿ âàõò èòêèí äöøöá, ýåéèì ñûõûíòûñûìû
÷ÿêèðñÿí, áóíëàð äà òàíûøëàðûíäûrìû äåéèá, äÿðùàë áîøàéûðìûø”.
“Áóíëàðû ñÿíèí àüëûíà êèì ñàëûá, ìÿíèì ÿçèç ãûçûì, – äåäè,
– aüëûíû áàøûíäàí àëàí êèìäèr?”
“Áèð êÿðÿ áîøàíàíäàí ñîíðà ÿýÿð àüëûìû áàøûìäàí àëà áèëÿ-
úÿê àäàì âàðñà, îíó, òÿáèè êè, ñèç ìÿíÿ ñþéëÿéÿúÿêñèíèç, ìÿí
êèìèíëÿ åâëÿíìÿéèì áàðÿäÿ ñèçèí ãÿðàðûíûçäàí ÿñëà ÷ûõàí
äåéèëÿì”.

127
 Ìÿíèì ùèéëÿýÿð àòàì ãûçûíûí äà þçö ãÿäÿð ùèéëÿýÿð
îëäóüóíó ýþðöá, ýþçëÿðèíè ãûðïìàüà áàøëàäû. ßñëèíäÿ, àòàì
ýþçëÿðèíè áåëÿ òåç-òåç ö÷ ñÿáÿáäÿí ãûðïûð: 1. ×ÿòèíÿ äöøäöéö
âàõòëàðäà áèð áèúëèê òàïìàã ö÷öí òåç-òåç áåéíèíè èøëÿäÿíäÿ.
2. ×àðÿñèçëèê âÿ êÿäÿðäÿí öðÿêäÿí àüëàéàúàüû âàõòëàðäà.
3. ×ÿòèíÿ äöøäöéö âàõòëàðäà ùèéëÿ èøëÿäèá, áèðèíúè âÿ èêèíúè
ñÿáÿáè ãàðûøäûðûá, àç ñîíðà àüëàéàúàüûíû ýþñòÿðìÿê ö÷öí.
“Óøàãëàðû ýþòöðöá ýåäèð, ãîúà àòàíû òÿêìè áóðàõûðñàí?
Áèëèðñÿíìè êè, “êèòàáûìûç”, – ÿëáÿòòÿ, “êèòàáûìûç”, – äåäè,
– öçöíäÿí þëäöðöëìÿêäÿí ãîðõóðäóì, àììà èíäè ñÿí óøàã-
ëàðû ýþòöðöá ýåòìÿê èñòÿéÿíäÿ ìÿí, ÿñëèíäÿ, þëìÿê èñòÿ -
éèðÿì”.
“Àòàúàí, î èøÿ éàðàìàç ãàéûíäàí ãóðòàðìàã ö÷öí áîøàí-
ìàëû îëäóüóìó ùÿìèøÿ ñèç äåìèðäèíèçìè?”
“Ìÿíè òÿðê åëÿìÿéèíè èñòÿìèðÿì. ßðèí áèð ýöí ýåðè ãàéûäà
áèëÿð. Ãàéûòìàñà äà, åâëè îëìàüûíûí áèð çÿðÿðè éîõäór. Áó
åâäÿ àòàíëà ãàëìàüûí áÿñ åëÿð”.
“Áó åâäÿ ñèçèíëÿ ãàëìàãäàí áàøãà ùå÷ áèð øåé èñòÿìèðÿì”.
“Úàíûì, àçúà ãàáàã, áèð àç ãàáàã ÿðÿ ýåòìÿê èñòÿäèéèíè
äÿ äåìèðäèíìè?”
Àòàéëà ÷ÿêèøìÿê åëÿ áåëÿäèr: àõûðäà ùàãñûç îëäóüóìà
ìÿí äÿ èíàíûðàì.
“Äåéèðäèì”, – ãàáàüûìà áàõà-áàõà äåäèì. Ñîíðà àüëà-
ìàìàã ö÷öí þçöìö ñàõëàéàíäà àüëûìà ýÿëÿí øåéèí ùàãëû
îëäóüóíäàí úÿñàðÿòëÿíèá äåäèì:
“Éàõøû, ìÿí áèð äàùà ùå÷ ÿðÿ ýåòìÿéÿúÿéÿììè?”
“Ñÿíè ìÿíäÿí àëûá óçàãëàðà àïàðìàéàí áèð êöðÿêÿíèí
áàøûìûí öñòöíäÿ éåðè âàð. Èñòÿéÿíèí êèìäè, áèçèìëÿ áèðëèêäÿ
áó åâäÿ ãàëàðìû?”
Ñóñäóì. Áèçèìëÿ áèðëèêäÿ áó åâäÿ ãàëàúàã êöðÿêÿíÿ àòà-
ìûí ùþðìÿò åëÿìÿéèá éàâàø-éàâàø ÿçÿúÿéèíè, ÿëáÿòòÿ, èêèìèç
äÿ áèëèðäèê. Àòàì åâèíäÿ éàøàäûüûíà ýþðÿ î êöðÿêÿíè åëÿ ýèç-
ëèúÿ, óñòàëûãëà àë÷àëäàúàãäû êè, ìÿí î êöðÿêÿíÿ þçöìö âåð-
ìÿê áåëÿ èñòÿìÿéÿúÿêäèì.

128
 Orxan Pamuk V $ %" $

“Àòàíûí ðàçûëûüû îëìàäàí, áó ùàëûíëà ÿðÿ ýåòìÿéèíèí òåç- Inventas vitam

ëèêëÿ ìöìêöí îëìàäûüûíû áèëèðñÿí, äåéèëìè? ßðÿ ýåòìÿéèíè

juvat excoluisse
per artes

èñòÿìèðÿì âÿ èçiн âåðìèðÿì”.

“Ìÿí ÿðÿ ýåòìÿê éîõ, áîøàíìàã èñòÿéèðÿì”.
“×öíêè þç õåéðèíäÿí áàøãà ùå÷ áèð øåé ãàíìàéàí äöøöí-
úÿñèç áèð ùåéâàí ñÿíè èíúèäÿ áèëÿð. Ñÿíè íÿ ãÿäÿð ñåâäèéèìè
áèëèðñÿí, éîõìó, ÿçèç ãûçûì. Áó êèòàáû äà áèòèðìÿëèéèê”.
Ñóñäóì. ×öíêè äàíûøìàüà áàøëàñàéäûì, ãÿçÿáèìè áàøà
äöøÿí øåéòàí äà éîëäàí ÷ûõàðаðäû, àòàìûí öçöíÿ ýåúÿëÿðè
Õåéðèééÿíè éàòàüûíà ÷ÿêìÿñèíè áèëäèéèìè äåéÿúÿêäèì, àììà
ìÿíèì êèìè áèð ãûçà éàøëû àòàñûíà úàðèéÿéëÿ éàòìàñûíû áèëäè-
éèíè äåìÿê ùå÷ éàðàøàðìû?
“Ñÿíèíëÿ êèì åâëÿíìÿê èñòÿéèð?”
Ãàáàüûìà áàõäûì âÿ ñóñäóì, àììà ùÿéàìäàí äåéèë,
ùèðñèìäÿí. Äàùà ïèñè áó ãÿäÿð ãÿçÿáëÿíäèéèìè áèëìÿéèìÿ
áàõìàéàðàã, ùå÷ úöð úàâàá âåðìÿìÿê ìÿíè äàùà äà ùèðñëÿí-
äèðèðäè. Îíäà õÿéàëûìäà àòàìëà Õåéðèééÿíè ýöëöíú âÿ èéðÿíú
âÿçèééÿòäÿ éàòàãäà ôèêèðëÿøèðäèì. Ëàï àüëàéàúàãäûì êè, èðÿëè
áàõà-áàõà äåäèì:
“Îúàüûí öñòöíäÿ ãàá âàð, éàíìàñûí”.
Ïèëëÿêÿíèí áàøûíäàêû, ùå÷ à÷ûëìàéàí ïÿíúÿðÿñè ãóéóéà
áàõàí îòàüà êå÷äèì, ãàðàíëûãäà ÿë ùàâàñûíà òÿëÿì-òÿëÿñèê
éàòàüûìû òàïûá ñÿðäèì, þçöìö öñòöíÿ àòäûì: Àù, íÿ ãÿäÿð äÿ
ýþçÿëäè, óøàã îëàíäà ùàãñûçëûüà ðàñò ýÿëèá, éàòàüà ýèðìÿê,
àüëàéà-àüëàéà éàòûá ãàëìàã! Þçöìö òÿêúÿ ìÿí ñåâèðÿì, éàë-
ãûçëûã î ãÿäÿð àúûäûr êè, þç éàëãûçëûüûìà àüëàéàíäà ùû÷ãûðòûëà-
ðûìû âÿ ôÿðéàäëàðûìû åøèäÿí ñèçëÿð êþìÿéèìÿ ýÿëèðñèíèç.
Áèð àç ñîíðà áàõäûì, Îðõàí ìÿíèì éàòàüûìà óçàíûá.
Áàøûíû äþøëÿðèìèí àðàñûíà ñîõäó, ýþðäöì, î äà è÷èíè ÷ÿêÿ -
÷ÿêÿ ýþç éàøëàðû òþêöð, îíó áÿðê-áÿðê þçöìÿ òÿðÿô ÷ÿêèá
ãóúàãëàäûì.
“Àüëàìà, àíà, – áèð àç ñîíðà äåäè, – aòàì ñàâàøäàí ãàéû-
äàúàã”.
“Ùàðaäàí áèëèðñÿí?”

129
 Ñóñäó. Àììà îíó åëÿ ñåâäèì, åëÿ áàüðûìà áàñäûì êè,
áöòöí ñûõûíòûëàðûìû óíóòäóì. Èíúÿ ñöìöêëö Îðõàíûí çÿðèô
áÿäÿíèíè ãóúàãëàéûá éàòìàzäàí ãàáàã, èíäè, áèðúÿ äÿðäèì
âàð, ñèçÿ îíó ñþéëÿéèì. Éÿãèí, àòàìëà Õåéðèééÿ ùàããûíäà ùèðñ-
ëÿ ñèçÿ äåäèéèì øåéäÿí èíäè ïåøìàíàì. Õåéð, äåäèéèì éàëàí
äåéèëäè, àììà éåíÿ äÿ ñþéëÿäèéèìäÿí åëÿ óòàíûðàì êè, ñèç
î äåäèéèìè óíóäóí, áèçÿ åëÿ áàõûí, åëÿ áèë, ùå÷ äåéèëìÿéèá,
àòàì äà Õåéðèééÿéëÿ åëÿ øåé åëÿìÿéèá, îëìàçìû?

130
 Orxan Pamuk V $ %" $

Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
M]N ]NIXS]NIH]M

×ÿòèíäèr ãûç ñàùèáè îëìàã, ÷ÿòèí. È÷ÿðèäÿ àüëàéûðäû, ùû÷ãûð-

òûëàðûíû åøèäèðäèì, àììà ÿëèìäÿêè êèòàáûí ñÿùèôÿëÿðèíÿ áàõ-
ìàãäàí ñàâàéû äà ùå÷ áèð øåé åëÿéÿ áèëìèðäèì. Îõóìàüà
÷àëûøäûüûì úèëäèí – “Êèòàá-öë Ãèéàìÿò”èí áèð ñÿùèôÿñèíäÿ þëöì-
äÿí ö÷ ýöí ñîíðà ðóùóí Àëëàùäàí èçií àëûá, ÿââÿëúÿäÿí è÷èíäÿ
éàøàäûüû áÿäÿíèíè çèéàðÿòÿ ýåòäèéè éàçûëìûøäû. Ðóù þç ÿââÿëêè
áÿäÿíèíèí ìÿçàðäàêû ãàí âÿ èéëÿíìèø ñó è÷èíäÿ àúûíàúàãëû
ùàëûíû ýþðÿíäÿ êÿäÿðëÿíèá: “Éàçûã áÿäÿíèì, éàçûã ÿââÿëêè âöúó-
äóì”, – äåéÿ àüëàìñûíûð, éàñ òóòóð. Áåëÿúÿ, áèð ìöääÿò Çÿðèô
ÿôÿíäèíèí àúûíàúàãëû ñîíóíó, ãóéóíóí äèáèíäÿêè ùàëûíû, ðóùó-
íóí, áÿëêÿ äÿ, îíó ìÿçàðäà äà éîõ, ãóéóäà çèéàðÿòÿ ýÿëäèéè-
íè âÿ òÿáèè, ÷îõ êÿäÿðëÿíäèéèíè ôèêèðëÿøäèì.
Øÿêóðÿíèí ùû÷ãûðòûëàðû êÿñèëÿíäÿ þëöì êèòàáëàðûíû àòäûì.
ßéíèìÿ ãàëûí éóí êþéíÿê ýåéèíäèì, ãàëûí êå÷ÿäÿí ãóðøàüû-
ìû áåëèìè èñèäÿúÿê êèìè áÿðê-áÿðê ñàðûäûì, äîâøàí äÿðèñèíäÿí
øàëâàðûìû äà ýåéèíäèì, åâäÿí ÷ûõûðäûì êè, ýþðäöì, Øþâêÿò
ãàïûäàäûr.
“Áàáà, ùàðà?”
“Ýèð è÷ÿðè ñÿí. Éàñà”.
Ãàðëà þðòöëö áîø êö÷ÿëÿðäÿí, ùÿð òÿðÿôè ÷öðöìöø, ñþêöëìöø,
çîðëà äèê äóðàí éîõñóë åâëÿðèí àðàñûíäàí, éàíüûí éåðëÿðèíäÿí
êå÷äèì. Ãûðàã ìÿùÿëëÿëÿðäÿí, áîñòàíëàð, òàðëàëàð àðàñûíäàí àðà-
áà äÿñòëÿðè, òÿêÿðëÿð ñàòàí, äÿìèð èøëÿðè ýþðÿí äöêàíëàðûí, ñÿð-
ðàúëàðûí, éÿùÿð÷èëÿðèí, ãîøãó÷óëàðûí, íàëáÿíäëÿðèí ãàáàüûíäàí
ùàñàðëàðà äîüðó åùòèéàòëû, ãîúàôÿíäè àääûìëàðûìëà, áóçäà èòèá
áàòìàìàüà ÷àëûøà-÷àëûøà, óçóí-óçàäû ýåòäèì.
Úÿíàçÿíè òà ßäèðíÿãàïûäàêû Ìåùðèìàù càìåñèíäÿí íèéÿ
ãàëäûðäûãëàðûíû áèëìèðÿì. Úàìåäÿ þëöíöí ãÿçÿáëè âÿ äèêáàø
ýþðöíÿí èðèáàøëû, ÷àøãûí ãàðäàøëàðûíû ãóúàãëàäûì. Íÿããàøëàð-
ëà, õÿòòàòëàðëà áèð-áèðèìèçÿ ñàðûëûá àüëàøäûã. Áèðäÿí-áèðÿ ÷þêÿí,
àøàüû éàòûá ùÿð éåðè áàñàí ãóðüóøóí òÿêè ñèñèí è÷èíäÿ úÿíàçÿ

131
íàìàçûíû ãûëàíäà ýþçöì ìóñàëëà1 äàøûíûí öçÿðèíäÿêè òàáó-
òà äèêèëäè, áó èøè åëÿéÿí àë÷àüà åëÿ ãÿçÿá äóéäóì êè, ýþðöí
àëëàùöììÿ “Áàðèê” äóàñû áåëÿ áåéíèìäÿ áèð-áèðèíÿ ãàðûøäû.
Íàìàçäàí ñîíðà, úàìààò òàáóòó ÷èéèíëÿðèíÿ àëàíäà ùÿëÿ
íÿããàøëàðûí âÿ õÿòòàòëàðûí àðàñûíäàéäûì. Ëåéëÿêëÿ êèòàáûì
ö÷öí áèðëèêäÿ ñîëüóí ëàìïàíûí èøûüûíäà ñÿùÿðëÿðÿ ãÿäÿð îòóð-
äóüóìóç áÿçè ýåúÿëÿðäÿ ìÿíè Çÿðèô ÿôÿíäèíèí òÿçùèáëÿðèíèí
óúóçëóüóíà, ðÿíýäÿí èñòèôàäÿ åëÿìÿñèíäÿ – çÿíýèí ýþðöíñöí
äåéÿ, ùÿð éåðÿ ëàúèâÿðä ðÿíý ñöðòöð – òÿúðöáÿñèçëèéÿ èíàíäûð-
ìàüà ÷àëûøäûüûíû, ìÿíèì äÿ, ÿñëèíäÿ, îíà ùàãã âåðèá, “àììà
àäàì éîõäór” äåìÿéèìè äÿ óíóòäóã, ãàðøûëûãëû, áèð äÿ àüëàø-
ìà ñÿñëÿðè ÷ûõàðà-÷ûõàðà óçàãëàøäûã. Çåéòóíóí ìÿíÿ äîñòúà-
ñûíà, ãÿðèáÿ ùþðìÿòëÿ áàõìàñû, ñîíðà ãóúàãëàìàñû – ãóúàã-
ëàìàñûíû áèëÿí àäàì éàõøû àäàìäûr – åëÿ õîøóìà ýÿëäè êè,
áöòöí íÿããàøëàð, õÿòòàòëàð àðàñûíäà êèòàáûìà ÿí ÷îõ îíóí
èíàíäûüûíû áèð äÿ ôèêèðëÿøäèì.
Ùÿéÿò ãàïûñûíäàêû ïèëëÿêÿíëÿðäÿ bàø íÿããàø Óñòàä
Îñìàíëà éàí-éàíà äöøäöê âÿ áèð-áèðèìèçÿ íÿ äåéÿúÿéèìèçè
áèëÿììÿäèê. Áó, ãÿðèáÿ, ýÿðýèí àí iäi; ìÿðùóìóí ãàðäàø-
ëàðûíäàí áèðè ùû÷ãûðà-ùû÷ãûðà àüëàìàüà áàøëàìûø, þçöíö ýþñ-
òÿðìÿéè ñåâÿíëÿðäÿí áèðè äÿ òÿêáèð ýÿòèðìèøäè.
“Ùàíñû ìÿçàðëûüà?” – äåéÿ ìÿíäÿí, àììà ñþùáÿò õÿòðèíÿ
ñîðóøäó.
“Áèëìèðÿì” äåìÿê íÿäÿíñÿ õîøàýÿëìÿç âÿçèééÿò éàðà-
äàúàüûíäàí, òÿëàøà äöøäöì, ùå÷ ôèêèðëÿøìÿäÿí ïèëëÿêÿíäÿ
éàíûìäà äóðàí àäàìäàí ìÿí äÿ: “Ùàíñû ìÿçàðëûüà? – äåéÿ
ñîðóøäóì. – ßäèðíÿãàïûéàìû?”
“Åééóáà”, – ýÿíú ñàéûëàí ñàããàëëû âÿ ãÿçÿáëè áèð ñÿôåù äåäè.
“Åééóáà”, – äåéÿ äþíöá óñòàäà ñþéëÿäèì, àììà î, ÿñëèí-
äÿ, ñàããàëëû âÿ ãÿçÿáëè ñÿôåùèí äåäèéèíè åøèòìèøäè. Áåëÿúÿ,
ìÿíÿ “áàøà äöøäöì” ìÿíàñûíäà åëÿ áèð íÿçÿð ñàëäû êè, ðàñò-
ëàøìàüûìûçûí áóíäàí äà àðòûã óçàíìàñûíû èñòÿìÿäèéèíè âàõ-
òûíäà áàøà äöøäöì.
1 Móñàëëà — östönÿ cÿnazÿ qoyulan daø

132
 Orxan Pamuk V $ %" $

“Ýèçëè” äåäèéèì êèòàáûí éàçûëìàñû, íÿãø åäèëìÿñè, ðÿñì Inventas vitam

÷ÿêèëìÿñè èøèíè pàäøàùûìûçûí ìÿíÿ åòèáàð åëÿìÿñèíè, ÿëáÿòòÿ,

juvat excoluisse
per artes

Óñòàä Îñìàí öðÿéèíÿ ñàëûá. Áóíäàí áàøãà, pàäøàùûìûçûí

ìÿíèì òÿêèäèìëÿ íàõûøäà ôèðÿíý öñóëëàðûíà ìàðàã ýþñòÿðìÿñè
äÿ âàð. Áèð êÿðÿ pàäøàù áþéöê Óñòàä Îñìàíû áèð èòàëéàíà
÷ÿêäèðäèéè þç ïîðòðåòèíè òÿãëèäÿ ìÿúáóð åëÿìèøäè. Óñòàä
Îñìàíûí èéðÿíÿ-èéðÿíÿ ÷ÿêäèéè î ãÿðèáÿ ðÿñìäÿí, “èøýÿíúÿ”
äåäèéè èòàëéàí ðÿññàìû òÿãëèääÿí ìÿíè ýöíàùêàð ñàéäûüûíû
áèëèðÿì. Ùàãëûéäû.
Ïèëëÿëÿðèí éàðûñûíäà äàéàíûá áèð ìöääÿò ýþé öçöíÿ áàõäûì.
Õåéëè àðõàäà ãàëäûüûìà ÿìèí îëàíäà áóçëó ïèëëÿêÿíäÿí åíìÿ-
éÿ áàøëàäûì. Àüûð-àüûð èêè ïèëëÿ åíèá-åíìÿìèøäèì êè, áèð íÿôÿð
ãîëóìà ýèðèá ìÿíè ãóúàãëàäû: Ãàðà iäi.
“×îõ ñîéóãäór, – äåäè, – öøöéöðñöíöçìö?”
Øÿêóðÿíèí àüëûíû àëàíûí áó îëäóüóíà ùå÷ øöáùÿì éîõ
idi. Ãîëóìà ýèðìÿñèíäÿ þçöíÿ èíàì áóíó ñöáóò åëÿéèð. Òþâ-
ðöíäÿ “îí èêè èëäÿ ÷àëûøäûì, àäàì îëäóì” ìÿíàñûíû âåðÿí áèð
øåé âàð. Ïèëëÿëÿð ãóðòàðäû. Ìÿíÿ íÿããàøõàíàäà íÿëÿð þéðÿíäè-
éèíè ñîíðà äàíûøñûí.
“Ñÿí èðÿëèäÿ ýåò, þâëàäûì, – äåäèì, – gåò, úàìààòà ÷àò”.
×àøäû, àììà ðÿíýè àëëàíìàäû. Òÿìêèíëÿ ãîëóìäàí ÷ûõûá
ýåòìÿñè ùÿòòà õîøóìà ýÿëäè. Øÿêóðÿíè áóíà âåðñÿì, áèçèìëÿ
áèð åâäÿ ãàëàðìû?
ßäèðíÿãàïûäàí øÿùÿðèí ãûðàüûíà ÷ûõìûøäûã êè, òà àøàüûëàð-
äà, ñåéðÿê äóìàíûí è÷èíäÿ, ùàðaäàñà èòìÿêäÿ îëàí òàáóòó âÿ
îíó ÷èéèíëÿðèíäÿ àïàðà-àïàðà éîõóøäàí Õàëèúÿ äîüðó ñöðÿòëÿ
åíÿí íÿããàøëàð, õÿòòàòëàð, øÿéèðäëÿð òöíëöéöíö ýþðäöì.
Î ãÿäÿð òåç-òåç éåðèìèøäèëÿð êè, ãàðëà þðòöëö âàäèäÿí Åééóáà
åíÿí ïàë÷ûãëû éîëóí èíäèäÿí éàðûñûíû àøìûøäûëàð. Ñÿññèçëèê âÿ
äóìàíûí è÷èíäÿ ñîëäà Õàíûì Ñóëòàí Âÿãôè ìóìõàíàñûíûí
áàúàñû êåôëÿ òöñòöëÿéèðäè. Äèâàðëàðûí àëòûíäà Åééóáäàêû ðóì
ãÿññàáëàð ö÷öí àðà âåðìÿäÿí èøëÿéÿí êÿñèì åâè âÿ äÿðè÷èëÿð
âàð iäi. Áóðàëàðäàí ýÿëÿí ëåø ãîõóñó, èðÿëèäÿ à÷ûã-àøêàð ñåçè-
ëÿí Åééóá càìåñèíèí ãöááÿëÿðèíÿ, ìÿçàðëûüûí ñÿðâ àüàúëàðûíà

133
ãÿäÿð óçàíàí âàäèéÿ éàéûëìûøäû. Áèð àç ýåäÿíäÿí ñîíðà àøà-
üûäàí, Áàëàòäàêû éåíè Éÿùóäè ìÿùÿëëÿñèíäÿí ÷ûõûá îéóí îéíà-
éàí óøàãëàðûí ñÿñ-êöéöíö åøèòäèì.
Åééóáóí äöçÿíëèéèíÿ åíÿíäÿ Êÿïÿíÿê ìÿíÿ òÿðÿô úóì-
äó. Ùÿìèøÿêè ãûçüûí ùàëûéëà ñþùáÿòÿ éàëòàãëûãëà ýèðäè:
“Áó èøè Çåéòóíëà Ëåéëÿê åëÿäèëÿð, – äåäè. – Ìÿíèì ðÿùìÿò-
ëèêëÿ àðàì îëìàäûüûíû ùàìû êèìè, îíëàð äà ÷îõ éàõøû áèëèðäèëÿð;
ùàìûíûí áóíó áèëäèéèíè äÿ áèëèðäèëÿð. Àðàìûçäà Óñòàä Îñìàí-
äàí ñîíðà íÿããàøõàíàíûí áàøûíà êèìèí êå÷ÿúÿéèëÿ áàüëû ãûñ-
ãàíúëûã, ùÿòòà ãàðøûëûãëû èôàäÿ åäèëìèø õîøàýÿëìÿç äóéüóëàð
âÿ äöøìÿí÷èëèê âàð. Èíäè ýöíàùûí ìÿíäÿ ãàëàúàüûíû, ÿí àçû
Xÿçèíÿäàðáàøûíûí âÿ îíóí éþíëÿíäèðìÿñèéëÿ pàäøàùûìûçûí
ìÿíäÿí, õåéð, áèçäÿí óçàãëàøàúàüûíû òÿõìèí åëÿéèðëÿð”.
“Axû bèç” äåäèéèí ñèç êèìñèíèç?”
“Íÿããàøõàíàäà ãÿäèì ÿõëàãûí ãàëìàñûíû, ßúÿì óñòàëàðû-
íûí éîëóéëà ýåäèëìÿñèíè, ïóë ö÷öí ùÿð ìþâçóíóí ðÿñì åäèëìÿ-
ìÿñèíè ñþéëÿéèðèê. Êèòàáëàðûìûçà ñèëàùëàðûí, îðäóëàðûí, ÿñèðëÿðèí,
ôÿòùëÿðèí éåðèíÿ ãÿäèì ÿôñàíÿëÿðèí, ðÿâàéÿòëÿðèí, ùåêàéÿëÿðèí
äàõèë åäèëìÿñèíè, ãÿäèì êèòàáëàðäàí ÿë ÷ÿêèëìÿìÿñèíè, íàäèð
íÿããàøëàðûí ÷àðøûäàêû äöêàíëàðäà ö÷-áåø ãóðóø ö÷öí ùÿð
ãàðøûñûíà ÷ûõàíà ùÿð ìþâçóíó ÷ÿêèá, ñÿôèë øåéëÿð åëÿìÿìÿëè
îëäóüóíó äåéèðèê. Ïàäøàùûìûç hÿçðÿòëÿðè áèçÿ ùàãã âåðèð”.
“Þçöíÿ áîø-áîøóíà èôòèðà atûrsan”, – ñþùáÿòè ãûñà åëÿñèí
äåéÿ, äåäèì.
“Íÿããàøõàíàäà áó èøè ýþðÿúÿê òèíÿòäÿ áèð êèìñÿíèí òàïûë-
ìàéàúàüûíà ÿìèíÿì. Ùàìûíûç ãàðäàøñûíûç. Ãàáàãëàð ðÿñì
åäèëìÿìèø áåø-ö÷ ìþâçóíóí ÷ÿêèëìÿñèíäÿ äöøìÿí÷èëèê åäè-
ëÿúÿê áèð çÿðÿð éîõäór”.
Åéíè àíäà åéíè õÿáÿðè èëê äÿôÿ åøèäÿíäÿ åëÿäèéèì êèìè, ãÿòè
ùÿãèãÿòè äÿðê åëÿäèì. Çÿðèô ÿôÿíäèíèí ãàòèëè ñàðàé íÿããàøõàíà-
ñûíäà àä ãàçàíìûø óñòàëàðäàí áèðè iäè âÿ ãàðøûìäà ìÿçàðëûüûí
éîõóøóíó ÷ûõàí êöòëÿíèí è÷èíäÿ iäè. Î àíäà ãàòèëèí øåéòàíëûã
âÿ ôÿñàäà äàâàì åëÿéÿúÿéèíäÿí, ìÿíèì ùàçûðëàäûüûì êèòàáà
äöøìÿí îëäóüóíäàí, áþéöê åùòèìàëëà åâÿ ýÿëèá, êèòàáûì ö÷öí

134
 Orxan Pamuk V $ %" $

íàõûø âÿ ðÿñì èøè àëäûüûíäàí äà ÿìèí èäèì. Åâèìÿ ýÿëèá-ýåäÿí Inventas vitam

íÿããàøëàðûí, ðÿññàìëàðûí ÷îõó êèìè, Êÿïÿíÿê äÿ ãûçûìà àøèã-

juvat excoluisse
per artes

ìè îëìóøäó, éîõñà óñòàëûãëà ñþçìö âóðóðäó?

Õåéð, ñþç âóðìàç, áèð àç ñîíðà ôèêèðëÿøäèì. Êÿïÿíÿêäÿ äÿ
î áèðè óñòà íÿããàøëàðäà îëäóüó ñàéàã ìÿíÿ ãàðøû à÷ûã-àøêàð
ìèííÿò äóéüóñó âàðäû: ñàâàøëàð âÿ ïàäøàùûìûçûí åòèíàñûçëûüû
öçöíäÿí õÿçèíÿäÿí íÿããàøëàðà âåðèëÿí ïóëëàð, ùÿäèééÿëÿð
êÿñèëÿíäÿ ùàìûñû éåýàíÿ úèääè ÿëàâÿ ýÿëèðè áèð ìöääÿò ìÿíèì
êèòàáûì ñàéÿñèíäÿ ãàçàíìûøäû. Ìÿíè áèð-áèðëÿðèíäÿí ãûñãàí-
äûãëàðûíû áèëèðäèì, ùÿòòà áóíà ýþðÿ – éàëíûç áóíà ýþðÿ éîõ
– îíëàðëà åâèìèçäÿ àéðû-àéðû òàïûøûá ýþðöøöðäöì, áó ùå÷ ìÿíÿ
äöøìÿí÷èëèê äóéàúàãëàðû ìÿíàñûíà ýÿëìèðäè. Íÿããàøëàðûí
ùàìûñû øÿéèðäëÿðè öçöíäÿí ñåâìÿéÿ ìÿúáóð îëäóãëàðû àäàìû,
àüûëëûëûã åëÿéèá, äàùà èíñàíè ñÿáÿá òàïûá ñÿìèìèééÿòëÿ ñåâ-
ìÿéè áàúàðàúàã ãÿäÿð éåòêèí àäàìëàðäûr.
Ñÿññèçëèê óçàíìàñûí, åéíè ìþâçóéà ãàéûäûëìàñûí äåéÿ:
“Ìàøàëëàù, åíèøè åíäèêëÿðè ñöðÿòëÿ òàáóòó éîõóø éóõàðû äà
÷ûõàðà áèëèðëÿð”, – äåäèì.
Êÿïÿíÿê áöòöí äèøëÿðèíè ýþñòÿðèá, õîøàýÿëÿí òÿðçäÿ ýöëöì-
ñÿäè: “Ñîéóãäàí”.
“Èíäè áó àäàì þëäöðÿ áèëÿðìè”, – ôèêèðëÿøäèì. Ìÿñÿëÿí, ãûñ-
ãàíúëûãäàí. Äàùà ñîíðà äà ìÿíè? Áèð áÿùàíÿ óéäóðàð: áó
àäàì äèíèìÿ êöôð åëÿéèð. Àììà áþéöê óñòàääûr, ÿñë èñòåäàä-
äûr, íèéÿ þëäöðñöí? Éàøëûëûã òÿêúÿ éîõóøëàðäà çîðà äöøìÿê
äåéèë, þëöìäÿí åëÿ ÷îõ ãîðõìàìàã äà îëìàëûäûr: èñòÿêñèçëèê
úàðèéÿ ãûçûí éàòàüûíà ùÿéÿúàíëà éîõ, éàñàã ñàâàá êèìè ýèðìÿê-
äèr. Àíè ñåvýèéëÿ î àíäà âåðäèéèì ãÿðàðûìû öçöíÿ ñþéëÿäèì:
“Êèòàáûìû àðòûã äàâàì åòäèðìÿéÿúÿì”.
“Íåúÿ?” – öçö äþíÿí Êÿïÿíÿê äåäè.
“Óüóðñóçëóã âàð îíäà. Ïàäøàùûìûç äà ïóëó êÿñäè. Çåéòóíëà
Ëåéëÿéÿ äÿ äå”.
Áÿëêÿ, éåíÿ ñîðóøàúàãäû, àììà áèðäÿí þçöìöçö éàìàú-
äàêû ñûõ ñÿðâ àüàúëàðû, ùöíäöð ÿéðè èòè îòëàðû âÿ ìÿçàð äàøëàðû
àðàñûíäàêû ìÿçàð éåðèíäÿ ýþðäöê. Ìÿçàðûí ÿòðàôû ñûðà-ñûðà

135
êöòëÿéëÿ äîëäóüóíäàí “áèñìèëëàù”, ÿëà “ìèëëÿòè-Ðÿñóëуëëàù”
íèäàëàðûíûí âÿ ñþçëÿðèíèí àøêàð óúàëûá ãàòûëàøìàñûíäàí úÿñÿ-
äèí î àíäà ìÿçàðà åíäèðèëäèéèíè áàøà äöøäöì.
“Öçöíö éàõøû-éàõøû à÷ûí”, – êèìñÿ äåäè.
Êÿôÿíè ñûéûðûðëàð, áèð ýþçö ãàëàí ÿçèê áàøëû þëöéëÿ ýþç-ýþçÿ
áàõûøûðëàð, àììà àðõàëàðäà îëäóüóìäàí ùå÷ áèð øåé ýþðÿ
áèëìèðäèì. Þëöíöí ýþçëÿðèíèí è÷èíÿ ìÿí ìÿçàð áàøûíäà éîõ,
áàìáàøãà áèð éåðäÿ áàõìûøäûì.
Áèð õàòèðÿ: Îòóç èë ãàáàã pàäøàùûìûçûí úÿííÿòìÿêàí
áàáàëàðû Êèïð àäàñûíû âåíåñèéàëûëàðäàí àëìàüû áåéíèíÿ ñàë-
ìûø, øåéõöëèñëàì ßáóññóóò ÿôÿíäè äÿ áèð çàìàíëàð ìèñèðëè
ñóëòàíëàð òÿðÿôèíäÿí áó àäàíûí Ìÿêêÿ âÿ Ìÿäèíÿíèí èàøÿñèíÿ
àéðûëìûø îëäóüóíó äÿðùàë õàòûðëàäûá, äèí ñàðûäàí ìöãÿääÿñ
îëàí éåðëÿðè ÿùàòÿ åëÿéÿí áèð àäàíûí õðèñòèàí ýàâóðóíóí ÿëèí-
äÿ ãàëìàñûíûí äöçýöí îëìàäûüû áàðÿäÿ ôèòâà âåðìèøäè. Áåëÿúÿ
ìÿíÿ èëê åë÷èëèê âÿçèôÿì êèìè, âåíåñèéàëûëàðà áó ýþçëÿíèëìÿç
ãÿðàðû, àäàëàðûíû áèçÿ âåðìÿëè îëäóãëàðûíû áèëäèðìÿê òÿêè ÷ÿòèí
áèð èø äöøìöøäö. Âåíåñèéàäà êèëñÿëÿðè ýÿçìèø, êþðïöëÿðÿ,
ñàðàéëàðà ùåéðÿòëÿíìèø, ÿí ÷îõ âàðëû åâëÿðèíäÿêè ðÿñìëÿðäÿí
ñåùðëÿíìèø, áó ùåéðÿò è÷èíäÿ äÿ ýþñòÿðäèêëÿðè ãîíàãïÿðâÿð-
ëèéÿ ýöâÿíèá, òÿùäèäëÿðëÿ äîëó ìÿêòóáó âåðìèø, pàäøàùûìûçûí
éåêÿõàíà ÿäàéëà Êûáðûñû èñòÿäèéèíè òÿáëèü åëÿìèøäèì. Âåíåñè-
éàëûëàð î ãÿäÿð ãÿçÿáëÿíìèøäèëÿð êè, äÿðùàë òîïëàíàí Ìÿúëèñäÿ
áó úöð ìÿêòóáóí ìöçàêèðÿñèíèí áåëÿ ìÿãáóë îëìàäûüû ùàã-
гынäà ãÿðàð ÷ûõìûøäû. Ñîíðàñà ãÿçÿáëè êöòëÿëÿð ìÿíè dî÷óí
ñàðàéûíäà ãûñíàìûø, ìöùàôèçÿ÷èëÿðè, ãàïû÷ûëàðû áàñûá êå÷ÿí
ñÿðñÿðèëÿð áîüàçëàìàüà ýèðèøìèøäèëÿð êè, dî÷óí èêè äþéöø-
÷öñö ìÿíè ñàðàéûí äÿùëèçëÿðèíäÿí ãà÷ûðûá, êàíàëà à÷ûëàí àðõà
ãàïûéà ÷ûõàðòäûëàð. Îðàäà áóíóí êèìè áèð ñèñèí è÷èíäÿ ìÿíè
ãàðøûëàéûá ãîëóìà ýèðÿí àü ýåéèìëè, óçóíáîéëó ñîëüóí ãàéûã-
÷ûíû áèð àíëûüà þëöìöí þçö ùåñàá åëÿìèøäèì, ýþçëÿðèíèí è÷èíÿ
áàõûá, îðaäà þçöìö ýþðìöøäöì.
Êèòàáûìû ýèçëèíúÿ áèòèðèá, Âåíåñèéàéà áèð êÿðÿ äÿ ýåòìÿê
èìêàíûíû èíòèçàðëà ýþçëÿäèì. Öñòö ñÿëèãÿéëÿ þðòöëÿí ìÿçàðà

136
 Orxan Pamuk V $ %" $

éàõûíëàøäûì: èíäè îðaäà ìÿëÿêëÿð îíó ñîðüó-ñóàëà ÷ÿêèðëÿð, Inventas vitam

úèíñèíè, äèíèíè, ïåéüÿìáÿðèíè ñîðóøóðëàð. Þç þëöìöìö ôèêèð-

juvat excoluisse
per artes

ëÿøäèì.
Áèð ãàðüà éàíûìà ñû÷ðàäû. Ãàðàíûí ýþçëÿðèíèí è÷èíÿ øèðèí-
øèðèí áàõäûì, ãîëóìà ýèðìÿñèíè, ãàéûäàíäà ìÿíÿ éîëäàøëûã
åëÿìÿñèíè èñòÿäèì. Ãàðàéà êèòàáûì ö÷öí èøëÿìÿéÿ ýþðÿ åðòÿñè
ýöí ñÿùÿð òåçäÿí îíó åâäÿ ýþçëÿéÿúÿéèìè ñþéëÿäèì. ×öíêè
þç þëöìöìö äöøöíÿð-äöøöíìÿç êèòàáûìû íÿéèí áàùàñûíà
îëóðñà îëñóí áèòèðìÿëè îëäóüóìó éåíÿ äÿ äÿðê åëÿìèøäèì.

137
 EBSIL FGJ] ]KL]Q M]N]

Éàçûã Çÿðèô ÿôÿíäèíèí ïàð÷à-ïàð÷à îëìóø úÿñÿäèíèí öñòö-

íÿ ïàë÷ûãëû ñîéóã òîðïàã òþêöëÿíäÿ ùàìûäàí ÷îõ ìÿí àüëà-
äûì. “Þëÿíëÿ áèðëèêäÿ ìÿí äÿ þëöì, áóðàõûí, ìÿí äÿ îíóíëà
áèðëèêäÿ ìÿçàðà áàñäûðûëûì”, – äåéÿ áàüûðûðäûì, ìÿçàðà éûõûë-
ìàìàã ö÷öí áåëèìäÿí òóòäóëàð. Àç ãàëà áîüóëàíäà îâóú-
ëàðûíû àëíûìà ãîéóá, áàøûìû äà àðõàéà äîüðó ÷ÿêäèëÿð êè,
íÿôÿñ àëà áèëèì. Ùû÷ãûðûã âÿ ýþç éàøëàðûìû ùÿääÿí àðòûã åëÿéÿ-
úÿéèìè ìÿðùóìóí ãîùóìëàðûíûí áàõûøëàðûíäàí äà áàøà äöø-
äöì âÿ þçöìö éûüûøäûðäûì. Íÿããàøõàíàäàêû äåäè-ãîäó÷óëàð
áó ãÿäÿð àüëàäûüûìà ýþðÿ Çÿðèô ÿôÿíäèéëÿ àðàìûçäà êþíöë
áàüû îëäóüóíó ýöìàí åëÿìÿéÿ äÿ áàøëàéà áèëÿðäèëÿð.
Äàùà àðòûã äèããÿò ÷ÿêìÿìÿê ö÷öí äÿôíèí ñîíóíà ãÿäÿð
áèð ÷èíàð àüàúûíûí àðõàñûíäà ýèçëÿíäèì. Úÿùÿííÿìÿ éîëëàäû-
üûì ñÿôåùèí äàùà äà ñÿôåù áèð ãîùóìó ìÿíè ÷èíàðûí àðõàñûí-
äà éàõàëàäû, ÷îõ ìÿíàëû ñàéäûüû áàõûøëà ýþçëÿðèíè ýþçëÿðèìèí
è÷èíÿ äèêäè. Óçóí-óçàäû ìÿíè ãóúàãëàäû. Ñîíðà àõìàã áåëÿ
äåäè: “Ñÿí Úöìÿ åðòÿñèéäèíìè, ×ÿðøÿíáÿéäèíìè?” “×ÿðøÿíáÿ
áèð âàõòëàð ðÿùìÿòëèéèí àäû iäi”, – äåéÿíäÿ ùåéðÿòëÿíäè.
Áèçè áèð-áèðèìèçÿ ñèðð êèìè áàüëàéàí áó ëÿãÿáëÿðèìèçèí
ùåêàéÿñè ñàäÿäè. Øÿéèðäëèê èëëÿðèìèçäÿ, îíäà êàëôàëûãäàí óñòà-
ëûüà éåíè êå÷ìèø îëàí Óñòàä Îñìàíà ùàìûìûçûí ùþðìÿòè,
ùåéðàíëûüû, åøãè ÷îõ áþéök idi. Áþéöê íÿããàø iäi, ùÿð øåéè
áèçÿ î þéðÿòäè, Àëëàùûí ùÿì ñåùðëè áàúàðûã, ùÿì äÿ úèí êèìè
àüûë âåðäèêëÿðèíäÿí. Ùÿð ñÿùÿð øÿéèðäëÿðèí éåðèíÿ éåòèðìÿëè
îëäóüó êèìè, àðàìûçäàí áèð íÿôÿðè óñòàäûí åâèíÿ ýåòìÿëè,
ãÿëÿì ãóòóñóíó, ÷àíòàñûíû, è÷è êàüûçëà äîëó úèëäáÿíäèíè ýþòö-
ðöá, àðõàñûíúà íÿããàøõàíàéà ãÿäÿð ýÿëèá îíà éîëäàøëûã åëÿ-
ìÿëè iäè. Îíà éàõûí îëìàã ö÷öí о ãÿäÿð ÷аðïûøûðäûã ки: “Bó
ýöí ìÿí ýåäÿúÿéÿì”, – äåéÿ àðàìûçäà äàâà åëÿéèðäèê.
Óñòàä Îñìàíûí áèð ñåâèìëèñè âàðäû, àììà ùÿð ñÿùÿð äÿ
îíóí ýÿëèøè íÿããàøëàð áþëöéöíäÿ, ÿñëèíäÿ, ùå÷ áèòìÿéÿí äåäè-

138
 Orxan Pamuk V $ %" $

ãîäóëàðû âÿ ÿäÿáñèç çàðàôàòëàðû ÿìÿëëè-áàøëû àëîâëàíäûðäûüûíäàí, Inventas vitam

áþéöê óñòàä ùÿðÿìèçèí ùÿôòÿíèí áèð ýöíö ýÿëìÿñèíÿ ãÿðàð

juvat excoluisse
per artes

âåðìèøäè. Áþéöê óñòàä úöìÿ ýöíëÿðè èøëÿéÿð, øÿíáÿ ýöíö

íÿããàøõàíàéà ýåòìÿçäè. ×îõ ñåâäèéè, áèçèì êèìè øÿéèðäëèê
åëÿéÿí, ñîíðàêû èëëÿðäÿ îíà âÿ ùàìûìûçà õÿéàíÿò åëÿéèá ñÿíÿòè
àòàí îüëó àòàñûíà ñûðàâè øÿéèðä êèìè áàçàð åðòÿñè ýöíëÿðè éîëäàø-
ëûã åëÿéèðäè. Áèð äÿ ùàìûìûçäàí ãàáèëèééÿòëè, àðûã âÿ óçóí áèð
×ÿðøÿíáÿàõøàìû ãàðäàøûìûç âàðäû êè, ýÿíú éàøäà íàìÿëóì
õÿñòÿëèêäÿí ãûçäûðìà è÷èíäÿ þëìöøäö. Ðÿùìÿòëèê Çÿðèô ÿôÿíäè
÷ÿðøÿíáÿëÿð ýÿëèðäè, áóíà ýþðÿ äÿ ×ÿðøÿíáÿéäè, àììà ñîíðà
áþéöê óñòàäûìûç àäëàðûìûçû Úöìÿàõøàìûíäàí Çåéòóíà, Úöìÿ-
äÿí Ëåéëÿéÿ, Áàçàðäàí Êÿïÿíÿéÿ äÿéèøäèðäèéè åøã âÿ ìÿíàéëà,
òÿçùèáèíèí èíúÿëèéèíÿ èøàðÿéëÿ îíà Çÿðèô äåìèøäè. Áþéöê óñòàä
ùàìûìûçà äåäèéè êèìè, îíà äà áèð ìöääÿò ùÿð ñÿùÿð:
“Õîø ýÿëäèí, ×ÿðøÿíáÿ, ýþðÿê íåúÿñÿí”, – äåìÿëèéäè.
Ìÿíè äÿ íåúÿ ÷àüûðäûüûíû õàòûðëàéàíäà ýþçëÿðèìèí éàøàðà-
úàüûíû ùåñàá åëÿäèì: øÿéèðä îëàíäà áöòöí ãàïàçëàðà áàõìà-
éàðàã, Óñòàä Îñìàí áèçè ñåâäèéè, íÿãøèìèçèí ýþçÿëëèéèíäÿí
ýþçëÿðè ñóëàíûá ÿëëÿðèìèçäÿí, ãîëëàðûìûçäàí þïäöéö, î, áèçè
þïäöêúÿ, áàúàðûüûìûç äà åøãëÿ ÷è÷ÿêëÿíäèéèíäÿí, åëÿ áèë, Úÿí-
íÿòäÿéäèê. Î âàõòëàð áó õîøáÿõò èëëÿðÿ êþëýÿ ñàëàí ãûñãàíúëû-
üûí ðÿíýè áåëÿ áàøãàéäû.
Áàøûíû âÿ ÿëëÿðèíè áèð óñòàäûí, áÿäÿíè âÿ ãèéàôÿëÿðèíè áàøãà
áèð óñòàíûí ÷ÿêèá áîéàäûüû î èíñàíëàð ñàéàã, þçöìö ÿìÿëëè-
áàøëû èêèéÿ áþëöíìöø òÿêè ùèññ åëÿäèéèìè ýþðöðñöíöç. Ìÿíèì
êèìè Àëëàùäàí ãîðõàíûí áèðè, ýþçëÿíèëìÿäÿí ãàòèë îëàíäà äÿð-
ùàë àëûøàììûð. Ñàíêè, êå÷ìèø ùÿéàòûìûí äàâàì åëÿäèéè êèìè
äàâðàíìàã ö÷öí ãàòèëëèéÿ óéüóí èêèíúè ñÿñ ãàçàíäûì. Èíäè
êå÷ìèø ùÿéàòûìëà ùå÷ ãàðûøäûðìàäûüûì áó èñòåùçàëû âÿ õàèí
èêèíúè ñÿñëÿ äàíûøûðàì. Ãàòèë îëìàñàéäûì, äàíûøàúàüûì î áèëè-
íÿí – òàíûíàí êþùíÿ ñÿñèìè äÿ, òÿáèè êè, àðàäàáèð äèíëÿéÿúÿê-
ñèíèç, àììà “ìÿí ãàòèëÿì” éîõ, ëÿãÿáèìëÿ. Êèìñÿ áó èêèñèíè
áèðëÿøäèðìÿéÿ úÿùä åëÿìÿñèí, ÷öíêè ìÿíè ÿëÿ âåðÿúÿê ôÿðäè
öñëóáóì âÿ ãöñóðóì éîõäór. Öñëóáóí, íÿããàøû äèýÿðèíäÿí

139
ôÿðãëÿíäèðÿúÿê ùÿð ùàíñû áèð øåéèí, áÿçèëÿðèíèí þéöíÿ-þéöíÿ
äåäèéè êèìè, àäàìëûã éîõ, ãöñóð îëäóüóíà èíàíûðàì.
Àììà ìÿíèì ìÿõñóñè âÿçèééÿòèìäÿ áóíóí ïðîáëåì
éàðàòäûüûíû äà ãÿáóë åëÿéèðÿì. ×öíêè Uñòàä Îñìàíûí áèçÿ
åøãëÿ âåðäèéè, ßíèøòÿ ÿôÿíäèìèçèí äÿ ñåâèá ÷àüûðäûüû ãîíäàð-
ìà àäëàðûìûçëà äåñÿê, ìÿíèì Êÿïÿíÿêìè, Çåéòóíìó, Ëåéëÿê-
ìè îëäóüóìó áàøà äöøìÿéèíèçè ãÿòè èñòÿìèðÿì. Áàøà äöøñÿ -
íèç, áþéöê åùòèìàëëà äÿðùàë ãà÷à-ãà÷à ìÿíè bîñòàí÷ûáàøûíûí
èøýÿíúÿëÿðèíÿ òÿñëèì åëÿéÿðñèíèç.
Áóíà ýþðÿ äÿ ùÿð øåéè äöøöíöá äåéÿ áèëìÿðÿì. Þç-þçö-
ìÿ ôèêèðëÿøÿíäÿ áåëÿ, ÿñëèíäÿ, ñèçèí ìÿíè èçëÿäèéèíèçè áèëèðÿì.
Ùÿéàòûìûí ìÿíè ÿëÿ âåðÿúÿê òÿôÿððöàòûíû, ãÿçÿáëÿðèìè äöøöí-
úÿñèçúÿñèíÿ àüëûìäàí êå÷èðÿììÿðÿì. ßëèô, Áå, Úèm äåéèá,
ö÷ äÿíÿ ðÿâàéÿò äàíûøàíäà, àüëûìûí áèð êöíúöéëÿ ñèçèí áàõû-
øûíûçû äà èçëÿéèðäèì.
Îí ìèíëÿðëÿ êÿðÿ ðÿñì åëÿäèéèì ñàâàø÷ûëàð, àøèãëÿð, øàù-
çàäÿëÿð âÿ ÿôñàíÿ ãÿùðÿìàíëàðû áèð éàíëàðûéëà ðÿñì åäèëÿí
øåéÿ, îðaäà, î ÿôñàíÿâè çàìàíäà ñàâàøäûãëàðû äöøìÿíëÿðÿ,
áîüóøäóãëàðû ÿæäàùàëàðà, ýþç éàøëàðû òþêäöêëÿðè ýþçÿë ãûçëàðà
äþíöêäöëÿð. Àììà áèð éàíëàðûéëà âÿ áÿäÿíëÿðèíèí áèð ãèñìèé-
ëÿ äÿ î ìþúöçÿ ðÿñìè òàìàøà åëÿìÿêäÿ îëàí íÿããàøñåâÿðëÿðÿ
äþíöêäöëÿð. Öñëóáóì âÿ ôÿðäèëèéèì âàðñà, éàëíûç íÿãøèìäÿ
äåéèë, ìÿíèì úèíàéÿòèìäÿ âÿ ñþçëÿðèìäÿ äÿ ýèçëèäèr! Ìÿíèì
êèì îëäóüóìó ñþçëÿðèìèí ðÿíýèíäÿí òàïûí ýþðÿê!
Ìÿíè éàõàëàìàüûíûçûí áÿäáÿõò Çÿðèô ÿôÿíäèíèí áÿäáÿõò
ðóùóíà òÿñêèíëèê âåðÿúÿéèíè äÿ ôèêèðëÿøìèðÿì. Ìÿí èíäè àüàú-
ëàð àëòûíäà, ãóø úèâèëòèëÿðè è÷èíäÿ Õàëèúèí ãûçûëû ñóëàðûíà âÿ Èñòàí-
áóëóí ãöááÿëÿðèíÿ áàõûð, éàøàìàüûí íÿ ýþçÿë øåé îëäóüóíó
áèð êÿðÿ äÿ äÿðê åëÿéÿíäÿ îíóí öñòöíÿ êöðÿê-êöðÿê òîðïàã
àòûðëàð. Éàçûã Çÿðèô ÿôÿíäè ñîí âàõòëàðäà î ÷àòìàãàø ÿðçóðóì-
ëó âàèçèí àäàìëàðûéëà îòóðóá-äóðìàüà áàøëàéàíäàí ñîíðà
ìÿíè ùå÷ ñåâìÿçäè, àììà pàäøàùûìûç ö÷öí êèòàáëàð íÿãø
åëÿäèéèìèç áó èéèðìè èë ÿðçèíäÿ þçöìöçö áèð-áèðèìèçÿ éàõûí
ñàéäûüûìûç âàõòëàðûìûç äà îëìóøäó. Èéèðìè èë ãàáàã, áèð àðà

140
 Orxan Pamuk V $ %" $

pàäøàùûìûçûí ðÿùìÿòëèê àòàñûíûí ñàëíàìÿñèíäÿí þòðö ÷àëûøàí- Inventas vitam

äà éîëäàø îëäóã, àììà ÿí ÷îõ Ôöçóëè “Äèâàí”ûíà äàõèë åäèëÿí

juvat excoluisse
per artes

ñÿêêèç íàõûøëû ñÿùèôÿ ö÷öí èøëÿéÿíäÿ éàõûíëàøìûøäûã. Îíäà îíóí

ùàãëû, àììà ìÿíòèãëè èñòÿêëÿðèíÿ (íÿããàø ÷ÿêäèéè ðÿñìè ðóùóí-
äà ùèññ åëÿìÿëè iìèø) ãàòûëìàã ö÷öí áóðàéà ýÿëìèø, áèð éàç,
àõøàìöñòö ãàðàíãóø ñöðöëÿðè öçÿðèìèçäÿ ÷ûëüûíëûãëà ó÷óøàíäà
íöìàéèøêàðàíÿ ùàläà ìÿíÿ Ôöçóëè “Äèâàí”ûíäàí îõóäóüó
ìèñðàëàðû ñÿáèðëÿ äèíëÿìèøäèì. Î ýåúÿäÿí àüëûìäà: “Mÿí ìÿí
äåéèëÿì, ìÿí äåäèéèì ñÿíñÿí åëÿ” ìèñðàñû ãàëûá. Áèð äÿ áó ìèñ-
ðàíûí íåúÿ ðÿñì åäèëÿúÿéèíè þç-þçöìäÿí ñîðóøóá äöøöíäöéöì.
Úÿñÿäèíèí òàïûëäûüûíû þéðÿíÿð-þéðÿíìÿç ãà÷à-ãà÷à ýåòäè-
éèì åâèíäÿ îòóðóá øåèð îõóäóüóìóç êè÷èê ùÿéÿòèí ãàð àëòûí-
äà ãàëäûüû èëëÿð êå÷ÿíäÿí ñîíðà ýþðäöéöìöç áöòöí ùÿéÿòëÿð
êèìè, êè÷èëäèéèíè ùèññ åëÿäèì. Éàí îòàãäàí ãàäûíëàðûí áèð-
áèðèéëÿ éàðûøàí êèìè, àðòàí ñÿñ-êöéëÿðè, ùÿääèíè àøìûø ùàéãûð-
òûëàðû åøäèëèðäè. Áþéöê ãàðäàøû äàíûøàíäà äèããÿòëÿ äèíëÿäèì:
áÿäáÿõò Çÿðèô ãàðäàøûìûçûí öçö ùàðaäàñà ïàðàì-ïàð÷à îëóá,
áàøû ÿçèëèá. Äþðä ýöíäÿí áÿðè äèáèíäÿ ãàëäûüû ãóéóäàí ÷ûõà-
ðûëàíäàí ñîíðà ãàðäàøëàðû îíó òàíûìàüà ÷ÿòèíëèê ÷ÿêñÿëÿð äÿ,
åâäÿí ýÿòèðäèêëÿðè éàçûã àðâàäû Ãÿëáèééÿ ýåúÿ ãàðàíëûüûíäà
áó òàíûíìàç úÿñÿäè úûðûã-úûðûã îëàí ïàëòàðëàðûíäàí òàíûéûá.
Ýþçöìöí ãàáàüûíà ãûñãàíú ãàðäàøëàðû òÿðÿôèíäÿí ãóéóéà
àòûëàí Éóñèôèí ìèäèéàëû òöúúàðëàð òÿðÿôèíäÿí ãóéóäàí ÷ûõàðûë-
ìàñû ýÿëäè. “Éóñèô âÿ Çöëåéõà”íûí áó ìÿúëèñèíè ðÿñì åëÿìÿêäÿí
÷îõ õîøóì ýÿëèð, ÷öíêè ùÿéàòäà ÿí ÿñàñ äóéüóíóí ãàðäàø-
ëàðûí ãûñãàíúëûüû îëäóüóíó õàòûðëàäûð.
Áèð àíëûüà ñÿññèçëèê îëàíäà ìÿíÿ áàõäûãëàðûíû ùèññ åëÿäèì.
Àüëàéûììû? Àììà ýþçöì Ãàðàéà ñàòàøäû. Àë÷àã ùÿðèô ùàìû-
ìûçû ñöçöð, þçöíÿ ßíèøòÿ ÿôÿíäè òÿðÿôèíäÿí íÿããàøëàð àðàñûíà
áó èøèí ÿñëèíè àðàøäûðìàã ö÷öí ýþíäÿðèëÿí àäàì ýþðêÿìèíè
âåðìÿéÿ ÷àëûøûð.
“Êèì åëÿéÿ áèëÿð áó àë÷àãëûüû?” – äåéÿ áþéöê ãàðäàø
áàüûðäû. – “Ãàðûøãàíû èíúèòìÿêäÿí ÷ÿêèíÿí ãàðäàøûìûçà ùàíñû
âèúäàíñûç ãûéà áèëÿð?”

141
 Îíóí àüëàéà-àüëàéà âåðäèéè áó ñóàëà ìÿí äÿ öðÿêäÿí
ýÿëÿí òÿðçäÿ ãîøóëäóì, þç-þçöìÿ úàâàá àõòàðäûì. Êèìäè Çÿðè-
ôèí äöøìÿíëÿðè? Ìÿí þëäöðìÿñÿéäèì, êèì þëäöðÿðäè îíó? Áèð
âàõòëàð, ýöìàí êè, “Ùöíÿðíàìÿ”íèí ùàçûðëàíäûüû èëëÿðäÿ ãÿäèì
óñòàëàðûí öñóëëàðûíû áàøà ÷ûõàðäûüûíà äàùà óúóç, äàùà úÿëä
òÿçùèá åëÿìÿê ö÷öí áèç ðÿññàìëàðûí î ãÿäÿð ÿìÿê ñÿðô åëÿ-
äèéèìèç ñÿùèôÿëÿðèí ãûðàüûíû ïèñ ðÿíýëÿðëÿ êîðëàäûüûíà ýþðÿ
áÿçèëÿðèéëÿ äàëàøäûüûíû õàòûðëàéûðàì. Êèìäè îíëàð? Àììà äàùà
ñîíðà äöøìÿí÷èëèéèí áó ñÿáÿáäÿí éîõ, àëò ãàòäàêû ýþçÿë úèëä÷è
øÿéèðäèí åøãèíäÿ îëäóüó áàðÿäÿ øàéèÿëÿð ÷ûõìûøäû, áóíóíëà
áåëÿ, áó ÷îõ êþùíÿ ùåêàéÿ iäè. Áèð äÿ Çÿðèôèí çÿðèôëèéèíè, èíúÿ-
ëèéèíè, î ãàäûíòÿùÿð òÿðáèéÿëè ÷ÿëÿáè ùàëûíû öðÿêëÿðèíÿ ñàëàíëàð
âàðäû, àììà áàøãà ñÿáÿáëÿðëÿ áàüëû iäi áóíëàð: Çÿðèôèí ãÿäèì
öñóëëàðà êþëÿ ãÿäÿð áàüëûëûüû, òÿçùèáëÿ ðÿñìèí ðÿíý óéóìóíäà
õûðäà÷ûëûã åëÿìÿñè, áàøãà íÿããàøëàðûí – õöñóñèëÿ ìÿíèì –
ìþâúóä îëìàéàí ãöñóðëàðûìûçû Óñòàä Îñìàíûí ùöçóðóíäà
êöáàð ÷îõáèëìèøëèêëÿ õÿáÿð âåðìÿñè êèìè... Ñîí äàâàñû Óñòàä
Îñìàíûí áèð âàõòëàð ÷îõ ùÿññàñ îëäóüó ìþâçóéëà – ñàðàé
íÿããàøëàðûíûí ÿë àëòûíäàí ãûðàüà èø ýþðìÿñè, ñàðàéäàí êÿíàð
õûðäà-ïàðà ñèôàðèøëÿðè ýèçëèúÿ ãÿáóë åëÿìÿñèéëÿ áàüëû iäi. Ïàä-
øàùûìûçäàí ýÿëÿí äèããÿòèí âÿ Xÿçèíÿäàðáàøûäàí ýÿëÿí ïóë-
ëàðûí ñîí èëëÿðäÿ àçàëìàñûíà ýþðÿ áöòöí íÿããàøëàð ýþðìÿìèø
êöòáåéèí ïàøàëàðûí èêèãàòëû ãîíàã åâëÿðèíÿ, ÿí óñòàëàðû ýåúÿëÿð
ßíèøòÿíè çèéàðÿòÿ ýåòìÿéÿ áàøëàäûëàð.
ßíèøòÿíèí óüóðñóçëóã áÿùàíÿñèéëÿ êèòàáûíû, êèòàáûìûçû
äàâàì åòäèðìÿìÿéÿ ãÿðàð âåðìÿñèíäÿí ùå÷ áèð øåé áàøà äöø-
ìÿäèì. ßëáÿòòÿ, ãóøáåéèí Çÿðèô ÿôÿíäèíèí êèòàáûíû áÿçÿéÿí
áèçëÿðäÿí áèðèìèç òÿðÿôèíäÿí àðàäàí ýþòöðöëäöéöíö òÿõìèí
åëÿéèð. Îíóí éåðèíäÿ ñèç îëñàéäûíûç, ãàòèëè èêè ùÿôòÿäÿí áèð
ýåúÿëÿð åâèíèçÿ íàõûø âóðìàüà ÷àüûðàðäûíûçìû? Éîõñà ÿââÿë-
úÿ ÿñë ãàòèë êèìäèr, ÿí éàõøû íÿããàø ùàíñûäû, îíàìû ãÿðàð
âåðяðäèíèç? Ãûñà áèð ìöääÿòäÿ åâèíÿ ýÿëÿí íÿããàøëàð àðàñûí-
äà ðÿíý âåðìÿäÿí òÿçùèáÿ, úÿäâÿëêåøëèêäÿí ðÿññàìëûüà, öç
÷ÿêìÿêäÿí ñÿùèôÿ òÿðòèáèíÿ ÿí áàúàðûãëûñûíûí êèì îëäóüóíó

142
 Orxan Pamuk V $ %" $

áàøà äöøÿúÿéèíäÿí, áóíäàí ñîíðà òÿêúÿ ìÿíèìëÿ äàâàì åëÿ- Inventas vitam

ìÿê èñòÿéÿúÿéèíäÿí ùå÷ øöáùÿì éîõäó. Ìÿíèì ÿñë áàúàðûã

juvat excoluisse
per artes

ñàùèáè áèð íÿããàø äà éîõ, ñûðàâè ãàòèë îëäóüóìó ôèêèðëÿøìÿéÿ

ãÿäÿð àë÷àëàúàüûíû ýöìàí åëÿìèðÿì.
Éàíûíäà ýÿòèðäèéè î Ãàðà ÿôÿíäèíè, î ñÿôåùè ýþçóúó èçëÿéè-
ðÿì. Ìÿçàðëûãäàí î èêèñè áèðëèêäÿ àéðûëûá äàüûëàí éàñ úàìàà-
òûéëà Åééóá ëèìàíûíà åíÿíäÿ ìÿí äÿ àðõàëàðûíúà ýåòäèì.
Îíëàð ëèìàíäàí äþðäàâàðëû ãàéûüà, ìÿí äÿ äàùà ñîíðà þëöíö
âÿ úÿíàçÿíè òàìàìèëÿ óíóäóá àðàëàðûíäà ýöëöøÿí ýÿíú øÿéèðä-
ëÿðëÿ áèðëèêäÿ àëòûàâàðëûéà ìèíäèê. Áèð àðà Ôÿíÿðãàïû à÷ûãëûüûí-
äà ãàéûãëàðûìûç áèð-áèðëÿðèíÿ éàí àëàí êèìè, éàõûíëàøäûëàð,
Ãàðàíûí ßíèøòÿéÿ õûñûí-õûñûí áÿçè øåéëÿð äàíûøäûüûíû ÿìÿëëè-
áàøëû éàõûíäàí ýþðäöì, áèðäÿí éåíÿ äÿ àäàì þëäöðìÿéèí íÿ
ãÿäÿð àñàí îëäóüóíó ôèêèðëÿøäèì. Àëëàùûì, ñÿí áó àüëàýÿë-
ìÿç ýöúö ùàìûìûçà âåðìèñÿí, àììà ùÿì äÿ èñòèôàäÿ åëÿìÿ-
éÿê äåéÿ, áèçè ãîðõóäóáñàí.
Àììà áèð êÿðÿ áó ãîðõóíó éåíèá, ùÿðÿêÿòÿ ýÿëÿðñÿ, èíñàí
äÿðùàë áàìáàøãà àäàì îëóð. Éàëíûç øåéòàíäàí éîõ, è÷èìäÿêè
ÿí èíúÿ ïèñëèê ÿëàìÿòèíäÿí áåëÿ þëöì ãîïàðäû. Èíäèñÿ ïèñëèéèí
äþçöëÿí øåé îëäóüóíó, ùÿòòà íÿããàø ö÷öí âàúèá îëäóüóíó
äà ùèññ åëÿéèðÿì. Úèíàéÿòäÿí ñîíðà áèð íå÷ÿ ýöí ÿðçèíäÿ ÿëëÿ-
ðèìèí òèòðÿìÿñèíè áèð éàíà ãîéñàã, î ñÿôèëè þëäöðÿíäÿí áÿðè
äàùà éàõøû úûçûðàì, äàùà ïàðëàã, öðÿêëè ðÿíý ÷ÿêèðÿì, ÿí áàø-
ëûúàñû, ùÿéàò ýöúöìöí ìþúöçÿëÿð éàðàòäûüûíû ýþðöðÿì. Àììà
íÿãø åëÿäèéèì ìþúöçÿëÿðè áÿéÿíÿúÿê íå÷ÿ àäàì âàð Èñòàí-
áóëäà?
Úèáàëè à÷ûãëûüûíäàí, Õàëèúèí ëàï îðòàñûíäàí Èñòàíáóëà
ãÿçÿáëÿ áàõäûì. Ãàðëà þðòöëö ãöááÿëÿð áèðäÿí ÷ûõàí ýöíÿøèí
àëòûíäà ïàð-ïàð ïàðûëäàäûëàð. Äåìÿëè, áó øÿùÿð íÿ ãÿäÿð áþéöê,
ðÿíýëèäèrñÿ, ñó÷óìóçó âÿ ýöíàùûìûçû ýèçëÿéÿúÿéèìèç î ãÿäÿð
÷îõ ýóøÿñè, íÿ ãÿäÿð òöíëöêäörñÿ, ñó÷óìóçëà àðàëàðûíà ãàðû-
øàúàüûìûç î ãÿäÿð àäàìû âàð. Øÿùÿðëÿðèí çÿêàñû éåòèøäèðäèéè
àëèìëÿðëÿ, êèòàáõàíàëàð, íÿããàøëàð, õÿòòàòëàð âÿ ìÿäðÿñÿëÿðëÿ
éîõ, ãàðàíëûã êö÷ÿëÿðèíäÿ ìèí èëëÿð áîéó ýèçëèúÿ èøëÿíìèø

143
úèíàéÿòëÿðèí ÷îõëóüóéëà þë÷öëìÿëèäèr. Áó ìÿíòèãëÿ Èñòàíáóëóí
áöòöí úàùàíûí ÿí çÿêàëû øÿùÿðè îëäóüóíà øöáùÿì éîõäór.
Óíãàïû ëèìàíûíäà Ãàðà âÿ ßíèøòÿíèí àðõàñûíúà ìÿí äÿ
ãàéûãäàí åíäèì. Áèð-áèðëÿðèíÿ ñþéêÿíèá éîõóøëàðû ÷ûõàíäà
èçëÿðèíäÿ iäèì. Ñóëòàí Ìåùìåò càìåñèíèí àðõà òÿðÿôëÿðèíäÿêè
éàíüûí éåðèíäÿ äóðóá ñîí êÿðÿ äÿ äàíûøäûëàð âÿ áèð-áèðèíäÿí
àéðûëäûëàð. ßíèøòÿ ÿôÿíäè òÿêáàøûíà ãàëàíäà áèð àí ìÿíÿ àúèç
ãîúà êèìè ýþðöíäö. Ãÿëáèìäÿí ãà÷à-ãà÷à îíóí éàíûíà ýåäèá
éàñûíäàí ãàéûòäûüûìûç ñÿôèëèí èôòèðàëàðûíû, ùàìûìûçû áó èôòèðà-
äàí ãîðóìàã ö÷öí åëÿäèéèì èøè äàíûøìàã âÿ ñîðóøìàã êå÷-
äè: “Äîüðóäórìó, Çÿðèô ÿôÿíäèíèí äåäèêëÿðè, ÷ÿêäèéèìèç ðÿñì-
ëÿðäÿ pàäøàùûìûçûí åòèáàðûíäàí ñóè-èñòèôàäÿ åëÿìÿê, íÿãøåò-
ìÿ öñóëëàðûìûçà õÿéàíÿò, äèíèìèçÿ êöôð âàðìû? Ñîí áþéöê
ðÿñìè áèòèðäèíèçìè?”
Àõøàì âàõòû ãàðëû êö÷ÿíèí îðòàñûíäà äóðäóì, åâëÿðèíÿ
ãàéûäàí óøàãëàðûí, àòàëàðûí, ìÿíèìëÿ áèðëèêäÿ úèíëÿðÿ, ïÿðèëÿ-
ðÿ, ãóëäóðëàðà, îüðóëàðà âÿ ãàðëû àüàúëàðûí êÿäÿðèíÿ ãîéóá
ýåòäèéè ãàðàíëûã êö÷ÿíèí ãóðòàðàúàüûíà äîüðó áàõäûì. Êö÷ÿ-
íèí óúóíäà, ßíèøòÿ ÿôÿíäèíèí èêèãàòëû, ýþçÿë ýþðöíöøëö åâèí-
äÿ, èíäè îðaäà, ÷ûëïàã øàáàëûä àüàúëàðûíûí áóäàãëàðû àðàñûíäàí
áèð àíëûüà ýþðäöéöì äàìûí àëòûíäà äöíéàíûí ÿí ýþçÿë ãàäûíû
âàð. Àììà ìÿí àüëûìû èòèðìÿê èñòÿìèðÿì.

144
 Orxan Pamuk V $ %" $

Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
M]N PTLBM

Èéèðìè èêè ÿéàð Îñìàíëû Ñóëòàíè ãûçûëûéàì. Öçÿðèìäÿ

Ъàùaíïÿíàù pàäøàùûìûç hÿçðÿòëÿðèíèí øàíëû òuüðàñû. Áóðaäà,
éàñäàí ñîíðàêû êÿäÿðëè áó ýþçÿë ãÿùâÿõàíàäà, ïàäøàùûìûçûí
áþéöê óñòàäëàðûíäàí Ëåéëÿê èíäè, ýåúÿéàðû ðÿñìèìè ÷ÿêäèéèí-
äÿí öçÿðèìÿ ãûçûë ñóéó ñöðòìÿäè, àììà îíó ñèç àðòûã áåéíè-
íèçäÿ òàìàìëàéàðñûíûç.
Ñóðÿòèì áóðaäà, þçöìñÿ áþéöê óñòàä, íÿããàø Ëåéëÿê ãàð-
äàøûìûçûí êèñÿñèíäÿéÿì. Èíäè àéàüà ãàëõûð, ìÿíè êèñÿäÿí ÷ûõà-
ðûá ñèçÿ ýþñòÿðèð. Ìÿðùàáà, ìÿðùàáà, ñàëàì îëñóí óñòà ñÿíÿò-
÷èëÿðÿ âÿ ãîíàãëàðà. Ìÿíèì ïàðûëòûìäàí ýþçëÿðèíèç áþéöéöð,
ãÿíäèëèí àëîâóíóí öçÿðèìäÿ òèòðÿìÿñèéëÿ àëîâëàíûð âÿ ÿí ñîí
ñàùèáèì Ëåéëÿéè ãûñãàíûðñûíûç. Ùàãëûñûíûç, ÷öíêè íÿããàøûí
áàúàðûüûíûí þë÷öñö êèìè, ìÿíäÿí áàøãà ùå÷ áèð øåé éîõäór.
Óñòàä Ëåéëÿê ìÿíèì êèìè áó ãûçûëëàðäàí ñîí ö÷ àéäà äöç
ãûðõ éåääè äÿíÿ ãàçàíûá. Ùàìûìûç áó êèñÿäÿéèê, Ëåéëÿê ÷ÿëÿ-
áè, áàõûí, êèìñÿäÿí ýèçëÿòìèð, Èñòàíáóëóí íÿããàøëàðû àðàñûíäà
äàùà àðòûã ãàçàíàí îëìàäûüûíû äà áèëèð. Íÿããàøëàð àðàñûíäà
áåëÿ áèð þë÷ö êèìè ãÿáóë îëóíìàã, ëöçóìñóç ÷ÿêèøìÿëÿðÿ äÿ
ñîí ãîéìàãëà ÷îõ ôÿõð åëÿéèðÿì. ßââÿëëÿð, ùÿëÿ ãÿùâÿéÿ àëû-
øûá, áàøûìûç à÷ûëìàìûøäàí, ãóøáåéèí íÿããàøëàð àõøàìëàð:
“Yîõ, ñÿí äàùà áàúàðûãëûñàí, éîõ, ÿñë ðÿíýáàç ìÿíÿì, ìÿí
ÿí éàõøû àüàúû ÷ÿêÿðÿì, áóëóä ÷ÿêìÿêäÿ ìÿíäÿí éàõøûñû
éîõäór”, – äåéÿ ÷ÿêèøìÿêëÿ êèôàéÿòëÿíìÿçäèëÿð, ùÿì äÿ ùÿð
ýåúÿ äþéöøÿð, áèð-áèðëÿðèíèí äèøëÿðèíè òþêÿðäèëÿð. Èíäè ùÿð øåéÿ
ìÿíèì ìÿíòèãèìèí ùàêèì îëìàñû, íÿããàøõàíàñûíäàêû èø íèçà-
ìûíà äà øèðèí àùÿíý, ùÿòòà ùåðàòëû ãÿäèì óñòàäëàðà ëàéèã ôîð-
ìà âåðèð.
Áó ìÿíòèãèí àùÿíýè âÿ þë÷öñöéëÿ ìÿíèìëÿ äÿéèøäèéèíèç
úöðáÿúöð øåéëÿðè ñàéàã: ýÿíú âÿ ýþçÿë úàðèéÿíèí ÿëëèäÿ áèðè
îëàúàã òÿê àéàüû; ãûðàüû ñöìöêëö, úåâèç àüàúûíäàí éàõøû áÿð-
áÿð àéíàñû; äîõñàí àü÷à ýöìöø òÿáÿãÿëè, øÿìñÿ íàõûøëû, è÷è

145
÷ÿêìÿëè, éàõøû áîéàíìûø ñàíäûã; éöç èéèðìè òÿçÿ ÷þðÿê;
ö÷àäàìëûã ìÿçàð éåðè âÿ òàáóò; ýöìöø áàçóáÿíä; àòûí îíäà
áèðè; éàøëû âÿ êþê úàðèéÿíèí áàëäûðëàðû; áèð úàìûø áàëàñû; èêè
éàõøû ÷èí òàáàüû, pàäøàùûìûçûí íÿããàøõàíàñûíäàêû ßúÿì
íÿããàøëàðûíäàí òÿáðèçëè dÿðâèø Ìÿùÿììÿäèí âÿ áèð ÷îõ îíóí
êèìèëÿðèí áèð àéëûã ìóçäó; ãÿôÿñèéëÿ áèðëèêäÿ éàõøû áèð îâ
äîâøàíû; Ïàíàéîòóí øÿðàáûíäàí îí ïàð÷; äöíéàúà ìÿøùóð
îüëàíëàðäàí Ìàùìóäëà áèð ñààò âÿ ñàéìàãëà ãóðòàðìàéàúàã
áàøãà áèð ÷îõ èìêàí.
Áóðà ýÿëìÿçäÿí ãàáàã áèð ìöääÿò éîõñóë àéàããàáû÷û
øÿéèðäèíèí êèðëè úîðàáûíûí è÷èíäÿ îí ýöí êå÷èðìèøäèì. Éàçûã
ùÿð ýåúÿ éàòàüûíäà ìÿíèìëÿ ÿëäÿ åäÿúÿéè øåéëÿðèí áèòèá-òöêÿí-
ìÿéÿí ñèéàùûñûíû òóòóá éóõóéà ýåäèðäè. Íèííè êèìè, øèðèí óçóí
áèð øåèðèí ìèñðàëàðû ìÿíÿ ïóë ýèðìÿéÿí äåøèê ãàëìàäûüûíû
ñöáóò åëÿéèá.
Äåøèê äåéÿíäÿ àüëûìà ýÿëäè. Áóðàéà ýÿëìÿìèøäÿí ãàáàã
áàøûìà ýÿëÿí ñÿðýöçÿøòëÿðè äàíûøñàì, úèëä-úèëä êèòàá îëàð. Þç
àðàìûçäûr, þçöìöçöê, êèìñÿéÿ äåìÿéÿúÿêñèíèç, Ëåéëÿê ÿôÿí-
äèì äÿ õÿáÿð òóòìàéàúàãñà, ñèçÿ áèð ñèðð âåðÿúÿéÿì. Àíä è÷èð-
ñèíèçìè?
Âåíåñèéàäàêû çÿðáõàíàäàí þéðÿíäèéèì êèìè, áó èø íå÷ÿ
èëëÿðäèr ýþðöëöð. Àììà éàõûí çàìàía ãÿäÿð Âåíåñèéà êàôèðè-
íèí óúóç ÿéàðëà Äîüóéà ýÿòèðèá éàéäûüû ãûçûëëàð éåíÿ åéíè çÿðá-
õàíàäà þçëÿðè áóðàõäûãëàðû Âåíåñèéà äóêàòëàðû iäi. “Áèð øåé
öçÿðèíäÿ íÿ éàçûëûáñà, îäór” ìÿíòèãèíÿ ÷îõ ùþðìÿò ýþñòÿðÿí
Îñìàíëû äà, öçÿðèíäÿêè éàçû åéíè éàçû îëäóãúà äóêàòûí è÷èí-
äÿêè ãûçûëûí ìèãäàðûíà ôèêèð âåðìÿäèéèíäÿí ñàõòà Âåíåñèéà
ãûçûëëàðû áöòöí Èñòàíáóëó äîëäóðäó. Ñîíðà ãûçûëû àç, ïàõûðû ÷îõ
îëàí ãÿëï ïóëó äàùà úèääè éîõëàéà-éîõëàéà àéûðìàüà áàøëàäû-
ëàð. Ìÿñÿëÿí, åøã àòÿøèéëÿ éàíûðñàí, áöòöí úàùàíûí àøèã îëäó-
üó ýþçÿëëÿð ýþçÿëè Ìàùìóäóí éàíûíà ãà÷ûá ýåäèðñÿí, ÿââÿë
àüçûíà î áèðèíè éîõ, ïóëó àëûá éîõëàéûð: “Qÿëïäèr”, – äåéèá, ñÿíè
cÿííÿòÿ áèð ñààòëûüûíà éîõ, éàðûì ñààòëûüûíà àïàðûð. Âåíåñèéà
êàôèðè ýþðäö êè, þç ãÿëï ïóëóíóí áåëÿ ôàúèÿëè íÿòèúÿëÿðè âàð: “Bàðû

146
 Orxan Pamuk V $ %" $

Îñìàíëû ãûçûëûíûí äà ãÿëïèíè áóðàõàã, áóíëàð éåíÿ áàøà äöø- Inventas vitam

ìÿçëÿð”, – äåäè.
juvat excoluisse
per artes

Èíäè ãÿðèáÿ îëàí âÿçèééÿòÿ äèããÿò ÷ÿêÿê. Àðòûã áó Âåíåñè-

éà êàôèðè ðÿñì ÷ÿêÿíäÿ, ðÿñì äÿ ÷ÿêìèð, ñàíêè, ðÿñì åëÿäèéè
øåéèí ùÿãèãèñèíè éàðàäûð. Àììà ïóë áóðàõàíäà äà ùÿãèãè ïóë
áóðàõìûð, îíóí ñàõòàñûíû áóðàõûð. Âåíåñèéàäà äÿìèð ñàíäûã-
ëàðà äîëäóã, ýÿìèëÿðÿ ìèíäèê, éûðüàëàíà-÷àëõàëàíà Èñòàíáóëà
ýÿëäèê. Þçöìö áèð ñÿððàô äöêàíûíäà, áèð óñòàíûí ñàðûìñàã
èéëÿíÿí àüçûíäà ýþðäöì. Áèð àç ýþçëÿäèê-ýþçëÿìÿäèê, ãûçûë
õûðäàëàòìàã èñòÿéÿí áèð ñÿôåù êÿíä÷è ýÿëäè. Áèú îüëó, áèú, óñòà
ñÿððàô: “Gþðÿê, ñÿíèí àëòóíóí ãÿëïäèrìè, âåð éîõëàéûì”, – äåéèá,
êÿíä÷èíèí ãûçûëûíû àëûá àüçûíà àòäû.
Àüçûíûí è÷èíäÿ ãàðøûëàøàíäà ýþðäöì êè, êÿíä÷èíèíêè ùÿãè-
ãè Îñìàíëû Ñóëòàíèñèäè. Ñàðûìñàã ãîõóñó è÷èíäÿ ìÿíè ýþðÿíäÿ:
“Ñÿí ãÿëïñÿí”, – äåäè. Ùàãëû iäi, àììà áóíó ìÿüðóð-ìÿüðóð
ñþéëÿìÿñè êåôèìè ïîçäóüóíäàí, ìÿí äÿ éàëàí ñþéëÿäèì: “ßñë
ãÿëï ñÿíñÿí”, – äåäèì.
Áó âàõò ÿáëÿù êÿíä÷è äÿ: “Ìÿíèì ãûçûëûì ùå÷ ãÿëï îëàðìû!
Ìÿí îíó èéèðìè èë ãàáàã òîðïàüà áàñäûðìûøäûì, î çàìàí áåëÿ
ÿõëàãñûçëûãìû âàðäû?” – äåéÿ þéöíöðäö.
Ìÿí íÿ îëàúàüûéëà ìàðàãëàíàíäà, ñÿððàô àüçûíäàí êÿíä-
÷èíèí ãûçûëûíû äåéèë, ìÿíè ÷ûõàðäû. “Àë, áó ñÿíèí ãûçûëûí, àë÷àã
âåíåñèéàëû êàôèðèí ãÿëï ïóëóíó èñòÿìèðÿì”, – äåäè. “Ñÿí ùå÷
óòàíìûðñàíìû?” – äåéÿ, öñòÿëèê, àâàì êÿíä÷èíè äàíëàäû. Î äà
áèð àç úàâàá âåðäè, ìÿíè äÿ ýþòöðöá ýåòäè. Î áèðè ñÿððàôëàðäàí
äà áóíà îõøàéàí ñþçëÿð åøèäÿíäÿ, ãÿëáè ãûðûëäû, ìÿíè óúóç
ãûçûë òÿêè äîõñàí àx÷àéà õûðdalatàòäû.
Âàõòûìûí ÷îõóíó àüûëëû ïóëóí åëÿäèéè êèìè, Èñòàíáóëäà
êèñÿäÿí-êèñÿéÿ, ãóðøàãäàí úèáÿ êþ÷äöéöìö èôòèõàðëà ñþéëÿ-
éèì. Ãîðõóëó éóõóì – êöïöí è÷èíÿ ýèðèá, ùÿéÿòäÿ äàøûí àëòûí-
äà èëëÿðëÿ áàñäûðûëìûø ãàëìàã ùå÷ áàøûìà ýÿëìÿäè, àììà
íÿäÿíñÿ áó ñûõûíòûëû âàõòëàð ãûñà ñöðöðäö. Ìÿíè ÿëèíÿ àëàíëàðûí
÷îõó ùÿëÿ áèð äÿ ãÿëï îëäóüóìó êÿøô åäèáëÿðñÿ, òåçëèêëÿ ìÿí-
äÿí õèëàñ îëìàã èñòÿéèðäè. Ãÿëï îëäóüóìó ñþéëÿéèá, àüûëñûç

147
àëûúûíû õÿáÿðäàð åëÿéÿíÿ äàùà ðàñò ýÿëìÿäèì. Àììà ãÿëï
îëäóüóìó áèëìÿéèá, ìÿíÿ éöç èéèðìè àõ÷à ñàéàíëàð ùÿðèôëÿí-
äèêëÿðèíè áàøà äöøÿð-äöøìÿç áèð áàøãàñûíû ùÿðèôëÿéèá, ìÿíäÿí
õèëàñ îëàíà ãÿäÿð ãÿçÿá, öìèäñèçëèê âÿ ñÿáèðñèçëèê áþùðàíëàðû
êå÷èðÿ-êå÷èðÿ âóðíóõóðäóëàð. Áó áþùðàí âàõòû þçëÿðè äÿ áàø-
ãàëàðûíû ùÿðèôëÿìÿéÿ äÿôÿëÿðëÿ úÿùä åëÿäèêëÿðè ùàëäà (òÿëÿñèêëèê
âÿ ãÿçÿáäÿí åëÿ óüóðñóçëóüà äö÷àð îëóðäóëàð), ìÿíè âåðèá,
þçëÿðèíè ùÿðèôëÿéÿí àäàìà: “ßõëàãñûç” – äåéÿ ñþéöðäöëÿð.
Áó ñîí éåääè èë ÿðçèíäÿ Èñòàíáóëäà áåø éöç àëòìûø ÿë
äÿéèøäèðäèì, ýèðìÿäèéèì åâ, äöêàí, ÷àðøû, áàçàð, êèëñÿ, ñèíà-
ãîã ãàëìàäû. Ýÿçäèêúÿ ùàããûìäà ùåñàá åëÿäèéèìäÿí äàùà
àðòûã äåäè-ãîäó éàðàíäûüûíû, ÿôñàíÿëÿð óéäóðóëóá, éàëàíëàð
ñþéëÿíèëäèéèíè ýþðäöì. Àðòûã ìÿíäÿí áàøãà ùå÷ áèð ãèéìÿò
ãàëìàäûüû, ãÿääàðëûüûì, ýþçöìöí êîð îëäóüó, ìÿíèì äÿ
ïóëó ñåâäèéèì, äöíéàíûí, áÿäáÿõòëèêäÿí, ìÿíèì öçÿðèìäÿ
ãóðóëäóüó, ùÿð øåéè ñàòûí àëà áèëÿúÿéèì, ïèñëèéèì, àäèëèéèì,
àë÷àãëûüûì åëÿ ùåé öçöìÿ âóðóëäó. Ãÿëï îëäóüóìäàí õÿáÿð
òóòàíëàð ìÿíÿ äàùà äà ãÿçÿáëè äàâðàíûá, äàùà äà ïèñ øåéëÿð
ñþéëÿäèëÿð. Ùÿãèãè äÿéÿðèì äöøäöêúÿ, ìÿúàçè äÿéÿðèì àðòûðäû.
Àììà áöòöí áó àìàíñûç ìÿúàçëàðà, äöøöíúÿñèç èôòèðàëàðà
áàõìàéàðàã, ýþðäöì êè, ÿùàëèíèí áþéöê ÷îõëóüó ìÿíè öðÿê-
äÿí ñåâèð. Áó ñåâýèñèç çàìàíäà áó ãÿäÿð êþíöëäÿí, ùÿòòà
úîøóá-äàøàí ñåâýèìèçèí ùàìûìûçû ñåâèíäèðìÿñèíèí ëàçûìëû
áèð øåé îëäóüóíó äöøöíöðÿì.
Êö÷ÿ-êö÷ÿ, ñÿìò-ñÿìò Èñòàíáóëóí ùÿð ýóøÿñèíè ýþðäöì.
Éÿùóäèëÿðäÿí àáàçàëàðà, ÿðÿáëÿðäÿí ìèíãðåëèéàëûëàðà ãÿäÿð
ùàìûíûí ÿëèíè òàíûäûì. Ìàíèñàéà ýåäÿí ÿäèðíÿëè áèð õîúàíûí
êèñÿñèíèí è÷èíäÿ áèð êÿðÿ Èñòàíáóëóí ãûðàüûíà ÷ûõäûì. Éîëó-
ìóç êÿñèëèá, ùÿðàìèëÿð äÿ “éà úàíûí, éà ìàëûí” ãûøãûðàíäà éàçûã
õîúà áèçè òÿëàøëà göndÿymÿzinÿ ñîõóá ýèçëÿòäè. Áóðà ñàðûì-
ñàã ñåâÿí àäàìûí àüçûíäàí äà ïèñ ãîõóéóðäó, ÷îõ äà íàðà-
ùàò iäi. Àììà äÿðùàë ñîíðà ùÿð øåé äàùà äà ïèñ îëäó, ÷öíêè
ùÿðàìèëÿð: “Éà ìàëûí, éà úàíûí!” – äà äåìÿäèëÿð õîúàéà: “Éà
íàìóñóí, éà úàíûí!” – äåäèëÿð âÿ íþâáÿéÿ äóðäóëàð. Î êè÷èê

148
 Orxan Pamuk V $ %" $

äåøèêäÿ íÿëÿð ÷ÿêäèéèìèçè ñèçÿ ùå÷ äàíûøìàéûì. Èñòàíáóëäàí Inventas vitam

ãûðàüà ÷ûõìàãäàí äà áóíà ýþðÿ ùå÷ õîøóì ýÿëìèð!

juvat excoluisse
per artes

Èñòàíáóëäà åëÿ ñåâèëäèì! Õÿéàëëàðûíäàêû ÿð êèìè ýÿíú

ãûçëàð ìÿíè þïäö, ìÿõìÿð êèñÿëÿðäÿ, éàñòûã àëòëàðûíäà, èðè
äþøëÿðèí àðàñûíäà, äîíëàðûíûí è÷èíäÿ ñàõëàéûá, îðaäà îëìàüû-
ìû éóõóëàðûíäà éîõëàäûëàð. Ùàìàìäà, îúàüûí ãûðàüûíäà, ãóð-
øàüûí è÷èíäÿ, ìþúöçÿ ãîõóéàí ìöøê÷ö äöêàíûíäà, êè÷èê
øöøÿíèí äèáèíäÿ, àù÷èíèí ìÿðúèìÿê ÷óâàëûíûí ýèçëè úèáèíäÿ
ýèçëÿäèëäèì. Äÿâÿ äÿðèñèíäÿí êÿìÿðëÿðèí, Ìèñèð àëàúàñûíäàí1
àñòàðëàðûí, è÷è ãóìàøëà þðòöëìöø àéàããàáûëàðûí, ðÿíýàðÿíý
øàëâàðëàðûí ýèçëè êöíúëÿðèíäÿ áöòöí Èñòàíáóëó äîëàøäûì. Ñààò
óñòàñû Ïåòðî ìÿíè êÿôýèðëè ñààòûí ýèçëè áþëìÿñèíÿ, áèð ðóì áàã-
ãàëû ÿñë ãîéóí ïåíäèðèíèí è÷èíÿ ãîéäó; ìþùöðëÿð, çèíÿò ÿøéàëà-
ðû, à÷àðëàðëà áèðëèêäÿ ãóìàø ïàð÷àëàðûíà áöêöëöá áàúàëàðûí,
îúàãëàðûí è÷èíäÿ, ïÿíúÿðÿ åøèêëÿðèíèí àëòûíäà, ãàlûí ñàìàíäàí
äþøÿêëÿðèí àðàñûíäà, éåð äîëàáëàðûíûí, ñàíäûãëàðûí ýèçëè áþë-
ìÿëÿðèíäÿ ýèçëÿäèëäèì. Éåìÿê ñöôðÿñèíäÿí ãàëõûá: “Hÿëÿ ýèçëÿò-
äèéèì éåðäÿäèrìè?” – äåéÿ èêèäÿ áèð ýÿëèá áàõàí àòàëàð, ùå÷
ëàçûì îëìàäûüû ùàëäà, ìÿíè àüûçëàðûíà àëûá ñîðàí ãàäûíëàð,
ãîõóëàéà-ãîõóëàéà áóðóí äåøèêëÿðèíÿ ñîõàí óøàãëàð, ìåøèí
êèñÿäÿí ÷ûõàðûá ýöíäÿ éåääè êÿðÿ áàõìàäàí ðàùàòëûã òàïìà-
éàí áèð àéàüû ýîðäà îëàí ãîúàëàð ýþðäöì. Øûëòàã, ÷ÿðêÿç àðâàä
âàðäû, áöòöí ýöíö åâè ñèëèá-ñöïöðÿíäÿí ñîíðà áèçè êèñÿäÿí
÷ûõàðûá òàõòà ôûð÷àéëà ñèëÿðäè. Òÿêýþçëö ñÿððàô åëÿ ùåé áèçäÿí
ãöëëÿëÿð äöçÿëäÿð, õàíûìÿëè ãîõóéàí áèð ùàìáàëëà àèëÿñè ìÿí-
çÿðÿéÿ òàìàøà åëÿéÿí êèìè, áèçÿ òàìàøà åëÿéÿð, èíäè àðàìûçäà
îëìàéàí ìöçÿùùèá äÿ – àäû ëàçûì äåéèë – àõøàìëàð áèçè òÿðñ
äöçÿíëÿð êèìè, åëÿ ùåé äöçÿðäè. Òàõòà ñÿíäÿëëÿðëÿ ýÿçäèì,
ñàðàéà ýèðèá-÷ûõäûì, Ùåðàò èøè îëàí úèëäëÿðèí àðàñûíäà, ýöë
ãîõóéàí àéàããàáûëàðûí äàáàíûíäà ýèçëÿäèëäèì. Êèðëè, ãûëëû,
ýîнáóë, éàüëû, éàøëû, òèòðÿê éöçëÿðëÿ ÿë ýþðäöì. Íÿøÿ ÷ÿêèëÿí
ìÿúëèñëÿðèí, ìóì åìàëàòõàíàëàðûíûí, ñêóìáðèya áàñäûðìàëà-
ðûíûí âÿ áöòöí Èñòàíáóëóí òÿð ãîõóñó èíäè öñòöìäÿäèr. Áöòöí
1 Aëàúà — par÷a nþvö

149
áó ùÿéÿúàí âÿ ùÿðÿêÿòèí è÷èíäÿí êå÷ÿíäÿí ñîíðà ýåúÿ ãàðàí-
ëûüûíäà ãóðáàíûíûí õèðòäÿéèíè êÿñèá, ìÿíè êèñÿñèíÿ àòàí àë÷àã
ãóëäóð õàðàáà åâèíäÿ: “Tôó, ùàìûñû ñÿíèí öçöíäÿíäèр”,
– äåéÿ öñòöìÿ òöïöðÿíäÿ åëÿ èíúèéèðäèì êè, éîõ îëìàã
èñòÿéèðäèì.
Àììà ìÿí îëìàñàì, íÿããàøûí éàõøûñûéëà ïèñèíè êèìñÿ
áèð-áèðèíäÿí àéûðà áèìÿéÿúÿéè âÿ áóíà ýþðÿ íÿããàøëàð áèð-
áèðèíÿ ãûéìàüà áàøëàéàúàüûíäàí éîõ äà îëìàäûì, ÿí áàúà-
ðûãëû, ÿí àüûëëû íÿããàøûí êèñÿñèíÿ ýèðèá ýÿëäèì.
Îíäàí äàùà éàõøû íÿããàøñûíûçñà, ìÿíè ÿëäÿ åëÿéèí.

150
 Orxan Pamuk V $ %" $

Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
M]NIM BFZM EBQBFZ"

Àòàñû Øÿêóðÿéëÿ áèð-áèðèìèçÿ éîëëàäûüûìûç ìÿêòóáëàðäàí

íÿ ãÿäÿð õÿáÿðäàðäûr? Øÿêóðÿíèí ìÿêòóáóíäàêû àòàñûíäàí
÷îõ ãîðõàí î öðêÿê ãûç ÿäàñûíû ýþðñÿéäèì, àðàëàðûíäà ìÿíèì-
ëÿ áàüëû ùå÷ áèð ñþçöí áåëÿ îëìàìàñû áàðÿäÿ íÿòèúÿ ÷ûõàðìà-
ëûéäûì, àììà âÿçèééÿòèí áåëÿ îëìàäûüûíû ñåçèðäèì. Áîü÷à÷û
Åñòåðèí áàõûøëàðûíäàêû áèúëèê, Øÿêóðÿíèí ïÿíúÿðÿäÿ ïåéäà
îëìàñûíäàêû ñåùð, ßíèøòÿìèí ìÿíè íÿããàøëàðûíûí éàíûíà éîë-
ëàìàñûíäàêû ãÿòèééÿò, ìÿíè áó ñÿùÿðÿ ÷àüûðàíäà, îíäà ùèññ
åëÿäèéèì ÷àðÿñèçëèê ÿùâàëûìû ïîçóðäó.
Ñÿùÿð ßíèøòÿì ìÿíè ãàðøûñûíäà îòóðäàð-îòóðòìàç Âåíå-
ñèéàäà ýþðäöéö ïîðòðåòëÿðäÿí äàíûøìàüà áàøëàäû. Úàùàíïÿ -
íàù pàäøàùûìûçûí åë÷èñè ñèôÿòèéëÿ áèð ÷îõ ñàðàéà, âàðëû åâèíÿ, êèë-
ñÿéÿ ýèðèá-÷ûõûá. Ìèíëÿðëÿ ïîðòðåòèí ãàðøûñûíäà ýöíëÿðëÿ äóðóá,
ýÿðèëè ãóìàøûí, òàõòàíûí öçÿðèíÿ, ÷ÿð÷èâÿíèí è÷èíÿ, äèâàðëàðà
ðÿñì åäèëìèø ìèíëÿðëÿ öç ýþðöá. “Ùàìûñû áèð-áèðèíäÿí ôÿðãëè,
àéðû, áÿíçÿðñèç èíñàí öçëÿðè!” – äåäè. Áóíëàðûí ìöõòÿëèôëèéèíäÿí,
ðÿíýëÿðèíäÿí, öçëÿðèíÿ ÷ûõàí èøûüûí éóìøàãëûüû, õîøëóüó, ùÿòòà
ñÿðòëèéèíäÿí, ýþçëÿðèíèí è÷èíäÿêè ìÿíàäàí ñÿðõîø îëóá.
“Ñàíêè, õÿñòÿëèéÿ éîëóõìóø êèìè, ùàìûñû þç ïîðòðåòëÿðèíè
÷ÿêäèðèð, – äåäè. – Áöòöí Âåíåñèéà. Ïóëó âÿ ýöúö îëàíëàð ùÿì
þç ùÿéàòûíäàí éàäèýàð, õàòèðÿ îëñóí äåéÿ, ùÿì äÿ ñÿðâÿòëÿðè-
íèí, ýöúëÿðèíèí, èãòèäàðëàðûíûí èøàðÿñè êèìè þç ïîðòðåòëÿðèíè
÷ÿêäèðèðäèëÿð. Åëÿ îðaäà, ãàðøûìûçäà äóðìàã, ìþâúóä îëäóã-
ëàðûíû áèð-áèðëÿðèíÿ ùèññ åòäèðìÿê, ùàìûäàí ôÿðãëè âÿ þçýÿ îëäóã-
ëàðûíû òÿëãèí åëÿìÿê ö÷öí”.
Ñàíêè, ãûñãàíúëûãäàí, ùèêêÿäÿí, àúýþçëöêäÿí ñþç à÷àí
êèìè, ñþçëÿðè àë÷àëäûúû iäi, àììà Âåíåñèéàäà ýþðäöéö ïîðò-
ðåòëÿðäÿí ñþç à÷àíäà, öçö áÿçÿí áèð àíëûüà, óøàüûíêû òÿêè
àéäûíëàøûá ùÿéàòëà äîëóðäó.
Ðÿñì ùàìèñè âàðëûëàð, ïðèíñëÿð, áþéöê àèëÿëÿð ùÿð ôöðñÿò
äöøÿíäÿ öçëÿðèíè ðÿñì åòäèðìÿéè åëÿ õÿñòÿëèéÿ ÷åâèðìèøäèëÿð

151
êè, êèëñÿëÿðèí äèâàðëàðûíà “Èíúèë”äÿí, äèíè ðÿâàéÿòëÿðäÿí ñÿùíÿëÿð
ðÿñì åòäèðÿíäÿ áåëÿ áó ýàâóðëàð þç öçëÿðèíèí ðÿñìèí è÷èíÿ
ñàëûíìàñûíû øÿðò êÿñèðäèëÿð. Áåëÿúÿ, ìÿñÿëÿí, ìöãÿääÿñ Ñòåôà-
íûí áàñäûðûëìàñûíû ýþñòÿðÿí ðÿñìÿ áèð áàõûðäûí, à, ìÿçàð ãûðà-
üûíäà àüëàøàíëàð àðàñûíäà ñÿíÿ ñàðàéûíûí äèâàðëàðûíäàêû ðÿñì-
ëÿðè íÿøÿ äîëó, øÿí-øàãðàã, þéöíÿ -þéöíÿ ýþñòÿðÿí ïðèíñ äÿ
âàð. Ñîíðà Ìöãÿääÿñ Ïéîòðóí õÿñòÿëÿðè êþëýÿñèéëÿ ñàüàëòäû-
üûíû ýþñòÿðÿí äèâàð ðÿñìèíäÿ, ãûðàãäà ÿçàáëàð è÷èíäÿ ãûâðûë-
ìàãäà îëàí áÿõòñèç õÿñòÿíèí àðûã åâ ñàùèáèíèí äîíóçäàí äà
ñàüëàì ãàðäàøû îëäóüóíó áèëèá äèíìÿçúÿ õÿéàëà äàëûðäûì.
Åðòÿñè ýöí äÿ áó äÿôÿ þëöëÿðèí äèðèëìÿñèíè ýþñòÿðÿí ðÿñìäÿ
áèð àç ÿââÿëêè ýöíîðòà éåìÿéèíäÿ, éàõøûúà òûõäûüûíû ýþðäö-
éöì ãîíøóíóí þëöñöíÿ òàìàøà åëÿéèðäèí.
“Áÿçèëÿðè èøëÿðè åëÿ èðÿëè àïàðûáëàð êè, – ßíèøòÿì, ñàíêè, øåé-
òàíûí ÷ÿêèëìÿñèíäÿí ñþç à÷àí êèìè, ãîðõóéëà äåäè, – ìÿùç
ðÿñìÿ äöøìÿê ö÷öí ðÿñìèí úàìààòû è÷èíäÿ ãÿäÿùëÿðÿ è÷êè
äîëäóðàí óøàã, çèíàêàð ãàäûíû äàøëàéàí ãÿääàð, éà äà ÿëèãàí-
ëû ãàòèë îëìàüà áåëÿ ðàçû îëìóøäóëàð”.
“Åéíèëÿ, – àíëàìàçëûãäàí ýÿëÿðÿê äåäèì, – бó, ãÿäèì
ßúÿì ÿôñàíÿëÿðèíäÿí äàíûøàí êèòàáëàðäà Øàù Èñìàéûëûí òàõòà
îòóðìàñûíû ýþðìÿéèìèç êèìè áèð øåéäèr, йà äà Õîñðîâëà Øèðè-
íèí ùåêàéÿñèíäÿ îíëàðäàí ÷îõ ñîíðà ùþêì ñöðÿí Òåéìóðóí
ðÿñì åäèëìÿñèéëÿ ðàñòëàøìàüûìûç êèìè”.
Áó éåðäÿ åâèí è÷èíäÿ òàããûëòûìû âàðäû?
“Àììà î ôèðÿíý ðÿñìëÿðè, åëÿ áèë, áèçè ãîðõóòìàã ö÷öí
÷ÿêèëèð, – ßíèøòÿì ñîíðà äåäè. – Áèçè éàëíûç ÷ÿêäèðÿíëÿðèí
ýöúö âÿ âàð-äþâëÿòèéëÿ ãîðõóòìóðëàð. Áèð äÿ áó äöíéàäà ìþâ-
úóäëóüóí ÷îõ ýþçÿë âÿ ñèðëè øåé îëäóüóíà èíàíäûðìàüà ÷àëû-
øûðëàð. Áÿíçÿðñèç öçëÿðè, ýþçëÿðè, äóðóøëàðûéëà, ùÿð ãàò êþëýÿëÿð
è÷èíäÿ îëàí ëèáàñëàðûéëà áèð âàðëûüûí íöìóíÿñè îëóá, áèçè ãîð-
õóòìàã èñòÿéèðëÿð”.
Áèð äÿôÿ Êîìî ýþëö ãûðàüûíäàêû áèð âàðëû ìàëèêàíÿñèíäÿ,
÷ûëüûí ùÿâÿñêàðûí êðàëëàðäàí êàðäèíàëëàðà, ÿñýÿðëÿðäÿí øàèðÿ-
úÿí fèðÿíý òàðèõëÿðèíèí áöòöí ìÿøùóðëàðûíûí öç òÿñâèðëÿðèíè

152
 Orxan Pamuk V $ %" $

òîïëàäûüû ìþùòÿøÿì ïîðòðåòëÿð ãàëàðåéàñûíûí îòàãëàðûíäà íåúÿ Inventas vitam

èòäèéèíè äàíûøäû. “Áîøáîüàç åâ ñàùèáèíèí ìÿíè èôòèõàðëà ýÿçäèð-

juvat excoluisse
per artes

äèéè åâèí îòàãëàðûíäà áèð àç äà þç èñòÿéèìëÿ ýÿçèíèì äåéÿ,

ìÿíè òÿê áóðàõàíäà, – äåäè, – ÷îõó ùÿãèãè ýþðöíÿí, áÿçèñè
äèìäèê ìÿíèì ýþçëÿðèìèí è÷èíÿ áàõàí áó, ýóéà, ìöùöì
ýàâóð øÿõñèééÿòëÿðèíèí ìÿùç ïîðòðåòëÿðè ÷ÿêèëäèéè ö÷öí áó
äöíéàíû äàùà àðòûã äîëäóðàí øÿõñèééÿòëÿðÿ ÷åâðèëäèêëÿðèíè
ýþðäöì. Ïîðòðåòëÿðèíèí ÷ÿêèëìÿñè åëÿ ñåùðëè áèð øåé éàðàòìûø,
îíëàðû åëÿ áÿíçÿðñèç åëÿìèøäè êè, ðÿñìëÿð àðàñûíäà áèð àíëûüà
þçöìö ãöñóðëó âÿ ýöúñöç ùèññ åëÿäèì. Ñàíêè, áó àëÿìäÿ íèéÿ
ìþâúóä îëäóüóìó áó öñóëëàðëà ðÿñì åëÿéÿ áèëñÿì, äàùà éàõ-
øû ãàâðàéàúàãäûì”.
Ùåðàòëû ãÿäèì íÿããàøëàðûí ìöêÿììÿë âÿ äÿéèøìÿç ãàë-
äûüû iñëàì íÿãøèíèí ïîðòðåò ùÿâÿñèéëÿ ñîíà ÷àòàúàüûíû äÿðùàë
áàøà äöøöá, èñòÿéèíäÿí ãîðõóá. “Àììà ñàíêè, ùàìûäàí ôÿðãëè
îëäóüóìó, áàøãà îëäóüóìó ùèññ åëÿìÿê äÿ èñòÿéèðäèì”,
– äåäè. Áåëÿúÿ øåéòàíûí áèçè ýöíàùà ñöðöêëÿéÿúÿéè çàìàí-
ëàðäà îëäóüó êèìè, ãîðõäóüó øåéÿ äîüðó ýöúëö èñòÿéèí úàçè-
áÿñèéëÿ ñöðöêëÿíäèéèíè ùèññ åëÿéèá. “Íåúÿ äåéèì, áó, ñàíêè,
ýöíàùñàéàã èñòÿк èäè, ñàíêè, Àëëàùà ãàðøû òÿøÿõõöñ ýþñòÿð-
ìÿê, þçöìö ÿùÿìèééÿòëè áèð øåé ñàéìàã, þçöìö äöíéàíûí
ìÿðêÿçèíäÿ éåðëÿøäèðìÿê êèìè iäè”.
Äàùà ñîíðà àüëûíà ôèðÿíý óñòàäëàðûíûí ÿëèíäÿ áèð úöð ìÿü-
ðóð óøàã îéóíóíà ÷åâðèëÿí øåéèí, uúà pàäøàùûìûçà öç òóòàí-
äà áèð ñåùðè äÿ àøûá, ýþðÿí ùÿð êÿñè òÿñèðè àëòûíà àëàúàã ùàãëû
ýöúÿ, äèíèìèçÿ õèäìÿòÿ ÷åâðèëÿúÿéè ýÿëèá.
È÷èíäÿ pàäøàùûìûçûí âÿ îíó òÿìñèë åëÿéÿí øåéëÿðèí ðÿñì-
ëÿðèíèí îëàúàüû áèð êèòàá ùàçûðëàòìàã ôèêðè åëÿ áó âàõò îðòàéà
÷ûõûá. ×öíêè Èñòàíáóëà ãàéûäàí ßíèøòÿì pàäøàùûìûç hÿçðÿòëÿ-
ðèíÿ ôèðÿíý óñòàäëàðûíûí öñóëëàðûéëà ðÿñì åäèëìÿñèíèí ÷îõ
éàõøû îëàúàüûíû ñþéëÿéÿíäÿ î, ÿââÿëúÿ åòèðàç åëÿéèá.
“ßñиë îëàí ùåêàéÿäèr, – äåéèá. – Ýþçÿë ðÿñì ùåêàéÿíè
çÿðèôëèêëÿ òàìàìëàéûð. Ùåêàéÿíè òàìàìëàéàí ðÿñìè ôèêèðëÿø-
ìÿéÿ ÷àëûøàíäà àüëûìà î ðÿñìèí àõûðäà áöò îëàúàüû ýÿëèð.

153
×öíêè îëìàéàí ùåêàéÿéÿ èíàíìàéàúàüûìûçà ýþðÿ, îíäà
ðÿñìÿ, î øåéÿ èíàíàúàüûã. Áó, påéüÿìáÿðèìèç ñûíäûðìàçäàí
ãàáàã Êÿáÿäÿ áöòëÿðÿ òàïûíìàã êèìè áèð øåéäèr. ßýÿð áèð
ùåêàéÿíèí ïàð÷àñû îëìàéàúàãñà, ìÿñÿëÿí, áó ãÿðÿíôèëè, éà äà
áó éàðàìàç úûðòäàíû íåúÿ ðÿñì åëÿéÿúÿêñÿí?”
“Ãÿðÿíôèëèí ýþçÿëëèéèíèí îíóí áÿíçÿðñèçëèéè îëäóüóíó ýþñ-
òÿðèá”.
“Ñîíðà äà ñÿùèôÿíèí òÿðòèáèíäÿ îíó àëÿìèí äöç ìÿðêÿçè-
íÿìè éåðëÿøäèðÿúÿêñÿí?”
“Ãîðõäóì, – ßíèøòÿì ìÿíÿ äåäè, – Ïàäøàùûìûçûí ôèêèð-
ëÿðèíèí ìÿíè àïàðäûüû éåðèí ùàðà îëäóüóíó ýþðöá áèð àíëûüà
òÿëàøà äöøäöì”.
Ìÿí ßíèøòÿìèí, äöíéàíûí âÿ áåëÿúÿ, êàüûçûí ìÿðêÿçèíÿ
Àëëàùûí íèééÿòèíäÿí áàøãà áèð øåéè éàðàøäûðìàãäàí ãîðõäó-
üóíó ñåçäèì.
“Ñîíðà ìÿðêÿçèíÿ úûðòäàíû éåðëÿøäèðäèéèí ðÿñìè äèâàðäàí
àñìàã èñòÿéÿúÿêñÿí, – пàäøàùûìûç ßíèøòÿìèí ãîðõäóüóíó
ýöìàí åëÿäèéèì êèìè äåéèá, – aììà ðÿñì äèâàðäàí àñûëìàç.
×öíêè äèâàðäàí àñûëàí ðÿñìÿ, ìÿãñÿäèìèç íÿ îëóðñà îëñóí,
áèð ìöääÿò ñîíðà ñÿúäÿ åëÿìÿéÿ äÿ áàøëàéûðûã. Ýàâóðëàðûí
åëÿäèéè ñàéàã, Щÿçðÿòè-Èñàíûí åéíè çàìàíäà – ùàøà – Àëëàù
îëäóüóíà èíàíñàéäûì, îíäà Àëëàùûí äöíéàäà ýþðöíÿ áèëÿúÿ-
éèíè, ùÿòòà èíñàíäà ïåéäà îëà áèëÿúÿéèíè äÿ áàøà äöøÿúÿê,
èíñàí ðÿñìè ÷ÿêèá, äèâàðà âóðìàüû ãÿáóë åëÿéÿúÿêäèì. Äèâàð-
äàí àñûëàí ùÿð ðÿñìÿ, ëàï àõûðäà ôÿðãèíÿ âàðìàäàí òàïûíìàüà
áàøëàéàúàüûìûçû áàøà äöøöðñÿí, éîõ?”
“Îíó åëÿ éàõøû äÿðê åëÿéèðäèì êè, – ßíèøòÿì ìÿíÿ äåäè,
– îíó äÿðê åëÿäèéèìäÿí áèðëèêäÿ ôèêèðëÿøäèéèìèç øåéäÿí ãîð-
õóðàì äà”.
Ïàäøàùûìûç: “Áóíà ýþðÿ äÿ ðÿñìèìèí äèâàðäàí àñûëìàñû-
íà ðàçû îëìàðàì”, – äåéèá.
“Àììà áóíó èñòÿéèðäè”, – ßíèøòÿì øåéòàí êèìè ýöëöì-
ñÿéÿ-ýöëöìñÿéÿ ïû÷ûëäàäû.
Èíäè äÿ ãîðõìàã íþâáÿñè ìÿíÿ ýÿëìèøäè.

154
 Orxan Pamuk V $ %" $

Ïàäøàùûìûç: “Àììà ôèðÿíý óñòàäëàðûíûí öñóëëàðûéëà ðÿñ- Inventas vitam

ìèìèí ÷ÿêèëìÿñèíè äÿ èñòÿéèðÿì, – äåéèá. – Î ðÿñìè êèòàáûí

juvat excoluisse
per artes

ñÿùèôÿëÿðè àðàñûíäà ýèçëÿòìÿê ëàçûìäûr. Î êèòàáûí íÿ îëàúàüûíû

ìÿíÿ ñÿí äåéÿúÿêñÿí”.
“×àøãûíëûã âÿ ùåéðàíëûãëà ôèêèðëÿøäèì”, – ßíèøòÿì äåäè.
Ñîíðà áàéàãêû øåéòàíè ýöëöøÿ áÿíçÿð òÿáÿññöìëÿ ìÿíÿ åëÿ
ýöëöìñÿäè êè, ßíèøòÿìèí áèð àíäà áàøãà àäàìà ÷åâðèëäèéèíÿ
èíàíìàüûì ýÿëäè.
“Ïàäøàùûìûç hÿçðÿòëÿðè ìÿíÿ êèòàáûí äÿðùàë ùàçûðëàí-
ìàüà áàøëàíìàñûíû áóéóðäó. Õîøáÿõòëèêäÿí áàøûì ôûðëàíäû.
Ìÿíè éåíèäÿí éàíûíà éîëëàéàúàüû Âåíåñèéà dî÷óíà äà ùÿäèé-
éÿ êèìè ùàçûðëàíìàñûíû áóéóðäó. Êèòàá áèòÿíäÿ, Ùèúðè òÿãâè-
ìèíèí áèðèíúè èëèíäÿ iñëàìûí õÿëèôÿñèíèí – uúà pàäøàùûìûçûí
ìöçÿôôÿð ýöúöíÿ øàùèä îëìàñûíû èñòÿéèðäè. Àììà âåíåñèéàëû-
ëàðëà ðàçûëûã íèééÿòè áèëèíìÿñèí âÿ íÿããàøõàíàíûí è÷èíäÿ ãûñ-
ãàíúëûãëàðà øÿðàèò éàðàòìàñûí äåéÿ, ìÿíäÿí êèòàáûí ýèçëèí
ùàçûðëàíìàñûíû òÿëÿá åëÿäè. Ìÿí äÿ õîøáÿõòëèêëÿ âÿ ýèçëèíúÿ
ðÿñìëÿðèíè ÷ÿêäèðìÿéÿ áàøëàäûì”.

155
 M]N ]NIXS]NIH]M

Áåëÿúÿ, úöìÿ ñÿùÿðè îíà pàäøàùûìûçûí ôèðÿíý óñòàäëàðû

òÿðçèíäÿ ðÿñìèíèí éåð àëàúàüû êèòàáûí íåúÿ øåé îëàúàüûíû äàíûø-
ìàüà áàøëàäûì. Áàøëûúà íþãòÿì, åéíè ùåêàéÿíè pàäøàùûìûçà
íåúÿ äàíûøäûüûì, îíó êèòàáû ùàçûðëàìàüà íåúÿ èíàíäûðäûüûì-
äû. Àììà ýèçëè ìÿãñÿäèì ðÿñìëÿðèí ãàðøûñûíäàêû, ùÿëÿ éàçìà-
üà áàøëàéà áèëìÿäèéèì ùåêàéÿëÿðè Ãàðàéà éàçäûðìàãäûr.
Êèòàáûí ðÿñìëÿðèíèí ÷îõóíó áèòèðäèéèìè, ñîí ðÿñìèí ãóðòàð-
ìàã öçðÿ îëäóüóíó ñþéëÿäèì. “Êèòàáûìäà þëöìöí ðÿñìè âàð,
– äåäèì, – pàäøàùûìûçûí àëÿìèí íåúÿ ðàùàò éåð îëäóüóíó ýþñ-
òÿðìÿñè ö÷öí àüûëëû íÿããàø Ëåéëÿéÿ ÷ÿêäèðäèéèì àüàúûí ðÿñìè
âàð, øåéòàíûí ðÿñìè âàð, áèçëÿðè ëàï óçàãëàðà àïàðàí àòûí ðÿñìè
âàð, ùÿìèøÿ ïóñàüàí âÿ áèú êþïÿê âàð, ïóë âàð... Áóíëàðû íÿããàø-
õàíàíûí óñòà íÿããàøëàðûíà åëÿ ýþçÿë ðÿñì åòäèðäèì êè, – Ãàðà-
éà äåäèì, – áèð êÿðÿ ýþðñÿí, éàçûñûíûí íÿ îëàúàüûíû äÿðùàë äåéÿ-
úÿêñÿí. Øåèð âÿ ðÿñì, ðÿíý âÿ ñþç – ãàðäàøäûr áóíëàð, áèëèðñÿí”.
Áèð àðà ãûçûìû îíà âåðÿ áèëÿúÿéèìè äåìÿê áàðÿäÿ ôèêèðëÿø-
äèì. Áó åâäÿ áèçèìëÿ áèðëèêäÿ ãàëàðìû? Ñîíðà þçöìÿ èíäè ñÿíè
÷îõ äèããÿòëÿ äèíëÿìÿéèíÿ, öçöíäÿêè óøàã ñàäÿëþâùëöéöíÿ èíàí-
ìà, äåäèì, Øÿêóðÿíè ýþòöðöá àðàäàí ÷ûõìàã èñòÿéèð. Àììà
êèòàáûìû áèòèðÿ áèëÿúÿê Ãàðàäàí áàøãà áèð êèìñÿì äÿ éîõ idi.
Úöìÿ íàìàçûíäàí ãàéûäàíäà èòàëéàí óñòàäëàðûíûí ðÿñì-
äÿêè ÿí áþéöê òàïûíòûñû îëàí êþëýÿëÿðäÿí äÿ ñþç à÷äûì.
“ßýÿð, – äåäèì, – ñàíêè, êö÷ÿäÿ ýåäÿí, äóðàí, ýÿâÿçÿëèê åëÿ-
éèá äöíéàéà áàõàí êèìè, ðÿñìèìèçè îðaäàí, êö÷ÿäÿí ÷ÿêñÿí,
ôèðÿíý óñòàäëàðûíûí ÷ÿêäèéè òÿêè êö÷ÿëÿðäÿí ÿí ÷îõ ýþðöíÿí
øåéè, êþëýÿíè äÿ ðÿñìèí è÷èíÿ äàõèë åëÿìÿéè þéðÿíìÿëèéèê”.
“Êþëýÿ íåúÿ ðÿñì åäèëÿ áèëÿð êè?” – äåéÿ Ãàðà ñîðóøäó.
Ìÿíè äèíëÿéÿíäÿ áÿçÿí áàëäûçûì îüëóíäà ñÿáèðñèçëèê ýþðöð-
äöì. Áÿçÿí þç ýÿòèðäèéè ìîíãîë ùîããàñûéëà îéíàéûðäû. Áÿçÿí
äÿ ÿëèíÿ îúàüûí äÿìèðèíè àëûð, îúàüû ãàðûøäûðûðäû. Áÿçÿí î äÿìèðè
êÿëëÿìÿ åíäèðèá, ìÿíè þëäöðìÿê èñòÿäèéèíè õÿéàë åëÿéèðäèì.

156
 Orxan Pamuk V $ %" $

Íàõûøû Àëëàùûí áàõûøëàðûíäàí óçàãëàøäûðàúàüûìà ýþðÿ, ùåðàòëû Inventas vitam

óñòàëàðûí éóõóëàðäàí ÷ûõìà ðÿñìëÿðèíÿ, áöòþâ áèð íàõûø ÿíÿíÿ-

juvat excoluisse
per artes

ñèíÿ õÿéàíÿò åëÿéÿúÿéèìÿ ýþðÿ. Ïàäøàùûìûçû äà áóíà èíàíäûð-

äûüûìà ýþðÿ. Áÿçÿí ùå÷ ãûìûëäàíìàäàí óçóí-óçàäû îòóðóð,
ýþçöíö ýþçöìöí è÷èíäÿí àéûðìûðäû. “Ãûçûíû ÿëäÿ åëÿéÿíÿ ãÿäÿð
ñÿíèí êþëÿí äÿ îëàðàì”, – ôèêèðëÿøäèéèíè ýöìàí åëÿéèðäèì. Áèð
êÿðÿ åéíèëÿ óøàãëûüûíäà åëÿäèéèì kimi, îíó ùÿéÿòÿ ÷ûõàðäûì,
àüàúëàðû, ýöíöí éàðïàãëàðà äÿéìÿñèíè, ÿðèìÿêäÿ îëàí ãàðû,
êö÷ÿìèçèí åâëÿðèíèí óçàãëàøäûãúà, äàùà êè÷èê ýþðöíìÿéèíäÿêè
ìÿíòèãè àòà êèìè áàøà ñàëìàã èñòÿäèì. Àììà áó åëÿäèéèì
éàíëûøäû: áó ãÿäÿðè áåëÿ àðàìûçäà ÷îõäàí ãóðóëìóø, áèð íþâ
àòà-îüóë ìöíàñèáÿòèíèí ÷îõäàí òöêÿíäèéèíè ìÿíÿ ýþñòÿðìÿéÿ
áÿñ åëÿäè. Óøàãëûüûíäàêû ìàðàüûí âÿ þéðÿíìÿ ùÿâÿñèíèí éåðèíè
ãûçûíà ýþç ãîéäóüó ÿëäÿí äöøìöø àäàìûí àüëàýÿëìÿç ñþçëÿ-
ðèíÿ ãàðøû ýþñòÿðèëÿí ñÿáèð òóòìóøäó. Îí èêè èë ÿðçèíäÿ ýÿçäèéè
þëêÿëÿðèí, øÿùÿðëÿðèí àüûðëûüû, òîçó áöòöí ýöúöéëÿ áàëäûçûì îüëó-
íóí ðóùóíà åíìèøäè. Ìÿíäÿí äÿ éîðüóí iäi, îíà éàçûüûì
ýÿëäè. Òÿêúÿ îí èêè èë ãàáàã Øÿêóðÿíè îíà âåðìÿäèéèì ö÷öí
éîõ, – áó, ìöìêöí äåéèëäè, – àììà mösÿëìàí íÿããàøëàðûí,
ùåðàòëû ÿôñàíÿâè óñòàäëàðûí öñóëëàðûíäàí õàðèú ðÿñìëÿð õÿéà-
ëûíà ýÿòèðäèéèì âÿ áó àüëàýÿëìÿç øåéëÿðè èñðàðëà áàøà ñàëäûüûì
ö÷öí äÿ ùèääÿòëÿíäèéèíè ôèêèðëÿøèðäèì, þëöìöìöí îíóí ÿëèí-
äÿí ýÿëÿúÿéèíè äÿ åëÿ áåëÿ òÿñÿââöð åëÿäèì.
Àììà îíäàí ãîðõìóðäóì: òàìàìèëÿ ÿêñèíÿ, îíó ãîð-
õóòìàüû ñûíàãäàí êå÷èðäèì. ×öíêè ãîðõóíóí éàçìàñûíû èñòÿ-
äèéèì éàçûéà óéüóí ýÿëÿúÿéèíè ùèññ åëÿéèðäèì. “Î ðÿñìëÿðäÿêè
êèìè, èíñàí þçöíö äöíéàíûí ìÿðêÿçèíÿ ãîéìàüû áàúàðìà-
ëûäûr”, – äåäèì. Tÿêëèô åëÿäèì: “Íÿããàøëàðûìäàí áèðè ìÿíÿ ÷îõ
ýþçÿë øÿêèëäÿ þëöìöí ðÿñìèíè ÷ÿêäè. Îíà áàõàðñàíìû?”
Áèð èë ÿðçèíäÿ óñòà íÿããàøëàðà ýèçëè ÷ÿêäèðäèéèì ðÿñìëÿðè-
ìè îíà ýþñòÿðìÿéÿ åëÿ áåëÿ áàøëàäûì. ßââÿëúÿ áèð àç ÷ÿêèíèð-
äè, ùÿòòà ãîðõóðäó. Þëöìöí áèð ÷îõ “Øàùíàìÿ” ÿëéàçìàñûíäà
ýþðöíÿúÿê þëöì ìÿúëèñëÿðèíäÿí, ßôðàñèéàáûí Ñÿéàâóøóí áàøû-
íû êÿñìÿñè, éà äà Ðöñòÿìèí Ñþùðàáû îüëó îëäóüóíó áèëìÿäÿí

157
þëäöðìÿñèíäÿí èëùàìëà ðÿñì åäèëäèéèíè ýþðÿíäÿ ìþâçóéà
äÿðùàë ýèðÿ áèëäè. Ðÿùìÿòëèê Ñóëòàí Ñöëåéìàíûí úÿíàçÿñèíè
ýþñòÿðÿí ðÿñìëÿðèí êÿäÿðëè âÿ âöãàðëû ðÿíýëÿðèéëÿ ÷ÿêäèðäèéèì
ðÿñìäÿ ôèðÿíý óñòàäëàðûí òÿðçèíäÿ ôîðìà àíëàéûøû âÿ ìÿíèì
þç ãÿëÿìèìëÿ ÿëàâÿ îëóíìóø êþëýÿëÿìÿ úÿùäè âàðäû. Öôöã
õÿòòèíè âÿ áóëóäëàðû áèð-áèðèíÿ ãàðûøäûðàí øåéòàíè äÿðèíëèéè ãåéä
åëÿäèì. Þëöìöí Âåíåñèéà ñàðàéëàðûíäà ïîðòðåòëÿðèíè ýþðäö-
éöì, ùàìûñû þçöíÿ îõøàð îëìàã ö÷öí ÷ûðïûíàí ýàâóð øÿõ-
ñèééÿòëÿðè ñàéàã, áÿíçÿðñèç áèð àäàì òÿêè ðÿñì åäèëäèéèíè õàòûð-
ëàòäûì: “Î ãÿäÿð òÿê âÿ áÿíçÿðñèç îëìàã èñòÿéèðëÿð êè, áóíó
åëÿ áèð øèääÿòëÿ èñòÿéèðëÿð êè, – äåäèì, – áàõ, áàõ, þëöìöí ýþç-
ëÿðèíèí è÷èíÿ, èíñàí þëöìäÿí éîõ, áó àéðû, áÿíçÿðñèç âÿ ìöñ-
òÿñíà îëìàã èñòÿéèíèí ÷îõëóüóíäàí ãîðõóð. Áàõ áó ðÿñìÿ,
ùåêàéÿñèíè éàç îíóí. Þëöìö äàíûøäûð, åëÿ êàüûçû, ìöðÿêêÿáè
äÿ. Éàçäûüûíû äÿðùàë õÿòòàòà âåðÿúÿéÿì”.
Áèð ìöääÿò äèíìÿçúÿ ðÿñìÿ áàõäû. “Êèì ÷ÿkib åäèá áóíó?”
– äåéÿ ñîíðà ñîðóøäó.
“Êÿïÿíÿê. ßí áàúàðûãëûëàðû îäór, Óñòàä Îñìàí èëëÿð áîéó
îíà àøèã âÿ ùåéðàíäûr”.
“Áó êþïÿê ðÿñìèíèí îõøàðûíû, àììà äàùà êîáóäóíó ìÿä-
äàùûí ùåêàéÿ äàíûøäûüû ãÿùâÿõàíàäà ýþðäöì”, – Ãàðà äåäè.
“×îõó ðóùÿí Óñòàä Îñìàíà âÿ íÿããàøõàíàéà áàüëû îëàí
íÿããàøëàðûí ìÿíèì êèòàáûì ö÷öí ðÿñì åëÿäèêëÿðè øåéëÿðÿ
èíàíìàçëàð. Ýåúÿëÿð áóðàäàí ÷ûõûá ïóëäàí þòðö ÷ÿêäèêëÿðè
ðÿñìëÿðëÿ âÿ ìÿíèìëÿ ãÿùâÿõàíàäà ÿäÿáñèçúÿñèíÿ ëàüëàüû åëÿ-
éÿúÿêëÿðèíè õÿéàëûìà ýÿòèðÿ áèëÿðÿì. Áèð àðà pàäøàùûìûç
ìÿíèì ýöúöìÿ åë÷èëèêäÿí ýÿòèðäèéè ýÿíú áèð âåíåñèéàëû ðÿññà-
ìà þç ðÿñìëÿðèíè ÷ÿêäèðäèëÿð. Äàùà ñîíðà Óñòàä Îñìàíà
î éàüëû áîéàéëà ÷ÿêèëìèø ðÿñìèí åéíèñèíè þç öñóëëàðûéëà ÷ÿê-
äèðäèëÿð. Âåíåñèéàëû ðÿññàìû òÿãëèä åëÿìÿéÿ ÷ÿòèíëèê ÷ÿêÿí
Óñòàä Îñìàí áó èéðÿíú ìÿúáóðèééÿòäÿí ÷ÿêäèéè óòàíäûðûúû
ðÿñìäÿ ìÿíè ýöíàùêàð ñàéäû. Ùàãëû iäi”.
Áöòöí ýöí ÿðçèíäÿ ùå÷ úöð áèòèðÿ áèëìÿäèéèì ñîí ðÿñì-
äÿí áàøãà îíà áöòöí ðÿñìëÿðè ýþñòÿðäèì, ùåêàéÿëÿðèíè éàç-

158
 Orxan Pamuk V $ %" $

ìàñûíäàí þòðö ùÿâÿñëÿíäèðäèì, íÿããàøëàðûí õàñèééÿòëÿðèíäÿí Inventas vitam

ñþç à÷äûì, îíëàðà íÿ ãÿäÿð ïóëëàð âåðäèéèìè à÷ûá òþêäöì.

juvat excoluisse
per artes

Ïåðñïåêòèâäÿí, àðõàäàêû øåéëÿðèí Âåíåñèéà ðÿñìèíäÿ ýåòäèê-

úÿ êè÷èëÿ-êè÷èëÿ ÷ÿêèëìÿñèíèí äèíñèçëèê îëóá-îëìàäûüûíäàí äàíûø-
äûüûìûç ãÿäÿð, yàçûã Çÿðèô ÿôÿíäèíèí ïóë ãûñãàíúëûüû âÿ åùòèðàñû
öçöíäÿí þëäöðöëÿ áèëÿúÿéèíäÿí äÿ ñþç à÷äûã.
Ãàðà ýåúÿ åâèíÿ ãàéûäàíäà àðòûã ñþç âåðäèéè êèìè, åðòÿñè
ñÿùÿð éåíÿ ýÿëÿúÿéèíäÿí, êèòàáûí ùåêàéÿëÿðèíè ìÿíäÿí éåíÿ
äèíëÿéÿúÿéèíäÿí ÿìèí èäèì. À÷ûã ãàïûíûí ãàáàüûíäà àéàã
ñÿñëÿðèíèí éîõà ÷ûõìàñûíû äèíëÿéÿíäÿ ñîéóã ýåúÿíèí è÷èíäÿ
åëÿ áèð øåé âàðäû êè, àéûã, íàðàùàò ãàòèëèìè ìÿíäÿí âÿ êèòà-
áûìäàí äàùà ýöúëö, äàùà øåéòàíè åëÿéèðäè.
Àðõàñûíúà ãàïûíû åùòèéàòëà, áÿðê-áÿðê þðòäöì, ùÿð ýåúÿ
åëÿäèéèì êèìè, àðõàñûíà ñó÷è÷ÿéè äèá÷ÿéè êèìè èñòèôàäÿ åëÿäè-
éèì êþùíÿ ñó êöïöíö éåðëÿøäèðäèì, îúàüû êöëëÿéèá éàòàüûìà
ýèðìÿìèøäÿí ãàáàã ýþðäöì Øÿêóðÿ ÿéíèíäÿ îíó õÿéàë òÿêè
ýþñòÿðÿí êþéíÿê ãàðøûìäàäû.
“Áó àäàìà ÿðÿ ýåòìÿêäÿ àõûðà ãÿäÿð ãÿðàðëûñàíìû?”
– äåéÿ îíäàí ñîðóøäóì.
“Õåéð, àòàúàí, ìÿí ÿðÿ ýåòìÿêäÿí ÷îõäàí ÿë ÷ÿêìèøÿì.
Öñòÿëèê, ìÿí åâëèéÿì”.
“Îíà ÿðÿ ýåòìÿéè ùÿëÿ äÿ èñòÿéèðñÿí, àðòûã èçiн âåðÿ
áèëÿðÿì”.
“Îíà ÿðÿ ýåòìÿê èñòÿìèðÿì”.
“Íèéÿ?”
“×öíêè ñèç èñòÿìèðñèíèç. Ñèçèí èñòÿìÿäèéèíèç áèð êÿñè ìÿí
äÿ ùå÷ èñòÿìèðÿì”.
Îúàüûí êþçëÿðèíèí ãàðàíëûãäà áèð àí ýþçëÿðèíäÿ áÿðã âóð-
äóüóíó ýþðäöì. Ýþçëÿðè áÿäáÿõòëèêäÿí éîõ, ùèääÿòäÿí éàøàð-
ìûøäû, àììà ñÿñèíäÿ ùå÷ áèð ñûíûãëûã éîõ idi.
“Ãàðà ñÿíè ÷îõ ñåâèð”, – ñèðð âåðÿí êèìè äåäèì.
“Áèëèðÿì”.
“Áöòöí ýöíö äàíûøäûãëàðûìû íàõûø åøãèíäÿí éîõ, ñÿíèí
åøãèíäÿí äèíëÿäè”.

159
 “Êèòàáûíûçû áèòèðÿúÿêìè, âàúèá îëàí áóäór”.
“ßðèí áèð ýöí ãàéûäàúàã”, – äåäèì.
“Áèëìèðÿì íÿäÿí, áÿëêÿ äÿ, ñÿññèçëèêäÿí ãÿòèééÿí ãàéûò-
ìàéàúàüûíû àðòûã áó ýåúÿ ÿìÿëëè-áàøëû áàøà äöøäöì. Éóõóì-
äà ýþðäöêëÿðèì äîüðó îëìàëûäû: îíó þëäöðöáëÿð. Ãóðäà-ãóøà
éåì îëóá”. Áó àõûðûíúûíû éàòàí óøàãëàðûí åøèòìÿìÿëÿðè ö÷öí
ïû÷ûëäàéûðäû âÿ ãÿðèáÿ ùèääÿòëÿ äåìèøäè.
“Ìÿíè þëäöðñÿëÿð, – äåäèì, – hÿð øåéèìè âåðäèéèì áó
êèòàáû áèòèðìÿéèíè èñòÿéèðÿì. Áóíóí ö÷öí àíä è÷”.
“Àíä è÷èðÿì. Àììà êèòàáûíûçû êèì áèòèðÿúÿê?”
“Ãàðà! Áóíó îíà ñÿí ýþðäöðÿ áèëÿðñÿí”.
“Ñèç åëÿ ýþðäöðöðñöíöç, àòàúàí, – äåäè. – Ìÿíÿ åùòèéàúû-
íûç éîõäór”.
“Àììà ñÿíèí öçöíäÿí ìÿíÿ áàø ÿéèð. Ìÿíè þëäöðñÿëÿð,
ãîðõóá êèòàáäàí áîéóí ãà÷ûðà áèëÿð”.
“Îíäà ìÿíèìëÿ åâëÿíÿ áèëìÿç”, – àüûëëû ãûçûì ýöëöì-
ñÿéÿ-ýöëöìñÿéÿ äåäè.
Ýöëöìñÿäèéèíè ùàðaäàí ÷ûõàðûðàì? Áöòöí áó ñþùáÿò
ÿðçèíäÿ ýþçëÿðèíäÿ àðàäàáèð ýþðöíÿí ïàðûëòûäàí áàøãà ùå÷ áèð
øåé ýþðìÿìèøäèì. Îòàüûí îðòàñûíäà ýÿðýèí ùàëäà öçáÿöç
äóðóðäóã.
“Îíóíëà õÿáÿðëÿøèð, ýþç- ãàø åëÿéèðñèíèçìè?” – äåéÿ þçö-
ìö ñàõëàéà áèëìÿéèá ñîðóøäóì.
“Áåëÿ áèð øåéè íåúÿ äöøöíÿ áèëÿðñèíèç?”
Óçóí, ñûõûíòûëû ñàêèòëèê îëäó. ×îõ óçàãëàðäà êþïÿê ùöðäö.
Àçúà öøöäöì, òèòðÿäèì. Àðòûã îòàã î ãÿäÿð ãàðàíëûq iäi ki,
áèð-áèðèìèçè ùå÷ ýþðìöð, òÿêúÿ ãàáàã-ãàáàüà äóðäóüóìóçó
ñåçèðäèê. Ñîíðà áèðäÿí áèð-áèðèìèçÿ ñàðûëäûã, áöòöí ýöúöìöç-
ëÿ áèð-áèðèìèçè ãóúàãëàäûã. Àüëàìàüà áàøëàäû, àíàñûíûí íèñýè-
ëèíè ÷ÿêäèéèíè ñþéëÿäè. Àíàñûíûíêû êèìè ãîõóéàí ñà÷ûíäàí
þïäöì, îíó îõøàäûì. Éàòàüûíà, ãóúàãëàøûá éàòàí óøàãëàðû-
íûí éàíûíà àïàðûá éàòûðòäûì. Àðõàäà ãîéäóüóì èêè ýöíö
ôèêèðëÿøÿíäÿ Øÿêóðÿíèí Ãàðàéëà õÿáÿðëÿøäèéèíÿ ùå÷ øöáùÿì
ãàëìàäû.

160
 Orxan Pamuk V $ %" $

Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
M]NIM BFZM EBQBFZ"

Ýåúÿ åâÿ ãàéûäàíäàí ñîíðà þçöíö úèää-úÿùäëÿ àíàì ñàé-

ìàüà áàøëàìûø åâ ñàùèáÿñèíäÿí úàíûìû ãóðòàðûá, äÿðùàë îòà-
üà ãàïûëäûì âÿ äþøÿéèí öñòöíÿ óçàíûá Øÿêóðÿíè ôèêèðëÿøäèì.
Îéóí ëÿççÿòèéëÿ äèããÿò êÿñèëäèéèì òàããûëòûëàðäàí áàø-
ëàéàã: îí èêè èë ñîíðà åâëÿðèíÿ èêèíúè ýåäèøèìäÿ ìÿíÿ ùå÷
ýþðöíìÿäè. Î áèðè òÿðÿôäÿí, ìÿíè åëÿ ñåùðëè òÿðçäÿ ÿëÿ àëìàüû
áàúàðìûøäû êè, îíóí ÿìÿëëè-áàøëû ýþðäöéöíäÿí, ýÿëÿúÿê ÿð
êèìè, þë÷öá-áè÷äèéèíäÿí, áóíäàí ìÿíòèãëè îéóí çþâãö àëäû-
üûíäàí ÿìèí èäèì. Áóíà ýþðÿ ìÿíèì äÿ òàìàìèëÿ îíó ýþð-
äöéöìö ùåñàá åëÿéèðäèì. Èáí ßðÿáèíèí åøãäÿí ýþðöëìÿéÿíè
ýþðöíÿí åëÿìÿ ãàáèëèééÿòè, ýþðöíìÿéÿíè éàíûíäà ùèññ åëÿìÿ
èñòÿéè êèìè, ñþç à÷ìàñûíû áåëÿúÿ äàùà éàõøû áàøà äöøäöì.
Øÿêóðÿíèí ìÿíè ôàñèëÿñèç èçëÿäèéèíè åâèí è÷ ñÿñëÿðèíÿ, òàõòà-
ëàðûí úûðûëòûëàðûíà ãóëàã êÿñèëäèéèì ö÷öí òÿõìèí åëÿéÿ áèëäèì.
Áèð àðà óøàãëàðûéëà áèðëèêäÿ äÿùëèçÿ à÷ûëàí éàí îòàãäà îëäóã-
ëàðûíû ãÿòè áàøà äöøäöì: ÷öíêè óøàãëàðûí þç àðàëàðûíäà èòÿëÿøèá,
äàâà åëÿäèêëÿðèíè, àììà àíàëàðûíûí òÿùäèäëè áàõûøëàðû âÿ ãàøëà-
ðûíû ÷àòìàñû öçöíäÿí ñÿñëÿðèíè ãûñìàüà ÷àëûøäûãëàðûíû åøèòäèì.
Àðàäàáèð òÿáèè îëìàéàí øÿêèëäÿ, íàìàç ãûëàíûí äèããÿòèíè éàéûí-
äûðìàìàã ö÷öí åäèëäèéè êèìè äÿ éîõ, íöìàéèøêàðàíÿ òÿðçäÿ
ïû÷ûëäàøäûãëàðûíû, ñîíðà ãàããûëäàéûá ýöëöøäöêëÿðèíè åøèòäèì.
Áàøãà áèð ñÿôÿð, áàáàëàðû ìÿíÿ èøûüûí âÿ êþëýÿíèí ìþúö-
çÿëÿðèíäÿí ñþç à÷àíäà èêè óøàã – Øþâêÿòëÿ Îðõàí è÷ÿðè ýèðäè-
ëÿð, ãàáàãúàäàí õûðäàëûãëàðûéëà íÿçÿðäÿ òóòóëäóüó áÿëëè îëàí
åùòèéàòû âÿ åòèíàëû ùÿðÿêÿòëÿðëÿ ìÿúìÿéèíè òóòóá áèçÿ ãÿùâÿ
âåðäèëÿð. Õåéðèééÿíèí ýþðìÿëè îëäóüó áó èøè àíàëàðûíûí, áÿëêÿ
äÿ, èðÿëèäÿ óøàãëàðûíà àòà åëÿéÿúÿê àäàìû äàùà éàõûíäàí ýþð-
ìÿëÿðèíÿ ôöðñÿò âåðìÿê, îíëàðà áó àäàì ùàããûíäà äàíûøìàã
ö÷öí þë÷öá-áè÷äèéèíè äöøöíöðÿì. “Íÿ ýþçÿë ýþçëÿðèí âàð ñÿíèí,
– Øþâêÿòÿ äåäèì, äÿðùàë êè÷èê ãàðäàø Îðõàíûí ãûñãàíúëûüûíû
ñåçèá: – Ñÿíèíêè äÿ åëÿ iìèø”, – äåéÿ áèëäèì, áèðäÿí úèáèìäÿí

161
÷ûõàðäûüûì ñîëìóø ãÿðÿíôèë ÷è÷ÿéèíèí éàðïàüûíû ìÿúìÿéèéÿ
àòàíäàí ñîíðà èêè óøàüûí äà éàíàãëàðûíäàí þïäöì. Äàùà
ñîíðà åâèí è÷èíäÿí ýöëöøëÿð âÿ ãàããûëòûëàð ýÿëäè.
Áÿçÿí ìÿíÿ òàìàøà åëÿéÿí ýþçöí äèâàðëàðûí, áàüëû ãàïû-
ëàðûí, ùÿòòà òàâàíûí ùàðàñûíäàêû ùàíñû äåøèêäÿ îëäóüóíó,
ìÿíÿ ùàíñû éàíäàí áàõäûüûéëà ìàðàãëàíàð, áÿçè ÷àòëàðà,
áócàãëàðà, éà äà éàíëûø íþãòÿëÿðÿ áàõà-áàõà òÿõìèíëÿðëÿ âóð-
íóõóð, î ÷àòûí àðõàñûíäà Øÿêóðÿíèí íåúÿ äóðäóüóíó òÿñÿââöð
åëÿéèð, áÿçÿí áèð áàøãà ãàðà íþãòÿäÿí áîø-áîøóíà øöáùÿëÿíèð,
øöáùÿëÿíäèéèì øåéèí äîüðó îëóá-îëìàäûüûíû áàøà äöøìÿê ö÷öí
àðàñûêÿñèëìÿäÿí äàíûøìàãäà îëàí ßíèøòÿìÿ ùþðìÿòñèçëèê
åëÿìÿê áàùàñûíà îòóðäóüóì éåðäÿí ãàëõûð, ãóëàüûìûí ßíèøòÿ-
ìèí äàíûøäûüû ùåêàéÿäÿ îëäóüóíó ñöáóò åëÿéÿúÿê ÷îõ ìÿøüóë,
÷îõ òÿÿúúöáëö âÿ äöøöíúÿëè ýþðêÿìëÿ îòàüûí è÷èíäÿ äàëüûí-
äàëüûí âàð-ýÿë åëÿéÿí êèìè ýþñòÿðÿíäÿ äèâàðäàêû øöáùÿëÿíäè-
éèì î íþãòÿéÿ, îðaäàêû ãàðàëòûéà éàõûíëàøûðäûì.
Îðàäà áàõûø äåøèéè ùåñàá åëÿäèéèì øåéèí àðõàñûíäà Øÿêó-
ðÿíèí ýþçöéëÿ ãàðøûëàøìàìàã ìÿíèì êåôèìè ïîçóð. Áèð àíëû-
üà ãÿðèáÿ éàëãûçëûã ùèññèíÿ áöðöíöð, ùÿéàòäà íÿ åëÿéÿúÿéèíè
áèëìÿéÿí àäàì êèìè ñÿáèðñèçëèê ýþñòÿðèðäèì.
Áÿçÿí Øÿêóðÿíèí ìÿíÿ òàìàøà åëÿäèéèíè áèðäÿí åëÿ è÷èì-
äÿ äóéóð, îíóí áàõûøû àëòûíäà îëäóüóìà åëÿ ãöââÿòëÿ èíàíûð-
äûì êè, ñåâäèéè ãûçû ÿëÿ àëìàã ö÷öí þçöíö îëäóüóíäàí äàùà
äÿðèí, ýöúëö âÿ ãöäðÿòëè ýþñòÿðìÿê èñòÿéÿí àäàì òÿêè, þçöìÿ
úöðáÿúöð ýþðêÿì âåðìÿéÿ áàøëàéûðäûì. Äàùà ñîíðà Øÿêóðÿ-
íèí âÿ óøàãëàðûí ñàâàøäàí ùå÷ úöð ýåðè ãàéûòìàéàí î ÿðëÿ,
î èòêèí äöøÿí àòàéëà ìÿíè ìöãàéèñÿ åëÿäèêëÿðè äÿ àüëûìà ýÿëèðäè,
îíäà àüëûìà ßíèøòÿìèí íåúÿ ðÿñì åäèëäèêëÿðèíè äàíûøäûüû
Âåíåñèéàíûí î ìÿøùóðëàðû ýÿëèðäè. Àä-ñàíëàðûíû ìöãÿääÿñëÿð
êèìè èøýÿíúÿ îòàüûíäà ÷ÿêäèêëÿðè ÿçàáëàð öçöíäÿí, éà äà èòêèí
äöøÿí ÿð êèìè áèëÿéèíèí ýöúö âÿ ãûëûíúûíûí óúóéëà ó÷óðäóüó
êÿëëÿëÿð öçöíäÿí éîõ, éàçäûãëàðû êèòàá, éà äà íÿãø åëÿéèá,
ðÿñì ÷ÿêäèêëÿðè ñÿùèôÿ öçöíäÿí ãàçàíàí áó éåíè ìÿøùóðëàðà
Øÿêóðÿíèí àòàñûíäàí åøèòäèéèìÿ ýþðÿ îõøàìàã èñòÿðäèì. Áó

162
 Orxan Pamuk V $ %" $

ìÿøùóðëàðûí, ßíèøòÿìèí äåäèéè êèìè, äöíéàíûí ýþçëÿ ýþðöëÿí Inventas vitam

ãàðàíëûãëàðûíûí âÿ ñèðëè ýóøÿëÿðèíèí ýöúöíäÿí èëùàìëà ÷ÿêèë-

juvat excoluisse
per artes

ìèø ðÿñìëÿðèíè – ßíèøòÿìèí ýþðäöéö âÿ ùå÷ ýþðìÿéÿí ìÿí

áàëäûçû îüëóíà áàøà ñàëìàüà ÷àëûøäûüû ìþúöçÿëÿðè – ýþçëÿðè-
ìèí ãàáàüûíäà úàíëàíäûðìàã ö÷öí åëÿ ñÿé ýþñòÿðèðäèì êè,
àõûðäà ùå÷ áèð òÿñÿââöð àëûíìàéàíäà ÿùâàëûì ïîçóëóð, þçö-
ìö úûëûç ñàéûðäûì.
Áèð àðà Øþâêÿòè éåíÿ ãàðøûìäà ýþðäöì. Úÿñàðÿòëÿ öñòö-
ìÿ ýÿëÿíäÿ, áèð àí Ìàâÿðàöííÿùðäÿêè áÿçè, ÿðÿá ãÿáèëÿëÿðè
àðàñûíäà, Ãàôãàç äàüëàðûíäàêû ÷ÿðêÿç òàéôàëàðûíäà éàéûëäûüû
êèìè, åâèí ÿí áþéöê îüëàí óøàüûíûí ãîíàüûí ÿëèíè éàëíûç åâÿ
ýÿëÿíäÿ äåéèë, êö÷ÿéÿ ÷ûõàíäà äà þïÿúÿéèíè çÿíí åëÿäèì, áîø
îëñóí, þïöá àëíûíà ãîéñóí äåéÿ, ÿëèìè óçàòäûì. Åéíè çàìàí-
äà ÷îõ óçàã îëìàéàí éåðäÿí Øÿêóðÿíèí ýöëöøöíö åøèòäèì.
Ìÿíÿìè ýöëöðäö? Òÿëàøà äöøäöì, ÷ûõûø éîëó êèìè ìÿíäÿí
ýþçëÿíèëÿí áóäór äåéÿ, Øþâêÿòè òóòóá èêè éàíàüûíäàí þïäöì.
Áóíó åëÿéÿíäÿ áèð éàíäàí ßíèøòÿìèí ñþçöíö êÿñìÿéèìè áàøà
äöøäöéöìö, àììà, ÿñëèíäÿ, ùþðìÿòñèçëèê åëÿìÿê èñòÿìÿäèéè-
ìè ýþñòÿðÿí òÿðçäÿ îíà ýöëöìñÿäèì, áèð éàíäàí äà öñòöíäÿ
àíàñûíûí ãîõóñóíäàí èç âàðìû äåéÿ, óøàüû áèð àíëûüà åùòèéàò-
ëà èéëÿäèì. ßëèìÿ êàüûç ïàð÷àñûíû äöðòäöéöíö áàøà äöøÿíäÿ-
ñÿ Øþâêÿò ÷îõäàí àðõàñûíû ÷åâèðèá óçàãëàøìàüà áàøëàìûøäû.
Êàüûçû éóìðóã åëÿäèéèì îâúóìóí è÷èíäÿ çèíÿò ÿøéàñû
êèìè, áÿðê-áÿðê ñàõëàäûì. Áóíóí Øÿêóðÿäÿí ìÿíÿ éîëëàíàí
êè÷èê ìÿêòóá îëäóüóíó ÿìÿëëè-áàøëû äÿðê åëÿéÿíäÿ àç ãàëà
õîøáÿõòëèêäÿí äÿëèñàéàã ßíèøòÿéÿ ýöëöìñÿéÿúÿêäèì. Éàëíûç
áó áåëÿ Øÿêóðÿíèí ìÿíè èñòÿäèéèíèí ãÿòè ñöáóòó äåéèëäèìè?
Áèð àíäà ùå÷ ýþçëÿìÿäèéèì ùàëäà þçöìö Øÿêóðÿéëÿ äÿëèúÿñè-
íÿ ñåâèøÿí ýþðäöì. Àðçóëàäûüûì î àüëàýÿëìÿç øåéèí éàõûí
âàõòäà ùÿãèãÿòÿ ÷åâðèëÿúÿéèíÿ î ãÿäÿð ÷îõ èíàíäûì êè, ßíèø-
òÿìèí ãàðøûñûíäà éåðñèç øÿêèëäÿ gÿrginliéèìèí ãàëõìàãäà
îëäóüóíó ùèññ åëÿäèì. Áóíó Øÿêóðÿ ýþðìöøäöìö? Äèããÿòè-
ìè áèð áàøãà íþãòÿéÿ âåðìÿê ö÷öí óçóí ìöääÿò ßíèøòÿìèí
äàíûøäûãëàðûíû äèíëÿäèì.

163
 ×îõ ñîíðà ßíèøòÿìèí êèòàáûíûí áàøãà ñÿùèôÿñèíè ìÿíÿ
ýþñòÿðìÿêäÿí þòðö ÿéèëÿíäÿ õàíûì ÿëè ãîõóéàí êàüûçû à÷äûì,
áàõäûì âÿ è÷èíäÿ ùå÷ áèð øåé éàçûëìàäûüûíû ýþðäöì. Êàüûçûí
áîø îëìàäûüûíà èíàíìàäûüûìäàí îíó î öçöíÿ ÷åâèðäèì.
“Ïÿíúÿðÿ, – ßíèøòÿì äåäè, – påðñïåêòèâ öñóëóíäàí èñòèôàäÿ
åëÿìÿê àëÿìÿ ïÿíúÿðÿäÿí áàõìàã êèìèäèr. Íÿäèr î êàüûç?”
“Ùå÷ áèð øåé, ßíèøòÿ ÿôÿíäè”, – äåäèì, àììà äàùà ñîíðà
êàüûçû óçóí-óçàäû èéëÿäèì.
Ýöíîðòà éåìÿéèíäÿí ñîíðà ßíèøòÿìèí îòóðàüûíû èñòèôàäÿ
åëÿìÿê èñòÿìÿäèéèìäÿí èçiн àëûá ùÿéÿòäÿêè àéàãéîëóíà ýèð-
äèì. Áóç êèìè ñîéóq iäi. Ãû÷ûìû ÷îõ öøöòìÿäÿí, òÿëÿñèê èøèìè
ýþðöá ÷ûõìûøäûì êè, Øþâêÿò éîë êÿñÿí òÿêè, àììà ïóñàüàí
ñÿññèçëèêëÿ ãàðøûìà ÷ûõäû. ßëèíäÿ áàáàñûíûí ùÿëÿ öçÿðèíäÿ
áóõàð ãàëõàí îòóðàüû âàðäû. Àðõàéûíëûãëà àéàãéîëóíà ýèðèá
îòóðàüû áîøàëòäû. Åøèêäÿ ÿëèíäÿ îòóðàã, ýîнáóë éàíàãëàðûíû
øèøèðäèá, ýþçëÿðèíè ýþçëÿðèìèí è÷èíÿ äèêäè.
“Ñÿí ùå÷ þëö ïèøèê ýþðöáñÿíìè?” – äåäè. Áóðíó åéíÿí
àíàñûíûí áóðíó iäi. Àíàñû áèçÿ òàìàøà åëÿéèðäèìè? Áàõäûì,
Øÿêóðÿíè èëëÿðäÿí ñîíðà èëê äÿôÿ ýþðäöéöì èêèíúè ãàòäàêû
õÿéàë ïÿíúÿðÿíèí ïÿðäÿñè þðòöëö iäi.
“Õåéð”.
“Ñÿíÿ àñûëìûø éÿùóäèíèí åâèíäÿêè þëö ïèøèéè ýþñòÿðèììè?”
Úàâàáûìû ýþçëÿìÿäÿí êö÷ÿéÿ ÷ûõûá ýåòäè. Àðõàñûíúà ýåò-
äèì. Ïàë÷ûãëû, áóçëó éîëëà ãûðõ-ÿëëè àääûì éåðèäèê, áàõûìñûç
áèð ùÿéÿòÿ ýèðäèê. ßòðàô èñëàã âÿ ÷öðöìöø éàðïàã, àíëàøûëìàç
êèô ãîõóéóðäó.
Óøàã èðÿëèäÿ, åëÿ áèë, êÿäÿðëè ÿíúèð âÿ áàäàì àüàúëàðûíûí
àðàñûíäàêû äàëäàäà ýèçëÿíÿí ñàðû åâèí ãàïûñûíäàí áóðàíû ÷îõ
éàõøû òàíûéàí àäàì èíàìû âÿ òàããûëòûëû àääûìëàðûéëà ýèðäè.
Åâ áîìáîø iäi, àììà, ñàíêè, áóðà éàøàíàí êèìè, ãóðó âÿ
áèð àç èñòè iäè.
“Áó åâ êèìèíäèr?” – äåéÿ ñîðóøäóì.
“Éÿùóäèëÿðèí. Àäàì þëÿíäÿ àðâàä óøàãëàðûéëà Éåìèø
ëèìàíûíà, îðà, Éÿùóäè ìÿùÿëëÿëÿðèíÿ ýåòäè. Åâè èíäè áîü÷à÷û

164
 Orxan Pamuk V $ %" $

Åñòåðÿ ñàòäûðûðëàð”. Îòàüûí áèð êöíúöíÿ ýåäèá-ýÿëäè. “Ïèøèê Inventas vitam

ýåäèá, éîõäór”, – äåäè.

juvat excoluisse
per artes

“Þëö ïèøèê ýåäÿðìè?”

Áàáàì: “Þëöëÿð ýÿçèð”, – äåéèð.
“Þçëÿðè éîõ, – äåäèì, – àììà ðóùëàðû ýÿçèð”.
“Ùàðaäàí áèëèðñÿí?” – úèääèééÿòëÿ äåäè, ãóúàüûíäàêû îòóðà-
üû åùòèéàòëà, áÿðê-áÿðê òóòóðäó.
“Áó éîçóìäóр. Ñÿí áóðà òåç-òåçìè ýÿëèðñÿí?”
“Åñòåðëÿ àíàì ýÿëèð. Ýåúÿëÿð õîðòäàíëàð ýÿëèðìèø, àììà
ìÿí áóíäàí ãîðõìóðàì. Ñÿí ùå÷ àäàì þëäöðìöñÿíìè?”
“Ùÿ”.
“Íå÷ÿ äÿíÿ?”
“×îõ éîõ, èêèñèíè”.
“Ãûëûíúëàìû?”
“Ãûëûíúëà”.
“Ðóùëàðû ýÿçèðìè?”
“Áèëìèðÿì. Êèòàáëàðà ýþðÿ, ýÿçìÿëèäèr”.
“Ùàñàí ÿìèíèí áèð ãûçûë ãûëûíúû âàð, òîõóíäóüóíó êÿñèð. Áèð
äÿ éàãóòëó õÿíúÿðè âàð. Àòàìû ñÿíìè þëäöðäöí?”
Áàøûìëà íÿ “ùÿ”, íÿ “éîõ” êèìè áàøà äöøöëÿúÿê ùÿðÿêÿò åëÿ-
äèì. “Àòàíûí þëäöéöíö ñÿí íÿ áèëèðñÿí?”
“Àíàì äöíÿí åëÿ äåäè. Àðòûã ãàéûòìàéàúàã. Éóõóñóíäà
ýþðöá”.
Þçö àë÷àã ìÿíôÿÿòëÿðèìèç, àëîâëàíûá éàíàí øÿùâÿò äóéüó-
ëàðûìûç âÿ áèçè ñûíûã ãÿëáëè àäàìà ÷åâèðÿí åøãèìèç íàìèíÿ
ýþðìÿéÿ ùàçûðëàøäûüûìûç ÷èðêèí èøëÿðè ôöðñÿò äöøñÿ, äàùà óúà
ìÿãñÿä ö÷öí ýþðìÿê èñòÿéèðèê, ìÿí äÿ áó éåòèìëÿðèí àòàñû
îëìàüà åëÿ î àíäà éåíÿ äÿ ãÿðàð âåðäèì, åâÿ ãàéûäàíäà éàçû-
ñûíû âÿ ðÿñìëÿðèíè òàìàìëàìàëû îëäóüóì êèòàáû áàøà ñàëàí
áàáàñûíû áóíà ýþðÿ äÿ äàùà äèããÿòëÿ äèíëÿäèì.
ßíèøòÿìèí ìÿíÿ ýþñòÿðäèéè ðÿñìëÿðäÿí áàøëàéàã, ìÿñÿ-
ëÿí, àòäàí: áó ðÿñìäÿ èíñàí îëìàìàñûíà âÿ àòûí ÿòðàôûíûí
áîøàëìàñûíà áàõìàéàðàã, “áó éàëíûç àò ðÿñìèäè, âÿññàëàì”,
– äåéÿ áèëìèðäèì. Àò îðaäàéäû, àììà ìÿëóì ìèíèúèñè äÿ

165
ãûðàüà ýåòìèøäè, éà äà, êèì áèëèð, àðõà òÿðÿôëÿðäÿ Ãÿçâèí
öñóëóéëà ÷ÿêèëìèø êîëëóüóí è÷èíäÿí ÷ûõàúàãäû. Áóíó äà èñòÿð-
èñòÿìÿç àòûí áåëèíäÿêè éÿùÿðäÿí âÿ öçÿðèíÿ èøëÿíìèø áÿéëèê
íàõûøëàðûíäàí áàøà äöøöðäöì. Áÿëêÿ äÿ, àòûí ëàï éàíûíäà
ãûëûíúëû àäàìëàð ïåéäà îëìàã öçðÿ iäè.
Áÿëëèäè êè, ßíèøòÿ íÿããàøõàíàäàí ýèçëèíúÿ ÷àüûðäûüû óñòà
íÿããàøäàí àò ðÿñìè ÷ÿêìÿñèíè èñòÿìèøäè. Ýåúÿ ýÿëÿí íÿããàø
àüëûíäàêû åéíè ãÿëèá òÿêè, ãàëàí àò ðÿñìèíè àíúàã áèð ùåêàéÿ-
íèí ïàð÷àñû êèìè, ÿçáÿðäÿí ÷ÿêìÿéÿ áàøëàéûá, êàüûçà êþ÷öð-
äöéöíäÿí ðÿñìè åëÿ ÷ÿêìÿéÿ áàøëàéûðäû. Íÿããàøûí áèð ÷îõ
îõøàðûíû ìèíëÿðëÿ êÿðÿ ýþðäöéö, ñàâàø âÿçèééÿòëÿðèíäÿí, åøã
ìÿúëèñëÿðèíäÿí ÷ûõìà àò ðÿñìèíèí áèð éåðèíäÿ ßíèøòÿì ôèðÿíý
óñòàäëàðûíûn öñóëëàðûíäàí èëùàìëà íÿããàøà òÿëãèí åëÿéèðäè:
ìÿñÿëÿí: “Ìèíèúèíè ÷ÿêìÿ, – äåéèðäè. – Îðà äà àüàú ÷ÿê. Àììà
àðõàäà âÿ êè÷èê îëñóí”.
Ýåúÿ ýÿëìèø íÿããàø êèòàáõàíàíûí àðõàñûíäà ßíèøòÿìëÿ
áèðëèêäÿ îòóðóð, àëûøäûüû, ÿçáÿðëÿäèéè ìÿúëèñëÿðèí ùå÷ áèðèíÿ
îõøàìàéàí áó ãÿðèáÿ ãàéäàäàíêÿíàð ðÿñìè ßíèøòÿì ùÿð
áèðèíÿ ýþðÿ îíà éàõøû ïóë âåðäèéè âÿ à÷ûüû, áó ãÿðèáÿ íàõûø
úÿëáåäèúè îëäóüó ö÷öí øàì èøûüûíäà ùÿâÿñëÿ ÷ÿêèðäè. Àììà
åéíèëÿ ßíèøòÿì êèìè, áó íÿããàø äà àò ðÿñìèíèí ùàíñû ùåêà-
éÿíè áÿçÿéèá-ðÿñìëÿäèéèíè áèð íþãòÿäÿí ñîíðà äÿðê åëÿéÿ áèë-
ìèðäè. ßíèøòÿìèí ìÿíäÿí ýþçëÿäèéè øåé áó éàðû Âåíåñèéà,
éàðû ßúÿì òÿðçèíäÿ ðÿñìëÿðÿ áàõûá, îíëàðà óéüóí ùåêàéÿíè
ãàðøûñûíäàêû ñÿùèôÿéÿ éàçìàüû iäi. Øÿêóðÿíè ÿëäÿ åëÿìÿê
ö÷öí áó ùåêàéÿëÿðè ìöòëÿã éàçìàëû iäiì, àììà àüëûìà ìÿä-
äàùûí ãÿùâÿõàíàäà äàíûøäûãëàðûíäàí áàøãà ùå÷ áèð øåé
ýÿëìèðäè.

166
 Orxan Pamuk V $ %" $

Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
EBSIL FGJ] ]KL]Q M]N]

×ûã-÷ûã ÷ûããûëäàéàí ÷àðõëû ñààòûì àõøàì âàõòûíû ýþñòÿðèð-

äè, ùÿëÿ аçàí âåðèëìÿìèøäè, àììà ðÿùëÿìèí áþéðöíäÿêè øàìû
÷îõäàí ñþíäöðìöøäöì. Ãàðà Ùàñàíïàøà ìöðÿêêÿáèíÿ áàòûðûá
éàõøû àùàðëàíìûø, ýþçÿë úèëàëàíìûø êàüûç öçÿðèíäÿ ñöðÿòëÿ
ýÿçäèðäèéèì ãÿëÿìèìëÿ íÿøÿõîð ðÿñìèíè ÿçáÿðäÿí òåç-òÿëÿñèê
÷ÿêèá áèòèðìèøäèì êè, è÷èìäÿ ùÿð àõøàì ìÿíè êö÷ÿëÿðÿ ÷àüû-
ðàí î ñÿñè åøèòäèì. Àììà þçöìö ñàõëàäûì. Àõøàì êö÷ÿéÿ
÷ûõìàéûá åâäÿ èøëÿìÿêäÿ î ãÿäÿð ãÿðàðëû iäiì êè, áèð àðà ãàïû-
íû è÷ÿðèäÿí áàüëàìàüû áåëÿ ãÿò åëÿìèøäèì.
Òÿëÿì-òÿëÿñèê ÷ÿêäèéèì áó êèòàáû ñÿùÿð ùå÷ êÿñ îéàíìà-
ìûø äöç Ãàëàòàäàí ýÿëèá ãàïûíû äþéÿí áèð åðìÿíè ñèôàðèø âåðèá.
Ïÿëòÿê îëäóüó ùàëäà, òÿðúöìÿ÷èëèê, ðÿùáÿðëèê åëÿéÿí áó àäàì,
ôèðÿíý-èòàëéàí ñÿééàùëàðû ãèéàôÿòíàìÿ èñòÿäèìè, äÿðùàë ìÿíè
òàïûð, ìþùêÿì äÿ áàçàðëûüà ýèðèøèð. Ñÿùÿð èéèðìè ðÿñìëèê îðòà
ãèéàôÿòíàìÿ ö÷öí éöç èéèðìè àx÷àéà ðàçûëàøäûüûìûçäàí, àõøàì
аçàíû âàõòû áèð îòóðóìäà Èñòàíáóëäàí áèð äöæöí àäàìû ãèéàôÿ-
ëÿðèíÿ åòèíà âÿ äèããÿò ýþñòÿðÿ-ýþñòÿðÿ ÷ÿêäèì: Øåéõöëèñëàì,
ãàïû÷ûáàøû, èìàì, éåíè÷ÿðè, äÿðâèø, ñèïàùè, ãàçû, úèéÿð÷è, úÿëëàä
– úÿëëàäûí èøýÿíúÿ âåðÿí âàõò ÷ÿêèëìÿñè ÷îõ ìÿãáóëäó –
äèëÿí÷è, ùàìàìà ýåäÿí ãàðû, íÿøÿõîð. Ö÷-áåø àx÷à àðòûã
ãàçàíìàã ö÷öí áó êèòàáëàðäàí î ãÿäÿð ÷îõ ÷ÿêìèøÿì êè, áó
ðÿñìëÿðè ÷ÿêÿíäÿ ñûõûëìàéûì äåéÿ, þç-þçöìÿ “éîõ, ãàçûíû
ôûð÷àìûí óúóíó êàüûçäàí ùå÷ ãàëäûðìàäàí úûçàúàüàì, éîõ,
äèëÿí÷èíè ýþçöéóìóëó ÷ÿêÿúÿéÿì” êèìè, îéóíëàð îéíàéûðàì.
Áöòöí ãóëäóðëàð, øàèðëÿð àõøàì аçàíû âåðèëÿíäÿ è÷ëÿðèí-
äÿêè úèíëÿðëÿ øåéòàíëàðûí ùàìûñû áèðëèêäÿ òÿïèíèá, ãàçàí ãàëäû-
ðûá ùàìûñû áèð àüûçäàí þçëÿðèíè áàøäàí ÷ûõàðòäûãëàðûíû áèëèðëÿð:
è÷èìèçäÿêè íàðàùàò ñÿñ “åøèéÿ, åøèéÿ” äåéèð, “î áèðè èíñàíëàðûí,
ãàðàíëûüûí, ñÿôèëëèéèí, ðÿçèëëèéèí è÷èíÿ ãà÷”. Èëëÿðèìè áó úèíëÿðè âÿ
øåéòàíëàðû éàòûçäûðìàüà âåðìèøÿì. Áèð ÷îõ àäàìûí ìÿíèì ÿëè-
ìèí ìþúöçÿñè ñàéäûüû ðÿñìëÿðèìè áó úèíëÿðèí âÿ øåéòàíëàðûí

167
êþìÿéèëÿ íÿãø åëÿäèì. Àììà éåääè ýöí ãàáàã î àë÷àüû
þëäöðÿíäÿí áÿðè è÷èìäÿêè úèíëÿð âÿ øåéòàíëàðà àõøàì âàõòû
äà àðòûã ñþç êå÷èðÿ áèëìèðÿì. Åëÿ áÿðê òÿïèíèðëÿð êè, þçöìÿ
áåëÿ äåéèðÿì: áèð àç ÷ûõñàì, áÿëêÿ, éàòûøäûëàð.
Áó ñþçö äåéÿíäÿí ñîíðà ùÿìèøÿêè êèìè, íåúÿ îëäóüóíó
áàøà äöøìÿäÿí þçöìö êö÷ÿëÿðäÿ ýþðäöì. Òåç-òåç éåðèäèì.
Ãàðëû êö÷ÿëÿðäÿ, ïàë÷ûãëû êå÷èäëÿðäÿ, áóç áàüëàìûø éîõóøëàð-
äà, êèìñÿíèí êå÷ìÿäèéè ñÿêèëÿðäÿ äàéàíûá-äóðìàäàí éîë àëäûì.
Ìÿí éåðèäèêúÿ, ýåúÿ ãàðàíëûüû øÿùÿðèí çöëìÿò, ÿí àäàìñûç
ýóøÿëÿðèíÿ åíäèêúÿ, ýöíàùûì àüûð-àüûð àðõàìäà ãàëûð, äàð
êö÷ÿëÿðäÿ, äàø êàðâàíñàðàëàðûí, ìÿäðÿñÿëÿðèí, úàìåëÿðèí äèâàð-
ëàðû áîéóíúà àääûìëàðûì ÿêñ-ñÿäà ãîpàðäûãúà ãîðõóëàðûì
àçàëûðäû.
Àéàãëàðûì ìÿíè þç-þçöíÿ ùÿð ýåúÿ ýÿëäèéèì áó óúãàð
ìÿùÿëëÿéÿ, êàáóñëàðëà úèíëÿðèí áåëÿ òèòðÿìÿäÿí ýèðÿ áèëìÿäèéè
áîø êö÷ÿëÿðÿ ýÿòèðäè. Áó ìÿùÿëëÿ êèøèëÿðèíèí éàðûñûíûí ßúÿì
ñàâàøûíäà þëäöéöíö, éàðûñûíûí äà ôÿëàêÿò öçöíäÿí ìÿùÿëëÿíè
òÿðê åëÿäèéèíè ñþéëÿäèêëÿðèíè åøèòäèì, àììà ìÿí áåëÿ øåéëÿðÿ
èíàíìûðàì. ßúÿì ñàâàøûíà ýþðÿ áó ýþçÿë ìÿùÿëëÿíèí áàøûíà
ýÿëÿí éåýàíÿ ôÿëàêÿò, ãûðõ èë ãàáàã “äöøìÿí éóâàñûäûr” äåéÿ,
qÿëÿíäÿðè òÿêêÿñèíèí ãàïûñûíà çÿíúèð âóðóëìàñûäûr.
Áþéöðòêÿí êîëëàðûíûí âÿ ÿí ñîéóã ùàâàäà áåëÿ õîø ãîõó
âåðÿí äÿôíÿëÿðèí àðõàñûíäàí äîëàíäûì, ó÷óã áàúàéëà ïÿðäÿñè
äöøìöø ïÿíúÿðÿ àðàñûíäàêû òàõòàëàðû ùÿìèøÿêè âàñâàñûëûüûìëà
äöçÿëòäèì, è÷ÿðè ýèðäèì: éöçèëëèê òöñòö âÿ êèô èéèíè úèéÿðëÿðèìÿ
÷ÿêäèì. Áóðaäà îëìàã ìÿíè åëÿ õîøáÿõò åëÿäè êè, ýþçëÿðèì-
äÿí éàø àõàúàüûíû ýöìàí åëÿäèì.
Àëëàùäàí áàøãà êèìñÿäÿí ãîðõìàäûüûìû, áó äöíéàäà
âåðèëÿúÿê úÿçàíûí ìÿíèì ýþçöìäÿ èêè àx÷àëûã ÿùÿìèééÿòè
îëìàäûüûíû ùÿëÿ äåìÿìèøÿìñÿ, èíäè äåìÿê èñòÿéèðÿì. Ãîð-
õóì ìÿíèì òÿêè ãàòèëëÿðèí Ãóðàí-è Êÿðèìäÿ, ìÿñÿëÿí, Ôóð-
ãàí ñóðÿñèíäÿ àïà÷ûã ýþñòÿðèëäèéè êèìè, ãèéàìÿò ýöíö ÷ÿêÿ-
úÿéèìèç âÿ ãàò-ãàò îëàúàüû ñþéëÿíÿí ÿçàáäûr. ×îõ ñåéðÿê
ÿëèìÿ êå÷ÿí êþùíÿ êèòàáëàðäà, ãÿäèì ÿðÿá íÿããàøëàðûíûí äÿðè

168
 Orxan Pamuk V $ %" $

öçÿðèíäÿ íÿãø åëÿäèêëÿðè óøàãñàéàã, àììà ãîðõóíú cÿùÿí- Inventas vitam

íÿì ìÿíçÿðÿëÿðèíè, íÿäÿíñÿ ×èí âÿ ìîíãîë óñòàëàðûíûí ÷ÿê-

juvat excoluisse
per artes

äèêëÿðè øåéòàíëàðûí èøýÿíúÿëÿðèíè õàòûðëàäàí áó úÿçàíûí ðÿíý-

ëÿðè âÿ øèääÿòè íÿ âàõò ýþçöìöí ãàáàüûíäà úàíëàíñà, áàøãà
ìÿíà âåðèá, áó ìÿíòèãè äÿ éöðöòìÿäÿí åëÿéÿ áèëìèðÿì. Èñðà
ñóðÿñè îòóç ö÷öíúö àéÿäÿ íÿ äåéèð? Ùàãëû ñÿáÿá îëìàäàí
Àëëàùûí ãÿòëèíè éàñàã åëÿäèéè úàíà ãûéìàéûí, äåìèðìè? Éàõøû,
îíäà: cÿùÿííÿìÿ éîëëàäûüûì àë÷àã ùÿì Àëëàùûí ãÿòëèíè éàñàã
åëÿäèéè ìþìèí äåéèëäè; ìÿíèì äÿ îíóí êÿëëÿñèíè ïàð÷àëàìà-
üûì ö÷öí ÷îõ ùàãëû ñÿáÿáëÿðèì âàðäû.
Áó àäàì pàäøàùûìûçûí ýèçëèúÿ ñèôàðèø åëÿäèéè î êèòàá ö÷öí
÷àëûøàíëàðà, áèçÿ áþùòàí àòäû. ßýÿð ñÿñèíè êÿñìÿñÿéäèì, ßíèø-
òÿ ÿôÿíäèíè, áöòöí íÿããàøëàðû, ùÿòòà Óñòàä Îñìàíû êàôèð åëàí
åëÿéèá, ýþçö ãûçìûø ÿðçóðóìëó xîúàíûí àäàìëàðûíûí ãàáàüû-
íà àòàúàãäû. Áèð êÿðÿ áèð àäàìûí íÿããàøëàðûí äèíñèçëèê åëÿäè-
éèíè óúàäàí äåìÿñèíÿ áÿíääèëÿð êè, ãöââÿòëÿðèíè ýþñòÿðìÿê
ö÷öí, ÿñàñÿí, áÿùàíÿ àõòàðàí ÿðçóðóìèëÿð òÿêúÿ áèç óñòà íÿã-
ãàøëàðû éîõ, áöòöí íÿããàøõàíàíû äà äöìäöç åëÿéÿðëÿð, pàä-
øàùûìûç áåëÿ ñÿñèíè ÷ûõàðìàäàí áàõà-áàõà ãàëàð.
Áóðà ùÿð ýÿëèøèìäÿ åëÿäèéèì êèìè, áèð êöíúäÿ ýèçëÿòäè-
éèì ñöïöðýÿ âÿ ÿñêèëÿðëÿ ÿòðàôû ñèëèá-ñöïöðäöì. Áó èøè ýþðÿí-
äÿ äÿ ãÿëáèì èñèíäè, þçöìö Àëëàùûí éàõøû ãóëó êèìè ùèññ
åëÿäèì. Áó õåéèðõàùëûã ùèññèíè ìÿíäÿí ÿñèðýÿìÿñèí äåéÿ,
Àëëàùûìà óçóí äóà åëÿäèì. Ãûëûíú êèìè êÿñÿí ñîéóã èëèêëÿðè-
ìÿ èøëÿéèðäè; áîüàçûìûí àðõàñûíäà î ýèçëè àüðû áàøëàéûðäû,
åøèéÿ ÷ûõäûì.
Äÿðùàë ñîíðà þçöìö éåíÿ î ãÿðèáÿ ðóùè âÿçèééÿòäÿ, áàì-
áàøãà áèð ìÿùÿëëÿäÿ ýþðäöì. Òÿêêÿíèí áîø ìÿùÿëëÿñèéëÿ áóðà-
íûí àðàñûíäà íÿ îëäó, íÿ ôèêèðëÿøäèì, áèëìèðÿì, íåúÿ îëäóñà,
ùÿð èêè òÿðÿôèíäÿ ñÿðâëÿð äöçöëìöø êö÷ÿëÿðÿ ýÿëäèì.
Àììà íÿ ãÿäÿð ýåòñÿì äÿ, àðõàäà ãîéà áèëìÿäèéèì äöøöí-
úÿ âàð, è÷èìè ãóðä êèìè ýÿìèðèð, ñèçÿ ñþéëÿñÿì, áÿëêÿ, éöêö
àçàëäû. Èñòÿð îíà ðÿçèë áþùòàí÷û äåéÿê, èñòÿð éàçûã Çÿðèô ÿôÿíäè
– èêèñè äÿ åëÿ áèð øåéäè – ðÿùìÿòëèê ìöçÿùùèá ùÿëÿ ðÿùìÿòëèê

169
îëìàìûøäàí áèð àçúà ÿââÿë ßíèøòÿíè ùÿðàðÿòëÿ ýöíàùëàíäûðàí-
äà áèð øåé äåìèøäè. Áöòöí ðÿñìëÿðäÿ êàôèð öñóëó ïåðñïåêòèâèí-
äÿí èñòèôàäÿ åëÿìÿñèíäÿí ÷îõ òÿñèðëÿíäèéèìè ýþðÿíäÿ ðÿçèë: “Áèð
äÿ àõûðûíúû ðÿñì âàð, – äåìèøäè. – Î ðÿñìäÿ ßíèøòÿìèç èíàíäû-
üûìûç ùÿð øåéÿ ãàðà éàõûð. Àðòûã åëÿäèéè êàôèðëèê äÿ äåéèë, äöp-
pÿäöç êöôðäör. Ðÿçèëèí áó èôòèðàñûíäàí ö÷ ùÿôòÿ ãàáàã ßíèøòÿ
ÿôÿíäè ìÿíäÿí êàüûçûí àéðû-àéðû ýóøÿëÿðèíÿ ôèðÿíý ðÿñìèíäÿ
îëàúàüû êèìè, áèð-áèðëÿðèíäÿí ùåéðÿòàìèç äÿðÿúÿäÿ ôÿðãëè þë÷ö-
ëÿðäÿ øåéëÿðè – àò, ïóë, þëöì êèìè øåéëÿðè ðÿñì åëÿìÿéèìè, äîü-
ðóäàí äà, èñòÿìèøäè. Íÿãø åòìÿéèìè èñòÿäèéè ñÿùèôÿíèí úÿäâÿë-
ëÿíìèø âÿ éàçûã Çÿðèô ÿôÿíäèíèí òÿçùèáëÿäèéè áþëöìöíöí áþéöê
áèð ãèñìèíèí öçÿðè ùÿìèøÿ áàøãà êàüûçëàðëà, ñàíêè, ìÿíäÿí âÿ
î áèðè íÿããàøëàðäàí ýèçëÿìÿê èñòÿéÿí êèìè, þðòöëìöø îëóðäó.
Áó ñîí áþéöê ðÿñìäÿ íÿéè ÷ÿêäèéèíè ßíèøòÿäÿí ñîðóø-
ìàã èñòÿéèðÿì, àììà ìÿíè áèð ÷îõ øåé ñàõëàéûð. Ñîðóøñàì,
òÿáèè êè, Çÿðèô ÿôÿíäèíè ìÿíèì þëäöðäöéöìäÿí øöáùÿëÿíÿúÿê
âÿ øöáùÿñèíè ùàìûéà éàéàúàã. Ìÿíèì ÿùâàëûìû ïîçàí áàøãà
øåéäèr, áóíó îíäàí ñîðóøñàì, ßíèøòÿíèí Çÿðèô ÿôÿíäèíèí ùàãëû
îëäóüóíó äåéÿúÿéi èäè. Áÿçÿí þçöìÿ, Çÿðèô ÿôÿíäèäÿí þçöìÿ
òÿëãèí åëÿäèéèì øöáùÿ êèìè éîõ, þç àüëûìà ýÿëÿí òÿêè ñîðóøà-
ðàì, äåéèðÿì, àììà áó ãîðõóëàðûìû àçàëòìûð. Èíñàíûí áàøà
äöøìÿäÿí äèíñèçëèê åëÿìÿñè, áÿëêÿ, î ãÿäÿð ãîðõóëó áèð øåé
äåéèë, àììà èíäè àðòûã ùÿð øåéè áàøà äöøöðÿì.
Áåéíèìäÿí ùÿìèøÿ äàùà àüûëëû îëàí àéàãëàðûì ìÿíè þç-
þçöíÿ ßíèøòÿ ÿôÿíäèíèí åâèíèí êö÷ÿñèíÿ ãÿäÿð ýÿòèðèá. Áèð
êöíúÿ ñèíäèì âÿ ãàðàíëûãäà ýþðÿ áèëäèéèì ãÿäÿð åâÿ óçóí-
óçàäû òàìàøà åëÿäèì. Àüàúëàðûí àðàñûíäà áþéöê âÿ ñèðëè âàðëû
åâè! Øÿêóðÿíèí åâèí ùàíñû òÿðÿôèíäÿ îëäóüóíó áèëìèðÿì. Øàù
Òÿùìàñèá çàìàíûíäà Òÿáðèçäÿ ÷ÿêèëìèø áÿçè ðÿñìëÿðäÿ îëäó-
üó êèìè, åâ, ñàíêè, îðòàñûíäàí áû÷àãëà êÿñèëìèø òÿêè ýþðöíñÿ,
Øÿêóðÿíè ùàíñû ïÿðäÿíèí àðõàñûíäà íåúÿ ýþðÿúÿéèìè õÿéàëûì-
äà úàíëàíäûðìàüà ÷àëûøäûì.
Ãàïû à÷ûëäû. Ãàðàíëûãäà Ãàðàíûí åâäÿí ÷ûõäûüûíû ýþðäöì.
Ùÿéÿò ãàïûñûíûí àüçûíäàí Ãàðàéà áèð àíëûüà øÿôãÿòëÿ áàõàí

170
 Orxan Pamuk V $ %" $

ßíèøòÿ äÿ ãàïûíû þðòäö. Ìÿíèì ñÿôåù õÿéàëëàðëà ìÿøüóë îëàí Inventas vitam

áåéíèì áåëÿ ýþðäöéöìäÿí äÿðùàë áó ö÷ íÿòèúÿíè êÿäÿðëÿ âÿ

juvat excoluisse
per artes

þç-þçöíÿ ÷ûõàðäû:
Áèð: Ãàðà äàùà óúóç âÿ òÿùëöêÿñèç îëäóüó ö÷öí ßíèøòÿ
ÿôÿíäè êèòàáûìûçû, áèçèì êèòàáûìûçû îíà áèòèðòäèðÿúÿê.
Èêè: Ýþçÿë Øÿêóðÿ Ãàðàéà ÿðÿ ýåäÿúÿê.
Ö÷: Éàçûã Çÿðèô ÿôÿíäèíèí äåäèêëÿðè äîüðó iìiø: îíó
íàùàãäàí þëäöðìöøÿì.
Áåëÿ øÿðàèòäÿ, éÿíè ãÿëáèìèçèí áèðòÿùÿð ÷ûõàðìàã èñòÿìÿ-
äèéè àúû íÿòèúÿíè ãÿääàð àüëûìûç ÷ûõàðað-÷ûõàðìàç, áöòöí áÿäÿ-
íèìèç îíà öñéàí åëÿéèð. Èëê àíäà ö÷öíúö íÿòèúÿéÿ, íàùàã éåðÿ
ðÿçèë ãàòèë îëäóüóì íÿòèúÿñèíÿ àüëûìûí áèð éàðûñû äà áöòöí
ýöúöéëÿ çèää ÷ûõäû. Áó àðàäà àéàãëàðûì éåíÿ àüëûìäàí äàùà
ñöðÿòëè âÿ ìÿíòèãëè äàâðàíìûø, ìÿíè äÿ Ãàðà ÿôÿíäèíèí àðõà-
ñûíúà ñàëìûøäû.
Íå÷ÿ êö÷ÿ êå÷ìèøäè êè, ãàáàüûìäà ùÿéàòûíäàí âÿ þçöí-
äÿí ìÿìíóí éåðèéÿí Ãàðàíû þëäöðìÿéèìèí ÷îõ àñàí îëàúà-
üûíû, áó èøè àüëûìà ýÿëÿí âÿ ìÿíè úàíûìû ñûõàí èëê èêè íÿòèúÿéëÿ
äÿ ãàðøûëàøìàãäàí ãóðòàðàúàüûíû ôèêèðëÿøäèì. Ùÿòòà îíäà
éàçûã Çÿðèô ßôÿíäèíèí äÿ áàøûíû íàùàãäàí ÿçìèø âÿçèééÿòÿ
äöøìÿçäèì. Èíäè ñÿêêèç-îí àääûì ãà÷ûá, àðõàñûíäàí ÷àòûá,
Ãàðàíûí áàøûíà áöòöí ýöúöìëÿ çÿðáÿ åíäèðñÿì, ùÿð øåé
ÿââÿëêè êèìè ýåäÿúÿê, ßíèøòÿ ÿôÿíäè ìÿíè êèòàáûìûçû áèòèðìÿê
ö÷öí ÷àüûðàúàãäû. Àììà àüëûìûí äàùà äöðöñò âÿ åùòèéàòëû
(äöðöñòëöê ÷îõ âàõò, ÿñàñÿí, ãîðõàãëûãäàí áàøãà íÿäèð êè?)
áèð òÿðÿôè ùÿëÿ ìÿíÿ ýÿáÿðäèá ãóéóéà àòäûüûì ðÿçèëèí, äîüðó-
äàí, áþùòàí÷û îëäóüóíó äà äåéèðäè. Áó, äîüðóäóðñà, äåìÿëè,
îíó íàùàãäàí þëäöðìÿìèøÿì âÿ ùàçûðëàäûüû êèòàáäà ýèçëÿäÿ-
úÿéè áèð øåé îëìàéàí ßíèøòÿ ìÿíè åâèíÿ ÷àüûðàúàã.
Àììà ãàáàüûìäà ýåäÿí Ãàðàéà áàõäûãúà äÿðùàë áàøà
äöøöðäöì: áóíëàðûí ùå÷ áèðè îëìàéàúàãäû. Ùàìûñû õÿéàë iäi.
Ãàðà ìÿíäÿí äàùà ýåð÷ÿk èäè. Ùàìûìûçäà îëóð: áÿçÿí ìÿí-
òèãëÿ ôèêèðëÿøèðÿì äåéÿ, ùÿôòÿëÿð, èëëÿð áîéóíúà õÿéàë ãóðàíäàí
ñîíðà áèð ýöí áèð øåé ýþðöðöê – öç, ëèáàñ, õîøáÿõò èíñàí – âÿ

171
áèð àíäà õÿéàëëàðûìûçûí ýåð÷ÿêëÿøìÿéÿúÿéèíè, ìÿñÿëÿí, î ãûçû
áèçÿ ùå÷ âåðìÿéÿúÿêëÿðèíè, ìÿñÿëÿí, ôèëàí ìþâãåéÿ ùå÷ ýÿòè-
ðèëìÿéÿúÿéèìèçè áàøà äöøöðöê.
Ãàðàíûí áàøûíà, ÿíñÿñèíÿ, ÷èéèíëÿðèíèí åíèá-ãàëõìàñûíà,
÷îõ ÿñÿáèëÿøäèðèúè òÿðçäÿ éåðèìÿñèíÿ – ñàíêè, àääûìëàðûíû
äöíéàéà ëöòô åëÿéÿí êèìè àòûðäû – öðÿéèìè ùÿðàðÿòëÿ áöðöéÿí
äÿðèí íèôðÿòëÿ áàõûðàì. Âèúäàí ÿçàáëàðûíäàí óçàã, ãàðøûëàðûí-
äà õîøáÿõò ýÿëÿúÿê îëàí Ãàðà òÿêè àäàìëàð äöíéàíû äà þç
åâëÿðè ñàéûðëàð, ùÿð ãàïûíû þç ñàðàéûíà ýèðÿí ïàäøàù êèìè à÷ûá,
áèç è÷ÿðèäÿêèëÿðè äÿ äÿðùàë àë÷àëäûðëàð. Éåðäÿí äàø ýþòöðìÿê,
ãà÷ûá áàøûíà åíäèðìÿìÿê ö÷öí þçöìö ýöúëÿ ñàõëàäûì.
Áèç, åéíè ãàäûíà àøèã èêè êèøè, î ãàáàãäà, ãÿòèééÿí, õÿáÿðè
îëìàäûüû ìÿí àðõàñûíúà Èñòàíáóëóí êö÷ÿëÿðèíäÿ äþíÿ-áóðóëà,
åíèá-ãàëõà èðÿëèëÿéèð, êþïÿê ñöðöëÿðèíèí ñàâàøëàðûíà àéðûëìûø çöë-
ìÿò êö÷ÿëÿðäÿí, úèíëÿðèí ýþçëÿäèéè éàíüûí éåðëÿðèíäÿí, ãöá-
áÿëÿðèíÿ ìÿëÿêëÿðèí ãîíóá éàòäûãëàðû úàìåëÿðèí ùÿéÿòëÿðèíäÿí,
ðóùëàðëà äîíãóëäàíà-äîíãóëäàíà äàíûøàí ñÿðâ àüàúëàðûíûí
áþéðöíäÿí, êàáóñëàðûí ãàéíàøäûüû ãàðëà þðòöëö ìÿçàðëûãëàðûí
ãûðàüûíäàí, àäàì áîüàçëàéàí ãóëäóðëàðûí ëàï éàõûíëûüûíäàí,
áèòèá-òöêÿíìÿéÿí äöêàíëàðûí, àõóðëàðûí, òÿêêÿëÿðèí, ìóìõà-
íàëàðûí, ñàðàúëàðûí, äèâàðëàðûí àðàñûíäàí äîñòúàñûíà êå÷èá-
ýåäÿíäÿ ìÿí îíó òÿãèá éîõ, òÿãëèä åëÿäèéèìè äöøöíöðÿì.

172
 Orxan Pamuk V $ %" $

Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
M]NIM BFZM \LVMFV"

Ýþðäöéöíöç êèìè, ìÿí Þëöìÿì, àììà ãîðõìàüûíûç

ëàçûì äåéèë, ÷öíêè ðÿñìÿì. Éåíÿ äÿ ìÿíäÿí ãîðõäóüóíóçó
ýþçëÿðèíèçäÿí îõóéóðàì. Îéíàäûãëàðû îéóíà àëóäÿ îëàí óøàã-
ëàð ñàéàã – ìÿíèì ùÿãèãè îëìàäûüûìû áèëÿ-áèëÿ, þëöìöí þçöé-
ëÿ ãàðøûëàøàí êèìè, äÿùøÿòÿ ýÿëìÿéèíèç õîøóìà ýÿëèð. Ìÿíÿ
áàõäûãúà, î ìöòëÿã ñîí âàõò ýÿëèá ÷àòàíäà ãîðõóäàí íåúÿ
àëòûíûçû äîëäóðìàüûíûçû ñåçèðñèíèç. Áó, çàðàôàò äåéèë; þëöìëÿ
ãàðøûëàøàíäà, õöñóñèëÿ øèð õàñèééÿòëè êèøèëÿðèí áþéöê ÿêñÿðèé-
éÿòè þçëÿðèíè èòèðèðëÿð. Ìèí äÿôÿëÿðëÿ íÿãø åëÿäèéèíèç úÿñÿäëÿðëÿ
þðòöëö ñàâàø ìåéäàíëàðû, ýöìàí åäèëäèéè êèìè, ãàí, áàðûò âÿ
ãûçìûø çèðåù éîõ, áóíà ýþðÿ nÿcis âÿ ÷öðöìöø ÿò èéëÿíÿð.
Èëê äÿôÿ þëöì ðÿñìè ýþðäöéöíöçö áèëèðÿì.
Áóíäàí áèð èë ãàáàã óçóí, àðûã âÿ ñèðëè áèð ãîúà ìÿíè
íÿãø åëÿéÿí ýÿíú óñòàä íÿããàøû åâèíÿ ÷àüûðäû. Èêèãàòëû åâèí
éàðûãàðàíëûã íÿãø îòàüûíäà, ÿíáÿð ãîõóëó, èïÿê ñàéàã íÿôèñ
ãÿùâÿéÿ ãîíàã åëÿéèá, ýÿíú íÿããàøûí àüëûíû àëäû. Ñîíðà äà êþë-
ýÿëÿð è÷èíäÿêè ìàâè ãàïûëû îòàãäà ÿí éàõøû hèíä êàüûçëàðûíû,
ñèíúàá òöêöíäÿí äöçÿëäèëìèø ôûð÷àëàðû, ãûçûë òÿáÿãÿëÿðè, íþâ-
áÿíþâ ãÿëÿìëÿðëÿ ìÿðúàí ñàïëû ãÿëÿìéîíàíëàðû ýþñòÿðèá, ÷îõ
éàõøû ïóë âåðÿúÿéèíè âÿä åëÿéèá, óñòà íÿããàøû ùÿâÿñëÿíäèðäè.
“Ìÿíÿ þëöìöí ðÿñìèíè ÷ÿê”, – ñîíðà äåäè.
“Ùÿéàòûìäà ùå÷ þëöì ðÿñìè ýþðìÿäÿí þëöì ðÿñìè ÷ÿêÿ
áèëìÿðÿì”, – äàùà ñîíðà ìÿíèì ðÿñìèìè úûçìàëû îëàí ìþúö-
çÿ ÿëëè íÿããàø äåäè.
“Áèð øåéè ÷ÿêìÿéèí ö÷öí ìöòëÿã ÿââÿëúÿ îíó ýþðìÿéèí
ëàçûì ýÿëìèð”, – åùòèðàñëû, íÿçàêÿòëè ãîúà äåäè.
“Áÿëè, áÿëêÿ, ëàçûì ýÿëìèð, – ìÿíè ÷ÿêÿí óñòàä íÿããàø
äåäè, – aììà ðÿñìèí ãÿäèì óñòàäëàðûí ÷ÿêäèéè êèìè, ìöêÿì-
ìÿë îëìàñûíû èñòÿéèðñÿíñÿ, éåíÿ îí ìèí äÿôÿëÿðëÿ ÷ÿêìÿëèñÿí.
Íÿããàø íÿ ãÿäÿð óñòàä îëóðñà îëñóí, éåíè ìþâçóíó èëê äÿôÿ
øÿéèðä êèìè ÷ÿêèð êè, áó äà ìÿíÿ ùå÷ éàðàøìàç. Þëöì ðÿñìè

173
÷ÿêÿíäÿ óñòàëûüûìû áèð òÿðÿôÿ ãîéà áèëìÿðÿì, ÷öíêè áó, ìÿíèì
ö÷öí þëìÿê êèìè áèð øåé îëàð”.
“Áó þëöì, áÿëêÿ, ñÿíè ìþâçóéà éàõûíëàøäûðàð”, – ãîúà äåäè.
“Áèçè ìþâçóíó éàøàìàã éîõ, ùå÷ éàøàìàìàã óñòà åëÿéèð”.
“Îíäà áó óñòàëûã þëöìëÿ òàíûø îëìàëûäûr”.
Áåëÿúÿ, ãÿäèì óñòàäëàðà âÿ áàúàðûãëàðûíà åùòèðàìëû íÿã-
ãàøëàðà éàðàøàí òÿðçäÿ, èêèìÿíàëû êèíàéÿ, úèíàñ, öñòöþðòöëö
âÿ åéùàìëàðëà äîëó èíúÿ ñþùáÿòÿ ýèðèøäèëÿð. Ìÿíèì âàðëûüûì
ñþùáÿò ìþâçóñó îëäóüóíäàí ÷îõ äèããÿòëÿ äèíëÿäèéèì áó
÷ÿêèøìÿíèí ùàìûñûíûí ãÿùâÿõàíàìûçäàêû ñå÷èëìèø íÿããàøëàðû
ñûõàúàüûíû áèëèðÿì. Éàëíûç áèð àðà èø áóðà ýÿëäè: “Íÿããàøûí
áàúàðûüûíûí þë÷öñö ùÿð øåéè ãÿäèì óñòàäëàðûí ìöêÿììÿëëèéè-
ëÿ ðÿñì åëÿìÿñèäèìè, éîõñà êèìñÿíèí ýþðÿ áèëìÿäèéè ìþâçó-
ëàðû ðÿñìÿ ýÿòèðìÿñèäèìè?” – ìþúöçÿ ÿëëè, ýþçÿë ýþçëö, àüûëëû
íÿããàø äåäè. Þçö áó ñóàëûí úàâàáûíû áèëäèéè ùàëäà åùòèéàòëû iäi.
“Âåíåñèéàëû íÿããàøûí ýöúöíö ùå÷ ÷ÿêèëìÿìèø ìþâçóëàðû
âÿ öñóëëàðû òàïìàñûéëà þë÷öðëÿð”, – èääèàëû ãîúà äåäè.
“Âåíåñèéàëûëàð âåíåñèéàëû êèìè þëöð”, – ìÿíè ÷ÿêìÿëè îëàí
íÿããàø äåäè.
“Àììà ùàìûíûí þëöìö áèð-áèðèíÿ áÿíçÿéèð”, – ãîúà äåäè.
“ßôñàíÿ âÿ íàõûø ùàìûíûí áèð-áèðèíÿ îõøàìàñûíû éîõ, îõøà-
ìàìàñûíû íàüûë åëÿéèð, – àüûëëû íÿããàø äåäè. – Óñòàä íÿããàø
áèð-áèðëÿðèíÿ ùå÷ îõøàìàéàí ÿôñàíÿëÿðè áèçäÿí þòðö îõøàéàí
êèìè ÷ÿêÿ-÷ÿêÿ óñòà îëóð”.
Áåëÿúÿ ñþùáÿò våíåñèéàëûíûí âÿ möñÿëìàíûí þëöìöíöí,
ßçðàèëÿ îõøàìàñûíû, Àëëàùûí äèýÿð ìÿëÿêëÿðèíèí, îíëàðûí êàôè-
ðèí ðÿñìëÿðèéëÿ, ãÿòèééÿí, ãàðûøäûðûëìàéàúàüûíûí öñòöíÿ ýÿëäè.
Ìÿíè àç ñîíðà ÷ÿêÿúÿê âÿ áó àíäà ÿçèç ãÿùâÿõàíàìûçäà ýþçÿë
ýþçëÿðèéëÿ ìÿíÿ áàõàí ýÿíú óñòàäûí úàíû áó óçóí ñþùáÿòëÿð-
äÿí ñûõûëûð, ÿëè ñÿáèðñèçëÿíèð, ìÿíè ÷ÿêìÿê èñòÿéèðäè, àììà
ìÿíèì íåúÿ øåé îëäóüóìó áèëìèðäè.
Ýÿíú óñòàäû äîëàìàã èñòÿéÿí ìÿúùóë ãîúà áóíó ùèéëÿýÿðúÿ-
ñèíÿ ùèññ åëÿäè. Êþëýÿëÿð è÷èíäÿêè îòàãäà áîø-áîøóíà éàíàí ãÿí-
äiëèí àëîâóéëà ïàðëàéàí ýþçëÿðèíè ìþúöçÿ ÿëëè ýÿíú óñòàäà äèêäè.

174
 Orxan Pamuk V $ %" $

“Âåíåñèéàëûëàðûí, ñàíêè, èíñàí êèìè ÷ÿêäèéè þëöì áèçèì Inventas vitam

ßçðàиë òÿêè áèð ìÿëÿêäè”, – äåäè, – “aììà èíñàí ãûëûüûíäàäûr.

juvat excoluisse
per artes

Åéíèëÿ Ãóðàí-è Êÿðèìè íàçèë åëÿéÿíäÿ Úÿáðàéûëûí påéüÿìáÿðè-

ìèçÿ èíñàí úèëäèíäÿ ýþðöíìÿñè êèìè. Áàøà äöøöðñÿíìè?”
Àëëàùûí àüëàýÿëìÿç áàúàðûã áÿõø åëÿäèéè ýÿíú óñòàäûí ñÿáèð-
ñèçëÿíäèéèíè, ìÿíè ÷ÿêìÿê èñòÿäèéèíè áàøà äöøäöì. ×öíêè
øåéòàíè àùûë àäàì îíäà áó øåéòàíè ôèêðè îéàíäûðìàüû áàúàð-
ìûøäû: ÿñëèíäÿ, áöòöí íóðóéëà òàíûäûüûìûç øåéè éîõ, òàíûìàäû-
üûìûç éàðûãàðàíëûã øåéè ÷ÿêìÿéè èñòÿðèê.
“Î þëöìö, ãÿòèééÿí, òàíûìûðàì”, – ìÿíè àç ñîíðà ÷ÿêìÿëè
îëàí íÿããàø äåäè.
“Þëöìö òàíûéûðûã”, – ãîúà äåäè.
“Îíäàí ãîðõóðóã, àììà îíó òàíûìûðûã”.
“Ñÿí äÿ áó ãîðõóíó ÷ÿê”, – ãîúà äåäè.
Àçúà ñîíðà î ðÿñì ÷ÿêèëÿúÿêäè. Áþéöê óñòàä íÿããàøûí
ÿíñÿñèíèí øèøäèéèíè, ãîë ÿçÿëÿëÿðèíèí ýÿðèëäèéèíè, áàðìàãëàðûíûí
óúóíóí ãÿëÿìè àõòàðäûüûíû ñåçäèì. Àììà, ùÿãèãÿòÿí, áþéöê
óñòà îëäóüóíäàí, áó ýÿðèëìÿíèí ðóùóíäàêû íàõûø åøãèíè äàùà
äà äÿðèíëÿøäèðÿúÿéèíè ùèññ åëÿéèá þçöíö ñàõëàäû.
Ùèéëÿýÿð ãîúà äà áóíó áàøà äöøäöéö ö÷öí àç ñîíðà ÷ÿêè-
ëÿúÿéèíÿ ÷îõ ÿìèí îëäóüó ìÿíèì ðÿñìèìÿ èëùàì âåðñèí äåéÿ,
ãàáàüûíäàêû êèòàáëàðäàí – “ßë-Úÿçâèééÿ”äÿí, “Êèòàá-óð Ðóù”-
äàí, Ãÿççàëèäÿí, “Êèòàá-öë ßùâàë-öë Ãèéàìÿò”äÿí, Ñóéóòèäÿí
þëöì áàðÿäÿ ïàð÷àëàð îõóäó.
Áåëÿúÿ, ñèçèí ãîðõà-ãîðõà òàìàøà åëÿäèéèíèç áó ðÿñìèìè
÷ÿêÿíäÿ ìþúöçÿ ÿëëè óñòàä íÿããàø þëöì mÿëÿéèíèí cÿííÿòäÿí
äöç äöíéàéà ãÿäÿð, Äîüóíóí ÿí óçàã íþãòÿñèíäÿí Áàòûíûí
ÿí óçàã íþãòÿñèíÿ ãÿäÿð óçàíàí ìèíëÿðëÿ ãàíàäû îëàúàüûíû,
äèíè áöòöíëÿð ö÷öí áó ãàíàäëàðûí ãóúàãëàéûúû, ýöíàùêàðëàð
âÿ öñéàí÷ûëàð ö÷öíñÿ ùÿð áèðèíèí àéðû-àéðû ÷öé êèìè éàíäûðûúû
îëäóüóíó äèíëÿäè, ñèç íÿããàøëàðûí ÷îõó úÿùÿníÿìëèê îëäóüó-
íóçäàí, ìÿíè ÷öéëÿðëÿ þðòöëö ÷ÿêäè. Íÿããàø Àëëàùûí úàíûíûçû
àëìàñûíäàí þòðö ñèçèí éàíûíà éîëëàéàúàüû ìÿëÿéèí ÿëèíäÿ ùàìû-
íûçûí éàçûëäûüûíûç äÿôòÿð îëàúàüûíû âÿ áó äÿôòÿðèí ñÿùèôÿëÿðèíäÿ

175
êèìèíèçèí àäûíûí ãàðà äàèðÿéÿ àëûíäûüûíû, àììà þëöì âàõòûíûí
Àëëàù òÿðÿôèíäÿí áèëèíäèéèíè, áó âàõò ýÿëÿíäÿ àðøûí àëòûíäàêû
àüàúäàí éàðïàã äöøÿúÿéèíè, áó éàðïàüû ãàïûá îõóéàíûí þëöì
ñûðàñûíûí êèìÿ ýÿëäèéèíè þéðÿíÿúÿéèíè äèíëÿäè, áóíà ýþðÿ ìÿíè
ãîðõóíú, àììà ùåñàá-êèòàáäàí áàøû ÷ûõàí àäàì êèìè ÷ÿêäè.
Áàøäàíõàðàá ãîúà èíñàí ãûëûüûíäà ýÿëÿí þëöì ìÿëÿéèíèí
âÿäÿñè ÷àòàí àäàìà ÿëèíè óçàäûá, úàíûíû àëàíäàí ñîíðà áèðäÿí
îðòàëûüû ýöíÿøèí øÿôÿãëÿðèíè àíäûðàí íóð áöðöéÿúÿéèíè îõóäó-
üóíäàí, àüûëëû íÿããàø ìÿíè íóð è÷èíäÿ ÷ÿêäè, ÷öíêè áó íóðóí
þëöíöí éàíûíäàêûëàðà ýþðöíìÿéÿúÿéèíè áèëèðäè. Åùòèðàñëû ãîúà
“Êèòàá-óð Ðóù”äàí ãÿäèì ìÿçàð îüðóëàðûíûí òàíûäûãëàðûíû,
áÿäÿíèíèí îðàñûíà-áóðàñûíà ÷öéëÿð ñàïëàíìûø úÿñÿäè, òîðïàüû
ãàçàíäà òÿçÿ úÿñÿä éåðèíäÿ ïåéäà îëàí àëîâëàðû, è÷ÿðèñèíÿ ãóð-
üóøóí òþêöëìöø êÿëëÿëÿðè äÿ îõóäóüóíäàí îíó ÷îõ äèããÿòëÿ
äèíëÿéÿí ìèñèëñèç íÿããàø ìÿíèì ðÿñìèìè ÷ÿêÿíäÿ áàõàíû
ãîðõóäàúàã ùÿð øåéè åëÿäè.
Àììà ñîíðà äà áóíäàí ïåøìàí îëäó. Ðÿñìèíÿ äàõèë
åëÿäèéè ãîðõóäàí éîõ, áöòöí áó ðÿñìè ÷ÿêäèéèíäÿí. Ìÿí äÿ
þçöìö àòàñûíûí ùÿéà âÿ ïåøìàíëûãëà õàòûðëàäûüû àäàì êèìè
ùèññ åëÿéèðäèì. Ìþúöçÿ ÿëëè óñòàä ìÿíè ÷ÿêäèéèíÿ íèéÿ ïåø-
ìàí îëìóøäó:
1. Þëöìöí ðÿñìè – ìÿí éåòÿðèíúÿ óñòàëûãëà ÷ÿêèëìÿäèéèì
ö÷öí. Ýþðäöéöíöç êèìè, íÿ âåíåñèéàëû áþéöê óñòàäëàðûí, íÿ
äÿ щåðàòëû ãÿäèì óñòàäëàðûí ÷ÿêäèéè øåéëÿð ãÿäÿð ìöêÿììÿ-
ëÿì. Ìÿíè ÷ÿêÿí áþéöê óñòàäûí þëöìöí âöãàðûíà éàðàøäûðà
áèëìÿäèéè áó ñûíûã-ñàëõàã ùàëûìäàí ìÿí äÿ óòàíûðàì.
2. Ãîúàíûí øåéòàíè éîëëà àëäàòìàñûéëà ìÿíè ÷ÿêÿí óñòà
íÿããàø áèðäÿí-áèðÿ äöøöíúÿñèçúÿñèíÿ þçöíö ôèðÿíý óñòàäëàðû-
íûí öñóë âÿ ýþðöøëÿðèíè òÿãëèä åëÿéÿí ñàéìûøäû, áó ãÿäèì
óñòàäëàðà áèð úöð ùþðìÿòñèçëèê âÿ èëê äÿôÿ ùèññ åëÿäèéè ãÿðèáÿ
øÿðÿôñèçëèê îëäóüó ö÷öí ðóùóíó ýÿìèðèðäè.
3. Áóðaäà ìÿíÿ àëûøûá, ýöëöìñÿìÿéÿ áàøëàéàí áÿçè
ÿáëÿùëÿðèí äÿ áåéíèíÿ òàãã åëÿìÿëè îëäóüó êèìè: Þëöìëÿ
çàðàôàò åëÿìÿê îëìàç.

176
 Orxan Pamuk V $ %" $

Èíäè ìÿíè ÷ÿêÿí óñòà íÿããàø ýåúÿëÿð êö÷ÿëÿðäÿ ïåøìàí- Inventas vitam

ëûã è÷èíäÿ äàéàíûá-äóðìàäàí ýåäèð, åéíèëÿ áÿçè ÷èíëè óñòàäëàð

juvat excoluisse
per artes

êèìè, þçöíö ÷ÿêäèéè øåé çÿíí åëÿéèðìèø.

177
 M]NIM BFZM GRSGQFI"

Ãûçûëìèíàðÿëè âÿ Ãàðàêåäèëè ãàäûíëàð Áèëÿúèê äîëàìàñûí-

äàí éîðüàíëûã ýþéöìòöë âÿ ãûðìûçû ãóìàø èñìàðëàìûøäûëàð,
ñÿùÿð åðêÿíäÿí áîü÷àìà ãîéäóì. Éåíè ýÿëìèø Ïîðòÿýèç
ýÿìèñèíäÿí ÷ûõàí ×èí èïÿéèíäÿí ãóìàøûí éàøûëûíû àòäûì,
ìàâèñèíè áîü÷àéà ãîéäóì. Áó, êÿñìÿéÿí ãàð, ñîíñóç ãûø
îëäóüóíà ýþðÿ áîë-áîë éóí úîðàá, ãàëûí éóí ãóðøàã, ðÿíýáÿ-
ðÿíý ãàëûí ãîëñóç êîôòàëàðû äà éàõøûúà ãàòëàéûá îðà éåðëÿø-
äèðäèì êè, áîü÷àìû à÷àíäà ÿí ëàãåéä àðâàäûí áåëÿ öðÿéèíè
ùàëäàí-ùàëà ñàëñûí. Ñîíðà àëûø-âåðèø ö÷öí éîõ, äåäè-ãîäóéà
ýþðÿ ÷àüûðàí ãàðûëàðäàí þòðö íàçèê, àììà áàùàëû éàéëûãëàð,
ïóë êèñÿëÿðè, èøëÿìÿëè ùàìàì êèñÿëÿðè ãîéóá ãàëäûðäûì: âàé,
áó áîü÷à ÷îõ àüûð îëäó, áåëèì ãûðûëàúàã. Ãîéäóì éåðÿ. Áîü-
÷àíû éåíèäÿí à÷äûì íÿéè ÷ûõàðûì äåéÿ, áàõûðäûì êè, ãàïû
äþéöëäö. Íÿñèì à÷ûá ÷àüûðäû.
Ãàïûäà ãûïãûðìûçû ãûçàðìûø úàðèéÿ Õåéðèééÿéäè. ßëèíäÿ
ìÿêòóá.
“Øÿêóðÿ õàíûì éîëëàäû”, – äåéÿ ïû÷ûëäàäû. Åëÿ òÿëàøà äöø-
ìöøäö êè, åëÿ áèëÿðäèí, àøèã îëóá, ÿðÿ ýåòìÿê èñòÿéÿí þçöäör.
Ìÿêòóáó òàì úèääèééÿòëÿ àëäûì, ñÿôåù ãûçà êèìñÿíèí
ýþçöíÿ ýþðöíìÿäÿí åâÿ ãàéûòìàñûíû òàïøûðäûì. Íÿñèì
ñóàëåäèúè íÿçÿðëÿðëÿ áàõûðäû. Ìÿêòóá äàøûäûüûì âàõòëàð
ýþòöðäöéöì î èðè, éàëàí÷û áîü÷àíû ÿëèìÿ àëäûì.
“ßíèøòÿ ÷ÿëÿáèíèí ãûçû Øÿêóðÿ åøãäÿí êîðóí-êîðóí éàíûð,
– äåäèì. – Áè÷àðÿíèí àüëû ÿìÿëëèúÿ áàøûíäàí ýåòäè”.
Ãÿùãÿùÿ ÷ÿêèá åøèéÿ ÷ûõäûì, àììà äÿðùàë ãÿëáèìè ùÿéà
áöðöäö. Ìÿí Øÿêóðÿíèí êþíöë ìàúÿðàñûéëà àëâåð åëÿìÿê éîõ,
ÿñëèíäÿ, îíóí êÿäÿðëè ùÿéàòûíà ýþç éàøû òþêìÿê èñòÿéèðäèì.
Íÿ ãÿäÿð äÿ ýþçÿëäèr, ãàðàýþçëö, êÿäÿðëè ãûçûì ìÿíèì!
Ñÿùÿðèí ñîéóüóíäà äàùà äà òÿíùà âÿ éàçûã ýþðöíÿí Éÿùó-
äè ìÿùÿëëÿìèçèí ó÷óã-ñþêöê åâëÿðè ãàáàüûíäàí òÿëÿì-òÿëÿñèê
ýåòäèì. ×îõ ñîíðà, Ùàñàíûí éàøàäûüû êö÷ÿäÿêè êöíúäÿ ìÿñ-

178
 Orxan Pamuk V $ %" $

êÿí ñàëûá, ýÿëèá-êå÷ÿíëÿðè ýþçëÿéÿí î êîð äèëÿí÷èíè ýþðÿíäÿ Inventas vitam

áöòöí ýöúöìëÿ: “Áîü÷à÷û!” – äåéÿ ãûøãûðäûì.

juvat excoluisse
per artes

“Ýîíáóë áîøáîüàç, – äåäè, – qûøãûðìàñàí äà ñÿíè àéàã

ñÿñëÿðèíäÿí òàíûéàúàãäûì”.
“Ïèñ êîð, – äåäèì, – bÿäáÿõò òàòàð! Êîðëàð Àëëàùûí àòäûüû
áÿëàëàðäû, Àëëàù áÿëàíû âåðñèí ñÿíèí”.
ßââÿëëÿð áåëÿ øåéëÿðÿ ùèðñëÿíèá, ôèêèð âåðìÿçäèì. Ùàñàíûí
ãàïûñûíû òàéáàòàé à÷äûëàð. Àáàçàäûр, ÷ÿëÿáèäèр, êöáàðäûр.
“Áèçÿ ýþðÿê áó äÿôÿ íÿëÿð ýÿòèðäèíèç?”
“Ñÿíèí òÿíáÿë îüëàíûí éàòûðìû?”
“Éàòûðìû? Ýþçö éîëäàäû, ñÿíèí õÿáÿðèíè ýþçëÿéèð!”.
Áó åâ î ãÿäÿð ãàðàíëûãäû êè, ùÿð äÿôÿìäÿ, åëÿ áèë, ìÿçàðà
ýèðèðÿì. Øÿêóðÿ íåéëÿäèêëÿðèíè ùå÷ ñîðóøìóð, àììà áó åâäÿí
îíà åëÿ-áåëÿ äàíûøûðàì êè, áó ìÿçàðà ãàéûòìàüû ùå÷ àüëûíà
ýÿòèðìÿñèí. Ýþçÿë Øÿêóðÿìèí áèð âàõòëàð áó åâèí õàíûìû îëäó-
üóíó, éàðàìàç îüëàíëàðûéëà áó åâäÿ éàøàäûüûíû òÿñÿââöð åëÿ-
ìÿê áåëÿ ÷ÿòèíäèr. È÷ÿðè éóõó âÿ þëöì èéëÿíèðäè. Î áèðè îòàüà
– äàùà äà ãàðàíëûüà ýèðäèì.
Ýþç-ýþçö ýþðìöðäö. Ìÿêòóáó ùå÷ ÷ûõàðìàìûøäûì êè,
Ùàñàí ãàðàíëûüûí è÷èíäÿí ïåéäà îëóá, îíó ÿëèìäÿí ãàïäû.
Ùÿìèøÿ åëÿäèéèì êèìè, èìêàí âåðäèì, þç-þçöíÿ îõóñóí âÿ
ìàðàüûíû äîéóðñóí. Áàøûíû êàüûçäàí äÿðùàë ãàëäûðäû.
“Áàøãà áèð øåé éîõäórìó? – äåäè, àììà áàøãà áèð øåé
îëìàäûüûíû áèëèðäè. – Áó ãûñàúà áèð ìÿêòóáäór”, – äåäè âÿ îõóäó:
“Ãàðà ßôÿíäè, åâèìèçÿ ýÿëèðñÿí, áöòöí ýöíö îòóðóðñàí.
Àììà äóéäóì êè, àòàìûí êèòàáû ö÷öí, áèð ñÿòèð äÿ éàçìûð-
ñàí. Àòàìûí êèòàáûíû áèòèðìÿäÿí, åùòèéàòëû îë, ÿáÿñ éåðÿ öìèä
åëÿìÿ”.
Ìÿêòóá ÿëèíäÿ, ñàíêè, îëóá-êå÷ÿíëÿð ìÿíèì ãÿáàùÿòèì
îëàí êèìè, ìÿíè ñó÷ëàéà-ñó÷ëàéà ýþçöìöí è÷èíÿ áàõûðäû. Åâäÿ-
êè áó ñÿññèçëèêëÿðè ñåâìèðÿì.
“Åâëè îëäóüóíäàí, ÿðèíèí ñàâàøäàí ýåðè ãàéûäàúàüûíäàí
àðòûã ùå÷ ñþç éîõäór”, – äåäè.
“Íèéÿ?”

179
 “Ìÿí íÿ áèëèì, íèéÿ? – äåäèì. – Áó ìÿêòóáëàðû ìÿí éàç-
ìûðàì”.
“Áÿçÿí îíäàí áåëÿ øöáùÿëÿíèðÿì”, – äåéèá, ìÿêòóáó îí
áåø àü÷àéëà ýåðè âåðäè.
“Áÿçè êèøèëÿð ãàçàíäûãúà ïèíòèëÿøèð, ñÿí åëÿ äåéèëñÿí”,
– äåäèì.
Áó àäàìäà åëÿ øåéòàíè, àüûëëû úÿùÿò âàð êè, áöòöí î õîøà-
ýÿëìÿç âÿ ïèñ ÿìÿëëÿðèíÿ áàõìàéàðàã, èíñàí Øÿêóðÿíèí íèéÿ
ùÿëÿ ìÿêòóáëàðûíû ãÿáóë åëÿäèéèíè áàøà äöøöð.
“Øÿêóðÿíèí àòàñûíûí êèòàáû íÿäèr?”
“Áèëìèðÿì íÿäèr. Áöòöí ïóëó pàäøàùûìûç âåðèð, äåéèðëÿð”.
“Î êèòàáäàêû ðÿñìëÿð öçöíäÿí íÿããàøëàð áèð-áèðèíè þëäö-
ðöð, – äåäè. – Ïóëó ö÷öíìö, éîõñà – ùàøà! – äèíèìèçÿ ãàðà éàõ-
äûüû ö÷öíìö? Î ðÿñìëÿðÿ áèð êÿðÿ áàõàí äÿðùàë êîð îëóðìóø”.
Áóíëàðû åëÿ òÿáÿññöìëÿ ñþéëÿäè êè, úèääè ãÿáóë åëÿìÿëè
îëäóüóìó áàøà äöøäöì. Úèääè ãÿáóë îëóíàúàã áèð ñþç idiñÿ
áåëÿ ÿí àçû ìÿíèì òÿðÿôèìäÿí úèääè ãÿáóë îëóíìàñûíäà îíóí
òÿðÿôèíäÿí úèääè ãÿáóë îëóíàúàã áèð øåé éîõ idi. Äàøûäûüûì
ìÿêòóáëàðà, ìÿíèì âàñèòÿ÷èëèéèìÿ ìþùòàú áèð ÷îõ êèøèëÿð
êèìè Ùàñàí äà ãöðóðó ñûíäûãúà ìÿíè àë÷àëäûð. Ìÿí äÿ èøèìèí
õÿòðèíÿ þçöìö áóíà êÿäÿðëÿíÿí òÿêè ýþñòÿðèðÿì êè, ñåâèíñèí-
ëÿð. Ãûçëàðñà, ãöðóðëàðû ÿìÿëëè-áàøëû ñûíàíäà ìÿíè ãóúàãëàéûá
àüëàéûðëàð.
“Ñÿí àüûëëû ãàäûíñàí, – Ùàñàí ñûíäûðäûüûíû ùåñàá åëÿäèéè
ãöðóðóìó îõøàìàã ö÷öí äåäè. – Òåç àïàð áóíó. Î ñÿôåùèí
úàâàáûéëà ìàðàãëàíûðàì”.
Áèð àíëûüà: “Ãàðà elÿsi äåéèë”, – äåìÿê èñòÿäèì. Áó âÿçèé-
éÿòëÿðäÿ ðÿãèá êèøèëÿðè áèð-áèðèíÿ ãûñãàíäûðìàã àðàäöçÿëäÿí
Åñòåðÿ ÷îõ ïóë ãàçàíäûðûð. Àììà àíè ùèääÿò áþùðàíûíäàí
ãîðõäóì.
“Êö÷ÿíèí ãóðòàðàúàüûíäà áèð òàòàð äèëÿí÷è âàð, ùà, – ÷ûõàí-
äà äåäèì, – ÷îõ ÿäÿáñèçäèr”.
Êîðëà ÷ÿêèøìÿìÿê ö÷öí êö÷ÿíèí î áèðè áàøûíäàí ýåäÿí-
äÿ ñÿùÿð åðêÿíäÿí Òîéóãáàçàðûíäàí êå÷äèì. Ìöñÿëìàí

180
 Orxan Pamuk V $ %" $

ìèëëÿòè òîéóüóí áàøûíû âÿ àéàüûíû íèéÿ éåìèðëÿð? Ãÿðèáÿëèêëÿ- Inventas vitam

ðèíäÿí! Òîðïàüû áîë îëñóí, íÿíÿì Ïîðòÿýèçäÿí ýÿëÿíäÿ óúóç

juvat excoluisse
per artes

îëäóüóíäàí áîë òîéóã àéàüû ãàéíàòäûãëàðûíû äàíûøаðäû.

Êÿìÿðàðàëûüû éàíûíäà êþëÿëÿðè, àòûí öñòöíäÿ êèøè êèìè,
äèìäèê ìÿüðóð-ìÿüðóð ÿéëÿøìèø ïàøà àðâàäû iäiìi, âàðëû ãûçû
iäiìi, áèð ãàäûí ýþðöá è÷èìè ÷ÿêäèì. Àòàñû àüëûíû êèòàáà âåð-
ìèø éöíýöëáåéèíèí áèðè îëìàéàéäû, ÿðè Ñÿôÿâè ñàâàøûíäàí ãÿíè-
ìÿòëÿ ãàéûäàéäû, Øÿêóðÿ äÿ áó ìÿüðóð ãàäûí êèìè éàøàéàðäû.
Áóíà ùÿð êÿñäÿí ÷îõ î ëàéèãäèr.
Ãàðàíûí éàøàäûüû êö÷ÿéÿ ÷àòàíäà áèð àíëûüà öðÿéèì ñöðÿò-
ëÿ äþéöíäö. Øÿêóðÿíèí áó ùÿðèôÿ ÿðÿ ýåòìÿñèíè èñòÿéèðÿмìè?
Øÿêóðÿíè Ùàñàíëà ùÿì áàüëû, ùÿì äÿ óçàã òóòìàüû áàúàðû-
ðàì, àììà áÿñ áó Ãàðàíû? Øÿêóðÿéÿ åøãèíäÿí áàøãà ùÿð øåéè
÷îõ éåðëè-éåðèíäÿäèr.
“Áîü÷à÷û!”
Éàëãûçëûãäàí, àðâàäñûçëûãäàí, ÿðñèçëèêäÿí ñÿôåùëÿøìèø àøèã-
ëÿðèí ÿëèíÿ ìÿêòóá âåðìÿéèí õîøáÿõòëèéèíè ùå÷ áèð øåéëÿ äÿéèø-
ìÿðÿì. ßí ïèñ õÿáÿðè àëàúàãëàðûíà áåëÿ, ÿìèí îëñàëàð, åëÿ
ìÿêòóáó îõóìàüà áàøëàéàíäà ùàìûíûí ãÿëáèíè öìèä ÷ûðïûíòû-
ñû ÷óëüàéûð.
Øÿêóðÿ îíà ÿðèíèí ãàéûòìàñûíäàí ãÿòè ñþç à÷ìàäûüû, “ùå÷
öìèä åëÿìÿ” ñþçöíö øÿðòÿ áàüëàäûüûíäàí Ãàðà, òÿáèè, öìèä
åëÿìÿêëÿ ÷îõ-÷îõ ùàãëû iäi. Ìÿêòóáó îõóìàñûíà ëÿççÿòëÿ ýþç
ãîéäóì. Õîøáÿõòëèêäÿí òÿëàøà äöøäö, ùÿòòà ãîðõäó. Úàâàá
éàçìàã ö÷öí è÷ÿðè ýèðÿíäÿ, ìÿí äÿ àüûëëû áîü÷à÷û ãàäûíûí åëÿ-
éÿúÿéè êèìè, à÷äûì éàëàí÷û áîü÷àìû, è÷èíäÿí ãàðà ïóë êèñÿñè
÷ûõàðäûì, Ãàðàíûí ìàðàãëà áàõàí åâ ñàùèáÿñèíÿ ýþñòÿðäèì.
“ßí éàõøû ßúÿì ìÿõìÿðèíäÿíäèr”, – äåäèì.
“Îüëóì ßúÿì ñàâàøûíäà þëäö, – dåäè. – Ñÿí Ãàðàéà êèì-
äÿí ìÿêòóá ýÿòèðèá-àïàðûðñàí?”
Þç ÷èðêèí ãûçûíû, éà äà êèì áèëèð, êèìèíêèíè øèð êèìè Ãàðà-
éà ñûðûìàãäàí þòðö ïëàíëàð ãóðäóüóíó åëÿ öçöíäÿíúÿ îõó-
éóðäóì. “Áèð íÿôÿðäÿí, – äåäèì. – Áàéðàìïàøà oäàëàðûíäà
þëìÿêäÿ îëàí êàñûá áèð ãîùóìó ïóë èñòÿéèð”.

181
 “Âàù, âàù, – ùå÷ èíàíìàäàí äåäè. – Êèìäèr áó áÿõòñèç?”
“Ñÿíèí îüëóí ñàâàøäà íåúÿ þëöá?” – èíàäëà ñîðóøäóì.
Áèð-áèðèìèçÿ äöøìÿí òÿêè áàõìàüà áàøëàäûã. Äóë, òÿê-
òÿíùà àðâàäû iäi; ùÿéàòû íÿ ãÿäÿð ÷ÿòèíäè! Áîü÷à÷û, ìÿêòóáäà-
øûéàí Åñòåð îëñàíûç, ùÿéàòäà ýþðÿðñèíèç êè, éàëíûç âàðëûëûã, èãòè-
äàð âÿ ðÿâàéÿòëÿðäÿí ÷ûõìà àüëàýÿëìÿç åøã ùåêàéÿòëÿðè èíñàí-
ëàðû ìàðàãëû åëÿéÿð. Ñîíðà êÿäÿðëÿð, àéðûëûãëàð, ãûñãàíúëûãëàð,
éàëãûçëûãëàð, äöøìÿí÷èëèêëÿð, ýþç éàøëàðû, äåäè-ãîäóëàð âÿ áèòèá-
òöêÿíìÿéÿí éîõñóëëóãëàð åéíèëÿ åâëÿðèí è÷èíäÿêè áó ÿøéàëàð
êèìè áèð-áèðèíÿúÿ îõøàéàð. Áèð êþùíÿ, ñîëüóí, àëà-áóëà êèëèì,
áîø õèíýàë ìÿúìÿéèñèíèí öñòöíäÿ ÷þì÷ÿ âÿ ñàïûëúà, îúàüûí
éàíûíäà ìàøà âÿ ýöë ãóòóñó, áèðè áþéöê, áèðè êè÷èê èêè êþù-
íÿëìèø ñàíäûã, åâäÿ òÿíùà äóë àðâàäûí éàøàäûüû áàøà äöøöë-
ìÿñèí äåéÿ, ùÿëÿ ñàõëàíàí áàøëûã, îüðó ãîðõóòìàã ö÷öí
ãÿäèì ãûëûíú.
Ãàðà ÿòÿêëÿðè éåëëÿíÿ-éåëëÿíÿ êèñÿéëÿ ýåðè ãàéûòäû. “Áîü÷à-
÷û ãàðû, – ìÿíäÿí ÷îõ ìàðàãëàíàí åâ ñàùèáÿñèíÿ åøèòäèðÿ-åøèò-
äèðÿ äåäè. – Àë, áóíó àïàð éàçûã õÿñòÿéÿ. Úàâàáû âàðñà, äÿðùàë
ýþçëÿéèðÿì. Ñîíðà áöòöí ýöíö ßíèøòÿ ÷ÿëÿáèíèí éàíûíäàéàì”.
Áöòöí áó îéóíëàðà ùå÷ ëöçóì éîõ idi. Ãàðà êèìè úàâàí
èýèäèí èøàðÿëÿð àëûá, éàéëûã, ìÿêòóá éîëëàéûá, þçöíÿ ãûç ñå÷ìÿ-
ñèíäÿ ýèçëÿäèëÿúÿê áèð øåé éîõäó êè. Éîõñà, äîüðóäàí, åâ
ñàùèáÿñèíèí ýþçöìö âàð? Áÿçÿí Ãàðàéà, ãÿòèééÿí, ýöâÿíÿ
áèëìèð, Øÿêóðÿíè ïèñ ùàëäà àëäàòìàñûíäàí ãîðõóðàì. Áöòöí
ýöíö Øÿêóðÿéëÿ åéíè åâäÿ êå÷èðìÿñèíÿ áàõìàéàðàã, èøàðÿ
éîëëàìàãäà àúèçäèr.
Êö÷ÿäÿ êèñÿíè à÷äûì, è÷èíäÿí îí èêè àü÷à âÿ áèð ìÿêòóá
÷ûõäû. Ìÿêòóáëà åëÿ ìàðàãëàíäûì êè, Ùàñàíûí éàíûíà éöéöðÿ-
éöéöðÿ ýåòäèì. Àëâåð÷èëÿð äöêàíëàðûíûí ãàáàüûíà êÿëÿìëÿðè,
øöéöäëÿðè éàéìûøäûëàð. Àììà ìÿíèì: “Gÿë áèçè ÿëëÿøäèð, Åñòåð”,
– äåéÿí èðè êÿâÿðëÿðÿ òîõóíàúàã ùàëûì áåëÿ éîõ idi.
Êö÷ÿéÿ ÷àòàíäà êîð òàòàðûí éåíÿ ñþç àòàúàüûíû ñåçäèì.
“Òôó!” – äåéÿ îíà äîüðó òöïöðäöì, âÿññàëàì. Áó ñîéóãëàð
áó àë÷àãëàðû íèéÿ äîíäóðóá þëäöðìöð?

182
 Orxan Pamuk V $ %" $

Ùàñàí ìÿêòóáó þç-þçöíÿ îõóéàíäà ÷ÿòèíëèêëÿ ñÿáèð åëÿ- Inventas vitam

äèì. Àõûðäà þçöìö ñàõëàéà áèëìÿéèá: “Ùÿ?” – äåìèøäèì êè,

juvat excoluisse
per artes

ìÿíÿ äÿ îõóäó:
“Úàíûì Øÿêóðÿ õàíûì, ìÿíäÿí àòàíûí êèòàáûíû áèòèðìÿ -
éèìè èñòÿéèðñÿí. Áèë êè, áóíäàí áàøãà áèð ìÿãñÿäèì éîõäóр.
Î åâÿ áó ìÿãñÿäëÿ ýÿëèðÿì, áóíäàí ÿââÿë äåäèéèí êèìè, ñÿíè
íàðàùàò åëÿìÿê ö÷öí éîõ. Ñÿíÿ îëàí åøãèìèí þç äÿðäèì
îëäóüóíó ÷îõ ýþçÿë áàøà äöøöðÿì. Àììà áó åøã öçöíäÿí
äÿ àòàíûí, ßíèøòÿìèí èñòÿäèéè êèìè, êèòàáû ö÷öí ëàçûì îëàí
éàçûíû ùå÷ úöð ãÿëÿìÿ àëà áèëìèðÿì. Åâèí è÷èíäÿ íÿ âàõò
ñÿíèí âàðëûüûíû ùèññ åëÿéèðÿìñÿ, äîíóá ãàëûðàì, àòàíà éàð-
äûì åëÿéÿ bilìèðÿì. ×îõ ôèêèðëÿøäèì, áóíóí áèðúÿ ñÿáÿáè
âàð: îí èêè èë ñîíðà öçöíö éàëíûç áèð êÿðÿ, ïÿíúÿðÿäÿ ïåéäà
îëàíäà ýþðäöì. Èíäè î õÿéàëû èòèðìÿêäÿí ÷îõ ãîðõóðàì.
Ñÿíè áèðúÿ êÿðÿ äÿ éàõûíäàí ýþðñÿéäèì, öçöíö èòèðìÿêäÿí
ãîðõìàç, àòàíûí êèòàáûíû àñàíëûãëà áèòèðÿðäèì. Øþâêÿò äöíÿí
ìÿíè àñûëìûø éÿùóäèíèí áîø åâèíÿ àïàðäû. Áó áîø åâäÿ áèçè
êèìñÿ ýþðìÿç. Áó ýöí, èñòÿäèéèí âàõò ýåäèá ñÿíè îðaäà ýþç-
ëÿéÿðÿì. Øþâêÿò äöíÿí ñÿíèí éóõóíäà ÿðèíè þëìöø ýþðäö-
éöíö äåäè”.

Ùàñàí ìÿêòóáó áÿçè éåðëÿðäÿ åëÿ úûð ñÿñèíè ãàäûí êèìè

ÿìÿëëè-áàøëû èíúÿëäÿ-èíúÿëäÿ, áÿçè éåðëÿðäÿ àüëû áàøûíäàí ÷ûõ-
ìûø àøèãèí òèòðÿê éàëâàðûøëàðûíà áÿíçÿäèá, ãÿùãÿùÿ ÷ÿêÿ-÷ÿêÿ
îõóìóøäó. “Ñÿíè áèðúÿ êÿðÿ ýþðìÿ” èñòÿéèíèí ôàðñúà äåéèëìÿ-
ñèíÿ ëàü åëÿäè. “Øÿêóðÿíèí îíà öìèä âåðäèéèíè ýþðÿð-ýþðìÿç
Ãàðà äÿðùàë áàçàðëûüà áàøëàäû, – äåäè. – Áó ùàãã-ùåñàá ÿñиë
àøèãèí èøè äåéèë”.
“Î, äîüðóäàí, Øÿêóðÿéÿ àøèãäèr”, – ñÿìèìèééÿòëÿ äåäèì.
“Áó ñþçöí äÿ ìÿíÿ ñÿíèí Ãàðàíûí òÿðÿôèíè òóòäóüóíó
ñöáóò åëÿéèð, – äåäè. – Áþéöê ãàðäàøûìûn éóõóñóíäà þëìöø
ýþðäöéöíö éàçìàñû, “ÿðèìèí þëäöéöíö ãÿáóë åëÿéèðÿì” ìÿíà-
ñûíû âåðèð”.
“Áó éóõóäór”, – ñàäÿëþâù êèìè äåäèì.

183
 “Ìÿí Øþâêÿòèí íåúÿ àüûëëû âÿ ùèéëÿýÿð îëäóüóíó áèëèðÿì.
Áó åâäÿ íå÷ÿ èë áèð éåðäÿ éàøàäûã! Àíàñûíûí èçíè âÿ ìÿúáóðèé-
éÿòè îëìàñàéäû, Øþâêÿò Ãàðàíû àñûëìûø éÿùóäèíèí åâèíÿ àïàð-
ìàçäû. Øÿêóðÿ áþéöê ãàðäàøûìû, áèçè àðàäàí ÷ûõàðäûüûíû ùåñàá
åëÿéèðñÿ, éàíûëûð! Áþéöê ãàðäàøûì ùÿëÿ ñàüäû âÿ ñàâàøäàí
ãàéûäàúàã”.
Ñþçöíöí àõûðûíû ýÿòèðìÿäÿí è÷ÿðè îòàüà ýåòäè, îúàüûí àëî-
âóéëà øàì éàíäûðàúàãäû êè, ÿëèíè éàíäûðäû, ôÿðéàä ãîïàðäû. ßëè-
íè éàëàéà-éàëàéà øàìû àõûð êè éàíäûðûá ðÿùëÿíèí ãûðàüûíà ãîéäó.
Ãÿëÿìäàíäàí ùàçûð ãÿëÿì ÷ûõàðûá ìöðÿêêÿáÿ áàòûðäû, êè÷èê
êàüûçûí öçÿðèíäÿ òåç-òåç éàçäû. Ìÿíèì îíà òàìàøà åëÿìÿéèìèí
õîøóíà ýÿëäèéèíè äÿðùàë áàøà äöøäöì, àììà îíäàí ãîðõ-
ìàäûüûìû ýþñòÿðìÿê ö÷öí îëóá-ãàëàí ñÿéèìëÿ ýöëöìñÿäèì.
“Êèìäè, áó àñûëìûø éÿùóäè, ñÿí áèëèðñÿí?”
“Åâëÿðèíäÿí áèð àç î òÿðÿôäÿ ñàðû åâ âàð. ßââÿëêè pàäøàùûí
ñåâýèëè ùÿêèìè, âàðëûëàð âàðëûñû Ìîøå Ùàìîí àìàñèéàëû éÿùóäè
íèêàùñûç àðâàäûéëà ãàðäàøûíû èëëÿð áîéó îðaäà ñàõëàéûá, äåéèð-
ëÿð. Íå÷ÿ èëëÿð ãàáàã Àìàñèéàäà ùàìóðñóç1 áàéðàìû ÿðÿôÿ -
ñèíäÿ éÿùóäè ìÿùÿëëÿñèíäÿ áèð ðóì ýÿíúè, ýóéà, éîõà ÷ûõàíäà
îíóí ãàíûíäàí ùàìóðñóç ùàçûðëàìàã ö÷öí áîüàçëàäûüû èääèà
åäèëèð. Éàëàí÷û øàùèäëÿð ÷ûõàíäà éÿùóäèëÿðèí åäàìûíà äà áàø-
ëàíûð, pàäøàùûí ñåâýèëè ùÿêèìè áó ýþçÿë ãàäûíû ãàðäàøûéëà
ãà÷ûðäûá pàäøàùûí èçíèéëÿ ñàõëàéûð. Ïàäøàù þëÿíäÿ äöøìÿí-
ëÿðè ýþçÿë ãàäûíû ÿëÿ êå÷èðÿ áèëìÿäèëÿð, àììà òÿíùà éàøàéàí
àäàìû àñäûðäûëàð”.
Ùàñàí: “Áþéöê ãàðäàøûìûí ñàâàøäàí ãàéûòìàñûíû ýþçëÿ-
ìÿñÿ, Øÿêóðÿíè äÿ úÿçàëàíäûðàúàãëàð”, – äåäè âÿ ìÿêòóáëàðû
âåðäè.
Àììà öçöíäÿí ãÿçÿáëÿ ùèðñ äÿ éîõ, ÿñë àøèãëÿðÿ õàñ
î áÿõòñèçëèê âÿ áÿäáÿõòëèê îõóíóðäó. Ãûñà ìöääÿòäÿ åøãèí
áó àäàìû ãîúàëòäûüûíû ýþçëÿðèíäÿ áèð àíëûüà ýþðäöì. Ýþì-
ðöêäÿ ãàçàíäûüû ïóëëàð äà îíó, ãÿòèééÿí, úàâàíëàøäûðà áèëìÿ-
ìèøäè. Ñûíãûí áàõûøëàðûíäàí àüëûìà î ãÿäÿð òÿùäèääÿí ñîíðà
1 Hàìóðñóç — yÿhudilÿrin biøirib yediklÿri mayasûz ÷þrÿk

184
 Orxan Pamuk V $ %" $

ìÿíäÿí Øÿêóðÿíè íåúÿ àëäàäà áèëÿúÿéèíè ñîðóøàúàüû ýÿëäè. Inventas vitam

Àììà àðòûã áóíó ñîðóøìàéàúàã ãÿäÿð äÿ áöñáöòöí ïèñ

juvat excoluisse
per artes

èíñàí îëìàüà éàõûíëàøìûøäû. Èíñàí ïèñ àäàì îëäóüóíó áèð

äÿôÿ ãÿáóë åëÿäèìè – åøãäÿ ðÿää åäèëìÿ âàúèá ñÿáÿáäèр – àðõà-
ñûíúà âÿùøÿò ÷îõ àñàí ýÿëèð. Óøàãëàðûí ñþç ñàëäûüû, òîõóíäóüó
øåéè êÿñÿí î ãîðõóíú ãûðìûçû ãûëûíúûíäàí âÿ àüëûìà ýÿëÿí-
ëÿðäÿí åëÿ ãîõäóì êè, ãà÷ìàã èñòÿéèá, þçöìö òÿëàøëà êö÷ÿéÿ
÷ÿòèíëèêëÿ àòäûì.
Òàòàð äèëÿí÷èíèí ñþéöøëÿðèíÿ åëÿ -áåëÿ íàùàãäàí òóø ýÿë-
äèì. Àììà äÿðùàë äà þçöìö òîïëàäûì, éåðäÿí ýþòöðäöéöì
äàø ïàð÷àñûíû äþøÿê÷ÿñèíèí öñòöíÿ éàâàøúà àòàíäà: “Àë ýþðÿê,
ìèñêèí òàòàð ”, – äåäèì.
Ïóë ùåñàá åëÿäèéè äàøà ÿëèíè öìèäëÿ óçàòìàñûíà ýöëöá-
åëÿìÿäÿí òàìàøà åëÿäèì. Ñþéöøëÿðèíè äèíëÿìÿäÿí, éàõøû ÿð
òàïûá åâëÿíäèðäèéèì ãûçëàðûìäàí áèðèíèí éàíûíà ýåòäèì.
Øÿêÿð ãûçûì ìÿíÿ äöíÿíäÿí ãàëìà, àììà ùÿëÿ éóìøàã-
ëûüûíû ñàõëàéàí èñïàíàãëû äöøáÿðÿ ýÿòèðäè, ýöíîðòà ö÷öí áîë
éóìóðòàëû âÿ õîøëàäûüûì êèìè, ÿðèêëÿ àçúà òóðøóäóëìóø ãóçó
ÿòè õþðÿéè ùàçûðëàéûðäû; ãÿëáèíè ãûðìàìàã ö÷öí ýþçëÿéèá, òÿçÿ
÷þðÿêëÿ èêè äîëó ãàá éåäèì. Ýþçÿë öçöì êîìïîòó äà áèøèðèá;
÷ÿêèíèá-åëÿìÿäÿí ýöë øÿðáÿòè èñòÿäèì. Ñèíèðìÿê ö÷öí áèð
ãàøûã ýþçÿë êîìïîòà ãàòûá è÷ÿíäÿí ñîíðà êÿäÿðëè Øÿêóðÿìèí
ìÿêòóáëàðûíû àïàðäûì.

185
 M]N X]KTQ]J]M

Õåéðèééÿ Åñòåðèí ýÿëäèéèíè äåéÿíäÿ äöíÿí éóéóëóá ãóðó-

äóëìóø úàìàøûðëàðû ñàíäûüà äöçöðäöì... äåéÿúÿêäèì. Íèéÿ
ñèçÿ éàëàí ñþéëÿéèì êè? Éàõøû, Åñòåð ýÿëÿíäÿ äîëàáäàêû äåøèê-
äÿí àòàìëà Ãàðàéà òàìàøà åëÿéèðäèì âÿ Ãàðàéëà Ùàñàíäàí
ýÿëÿúÿê ìÿêòóáëàðû ñÿáèðñèçëèêëÿ ýþçëÿäèéèìäÿí, ôèêðèì äÿ
Åñòåðèí éàíûíäà iäi. ×öíêè àòàìûí þëöì ãîðõóñóíóí ùàãëû
øöáùÿéÿ ñþéêÿíäèéèíè ñåçäèéèì êèìè, Ãàðàíûí äà ìÿíÿ îëàí
áàüëûëûüûíûí ùÿéàòûíûí àõûðûíà ãÿäÿð äàâàì åëÿìÿéÿúÿéèíè äÿ
áèëèðÿì. Ãàðà àøèã îëäóüó ãÿäÿð åâëÿíìÿê èñòÿéèð. Åâëÿíìÿê
èñòÿäèéè ö÷öí äÿ àñàíëûãëà àøèã îëóð. Ìÿíèìëÿ îëìàñà, áèð
áàøãàñûéëà åâëÿíÿúÿê âÿ åâëÿíìÿìèøäÿí ãàáàã î àðâàäà äà
äÿðùàë àøèã îëàúàã.
Ìÿòáÿõäÿ Õåéðèééÿ Åñòåðè áèð êöíúäÿ îòóðòìóø, ÿëèíÿ áèð
ãÿäÿù ýöë ñóéó øÿðáÿòè âåðìèøäè, ìÿíÿ ñó÷ëó-ñó÷ëó áàõûðäû.
Õåéðèééÿíèí ýþðäöéö ùÿð øåéè áèð-áèð àòàìà ÷àòäûðäûüû îíóí
ãîéíóíà ýèðÿíäÿí áÿðè àüëûìà ýÿëèð âÿ ãîðõóðàì.
“Ãàðàýþçëöì, ãàðàáÿõòiì, ýþçÿëëÿð ýþçÿëèì, ýåúèêäèì,
÷öíêè ÿðèì îëàúàã äîíóç Íÿñèì ìÿíè ùå÷ úöð áóðàõìûðäû,
– Åñòåð äåäè. – Öñòöíÿ ýÿëÿúÿê ÿðèí éîõäór öñòöíäÿ, áóíóí
ãèéìÿòèíè áèë”.
Ìÿêòóáëàðû ÷ûõàðàí êèìè ÿëèíäÿí ãàïäûì. Õåéðèééÿ ÿë-
àéàüà äîëàøìàéàúàüû, àíúàã ùÿð øåéè åøèäÿ áèëÿúÿéè ýóøÿéÿ
÷ÿêèëìèøäè. Öçöìö ýþðÿ áèëìÿñèí äåéÿ, àðõàìû Åñòåðÿ ÷åâè-
ðèá îõóäóì. Àñûëìûø éÿùóäèíèí åâèíè éàäûìà ñàëàíäà áèð àíëû-
üà òèòðÿäèì. Þçöìÿ: “Ãîðõìà, Øÿêóðÿ, ñÿí ùÿð øåéèí è÷èíäÿí
÷ûõàðñàí”, – äåäèì, Ùàñàíûí ìÿêòóáóíó îõóìàüà áàøëàäûì,
î äà ãóäóðìàã öçðÿ iäè.
“Øÿêóðÿ õàíûì, êîðóí-êîðóí éàíûðàì, àììà áèëèðÿì, áó
ñÿíèí âåúèíÿ äåéèë. Ýåúÿëÿð éóõóëàðûìäà þçöìö çöëìÿò òÿïÿ-
ëÿðäÿ ñÿíèí õÿéàëûíûí àðõàñûíúà éöéöðÿíäÿ ýþðöðÿì. Îõóäó-
üóíó áèëäèéèì ìÿêòóáëàðûìû ùÿð äÿôÿ úàâàáñûç ãîéàíäà öðÿéè-

186
 Orxan Pamuk V $ %" $

ìÿ ñàïû ö÷òöêëö îõ ñàïëàíûð. Áÿëêÿ, áóíà úàâàá âåðÿúÿéèíÿ Inventas vitam

ýþðÿ éàçûðàì. Åøèäèáëÿð, ñþùáÿò àüûçäàí-àüûçà éàéûëûá, óøàãëà-

juvat excoluisse
per artes

ðûí äåéèáìèø: “Éóõóìäà ýþðäöì, ÿðèì þëöá, àðòûã ñÿðáÿñòÿì”,

– äåéèðñÿíìèø. Äîüðóäórìó, áèëìèðÿì. Áèëäèéèì ùÿëÿ ìÿíèì
áþéöê ãàðäàøûìëà åâëè îëäóüóíóí, áó åâÿ áàüëûëûüûíûí éÿãèí-
ëèéèäèr. Àðòûã àòàì äà ìÿíÿ ùàãã âåðäèéèíäÿí, áó ýöí ñÿíè
åâÿ ýåðè ýÿòèðìÿê ö÷öí ãàçûíûí éàíûíà ýåäèðèê. Òîïëàéúàüû-
ìûç àäàìëàðëà ýÿëÿúÿéèê, áóíó àòàí äà áèëñèí. Áîü÷àíû ùàçûðëà,
åâÿ ãàéûäûðñàí. Úàâàáûíû äÿðùàë Åñòåðëÿ éîëëàéàðñàí”.
Ìÿêòóáó èêèíúè êÿðÿ îõóéàíäàí ñîíðà þçöìö ÿëÿ àëäûì
âÿ ñîðüóëó ýþçëÿðëÿ Åñòåðÿ áàõäûì. Àììà ìÿíÿ íÿ Ùàñàí,
íÿ Ãàðà ùàããûíäà éåíè áèð øåé ñþéëÿäè.
Ãàçàí äîëàáûíûí ãûðàüûíäà ñàõëàäûüûì ãÿëÿìè äÿðùàë ÷ÿêèá
÷ûõàðäûì, êàüûçû ÷þðÿê òàõòàñûíûí öñòöíÿ ãîéäóì, Ãàðàéà
òÿçÿ áèð ìÿêòóá éàçìàüà áàøëàéàúàãäûì êè, äàéàíäûì.
Àüëûìà áèð øåé ýÿëäè. Äþíöá Åñòåðÿ áàõäûì: ýöëñóéó øÿð-
áÿòèíÿ åëÿ ýîíáóë óøàã õîøáÿõòëèéèëÿ ýèðèøìèøäè êè, áèð àíëûüà
ìÿíèì ôèêèðëÿøäèéèìèí Åñòåðèí àüëûíà ýÿëìÿñè ìÿíÿ ÷îõ ýöë-
ìÿëè ýþðöíäö. Êàüûç-ãÿëÿìè éåðèíÿ ãîéäóì, äþíöá Åñòåðÿ
ýöëöìñÿäèì.
Ìÿíÿ: “Áàõ, íÿ øèðèí ýöëöðñÿí, ýþçÿëèì, – äåäè, – nàðàùàò
îëìà, ùÿð øåé àõûðäà éàõøû îëàúàã. Èñòàíáóë ñÿíèí êèìè ýþçÿëëÿð
ýþçÿëè, îí áàðìàüûíäà îí ìÿðèôÿò îëàí ãûçëà åâëÿíìÿê ö÷öí
úàí àòàí âàðëû áÿéëÿð, ïàøàëàðëà ãàéíàéûð”.
Áèëèðñèíèç, áÿçÿí èíàíäûüûìûç øåéè áèð íÿôÿðÿ åëÿ ñþéëÿéè-
ðèê, ñîíðà þçöìöçäÿí: “Mÿí áó ñþçÿ î ãÿäÿð èíàíìàìàüûìà
áàõìàéàðàã, íèéÿ îíó èíàíìàéà-èíàíìàéà ñþéëÿäèì?” – äåéÿ
ñîðóøóðóã. Ìÿí äÿ åëÿ-áåëÿ äåäèì:
“Àììà, Åñòåð, Àëëàù åøãèíÿ, èêèóøàãëû äóë ãàäûíëà êèì
åâëÿíìÿê èñòÿéÿð êè!”
“Ñÿíèí êèìèñèéëÿ ÷îõ- ÷îõ àäàì èñòÿéÿð”, – ÿëèéëÿ äÿ ÷îõ
èøàðÿñè åëÿéèá äåäè.
Ýþçëÿðèíèí è÷èíÿ áàõûðäûì. Îíó ñåâìÿäèéèìè ôèêèðëÿøèðäèì.
Åëÿ ñöêóòà äàëäûì êè, îíà ìÿêòóá âåðìÿéÿúÿéèìè, ýåòìÿëè

187
îëäóüóíó áàøà äöøäö. Åñòåð ýåäÿíäÿí ñîíðà åéíè ñöêóòó, íåúÿ
äåéèì ñèçÿ, ðóùóìäà äà ùèññ åëÿéèá, þç ùöúðÿìÿ ÷ÿêèëäèì.
Äèâàðà ñþéêÿíèá, óçóí ìöääÿò ùå÷ áèð øåé åëÿìÿäÿí àéàã
öñòäÿ äóðäóì. Þçöìö ôèêèðëÿøäèì, íåéëÿéÿúÿéèìè, è÷èìäÿ áþéö-
éÿí ãîðõóíó ôèêèðëÿøäèì. Áöòöí áó âàõòëàð ÿðçèíäÿ Øþâêÿòëÿ
Îðõàíûí éóõàðûäà þç àðàëàðûíäà äàíûøäûãëàðûíû åøèäÿ áèëèðäèì.
“Àðâàä êèìè ãîðõàãñàí!” – äåäè Øþâêÿò. “Àðõàäàí ùöúóì
åëÿéèðñÿí! Äèøèì ëàõëàéûð”, – äåäè Îðõàí.
Àììà áèð éàíäàí äà àüëûìûí áèð ýóøÿñèéëÿ àòàìëà Ãàðà
àðàñûíäà îëàíëàðû èçëÿéèðäèì.
Íàõûø îòàüûíûí ìàâè ãàïûñû à÷ûã îëäóüóíäàí äàíûøäûãëà-
ðûíû ðàùàòúà åøèäÿ áèëèðäèì. “Èòàëéàí óñòàäëàðûíûí ïîðòðåòëÿðèí-
äÿí ñîíðà èíñàí ãîðõóéëà áàøà äöøöð êè, – àòàì äåäè, – ðÿñì-
äÿ àðòûã ýþçëÿð ùàìûñû áèð-áèðèíÿ îõøàéàí àéðû-àéðû éóâàðëàã,
ñàäÿ äÿëèê éîõ, èøûüû àéíàòÿê ÿêñ åòäèðÿí, ãóéó ñàéàã ÷ÿêÿí
áèçèì ýþçëÿðèìèç êèìèäèëÿð. Äîäàãëàð êàüûç êèìè äöìäöç
öçëÿðèí îðòàñûíäà õöñóñè éàðûã äåéèë, ýÿðèëèá, ýþâøÿéèá áèçèì
áöòöí íÿøÿìèçè, êÿäÿðèìèçè, ðóùóìóçó èôàäÿ åëÿéÿí, ùÿð áèðè
áèð áàøãà ãûðìûçû, ìÿíà äöéöìëÿðèäèr. Áóðóíëàðûìûç öçëÿðèìè-
çè îðòàäàí èêèéÿ áþëÿí õöñóñè õîøàýÿëìÿç äèâàð äåéèë, ùÿð áèðè-
ìèç ö÷öí àéðûúà áè÷èìè îëàí õöñóñè úàíëû âÿ ìàðàãëû àëÿòäèr”.
Ðÿñìëÿðèíè ÷ÿêäèðÿí ýàâóð áÿéëÿðèíäÿí àòàìûí “áèç” äåéÿ
áÿùñ åëÿìÿñèíÿ Ãàðà äà ìÿíèì êèìè ùåéðÿòëÿíìèðäèìè? Äåøèê-
äÿí áàõàíäà Ãàðàíûí öçöíö åëÿ ñîëüóí ýþðäöì êè, áèð àíëûüà
ãîðõäóì. ßçèç ÿñìÿðèì, êÿäÿðëè èýèäèì, ìÿíè ôèêèðëÿøÿ-ôèêèðëÿøÿ
áöòöí ýåúÿíè äÿ éàòìàäûí, îíäàíìû ãà÷äû áÿòèí-áÿíèçèí?
Áÿëêÿ, áèëìèðñèíèç: Ãàðà óçóí áîéëó, àðûã âÿ éàðàøûãëûäû.
Ýåíèø àëíû, áàäàì òÿêè ýþçëÿðè, ýöúëö, ãöââÿòëè âÿ çÿðèô áóðíó
âàð. Óøàãëûüûíäà îëäóüó êèìè, ÿëëÿðè èíúÿ, óçóí, áàðìàãëàðû
ùÿðÿêÿòëè âÿ ãûâðàãäûr. Àéàüà ãàëõàíäà øöâöë êèìèäèr, äèìäèê
÷èéèíëÿðè àçúà ýåíèøäèr, àììà ÷èéèíëèê ùàìáàëû òÿêè ÷îõ ýåíèø
äÿ äåéèëäè. Óøàã âàõòû áÿäÿíè äÿ, öçö äÿ éåðëè-éåðèíÿ îòóðìà-
ìûøäû. Îí èêè èë ñîíðà áó ãàðàíëûã ýóøÿäÿí îíà èëê äÿôÿ
òàìàøà åëÿéÿíäÿ êàìàëà ÷àòäûüûíû äÿðùàë áàøà äöøäöì.

188
 Orxan Pamuk V $ %" $

Èíäè, ãàðàíëûãäà ýþçöìö äåøèéÿ ëàï éàõûíëàøäûðàíäà Inventas vitam

Ãàðàíûí öçöíäÿ îí èêè èë ñîíðà ýþðäöéöì êÿäÿðè ýþðöðÿì.

juvat excoluisse
per artes

Ìÿíÿ ýþðÿ áó ãÿäÿð ÿçàá ÷ÿêìÿñèíäÿí ñó÷ëóëóã âÿ ãöðóð

äóéóðàì. Êèòàáû ö÷öí ÷ÿêèëìèø ðÿñìÿ áàõàíäà àòàìûí äàíûø-
äûãëàðûíû äèíëÿéÿí Ãàðàíûí öçö áöñáöòöí ìÿñóì âÿ óøàã
ñàéàüû iäi. Åëÿ î âàõò Ãàðàíûí àüçûíû óøàã òÿêè à÷äûüûíû
ýþðÿíäÿ áèðäÿí è÷èìäÿí äþøöìö îíóí àüçûíà ñîõìàã êå÷äè.
Áàðìàãëàðûì ÿíñÿñèíäÿ, ñà÷ëàðûíûí è÷èíäÿ ýÿçÿíäÿ Qàðà áàøûíû
äþøëÿðèìèí àðàñûíäàêû ðàùàò éåðÿ ñîõàúàã, óøàãëàðûìûí åëÿäèéè
êèìè, äþøöìöí óúóíó àüçûíà àëàíäà õîøáÿõòëèêëÿ ýþçëÿðèíè
éóìàúàã, éàçûã, ÷àðÿñèç óøàã òÿêè àíúàã øÿôãÿòèìëÿ ðàùàòëûã
òàïàúàüûíû áàøà äöøöá, ìÿíÿ àõûðàúàí áàüëàíàúàãäû.
Áó õÿéàë î ãÿäÿð õîøóìà ýÿëäè êè, õÿôèô-õÿôèô òèòðÿéÿíäÿ
Ãàðàíûí àòàìûí ýþñòÿðäèéè øåéòàí ðÿñìèíÿ éîõ, ìÿíèì äþøëÿ-
ðèìèí èðèëèéèíÿ ùåéðÿòlÿ, äèããÿòëÿ áàõäûüûíû òÿñÿââöðöìÿ ýÿòèð-
äèì. Éàëíûç äþøëÿðèìÿ äåéèë, ñà÷ëàðûìà, áîéíóìà, ùÿð øåéèìÿ
ñÿðõîø êèìè áàõûðäû. Ìÿíè åëÿ ÷îõ áÿéÿíèðäè êè, ýÿíúëèéèìäÿ
ìÿíÿ ñþéëÿìÿäèéè áöòöí î øèðèí ñþçëÿðè ñþéëÿéèð, öçöíäÿí,
áàõûøëàðûíäàí ìÿüðóð ùàëûìà, ýþðêÿìèìÿ, òÿðáèéÿìÿ, ÿðèìè
ñÿáèð âÿ úÿñàðÿòëÿ ýþçÿëÿìÿéèìÿ, îíà éàçäûüûì ìÿêòóáóí
ýþçÿëëèéèíÿ ùåéðàí îëäóüóíó áàøà äöøöðäöì.
Éåíèäÿí ÿðÿ ýåòìÿìÿéèì ö÷öí ãóðüóëàð ãóðàí àòàìà áèð
àíäà ãÿçÿáëÿíäèì. Ôèðÿíý óñòàäëàðûíà èñòèíàä åëÿéèá, íÿããàø-
ëàðà ÷ÿêäèðäèéè ðÿñìëÿðäÿí, Âåíåñèéà õàòèðÿëÿðèíäÿí áåçäèì.
Ýþçöìö òÿçÿäÿí éóìàíäà, Àëëàùûì, ìÿí áóíó þç èñòÿ-
éèìëÿ åëÿìÿäèì, õÿéàëûìäà Ãàðà ìÿíÿ åëÿ ëÿççÿòëÿ éàõûíëàøäû
êè, ãàðàíëûãäà îíó, ñàíêè, áþéðöìäÿ ùèññ åëÿäèì. Áèðäÿí
àðõàìäà ïåéäà îëäóüóíó, ÿíñÿìè, áîéíóìó, ãóëàãëàðûìûí
àðäûíû þïäöéöíö, ÷îõ ãöââÿòëè îëäóüóíó áàøà äöøäöì. Ñàü-
ëàì, èðè âÿ ñÿðò îëdóüóíäàí, îíà òàá ýÿòèðÿ áèëäèéèìÿ ýþðÿ,
þçöìö èíàìëû ùèññ åëÿéèðäèì. ßíñÿì ãûäûãëàíûð, äþøëÿðèìèí
óúó òèòðÿéèðäè. Ñàíêè, ãàðàíëûãäà ýþçëÿðèì éóìóëó îëàíäà
àðõàìäà éîüóí øåéèíèí ìÿíÿ éàõûíëàøäûüûíû åëÿ ùèññ åëÿäèì
êè, áàøûì ôûðëàíäû. Ýþðÿí, íåúÿäèr Ãàðàíûíêû?

189
 Áÿçÿí éóõóëàðûìäà ÿðèì ìÿíÿ îíó ÿçàáëàð è÷èíäÿ ýþñòÿ-
ðèð. Ôèêèð åëÿéèðÿì êè, ÿðèì áèð éàíäà Ñÿôÿâè ÿñýÿðëÿðèíèí ìèç-
ðàãëàäûüû, îõëàð ñàïëàíìûø ãàíëû áÿäÿíèíè äèêÿëäèá éåðèìÿéÿ
÷àëûøûð, áèð éàíäàí áèçÿ éàõûíëàøûð, àììà áÿäáÿõòëèêäÿí, àðà-
ìûçäà íÿùð âàð. Íÿùðèí î éàíûíäàí ìÿíÿ ãàí âÿ ÿçàá è÷èíäÿ
ãûøãûðàíäà, áèð äÿ áàõûðàì, bÿdÿni gÿriliá. ßýÿð ùàìàìäà
ýöðúö ýÿëèíèí äàíûøäûüû, ãîúà úàäóýÿð ãàðûëàðûí: “Áÿëè, î ãÿäÿð
îëóð”, – äåäèéè äîüðóäórñà, ÿðèìèí su÷ alÿti ÷îõ èðè äåéèëäè.
ßýÿð Ãàðàíûíêû îíäàí äàùà èðèäèrñÿ, äöíÿí Øþâêÿòëÿ éîëëàäû-
üûì êàüûçû àëàíäà øàëâàðûíûí àëòûíäà ýþðäöéöì î éîüóí nÿs-
nÿ, äîüðóäàí, îäórñà, – ÿëáÿòòÿ, o idi, – áÿëêÿ, ìÿíèì è÷èìÿ
ñûüìàç, éà äà ÷îõ ÿçèééÿò ÷ÿêÿðÿì, äåéÿ ãîðõìóøäóì.
“Àíà, Øþâêÿò ìÿíèì àüçûìû ÿéèð”.
Äîëàáûí ãàðàíëûã êöíúöíäÿí ÷ûõäûì, ñÿññèçúÿ ãàðøûäàêû
îòàüà êå÷äèì, ñàíäûãäàí ãûðìûçû ãóìàø ãîëñóç êþéíÿéèìè
÷ûõàðûá ýåéèíäèì. Ìÿíèì äþøÿéèìè ÷ûõàðìûøäûëàð, öñòöíäÿ
áàüûðà-áàüûðà èòÿëÿøèðäèëÿð.
“Ñèçÿ Ãàðà åâÿ ýÿëÿíäÿ ãûøãûðìàã îëìàç, äåìÿäèììè?”
“Àíà, î ãûðìûçû êþéíÿéè íèéÿ ýåéèíäèí?” – Øþâêÿò äåäè.
“Àììà, àíà, Øþâêÿò ìÿíèì àüçûìû ÿéèðäè”, – Îðõàí äåäè.
“Ñÿíÿ îíóí àüçûíû ÿéìÿ, äåìÿäèììè? Áó ïèñ øåé áóðaäà
íÿäèr áåëÿ?” Ãûðàãäà äÿðè ïàð÷àñû âàðäû.
“Ëåø, – Îðõàí äåäè, – Øþâêÿò éîëäàí ýþòöðäö”.
“Ýåäèí, òåç ýþòöðäöéöíöç éåðÿ àïàðûá àòûí îíó”.
“Øþâêÿò àïàðñûí”.
“Ùàéäû, äåéèðÿì”.
Îíëàðû âóðìàìûøäàí þncÿ åëÿäèéèì êèìè, äîäàüûìûí
ãûðàüûíû àúûãëû øÿêèëäÿ äèøëÿìÿéÿ áàøëàéàíäà íåúÿ ãÿðàðëû
îëäóüóìó ýþðöá ãîðõäóëàð, ÷ûõûá ýåòäèëÿð. “Òåç ãàéûäàðëàð,
öøöìÿçëÿð, èíøàëëàù”.
Áöòöí íÿããàøëàð è÷èíäÿ ÿí ÷îõ Ãàðàíû áÿéÿíäèì, ÷öíêè
î, ìÿíè ùàìûäàí ÷îõ ñåâèð âÿ ðóùóíó òàíûéûðàì. Êàüûç-
ãÿëÿì ÷ûõàðäûì, áèð ùÿìëÿäÿ, ñàíêè, ùå÷ ôèêèðëÿøìÿäÿí áóíó
éàçäûì:

190
 Orxan Pamuk V $ %" $

“Éàõøû, àõøàì аçàíûíäàí ãàáàã àñûëìûø éÿùóäèíèí åâèíäÿ Inventas vitam

ñÿíè ýþðÿúÿéÿì. Àòàìûí êèòàáûíû òåçëèêëÿ áèòèð”.

juvat excoluisse
per artes

Ùàñàíà úàâàá âåðìÿäèì, ÷öíêè ãàçûíûí éàíûíà áó ýöí,

äîüðóäàí, ýåòñÿ äÿ, îíóí âÿ àòàñûíûí, òîïëàéàúàüû àäàìëàðûí
äÿðùàë åâèìèçÿ áàñãûí åëÿéÿúÿéèíÿ èíàíìûðàì. Åëÿ îëñàéäû,
ìÿêòóá éàçìàç, ìÿíäÿí úàâàá ýþçëÿìÿç, äÿðùàë äà åâèìèçÿ
áàñãûí åëÿéÿðäèëÿð. Èíäè ìÿíäÿí ìÿêòóá ýþçëÿéèð, ýÿëìÿäèéè-
íÿ ýþðÿ ãîâðóëóð, àäàì òîïëàéûá áàñãûíà äà àðòûã îíäà ýèðè-
øÿð. Ùàñàíäàí ùå÷ ãîðõìàäûüûìû ãÿòè ýöìàí åëÿìÿéèí.
Ñþçöí äöçö, þçöìö îíäàí ãîðóìàã ö÷öí Ãàðàéà ýöâÿíè-
ðÿì. Àììà áó àí ñèçÿ öðÿéèìäÿí êå÷ÿí øåéè äåéèì: îëà
áèëñèí, Ùàñàíäàí åëÿ ùÿääÿí àðòûã ãîðõìóðàì, ÷öíêè ìÿí
îíó äà ñåâèðÿì.
“Áó, íåúÿ ñåâýèäèr?” äåñÿíèç, ùèðñëÿíìÿç, ñèçÿ ùàãã âåðÿ-
ðÿì. ßðèìèí ñàâàøäàí ãàéûòìàüûíû åéíè äàì àëòûíäà ýþçëÿäè-
éèìèç èëëÿðäÿ áó àäàìûí íåúÿ ñÿôèë áèð øåé îëäóüóíó, íÿ çÿèô
âÿ ôöðñÿò÷è îëäóüóíó ýþðìöøäöì. Àììà Åñòåð èíäè îíóí
÷îõ ïóë ãàçàíäûüûíû äåéèð, áóíóí éàëàí îëìàäûüûíû Åñòåðèí
ãàëõàí ãàøëàðûíäàí áàøà äöøöðÿì. Àðòûã ïóëó âÿ þçöíÿ èíàìû
îëäóüóíäàí Ùàñàíû õîøàýÿëìÿç åëÿéÿí áöòöí ïèñëèêëÿðèíèí
éîõ îëäóüóíó, ìÿíè îíà ÷ÿêÿí î ãàðàíëûã, úèí êèìè, ñèðëè òÿðÿ-
ôèíèí îðòàéà ÷ûõäûüûíû ôèêèðëÿøèðÿì. Áó òÿðÿôèíè ìÿíÿ èíàäëà
éîëëàäûüû ìÿêòóáëàðäàí êÿøô åëÿäèì.
Ãàðà äà, Ùàñàí äà ìÿíÿ àøèã îëäóãëàðûíäàí ÷îõ ÿçàáëàð
÷ÿêäèëÿð. Ãàðà îí èêè èë óçàãëàðà ýåòäè, éîõ îëäó, êöñäö, Ùàñàí
ùÿð ýöí ìÿíÿ êÿíàðëàðûíà ãóø âÿ úåéðàí ðÿñìëÿðè íÿãø åëÿäè-
éè ìÿêòóáëàð éîëëàäû. Î ìÿêòóáëàðû îõóéà-îõóéà ÿââÿëúÿ îíäàí
ãîðõìàüû, ñîíðà äà îíóíëà ìàðàãëàíìàüû þéðÿíäèì.
Ùàñàíûí äà ìÿíèì ùÿð øåéèìëÿ ìàðàãëàíäûüûíû ÷îõ éàõøû
áèëäèéèìäÿí, éóõóìäà ÿðèìèí þëöñöíö ýþðäöéöìäÿí õÿáÿð
òóòìàñûíà òÿÿúúöáëÿíìÿäèì. Øöáùÿëÿíäèéèì øåé Ãàðàéà éîë-
ëàäûüûì ìÿêòóáëàðû Åñòåðèí Ùàñàíà îõóìàñû iäi. Áóíà ýþðÿ
Ãàðàéà Åñòåðëÿ úàâàá éîëëàìàäûì. Øöáùÿëÿðèìèí äîüðó îëóá-
îëìàäûüûíû ñèç áèëèðñèíèç.

191
 “Ùàðaäà ãàëäûíûç, óøàãëàð?” – ýåðè ãàéûäàíäà ñþéëÿíäèì.
Àììà áóíó ùÿãèãè ùèðñëÿ åëÿìÿäèéèìè äÿðùàë áàøà äöøäöëÿð.
Ìÿí äÿ Îðõàíäàí ýèçëè Øþâêÿòè áèð êÿíàðà, ãàðàíëûã äîëàáûí
ãûðàüûíà ÷ÿêäèì. Áîéíóíäàí, ñà÷ëàðûíäàí, àëíûíäàí þïäöì.
“Öøöìöñÿí ñÿí, úàíûì, – äåäèì, – o ýþçÿë ÿëëÿðèíè ÿëëÿðè-
ìÿ âåð ýþðÿê, àíàí îíëàðû èñèòñèí...”
ßëëÿðè ëåø èéëÿíèðäè, àììà ñÿñèìè ÷ûõàðìàäûì. Áàøûíû ñèíÿ-
ìÿ ñûõûá, îíó éàõøûúà ãóúàãëàäûì. Áèð àç ñîíðà èñèíäè, êåôèí-
äÿí äÿ øèðèí-øèðèí ìûðûëäàéàí ïèøèê êèìè þçöíö íàçà ãîéäó:
“Ýþðÿê àíàíû ÷îõ-÷îõ ñåâèðñÿíìè?”
“Ìììùììì”.
“Ùÿìè?”
“Ùÿ”.
“Îíäà ìÿí äÿ ñÿíÿ áèð øåé äåéÿúÿйяì, – ñèðð âåðÿí êèìè
äåäèì, – aììà ùå÷ êÿñÿ äåìÿéÿúÿêñÿí, éàõøûìû? – Ãóëà-
üûíà ïû÷ûëäàäûì: – Ìÿí äÿ ñÿíè ùàìûäàí ÷îõ ñåâèðÿì, áàøà
äöøäöíìö?”
“Îðõàíäàíäàìû ÷îõ?”
“Îðõàíäàí äà ÷îõ. Îðõàí äà áàëàúà, ãóø êèìè áèð øåéäè,
ùå÷ áèð øåé ãàíìûð. Ñÿí äàùà àüûëëûñàí, áàøà äöøöðñÿí. – Ñà÷-
ëàðûíû ãîõóëàéà-ãîõóëàéà þïäöì. – Îíà ýþðÿ èíäè ñÿíäÿí áèð
øåé èñòÿéÿúÿéÿì. Äöíÿí ýèçëèúÿ Ãàðà ÿôÿíäèéÿ áîø êàüûç àïàð-
ìûøäûí, ùÿ. Èíäè áó ýöí äÿ àïàðàúàãñàí, îëàðìû?”
“Àòàìû î þëäöðöá”.
“Ùÿ?”
“Àòàìû î þëäöðöá. Äöíÿí þçö àñûëìûø éÿùóäèíèí åâèíäÿ
äåäè”.
“Íÿ äåäè?”
“Ñÿíèí àòàíû ìÿí þëäöðäöì, äåäè. Ìÿí ÷îõ àäàì þëäöð-
ìöøÿì, äåäè”.
Áó àí áèð øåé áàø âåðäè. Äÿðùàë ñîíðà Øþâêÿò ãóúàüûì-
äàí äöøìöøäö, àüëàéûðäû. Èíäè áó óøàã íèéÿ àüëàéûð? Éàõøû,
àçúà ÿvvÿl, äåéÿñÿí, þçöìö ñàõëàéà áèëìÿéèá îíà áèð ÷ûðòìà
âóðäóì. Êèìñÿíèí ìÿíèì äàøöðÿêëè îëäóüóìó ôèêèðëÿøìÿñèíè

192
 Orxan Pamuk V $ %" $

èñòÿìèðÿì. Àììà ìÿíèì îíëàðûí éàõøûëûüû ö÷öí åâëÿíìÿéè Inventas vitam

ãóðäóüóì áèð êèøè áàðÿäÿ áåëÿ äåìÿñèíÿ ùèðñëÿíäèì.

juvat excoluisse
per artes

Éàçûã éåòèìèí ùÿëÿ äÿ àüëàìàñû áèðäÿí ìÿíÿ ÷îõ òîõóí-

äó, þçöì äÿ àüëàéàúàãäûì. Áèð-áèðèìèçè ãóúàãëàäûã. Àðàäà-
áèð ùû÷ãûðûðäû, àììà èíäè ÷ûðòìà áó ãÿäÿð àüëàíàñû áèð øåé-
äèìè? Ñà÷ûíû îõøàäûì.
Ùÿð øåé áåëÿ áàøëàäû: áèëèðñèíèç, áèð ýöí ãàáàã ñþùáÿòàðàñû
àòàìà ÿðèìèí þëìÿñèíè éóõóìäà ýþðäöéöìö äåìèøäèì. ßñëèí-
äÿ, ÿúÿìëÿðëÿ ñàâàøäàí ãàéûäûá ýÿëìÿäèéè áó äþðä èë ÿðçèíäÿ
òåç-òåç îëäóüó êèìè, éóõóìäà áåëÿ îíó äà òÿê ýþðìöøäöì,
áèð äÿ þëö âàðäû, àììà þëö idimi, áóðàñû ùå÷ àéäûí äåéèëäè.
Éóõóëàð ùÿìèøÿ áàøãà áèð èøÿ éàðàéûð. Åñòåðèí íÿíÿñèíèí
ýåòäèéè Ïîðòÿýèçäÿ éóõóëàð êàôèðëÿðèí øåéòàíëà òàïûøûá ñåâèø-
ìÿñèíÿ éàðàéàðìûø. Î çàìàí Åñòåðèí ñöëàëÿñè éÿùóäèëèéèíè
èíêàð åëÿéèá, “áèç äÿ ñèçèí êèìè õðèñòèàí êàòîëèêè îëìóøóã”
äåéèðëÿðñÿ, Ïîðòÿýèç êèëñÿñèíèí Èíêâèçèñèéà ìÿùêÿìÿñè áóíà
èíàíìàéûá, ùàìûñûíà èøýÿíúÿ âåðèá, éóõóëàðûíäàêû úèíëÿðè âÿ
øåéòàíëàðû áèð-áèð îðòàéà òþêäöêëÿðè êèìè, ùå÷ ýþðìÿäèêëÿðè
éóõóëàðû äà îíëàðà èøýÿíúÿ ýöúöíÿ éöêëÿéèáëÿð âÿ åòèðàô åòäè-
ðèáëÿð êè, éÿùóäèëÿðèí ùàìûñûíû éàíäûðà áèëñèíëÿð. Äåìÿëè,
éóõóëàð îðaäà èíñàíëàðûí øåéòàíëà äèë òàïìàñûíà âÿ îíëàðû
ýöíàùëàíäûðûá éàíäûðìàüà éàðàéûðìûø.
Ö÷ øåéÿ éàðàéûð éóõóëàð:
ß ë è ô: Áèð øåé èñòÿéèðñÿí. Àììà èñòÿìÿéèíÿ áåëÿ èçií âåð-
ìèðëÿð. Îíäà: “Йóõóìäà ýþðäöì”, – äåéèðñÿí. Áåëÿúÿ, èñòÿäè-
éèíè, ñàíêè, ñÿí èñòÿìÿäÿí èñòÿéèðñÿí.
Á å : Áèðèíÿ ïèñëèê åëÿìÿê èñòÿéèðñÿí. Ìÿñÿëÿí, áèðèíÿ áþù-
òàí àòàúàãñàí. Îíäà: “Yóõóìäà ýþðäöì, ôèëàíêÿñ õàíûì
çèíà åëÿéèðìèø”, – äåéèðñÿí; éà äà: “Fèëàíêÿñ ïàøàéà ãÿäÿù-
ãÿäÿù øÿðàá ýåäèðäè, éóõóìäà ýþðäöì”, – äåéèðñÿí. Áåëÿúÿ,
èíàíìàñàëàð áåëÿ ïèñëèéèí áèð ãèñìè ñþéëÿíäèéèíäÿí ùåñàáà
äÿðùàë éàçûëûð.
Ú è ì : Áèð øåé èñòÿéèðñÿí, àììà íÿ èñòÿäèéèíè áèëÿ áèëìèð-
ñÿí. Äàíûøûðñàí, áèð ãàðûøûã éóõóäó. Äÿðùàë éîçóá íÿ èñòÿìÿëè

193
îëäóüóíó, íÿ âåðÿ áèëÿúÿêëÿðèíè ñÿíÿ ñþéëÿéèðëÿð. Ìÿñÿëÿí,
äåéèðëÿð êè, ñÿíÿ ÿð, óøàã, åâ ëàçûìäû...
Áó éóõóëàð ùÿãèãÿòÿí éóõóëàðûìûçäà ýþðäöéöìöç øåéëÿð
äåéèë. Ùàìû ýöíöí ýöíîðòà ÷àüû ýþðäöéö éóõóíó ýåúÿ ýþðÿí
òÿêè äàíûøûð êè, èøÿ éàðàñûí. Ýåúÿ ýþðäöêëÿðè ÿñë éóõóëàðû àíúàã
ñàäÿëþâùëÿð äàíûøûð. Îíäà éà ñÿíèíëÿ ëàüëàüû åëÿéèðëÿð, éà ùÿð
äÿôÿ îëäóüó êèìè, éóõóíó ïèñ éåðÿ éîçóðëàð. ßñë éóõóëàðû èñÿ,
ýþðÿíëÿð äÿ äàõèë îëìàãëà, êèìñÿ úèääè ãÿáóë åëÿìèð. Éîõñà,
ñèç ãÿáóë åëÿéèðñèíèç?
Éàðûì àüûç ñþéëÿíìèø éóõóéëà ÿðèìèí þëìöø îëàúàüûíû
åùòèìàë åëÿéÿíäÿ àòàì ÿââÿëúÿ áó éóõóíóí ùÿãèãÿòèí ÿëàìÿòè
êèìè ãÿáóë åäèëìÿéÿúÿéèíè äåìèøäè: àììà éàñäàí ãàéûäàí-
äàí ñîíðà àòàì áó äÿôÿ éóõóäàí ÿðèìèí þëäöéö íÿòèúÿñèíè
÷ûõàðäû. Áåëÿúÿ äþðä èëäè ùå÷ úöð þëìÿéÿí ÿðèìèí éóõóäà þëäö-
éöíÿ ùàìû èíàíìàãëà ãàëìàäû, áó þëöì åëÿ ìÿíèìñÿíäè êè,
ñàíêè, åëàí åäèëìèø îëäó. Óøàãëàð, äîüðóäàí, éåòèì ãàëäûãëà-
ðûíû áó âàõò äÿðê åëÿäèëÿð âÿ ïÿðèøàí îëäóëàð.
“Ùå÷ éóõó ýþðöðñÿíìè?” – Øþâêÿòäÿí ñîðóøäóì.
“Ùÿ, – ýöëöìñÿéÿ-ýöëöìñÿéÿ äåäè, – aòàì ýÿëìèð, àììà
ìÿí àõûðäà ñÿíèíëÿ åâëÿíèðÿì”.
Íàçèê áóðíó, ãàðà ýþçëÿðè, åíëè ÷èéèíëÿðè àòàñûíà éîõ, ìÿíÿ
îõøàéûð. Àòàëàðûíûí ýåíèø âÿ ùöíäöð àëíûíû ãûðõûãáàøëû îüóëëà-
ðûìûí èêèñèíÿ äÿ âåðÿ áèëìÿäèéèìäÿí, áÿçÿí þçöìö ýöíàùêàð
ñàéûðàì.
“Ùàéäû, ýåäèí, ãàðäàøûíëà ãûëûíú-ãûëûíú îéíàéûí”.
“Àòàìûí êþùíÿ ãûëûíúûéëàìû?”
“Ùÿ”.
Óøàãëàðûí ãûëûíúû âÿ òàõòà òàããûëòûëàðûíû äèíëÿéÿ-äèíëÿéÿ
óçóí ìöääÿò òàâàíà áàõäûì, ãÿëáèìäÿ ãàëõàí ãîðõóíó
âÿ òÿëàøû éåíìÿéÿ ÷àëûøäûì. Ìÿòáÿõÿ åíäèì, Õåéðèééÿéÿ
äåäèì:
“Àòàì íÿ âàõòäûr, áàëûã øîðáàñû èñòÿéèð. Áÿëêÿ, ñÿíè Êàäûð-
úàéà éîëëàéûì. Î Øþâêÿòèí ñåâäèéè ëàâàøàäàí áèð íå÷ÿ éàðïàã
ýèçëÿòäèéèí éåðäÿí ÷ûõàðûá óøàãëàðà âåð”.

194
 Orxan Pamuk V $ %" $

Øþâêÿò ìÿòáÿõäÿ ùþëÿêÿ -ùþëÿêÿ éåéÿíäÿ áèç Îðõàíëà Inventas vitam

éóõàðû ÷ûõäûã. Îíó ãóúàüûìà àëäûì, áîéíóíäàí þïäöì.

juvat excoluisse
per artes

“Òÿðÿ áàòûáñàí, – äåäèì. – Áóðàíà íÿ îëäó?”

“Øþâêÿò ÿìèìèí ãûçûë ãûëûíúûäûr äåéÿ, âóðäó”.
“Ýþéÿðèá, – äåäèì, òîõóíäóì. – Àüðûéûðìû? Áó Øþâêÿò
íÿ äöøöíúÿñèçäèr? Áàõ, ñÿíÿ íÿ äåéÿúÿéÿì. Ñÿí ÷îõ àüûëëû-
ñàí, çÿðèôñÿí. Ñÿíäÿí áèð øåé èñòÿéÿúÿéÿì. Åëÿñÿí, ñÿíÿ Øþâ-
êÿòÿ äÿ, êèìñÿéÿ äÿ à÷ìàäûüûì áèð ñèðð à÷àúàüàì”.
“Íÿ?”
“Áó êàüûçû ýþðöðñÿíìè? Áàáàíûí éàíûíà ýåäÿúÿêñÿí. Îíà
ýþñòÿðìÿäÿí áóíó Ãàðà ÿôÿíäèíèí ÿëèíÿ âåðÿúÿêñÿí. Áàøà
äöøäöíìö?”
“Áàøà äöøäöì”.
“Åëÿéÿðñÿíìè?”
“Íÿ ñèðð à÷àúàãñàí ìÿíÿ?”
“Ñÿí ýþòöð êàüûçû, – äåäèì. Ìöøê êèìè èéëÿíÿí áîéíóí-
äàí áèð äÿ þïäöì. Ìöøêö ñþçýÿëèøè äåäèì. Íÿ âàõòäûr, Õåé-
ðèééÿ áó óøàãëàðû ùàìàìà àïàðìûð. Øþâêÿòèíêè ùàìàìäàêû
ãàäûíëàðà ãàëõìàüà áàøëàéàíäàí áÿðè ýåòìÿéèáëÿð. – Ñèððè
ñîíðà äåéÿðÿì ñÿíÿ. – Þïäöì. – Ñÿí ÷îõ àüûëëûñàí, ÷îõ ýþçÿë-
ñÿí. Øþâêÿò ýèúáÿñÿðäè. Î, àíàñûíà áåëÿ ÿë ãàëäûðûð”.
“Àïàðìàéàúàüàì, – äåäè. – Ãàðà ÿôÿíäèäÿí ãîðõóðàì.
Àòàìû о þëäöðöá”.
“Øþâêÿò äåäè, åëÿ äåéèëìè? – äåäèì. – Òåç ýåò àøàüû, ÷àüûð
îíó”.
Ùèääÿòèìè öçöìäÿ ýþðäöéöíäÿí, ãîðõóéëà ãóúàüûìäàí
äöøöá ãà÷äû. ×àíàüûí Øþâêÿòèí áàøûíäà ÷àòëàéàúàüûíû ñåçäè-
éèíäÿí, áÿëêÿ, áèð àç ìÿìíóí idi äÿ. Áèð àç ñîíðà èêèñè äÿ
ïþðòìöø ùàëäà ýÿëäèëÿð. Øþâêÿòèí áèð ÿëèíäÿ ëàâàøà, î áèðèíäÿ
ãûëûíú.
“Ãàðäàøûíà Ãàðà ÿôÿíäèíèí àòàíûçû þëäöðäöéöíö äåìè-
ñÿí. Áèð äàùà áó åâäÿ áåëÿ áèð øåé ñþéëÿíìÿéÿúÿê. Ãàðà
ÿôÿíäèíè ñåâÿúÿêñèíèç, ñàéàúàãñûíûç. Àéäûí îëäóìó? Áöòöí
þìðöíöçö àòàñûç êå÷èðìÿéÿúÿêñèíèç”.

195
 “Ìÿí îíó èñòÿìèðÿì. Ìÿí áèçèì åâÿ, Ùàñàí ÿìèíèí åâè-
íÿ ãàéûäàð, àòàìû ýþçëÿéÿðÿì”, – Øþâêÿò êîáóäëóãëà äèëëÿí-
äè. Áèð àíëûüà åëÿ ùèðñëÿíäèì êè, îíà ãàïàç âóðäóì. Ãûëûíúû
ùÿëÿ àòìàìûøäû, ÿëèíäÿí äöøäö.
“Àòàìû èñòÿéèðÿì”, – àüëàéà-àüëàéà äåäè.
Àììà ìÿí îíäàí äàùà áÿðê àüëàéûðäûì.
“Àðòûã àòàíûç éîõäór, ãàéûòìàéàúàã, – àüëàéà-àüëàéà
äåäèì, – aòàñûç ãàëäûíûç, áàøà äöøäöíöçìö, éàðàìàçëàð”. Åëÿ
àüëàäûì êè, è÷ÿðèäÿ åøèäÿúÿêëÿðèíäÿí ãîðõäóì.
“Áèç éàðàìàç äåéèëèê”, – Øþâêÿò àüëàéà-àüëàéà äåäè.
Óçóí-óçàäû, éàíà-éàíà àüëàäûã. Áèð ìöääÿò ñîíðà àüëàìàã
öðÿéèìè éóìøàëäûá, ìÿíè éàõøû èíñàí åëÿäèéè ö÷öí àüëàäû-
üûìû ùèññ åëÿäèì. Àüëàéà-àüëàéà óøàãëàðëà áèðëèêäÿ ãóúàã-
ëàøûá, äþøÿéèí öñòöíÿ óçàíäûã. Øþâêÿò áàøûíû áÿðê-áÿðê äþø-
ëÿðèìèí àðàñûíà ñîõìóøäó. Áÿçÿí áó úöð, ìÿíÿ ìþùêÿì
ñûõûëàíäà éàòìàäûüûíû ùèññ åëÿéèðäèì. Îíëàðëà áèðëèêäÿ ìÿí
äÿ éàòàðäûì, àììà ôèêðèì àøàüûäà iäi. Äàäëû áèøìèø òóðóíú
ãîõóñó ýÿëèðäè. Áèðäÿí ñû÷ðàéûá, åëÿ ýóðóëòó ãîïàðäûì êè,
óøàãëàð îéàíäûëàð.
“Ýåäèí, àøàüûäà Õåéðèééÿ ñèçèí ãàðíûíûçû äîéóðñóí”.
Îòàãäà òÿê èäèì. Ãàð éàüìàüà áàøëàìûøäû. “Àëëàùûì, ìÿíÿ
êþìÿê åëÿ!” – äåéÿ éàëâàðäûì, ñîíðà Ãóðàí-è Êÿðèìè à÷äûì
âÿ Àëè Èìðàí ñóðÿñèíäÿí ñàâàøäà Àëëàù òÿðÿôèíäÿí þëäöðöëÿí-
ëÿðèí Àëëàùûí éàíûíà ýåòäèéèíè áèð äàùà îõóéóá, ðÿùìÿòëèê
ÿðèìÿ ýþðÿ ãÿëáèìè ðàùàòëàäûì. Àòàì Ãàðàéà pàäøàùûìûçûí
ùÿëÿ áèòìÿìèø ðÿñìèíèìè ýþñòÿðìèøäè? Áó ðÿñìèí î ãÿäÿð
èíàíäûðûúû îëàúàüûíû ñþéëÿéèðäè êè, ðÿñìÿ áàõàí pàäøàùûìûçûí
ýþçëÿðèíèí è÷èíÿ, äîüðóäàí, áàõìàüà ÷àëûøàíëàðûí áàøûíà ýÿë-
äèéè êèìè, ãîðõóá ýþçëÿðèíè ãà÷ûðàúàãäû.
Îðõàíû éàíûìà ÷àüûðäûì, ãóúàüûìà àëìàäàí áàøûíäàí,
éàíàãëàðûíäàí óçóí-óçàäû þïäöì. “Èíäè ãîðõóá-åëÿìÿäÿí,
áàáàíà äà ãÿòè ýþñòÿðìÿäÿí ùÿìèí áó êàüûçû Ãàðàéà âåðÿ-
úÿêñÿí. Àéäûí îëäóìó?”
“Äèøèì ëàõëàéûð”.

196
 Orxan Pamuk V $ %" $

“Ãàéûäàíäà èñòÿñÿí, ÷ÿêÿðÿì, – äåäèì. – Îíà éàõûíëà- Inventas vitam

øаðñàí, î äà òÿÿúúöáëÿíèá ñÿíè ãóúàãëàéаð. Îíäà êàüûçû

juvat excoluisse
per artes

éàâàøúà ÿëèíÿ âåðяðñÿí. Àéäûí îëäóìó?”

“Ãîðõóðàì”.
“Ãîðõàúàã áèð øåé éîõäór. Ãàðà îëìàñà, áèëèðñÿíìè, ÿâÿ-
çèíÿ ñÿíÿ êèì àòà îëìàã èñòÿéèð? Ùàñàí ÿìè! Ùàñàí ÿìèíèí
àòàí îëìàñûíû èñòÿéèðñÿíìè?”
“Èñòÿìèðÿì”.
“Îíäà, ùàéäû, ìÿíèì ýþçÿë, àüûëëû Îðõàíûì, – äåäèì, – sîí-
ðà áàõ, ìÿí äÿ ùèðñëÿíÿúÿéÿì... Àüëàñàí, äàùà äà ùèðñëÿíÿðÿì”.
Öìèäñèçëèêëÿ, ÷ÿêèíÿ-÷ÿêèíÿ óçàòäûüû áàëàúà ÿëèíÿ ìÿêòó-
áó áèð íå÷ÿ ãàò åëÿéèá ñûüûøäûðäûì. Àëëàùûì, ùàìûñû áó éåòèì-
ëÿðèí îðòàäà ãàëìàìàñûíà ýþðÿäèr, êþìÿê åëÿ. ßëèíäÿí òóòóá
ãàïûíûí àüçûíà ýÿòèðäèì. Åøèêäÿ éåíÿ äÿ ìÿíÿ ãîðõóéëà áàõäû.
Êöíúöìÿ ãàéûäûá äåøèêäÿí ÷ÿêèíýÿí àääûìëàðëà äÿùëèçÿ
êå÷äèéèíè, àòàìëà Ãàðàéà éàõûíëàøäûüûíû, äàéàíäûüûíû, áèð àíëû-
üà ÷àðÿñèçëèêëÿ åëÿúÿ ãàëäûüûíû, àðõàñûíäà ìÿíè àõòàðà-àõòàðà
äåøèéÿ áàõûø ôûðëàòäûüûíû ýþðäöì. Àüëàìàüà áàøëàäû. Àììà
ñîí úÿùäëÿ þçöíö Ãàðàíûí ãóúàüûíà àòìàüû äà áàúàðäû. Óøàã-
ëàðûìà àòà îëìàüà ùàããû ÷àòàúàã ãÿäÿð áàøû èøëÿäèéèíäÿí,
Ãàðà ãóúàüûíäà íèéÿ àüëàäûüûíû áèëìÿäèéè Îðõàíû ýþðÿíäÿ
òÿëàøà äöøìÿäè, óøàüûí îâúóíóí è÷èíè éîõëàäû.
Àòàìûí ùåéðÿòëè áàõûøëàðû àëòûíäà Îðõàí ýåðè ãàéûäàð-ãàéûò-
ìàç ãà÷ûá îíó ãóúàüûìà àëäûì, óçóí-óçàäû þïäöì, àøàüû,
ìÿòáÿõÿ äöøöðäöì, àüçûíû î ñåâäèéè ãóðó öçöìëÿðëÿ äîëäóð-
äóì âÿ äåäèì:
“Õåéðèééÿ, ñÿí óøàãëàðû äà ýþòöð, Êàäûðüà ëèìàíûíà
ýåäèí, Êîñòàíûí éåðèíäÿí àòàì ö÷öí øîðáàëûã êåôàë àëûí. Àë
áó èéèðìè àx÷àíû, áàëûãäàí àðòàíà Îðõàíà ñàïñàðû ÿíúèð âÿ ãûçûë-
úûã ãóðóñó àëàðñûíûç. Øþâêÿòÿ äÿ ëÿáëÿáè âÿ öçöì øèðÿñè ñóúó-
üó àë. Àõøàì аçàíûíà ãÿäÿð èñòÿäèêëÿðè êèìè ýÿçäèð, àììà
ôèêèð âåð, öøöìÿñèíëÿð”.
Ùàìûñû ýåéèíèá ÷ûõàíäàí ñîíðà åâèí ñöêóòó õîøóìà ýÿëäè.
Éóõàðû ãàëõäûì, ãàéíûìûí äöçÿëòäèéè, ÿðèìèí ìÿíÿ ùÿäèééÿ

197
âåðäèéè àéíàíû ýèçëÿòäèéèì éåðäÿí, íàôòàëèí ãîõóéàí éàñòûã
öçëÿðè àðàñûíäàí ÷ûõàðûá àñäûì. Óçàãäàí ãàðøûñûíà êå÷èá áàõàí-
äà ÷îõ àñòàúà ãûìûëäàíñàì, áöòöí áÿäÿíèìè ùèññÿ-ùèññÿ àéíà-
äà ýþðÿ áèëèðäèì. Ãûðìûçû èïÿêäÿí êîôòàì éàõøû äóðóðäó, àíúàã
àíàìûí þç úåùèç ñàíäûüûíäàí ÷ûõàðäûüû ýþé êþéíÿéèí äÿ
ÿéíèìäÿ îëìàñûíû èñòÿéèðäèì. Ñàíäûãäàí íÿíÿìèí þç ÿëèéëÿ
÷è÷ÿê èøëÿäèéè à÷ûã-éàøûë ðÿíýëè õèðãÿíè äÿ ÷ûõàðûá ýåéèíäèì,
àììà îëìàäû. Ýþé êþéíÿéè ýåéÿíäÿ öøöäöì, òèòðÿäèì, ìÿíèì-
ëÿ áèðëèêäÿ øàìûí àëîâó äà åùìàëúà òèòðÿäè. ßëáÿòòÿ, ÿí öñòäÿí
è÷è òöëêö õÿçèíäÿí ãûçûë ôÿðàúÿìè ýåéèíÿúÿêäèì, àììà ñîí
àíäà ôèêðèìäÿí äàøûíäûì, äÿùëèçè ñÿññèçúÿ êå÷èá àíàìûí âåð-
äèéè ÿìÿëëè-áàøëû ýåí âÿ óçóí î, ñÿìà ðÿíýëè ôÿðàúÿíè ñàíäûã-
äàí ÷ûõàðûá ýåéèíäèì. Àììà ùÿìèí âàõò ãàïûäàí ñÿñëÿðè åøè-
äÿíäÿ áèð àíëûüà òÿëàøà äöøäöì. Ãàðà ýåäèð! Òåç àíàìûí
êþùíÿ ôÿðàúÿñèíè ñîéóíäóì, õÿçëè ãûçûëû ôÿðàúÿíè ýåéèíäèì:
äþøëÿðèìè ñûõûðäû, àììà õîøóì ýÿëäè. ßí éóìøàã, ÿí àü
ðöáÿíäè òàõäûì, öçöìÿ ÿìÿëëè-áàøëû åíäèðäèì.
Òÿáèè, ùÿëÿ Ãàðà ÿôÿíäè ÷ûõìàìûøäû, ùÿéÿúàíäàí éàíûë-
ìûøäûì. Èíäè ÷ûõñàì, àòàìà óøàãëàðëà áàëûã àëìàüà ýåòäèéèìè
äåéÿðÿì. Ïèëëÿêÿíëÿðè ïèøèê êèìè åíäèì.
Ãàïûíû åùìàëúà, ðóù êèìè þðòäöì. Ùÿéÿòè ñÿññèçúÿ êå÷-
äèì, êö÷ÿéÿ ÷ûõàíäà áèð àíëûüà äàéàíûá ýåðè éàíûìà áàõäûì,
ðöáÿíäèí àðõàñûíäàí äà, ñàíêè, åâ áèçèì åâèìèçÿ îõøàìûðäû.
Êö÷ÿëÿðäÿ èíñ-úèíñ, ïèøèêëÿð áåëÿ éîõ idi. Òÿê-òöê ãàð
ñÿïÿëÿíèðäè. Ýöíöí ãÿòè äöøìÿäèéè áîø ùÿéÿòÿ òèòðÿéÿ-òèòðÿéÿ
ýèðäèì. ×öðöìöø éàðïàã íÿì âÿ þëöì èéëÿíèðäè, àììà àñûë-
ìûø éÿùóäèíèí åâèíèí è÷èíÿ ýèðÿð-ýèðìÿç þçöìö åâèìäÿ ùèññ
åëÿäèì. Áóðaäà úèíëÿðèí ýåúÿëÿð éûüûøûá, îúàã éàíäûðûá, àðàëà-
ðûíäà ÿéëÿíèá-îéíàäûãëàðûíû ñþéëÿéèðëÿð. Áîø åâäÿ àéàã ñÿñëÿ-
ðèìè äèíëÿìÿê ãîðõóëó iäi: ãûìûëäàíûá-åëÿìÿäÿí ýþçëÿäèì.
Ùÿéÿòäÿ òÿðïÿíèø îëäó, àììà äÿðùàë ùÿð øåé ñöêóòà áöðöí-
äö. Éàõûíëàðäà áèð éåðäÿ êþïÿê ùöðäö; áèçèì ìÿùÿëëÿíèí
áöòöí êþïÿêëÿðèíè ùöðöøöíäÿí òàíûéûðàì, àììà áóíó òàíûéà
bilmÿdim.

198
 Orxan Pamuk V $ %" $

Ñîíðàêû ñÿññèçëèêäÿ áåëÿ áèð øåé ùèññ åëÿäèì: ñàíêè, åâèí Inventas vitam

è÷èíäÿ áèð áàøãàñû äà âàðäû, î àäàì àéàã ñÿñëÿðèìè åøèòìÿñèí

juvat excoluisse
per artes

äåéÿ, éåðèìäÿí ãûìûëäàíûá-åëÿìÿäÿí äóðäóì. Êö÷ÿäÿí

äàíûøà-äàíûøà áèð ãàðàëòû êå÷äè. Õåéðèééÿéëÿ óøàãëàðû ôèêèðëÿø-
äèì: öøöìÿçëÿð, èíøàëëàù. Îíäàí ñîíðàêû ñÿññèçëèêäÿ ãÿëáèìè
éàâàø-éàâàø ïåøìàíëûã áöðöäö. Ãàðà ýÿëìÿéÿúÿêäè, ìÿí
õÿòà åëÿìèøäèì, ãöðóðóì áóíäàí àðòûã ãûðûëìàäàí åâÿ ãàéûò-
ìàëû iäiì. Ùàñàíûí ìÿíè èçëÿäèéèíè ãîðõóéëà òÿñÿââöð åëÿéèð-
äèì êè, ùÿéÿòäÿ õûøûëòûëàð åøèòäèì. Ãàïû à÷ûëäû. Áèðäÿí òåç
éåðèìè äÿéèøäèðäèì. Íèéÿ áåëÿ åëÿäèéèìè áèëìèðäèì, àììà ùÿéÿò-
äÿí èøûã ýÿëÿí ïÿíúÿðÿíèí ñàü òÿðÿôèíÿ êå÷ÿíäÿ öñòöìÿ äöøÿí
èøûãäà Ãàðàíûí ìÿíè, àòàìûí äåäèéè êèìè, êþëýÿëÿðèí ñåùðè
è÷èíäÿ ýþðÿúÿéèíè áàøà äöøäöì. Ðöáÿíäèìè þðòäöì, àéàã
ñÿñëÿðèíè äèíëÿéÿ-äèíëÿéÿ ýþçëÿäèì.
Ãàðà ãàïûäàí è÷ÿðè ýèðèá ìÿíè ýþðÿíäÿ áèð íå÷ÿ àääûì
àòûá äóðäó. Áåëÿúÿ, àðàìûçäà áåø-àëòû àääûì áèð-áèðèìèçëÿ áàõûø-
äûã. Äåøèêäÿí ýþðäöéöìäÿí äàùà ñàüëàì, äàùà ýöúëö idi.
Ñöêóò áàøëàäû.
“Ðöáÿíäèíè à÷, – ïû÷ûëäàéàí êèìè äåäè: – Лöòôÿí”.
“Ìÿí åâëèéÿì, ÿðèìè ýþçëÿéèðÿì”.
“Ðöáÿíäèíè à÷, – åéíè ñÿñëÿ äåäè. – Ùå÷ âàõò ãàéûòìàéàúàã”.
“Ìÿíè áóðà áóíó äåìÿê ö÷öíìö ÷àüûðäûí?”
“Õåéð, ñÿíè ýþðìÿê ö÷öí. Îí èêè èëäèr, ñÿíè äöøöíöðÿì.
Ðöáÿíäèíè à÷, úàíûì, áèð êÿðÿ ýþðÿê ñÿíè”.
Ðöáÿíäèìè à÷äûì. Ùå÷ ñÿñèíè ÷ûõàðìàäàí öçöìÿ, ýþçëÿ-
ðèìèí è÷èíÿ óçóí-óçàäû áàõìàñû õîøóìà ýÿëäè.
“ßðÿ ýåòìÿê, óøàã ñàùèáè îëìàã ñÿíè äàùà äà ýþçÿëëÿøäè-
ðèá... Öçöí äÿ õàòûðëàäûüûìäàí áàìáàøãà îëóá”.
“Íåúÿ õàòûðëàéûðäûí ìÿíè?”
“ßçàáëà. ×öíêè õàòûðëàéàíäà õàòûðëàäûüûì øåéèí ñÿí éîõ,
ñÿíèí õÿéàëûí îëäóüóíó ôèêèðëÿøèðäèì. Óøàãëûüûìûçäà áèð-áèðëÿ-
ðèíèí ðÿñìëÿðèíè ýþðöá àøèã îëàí Õîñðîâ âÿ Øèðèíäÿí äàíûøäû-
üûìûçû õàòûðëàéûðñàí, éîõìó? Øèðèí éàðàøûãëû Õîñðîâóí ðÿñìèíè
àüàúûí áóäàüûíäà èëê äÿôÿ ýþðÿíäÿ íèéÿ àøèã îëìóðäó, àøèã

199
îëìàñû ö÷öí î ðÿñìè ö÷ êÿðÿ ýþðìÿñè ëàçûì ýÿëèðäè? Ñÿí íàüûë-
ëàðäà ùÿð øåéèí ö÷ êÿðÿäÿ éåðèíÿ éåòäèéèíè äåéèðäèí. Ìÿí
åøãèí èëê ðÿñìäÿ àëîâëàíìàëû îëäóüóíó äåéÿðäèì. Àììà Õîñ-
ðîâóí ðÿñìèíè îíà àøèã îëàúàã ãÿäÿð äîüðó êèì ÷ÿêÿ áèëÿðäè?
Áóíäàí ùå÷ äàíûøìàçäûã. Áó îí èêè èë ÿðçèíäÿ éàíûìäà áÿí-
çÿðñèç öçöíöí åëÿ ùÿãèãè ðÿñìè îëñàéäû, áÿëêÿ äÿ, î ãÿäÿð
ÿçàá ÷ÿêìÿçäèì”.
Áó ìÿíàäà ðÿñìÿ áàõûá àøèã îëìà ãöññÿñè âÿ ìÿíèì
ö÷öí íÿ ãÿäÿð ÷îõ äÿðä ÷ÿêäèéè áàðÿäÿ áèð ÷îõ ýþçÿë øåé ñþé-
ëÿäè. Î àíëàðäà äèããÿòèì ìÿíÿ àääûì-àääûì éàõûíëàøäûüûíà
éþíÿëäèéèíäÿí, äåäèêëÿðè ñþç-ñþç àüëûìäà ãàëìàäàí, äîüðó-
äàí, õàòèðÿëÿðèì àðàñûíà ãàðûøûðäû. Îíëàðû ñîíðà áèð-áèð õàòûð-
ëàéûá ôèêèðëÿøÿúÿêäèì. Èíäè äåäèêëÿðèíèí éàëíûç âàùèìÿñèíè
è÷èìäÿ ùèññ åëÿéèð, îíà áàüëàíûðäûì. Îí èêè èë îíà ÿçàá âåðäè-
éèì ö÷öí ñó÷ëóëóã äóéäóì. Áó Ãàðà íÿ ýþçÿë ñþçëÿð äàíû-
øàí, íÿ éàõøû èíñàíäûr! Òÿìèç óøàã êèìèäèr! Áóíëàðû ýþçëÿðè-
íèí è÷èíäÿí îõóéóðäóì. Áó ãÿäÿð ñåâìÿñè ìÿíÿ èíàì âåðèðäè.
Áèð-áèðèìèçè ãóúàãëàäûã. Áó, åëÿ õîøóìà ýÿëäè êè, ýöíàù
ùèññè áåëÿ äóéìàäûì. Áàëäàí äà øèðèí ÷îõ õîø äóéüóéëà þçö-
ìö óíóòäóì. Îíó äàùà áÿðê ãóúàãëàäûì. Ìÿíè þïìÿñèíÿ èçií
âåðäèì, ìÿí äÿ îíó þïäöì. Þïöøÿíäÿ, ñàíêè, áöòöí àëÿì
øèðèí ãàðàíëûüà ãÿðã îëäó. Ùàìûíûí áèð-áèðèíè áèçèì êèìè ãóúàã-
ëàìàñûíû àðçóëàäûì. Ñåâìÿéèí áåëÿ áèð øåé îëàúàüûíû, ñàíêè,
õàòûðëàéûðäûì. Äèëèíè àüçûìûí è÷èíÿ ñîõäó. Òótäóüóì èøäÿí
åëÿ õîøëàíûðäûì, ñàíêè, áèçèìëÿ áèðëèêäÿ àëÿì áÿðã âóðàí éàõ-
øûëûüà ãÿðã îëóð, ïèñëèê àüëûìà ýÿëìèðäè.
Áó, ìÿíèì áÿäáÿõò ùåêàéÿìäèr, èíäè áèð ýöí êèòàáäà
äàíûøûëñà, щåðàòëû ÿôñàíÿâè íÿããàøëàðûí ÷ÿêäèêëÿðè êèìè íÿãø
åäèëñÿ, Ãàðàéëà áèð-áèðèìèçè ãóúàãëàìàüûìûçûí íåúÿ ðÿñì
åäèëÿúÿéèíè ñþéëÿéÿúÿéÿì. Àòàìûí ìÿíÿ ùÿéÿúàíëà ýþñòÿðäèéè
ìþúöçÿ ñÿùèôÿëÿð âàð. Éàçûíûí àõûøûéëà âÿðÿãëÿðèí äàëüàëàí-
ìàñû åéíè âÿúääÿí, äèâàð áÿçÿêëÿðèéëÿ ñÿùèôÿíèí òÿçùèáè åéíè
òîõóìàäàí îëóð; ÷ÿð÷èâÿíè âÿ òÿçùèáè ãàíàäëàðûéëà ãûðàí ãàðàí-
ãóøóí òÿëàøûéëà àøèãëÿðèí òÿëàøû áèð-áèðèíÿ îõøàéûð. Áèð-áèðèíÿ

200
 Orxan Pamuk V $ %" $

óçàãäàí ýþç ñöçÿí, ìÿíàëû ñþçëÿðëÿ áèð-áèðëÿðèíÿ ñèòÿì åëÿéÿí Inventas vitam

àøèãëÿð áó ðÿñìëÿðäÿ åëÿ êè÷èê ÷ÿêèëèð, åëÿ óçàãäàí áàõûëûð êè,

juvat excoluisse
per artes

èíñàí áèð àíëûüà, ñàíêè ùåêàéÿ îíëàðû éîõ, ýþðöøäöêëÿðè øàùà-

íÿ ñàðàé âÿ ùÿéÿòèíè, éàðïàãëàðû àéðû-àéðû åøãëÿ ÷ÿêèëìèø ìèñèë-
ñèç áàü÷àíû, îíëàðû èøûãëàíäûðàí óëäóçëó, òóòãóí àüàúëàðû íàüûë
åëÿäèéèíè õÿéàëûíà ýÿòèðèð. Àììà î ðÿñìëÿðäÿ íÿããàøûí éàë-
íûç ñÿìèìè áèð òÿâÿêêöëëÿ ÷ÿêÿúÿéè ðÿíý ñèñòåìèíÿ âÿ áöòöí
ðÿñìèí ùÿð ýóøÿñèíäÿí ÷ûõàí î ñèðëè èøûüà éàõøû-éàõøû äèããÿò
åëÿéÿíäÿ áó ðÿñìëÿðèí ñèððèíèí tÿsvir åëÿäèêëÿðè åøãëÿ åéíè
ìàòåðèàëäàí ibarÿt îëäóüóíó éàõøû seyr÷i äÿðùàë áàøà äöøÿð.
Ñàíêè, ðÿñì åäèëÿí åøãëÿðäÿí ðÿñìÿ äÿðèíäÿí äÿðèí èøûã ñûç-
ìàãäàäû. Ãàðàéëà ìÿí áèð-áèðèìèçè ãóúàãëàéàíäà, èíàíûí
ìÿíÿ, ñàíêè, áöòöí àëÿìÿ åéíè øÿêèëäÿ ýþçÿëëèê éàéûëûðäû.
Øöêöð, áåëÿ ýþçÿëëèéèí ùå÷ âàõò óçóí ÷ÿêìÿéÿúÿéèíè áàøà
äöøÿúÿê ãÿäÿð ùÿéàò òÿúðöáÿì âàð. Ãàðà ÿââÿë ìÿíèì èðè
äþøëÿðèìè ëÿççÿòëÿ îâóúëàðûíà àëäû. Áó, åëÿ õîøóìà ýÿëäè êè,
ùÿð øåéè óíóäóá ýèëÿëÿðèíè äÿ àüçûíà àëìàñûíû èñòÿäèì. Îíó
istÿdiyi kimi åëÿéÿ áèëìÿäè, ÷öíêè åëÿäèéèíäÿí þçö äÿ ÿìèí
äåéèëäè. Ñàíêè, íeylÿäèéèíè áèëìèðäè, àììà åëÿäèéèíäÿí äàùà
÷îõ èñòÿéèðäè. Áåëÿúÿ áèð-áèðèìèçè äàùà ÷îõ ãóúàãëàäûãúà, àðà-
ìûçà ãîðõó âÿ ùÿéà ýèðìÿéÿ áàøëàäû. Ìÿíè yanbûzûmäàí ÷ÿêèá
ñÿðòëÿøÿí qasûüûnû ãàðíûìà äàéàéàíäà ÿââÿëúÿ õîøóì ýÿëäè;
ìàðàãëàíäûì, óòàíìàäûì. Þçöìÿ ãöðóðëà: “Áó ãÿäÿð ãóúàã-
ëàéàðñàí, áó äà áelÿ îëað”, – äåäèì. Ñîíðà hÿddini aøàíäà
áàøûìû î áèðè éàíà ÷åâèðäèì, àììà áþéöéÿí ýþçëÿðèìè îíäàí
àéûðà bilmÿdim.
×îõ ñîíðà ãûï÷àã àðâàäëàðûíûí, ùàìàìäà ëÿòèôÿ äàíûøàí
ÿäÿáñèç àðâàäëàðûí áåëÿ áèð àíäà åëÿìÿéÿúÿéè ÿäÿáñèçëèêëÿðëÿ
ìÿíè çîðëàéàíäà òÿÿúúöá âÿ ãÿòèééÿòñèçëèêëÿ äàðòûíäûì.
“Ãàøëàðûíû ÷àòìà, úàíûì”, – äåéÿ ìÿíÿ éàëâàðäû.
Àéàüà ãàëõäûì, îíó èòÿëÿäèì, ïÿðèøàí îëàúàüûíà ãÿòè ôèêèð
âåðìÿäÿí öñòöíÿ ãûøãûðìàüà áàøëàäûì.

201
 M]NIM BFZM EBQBFZ"

Àñûëìûø éÿùóäèíèí åâèíäÿ, ãàðàíëûüûí è÷èíäÿ ãàøëàðûíû

÷àòûá ìÿíè éàìàíëàéàí Øÿêóðÿéÿ ýþðÿ, bu iø, áÿëêÿ, Òèôëèñäÿ
ðàñòëàøäûüûì ÷ÿðêÿç ãûçëàðûíûí, ãûï÷àã èøâÿêàðëàðûíûí, êàðâàí-
ñàðàéëàðäà ñàòûëàí éîõñóë ýÿëèíëÿðèí, Òöðêìÿí âÿ ßúÿì äóëëà-
ðûíûí, Èñòàíáóëäà ýåòäèêúÿ éàéûëàí ñûðàâè ãÿùáÿëÿðèí, ìèíãðåëèéàëû
ôàùèøÿëÿðèí, úèëâÿëè àáàçàëàðûí âÿ åðìÿíè èäáàðëàðûí, ýåíóéàëû
âÿ ñöðéàíi ÷èðêèíëÿðèí, èêèòÿðÿôëè ãàäûíëàðûí, ýþçöäîéìàç îüëàí-
ëàðûí halûna uyüun gÿlÿrdi, àììà Øÿêóðÿíèíêèíÿ éîõ. ßðÿáèñ-
òàíäàêû áàëàúà èñòè øÿùÿðëÿðèí êö÷ÿëÿðèíäÿí Õÿçÿð äÿíèçè
ñàùèëëÿðèíÿ, ßúÿì þëêÿñèíäÿí Áàüäàäàúàí ùÿð úöð óúóç, ñÿôèë,
“mal”la gÿzÿ -gÿzÿ, äöøÿ -ãàëõà, ìÿí, Øÿêóðÿíèí ùèääÿòëÿ
òÿñÿââöð åëÿéèá äåäèêëÿðèíÿ ýþðÿ, áÿëëèäèr êè, áöòöí þë÷öëÿðè
èòèðìèøäèì, áÿçè ãàäûíëàðûí øÿðÿôëÿðè îëäóüóíó äà óíóòìóø-
äóì. Äåìÿëè, åøã ñþçëÿðèì äÿ ùå÷ ñÿìèìè äåéèëäè.
Ñåâýèëèìèí bÿdÿnimi boøaldan ðÿíýàðÿíý ñþçëÿðèíè ùþð-
ìÿòëÿ äèíëÿéèð, âÿçèééÿòèìäÿí, äöøäöéöì ïîçüóíëóãäàí óòàí-
ìàüûíà óòàíìûðäûì, àììà èêè øåé äÿ âàðäû êè, ìÿíè ìÿì-
íóí åëÿéèðäè: 1. ×îõ âàõò áó âÿçèééÿòëÿðäÿ áàøãà ãàäûíëàðà
ùåéâàíúàñûíà åëÿäèéèì êèìè, Øÿêóðÿíèí ùèääÿòèíÿ âÿ ñþçëÿ -
ðèíÿ åéíè úöð ùèääÿò âÿ ñþç áþùðàíûéëà úàâàá âåðìÿéÿ ùå÷
úÿùä åëÿìÿìèøäèì. 2. Øÿêóðÿíèí ñÿôÿðëÿðèìäÿí àðòûãëàìà-
ñûéëà õÿáÿðäàð îëäóüóíó, äåìÿëè, ìÿíè ôèêèðëÿøäèéèìäÿí àðòûã
äöøöíäöéöíö äÿðê åëÿéèðäèì.
Èñòÿäèéèì áàø òóòìàäûüûíäàí êåôèìèí ïîçóëäóüóíó ýþðÿí
Øÿêóðÿ èíäèäÿí ìÿíÿ ýþðÿ êÿäÿðëÿíìÿéÿ äÿ áàøëàìûøäû.
“Ìÿíè, äîüðóäàí, ãàðà ñåâäàéëà ñåâèðñÿí, – þçöíö ÿôâ
åòäèðìÿê èñòÿéÿí êèìè äåäè. – Øÿðÿôëè áèð êèøè òÿêè þçöíÿ
ùàêèì îëàðäûí, úèääè íèééÿòëÿð áÿñëÿäèéèí ãàäûíûí ùåéñèééÿòèíè
ãûðìàüà ÷àëûøìàçäûí. Ìÿíèìëÿ åâëÿíìÿê ö÷öí ùèéëÿëÿð
èøëÿäÿí áèðúÿ ñÿí äåéèëñÿí. Áóðà ýÿëäèéèíè êèìñÿ ýþðäöìö?”
“Õåéð”.

202
 Orxan Pamuk V $ %" $

Îí èêè èëäèr õàòûðëàìàäûüûì î øèðèí öçöíö, ñàíêè, ãàðàíëûã Inventas vitam

ýåúÿäÿ áàü÷àäà ýÿçÿí êèìè ãàïûéà ÷åâèðäè âÿ îíó éàíäàí

juvat excoluisse
per artes

ýþðìÿê çþâãöíö äÿ ìÿíÿ âåðäè. Áèð àí òàããûëòû îëàíäà èêèìèç

äÿ ñóñóá ýþçëÿäèê, àììà êèìñÿ ãàïûäàí ýèðìÿäè. Òà îí èêè
éàøûíäà îëàíäà áåëÿ ìÿíäÿí äÿ àðòûã áèëäèéèíäÿí, èíäè Øÿêó-
ðÿíèí óüóðñóçëóã äóéüóñó îéàíäûüûíû õàòûðëàéûðäûì.
“Áóðaäà àñûëìûø éÿùóäèíèí õÿéàëû ýÿçèð”, – äåäè.
“Ùå÷ áóðà ýÿëèðñÿíìè?”
“Úèíëÿð, ÿúèííÿëÿð, õîðòäàíëàð... Áóíëàð ðуçиýàðëà ýÿëèð,
ÿøéàëàðûí è÷èíÿ ýèðèð, ñÿññèçëèêäÿí ñÿñ âåðèðëÿð. Ùÿð øåé
äàíûøûð. Áóðà ýÿëìÿéÿ ëöçóì éîõäór. Åøèäèðÿì?”
“Øþâêÿò ìÿíè áóðà þëö ïèøèê ýþñòÿðìÿéÿ ýÿòèðäè, àììà
éîõ idi”.
“Îíà àòàñûíû þëäöðäöéöíö äåìèñÿí”.
“Ùå÷ äÿ åëÿ äåìÿäèì? Ñþùáÿò îðàìû ÷àòûá? Îíóí àòàñûíû
þëäöðìÿê éîõ, àòàñû îëìàã èñòÿðäèì”.
“Íèéÿ àòàñûíû þëäöðäöéöíö äåäèí?”
ßââÿëúÿ: “Sÿí ùå÷ àäàì þëäöðöáñÿíìè? – dåéÿ ñîðóøäó.
– Îíà ùÿãèãÿòè, èêè àäàì þëäöðäöéöìö äåäèì”.
“Þéöíìÿê ö÷öíìö?”
“Ùÿì þéöíìÿê, ùÿì äÿ àíàñûíû ñåâäèéèì óøàüûí ýþçöíÿ
ýèðìÿê ö÷öí. ×öíêè àíàñûíûí î ãóëäóðúûüàçëàðà åâäÿêè ãÿíè-
ìÿòëÿðè ýþñòÿðèá, àòàëàðûíûí ñàâàø ãÿùðÿìàíëûãëàðûíû äàíûøà-
äàíûøà îâóòäóüóíó áàøà äöøäöì”.
“Îíäà þéöí! ×öíêè ñÿíè ñåâìèðëÿð”.
“Øþâêÿò ñåâìèð, àììà Îðõàí ñåâèð, – ñåâýèëèìèí áèð
éàíëûøûíû òóòìàüûí ãöðóðóéëà äåäèì, – aììà ìÿí èêèñèíèí
äÿ àòàñû îëàúàüàì”.
Áèð àíëûüà éàðûãàðàíëûãäà, ñàíêè, àðàìûçäàí, âöúóäñóç
áèð øåéèí êþëýÿñè êå÷äè òÿëàø, òèòðÿéèøëÿ òèòðÿäèê. Þçöìö ÿëÿ
àëàíäà Øÿêóðÿ êÿñèê ùû÷ãûðòûëàðëà àüëàéûðäû.
“Áÿäáÿõò ÿðèìèí áèð ãàðäàøû âàð: Ùàñàí. ßðèìèí ãàéûòìà-
ñûíû ýþçëÿéÿíäÿ èêè èë îíóíëà âÿ ãàéûíàòàìëà åéíè åâäÿ éàøà-
äûã. Ìÿíÿ àøèã îëäó. Èíäè áÿçè øåéëÿðäÿí øöáùÿëÿíèá, ìÿíèì

203
áàøãàñûéëà – áÿëêÿ äÿ, ñÿíèíëÿ – åâëÿíÿúÿéèìè ýöìàí åëÿéèá
ãóäóðóá. Ìÿíÿ õÿáÿð ýþíäÿðèá, çîðëà ýåðèéÿ, åâÿ àïàðìàã
èñòÿéèð. Ãàçûíûí ýþçöíäÿ äóë îëìàäûüûìäàí ìÿíè ÿðèìÿ ýþðÿ
çîðëà î åâÿ àïàðàúàãëàðûíû äåéèðëÿð. Ùÿð àí áàñãûí åëÿéÿ áèëÿð-
ëÿð. Àòàì äà ãàçû ãÿðàðûéëà äóë ãàëìàüûìû èñòÿìèð, ÷öíêè áîøàí-
ñàì, þçöìÿ ÿð òàïûá, îíó àòàúàüûìû ôèêèðëÿøèð. Àíàì þëÿíäÿí
ñîíðà òÿê ãàëàíäà ìÿíèì óøàãëàðëà îíóí éàíûíà ãàéûòìàüûì
àòàìû ÷îõ õîøáÿõò åëÿäè. Áèçèìëÿ ãàëàðñàíìû?”
“Íåúÿ?”
“Åâëÿíñÿê, àòàìëà, áèçèìëÿ ãàëàðñàíìû?”
“Áèëìèðÿì”.
“Òåç ôèêèðëÿø áóíó. Àðòûã âàõòûí äà îëìàéàúàã, èíàí. Àòàì
ïèñëèêëÿðèí éàõûíëàøäûüûíû ñåçèð, îíà ùàãã âåðèðÿì. Ùàñàíëà
àäàìëàðû éåíè÷ÿðèëÿðëÿ åâèìèçÿ áàñãûí åëÿñÿëÿð, ãàçûíûí äà
ùöçóðóíà àòàìû ÷ûõàðñàëàð, ÿðèìèí þëöñöíö ýþðäöéöíö äåéÿð-
ñÿíìè? Ñÿí ßúÿì þëêÿñèíäÿí ýÿëèðñÿí, èíàíàðëàð”.
“Äåéÿðÿì. Àììà îíó ìÿí þëäöðìÿìèøÿì”.
“Éàõøû. Ìÿíè äóë åëÿìÿê ö÷öí áàøãà øàùèäëÿ áèðëèêäÿ
ßúÿì þëêÿñèíäÿ, ñàâàø ìåéäàíûíäà ÿðèìèí ãàíëû þëöñöíö
ýþðäöéöíö äåéÿðñÿíìè?”
“Ýþðìÿìèøÿì, úàíûì, àììà ñÿíÿ ýþðÿ äåéÿðÿì”.
“Óøàãëàðûìû ñåâèðñÿíìè?”
“Ñåâèðÿì”.
“Äå, íÿéèíè ñåâèðñÿí îíëàðûí”.
“Øþâêÿòèí ýöúöíö, ãÿòèééÿòèíè, äöðöñòëöéöíö, àüëûíû, èíàä-
êàðëûüûíû ñåâèðÿì, – äåäèì. – Îðõàíûí кювряк, êþðïÿ, àüûëëû
ùàëûíû. Îíëàðûí ñÿíèí óøàãëàðûí îëìàñûíû ñåâèðÿì”.
Ãàðàýþçëöì áèð àç ýöëöìñÿäè, áèð àç ýþç éàøû òþêäö.
Ãûñà ìöääÿòäÿ ÷îõ èø ýþðìÿê èñòÿéÿí àäàìûí ùåñàáëàíìûø
òÿëàøûéëà áàøãà ìþâçóéà êå÷äè:
“Àòàìûí ùàçûðëàòäûüû êèòàá áèòìÿëè, pàäøàùûìûçà òÿùâèë
âåðèëìÿëèäèr. ßòðàôûíûçäà äîëàøàí óüóðñóçëóã éàëíûç áó êèòàá
öçöíäÿíäèr”.
“Çÿðèô ÿôÿíäèíèí þëäöðöëìÿñèíäÿí áàøãà íÿ øåéòàíëûã âàð?”

204
 Orxan Pamuk V $ %" $

Áó ñóàëäàí áèð àíëûüà õîøó ýÿëìÿäè. Ñÿìèìè ýþðöíìÿéÿ Inventas vitam

÷àëûøäûüûíäàí ãåéðè-ñÿìèìè äåäè:

juvat excoluisse
per artes

“ßðçóðóìëó Íöñðÿò xîúà òÿðÿôäàðëàðû àòàìûí êèòàáûíäà

äèíñèçëèê, ôèðÿíýëèê îëäóüóíó éàéûðëàð. Åâèìèçÿ ýèðèá-÷ûõàí
íÿããàøëàð áèð-áèðëÿðèíè ãûñãàíûá, ùèéëÿìè èøëÿäèðëÿð? Ñÿí îíëà-
ðûí àðàñûíà ýèðäèí, äàùà éàõøû áèëÿðñÿí!”
“Ðÿùìÿòëèê ÿðèíèí ãàðäàøû, – äåäèì. – Îíóí áó íÿããàø-
ëàðëà, àòàíûí êèòàáûéëà, Íöñðÿò xîúàíûí òÿðÿôäàðëàðûéëà áèð ÿëà-
ãÿñè âàðìû?”
“ßëàãÿñè éîõäór, àììà Ùàñàí ùå÷ þç ùàëûíäà îëàí àäàì
äà äåéèë”, – äåäè.
Ñèðëè, ãÿðèáÿ ñöêóò ÷þêäö.
“Ùàñàíëà åéíè åâäÿ ãàëàíäà àðàíûçäà ãà÷-êþ÷ éîõ idimi?”
“Èêèîòàãëû åâäÿ îëàúàüû ãÿäÿð”.
×îõ äà óçàã îëìàéàí áèð éåðäÿí áèð-èêè êþïÿê âàð ýöú-
ëÿðèéëÿ, òÿëàøëà ùöðìÿéÿ äÿ åëÿ áó âàõò áàøëàäû.
“Î ãÿäÿð ñàâàøìûø, çÿôÿðëÿð ãàçàíìûø, òàëàíëàð åëÿìèø
ðÿùìÿòëèê ÿðèí ñÿíè íèéÿ èêè ýþç åâäÿ ãàðäàøûéëà áèðëèêäÿ ãîé-
äó”, – äåéÿ äÿ áèëìÿäèì, ãîðõà-÷ÿêèíÿ óøàãëûã ñåâýèëèìäÿí
áóíó ñîðóøäóì: “ßðèíëÿ íèéÿ åâëÿíäèí?”
“ßëáÿòòÿ, áèð êÿñÿ ÿðÿ âåðèëÿúÿêäèì”, – äåäè. Áó, äîüðó iäi
âÿ ÿðèíè þéöá, ìÿíè êÿäÿðëÿíäèðìÿäÿí íèéÿ îíóíëà åâëÿíäèéèíè
ãûñàúà àüûëëû òÿðçäÿ èçàù åëÿéèðäè: “Ñÿí ýåòäèí, ýÿëìÿäèí. Áÿëêÿ
êöñìÿê åøãèí ÿëàìÿòèäèr, àììà êöñêöí àøèã äÿ ùÿì ñûõûúûäûr,
ùÿì äÿ ùå÷ áèð ýÿëÿúÿéè éîõäór”. Áó äà äîüðó idi. Àììà ÿðè
îëàúàã ãóëäóðëà åâëÿíìÿñèíèí ñÿáÿáè äåéèëäè. Öçöíäÿêè ùèéëÿ-
ýÿð áàõûøäàí áåëÿ Øÿêóðÿíèí ìÿí Èñòàíáóëó òÿðê åëÿéÿíäÿí
ãûñà áèð ìöääÿò ñîíðà ùàìû êèìè ìÿíè äÿ óíóòäóüóíó îõó-
ìàã ÷ÿòèí äåéèëäè. Áó ãóéðóãëó éàëàíû ìÿíèì ãÿëáèìè áèð àç äà
îëñà, ÿëÿ àëìàã ö÷öí óéäóðäóüóíó, áóíóí äà ìèííÿòäàðëûãëà
ãÿáóë åëÿíÿñè ýþçÿë íèééÿò ÿëàìÿòè îëäóüóíó ôèêèðëÿøäèì,
ñÿôÿðëÿðèì âàõòû îíó àüëûìäàí íåúÿ ùå÷ ÷ûõàðà áèëìÿäèéèìè,
ýåúÿëÿð áîéó õÿéàëûíûí êàáóñ êèìè, íåúÿ äÿ ìÿíÿ äîüðó ýåðè
ýÿëäèéèíè äàíûøìàüà áàøëàäûì. Áóíëàð áàøãà àäàìà, ãÿòèééÿí,

205
äàíûøà áèëìÿéÿúÿéèìè ýöìàí åëÿäèéèì ÿí ýèçëè, ÿí äÿðèí äÿðä-
ëÿðèìèç èäè; òàìàìèëÿ äîüðó idilÿr, àììà î àíäà ùåéðÿòëÿ áàøà
äöøäöéöì êèìè, ñÿìèìè äÿ äåéèëäèëÿð.
Ùÿéàòäà èëê äÿôÿ äÿðê åëÿäèéèì áó ôÿðãèí ìÿíàñûíà, éÿíè
áÿçè âàõòëàð ùÿãèãÿòè îëäóüó êèìè äèëÿ ýÿòèðìÿíèí ñÿìèìèé-
éÿòñèçëèéÿ ñöðöêëÿìÿñèíÿ áóðaäà ýèðìÿëèéÿì êè, î àíêû ùèññ-
ëÿðèì âÿ èñòÿêëÿðèì ñÿùâñèç áàøà äöøöëñöí. ßí éàõøû íöìóíÿ,
áÿëêÿ, àðàëàðûíäàêû ãàòèëèí áèçè íàðàùàò åëÿäèéè íÿããàøëàðäàí
âåðèëÿ áèëÿð. ßí ãöñóðñóç ðÿñì – äåéÿê êè, àò ðÿñìè – áåëÿ
ÿñиë àòû, Àëëàùûí ìÿõñóñè íÿçÿðäÿ òóòäóüó àòû âÿ áþéöê íàõûø
óñòàäëàðûíûí àòëàðûíû íÿ ãÿäÿð ÷îõ òÿìñèë åëÿéÿðñÿ åëÿñèí, îíó
íÿãø åëÿéÿí áàúàðûãëû ðÿññàìëàðûìûçûí î àíäàêû ùèññëÿðèéëÿ
öñò- öñòÿ äöøìÿéÿ áèëÿð. Íÿããàøûí, éà äà áèçèì êèìè, Àëëàùûí
òÿâàçþêàð ãóëëàðûíûí ñÿìèìèééÿòè îðòàéà áàúàðûã âÿ ìöêÿì-
ìÿëëèê âàõòûíäà äåéèë, ÿêñèíÿ, äèë éàíëûøëûüûíûí, õÿòàíûí, ãûðûã-
ëûüûí âÿ àüûëëû ñûíûãëûüûí éàðàíäûüû àíëàðäà ÷ûõàð. Î àíäà áóí-
ëàðû Øÿêóðÿéÿ ãàðøû äóéäóüóì ÿí ýöúëö èñòÿéèí, îíóí äà ùèññ
åëÿäèéè êèìè, ñÿôÿðëÿðèì âàõòû ìÿñÿëÿí, èíúÿ öçëö, áàêèðÿ ðÿíý-
ëè, õûðäà àüûçëû áèð Ãÿçâèí ýþçÿëèíÿ äóéäóüóì áàøýèúÿëëÿíäè-
ðÿí èñòÿêäÿí ùå÷ áèð ôÿðãè îëìàìàñûíà áàõûá, ðóùäàí äöøÿí
õàíûì ÿôÿíäèëÿðÿ ñþéëÿéèðäèì. Øÿêóðÿì Àëëàù âåðýèñè îëàí
äÿðèí ùÿéàò òÿúðöáÿñè âÿ òöêö-òöêäÿí ñå÷ÿí äÿðèí ôÿùìèéëÿ
ùÿì îíäàí þòðö îí èêè èë õàëèñ ×èí èøýÿíúÿñèíÿ îõøàéàí åøã
ÿçàáëàðû ÷ÿêìÿéèìè, ùÿì äÿ îíóíëà îí èêè èëäÿí ñîíðà èëê äÿôÿ
òÿêáÿòÿê ãàëàíäà èéðÿíú èñòÿéèíè òåç-òÿëÿñèê äîéäóðìàãäàí
áàøãà áèð øåéè ýþçö ýþðìÿéÿí ñÿôèë øÿùâÿò äöøêöíö êèìè
äàâðàíìàüûìû áàøà äöøöðäö. Ýþçÿëëÿð ýþçÿëè Øèðèíèí àüçûíû
Íèçàìè è÷è èíúè äîëó ùîããàéà áÿíçÿäèð.
×àëûøãàí êþïÿêëÿð éåíèäÿí áöòöí ýöúëÿðèéëÿ ùöðìÿéÿ
áàøëàéàíäà Øÿêóðÿ íàðàùàòëûãëà: “Àðòûã ýåäÿê”, – äåäè. Àõøà-
ìà âàõò îëìàñûíà áàõìàéàðàã, ãàðàáàñìàëàðûí éÿùóäèíèí
åâèíäÿ ÿìÿëëè-áàøëû ãÿðàð òóòäóüóíó îíäà áèðëèêäÿ áàøà äöø-
äöê. Îíó áèð äàùà ãóúàãëàìàã ö÷öí áÿäÿíèì þç-þçöíÿ ùÿðÿ-
êÿò åëÿäè, àììà î, ñÿêÿí ñÿð÷ÿ êèìè ùîï, éåðèíè äÿéèøäèðäè.

206
 Orxan Pamuk V $ %" $

“Ìÿí ùÿëÿ ýþçÿëÿììè? Òåç äå”. Inventas vitam

Äåäèì, äåäèéèìÿ óéóá íåúÿ äÿ ýþçÿë äèíëÿäè.

juvat excoluisse
per artes

“Ãèéàôÿì?”
Äàíûøäûì.
“Ýþçÿë ãîõóéóðàììû?”
ßëáÿòòÿ, Íèçàìèíèí åøã øÿòðÿíúè äåäèéè øåéèí áó úöð ÿäÿ-
áè îéóíëàðëà éîõ, àøèãëÿð àðàñûíäà äàùà àëòäàí-àëòäàí úÿðÿéàí
åëÿéÿí ðóù ùÿðÿêÿòëÿðèéëÿ åäèëäèéèíè Øÿêóðÿ äÿ áèëèðäè.
“Èíäè ñÿí íÿ ãàçàíàúàãñàí? – äåéÿ ñîðóøäó. – Éåòèìëÿðè-
ìÿ áàõà áèëÿúÿêñÿíìè?”
Èêè èëäÿí àðòûã ÷ÿêÿí äþâëÿò âÿ ãÿëÿì ñûíàüûíäàí, ýþðäö-
éöì ñàâàøëàðûí âÿ úÿñÿäëÿðèí ìÿíÿ ãàçàíäûðäûüû çÿíýèí òÿúðö-
áÿäÿí, ïàðëàã ýÿëÿúÿéèìäÿí ñþç à÷ûá, îíó ãóúàãëàäûì.
“Áàéàã íÿ ýþçÿë ãóúàãëàìûøäûã áèð-áèðèìèçè, – äåäè, – iíäè-
ñÿ ùÿð øåé èëê ñåùðèíè èòèðäè”.
Íÿ ãÿäÿð ñÿìèìè îëäóüóìó ñöáóò åëÿìÿê ö÷öí áèð äÿ
áÿðê-áÿðê ãóúàãëàäûì, äöç îí èêè èë ÿââÿë îíà ÷ÿêèá âåðäèéèì
ðÿñìè îíúà èë ãîðóéàíäàí ñîíðà ìÿíÿ íèéÿ Åñòåðëÿ ýåðè éîëëàäû-
üûíû ñîðóøäóì. Ìÿíèì ñÿðñÿðèëèéèìÿ ùåéðÿòëÿíäèéèíè âÿ ãÿëáèí-
äÿ ìÿíÿ ãàðøû øÿôãÿò ãàëõäûüûíû ýþçëÿðèíäÿ îõóéàíäà þïöøäöê.
Áó âàõò þçöìö áàøýèúÿëëÿíäèðèúè øÿùâÿòèí áîéóíäóðóüóíà ýèðÿí
êèìè éîõ, èêèìèçèí äÿ ãÿëáèíÿ, êþêñöíÿ, ìÿäÿñèíÿ, ùÿð éåðèíÿ
ýèðÿí ýöúëö áèð åøãèí ãàðòàëëàð ìèñàëû ãàíàä ÷ûðïûíòûëàðûéëà ñàðñû-
ëàí ýþðäöì. Ñåâèøìÿê åøãè éàòûðòìàüûí ÿí éàõøû éîëó äåéèëìè?
Èðè äþøëÿðèíè ÿëëÿøäèðÿíäÿ Øÿêóðÿ ìÿíè äàùà ãÿòèééÿòëÿ âÿ
ëÿççÿòëÿ èòÿëÿäè. Ìÿí åâëÿíìÿçäÿí ãàáàã ëÿêÿëÿäèéè ãàäûíëà
ÿìèí îëóíàñû åâëèëèéè àõûðà ÷àòäûðàúàã ãÿäÿð éåòêèí êèøè äåéèë-
äèì. Òÿëÿñèê èøÿ øåéòàí ãàðûøàúàüûíû óíóäàúàã ãÿäÿð éöíýöë-
áåéèí, õîøáÿõò åâëèëèéèí íÿ ñÿáèð âÿ çÿùìÿò òÿëÿá åëÿäèéèíè áèë-
ìÿéÿúÿê ãÿäÿð äÿ òÿúðöáÿñèçäèì. Ãîëëàðûìûí àðàñûíäàí ñûé-
ðûëûá ÷ûõìûøäû, êÿòàí ðöáÿíäèíè åíäèðèá, ãàïûéà äîüðó ýåäèðäè.
À÷ûëàí ãàïûäàí åðêÿí ãàðàëàí êö÷ÿëÿðÿ éàüàí ãàðû ýþðÿíäÿ
áóðaäà ñàêèò ãàëäûüûìûçû – áÿëêÿ äÿ, àñûëìûø éÿùóäèíèí ðóùó-
íó ùöðêöòìÿìÿê ö÷öí – óíóäóá ãûøãûðäûì:

207
 “Áóíäàí ñîíðà íåéëÿéÿúÿéèê?”
“Áèëìèðÿì”, – åøã øÿòðÿíúèíèí ãàéäàëàðûíà óéüóí îëàðàã
äåäè, êþùíÿ ùÿéÿòäÿ ãàðûí òÿëÿñèê þðòäöéö ýþçÿë àéàã èçëÿðèíè
ãîéóá åâèíÿ ýåòäè.

208
 Orxan Pamuk V $ %" $

Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
EBSIL FGJ] ]KL]Q M]N]

ßìèíÿì, áó ñþéëÿéÿúÿéèì øåé ñèçäÿ äÿ îëóð. Èñòàíáóëóí

ñîíñóç êö÷ÿëÿðèíäÿ ãûâðûëà-ãûâðûëà éåðèéÿíäÿ, àøõàíàäà àüçû-
ìà áèð ëîьìà áàäûìúàí éåìÿéè ãîéàíäà, éà äà ñàç öñóëó
êÿíàð áÿçÿéèí ãûâðûëìàñûíà ýþçëÿðèìè äèêèá, ÷îõ äèããÿòëÿ
áàõàíäà áèðäÿí èíäèíè êå÷ìèø êèìè éàøàäûüûìû ùèññ åëÿéèðÿì.
Ñàíêè, êö÷ÿäÿ ãàðû àéàãëàéà-àéàãëàéà éåðèéÿíäÿ “êö÷ÿäÿ ãàðû
àéàãëàéà-àéàãëàéà éåðèéèðäèì” äåìÿê èñòÿéèðÿì.
Áó äàíûøàúàüûì àüëàýÿëìÿç øåéëÿð ùÿì ùàìûìûçûí áèëäè-
éè èíäèêè çàìàíäà, ùÿì äÿ, ñàíêè, êå÷ìèøäÿ úÿðÿéàí åëÿäè.
Àõøàìöñòö ãàðàíëûã ÷þêöðäö, òÿê-òöê ãàð ñÿïèðäè âÿ ßíèøòÿ
яôÿíäèíèí êö÷ÿñèéëÿ ýåäèðäèì.
Áàøãà áÿçè ýåúÿëÿðèí ÿêñèíÿ, áóðàéà íÿ èñòÿäèéèìè áèëÿ -
áèëÿ, ãÿòèééÿòëÿ ýÿëìèøäèì. Áàøãà áÿçè ýåúÿëÿðäÿ îëäóüó êèìè,
ìÿí àéðû øåéëÿðè ôèêèðëÿøÿíäÿ – Òåéìóð çàìàíûíäàí ãàëìà
ýöíÿø íàõûøëû, ãûçûëû áÿçÿéè îëìàéàí úèëäëÿðèíè, áèð êèòàáäàí
éåääè éöç àx÷à àëäûüûìû àíàìà èëê äÿôÿ äåäèéèìè, ýöíàùëàðû-
ìû âÿ ñÿôåùëèêëÿðèìè äàëüûí-äàëüûí ôèêèðëÿøÿíäÿ – àéàãëàðûì
ìÿíè þç-þçöíÿ áó êö÷ÿéÿ ýÿòèðìÿìèøäè. Áóðà íÿ åëÿäèéèìè
áèëÿ-áèëÿ, äöøöíöá ýÿëìèøäèì.
Êèìèíñÿ ìÿíÿ à÷ìàñûíäàí ãîðõäóüóì î èðè ùÿéÿò ãàïû-
ñûnû äþéìÿê ö÷öí áèð êÿðÿ òîõóíìàüûìëà þç-þçöíÿ à÷û-
ëàíäà, Àëëàùûí éåíÿ ìÿíèìëÿ áÿðàáÿð îëäóüóíó áàøà
äöøäöì: ßíèøòÿ ÿôÿíäèíèí êèòàáûíà éåíè ðÿñìëÿð ÿëàâÿ
åëÿìÿêäÿí þòðö áóðà ýÿëäèéèì ýåúÿëÿð êå÷äèéèì ïàðûëäàéàí
äàøëûãäà êèìñÿ éîõ idi. Ñàüäà ãóéóäàí ñó è÷ìÿê ö÷öí ãàá,
öñòöíäÿ ñîéóãäàí ùå÷ äÿ øèêàéÿò÷è ýþðöíìÿéÿí ñÿð÷ÿ, èðÿ-
ëèäÿ àõøàì âàõòû íÿäÿíñÿ éàíìàéàí îúàã, ñîëäà òÿêúÿ
ãîíàãëàðûí àòëàðûíûí áàüëàíäûüû àõóð – ùÿð øåé éåðëè-éåðèí-
äÿäèr. Àõóðóí éàíûíäàêû à÷ûã ãàïûäàí è÷ÿðè ýèðèá, àéàãëàðûìû
òàõòà ïèëëÿêÿíëÿðÿ ïàðòàïàðòëà âóðà-âóðà, þñêöðÿ -þñêöðÿ
éóõàðû ÷ûõäûì.

209
 Þñêöðÿêëÿðèìÿ úàâàá ýÿëìÿäè. Éóõàðûäà, äÿùëèçèí ýèðèøèí-
äÿ àéàüûìäàí ÷ûõàðûá ãàïûíûí áþéðöíÿ äöçöëìöø î áèðè úöòëÿ-
ðèí éàíûíà ãîéäóüóì ïàë÷ûãëû àéàããàáûëàðûìûí ýóðóëòóñóíà
äà. Áóðà ùÿð ýÿëèøèìäÿ åëÿäèéèì êèìè, ãûðàãäàí àéàããàáû úöò-
ëÿðè è÷èíäÿ Øÿêóðÿíèí îëäóüóíó ýöìàí åëÿäèéèì èêè äÿíÿñèíè,
î éàøûë âÿ çÿðèô øåéëÿðè ýþðìÿéÿíäÿ åâäÿ ùå÷ êÿñèí îëìàéàúà-
üû àüëûìà ýÿëäè.
Øÿêóðÿíèí óøàãëàðûéëà ãóúàãëàøûá éàòäûüûíû ýöìàí åëÿ -
äèéèì ñàüäàêû îòàüà áèð àíäà ýèðäèì. Äþøÿêëÿðè, éàòàãëàðû
ÿëëÿøäèðäèì, ãûðàãäàêû ñàíäûüû âÿ ãàïàüû òöê êèìè éöíýöë
äîëàáû à÷ûá áàõäûì. Îòàüûí î éóìøàã áàäàì ãîõñóíóí,
ýöìàí êè, Øÿêóðÿíèí áÿäÿíèíèí ãîõóñó îëäóüóíó àüëûìà
ýÿòèðÿíäÿ ãàïàüûíû à÷äûüûì éóõàðû äîëàáà ãîéóëìóø éàøûë
éàñòûã ÿââÿëúÿ ñÿðñÿì áàøûìà, ñîíðà äà ãûðàãäàêû ìèñ ñöðà-
ùèéëÿ ãÿäÿùëÿðÿ òîõóíóá äöøäö. Ýóðóëòóíó åøèäÿíäÿ îòàüûí
ãàïãàðàíëûã îëäóüóíó áàøà äöøöðöê àõû, ìÿí ñîéóã îëäó-
üóíó äÿðê åëÿäèì.
“Õåéðèééÿ, – è÷ÿðèäÿí ßíèøòÿ яôÿíäè ñÿñëÿíäè, – Øÿêóðÿ,
ùàíñûíûçäûr î?”
Ýþç à÷ûá éóìóíúàéà ãÿäÿð îòàãäàí ÷ûõäûì, äÿùëèçè ÷àð-
ïàçëàìàñûíà êå÷äèì, ãûø ýöíëÿðèíäÿ ßíèøòÿ ÿôÿíäèíèí êèòàáû
ö÷öí ÷àëûøäûüûìûç ìàâè ãàïûëû íàõûø îòàüûíà ýèðäèì âÿ äåäèì:
“Ìÿíÿì ßíèøòÿ ÿôÿíäè, ìÿí”.
“Ñÿí êèìñÿí?”
Óñòàä Îñìàíûí óøàãëûüûìûçäà áèçÿ âåðäèéè ãîíäàðìà àäëà-
ðûí ßíèøòÿ ÿôÿíäèíèí áèçÿ àëòäàí-àëòäàí ëàü åëÿìÿñèíÿ éàðàäû-
üûíû áàøà äöøäöì. Ýþðêÿìëè áèð êèòàáûí ñîí ñÿùèôÿñèíäÿêè
êÿòÿáÿäÿ ìÿüðóð õÿòòàòûí åëÿéÿúÿéè êèìè, “ôàüûð, ýöíàùêàð
ãóëóíóç”óí ëÿãÿáèíèí ùàðaäàí ýÿëäèéèíè, àòà àäûìû äà ÿùàòÿ
åëÿéÿí òàì àäûìû àüûð-àüûð òÿëÿôôöç åëÿéÿ-åëÿéÿ ùåúàëàäûì.
“Ùÿ? – äåäè. Ñîíðà: Ùÿ!” – äåäè.
Óøàãëûüûìäàí åøèòäèéèì áèð сöðéàíè ðÿâàéÿòèíäÿêè þëöìëÿ
ãàðøûëàøàí àùûë àäàìûí åëÿäèéè êèìè, ñîíñóçëóã ãÿäÿð ãûñà
ìöääÿò ñöêóòà ãÿðã îëäó.

210
 Orxan Pamuk V $ %" $

Èíäè þëöìäÿí ñþç à÷äûüûìà ýþðÿ, áóðà áåëÿ áèð øåé åëÿ- Inventas vitam

ìÿê íèééÿòè иëÿ ýÿëäèéèìè àüëûíà ýÿòèðÿíèíèç âàðñà, îõóäóüó

juvat excoluisse
per artes

êèòàáû éàíëûø áàøà äöøöð. Áåëÿ áèð íèééÿòè îëàí ãàïûíûìû äþéÿð,
àéàããàáûëàðûíûìû ÷ûõàðàð, áû÷àãñûçìû ýÿëÿð?
“Äåìÿëè, ýÿëäèí”, – éåíÿ ðÿâàéÿòäÿêè ãîúà êèìè äåäè.
Àììà ñîíðà áàìáàøãà ÿùâàëà áöðöíäö: “Õîø ýÿëäèí, îüëóì.
Äå ìÿíÿ, íÿ èñòÿéèðñÿí?”
Àðòûã ùàâà ÿìÿëëè-áàøëû ãàðàëìûøäû. Áàùàðäà à÷ûëàíäà ÷èíàð
âÿ íàð àüàúûíà áàõàí êè÷èê, åíñèç ïÿíúÿðÿíèí áàë ìóìóéëà
þðòöëìöø øöøÿñèíäÿí îòàüà àíúàã è÷ÿðèíèí õÿòëÿðèíè ñå÷ìÿéÿ
éàðàéàúàã âÿ ÷èíëè ðÿññàìëàðûí õîøóíà ýÿëÿúÿê ãÿäÿð èøûã
äöøöðäö, ùÿìèøÿêè ýóøÿñèíäÿ èøûüû ñîëäàí àëûá, ðÿùëÿíèí àðõà-
ñûíäà îòóðàí ßíèøòÿ ÿôÿíäèíèí öçöíö òàìàì ýþðÿ áèëìèð, îíóí-
ëà áóðaäà, ñÿùÿðëÿðÿ ãÿäÿð øàì èøûüûíäà, áó ôûð÷àëàð, ùîããàëàð,
ãÿëÿìëÿð, ìþùðÿëÿð àðàñûíäà ðÿñì ÷ÿêèá, íàõûøäàí ñþç à÷àí-
äà äóéäóüóì éàõûíëûüû òÿëàøëà ùèññ åëÿìÿéÿ ÷àëûøûðäûì. Áó
éàäëûã äóéüóñóíäàíìû, âÿñâÿñÿëÿðèéäèìè, ðÿñì åëÿéÿíäÿ ýöíàù
èøëÿäèéèì âÿ áóíóí äà øÿéèðäëÿð òÿðÿôèíäÿí áèëèíäèéè иëÿ áàüëû
åéùàìëàðûíû, äîüðóäàí, äàíûøìàãäàí áèðäÿí óòàíûá ÷ÿêèíäè-
éèì ö÷öíìö, áèëìèðÿì, îíà äÿðäèìè áèð ùåêàéÿéëÿ äàíûøìà-
üà î àí ãÿðàð âåðäèì.
Èñôàùàíëû Ìöñÿââèð1 Øåéõ Ìÿùÿììÿäèí ùåêàéÿòèíè, áÿëêÿ,
ñèç äÿ åøèòìèñèíèç. Ðÿíý ñå÷ìÿêäÿ, ñÿùèôÿ òÿðòèáèíäÿ, èíñàí,
ùåéâàí âÿ öç ÷ÿêìÿêäÿ, ðÿñìèí è÷èíÿ øåèðäÿ ýþðÿúÿéèìèç
ùÿâÿñëÿ ùÿíäÿñÿäÿ ýþðÿúÿéèìèç ýèçëè ìÿíòèãè éåðëÿøäèðìÿêäÿ
áó íÿããàøäàí öñòöí íÿããàø éîõäór. Ýÿíú éàøäà óñòàëûüà ÷àò-
ìàñûíäàí ñîíðà áó ìþúöçÿ ÿëëè óñòàä äöç îòóç èë ùÿì ìþâçó
ñå÷èìèíäÿ, ùÿì éàðàäûúûëûãäà, ùÿì äÿ öñóëäà çàìàíûí ÿí
ÿë÷àòìàç âÿ úÿñàðÿòëè íÿããàøû îëóá. Ãàðà ãÿëÿì òÿðçè иëÿ ×èíäÿí
ìîíãîëëàð âàñèòÿñèëÿ ýÿëÿí øåéòàíëàðû, áóéíóçëó úèíëÿðè, èðè
xayalû àòëàðû, éàðûèíñàí-éàðûúàíàâàð ìÿõëóãëàðû, äèâëÿðè, úèíëÿðè
øåéòàíè èíúÿ âÿ ùÿññàñ Ùåðàò ðÿñìèíÿ áàúàðûã âÿ ìÿòàíÿòëÿ
î ãàòûá. Ïîðòÿýèç âÿ Ôëàíìàíääàí ýÿëÿí ýÿìèëÿðäÿí ÷ûõìà
1 Ìöñÿââèð — rÿssam

211
ïîðòðåò ðÿñìëÿðèíÿ ùàìûäàí ÿââÿë î ìàðàã ýþñòÿðèá, òÿñèðëÿ-
íèá. Òà ×èíýèçõàí çàìàíûíà ãÿäÿð ýåäÿí óíóäóëìóø öñóë-
ëàðû ïàð÷àëàíìàãäà îëàí ãÿäèì êèòàáëàðäàí î òàïûá, ÷ûõàðûá,
úàíëàíäûðûá; Èñêÿíäÿðèí ãàäûíëàð àäàñûíäà öçÿí ÷ûëïàã ýþçÿë-
ëÿðÿ òàìàøà åëÿìÿñè, Øèðèíèí ýåúÿ àé èøûüûíäà ÷èììÿñè êèìè,
øåé ãàëäûðàí ìþâçóëàðû ùàìûäàí ãàáàã úÿñàðÿòëÿ î ðÿñì
åëÿéèá; Ïåéüÿìáÿðèìèç hÿçðÿòëÿðèíè àòû Áóðàêëà ó÷àíäà,
øàùëàðû ãàøûíàíäà, êþïÿêëÿðè úöòëÿøÿíäÿ, øåéõëÿðè øÿðàá
ñÿðõîøó îëàíäà ðÿñì åëÿéèá, áöòöí íÿããàøëàð úÿìèééÿòèíÿ
î ãÿáóë åòäèðÿ áèëìèøäè. Áöòöí áóíëàðû ýèçëèúÿ-à÷ûãúà áîë-áîë
øÿðàá è÷èá, íÿøÿ ÷ÿêèá, îòóç èë ÷ÿêÿí áó ÷àëûøãàíëûã âÿ ùÿâÿñëÿ
åëÿìèøäè. Ñîíðà éàøëàøàíäà ñîôó øåéõèí ìöðèäè îëóá, ãûñà
ìöääÿòäÿ òÿïÿäÿí-äûðíàüàúàí äÿéèøèá, îòóç èëäÿ ÷ÿêäèéè
ðÿñìëÿðèí ùàìûñûíäà äèíñèçëèê, èìàíñûçëûã îëäóüó ãÿíàÿòèíÿ
ýÿëèá, èíêàð åëÿéèá. Ñîíðà ùÿéàòûíûí ãàëàí îòóç èëèíè äÿ øÿùÿð-
øÿùÿð, ñàðàé-ñàðàé, êèòàáõàíà-êèòàáõàíà ýÿçèá, þçö ðÿñì
åëÿäèéè êèòàáëàðû øàùëàðûí, ïàäøàùëàðûí õÿçèíÿëÿðèíäÿ, êèòàá-
õàíàëàðûíäà àõòàðûá, òàïûá, éîõ åëÿìÿéÿ âåðìèøäè. Íå÷ÿ èëëÿð
ÿââÿë ÷ÿêäèéè ðÿñìè ùàíñû øàùûí êèòàáõàíàñûíäà òàïûðñà òàï-
ñûí, ÿëëÿì-ãÿëëÿì åëÿéèð, øèðèí äèëëÿ àëäàäà áèëìèðñÿ, ùèéëÿéëÿ,
êèìñÿíèí äèããÿòèíè ÷ÿêìÿäèéè áèð àðà éà êèòàáûí þç ðÿñìè
îëàí ñÿùèôÿñèíè éûðòûð, éà äà ôöðñÿò òàïûá, þç ìþúöçÿñèíèí
öñòöíÿ ñó òþêöá ïîçóðäó. Áó ùåêàéÿíè íÿããàøûí, ðÿñìèí
ùÿéÿúàíûéëà þçö äÿ áèëìÿäÿí èìàíäàí ÷ûõìàñûíûí âåðÿúÿéè
ÿçàáëàðà ìèñàë êèìè äàíûøìûøäûì. Áóíà ýþðÿ äÿ Øåéõ
Ìÿùÿììÿäèí ìÿùç è÷èíäÿ þçö ðÿñì åëÿäèéè âÿ áèð-áèð òàïûá
äèýÿðèíäÿí àéûðà áèëìÿäÿí éöçëÿðëÿ êèòàá îëäóüóíäàí Øàù-
çàäÿ Àááàñ Ìèðçÿíèí âàëèëèê åëÿäèéè Ãÿçâèíäÿ ÷îõ áþéöê
êèòàáõàíàñûíû éàíäûðäûüûíû õàòûðëàòäûì. Ãîðõóíú éàíüûí
âàõòû íÿããàøûí þçöíöí äÿ ÿçàá âÿ ïåøìàí÷ûëûã äóéüóëàðûé-
ëà éàíûá þëìÿñèíè, ñàíêè, þçöì éàøàéàí êèìè, øèøèðäÿ-øèøèðäÿ
íàüûë åëÿäèì.
“×ÿêäèéèìèç ðÿñìëÿðäÿí ãîðõóðñàíìû, îüëóì”, – ßíèøòÿ
ÿôÿíäè øÿôãÿòëÿ ìÿíÿ äåäè.

212
 Orxan Pamuk V $ %" $

Îòàã î ãÿäÿð ãàðàíëûq idi ki, àðòûã áóíó ìÿíÿ ýöëöìñÿéÿ- Inventas vitam

ýöëöìñÿéÿ äåäèéèíè ýþðìÿéèá, òÿõìèí åëÿäèì.

juvat excoluisse
per artes

“Êèòàáûìûçûí ýèçëèëèéèíäÿí áèð øåé ãàëìàéûá, – äåäèì,

– bÿëêÿ, áó, âàúèá äåéèë. Àììà ùÿð éåðäÿ øàéèÿëÿð âàð.
Öñòöþðòöëö øÿêèëäÿ äèíèìèçÿ ãàðà éàõäûüûíûç ñþéëÿíèlirìèø.
Áóðaäà pàäøàùûìûç hÿçðÿòëÿðèíèí èñòÿäèéè âÿ ýþçëÿäèéè êèòàáû
éîõ, þç êåôèìèçèí èñòÿäèéè êèòàáû, ùÿòòà pàäøàù hÿçðÿòëÿðèíè ÿëÿ
ñàëàí, Àëëàùà èíàíìàéàí, êàôèðëèê åëÿéÿí, ýàâóð óñòàëàðûíû
òÿãëèä åëÿéÿí êèòàáû ùàçûðëàòäûüûìûç äàíûøûëûðìûø. Êèòàáûìûçûí
øåéòàíû áåëÿ ñåâèìëè ýþñòÿðäèéèíè äåéÿíëÿð âàð. Àëÿìÿ êö÷ÿ-
äÿêè ìóðäàð êþïÿéèí ýþçöíäÿí ïåðñïåêòèâëÿ áàõûá, àò ýþéö-
íöéëÿ úàìåíè – úàìåíèí àðõàäà îëìàñû áÿùàíÿñèéëÿ – åéíè
áþéöêëöêäÿ ÷ÿêèá, äèíèìèçÿ ãàðà éàõäûüûìûçû, úàìåëÿðÿ
ýåäÿí ìþìèíëÿðè ÿëÿ ñàëäûüûìûçû ñþéëÿéèðëÿð. Ýåúÿëÿð áóíëàðû
ôèêèðëÿøìÿäÿí éàòà áèëìèðÿì”.
“Ðÿñìëÿðè áèðëèêäÿ ÷ÿêäèê, – ßíèøòÿ ÿôÿíäè äåäè, – båëÿ øåé-
ëÿðè åëÿìÿê áèð éàíà, ãÿëáèìèçäÿí áèð êÿðÿ îëñóí êå÷èðäèêìè?”
“Ùàøà, – íöìàéèøêàðàíÿ òÿðçäÿ äåäèì, – aììà ùàðaäàí
áèëèáëÿðñÿ, áèëèáëÿð, ñîíóíúó ðÿñì âàð, äåéèðëÿðìèø, î ðÿñìäÿ
öñòöþðòöëö òÿðçäÿ êàôèðëèê äÿ éîõ, à÷ûã øÿêèëäÿ ñþéöø îëäóüó
ñþéëÿíèðìèø”.
“Ñîíóíúó ðÿñìè ñÿí ýþðäöí”.
“Èêè ñÿùèôÿëèê ðÿñì ö÷öí áþéöê âÿðÿãèí ìÿíÿ ýþñòÿðäèéè-
íèç àéðû-àéðû ýóøÿëÿðèíÿ èñòÿäèéèíèç ðÿñìëÿðè èñòÿäèéèíèç êèìè
÷ÿêäèì, – ßíèøòÿ ÿôÿíäèíèí òÿãäèð åëÿéÿúÿéèíè óìäóüóì åùòè-
éàò âÿ ãÿòèééÿòëÿ äåäèì, – aììà ðÿñìèí áöòþâöíö ýþðñÿé-
äèì, áöòöí áó èéðÿíú èôòèðàëàðû éàëàíà ÷ûõàðàíäà âèúäàíûì
òàìàìèëÿ òÿìèç îëàðäû”.
“Íÿ ö÷öí ýöíàù ùèññ åëÿéèðñÿí? – äåéÿ ñîðóøäó. – Ðóùó-
íó ýÿìèðÿí øåé íÿäèr? Êèì ñÿíè þçöíäÿí øöáùÿéÿ ñàëäû?”
“Èíñàíûí àéëàðäàí áÿðè õîøáÿõòëèêëÿ ðÿñì åëÿäèéè êèòàáûí
ìöãÿääÿñ áèëäèéè øåéëÿðÿ ùöúóì åëÿäèéèíäÿí øöáùÿëÿíìÿê
éàøàéà-éàøàéà úÿùÿííÿì ÿçàáû ÷ÿêìÿêäè. Î ñîíóíúó ðÿñìè
áöòþâ ýþðÿ áèëÿéäèì”.

213
 “Áöòöí äÿðäèí áóäórìó? – äåäè. – Áóðà áóíóí ö÷öíìö
ýÿëèáñÿí?”
Áèðäÿí òÿëàøà äöøäöì. Éàçûã Çÿðèô ÿôÿíäèíè ìÿíèì þëäöð-
äöéöì êèìè, èéðÿíú áèð øåéè ôèêèðëÿøìÿê ìöìêöíäörìö?
“Ïàäøàùûìûçû òàõòûíäàí ñàëûá, éåðèíÿ øàùçàäÿíè êå÷èðìÿê
èñòÿéÿíëÿð äÿ áó èôòèðàëàðà ãîøóëóá, åëÿ áó êèòàáû pàäøàùûìûçûí
ýèçëèúÿ äÿñòÿêëÿäèéèíè éàéûðëàð”, – äåäèì.
“Áóíëàðà íå÷ÿ àäàì èíàíûð? – Éîðüóí, áåçýèí îâãàòëà
äåäè. – Бèð àç äèããÿò ýþðÿí âÿ áóíäàí áàøû ôûðëàíàí ãÿçÿáëè
ùÿð âàèç äèíèí ÿëäÿí ýåòäèéèíè ñþéëÿìÿéÿ áàøëàéûð. ßí ìöôòÿ
÷þðÿê ãàçàíìàã éîëó áóäór”.
Éîõñà, ìÿíèì òÿêúÿ áó øàéèÿíè îíà ÷àòäûðìàã ö÷öíìö
áóðà ýÿëäèéèìè ôèêèðëÿøèðäè?
“Éàçûã ìÿðùóì Çÿðèô ÿôÿíäè, – ñÿñèì òèòðÿéÿ -òèòðÿéÿ
äåäèì, – góéà, áó ñîíóíúó ðÿñìèí áöòþâëöéöíö ýþðöá, äèíÿ
ãàðà éàõäûüûíû áàøà äöøäöéöíäÿí áèç äÿ îíó þëäöðìöøöê.
Áóíëàðû íÿããàøõàíàäà ìÿíÿ éàõûí áèð áþëöê àüàñû äàíûøäû.
Øÿéèðäëÿð, êàëôàëàð íåúÿäèr, áèëèðñèíèç, ùàìû äåäè-ãîäó åëÿéèð”.
Áó ìÿíòèãè äàâàì åòäèðèá, ýåò-ýåäÿ ùÿéÿúàíëàíûá, ùÿëÿ
óçóí ìöääÿò äàíûøäûì. Äåäèêëÿðèìèí íÿ ãÿäÿðèíè þçöì åøèò-
ìèøäèì, íÿ ãÿäÿðèíè äÿ î âàõò äàíûøàíäà àüëûìà ýÿòèðèðäèì,
áèìèðÿì. Ìÿí áó ãÿäÿð äèë òþêÿíäÿí ñîíðà ßíèøòÿ ÿôÿíäèíèí
àðòûã î èêè ñÿùèôÿíè ìÿíÿ ýþñòÿðÿúÿéèíè, ìÿíè ñàêèòëÿøäèðÿ -
úÿéèíè óìóðäóì. Ýöíàùà áàòäûüûìëà áàüëû åéùàìëàðûíäàí
àíúàã áåëÿ õèëàñ îëàúàüûìû íèéÿ áàøà äöøÿ áèëìèðäè?
Áèð àíëûüà îíó ñàðñûòìàã èñòÿéèá: “Èíñàí þçö áèëìÿäÿí äÿ
èìàíñûçëûã åëÿéÿí ðÿñì ÷ÿêÿ áèëÿðìè?” – äåéÿ úÿñàðÿòëÿ ñîðóø-
äóì.
Úàâàá ÿâÿçèíÿ, ñàíêè, îòàãäà éàòàí óøàã îëàí, ìÿíè äÿ
àýàù åëÿéÿí êèìè, áèðäÿí ÷îõ çÿðèô ÿë ùÿðÿêÿòè åëÿäè âÿ ñóñ-
äóì. Àç ãàëà ïû÷ûëòûéëà: “×îõ ãàðàíëûã îëäó, – äåäè, – áó øàìû
éàíäûðàã”.
Øàìäàíûí ìóìóíó ìàíãàëäàí éàíäûðàíäà öçöíäÿ ùå÷
àäÿò åëÿìÿäèéèì ãöðóð ýþðìÿê ãÿòè õîøóìà ýÿëìÿäè. Éà äà

214
 Orxan Pamuk V $ %" $

ìÿðùÿìÿò èôàäÿñè iäèìè? Ùÿð øåéè áàøà äöøìöøäöìö, ìÿíèì Inventas vitam

àë÷àã ãàòèëèí áèðè îëäóüóìó ôèêèðëÿøèðäèìè, éîõñà ìÿíäÿí ãîð-

juvat excoluisse
per artes

õóðäóìó? Áèðäÿí äöøöíúÿëÿðèìèí, åëÿ áèë, ìÿíèì íÿçàðÿòèì-

äÿí ÷ûõûá ýåòäèéèíè, î àíäà ôèêèðëÿøäèéèì øåéëÿðè ñàíêè áàøãàñû-
íûí äöøöíúÿëÿðè êèìè, ÷àøãûí-÷àøãûí èçëÿäèéèìè õàòûðëàéûðàì.
Éåðäÿêè õàëû: áèð êöíúöíäÿ ãóðäà îõøàéàí áèð øåé âàðìûø êè,
ìÿí èíäèéÿ ãÿäÿð îíà ôèêèð âåðìÿìèøäèì.
“Ðÿñìè, íàõûøû, ýþçÿë êèòàáëàðû ñåâÿí áöòöí õàíëàðûí, øàùëà-
ðûí, ïàäøàùëàðûí ìàðàãëàðûíûí ö÷ ìþâñöìö îëóð, – ßíèøòÿ ÿôÿí-
äè äåäè. – Áàøëàíüûúäà úÿñóðäórëàð, èíàäêàð âÿ ùÿâÿñëè îëóðëàð.
Ðÿñìè áàøãàëàðûíäà ýþðäöêëÿðè ö÷öí, ñàéûëìàã ö÷öí èñòÿéèðëÿð.
Áó ìþâñöìäÿ þéðÿíèð, èêèíúè ìþâñöìäÿ èñòÿäèêëÿðè êèòàáëàðû
þç êåôëÿðè ö÷öí ùàçûðëàäûðëàð. Ðÿñìëÿðÿ áàõìàãäàí ñÿìèìèé-
éÿòëÿ ëÿççÿò àëìàüû þéðÿíäèêëÿðèíäÿí ùþðìÿòëÿðè äÿ îëóð, þëöì-
ëÿðèíäÿí ñîíðà áó äöíéàäà éàäèýàð ãîéàúàãëàðû êèòàáëàðû äà.
Ùÿéàòëàðûíûí ïàéûçûíäàñà ùå÷ áèð ïàäøàù àðòûã áó äöíéàäà ãàëà-
úàã ÿáÿäèééÿòëÿ ìàðàãëàíìàç. Áó äöíéàäàêû ÿáÿäèééÿòëÿ, áó
äöíéàäà éàøàéàí î áèðè íÿñèëëÿð, íÿâÿëÿðèìèç òÿðÿôèíäÿí õàòûð-
ëàíìàüû áàøà äöøöðÿì. Íàõûøñåâÿð ùþêìäàðëàð áèçÿ ùàçûð-
ëàòäûãëàðû, è÷èíÿ àäëàðûíû ñàëäûðäûãëàðû, áÿçÿí þç òàðèõëÿðèíè éàçäûð-
äûãëàðû êèòàáëàðëà, ÿñàñÿí, áó äöíéàäà ÿáÿäèééÿò ÿëäÿ åëÿéèáëÿð.
Éàøëàøàíäà î áèðè äöíéàäà éàõøû éåð ãàçàíìàã èñòÿéèðëÿð.
Ùàìûñû äà ðÿñìèí áóíóí ö÷öí ÿíýÿë îëäóüóíà äÿðùàë ùþêì
âåðèð. Ìÿíè ÿí ÷îõ êÿäÿðëÿíäèðÿí âÿ ùàëäàí ÷ûõàðàí áóäór. Þçö
äÿ óñòàä íÿããàø îëàí, ýÿíúëèéèíè þç íÿããàøõàíàñûíäà êå÷èðÿí
Øàù Òÿùìàñèá þëöìÿ éàõûíëàøàíäà î ìèñèëñèç íÿããàøõàíàñûíû
áàüëàäû, ìþúöçÿ ðÿññàìëàðûíû Òÿáðèçäÿí óçàãëàøäûðäû, ùàçûðëàò-
äûüû êèòàáëàðû äàüûòäû, ïåøìàí÷ûëûã áþùðàíëàðû êå÷èðäè. Íèéÿ
ùàìûñû ðÿñìèí cÿííÿò ãàïûñûíû öçëÿðèíÿ áàüëàéàúàüûíû ôèêèðëÿøèð?”
“Áèëèðñèíèçìè, íèéÿ? ×öíêè påéüÿìáÿðèìèç hÿçðÿòëÿðèíèí
ãèéàìÿò ýöíö ðÿññàìëàðûí Àëëàù òÿðÿôèíäÿí ÿí ñÿðò øÿêèëäÿ
úÿçàëàíäûðûëàúàãëàðû áàðÿäÿ äåäèéèíè õàòûðëàéûðëàð”.
“Ðÿññàìëàð éîõ, – ßíèøòÿ яôÿíäè äåäè, – möñÿââèðëÿð”.
Áó, Áóõàðèäÿí ùÿäèñäèр”.

215
 “Ãèéàìÿò ýöíö ðÿññàìäàí éàðàòäûüû øÿêëÿ úàí âåðìÿñè
òÿëÿá îëóíàúàã, – åùòèéàòëà äåäèì, – aììà ùå÷ áèð øåéè úàí-
ëàíäûðà áèëìÿäèéèíäÿí úÿùÿííÿì ÿçàáûíà äö÷àð îëàúàã. Óíóò-
ìàéàã, ðÿññàì, Ãóðàí-è Êÿðèìäÿ Àëëàùûí ñèôÿòèäè. Éàðàäûúû
îëàí, îëìàéàíû âàð åëÿéÿí, úàíñûçû úàíëàíäûðàí Àëëàùäûр. Ùå÷
êÿñ îíóíëà éàðûøìàüà úÿùä åëÿìÿìÿëèäè. Ðÿñì ÷ÿêÿíëÿðèí
îíóí ýþðäöéö èøè ýþðìÿéÿ úàí àòìàëàðû, îíóí êèìè éàðàäûúû
îëàúàãëàðûíû èääèà åëÿìÿëÿðè íÿ áþéöê ýöíàùäû”.
Ñàíêè, ìÿí äÿ îíó ýöíàùëàíäûðàí êèìè, áóíëàðû ñÿðò-ñÿðò
äåìèøäèì. Ýþçëÿðèìèí è÷èíÿ áàõäû:
“Ñÿíúÿ, áèç áóíó åëÿéèðäèêìè?”
“Ãÿòèééÿí, – äåéèá ýöëöìñÿäèì, – aììà ìÿðùóì Çÿðè-
ô ÿôÿíäè ñîíóíúó ðÿñìèí òàìàìûíû ýþðÿíäÿ åëÿ çÿíí åëÿìÿ-
éÿ áàøëàéûá. Ïåðñïåêòèâ åëìèéëÿ ðÿñì ÷ÿêìÿéèí, ôèðÿíý
óñòàäëàðûíûí öñóëëàðûíäàí éàðàðëàíìàüûí øåéòàí ÿìÿëè îëäó-
üóíó ñþéëÿéèðìèø. Ñîíóíúó ðÿñìäÿ ôèðÿíý öñóëëàðûíäàí èñòè-
ôàäÿ åëÿéèá àäè àäàìûí öçöíö, îíà áàõàíäà ðÿñìÿ éîõ, ùÿãè-
ãè öçÿ áàõìàüû îéàíäûðàúàã ôîðìàäà åëÿ ðÿñì åëÿéèðìèøñè-
íèç êè, ÷ÿêäèéèíèç øåéè ýþðÿíëÿðèí è÷èíäÿí åéíÿí êèëñÿëÿðäÿ
îëäóüó êèìè, ðÿñìÿ ñÿúäÿ åëÿìÿê ýÿëÿúÿêìèø. Ïåðñïåêòèâ
ðÿñìè òÿêúÿ Àëëàùûí áàõûøûíäàí êö÷ÿäÿêè èòèí áàõûøûíà åíäèð-
äèéè ö÷öí éîõ, þç áàúàðûãëàðûìûçû ýàâóðëàðûí áàúàðûã âÿ öñó-
ëóéëà ãàðûøäûðìàüûí äà áèçè ñàôëûüûìûçäàí óçàãëàøäûðàúàã,
îíëàðûí êþëÿñè âÿçèééÿòèíÿ ñàëàúàã øåéòàí ÿìÿëè îëäóüóíó
ñþéëÿéèðëÿðìèø”.
“Ñÿìèìè ùå÷ áèð øåé éîõäór, – ßíèøòÿ ÿôÿíäè äåäè. – Íàõûø-
äà, ðÿñìäÿ íÿ ãÿäÿð ìþúöçÿëÿð éàðàäûëñà, íÿ âàõò íÿããàøõà-
íàäà ýþçëÿðèìè éàøàðäàúàã, òöêëÿðèìè öðïÿрäÿúÿê ýþçÿëëèê
îðòàéà ÷ûõñà, áèëèðÿì êè, îðaäà äàùà ÿââÿëëÿðäÿí éàí-éàíà
äóðìàìûø èêè åéíè øåé áèðëÿøèá, áèð éåíè ìþúöçÿíè îðòàéà
÷ûõàðìûøäû. Áåùçàäû âÿ áöòöí ßúÿì ðÿñìèíèí ýþçÿëëèéèíè ÿðÿá
ðÿñìèíèí ìîíãîë-÷èí ðÿñìèéëÿ ãàðûøìàñûíà áîðúëóéóã. Øàù
Òÿùìàñèáèí ÿí ýþçÿë ðÿñìëÿðè ßúÿì òÿðçèéëÿ òöðêìÿí ùÿññàñ-
ëûüûíû áèðëÿøäèðäè. Áó ýöí ùÿð êÿñ Ùèíäèñòàíäàêû ßêáÿð xàíûí

216
 Orxan Pamuk V $ %" $

íÿããàøõàíàëàðûíû äàíûøà-äàíûøà áèòèðÿ áèëìèðñÿ, áó, íÿããàøëà- Inventas vitam

ðûíû ôèðÿíý óñòàäëàðûíûí öñóëëàðûíû ýþòöðìÿéÿ òÿøâèã åëÿäèéèíÿ

juvat excoluisse
per artes

ýþðÿäè. Äîüó äà Àëëàùûíäûr, Áàòû äà. Àëëàù áèçè ñàô âÿ ãàðûøìà-

ìûø îëàíûí èñòÿêëÿðèíäÿí ãîðóñóí”.
Øàìûí èøûüûíäà öçö íÿ ãÿäÿð éóìøàã âÿ àéäûí ýþðöíöð-
äöñÿ, äèâàðà äöøÿí êþëýÿñè äÿ î ãÿäÿð òóòãóí, ãîðõóíú iäi.
Äåäèêëÿðèíè õåéëè àüëàáàòàí âÿ äîüðó ñàéìàüûìà áàõìàéà-
ðàã, îíà éåíÿ äÿ èíàíìàäûì. Ìÿíäÿí øöáùÿëÿíäèéèíè áèëäè-
éèìäÿí, ìÿí äÿ îíäàí øöáùÿëÿíèð, àðàäàáèð àøàüûéà, ùÿéÿò
ãàïûñûíà ãóëàã âåðäèéèíè, þçöíö ìÿíäÿí ãóðòàðàúàã àäàìëàðû
ýþçëÿäèéèíè ùèññ åëÿäèì.
“Ìÿíÿ iñôàùàíëû ðÿññàì Øåéõ Ìÿùÿììÿäèí è÷èíäÿ èíêàð
åëÿäèéè þç ðÿñìëÿðè îëäóüóíà ýþðÿ, íÿùÿíý êèòàáõàíàíû âÿ
âèúäàí ÿçàáûéëà þçöíö éàíäûðìàñûíû äàíûøäûí, – äåäè. – Ìÿí
äÿ ñÿíÿ î ÿôñàíÿíèí áèëìÿäèéèí áèð áàøãà hèññÿñèíè íàüûë åëÿ-
éèì. Áÿëè, íÿããàø ùÿéàòûíûí ñîí îòóç èëèíäÿ þç ðÿñìëÿðèíè
àõòàðûá. Àììà ñÿùèôÿëÿðèíè ÷åâèðäèéè êèòàáëàðäà þç ðÿñìëÿðèí-
äÿí ÷îõ, þçöíäÿí èëùàìëà ÷ÿêèëìèø òÿãëèäëÿðè ýþðöá. Äàùà
ñîíðàêû èëëÿðäÿ èñÿ èêè íÿñèë ðÿññàìûí, þçöíöí èíêàð åëÿäèéè
ðÿñìëÿðè ãÿëèá êèìè ìÿíèìñÿäèêëÿðèíè, î ðÿñìëÿðè ùàôèçÿëÿðèíÿ
÷ÿêäèêëÿðèíè, ÿçáÿðëÿìÿê áèð éàíà, ðóùëàðûíûí áèð ïàð÷àñûíà
÷åâèðäèêëÿðèíè ýþðöá. Øåéõ Ìÿùÿììÿä þç ðÿñìëÿðèíè òàïûá
ìÿùâ åëÿìÿéÿ ÷àëûøäûãúà, ýÿíú íÿããàøëàðûí áèð ÷îõ êèòàáäà
îíëàðû ùåéðàíëûãëà ÷îõàëòäûãëàðûíû, áàøãà ùåêàéÿëÿðè ðÿñì
åëÿéÿíäÿ èñòèôàäÿ åëÿäèêëÿðèíè, ùàìûíûí ùàôèçÿñèíÿ êþ÷öð-
äöêëÿðèíè, áöòöí úàùàíà éàéäûãëàðûíû áàøà äöøöá. Êèòàáäàí-
êèòàáà, ðÿñìäÿí-ðÿñìÿ èëëÿð áîéó áàõäûãúà, áàøà äöøöðöê:
ýþçÿë áèð ðÿññàì ìþúöçÿëÿðèéëÿ éàëíûç áèçèì àüëûìûçäà éåð
òóòìàãëà ãàëìûð, ÿí àõûðäà ùàôèçÿëÿðèìèçèí ìÿíçÿðÿñèíè äÿ
äÿéèøäèðèð. Áèð íÿããàøûí áàúàðûüû âÿ ðÿñìëÿðè áèð êÿðÿ ðóùó-
ìóçà áó ãÿäÿð èøëÿéÿíäÿí ñîíðà äà áöòöí àëÿìèí ýþçÿëëèéè
ö÷öí þë÷öéÿ ÷åâðèëèð. Èñôàùàíëû ðÿññàì, ùÿéàòûíûí àõûðûíäà þç
ðÿñìëÿðèíè þçö òàïûá éîõ åëÿäèêúÿ, ÷îõàëäûüûíà ÿìèí îëìàãëà
ãàëìàìûø, ùàìûíûí äöíéàíû áèð âàõòëàð þçöíöí ýþðäöéö

217
êèìè ýþðäöéöíö, þç ýÿíúëèéèíäÿ ÷ÿêäèéè ðÿñìëÿðÿ áÿíçÿìÿ-
éÿí øåéëÿðèí àðòûã ÷èðêèí îëäóüóíó äà áàøà äöøöá”.
Ãÿëáèìäÿ àðòàí ùåéðàíëûüû, ßíèøòÿ ÿôÿíäèíèí õîøóíà ýÿë-
ìÿê èñòÿäèéèìè ýèçëÿäÿ áèëìÿéèá, þçöìö îíóí àéàãëàðûíà àòäûì.
ßëëÿðèíè þïÿíäÿ ýþçöìäÿí éàø àõäû âÿ ðóùóìäà îíà Óñòàä
Îñìàíà àéûðäûüûì éåðè âåðäèéèìè ùèññ åëÿäèì.
“Íÿããàø”, – ßíèøòÿ ÿôÿíäè þçöíäÿí ðàçû ãàëàí àäàìûí ÿäà-
ñûéëà äåäè, “ðÿñìèíè âèúäàíûíû äèíëÿéÿ-äèíëÿéÿ, èíàíäûüû ãàéäà-
ëàðûí òÿëÿá åëÿäèéè ùå÷ áèð øåéäÿí ãîðõìàéûá ÷ÿêèð. Äöøìÿíëÿ-
ðèíèí, àüëûêÿìëÿðèí, ãûñãàíúëàðûí íÿ äåéÿúÿêëÿðè âåúèíÿ äåéèë”.
Àììà öñòö ãûðûøëàðëà âÿ ëÿêÿëÿðëÿ þðòöëö ÿëèíè ýþç éàøëàðû
è÷èíäÿ þïÿíäÿ ßíèøòÿ ÿôÿíäèíèí íÿããàø áåëÿ îëìàäûüûíû ôèêèð-
ëÿøäèì. Áó ôèêèðëÿøäèéèìäÿí äÿ äÿðùàë óòàíäûì. Ñàíêè, áàøãà-
ñû áó øåéòàíè âÿ ùþðìÿòñèç ôèêðè àüëûìà çîðëà éåðëÿøäèðìèøäè.
Öñòÿëèê, ôèêèðëÿøäèéèìèí äîüðó îëäóüóíó ñèç äÿ áèëèðñèíèç.
“Îíëàðäàí ãîðõìóðàì, – ßíèøòÿ ÿôÿíäè äåäè, – ÷öíêè
þëöìäÿí ãîðõìóðàì”.
Îíëàð êèìäè? Äåäèéèíè áàøà äöøÿí ñàéàã áàøûìû òÿðïÿò-
äèì. Àììà è÷èìäÿ ãÿçÿá äÿ ãûìûëäàíäû. ßíèøòÿíèí ëàï éàíûí-
äàêû ãÿäèì úèëäèí ßë-Úÿçâèééÿíèí “Êèòàá-óð Ðóù”ó îëäóüóíó
ýþðäöì. Þëöìäÿí ñîíðà Ðóùóí áàøûíà ýÿëÿúÿê ñÿðýöçÿøòëÿð-
äÿí íàüûë åëÿéÿí áó êèòàáäàí þòðö þëìÿéÿ èñòÿêëè ñàðñàãëàð
ÿëäÿí ýåäèð. Ìÿúìÿéèëÿðèí è÷èíäÿ, éàçû ãóòóñó âÿ ñàíäûüûí
öñòöíäÿ ãÿëÿìäàíëàðûí, ãÿëÿìéîíàíëàðûí, ãÿëÿì óúó äöçÿë-
äÿíëÿðèí, ùîããàëàðûí, ãÿëÿì ãóòóëàðûíûí àðàñûíäà áóðàéà
ýÿëìÿéÿíäÿí áÿðè áèðúÿ éåíè ÿøéà ýþðäöì. Òóíú ùîããà.
“Îíëàðäàí ãîðõìàäûüûìûçû ñöáóò åëÿéÿê, – úÿñàðÿòëÿ
äåäèì, – sîíóíúó ðÿñìè ÷ûõàðûí, îíëàðà ýþñòÿðÿê”.
“Áó îíëàðûí èôòèðàëàðûíà, ÿí àçû úèääè ãÿáóë îëóíàúàã ãÿäÿð
ãèéìÿò âåðäèéèìèçè ýþñòÿðìÿçìè? Ãîðõìàëû áèð øåé åëÿìÿäèê
êè, ãîðõàã. Ñÿíèí áó ãÿäÿð ãîðõóíà ùàãã ãàçàíäûðàí áàøãà
íÿ âàð?”
Àòà êèìè ñà÷ûìû îõøàäû. Éåíèäÿí ýþçëÿðèìäÿí éàø ôûøãûðà-
úàüûíäàí ãîðõäóì âÿ îíó ãóúàãëàäûì.

218
 Orxan Pamuk V $ %" $

“Éàçûã ìöçÿùùèá Çÿðèô ÿôÿíäèíèí íÿäÿí þëäöðöëäöéöíö Inventas vitam

áèëèðÿì, – ùÿéÿúàíëà äåäèì. – Çÿðèô ÿôÿíäè ñèçÿ, êèòàáûíûçà,

juvat excoluisse
per artes

áèçÿ èôòèðà åëÿéèá, ÿðçóðóìëó Íöñðÿò Õîúàíûí àäàìëàðûíû öçÿ-

ðèìèçÿ ñàëàúàãäû. Áóðaäà øåéòàíà óéóá, äèíñèçëèê åäèëäèéèíÿ
ãÿðàð âåðèá, áóíó äà ñàüäà-ñîëäà ñþéëÿìÿéÿ, êèòàáûíûç ö÷öí
÷àëûøàí äèýÿð íÿããàøëàðû ñèçÿ ãàðøû ãàëäûðìàüà áàøëàìûøäû.
Áóíó áèðäÿí-áèðÿ íèéÿ åëÿäè, áèëìèðÿì. Ãûñãàíúëûãäàí îëà
áèëÿð, øåéòàíà óéìóø îëà áèëÿð. Çÿðèô ÿôÿíäèíèí ùàìûìûçû ìÿùâ
åëÿìÿê ö÷öí íåúÿ ãÿòèééÿòëè îëäóüóíó íÿããàøëàð äà äóéäó-
ëàð. Ùàìûñûíûí ãîðõäóãëàðûíû, åéíèëÿ ìÿíèì êèìè, øöáùÿëÿðÿ
äöøäöêëÿðèíè òÿõìèí åëÿéÿ áèëÿðñèíèç. Îíëàðäàí áèðè áèð ýåúÿ
éàðûñû Çÿðèô ÿôÿíäèíèí þçöíö ñûõûøäûðûá, ñèçÿ ãàðøû, êèòàáûìûçà,
íÿãøÿ, ðÿñìÿ, èíàíäûüûìûç ùÿð øåéÿ ãàðøû ãàëäûðäûüû ö÷öí
òÿëàøà äöøäö âÿ î àë÷àüû þëäöðöá ãóéóéà àòäû”.
“Àë÷àã”.
“Çÿðèô ÿôÿíäè òèíÿòñèçäè, ìàéàñû õàðàá áèð õàèí èäè, – äåäèì,
– söäö õàðàá!” – äåéÿ, ñàíêè, îòàãäà, ãàðøûìäà îëàí êèìè áàüûð-
äûì.
Ñöêóò ÷þêäö. Ìÿíäÿí ãîðõóðäóìó? Ìÿí þçöìäÿí ãîð-
õóðäóì. Ñàíêè, áèð áàøãàñûíûí ùèääÿòèíèí âÿ àüëûíûí éåëèíÿ
áöðöíìöøäöì, àììà áó, ýþçÿë èäè.
“Ñÿíèí êèìè âÿ èñôàùàíëû êèìè òÿëàøà äöøÿí áó íÿããàø
êèìäèр? Êèì þëäöðöá îíó?”
“Áèëìèðÿì”, – äåäèì.
Àììà èñòÿäèì éàëàí ñþéëÿäèéèìè äÿ öçöìäÿí áàøà äöø-
ñöí. Áóðà ýÿëìÿêëÿ ÷îõ õÿòà åëÿäèéèìè áàøà äöøöðäöì. Àììà
ùå÷ ýöíàù âÿ ïåøìàí÷ûëûã ùèññëÿðè äÿ êå÷èðìÿéÿúÿêäèì. ßíèø-
òÿ ÿôÿíäèíèí ìÿíäÿí øöáùÿëÿíäèéèíè ýþðöð, áóíäàí çþâã âÿ
ýöú àëûðäûì. Äèíñèçëèê îëóá-îëìàäûüûíà ýþðÿ éîõ, èíäè íåúÿ øåé
îëäóüóíà ýþðÿ, òåç-òÿëÿñèê ìàðàãäàí ýþðìÿê èñòÿäèéèì ñîíóí-
úó ðÿñìè ìÿíèì ãàòèë îëäóüóìó ýþçÿëúÿ áàøà äöøñÿ, ìÿíäÿí
ãîðõñà, îðòàéà ÷ûõàðûá ýþñòÿðÿúÿéèíè ôèêèðëÿøäèì.
“Î ÿõëàãñûçû êèìин þëäöðäöéö ÿùÿìèééÿòëèäèрìè? – äåäèì.
– Îíó àðàäàí ýþòöðÿí éàõøû èø òóòìóø îëìàçìû?”

219
 Ýþçëÿðèíè ýþçëÿðèìèí è÷èíÿ äèêìÿéè ìÿíÿ úÿñàðÿò âåðäè.
Ñèçäÿí äàùà éàõøû âÿ ÿõëàãëû îëäóãëàðûíà èíàíàí óúà àäàìëàð
ñèçèí ÿâÿçèíèçäÿ óòàíàíäà ýþçëÿðèíèçèí è÷èíÿ åëÿ-áåëÿ áàõà áèë-
ìÿçëÿð. Áÿëêÿ äÿ, ñèçè òóòóá èøýÿíúÿ âåðÿí úÿëëàäëàðà òÿñëèì
åëÿìÿéè ôèêèðëÿøäèêëÿðèíÿ ýþðÿ.
Åøèêäÿ, ùÿéÿò ãàïûñûíûí ëàï ãàðøûñûíäà êþïÿêëÿð ãóäóð-
ìóø êèìè, ùöðìÿéÿ áàøëàäû.
“Åøèêäÿ éåíÿ ãàð éàüûð, – äåäèì. – Áó àõøàì âàõòû úàìààò
ùàðaäàäûr? Ñèçè íèéÿ åâäÿ òÿê-òÿíùà ãîéóá ýåòäèëÿð? Áèð øàì
áåëÿ éàíäûðìàéûáëàð”.
“Áó ÷îõ ãÿðèáÿäèр, ÷îõ, – äåäè, – bóíó ùå÷ áàøà äöøÿ áèë-
ìÿäèì”.
Åëÿ ñÿìèìè iäè êè, îíà áöñáöòöí èíàíäûì, î áèðè íÿããàø-
ëàðëà áèðëèêäÿ îíó ÿëÿ ñàëìàüûìà áàõìàéàðàã, ÿñëèíäÿ, ñåâäè-
éèìè áèð äàùà äÿðèíäÿí ùèññ åëÿäèì. Áèð àíëûüà ãÿëáèìäÿ îíà
ãàðøû ùÿäñèç åùòèðàì âÿ ñåâýè ãàëõäûüûíû äÿðùàë íåúÿ äÿðê
åëÿéèá, ñà÷ëàðûìû éåíÿ ùÿìèí ãàðøûñûàëûíìàç àòà øÿôãÿòèéëÿ
îõøàäû, ùå÷ áàøà äöøÿ áèëìÿäèì. Óñòàä Îñìàíûí ùåðàòëû ãÿäèì
óñòàäëàðäàí ãÿëáèíÿ êþ÷öðäöéö íÿãøèíèí ýÿëÿúÿéè îëìàäûüûíû
ùèññ åëÿäèì. Áó åëÿ éàðàìàç ôèêèð èäè êè, þçöìäÿí ãîðõäóì.
Ôÿëàêÿòäÿí ñîíðà ùàìûìûçäà îëóð: ñîí öìèäëÿ, ýöëöíú âÿ ñÿôåù
ýþðöíìÿéÿ ãÿòè ôèêèð âåðìÿäÿí ùÿð øåéèí ÿââÿëêè êèìè äàâàì
åëÿìÿñè ö÷öí éàëâàðûðûã.
“Éåíÿ êèòàáûìûçû ÷ÿêìÿéÿ äàâàì åëÿéÿê, – äåäèì, – hÿð
øåé ÿââÿëêè êèìè äàâàì åëÿñèí”.
“Íÿããàøëàð àðàñûíäà úàíè âàð. Êèòàáû Ãàðà ÿôÿíäèéëÿ äàâàì
åòäèðÿúÿéÿì”.
Îíó þëäöðìÿéÿ ýþðÿ ìÿíè òÿùðèê åëÿéèðäèìè?
“Èíäè Ãàðà ùàðaäàäûr? – äåäèì. – Ãûçûíûçëà óøàãëàð
ùàðäàäûrëàð?”
Áó ñþçëÿðè, ñàíêè, àüçûìà áàøãà ãöââÿíèí ýÿòèðäèéèíè ùèññ
åëÿéèðäèì, àììà þçöìö ñàõëàéà áèëìèðäèì. Áóíäàí ñîíðà
õîøáÿõò îëìàã âÿ öìèä åëÿìÿê ö÷öí ùå÷ áèð éîëóì ãàëìà-
ìûøäû. Òÿêúÿ çÿêàëû âÿ ëàüëàüû÷û îëà áèëÿðäèì, ùÿìèøÿ áó èêè

220
 Orxan Pamuk V $ %" $

ñåâèìëè úèíèí – çÿêàíûí âÿ ëàüëàüûíûí àðõàñûíäà îíëàðäàí ùöðê- Inventas vitam

ìÿäÿí øåéòàíûí ìÿíÿ éàõûíëàøàí âàðëûüûíû ùèññ åëÿéèðäèì. Åéíè

juvat excoluisse
per artes

àíäà ùÿéÿò ãàïûñûíûí åøèéèíäÿí íÿùñ êþïÿêëÿð, ñàíêè, ãàí èéè

äóéàí êèìè, ÷ûëüûíëûãëà óëàìàüà áàøëàäû. Áó àíû ìÿí õåéëè
ÿââÿëäÿí äÿ éàøàìûøäûììû? ×îõ óçàã øÿùÿðäÿ, èíäè ìÿíÿ ÷îõ
óçàã ýÿëÿí òàðèõäÿ, åøèêäÿ ýþðÿ áèëìÿäèéèì ãàð éàüàíäà, øàì
èøûüûíäà ìÿíÿ áîéà ãàðûøäûðìàãëà èëùàì âåðÿí ÿëäÿí äöøìöø
ÿáëÿùÿ ùå÷ áèð ýöíàùûì îëìàäûüûíû àüëàéà-àüëàéà áàøà ñàë-
ìàüà ÷àëûøìûøäûì. Îíäà äà åéíÿí èíäè îëäóüó êèìè, óçàãäàêû
ùÿéÿò ãàïûñûíûí éàíûíäàêû êþïÿêëÿð ãàí èéè äóéàí êèìè, óëà-
ìàüà áàøëàìûøäûëàð. ßíèøòÿ ÿôÿíäèíèí äÿ î áöðöøöê âÿ éàðà-
ìàç ãîúà êèìè ÿçÿìÿòëè ÷ÿíÿñè âàðäû, èíäè ÿí àõûðäà ýþçëÿðèìèí
è÷èíÿ ÿçèééÿòñèç äèêäèéè ýþçëÿðèíäÿí áàøà äöøöðäöì, ìÿíè ÿçèá
êå÷ìÿê íèééÿòè âàðäû. Îí éàøûíäàêû íÿããàø øÿéèðäëÿðèíäÿí
ãàëìà áó õîøàýÿëìÿç õàòèðÿíè íåúÿ éàääàøûìäà õÿòëÿðè áèëè-
íÿí, àììà ðÿíýëÿðè ñîëüóí ðÿñì òÿêè úàíëàíäûðäûì, èíäè áó
àíû äà åëÿ ìöòëÿã âÿ ñîëüóí õàòèðÿ êèìè éàøàéûðäûì.
Âàðëûüûíû bàø íÿããàø Óñòàä Îñìàíûí áèçÿ þéðÿòäèéè éàä-
äàøûìäàêû ÷àëûøãàí íÿããàø, áåëÿúÿ, ìÿí, éåðèìäÿí ãàëõûá,
îòóðìàãäà îëàí ßíèøòÿ яôÿíäèíèí àðõàñûíäàí äîëàíûá, èø òàõ-
òàñûíûí öçÿðèíäÿí áÿçèñè ìèñäяí, áÿçèñè ÷èíèäÿí, áÿçèñè áöëëóð-
äàí òàíûø ùîããàëàð àðàñûíäàí î éåíè, ãàëûí âÿ àüûð òóíú ùîã-
ãàíû ÿëèìÿ àëàíäà, åëÿäèêëÿðèìëÿ ýþðäöêëÿðèìè, ñàíêè, áó
àíäà éàøàäûüûì øåé êèìè éîõ, ÷îõ êþùíÿ õàòèðÿ êèìè, ìÿíÿ
àéäûí âÿ ñîéóã ðÿíýëÿðëÿ ðÿñì åëÿéèðäè. Áÿçÿí éóõóëàðäà
þçöìöçö ãûðàãäàí ýþðöá öðïÿðèðèêìè, åéíè öðïÿðòèéëÿ ÿëèìäÿ
åíñèç àüûçëû øèøìàí òóíú ùîããà áåëÿ äåäèì:
“Øÿéèðäëèéèìäÿ, îí éàøûíäà îëàíäà áåëÿ áèð ùîããà ýþð-
ìöøäöì”.
“Ö÷ éöç èëëèê ìîíãîë ùîããàñûäûр, – ßíèøòÿ ÿôÿíäè äåäè,
– Ãàðà îíó äöç Òÿáðèçäÿí ýÿòèðèá. Òÿêúÿ ãûðìûçû ö÷öí èñòè-
ôàäÿ îëóíóð”.
Åëÿ îíäà ùîããàíû áöòöí ýöúöìëÿ áó þçöíö áÿéÿíÿí
ÿáëÿùèí ñóëàíìûø áåéíèíÿ åíäèðìÿê ö÷öí ìÿíè òÿùðèê åëÿéÿí,

221
òÿáèè êè, øåéòàí iäi. Îíà óéìàäûì. Âÿ ñàäÿëþâùúÿñèíÿ öìèäëÿ
äåäèì:
“Çÿðèô ÿôÿíäèíè ìÿí þëäöðäöì”.
Íèéÿ áóíó öìèäëÿ äåäèéèìè áàøà äöøöðñöíöç, éîõ? ßíèø-
òÿíèí ìÿíè áàøà äöøÿúÿéèíÿ âÿ áàüûøëàéàúàüûíà öìèä åëÿéèð-
äèì. Ìÿíäÿí ãîðõàúàüûíà äà, ìÿíÿ êþìÿê åëÿéÿúÿéèíÿ äÿ.

222
 Orxan Pamuk V $ %" $

Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
M]N ]NIXS]NIH]M

Çÿðèô ÿôÿíäèíè þëäöðäöéöíö äåéÿíäÿ îòàüà óçóí ñöêóò

÷þêäö. Ìÿíè äÿ þëäöðÿúÿéèíè ôèêèðëÿøäèì. Öðÿéèì õåéëè ìöä-
äÿò áÿðê-áÿðê äþéöíäö. Áóðà ìÿíè þëäöðìÿê ö÷öíìö ýÿëìèø-
äè, éîõñà åòèðàô åëÿìÿê, ãîðõóòìàã ö÷öíìö? Íÿ èñòÿäèéèíè þçö
áèëèðäèìè? Èëëÿðäÿí áÿðè áöòöí áàúàðûüûíû, ìÿðèôÿòëÿðèíè áèëäè-
éèì áó ìèñèëñèç íÿããàøûí ãÿëáèíÿ ùå÷ áÿëÿä îëìàäûüûìû áàøà
äöøöá ñóñäóì. Ùÿëÿ ÿëèíäÿ î éîüóí ãûðìûçû ùîããàñû àðõàì-
äà äàéàíäûüûíû, äöç ÿíñÿìèí àðõàñûíäà äóðäóüóíó ùèññ åëÿ-
éèðäèì, àììà ÷åâðèëèá öçöíÿ áàõìàäûì. Ñÿññèçëèéèìèí îíó
íàðàùàò åëÿéÿúÿéèíè áèëäèéèìäÿí:
“Êþïÿêëÿð ùÿëÿ ñóñìàéûá”, – äåäèì.
Áåëÿúÿ, éåíÿ ñóñäóã. Áó äÿôÿ þëöìöìöí, éà äà áó ãÿôèë
îðòàéà ÷ûõàí òÿùëöêÿíèí ìÿíèì ÿëèìäÿ, îíà ñþéëÿéÿúÿéèì
øåéëÿðäÿ îëäóüóíó áàøà äöøäöì. Îíóí ùàããûíäà íÿãøèíäÿí
âÿ ðÿñìèíäÿí áàøãà áèëäèéèì éåýàíÿ øåé çÿêàëû îëìàñû iäi.
Áó äà ÿýÿð íÿããàøûí ÿñÿðèíäÿ þçöíö, ðóùóíó, ãÿòèééÿí ýþñ-
òÿðìÿìÿëè îëäóüóíà èíàíûðñûíûçñà, ôÿõð åäèëÿúÿê øåéäèr. Éàõøû,
ìÿíè áîìáîø åâäÿ íåúÿ ùàãëàìûøäû? Àùûë àüëûì òÿëÿì-òÿëÿñèê
áóíëàðû ôèêèðëÿøèðäè, àììà ùÿì äÿ áó îéóíäàí ÷ûõìàéàúàã
ãÿäÿð ãàðûøû iäi. Øÿêóðÿ ùàðaäà iäi?
“Îíó ìÿíèì þëäöðäöéöìö õåéëè ÿââÿëäÿí áàøà äöøìöø-
äöí, éîõ?” – äåéÿ ñîðóøäó.
Áàøà äöøìÿìèøäèì, ùÿòòà ìÿíÿ äåéÿíÿ ãÿäÿð äÿ áàøà
äöøìÿìèøäèì. Öñòÿëèê, èíäè, àüëûìûí áèð ýóøÿñèéëÿ Çÿðèô ÿôÿí-
äèíèí þëäöðìÿêäÿ éàõøû èø ýþðäöéöíö, áÿëêÿ äÿ, äîüðóäàí,
ðÿùìÿòëèê òÿçùèá óñòàñûíûí éàâàø-éàâàø ãîðõóéà äöøöá, ùàìû-
ìûçûí áàøûíû áÿëàéà ñàëàúàüûíû ôèêèðëÿøèðäèì.
Áåëÿúÿ, ãÿëáèìäÿ áîìáîø åâäÿ òÿíùà ãàëäûüûì ãàòèëÿ ãàðøû
à÷ûã-ýèçëè ìèííÿòäàðëûã éàðàíäû.
“Îíó þëäöðìÿéèíÿ òÿÿúúöáëÿíìèðÿì, – äåäèì. – Êèòàá-
ëàðëà éàøàéàí, ñÿùèôÿëÿðè éóõóñóíäà ýþðÿí áèçèì êèìèëÿðè áó

223
àëÿìäÿ åëÿ øåéäÿí ãîðõóð. Áèç, öñòÿëèê, äàùà äà éàñàã, äàùà
äà òÿùëöêÿëè áèð øåéëÿ – möñÿëìàí øÿùÿðèíäÿ ðÿñìëÿ ìÿøüóë
îëóðóã. Ùÿð íÿããàøûí ãÿëáèíäÿ åéíÿí èñôàùàíëû ðÿññàì Øåéõ
Ìÿùÿììÿääÿ îëäóüó êèìè, ýöíàù äóéìàã, ïåøìàí îëìàã,
þçöíö ùàìûäàí ÿââÿë ýöíàùëàíäûðìàã, ïåøìàí îëóá Àëëàùäàí
âÿ úàìààòäàí ÿôâ äèëÿìÿê ö÷öí ýöúëö úÿùä âàð. Êèòàáëàðûìûçû
ýöíàùêàðëàð ñàéàã, ýèçëè-ýèçëè, ÷îõ âàõò äà öçð èñòÿéÿí êèìè
ùàçûðëàéûðûã. Áèçè äèíñèçëèêäÿ ýöíàùëàíäûðàúàã õîúàëàðûí, âàèç-
ëÿðèí, ãàçûëàðûí, øåéõëÿðèí ùöúóìóíà ãàáàãúàäàí áîéóí ÿéìÿ-
éèí, áó áèòèá- òöêÿíìÿç ýöíàù ùèññèíèí íÿããàøûí õÿéàëûíû ùÿì
þëäöðäöéöíö, ùÿì äÿ áÿñëÿäèéèíè åëÿ éàõøû áèëèðÿì êè”.
“Éÿíè àüûëñûç Çÿðèô ÿôÿíäèíè àðàäàí ýþòöðäöéöìÿ ýþðÿ
ìÿíè ýöíàùëàíäûðìûðñàí?”
“Éàçûäà, íÿãøäÿ, ðÿñìäÿ áèçè ÷ÿêÿí øåé åëÿ î ãîðõóíóí
è÷èíäÿäè. Ñÿùÿðäÿí àõøàìà ãÿäÿð, ýåúÿëÿð øàì èøûüûíäà êîð
îëàíà ãÿäÿð äèçëÿðèìèçèí öñòöíÿ ÷þêöá, þçöìöçö ðÿñìÿ âÿ
êèòàáëàðà âåðìÿéèìèçèí ñÿáÿáè éàëíûç ïóë âÿ õåéèðõàùëûã éîõ,
î áèðè èíñàíëàðûí ýóðóëòóñóíäàí, èíñàíëàðäàí ãà÷ìàãäû. Àììà
áó åùòèðàñûí ÿêñèíÿ, èëùàìëà ÷ÿêäèéèìèç ðÿñìè î ãà÷ûá-ýèçëÿí-
äèéèìèç èíñàíëàðûí äà ýþðöá, òÿãäèð åëÿìÿëÿðèíè èñòÿéèðèê.
Àììà ÿýÿð áèçÿ èìàíñûç äåéèðëÿðñÿ! Áó, áàúàðûã ñàùèáè îëàí
ùÿãèãè ðÿññàìà íÿ ÿçàáëàð âåðèð. Îíà ýþðÿ ùÿãèãè ðÿñìÿ äÿ
áó ùå÷ ýþðöëìÿìèø, ÷ÿêèëìÿìèø øåéäÿ ýèçëèäèr. Èëê àíäà
ùàìûíûí éàðàìàç îëìàéàí, äèíñèçëèê äåéÿúÿéè ðÿñìèí è÷èíäÿ-
äèr. Ùÿãèãè íÿããàø îðà ýåòìÿëè îëäóüóíó ùÿì áèëèð, ùÿì äÿ
îðaäàêû òÿíùàëûãäàí ãîðõóð. Àììà þìöð áîéó áó ãîðõóëó
ÿñÿáè ùÿéàòà êèì äþçÿ áèëÿð? Èëëÿðëÿ ÷ÿêäèéè ãîðõóëàðäàí
íÿããàø ùàìûäàí ÿââÿë þç-þçöíö ýöíàùëàíäûðûá, úàíûíû ãóð-
òàðàúàüûíû ýöìàí åëÿéèð. Îíà òÿêúÿ ýöíàùûíû åòèðàô åëÿéÿíäÿ
èíàíûðëàð âÿ éàíäûðûðëàð. Èñôàùàíëû íÿããàø î èøè þçö ýþðäö”.
“Ñÿí íÿããàø äåéèëñÿí, – äåäè, – ìÿí äÿ îíó ãîðõäóüó-
ìà ýþðÿ þëäöðìÿäèì”.
“Èñòÿäèéèí êèìè, ãîðõóñóç ðÿñì åëÿìÿê èñòÿäèéèíÿ ýþðÿ
þëäöðäöí!”

224
 Orxan Pamuk V $ %" $

Õåéëè âàõòäàí áÿðè èëê äÿôÿ ãàòèëèì îëìàã èñòÿéÿí íÿããàø Inventas vitam

÷îõ àüûëëû øåé äåäè:

juvat excoluisse
per artes

“Áèëèðÿì, ùàìûñûíû ìÿíè ÿëÿ àëìàã, àëäàòìàã, áó âÿçèééÿ-

òèí è÷èíäÿí ÷õìàã ö÷öí äåéèðñÿí”, – äåäè, äàâàì åëÿäè: “Àììà
àõûðäà äåäèéèí äîüðóäór. Áóíó áàøà äöøìÿéèíè èñòÿéèðÿì.
Äèíëÿ ìÿíè”.
Äþíöá ýþçëÿðèíèí è÷èíÿ áàõäûì. Ìÿíèìëÿ äàíûøàíäà
àðàìûçäàêû ÿââÿëêè ÿäÿáè áöñáöòöí àòìàñû àðòûã îíóí áàø
àëûá ýåòäèéèíè ýþñòÿðèðäè. Àììà ùàðà?
“Ñÿíÿ ùþðìÿòäÿ ãöñóð åëÿìÿðÿì, íàðàùàò îëìà, – äåäè.
Àðõàìäàí ãàðøûìà êå÷ÿíäÿ ãÿùãÿùÿ ÷ÿêäè, àíúàã áóíóí
÷îõ àúûãëû òÿðÿôè âàðäû. – Èíäè îëäóüó êèìè, – äåäè, – åëÿ áèð øåé
åëÿéèðÿì, àììà îíó åëÿéÿí, ñàíêè, ìÿí äåéèëÿì. Ñàíêè, è÷èì-
äÿ ãàéíàéàí áèð øåé âàð, áöòöí ïèñëèéè ìÿíÿ î åëÿòäèðèð. Àììà
îíà éàìàí åùòèéàúûì âàð. Íÿãø åëÿìÿê ö÷öí äÿ åëÿ”.
“Áóíëàð øåéòàí ùàããûíäà óéäóðóëìóø ãîúà àðâàä äåäè-
ãîäóëàðûäûr”.
“Éîõñà éàëàíìû äåéèðÿì?”
Ìÿíè þëäöðìÿê ö÷öí éåòÿðèíúÿ úÿñàðÿòëè îëìàäûüûíû, áóíà
ýþðÿ äÿ ìÿíäÿí îíó ùèðñëÿíäèðìÿê èñòÿäèéèíè ùèññ åëÿäèì.
“Éàëàí äåéèðñÿí. Àììà è÷èíäÿ ùèññ åëÿäèéèíè òàíûéà áèëìèðñÿí”.
“Õåéð, è÷èìäÿêèíè ÷îõ ýþçÿë òàíûéûðàì. Ùÿëÿ þëìÿìèø ãÿáèð
ÿçàáëàðû ÷ÿêèðÿì – þçöìöç äÿ áèëìÿäÿí, ñÿíèí öçöíäÿí áîüà-
çûìûçà ãÿäÿð ýöíàùà áàòäûã. Èíäè äÿ ìÿíÿ “äàùà úÿñóð îë”
äåéèðñÿí. Ñÿíèí öçöíäÿí ìÿí ãàòèë îëäóì. Íöñðÿò xîúàíûí
ãóäóðìóø êþïÿêëÿðè ùàìûìûçû þëäöðÿúÿê”.
Äåäèêëÿðèíÿ èíàíìàäûãúà äàùà ÷îõ ãûøãûðûð, ÿëèíäÿêè ùîã-
ãàíû äà ãÿçÿáëÿ ñûõûðäû. Ãàðëû êö÷ÿäÿí êå÷ÿíëÿðäÿí áèðè ãûø-
ãûðòûëàðûíû åøèäèá ýÿëÿðäèìè?
“Íåúÿ îëäó îíó þëäöðäöí? – ìàðàãäàí ÷îõ âàõò ãàçàí-
ìàã ö÷öí äåäèì. – Î ãóéóíóí éàíûíäà íåúÿ ãàðøûëàøäûíûç?”
“Ñÿíèí éàíûíäàí ÷ûõäûüû ýåúÿ ìÿíè Çÿðèô ÿôÿíäè þçö òàï-
äû, – ùå÷ ýþçëÿìÿäèéèì äàíûøìàã ùÿâÿñèëÿ äåäè, – iêè ñÿùè-
ôÿëèê ñîíóíúó ðÿñìè ýþðäöéöíö äåäè. Éàéìàñûí äåéÿ, îíó

225
àçäûðìàüà ÷îõ úàí àòäûì. Éàíüûí éåðèíÿ àïàðäûì, ãóéóíóí
éàõûíëûüûíäà áàñäûðûëìûø ïóëóì âàð, äåäèì. Ïóëó åøèäÿíäÿ
èíàíäû. Íÿããàøûí ïóë ö÷öí ÷àëûøäûüûíà äàùà äà éàõøû áèð
ñöáóò îëà áèëìÿç. Áóíà ýþðÿ äÿ êÿäÿðëÿíìèðÿì, áàúàðûã ñàùè-
áè, ñûðàâè íÿããàø iäi. Áóçëó òîðïàüû äûðíàãëàðûéëà ãàçìàüà
ùàçûð iäi. Ãóéóíóí éàíûíäà, äîüðóäàí, áàñäûðûëìûø ãûçûëëàðûì
îëñàéäû, îíó þëäöðìÿéèìÿ ùå÷ åùòèéàú ãàëìàçäû. Òÿçùèáëÿðèíè
÷ÿêäèðìÿê ö÷öí þçöíÿ áèð ñÿôèëè ñå÷ìèñÿí. Ðÿùìÿòëèéèí ÿëè
ìþùêÿì èäè, àììà ÷ÿêäèéè òÿçùèá, ðÿíý ñå÷èìè âÿ öñóëó
áàéàüû iäi. Ùå÷ áèð èç äÿ áóðàõìàäûì. Äå ìÿíÿ, öñëóá äåéè-
ëÿí øåéèí ÿñëè íÿäèr? Èíäè ôèðÿíýëÿð äÿ, ÷èíëèëÿð äÿ ðÿññàìûí
áàúàðûüûíûí ÷àëàðûíäàí, öñëóáóíäàí ñþç à÷ûð. Éàõøû íÿããàøûí
äèýÿðëÿðèíäÿí ôÿðãëÿíÿí öñëóáó îëìàëûäûrìû, îëìàìàëûäûrìû?”
“Éåíè öñëóá íÿããàøûí þç êþíëöíöí èñòÿìÿñèéëÿ îëìàç,
íàðàùàò îëìà”, – äåäèì, – “bèð øàùçàäÿ îëàð, áèð øàù ñàâàøëàðû
óäóçàð, ñîíñóç çÿíí åäèëÿí áèð äþâð áèòÿð, áèð íÿããàøõàíà
áàüëàíàð âÿ îðàíûí íÿããàøëàðû äàüûëûá þçëÿðèíÿ áàøãà éóðäëàð,
áàøãà êèòàáñåâÿð ùàìèëÿð àõòàðàðëàð. Áèð ýöí áèð ïàäøàù àéðû-
àéðû éåðëÿðäÿí, äåéÿê êè, Ùåðàòäàí âÿ Ùÿëÿáäÿí ýÿëÿí áó éåð-
ñèç, éóðäñóç, ÷àøãûí, áàúàðûãëû íÿããàøëàðû âÿ õÿòòàòëàðû þç ÷àäû-
ðûíäà, ñàðàéûíäà øÿôãÿòëÿ òîïëàéàð, þç íÿããàøõàíàñûíû ñÿéëÿ
ãóðàð. Áèð-áèðëÿðèíÿ àëûøà áèëìÿéÿí íÿããàøëàð ÿââÿëúÿ þçëÿðè
áèëäèêëÿðè ãÿäèì öñóëëàðëà ðÿñì åëÿñÿëÿð äÿ, ñîíðà åéíèëÿ
êö÷ÿäÿ éûõûëà-ãàëõà áèð-áèðëÿðèíÿ ãàðûøàí óøàãëàð êèìè, àðàëà-
ðûíäà áÿùñëÿøìÿ, ÷ÿêèøìÿ âÿ ùåñàáëàøìà îëóð. Èëëÿðëÿ äàâàì
åëÿéÿí äàâàëàð, ãûñãàíúëûãëàð, ýèçëèíëÿð âÿ ðÿíý, íàõûø ÷àëûøìà-
ëàðûíûí àõûðûíäà îðòàéà ÷ûõàí éåíè áèð öñëóáäó. ×îõ âàõò öñëó-
áó î íÿããàøõàíàíûí ÿí ïàðëàã, ÿí áàúàðûãëû íÿããàøû éàðàäûð.
Îíà ÿí áÿõòè ýÿòèðÿí íÿããàø äà äåéÿê. Ýåðè ãàëàí íÿããàøëàðà
áó öñëóáó ñîíñóçà ãÿäÿð òÿêúÿ òÿãëèä åëÿéèá, ìöêÿììÿëëÿø-
äèðìÿê, ùÿòòà úèëàëàìàã ãàëûð”.
Ýþçëÿðèìèí è÷èíÿ äèê- äèê áàõìàäàí, ùå÷ ýþçëÿìÿäèéèì
ãÿäÿð éóìøàã ÿäàéëà, ìÿíäÿí äöðöñòëöê ãÿäÿð õåéèðõàùëûã
äà äèëÿíèá, àç ãàëà ýÿíú ãûç êèìè òèòðÿéèá ñîðóøäó:

226
 Orxan Pamuk V $ %" $

“Ìÿíèì öñëóáóì âàðìû?” Inventas vitam

Áèð àí ýþçëÿðèíäÿí éàø àõàúàüûíû ýöìàí åëÿäèì. Âàð ãöâ-

juvat excoluisse
per artes

âÿìëÿ éóìøàã, øÿôãÿòëè âÿ éàõøû îëìàüà ÷àëûøûá, èíàíäûüûìû

èñòÿêëÿ îíà ñþéëÿäèì:
“Àç ãàëà àëòìûøèëëèê þìðöìäÿ ýþðäöéöì ÿí áàúàðûãëû ÿëè
ÿí ñåùðëè, ýþçö ÿí èòè, ÿí ìþúöçÿ íÿããàø ñÿíñÿí. Ãàðøûìäà
ìèí ðÿññàìûí ãàðûøûá ãÿëÿì âóðäóüó áèð ðÿñì äÿ îëñà, ñÿíèí
Àëëàù âåðýèñè ìèñèëñèç ãÿëÿìèíèí òîõóíìàñûíû äÿðùàë ñå÷ÿð,
òàíûéàðàì”.
“Ìÿí äÿ åëÿ ôèêèðëÿøèðÿì, àììà ñÿí ìÿíèì áàúàðûüûìûí
ñèððèíè áàøà äöøÿúÿê ãÿäÿð àüûëëû äåéèëñÿí, – äåäè. – Èíäè ìÿí-
äÿí ãîðõäóüóí ö÷öí éàëàí äåéèðñÿí. Éåíÿ äÿ, ìÿíèì öñóëëà-
ðûìû éåíèäÿí áàøà ñàë”.
“Ãÿëÿìèí úèçýèíèí äîüðóñóíó, ñàíêè, ñÿíèí òîõóíìàüûí-
ëà éîõ, þç-þçöíäÿí öçÿ ÷ûõàðûð. Ñÿíèí ãÿëÿìèíèí ýþñòÿðäèéè
øåé íÿ äîüðó, íÿ äÿ çàðàôàò÷ûäûr! Òöíëöê áèð ìÿúëèñè ÷ÿêÿíäÿ
èíñàíëàð àðàñûíäàêû áàõûøìàëàðäàí, ñÿùèôÿíèí òÿðòèáèíäÿí, ìÿò-
íèí ìÿíàñûíäàí ÷ûõàí ýÿðýèíëèê ñÿíèí ðÿñìèíäÿ áèòèá-òöêÿí-
ìÿç ïû÷ûëòûéà ÷åâðèëèð. Ìÿí ðÿñìëÿðèíÿ éåíèäÿí, äþíÿ -äþíÿ
î ïû÷ûëòûíû äèíëÿìÿê ö÷öí áàõûðàì; ùÿð äþíöøäÿ ìÿêàíûí
äÿéèøäèéèíè òÿáÿññöìëÿ ýþðöð, íåúÿ äåéèì, ðÿñìè éàçû êèìè
éåíèäÿí îõóìàüà ýèðèøèðÿì. Áåëÿúÿ, áó ìÿíà òÿáÿãÿëÿðè
àðõà-àðõàéà äöçöëÿíäÿ ôèðÿíý óñòàäëàðûíûí ïåðñïåêòèâèíäÿí
äÿ óçàüà ýåäÿí äÿðèíëèê ÷ûõûð”.
“Ùììì. Ôèðÿíý óñòàäëàðûíû áóðàõ. Éåíÿ ñþéëÿ”.
“Ñÿíèí ãÿëÿìèí ýåð÷ÿêäÿí åëÿ ìèñèëñèç, åëÿ ýöúëöäör êè,
ðÿñìèíÿ áàõàí àëÿìÿ éîõ, ÷ÿêäèéèíÿ èíàíà áèëÿð. Áåëÿúÿ, ñÿí
áàúàðûüûíëà èìàíû ÿí ñàüëàì àäàìû áåëÿ éîëäàí ÷ûõàðà áèëäè-
éèí êèìè, áèð ðÿñìëÿ ÿí èñëàùîëóíìàç èìàíñûçû äà Àëëàù éîëó-
íà ýÿòèðÿ áèëèðñÿí”.
“Äîüðóäór, àììà òÿðèôäèrìè, áèëìèðÿì. Éåíÿ ñþéëÿ”.
“Ùå÷ áèð íÿããàø áîéàíûí ñÿâèééÿñèíè, ñèðëÿðèíè ñÿíèí ãÿäÿð
áèëÿììÿç. ßí ïàðëàã, ÿí úàíëû, ÿí ùÿãèãè ðÿíýëÿðè äÿ ñÿí
ùàçûðëàéûðñàí”.

227
 “Éàõøû. Áàøãà?”
“Ñÿí Áåùçàäû âÿ áèð äÿ Ìèð Ñåééèä ßëèíè ÷ûõìàãëà ÿí
áþéöê íÿããàø îëäóüóíó áèëèðñÿí”.
“Äîüðóäóр, ìÿí áèëèðÿì. Ñÿí áèëèðñÿíñÿ, êèòàáû íèéÿ
ìÿíèìëÿ éîõ, î îðòàáàá Ãàðà ÿôÿíäèéëÿ ùàçûðëàéûðñàí?”
“Îíóí ýþðäöéö èø íÿããàø áàúàðûüû áåëÿ òÿëÿá åëÿìèð,
– äåäèì, – bó, áèð, èêèíúèñè, î, ñÿíèí êèìè ãàòèë äåéèë”.
Ìÿíÿ ëÿççÿòëÿ ýöëöìñÿäè, ÷öíêè ìÿí äÿ ðàùàòëûã ùèññèéëÿ
ýöëìöøäöì. Áó êàáóñóí ÿëèíäÿí áåëÿ ÿäàéëà, öñëóáëà ÷ûõà-
úàüûìû ñåçèðäèì. Áÿëêÿ, ìþâçóíó ìÿí à÷äûüûìà ýþðÿ, ÿëèíäÿ
òóòäóüó òóíú ìîíãîë ùîããàñû ùàããûíäà àòà-îüóë êèìè éîõ,
èêè ùÿâÿñêàð, ýöí ýþðìöø ãîúà êèìè, ëÿççÿòëè ñþùáÿò åëÿéèð-
äèê. Òóíúóí àüûðëûüû, ùîããàíûí ñàíáàëû, áîéíóíóí äÿðèíëèéè,
êþùíÿ õÿòòàò ãàìûøëàðûíûí óçóíëóüó âÿ ãàðøûìäà àéàã öñòöí-
äÿ äèêÿëÿíäÿ ùîããàíû õÿôèô- õÿôèô éåëëÿäèêúÿ, ñÿâèééÿñèíè ùèññ
åëÿäèéè ãûðìûçû ìöðÿêêÿáèí ñèðëÿðè... Ìîíãîëëàð ÷èíëè óñòàëàð-
äàí þéðÿíäèêëÿðè ãûðìûçû áîéàíûí ñèðëÿðèíè Õîðàñàíà, Áóõàðà-
éà, Ùåðàòà àïàðìàñàéäûëàð, áèçèì Èñòàíáóëäà áó ðÿñìëÿðè ùå÷
÷ÿêÿ áèëìÿéÿúÿéèìèçäÿí äàíûøäûã. Áèç äàíûøäûãúà, ñàíêè,
áîéà êèìè çàìàíûí þë÷öñö äÿ äÿéèøèð, âàõò êå÷äèêúÿ êå÷èðäè.
Íèéÿ ùÿëÿ åâäÿ ùå÷ êÿñ îëìàìàñûíà àüëûìûí áèð òÿðÿôèéëÿ ùåé
òÿÿúúöáëÿíèð, àüûð ùîããàíû éåðèíÿ ãîéìàñûíû èñòÿéèðäèì.
“Êèòàáûí áàøà ÷àòàíäà, ìÿíèì ðÿñì åëÿäèêëÿðèìè ýþðÿí-
ëÿð áàúàðûüûìû áàøà äöøÿúÿêìè?” – äåéÿ êþùíÿ èø âÿðäèøëÿðè-
ìèçèí ðàùàòëûüûéëà ñîðóøäó.
“Áèð ýöí, èíøàëëàù, áó êèòàáû ñàëàìàòëûãëà áàøà âóðñàã, pàä-
øàùûìûç ùÿçðÿòëÿðè îíó ÿëèíÿ àëûá åëÿ -áåëÿ áàõàúàã, òÿáèè êè,
ãàáàãúà ãûçûë òÿáÿãÿëÿðèí éåðèíäÿ èñòèôàäÿ îëóíóá-îëóíìàéàúà-
üûíû ýþç óúóéëà éîõëàéàúàã, õàñèééÿòíàìÿéÿ áàõàí êèìè, þç ðÿñ-
ìèíÿ òàìàøà åëÿéèá, áöòöí ïàäøàùëàðûí åëÿäèéè òÿêè, áèçèì ìèñèë-
ñèç ðÿñìèìèçÿ éîõ, ðÿñì åäèëÿí þçöíÿ ùåéðàí îëàúàã, îíäàí
ñîíðà íÿ çÿùìÿò, íÿ ýþç íóðó âÿ ùÿâÿñëÿ ùÿì Äîüóäàí, ùÿì
Áàòûäàí ìÿíèìñÿéèá éàðàòäûüûìûç ìþúöçÿëÿðÿ âàõò àéûðûá áàõ-
ñà, íÿ ìèííÿò! Ñÿí äÿ áèëèðñÿí êè, áèð ìþúöçÿ îëìàçñà, áó ÷ÿð÷è-

228
 Orxan Pamuk V $ %" $

âÿíè êèìèí äöçÿëòäèéèíè, òÿçùèáèí êèìèí îëäóüóíó, áó àòû âÿ àäà- Inventas vitam

ìû êèìèí ÷ÿêäèéèíè, ãÿòèééÿí ñîðóøìàéàúàã, êèòàáû õÿçèíÿéÿ

juvat excoluisse
per artes

ãîéóá áàüëàéàúàã. Àììà áöòöí èñòåäàä ñàùèáëÿðè êèìè, áèç åëÿ

éåíÿ äÿ áèð ýöí î ìþúöçÿíèí îëàúàüû öìèäèéëÿ íÿãø åëÿéèðèê”.
Áèð àç ñóñäóã. Ñàíêè, ñÿáèð åëÿéèðäèê.
“Î ìþúöçÿ íÿ çàìàí îëàúàã? – äåéÿ ñîðóøäó. – Êîð îëà-
íàúàí ÷ÿêäèéèìèç áó ãÿäÿð ðÿñì íÿ çàìàí ùÿãèãÿòÿí äÿðê
îëóíàúàã. Ùàããûì ÷àòàí, ùàããûìûç ÷àòàí ñåâýèíè áèçÿ íÿ âàõò
âåðÿúÿêëÿð?”
“Ùå÷ âàõò!”
“Íåúÿ?”
“Ùå÷ âàõò èñòÿäèéèìèçè âåðìÿéÿúÿêëÿð, – äåäèì, – gÿëÿ-
úÿêäÿ äàùà àç äÿðê îëóíàúàãñàí”.
“Êèòàáëàð ÿñðëÿðëÿ ãàëûð”, – ìÿüðóð ÿäàéëà, àììà þçöíÿ
äÿ áèð åëÿ ýöâÿíìÿäÿí äåäè.
“Èòàëéàí óñòàäëàðûíûí ùå÷ áèðèíäÿ ñÿíèí øåiðèééÿòèí, ÿãè-
äÿí, õàñèééÿòèí, ðÿíýëÿðèíèí ñàôëûüû âÿ ïàðëàãëûüû éîõäór, èíàí
ìÿíÿ. Àììà îíëàðûí ðÿñìè äàùà èíàíäûðûúûäûr, ùÿéàòûí þçöíÿ
äàùà ÷îõ îõøàéûð. Äöíéàíû áèð ìèíàðÿíèí øÿðÿôÿñèíäÿí ýþðÿí
êèìè, ïåðñïåêòèâ äåäèêëÿðè øåéÿ ôèêèð âåðìÿäÿí éîõ, î îëìàñà,
ïðèíñèí îòàüûíûí è÷èíäÿí, éàòàüû, éîðüàíû, ìàñàñû, ãàïëàíû,
ãûçû âÿ ïóëëàðûéëà áèðëèêäÿ ðÿñì åëÿéèðëÿð, ùÿð øåéè ðÿñì åëÿ-
éèðëÿð, áèëèðñÿí. Ìÿí åëÿäèêëÿðè ùÿð øåéè ãàíìûðàì, ðÿñìèí
äöíéàíû, äîüðóäàí, òÿãëèäÿ úàí àòìàñû ìÿíÿ òÿùãèð ýÿëèð,
àüûð ýÿëèð. Àììà î éåíè öñóëëàðëà ÷ÿêäèêëÿðè ðÿñìëÿðèí åëÿ
úàçèáÿñè âàð êè! Ýþçöí ýþðäöéö ùÿð øåéè ýþçöí ýþðäöéö êèìè
÷ÿêèðëÿð. Îíëàð ýþðäöêëÿðèíè ðÿñì åëÿéèðëÿð, áèçëÿðñÿ áàõäûüû-
ìûçû. ×ÿêäèêëÿðèíè ýþðÿð-ýþðìÿç äÿðùàë áàøà äöøöðñÿí êè,
öçöíöí ãèéàìÿòÿ ãÿäÿð ãàëìàñûíûí éîëó ôèðÿíýëÿðèí öñóëëà-
ðûíäàí êå÷èð. Áóíóí úàçèáÿñè åëÿ ýöúëöäö êè, òÿêúÿ Âåíåñè-
éàíûí éîõ, ôèðÿíý þëêÿëÿðèíèí áöòöí äÿðçèëÿðè, ãÿññàáëàðû,
ÿñýÿðëÿðè, êåøèøëÿðè, áàããàëëàðû... ùàìû þçöíö åëÿ ÷ÿêäèðèð.
×öíêè î ðÿñìëÿðè áèð êÿðÿ ýþðÿíäÿ ñÿí äÿ þçöíö åëÿ ýþðìÿê,
ùàìûäàí ÿëàùèääÿ, áÿíçÿðñèç, þçöíÿõàñ âÿ ãÿðèáÿ ìÿõëóã

229
îëäóüóíà èíàíìàã èñòÿéèðñÿí. Èíñàíû àüëûí ýþðäöéö òÿêè éîõ,
éåíè öñóëëàðëà, ýþçöí ýþðäöéö êèìè ðÿñì åëÿìÿê áó ôöðñÿòè
âåðèð. Ñîíðàëàð, áèð ýöí ùàìû îíëàð òÿêè ðÿñì åëÿéÿúÿê. Ðÿñì
äåéÿíäÿ áöòöí úàùàí îíëàðûí ÷ÿêäèéè øåéè áàøà äöøÿúÿê!
Áóðaäà íàõûøäàí ùå÷ íÿ áàø ÷ûõàðìàéàí éàçûã ñÿôåù äÿðçè
áåëÿ åëÿ ðÿñìèíèí ÷ÿêèëìÿñèíè èñòÿéÿúÿê êè, ñûðàâè ñàäÿëþâù
òÿêè éîõ, ÷îõ þçöíÿõàñ, áÿíçÿðñèç øÿõñèééÿò îëäóüóíà áóðíó-
íóí úèçýèñèíÿ áàõûá èíàíà áèëñèí”.
“Åù, îíäà áèç äÿ ùÿìèí ðÿñìè ÷ÿêÿðèê”, – çàðàôàòúûë ãàòèë
äåäè.
“×ÿêìÿéÿê! – äåäèì. – Fèðÿíý òÿãëèä÷èñè îëìàãäàí íÿ
ãÿäÿð ãîðõäóãëàðûíû þëäöðäöéöí Çÿðèô ÿôÿíäè ìÿðùóìäàí
þéðÿíìÿäèíìè? Ãîðõìàéûá, ñûíàñàëàð äà åéíè ãàïûéà ÷ûõàð.
Àõûðäà áèçèì öñóëëàðûìûç þëÿúÿê, ðÿíýëÿðèìèç ñîëàúàã. Êèòàá-
ëàðûìûçëà, ðÿñìëÿðèìèçëÿ ùå÷ êÿñ ìàðàãëàíìàéàúàã. Ìàðàãëà-
íàíëàð äà éà ùå÷ áèð øåé áàøà äöøìÿéèá, äîäàã áöçöá, “íèéÿ
ïåðñïåêòèâ éîõäór”, äåéÿúÿêëÿð, éà äà êèòàáëàðû, ãÿòèééÿí òàïà
áèëìÿéÿúÿêëÿð. ×öíêè ëàãåéäëèêëÿ áèðëèêäÿ êèòàáëàðûìûçû çàìàí
âÿ ôÿëàêÿòëÿð éàâàø-éàâàø éåéèá ãóðòàðàúàã. Úèëäëÿðèíäÿêè ÿðÿá
éàïûøãàíëàðûíäà áàëûã, ñöìöê, áàë îëäóüóíäàí, ñÿùèôÿëÿðè
éóìóðòà âÿ íèøàñòàéëà äöçÿëäèëìèø àùàðëà úèëàëàíäûüûíäàí
àúýþç âÿ àðñûç ñè÷àíëàð ñÿùèôÿëÿðè ùàï-ùîï óäàúàã; àü ãàðûøãà-
ëàð, ãóðäëàð, ìèí áèð áþúÿêëÿð êèòàáëàðûìûçû õûðò-õûðò ýÿìèðèá,
éîõ åëÿéÿúÿêlÿr. Úèëäëÿð ïàð÷àëàíàúàã, ñÿùèôÿëÿð ãîïàúàã; îüðó-
ëàð, åòèíàñûç õèäìÿò÷èëÿð, óøàãëàð, îúàã éàíäûðàí ãàäûíëàð ñÿùè-
ôÿëÿðè, ðÿñìëÿðè äöøöíúÿñèçëèêëÿ éûðòàúàã. Óøàã øàùçàäÿëÿð
ðÿñìëÿðè ÿëëÿðèíäÿêè îéóí ãÿëÿìëÿðèéëÿ ïîçàúàã, èíñàíëàðûí
ýþçëÿðèíè îéàúàã, ñÿùèôÿëÿðÿ ôûðòëûãëàðûíû ñèëÿúÿê, ãûðàãëàðûíû
ãàðà ãÿëÿìëÿ úûçàúàã; èêèäÿ áèð ýöíàù äåéÿíëÿð ùÿð øåéè ãàðà-
ëàéàúàã, ðÿñìëÿðèìèçè éûðòûá, êÿñèá, áÿëêÿ äÿ, áàøãà ðÿñìëÿð
÷ÿêìÿê, éà äà îéíàéûá ÿéëÿíìÿê ö÷öí èñòèôàäÿ åëÿéÿúÿêëÿð.
Àíàëàðû ÿäÿáñèçëèê ñàéäûãëàðûíà ýþðÿ, ñÿùèôÿëÿðè úûðàíäà àòà-
ëàðû, áþéöê ãàðäàøëàðû îòóçáèð1 ÷ÿêèá ãàäûí ðÿñìëÿðèíèí öçÿ-
1 Oòóçáèð — narkotik maddÿ

230
 Orxan Pamuk V $ %" $

ðèíÿ àõûäàúàã; ñÿùèôÿëÿð òÿêúÿ áóíäàí éîõ, ïàë÷ûãäàí, íÿì- Inventas vitam

äÿí, ïèñ éàïûøãàí, òöïöðúÿêäÿí, úöðáÿúöð èéðÿíú âÿ éåìÿê

juvat excoluisse
per artes

áóëàøûüûíäàí áèð-áèðèíÿ éàïûøàúàã. Éàïûøàí éåðëÿðäÿ êèôäÿí

âÿ êèðäÿí ëÿêÿëÿð ÷èáàíëàð êèìè ÷è÷ÿê à÷àúàã. Ñîíðà êèòàáëà-
ðûìûçû éàüûøëàð, àõàí äàìëàð, ñåëëÿð, ïàë÷ûã áàñãûíëàðû ìÿùâ
åëÿéÿúÿê. Ñóëàðûí, íÿìèí, áþúÿêëÿðèí âÿ ëàãåéäëèéèí õàìûðà
äþíäÿðäèéè, éûðûì-éûðòûã, äÿëèê-äåøèê, ñîëìóø, îõóíìàéàí
ñÿùèôÿëÿðëÿ áèðëèêäÿ ãóïãóðó ìþúöçÿ ñàíäûüûí äèáèíäÿí ÷ûõàí
ÿí àõûðûíúû, òÿðòÿìèç êèòàá äà, òÿáèè êè, áèð ýöí ãÿääàð éàíüû-
íûí àëîâëàðûéëà óäóëóá, éîõ îëàúàã. Èñòàíáóëó èéèðìè èëäÿí áèð
éàíûá, éîõ îëìàéàí ìÿùÿëëÿñè âàðìû êè, êèòàá ãàëñûí. Ìîíãîë-
ëàðûí Áàüäàääà éàíäûðûá-òàëàäûãëàðûíäàí äàùà ÷îõ êèòàá âÿ
êèòàáõàíàíûí ùÿð ö÷ èëäÿí áèð éîõ îëäóüó áó øÿùÿðäÿ ùàíñû
íÿããàø ìþúöçÿñèíèí éöç èëäÿí àðòûã éàøàäûëàúàüûíû, áèð ýöí
ðÿñìëÿðèíÿ áàõûëûá, þçöíöí äÿ Áåùçàä êèìè, éàäà ñàëûíàúà-
üûíû òÿñÿââöð åëÿéÿ áèëÿð? Òÿêúÿ áèçèì ÷ÿêäèêëÿðèìèç éîõ,
ÿñðëÿðäÿí áÿðè áó àëÿìäÿ éàðàäûëìûø ùÿð øåé éàíüûíëàðëà,
ãóðäëàðëà, åòèíàñûçëûãëà éîõ îëàúàã. Áåëÿúÿ Øèðèíèí þç ïÿíúÿ-
ðÿñèíäÿí Õîñðîâà ãöðóðëà òàìàøà åëÿìÿñè, Õîñðîâóí äà àé
èøûüûíäà ÷èìÿí Øèðèíè ÿìÿëëè-áàøëû ýþðìÿñè, áöòöí àøèãëÿðèí
ãàðøûëûãëû çÿðèôëèê âÿ íÿçàêÿòëÿ ýþç ñöçìÿëÿðè; Ðöñòÿìèí àü
øåéòàíû ãóéóíóí äèáèíäÿ áîüóá þëäöðìÿñè; åøãäÿí àüëûíû
èòèðìèø Ìÿúíóíóí ÷þëäÿ àü ãàïëàí âÿ äàü êå÷èñèéëÿ éîëäàøëûã
åëÿéÿíäÿ êÿäÿðëè ùàëû; ùÿð ýåúÿ úöòëÿøäèéè äèøè ãóðäà ýþçÿò-
÷èëèê åëÿäèéè ñöðöäÿí áèð ãîéóí ÿðìàüàí åëÿéÿí õàèí ÷îáàí
êþïÿéèíèí éàõàëàíûá àüàúäàí àñûëìàñû; ÷è÷ÿêëÿðëÿ, ìÿëÿêëÿðëÿ,
éàðïàãëû áóäàãëàðëà, ãóøëàðëà âÿ ýþç éàøëàðûéëà âóðóëìóø
áöòöí î ñÿùèôÿëÿðèí ãûðàüûíäàêû áÿçÿêëÿðè; Ùàôèçèí ñåùðëè øåèð-
ëÿðèíè áÿçÿìÿê ö÷öí ÷ÿêèëìèø óä÷àëàíëàðûí ùàìûñû; ìèíëÿðëÿ,
îí ìèíëÿðëÿ íÿããàø øÿéèðäèíèí ýþçëÿðèíè õàðàá åëÿéÿí, óñòàä-
ëàðû êîð ãîéàí áöòöí äèâàð áÿçÿêëÿðè; ãàïûëàðûí öñòöíäÿí,
äèâàðëàðäàí àñûëìûø êè÷èê ëþâùÿëÿð, ðÿñìèíäÿêè áèð-áèðèíÿ
êå÷ìèø, ÷ÿð÷èâÿëÿðèí è÷èíäÿ ýèçëÿíìèø áöòöí áåéòëÿð; äèâàð
äèáëÿðèíäÿ, êöíúëÿðäÿ, àëtëûãëàðäà, àéàãàëòûëàðûíäà, äàìëàðûí

231
àøàüûñûíäà ýèçëÿíìèø òÿâàçþêàð èìçàëàð; àøèãëÿðè þðòÿí éîð-
üàíëàðûí öñòöíäÿêè áöòöí ÷è÷ÿêëÿð; pàäøàùûìûçûí ðÿùìÿòëèê
áàáàñûíûí äöøìÿí ãàëàñûíà çÿôÿðëÿ ùöúóìó âàõòû ãûðàãäà
ñÿáèðëÿ ýþçëÿéÿí ýàâóð êÿëëÿëÿðèíèí ùàìûñû; êàôèð åë÷èñèíèí pàä-
øàùûìûçûí ëàï áþéöê àòàñûíûí àéàüûíû þïÿíäÿ àðõàäà ýþðö-
íÿí, ñÿíèí äÿ ýÿíúëèéèíäÿ ÷ÿêèëèøèíäÿ èøòèðàê åëÿäèéèí òîïëàðûí,
òöôÿíýëÿðèí, ÷àäûðëàðûí ùàìûñû; áóéíóçëó-áóéíóçñóç, ãóéðóãëó-
ãóéðóãñóç, ñèâðè äèøëè, ñèâðè äûðíàãëû áöòöí øåéòàíëàð; àðàëà-
ðûíäà ÷îõáèëìèø ùöò-ùöò, ñû÷ðàéàí ñÿð÷ÿ, ñàäÿëþâù ÷àéëàã ãóøó,
øàèð áöëáöë äÿ îëìàãëà, íþâáÿíþâ ìèíëÿðëÿ ãóø; øÿí ïèøèêëÿð,
íàðàùàò êþïÿêëÿð, àõàí áóëóäëàð, ìèíëÿðúÿ ðÿñìäÿ òÿêðàð-
ëàíìûø õûðäà ñåâèìëè îòëàð, ñàäÿëþâùëöêëÿ êþëýÿëÿíìèø ãàéà-
ëàð, påéüÿìáÿð ñÿáðèéëÿ éàðïàãëàðû áèð-áèð ÷ÿêèëìèø îí ìèí-
ëÿðëÿ ñÿðâ, ÷èíàð âÿ íàð àüàúû; Òåéìóð çàìàíûíäàí, éà äà Øàù
Òÿùìàñèá çàìàíûíäàí ãàëìà ñàðàéëàð, íöìóíÿ êèìè òèêèë-
ìèø, àììà äàùà ãÿäèì ÷àüëàðûí ùåêàéÿëÿðèíè áÿçÿéÿí ñàðàé-
ëàð, éöç ìèíëÿðëÿ òóüëàðû; õûðäà ÷è÷ÿêëÿð öñòöíäÿ, áàùàðäà
÷è÷ÿêëÿéÿí àüàúëàð àëòûíäà ñÿðèëìèø ìèñèëñèç õàëûíûí öñòöíäÿ
îòóðóá, ýþçÿë ãàäûíëàðëà îüëàíëàðûí ÷àëäûüû ìóñèãèíè äèíëÿéÿí
îí ìèíëÿðëÿ ùöçíëö øàùçàäÿ; ìöêÿììÿëëèêëÿðèíè ñîí éöç èëäÿ
Ñÿìÿðãÿíääÿí Èñòàíáóëà ãÿäÿð ìèíëÿðëÿ íÿããàø øÿéèðäèíèí
ýþç éàøëàðûéëà éåäèéè ãàïàçà áîðúëó îëàí áöòöí î ìþúöçÿëè
÷èíè âÿ õàëû ðÿñìëÿðè; ñÿíèí ùÿëÿ åéíè ùÿâÿñëÿ ÷ÿêäèéèí î ìèñèë-
ñèç áàü÷àëàðûí âÿ ÷àéëàãëàðûí, àüëàýÿëìÿç þëöì âÿ ñàâàø ìÿú-
ëèñëÿðèíèí, çÿðèôëèêëÿ îâ åëÿéÿí ïàäøàùëàðûí, åéíè çÿðèôëèêëÿ ãà÷àí
öðêÿê úåéðàíëàðûí, ñÿíèí âÿ þëÿí øàùëàðûí, ÿñèð äöøìöø äöø-
ìÿíëÿðèí, áþéöê ýàâóð ýÿìèëÿðèíèí, äöøìÿí øÿùÿðëÿðèí, ãÿëÿ-
ìèíäÿí çöëìÿò äàìëàð òÿêè èøûëäàéàí áöòöí î ïàðëàã ãàðàíëûã
ýåúÿëÿðèí, óëäóçëàð, õÿéàë êèìè ñÿðâëÿð, ãûðìûçûéëà áîéàäûüûí
åøã âÿ þëöì ðÿñìëÿðèíèí ùàìûñû, ùàìûñû éîõ îëàúàã”.
Ùîããàíû âàð ãöââÿéëÿ áàøûìà åíäèðäè.
Çÿðáÿíèí ýöúöíäÿí ãàáàüà äîüðó ñÿíäÿëÿäèì. Ãÿòè èôàäÿ
åëÿéÿ áèëìÿéÿúÿéèì ãîðõóíú ÿçàá ùèññ åëÿäèì. Áèð àíëûüà,
ñàíêè, áöòöí àëÿì ìÿíèì ÿçàáûìà áöðöíäö âÿ ñàïñàðû îëäó.

232
 Orxan Pamuk V $ %" $

Áåéíèìèí áþéöê áèð ãèñìè áàøûìà ýÿëÿíèí ãÿñäÿí åäèëäèéèíè Inventas vitam

äÿðê åëÿìÿéèìÿ áàõìàéàðàã, êÿëëÿìäÿí éåäèéèì çÿðáÿéëÿ –

juvat excoluisse
per artes

éà äà áó çÿðáÿ öçöíäÿí – áåéíèìèí éàõøû èøëÿìÿéÿí áàøãà áèð

ãèñìè èñÿ, ãöññÿ ýÿòèðÿí ýþçÿë íèééÿòëÿ ãàòèëèì îëìàã èñòÿéÿí
÷ûëüûíà: “Àìàíäûr, ñÿùâÿí úàíûìû àëûðñàí”, – äåìÿê èñòÿéèðäè.
Òóíú ùîããàíû áàøûìà áèð äÿ åíäèðäè.
Áó äÿôÿ áóíóí éàíëûøëûã éîõ, ÷ûëüûíëûã, ùèääÿò îëäóüóíó,
àõûðäà áèð äÿ þëöì îëà áèëÿúÿéèíè áåéíèìèí î àüûëñûç òÿðÿôè äÿ
äÿðê åëÿäè. Áó âÿçèééÿòäÿí åëÿ ãîðõäóì êè, áöòöí ýöúöìëÿ
âÿ àüëûìëà óëàéàí êèìè, áàüûðìàüà áàøëàäûì. Ôÿðéàäûì ðÿñì
åäèëñÿéäè, éàìéàøûë îëàðäû. Àõøàì ãàðàíëûüûíäà, áîø êö÷ÿëÿð-
äÿ áó ðÿíýè ùå÷ êÿñèí åøèòìÿéÿúÿéèíè, òÿê-òÿíùà îëäóüóìó
áàøà äöøäöì.
Ôÿðéàäûìäàí ãîðõóá ÿë ñàõëàäû. Áèð àíëûüà ýþç-ýþçÿ ýÿë-
äèê. Ýþç áÿáÿêëÿðèíèí è÷èíäÿ äÿùøÿòlÿ, ùÿéàéëà áèðëèêäÿ òóò-
äóüó èøÿ àëûøäûüûíû âÿ ãÿáóë åëÿäèéèíè äÿ ýþðäöì. Ìÿíèì
òàíûäûüûì óñòà íÿããàø äà äåéèëäè, äèëèìè äÿ áèëìÿéÿí óçàã âÿ
èéðÿíúëèêëÿð åëÿéÿí éàä iäi. Áó äà ìÿíèì î àíêû êèìñÿñèçëèéè-
ìè ÿñðëÿð áîéó óçàòäû. Áó äöíéàíû ãóúàãëàéàí êèìè, ÿëèíäÿí
òóòìàã èñòÿäèì, ôàéäà âåðìÿäè.
Éàëâàðäûì, éà äà éàëâàðìàüûìû àüëûìà ýÿòèðäèì: “Îüëóì,
îüëóì, þëäöðìÿ ìÿíè”. Éóõóäà îëàí êèìè, ñàíêè, ìÿíè ùå÷
åøèòìÿäè.
Ùîããàíû áàøûìà áèð äÿ åíäèðäè.
Àüëûì, ýþðäöêëÿðèì, õàòèðÿëÿðèì, ýþçëÿðèì – ùàìûñû
ìÿíèì ãîðõóì îëóá, áèð-áèðèíÿ ãàðûøìûøäû. Ùå÷ áèð ðÿíýè
ýþðìöðäöì, áöòöí ðÿíýëÿðèí ãûðìûçû îëäóüóíó áàøà äöø-
ìöøäöì. Ãàíûì çÿíí åëÿäèéèì ãûðìûçû ìöðÿêêÿá iìèø. ßëèí-
äÿêè ìöðÿêêÿá ùåñàá åëÿäèéèì øåé äÿ ìÿíèì àõàð ãàíûì.
Î àí þëìÿéè íÿ ãÿäÿð ùàãñûç, èíñàôñûç, ìÿðùÿìÿòñèç ùåñàá
åëÿäèì. Àììà ãàíà áóëàøìûø àùûë áàøûìûí ìÿíè éàâàø-éàâàø
ýÿòèðäèéè éåð áóðà iäi. Ñîíðà òàíûäûì.
Õàòèðÿëÿðèì åøèêäÿêè ãàð êèìè äöìàüûéäû. Áàøûì àüçûìûí
è÷èíäÿ çîããóëäàéà-çîããóëäàéà àüðûéûðäû.

233
 Èíäè ñèçÿ þëöìöìö äàíûøàúàüàì. Áóíó, áÿëêÿ, àðòûã ÷îõ-
äàí äÿðê åëÿìèñèíèç: þëöì ùÿð øåéèí ñîíó äåéèë – áó, ãÿòèäèr.
Àììà áöòöí êèòàáëàðûí éàçäûüû êèìè, àüëàýÿëìÿç ãÿäÿð äÿ
ÿçàá âåðÿí øåéäèr. Òÿêúÿ ïàð÷àëàíàí êÿëëÿì âÿ áåéíèì éîõ,
ñàíêè, ùÿð éåðèì áèð-áèðèíèí è÷èíÿ ýèðÿ-ýèðÿ ñàíúûëàðëà ñàðñûëûá
éàíûð. Áó ùöäóäñóç ÿçàáà äþçìÿê î ãÿäÿð ÷ÿòèíäèr êè, ñàíêè,
áåéíèìèí áèð ãèñìè éåýàíÿ ÷àðÿ êèìè, îíó óíóäóá ëÿççÿòëè
éóõóéà äàðòûíûð.
Þëìÿìèøäÿí ãàáàã óøàãëûüûìäà, øÿéèðä îëàíäà äèíëÿäè-
éèì áèð ñöðéàíè ðÿâàéÿòèíè õàòûðëàäûì. Àùûë, òÿíùà àäàì ýåúÿ-
éàðû éóõóñóíäàí îéàíûð, ãàëõûá áèð ïàð÷ ñó è÷èð. Ïàð÷û ãîéàí-
äà ýþðöð êè, îðaäàêû øàì éîõäór. Ùàðaäàäû? È÷ÿðèäÿí èï êèìè
íàçèê èøûã ñûçûðäû. Èøûüà òÿðÿô ýåäèð, ýåðè þç îòàüûíà ýèðèð êè,
éàòàüûíäà áèð áàøãàñû ÿëèíäÿ øàì éàòûð. “Ñÿí êèìñÿí?” – äåéÿ
ñîðóøóð. “Þëöì”, – éàä àäàì äåéèð. Èõòèéàð qîúà ñåùðëè ñöêó-
òà áöðöíöð. Ñîíðà: “Äåìÿëè, ýÿëäèí”, – äåéèð. “Áÿëè”, – þëöì
ìÿìíóí ùàëäà äåéèð. Ãîúà úèääèééÿòëÿ: “Õåéð, – äåéèð, – ñÿí
ìÿíèì éàðûì÷ûã ãàëìûø éóõóìñàí”. Éàä àäàì ÿëèíäÿêè øàìû
áèð àíäà öôöðöð, ãàðàíëûãäà ùÿð øåé éîõ îëóð. Ãîúà þç áîø
éàòàüûíà ýèðèá éóõóéà ýåäèð. Ùÿëÿ èéèðìè èë äÿ éàøàéûð.
Ìÿíèì áàøûìà åéíè øåéèí ýÿëìÿéÿúÿéèíè áèëèðäèì. ×öíêè
áàøûìà ùîããàíû áèð äÿ åíäèðìèøäè. Î ãÿäÿð áÿðê àüðû äóéóð-
äóì êè, áàøûìà âóðìàüûíû àíúàã à÷ûã-ýèçëè ôÿðã åëÿéÿ áèëèðäèì.
Î äà, ùîããà äà, øàìûí àçàúûã èøûãëàíäûðäûüû îòàã äà èíäèäÿí
óçàãëàðà äîüðó þëÿçèéèá ýåòìèøäèëÿð.
Àììà éåíÿ äÿ éàøàéûðäûì; áóíó áó äöíéàäàí òóòóá
äóðìàã, äóðóá ãà÷ìàã èñòÿéèìäÿí, ÿëëÿðèìèí, ãîëëàðûìûí ãàí-
ëû áàøûìû, öçöìö ãîðóìàã ö÷öí åëÿäèéè ùÿðÿêÿòëÿðäÿí, áèð
àðà, åëÿ áèë, áèëÿéèíèí ãûðàüûíû äèøëÿìÿéèìäÿí âÿ ùîããàíûí áèð
äÿ öçöìÿ äÿéìÿñèíäÿí áàøà äöøöðäöì.
ßýÿð áóíà áîüóøìà äåéèëñÿ, áèð àç áîüóøäóã. ×îõ ýöúëö
iäi, ÷îõ äà úîøìóøäó. Ìÿíè àðõàñû öñòÿ óçàòäû. Äèçëÿðèíè ÷èéèí-
ëÿðèìèí öñòöíÿ áàñûá, àç ãàëà éåðÿ ìûõëàäû, þëìÿêäÿ îëàí ãîúà-
éà ÷îõ ùþðìÿòñèç áèð äèëëÿ áÿçè øåéëÿð äåäè. Áÿëêÿ äÿ, îíó äÿðê

234
 Orxan Pamuk V $ %" $

åëÿìÿäèéèìÿ, äèíëÿìÿäèéèìÿ, ãàíëû ýþçëÿðèíÿ áàõìàãäàí Inventas vitam

ùå÷ õîøóì ýÿëìÿäèéèíÿ ýþðÿ ùîããàíû áàøûìà áèð äÿ âóðäó.

juvat excoluisse
per artes

Ùîããàäàí ñû÷ðàéàí ìöðÿêêÿáäÿí âÿ äåéÿñÿí, ìÿíäÿí ôûøãû-

ðàí ãàíäàí öç-ýþçö, öñò-áàøû ãûïãûðìûçû îëìóøäó.
Äöíéàäà ÿí àõûðûíúû ýþðÿúÿéèì øåéèí ìÿíÿ äöøìÿí áó
àäàì îëìàñûíäàí êÿäÿðëÿíèá ýþçëÿðèìè éóìäóì. Äÿðùàë ñîí-
ðà äàäëû, éóмéóìøàã èøûã ýþðäöì. Áó èøûüû èíäè áöòöí àüðûëà-
ðûìû ñàêèòëÿøäèðÿúÿéèíè ùåñàá åëÿäèéèì éóõó êèìè, øèðèí âÿ úÿë-
áåäèúè iäè. È÷èíäÿ áèð àäàì ýþðäöì. Óøàã êèìè: “Ñÿí êèì-
ñÿí?” – äåéÿ ñîðóøäóì.
“Ìÿí ßçðàиляì”, – äåäè, – aäÿì îüëóíóí áó àëÿìäÿêè
ñÿôÿðèíÿ ìÿí ñîí ãîéóðàì. Óøàãëàðû àíàëàðûíäàí, àðâàäëàðû
ÿðëÿðèíäÿí, ñåâýèëèëÿðè áèð-áèðëÿðèíäÿí, àòàëàðû ãûçëàðûíäàí ìÿí
àéûðûðàì. Áó àëÿìäÿ ìÿíèìëÿ ãàðøûëàøìàéàí úàíëû ãàëìàéà-
úàã”.
Þëöìöí ãà÷ûëìàç îëäóüóíó áàøà äöøÿíäÿ àüëàìàüà
áàøëàäûì.
Àüëàìàã äà ìÿíè äÿðèíäÿí ñóñàäûðäû. Áèð éàíäàí àðòäûã-
úà èíñàíû ñÿðñÿìÿ ÷åâèðÿí ÿçàá âàðäû, îðà öçöìöí-ýþçöìöí
ãàí è÷èíäÿ ãàëäûüû òÿëàøëû âÿ çàëûì éåðè iäè. Î áèðè éàíäàñà,
òÿëàøûí âÿ çöëìöí áèòäèéè éåð âàðäû, àììà î éåð ìÿíäÿí þòðö
éàä âÿ ãîðõóëó iäi. Þëöëÿð äöíéàñûíûí ßçðàèëèí ìÿíè ÷àüûðäûüû
î èøûãëû àëÿì îëäóüóíó áèëäèéèìäÿí îíäàí ãîðõóðäóì. Àììà
áèð éàíäàí äà ìÿíè ÿçàá è÷èíäÿ ùàéãûðà-ùàéãûðà ãûâðûëäàí áó
äöíéàäà óçóí ìöääÿò äóðà áèëìÿéÿúÿéèìè, áó ãîðõóíú ÿçàá
âÿ èøýÿíúÿ þëêÿñèíäÿ ìÿíÿ ñàêèò ùå÷ áèð ýóøÿ ãàëìàäûüûíû
áàøà äöøöðÿì. Áó äöíéàäà ãàëìàã ö÷öí, ñàíêè, éàøàäûãúà
áó ãîðõóíú ÿçàáà ãàòëàøìàëûéäûì, áó äà ìÿíèì ãîúà âàõòûì-
äà åëÿéÿúÿéèì øåé äåéèëäè. Áåëÿúÿ, þëöì ÿðÿôÿñèíäÿ þëìÿéè
þçöì èñòÿäèì. Åéíè àíäà äà áöòöí ùÿéàòûì áîéóíúà áàø
éîðóá, êèòàáëàðäà úàâàáûíû òàïà áèëìÿäèéèì øåéèí, “íåúÿ îëóð
êè, èíñàíëàðûí ùàìûñûíûí èñòèñíàñûç þëäöêëÿðè” ñóàëûíûí úàâàáû-
íûí áó ñàäÿ èñòÿê îëäóüóíó äÿðùàë áàøà äöøäöì. Þëöìöí
ìÿíè äàùà äà ìöäðèêëÿøäèðÿúÿéèíè äÿ.

235
 Àììà éåíÿ äÿ óçóí ñÿôÿðÿ ÷ûõìàìûøäàí ãàáàã îòàüûíà,
ÿøéàëàðûíà, åâèíÿ áàõìàìûø þëÿ áèëìÿéÿí àäàìûí íàðàùàòëûüû
ãÿëáèìè áöðöäö. Òÿëàøëà, ñÿáèðñèçëèêëÿ ãûçûìû ñîí êÿðÿ äÿ ýþð-
ìÿê èñòÿäèì. Áóíó åëÿ ÷îõ èñòÿäèì êè, áèð ìöääÿò äÿ äèøèìè-
äèøèìÿ ñûõûá, ýåòäèêúÿ àðòàí ñóñóçëóüóìà ãàòëàíûá, ãûçûìû
ýþçëÿéÿ áèëÿúÿéèìè äÿðê åëÿäèì.
Áåëÿúÿ ýþçöìöí ãàáàüûíäàêû î þëöìúöë, ëÿççÿòëè èøûã áèð
àç ñîëäó, àüëûì ãàïûëàðûíû þëìÿêäÿ îëäóüóì äöíéàíûí ñÿñëÿ-
ðèíÿ âÿ òàããûëòûëàðûíà à÷äû. Ãàòèëèìèí îòàãäà ýÿçäèéèíè, äîëàáû
à÷äûüûíû, êàüûçëàðûìû åøÿëÿäèéèíè, ñîíóíúó ðÿñìè ãÿçÿáëÿ
àõòàðäûüûíû, òàïìàäûüûíäàí áîéà äÿñòëÿðèìè ÷àëõàëàäûüûíû,
ñàíäûãëàðû, ãóòóëàðû, ùîããàëàðû, ðÿùëÿíè ÿëÿê-âÿëÿê åëÿäèéèíè
åøèäÿ áèëèðäèì. Àðàäàáèð èíèëäÿäèéèìè, ùåéñèç ãîëëàðûì âÿ
éîðüóí àéàãëàðûìëà çÿèô-çÿèô ÷ûðïûíäûüûìû äà áàøà äöøäöì,
ýþçëÿäèì.
Àüðûì ùå÷ êÿñìèð, ýåòäèêúÿ ñóñàéûð, àðòûã äèøèìè-äèøèìÿ
ñûõìàüà äþçÿ áèëìèðäèì. Éåíÿ áèð ìöääÿò ýþçëÿäèì.
Åâÿ ýèðñÿ, ãûçûìûí àíúàã ãàòèëèìëÿ ãàðøûëàøàúàüû îíäà
àüëûìà ýÿëäè, àììà áóíó äöøöíìÿê áåëÿ èñòÿìÿäèì. Åéíè
àíäà ãàòèëèìèí îòàãäàí ÷ûõäûüûíû ùèññ åëÿäèì. Ùÿð ùàëäà,
ñîíóíúó ðÿñìè òàïìûøäû.
Ùÿääÿí àðòûã ñóñàìûøäûì, àììà éåíÿ äÿ ýþçëÿäèì.
Äè, ãûçûì, ýþçÿë Øÿêóðÿì, ýÿë.
Ýÿëìÿäè.
Àðòûã ÿçàáà äþçÿ áèëìèðäèì. Ãûçûìû ýþðìÿìèø þëÿúÿéèìè
äÿðê åëÿäèì. Áó ìÿíÿ åëÿ àüûð ýÿëäè êè, êÿäÿðäÿí þëìÿê èñòÿ-
äèì. Åëÿ áó âàõò ñîë éàíûìäà èíäèéÿ ãÿäÿð ùå÷ ýþðìÿäèéèì
áèð öç ïåéäà îëäó, ìÿðùÿìÿòëÿ ýöëöìñÿéèá ìÿíÿ áèð ïàð÷ ñó
óçàòäû.
Ùÿð øåéè óíóäóá, ñóéà àúýþçëöêëÿ ùÿìëÿ åëÿäèì.
Ïàð÷û ÷ÿêäè. “Ìÿùÿììÿä Ïåéüÿìáÿð éàëàí ñþéëÿéèá äå,
– äåäè, – oíóí äåäèêëÿðèíè èíêàð åëÿ”.
Øåéòàí idi, úàâàá âåðìÿäèì, ùÿòòà îíäàí ãîðõìàäûì.
Ðÿñì ÷ÿêìÿéèí îíà óéìàã îëäóüóíà ùå÷ âàõò èíàíìàäû-

236
 Orxan Pamuk V $ %" $

üûìäàí, èíàìëà ýþçëÿäèì; ãàðøûìäàêû ñîíñóç ñÿôÿðè âÿ ýÿëÿ- Inventas vitam

úÿéèìè ôèêèðëÿøäèì.
juvat excoluisse
per artes

Ùÿìèí àí áèð àç ãàáàã ýþðäöéöì èøûãëû ìÿëÿê éàõûíëà-

øàíäà iáëèñ éîõ îëäó. Áåéíèìèí áèð òÿðÿôè øåéòàíû ãà÷ûðäàí áó
èøûãëû ìÿëÿéèí ßçðàиë îëäóüóíó áèëèðäè. Àììà áåéíèìèí öñéàí÷û
áàøãà áèð òÿðÿôè ìÿí “Êèòàá-öë ßùâàë-öë Ãèéàìÿò”äÿ ßçðàилиí
ìèíãàíàäëû, Äîüóäàí Áàòûéà óçàíàí âÿ ÿëëÿðèíäÿ áöòöí äöí-
éàíû òóòàí ìÿëÿê îëìàñûíûí éàçûëäûüûíû õàòûðëàäûðäû.
Àüëûì ÿìÿëëè-áàøëû ãàðûøàíäà èøûãëàð è÷èíäÿêè î ìÿëÿê
éàõûíëàøûá, ìÿíÿ éàðäûì åëÿìÿê èñòÿéÿí òÿðçäÿ, áÿëè, åéíÿí
Ãÿççàëèíèí “Äöððÿò-цë Ôàùèðÿ”äÿ ñþéëÿäèéè êèìè, øÿôãÿòëÿ äåäè:
“Àüçûíû à÷, ðóùóí îðaäàí ÷ûõñûí”.
“Àüçûìäàí áèñìèëëяùèð-ðaùìяíèð-ðaùèìäÿí áàøãà áèð
øåé ÷ûõìàç”, – äåéÿ îíà úàâàá âåðäèì.
Àììà áó ñîí áÿùàíÿ iäè. Òàá ýÿòèðÿ áèëìÿéÿúÿéèìè, âàõ-
òûìûí àðòûã ýÿëäèéèíè äÿðê åëÿìèøäèì. Áèð äàùà ùå÷ ýþðÿ áèëìÿ-
éÿúÿéèì ãûçûìà áó ãàíëû, èéðÿíú áÿäÿíèìè áåëÿ ñÿôèë âÿçèééÿòäÿ
àòûá ýåòìÿê ìÿíè óòàíäûðäû. Ìÿíè ñûõàí äàð ïàëòàðûí è÷èíäÿí
÷ûõàí êèìè, áó àëÿìäÿí ÷ûõìàã èñòÿäèì.
Àüçûìû à÷äûì, ùÿð øåé påéüÿìáÿðèìèçèí cÿííÿòè çèéàðÿò
åëÿäèéè Ìåðàú ñÿôÿðèíè òÿñâèðè ðÿñìëÿðèí îëäóüó êèìè, ðÿíýà-
ðÿíý îëäó âÿ áîë ãûçûë ñóéó ÷ÿêÿí ñàéàã àéäûíëûüà áöðöíäö.
Ýþçëÿðèìäÿí ÿçàá éàøû àõäû. Úèéÿðëÿðèìäÿí, àüçûìûí è÷èíäÿí
÷ÿòèí íÿôÿñ ÷ûõäû âÿ ùÿð øåé ìèñèëñèç ñöêóòà úóìäó. Èíäè ðóùó-
ìóí áÿäÿíèìäÿí éàâàøúà àéðûëäûüûíû, ßçðàилиí ÿëèíäÿ îëäó-
üóíó ýþðÿ áèëèðäèì. Ðóùóì àðû áþéöêëöéöíäÿ, èøûã è÷èíäÿ iäè
âÿ áÿäÿíèìäÿí ÷ûõàíäà òóòäóüó òèòðÿìÿ öçöíäÿí ßçðàилиí
ÿëèíäÿ úèâÿ êèìè òèòðÿéèðäè. Àììà àüëûì îíäà éîõ, èíäè è÷èíÿ
ýèðäèéèì éåïéåíè àëÿìäÿ iäè.
Áó ãÿäÿð ÿçàáäàí ñîíðà èíäè ãÿëáèìè ðàùàòëûã áöðöìöø-
äö, þëö îëìàã, ãîðõäóüóì êèìè, ìÿíÿ ÿçàá âåðìèðäè, òàìàì
ÿêñèíÿ, ðàùàòëàìûøäûì, î àíäà äöøäöéöì âÿçèééÿòèí ÿáÿäè,
éàøàéàíäà ùèññ åëÿäèéèì î äàðàëäûúû ñûõûíòûíûí äà êå÷èúè áèð
øåé îëäóüóíó äÿðùàë äÿðê åëÿìèøäèì. Àðòûã ùÿð øåé ÿñðëÿðëÿ âÿ

237
ÿñðëÿðëÿ, ëàï ãèéàìÿòÿ ãÿäÿð áåëÿ ãàëàúàã; áóíäàí íÿ øèêàéÿò÷è,
íÿ äÿ ìÿìíóí idim. Áèð âàõòëàð äàëáàäàë, ñöðÿòëÿ öñòöìÿ
ýÿëÿí ùàäèñÿëÿð èíäè ùöäóäñóç áèð ìÿêàí éàðàòìûøäû âÿ åéíè
çàìàíäà ìþâúóä îëóá éàéûëìûøäû. Çàðàôàòúûë íÿããàøûí ùÿð
ýóøÿñèíäÿ áèð-áèðèéëÿ ÿëàãÿñèç áàøãà øåé íÿãø åëÿäèéè èêè ñÿùè-
ôÿëèê èðè ðÿñìëÿðäÿ îëäóüó êèìè, èíäè áèð ÷îõ øåé åéíè àíäà
úÿðÿéàí åëÿéèðäè.

238
 Orxan Pamuk V $ %" $

Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
M]N X]KTQ]J]M

Ãàð åëÿ ÷îõ éàüûðäû êè, ðöáÿíäèìäÿí è÷ÿðè, ýþçëÿðèìÿ

äîëóðäó. ×öðöìöø îòëàðëà, ïàë÷ûãëà, ãûðûã áóäàãëàðëà þðòöëìöø
ùÿéÿòäÿ ÷ÿòèíëèêëÿ éåðèäèì, àììà êö÷ÿéÿ ÷ûõàð-÷ûõìàç éåéèí-
ëÿäèì. Íÿ ôèêèðëÿøäèéèìëÿ ìàðàãëàíäûüûíûçû áèëèðÿì. Ãàðàéà
íÿ ãÿäÿð åòèáàð åëÿéèðÿì? Îíäà ñèçÿ à÷ûã áèð øåé ñþéëÿéèì.
Íÿ ôèêèðëÿøäèéèìëÿ ìÿí äÿ ÷îõ ìàðàãëàíûðàì. Áåéíèìèí ãàð-
ìàãàðûøûã îëäóüóíó áàøà äöøöðñöíöç, éîõ. Àììà éåíÿ äÿ
èíäèäÿí áóíó áèëèðÿì: ùÿìèøÿ îëäóüó êèìè, áàøûì éåìÿéÿ,
óøàãëàðà, àòàìà, áàøãà øåéëÿðÿ ãàðûøàúàã, áèð ìöääÿò ñîíðà
ãÿëáèì ñîðóøìàüûìà áåëÿ åùòèéàú ãàëìàäàí íÿéèí äîüðó,
íÿéèí éàíëûø îëäóüóíó þç-þçöíÿ ìÿíÿ ïû÷ûëäàéàúàã. Ñàáàù
ýöíîðòà îëìàìûø êèìÿ ÿðÿ ýåäÿúÿéèìè áèëÿðÿì.
Áèð øåé âàð êè, åâÿ ãàéûòìàìûøäàí áåëÿ ñèçëÿðëÿ áþëöøìÿê
èñòÿéèðÿì. Õåéð, úàíûì, èíäè Ãàðàíûí ýþñòÿðäèéè î éîüóí àëÿ-
òèí èðiëèéèíè áèð òÿðÿôÿ ãîéóí. Èñòÿñÿíèç, îíó ñîíðà äàíûøàðàì.
Ìÿíèì ÿñë äåäèéèì Ãàðàíûí áó òÿëÿñêÿíëèéi èäè. Ýþçöíöí
øÿùâÿòäÿí áàøãà áèð øåé ýþðìÿäèéèíè äÿ äöøöíìöðÿì. À÷ûüû,
åëÿ äÿ îëñà, áèð o qÿdÿr ôÿðãè éîõäóр. Ìÿíèì òÿÿúúöáëÿíäèéèì
àüûëñûçëûüûäûr! Ìÿíè ùöðêöäöá ãà÷ûðà áèëÿúÿéè, øÿðÿôèìëÿ îéíà-
éûá, ñîéóäà áèëÿúÿéè iäè; ùÿòòà äàùà òÿùëöêÿëè øåéëÿðÿ øÿðàèò
éàðàäàúàüû ùå÷ àüëûíà ýÿëìèð! Öçöíäÿí, ìÿùçóí áàõûøûíäàí
ìÿíè íÿ ãÿäÿð ñåâäèéèíè, èñòÿäèéèíè äÿ äÿðùàë áàøà äöøöðÿì.
Îí èêè èë ýþçëÿéÿíäÿí ñîíðà íèéÿ òÿìêèíëè äàâðàíûá, îí èêè
ýöí ýþçëÿìèð?
Áèëèðñèíèçìè, ìÿí î áàúàðûãñûçëûüà, î ìÿùçóí óøàã áàõûø-
ëàðûíà àøèã îëäóüóìó ùèññ åëÿéèðÿì. Áóíó îíà ÿí àúûüûì òóò-
ìàëû âàõòäà éàçûüûì ýÿëÿíäÿ ùèññ åëÿäèì. “Âàé, éàçûã áàëàì”,
– è÷èìäÿêè ñÿñ äåéèðäè, – “hÿì áó ãÿäÿð ÿçàá ÷ÿêÿ áèëèðñÿí,
ùÿì äÿ áó ãÿäÿð áàúàðûãñûçñàí”. Éàíëûø èø ýþðìÿìÿñè ö÷öí
îíó ãîðóìàüû öðÿéèìäÿ î ãÿäÿð èñòÿéèðäèì êè, î ìÿãñÿäÿ þçö-
ìö ãóðáàí âåðÿ áèëÿðäèì.

239
 Éàçûã óøàãëàðû ôèêèðëÿøèá àääûìëàðûìû éåéèíëÿòäèì. Éÿãèí,
òàìàì ýþç-ýþçö ýþðìÿéÿí ãàðûí, åðêÿí ÷þêÿí ãàðàíëûüûí
è÷èíäÿ õîðòäàí êèìè áèð àäàìûí öñòöìÿ ýÿëäèéèíè ýöìàí åëÿ-
äèì, áàøûìû ëàï àøàüû ÿéèá ñèâèøäèì. Ùÿéÿò ãàïûñûíäàí è÷ÿðè
ýèðÿíäÿ Õåéðèééÿéëÿ óøàãëàðûí ùÿëÿ ýÿëìÿäèêëÿðèíè äÿðùàë
áàøà äöøäöì. Éÿãèí, àõøàì аçàíû ùÿëÿ îõóíìàìûøäû. Ïèëëÿ-
êÿíëÿðè ÷ûõäûì, åâ òóðóíú øÿðáÿòè ãîõóéóðäó; àòàì ãàðàíëûã
îòàüûíäà iäi; àéàãëàðûìû øàõòà êÿñìèøäè; ëàìïàéëà îòàüà ýèðÿí-
äÿ äîëàáûí à÷ûëäûüûíû, éàñòûãëàðûí òþêöëäöéöíö, ÿòðàôûí äàüûëäû-
üûíû ýþðöá: “Øþâêÿòëÿ Îðõàíûí èøèäèr”, – äåäèì. Åâäÿêè ñÿñ-
ñèçëèê, ùÿìèøÿêè ñÿññèçëèê, ùÿìèøÿêèíÿ îõøàìàéàí ñÿññèçëèk
èäè. Åâ ïàëòàðëàðûìû ýåéèíÿíäÿ àüëûìäàí ãàðàíëûãäà òÿêáàøûíà
îòóðóá áèð àíëûüà õÿéàëëàðà äàëìàã êå÷äèñÿ, àøàüûäàí, äöç
àëòûìäàí, ìÿòáÿõäÿí îëìàñà äà, éàé íàõûø îòàüûíäàí òàããûëòû
ýÿëäè. Àòàì áó ñîéóãäà îðàìû åíìèøäè. Àììà îðaäà ëàìïà
èøûüûíû ýþðäöéöìö õàòûðëàìàäûüûìû ôèêèðëÿøèðäèì êè, áó äÿôÿ
äàøëûãäàí ùÿéÿòÿ à÷ûëàí ãàïûíûí ÷ûðïûëäûüûíû åøèòäèì. Àðäûíúà
ùÿéÿò ãàïûñûíûí ëàï éàõûíëûüûíäàí î ìöñèáÿò êþïÿêëÿðèí
õåéèðñèç, íÿùñ ùöðöøìÿëÿðè áàøëàéàíäà øöáùÿëÿíäèì.
“Õåéðèééÿ”, – ãûøãûðäûì, – “Øþâêÿò, Îðõàí!..”
Öøöéöðäöì. Àòàìûí ìàíãàëû éàíäûüûíäàí, îíóíëà îòóð-
ìàã, èñèíìÿê – àðòûã ôèêðèì Ãàðàäà éîõ, óøàãëàðûìäàéäû –
ö÷öí éàíûíà ýåòäèì. Ëàìïà ÿëèìäÿ iäè.
Äÿùëèçè êå÷ÿíäÿ àøàüûäà ìàíãàëûí öñòöíÿ êåôàë øîðáàñûí-
äàí þòðö ñó ãîéìàã áàðÿäÿ ôèêèðëÿøèðäèì. Ìàâè ãàïûëû îòàüà
ýèðäèì. Ùÿð øåé äàðìàäàüûí îëìóøäó, äàëüûí-äàëüûí “àòàì
äà íåéëÿéèá” äåéÿúÿêäèì.
Ñîíðà àòàìû îðaäà éåðäÿ ýþðäöì.
Äÿùøÿòëè ôÿðéàä ãîïàðäûì. Áèð äÿôÿ äÿ ãûøãûðäûì. Ñîíðà
àòàìûí þëöñöíÿ áàõà-áàõà ñóñäóì.
Áàõûí, äèíìÿçëèéèíèçäÿí, ñîéóããàíëû ùàëûíûçäàí ñèçèí áåëÿ
áó îòàãäà îëàí ùÿð øåéè ÷îõäàí áèëäèéèíèçè áàøà äöøöðÿì.
Ùÿð øåéè îëìàñà äà, áèð ÷îõ øåéëÿðè. Èíäè ìàðàãëàíäûüûíûç
ìÿíèì ýþðäöêëÿðèìÿ ìöíàñèáÿòèì, íÿëÿð ùèññ åëÿäèéèìäèr.

240
 Orxan Pamuk V $ %" $

Ðÿñìÿ áàõàíäà îëäóüó êèìè, ðÿñìäÿêè ãÿùðÿìàíûí ÿçàáûíû, Inventas vitam

ùåêàéÿíèí î ôàúèÿëè íþãòÿéÿ ýÿëìÿñèíè ôèêèðëÿøèá íÿòèúÿéÿ ýÿë-

juvat excoluisse
per artes

ñÿê, ñîíðà ìÿíèì åëÿäèêëÿðèìÿ áàõûá, îðaäà, ìÿíèì éåðèìäÿ

ñèç îëñàéäûíûç, ñèçèí àòàíûç áåëÿ þëäöðöëñÿéäè, íÿ ùèññ åëÿéÿðäè-
íèç – ìÿíèì êÿäÿðèìè éîõ, áóíó ëÿççÿòëÿ áàøà äöøìÿéÿ ÷àëû-
øàúàãñûíûç.
ßëáÿòòÿ, àõøàì åâÿ ãàéûòäûì, áèð àäàì àòàìû þëäöðöá.
Áÿëè, ñà÷ûìû-áàøûìû éîëäóì. Áÿëè, ùþíêöð-ùþíêöð àüëàäûì.
Áÿëè, óøàãëûüûìäà åëÿäèéèì êèìè, áöòöí ýöúöìëÿ îíó ãóúàã-
ëàäûì âÿ ãîõóñóíó èéëÿäèì. Áÿëè, ãîðõóäàí, äÿðääÿí, òÿíùà-
ëûãäàí óçóí-óçàäû òèòðÿäèì. Íÿôÿñ àëìàäûì. Áÿëè, ýþðäöéöìÿ
äÿ èíàíìàäûì, ãàëõûá ãÿääèíè äöçÿëòìÿéè, ùÿìèøÿêè òÿêè êèòàá-
ëàðû àðàñûíäàêû ýóøÿñèíäÿ îòóðìàñû ö÷öí Àëëàùà éàëâàðäûì:
Ãàëõ, àòà, ãàëõ, þëìÿ, äè, àòà, ãàëõ, àòà. Àììà ãàí è÷èíäÿêè áàøû
ïàð÷à-ïàð÷à îëìóøäó. Êàüûçëàðûíûí, êèòàáëàðûíûí úûðûëìàñûí-
äàí, ðÿôëÿðèí, áîéà äÿñòëÿðèíèí, ùîããàëàðûí ãûðûëûá-äàüûäûëìà-
ñûíäàí, äþøÿê÷ÿíèí, ðÿùëÿëÿðèí, éàçû òàõòàëàðûíûí âÿùøèúÿñèíÿ
ïàð÷àëàíûá, ùÿð øåéèí äàðìàäàüûí åäèëìÿñèíäÿí, àòàìû þëäö-
ðÿí ãÿçÿáäÿí ÷îõ, îòàüû, ùÿð øåéè áåëÿúÿ äàüûäàí íèôðÿòäÿí
ãîðõäóì. Àðòûã àüëàìûðäûì. Éàí êö÷ÿäÿ èêè àäàì ãàðàíëûãäà
ýöëöøÿ -ýöëöøÿ êå÷ÿíäÿ äöíéàíûí ñîíñóç ñöêóòóíó áåéíè -
ìèí è÷èíäÿ åøèäèð, öçöìäÿêè éàøû, áóðíóìäàêû ôûðòëûüû ÿëëÿ -
ðèìëÿ ñèëèðäèì. Óøàãëàðû, ùÿéàòûìûçû óçóí-óçàäû ôèêèðëÿøäèì.
Ñöêóòó äèíëÿäèì. Ãà÷äûì. Àòàìûí àéàãëàðûíäàí òóòóá
÷ÿêÿ-÷ÿêÿ äÿùëèçÿ ÷ûõàðäûì. Îðaäà íÿäÿíñÿ áèð àç àüûðëàøäû,
àììà ôèêèð âåðìÿäÿí ïèëëÿêÿíëÿðè åíäèðìÿéÿ áàøëàäûì. Ïèëëÿ-
êÿíëÿðèí îðòàñûíäà ýöúöì òöêÿíÿíäÿ îòóðäóì, áÿëêÿ, àüëàéà-
úàãäûì, àììà òàããûëòûäàí Õåéðèééÿéëÿ óøàãëàðûí ýÿëäèéèíè
ýöìàí åëÿéèá, àòàìûí àéàãëàðûíû ãàïäûì, ãîëòóãëàðûìûí àëòûíà
ñûõûá àøàüûéà áó äÿôÿ äàùà äà éåéèí åíäèì. Åëÿ ïàð÷à-ïàð÷à
îëìóø, åëÿ ãàíà áàòìûøäû êè, ÿçèç àòàìûí áàøû ïèëëÿëÿðÿ äÿéäèê-
úÿ, áöêöëìöø èñëàã ÿñêèíèí ÷ûõàðäûüû êèìè ñÿñ ÷ûõàðûðäû. Àøà-
üûäà íÿäÿíñÿ éöíýöëëÿøìèø áÿäÿíèíè ÷åâèðäèì, äàøëûüûí öñòöé-
ëÿ ñöðöéÿ-ñöðöéÿ áèð ùÿìëÿäÿ àõóðóí éàíûíäàí êå÷èá, éàé

241
íàõûø îòàüûíà ýèðäèì. Ãàïãàðàíëûã îòàüûí è÷èíè ýþðìÿê ö÷öí
ìÿòáÿõäÿêè îúàüûí éàíûíà ãà÷äûì. Ýåðè ãàéûäàíäà àòàìû
è÷ÿðè ñàëäûüûì íàõûø îòàüûíûí äà íåúÿ òàð-ìàð åäèëäèéèíè
ÿëèìäÿêè øàìûí èøûüûíäà ýþðäöì âÿ áèð àíëûüà äèëèì òóòóëäó.
Êèì èäè, áó, Àëëàùûì, ùàíñû iäi?
Áåéíèì ñöðÿòëÿ èøëÿéèð, úÿëä áÿçè øåéëÿðè ùåñàáëàéûðäûì.
Ãàïûñûíû áÿðê-áÿðê þðòäöéöì äàðìàäàüûí åäèëìèø îòàãäà
àòàìû éåðÿ ãîéäóì. Ìÿòáÿõäÿí ñó ãàáû ýþòöðäöì, ãóéóäàí
ñó ýÿòèðèá, éóõàðû ÷ûõäûì, éàíäûðäûüûì ëàìïàíûí èøûüûíäà äÿù-
ëèçäÿêè ãàíû, ñîíðà äà ïèëëÿêÿíëÿðè ñèëäèì. Áóíëàðû ÷îõ úÿëä
åëÿäèì. Éóõàðû îòàüûìà ÷ûõäûì, ãàíà áóëàøìûø ïàëòàðëàðûìû
ñîéóíäóì, òÿìèçëÿðèíè ýåéèíäèì. ßëèìäÿ ñó ãàáûéëà ÿñêè
àòàìûí îòàüûíà ýèðÿúÿêäèì êè, ùÿéÿò ãàïûñûíûí à÷ûëäûüûíû åøèò-
äèì. Åéíè àíäà àõøàì аçàíû äà áàøëàäû. Áöòöí ýöúöìö òîïëà-
äûì, ÿëèìäÿ ëàìïà îíëàðû ïèëëÿêÿíëÿðèí áàøûíäà ýþçëÿäèì.
“Àíà, áèç ýÿëäèê”, – Îðõàí äåäè.
“Õåéðèééÿ! Ùàðaäà ãàëäûíûç!” – Áöòöí ýöúöìëÿ ãûøãûð-
äûì, ñàíêè ãûøãûðìûðäûì äà, ïû÷ûëäàéûðäûì.
“Àíà, áèç àõøàì аçàíûíû êå÷ìÿäèê êè...” – Øþâêÿò äåéèðäè.
“Ñóñ! Áàáàíûç õÿñòÿäèr, éàòûð”.
“Õÿñòÿäèr?” – àøàüûäàí Õåéðèééÿ äåäè. Àììà ìÿíèì ñóñ-
ìàüûìäàí ãÿçÿáèìè ñåçäè: “Øÿêóðÿ õàíûì, Êîñòàíû ýþçëÿäèê.
Êåôàë ýÿëÿíÿ ãÿäÿð äÿ ùå÷ áîø äóðìàäàí äÿôíÿ éûüäûã, óøàã-
ëàðûí ãóðó ÿíúèðèíè, ãûçûëúûã ãóðóñóíó àëäûì”.
Àøàüûéà äöøöá, ïû÷ûëòûéëà Õåéðèééÿíè äàíëàìàã èñòÿéèðäèì,
àììà ïèëëÿêÿíëÿðè åíÿíäÿ ÿëèìäÿêè ëàìïàíûí èñëàã ïèëëÿëÿðè,
òÿëÿñäèéèìäÿí ñèëÿ áèëìÿäèéèì ãàí äàìëàëàðûíû èøûãëàíäûðàúà-
üûíû ôèêèðëÿøäì. Óøàãëàð таппа-тупла ïèëëÿêÿíëÿðè ÷ûõäûëàð, àéàã-
ãàáûëàðûíû ñîéóíäóëàð.
“Ññññ”, – îíëàðû îòàüûìûçà èòÿëÿéÿ-èòÿëÿéÿ äåäèì, – “bàáà-
íûç éàòûð, î éàíà ýåòìÿéèí”.
“Ýþé ãàïûëû îòàãäà, ìàíãàëûí éàíûíà ýåäÿúÿéÿì”, – Øþâ-
êÿò äåäè. “Áàáàìûí éàíûíà éîõ!”
“Áàáàíûç îðaäà éàòûá”, – ïû÷ûëòûéëà äåäèì.

242
 Orxan Pamuk V $ %" $

Àììà áèð àíëûüà äóðóõäóãëàðûíû äà ýþðäöì. “Áàáàíûçûí Inventas vitam

úàíûíà ýèðèá, îíó õÿñòÿëÿíäèðÿí éàðàìàç úèíëÿð ñèçè äÿ âóðìà-

juvat excoluisse
per artes

ñûí, – äåäèì. – Ýèðèí îòàüûíûçà, ýþðöì”.

Èêèñèíèí äÿ ÿëëÿðèíäÿí òóòäóì, ãóúàãëàéûá éàòäûüûìûç îòà-
üûìûçà ñàëäûì. “Äåéèí ýþðÿê èíäèéÿ ãÿäÿð êö÷ÿëÿðäÿ íåéëÿ-
éèðäèíèç?”. “ßðÿá äèëÿí÷èëÿðè ýþðäöê”, – Øþâêÿò äåäè. “Ùàðaäà?”
– äåéÿ ñîðóøäóì. – Áàéðàãëàðû âàðäûìû?”. “Éîõóøäà. Õåéðèé-
éÿéÿ áèð ëèìîí âåðäèëÿð. Õåéðèééÿ îíëàðà ïóë âåðäè. Öñò-áàøëà-
ðûíû ãàð áàñìûøäû”. “Áàøãà?” “Ìåéäàíäà íèøàíà îõ àòûðäûëàð”.
“Áó ãàðäà?” – äåäèì. “Àíà, ìÿí öøöäöì”, – Øþâêÿò äåäè, “gþé
ãàïûëû îòàüà ýåäÿúÿéÿì”. “Áó îòàãäàí åøèéÿ ÷ûõìàéàúàãñû-
íûç, – äåäèì, – yîõñà þëÿðñèíèç. Ìÿí èíäè ìàíãàëû ñèçèí éàíû-
íûçà ýÿòèðÿðÿì”. “Íèéÿ þëìÿëèéèê?” – Øþâêÿò äåäè. “Ñèçÿ áèð
øåé äàíûøàúàüàì, – äåäèì, – aììà ùå÷ êÿñÿ äåìÿéÿ -
úÿêñèíèç, àéäûí îëäóìó?” Äåìÿéÿúÿêëÿðèíÿ ñþç âåðäèëÿð. “Ñèç
êö÷ÿäÿ îëàíäà, áóðà ÷îõ óçàãäàí, áèð ìÿìëÿêÿòäÿí ðÿíýè
ãà÷ûá þëìöø äöìàü áèð àäàì ýÿëäè, áàáàíûçëà ñþùáÿò åëÿäè.
Îëà áèëñèí, î, úèí èìèø”. Úèíèí ùàðaäàí ýÿëäèéèíè ñîðóøäóëàð.
“Íÿùðèí î áèðè òÿðÿôèíäÿí”, – äåäèì. “Àòàìûí îëäóüó éåðäÿí-
ìè?” – Øþâêÿò äåäè. “Ùÿ, îðaäàí, – äåäèì. – Úèí áàáàíûçûí
êèòàáëàðûíäàêû ðÿñìëÿðÿ áàõìàã ö÷öí ýÿëèáìèø . Î ðÿñìëÿðÿ
áàõàí ýöíàùêàð äÿðùàë þëöðìöø”.
Ñöêóò ÷þêäö.
“Áàõ, ìÿí àøàüûéà, Õåéðèééÿíèí éàíûíà ýåäèðÿì, – äåäèì.
– Ìàíãàëû äà áóðà ýÿòèðÿúÿéÿì, éåìÿê ìÿúìÿéèñèíè äÿ. Åùòè-
éàòëû îëóí, îòàãäàí åøèéÿ ÷ûõìàüû àüëûíûçà ýÿòèðìÿéèí, þëÿðñèíèç.
×öíêè úèí ùÿëÿ åâèí è÷èíäÿäè”. “Àíà, àíà, ýåòìÿ”, – Îðõàí äåäè.
Øþâêÿòÿ ñàðû äþíäöì: “Ãàðäàøûíà ñÿí úàâàáäåùñÿí, – äåäèì.
– Åøèéÿ ÷ûõàðñûíûç, úèí âóðìàñà, ñèçè ìÿí þëäöðÿðÿì”. Îíëàðà
ãàïàç âóðìàçäàí ÿââÿë åëÿäèéèì î ãîðõóíú ýþðêÿìè àëäûì:
“Èíäè äóà åëÿéèí êè, õÿñòÿ áàáàíûç þëìÿñèí. Éàõøû îëñàíûç, Àëëàù
äóàëàðûíûçû ãÿáóë åëÿéÿð. Êèìñÿ äÿ ñèçÿ òîõóíìàç”.
Òóòäóãëàðû èøÿ áèð î ãÿäÿð äÿ úàí éàíäûðìàäàí äóà åëÿ-
ìÿéÿ áàøëàäûëàð. Àøàüûéà åíäèì.

243
 “Êèìñÿ òóðóíú øÿðáÿòèíè äàüûäûá, – Õåéðèééÿ äåäè, – pèøèê
äåñÿì, ýöúö ÷àòìàç, êþïÿê è÷ÿðè ýèðìÿç...”
Áèðäÿí öçöìäÿêè äÿùøÿòè ýþðöá äàéàíäû: “Õåéèð îëà,
– äåäè. – Íÿ îëóá? Àòàí ÿôÿíäèéÿ áèð øåéìè îëóá?”
“Þëäö”.
Ôÿðéàä ãîïàðòäû. ßëèíäÿêè áû÷àüû âÿ ñîüàíû òàõòàíûí öñòö-
íÿ åëÿ ÷ûðïäû êè, äîüðàäûüû êåôàë ñû÷ðàäû. Åéíè àíäà èêèìèç äÿ
ñîë ÿëèíäÿêè ãàíûí êåôàëäàí éîõ, èëê ôÿðéàääà êÿñäèéè øÿùàäÿò
áàðìàüûíäàí àõäûüûíû ýþðäöê. Ãà÷à-ãà÷à éóõàðû ÷ûõäûì,
öçáÿöç îòàãäà òöëáÿíä ïàð÷àñû àõòàðàíäà ýþðäöì, óøàãëàðûí
îòàüûíäàí ñÿñ-êöé ýÿëèð. ßëèìäÿ úûðäûüûì ãóìàø ïàð÷àñû îòà-
üà ýèðäèì. Øþâêÿò Îðõàíûí öñòöíÿ ÷ûõûá äèçëÿðèéëÿ ÷èéèíëÿðèíè
ñûõìûøäû, îíó áîüóðäó.
“Ñèç íåéëÿéèðñèíèç?” – бöòöí ýöúöìëÿ ãûøãûðäûì.
“Îðõàí îòàãäàí ÷ûõûðäû”, – Øþâêÿò äåäè.
“Éàëàíäûr, – Îðõàí äåäè. – Øþâêÿò ãàïûíû à÷ìûøäû, ÷ûõìà,
äåäèì”. Àüëàìàüà áàøëàäû.
“Ñàêèò äóðìàñàíûç, èêèíèçè äÿ þëäöðÿðÿì”.
“Àíà, ýåòìÿ”, – Îðõàí äåéèðäè.
Àøàüûäà Õåéðèééÿíèí áàðìàüûíû ñàðûéûá ãàíû êÿñäèê.
Àòàìûí þç ÿúÿëèéëÿ þëìÿäèéèíè äåéÿíäÿ ãîðõóá, “Àëëàùûì,
áèçè ãîðó” äóàëàðû åëÿäè, êÿñèëìèø áàðìàüûíà áàõûá àüëàäû.
Àòàìû ýþçëÿðèíè îâà-îâà àüëàäûüû ãÿäÿð ñåâèðäèìè, éà äà
ñåâäèéè ãÿäÿð àüëàéûðäûìû? Éóõàðû ÷ûõûá, àòàìà áàõìàã
èñòÿäè.
“Éóõàðûäà äåéèë, – äåäèm, aðõà îòàãäàäûr”.
Öçöìÿ øöáùÿéëÿ áàõäû. Àììà ìÿíèì ýåäèá áàõà áèëìÿ-
éÿúÿéèìè áàøà äöøÿíäÿ ãîðõó ìàðàüûíà âÿ èñòÿéèíÿ äÿ öñòöí
ýÿëìÿäè. Ëàìïàíû ýþòöðöá ýåòäè. Äóðäóüóì éåðäÿí, ìÿòáÿ-
õèí ýèðèøèíäÿí äàøëûãëà äþðä-áåø àääûì ýåäèá, îòàüûí ãàïûñûíû
ùþðìÿòëÿ, ãàéüûéëà éàâàøúà èòÿëÿäèéèíè, ÿëèíäÿêè ëàìïàíûí
èøûüûíäà äàðìàäàüûí îëìóø îòàüà áàõäûüûíû ýþðäöì. Àòàìû
ÿââÿëúÿ ýþðÿ áèëìÿäè, ëàìïàíû äàùà äà éóõàðû ãàëäûðûá, áþéöê
îòàüûí êöíúëÿðèíè èøûãëàíäûðìàüà ÷àëûøäû.

244
 Orxan Pamuk V $ %" $

“Ààù!” – äåéÿ ñîíðà ãûøãûðäû. Àòàìû ãîéäóüóì éåðäÿ, Inventas vitam

ãàïûíûí ëàï éàíûíäà ýþðìöøäö. Ãûìûëäàíûá-åëÿìÿäÿí àòàìà

juvat excoluisse
per artes

áàõäû. Êþëýÿñè äàøëûüûí öçÿðèíäÿ âÿ àõóðóí äèâàðûíäà ùå÷ òÿð-

ïÿíìèðäè. Î áàõàíäà ìÿí äÿ îíóí íÿ ýþðäöéöíö òÿñÿââö-
ðöìÿ ýÿòèðäèì. Ýåðè ãàéûäûá ýÿëÿíäÿ àüëàìûðäû. Äåéÿúÿê-
ëÿðèíè áåéíèíèí áèð ýóøÿñèíÿ áÿðê-áÿðê éåðëÿøäèðÿúÿê ãÿäÿð
þçöíäÿ îëäóüóíó ýþðÿíäÿ ñåâèíäèì.
“Èíäè ìÿíè äèíëÿ, Õåéðèééÿ, – äåäèì. ßëèìèí þç-þçöíÿ ãàïûá
ýþòöðäöéö áàëûãëû áû÷àüû éåëëÿéÿ-éåëëÿéÿ äàíûøûðäûì. – Éóõàðû
ãàò äà àëò-öñò åäèëèá, ìÿíùóñ, èáëèñ îðà äà ýèðèá, ùÿð øåéè ãûðûá-
òþêöá, áöòöí êöíú-áóúàüû åøèê-åøèê åëÿéèá. Àòàìûí áàøûíû, öçö-
íö îðaäà ïàð÷àëàéûá, îðaäà þëäöðöá. Óøàãëàð ýþðìÿñèí, ñÿí
äÿ áàøäàí ãîðõìàéàñàí äåéÿ, àòàìû ìÿí àøàüû åíäèðäèì.
Ñèçèí äàëûíûçúà ìÿí äÿ ÷ûõìûøäûì. Àòàì åâäÿ òÿê èäè”.
“Áèëìèðäèì, – ïåøìàí÷ûëûãëà äåäè. – Ùàðäà iäií?”
Áèð àç ñóñäóì, èñòÿäèì ñóñäóüóìó éàõøû-éàõøû áàøà äöø-
ñöí. Ñîíðà “Ãàðàéëà iäiì, – äåäèì. – Àñûëìûø éÿùóäèíèí åâèí-
äÿ Ãàðàéëà òàïûøäûã. Àììà áóíó ùå÷ êÿñÿ äåìÿéÿúÿêñÿí.
Àòàìûí þëäöðöëäöéöíö äÿ ùÿëÿëèê ùå÷ êÿñÿ äåìÿéÿúÿêñÿí”.
“Îíó êèì þëäöðäö?”
Äîüðóäàí, ñàäÿëþâù иäиìи, éîõñà ìÿíè ñûõûøäûðìàã
ö÷öíìö áåëÿ åëÿéèðäè.
“Áèëñÿì, þëäöéöíö äÿ ýèçëÿòìÿçäèì, – äåäèì. – Áèëìè-
ðÿì. Ñÿí áèëèðñÿíìè?”
“Ìÿí íÿ áèëèì, – äåäè. – Èíäè áèç íåéëÿéÿúÿéèê?”
“Ùå÷ áèð øåé îëìàìûø êèìè ùÿðÿêÿò åëÿéÿúÿêñÿí”, – äåäèì.
Ãûøãûðà-ãûøãûðà àüëàìàã èñòÿéèðäèì, àììà ñóñäóì. Èêèìèç
äÿ áèð àç ñóñäóã.
Õåéëè ñîíðà: “Èíäè áàëûüûí áàøûíû áóðàõ, – äåäèì, – uøàã-
ëàðà ùÿìèí ñöôðÿíè à÷”.
Ñûçûëäàéûá àüëàìàüà áàøëàéàíäà îíó ãóúàãëàäûì, áèð-
áèðèìèçè áÿðê-áÿðê ãóúàãëàäûã. Áèð àíëûüà òÿêúÿ þçöìÿ, óøàã-
ëàðà éîõ, ùàìûìûçà öðÿéèì éàíà-éàíà îíó ñåâäèì. Î áèðè òÿðÿô-
äÿí äÿ øöáùÿ ãóðäó è÷èìäÿ åùìàëúà ãûìûëäàíäû, àòàì ãÿòëÿ

245
éåòèðèëÿíäÿ ùàðaäà îëäóüóìó ñèç áèëèðñèíèç. Õåéðèééÿéëÿ óøàã-
ëàðû ìÿíèì óçàãëàøäûðäûüûìû, àììà áóíó áàøãà íèééÿòëÿ
åëÿäèéèìè, òÿñàäöôëÿðèí öñò-öñòÿ ýÿëäèéèíè áèëèðñèíèç... Àììà
Õåéðèééÿ áèëèðìè? Îíà áàøà ñàëñàì, áàøà äöøÿðìè, áàøà äöøÿ-
úÿêìè? Ùÿì áàøà äöøÿúÿê, ùÿì øöáùÿëÿíÿúÿê. Îíó äàùà äà
áÿðê-áÿðê ãóúàãëàäûì; àììà áóíó äà ùèéëÿìèí öñòöíö
þðòìÿê ö÷öí åëÿäèéèìè úàðèéÿ àüëûéëà ôèêèðëÿøÿúÿéèíè àüëûìà
ýÿòèðìÿéÿ áàøëàéàíäà, ñàíêè, þçöìö îíó àëäàäàí êèìè ùèññ
åëÿäèì. Àòàì áóðaäà þëäöðöëÿíäÿ ìÿí Ãàðàéëà ýþðöøöá,
îíóíëà ñåâèøèðäèì. Áó ôèêðè òÿêúÿ Õåéðèééÿ éöðöòñÿ, î ãÿäÿð
ýöíàù äóéìàçäûì, àììà áèëèðÿì, ñèç äÿ åëÿ ôèêèðëÿøèðñèíèç.
Ùÿòòà åòèðàô åëÿéèí, ñèçäÿí áÿçè øåéëÿð ýèçëÿòäèéèìè äÿ ýöìàí
åëÿéèðñèíèç. Íÿ ãÿäÿð áÿäáÿõòÿì! Íÿ ãÿäÿð áÿõòñèçÿì! Áåëÿúÿ,
ìÿí àüëàìàüà áàøëàéàíäà Õåéðèééÿ äÿ àüëàäû âÿ áèð-áèðèìèçè
ãóúàãëàäûã.
Éóõàðû îòàãäà à÷äûüûìûç ñöôðÿäÿ ãàðíûìû äîéóðàí êèìè
åëÿäèì. Àðàäà: “Bàáàíûçà áàø ÷ÿêèì”, – äåéÿ ÷ûõûá è÷ÿðèäÿ
ýþç éàøû òþêöðäöì. ßìÿëëè-áàøëû øöáùÿëÿíäèêëÿðèíäÿí éåìÿê-
äÿí ñîíðà óøàãëàð éàòàüà ýèðÿíäÿ ëàï éàíûìà ýÿëäèëÿð, ìÿíÿ
ãûñûëäûëàð. Óçóí ìöääÿò úèíèí ãîðõñóíäàí éàòà äà áèëìÿäèëÿð.
“Òàããûëòû âàð, åøèòäèíìè?” – äåéÿ äèêÿëèá ãàëõäûëàð. Ðàùàòëàíûá
éàòà áèëñèíëÿð äåéÿ, îíëàðà åøã ùåêàéÿñè íàüûë åëÿäèì. Áèëèðñè-
íèç, ãàðàíëûãäà ñþçëÿð ãàíàäëàíûð.
“Àíà, ùå÷ êÿñÿ ÿðÿ ýåòìÿéÿúÿêñÿí, éîõ?” – Øþâêÿò äåäè.
“Èíäè ãóëàã àñ, – äåäèì. – Áèð øàùçàäÿ âàðìûø, ýþçÿëëÿð
ýþçÿëè áèð ãûçà óçàãäàí àøèã îëóáìóø. Áó, íåúÿ îëóá? Ýþçÿëëÿð
ýþçÿëèíèí þçöíäÿí ãàáàã ðÿñìèíè ýþðöá, îíäàí äà àøèã îëóá”.
Áÿäáÿõòëèê âÿ êÿäÿð âàõòëàðûíäà åëÿäèéèì êèìè, ùåêàéÿòè
äàùà ÿââÿëúÿäÿí áèëäèéèì áèð øåé òÿêè éîõ, î àíäà ãÿëáèìäÿí
ýÿëäèéè êèìè óéäóðóá äàíûøäûì. Ãÿëáèìäÿí êå÷ÿíëÿðèí, õàòè-
ðÿëÿðèìèí âÿ ÿçàáëàðûìûí ðÿíýëÿðèéëÿ óéäóðóá äàíûøäûì. Ãÿë-
áèìäÿí êå÷ÿíëÿðèí, õàòèðÿëÿðèìèí âÿ ÿçàáëàðûìûí ðÿíýëÿðèéëÿ
óéäóðäóüóìäàí, äàíûøäûãëàðûì áèð íþâ þç áàøûìà ýÿëÿíëÿðÿ
îõøàéàí íàõûø êèì èäè.

246
 Orxan Pamuk V $ %" $

Óøàãëàðûí èêèñè äÿ éóõóéà ýåäÿíäÿí ñîíðà èñòè éàòàãäàí Inventas vitam

÷ûõûá, Õåéðèééÿéëÿ áèðëèêäÿ èéðÿíú èáëèñèí äàðìàäàüûí åëÿäèéè

juvat excoluisse
per artes

ÿøéàëàðû éûüäûã. Äèäèê-äèäèê åäèëìèø ñàíäûãëàðû, êèòàáëàðû, ãóìàø-

ëàðû, ôûðëàäûá àòûëìûø, ãûðûëìûø ôèíúàíëàðû, ÷àíàã êþéíÿéè, ùîã-
ãàëàðû, ïàð÷àëàíìûø ðÿùëÿíè, áîéà ãóòóëàðûíû, íèôðÿòëÿ úûðûëûá
àòûëìûø êàüûçëàðû, ñÿùèôÿëÿðè áèð-áèð ÿëèìèçÿ àëàíäà èêèìèçäÿí
áèðèìèç àðàäàáèð èøèíè áóðàõûá àüëàéûðäû. Ñàíêè, àòàìûí þëö-
ìöíäÿí ÷îõ îòàãëàðûí, ÿøéàëàðûí áó ãÿäÿð àëò-öñò åäèëìÿñèíÿ,
ìÿùðÿìèééÿòèìèçÿ áåëÿúÿ, âÿùøèúÿñèíÿ ãÿñä åäèëìÿñèíÿ êÿäÿð-
ëÿíèðäèê. Ñåâäèêëÿðè þëÿí èíñàíëàðûí þç òÿúðöáÿìäÿí áèëäèéèì
õàñèééÿòëÿðè, åâëÿðèíäÿ îíäàí ãàëàí ùÿð øåéèí ÿââÿëêè êèìè
ãàëìàñûíà áàõûá òÿñÿëëè òàïìàëàðû âÿ ïÿðäÿëÿðèí, þðòöêëÿðèí,
ýöí èøûüûíûí ùÿìèøÿêè êèìè ýþðöíìÿñèíè äÿðê åëÿéèá, ßçðàилиí
ñåâäèêëÿðè èíñàíû ÷îõäàí ýþòöðöá àïàðäûüûíà ùÿðäÿíáèð èíàí-
ìàìàëàðûäû. Àòàìûí ñÿáèð âÿ åøãëÿ áàõäûüû, ãàïûëàðûíû, êöíú-
ëÿðèíè âàñâàñûëûãëà íàõûøëàòäûðäûüû åâèí ìÿðùÿìÿòñèçúÿñèíÿ
òàð-ìàð åäèëìÿñè, áèçÿ íÿ áåëÿ áèð òÿñÿëëè, íÿ äÿ òÿñÿââöð ãîé-
äóüóíäàí, áó èøè åëÿéÿí úÿùÿííÿìëèéèí ãÿääàðëûüûíû õàòûðëàäûá,
áèçè äÿ ãîðõóäóðäó.
Ìÿíèì èñòÿéèìëÿ àøàüû åíèá, ãóéóäàí òÿçÿ ñó ÷ÿêèá, àáäÿñò
àëàíäàí ñîíðà ðÿùìÿòëèê àòàìûí öìèääÿí âÿ þëöìäÿí åéíè
âàõòäà áÿùñ åëÿäèéèíäÿí ÷îõ ñåâäèéèíè äåäèéè ßë-è-Èìðàí ñóðÿ-
ñèíè ÿí ÷îõ ñåâäèéè Ùåðàò úèëäëè Ãóðàí-è Êÿðèìäÿí îõóéàíäà,
ìÿñÿëÿí, èêèìèç äÿ áèð àíëûüà ùÿéÿò ãàïûñûíûí úûðûëäàäûüûíû
ãîðõóéëà åøèòäèê, àììà àðõàñû ýÿëìÿäè. Ýåúÿéàðûñû ùÿéÿò
ãàïûñûíûí ñöðýöñöíö éîõëàéûá, àðõàñûíà àòàìûí éàç ñÿùÿðëÿ-
ðèíäÿ ãóéóäàí þçö ÷ÿêäèéè ñóéëà ñóëàäûüû ðåéùàí ñàõñûñûíû
áèðëèêäÿ ãîéàíäàí ñîíðà åâÿ ýèðÿíäÿ þçöìöç ýþòöðäöéöìöç
ëàìïàëàðûí óçàòäûüû êþëýÿëÿðèìèçè áèð àíëûüà áàøãàñûíêû ñàн-
äûã. ßí ÷îõ äà ÿúÿëèéëÿ þëäöéöíö ãÿáóë åëÿìÿêäÿí áàøãà áèð
÷àðÿì ãàëìàäûüûíäàí, àòàìûí ãàíà áàòìûø öçöíö éóéóá ïàë-
òàðûíû äèíìÿçúÿ äÿéèøäèðÿíäÿ – Õåéðèééÿ: “Ãîëóíó àëòûíäàí
ñàë”, – äåéÿ ïû÷ûëäàìûøäû – áèð íþâ ñÿññèç èáàäÿò êèìè, ãÿëáè-
ìèçè áöðöéÿí äÿùøÿòëÿ ãîðõìóøäóã.

247
 Àòàìûí ãàíà áàòìûø ïàëòàðûíû, àëò ýåéèìëÿðèíè ñîéóíäó-
ðàíäà áèçäÿ ùåéðÿò âÿ ùåéðàíëûã äîüóðàí øåé ãàðàíëûã îòàãäà
öñòöíÿ äöøÿí øàì èøûüûíäà àëíûíäàêû ùÿéàò äîëó, àüòÿùÿð
ðÿíý èäè: èêèìèç äÿ äàùà òÿùäèäêàð áèð øåéäÿí ùÿëÿ àðàäàáèð
òèòðÿéèá ãîðõäóüóìóçäàí, àòàìûí ãûðûøëàð âÿ éàðàëàðëà þðòöë-
ìöø ÷ûëïàã áÿäÿíèíèí ñÿðáÿñòúÿ óçàíìàñûíà áàõìàãäàí,
îíà òàìàøà åëÿìÿêäÿí ùå÷ ÷ÿêèíìèðäèê. Õåéðèééÿ éóõàðûéà
àëò ïàëòàðûíû, éàøûë èïÿê êþéíÿéèíè ýþòöðìÿéÿ ýåäÿíäÿ áèð àíëû-
üà þçöìö ñàõëàéà áèëìÿéèá, éàçûã àòàìûí îðàñûíà áàõäûì âÿ
ùÿðÿêÿòèìäÿí ÷îõ óòàíäûì. Òÿðòÿìèç ýåéèíäèðÿíäÿí, áîé-
íóíäàêû, öçöíäÿêè, ñà÷ûíäàêû ãàíû äèããÿòëÿ òÿìèçëÿéÿíäÿí
ñîíðà áöòöí ýöúöìëÿ ãóúàãëàäûì, áóðíóìó ñàããàëûíûí è÷èíÿ
ñîõóá äîéóíúà èéëÿäèì âÿ óçóí-óçàäû àüëàäûì.
Ìÿíè âèúäàíñûç, ùÿòòà ýöíàùêàð áèëÿíëÿð ö÷öí èêè êÿðÿ äÿ
àüëàäûüûìû äåéèðÿì. 1. Éóõàðû îòàüû óøàãëàðûí îëóá-êå÷ÿíè áèë-
ìÿéÿúÿêëÿðè âÿçèééÿòÿ ýÿòèðÿíäÿ, áàëûããóëàüûíäàí ìþùðÿíè
óøàãëûüûìäàí ãàëìà âÿðäèøëÿ ãóëàüûìà ñþéêÿéèá, äÿíèçèí ñÿñè-
íèí ÿìÿëëè-áàøëû çÿèôëÿäèéèíè ùèññ åëÿéÿíäÿ. 2. Ñîí èéèðìè èëäÿ
àòàì ùåé öñòöíäÿ îòóðäóüóíäàí, àç ãàëà ãû÷ûíûí áèð ïàð÷àñû
îëàí ãûðìûçû ìÿõìÿð äþøÿê÷ÿíèí ïàð÷àëàíäûüûíû ýþðÿíäÿ.
ßëÿ ýÿëìÿéÿíè ùàñàðäàí åøèéÿ àòûá, åâäÿ ùÿð øåéè ÿââÿëêè
ùàëûíà ýÿòèðÿíäÿ Õåéðèééÿíèí áó ýåúÿ éàòàüûíû áèçèì îòàüû-
ìûçäà ñàëìàã èñòÿéèíè ðÿùìñèçúÿñèíÿ ðÿää åëÿäèì. Îíà: “Óøàã-
ëàð ñÿùÿð øöáùÿëÿíìÿñèíëÿð”, – äåäèì. Àììà äöçö, óøàãëà-
ðûìëà òÿê ãàëìàã âÿ Õåéðèééÿíè úÿçàëàíäûðìàã èñòÿäèéèì
ö÷öí áåëÿ åëÿäèì. Éàòàüà ýèðäèì, õåéëè ìöääÿò éóõóéà ýåäÿ
áèëìÿäèì. Áàøûìà ýÿëÿí øåéèí ãîðõóíúëóüóíó ôèêèðëÿøäèéèìÿ
ýþðÿ éîõ, áàøûìà ýÿëÿ áèëÿúÿê øåéëÿðè ùåñàáëàäûüûìà ýþðÿ.

248
 Orxan Pamuk V $ %" $

Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
M]NIM BFZM EZQMZHZFZ"

“Øàùíàìÿ” øàèðè Ôèðäîâñè Ãÿçíÿéÿ ýÿëèá. Ñóëòàí Ìàùìó-

äóí øàèðëÿðè òÿðÿôèíäÿí ñÿùðàëû êèìè, àë÷àëäûëàíäàí ñîíðà èëê ö÷
ìèñðàñû ÷îõ ÷ÿòèí ãàôèéÿéëÿ áèòÿí äþðäëöéöí ùå÷ êÿñèí òàìàì-
ëàéà áèëìÿäèéè ñîí ìèñðàñûíû ñþéëÿéÿíäÿ ìÿí îðaäà, Ôèðäîâñè-
íèí êàôòàíûíûí öñòöíäÿ iäèì. “Øàùíàìÿ”íèí ÿôñàíÿâè ãÿùðÿìà-
íû Ðöñòÿì éîõà ÷ûõìûø àòûíûí àðäûíúà óçàã þëêÿëÿðÿ ýåäÿíäÿ
ñàäàüûíûí öçÿðèíäÿ, ÿôñàíÿâè äèâè ìèñèëñèç ãûëûíúûéëà èêèéÿ áþëÿí-
äÿ àõàí ãàíûí è÷èíäÿ, ãîíàüû ãàëäûüû øàùûí ýþçÿë ãûçûéëà ýåúÿ-
íè ñåâèøÿ-ñåâèøÿ êå÷èðÿíäÿ éîðüàíûí ãûðûøëàðû àðàñûíäà iäiì. Ùÿð
éåðäÿ iäèì âÿ ùÿð éåðäÿéÿì. Òóð ãàðäàøû Èðÿúèí áàøûíû íàìÿðä-
úÿñèíÿ êÿñÿíäÿ, ðþéàëàð ãÿäÿð ýþçÿë ÿôñàíÿâè îðäóëàð áîçãûð-
äà áèð-áèðëÿðèíÿ ãàðûøàíäà, Èñêÿíäÿðèí áàøûíà ýöí âóðäóüóí-
äàí, ýþçÿë áóðíóíäàí àõàí ãàíû èøûëäàéàíäà ìÿí îðaäà iäiì.
Ùÿôòÿíèí ùÿð ýöíö àéðû ðÿíýÿ ÷àëàí ãöááÿíèí àëòûíäà, àéðû
èãëèìäÿí ýÿëÿí ìèñèëñèç ýþçÿëëÿ ýåúÿíè êå÷èðèá, îíóí äàíûø-
äûüû ùåêàéÿíè äèíëÿéÿí Ñàñàíè øàùû Áÿùðàì Ýóðóí ÷ÿðøÿíáÿ
ýöíö çèéàðÿò åëÿäèéè âÿ ðÿñìèíäÿí àøèã îëäóüó ýþçÿëèí ïàëòà-
ðûíäà, Øèðèíèí ðÿñìèíÿ áàõûá àøèã îëäóüó Õîñðîâóí òàúûíäàí
êàôòàíûíàúàí áöòöí ãèéàôÿñèíäÿ iäèì. Ãàëàëàðû ìöùàñèðÿéÿ
àëàí îðäóëàðûí áàéðàãëàðûíäà, çèéàðÿò ñöôðÿëÿðèíèí þðòöêëÿðèí-
äÿ, ïàäøàùëàðûí àéàãëàðûíû þïÿí åë÷èëÿðèí ìÿõìÿð êàôòàíëàðûí-
äà, ùåêàéÿëÿðèíÿ óøàãëàðûí ÿëäÿí-àéàãäàí ýåòäèêëÿðè ãûëûíúûí
ðÿñì åäèëäèéè éåðäÿ iäèì. Ùèíäèñòàí âÿ Áóõàðàäàí ýÿëÿí ãàëûí
êàüûçëàðûí öçÿðèíÿ ýþçÿë ýþçëö øÿéèðäëÿðèí, óñòà íÿããàøëàðûí
áàõûøëàðû àëòûíäà õûðäà ôûð÷àëàðëà ñöðòöëöá, уøàã õàëûëàðûíû,
äèâàð áÿçÿêëÿðèíè, áîéíóáöêöê ýþçÿë ãàäûíëàðûí ïÿíúÿðÿ àðà-
ñûíäàí êö÷ÿéÿ òàìàøà åëÿéÿíäÿ ýåéäèêëÿðè êþéíÿêëÿðè, äþéö-
øÿ ýèðÿí õîðóçëàðûí ïèïèêëÿðèíè, ÿôñàíÿâè þëêÿëÿðèí ÿôñàíÿâè
ìåéâÿëÿðèéëÿ íàðëàðûíû, øåéòàíûí àüçûíû, ÷ÿð÷èâÿëÿðèí è÷èíäÿêè
èíúÿ úèçýèíè, ÷àäûðëàðûí ãûâðûì-ãûâðûì áÿçÿêëÿðèíè, íÿããàøûí
þç êåôè ö÷öí ÷ÿêäèéè, ÷ûëïàã ýþçëÿ ýöúëÿ ýþðöëÿí ÷è÷ÿêëÿðè,

249
øÿêÿðäÿí äöçÿëäèëìèø ãóø ùåéêÿëëÿðèíèí албалыдан ýþçëÿðèíè,
÷îáàíëàðûí úîðàáëàðûíû, ÿôñàíÿëÿðäÿí ýÿëìÿ øÿôÿãëÿðè, ìèíëÿð-
ëÿ, îí ìèíëÿðëÿ ñàâàø÷ûíûí, øàùûí, àøûüûí úÿñÿäèíè âÿ éàðàëàðûíû
ýþñòÿðäèì. Ãàíûí ÷è÷ÿê êèìè à÷äûüû ñàâàø ìÿúëèñëÿðèíÿ, ýþçÿë
îüëàíëàð âÿ øàèðëÿð ÷þëäÿ øÿðàá è÷èá, ìóñèãè äèíëÿéÿíäÿ ÿí
óñòà øàèðèí êàôòàíûíà, ìÿëÿêëÿðèí ãàíàäëàðûíà, ãàäûíëàðûí äîäàã-
ëàðûíà, þëöëÿðèí éàðàëàðûíà âÿ ãàí è÷èíäÿêè êÿñèê áàøëàðûíà
ñöðòöëìÿéè ñåâèðÿì.
Ñîðóøäóüóíóçó åøèäèðÿì: “Ðÿíý îëìàã íÿäèr?”
Ðÿíý ýþçöí òÿìàñû, êàðëàðûí ìóñèãèñè, ãàðàíëûãäà êÿëìÿäè.
Îí ìèíëÿðëÿ èëäèr, êèòàáäàí-êèòàáà, ÿøéàäàí-ÿøéàéà êöëÿéèí óüóë-
òóñó êèìè, ðóùëàðûí äàíûøäûãëàðûíû äèíëÿäèéèìäÿí ìÿíèì òÿìà-
ñûìûí ìÿëÿêëÿðèí òÿìàñûíà îõøàäûüûíû ñþéëÿéÿê. Áèð òÿðÿôèì
áóðàäà ýþçëÿðèíèçëÿ ÷àüûðûð; î, ìÿíèì àüûð òÿðÿôèìäèr. Áèð òÿðÿ-
ôèì ùàâàäà áàõûøëàðûíûçëà ãàíàäëàíûð; î, ìÿíèì çÿèô òÿðÿôèìäè.
Ãûðìûçû îëìàãäàí íåúÿ äÿ õîøáÿõòÿì! È÷èì éàíûð, ãöâ-
âÿòëèéÿì; äèããÿò ýþñòÿðèëäèéèíè áèëèðÿì; ìÿíÿ ãàðøû áèð ðÿíý
ãîéà áèëìÿäèéèíèçè äÿ.
Ýèçëÿòìèðÿì: ìÿíèì ö÷öí çÿðèôëèê çÿèôëèê, éà äà ýöúñöç-
ëöêëÿ éîõ, àíúàã ãÿòèééÿòëÿ âÿ èðàäÿéëÿ ùÿéàòà êå÷èð. Þçöìö
îðòàéà ãîéóðàì. Áàøãà ðÿíýëÿðäÿí, êþëýÿëÿðäÿí, òöíëöêäÿí,
éà äà òÿíùàëûãäàí ãîðõìóðàì. Ìÿíè ýþçëÿéÿí ñÿòùè þç ìöçÿô-
ôÿð àòÿøèìëÿ äîëäóðìàã íåúÿ äÿ ýþçÿëäèr! Ìÿíèì éàéûëäûüûì
éåðäÿ ýþçëÿð ïàðûëäàéûð, åùòèðàñëàð ãöââÿòëÿíèð, ãàøëàð ãàëõûð,
öðÿêëÿð ñöðÿòëÿ äþéöíöð. Áàõûí ìÿíÿ! Éàøàìàã íÿ ãÿäÿð ýþçÿë
øåéäèr! Ìÿíÿ òàìàøà åëÿéèí; ýþðìÿê íÿ ýþçÿëäèr! Éàøàìàã –
ýþðìÿêäèr. Ùÿð éåðäÿ ýþðöíöðÿì. Ùÿéàò ìÿíèìëÿ áàøëàéûð,
ùÿð øåé ìÿíÿ äþíöð, èíàíûí ìÿíÿ.
Ñóñóí âÿ íåúÿ äÿ áåëÿ ìèñèëñèç ãûðìûçû îëäóüóìó äèíëÿéèí.
Áîéàäàí áàøû ÷ûõàí óñòàä íÿããàø Ùèíäèñòàíûí ÿí èñòè éåðèíäÿí
ýÿëÿí ÿí éàõøû ãûðìûçû áþúÿéèíèí ãóðóñóíó þç ùÿâÿíýäÿñòÿ-
sèíäÿ ÿë ÷ÿêèúèéëÿ äþéÿ-äþéÿ ÿìÿëëè-áàøëû òîçà äþíäÿðèá, áóíóí
áåø äèðùÿìèíè, áèð äèðùÿì ñàáóíîòó âÿ éàðûì äèðùÿì äÿ íèëó-
ôÿð ùàçûð åëÿäè. Ö÷ ýèðâÿíêÿ ñóéó ãàçàíà òþêäö, ñàáóíîòóíó

250
 Orxan Pamuk V $ %" $

è÷èíÿ àòûá ãàéíàòäû. Ñîíðà íèëóôÿðè ñóéà àòäû, éàõøû-éàõøû ãàðûø- Inventas vitam

äûðäû. Ýþçÿë ãÿùâÿ è÷èá ãóðòàðàíàúàí ãàéíàòäû. Î, ãÿùâÿíè

juvat excoluisse
per artes

è÷ÿíäÿ ìÿí äÿ àç ñîíðà äîüóëàúàã óøàã êèìè ñÿáèðñèç îëóð-

äóì. Ãÿùâÿ àüëûíû àëûá, ýþçëÿðèíè úèí êèìè åëÿéÿíäÿ ãûðìûçû
òîçóíó ãàçàíà àòäû, áó èø ö÷öí èñòèôàäÿ åëÿäèéè íàçèê âÿ òÿìèç
÷óáóãëàðäàí áèðèéëÿ éàõøûúà ãàðûøäûðäû. Èíäè ÿñë ãûðìûçû îëàúàã-
äûì, àììà êåéôèééÿòèì î ãÿäÿð âàúèáäèr êè; ùÿì ñó áîø éåðÿ
ãàéíàìàìàëûäû, ùÿì äÿ, òÿáèè, áèð àç ãàéíàìàëûäû. ×óáóüóí
óúóéëà ñóäàí áèð ïàð÷à ýþòöðöá, áàø áàðìàüûíûí (î áèðè áàð-
ìàãëàð, ãÿòèééÿí îëìàç) äûðíàüûíà ñöðòäö. Îùù, íÿ ýþçÿëìèø
ãûðìûçû îëìàã! Äûðíàüûíû ãûðìûçûéà áîéàäûì, äûðíàüûíûí ãûðà-
üûíà ñó êèìè àõìàäûì; êåéôèééÿòèì éàõøû iäи, àììà ÷þêöíòö-
ëÿðèì âàðäû. Ãàçàíû îúàüûí öñòöíäÿí äöøöðäö, ìÿíè òÿðòÿìèç
ãóìàøäàí êå÷èðèá ñöçäö, äàùà äà ñàô îëäóì. Ñîíðà îäóí
öñòöíÿ ãîéäó, ìÿíè èêè äÿôÿ äÿ ãàéíàäûá êþïöðòäö, àçàúûã
äþéöëìöø ñàï àòäû, ñîéóìàüà ãîéäó.
Áèð íå÷ÿ ýöí êå÷äè, îðaäà, ãàçàíûí è÷èíäÿ ùå÷ áèð øåéÿ
ãàðûøìàäàí ãàëäûì. È÷èìäÿí áöòöí ñÿùèôÿëÿðÿ, ùÿð éåðÿ, ùÿð
øåéÿ ñöðòöëìÿê êå÷ÿ-êå÷ÿ, åëÿúÿ ãàëìàã ãÿëáèìè ñûíäûðûðäû.
Áó ñÿññèçëèêäÿ ãûðìûçûíûí íÿ îëäóüóíó ôèêèðëÿøäèì.
Áèð êÿðÿ, áèð ßúÿì øÿùÿðèíäÿ êîð íÿããàøûí ÿçáÿðäÿí
÷ÿêäèéè àò ðÿñìèíäÿêè éÿùÿð þðòöéöíöí áÿçÿêëÿðèíÿ áèð øÿéèð-
äèí ôûð÷àñûéëà ñöðòöëÿíäÿ èêè óñòàä êîð íÿããàøûí þç àðàëàðûíäà
÷ÿêèøäèêëÿðèíè åøèòìèøäèì.
“Áöòöí íàõûø ùÿéàòûìûç ÿðçèíäÿ øþâã âÿ èíàìëà ÷àëûøäûüû-
ìûçäàí àõûðäà, òÿáèè êè, êîð îëàí áèçëÿð, ãûðìûçûíûí íåúÿ ðÿíý,
íåúÿ ùèññ îëäóüóíó áèëèð, õàòûðëàéûðûã, – àòû ÿçáÿðäÿí ÷ÿêÿí
äåäè, – aììà àíàäàíýÿëìÿ êîð îëñàéäûã, ýþçÿë øÿéèðäèìèçèí
ñöðòäöéö áó ãûðìûçûíû íåúÿ äÿðê åëÿéÿúÿêäèê?”
“Ýþçÿë ìèñàëäû, – î áèðè äåäè, – aììà ðÿíýëÿð áàøà äöøöë-
ìÿç, ùèññ åäèëÿð”.
“Ãûðìûçûíûí ùèññèíè ùå÷ ýþðìÿéÿíÿ áàøà ñàëûí, óñòàäûì”.
“Áàðìàüûìûçûí óúóéëà òîõóíñàéäûã, äÿìèðëÿ ìèñ àðàñûíäà
îëàðäû. Îâúóìóçóí è÷èíÿ ýþòöðñÿéäèê, éàíäûðàðäû. Äàäñàéäûã,

251
äóçëó ÿò êèìè øîð îëàðäû. Àüçûìûçà àëñàéäûã, äîëäóðàðäû. Èéëÿ-
ñÿéäèê, àò êèìè èéëÿíÿðäè. ×è÷ÿê êèìè ãîõóñàéäû, ãûðìûçû ýöëÿ
éîõ, éîüóðò ÷è÷ÿéèíÿ áÿíçÿéÿðäè.
Î çàìàíëàð, éöç îí èë ãàáàã ôèðÿíý íÿãøè øàùëàðûí öñòöí-
ëöê âåðäèéè ùÿãèãè òÿùäèä îëìàäûüûíäàí âÿ ÿôñàíÿâè áþéöê
óñòàäëàð þç öñóëëàðûíà Àëëàùà èíàíàí êèìè, èíàíäûãëàðûíäàí
ôèðÿíý óñòàäëàðûíûí ÿí àäè ãûëûíú éàðàñûíäà, éà äà ÿí áàéàüû
ïàð÷àäà áåëÿ ãûðìûçûíûí íþâáÿíþâ ÷àëàðëàðûíäàí èñòèôàäÿ åëÿ-
ìÿëÿðèíÿ áèð úöð øÿðÿôñèçëèê âÿ ãàíìàçëûã êèìè áàõûá, ýöëöá
êå÷äèëÿð. Àíúàã ñàäÿëþâù, ãÿòèééÿòñèç âÿ èðàäÿñèç íÿããàøûí
áèð êàôòàíûí ãûðìûçûñû ö÷öí ôÿðãëè ãûðìûçûëàðäàí èñòèôàäÿ åëÿäè-
éèíè ñþéëÿäèëÿð. Êþëýÿ áÿùàíÿ îëà áèëìÿç. ßñàñÿí, éåýàíÿ áèð
ãûðìûçû âàð âÿ òÿêúÿ îíà èíàíûëûð”.
“Áó ãûðìûçûíûí ìÿíàñû íÿäèr?” – äåéÿ àòû ÿçáÿðäÿí ÷ÿêÿí
êîð íÿããàø éåíÿ ñîðóøäó.
“Ðÿíýëÿðèí ìÿíàñû îðaäà, ãàðøûìûçäà îëìàëàðû âÿ îíëàðû
ýþðìÿéèìèçäè, – î áèðè äåäè. – Ýþðìÿéÿíÿ ãûðìûçû áàøà ñàëûí-
ìàç”.
“Äèíñèçëÿð, êàôèðëÿð, ÿãèäÿñèçëÿð äÿ Àëëàùû èíêàð åëÿìÿê
ö÷öí îíóí ýþðöíìÿäèéèíè äåéèðëÿð”, – àòû ÷ÿêÿí êîð íÿããàø
äåäè.
“Îíà ýþðÿ î ýþðÿíÿ ýþðöíöð, – äåäè î áèðè óñòà.
– Ãóðàí-è Êÿðèì áóíà ýþðÿ, ýþðÿíëÿ ýþðìÿéÿíèí ùå÷ äÿ åéíè
îëìàéàúàüûíû äåéèð”.
Ýþçÿë øÿéèðä àòûí éÿùÿðèíèí þðòöéöíÿ ìÿíè éàâàø-éàâàø
ñöðòìöøäö. Ýþçÿë áèð íàõûøûí àü-ãàðàñûíà þç òóòóìóìó, ýöúö-
ìö âÿ úàíëûëûüûìû ãîéìàã åëÿ õîø äóéüóäó êè, ïèøèê òöêöí-
äÿí ôûð÷à ìÿíè êàüûçà éàéàíäà ñåâèíúäÿí ãûäûãëàíûðàì. Áåëÿúÿ,
ìÿí ðÿíýëÿíäèðäèêúÿ, ñàíêè, àëÿìÿ “îë” äåéèðÿì âÿ àëÿì
ìÿíèì ãàí ðÿíýèìäÿí îëóð. Ýþðìÿéÿí èíêàð åëÿéèð, àììà
ùÿð éåðäÿ ìÿí âàðàì.

252
 Orxan Pamuk V $ %" $

Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
M]N X]KTQ]J]M

Ñÿùÿð óøàãëàð îéàíìàìûøäàí ãàáàã éàòàãäàí ãàëõäûì,

Ãàðàéà àñûëìûø éÿùóäèíèí åâèíÿ äÿðùàë ýÿëìÿñèíè áèëäèðÿí
êè÷èê ìÿêòóá éàçäûì âÿ Õåéðèééÿíèí ÿëèíÿ äöðòäöì êè, ãà÷à-
ãà÷à Åñòåðÿ ÷àòäûðñûí. Õåéðèééÿ ìÿêòóáó àëàíäà ýþçëÿðèìèí
è÷èíÿ áàøûìûçà ýÿëÿ áèëÿúÿêëÿðèí ãîðõóñóéëà áèð äàùà ÷ÿêèí-
ìÿäÿí áàõäûñà, ìÿí äÿ àðòûã ãîðõìàëû àòàì îëìàäûüûíäàí,
éåíè ãàçàíûëìûø ãîðõóñóç-ùöðêöñöçëöêëÿ îíóí ýþçëÿðèíèí è÷è-
íÿ áàõäûì. Áó äà áóíäàí ñîíðà àðàìûçäàêû ÿäÿáèí âÿ ãàé-
äàëàðûí íÿ úöð îëàúàüûíû àéäûíëàøäûðäû. Ñîí èêè èë ÿðçèíäÿ Õåé-
ðèééÿíèí àòàìäàí óøàã ñàùèáè îëóá, úàðèéÿ îëäóüóíó óíóäóá
õàíûìëûã åøãèíÿ äöøÿúÿéèíäÿí íàðàùàòëûã êå÷èðäèéèìè èíäè
ñèçÿ åòèðàô åëÿéèì. Óøàãëàð îéàíìàìûø àòàìû çèéàðÿò åëÿäèì,
ãûìûëäàíìàéàí, àììà ÿúàèá òÿðçäÿ éóìøàãëûüûíû èòèðìÿìèø
ÿëèíè ùþðìÿòëÿ þïäöì. Àòàìûí àéàããàáûëàðûíû, áàøëûüûíû ýþé
ôÿðàúÿñèíè ýèçëÿòäèì, óøàãëàð îéàíàíäa îíëàðà áàáàëàðûíûí
éàõøûëàøäûüûíû, åðêÿíäÿí Ìóñòàôà pàøàíûí éàíûíà ýåòäèéèíè
ñþéëÿäèì.
Õåéðèééÿ ñÿùÿð ýÿçèíòèñèíäÿí ýåðè ýÿëèá, ãÿùâÿàëòû ö÷öí
ñöôðÿíè ñÿðÿíäÿ, òóðóíú øèðÿñèíèí è÷èëÿúÿê ùèññÿñèíè äÿ îðòàéà
ãîéàíäà ìÿí Åñòåðèí èíäè Ãàðàíûí ãàïûñûíû äþéäöéöíö ôèêèð-
ëÿøèðäèì. Ãàð êÿñìèø, ýöíÿø ÷ûõìûøäû.
Àñûëìûø éÿùóäèíèí ùÿéÿòèíÿ ýèðÿíäÿ äÿ åéíè øåéè ýþðäöì.
Ñà÷àãëàðäàí, ïÿíúÿðÿíèí ãûðàãëàðûíäàí àñûëàí áóçëàð ñöðÿòëÿ
êè÷èëèð, êèô âÿ ÷öðöìöø éàðïàã èéëÿíÿí ùÿéÿò ýöíÿøè èñòÿêëÿ
óäóðäó. Ãàðàíû äöíÿí àõøàì – ìÿíÿ íå÷ÿ ùÿôòÿ ÿââÿë áàø
âåðÿí êèìè, óçàã ýÿëèðäè – îíó èëê äÿôÿ ýþðäöéöì éåðäÿ ìÿíè
ýþçëÿéÿí ýþðäöì. Ðöáÿíäèìè ãàëäûðûá äåäèì: “ßýÿð è÷èíäÿí
ñåâèíìÿê ýÿëèðñÿ, ñåâèí. Àðòûã àðàìûçäà àòàìûí åòèðàçëàðûíà,
ìöãàâèìÿòèíÿ, øöáùÿëÿðèíÿ éåð éîõäór. Äöíÿí ýåúÿ ñÿí ìÿíè
áóðàäà øÿðÿôñèçúÿñèíÿ ñûõûøäûðìàüà ÷àëûøàíäà áèð àäàì, èáëè-
ñèí áèðè áîø åâèìèçÿ ýèðèá, àòàìû þëäöðöá”.

253
 Ãàðàíûí òÿïêèñèíäÿí ÷îõ ìÿíèì íèéÿ áåëÿ éåêÿõàíà, ñÿìè-
ìèééÿòäÿí áèð àç óçàã ÿäàéëà äàíûøäûüûìëà ìàðàãëàíûðñûíûç.
Úàâàáûíû ìÿí äÿ áèëìèðÿì. Áÿëêÿ àüëàéàúàüûìà, Ãàðàíûí ìÿíè
ãóúàãëàéàúàüûíà, îíà ýöìàí åëÿäèéèìäÿí äàùà ñöðÿòëÿ éàõûí-
ëàøàúàüûìà ýþðÿäè.
“Åâèìèçè äèäèê-äèäèê åëÿéèá, áèð ÷îõ øåéè ñûíäûðûá, áÿëëèäèr
êè, áóíäàí ñîíðà áó èáëèñèí þç ùöúðÿñèíäÿ ñàêèòúÿ îòóðàúàüûíû
ùå÷ ýöìàí åëÿìèðÿì. Àòàìûí êèòàáûíûí ñîíóíúó ðÿñìèíè îüóð-
ëàéûá. Èñòÿéèðÿì, ìÿíè, áèçè, àòàìûí êèòàáûíû îíäàí ãîðóéàñàí.
Àììà áèçè ùàíñû ñèôÿòëÿ, ùàíñû éàõûíëûãëà ãîðóéàúàãñàí; áàõ
èíäè ìÿñÿëÿ áóäór”.
Áèð øåé äåìÿê ö÷öí úÿùä åëÿäè, àììà áàõûøëàðûìëà, ñàí-
êè, áóíó äàèì åëÿéÿí êèìè, îíó àñàíëûãëà ñóñäóðäóì.
“Àòàì þëÿíäÿí ñîíðà ãàçûíûí íÿçÿðèíäÿ ìÿíèì ñàùèáèì
ÿðèìäèr, ÿðèìèí àèëÿñèäèr. Àòàì þëìÿìèøäÿí ÿââÿë åëÿ áåëÿ iäè,
÷öíêè ãàçûéà ýþðÿ, ÿðèì ñàüäûr. ßðèìèí ãàðäàøû áþéöê ãàð-
äàøûíûí îëìàäûüû ìöääÿòäÿ ìÿíäÿí èñòèôàäÿ åëÿìÿéÿ úÿùä
ýþñòÿðäèéè, áó ÿäÿáñèçëèê âÿ áàúàðûãñûçëûãëà ãàéûíàòàìû òÿðÿä-
äöäÿ ãîéäóüóíäàí, àòàìûí éàíûíà äóë ãàëìàäàí äà ãàéûäà
áèëìèøäèì. Èíäè àòàì þëäöéöíÿ, ãàðäàøûì äà îëìàäûüûíà ýþðÿ,
äåìÿëè, áöñáöòöí ñàùèáñèçÿì. Éà äà ñàùèáèì, ùå÷ øöáùÿñèç,
ÿðèìèí ãàðäàøûéëà ãàéûíàòàìäûr. Îíëàðûí, ÿñëèíäÿ, ìÿíè åâëÿ-
ðèíÿ ýåðè àïàðìàã ö÷öí ùÿðÿêÿòÿ ýÿëäèêëÿðèíè, àòàìû ìÿúáóð
åëÿìÿê öçðÿ îëäóãëàðûíû, ìÿíè òÿùäèäëÿ ñûõûøäûðìàüà ãÿðàð
âåðäèêëÿðèíè áèëèðñÿí. Àòàìûí þëäöéöíö åøèäÿð-åøèòìÿç, ìÿíè
åâÿ àïàðìàãäàí þòðö äÿðùàë ùÿðÿêÿòÿ ýÿëÿúÿêëÿð. Î åâÿ ãàéûò-
ìàã èñòÿìÿäèéèìäÿí, àòàìûí þëäöéöíö ýèçëÿäèðÿì. Áÿëêÿ äÿ,
ÿáÿñ éåðÿ ýèçëÿäèðÿì. ×öíêè áóíó îíëàð äà åëÿìèø îëà áèëÿðëÿð”.
Àñûëìûø éÿùóäèíèí åâèíèí ñûíûã íÿôÿñëèêëÿðè âÿ éûðòûã ïÿí-
úÿðÿëÿðèíäÿí è÷ÿðè çÿðèôëèêëÿ ñöçöëÿí íàçèê èøûã çîëàüû îòàüûí
èëëÿðëÿ éûüûëìûø òîçóíó èøûãëàíäûðûá, Ãàðàéëà àðàìûçà åëÿ áó
àíäà äöøäö.
“Àòàìûí þëäöðöëäöéöíö éàëíûç áó ñÿáÿáäÿí ýèçëÿòìè-
ðÿì”, – ýþçëÿðèìè Ãàðàíûí åøãäÿí ÷îõ, äèããÿòëÿ áàõìàñûíà

254
 Orxan Pamuk V $ %" $

ñåâèíäèéèì ýþçëÿðèíÿ äèêèá äåäèì. – Àòàì þëäöðöëÿíäÿ ùàða- Inventas vitam

äà îëäóüóìó ñöáóò åëÿéÿ áèëìÿìÿêäÿí ãîðõóðàì. Õåéðèééÿ-

juvat excoluisse
per artes

íèí øàùèäëèéèíèí ùå÷ áèð äÿéÿðè îëìàñà äà, ÿëåéùèìÿ – ìÿíèì

îëìàñà äà, àòàìûí êèòàáûíûí ÿëåéùèíÿ – èøëÿäèëÿí ùèéëÿëÿðèí
áèð ùèññÿñè îëìàñûíäàí ãîðõóðàì. ßëèì ÷àòàí ùàìèì, ñàùè-
áèì ãàëìàéà-ãàëìàéà àòàìûí þëäöðöëäöéöíö åëàí åëÿìÿéè-
ìèí úèíàéÿòè ãàçûéà ãÿáóë åòäèðìÿê áàõûìûíäàí áàøëàíüûúäà
àñàíëûã éàðàòñà äà, äàùà ñîíðàëàð, ñûðô ýöìàí ñàéäûüûì ñÿáÿá-
ëÿðäÿí – ìÿñÿëÿí, áÿëêÿ äÿ, Õåéðèééÿ àòàìûí ñÿíÿ ÿðÿ ýåòìÿ-
éèìè èñòÿìÿäèéèíè áèëèð – áàøûìà áÿëà à÷àúàüûíû ÷îõ éàõøû
òÿõìèí åëÿéÿ áèëèðÿì”.
“Àòàí ìÿíÿ ÿðÿ ýåòìÿéèíè èñòÿìèðäèìè?” – äåéÿ Ãàðà
ñîðóøäó.
“Èñòÿìèðäè, ÷öíêè, áèëäèéèí êèìè, ñÿíèí ìÿíè ýþòöðöá îíäàí
óçàüà àïàðìàüûíäàí ãîðõóðäó. Èíäè ñÿí àðòûã àòàìà áó ïèñ-
ëèéè åëÿéÿ áèëìÿéÿúÿéèíÿ ýþðÿ, áó âÿçèééÿòäÿ áèçèì åâëÿíìÿéè-
ìèçÿ éàçûã àòàìûí äà ùå÷ úöð åòèðàçû îëìàçäû. Ñÿíèí åòèðàçûí
âàðìû?”
“Éîõ, ýþçÿëèì”.
“Éàõøû. Ìÿíèì ùàìèìèí äÿ ñÿíäÿí ùå÷ áèð ïóë âÿ ãûçûë
òÿëÿáè äÿ éîõäór. Þç òÿðÿôèìäÿí þç íèêàù øÿðòëÿðèìè äàíûøìàã
êèìè, ÿäÿáñèçëèê åëÿäèéèìÿ ýþðÿ, öçð èñòÿéèðÿì. Àììà òÿôñèëà-
òûíà, áÿäáÿõòëèêäÿí, äÿðùàë èíäè âàðìàüà ìÿúáóð îëäóüóì
áÿçè íèêàù øÿðòëÿðèì äÿ âàð”.
Óçóí ìöääÿò ñóñäóüóìäàí, Ãàðà ýåúèêäèéè ö÷öí öçð
èñòÿéÿí òÿðçäÿ: “Áÿëè”, – äåäè.
“Áèðèíúèñè, – äåéÿ áàøëàäûì, – ìÿíèìëÿ äþçöëìÿéÿúÿê
ãÿäÿð ïèñ äàâðàíñàí, éà äà ìÿíèìëÿ åâëè îëà-îëà áàøãàñûéëà
åâëÿíñÿí, ìÿíè ýöçÿðàí ïóëóéëà áîøàìûø ñàéûëàúàüûmëà áàüëû
èêè øàùèä ãàðøûñûíäà àíä è÷ÿúÿêñÿí. Èêèíúèñè, ñÿáÿáëè-ñÿáÿásiz
àëòû àéäàí àðòûã åâèíè òÿðê åëÿéèá ýåðè ãàéûòìàñàí, ìÿíèì
ñÿðáÿñò ñàéûëàúàüûìà âÿ ìÿíÿ þäÿíú âåðÿúÿéèíÿ äàèð èêè
øàùèä ãàðøûñûíäà àíä è÷ÿúÿêñÿí. Ö÷öíúöñö, åâëÿíÿíäÿí ñîí-
ðà, òÿáèè êè, åâèìÿ äàøûíàúàãñàí, àììà àòàìû ãÿòëÿ éåòèðÿí

255
àë÷àã òàïûëàíà, éà äà ñÿí òàïàíà ãÿäÿð – îíà þç ÿëèìëÿ èøýÿí-
úÿ âåðìÿê èñòÿéèðÿì! – âÿ pàäøàùûìûçûí êèòàáû ñÿíèí áàúàðûã
âÿ ñÿéèíëÿ áàøà ÷àòäûðûá, îíà òÿùâèë âåðèëÿíÿ ãÿäÿð ìÿíèìëÿ åéíè
éàòàãäà éàòìàéàúàãñàí. Äþðäöíúöñö, î éàòàãäà ìÿíèìëÿ
éàòàí îüóëëàðûìû þç îüóëëàðûí êèìè ñåâÿúÿêñÿí”.
“Ùÿ”.
“Éàõøû. Ãàðøûìûçäàêû ÿíýÿëëÿð áó ñöðÿòëÿ àðàäàí ãàëõñà,
÷îõ éàõûí âàõòäà äöíéà åâèíÿ ýèðÿúÿéèê”.
“Äöíéà åâèíÿ ùÿ, àììà åéíè éàòàüà éîõ”.
“Ùÿð øåéèí áàøû åâëèëèêäèr, – äåäèì, – ÿââÿëúÿ îíó ùÿëë
åëÿéÿê. Åøã åâëèëèêäÿí ñîíðà ýÿëèð. Óíóòìà. Åâëÿíìÿìèøäÿí
ãàáàã àëîâëàíàí åøã éàíüûíû åâëÿíÿíäÿ ñþíöð, ýåðèäÿ áîø âÿ
êÿäÿðëè éàíüûí éåðè ãàëûð. ßëáÿòòÿ, åâëÿíÿíäÿí ñîíðà äóéóëàí
åøã äÿ òöêÿíèð, àììà îíóí éåðèíè õîøáÿõòëèê òóòóð. Áóíà
áàõìàéàðàã, áÿçè òÿëÿñêÿí ñÿôåùëÿð åâëÿíìÿìèøäÿí ãàáàã
àøèã îëóá, éàíà-éàíà áöòöí åøãè òöêÿäèðëÿð. Íèéÿ? ×öíêè ÿí
áþéöê ìÿãñÿäè åøã ñàéûðëàð”.
“Äöçö íÿäèr?”
“Äöçö, õîøáÿõòëèêäèr. Åøã äÿ, åâëèëèê äÿ îíó ÿëäÿ åëÿìÿéÿ
éàðàéûð: ÿð, åâ, óøàãëàð, êèòàá. Ìÿíèì áó ÿðè èòìèø, àòàñû þëìöø
ùàëûìûí áåëÿ ñÿíèí î ãóïãóðó éàëãûçëûüûíäàí éàõøû îëäóüóíó
ýþðìöðñÿíìè? Áöòöí ýöíö ýöëöøÿ-ýöëöøÿ, äþéöøÿ-äþéöøÿ
ñåâèøäèéèì îüóëëàðûì îëìàñà, þëÿðÿì. Ñÿí ìÿíèì áó ùàëûìà
åòèíàñûç ãàëìàäûüûíäàí, ùÿòòà ýåúÿíè ìÿíèìëÿ åéíè éàòàãäà
îëìàñà áåëÿ àòàìûí úÿñÿäèéëÿ âÿ óøàãëàðûìëà áèðýÿ åéíè äàì
àëòûíäà êå÷èðìÿéÿ è÷èí-è÷èí úàí àòäûüûíäàí, èíäè äåéÿúÿéèìè
áöòöí âàðëûüûíëà äèíëÿéÿúÿêñÿí”.
“Äèíëÿéèðÿì”.
“Áîøàíìàüûì ö÷öí úöðáÿúöð éîëëàð âàð. Éàëàí÷û øàùèäëÿð
ñÿôÿðÿ ÷ûõìàçäàí ÿââÿë ÿðèìèí ìÿíè øÿðòëÿ áîøàäûüûíà øàùèä-
ëèê åëÿéèá, ìÿñÿëÿí, èêè èë ÿðçèíäÿ ñÿôÿðäÿí ãàéûòìàñà, àðâàäû-
íûí ñÿðáÿñò îëìàüûíà àíä è÷äèéèíÿ éàëàí éåðÿ àíä è÷ÿ áèëÿðëÿð.
Éà äà, äàùà äîüðóñó, ÿðèìèí úÿñÿäèíè ñàâàø ìåéäàíûíäà ýþð-
äöêëÿðèíè éåðëè-éàòàãëû ñþéëÿéèá àíä è÷ÿ áèëÿðëÿð. Àììà åâäÿêè

256
 Orxan Pamuk V $ %" $

úÿñÿäè, ãàéûíàòàìëà ãàéíûìûí åòèðàçëàðûíû íÿçÿðÿ àëñàã, áó Inventas vitam

éàëàí÷û øàùèäëèêëÿð ÷îõ éàðàìàç éîëëàðäûr âÿ àüûëëû, òÿäáèðëè

juvat excoluisse
per artes

ãàçûëàð äà ãîðõóá ðàçû îëìàçëàð. ßðèìèí ìÿíè ýöçÿðàíïóëó-

ñóç ãîéóá äþðä èëäÿí áÿðè ñÿôÿðäÿí ãàéûòìàìàñûíà áàõìàéà-
ðàã, ìÿíè ìÿçùÿáè áèçèì êèìè Ùÿíÿôè îëàí ãàçûëàð äà áîøàéà
áèëìÿç. Àììà Öñêöäàð ãàçûñû ìÿíèì âÿçèééÿòèìäÿ îëàí,
ßúÿì ñàâàøëàðû öçöíäÿí ñàéëàðû ùÿìèøÿ àðòàí ãàäûíëàðûí áîøàí-
ìàñûíà èìêàí âåðìÿê ö÷öí pàäøàùûìûç hÿçðÿòëÿðèíèí âÿ
øåéõöëèñëàìûí ýþç éóììàñûéëà àðàäàáèð éåðèíè ìÿçùÿáè Øÿôèè
îëàí íàèáèíÿ âåðèð, î äà áèçè øàããà-øóãëà áîøàéûá, ýöçÿðàí
ïóëó êÿñèðìèø. Èíäè ÿýÿð ìÿíèì âÿçèééÿòèìÿ äöðöñò øàùèäëèê
åëÿéÿúÿê èêè àäàì òàïûá, îíëàðà äÿðùàë áèð àç ïóë âåðèá, áèð-
ëèêäÿ Öñêöäàðà êå÷èá, ãàçûíû äèëÿ òóòóá, ìÿíè áîøàìàã ö÷öí
éåðèíäÿ íàèáèíèí îòóðìàñûíû òÿìèí åëÿéèá, áó øàùèäëÿðÿ ìÿíè
áîøàäûá, áèð äÿ ãàçû äÿôòÿðèíÿ áîøàíìàíû ãåéä åòäèðèá, áó
éîëäà êàüûç, øÿùàäÿò äÿ äÿðùàë àëñàí, áîøàíìàäàí äÿðùàë
ñîíðà, ùå÷ ýþçëÿìÿäÿí òÿñäèãëÿòñÿí, áöòöí áóíëàðû áó ýöíîð-
òàäàí ñîíðàéà ãÿäÿð ýþðöá ýåðè ãàéûòñàí, àõøàìöñòö äÿðùàë
íèêàùûìûçû êÿñÿúÿê èìàì òàïìàã ùå÷ ÷ÿòèí îëìàäûüûíà ýþðÿ,
áó ýåúÿ ìÿíèì ÿðèì êèìè ìÿíèìëÿ âÿ óøàãëàðûìëà åéíè äàì
àëòûíäà ãàëà áèëÿð, áåëÿúÿ, áèçè î èáëèñèí ãîðõóñóéëà ýåúÿíè òèð-òèð
òèòðÿéèá åâèí òûããûëòûëàðûíû äèíëÿéÿ-äèíëÿéÿ êå÷èðìÿêäÿí, ñÿùÿð
äÿ àòàìûí âÿôàòûíû õÿáÿð âåðÿíäÿ ìÿíè åë-îáà ãàáàüûíäà ñàùèá-
ñèç, áÿäáÿõò ãàäûí âÿçèééÿòèíÿ äöøìÿêäÿí ãóðòàðàðñàí”.
“Áÿëè, – Ãàðà íèêáèíëèêëÿ, áèð àç äà óøàã ñàéàã äåäè, – bÿëè.
Ñÿíè àëûðàì”.
Éÿãèí, Ãàðàéëà éåêÿõàíà âÿ ñÿìèìèééÿòäÿí óçàã äèëëÿ
íèéÿ äàíûøäûüûìû áèëìÿäèéèìè äåìèøäèì. Èíäè áèëèðÿì. Äåéÿ-
ñÿí, þçöìöí áåëÿ éîëóíà ãîéàúàãëàðûíà ÷ÿòèí èíàíäûüûì øåé-
ëÿðÿ óøàãëûãäàí äÿëèñîâëóüóíó áèëäèéèì Ãàðàíû àíúàã áó
ÿäàéëà òÿùðèê åëÿéÿúÿéèìè ñåçèðÿììèø.
“Áîøàíìàíûí âÿ àõøàìöñòö, èíøàëëàù, êÿñèëìÿëè íèêàùûìû-
çûí ñàõòà îëäóüóíó èääèà åëÿéÿúÿê àäàìëàðà, àòàìûí êèòàáûíûí
òàìàìëàíìàñû ö÷öí ïèñëèêëÿð åëÿéÿúÿê êÿñëÿðÿ, äöøìÿíëÿðèìèçÿ

257
ãàðøû ýþðìÿëè îëäóüóìóç õåéëè èø âàð, àììà, ÿñëèíäÿ, èíäè
ìÿíèìêèíäÿí äÿ ãàðûøûã îëàí àüëûíû äàùà ãàðûøäûðìàéûì”.
“Àüëûí ùå÷ ãàðûøûã äåéèë”, – Ãàðà äåäè.
“×öíêè áóíëàð ìÿíèì ôèêèðëÿðèì äåéèë, èëëÿðëÿ àòàìëà äàíûøà-
äàíûøà îíäàí þéðÿíäèéèì øåéëÿðäèr”, – äåäèì. Ùàìûñûíûí
ìÿíèì ãàäûí àüëûìäàí ÷ûõìàñûíû ýöìàí åëÿìÿìÿñèíÿ âÿ
äåäèêëÿðèìÿ èíàíìàñûíà ýþðÿ.
Ìÿíè ÷îõ àüûëëû áèëèá, áóíó öçöìÿ äåéÿúÿê êèøèëÿðèí ùàìû-
ñûíûí ñþéëÿäèêëÿðè øåéè Ãàðà äåäè: “×îõ ýþçÿëñÿí”.
“Áÿëè, – äåäèì, – зÿêàìûí òÿðèôëÿíìÿñè ÷îõ õîøóìà ýÿëèð.
Ìÿí áàëàúà îëàíäà àòàì äà áóíó ÷îõ åëÿðäè”.
“Àììà áþéöéöá éåòèøÿíäÿí ñîíðà àòàì ìÿíèì çÿêàìû
òÿðèôëÿìÿéè áóðàõäû”, – äåéÿúÿêäèì êè, àüëàìàüà áàøëàäûì.
Àüëàéàíäà, ñàíêè, þç è÷èìäÿí ÷ûõûá ìÿíäÿí àéðûëàí áàøãà
ãàäûí îëóðäóì âÿ êèòàáûí ñÿùèôÿñèíäÿêè äÿðä ýÿòèðÿí ðÿñìÿ
áàõûá êÿäÿðëÿíÿí øÿéèðä êèìè þç ùÿéàòûìû çàùèðäÿí ýþðöð,
þçöìÿ àúûéûðäûì. Èíñàíûí þç äÿðäëÿðèíÿ áàøãàëàðûíûí äÿðäè
òÿêè ýþç éàøû òþêìÿñèíäÿ åëÿ ñàô úÿùÿò âàð êè, Ãàðà ìÿíè
ãóúàãëàéàíäà ãÿëáèìèçÿ õåéèðõàùëûã éàéûëäû. Àììà áó äÿôÿ
äÿ áèç áèð-áèðèìèçè ãóúàãëàéàíäà õåéèðõàùëûã àðàìûçäà ãàëûð,
ùå÷ ÿòðàôûìûçäàêû äöøìÿíëÿðèí àëÿìèíÿ éàðàìûðäû.

258
 Orxan Pamuk V $ %" $

Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
M]NIM BFZM EBQBFZ"

Äóë, éåòèì âÿ ìÿùçóí Øÿêóðÿì òöê êèìè àääûìëàðëà

÷ûõûá ýåäÿíäÿí ñîíðà îíäàí ìÿíÿ êå÷ÿí áàäàì ãîõóñó âÿ
åâëèëèê õÿéàëëàðûéëà àñûëìûø éÿùóäèíèí åâèíèí ñöêóòó è÷èíäÿ
õåéëè ãàëäûì. Áåéíèì ãàðìàãàðûøûq idi, àììà ìÿíÿ àç ãàëà
ÿçàá âåðÿúÿê ñöðÿòëÿ äÿ èøëÿéèðäè. ßíèøòÿìèí þëöìöíÿ áåëÿ
ëàçûìè ãÿäÿð éàíìàäàí ìÿí äÿ ãà÷à-ãà÷à åâèìÿ ãàéûòäûì.
Áèð éàíäàí Øÿêóðÿíèí ìÿíè àëäàòäûüûíû, ìÿíäÿí áþéöê áèð
ùèéëÿíèí ïàð÷àñû êèìè èñòèôàäÿ åëÿäèéèíè äåéÿí øöáùÿ ãóðäó
è÷èìè éåéèð, áèð éàíäàí äà õîøáÿõò åâëèëèê õÿéàëëàðû ýþçöìöí
ãàáàüûíäàí ùå÷ ýåòìèðäè.
Åâäÿ, ñÿùÿðèí áó âàõòûíäà ùàðà ýåäèá, ùàðaäàí ýÿëäèéèìè
þéðÿíìÿê ö÷öí ìÿíè ãàïûíûí àüçûíäà ñîðüó-ñóàëà òóòàí åâ
ñàùèáÿì àðâàäà éàëàí ñþéëÿéÿíäÿí ñîíðà îòàüûìäà äþøÿéè-
ìèí è÷èíäÿ ýèçëÿòäèéèì êÿìÿðèìèí àñòàðûíäàí èéèðìè èêè äÿíÿ
Âåíåñèéà ãûçûëû ÷ûõàðûá òèòðÿéÿí áàðìàãëàðûìëà êèñÿìÿ ãîé-
äóì. Òÿêðàð êö÷ÿëÿðÿ ãàéûäàíäà Øÿêóðÿíèí íÿìëè, êÿäÿðëè,
ãàðà ýþçëÿðèíèí áåéíèìäÿí áöòöí ýöíö ãÿòè ÷ûõìàéàúàüûíû
äÿðùàë áàøà äöøäöì.
ßââÿëúÿ Âåíåñèéà àñëàíëàðûíûí áåøèíè åëÿ ùåé ýöëöìñÿ -
éÿí éÿùóäè ñÿððàôà õûðäàëàòäûì. Ñîíðà àäûíû ñåâìÿäèéèìäÿí,
èíäèéÿ ãÿäÿð ñèçÿ äåìÿäèéèì ìÿùÿëëÿéÿ (èíäè äåéèì: Éàêóò-
ëàð) þëö ßíèøòÿìèí âÿ Øÿêóðÿìèí óøàãëàðûéëà ìÿíè ýþçëÿäèéè
åâèí êö÷ÿëÿðèíÿ äöøöíúÿëÿð è÷èíäÿ ãàéûòäûì. Êö÷ÿëÿðäÿ, åëÿ
áèë, ãà÷à-ãà÷à ýåäÿíäÿ ùöíäöð ÷èíàð àüàúû ßíèøòÿìèí þëäöéö
ýöí àüëàýÿëìÿç åâëèëèê õÿéàëëàðû âÿ ïëàíëàðûéëà ÿòÿêëÿðèì éåëëÿíÿ-
éåëëÿíÿ ýåòäèéèìäÿí ìÿíÿ òÿíÿ åëÿäè. Éÿãèí, áóçëàð ÿðèäèéèíÿ
ýþðÿ, øûðûëäàéà-øûðûëäàéà àõàí ìÿùÿëëÿ ÷åøìÿñè ìÿíÿ: “Fiêèð
âåðìÿ, – äåäè, – èøëÿðèíè éîëóíà ãîé âÿ õîøáÿõò îëìàüà ôèêèð
âåð”. Äàéàí ýþðÿê, äàùà ñîíðà áèð êöíúäÿ éàëàíìàãäà îëàí
íÿùñ ãàðà ïèøèê áåéíèìè úûðìàãëàäû: “Sÿí þçöí äÿ äàõèë îëìàã-
ëà, ùàìû ßíèøòÿíèí ãÿòëèíäÿ áàðìàüûí îëäóüóíäàí øöáùÿëÿíèð”.

259
 Ïèøèê éàëàíìàãäàí ÿë ÷ÿêäè âÿ áèð àí ñåùðëè ýþçëÿðèéëÿ
ýþç-ýþçÿ ýÿëäèê. Áèëèðñèíèç, úàìààòû ÿçèçëÿäèéèíäÿí, áó Èñòàí-
áóëóí ïèøèéè êîáóä îëóð.
Èðè ãàðà ýþçëÿðèíèí ãàïàãëàðû éàðûþðòöëö äóðäóüó ö÷öí
åëÿ ùåé éóõóëó ýþðöíÿí Èìàì ÿôÿíäèíè åâèíäÿ éîõ, ìÿùÿëëÿ
úàìåñèíèí ùÿéÿòèíäÿ ýþðäöì, ìÿùêÿìÿäÿ øàùèäëèê åëÿìÿ -
éèí íÿ çàìàí çÿðóðè, íÿ çàìàí èõòèéàðè îëäóüóíó, áó ÷îõ
äîëàøûã ùöãóãè ìÿñÿëÿíè ñîðóøäóì, ìÿüðóð ÿäàéëà âåðäèéè
úàâàáû èëê äÿôÿ åøèäèëÿí êèìè, ãàøëàðûìû äàðòûá äèíëÿäèì. Èìàì
ÿôÿíäè áó ùàäèñÿäÿ áàøãà øàùèäëÿðèí òàïûëñà, øàùèäëèéèí èõòè-
éàðû îëäóüóíó èçàù åëÿäè, àììà éåýàíÿ øàùèä îëäóüó âÿçèé-
éÿòäÿ øàùèäëèê åëÿìÿê Àëëàùûí ÿìðè iäè.
“Ìÿíèì äÿ äÿðäèì åëÿ áóäór äà”, – äåéÿ ñþçÿ ãàðûøäûì.
Ùàìûíûí áèëäèéè ìþâçóäà áöòöí øàùèäëÿð áó èõòèéàðû âÿçèééÿò
áÿùàíÿñè àðõàñûíà ñûüûíûá, òÿíáÿëëèê åëÿéèá, ìÿùêÿìÿéÿ ýåò-
ìÿäèêëÿðèíäÿí, ìÿíèì êþìÿê åëÿäèéèì àäàìëàðûí ÷îõ òÿúèëè
èøëÿðè ýþðöëìöðäö.
“Åù, – iìàì ÿôÿíäè äåäè, – ñÿí äÿ áèð àç êèñÿíèí àüçûíû à÷”.
Ìÿí äÿ à÷ûá îíà è÷èíäÿêè Âåíåñèéà ãûçûëëàðûíû ýþñòÿðäèì.
Úàìåíèí ýåíèø ùÿéÿòè, èìàìûí öçö, ùàìûìûç áèð àíäà ãûçûëûí
ïàðûëòûñûéëà èøûãëàíäûã. Ìÿñÿëÿíèí íÿ îëäóüóíó ñîðóøäó.
Êèì îëäóüóìó áàøà ñàëäûì: “ßíèøòÿ ÿôÿíäè õÿñòÿäèr, – äåéÿ
èçàù åëÿäèì, – þëìÿìèøäÿí ãàáàãda ãûçûíûí äóëëóüóíóí ðÿñ-
ìèëÿøìÿñèíè, ýöçÿðàí ïóëóíóí êÿñèëìÿñèíè èñòÿéèð”.
Öñêöäàð ãàçыñыíыí íàèáèíè íèøàí âåðìÿéèìÿ åùòèéàú ãàë-
ìàäû. Ùÿð øåéè áàøà äöøÿí iìàì ÿôÿíäè áÿõòñèç Øÿêóðÿ õàíûìà
ýþðÿ, óçóí ìöääÿòäÿí áÿðè åëÿ áöòöí ìÿùÿëëÿíèí êÿäÿðëÿíäè-
éèíè, ùÿëÿ ýåúèêäèéèìèçè ñþéëÿäè. Àéðûëìàã ö÷öí ëàçûì îëàí
èêèíúè øàùèäè Öñêöäàð ãàçûñûíûí ãàïûñûíäà àõòàðàúàüûìûçäàí,
Èìàì ÿôÿíäè ãàðäàøûíû ýÿòèðÿúÿêäè. Èíäè áèð ãûçûë äà îíà âåð-
ñÿì, ìÿùÿëëÿäÿ éàøàéàí, Øÿêóðÿíèí âÿ ñåâèìëè éåòèìëÿðèíèí
äÿðäèíè áèëÿí ãàðäàøà äà ñàâàá åëÿìèø îëàúàãäûì. Èìàì ÿôÿí-
äèíèí þçöíÿ èêè ãûçûë ýþñòÿðìèøäèì. Èêèíúè øàùèäÿ áèð åíäèðèì
äÿ åëÿéèðäè. Èìàì ÿôÿíäè ãàðäàøûíûí éàíûíà ýåòäè.

260
 Orxan Pamuk V $ %" $

Ýöíöìöçöí áóíäàí ñîíðàñûíäà Ùÿëÿá ãÿùâÿõàíàëàðûíäà Inventas vitam

ìÿääàùëàðûí ùÿì îéíàéûá, ùÿì äàíûøäûüûíû ýþðäöéöì ÿéëÿí-

juvat excoluisse
per artes

úÿëè ùåêàéÿëÿðÿ áÿíçÿéÿí áèð úÿùÿò âàð. Áó ùåêàéÿëÿðè ìÿñ-

íÿâè øÿêëèíäÿ qÿlÿmÿ aläûðûá, êèòàá ùàçûðëàéàíëàð îíëàðû ýþçÿë
õÿòëÿ éàçäûðñàëàð áåëÿ, ùÿääÿí àðòûã ìàúÿðà, ùÿääÿí àðòûã
ùèéëÿ îëäóüóíäàí ãÿòè úèääè ãÿáóë åëÿìÿç, íÿãø åòäèðèá, ðÿñì
÷ÿêäèðìÿçëÿð. Ìÿíñÿ ýöí ÿðçèíäÿ ìàúÿðàìûçû àüëûìûí ñÿùèôÿ-
ëÿðèíÿ äþðä ìÿúëèñëÿ òîïëàéûá, íÿãø åëÿéèá, ÷ÿêäèì.
ÁÈÐÈÍÚÈ ÌßÚËÈÑÄß íÿããàø áèçè Óíãàïàíûíäàí ìèíèá,
Öñêöäàðà ýåòäèéèìèç äþðäàâàðëû ãûðìûçû ãàéûüûí è÷èíäÿ, áîüà-
çûí ñóëàðûíûí îðòàñûíäà ïÿëÿáûü, èðè ÿçÿëÿëè àâàð÷ûëàð àðàñûíäà
íÿãø åëÿìèøäè. Èìàìëà ãàðà ñèôÿòëè, úûëûç ãàðäàøû ùå÷ ýþçëÿìÿ-
äèêëÿðè ýÿçèíòèäÿí ìÿìíóí ùàëäà àâàð÷ûëàðëà ñþùáÿò åëÿéÿíäÿ,
ìÿí ôàüûð, ãàéûüûí áóðíóíäà ýþçëÿðèìèí ãàáàüûíäà áèòèá-
òöêÿíìÿéÿí õîøáÿõò åâëèëèê õÿéàëëàðû, ýöíÿøëè ãûø ñÿùÿðèíäÿ
ùÿìèøÿêèíäÿí äàùà ïàðëàã ýþðöíÿí bîüàçûí àõàð ñóëàðûíûí
äèáèíäÿ áèð óüóðñóçëóã ÿëàìÿòè, ìÿñÿëÿí, ãóëäóð ýÿìèñèíèí
ãàëûãëàðûíû ýþðÿí êèìè, ãîðõóéëà äèáÿ áàõûðäûì. Äåìÿëè, íÿã-
ãàø äÿíèçè âÿ áóëóäëàðû íÿ ãÿäÿð íÿøÿëè ðÿíýëÿðëÿ ÷ÿêèðñÿ ÷ÿê-
ñèí, bîüàçûí äèáèíÿ ìÿíèì õîøáÿõòëèê õÿéàëëàðûì ãÿäÿð øèääÿòëè
ãîðõóëàðûìà òÿí ýÿëÿúÿê òóòãóí áèð øåé, ìÿñÿëÿí, äÿùøÿòëè
áàëûã ÷ÿêèá ãîéìàëûäû êè, ìàúÿðàëàðûìûçû îõóéàí î àíäà ùÿð
øåéè äöìàü àéäûíëûã ýöìàí åëÿìÿñèí.
ÈÊÈÍÚÈ ðÿñìèìèç ïàäøàùëàðûí ñàðàéëàðûíû, dèâàí òîïëàíòû-
ëàðûíû, ôèðÿíý åë÷èëÿðèí ãÿáóëóíó, òöíëöê åâ è÷ëÿðèíè ýþñòÿðÿí
ýþðêÿìëè, éàõøû ÷ÿêèëìèø ðÿñìëÿðèí Áåùçàäà ëàéèã èíúÿëèêëÿ-
ðèíè, éÿíè ðÿñì è÷èíäÿêè çàðàôàòëàøìàíû âÿ èñòåùçàíû ùåñàáà
àëìàëûäû. Éÿíè áèð ýóøÿäÿ qàçû ÿôÿíäè óçàòäûüû ÿëèéëÿ ìÿíÿ
“äóð” äåéÿí êèìè, óçàòäûüûì ðöøâÿòÿ “ãÿòèééÿí” âÿ “õåéð” èøà-
ðÿñè âåðÿíäÿ, î áèðè ÿëèéëÿ óòàíà-óòàíà ìÿíèì Âåíåñèéà ãûçûë-
ëàðûìû úèáèíÿ ñîõìàëû, äàùà ñîíðà áó ðöøâÿòèí íÿòèúÿñè îëàúàã
øåé äÿ åéíè àíäà ðÿñìäÿ ýþðöíÿ-ýþðöíÿ, Öñêöäàð ãàçûñûíûí
éåðèíäÿ Øÿôèè íàèáè Øàùàá ÿôÿíäèíèí îòóðäóüó ÷ÿêèëìÿëè iäè.
Áèð-áèðëÿðèíè âàõò ñûðàñûéëà òÿãèá åëÿéÿí ùàäèñÿëÿðè áèð ðÿñìäÿ

261
åéíè àíäà ÷ÿêìÿê äÿ àíúàã çÿêàëû íÿããàøëàðûí ñÿùèôÿíèí
òÿðòèáèíäÿ ýþñòÿðÿúÿêëÿðè ùèéëÿýÿðëèêëÿ ùÿëë åäèëÿ áèëÿð. Áåëÿúÿ,
ìÿñÿëÿí, ìÿíèì âåðäèéèì ðöøâÿòè ýþðÿí ýþç, ðÿñìèí áàøãà
áèð éåðèíäÿ ãàçûíûí äþøÿêчÿñè öñòöíäÿ áàðäàø ãóðóá îòóðà-
íûí íàèá îëäóüóíó ýþðÿíäÿ ùåêàéÿìèçè îõóìàñà áåëÿ äÿðùàë
èêè Âåíåñèéà ãûçûëûíû úèáèíÿ ñîõàíäà, Ãàçû ÿôÿíäèíèí Øÿêóðÿíè
áîøàìàüà ýþðÿ éåðèíè Øàôèè íàèáèíÿ âåðäèéèíè áàøà äöøÿúÿê.
Ö×ÖÍÚÖ ðÿñì äÿ åéíè ìÿúëèñè ýþñòÿðìÿëè, àììà áó äÿôÿ
äèâàðëàð íÿãø åäèëÿíäÿ ãûâðûì-ãûâðûì áóäàãëàðû áèð-áèðèíÿ äàùà
àç äîëàøàí ×èí öñóëó áÿçÿêëÿðäÿí èñòèôàäÿ îëóíìàëû, áóíëàð äàùà
òóòãóí ðÿíýÿ áîéàíìàëû, ãàçû íàèáèíèí öçÿðèíäÿ ìàðàãëû âÿ ðÿíýëè
áóëóäëàð éåðëÿøäèðèëìÿëèäè êè, ùåêàéÿìèçäÿ îéóí îëäóüó áàøà
äöøöëñöí. Ãàçû íàèáèíèí ùöçóðóíà áèð-áèð ÷ûõìàëàðûíà áàõìàéà-
ðàã, ðÿñìäÿ áèðëèêäÿ ýþñòÿðèëìÿëè îëàí èìàìëà ãàðäàøû ìÿùçóí
Øÿêóðÿíèí ÿðèíèí äþðä èëäè ñàâàøäàí ãàéûòìàäûüûíû, èêè éåòèì óøà-
üûìûí ýþçöéàøëû âÿ àú îëäóüóíó, ùÿëÿ åâëè ñàéûëäûüûíäàí, áó
éåòèìëÿðÿ àòàëûã åëÿéÿúÿê áèð ùàìè ÷ûõìàäûüûíû, ùÿòòà åâëè îëäó-
üóíäàí Øÿêóðÿéÿ ÿðèíäÿí èçiíñèç áîðú ïóë áåëÿ âåðèëìÿäèéèíè åëÿ
äàíûøäûëàð êè, êàð äèâàðëàð áåëÿ ýþç éàøëàðû иëя äÿðùàë îíó áîøàéàð-
äûëàð, àììà ãÿëáñèç íàèá ùå÷ îðàëû äà îëìàäû, ùàìèñèíèí êèìëèéèíè
ñîðóøäó. Áèð àí òÿðÿääöä êå÷èðÿíäÿí ñîíðà àòûëäûì: “Ïàäøàùûìû-
çà ÷àâóøëóã âÿ åë÷èëèê åëÿìèø ìþùòÿðÿì àòàñû ñàüäûr”, – äåäèì.
“Î, ìÿùêÿìÿéÿ ýÿëìÿäÿí ãÿòè áîøàéà áèëìÿðÿì”, – íàèá
äåäè.
Òÿëàøëà áó äÿôÿ ßíèøòÿ ÿôÿíäèíèí õÿñòÿ éàòàüûíäà úàí ÷ÿê-
äèéèíè, Àëëàùäàí ñîí äèëÿéèíèí ãûçûíûí áîøàíìàñûíû ýþðìÿê
îëäóüóíó, ìÿíèì îíà âÿêèëëèê åëÿäèéèìè äàíûøäûì.
“Áîøàíàíäà íÿ îëàúàã, – íàèá äåäè. – Þëÿí àäàì ãûçûíûí,
äîüðóñó, ÷îõäàí ñàâàøëàðäà èòèá ýåòìèø ÿðèíäÿí áîøàíìàñûíû
íèéÿ áåëÿ ÷îõ èñòÿñèí? Ùÿ, áàõ, ãûçûíûí åâëÿíÿúÿéè éàõøû áèð
ãèñìÿòëè, åòèáàðëû êöðÿêÿí íàìèçÿäè âàðñà, îíäà áàøà äöøÿ -
ðÿì, ÷öíêè ýþçö àðõàäà ãàëìàç”.
“Âàð, íàèá ÿôÿíäè”, – äåäèì.
“Êèìäèr?”

262
 Orxan Pamuk V $ %" $

“Ìÿí!” Inventas vitam

“Îëà áèëìÿç! Ñÿí ùàìèíèí âÿêèëèñÿí! – ãàçûíûí íàèáè äåäè.

juvat excoluisse
per artes

– Íÿ èø ýþðöðñÿí?”
“Äîüó åëëÿðèíäÿ ïàøàëàðà êàòèáëèê, ìÿêòóá÷óëóã, äÿôòÿðäàð
êþìÿê÷èëèéè åëÿäèì. Ïàäøàùûìûçà òÿãäèì åëÿéÿúÿéèì áèð ßúÿì
ñàâàøëàðû òàðèõèíè òàìàìëàäûì. Ðÿñìäÿí íàõûøëàðû áàø ÷ûõàðû-
ðàì. Ìÿí áó ãûçûí åøãèíäÿí èéèðìè èëäè éàíûðàì”.
“Ãîùóìóñàíìû?”
Ãàçû íàèáèíèí éàíûíäà ùå÷ ýþçëÿìÿäèéèì àíäà ÿë-ÿòÿê
þïÿúÿê ùàëà äöøäöéöìäÿí, þç ùÿéàòûìû ñèðñèç, ýèçëèíñèç ÿøéà
êèìè, áèð àíäà äöçÿ ãîéìàüûìäàí åëÿ óòàíäûì êè, ñóñäóì.
“Niyÿ turp kimi qûzardûn, úàâàá âåð. Éîõñà áîøàìàðàì îíó”.
“Õàëàìûí ãûçûäû”.
“Ùìì, áàøà äöøäöì. Îíó õîøáÿõò åëÿéÿ áèëÿúÿêñèíèçìè?”
Ñîðóøàíäà ÿëè èëÿ äÿ ÿäÿáñèç ÿë èøàðÿñè åëÿìèøäè. Íÿããàø
áó éàðàìàçëûüû íÿãø åëÿìÿñèí. Öçöìöí íÿ ãÿäÿð ãûçàðäûüûíû
ýþñòÿðñÿ, éåòÿð.
“Ñå÷èìèì éåðèíäÿäèr”.
“Øÿôèè ìÿçùÿáèíäÿí îëäóüóìäàí, ÿðè äþðä èëäè ñàâàøäàí
ãàéûòìàìûø áó áÿõòñèç Øÿêóðÿíè áîøàìàüûìûí êèòàáà âÿ åòè-
ãàäûìà çèää ùå÷ áèð úÿùÿòè éîõäór, – íàèá ÿôÿíäè äåäè. – Îíó
áîøàäûì. Àðòûã ÿðè ñàâàøäàí ãàéûòñà äà, öçÿðèíäÿ áèð ùàãã
èääèà åëÿéÿ áèëìÿç”.
Áóíäàí ñîíðàêû ðÿñì, éÿíè ÄÞÐÄÖÍÚÖÑÖ íàèáèí ãàðà
ìöðÿêêÿáëÿ ùÿðÿêÿòÿ ýÿòèðäèéè èòàÿòêàð ùÿðô îðäóëàðûéëà áîøàí-
ìàüû äÿôòÿðÿ ãåéä åëÿìÿñèíè, àðäûíúà Øÿêóðÿúèéèìèí àðòûã äóë
îëäóüóíó, äÿðùàë éåíèäÿí åâëÿíìÿñèíäÿ åùòèéàò îëìàäûüûíû
áèëäèðÿí êàüûçû ìþùöðëÿéèá ìÿíÿ âåðìÿñèíè ýþñòÿðìÿëè iäè.
Î àíäà ùèññ åëÿäèéèì õîøáÿõòëèéèí è÷ èøûëòûñû íÿ ìÿùêÿìÿíèí
äèâàðëàðû ãûðìûçûéà áîéàìàãëà, íÿ äÿ ðÿñìÿ ãàí ãûðìûçûñû
ðÿíýèíäÿ ÷ÿð÷èâÿëÿð ÷ÿêèëìÿêëÿ èôàäÿ åäèëÿ áèëÿð. Áàúûëàðûíû,
ãûçëàðûíû áîøàòìàã ö÷öí ãà÷ûá ýÿëÿí êèøèëÿðèí âÿ éàëàí÷û øàùèä-
ëÿðèí ãàçûíûí ãàïûñû àüçûíäà òîïëàøàí òöíëöéöíöí àðàñûíäàí
ãà÷ûá äþíýÿéÿ áóðóëäóì.

263
 Áîüàçû êå÷èá, áèðáàøà Éàêóòëàð ìÿùÿëëÿñèíÿ ÷ûõàíäà íèêà-
ùûìûçû êÿñìÿê ôÿðàñÿòè äÿ îëàí Èìàì ÿôÿíäèíè âÿ ãàðäàøûíû
áàøûìäàí åëÿäèì. Êö÷ÿäÿ ýþðäöéöì ùÿð êÿñèí ìÿíèì éåòèø-
ìÿêäÿ îëäóüóì àüëàýÿëìÿç õîøáÿõòëèéè ãûñãàíûá, àðõàìäà
ùèéëÿëÿð ãóðìàãäà îëäóüóíó äÿðùàë áàøà äöøäöéöìäÿí,
Øÿêóðÿýèëèí êö÷ÿñèíÿ ãà÷à-ãà÷à ýåòäèì. Áÿäóüóð ãàðüàëàð
è÷ÿðèäÿ þëö îëäóüóíó ùàðàäàí áàøà äöøìöøäöëÿð êè, êèðÿìèò-
ëÿðèí öñòöíäÿ ùÿäñèç ñåâèíÿ-ñåâèíÿ ùÿâÿñÿ ýÿëìèøäèëÿð? ßíèø-
òÿìÿ ýþðÿ, äîéóíúà êÿäÿðëÿíìÿê, áèð äàìúû ýþç éàøû áåëÿ òþêÿ
áèëìÿìÿê è÷èìè áóðõóðäó, àììà åâèí áÿðê-áÿðê þðòöëìöø
ïÿíúÿðÿëÿðèíäÿí, ãàïûñûíäàí, ñÿññèçëèêäÿí, ùÿòòà íàð àüàúûí-
äàí ùÿð øåéèí þç éîëóéëà ýåòäèéèíè äÿðùàë áàøà äöøäöì.
Î àðà ñþâã-òÿáèiëÿ òÿëÿì-òÿëÿñèê ùÿðÿêÿò åëÿäèéèìè áàøà
äöøöáñöíöç. Éåðäÿí ýþòöðäöéöì áèð äàøû ùÿéÿò ãàïûñûíà
òîëàçëàéûá, ùÿäÿôÿ äÿéìÿäèì. Áèð äàø äà åâÿ àòäûì, äàìà
äÿéäè. Ãÿçÿáëÿ åâè äàø éàüûøûíà òóòäóì. Ùÿìèí âàõò áèð ïÿí-
úÿðÿ à÷ûëäû. Áó, äþðä ýöí ãàáàã ÷ÿðøÿíáÿ ýöíö íàð àüàúûíûí
áóäàãëàðû àðàñûíäàí Øÿêóðÿíè èëê äÿôÿ ýþðäöéöì èêèíúè ãàò
ïÿíúÿðÿñè iäè. Îðõàí îðaäà ïåéäà îëäó, ïÿðäÿíèí àðàñûíäàí
Îðõàíû äàíëàéàí Øÿêóðÿíèí ñÿñèíè åøèòäèì, ñîíðà äà þçöíö
ýþðäöì. “Ýþçëÿ” ìÿíàñûíäà èøàðÿ âóðóá, ïÿíúÿðÿíè áàüëàäû.
Àõøàìà ùÿëÿ ÷îõ âàõò âàðäû; áîø ùÿéÿòäÿ äöíéàíûí, àüàú-
ëàðûí, ïàë÷ûãëû êö÷ÿíèí ýþçÿëëèéèíÿ ùåéðàí îëà-îëà öìèäëÿ ýþç-
ëÿäèì. ×îõ êå÷ìÿäÿí, ñàíêè, úàðèéÿ êèìè éîõ, õàíûì ÿôÿíäè
òÿêè ýåéèíìèø, þðòöíìöø Õåéðèééÿ ýÿëäè. Áèð-áèðèìèçÿ éàõûí-
ëàøìàäàí ÿíúèð àüàúëàðûíûí àëòûíà ÷ÿêèëäèê.
“Ùÿð øåé ãàéäàñûíäàäû, – îíà äåäèì. Ãàçûäàí àëäûüûì
êàüûçû ýþñòÿðäèì. – Øÿêóðÿ áîøàíäû. Èíäè î áèðè ìÿùÿëëÿäÿí
áèð èìàì...”
“Òàïàúàüàì, – äåéÿúÿêäèì, iìàì ýÿëèð, – äåäèì, – Øÿêó-
ðÿ ùàçûð îëñóí”.
“Øÿêóðÿ õàíûì êè÷èê äÿ îëñà, ýÿëèí äÿñòÿñè îëìàñûíû, ìÿùÿë-
ëÿäÿêèëÿðèí åâÿ ýÿëìÿñèíè, òîé ñöôðÿñè à÷ìàüû èñòÿéèð. Ãàçàíäà
áàäàìëû, ãóðó ãàéñûëû ïëîâ ùàçûðëàäûã”.

264
 Orxan Pamuk V $ %" $

Áÿëêÿ, ùÿâÿñëÿ äàùà íÿëÿð áèøèðäèêëÿðèíè äÿ äàíûøàúàãäû, Inventas vitam

ñþçöíö êÿñäèì. “ßýÿð òîé áó ãÿäÿð ãîë-ãàíàä àòñà, – äåäèì,

juvat excoluisse
per artes

– Ùàñàíëà àäàìëàðû õÿáÿð òóòàðëàð, òîéà ùöúóì ÷ÿêÿðëÿð,

ðÿçàëÿò òþðÿäèá, íèêàùû ñàõòà ÷ûõàðàðëàð, áèç äÿ áèð øåé åëÿéÿ
áèëìÿðèê. Áèð ÷óâàë ÿíúèð õàðàá îëàð. Òÿêúÿ î Ùàñàí âÿ ãàéû-
íàòàäàí éîõ, ßíèøòÿ ÿôÿíäèíè ãÿòëÿ éåòèðÿí èáëèñäÿí äÿ ýèçëÿí-
ìÿëèéèê. Ãîðõìóðñóíóçìó?”
“Ãîðõìàðûãìû?” – äåäè, àüëàìàüà áàøëàäû.
“Ùå÷ êÿñÿ áèð ñþç äåìÿéÿúÿêñèíèç, – äåäèì, – ßíèøòÿíè
äÿ ýþòöðöí, ýåúÿ ïàëòàðûíû ýåéèíäèðèí, éàòàüûíû ñÿðèá, þëö éîõ,
õÿñòÿ êèìè éàòûðäûí, áàø òÿðÿôèíÿ úàìëàð, øÿðáÿòëÿð ãîéóí,
ïÿðäÿíè þðòöí. Îòàüûíäà ëàìïà îëìàñûí êè, íèêàùäà Øÿêóðÿ-
íèí ùàìèñè õÿñòÿ àòàñû îëà áèëñèí. Ýÿëèí äÿñòÿñè îëìàç, ñîí
àíäà ö÷-áåø ãîíøó ÷àüûðàðñûíûç, âÿññàëàì. Îíëàðû ÷àüûðàíäà
ßíèøòÿ ÿôÿíäèíèí ñîí èñòÿéèíèí áó îëäóüóíó äåéÿðñèíèç... Áó
õîøáÿõò éîõ, ýþç éàøëû òîé îëàúàã. Áó èøèí àëòûíäàí ÷ûõìàñàã,
áèçè äàüûäàðëàð, ñÿíè äÿ úÿçàëàíäûðàðëàð, áàøà äöøöðñÿíìè?”
Àüëàéà-àüëàéà áàøûíû àøàüû ñàëäû. Àü àòûìà ìèíèá îíà
øàùèäëÿðèìè ýþòöðöá, ÷îõ êå÷ìÿäÿí åâÿ ýÿëÿúÿéèìè, Øÿêóðÿ-
íèí ùàçûð îëìàñûíû, áóíäàí ñîíðà åâèí àüàñûíûí ìÿí îëàúàüû-
ìû, èíäè äÿ áÿðáÿðÿ ýåòäèéèìè ñþéëÿäèì. Áöòöí áóíëàðû ùå÷
ãàáàãúàäàí íÿçÿðäÿ òóòìàìûøäûì. Ùÿð øåé î àíäà äàíûøàíäà
àüëûìà ýÿëèðäè, áÿçè ñàâàøëàðäà ùèññ åëÿäèéèì êèìè, Àëëàùûí ÷îõ
ñåâäèéè âÿ ãîðóäóüó ãóëó îëäóüóìà, Îíóí ìÿíè ãîðóäóüóíà,
áóíà ýþðÿ äÿ èøëÿðèí éîëóéëà ýåäÿúÿéèíÿ èíàíûðäûì. Áó èíàìû
áèð êÿðÿ ãÿëáèíèçäÿ ùèññ åëÿñÿíèç, àüëûíûçà íÿ ýÿëÿð, ãÿëáèíèçäÿ
íÿ áàø ãàëäûðàðñà, åëÿéÿðñèíèç, åëÿäèêëÿðèíèç äÿ äîüðó ÷ûõàð.
Éàêóòëàð ìÿùÿëëÿñèíäÿí Õàëèúÿ äîüðó äþðä êö÷ÿ ýåòäèì,
ãîíøó ìÿùÿëëÿäÿ Éàñèí pàøà úàìåñèíèí ãàðà ñàããàëëû, íóð
öçëö èìàìûíû ÿëèíäÿ ñöïöðýÿ çîïàñû ïàë÷ûãëû êö÷ÿäÿ àðñûç
êþïÿêëÿðè ãîâàëàéàíäà òàïäûì. Äÿðäèìè äàíûøûá, õàëàì ãûçûíûí
àòàñûíà Àëëàùûí ÿìðèíèí ýÿëìÿêäÿ îëäóüóíó, þëÿí àòàíûí ñîí
èñòÿéèíÿ ýþðÿ, ãûçëà èêèìèçèí åâëÿíÿúÿéèìèçè, ãûçûí ñàâàøäàí
ãàéûòìàéàí ÿðèíäÿí áó ýöí Öñêöäàð ãàçûñûíûí ãÿðàðûéëà

265
áîøàíäûüûíû õÿáÿð âåðäèì. Èìàìûí øÿðèÿò ùþêìöíÿ ýþðÿ, åâëè
ãàäûíûí áîøàíàíäàí ñîíðà éåíèäÿí åâëÿíìÿñè ö÷öí áèð àé
ýþçëÿìÿëè îëäóüó áàðÿäÿ åòèðàçûíà ìÿí Øÿêóðÿíèí ÿââÿëêè
ÿðèíäÿí äþðä èëäè õÿáÿð ÷ûõìàäûüûíäàí, àðâàäûíû ìèííÿòëÿ
áóðàõìàñûíà èìêàí îëìàäûüûíû ñþéëÿéèá, Öñêöäàð ãàçûñûíûí
áó ñÿùÿð ãàäûíû åëÿ áó ìÿãñÿäëÿ áîøàäûüûíû ÿëàâÿ åëÿéèá, âåð-
äèéè êàüûçû ýþñòÿðìÿêëÿ åòèðàçûìû áèëäèðäèì. Èìàì ÿôÿíäèíè
íèêàùà ìàíå÷èëèê òþðÿäÿí ùå÷ áèð øåé îëìàäûüûíà ÿìèí åëÿ-
äèì. Áÿëè, ýÿëèí ãàí ãîùóìó iäi, àììà õàëàãûçû îëìàã íèêà-
ùà ÿíýÿë äåéèëäè, ÿââÿëêè íèêàùû òàìàìèëÿ áàøà ÷àòìûøäû; àðà-
ìûçäà íÿ äèí ôÿðãè âàðäû, íÿ ñÿâèééÿ, íÿ äÿ ñÿðâÿò ôÿðãè. Àðäûí-
úà óçàòäûüûì ãûçûëëàðû ãÿáóë åëÿéèá, áöòöí ìÿùÿëëÿíèí ýþçö
ãàáàüûíäà òÿëÿñèê êå÷èðèëÿúÿê òîéäà íèêàùû êÿññÿ, äóë ãàäû-
íûí éåòèìëÿðè ö÷öí äÿ ñàâàá èø ýþðìöø îëàúàãäû. Иìàì ÿôÿí-
äè áàäàìëû, ãóðó ãàéñûëû, è÷ ïëîâó ñåâèðäèìè?
Ñåâèðìèø, àììà ýþçö ùÿëÿ ùÿéÿò ãàïûñûíäàêû êþïÿêëÿðäÿ
iäè. Ãûçûëëàðû àëäû. Òîéëóã ïàëòàðëàðûíû ýåéèíèá, ñà÷ûíà, ñàããàëû-
íà, áàøëûüûíà ÿë ýÿçäèðÿúÿê, íèêàùû êÿñìÿê ö÷öí ýåäÿúÿêäè.
Åâè ñîðóøäó, íèøàí âåðäèì.
Îí èêè èë õÿéàëëàðûíû ãóðäóüó íèêàù íÿ ãÿäÿð òÿëÿñèê ýÿëèð-
ýÿëñèí, êöðÿêÿíèí áöòöí òÿëàøû âÿ òÿùëöêÿëÿðè óíóäóá, þçöíö áÿð-
áÿðèí øÿôãÿòëè ÿëëÿðèíÿ âÿ ëÿççÿòëè ýÿâÿçÿëèêëÿðèíÿ âåðèá, òîé òÿðà-
øû åòäèðìÿñèíäÿí òÿáèè íÿ îëà áèëÿð? Àéàãëàðûìûí ìÿíè þç-þçö-
íÿ àïàðäûüû áÿðáÿð ðÿùìÿòëèê ßíèøòÿìèí, õàëàìûí, Øÿêóðÿ -
ìèí, óøàãëûüûìûçäàí èëëÿð êå÷ÿíäÿí ñîíðà êþ÷äöêëÿðè Àêñàðàé-
äàêû åâèí õàðàáà êö÷ÿñèíäÿ, ÷àðøû òÿðÿôäÿ iäè. Áóðà èëëÿð êå÷ÿí-
äÿí ñîíðà èëê äÿôÿ ãàéûòäûüûì áåø ýöí ãàáàã öç-öçÿ ýÿëäèéèì
áÿðáÿð áó äÿôÿ è÷ÿðè ýèðÿí êèìè, ìÿíè ãóúàãëàäû âÿ ÿñë Èñòàí-
áóë áÿðáÿðèíèí åëÿéÿúÿéè êèìè, ñþçö àðàäàí êå÷ÿí îí èêè èëäÿ
ùàðà éîõ îëäóüóìó ñîðóøìàüà, ÿí ñîí ìÿùÿëëÿ äåäè-ãîäó-
ëàðûíà, ùÿéàò äåéèëÿí î ìÿíàëû ñÿôÿðèí àõûðûíäà ùàìûìûçûí
âàðàúàüû éåðèí ÿëàìÿòè îëàí àõèðÿòÿ ýÿòèðäè.
Ñàíêè, îí èêè èë éîõ, îí èêè ýöí ãàáàã áóðaäà îëäóüóìó
äåéÿ áèëìÿéÿúÿêäèì. Áÿðáÿð óñòàìûç éàøëàíûá, öñòö ãûðûøëà-

266
 Orxan Pamuk V $ %" $

íàí ÿëëÿðèíäÿêè öëýöúöí òèòðÿéÿ-òèòðÿéÿ éàíàüûìûí öñòöíäÿ Inventas vitam

îéíàìàñûíäàí áàøà äöøöëäöéö êèìè, è÷êèéÿ àðòûãëàìàñûéëà

juvat excoluisse
per artes

ãóðøàíìûøäû âÿ óñòàñûíà ùåéðàíëûãëà áàõàí äöìàü äÿðèëè, ýþçÿë

äîäàãëû, éàøûë ýþçëö áèð îüëàíû þçöíÿ øÿéèðä ýþòöðìöøäö. Îí
èêè èë ÿââÿëÿ íèñáÿòÿí è÷ÿðèäÿ òÿìèçëèê âÿ ñÿëèãÿ äÿ âàðäû. Ãàé-
íàð ñó òþêöá äèáèíäÿêè êðàíòäàí ñà÷ëàðûìû, öçöìö âàñâàñû-
ëûãëà éóäóüó ñàòûë òàâàíäàí òÿçÿ çÿíúèðëÿ àñûëìûøäû. Èðè âÿ êþù-
íÿ ëÿéÿíëÿðè ãàëàéëû, ìàíãàëû òÿìèç, ïàññûç iäû, øöìàë ñàïëû
öëýöúëÿðè èòè iäè. Öñòöíäÿ îí èêè èë ÿââÿë áàüëàìàüà öøÿíäèéè
ÿáðèøèìäÿí òÿðòÿìèç ìÿùðÿáà âàðäû. Éàøûíà ýþðÿ óçóí áîéëó,
àðûã âöúóäëó î çÿðèô øÿéèðäè éàíûíà ýþòöðÿí êèìè, óñòàíûí
äöêàíûíà âÿ þçöíÿ ÿë ýÿçäèðäèéèíè ôèêèðëÿøäèì, èñòÿð-èñòÿìÿç
åâëèëèéèí ñóáàé êèøèíèí éàëíûç åâèíÿ éîõ, èøèíÿ, äöêàíûíà äà
éåíè ùÿéàò âÿ áÿðÿêÿò âåðÿúÿéèíè ôèêèðëÿøäèì, þçöìö ýöë
ãîõóëó, èñòè ñóëó, ñàáóíëó áÿðáÿð ëÿççÿòèíÿ òÿñëèì åëÿäèì.
Íÿ ãÿäÿð âàõò êå÷ìèøäè, áèëìèðÿì, áÿðáÿðèí ìàùèð áàð-
ìàãëàðû âÿ êè÷èê äöêàíû ëÿççÿòëÿ ãûçäûðàí ìàíãàëûí èñòèsèéëÿ
éåòèøìèø, ùÿéàòûí î ãÿäÿð ÿçèééÿòäÿí ñîíðà áó ýöí, ñàíêè,
ìèííÿòñèç áèð øåé êèìè, áèðäÿí-áèðÿ ÿí áþéöê ùÿäèééÿíè áàüûø-
ëàìàñû áàðÿäÿ, óúà Àëëàùa ìèííÿòäàðlûq éàðàòäûüû àëÿìèí ùàí-
ñû ñèðëè òÿðÿçèíèí ñûíàüûíäàí ÷ûõäûüûna äÿðèí ìàðàã, áèð àç ñîí-
ðà àüàñû îëàúàüûì åâäÿ éàòàüûíäà þëö éàòàí ßíèøòÿéÿ äÿ
êÿäÿð âÿ øÿôãÿò äóéóá ùÿðÿêÿòÿ ýÿëìÿéÿ ùàçûðëàøûðäûì êè,
áÿðáÿðèí åëÿ ùåé à÷ûã äóðàí ãàïûñûíäà ùÿðÿêÿò îëäó, äþíöá
áàõäûì: Øþâêÿò! Òÿëàøëû, àììà þçöíÿ ýöâÿíÿí òþâðëÿ êàüûç
óçàäûðäû. Îíà ùå÷ áèð øåé äåéÿ áèëìÿäÿí, ÿí ïèñ õÿáÿðè ýþçëÿ-
éèá, ãÿëáèì ñîéóã éåëëÿðëÿ òèòðÿéÿ-òèòðÿéÿ îõóäóì:
“Ýÿëèí äÿñòÿñè îëìàñà, åâëÿíìèðÿì. – Øÿêóðÿ”.
Ãîëóíäàí çîðëà ÷ÿêèá, Øþâêÿòè ãóúàüûìà àëäûì. Øÿêóðÿìÿ
“Úàí-áàø öñòÿ, ñåâýèëèì” éàçìàã èñòÿéèðäèì. Àììà îõóìàã-
éàçìàã áèëìÿéÿí áÿðáÿðäÿ ãÿëÿì – ìöðÿêêÿá íÿ ýÿçèð. Áåëÿ-
úÿ, åùòèéàòëà Øþâêÿòèí ãóëàüûíà àíàñûíà “Éàõøû” äåäèéèìè ïû÷ûë-
äàäûì. Åéíè ïû÷ûëòûéëà áàáàñûíûí íåúÿ îëäóüóíó ñîðóøäóì.
“Éàòûð”.

267
 Èíäè áèëèðÿì êè, Øþâêÿòëÿ áÿðàáÿð ñèç äÿ ßíèøòÿìèí þëö-
ìöíäÿ (òÿáèè êè, Øþâêÿò áàøãà øåéëÿðäÿí øöáùÿëÿíèð) ìÿíäÿí
øöáùÿëÿíèðñèíèç. Ùåéèô! Îíó çîðëà þïäöì. Øþâêÿò ìÿíäÿí
ùå÷ õîøó ýÿëìÿäÿí ýåòäè. Òîé âàõòû äà ÿéíèíäÿ áàéðàì ïàë-
òàðëàðû ìÿíÿ óçàãäàí, äöøìÿí÷èëèêëÿ áàõäû. Øÿêóðÿ àòà åâèí-
äÿí êöðÿêÿí åâèíÿ ýåòìÿäèéè, òàìàìèëÿ ÿêñèíÿ, ìÿí Øÿêóðÿ-
íèí àòà åâèíÿ ãûðàã àäàì êèìè ýèðäèéèìÿ ýþðÿ, ýÿëèí äÿñòÿñè
äÿ áó õöñóñè âÿçèééÿòÿ óéüóí îëäó. Òÿáèè êè, áàøãàëàðûíûí åëÿ-
äèéè êèìè, âàðëû éîëäàøëàðûìû, ãîùóìëàðûìû ýåéèíäèðèá-êåúèí-
äèðèá, àòëàðûíà ìèíäèðèá, Øÿêóðÿíèí ãàïûñûíà ýÿòèðÿñè ùàëûì
éîõ idi. Àììà éåíÿ äÿ Èñòàíáóëà ýÿëÿíäÿí ñîíðàêû àëòû ýöí
ÿðçèíäÿ ðàñòëàøäûüûì óøàãëûã éîëäàøëàðûìäàí èêèñèíè (áèðè
ìÿíèì êèìè, êàòèá îëìóøäó, î áèðè ùàìàìû èøëÿäèðäè), òÿðàø
âàõòû ìÿíÿ õîøáÿõòëèê äèëÿéÿíäÿ ýþçëÿðè éàøàðàí ñåâèìëè áÿðáÿ-
ðèìè þçöìëÿ ýþòöðäöì; þçöì äÿ àëòûìà èëê ýöí ìèíäèéèì àü
àòûìû ÷ÿêäèì âÿ Øÿêóðÿìèí ãàïûñûíäà åëÿ äàéàíäûã. Ñàíêè, îíó
áó åâäÿí ýþòöðöá, áàøãà åâÿ, áàøãà ùÿéàòà àïàðàúàãäûã.
Ãàïûíû à÷àí Õåéðèééÿéÿ àüûð áÿõøèø âåðäèì. Øÿêóðÿ ÿéíèí-
äÿ ãûïãûðìûçû ýÿëèí ïàëòàðû, áàøûíäàí ëàï àøàüûéàúàí ñàëëàíàí
äöìàü ýÿëèí òåëè, è÷ÿðèäÿí ýÿëÿí àüëàìàëàð, ùû÷ãûðûãëàð, è÷ ÷ÿê-
ìÿëÿð (áèð ãàäûí óøàãëàðà ãûøãûðäû), ùàéãûðòûëàð âÿ ìàøàëëàù-
ëàð àðàñûíäà åâäÿí ÷ûõûá, éåäÿêäÿ ýÿòèðäèéèìèç èêèíúè àü àòà
úÿñàðÿòëÿ ìèíäè. Áÿðáÿðèí ñîí àíäà ìÿíÿ éàçûüû ýÿëèá, êèðàéÿ-
ëÿäèéè íàüàðà÷ûéëà çóðíà÷û ãàáàüûìûçäà àüûð ýÿëèí ùàâàñû ÷àëûá
ùÿðÿêÿòÿ ýÿëÿíäÿ éîõñóë, êÿäÿðëè, àììà ìÿüðóð ýÿëèí äÿñòÿ-
ìèç éîëà äöçÿëäè.
Àòëàðûìûç ùÿðÿêÿòÿ ýÿëÿð-ýÿëìÿç, ýÿëèí äÿñòÿñèíèí Øÿêóðÿ-
íèí íèêàùûíûí éåðëè-éåðèíäÿ îëäóüóíó áèëäèðäèéèíäÿí ùÿìèøÿ-
êè ùèéëÿýÿðëèéè иëÿ êèðàéÿëÿäèéè áèð øåé îëäóüóíó áàøà äöøäöì.
Ýÿëèí äÿñòÿìèç ñàéÿñèíäÿ íèêàù ñîí àíäà äà îëñà, áöòöí ìÿùÿë-
ëÿéÿ ÷àòäûðûëìûøäû, áåëÿúÿ, ÿñëèíäÿ, ùàìûéà õÿáÿð âåðèëäèéèíÿ
ýþðÿ, ñîíðàëàð åâëÿíìÿéèìèçÿ åäèëÿúÿê åòèðàçëàð ýöúñöç îëà-
úàãäû. Î áèðè éàíäàí, åâëÿíìÿê öçðÿ îëäóüóìóçó áåëÿúÿ à÷ûã-
úà åøèòäèðìÿê äöøìÿíëÿðèìèçÿ, Øÿêóðÿíèí ÿââÿëêè ÿðèíÿ âÿ

268
 Orxan Pamuk V $ %" $

àèëÿñèíÿ ìåéäàí îõóéàí êèìè, ýþçýþðÿòè òîé åëÿìÿê äÿ éåíÿ Inventas vitam

èøè ÿââÿëäÿí òÿùëöêÿéÿ àòûðäû. Ìÿíÿ ãàëñàéäû, Øÿêóðÿéëÿ ùå÷

juvat excoluisse
per artes

êÿñÿ áèëäèðìÿäÿí, òîé åëÿìÿäÿí ýèçëèúÿ íèêàùëàíàð, îíóí ÿðè

îëàð, åâëèëèéè îíäàí ñîíðà ìöäàôèÿ åëÿéÿðäèì.
Ýÿëèí äÿñòÿñèíèí ãàáàüûíäà, íàüûëëàðäàí ÷ûõìà íàçëû àü àòû-
ìûí áåëèíäÿ ìÿùÿëëÿíèí êö÷ÿëÿðëÿ èðÿëèëÿéÿíäÿ ýþçöì áó êö÷ÿ
àðàëûüûíäàí, éà äà ãàðàíëûã áèð ùÿéÿò ãàïûñûíäàí àòûëûá, öñòö-
ìöçÿ ùöúóì åëÿéÿúÿê Ùàñàíû âÿ îíóí àäàìëàðûíû ãîðõóéëà
àõòàðûðäû. Ãàïû àüûçëàðûíäà, äèâàð äèáëÿðèíäÿ äóðóá áèçèì ãÿðèáÿ
ýÿëèí äÿñòÿñèíÿ îëóá-êå÷ÿíè ùÿëÿ òàì áàøà äöøìÿäÿí, àììà
ùþðìÿòñèçëèê äÿ åëÿìÿäÿí áàõàí ãîúàëàðû, ìÿùÿëëÿíèí éåòêèí
êèøèëÿðèíè, äàéàíûá áèçè ñàëàìëàéàí éàäëàðû ýþðäöì. Ùå÷ èñòÿìÿ-
äÿí ýèðäèéèìèç ÷àðøû éåðèíäÿ ðÿíýàðÿíý ùåéâàëàðûíäàí, øöéöòëÿ-
ðèíäÿí, àëìàëàðûíäàí ÷îõ àðàëàíìàäàí áèçèìëÿ ö÷-áåø àääûì
éåðèéèá, “ìàøàëëàù” äåéÿí àëâåð÷èíèí êåôèíäÿí, êÿäÿðëè áàããàëûí
ýöëöìñÿìÿñèíäÿí, øîð÷þðÿêëÿðèíèí éàíûüûíû øÿéèðäèíÿ ãàçûäàí
÷þðÿê÷èíèí ðàçûëûã éàüàí áàõûøëàðûíäàí, ÿñëèíäÿ, Øÿêóðÿíèí
ïû÷ûëòû âÿ äåäè-ãîäó òîðóíó óñòàëûãëà ùÿðÿêÿòÿ ýÿòèðäèéèíè, áîøàí-
ìàñûíûí, ìÿíèìëÿ åâëÿíìÿñèíèí ìÿùÿëëÿäÿ ãûñà ìöääÿòäÿ
ãÿáóë îëóíäóüóíó äÿðùàë áàøà äöøäöì. Àììà éåíÿ äÿ õîøà-
ýÿëìÿç âÿ ýþçëÿíèëìÿç áàñãûíà, ùÿòòà ñþç àòìàüà, ïèñ ñþçÿ
ãàðøû ùÿð àí ùàçûð idûì. Áóíà ýþðÿ äÿ, ÷àðøûäàí ÷ûõàíäà áàüûð-
òûëàð, ÷ûüûðòûëàð, çàðàôàòëàðëà äàëûìûçà äöøÿí, áÿõøèø èñòÿéÿí óøàã
êöòëÿñèíäÿí ùå÷ øèêàéÿòëÿíìÿäèì. Îíëàðûí ýÿòèðäèéè íÿøÿ,
ýóðóëòó âÿ òöíëöéöí áèçèì òÿðÿôèìèçäÿ îëäóüóíó ïÿíúÿðÿëÿðèí
àðõàñûíäàí, áàðìàãëûãëàðûí, ïÿðäÿëÿðèí àðàñûíäàí þòÿðè ýþðäö-
éöì ãàäûíëàðûí ýöëöìñÿìÿëÿðèíäÿí áàøà äöøöðäöì.
ßí àõûðäà ýþçöì åëÿ, ÷îõ øöêöð, òÿêðàð ÷ûõäûüû éåðÿ, åâÿ
äîüðó ýåðè áóðóëóá ãàéûäàí ýÿëèí äÿñòÿñèíèí ýåòäèéè éîëäàé-
äû, àììà ãÿëáèì Øÿêóðÿíèí éàíûíäà, îíóí êÿäÿðèíäÿ iäè.
ßñëèíäÿ, ìÿíè îíäàí þòðö ãöññÿëÿíäèðÿí àòàñûíûí þëäöðöëäö-
éö ýöí åâëÿíìÿéÿ ìÿúáóð îëìàñûíûí òàëåñèçëèéè äåéèëäè. Øÿêó-
ðÿì ãîøãóëàðû ýöìöøäÿí, éÿùÿðëÿðè èøëÿìÿëè àòëàðà, î àòëàðûí
áåëèíäÿêè õÿçäÿí, èïÿêäÿí ïàëòàðëàð ýåéìèø àòëûëàðà, éöçëÿðëÿ

269
àò-àðàáà éöêëö ùÿäèééÿéÿ âÿ úåùèçÿ, àðäûíúà ñûðàëàíûá ýåäÿí
îíëàðëà ïàøà ãûçûíà, ñóëòàíà, àðàáàëàðäà ÿéëÿøèá, êå÷ìèø ýöí-
ëÿðèí çÿíýèíëèéèíè íÿãë åëÿéÿí éàøëû ùÿðÿì ãàäûíëàðûíûí òöíëö-
éöíÿ ëàéèãäèr. Îíà ýþðÿ äÿ òîéóíäà áöòöí âàðëû ãûçëàðûíû ýþç-
ëÿðäÿí ãîðóìàã ö÷öí öçÿðèíÿ ñàëûíàí ал-ãûðìûçû èïÿêäÿí
ùàçûðëàíìûø þðòöéö ÿëëÿðèíäÿêè äÿéÿíÿêëÿðëÿ àòûíûí äþðä
éàíûíäà àïàðàúàã äþðä óøàã äà éîõ idi; ìåéâÿëÿð, ãûçûë-ýöìöø
òÿáÿãÿëÿð, ïàðûëòûëû äàøëàð, òåëëÿðëÿ áÿçÿíìèø èðè òîé øàìëàðûíû,
àüàú ôîðìàëû øàõëàðû äà ãàáàüûíäà òÿøÿõõöñëÿ àïàðûá ýåäÿí
ùÿð ùàíñû õèäìÿò÷è äÿ. Òîé äÿñòÿñèíÿ þçëÿðèíèí äÿ ùþðìÿòè
îëìàäûüûíäàí íàüàðà÷ûéëà çóðíà÷û èêèäÿ áèð ñóñóð, ãàðøûìûç-
äà “÷ÿêèëèí, ÷ÿêèëèí, ýÿëèí ýÿëèð” äåéÿí àäàì äà îëìàäûüûíà
ýþðÿ òîé äÿñòÿìèç ÷àðøû áàçàð òöíëöéöíÿ, ìåéäàí ÷åøìÿñèí-
äÿ ñó äîëäóðàí ãóëëóã÷óëàðûí àðàñûíà ãàðûøûð, áóíäàí ùÿéà-
äàí ÷îõ ýþçëÿðèìè àç ãàëà éàøëà äîëäóðàúàã ãöññÿ äóéóðäóì.
Ýåðè äþíöá åâÿ éàõûíëàøäûüûìûç àíäà úÿñàðÿòëÿíèá, àòûìûí
áåëèíäÿí ÷åâðèëèá îíà áàõàíäà, àü ýÿëèí äóâàüûíûí âÿ ал-ãûð-
ìûçû ðöáÿíäèíèí àðõàñûíäà ëàéèã îëìàäûüû áó éîõëóãëàðäàí
ìÿùçóíëàøàúàüûíà, òîé äÿñòÿñèíè âÿ éîëó ãàäàñûç-áÿëàñûç áàøà
âóðäóüóìóçà ýþðÿ ôÿðÿùëÿíäèéèíè áàøà äöøöá, ìÿí äÿ ðàùàò-
ëàíäûì. Áåëÿúÿ, àç ñîíðà íèêàùëàíàúàüûì ýþçÿë ýÿëèíè áöòöí
êöðÿêÿíëÿðèí åëÿäèéè ùÿðÿêÿòëÿðëÿ àòûíäàí åíäèðäèì, ãîëóíà
ýèðäèì, ùàçûðëàäûüûì áèð êèñÿ àx÷àíû ùàìûíûí òàìàøà åëÿéèá
ÿéëÿíÿúÿéè éàâàøëûãëà îâóú-îâóú áàøûíäàí àøàüû òþêäöì.
Î êÿäÿðëè ýÿëèí äÿñòÿñè бойунъа àðäûìûçúà ýÿçÿí óøàãëàð
àü÷àëàðû ãàïûøäûðàíäà Øÿêóðÿ иëÿ ìÿí ãàáàãúà ùÿéÿòÿ ýèðäèê,
äàøëûüû êå÷äèê, åâÿ ýèðÿð-ýèðìÿç èñòèéëÿ áèðëèêäÿ è÷ÿðèäÿêè êÿñèô
úÿñÿä èéèíè äÿùøÿòëÿ ùèññ åëÿäèê.
Ýÿëèí äÿñòÿñèíèí úàìààòû åâÿ äîëóøàíäà åéíèëÿ åâäÿêè
éàøëûëàð, ãàäûíëàð, óøàãëàð (áèð êöíúäÿí Îðõàí øöáùÿéëÿ
ìÿíè ñöçöðäö) òÿêè Øÿêóðÿíèí äÿ áó ùå÷ îëìàéàí ñàéàã
äàâðàíäûüûíû ýþðÿíäÿ áèð àíëûüà øöáùÿéÿ äöøäöì, àììà
ñàâàø ìåéäàíëàðûíäà ïàëòàðëàðû ïàð÷àëàíìûø, àéàããàáûëàðû,
÷ÿêìÿëÿðè, êÿìÿðëÿðè ÷ûõàðûëûá ýþòöðöëìöø, öçëÿðè, ýþçëÿðè,

270
 Orxan Pamuk V $ %" $

äîäàãëàðû ãóðäà-ãóøà éåì îëìóø, ýöíöí ãàáàüûíäà ãàëìûø Inventas vitam

úÿñÿäëÿðèí èéèíè àüçûìûí è÷èíäÿ, áîüàçûìäà, úèéÿðëÿðèìäÿ

juvat excoluisse
per artes

áîüóëàí êèìè, î ãÿäÿð ÷îõ ùèññ åëÿìèøäèì êè, éàíûëìàäû-

üûìäàí ÿìèí iäèì.
Àøàüûäà, ìÿòáÿõäÿ Õåéðèééÿäÿí ßíèøòÿ ÿôÿíäèíèí ùàðàäà
îëäóüóíó, íèéÿ åâèí áó ãÿäÿð èéëÿíäèéèíè ñîðóøäóì, ùÿð øåéèí
áàøà äöøöëäöéöíö äåäèì. Äåìÿê, éîõ, äîíãóëäàíà-äîíãóë-
äàíà ñàéûãëàìàq idi. Áèð éàíäàí äà àüëûì èëê äÿôÿ Õåéðèééÿé-
ëÿ àüàñû êèìè äàíûøäûüûìà ýåòìèøäè.
“ßìð åëÿäèéèíèç êèìè, éàòàüûíû à÷äûã, ýåúÿ ïàëòàðûíû ýåéèí-
äèðäèê, éîðüàíû öñòöíÿ ÷ÿêäèê, áàø òÿðÿôèíÿ úàìëàð è÷èíäÿ øÿð-
áÿòëÿð ãîéäóã. Èéëÿíèðñÿ, îòàãäàêû ìàíãàëûí èñòèñèíäÿíäèr”,
– ãàäûí àüëàéà-àüëàéà äåäè.
Áèð-èêè äàìëà ýþç éàøû úûçùàúûçëà ãîéóí ÿòè ãûçàðòäûüû ãàçà-
íûí è÷èíÿ äàìúûëàäû. Аüëàìàñûíäàí яââÿë ßíèøòÿ ÿôÿíäèíèí
оíó ýåúÿëÿð éàòàüûíà ñàëäûüûíû ùèññ åëÿäèì, àììà ñîíðà áó
ôèêèðèìäÿí ùÿéà åëÿäèì. Ìÿòáÿõèí áèð êöíúöíäÿ ñÿññèç âÿ
ìÿüðóð îòóðàí Åñòåð ÷åéíÿäèéè øåéè óäóá àéàüà ãàëõäû.
“Øÿêóðÿíè õîøáÿõò åëÿ, – äåäè, – qèéìÿòèíè áèë”.
Èñòàíáóëà ýÿëäèéèì ýöí êö÷ÿëÿðäÿ åøèòäèéèì î óä ñÿñèíè
åøèòäèì, àììà àùÿíýèíäÿ êÿäÿðäÿí ÷îõ ùÿéàò âàðäû. Áèð àç
ñîíðà ßíèøòÿìèí ýåúÿ ïàëòàðûéëà éàòäûüû éàðûãàðàíëûã îòàãäà
iìàì ÿôÿíäè Øÿêóðÿ иëÿ ìÿíè íèêàùëàéàíäà äà è÷èìäÿ î ìóñè-
ãèíèí àùÿíýè âàðäû.
Õåéðèééÿnin ãàáàãúàäàí, ãàøëà ýþç àðàñûíäà îòàüûí ùàâà-
ñûíû äÿéèøäèðäèéè, ãÿíäèëè äÿ èøûüûíû êÿñÿí êöíúäÿ ÿìÿëëè-áàøëû
ýèçëÿòäèéèíäÿí õÿñòÿ éîõ, úÿñÿä îëäóüó ùå÷ ñå÷èëìÿéÿí ýåúÿ
ïàëòàðëû ßíèøòÿì íèêàù âàõòû Øÿêóðÿíèí ùàìèñи iäè; áÿðáÿð
äîñòóìëà ìÿùÿëëÿäÿí ÷îõáèëìèø áèð ãîúà äà øàùèä iäèëÿð. Èìà-
ìûí äèëÿêëÿðè, íÿñèùÿòëÿðè âÿ ùàìûñûíûí äóàëàðûéëà áèòÿí ìÿðà-
ñèì âàõòû ÷îõáèëìèø ãîúà ßíèøòÿìèí ñàüëàìëûüûíäàí íàðàùàò
îëóá, áàøûíû øöáùÿéëÿ ðÿùìÿòëèéÿ äîüðó éàõûíëàøäûðàí êèìè
îëäóñà, èìàì íèêàùû êÿñÿð-êÿñìÿç éåðèìäÿí òóëëàíûá, ßíèøòÿ-
ìèí áöçöøìöø ÿëèíè ãàìàðëàäûì âÿ âàð ýöúöìëÿ:

271
 “Ùå÷ íàðàùàò îëìàéûí, ÿôÿíäèì, ÿçèç ßíèøòÿì, – äåéÿ
áàüûðäûì, – Øÿêóðÿíè, óøàãëàðû ãàðíû òîõ, áåëè áÿðê, ðàùàòëûã
âÿ ñåâýèéëÿ éàøàòìàã ö÷öí ùÿð øåéè åëÿéÿúÿéÿì”.
Ñîíðà äà þçöìö åëÿ ýþñòÿðäèì, ñàíêè, ßíèøòÿì õÿñòÿ éàòà-
üûíäàí, éàñòûüûíäàí ìÿíÿ áÿçè øåéëÿð ïû÷ûëäàìàüà ÷àëûøûðäû,
ãóëàüûìû äèããÿò âÿ åùòèðàìëà àüçûíà äà äàéàäûì, ÷îõ ùþðìÿò
åëÿäèéèìèç áèð ãîúàíûí àõûðû ÷àòàí âàõò áöòöí ùÿéàòäàí ñöçö-
ëöá ýÿëÿí áèð-èêè íÿñèùÿòè íåúÿ ñåùðëè èêñèðè è÷ÿí êèìè, áèç ùþð-
ìÿòêàð ýÿíúëÿð ÷îõ äèããÿòëÿ äèíëÿéèðèê, áàõ, ìÿí äÿ ýþçëÿðèìè
âÿ ãóëàãëàðûìû åëÿ äþðä à÷äûì êè, åëÿ áèë, ßíèøòÿìè äèíëÿéèðäèì.
Èìàì ÿôÿíäè иëÿ ìÿùÿëëÿëè ãîúà ãàéûíàòàìûí õÿñòÿ éàòäûüûí-
äàí þëöìöí êàíäàðûíäàí ìÿíÿ ïû÷ûëäàäûüû íÿñèùÿòëÿðè äèíëÿ-
ìÿéèìäÿêè ñÿäàãÿòè, ñîíñóç áàüëûëûüû òÿãäèð âÿ ðàçûëûãëà ãàðøû-
ëàäûãëàðûíû ýþñòÿðÿí íÿçÿðëÿðëÿ áàõäûëàð. ßìèíÿì êè, ùå÷ êÿñ
àðòûã ßíèøòÿìèí ãÿòëèíäÿ áàðìàüûì îëäóüóíó ôèêèðëÿøìèð.
Îòàãäàêû òîé ãîíàãëàðûíà õÿñòÿ àäàìûí òÿê ãàëìàã èñòÿ-
äèéèíè äåäèì. Áèð àíäà îòàüû áîøàëòäûëàð âÿ Õåéðèééÿíèí ïëîâó
иля ãûçàðìûø ãóçó ÿòèíè (èíäè ìÿí äÿ úÿñÿäèí èéèéëÿ êÿêëèêîòó,
çèðÿéëÿ ãûçàðìûø ãóçóíóí èéèíè áèð-áèðèíÿ ãàðûøäûðûðäûì) éåìÿê
ö÷öí êèøèëÿðèí òîïëàøäûüû éàí îòàüà êå÷ÿíäÿ äÿùëèçÿ ÷ûõäûì,
åéíÿí þç åâèíäÿ äàëüûí, íàðàùàò ýÿçèíÿí êÿäÿðëè êèøè êèìè
ôèêèðëÿøìÿäÿí Õåéðèééÿíèí îòàüûíûí ãàïûñûíû à÷ûá, äöøöíìÿ-
äÿí è÷ÿðè ýèðèá, àðàëàðûíà ýèðÿí êèøèäÿí äÿùøÿòÿ ýÿëÿí ãàäûíëàðà
ôèêèð âåðìÿéèá, ìÿíè ýþðÿíäÿ ýþçëÿðèíèí è÷è õîøáÿõòëèêëÿ ýöëÿí
Øÿêóðÿéÿ ëÿççÿòëÿ áàõûб, äåäèì:
“Àòàí ÷àüûðûð, Øÿêóðÿ, íèêàùûìûç êÿñèëäè, ÿëèíè þïÿúÿêñÿí”.
Øÿêóðÿíèí òîéóí ýþç ãàáàüûíäà îëäóüóíó áèëäèðìÿê
ìÿãñÿäèëÿ ñîí àíäà õÿáÿð ýþíäÿðèá ÷àüûðòäûðäûüû ìÿùÿëëÿëè
ö÷-áåø ãàäûíëà, áàõûøëàðûíäàêû ñÿäàãÿòäÿí ãîùóì îëäóãëà-
ðûíû ýöìàí åëÿäèéèì ýÿíú ãûçëàð òÿëàøëà áèð éåðÿ éûüûøûá, ýóéà,
öçëÿðèíè þðòìÿê èñòÿéÿíäÿ ìÿíè þë÷öá-áè÷èá, ýþçëÿðè äîéóíúà
òàìàøà åëÿäèëÿð.
Õåéëè ñîíðà òîé úàìààòû éåìÿéèíè éåéèá, úåâèçëÿðè, áàäàì-
ëàðû, ëàâàøëàðû, ìàíïàñû âÿ ãÿðÿíôèë øèðíèééàòûíû þòöðöá, àõøàì

272
 Orxan Pamuk V $ %" $

íàìàçûíäàí áèð àç ñîíðà äàüûëäû. Ãàäûíëàð îòàüûíäà Øÿêóðÿ- Inventas vitam

íèí èêèäÿ áèð àõàí ýþç éàøëàðû, óøàãëàðûí øóëóãëóã âÿ äàâàëàðû

juvat excoluisse
per artes

íÿøÿíè ïîçìóøäó; áèç êèøèëÿð àðàñûíäàñà ãîíóì-ãîíøóíóí

òîé ýåúÿñèíäÿ èøòèðàê åëÿìÿëÿðèíÿ ìÿíèì, ãÿòèééÿí ýöëìÿéèá,
êÿäÿðëè ñöêóòà áöðöíìÿéèì ãàéûíàòàìûí õÿñòÿëèéèíÿ ãöññÿ-
ëÿíìÿéèìÿ éîçóëäó. Áöòöí áó ñûõûíòû è÷èíäÿ ùàôèçÿìÿ ÿí
äÿðèíäÿí ùÿêê åäèëÿí øåé éåìÿêäÿí ãàáàã àòàñûíûí ÿëèíè
þïìÿê ö÷öí Øÿêóðÿéëÿ ßíèøòÿìèí îòàüûíà ýèðèá òÿê ãàëàíäà,
ÿââÿëúÿ þëö àäàìûí ñîéóã âÿ áöçöøìöø ÿëèíè èêèìèçèí äÿ
ùÿãèãè ùþðìÿòëÿ þïìÿñè, ñîíðà îòàüûí ãàðàíëûã ýóøÿñèíÿ ÷ÿêè-
ëèá ñó è÷ÿí êèìè, äîéóíúà þïöøìÿéèìèç îëäó. Àðâàäûìûí àüçû-
ìà àëäûüûì èïèñòè äèëèíäÿ óøàãëàðûí åëÿ ùåé äöðòöøäöðäöéö
ìàíïàñû øèðíèééàòûíûí äàäû âàðäû.

273
 M]N X]KTQ]J]M

Ùàìû ýåäÿíäÿí, êÿäÿðëè òîéóìóçóí ñîí ãîíàãëàðû àéàã-

ãàáûëàðûíû ýåéèíèá, þðòöíöá, áöðöíöá, àüûçëàðûíà àõûðûíúû
íîüóë øèðíèééàòëàðûíû äöðòöøäöðÿí óøàãëàðûíû ñöðöéöá ùÿéÿò
ãàïûñûíäàí ÷ûõàíäàí ñîíðà óçóí ñöêóò îëäó. Ùàìûìûç ùÿéÿò-
äÿéäèê, ãóéóíóí éàðûäîëó ñóãàáûíäàí åùòèéàòëà ñó è÷ÿí ñÿð-
÷ÿíèí úèêêèëòèñèíäÿí áàøãà ñÿñ åøèäèëìèðäè. Áàëàúà áàøûíûí
ãûñà òöêëÿðè îúàüûí èøûüûíäà ïàðûëäàéàí áó ãóø äà áèð àíäà
ãàðàíëûãäà éîõ îëàíäà ýåúÿéÿ ãàðûøìûø ýþðöíÿí áîø åâè-
ìèçäÿ, éóõàðûäà, àòàìûí éàòàüûíäà þëö éàòäûüûíû ãÿëáèìäÿ
êÿäÿðëÿ ùèññ åëÿäèì.
“Óøàãëàð, – ñîíðà Îðõàíëà Øþâêÿòèí ÷îõ éàõøû áèëäèêëÿðè
êèìè, ñÿñèìÿ áèð øåé åëàí åëÿéÿíäÿ âåðäèéèì òÿíòÿíÿéëÿ äåäèì:
– Ýÿëèí áóðà ýþðÿê”.
Ýÿëäèëÿð.
“Àðòûã àòàíûç Ãàðàäûr. Îíóí ÿëèíè þïöí”.
Ñàêèòúÿ, èòàÿòëÿ þïäöëÿð. “Ìÿíèì òàëåñèç éåòèìëÿðèì àòàñûç
áþéöäöêëÿðèíäÿí àòàéà íåúÿ èòàÿò åäèëäèéèíè, îíóí ñþçö íåúÿ
ýþçëÿðèíèí è÷èíÿ áàõà-áàõà äèíëÿíäèéèíè âÿ àòàéà íåúÿ ýöâÿíèë-
äèéèíè ãÿòè áèëìèðëÿð, – Ãàðàéà äåäèì. – Îíà ýþðÿ ñÿíÿ ùþð-
ìÿòñèçëèê åëÿñÿëÿð, éàäëûã, õàìëûã, óøàãëûã åëÿñÿëÿð, áèëèðÿì
êè, ÿââÿëúÿ îíëàðû áàüûøëàéàúàã, áóíó àòàëàðûíû áèð êÿðÿ äÿ
ýþðìÿäÿí, ùå÷ õàòûðëàìàäàí áþéöäöêëÿðèíÿ éîçàúàãñàí”.
“Ìÿí àòàìû õàòûðëàéûðàì”, – Øþâêÿò äåäè.
“Ñññ... ãóëàã àñ, – äåäèì, – bóíäàí ñîíðà Ãàðàíûí ñþçö,
ñèçèí ö÷öí ìÿíèì ñþçöìäÿí äÿ öñòöíäör”. – Ãàðàéà ñàðû
äþíäöì: “ßýÿð ñÿíÿ ãóëàã àñìàñàëàð, ÿýÿð ñÿíÿ ùþðìÿòñèç-
ëèê åëÿñÿëÿð, êîáóäëóüóí, þçáàøûíàëûüûí, ÿäÿáñèçëèéèí ÿí êè÷èê
ÿëàìÿòèíè ýþñòÿðñÿëÿð, ÿââÿëúÿ õÿáÿðäàðëûã åëÿ, àììà îíëàðû
áàüûøëà. – Бèð àíäà äèëèìèí óúóíà ýÿëÿí ãàïàçûí öñòöíäÿí
êå÷èá äåäèì. – Êþíëöíäÿ ìÿíèì éåðèì íÿäèrñÿ, îíëàðûí éåðè
äÿ îðà îëìàëûäûr”.

274
 Orxan Pamuk V $ %" $

“Øÿêóðÿ õàíûì, ìÿí ñÿíèíëÿ òÿêúÿ ÿðèí îëìàã ìÿãñÿäèëÿ Inventas vitam

éîõ, – Ãàðà äåäè, – áó ñåâèìëè éåòèìëÿðèí àòàñû îëìàã ö÷öí

juvat excoluisse
per artes

äÿ åâëÿíäèì”.
“Åøèòäèíèçìè?”
“Àëëàùûì, ñÿí áèçèì öñòöìöçäÿí èøûüûíû ùå÷ ÿñêèê åëÿìÿ,
rÿááèì, – Õåéðèééÿ ãûðàãäàí äåäè. – Àëëàùûì, ñÿí áèçè ãîðó,
éà rÿááè”.
“Åøèòäèíèç, éîõ? – äåäèì. – Àôÿðèí, ìÿíèì ýþçÿë îüóëëàðûì.
Àòàíûç ñèçè áåëÿ ñåâÿíäÿ, ñèç áèð àç áàøûñîéóãëóã åëÿéèá, îíóí
ñþçöíäÿí ÷ûõñàíûç áåëÿ éåíÿ äÿ ÿââÿëúÿ ñèçè áàüûøëàéàúàã”.
“Ñîíðà äà áàüûøëàéàúàüàì”, – Ãàðà äåäè.
“Àììà ö÷öíúö äÿôÿäÿ “åëÿìÿ” äåäèéèíè åëÿñÿëÿð... Îíäà
ùàããûíûç êþòÿêäè, – äåäèì. – Áàøà äöøäöíöçìö? Éåíè àòàíûç
Ãàðà, ðÿùìÿòëèê àòàíûçûí ýåäèá-ãàéûòìàäûüû, Àëëàùûí ãÿçÿáè
îëàí ñàâàøëàðäàí, ÿí ðÿçèë, áåòÿðèí áåòÿðè úÿíýëÿðäÿí ãàéûäûá,
÷îõ ñÿðòäèr. Áàáàëàðû áóíëàðû ÿðêþéöíëÿøäèðäè, áàøûíà ÷ûõàðòäû.
Àðòûã áàáàíûç ÷îõ õÿñòÿäèr”.
“Ìÿí áàáàìûí éàíûíà ýåòìÿê èñòÿéèðÿì”, – Øþâêÿò äåäè.
“Ñþç åøèòìÿñÿíèç, Ãàðà ñèçÿ ãàïàçûí cÿííÿòäÿí ÷ûõäûüûíû
ÿìÿëëè-áàøëû þéðÿäÿð. Îíäà áàáàíûç ìÿíèì ÿëèìäÿí àëûá ãóð-
òàðäûüû êèìè, ñèçè äàùà Ãàðàíûí ÿëèíäÿí àëà áèëìÿç. ßýÿð àòàíû-
çûí ãÿçÿáèíè ñîéóòìàã èñòÿéèðñèíèçñÿ, äàùà áèð-áèðèíèçëÿ äàâà
åëÿìÿéÿúÿêñèíèç, ùÿð øåéè áèð-áèðèíèçëÿ áþëöøäöðÿúÿêñèíèç,
éàëàí äàíûøìàéàúàãñûíûç, äóàíûçû åëÿéÿúÿê, ÿçáÿðèíèçè áèòèð-
ìÿìèø éàòìàéàúàãñûíûç, Õåéðèééÿéÿ ïèñ ñþç äåéèá, îíó ÿëÿ
ñàëìàéàúàãñûíûç... Àéäûí îëäóìó?”
Ãàðà ÿéèëèá, áèð ùÿìëÿäÿ Îðõàíû ãóúàüûíà àëäû, àììà Øþâ-
êÿò óçàãäà äóðäó. Áèð àíëûüà ãÿëáèìäÿí îíó ãóúàãëàéûá àüëà-
ìàã ýÿëäè. Éàçûã ìÿùçóí éåòèìèì, éàçûã êèìñÿñèç Øþâêÿòèì,
ñÿí áó ãîñãîúà äöíéàäà íåúÿ òÿíùà øåéñÿí. Þçöìö áèð àíëûüà
áàëàúà óøàã, Øþâêÿò êèìè, äöíéàäà òÿê-òÿíùà óøàã ùåñàá åëÿ -
äèì, Øþâêÿòèí áàëàúàëûüû âÿ éàçûãëûüû иля þç êè÷èêëèéèì áåéíèìäÿ
áèð-áèðèíÿ ãàðûøäû, òèòðÿäèì. ×öíêè þç óøàãëûüûìû äöøöíìÿê, áèð
çàìàí ìÿíèì äÿ èíäè Ãàðàíûí ãóúàüûíäà äóðàí Îðõàí òÿêè,

275
àòàìûí ãóúàüûíà ÷ûõäûüûìû, àììà îðàäà àüàúûíà þéðÿøìÿ -
ìèø ìåéâÿ êèìè, яìàíяò äåéèë, êåôëÿ äóðäóüóìó, àòàìû äàùà
áÿðê ãóúàãëàéûá, áèð-áèðèìèçèí áîéíóíó êþïÿêëÿð ñàéàã õåéëè
èéëÿäèéèìèçè õàòûðëàäûì. Áèð àç äà êå÷ñÿ, àüëàéàúàãäûì äà,
þçöìö ñàõëàäûì, ùå÷ àüëûìäà îëìàäûüû ùàëäà äåäèì:
“Äè Ãàðàéà “àòà” äåéèí ýþðÿê”.
Ýåúÿ íÿ ãÿäÿð ñîéóq idi, áèçèì ùÿéÿò íÿ ãÿäÿð ñÿññèç iäè.
×îõ óçàãëàðäà êþïÿêëÿð äÿðäëè-êÿäÿðëè ùöðöøöðäöëÿð. Áèð àç
äà âàõò êå÷äè, ñöêóò ãàðà ÷è÷ÿê êèìè ùå÷ ùèññ îëóíìàäàí
à÷ûëûá éàéûëäû.
“Éàõøû, óøàãëàð, – õåéëè ñîíðà äåäèì, – dè åâÿ ýåäÿê,
áóðaäà ùàìûìûç áèðëèêäÿ öøöìÿéÿê”.
Òîéäàí ñîíðà òÿê ãàëìàãäàí ãîðõàí ýÿëèíëÿ êöðÿêÿíèí
òóòóãëóüóéëà òÿêúÿ ìÿíëÿ Ãàðà éîõ, óøàãëàð, Õåéðèééÿ – ùàìû-
ìûç åâÿ áàøãàñûíûí ãàðàíëûã åâèíÿ ýèðÿí êèìè, ÷ÿêèíÿ-÷ÿêèíÿ
ýèðäèê. È÷ÿðèäÿ àòàìûí úÿñÿäèíèí èéè âàðäû, àììà ùå÷ êÿñ áóíó
äóéàíà îõøàìûðäû. Ïèëëÿêÿíëÿðè äèíìÿçúÿ ãàëõàíäà ÿëèìèçäÿ-
êè ãÿíäèëëÿðäÿí òàâàíà äöøÿí êþëýÿëÿð ùÿìèøÿ îëäóüó ñàéàã,
äþíÿ-äþíÿ áèð-áèðëÿðèíÿ ãàðûøûð, ýàù áþéöéöá, ýàù êè÷èëèðäèëÿð,
àììà áóíëàð ìÿíÿ, ñàíêè, èëê äÿôÿ îëàí êèìè ýÿëäè. Éóõàðûäà,
äÿùëèçäÿ àéàããàáûëàðûìûçû ÷ûõàðäûã, Øþâêÿò äåäè:
“Éàòìàìûøäàí ãàáàã áàáàìûí ÿëèíè þïÿêìè?”
“Áàéàã ìÿí áàõäûì, – Õåéðèééÿ äåäè, – bàáàí åëÿ ñàíúûëû,
åëÿ ñûõûíòûëûäûr êè, è÷èíÿ ïèñ ðóùëàð ÿìÿëëè-áàøëû ýèðèá, õÿñòÿëèéèí
àëîâó ùÿð éåðèíè áöðöéöá. Ýèðèí îòàüà, éàòàãëàðûíûçû ñÿðÿê”.
Îíëàðû îòàüà áåëÿ ñàëìûøäû. Éàòàãëàðû ñÿðÿíäÿ, ìÿëÿôÿëÿðè
à÷àíäà, éîðüàíëàðû ñÿðÿíäÿ, ÿëèíÿ ýþòöðäöéö ùÿð øåéäÿí òàéû-
áÿðàáÿðè òàïûëìàç ìþúöçÿ êèìè, áóðaäà, áó ýåúÿéàðûñû áó èñòè
îòàãäà, áó òÿìèç éàòàúàãëàð àðàñûíäà, ãóø òöêöíäÿí îëàí èñòè
éîðüàíëàðûí è÷èíäÿ éàòìàüûí ïàäøàù ñàðàéûíäà éàòìàã êèìè,
áèð øåé îëäóüóíäàí äàíûøûðäû. “Õåéðèééÿ, áèçÿ ùåêàéÿ äàíûø”,
– îòóðàüûíäà îòóðàí Îðõàí äåäè.
“Áèð çàìàíëàð ìàâè áèð àäàì âàðìûø, – Õåéðèééÿ äåäè,
– bèð äÿ îíóí ÿí éàõûí äîñòó áèð úèí âàðìûø”.

276
 Orxan Pamuk V $ %" $

“Àäàì íèéÿ ìàâè iìèø?” – Îðõàí äåäè. Inventas vitam

“Õåéðèééÿ, Àëëàù åøãèíÿ, – äåäèì, – bàðû áó àõøàì úèíëè,

juvat excoluisse
per artes

ïÿðèëè, êàáóñëó ùåêàéÿ äàíûøìà”.

“Íèéÿ äàíûøìàñûí? – Øþâêÿò äåäè. – Àíà, áèç éàòàí êèìè,
ñÿí éàòàãäàí ãàëõûá áàáàìûí éàíûíàìû ýåäèðñÿí?”
“Áàáàíûç, Àëëàù ãîðóñóí, éàìàí õÿñòÿäè, – äåäèì, – tÿáèè
êè, îíà áàõìàã ö÷öí ýåúÿ éàíûíà ýåäÿúÿéÿì. Ñîíðà éåíÿ
éàòàüûìûçà ãàéûäàðàì äà!”
“Áàáàìûçûí éàíûíà Õåéðèééÿ ýåòñèí, – Øþâêÿò äåäè,
– gåúÿëÿð áàáàìà Õåéðèééÿ áàõìûðìû?”
“Áÿñäèrìè?” – Õåéðèééÿ Îðõàíà äåäè. Öçöíö ëÿççÿòëè äàë-
üûíëûã áöðöéÿí Îðõàíûí ãû÷ûíû ÿñêèéëÿ ñèëÿíäÿ îòóðàüûí è÷èí-
äÿêèëÿðÿ íÿçÿð ñàëäû, ñàíêè, èéèíÿ ýþðÿ éîõ, ýþðäöéöíö áÿñ
ùåñàá åëÿìÿéÿí êèìè, öçöíö áöðöøäöðäö.
“Õåéðèééÿ, – äåäèì, – oòóðàüû áîøàëò, ýåðè ýÿòèð. Øþâêÿò
ýåúÿ îòàãäàí ÷ûõìàñûí”.
“Íèéÿ ÷ûõìàéûì? – Øþâêÿò äåäè. – Õåéðèééÿ íèéÿ úèíëè,
ïÿðèëè ùåêàéÿ äàíûøìàìàëûäûr?”
Îðõàí ãîðõóäàí ÷îõ, ñи÷àíäàí ñîíðà öçöíäÿ ÷îõ ýþð-
äöyöì ñàäÿëþâù íèêáèíëèêëÿ: “×öíêè åâäÿ úèíëÿð âàð, ñÿôåù”,
– äåäè.
“Àíà, âàðìû?”
“Îòàãäàí ÷ûõñàíûç, “áàáàìà áàõûì” äåñÿíèç, úèí ñèçè òàïàð”.
“Ãàðà éàòàüûíû ùàðäà ñàëàúàã? – Øþâêÿò äåäè. Áó ýåúÿ
ùàðaäà éàòàúàã?”
“Ìÿí áèëìèðÿì, – äåäèì, – yàòàüûíû Õåéðèééÿ ñÿðÿð”.
“Àíà, ñÿí éåíÿ áèçèìëÿ éàòàúàãñàí, éîõ?” – Øþâêÿò äåäè.
“Íå÷ÿ êÿðÿ äåéÿúÿéÿì. ßââÿëêè êèìè ñèçèíëÿ éàòàúàüàì”.
“Åëÿìè?”
Õåéðèééÿ ÿëèíäÿ îòóðàã ÷ûõäû. Ñîíóíúó ðÿñìè ýþòöðöá
àïàðàí ðÿçèë ãàòèëèí òîõóíìàäûüû äèýÿð äîããóç ðÿñìè ýèçëÿäè-
éèì éåðäÿí, äîëàáûí è÷èíäÿí ÷ûõàðûá éàòàãäà îòóðäóì, ãÿíäè-
ëèí èøûüûíäà è÷ëÿðèíäÿêè ñèððè äÿðê åëÿìÿéÿ ÷àëûøûá, óçóí-óçàäû
îíëàðà áàõäûì. Áó ðÿñìëÿð åëÿ ýþçÿë øåéëÿðäèr êè, èíñàí îíëàðà

277
óíóòäóüó þç õàòèðÿëÿðè òÿêè áàõà áèëèð, áàõäûãúà, ðÿñìëÿð äÿ
åéíèëÿ éàçû êèìè áàõàíëà äàíûøûð.
Ðÿñìëÿðÿ áàõà-áàõà ôèêðÿ ýåòìèøäèì. Ìÿíèìëÿ áèðëèêäÿ
Îðõàíûí äà ãÿðèáÿ âÿ øöáùÿëè ãûðìûçûéà áàõäûüûíû, áóðíóìà
äàéàäûüû ýþçÿë áàøûíûí ãîõóñóíäàí áàøà äöøäöì. Áÿçè âàõò-
ëàðäà îëäóüó êèìè, áèðäÿí äþøöìö ÷ûõàðûá îíó ÿìèçäèðìÿê
èñòÿäèì. Äàùà ñîíðà ãàðøûñûíäàêû ãîðõóíú þëöì ðÿñìèíäÿí
ãîðõàíäà, ãûðìûçûìòûë äîäàãëàðûíûí àðàñûíäàí ëÿççÿòëÿ íÿôÿñ
àëàíäà áèð àíëûüà Îðõàíû éåìÿê èñòÿäèì.
“Éåéÿðÿì ñÿíè ìÿí, áàøà äöøäöíìö?”
“Àíà, ìÿíè ãûäûãëàñàíà”, – äåäè âÿ þçöíö òóëëàäû.
“Ãàëõ, îðaäàí, ãàëõ, ùåéâàí!” – äåéÿ ãûøãûðäûì, áèð éóìðóã
àòäûì. ×öíêè þçöíö ðÿñìëÿðèí öñòöíÿ òóëëàìûøäû. Ðÿñìëÿðÿ áàõ-
äûì, áèð øåé îëìàéûá, ÿí öñòäÿêè àò áèð àç áöðöøöá, àììà áèëèíìèð.
Õåéðèééÿ áîø îòóðàãëà ýåðè ãàéûäàíäà ðÿñìëÿðè òîïëàäûì.
Îòàãäàí ÷ûõûðäûì êè, Îðõàí òÿëàøëà ãûøãûðäû:
“Ùàðà, àíà, ùàðà ýåäèðñÿí?”
“Ýÿëÿúÿéÿì”.
Äÿùëèçè êå÷äèì, áóç êèìè iäè. Ãàðà ùÿìèí éåðäÿ, äþðä
ýöí ÿðçèíäÿ àòàìëà îòóðóá ðÿñìäÿí, íàõûøäàí, ïåðñïåêòèâ-
äÿí ñþç à÷äûüû ýóøÿäÿ, àòàìûí áîø äþøÿê÷ÿñèíèí ãàðøûñûíäà
îòóðóðäó. Ðÿñìëÿðè ãàáàüûíäàêû ðÿùëÿéÿ, äþøÿê÷ÿíèí öñòöíÿ,
éåðÿ äöçäöì. Áèð àíäà øàìûí èøûüûíäà îòàã ðÿíýÿ áöðöíäö;
èøûã, ñàíêè, èñòèëèê âÿ ùåéðÿòàìèç úàíëûëûã éàðàòäû; åëÿ áèë áèð
àíäà ùÿð øåé ùÿðÿêÿòÿ ýÿëäè.
Äèíìÿçúÿ, ùþðìÿòëÿ ãûìûëäàíûá-åëÿìÿäÿí óçóí ìöääÿò
ðÿñìëÿðÿ áàõäûã. Áèð àç ãûìûëäàíñàã, öçáÿöç îòàãäàí ýÿëÿí
þëöì èéèíè ýÿòèðÿí ùàâà øàìû òèòðÿäяð, áåëÿúÿ, åëÿ áèë, àòàìûí
ñèðëè ðÿñìëÿðè ãûìûëäàíаðäû. Ðÿñìëÿð àòàìûí þëöìöíÿ ñÿáÿá
îëäóüó ö÷öíìö ýþçöìäÿ áþéöìöøäö? Ùåéðàíëûüûì î àòûí
ãÿðèáÿëèéèíäÿí, ãûðìûçûíûí áÿíçÿðñèçëèéèíäÿí, àüàúûí êÿäÿðèí-
äÿí, èêè äÿðâèøèí ùöçíцíäÿí iäèìè, éîõñà îíëàðà ýþðÿ àòàìû,
ùÿòòà áàøãàëàðûíû äà þëäöðÿí ãàòèëäÿí ãîðõäóüóìäàíìû? Áèð
ìöääÿò ñîíðà Ãàðàéëà àðàìûçäàêû ñöêóòóí ðÿñìëÿð ãÿäÿð

278
 Orxan Pamuk V $ %" $

åâëÿíäèéèìèç ýåúÿ áèð îòàãäà òÿê ãàëìàãäàí éàðàíäûüûíû åëÿ Inventas vitam

áàøà äöøäöê êè, èêèìèç äÿ äàíûøìàã èñòÿäèê.

juvat excoluisse
per artes

“Ñÿùÿð îéàíàíäà, áÿäáÿõò àòàìûí éóõóñóíäà âÿôàò åëÿäè-

éèíè àðòûã ùàìû áèëìÿëèäèr”, – äåäèì. Áó äåäèéèì íÿ ãÿäÿð
äîüðó îëñà äà, ñàíêè, ñþçëÿðèì ñÿìèìè äåéèëäè.
“Ñÿùÿð ùÿð øåé éàõøû îëàúàã”, – Ãàðà åéíè ãÿðèáÿ îâãàòëà,
ùÿãèãÿòè ñþéëÿéÿ-ñþéëÿéÿ ùÿãèãÿòÿ èíàíìàäàí äåäè.
Ìÿíÿ éàõûíëàøìàã ö÷öí àøêàð-ýèçëè ùÿðÿêÿò åëÿéÿíäÿ
îíó ãóúàãëàìàã, óøàãëàðûí áàøûíû òóòàí êèìè, áàøûíû ÿëëÿðè-
ìèí àðàñûíà àëìàã èñòÿäèì.
Åéíè àíäà àòàìûí îòàüûíûí ãàïûñûíûí à÷ûëäûüûíû åøèòäèì, äÿù-
øÿòëÿ éåðèìäÿí àòûëäûì, ãà÷ûá ãàïûíû à÷ûá áàõäûì; äÿùëèçÿ ñûçàí
èøûãäà àòàìûí ãàïûñûíûí éàðûà÷ûã îëäóüóíó òèòðÿéÿ-òèòðÿéÿ ýþð-
äöì. Áóç êèìè ñîéóã äÿùëèçÿ ÷ûõäûì. Àòàìûí îòàüû è÷ÿðèäÿ ùÿëÿ
éàíàí ìàíãàë öçöíäÿí èéëÿíèðäè. Áóðà Øþâêÿòìè ýÿëìèøäè, éîõ-
ñà áàøãàñûìû? Ìàíãàëûí àøêàð-ýèçëè èøûüûíäà àòàìûí úÿñÿäè ýåúÿ
ïàëòàðûíäà ðàùàòúà éàòûðäû. Àüëûìà áÿçè ýåúÿëÿð éàòìàìûøäàí
ãàáàã îíà øàì èøûüûíäà “Êèòàá-öð Ðóù” îõóéàíäà: “Ýåúÿí
õåéðÿ ãàëñûí, àòà”, – äåìÿéèì ýÿëäè. Úàìû åùìàëúà äèêÿëèá,
ÿëèìäÿí àëàð: “Ñó âåðÿíèí ÷îõ îëñóí, ýþçÿëèì”, – äåéÿð, áàëàúà
âàõòûíäàêû êèìè, éàíàüûìäàí þïÿð, éàõûíäàí ýþçëÿðèìèí è÷èíÿ
áàõàðäû. Àòàìûí ãîðõóíú öçöíÿ áàõûá, ãîðõäóì. Ùÿì àòàìûí
öçöíÿ áàõìàã èñòÿìèð, ùÿì äÿ, ñàíêè, Øåéòàíûí äöðòìÿñèéëÿ
öçöíöí íÿ ãÿäÿð ãîðõóëó ùàëà äöøäöéöíö ýþðìÿê èñòÿéèðäèì.
Ýþé ãàïûëû îòàüà ãîðõà-ãîðõà ýåðè ãàéûòìûøäûì êè, Ãàðà
öñòöìÿ ùöúóì åëÿäè. Îíó èòÿëÿäèì, àíúàã ãÿçÿáäÿí ÷îõ, íÿ
åëÿäèéèìè áèëìÿäÿí. Øàìûí òèòðÿéÿí èøûüûíäà èòÿëÿøäèê, àììà
åëÿäèéèìèç ùÿãèãè áîüóøìà äà äåéèëäè, ñàíêè, áîüóøìàíûí
òÿãëèäè iäè. Áèð-áèðèìèçÿ òîõóíìàãäàí, áèð-áèðèìèçèí ãîëóíà,
ãû÷ûíà, ñèíÿñèíÿ òîõóíìàãäàí õîøëàíûðäûã. Ìÿíäÿêè àüûë ãàðû-
øûãëûüû “Õîñðîâ âÿ Øèðèí”äÿ Íèçàìèíèí íàüûë åëÿäèéè î ðóù ùàëû-
íà îõøàéûðäû: åéíèëÿ Øèðèí êèìè: “Äîäàüûìäàí þïöá, çÿäÿëÿ-
ìÿ”, – äåéÿíäÿ, ñþçëÿðèìèí àðõàñûíäà åëÿ äÿ äåäèéèìè Íèçà-
ìèíè áó ãÿäÿð îõóìóø Ãàðà ùèññ åëÿéèðäiìè?

279
 “Î èáëèñ òàïûëàíà, àòàìûí ãàòèëè îðòàéà ÷ûõàðûëàíà ãÿäÿð
ñÿíèíëÿ áèð éàòàüà ýèðìÿðÿì”, – äåäèì.
Îòàãäàí àç ãàëà ãà÷à-ãà÷à ÷ûõàíäà ùÿð éåðèìè ùÿéà áöðö-
äö. ×öíêè åëÿ ãûøãûðà-ãûøãûðà äàíûøìûøäûì êè, ñþçëÿðèìè óøàã-
ëàðûí âÿ Õåéðèééÿíèí åøèòìÿñèíè èñòÿäèéèì áàøà äöøöëìöøäö.
Öñòÿëèê, ôÿðéàäûìû òÿêúÿ îíëàðûí éîõ, ñàíêè, éàçûã àòàìûí âÿ
úÿñÿäè, êèì áèëèð, ùàíñû êèìñÿñèç òîðïàãäà ÷îõäàí ÷öðöéöá
òîç îëìóø ÿðèìèí äÿ åøèòìÿñèíè èñòÿéèðäèì.
Óøàãëàðûí éàíûíà ýèðÿð-ýèðìÿç Îðõàí: “Àíà, Øþâêÿò
äÿùëèçÿ ÷ûõäû”, – äåäè.
“×ûõäûíìû?” – äåäèì, ñèôÿòèíÿ áèð øèëëÿ âóðìàã ö÷öí ùÿì-
ëÿ åëÿäèì.
Øþâêÿò: “Õåéðèééÿ”, – äåéèá, îíó ãóúàãëàäû.
“×ûõìàäû, – Õåéðèééÿ äåäè, – eëÿ îòàãäà iäi”.
Áèð àíëûüà òèòðÿäèì, ýþçëÿðèíèí è÷èíÿ áàõà áèëìÿäèì. Àòà-
ìûí þëöìöíöí åëàí îëóíìàñûíäàí ñîíðà óøàãëàðûí ìÿíèì
ãÿçÿáëÿðèìäÿí ãóðòàðìàãäàí þòðö áóíäàí áåëÿ àðòûã Õåéðèé-
éÿéÿ ñûüûíàúàãëàðûíû, ñèðëÿðèíè îíà âåðÿúÿêëÿðèíè, àë÷àã úàðèéÿ-
íèí äÿ áó ôöðñÿòäÿí éàðàðëàíûá, ìÿíÿ ùþêì åëÿìÿéÿ úÿùä
ýþñòÿðÿúÿéèíè äÿðùàë êÿñäèðäèì. Àòàìûí ãÿòëèíè ìÿíèì öñòöìÿ
éûõìàüà ÷àëûøàð, óøàãëàðû Ùàñàíûí ùèìàéÿñèíÿ êå÷èðÿð! Åëÿéÿð,
ÿëáÿòòÿ! Áöòöí áó àðñûçëûã àòàìûí éàòàüûíà ýèðäèéèíÿ ýþðÿäèr.
Àðòûã ñèçäÿí íÿ ýèçëÿäÿúÿéÿì: òÿáèè êè, áóíó åëÿéèðäè. Îíà ìåù-
ðèáàíëûãëà ýöëöìñÿäèì. Ñîíðà Øþâêÿòè ãóúàüûìà àëûá þïäöì.
“Øþâêÿò åøèéÿ, äÿùëèçÿ ÷ûõäû, äåéèðÿì”, – Îðõàí äåäè.
“Éàòàãëàðûíûçà ýèðèí, ìÿíè àðàíûçà àëûí, ñèçÿ ãóéðóãñóç
÷àããàëëà ãàðà úèíèí ùåêàéÿñèíè äàíûøàúàüàì”.
“Àììà Õåéðèééÿéÿ “úèíëè ùåêàéÿ äàíûøìà” äåäèí”, – Øþâ-
êÿò äåäè.
“Õåéðèééÿ íèéÿ áó ýåúÿ äàíûøà áèëìÿç?”
“Êèìñÿñèçëÿðèí øÿùÿðèíäÿí äÿ êå÷ÿúÿêëÿðìè?”– Îðõàí äåäè.
“Êå÷ÿúÿêëÿð, – äåäèì. – Î øÿùÿðäÿ ùå÷ áèð óøàüûí àòàñû-
àíàñû îëìàéàúàã. Õåéðèééÿ, ñÿí ýåò àøàüû, ãàïûëàðû áèð äÿ éîõëà.
Áèç ùåêàéÿíèí îðòàñûíäà éàòàúàüûã”.

280
 Orxan Pamuk V $ %" $

“Ìÿí éàòìàéàúàüàì”, – Îðõàí äåäè. Inventas vitam

“Ãàðà áó àõøàì ùàðаäà éàòàúàã?” – Øþâêÿò äåäè.

juvat excoluisse
per artes

“Íàõûø îòàüûíäà, – äåäèì. – Áåëÿ éàõøû-éàõøû ãûñûëûí àíà-

íûçà, éîðüàíûí àëòûíäà äà éàõøûúà èñèíÿê. Áó áóç òÿêè àéàãëàð
ùàíñûíûçûíäû áåëÿ?”
“Ìÿíèì, – Øþâêÿò äåäè. – Õåéðèééÿ ùàðaäà éàòàúàã?”
Ùåêàéÿíè äàíûøìàüà áàøëàéàíäàí àç ñîíðà ùÿìèøÿ îëäó-
üó ñàéàã éåíÿ Îðõàí éóõóéà ýåäÿí êèìè ñÿñèìè ãûñäûì.
“Ìÿí éàòàíäàí ñîíðà ñÿí éàòàãäàí ãàëõìàéàúàãñàí,
éîõ, àíà?” – Øþâêÿò äåäè.
“×ûõìàéàúàüàì”.
Äîüðóäàí, áåëÿ áèð íèééÿòèì äÿ éîõ idi. Øþâêÿò éàòàí-
äàí ñîíðà, ÿñëèíäÿ, èêèíúè åâëèëèéèìèí òîé ýåúÿñèíäÿ îüóëëà-
ðûìëà ãîë-áîéóí éàòìàüûí íåúÿ õîøáÿõòëèê îëäóüóíó – öñòÿ-
ëèê äÿ, è÷ÿðèäÿ éàðàøûãëû, àüûëëû âÿ èñòÿêëè áèð ÿð âàðäû – ôèêèðëÿ-
øèðäèì. Áó ôèêèðëÿ äÿ éóõóéà ýåòìèøäèì, àììà éóõóì ðàùàò
äåéèëäè. Ñîíðàäàí õàòûðëàäûüûìà ýþðÿ, éóõó иля îéàãëûã
àðàñûíäàêû î ìÿøóì âÿ íàðàùàò àëÿìäÿ ÿââÿëúÿ àòàìûí
ãÿçÿáëè ðóùó иля ùåñàáëàøäûì, ñîíðà î ðóùóí éàíûíà ìÿíè
äÿ ýþíäÿðìÿê èñòÿéÿí àë÷àã ãàòèëèí ãàðàáàñìàñûíäàí ãà÷-
ìàüà ÷àëûøäûì, àììà àòàìûí ðóùóíäàí äà ãîðõóëó îëàí,
ìÿíäÿí ÿë ÷ÿêìÿéÿí ãàòèë õåéëè òàããûëòû ñàëäû. Éóõóäà åâè-
ìèçÿ äàø àòäû. Ïÿíúÿðÿéÿ, äàìà òóø ýÿëäè. Äàùà ñîíðà ãàïû-
éà äà äàø àòäû, ùÿòòà åëÿ áèëäèì, ãàïûíû äà èòÿëÿéèð. Àðäûíúà
áó áÿä ðóù ùå÷ áèð øåéÿ áÿíçÿäÿ áèëìÿäèéèì ùåéâàíûí
óëàðòûñû, éà äà èíèëòèñè êèìè àüëàð ñÿñ ÷ûõàðàíäà, öðÿéèì êöò-
êöò, ñöðÿòëÿ âóðìàüà áàøëàäû.
Òÿð è÷èíäÿ îéàíäûì. Î ÿúàèá ñÿñè ìÿí éóõóìäàìû åøèò-
ìèøäèì, éîõñà, äîüðóäàí, áó ñÿñëÿð åâèí è÷èíäÿ ÷ûõìûøäûìû,
ìÿí îéàíìûøäûì? Áóíó äÿðê åëÿéÿ áèëìÿäèéèìäÿí, óøàãëàðà
ãûñûëäûì, ùå÷ ãûìûëäàíûá-åëÿìÿäÿí ýþçëÿìÿéÿ áàøëàäûì. Ñÿñ-
ëÿðè òàìàì éóõóäà åøèòäèéèìè ãÿò åëÿéÿúÿêäèì êè, åéíè èíèëòèíè
éåíèäÿí åøèòäèì. Åëÿ áó âàõò ùÿéÿòÿ áþéöê áèð øåé ýóðóëòóéëà
äöøäö. Áó äàìû äàø iäi?

281
 Áàüðûì éàðûëäû. Àììà äÿðùàë áóíäàí äà ïèñè îëäó: åâèí
è÷èíäÿ òàããûëòûëàð åøèäèðäèì. Õåéðèééÿ ùàðаäà idi, Ãàðà ùàíñû
îòàãäà éàòìûøäû? Éàçûã àòàìûí úÿñÿäè íåúÿ idi? Àëëàùûì, ñÿí
áèçè ãîðó! Óøàãëàð ìûøûë-ìûøûë éàòûðäûëàð.
Åâëÿíìÿìèøäÿí ÿââÿë îëñàéäû, éàòàãäàí ãàëõàð, åâèí êèøè-
ñè êèìè, âÿçèééÿòÿ ùàêèì îëìàã ö÷öí ãîðõóìà öñòöí ýÿëìÿ-
éÿ ÷àëûøà-÷àëûøà, úèíëÿðÿ, ðóùëàðà ìåéäàí îõóéàðäûì. Èíäèñÿ
éàëíûç ïóñìóø, óøàãëàðû ãóúàãëàìûøäûì. Ñàíêè, äöíéàäà ùå÷
êèìñÿ éîõ idi, ùå÷ êÿñ äÿ ìÿíèì, óøàãëàðûí êþìÿéèíÿ ÷àò-
ìàéàúàãäû. Ïèñëèê ýþçëÿéÿ-ýþçëÿéÿ Àëëàùà äóà åëÿäèì. Éóõó-
ëàðäàêû êèìè òÿíùà idim. Ùÿéÿò ãàïûñûíûí à÷ûëäûüûíû åøèòäèì.
Ùÿéÿò ãàïûñû idi, éîõ? ßëáÿòòÿ.
Áèð àíäà, íÿ åëÿäèéèìè þçöì áåëÿ ôèêèðëÿøìÿäÿí ãàëõûá,
ôÿðàúÿìè ÿéíèìÿ ýåéèá åøèéÿ àòûëäûì.
“Ãàðà!” – äåéÿ ïèëëÿêÿíëÿðèí áàøûíäà ïû÷ûëäàäûì.
Àéàüûìà áèð øåé êå÷èðèá àøàüû åíèðäèì. Ãàøëà ýþç àðàñûí-
äà ìàíãàëäàí éàíäûðäûüûì øàì ùÿéÿòèí äàøëûüûíà ÷ûõàð-÷ûõìàç
ñþíäö. Ñÿðò êöëÿê ãàëõìûøäû, àììà ýþéöí öçö à÷ûq idi; ýþçöì
àëûøàíäà éàðûì àéûí ùÿéÿòè ÿìÿëëè-áàøëû èøûãëàíäûðäûüûíû ýþðäöì.
Àëëàùûì! Ùÿéÿò ãàïûñû à÷ûq idi. Ñîéóãäà òèð-òèð òèòðÿéèá ãàëäûì.
Íèéÿ þçöìëÿ áû÷àã ýþòöðìÿìèøäèì. ßëèìäÿ øàìäàí,
òàõòà ïàð÷àñû áåëÿ éîõ idi. Ãàðàíëûãäà áèð àíëûüà ùÿéÿò ãàïûñû-
íûí þç-þçöíÿ ãûìûëäàíäûüûíû ýþðäöì, õåéëè ñîíðà, ñàíêè, ãàïû
äàéàíàíäàí ñîíðà äà úûðûëòûñûíû åøèòäèì. Ñàíêè éóõóäà îëìà-
üûìû ôèêèðëÿøäèéèìè õàòûðëàéûðàì. Àììà àüëûì áàøûìäà idi,
ùÿéÿòäÿ éåðèäèéèìè áèëèðäèì.
Åâèí è÷èíäÿí, ñàíêè, äàìûí àëò ùèññÿñèíäÿí òàããûëòû åøè-
äÿíäÿ éàçûã àòàìûí ðóùóíóí áÿäÿíèíäÿí ÷ûõìàãäà ÷ÿòèíëèê
÷ÿêäèéèíè áàøà äöøäöì. Àòàìûí ðóùóíóí ÿçàá ÷ÿêäèéèíè
áèëìÿê ìÿíè ùÿì ÿçàáà ñàëäû, ùÿì äÿ ðàùàòëàäû. ßýÿð áöòöí
áó òàããûëòûëàðûí ñÿáÿáè àòàìäûrñà, þçöìÿ äåäèì, îíäà áóí-
äàí ìÿíÿ áèð õÿòÿð ýÿëìÿç. Î áèðè òÿðÿôäÿí, òåç áÿäÿíäÿí
÷ûõûá òÿêáàøûíà ýþéëÿðÿ ãàëõìàñû ö÷öí ðóùóí ÿçàáû ìÿíè
î ãÿäÿð êÿäÿðëÿíäèðäè êè, Àëëàùûìà éàçûã àòàìà êþìÿê

282
 Orxan Pamuk V $ %" $

ýþñòÿðìÿêäÿí þòðö äóà åëÿäèì. Àòàìûí ðóùóíóí òÿêúÿ Inventas vitam

ìÿíè éîõ, óøàãëàðû äà ãîðóéàúàüûíû ôèêèðëÿøÿíäÿ öðÿéèìÿ ñó

juvat excoluisse
per artes

ñÿïèëäè. ßýÿð ùÿéÿò ãàïûñûíûí åøèéèíäÿ ïèñëèê åëÿìÿéÿ ùàçûð-

ëàøàí èôðèòÿ âàðñà, àòàìûí íàðàùàò îëàí ðóùóíäàí ãîðõñóí.
Åëÿ î âàõò, “Ýþðÿñÿí, àòàìû íàðàùàò åëÿéÿí øåé Ãàðàäûr-
ìû?” – äåéÿ äÿðäëÿíäèì. Ýþðÿñÿí, àòàì Ãàðàéà ïèñëèêìè åëÿ -
ìÿê öçðÿ iäè? Ãàðà ùàðaäà idi? Åéíè àíäà ùÿéÿò ãàïûñûíûí áèð àç
åøèéèíäÿ, êö÷ÿäÿ Ãàðàíû ýþðöá äàéàíäûì. Áèð íÿôÿðëÿ äàíûøûðäû.
Éîëóí î áèðè òÿðÿôèíäÿêè áîø ùÿéÿòäÿí, àüàúëàðûí àðàñûí-
äàí áèð àäàìûí Ãàðàéà áÿçè øåéëÿð äàíûøäûüûíû áèëäèì. Áèð àç
ÿââÿë éàòàãäà åøèòäèéèì èíèëòè ñàùèáèíèí áó ñÿñ îëäóüóíó ãÿò
åëÿäèéèì êèìè, áóíóí Ùàñàí îëäóüóíó äà äÿðùàë áàøà äöø-
äöì. Ñÿñèíäÿ áèð íþâ àüëàðòû, áèð íþâ éàëâàðûø âàðäû, àììà
òÿùäèäåäèúè îâãàò äà ÿñêèê äåéèëäè. Ñÿññèç ýåúÿäÿ áàøëàðû þç
ùàãã-ùåñàáëàðûíà ãàðûøìûøäû.
Åéíè àíäà ùÿéàòäà óøàãëàðûìëà òÿê-òÿíùà ãàëäûüûìû äà
áàøà äöøäöì. Ãàðàíû ñåâäèéèìè ôèêèðëÿøèðäèì, àììà, äîüðó-
ñó, Ãàðàíû éàëíûç ñåâìÿê èñòÿéèðäèì. ×öíêè Ùàñàíûí êÿäÿðëè
ñÿñèíäÿ, ùÿìèí áàøà äöøäöéöì êÿäÿðèíäÿ öðÿéèìè äàüëàéàí
áÿçè øåéëÿð âàðäû.
“Ñàáàù áóðà ãàçûíû, éåíè÷ÿðèëÿðè, áþéöê ãàðäàøûìûí ñàü
îëäóüóíà, ùÿëÿ ßúÿì äàüëàðûíäà ñàâàøäûüûíà àíä è÷ÿúÿê
øàùèäëÿðè ýÿòèðÿúÿéÿì, – äåéèðäè. – Íèкàùûíûç ãàíóíè äåéèë.
È÷ÿðèäÿ çèíà åëÿéèðñèíèç”.
“Øÿêóðÿ ñÿíèí éîõ, ðÿùìÿòëèê áþéöê ãàðäàøûíûí àðâàäû
idi”, – Ãàðà äåäè.
“Áþéöê ãàðäàøûì ñàüäû, – Ùàñàí èíàìëà äåäè. – Îíó
ýþðÿí øàùèäëÿð âàð”.
“Áó ñÿùÿð äþðä èë ÿðçèíäÿ ñàâàøäàí ãàéûòìàäûüûíà ýþðÿ,
Öñêöäàð ãàçûñû îíó Øÿêóðÿäÿí áîøàäû. Ñàüäûrñà, àðòûã øàùèä-
ëÿðèí îíà áîøàíäûüûíû äåñèíëÿð”.
“Øÿêóðÿ áèð àé êå÷ìÿìèø åâëÿíÿ áèëìÿç, – Ùàñàí äåäè.
– Äèíÿ âÿ Ãóðàí-è Êÿðèìÿ çèääè. Áåëÿ áèð ðÿçèëëèéÿ Øÿêóðÿíèí
àòàñû íåúÿ ðàçû îëäó?”

283
 “ßíèøòÿ ÿôÿíäè, – Ãàðà äåäè, – ÷îõ õÿñòÿäèr. Þëöì äþøÿ-
éèíäÿäè... Åâëÿíìÿéÿ äÿ ãàçû èçií âåðäè”.
“ßíèøòÿíè áèðëèêäÿìè çÿùÿðëÿäèíèç? – Ùàñàí äåäè. – Áó èøè
Õåéðèééÿéëÿìè òóòäóíóç?”
“Ãàéûíàòàì ñÿíèí Øÿêóðÿéÿ åëÿäèêëÿðèíäÿí êÿäÿðëÿíèá.
Åëÿäèéèí øÿðÿôñèçëèéèí ùåñàáûíû, ÿýÿð ñàüäûrñà, áþéöê ãàðäà-
øûí äà ñîðóøà áèëÿð”.
“Ùàìûñû éàëàíäûr, – Ùàñàí äåäè. – Øÿêóðÿíèí åâäÿí ãà÷-
ìàã ö÷öí óéäóðäóüó áÿùàíÿëÿðäè”.
Åâèí è÷èíäÿí ôÿðéàä åøèäèëäè. Ãûøãûðàí Õåéðèééÿéäè. Ñîíðà
Øþâêÿò äÿ ãûøãûðäû; áèð-áèðëÿðèíÿ ãûøãûðäûëàð. Èñòÿð-èñòÿìÿç,
ìÿí äÿ ãîðõóéëà, þçöìäÿí èõòèéàðñûç ãûøãûðäûì, íÿ åëÿäèéèìè
áèëìÿäÿí åâÿ ãà÷äûì.
Øþâêÿò ïèëëÿêÿíëÿðäÿí ãà÷à-ãà÷à åíèá ùÿéÿòÿ àòûëäû.
“Áàáàì áóç êèìèäèr, – äåéÿ ùàéãûðäû, – bàáàì þëöá”.
Áèð-áèðèìèçè ãóúàãëàäûã. Îíó ãóúàüûìà àëäûì. Õåéðèééÿ
ùÿëÿ ãûøãûðûðäû. Ãûøãûðòûëàðû, ùÿð øåéè Ãàðà äà, Ùàñàí äà åøèò-
ìèøäèëÿð.
“Àíà, áàáàìû þëäöðöáëÿð”, – áó äÿôÿ Øþâêÿò äåäè.
Áóíó ùàìû åøèòäè. Ùàñàí åøèòìèøäèìè? Øþâêÿòè áÿðê-áÿðê
ãóúàãëàäûì. Òÿëàøà äöøìÿäÿí ýåðèéÿ, åâÿ ñàëäûì. Ïèëëÿêÿíèí
áàøûíäà Õåéðèééÿ óøàüûí íåúÿ îéàíûá, õÿëâÿòúÿ ãà÷äûüûíû
ñîðóøóðäó.
“Àíà, àõû áèçè òÿê ãîéìàéàúàãäûí”, – Øþâêÿò äåäè. Àëüà-
ìàüà áàøëàäû.
Ôèêðèì ùÿéÿò ãàïûñûíäà, îðàäà áèòèá ãàëàí Ãàðàäà idi. Áàøû
Ùàñàíà ãàðûøäûüûíäàí Ãàðà ãàïûíû þðòìöðäö. Øþâêÿòèí éàíàã-
ëàðûíäàí þïäöì, áÿðê-áÿðê ãóúàãëàäûì, áîéíóíó èéëÿéèá, Õåé-
ðèééÿíèí ãóúàüûíà âåðäèì. “Õåéðèééÿ, éóõàðû ÷ûõûí, ñèç èêèíèç”,
– ïû÷ûëòûéëà äåäèì.

Éóõàðû ÷ûõäûëàð. Ùÿéÿò ãàïûñûíà ãàéûòäûì. Äóðäóüóì éåð-

äÿí, ãàïûíûí áèð íå÷ÿ àääûì àðõàñûíäàí Ùàñàíûí ìÿíè ýþðÿ
áèëìÿéÿúÿéèíè ùåñàá åëÿéèðäèì. Ãàðøûäàêû ãàðàíëûã ùÿéÿòäÿ

284
 Orxan Pamuk V $ %" $

éåðèíèìè äÿéèøäèðìèøäè, êö÷ÿíèí ãûðàüûíäàêû òóòãóí àüàúëàðûí Inventas vitam

àðõàñûíàìû êå÷ìèøäè. Àììà ìÿíè ýþðöð, äàíûøàíäà ìÿíÿ äÿ

juvat excoluisse
per artes

åøèòäèðèðäè. Ìÿíè ãÿçÿáëÿíäèðÿí ãàðàíëûãäà öçöíö ýþðÿ áèëìÿ-

äèéèí àäàìëà äàíûøìàã äåéèëäè; î, ìÿíè, áèçè ýöíàùëàíäûðäûãúà,
ÿñëèíäÿ, îíà ùàãã âåðäèéèìè, àòàìûí åëÿ ìÿíÿ ùèññ åòäèðäèéè
êèìè, î úöð ùàãñûç âÿ ýöíàùêàð îëäóüóìó êÿøô åëÿäèéèìäÿí,
áóíó ñþéëÿéÿí àäàìà àøèã îëäóüóìó êÿäÿðëÿ áàøà äöøäöéöì-
äÿí ÿñÿáèëÿøèðäèì. Àëëàùûì, ìÿíÿ êþìÿê åëÿ! Åøã áîø-áîøóíà
äÿðä ÷ÿêìÿéèí éîõ, ñÿíÿ ãîâóøìàüûí áèð éîëó äåéèëìè?
Ùàñàí ìÿíèì Ãàðàéëà áèðëÿøèá àòàìû þëäöðäöéöìö äåäè.
Óøàã äåéÿíè åøèòäèéèíè, ÿñëèíäÿ, ùÿð øåéèí ýöí êèìè àéäûí îëäó-
üóíó, áèçèì åëÿäèéèìèçèí úÿùÿííÿìëèê ýöíàù îëäóüóíó äåäè.
Ñÿùÿð ùÿð øåéè ýåäèá ãàçûéà áàøà ñàëàúàãäû. Ìÿí ýöíàùñû-
çàìñà, ÿëèì àòàìûí ãàíûíà áàòìàéûáñà, ìÿíè âÿ óøàãëàðû ýåðè
åâÿ àïàðàúàã, áþéöê ãàðäàøû ñàâàøäàí ãàéûäàíà ãÿäÿð áèçÿ
àòàëûã åëÿéÿúÿêäè. Ìÿí ýöíàùêàðàìñà, ÿðè ñàâàøëàðäà ãàíûíû
òþêÿíäÿ îíó ðÿùìñèçúÿñèíÿ àòàí ãàäûíûí, ÿñëèíäÿ, ùÿð úöð
úÿçàéà ùàããû âàðäû. Áèç áóíëàðû ñÿáèðëÿ äèíëÿéÿíäÿí ñîíðà
àüàúëàðûí àðàñûíäà áèð àíëûüà ñöêóò îëäó.
“Èíäè þç èñòÿéèíëÿ ÿñë ÿðèíèí åâèíÿ ãàéûäûðñàí, – Ùàñàí
áàìáàøãà ÿäàéëà äåäè. – Óøàãëàðû ýþòöðÿð, êèìñÿíèí ýþçöíÿ
ýþðöíìÿäÿí àñòà-àñòà äèíìÿçúÿ ýåðè – åâÿ ýÿëÿðñÿí, ìÿí äÿ
áó ñàõòà åâëèëèê äÿñýàùûíû, áó àõøàì áóðàäà þéðÿíäèêëÿðèìè,
èøëÿäèéèíèç ýöíàùëàðû – ùÿð øåéè óíóäàð, ùÿð øåéè ÿôâ åëÿéÿ -
ðÿì. Èëëÿðëÿ ñÿíèíëÿ ñÿáèðëÿ áþéöê ãàðäàøûìûí ñàâàøäàí ãàéûò-
ìàüûíû ýþçëÿéÿðèê, Øÿêóðÿ”.
Ñÿðõîø idimi? Ñÿñèíäÿ åëÿ óøàãñàéàã áèð øåé âàðäû êè,
ìÿíÿ ÿðèìèí ãàðøûñûíäà òÿêëèô åëÿäèéè øåéèí ùÿéàòûíûí ìÿíà-
ñûíà ÷åâðèëÿúÿéèíäÿí èíäè ìÿí äÿðäëÿíèðäèì.
“Áàøà äöøöðñÿíìè?” – äåéÿ àüàúëàðûí àðàñûíäàí ñÿñëÿíäè.
Ãàðàíëûüûí è÷èíäÿ ìÿùç ùàðaäàéäû, éÿãèí åëÿéÿ áèëìèð-
äèì. Ùàìûìûçà, áèç ýöíàùêàð ãóëëàðûíà êþìÿê åëÿ, Àëëàùûì.
“×öíêè àòàíû þëäöðÿí àäàìëà áèð äàì àëòûíäà éàøàéà áèë-
ìÿçñÿí, Øÿêóðÿ, áèëèðÿì áóíó”.

285
 Áèð àíëûüà àüëûìà àòàìû îíóí þëäöðÿ áèëÿúÿéè ýÿëäè. Èíäè
äÿ áÿëêÿ áèçè ÿëÿ ñàëûðäû. Áó Ùàñàí øåéòàíäûr, àììà, áÿëêÿ äÿ
éàíûëûðäûì.
“Ãóëàã àñ, Ùàñàí ÿôÿíäè, – Ãàðà ãàðàíëûüà äîüðó äåäè,
– qàéûíàòàì þëäöðöëöá, áó, äîüðóäór. Îíó àë÷àüûí áèðè
þëäöðöá”.
“Òîéäàí ÿââÿë þëäöðöëöá, éîõ? – Ùàñàí äåäè. – Îíó áó
åâëèëèê ùèéëÿñèíÿ, äàíûøûëìûø áîøàíìàéà, éàëàí÷û øàùèäëÿðÿ,
ùèéëÿëÿðèíèçÿ ãàðøû ÷ûõäûüûíà ýþðÿ þëäöðöáñöíöç. Ãàðàíû åëÿ
àäàì ñàéñàéäû, ãûçûíû îíà èíäè éîõ, íå÷ÿ èë ÿââÿë âåðÿðäè”.
Ðÿùìÿòëèê ÿðèìëÿ, áèçèìëÿ èëëÿð áîéó áèðëèêäÿ éàøàäûüûí-
äàí, ùàìûìûçûí êå÷ìèøèíè áèçèì ãÿäÿð áèëèðäè. Äàùà ïèñè,
ÿðèìëÿ åâèí è÷èíäÿ äàíûøäûüûìûç, óíóòäóüóìóç, èíäè óíóò-
ìàã èñòÿäèéèìèç ùÿð øåéè – Ùàñàí ãûñãàíú àøèãèí åùòèðàñû иля
àõûðàúàí õàòûðëàéûðäû. Îíóíëà, áþéöê ãàðäàøû иля èëëÿðëÿ î ãÿäÿð
÷îõ õàòèðÿìèç îëìóøäó êè, Ùàñàí èíäè áóíëàðû äàíûøìàüà
áàøëàñà, Ãàðàíûí ìÿíÿ íÿ ãÿäÿð éàä, éåíè âÿ óçàã îëäóüóíó
ùèññ åëÿéÿúÿéèìäÿí ãîðõäóì.
“Îíó ñÿíèí þëäöðÿ áèëÿúÿéèíäÿí øöáùÿëÿíèðèê”, – Ãàðà äåäè.
“Ñèç îíó åâëÿíìÿéÿ ýþðÿ þëäöðöáñöíöç. Áó àéäûíäûr.
Ìÿíèì èñÿ îíó þëäöðìÿê ö÷öí ùå÷ áèð ñÿáÿáèì éîõäór”.
“Îíó áèçèì åâëÿíìÿìÿéèìèçäÿí þòðö þëäöðäöí, – Ãàðà
äåäè. – Øÿêóðÿíèí áîøàíìàñûíà, áèçèì åâëÿíìÿéèìèçÿ èçií
âåðäèéèíè åøèäÿí êèìè, àüëûí áàøûíäàí ÷ûõäû. Åëÿ ßíèøòÿ ÿôÿí-
äèéÿ Øÿêóðÿíè åâÿ ãàéûòìàã ö÷öí úÿñàðÿòëÿíäèðäèéèíÿ ýþðÿ
ãÿçÿáëÿíèðäèí. Îíäàí èíòèãàì àëìàã èñòÿéèðäèí. Î ñàü îëäóã-
úà Øÿêóðÿíè ùå÷ âàõò ÿëäÿ åëÿéÿ áèëìÿéÿúÿéèíè áèëèðäèí”.
“Óçàòìà, – Ùàñàí ãÿòèééÿòëÿ äåäè, – bóíëàðà ãóëàã
àñìàéàúàüàì. Áóðà ÷îõ ñîéóãäór. Äàø àòûá, ñèçèí äèããÿòèíèçè
÷ÿêÿíÿ ãÿäÿð äÿ áóðaäà äîíäóì. Ìÿíè ùå÷ åøèòìÿäèíèç”.
Ìÿí: “Ãàðà è÷ÿðèäÿ àòàìûí ðÿñìëÿðèíÿ áàõûðäû”, – äåäèì.
Áóíó äåìÿêëÿ ñÿùâ èøìè ýþðìöøäöì?
Ùàñàí åéíèëÿ ìÿíèì Ãàðàéëà äàíûøàíäà áÿçÿí èñòÿìÿ -
äÿí èñòèôàäÿ åëÿäèéèì î ñöíè ùàâàéëà äàíûøäû: “Øÿêóðÿ õàíûì,

286
 Orxan Pamuk V $ %" $

ñÿí áþéöê ãàðäàøûìûí àðâàäû îëäóüóíäàí, óøàãëàðû þçöíëÿ Inventas vitam

ýþòöðöá, ùÿëÿ øÿðèÿòëÿ åâëè îëäóüóí ãÿùðÿìàí ñèïàùèíèí åâèíÿ

juvat excoluisse
per artes

ëàï èíäè ãàéûòñàí, ÷îõ éàõøû èø ýþðÿúÿêñÿí”.

“Éîõ, – ýåúÿíèí ãîéíóíà ïû÷ûëäàéàí êèìè äåäèì, – yîõ,
Ùàñàí, éîõ”.
“Îíäà áþéöê ãàðäàøûìà îëàí ìÿñóëèééÿòèìëÿ áàüëûëûüûì
ìÿíèì áóðaäà åøèòäèêëÿðèìè äÿðùàë ãàçûéà áèëäèðìÿéèìè òÿëÿá
åëÿéèð. Ñîíðà ìÿíäÿí ùàãã-ùåñàá èñòÿéÿðëÿð”.
“Ñÿíäÿí åëÿ ùàãã-ùåñàá èñòÿéÿúÿêëÿð, – Ãàðà äåäè. – Ñÿí
ãàçûíûí éàíûíà ýåòäèéèí àí, ìÿí äÿ pàäøàùûìûçûí ñåâèìëè
ãóëó ßíèøòÿì ÿôÿíäèíèí ñÿíèí ãÿòëÿ éåòèðäèéèíè åëàí åëÿéÿúÿ-
éÿì. Áó ñÿùÿð”.
“Ýþçÿë, – Ùàñàí äåäè. – Åëÿ äå”.
Ôÿðéàä åëÿäèì. “Èêèíèçÿ äÿ èøýÿíúÿ âåðÿúÿêëÿð! – äåéÿ
ãûøãûðäûì. – Ãàçûíûí éàíûíà ýåòìÿéèí. Ýþçëÿéèí. Ùÿð øåé
îðòàéà ÷ûõàð”.
“Èøýÿíúÿäÿí ãîðõóì éîõäóр, – Ùàñàí äåäè. – Èêè äÿôÿ
èøýÿíúÿäÿí êå÷äèì, ùÿð äÿôÿñèíäÿ ýöíàùêàðëà ýöíàùñûçûí
àíúàã èøýÿíúÿäÿ áèð-áèðèíäÿí àéðûëäûüûíû ýþðäöì. Èøýÿíúÿäÿí
áþùòàí÷ûëàð ãîðõñóí. Ìÿí ãàçûéà, éåíè÷ÿðè àüàñûíà, øåéõöëèñ-
ëàìà, ùàìûéà áÿäáÿõò ßíèøòÿ ÿôÿíäèíèí êèòàáûíû âÿ ðÿñìëÿðèíè
äÿ äàíûøàúàüàì. Î ðÿñìëÿðäÿ íÿ âàð?”
“Ùå÷ áèð øåé éîõäór”, – Ãàðà äåäè.
“Äåìÿëè, äÿðùàë áàõäûí”.
“ßíèøòÿ ÿôÿíäè êèòàáû ìÿíèì òàìàìëàìàüûìû èñòÿäè”.
“Ýþçÿë. Èíøàëëàù, áèçÿ áèðëèêäÿ èøýÿíúÿ âåðÿðëÿð”.
Èêèñè äÿ ñóñäó. Äàùà ñîíðà áîø ùÿéÿòäÿí ýÿëÿí àéàã ñÿñëÿ-
ðèíè åøèòäèê. Ýåäèðäèìè, éîõñà áèçÿìè éàõûíëàøûðäû? Îíó íÿ ýþðÿ
áèëäèê, íÿ äÿ íåéëÿäèéèíè áàøà äöøÿ áèëäèê. Ùÿéÿòèí î áèðè óúóí-
äàêû òèêàíëàð, êîëëàð, áþéöðòêÿíëÿð àðàñûíäàí çèë ãàðàíëûãäà
êå÷èá-ýåòìÿñè ÿáÿñ çÿùìÿò iäè. Àüàúëàðûí àðàñûíäàí êå÷èá,
ãàðøûìûçäàí áóðóëñà idi, þçöìöçÿ éåíÿ ýþðöíìÿäÿí éîõ îëà
áèëÿðäè, àììà ùå÷ áèçÿ äîüðó éàõûíëàøàí àéàã ñÿñëÿðè åøèòìÿäèê.
Áèð àíëûüà “Ùàñàí!”, – äåéÿ ãûøãûðäûì. Àììà úûããûðû ÷ûõìàäû.

287
 “Ñóñ”, – Ãàðà äåäè.
Èêèìèç äÿ ñîéóãäàí òèð-òèð òèòðÿéèðäèê. ×îõ ýþçëÿìÿäÿí
ãàïûíû áÿðê-áÿðê þðòöá åâÿ ýèðäèê. Óøàãëàðûí èñèòäèéè éàòàüà
ýèðìÿìèøäÿí ÿââÿë àòàìà áèð êÿðÿ äÿ áàõäûì. Ãàðàñà ðÿñì-
ëÿðèí àðõàñûíäà îòóðäó.

288
 Orxan Pamuk V $ %" $

Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
M]N BSBM

Èíäè ðàùàò âÿ ñàêèò äóðìàüûìà áàõìàéûí, ÿñëèíäÿ, íå÷ÿ

ÿñðäèr, – ãà÷ûðàì. Îáàëàðû êå÷èð, ñàâàøëàðà ýèðèð, øàùëàðûí
êÿäÿðëè ãûçëàðûíû àïàðûá åâëÿíäèðèð, ùåêàéÿäÿí – òàðèõÿ, òàðèõ-
äÿí-ÿôñàíÿéÿ, êèòàáäàí-êèòàáà êþ÷öðÿì. ßëáÿòòÿ, ùåêàéÿäÿ,
íàüûëäà, áó ãÿäÿð êèòàáäà, ñàâàøäà éåð àëûá, éûõûëìàç ãÿùðÿ-
ìàíëàðû, ÿôñàíÿâè àøèãëÿðè, éóõóëàðäàí ÷ûõìà îðäóëàðû ìöøà-
éèÿò åëÿäèéèìäÿí, ìöçÿôôÿð ïàäøàùëàðûìûçëà ñàâàøäàí-ñàâàøà
÷àïäûüûìäàí, ùÿääÿí àðòûã ðÿñìèì ÷ÿêèëäè.
Áó ãÿäÿð ÷îõ ðÿñìè ÷ÿêèëìÿê íåúÿ äóéüóäó?
Òÿáèè êè, ãöðóð äóéóðàì, àììà åëÿ ùåé î ðÿñì åäèëÿíèí
ìÿíìè îëäóüóíó ñîðóøóðàì. Áó ðÿñìëÿðäÿí äÿ áàøà äöøö-
ëöð, ùÿð êÿñèí áåéíèíäÿ ðÿñìèì áèð áàøãà úöðäör. Áóíóíëà
áåëÿ ðÿñìëÿð àðàñûíäà îðòàã õöñóñèééÿò, áèðëèê îëäóüóíó äà
ãöââÿòëÿ ùèññ åëÿéèðÿì. Êå÷ÿíëÿðäÿ íÿããàø éîëäàøëàð íÿãë
åëÿäèëÿð, áóíó äà þéðÿíäèì. Ôèðÿíý êàôèðèíèí êðàëû Âåíåñèéà
dî÷óíóí ãûçûéëà åâëÿíìÿéè ôèêèðëÿøèð. Åâëÿíÿúÿê, àììà âåíå-
ñèéàëû éîõñóë, ãûçû äà ÷èðêèí îëñà? ßí óñòà íÿããàøûíà äåéèð êè,
ýåò, Âåíåñèéà dî÷óíóí ãûçûíûí, ìàëûíûí, ìöëêöíöí, ÿøéàñû-
íûí øÿêëèíè ÷ÿê. Âåíåñèéàëûäû, íàìÿùðÿì íÿäèr, áèëìÿçëÿð.
Ðÿññàìà òÿêúÿ ãûçëàðûíû éîõ, ìàäéàíëàðûíû, ñàðàéëàðûíû à÷ûð-
ëàð. Áàúàðûãëû ðÿññàì äà î ãûçû, î àòû åëÿ ðÿñì åëÿéèð êè, ýþð-
ñÿí, òàíûéàðñàí. Ôèðÿíý êðàëû åâëÿíèá-åâëÿíìÿìÿéè ôèêèðëÿøÿ-
ôèêèðëÿøÿ Âåíåñèéàäàí ýÿëÿí ðÿñìëÿðÿ ñàðàéûí ùÿéÿòèíäÿ
òàìàøà åëÿéÿíäÿ, þç àéüûðû áèðäÿí åøãÿ ýÿëèá, ðÿñìäÿêè ýþçÿë
ìàäéàíûí öñòöíÿ ÷ûõìàüà ÷àëûøûð, ìåùòÿðëÿð éîüóí àëÿòèéëÿ
ðÿñìè ÷ÿð÷èâÿñèéëÿ ïàð÷àëàéàí àçüûí ùåéâàíû çîðëà ñàêèòëÿø-
äèðèðëÿð.
Äåéèðëÿð êè, ôèðÿíý àéüûðûíû î ãÿäÿð àçäûðàí øåé Âåíåñèéà
ìàäéàíûíûí ýþçÿëëèéèíäÿ éîõ, – ýþçÿë îëìàüûíà, ýþçÿë èìèø –
ìÿøùóð áèð äèøè àò íöìóíÿ ýþòöðöëöá, åéíèëÿ î ìÿøùóð àòòÿêè
ðÿñì åäèëìÿñèíäÿ iäè. Èíäè î ìàäéàíñàéàã, ñàíêè ùÿãèãè

289
ìàäéàíûí ðÿñìè òÿêè ÷ÿêèëìÿê ýöíàùäûìû? Èíäèêè ùàëäà,
ýþðäöéöíöç êèìè, äèýÿð àò ðÿñìëÿðèíäÿí ÷îõ àç ôÿðãèì âàð.
ßñëèíäÿ, áåëèìèí ýþçÿëëèéèíÿ, àéàãëàðûìûí óçóíëóüóíà,
äóðóøóìäàêû ãöðóðà äèããÿò åëÿéÿíëÿð ìÿíèì ôÿðãëÿíäèéèìè
áàøà äöøöðëÿð. Àììà áó ýþçÿëëèêëÿð ìÿíèì àò òÿêè ôÿðãëÿíäè-
éèìèí éîõ, ìÿíè ÷ÿêÿí ðÿññàìûí áàúàðûüûíäàêû ôÿðãèí ÿëàìÿòè
iäè. Ùàìûíûç áèëèðñèíèç êè, ÿñëèíäÿ, äöááÿäöç ìÿíèì êèìè àò
éîõäór. Ìÿí éàëíûç íÿããàøûí è÷èíäÿêè àò õÿéàëûíûí ðÿñìèéÿì.
Ìÿíÿ áàõûá: “Àé àìàí, áó íÿ ýþçÿë àòäûr”, – äåéèðëÿð.
ßñëèíäÿ, ìÿíè éîõ, íÿããàøû òÿðèôëÿéèðëÿð. Îíà ýþðÿ äÿ, áöòöí
àòëàð áèð-áèðèíäÿí ôÿðãëèäèr âÿ ùàìûäàí ÿââÿë áóíó íÿããàø áèë-
ìÿëèäèr.
Ýÿëèí, áàõûí, ùå÷ áèð àéüûðûí àëÿòè áåëÿ áèðè äèýÿðèíèíêèíÿ
îõøàìàç. Ãîðõìàéûí, éàõøû-éàõøû éàõûíäàí áàõà áèëÿð, ùÿòòà
ÿëèíèçÿ àëà áèëÿðñèíèç. Ìÿíèìêè èðèäè, þçöíÿ ýþðÿ áè÷èìè, úèçýè-
ëÿðè îëàí øåéäè.
Áöòöí àòëàð, ùÿð áèðèìèç ÿí áþéöê ðÿññàì îëàí óëó Àëëàùûí
ÿëèíäÿí áèðè äèýÿðèíäÿí ôÿðãëè ôîðìàäà ÷ûõäûüûìûç ùàëäà, íÿã-
ãàøëàð äÿñòÿñè áèçè íèéÿ ÿçáÿðäÿí ÷ÿêèð? Íèéÿ áèçëÿðÿ ùå÷ áàõ-
ìàäàí ìèíëÿðëÿ, îí ìèíëÿðëÿ àò ðÿñìè ÷ÿêìÿêëÿ þéöíöðëÿð.
×öíêè îíëàð äà þç ýþðäöêëÿðè àëÿìè éîõ, Àëëàùûí ýþðäöéö àëÿìè
ðÿñì åëÿìÿéÿ ÷àëûøûðëàð, îíà ýþðÿ áó øÿðèê îëìàã – ÿñòÿüôöðóë-
ëàù – “Àëëàùûí åëÿäèéèíè ìÿí äÿ åëÿéÿ áèëèðÿì” äåìÿê äåéèëìè?
Þç ýþçöíöí ýþðäöéö иëÿ êèôàéÿòëÿíìÿéèá, õÿéàëëàðûíäàêû åéíè
àòû: “Bó, Àëëàùûí ýþðäöéö àòäûr”, – äåéÿ ìèí êÿðÿ ÷ÿêÿíëÿð ÿí
éàõøû àòû ÿçáÿðäÿí êîð íÿããàøëàðûí ÷ÿêÿúÿéèíè èääèà åëÿéÿíëÿð
ÿñë Àëëàùëà áÿùñÿ ýèðèá, äèíñèçëèê åëÿìèðëÿðìè?
Ôèðÿíý óñòàäëàðûíûí éåíè ðÿñì öñóëëàðû äèíñèçëèê äåéèë,
òàìàìèëÿ ÿêñèíÿ, äèíèìèçÿ ÿí óéüóí øåéäèr. Àìàíäûr, ßðçó-
ðóìè ãàðäàøëàðûì ìÿíè éàíëûø áàøà äöøìÿñèíëÿð: ìÿí ôèðÿíý
ýàâóðóíóí ãàäûíëàðû ìÿùðÿìëèê áèëìÿäÿí, îðòàëûãäà éàðû÷ûë-
ïàã ýÿçäèðìÿëÿðèíäÿí, ãÿùâÿéëÿ ýþçÿë îüëàíëàðûí ëÿççÿòèíè
äÿðê åëÿìÿìÿëÿðèíäÿí, êèøèëÿðèíèí ñàããàëñûç-áûüñûç äîëàøûá,
òàìàìèëÿ ÿêñèíÿ, ñà÷ëàðûíû àðâàäëàð êèìè óçàòìàëàðûíäàí,

290
 Orxan Pamuk V $ %" $

“Ùÿçðÿòè Èñà åéíè çàìàíäà Àëëàùäû” – ÿñòÿüôöðóëëàù! – äåìÿ- Inventas vitam

ëÿðèíäÿí ùå÷ õîøóì ýÿëìèð. Ùÿòòà îíëàðà ÷îõ àúûüûì òóòóð,

juvat excoluisse
per artes

áèðúÿúèéè ãàáàüûìà ÷ûõñà, ìþùêÿì áèð ãîøà òÿïèê àòàðàì,

äåéèðÿì.
Àììà ùå÷ ñàâàøà ýèðìÿéèá, åâäÿ ãàäûíëàð òÿêè îòóðàí
íÿããàøëàð òÿðÿôèíäÿí ñÿùâ ýþñòÿðèëìÿêäÿí äÿ áåçäèì. Ãà÷àí-
äà èêè àéàüûìû åéíè àíäà ãàáàüà óçàíìûø ÷ÿêèðëÿð. Ùå÷ áèð àò
åëÿ äîâøàí ñàéàã ãà÷ìàç. Ãàáàã àéàüûìûí áèðè èðÿëèäÿäèrñÿ,
î áèðè ýåðèäÿäèr. Ùå÷ áèð àò ñÿôÿð ðÿñìëÿðèíäÿ ýþñòÿðèëäèéè
êèìè, ãàáàã àéàüûíûí áèðè òàìàì éåðäÿ îëàíäà, î áèðèíè øûëòàã
êþïÿê òÿêè èðÿëè óçàòìàç. Áèð-áèðèíèí êþëýÿñè ñàéàã, åéíè ãÿëè-
áèí öñòöíäÿí äàëáàäàë èéèðìè êÿðÿ êå÷èá, ðÿñì åäèëäèéè êèìè,
ùå÷ áèð ñèïàùè áþëöéöíöí àòëàðû åéíè àíäà åéíè àéàüûíû àòà
áèëìÿç. Ùå÷ êÿñ áèçÿ áàõìàéàíäà, ãàáàüûìûçäàêû éàøûë îòëàðû
åøÿëÿéèá éåéÿðèê; ðÿñì åäèëäèéèìèç òÿêè ãÿòè äèìäèê äóðóá
íÿçàêÿòëÿ ýþçëÿìÿðèê. Íèéÿ éåìÿéèìèçäÿí, è÷ìÿéèìèçäÿí,
ñû÷ìàüûìûçäàí âÿ éàòìàüûìûçäàí áó ãÿäÿð óòàíûðëàð? Íèéÿ
ìÿíèì áó ýþçÿë àëÿìèìè ðÿñì åëÿìÿêäÿí ãîðõóðëàð? Õöñó-
ñèëÿ óøàãëàðëà ãàäûíëàð, ùå÷ êÿñ îëìàéàíäà, ýþçëÿðè äîéóíúà
òàìàøà åëÿìÿêäÿí þòðö þëöðëÿð, íÿ çÿðÿðè âàð? ßðçóðóìëó
xîúà áóíóíäàìû ÿëåéùèíÿäè?
Äàíûøûðëàð: Áèð çàìàí Øèðàçäà ÿëäÿí äöøìöø, òÿëàøëû áèð øàù
âàðìûø. Äöøìÿíëÿðèíèí îíó éûõûá, îüëóíó òàõòà îòóðòìàëàðûí-
äàí ãîðõäóüóíäàí, øàùçàäÿñèíè Èñôàùàíà âàëè ýþíäÿðìÿéèá,
ñàðàéûí ÿí ýþçäÿí óçàã îòàüûíäà ùÿáñ åëÿéèá. Ùÿéÿò-áàü÷à
ýþðìÿäÿí, îòàãäà îòóç áèð èë ìÿùáóñ êèìè éàøàéûá, êèòàáëàðëà
áþéöéÿí øàùçàäÿ âÿäÿñè ÷àòàí àòàñû þëÿíäÿ, òàõòà îòóðàð-îòóð-
ìàç äåéèá: “Àìàíäûr, ìÿíÿ áèð àò ýÿòèðèí, êèòàáëàðäà ùåé ðÿñ-
ìèíè ýþðäöì, íåúÿ øåéäè, ÷îõ ìàðàãëàíûðàì”. Ñàðàéûí ÿí
ýþçÿë áîç àòûíû ýÿòèðèáëÿð, éåíè øàù àòûí áàúà êèìè, áóðóí
äåøèêëÿðè, ÿäÿáñèç ýþòö, ðÿñìëÿðäÿêè ñàéàã ãÿòè ïàðûëäàìàéàí
òöêëÿðè, êîáóä ñàüðûñû îëäóüóíó ýþðÿíäÿ ÿùâàëû ïîçóëóð,
ìÿìëÿêÿòèí áöòöí àòëàðûíû þëäöðòäöðöð. Ãûðõ ýöí ÷ÿêÿí áó
çàëûìàíÿ ãèéàìäàí ñîíðà ìÿìëÿêÿòèí äÿðÿëÿðè êÿäÿð âÿ ãàí

291
ðÿíýèéëÿ àõûá. Àëëàùûí ÿäàëÿòëè àõûðû, áó éåíè øàù äöøìÿíè
Ãàðàãîéóíëó Òöðêìÿí áÿéèíèí îðäóëàðû ãàðøûñûíäà ñöâàðèñèç
ãàëäûüûíäàí éåíèëèá, ïàð÷à-ïàð÷à åäèëÿðÿê þëäöðöëöá. Ùå÷ êÿñ
êèòàáëàðäà îëäóüó êèìè, àòëàðûí ãàíûíûí éåðäÿ ãàëäûüûíû ôèêèð-
ëÿøìÿñèí.

292
 Orxan Pamuk V $ %" $

Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
M]NIM BFZM EBQBFZ"

Øÿêóðÿ óøàãëàðëà áèðëèêäÿ îòàüûíà ÷ÿêèëÿíäÿí ñîíðà óçóí

ìöääÿò åâèí è÷ ñÿñëÿðèíè, áèòèá-òöêÿíìÿéÿí òûããûëòûëàðûíû äèí-
ëÿäèì. Áèð àðà Øÿêóðÿ иëÿ Øþâêÿò ïû÷ûëòûéëà áÿçè øåéëÿð äàíûø-
ìàüà áàøëàìûøäûëàð êè, àíàñû: “Ññññ” – äåéÿ îíó òÿëàøëà ñóñ-
äóðäó. Åéíè àíäà ãóéóíóí éàíûíäàí, äàøëûãäàí òàããûëòû
åøèòäèì, àììà àðõàñû ýÿëìÿäè. Äàùà ñîíðà äèããÿòèìè äàìà
ãîíàí ãàüàéûéà âåðäèì, àììà î äà ùÿð øåé êèìè ñöêóòà
áöðöíäö. Äÿðèí èíèëòè åøèòäèì ñîíðà, äÿùëèçèí î áèðè òÿðÿôèí-
äÿí ýÿëèðäè, áàøà äöøäöì: Õåéðèééÿ éóõóñóíäà àüëàéûðäû.
Èíèëòèëÿðè þñêöðÿéÿ ÷åâðèëäè; þñêöðÿéè äÿ áèðäÿí ïàðòëàéûá
êÿñèëäè, éåíÿ î ìÿøóì âÿ ñîíñóç ñöêóò áàøëàäû. Àç ñîíðà
ßíèøòÿìèí úÿñÿäèíèí éàòäûüû îòàãäà áèð àäàìûí ýÿçèøäèéèíè
ýöìàí åëÿéèá ãàéûòäûì.
Áöòöí ñöêóò ÿðçèíäÿ ãàðøûìäà äóðàí ðÿñìëÿðÿ áàõûð,
åùòèðàñëû Çåéòóíóí, ýþçÿë öçëö Êÿïÿíÿéèí, ðÿùìÿòëèê ìöçÿù-
ùèáèí îíëàðà íåúÿ áîéà ñöðòäöêëÿðèíè äÿ õÿéàëûìà ýÿòèðèðäèì.
Áÿçè ýåúÿëÿð ßíèøòÿì åëÿäèéè ñàéàã, ðÿñìëÿðÿ áèð-áèð ìöðàúèÿò
åëÿéèá, “Øåéòàí!”, “Þëöì!” äåìÿê èñòÿéèðäèì, àììà áèð ãîðõó
ìÿíè ñàõëàéûðäû. ßíèøòÿìèí áó ãÿäÿð èñðàðûíà áàõìàéàðàã,
îíëàðà óéüóí ùåêàéÿíè éàçìàäûüûìäàí, ÿñëèíäÿ, ìÿíè áó
ðÿñìëÿð ÿìÿëëè-áàøëû ãÿçÿáëÿíäèðìèøäè. ßíèøòÿìèí þëöìöíöí
îíëàðëà áàüëû îëäóüó òÿêçèáåäèëìÿç ùÿãèãÿò êèìè, àüëûìà éàâàø-
éàâàø éåðëÿøäèéèíÿ ýþðÿ ãîðõó âÿ ñÿáèðñèçëèê äÿ äóéóðäóì.
Òÿêúÿ Øÿêóðÿéÿ éàõûí îëìàüà ýþðÿ – ßíèøòÿìèí ùåêàéÿëÿ -
ðèíÿ ãóëàã àñàíäà, áó ðÿñìëÿðÿ èñòÿäèéèì ãÿäÿð áàõìûøäûì.
Èíäè Øÿêóðÿ õàíûì ìÿíèì àðâàäûì îëàíäà, áó ãÿðèáÿ øåéëÿðÿ
íèéÿ äèããÿòèìè âåðÿúÿêäè êè. “Óøàãëàð éàòàíäàí ñîíðà áåëÿ
Øÿêóðÿ éàòàüûíäàí ÷ûõûá ñÿíèí éàíûíà ýÿëìÿäèéèíÿ ýþðÿ”
– è÷èìäÿí ðÿùìñèç áèð ñÿñ äåäè. Ãàðàýþçëö ýþçÿëèìèí éàíûìà
ýÿëÿúÿéè öìèäèéëÿ õåéëè óçóí ìöääÿò øàì èøûüûíäà ðÿñìëÿðÿ
áàõà-áàõà ñÿáèðëÿ ýþçëÿäèì.

293
 Ñÿùÿð Õåéðèééÿíèí ôÿðéàäû иля îéàíàí êèìè, øàìäàíû ãàïûá
äÿùëèçÿ àòûëäûì. Áèð àíëûüà Ùàñàíëà éûüäûãëàðû àäàìëàðûí åâÿ
ùöúóì åтäèêëÿðèíè ôèêèðëÿøèá, àüëûìäàí ðÿñìëÿðè ýèçëÿòìÿê
êå÷ìèøäè. Àììà ÷îõ êå÷ìÿäÿí, ßíèøòÿ ÿôÿíäèíèí þëöìöíö
Õåéðèééÿíèí óøàãëàðà, ãîíóì-ãîíøóéà åëàí åëÿìÿê ìÿãñÿ-
äèëÿ Øÿêóðÿíèí ÿìðèéëÿ ãûøãûðäûüûíû áàøà äöøäöì.
Øÿêóðÿéëÿ äÿùëèçäÿ ãàðøûëàøàíäà áèð-áèðèìèçÿ ñàðûëäûã,
ãóúàãëàøäûã, Õåéðèééÿíèí ôÿðéàäû иля éàòàãëàðûíäàí àòûëàí
óøàãëàð äîíóá ãàëäûëàð.
“Áàáàíûç þëöá, – Øÿêóðÿ îíëàðà äåäè. – Áàõ, î îòàüà ýèð-
ìÿéèí”.
Ãîëëàðûìûí àðàñûíäàí ÷ûõäû âÿ àòàñûíûí éàíûíà ýèðèá àüëà-
ìàüà áàøëàäû.
Ìÿí óøàãëàðû ÷ûõäûãëàðû îòàüà ñàëäûì. “Öñò-áàøûíûçû äÿéèø-
äèðèí, öøöéÿðñèíèç”, – äåäèì. Éàòàüûí ãûðàüûíäà îòóðäóì.
“Áàáàì ñÿùÿð éîõ, ýåúÿ þëöá”, – Øþâêÿò äåäè.
Éàñòûüûí öñòöíäÿ Øÿêóðÿíèí ýþçÿë óçóí ñà÷ëàðûíäàí áèð
äÿíÿñèíèí úûçäûüû ùÿðô ìÿíÿ “Vàâ” – äåäè. Éîðüàíûí è÷èíäÿ
ùÿëÿ Øÿêóðÿíèí èñòèëèéè âàðäû. Èíäè Õåéðèééÿéëÿ áèðëèêäÿ îíóí
äà àüëàìàüûíû âÿ ôÿðéàäûíû åøèäèðäèê. Àòàñû ùå÷ ýþçëÿíèëìÿ-
äÿí èíäè þëÿí êèìè, ôÿðéàä åëÿìÿéè áàúàðìàñû ìÿíÿ åëÿ ñàõòà
ýþðöíöðäö êè, Øÿêóðÿìè, ãÿòèééÿí òàíûìàäûüûìû, è÷èíäÿ ìÿíÿ
éàä úèí îëäóüóíó ùèññ åëÿäèì.
“Ãîðõóðàì”, – Îðõàí àüëàìàã ö÷öí èçií èñòÿéÿí áàõûøëà
äåäè.
“Ãîðõìàéûí, – äåäèì, – aíàíûç ãîíóì-ãîíøó áàáàíû-
çûí þëöìöíäÿí õÿáÿðäàð îëóá ýÿëñèíëÿð äåéÿ, àüëàéûð”.
“Ýÿëñÿëÿð, íÿ îëàúàã?” – Øþâêÿò äåäè.
“Ýÿëñÿëÿð, áàáàíûçûí þëäöéöíÿ ýþðÿ, éàëíûç áèç éîõ, îíëàð
äà êÿäÿðëÿíèá àüëàéàúàãëàð. Áåëÿúÿ äÿðäèìèç áþëöøöëÿúÿê âÿ
àçàëàúàã”.
“Áàáàìû ñÿíìè þëäöðäöí?” – äåéÿ Øþâêÿò ãûøãûðäû.
“Àíàíûçû êÿäÿðëÿíäèðñÿí, ìÿí äÿ ñÿíè ùå÷ ñåâÿ áèëìÿ -
ðÿì”, – äåéÿ ìÿí äÿ ãûøãûðäûì.

294
 Orxan Pamuk V $ %" $

Þýåé àòàéëà éåòèì óøàã êèìè éîõ, ýóðóëòóëó äÿðÿ ãûðàüûí- Inventas vitam

äà äàíûøàí èêè àäàì òÿêè ãûøãûðûøûðäûã. Ùÿìèí âàõò ôÿðéàäû

juvat excoluisse
per artes

ìÿùÿëëÿäÿí äàùà éàõøû åøäèëñèí äåéÿ, Øÿêóðÿ äÿùëèçÿ ÷ûõìûø-

äû, òàõòàëàðà ýöú âåðèá, ïÿíúÿðÿíèí òàéëàðûíû à÷ìàüà ÷àëûøûðäû.
Ëàãåéä ãàëà áèëìÿéÿúÿéèìè ùèññ åëÿéèá, îòàãäàí ÷ûõäûì.
Äÿùëèçèí ïÿíúÿðÿñèíè îíóíëà áèðëèêäÿ äàðòäûã, ïÿíúÿðÿíèí òàõ-
òàñûéëà ÿëëÿøäèê. Àõûðûíúû òÿêàíëà ïÿíúÿðÿ òàõòàñû à÷ûëûá ùÿéÿòÿ
äöøäö. Öçöìöçÿ ýöí âÿ ñîéóã âóðäó, áèð àíëûüà ÷àøäûã. Øÿêó-
ðÿ áöòöí äöíéàéà ìöðàúèÿò åëÿéÿí êèìè, éàíà-éàíà àüëàìàüà
áàøëàäû.
ßíèøòÿ ÿôÿíäèíèí ùàéãûðòûéëà áöòöí ìÿùÿëëÿéÿ åëàí îëóíàí
þëöìö, ìÿíèì íÿçÿðèìäÿ î àíà ãÿäÿð ùèññ åëÿäèéèìäÿí äàùà
÷îõ ôàúèÿëè âÿ ÿëÿìëè êÿäÿðÿ ÷åâðèëäè. Èñòÿð ùÿãèãè, èñòÿð ñàõòà
îëñóí, ìÿíè àðâàäûìûí àüëàìàñû äà òÿñèðëÿíäèðèðäè. Ìÿí äÿ
ùå÷ ýþçëÿìÿäèéèì ùàëäà àüëàìàüà áàøëàäûì. Äîüðóäàí,
êÿäÿðèíäÿíìè àüëàéûðäûì, éîõñà ßíèøòÿìèí þëöìöíäÿ òÿãñèð-
êàð áèëèíìÿêäÿí ãîðõäóüóìà ýþðÿìè þçöìö àüëàéàí òÿêè
ýþñòÿðèðäèì, áèëìèðÿì.
“Ýåòäè, ýåòäè, ýåòäè, àù, àòàì ýåòäè, ýåòäè”, – Øÿêóðÿ ãûø-
ãûðûðäû.
Ìÿíèì ùû÷ãûðûãëàðûì âÿ ñþçëÿðèì åéíè ìÿçìóíäà idi,
àììà íÿ äåäèéèìè äÿ ÿìÿëëè-áàøëû áèëìèðäèì. Ùÿìèí âàõò
åâëÿðèíäÿí, ãàïûëàðûí àðàñûíäàí ïÿíúÿðÿ òàõòàëàðûíûí àðàñûí-
äàí áèçÿ ýþç ãîéàí ìÿùÿëëÿíèí ýþçöéëÿ þçöìö ýþðöð, åëÿäè-
éèìèí äîüðó îëäóüóíó ôèêèðëÿøèðäèì. Àüëàäûãúà, êÿäÿðèìèí
âÿ ýþç éàøëàðûìûí ùÿãèãè îëóá-îëìàäûüû áàðÿñèíäÿêè øöáùÿëÿ-
ðèìäÿí, úèíàéÿòäÿ ýöíàùêàð áèëèíìÿ òÿëàøûìäàí, ùÿòòà Ùàñàí
âÿ àäàìëàðûíûí ãîðõóñóíäàí òÿìèçëÿíèðäèì.
Øÿêóðÿ ìÿíèì èäè, ñàíêè, ãûøãûðà-ãûøãûðà, ýþç éàøëàðûéëà
áóíà ìöáàðÿêàáàäëûã âåðèðäèì. Ùàéãûðàí àðâàäûìû þçöìÿ
ñàðû ÷ÿêäèì, óøàãëàðûí ýþçöéàøëû éàõûíëàøìàñûíà ôèêèð âåðìÿ-
äÿí îíó éàíàüûíäàí åøãëÿ þïäöì. Éóìøàã âÿ èëûã éàòàüû
êèìè, éàíàüûíûí äà óøàã âàõòûìûçäàêû áàäàì àüàúëàðû òÿêè
èéëÿíäèéèíè àüëàìàüûìà áàõìàéàðàã, ùèññ åëÿäèì.

295
 Ñîíðà óøàãëàð äà åëÿ áèçèìëÿ, ùàìûìûç ìåéèòèí éàíûíà ýèð-
äèê. Àðòûã ÿìÿëëè-áàøëû èéëÿíÿí èêèýöíëöê úÿñÿä éîõ, ñàíêè, úàí
âåðÿí àäàì êèìè, ìÿí: “Ëя èëяùÿ èëëяëëàù”, – äåäèì êè, þëìÿìèø-
äÿí òÿêðàðëàñûí âÿ ñîí ñþçö áó îëäóüóíäàí ßíèøòÿì Úÿííÿòÿ
ýåòñèí. Ñîíðà, ýóéà, ßíèøòÿì åëÿ äåéÿí êèìè äÿ åëÿäèê âÿ àç
ãàëà éîõ îëìóø öçöíÿ, ïàð÷àëàíìûø áàøûíà áàõûá áèð àíëûüà
ýöëöìñÿäèê. Ùÿìèí àíäà ìÿí ÿëëÿðèìè à÷ûá Éàñèí îõóäóì,
ùàìûñû ñóñóá äèíëÿäè. Øÿêóðÿíèí ýÿòèðäèéè òöëáÿíä ïàð÷àñûéëà
ßíèøòÿìèí à÷ûã àüçûíû úèää-úÿùäëÿ, ÿìÿëëè-áàøëû áàüëàäûã,
÷ûõàðûëìàìûø ýþçöíö áèð äàùà øÿôãÿòëÿ þðòäöê, áÿäÿíè àçàúûã
÷åâèðèá ñàü òÿðÿôèíÿ éàòûðòäûã, ìþâúóä îëìàéàí öçöíö äÿ ãèá-
ëÿéÿ òÿðÿô ÷åâèðäèê. Øÿêóðÿ àòàñûíûí öñòöíÿ òÿìèç ìÿëÿôÿ ñàëäû.
Áöòöí áó îëóá-êå÷ÿíÿ óøàãëàðûí óøàã äèããÿòèéëÿ ýþç
ãîéìàëàðû, àüëàìàãäàí ñîíðà ñöêóò õîøóìà ýÿëäè. ßí àõûð-
äà þçöìö ùÿãèãè àðâàäû, þâëàäëàðû, îúàüû, åâè îëàí àäàì êèìè,
ùèññ åëÿéèðäèì, áó, áöòöí þëöì ãîðõóëàðûíäàí äàùà ñàüëàì
äöøöíúÿ iäè.
Ðÿñìëÿðè òîïëàäûì, úèëäáÿíäèí è÷èíÿ áèð-áèð éåðëÿøäèðèá
þçöìëÿ ýþòöðäöì, ãàëûí êàôòàíûìû ýåéèíäèì âÿ åâäÿí ãà÷à-
ãà÷à ÷ûõäûì. Ôÿðéàäëàðûìûçû åøèäèá, êÿäÿð áþëöøìÿéèí ëÿççÿ-
òèéëÿ áèçÿ ýÿëÿí ãîíóm-ãîíøóäàí ãîúà áèð õàëàéëà, ÿùâàëûí-
äàí ÿéëÿíúÿ òàïûëäûüûíà ýþðÿ êåôè à÷ûëäûüû áÿëëè îëàí ñåëèêëè
íÿâÿñèíè ýþðìÿçëèéÿ âóðóá, ìÿùÿëëÿ úàìåñèíÿ äîüðó ýåòäèì.
Èìàìûí “åâ” äåäèéè êè÷èê ñè÷àí äåøèéè éåíè òèêèëÿí áèð ÷îõ
ýþðêÿìëè úàìåäÿ îëäóüó òÿêè – ùöíäóð ãöááÿëè, òÿíòÿíÿëè,
ýåíèø ùÿéÿòëè òèêèëèíèí éàíûíäà ùÿéà åäèëÿúÿê ãÿäÿð áàëàúà éåð
iäè. Èìàì äà àðòûã òåç-òåç îëäóüóíó ýþðäöéöì êèìè, åâèíè
î êè÷èê ñè÷àí äåøèéèíäÿí áöòöí úàìåéÿ éàéûá, ùÿéÿòèí ãóðòà-
ðàúàüûíäàêû èêè øàáàëûä àüàúûíûí àðàñûíäà àðâàäûíûí ñîëüóí
âÿ ðÿíýñèç úàìàøûðëàðû àñìàñûíà ôèêèð âåðìÿìèøäè. Ùÿéÿòè
iìàì ÿôÿíäèíèí àèëÿñè ãÿäÿð éèéÿëÿíäèéè áàøà äöøöëÿí èêè àðñûç
êþïÿéèí ùöúóìëàðûíäàí, îíëàðû äÿéÿíÿêëÿðëÿ ãîâàëàéàí iìà-
ìûí îüóëëàðûíäàí úàíûìû ãóðòàðàíäàí ñîíðà èìàìûí þçöéëÿ
áèð ýóøÿéÿ ÷ÿêèëäèê.

296
 Orxan Pamuk V $ %" $

Äöíÿíêè áîøàíìà èøèíäÿí âÿ îíà êÿñäèðìÿäèéèìèç ö÷öí Inventas vitam

èíúèäèéèíäÿí ÿìèí îëäóüóì íèêàùäàí ñîíðà öçöíäÿ: “Õåéèð

juvat excoluisse
per artes

îëà, éåíÿ íÿ âàð!” – äåéÿí èôàäÿ ýþðäöì.

“ßíèøòÿ ÿôÿíäè áó ñÿùÿð þëäö”.
“Àëëàù ðÿùìÿò åëÿñèí, ìÿêàíû úÿííÿò îëñóí!” – õåéèðõàù-
ëûãëà äåäè. Áó “ñÿùÿð”è àüçûìà íèéÿ àëìûøäûì, þçöìö ÿáÿñ
éåðÿ øöáùÿ àëòûíà ãîéàúàã ñþç äåìèøäèì. Äöíÿí îíà âåðäè-
éèì ãûçûëëàðäàí áèð äÿíÿñèíè äÿ ÿëèíÿ äöðòäöì. Аçàíäàí ãàáàã
ìèíàðÿäÿ äóà етìÿñèíè, ãàðäàøûíû äÿëëàë åëÿéèá, âÿôàòû áöòöí
ìÿùÿëëÿéÿ äÿðùàë ÷àòäûðìàñûíû äåäèì.
“Ãàðäàøûìûí ÷îõ éàõøû úàí éîëäàøû âàð, áèç îíóíëà ÷îõ
ýþçÿë þëö éóéóðóã”, – äåäè.
ßíèøòÿ ÿôÿíäèíè êîðëà éàðûñÿôåùÿ éóäóðòìàãäàí ÿëâåðèøëè
íÿ îëà áèëÿðäè? Úÿíàçÿ íàìàçûíûí ýöíîðòàéà éàõûí ãûëûíàúà-
üûíû, ñàðàéäàí, íÿããàøõàíàäàí, ÷îõ éöêñÿê éåðëÿðäÿí
úàìààòûí ýÿëÿúÿéèíè äåäèì. ßíèøòÿ ÿôÿíäèíèí öçöíöí, áàøûíûí
ïàð÷àëàíìûø âÿçèééÿòèíè áèëäèðÿúÿê ùå÷ áèð øåé ÿëàâÿ åëÿìÿäèì.
×öíêè ìÿñÿëÿíè àíúàã éöêñÿê éåðäÿí àéäûíëàøäûðàúàüûìà
ãÿðàð âåðìèøäèì.
Ïàäøàùûìûç ßíèøòÿìÿ ñèôàðèø åëÿäèêëÿðè êèòàáûí ïóëóíóí
þäÿíìÿñèíè Xÿçèíÿäàðáàøûíà ùÿâàëÿ åëÿäèêëÿðèíäÿí ÿââÿëúÿ
þëöì õÿáÿðèíè îíà ÷àòäûðìàëû idim. Áó ìÿãñÿäëÿ ñàðàéà ýèð-
ìÿê ö÷öí Ñîéóã÷åøìÿ ãàïûñûíûí ãàðøûñûíäàêû äÿðçèëÿð êàðõà-
íàñûíäà ëàï óøàãëûüûìäàí áÿðè èøëÿéÿí, ðÿùìÿòëèê àòàì òÿðÿô-
äÿí ãîùóì îëàí áèð äþøÿìÿ÷èíè òàïûá, ãûðûøëàðëà þðòöëìöø
ÿëèíè þïäöì. Õÿçèíÿäàðáàøûíû ýþðìÿëè îëäóüóìó éàëâàð-éàõàð
áàøà ñàëäûì. Ãóúàãëàðûíäà ðÿíý-ðÿíý èïÿê ãóìàøëàðëà èêè
ãàòëàíûá, ïÿðäÿ òèêÿí êÿëáàøëû øÿéèðäëÿð àðàñûíäà ýþçëÿäÿíäÿí
ñîíðà mÿni þë÷ö âÿ ùåñàá èøèíäÿí þòðö ñàðàéà ýèðÿúÿéèíè áàøà
äöøäöéöì äÿðçèáàøû êþìÿê÷èñèíèí éàíûíà ãîøäó. Àëàé måé-
äàíûíà Ñîéóã÷åøìÿ ãàïûñûíäàí ÷ûõàí êèìè, Àéàñîôéàíûí ãàð-
øûñûíäàêû íÿããàøõàíà áèíàñûíûí ãàáàüûíäàí áîø-áîøóíà
êå÷èá, î áèðè íÿããàøëàðà úèíàéÿòè õÿáÿð âåðìÿêäÿí èíäèëèê
ãóðòóëìóø îëäóì.

297
 Àëàé måéäàíû ùÿìèøÿêè ñàéàã ìÿíÿ íÿ ãÿäÿð òÿíùà
idisÿ, î ãÿäÿð ýóðóëòóëó ýÿëäè. Äèâàíûí òîïëàíäûüû ýöíëÿð
ãàïûñûíäà ÿðèçÿ÷èëÿðèí íþâáÿéÿ äöçöëäöéö Êàüûç ÿìèíèí ãàïû-
ñûíäà äà, àíáàðëàð ÿòðàôûíäà äà ùå÷ êÿñ éîõ idi. Àììà éåíÿ
äÿ, ñàíêè, õàððàòõàíàäàí, ÷þðÿêõàíàäàí, õÿñòÿëÿð îòàüûíûí
ïÿíúÿðÿëÿðèíäÿí, àõóðëàðäàí, áàøëûãëû ãöëëÿëÿðèíÿ ùåéðàíëûãëà
áàõäûüûì èêèíúè ãàïûíûí ãàáàüûíäàêû àòëàðëà ìåùòÿðëÿðäÿí,
ñÿðâëÿðèí àðàñûíäàí àðàñûêÿñèëìÿç óüóëòó åøèäèðäèì. Áó òÿëàøû
àç ñîíðà ùÿéàòûìäà èëê äÿôÿ èêèíúè ãàïûäàí Áàáöññÿëàìäàí
àäëàìàüûí ãîðõóñóíäàí êå÷èðäèì.
Ãàïûäà íÿ úÿëëàäëàðûí ùÿð àí ùàçûð ýþçëÿäèéè ñþéëÿíÿí
ýóøÿéÿ äèããÿòèìè âåðÿ áèëäèì, íÿ äÿ äÿðçè ðÿùáÿðèìÿ êþìÿê-
ëèê ýþñòÿðäèéèìè ýöìàí åëÿñèíëÿð äåéÿ, ÿëèìÿ ýþòöðäöéöì
äþøÿìÿëèê ãóìàø òîïóíà ýþçöíö äèêÿí ãàïû÷ûëàðäàí ùÿéÿúà-
íûìû ýèçëÿéÿ áèëäèì.
Äèâàí måéäàíûíà ýèðÿð-ýèðìÿç ùÿð éåðè ñöêóò áöðöäö.
Öðÿéèìèí êöò-êöò âóðäóüóíó àëíûìäàêû, áîéíóìäàêû äàìàð-
ëàðäàí áèëèá åøèäèðäèì. Ñàðàéà ýèðèá-÷ûõàíëàðäàí, ßíèøòÿìäÿí
òÿðèôèíè âÿ òÿñâèðèíè áó ãÿäÿð ÷îõ åøèòäèéèì éåð èíäè åéíèëÿ cÿí-
íÿò êèìè, ðÿíýàðÿíý âÿ ýþçÿëëÿð ýþçÿëè áàü÷à êèìè, ãàðøûìäà
idi. Àììà cÿííÿòÿ ýèðÿí àäàìûí ùèññ åëÿéÿúÿéè õîøáÿõòëèéè
éîõ, ãîðõó âÿ ùóøó äóéóð, úàùàíûí òÿìÿëè îëäóüóíó èíäè ÷îõ
éàõøû áàøà äöøäöéöì pàäøàùûìûçûí àäè ãóëó îëäóüóìó ùèññ
åëÿéèðäèì. Éàøûëëûãëàð è÷èíäÿ ýÿçèíÿí òîâóç ãóøëàðûíà, øàã-øàã
øàããûëäàéàí ÷åøìÿëÿðÿ, çÿíúèðëÿðëÿ áàüëû ãûçûë úàìëàðà, èïÿê ïàë-
òàðëàð è÷èíäÿ, ñàíêè ùå÷ éåðÿ äÿéìÿäÿí ñÿññèç éåðèéÿí dèâàí
÷àâóøëàðûíà ùåéðàíëûãëà áàõàíäà è÷èìäÿ Ùöíêàðà õèäìÿò åëÿ-
ìÿê ùÿéÿúàíû äóéóðäóì. Ãîëòóüóìäà éàðûì÷ûã ãàëìûø ðÿñì-
ëÿðèíè ýÿòèðäèéèì pàäøàùûìûçûí ýèçëè êèòàáûíû ìöòëÿã áèòèðÿúÿê-
äèì. Áó ãÿäÿð éàõûíäàí áàõàíäà ùåéðàíëûãäàí ÷îõ ãîðõó
îéàíäûðàí Äèâàí qöëëÿñèíÿ ýþçëÿðèìè äèêèá, íÿ åëÿäèéèìè î ãÿäÿð
äÿ áèëìÿäÿí ãàáàüûìäàêû äÿðçèíèí àðõàñûíúà éåðèéèðäèì.
Áèçÿ ãîøóëàí ãàïû îüëàíûéëà áèðëèêäÿ Äèâàíõàíà âÿ
Õÿçèíÿ áèíàñûíû éóõóäàêû êèìè, ãîðõóéëà, ñÿññèç-ñÿìèðñèç

298
 Orxan Pamuk V $ %" $

êå÷äèê. ×öíêè è÷èìäÿ áóðàëàðû äàùà ÿââÿëäÿí ýþðöá-áèëÿí Inventas vitam

òÿêè äóéüó âàðäû.

juvat excoluisse
per artes

Êþùíÿ dèâàí îòàüû êèìè òàíûíàí éåðÿ ýåíèø ãàïûäàí êå÷-

äèê. Áþéöê ãöááÿíèí àëòûíäà ÿëëÿðèíäÿ ãóìàøëàð, äÿðè ïàð÷à-
ëàðû, ýöìöøäÿí ãûëûíú ãûíëàðû, ñÿäÿôäÿí ñàíäûãëàð ýþçëÿéÿí
óñòàëàð ýþðäöì. Áóíëàðûí pàäøàùûìûçûí ñÿíÿò áþëöéöíäÿí
òîïïóç÷ó, ÷ÿêìÿ÷è, ýöìöø÷ö âÿ ìÿõìÿð óñòàñû, ôèë äèøè èøëÿ-
éÿí îéìà÷û âÿ ÿëèíäÿ óä ñàçáÿíäëÿð îëäóüóíó äÿðùàë áàøà
äöøäöì. Ýöíäÿëèê ùåñàá èøëÿðè, ìàòåðèàë àëûíìàñû, ýèðèø éàñàã
îëàí ßíäÿðóíà þë÷ö ö÷öí êå÷ìÿê êèìè çÿðóðÿòëÿðëÿ ùàìûñû
Xÿçèíÿäàðáàøûíûí ãàïûñûíäà ýþçëÿéèðäè. Ýþçëÿéÿíëÿð àðàñûíäà
ùå÷ áèð íÿããàø ýþðìÿéÿíäÿ ñåâèíäèì.
Áèç äÿ êÿíàðà ÷ÿêèëèá ýþçëÿìÿéÿ áàøëàäûã. Àðàäàáèð ùåñàá-
ëàðäàêû ñÿùâ öçöíäÿí áèð ñþçö òÿêðàðëàòäûðàí õÿçèíÿ êàòèáèíèí
óúàëàí ñÿñè åøèäèëèð, ñîíðà êèëèä óñòàñûíûí îíà ùþðìÿòëÿ úàâàá
âåðäèéèíè åøèäèðäèê. Ñÿñëÿð ÷îõ ñåéðÿê ïû÷ûëòûíû àøûð, ùÿéÿòäÿ
ó÷óøàí ýþéÿð÷èíëÿðèí ãöááÿíèí àëòûíäà òûïïûëäàéàí ãàíàä
øàããûëòûëàðû áèç ñÿíÿòêàðëàðûí ïóë âÿ ìàòåðèàë øèêàéÿòëÿðèíäÿí
äÿ ãöââÿòëÿ åøèäèëèðäè.
Ñûðà ìÿíÿ ýÿëèá, Xÿçèíÿäàðáàøûíûí ãöááÿëè êè÷èê îòàüûíà
ýèðÿíäÿ, îðaäà òÿêúÿ áèð êàòèá ýþðäöì. Äÿðùàë Xÿçèíÿäàðáà-
øûíà ÷àòäûðàúàã áþéöê ìÿñÿëÿ îëäóüóíó, pàäøàùûìûçûí ñèôàðèø
åëÿäèêëÿðè âÿ öçÿðèíäÿ ìÿõñóñè äóðäóãëàðû êèòàáûí éàðûäà ãàë-
äûüûíû ñþéëÿäèì. Ùûìùûì õÿçèíÿ êàòèáè áÿçè øåéëÿð ñåçìèø,
ýþçëÿðèíè à÷ìûø, ìÿí äÿ îíà ßíèøòÿìèí êèòàáûíäàí ðÿñìëÿð
ýþñòÿðìèøäèì. Ðÿñìëÿðèí ãÿðèáÿëèéè âÿ âÿðäèø îëóíìàéàí òÿñè-
ðèíäÿí àüëûíûí ãàðûøäûüûíû ýþðÿíäÿ ßíèøòÿìèí àäûíû, ëÿãÿáèíè,
èøèíè äåäèì, áó ðÿíýëÿð öçöíäÿí þëäöéöíö ÿëàâÿ åëÿäèì. Ùÿð
øåéè òÿëÿñèê äàíûøûðäûì. ×öíêè pàäøàùûìûçëà ýþðöøìÿäÿí
ñàðàéäàí ãàéûòñàì, înu ãîðõóíú ùàëà ìÿíèì ñàëäûüûìû äåéÿ-
úÿêëÿðèíè ÷îõ éàõøû áèëèðäèì.
Êàòèá Xÿçèíÿäàðáàøûíà õÿáÿð âåðìÿê ìÿãñÿäèëÿ ýåäÿí-
äÿí ñîíðà ñîéóã òÿð òþêäöì. Ïàäøàùûìûçûí éàíûíäàí ãÿòè
àéðûëìàäûüûíû, áÿçè âàõò íàìàçëàðûíäà ñÿúúàäÿñèíè ñÿðäèéèíè,

299
áÿçè âàõò îíóí ñèðäàøû îëäóüóíó ßíèøòÿìäÿí áèëäèéèì Xÿçèíÿ-
äàðáàøû ùå÷ ìÿíèì ö÷öí ßíäÿðóíäàí ÷ûõûá ýÿëÿðäèìè? Ñàðà-
éûí êàòèáè ßíäÿðóíà õÿáÿð÷è ýþíäÿðìÿñèíè áåëÿ êèôàéÿò ãÿäÿð
àüëàñûüìàç ñàéûðäûì. Ïàäøàùûìûç hÿçðÿòëÿðè ùàðaäà idilÿr,
ñàùèëäÿêè êþøêëÿðäÿí áèðèíÿìè åíìèøäèëÿð, Ùÿðÿìäÿéäèëÿðìè,
Xÿçèíÿäàðáàøû îíóíëà áèðëèêäÿ iäèìè?
Õåéëè ñîíðà ìÿíè è÷ÿðè ÷àüûðäûëàð; áèð àíëûüà äàëüûíëàøäûì,
íåúÿ äåéÿðëÿð, ãîðõìàã äà àüëûìà ýÿëìÿäè. Àììà îòàüûí
ãàïûñûíäàêû ìÿõìÿð óñòàñûíûí öçöíäÿ ùþðìÿò âÿ ùåéðÿò èôà-
äÿñèíè ýþðÿíäÿ áèð àíëûüà ãîðõäóì, ùå÷ áèð øåé äåéÿ áèëìÿ-
éÿúÿéèìè ýöìàí åëÿäèì. Áàøûíäà àíúàã îíóí âÿ âÿçèðëÿðèí
ãîéà áèëÿúÿéè òåëëè ñÿðïóø âàðäû. Õÿçèíÿäàðáàøû iäi. Êàòèáè ìÿí-
äÿí àëäûüû ðÿñìëÿðè áèð ðÿùëÿéÿ ãîéóá áàõûðäû. Îíëàðû ìÿí
÷ÿêÿí êèìè, ãîðõäóì. ßòÿéèíè þïäöì.
“Îüëóì, – äåäè, – yàíëûøìû åøèòäèì, ßíèøòÿí âÿôàòìû åëÿäè?”
Áèð àíëûüà ùÿéÿúàíäàíìû, ýöíàùêàðëûã äóéüóñóíäàíìû,
úàâàá äà âåðÿ áèëìÿäèì, òÿêúÿ áàøûìëà îíó òÿñäèãëÿéÿ áèëäèì.
Åéíè àíäà ùå÷ ýþçëÿìÿäèéèì áèð øåé îëäó: ýþçöìäÿí áèð äàì-
úû éàø ãîïäó, Xÿçèíÿäàðáàøûíûí àüûëëû âÿ òÿÿúúöáëö áàõûøëàðû
àëòûíäà éàíàüûìäàí àüûð-àüûð àøàüû åíäè. Ñàðàéûí è÷èíäÿ
îëìàüûì, Xÿçèíÿäàðáàøûíûí äöç pàäøàùûìûçûí éàíûíäàí ãàëõûá
ìÿíèìëÿ äàíûøìàüà ýÿëìÿñè, pàäøàùûìûçà áó ãÿäÿð éàõûí
îëìàüûì – áöòöí áóíëàð ìÿíè ãÿðèáÿ åëÿìèøäè; áèëìèðÿì.
Ýþçëÿðèìäÿí áàøãà äàìúûëàð äà ãîïäó, àðòûã ñèúèì êèìè, éàø-
ëàð àõûðäû âÿ ùÿéà áåëÿ äóéìóðäóì.
“Èñòÿäèéèí êèìè àüëà, îüëóì”, – Xÿçèíÿäàðáàøû äåäè.
Ùû÷ãûðà-ùû÷ãûðà àüëàäûì. Áó îí èêè èë ÿðçèíäÿ éàøëàøäûüû-
ìû, êàìàëà ÷àòäûüûìû çÿíí åëÿéèðäèì. Àììà èíñàí ïàäøàùû-
íà, äþâëÿòèíèí ãÿëáèíÿ áó ãÿäÿð éàõûí îëàíäà äÿðùàë óøàã
îëäóüóíó áàøà äöøöð. Ùû÷ãûðûãëàðûìû áàéûðäàêû ýöìöø óñòà-
ëàðûíûí, ìÿõìÿð÷èëÿðèí åøèòìÿñèíÿ äÿ ôèêèð âåðìèðäèì: àðòûã
Xÿçèíÿäàðáàøûíà ùÿð øåéè äàíûøàúàüûìû áàøà äöøìöøäöì.
Áåëÿúÿ èñòÿäèéèì êèìè, îíà äàíûøäûì. Õÿçèíÿäàðáàøûíûí
ýþçëÿðèíèí ãàáàüûíäà Øÿêóðÿ иëÿ åâëÿíìÿéèìèí, ßíèøòÿìèí

300
 Orxan Pamuk V $ %" $

êèòàáûíûí ÷ÿòèíëèêëÿðèíèí, ãàðøûìûçäàêû ðÿñìëÿðèí äàøûäûüû ñèðëÿ- Inventas vitam

ðèí, Ùàñàíûí òÿùäèäëÿðèíèí, ßíèøòÿìèí úÿñÿäèíèí úàíëàíäûüûíû

juvat excoluisse
per artes

ýþðäöêúÿ ðàùàòëàíûðäûì. Éàëíûç þçöìö aëÿìïÿíàù pàäøàùûìû-

çûí ÿäàëÿò âÿ øÿôãÿòèíÿ áóðàõñàì, äöøäöéöì òÿëÿäÿí ÷ûõàúàüû-
ìû áöòöí âàðëûüûìëà ùèññ åëÿäèéèìäÿí ùÿð øåéè äàíûøûðäûì.
Ìÿíè áàøà äöøöá èøýÿíúÿëÿðÿ, úÿëëàäëàðà òÿñëèì åëÿìÿäÿí
càùàíûí òÿìÿëè pàäøàùûìûçà äîüðó íàüûë åëÿéÿúÿêäèìè?
“ßíèøòÿ ÿôÿíäèíèí þëöìö äÿðùàë íÿããàøõàíàéà ÷àòäûðûëñûí,
– Xÿçèíÿäàðáàøû äåäè, – yàñûíà áöòöí íÿããàøëàð áþëöéö
ãîøóëñóí”.
Áóíà åòèðàçûì îëà áèëÿðìè äåéÿ, öçöìÿ áàõäû. Áó ìöíà-
ñèáÿò ìÿíÿ èíàì äà âåðäè, ßíèøòÿìè, ìöççÿùùèá Çÿðèô ÿôÿíäè-
íè êèì þëäöðÿ áèëÿúÿéè áàðÿñèíäÿ øöáùÿëÿðèìè äèëÿ ýÿòèðäèì.
Âàèç ßðçóðóìèíèí àäàìëàðûíû, ÷àëüû ÷àëûíûá, ðÿãñ åäèëäèéèíÿ
ýþðÿ òÿêêÿëÿðÿ áàñãûí åëÿéÿíëÿðè åéùàì âóðäóì. Õÿçèíÿäàð-
áàøûíûí øöáùÿéëÿ áàõäûüûíû ýþðÿíäÿ îíóíëà î áèðè øöáùÿëÿðè-
ìè áþëöøìÿê èñòÿäèì. ßíèøòÿ яôÿíäèíèí êèòàáûíà ðÿñì âÿ íàõûø
÷ÿêìÿéÿ ÷àüûðûëìàüûí ùÿì àx÷àñû, ùÿì äÿ øÿðÿôè öçöíäÿí
íÿããàøëàð áþëöéöíöí óñòàäëàðû àðàñûíäà ìöòëÿã ðÿãàáÿòÿ âÿ
ãûñãàíúëûãëàðà øÿðàèò éàðàäàúàüûíû ãåéä åëÿäèì. Èøèí ýèçëèëèéè-
íèí, þç è÷èíäÿ áöòöí áó íèôðÿòëÿðè, êèíëÿðè, ùèéëÿëÿðè ùÿðÿêÿòÿ
ýÿòèðÿúÿéèíè äåäèì. Àììà áóíëàðû ñþéëÿäèêúÿ åéíèëÿ èíäè
ñèçèí ùèññ åëÿäèéèíèç êèìè, Xÿçèíÿäàðáàøûíûí äà íÿñÿ ìÿíäÿí
øöáùÿëÿíäèéèíè òÿëàøëà ñåçèðäèì. Àëëàùûì, ùÿð øåé àéäûí îëñóí,
ñÿíäÿí áàøãà áèð øåé äèëÿìèðÿì.
Ñöêóò ÷þêäö. Õÿçèíÿäàðáàøû, ñàíêè, ñþçëÿðèìäÿí âÿ ãèñ-
ìÿòèìäÿí ÿâÿçèìÿ óòàíàí òÿðçäÿ ýþçëÿðèíè ìÿíäÿí ãà÷ûðûá,
ðÿùëÿäÿêè ðÿñìëÿðÿ äèêäè.
“Áóíëàð äîããóç äÿíÿäè, – äåäè, – oíà ýþðÿ äÿ ßíèøòÿéëÿ îí
ðÿñìëèê êèòàá ö÷öí ðàçûëàøäûðûëìûøäû. Áèçäÿí áó ðÿñìëÿðäÿ
èñòèôàäÿ åäèëäèéèíäÿí äàùà ÷îõ ãûçûë òÿáÿãÿ àëìûøäû”.
“Èìàíñûç ãàòèë áîø åâäÿ áîë àëòûí ñóéó ÷ÿêèëìèø ñîí ðÿñ-
ìè, ýöìàí êè, îüóðëàéûá”.
“Õÿòòàò êèìäèr, ùå÷ þéðÿíÿ áèëìÿäèê”.

301
 “Ðÿùìÿòëèê ßíèøòÿì êèòàáûíûí ìÿòíèíè ùÿëÿ áèòèðìÿìèøäè.
Áèòèðìÿéèì ö÷öí ìÿíäÿí êþìÿê ýþçëÿéèðäè”.
“Îüëóì, ñÿí Èñòàíáóëà ëàï éåíè ãàéûòäûüûíû äåéèðñÿí”.
“Èñòàíáóëà áèð ùÿôòÿ ÿââÿë, Çÿðèô ÿôÿíäè þëäöðöëÿíäÿí ö÷
ýöí ñîíðà ýÿëäèì”.
“ßíèøòÿ ÿôÿíäè ùÿëÿ ãÿëÿìÿ àëûíìàìûø êèòàáûìû áèð èëäè
ðÿñì åòäèðìÿêäÿäè”.
“Áÿëè”.
“Áó êèòàáûí íàüûë åëÿäèéè øåéëÿðè ñÿíÿ äàíûøìûøäûìû?”
“Áóíëàð pàäøàùûìûçûí èñòÿéèíè ñþéëÿäèéè øåéëÿðäè: Ïåé-
üÿìáÿðèìèçèí ùèúðÿòëÿðè öñòöíäÿí äöç ìèí èë êå÷ÿíäÿ, iñëà-
ìûí òÿãâèìè ìèíèíúè èëè ýþñòÿðÿíäÿ Âåíåñèéà dî÷óíóí ýþçöíÿ
iñëàìûí ãûëûíúû âÿ ãöðóðó Àëè Îñìàíûí ýöúöíö âÿ âàð-äþâëÿ-
òèíè, êþíöëëÿðèíÿ äÿ ãîðõóñóíó ñàëàúàã áèð êèòàá. Áó êèòàá
áèçèì àëÿìèìèçèí ÿí ãèéìÿòëè, ÿí çÿðóðè øåéëÿðèíè ùåêàéÿ âÿ
ðÿñì åëÿéÿúÿêäè, åéíèëÿ ìÿðèôÿòíàìÿëÿðäÿ îëäóüó êèìè, Ïàä-
øàùûí ðÿñìè êèòàáûí îðòàñûíäà îëàúàãäû. Ôèðÿíý óñòàäëàðûíûí
öñóëëàðûíäàí äà èñòèôàäÿ åäèëäèéèíäÿí, ýþðÿíäÿ Âåíåñèéà dî÷óí-
äà ùåéðàíëûã âÿ äîñò îëìàã èñòÿéè äÿ îéàäàúàãäû”.
“Áóíëàðû áèëèðÿì, àììà Àëè Îñìàíûí ÿí äÿéÿðëè âÿ çÿðóðè
øåéëÿðè áó èòëÿð âÿ àüàúëàðäûìû?” – ðÿñìëÿðÿ èøàðÿ åëÿéèá äåäè.
“ßíèøòÿì ðÿùìÿòëèê, êèòàáûí pàäøàùûìûçûí âàð-äþâëÿòèíèí
þçöíö éîõ, ìÿíÿâè ýöúöíö âÿ ýèçëè êÿäÿðèíè ýþñòÿðÿúÿéèíè
ñþéëÿéÿðäè”.
“Ïàäøàùûìûçûí ðÿñìè ùàíû?”
“Îíó ýþðìÿäèì, èíäè èìàíñûç ãàòèëèí ýèçëÿäèéè éåðäÿ, êèì
áèëèð, åâèíäÿ îëìàëûäû”.
Ðÿùìÿòëèê ßíèøòÿì èíäè àëäûüû ãûçûëëàð ìöãàáèëèíäÿ âÿä
åëÿäèéè êèòàáû ùàçûðëàòìàìûø, ÿâÿçèíÿ, Xÿçèíÿäàðáàøûíûí äÿéÿð-
ñèç ñàéäûüû áèð éûüûí ãÿðèáÿ ðÿñìëÿð ÷ÿêäèðìèø àäàì âÿçèééÿ-
òèíÿ äöøìöøäö. Ìÿíè Xÿçèíÿäàðáàøû áó áàúàðûãñûç âÿ åòèáàðñûç
àäàìûn ãûçûéëà åâëÿíìÿê, éà äà, êèì áèëèð, íÿäÿí, ìÿñÿëÿí, ãûçûë
òÿáÿãÿëÿðèíè ñàòìàã ö÷öí þëäöðÿí àäàììû ñàéûðäû? Áàõûøëà-
ðûíäàí äÿôòÿðèìèí áàüëàíìàã öçðÿ îëäóüóíó ùèññ åëÿäèéèì-

302
 Orxan Pamuk V $ %" $

äÿí, ñîí úÿùä âÿ òÿëàøëà äàíûøäûì, ßíèøòÿìèí ìÿíÿ éàçûã Inventas vitam

Çÿðèô ÿôÿíäèíè, áÿëêÿ äÿ, èø âåðäèéè óñòà íÿããàøëàðûí áèðèíèí

juvat excoluisse
per artes

þëäöðäöéöíö ñþéëÿäèéèíè áèëäèðäèì, Çåéòóíäàí, Ëåéëÿêäÿí

âÿ Êÿïÿíÿêäÿí ßíèøòÿìèí íåúÿ øöáùÿëÿíäèéèíè äàíûøäûì,
àììà ñþçö ÷îõ óçàòìàäûì. Ùÿì àðòûã ñöáóòóì éîõ idi,
ùÿì äÿ þçöìÿ èíàìûì. Õÿçèíÿäàðáàøûíûí èíäè äÿ ìÿíè áþù-
òàí÷û àë÷àã âÿ äåäè-ãîäó÷ó ñÿôåù ñàéäûüûíû ùèññ åëÿéèðäèì.
Áóíà ýþðÿ äÿ Xÿçèíÿäàðáàøû ßíèøòÿìèí þç ÿúÿëèéëÿ þëìÿ-
äèéèíè íÿããàøõàíàäàí ýèçëÿòìÿëè îëäóüóìóçó äåéÿíäÿ, áóíó
ìÿíèìëÿ ýèðèøäèéè èø áèðëèéèíèí èëê ÿëàìÿòè ñàéûá ñåâèíäèì.
Ðÿñìëÿð Xÿçèíÿäàðáàøûíäà ãàëäû; áèð àç ÿââÿë, äîüðóäàí, cÿí-
íÿòÿ ýèðÿí êèìè, ùÿéÿúàíëàíäûüûì Áàáöññÿëàìäàí ãàïû÷ûëà-
ðûí äèããÿòëè áàõûøëàðû àëòûíäà áàéûðà ÷ûõàíäà íå÷ÿ èëëÿðäÿí ñîí-
ðà åâèíÿ ãàéûäàí àäàì òÿêè ðàùàòëàíäûì.

303
 M]N ]NIXS]NIH]M

Éàñûì ëàï èñòÿäèéèì êèìè, ÷îõ ýþçÿë îëäó. Ýÿëìÿéèíè àðçó-

ëàäûüûìûí ùàìûñû ýÿëäè, ãöðóð äóéóðäóì. Þëöìöì âàõòû Èñòàí-
áóëäà îëàí âÿçèðëÿðäÿí Êûáðûñëû Ùàúû Ùöñåéí pàøà, Òîïàë Áàêè
pàøà áèð âàõòëàð îíëàðà õèäìÿò åëÿäèéèìè ñÿäàãÿòëÿ õàòûðëàäûëàð.
Þëäöéöì ýöíëÿðäÿ ùÿì óëäóçó ïàðëàéàí, ùÿì äÿ áàðÿñèíäÿ
÷îõ ñþç-ñîâ îëàí dÿôòÿðäàð Ãûðìûçû Ìÿëÿê pàøàíûí ýÿëìÿñè
ìÿùÿëëÿìèçèí úàìåñèíèí òÿâàçþêàð ùÿéàòûíû ùÿðÿêÿòÿ ýÿòèðäè.
Éàøàéûá, ôÿàë äþâëÿò ùÿéàòûíà äàâàì åëÿñÿéäèì, ìþâãåéèíÿ
÷àòàúàüûì ÷àâóøáàøû Ìóñòàôà Àüàíûí ýÿëäèéèíè ýþðìÿêäÿí ÷îõ
ìÿìíóí îëäóì. Òÿçêèðÿ÷è Êÿìàëÿääèí яôÿíäè, ùÿð áèðè úàíúè-
éÿð éîëäàøûì, éà äöøìÿíèì îëàí dèâàí ÷àâóøëàðû, ùÿìèøÿêè
ýöëöìñÿðëèéèíè õåéèðõàùëûãëà ñàõëàéàí mÿêòóá÷óáàøû Ñÿðò
Ñÿëèì ÿôÿíäè, ôÿàë ùÿéàòäàí åðêÿí ÷ÿêèëìèø ñàáèã dèâàí âÿçèðëÿðè,
ìÿäðÿñÿ éîëäàøëàðûì, þëöìöìö íåúÿ, ùàðàäàí åøèòäèêëÿðèíÿ
òÿÿúúöáëÿíäèéèì áàøãàëàðû, éàõûí-óçàã ãîùóì- ÿãðÿáàëàð,
ýÿíúëÿð, áèð õåéëè ýåíèø, ñàíáàëëû âÿ ýþçÿýÿëèìëè êöòëÿ îëäóëàð.
Úàìààòëà, úèääèééÿòëÿðè âÿ êÿäÿðëÿðèéëÿ ôÿõð åëÿäèì. Õÿçèíÿ-
äàðáàøû Íàçèì aüàéëà âÿ Áîñòàí÷ûáàøûíûí ýÿëìÿëÿðè pàäøàùûìûç
hÿçðÿòëÿðèíèí þëöìöìÿ ýþðÿ, ñÿìèìè ãÿëáäÿí êÿäÿðëÿíäèéèíè
ùàìûéà ýþñòÿðäè. Áó ãàòèëèì îëàúàã àë÷àüûí òàïûëìàñû ö÷öí
÷îõ ñÿé ýþñòÿðèëÿúÿéè, ситямкарларын ùÿðÿêÿòÿ ýÿëÿúÿéè äåìÿê-
äèìè, áèëìèðÿì. Àììà î ìÿëóíó èíäè ùÿéàòäà äèýÿð íÿããàø-
ëàð âÿ õÿòòàòëàðëà áèðëèêäÿ öçöíäÿ âöãàðëà ÿëäÿ åëÿéÿ áèëäèéè
ãÿäÿð êÿäÿðëè èôàäÿ òàáóòóìà áàõàíäà ýþðöðÿì.
Ãàòèëèìÿ ãÿçÿáëÿíäèéèìè, èíòèãàì ôèêðèíäÿ îëäóüóìó,
ùÿòòà õàèíúÿñèíÿ âÿ ãÿääàðúàñûíà þëäöðöëìÿêäÿí ðóùóìóí
íàðàùàò îëäóüóíó ãÿòè ýöìàí åëÿìÿéèí. Èíäè áàìáàøãà äöçÿí-
ýàùäàéàì âÿ ðóùóì éåð öñòöíäÿ èëëÿðëÿ èçòèðàá ÷ÿêÿíäÿí
ñîíðà þçöíö òàïäûüûíäàí ÷îõ ðàùàòäû.
Ùîããà çÿðáÿëÿðèéëÿ ãàíà áàòàí ÿçàá è÷èíäÿêè áÿäÿíèì-
äÿí ðóùóì ìöâÿããÿòè îëàðàã ÷ûõûá, èøûãëàð è÷èíäÿ áèð ìöääÿò

304
 Orxan Pamuk V $ %" $

òèòðÿéÿíäÿí ñîíðà áó ýþçÿë àéäûíëûãäà öçëÿðè ýöíÿø òÿêè ïàð- Inventas vitam

ëàã èêè ýþçÿë âÿ ýöëöìñÿéÿí ìÿëÿê åéíèëÿ “Êèòàá-öð Ðóù”äà

juvat excoluisse
per artes

äÿôÿëÿðëÿ îõóäóüóì êèìè, ìÿíÿ àüûð-àüûð éàõûíëàøäûëàð âÿ

ñàíêè, àðòûã òÿêúÿ ðóù éîõ, ùÿëÿ áÿäÿí îëàí êèìè, ãîëëàðûìäàí
òóòóá ìÿíè éóõàðûëàðà ÷ûõàðòäûëàð. Õîøáÿõò éóõóëàðäàêû ñàéàã
íÿ ãÿäÿð ñàðñûíòûñûç, éóìøàã, íÿ ãÿäÿð äÿ ñöðÿòëÿ ãàëõäûã!
Àëîâ îðìàíëàðûíäàí êå÷äèê, èøûã èðìàãëàðûíû àøäûã, ãàðàíëûã
äÿíèçëÿðÿ, ãàð âÿ áóç äàüëàðûíà ýèðäèê. Áóíëàðûí ùÿð áèðè ìèí
èëëÿðëÿ ÷ÿêèðäè, àììà ìÿíÿ áèð ýþç ãûðïûìû ãÿäÿð ãûñà ýÿëèðäè.
×åøèä-÷åøèä úàìààòëàðûí, ãÿðèáÿ ìÿõëóãëàðûí, äàíûøìàã-
ëà ãóðòàðìàéàúàã áþúÿêëÿð, ãóøëàðëà ãàéíàøàí áàòàãëûãëàðëà
áóëóäëàðûí àðàñûíäàí ýþéëÿðèí éåääè ãàòûíà áàõ áåëÿ êå÷äèê.
Ýþéöí ùÿð ãàòûíäà ìÿëÿêëÿðäÿí ëàï ãàáàãäà ýåäÿíè áèð ãàïû-
íû äþéöð, “Êèìäèр î?” – ñîðóøóëàíäà ìÿíè áöòöí àäëàðûì,
õàñèééÿòëÿðèìëÿ òàíûäàíäàí ñîíðà: “Óëó Àëëàùûí ýþçÿë áèð ãóëó-
äóр!” – äåéÿ ÿëàâÿ åëÿéèá, ýþçëÿðèìäÿí ñåâèíú éàøëàðû àõûäûðäû,
àììà úÿííÿòëèêëÿðëÿ úÿùÿííÿìëèêëÿðèí àéðûëàúàüû Гèéàìÿò
ýöíöíÿ ùÿëÿ, áÿëêÿ äÿ, ìèíëÿðëÿ èë îëäóüóíó äà áèëèðäèì.
×öíêè ùÿð øåé õûðäà-ïàðà äÿéèøèêëèêëÿðëÿ þëöì áàðÿäÿ éàçûë-
ìûø ñÿùèôÿëÿðäÿ Ãÿççàëèíèí, яë-Úÿçâèééÿíèí âÿ äèýÿð àëèìëÿðèí
èçàù åëÿäèéè êèìè îëóðäó. Êèòàáëàðäà ùÿð áèðè áèð ìöøêöë ìÿñÿ-
ëÿ, éà äà àíúàã þëÿíèí áèëÿúÿéè ãàðàíëûã ìöÿììà òÿêè áóðàõû-
ëàí øåéëÿð èíäè ìèíëÿðëÿ ðÿíý èøûãëà áèð-áèð ïàðòëàéûá èøûãëàíûðäû.
Áöòöí áó ìèñèëñèç éöêñÿëèø çàìàíû ýþðäöéöì ðÿíýëÿðè
íåúÿ áàøà ñàëìàëû? Áöòöí àëÿìèí ðÿíýëÿðäÿí éàðàäûëäûüûíû,
ùÿð øåéèí ðÿíý îëäóüóíó ýþðäöì. Ìÿíè áöòöí äèýÿð øåéëÿð-
äÿí àéûðàí ãöââÿíèí ðÿíýëÿðäÿí éàðàäûëäûüûíû ùèññ åëÿäèéèì
êèìè, èíäè ìÿíè ñåâýèéëÿ ãóúàãëàéàí, áöòöí àëÿìÿ áàüëàéàí
øåéèí äÿ ðÿíý îëäóüóíó áàøà äöøäöì. Òóðóíú ðÿíýlè ýþéëÿð
ýþðäöì, éàðïàã éàøûëû ýþçÿë ýþâäÿëÿð, ãÿùâÿ ðÿíýè éóìóðòà-
ëàð, ýþé ìàâèñè ÿôñàíÿâè àòëàð. Ùÿð øåé èëëÿðëÿ ñåâÿ- ñåâÿ áàõ-
äûüûì ðÿñìëÿðäÿêè, ÿôñàíÿëÿðäÿêè êèìè iäè, áóíà ýþðÿ äÿ ùÿð
øåéè ùÿì ùåéðÿò âÿ ùåéðàíëûãëà èëê äÿôÿ ýþðöðäöì, ùÿì äÿ
ýþðäöêëÿðèì, ñàíêè, ìÿíèì õàòèðÿëÿðèìäÿí ÷ûõûðäû. Õàòèðÿ

305
äåäèéèì øåéèí áöòöí áó àëÿìèí áèð ïàð÷àñû îëäóüóíó, áöòöí
àëÿìèí äÿ ãàðøûñûíäà à÷ûëàí ùöäóäñóç çàìàí öçöíäÿí ýÿëÿ-
úÿêäÿ ÿââÿëúÿ òÿúðöáÿì, ñîíðà õàòèðÿì îëàúàüûíû áàøà äöøöð-
äöì. Áó ðÿíý øÿíëèéè è÷èíäÿ þëÿíäÿ íèéÿ äàð êþéíÿéèí è÷èíäÿí
÷ûõàí êèìè, ðàùàòëàíäûüûìû äà áàøà äöøöðÿì: áóíäàí ñîíðà
ìÿíÿ ùå÷ áèð øåé éàñàã äåéèëäè, áöòöí çàìàíëàðû, ìÿêàíëàðû
éàøàìàã ö÷öí ùöäóäñóç ìöääÿòèì âÿ éåðèì âàðäû.
Áóíó äÿðê åëÿéÿð-åëÿìÿç Îíà éàõûí îëäóüóìó ãîðõó âÿ
õîøáÿõòëèêëÿ ñåçäèì. Ùå÷ áèð øåéëÿ ìöãàéèñÿ åäèëìÿéÿúÿê
ãûðìûçû ðÿíýèí âàðëûüûíû îíäà ùóø è÷èíäÿ ùèññ åëÿäèì.
Ãûñà ìöääÿòäÿ áöòöí ùÿð øåé ãûïãûðìûçû îëäó. Áó ðÿíýèí
ýþçÿëëèéè è÷èìÿ, áöòöí àëÿìÿ äîüóðäó. Îíóí âàðëûüûíà áåëÿ-
áåëÿ éàõûíëàøäûãúà è÷èìäÿí ñåâèíúäÿí àüëàìàã ýÿëèðäè. Áèðäÿí-
áèðÿ, öñòöì- áàøûì ãàí è÷èíäÿ Îíóí ùöçóðóíà ÷ûõìàãäàí
ùÿéà åëÿäèì. Àüëûìûí áèð áàøãà òÿðÿôè þëöì áàðÿäÿ êèòàáëàðäà
îõóäóüóì êèìè, ßçðàилля î áèðè ìÿëÿêëÿðèíè éîëëàéûá ìÿíè
ùöçóðóíà ÷àüûðäûüûíû äà äåéèðäè.
Îíó ýþðÿ áèëÿúÿêäèììè? Ùÿéÿúàíäàí íÿôÿñ àëà áèëìÿéÿ-
úÿéèìè ýöìàí åëÿäèì.
Áó éàõûíëàøàí ùÿð éåðè áöðöìöø, è÷èíäÿ àëÿìèí áöòöí
ýþðöíòöëÿðèíèí îéíàøäûüû åëÿ ìèñèëñèç, ýþçÿë ãûðìûçû idi êè,
îíóí áèð ïàð÷àñû îëìàã, Îíà áó ãÿäÿð éàõûí îëäóüóìó ôèêèð-
ëÿøìÿê ýþçëÿðèìäÿêè éàøû ñöðÿòëÿíäèðäè.
Àììà ìÿíÿ äàùà àðòûã éàõûíëàøìàéàúàüûíû áàøà äöøäöì.
Ìÿëÿêëÿðèíäÿí ìÿíè ñîðóøäóüóíó, éàñàãëàðûíà áàüëû ãóë êèìè,
òàíûéûá- ñåâäèéèíè äÿðê åëÿäèì.
È÷èìäÿ óúàëàí ñåâèíú, àõàí ýþç éàøëàðûì áèð àíëûüà øöá-
ùÿéëÿ çÿùÿðëÿíäè. Áó øöáùÿäÿí äÿðùàë ãóðòàðìàã ö÷öí ýöíàù-
êàð òÿðçäÿ, ñÿáèðñèçëèêëÿ ñîðóøäóì.
“Ùÿéàòûìûí ñîí èéèðìè èëèíäÿ Âåíåñèéàäà ýþðäöéöì êàôèð
ðÿñìëÿðèíäÿí òÿñèðëÿíäèì. Ùÿòòà áèð àðà þç ðÿñìèìèí îíëàðûí
öñóëëàðûéëà ÷ÿêèëìÿñèíè èñòÿäèì, àììà áóíäàí ãîðõäóì.
Ñîíðà ñÿíèí àëÿìèíè, ãóëëàðûíû, àëÿìäÿêè êþëýÿí Ïàäøàùûìûçû
êàôèðëÿðèí öñóëëàðûéëà ðÿñì åòäèðäèì”.

306
 Orxan Pamuk V $ %" $

Îíóí ñÿñèíè éîõ, àììà ìÿíÿ âåðäèéè úàâàáû þç è÷èìäÿ Inventas vitam

õàòûðëàäûì.
juvat excoluisse
per artes

“Äîüó äà, Áàòû äà ìÿíèìäèr”.

Ùÿéÿúàíäàí þçöìö ñàõëàéà áèëìÿäèì.
“Áÿñ, ùàìûñûíûí, áöòöí áóíëàðûí... áó àëÿìèí ìÿíàñû íÿäèr?”
“Ñèðð”, – äåéÿ è÷èìäÿ åøèòäèì. Éà äà “Ñåâ”, – äåéÿ. Àììà
áó èêèñèíäÿí äÿ òàì ÿìèí îëìàäûì.
Ìÿëÿêëÿðèí ìÿíÿ éàõûíëàøìàñûíäàí èíäèëèê ýþéöí áó óúà
ãàòûíäà ùàããûìäà áèð ãÿðàðà ýÿëèíäèéèíè, àììà îí ìèíëÿðëÿ
èëëÿð áîéó þëÿí äèýÿð ðóùëàðûí êöòëÿñèéëÿ áèðëèêäÿ ùàããûìûçäà
ñîí ãÿðàðûí âåðèëÿúÿéè Ãèéàìÿò ýöíöíÿ ãÿäÿð dÿðýàùäà ùàìû-
ìûçûí ýþçëÿéÿúÿéèìèçè áàøà äöøäöì. Ùÿð øåéèí êèòàáëàðäà
éàçûëäûüû êèìè ýåòìÿñè ìÿíè ìÿìíóí åëÿéèðäè. Àøàüûéà åíèá,
áàñäûðûëàíäà áÿäÿíèìÿ éåíèäÿí ãîâóøìàëû îëäóüóìó äà êèòàá-
ëàðäàí õàòûðëàäûì.
Àììà áÿäÿíèìÿ éåíèäÿí ýèðìÿéèìèí ÿäÿáè ìÿúàç îëäó-
üóíó äà øöêöð, äÿðùàë ñåçäèì. Áóíà ãöðóð âåðÿí èççÿòè-íÿôñëè
éàñ úàìààòû íàìàçäàí ñîíðà äÿðùàë òàáóòóìó ÷èéíèíÿ ýþòö-
ðöá éàõûíäàêû êè÷èê Òÿïÿúèê mÿçàðëûüûíà åíÿíäÿ êÿäÿðèíÿ
áàõìàéàðàã, íÿ ãÿäÿð íèçàìëû idi. Îíëàðû éóõàðûäàí íàçèê
èíúÿ èï òÿêè ýþðöðäöì.
Þç éåðèìÿ àéäûíëûã ýÿòèðèì. Ðÿñóëóëëàùûí “Ìþìèíèí ðóùó
cÿííÿò àüàúëàðûíäàí éåéÿí áèð ãóøäó” ùÿäèñèíäÿí äÿ áàøà
äöøöëÿúÿéè êèìè, ðóù þëöìäÿí ñîíðà ýþé öçöíäÿ äîëàøûð.
ßáó Þìÿð iáí ßáäöëáåðèí èääèà åëÿäèéè òÿêè, áó ùÿäèñ ðóùóí
ãóø úèëäèíÿ ýèðÿúÿéè, ùÿòòà ãóø îëàúàüû ìÿíàñûíà éîõ, яë-Úÿâ-
çèééÿíèí ÷îõ äîüðó øÿêèëäÿ ýþñòÿðäèéè êèìè, ðóùóí ãóøóí
ýÿçÿúÿéè éåðëÿðäÿ îëìàñû ìÿíàñûíà ýÿëèð. Ïåðñïåêòèâ ñåâÿí
âåíåñèéàëû óñòàäëàðûí “íÿçÿð ñàùÿñè” äåéÿúÿêëÿðè áàõûø éåðèì
яë-Úÿâçèééÿíèí òÿôñèðèíè òÿñäèãëÿéèðäè.
Îëäóüóì éåðäÿí ùÿì ìÿñÿëÿí, áó àíäà ìÿçàðëûüà ýèðÿí
éàñ úàìààòûíû èï êèìè ýþðÿ áèëèðÿì, ùÿì äÿ Õàëèúèí ãóðòàðäûüû
éåðäÿí Ñàðàéáóðíóíà äîüðó áóðóëàð-áóðóëìàç éåëêÿíëÿðè
êöëÿêäÿ øèøÿí ãàéûüûí êåôëÿ ñöðÿò ýþòöðäöéöíÿ ðÿñìÿ áàõàí

307
êèìè, çþâãëÿ òàìàøà åëÿéÿ áèëèðÿì. Ìèíàðÿ áîéó éöêñÿêëèê-
äÿí áàõäûüûìà ýþðÿ, áöòöí àëÿì ñÿùèôÿëÿðèíè áèð-áèð ÷åâèðäè-
éèì êèòàáëàðûí ðÿñìëÿðèíè õàòûðëàäûðäû.
Àììà áåëÿ éöêñÿê éåðÿ ÷ûõàí âÿ ðóùó áÿäÿíèíäÿí àéðûë-
ìàìûø àäàìûí ýþðÿúÿéèíäÿí àðòûüûíû äà ýþðÿ áèëèðäèì. Äöç
öçáÿöç éàìàúäà, öñêöäàðûí àðõà òÿðÿôëÿðèíäÿ ìÿçàðëàð àðà-
ñûíäàêû áîø áàü÷àäà åøøÿêáåëè îéíàéàí óøàãëàðû; îí èêè èë, ö÷
àé ÿââÿë Ñÿäðÿçÿì Êÿë Ðàüèá pàøàíûí ãÿáóë åëÿéÿúÿéè Âåíåñè-
éà åë÷èëÿðèíè ýþéÿðòÿñèíäÿí ýþòöðöá, ùöçóðà ýÿòèðäèéèìèç âàõò
ðÿèñöëêöòòàáûí1 éåääè úöò ãàéûüûíûí bîüàçè÷èíäÿ ýþçÿë èðÿëèëÿ-
ìÿñèíè; éåíè Ëàíãà áàçàðûíäà èðè êÿëÿìè ÿìèçäèðÿúÿéè êþðïÿíè
ãóúàãëàéàí êèìè, òóòìóø êþê ãàäûíû; dèâàí ÷àâóøó Ðàìàçàí
ÿôÿíäè þëäöéöíÿ ýþðÿ, ãàáàüûìûí à÷ûëìàñûíà ñåâèíìÿéèìè;
àíàì ùÿéÿòäÿ úàìàøûðëàðû àñàíäà íÿíÿìèí ãóúàüûíäàí ãûð-
ìûçû êþéíÿêëÿðÿ áàõìàüûìû; ðÿùìÿòëèê àíàñûíûí Øÿêóðÿíè
äîüóø ñàíúûëàðû áàøëàéàíäà ìàìà÷àíûí åâèíè ãàðûøäûðûá, óçàã
ìÿùÿëëÿëÿðÿ ýþòöðöëìÿéèìè; àç ãàëà ãûðõ èë ãàáàã èòèðäèéèì
ãûðìûçû êÿìÿðèìèí éåðèíè (Âÿñôè îüóðëàéûá); áèð êÿðÿ äÿ èéèðìè
èë ãàáàã éóõóìäà ýþðäöéöì, èðÿëèäÿ, èíøàëëàù, Àëëàùûí ìÿíÿ
cÿííÿò îëäóüóíó ýþñòÿðÿúÿéè ÷îõ óçàãëàðäàêû ìèñèëñèç áàü÷à-
íû; Ãîðè ãàëàñûíäàêû öñéàí÷ûëàðû ìÿùâ åëÿéÿí Ýöðúöñòàí bÿé-
ëÿðáÿéè ßëè áÿéèí éîëëàäûüû áàøëàðû, áóðóí âÿ ãóëàãëàðû; åâÿ
ýÿëÿí ãîíøó àðâàäëàðäàí àéðûëûá, ùÿéÿòäÿêè îúàüà áàõà-áàõà
ìÿíäÿí þòðö àüëàéàí ýþçÿë Øÿêóðÿìè äÿ èíäè åéíè àíäà ýþðöð-
äöì. Êèòàáëàð âÿ ãÿäèì àëèìëÿð ðóùóí äþðä ìÿñêÿíè îëäóüó-
íó äåéèðëÿð: 1. Àíà ãàðíû; 2. Äöíéà; 3. Èíäè îëäóüóì dÿðýàù,
4. Ãèéàìÿòäÿí ñîíðà ÷àòûëàúàã cÿííÿò, éà äà cÿùÿííÿì.
Äÿðýàùäàíñà êå÷ìèø âÿ èíäèêè çàìàí åéíè àíäà ýþðöíöð,
ðóùóí õàòèðÿëÿðè è÷ÿðèñèíäÿ ãàëäûãúà ìÿêàí ñÿðùÿäè ãàëìûð.
Àììà ùÿéàòûí äàð êþéíÿê îëäóüó éàëíûç çàìàíûí âÿ ìÿêà-
íûí çèíäàíëàðûíäàí ÷ûõàíäà äÿðê îëóíóð. Þëöëÿð àëÿìèíäÿ
áÿäÿíñèç ðóù íåúÿ ùÿãèãè õîøáÿõòëèê ñÿáÿbi iäèñÿ, éàøàéàíëàð
àðàñûíäà ÿí áþéöê õîøáÿõòëèéèí ðóùñóç áÿäÿí îëàúàüûíû áÿä-
1 Rÿèñöëêöòòàá — divan katiblÿrinin baø÷ûsû

308
 Orxan Pamuk V $ %" $

áÿõòëèêäÿí ùå÷ êÿñ þëìÿìèø äÿðê åëÿìèð. Áóíà ýþðÿ äÿ ýþçÿë Inventas vitam

éàñûì âàõòû åâäÿ ìÿíäÿí þòðö þçöíö éûðòûá, ÿáÿñ éåðÿ àüëà-
juvat excoluisse
per artes

éàí Øÿêóðÿìÿ äÿðäëè-äÿðäëè òàìàøà åëÿéèá, Óúà Àëëàùà áèçÿ

cÿííÿòäÿ áÿäÿíñèç ðóù âÿ döíéàäà ðóùñóç áÿäÿí âåðìÿñè
ö÷öí éàëâàðäûì.

309
 TRSBF ORMBN z M]N]M

Ùÿéàòëàðûíû ñÿíÿòÿ úîìÿðäëèêëÿ âåðèá, éàøëàøìûø òÿðñ ãîúà-

ëàðû òàíûéûðñûíûç. Ùàìûíû ãûíàéûðëàð. Óçóíáîéëó, ñöìöêëö âÿ
àðûã îëóðëàð. Ùÿéàòëàðûíûí áóíäàí ñîíðàêû ãèñìèíèí àðõàäà ãàëàí
óçóí ùèññÿñèíèí òÿêðàðû îëìàñûíû èñòÿéèðëÿð. Äÿðùàë þçëÿðèíäÿí
÷ûõûá ãÿçÿáëÿíèð, ùÿð øåéäÿí øèêàéÿò åëÿéèðëÿð. Áöòöí ùàêè-
ìèééÿòè ÿëëÿðèíäÿ òîïëàéûð, ùàìûéà “èëëàëëàù” äåäèðäèðëÿð. Ùå÷
êÿñè, ùå÷ øåéè áÿéÿíìÿçëÿð. Ìÿí îíëàðäàí áèðèéÿì.
Ùÿëÿ îíà àëòû éàøûíäà øÿéèðä îëàí âàõò, åéíè íÿããàøõàíà-
äà äèç-äèçÿ îòóðóá, áèðëèêäÿ ðÿñì ÷ÿêìÿê øÿðÿôèíè äóéäóüóì
óñòàëàð óñòàñû Íóðóëëàù Ñÿëèì ÷ÿëÿáè ñÿêñÿí éàøûíäà îëàíäà
áåëÿ iäè (àììà ìÿíèm ãÿäÿð ÿñÿáè äåéèëäè). Îòóç èë ãàáàã
áàñäûðäûüûìûç Ñàðû Aëè äÿ áåëÿ iäè (î äà ìÿíèm ãÿäÿð àðûã âÿ
óçóí äåéèëäè). Îíäà íÿããàøõàíàëàðû èäàðÿ åëÿìèø áó ÿôñàíÿ
óñòàäëàðà àðõàëàðûíäàí àòûëàí òÿíÿ îõëàðûíûí èíäè äÿ ìÿíèì
êöðÿéèìÿ áÿðê-áÿðê ñàïëàíäûüûíû áèëäèéèìäÿí èñòÿéèðÿì ùàã-
ãûìûçäà ñþéëÿíÿí áÿçè áàñìàãÿëèá ñþçëÿðèí ÿñë ÿñàñûíûí îëìà-
äûüûíû áèëÿñèíèç.
1. Ùÿãèãÿòÿí, áÿéÿíèëÿñè ùå÷ áèð øåé îëìàäûüûíäàí éåíè
ùå÷ áèð øåéè áÿéÿíìèðèê.
2. ßñÿáëÿ, áÿäáÿõòëèêëÿ, éà äà áàøãà ãöñóðëà çÿäÿëè îëäóüó-
ìóçà ýþðÿ éîõ, àäàìëàðûí ÷îõó ñÿðñÿðè îëäóüóíäàí àäàìëà-
ðûí ÷îõóíà ñÿðñÿðè ãèéìÿòè ãîéóðóã. (Áóíóíëà áåëÿ îíëàðëà äàùà
éàõøû äàâðàíìàüûìûç áèçèì òÿðÿôèìèçäÿí äàùà íÿçàêÿòëèëèê
âÿ àüûëëûëûã îëàðäû).
3. Øÿéèðäëèêëÿðèíäÿí áÿðè åøãëÿ ñåâèá éåòèøäèðäèéèì íÿã-
ãàøëàðûìäàí áàøãà áèð ÷îõ àäû âÿ öçö óíóäóá, áèð-áèðèíÿ ãàðûø-
äûðìàüûì òÿðêè-äöíéàëûüûìäàí éîõ, áó àäëàðûí âÿ öçëÿðèí
õàòûðëàìàüà äÿéìÿéÿúÿê ãÿäÿð ðÿíýäÿí, ïàðûëòûäàí ìÿùðóì
îëìàñûíäàíäûr.
Ñÿôåùëèêëÿðè öçöíäÿí Àëëàùûí úàíûíû åðêÿí àëäûüû ßíèøòÿ-
íèí éàñûíäà ðÿùìÿòëèéèí áèð âàõòëàð ìÿíè ôèðÿíý óñòàäëàðûíû òÿã-

310
 Orxan Pamuk V $ %" $

ëèäÿ ìÿúáóð åëÿéèá, íÿ ãÿäÿð ÿçàá âåðäèéèíè óíóòìàüà ÷àëûø- Inventas vitam

äûì. Ãàéûäàíäà äà áåëÿ ôèêèðëÿøäèì: Àëëàùûí åùñàíû êîðëóãëà

juvat excoluisse
per artes

þëöì ìÿíèì ö÷öí äÿ ÷îõ óçàã äåéèë. Òÿáèè êè, íÿãø åëÿäèéèì
ðÿñìëÿðèí âÿ êèòàáëàðûí ýþçöíöçö îõøàéàúàüû, êþíëöíöçäÿ äÿ
õîøáÿõòëèê ÷è÷ÿêëÿðè à÷äûðàúàüû ãÿäÿð õàòûðëàíàúàüàì. Àììà
þëöìäÿí ñîíðà áóíóí áèëèíìÿñèíè äÿ èñòÿéèðÿì: ùÿéàòûìûí
àõûðûíäà, ãîúàëûüûìäà ìÿíè õîøáÿõòëèêëÿ ýöëöìñÿäÿí áèð ÷îõ
øåé ùÿëÿ âàðäû. Ìÿñÿëÿí:
1. Óøàãëàð (îíëàð áöòöí àëÿìèí ãàíóíëàðûíû ãûñàëäàð).
2. Øèðèí õàòèðÿëÿð (gþçÿë îüëàíëàð, ãàäûíëàð, ýþçÿë ðÿñì
åëÿìÿê, äîñòëóã).
3. Ùåðàòëû ãÿäèì óñòàäëàðûí ìþúöçÿëÿðèéëÿ ðàñòëàøìàã
(bó áèëìÿéÿíÿ èçàù åäèëìÿç).
Áöòöí áóíëàðûí ÿí ñàäÿ ìÿíàñû áóäór. Àðòûã ðÿùáÿðè îëäó-
üóì pàäøàùûìûçûí íÿããàøõàíàñûíäà ÿââÿëëÿðäÿêè êèìè, ìèñèë-
ñèç øåéëÿð ÷ÿêèëìèð. Èøëÿðèí äàùà äà ïèñëÿøÿúÿéèíè äÿ ýþðöðÿì;
ùÿð øåé òöêÿíÿúÿê, áèòÿúÿê. Áöòöí þìðöìöçö áó èøÿ åøãëÿ
âåðìÿéèìèçÿ áàõìàéàðàã, ùåðàòëû ãÿäèì óñòàäëàðûí ýþçÿëëèê-
ëÿðèíÿ áóðäà ÷îõ ñåéðÿê ÷àòäûüûìûçû äà êÿäÿðëÿ ùèññ åëÿéèðÿì.
Áó ùÿãèãÿòëÿðè òÿâàçþêàðëûãëà ãÿáóë åëÿìÿê ùÿéàòû àñàíëàøäû-
ðûð. Åëÿ òÿâàçþêàðëûã ùÿéàòû àñàíëàøäûðàí øåé îëäóüóíäàí,
áèçèì àëÿìèìèçäÿ áó ãÿäÿð ìÿãáóë ôÿçèëÿòäèr.
Øàùçàäÿëÿðèìèçèí ñöííÿò òîéó ìÿðàñèìèíäÿí äàíûøàí “Ñóð-
íàìÿ”äÿ Ìèñèð áÿéëÿðáÿéèíèí ñöííÿò îëóíàí óøàüà ùÿäèééÿ
ýÿòèðäèéè ãûðìûçû ìÿõìÿð öçÿðèíäÿ èíúÿ èøëÿìÿëè, íàõûøëû ãûçûë-
äàí áÿíäëè, éàãóò, çöìðöä, ôiðóçÿ äàøëû ãûëûíúëà àüûçëûüû âÿ
çÿíúèðëè éöéÿíè ãûçûëäàí èíúè âÿ çÿáÿðúÿò äàøëû öçÿíýèëè, áóðíó
àü ëÿêÿëè, òöêëÿðè ýöìöøäÿí äÿ ïàðëàã, ãÿçÿáëè, ìÿüðóð, øèì-
øÿêäÿí èòè ÿðÿá àòûíû, àòûí öñòöíäÿêè ãûçûë èøëÿìÿëè, ãûðìûçû
ìÿõìÿðëè, éàãóò íàõûøëû ýöìöø éÿùÿðèí òÿãäèìèíè ýþñòÿðÿí
ðÿñìè åëÿ áó úöð òÿâàçþêàðëûãëà ùàçûðëàéûðäûì.
Òÿðòèáèíè ìÿíèì åëÿäèéèì, àòûíû, ãûëûíúûíû, øàùçàäÿñèíè,
îíëàðà òàìàøà åëÿéÿí åë÷èëÿðè øÿéèðäëÿðÿ áèð-áèð áîéàòäûüûì ðÿñ-
ìèí ñàüûíà-ñîëóíà ôûð÷àéëà ðÿíý ñöðòöðäöì. Àò måéäàíûíäàêû

311
÷èíàð àüàúûíûí áÿçè éàðïàãëàðûíы бянювшяйи рянэя бойадым.
Òàòàð õàíûíûí åë÷èñèíèí äöéìÿëÿðèíÿ ñàðû ñöðòäöì. Àòûí éöéÿ-
íèíÿ áèð àçúà ãûçûë суйу ÷ÿêèðäèì êè, ãàïû äþéöëäö. Äóðäóì.
Áèð ãàïûчы îüëàí idi. Ñàðàéäàí Õÿçèíÿäàðáàøû ÷àüûðûá.
Ýþçëÿðèì ëÿççÿòëÿ àüðûäû. Êàôòàíûìûí úèáèíÿ áþéöäöúöìö
ãîéäóì, îüëàíëà ÷ûõäûì.
Óçóí-óçàäû èøëÿéÿíäÿí ñîíðà êö÷ÿëÿðäÿ ýÿçìÿê íÿ ýþçÿë-
äèr! Àëÿì Àëëàù òÿðÿôèíäÿí, ñàíêè, ëàï äöíÿí éàðàäûëàí êèìè,
òÿçÿòÿð, ùåéðÿòàìèç ýþðöíöð.
Êþïÿê ýþðäöì, áöòöí êþïÿê ðÿñìëÿðèíäÿí äàùà ìÿíàëû
idi. Àò ýþðäöì, óñòà íÿããàøëàðûì äàùà ìÿíàëûñûíû ÷ÿêÿðëÿð.
Àò måéäàíûíäà ÷èíàð àüàúû ýþðäöì, áèð àç ãàáàã ðÿñìèíèí
éàðïàãëàðûíà бянювшяйи рянэ ñöðòäöéöì ÷èíàð àüàúûéäû.
Èêè èëäè îðaäàí êå÷ÿí àëàéëàðû ðÿñì åëÿäèéèì Àò måéäàíû-
íà ÷ûõûá éåðèìÿê, èíñàíûí þçö ÷ÿêäèéè øåéèí öçÿðèíÿ ÷ûõûá
éåðèìÿñèíÿ îõøàéûð. Êö÷ÿíè äþíÿðèê, ÿýÿð ôèðÿíý ðÿñìèíäÿ -
éèêñÿ, ÷ÿð÷èâÿäÿí âÿ ðÿñìäÿí ÷ûõûá ýåäÿðèê, ÿýÿð áèçèì ùåðàò-
ëû óñòàëàð êèìè, ÷ÿêäèéèìèç ðÿñìäÿéèêñÿ, Àëëàùûí áèçè ýþðäöéö
éåðÿ ýÿëÿðèê, ÿýÿð ×èí ðÿñìèíäÿéèêñÿ, ðÿñìäÿí ùå÷ ÷ûõà áèë-
ìÿðèê, ÷öíêè ÷èíëèëÿðèí ðÿñìëÿðè áèòèá-åëÿìÿäÿí óçàíûá ýåäèð.
Ãàïûчы îüëàí ìÿíè Хÿçèíÿäàðáàøûéëà þäÿíÿúÿê ìóçäëàð-
äàí, pàäøàùûìûç ö÷öí íÿããàøëàðûí ùàçûðëàäûãëàðû ùÿäèééÿëÿð-
äÿí, êèòàáëàðäàí, íàõûøëû äÿâÿãóøó éóìóðòàëàðûíäàí, íÿããàø-
ëàðûí ñÿùùÿòè, èøòàùû âÿ ðàùàòëûüûíäàí, ëàçûìëû áîéà, ãûçûë òÿáÿãÿ,
äèýÿð ìàòåðèàëëàðûí òÿìèí åäèëìÿñèíäÿí, àäè øèêàéÿòëÿðäÿí âÿ
äèëÿêëÿðäÿí, Ъàùàíïÿíàù pàäøàùûìûçûí êåô, èñòÿê, íÿøÿ âÿ èðà-
äÿëÿðèíäÿí, ùàâàäàí, ñóäàí, ìÿíèì ýþçëÿðèìäÿí, áþéöäöúöëÿ-
ðèìäÿí, áåë àüðûëàðûìäàí, Хÿçèíÿäàðáàøûíûí àë÷àã êöðÿêÿíèí-
äÿí, áîç ïèøèéèíäÿí ñþç à÷ìàã ö÷öí ýþðöøäöéöìöç êþùíÿ
dèâàí îòàüûíà àïàðìûðäû. Ñàêèòúÿ Õàñ bàü÷àéà ýèðäèê. Áèçäÿí
äÿ ñàêèò àüàúëàðûí àðàñûíäàí äÿíèçÿ äîüðó ýöíàù èø òóòàí êèìè,
åùòèéàòëà åíäèê. Þз-юçöìÿ Éàëû kþøêöíÿ éàõûíëàøûðàì, äåìÿëè,
pàäøàùûìû ýþðÿúÿéÿì, îðaäàäûрëàð, äåéèðäèì êè, éîëäàí ÷ûõäûã.
Ö÷-áåø àääûì ýåòäèê, ñÿíäÿëõàíàëàðûí àðõàñûíäàí, äàø áèíàíûí

312
 Orxan Pamuk V $ %" $

êÿìÿðëè ãàïûñûíäàí ýèðäèê. Áîñòàí÷û собасындан ÷þðÿê ãîõó- Inventas vitam

ñó ýÿëèðäè. Ãûðìûçû ïàëòàðëû Áîñòàí÷û ýþçÿò÷èëÿðèíè ýþðìöøäöì.

juvat excoluisse
per artes

Áèð îòàãäà Xÿçèíÿäàðáàøûéëà Bîñòàí÷ûbaøû1. Ìÿëÿêëÿ Øåé-

òàí! Ïàäøàùûìûç ö÷öí ñàðàé ùÿéÿòèíäÿ åäàì åëÿéÿí, èøýÿíúÿ
âåðÿí, ñîðüó-ñóàëà ÷ÿêÿí, øèëëÿ âóðóá, ýþç ÷ûõàðûá, ôàëëàãàéà
ñàëàí Áîñòàí÷ûáàøû1 ìÿíÿ ëÿççÿòëÿ ýöëöìñÿéèðäè. Ñàíêè õàí
ùöúðÿñèíè áþëöøìÿéÿ ìÿúáóð îëäóüóì õûðäà-ïàðà îòàã éîë-
äàøû ìÿíÿ éàõøû ÿùâàëàò äàíûøàúàã.
Àììà Áîñòàí÷ûáàøû éîõ, Xÿçèíÿäàðáàøû äàíûøìàüà áàø-
ëàäû.
“ßôÿíäèìèç áóíäàí áèð íå÷ÿ èë ãàáàã ÷îõ ýèçëè ñàõëàíìà-
ñûíû èñòÿäèêëÿðè åë÷èëèê ùåéÿòèíèí ùÿäèééÿëÿðèíäÿí áèðè êèìè, áèð
êèòàá ùàçûðëàòìàüû ìÿíÿ òàïøûðäûëàð”, – ÷ÿêèíýÿí ÿäàéëà äåäè.
– Áó ýèçëèëèê öçöíäÿí êèòàáû øàùíàìÿ÷èáàøû Ëîüìàí óñòà-
äûìûçà éàçäûðìàüû óéüóí ùåñàá åëÿìÿäèêëÿðè êèìè, áàúàðû-
üûíà ùåéðàí îëäóãëàðû ñÿíè äÿ ãàðûøäûðìàã èñòÿìÿäèëÿð. Øàù-
çàäÿëÿðèí ñöííÿòëÿðèíäÿí äàíûøàí “Ñóðíàìÿ” иëÿ ñèçèí ëàçûìè
ãÿäÿð ìÿøüóë îëäóüóíóçó òÿãäèð åëÿéèðäèëÿð”.
Îòàüà ýèðÿð-ýèðìÿç áèð àë÷àüûí ìÿíÿ áþùòàí àòäûüûíû:
“Bó ðÿñìäÿ ñþéöø âàð, áó ðÿñìäÿ ñèçè ùÿúâ åëÿéèð”, – äåéèá
Õóíêàðû òîâëàäûüûíû, éàøûìà áàõìàäàí èøýÿíúÿ âåðèëìÿéÿ
àïàðûëìàã öçðÿ îëäóüóìó àüëûìà ýÿòèðìèøäèì. Èíäè pàäøàùû-
ìûç ìÿíäÿí áàøãàñûíà êèòàá ñèôàðèø åëÿäèéèíäÿí, êþíëöìö
àëìàüà ÷àëûøàí Хÿçèíÿäàðáàøûíûí ñþçëÿðè ìÿíÿ áàëäàí äà
øèðèí ýÿëèðäè. Êèòàáûí àðòûãëàìàñû иля áèëäèéèì ùåêàéÿñèíè äèíëÿ-
äèì, éåíè áèð øåé äÿ þéðÿíÿ áèëìÿäèì. Áó äåäè-ãîäóëàðû äà
áèëèðäèì: ÿëáÿòòÿ, ÿðçóðóìëó Íöñðÿò xîúàíû äà, íÿããàøõàíà-
äàêû ÷ÿêèøìÿëÿðè äÿ.
Íÿñÿ ñîðóøìàã õÿòðèíÿ, úàâàáûíû áèëäèéèì áèð øåéè, êèòàáû
êèìèí ùàçûðëàäûüûíû ñîðóøäóì.
“Áèëäèéèíèç êèìè, ßíèøòÿ ÿôÿíäè”, – Хÿçèíÿäàðáàøû äåäè.
Ýþçëÿðèìèí è÷èíÿ áàõûá ÿëàâÿ åëÿäè: “ßúÿëèéëÿ þëìÿäèéèíè,
þëäöðöëäöéöíö áèëèðäèíèçìè?”
1 Bostan÷ûbaøû — möøafizÿ dÿstÿsinin baø÷ûsû

313
 “Áèëèðäèì”, – óøàã êèìè à÷ûã-à÷ûüûíà äåäèì, ñóñäóì.
“Ïàäøàùûìûç ÷îõ-÷îõ ãÿçÿáëèäè”, – Хÿçèíÿäàðáàøû äåéèðäè.
ßíèøòÿ ÿôÿíäè äåéèëÿí áó ÷àøãûí éàðûìàüûëëû idi. Áèëèéèíäÿí
÷îõ èääèàñû, àüëûíäàí ÷îõ ùÿâÿñè îëäóüóíäàí óñòà íÿããàøëàð
îíäàí ëàüëà, ýöëÿ-ýöëÿ äàíûøàðäûëàð. Åëÿ éàñäà àçàúûã ùèññ
åëÿìèøäèì. Ýþðÿñÿí, íåúÿ þëäöðöëöá?
Õÿçèíÿäàðáàøû äàíûøäû. Ôàúèÿëè øÿêèëäÿ. Éà rÿááè, ñÿí áèçè
ãîðó. Êèì?
“Ïàäøàùûí áèð áóéðóüó âàð, – Хÿçèíÿäàðáàøû äåäè, – “Ñóð-
íàìÿ” êèìè, áó êèòàáûí äà òåçëèêëÿ òàìàìëàíìàñûíû èñòÿéèð”.
“Èêèíúè áèð áóéðóüó äà âàð, – Áîñòàí÷ûáàøû äåäè, – Íÿã-
ãàøëàð äÿñòÿñè è÷èíäÿäèñÿ, áó èéðÿíú, ãàòèë, áó èéðÿíú öðÿêëè
èáëèñèí òàïûëìàñûíû èñòÿéèð. Îíà ùàìûéà èáðÿò îëàúàã åëÿ úÿçà
âåðÿúÿêëÿð êè, áèð äàùà pàäøàùûìûçûí êèòàáûíû áàëòàëàìàã,
íÿããàøûíû þëäöðìÿê êèìñÿíèí àüëûíäàí áåëÿ êå÷ìÿéÿúÿê”.
Ïàäøàùûìûçûí ýöíàùêàðà âåðÿúÿéè ãîðõóíú úÿçàíû áèëÿí
êèìè, áèð àíëûüà Áîñòàí÷ûáàøûíûí öçöíäÿ ùÿéÿúàí ýþðöíäö.
Èêèñèíÿ äÿ áó âÿçèôÿëÿðèí pàäøàùûìûç òÿðÿôèíäÿí áèð àç ÿââÿë,
åéíè âàõòäà âåðèëäèéèíè, pàäøàùûìûçûí îíëàðû èíäèäÿí íèôðÿòëÿðè-
íè ñàõëàéà áèëìÿäèêëÿðè áèð øåéÿ – áèðëèêäÿ èø ýþðìÿéÿ ìÿú-
áóð åëÿäèéèíè áàøà äöøäöì, Õóíêàðà ùåéðàíëûãäàí äà àðòûã
ñåâýè äóéäóì. Áèð îüëàí ãÿùâÿ ýÿòèðäè, îòóðäóã.
ßíèøòÿ ÿôÿíäèíèí éåòèøäèðìÿñè, íàõûøäàí, êèòàáäàí áàø
÷ûõàðàí áàëäûçû îüëó âàðìûø: Ãàðà. Òàíûéûðäûììû îíó? Ñóñäóì.
Ãûñà ìöääÿòдя ßúÿì ñûíûðûíäàí, Ñÿðùàò pàøàíûí éàíûíäàí
ßíèøòÿñèíèí äÿâÿòèéëÿ Èñòàíáóëà ãàéûäûá (Áîñòàí÷ûáàøû øöáùÿ èля
бахäû), Èñòàíáóëäà ßíèøòÿñèíÿ ÿìÿëëè-áàøëû éàõûíëàøûá, ùàçûðëà-
äûüû êèòàáûí ùåêàéÿñèíè þéðÿíèá, Çÿðèô ÿôÿíäèíèí ãÿòëèíäÿí
ñîíðà ßíèøòÿñèíèí ýåúÿéàðûëàðû áó êèòàáà ýþðÿ þç éàíûíà ýÿëÿí
íÿããàøëàðäàí øöáùÿëÿíäèéèíè ñþéëÿéèðìèø. Áó óñòàä íÿããàø-
ëàðûí êèòàáà ÷ÿêäèêëÿðè ðÿñìëÿðè ýþðöá: ßíèøòÿíèí ãàòèëèíèí
áóíëàðäàí áèðèíè, ÿí ÷îõ ãûçûë èñòèôàäÿ åäèëÿúÿê pàäøàùûí
ðÿñìèíè îüóðëàäûüûíû èääèà åëÿéèá. Áó ýÿíú ßíèøòÿíèí ãÿòëèíè
ñàðàéäàí, Хÿçèíÿäàðáàøûíäàí èêè ýöí ýèçëÿéèá. Àðàäàêû

314
 Orxan Pamuk V $ %" $

âàõòäà ßíèøòÿíèí ãûçûéëà êèòàáà óéüóíëóüó øöáùÿëè áèëèíÿí Inventas vitam

íèêàùû òÿëÿì-òÿëÿñèê êÿñäèðèá åâÿ ýèðäèéèíäÿí – Ãàðàäàí èêèñè

juvat excoluisse
per artes

äÿ øöáùÿëÿíìèøäèëÿð.
“ßýÿð åâëÿðè, éåðëÿðè àõòàðûëûá, íÿããàøëàðûíäàí áèðèíäÿí
áó èòÿí ñÿùèôÿ ÷ûõñà, Ãàðàíûí ùàãëû îëäóüó äÿðùàë ìÿëóì îëàð,
– äåäèì, – aììà îíëàð øÿéèðäëèêëÿðèíäÿí áÿðè òàíûäûüûì
ñåâèìëè þâëàäëàðûì, ìþúöçÿ ÿëëè íÿããàøëàðûìäûrñà, ùÿëÿ ùå÷
áèðè áèð úàíà ãûéà áèëìÿç”.
“Çåéòóíóí, Ëåéëÿéèí, Êÿïÿíÿéèí, – Áîñòàí÷ûáàøû îíëàðà
âåðäèéèì ãîíäàðìà àäëàðû êèíàéÿëè òÿðçäÿ èøëÿäèá äåäè, – åâëÿ-
ðèíè, ùèíëÿðèíè, éåðëÿðèíè, âàðñà, äöêàíëàðûíû, ùÿð øåéëÿðèíè
àõûðàúàí äèäèê-äèäèê àõòàðàúàüûã. Ãàðàíû äà àõòàðàúàüûã”.
×àðÿñèçëèê èôàäÿñè ýþñòÿðÿíäÿí ñîíðà: “Áó ìöøêöë âÿçèééÿòäÿ,
Àëëàùà øöêöð, Ãàçû ÿôÿíäèäÿí ñîðüó âàõòû èøýÿíúÿ èçíè àëà áèë-
äèê. Íÿããàøëàð äÿñòÿñèíÿ éàõûí îëàí èêèíúè áèð àäàìûí ãÿòë
åäèëìÿñè, øÿéèðäèíäÿí óñòàñûíàúàí áöòöí íÿããàøëàðû ýöíàù
àëòûíà àëäûüûíäàí èøýÿíúÿ ãàíóíàóéüóíäór, äåäèëÿð”.
Äèíìÿçúÿ ôèêèðëÿøäèì: 1. “Èøýÿíúÿ ãàíóíàóéüóíäór”
äåìÿêëÿ, èçíèí pàäøàùûìûçäàí àëûíìàäûüûíû, 2. Ãàçûéà ýþðÿ,
áöòöí íÿããàøëàðûí òþùìÿòè êå÷ìèø âàõòäà àëìàñû, áþëöêáàøû
êèìè è÷èìèçäÿêè ýöíàùêàðû òàïûá âåðÿ áèëìÿäèéèìäÿí ìÿíè
äÿ ýöíàùëàíäûðäûüûíû, 3. Áàø÷ûñû îëäóüóì íÿããàøëàð äÿñòÿñè-
íèí íÿããàøëàðûíà, ñîí èëëÿðäÿ ìÿíÿ õÿéàíÿò åëÿéÿí ñåâýèëè
Êÿïÿíÿê, Çåéòóí âÿ Ëåéëÿéÿ, î áèðèëÿðÿ èøýÿíúÿ âåðìÿçäÿí
ãàáàã ìÿíèì äÿ à÷ûã, éà äà äèíìÿç ðàçûëûüûìû èñòÿäèéèíè áàøà
äöøöðÿì.
“Ïàäøàùûìûç éàëíûç “Ñóðíàìÿ”íèí éîõ, èíäè éàðûäà ãàëäûüû
ìÿëóì îëàí áó êèòàáûí äà ëàéèãèíúÿ òàìàìëàíìàñûíû èñòÿäè-
éèíäÿí, – Хÿçèíÿäàðáàøû äåäè, – èøýÿíúÿíèí óñòàäëàðûí ÿëëÿðè-
íÿ, ýþçëÿðèíÿ, áàúàðûãëàðûíà çÿðÿð âåðìÿñèíäÿí íàðàùàò îëó-
ðóã”. Ìÿíÿ òÿðÿô äþíäö: “Åëÿ äåéèëìè?”
“Ùÿëÿ ÿââÿëëÿð áåëÿ íàðàùàòëûã îëìóøäó, – Áîñòàí÷ûáàøû
êîáóäëóãëà äåäè. – Òÿìèð èøè ýþðÿí çÿðýÿðëÿðäÿí áèðè øåéòàíà
óéóá, pàäøàùûìûçûí áàúûëàðû Íÿúìèééÿ Ñóëòàíûí ãóëïó éàãóò

315
äàøûíäàí îëàí ôèíúàíûíû óøàã êèìè òàìàù ñàëûá îüóðëàéûá. Ôèí-
úàíû ÷îõ ñåâÿí áàúûñûíû êÿäÿðÿ ãÿðã åëÿéÿí îüóðëóã Öñêöäàð
sàðàéûíäà îëäóüóíäàí Õóíêàð èøè ìÿíÿ âåðäèëÿð. Çÿðýÿðëÿðèí,
çèíÿò óñòàëàðûíûí áàúàðûãëàðû, ýþçëÿðè âÿ áàðìàãëàðû ö÷öí Ïàä-
øàùûìûç êèìè, Íÿúìèééÿ Ñóëòàíûí äà øûëòàãëûã åëÿäèéèíè áàøà
äöøìöøäöì. Ùÿìèí çèíÿò óñòàëàðûíû ñîéóíäóðóá ùÿéÿòäÿêè
äîíìóø ùîâóçóí áóçëàðû âÿ ãóðáàüàëàðû àðàñûíà àòäûðäûì.
Àðàäàáèð ÷ûõàðûá îíëàðû öçëÿðèíÿ, ÿëëÿðèíÿ äÿéìÿäÿí åùòèéàòëà,
àììà ìþùêÿì ãûðìàнúëàäûðäûì. Ãûñà ìöääÿòäÿ øåéòàíà
óéàí çÿðýÿð åòèðàô åëÿéèá, úÿçàñûíà ðàçû îëäó. Áóç êèìè ñóéà,
ñîéóüà, éåäèêëÿðè îíúà ãûðìàíúà áàõìàéàðàã, è÷ëÿðè òÿìèç
îëäóüóíäàí, óñòà çÿðýÿðëÿðèí ýþçëÿðèíäÿ âÿ áàðìàãëàðûíäà
ùå÷ áèð çÿäÿ ãàëìàäû. Ùÿòòà pàäøàù ìÿíÿ áàúûñûíûí ÷îõ
ìÿìíóí îëäóüóíó, çÿðýÿðëÿðèí àðàñûíäà ïèñ òîõóì òÿìèçëÿ-
íÿíäÿí ñîíðà äàùà øþâãëÿ ÷àëûøäûãëàðûíû ñþéëÿäèëÿð”.
Áîñòàí÷ûáàøûíûí óñòàä íÿããàøëàðûìëà çÿðýÿðëÿðäÿí äàùà
ñÿðò äàâðàíàúàüûíà ÿìèíäèì. Ïàäøàùûìûçûí êèòàá ùàçûðëàò-
ìàã çþâãöíÿ ùþðìÿò åëÿñÿ áåëÿ ÿñë åòèáàðëû ñÿíÿòèí õÿòòàòëûã
îëäóüóíó ôèêèðëÿøèá, áèð ÷îõëàðû êèìè íÿãøè âÿ ùÿëÿ ðÿñìè äèí-
ñèçëèéèí ñûíûðëàðûíäà ýÿçèшÿí, åëÿ úÿçàëàíäûðûëìàñû ëàçûì ýÿëÿí
ëöçóìñóçëóã, ùÿòòà áèð úöð ãàäûí ñàéàãëûã òÿêè àë÷àëäûðäû.
“Ùÿëÿ ñèç áöòöí ýöúöíöçëÿ èø áàøûíäà îëàíäà ñåâèìëè íÿããàø-
ëàðûíûç þëöìöíöçäÿí ñîíðà Бàø íÿããàøûí êèì îëàúàüûéëà áàüëû
ùèéëÿëÿð ãóðìàüà áàøëàìûøëàð”, – ìÿíè òÿùðèê åëÿìÿê ö÷öí
äåäè.
Áèëìÿäèéèì äåäè-ãîäó, ùàçûðëàíàí éåíè ùèéëÿìè âàðäû?
Þçöìö ñàõëàéûá ñóñäóì. Ìÿíèì àðõàìäà ðÿùìÿòëèê
éàðûìàüûëëûéà êèòàá ùàçûðëàòäûüûíäàí, Хÿçèíÿäàðáàøûíà âÿ
ýþçÿ ýèðìÿêäÿí, ö÷-áåø àx÷à àðòûã ãàçàíìàãäàí þòðö ýèçëèúÿ
áó êèòàáûí ðÿñìëÿðèíè ÷ÿêÿí íàíêîð íÿããàøëàðûìà äóéäóüóì
ãÿçÿáè Xÿçèíÿäàðáàøû àðòûãëàìàñûéëà áàøà äöøöðäö.
Áèð àíëûüà þçöìö íÿããàøëàðûìà ùàíñû èøýÿíúÿëÿðèí âåðèëÿ
áèëÿúÿéèíè ôèêèðëÿøìÿêäÿ éàõàëàäûì. Ñîðüó èøýÿíúÿñèíäÿ äÿðè
ñîéìàçëàð, ÷öíêè îíóí ýåðèéÿ äþíöøö éîõäó; öñéàí÷ûëàðû

316
 Orxan Pamuk V $ %" $

åëÿäèêëÿðè êèìè, ïàéàéà äà îòóðòìàçëàð, ÷öíêè áó äàùà ÷îõ Inventas vitam

èáðÿò îëìàã ö÷öí þëäöðìÿéÿ èøàðÿäè; áó íÿããàøëàðûí ãîë-

juvat excoluisse
per artes

ëàðûíû, àéàãëàðûíû, áàðìàãëàðûíû ÷ûðòà÷ûðòëà ãûðìàã äà îëìàç.

Èñòàíáóë êö÷ÿëÿðèíäÿ òåç-òåç ýþðìÿéÿ áàøëàäûüûì òÿêýþçëö-
ëÿðäÿí áàøà äöøäöéöì ãÿäÿð, àõûð âàõòëàðäà ÷îõ åäèëäèéè òÿêè,
òÿáèè êè, óñòàä íÿããàøëàðûí áèð ýþçëÿðèíè äÿ ÷ûõàðòìàã îëìàç.
Áåëÿúÿ ñåâèìëè íÿããàøëàðûìû Õàñ bàü÷àíûí ãàðàíëûã ýóøÿ -
ñèíäÿ, áóç êèìè ùîâóçóí è÷èíäÿ, íèëóôÿðëÿðèí àðàñûíäà òèð-òèð
òèòðÿéèá, áèð-áèðëÿðèíÿ íèôðÿòëÿ áàõàí âàõò àüëûìà ýÿòèðÿíäÿ áèð
àíëûüà ýöëìÿê èñòÿäèì. Àììà äÿðèñè ãûçìûø äÿìèðëÿ äàüëà-
íàíäà Çåéòóíóí íåúÿ ùàéãûðàúàüûíû, çÿíúèðëÿíìèø ÿçèç Êÿïÿ-
íÿéèìèí äÿðèñèíèí ñîëàúàüûíû õÿéàëûìà ýÿòèðìÿê qÿlbimi sûxdû.
Áàúàðûüû âÿ íàõûø åøãè áÿçÿí ýþçëÿðèìè éàøàðòìûø ÿçèç Êÿïÿ-
íÿéèí îüðó øÿéèðä êèìè, ôàëàããàéà ñàëûíìàñûíû áåëÿ ôèêèðëÿø-
ìÿäèì, åëÿúÿ äîíóá ãàëäûì.
Áèð àíëûüà ãîúà àüëûì þç è÷èíäÿêè äÿðèí ñöêóòóí âàùèìÿ-
ñèéëÿ ñóñäó. Îíëàðëà áèðëèêäÿ áèð âàõòëàð ùÿð øåéè óíóäàð,
åøãëÿ ðÿñì ÷ÿêÿðäèê.
“Ïàäøàùûìûçûí ÿí óñòà íÿããàøëàðû îíëàðäûr, – äåäèì,
– oíëàðà ãûéìàéûí”.
Õÿçèíÿäàðáàøû ìÿìíóí ùàëäà éåðèíäÿí ãàëõäû, îòàüûí
î áèðè áàøûíäàêû ðÿùëÿäÿí áèð òîïà êàüûç ýþòöðöá ýÿòèðäè,
ãàáàüûìà ãîéäó âÿ ñàíêè, îòàã ãàðàíëûã îëàí êèìè, áþéðöìÿ
ýèðäÿ øàìëàðûíûí àëîâëàðû äàëüàëàíà-äàëüàëàíà éàíàí èêè øàì-
äàí ãîéäó. Áóíëàð î ðÿñìëÿð èäè.
Áþéöäöúöëÿðè öçÿðëÿðèíäÿ ýÿçäèðÿíäÿ ýþðäöêëÿðèìè ñèçÿ
íåúÿ áàøà ñàëà áèëÿðÿì. Ýöëìÿê èñòÿéèðäèì, àììà ýöëöíú
îëäóãëàðû ö÷öí éîõ. Ãÿçÿá äóéóðäóì, àììà úèääè ãÿáóë îëó-
íàúàã øåéëÿð îëäóüó ö÷öí äÿ éîõ. Ñàíêè, ßíèøòÿ ÿôÿíäè ìÿíèì
íÿããàøëàðûìà “þçöíöç êèìè éîõ, áàøãà àäàì êèìè ÷ÿêèí”
– äåìèøäè. Ñàíêè, îíëàð ìþâúóä îëìàéàí õàòèðÿëÿðè õàòûðëàìà-
üà, ùå÷ âàõò éàøàìàã èñòÿìÿéÿúÿêëÿðè ýÿëÿúÿéè õÿéàëëàðûíà
ýÿòèðèá ÷ÿêìÿéÿ ìÿúáóð îëìóøäóëàð. Äàùà äà àüëàýÿëìÿçè,
áó àüëàсыьмаз øåéëÿðÿ ýþðÿ áèð-áèðëÿðèíè þëäöðìÿëÿðè iäè.

317
 “Áó ðÿñìëÿðÿ áàõûá ùàíñû íÿããàøûí ãÿëÿìèíèí ùàíñû ðÿñì-
ëÿðÿ òîõóíäóðäóüóíó äåéÿ áèëÿðñèíèçìè?” – Õÿçèíÿäàðáàøû
äåäè.
“ßëáÿòòÿ, – ãÿçÿáëÿ äåäèì. – Áó ðÿñìëÿðè ùàðaäàí òàï-
äûíûç?”
“Ãàðà îíëàðû þçö ýÿòèðèá òÿùâèë âåðäè, – Õÿçèíÿäàðáàøû äåäè,
– Þçöíö âÿ ðÿùìÿòëèê ßíèøòÿñèíè òÿìèçÿ ÷ûõàðìàüà ÷àëûøûð”.
“Îíó ñîðüó-ñóàëà ÷ÿêÿíäÿ èøýÿíúÿ âåðèí, – äåäèì, – rÿù-
ìÿòëèê ßíèøòÿñèíèí áàøãà íÿ ýèçëèíè âàð, þéðÿíÿê”.
“Áèð àäàìëà ÷àüûðäûã, – Áîñòàí÷ûáàøû ùÿâÿñëÿ äåäè. – Àðõà-
ñûíúà éåíè êöðÿêÿíèí áöòöí åâèíè äÿ àõòàðàúàüûã”.
Ñîíðà èêèñèíèí äÿ öçëÿðèíäÿ ãÿðèáÿ àéäûíëûã, ãîðõó âÿ ùåé-
ðàíëûã èøûüû ýþðöíäö, äèê àòûëäûëàð.
Àðõàéà ÷åâðèëìÿäÿí áàøà äöøäöì êè, è÷ÿðèéÿ Cahanpÿ -
nah пadøahûmûz hÿçðÿòëÿðè ýèðèáëÿð.

318
 Orxan Pamuk V $ %" $

Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
M]NIM BFZM GRSGQFI"

Ùàìûíûí áèðëèêäÿ àüëàìàñû íåúÿ äÿ ýþçÿëäèr! Áÿäáÿõò

Øÿêóðÿìèí àòàñûíûí éàñûíäà ãîùóì- ÿãðÿáà, ÿð, äîñò, áöòöí
ãàäûíëàð åâäÿ éûüûëûá àüëàøàíäà, ìÿí äÿ óçóí-óçàäû þçöìö
äþéöá, ýþç éàøû òþêäöì. Áÿçÿí éàíûìäàêû ýþçÿë ãûçà éàõøû-
éàõøû ñþéêÿíèá, îíäàí ëÿççÿòëÿ ñàëëàøûá àüëàéûð, áÿçÿí äÿ áàì-
áàøãà áèð ìÿãàìäà þç áÿäáÿõò ùÿéàòûìà âÿ äÿðäëÿðèìÿ êþâ-
ðÿëèá, ýþç éàøû òþêöðäöì. Ùÿð ùÿôòÿ áèð êÿðÿ áåëÿ àüëàñàì,
÷þðÿéèìè ãàçàíìàã ö÷öí áöòöí ýöí êö÷ÿëÿðäÿ ýÿçäèéèìè,
êþêëöéöìÿ âÿ éÿùóäèëèéèìÿ ýþðÿ àë÷àëäûëäûãëàðûìû äà óíó-
äóá, ùÿìèøÿêèíäÿí äàùà äà çÿâçÿê Åñòåð îëóðàì.
Ìÿúëèñëÿðè ñöðö è÷èíäÿ áèð ãàðà ãîéóí îëäóüóìó óíóòäó-
üóì ãÿäÿð äîéóíúà òûõäûüûìà ýþðÿ äÿ ñåâèðÿì. Áàéðàì ìÿðà-
ñèìëÿðèíäÿ ïàõëàâà, íàíÿ ìÿúóíó, áàäàì ÿçìÿëè ÷þðÿê âÿ
ëàâàøëàðäàí; ñöííÿò ìÿúëèñëÿðèíäÿ ÿòëè ïëîâëà ôèíúàí äöøáÿðÿ-
ëÿðèíäÿí; pàäøàùûí Àò måéäàíûíäà äöçÿëòäèéè ìÿðàñèìëÿðäÿ
албалы ñóéó è÷ìÿêäÿí; òîéëàðäà ùÿð øåéè éåìÿêäÿí; éàñëàðäàí
ñîíðà äà ãîíóì-ãîíøóíóí éîëëàäûüû êöíúöòëö, áàëëû, ìöøêëö
ùàëâàëàðû òÿïèøäèðìÿêäÿí þòðö ÿëäÿí ýåäèðÿì.
Äèíìÿçúÿ äÿùëèçÿ ÷ûõäûì, àéàããàáûëàðûìû ýåéèíäèì, àøàüû-
éà åíäèì. Ìÿòáÿõÿ ãàéûòìàìûøäàí ãàáàã àõóðóí éàíûíäàêû
îòàüûí éàðûà÷ûã ãàïûñûíäàí ãÿðèáÿ ñÿñ ýÿëÿíäÿ áèð àíäà èêè àääûì
àòûá è÷ÿðè ýèðäèì, Øþâêÿòëÿ Îðõàíûí éóõàðûäà àüëàéàí àðâàäëàð-
äàí áèðèíèí îüëóíó èïëÿ áàüëàäûãëàðûíû, ðÿùìÿòëèéèí êþùíÿ ôûð÷àëà-
ðûéëà îüëàíûí öçöíÿ áîéàëàð ñöðòäöêëÿðèíè ýþðäöì. “Ãà÷ìàüà
÷àëûøñàí, áåëÿ âóðàðûã”, – äåéèá, Øþâêÿò îüëàíà äöðòìÿ âóðäó.
“Øèðèí-øèðèí îéíàéûí, èíúèòìÿéèí áèð-áèðèíèçè, îëìàçìû?”
– ÿí ìÿõìÿðè, ÿí éàëàí÷û ñÿñèìëÿ äåäèì.
“Ñÿí ãàðûøìà!” – Øþâêÿò áàüûðäû.
Õûðïàëàäûãëàðû îüëàíûí ñàðûñà÷ëû, áàëàúà, öðêÿê áàúûñûíû äà
éàíëàðûíäà ýþðäöì, íÿäÿíñÿ þçöìö îíóíëà áèð òóòäóì. Óíóò
ùÿð øåéè, Åñòåð!

319
 Ìÿòáÿõäÿ Õåéðèééÿ ìÿíè øöáùÿéëÿ ñöçäö.
“Èêè ýþçöì èêè ÷åøìÿ, àüëàìàãäàí ãóðóäóì. Õåéðèééÿ,
– äåäèì, – mÿíÿ ñó âåð, Àëëàù õÿòðèíÿ”.
Ñàêèòúÿ âåðäè. È÷ìÿìèøäÿí ãàáàã àüëàìàãäàí øèøìèø
ýþçëÿðèíèí è÷èíÿ áàõäûì.
“Éàçûã ßíèøòÿ ÿôÿíäè åëÿ Øÿêóðÿíèí íèêàùûíäàí ãàáàã
þëìöøäö, äåéèðëÿð, – äåäèì. – Åë-àëÿìèí àüçû òîðáà äåéèë êè,
áöçÿñÿí. Ùÿòòà ÿúÿëèéëÿ þëìÿäèéèíè äÿ äåéèðëÿð”.
Áèð àíëûüà àéàãëàðûíûí óúóíà áàõäû. Ñîíðà áàøûíû ãàëäûð-
äû, ìÿíÿ áàõìàäàí: “Àëëàù ãóðó èôòèðàäàí ñàõëàñûí”, – äåäè.
Áèðèíúè ùÿðÿêÿò “áó äåäèéèí äîüðóäór” ìÿíàñûíû âåðèð,
ñþçëÿðèíèí àðäû äà ìÿúáóðèééÿòäÿí äåéèëäèéèíè ñåçäèðèðäè.
“Íÿ áàø âåðèð?” – áèðäÿí ñèðäàø êèìè ïû÷ûëäàéûá ñîðóø-
äóì.
Àììà Õåéðèééÿ ãÿðàðñûç idi, ßíèøòÿ ÿôÿíäèíèí âÿôàòûíäàí
ñîíðà Øÿêóðÿéÿ ãàðøû ùÿð ùàíñû öñòöíëöê ÿëäÿ åëÿìÿê öìèäè-
íèí ãÿòè ãàëìàäûüûíû, ÿëáÿòòÿ, ýþðìöøäö. Áèð àç яввял éóõàðû-
äà ÿí öðÿêäÿí àüëàéàí äà о idi.
“Ìÿí íÿ îëàúàüàì èíäè?” – äåäè.
“Øÿêóðÿ ñÿíè ÷îõ ñåâèð”, – õÿáÿð÷è âÿðäèøèéëÿ äåäèì. Áÿù-
ìÿç êöïöéëÿ òóðøó êöïö àðàñûíäà ñûðàéëà äöçöëìöø òàáàã-
ëàðûí ãàïàãëàðûíû ãàëäûðûá, àðàäàáèð áàðìàüûìëà ãûðàüûíäàí
áèð ïàð÷à ýþòöðöá äàäà-äàäà, êèìèñèíÿ äÿ éàëíûç áóðíóìó
éàõûíëàøäûðûá ãîõóëàéà-ãîõóëàéà áèð-áèð ùàíñû ùàëâà òàáàüûíû
êèìèí éîëëàäûüûíû ñîðóøäóì.
“Ãåéñÿðèëè Ãàñûì ÿôÿíäèíèíêè, íÿããàøëàð áþëöéöíäÿí èêè
êö÷ÿ î òÿðÿôäÿ éàøàéàí êàëôàíûíêû, à÷àð÷û Ñîëàê Ùÿìäèëÿðèíêè,
ÿäèðíÿëè ýÿëèíèí òàáàüû”, – äåéÿ Õåéðèééÿ áèð-áèð ñàéûðäû êè,
Øÿêóðÿ îíóí ñþçöíö êÿñäè.
“Ðÿùìÿòëèê Çÿðèô ÿôÿíäèíèí àðâàäû Ãÿëáèééÿ íÿ áàøñàüëûüû-
íà ýÿëäè, íÿ õÿáÿð éîëëàäû, íÿ äÿ ùàëâà!”
Ìÿòáÿõ ãàïûñûíäàí ïèëëÿëÿðèí ÷ûõäûüû äàøëûüà äîüðó ýåäèð-
äè. Õåéðèééÿäÿí óçàãëàøûá, ìÿíèìëÿ äàíûøìàã èñòÿäèéèíè áàøà
äöøöá îíóí äàëûíúà ýåòäèì.

320
 Orxan Pamuk V $ %" $

“Çÿðèô ÿôÿíäèíèí àòàìëà áèð äöøìÿí÷èëèéè éîõ idi. Áèç éàñ Inventas vitam

ýöíö îíëàðà ùàëâà ÷àëûá éîëëàäûã. Íÿ áàø âåðèá, áèëìÿê èñòÿéè-

juvat excoluisse
per artes

ðÿì”, – äåäè.
“Ìÿí èíäè ýåäèá, ñîðóøóá þéðÿíÿðÿì”, – Øÿêóðÿíèí ôèêèð-
ëÿøäèéèíè áàøà äöøöá äåäèì.
Îíà ñþçö óçàòäûðìàäûüûì ö÷öí ìÿíè þïäö. Ùÿéÿòèí ñîéó-
üó è÷èìèçÿ èøëÿéÿíäÿ, áèð-áèðèìèçÿ ñàðûëûá ãûìûëäàíûá-åëÿìÿ-
äÿí åëÿúÿ äóðäóã. Ñîíðà ýþçÿë Øÿêóðÿìèí ñà÷ëàðûíû îõøàäûì.
“Åñòåð, ãîðõóðàì”, – äåäè.
“Úàíûì, ãîðõìà, – äåäèì, – Ùÿð èøäÿ áèð õåéèð âàð. Áàõ
àõûðäà íåúÿ ÿðÿ ýåòäèí”.
“Àììà äîüðóìó åëÿäèì, îíó áèëìèðÿì, – äåäè. – Áóíó
áèëäèéèìäÿí, ону þçöìÿ éàõûí áóðàõìàäûì. Ýåúÿíè éàçûã
àòàìûí éàíûíäà êå÷èðäèì”.
Ýþçëÿðèíè ýåíèø à÷ûá ýþçëÿðèìèí è÷èíÿ – “áàøà äöøöðñÿí-
ìè?” – äåéÿí êèìè áàõäû.
“Ùàñàí íèêàùûíûçûí ãàçû íÿçÿðèíäÿ ùå÷ áèð äÿéÿðè îëìàäû-
üûíû äåéèð, – äåäèì. – Ñÿíÿ áóíó éîëëàäû”.
“Àðòûã îëìàç”, – äåäèñÿ, Øÿêóðÿ áàëàúà êàüûçû äÿðùàë à÷ûá
îõóäó, àììà áó äÿôÿ íÿ îõóäóüóíó ìÿíÿ äàíûøìàäû.
Ùàãëû idi, ÷öíêè áèð-áèðèìèçè ãóúàãëàéûá äóðäóüóìóç
ùÿéÿòäÿ ùå÷ òÿê äåéèëäèê: éóõàðûäà, ñÿùÿð áèëèíìÿéÿí ñÿáÿá-
äÿí äöøöá ãûðûëàí äÿùëèç ïÿíúÿðÿñèíèí òàõòàñûíû òàõàí éàëòàã
õàððàò ùÿì áèçÿ, ùÿì äÿ è÷ÿðèäÿ àüëàéàí àðâàäëàðà ýþç ãîéóð,
åéíè àíäà åâäÿí ÷ûõàí Õåéðèééÿ ùÿéÿò ãàïûñûíû þðòöá: – “Ùàëâà
ýÿëäè”, – äåéÿ ñÿñëÿíÿí âÿôàëû ãîíøóíóí îüëóíà ãàïûíû à÷ìà-
üà ãà÷ûðäû.
“Áàñäûðûëäûüûíäàí õåéëè êå÷èá, – Øÿêóðÿ äåäè. – Éàçûã àòà-
ìûí ðóùó áÿäÿíèíäÿí ñîí êÿðÿ âÿ áèðäÿôÿëèê àéðûëûá ýþé öçö-
íÿ ãàëõûð, ùèññ åëÿéèðÿì”.
Ãîëëàðûìûí àðàñûíäàí ÷ûõäû, ïàð-ïàð ïàðûëäàéàí ýþéÿ áàõûá,
óçóí-óçàäû äóà îõóäó.
Áèðäÿí þçöìö îíà åëÿ óçàã âÿ éàä ùèññ åëÿäèì êè, Øÿêó-
ðÿíèí áàõäûüû ýþéäÿêè áóëóä îëñàéäûì, òÿÿúúöáëÿíìÿçäèì.

321
Äóàñûíû áèòèðÿð-áèòèðìÿç, ýþçÿë Øÿêóðÿ ìÿíèì ýþçëÿðèìäÿí
ñåâýèéëÿ þïäö.
“Åñòåð – äåäè, – aòàìûí ãàòèëè éàøàäûãúà, ìÿíÿ äÿ, îüóë-
ëàðûìà äà áó äöíéàäà ðàùàòëûã éîõäóр”.
ßðèíèí àäûíû àíìàìàñû õîøóìà ýÿëäè.
“Çÿðèô ÿôÿíäèíèí åâèíÿ ýåò, àðâàäûíûí àüçûíû àðà, íèéÿ
áèçÿ ùàëâà éîëëàìàäûãëàðûíû þéðÿí. Õÿáÿðè äÿðùàë ìÿíÿ
÷àòäûð”.
“Ùàñàíà áèð ñþçöí âàðìû?” – äåäèì.
Áóíó ñîðóøäóüóìà ýþðÿ éîõ, ñîðóøàíäà öçöíÿ áàõìà-
äûüûìà ýþðÿ ùÿéà åëÿäèì. Óòàíäûüûì ùèññ îëóíìàñûí äåéÿ,
Õåéðèééÿíè ñàõëàäûì, òàáàüûí ãàïàüûíû à÷äûì. “Îù, ôûñòûãëû
äÿíÿâÿð óí ùàëâàñû, – äåäèì, àüçûìà áèð áàëàúà ïàð÷à àòäûì.
– Òóðóíú äà ãîéóáëàð”.
Áèð àí, ñàíêè, ùÿð øåé éîëóíäà имиш êèìè, Øÿêóðÿíèí öçö-
ìÿ øèðèí-øèðèí ýöëöìñÿäèéèíè ýþðìÿê ìÿíè õîøáÿõò åëÿäè.
Áîü÷àìû ýþòöðäöì, èêè àääûì ýåòäèì-ýåòìÿäèì, áàõäûì,
Ãàðà êö÷ÿíèí ãóðòàðàúàüûíäàäûr. Ãàéûíàòàñûíû éåíè áàñäûðûá,
ðàùàòëàíûá þçöíö äàðòìàüûíäàí áàøà äöøäöì, ùÿéàòûíäàí
÷îõ ìÿìíóí idi. Ùàëûíû ïîçìàìàã ö÷öí éîëäàí ÷ûõäûì, áîñ-
òàíà ýèðäèì, ìÿøùóð éÿùóäè ùÿêèì Ìîøå Ùàìîíóí ñåâýèëè-
ñèíèí àñûëìûø ãàðäàøû åâèíèí ùÿéÿòèíäÿí êå÷äèì. Ùÿð êå÷ÿíäÿ
áó þëöì èéëÿíÿí ùÿéÿò ìÿíÿ åëÿ ùöçí âåðèð êè, áóðà ìöøòÿðè
òàïûá, ñàòìàëû îëäóüóìó óíóäóðàì.
Î ùÿéÿòäÿêè þëöì èéè Çÿðèô ÿôÿíäèíèí åâèíäÿ äÿ âàðäû,
àììà ùöçí ãÿòè éîõ idi. Ìèíëÿðëÿ åâÿ ýèðèá-÷ûõûá, éöçëÿðëÿ äóë
àðâàä òàíûìûø Åñòåð êèìè ÿðèíè åðêÿí èòèðÿí ãàäûíëàðûí éà ñûíûã-
ëûã âÿ ùöçíëÿ, éà äà ãÿçÿá âÿ öñéàíëà овñóíëàíäûãëàðûíû áèëèðÿì
(Øÿêóðÿìÿ èêèñè äÿ íÿñèá îëóá). Ãÿëáèééÿ õàíûì ãÿçÿáèí çÿùÿ-
ðèíè è÷ìèøäè, äÿðùàë áóíóí èøèìè òåçëÿøäèðÿúÿéèíè ýþðäöì.
Ùÿéàòûí îíëàðëà çàëûì äàâðàíäûüû ãöðóðëó ãàäûíëàðûí åëÿ-
äèéè êèìè, Ãÿëáèééÿ õàíûì ïèñ ýöíöíäÿ åâèíèí ãàïûñûíû äþéÿí
ùÿð êÿñèí þçöíÿ àúûìàüà, éà äà äàùà ïèñè, äÿðäëè ùàëûíà áàõûá,
ýèçëè-ýèçëè þç ùàëëàðûíà ñåâèíìÿéÿ ýÿëäèéèíäÿí, ùàãëû îëàðàã,

322
 Orxan Pamuk V $ %" $

øöáùÿëÿíäèéèíÿ ýþðÿ ãîíàãëàðûíà àðòûã ñþç ñþéëÿìÿéÿ ùå÷ Inventas vitam

àìàí âåðìèð, êþíöë àëìàã, ñþç ãûòëûüûíäà áàø-àéàã âóðóá,

juvat excoluisse
per artes

õîø-áåø åëÿìÿê êèìè, çÿèôëèê êå÷èðìÿäÿí äÿðùàë ìþâçóéà

êå÷èðäè. Áó àõøàìöñòö Ãÿëáèééÿ øèðíèééàò áèøèðìÿéÿ ùàçûðëàøàí-
äà áó Åñòåð ãàïûíû íèéÿ äþéìöøäö, ýþðÿñÿí? ×èíäÿí ýÿëìèø
ýÿìèäÿí ÷ûõàí ÿí éåíè èïÿêëèêëÿðëÿ, Áóðñàäàí ýÿëÿí éàéëûã-
ëàðëà ãÿòè ìàðàãëàíìàéàúàüûíû áèëäèéèìäÿí, ùå÷ áîü÷àìû
à÷ìàäàí äÿðùàë ùàé-êöéëÿ ìþâçóéà êå÷äèì, ýþçöéàøëû
Øÿêóðÿíèí äÿðäèíè äàíûøäûì. “Åéíè êÿäÿðè áþëöøäöðäöéö
Ãÿëáèééÿ õàíûìû ôèêèð âåðìÿäÿí ñûíäûðäûüûíû ôèêèðëÿøìÿê
éàçûã Øÿêóðÿéÿ éåíè áèð äÿðä îëóð”, – äåäèì.
Øÿкóрÿíè àõòàðûá ñîðóøìàäûüûíû, áàøñàüëûüûíû âÿ éàñûíû
áþëöøìÿéÿ ýÿëìÿäèéèíè, ùÿòòà ùàëâà áèøèðèá ýþíäÿðìÿéè äÿ
þçöíÿ ðÿâà áèëìÿäèéèíè Ãÿëáèééÿ õàíûì ìÿüðóð ÿäàéëà òÿñ-
äèãëÿäè. Òÿáèè êè, éåêÿõàíàëûüûíûí àðõàñûíäà ýèçëÿéÿ áèëìÿäèéè
ñåâèíú äÿ âàðäû: ñûíûãëûüûíûí áèëèíìÿñè. Ñèçèí Åñòåðèíèç åëÿ áó
çÿèô íþãòÿäÿí áàøëàéûá, ãÿçÿáèíèí ñÿáÿáëÿðèíÿ, îëóá-êå÷ÿíëÿðÿ
ýèðìÿéÿ ÷àëûøäû.
Ãÿëáèééÿíèí ùàçûðëàòäûüû êèòàáà ýþðÿ ìÿðùóì ßíèøòÿ
ÿôÿíäèéÿ ùèääÿòëÿíäèéèíè à÷ìàñû ÷îõ ñöðìÿäè. Ìÿðùóì ÿðè-
íèí áó èøè áåø-ö÷ àx÷à àðòûã ãàçàíìàã ö÷öí éîõ, ßíèøòÿ ÿôÿí-
äè ùÿìèí êèòàáû pàäøàùûí áóéðóüó îëäóüóíà îíà èíàíäûðäû-
üûíû ãÿáóë åëÿäèéèíè ñþéëÿäè. Àììà ßíèøòÿ ÿôÿíäèíèí îíà òÿç-
ùèá åëÿòäèðäèéè íàõûøëû ñÿùèôÿëÿðèí éàâàø-éàâàø íàõûøëû ñÿùèôÿ
îëìàãäàí ÷ûõûá, äöpáÿäöç ðÿñì îëìàüà áàøëàäûüûíû, áó
ðÿñìëÿðèí äÿ àüëà, õÿéàëà ýÿëìÿéÿí äèíñèçëèê, êàôèðëèê, ùÿòòà
òÿùãèð ÿëàìÿòëÿðè äàøûìàüà áàøëàäûüûíû ýþðäöêúÿ, ðÿùìÿòëèê
ÿðèíèí íàðàùàòëûã êå÷èðäèéèíè, äîüðóéëà éàíëûø àðàñûíäà âóð-
íóõäóüóíó äàíûøäû. Àììà Çÿðèô ÿôÿíäèäÿí äàùà ÷îõ àüûëëû
âÿ äèããÿòëè ãàäûí îëäóüó ö÷öí äÿ åùòèéàòëà ÿëàâÿ åëÿäè: áöòöí
áó øöáùÿëÿð áèð àíäà éîõ, éàâàø-éàâàø áàøëàéûá, éàçûã Çÿðèô
ÿôÿíäè ùå÷ âàõò à÷ûã-àøêàð ñþéöøëÿ ãàðøûëàøìàäûüûíäàí,
íàðàùàòëûãëàðûíû éåðñèç ñàéûá, öñòöíäÿí êå÷ìèøäè. Åëÿ ðÿùìÿò-
ëèê Çÿðèô ßôÿíäè ÿðçóðóìëó Íöñðÿò xîúàíûí âÿÿçëÿðèíè ãÿòè

323
áóðàõìàç, âàõòûíäà íàìàçûíû ãûëìàñà, ñÿìèìè íàðàùàòëûã
äóéàðäû. Äèíèíÿ ñîôó ãÿäÿð áàüëû îëäóüóíäàí íÿããàøõàíà-
äàêû áÿçè ðÿçèëëÿðèí îíà ëàü åëÿäèêëÿðèíè áèëäèéè êèìè, áó ÿäÿá-
ñèç çàðàôàòëàðûí áàúàðûüûíà âÿ ñÿíÿòèíÿ äóéóëàí ùÿñÿääÿí
éàðàíäûüûíû äà ÷îõ ýþçÿë áèëèðäè.
Ïàðëàã ýþç éàøû äàìëàñû Ãÿëáèééÿíèí ïàðëàéàí ýþçöíäÿí
äàøûá éàíàüûíà àõäû âÿ õîøíèééÿòëè Åñòåð èëê ôöðñÿòäÿ Ãÿëáèé-
éÿéÿ ðÿùìÿòëèê ÿðèíäÿí äàùà éàõøû ÿð òàïìàüà ãÿðàð âåðäè.
“Ðÿùìÿòëèê áöòöí áó äÿðäëÿðèíè ìÿíèìëÿ äÿ åëÿ ÷îõ
áþëöøäöðìÿçäè, – dedi Ãÿëáèééÿ. – Õàòûðëàäûãëàðûìû þç-þçö-
ìÿ áåéíèìäÿ ìÿí áèðëÿøäèðäèì âÿ ùÿð øåéèí áàøûìûçà ëàï
àõûðûíúû ýåúÿ ýåòäèéè ßíèøòÿ ÿôÿíäèíèí ðÿñìëÿðèíäÿí ýÿëäèéèíè
ãÿò åëÿäèì”.
Áó, áèð íþâ öçðõàùëûq яâÿçèíäÿ, ìÿí äÿ ßíèøòÿ ÿôÿíäèíèí
èíäè, êèì áèëèð, áÿëêÿ, åéíè “ðÿçèë” òÿðÿôèíäÿí þëäöðöëäöéöíö
ñþéëÿéèá, Øÿêóðÿéëÿ Ãÿëáèééÿíèí ãèñìÿòëÿðèíèí âÿ äöøìÿíëÿ-
ðèíèí áèðëÿøäèéè íþãòÿíè õàòûðëàòäûì. Èíäè ìÿíè ãûðàãäàí
äèããÿòëÿ ñöçÿí èêè éåêÿáàø óøàã äà âÿçèééÿòëÿðèíè áèð-áèðèíÿ
áÿíçÿäèðäè. Àíúàã è÷èìäÿêè ãÿääàð àðàäöçÿëäÿí ìÿíòèãè Øÿêó-
ðÿíèí äàùà ýþçÿë âÿ ÿñðàðÿíýèç îëäóüóíó ìÿíÿ õàòûðëàòäû, äÿð-
ùàë è÷èìäÿí ýÿëÿí øåéè äèëèìÿ ýÿòèðäèì.
“Øÿêóðÿ, áèð ãÿáàùÿòèì îëäóñà, öçð äèëÿéèðÿì, äåéèð,
– äåäèì, – sÿíÿ áàúû âÿ òàëåäàø äîñòëóüó òÿêëèô åëÿéèð âÿ áóíó
ôèêèðëÿøìÿéèíè, îíà éàðäûì åëÿìÿéèíè èñòÿéèð. Ðÿùìÿòëèê Çÿðèô
ÿôÿíäè ñîí ýåúÿñèíäÿ áóðaäàí ÷ûõàíäà ßíèøòÿ ÿôÿíäèäÿí áàø-
ãà áèð êèìñÿíè ýþðÿúÿéèíäÿí ùå÷ ñþç à÷äûìû? Ñÿí áèð áàøãà-
ñûéëà ðàñòëàøàúàüûíû ùå÷ ôèêèðëÿøäèíìè?”
“Éàçûã Çÿðèôèìèí áèð áó ÷ûõäû úèáèíäÿí”, – äåäè. È÷èíäÿ
íàõûø èéíÿëÿðè, ãóìàø ïàð÷àëàðû âÿ èðè úåâèç îëàí ãàïàãëû ùÿñèð
ãóòóäàí ãàòëàíìûø êàüûç ÷ûõàðûá óçàòäû.
Áöðöø-áöðöø îëìóø ãàëûí êàüûçû àëûá éàõûíäàí äèããÿòëÿ
áàõàíäà ñóäà ìöðÿêêÿáè éàéûëìûø õåéëè øÿêèë ýþðäöì. Îíëà-
ðûí íÿéÿ îõøàäûüûíû àíúàã áàøà äöøìöøäöì êè, ôèêðèìè Ãÿë-
áèééÿ ñÿñëÿíäèðäè.

324
 Orxan Pamuk V $ %" $

“Îíëàð àòäû, – äåäè. – Ðÿùìÿòëèê Çÿðèô ÿôÿíäè èëëÿðäÿí áÿðè Inventas vitam

éàëíûç òÿçùèá åëÿéÿð, ùå÷ àò ÷ÿêìÿçäè, ùå÷ êÿñ äÿ îíäàí àò

juvat excoluisse
per artes

÷ÿêìÿñèíè èñòÿìÿçäè”.
Ñèçèí ãîúà Åñòåðèíèç òÿëÿñèê ÷ÿêèëìèø, àììà ñóäà éàéûë-
ìûø àòëàðà áàõñà äà, åëÿ áèð øåé áàøà äöøìöðäö.
“Áó êàüûçû ýþòöðöá îíà àïàðñàì, Øÿêóðÿ ÷îõ ñåâèíÿð”,
– äåäèì.
“Áó êàüûçû èñòÿéèðñÿ, Øÿêóðÿ þçö áóðà ýÿëñèí”, – Ãÿëáèééÿ
ìÿüðóð-ìÿüðóð äåäè.

325
 M]NIM BFZM EBQBFZ"

Áÿëêÿ, èíäèéÿ ãÿäÿð áàøà äöøìöñöíöç: ìÿíèì êèìè àäàì-

ëàð ö÷öí, éÿíè åøãè âÿ ÿçàáû, õîøáÿõòëèê âÿ ñÿôàëÿòè àõûð-àõûðäà
ÿçÿëè éàëãûçëûüûí áÿùàíÿñè ùàëûíà ýÿòèðÿí ìÿíèì êèìè êÿäÿð
àüàñû ö÷öí ùÿéàòäà íÿ áþéöê ñåâèíúëÿð îëóð, íÿ äÿ áþéöê äÿðä-
ëÿð. Äåìèðÿì, áàøãàëàðûíûí ðóùó áó äóéüóëàðëà àëò-öñò îëäóüó
âàõò îíëàðû ùå÷ áàøà äöøìÿéÿê; òàìàìèëÿ ÿêñèíÿ, áó äóéüóëàðû
äÿðèíëÿìÿñèíÿ éàøàéàíëàðû ÷îõ-÷îõ àðòûã áàøà äöøÿðèê. Áàøà
äöøìÿäèéèìèç øåéñÿ, î çàìàí þç ðóùóìóçóí è÷èíÿ ãÿðã îëäó-
üó ãÿðèáÿ òÿëàøäû. Àüëûìûçû, êþíëöìöçö ãàðàëäàí áó ñÿññèç òÿëàø
ùèññ åëÿìÿëè îëäóüóìóç ÿñë ñåâèíúèí âÿ êÿäÿðèí éåðèíè òóòóð.
Àòàñûíû, øöêöð, áàñäûðûá, éàñäàí åâÿ ãà÷à-ãà÷à ãàéûäûá,
Øÿêóðÿìè: “Bàøûí ñàü îëñóí” – äåéÿ ãóúàãëàéûá, ñîíðà ìÿíÿ
äöøìÿíúÿñèíÿ áàõàí óøàãëàðûéëà áèðëèêäÿ àðâàäûì þçöíö
äþøÿê÷ÿíèí öñòöíÿ àòûá, ùþíêöð-ùþíêöð àüëàìàüà áàøëàéàí-
äà åëÿъя òóòóëóá ãàëìûøäûì. Îíóí êÿäÿðè ìÿíèì çÿôÿðèìäè;
áèð àíäà ýÿíúëèéèìèí éóõóñóéëà åâëÿíìèø, ìÿíè àë÷àëäàí àòà-
ñûíäàí ãóðòóëóá åâèí áÿéè îëìóøäóì, ìÿíèì ýþç éàøëàðûìà
êèì èíàíàðäû? Àììà õåéð, èíàíыí, áåëÿ äåéèëäè; ùÿãèãÿòÿí
äÿðä ÷ÿêìÿê èñòÿñÿì äÿ, ÷ÿêÿ áèëìèðäèì. Ìÿíÿ þç àòàì éîõ,
åëÿ ßíèøòÿì àòà îëóá. Áóíäàí áàøãà, ìåéèòè éóéàí èøýöçàð
èìàìûí ÷ÿíÿñè áîø îëäóüóíäàí ßíèøòÿìèí ÿúÿëèéëÿ þëìÿäèéè
äåäè-ãîäóñó éàñ âàõòû úàìå ùÿéÿòèíäÿ ùèññ åëÿäèéèì êèìè,
ìÿùÿëëÿ àðàñûíäà äà éàéûëìûøäû. Áóíà ýþðÿ äÿ àüëàéà áèëìÿ-
ìÿéèì ïèñ éîçóëàúàã äåéÿ, êÿäÿðëÿíìÿê èñòÿéèðäèì, äàø-
ãÿëáëè òÿêè òàíûíìàã ãîðõóñó – ÿí ñÿìèìè äóéüó áóäór,
áèëèðñèíèç.
Ìÿíèì êèìèëÿðè úàìààòûí è÷èíäÿí ÷ûõàðûá ãîâìàñûíëàð
äåéÿ, àãèë õàëàëàðûí òÿêúÿ áèð áÿùàíÿñè âàð: “Àäàì è÷èí-è÷èí
àüëàéûð”, – äåéèðëÿð. Ìÿí äÿ è÷èí-è÷èí àüëàéûð, áåëÿ íåúÿ áûëäûð-
áûëäûð ýþç éàøëàðû òþêÿ áèëäèêëÿðèíÿ òÿÿúúöáëÿíäèéèì èøýöçàð
ãîíøóëàðà âÿ óçàã ãîùóìëàðà ýþðöíìÿìÿê ö÷öí áèð êöíúäÿ

326
 Orxan Pamuk V $ %" $

ýèçëÿíìÿéÿ ÷àëûøàíäà, “Gþðÿñÿí, àðòûã åâèí áÿéè êèìè äàâðà- Inventas vitam

íûá, âÿçèééÿòÿ ùàêèììè îëóì”, – äåéÿ òÿðÿääöäëÿð êå÷èðÿíäÿ

juvat excoluisse
per artes

ãàïû äþéöëäö. Áèð àíëûüà Ùàñàí ùåñàá åëÿéèá òÿëàøà äöøäöì,

àììà áó ýþç éàøëû cÿùÿííÿìäÿí íåúÿ ãóðòóëóðàì-ãóðòó-
ëóì, ðàçûéäûì.
Ñàðàéäàí ýÿëÿí áèð ãàïûчы îüëàí idi. Ìÿíè ñàðàéà ÷àüûðûð-
ëàðìûø. Òÿÿúúöáëÿíäèì.
Ùÿéÿòäÿí ÷ûõàíäà éåðäÿí, ïàë÷ûüûí è÷èíäÿí áèð àx÷à òàï-
äûì. Ñàðàéäàí ÷àüûðäûãëàðûíà ýþðÿ ÷îõìó ãîðõóðäóì? Áÿëè,
ãîðõóðäóì; àììà åøèêäÿ, ñîéóãäà, êö÷ÿëÿðäÿ àòëàð, êþïÿê-
ëÿð, àüàúëàð âÿ èíñàíëàð àðàñûíäà îëìàãäàí ìÿìíóí idim.
Úÿëëàäà òÿùâèë âåðèëìÿìèøäÿí ãàáàã çèíäàí ýþçÿò÷èñèéëÿ îðaäàí-
áóðaäàí, ùÿéàòûí ýþçÿëëèêëÿðèíäÿí, ýþëäÿêè þðäÿêëÿðëÿ ýþéäÿ-
êè áóëóäóí ÿúàèá ôîðìàñûíäàí øèðèí ñþùáÿòÿ áàøëàéûá, àëÿìèí
ãÿääàðëûüûíû øèðèíëèéÿ áàüëàäûüûíû ýöìàí åëÿéÿí õÿéàëïÿðÿñò-
ëÿð êèìè, ìÿíè àïàðìàüà ýÿëÿí ãàïû îüëàíûéëà éîëäàøëûã åëÿ-
ìÿê èñòÿäèì, àììà ãÿòè ýöëìÿéÿí, ñûçàíàãëû, àüçûáÿðê óøàã
÷ûõäû. Àéàñîôéà úàìåñèíèí éàíûíäàí êå÷ÿíäÿ íàçèê, íярмÿ-
íàçèê ñÿðâëÿðèí õÿôèô äóìàíëû ýþéÿ çÿðèô-çÿðèô óçàíìàñûíû ùåé-
ðàíëûãëà ñåçèá, îíúà èë ñîíðà Øÿêóðÿéëÿ åâëÿíèá, þëìÿéèí ãîð-
õóíúëóüó éîõ, îíóíëà áèð éàòàüà ýèðèá äîéóíúà ñåâèøìÿäÿí
sàðàéäà èøýÿíúÿëÿðëÿ úàí âåðìÿéèí ùàãñûçëûüû òöêëÿðèìè
öðïÿðòäè.
Ãöëëÿëÿðèíÿ ãîðõà-ãîðõà áàõäûüûì, èøýÿíúÿ÷èëÿðèí, ÿëäÿí
èòè úÿëëàäëàðûí ëàï àðõàñûíäà èø ýþðäöéö îðòà ãàïûéà éîõ, õàð-
ðàòõàíàëàðà òÿðÿô ýåòäèê. Àíáàðëàðûí àðàñûíäàí êå÷ÿíäÿ àüçûí-
äàí áóõàð ÷ûõàí ãàøãà àòûí àéàãëàðû àðàñûíäà, ïàë÷ûüûí è÷èíäÿ
éàëàíàí ïèøèê áåëÿ äþíöá áèçÿ áàõìàäû: áèçèì êèìè ïèøèê äÿ
þç ïèñëèéи èëÿ ÿìÿëëè-áàøëû ìÿøüóë idi.
Àíáàðëàðûí àðõàñûíäà éàøûëëû-ýþéëö ãèéàôÿëÿðèíäÿí êèìèí
àäàìû îëäóüóíó áàøà äöøÿ áèëìÿäèéèì èêè àäàì ìÿíè äèíìÿç-
úÿ îüëàíäàí òÿùâèë àëûá, éåíè òèêèëäèéèíè ÿùÿíýèí èéèíäÿí äóé-
äóüóì áàëàúà åâèí ãàðàíëûã îòàüûíà èòÿëÿäèëÿð, öçöìÿ äÿ êèëèä
âóðäóëàð. Ãàðàíëûã îòàüà ñàëûíìàüûí èøýÿíúÿãàáàüû ãîðõóòìà

327
ìÿðàñèìëÿðèíäÿí îëäóüóíó áèëäèéèìäÿí èøÿ ÿââÿëúÿ ôàëàã-
ãàéëà áàøëàíàúàüûíà öìèä áÿñëÿéèá, ýþðÿñÿí, íåúÿ éàëàí
óéäóðñàì, áó èøäÿí ÷ûõàúàüûì áàðÿäÿ ôèêèðëÿøèðäèì. Áèòèøèê
îòàãäà ися, äåéÿñÿí, òöíëöê иди: îðaäà ýóðóëòó варды.
Äèëèìäÿêè øÿí, øàãðàã ëàüëàüûéà áàõûá, ìöòëÿã ùå÷ èøýÿí-
úÿéÿ ìÿðóç ãàëìàã öçðÿ îëàí àäàì êèìè äàíûøìàäûüûìû ôèêèð-
ëÿøÿíèíèç âàð. Ñèçÿ Àëëàùûí òàëåëè ãóëó îëäóüóìà èíàíäûüûìû
ñþéëÿìÿìèøäèììè. Èëëÿðëÿ ÷ÿêäèéèì ÿçèééÿòëÿðäÿí ñîíðà áó
èêè ýöíöí è÷èíäÿ áàøûìà ãîíàí òàëå ãóøëàðû áóíó ñöáóò åëÿ-
ìÿéÿ éåòìÿäèñÿ, ùÿéÿò ãàïûñûíäàí ÷ûõàíäà éåðäÿí òàïäûüûì
àx÷àíûí áèð ùèêìÿòè îëìàëûäû.
Èøýÿíúÿíè ýþçëÿéÿíäÿ ìÿíè ãîðóéàúàüûíà àðòûã ÿìÿëëè-
áàøëû èíàíäûüûì àx÷àéëà òÿñÿëëè òàïäûì. Àëëàùûí éîëëàäûüû áÿõò
ÿëàìÿòèíè ÿëèìÿ àëäûì, áèð íå÷ÿ äÿôÿ îíó ñûüàëëàéûá þïäöì.
Íÿ âàõò êè ìÿíè ãàðàíëûãäàí ÷ûõàðûá î áèðè îòàüà àïàðäûëàð,
ãàáàüûìäà äà Áîñòàí÷ûáàøûéëà êÿë áàøëû xîðâàò èøýÿíúÿ÷èëÿ-
ðèíè ýþðäöì, àx÷àíûí äà äÿéÿðè îëìàéàúàüûíû áàøà äöøäöì.
Úèáèìäÿêè àx÷àíûí Àëëàùûí òþùôÿñè éîõ, èêè ýöí ÿââÿë Øÿêóðÿ-
íèí áàøûíäàí àøàüû òþêäöéöì àx÷àëàðäàí áèðè îëäóüóíó, óøàã-
ëàðûí îíó òàïà áèëìÿäèéèíè äåéÿí è÷èìäÿêè ãÿääàð ñÿñ ùàãëû
imiø. Áåëÿúÿ èøýÿíúÿ÷èëÿðèí ÿëèíÿ òÿùâèë âåðèëÿíäÿ ýöâÿíÿúÿ -
éèì ùå÷ áèð õÿéàë, òóòàúàüûì ùå÷ áèð áóäàã ãàëìàìûøäû.
Ôèêèð áåëÿ âåðìÿìèøÿì: ýþçëÿðèìäÿí éàø àõìàüà áàøëà-
éûá. Éàëâàðìàã èñòÿäèì, àììà éóõóäàêû êèìè àüçûìäàí ùå÷
áèð ñÿñ ÷ûõìàäû. Èíñàíûí áèð àíäà ùå÷ îëà áèëÿúÿéèíè, ñàâàøëàð-
äàí, þëöìëÿðäÿí, óçàãäàí òàíûø îëäóüóì ñèéàñè ãÿòë âÿ èøýÿíúÿ
àíëàðûíäàí áèëèðäèì, àììà áóíó è÷èí-è÷èí ùå÷ éàøàìàìûø-
äûì. ßéíèìäÿêè ïàëòàðëàðû ñîéóíäóðàí êèìè, ìÿíè äöíéàäàí
ñîéóíäóðóðäóëàð.
Úàíëûüûìû, êþéíÿéèìè ÷ûõàðäûëàð. Úÿëëàäëàðäàí áèðè öñòöì-
äÿ îòóðäó, äèçëÿðèéëÿ ÷èéèíëÿðèìäÿí áàñäû. Î áèðè áàøûìûí ùÿð
èêè òÿðÿôèíÿ éåìÿê áèøèðÿí ãàäûíûí åùòèéàòëû, çÿðèô âÿ òÿúðöáÿëè ÿë
ùÿðÿêÿòëÿðèéëÿ ãÿôÿñ êå÷èðäè âÿ éèâèíè àüûð-àüûð áóðìàüà áàøëà-
äû. Ãÿôÿñ éîõ, ìÿíýÿíÿ áàøûìû èêè òÿðÿôäÿí ñûõìàüà áàøëàäû.

328
 Orxan Pamuk V $ %" $

Áöòöí ýöúöìëÿ ãûøãûðäûì. Éàëâàðäûì, àììà àíëàøûëìàç Inventas vitam

ñþçëÿðëÿ. Àüëàäûì, äàùà ÷îõ ñèíèðëÿðèì ïîçóëäóüó ö÷öí.

juvat excoluisse
per artes

Äàéàíäûëàð, ñîðóøäóëàð: “ßíèøòÿ яôÿíäèíè ìÿíìè þëäöð-

ìöøÿì?!” Íÿôÿñ àëäûì: “Õåéð”.
Éèâè éåíÿ áóðìàüà áàøëàäû. Àüðûäûð...
Éåíÿ ñîðóøäóëàð. “Õåéð”. “Êèì?” “Áèëìèðÿì”.
Þëäöðäöéöìö äåéèá-äåìÿìÿéè ôèêèðëÿøìÿéÿ áàøëàäûì.
Àììà áàøûìûí ÿòðàôûíäà äöíéà ëÿççÿòëÿ ôûðëàíûðäû. È÷èìè áèýà-
íÿëèê áöðöäö. Þçöìäÿí ÿçàáà àëûøûá-àëûøìàäûüûìû ñîðóøäóì.
Ìÿí âÿ úÿëëàäëàðûì áèð àíëûüà åëÿúÿ ãàëäûã. Áèð éåðèì äÿ àüðû-
ìûðäû, éàëíûç ãîðõóðäóì.
Úèáèìäÿêè àx÷àäàí ìÿíè þëäöðìÿéÿúÿêëÿðèíè òÿçÿäÿí
áàøà äöøöðäöì êè, áèðäÿí áóðàõäûëàð. Áàøûìû, ÿñëèíäÿ, ÷îõ àç
ñûõàí ìÿíýÿíÿíèí ãÿôÿñèíè ÷ûõàðäûëàð. Öñòöìÿ ìèíÿí úÿëëàä
äöøäö. Àììà öçð èñòÿéÿí ùàëû éîõ idi. Êþéíÿéèìè, úàíëûüûìû
ýåéäèì.
Óçóí, óïóçóí ñöêóò îëäó.
Îòàüûí î áèðè áàøûíäà Bàø íÿããàø Îñìàí ÿôÿíäèíè ýþð-
äöì. Éàíûíà ýåäèá ÿëèíè þïäöì.
“Ãÿì åëÿìÿ, þâëàäûì, – ìÿíÿ äåäè, – sÿíè éîõëàéûðäûëàð”.
ßíèøòÿìäÿí ñîíðà þçöìÿ éåíè àòà òàïäûüûìû äÿðùàë äÿðê
åëÿäèì.
“Ïàäøàùûìûç ùÿëÿëèê ñÿíÿ èøýÿíúÿ âåðèëìÿìÿñèíè áóéóð-
äóëàð, – Áîñòàí÷ûáàøû äåäè, – nÿããàøëàðûíû, êèòàá ùàçûðëàéàí
ãóëëàðûíû þëäöðÿí àë÷àã ãàòèëè òàïìàã ö÷öí Бàø íÿããàø Îñìà-
íà êþìÿê åëÿìÿéèíè ìÿãñÿäÿóéüóí áèëäèëÿð. Ö÷ ýöí è÷èíäÿ
÷ÿêäèêëÿðè íàõûøëû ñÿùèôÿëÿðÿ áàõûá, îíëàðëà ñþùáÿòëÿøèá, áó
ùèéëÿýÿðè òàïàúàãñûíûç. Ùöíêàð êèòàáëàðû âÿ íÿããàøëàð ùàããûí-
äà ôèòíÿ÷èëÿðèí ÷ûõàðäûüû øàéèÿëÿðäÿí ÷îõ øèêàéÿò÷èäèrëÿð. Áó
àë÷àüû òàïìàã ö÷öí pàäøàùûí áóéóðäóãëàðû êèìè, ìÿíèìëÿ
Xÿçèíÿäàðáàøû Íàçèì aüà ñèçÿ êþìÿê åëÿéÿðèê. Áèðèíèç ðÿù-
ìÿòëèê ßíèøòÿ ÿôÿíäèíèí éàõûíûñûíûç, îíóí äàíûøäûãëàðûíû åøè-
äèáñèíèç; ýåúÿ ýÿëÿí íÿããàøëàðûí íåúÿ ÷àëûøäûüûíû, êèòàáëàðûí
ùåêàéÿñèíè áèëèðñèíèç. Î áèðèíèç áþëöéöíäÿêè áöòöí íÿããàøëàðû

329
îâúóíóí è÷è êèìè òàíûìàãëà þéöíÿí áþéöê óñòàääûr. Òÿêúÿ
î äîíóçó éîõ, îíóí îüóðëàäûüû, äåäè-ãîäóñó ÷ûõàí èòìèø
ñÿùèôÿíè äÿ ö÷ ýöí è÷èíäÿ òàïà áèëìÿñÿíèç, àäèë pàäøàùûìûç
èøýÿíúÿëè ñîðüóéà ÿââÿëúÿ, Ãàðà ßôÿíäè, îüëóì, ñÿíèí ÷ÿêèë-
ìÿéèíè èñòÿäèëÿð. Ñîíðà íþâáÿíèí íÿããàøëàð äÿñòÿñèíèí óñòàä-
ëàðûíà ýÿëÿúÿéèíÿ øöáùÿìèç éîõäór”.
Èëëÿðäÿí áÿðè ÿìÿêäàøëûã åëÿéÿí èêè êþùíÿ äîñò – Bàø
íÿããàø Óñòàä Îñìàí ÿôÿíäèéëÿ îíà ñèôàðèøëÿðèíè âåðèá,
õÿçèíÿäÿí ìàòåðèàë âÿ ïóë ÷ûõàðäàí Xÿçèíÿäàðáàøû Íàçèì аüà
àðàñûíäà ùå÷ ýèçëè èøàðÿ âåðìÿ, áàõûøìà ýþðìÿäèì.
“Ïàäøàùûìûçûí áèíàëàðûíäà, îòàãëàðûíäà, áþëöêëÿðèíäÿ
ýöíàù èøëÿíÿíäÿ ÿñàñ ýöíàùêàðû òàïûá òÿùâèë âåðÿíÿ ãÿäÿð
áöòöí áþëöéöí ýöíàùëàíäûðûëäûüûíû, àðàëàðûíäàêû ãàòèëè öçÿ
÷ûõàðûá âåðìÿéÿí áþëöéöí áàøäà àüàñû, óñòàñû îëìàãëà, ãàòèë-
ëÿð áþëöéö êèìè, äÿôòÿðÿ êå÷èá, úÿçàëàíäûðûëàúàüûíû ùàìû áèëèð,
– Бîñòàí÷ûáàøû äåäè. – Bàø íÿããàø Óñòàä Îñìàí áóíà ýþðÿ
äÿ ýþçöíö äþðä à÷ûá, èòè ýþçëÿðèéëÿ áöòöí ñÿùèôÿëÿðèíè àðàøäûðûá,
ýöíàùñûç íÿããàøëàðû áèð-áèðèíèí öñòöíÿ ãàëäûðàí øåéòàíëûã,
ùèéëÿ, ôèòíÿ-ôÿñàä íÿäèr, òàïûá ÷ûõàðàúàã, ýöíàùêàð, Ъàùàíïÿ-
íàù pàäøàùûìûçûí ñàðñûëìàç ÿäàëÿòèíÿ òÿùâèë âåðÿúÿê, áþëö-
éöíö äÿ áåëÿúÿ, òÿìèçÿ ÷ûõàðàúàã. Áóíäàí þòðö èñòÿäèéè ùÿð
øåéè îíà ýÿòèðäèê, ýÿòèðòäèðÿúÿéèê. Àäàìëàðûì áèð-áèð óñòàä
íÿããàøëàðûí åâëÿðèíäÿ íÿãø åäèëÿí êèòàá ñÿùèôÿëÿðèíè òîïëàéûá
ýÿòèðèðëÿð”.

330
 Orxan Pamuk V $ %" $

Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
TRSBF ORMBN z M]N]M

Áîñòàí÷ûáàøûéëà Xÿçèíÿäàðáàøû áèçÿ Ïàäøàùûìûçûí áóé-

ðóãëàðûíû òÿêðàðëàéûá ýåäÿíäÿ îòàãäà èêèìèç ãàëäûã. Èøýÿíúÿ
ùèéëÿñèíäÿí, ãîðõó âÿ ýþç éàøëàðûíäàí òÿáèè êè, Ãàðà éîðüóí,
ìÿùçóí idi. Óøàã êèìè ñóñäó. Îíó ñåâÿúÿéèìè áàøà äöøöðäöì,
òîõóíìàäûì.
Áîñòàí÷ûáàøûíûí àäàìëàðûíûí, õÿòòàòëàðûí, óñòà íÿããàøëà-
ðûí åâëÿðèíäÿí òîïëàéûá ýÿòèðèá ãîéäóüó ñÿùèôÿëÿðÿ áàõûá,
íÿããàøëàðûìû ñàô-÷öðöê åëÿìÿêäÿí þòðö ö÷ ýöíöì âàðäû.
ßíèøòÿ ÿôÿíäèíèí êèòàáûíà ÷ÿêèëìèø, Ãàðàíûí þçöíö òÿìèçÿ
÷ûõàðìàã õÿòðèíÿ Xÿçèíÿäàðáàøû Íàçèì aüàéà ýÿòèðèá òÿùâèë
âåðäèéè øÿkillÿri èëê äÿôÿ ýþðÿíäÿ íÿ ãÿäÿð äèêñèíäèéèìè áèëèð-
ñèíèç. Ãÿáóë åëÿìÿê ýÿðÿêäèr êè, áöòöí þìðöíö áó èøÿ âåð-
ìèø íÿããàøäà áó äÿðÿúÿäÿ øèääÿòëè äèêñèíòè âÿ íèôðÿò îéàí-
äûðàí ñÿùèôÿëÿðäÿ ìöòëÿã ýþçöìöçö ÷ÿêÿ áèëìÿéÿúÿéèìèç
áÿçè øåéëÿð äÿ âàð. ×öíêè òÿêúÿ ïèñ îëàí ñÿíÿò áèçäÿ äèêñèíòè
áåëÿ îéàíäûðìàç. Ðÿùìÿòëèê ñÿôåùèí ýåúÿ ýÿëÿí íÿããàøëàðà
÷ÿêäèðäèéè äîããóç ñÿùèôÿéÿ åëÿ áó úöð ìàðàãëà éåíèäÿí
áàõìàüà áàøëàäûì.
Áîø êàüûçûí öçÿðèíäÿ, äèýÿð ðÿñìëÿð êèìè, áÿäáÿõò Çÿðè-
ôèí ÷ÿð÷èâÿñèíèí âÿ òÿçùèáèíèí è÷èíäÿ áèð àüàú ýþðäöì. Ùàíñû
ùåêàéÿíèí ùàíñû ìÿúëèñèíäÿí ÷ûõäûüûíû òÿñÿââöð åëÿìÿéÿ ÷àëûø-
äûì. Ìÿíèì íÿããàøëàðûìà, ñåâýèëè Êÿïÿíÿéÿ, àüûëëû Ëåéëÿéÿ,
ùèéëÿýÿð Çåéòóíà àüàú ÷ÿê äåñÿì, ÿââÿëúÿ áó àüàúû ùåêàéÿ-
íèí ïàð÷àñû êèìè òÿñÿââöð åëÿéÿðëÿð êè, íàðàùàòëûã êå÷èðìÿäÿí
îíó ÷ÿêÿ áèëñèíëÿð. Î àüàúà äèããÿòëÿ áàõñàì, áóäàãëàðûíäàí,
éàðïàãëàðûíäàí íÿããàøûí ùàíñû ùåêàéÿíè õÿéàëûíà ýÿòèðäèéèíè
ìöÿééÿí åëÿéÿ áèëèðÿì. Àììà áó àüàú éàçûã, òÿíùà àüàú idi,
àðõàñûíäà äà îíó äàùà äà òÿíùà ýþñòÿðÿí, Øèðàçûí ÿí ãÿäèì
óñòàäëàðûíûí öñóëëàðûíû õàòûðëàäàí ÿìÿëëè-áàøëû éóõàðû ãàëäûðûë-
ìûø öôöã õÿòòè âàðäû. Àììà öôöã õÿòòè éóõàðû ãàëõäûüûíäàí
îðòàéà ÷ûõàí áîøëóãäà áàøãà ùå÷ øåé éîõ idi. Áåëÿúÿ ôèðÿíý

331
óñòàäëàðûíûí ÷ÿêäèéè êèìè, àüàúû àüàú îëäóüóíà ýþðÿ ðÿñì
åëÿìÿê èñòÿéèëÿ ßúÿì óñòàäëàðûíûí àëÿìè éóõàðûäàí ýþðìÿ
èñòÿéè áèð-áèðèíÿ ãàðûøìûø, îðòàéà íÿ ôèðÿíý, íÿ ßúÿì îëàí
êÿäÿðëè ðÿñì ÷ûõìûøäû. Þçöìÿ: “Döíéàíûí ãóðòàðäûüû éåðäÿêè
àüàú áåëÿ áèð øåé îëìàëûäû”, – äåéÿúÿêäèì. Àììà èêè ôÿðãëè
öñóëó áèðëÿøäèðìÿéÿ ÷àëûøàíäà ìÿíèì íÿããàøëàðûìëà ðÿùìÿò-
ëèê ñÿôåùèí ãûò àüëû áàúàðûãäàí ìÿùðóì áèð øåé éàðàòìûøäûëàð.
Ìÿíè ðÿñìèí èêè àëÿìäÿí ýöú àëìàñû éîõ, áó áàúàðûãñûçëûüû
ãÿçÿáëÿíäèðèðäè.
Î áèðè ðÿñìëÿðÿ – éóõóëàðäàí ÷ûõìà ìöêÿììÿë àòà, áîé-
íóáöêöê ãàäûíà áàõàíäà äà áóíó ùèññ åëÿäèì. Ìÿíè ìþâçó
ñå÷èìè, áó èêè äÿðâèø, éà øåéòàí äà ùèääÿòëÿíäèðèðäè. Áÿëëèäèr
êè, pàäøàùûìûçûí êèòàáëàðûíà, ìÿíèì íÿããàøëàðûì ñîõóøäóð-
ìóøäóëàð. ßíèøòÿíèí úàíûíû àëäûüûíäàí óëó Àëëàùûí òÿãäèðèíÿ
áèð äàùà ùåéðàíëûã äóéäóì. Ùå÷ áó êèòàáû òàìàìëàìàã
èñòÿìèðäèì.
Áèçÿ, ñàíêè, ãàðäàøûìûç îëàí êèìè, áóðíóìóçóí äèáèíäÿí
áàõàí, àììà éóõàðûäàí ÷ÿêèëÿí áó êþïÿê ðÿñìèíÿ ÿñÿáèëÿø-
ìÿéèì þçöìäÿíìè àñûëû idi? ×öíêè êþïÿéèí äóðóøóíäàêû
àëóäÿëèéÿ, áàøûíû àøàüû ÿéÿí âàõò áèçÿ ýþçàëòû òÿùäèäêàð òÿðçäÿ
áàõìàñûíäàêû ýþçÿëëèéÿ, äèøëÿðèíèí ùÿäñèç àüëûüûíà, ãûñàñû, áó
ðÿñìè ÷ÿêÿí íÿããàøëàðûí (ðÿñìÿ ùàíñû óñòàëàðûí ãÿëÿìëÿðèíèí
òîõóíäóüóíó òÿõìèí åëÿìÿê öçðÿéäèì) áàúàðûüûíà áèð òÿðÿô-
äÿí ùåéðàí îëàíäà áó áàúàðûüû àíëàøûëìàç èðàäÿíèí çàðàôàò÷û
ìÿíòèãèíÿ èñòèôàäÿ åëÿìÿéè ùå÷ áàüûøëàéà áèëìèðäèì. Ôèðÿíý
óñòàäëàðûíû òÿãëèä åëÿìÿê àðçóñó, ùÿòòà pàäøàùûìûçûí Дî÷à
ùÿäèééÿ êèìè ùàçûðëàòäûðäûüû êèòàáûí âåíåñèéàëûëàðûí áàøà äöøÿ-
úÿêëÿðè öñóëëàðëà ùàçûðëàíìàñûíû áóéóðìàëàðû äà áó ðÿñìëÿð-
äÿêè ìÿõñóñèëèéè áàüûøëàòìûðäû.
Óñòàä íÿããàøëàðûìûí ùÿð áèðèíèí àéðû ýóøÿñèíÿ òîõóí-
äóãëàðûíû äÿðùàë áèëäèéèì êöòëÿâè áèð ðÿñìèí ãûðìûçûñû ìÿíè
åøãëÿ ãîðõóòäó. Ðÿñìÿ êèìèí îëäóüóíó ìöÿééÿí åëÿéÿ áèë-
ìÿäèéèì ÿë ýèçëè ìÿíòèãèí ùþêìöéëÿ ãÿðèáÿ ãûðìûçû éàõìûø,
ðÿñìèí ýþñòÿðäèéè áöòöí àëÿì àüûð-àüûð ãûðìûçûéà áàòìûøäû.

332
 Orxan Pamuk V $ %" $

Áèð ìöääÿò Ãàðàéà áó êöòëÿâè ðÿñìäÿêè ÷èíàð àüàúûíûí Inventas vitam

(Ëåéëÿê), ýÿìèëÿðèí âÿ åâëÿðèí (Çåéòóí), ÷ÿðïÿëÿíýèí âÿ

juvat excoluisse
per artes

÷è÷ÿêëÿðèí (Êÿïÿíÿê) ùàíñû íÿããàøëàð òÿðÿôèíäÿí ÷ÿêèëäèéèíè

ýþñòÿðäèì.
“Ñèçèí êèìè èëëÿð áîéó áöòþâ íÿããàøëàð áþëöéöíÿ áàø÷ûëûã
åëÿìèø áþéöê áèð óñòàä íÿããàø, ÿëáÿòòÿ êè, íÿããàøëàðûíûí áèð-
áèð áàúàðûãëàðûíû, ùÿð áèðèíèí ãÿëÿìèíèí òÿáèÿòèíè, ôûð÷àñûíûí
õàðàêòåðèíè òàíûéàúàã, – Ãàðà äåäè, – aììà ßíèøòÿì êèìè,
ãÿðèáÿ áèð êèòàáñåâÿð íÿããàøëàðû éåíè, íàìÿëóì öñóëëàðëà ðÿñì
÷ÿêìÿéÿ ìÿúáóð åëÿäèéè âàõòëàðäà íÿããàøëàðû íåúÿ òàíûäûüûí-
äàí, êèìèí ùàíñû íÿãøè ÷ÿêäèéèíäÿí íåúÿ áåëÿ ÿìèí îëà áèëÿð-
ñèíèç?”
“Áèð çàìàíëàð Èñôàùàíà ùàêèì îëàí, ãàëàñûíäà òÿíùà éàøà-
éàí íàõûøñåâÿð áèð ïàäøàù âàðìûø, – äåéÿ ùåêàéÿ äàíûøûá,
úàâàá âåðäèì. – Áó ýöúëö, ãöäðÿòëè, àüûëëû, àììà ðÿùèìñèç
ïàäøàù imiø. Ðÿñì ÷ÿêäèðèá, ùàçûðëàòäûüû êèòàáëàðûíäàí, ãûçûí-
äàí áàøãà ùå÷ áèð øåéè ñåâìÿçìèø. Áó ïàäøàù ãûçûíà åëÿ þë÷ö-
áè÷èñèç âóðüóíìóø êè, îíà àøèã îëäóüóíó éàéàí äöøìÿíëÿðè
ùàãñûç ñàéûëìàçìûø. ×öíêè ãîíøó øàùçàäÿëÿð, øàùëàð åë÷èëÿð
éîëëàéûá ãûçûíû èñòÿéÿíäÿ äàâà áàøëàéàúàã ãÿäÿð ìÿüðóð âÿ
ãûñãàíúìûø. Òÿáèè êè, ãûçûíà ëàéèã ùå÷ áèð ÿð òàïà áèëìÿç, ãûçû-
íû äà àüçûíà ãûðõ êèëèä âóðäóüó ãûðõ îòàüûí àðõàñûíäà ñàõëà-
éàðìûø. ×öíêè Èñôàùàíäà éàéûëìûø èíàìà ýþðÿ, îíà áàøãà
êèøèëÿð áàõñà, ýþçÿëëèéèíèí ñîëàúàüûíà èíàíûðìûø. Áèð ýöí þçö
ñèôàðèø åëÿäèéè “Õîñðîâ âÿ Øèðèí” éàçûëûá, Ùåðàò öñóëëàðûéëà íÿãø
åäèëèá ãóðòàðàíäà Èñôàùàíà áó øàéèÿ éàéûëûð: ñÿùèôÿëÿð àðàñûíäà
êöòëÿâè áèð ðÿñìäÿ ýþðöíÿí ñîëüóí ýþçÿë ãûñãàíú ïàäøàùûí
ãûçы imiø! Øàéèÿëÿðè åøèòìÿìèøäÿí ãàáàã äà ùÿìèí ñèðëè ðÿñì-
äÿí øöáùÿëÿíÿí ïàäøàù áó äÿôÿ òèòðÿéÿí ÿëëÿðèéëÿ êèòàáûí ñÿùè-
ôÿëÿðèíè à÷àíäà ãûçûíûí ýþçÿëëèéèíèí ðÿñìÿ êþ÷öðöëäöéöíö
äÿðùàë ýþç éàøëàðûéëà áàøà äöøöð. Èääèàéà ýþðÿ, ïàäøàùûí ãûðõ
êèëèä àëòûíäàêû ãûçûíûí þçö éîõ, àììà ýþçÿëëèéè åéíèëÿ úàí
ñûõûíòûñûíäàí ÿëäÿí äöøÿí гарабасмалар êèìè áèð ýåúÿ îòàã-
ëàðäàí ÷ûõûá, àéíàëàðà äöøöá, ãàïûларын àòûíäàí, êèëèäлярин

333
è÷èíäÿí êå÷èá, ýåúÿ èøëÿéÿí íÿããàøëàðäàí áèðèíèí ýþçöíÿ
ãÿäÿð, ñàíêè, èøûã, ùå÷ ýþðöíìÿéÿí äóìàí êèìè éåòèøèá. Ýÿíú
âÿ óñòà íÿããàø þçöíö ñàõëàéà áèëìÿéèá, ýþçöéëÿ èíäèéÿúÿí
ýþðìÿäèéè áó àüëàýÿëìÿç ýþçÿëëèéè î âàõò íÿãø åëÿäèéè ðÿñìèí
áèð ýóøÿñèíÿ ÷ÿêèá. Áó ðÿñì Øèðèíèí ÷þë ýÿçèíòèñèíäÿ Õîñðî-
âóí ðÿñìèíè ýþðöá, îíà àøèã îëäóüó àíû ýþñòÿðèðìèø”.
“Óñòàì, ÿôÿíäèì, áó áþéöê áèð òÿñàäöôäör, – Ãàðà äåäè,
– ÷öíêè ðÿâàéÿòèí î ìÿúëèñèíè áèç äÿ ÷îõ ñåâèðèê”.
“Áóíëàð ðÿâàéÿò äåéèë, ùàìûñû îëìóø øåéëÿðäèr, – äåäèì.
– Ãóëàã àñ: íÿããàøûìûç ïàäøàùûí ãûçûíû ýþçÿë Øèðèí êèìè éîõ,
Øèðèíÿ êþìÿê åëÿéÿí, óä ÷àëûá, ñöôðÿíè äöçÿëäÿí êÿíèçëÿðäÿí
áèðè tÿêè ÷ÿêèá. ×öíêè îíäà î êÿíèçè ÷ÿêèðìèø. Áåëÿúÿ Øèðèíèí
ýþçÿëëèéè ãûðàãäàêû êÿíèçèí ìèñèëñèç ýþçÿëëèéè éàíûíäà çÿèô
ãàëûá âÿ ðÿñìèí ìöâàçèíÿòè ïîçóëóá. Ïàäøàù ðÿñìäÿ ãûçûíû
ýþðÿí êèìè, áó áàúàðûãëû íÿããàøû òàïìàã èñòÿéèá. Àììà ùèé-
ëÿýÿð íÿããàø ïàäøàùûí ãÿçÿáèíäÿí ãîðõäóüóíäàí, êÿíèçèí
âÿ ïàäøàùûí ãûçûíûí ðÿñìèíè þç öñëóáóéëà éîõ, éåíè áèð öñëóá-
ëà ÷ÿêèá êè, êèì îëäóüó áàøà äöøöëìÿñèí. ×öíêè î ðÿñìÿ áàø-
ãà áèð ÷îõ ðÿññàìûí ãÿëÿìè âÿ áàúàðûüû äà äÿéèá”.
“Éàõøû, ïàäøàù ãûçûíû ðÿñì åëÿéÿí íÿããàøûí êèì îëäóüó-
íó íåúÿ òàïûá?”
“Ãóëàãëàðûíà áàõûá!”
“Êèìèí ãóëàãëàðûíà áàõûá? Ãûçûíìû, ãûçûí ðÿñìèíèíìè?”
“ßñëèíäÿ, ùå÷ áèðèíèí. ßââÿëúÿäÿí ñþâã-òÿáèiéëÿ þç íÿã-
ãàøëàðûíûí ùàçûðëàäûãëàðû áöòöí êèòàáëàðû, ñÿùèôÿëÿðè, ðÿñìëÿðè
à÷ûá ãàðøûñûíà ãîéóá, ãóëàãëàðà áàõûá. Èëëÿðäÿí áÿðè áèëäèéè øåéè
éåíèäÿí ýþðöá: áàúàðûãëàðû íÿ îëóðñà îëñóí, íÿããàøëàðûíûí ùÿð
áèðè ãóëàãëàðû þçöíÿ ýþðÿ ÷ÿêèðìèø. ×ÿêäèêëÿðè öç ïàäøàùûí
öçö, óøàüûí öçö, ñàâàø÷ûíûí, ùÿòòà, ÿñòÿüôöðóëëàù, Пåéüÿìáÿ-
ðèìèç hÿçðÿòëÿðèíèí ðöáÿíä àðõàñûíäà ýèçëÿíìèø öçö, éà äà,
ÿñòÿüôöðóëëàù, øåéòàíûí öçö îëñóí, ùå÷ ôÿðãè éîõ imiø. Ùÿð
íÿããàø ùÿð âÿçèééÿòäÿ, ùÿð ðÿñìäÿ ãóëàãëàðû ýèçëè èìçà êèìè
åëÿ åéíè øÿêèëäÿ ðÿñì åäèðëÿðìèø”.
“Íèéÿ?”

334
 Orxan Pamuk V $ %" $

“Óñòàä íÿããàøëàð öç ðÿñìè ÷ÿêÿíäÿ áöòöí äèããÿòëÿðèíè Inventas vitam

èôàäÿéÿ, öçöí àäàìà îõøàìàñûíà, éà äà îõøàìàìàñûíà, öçöí

juvat excoluisse
per artes

óúà ýþçÿëëèéÿ éàõûíëàøìàñûíà, êþùíÿ ãÿëèáëÿðÿ éåðëÿøìÿñèíÿ

âåðèðëÿð. Íþâáÿ ãóëàãëàðà ýÿëÿíäÿ íÿ áàøãà íÿããàøëàðäàí
îüóðëàéûðëàð, íÿ áèð ãÿëèáè òÿãëèä åëÿéèðëÿð, ùÿãèãè ãóëàüà áàõûð-
ëàð. ×öíêè ãóëàüû ÷ÿêÿíäÿ ùå÷ ôèêèðëÿøìèð, ùå÷ õöñóñè äèããÿò
âåðìèð, ÷ÿêäèêëÿðè øåéèí öñòöíäÿ ãÿòè äàéàíìûðëàð. Áåëÿúÿ
ãÿëÿìëÿðèíè ÿçáÿðäÿí ùÿðÿêÿò åòäèðèðëÿð”.
“Àììà áþéöê óñòàäëàð åëÿ áöòöí ìþúöçÿëÿðèíè ùÿãèãè
àòëàðà, àüàúëàðà, èíñàíëàðà ùå÷ áàõìàäàí, ÿçáÿðäÿí ÷ÿêÿí
êèìè, ÷ÿêìÿçëÿðìè?” – Ãàðà äåäè.
Ìÿí “äîüðóäór”, – äåäèì, – “áó èëëÿðëÿ äöøöíöëöá, öçÿðèí-
äÿ äóðóëóá, áàø éîðóá, ÷àëûøà-÷àëûøà ÿëäÿ åäèëìèø ÿçáÿðäèr. Þìðö
áîéó êèôàéÿò ãÿäÿð àò ðÿñìè âÿ àò ýþðäöêëÿðèíäÿí, ãàáàãëàðûí-
äàêû ãàíëû-úàíëû ÿí àõûðûíúû àòûí áåéèíëÿðèíäÿêè ìöêÿììÿë àò
ôèêðèíè çÿäÿëÿéÿúÿéèíè ÷îõ éàõøû áèëèðëÿð. Áöòöí þìðö áîéóíúà
îí ìèíëÿðëÿ êÿðÿ àò ðÿñìè ÷ÿêÿí óñòàä íÿããàøûí ãÿëÿìè ÿí
àõûðäà Àëëàùûí íÿçÿðäÿ òóòäóüó aò ðÿñìèíÿ ÿìÿëëè-áàøëû éàõûí-
ëàøûð âÿ áóíó þç ðóùóíäàí, òÿúðöáÿñèíäÿí áèëèð. ßëèí ÿçáÿðäÿí
áèð àíäà úûçäûüû àò áàúàðûã, çÿùìÿò âÿ áèëèêëÿ ÷ÿêèëèá, Àëëàùûí
àòûíà éàõûí àòäûr. Àììà ÿëèí ùå÷ áèð áèëèê òÿëÿá åëÿìÿäÿí, íÿ
÷ÿêäèéèíè äöøöíцб-дашынмадан, ïàäøàùûí ãûçûíûí ãóëàüûíà äà
äèããÿò éåòèðìÿäÿí ÷ÿêäèéè ãóëàã áöòþâ áèð ãöñóð îëóá. Ãöñóð
îëäóüó ö÷öí äÿ ùÿð íÿããàøäà ôÿðãëè îëóð. Éÿíè áèð íþâ èìçàäû”.
Ýóðóëòó âÿ òÿðïÿíèø îëäó. Áîñòàí÷ûáàøûíûí àäàìëàðû êþù-
íÿ íÿããàøõàíà îòàüûíà õÿòòàòëàðäàí âÿ íÿããàøëàðûìûí åâëÿ-
ðèíäÿí òîïëàéûá ýÿòèðäèêëÿðè ñÿùèôÿëÿðè àòûðäûëàð.
“ßñëèíäÿ, åëÿ ãóëàã èíñàíûí áèð ãöñóðóäór, – Ãàðàíûí
ýöëöìñÿìÿñèíè èñòÿéèá”, – äåäèì. Ùàìûäàí ôÿðãëè âÿ ùàìûäà
åéíè øåéäèr, òàìàìèëÿ èéðÿíúëèêäèr.
“Ãóëàüûí èìçàñûíäàí éàõàñûíû ÿëÿ âåðÿí íÿããàøûí áàøûíà
íÿ ýÿëèá?”
Ãàðà äàùà äà ïÿðèøàí îëìàñûí äåéÿ, “Êîð åäèëèá”, – äåìÿ-
äèì. “Ïàäøàùûí ãûçûéëà åâëÿíèá, – äåäèì. – Î ýöí-áó ýöíäö,

335
íÿããàøëàðû ñàô-÷öðöê åëÿìÿê ö÷öí èñòèôàäÿ îëóíàí áó öñóë
áèð ÷îõ íÿããàøõàíà ñàùèáè õàíëàð, øàùëàð, ïàäøàùëàð àðàñûíäà
“êÿíèç öñóëó” êèìè òàíûíûð âÿ ñèðð òÿêè ñàõëàíûëûð êè, íÿããàøëàð
ðÿñì ÷ÿêèá, íàõûø âóðóá, ñîíðà èíêàð åäÿðëÿðñÿ, ýöíàùû êèìèí
èøëÿäèéèíè äÿðùàë áàøà äöøñöíëÿð. Èøèí èíúÿ íþãòÿñè ðÿñìèí
îðòàñûíäà éåð òóòìàéàí, õöñóñè ôèêèð âåðèëìÿéÿí, ñöðÿòëÿ ÷ÿêè-
ëÿí, áöòþâ òÿêðàðëàíìàéàí òÿôÿððöàò òàïìàãäû. Áóíëàð ãóëàã-
ëàð, ÿëëÿð, îòëàð, éàðïàãëàð, éà äà àòëàðûí éàëëàðû, éà äà àéàãëàðû,
äûðíàãëàðû áåëÿ îëà áèëÿð. Àììà äèããÿò åëÿ, ðÿññàì áó õöñó-
ñèééÿòèí þç ýèçëè èìçàñûíà ÷åâðèëäèéèíè áèëìÿìÿëèäèr. Ìÿñÿëÿí,
áûü îëìàç, ÷öíêè áèð ÷îõ ðÿññàì áûüëàðû þçöíÿ ýþðÿ ÷ÿêäèéèíè,
áûü ðÿñìèíèí áèð íþâ éàðûà÷ûã èìçà îëäóüóíó áèëèð. Àììà
ãàøëàð îëà áèëÿð, ÷öíêè ùå÷ êÿñ îíëàðà äèããÿò âåðìÿç. Èíäè ýÿë
ýþðÿê, ðÿùìÿòëèê ßíèøòÿíèí ðÿñìëÿðèíÿ ãÿëÿìëÿðèíè, ôûð÷àëàðûíû
âóðàí ðÿññàìëàð ùàíñûëàð imiø”.
Áåëÿúÿ áèðè ýèçëè, áèðè à÷ûã ÷ÿêèëìÿñè äàâàì åòäèðèëÿí åéíè
ùåêàéÿëè âÿ ìþâçóëó, àéðû öñóëëàðëà íÿãø åäèëìèø èêè êèòàáûí
– ðÿùìÿòëèê ßíèøòÿíèí êèòàáûéëà ìÿíèì íÿçàðÿòèì àëòûíäà
íÿãø îëóíàí øàùçàäÿìèçèí ñöííÿò òîéóíäàí ñþùáÿò à÷àí
“Ñóðíàìÿ”íèí ñÿùèôÿëÿðèíè éàí-éàíà ãîéäóã, áþéöäöúöìöí
ýÿçèøäèéè éåðëÿðÿ Ãàðàéëà äèããÿòëÿ áàõäûã.
1. ßââÿëúÿ “Ñóðíàìÿ” ñÿùèôÿñèíäÿ êå÷èä ìÿðàñèìèíè ìÿùç
áó òàìàøà ö÷öí òèêèëìèø êþøêöíäÿí òàìàøà åëÿéÿí pàäøàùû-
ìûçûí ãàðøûñûíäàí êå÷ÿí êöðê÷öëÿð ÿñíàôûíäàí ãûðìûçû êàô -
òàíëû, ýþé ãóðøàãëû áèð êöðê÷ö óñòàñûíûí ãóúàüûíäà àïàðäûüû
òöëêö äÿðèñèíèí à÷ûã àüçûíà äèããÿò åëÿéèðèê. Òöëêöíöí áèð-áèð
ýþðöíÿí äèøëÿðèéëÿ ßíèøòÿíèí øåéòàí ðÿñìèíäÿêè äöç Ñÿìÿð-
ãÿíääÿí ýÿëäèéèíè ýöìàí åëÿäèéèì éàðûøåéòàí, éàðûäèâ î ìÿí-
ùóñ ìÿõëóãóí äèøëÿðè åéíè ÿëäÿí, Çåéòóíóí ãÿëÿìèíäÿí ÷ûõ-
ìà idi.
2. Òîé øÿíëèêëÿðèíèí ÷îõ ÿéëÿíúÿëè áèð ýöíöíäÿ pàäøàùû-
ìûçûí Àò måéäàíûíà áàõàí ïÿíúÿðÿñèíèí äèáèíäÿ, úûðûã-úûíäûð
ïàëòàðäà áèð áþëöê éîõñóë ñÿðùÿä ãàçèñè ïåéäà îëìóøäó. Àðà-
ëàðûíäàí áèðè “Ïàäøàùûì, áèç ñèçèí ãÿùðÿìàí ÿñýÿðëÿðèíèç êèìè,

336
 Orxan Pamuk V $ %" $

êàôèðëÿ äèí óüðóíäà ñàâàøàíäà ÿñèð äöøäöê, àíúàã áèð éàõûíû- Inventas vitam

ìûçû ýèðîâ ãîéóá ýèðîâ ïóëó òàïìàã ö÷öí àçàä îëà áèëäèê, àììà
juvat excoluisse
per artes

Èñòàíáóëà ãàéûäàíäà ùÿð øåéè î ãÿäÿð áàùàëàíìûø ýþðäöê êè,

èíäè áèç êàôèð ÿëèíäÿ ýèðîâ ãàëàí éàõûíëàðûìûçû ãóðòàðìàãäàí
þòðö ïóëó äöçÿëäÿ áèëìèðèê âÿ ñÿíèí éàðäûìûíà ìþùòàúûã; áèçÿ
éà ãûçûë âåð, éà äà ÿñèð âåð êè, àïàðûá ýèðîâ ãàðäàøëàðûìûçëà äÿéèø-
äèðÿê, îíëàðû ãóðòàðàã”, – äåéèá. Åëÿ áó âàõò pàäøàùûìûçû, áÿä-
áÿõò éîõñóë ãàçèëÿðèìèçè, ìåéäàíäàêû ßúÿì, Òàòàð åë÷èëÿðè
à÷ûã òÿê ýþçöéëÿ ñöçÿí êöíúäÿêè òÿíáÿë êþïÿéèí àéàã äûðíàã-
ëàðûéëà ßíèøòÿíèí êèòàáûíäà, àx÷àíûí ìàúÿðàëàðûíû ýþñòÿðÿí
ìÿúëèñèí êöíúöíäÿêè êþïÿéèí àéàã äûðíàãëàðû áÿëëèäèr êè, åéíè
ãÿëÿìäÿí, Ëåéëÿéèí ÿëèíäÿí ÷ûõìà idi.
3. Ïàäøàùûìûçûí ãàáàüûíäà äîìáàëàã àøàí, òàõòàëàð öçÿ-
ðèíäÿ éóìóðòà äûüûðëàéàí ùîããàáàçëàð àðàñûíäà èðèáàøëû, ýþé
úàíëûãëû, ÷ûëïàã áàëäûðëû áèð íÿôÿð ãûðàãäà ãûðìûçû õàëûíûí öñòöíÿ
÷þêöá äÿôèíè ÷àëàíäà äöááÿäöç áàðìàãëàðûíû ßíèøòÿíèí êèòà-
áûíäàêû ðÿñìäÿ ñèíè ñàõëàéàí ãàäûí êèìè òóòóðäó (Çåéòóí).
4. Ïàäøàùûìûçûí ãàáàüûíäàí èòÿëÿéÿ-èòÿëÿéÿ êå÷èðäèêëÿðè
òÿêÿðëè àðàáàíûí è÷èíäÿ éåðëÿøäèðäèêëÿðè îúàüûí öñòöíäÿêè èðè
ãàçàíäà ÿòëè, ñîüàíëû êÿëÿì äîëìàñû áèøèðÿ-áèøèðÿ êå÷ÿí àøáàç-
ëàð áþëöéöíöí ãàçàíëàðëà éåðèéÿí óñòà àøáàçëàðûíûí áàñäûüû
ãàðà òîðïàüûí ìàâè äàøëàðû ßíèøòÿíèí þëöì äåäèéè ðÿñìäÿêè
éàðû õÿéàë ñàéàã øåéèí öñòöíÿ áàñìàäàí ýåòäèéè ëàúèâÿðä òîð-
ïàüûí ãûçûë äàøëàðûéëà åéíè ÿëäÿí ÷ûõìàäûr (Êÿïÿíÿê).
5. Àëÿìïÿíàù pàäøàùûìûçà äèëëÿð òþêöá, ßúÿì øàùûíûí
äîñò îëäóüóíó, pàäøàùûìûçà äîñòëóãäàí áàøãà ùå÷ áèð äóé-
üó áÿñëÿìÿäèéèíè åëÿ ùåé ñþéëÿéÿí ßúÿì åë÷èñèíèí òÿíòÿíÿëè
êàñðû, øàùûí îðäóëàðûíûí Îñìàíëûéà éåíè ñÿôÿð ö÷öí ùàçûðëûã-
ëàðà áàøëàìàñû õÿáÿðè òàòàð õÿáÿð÷èëÿðëÿ ÷àòäûðûëäûüûíà ýþðÿ
áèð àíäà éåðëÿ éåêñàí åäèëèá ñöïöðöëìöø, áó ãÿçÿá âÿ ôÿëàêÿò
âàõòû Àò måéäàíûíäà ãàëõàí òîçó éàòûðòìàã ìÿãñÿäè иëÿ ñó÷ó-
ëàð éöéöðìöø, åë÷èíèí öçÿðèíÿ ùöúóì åëÿìÿéÿ ùàçûðëàøàí êöò-
ëÿíè öñòëÿðèíÿ êÿòàí òîõóìó éàüû òþêöá ñàêèòëÿøäèðìÿêäÿí þòðö
áåëëÿðèíäÿ äÿðè òóëóãëàð äàøûéàí àäàìëàð éåòèøìèøäè. Ñó÷óëàðûí

337
âÿ êÿòàí òîõóìó éàüû äîëó òóëóãëàðû äàøûéàí àäàìëàðûí ãà÷àí-
äà àéàãëàðûíû ãàëäûðìàëàðûéëà ãûðìûçûíûí ðÿñì åäèëäèéè ñÿùèôÿäÿ
ãà÷àí ÿñýÿðëÿðèí àéàã ãàëäûðìàëàðû åéíè ÿëäÿí ÷ûõìà idi
(Êÿïÿíÿê).
Áó ñîíóíúó êÿøô ÿëèìäÿêè áþéöäöúöíö áèð ñàüà, áèð ñîëà,
áèð î ðÿñìÿ, áèð áó ðÿñìÿ àïàðûá, èç òàïìàüà ÷àëûøàí ìÿíèì éîõ,
èøýÿíúÿ ãîðõóñóíäàí âÿ åâäÿ ýþçëÿéÿí àðâàäûíà ãîâóøìàã
ö÷öí ýþçëÿðèíè ôàë äàøû êèìè à÷àí Ãàðàíûíäû. Êÿíèç öñóëóéëà
ðÿùìÿòëèê ßíèøòÿñèíäÿí ãàëàí äîããóç ðÿñìè, îíëàðà òîõóíàí
íÿããàøëàðûìûçûí ãîéäóãëàðû èçè àøêàðëàìàüûìûç, ñîíðà äà áó
ìÿëóìàòëàðû ñàô-÷öðöê åëÿìÿéèìèç áöòöí ýöíîðòàäàí ñîíðà-
ìûçû àëäû.
Ãàðàíûí ðÿùìÿòëèê ßíèøòÿñè ùå÷ áèð ñÿùèôÿíè òÿêúÿ áèð
íÿããàøûí ôûð÷àñûíà âÿ áàúàðûüûíà ãîéìàìûø, óñòàä íÿããàøëà-
ðûìûí ö÷ö äÿ ðÿñìëÿðèí ÷îõóíà òîõóíìóøäó. Áó, ðÿñìëÿðèí
åâäÿí-åâÿ äàøûíäûüûíû, ùÿìèí ýåäèø-ýÿëèøëÿðèí äÿ ÷îõ îëäóüó-
íó ýþñòÿðèðäè. Ìÿíèì òàíûäûüûì íÿããàøëàðäàí áàøãà ðÿñìëÿ-
ðÿ ãàðûøàí áåøèíúè ÿëèí áàúàðûãñûçëûãëà òîõóíóøëàðûíû ñåçÿíäÿ,
ðÿçèë ãàòèëèí íÿ ãÿäÿð äÿ ãàáèëèééÿòñèç îëäóüóíó ôèêèðëÿøèá,
ãÿçÿáëÿíèðäèì êè, Ãàðà åùòèéàòëû áîéà ÷ÿêìÿñèíäÿí ßíèøòÿñè-
íè àéûðä åëÿäè, éàíëûø èçÿ äöøìÿêäÿí õèëàñ îëäóã. “Ñóðíàìÿ”-
ìèçÿ ÷ÿêäèéè òÿçùèáëÿðèí àç ãàëà äöááÿäöç åéíèñèíè ßíèøòÿíèí
êèòàáû ö÷öí ÷ÿêÿí (ÿëáÿòòÿ, ãÿëáèì, òÿáèè êè, ãûðûëûðäû), äèâàðëà-
ðà, éàðïàãëàðà, áóëóäëàðà ôûð÷àñûíûí àðàäàáèð òîõóíäóüóíó
ýöìàí åëÿäèéèì áÿäáÿõò Çÿðèô ÿôÿíäèíè äÿ áèð êÿíàðà ãîéñàã,
íÿããàøëàð áþëöéöìäÿí áó ðÿñìëÿðÿ éàëíûç ÿí ïàðëàã ö÷ óñòà
íÿããàøûí òîõóíäóüó ãÿòè îðòàéà ÷ûõûðäû. Áóíëàð ìÿíèì øÿéèðä-
ëèêëÿðèíäÿí áÿðè åøãëÿ éåòèøäèðäèéèì, þâëàäëàðûì, ö÷ ñåâýèëè
èñòåäàäëàðûì idi: Çåéòóí, Êÿïÿíÿê, Ëåéëÿê...
Àõòàðäûüûìûç øåéè òàïìàüûìûçà êþìÿê åëÿéÿð äåéÿ, ùÿð
áèðèíèí áàúàðûüû, óñòàëûüû âÿ õàñèééÿòëÿðè ùàããûíäà äàíûøìàã,
òÿêúÿ îíëàð ùàããûíäà éîõ, ìÿíèì þç ùÿéàòûì ùàããûíäà äà
äàíûøìàãäû.

338
 Orxan Pamuk V $ %" $

Inventas vitam

ÇÅÉÒÓÍÓÍ ÑÈÔßÒËßÐÈ
juvat excoluisse
per artes

ßñë àäû Âÿëèúàíäûr, ìÿíèì âåðäèéèìäÿí áàøãà ëÿãÿáè âàðìû,

áèëìèðÿì, ÷öíêè áèð éåðÿ èìçà àòäûüûíû ýþðìÿìèøÿì. Øÿéèðä
îëàíäà ÷ÿðøÿíáÿ ýöíëÿðè ìÿíè åâäÿí ýþòöðÿðäè. ×îõ ãöðóðëó-
äór, áó äà èìçà àòàúàã ãÿäÿð þçöíö úûëûç ñàéûðñà, áóíóí ýþðöí-
ìÿñèíè âÿ áèëèíìÿñèíè èñòÿìÿê, àòäûüû èìçàíû ýèçëÿòìÿìÿê
ìÿíàñûíû âåðèð. Àëëàù ùÿääÿí àðòûã ãàáèëèééÿò âåðèá. Òÿçùèá-
äÿí úÿäâÿë ÷ÿêìÿéÿúÿí ÿëèíäÿí ùÿð øåé àñàíëûãëà ýÿëèð âÿ ÿí
éàõøûñûíû ÷ÿêèð. Àüàú, ùåéâàí âÿ èíñàí öçö íÿãø åëÿìÿêäÿ
íÿããàøõàíàìûí ÿí ïàðëàã ðÿññàìû îäór. Âÿëèúàíû, ýöìàí åëÿ-
éèðÿì, îí éàøûíäà îëàíäà Èñòàíáóëà ýÿòèðÿí àòàñû Ñÿôÿâè øàùû-
íûí Òÿáðèçäÿêè íÿããàøõàíàñûíûí àäëû-ñàíëû ñóðÿò ðÿññàìû Ñèéà-
âóøóí éåòèøäèðìÿñè iäè, óñòàäëàðûíûí ñèëñèëÿñè òà ìîíãîëëàðà
ãÿäÿð ýåäèá ÷ûõûð. Ìîíãîë-×èí òÿñèðèíè äàøûéàí, Ñÿìÿðãÿíä,
Áóõàðà âÿ Ùåðàòäà éåðëÿøìèø éöç ÿëëè èë ÿââÿëèí àùûë óñòàëàðû
êèìè, ýÿíú àøèãëÿðè ÷èíëèëÿð òÿêè àéöçëö ÷ÿêèð. Íÿ øÿéèðäëèéèíäÿ,
íÿ óñòàëûüûíäà è÷èíÿ ãàïàëû áó ÷ÿòèí úåâèçè èñòÿäèéèì êèìè à÷à
áèëäèì. Ðóùóíóí äÿðèíëèêëÿðèíäÿ ýèçëÿòäèéè Ìîíãîë-×èí-Ùåðàò
óñòàäëàðûíûí öñóë âÿ þðíÿêëÿðèíäÿí ãûðàüà ÷ûõìàñûíû, ùÿëÿ
ëàçûì ýÿëñÿ, îíëàðû óíóòìàñûíû èñòÿéèðäèì. Áóíó îíà äåéÿíäÿ
íÿããàøõàíà âÿ þëêÿ äÿéèøäèðÿí áèð ÷îõ íÿããàø êèìè, îíëàðû
óíóòäóüóíó, åëÿ ÿñëèíÿ ãàëàíäà, ùå÷ þéðÿíìÿäèéèíè ñþéëÿéèð.
Áèð ÷îõ íÿããàø ùàôèçÿñèíäÿ ýèçëÿäèéè î ìèñèëñèç ãÿëèáëÿð ö÷öí
ãèéìÿòëèäè, àììà Âÿëèúàí óíóòñàéäû, äàùà äà áþéöê íÿããàø
îëàðäû. Óñòàäëàðûíäàí þéðÿíäèêëÿðèíè ðóùóíóí äÿðèíëèêëÿðèíäÿ
çÿðóðè ýöíàù òÿêè ýèçëÿìÿñèíèí þçöíöí áåëÿ, áèëìÿäèéè èêè ôàé-
äàñû âàð. 1. Áó îíà áåëÿ ãàáèëèééÿòëè íÿããàøûí áàúàðûüûíà ÷àëàð
ýÿòèðÿí ýöíàù âÿ éàäëûã äóéüóñó âåðèð. 2. “Óíóòäóì” äåäèéè
øåéè ÷ÿòèíÿ äöøÿíäÿ õàòûðëàéûð, ãÿäèì Ùåðàò ãÿëèáëÿðèíäÿí áèðè-
íè èñòèôàäÿ åëÿéèá, éåíè ìþâçóíóí, éåíè òàðèõèí, âÿðäèø îëóíìà-
éàí áèð ìÿúëèñèí è÷èíäÿí ÷ûõà áèëèð. ×îõ éàõøû ýþçö îëäóüóí-
äàí ãÿäèì ãÿëèáäÿí, Øàù Òÿùìàñèáèí ãÿäèì óñòàäëàðûíäàí

339
þéðÿíäèêëÿðèíè éåíè ðÿñìÿ àùÿíýëÿ óéüóíëàøäûðìàüû áèëèð.
Îíóí ÿëèíäÿ Ùåðàò ðÿñìèéëÿ Èñòàíáóë íÿãøè öçâè øÿêèëäÿ áèð-
áèðèíÿ ãàðûøûð.
Áöòöí íÿããàøëàðûìà åëÿäèéèì êèìè, ãàáàãúàäàí õÿáÿð
âåðìÿäÿí áèð êÿðÿ åâèíÿ áàñãûí åëÿìèøäèì. Ìÿíèì âÿ áèð
÷îõ óñòàä íÿããàøûí ÿêñèíÿ, îòóðóá èøëÿäèéè ýóøÿ, áîéàëàðû,
ôûð÷àëàðû, áàëûããóëàüûíäàí ìþùðÿëÿðè, ðÿùëÿñè, ùàìûñû áèð-áèðè-
íÿ ãàðûøûá, äàüûíûã âÿ ïèñ ýöíäÿ iäè. Ìÿíèì ö÷öí ìöÿììà-
äûr. Àììà áó âÿçèééÿòèíäÿí áåëÿ óòàíìàìûøäû. Áóíäàí áàøãà
ö÷-áåø àx÷à àðòûã ãàçàíìàãäàí þòðö ãûðàã èø ýþðìöðäö. Áóí-
ëàðû äàíûøäûüûìà ýþðÿ, Ãàðà ðÿùìÿòëèê ßíèøòÿñèíèí ôèðÿíý óñòàä-
ëàðûíûí öñóëëàðûíà ÿí ÷îõ Çåéòóíóí ùÿâÿñ ýþñòÿðäèéèíè âÿ
óéóøäóüóíó ñþéëÿäè. Áóíóí ðÿùìÿòëèê ñÿôåùÿ ýþðÿ, òÿðèô îëäó-
üóíó áàøà äöøöðäöì. Éàíëûø ñàô-÷öðöê îëäóüóíó äà.
Àòàñûíûí óñòàñû Ñèéàâóøäàí, îíóí óñòàñû Ìöçÿôôÿðäÿí êå÷ÿí
Ùåðàò öñóëëàðûíà, Áåùçàäûí éàøàäûüû ãÿäèì ÷àüà, ãÿäèì óñòàä-
ëàðà ýþðöíäöéöíäÿí äàùà äà àðòûã âÿ ýèçëèíäÿ áàüëû ãàëäûüûíû
áèëìÿðÿì, ìÿíè åëÿ ùåé Çåéòóíäà áàøãà ýèçëè þðòöëö øåéëÿð
îëäóüó äöøöíäöðöá. Íÿããàøõàíàìûí ÿí äèíìÿçè, ÿí ñÿìè-
ìèñè, ÿí ýöíàùêàðû, ÿí õàèíè, ÿí ýèçëèñè (áóíëàðû ñÿìèìè ñþé-
ëÿéèðÿì) îäór. Áîñòàí÷ûáàøûíûí èøýÿíúÿñè äåéèëÿíäÿ, àüëûìà
áèðèíúè î ýÿëèð. (Ùÿì èøýÿíúÿ âåðèëìÿñèíè èñòÿéèðÿì, ùÿì äÿ
âåðèëìÿìÿñèíè.) Ýþçëÿðè úèí êèìèäè ùÿð øåéè ýþðöð, ìÿíèì
ãöñóðëàðûìû äà áèëèð; àììà ùÿð ãÿëèáÿ ñûüàí éåðñèç-éóðäñóç
àäàìûí åùòèéàòûéëà íàäèð ùàëëàðäà àüçûíû à÷ûá, õaòàëàðûìûçû
ýþñòÿðèð. Ýèçëèäèr, áÿëè, àíúàã, ìÿíúÿ, ãàòèë äåéèë. (Ãàðàéà áóíó
äà äåìÿäèì.) ×öíêè ùå÷ áèð øåéÿ èíàíìûð. Ïóëà äà èíàíìûð,
àììà ãîðõàãúàñûíà éûüûð. Îíà ýþðÿ äÿ áöòöí ãàòèëëÿð ýöìàí
îëóíäóüóíóí ÿêñèíÿ, ÿãèäÿñèçëÿðäÿí éîõ, èíàíàíëàðäàí ÷ûõûð.
Íÿããàøëûã ðÿññàìëûüà, ðÿññàìëûã äà Àëëàùà, ÿñòÿüôöðóëëàù,
ìåéäàí îõóìàüà à÷ûëàí ãàïûäû; áóíó ùàìû áèëèð: áó ìÿíàäà
ÿãèäÿñèçëèéèíÿ ýþðÿ Çåéòóí ÿñë ðÿññàìäûr. Àììà èíäè ãàáèëèé-
éÿòèíèí Êÿïÿíÿêäÿí, ùÿòòà Ëåéëÿêäÿí ÿêñèê îëäóüóíó äöøö-
íöðÿì. Áóíó äåéÿíäÿ èñòÿìèøäèì Ãàðà Çåéòóíó ãûñãàíñûí.

340
 Orxan Pamuk V $ %" $

Ãàðà éàëíûç ãàðà ýþçëÿðèíè à÷ûá, óøàã ìàðàüûéëà áàõäû. Îíäà Inventas vitam

îíà Çåéòóíóí ãàðà ãÿëÿì òÿðçèéëÿ èøëÿéÿíäÿ, ÿëéàçìàëàð ö÷öí

juvat excoluisse
per artes

áèð-áèð ñàâàø÷û, îâ÷ó ðÿñìëÿðè, ÷èíëèëÿð êèìè ëåéëÿêëè, äóðíàëû

ìÿíçÿðÿëÿð, àüàúûí àëòûíäà îòóðóá øåèð îõóéàí, óä ÷àëàí ýþçÿë
îüëàíëàð ÷ÿêÿíäÿ, ÿôñàíÿâè àøèãëÿðèí êÿäÿðèíè, ÿëèãûëûíúëû ãûçüûí
øàùûí ãÿçÿáèíè, ÿæäàùàíûí ùöúóìóéëà ñû÷ðàéàí ãÿùðÿìàíûí
öçöíäÿêè ãîðõóíó ðÿñì åëÿéÿíäÿ, ìèñèëñèç îëäóüóíó äåäèì.
“Áÿëêÿ äÿ, pàäøàùûìûçûí öçöíöí, îòóðóøóíóí ôèðÿíýëÿð
êèìè, òÿôÿððöàòëàðûéëà ðÿñì åäèëÿúÿéè ñîí ðÿñìè îíà ÷ÿêäèðÿ-
úÿêäè”, – Ãàðà äåäè.
Ìÿíè ùåéðÿòëÿíäèðìÿêìè èñòÿéèðäè?
“Áåëÿ îëñàéäû, ßíèøòÿíè þëäöðÿíäÿí ñîíðà ÿñàñÿí áèëäèéè
ðÿñìè Çåéòóí íèéÿ ýþòöðöá àïàðñûí? – äåäèì. – Éà äà î ðÿñìè
ýþðìÿê ö÷öí ßíèøòÿíè íèéÿ þëäöðñöí?”
Áèð àíëûüà èêèìèç äÿ ôèêðÿ ýåòäèê.
“Î ðÿñìäÿ áèð ÿñêèê îëäóüó ö÷öí, – Ãàðà äåäè, – yà äà
áèð øåéäÿí ãîðõóá ïåøìàí îëäóüó ö÷öí. Éà äà... – áèð àç
ôèêèðëÿøäè. – Éà äà éàçûã ßíèøòÿìè þëäöðÿíäÿí ñîíðà çÿðÿð
âóðìàã, õàòèðÿ ýþòöðìÿê, ùÿòòà ñÿáÿáñèç áèð èø ýþðìÿê ö÷öí
äÿ ýþòöðìöø îëìàçìû? Çåéòóí áþéöê ðÿññàìäûr, òÿáèè êè,
ýþçÿë ðÿñìÿ åùòèðàì äóéàúàã”.
Çåéòóíóí áþéöê ðÿññàì îëäóüóíäàí äàíûøäûã, ùèääÿò-
ëÿíÿ-ùèääÿòëÿíÿ äåäèì: “Àíúàã ßíèøòÿíèí áó ðÿñìëÿðèíèí ùå÷
áèðè ýþçÿë äåéèë”.
“Ñîíóíúóñóíó ýþðìÿìèøèê”, – Ãàðà úÿñàðÿòëÿ äåäè.

ÊßÏßÍßÉÈÍ ÑÈÔßÒËßÐÈ

Áàðûòõàíàëû Ùàñàí ×ÿëÿáè êèìè òàíûíûð, àììà ìÿíäÿí

þòðö ùÿìèøÿ Êÿïÿíÿêäèr. Áó àäû ìÿíÿ ÷îõ ýþçÿë óøàãëûüûíû,
ýÿíúëèéèíè õàòûðëàäûð: ýþðÿíëÿðèí èíàíìàéûá áèð äÿ áàõìàã
èñòÿéÿúÿéè ãÿäÿð ýþçÿëäèr. Ùÿìèøÿ ùåéðÿòëÿíäèéèì ìþúöçÿ:
ýþçÿë îëäóüó ãÿäÿð ãàáèëèééÿòëèäè äÿ. Ðÿíý óñòàñûäû, ÿí ãöâ-
âÿòëè úÿùÿòè áóäór; ñàíêè, ðÿíý ñöðòìÿ çþâãö ö÷öí äþíÿ-äþíÿ,

341
åøãëÿ íÿãø åëÿéèð. Àììà öòÿëÿê, ìÿãñÿäñèç, íàðàùàò îëäóüó-
íó äà Ãàðàéà ñþéëÿäèì. Àäèë îëìà íàðàùàòëûüûéëà äà òÿñäèãëÿ-
äèì: î, ãÿëáèéëÿ ðÿñì åëÿéÿí ÿñë íÿããàøäûr. ßýÿð íàõûø àüûë
ö÷öí, è÷èìèçäÿêè ùåéâàíà ñÿñëÿíìÿê ö÷öí, éà äà pàäøàùûí
ãöðóðóíó îõøàìàã ö÷öí éîõ, ýþçö ñåâèíäèðìÿê ö÷öí ÷ÿêè-
ëèðñÿ, Êÿïÿíÿê ÿñë íÿããàøäûr. Ãûðõ èë ÿââÿëèí Ãÿçâèí óñòàëàðûí-
äàí äÿðñ àëàí òÿêè ýåíèø, ðàùàò, éóâàðëàã õÿòëÿð ÷ÿêèð, ïàðëàã,
ãàðûøûãñûç ðÿíýëÿðèíè úÿñàðÿòëÿ ñöðòöð, ðÿñìèíèí ýèçëè íèçàìûí-
äà ÷îõ ëÿççÿòëè éóâàðëàã âàð, àììà îíó ÷îõäàí ýÿáÿðìèø
î ãÿçâèíëè óñòàëàð éîõ, ìÿí éåòèøäèðäèì. Áÿëêÿ, áóíà ýþðÿ
îüëóì òÿêè, ùÿòòà îüëóìäàí äà àðòûã ñåâèðÿì, àììà îíà ùå÷
ùåéðàí îëìàäûì. Óøàãëûüûìäà âÿ éåíèéåòìÿëèéèìäÿ áöòöí
øÿéèðäëÿðèì êèìè îíó ãÿëÿì ñàïëàðûéëà, õÿòêåøëÿðëÿ, ùÿòòà
îäóíëà ÷îõ äþéäöì, àììà áóíà ýþðÿ ùþðìÿò åëÿìèðÿì.
×öíêè Ëåéëÿéè äÿ õÿòêåøëÿðëÿ ÷îõ äþéìöøÿì, áóíóíëà áåëÿ
îíà ùþðìÿòèì âàð. Óñòàñûíûí ãàïàçû ýÿíú øÿéèðäèí è÷èíäÿêè
èñòåäàä úèíëÿðèíè âÿ øåéòàíû ùåñàá îëóíäóüó êèìè, ñèíäèðìèð,
ìöâÿããÿòè ýåðèëÿäèð. Áó õåéèðõàù, ùàãëû ãàïàçäûñà, úèíëÿð âÿ
øåéòàí äàùà ñîíðà àçûá éåòèøìÿêäÿ îëàí íÿããàøû ÷àëûøìàüà
ñþâã åòäèðèð. Êÿïÿíÿéÿ âóðäóüóì ãàïàçëàðñà, îíó õîøáÿõò,
èòàÿòêàð íÿããàø åëÿéèá.
Éåíÿ îíó Ãàðàéà òÿðèôëÿìÿê åùòèéàúû ùèññ åëÿäèì: “Êÿïÿíÿ-
éèí íÿãøè, – äåäèì, – øàèðèí ìÿñíÿâèñèíäÿ ñîðóøäóüó õîøáÿõò-
ëèéèí ðÿñìèíèí àíúàã Àëëàù âåðýèñè ðÿíý áàúàðûüûéëà ìöìêöí
îëàúàüûíà éàõøû ñöáóòäó”. Áóíó áàøà äöøÿíäÿ Êÿïÿíÿêäÿ
÷àòûøìàéàí øåéèí äÿ íÿ îëäóüóíó äÿðê åëÿìèøäèì. Úàìèíèí
øåiðèíäÿ “ðóùóí ãàðàíëûã ýåúÿñè” äåäèéè î ÿãèäÿñèçëèê àíû îíäà
éîõäór. Úÿííÿòäÿ ñÿàäÿò è÷èíäÿ ðÿñì ÷ÿêÿí íÿããàø êèìè
èíàìëà âÿ õîøáÿõòëèêëÿ õîøáÿõò ðÿñì ÷ÿêÿúÿéèíÿ èíàíûá èøÿ
áàøëàéûð, î õîøáÿõò ðÿñìè äÿ, ùÿãèãÿòÿí ÷ÿêèð. Îðäóëàðûìûçûí
Äîïïèî ãàëàñûíû ìöùàñèðÿéÿ àëìàñû, ìàúàð åë÷èñèíèí pàäøàùû-
ìûçûí àéàüûíû þïìÿñè, påéüÿìáÿðèìèçèí àòûéëà éåääèãàòëû ýþéÿ
÷ûõìàñû; áóíëàð, ÿëáÿòòÿ, þç-þçëöéöíäÿ äÿ õîøáÿõò ùàäèñÿëÿð-
äèr, àììà Êÿïÿíÿéèí ÿëèíäÿ ñÿùèôÿäÿí ãàíàä ÷àëûá ÷ûõàí ÿñë

342
 Orxan Pamuk V $ %" $

ñåâèíúÿ äþíöðëÿð. ×ÿêäèðäèéèì áèð ðÿñìäÿ þëöìöí çöëìÿòè, Inventas vitam

éà äà dèâàí òîïëàíòûñûíûí úèääèëèéè àðòûã ùèññ åäèëèðñÿ, ìÿí

juvat excoluisse
per artes

Êÿïÿíÿéÿ: “Èñòÿäèéèí êèìè ðÿíýëÿ” äåéèðÿì, áåëÿúÿ öçÿðèíÿ

þëö òîðïàüû ñÿïèëÿí êèìè, äèíìÿç äóðàí ÿòÿêëÿð, éàðïàãëàð,
áàéðàãëàð, äÿíèçëÿð äÿðùàë ìåùëÿ äàëüàëàíûðëàð. Áÿçÿí Àëëàùûí
äöíéàíûí Êÿïÿíÿéèí íÿãø åëÿäèéè êèìè ýþðöíìÿñèíè èñòÿäèéè-
íè, ùÿéàòûí ñåâèíú îëìàñûíû áóéóðäóüóíó ôèêèðëÿøèðÿì. Áó,
ðÿíýëÿðèí àùÿíýëÿ áèð-áèðèíÿ ìöêÿììÿë øåèðëÿð îõóäóüó, çàìà-
íûí äàéàíäûüû, øåéòàíûí ùå÷ ýåäèá ÷àòìàäûüû àëÿìäèr.
Àììà áóíóí ÷àòûøìàäûüûíû Êÿïÿíÿê áåëÿ áèëèð. Áÿçèëÿðè
îíà – ÿëáÿòòÿ, ùàãëû îëàðàã – íÿãøèíäÿ ùÿð øåéèí áàéðàì ýöí-
ëÿðèíäÿ îëäóüó êèìè, øÿí, àììà äÿðèíëèêäÿí ìÿùðóì îëäóüó-
íó ïû÷ûëäàéûáëàð. Îíóí ðÿñìëÿðèíäÿí óøàã øàùçàäÿëÿð, þëöìöí
êàíäàðûíäàêû ñàðñàã ùÿðÿì àðâàäëàðû çþâã àëûð. Èéðÿíúëèêëÿ
ÿëáÿéàõàéà ýèðìÿéÿ ìÿúáóð îëàí ùÿéàò àäàìëàðû éîõ. Ùàã-
ãûíäàêû áó øàéèÿëÿðè ÷îõ éàõøû áèëäèéèíäÿí éàçûã Êÿïÿíÿê
áÿçÿí ìöòëÿã øåéòàíëàðû – úèíëÿðè âàð äåéÿ, þçöíäÿí äàùà àç
ãàáèëèééÿòëè, áàúàðûãñûç íÿããàøëàðû ãûñãàíûð. Îíà ýþðÿ äÿ îíóí
øåéòàíëûã âÿ úèíëèê ñàéäûüû øåé ÷îõ âàõò éàëûíãàò èéðÿíúëèêëÿ
ãûñãàíúëûãäû.
Ðÿñì åëÿäèéèíè íàõûøëàéàíäà î ìèñèëñèç àëÿìèí è÷èíäÿ èòèá
õîøáÿõò îëìàñà äà, ÷ÿêäèéè íàõûøûí áàøãàëàðûíûí õîøóíà ýÿëÿ-
úÿéèíè ôèêèðëÿøèá, õîøáÿõò îëäóüóíà ýþðÿ îíà àúûüûì òóòóð.
Ùÿéàòûí áèð áàøãà èñòåùçàñû: îíäàí äàùà ãàáèëèééÿòñèç áèð ÷îõ
íÿããàø âàð êè, íÿãø åëÿéÿíäÿ þçëÿðèíè ñÿíÿòëÿðèíÿ äàùà ÷îõ
âåðÿ áèëèðëÿð.
Áó ÷àòûøìàçëûãëàðû àðàäàí ãàëäûðìàã åùòèéàúû Êÿïÿíÿéè
þçöíö íàõûø íàìèíÿ ôÿäà åëÿäèéèíè ñöáóòà éåòèðìÿê äÿðäèíÿ
ñàëûá. Äûðíàüûí, äöéö äÿíÿñèíèí öçÿðèíÿ ÷ûëïàã ýþçëÿ áåëÿ ÷ÿòèí
ýþðöíÿúÿê ðÿñìëÿð ÷ÿêÿí ãóøáåéèíëè ðÿññàìëàð êèìè, õûðäà,
èíúÿ èø ìàðàüû âàð. Áèð äÿôÿ îíäàí ÷îõ íÿããàøû åðêÿí éàøäà
êîð åëÿéÿí áó åùòèðàñà Àëëàùûí þçöíÿ áîë-áîë âåðäèéè èñòåäà-
äûíäàí óòàíäûüû ö÷öíìö ãóðøàíäûüûíû ñîðóøìóøäóì. Äöéö
äÿíÿñè öñòöíäÿ ðÿñì åëÿäèéè àüàúûí áöòöí éàðïàãëàðûíû áèð-áèð

343
÷ÿêìÿê êèìè ìàðàãëàðà èñòåäàäñûç íÿããàøëàð àíúàã àñàí àä
ãàçàíìàã, êöòáåéèí àüàëàðûíûí ýþçöíÿ ýèðìÿê ö÷öí áàø
ãîøóðëàð.
Íÿãøè âÿ ðÿñìè þç ýþçö ö÷öí éîõ, áàøãàëàðûíûí ýþçö ö÷öí
÷ÿêìÿñè, ùå÷ úöð þùäÿñèíäÿí ýÿëÿ áèëìÿäèéè áó õîøàýÿëìÿ
åùòèéàúû Êÿïÿíÿéè ùàìûäàí ÷îõ èëòèôàòà êþëÿ åëÿéèá. Ãîðõàã
Êÿïÿíÿê áóíà ýþðÿ þçöíö åòèðàô åòäèðìÿê ìÿãñÿäèëÿ Бàø
íÿããàø äà îëìàã èñòÿéèð. Áó áàðÿäÿ Ãàðà äàíûøìûøäû.
“Áÿëè, – äåäèì, – þëöìöìäÿí ñîíðà éåðèìÿ êå÷ìÿêäÿí
þòðö ùèéëÿëÿð èøëÿòäèéèíè áèëèðÿì”.
“Áóíà ýþðÿ íÿããàø ãàðäàøëàðûíû þëäöðÿ áèëÿðìè?”
“Þëäöðÿ áèëÿð. ×öíêè áþéöê óñòàääûr, àììà áóíó áàøà
äöøìöð, íÿãø åëÿéÿíäÿ äÿ äöíéàíû óíóäà áèëìèð”.
Áóíó äåéÿð-äåìÿç, ÿñëèíäÿ, ìÿíäÿí ñîíðà íÿããàøõàíà-
íûí áàøûíà Êÿïÿíÿéèí ýÿòèðèëìÿñèíè èñòÿäèéèìè äÿ áàøà äöø-
äöì. Çåéòóíà áåë áàüëàéà áèëìèðÿì. Ëåéëÿéèí äÿ ëàï àõûðäà,
ùå÷ þçö äÿ áèëìÿäÿí ôèðÿíý öñóëëàðûíà àëÿò îëàúàüûíà èíàíû-
ðàì. Úàíà ãûéàúàüûíû ôèêèðëÿøäèéèìäÿí, êÿäÿðëÿíäèéèì Êÿïÿ-
íÿêäÿêè ñåâèëìÿê ÿçìè íÿããàøõàíàíû âÿ pàäøàùû åéíè àíäà
èäàðÿ åëÿìÿê ö÷öí äÿ ýÿðÿêëèäè. Ôèðÿíýëÿðèí êàðäèíàëëàðû,
êþðïöëÿðè, ñàíäàëëàðû, øàìäàíëàðû, êèëñÿëÿðè, àõóðëàðû, þêöçëÿðè
âÿ òÿêÿðëÿðè, ñàíêè, ùàìûñû äà, Àëëàùà ýþðÿ, åéíè äÿðÿúÿäÿ
âàúèá îëàí êèìè, êþëýÿëÿðè äÿ äàõèë îëìàãëà, áöòöí òÿôÿððöàòëà-
ðûéëà ÷ÿêèá, ðÿñì éîõ, ùÿãèãÿò êèìè ýþñòÿðèá, áàõàíû àëäàòìà
áàúàðûüûíà àíúàã Êÿïÿíÿéèí äóéóìëóëóüó âÿ ðÿíý èíàìû
ãàðøû ãîéóëà áèëÿð.
“Î áèðè íÿããàøëàðûíûçûí åâèíÿ ýåòäèéèíèç êèìè, ùå÷ îíóí
åâèíÿ äÿ õÿáÿðñèç ýåòäèéèíèç îëóðìó?”
“Êÿïÿíÿéèí ðÿñìëÿðèíÿ áàõàí îíóí öðÿéè иëÿ ñåâìÿéè âÿ
êÿäÿðëÿíìÿéè ÷îõ áàúàðàúàüûíû, åøãèí äÿéÿðèíèí íÿ îëäóüóíó
èëê àíäà áàøà äöøÿúÿéèíè ñåçèð. Àììà áöòöí ðÿíýñåâÿðëÿð
êèìè ùÿâÿñëÿðèí ìåùèíÿ ÿéèëèð âÿ àñàí äÿéèøèð. Àëëàùûí îíà
âåðäèéè ìþúöçÿ áàúàðûüûíû âÿ ðÿíý ùÿññàñëûüûíû ÷îõ ñåâäèéèì-
äÿí ýÿíúëèéèíäÿ îíà ëàï éàõûíäàí ýþç ãîéäóì, ùÿð øåéèíè

344
 Orxan Pamuk V $ %" $

áèëèðÿì. Òÿáèè êè, áåëÿ âÿçèééÿòëÿðäÿ î áèðè íÿããàøëàð äÿðùàë Inventas vitam

ãûñãàíûð. Êÿïÿíÿéèí áàøãàëàðûíûí íÿ äåéÿúÿéèíäÿí ãÿòè ãîðõ-

juvat excoluisse
per artes

ìàäûüû åøã àíëàðû ÷îõ îëóá. Áó éàõûíëàðäà ìÿùÿëëÿ áàããàëû-

íûí ýþçÿë ãûçûéëà åâëÿíÿíäÿí ñîíðà ùÿì èñòÿìÿäèì, ùÿì äÿ
ýåäèá îíó ýþðìÿéÿ ôöðñÿò òàïìàäûì”.
“ßðçóðóìëó Õîúà òÿðÿôäàðëàðûéëà îòóðóá- äóðäóüó ñþéëÿ-
íèð, – Ãàðà äåäè. – Àøïàçûíäàí ùîããàáàçûíà, òÿðèãÿò ÿùëèí-
äÿí ãàäûí ãûëûüûíà îéíàéàí êèøèëÿðèíÿ, øèø êàáàá áèøèðÿíèíäÿí
à÷àð÷ûëàðûíà ãÿäÿð ùàìûíûí êå÷èä ðÿñìè ÷ÿêäèéè áèçèì ñóðíà-
ìÿëÿðèìèç, ñàâàøëàðû, ñèëàùëàðû, ãàíëû âÿ àäè àíëàðû ýþñòÿðÿí
ñÿôÿðíàìÿëÿðèìèç ÿðçóðóìëó xîúàíûí øàýèðäëÿðè àçûá äèíÿ ñûü-
ìàç äåéÿ, éàñàãëàíûð, ãÿäèì ßúÿì óñòàäëàðûíûí êèòàáëàðûíà
âÿ ãÿëèáëÿðèíÿ ýåðè äþíöëÿðñÿ, Êÿïÿíÿê áó èøäÿí êàðëû ÷ûõàð,
äåéèðëÿð”.
“Òåéìóð çàìàíûíäàí ãàëìà î ìèñèëñèç ðÿñìëÿðÿ áàúàðûã
âÿ çÿôÿðëÿ ýåðè äþíñÿê, ìÿíäÿí ñîíðà ÿí éàõøû àüûëëû Ëåéëÿéè-
ìèí äàâàì åòäèðÿúÿéè î ùÿéàò âÿ ìÿñëÿê òÿôÿððöàòûíà äà âàð-
ñàã, ùàìûñû àõûðäà óíóäóëàúàã, – ðÿùìñèçúÿñèíÿ äåäèì,
– ÷öíêè ùàìû ôèðÿíýëÿð êèìè, ðÿñì ÷ÿêìÿê èñòÿéÿúÿê”.
Áó ëÿíÿòëÿéÿí ñþçëÿðÿ èíàíûðäûììû?
“ßíèøòÿì äÿ áåëÿ äåìèøäè, – Ãàðà ñàêèòúÿ äåäè, – aììà
î, õåéèðõàù idi”.

ËÅÉËßÉÈÍ ÑÈÔßÒËßÐÈ

Ìöñÿââèð Ýöíàùêàð Ìóñòàôà ×ÿëÿáè êèìè, èìçà àòäûüûíû

ýþðäöì. ×öíêè öñëóáóì âàðìû, éîõäórìó, îëìàëûäûrìû,
èìçàéëà îðòàéà ãîéóëìàëûäûrìû, ãÿäèì óñòàäëàð ñàéàã ýèçëÿ-
äèëìÿëèäèrìè, òÿâàçþêàðëûã èìçà àòìàüûìû, àòìàìàüûìû âàúèá
ñàéûð òÿêè ìÿñÿëÿëÿðÿ áàø ãîøìàäàí èìçàñûíû ýöëöìñÿéÿ -
ýöëöìñÿéÿ âÿ çÿôÿð äóéüóñóéëà àòûð.
Ìÿíèì à÷äûüûì éîëëà úÿñàðÿòëÿ ýåòäè, ùàìûäàí ÿââÿë ùå÷
êÿñèí ðÿñì åäÿ áèëìÿäèéè øåéëÿðè ýþðöá, êàüûçà êþ÷öðäö.
Ìèñýÿðëÿðèí ôûðûíäà ÿðèòäèéè ìàòåðèàëû ìàâè ñöðàùèëÿð, éàøûë

345
øöøÿëÿð äöçÿëòìÿê ö÷öí ãàðûøäûðà-ãàðûøäûðà öôëÿìÿëÿðèíè, òèê-
äèêëÿðè àéàããàáûëàðûíà âÿ ÷ÿêìÿëÿðÿ ëàï äèããÿòëÿ ÿéèëìèø ïèíÿ-
÷èëÿðèí äÿðèëÿðèíè, èéíÿëÿðèíè, ãÿëèáëÿðèíè, áàéðàì éåðèíäÿ àòëû
êÿíäèðáàçûí èíúÿ éàé úèçýèñèíè, òîõóìó ÿçÿí áàñãûíûí éàü
÷ûõàðìàüûíû, äöøìÿíÿ ÷åâðèëìèø òîïëàðûìûçûí ïàðòëàéûøûíû,
òöôÿíýëÿðèìèçèí íèøàíýàùëàðûíû, ÷àõìàãëàðûíû åéíèëÿ ìÿíèì
êèìè î äà ÷îõ ýþðäö âÿ Òåéìóð çàìàíûíûí ãÿäèì óñòàëàðûíûí
Òÿáðèçèí, Ãÿçâèíèí ÿôñàíÿ íÿããàøëàðûíûí òÿíÿççöë åëÿéèá,
áóíëàðû ÷ÿêìÿäèêëÿðèíè äåìÿäè, ðÿñì åëÿäè. Ñîíðàäàí íÿãø
åëÿéÿúÿéè ñÿôÿðíàìÿéÿ ùàçûðëûã ìÿãñÿäèëÿ ñàâàøà ýåäÿí äöø-
ìÿí ãàëàëàðûíà, òîïëàðà, îðäóëàðà, éàðàëàðû ãàíàéàí àòëàðà,
úàí ÷ÿêèøìÿëÿðÿ, úÿñÿäëÿðÿ ðÿñì åëÿìÿê ö÷öí èøòàùàéëà
áàõûá, ñàü-ñàëàìàò ýåðè ãàéûäàí èëê ìöñÿëìàí íÿããàøäûr.
Îíó öñëóáóíäàí ÿââÿë ìþâçóñóíäàí, ìþâçóñóíäàí
ÿââÿë ùå÷ êÿñèí äèããÿò âåðìÿäèéè òÿôÿððöàòëàðû ýþðìÿñèíäÿí
òàíûéûðàì. Ñÿùèôÿíèí òÿøêèëèíäÿí, òÿðòèáèíäÿí, ÿí õûðäà òÿôÿð-
ðöàòûíûí áîéàíìàñûíà ãÿäÿð ùÿð øåéèéëÿ áèð äÿ ðÿñìè îíà
ãÿëá ðàùàòëûüûéëà ÿìàíÿò âåðèá, åòèáàð åëÿéÿ áèëÿðÿì. Áóíà
ýþðÿ äÿ, ÿñëèíäÿ, ìÿíäÿí ñîíðà áàøíÿããàøëûã îíóí ùàããûäûr.
Àììà åëÿ ãÿçÿáëè, þçöíö áÿéÿíÿí, î áèðè íÿããàøëàðà ãàðøû
åëÿ àë÷àëäûúûäû êè, áó ãÿäÿð àäàìû èäàðÿ åëÿéÿ áèëìÿç, ùàìû-
ñûíû ãà÷ûðàð. ßñëèíäÿ, îíà ãàëñà, àüëàýÿëìÿç ÷àëûøãàíëûüûéëà
íÿããàøõàíàìûçûí áöòöí ðÿñìëÿðèíè þçö ÷ÿêìÿëèäè. Èñòÿñÿ,
÷ÿêÿð äÿ. Áþéöê óñòàääûr. Èøèíè áèëèð. Þçöíö ñåâèð. Íÿ õîø-
áÿõòäèr.
Õÿáÿðñèç åâèíÿ ýåäÿíäÿ áèð äÿôÿ îíó èø áàøûíäà ýþðìöø-
äöì. Ïàäøàùûìûçûí êèòàáëàðû ö÷öí, ìÿíèì ö÷öí íàõûøëàäûüû
ñÿùèôÿëÿð, áèçè àë÷àëòìàãäà ìàðàãëû îëàí ñàðñàã ôèðÿíý ñÿééàù-
ëàðûíûí ñÿôèë êèòàáëàðûíäàí þòðö ÷ûðïûøäûðäûüû ãèéàôÿòíàìÿ ñÿùè-
ôÿëÿðè, þçöíö áèð øåé çÿíí åëÿéÿí ïàøàäàí þòðö íÿãø åëÿäèéè ö÷
ðÿñìëè ñÿùèôÿäÿí áèðè, ñûíàã ö÷öí, ùÿòòà þç êåôè ö÷öí ÷ÿêäèéè
ðÿñìëÿð... Ùàìûñû – ÿäÿáñèç úöòëÿøìÿ ðÿñìè äÿ äàõèë îëìàãëà
– ðÿùëÿëÿðèí, ïèøòàõòàëàðûí, äþøÿê÷ÿëÿðèí öçÿðèíäÿ, îðòàäà idi,
àðû êèìè ÷àëûøàí óçóíáîéëó Ëåéëÿéèì áèð ðÿñìäÿí î áèðèíÿ

346
 Orxan Pamuk V $ %" $

ãà÷ûð, òöðêöëÿð ñþéëÿéèð, áîéàëàðû ãàðûøäûðàí øÿéèðäèíèí éàíà- Inventas vitam

üûíäàí ÷èìäèê ýþòöðöð, ðÿñìÿ çàðàôàò ãàòûá áèçÿ ýþñòÿðèð, þç-

juvat excoluisse
per artes

þçöíÿ ùåéðàíëûãëà ãÿùãÿùÿ ÷ÿêèðäè. Î áèðè íÿããàøëàðûìûí

ôÿðãëè îëàðàã, ìÿíèì ýÿëìÿéèìÿ ýþðÿ, ùþðìÿòéàíà èøëÿìÿéè
äàéàíäûðìàìûø, òàìàìèëÿ ÿêñèíÿ, Àëëàù âåðýèñè îëàí èñòåäàäû-
íûí, èøëÿéÿ-èøëÿéÿ ãàçàíäûüû áàúàðûüûíûí ñöðÿòëÿ èøëÿìÿñèíè
(åéíè âàõòäà éåääè-ñÿêêèç íÿããàøûí èøèíè ýþðÿð) ñåâèíúëÿ ñàô-
÷öðöê åëÿìèøäè. Èíäè äÿ ðÿçèë ãàòèë ö÷ óñòà íÿããàøûìäàí áèðè-
äèñÿ, èíøàëëàù, Ëåéëÿéèí îëà áèëÿúÿéèíè ýèçëèúÿ ôèêèðëÿøìÿêäÿí
þçöìö ñàõëàéà áèëìèðÿì. Øÿéèðäëèê èëëÿðèíäÿ úöìÿ ñÿùÿðëÿðè
ãàïûìäà îíó ýþðÿíäÿ Êÿïÿíÿéè ýþðäöéöì êèìè, íÿøÿëÿí-
ìÿçäèì.
Ùÿð úöð ãÿðèáÿ òÿôÿððöàòà ùå÷ áèð ìÿíòèã îëìàäàí (ýþçëÿ
ýþðöëÿ áèëìÿéÿí) åéíè äèããÿòè ýþñòÿðäèéèíäÿí ðÿñìäÿ òóòóìó
ôèðÿíý óñòàäëàðûíûíêûíà îõøàéûð. Àììà ôèðÿíý ðÿññàìëàðûíûí
ÿêñèíÿ, ìÿíèì ãÿçÿáëè Ëåéëÿéèì àéðû-àéðû èíñàíëàðûí öçëÿðèíè
õöñóñè, áèð-áèðèíäÿí ôÿðãëè øåéëÿð êèìè, íÿ ýþðöð, íÿ äÿ ÷ÿêèð.
Åëÿ áèëèðÿì, ùàìûíû ýèçëè-à÷ûã àë÷àëòäûüûíäàí, èíñàíëàðûí öçëÿ-
ðèíÿ ÿùÿìèééÿò âåðìÿç. Ðÿùìÿòëèê ßíèøòÿ pàäøàùûìûçûí öçö-
íö îíà ÷ÿêäèðìÿéèá. ßí úèääè ìþâçóíó ðÿñì åëÿéÿíäÿ áåëÿ
áèð ýóøÿäÿ, ùàäèñÿéÿ óçàãäàí, øöáùÿéëÿ áàõàí êþïÿê éåðëÿø-
äèðìÿäÿí, éà äà áèð ìÿðàñèìèí çÿíýèíëèéèíè, øÿðàôÿòèíè þç
ñÿôàëÿòèéëÿ àë÷àëäàí ðÿçèë äèëÿí÷è ÷ÿêìÿñÿ, äóðà bilmÿç. Þçö-
íÿ ÷ÿêäèéè ðÿñìëÿ, ìþâçóéëà âÿ þçöéëÿ ìÿçÿëÿíÿúÿê ãÿäÿð
ýöâÿíèð.
“Çÿðèô ÿôÿíäèíèí ãóéóéà àòûëûá þëäöðöëìÿñè, ãàðäàøëàðûíûí
Éóñèôè ãûñãàíûá, ãóéóéà àòìàñûíà îõøàéûðìûø, – Ãàðà äåäè.
– ßíèøòÿìèí þëäöðöëìÿñè äÿ, Õîñðîâóí ýÿíú àðâàäû Øèðèíÿ
ýþçö äöøÿí îüëó òÿðÿôèíäÿí ãÿôëÿòÿí þëäöðöëìÿñèíÿ îõøàéûð-
ìûø. Ëåéëÿéèí ñàâàø âÿ ãàíëû þëöì ðÿñìëÿðèíè ÷ÿêìÿéÿ âóðüóí
îëäóüóíó ùàìû äåéèð”.
“Íÿããàøûí ðÿñìèíè ÷ÿêäèéè ìþâçóéà îõøàéàúàüûíû ôèêèð-
ëÿøìÿê íÿ ìÿíè, íÿ äÿ óñòà íÿããàøëàðûìû äÿðê åëÿìÿêäè. Áèçè
ÿëÿ âåðÿí øåé áèçÿ áàøãàëàðûíûí ñèôàðèø åëÿäèéè ìþâçóëàð äåéèë,

347
– áó ìþâçóëàð åëÿ åéíèäèr, – îíëàðà éàíàøàíäà ðÿñìÿ êå÷èð-
äèéèìèç ýèçëè ùÿññàñëûãäûr. Ðÿñìèí è÷èíäÿí, åëÿ áèë, ñûçàí èøûã
èíñàíëàðûí, àòëàðûí, àüàúëàðûí ñÿùèôÿäÿêè òÿðòèáèíäÿí ñåçèëÿúÿê
âóðüóíëóã, éà äà ãÿçÿá, ñÿðâ àüàúûíûí ýþéÿ óçàíàíäà àíäûð-
äûüû èñòÿê âÿ êÿäÿð, äèâàðäàêû ÷èíèëÿðè ýþçö êîð åëÿéÿí åùòèðàñëà
èøëÿéÿíäÿ ñÿùèôÿéÿ êå÷èðäèéèìèç òÿâÿêêöë âÿ ñÿáèð äóéüóñó...
Áèçèì ýèçëè ÿëàìÿòëÿðèìèç áóíëàðäûr: ùàìûñû áèð-áèðèíè òÿêðàð-
ëàéûá äóðàí àòëàð éîõ. Áèð àòûí ãÿçÿáèíè âÿ ñöðÿòèíè ðÿñì åëÿéÿí-
äÿ, ðÿññàì þç ãÿçÿáèíè âÿ ñöðÿòèíè íÿãø åëÿìÿç; ÿí ìöêÿì-
ìÿë àò ðÿñìèíè ÷ÿêìÿéÿ ÷àëûøûá, î ãÿäÿð äöíéàíûí çÿíýèíëèéè-
íÿ, îíó éàðàäàíà äóéäóüó åøãè, áèð íþâ ùÿéàò åøãèíèí ðÿíý-
ëÿðèíè ýþñòÿðяð”.

348
 Orxan Pamuk V $ %" $

Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
M]NIM BFZM EBQBFZ"

Áþéöê Óñòàä Îñìàíëà ãàáàüûìûçäàêû áÿçèñèíèí õÿòòè

éàçûëìûø, êèìèñè òàìàì áàøà ÷àòäûðûëìûø, áÿçèñèíèí ðÿíýëÿðè
÷ÿêèëìÿìèø, áÿçèñèñÿ íÿäÿíñÿ éàðûäà ãàëìûø êèòàá ñÿùèôÿëÿðè
áöòöí ýöíîðòàäàí ñîíðàíû óñòàä íÿããàøëàðäàí âÿ ßíèøòÿìèí
êèòàáûíûí ñÿùèôÿëÿðèíäÿí ñþç à÷à-à÷à, îíëàðû äÿéÿðëÿíäèðìÿ úÿä-
âÿëлярèни òóòà-òóòà êå÷èðìèøäèê. Åâëÿðèíÿ áàñãûí åäèëèá àõòàðû-
ëàí óñòàäëàðäàí âÿ õÿòòàòëàðäàí òîïëàíìûø ñÿùèôÿëÿðè (áÿçè ëþâ-
ùÿëÿðèí áèçèì èêè êèòàáûìûçëà ùå÷ ÿëàãÿñè éîõ idi, áÿçè ñÿùèôÿ -
ëÿðèñÿ, õÿòòàòëàðûí äà ö÷-áåø àx÷à ö÷öí sàðàéäàí ãûðàãäà ýèçëèúÿ
ñÿôèë èøëÿð ýþðäöéöíö áèð äàùà òÿñäèãëÿéèðäè) ýÿòèðÿí Áîñòàí÷û-
áàøûíûí ùþðìÿòêàð, àììà êîáóä òþâðëö àäàìëàðûíûí àéàüûíûí
êÿñèëäèéèíè ýöìàí åëÿéèðäèê êè, áèðè, þçöíÿ ÿí ÷îõ ýöâÿíÿíè
áþéöê óñòàäà éàõûíëàøûá, ãóðøàüûíûí àëòûíäàí áèð êàüûç ÷ûõàðäû.
Áèð àíëûüà îüëóíó øÿéèðä âåðìÿê èñòÿéÿí àòàíûí ÿí ÷îõ
áþëöê áàø÷ûñûíà, äÿñòÿ àüàñûíà éîë òàïûá ÷àòäûðäûüû î äèëÿê
ìÿêòóáëàðûíäàí áèðè ñàéûá, ôèêèð âåðìÿäèì. Áàéûðäàí ýÿëÿí
ñîëüóí èøûãäàí ñÿùÿð ýöíÿøèíèí áàòäûüûíû áàøà äöøäöì. Ýþç-
ëÿðèìè äèíúÿëòìÿê ö÷öí øèðàçëû ãÿäèì óñòàäëàðûí, ýÿíú éàøäà
êîð îëìàã èñòÿìÿéÿí íÿããàøûí òåç-òåç åëÿìÿëè îëäóãëàðû ùÿðÿ-
êÿòè åëÿéèð, ùå÷ áèð íþãòÿíè ýþðìÿäÿí óçàãëàðà áîø-áîø áàõ-
ìàüà ÷àëûøûðäûì. Óñòàäûìûí ÿëèíäÿ òóòóá, ùåéðÿò èôàäÿñèéëÿ
áàõäûüû êàüûçûí î õîøàýÿëÿí ðÿíýèíè, öðÿéèìÿ õîô ñàëàí ãàòëàí-
ìûø ôîðìàñûíû ùÿéÿúàíëà îíäà òàíûäûì. Áó, Øÿêóðÿíèí ìÿíÿ
Åñòåðëÿ éîëëàäûüû ìÿêòóáëàðûí äöááÿäöç åéíè iäè. Àç ãàëà
òàìàìèëÿ ñàäÿëþâù êèìè, áóíó òÿñàäöô ñàéàúàãäûì, öñòÿëèê,
Øÿêóðÿíèí èëê ìÿêòóáóíäà îëäóüó òÿêè, áèð äÿ éàíûíäà ãàëûí
êàüûçäà ÷ÿêèëìèø ðÿñì âàð!
Óñòàä Îñìàí ðÿñìëè êàüûçû þçöíÿ àéûðäû. Øÿêóðÿäÿí îëäó-
üóíó î àí ùÿéàéëà áàøà äöøäöéöì ìÿêòóáó ìÿíÿ âåðäè:
“Ãàðà áÿéèì. Åñòåðè àüçûíû àðàñûí äåéÿ, ðÿùìÿòëèê Çÿðèô
ÿôÿíäèíèí äóë àðâàäû Ãÿëáèééÿíèí éàíûíà éîëëàäûì. Îðaäà îíà

349
áó ýþíäÿðäèéèì íàõûøëû êàüûçû ýþñòÿðèá. Ñîíðà åâèíÿ ìÿí äÿ
ýåòäèì, àüçûíäàí ýèðäèì, áóðíóíäàí ÷ûõäûì, éàëâàðäûì êè,
èøèíÿ éàðàéà áèëÿð, áó íàõûøëû êàüûçû ÿëèíäÿí àëà áèëäèì. Áó
êàüûç áÿäáÿõò Çÿðèô ÿôÿíäèíèí ãóéóäàí ÷ûõàðûëàí úÿñÿäèíèí
öñòöíäÿ iìèø. Ãÿëáèééÿ ðÿùìÿòëèê ÿðèíÿ ùå÷ êÿñèí àò ÷ÿêäèð-
ìÿäèéèíè äåéèð, àíä è÷èð. Áó àò èøè òÿëÿñèêäè äåéÿ, éîëëàéûðàì.
Óøàãëàð ÿëèíè þïöðëÿð. Àðâàäûí Øÿêóðÿ”.
Ýþçÿë ìÿêòóáóí ñîí èêè êÿëìÿñèíè áèð áàü÷àäàêû èêè ìþúö-
çÿ ãûçûëýöëö ýþç ãàáàüûíà ýÿòèðèá òàìàøà åëÿéÿí êèìè, èêè äÿôÿ
äÿ îõóäóì. Ñîíðà Óñòàä Îñìàíûí ÿëèíäÿ áþéöäöúö äèããÿòëÿ
áàõäûüû êàüûçà ìÿí äÿ ýþçëÿðèìè éàõûíëàøäûðäûì: äÿðùàë ìöðÿê-
êÿáè ÿìÿëëè-áàøëû äàüûëìûø áè÷èìëÿðèí ãÿäèì óñòàëàð òÿðçèíäÿ ÿë
àëûøäûðìàã ö÷öí áèð ùÿìëÿäÿ ÷ÿêèëìèø àòëàð îëäóüóíó ýþðäöì.
Øÿêóðÿíèí ìÿêòóáóíó äèíìÿçúÿ îõóéàí Óñòàä Îñìàí
ñóàëûíû âåðäè: “Áóíó êèì ÷ÿêèá?”
“Òÿáèè êè, ðÿùìÿòëèê ßíèøòÿíèí àòûíû ÷ÿêÿí íÿããàø”, – äåéÿ
ñîíðà þç ñóàëûíà þçö úàâàá âåðäè.
Áóíäàí áó ãÿäÿð ÿìèí èäèìè? Öñòÿëèê, ùå÷ êèòàáäàêû àò
ðÿñìèíè êèìèí ÷ÿêäèéèíäÿí äÿ ÿìèí äåéèëäèê. Äîããóç ñÿùèôÿ-
íèí àðàñûíäàí àò ðÿñìèíè ÷ûõàðûá, äèããÿòëÿ áàõìàüà áàøëàäûã.
Áó ýþçÿë, ñàäÿ, èíñàíûí áàõìàãëà äîéìàäûüû òöíä ðÿíýëè
àò idi. Áàõìàãëà äîéìàã îëìàäûüûíû äåéÿíäÿ, äîüðóìó äåéè-
ðÿì? ßíèøòÿìëÿ, ñîíðà äà òÿêáàøûìà áó ðÿñìëÿðëÿ ãàëàíäà
àòà áàõìàã ö÷öí áîë âàõòûì îëìóøäó, àììà öñòöíäÿ äàéàí-
ìàìûøäûì. Ýþçÿë, àììà ади àò idi. Î ãÿäÿð àäè iäè êè, êèìèí
îëäóüóíó áåëÿ àéûðä åëÿéÿ áèëìÿìèøäèê. Õóðìà òöíäö éîõ,
øàáàëûä òöíäö äåäèêëÿðè úèíñäÿí èäè; áó òöíäöí è÷èíäÿ à÷ûã-
ýèçëè áèð ãûçûëû äà âàðäû. Áàøãà êèòàá âÿ ðÿñìëÿðäÿ î ãÿäÿð ÷îõ
ýþðäöéöì àòû idi êè, àäàì íÿããàøûí ùå÷ ôèêèðëÿøèá, öñòöíäÿ
äóðìàäàí ÿçáÿðäÿí ÷ÿêäèéèíè áàøà äöøöðäö.
Áèð ñèðð ýèçëÿòäèéèíè þéðÿíÿíÿ ãÿäÿð àòà áó ýþçëÿ áàõìûø-
äûã. Èíäè àòäà ýþçöìöí ãàáàüûíäà èëüûì êèìè òèòðÿøÿí ýþçÿë-
ëèê, è÷èíäÿ éàøàìà, þéðÿíìÿ, ùÿð øåéè ãóúàãëàìà ùÿéÿúàíû
îéàíäûðàí ýöú ýþðöðäöì. “Áó àòû Àëëàùûí ýþðäöéö òÿêè íÿãø

350
 Orxan Pamuk V $ %" $

åëÿéÿí ÿëè ñåùðëè íÿããàø êèìäè?” – äåéÿ áèð àíëûüà þçöìäÿí Inventas vitam

îíóí ñÿôèë ãàòèë îëäóüóíó óíóäàí êèìè, ñîðóøóðäóì. Àò, ñàí-

juvat excoluisse
per artes

êè, ùÿãèãè àò ñàéàã ãàðøûìäà idi, àììà àüëûìûí áèð òÿðÿôèéëÿ

äÿ îíóí ðÿñìè îëäóüóíó áèëèðäèì, èêè ôèêèð àðàñûíäàêû ùåéðÿò
ìÿíäÿ áöòþâëöê, ãöñóðñóçëóã äóéüóñó îéàíäûðûðäû.
Áèð ìöääÿò ÿë àëûøäûðìàãäàí þòðö ÷ÿêèëèá ìöðÿêêÿáè äàüûë-
ìûø àòëàðëà ßíèøòÿìèí êèòàáûíà ÷ÿêèëìèø àòû ãàðûøäûðäûã, äÿð-
ùàë åéíè ÿëäÿí ÷ûõäûüûíû áàøà äöøäöê: àòëàðûí äóðóøó ùÿðÿêÿòÿ
éîõ, ñöêóòà ÷àüûðûðäûëàð: – ìÿüðóð, ýöúëö âÿ çÿðèôäèëÿð. ßíèøòÿ-
íèí êèòàáûíäàêû àò ðÿñìèíÿ ùåéðàí îëäóì.
“Áó àò î ãÿäÿð ýþçÿëäèr êè, – äåäèì, – àäàì äÿðùàë ãàáà-
üûíà êàüûç ÷ÿêèá, áóíóí êèìè àò ðÿñìè ÷ÿêìÿê, ñîíðà äà ùÿð
øåéè ðÿñì åëÿìÿê èñòÿéèð”.
“Íÿããàøà ýþñòÿðèëÿúÿê ÿí ýþçÿë èëòèôàò îíóí ðÿñìëÿðèíèí
áèçäÿ äÿ íÿãø åëÿìÿ ùÿéÿúàíû îéàíäûðäûüûíû ñþéëÿìÿêäè,
– Óñòàä Îñìàí äåäè. – Àììà èíäè áèç èáëèñèí áàúàðûüûíà éîõ,
êèì îëäóüóíà áàõàã. ßíèøòÿ ÿôÿíäè áó àòûí ùàíñû ùåêàéÿíèí
ðÿñìè îëäóüóíó ùå÷ äàíûøäûìû?”
“Äàíûøìàäû. Áó, îíà ýþðÿ ãöäðÿòëè pàäøàùûìûç ÿôÿíäèìè-
çèí ñàùèá îëäóüó áöòöí ìÿìëÿêÿòëÿðäÿ éàøàéàí àòëàðäàí áèðè
iäè. Ýþçÿë àò idi: Àëè Îñìàíûí àòû idi. Âåíåñèéà dî÷óíà pàäøà-
ùûìûçûí ñàùèá îëäóüó þëêÿëÿðè, âàð-äþâëÿòè ýþñòÿðÿí áèð øåé èäè.
Àììà î áèðè éàíäàí óñòàäëàðûíûí ðÿñì åëÿäèêëÿðè ùÿð øåéäÿ
îëäóüó êèìè, áó äà Àëëàùûí ýþðäöéö ùÿð àòäàí äàùà ãàíëû-
úàíëû, Èñòàíáóëäà éàøàìûø, àõóðó, ìåùòÿðè áÿëëè áèð àò äà îëà-
úàãäû êè, âåíåñèéàëû dî÷ – “Nÿããàøëàðû áèçèì êèìè ýþðöá,
ðÿñì åëÿìÿéÿ áàøëàäûüûíà ýþðÿ Îñìàíëû áèçÿ îõøàìàüà áàø-
ëàéûá”, – äåñèí, Ïàäøàùûìûçûí ýöúöíö âÿ äîñòëóüóíó ãÿáóë
åëÿñèí. ×öíêè èíñàí áèð àòû áàøãà úöð ÷ÿêìÿéÿ áàøëàéàíäà,
áöòöí àëÿìè äÿ áàøãà úöð ýþðìÿéÿ áàøëàéыð. Àììà ãÿðèáÿëèéè-
íÿ áàõìàéàðàã, áó àò ãÿäèì óñòàëàðûí òÿðçèíäÿäè”. Ùàããûíäà
áó ãÿäÿð äàíûøìàüûìûç äÿðùàë àòû ýþçöìäÿ äàùà äà úÿëáåäèúè
âÿ äÿéÿðëè åëÿìèøäè. Àüçû àçúà à÷ûq idi, äèøëÿðè àðàñûíäàí äèëè
ýþðöíöðäö. Ýþçëÿðè ïàðëàq idi. Àéàãëàðû ãöââÿòëè âÿ èíúÿ iäè. Áó

351
ðÿñìè ÿôñàíÿéÿ ÷åâèðÿí þçöäöìö, ùàããûíäà äàíûøûëàíëàðäû-
ìû? Óñòàä Îñìàí ÿëèíäÿêè áþéöäöúöíö àòûí öçÿðèíäÿ àüûð-àüûð
ýÿçäèðèðäè.
“Áó àò íÿ äåìÿê èñòÿéèð, – ñÿìèìèééÿòëÿ äåäèì, – bó àò
íèéÿ âàð? Íèéÿ áó àò? Áó àò íÿäèr? Íèéÿ áó àò ìÿíè ùÿéÿúàí-
ëàíäûðûð?”
“Êèòàá ùàìèñè ïàäøàùëàð, øàùëàð, ïàøàëàð åéíèëÿ ñèôàðèø
åëÿäèêëÿðè êèòàáëàð êèìè, ðÿñìëÿðè äÿ ýöúëÿðè âÿ ãöäðÿòëÿðèíè
áèëäèðäèéèíäÿí, ÷ÿêèëÿí ãûçûëû íàõûøëàðûí, ñÿðô åäèëÿí íÿããàø
ÿìÿéèíèí âÿ ýþç íóðóíóí áîëëóüóéëà þç âàð-äþâëÿòëÿðèíè òÿñ-
äèã åëÿäèéèíäÿí ýþçÿë ñàéûðëàð, – Óñòàä Îñìàí äåäè. – Ðÿñ-
ìèí ýþçÿëëèéè åéíÿí ðÿñìäÿ, èñòèôàäÿ îëóíàí ãûçûë òÿêè, íÿããàøûí
èñòåäàäûíûí íàäèð ñàéûëàí, áàùàëû áèð øåé îëäóüóíóí ñöáóòó
êèìè ÷îõ âàúèáäèr. Ðÿñìÿ áàõàí, êèòàáû âÿðÿãëÿéÿí äèýÿðëÿðè-
ñÿ, ìþâçó öçöíäÿí àòûí àòà áÿíçÿäèéè, Àëëàùûí àòû, éà äà, ùÿãè-
ãÿòÿí õÿéàë àòû îëäóüóíäàí éàõøû åëÿéèðëÿð êè, áó ùÿãèãèëèê
äóéüóñóíó áàúàðûãëà àøêàðà ÷ûõàðûðëàð. Áèçèì ö÷öíñÿ ðÿñìäÿ
ýþçÿëëèê ìÿíà ÷îõëóüó âÿ èíúÿëèêëÿ áàøëàéûð. Áó àòûí è÷èíäÿ
àòäàí áàøãà ãàòèëèí áàðìàüû, èáëèñèí èøàðÿñè îëäóüóíó þéðÿí-
ìÿê ðÿñìèí ìÿíàëàðûíû, òÿáèè êè, àðòûðäû. Áèð äÿ ðÿñìè éîõ, ðÿñì
åëÿäèéè àòû ýþçÿë ñàéìàã âàð. Àò ðÿñìèíÿ ðÿñìÿ áàõàí êèìè
éîõ, àòà áàõàí êèìè áàõìàã”.
“Àòà áàõàí êèìè áàõñàéäûíûç, áó ðÿñìäÿ íÿ ýþðÿðäèíèç?”
“Áó àòûí èðèëèéèня áàõûá, áîéúà áàëàúà îëìàäûüûíû, áîéó-
íóí óçóí âÿ ãþâñëö îëìàñûíà áàõûá, éàõøû ãîøãó àòû îëäóüó-
íó, ñûðòûíûí äöç îëìàñûíûí óçóí ñÿôÿðëÿð ö÷öí ÿëâåðèøëè îëäó-
üóíó äåéÿ áèëÿðÿì. Èíúÿ àéàãëàðû áóíóí ÿðÿá àòû êèìè ÷åâèê
âÿ áàúàðûãëû îëäóüó ìÿíàñûíû âåðÿ áèëÿð, àììà ÿðÿá àòû äåéèë,
÷öíêè ýþâäÿñè óçóí âÿ èðèäèr. Àéàãëàðûíûí èíúÿëèéè áóõàðàëû
àëèì Ôÿäëàíûí “Áàéòàðíàìÿ”ñèíäÿ ìÿãáóë àòëàðëà áàüëû äåéèë-
äèéè êèìè, àòûìûçûí ãàáàüûíà èðìàã ÷ûõñà, àñàíúà ñû÷ðàéûá
êå÷ÿúÿéèíè, ÷ÿêèíèá-ãîðõìàéàúàüûíû ýþñòÿðèð. Ñàðàéûìûçûí
áàéòàðû Ôöéóçèíèí ÷îõ ýþçÿë ÷åâèðäèéè î “Áàéòàðíàìÿ”íèí
ÿçáÿðäÿí áèëäèéèì, ìÿãáóë àòëà áàüëû ñþéëÿíìèø åëÿ ýþçÿë

352
 Orxan Pamuk V $ %" $

ñþçëÿðè âàð êè, ùÿð áèð êÿëìÿñèíè áèçèì ãàðøûìûçäà äóðàí Inventas vitam

òöíäðÿíýëè àòûìûçà äà äåéÿ áèëÿðÿì: àòëàðûí éàõøûñû ýþçÿëöçëö,

juvat excoluisse
per artes

úåéðàíýþçëö îëìàëûäûr, ãóëàãëàðû ãàìûø éàðïàüû êèìè, èêè ãóëà-

üûn àðàñû ýåíèø îëìàëûäû; éàõøû àò õûðäàäèøëè, éóìðóàëûíëû, ÷àò-
ìàãàøëû, óçóíáîéëó, óçóíñà÷ëû, ãûñàáåëëè, êè÷èêáóðóíëó, êè÷èê-
÷èéèíëè, éàñòûñûðòëû îëìàëûäû; ñàüрûñû äîëó, áîéó óçóí, ýåíñèíÿëè,
ãóéðóã éàòàüû ýåíèø, áóäëàðûíûí àðàñû ÿòëè îëìàëûäûr. Ìÿüðóð
âÿ çÿðèô îëìàëûäûr, éåðèéÿíäÿ ùÿð èêè òÿðÿôÿ ñàëàì âåðÿí êèìè,
éåðèìÿëèäèr”.
“Òàìàìèëÿ áèçèì òöíäðÿíýëè àòûìûç áóäór”, – àò ðÿñìèíÿ
ùåéðàíëûãëà áàõà-áàõà äåäèì.
“Àòûìûçûí êèì îëäóüóíó áàøà äöøäöê, – Óñòàä Îñìàí
åéíè ÷ÿêèíýÿí òÿáÿññöìëÿ äåäè, – aììà íÿããàøûíûí êèì îëäó-
üó ìþâçóñóíäà, òÿÿññöô êè, ùå÷ áèð èøÿ éàðàìûð. ×öíêè àüëû
áàøûíäà îëàí ùå÷ áèð íÿããàøûí ÿñë àòà áàõà-áàõà àò ðÿñìè ÷ÿê-
ìÿéÿúÿéèíè áèëèðÿì. Íÿããàøëàðûì, òÿáèè êè, àòû ÿçáÿðäÿí, áèð
ùÿìëÿäÿ ÷ÿêèðëÿð. Áóíóí ñöáóòó ÷îõóíóí àòûí çàùèðè úèçýèëÿ -
ðèíè äûðíàüûíûí óúóíäàí áàøëàìàñûäû.
“Àò òîðïàüà áàñà áèëñèí äåéÿ, àéàãëàðäàí áàøëàíìûðìû?”
– öçð äèëÿéÿí êèìè äåäèì.
“Ãÿçâèíëè Úÿëàëÿääèíèí “Àòëàðûí íÿãøè”íäÿ äåäèéè êèìè,
àéàüûíäàí úûçìàüà áàøëàäûüûìûç àò ðÿñìèíè àíúàã áöòöí àò
ÿçáÿðèìèçäÿäèñÿ, ëàéèãèíúÿ òàìàìëàéà áèëÿðèê. Äöøöíÿ-äöøö-
íÿ, õàòûðëàéà-õàòûðëàéà, äàùà äà ýöëöíúö, ÿñë àòà áàõà-áàõà
÷ÿêèëìÿëè àò ðÿñìèíèí áàøäàí áîéóíà, áîéóíäàí äà ýþâäÿéÿ
äîüðó ÷ÿêèëÿúÿéè ìÿëóìäór. Áåëÿ ðÿñìè, éÿíè êö÷ÿäÿ ýþðö-
íÿí àäè éöê àéüûðûíûí ðÿñìèíè ãÿòèééÿòñèçëèêëÿ íåúÿ ýÿëäè ÷ÿêèá,
äÿðçèëÿðÿ, ãÿññàáëàðà ñàòàí áÿçè ôèðÿíý ðÿññàìëàðû âàðìûø. Àðòûã
áåëÿ áèð àò ðÿñìè àëÿìèí ìÿíàñûíà, Àëëàùûí éàðàòäûüû ýþçÿëëèéÿ
ùå÷ éàõûí ýÿëìÿç. Àììà ÿìèíÿì êè, îíëàð áåëÿ ùÿãèãè íÿãøèí
ýþçöí ùÿìèí âàõò ýþðäöéö øåéèí êþìÿéèëÿ éîõ, ÿëèí âÿðäèøè
âÿ õàòûðëàäûüûéëà ÷ÿêèëäèéèíè áèëèðëÿð. Ðÿññàì êàüûçûíûí àðõà-
ñûíäà ùÿìèøÿ òÿêäèr. Îíà ýþðÿ õàòûðëàìàüà ÷îõ ìþùòàúäûr.
ßëèí ñöðÿòëÿ âÿ áàúàðûãëà èðÿëèëÿìÿñèéëÿ ÿçáÿðäÿí ÷ÿêèëÿí áèçèì

353
àòûìûçûí äàøûäûüû ýèçëè èìçàíû èíäè êÿíèçèìèçèí öñóëóéëà òàï-
ìàãäàí áàøãà ÿëèìèçäÿí áèð øåé ýÿëìÿç. Ñÿí äÿ áóíà áèð
éàõøû áàõ”.
Äÿðè öçÿðèíäÿ ÷îõ èíúÿ èøëÿíìèø ãÿäèì õÿðèòÿäÿêè õÿçè-
íÿíè àõòàðàí êèìè, áþéöäöúöñöíö ìèñèëñèç àòûí öñòöíäÿ àüûð-
àüûð ýÿçäèðèðäè.
Þçöíö ìöÿëëèìèíÿ áÿéÿíäèðìÿê ö÷öí äÿðùàë ïàðëàã êÿøô
åëÿìÿê òÿëàøûíà äöøÿí òÿëÿáÿñàéàã: “Áÿëè”, – äåäèì.
“Éÿùÿðèí þðòöéöíöí ðÿíýëÿðèíè âÿ áÿçÿêëÿðèíè î áèðè ðÿñì-
ëÿðäÿêè éÿùÿð þðòöêëÿðèéëÿ ìöãàéèñÿ åëÿéÿ áèëÿðèê”.
“Áó áÿçÿêëÿðÿ óñòàä íÿããàøëàðûì ôûð÷àëàðûíû ãÿòè ñöðòìÿç-
ëÿð. Ðÿñìëÿðäÿêè ëèáàñëàðûí, õàëûëàðûí, þðòöëÿí ÷àäûðëàðûí áÿçÿê-
ëÿðèíè øÿéèðäëÿð ÷ÿêÿð. Áÿëêÿ äÿ ðÿùìÿòëèê Çÿðèô ÿôÿíäè ÷ÿêèá,
êå÷ îíó”.
“Ãóëàãëàðìû? – òÿëàøëà äåäèì. – Àòëàðûí äà ãóëàãëàðû...”
“Õåéð. Áóíëàð äà Òåéìóð çàìàíûíäàí ãàëìà ãÿëèáëÿðäÿí
ùå÷ êÿíàðà ÷ûõìàéàí, áèëäèéèìèç ãàìûø éàðïàüû êèìè ãóëàã-
ëàðäû”.
“Éàëìàíûíäàêû ñà÷ ùþðýöñö, òöêëÿðèí áèð-áèð äàðàíìàñû”,
– äåéÿúÿêäèì êè, áó óñòàä-øÿéèðä îéóíóíäàí õîøëàíìàäû-
üûìäàí ñóñäóì. ßýÿð øÿéèðäÿìñÿ, ùÿääèìè äÿ áèëìÿëèéÿì.
“Áóðà áàõ, – Óñòàä Îñìàí áèð ùÿêèìèí äèýÿðèíÿ âÿáà
÷èáàíû ýþñòÿðÿíäÿ ÷ûõàðäûüû øèêàéÿò÷è, àììà òàìàìèëÿ äèããÿò
êÿñèëìèø òÿðçäÿ äåéèðäè, – gþðöðñÿíìè?”
ßëèíäÿêè áþéöäöúöíö èíäè àòûí áàøûíà ýÿòèðìèøäè, ðÿñìèí
ñàùÿñèíäÿí óçàãëàøäûðûá, áèçÿ äîüðó àüûð-àüûð éàõûíëàøäûðûðäû.
Áþéöäöúöíöí áþéöòìÿêäÿ îëäóüó øåéè éàõøû ýþðìÿê ö÷öí
áàøûìû éàõûíëàøäûðäûì.
Àòûí áóðíó ãÿðèáÿ iäè. Áóðóí äåøèéè.
“Ýþðäöíìö?” – Óñòàä Îñìàí äåäè.
Ýþðäöéöìäÿí òàì ÿìèí îëìàãäàí þòðö ýþçöìö áþéö-
äöúöíöí ëàï ãàáàüûíà ýÿòèðìÿëè iäèì. Åéíè àíäà áóíó Óñòàä
Îñìàí äà åëÿéÿíäÿ ðÿñìäÿí ÿìÿëëè-áàøëû óçàãëàøàí áþéöäö-
úöíöí ëàï ãàðøûñûíäà éàíàã-éàíàüà ýÿëäèê. Óñòàäûí ãóðó ñàã-

354
 Orxan Pamuk V $ %" $

ãàëûíûí ñÿðòëèéèíè, éàíàüûíûí ñîéóãëóüóíó éàíàüûìäà ùèññ Inventas vitam

åëÿìÿê áèð àíëûüà ìÿíè ãîðõóòäó.

juvat excoluisse
per artes

Ñöêóò ÷þêäö. Ñàíêè, éîðüóí ýþçëÿðèìäÿí áèð ãàðûø î òÿðÿô-

äÿêè ðÿñìèí è÷èíäÿ õàðиãÿ áèð øåé áàø âåðèðäè, áèç äÿ ùþðìÿò-
ëÿ, ùåéðÿòëÿ îíóíëà òàíûø îëóðäóã.
“Î áóðíóíäàêû íÿäèr?” – äåéÿ ÷îõ ñîíðà ïû÷ûëäàéà áèëäèì.
“Áóðíóíó ãÿðèáÿ ÷ÿêèá”, – Óñòàä Îñìàí ýþçöíö ðÿñì-
äÿí àéûðìàäàí äåäè.
“ßëèìè ñöðöøöá? Áó, ãöñóðäórìó?”
Ùÿëÿ áóðóíóí áó ãÿðèáÿ áÿíçÿðñèç ÷ÿêèëèøèíÿ áàõûðäûã.
“Ôèðÿíýëÿðè òÿãëèä åëÿéÿí ÷èíëè áþéöê íÿããàøëàð äàõèë îëìàã-
ëà, ùàìûíûí öñëóá äåéÿ, ñîðóøìàüà áàøëàäûüû øåé áóäórìó?”
– Óñòàä Îñìàí èñòåùçàëû ñÿñëÿ äåäè.
Ëàü åëÿäèéèíèí ðÿùìÿòëèê ßíèøòÿì îëäóüóíó ýöìàí åëÿéèá
òóòóëäóì: ðÿùìÿòëèê ßíèøòÿì: “Ãöñóð ÿýÿð ãàáèëèééÿòñèçëèê-
äÿí, éà äà áàúàðûã ÿñêèêëèéèíäÿí éîõ, íÿããàøûí ðóùóíóí äÿðèí-
ëèêëÿðèíäÿí ýÿëèðñÿ, î àðòûã öñëóáäó”, – äåéèðäè.
Íÿããàøûí ÿëèíäÿí, éà äà àòûí þçöíäÿí, ùàðaäàí ýÿëèðñÿ
ýÿëñèí, ßíèøòÿìè þëäöðÿí àë÷àüû òàïìàã ö÷öí áó áóðóíäàí
áàøãà ÿëàìÿò éîõ idi. ×öíêè áÿäáÿõò Çÿðèô ÿôÿíäèíèí öñòöí-
äÿí ÷ûõàí êàüûçäàêû ìöðÿêêÿáè äàüûëìûø àòëàðûí íÿèíêè
áóðóí äåøèêëÿðèíè, ùÿòòà áóðóíëàðûíû áåëÿ ñå÷ìÿêäÿ ÷ÿòèíëèê
÷ÿêèðäèê.
Óñòàä Îñìàíûí ñåâèìëè íÿããàøëàðûíûí ñîí èëëÿðäÿêè úöð-
áÿúöð êèòàáëàð ö÷öí íÿãø åëÿäèêëÿðè àò ðÿñìëÿðèíè òàïìàã,
áóðóí äåøèéèíäÿêè ãöñóðó àõòàðìàãëà ÷îõ âàõò êå÷èðäèê.
Òàìàìëàíìàãäà îëàí “Ñóðíàìÿ” êöòëÿëÿðèí, àðòåëëÿðèí ïàä-
øàùûìûçûí ãàðøûñûíäàí éàëíûç éåðèéÿ-éåðèéÿ êå÷ìÿëÿðèíè íàüûë
åëÿäèéèíäÿí èêè éöç ÿëëè ðÿñìèí è÷èíäÿ ÷îõ àç àò âàðäû. Áÿçè
þðíÿê êèòàáëàðûí, áÿçè ãÿëèá äÿôòÿðëÿðèíèí, éåíè òàìàìëàíìûø
êèòàáëàðûí ñàõëàíäûüû íÿããàøõàíà áèíàñûíà, ßíäÿðóíà âÿ
Ùÿðÿìõàíàéà àäàìëàð ñàëûíäû êè, êèëèä êèëèä öñòöíäÿí âóðó-
ëóá, è÷ õÿçèíÿäÿ ýèçëÿäèëìÿìèø íÿ ãÿäÿð êèòàá âàðñà, – òÿáèè êè,
Ïàäøàùûìûçûí èçíèéëÿ – ýÿòèðèëÿ.

355
 Ýÿíú øàùçàäÿëÿðäÿí áèðèíèí îòàüûíäàí ýÿòèðèëÿí “Çÿôÿðíà-
ìÿ” úèëäèíèí ñÿùèôÿëÿðèíäÿ, Çèýåòâàð ìöùàñèðÿñè âàõòû þëÿí
Ãàíóíè Ñöëåéìàíûí úÿíàçÿ ìÿðàñèìèíè ýþñòÿðÿí èêè ñÿùèôÿëèê
ðÿñìäÿ, ÿââÿë úÿíàçÿ àðàáàñûíû ÷ÿêÿí àü ãàøãà àòëà úåéðàí-
ýþçëö áîç àòà, Ñóëòàí Ñöëåéìàíûí úÿíàçÿñè ö÷öí àòûí áÿçÿêëè
éÿùÿðëÿðäÿí ãîéóëìóø, ìèñèëñèç éÿùÿð þðòöêëÿðè þðòöëìöø
êÿäÿðëè àòëàðà áàõäûã. Áóíëàðûí ùàìûñûíû Êÿïÿíÿê, Çåéòóí âÿ
Ëåéëÿê íÿãø åëÿìèøäèëÿð. Èñòÿð èðèòÿêÿðëè úÿíàçÿ àðàáàñûíû ÷ÿê-
ñèíëÿð, èñòÿð ÿôÿíäèëÿðèíèí ãàëûí ãûðìûçû þðòöê àëòûíäàêû úÿñÿ-
äèíè äóìàíëû ýþçëÿðëÿ áàõà-áàõà ñàëàìëàñûíëàð, àòëàðûí ùàìûñû
ùåðàòëû ãÿäèì óñòàäëàðäàí ýþòöðöëìöø åéíè èíúÿ äóðóøëà – áèð
àéàã ãöðóðëà èðÿëèäÿ, áèð àéàã îíóí éàíûíäà ñàáèò – äóðìóø-
äóëàð. Ùàìûñûíûí áîéíó óçóí âÿ ãþâñëö, ãóéðóãëàðû áàüëû,
éàëëàðû êÿñèëìèø âÿ äàðàíìûøäû, àììà ùå÷ áèðèíèí áóðíóíäà
áèçèì àõòàðäûüûìûç ãöñóð éîõ idi. Úÿíàçÿ ìÿðàñèìèíäÿ îëàí,
ÿòðàô òÿïÿëÿðäÿ ðÿùìÿòëèê Ñóëòàí Ñöëåéìàíà òÿçèì åëÿéÿí
ñÿðêÿðäÿëÿðè, àëèìëÿðè, õîúàëàðû àïàðàí éöçëÿðëÿ àòûí ùå÷ áèðè-
íèí áóðíóíäà äà ãöñóð éîõ idi.
Áó ùöçíëö úÿíàçÿ ìÿðàñèìè êÿäÿðèíäÿí áèçÿ äÿ áÿçè øåé-
ëÿð êå÷äè. Óñòàä Îñìàíûí âÿ íÿããàøëàðûíûí öñòöíäÿ áó ãÿäÿð
çÿùìÿò ÷ÿêäèéè áó ìþúöçÿ êèòàáûí úûðûëäûüûíû, øàùçàäÿëÿðëÿ
îéíàøàí ùÿðÿì àðâàäëàðûíûí ñÿùèôÿëÿðèí îðàñûíà-áóðàñûíà úûçûã-
ëàð ÷ÿêäèéèíè, éàçûëàð éàçäûüûíû ýþðìÿê äÿ áèçè ãÿìëÿíäèðèðäè.
Ïàäøàùûìûçûí àòàñûíûí áþéðöíäÿ îâ åëÿäèéè àüàúûí àëòûíà ïèñ
õÿòëÿ “ßôÿíäèì ùÿçðÿòëÿðè, ñèçè áó àüàúûí ñÿáðèéëÿ ýþçëÿéè-
ðÿì”, éàçûëìûøäû. Ùàçûðëàíäûãëàðûíû øàéèÿëÿðäÿí áèð-áèð áèëäèéèì,
àììà ùå÷ áèðèíè ýþðÿ áèëìÿäèéèì ÿôñàíÿâè êèòàáëàðû åëÿ áó
ïîçóëìóø ÿùâàë âÿ êÿäÿð äóéüóñóéëà ÿëäÿí êå÷èðäèê.
Óñòàä íÿããàøëàðûí ö÷öíöí äÿ ãÿëÿìëÿðèíèí äÿéäèéè
“Ùöíÿðíàìÿ”íèí èêèíúè úèëäèíäÿ ýóðëàéàí òîïëàðûí âÿ ïèéàäà-
ëàðûí àðõàñûíúà ãàëõàíëàðûíû ýþòöðöá, ãûëûíúëàðûíû ÷ÿêìèø øàíëû
ñèïàùèëÿðè àïàðàí, çèðåùëÿðè, áöòöí éàðàã-ÿñëÿùÿëÿðèéëÿ òàêêûð-
òóêêóð, àììà íèçàìëà èðÿëèëÿéèá, ãàðà òÿïÿëÿðè àøàí ýþéäÿ -
ìèð, òöíäðÿíýëè, áîç ùÿð ðÿíýäÿí éöçëÿðëÿ àò ýþðäöê, ùå÷

356
 Orxan Pamuk V $ %" $

áèðèíèí áóðíó ãöñóðëó äåéèëäè. “Ãöñóð äà íÿ ãöñóð!” – Óñòàä Inventas vitam

Îñìàí, äàùà ñîíðà åéíè êèòàáäà Áàáè Ùöìàéóíóí âÿ î àíäà

juvat excoluisse
per artes

è÷èíäÿ îëäóüóìóç Àò måéäàíûíûí òÿñâèð åäèëäèéè ñÿùèôÿéÿ

áàõàíäà äåìèøäè. Ñàüäàêû õÿñòÿõàíàíû, ßðç îòàüûíû ùÿéÿòèí
àüàúëàðûíû, ÷ÿð÷èâÿëÿðèí è÷èíÿ ñûüàúàã ãÿäÿð êè÷èê, àüëûìûçûí
ÿùÿìèééÿò âåðäèéè ãÿäÿð áþéöê ýþñòÿðÿí ðÿñìäÿ ãàïû÷ûëàðûí,
÷àâóøëàðûí, dèâàí êàòèáëÿðèíèí ðÿíýàðÿíý àòëàðûíûí áóðóíëà-
ðûíäà äà àõòàðäûüûìûç ÿëàìÿò éîõ idi. Ïàäøàùûìûçûí áþéöê
àòàëàðûíûí àòàëàðû Éàâóç Ñóëòàí Ñÿëèìèí Äóëêàäèð ùþêìäàðûíà
åëÿäèéè ñÿôÿð âàõòû Êöñêöí äÿðÿñè ãûðàüûíäà ÷àäûð ãóðóá, ãûçûë
ãóéðóãëó ãàðà òàçûëàð, äèê arxalû úåéðàí áàëàëàðû, ãîðõàã äîâ-
øàíëàð ãà÷ûøàíäà îâ åëÿìÿñèíÿ, ÷è÷ÿê êèìè à÷ìûø áèð ãàïëàíû
ãûïãûðìûçû ãàí è÷èíäÿ ãîéìàñûíà òàìàøà åëÿäèê. Íÿ Ïàäøàùûí
ìèíäèéè ãàøãà òöíäðÿíýëè àòûíûí áóðíóíäà àõòàðäûüûìûç ÿëà-
ìÿò âàðäû, íÿ äÿ ãàðøûäàêû ãûðìûçû òÿïÿëÿðèí àðäûíäà ÿëëÿðèíäÿ
êÿìÿíäëÿðè ùàçûð ýþçëÿéÿí êÿìÿíä÷èëÿðèí ìèíäèéè àòëàðäà.
Àõøàì äöøÿíÿ ãÿäÿð Óñòàä Îñìàíûí íÿããàøëàðûíûí, Çåéòó-
íóí, Êÿïÿíÿéèí, Ëåéëÿéèí ãÿëÿìëÿðèíäÿí ñîí äþðä-áåø èëäÿ
÷ûõàí éöçëÿðëÿ àò ýþðäöê: Êðûì õàíû Ìåùìåò Ýèðåéèí èíúÿãó-
ëàãëû, òöíäëÿêÿëè ãàðà âÿ ñàðû àòëàðû, áèð ñàâàøäà òÿïÿíèí àðõà-
ñûíäà ïåéäà îëàíäà òÿêúÿ áîéíó ýþðöíÿí ãàðà âÿ ãóðüóøóí
ðÿíýëè àòëàð, Òóíèñäÿêè Õÿëãöë Âÿä ãàëàñûíû Èñïàíèéà êàôèðèí-
äÿí ýåðè àëàí Ùåéäÿð pàøàíûí àòëàðû, îíäàí ãà÷àíäà áèðè áóð-
íó öñòÿ éûõûëàí Èñïàíèéàíûí òöíä-ãûçûëû âÿ ôûñòûãëû éàøûë àòëàðû;
Óñòàä Îñìàíà: “Áó ýþçöìäÿí ãà÷ûá, ýþðÿñÿí, êèì áåëÿ áàø-
äàíñîâäó ÷ÿêèá” – äåäèðäÿí ãàðà àò; àüàúûí àëòûíäà áèð è÷îü-
ëàíûí ÷àëäûüû óäó ãóëàãëàðûíû ùþðìÿòëÿ à÷ûá äèíëÿéÿí ãûçûëû àò;
Øèðèí êèìè ùÿéàëû âÿ èíúÿ àòû Øÿáäèç, ÷юâêяí îéíàéàíëàðûí ìèí-
äèéè îéíàã àòëàð; íÿäÿíñÿ Óñòàä Îñìàíà: “Ýÿíúëèéèìäÿ ÷îõ
ñåâäèì, ÷îõ éîðóëäóì”, – äåäèðäÿí ôûðòûíà àòëà ýþçÿë ìåùòÿð;
Щÿçðÿòè-Èëéàñû áöòïÿðÿñòëÿðèí ùöúóìëàðûíäàí ãîðóìàã ö÷öí
Àëëàùûí îíà éîëëàäûüû ýöíÿø ðÿíýèíäÿ ãûçûëû àò, àììà ãàíàä-
ëàðû ñÿùâÿí Щÿçðÿòè-Èëéàñà òàõûëìûø, ö÷ îüëóíóí ýÿíú éàøëàðûí-
äà þëöìöíÿ ýþðÿ éàíûíà ÷àüûðäûüû îüëóéëà ÷ûõäûüû îâäà ýÿíú

357
âÿ ñåâèìëè øàùçàäÿyÿ êÿäÿðëè ýþçëÿðèéëÿ òàìàøà åëÿéÿí Ãàíó-
íè Ñóëòàí Ñöëåéìàíûí èðèýþâäÿëè, êè÷èêáàøëû ÿñë áîç àòû; ãûçüûí
àòëàð; áó ñÿùèôÿëÿðäÿí ùå÷ ÷ûõìàéàúàã àòëàð; áó ñÿùèôÿëÿðèí
ñûõûíòûñûíäàí ÷ûõìàã èñòÿéÿí êèìè, ÷ÿð÷èâÿíè äàüûäûá àäëàéàí
àòëàð.
Ùå÷ áèðèíèí áóðíóíäà àõòàðäûüûìûç èìçà éîõ idi. Àììà
éåíÿ äÿ öñòöìöçÿ ÷þêÿí áåçýèíëèê âÿ êÿäÿð äóéüóñóíà ãàðøû
ùÿéÿúàí ùå÷ è÷èìèçäÿí ÿñêèê îëìóðäó. Áèð-èêè êÿðÿ àòû óíó-
äóá, áàõäûüûìûç ðÿñìèí ýþçÿëëèéèíÿ, èíñàíû áèð àíëûüà ÿñèð åëÿ-
éÿí ðÿíýëÿðÿ äàëûá ýåòìèøäèê. Óñòàä Îñìàí ÷îõóíó þçöíöí
ùàçûðëàéûá ýþç îëäóüó, íÿãø åëÿäèéè ðÿñìëÿðÿ ùåéðÿòäÿí ÷îõ,
éàëíûç õàòèðÿ ùÿéÿúàíûéëà áàõûðäû. “Ãàñûìïàøàëû Ãàñûìûíäû
áó! – áèð êÿðÿñèíäÿ pàäøàùûìûçûí áàáàñû Ñóëòàí Ñöëåéìàíûí
ãûïãûðìûçû ñàâàø ÷àäûðûíûí äèáèíäÿêè ýþé àòëàðà èøàðÿ åëÿéèá
äåäè. – Ãÿòèééÿí óñòàä äåéèëäè, àììà ãûðõ èë ðÿñìëÿðèí áîø
éåðëÿðèíÿ, áåøéàðïàãëû, òÿê÷è÷ÿêëè áó îòëàðäàí ÷ÿêäè âÿ èêè èë
ÿââÿë þëöá ýåòäè. Áó õûðäà îòó ùàìûäàí éàõøû ÷ÿêäèéè цчцн
ìÿí щямишя îíà ÷ÿêäèðирäèì”. Óñòàäûì áèð àç ñóñäó, ñîíðà:
“Éàçûã, éàçûã!” – äåäè. Áèð ñþçëÿ, áÿçè øåéëÿðèí áàøà ÷àòäûüûíû,
áèð äþâðöí òàìàìëàíäûüûíû áöòöí ðóùóìäà ùèññ åëÿäèì.
Îðòàëûã ãàðàëûðäû, áèðäÿí îòàüà èøûã äîëäó, ùÿðÿêÿò îëäó:
êöò-êöò âóðìàüà áàøëàéàí ãÿëáèì ùÿð øåéè äÿðùàë áàøà äöø-
äö: Càùàí ùàêèìè Pàäøàùûìûç hÿçðÿòëÿðè áèð àíäà è÷ÿðè ýèð-
ìèøäèëÿð. Þçöìö îíóí àéàãëàðûíûí àëòûíà àòäûì. ßòÿéèíäÿí
þïäöì. Áàøûì ôûðëàíûðäû. Ýþçëÿðèíÿ áàõà áèëìèðäèì.
Àììà î, артыг ÷îõäàí áåëÿ Bàø íÿããàø Îñìàíëà äàíûø-
ìàüà áàøëàìûøäû. Áèð àç ÿââÿë áèðëèêäÿ äèç-äèçÿ, éàí-éàíà îòó-
ðóá, ðÿñìëÿðÿ áàõäûüûì àäàìëà äàíûøìàëàðû ãÿëáèìè ãöðóð
àòÿøèéëÿ äîëäóðäó. Èíàíà áèëìèðäèì, àììà pàäøàùûìûç hÿç-
ðÿòëÿðè, éÿãèí, ìÿíèì îòóðäóüóì éåðäÿ îòóðóð, óñòàäûìûí
äàíûøäûüû øåéëÿðè åéíèëÿ ìÿíèì êèìè äèããÿòëÿ äèíëÿéèðäèëÿð.
Éàíûíäàêû Xÿçèíÿäàðáàøû, Дîüàí÷ûëàð aüàñû, êèì îëäóüóíó
ìöÿééÿí åëÿéÿ áèëìÿäèéèì áèð íå÷ÿ àäàì äà ùÿì îíëàðû
ýþçÿòëÿéèð, ùÿì äÿ ÷îõ äèããÿòëÿ à÷ûã ñÿùèôÿëÿðäÿêè ðÿñìëÿðÿ

358
 Orxan Pamuk V $ %" $

áàõûðäûëàð. Áèð àðà áöòöí úÿñàðÿòèìè òîïëàäûì, càùàí hàêèìè Inventas vitam

Õóíêàðûí öçöíÿ, éàíäàí äà îëñà, ýþçëÿðèíÿ óçóí-óçàäû áàõ-

juvat excoluisse
per artes

äûì. Íÿ ãÿäÿð ýþçÿë èäè! Íÿ ãÿäÿð ãöñóðñóç âÿ äîüðó idi!

Ãÿëáèì äÿ àðòûã ùÿéÿúàíëà âóðìóðäó. Äöç ùÿìèí âàõò o äà
ìÿíÿ áàõäû âÿ ýþç-ýþçÿ ýÿëäèê.
“Ðÿùìÿòëèê ßíèøòÿíè íåúÿ äÿ ñåâèðäèì”, – äåäè. ßëáÿòòÿ,
ìÿíÿ äåéèðäè. Ùÿéÿúàíûìäàí ñþçëÿðèíèí áèð ãèñìèíè áóðàõäûì.
“...÷îõ êÿäÿðëÿíäèì. Àììà ùàçûðëàòäûüû áó ëþâùÿëÿðèí
ùàìûñûíûí ìþúöçÿ îëäóüóíó ýþðìÿê áèð òÿñÿëëèäè. Âåíåñèéàëû
ýàâóðó áóíëàðû ýþðÿíäÿ ùåéðÿòëÿíÿúÿê, ìÿíèì àüëûìäàí
ãîðõàúàã. Àðòûã áó àòûí áóðíóíäàí ìÿëóí íÿããàøûí ùàíñû
îëäóüóíó ìöÿééÿí åëÿéÿðñèíèç. Éîõñà áöòöí óñòà íÿããàøëàðà
èøýÿíúÿ âåðìÿê çöëöì îëàúàã, àììà ëàçûìäû”.
“Ïàäøàùû – Càùàíïÿíàù hÿçðÿòëÿðè Sóëòàíûì, – Óñòàä
Îñìàí äåäè, – ÿýÿð óñòàä íÿããàøëàðûì ùå÷ áèð ùåêàéÿ ôèêèð-
ëÿøìÿäÿí áîø ñÿùèôÿéÿ ñöðÿòëÿ àò ðÿñìè ÷ÿêñÿëÿð, áÿëêÿ, áó
ãÿëÿì ñöðöøìÿñèíè êèìèí åëÿäèéèíè áàøà äöøÿ áèëÿðèê”.
“Òÿáèè êè, áó ùÿãèãè áóðóí éîõ, ãÿëÿì ñöðöøìÿñèäèñÿ”,
– Ïàäøàùûìûç ÷îõ àüûëëû òÿðçäÿ äåäè.
“Ïàäøàùûì, – Óñòàä Îñìàí äåäè, – bóíóí ö÷öí äÿðùàë áó
ýåúÿ éàðûø òÿøêèë åëÿìÿéè áóéóðäóüóíóç õÿáÿð âåðèëñÿ, ýåúÿ
íÿããàøëàðûíûçûí áèð-áèð ãàïûñû äþéöëñÿ, éàðûø ö÷öí áîø êàüûç
öçÿðèíäÿ àò ðÿñìè ÷ÿêìÿëÿðè òÿëÿá îëóíñà...”
Ïàäøàùûìûç “åøèòäèíìè” äåéÿí áàõûøëàðëà Áîñòàí÷ûáàøûéà
áàõäû. “Øàèð Íèçàìèäÿ ÿí ÷îõ ñåâäèéèì éàðûø ùåêàéÿñè ùàíñû-
äû, áèëèðñèíèçìè?”
Áèð ãèñìèìèç: “Áèëèðèê”, – äåäè, áèð ãèñìèìèç: “Ùàíñûäû?”
– äåäè, áèð ãèñìèìèç äÿ ìÿíèì êèìè ñóñäó.
“Éàðûøàí øàèðëÿðèí ùåêàéÿñèíè ñåâìèðÿì; éàðûøàí ÷èíëè,
ðóìëó ðÿññàìëàðûí àéíàëû ùåêàéÿñè äÿ äåéèë, – ýþçÿë Ïàäøàùûì
äåäè. – Ìÿí ÿí ÷îõ þëöìëÿ éàðûøàí ùÿêèìëÿðèí ùåêàéÿëÿðèíè
ñåâèðÿì”.
Áóíó äåäè-äåìÿäè, áèðäÿí áèçè ãîéóá, àõøàì íàìàçûíà
÷àòìàãäàí þòðö ÷ûõûá ýåòäè.

359
 Áèð àç ñîíðà àõøàì аçàíû îõóíàíäà, éàðûãàðàíëûãäà ñàðà-
éûí ãàïûëàðûíäàí ÷ûõûá Øÿêóðÿíè, óøàãëàðû, åâèìèçè ñåâèíúëÿ
õÿéàëûìäà úàíëàíäûðûá, ìÿùÿëëÿéÿ äîüðó òÿëÿñèê àääûìëàðëà
ýåäÿíäÿ áó ùÿêèìëÿð éàðûøû ùåêàéÿñèíè ãîðõóéëà õàòûðëàäûì.
Ïàäøàùëàðûí ãàáàüûíäà éàðûøàí èêè ùÿêèìäÿí áèðè, ÷îõ
âàõò ãàðà ïàëòàðäà ðÿñì åäèëÿíè, ôèëè þëäöðÿúÿê ãÿäÿð ãöââÿòëè
çÿùÿðäÿí éàøûë ùÿá äöçÿëäèá, î áèðè ùÿêèìÿ, ëàúèâÿðä êàôòàíëû-
ñûíà âåðèá. Î äà ÿââÿëúÿ çÿùÿðëè ùÿáè, àðõàñûíúà äà äÿðùàë
çÿùÿðÿ ãàðøû äöçÿëòäèéè ëàúèâÿðä ùÿáè èøòàùëà óäóá, ëÿççÿòëè
ýöëöøöíäÿí áàøà äöøöëÿúÿéè êèìè, îíà ùå÷ áèð øåé îëìàéûá.
Öñòÿëèê, èíäè ðÿãèáèíÿ þëöìö ãîõóëàòìàã íþâáÿñè îíà ýÿëèð.
Àüûð-àüûð ùÿðÿêÿò åëÿéÿ-åëÿéÿ, íþâáÿíèí þç þùäÿñèíäÿ îëìà-
ñûíäàí ëÿççÿò àëà-àëà áàü÷àäàí ãàðà ýöë ãîïàðäûð, äîäàãëàðû-
íà éàõûíëàøäûðûá è÷èíÿ êèìñÿíèí åøèòìÿäèéè ìöÿììàëû áèð
øåiðè ïû÷ûëäàéûð. Ñîíðà þçöíäÿí ùÿääÿí àðòûã ÿìèí ùÿðÿêÿò-
ëÿðëÿ ãàðà ïàëòàðëû ùÿêèìÿ áó ýöëö ãîõëàìàã ö÷öí óçàäûð.
Ãàðà ïàëòàðëû ùÿêèì ýöëöí è÷èíÿ ïû÷ûëäàíàí øåiðèí ýöúöíäÿí
åëÿ íàðàùàò îëóð êè, ãîõóñóíäàí áàøãà ùå÷ áèð õöñóñèééÿòè
îëìàéàí áó ýöëö áóðíóíà éàõûíëàøäûðàð-éàõûíëàøäûðìàç éûõû-
ëûá þëöð.

360
 Orxan Pamuk V $ %" $

Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
M]N] HGJSTN FGJ]QL]Q

Ахшам намазындан габаг иди, гапы дюйцлдц, ачдым:

Сарайдан Бостанчыбашынын адамы, тямиз, эюзял, эцлцмсяр,
йарашыглы бир эянъди. Ялиндя цзцнц ишыгландырмагдан чох
кюлэяляндирян гяндил, каьыз, йазы тахтасы варды; дярщал баша
салды: Падшащымыз буйурублар, устад няггашлары арасында ян
эюзял ат рясмини бир щямлядя чякмяк цчцн йарышма ачыблар.
Инди дярщал йеря чюкцб, бу каьызы тахтанын цстцня, тахтаны
да дизляринин цстцня гойуб, эюстярилян йеря, чярчивянин ичиня
рясми, ъащанын ян эюзял ат рясмини сцрятля чякмяйим буй-
рулуб.
Гонаьымы ичяри апардым. Гача-гача эедиб пишик гула-
ьынын тцкцндян ян инъя гялямими, мцряккябими эятирдим.
Йеря отурдум вя бир анлыьа дайандым! Бу ишин ичиндя ганымла-
ъанымла юдяйяъяйим гурьу, ойун ола билярми? Бялкя! Амма
Щератын гядим устадларынын бцтцн яфсаняляри юлцмля эюзяллик
арасындакы бу инъя ъизэийля чякилмямишдими?
Ичим нягшетмя щявясийля долду, амма лап гядим устад-
лар кими, санки, чякмякдян дя горхдум, юзцмц тохтатдым.
Бош каьыза баха-баха бир анлыьа эюзлядим ки, рущум
яндишялярдян арынсын. Йалныз чякяъяйим эюзял аты фикирляшим,
эцъцмц, диггятими топлайым.
Индийя гядяр чякдийим вя эюрдцйцм бцтцн ат рясмляри
беля, эюзцмцн габаьындан кечмяйя башламышды. Амма бир
дяняси варды ки, ян мцкяммяли иди. Щеч кясин чякя билмядийи
бу аты инди мян нягш еляйяъякдим. Ону гятиййятля эюзцмцн
гаршысына эятирдим; башга щяр шей силинди, санки, бир ан юзц-
мц, бурада отурдуьуму, рясм чякяъяйими беля унутдум. Ялим
юз-юзцня гялями щоггайа батырмыш, мцряккяби дцз лазым
олдуьу гядяр эютцрмцшдц. Щайды, ялим, инди эюзцмцн габа-
ьындакы бу харигя аты ъанландыр! Атла мян, санки, бир олмуш-
дуг, бу алямин ичиндя йеримизи тутмаг цзряйдик.

361
 Бир анлыьа бир ъизэийля бу йери чярчивялянмиш бош каьы-
зын ичиндя ахтардым. Хяйалымда аты ора йерляшдирдим бирдян...
Бяли, санки, даща мян фикирляшя билмядян ялим гятиййятли
щярякятля юз-юзцня атылыб, бах, ня эюзял, атын айаьынын уъун-
дан башлады, дярщал гыврылыб, эюзял инъя биляйини кечиб йухары
чыхды. Ейни гятиййятля дизиндян дя гыврылыб сцрятля йухары, синÿ-
синин алтына чатанда бирдян няшяляндим! Еля бурадан гыврылыб
зяфярля йухары чыхдым: синяси ня эюзял олду! Уъу инъялиб бойун
олду, дцз эюзцмцн габаьындакы ат кими. Гялямими щеч гал-
дырмадан йанаьындан ашаьыйа бир аз дцшцб ачыг чякдийим
эцълц аьзына чатдым, ичярийя эириб – бура беля, даща ач аьзы-
ны, ат – эюзял дилини чыхартдым. Бурнуну йавашъа – гятиййятсиз-
лик елямя – дюндцм. Дцмдцз йухары чыханда бир анлыьа
щамысына бахдым, ъизэини дцз тясяввцр елядийим кими ъыздыьы-
мы эюряндя чякдийими унутдум, санки, гулагларынын вя эюзял
бойнунун няфис яйрисини мян чякмядим, ялим чякди. Язбяр-
дян, сцрятля йящяри чякяндя ялим юз-юзцня дурду, щоггадан
фырчама мцряккяб эютцрдц. Саьрысыны, эцълц, гцввятли вя дик
габа ятлярини чякяндя, чох мямнундум, рясмимля допдо-
луйдум. Бир ан юзцмц чякдийим атын йанында щесаб елядим,
гуйруьуна няшяйля башладым, бу, савашчы атыйды, сцрят атыйды,
гуйруьуна дцйцн вуруб, доланыб, йухары кефля чыхдым: гуй-
руьунун дибини, гычыны ъызанда, санки, юз гычымда вя арха
дешийимдя хош сяринлик щисс елядим, о сцрятля саьрысынын эюзял
йумшаглыьыны, дала атдыьы сол арха айаьынын дырнагларыны севя-
севя кечдим. Сол габаг айаьынын дцз аьлымдакы кими зяриф
дурушуну верян ялимя, чякдийим ата щейран олдум.
Ялими галдырдым, аловлу, амма кядярли эюзцнц, бир ан
гятиййятсизликля бурун дялийини, йящяр юртцйцнц сцрятля чяк-
дим; йалманыны севэийля охшайан кими бир-бир дарадым, цзян-
эисини тахдым, алнына гашга гойдум, истякля юлчцлц, амма
там бюйцклцйцндя хайа вя йараг чякдим ки, щяр шей тамам
олсун.
Харигя ат рясми чякяндя, о харигя ат олурам мян.

362
 Orxan Pamuk V $ %" $

Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
M]N] K]P]N]K FGJ]QL]Q

Ýöìàí êè, àõøàì íàìàçû âàõòû idi. Ãàïûäà áèð íÿôÿð

ýþðöíäö: áàøà ñàëäû: éàðûø áóéóðóá pàäøàùûì. Áàø öñòÿ, pàä-
øàùûì, ÿí ýþçÿë àò ðÿñìèíè ìÿíäÿí éàõøû êèì ÷ÿêÿ áèëÿð!
Áóíóíëà áåëÿ áîéà ñöðòöëìÿäÿí, ãàðà ãÿëÿìëÿ ÷ÿêèëÿúÿéèíè
þéðÿíìÿê ìÿíè áèð àíëûüà òÿðÿääöäÿ ñàëäû. Íèéÿ ðÿíý ñöðò-
ìöðöê, ÿí éàõøû ðÿíýè ìÿíèì ÷ÿêäèéèìÿ ýþðÿìè? Ùàíñû ðÿñ-
ìèí ÿí éàõøû ðÿñì îëäóüóíà êèì ãÿðàð âåðÿúÿê? Ñàðàéäàí
ýÿëÿí ýåí÷èéèíëè, ãàðàäîäàãëû óøàüûí àüçûíû àðàäûì, Бàø íÿã-
ãàø Óñòàä Îñìàíûí áó èøèí àðõàñûíäà îëäóüóíó ñåçäèì. Óñòàä
Îñìàí, ùå÷ øöáùÿñèç, áàúàðûüûìû áèëèð, óñòà íÿããàøëàðäàí äà
ÿí ÷îõ ìÿíè ñåâèð.
Áåëÿúÿ áîø ñÿùèôÿéÿ áàõàíäà, èêèñèíèí äÿ õîøó ýÿëÿúÿéè
àòûí äóðóøó, áàõûøû, îâãàòû ýþçöìöí ãàáàüûíäà úàíëàíìàüà
áàøëàäû. Óñòàä Îñìàíûí îí èë ÿââÿë ÷ÿêäèéè àòëàð òÿêè ùÿðÿ -
êÿòëè, àììà àüûð, pàäøàùëàðûìûçûí ÷îõ õîøóíà ýÿëÿí àòëàð
êèìè, áó àòûí ãàáàãäàêû èêè àéàüû ùàâàéà ãàëõìûø îëìàëûäû
êè, èêèñè äÿ ýþçÿëëèéèíäÿ ùÿìôèêèð îëñóíëàð. Ýþðÿñÿí, ìöêàôàò
íå÷ÿ ãûçûëäû? Áó ðÿñìè Ìèð Ìöñÿââèð íåúÿ ÷ÿêÿðäè? Áåùçàä
íåúÿ ÷ÿêÿðäè?
Áèðäÿí àüëûìà ñöðÿòëÿ åëÿ áèð øåé ýÿëäè êè, íÿ îëäóüóíó ìÿí
äÿðê åëÿéÿíÿ ãÿäÿð øûëòàã ÿëèì ãÿëÿìè ãàïìûø, ùå÷ êÿñèí
õÿéàëûíà ýÿòèðÿ áèëìÿéÿúÿéè ìèñèëñèç àòû ùàâàéà ãàëõìûø ñîë
ãàáàã àéàüûíäàí áåëÿ ÷ÿêìÿéÿ áàøëàìûøäû. Àéàüû äÿðùàë
ýþâäÿéëÿ áèðëÿøäèðÿíäÿí ñîíðà úÿñàðÿòëÿ, ñöðÿòëÿ, çþâãëÿ èêè
éàé ÷ÿêäèì êè, ýþðñÿéäèíèç: “Ñàíêè, áó èñòåäàä ðÿññàì éîõ,
õÿòòàòäû”, – äåéÿðäèíèç. Þç-þçöíÿ áàø àëûá ýåäÿí ÿëèìÿ áàøãà
àäàìûí ÿëè òÿêè ùåéðàíëûãëà áàõûðäûì. Áó ìèñèëñèç éàéëàð
ìþúöçÿ àòûí äîìáà ãàðíû, ñàüëàì ñèíÿñè, ãó ãóøó êèìè áîéíó
îëäó âÿ ðÿñì àðòûã, äåìÿê îëàð, òàìàìëàíûá. Íÿ ãÿäÿð èñòå-
äàäëûéàì! Äåìÿëè, ýþðäöì, ÿëèì þç-þçöíÿ õîøáÿõò âÿ ýöúëö
àòûí à÷ûã àüçûíû, áóðíóíó äîëàíûá, àüûëëû àëíûíû, ãóëàãëàðûíû

363
÷ÿêèá. Ñîíðà áèð äÿ, áàõ, îíà íÿ ãÿäÿð ýþçÿë éàé äà ÷ÿêäèì
ìÿí, ùÿðô éàçàí êèìè, íÿ õîøáÿõò èäèì, äàùà àç ýöëöðäöì.
Øàùÿ ãàëõìûø ìèñèëñèç àòûìûí ãþâñö ãöñóðñóç áîéíóíäàí
éÿùÿðèíÿ ãÿäÿð åíäèì. ßëèì éÿùÿðè ÷ÿêèðäè, ìÿíèì áÿäÿíèì
òÿêè ýîíáóë àòûìûí àðòûã ïåéäà îëàí áè÷èìèíÿ ãöðóðëà áàõäûì:
áó àòà ùàìû ùåéðàí îëàúàã. Ìöêàôàòû ãàçàíàíäà pàäøàùûìû-
çûí ìÿíÿ äåéÿúÿéè øèðèí ñþçëÿðè àüëûìà ýÿòèðèðäèì: áèð êèñÿ
ãûçûë âåðèð ìÿíÿ, åâäÿ áèð-áèð íåúÿ ñàéàúàüûìû òÿñÿââöð åëÿ-
éÿíäÿ ýöëìÿê èñòÿéèðäèì. Áó àðàäà ýþçóúóéëà áàõäûüûì ÿëèì
éÿùÿðè òàìàìëàäû, ãÿëÿìèì ùîããàéà ýèðèá ÷ûõäû, ñîíðà àòûí
ñàüðûñûíû ýöëÿ-ýöëÿ, çàðàôàò åëÿéÿí êèìè ÷ÿêäèì. Ãóéðóüóíó
ñöðÿòëÿ äîëàíäûì. Ãû÷ûíû èíäè äÿðùàë áåúÿðÿúÿéèì áèð îüëàíûí
ëÿççÿòëè ÿndamû êèìè, ñåâÿ - ñåâÿ, îâóúëàðûìà òóòìàã èñòÿéÿ -
èñòÿéÿ íÿ ãÿäÿð ëÿççÿòëè, éóâàðëàã êå÷äèì. Ìÿí ýöëöìñÿéÿí-
äÿ àüûëëû ÿëèì àðõà àéàãëàðûíû òàìàìëàäû âÿ ãÿëÿìèì äàéàíäû:
äöíéàíûí ÿí ýþçÿë øàùÿ ãàëõìûø àòû îëäó. Ãÿëáèìè ñåâèíú
áöðöäö, àòûìû íåúÿ áÿéÿíÿúÿêëÿðèíè, ìÿíè ÿí áàúàðûãëû íÿã-
ãàø, ùÿòòà èíäèäÿí Бàø íÿããàø åëàí åëÿéÿúÿêëÿðèíè õîøáÿõò-
ëèêëÿ ôèêèðëÿøèðäèì êè, áó àíëûüà áó ñÿôåùëÿðèí áåëÿ äåéÿúÿê-
ëÿðèíè äÿ áàøà äöøäöì: “Íÿ ãÿäÿð òÿëÿñèê, ýöëöá îéíàéа-îéíàéà
÷ÿêèá!” Åëÿ áóíà ýþðÿ ìèñèëñèç ðÿñìèìè úèääè ãÿáóë åëÿìÿéÿ-
úÿêëÿðèíäÿí íàðàùàò îëäóì. Áåëÿúÿ àòûí éàëìàíûíû, áóðóí
äÿëèêëÿðèíè, äèøëÿðèíè, ãóéðóüóíóí ãûëëàðûíû, éÿùÿð þðòöéöíö
õûðäа-õûðäà èíúÿëèêëÿðèíÿ ãÿäÿð èøëÿäèì êè, ðÿñìèìÿ ÿìÿê ñÿðô
åëÿäèéèìè äÿ ýþðñöíëÿð. Áó äóðóøäà éàíäàí, àðõà òÿðÿôäÿí
àòûí xayasû ýþðöíÿ áèëÿð, àììà ãàäûíëàðûí àüëû ýåäÿð äåéÿ,
÷ÿêìÿäèì. Àòûìà ãöðóðëà áàõäûì: øàùÿ ãàëõìûø, ôûðòûíà êèìè
ùÿðÿêÿòëè, ýöúëö, ãöââÿòëè! Ñàíêè, ðуçýàð ÿñèá, éóâàðëàã
úèçýèëÿðèíè åéíè õÿòòèí ùÿðôëÿðèòÿêè ùÿðÿêÿòÿ ýÿòèðìèøäè, åéíèëÿ
Áåùçàäû, Ìèð Ìöññÿâèðè òÿðèôëÿéÿí ñàéàã òÿðèôëÿéÿúÿêäèëÿð,
îíäà ìÿí äÿ îíëàð êèìè îëàúàãäûì.
Ìèñèëñèç àò ðÿñìèíè íÿãø åëÿéÿíäÿ ìèñèëñèç àò ðÿñìè íÿãø
åëÿéÿí áàøãà áèð íÿããàø îëóðàì ìÿí.

364
 Orxan Pamuk V $ %" $

Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
M]N] LGJL]K FGJ]QL]Q

Àõøàì íàìàçûíäàí ñîíðà idi, ÷ûõûá ãÿùâÿõàíàéà ýåäÿ-

úÿêäèì; “Ãàïûäà áèð àäàì âàð”, – äåäèëÿð. Õåéèð îëñóí. Ýåò-
äèì. Ñàðàéäàí áèð íÿôÿð ýÿëèá: áàøà ñàëäû. Éàõøû: äöíéàíûí ÿí
ýþçÿë àòû. Ñèç ìÿíÿ áèð äÿíÿñèíÿ íå÷ÿ àx÷à âåðÿúÿéèíèçè äåéèí,
ìÿí äöíéàíûí ÿí ýþçÿë àòëàðûíäàí ñèçÿ áåø-àëòû äÿíÿ ÷ÿêèì.
Àììà åùòèéàòëû äàâðàíäûì, äåìÿäèì, ãàïûäà áèòèá ãàëàí
óøàüû è÷ÿðè àïàðäûì. Ôèêèðëÿøäèì: äöíéàíûí ÿí ýþçÿë àòû éîõ-
äó êè, ìÿí îíó ÷ÿêèì. Ñàâàø àòëàðûíû, èðè ìîíãîë àòëàðûíû, ÿñèë-
íÿúàáÿòëè ÿðÿá àòëàðûíû, ãàí è÷èíäÿ ãûâðûëàí ãÿùðÿìàí àòëàðû,
ùÿòòà äàø àðàáàñûíû ÷ÿêèá, òèêèíòèéÿ äàø àïàðàí áÿõòñèç éàáûíû
äà ÷ÿêÿ áèëÿðäèì, àììà êèì áóíëàðà äöíéàíûí ÿí ýþçÿë àòû
äåéÿð êè? Ïàäøàùûìûçûí “äöíéàíûí ÿí ýþçÿë àòû” äåìÿêëÿ,
òÿáèè êè, ëàï ÿââÿëäÿí áöòöí ãàéäàëàðû, ãÿëèáëÿðè âÿ äóðóøóéëà
ßúÿì þëêÿñèíäÿ ìèí äÿôÿëÿðëÿ ðÿñì åäèëìèø àòëàðûí ÿí ìèñèë-
ñèçèíè èñòÿäèéèíè áàøà äöøäöì. Íÿ îëàð.
Òÿáèè êè, áèð êèñÿ ãûçûëû ìÿí ãàçàíà áèëìÿéèì äåéÿ. Àäè
áèð àò ÷ÿê, äåñÿëÿð, ùå÷ êÿñèí ìÿíèì àòëàðûìëà éàðûøà áèëìÿ-
éÿúÿéè àéäûíäû. Ïàäøàùûìûçû êèì àëäàòäû? Ùóíêàðûìûç áöòöí
î ãûñãàíúëàðûí äåäè-ãîäóëàðûíà áàõìàéàðàã, ìÿíèì ÿí
áàúàðûãëû íÿããàø îëäóüóìó éàõøû áèëèðëÿð, ÷ÿêäèéèì ðÿñìè
äÿ ñåâèðëÿð.
Áèðäÿí ÿëèì áöòöí áó ùåñàáëàðûí öñòöíÿ ÷ûõìàã èñòÿéÿí
êèìè, ùèääÿòëÿ ùÿðÿêÿòÿ ýÿëäè, àéàüûíûí óúóíäàí áàøëàéûá, áèð
ùÿìëÿäÿ ùÿãèãè àò ÷ÿêäèì. Áóíëàðû êö÷ÿäÿ, ñàâàøäà ýþðöð-
ñöíöç. Éîðüóí, àììà ùÿð øåéè éåðëè-éåðèíäÿ... Ñîíðà åéíè
ùèääÿòëÿ ñèïàùèíèí àòûíû äà ÷ÿêäèì, äàùà äà ýþçÿë îëäó. Íÿã-
ãàøõàíàìûí ùå÷ áèð íÿããàøû áåëÿ ýþçÿë øåéëÿð úûçà áèëìÿç.
ßçáÿðäÿí áèð äÿíÿ äÿ ÷ÿêÿúÿêäèì, ñàðàéäàí ýÿëÿí îüëàí:
“Áèðè éåòÿð”, – äåäè.
Êàüûçû ãàïûá ýåäÿúÿêäè êè, îíó òóòäóì. ×öíêè î àë÷àãëàðûí
áó àòëàðà áèð êèñÿ ãûçûë âåðäèðìÿéÿúÿéèíя яминÿì.

365
 Þçöì òÿêè ÷ÿêñÿì, áèð êèñÿ ãûçûëû ìÿíÿ âåðäèðìÿçëÿð! Áó
êèñÿ ãûçûëû àëìàñàì äà, àäûìà ëÿêÿ âóðóëìóø îëóð. Ôèêèðëÿø-
äèì. Îüëàíà: “Ñÿí äàéàí”, – äåäèì. È÷ÿðè ýåòäèì, ãÿëï âÿ ïàð-
ïàð éàíàí èêè Âåíåñèéà ãûçûëûíû ýþòöðöá, ñàðàéäàí ýÿëÿí îüëà-
íûí ÿëèíÿ äöðòäöì: ãîðõäó, ýþçëÿðè áþéöäö. “Ñÿí àñëàí êèìè
óøàãñàí”, – äåäèì.

Ùàìûäàí ýèçëÿòäèéèì ãÿëèá äÿôòÿðëÿðèíäÿí áèðèíè ÷ûõàðò-

äûì. Áóðà èëëÿðäÿí áÿðè ýþðäöéöì ÿí ýþçÿë ðÿñìëÿðèí áèð ñóðÿ-
òèíè ýèçëèúÿ êþ÷öðìöøÿì. Áóíäàí áàøãà, îðaäà úûðòäàíëàð
àüàñû Úÿôÿðÿ îí ãûçûë âåðèðñÿí, àë÷àã õÿçèíÿäÿ ýèçëè ñàõëàíàí
êèòàáëàðûí ñÿùèôÿëÿðèíäÿí ÿí éàõøû àüàúëàðûí, ÿæäàùàëàðûí, ãóø-
ëàðûí, îâ÷óëàðûí, ñàâàø÷ûëàðûí öçöíö êþ÷öðöá ñÿíÿ âåðèð. Ðÿñì-
äÿ âÿ íàõûøäà éàøàäûüû äöíéàíû éîõ, ãÿäèì óñòàäëàðû, ãÿäèì
ðÿâàéÿòëÿðè õàòûðëàìàã èñòÿéÿíëÿð ö÷öí äÿôòÿðèì ìèñèëñèçäè.
Ñàðàéäàí ýÿëÿí îüëàíà ýþñòÿðÿ-ýþñòÿðÿ ñÿùèôÿëÿðè âÿðÿã-
ëÿéèá, àòëàðäàí ÿí éàõøûñûíû ñå÷äèì. ×ÿêäèêëÿðèìèí öñòöíäÿí
ÿëèìäÿêè èéíÿéëÿ äåøèêëÿð à÷а-à÷à ñöðÿòëÿ êå÷äèì. Ãÿëèáèí àëòû-
íà òÿìèç êàüûç ãîéäóì. Öñòöíÿ êþìöð òîçóíäàí ùîïäóðа-
ùîïäóðà áîëëóúà òþêäöì, áèð àç ñàõëàäûì êè, àëòûíà éàõøûúà
êå÷ñèí. Ãÿëèáè ãàëäûðäûì. Êþìöð òîçó íþãòÿ -íþãòÿ àëòäàêû
êàüûçäà ýþçÿë àòûí áöòöí øÿêëèíè ñàëìûøäû, ýþðäöéöì õîøóíà
ýÿëäè.
Ãÿëÿìèìè ýþòöðäöì. Î àí ãÿëáèìäÿí ýÿëÿí èëùàìëà, ÷îõ
ñöðÿòëè âÿ èíàìëû ùÿðÿêÿòëÿðëÿ íþãòÿëÿðè ýþçÿë, èíúÿ øÿêèëäÿ
áèðëÿøäèðäèì êè, ìÿí áó àòûí ãàðíûíû, ýþçÿë áîéíóíó, áóðíó-
íó, ñàüðûñûíû ÷ÿêÿíäÿ ñåâýèéëÿ è÷èìäÿ: “Áó äà”, – äåäèì,
– “càùàíûí ÿí ýþçÿë àòû. Î áèðè ñÿôåùëÿðèí ùå÷ áèðè áóíó ÷ÿêÿ
áèëìÿç”.
Áóíà î äà èíàíñûí, ýåäèá ðÿñìè ùàíñû èëùàìëà ÷ÿêäèéèìè
pàäøàùûìûçà åùòèéàòëà ãàíäûðìàñûí äåéÿ, sàðàéäàí ýÿëÿí
óøàüà ö÷ ãÿëï ãûçûë äà âåðäèì. Áèð êèñÿ ãûçûëû ãàçàíñàì, éåíÿ
âåðÿúÿéèìè âÿä åëÿäèì. Öñòÿëèê, î àüçûíû à÷ûá áàõäûüû àðâàäû-
ìû òÿçÿäÿí ýþðÿúÿéèíè äÿ àüëûíà ýÿòèðäè. Áèð ÷îõëàðû éàõøû àò

366
 Orxan Pamuk V $ %" $

ðÿñìè ÷ÿêìÿêëÿ éàõøû íÿããàø îëàúàüûíû ýöìàí åëÿéèð. Åëÿäèr- Inventas vitam

ñÿ, ÿí éàõøû íÿããàø ö÷öí éàëíûç ÿí éàõøû àòû ÷ÿêìÿê áÿñ åëÿ-
juvat excoluisse
per artes

ìÿç, pàäøàùûìûçû âÿ ÿòðàôûíäàêû àõìàãëàðû ÿí éàõøû íÿããàø

îëäóüóíóçà èíàíäûðìàã äà ëàçûìäû. Ìèñèëñèç àò ðÿñìè ÷ÿêÿí-
äÿ àíúàã þçöì îëà áèëèðÿì ìÿí.

367
 EBSIL FGJ] ]KL]Q M]N]

Àòû ÷ÿêìÿéèìäÿí êèì îëäóüóìó áàøà äöøÿ áèëäèíèçìè?

Àò ÷ÿêìÿéèì òÿëÿá îëóíäóüóíó åøèäÿð-åøèòìÿç éàðûø îëìà-
äûüûíû, ÷ÿêäèéèì àòäàí ìÿíè àøêàðà ÷ûõàðìàã èñòÿäèêëÿðèíè
áàøà äöøäöì. Ãàëûí êàüûçäà åëÿäèéèì àò åñêèçëÿðèìèí áÿäáÿõò
Çÿðèô ÿôÿíäèíèí úÿñÿäèíèí öñòöíäÿ ãàëäûüûíû áèëèðäèì. Àììà
áèð ãöñóðóì, öñëóáóì éîõ idi êè, ìÿíèì ÷ÿêäèéèì àòëàðà
áàõûá, êèì îëäóüóìó òàïà áèëñèíëÿð. Áóíäàí ÿìèí îëìàüûíà,
ÿìèí èäèì, àììà éåíÿ äÿ àòû ÷ÿêÿí âàõò òÿëàøà äöøäöì.
ßíèøòÿìèí àòûíû ÷ÿêÿíäÿ þçöìö ÿë âåðÿúÿê áèð øåé ÷ÿêÿ áèëÿð-
äèììè? Èíäè ôÿðãëè àò ÷ÿêìÿëè iäèì. Áó äÿôÿ áàìáàøãà øåéëÿð
ôèêèðëÿøäèì, “þçöìö ñàõëàäûì”, – þçöì äÿ îëìàäûì.
Àììà ìÿí þçöì êèìÿì? Ìÿí íÿããàøõàíàíûí öñëóáóíà
ãîøóëìàã ö÷öí þç è÷èíäÿêè ìþúöçÿëÿðè ýèçëÿäÿí àäàì idim-
mi? È÷èíäÿêè àòû áèð ýöí çÿôÿðëÿ ÷ÿêÿúÿê àäàììû?
Áèð àíëûüà è÷èìäÿêè áó íÿããàøûí âàðëûüûíû ãîðõóéëà ùèññ
åëÿäèì. Ñàíêè, è÷èìäÿêè áèð áàøãà ðóù ìÿíÿ òàìàøà åëÿéèðäè,
îíäàí óòàíäûì.
Åâäÿ äóðà áèëìÿéÿúÿéèìè äÿðùàë áàøà äöøäöéöìäÿí, þçö-
ìö åøèéÿ àòûá, éåéèí-éåéèí ãàðàíëûã êö÷ÿëÿðëÿ ýåòäèì. Øåéõ
Îñìàí bàáà “Ìÿíàêèáíàìÿ”ñèíäÿ ùÿãèãè äÿðâèøèí è÷èíäÿêè
øåéòàíû ýåðèäÿ ãîéìàã ö÷öí áöòöí þìðö áîéó ýåòìÿëè, ùå÷
éåðäÿ àðòûã ãîíàã ãàëìàìàëû îëäóüóíó éàçûá, àëòìûø éåääè èë
øÿùÿðäÿí-øÿùÿðÿ äîëàøàíäàí ñîíðà øåéòàíäàí ãà÷ìàãäàí
éîðóëóá, îíà òÿñëèì îëóá. Áó éàø óñòà íÿããàøëàðûí êîðëóüà,
Àëëàùûí çöëìÿòèíÿ ãîâóøäóüó, ãÿòè èñòÿìÿäÿí öñëóá ñàùèáè
îëäóüó, åéíè çàìàíäà áöòöí öñëóá ÿëàìÿòëÿðèíäÿí õèëàñ îëäó-
üó éàøäû.
Áÿéàçèääÿ, Òîéóãëàð ÷àðøûñûíäà, ßñèð áàçàðûíûí áîø ìåé-
äàíûíäà øîðáà÷û âÿ øèðíèééàò äöêàíëàðûíûí õîø èéè è÷èíäÿ íÿñÿ
àõòàðàí êèìè, äîëàøäûì. Ãàïûëàðû áàüëû áÿðáÿðëÿðèí, öòö÷öëÿ -
ðèí, ìÿíÿ ÷àøãûí-÷àøãûí áàõûá, ïóëóíó ñàéàí ôûðûí÷û áàáàíûí,

368
 Orxan Pamuk V $ %" $

ìèñ êèìè òóðøó âÿ äóçëó áàëûã èéëÿíÿí áàããàëûí ãàáàüûíäàí Inventas vitam

êå÷èá, ýþçöì ìÿùç ðÿíýëÿðèíÿ äèêèëäèéèíäÿí, è÷ÿðèäÿ ùÿëÿ áÿçè

juvat excoluisse
per artes

øåéëÿð äàðòàí ÿòòàðûí äöêàíûíà ýèðäèì âÿ àäàìëàðà âóðüóí-

ëóãëà áàõàíëàð êèìè, ãÿùâÿ, çÿíúÿôèë, äàð÷ûí ÷óâàëëàðûíà, ðÿíý-
áÿðÿíý ñàããûç ãóòóëàðûíà, ïèøòàõòàíûí öñòöíäÿí ÿòðè äÿðùàë
áóðíóìà ýÿëÿí àíèñ, çèðÿ, ÷þðÿêîòó, øàôðàí éûüûíëàðûíà ëàìïà-
íûí èøûüûíäà ùåéðàíëûãëà áàõäûì. Áÿçÿí ùÿð øåéè àüçûìà ñîõ-
ìàã èñòÿéèð, ùÿð øåéè áîø ñÿùèôÿäÿ íÿãø åëÿìÿê èñòÿéèðÿì.
Ñîí áèð ùÿôòÿäÿ èêè äÿôÿ äÿ ãàðûí äîéäóðäóüóì, þç-þçöìÿ
“êÿäÿðëèëÿð àøõàíàñû” äåäèéèì – ÿñëèíäÿ, ñÿôèëëÿð äåìÿëè iäèì,
– éåðÿ ýèðäèì. Ãàïûñû ýåúÿéàðûñûíà ãÿäÿð òàíûéàíëàð ö÷öí
à÷ûã äóðóð. È÷ÿðèäÿ ãóëäóðà, àò îüðóñóíà îõøàéàí áèð íå÷ÿ
éàçûã, áÿäáÿõòëèêäÿí âÿ öìèäñèçëèêäÿí íÿøÿõîðëàðäà îëäóüó
êèìè, ýþçëÿðè áó äöíéàäàí èòèá, áàøãà úÿííÿòëÿðÿ ãà÷ìûø áèð
íå÷ÿ ãÿðèá; áèðýÿ îëìàã ÿçàáûíà áåëÿ óéóøìàüà ÷ÿòèíëèê
÷ÿêÿí èêè äèëÿí÷è, áèð äÿ áöòöí áó àäàìëàðäàí àéðû ýóøÿéÿ
÷þêìöø ÷ÿëÿáè âàðäû. Ùÿëÿáëè àøïàçà íÿçàêÿòëÿ ñàëàì âåðäèì.
ßòëè êÿëÿì äîëìàñûíû íèì÷ÿìÿ òÿïÿëÿìÿ äîëäóðòäóðóá, öñòö-
íÿ éîüóðò òþêäöðöá, îâóú-îâóú àúû-ãûðìûçû áèáÿð ñÿïèá, ÷ÿëÿ-
áèíèí éàíûíà ÷þêäöì.
Ùÿð ýåúÿ öñòöìÿ ùöçí, êÿäÿð ÷þêöð. Ãàðäàøëàð, ãàðäàø-
ëàð, çÿùÿðëÿíèðèê, ÷öðöéöðöê, þëöðöê, éàøàäûãúà òöêÿíèðèê,
ñÿôàëÿòèí è÷èíÿ õèðòäÿéèìèçÿ ãÿäÿð áàòûðûã... Áÿçè ýåúÿëÿð éóõóì-
äà îíóí ãóéóäàí åøèéÿ ÷ûõäûüûíû, ìÿíèì àðäûìúà äöøäöéö-
íö ýþðöðÿì, àììà îíó ÷îõëó òîðïàãëà éàõøû-éàõøû áàñäûðäûì;
ìÿçàðûíäàí ãàëõà áèëìÿç.
Áóðíóíó øîðáà êàñàñûíûí è÷èíÿ ñîõóá, áöòöí àëÿìè óíóòäó-
üóíó ýöìàí åëÿäèéèì ÷ÿëÿáèíèí ñþùáÿò ãàïûñû à÷ìàñû Àëëàùûí
ìÿíÿ éîëëàäûüû èøàðÿäèìè? “Ùÿ, äåäèì, ÿòèíè éàõøû äþéöáëÿð,
êÿëÿì äîëìàì ÷îõ ëÿççÿòëè iìèø. Ñîðóøäóì: äåäè êè, èéèðìиèl-
ëèê ìÿäðÿñÿäÿí éåíè ÷ûõûá, Àðèôè pàøàéà éàõûíëàøìûø áèð êàòèá
iìèø. Ýåúÿíèí áó âàõòû íèéÿ pàøàíûí ãîíàã îòàüûíäà, úàìåäÿ,
åâèíäÿ, àðâàäûíûí ãîéíóíäà éîõ, áó áåêàð ãóëäóðëàð àøõàíà-
ñûíäà îëäóüóíó ñîðóøìàäûì. Î, ìÿíäÿí ùàðaäàí ýÿëäèéèìè,

369
êèì îëäóüóìó ñîðóøäó. Ìÿí äÿ áèð àíëûüà ôèêèðëÿøäèì âÿ
äåäèì:
“Ìÿíèì àäûì Áåùçàääûr, Ùåðàòäàí, Òÿáðèçäÿí ýÿëèðÿì.
ßí ìþùòÿøÿì ðÿñìëÿðè, ÿí àüëàýÿëìÿç ìþúöçÿëÿðè ìÿí éàðàò-
äûì. ßúÿìèñòàíäà, ßðÿáèñòàíäà ðÿñìëÿð ÷ÿêèëÿí ùÿð ìöñÿëìàí
íÿããàøõàíàñûíäà ÿñðëÿðäè, áåëÿ äåéèðëÿð: “Áàõàíäà Áåùçàäûí
ðÿñìè òÿêè ùÿãèãè ñàéûðñàí”.
Òÿáèè êè, ÿñàñ ìÿñÿëÿ áó äåéèë. Ìÿíèì ðÿñìèì ýþçöí
ýþðäöéöíö éîõ, àüëûí ýþðäöéöíö íÿãø åëÿéèð. Ðÿñìñÿ, áèëäè-
éèíèç êèìè, ýþç ö÷öí äöçÿëäèëìèø øÿíëèêäè. Éÿíè:
ßëèô: Ðÿñì àüëûí ýþðäöéöíö ýþçöí
ñåâèíúè ö÷öí úàíëàíäûðìàãäûr.
Ëàì: Ýþçöí äöíéàäà ýþðäöéö ðÿñìÿ àüëà
õèäìÿò åëÿäèéè ãÿäÿð äàõèë îëàð.
Ìèì: Äåìÿëè, ýþçÿëëèê àüëûí þçöíöí áèëäè-
éèíè ýþçöí äöíéàäà éåíèäÿí êÿøô
åëÿìÿñèäèr”.
Àíè èëùàìëà þç ðóùóìóí äÿðèíëèêëÿðèíäÿí ÷ûõàðòäûüûì áó
ìÿíòèãè èéèðìèиëëèê ìÿäðÿñÿäÿí ÷ûõìûø áÿéèìèç áàøà äöøäö-
ìö? ×öíêè ãûðàã ìÿùÿëëÿ ìÿäðÿñÿñèíäÿ ýöíäÿ èéèðìè àõ÷àéà
äÿðñ âåðÿí – áó ýöí áóíóíëà èéèðìè ÷þðÿê àëûíûð – xîúàíûí
äèçèíèí äèáèíäÿ ö÷ èë îòóðóðñàí, ùÿëÿ Áåùçàäûí äà êèì îëäó-
üóíó áèëìèðñÿí. Áÿëëèäè êè, èéèðìèèëëèê xîúà ÿôÿíäè äÿ áèëìèðäè,
Áåùçàä êèìäè. Éàõøû, áàøà ñàëàã. Äåäèì: “Ìÿí ùÿð øåéè
ðÿñì åëÿäèì, ùÿð øåéè. Ïåéüÿìáÿðèìèçèí úàìåäÿ, éàøûë ìåù-
ðàáûí ãàáàüûíäà äþðä õÿëèôÿñèéëÿ áèðëèêäÿ îòóðìàëàðûíû; ñîíðà
áàøãà áèð êèòàáäà rÿñóëуëëàùûí Áóðàê àäëû àòûíûí áåëèíäÿ éåä-
äèãàò cÿííÿòÿ Måðàú ýåúÿñè ÷ûõìàëàðûíû; ×èí éîëóíäà äÿíèçè
ôûðòûíàëàðëà äàëüàëàíäûðàí úàíàâàðû ãîðõóòìàã ö÷öí ñàùèëäÿêè
ñÿúäÿýàùûí íàüàðàñûíû ÷àëàí Èñêÿíäÿðè; ùîâóçóíäà ÷ûëûn-÷ûë-
ïàã öçÿí ùÿðÿìõàíàñûíûí ýþçÿëëÿðèíÿ óä äèíëÿéÿ-äèíëÿéÿ òàìà-
øà åëÿéÿí îòóç áèðèíúè ïàäøàùû; “óñòàìû éåíÿúÿéÿì, áöòöí îéóí-
ëàðûíû áèëèðÿì”, – äåéÿí ýÿíú ýöëÿø÷èíèí, óñòàñûíûí ýèçëÿäèá,

370
 Orxan Pamuk V $ %" $

îíà þéðÿòìÿäèéè ñîí îéóíëà éåíèëèá, pàäøàùûí ùöçóðóíäà áàñûë- Inventas vitam

äûüûíû áîéíóíà àëìàñûíû; áàëàúà Ëåéëè âÿ Ìÿúíóíóí äèâàðëàðû

juvat excoluisse
per artes

èíúÿ-èíúÿ èøëÿíìèø ìÿêòÿáäÿ äèç ÷þêöá Ãóðàí-è Êÿðèì îõó-

éàíäà áèð-áèðèíÿ àøèã îëìàëàðûíû; ÿí óòàíúàüûíäàí ÿí ÿäÿáñè-
çèíÿ ãÿäÿð àøèãëÿðèí áèð-áèðëÿðèíèí ýþçëÿðèíèí è÷èíÿ ùå÷ úöð
áàõà áèëìÿéÿúÿêëÿðèíè; ñàðàéëàðûí äàø-äàø òèêèëìÿñèíè, ýöíàù-
êàðëàðûí èøýÿíúÿéëÿ úÿçàëàíäûðûëìàñûíû, ãàðòàëëàðûí ó÷óøóíó,
çàðàôàòъûë äîâøàíëàðû, õàèí ãàïëàíëàðû, ñÿðâ âÿ ÷èíàð àüàúëàðûíû,
äöç áàøëàðûíà ãîéäóüóì ñàüñàüàíëàðû, þëöìö, éàðûøàí øàèð-
ëÿðè, çÿôÿð ñöôðÿëÿðèíè, ñÿíèí êèìè ñöôðÿäÿ øîðáàäàí áàøãà áèð
øåé ýþðìÿéÿíëÿðè”.
Åùòèéàòëû êàòèá àðòûã ãîðõìóðäó, ùÿòòà ìÿíè ÿéëÿíúÿëè
ñàéûá, ýöëöìñÿéèðäè äÿ.
“Õîúà ßôÿíäèí ñÿíÿ îõóäóá, áèëèðñÿí, – äåäèì, – Ñÿäè-
íèí “Áóñòàí”ûíäà ÷îõ ñåâäèéèì áèð ðÿâàéÿò âàð. Áÿñ êðàë Äàðà
îâ âàõòû äÿñòÿñèíäÿí àéðûëûá, òÿïÿëèêäÿ ýÿçìÿéÿ ÷ûõûð. Ãÿôèë-
äÿí ãàáàüûíà êèì îëäóüó íàìÿëóì, òÿùëöêÿëè áèð àäàì ÷ûõûð.
Êðàë òÿëàøà äöøöð, àòûíûí áåëèíäÿ äÿðùàë îõó êàìàíà ãîéóð êè,
êå÷èñàããàëëû àäàì “Êðàëûì” äåéÿ éàëâàðûð, – äóðóí, îõóíóçó
àòìàéûí, íåúÿ òàíûìàäûíûç ìÿíè! Ìÿí ñèçèí éöçëÿðëÿ àòûíûçû,
äàéëàüûíûçû ÿìàíÿò åëÿäèéèíèç ñàäèã èëõû÷ûíûç äåéèëÿììè? Íÿ
ãÿäÿð âàõòäû, ìÿíè ýþðìÿìèñèíèç? Ìÿí ñèçèí éöç àòûíûçûí éöçö-
íöí ùÿð áèðèíè ùóéóéëà, ñóéóéëà, ðÿíýëÿðèéëÿ òàíûéûðàì. Éàõøû,
íåúÿ îëóð, ñèç èäàðÿ åëÿäèéèíèç áèç ãóëëàðûíûçäàí áó ãÿäÿð òåç-òåç
ãàðøûëàøäûüûíûç ìÿíèì êèìèñèíÿ áåëÿ ùå÷ äèããÿò åëÿìèðñèíèç?”
Áó ìÿúëèñè ðÿñì åëÿéÿíäÿ èëõû÷ûíûí øÿôãÿòëÿ áàõäûüû ãàðà,
òöíäðÿíýëè, àü àòëàðûíû ðÿíýáÿðÿíý ÷è÷ÿêëÿðëÿ þðòöëìöø úÿí-
íÿò éàøûëû áèð âàäèäÿ åëÿ õîøáÿõò âÿ ðàùàò ÷ÿêÿðäèì êè, ÿí
ñÿôåù îõóúó áåëÿ øàèð Ñÿäèíèí ãèñÿñèíäÿí ÷ûõàðûëàúàã ùèññÿíè
áàøà äöøÿð: áó äöíéàíûí ýþçÿëëèéè âÿ ñèððè îðòàéà àíúàã îíà
ñåâýèéëÿ ýþñòÿðèëÿí äèããÿò, öíñèééÿò âÿ øÿôãÿòëÿ ÷ûõàð. Õîø-
áÿõò ìàäéàíëàðûí, àòëàðûí éàøàäûüû î cÿííÿòäÿ éàøàìàã
èñòÿéèðñèíèç, ýþçöíöçö äþðä à÷ûí, ðÿíýëÿðèíÿ, òÿôÿððöàòëàðûíà
âÿ çàðàôàòëàðûíà äèããÿò êÿñèëÿ-êÿñèëÿ, áó äöíéàíû òàíûéûí.

371
 Èéèðìè àx÷àëûã ìöäÿððèñèí éåòèøäèðìÿñè ùÿì ÿéëÿíèðäè,
ìÿíäÿí ùÿì äÿ ãîðõìóøäó. Ãàøûüûíû àòûá ãà÷ìàã èñòÿéèräè,
àììà ðàùàò áóðàõìàäûì.
“Î ðÿñìäÿ óñòàäëàð óñòàäû Áåùçàä êðàëû, èëõû÷ûíû, àòëàðûíû
åëÿ ðÿñì åëÿéèá êè, – äåäèì, – yöç èëäè, îíóí éàðàòäûüû î àòëàðû
òÿãëèä åëÿéÿ-åëÿéÿ òàìàìëàéà áèëìÿéèðëÿð. Îíóí õÿéàëûíäàí
âÿ ãÿëáèíäÿí ýÿëèá ÷ÿêèëÿí àòëàðûí ùàìûñû àðòûã ãÿëèá îëóá.
Éöçëÿðëÿ íÿããàø – ìÿí äÿ äàõèë îëìàãëà – î àòëàðû ÿçáÿðäÿí
÷ÿêèðèê. Ñÿí ùå÷ àò ðÿñìëÿðè ýþðöáñÿíìè?”
“Àëèìëÿð àëèìè áþéöê õîúàíûí áèð ýöí ìÿíèì ðÿùìÿòëèê
õîúàìà âåðäèéè ñåùðëè êèòàáäà ãàíàäëû àòûí ðÿñìèíè ýþðìöø-
äöì”.
Õîúàñûéëà áèðëèêäÿ “ßúàèá-öë Ìÿõëóãàò”û úèääè ãÿáóë åëÿéÿí
áó ñÿðñÿìè åëÿ áóðàäàúà áàøûíû øîðáà êàñàñûíà ñîõóá áîüóììó,
éîõñà ãîéóììó ùÿéàòûíäà ýþðäöéö éåýàíÿ àò ðÿñìèíè – êèì
áèëèð, íåúÿ ïèñ íöñõÿ iìèø – ìÿíÿ øèðèí-øèðèí äàíûøñûí? Ö÷öíúö
éîë òàïäûì, ãàøûüûìû òóëëàéûá, þçöìö àøõàíàäàí åøèéÿ àòäûì.
Óçóí-óçàäû ýåäÿíäÿí ñîíðà áîø òÿêêÿéÿ ýèðÿíäÿ ãÿëáèìè ðàùàò-
ëûã áöðöäö. ßòðàôû ñèëèá-ñöïöðäöì, äèíìÿçúÿ ñöêóòó äèíëÿäèì.
Ñîíðà ýèçëÿòäèéèì éåðäÿí ýöçýöíö ÷ûõàðûá ðÿùëÿéÿ ñþé-
êÿäèì, ãóúàüûìà èêè ñÿùèôÿëèê ðÿñìëÿ èø òàõòàìû éåðëÿøäèðäèì,
îòóðäóüóì éåðäÿí öçöìö àéíàäà ýþðÿíäÿ êþìöð ãÿëÿìèì-
ëÿ þç öçöìö ÷ÿêìÿéÿ ÷àëûøäûì. Ñÿáèðëÿ, óçóí-óçàäû èøëÿäèì.
Õåéëè ìöääÿòäÿí ñîíðà éåíÿ êàüûçûí öçÿðèíäÿêè öçöí ìÿíèì
àéíàäàêû öçöìÿ îõøàìàäûüûíû ýþðìÿê è÷èìè åëÿ êÿäÿðëÿ äîë-
äóðäó êè, ýþçëÿðèì éàøàðäû. ßíèøòÿíèí øèðèí-øèðèí äàíûøäûüû
âåíåñèéàëû íÿããàøëàð áóíó íåúÿ åëÿéèðäèëÿð? Áèð àíëûüà þçöìö
îíëàðäàí áèðèíèí éåðèíÿ ãîéäóì, åëÿ ùèññ åëÿñÿì, áÿëêÿ, ðÿñ-
ìèìè þçöìÿ îõøàäà áèëÿúÿéèìè ôèêèðëÿøäèì.
Ñîíðà äà ôèðÿíý ðÿññàìëàðûíà äà, ßíèøòÿéÿ äÿ áÿä äóàëàð
åëÿäèì, ÷ÿêäèéèìè ñèëäèì, éåíèäÿí àéíàéà áàõà-áàõà ðÿñì
åëÿìÿéÿ áàøëàäûì.
Õåéëè ñîíðà þçöìö ÿââÿëúÿ êö÷ÿëÿðäÿ, ñîíðà áó ðÿçèë ãÿù-
âÿõàíàäà ýþðäöì. Áóðà íåúÿ ýÿëäèéèìè áåëÿ áèëìèðäèì. È÷ÿðè

372
 Orxan Pamuk V $ %" $

ýèðÿíäÿ áó ñÿôèë íÿããàøëàð âÿ õÿòòàòëàðûí àðàñûíà ãàðûøäûüûì- Inventas vitam

äàí åëÿ ùÿéà åëÿéèðäèì êè, àëíûì òÿðëÿéèðäè.

juvat excoluisse
per artes

Ìÿíÿ áàõäûãëàðûíû, áèð-áèðëÿðèíè äöðòìÿëÿéèá, ìÿíÿ èøàðÿ

åëÿéèá ýöëöøäöêëÿðèíè ñåçèðäèì dÿ, éàõøû ýþðöðäöì äÿ. Òÿáèè
îëìàüà ÷àëûøàí ùÿðÿêÿòëÿðëÿ áèð ýóøÿäÿ îòóðäóì. Áèð éàíäàí
äà ýþçëÿðèì î áèðè óñòàä íÿããàøëàðû, áèð âàõòëàð Óñòàä Îñìà-
íà áèðëèêäÿ øÿéèðäëèê åëÿäèéèìèç ñåâèìëè ãàðäàøëàðûìû àõòàðûð-
äû. Îíëàðà äà áó ýåúÿ áèð-áèð àò ðÿñìè ÷ÿêäèðäèêëÿðèíäÿí áó
ñÿôåùëÿðèí éàðûøû úèääè ãÿáóë åëÿéèá, ÷ûðïûíäûãëàðûíà ÿìèíÿì.
Ùÿëÿ ìÿääàù ÿôÿíäè ðÿâàéÿòèíÿ áàøëàìàìûøäû. Ùÿëÿ ðÿñì
áåëÿ àñûëìàìûøäû. Áó äà ìÿíè ãÿùâÿõàíàäàêû òöíëöêëÿ ÿìÿëëè-
áàøëû éàõûíëàøìàüà ìÿúáóð åëÿäè.
Éàõøû, ñèçÿ äöçöíö ñþéëÿéèì: ùàìû êèìè çàðàôàò åëÿéèð,
ÿäÿáñèç ðÿâàéÿòëÿð äàíûøûð, äîñòëàðëà ÿíäàçÿäÿí ÷ûõàí ùÿðÿêÿò-
ëÿðëÿ þïöøöð, èêèìÿíàëû, êèíàéÿëè, úèíàñëû ñþçëÿð ñîõóøäóðóð,
ýÿíú êàëôàëàðûí êåôèíè ñîðóøóð, ùàìûíûí åëÿäèéè êèìè, îðòàã
äöøìÿíëÿðè ðÿùìñèçúÿñèíÿ èéíÿëÿéèð, ÿìÿëëè-áàøëû úîøàíäà èøè
ÿë çàðàôàòëàðûíà, áîéóí þïìÿëÿðèíÿ ãÿäÿð ÷àòäûðûðäûì. Áöòöí
áóíëàðû åëÿéÿíäÿ ðóùóìóí áèð éàíûíûí ãÿääàðúàñûíà ñÿññèç
ãàëäûüûíû áèëìÿê ìÿíÿ äþçöëìÿç àüðû âåðèðäè.
Éåíÿ äÿ ãûñà ìöääÿòäÿ ñþç îéóíëàðûéëà þç alÿtimi âÿ
äåäè-ãîäóñóíó åëÿäèéèìèç áàøãàëàðûíûíêûíû ãÿëÿìÿ, ãàìûøà,
ãÿùâÿõàíàíûí ñöòóíëàðûíà, íåéÿ, äèðÿéÿ, òîõìàüà, êÿâÿðÿ,
ìèíàðÿéÿ, áîë øèðíèééàòëû áàðìàã ëÿççÿòèíÿ, øàìàüàúûíà, èêè
êÿðÿ äÿ áöòöí äöíéàéà îõøàòäûüûì òÿêè áàðÿñèíäÿ äàíûøäû-
üûìûç ýþçÿë îüëàíëàðûí ãû÷ëàðûíû äà òóðóíúëàðà, ÿíúèðÿ, òåë ùàë-
âàñûíà, éàñòûüà âÿ ÷îõ êè÷èê ãàðûøãà éóâàñûíà îõøàäà áèëäèì.
Áåëÿëèêëÿ, åéíè ìöääÿò ÿðçèíäÿ éàøûäûì îëàí õÿòòàòëàðäàí ÿí
èääèàëûñû þç àëÿòèíè òÿêúÿ ýÿìè äîðóéëà ùàìáàë ÷èéèíëèêëÿðèíÿ,
öñòÿëèê, ÷îõ ñàäÿëþâùëöêëÿ, þçöíÿ ýöâÿíìÿäÿí îõøàòìûøäû.
Áóíäàí áàøãà ãîúà íÿããàøëàðûí ãàëõìàéàí ãàìûøëàðûíà, òÿçÿ
øÿéèðäëÿðèí албалы ðÿíýèíäÿêè äîäàãëàðûíà, ïóëëàðûíû (ìÿíèì
êèìè) áèð éåðäÿ (ÿí ÿäÿáñèç ýóøÿäÿ äåäèê) ýèçëÿéÿí õÿòòàò
óñòàëàðà, è÷äèéè øÿðàáûí è÷èíÿ ýöë éàðïàüû éîõ, íÿøÿ àòûëäûüûíà,

373
Òÿáðèç âÿ Øèðàçäàêû ñîí óñòàäëàðà, Ùÿëÿáäÿ åëÿ ãÿùâÿéëÿ
øÿðàáûí ãàðûøäûðûëäûüûíà, îðàíûí õÿòòàòëàðûíà âÿ ýþçÿë îüëàíëà-
ðûíà äà êèíàéÿëÿðëÿ äåéèíäèì, åéùàìëàð âóðäóì.
Áÿçÿí è÷èìäÿêè èêè ðóùäàí áèðèíèí ÿí àõûðäà ãÿëÿáÿ ÷àëûá,
î áèðèíè àðõàäà ãîéäóüóíó, î ñÿññèç âÿ ñåâýèñèç òÿðÿôèíè ÿí àõûð-
äà óíóòäóüóíó ýöìàí åëÿäèéèì äÿ îëóðäó. Îíäà ùàìûéëà
áèðëèêäÿ þçöì êèìè áþëöøäöéöì óøàãëàðûìûí áàéðàì ìÿðà-
ñèìëÿðèíè õàòûðëàéûðäûì. Àììà áöòöí áó çàðàôàòëàðà, þïöøöá-
ãóúàãëàøìàëàðà áàõìàéàðàã, ãÿëáèìäÿ ìÿíè êöòëÿíèí àðàñûí-
äà ÿçàá è÷èíäÿ âÿ òÿê-òÿíùà ãîéàí ñöêóò äа âàðäû.
Ìÿíè àéûáëàéàí, úàìààòäàí àéûðàí áó äèíìÿç âÿ ðÿùìñèç
ðóùó – î, úèí èäè, ðóù äåéèëäè – è÷èìÿ êèì ãîéìóøäó? Øåéòàí-
ìû? Àììà øåéòàíûí èñòÿäèéè ÿäÿáñèçëèêëÿðëÿ éîõ, òàìàìèëÿ
ÿêñèíÿ, è÷èìäÿêè ñÿññèçëèê àíúàã ÿí ðóùà èøëÿéÿí, ÿí ñàô ðÿâà-
éÿòëÿðëÿ ðàùàòëûã òàïûðäû.
Î ðàùàòëûüû ìÿíÿ âåðäèéèíÿ ýþðÿ øÿðàáûí òÿñèðèéëÿ èêè ðÿâà-
éÿò äàíûøäûì. Óçóíáîéëó, ñîëüóí, àììà ãàïãàðà äÿðèëè áèð
õÿòòàò øÿéèðäè éàøûë ýþçëÿðèíè ýþçëÿðèìèí è÷èíÿ äèêèá, ìÿíè ÷îõ
äèããÿòëÿ äèíëÿéèðäè.

ÍßÃÃÀØÛÍ ÐÓÙÓÍÓÍ ÒßÍÙÀËÛÜÛÍÀ ÒßÑßËËÈ Ö×ÖÍ

ÄÀÍÛØÄÛÜÛ ÊÎÐËÓà Âß ÖÑËÓÁ ÁÀÐßÄß
ÈÊÈ ÐßÂÀÉßÒ

ßËÈÔ

Àò ðÿñìèíè àòëàðà áàõûá ÷ÿêìÿê, ýöìàí åäèëäèéè êèìè,

ôèðÿíý óñòàäëàðûíûí òàïûíòûñû äåéèë, áèðèíúè ãÿçâèíëè áþéöê
óñòàä Úÿìàëÿääèíèí ôèêðè iäè. Àüãîéóíëó õàãàíû Óçóí Ùÿñÿ-
íèí Ãÿçâèíè ôÿòù åëÿìÿñèíäÿí ñîíðà éàøëû óñòàä Úÿìàëÿääèí
òÿêúÿ ìöçÿôôÿð õàãàíûí íÿããàøõàíàñûíà ùÿâÿñëÿ ãàòûëìàãëà
ãàëìàìûø, îíóíëà ñÿôÿðÿ ÷ûõûá, òàðèõèíè ýþçöéëÿ ýþðäöéö ñàâàø
ìÿúëèñëÿðèíè ðÿñì åëÿìÿê èñòÿäèéèíè ñþéëÿìèøäè. Áåëÿúÿ àëòìûø
èêè èë ùå÷ ñàâàø ýþðìÿéÿ-ýþðìÿéÿ àò, ñöâàðè âÿ ñàâàø÷û ðÿñìè

374
 Orxan Pamuk V $ %" $

÷ÿêÿí áó áþéöê óñòà èëê äÿôÿ ñàâàøà ýåòìèø, àììà ñîíðà Inventas vitam

òÿðëè àòëàðûí áèð-áèðèíÿ áÿðê âÿ ýóðóëòóéëà äÿéäèéèíè ýþðìÿäÿí

juvat excoluisse
per artes

äöøìÿí ñÿôëÿðèíäÿí àòûëàí òîïëà ùÿì êîð îëìóø, ùÿì äÿ èêè

ÿëèíè áèëÿéèíäÿí èòèðìèøäè. Ùÿãèãè áþéöê óñòàäëàð êèìè åëÿ
êîðëóüó Àëëàùûí áèð åùñàíû òÿêè ýþçëÿìÿéÿí àùûë ãîúà, ÿëñèç
ãàëìàüû äà áþéöê ÿñêèêëèê êèìè ãÿáóë åëÿìÿìèø, íÿããàøûí
ùàôèçÿñèíèí, áÿçèëÿðèíèí èñðàðëà äåäèéè ñàéàã, ÿëèíäÿ äåéèë, àüëûí-
äà, öðÿéèíäÿ îëäóüóíó, Àëëàùûí ýþð äåäèéè ÿñë ðÿñì âÿ ìÿíçÿ-
ðÿëÿðè, ÿñë ùÿãèãè, ãöñóðñóç àòëàðû èíäè, êîð îëàíäàí ñîíðà ýþð-
äöéöíö ñþéëÿìèø, áó ìþúöçÿëÿðè íàõûøñåâÿðëÿðëÿ áþëöøìÿê
ö÷öí þçöíÿ óçóíáîéëó, ñîëüóí, àììà ãàðàøûí äÿðèëè, éàøûë-
ýþçëö áèð õÿòòàò øÿéèðäè òàïìûø, Àëëàùûí çöëìÿòèíäÿ ýþçöíöí
ãàáàüûíäà ïåéäà îëàí àòëàðû, ÿëèíäÿ ãÿëÿì òóòà áèëñÿéäè, íåúÿ
÷ÿêÿúÿéèíè áàøà ñàëûá, îíà éàçäûðìûøäû. Óñòàäûí þëöìöíäÿí
ñîíðà “Àòëàðûí íàõûøû”, “Àòëàðûí éåðèøè”, “Àòëàðûí åøãè” àäëû ö÷
úèëääÿ òîïëàäûüû âÿ ùÿð áèðè àòûí ñîë ãàáàã àéàüûíäàí áàøëàéàí
áó ö÷ éöç ö÷ àò ÷ÿêèëèøè ðÿâàéÿòè áèð âàõòëàð Àüãîéóíëó ýöúö-
íöí ùèññ åäèëäèéè ìÿìëÿêÿòëÿðäÿ ÷îõ ñåâèëèá àõòàðûëìûø, ìöõ-
òÿëèô éåíè éàçûëûøëàðû, òÿãëèäëÿðè ÷ûõìûø, áÿçè íÿããàø, øÿéèðä âÿ
òÿëÿáÿëÿð òÿðÿôèíäÿí ÿçáÿðëÿíìèø, òÿúðöáÿ êèòàáû êèìè èñòèôàäÿ
îëóíìóø, àììà Óçóí Ùÿñÿíèí Àüãîéóíëó äþâëÿòè ñèëèíèá-
ñöïöðöëÿíäÿí, Ùåðàò íàõûøû áöòöí ßúÿì þëêÿñèíÿ ùàêèì îëàí-
äàí ñîíðà óíóäóëìóøäó. Áóíäà, øöáùÿñèç, ùåðàòëû Cÿìàëÿä-
äèí Ðçàíûí “Êîðóí àòëàðû” àäëû êèòàáûíäà áó ö÷ êèòàáû ãûçüûí
òÿíãèä åëÿéèá, éàíäûðûëìàëû îëäóüóíó èääèà åëÿéÿíäÿ èðÿëè ñöð-
äöéö áó ùàãëû ìÿíòèãèí ýöúö âàð: ãÿçâèíëè Êÿìàëÿääèíèí ö÷
êèòàáûíäà äàíûøäûüû àòëàðûí ùå÷ áèðè Àëëàùûí àòû îëà áèëìÿç; ÷öíêè
îíëàð ñàô äåéèë; ÷öíêè ãîúà óñòàä îíëàðû áèð êÿðÿ áåëÿ ãûñà ìöä-
äÿòäÿ äÿ îëñà, ùÿãèãè ñàâàø ìÿúëèñèéëÿ òàíûø îëàíäàí ñîíðà
äàíûøûá. Àüãîéóíëó Óçóí Ùÿñÿíèí õÿçèíÿñè Ôàòåù Ñóëòàí Ìåù-
ìåò òÿðÿôèíäÿí éàüìàëàíûá Èñòàíáóëà ýÿòèðèëäèéèíäÿí áó ö÷ éöç
ö÷ ðÿâàéÿòäÿí áÿçèëÿðèíèí çàìàí-çàìàí Èñòàíáóëäà áàøãà
êèòàáëàðäà ýþðöíìÿñèíÿ, ùÿòòà áÿçè àòëàðûí áó ðÿâàéÿòëÿðèí
ýþñòÿðäèéè êèìè, íÿãø åäèëìÿñèíÿ òÿÿúúöáëÿíìÿìÿê ëàçûìäû.

375
 ËÀÌ

Ùåðàòäà âÿ Øèðàçäà óñòà íÿããàøûí þìðöíöí ñîí äþâðöí-

äÿ ùÿääÿí àðòûã èøëÿìÿê öçöíäÿí êîð îëìàñû òÿêúÿ óñòàäûí
ÿçìèíèí ÿëàìÿòè êèìè ýþðöëìÿç, åéíè çàìàíäà Àëëàùûí áó
áþéöê óñòàäûí ÿìÿéèíèí âÿ áàúàðûüûíûí ÿâÿçèíè íÿããàøà âåð-
ìÿñè êèìè ñþéëÿíèðäè. Áóíà ýþðÿ äÿ áèð çàìàí Ùåðàòäà éàøëàí-
äûüû ùàëäà êîð îëìàéàí ãÿäèì óñòàäëàðà øöáùÿéëÿ áàõûëìàñû,
áèð ÷îõ áþéöê óñòàäû éàøëàøàíäà êîðëóã àõòàðìàüà ìÿúáóð
åëÿéèá. Áóíëàðäàí áÿçèëÿðèíèí þç-þçëÿðèíè êîð åëÿìÿëÿðèíèí,
áàøãà øàù ö÷öí ÷àëûøìàã, éà äà öñëóá äÿéèøäèðìÿêäÿíñÿ,
þçëÿðèíè êîð åëÿìèø ÿôñàíÿâè óñòàäëàðûí éîëóíà ãÿäÿì ãîéìà-
ëàðûíûí ùåéðàíëûãëà õàòûðëàíäûüû óçóí äþâð ÿðçèíäÿ òÿêúÿ Òåé-
ìóðóí Ìèðàíøàù ñîéóíäàí îëàí òþðÿìÿëÿðèíäÿí ßáó Ñÿèä
Äàøêÿíä âÿ Ñÿìÿðãÿíäè ÿëÿ êå÷èðÿíäÿí ñîíðà ãóðäóüó íÿã-
ãàøõàíàñûíäà êîðëóüóí þçöíÿ éîõ, òÿãëèäèíÿ êîðëóãäàí äàùà
àðòûã ùþðìÿò ýþñòÿðìÿñèéëÿ éåíè áèð àëÿì à÷ûëìûøäû. ßáó Ñÿè-
äÿ èëùàì âåðÿí éàøëû óñòà Ãàðà Âÿëè ýþçëÿðè ýþðìÿéÿí íÿããà-
øûí çöëìÿòäÿ åëÿ Àëëàùûí àòëàðûíû ýþðÿúÿéèíè, ÿñë ùöíÿðèí ýþçëÿ-
ðè ýþðÿí íÿããàøûí äöíéàéà êîð êèìè áàõìàñû îëäóüóíó ñþéëÿ-
ìèø, áóíó äà àëòìûø éåääè éàøûíäà îëàíäà ýþçëÿðè òàìàì à÷ûã
êàüûçà áàõäûüû ùàëäà, êàüûçû ùå÷ ýþðöá ôèêèðëÿøìÿäÿí, ãÿëÿ -
ìèí óúóíà ýÿëÿí àòû ÷ÿêìÿñèéëÿ ñöáóòà éåòèðìèøäè. Ìèðàíøàùûí
äà ÿôñàíÿâè óñòàäà êþìÿê îëñóí äåéÿ, êàð ìóñèãèøöíàñëàðà
óä ÷àëäûðûá, äèëñèç ìÿääàùëàðà ðÿâàéÿò äàíûøäûðäûüû áó íàõûø
ìÿðàñèìèíèí àõûðûíäà Ãàðà Âÿëèíèí ÷ÿêäèéè ìèñèëñèç àò áþéöê
óñòàäûí ÷ÿêäèéè äèýÿð àòëàðëà óçóí-óçàäû òóòóøäóðóëìóø, àðà-
äà ùå÷ áèð ôÿðãèí îëìàäûüû àøêàðà ÷ûõìûøäû. Ìèðàíøàùû íàðà-
ùàò åëÿéÿí áó âÿçèééÿòÿ ýþðÿ ÿôñàíÿâè óñòàä, áàúàðûã ñàùèáè
íÿããàøûí ýþçö à÷ûã äà îëñà, ãàïàëû äà îëñà, àòëàðû ùÿìèøÿ
òÿêúÿ áèð øÿêèëäÿ, Àëëàùûí ýþðäöéö êèìè, ýþðÿúÿéèíè ñþéëÿìèø-
äè. Îíà ýþðÿ ñþùáÿò áþéöê óñòàääàí ýåäÿíäÿ êîðëà ýþðÿí
àðàñûíäà ùå÷ áèð ôÿðã éîõäó. ßë òàìàìèëÿ åéíè àòû ÷ÿêÿðäè,
÷öíêè îíäà öñëóá äåéèëÿí ôèðÿíý èúàäû éîõ idi. Áþéöê óñòà

376
 Orxan Pamuk V $ %" $

Ãàðà Âÿëèíèí àòëàðû éöç îí èë áöòöí ìöñÿëìàí íÿããàøëàð òÿðÿ- Inventas vitam

ôèíäÿí òÿãëèä åäèëìèø, þçö иñÿ ßáó Ñÿèäèí ìÿüëóáèééÿòè âÿ

juvat excoluisse
per artes

íÿããàøõàíàñûíûí äàüûäûëìàñûíà ýþðÿ Ñÿìÿðãÿíääÿí

Ãÿçâèíÿ êå÷ÿíäÿí èêè èë ñîíðà Ãóðàí-è Êÿðèìèí “Ùå÷ êîðëà
ýþðÿí áèð îëàðìû” àéÿñèíè ïèñ íèééÿòëÿðÿ ÷öðöòìÿê èñòÿéèð
äåéÿ, ÿââÿëúÿ êîð åäèëèá, ñîíðà ýÿíú Íèçàì øàùûí ÿñýÿðëÿðè
òÿðÿôèíäÿí þëäöðöëìöøäö.

***
Ö÷öíúö áèð ðÿâàéÿò äÿ äàíûøûá, áþéöê óñòàä Áåùçàäûí
þçöíö êîð åëÿìÿñèíè, Ùåðàòäàí ùå÷ âàõò àéðûëìàã èñòÿìÿìÿ-
ñèíè, çîðëà Òÿáðèçÿ àïàðûëàíäà íèéÿ ùå÷ ðÿñì ÷ÿêìÿäèéèíè,
íÿããàøûí öñëóáóíóí áàüëû îëäóüó íÿããàøõàíà îëìàñûíû,
Óñòàä Îñìàíäàí åøèòäèéèì äèýÿð ÿôñàíÿëÿðè, áÿëêÿ, ýþçÿë ýþç-
ëö õÿòòàò øÿéèðäèíÿ äàíûøàúàãäûì, àììà ôèêðèì ìÿääàù ÿôÿí-
äèéÿ ýåòìèøäè. Áó àõøàì øåéòàíûí ðÿâàéÿòèíè äàíûøàúàüûíû
ùàðaäàí áèëèðäèì?
“Ìÿí äåéÿí èëê øåéòàíäû! – äåìÿê èñòÿäèì. – Öñëóáó
îëàí øåéòàíäû, Äîüóéëà Áàòûíû áèð-áèðèíäÿí àéûðàí äà øåé-
òàíäû”.
Ýþçëÿðèìè éóìóá è÷èìäÿí ýÿëäèéè êèìè, øåéòàíû ìÿääà-
ùûí ãàëûí êàüûçûíà ÷ÿêäèì. Ìÿí ÷ÿêÿíäÿ ìÿääàùëà øÿéèðäè,
î áèðè íÿããàøëàð, ìàðàãëàíàíëàð ýöëöøöð, ìÿíè ùÿâÿñëÿíäè-
ðèðäèëÿð.
Ñèçúÿ, öñëóáóì âàðìû, éîõñà øÿðàáà ýþðÿäèìè?

377
 M]N XGJSBNBM

Çåéòóí éàüûíäà ãûçàðìûø ãûðìûçû áèáÿðèí ãîõóñóíó, äàí

öçö ñàêèò äÿíèçÿ éàüàí éàüûøëàðû, à÷ûã ïÿíúÿðÿíèí àüçûíäà áèð
àíëûüà ãàäûíûí ïåéäà îëìàñûíû, ñÿññèçëèêëÿðè, äöøöíìÿéè âÿ
ñÿáðè ñåâèðÿì. Þçöìÿ èíàíûðàì, ÷îõ âàõò ìÿíèì ùàããûìäà
ñþéëÿíÿíëÿðÿ ôèêèð âåðìèðÿì. Àììà áó àõøàì áó ãÿùâÿõàíà-
éà íÿããàø âÿ õÿòòàò ãàðäàøëàðûìà áÿçè äåäè-ãîäóëàð, éàëàíëàð,
øàéèÿëÿð öçöíäÿí õÿáÿðäàðëûã åëÿìÿéÿ ýÿëäèì.
ßëáÿòòÿ, ìÿí äåäèéèìÿ ýþðÿ òàìàìèëÿ òÿðñèíÿ èíàíìàüà
ùàçûð îëäóüóíóçó áèëèðÿì. Àììà ìÿíèì äåäèéèìèí òàìàìè-
ëÿ òÿðñèíèí ùÿìèøÿ äîüðó îëìàäûüûíû ñåçÿúÿê ãÿäÿð äÿ àüûëëû
âÿ äÿððàêÿëè îëìàñàíûç äà, ñþéëÿäèéèì ùÿð øåéÿ ôèêèð âåðÿúÿê
ãÿäÿð ùÿññàññûíûç: Ãóðàí-è Êÿðèìäÿ ÿëëè èêè êÿðÿ ÷ÿêèëÿí àäû-
ìûí ÿí ÷îõ õàòûðëàíàí àäëàðäàí áèðè îëäóüóíó áèëèðñèíèç.
Éàõøû, Àëëàùûí êèòàáûíäàí – Ãóðàí-è Êÿðèìäÿí áàøëàéàã.
Îðaäà ùàããûìäà ñþéëÿíÿíëÿðèí ùàìûñû äîüðóäór. Áóíó äåéÿí-
äÿ òÿâàçþêàðëûã åëÿäèéèìè áèëìÿíèçè èñòÿðäèì. ×öíêè áèð äÿ
öñëóá ìÿñÿëÿñè âàð. Ãóðàí-è Êÿðèìèí òÿùãèðè ìÿíÿ òàìàìèëÿ
ÿçàá âåðäè. Áó ÿçàá ìÿíèì ùÿéàò òÿðçèìäè. Áóíó ÷ÿê-÷åâèð
åëÿìèðÿì.
Áÿëè, áèç ìÿëÿêëÿðèíèí ýþçëÿðè ãàáàüûíäà Àëëàù èíñàíû éàðàò-
äû. Ñîíðà áèçäÿí îíà ñÿúäÿ åëÿìÿéèìèçè èñòÿäè. Áÿëè, ßðàô
ñóðÿñèíäÿ éàçûëäûüû êèìè, áöòöí ìÿëÿêëÿð ñÿúäÿ åëÿéÿíäÿ ìÿí
åòèðàç åëÿäèì. Àäÿìèí ïàë÷ûãäàí, ìÿíèìñÿ ÷îõ öñòöí áèð ìàä-
äÿ îëäóüóíó ùàìûíûçûí áèëäèéè îääàí éàðàäûëäûüûìû õàòûð-
ëàòäûì. Èíñàíà ñÿúäÿ åëÿìÿäèì. Àëëàù äà ìÿíè “ìÿüðóð” ñàéäû.
“Úÿííÿòäÿí ÷ûõ, – äåäè, – îðaäà þçöíö áþéöê êèìè
ýþñòÿðìÿê ñÿíèí ùÿääèí äåéèë”.
“Ãèéàìÿòÿ, þëöëÿð äèðèëÿíÿ ãÿäÿð éàøàìàüûìà èçií âåð”,
– äåäèì. Âåðäè. Ìÿí äÿ áöòöí áó ìöääÿòäÿ îíà ñÿúäÿ
åëÿìÿäèéèìäÿí úÿçàëàíäûðûëìàüûìà ñÿáÿá îëàí Àäÿìèí íÿñ-
ëèíè éîëäàí ÷ûõàðàúàüûìû äåäèì. Î äà éîëäàí ÷ûõàðäûãëàðûìû

378
 Orxan Pamuk V $ %" $

cÿùÿííÿìÿ éîëëàéàúàüûíû ñþéëÿäè. Áóíëàðû ãàðøûëûãëû ùÿéàòà Inventas vitam

êå÷èðäèéèìèçè áèëèðñèíèç. Áó ìþâçóëàðà ися ÿëàâÿ åëÿéÿúÿê áèð

juvat excoluisse
per artes

øåéèì éîõäór.
Áÿçèëÿðè î âàõò Àëëàùëà àðàìûçäà ðàçûëûã îëäóüóíó èðÿëè
ñöðöðäöëÿð. Áó ìÿíòèãëÿ ìÿí óúà Àëëàùà ãóëëàðûíû ñûíàìàãäà
êþìÿê åëÿéèð, îíëàðûí àüëûíû àëìàüà ÷àëûøûðàì: éàõøûëàðû éàõøû
ãÿðàð âåðèá éîëäàí ÷ûõìûð, ïèñëÿð íÿôñëÿðèíÿ òàáå îëóá, ýöíàù
èøëÿéèð, cÿùÿííÿìÿ äÿ ýåòìÿê èñòÿìèðäèëÿð. Ùàìû cÿííÿòÿ
ýåäÿúÿêñÿ, êèìñÿ ãîðõóäóëìàéàúàüû, äöíéà âÿ äþâëÿò èøëÿðè
éàëíûç éàõøûëûãëà àïàðûëìàéàúàüû, àëÿìäÿ éàõøûëûã ãÿäÿð ïèñëèê,
ñàâàá ãÿäÿð ýöíàù äà ëàçûìëû îëäóüóíäàí åëÿäèéèì ÷îõ âàúèá
èäè. Àëëàùûí íèçàìûíûí ìÿíèì ñàéÿìäÿ âÿ óúà Àëëàùûí (íèéÿ
ãèéàìÿòÿ ãÿäÿð éàøàìàüûì ö÷öí ìÿíÿ ìöääÿò âåðìèøäè?)
èçíèéëÿ ùÿéàòà êå÷äèéè ùàëäà, “ïèñ” îëìàüûì, ùàããûìûí ùå÷
âàõò âåðèëìÿìÿñè ìÿíèì ýèçëè äÿðäèìäè. Ìÿíèì ùåñàáûìà
áó ìÿíòèãè àõûðà ãÿäÿð äàøûéàí Ùÿëëàú Ìÿíñóð âÿ éà ìÿøùóð
iìàì Ãÿççàëèíèí ãàðäàøû ßùìÿä Ãÿççàëè èøè, äåìÿê îëàð,
Àëëàùûí èçíè âÿ èñòÿéèëÿ éàðàäûëäûüûmà ýþðÿ, ÿñëèíäÿ, èøëÿòäèéèì
ýöíàùëàðûí äà Àëëàùûí èñòÿäèéèíÿ îõøàð øåéëÿð îëäóüóíó,
éàõøûéëà-ïèñ îëìàäûüûíû, ÷öíêè ùÿð øåéèí Àëëàùäàí ýÿëäèéèíè,
ùÿòòà ìÿíèì äÿ Àëëàùûí áèð ïàð÷àñû îëäóüóìó éàçûá-ñþéëÿ -
ìÿéÿ ãÿäÿð ÷àòäûðûáëàð.
Áó àüûëñûçëàðûí áÿçèëÿðè ùàãëû îëàðàã, êèòàáëàðûéëà áèðëèêäÿ
éàíäûðûëûá þëöäöðöëöáëÿð. ×öíêè, òÿáèè êè, éàõøû âÿ ïèñ âàð, áó
èêèñèíèí àðàñûíäà ñÿðùÿä ÷ÿêìÿê ùàìûìûçûí èøèäèr, ìÿí, –
ÿñòÿüôöðóëëàù, – ìÿí Àëëàù äåéèëÿì, áó çàðàôàòëàðû äà ùÿìèí
àüûëñûçëàðûí áåéíèíÿ ìÿí ñàëìàìûøàì, îíëàð þçëÿðè äöøö-
íöáëÿð.
Áó äà ìÿíè èêèíúè åòèðàçûìà ýÿòèðèá ÷ûõàðûð: àëÿìäÿêè
áöòöí ïèñëèêëÿðèí âÿ ýöíàùëàðûí ãàéíàüû ìÿí äåéèëÿì. Áèð
÷îõ àäàìëàð ìÿíèì òÿêèäèì, àëäàòìàüûì, îëìàäàí þç ùèä-
äÿòëÿðè, øÿùâÿòëÿðè, èðàäÿñèçëèêëÿðè, àë÷àãëûãëàðû, ÿí ÷îõó äà
ñÿôåùëèêëÿðè öçöíäÿí ýöíàù èøëÿéèðëÿð. Áÿçè îõóìóø-éàçìûø
òÿñÿââöô÷öëÿðèí ìÿíè áöòöí ïèñëèêëÿðäÿí ÷ÿêèíäèðìÿ úÿùäëÿðè

379
íÿ ãÿäÿð ýöëìÿëèäèrñÿ, áöòöí ïèñëèéèí ìÿíäÿí ÷ûõäûüûíû
ýöìàí åëÿìÿê äÿ Ãóðàí-è Êÿðèìÿ î ãÿäÿð çèääèr. Ìöøòÿðè-
ñèíè òîâëàéûá, ÷öðöê àëìàíû ùèéëÿéëÿ ñàòàí ùÿð àëâåð÷èíè, éàëàí
ñþéëÿéÿí ùÿð óøàüû, ùåé éàëòàãëûã åëÿéÿíè, ÿäÿáñèç õÿéàëëàð
ýþðÿí ùÿð ãîúàíû, îòóçáèð ÷ÿêÿí ùÿð îüëàíû ìÿí àëäàòìûðàì.
Ùÿòòà óúà Àëëàù áó ñîí èêèñèíäÿ ìÿíè éàäà ñàëìàëàðûíà
èìêàí âåðÿúÿê áèð ïèñëèê áåëÿ òàïà áèëìÿç. ßëáÿòòÿ, âàùèìÿëè
ýöíàùëàðûí èøëÿíìÿñè ö÷öí ÷îõ ÷àëûøûðàì, àììà áÿçè õîúà-
ëàð àüçûíû à÷ûá ÿñíÿéÿíëÿðè, àñãûðàíëàðû, ùÿòòà hava buraxàí-
ëàðû äà ìÿíèì àëäàòäûüûìû éàçûð. Áóíëàð ìÿíè áàøà äöøìÿ -
ìÿëÿðè ìÿíàñûíà ýÿëèð.
“Áàøà äöøìÿñèíëÿð, ñÿí äÿ îíëàðû äàùà àñàí éîëäàí ÷ûõà-
ðàðñàí”, – äåéÿ áèëÿðñèíèç. Äîüðóäór. Àììà ìÿíèì äÿ ãöðó-
ðóì îëäóüóíó, åëÿ óúà Àëëàùëà àðàìû áóíóí à÷äûüûíû õàòûðëà-
ìàëûéàì. Ùÿð ãûëûüà àñàíëûãëà ýèðÿ áèëäèéèì, õöñóñèëÿ øÿùâÿò
îéàäàí ýþçÿë ãàäûí êèìè äèíè áöòöíëÿðèí éîëóíà ÷ûõäûüûì îí
ìèíëÿðëÿ úèëä êèòàáäà íå÷ÿ êÿðÿ éàçûëäûüû ùàëäà, áóðaäàêû
íÿããàø ãàðäàøëàðûì ìÿíè íèéÿ ùÿëÿ öçö ÿò ãûðûøëàðûéëà þðòöëö,
ÿçèê-áöçöê, áóéíóçëó âÿ ãóéðóãëó ãîðõóíú ìÿõëóã êèìè ÷ÿê-
äèêäëÿðèíè èçàù åëÿéÿ áèëÿðëÿðìè?
ßñë ìÿòëÿáèìèçÿ áåëÿúÿ ýÿëäèê. Íàõûø. Èñòàíáóë êö÷ÿëÿ-
ðèíè äîëäóðàí, ñèçè ñîíðàëàð êÿäÿðëÿíäèðìÿñèí äåéÿ, àäûíû
éàäà ñàëìàéàúàüûì âàèçèí òÿùðèê åëÿäèéè êöòëÿ ìÿãàìëà àçàí
îõóìàüûí, òÿêêÿëÿðÿ òîïëàøûá, ãóúàã-ãóúàüà çèêð åëÿéèá, ÷àë-
üûéëà áÿðàáÿð þçöíäÿí ýåòìÿéèí, ãÿùâÿ è÷ìÿéèí Àëëàùûí
ñþçöíÿ çèää îëäóüóíó ñþéëÿéèðìèø. Áó âàèçäÿí âÿ äÿñòÿñèí-
äÿí ãîðõàí àðàìûçäàêû áÿçè íÿããàøëàð ôèðÿíý öñóëëàðûéëà íÿãø
åëÿìÿéèí ìÿíèì èøèì îëäóüóíó äåéèðìèø. Ìÿíÿ éöç èëëÿð
ÿðçèíäÿ ñàéñûç áþùòàí àòûëäû. Ùå÷ áèðè ùÿãèãÿòäÿí áó ãÿäÿð
óçàã äåéèëäè.
Ùÿð øåéèí áàøûíà äþíÿê. Ùàìû Ùÿââàéà éàñàã ìåéâÿäÿí
éåäèðìÿéèìÿ äèããÿò âåðäèéèíäÿí, áó áàøëàíüûúû óíóäóð. Õåéð,
áàøëàíüûú óúà Àëëàùûí ìÿíè ìÿüðóð ñàéìàñû äà äåéèë. Ùÿð
øåéèí áàøëàíüûúûíäà Îíóí ìÿíÿ âÿ äèýÿð ìÿëÿêëÿðèíÿ èíñàíû

380
 Orxan Pamuk V $ %" $

ýþñòÿðèá, ñÿúäÿ åëÿìÿìèçè èñòÿìÿñè, î áèðè ìÿëÿêëÿð èíñàíà Inventas vitam

ñÿúäÿ åëÿéÿíäÿ ÷îõ ùàãëû ãÿòèééÿòëÿ

juvat excoluisse
per artes

ÌßÍÈÌ ÈÍÑÀÍÀ ÑßÚÄß ÅËßÌßÌßÉÈÌ

âàð. Ìÿíè îääàí éàðàäàíäàí ñîíðà äàùà ãèéìÿòñèç ìàääÿ

îëàí ïàë÷ûãäàí éàðàäûëìûø
ÈÍÑÀÍÀ ÑßÚÄß ÅËß

äåìÿñè ñèçúÿ, éåðèíäÿäèìè? Âèúäàíëà äåéèí, ãàðäàøëàðûì? Éàõ-

øû, áèëèðÿì, áóðaäà ùå÷ áèð øåéèí àðàìûçäà ãàëìàéàúàüûíû,
Îíóí ùÿð øåéè åøèäÿúÿéèíè, áèð ýöí äÿ ñèçäÿí ùåñàáûíû ñîðó-
øàúàüûíû ôèêèðëÿøèá ãîðõóðñóíóç. Îíäà: “Ñèçÿ î âèúäàíû íèéÿ
âåðèá?” – äåéÿ ñîðóøìóðàì, “Ãîðõìàãäà ùàãëûñûíûç”, – äåéè-
ðÿì, áó ñóàëûìû âÿ îä-ïàë÷ûã òÿôÿððöàòûíû óíóäóðàì. Àììà
ãÿòè óíóòìàéàúàüûì, ãöðóðëà õàòûðëàéàúàüûì áèð øåé âàð.
ÌßÍ ÈÍÑÀÍÀ ÑßÚÄß ÅËßÌßÄÈÌ.

Îíà ýþðÿ äÿ éåíè ôèðÿíý óñòàëàðû èíäè òàìàì áóíó åëÿéèð-

ëÿð. Áÿéëÿðèí, êåøèøëÿðèí, âàðëû òàúèðëÿðèí, ùÿòòà ãàäûíëàðûí áåëÿ
ýþçëÿðèíèí ðÿíýèíè, äÿðèëÿðèíè, ãóðóëóøóíó, äîäàãëàðûíûí áÿí-
çÿðñèç ãûâðûìûíû, äþøëÿðèíèí àðàñûíäàêû ýþçÿë êþëýÿéÿ, àëûíëà-
ðûíäàêû ãûðûøëàðà, áàðìàãëàðûíäàêû öçöêëÿðÿ, ùÿòòà ãóëàãëàðûí-
äàí ÷ûõàí èéðÿíú ãûëëàðà ãÿäÿð ùÿð øåéè îëäóüó êèìè ðÿñì åëÿ-
éèá ýþñòÿðìÿêëÿ êèôàéÿòëÿíìèðëÿð, ñàíêè, èíñàí ñÿúäÿ åäèëÿúÿê
ìÿõëóã îëàí òÿêè, îíëàðû ðÿñìëÿðèíèí äöç îðòàñûíà éåðëÿøäèðèá,
áó ðÿñìëÿðè ñÿúäÿ îëóíàúàã áöòñàéàьы äèâàðëàðäàí àñûðëàð.
Èíñàí, êþëýÿñè áåëÿ áöòöí õûðäàëûãëàðûéëà ðÿñì åäèëÿúÿê ãÿäÿð
âàúèá áèð ìÿõëóãäórìó? Êö÷ÿäÿêè åâëÿð èíñàíûí ýþçöíöí
éàíëûøëûãëà ýþðäöéö òÿêè ýåò-ýåäÿ êè÷èëÿí êèìè ðÿñì åäèëèðñÿ,
àëÿìèí ìÿðêÿçèíÿ Àëëàù éîõ, èíñàí éåðëÿøäèðèëìÿçìè? Áóíëàðû
ùÿð øåéÿ ìöãòÿäèð óúà Àëëàù äàùà éàõøû áèëèð. Àììà èíñàíà
ñÿúäÿíè ðÿää åëÿéÿí, áóíà ýþðÿ íÿ ÿçàáëàð, íÿ òÿíùàëûãëàð
÷ÿêÿí, áóíà ýþðÿ Àëëàùûí ýþçöíäÿí äöøìöø, ñþéöëÿí ìÿíèì
áó ðÿñìëÿðèí èäåéàñûíû âåðìÿéèì èääèàñûíûí íÿ ãÿäÿð ñöíè

381
îëäóüóíóí áàøà äöøöëäöéöíö ýöìàí åëÿéèðÿì. Áÿçè ìîëëà-
ëàðûí éàçäûüû, áÿçè âàèçëÿðèí ñþéëÿäèéè êèìè, áöòöí óøàãëàðûí
ìÿíèì öçöìäÿí îòóçáèð ÷ÿêäèéèíÿ, ùàìûíû ìÿíèì hava
buraxdûüûìà èíàíìàã áåëÿ ìÿíòèãëèäè.
Áó ìþâçóäà ñîíóíúó áèð øåé ñþéëÿìÿê èñòÿéèðÿì, àììà
ñþçöì áåéíè þçöíö ýþñòÿðìÿ ùÿâÿñëÿðè, øÿùâÿò âÿ ïóë äöø-
êöíëöéö, àüëàáàòìàç âóðüóíëóãëàðû öçöíäÿí ùÿìèøÿ áóëàíûã
îëàí àäàìëàðà äåéèë! Ùöäóäñóç àüëûéëà ìÿíè àíúàã óúà Àëëàù
áàøà äöøÿð: ìÿëÿêëÿðèíè èíñàíëàðà ñÿúäÿ åòäèðèá, îíëàðà ìÿü-
ðóð îëìàüû ñÿí þéðÿòìÿäèíìè? Èíäè äÿ ñÿíèí ìÿëÿêëÿðèíäÿí
þéðÿíäèêëÿðè øåéëÿðè þçëÿðè åëÿéèð, þç-þçëÿðèíÿ ñÿúäÿ åëÿéèá,
þçëÿðèíè àëÿìèí ìÿðêÿçèíÿ ãîéóðëàð. Ùàìû, ñÿíèí ÿí ñàäèã
ãóëëàðûí áåëÿ ôèðÿíý óñòàäëàðû òÿðçèíäÿ ðÿñì åëÿìÿê èñòÿéèð.
Áó þçöíÿùåéðàíëûüûí íÿòèúÿñè éàõûíäà ñÿíè óíóòìàëàðû îëà-
úàã, áóíó þçöìö áèëÿí êèìè áèëèðÿì. Öñòÿëèê, ñÿíè óíóòìà-
ëàðûíûí áöòöí ýöíàùûíû éåíÿ ìÿíèì öñòöìÿ àòàúàãëàð.
Áöòöí áóíëàðà ýöìàí îëóíäóüó ãÿäÿð ôèêèð âåðìÿäèéèìè
ñèçÿ íåúÿ áàøà ñàëà áèëÿðÿì? Òÿáèè êè, éöç èëëÿðäè, ðÿùìñèçúÿ -
ñèíÿ äàøëàíìàëàðà, ñþéöøëÿðÿ, ëÿíÿòëÿðÿ, áÿääóàëàðà áàõìàéà-
ðàã, ñàü-ñàëàìàò àéàã öñòöíäÿ äóðäóüóìó ýþñòÿðÿ-ýþñòÿðÿ.
Ãèéàìÿòÿ ãÿäÿð éàøàìàã èçíèìè ìÿíÿ óëó Àëëàùûí âåðäèéèíè,
ìÿíÿ îëàí-îëìàç ñþéöø åëÿéÿí ãÿçÿáëè âÿ äàéàç äöøìÿíëÿðèì
õàòûðëàñàëàð, ùàìûìûçûí èøè àñàíëàøàðäû. Îíëàðûíñà Àëëàùäàí
àëà áèëäèêëÿðè þìöð àëòìûø-éåòìèø èëè àíúàã êå÷èð. “Áàðû ãÿùâÿ
è÷èá, áóíó óçàòìàüà ÷àëûøñûí”, – äåñÿì, “Àìàíäû, øåéòàí
áåëÿ èñòÿéèðñÿ, òàìàìèëÿ òÿðñèíè åëÿéÿê”, – äåéÿ áÿçèëÿðèíèí
ùå÷ ãÿùâÿ è÷ìÿéÿúÿéèíè, éà äà áàøûíû àøàüû äèêèá, ãû÷ûíà
ãÿùâÿ òþêäöðìÿéÿ ÷àëûøàúàüûíû äà áèëèðÿì.
Ýöëìÿéèí. Äöøöíúÿëÿðèí ìàùèééÿòè éîõ, ôîðìàñû âàúèáäè.
Íÿããàøûí íÿ ðÿñì åëÿäèéè éîõ, öñëóáó. Àììà áóíëàð äà ùå÷
àéäûí îëìàìàëûäû. Àõûðäà áèð åøã ðÿâàéÿòè äàíûøàúàãäûì, ýåú-
äè. Ìÿíè áó ýåúÿ äàíûøäûðàí óñòàä ìÿääàù ñàáàù éîõ, î áèðè
ýöí, ÷ÿðøÿíáÿ ýåúÿñè äèâàðà ãàäûí ðÿñìè àñàíäà áó åøã ðÿâà-
éÿòèíè øèðèí äèëèéëÿ ñÿñëÿíäèðìÿéÿ ñþç âåðäè.

382
 Orxan Pamuk V $ %" $

Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
M]N X]KTQ]J]M

Éóõóìäà àòàìû ýþðäöì, ìÿíÿ áàøà äöøÿ áèëìÿäèéèì áèð

øåé äåéèðäè, ãîðõóëó idi; îéàíäûì. Øþâêÿòëÿ Îðõàí èêè òÿðÿôäÿí
ìÿíè áÿðê-áÿðê ãóúàãëàìûøäûëàð, îíëàðûí ùÿðàðÿòèíäÿí òÿðëÿìèø-
äèì. Øþâêÿò ÿëèíè ãàðíûìà ãîéìóøäó. Îðõàí òÿðëè áàøûíû ñèíÿìÿ
äàéàìûøäû. Éåíÿ äÿ îíëàðû îéàòìàäàí îòàãäàí ÷ûõà áèëäèì.
Äÿùëèçè êå÷èá, ñÿññèçúÿ Ãàðàíûí ãàïûñûíû à÷äûì. ßëèìäÿêè
øàìäàí èøûüûíäà þçöíö éîõ, ãàðàíëûã âÿ ñîéóã îòàüûí îðòà-
ñûíäà êÿôÿíëÿíÿí úÿñÿä êèìè óçàíìûø àüàïïàã éàòàüûíû ýþð-
äöì. Øàìäàíûí èøûüû, ñàíêè, ùå÷ úöð îòàüà ÷àòà áèëìèðäè.
ßëèìè áèð àç äà éàõûíëàøäûðàíäà øàìûí òóðóíú ðÿíýëè èøûüû
Ãàðàíûí òÿðàøñûç éîðüóí öçöíÿ, ÷ûëïàã ÷èéèíëÿðèíÿ âóðäó. Îíà
ëàï éàõûíëàøäûì, Îðõàíûí åëÿäèéè êèìè, òÿñáåùáþúÿéè ñàéàã
ãûâðûëûá éàòûðäû, öçöíäÿ éàòìûø ãûçûí èôàäÿñè âàðäû.
“Áó, ìÿíèì ÿðèìäèr”, – юз-þçöìÿ äåäèì. Ìÿíÿ î ãÿäÿð
óçàã âÿ éàä idi êè, ãÿëáèìè ïåøìàí÷ûëûã áöðöäö. ßëèìäÿ
õÿíúÿð îëñà idi, îíó þëäöðÿðäèì. Áóíó ùÿãèãÿòÿí åëÿìÿê
èñòÿäèéèìäÿí éîõ, òÿêúÿ óøàã îëàíäà, ùàìûìûçûí åëÿäèéèìèç
êèìè, îíó þëäöðñÿì, íåúÿ îëàúàüûíû ôèêèðëÿøèðäèì. Èëëÿð áîéó
ìÿíè äöøöíÿ-äöøöíÿ éàøàäûüûíà äà èíàíìûðäûì, öçöíäÿêè
óøàã èôàäÿñèíÿ äÿ.
×ûëïàã àéàüûìûí óúóéëà ÷èéíèíè äöðòìÿëÿéèá îéàòäûì. Ìÿíè
ýþðÿíäÿ ùåéðÿòëÿíèá, ùÿéÿúàíëàíìàãäàí ÷îõ, èñòÿäèéèì êèìè,
áèð àíëûã äà îëñà, ãîðõäó. ßìÿëëè-áàøëû îéàíìàìûø ñîðóøäóì.
“Éóõóìäà àòàìû ýþðäöì, – äåäèì, – mÿíÿ ÷îõ ãîðõóëó
áèð øåé äåäè: îíó ñÿí þëäöðöáñÿí...”
“Àòàí þëäöðöëÿíäÿ áèç áèðëèêäÿ äåéèëäèêìè?”
“Áóíó ìÿí äÿ áèëèðÿì, – äåäèì, – aììà ñÿí àòàìûí åâäÿ
òÿê îëàúàüûíû áèëèðäèí”.
“Áèëìèðäèì. Óøàãëàðû Õåéðèééÿéëÿ ñÿí ýþíäÿðäèí. Áèð
Õåéðèééÿ, áèð äÿ, áÿëêÿ, Åñòåð áèëèðäè. Áàøãà êèìèí õÿáÿðè
îëäóüóíó ñÿí äàùà éàõøû áèëÿðñÿí”.

383
 “È÷èìäÿêè áèð ñÿñ áÿçÿí àç ãàëûð ùÿð øåéèí íèéÿ ïèñÿ ýåò-
äèéèíè, áöòöí áó óüóðñóçëóüóí ñèððèíè ìÿíÿ äåñèí. Î ñÿñèí
÷ûõìàñûíà ýþðÿ àüçûìû äà à÷ûðàì, àììà éóõóëàðäàêû êèìè
áîüàçûìäàí ÷ûõìûð. Ñÿí äÿ àðòûã óøàãëûüûìäà òàíûäûüûì
î ýþçÿë, ñàô Ãàðà äåéèëñÿí”.
“Àòàí äà, ñÿí äÿ î ñàô Ãàðàíû ãîâäóíóç”.
“Àòàìäàí èíòèãàì àëìàã ö÷öí ìÿíèìëÿ åâëÿíèáñÿíñÿ,
àðòûã èíòèãàìûíû àëäûí. Àììà, áÿëêÿ äÿ, áóíà ýþðÿ óøàãëàð
ñÿíè ñåâìèðëÿð”.
“Áèëèðÿì, – äåäè, àììà áóíó êÿäÿðëÿ äåìÿìèøäè. – Ýåúÿ
éàòìàìûøäàí ãàáàã ñÿí áèð àðà àøàüûäà idin. Åøèäÿúÿéèì
øÿêèëäÿ: “Ãàðà, Ãàðà, ...éàðà”, – äåéiðdiëÿð”.
“Îíëàðû äþéñÿéäèí, – ÿââÿëúÿ, äîüðóäàí, äþéìÿñèíè èñòÿ-
éèá äåäèì. – Îíëàðà ÿëèíè ãàëäûðñàí, ñÿíè þëäöðÿðÿì”, – ñîíðà
òÿëàøëà äåäèì.
“Áó éàòàüûí è÷èíÿ ýèð, – äåäè, – àðòûã äîíàúàãñàí”.
“Ñÿíèí î éàòàüûíà, áÿëêÿ äÿ, ùå÷ ýèðìÿéÿúÿéÿì. Áÿëêÿ
äÿ, èêèìèç äÿ åâëÿíèá, éàíëûø èø òóòäóã. Î íèêàùûí ùþêìö
éîõäór, äåéèðëÿð. Ýåúÿ îéàíìàìûøäàí ãàáàã Ùàñàíûí àéàã
ñÿñëÿðèíè åøèòäèì. Óíóòìà, ðÿùìÿòëèê ÿðèìëÿ éàøàéàíäà èëëÿðëÿ
îíóí àéàã ñÿñëÿðèíè åøèòäèì. Óøàãëàð îíó ñåâèðëÿð. Ðÿùìñèç-
äèr äÿ. Ãûçûë ãûëûíúû âàð, þçöíö îíäàí ãîðó”.
Ãàðàíûí áàõûøëàðûíäà åëÿ éîðüóí, åëÿ ñÿðò áèð øåé ýþðäöì
êè, îíó ãîðõóäà áèëìÿéÿúÿéèìè áàøà äöøäöì.
“Èêèìèçäÿí ùÿì äàùà öìèäëè, ùÿì äÿ äàùà êÿäÿðëè îëàí
ñÿíñÿí, – äåäèì. – Ìÿí áÿäáÿõò îëìàìàã, óøàãëàðûìû ãîðó-
ìàã ö÷öí èíàä åëÿéèðÿì, ñÿíñÿ ìÿíè ñåâäèéèíÿ ýþðÿ éîõ,
þçöíö ñöáóòà éåòèðìÿê ö÷öí èíàä åëÿéèðñÿí”.
Ìÿíè íÿ ãÿäÿð ñåâäèéèíè, ãàðàíëûã êàðâàíñàðàëàðäà, ÷ûëïàã
äàüëàðäà, ãàðëû ýåúÿëÿðäÿ åëÿ ùåé ìÿíè äöøöíäöéöíö óçóí-
óçàäû äàíûøäû. Áóíëàðû äàíûøìàñàéäû, óøàãëàðû îéàäàð, êå÷ìèø
ÿðèìèí åâèíÿ ýåðè ãàéûäàðäûì. Áèðäÿí ãÿëáèìäÿí åëÿ ýÿëäèéèí-
äÿí áåëÿ äåäèì:
“Áÿçÿí ìÿíÿ åëÿ ýÿëèð, êå÷ìèø ÿðèì ùÿð àí ãàéûäà áèëÿð.

384
 Orxan Pamuk V $ %" $

Ñÿíèíëÿ ýåúÿ áèð îòàãäà ãàëìàãäàí, óøàãëàðûí éàõàëàíìàñûí- Inventas vitam

äàí ãîðõäóüóìà ýþðÿ éîõ, áèð-áèðèìèçÿ ñàðûëàð-ñàðûëìàç îíóí

juvat excoluisse
per artes

ãàïûíû äþéÿúÿéèíäÿí ãîðõóðàì”.

Åøèêäÿí, ëàï ùÿéÿò ãàïûñûíûí àüçûíäàí þëöìëÿ ÷àðïûøàí
ïèøèêëÿðèí áàüûðòûëàðû ýÿëäè. Ñîíðà óçóí ñöêóò ÷þêäö. Áèð àíëû-
üà ùû÷ãûðàúàüûìû ýöìàí åëÿäèì. ßëèìäÿêè øàìäàíû íÿ ðÿôèí
öñòöíÿ ãîéà áèëèðäèì, íÿ äÿ äþíöá îòàüà, óøàãëàðûìûí éàíûíà
ãàéûäà áèëèðäèì. Þçöì-þçöìÿ: “Àòàìûí ãÿòëèíäÿ áàðìàüû
îëìàäûüûíà ÿìÿëëè-áàøëû èíàíàíà ãÿäÿð áó îòàãäàí ÷ûõìàéà-
úàüàì”, – äåäèì.
“Áèçè àë÷àëäûðñàí, – Ãàðàéà äåäèì. – Ìÿíëÿ åâëÿíÿíäÿí
ñîíðà éåêÿõàíà îëäóí. Áèçÿ ÿðèì ãàéûòìàäûüû ö÷öí, ÿñàñÿí,
éàçûüûí ýÿëèðäè, èíäè äÿ àòàì þëäöðöëäöéö ö÷öí éàçüûí ýÿëèð”.
“Øÿêóðÿ õàíûì, – åùòèéàòëà äåäè. Ñþçÿ áåëÿ áàøëàìàñû
õîøóìà ýÿëìèøäè. – Áóíëàðûí äîüðó îëìàäûüûíû ñÿí äÿ áèëèð-
ñÿí. Ñÿíäÿí þòðö ùÿð øåé åëÿðÿì”.
“Îíäà éàòàüûíäàí ãàëõ, ìÿíèì êèìè àéàã öñòöíäÿ
ýþçëÿ”. Íÿñÿ ýþçëÿäèéèìè íèéÿ äåìèøäèì?
“Ãàëõà áèëìÿðÿì”, – éîðüàíà, ÿéíèíäÿêè ýåúÿ ïàëòàðûíà
ùÿéàéëà èøàðÿ åëÿéèá äåäè.
Ùàãëû idi. Àììà éåíÿ äÿ ñþçöìö åøèòìÿìÿñè ìÿíè ùèä-
äÿòëÿíäèðèðäè.
“Àòàì þëäöðöëÿíäÿí ãàáàã áó åâÿ ñöä òþêöëìöø ïèøèê
êèìè ýÿëèðäèí, – äåäèì. – Èíäèñÿ, ìÿíÿ “Øÿêóðÿ õàíûì” äåéÿí-
äÿ, äåäèéèíÿ, ñàíêè, þçöí äÿ èíàíìûðñàí, èñòÿéèðñÿí èíàíìàäû-
üûíû äà áèç áèëÿê”.
Ùèääÿòäÿí éîõ, áöòöí àéàãëàðûìû, êöðÿéèìè âÿ áîéíóìó
áóç òÿêè áöðöéÿí ñîéóãäàí òèòðÿéèðäèì.
“Éàòàüûìà ýèð âÿ àðâàäûì îë”, – äåäè.
“Àòàìû þëäöðÿí àë÷àã íåúÿ òàïûëàúàã? – äåäèì. – Òàïûë-
ìàñû ÷îõ ÷ÿêÿðñÿ, ìÿíèì áó åâäÿ ñÿíèíëÿ ãàëìàüûì äöçýöí
äåéèë”.
“Åñòåðëÿ ñÿíèí ñàéÿíäÿ Óñòàä Îñìàí áöòöí äèããÿòèíè
àòëàðà âåðäè”.

385
 “Óñòàä Îñìàí ðÿùìÿòëèê àòàìûí úàí äöøìÿíè idi. Èíäè
ãàòèëèíè òàïìàã ö÷öí îíà ìþùòàú îëäóüóíó éàçûã àòàì éóõà-
ðûäàí ýþðöð âÿ ÿçàá ÷ÿêèð”.
Áèð àíäà éàòàãäàí àòûëäû, öñòöìÿ ýÿëäè. Éåðèìäÿí áåëÿ
ãûìûëäàéà bilmÿdim. Àììà ýöìàí åëÿäèéèìèí ÿêñèíÿ, ÿëèì-
äÿêè øàìäàíûí øàìûíû ÿëèéëÿ ñþíäöðöá äàéàíäû. Ùÿð éåð ãàðàí-
ëûã îëäó.
“Àòàí àðòûã áèçè ãÿòè ýþðÿ áèëìÿç, – ïû÷ûëòûéëà äåäè. – Èêè-
ìèç äÿ òÿíùàéûã. Ñþéëÿ, èíäè ìÿíÿ, Øÿêóðÿ: áóðà îí èêè èë
ñîíðà ýåðè ãàéûäàíäà ìÿíè ñåâÿ áèëÿúÿéèíè, êþíëöíäÿ ìÿíÿ
éåð à÷à áèëÿúÿéèíè ìÿíÿ ùèññ åòäèðäèí. Ñîíðà åâëÿíäèê. Åâëÿ-
íÿíäÿí áÿðè ìÿíè ñåâìÿêäÿí ãà÷ûðñàí”.
“Ñÿíèíëÿ ìÿúáóðèééÿò öçöíäÿí åâëÿíäèì”, – äåéÿ ïû÷ûë-
äàäûì.
Ãàðàíëûãäà ëàï ãàáàüûìäà äóðàí áÿäÿíèíÿ ñþçëÿðèìèí
Ôöçóëèíèí äåäèéè êèìè, áèð-áèð ÷öéñàéàã ÷àõûëäûüûíû ðÿùìñèç-
úÿñèíÿ ùèññ åëÿéèðäèì.
“Ñÿíè ñåâñÿéäèì, óøàãëûüûìäà ñåâÿðäèì”, – äåéÿ éåíÿ
ïû÷ûëäàäûì.
“Ñþéëÿ ìÿíÿ, ãàðàíëûãäàêû ýþçÿë, – äåäè, – eâèíèçÿ ýèðèá-
÷ûõàí áöòöí î íÿããàøëàðà ýþç ãîéóá òàíûìûñàí. Ñÿíúÿ, ãàòèë
ùàíñûäû?”
Ùÿëÿ íÿøÿëè îëìàñû õîøóìà ýÿëäè. Ìÿíèì ÿðèì èäè. “Öøö-
éöðÿì”.
Áóíó äåäèììè, õàòûðëàìûðàì. Þïöøìÿéÿ áàøëàäûã. Ãàðàí-
ëûãäà ùÿëÿ áèð ÿëèìäÿ øàìäàí òóòàíäà, îíó ãóúàãëàìàã, ìÿõ-
ìÿð êèìè äèëèíè àüçûìûí è÷èíÿ àëìàã èñòÿéèðäèì; ýþç éàøëàðûì,
ñà÷ûì, ýåúÿ ïàëòàðûì, òèòðÿìÿéèì, ùÿòòà îíóí áÿäÿíè – ùàìûñû
ýþçÿë èäè. Ñîéóãäà áóðíóìóí èñòè éàíàüûíà éàïûøûá èñèíìÿñè
äÿ ýþçÿë èäè, àììà ãîðõàã Øÿêóðÿ þçöíö ÿëÿ àëäû, þïöøÿíäÿ
þçöíö äÿ óíóòìàäû, ÿëèíäÿêè øàìäàíû, îíà òàìàøà åëÿéÿí
àòàñûíû, êå÷ìèø ÿðèíè, éàòàãäà éàòàí óøàãëàðûíû ôèêèðëÿøäè.
“Åâäÿ êèìñÿ âàð”, – áàüûðäûì. Ãàðàíû èòÿëÿéèá, äÿùëèçÿ
÷ûõäûì.

386
 Orxan Pamuk V $ %" $

Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
M]NIM BFZM EBQBF "

Åâäÿí ñÿùÿð ãàðàíëûüûíäà, ùå÷ êÿñèí ýþçöíÿ ýþðöíìÿäÿí,

ýöíàùêàð ãîíàã êèìè, äèíìÿçúÿ ÷ûõûá, ïàë÷ûãëû êö÷ÿëÿðäÿ óçóí-
óçàäû ýÿçäèì. Áÿéàçèääÿ ùÿéÿòäÿ àáäÿñò àëûá úàìåéÿ ýèðäèì
âÿ íàìàç ãûëäûì. È÷ÿrèäÿ àíúàã ãûðõ èëäÿ ãàçàíûëàí áàúàðûãëà,
íàìàçûíû ãûëà-ãûëà, éàòìàüûíà äàâàì åëÿéÿí ãîúàéëà Èìàì
ÿôÿíäèäÿí áàøãà ùå÷ êÿñ éîõ idi. Éóõóëó õÿéàëëàðûìûç âÿ õîø-
áÿõò õàòèðÿëÿðèìèç àðàñûíäà áÿçÿí Àëëàùûí áèçÿ áèð àíëûüà äèããÿò
êÿñèëäèéèíè ùèññ åëÿéèá, pàäøàùûí ÿëèíÿ ùÿâÿñëÿ äèëÿê÷ÿ äöðòöøäö-
ðÿ áèëÿí àäàìûí ömidiylÿ Îíäàí áèðúÿ øåé äèëÿéèðèê. Àëëàùûìà
ìÿíè ñåâÿíëÿðlÿ äîëó õîøáÿõò åâ âåðìÿñè ö÷öí éàëâàðäûì.
Åâèíÿ ýèðÿíäÿ áèð ùÿôòÿ ÿðçèíäÿ Óñòàä Îñìàíûí éàâàø-
éàâàø áåéíèìäÿ ðÿùìÿòëèê ßíèøòÿìèí éåðèíè òóòäóüóíó ùèññ
åëÿäèì. Äàùà ãÿäèì èäè, ìÿíÿ ÷îõ óçàq idi, àììà êèòàá íÿãø
åëÿìÿéÿ èíàìû äàùà äÿðèí èäè. Áþéöê óñòàä èëëÿðëÿ íÿããàøëàð
àðàñûíäà ãîðõó, ùåéðàíëûã âÿ åøã ìåùëÿðè ÿñäèðìèø àäàìäàí
÷îõ, þç-þçöíö ãîúà äÿðâèøÿ îõøàäûðäû.
Óñòàäûí åâèíäÿí sàðàéà, î, àòûíûí áåëèíäÿ àçúà äîíãàð,
ìÿí àòûí éàíûíäà àçúà äîíãàð àääûìëàéûá ýåäÿíäÿ ãÿäèì
íàüûëëàðû áÿçÿéÿí óúóç ðÿñìëÿðäÿêè èõòèéàð äÿðâèøëÿ øþâãëö
ìöðèäÿ îõøàéûðäûã.
Ñàðàéäà Áîñòàí÷ûáàøûéëà àäàìëàðûíû áèçäÿí äÿ ùÿâÿñëè âÿ
ùàçûðëûãëû òàïäûã. Ïàäøàùûìûç ö÷ óñòàä íÿããàøûí ÷ÿêäèéè àò
ðÿñìëÿðèíÿ ñÿùÿð áèçèì áàõûá, àðàëàðûíäàêû ìÿëóì ãàòèëèí èçèíè
òàïàúàüûìûçäàí ÿìèí îëäóãëàðûíäàí þçëÿðèíäÿí áåëÿ ñîðóøìà-
äàí ìÿëóíà èøýÿíúÿ âåðèëìÿñèíè áóéóðìóøäóëàð. Áåëÿúÿ ùàìû
ýþðñöí âÿ èáðÿò àëñûí äåéÿ, úÿëëàä ÷åøìÿñèíèí ãàáàüûíäà äà
éîõ, ýèçëè ãàïûñû îëàí, äèíäèðìÿ, èøýÿíúÿ âÿ åäàì ùàäèñÿëÿ -
ðèíäÿ èñòèôàäÿ åäèëÿí Õàñ bàü÷àíûí êöíúöíäÿêè î íåúÿ ýÿëäè,
òèêèëìèø åâÿ àïàðûëäûã. Áîñòàí÷ûáàøûíûí àäàìûíà îõøàìàéàí
èíúÿ âÿ àðûã áèð ýÿíú þçöíäÿí ÿìèí ùÿðÿêÿòëÿðëÿ ðÿùëÿíèí
öñòöíÿ ö÷ âÿðÿã ãîéäó.

387
 Óñòàä Îñìàí áþéöäöúöñöíö ÷ûõàðàíàúàí öðÿéèì ýóï-
ýóï åëÿäè. Áþéöäöúöíö âÿ îíà òàìàìèëÿ åéíè óçàãëûãäà òóò-
äóüó ýþçöíö åéíè áèð ÿðàçèíèí öçÿðèíäÿ çÿðèôëèêëÿ ñöçÿí ãàð-
òàë ñàéàã, ö÷ ìèñèëñèç àò ðÿñìèíèí öçÿðèíäÿí àüûð-àüûð êå÷èðäè.
Îâëàíàúàã úåéðàí ýþðÿí ãàðòàë êèìè àòëàðûí áóðóíëàðû öçÿðèí-
äÿ áèð àí éàâàøûéûá, äèããÿò êÿñèëäè, àììà ùå÷ ùàëûíû ïîçìàäû.
“Éîõ”, – ñîéóããàíëûãëà äåäè.
“Íÿ éîõ?” – Áîñòàí÷ûáàøû äåäè.
Ìÿí äÿ áþéöê óñòàäûí èøÿ úèääè éàíàøàúàüûíû, éàëìàíûíäàí
äûðíàüàúàí àòëàðûí ùÿð íþãòÿñèíè éîõëàéàúàüûíû ýöìàí åëÿ -
éèðäèì.
“Ìÿëóí íÿããàø ùå÷ áèð èç áóðàõìàéûá”, – Óñòàä Îñìàí
äåäè.
“Òöíäðÿíýëè àòû ÷ÿêÿíèí ùàíñû îëäóüó áó ðÿñìëÿðäÿí
áàøà äöøöëìÿç”.
Ãîéäóüó áþéöäöúöíö ýþòöðöá, àòëàðûí áóðóí äÿëèêëÿðèíÿ
áàõäûì: óñòàäûì ùàãëû idi. ßíèøòÿìèí ùàçûðëàäûüû êèòàá ö÷öí
÷ÿêèëìèø î òöíäðÿíýëè àòûí ãÿðèáÿ áóðóí äåøèéèíÿ áÿíçÿð áèð
øåé ö÷ àòäà äà éîõ idi.
Åøèêäÿ íåúÿ èñòèôàäÿ îëóíàúàüûíäàí áàø à÷ìàäûüûì áèð
àëÿòëÿ ýþçëÿéÿí èøýÿíúÿ÷èëÿð àüëûìà åëÿ áó âàõò ýÿëäè. À÷ûã
ãàïûíûí àðàñûíäàí îíëàðû ýþðìÿéÿ ÷àëûøàíäà áèðèíèí, ñàíêè,
úèí âóðàí êèìè, ýåðèëÿéèá ãà÷äûüûíû, þçöíö òóò àüàúëàðûíûí àëòû-
íà àòûá ñèíäèéèíè ýþðäöì.
Ãóðüóøóí ðÿíýëè ñÿùÿðè íóðëàíäûðàí èøûã òÿêè, aëÿìèí tÿìÿ-
ëè pàäøàùûìûç hÿçðÿòëÿðè åëÿ äöç î âàõò è÷ÿðè ýèðäèëÿð. Óñòàä
Îñìàí áó àò ðÿñìëÿðèíäÿí áèð øåé áàøà äöøìÿäèéèíè îíà äÿð-
ùàë èçàù åëÿäè. Àììà éåíÿ äÿ áó ìèñèëñèç ðÿñìëÿðäÿêè àòëàð-
äàí áèðèíèí øàùÿ ãàëõìàñûíà, î áèðèíèí çÿðèô äóðóøóíäàêû
èíúÿëèéÿ, ö÷öíúöñöíöí ÷îõ ãÿäèì êèòàáëàðäà ýþðöëÿí âöãàð
âÿ ãöðóðóíà pàäøàùûìûçûí äèããÿòèíè ÷ÿêìÿéÿ áèëìÿäè. Åéíè
àíäà ùÿð àò ðÿñìèíèí ùàíñû íÿããàø òÿðÿôèíäÿí ÷ÿêèëäèéèíè áèð-
áèð òÿõìèí åëÿäè, ýåúÿ ãàïû-ãàïû íÿããàøëàðû äîëàøàí îüëàí äà
ñþéëÿäèêëÿðèíè òÿñäèã åëÿäè.

388
 Orxan Pamuk V $ %" $

“Íÿããàøëàðûìû îâúóìóí è÷è êèìè òàíûìàüûìà òÿÿúúöá- Inventas vitam

ëÿíìÿéèí, pàäøàùûì, – óñòàä äåäè, – ÷öíêè ìÿí îâúóìóí è÷è

juvat excoluisse
per artes

êèìè òàíûäûüûì íÿããàøëàðûìäàí ùå÷ òàíûìàäûüûì úèçýèíèí

íåúÿ ÷ûõìàñûíà òÿÿúúöáëÿíèðÿì. ×öíêè óñòà íÿããàøûí ùå÷ áèð
ãöñóðó ÿñàññûç äåéèë”.
“Éÿíè?” – Ïàäøàùûìûç äåäè.
“Ñÿàäÿòëè-pàäøàùè Aëÿìïÿíàù hÿçðÿòëÿðè, áó òöíäðÿíýëè
àòûí áóðíóíäà ýþðäöéöìöç ýèçëè èìçà ìÿíÿ ãàëñà, àíëàøûë-
ìàç, ñöíè íÿããàø ãöñóðó äåéèë, êþêö òà ãÿäèìëÿðÿ, áàøãà
ðÿñìëÿðÿ, áàøãà öñóëëàðà, áàøãà öñëóáëàðà, áÿëêÿ äÿ, áàøãà
àòëàðà ýåäÿí áèð øåéäè. È÷ õÿçèíÿíèçäÿ, êèëèä öñòöíäÿí êèëèä
âóðóëìóø ñàõëàíúëàðäà, äÿìèð ñàíäûãëàðäà, äîëàáëàðäà ýèçëÿò-
äèéèíèç éöçëÿðëÿ èëëèê êèòàáëàðûí ìèñèëñèç ñÿùèôÿëÿðèíè ãàðûøäûð-
ñàã, áó ýöí õaòà ñàéäûüûíûç øåéèí, áÿëêÿ äÿ, öñóë îëäóüóíó
ýþðÿúÿéèê âÿ áóíó ö÷ íÿããàøäàí áèðèíèí ãÿëÿìèíÿ áàüëàéà-
úàüûã”.
“Õÿçèíåéè-ßíäÿðóíàìû ýþðìÿê èñòÿéèðñÿí?” – Ñóëòàí
ùåéðÿòëÿ äåäè.
“Áÿëè”, – óñòàäûì äåäè.
Áó, ùÿðÿìõàíàéà ýèðìÿê ãÿäÿð öìèäñèç áèð èñòÿk idi.
Åéíè àíäà äà áóíó áàøà äöøäöì: Ùÿðÿìëÿ Õÿçèíÿ áèíàëàðû
pàäøàùûìûçûí ñàðàéûíûí Úÿííÿòè-ßíäÿðóí ùåéÿòèíèí ÿí ýþçÿë
èêè ýóøÿñèíäÿ éåðëÿøäèêëÿðè êèìè, pàäøàùûìûçûí ðóùëàðûíûí èêè
ÿí ÿñàñ ýöøÿñèíäÿ äÿ ãóðóëìóøäóëàð.
Àðòûã pàäøàùûìûçûí úÿñàðÿòëÿ áàõà áèëäèéèì ýþçÿë öçöíäÿí
íÿ îëàúàüûíû áàøà äöøìÿéÿ ÷àëûøûðäûì êè, áèð àíäà ýåòäèëÿð.
Ãûçûøûá àëûíìûøäûìû? Óñòàäûìûí êîáóäëóüó öçöíäÿí ùàìû-
ìûç, ùÿòòà áöòöí íÿããàøëàð úÿçàëàíäûðûëà áèëÿðäèìè?
Ãàáàüûìäàêû ö÷ àòà áàõàíäà Øÿêóðÿíè áèð äàùà ýþðìÿ -
äÿí, îíóíëà åéíè éàòàüà ýèðìÿäÿí þëäöðöëÿúÿéèìè õÿéàëûìà
ýÿòèðäèì. Áöòöí ýþçÿëëèêëÿðèíÿ áàõìàéàðàã, åëÿ áèë, áó ìèñèëñèç
àòëàð èíäè ìÿíäÿí þòðö ÷îõ óçàã àëÿìäÿí ÷ûõûá ýÿëìèøäèëÿð.
ßíäÿðóíà, ñàðàéûí ãÿëáèíÿ óøàãëûãäàí àïàðûëûá, áóðàäà
éåòèøèá, áóðàäà éàøàìàã, íåúÿ pàäøàùûìûçûí ãóëó îëìàã, áó

389
óüóðäà þëìÿê ìÿíàñûíà ýÿëèðñÿ, íÿããàø îëìàüûí äà Àëëàùûí
ýþçÿëëèéèíèí êþëÿñè îëìàã, áóíóí ö÷öí þëìÿê ìÿíàñûíà ýÿë-
äèéè î ãîðõóëó ñöêóòäà áåéíèìÿ ýèðäè.
×îõ ñîíðà Xÿçèíÿäàðáàøûíûí àäàìëàðû áèçè éóõàðûéà,
Îðòàãàïûéà äîüðó ÷ûõàðàíäà àüëûìäà áó þëöì âàðäû; þëöìöí
ñöêóòó. Àììà áó ãÿäÿð ïàøàíûí åäàìëà úàí âåðäèéè Áàáöñ-
ñàëàìäàí êå÷ÿíäÿ, ñàíêè, ãàïû÷ûëàð áåëÿ áèçè ýþðìÿäèëÿð.
Äöíÿí cÿííÿòèí þçö êèìè ýþçëÿðèìè ãàìàøäûðàí Äèâàí måé-
äàíû äà, ãöëëÿ äÿ, òîâóç ãóøëàðû äà ìÿíÿ, ãÿòèééÿí, òÿñèð åëÿ-
ìÿäèëÿð. Äàùà äà è÷ÿðèéÿ, pàäøàùûìûçûí ýèçëè àëÿìèíèí ãÿëáè
îëàí ßíäÿðóíà àïàðûëäûüûìûçû áàøà äöøìöøäöì.
Áåëÿúÿ âÿçèðè- ÿçÿìëàðûí áåëÿ èçiíñèç ýèðÿ áèëìÿäèêëÿðè
ãàïûëàðäàí êå÷äèê. Íàüûëà äöøìöø óøàã òÿêè, ãàðøûìà ÷ûõàúàã
ìþúöçÿëÿð âÿ úàíàâàðëàðëà ýþç-ýþçÿ ýÿëìÿìÿê ö÷öí ýþçëÿðè-
ìè éåðäÿí ãàëäûðìûðäûì. ßðç îòàüûíà áåëÿ áàõàììàäûì. Éåíÿ
äÿ áèð àíëûüà ýþçöì ãà÷äû. Ùÿðÿìèí äèâàðëàðûíà, áàøãà àüàú-
ëàðäàí ùå÷ áèð ôÿðãè îëìàéàí àäè ÷èíàð àüàúûíà, ïàð-ïàð éàíàí
ìàâè àòëàñäàí êàôòàí ýåéìèø óçóíáîéëó áèð àäàìà ñàòàøäû.
Óúà ñöòóíëàð àðàñûíäàí êå÷äèê. Äèýÿðëÿðèíäÿí áþéöê, ýþð-
êÿìëè, öñòö èøëÿìÿëè àüûð áèð ãàïûíûí ãàáàüûíäà äóðäóã. Åøè-
éèíäÿ ïàð-ïàð éàíàí êàôòàíëû àüàëàð âàðäû, áèðè êèëèäèí öçÿðèíÿ
ÿéèëìèøäè.
Õÿçèíÿäàðáàøû ýþçëÿðèìèçèí è÷èíÿ áàõûá áåëÿ äåäè: “Íÿ
õîøáÿõòñèíèç êè, pàäøàùûìûç hÿçðÿòëÿðè Õÿçèíåéè-ßíäÿðóíà
àïàðûëìàüûíûçà èçií âåðäèëÿð. Êèìñÿíèí ýþðÿ áèëìÿäèéè êèòàá-
ëàðà áàõàð, è÷ÿðèñèíäÿêè ñÿùèôÿëÿðÿ, àüëàýÿëìÿç ðÿñìëÿðÿ òàìà-
øà åëÿéÿð, îâ÷ó êèìè èçÿ äöøÿðñèíèç. Ïàäøàùûì Óñòàä Îñìàíà
ö÷ ýöí âàõò ãîéäóãëàðûíû, áóíóí áèðèíúèñèíè áàøà âóðäóüóíó,
èêè ýöí ÿðçèíäÿ, úöìÿ ýöíö ýöíîðòàéà ãÿäÿð íÿããàøëàð àðàñûí-
äàêû ìÿëóíóí êèì îëäóüóíó óñòàäûí ìöÿééÿíëÿøäèðèá õÿáÿð
âåðÿúÿéèíè, éîõ, õÿáÿð âåðÿ áèëìÿñÿ, Áîñòàí÷ûáàøûíûí èøýÿíúÿé-
ëÿ áó èøèí àõûðûíà ÷ûõàúàüûíû õàòûðëàòìàüûìû äà áóéóðäóëàð”.
Ãàáàãúà à÷àð äåøèéèíÿ áàøãà à÷àð ýèðìÿñèí äåéÿ, ãîéó-
ëàí ìþùöðöí ãîðóíìàñû ö÷öí éåðëÿøäèðèëÿí àñìà êèëèäèí çÿð-

390
 Orxan Pamuk V $ %" $

ôèíè à÷äûëàð. Õÿçèíÿ êÿíäõóäàñûéëà èêè àüà ìþùöðöí éåðèíäÿ Inventas vitam

îëäóüóíó ýþðöá, áàøëàðûéëà èøàðÿ åëÿäèëÿð. Ìþùöð éûðòûëäû,

juvat excoluisse
per artes

à÷àð äåøèéÿ ýèðÿíäÿ êèëèä ùàìûìûçûí äèããÿò êÿñèëäèéè ñÿññèç-

ëèêëÿ ÷ûããûëäàéûá à÷ûëäû. Óñòàä Îñìàíûí ðÿíýè áèð àíëûüà êöë
ðÿíýèíÿ áöðöíäö. Öñòö èøëÿìÿëè àüûð òàõòà ãàïûíûí áèð òàéû à÷û-
ëàíäà áó öçÿ, ñàíêè, ÷îõ ãÿäèì çàìàíëàðäàí ãàëìà ãàðà èøûã
âóðäó.
“Ïàäøàùûì éàçû÷û àüàëàðû, ÿøéàëàðûí ãåéä îëóíäóüó äÿô-
òÿðëÿðè òóòàí êàòèáëÿðè íàùàãäàí èñòÿìÿäè”, – Xÿçèíÿäàðáàøû
äåäè. – Ùàôèçèêöòóá1 þëäö, éåðèíÿ êèòàáëàðà áàõàí éîõäó.
Ïàäøàùûì áóíà ýþðÿ äÿ ñèçèíëÿ áèðëèêäÿ è÷ÿðè òÿêúÿ Úÿçìè
aüàíûí ýèðìÿñèíè áóéóðäóëàð”.
Áó ÿí àçû éåòìèø éàøûíäà ýþðöíÿí, ýþçëÿðè ïàð-ïàð éàíàí
úûðòäàíûyäû. Áàøûíäàêû éåëêÿíÿ îõøàéàí ñÿðïóø þçöíäÿí äÿ
ãÿðèáÿ iäè.
“Úÿçìè aüà è÷ÿðèñèíè þç åâè ñàéûð. Êèòàáëàðûí, ùÿð øåéèí
éåðèíè ùàìûäàí ÷îõ î áèëèð”.
Ãîúà úûðòäàí þçöíö äàðòìàäû. Õÿçèíÿ îòàüûíûí ÿúÿìè
îüëàíëàðûíûí2 ýÿòèðäèêëÿðè ýöìöø àéàãëû ìàíãàëû, ñàïû ñÿäÿô
òþêìÿëè îòóðàüû, ãÿíäèë âÿ øàìäàíëàðû ýþçäÿí êå÷èðèðäè.
Õÿçèíÿäàðáàøû ãàïûíûí öçöìöçÿ Éàâóç Ñóëòàí Ñÿëèìèí
éåòìèøèëëèê ìþùöðöéëÿ éåíÿ êèëèäëÿíèá ìþùöðëÿíÿúÿéèíè, àõøàì
íàìàçûíäàí ñîíðà áóðaäà îëàí àüàëàðûí èøòèðàêû âÿ øàùèäëèéèëÿ
ìþùöðöí éåíÿ éûðòûëûá à÷ûëàúàüûíû, öñòöìöçÿ-áàøûìûçà, ïàë-
òàðëàðûìûçà, úèáëÿðèìèçÿ, ãóðøàãëàðûìûçûí àëòûíà “ñÿùâÿí” áèð
øåé ýèðìÿñèí äåéÿ, äèããÿòëè îëìàüûìûçû, ÷öíêè ÷ûõûøäà äîíó-
ìóçà ãÿäÿð àõòàðûëàúàüûíû ñþéëÿäè.
Äöçöëìöø àüàëàðûí àðàñûíäàí è÷ÿðè ýèðäèê. Áóç êèìè iäè.
Ãàïû þðòöëÿíäÿ áèð àíëûüà ùÿð éåð ãàïãàðàíëûã îëäó, ýÿíçèéè-
ìÿ ãÿäÿð èøëÿéÿí êèô, òîç âÿ ðöòóáÿò ãîõóñó ùèññ åëÿäèì. Ùÿð
éåð òûõûëû, äîëó idi: ÿøéàëàð, ñàíäûãëàð, áàøëûãëàð, ùÿð øåé è÷-è÷ÿ

1Ùàôèçèêöòóá — kitablara baxan, kitabxana÷û

2ßúÿìè îüëàíëàðû — yeni÷ÿri yetiødirmÿk ö÷ön ÿsirlÿrdÿn tutulmuø vÿ
dÿyiødirilmiø xristian uøaqlarû

391
ýèðìèø, áàñûðûã îëìóøäó. Ãÿëáèìäÿ áó áþéöê ñàâàøà ÷îõ éàõûí-
äàí øàùèä îëäóüóì äóéüóñó éàðàíäû.
Éóõàðûäàêû ïÿíúÿðÿëÿðèí éîüóí áàðìàãëûãëàðû âÿ ùöíäöð
äèâàðëàð áîéóíúà àñìà ãàòà ÷ûõàí ïèëëÿêÿíëÿðèí, èêèíúè ãàòû
äîëàøàí òàõòà àéàãàëòûëàðûí ìöãÿââàëàðû àðàñûíäàí áöòöí ìÿêà-
íà âóðàí ãÿðèáÿ èøûüà ýþçëÿðèì àëûøäû. Áó îòàã äèâàðëàðäàêû
ìÿõìÿð ïàð÷àëàðûí, õàëûëàðûí, êèëèìëÿðèí ðÿíýè öçöíäÿí ãûðìû-
çû idi. Áöòöí áó âàð-äþâëÿò âÿ ÿøéàëàðûí òîïëàíìàñû ö÷öí ÷ûõû-
ëàí ñÿôÿðëÿðèí, àïàðûëàí ñàâàøëàðûí, àõûäûëàí ãàíëàðûí, òàëàíàí
øÿùÿðëÿðèí âÿ õÿçèíÿëÿðèí ñîíóíó ùóø è÷èíäÿ ùèññ åëÿäèì.
Ãîúà úûðòäàí ãÿëáèìäÿêè äóéüóíó ñÿñëÿíäèðèá: “Ãîðõóð-
ñóíóçìó? – äåéÿ ñîðóøäó. – Ùàìû èëê äÿôÿ ýèðÿíäÿ ãîðõóð.
Ýåúÿëÿð áó ÿøéàëàðûí ðóùó ïû÷ûëòûéëà äàíûøûð”.
Ãîðõóäàí áöòöí áó àüëàýÿëìÿç ÿøéà éûüûíûíûí è÷èíÿ úóì-
äóüó ñöêóò idi. Àðõàìûçäàí ãàïûíûí êèëèäèíÿ âóðóëàí ìþùö-
ðöí òàããûëòûñûíû åøèäèð, ùå÷ ãûìûëäàíìàäàí ùåéðàíëûãëà òàìàøà
åëÿéèðäèê.
Ãûëûíúëàð, ôèë äèøëÿðè, êàôòàíëàð, ýöìöø øàìäàíëàð, àòëàñ-
äàí áàéðàãëàð ýþðäöì. Ñÿäÿôäÿí ãóòóëàð, ×èí èøè âàçëàð, êÿìÿð-
ëÿð, ñàçëàð, çèðåùëÿð, èïÿêäÿí éàñòûãëàð, äöíéàíû ýþñòÿðÿí êöðÿëÿð,
÷ÿêìÿëÿð, êöðêëÿð, kÿðýÿäàí áóéíóçëàðû, íàõûøëû äÿâÿãóøó
éóìóðòàëàðû, òöôÿíýëÿð, îõëàð, òîïïóçëàð, äîëàáëàð, äîëàáëàð,
äîëàáëàð ýþðäöì. Ùÿð éåð ãóìàø, õàëû âÿ àòëàñëà äîëó idi, áóí-
ëàð òàõòà þðòöëö éóõàðû ãàòëàðäàí, ìöãÿââàëàðäàí, äèâàð äîëàá-
ëàðûíäàí, äèâàðëàðäà à÷ûëìûø êè÷èê ùöúðÿëÿðäÿí, ñàíêè, òîï-òîï,
àüûð-àüûð àøàüûéà, öñòöìÿ àõûðäûëàð. Ãóìàøëàðûí, ãóòóëàðûí,
ïàäøàù êàôòàíëàðûíûí, ãûëûíúëàðûí, àü âÿ èðè øàìëàðûí, ñàðûãëà-
ðûí, èíúèëÿðëÿ þðòöëìöø éàñòûãëàðûí, ãûçûëëà èøëÿíìèø éÿùÿðëÿðèí,
ãÿáçÿñè àëìàçëû ÿéðè ãûëûíúëàðûí, ñàïû éàãóòëó òîïïóçëàðûí, áàø-
ëûãëàðûí, òóüëàðûí, ãÿðèáÿ ñààòëàðûí, ôèë äèøèíäÿí àò âÿ ôèë ùåéêÿë-
ëÿðèíèí, áàøëûãëàðû àëìàçëû íàðýèëÿëÿðèí, ñÿäÿôäÿí ñèéèðìÿëÿðèí,
àò ñóðüóúëàðûíûí, èðè òÿñáåùëÿðèí, éàãóò âÿ ôiðóçÿëÿðëÿ áÿçÿí-
ìèø áàøëûãëàðûí, úöðäÿêëÿðèí, õÿíúÿðëÿðèí öñòöíÿ îõøàðûíû ùå÷
áèð éåðäÿ ýþðìÿäèéèì ãÿðèáÿ èøûã âóðóðäó. Éóõàðûäàêû ïÿíúÿ-

392
 Orxan Pamuk V $ %" $

ðÿëÿðäÿí àøêàð-ýèçëè ñûçàí áó èøûã åéíèëÿ áèð éàç ýöíö úàìåíèí Inventas vitam

ãöááÿñèíèí öñòöíäÿêè ôÿíÿðäÿí è÷ÿðè ýèðÿí ýöíÿø èøûüû êèìè

juvat excoluisse
per artes

éàðûãàðàíëûã îòàüûí è÷èíäÿ òîç äÿíÿëÿðèíè èøûãëàíäûðûðäû, àììà

áó, ýöíÿø èøûüû äåéèëäè. Áó ãÿðèáÿ èøûã ñàéÿñèíäÿ áóðaäà ùàâà,
ñàíêè, ÿëëÿ òîõóíóëàí áèð øåé îëìóøäó, áöòöí ÿøéàëàð áó èøûã
öçöíäÿí, ñàíêè, åéíè ìàòåðèàëäàí äöçÿëäèëìèø êèìè ýþðöíöð-
äöëÿð. Îòàüûí ñöêóòóíà áèð ìöääÿò äÿ ùàìûìûç áèðëèêäÿ ãîð-
õóéëà øàùèä îëàíäàí ñîíðà ñîéóã îòàãäàêû ùàêèì ãûðìûçû
ðÿíýè ñîëäóðóá, áöòöí ÿøéàëàðû åéíè ÿñðàðÿíýèç òÿìàñëà ãîâóø-
äóðàí øåéèí èøûã ãÿäÿð ùÿð éåðè áàøûíà ýþòöðÿí òîç îëäóüóíó
äà áàøà äöøäöì. Áöòöí áó ÿøéà éûüûíûíû äàùà äà ãîðõóëó åëÿ-
éÿí øåéèí ýþçöìöí èêèíúè, ö÷öíúö áàõûøäà áåëÿ íÿ îëäóüóíó
àéûðä åëÿéÿ áèëìÿäèéè ãÿðèáÿ, íàìÿëóì ÿøéàëàðëà ãàéíàøìàñû
idi. Ñàíäûã çÿíí åëÿäèéèì ÿøéàíû ÿââÿëúÿ ðÿùëÿ ñàéûð, ñîíðà äà
áóíóí ôèðÿíý àëÿòè îëäóüóíà ùþêì âåðèðäèì. Ñàíäûãëàðäàí
÷ûõàðûëûá òÿëÿì-òÿëÿñèê àòûëìûø êàôòàíëàð, òóüëàð àðàñûíäàêû
ñÿäÿôäÿí ñàíäûüûí, ÿñëèíäÿ, Ìîñêâà ÷àðûíûí ýþíäÿðäèéè ãÿðè-
áÿ ñèéèðìÿ îëäóüóíó áàøà äöøöðäöì.
Úÿçìè aüà ìàíãàëû äèâàðäàí àñûëìûø îúàüà âÿðäèø åëÿìèø
òÿðçäÿ éåðëÿøäèðäè.
“Êèòàáëàð ùàðaäàäû?” – Óñòàä Îñìàí ïû÷ûëäàäû.
“Ùàíñû êèòàáëàð? – úûðòäàí äåäè. – ßðÿáèñòàíäàí ýÿëÿíëÿð-
ìè, Êóôè Ãóðàíëàðûìû, cÿííÿòìÿêàí Ñóëòàí Ñÿëèì xàí hÿçðÿò-
ëÿðèíèí Òÿáðèçäÿí ýÿòèðäèêëÿðèìè, åäàìëà ìàëëàðû ìöñàäèðÿ
olunan ïàøàëàðûí êèòàáëàðûìû, pàäøàùëàðûìûçûí áàáàëàðûíà Âåíå-
ñèéà åë÷èñèíèí ýÿòèðäèéè ùÿäèééÿ úèëäëÿðiìè, éîõñà òà Ôàòåù
Ñóëòàí Ìåùìåò çàìàíûíäàí ãàëìà õðèñòèàí êèòàáëàðûìû?”
“Îòóç èë ãàáàã Øàù Òÿùìàñèáèí cÿííÿòìÿêàí Ñóëòàí Ñÿëèì
hÿçðÿòëÿðèíÿ ùÿäèééÿ éîëëàäûãëàðû”, – Óñòàä Îñìàí äåäè.
Úûðòäàí áèçè áþéöê áèð òàõòà äîëàáûí éàíûíà àïàðäû. Ãàïàã-
ëàðû à÷ûá, è÷èíäÿêè úèëäëÿðè ýþðÿíäÿ Óñòàä Îñìàí ñÿáðèíè èòèð-
äè. Áèð úèëäè à÷äû, òèòóë âÿðÿãèíè îõóäó, ñÿùèôÿëÿðèíè ÷åâèðäè.
Îíóíëà áèðëèêäÿ ìÿí äÿ ñÿùèôÿëÿðÿ ùÿð áèðè áèð-áèð úèää-úÿùäëÿ
÷ÿêèëìèø àçúà ãûéûãýþçëö õàí ðÿñìëÿðèíÿ òÿÿúúöáëÿ áàõäûì.

393
 “×èíýèç õàí, Úûüàòàé õàí, Òóëóé õàí, ×èí ùþêìäàðû Êóáè-
ëàé õàí”, – Óñòàä Îñìàí îõóéóá úèëäè þðòäö, áèð áàøãàñûíû
ýþòöðäö.
Ãàðøûìûçà Ôÿðùàäûí åøãèí ýöúöéëÿ ñåâýèëèñè Øèðèíè àòûéëà
áèðëèêäÿ áåëèíÿ ýþòöðöá, ÿçàáëà àïàðäûüû î ìÿúëèñè ýþñòÿðÿí
àüëàýÿëìÿç ýþçÿëëèêäÿ ðÿñì ÷ûõäû. Àøèãëÿðèí âöúóäóíó âÿ
êÿäÿðèíè âóðüóëàìàãäàí þòðö áàüäàêû ãàéàëàð, áóëóäëàð, Ôÿð-
ùàäûí åøãèíÿ øàùèä îëàí ö÷ íÿúèá ñÿðâ àüàúûíûí éàðïàãëàðû
êÿäÿðëè áèð ÿëèí òèòðÿéèøëÿðèéëÿ, åëÿ ÿçàáëà ÷ÿêèëìèøäè êè, òþêöëÿí
éàðïàãëàðäàêû ýþçéàøû äàäûéëà ùöçí äÿðùàë Óñòàä Îñìàíëà
ìÿíÿ êå÷äè. Áó òÿñèðëè ìÿúëèñ áþéöê óñòàäëàðûí ÷ÿêäèéè êèìè,
Ôÿðùàäûí ÿçÿëÿ ýöúöíÿ èøàðÿ åëÿìÿê ö÷öí éîõ, åøã ÿçàáûíûí
áöòöí àëÿìäÿ åéíè àíäà ùèññ îëóíäóüóíó áàøà äöøìÿê ö÷öí
íÿãø åäèëìèøäè.
“Ñÿêñÿí èë ãàáàã Òÿáðèçäÿ ÷ÿêèëÿí Áåùçàä òÿãëèäëÿðèí-
äÿíäèr”, – äåéèá Óñòàä Îñìàí úèëäè éåðèíÿ ãîéäó, éåíèñèíè
à÷äû.
Áó, “Êÿëèëÿ âÿ Äèìíÿ”äÿí ïèøèêëÿ ñè÷àíûí çîðàêû äîñòëó-
üóíó ýþñòÿðÿí áèð ðÿñìè iäè. Òàðëàäà éåðäÿêè äÿëÿéëÿ ýþéäÿêè
÷àëàüàíûí àðàñûíà ñûõûëìûø éàçûã ñè÷àí ãóðòóëóøó îâ÷óíóí òÿëÿ-
ñèíÿ éàõûíëàøàí éàçûã ïèøèêäÿ òàïûð. Ðàçûëàøûðëàð: ïèøèê äîñòó
êèìè äàâðàíûá ñè÷àíû ñåâýèéëÿ éàëàéûð. Äÿëÿéëÿ ÷àëàüàí ïèøèê-
äÿí ãîðõóá ñè÷àíû îâëàìàãäàí ÿë ÷ÿêèðëÿð. Ñè÷àí äà ïèøèéè åùòè-
éàòëà òÿëÿäÿí ãóðòàðûð. Ìÿí ùÿëÿ íÿããàøûí äóéóìóíó äÿðê
åëÿìÿìèø óñòàä êèòàáû î áèðè úèëäëÿðèí éàíûíà ãîéóá, áàøãà
êèòàáûí áàøãà ñÿùèôÿñèíè ùàðaäàí ýÿëäè, à÷ìûøäû.
Áó, áèð ÿëèíè èíúÿ øÿêèëäÿ à÷ûá, áèð øåé ñîðóøàíäà äèýÿð
ÿëèéëÿ éàøûë ôÿðàúÿñèíèí öñòöíäÿí äèçèíè òóòàí ñåùðëè ãàäûíëà
îíà òÿðÿô ÷åâðèëèá, õàíûìûí ñþçöíö äèããÿòëÿ äèíëÿéÿí êèøèíèí
õîø ðÿñìè iäè. Àðàëàðûíäàêû ìÿùðÿìëèéè, åøãè âÿ äîñòëóüó ãûñ-
ãàíûá, ëÿççÿòëÿ áàõäûì.
Óñòàä Îñìàí îíó àòûá, áàøãà êèòàáäàí áàøãà ñÿùèôÿ à÷äû.
Áèð-áèðëÿðèíÿ ÿçÿëè äöøìÿí îëàí Èðàí âÿ Òóðàí îðäóëàðûíûí
ñöâàðèëÿðè áöòöí çèðåùëÿðèíè, áàøëûãëàðûíû, äèçëèêëÿðèíè, éàéëàðûíû,

394
 Orxan Pamuk V $ %" $

ñàäàãëàðûíû, îõëàðûíû òàõûáëàð, áîéóíëàðûíà ãÿäÿð çèðåù è÷èíäÿ Inventas vitam

î ýþçÿë ÿôñàíÿâè àòëàðûíà ìèíèáëÿð, òîðïàüû òîç ñàðûñû áèð ñÿù-

juvat excoluisse
per artes

ðàäà íÿ ýþçÿë äöçöëöá, óúëàðû ðÿíýàðÿíý áÿçÿêëè ìèçðàãëàðûíû

ãàëäûðûáëàð, áèð-áèðëÿðèëÿ þëöì-äèðèì ñàâàøûíà ýèðìÿìèøäÿí
ãàáàã, èðÿëè àòûëûá, äàâàéà ýèðÿí êîìàíäàíëàðûíûí äþéöøöíÿ
ñÿáèðëÿ òàìàøà åëÿéèðäèëÿð. Èñòÿð áó ýöí ÷ÿêèëñèí, èñòÿð éöç èë
ãàáàã, èñòÿð ñàâàø ìÿúëèñè îëñóí, èñòÿð åøã ìÿúëèñè, èìàíû
áöòþâ îëàí íÿããàøûí ÿñë ðÿñì åëÿéèá ýþñòÿðäèéè øåé þç íÿô -
ñèéëÿ ñàâàøûäûr, þç íÿãø åëÿìÿ åøãèäèr, äåìÿëè, íÿããàøûí íÿãø
åëÿäèéè øåé þç ñÿáðèäè äåéÿúÿêäèì êè:
“Áó äà äåéèë”, – äåéèá, Óñòàä Îñìàí àüûð úèëäè þðòäö.
Áèð úèëääÿ óúà äàüëàðû ãûâðûì-ãûâðûì áóëóäëàð è÷èíäÿ èòèá
ýåäÿí, óçàíäûãúà óçàíàí ýåíèø ìÿíçÿðÿ ðÿñìè ýþðäöê. Ðÿñì
åëÿìÿíèí áó àëÿìÿ áàõûá, îíó î áèðè àëÿì êèìè ýþñòÿðìÿê îëäó-
üóíó ôèêèðëÿøäèì. Óñòàä Îñìàí áó ×èí ðÿñìèíèí Áóõàðàäàí
Ùåðàòà, Ùåðàòäàí Òÿáðèçÿ, Òÿáðèçäÿí äÿ pàäøàùûìûçûí ñàðà-
éûíà úöðáÿúöð êèòàáëàðà ýèðèá-÷ûõûá, úèëäè ïàð÷àëàíûá, ñîíðà
áàøãà ðÿñìëÿðëÿ áèðëèêäÿ úèëäëÿíèá, ×èíäÿí Èñòàíáóëà íåúÿ
ýÿëÿ áèëÿúÿéèíè íàüûë åëÿäè.
Áèð-áèðèíäÿí ãîðõóëó, áèð-áèðèíäÿí éàõøû íÿãø åäèëìèø
ñàâàø âÿ þëöì ðÿñìëÿðè ýþðäöê: Ðöñòÿì øàù Ìàçàíäàðàíëà;
Ðöñòÿì ßôðàñèéàáûí îðäóñóíà ùöúóì åëÿéèð; Ðöñòÿì, çèðåù
è÷èíäÿ òàíûíìàéàí ñèðëè úÿíýàâÿð... Áèð áàøãà úèëääÿ äÿ êèìëè-
éèíè ìöÿééÿí åëÿéÿ áèëìÿäèéèìèç ÿôñàíÿâè îðäóëàð, ðÿùìñèç-
úÿñèíÿ ñàâàøàíäà ïàð÷àëàíìûø úÿñÿäëÿð ýþðäöê, ãàí ãûðìûçûñû-
íà áóëàøìûø õÿíúÿðëÿð, þëöìöí èøûüû ýþçëÿðèíäÿ áÿðã âóðàí
áÿäáÿõò ÿñýÿðëÿð, áèð-áèðèíè ñîüàí êèìè ãûéìà-ãûéìà äîüðà-
éàí úÿíýàâÿðëÿð. Óñòàä Îñìàí, êèì áèëèð, íå÷ÿ ìèíèíúè êÿðÿ
Õîñðîâóí ýåúÿ àé èøûüûíäà ýþëäÿ ÷èìÿí Øèðèíÿ ýèçëèúÿ áàõìà-
ñûíà, èêè àøèã – Ëåéëèéëÿ Ìÿúíóíóí óçóí àéðûëûãäàí ñîíðà áèð-
áèðëÿðèíè ýþðÿíäÿ ãàðøûëûãëû áàéûëìàëàðûíà, áöòöí àëÿìäÿí
ãà÷ûá, õîøáÿõòëèê àäàñûíäà áàø-áàøà ãàëàí Ñàëàìàíëà Àáñàëûí
àüàúëàð, ÷è÷ÿêëÿð âÿ ãóøëàðëà ïàð-ïàð éàíàí õîøáÿõòëèê ðÿñìè-
íÿ áàõäû, ùÿãèãè áþéöê óñòàä êèìè ÿí ïèñ ðÿñìäÿ áåëÿ èñòÿð

395
íÿããàøûí çÿèôëèéèíäÿí îëñóí, èñòÿð ðÿíýëÿðèí þç àðàëàðûíäà
þçëÿðèíäÿí óéäóðäóãëàðû ñþùáÿòäÿí îëñóí, áèð ýóøÿäÿ ýþçÿ
äÿéÿí ãÿðèáÿëèéÿ ìÿíèì äèããÿòèìè ÷ÿêìÿäÿí þòöøìÿäè:
Õîñðîâëà Øèðèí êÿíèçëÿðèí äàíûøäûãëàðû øèðèí íàüûëëàðû äèíëÿ -
éÿíäÿ àüàúûí áóäàüûíà ãîíìàñû ùå÷ ëàçûì ýÿëìÿéÿí î íÿùñ
áàéãóøó îðàéà ùàíñû áÿäáÿõò âÿ ïèñíèééÿòëè íÿããàø îòóðò-
ìóøäó? Èñôÿíäèéàðûí îõëà êîð åäèëìÿñèíè ÷ÿêÿí íÿããàø ñîíðà
þçöíöí êîð îëàúàüûíû òÿõìèí åëÿéÿ áèëÿðäèìè?
Ïåéüÿìáÿðèìèç hÿçðÿòëÿðèíèí ýþéÿ ãàëõìàñûíäà ÿòðàôûíû
áöðöéÿí ìÿëÿêëÿðè, çöùàë óëäóçóíó àíäûðàí òöíä áÿíèçëè, àëòû
ãîëëó, óçóí ñàããàëû ãîúàíû, êþðïÿ Ðöñòÿìèí àíàñûíûí âÿ äàéÿ-
ëÿðèíèí áàõûøëàðû àëòûíäà ñÿäÿô òþêìÿëè áåøèéèíäÿ éàòìàñûíû
ýþðäöê. Äàðàíûí Èñêÿíäÿðèí ãóúàüûíäà ÿçàáëà þëìÿñèíè, Áÿù-
ðàì Ýóðóí ðóñ øàùçàäÿñèéëÿ ãûðìûçû îòàüà ÷ÿêèëìÿñèíè, Ñèéà-
âóøóí áóðíóíäà ýèçëè èìçà ýÿçäèðìÿéÿí ãàðà àòëà îääàí êå÷-
ìÿñèíè, îüëó òÿðÿôèíäÿí þëäöðöëÿí Õîñðîâóí êÿäÿðëè úÿíàçÿ-
ñèíè ýþðäöê. Úèëäëÿðè éåéèí-éåéèí ñå÷èá àòàíäà Óñòàä Îñìàí
áèð íÿããàøû òàíûéûá ìÿíÿ ýþñòÿðèð, ÷è÷ÿêëÿð àðàñûíäà, õàðàáà-
íûí êöíúöíäÿ, éà äà úèíèí ýèçëÿíäèéè ãàðàíëûã ãóéóíóí áèð
ýóøÿñèíäÿ ùÿéàéëà ýèçëÿíìèø èìçàíû òàïûá ÷ûõàðûð, èìçàëàðà,
òèòóë âÿðÿãëÿðèíÿ áàõûá, êèìèí êèìäÿí íÿ ýþòöðäöéöíö èçàù
åëÿéèðäè. Áÿçè úèëäëÿðäÿ áèð íå÷ÿ ñÿùèôÿ ðÿñìÿ ðàñò ýÿëèðèê äåéÿ,
óçóí-óçàäû ñÿùèôÿ ÷åâèðèðäè. Áÿçÿí óçóí ñöêóò ÷þêöð, éàëíûç
ñÿùèôÿëÿðèí à÷ûã-ýèçëè õûøûëòûñûíû åøèäèðäèê. Áÿçÿí äÿ Óñòàä
Îñìàí: “Àõû!” – äåéÿ ñÿñëÿíèð, ìÿí äÿ îíóí íÿéÿ òÿÿúúöáëÿí-
äèéèíè áàøà äöøìÿéèá ñóñóðäóì. Áÿçè ðÿñìëÿðäÿêè ñÿùèôÿ
òÿðòèáèíÿ, àüàúëàðûí âÿ ñöâàðèëÿðèí éåðëÿøäèðèëìÿñèíÿ áàøãà
úèëäëÿðäÿ áàìáàøãà ùåêàéÿëÿðèí áàìáàøãà ìÿúëèñëÿðèíäÿ äÿ
ðàñòëàøäûüûìûçû ðÿñìëÿðè à÷ûá ìÿíÿ ýþñòÿðÿ-ýþñòÿðÿ õàòûðëà-
äûðäû. Íèçàìèíèí “Õÿìñÿ”ñèíèí òà Òåéìóðóí îüëó Øàù Ðçà
çàìàíûíäà, éÿíè, òÿõìèíÿí, èêè éöç èë ãàáàã ùàçûðëàíìûø áèð
úèëäèíäÿêè ðÿñìëÿ Òÿáðèçäÿ éåòìèø-ñÿêñÿí èë ãàáàã ùàçûðëàí-
äûüûíû ñþéëÿäèéè áèð áàøãà úèëääÿêè ðÿñìè áèð-áèðèéëÿ òóòóøäó-
ðóð, íÿããàøëàðûí áèð-áèðëÿðèíèí ÿñÿðèíè ãÿòè ýþðìÿäÿí åéíè

396
 Orxan Pamuk V $ %" $

ðÿñìè ÷ÿêìÿëÿðèíäÿêè ùèêìÿòè ìÿíäÿí ñîðóøóðäó, ñîíðà Inventas vitam

úàâàáû þçö âåðèðäè: “Íÿãø åëÿìÿê õàòûðëàìàãäû”.

juvat excoluisse
per artes

Êþùíÿ úèëäëÿðè à÷ûá-þðòÿðÿê ìþúöçÿëÿð ãàðøûñûíäà êÿäÿð-

ëÿíèá (÷öíêè àðòûã ùå÷ êÿñ áåëÿ ðÿñì ÷ÿêÿ áèëìèðäè), áàúàðûã-
ñûçëàð ãàðøûñûíäà íÿøÿëÿíèá (÷öíêè, ÿñëèíäÿ, áöòöí íÿããàøëàð
ãàðäàø idik!) íÿããàøûí õàòûðëàäûüû øåéè, êþùíÿ àüàú ðÿñì-
ëÿðèíè, ìÿëÿêëÿðè, ÷ÿòèðëÿðè, ãàïëàíëàðû, ÷àäûðëàðû, ÿæäàùàëàðû âÿ
êÿäÿðëè øàùçàäÿëÿðè ýþñòÿðèá, áóía åéùàì âóðóðäó; áèð çàìàí-
ëàð Àëëàù äöíéàíû ÿí áÿíçÿðñèç âÿçèééÿòèíäÿ ýþðìöø, ýþðäöéö
øåéèí ýþçÿëëèéèíÿ èíàíûá, îíó ãóëëàðûíà âåðìèøäè. Áèç íÿããàø-
ëàðûí âÿ íÿãøè ñåâèá îíà áàõàíëàðûí èøè Àëëàùûí ýþðöá äÿ áèçÿ
âåðäèéè áó ìèñèëñèç ìÿíçÿðÿíè õàòûðëàìàãäû. Ùÿð íÿñèë íÿããà-
øûí ÿí áþéöê óñòàëàðû áöòöí ùÿéàòëàðûíû ãîéóá, ýþçëÿðèíè êîð
åëÿéÿíÿ ãÿäÿð áþéöê úÿùä âÿ èëùàìëà Àëëàùûí “ýþðöí” äåäèéè
áó ìèñèëñèç õÿéàëà ÷àòìàüà, îíó íÿãø åëÿìÿéÿ ÷àëûøûðäûëàð.
Ýþðäöêëÿðè èø èíñàíûí ãûçûëäàí ùàçûðëàíìûø þç õàòèðÿëÿðèíè
õàòûðëàìàñûíà îõøàéûðäû. Àììà, áÿäáÿõòëèêäÿí, ÿí áþéöê
óñòàäëàð áåëÿ, åéíèëÿ éîðüóí âÿ èøëÿìÿêäÿí êîð îëìóø áþéöê
íÿããàøëàð êèìè î ìèñèëñèç ðÿñìèí àíúàã îðàñûíû-áóðàñûíû à÷ûã-
ýèçëè õàòûðëàéà áèëèðäèëÿð. Áèð-áèðëÿðèíèí ÿñÿðëÿðèíè ùå÷ ýþðìÿìÿ-
ëÿðèíÿ, öñòÿëèê, àðàëàðûíäà éöçëÿðëÿ èë îëìàñûíà áàõìàéàðàã,
ãÿäèì óñòàäëàðûí àüàúû, ãóøó, ùàìàìäà ÷èìÿí øàùçàäÿéëÿ
êÿäÿðëè ýÿíú ãûçûí ïÿíúÿðÿ ãàáàüûíäà äóðìàñûíû çàìàí-
çàìàí ìþúöçÿ êèìè, áèð-áèðëÿðèéëÿ äöááÿäöç åéíè ÷ÿêìÿëÿðè-
íèí ñÿáÿáè áó idi.
Õåéëè ñîíðà, xÿçèíÿ îòàüûíûí ãûçûëû èøûüû àçúà ãàðàëàíäàí,
äàëáàäàë øàù Òÿùìàñèáèí pàäøàùûìûçûí áàáàñûíà ýþíäÿðäèéè
ùÿäèééÿ êèòàáëàðûí ùå÷ áèðèíèí ãàëìàäûüû ìÿëóì îëàíäàí
ñîíðà Óñòàä Îñìàí åéíè ìÿíòèãè õàòûðëàäû.
“Áÿçÿí ãóøóí ãàíàäû, éàðïàüûí àüàúà áèòèøìÿñè, ñà÷àüûí
ãûðàüûíûí ãûâðûëìàñû, áóëóäóí ùàâàäà äóðóøó, ãàäûíûí ýöëöøö
óñòàäà, øÿéèðäÿ íÿñèëëÿð áîéóíúà ýþñòÿðèëèá, þéðÿäèëèá, ÿçáÿðëÿ-
íèá, ÿñðëÿðëÿ ñàõëàíûëûð. Óñòàä íÿããàø þç óñòàäûíäàí þéðÿíäèéè,
ãÿëèá îëäóüóíà èíàíäûüû ö÷öí äÿéèøìÿçëèéèíÿ Ãóðàí-è Êÿðèìèí

397
äÿéèøìÿçëèéèíÿ èíàíäûüû òÿêè, ãÿëáÿí èíàíûá Ãóðàí-è Êÿðèìè
ÿçáÿðëÿäèéè êèìè, ùàôèçÿñèíÿ ùÿêê åëÿäèéè áó òÿôÿððöàòû ãÿòè
óíóäà áèëìÿç. Àììà óíóòìàñû, óñòà íÿããàøûí ùå÷ áó òÿôÿð-
ðöàòû ùÿìèøÿ èñòèôàäÿ åëÿéÿúÿéè ìÿíàñûíû âåðìÿç. Íÿããàøûí
è÷èíäÿ ýþçöíöí íóðóíó òþêäöéö íÿããàøõàíàíûí, éàíûíäà
ðÿñì ÷ÿêäèéè ïèñõàñèééÿò óñòàíûí âÿðäèøëÿðè, ðÿíý çþâãö, ïàä-
øàùûí îâãàòû áÿçÿí íÿããàøûí áó òÿôÿððöàòû ÷ÿêìÿñèíÿ èçií âåð-
ìÿç, ãóøóí ãàíàäûíû, éàõóä ãàäûíûí ýöëöøöíö...”
“Éà äà àòûí áóðíóíó”, – ìÿí ÿëàâÿ åëÿäèì.
“Éà äà àòûí áóðíóíó... – Óñòàä Îñìàí ãÿòè ýöëöìñÿìÿ-
äÿí äåäè, – ðóùóíóí äÿðèíëèêëÿðèíÿ ñèíäèéè êèìè, íÿãø åëÿìÿç
î áþéöê óñòàä, î àðà ÷àëûøäûüû íÿããàøõàíàíûí âÿðäèøëÿðè è÷ÿðè-
ñèíäÿ ùàìûíûí ÷ÿêäèéè øÿêèëäÿ ÷ÿêèð. Áàøà äöøöðñÿíìè?”
Èíäèéÿ ãÿäÿð áèð ÷îõ íöñõÿñèíè ÿëäÿí êå÷èðäèéèìèç Íèçà-
ìèíèí “Õîñðîâ âÿ Øèðèí”èíèí Øèðèíè òàõòäà ýþñòÿðÿí ðÿñìëè
áèð ñÿùèôÿñèíäÿ, ñàðàé äèâàðûíûí öñòöíäÿ äàøà щякк едилмиш
éàçûíû îõóäó: “Óúà Àëëàùûí, ÿñèë-íÿúàáÿòëè Ïàäøàùûìûçûí, Àäèë
Õàãàíûìûçûí Ìöçÿôôÿð Òåéìóð Õàíûí îüëóíóí ýöúöíö, ùþêì-
äàðëûüûíû, þëêÿñèíè ãîðó êè, ùÿì õîøáÿõò îëñóí (ñîë äàøà
éàçûëûá), ùÿì äÿ âàðëû (ñàü äàøà éàçûëûá)”.
“Íÿããàøûí àòûí áóðíóíó ùàôèçÿñèíÿ щякк едян êèìè,
÷ÿêäèéè ðÿñìëÿðè áèç ùàðaäàí òàïàúàüûã?” – äàùà ñîíðà
ñîðóøäóì.
“Øàù Òÿùìàñèáèí ùÿäèééÿ éîëëàäûüû ÿôñàíÿâè “Øàùíàìÿ”
úèëäèíè òàïìàëûéûã, – Óñòàä Îñìàí äåäè. – Íÿãøèí ñàëûíìà-
ñûíäà Àëëàùûí èøòèðàê åëÿäèéè î ýþçÿë, ãÿäèì, ÿôñàíÿâè çàìàíëàðà
ýåòìÿëèéèê. Ùÿëÿ ëàï ÷îõ êèòàáà áàõàúàüûã”.
Óñòàä Îñìàíûí ÿñë ìÿãñÿäèíèí ãÿðèáÿ áóðóíëó àòëàðû òàï-
ìàã äà éîõ, èëëÿðäÿí áÿðè áó xÿçèíÿ îòàüûíäà áöòöí ýþçëÿðäÿí
óçàã óéóìàãäà îëàí áó ìèñèëñèç ðÿñìëÿðÿ ìöìêöí ãÿäÿð ÷îõ
áàõìàã îëäóüóíó àüëûìäàí êå÷èðäèì. Åâäÿ ýþçëÿéÿí Øÿêóðÿéÿ
ìÿíè ãîâóøäóðàúàã èïóúëàðûíû òàïìàã ö÷öí î ãÿäÿð ñÿáèðñèçëèê
ýþñòÿðèðäèì êè, áþéöê óñòàäûí áóç êèìè xÿçèíÿ îòàüûíäà ìöì-
êöí îëäóüó ãÿäÿð ÷îõ ãàëìàã èñòÿéÿúÿéèíÿ èíàíìàã èñòÿìèðäèì.

398
 Orxan Pamuk V $ %" $

Áåëÿúÿ ãîúà úûðòäàíûí ýþñòÿðìÿñèéëÿ áàøãà äîëàáëàðû, Inventas vitam

áàøãà ñàíäûãëàðû à÷ûá, ðÿñìëÿðÿ áàõìàüà äàâàì åëÿäèê. Áÿçÿí

juvat excoluisse
per artes

ùàìûñû áèð-áèðèíÿ îõøàéàí ðÿñìëÿðäÿí áåçèð, Õîñðîâóí ãÿñðè-

íèí ïÿíúÿðÿñè àëòûíà Øèðèíè ýþðìÿéÿ ýÿëìÿñèíè áèð äàùà ýþð-
ìÿê èñòÿìèð, Õîñðîâóí àòûíûí áóðíóíà áåëÿ íÿçÿð ñàëìàäàí
óñòàäûí éàíûíäàí óçàãëàøûð, ìàíãàëûí áþéðöíäÿ þçöìö èñèò-
ìÿéÿ ÷àëûøûð, éà äà xÿçèíÿíèí áèð-áèðèíÿ à÷ûëàí äèýÿð îòàãëàðûí-
äàêû ãîðõóíú ãóìàø, ãûçûë, ãÿíèìÿò, ñèëàù, çèðåù éûüûíû àðàñûí-
äà ùþðìÿò âÿ ùåéðàíëûãëà ýÿçèðäèì. Áÿçÿí äÿ Óñòàä Îñìàíûí
÷ûõàðäûüû ñÿñäÿí, åëÿäèéè ÿë ùÿðÿêÿòèíäÿí áèð úèëäèí è÷èíäÿ éåíè
ìþúöçÿíèí éà äà, ÿëáÿòòÿ, ãÿðèáÿ áóðóíëó àòûí ÿí àõûðäà áèð
ñÿùèôÿäÿ ïåéäà îëäóüóíó çÿíí åëÿéèá, îíóí éàíûíà ãà÷ûð, òà
Ôàòåù Ñóëòàí Ìåùìåò çàìàíûíäàí ãàëìà Óøàê õàëûñûíûí öñòöí-
äÿ ãûâðûëûá îòóðàí óñòàäûí àçúà òèòðÿéÿí ÿëëÿðè àðàñûíäà òóòäóüó
ñÿùèôÿéÿ áàõàíäà èíäèéÿ ãÿäÿð áÿíçÿðèíè ýþðìÿäèéèì ðÿñìëÿ
– Ùÿçðÿòè Íóùóí ýÿìèñèíÿ øåéòàíûí ýèçëèíúÿ ìèíìÿñèéëÿ ãàð-
øûëàøûðäûì.
Òåéìóð çàìàíûíäàí òà Ãàíóíè Ñóëòàí Ñöëåéìàíà ãÿäÿð
úöðáÿúöð äþâëÿòèí òàõòûíäà îòóðìóø, éöçëÿðëÿ øàùûí, êðàëûí,
ïàäøàùûí, ñóëòàíûí úåéðàíëàð, àñëàíëàð, äîâøàíëàð àðàñûíäà
õîøáÿõòëèê âÿ íÿøÿéëÿ îâ îâëàäûãëàðûíà òàìàøà åëÿäèê. Áèð
äÿâÿíèí àðõà äèç ãàïàãëàðûíà áàüëàäûüû òàõòàëàðäàí àéàãàëòû
äöçÿëäèá áè÷àðÿ ùåéâàíûí íàìóñóíà òîõóíàí àðñûçäàí øåéòà-
íûí áåëÿ áàðìàã äèøëÿéèá, óòàíäûüûíû ýþðäöê. Áàüäàä éîëóéëà
ýÿëìèø ÿðÿáúÿ áèð êèòàáäà ÿôñàíÿâè ãóøóí àéàãëàðûíäàí àñûëûá,
äÿíèçëÿðè ñöçÿ-ñöçÿ àøàí òàúèðèí ó÷óøóíó ýþðäöê. Îíäàí
ñîíðàêû úèëäèí þç-þçöíÿ à÷ûëàí èëê ñÿùèôÿñèíäÿ Øÿêóðÿéëÿ
ìÿíèì ÿí ÷îõ ñåâäèéèì ìÿúëèñè, Øèðèíèí àüàúäàí àñûëìûø
ðÿñìèíÿ áàõûá, Õîñðîâà àøèã îëìàñûíû ýþðäöê. Áèð ôèëèí áåëèí-
äÿ ãóðóëìóø ãàëäûðûúûëàð, òîïëàð, ãóøëàð âÿ êè÷èê ÿðÿá ùåéêÿë-
ëÿðèíäÿí äöçÿëäèëìèø ìöðÿêÿá ñààòûí è÷ ùÿðÿêÿòèíè úàíëàíäû-
ðàí ðÿñìè ýþðöá, çàìàíû õàòûðëàäûã.
Úèëääÿí-úèëäÿ, áèð ðÿñìäÿí äèýÿðèíÿ äàùà áåëÿ íÿ ãÿäÿð
áàõäûã, äÿãèã äåéÿ áèëìÿðÿì. Ñàíêè, áàõäûüûìûç ðÿñìëÿðèí

399
âÿ ùåêàéÿëÿðèí ýþñòÿðäèéè ùå÷ äÿéèøìÿç, àõìàç ãûçûë çàìàí
áèçèì xÿçèíÿ îòàüûíäà éàøàäûüûìûç êèôëè âÿ ðöòóáÿòëè çàìàíà
ãàðûøìûøäû. ßñðëÿð áîéóíúà áó ãÿäÿð øàùûí, øàùçàäÿíèí, õàíûí,
ïàäøàùûí íÿããàøõàíàñûíäà ýþç íóðó òþêöëÿðÿê íÿãø åäèëìèø
ñÿùèôÿëÿð ñàíäûãëàðäà ñàõëàíäûãëàðû áó ãÿäÿð èëäÿí ñîíðà,
ñàíêè, ÿòðàôûìûçû òóòìóø áàøëûãëàðû, ãÿáçÿñè àëìàçëû ãûëûíúëàðû,
õÿíúÿðëÿðè, çèðåùëÿðè, òà ×èíäÿí ýÿëìèø ôèíúàíëàðëà òîçëàíìûø
çÿðèô óäëàðû, áèð òàéëàðûíû, ùÿãèãÿòÿí, ðÿñìëÿðäÿ ýþðäöéöìöç
èíúèëè éàñòûãëàðëà êèëèìëÿðè, ÷åøèä-÷åøèä àòëàðû ùÿðÿêÿòÿ ýÿòèðèá
úàíëàíäûðàúàãëàð.
“ßñðëÿð áîéóíúà ìèíëÿðëÿ íÿããàø òàìàì åéíè ðÿñìëÿðè
ýèçëè öñóëëà ÷ÿêèá, èíäè áàøà äöøöðÿì êè, àëÿìèí ýèçëè öñóëëà
áàøãà àëÿìÿ ÷åâðèëìÿñèíè ðÿñì åëÿéèáëÿð”.
Áþéöê óñòàäûí íÿ äåìÿê èñòÿäèéèíè òàìàìèëÿ áàøà äöøÿ
áèëìÿäèéèìè åòèðàô åëÿéèðÿì. Àììà Áóõàðàäàí, Ùåðàòäàí
Òÿáðèçÿ, Áàüäàäà âÿ éà Èñòàíáóëà, ñîí èêè éöç èë ÿðçèíäÿ ÷ÿêèë-
ìèø ìèíëÿðëÿ ðÿñìÿ óñòàäûìûí ýþñòÿðäèéè äèããÿò àðòûã àòëàðûí
áóðóí äåøèêëÿðèíäÿ ÿëàìÿò àõòàðìàãäàí ÷îõ î òÿðÿôÿ êå÷ìèø-
äè. Áèç áó òîðïàãëàðäà áèð íå÷ÿ ÿñðäèr, ðÿñì âÿ íàõûø ÷ÿêÿí
áöòöí óñòàäëàðûí èëùàì, áàúàðûüûíà, ñÿáðèíÿ áèð íþâ êÿäÿðëè
ùåéðàíëûã ìÿðàñèìè êå÷èðèðäèê.
Áóíà ýþðÿ äÿ àõøàì íàìàçû âàõòû xÿçèíÿ îòàüûíûí ãàïû-
ëàðû à÷ûëàíäà Óñòàä Îñìàí ìÿíÿ åøèéÿ ÷ûõìàã ö÷öí ùå÷ áèð
èñòÿéè îëìàäûüûíû, áóðaäà ñÿùÿðÿ ãÿäÿð øàìëàðûí âÿ ãÿíäèëëÿ-
ðèí èøûüûíäà ðÿñìëÿðÿ áàõñà, ïàäøàùûìûçûí îíà âåðäèéè òàïøûðûüû
ùàããûéëà éåðèíÿ éåòèðÿ áèëÿúÿéèíè äåéÿíäÿ àüëûìà èëê ýÿëÿí
îíóíëà âÿ úûðòäàíëà áèðëèêäÿ áóðaäà ãàëìàã îëäó, áóíó äà
îíà ñþéëÿäèì.
Ãàïû à÷ûëûá, óñòàäûì áó ãÿðàðûìûçû áèçè åøèêäÿ ýþçëÿìÿê-
äÿ îëàí àüàëàðà áèëäèðèá, Xÿçèíÿäàðáàøûäàí èçií èñòÿéÿíäÿ ìÿí
äÿðùàë ïåøìàí îëäóì. Øÿêóðÿ âÿ åâ ýþçöìÿ äóðìóøäó. Ýåúÿ-
íè òÿêáàøûíà óøàãëàðëà íåúÿ êå÷èðÿúÿêëÿðèíè, òàõòàñû òÿìèð
åäèëÿí ïÿíúÿðÿëÿðè íåúÿ áÿðê-áÿðê þðòÿúÿêëÿðèíè äöøöíäöêúÿ
òèêàí öñòöíäÿ îòóðóðäóì.

400
 Orxan Pamuk V $ %" $

Õÿçèíÿ îòàüûíûí áèð òàéû à÷ûã ãàïûñûíûí àðàëûüûíäàí à÷ûã- Inventas vitam

ýèçëè ñèñ è÷èíäÿ ýþðöíÿí ßíäÿðóí ùÿéÿòèíèí èñëàã âÿ áþéöê

juvat excoluisse
per artes

÷èíàðëàðû, î õîøáÿõò áàü÷àäà pàäøàùûìûç åøèäèá íàðàùàò îëìà-

ñûíëàð äåéÿ, àðàëàðûíäà ëàëëàðûí ÿë èøàðÿëÿðèéëÿ äàíûøàí èêè ýÿíú
è÷ îüëàíûíûí ùÿðÿêÿòëÿðè ìÿíè åøèêäÿêè ìèñèëñèç ùÿéàòà ÷àüûðäû,
àììà ùÿéà âÿ ýöíàù äóéüóëàðûéëà ùÿðÿêÿòñèç ãàëäûì.

401
 CIH z IKI F]QDIX

Ïàäøàùûìûç hÿçðÿòëÿðèíèí ÿúäàäûíûí éöçëÿðëÿ èëäÿ éöçëÿðëÿ

ìÿìëÿêÿò ôÿòù åëÿéèá, éàüìàëàéûá äîëäóðäóüó õÿçèíÿëÿðèíèí
ÿí ýèçëè ýóøÿñèíäÿí áèð ãÿäèì úèëääÿ, ×èíäÿí, Ñÿìÿðãÿíä âÿ
Ùåðàòäàí ýÿëÿí ñÿùèôÿëÿð àðàñûíäà áèçèì èêèìèçèí äÿ ðÿñìèìè-
çèí òàïûëäûüû áàðÿäÿ øàéèÿëÿð, áþéöê åùòèìàëëà cûðòäàí Úÿçìè
aüà òÿðÿôèíäÿí íÿããàøëàð áþëöéöíÿ ãÿäÿð éàéûëäûüûíà ýþðÿ, áèç
äÿ þç ùåêàéÿìèçè þç öñëóáóìóçëà äàíûøñàã, áó ýþçÿë ãÿùâÿ-
õàíàíû äîëäóðàí ñå÷èëìèø êöòëÿäÿí, èíøàëëàù, ãÿëáèíÿ äÿéÿí
áèð êèìñÿ òàïûëìàç.
Þëöìöìöçöí öñòöíäÿí éöç îí èë, êàôèð îúàüû, øåéòàí éóâà-
ñû òÿêêÿëÿðèìèçèí èñëàùû áåëÿ ìöìêöí îëìàéàí, ßúÿì òÿðÿô-
äàðû êèìè áàüëàíìàñûíäàí ãûðõ èë êå÷äè, àììà áàõûí, ãàðøû-
íûçäàéûã. Íèéÿ? ×öíêè ôèðÿíý òÿðçèíäÿ ðÿñì åäèëäèê, îíäàíäûr!
Áó ðÿñìäÿ ýþðöíäöéö êèìè, áèð ýöí áèç èêè äÿðâèø pàäøàùû-
ìûçûí ìÿìëÿêÿòèíäÿ áèð øÿùÿðäÿí äèýÿðèíÿ ýåäèðäèê.
Àéàüûéàëûí, áàøûà÷ûã, éàðû÷ûëïàã, ÿéíèìèçäÿ òÿê êþéíÿêëÿ
ìàðàë äÿðèñè, áåëèìèçäÿ êÿìÿð, ÿëèìèçäÿ óúó èòè äÿéÿíÿéèìèç,
áîéíóìóçäàí ñàëëàíàí çÿíúèðÿ òàõûëû êÿøêöë úàìëàðûìûç, áèð
äÿ áèðèìèçäÿ îäóí êÿñÿí áàëòà, î áèðèìèçäÿ äÿ êÿøêöëìöçÿ
Àëëàùûí âåðäèéèíäÿí ýèðÿíäÿ éåìÿê ö÷öí ãàøûã.
Èíäè ýþçÿë äîñòóì, ñåâýèëèì, éîëäàøûìëà þçöìöçö ùÿìè-
øÿêè ÷ÿêèøìÿéÿ âåðìèøèê: ãàøûüû ÿââÿëúÿ ùàíñûìûç ÿëèíÿ àëûá,
êÿøêöëäÿí éåéÿúÿê, “éîõ, ãàáàãúà ìÿí, éîõ ãàáàãúà ñÿí”
äåéèðäèê êè, áèð ÷åøìÿ áàøûíäàêû ãîíàã éåðèíäÿ ôèðÿíý ñÿééà-
ùû ãÿðèáÿ áèð àäàì áèçè ñàõëàäû, ùÿðÿìèçÿ áèð ýöìöø Âåíåñè-
éà ñèêêÿñè âåðäè, ðÿñìèìèçè ÷ÿêìÿéÿ áàøëàäû.
Ôèðÿíýäè, ãÿðèáÿäèr: ñàíêè, pàäøàùûìûçûí ÷àäûðû îëàí êèìè,
áèçè êàüûçûíûí ëàï îðòàñûíà éåðëÿøäèðìèø, éàðû÷ûëïàã ùàëûìûçëà
ðÿñì åäèðäè êè, äÿðùàë àüëûìà ýÿëäè, úàí éîëäàøûìà äà äåäèì,
ùÿãèãè éîõñóë, äèëÿí÷è ãÿëÿíäÿðè äÿðâèøè êèìè ýþðöíìÿê ö÷öí
ýþçëÿðèìèçèí ãàðàëàðûíû è÷ÿðè, àüëàðûíû åøèéÿ ÷åâèðèá, êîð ñàéàã

402
 Orxan Pamuk V $ %" $

áàõìàüà áàøëàäûã. Áó âÿçèééÿòäÿ äÿðâèø òÿáèÿòèéëÿ åøèêäÿêè Inventas vitam

àëÿìè éîõ, áåéèíäÿêè àëÿìÿ òàìàøà åëÿéÿð êè, áåéèíëÿðèìèç

juvat excoluisse
per artes

ñèðëè îëäóüóíäàí ìÿíçÿðÿ è÷ÿðèäÿ äàùà äà õîøäór.

Äåéÿñÿí, åøèêäÿêè ìÿíçÿðÿ äàùà äà õàðàá îëóá. ×öíêè
áèð õîúà ÿôÿíäèíèí áàüûðûá-÷ûüûðäûüûíû åøèòäèê.
Àìàíäûr, èíäè éàíëûø áàøà äöøöëìÿñèí. Õîúà ÿôÿíäè äåäèê-
ñÿ, áèð ùÿôòÿ ãàáàã áó ýþçÿë ãÿùâÿõàíàäà ñÿùâ áàøà äöøöáëÿð,
xîúà ÿôÿíäè ÿñëà, ÿðçóðóìëó Íöñðÿò xîúà hÿçðÿòëÿðè îëìàäûüû
êèìè, àòàñû íàìÿëóì Íöñðÿò xîúà äà äåéèë, àüàú áàøûíäà Øåé-
òàíëà ùþâöðëÿøÿí ñèâàñëû õîúà äà äåéèë. ×öíêè ùÿð øåéè ïèñÿ
éîçàíëàð äåéèáëÿð êè, ÿýÿð xîúà ÿôÿíäè hÿçðÿòëÿðèíÿ áèð äÿ áþù-
òàí àòñà, áèç ìÿääàù ÿôÿíäèíèí äèëèíè êÿñÿðèê, ãÿùâÿñèíè äÿ
áàøûíäàí àøàüû êå÷èðÿðèê. Éöç èéèðìè èë ãàáàã ãÿùâÿ äÿ îëìà-
äûüûíäàí, áèçèì ÿùâàëàòûíû äàíûøäûüûìûç xîúà ÿôÿíäèíèí äÿ
áóðíóíäàí ãÿçÿá ïöñêöðöðäö.
“Íèéÿ áóíëàðû ðÿñì åëÿéèðñÿí, áÿs, – “ôèðÿíý êàôèðè!” äåéèð-
äè. – Îüóðëóã åëÿéÿ-åëÿéÿ, äèëÿíÿ-äèëÿíÿ ýÿçÿí áó ðÿçèë ãÿëÿíäÿ-
ðèëÿð íÿøÿ ÷ÿêÿí, øÿðàá è÷ÿí, áèð-áèðëÿðèíè áåúÿðÿí, áó éàðû÷ûëïàã
ùàëëàðûíäàí ìÿëóì îëäóüó êèìè, íàìàçûí, äóàíûí, åâèí, àèëÿ -
íèí, éóðäóí íÿ îëäóüóíó áèëìÿéÿí äöíéàíûí ãÿáàùÿòèäèëÿð.
Áèçèì áó ýþçÿë ìÿìëÿêÿòèìèçèí î ãÿäÿð ýþçÿëëèéè îëà-îëà, íèéÿ
áó éàðàìàçëûüû ðÿñì åëÿéèðñÿí, áèçè êÿäÿðëÿíäèðìÿê ö÷öíìö?”
Êàôèð: “Õåéð, ñèçèí êÿäÿðëè ùàëûíûçûí ðÿñìè äàùà ÷îõ ïóë
åëÿäèéè ö÷öí”, – äåäè, áèç èêè äÿðâèø íÿããàøäàêû áó àüëûí
ýöúöíÿ ùåéðÿòëÿíäèê.
“Äàùà ÷îõ ïóë åëÿñÿ, øåéòàíû äà ýþçÿë ýþñòÿðÿðñÿíìè?”
– xîúà ÿôÿíäè áèúëèêëÿ ìöáàùèñÿéÿ ÷ÿêìÿéÿ ÷àëûøäûñà, áó ðÿñ-
ìèìèçäÿí äÿ áàøà äöøöëÿúÿéè êèìè, ôèðÿíý íÿããàøû éàõøû ñÿíÿò-
êàð idi, ôèêðèíè ãóðó ýóðóëòóéà éîõ, ÿñÿðÿ âÿ ïóëà âåðìèøäè,
îíà ãóëàã àñìàäû.
Áåëÿúÿ, áèçè ðÿñì åëÿäè, ðÿñìè àòûíûí òÿðêèíäÿêè úèëäáÿíäÿ
éåðëÿøäèðäè, êàôèð þëêÿñèíÿ ýåðè ãàéûòäû, àììà Îñìàíëûíûí
ìöçÿôôÿð îðäóñó Òóíà íÿùðè ãûðàüûíäàêû î øÿùÿðè äÿ ôÿòù åëÿ-
éèá, éàüìàëàäûüûíäàí, áèç ùàéäû, ýåðèéÿ, Èñòàíáóëà, xÿçèíÿ

403
îòàüûíà ýÿëäèê. Îðaäàí äà áàõà-áàõà öçö áèð ýèçëè äÿôòÿðäÿí
áèð áàøãà êèòàáà êþ÷öðöëöá, íÿùàéÿò, ãÿùâÿíèí úàíà úàí ãàòàí
èêñèð êèìè è÷èëäèéè áó õîøáÿõò ãÿùâÿõàíàéà ýÿëäèê. Èíäè:

ÐßÑÌ, ÞËÖÌ Âß ÀËßÌÄßÊÈ ÉÅÐÈÌÈÇ ÌÞÂÇÓÑÓÍÄÀ

ÃÛÑÀ ÁÈÐ À×ÛÃËÀÌÀ

Áàéàã ùàããûíäà äàíûøäûüûíûç êîíéàëû xîúà ÿôÿíäè âÿÿçëÿ-

ðèíè éàçäûðûá òîïëàòäûüû ãàëûí êèòàáûí áèð éåðèíäÿ áåëÿ áóéóð-
ìóøëàð: Ãÿëÿíäÿðèëÿð àëÿìèí àðòûüûäûr. ×öíêè àëÿìäÿ èíñàíëàð:
1. Áÿéëÿð, 2. Òàúèðëÿð, 3. ßêèí÷èëÿð, 4. Ñÿíÿòêàðëàð îëìàãëà 4
ñèíôÿ àéðûëûðëàð. Áóíëàð ùå÷ áèðèíäÿ éîõäór. Î ùàëäà àðòûãäûrëàð.
Áèð äÿ áåëÿ áóéóðóá: “Áóíëàð úöò ýÿçèð, åëÿ ùåé ÿëëÿðèíäÿ-
êè ãàøûãëà: “Ùàíñûìûç ãàçàí÷àäàí áèðèíúè éåéÿúÿê”, – äåéÿ
ìöáàùèñÿ åëÿéèðëÿð êè, ÿñië ìÿñÿëÿëÿðè “áèðèíúè êèì êèìè áåúÿ-
ðÿúÿê” ìöáàùèñÿñèíÿ åéùàìäûr – áèëìÿéÿíëÿð áàøà äöøìÿéèá
ýöëÿð. Àìàíäûr, éàíëûø áàøà äöøöëìÿñèí, õîúà ùÿçðÿòëÿðè áèçèì-
ëÿ, áöòöí ýþçÿë îüëàíëàð âÿ øÿéèðäëÿðëÿ, íÿããàøëàð äÿñòÿñèéëÿ
åéíè éîëóí éîë÷óñó îëäóüóíäàí, ñèððèìèçè áàøà äöøöá.
ÀÌÌÀ ßÑÈË ÑÈÐÐ

bóäór: ôèðÿíý êàôèðè ðÿñìèìèçè ÷ÿêÿíäÿ áèçÿ åëÿ ëÿççÿòëÿ, åëÿ

äèããÿòëÿ áàõûðäû êè, áèç îíó âÿ îíóí òÿðÿôèíäÿí ðÿñì åäèëìÿéè
ñåâäèê. Àëÿìÿ ÷ûëïàã ýþçëÿ áàõûá ýþðäöéöíö ðÿñì åëÿìÿê òÿêè
éàíëûø áèð èø òóòóð. Áåëÿúÿ áèçèì êèìè, ÿñëèíäÿ, ýþçö ýþðÿí êîð
÷ÿêèðäè, àììà áóíà ôèêèð âåðìÿäèê. Èíäè ÷îõ ìÿìíóíóã. Õîúà
ÿôÿíäèéÿ ýþðÿ, cÿùÿííÿìäÿéèê, áÿçè èíàìñûçëàðà ýþðÿ, ÷öðö-
ìöø úÿñÿäèê, ñèç áóðaäà òîïëàíìûø àüûëëû íÿããàøëàð úàìààòûíà
ýþðÿñÿ ðÿñìèê, ðÿñì îëäóüóìóçäàí, ñàíêè, ýþçÿë úàíëû êèìè
ãàðøûíûçäàéûã. ×öíêè ìÿëóì xîúà ÿôÿíäèéëÿ ãàðøûëàøìàüûìûç-
äàí ñîíðà, Êîíéàäàí Ñèâàñà äîüðó ö÷ êàðâàíñàðà, ñÿêêèç
êÿíä äèëÿíÿ-äèëÿíÿ ýåäÿíäÿí ñîíðà áèð ýåúÿ åëÿ ñîéóã âÿ ãàð
áàñäû êè, áèç èêè äÿðâèø áèð-áèðèìèçè ãóúàãëàéûá éàòäûã, äîíóá
þëäöê. Þëìÿìèøäÿí ãàáàã éóõóìäà ðÿñì åäèëäèéèìè, ðÿñìè-
ìèí ìèí èëëÿðëÿ éàøàéàíäàí ñîíðà cÿííÿòÿ ýåòäèéèíè ýþðäöì.

404
 Orxan Pamuk V $ %" $

Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
TRSBF ORMBN z M]N]M

Áóõàðàäà òà Àáäóëëà xàí çàìàíûíäàí ãàëìà áèð ðÿâàéÿò

âàð äåéèðëÿð. ×îõ øÿêêàê ùþêìäàð îëàí Þçáÿê õàíû ðÿñìÿ
áèðäÿí àðòûã íÿããàø ãÿëÿìèíèí äÿéìÿñèíÿ åòèðàç åëÿìÿñÿ äÿ,
íÿããàøëàðûíûí äà áèð-áèðëÿðèíèí ñÿùèôÿëÿðèíÿ áàõûá ãàðøûëûãëû
áèð-áèðëÿðèíè òÿãëèä åëÿìÿëÿðèíè ùå÷ ñåâìÿçìèø. ×öíêè úèçýèéëÿ
ýöíàù èøëÿíÿíäÿ áèð-áèðëÿðèíè óòàíìàäàí òÿãëèä åëÿéÿí íÿã-
ãàøëàð àðàñûíäà ýöíàùêàðû òàïìàã ìöìêöí îëìóðìóø. Äàùà
âàúèáè áèð-áèðëÿðèíäÿí ìÿíèìñÿéÿí íÿããàøëàð áèð ìöääÿò ñîí-
ðà þçëÿðèíè ÷ÿòèíÿ ñàëûá, çöëìÿòèí è÷èíäÿ Àëëàùûí õàòèðÿëÿðèíè
àõòàðìàãäàíñà, éàíûíäàêûëàðûí ÷èéíè öñòöíäÿí áàõûá, ýþð-
äöêëÿðèíè òÿíáÿëëèêëÿ éåíèäÿí ÷ÿêÿðëÿðìèø. Áóíà ýþðÿ äÿ
ñàâàøëàðäàí âÿ çàëûì øàùëàðäàí ãà÷ûá, îíà ñûüûíàí, áèðè ýöíåé-
äÿí – Øèðàçäàí, î áèðè äîüóäàí – Ñÿìÿðãÿíääÿí èêè óñòàíû
Þçáÿê õàíû ñåâèíúëÿ ãàðøûëàìûø, àììà áó èêè àäëû-ñàíëû èñòå-
äàäà áèð-áèðëÿðèíèí ðÿñìèíÿ áàõìàüû éàñàã åëÿéèá, îíëàðà
ñàðàéûí áèð-áèðèíäÿí óçàã èêè ýóøÿñèíäÿ êè÷èê íàõûø îòàüû
âåðèð. Áåëÿúÿ áó èêè áþéöê óñòà äöç îòóç éåääè èë äþðä àé
Àáäóëëà xàíäàí áèð-áèðëÿðèíèí ùå÷ ýþðìÿäèêëÿðè ñÿùèôÿëÿðèíèí
íÿ ãÿäÿð ìèñèëñèç îëäóüóíó, ùàíñû ùàëëàðäà áèð-áèðëÿðèíäÿí
ôÿðãëÿíèá, ùàíñû áàõûìëàðäàí áèð-áèðëÿðèíÿ ãÿðèáÿ øÿêèëäÿ
îõøàäûãëàðûíû ÿôñàíÿnè äèíëÿéÿí êèìè äèíëÿéèáëÿð, áèð-áèðëÿðè-
íèí ðÿñìëÿðèíÿ åëÿúÿ ìàðàã ýþñòÿðèáëÿð. Þçáÿê õàíû òûñáàüà
òÿêè óçóí þìöð ñöðöá þëÿíäÿí ñîíðà èêè ãîúà íÿããàø áèð-áèð-
ëÿðèíèí ðÿñìëÿðèíè ýþðìÿê ö÷öí áèð-áèðëÿðèíèí îòàãëàðûíà ãà÷ûá-
ëàð. Äàùà ñîíðà áèð ýóøÿéÿ ÷ÿêèëèá, ãóúàãëàðûíäà áèð-áèðëÿðèíèí
êèòàáëàðû áèðëèêäÿ îòóðóá, Àáäóëëà xàíûí ÿôñàíÿëÿðèíäÿí òàíû-
äûãëàðû áèð-áèðëÿðèíèí êèòàáëàðûíà áàõàíäà èêèñèíèí äÿ êåôè
ïîçóëóá. ×öíêè áàõäûãëàðû ðÿñìëÿð îíëàðà xàíäàí ðÿâàéÿòëÿðè-
íè åøèòäèêëÿðè ðÿñìëÿð êèìè, ÿôñàíÿâè éîõ, ñîí èëëÿðäÿ ýþðäöêëÿðè
áöòöí ðÿñìëÿð òÿêè, õöñóñèééÿòñèç, èøûãñûç âÿ áóëàíûã ýþðöíöá.
Èêè áþéöê óñòàä áó áóëàíëûüûí ñÿáÿáèíèí ÷þêÿí êîðëóãëàðû

405
îëäóüóíó ãûñà ìöääÿò ñîíðà èêèñè äÿ òàìàì êîð îëàíäàí
ñîíðà áåëÿ áàøà äöøÿ áèëìÿéèáëÿð, áöòöí ùÿéàòëàðû áîéó àëäà-
äûëäûãëàðûíû ãÿðàðà àëûá, õÿéàëëàðûí ðÿñìëÿðäÿí äàùà ýþçÿë
îëäóüóíà èíàíûá, þëöáëÿð.
Ýåúÿéàðûñû xÿçèíÿíèí ñîéóã îòàüûíäà ãûðõ èëäÿí áÿðè õÿéà-
ëûìäà éàðàòäûüûì êèòàáëàðûí ñÿùèôÿëÿðèíè ñîéóãäàí äîíìóø
áàðìàãëàðûìëà ÷åâèðèá áàõàíäà, áó çàëûì Áóõàðà ðÿâàéÿòèíèí
ãÿùðÿìàíëàðûíäàí äàùà õîøáÿõò èäèì. Áöòöí þìðöì áîéó
ÿôñàíÿëÿðèíè åøèòäèéèì êèìè, êèòàáëàðû êîð îëóá, þëìÿçäÿí
ãàáàã ÿëèìÿ àëìàã ìÿíè åëÿ ùÿéÿúàíëàíäûðäû êè, áÿçÿí ÷åâèð-
äèéèì ñÿùèôÿëÿðäÿí áèðèíèí åøèòäèéèì ÿôñàíÿëÿðäÿí äÿ ìèñèëñèç
îëäóüóíó ýþðÿíäÿ: “Øöêöð, øöêöð, øöêöð, Àëëàùûì”, – äåéÿ
äîíãóëäàíûðäûì.
Ìÿñÿëÿí, ñÿêñÿí èë ãàáàã Øàù Èñìàéûë íÿùðè êå÷èá, Ùåðàò
âÿ Õîðàñàíû þçáÿêëÿðäÿí ãûëûíú ýöúöíÿ àëûá, ãàðäàøû Ñàì Ìèð-
çÿíè Ùåðàò âàëèñè òÿéèí åëÿéÿí êèìè, ãàðäàøû áó ñåâèíúè áàé-
ðàì åëÿìÿê ö÷öí êèòàá ùàçûðëàòìûø, ßìèð Õîñðîâóí Äåùëè
sàðàéûíäà øàùèä îëäóüó îõøàð ÿôñàíÿíè äàíûøûá, “Óëäóçëàðûí
ýþðöøö” àäëû êèòàáûíû éåíèäÿí éàçäûðûá ðÿñìëÿòìèøäè. Áó êèòàá-
äàêû áèð ðÿñì ÿôñàíÿëÿðäÿí åøèòäèéèì êèìè, íÿùð ãûðàüûíäà
ýþðöøöá çÿôÿðëÿðèíè âÿ ýþðöøëÿðèíè áàéðàì åëÿéÿí èêè ùþêì-
äàðû ýþñòÿðèðäè, èêè ùþêìäàðûí öçö ùÿì êèòàáûí ñþùáÿò à÷äûüû
Äåùëè ñóëòàíû Êåéãóáàäëà àòàñû Áåíãàë ùþêìäàðû Áóüðà õàíà,
ùÿì äÿ êèòàáà ñÿáÿá îëàí Øàù Èñìàéûëëà ãàðäàøû Ñàì Ìèðçÿ-
éÿ îõøàéûðäû. Ùàíñû ðÿâàéÿòè ôèêðèìäÿ òóòóá ðÿñìÿ áàõñàì, sóë-
òàí ÷àäûðûíäà î ðÿâàéÿò ãÿùðÿìàíëàðû öçëÿðèíèí àøêàðà ÷ûõäû-
üûíà ÿìÿëëè-áàøëû ÿìèí îëàí êèìè, Àëëàùûìà áó ìþúöçÿ ñÿùè-
ôÿíè ìÿíÿ ýþðìÿê ôöðñÿòèíè âåðäèéèíÿ ýþðÿ øöêð åëÿäèì. Éåíÿ
åéíè ÿôñàíÿ çàìàíûí áþéöê óñòàäëàðûíäàí Øåéõ Ìÿùÿììÿäèí
÷ÿêäèéè áèð ðÿñìäÿ ïàäøàùûíà äóéäóüó ùåéðàíëûã âÿ ñåâýè
åøã ìÿðòÿáÿñèíÿ ÷àòìûø áèð ôàüûð ãóë ñóëòàíû ÷þâêàí îéíàéàí
âàõò “áÿëêÿ, òîï ìÿíÿ äîüðó ýÿëÿíäÿ éåðäÿí ýþòöðöá îíà
âåðÿðÿì” öìèäèéëÿ ñÿáèðëÿ óçóí-óçàäû ýþçëÿéÿíäÿ, äîüðóäàí
äà, òîï îíà éàõûíëàøàíäà éåðäÿí ýþòöðöá ïàäøàùà âåðÿí

406
 Orxan Pamuk V $ %" $

çàìàí ÷ÿêèëìèøäè. Ìèí äÿôÿëÿðëÿ åøèòäèéèì êèìè, óúà õàãàíà, Inventas vitam

óëó ïàäøàùà ôàüûð ãóëóí, éà äà áþéöê óñòàäà ýÿíú, ýþçÿë

juvat excoluisse
per artes

øÿéèðäèí äóéàúàüû ùàãëû åøã, ùåéðàíëûã âÿ èòàÿò ãóëóí òîïó

òóòàí áàðìàãëàðûíûí óçàíìàñûíäàí ïàäøàùûí öçöíÿ áàõìà-
üà ùå÷ úöð úÿñàðÿò åëÿìÿìÿñèíÿ ãÿäÿð åëÿ èíúÿëèê âÿ äÿðèí
çÿêàéëà ÷ÿêèëìèøäè êè, èíñàí áó ñÿùèôÿéÿ áàõàíäà ìÿíèì äÿ
äÿðèíäÿí ùèññ åëÿäèéèì êèìè, àëÿìäÿ ÿí áþéöê õîøáÿõòëèéèí
ýÿíú, ýþçÿë âÿ ôÿðàñÿòëè øÿéèðäëÿðÿ óñòàëûã åëÿìÿê ãÿäÿð, áþéöê
óñòàéà ãóëëóüà ýåäÿí èòàÿòÿ øÿéèðäëèê åëÿìÿê îëäóüóíó áàøà
äöøöð, áó ùàãäàí íÿñèáèíè àëìàéàíëàð ö÷öí êÿäÿðëÿíèðäèì.
Ìÿí ñÿùèôÿëÿðè ÷åâèðèá, ìèíëÿðëÿ ãóøà, àòà, ÿñýÿðÿ, àøûüà,
äiâÿ, àüàúà, áóëóäà ÷îõ äèããÿòëÿ, òÿëÿñèê áàõàíäà xÿçèíÿíèí
õîøáÿõò úûðòäàíû âàð-äþâëÿòèíè öçÿ ÷ûõàðìàã èìêàíû òàïìûø
ãÿäèì çàìàíëàðûí øàùû êèìè òÿðáèéÿñèçëèêëÿ þéöíöð, ñàíäûã-
ëàðäàí ÷ûõàðûá-÷ûõàðûá, ãàáàüûìà éåíè úèëäëÿð ãîéóðäó. Áó
ìèñèëñèç êèòàáëàð, àäè úèëäëÿð, ãàðìàãàðûøûã ÿëéàçìàëàð àðàñûí-
äà äÿìèð ñàíäûüûí èêè àéðû êöíúöíäÿí ÷ûõàí áèðè албалы ÷öðöéö
ðÿíýèíäÿ, Øèðàç öñóëóéëà úèëäëÿíìèø, î áèðèíèí ãàáû Ùåðàòäà
×èí òÿñèðèéëÿ úèëàëàíìûø èêè ìþùòÿøÿì úèëäèí ñÿùèôÿëÿðè áèð-
áèðèíÿ î ãÿäÿð îõøàéûðäû êè, ÿââÿëúÿ áèð-áèðëÿðèíäÿí êþ÷öðöë-
äöêëÿðèíè ôèêèðëÿøäèì. Ùàíñûíûí ÿñë íöñõÿ, ùàíñûíûí òÿãëèä
îëäóüóíó àéûðä åëÿìÿéÿ ÷àëûøàíäà òèòóë âÿðÿãèíäÿêè õÿòòàò
àäëàðûíà ýþç ãîéäóì, ýþðÿ áèëäèéèì èìçàëàðû àõòàðäûì, àõûð-
äà òèòðÿéÿ-òèòðÿéÿ áó èêè Íèçàìè úèëäèíèí Óñòàä Øåéõ ßëè Òÿá-
ðèçëèíèí Ãàðàãîéóíëó xàãàíû Úàùàí øàùëà Àüãîéóíëó xàãàíû
Óçóí Ùÿñÿíÿ ùàçûðëàäûüû ÿôñàíÿâè êèòàáëàð îëäóüóíó áàøà
äöøäöì. Áèðèíúè úèëäèí íöñõÿñèíè áàøãàñûíà ùàçûðëàìàñûí äåéÿ,
Ãàðàãîéóíëó Øàùû òÿðÿôèíäÿí êîð åäèëÿíäÿ áþéöê óñòàä íÿããàø
Àüãîéóíëó Õàãàíûíà ñûüûíûá, ÿçáÿðäÿí äàùà éàõøûñûíû ðÿñì
åëÿìèøäè. ßôñàíÿâè êèòàáëàðäàí ýþðê êèìè ùàçûðëàíìûø èêèíúè-
ñèíèí ðÿñìëÿðèíèí äàùà éàëûí âÿ ñàô, áèðèíúèñèíèí ðÿíýëÿðèíèí
èñÿ äàùà úàíëû âÿ ùÿéàò äîëó îëäóüóíó ýþðìÿê ìÿíÿ êîðëàðûí
õàòèðÿëÿðèíèí ùÿéàòûí ãÿääàð ÷ûëïàãëûüûíû îðòàéà ÷ûõàðäûüûíû,
àììà úàíëûëûüûíû þëäöðäöéöíö õàòûðëàòäû.

407
 ßñë áþéöê óñòà îëäóüóì âÿ ùÿð øåéè ýþðöá, ùÿð øåéè áèëÿí
óëó Àëëàù òÿðÿôèíäÿí áó, òÿáèè êè, ýþðöëäöéöíäÿí, þçöìöí äÿ
áèð ýöí êîð îëàúàüûìû áèëèðÿì, àììà èíäè áóíó èñòÿéèðÿììè?
Áàøû âóðóëìàìûø ñîí êÿðÿ äÿ ìÿíçÿðÿéÿ áàõìàã èñòÿéÿí
åäàì ìÿùêóìó êèìè óúà Àëëàùà: “Áó ðÿñìëÿðèí ùàìûñûíû
ýþðöì, ýþçëÿðèìè äîéäóðóì”, – äåäèì, ÷öíêè xÿçèíÿ îòàüû-
íûí ÿøéàëàðëà äîëó ìþùòÿøÿì âÿ ãîðõóíú çöëìÿòèíäÿ Àëëàùûí
âàðëûüû ÷îõ éàõûíäàí ùèññ åäèëèðäè.
×åâèðäèéèì ñÿùèôÿëÿðäÿ êîðëóã ÿôñàíÿ âÿ íàüûëëàðû, Àëëàùûí
ùèêìÿòè ÷îõ òåç-òåç ãàðøûìà ÷ûõûðäû. Øèðèíèí áèð ÷þë ýÿçèí-
òèñèíäÿ Õîñðîâóí ÷èíàð àüàúûíûí áóäàüûíäàí àñûëìûø ðÿñìè-
íÿ áàõûá, îíà àøèã îëäóüóíäàí ñþùáÿò à÷àí ìÿøùóð ðÿñìè,
÷èíàð àüàúûíûí áöòöí éàðïàãëàðûíû ýþéöí öçöíö þðòÿúÿê
øÿêèëäÿ áèð-áèð ýþñòÿðèá ÷ÿêÿí øèðàçëû Øåéõ ßëè Ðçà áó ðÿñìÿ
áàõûá, ÿñë ìþâçóíóí ÷èíàð àüàúû îëìàäûüûíû äåéÿí áèð ñÿôå-
ùÿ úàâàá êèìè, íàõûøäà ÿñë ìÿòëÿáèí ýþçÿë, ýÿíú ãûçûí âóð-
üóíëóüó éîõ, íÿããàøûí âóðüóíëóüó îëäóüóíó ìÿüðóðëóãëà
ñöáóò åëÿìÿê ö÷öí åéíè ÷èíàð àüàúûíû äöéö äÿíÿñè öçÿðèíÿ
éåíÿ áöòöí éàðïàãëàðûéëà ÷ÿêìÿéÿ ýèðèøìèøäè. Èøÿ áàøëàéàí-
äàí éåääè èë ö÷ àé ñîíðà êîð îëàíäà áþéöê óñòàäûí àíúàã
éàðûñûíû áèòèðÿ áèëäèéè äöéö öçÿðèíäÿêè áó àüàúû éîõ, ÿýÿð
Øèðèíèí ñåâèìëè êÿíèçëÿðèíèí ýþçÿë àéàãëàðû àëòûíà ìÿüðóðúà-
ñûíà àòûëìûø èìçà ìÿíè éàíûëòìûðñà, ÿëáÿòòÿ, êîð îëàí óñòàäûí
êàüûç öçÿðèíäÿêè øàùàíÿ àüàúûíû ýþðäöì. Áèð áàøãà ñÿùèôÿäÿ
èñÿ Èñêÿíäÿðèí, Ðöñòÿìèí ùà÷à óúëó îõóéëà êîð åäèëìÿñèíè,
Äèéàðè-Ùèíäèí öñóëëàðûíû ýþðìöø íÿããàøëàðûí ÷ÿêÿúÿéè êèìè,
åëÿ îéíàã, ðÿíýàðÿíý íÿãø åäèëìèøäè êè, éàõøû íÿããàøûí ÿçÿëè
äÿðäè âÿ ýèçëè èñòÿéè êîðëóã, áàõàíà õîøáÿõò ñåâèíúèí áàøëàí-
üûúû êèìè ýþðöíöðäö.
Áöòöí áó ðÿñìëÿðÿ âÿ úèëäëÿðÿ èëëÿðäÿí áÿðè åøèòäèéè ÿôñà-
íÿëÿðè þç ýþçëÿðèéëÿ ýþðìÿê èñòÿéÿí àäàìûí ùÿéÿúàíû ãÿäÿð
áèð ìöääÿò ñîíðà ùå÷ ýþðìÿéÿúÿéèíè ñåçÿí ãîúàíûí òÿëà-
øûéëà äà òàìàøà åëÿéèðäèì. Ãóìàøëàðûí, òîçóí ðÿíýèíäÿí,
øàìäàíäàêû øàìëàðûí ãÿðèáÿ èøûüûíäàí èëê äÿôÿ ýþðäöéöì

408
 Orxan Pamuk V $ %" $

ãàðàíëûã ãûðìûçûéà êå÷ìèø îëàí ñîéóã xÿçèíÿ îòàüûíäà Inventas vitam

ìÿíèì ùåéðàíëûã íèäàñû ÷ûõàðìàüûìà ýþðÿ Ãàðàéëà úûðòäàí

juvat excoluisse
per artes

àðàäàáèð éàíûìà ýÿëèð, ÷èéíèíèí öñòöíäÿí ìÿíèì áàõäûüûì

ìèñèëñèç ñÿùèôÿéÿ áàõûðäûëàð âÿ þçöìö ñàõëàéà áèëìÿéèá,
îíëàðà áàøà ñàëûðäûì.
“Áó ãûðìûçû, тÿáðèçëè áþéöê óñòàä Ìèðçÿ Áàáà Èìàìèíèí
ñèððè äÿ þçöéëÿ ìÿçàðà ýåäÿí ãûðìûçûñûäû. Õàëûíûí ãûðàüûíû,
Ñÿôÿâè Øàùûíûí чалмасындакы ãûçûëáàøëûã ÿëàìÿòèíè, áàõûí, áó
ñÿùèôÿäÿ àñëàíûí ãàðíûíû, áóðaäà äà áó ýþçÿë îüëàíûí êàôòà-
íûíû áîéàéûá. Ãàíëàðûíû àõûòìàãäàí áàøãà Àëëàùûí ãóëëàðûíà,
äîüðóäàí, ùå÷ ýþñòÿðìÿäèéè, àììà ÷àëûøûá òàïàã äåéÿ, íàäèð
áþúÿêëÿðèí è÷èíÿ, äàøëàðûí àðàñûíà ýèçëÿäèéè áó ýþçÿë ãûðìûçû
ðÿíýè àëÿìäÿ ÷ûëïàã ýþçëÿ àíúàã èíñàí ÿëèíäÿí ÷ûõàí ãóìàø-
ëàðûí öçÿðèíäÿ, áþéöê óñòàäëàðûí ÷ÿêäèéè ðÿñìëÿðäÿ ýþðÿ áèëÿ-
ðèê, – äåéèðäèì âÿ ÿëàâÿ åëÿéèðäèì: – Øöêöð, áèçÿ èíäè áóíó
ýþñòÿðÿíÿ”.
“Áóíà áàõûí”, – õåéëè ñîíðà þçöìö ñàõëàéà áèëìÿéèá
îíëàðà äåäèì, åøãäÿí, äîñòëóãäàí, áàùàðäàí, õîøáÿõòëèêäÿí
ñþç à÷àí ùÿð ãÿçÿë êèòàáûíà äàõèë åäèëÿ áèëÿúÿê ìèñèëñèç ðÿñì
ýþñòÿðäèì. Áöòöí ðÿíýëÿðèéëÿ à÷ìûø áàùàð àüàúëàðûíû, cÿííÿò
ìèñàëëû áàü÷àíûí ñÿðâëÿðèíÿ, áó áàü÷àäà îòóðóá øÿðàá è÷ÿí,
øåèð îõóéàí àøèãëÿðèí õîøáÿõòëèéèíÿ áàõûá, êèô âÿ òîç ãîõóéàí
ñîéóã xÿçèíÿ îòàüûíäà áàùàð ÷è÷ÿêëÿðèíèí âÿ õîøáÿõò àøèãëÿ-
ðèí äÿðèñèíèí éóìøàã ãîõóñóíó äóéàí êèìè îëäóã. “Àøèãëÿðèí
ãîëëàðûíû, ýþçÿë ÷ûëïàã àéàãëàðûíû, äóðóøëàðûíäàêû çÿðèôëèéè,
ÿòðàôûíäà ó÷àí ãóøëàðûí êåôèíè áó ãÿäÿð öðÿêäÿí òóòàí íÿããà-
øûí àðõàäàêû ñÿðâè ÷ÿêìÿéèíäÿ êîáóäëóüà áàõûí”, – äåäèì.
Áó, ïèñ õàñèééÿòè âÿ äàâàêàðëûüû öçöíäÿí ùÿð ðÿñìè éàðûäà
ãîéàí, “Î, ðÿñìäÿí íÿ ãàíûð”, – äåéÿ, áöòöí øàùëàðëà, õàí-
ëàðëà äàëàøûá, ùå÷ áèð øÿùÿðäÿ äàéàíà áèëìÿéÿí áóõàðàëû Ëöò-
ôèíèí ðÿñìèäè. Äàëàøà-äàëàøà áèð øàùûí ñàðàéûíäàí äèýÿðèíÿ
øÿùÿð-øÿùÿð ýÿçèá, êèòàáû ö÷öí ÷àëûøìàüà äÿéÿúÿê ùþêìäàð
áÿéÿíìÿéÿí áó áþéöê óñòàä ÿí àõûðäà ÷ûëïàã äàüëàðà ùþêì
åëÿéÿí ýóøÿíèøèí áÿéèí íÿããàøõàíàñûíà áàüëàíûá, “Þëêÿñè,

409
áÿëêÿ äÿ, êè÷èêäèr, àììà õàí íàõûøäàí áàø ÷ûõàðûð” – äåéèá,
ùÿéàòûíûí ñîí èéèðìè áåø èëèíè îðaäà êå÷èðìèøäè. Áó ýóøÿíèøèí
õàíûí êîð îëäóüóíó áèëèá-áèëìÿäèéè áó ýöí äÿ ìöáàùèñÿ âÿ
çàðàôàò ìþâçóñó åäèëèð”.
“Áó ñÿùèôÿíè ýþðöðñöíöçìö? – ýåúÿéàðûñûíäàí õåéëè
êå÷ÿíäÿí ñîíðà äåäèì, áó äÿôÿ ÿëëÿðèíäÿ øàìäàíëàðû èêèñè äÿ
äÿðùàë ãà÷äûëàð. – Áó êèòàá “Ùåðàòäàí áóðà, òà Òåéìóðóí
òþðÿìÿñèíèí çàìàíûíäàí áó ýöíÿcÿí éöç ÿëëè èëäÿ îí ñàùèá
äÿéèøäèðèá”. Ö÷öìöç áèðëèêäÿ òèòóë ñÿùèôÿñèíèí ùÿð ýóøÿñèíè
äîëäóðàí èìçàëàðû, èòùàôëàðû, òàðèõ úöìëÿëÿðèíè áèð-áèðèíèí öñòö-
íÿ, àðàëàðûíà ñûõ-ñûõ äîëäóðóëìóø, ÿñë ùÿéàòäà áèð-áèðèíè áîüàç-
ëàìûø ñóëòàíëàðûí àäëàðûíû ìÿíèì áþéöäöúöìëÿ áþéöäöá îõó-
äóã: “Áó êèòàá Àëëàùûí éàðäûìûéëà щåðàòëû Ìöçÿôôÿðèí îüëó
Õÿòòàò Ñóëòàí Âÿëèíèí ÿëèéëÿ Ùèúðè ñÿêêèç éöç ãûðõ äþðäöíúö èëäÿ
Ùåðàòäà Úàùàí ùàêèìè Áàéñóíãóðóí ãàðäàøû Ìÿùÿììÿä
Úóíèíèí àðâàäû Èñìÿò öä-Äöíéà ö÷öí ùàçûðëàíìûøäûð”. Äàùà
ñîíðà Àüãîéóíëó ñóëòàíû Õÿëèëèí ÿëèíÿ êå÷äèéèíè, ñîíðà îüëó
Éàãóá áÿéÿ, îíäàí ãóçåéäÿêè þçáÿê ñóëòàíëàðûíà, ùÿð áèðè áèð
ìöääÿò êèòàáëà õîøáÿõòúÿñèíÿ ÿéëÿíèá, áèð-èêè ðÿñìèíè ÷ûõàðûá,
áèð-èêèñèíè ÿëàâÿ åëÿéèá, èëê ñàùèáèíäÿí ùÿâÿñëÿ ýþçÿë àðâàäëàðû-
íûí öçëÿðèíè ðÿñìëÿðÿ ãàòûá, òèòóë ñÿùèôÿñèíÿ ãöðóðëà àäëàðûíû
éàçàí áó þçáÿê ñóëòàíëàðûíäàí Ùåðàòû àëàí Øàù Èñìàéûëûí ãàð-
äàøû Ñàì Ìèðçÿíèí ÿëèíÿ êå÷äèéèíè, îíóí êèòàáû àéðû èòùàôëà
áþéöê ãàðäàøûíà ùÿäèééÿ åëÿäèéèíè, êèòàáû Òÿáðèçÿ ýÿòèðÿí Øàù
Èñìàéûëûí îíó ùÿäèééÿ êèìè ùàçûðëàäàíäàí, èòùàôû äà éàçäûðàí-
äàí ñîíðà cÿííÿòìÿêàí Éàâóç Ñóëòàí Ñÿëèì Õàí îíó ×àëäûðàí-
äà éåíèá, Òÿáðèçäÿêè Ùÿôò Áåùèøò sàðàéûíû éàüìàëàéàíäà,
ìöçÿôôÿð ñóëòàíûí ÿñэÿðëÿðèéëÿ ÷þëëÿðè, äàüëàðû, íÿùðëÿðè àøûá,
Èñòàíáóëà, áó xÿçèíÿ îòàüûíà ýÿëäèéèíè îõóäóã.
Ìÿí àùûë íÿããàøûí äèããÿò âÿ ùÿéÿúàíëàðûíû Ãàðàéëà úûðòäàí
íÿ ãÿäÿð áþëöøöðäö? Éåíè úèëäëÿðè à÷ûá, ñÿùèôÿëÿðè ÷åâèðäèêúÿ
è÷èìäÿ èðèëè-õûðäàëû éöçëÿðúÿ øÿùÿðäÿ ùóéó-ñóéó áèð-áèðëÿðèíäÿí
ôÿðãëè ùÿð áèðè áàøãà ãÿääàð øàùëàðûí, õàíëàðûí, áÿéëÿðèí õèä-
ìÿòèíäÿ íÿãø åëÿéèá, ùöíÿð ýþñòÿðèá, êîð îëìóø ìèíëÿðúÿ

410
 Orxan Pamuk V $ %" $

íÿããàøûí äÿðèí êÿäÿðèíè äóéóðäóì. Øÿéèðäëèê èëëÿðèíäÿ ùàìû- Inventas vitam

ìûçûí éåäèéè ãàïàçëàðûí, õÿòêåøëÿðèí è÷ òÿðÿôèéëÿ éàíàãëàðûìûç

juvat excoluisse
per artes

ãûïãûðìûçû êÿñèëÿíÿ ãÿäÿð øèëëÿëÿíìÿéèìèçèí, ìÿðìÿð ìþùðÿ-

ëÿðëÿ ãûðõûã áàøûìûçà äþéöëìÿéèìèçèí ÿçàáûíû, èøýÿíúÿ öñóë-
àëÿòëÿðèíè ýþñòÿðÿí èëêèí áèð êèòàáûí ñÿùèôÿëÿðèíè ÷åâèðÿíäÿ ùèññ
åëÿäèì. Èøýÿíúÿíè Àëëàùûí ÿäàëÿòèíè äöíéàäà òÿìèí åëÿìÿê
ö÷öí ãàäûíûí ðÿùáÿðëèéè àëòûíäà ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñè ìöøêöë
áèð öñóë ñàéìàã ÿâÿçèíÿ, áèçëÿðèí íÿ ãÿäÿð ãÿääàð âÿ ïèñ
ãÿëáëè îëäóüóìóçó äèíäàøëàðûíà ñöáóò ö÷öí èñòèôàäÿ åëÿéÿí
ýàâóð ñÿééàùëàðûí ö÷-áåø ãûçûë ìöãàáèëèíäÿ ùÿìèí ðÿñìëÿðè
÷ûðïûøäûðìàüû þçëÿðèíÿ ðÿâà áèëÿí øÿðÿôñèç íÿããàøëàðà ÷ÿêäèð-
äèéè áó ñÿôèë êèòàá Îñìàíëûíûí õÿçèíÿñèíäÿ íÿ àõòàðûðäû, áèëìè-
ðÿì. Áóíóíëà áåëÿ ìÿí áöòöí î ôаëаããа, ãàïàç, ÷àðìûõà ÷ÿê-
ìÿ, àñìà, áàøûàøàüû àñìà, ÷ÿíýÿëÿ êå÷èðìÿ, ïàçà îòóðòìà,
òîïà ãîéóá àòìà, ïàç ÷àëìà, áîüìà, õèðòäÿéèíè êÿñìÿ, àú
êþïÿêëÿðÿ éåäèðòìÿ, ãûðìàíúëàìà, ÷óâàëà ñîõìà, ìÿíýÿíÿé-
ëÿ ñûõìà, ñîéóã ñóéà áàòûðìà, ñà÷ëàðûíû ãîïàðòìà, áàðìàãëà-
ðûíû ãûðìà, äÿðèñèíè éàâàø-éàâàø ñîéìà, áóðíóíó êÿñìÿ,
ýþçëÿðèíè ÷ûõàðìà ðÿñìëÿðèíè ÷ÿêÿíäÿ íÿããàøûí àëäûüûíû ÷îõ
éàõøû ýþðäöéöì ðÿçèë êåôäÿí ùÿéà åëÿäèì. Àììà áèçèì êèìè
áöòöí øÿéèðäëèê èëëÿðèíäÿ ãÿääàðúàñûíà ôàëàããàéà ÷ÿêèëÿí,
ýÿëèøèýþçÿë äþéöëÿí, õÿòòè éàíëûø ÷ÿêÿí, ÿñÿáè óñòàäûí ñàêèòëÿø-
ìÿñèíÿ ýþðÿ éóìðóãëàíàí, “È÷èíèçäÿêè øåéòàí þëöá, íàõûø
úèíèíÿ äþíÿúÿê”, – äåéÿ, ñààòëàðëà çîïàëàð, õÿòêåøëÿðëÿ äþéö-
ëÿí ÿñë íÿããàøëàð èøýÿíúÿ âÿ ôàëàããà ðÿñìè ÷ÿêìÿêäÿí áó
ãÿäÿð äÿðèí êåô àëûð, áó àëÿòëÿðè áèð óøàüûí ÷ÿðïÿëÿíýèíèí ðÿíýè
êèìè øÿí-øàãðàã ðÿíýëÿðëÿ áîéàéà áèëèðëÿð.
Áèçèì àëÿìèìèçè åéíèëÿ íÿãø åëÿäèéèìèç êèòàáëàðäàêû ðÿñì-
ëÿð ñàéàã ÿñðëÿð êå÷ÿíäÿí ñîíðà áàõàúàãëàð êèìè, óçàãäàí,
äÿðèíäÿí áàøà äöøìÿäÿí, àììà éàõûíëàøìàã, äÿðê åëÿìÿê
èñòÿéèá, áó ñÿáðè ýþñòÿðìÿäÿí òàìàøà åëÿéÿíëÿð ñîéóã xÿçèíÿ
îòàüûíäà ðÿñìëÿðÿ áàõàíäà, áÿëêÿ, ùèññ åëÿäèéèì ùÿéà âÿ
õîøáÿõòëèéè, äÿðèí ÿçàáû âÿ ýþç çþâãöíö ñåçÿ áèëÿðëÿð, àììà
òàìàì áàøà äöøÿ áèëìÿçëÿð. Ñîéóãäàí ùèññèééàòûíû èòèðìèø

411
àùûë áàðìàãëàðûì ñÿùèôÿëÿðè ÷åâèðÿíäÿ, ñÿäÿô ñàïëû êþùíÿ
áþéöäöúöì, ñîë ýþçöì ðÿñìëÿðèí öçÿðèíäÿí áöòöí úàùàíû
ýÿçÿí ýþðöá-ýþòöðìöø äóðíà ãàòàðû êèìè àëòûíäàêû ìÿíçÿðÿ-
éÿ òÿÿúúöáëÿíìÿäÿí, àììà éåíÿ äÿ ùåéðàíëûãëà áàõûá, áÿçè
éåíè øåéëÿð îõóéà-îõóéà êå÷èðäè. Èëëÿðëÿ áèçÿ ýþñòÿðèëìÿìèø,
áÿçèëÿðèíèí ÿôñàíÿëÿðèíè åøèòäèéèì ñÿùèôÿëÿðäÿí ùàíñû íÿããàøûí
êèìäÿí íÿéè þéðÿíäèéèíè, èíäèëÿðäÿ öñëóá äåéèëÿí øåéèí èëê
äÿôÿ ùàíñû íÿããàøõàíàëàðäà, ùàíñû øàùûí ùàìèëèéèíäÿ ôîðìà-
éà ñàëûíäûüûíû, ùàíñû ÿôñàíÿâè óñòàäûí êèìèí õèäìÿòèíäÿ ÷àëûø-
äûüûíû, éà äà, ìÿñÿëÿí, Ùåðàòäàí ×èí òÿñèðèéëÿ áöòöí ßúÿì
þëêÿñèíÿ éàéûëäûüûíû áèëäèéèì ãûâðûì-ãûâðûì ×èí öñóëó áóëóä-
ëàðûí Ãÿçâèíäÿ äÿ èñòèôàäÿ åäèëäèéèíè þéðÿíèá, àðàäà þç-þçöìÿ
éîðüóí “Âàé!” ÷ÿêèðäèì, àììà äàùà äÿðèíëÿðäÿ äóéäóüóì
ÿçàá, ñèçèíëÿ áþëöøìÿéÿ ÷ÿòèíëèê ÷ÿêäèéèì êÿäÿð âÿ ùÿéà,
øÿéèðä âàõòû áèð ÷îõó óñòàëàðû òÿðÿôèíäÿí õûðïàëàíìûø àéöçëö,
úåéðàíýþçëö, ôèäàí áîéëó, ýþçÿë íÿããàøëàðûí íàõûø ö÷öí ÷ÿê-
äèêëÿðè èçòèðàá, òÿùãèð, êå÷èðäèêëÿðè ùÿéÿúàíëà öìèä, óñòàëàðûé-
ëà éàøàäûãëàðû êþíöë éàõûíëûãëàðû âÿ îðòàã íàõûø åøãè, èëëÿðèí
àõûðûíäà ÷àòäûãëàðû óíóäóëìàéëà, êîðëóãëà áàüëû idi.
Ïàäøàùûìûç ö÷öí èëëÿðäÿí áÿðè ñàâàø âÿ øÿíëèê ðÿñìëÿðè
íÿãø åëÿäèéèìäÿí ÷ÿêèëÿ áèëÿúÿéèíè ðóùóìóí ñÿññèçúÿ óíóò-
ìàãäà îëäóüó î çÿðèô, èíúÿ äóéüóëàðûí àëÿìèíÿ áó êÿäÿð âÿ
ùÿéàéëà ýèðäèì. Áèð úèëääÿ åéíèëÿ î âàõòëàð ìÿíèì ÷ÿêäèéèì
êèìè, ãóúàüûíäà êèòàá òóòàí ãûðìûçûäîäàãëû, èíúÿáåëëè áèð ßúÿì
îüëàíû ýþðäöì, ãûçûë âÿ èãòèäàð äöøêöíö øàùëàðûí óíóòäóüó
øåéè – áöòöí ýþçÿëëèêëÿðèí Àëëàùûí îëäóüóíó õàòûðëàäûì. Áèð
áàøãà úèëäèí ñÿùèôÿñèíäÿ èñôàùàíëû ýÿíú óñòàäûí ÷ÿêäèéè, áèð-
áèðèíÿ àøèã îëàí èêè ôþâãÿëàäÿ ýþçÿë ýÿíúÿ þç ýþçÿë øÿéèðäëÿðè-
ìèí íàõûø åøãëÿðèíè õàòûðëàéûá, ýþç éàøëàðûéëà òàìàøà åëÿäèì.
Ýèëàñ äîäàãëû, áàäàìýþçëö, ùîããà áóðóíëó, ôèäàí êèìè ýþçÿë
ãûç þçö òÿêè êè÷èê àéàãëû, øÿôôàô äÿðèëè, çÿðèô âÿ äÿëèãàíëûíûí
äÿðèñè àäàìäà þïöá þëìÿê èñòÿéè îéàíäûðàí èíúÿ ãîëóíó úèää-
úÿùäëÿ ñîéìóø, ýþçÿë ãîëóí è÷èíÿ åøãèíèí ýöúöíö âÿ ãûçà
îëàí áàüëûëûüûíû èñáàòëàìàã ö÷öí äÿëèãàíëûíûí îäëà þçöíö éàí-

412
 Orxan Pamuk V $ %" $

äûðûá, áóðàõäûüû ö÷ êè÷èê äÿðèí åøã èøàðÿñèíÿ ö÷ ýþçÿë ÷è÷ÿéÿ Inventas vitam

áàõàí êèìè, ùåéðàíëûãëà òàìàøà åëÿéèðäè.

juvat excoluisse
per artes

Ãÿëáèì ãÿðèáÿ òÿðçäÿ ñöðÿòëÿ âóðìàüà áàøëàäû. Òÿáðèçäÿí

ýÿëìèø, ãàðà ãÿëÿì öñóëóéëà ÷ÿêèëìèø ìÿðìÿð äÿðèëè ýþçÿë
îüëàíëàðû, õûðäà äþøëö èíúÿ ãûçëàðû ýþñòÿðÿí éàðûÿäÿáñèç ðÿñì-
ëÿðÿ èëê øÿéèðäëèê èëëÿðèìäÿ, àëòìûø èë ãàáàã áàõàíäà îëäóüó
ñàéàã, àëíûìäà ìóíúóã-ìóíúóã òÿð äàìëàëàðû ýþðöíäö. Óñòà-
ëûüà èëê àääûì àòûá åâëÿíÿíäÿí áèð íå÷ÿ èë ñîíðà íÿããàøõàíàéà
øÿéèðäëèéÿ íàìèçÿä êèìè ýþòöðöëÿí ìÿëÿêöçëö, áàäàìýþçëö,
ýöí äÿðèëè ýþçÿë ýÿíúÿ áàõàíäà ùèññ åëÿäèéèì äöøöíúÿ äÿðèí-
ëèéèíè, íÿãøåòìÿ åøãèíè õàòûðëàäûì. Áèð àíëûüà íÿãøåòìÿíèí
ùÿéà âÿ êÿäÿðëÿ éîõ, ùèññ åëÿäèéèì áèð èñòÿêëÿ áàüëû îëäóüóíó,
óñòà íÿããàøûí áàúàðûüûíûí áó èñòÿéè ÿââÿëúÿ Àëëàù åøãèíÿ,
Àëëàùûí åøãèíè äÿ îíóí ýþðäöéö àëÿìèí åøãèíÿ äþíäÿðäèéèíè
åëÿ ýöúëö ùèññ åëÿäèì êè, ñàíêè, ãóúàüûìäà éàçû òàõòàñûéëà
îòóðóá, äîíãàðëàíûá êå÷èðäèéèì áöòöí î èëëÿðè, ñÿíÿòèìè þéðÿí-
ìÿê ö÷öí éåäèéèì áöòöí ãàïàçëàðû, íÿãø åëÿéÿ-åëÿéÿ ýþçëÿðè-
ìè êîð åëÿìÿ ãÿðàðûìû, ÷ÿêäèéèì-÷ÿêäèðäèéèì áöòöí íàõûø
ÿçàáëàðûíû õîøáÿõò çþâãöí çÿôÿðè êèìè éàøàäûì. Éàñàã áèð
øåéÿ áàõàí òÿêè, áó ìèñèëñèç ðÿñìÿ äèíìÿçúÿ óçóí-óçàäû, åéíè
ëÿççÿòëÿ áàõäûì. Õåéëè ñîíðà, ùÿëÿ áàõûðäûì, ýþçöìäÿí áèð
äàìúû éàø ãîïäó, éàíàüûìäàí ñöðöøöá ñàããàëûìà ãàðûøäû.
Õÿçèíÿ îòàüûíäà àüûð-àüûð ýÿçèíÿí øàìäàíëàðäàí áèðèíèí
éàõûíëàøäûüûíû ýþðÿíäÿ öçëöéöíö ãàëäûðäûì, áèð ìöääÿò
ãàáàã úûðòäàíûí áþéðöìÿ ãîéäóüó úèëäëÿðäÿí áèðèíè áÿõòÿ -
áÿõò à÷äûì. Áó äà øàùëàð ö÷öí ùàçûðëàíàí õöñóñè úèëäè iäè:
éàøûëëûüûí ãûðàüûíäà áèð-áèðèíÿ àøèã èêè ìàðàë ýþðäöì êè, ÷àã-
ãàëëàð îíëàðû äöøìÿíúÿñèíÿ ãûñãàíûðäûëàð, ñÿùèôÿíè ÷åâèðäèì:
àíúàã ùåðàòëû ãÿäèì óñòàäëàðûí ÷ÿêÿúÿéè òöíä âÿ àë àòëàð ýþð-
äöì, íеъÿ äÿ ýþçÿëäèëÿð! Ñÿùèôÿíè ÷åâèðäèì: èíàìëà îòóðàí
ãÿëÿì ÿôÿíäèñèíèí ðÿñìèíè ýþðäöì: éåòìèøèëëèê ðÿñì èäè, êèì
îëäóüóíó ÿñàñÿí, öçöíäÿí àéûðä åëÿéÿ áèëìÿçäèì, ÷öíêè
ùàìûéà îõøàéûðäû. Äåéÿúÿêäèì êè, ðÿñìèí ùàâàñû, îòóðàí
àäàìûí ñàããàëûíûí áèð íå÷ÿ ðÿíýÿ áîéàíìàñû àüëûìà áÿçè

413
øåéëÿð ýÿòèðäè. Öðÿéèì òåç-òåç äþéöíäö, ðÿñìäÿêè ìèñèëñèç
ÿëè òàíûäûì, àíúàã ãÿëáèì ìÿíäÿí äÿ òåç ñåçìèøäè. Ðÿñì
áþéöê óñòàä Áåùçàäûíäû. Ñàíêè, ðÿñìäÿí öçöìÿ èøûã ôûøãûðäû.
Õåéëè ÿââÿë áèð íå÷ÿ êÿðÿ áþéöê óñòàä Áåùçàäûí ÷ÿêäèéè
ðÿñìëÿðè ýþðìöøäöì, àììà, áÿëêÿ, áó ðÿñìëÿðÿ òÿêáàøûìà
éîõ, íå÷ÿ èëëÿð ãàáàã óñòàäëàðëà áèðëèêäÿ áàõäûüûìûçäàí, áÿëêÿ
äÿ, ðÿñìèí áþéöê Áåùçàäûí îëäóüóíà ÿìèíëèê äóéìàäûüû-
ìûçäàí ýþçöì èíäèêè êèìè ùå÷ ãàìàøìàìûøäû.
Õÿçèíÿ îòàüûíûí êèô ãîõóëó àüûð ãàðàíëûüû, ñàíêè èøûãëàíäû.
Áó ýþçÿë ÷ÿêèëìèø ÿëëÿ àçúà ãàáàã ýþðäöéöì öñòö åøã ÿëà-
ìÿòëÿðèéëÿ äàüëàíìûø î èíúÿ ãîë áåéíèìäÿ áèðëÿøäè. Áó ýþçÿë-
ëèêëÿðè êîð îëìàìûøäàí ìÿíÿ ýþñòÿðäèéèíÿ ýþðÿ Àëëàùà øöêð
åëÿäèì. Éàõûíëàðäà êîð îëàúàüûìû ùàðaäàí áèëèðÿì? Áèëìèðÿì.
ßëèíäÿ øàìäàí éàíàøûá, ìÿíèì áàõäûüûì ñÿùèôÿéÿ áàõàí
Ãàðàéà áèð àíëûüà áó ñåçäèéèìè äåéÿúÿéèìè ùèññ åëÿäèì, àììà
àüçûìäàí áàøãà øåé ÷ûõäû:
“ßëèí ýþçÿлëèéèíÿ áàõ, – äåäèì, – Áåùçàäûíäûr”.
Ýÿíúëèéèìäÿ äÿ ùàìûñûíû àéðû-àéðû ñåâäèéèì î éóìøàã
ìÿõìÿð äÿðèëè ýþçÿë øÿéèðä óøàãëàðûí áèðèíèí ÿëèíè òóòàí êèìè,
ÿëèì þç- þçöíÿ Ãàðàíûí ÿëèíäÿí òóòäó. ßëè äöçýöí, ñûüàëëû idi,
ìÿíèìêèíäÿí èñòè iäè; ãîëëà áèðëÿøäèéè éåðäÿ áèëÿéèíèí äàìàëû
òÿðÿôè õîøóìà ýÿëäèéè òÿêè, çÿðèô, åíëè iäè. Ýÿíúëèéèìäÿ áèð øÿéèðä
óøàüûí ÿëèíè îâúóìóí è÷èíÿ àëûá, ôûð÷àíû íåúÿ òóòàúàüûíû äåìÿ-
ìèøäÿí ãàáàã ýþçëÿðèìè îíóí ãîðõàí, øèðèí ýþçëÿðèíèí è÷èíÿ
äèêÿðäèì. Ãàðàéà åëÿ áàõäûì. ßëèíäÿ òóòäóüó øàìäàíäàêû
øàìûí àëîâóíó ýþç áÿáÿêëÿðèíäÿ ýþðäöì. “Áèç íÿããàøëàð
ùàìûìûç ãàðäàøûã, – äåäèì, – aììà èíäè ùÿð øåé áàøà ÷àòûð”.
“Íåúÿ?”
Èëëÿðèíè õàãàíà, øàùçàäÿéÿ âåðìèø, îíóí íÿããàøõàíàñûí-
äà ãÿäèì óñòàäëàðûí òÿðçèíäÿ ìþúöçÿëÿð éàðàòìûø, ùÿòòà íÿã-
ãàøõàíàíûí öñëóáó îëìàñûíû äà òÿìèí åëÿìèø áþéöê óñòà,
ùàìèñè îëàí õàí áöòöí ñàâàøëàðû óäóçàíäà øÿùÿðÿ ýèðÿí òàëàí÷û
äöøìÿí ÿñýÿðëÿðèíèí àðõàñûíúà ýÿëÿí éåíè àüàëàðûí þç íÿããàø-
õàíàñûíû äàüûäàúàüûíû, êèòàáëàðûí úèëäëÿðèíè ïîçóá ñÿùèôÿëÿðèíè

414
 Orxan Pamuk V $ %" $

ãàðûøäûðàúàüûíû, íàõûøäà èíàíäûüû, þçö òàíûäûüû, óøàüû êèìè Inventas vitam

ñåâäèéè õûðäà øåéëÿðè, ùÿð øåéè êè÷èëäèá ïîçàúàüûíû áèëäèéèíäÿí,

juvat excoluisse
per artes

íåúÿ: “Èíäè ùÿð øåé áàøà ÷àòûð”, – äåéèá, êîð îëìàã èñòÿéèðñÿ,
áó ñþçö åëÿ äåìèøäèì. Àììà Ãàðàéà áóíó áàøãà úöð áàøà
ñàëìàëûéäûì.
“Áó ðÿñì áþéöê øàèð Àáäóëëà Ùàòèôèíèí ðÿñìèäè, – äåäèì.
– Ùàòèôè åëÿ áþéöê øàèðäèr êè, Øàù Èñìàéûë Ùåðàòà ýèðÿíäÿ,
ùàìû îíà éàëòàãëûã åëÿéÿíäÿ î, éåðèíäÿí ãûìûëäàíìàìûø, Øàù
Èñìàéûë äà îíóí àéàüûíà, äöç øÿùÿð ãûðàüûíäàêû åâèíÿ ýåäèá.
Áóíó Ùàòèôèíèí ðÿñìè îëäóüó, Óñòàä Áåùçàäûí ÷ÿêäèéè Ùàòè-
ôèíèí öçöíäÿí éîõ, ðÿñìèí àëòûíäàêû éàçûäàí áàøà äöøöðöê,
éîõìó?”
Ãàðà ýþçÿë ýþçëÿðèéëÿ ìÿíÿ: “Ùÿ, – äåéÿ-äåéÿ áàõäû.
–Ðÿñìäÿêè øàèðèí öçöíÿ áàõàíäà, – äåäèì, – îíóí î áèðè
öçëÿð êèìè ùÿð ùàíñû öç îëäóüóíó ýþðöðöê. Àáäóëëà Ùàòèôè
ðÿùìÿòëèê èíäè áóðäà îëñàéäû, ùå÷ áó ðÿñìäÿêè öçäÿí àéûðä
åäÿ áèëìÿçäèê. Àììà áöòöí áó ðÿñìäÿí åëÿéÿðäèê: ðÿñìèí
ùàâàñûíäà, Ùàòèôèíèí äóðóøóíäà, ðÿíýëÿðäÿ, òÿçùèáäÿ, Óñòàä
Áåùçàäûí ÷ÿêäèéè î ýþçÿë ÿëäÿ åëÿ áèð øåé âàð êè, áóíóí øàèðèí
ðÿñìè îëäóüó àüûëà äÿðùàë ýÿëèð. ×öíêè ðÿñìèìèçäÿ ìÿíà
ñóðÿòäÿí ÿââÿë ýÿëèð. Èíäè pàäøàùûìûçûí ðÿùìÿòëèê ßíèøòÿíÿ
ñèôàðèø åëÿäèéè êèòàáäà îëäóüó êèìè, ôèðÿíý âÿ èòàëéàí óñòàäëà-
ðûíû òÿãëèäëÿ ðÿñì åëÿìÿéÿ áàøëàíàíäà áöòöí áó ìÿíà àëÿìè
áàøà ÷àòûá, ñóðÿò àëÿìè áàøëàéàúàã, î äà ôèðÿíý öñóëóéëà...”
“ßíèøòÿì ðÿùìÿòëèê þëäöðöëäö”, – Ãàðà êîáóäëóãëà äåäè.
Ãàðàíûí îâúóìóí è÷èíäÿêè ÿëèíè ýÿíú øÿéèðäèí ýÿëÿúÿêäÿ
ìþúöçÿëÿð ÷ÿêìÿéÿ íàìèçÿä áàëàúà ÿëèíè åùòèðàìëà îõøàéàí
êèìè ñûüàëëàäûì. Áèð ìöääÿò äèíìÿçúÿ, åùòèðàìëà Áåùçàäûí
ìþúöçÿñèíÿ áàõäûã. Ñîíðà Ãàðà ÿëèíè ÿëèìèí è÷èíäÿí ÷ÿêäè.
“Áóíäàí ÿââÿëêè ñÿùèôÿäÿ òóíäðÿíýëè àòëàðûí áóðíóíà
áàõìàäàí òåç êå÷äèê”, – äåäè.
“Îðaäà áèð øåé éîõäór”, – äåäèì, ýþðñöí äåéÿ, ÿââÿëêè
ñÿùèôÿíè à÷äûì: àòëàðûí áóðóí äÿëèêëÿðèíäÿ ôþâãÿëàäÿ ùå÷ áèð
øåé éîõ idi.

415
 “Ãÿðèáÿ áóðóíëó àòëàðû íÿ âàõò òàïàúàüûã?” – Ãàðà óøàã
êèìè ñîðóøäó.
Àììà ýåúÿéàðûñûíäàí ñÿùÿðÿúÿí úûðòäàíëà ìÿí Øàù
Òÿùìàñèáèí ÿôñàíÿâè “Øàùíàìÿ”ñèíèí äÿìèð ñàíäûüûí è÷èíäÿ-
êè èïÿê ãóìàøëàðûí, éàøûë àòëàñëàðûí àëòûíäàí òàïûá ÷ûõàðàíäà
Ãàðà ãûðìûçû Óøàê õàëûñûíûí öñòöíäÿ ãûâðûëûá, áè÷èìëè áàøûíû
èíúèëÿðëÿ èøëÿíìèø ìÿõìÿð éàñòûüûí öñòöíÿ ãîéóá éàòäû. Ùàë-
áóêè ÿôñàíÿâè êèòàáû èëëÿðäÿí ñîíðà éåíèäÿí ýþðÿð-ýþðìÿç,
äÿðùàë áàøà äöøäöì: ìÿíèì ö÷öí ýöí ùÿëÿ òÿçÿúÿ áàøëàéûðäû.
Êèòàá î ãÿäÿð èðè âÿ àüûð idi êè, Úÿçìè aüàéëà ìÿí ÷ÿòèíëèêëÿ
ýÿòèðÿ áèëäèê. Èéèðìè áåø èë ÿââÿë óçàãäàí áàõäûüûì úèëäèíÿ òîõó-
íàíäà äÿðèíèí è÷èíèí òàõòàäàí îëäóüóíó áàøà äöøäöì. Áóíäàí
èéèðìè áåø èë ãàáàã, Ãàíóíè Ñóëòàí Ñöëåéìàí þëÿíäÿ Øàù Òÿù-
ìàñèá Òÿáðèçè ö÷ êÿðÿ èøüàë åëÿéÿí áó ïàäøàùäàí õèëàñ îëäó-
üóíà ýþðÿ åëÿ ñåâèíìèøäè êè, éåðèíÿ êå÷ÿí Ñóëòàí Ñÿëèìÿ äÿâÿ-
ëÿð éöêëö ùÿäèééÿéëÿ áèðëèêäÿ ìèñèëñèç Ãóðàí-è Êÿðèìëÿ õÿçèíÿ-
ñèíäÿêè áó ÿí ýþçÿë êèòàáû éîëëàìûøäû. Êèòàá ÿââÿëúÿ ö÷ éöç
íÿôÿðëèê ßúÿì åë÷è ùåéÿòèyëÿ áèðëèêäÿ î çàìàí éåíè ïàäøàùûí
îâ åëÿéÿ-åëÿéÿ ãûøû êå÷èðäèéè ßäèðíÿéÿ ýåòìèø, î áèðè ùÿäèééÿ-
ëÿðëÿ éàíàøû, äÿâÿëÿðèí, ãàòûðëàðûí áåëèíäÿ Èñòàíáóëà ýÿëÿíäÿ
xÿçèíÿéÿ ãîéóëóá, ãàïûñû áàüëàíìàìûøäàí ãàáàã Бàø íÿããàø
Ãàðà Ìÿìè âÿ áèç – ö÷ ýÿíú óñòàäû, äþðäöìöç êèòàáà òàìàøà
åëÿìÿéÿ ýåòìèøäèê. Åéíèëÿ Ùèíäèñòàíäàí ýÿòèðèëÿí ôèëè, Àôèíàäàí
ýÿëÿí çöðàôÿíè ýþðìÿéÿ ýåäÿí èñòàíáóëëóëàð êèìè ãà÷à-ãà÷à
sàðàéà ýåòäèéèìèç î ýöí Áþéöê Óñòàä Áåùçàäûí àùûë ÷àüûíäà
Ùåðàòäàí Òÿáðèçÿ ýåòäèéèíè, àììà êîð îëäóüóíäàí áó êèòàáà
ÿëèíè ñöðòÿ áèëìÿäèéèíè Óñòàä Ãàðà Ìÿìèäÿí åøèòìèøäèì.
Î çàìàíëàð éåääè-ñÿêêèç ðÿñìëè àäè êèòàáëàðà ùåéðàí îëàí
áèç Îñìàíëû íÿããàøëàðû ö÷öí è÷èíäÿ èêè éöç ÿëëè èðè øÿêèë îëàí
áó êèòàáà áàõìàã ìþùòÿøÿì ñàðàéû ùàìû éàòàíäà ýÿçìÿê
êèìè iäè. Êèòàáûí àüëàýÿëìÿç äÿðÿúÿäÿ çÿíýèí ñÿùèôÿëÿðèíè
ìþúöçÿ íÿòèúÿñèíäÿ ãûñà ìöääÿòÿ ãàðøûìûçäà ïåéäà îëàí
cÿííÿò áàü÷àëàðà òàìàøà åëÿéÿí êèìè, ñÿññèç ùóø äóéüóñóéëà,
ùå÷ äèíèá-äàíûøìàäàí òàìàøà åëÿìèøäèê.

416
 Orxan Pamuk V $ %" $

Îíäàí ñîíðàêû èéèðìè áåø èëäÿ õÿçèíÿäÿ êèëèäëè ñàõëàíàí Inventas vitam

áó êèòàáäàí äàíûøäûã.
juvat excoluisse
per artes

Èéèðìè áåø èë ñîíðà ÿôñàíÿâè “Øàùíàìÿ”íèí ãàëûí ãàïàüûíû

ñàðàéûí èðè ãàïûñûíû à÷àí êèìè, äèíìÿçúÿ à÷äûì, àììà ùÿð
áèðè õîø ñÿñëÿ õûøûëäàéàí ñÿùèôÿëÿðè ÷åâèðÿíäÿ ãÿëáèìäÿ ùåé-
ðàíëûãäàí ÷îõ êÿäÿð ùèññè îéàíäû.
1. Èñòàíáóëëó áöòöí óñòà íÿããàøëàðûí áó êèòàáûí ñÿùèôÿëÿ-
ðèíäÿí áÿçè øåéëÿð îüóðëàéûá èñòèôàäÿ åëÿäèêëÿðè áàðÿäÿêè ðÿâà-
éÿòëÿð öçöíäÿí àðòûã ôèêðèìè ðÿñìëÿðÿ âåðÿ áèëìèðäèì.
2. Êèòàáûí áåø-àëòû ðÿñìäÿí áèð ïåéäà îëàí ìþúöçÿëÿðèíÿ
(Òÿùìóðàñ äàùà ñîíðà áàðûø âàõòû þçöíÿ ÿëèôáàíû, éóíàíúàíû,
ìöõòÿëèô äèëëÿðè þéðÿäÿúÿê øåéòàíëàðûí, äèâëÿðèí áàøëàðûíà эöð-
çöíö íåúÿ ãÿòèééÿò âÿ çÿðèôëèêëÿ åíäèðèðäè!) áèð êöíúöíäÿ Áåù-
çàäûí ÷ÿêäèéè ÿëÿ ðàñò ýÿëÿðÿì äåéÿ, äèããÿò êÿñèëìÿêäÿí þçöìö
ñàõëàéà áèëìèðäèì.
3. Àòëàðûí áóðóí äåøèêëÿðè, Ãàðàéëà úûðòäàíûí âàðëûüû þçöìö
ýþðäöêëÿðèìÿ áöòöíëöêëÿ âåðìÿéèìÿ ÿíýÿë èäè.
Áöòöí áþéöê íÿããàøëàðà Àëëàùûí áþéöê åùñàíû êèìè éàõûí-
ëàøàí çöëìÿòèí ìÿõìÿð ïÿðäÿñè ýþçëÿðèìèí ãàáàüûíà åíìÿ-
ìèøäÿí ÿââÿë áó ÿôñàíÿâè êèòàáà Àëëàùûí, òÿáèè êè, úîìÿðäëèêëÿ
áÿõø åëÿäèéè ôöðñÿò íÿòèúÿñèíäÿ äîéóíúà áàõìàã íÿ áþéöê
òàëå idèñÿ, òÿáèè êè, îíà ãÿëáèìäÿí ÷îõ àüëûìëà áàõìàã äà
êÿäÿð èäè. Ñÿùÿð èøûüû ýåò-ýåäÿ õÿçèíÿíèí ñîéóã ìÿçàðà îõøà-
éàí îòàüûíà ÷àòàíà ãÿäÿð áó ìèñèëñèç êèòàáûí èêè éöç ÿëëè äîã-
ãóç (ÿëëè éîõ) ðÿñìèíèí ùàìûñûíû ýþðìöøäöì. Àüûëëà áàõäûì;
àüûëà ùÿâÿñëè ÿðÿá àëèìëÿðè êèìè éåíÿ àéûðûá ñþéëÿéèì.
1. Áóðóí äåøèêëÿðè àë÷àã ãàòèëèí ÷ÿêäèéèíÿ îõøàéàí àòà
Ðöñòÿìèí Òóðàíäà àò îüðóëàðûíûí èçèíÿ äöøÿí âàõò ðàñò ýÿëäè-
éè ðÿíýáÿðÿíý àòëàð; ßðÿá ñóëòàíû èçií âåðìÿéÿíäÿ Ôèðóäèí
øàùûí Äÿúëÿ íÿùðèíè öçÿ-öçÿ êå÷ÿí ìèñèëñèç àòëàðû; àòàëàðû áèðè-
íÿ óçàãäàêû Ðóì þëêÿñèíè, î áèðèíÿ äàùà äà óçàã ×èí þëêÿñèíè
âåðÿíäÿ ÿí êè÷èê îüëàí Èðÿúÿ ÿí ýþçÿë þëêÿ Èðàíû âåðäèéèíÿ
ýþðÿ ãûñãàíàí áþéöê ãàðäàø Òóðóí Èðÿúèí áàøûíû íàìÿðä-
ëèêëÿ âÿ õàèíúÿñèíÿ êÿñÿí âàõò óçàãäàí òàìàøà åëÿéÿí êÿäÿðëè

417
áîç àòëàð; Èñêÿíäÿðèí õÿçÿðëÿð, ìèñèðëèëÿð, áåðáåðèëÿð âÿ òàçè-
ëÿðÿ äÿñòÿêëè çèðåùëÿð, äÿìèð ãàëõàíëàð, ãûðûëìàéàí ãûëûíúëàð,
èøûì-èøûì èøûëäàéàí áàøëûãëàð è÷èíäÿêè ãÿùðÿìàí îðäóñóíóí
àòëàðû; Àëëàùûí îíà éàçäûüû òàëåéÿ ãàðøû ÷ûõäûüûíäàí, àðàìñûç áóð-
íó ãàíàéàí Øàù Éÿçäýèðäè øÿôàëû ñóéóéëà éàõøû åëÿéÿí éàøûë
ýþëöí ãûðàüûíäà ýþçëÿíèëìÿç ùàëäà, Àëëàùûí ÿäàëÿòèéëÿ þëäö-
ðÿí ÿôñàíÿâè àò âÿ ùàìûñûíû àëòû-éåääè íÿããàøûí ÷ÿêäèéè éöçëÿð-
ëÿ ÿôñàíÿâè, ùÿãèãè àò è÷èíäÿ ðàñò ýÿëÿ áèëìÿäèì; àììà ãàð-
øûìäà xÿçèíÿäÿêè äèýÿð êèòàáëàðà áàõìàã ö÷öí éåíÿ áèð ýöí-
äÿí àðòûã âàõòûì âàðäû.
2. Ñîí èéèðìè áåø èë ÿðçèíäÿ óñòà íÿããàøëàðûí àðàëàðûíäà
ùåé äåäè-ãîäó ìþâçóñó îëàí áèð èääèà âàð: áèð íÿããàøûí pàä-
øàùûí õöñóñè èúàçÿñèéëÿ áó ÿë÷àòìàç xÿçèíÿ îòàüûíà ýèðèá, áó
ìèñèëñèç êèòàáû òàïûá, à÷ûá, øàì èøûüûíäà íöìóíÿ äÿôòÿðèíÿ õåéëè
àò, àüàú, áóëóä, ÷è÷ÿê, ãóø, áàü÷à, ñàâàø âÿ åøã ìÿúëèñè þðíÿ-
éèíè êþ÷öðöá, ñîíðà áóíëàðäàí ôàéäàëàíäûüû... íÿ âàõò áèð íÿã-
ãàø ìèñèëñèç, ôþâãÿëàäÿ áèð øåé ÷ÿêñÿ, îíó ãûñãàíàí î áèðèëÿð
áóíó äåéÿðäè. Áèð àç äà Òÿáðèçäÿí ßúÿì èøè îëäóüóíà ýþðÿ
àë÷àëòìàã ö÷öí. Î çàìàíëàð Òÿáðèç pàäøàùûìûçûí þëêÿñè äåéèë-
äè. Ìÿíèì ùàããûìäà äà ñþéëÿíÿíäÿ ùàãëû ãÿçÿá âÿ ýèçëè ãöðóð
äóéäóüóì áó èôòèðàéà, áàøãàëàðû ùàããûíäà äåéèëÿíäÿ ìÿí äÿ
èíàíìûøàì. Èíäè ãÿðèáÿ øÿêèëäÿ èéèðìè áåø èë ÿââÿë áó êèòàáà
áèð êÿðÿ áàõàí áèç äþðä íÿããàøûí îíó î ýöí ùàôèçÿìèçÿ ùÿêê
åëÿéèá, áöòöí áó èéèðìè áåø èë ÿðçèíäÿ áåéíèìèçäÿ äÿéèøäèðÿ-
äÿéèøäèðÿ õàòûðëàéûá, pàäøàùûìûçûí êèòàáûíäà íÿãø åëÿäèéèìèçè
êÿäÿðëÿ ýþðäöì. Áó êèòàáû, éà äà äèýÿðëÿðèíè õÿçèíÿñèíäÿí
÷ûõàðûá ãàáàüûìûçà ãîéìàéàí, åéùàìëû ïàäøàùëàðûí ãÿääàðëû-
üûíà éîõ, þç íàõûø àëÿìèìèçèí íÿ ãÿäÿð äÿ êàñàä îëäóüóíà
êÿäÿðëÿíèðäèì. Èñòÿð ùåðàòëû áþéöê óñòàäëàð îëñóí, èñòÿð òÿáðèçëè
éåíè óñòàäëàð îëñóí, ßúÿì íÿããàøëàðû áèç Îñìàíëû íÿããàø-
ëàðûíäàí äàùà ìöêÿììÿë ðÿñìëÿð âÿ ìþúöçÿëÿð íÿãø åëÿäèëÿð.
Áèð àíëûüà èêè ýöí ñîíðà ìÿíèìëÿ áèðëèêäÿ áöòöí íÿããàø-
ëàðûìûí èøýÿíúÿäÿí êå÷ìÿñèíèí éàõøû îëàúàüûíû ôèêèðëÿøäèì
âÿ ãàðøûìäà à÷ûã äóðàí ðÿñìäÿ ÿëèìèí àëòûíà èëê ýÿëÿí öçöí

418
 Orxan Pamuk V $ %" $

ýþçëÿðèíè ãÿëÿìéîíàíûìûí óúóéëà ðÿùìñèçúÿñèíÿ ãàçûäûì. Inventas vitam

Áó, Ùèíä åë÷èñèíèí ýÿòèðäèéè äàìàëû òàõòàéëà äàøëàðà áàõûá,

juvat excoluisse
per artes

øÿòðÿíú îéóíóíó þéðÿíÿí, þéðÿíÿð-þéðÿíìÿç óñòà ùèíäëèéя

галиб эялян ßúÿì èñòåäàäûíûí ðÿâàéÿòè iäè! ßúÿì éàëàíû! Øÿò-
ðÿíú îéíàéàíëàðûí, îíëàðà òàìàøà åëÿéÿí øàùûí âÿ àäàìëà-
ðûíûí äà ýþçëÿðèíè áèð-áèð ãàçûäûì. Ñÿùèôÿëÿðè ýåðèéÿ ÷åâèðèá,
ãÿääàðúàñûíà ñàâàøàí øàùëàðûí, øàùàíÿ çèðåù è÷èíäÿêè ýþð-
êÿìëè îðäóëàðûí ÿñýÿðèíèí, éåðëÿðäÿêè êÿñèê áàøëàðûí äà ýþç-
ëÿðèíè áèð-áèð ðÿùìñèçúÿñèíÿ ãàçûäûì. Áó èøè ö÷ ñÿùèôÿ ýþðÿí-
äÿí ñîíðà ãÿëÿìéîíàíûìû ãóðøàüûìûí àëòûíà ñîõäóì.
ßëëÿðèì òèòðÿéèðäè, àììà þçöìö ÷îõ ïèñ ùèññ åëÿìèðäèì.
Èíäè ÿëèëëèê íÿããàøëûã ùÿéàòûì áîéóíúà òåç-òåç ãàðøûëàøäûüûì
áó ãÿðèáÿ èøè ýþðÿí î ãÿäÿð ñÿðñÿìèí íÿ ùèññ åëÿäèéèíè áàøà
äöøöðäöììö? Ãàçûäûüûì ýþçëÿðèí è÷èíäÿí êèòàáûí ñÿùèôÿëÿðè-
íÿ ãàí ñûçìàñûíû èñòÿéèðäèì.
3. Áó äà ìÿíè þìðöìöí ñîíóíäàêû ÿçàáà âÿ òÿñÿëëèéÿ
ýÿòèðèð. Øàù Òÿùìàñèáèí ÿí óñòà ßúÿì íÿããàøëàðûíû îí èë èøëÿ-
äèá ùàçûðëàòäûüû áó ýþçÿë êèòàáà áþéöê Áåùçàäûí ãÿëÿìè äÿé-
ìÿéèá, îíóí î ýþçÿë ÿëëÿðè ùå÷ áèð éåðÿ úûçûëìàìûøäû. Áó ýþç-
äÿí äöøÿí Ùåðàòäàí þìðöíöí ñîí èëëÿðèíäÿ Òÿáðèçÿ ýÿëÿíäÿ
Áåùçàäûí êîð îëäóüóíó òÿñäèã åëÿéèðäè. Áåëÿúÿ áöòöí þìðö
áîéó ÷àëûøûá, ãÿäèì óñòàäëàðûí ãöñóðñóçëóüóíà íàèë îëàíäà
íàõûøûíû ùå÷ áèð íÿããàøõàíàíûí âÿ øàùûí èñòÿêëÿðèéëÿ ãàðûøäûð-
ìàìàã ö÷öí áþéöê óñòàíûí þç-þçöíö êîð åëÿäèéèíè áèð äÿôÿ
äÿ ñåâèíúëÿ áàøà äöøäöì.
Ãàðàéëà úûðòäàí ÿëëÿðèíäÿêè ãàëûí áèð úèëäè à÷ûá, ùÿìèí
âàõò ãàáàüûìà ãîéäóëàð.
“Õåéð, áó äåéèë, – òÿðñëèê åëÿìÿäÿí äåäèì. – Áó ìîíãîë
øàùíàìÿñèäèr: Èñêÿíäÿðèí äÿìèðäÿí ñöâàðèëÿðèíèí äÿìèðäÿí
àòëàðû, è÷ëÿðè íåôòëÿ äîëäóðóëóá îä âóðóëàíäà ëàìïà êèìè éàíà-
éàíà, áóðóí äåøèêëÿðèíäÿí àëîâëàð ôûøãûðäûá, äöøìÿíÿ ùöúóì
åëÿéèðëÿð”.
×èí ðÿñìëÿðèíäÿí ÷ûõìà àëîâëàð è÷èíäÿêè áó äÿìèð îðäó-
éà áàõäûã.

419
 “Úÿçìè aüà, – äåäèì, – bóíäàí èéèðìè áåø èë ãàáàã Øàù
Òÿùìàñèáèí áó êèòàáûíû ýÿòèðÿí ßúÿì åë÷èëÿðèíèí ùÿäèééÿëÿ-
ðèíè äàùà ñîíðàëàð áèç “Ñÿëèìíàìÿ”äÿ ðÿñì åëÿìèøäèê...”
“Ñÿëèìíàìÿ” úèëäèíè äÿðùàë òàïûá, ýÿòèðèá ãàáàüûìà ãîé-
äó. Åë÷èëÿðèí ðÿùìÿòëèê Ñóëòàí Ñÿëèìÿ î áèðè ùÿäèééÿëÿðëÿ áèð-
ëèêäÿ “Øàùíàìÿ”íè òÿãäèì åëÿìÿëÿðèíè ýþñòÿðÿí ïàðëàã ðÿíý-
ëÿíìèø ñÿùèôÿíèí ãàðøûñûíà áèð-áèð ñûðàéëà éàçûëìûø ùÿäèééÿ -
ëÿðèí àðàñûíäà áèð âàõòëàð îõóéóá, ñàíêè, èíàíìàäûüûìäàí,
óíóòäóüóì øåéè ýþçöì þç-þçöíÿ òàïäû:
“Ùåðàòëû ãÿäèì óñòàäëàðûí âÿ óñòàäëàð óñòàäû
Áåùçàäûí þçëÿðèíè êîð åëÿìÿê ö÷öí èñòèôàäÿ
åëÿäèêëÿðè ñàïû ôèðóçÿ âÿ íàõûøëû ñÿäÿôäÿí ãûçûë
òóü èéíÿñè”.
Úûðòäàíäàí “Ñÿëèìíàìÿ” úèëäèíè ùàðaäàí òàïäûüûíû ñîðóø-
äóì. Õÿçèíÿ îòàüûíûí òîçëó ãàðàíëûüû è÷ÿðèñèíäÿ ñàíäûãëàð,
ãóìàø âÿ õàëû éûüûíëàðû, äîëàáëàð àðàñûíäàí, ïèëëÿêÿíëÿðèí
àëòûíäàí ÿéèëÿ-ÿéèëÿ éåðèäèê. Ýàù áþéöéöá, ýàù êè÷èëÿí êþëýÿ-
ëÿðèìèçèí ãàëõàíëàðûí, ôèë äèøëÿðèíèí, ãàïëàí äÿðèëÿðèíèí öçÿðèí-
äÿí êå÷äèéèíè ýþðäöì. Åéíè ãÿðèáÿ ãûðìûçû ãóìàø âÿ ìÿõ-
ìÿð ðÿíýèíÿ áàòìûø î áèðè îòàãëàðûí áèðèíäÿ, “Øàùíàìÿ” úèëäè-
íè òàïäûüûìûç äÿìèð ñàíäûüûí éàíûíäà áàëàúà êèòàáëàðûí, ýöìöø
âÿ ãûçûë ñàïëàðëà èøëÿíìèø þðòöêëÿðèí, õàì ñöëåéìàí äàøëàðû-
íûí, éàãóò äàøëû õÿíúÿðëÿðèí àðàñûíäà Øàù Òÿùìàñèáèí éîëëàäû-
üû äèýÿð ùÿäèééÿëÿðèí áÿçèëÿðèíè, èïÿê Èñôàùàí õàëûëàðûíû, ôèë
äèøèíäÿí øÿòðÿíú äÿñòèíè ýþðäöì, öçÿðèíäÿêè ×èí ÿæäàùàëàðû
âÿ áóäàãëàðûéëà, ñÿäÿôäÿí òþêìÿ ýöíÿø ñöñöéëÿ Òåéìóð çàìà-
íûíäàí ãàëìà, äÿðùàë ýþçÿäÿéÿí ãÿëÿì ãóòóñóíó àéûðä åëÿ-
äèì. Ãóòóíó à÷äûì, è÷èíäÿí àçúà éàíûã êàüûç, êöë ãîõóñóéëà
áèðëèêäÿ ñàïû ôèðóçÿ âÿ ñÿäÿôäÿí òóü èéíÿñè ÷ûõäû. Èéíÿíè ýþòöð-
äöì, êþëýÿ êèìè éåðèìÿ ãàéûòäûì.
Òÿê ãàëàíäà Óñòàä Áåùçàäûí þçöíö êîð åëÿäèéè èéíÿíè
à÷ûã “Øàùíàìÿ” ñÿùèôÿñèíèí öñòöíÿ ãîéóá îíà òàìàøà åëÿ -
äèì. Áåùçàäûí éîõ, þçöíö êîð åëÿäèéè èéíÿíè, ìþúöçÿ ÿëèíÿ
àëäûüû ùÿð ùàíñû áèð øåéè ýþðìÿê áåëÿ ìÿíè äèêñèíäèðèðäè.

420
 Orxan Pamuk V $ %" $

Áó ãîðõóíú èéíÿíè Øàù Òÿùìàñèá ùÿäèééÿ êèòàáëà áèðëèê- Inventas vitam

äÿ íèéÿ Ñóëòàí Ñÿëèìÿ éîëëàìûøäû! Óøàãëûüûíäà Áåùçàääàí

juvat excoluisse
per artes

íàõûø äÿðñè àëàí, ýÿíúëèéèíäÿ íÿããàøëàðû ÿë öñòöíäÿ ñàõëàéàí

øàù éàøëàíàíäà øàèðëÿðè âÿ ðÿññàìëàðû ÿòðàôûíäàí óçàãëàøäûðûá,
þçöíö èáàäÿòÿ ùÿñð åëÿäèéè ö÷öíìö? ßí áþéöê óñòàäëàðûí
öçÿðèíäÿ îí èë ÷àëûøäûüû áó ìèñèëñèç êèòàáû ÿëèíäÿí ÷ûõàðìàüà-
äàìû áóíà ýþðÿ ðàçû îëìóøäó? Êèòàáëà áèðëèêäÿ áó èéíÿíè óñòà
íÿããàøûí àõûðûíûí êþíöëëö êîðëóã îëäóüóíó ùàìû áèëñèí äåéÿ-
ìè éîëëàìûøäû, éîõñà áèð âàõòëàð äåäèéè êèìè, “áó ÿôñàíÿâè
êèòàáûí ñÿùèôÿëÿðèíÿ áèð êÿðÿ áàõàí àëÿìäÿ àðòûã áàøãà áèð øåé
ýþðìÿê èñòÿìÿç” äåìÿê ö÷öíìö? Àììà áèð ÷îõ ùþêìäàðûí
éàøëûëûüûíäà åëÿäèéè êèìè, ýÿíúëèéèíäÿêè ðÿñì åøãèíäÿí ýöíàù
ãîðõóñóéëà ïåøìàí÷ûëûã äóéàí øàù ö÷öí áó êèòàá àðòûã ìþúö-
çÿ äåéèëäè àõû.
Éàøëàíûá ðóùäàí äöøÿí áÿäáÿõò íÿããàøëàðûí äàíûøäûüû
ðÿâàéÿòëÿðè õàòûðëàäûì, Ãàðàãîéóíëó ùþêìäàðû Úàùàí øàùûí
îðäóñó Øèðàçà ýèðùàýèðäÿ øÿùÿðäÿêè ÿôñàíÿâè Бàø íÿããàø Èáí
Ùöñàì: “Ìÿí áàøãà úöð íÿãø åëÿìÿðÿì”, – äåéèá, øÿéèðäèíÿ
ýþçëÿðèíè äàüëàòìûøäû. Éàâóç Ñóëòàí Ñÿëèìèí îðäóëàðûíûí Øàù
Èñìàéûëû ìÿüëóá åëÿéèá, Òÿáðèçÿ ýèðèá, Ùÿøò Áåùèøò sàðàéûíû
éàüìàëàéûá, Èñòàíáóëà ýÿòèðäèéè íÿããàøëàð àðàñûíäàí éàøëû áèð
ßúÿì óñòàñûíûí ñîíðàäàí èðÿëè ñöðäöéö êèìè, éîëäà õÿñòÿëèê-
ëÿð öçöíäÿí äåéèë, “Îñìàíëû öñëóáóíäà íÿãø åëÿìÿðÿì”,
– äåéèá, þç-þçöíö äÿðìàíëàðëà êîð åëÿäèéè ñþéëÿíèðäè. Áåùçà-
äûí þçöíö êîð åëÿìÿñèíè ãÿçÿá àíëàðûíäà íÿããàøëàðûìà þðíÿê
îëñóí äåéÿ, ìÿí äàíûøûðäûì.
Èêèíúè éîë îëìàçìû? Óñòàä íÿããàø éåíè öñóëëàðû ãûðàã-
áóúàüûíäàí ìÿíèìñÿñÿ, áöòöí áèð íÿããàøõàíàíû, ãÿäèì
óñòàäëàðûí öñëóáóíó áèð àç äà îëñà, õèëàñ åëÿìÿçìè?
Òóü èéíÿñèíèí ÷îõ çÿðèô øÿêèëäÿ èíúÿëÿí ñèâðè óúóíäà ãàðàëòû
âàðäû, àììà éîðüóí ýþçëÿðèì ãàíìû, áàøãà áèð øåéìè îëäó-
üóíó àéûðä åëÿéÿ áèëìèðäè. Áþéöäöúöíö éàõûíëàøäûðûá, êÿäÿðëè
åøã ìÿúëèñèíÿ éåíÿ åéíè êÿäÿðëÿ òàìàøà åëÿéÿí êèìè, èéíÿéÿ
óçóí-óçàäû áàõäûì. Áåùçàäûí áó èøè íåúÿ ýþðÿúÿéèíè òÿñÿââöð

421
åëÿìÿéÿ ÷àëûøäûì. Èíñàíûí äÿðùàë êîð îëìàéàúàüûíû, åéíèëÿ þç-
þçëÿðèíÿ êîð îëàí àùûëëàð êèìè ìÿõìÿð ãàðàíëûüûí áÿçÿí ýöí-
ëÿð, àéëàð þëÿíäÿí ñîíðà éàâàø-éàâàø åíÿúÿéèíè ñþéëÿéèðäèëÿð.
Éàí îòàüà êå÷ÿíäÿ ýþðìöøäöì: ãàëõäûì, áàõäûì, îðaäà
idi; ñàïû áóðìàëû, ãàëûí ÷ÿð÷èâÿñè àáíîñ îëàí òöëè éàçûéëà ÷è÷ÿê
êèìè èøëÿíìèø ôèë äèøèíäÿí àéíà. Éåðèìäÿ îòóðäóì, àéíàäà
ýþçëÿðèìÿ áàõäûì. Àëòìûø èëäÿí áÿðè íÿãø åëÿéÿí, íàõûøà áàõàí
ýþç áÿáÿêëÿðèìäÿ ãûçûë øàìäàíûí àëîâó íÿ ýþçÿë äàëüàëàíûðäû!
“Óñòàä Áåùçàä íåúÿ åëÿìèøäè?” – èñòÿêëÿ þçöìäÿí áèð äÿ
ñîðóøäóì.
Ýþç áÿáÿêëÿðèìè àéíàäàí ùå÷ àéûðìàäàí ýþçëÿðèíÿ ñöð-
ìÿ ÷ÿêÿí ãàäûíûí ÿë âÿðäèøèéëÿ ÿëèì þç-þçöíÿ èéíÿíè òàïäû.
Åéíèëÿ íÿãø åäèëÿúÿê äÿâÿãóøó éóìóðòàñûíû óúóíäàí äåøÿí
êèìè, ãÿòè òÿðÿääöä åëÿìÿäÿí èéíÿíè úÿñàðÿò, ñöêóíÿò âÿ ýöúëÿ
ñàü ýþçöìöí áÿáÿéèíÿ ñàíúäûì. Åëÿäèéèì øåéè äóéäóüóì
ö÷öí éîõ, ýþðäöéöì ö÷öí è÷èì ÿçèëèðäè. Èéíÿíè ýþçöìÿ ÷å÷ÿ-
ëÿ áàðìàã ãÿäÿð ñîõóá ÷ûõàðäûì.
ßëèìäÿêè àéíàíûí ÷ÿð÷èâÿñèíÿ èøëÿíìèø áåéòäÿ øàèð àéíà-
éà áàõàíà ñîíñóç àéäûíëûã, àéíàéà äà ñîíñóç þìöð äèëÿéèðäè.
Ýöëöìñÿéÿ-ýöëöìñÿéÿ åéíè èøè î áèðè ýþçöìÿ äÿ åëÿäèì.
Óçóí ìöääÿò ãûìûëäàíûá-åëÿìÿäÿí äóðäóì. Àëÿìÿ òàìà-
øà åëÿäèì. Ùÿð øåéÿ.
Àëÿìèí ðÿíýëÿðè ýöìàí åëÿäèéèì êèìè, ãàðàëìàäû äà, ñàí-
êè, õÿôèô-õÿôèô áèð-áèðèíÿ ãàðûøäû. Àììà ùÿð øåéè áàøäàí-àéà-
üàúàí ùÿëÿ ýþðöðäöì.
Àç ñîíðà ñîëüóí ýöí èøûüû xÿçèíÿ îòàüûíûí ãûïãûðìûçû, ãàí
ðÿíýëè ãóìàøëàðû àðàñûíà äöøäö. Õÿçèíÿäàðáàøûéëà àäàìëàðû
åéíè ìÿðàñèìëÿ ìþùöð éûðòûá, êèëèäè âÿ ãàïûíû à÷äûëàð. Úÿçìè
aüà îòóðàãëàðû, ëàìïàëàðû, ìàíãàëû äÿéèøäèðäè, òÿçÿ ÷þðÿêëÿ òóò
ãóðóñó àëäû, áèçèì pàäøàùûìûçûí êèòàáëàðû àðàñûíäà ãÿðèáÿ
áóðóíëó àòëàðû àõòàðìàüà äàâàì åëÿéÿúÿéèìèçè ñþéëÿäè. Úàùà-
íûí ÿí ýþçÿë ðÿñìëÿðèíÿ áàõà-áàõà àëÿìè õàòûðëàìàüà ÷àëûø-
ìàãäàí ýþçÿë íÿ îëà áèëÿð?

422
 Orxan Pamuk V $ %" $

Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
M]NIM BFZM EBQBFZ"

Ñÿùÿð Xÿçèíÿäàðáàøû âÿ àüàëàð ãàïûëàðû ìÿðàñèìëÿ à÷àíäà

xÿçèíÿ îòàüûíûí ãûçûë ìÿõìÿð ðÿíýèíÿ ýþçëÿðèì î ãÿäÿð àëûø-
ìûøäû êè, ßíäÿðóí ùÿéÿòèíäÿí è÷ÿðè äöøÿí ãûø ñÿùÿðèíèí èøûüû
ìÿíÿ áàõàíû àëäàòìàã ö÷öí äöçÿëäèëìèø ãîðõóíú áèð øåé
êèìè ýþðöíäö. Åéíèëÿ Óñòàä Îñìàíñàéàьы äóðäóüóì éåðäÿí
ãûìûëäàíìàäûì: ùÿðÿêÿò åëÿñÿì, xÿçèíÿ îòàãëàðûíûí î êèôëè,
òîçëó, ÿëëÿ òîõóíóëàí ùàâàñû àõòàðäûüûìûç èïóúëàðûéëà áèðëèêäÿ,
ñàíêè, ãàïûäàí ÷ûõûá ãà÷àúàãäû.
Óñòàä Îñìàí à÷ûã ãàïûëàðûí éàíûíäà èêè ñûðàéëà äöçöë-
ìöø xÿçèíÿ àüàëàðûíûí áàøëàðû àðàñûíäà è÷ÿðè âóðàí èøûüà èëê
äÿôÿ ýþðäöéö ìþúöçÿâè áèð øåéÿ áàõàí êèìè, ãÿðèáÿ ùåéðÿòëÿ
áàõûðäû.
Ýåúÿ ðÿñìëÿðÿ áàõàíäà, Øàù Òÿùìàñèáèí “Øàùíàìÿ”-
ñèíèí ñÿùèôÿëÿðèíè ÷åâèðÿíäÿ îíà óçàãäàí äèããÿòëÿ òàìàøà
åëÿìèø, åéíè ùåéðÿò èôàäÿñèíèí àðàäàáèð öçöíäÿ ïåéäà îëäó-
üóíó ýþðìöøäöì. Äèâàðà äöøÿí êþëýÿñè áÿçÿí õÿôèôúÿ òèòðÿ-
éèð, áàøû ÿëèíäÿêè áþéöäöúöéÿ éàõûíëàøûð, äîäàãëàðûíäà õîø
ñèðð âåðìÿéÿ ùàçûðëàøàí êèìè, éóìøàã èôàäÿ ïåéäà îëóð,
ñîíðà áèð ðÿñìÿ ùåéðàíëûãëà áàõàíäà äîäàãëàðû þç-þçöíÿ
ãûìûëäàíûðäû.
Ãàïû þðòöëÿíäÿí ñîíðà ñöðÿòëÿ àðòàí íàðàùàòëûã è÷èíäÿ
îòàãëàð àðàñûíäà ñÿáèðñèçëèêëÿ àøàüû-éóõàðû ýåòäèì, xÿçèíÿäÿêè
êèòàáëàðäàí éåòÿðëè ìÿëóìàò ÿëäÿ åëÿéÿ áèëìÿéÿúÿéèìèçè, âàõòû-
ìûçûí ÷àòàúàüûíû òÿëàøëà ôèêèðëÿøäèì. Óñòàä Îñìàíûí äèããÿòèíè
ëàçûìè ãÿäÿð áó èøÿ âåðìÿäèéènè ñåçäèéèìäÿí, îíà íàðàùàòëûüû-
ìû ñþéëÿäèì.
Øÿéèðäëÿðèíè îõøàìaüà àëûøìûø ÿñë óñòà êèìè ÿëèìäÿí õîø
òÿðçäÿ òóòäó. “Áèçèì êèìèëÿðèí, àëÿìè Àëëàùûí ýþðäöéö òÿêè
ýþðìÿéÿ ÷àëûøìàãäàí, Àëëàùûí ÿäàëÿòèíÿ ñûüûíìàãäàí áàøãà
ùå÷ áèð ÷àðÿëÿðè éîõäó”, – äåäè. Áóðaäà ùÿìèí èêèñèíèí áó
ðÿñìëÿð, ÿøéàëàð àðàñûíäà áèð-áèðèíÿ éàõûíëàøäûüûíû ëàï è÷èìäÿ

423
ùèññ åëÿéèðäèì. Àëÿìè Àëëàùûí ýþðäöéö êèìè, ýþðìÿéÿ éàõûí-
ëàøäûãúà, îíóí ÿäàëÿòè áèçÿ éàõûíëàøûð. Áàõ, Óñòàä Áåùçàäûí
þç-þçöíö êîð åëÿäèéè èéíÿ...”
Èéíÿíèí ðÿùìñèç ðÿâàéÿòèíè äàíûøàíäà äàùà äà éàõøû ýþðöì
äåéÿ, éàõûíëàøäûðäûüû áþéöäöúöíöí àëòûíäà áó õîøàýÿëìÿç
øåéèí ñèïñèâðè óúóíà äèããÿòëÿ áàõûá, îðaäà ãàðàìòûë èñëàãëûã
ýþðäöì.
“Ãÿäèì óñòàäëàð, – Óñòàä Îñìàí äåäè, – áöòöí ùÿéàòëà-
ðûíû âåðäèêëÿðè áàúàðûãëàðûíû, ðÿíýëÿðèíè, öñóëëàðûíû äÿéèøäèð-
ìÿéè áþéöê âèúäàí ìÿñÿëÿñè ñàéàðäûëàð. Èíäèêèëÿð ñàéàã àëÿìè
áèð ýöí Äîüóäàêû øàùûí, î áèðè ýöí Áàòûäàêû ùþêìäàðûí ýþð
äåäèéè êèìè, ýþðìÿéè øÿðÿôñèçëèê ùåñàá åëÿéÿðäèëÿð”.
Ýþçëÿðè íÿ ìÿíèì ýþçëÿðèìÿ áàõûðäû, íÿ äÿ ãàáàüûíäàêû
ñÿùèôÿéÿ. Ñàíêè, àðõà òÿðÿôäÿêè ÿë ÷àòìàéàúàã ãÿäÿð óçàã éåð-
äÿêè àüëûüà áàõûðäû. Ãàðøûñûíäàêû “Øàùíàìÿ”äÿ Èðàí âÿ Òóðàí
îðäóëàðû áþéöê ãöââÿëÿðèéëÿ áèð-áèðëÿðèíÿ ùöúóì åëÿéèð, àòëàð
÷èéèí-÷èéèíÿ ÷àðïûøàíäà ñöâàðèëÿðèí ìèçðàãëàðû çèðåùëÿðè äÿëèá,
âöúóäëàðû ïàð÷àëàéûð, áàøû, ãîëëàðû ãîïóð, èêèéÿ àéðûëûð, ãàíëû
áÿäÿíëÿð éåðÿ òþêöëöð, ýþçëÿðè ãûçìûø ãÿùðÿìàí ñàâàø÷ûëàð
ñåâèíúèí íÿøÿñè âÿ ðÿíýëÿðèéëÿ ãûëûíúëàðûíû ÷ÿêèá, áèð-áèðëÿðèíè
þëäöðöðäöëÿð.
“Ãàëèáëÿðèí öñóëëàðûíû ýþòöðìÿéÿ, íÿããàøëàðûíû òÿãëèäÿ
÷ÿòèíëèê ÷ÿêÿí ãÿäèì áþéöê óñòàäëàð øÿðÿôëÿðèíè ãîðóìàã
ö÷öí þçëÿðèíè êîð åëÿéÿúÿê èøè èéíÿéëÿ ãÿùðÿìàíúàñûíà ýþðÿí-
äÿí ñîíðà Àëëàùûí ñàô ãàðàíëûüû ýþçëÿðèíÿ ìöêàôàò êèìè
åíìÿìèøäÿí ÿââÿë ãàðøûëàðûíà ãîéäóãëàðû ìèñèëñèç ñÿùèôÿéÿ
ñààòëàðëà, áÿçÿí ýöíëÿðëÿ ãÿòè àðà âåðìÿäÿí áàõàðäûëàð.
Áàøëàðûíû ãàëäûðìàäàí ñààòëàðëà áàõäûãëàðûíäàí, áÿçÿí ýþç-
ëÿðèíäÿí äàìúûëàéàí ãàí ëÿêÿëÿðèéëÿ ëÿêÿëÿíÿí áó ðÿñìèí
àëÿìè âÿ ìÿíàñû, ãÿùðÿìàí óñòàäëàðûí éàâàø-éàâàø ýþçëÿðè
äÿ áóëàíûá, êîð îëìàüà äîüðó ýåòäèéèíÿ ýþðÿ ëÿççÿòëè éóì-
øàãëûãëà è÷èíäÿ éàøàäûãëàðû ïèñëèéèí éåðèíè àëûðäû! Íÿ õîøáÿõò-
ëèêäèr! Ìÿí ùàíñû ðÿñìÿ êîðëóüóí ãàðàíëûüûíà ãîâóøàíà
ãÿäÿð áàõìàã èñòÿðäèì, áèëèðñÿíìè?”

424
 Orxan Pamuk V $ %" $

Áÿáÿêëÿðè êè÷èëèðäè, àüëàðû ýåòäèêúÿ èðèëÿøÿí êèìè ýþðö- Inventas vitam

íÿí ýþçëÿðèíè óøàãëûã õàòèðÿëÿðèíè õàòûðëàìàüà ÷àëûøàíëàðûí

juvat excoluisse
per artes

åëÿäèéè òÿêè, óçàãëàðà, ñàíêè, xÿçèíÿ îòàüûíûí åøèéèíäÿ áèð

éåðÿ äèêìèøäè.
“Ùåðàòëû ãÿäèì óñòàäëàðûí íÿãø åëÿäèéè òÿðçäÿ Õîñðîâóí
àòûéëà Øèðèíèí ãÿñðèíèí àëòûíà ýÿëèá, îíóí åøãèéëÿ è÷èí-è÷èí
éàíà-éàíà ýþçëÿäèéè ìÿúëèñ!”
Ãÿäèì óñòàäëàðûí êîð îëìàëàðûíû þéìÿê ìÿãñÿäèëÿ, áÿëêÿ,
êÿäÿðëè øåèð ùàâàñûéëà î ðÿñìè áàøà ñàëàúàãäû. “Áþéöê óñòà-
äûì, ÿôÿíäèì, – äåéÿ ãÿðèáÿ úÿùäëÿ ñþçöíö êÿñäèì, – mÿíèì
áöòöí áàõìàã èñòÿäèéèì øåé úàíàíûìûí çÿðèô öçöäö. Îíóíëà
åâëÿíìÿéèìäÿí ö÷ ýöí êå÷äè. Îí èêè èë ùÿñðÿòèíè ÷ÿêäèì. Øèðè-
íèí ðÿñìèíÿ áàõûá, Õîñðîâà àøèã îëäóüó ìÿúëèñ ìÿíÿ òàìà-
ìèëÿ îíó õàòûðëàäûð”.
Óñòàä Îñìàíûí öçöíäÿ, áÿëêÿ, ýèçëÿéÿ áèëìÿäèéè èôàäÿ
éöêö, ìàðàã âàðäû, àììà ìÿíèì ùåêàéÿòèìÿ äÿ, ãàðøûñûí-
äàêû ñàâàø ìÿúëèñèíÿ äÿ äþíöê äåéèëäè. Ñàíêè, àüûð-àüûð éàõûí-
ëàøàúàã ìöæäÿíè ýþçëÿéèðäè. Ìÿíè ýþðìÿäèéèíÿ ÿìÿëëè-áàøëû
ÿìèí îëàíäà ãàáàüûíäàêû òóü èéíÿñèíè ýþòöðöá, îðaäàí óçàã-
ëàøäûì.
Õÿçèíÿ îòàãëàðûíûí ö÷öíúöñöíöí, ùàìàìа áèòèøèê îëàíû-
íûí ãàðàíëûã éåðèíäÿ áèð ÷îõ ôèðÿíý êðàë âÿ ùþêìäàðëàðûíäàí
ùÿäèééÿ ýÿëèá, ãûñà ìöääÿòäÿ õàðàá îëàí áèð òÿðÿôÿ ãîéóëìóø
éöçëÿðëÿ ãÿðèáÿ âÿ èðè ñààòûí éûüûëäûüû ýóøÿ âàðäû. Îðà ýåòäèì,
Óñòàä Îñìàíûí Áåùçàäûí þçöíö êîð åëÿìÿñèíè äåäèéè èéíÿéÿ
äàùà äèããÿòëÿ òàìàøà åëÿäèì.
Òîçëó âÿ õàðàá ñààòëàðûí ãûçûë ÷ÿð÷èâÿëÿðèíäÿ, áöëëóð øöøÿ-
ëÿðèíäÿ, àëìàçëàðûíäà ÿêñ îëóíàí ãûïãûðìûçû ýöí èøûüûíäà
èéíÿíèí ãàïãàðà ìàéåéëÿ þðòöëö óúó àðàäàáèð ïàðûëäàéûðäû.
ßôñàíÿâè Óñòàä Áåùçàä, äîüðóäàí, áó àëÿòëÿ þçöíö êîð åëÿ-
ìèøäèìè? Óñòàä Îñìàí Áåùçàäûí åëÿäèéè ãîðõóíú øåéè þçöíÿ
åëÿìèøäèìè? Èðè ñààòëàðäàí áèðèíèí ìåõàíèçìèíÿ áàüëû ðÿíýáÿ-
ðÿíý áîéàíìûø áàðìàã áþéöêëöéöíäÿ ùèéëÿýÿð ìÿüðèáëè,
ñàíêè, áàõûøëàðûéëà ìÿíÿ: “Ùÿ!” – äåäè. Áó Îñìàíëû áàøëûüû

425
îëàí àäàì áÿëëèäè êè, ñààò èøëÿäèéè âàõòëàðäà ùÿäèééÿíè éîëëà-
éàí Ùàáñáóðã êðàëûéëà áàúàðûãëû ñààòñàçûíûí çàðàôàòû êèìè ñààò
íå÷ÿäèñÿ, íÿøÿéëÿ áàøûíû î ãÿäÿð ÿéèá, pàäøàùûìûçû âÿ ùÿðÿì-
äÿêè àðâàäëàðûíû ÿéëÿíäèðÿúÿêäè.
ßëèìäÿí áèð ÷îõ àäè êèòàá êå÷èðäèì. Úûðòäàíûí äà èçàù åëÿ-
äèéè êèìè, áóíëàð áàøû âóðóëóá, ìàëëàðû-ìöëêëÿðè ÿëëÿðèíäÿí àëû-
íàí ïàøàëàðûí ìöñàäèðÿ åäèëìèø ìàëëàðû àðàñûíäàí ÷ûõûðäû. Áó
úèëäëÿð íÿ ãÿäÿð ÷îõ ïàøà áîüóëäóüóíó ãÿòè áèëìèðäè. Úûðòäàí
ãÿääàð íÿøÿéëÿ, ñÿðâÿòèíèí, ýöúöíöí ñÿðõîøëóüóéëà ãóë îëäóüó-
íó óíóäóá, åéíèëÿ ïàäøàùëàð âÿ øàùëàð êèìè þç àäûíà êèòàá
éàçäûðûá, ãûçûëû íàõûøëà íÿãø åòäèðÿúÿê ïàøàíûí áàøûíûí âóðóëóá,
ñÿðâÿòèíèí ÿëÿ êå÷èðèëìÿñèíÿ åëÿ ÷îõäàí ùàããû îëäóüóíó ñþé-
ëÿäè. Áÿçèëÿðè ÿëéàçìà, áÿçèëÿðè íàõûøëû, ðÿñìëè äèâàí îëàí áó
êèòàáëàðäà áåëÿ Øèðèíèí ðÿñìèíÿ áàõûá, Õîñðîâà àøèã îëäóüó
ìÿúëèñëÿ ãàðøûëàøàíäà äàéàíûá óçóí-óçàäû òàìàøà åëÿéèðäèì.
Ðÿñì è÷èíäÿêè ðÿñì, éÿíè Øèðèíèí ÷þë ýÿçèíòèñèíäÿ áàõäûüû
Õîñðîâóí ðÿñìè ùå÷ âàõò ãàáàðûã äåéèëäè. Áó ðÿñì è÷èíäÿêè
ðÿñì êèìè êè÷èúèê áèð øåéè íÿããàøëàð ëàçûìè ãÿäÿð éàõøû ÷ÿê-
ìÿäèéèíÿ ýþðÿ áåëÿ äåéèëäè. ×öíêè ðÿñìëÿðè ÷ÿêÿí ðÿññàì-
ëàðûí áèð ÷îõó äûðíàã, äöéö, ùÿòòà òöê öçÿðèíäÿ áåëÿ ðÿñì
÷ÿêÿúÿê ãÿäÿð èíúÿ èøëÿéÿ áèëèðäèëÿð. Îíäà ýþçÿë Øèðèíèí áàõûá,
àøèã îëäóüó éàðàøûãëû Õîñðîâóí öçöíö-ýþçöíö íèéÿ îíó òàíû-
éàúàã ãÿäÿð ãàáàðûã ÷ÿêìèðäèëÿð. Ýöíîðòàäàí ñîíðà áèð âàõò,
áÿëêÿ, öìèäñèçëèéèíè óíóòìàã ö÷öí áó ñóàëëàðû Óñòàä Îñìà-
íà âåðìÿéè ôèêèðëÿøèá, ÿëèìÿ ýÿëÿí ãàðìàãàðûøûã áèð ÿëéàçìà
úèëäèíèí ñÿùèôÿëÿðèíè åëÿ-áåëÿ ÷åâèðÿíäÿ ãóìàø öçÿðèíäÿêè ýÿëèí
äÿñòÿñèíè ýþñòÿðÿí áèð ðÿñìäÿêè àò äèããÿòèìè ÷ÿêäè. Áèð àíäà
ãÿëáèì äþéöíòöñöíöí àùÿíýèíè ÷àøäûðäû.
Îðaäà, ãàðøûìäà ãÿðèáÿ áóðóíëó àò âàðäû. Áåëèíäÿ íàçëû
ýÿëèí àïàðûðäû âÿ ìÿíÿ áàõûðäû. Ñàíêè, ñåùðëè àò ìÿíÿ ñèðð
ïû÷ûëäàéûðäû. Éóõóäàêû êèìè, ãûøãûðìàã èñòÿñÿì äÿ, ñàíêè, ñÿñèì
÷ûõìàäû.
Êèòàáû ãàïûá, ÿøéàëàðûí, ñàíäûãëàðûí àðàñûíäàí Óñòàä
Îñìàíûí éàíûíà ãà÷äûì, ñÿùèôÿíè ãàðøûñûíäà à÷äûì.

426
 Orxan Pamuk V $ %" $

Ðÿñìÿ áàõäû. Inventas vitam

Öçöíäÿ èøûëòû ýþðìÿéÿíäÿ ñÿáèðñèçëÿíäèì. “Àòûí áóðóí

juvat excoluisse
per artes

äåøèéè åéíèëÿ ßíèøòÿìèí êèòàáû ö÷öí ÷ÿêèëÿí àòûí áóðóí äåøèéè

êèìèäèr”, – äåäèì.
ßëèíäÿêè áþéöäöúöíö àòûí öçÿðèíÿ ýÿòèðäè. Áóðíóíó àç
ãàëà ñÿùèôÿéÿ äÿéäèðÿíÿúÿí ýþçëÿðèíè ðÿñìÿ, áþéöäöúöéÿ
éàõûíëàøäûðäû.
Ñöêóòóí óçàíìàñûíà äþçÿ áèëìÿäèì. “Ýþðäöéöíöç êèìè,
áó, ßíèøòÿìèí êèòàáûíà ÷ÿêèëÿí àòûí öñóë âÿ öñëóáóéëà ÷ÿêèë-
ìèø àò äåéèë, – äåäèì, – aììà áóðíó åéíèäè. Íÿããàø àëÿìè
÷èíëèëÿðèí ýþðäöéö òÿêè, ýþðìÿéÿ ÷àëûøûá. – Áèð àç ñóñäóì.
– Òîé äÿñòÿñèäèr. Ñàíêè, ×èí ðÿñìèäèr, àììà ðÿñì åäèëÿíëÿð
÷èíëè éîõ, áèçèì êèìèäèrëÿð”.
Èíäè, åëÿ áèë, óñòàäûí áþéöäöúöñö ðÿñìÿ, áóðíó äà áþéö-
äöúöéÿ éàïûøìûøäû. Ýþðìÿê ö÷öí òÿêúÿ ýþçëÿðèíè éîõ, áàøûíû,
áîéíóíóí ÿçÿëÿëÿðèíè, àùûë áåëèíè, ÷èéèíëÿðèíи áöòöí ýöúöéëÿ
ùÿðÿêÿòÿ ýÿòèðìèøäè. ×îõ óçóí ñöêóò îëäó.
“Àòûí áóðóí äåøèéè êÿñèêäè”, – õåéëè ñîíðà íÿôÿñ-íÿôÿñÿ
äåäè.
Áàøûìû îíóí áàøûíà éàõûíëàøäûðäûì. Éàíàã-éàíàüà áóðóí
äåøèéèíÿ óçóí-óçàäû áàõäûã. Áèð àíäà òÿêúÿ àòûí áóðóí äåøè-
éèíèí êÿñèê îëäóüóíó éîõ, Óñòàä Îñìàíûí ýþðìÿéÿ ÷ÿòèíëèê
÷ÿêäèéèíè äÿ êÿäÿðëÿ ñåçäèì.
“Ýþðöðñöíöç, éîõ?”
“×îõ àç –, äåäè. – Ðÿñìè ñÿí áàøà ñàë”.
“Ìÿíÿ ãàëñà, áó, áèð ìÿùçóí ýÿëèíäèr, – êÿäÿðëÿ äåäèì.
– Áóðíóêÿñèê áîç àòà ìèíèá, þçöíÿ éàä ìöùàôèçÿ÷èëÿð, éîë
éîëäàøëàðûéëà áèðëèêäÿ ýÿëèí ýåäèð. Êèøèëÿðèí öçö, ñÿðò èôàäÿëÿðè,
ãîðõóíú ãàðà ñàããàëëàðû, ÷àòûã ãàøëàðû, ïÿëÿ áûüëàðû, àéû äÿðè-
ñèíäÿí áþðêëÿðè, áàëòàëàðû âÿ ãûëûíúëàðû îíëàðûí Ìÿâàðàöííÿùð-
äÿêè Àüãîéóíëó òöðêìÿíëÿðèíäÿí îëäóüóíó ýþñòÿðèð. Ýåúÿ
ãÿíäèëëÿðèí âÿ ìÿøÿëëÿðèí èøûüûíäà äà êÿíèçèëÿ ñÿôÿðÿ ÷ûõäûüûíà
ýþðÿ ãàðøûñûíäàêû éîë ÷îõ óçóí îëàí ýþçÿë ýÿëèí, áÿëêÿ äÿ,
ìÿùçóí чèíëè øàùçàäÿäèr”.

427
 “Éà äà ýÿëèíèí ýþçÿëëèéèíèí ãöñóðñóç îëäóüóíó ãàáàðò-
ìàã ö÷öí íÿããàø öçöíÿ ÷èíëèëÿð ñàéàã àü áîéà ñöðòäöéö êèìè,
ýþçëÿðèíè äÿ ÷èíëèëÿð ñàéàã ãûéûã ÷ÿêèá, áèç äÿ èíäè îíó ÷èíëè
ñàéûðûã”, – Óñòàä Îñìàí äåäè.
“Êèì îëuðñà îëñóí, ÷þëöí îðòàñûíäà ýåúÿéàðûñû, ñÿðò áàõûø-
ëû éàäåëëè ìöùàôèçÿëÿðèí ìöøàéèÿòèëÿ éàä ìÿìëÿêÿòÿ ùå÷ âàõò
ýþðìÿäèéè ÿðÿ ýÿëèí ýåäÿí áó ìÿùçóí ýþçÿëÿ éàçûüûì ýÿëèð,
– äåäèì. – Îíóí ìèíäèéè àòûí êÿñèê áóðóí äåøèéèíäÿí áèçèì
íÿããàøûí êèì îëäóüóíó íåúÿ áàøà äöøÿúÿéèê?” – ñîíðà äÿð-
ùàë ñîðóøäóì.
“ßëéàçìàíûí ñÿùèôÿëÿðèíè ÷åâèð, ýþðäöêëÿðèíè äàíûø”,
– Óñòàä Îñìàí äåäè.
Áèð àç ÿââÿë ìÿí úèëäè Óñòàä Îñìàíà ãà÷à-ãà÷à ýÿòèðÿí-
äÿ îòóðàüûíà îòóðäóüóíó ýþðäöéöì úûðòäàí äà èíäè áèçèìëÿ
iäè, ÷åâèðäèéèì ñÿùèôÿëÿðÿ ö÷öìöç äÿ áàõûðäûã.
Êÿäÿðëè ýÿëèíèìèçèí ðÿñì åäèëäèéè òÿðçäÿ ÷ÿêèëìèø ýþçÿë
÷èíëè ãûçëàð ýþðäöê, áàü÷àäà òîïëàøûá ãÿðèáÿ óä ÷àëûðäûëàð. ×èí
åâëÿðè, óçóí ñÿôÿðÿ ÷ûõìûø êÿäÿðëè êàðâàíëàð, ñÿùðà àüàúëàðû,
êþùíÿ õàòèðÿëÿð ãÿäÿð ýþçÿë ñÿùðà ìÿíçÿðяëÿðè ýþðäöê. ×èí
öñóëóéëà ãûâðûì-ãûâðûì ãûâðûëàí àüàúëàð, áöòöí ýöúöéëÿ à÷ìûø
áàùàð ÷è÷ÿêëÿðè, áó áóäàãëàðäà øÿí-øàãðàã õîøáÿõò áöëáöëëÿð
ýþðäöê. Õîðàñàí öñóëó ÷àäûðûíäà îòóðóá, øåèðäÿí, øÿðàáäàí
âÿ åøãäÿí ñþùáÿò à÷àí øàùçàäÿëÿð, ìþúöçÿ áàü÷àëàð, ãîëëàðû-
íûí öñòöíäÿ ìèñèëñèç øàùèí íÿôèñ àòëàðûíûí áåëèíäÿ äèìäèê
ÿéëÿøèá, îâà ÷ûõàí áÿéëÿð ýþðäöê. Ñîíðà ñÿùèôÿëÿð àðàñûíäàí,
ñàíêè, øåéòàí êå÷äè, ðÿñìäÿ éàìàíëûüûí ÷îõ âàõò àüûëëûëûã
îëäóüóíó ùèññ åëÿäèê. ßæäàùàíû íÿùÿíý ìèçðàüûéëà þëäöðÿí
ãÿùðÿìàí øàùçàäÿíèí ùÿðÿêÿòèíÿ íÿããàø ëàüëàüûìû ãàòìûø-
äû? Øåéõèí ùöçóðóíäà îíäàí øÿôà ýþçëÿéÿí áÿäáÿõò êÿíäëèëÿ-
ðèí éîõñóëëóüóíäàí ùÿçìè àëìûøäû? Úöòëÿøÿíäÿ áèð-áèðëÿðèíÿ
áèòèøÿí éàçûã êþïÿêëÿðèí ùöçíëö ýþçëÿðèíè ÷ÿêÿíäÿìè äàùà
÷îõ êåô àëûðäû, éîõñà, îíëàðà áàõûá ýöëöøÿí ãàäûíëàðûí à÷ûã
àüûçëàðûíû øåéòàíñàéàьы ãûðìûçûéëà ðÿíýëÿéÿíäÿìè? Ñîíðà
íÿããàøûí øåéòàíëàðûíûí þçöíö äÿ ýþðäöê; áó ÿúàèá ìÿõëóãëàð

428
 Orxan Pamuk V $ %" $

ùåðàòëû ãÿäèì óñòàäëàðûí, “Øàùíàìÿ” íÿããàøëàðûíûí äà äÿôÿ- Inventas vitam

ëÿðëÿ ÷ÿêäèéè úèíëÿðëÿ äèâëÿðÿ îõøàéûðäû, àììà íÿããàøûí çàðà-

juvat excoluisse
per artes

ôàòúûë áàúàðûüû îíëàðû äàùà ïèñ ÿìÿëëè, äàùà òÿúàâöçêàð, äàùà

èíñàíñàéàьы åëÿìèøäè. Èíñàí áîéäà, àíúàã ÿçèê-áöçöê âöúóäëó,
áóäàã-áóäàã áóéíóçëó, ïèøèê ãóéðóãëó ãîðõóíú øåéòàíëàð
ýþðöá ýöëäöê. Ãàøëàðû ïûðïûç, йумрусифятли, èðèýþçëö, итиäèøëè,
èòèäûðíàãëû, à÷ûãòÿùÿð ðÿíýëè äÿðèëÿðè ãîúàëàðûíêûëàð êèìè
ãûâðûì-ãûâðûì ÷ûëïàã øåéòàíëàð ìÿí ñÿùèôÿëÿðè ÷åâèðäèêúÿ áèð-
áèðëÿðèéëÿ äþéöøöá-ýöëÿøìÿéÿ, èðè àòû îüóðëàéûá, òàíðûëàðûíà
ãóðáàí ö÷öí àïàðìàüà, ñû÷ðàéûá îéíàìàüà, àüàúëàðû êÿñìÿ-
éÿ, ýþçÿë ñóëòàíëàðû òÿõòè-ðÿâàíëà ãàïûá ãà÷ûðìàüà, ÿæäàùàëàðû
éàõàëàìàüà, õÿçèíÿëÿðè ñîéìàüà áàøëàéûðëàð. ×åøèä-÷åøèä
íÿããàøûí ãÿëÿì âóðäóüó úèëääÿ áàøäàí-àéàüà ïÿðèøàí, äÿìèð
çÿíúèðëÿð òàõìûø, ÿëëÿðè ÿñàëû Ãÿëÿíäÿðè äÿðâèøëÿðèíè ÷ÿêäèéèíè
äàíûøäûãúà Óñòàä Îñìàí îõøàðëûãëàðû áèð-áèð òÿêðàðëàòäûðûá,
ìÿíè äèããÿòëÿ äèíëÿäè.
“Äàùà éàõøû íÿôÿñ àëûá, äàùà óçóí ãà÷ñûíëàð äåéÿ, àòëàðûí
áóðóí äåøèêëÿðèíè êÿñìÿê éöçëÿðúÿ èëëèê ìîíãîë âÿðäèøèäè,
– ñîíðà äåäè. – Àòëàðûéëà úÿìè ßðÿá, ßúÿì âÿ ×èí þëêÿñèíè
ôÿòù åëÿéÿí Ùöëàêö õàíûí îðäóëàðû Áàüäàäà ýèðèá, áöòöí
øÿùÿðè ãûëûíúäàí êå÷èðèá, éàüìàëàéûá, áöòöí êèòàáëàðû Äÿúëÿéÿ
àòàíäà àäëû-ñàíëû õÿòòàò, ñîíðà íÿããàø Èáí Øàêèð øÿùÿðäÿí,
îíóí ùÿíäÿâÿðèíäÿí ãà÷ìàã ö÷öí ùàìûíûí åëÿäèéè òÿêè,
ýöíåéÿ éîõ, áèëèíäèéè êèìè, ìîíãîë ñöâàðèëÿðèíèí ýÿëäèéè
ñÿìòÿ, ãóçåéÿ ýåòìèøäè. Î çàìàí Ãóðàí-è Êÿðèì éàñàã åëÿéèð
äåéÿ, êèòàáëàðà ðÿñì ÷ÿêèëìÿç, íÿããàøëàð äà úèääè ãÿáóë
îëóíìàçäû. Ïåøÿìèçèí ÿí áþéöê ñèððè îëàí, àëÿìè ìèíàðÿäÿí
ýþðìÿéè, öôöã õÿòòèíèí ùÿì ýèçëè, ùÿì à÷ûã äàèìè âàðëûüûíû,
áóëóäëàðäàí áþúÿêëÿðÿ ãÿäÿð ùÿð øåéè ÷èíëèëÿðèí ýþðäöéö
êèìè, áöòöí úèçýèëÿðèéëÿ úàíëû âÿ õîøàýÿëÿí ðÿíýëÿðëÿ ðÿñì
åëÿìÿéè áîðúëó îëäóüóìóç ïèðèìèç, óñòàäûìûç Èáí Øàêèðèí
ìîíãîë îðäóëàðûíûí äöç îðòàñûíà ÷àòìàã ìÿãñÿäèëÿ ÷ûõäûüû
î óçóí ÿôñàíÿâè éöðöøö âàõòû ãóçåéÿ ýåòìÿê ö÷öí àòëàðûí
áóðóí äåøèêëÿðèíÿ áàõäûüûíû ñþéëÿìÿëÿðèíè åøèòìèøäèì. Àììà

429
ãàð-ãèéàìÿò äåìÿäÿí ýåäèá áèð èë ÿðçèíäÿ ÷àòäûüû Ñÿìÿð-
ãÿíääÿ êèòàá íÿãø åëÿéÿíäÿ ýþðäöéö àòëàðûí, ìÿíèì ýþðäö-
éöì, ùèññ åëÿäèéèì ãÿäÿðèéëÿ ùå÷ áèðèíèí áóðíó êÿñèê äåéèëäè.
×öíêè îíäàí þòðö éóõóëàðäàí ÷ûõìà ãöñóðñóç àòëàð éåòêèí-
ëèéèíäÿ ðàñò ýÿëäèéè ýöúëö, ãöââÿòëè, ìöçÿôôÿð ìîíãîë àòëàðû
éîõ, êÿäÿðëÿ ýåðèäÿ ãîéäóüó õîøáÿõò ýÿíúëèéèíèí çÿðèô ÿðÿá
àòëàðû idi. Áóíà ýþðÿ äÿ ßíèøòÿìèí êèòàáû ö÷öí íÿãø åäèëìèø
àòûí ãÿðèáÿ áóðíó àüëûìà íÿ ìîíãîë àòëàðûíû, íÿ äÿ ìîí-
ãîëëàðûí Õîðàñàíà, Ñÿìÿðãÿíäÿ éàéäûüû áó âÿðäèøè ñàëäû”.
Óñòàä Îñìàí áÿçÿí êèòàáà, áÿçÿí äÿ ìÿíÿ áàõà-áàõà
äàíûøûðäû, àmìà åëÿ áèë, áèçè éîõ, õÿéàëûíû ãóðäóüó øåéëÿðè
ýþðöðäö.
“Àòëàðûí áóðóí äåøèêëÿðèíè êÿñìÿêäÿí âÿ ×èí ðÿñìèíäÿêè
áàøãà ßúÿì þëêÿñèíÿ äöç áóðà ãÿäÿð ìîíãîë îðäóëàðû öçöí-
äÿí ýÿëìèø áàøãà áèð øåé áó êèòàáäàêû øåéòàíëàðäûr. Îíëàðûí
éåð àëòûíäàêû ãàðà ãöââÿëÿðèí ýþíäÿðäèéè øÿð åë÷èëÿðè îëäóüóíó,
áèç èíñàíëàðûí ùÿéàòëàðûíû, ãèéìÿòëÿíäèðäèéè øåéëÿðè îüóðëàéûá
ãà÷àúàüûíû, áèçè çöëìÿòèí âÿ þëöìöí éåðàëòûíà àïàðàúàãëàðûíû
åøèòìèñèíèç. Áó éåðàëòû äöíéàñûíäà ùÿð øåéèí, áóëóäëàðûí,
àüàúëàðûí, ÿøéàíûí, êþïÿêëÿðèí, êèòàáëàðûí ðóùó âàð, áó ðóùëàð
äàíûøûð”.
“Ùÿ, – ãîúà úûðòäàí äåäè, – Àëëàù øàùèäèìäèr, ãàïûíû áàü-
ëàéûá, è÷ÿðèäÿ ãàëäûüûì áÿçè ýåúÿëÿð éàëíûç áó ñààòëàðûí, ×èí
êèòàáëàðûíûí, åëÿ ùåé äûíãûëäàéàí áöëëóð êàñàëàðûí éîõ, áöòöí
î òöôÿíýëÿðèí, ãûëûíúëàðûí, ãàëõàíëàðûí, ãàíëû áàøëûãëàðûí ðóùëà-
ðû íàðàùàò îëóá, åëÿ äàíûøìàüà áàøëàéûðëàð êè, çèë ãàðàíëûãäà
xÿçèíÿ îòàüû ìÿùøÿðè ñàâàø ìåéäàíûíà ÷åâðèëèð”.
“Áó åòèãàäû Õîðàñàíäàí ßúÿì þëêÿñèíÿ, ñîíðà äöç áèçèì
Èñòàíáóëóìóçà ðÿñìëÿðèíè ýþðäöéöìöç Ãÿëÿíäÿðè äÿðâèøëÿðè
ýÿòèðäè, – Óñòàä Îñìàí äåäè. – Éàâóç Ñóëòàí Ñÿëèì Øàù Èñìàéûëû
éåíèá, Ùÿøò Áåùèøò sàðàéûíû éàüìàëàéàíäà Òåéìóðóí ñîéóí-
äàí ýÿëÿí Áÿäèöççàìàí mèðçÿ Øàù Èñìàéûëà õÿéàíÿò åëÿéèá,
éàíûíäàêû Ãÿëÿíäÿðè äÿðâèøèéëÿ áèðëèêäÿ Îñìàíëûéà êå÷äè.
Ãàðäà-ãûøäà Òÿáðèçäÿí Èñòàíáóëà ãàéûäàí cÿííÿòìÿêàí Éàâóç

430
 Orxan Pamuk V $ %" $

Ñóëòàí Ñÿëèìèí éàíûíäà, ×àëäûðàíäà ìÿüëóá åëÿäèéè Øàù Èñìà- Inventas vitam

éûëûí àüäÿðèëè, ãûéûã áàäàìýþçëö èêè àðâàäûíäàí áàøãà Òÿáðè-

juvat excoluisse
per artes

çèí ÿââÿëêè ñàùèáëÿðè ìîíãîëëàðäàí, åëõàíèëÿðäÿí, úÿëàëèëÿðäÿí,

ãàðàãîéóíëóëàðäàí ãàëàí âÿ ìÿüëóá øàùûí áóíäàí áàøãà
þçáÿêëÿðäÿí, ÿúÿìëÿðäÿí, òöðêìÿíëÿðäÿí, òåéìóðилярдяí éàü-
ìàëàéûá, Òÿáðèçäÿêè Ùÿøò Áåùèøò ñàðàéûíäàêû êèòàáõàíàñûíäà
ýèçëÿäèéè áöòöí áó êèòàáëàð âàðûäû. Ïàäøàùûìûç âÿ Xÿçèíÿäàð-
áàøû ìÿíè áóðaäàí ÷ûõàðàíà ãÿäÿð î êèòàáëàðà áàõàúàüàì”.
Àììà àðòûã áàõûøëàðûíäà êîðëàðäà ýþðöíÿí ùÿäÿô ÿñêèêëèéè
âàðäû; ñÿäÿô ñàïëû áþéöäöúöíö ýþðìÿê ö÷öí éîõ, âÿðäèø åëÿ-
äèéèíäÿí ÿëèíäÿ òóòóðäó. Áèð àç ñóñäóã. Óñòàä Îñìàí áöòöí
ðÿâàéÿòè ãÿçÿáëè íàüûë êèìè äèíëÿéÿí úûðòäàíäàí úèëäèíè àüûç-
äîëóñó òÿðèôëÿäèéè êèòàáû éåíèäÿí òàïûá ýÿòèðìÿñèíè èñòÿäè. Úûðò-
äàí ýåäÿíäÿ óñòàäûìäàí ñàôëûãëà ñîðóøäóì:
“Îíäà ßíèøòÿìèí êèòàáûíäàêû àò ðÿñìèíè êèì ÷ÿêìèø îëóð?”
“Èêè àòûí äà áóðóí äåøèéè êÿñèêäè, – äåäè, – aììà èñòÿð
Ñÿìÿðãÿíääÿ, èñòÿð äåäèéèì êèìè, Ìÿâàðàöííÿùðäÿ îëñóí,
áó àò ×èí öñóëëàðûéëà íÿãø åäèëèá. ßíèøòÿíèí êèòàáûíûí ýþçÿë
àòûñà, ùåðàòëû óñòàäëàðûí ìèñèëñèç àòëàðû òÿêè ßúÿì öñóëëàðûéëà
íÿãø åäèëèá. Îõøàðûíà áó äöíéàäà ñåéðÿê ðàñò ýÿëèíÿí çÿðèô
áèð àòäûr! Î íàõûø àòûäûr, ìîíãîë àòû äåéèë!”
“Àììà áóðóí äåøèéè ÿñë ìîíãîë àòû êèìè êÿñèêäèr”,
– äåéÿ ïû÷ûëäàäûì.
“×öíêè áÿëëèäèr êè, ìîíãîëëàð ÷ÿêèëèá, Òåéìóðóí âÿ îüóë-
ëàðûíûí ãóðóëóøó áàøëàéàíäà, äöç èêè éöç èë ÿââÿë Ùåðàòäà íÿãø
åëÿéÿí óñòàäëàðäàí áèðè àò ðÿñìè ÷ÿêÿíäÿ éà ýþðöá-õàòûðëàäûüû
ìîíãîë àòëàðûíäàí, éà äà áó àòëàðû áóðíóêÿñèê íÿãø åëÿìèø
áàøãà áèð íÿããàøûí ðÿñìèíäÿí òÿñèðëÿíèá, áóðóí äåøèêëÿðè
èíúÿ êÿñèëìèø ìèñèëñèç àò ðÿñìè ÷ÿêèá. Ùàíñû øàù ö÷öí ùàçûð-
ëàíàí ùàíñû êèòàáûí ùàíñû ñÿùèôÿñèíäÿ iäè, êèìñÿ áèëìÿç: àììà
î êèòàáûí âÿ ðÿñìèí ñàðàéäà, êèì áèëèð, áÿëêÿ øàùûí ùÿðÿìèí-
äÿêè ýþçÿò÷èñè òÿðÿôèíäÿí ÷îõ òÿðèôëÿíèá, ÷îõ þéöëöá áèð ñûðàâè
íÿããàøëàðûí áóðíóêÿñèê áó àòû ãûñãàíà-ãûñãàíà, ñþéëÿíÿ-ñþé-
ëÿíÿ òÿãëèä åëÿéèá, ÷îõàëòäûãëàðûíäàí äà ÿìèíÿì. Áåëÿúÿ

431
î ìèñèëñèç àòëà áèðëèêäÿ àòûí áóðóí äåøèéè äÿ ãÿëèá îëóá, î íÿã-
ãàøõàíàäà íÿããàøëàðûí ùàôèçÿëÿðèíÿ íÿãø åäèëèá, ÿçáÿðëÿíèá.
Èëëÿð êå÷ÿíäÿí ñîíðà áó íÿããàøëàðûí àüàëàðû ñàâàøëàðäà éåíèëèá,
åéíèëÿ áàøãà ùÿðÿìëÿðëÿ ýåäÿí ùöçíëö àðâàäëàð êèìè þçëÿðèíÿ
éåíè øàùëàð, øàùçàäÿëÿð òàïûá, øÿùÿð âÿ ìÿìëÿêÿò äÿéèøäèðÿí-
äÿ ùàôèçÿëÿðèíäÿí àòëàðûí èíúÿ êÿñèëìèø áóðóí äåøèêëÿðèíè äÿ
þçëÿðèéëÿ áèðëèêäÿ àïàðûáëàð. Íÿããàøëàðûí ÷îõó, áÿëêÿ, ùàôèçÿ-
ñèíèí áèð êöíúöíäÿ éàòàí áó êÿñèê áóðíó áàøãà íÿããàøõà-
íàëàðäà, áàøãà öñóëëàðà, áàøãà óñòàëàðà ýþðÿ, ùå÷ ÷ÿêìÿéèá,
àõûðäà óíóäóáëàð. Àììà áÿçè íÿããàøëàð äà ýèðäèêëÿðè éåíè
íÿããàøõàíàëàðäà áóðíó èíúÿ êÿñèëìèø àòëàð ÷ÿêìÿêëÿ ãàëìàéûá,
“Ãÿäèì óñòàäëàð áåëÿ ÷ÿêÿðäèëÿð”, äåéÿ áóíó ýþçÿë øÿéèðäëÿ-
ðèíÿ äÿ þéðÿäèáëÿð. Áåëÿúÿ ìîíãîëëàðûí âÿ áóðíóêÿñèê ãöâ-
âÿòëè àòëàðûíûí ßúÿì âÿ ßðÿá þëêÿñèíäÿí ÷ÿêèëèá ýåòìÿëÿðèí-
äÿí, éûõûëûá-éàíäûðûëûá éàüìàëàíìûø øÿùÿðëÿðäÿ éåíè ùÿéàòûí
áàøëàíìàñûíäàí ÿñðëÿð êå÷ÿíäÿí ñîíðà áåëÿ áÿçè íÿããàøëàð
áóíóí ãÿëèá îëäóüóíà èíàíûá, àòëàðûí áóðóí äåøèêëÿðèíè êÿñèê
÷ÿêìÿéÿ äàâàì åëÿéèáëÿð. Áÿçèëÿðèíèí ôàòåù ìîíãîë ñöâàðèëÿ-
ðèíäÿí äÿ, àòëàðûíûí êÿñèê áóðóí äåøèêëÿðèíäÿí äÿ ùå÷ õÿáÿð-
ëÿðè îëìàäàí “áó ãÿëèáäèr” äåéèá, àòëàðûíû áèçèì íÿããàøëàðû-
ìûçûí ÷ÿêäèéè êèìè, ÷ÿêäèêëÿðèíäÿí äÿ ÿìèíÿì”.
“Óñòàäûì, ÿôÿíäèì, – ùåéðàíëûã äóéüóñóéëà äåäèì,
– kÿíèç öñóëóìóç, ùÿãèãÿòÿí, óìäóüóìóç êèìè, íÿòèúÿ
âåðäè. Ùÿð íÿããàøûí äà áèð ýèçëè èìçàñû âàðìûø”.
“Ùÿð íÿããàøûí éîõ, ùÿð íÿããàøõàíàíûí, – ãöðóðëà äåäè,
– hÿòòà ùÿð íÿããàøõàíàíûí áåëÿ éîõäór. Áÿçè áÿäáÿõò íÿã-
ãàøõàíàëàðäà åéíèëÿ áÿçè áÿäáÿõò àèëÿëÿðäÿ îëäóüó êèìè,
èëëÿðëÿ ùÿð àüûçäàí áàøãà áèð ùàâà ýÿëÿð, õîøáÿõòëèéèí àùÿíý-
äÿí ýÿëÿúÿéèíè, àùÿíýèí äÿ õîøáÿõòëèê îëàúàüûíû ùå÷ êÿñ áàøà
äöøìÿç. Êèìèñè ÷èíëèëÿð, êèìèñè òöðêìÿíëÿð, êèìèñè øèðàçëûëàð,
êèìèñè äÿ ìîíãîëëàð êèìè èøëÿéèá, èëëÿðëÿ äÿ äàâà åëÿéÿí áÿäáÿõò
ãîúà àðâàäëàð òÿêè îðòàã öñëóáëàðû áåëÿ îëìàç”.
Èíäè ãöðóð öçöíÿ ÷îõ ãàáàðûã øÿêèëäÿ ùàêèì îëìóø, óçóí
ìöääÿòäÿí áÿðè ñèôÿòèíäÿ ýþðäöéöì “êÿäÿðëè, àúûãëû ãîúà” èôà-

432
 Orxan Pamuk V $ %" $

äÿñèíèí éåðèíè áöòöí ýöúö ÿëèíäÿ òîïëàìàã èñòÿéÿí èíàäêàð Inventas vitam

àäàìûí ãÿçÿáëè áàõûøû òóòìóøäó.

juvat excoluisse
per artes

“Óñòàäûì, – äåäèì, – sèç áóðaäà, Èñòàíáóëäà úàùàíûí

äþðä òÿðÿôèíäÿí ùÿð õàñèééÿòäÿí, ùÿð ìÿçùÿáäÿí ÷åøèä-÷åøèä
íÿããàøû èéèðìè èëäÿ åëÿ àùÿíý è÷èíäÿ áèðëÿøäèðäèíèç êè, Îñìàí-
ëûíûí öñëóáóíó éàðàòäûíûç”.
Áèð àç ÿââÿë áöòöí ãÿëáèìëÿ äóéäóüóì ùåéðàíëûã èíäè
öçöíÿ äåéÿíäÿ íèéÿ èêèöçëöëöéÿ ÷åâðèëìèøäè? Áàúàðûã âÿ óñòà-
ëûüûíà ñÿìèìèééÿòëÿ ùåéðàí îëäóüóìóç àäàìû öçöíÿ ãàðøû
þéìÿêäÿí þòðö ñÿìèìè îëìàüûìûç ö÷öí îíóí ýöúäÿí, èãòè-
äàðäàí äöøöá, áèð àç éàçûã îëìàñûìû ëàçûìäûr?
“Áó úûðòäàí ùàðaäà ãàëäû?” – äåäè.
Áó ñþçö éàëòàãëûã âÿ òÿðèôäÿí õîøó ýÿëÿí, àììà õîøó ýÿë-
ìÿìÿëè îëäóüóíó à÷ûã-àéäûí õàòûðëàéàí ýöú ñàùèáëÿðè êèìè
ñþéëÿìèøäè. Ìþâçóíó äÿéèøìÿê èñòÿäèéèíè ýþñòÿðìÿê ö÷öí.
“ßúÿì ÿôñàíÿ âÿ öñóëëàðûíûí áþéöê óñòàäû îëìàüûíûçà
áàõìàéàðàã, Îñìàíëûíûí øàíûíà âÿ ýöúöíÿ ëàéèã ôÿðãëè íàõûø
àëÿìèíè éàðàòäûíûç, – ïû÷ûëäàäûì. – Íàõûøëà Îñìàíëûíûí ãûëûí-
úûíûí ýöúöíö, çÿôÿðèíèí íèêáèí ðÿíýëÿðèíè, ÿøéà âÿ àëÿò ùÿâÿñè-
íèí äèããÿòèíè, éàøàìà ðàùàòëûüûíûí ñÿðáÿñòëèéèíè ñèç ýÿòèðäèíèç.
Óñòàäûì, ùÿéàòûìûí ÿí áþéöê øÿðÿôè ñèçèíëÿ áóðaäà ÿôñàíÿâè
ãÿäèì óñòàäëàðûí ìþúöçÿëÿðèíÿ áàõûá...”
Áó ìèíâàëëà óçóí ìöääÿò ïû÷ûëäàäûì. Õÿçèíÿ îòàüûíûí
áîø ñàâàø ìåéäàíûíà îõøàéàí äàðìàäàüûí ýþðêÿìè, ñîéóã
ãàðàíëûüûíäà áÿäÿíëÿðèíèçèí áèð-áèðèíÿ éàõûíëûüû ìÿíèì ïû÷ûëòû-
ìû ãÿðèáÿ ìÿùðÿìëèê èôàäÿñèíÿ ÷åâèðèðäè.
Äàùà ñîíðà öçëÿðèíèí èôàäÿñèíÿ ùàêèì îëà áèëìÿéÿí êîð-
ëàðäàêû êèìè, Óñòàä Îñìàíûí ýþçëÿðèíäÿ çþâã è÷èíäÿ þçöíö
ãÿðã åëÿìèø ãîúàíûí áàõûøû ïåéäà îëäó. Áÿçÿí öðÿêäÿí ùèññ
åëÿéÿ-åëÿéÿ, áÿçÿí äÿ êîðëàðà äóéäóüóì ñÿìèìè äèêñèíòèéëÿ
òèòðÿéÿ-òèòðÿéÿ àùûë óñòàíû óçóí-óçàäû òÿðèôëÿäèì.
Ñîéóã áàðìàãëàðûéëà ÿëèìäÿí òóòäó, ãîëëàðûìû ñûüàëëàäû,
öçöìÿ òîõóíäó. Ñàíêè, áàðìàãëàðûíäàí ìÿíÿ îíóí ýöúö,
àùûëëûüû êå÷äè. Åâäÿ ìÿíè ýþçëÿéÿí Øÿêóðÿíè ôèêèðëÿøäèì.

433
 Ãàðøûìûçäà à÷ûã ñÿùèôÿëÿð ãûìûëäàíûá-åëÿìÿäÿí äóðäóã.
Ìÿíèì òÿðèôëÿðèì, îíóí þçöíÿ ùåéðàíëûüû, ìÿðùÿìÿòè, ñàíêè,
áèçè äÿ éîðìóøäó, ñóñóðäóã. Àðàìûçäà ùÿéà âàðûäû.
“Úûðòäàí ùàðaäà ãàëäû?” – éåíèäÿí ñîðóøäó.
Ïóñàüàí úûðòäàíûí ýèçëÿíäèéè ýóøÿäÿí áèçÿ ýþç ãîéäó-
üóíäàí ÿìèí èäèì. Áàõûøëàðûìëà îíó àõòàðàí êèìè, ÷èéèíëÿðèíè
ñàüà-ñîëà ãûìûëäàòäûì, àììà ëàï äèããÿòëÿ ýþçëÿðèìè Óñòàä
Îñìàíûí ýþçëÿðèíèí è÷èíÿ äèêìèøäèì. Êîð idimi, éîõñà þçö
äÿ äàõèë îëìàãëà ùàìûíû êîð îëäóüóíà èíàíäûðìàãìû èñòÿéèð-
äè? Øèðàçûí áàúàðûãñûç âÿ èñòåäàäñûç áÿçè ãÿäèì óñòàäëàðû
éàøëàøàíäà þçëÿðèíÿ ùþðìÿò åäèëñèí, óüóðñóçëóãëàðû öçëÿðèíÿ
âóðóëìàñûí äåéÿ, êîðó òÿãëèä åëÿéÿðëÿðìèø.
“Áóðaäà þëìÿê èñòÿéèðÿì”, – äåäè.
“Áþéöê óñòàäûì, ÿôÿíäèì, – äåéÿ éàëòàãëàíäûì, – nàõû-
øà éîõ, ãàçàíäûðàúàüû ïóëà, ãÿäèì óñòàäëàðà éîõ, ôèðÿíý òÿã-
ëèä÷èëÿðèíÿ ãèéìÿò âåðèëÿí áó ïèñ çàìàíäà äåäèéèíè åëÿ ýþçÿë
áàøà äöøöðÿì êè, ýþçëÿðèìäÿí éàø àõûð. Àììà óñòà íÿããàø-
ëàðûíûçû äöøìÿíäÿí ãîðóìàã äà âÿçèôÿíèçäè. Ñþéëÿéèí, ëöòôÿí,
êÿíèç öñóëóíäàí íÿ íÿòèúÿ ÷ûõàðäûíûç? Î àòû íÿãø åëÿéÿí
íÿããàø êèìäèr?”
“Çåéòóí”.
Åëÿ äåìèøäè êè, ùåéðÿòëÿíÿ äÿ áèëìÿìèøäèì.
Áèð àç ñóñäó.
“Àììà ßíèøòÿíè äÿ, éàçûã Çÿðèô ÿôÿíäèíè äÿ Çåéòóíóí
þëäöðìÿäèéèíäÿí ÿìèíÿì, – ãûìûëäàíìàäàí äåäè. – Àòû Çåé-
òóíóí ÷ÿêÿ áèëÿúÿéèíè ãÿäèì óñòàäëàðà ÿí ÷îõ îíóí áàüëû
îëìàñûíäàí, Ùåðàò ÿôñàíÿëÿðèíè âÿ öñóëëàðûíû ÿí éàõûíäàí,
ãÿëáäÿí îíóí áèëìÿñèíäÿí, óñòàäëàðûíûí øÿúÿðÿñèíèí òà Ñÿìÿð-
ãÿíäÿ ýåäèá ÷ûõìàñûíäàí ìöÿééÿí åëÿéèðÿì. “Çåéòóíóí èëëÿð-
äÿí áÿðè íÿãø åëÿäèéè î áèðè àòëàðäà áó áóðóí äåøèêëÿðèíÿ íèéÿ
ðàñò ýÿëìÿäèê?” – äåéÿ ñîðóøìàéàúàüûíûçû áèëèðÿì. Áÿçÿí
òÿôÿððöàòûí, ãóøóí ãàíàäûíûí, éàðïàüûí àüàúà áèòèøäèðèëìÿñè-
íèí óñòàääàí øÿéèðäÿúÿí íÿñèëëÿð áîéóíúà ùàôèçÿäÿ ñàõëàíäûüû
ùàëäà, íÿããàøûí óñòàñûíûí àüûðõàñèééÿòëèëèéè, ñÿðòëèéè íÿããàø-

434
 Orxan Pamuk V $ %" $

õàíàíûí âÿ ïàäøàùûí çþâãö, ùàâàñû öçöíäÿí ùå÷ îðòàéà ÷ûõà Inventas vitam

áèëìÿäèéèíè ñþéëÿìèøäèì. Äåìÿëè, ñåâýèëè Çåéòóíóí óøàãëû-

juvat excoluisse
per artes

üûíäà äîüðóäàí, ßúÿì óñòàäëàðûíäàí þéðÿíäèéè, ùå÷ óíóò-

ìàäûüû àò äà áó imiø. Áó àòûí ñÿôåù ßíèøòÿíèí êèòàáû ö÷öí öçÿ
÷ûõìàñû Àëëàùûí ìÿíÿ ãàðøû ãÿääàð îéóíóäór. Ùåðàòûí ãÿäèì
óñòàäëàðûíû ùàìûìûç ëàçûìè ãÿäÿð þðíÿê ýþòöðìÿäèêìè? Åéíè-
ëÿ töðêìÿí íÿããàøûí ýþçÿë ãàäûí ñóðÿòè òÿñÿââöð åëÿéÿíäÿ
îíó àíúàã ÷èíëèñàéàьы ÷ÿêÿ áèëìÿñè êèìè, áèç äÿ ýþçÿë ðÿñì
äåéÿíäÿ щåðàòëû ãÿäèì óñòàäëàðûí ìþúöçÿëÿðèíè äöøöíìÿäèê-
ìè? Ùåðàòëû ãÿäèì óñòàäëàðûí ùåéðàíûéûã. Áöòöí áþéöê íÿã-
ãàøëàðûí àðõàñûíäà Áåùçàäûí Ùåðàòû, Ùåðàòûí àðõàñûíäà äà
ìîíãîë àòëûëàðû âÿ ÷èíëèëÿð âàð. Çåéòóí Ùåðàòûí ÿôñàíÿëÿðèíÿ
î ãÿäÿð áàüëûäûr êè, ãÿäèì öñóëëàðà þçöíäÿí äÿ ÷îõ, ùÿòòà
êîð-êîðàíÿ áàüëû îëàí Çÿðèô ÿôÿíäèíè íèéÿ þëäöðñöí?”
“Êèì? – äåäèì. – Êÿïÿíÿêìè?”
“Ëåéëÿê! – äåäè. – Áóíó äà ãÿëáèì äåéèð ìÿíÿ. Ùèääÿ -
òèíè, àüëàýÿëìÿç ÷àëûøãàíëûüûíû òàíûäûüûìà ýþðÿ. Äèíëÿ áóíó:
ôèðÿíý öñóëëàðûíû òÿãëèä åëÿéÿí ñÿíèí ßíèøòÿíèí êèòàáûíäà
äèíñèçëèê, êàôèðëèê, àñèëèê îëäóüóíó íÿãø åëÿéÿí Çÿðèô ÿôÿíäè
áþéöê åùòèìàëëà áàøà äöøäö âÿ áóíäàí ãîðõäó. Áèð òÿðÿôäÿí
î ñÿôåù ÿðçóðóìëó âàèçèí ëàããûðòûëàðûíà ãóëàã âåðÿúÿê ãÿäÿð
êöòáåéèí îëäóüóíäàí – íÿãø óñòàëàðû êè Àëëàùà ðÿññàìëàðäàí
äàùà éàõûíäûëàð, áÿäáÿõòëèêäÿí, úàíñûõûúû âÿ ñÿôåù îëóðëàð –
áèð òÿðÿôäÿí äÿ ñÿíèí ñÿôåù ßíèøòÿíèí êèòàáûíûí pàäøàùûí ýèçëè
âÿ áþéöê èøè îëäóüóíó áèëäèéè ö÷öí ãîðõóëàðû, øöáùÿëÿðè áèð-
áèðèíÿ ãàðûøäû: Ïàäøàùàìû èíàíñûí, ÿðçóðóìëó âàèçÿìè? Îâúó-
ìóí è÷è êèìè òàíûäûüûì áó áÿäáÿõò þâëàäûì è÷èíè ãóðä êèìè
ýÿìèðÿí äÿðäèíè áàøãà áèð âàõò îëñà, òÿáèè êè, ýÿëèá ìÿíÿ,
óñòàñûíà à÷àðäû. Àììà ôèðÿíý òÿãëèä÷èñè ßíèøòÿíèí êèòàáûíà
íàõûø âóðìàñûíûí ìÿíÿ, íÿããàøõàíàìûçà õÿéàíÿò äåìÿê
îëäóüóíó ãóø áåéíèéëÿ î áåëÿ ÷îõ éàõøû äÿðê åëÿäèéèíäÿí,
àüëûíà âÿ ÿõëàãûíà äà ùåéðàí îëìàã êèìè, éàíëûø èíàìà äöø-
äöéö ùèéëÿýÿð âÿ ãÿçÿáëè Ëåéëÿéÿ äÿðäèíè à÷äû. Ëåéëÿéèí áó
ùåéðàíëûãäàí èñòèôàäÿ åëÿéèá, Çÿðèô ÿôÿíäèäÿí ôàéäàëàíäûüûíû

435
÷îõ ýþðìöøÿì. Àðàëàðûíäà íÿ ìöáàùèñÿ îëäóñà îëäó, Ëåéëÿê
î áèðèíè þëäöðäö. Çÿðèô ÿôÿíäè ãîðõóëàðûíû äàùà ÿââÿëäÿí ÿðçó-
ðóìèëÿðÿ à÷äûüûíäàí, îíëàð äà èíòèãàìëà ýöúëÿðèíè ýþñòÿðìÿê
ö÷öí éîëäàøëàðûíûí þëöìöíäÿ ýöíàùêàð áèëäèêëÿðè ñÿíèí ßíèø-
òÿíè þëäöðäöëÿð. Áóíäàí ÷îõ êÿäÿðëÿíäèéèìè ñþéëÿéÿ áèëìÿðÿì.
Íå÷ÿ èëëÿð ÿââÿë ßíèøòÿí pàäøàùûìûçû àëäàäûá áèð âåíåñèéàëû
ðÿññàìà – àäû Ñåáàñòèàíî – pàäøàùûìûçûí ðÿñìèíè, ñàíêè,
êàôèð êðàë îëàí ñàéàã, ôèðÿíý öñóëóéëà ÷ÿêäèðèá, ñîíðà áó ðÿçèë
ðÿñìè ìÿíèì ãàáàüûìà þðíÿê êèìè ãîéóá, ìÿíè áàõà-áàõà
åéíèñèíè ÷ÿêìÿê òÿêè èéðÿíú, ùåéñèééÿòÿ òîõóíàí áèð øåéÿ
ìÿúáóð åëÿìèøäè, ìÿí äÿ êàôèð öñóëóéëà ÷ÿêèëìèø î ðÿñìè
pàäøàùûìûçûí ãîðõóñóíäàí òÿãëèä åëÿìèøäèì. Åëÿìÿñÿéäèì,
áÿëêÿ, ßíèøòÿíèí þëöìöíäÿí êÿäÿðëÿíÿð, áó ýöí îíó þëäöðÿí
àë÷àüûí òàïûëìàñû ö÷öí ÷ûðïûíàðäûì. Àììà ìÿíèì äÿðäèì
ßíèøòÿí éîõ, íÿããàøõàíàìäû. ßíèøòÿíÿ ýþðÿ, ùÿð áèðèíè óøà-
üûíäàí äàùà ÷îõ åøãëÿ ñåâäèéèì, èéèðìè áåø èë öñòëÿðèíäÿ ÿñÿ-
ÿñÿ éåòèøäèðäèéèì óñòà íÿããàøëàðûì äà ìÿíÿ, áèçèì áöòöí
íàõûø ÿíÿíÿëÿðèìèçÿ õÿéàíÿò åëÿäèëÿð. Ïàäøàùûìûç àðòûã áåëÿ
èñòÿéèð äåéÿ, ôèðÿíý óñòàäëàðûíû ùÿâÿñëÿ òÿãëèäÿ áàøëàäûëàð. Áó
øÿðÿôñèçëÿðèí ùàìûñû èøýÿíúÿéÿ ëàéèãäèëÿð! Áèç, íÿããàø ìèëëÿòè,
ÿââÿëúÿ áèçÿ èø âåðÿí pàäøàùûìûçûí éîõ, áàúàðûüûìûçûí, ñÿíÿòè-
ìèçèí ãóëó îëñàã, cÿííÿòÿ ëàéèã îëàðûã. Èíäè áó êèòàáà éàëíûç
áàõìàã èñòÿéèðÿì”.
Ìÿüëóáèééÿòäÿ ýöíàùêàð ñàéûëûá, áàøû âóðóëàúàã áèð éîð-
üóí ïàøà äèëÿéèíè íåúÿ ñþéëÿéÿðñÿ, ñîí ñþçö åëÿ ñþéëÿìèøäè.
Úûðòäàíûí ãàáàüûíà ãîéäóüó êèòàáûí ñÿùèôÿëÿðèíè à÷äû, äàíëà-
éàí ñÿñëÿ èñòÿäèéè ñÿùèôÿíè òàïìàñû ö÷öí îíà ÿìðëÿð âåðìÿéÿ
áàøëàäû. Áó ýöíàùëàíäûðûúû ýþðêÿìèéëÿ äÿðùàë íÿããàøõàíàñû-
íûí òàíûäûüû, àëûøäûüû Бàø íÿããàø îëìóøäó.
Óçàãëàøäûì, èíúèëÿðëÿ èøëÿíìèø éàñòûãëàðûí, ãÿáçÿñè äàø-
ãàøëû, ëöëÿñè ïàñëû òöôÿíýëÿðèí âÿ äîëàáëàðûí àðàñûíäàí áèð êöíúÿ
÷ÿêèëèá, óçàãäàí Óñòàä Îñìàíà òàìàøà åëÿäèì. Îíó äèíëÿ-
éÿíäÿ è÷èìè ýÿìèðÿí øöáùÿ èíäè ùÿð éåðèìè áöðöìöøäö: éàçûã
Çÿðèô ÿôÿíäèíèí, äàùà ñîíðà ßíèøòÿìè pàäøàùûìûçûí ôèðÿíý

436
 Orxan Pamuk V $ %" $

òÿãëèäè êèòàáûíû äàéàíäûðìàã ö÷öí îíóí þëäöðäöéö èíäè Inventas vitam

ìÿíÿ î ãÿäÿð àüûëëû ýÿëèðäè êè, Óñòàä Îñìàíà áèð àç ÿââÿë äóé-
juvat excoluisse
per artes

äóüóì ùåéðàíëûüà ýþðÿ áèð àíëûüà þçöìö ýöíàùëàíäûðäûì.

Î áèðè òÿðÿôäÿí, èíäè þçöíö òàìàìèëÿ ãàðøûñûíäàêû ðÿñìÿ
âåðÿí, ýþçëÿðè èñòÿð êîð, èñòÿð éàðûêîð îëñóí, ãàðøûñûíäàêû ðÿñ-
ìÿ, ñàíêè, àùûë öçöíöí ãûðûø-ãûðûø äÿðèñèéëÿ òàìàøà åëÿéÿí áó
áþéöê óñòàäà èñòÿð-èñòÿìÿç äÿðèí ùþðìÿò äóéóðäóì. Íÿããàø-
õàíàäàêû ãÿäèì öñóë, íèçàìû ãîðóìàã, ßíèøòÿíèí êèòàáûíäàí
ãóðòóëìàã, pàäøàùûí éåíèäÿí éåýàíÿ ýþçàëòûñû îëìàãäàí
þòðö éàëíûç óñòàä íÿããàøëàðûíäà ùÿð ùàíñû áèðèíèí äåéèë, ìÿíè
äÿ àñàíúà bîñòàí÷ûáàøûíûí èøýÿíúÿñèíÿ âåðÿúÿéè áåéíèìÿ
ÿìÿëëè-áàøëû éåðëÿøÿíäÿ ìÿíè èêè ýöíäÿ îíà áàüëàéàí åøãäÿí
õèëàñ îëìàã ö÷öí òÿñÿââöð ýöúöìö óçóí-óçàäû èøëÿòäèì.
Õåéëè âàõò êå÷ìèøäè âÿ áåéíèì ãàðìàãàðûøûãäû. Ìÿùç
è÷èìäÿêè øåéòàíëàðû éàòûøäûðìàã, ãÿòèééÿòñèçëèê úèíëÿðèíèí
äèããÿòèíè äàüûòìàã ìÿãñÿäèëÿ ñàíäûãëàðäàí ÷ÿêèá ÷ûõàðäûüûì
úèëäëÿðèí ðÿñìëè ñÿùèôÿëÿðèíÿ óçóí ìöääÿò åëÿ-áåëÿ áàõäûì.
Íÿ ãÿäÿð ÷îõ àäàì, êèøè, ãàäûí áàðìàüûíû àüçûíà ñîõóðäó!
Ùåérÿò èôàäÿñè êèìè, ñîí èêè éöç èëäÿ Ñÿìÿðãÿíääÿí Áàüäàäà-
úàí áöòöí íÿããàøõàíàëàðäà áó ùÿðÿêÿòäÿí èñòèôàäÿ åäèëìèø-
äè: äöøìÿíëÿðèíèí ñûõûøäûðäûüû ãÿùðÿìàí Êåéõîñðîâ Úåéùóí
íÿùðèíèí àõàðûíû ãàðà àòû âÿ Àëëàùûí êþìÿéèëÿ ñàü-ñàëàìàò
êå÷ÿíäÿ îíó ñàëûíà ýþòöðìÿéÿí àë÷àã ñàë÷ûéëà àâàð÷ûñû áàð-
ìàãëàðûíû ùåéðÿòëÿ àüçûíà ñîõóð. Ýöìöøö äàëüàëàðäà áÿðã
âóðàí ýþëäÿ ÷èìÿí àé èøûüû äÿðèëè Øèðèíèí ýþçÿëëèéèíè èëê äÿôÿ
ýþðÿí Õîñðîâóí ùåéðÿòäÿí áàðìàüû àüçûíäà ãàëûð. Äàùà äà
äèããÿòëÿ óçóí-óçàäû áàõäûãëàðûìñà, éàðûà÷ûã ñàðàé ãàïûëàðûí-
äà, ãàëà ãöëëÿëÿðèíèí ÿë÷àòìàç ïÿíúÿðÿëÿðèíäÿ, ïÿðäÿëÿðèí àðà-
ñûíäà ýþðöíÿí ýþçÿë ùÿðÿì ãàäûíëàðûíûí àüûçëàðûíà ñîõäóã-
ëàðû áàðìàãëàð idi. Èðàí îðäóñóíà ìÿüëóá îëóá, òàúûíû èòèðÿí
Òåæàâ ñàâàø ìåéäàíûíäàí ãà÷àíäà ñàðàéûíûí ùÿðÿì ïÿíúÿðÿ-
ñèíäÿí ýþçÿëëÿð ýþçÿëè ýþçàëòûñû Åñïèíóé êÿäÿðëÿ, ùåéðÿòëÿ
áàðìàüûíû àüçûíà ñîõóá îíà áàõûð, ýþçëÿðèéëÿ: “Ìÿíè äöøìÿ-
íÿ âåðìÿ”, – äåéÿ éàëâàðûð. “Íàìóñóìà òîõóíäó” áþùòàíûíà

437
ýþðÿ éàõàëàíàí Éóñèô ùöúðÿéÿ àïàðûëàíäà ïÿíúÿðÿäÿêè áþù-
òàí÷û Çöëåéõà áàðìàüûíû òÿÿúúöáäÿí ÷îõ øåéòàíëûãëà, øÿùâÿò-
ëÿ ýþçÿë àüçûíà ñîõóð. Áèð ãÿçÿëäÿí ÷ûõìà õîøáÿõò, àììà
ùöçíëö àøèãëÿð cÿííÿò ìèñàëû áàü÷àäà ñåâýèíèí âÿ øÿðàáûí
ýöúöéëÿ þçëÿðèíäÿí êå÷ÿíäÿ ïèñíèééÿòëè êÿíèç áàðìàüûíû
ùåéðÿòäÿí ÷îõ, ãûñãàíúëûãäàí ãûðìûçû àüçûíà ñîõóá îíëàðà
òàìàøà åëÿéèð.
Áó ùÿðÿêÿò áöòöí íÿããàøëàðûí ùÿì þðíÿê äÿôòÿðëÿðèíÿ,
ùÿì ùàôèçÿëÿðèíÿ íÿãø åëÿäèêëÿðè ãÿëèá îëìàñûíà áàõìàéàðàã,
óçóí áàðìàã ýþçÿë ãàäûíûí àüçûíà ùÿð äÿôÿ áèð áàøãà çÿðèô-
ëèêëÿ ýèðèðäè.
Áó ðÿñìëÿðè ýþðìÿê íÿ ãÿäÿð òÿñÿëëè îëìóøäó? Ùàâàíûí
ãàðàëìàñûíà äîüðó Óñòàä Îñìàíûí éàíûíà ýåäèá áåëÿ äåäèì:
“Óñòàäûì, ÿôÿíäèì, ãàïû à÷ûëàíäà ìÿí èçíèíèçëÿ xÿçèíÿíè
òÿðê åëÿéÿúÿéÿì”.
“Õåéèð îëà! – äåäè. – Ùÿëÿ áèð ýåúÿ âÿ ñÿùÿð âàõòûìûç âàð.
Ýþçëÿðèí úàùàíûí ýÿëèá-êå÷ìèø ÿí ýþçÿë ðÿñìëÿðèíÿ áàõìàã-
äàí íÿ òåç äîéäó!”
Áóíó äåéÿíäÿ öçöíö ãàáàüûíäàêû ñÿùèôÿäÿí àéûðìàìûø-
äû, ýþç áÿáÿêëÿðèíèí ðÿíýèíäÿ ïåéäà îëàí ñîëüóíëóã éàâàø-
éàâàø êîð îëäóüóíó ñöáóò åëÿéèðäè.
“Àòûí áóðóí äåøèéèíäÿêè ñèððè þéðÿíäèê”, – úÿñàðÿòëÿ
äåäèì.
“Ùÿ! – äåäè, ßëáÿòòÿ! Àðòûã ýåðèñè pàäøàùûìûçûí âÿ Xÿçèíÿ-
äàðáàøûíûí áèëÿúÿéè èøäèr. Áÿëêÿ äÿ, ùàìûìûçû áàüûøëàéàðëàð”.
Îíëàðà ãàòèë êèìè Ëåéëÿéèí àäûíûìû âåðÿúÿêäè? Áóíó ãîð-
õóäàí ñîðóøìàäûì äà. ×öíêè ìÿíè åøèéÿ áóðàõìàéàúàüûíäàí
ãîðõóðäóì. Äàùà ïèñè, ìÿíè ýöíàùëàíäûðàúàüûíà äà àðàäàáèð
èíàíûðäûì.
“Áåùçàäûí þçöíö êîð åëÿäèéè òóü èéíÿñè éîõ îëäó”, – äåäè.
“Úûðòäàí ýþòöðöá, éåðèíÿ ãîéìóø îëàð, – äåäèì. – Áàõäû-
üûíûç áó ñÿùèôÿ íÿ ãÿäÿð ýþçÿëäèr!”
Öçö óøàã êèìè èøûãëàíäû, ýöëöìñÿäè. “Õîñðîâóí àòûéëà ýåúÿ
Øèðèíèí ãÿñðèíèí àëòûíà ýÿëèá, îíóí åøãèéëÿ è÷èí-è÷èí éàíà-éàíà

438
 Orxan Pamuk V $ %" $

ýþçëÿìÿñèäè”, – äåäè. “Ùåðàòëû óñòàäëàðûí òÿðçèíäÿäè”. Èíäè Inventas vitam

ðÿñìÿ ýþðÿí òÿêè áàõûðäû, àììà áþéöäöúöíö áåëÿ ÿëèíÿ

juvat excoluisse
per artes

àëìàìûøäû.
“Ýåúÿ ãàðàíëûüûíäà àüàúëàðûí éàðïàãëàðûíûí, áàùàð ÷è÷ÿê-
ëÿðè, óëäóçëàðсайаьы, ñàíêè, þç è÷ëÿðèíäÿí èøûãëàíàí êèìè, áèð-
áèð ýþðöíöøöíäÿêè ýþçÿëëèéè, äèâàð áÿçÿêëÿðèíäÿ òÿâàçþêàð
ñÿáðè, ãûçûë íàõûøûí èñòèôàäÿñèíäÿêè êöáàðëûüû, áöòöí ðÿñìèí
÷ÿêèëèøèíäÿêè õûðäà òàðàçëûüû ýþðöðñÿíìè? Éàðàøûãëû Õîñðîâóí
àòû ãàäûí ñàéàã, èíúÿ, çÿðèôäè. Éóõàðûñûíäàêû ïÿíúÿðÿäÿêè ñåâýè-
ëèñè Øèðèíèí áîéíóáöêöê, àììà öçö ìÿüðóðäó. Ñàíêè, íÿããàøûí
åøãèéëÿ ðÿñìèí çÿðèôëèêëÿ èøëÿíìèø ðÿíýëÿðèíäÿí, âöúóäóíäàí,
äÿðèñèíäÿí ñûçàí èøûãëàð è÷èíäÿ àøèãëÿð áóðaäà ñîíñóçëóüà
ãÿäÿð äóðàúàãëàð. Ýþðöðñÿí, áàøëàðû íèñáÿòÿí áèð-áèðëÿðèíÿ
äîüðó, àíúàã âöúóäëàðûíûí éàðûñû äà áèçÿ äîüðóäó. ×öíêè
è÷èíäÿ äóðäóãëàðû øåéèí ðÿñì îëäóüóíó, áèçÿ ýþðöíäöêëÿðèíè
äÿ áèëèðëÿð. Áóíà ýþðÿ äÿ ùå÷ áèçèì ùÿìèøÿ ýþðäöéöìöç øåé-
ëÿðÿ äöááÿäöç îõøàìàüà ÷àëûøìûðëàð. Òàìaìèëÿ ÿêñèíÿ,
Àëëàùûí õàòèðÿëÿðèíäÿí ÷ûõäûãëàðûíà åéùàì âóðóðëàð. Áóíà
ýþðÿ îðaäà, î ðÿñìèí è÷èíäÿ çàìàí äàéàíûá. Ðÿñìëÿ äàíûø-
äûãëàðû ðÿâàéÿò íÿ ãÿäÿð òÿëÿñäèðñÿ äÿ, îíëàð éàõøû òÿðáèéÿ
åäèëìèø øûëòàã, êöáàð ýÿíú ãûçëàð êèìè ÿëëÿðèíè, ãîëëàðûíû, õûðäà
áÿäÿíëÿðèíè, ùÿëÿ ýþçëÿðèíè àðòûã ùå÷ áèð ùÿðÿêÿò åòäèðìÿäÿí
ñîíñóçëóüà ãÿäÿð äóðàúàãëàð. Îíëàðëà áèðëèêäÿ ëàúèâÿðä ýåúÿ-
íèí è÷èíäÿ ùÿð øåé äîíàúàã. Ýþéäÿêè ãóø ùÿì ãàðàíëûüûí
è÷èíäÿ, óëäóçëàð àðàñûíäà ñåâýèëèëÿðèí õÿéàëëàðû òÿêè òÿëàøëà
ó÷óð, ùÿì äÿ îðaäà, áó ñèðëè-ñåùðëè éåðäÿ ýþéÿ ÷àõûëìûø ñàéàã
ñîíñóçëóüà ãÿäÿð äóðóð. Ýþçëÿðèíèí ãàáàüûíà Àëëàùûí ìÿõìÿðè
ãàðàíëûüûíûí ïÿðäÿ êèìè åíäèéèíè áèëÿí ùåðàòëû ãÿäèì óñòàäëàð
ýöíëÿð, ùÿôòÿëÿð áîéó ãûìûëäàíûá-åëÿìÿäÿí áåëÿ áèð ðÿñìÿ
áàõà-áàõà êîð îëñàëàð, ðóùëàðûíûí ðÿñìèí î ñîíñóç çàìàíûíà
ÿí àõûðäà ãàðûøàúàüûíû ÷îõ éàõøû áèëèðäèëÿð”.
Àõøàì аçàíû âàõòû xÿçèíÿíèí ãàïûñû åéíè ìÿðàñèì âÿ òÿí-
òÿíÿéëÿ à÷ûëàíäà Óñòàä Îñìàí ùÿëÿ ãàáàüûíäàêû ñÿùèôÿéÿ,
ýþéäÿ ãûìûëäàíûá-åëÿìÿäÿí äóðàí ãóøà ÷îõ äèããÿòëÿ áàõûðäû.

439
Àììà ýþç áÿáÿêëÿðèíäÿêè ñîëüóí ðÿíýè ñåçÿíëÿð åéíèëÿ ãàáàã-
ëàðûíäàêû òàáàüà éàíëûø ñÿìòäÿí éàõûíëàøàí êîðëàðû ýþðäöéö-
ìöç êèìè, îíóí äà ãàðøûñûíäàêû ñÿùèôÿéÿ ãÿðèáÿ áàõäûüûíû
áàøà äöøÿðäèëÿð.
Óñòàä Îñìàíûí ùÿëÿ è÷ÿðèäÿ ãàëàúàüûíû, Úÿçìè aüàíûí
ãàïûäà îëäóüóíó þéðÿíÿí xÿçèíÿ ñàõëàíúûíûí ÷àâóøëàðû öñòö-
ìö äèããÿòëÿ àõòàðìàäûãëàðûíäàí ïàëòàðûìûí è÷èíäÿêè òóü èéíÿ-
ñèíè òàïà áèëìÿäèëÿð. Ñàðàéûí ùÿéÿòèíäÿí Èñòàíáóëóí êö÷ÿëÿðèíÿ
÷ûõàíäà áèð àðàëûüà ýèðäèì, ÿôñàíÿâè Áåùçàäû êîð åëÿéÿí ãîð-
õóíú øåéè ïàëòàðûìäàí ÷ûõàðûá ãóðøàüûìà ñîõäóì. Àç ãàëà
ãà÷à-ãà÷à êö÷ÿëÿðëÿ ýåòäèì.
Õÿçèíÿ îòàãëàðûíûí ñîéóüó è÷èìÿ î ãÿäÿð èøëÿìèøäè êè,
ìÿíÿ åëÿ ýÿëäè, øÿùÿðèí êö÷ÿëÿðèíÿ åðêÿíäÿí ëÿççÿòëè áàùàð
ùàâàñû åíèá. ßñêèõàí ÷àðøûñûíûí áèð-áèð þðòöëìÿêäÿ îëàí áàã-
ãàë, áÿðáÿð, ÿòòàð, òÿðÿâÿç÷è, îäóí÷ó äöêàíëàðûíûí ãàðøûñûíäàí
êå÷ÿíäÿ éàâàøûéûá ãÿíäèëëÿðèí èøûãëàíäûðäûüû èñòè äöêàíëàðûí
è÷èíäÿêè ÷ÿòèðëÿðÿ, þðòöêëÿðÿ, öñòëöêëÿðÿ äèããÿòëÿ áàõûðäûì.
ßíèøòÿìèí êö÷ÿñè – “ìÿíèì êö÷ÿì” äåìÿê áèð éàíà ãàë-
ñûí, ùÿëÿ “Øÿêóðÿíèí êö÷ÿñè” áåëÿ äåéÿ áèëìèðäèì – èêè ýöí-
ëöê àðàäàí ñîíðà ìÿíÿ äàùà éàä, óçàã éåð êèìè ýþðöíöðäö.
Àììà ñàü-ñàëàìàò Øÿêóðÿìÿ ãîâóøìàüûìûí ñåâèíúè, ãàòèëèí
òàïûëìûø ñàéûëà áèëÿúÿéèíÿ ýþðÿ áó ýåúÿ úàíàíûìûí éàòàüûíà
ýèðÿ áèëÿúÿéèì ìÿíòèãè ìÿíè áöòöí àëÿìÿ åëÿ éàõûíëàøäûðûðäû
êè, íàð àüàúûíû, òÿìèð åäèëìèø ïÿíúÿðÿ òàéëàðûíû ýþðÿíäÿ äÿðÿ-
íèí î áèðè éàíûíà ãûøãûðàí ÿêèí÷è òÿêè, ãûøãûðìàìàã ö÷öí þçö-
ìö ñàõëàäûì. ×öíêè Øÿêóðÿíè ýþðÿí êèìè, “Ìÿëóí ãàòèëèí
êèì îëäóüó ìÿëóì îëäó”, – äåéÿ ñþçÿ áàøëàìàã èñòÿéèðäèì.
Ùÿéÿò ãàïûñûíû à÷äûì. Ãàïûíûí úûðûëòûñûíäàíìû, ãóéóíóí
ãàáûíäàí ñó è÷ÿí ñÿð÷ÿíèí ãÿìñèçëèéèíäÿíìè, åâèí ãàðàíëûã
ýþðêÿìèíäÿíìè, áèëìèðÿì, àììà îí èêè èëäÿí áÿðè òÿê-òÿíùà
éàøàéàí àäàìûí ãóðä ôÿùìèéëÿ äÿðùàë åâäÿ ùå÷ êÿñèí îëìàäû-
üûíû áàøà äöøäöì. Èíñàí òÿê-òÿíùà ãàëäûüûíû êÿäÿðëÿ áàøà äöø-
ñÿ äÿ, éåíÿ äÿ áöòöí ãàïûëàðû, äîëàáëàðû, ùÿòòà ïÿíúÿðÿ ãàïàã-
ëàðûíû áåëÿ à÷ûá-þðòÿð. Åëÿ åëÿäèì. Ñàíäûãëàðû áåëÿ à÷ûá áàõäûì.

440
 Orxan Pamuk V $ %" $

Áöòöí áó ñÿññèçëèê ÿðçèíäÿ áèðúÿ åøèòäèéèì øåé ñöðÿòëÿ Inventas vitam

âóðàí öðÿéèìèí ýóìáóëòóñó idi. Ùàé-ùàéû ýåäèá, âàé-âàéû

juvat excoluisse
per artes

ãàëìûø ãîúà êèìè, ÿí óçàã ñàíäûüûí äèáèíäÿ ýèçëÿòäèéèì ãûëûí-

úûìû ÷ûõàðûá ãóðøàéàíäà áèð àíëûüà ðàùàòëûã òàïäûì. Ãÿëÿ -
ìèìëÿ èø òóòäóüóì áó ãÿäÿð èëäÿ ìÿíÿ ãÿëá ðàùàòëûüûíû âÿ
ìöâàçèíÿòè (éöðöø ìöâàçèíÿòèíè äÿ) ÿââÿëäÿí-àõûðàúàí ôèë
äèøèíäÿí ãÿáçÿñè îëàí ãûëûíúûì âåðìèøäè. Êèòàáëàð éàëíûç èíñà-
íûí áÿäáÿõòëèéèíÿ òÿñÿëëè ñàéäûüûìûç äÿðèíëèê ãàòûð.
Ùÿéÿòÿ åíäèì. Ñÿð÷ÿ ýåòìèøäè. Áàòàí ýÿìèíè òÿðê åëÿéÿí
êèìè, åâè ÷þêÿí ãàðàíëûüûí ñöêóòóíà ãîéóá ÷ûõäûì.
Èíäè þçöíÿ äàùà äà ýöâÿíÿí ãÿëáèì: “Ãà÷, – äåéèðäè,
– ýåò, îíëàðû òàï”. Ãà÷äûì. Éåíÿ òöíëöê éåðëÿðäÿ, êÿñÿ îëäó-
üóíà ýþðÿ êå÷äèéèì úàìå ùÿéÿòëÿðèíäÿ ÿéëÿíúÿ òàïäûãëà-
ðûíäàí, íÿøÿéëÿ äàëûìúà äöøÿí êþïÿêëÿð àðòûá-÷îõàëàíäà éàâà-
øûéûðäûì.

441
 M]NIM BFZM GRSGQFI"

Àõøàì éåìÿéèíÿ ìÿðúèìÿê øîðáàñû áèøèðèðäèì êè, Íÿñèì:

“Ãàïûäà áèð àäàì âàð”, – äåäè. “Øîðáàíûí äèáè éàíìàñûí”,
– äåéèá ãàøûüû ÿëèíÿ âåðÿíäÿí ñîíðà àùûë ÿëèíè îâúóìà àëûá,
ãàçàíûí è÷èíäÿ ãàøûüû èêè êÿðÿ ùÿðëÿäèì. ×öíêè ýþñòÿðìÿñÿì,
ãàðûøäûðûá-åëÿìÿäÿí ãàøûüû øîðáàíûí è÷èíäÿ ñààòëàðëà òóòà áèëÿð.
Ãàïûäà Ãàðàíû ýþðÿíäÿ îíà éàëíûç éàçûüûì ýÿëäè. Öçöíäÿ
åëÿ áèð øåé âàðäû êè, àäàì îëóá-êå÷ÿíè ñîðóøìàüà ãîðõóðäó.
“Ñÿí è÷ÿðè ýèðìÿ, – äåäèì, – mÿí èíäè ÿéíèìè äÿéèøèá
ýÿëèðÿì”.
Ðàìàçàí ÿéëÿíúÿëÿðèíÿ, âàðëû ñöôðÿëÿðèíÿ, óçóí ñöðÿí òîé-
ëàðà ÷àüыðûëàíäà ýåéäèéèì ãàðàëû-ñàðûëû ïàëòàðëàðûìû ýåéèíäèì,
áàéðàìëûã áîü÷àìû ýþòöðäöì. “Øîðáàíû ýÿëèá è÷ÿðÿì”, – éàçûã
Íÿñèìÿ äåäèì.
Áàúàëàðû êàñûá ãàçàíëàðû êèìè ýöúëÿ òöñòöëÿíÿí éÿùóäè
ìÿùÿëëÿúèéèíäÿí Ãàðàéëà áèð íå÷ÿ êö÷ÿ êå÷äèê-êå÷ìÿäèê êè:
“Øÿêóðÿíèí êþùíÿ ÿðè ñàâàøäàí ãàéûäûá”, – äåäèì.
Ìÿùÿëëÿäÿí ÷ûõàíà ãÿäÿð Ãàðà ñóñäó. Öçö ÷þêÿí àõøàìûí
ðÿíýèíäÿ, êöë êèìè iäè.
“Ùàðaäàäûrëàð?” – õåéëè ñîíðà ñîðóøäó.
Øÿêóðÿéëÿ óøàãëàðûí åâäÿ îëìàäûãëàðûíû áåëÿ áàøà äöøäöì.
“Åâëÿðèíäÿäèrëÿð”, – äåäèì. Áó ñþçöí Øÿêóðÿíèí ÿââÿëêè åâèíè
èôàäÿ åëÿäèéèíäÿí, Ãàðàíûí öðÿéèíè äàüëàéàúàüûíû äÿðùàë ôèêèð-
ëÿøèá èêèíúè êÿëìÿéëÿ öìèä ãàïûñû à÷äûì: “Ùÿð ùàëäà”.
“Ñÿí ñàâàøäàí ãàéûäàí ÿðè ýþðäöíìö?” – ýþçëÿðèìèí
è÷èíÿ áàõûá ñîðóøäó.
“Ìÿí íÿ îíó ýþðäöì, íÿ äÿ Øÿêóðÿíèí åâäÿí ýåòäèéèíè”.
“Åâäÿí ýåòäèêëÿðèíè ùàðaäàí áàøà äöøäöí?”
“Ñÿíèí ñèôÿòèíäÿí”.
“Ìÿíÿ ùÿð øåéè äàíûø”, – ãÿòèééÿòëÿ äåäè.
Áó Åñòåðèí ýþçö ïÿíúÿðÿäÿ, ãóëàüû éîëäà î ãÿäÿð õöëéàëû
ãûçà ÿð òàïìàã áàúàðàí, î ãÿäÿð áÿäáÿõò åâèí ãàïûñûíû êþíöë

442
 Orxan Pamuk V $ %" $

ðàùàòëûüûéëà à÷à áèëÿí Åñòåð îëìàñû ö÷öí ùå÷ âàõò ùÿð øåéè Inventas vitam

äàíûøìàìàëû îëäóüóíó áàøà äöøÿ áèëìÿéÿúÿê ãÿäÿð äÿðäëè iäè.

juvat excoluisse
per artes

“Øÿêóðÿíèí êþùíÿ ÿðèíèí ãàðäàøû Ùàñàí, – äåäèì, – Åâè-

íèçÿ ñîõóëóá – “åâèíèç” äåéÿíäÿ ñåâèíäèéèíè ýþðäöì – Øþâ-
êÿòÿ àòàñûíûí ñàâàøäàí ãàéûòìàã öçðÿ îëäóüóíó, èлêèíäè âàõòû
åâÿ ÷àòàúàüûíû, åâäÿ àíàñûíû, óøàãëàðû ýþðìÿñÿ, ÷îõ êÿäÿðëÿ-
íÿúÿéèíè äåéèá. Øþâêÿò àíàñûíà õÿáÿðè ÷àòäûðñà äà, Øÿêóðÿ
åùòèéàòëû äàâðàíûá, áèð ãÿðàðà ýÿëÿ áèëìÿéèá. Èêèíäèéÿ äîüðó
Øþâêÿò åâäÿí ãà÷ûá, Ùàñàíëà áàáàñûíûí éàíûíà ñûüûíäû”.
“Ñÿí áóíëàðû ùàðaäàí þéðÿíèðñÿí?”
“Ùàñàíûí èêè èëäÿ Øÿêóðÿíè êþùíÿ åâèíÿ ýåðè ýÿòèðìÿê
ö÷öí ùèéëÿëÿð èøëÿòäèéèíè Øÿêóðÿ ñÿíÿ äåìÿäèìè? Áèð ìöääÿò
Ùàñàí ìÿíèìëÿ Øÿêóðÿéÿ ìÿêòóáëàð ýþíäÿðäè”.
“Øÿêóðÿ îíà ùå÷ úàâàá âåðäèìè?”
“Èñòàíáóëóí ùÿð úöð ãàäûíûíû òàíûéûðàì, – ãöðóðëà äåäèì.
– Øÿêóðÿ êèìè åâèíÿ, ÿðèíÿ, íàìóñóíà áàüëû îëàíû éîõäó”.
“Àììà èíäè ÿðè ìÿíÿì”.
Ñÿñèíäÿ ìÿíè ÷îõ êÿäÿðëÿíäèðÿí î êèøè èíàìñûçëûüû âàðäû.
Øÿêóðÿ ùàíñû òÿðÿôÿ êå÷ñÿ, î áèðè òÿðÿôäÿ ôÿëàêÿò áàøëàéûðäû.
“Ùàñàí Øþâêÿòèí àòàñûíû ýþçëÿìÿê ö÷öí åâÿ ýÿëäèéèíè,
àíàñûíûí ñàõòà íèêàùëà ýåòäèéè î éàëàí÷û ÿðÿ, éåíè àòàéà ýþðÿ
÷îõ áÿäáÿõò îëäóüóíó, ýåðè ãàéûòìàéàúàüûíû êàüûçà éàçûá
ìÿíÿ âåðäè êè, Øÿêóðÿéÿ àïàðûì”.
“Øÿêóðÿ íåéëÿäè?”
“Áöòöí ýåúÿíè éàçûã Îðõàíëà òÿê-òÿíùà ñÿíè ýþçëÿäè”.
“Áÿñ Õåéðèééÿ?”
“Õåéðèééÿ ñÿíèí ýþçÿë àðâàäûíû áèð ãàøûã ñóäà áîüìàã-
äàí þòðö èëëÿðäÿí áÿðè ôöðñÿò àõòàðûð. Ðÿùìÿòëèê ßíèøòÿíèí
ãîéíóíà áóíà ýþðÿ ýèðèðäè. Øÿêóðÿíèí ýåúÿíè ãàòèë âÿ êàáóñ
ãîðõóñóéëà òÿêúÿ êå÷èðäèéèíè ýþðÿíäÿ Ùàñàí ìÿíèìëÿ Øÿêó-
ðÿéÿ áèð ìÿêòóá äà ýþíäÿðäè”.
“Íÿ éàçìûøäû?”
“Àëëàùà øöêöðëÿð îëñóí êè, áó áÿäáÿõò Åñòåðèí îõóìàñû-
éàçìàñû éîõäór, ãÿçÿáëè àüàëàð, ÿñÿáè àòàëàð áó ñóàëû âåðÿíäÿ

443
îíëàðà áåëÿ äåéèð: ìÿí àíúàã ìÿêòóáó éîõ, ìÿêòóáó îõóéàí
ýþçÿë ãûçûìûí öçöíö îõóéà áèëèðÿì”.
“Íÿ îõóäóí?”
“×àðÿñèçëèê”.
Óçóí ìöääÿò äèíèá-äàíûøìàäûã. Êè÷èê Ðóì êèëñÿñèíèí
äàìûíà ñèíèá, ýåúÿíè ýþçëÿéÿí áàéãóøó ýþðäöì. Ãèéàôÿìÿ,
áîü÷àìà áàõûá ýöëÿí ñöìöêëö ìÿùÿëëÿ óøàãëàðûíû ýþðäöì.
Ýåúÿ áàøëàäûüûíà ýþðÿ ñÿðâëè ìÿçàðëûãäàí ãàøûíà-ãàøûíà
ñåâèíúëÿ êö÷ÿéÿ åíÿí ãîòóð êþïÿéè ýþðäöì.
“Éàâàø ýåò! – ñîíðà äà Ãàðàéà ãûøãûðäûì. – Ìÿí áó éîõóøëàðû
ñÿíèí êèìè ÷ûõà áèëìèðÿì. ßëèìäÿ áó áîü÷à ìÿíè ùàðà àïàðûðñàí?”
“Ñÿí ìÿíè áó Ùàñàíûí åâèíÿ àïàðìàìûøäàí ãàáàã ìÿí
ñÿíè áîü÷àíû à÷äûðûá, ýèçëè ñåâýèëèëÿðè ö÷öí ýöëëö éàéëûãëàð,
èïÿê ãóðøàãëàð, ñèì èøëÿìÿëè ïóë êèñÿëÿðè àëàúàã úîìÿðä èýèä-
ëÿðèí éàíûíà àïàðûðàì”.
Áó áÿäáÿõò ùàëûéëà Ãàðàíûí ùÿëÿ çàðàôàò åëÿéÿ áèëìÿñè
éàõøû øåé èäè, àììà äÿðùàë çàðàôàòûíäàêû úèääè òÿðÿôè ýþðäöì:
“Îðäó òîïëàñàí, ñÿíè Ùàñàíûí åâèíÿ ãÿòè àïàðìàðàì, – äåäèì.
– Ìÿíèì äàâà-äàëàøäàí þäöì àüçûìà ýÿëèð”.
“Ñÿí ùÿìèøÿêè àüûëëû Åñòåð îëñàí, íÿ äàâà îëàð, íÿ äàëàø”,
– äåäè.
Àüñàðàéû êå÷èá àðõàéà, Ëàííà áîñòàíëàðûíà äîüðó ýåäÿí
éîëà ÷ûõäûã. Ãàðà ïàë÷ûã éîëóí éóõàðûñûíäà, áèð âàõòëàð ýöí
ýþðìöø ìÿùÿëëÿäÿ ùÿëÿ à÷ûã îëàí áÿðáÿð äöêàíûíà ýèðäè.
Òÿìèç öçëö, ýþçÿë ÿëëè áèð îüëàíûí ãÿíäèë èøûüûíäà òÿðàø åëÿäèéè
óñòàéëà äàíûøäûüûíû ýþðäöì. ×îõ êå÷ìÿäè, áÿðáÿð, ýþçÿë øÿéèð-
äè âÿ èêè íÿôÿð äÿ Àêñàðàéäà áèçÿ ãîøóëäó. ßëëÿðèíäÿ ãûëûíúëàð,
áàëòàëàð âàðäû. Øàùçàäÿáàøûíäà áèð àðà êö÷ÿäÿ ãî÷óëóüó ùå÷
éàðàøäûðà áèëìÿäèéèì ìÿäðÿñÿëè îüëàí äà ÿëèíäÿ ãûëûíú ãàðàí-
ëûãäà áèçÿ ãîøóëäó.
“Øÿùÿðèí è÷èíäÿ ýöíöí ýöíîðòà ÷àüû åâÿìè áàñãûí åëÿéÿ-
úÿêñèíèç?” – äåäèì.
“Ýöíöí ýöíîðòà ÷àüû éîõ, ýåúÿ”, – Ãàðà çàðàôàò åëÿìÿê-
äÿí ÷îõ ìÿìíóí ÿäàéëà äåäè.

444
 Orxan Pamuk V $ %" $

“Áèð îðäó àäàì òîïëàäûüûíà ýþðÿ þçöíÿ î ãÿäÿð ýöâÿí- Inventas vitam

ìÿ, – äåäèì. – Éåíè÷ÿðèëÿð áåëÿ òàìàìèëÿ ñèëàùëàíìûø îðäó

juvat excoluisse
per artes

êèìè ýÿçäèéèíèçè ýþðìÿñèí”.

“Ùå÷ êÿñ ýþðìÿç”.
“Äöíÿí ßðçóðóìèíèí àäàìëàðû ÿââÿëúÿ áèð ìåéõàíàéà,
ñîíðà äà Ñàüûðãàïûäàêû Úÿððàùè òÿêêÿñèíÿ ùöúóì åëÿéèá, ùàìû-
íû äþéöáëÿð. Áàøûíäàí àüàú éåéÿí áèð àùûë þëöá. Çèë ãàðàíëûãäà
ñèçè îíëàðäàí ñàéà áèëÿðëÿð”.
“Ðÿùìÿòëèê Çÿðèô ÿôÿíäèíèí åâèíÿ äÿ ýåäèáñÿí, Àëëàù ðàçû
îëñóí, àðâàäûíäà ìöðÿêêÿáè äàüûëìûø î àòëàðû äà ýþðöáñÿí,
Øÿêóðÿéÿ äÿ õÿáÿð âåðèáñÿí. Çÿðèô ÿôÿíäè áó ÿðçóðóìëó âàèçèí
àäàìëàðûéëà ÷îõìó îòóðóá-äóðóðìóø?”
“Î åâäÿ áèð àç àüûç àðàäûìñà, éàçûã Øÿêóðÿéÿ áèð ôàéäàñû
îëàúàüûíû ôèêèðëÿøäèéèìäÿíäèr, – äåäèì. – Åëÿ îðà Ôëàìàíä
ýÿìèñèíäÿí éåíè ÷ûõàí ãóìàøëàðû ýþñòÿðìÿéÿ ýåòìèøäèì.
Éîõñà áÿäáÿõò éÿùóäè àüëûìûí ÷àòìàäûüû ñèçèí øÿð âÿ ñèéàñè
èøëÿðèíèçÿ áóëàøìàüà éîõ”.
“Åñòåð õàíûì, ñÿí ÷îõ àüûëëûñàí”.
“Åëÿ îëäóüóìà ýþðÿ ñÿíÿ áóíó äà äåéèì: áó ßðçóðóìè
âàèçèí àäàìëàðû äàùà ÷îõ àçàúàã, äàùà ÷îõ úàí àëàúàã, ãîð-
õóí îíëàðäàí”.
×àðøûãàïûíûí àðõà òÿðÿôëÿðèíäÿêè êö÷ÿéÿ ýèðÿíäÿ ãÿëáèì
ãîðõóéëà äþéöíäö. Øàáàëûä âÿ òóò àüàúëàðûíûí ÷ûëïàã, èñëàã
áóäàãëàðû àéûí ñîéóã èøûüûíäà ïàðûëäàéûðäû. Úèíëÿðèí, õîðòäàí-
ëàðûí öôöðäöéö êöëÿê áîü÷àìûí ãûðàüûíäàêû ãîòàçëàðû éåëëÿ-
äèá, àüàúëàðäà ôèò ÷àëûá, äÿñòÿìèçèí ãîõóñóíó ìÿùÿëëÿíèí ïóñ-
ãóéà éàòìûø áöòöí èòëÿðèíÿ ÷àòäûðäû. Îíëàð áèð-áèð, èêè-áèð ùöð-
ìÿéÿ áàøëàéàíäà Ãàðàéà åâè ýþñòÿðäèì. Ãàðàíëûã äàìûíà,
ïÿíúÿðÿëÿðèíÿ áèð àíëûüà äèíìÿçúÿ áàõäûã. Ãàðà àäàìëàðûíû
åâèí ÿòðàôûíäà, áîø áîñòàíäà, ùÿéÿò ãàïûñûíûí èêè òÿðÿôèíäÿ,
àðõàäàêû ÿíúèð àüàúëàðûíûí äàëûíäà éåðëÿøäèðäè.
“Áó àðàëûãäà ðÿçèë òàòàð äèëÿí÷è âàð, – äåäèì. – Êîðäór,
àììà êö÷ÿíèí ýèðèøèíè-÷ûõûøûíû ìóõòàðäàí1 éàõøû áèëèð.
1 Móõòàð — kÿnd vÿ mÿhÿllÿ iølÿrini yoluna qoyan adam

445
Ïàäøàùûí ÿäÿáñèç ìåéìóíëàðû êèìè åëÿ ùåé îòóçáèð ÷ÿêèð.
ßëèíèçè âóðìàäàí ñÿêêèç-îí àx÷à âåðÿðñèíèç, ùÿð øåéè äåéÿð”.
Óçàãäàí Ãàðàíûí ÿââÿëúÿ ïóë âåðèá, ñîíðà ãûëûíúûíû õèðò-
äÿéèíÿ äàéàéûá, òàòàðû ñûõûøäûðìàñûíà òàìàøà åëÿäèì. Ñîíðà
íåúÿ îëäó, áèëìèðÿì, åâè пусан ùåñàá åëÿäèéèì áÿðáÿð øÿéèðäè
áàëòàñûíûí ñàïûéëà òàòàðû äþéìÿéÿ áàøëàäû. Èíäè ãóðòàðàúàüûíû
ýöìàí åëÿéèá, áèð àç áàõäûì, àììà òàòàð àüëàéûðäû. Ãà÷äûì,
þëäöðìÿìèø òàòàðû ÿëèíäÿí àëäûì.
“Àíàìà ñþéäö”, – áÿðáÿð øÿéèðäè äåéèðäè.
“Ùàñàí åâäÿ éîõäór, äåéèð, – Ãàðà äåäè. – Áó êîðóí
äåäèéè äîüðóäórìó? – Ìÿíÿ îðaäàúà éàçäûüû ìÿêòóáó
óçàòäû. – Àë, áóíó åâÿ àïàð, Ùàñàíà, î éîõäóñà, àòàñûíà âåð”,
– äåäè.
“Øÿêóðÿéÿ áèð øåé éàçìàäûnìû?” – ìÿêòóáó àëàíäà
ñîðóøäóì.
“Îíà àéðû ìÿêòóá éîëëàñàì, áó åâäÿêè êèøèëÿðè äàùà äà
ãûúûãëàíäûðàð, – Ãàðà äåäè. – Îíà àòàñûíûí àë÷àã ãàòèëèíè òàï-
äûüûìû äå”.
“Áó äîüðóäórìó?”
“Ñÿí äå”.
Ùÿëÿ àüëàéûá-ñûçûëäàéàí òàòàðû äèëÿ òóòóá ñóñäóðäóì.
“Ñÿíÿ ýþðÿ åëÿäèéèìè óíóòìà”, – áöòöí áó èøëÿðè îðaäàí
ýåòìÿìÿê ö÷öí óçàòäûüûìû äà áàøà äöøäöì.
Áöòöí áó èøÿ íèéÿ áóðíóìó ñîõìóøäóì? ßäèðíÿãàïûäà
èêè èë ÿââÿë áèð áîü÷à÷û àðâàäû, ñþç âåðäèéè ãûç áàøãà ùÿðèôÿ ÿðÿ
ýåäÿíäÿ ãóëàãëàðûíû êÿñèá þëäöðìöøäöëÿð. Íÿíÿì ìÿíÿ òöðê-
ëÿðèí ÷îõ âàõò ñÿáÿáñèç àäàì þëäöðäöéöíö äåéÿðäè. Íÿñèìèìèí
èíäè åâäÿ è÷äèéè ìÿðúèìÿê øîðáàñû ýþçöìöí ãàáàüûíà ýÿëäè.
Àéàãëàðûì äàëû-äàëû ýåòñÿ äÿ, îðaäà Øÿêóðÿíèí îëäóüóíó
ôèêèðëÿøèá åâÿ äîüðó ýåòäèì. Ìàðàã äà è÷èìè äèäèðäè.
“Áîü÷à÷û-û! Áàéðàìëûã ïàëòàð ö÷öí ×èíäÿí ýÿëìèø èïÿê
ïàð÷à âàð”.
Ïÿíúÿðÿ òàéëàðûíûí àðàñûíäàí òóðóíú ðÿíýëè èøûüûí ãûìûë-
äàíäûüûíû ùèññ åëÿäèì. Ãàïû à÷ûëäû. Ùàñàíûí àáûðëû àòàñû ìÿíè

446
 Orxan Pamuk V $ %" $

è÷ÿðè àïàðäû. Åâ âàðëû åâëÿðè êèìè èñòè iäè. Ëàìïàíûí èøûüûíäà Inventas vitam

áó ñöôðÿíèí ÿòðàôûíäà óøàãëàðûéëà áèðëèêäÿ îòóðàí Øÿêóðÿ ìÿíè

juvat excoluisse
per artes

ýþðÿíäÿ àéàüà ãàëõäû.

“Øÿêóðÿ, – äåäèì, ÿðèí ýÿëäè”.
“Ùàíñû?”
“Éåíèñè – äåäèì. – Ñèëàùëû àäàìëàðûéëà åâè äþâðÿéÿ àëäû-
ëàð. Ùàñàíëà äþéöøìÿéÿ ùàçûðäûëàð”.
“Ùàñàí åâäÿ éîõäór”, – òÿìêèíëè ãàéûíàòà äåäè.
“Éàõøû îëäó, – äåäèì. – Ñÿí àë, áóíó îõó ýþðÿê”, – äåéèá,
pàäøàùûí ðÿùìñèç èðàäÿñèíè éåòèðÿí ìÿüðóð åë÷è êèìè Ãàðàíûí
ìÿêòóáóíó âåðäèì.
Àáûðëû ãàéûíàòà ìÿêòóáó îõóéàíäà Øÿêóðÿ: “Åñòåð, – äåäè,
– gÿë, ñÿíÿ ìÿðúèìÿê øîðáàñû âåðèì, èñèíÿðñÿí”.
ßââÿëúÿ: “Èñòÿìèðÿì”, – äåäèì. Áó åâÿ þéðÿøÿí êèìè
äàíûøìàñû ùå÷ õîøóìà ýÿëìÿìèøäè. Àììà ìÿíèìëÿ òÿê ãàë-
ìàã èñòÿäèéèíè áàøà äöøÿíäÿ êàüûçû ýþòöðöá, àðõàñûíúà ýåòäèì.
“Ãàðàéà ùàìûñûíûí Øþâêÿòèí öçöíäÿí îëäóüóíó ñþéëÿ,
– äåéÿ ïû÷ûëäàäû. – Äöíÿí ãàòèëäÿí ãîðõà-ãîðõà Îðõàíëà òÿê-
áàøûìà ýåúÿíè ñÿùÿðÿúÿí ýþçëÿäèì. Îðõàí áöòöí ýåúÿíè òèò-
ðÿäè. Óøàãëàðûì àéðûëûá! Ïàäøàùûìûçûí èøýÿíúÿëÿðèíèí îíó
äàíûøäûðäûüûíû, àòàìûí þëöìöíäÿ ïàéû îëäóüó õÿáÿðëÿðèíè äÿ
ýÿòèðäèëÿð”.
“Àòàí þëäöðöëÿíäÿ Ãàðà ñÿíèí éàíûíäà äåéèëäèìè?”
“Åñòåð, – ýþçÿë ãàðà ýþçëÿðèíè ýåíèø à÷ûá äåäè, – nÿ îëàð,
êþìÿê åëÿ ìÿíÿ”.
“Áóðà íèéÿ ãàéûòäûüûíû äå, áàøà äöøÿê äÿ, éàðäûì äà
åëÿéÿê”.
“Ýöìàí åëÿéèðñÿí, íèéÿ ãàéûòäûüûìû áèëèðÿì? – äåäè. Áèð
àíëûüà, åëÿ áèë, àüëàéàúàãäû. – Ãàðà Øþâêÿòèìè äþéäö, – äåäè.
– Ùàñàí óøàãëàðûí ÿñë àòàëàðûíûí ýåðè ýÿëäèéèíè äåéÿíäÿ äÿ
îíà èíàíäûì”.
Àììà ýþçëÿðèíäÿí éàëàí ñþéëÿäèéèíè áàøà äöøöðäöì, î äà
áàøà äöøäöéöìö äÿðê åëÿéèðäè. “Ùàñàíà àëäàíäûì!” – ïû÷ûë-
äàäû, áóíäàí Ùàñàíû ñåâäèéèíè áàøà äöøìÿéèìè èñòÿäèéèíè

447
ùèññ åëÿäèì. Àììà Ãàðàéëà åâëÿíäèéèíäÿí Ùàñàíû äàùà ÷îõ
ôèêèðëÿøìÿéÿ áàøëàäûüûíû Øÿêóðÿ áàøà äöøöðäöìö?
Ãàïû à÷ûëäû, è÷ÿðèéÿ ÿëèíäÿ îúàãäàí éåíè ÷ûõìûø isti ÷þðÿê
îëàí Õåéðèééÿ ýèðäè. Ìÿíè ýþðÿíäÿ ùå÷ ñåâèíìÿéÿí öçöíäÿí
ßíèøòÿ ÿôÿíäèíèí þëöìöéëÿ áó áÿäáÿõò àòñàí, àòûëìàç, ñàòñàí,
ñàòûëìàç øåéèí Øÿêóðÿéÿ áÿëà ìèðàñ ãàëäûüûíû äÿðùàë ýþðäöì.
Îòàüà ýÿòèðèëÿí òÿçÿ ÷þðÿêëÿ áèðëèêäÿ Øÿêóðÿ óøàãëàðûí éàíûíà
ãàéûäàíäà äà ÿñë ùÿãèãÿòè äÿðê åëÿäèì: èñòÿð ÿñë àòàëàðû, èñòÿð
Ùàñàí, èñòÿð Ãàðà îëñóí, Øÿêóðÿíèí àõòàðûá òàïìàäûüû, þçö
ñåâÿúÿéè ÿð äåéèëäè; ÷ÿòèí òàïàúàüû ãîðõóäàí ýþçëÿðè áþéöìöø
áó óøàãëàðûí ñåâÿúÿéè àòà idi. Øÿêóðÿ áöòöí éàõøû ÿðëÿðèí
ùàìûñûíû éàõøû íèééÿòëÿ ñåâìÿéÿ ùàçûð idi.
“Àõòàðäûüûí øåéè öðÿéèíëÿ àõòàðûðñàí, – ùå÷ ôèêèðëÿøìÿäÿí
äåäèì. – Îíäàíñà, àüëûíëà ãÿðàð âåðìÿëèñÿí”.
“Ãàðàíûí éàíûíà äÿðùàë óøàãëàðëà ãàéûäàðàì, – äåäè,
– aììà øÿðòëÿðèì âàð. – Áèð àç ñóñäó. – Øþâêÿòëÿ âÿ Îðõàíëà
éàõøû äàâðàíàúàã. Ìÿí áóðà ñûüûíäûüûìà ýþðÿ áóíóí ùàãã-
ùåñàáûíû ÷ÿêìÿéÿúÿê. Ìÿíè äöíÿí ýåúÿ åâäÿ ãàòèëèí, îüðó-
íóí, ìöñèáÿòèí, Ùàñàíûí ãàáàüûíäà òÿê ãîéäó”.
“Àòàíûí ãàòèëèíè ùÿëÿ òàïìàéûá, àììà ñÿíÿ òàïäûüûíû äåìÿ-
éèìè èñòÿäè”.
“Îíóí éàíûíà ýåäÿêìè?”
Ìÿí úàâàá âåðìÿìèøäÿí ÿëèíäÿêè ìÿêòóáó ÷îõäàí áèòèðÿí
êþùíÿ ãàéûíàòà: “Ãàðà ÷ÿëÿáèéÿ äåéèí, – äåäè, – mÿí îüëóì
îëìàäàí ýÿëèíèìè îíà ýåðè âåðìÿéèìèí ìÿñóëèééÿòèíè äàøûéà
áèëìÿðÿì”.
“Ùàíñû îüëóí?” – ÿäÿáñèçëèê îëñóí äåéÿ, àììà éóìøàã
ñÿñëÿ äåäèì.
“Ùàñàí, – äåäè. ßôÿíäè àäàì îëäóüóíäàí óòàíìûøäû.
– Áþéöê îüëóì ßúÿì þëêÿñèíäÿí ãàéûòìûðìûø, øàùèäëÿð âàð”.
“Ùàñàí ùàðaäàäû?” – äåäèì. Øÿêóðÿíèí âåðäèéè øîðáàäàí
èêè ãàøûã àëäûì.
“Ýþìðöê ÿìèíëèéèíäÿêè êàòèáëÿðè, ùàìáàëëàðû, àäàìëàðûíû
òîïëàìàüà ýåòäè, – éàëàíû ùå÷ ãÿáóë åëÿìÿéÿí éàõøû âÿ ñàäÿ-

448
 Orxan Pamuk V $ %" $

ëþâù àäàìëàðûí î óøàãñàéàьы ýþðêÿìèéëÿ äåäè. – Äöíÿí ÿðçó- Inventas vitam

ðóìèëÿðèí åëÿäèêëÿðèíäÿí ñîíðà éåíè÷ÿðèëÿð áó ýåúÿ äÿ êö÷ÿ-

juvat excoluisse
per artes

ëÿðäÿäèr”.
“Áèç îíëàðû ùå÷ ýþðìÿäèê, – ãàïûéà ýåäÿíäÿ äåäèì. – Ñîí
ñþçöí áóäórìó?”
Áóíó ãàéûíàòàäàí ãîðõóòìàã ö÷öí ñîðóøìóøäóì, àììà,
ÿñëèíäÿ, îíäàí ñîðóøäóüóìó Øÿêóðÿ áàë êèìè áàøà äöøäö.
Àüëû, äîüðóäàí, áó ãÿäÿð ãàðûøûq idimi, éîõñà, áèð øåéìè
ýèçëÿäèð, ìÿñÿëÿí, Ùàñàíûí àäàìëàðûéëà ãàéûòìàñûíûìû ýþçëÿ-
éèðäè? ßñëèíäÿ, Øÿêóðÿíèí ãÿòèééÿòñèçëèéèíè ñåâäèéèìè áàøà
äöøöá ñåâèíäèì.
“Áèç Ãàðàíû èñòÿìèðèê, – Øþâêÿò úÿñàðÿòëÿ äåäè. – Ñÿí äÿ
áèð äÿ áóðà ýÿëìÿ, ýîíáóë”.
“Àììà ýþçÿë àíàíà î ñåâäèéè ãîòàçëû þðòöêëÿðè, ýöëëö,
ãóøëó éàéëûãëàðû, ñÿíèí ñåâäèéèí êþéíÿêëèê ãûðìûçûëàðû îíäà êèì
ýÿòèðÿð? – äåäèì, áîü÷àìû îòàüûí îðòàñûíà ãîéäóì. – Éåíÿ
ýÿëÿíÿ ãÿäÿð à÷àð, áàõàð, èñòÿäèéèíèçè ýåéèíÿð, èñòÿäèéèíèçè
òàõàð, èñòÿäèéèíèçè êÿñÿð, áè÷ÿð, òèêÿðñèíèç”.
×ûõàíäà êÿäÿðëÿíäèì: Øÿêóðÿíèí ýþçëÿðèíè ùå÷ åëÿ äîëó
ýþðìÿìèøäèì. Åøèéèí ñîéóüóíà àëûøäûì-àëûøìàäûì, ïàë÷ûãëû
éîëäà Ãàðà ÿëèíäÿ ãûëûíúû ìÿíè ñàõëàäû.
“Ùàñàí åâäÿ éîõäó, – äåäèì. – Áÿëêÿ, Øÿêóðÿíèí ãàéûò-
ìàñûíû áàéðàì åëÿìÿê ö÷öí áàçàðäàí øÿðàá àëìàüà ýåäèá.
Áÿëêÿ äÿ, äåäèêëÿðè êèìè àäàìëàðûéëà òåçëèêëÿ ýÿëÿúÿê. Îíäà
âóðóøàðñûíûç, ÷öíêè äÿëèäè. Ùÿëÿ î ãûçûë ãûëûíúûíû ÿëèíÿ àëñà...”
“Øÿêóðÿ íÿ äåäè?”
“Ãàéûíàòàñû “éîõ, îëìàç, ýÿëèíèìè âåðìÿðÿì”, – äåäè.
– Aììà ñÿí îíäàí éîõ, Øÿêóðÿäÿí ãîðõ. Мяним фикримъя,
аðâàäûíûí àüëû ãàðûøûãäû, àòàñûíûí þëäöðöëìÿñèíäÿí èêè ýöí
ñîíðà ùÿì ãàòèëèí ãîðõóñóíäàí, ùÿì Ùàñàíûí òÿùäèäëÿðèíÿ,
ùÿì äÿ ñÿíèí ùå÷ áèð õÿáÿð âåðìÿäÿí éîõ îëìàüûíà ýþðÿ
åâäÿ ãîðõóëàðëà èêèíúè ýåúÿ êå÷èðìÿéÿúÿéèíè áàøà äöøäö-
éöíäÿí ãàéûäûá. Îíà àòàñûíûí ãÿòëèíäÿ ñÿíèí áàðìàüûíûí
îëäóüóíó äà äåéèáëÿð... Àììà Øÿêóðÿíèí êþùíÿ ÿðèíèí ýåðè

449
ãàéûòìàñû-ôèëàí éîõäór. Ùàñàíûí éàëàíûíà Øþâêÿò èíàíûá, àòàñû
èíàíìûø ýþðöíöð... Øÿêóðÿíèí ñÿíèí éàíûíà ãàéûòìàã íèééÿòè
âàð, àììà øÿðòëÿðè äÿ âàð”.
Ãàðàíûí ýþçëÿðèíèí è÷èíÿ áàõà-áàõà øÿðòëÿðè ñàéäûì.
Äÿðùàë ùÿãèãè åë÷èéëÿ äàíûøàí êèìè, ðÿñìè òÿðçäÿ ãÿáóë åëÿäè.
“Ìÿíèì äÿ áèð øÿðòèì âàð, – äåäèì. – Èíäè éåíèäÿí åâÿ ýåäè-
ðÿì. – Ãàéûíàòàíûí àðõàñûíäàêû ïÿíúÿðÿíèí òàõòàñûíû ýþñòÿð-
äèì. – Áèð àç ñîíðà áóðà âÿ ãàïûéà ùÿìëÿ åëÿéÿðñèíèç. Ìÿí
ãûøãûðàíäà ãà÷àðñûíûç. Ùàñàí ýÿëñÿ, ÷ÿêèíèá-åëÿìÿäÿí âóðó-
øóí”.
ßëáÿòòÿ, áöòöí áó ñþçëÿð þçöíÿ çàâàë îëìàéàúàã åë÷èíèí
äåéÿúÿéè øåéëÿð äåéèëäè, àììà áó Åñòåð þçöíö þëöìöí àüçû-
íà âåðèð. “Áîü÷à÷û” ãûøãûðàð-ãûøãûðìàç, ãàïû áó äÿôÿ äÿðùàë
à÷ûëäû. Äîüðóäàí, ãàéûíàòàíûí ãàðøûñûíà ÷ûõäûì.
“Áöòöí ìÿùÿëëÿ äÿ, áó òÿðÿôèí ãàçûñû äà, ùàìû Øÿêóðÿíèí
÷îõäàí áîøàíäûüûíû, éåíèäÿí Ãóðàí-è Êÿðèìÿ óéüóí îëàðàã
åâëÿíäèéèíè äÿ áèëèð, – äåäèì. – Ñÿíèí ÷îõäàí þëìöø îüëóí
äèðèëèá, cÿííÿòäÿí, Ùÿçðÿòè-Ìóñàíûí éàíûíäàí ãàéûäûá éàíûíû-
çà ýÿëñÿ äÿ, àðòûã Øÿêóðÿäÿí áîøàíûá, äàùà êå÷äè. Åâëè ãàäûíû
ãà÷ûðûá, áóðaäà ñàõëàéûðñûíûç. Ãàðà õàùèø åëÿäè, áóíóí úÿçà-
ñûíû ãàçûäàí ÿââÿë þç àäàìëàðûéëà âåðÿúÿéèíè äåéèì”.
“Éàíëûø èø ýþðÿð, – ãàéûíàòà íÿçàêÿòëÿ äåäè. – Øÿêóðÿíè
áèç ãà÷ûðòìàäûã êè! Ìÿí, Àëëàùà øöêöð, áó óøàãëàðûí áàáàñû-
éàì. Ùàñàí ÿìèëÿðèäèr. Øÿêóðÿ êèìñÿñèç ãàëàíäà, íåéíÿñèí,
áèçÿ ñûüûíäû. Èñòÿéÿðñÿ, äÿðùàë óøàãëàðûéëà ãàéûäà áèëÿð. Àììà
óíóòìà, áóðà îíóí óøàãëàðûíû äîüóá, õîøáÿõòëèêëÿ éàøàòäûüû
åâèäèr”.
“Øÿêóðÿ, – äöøöíúÿñèç òÿðçäÿ äåäèì, – aòàíûí åâèíÿ
ãàéûòìàã èñòÿéèðñÿíìè?”
“Õîøáÿõò åâ” ñþçöíÿ ýþðÿ àüëàìàüà áàøëàìûøäû. “Àòàì
éîõäór”, – äåäè. Éîõñà ìÿíìè åëÿ åøèòìèøäèì? Óøàãëàðû
ÿââÿëúÿ ÿòÿêëÿðèíÿ, ñîíðà îíó îòóðäóá, ñèíÿñèíÿ ñûüûíäûëàð;
ùàìûñû áèð-áèðèíè ãóúàãëàéûá, êîìàëàøûá àüëàøäûëàð. Áó Åñòåð
ñàäÿëþâù äåéèë: àüëàìàãëà Øÿêóðÿíèí ñå÷ìÿäÿí ùÿð èêè òÿðÿôè

450
 Orxan Pamuk V $ %" $

äÿ èäàðÿ åëÿäèéèíè ÷îõ éàõøû áàøà äöøöðäöì, àììà ñÿìèìèé- Inventas vitam

éÿòëÿ àüëàäûüûíû äà áèëèðäèì. ×öíêè ìÿí äÿ àüëàìàüà áàøëà-

juvat excoluisse
per artes

ìûøäûì. Àç ñîíðà áàõäûì, èëàí Õåéðèééÿ äÿ àüëàéûð.

Åâäÿ àüëàìàéàí áèðúÿ àäàìûí, éàøûëýþçëö òÿìêèíëè ãàéû-
íàòàíûí äàäûíàñà Ãàðàíûí âÿ àäàìëàðûíûí î àíäà áàøëàéàí
ùöúóìó ÷àòäû. Ïÿíúÿðÿ òàõòàëàðû äþéöëìÿéÿ, ãàïû èòÿëÿíìÿéÿ
áàøëàäû. Èêè íÿôÿð ãàïûéà ñþéêÿíìèøäè, ãÿðèáÿ ãî÷áàøûéëà1
âóðóá, ýöú âåðèðëÿð, ùÿð âóðàíäà åâèí è÷èíäÿ òîï ïàðòëàéàí
êèìè, ñÿñ ÷ûõàðûðäû.
“Ñÿí ýöí ýþðìöø, ÿôÿíäè àäàìñàí, – þç ýþç éàøëàðûìäàí
äà úÿñàðÿòëÿíèá ãàéûíàòàéà äåäèì. – Ãàïûíû à÷ûá, Øÿêóðÿíèí
ýÿëäèéèíè äå, åøèêäÿêè ãóäóðìóø èòëÿð ÿë ñàõëàñûíëàð”.
“Åâèíÿ ñûüûíìûø êèìñÿñèç ãàäûíû, öñòÿëèê, ýÿëèíèíè, ñÿí
îëñàí, êö÷ÿéÿ àòûá, áó èòëÿðÿ âåðÿðñÿíìè?”
“Þçö ýåòìÿê èñòÿéèð”, – äåäèì. Àüëàìàãäàí òóòóëàí áóð-
íóìó ýþé äÿñìàëûìëà ñèëäèì.
“Îíäà ãàïûíû à÷ûá, ÷ûõûá ýåäÿ áèëÿð”, – äåäè.
Øÿêóðÿíèí, óøàãëàðûíûí éàíûíäà îòóðäóì. Ãàïûíû èòÿëÿ -
éÿíëÿðèí ãîðõóíú ýóðóëòóñó öçöíäÿí ùÿð éåíè ùÿðÿêÿò äàùà
äà äÿðèí ýþç éàøûíà áÿùàíÿ îëóðäó: óøàãëàð äàùà áÿðêäÿí
àüëàìàüà áàøëàéûðäûëàð, áó äà ùÿì Øÿêóðÿíèí, ùÿì äÿ ìÿíèì
ýþç éàøëàðûìû ñöðÿòëÿíäèðäè. Àììà èêèìèç äÿ åâè àç ãàëà
éûõàúàã çÿðáÿëÿðèí, åøèêäÿêè òÿùäèä ãûøãûðòûëàðûíûí äà ùåñàáûíû
âåðèð, âàõò ãàçàíìàã ö÷öí àüëàäûüûìûçû äà áèëèðäèê.
“Ýþçÿë Øÿêóðÿì, – äåäèì, – qàéûíàòàí èçií âåðèð, ÿðèí
Ãàðà áöòöí øÿðòëÿðèíè äÿðùàë ãÿáóë åëÿäè, ñÿíè åøãëÿ ýþçëÿéèð,
àðòûã ñÿíèí áó åâäÿ èøèí éîõäór. Áàéûðëûã ïàëòàðûíû ýåéèí,
ðöáÿíäèíè òàõ, áîü÷àíû, óøàãëàðûíû ýþòöð, ãàïûíû à÷, äàùà òûã-
ãàòûãëà åâèíÿ ýåäÿê”.
Áó ñþçëÿðèì óøàãëàðûí ýþç éàøëàðûíû àðòûðäû. Øÿêóðÿíèí äÿ
ýþç éàøëàðûíûí ãàáàüû à÷ûëäû.
“Ùàñàíäàí ãîðõóðàì, – äåäè. – Ñîíðà èíòèãàìû ãîðõóíú
îëàð. Âÿùøèäèr. ×öíêö áóðà ìÿí þçöì ýÿëäèì”.
1 Qî÷áàøû — ucu qo÷ baøûna oxøayan möhasirÿ silahû

451
 “Áó, éåíè åâëèëèéèíÿ ñîí ãîéìàç êè, – äåäèì. – ×àðÿñèç
ãàëìûñàí, ÿëáÿòòÿ, áèð éåðÿ ñûüûíàúàãñàí. ßðèí îëóá-êå÷ÿíè
áåëÿ áàüûøëàäû, ñÿíè ãÿáóë åëÿéèð. Ùàñàíûñà èëëÿðëÿ íåúÿ èäàðÿ
åëÿäèê, éåíÿ äÿ èäàðÿ åëÿðèê”. Îíà ýöëöìñÿäèì.
“Àììà ãàïûíû ìÿí à÷ìàðàì, – äåäè. – Îíäà þç èñòÿéèì-
ëÿ ãàéûòìûø îëóðàì”.
“ßçèç Øÿêóðÿì, ãàïûíû ìÿí äÿ à÷ìàðàì, – äåäèì. – Ñÿí
äÿ áèëèðñÿí êè, îíäà ñèçèí èøëÿðèíèçÿ áóðóí ñîõìóø îëóðàì.
Ìÿíäÿí áóíóí èíòèãàìûíû äàùà àüûð àëàðëàð”.
Ìÿíÿ ùàãã âåðäèéèíè ýþçëÿðèíäÿ ýþðäöì. “Îíäà ùå÷ êÿñ
ãàïûíû à÷à áèëìÿç, – äåäè. – Ãîéàã ãûðñûíëàð, áèçè ýþòöðöá,
çîðëà àïàðñûíëàð”.
Áóíóí Øÿêóðÿ âÿ óøàãëàð ö÷öí ÿí éàõøû ÷ûõûø éîëó îëäó-
üóíó äÿðùàë áàøà äöøöá ãîðõäóì. “Àììà îíäà ãàí òþêÿð-
ëÿð, – äåäèì. – Èøÿ ãàçû ãàðûøìàñà, ãàí ãàðûøàð, ãàí äàâàñû
èëëÿðëÿ ÷ÿêÿð. Øÿðÿôèéëÿ éàøàìàã èñòÿéÿí ùå÷ êÿñ ãàïûñû ãûðûëûá,
åâèíÿ ùöúóì åäèëèá, è÷èíäÿí ãàäûí ýþòöðöëÿíäÿ ëàãåéä ãàëà
áèëìÿç”.
Ìàüûë úàâàá ÿâÿçèíÿ óøàãëàðûíû ãóúàãëàéûá, âàð ýöúöéëÿ
àüëàéàíäà áó Øÿêóðÿíè íÿ ãÿäÿð åùòèéàòëû, ùàãã-ùåñàáûíû
áèëÿí îëäóüóíó áèð äÿ ïåøìàíëûãëà áàøà äöøäöì. È÷èìäÿí
áèð ñÿñ ùÿð øåéè àòûá ýåòìÿéèìè äåéèðäè, àììà äþéöëìÿê-
äÿí àç ãàëà ãûðûëàí ãàïûéà àðòûã ìÿí äÿ éàõûíëàøà áèëìÿç-
äèì. ßñëèíäÿ, ùÿì ãàïûíû ãûðûá è÷ÿðèéÿ ýèðìÿëÿðèíäÿí ãîð-
õóðäóì, ùÿì äÿ ãûðìàìàëàðûíäàí. ×öíêö ìÿíÿ ýöâÿíÿí,
èøëÿðè èðÿëè àïàðìàãäàí ãîðõàí Ãàðàíûí àäàìëàðûíû ùÿð àí
ýåðè ÷ÿêÿúÿéè, áóíäàí ãàéûíàòàíûí úÿñàðÿòëÿíÿúÿéè äÿ àüëû-
ìà ýÿëèðäè. Øÿêóðÿéÿ ëàï éàõûíëàøàíäà éàëàíäàí àüëàäûüûíû
áàøà äöøäöì, àììà äàùà ïèñè, ùå÷ òÿãëèä åäèëìÿéÿúÿê
òÿðçäÿ òèòðÿéèðäè.
Ãàïûéà éàõûíëàøûá, âàð ýöúöìëÿ áàüûðäûì: “Äóðóí, éåòÿð
àðòûã!”
Åøèêäÿêè ùÿðÿêÿò äÿ, è÷ÿðèäÿêè àüëàìàëàð äà áèð àíäà
äàéàíäû.

452
 Orxan Pamuk V $ %" $

“Ãàïûíû Îðõàí à÷ñûí, àíàñû, – àíè èëùàìëà, óøàãëà äàíû- Inventas vitam

øàí êèìè, øèðèí ñÿñëÿ äåäèì, – o, åâèíÿ ãàéûòìàã èñòÿéèð, ùå÷

juvat excoluisse
per artes

êÿñ îíà ùèðñëÿíìÿç”.

Åëÿ ìÿí ñþçöìö ãóðòàðäûì-ãóðòàðìàäûì, Îðõàí àíàñû-
íûí òèòðÿéÿí ãîëëàðûíûí àðàñûíäàí ÷ûõûá, áó åâäÿ èëëÿðëÿ éàøà-
éàí êèìè, ÿââÿëúÿ ñöðýöíö, ñîíðà ãàïû òàõòàñûíû, ñîíðà ðÿçÿíè
à÷ûá, ãàïûäàí èêè àääûì ýåðè ÷ÿêèëäè. Þç-þçöíÿ à÷ûëàí ãàïûíûí
àðàñûíäàí åøèéèí ñîéóüó è÷ÿðè äîëäó. Åëÿ ñöêóò ÷þêäö, ëàï
óçàãëàðäà òÿíáÿë áèð êþïÿéèí àüçû áîø äóðìàñûí äåéÿ, ùöðäö-
éöíö ùàìûìûç åøèòäèê. Îðõàí àíàñûíûí ãóúàüûíà ãàéûäàíäà
Øþâêÿò: “Ùàñàí ÿìèìÿ äåéÿúÿéÿì”, – äåäè.
Øÿêóðÿíèí ãàëõûá ôÿðàúÿñèíè ýþòöðäöéöíö, ÷ûõìàüà ùàçûð-
ëàøäûüûíû ýþðÿíäÿ åëÿ ðàùàòëàíäûì êè, ýöëìÿêäÿí ãîðõäóì.
Îòóðóá ìÿðúèìÿê øîðáàñûíäàí èêè ãàøûã àëäûì.
Ãàðà àüûëëû òÿðïÿíèá, åâèí ãàïûñûíà ãÿòè éàõûíëàøìàäû. Áèð
àðà Øþâêÿò ñöðýöíö è÷ÿðèäÿí áàüëàéûá, þçöíö ðÿùìÿòëèê
àòàñûíûí îòàüûíà ñàëàíäà äà êþìÿéÿ ÷àüûðìàüûìûçà áàõìà-
éàðàã, Ãàðà åâÿ äîüðó ùå÷ àääûìûíû äà àòìàäû, àäàìëàðûíû
äà è÷ÿðè áóðàõìàäû. Àíàñûíûí Ùàñàí ÿìèñèíèí ãÿáçÿñè éàãóò-
ëó õÿíúÿðèíè ýþòöðìÿñèíÿ èçií âåðäèéèíÿ ýþðÿ Øþâêÿò äÿ åâäÿí
÷ûõìàüà ðàçû îëäó.
“Ùàñàíäàí, ãûðìûçû ãûëûíúäàí ãîðõóí”, – ãàéûíàòà ìÿü-
ëóáèééÿò âÿ èíòèãàì îâãàòûíäàí ÷îõ, ùÿãèãè íàðàùàòëûãëà äåäè.
Íÿâÿëÿðèíè áèð-áèð, ñà÷ëàðûíû ãîõóëàéà-ãîõóëàéà þïäö. Øÿêóðÿ-
íèí ãóëàüûíà äà áÿçè øåéëÿð ïû÷ûëäàäû.
Åâèí ãàïûñûíà, äèâàðûíà, îúàüûíà òÿëÿì-òÿëÿñèê, ñîí äÿôÿ
äÿ áàõäûüûíû ýþðÿíäÿ áóðàíûí Øÿêóðÿíèí èëê ÿðèéëÿ ùÿéàòûíûí
ÿí õîøáÿõò èëëÿðèíè êå÷èðäèéè éåð îëäóüóíó áèð äàùà õàòûðëà-
äûì. Èíäè åéíè åâèí èêè áÿäáÿõò òÿíùà êèøèíèí ìÿñêÿíè îëäó-
üóíó, þëöì ãîõóäóüóíó ýþðöðäöìö? Ãÿëáèìè ãûðäûüûíäàí
ãàéûäàí âàõò éîëäà îíà éàõûíëàøìàäûì.
Èêè éåòèì óøàãëà áèð úàðèéÿ, áèðè éÿùóäè, áèðè äóë – ö÷
àðâàä idik, áèçè ýåðè ãàéûäàí éîëäà áèð-áèðèìèçÿ éàõûíëàøäûðàí
øåé ýåúÿíèí ñîéóüó âÿ ãàðàíëûüû éîõ, éàä ìÿùÿëëÿëÿðèí, ÷ÿòèí

453
êå÷èëÿí êö÷ÿëÿðèí äàðëûüûéëà Ùàñàíûí ãîðõóñó îëäó. Ãàðàíûí
àäàìëàðû òÿðÿôèíäÿí ãîðóíàí èðè äÿñòÿìèç åéíèëÿ õÿçèíÿ
äàøûéàí êàðâàí êèìè ÿéðè éîëëàðäàí, àðà êö÷ÿëÿðäÿí, ãóø
ó÷ìàç, êàðâàí êå÷ìÿç óúãàð ìÿùÿëëÿëÿðäÿí êå÷äè êè, ýþçÿò-
÷èëÿðÿ, éåíè÷ÿðèëÿðÿ, éåòèê ìÿùÿëëÿ ãî÷óëàðûíà, Ùàñàíà ðàñò
ýÿëìÿéÿê. Áÿçÿí ýþç-ýþçö ýþðìÿéÿí çèë ãàðàíëûãäà áèð-
áèðèìèçÿ, äèâàðëàðà äÿéÿ-äÿéÿ éîëó òàïäûã. Õîðòäàíëàðûí, úèí-
ëÿðèí, éåðèí àëòûíäàí ÷ûõàúàã øåéòàíëàðûí áèçè ãàðàíëûãäà
ýþòöðöá ãà÷ûðàúàüûíû ýöìàí åëÿéèá, áèð-áèðèìèçè ÿìÿëëè-áàøëû
ãóúàãëàäûã. ßëëÿðèìèçëÿ éîõëàéûá ùèññ åëÿäèéèìèç äèâàðëàðûí,
þðòöëö ïÿíúÿðÿ òàéëàðûíûí äöç àðõàñûíäà õîðóëäàéà-õîðóë-
äàéà, þñêöðÿ-þñêöðÿ éàòàíëàðëà àõóðëàðäàêû ùåéâàíëàðûí
èíèëòèñèíè åøèòäèê.
ßí éîõñóë, ÿí éàðàìàç ñÿìòëÿð, êþ÷êöíëÿðëÿ úöðáÿúöð
áÿäáÿõò ìèëëÿòèí ÿùàëèñèíèí ãîíàã ãàëäûüû ìÿùÿëëÿëÿðäÿí áàø-
ãà Èñòàíáóëóí áöòöí êö÷ÿëÿðèíè àääûìëàìûø ìÿí Åñòåð àðàäà-
áèð ëàë ãàðàíëûãäàêû áèòèá-òöêÿíìÿç êö÷ÿëÿðäÿ èòèá-ýåòäèéèìèçè
ýöìàí åëÿñÿì äÿ, ýöíäöçëÿð ÿëèìäÿ áîü÷àì ýåòäèéèì êèìè,
ýóøÿëÿðè éåíÿ äÿ òàíûéà áèëèðäèì: Äÿðçèáàøû êö÷ÿñèíèí äèâàðëà-
ðûíû, Íóðóëëàù xîúà áàü÷àñûíà áèòèøèê àõóðóí íÿäÿíñÿ äàð÷ûí
òÿêè ãîõóéàí êÿñêèí nÿcis èéèíè, Úàíáàçëàð êö÷ÿñèíäÿêè éàí-
üûí éåðëÿðèíè, Äîüàí÷ûëàð êå÷èäèéëÿ à÷ûëäûüû ìåéäàíäàêû Êîð
Ùàúû càìåñèíè äÿ òàíûäûì, Øÿêóðÿíèí ðÿùìÿòëèê àòàñûíûí åâèíÿ
éîõ, ìöÿééÿí åëÿéÿ áèëìÿäèéèì áàøãà òÿðÿôÿ ýåòäèéèìèçè
áàøà äöøäöì.
Ãÿçÿáëÿíäèìè, íÿ åëÿéÿúÿéè áÿëëè îëìàéàí Ùàñàíäàí – áèð
äÿ î èáëèñ ãàòèëäÿí – àèëÿñèíè ýèçëÿòìÿê èñòÿéÿí Ãàðàíûí áàøãà
ñûüûíàúàã éåð òàïäûüûíû äÿðùàë áàøà äöøäöì. Î éåðè þéðÿíÿ
áèëñÿéäèì, ñèçÿ èíäè, Ùàñàíà äà åðòÿñè ýöí ñÿùÿð äåéÿðäèì.
Éàìàíëûüûìäàí éîõ, Øÿêóðÿíèí Ùàñàíûí ìöíàñèáÿòèíè éåíè-
äÿí èñòÿéÿúÿéèíÿ ÿìèí îëäóüóìäàí. Àììà àüûëëû Ãàðà ùàãëû
îëàðàã, ìÿíÿ àðòûã ùå÷ åòèáàð åëÿìèðäè.
ßñèð bàçàðûíûí àðõàñûíäà, ãàðàíëûã áèð êö÷ÿäÿ iäèê êè,
êö÷ÿíèí ãóðòàðàúàüûíäàí ãûøãûðòûëàð, ÷ûüûðòûëàð, ùàéãûðòûëàð

454
 Orxan Pamuk V $ %" $

ýÿëäè. Ùàé-êöé åøèòäèê, áàëòàëàð, ãûëûíúëàð, äÿéÿíÿêëÿð áèð- Inventas vitam

áèðèíÿ äÿéèá, äþéöø áàøëàéàíäà åøèäèëÿí î áÿíçÿðñèç øàããûë-

juvat excoluisse
per artes

òûíû, úàí àüðûéàíäà ÷ûõàí ôÿðéàäëàðû ãîðõóéëà òàíûäûì.

Ãàðà þç áþéöê ãûëûíúûíû ýöâÿíäèéè àäàìûíà âåðäè, Øþâêÿ-
òèí ÿëèíäÿêè õÿíúÿðè çîðëà àëûá îíó àüëàòäû, Øÿêóðÿíè, Õåéðèé-
éÿíè, óøàãëàðû, áÿðáÿð øÿéèðäè âÿ î áèðè àäàìëà óçàãëàøäûðäû.
Ìÿäðÿñÿëè îüëàíûí ìÿíè ñàü-ñàëàìàò åâÿ àïàðàúàüûíû äåäè;
ìÿíè îíëàðûí éàíûíäà ãîéìàäû. Áó òÿñàäöô idimi, éîõñà,
ýèçëÿíÿúÿêëÿðè éåðè ùèéëÿýÿðúÿñèíÿ ýèçëÿìÿê ö÷öí idimi?
Êå÷ìÿéÿ ìÿúáóð îëäóüóìóç äàð êö÷ÿíèí ãóðòàðàúà-
üûíäà ãÿùâÿõàíà îëäóüóíó áàøà äöøäöéöì áèð äöêàí âàðäû.
Ãûëûíú äþéöøö, áÿëêÿ äÿ, áàøëàíìàìûøäàí áàøà ÷àòìûøäû.
Áàüûðà-áàüûðà è÷ÿðè ýèðèá-÷ûõàí êöòëÿ – ÿââÿëúÿ åëÿ áèëäèì,
òàëàéûðëàð – ãÿùâÿõàíàíû äàüûäûðäû. Ôèíúàíëàðû, ãÿùâÿäàíëàðû,
ãÿäÿùëÿðè, ìàñàëàðû áèç ìàðàãëàíàíëàð ìÿøÿëëÿðèí èøûüûíäà
ýþðöá, èáðÿò ýþòöðÿê äåéÿ, ÿââÿëúÿ ñÿéëÿ åøèéÿ ÷ûõàðûðäûëàð,
ñîíðà ùàìûìûçûí ýþçöíöí ãàáàüûíäà ãûðûðäûëàð. Áó èøèí ãàáà-
üûíû àëìàüà ÷àëûøàí àäàìû áèð àç äþéäöëÿð, àììà î, ñîíðà
úàíûíû ãóðòàðà áèëäè. ßââÿëúÿ äÿðäëÿðèíèí äåäèêëÿðè êèìè éàëíûç
ãÿùâÿéëÿ áàüëû îëäóüóíó ýöìàí åëÿäèì. Ãÿùâÿíèí çÿðÿðëÿ -
ðèíè, ýþçö, ìÿäÿíè íåúÿ ïîçäóüóíó, áåéíè áóëàíäûðûá, àäàìû
èìàíäàí ÷ûõàðäûüûíû, íåúÿ ôèðÿíý çÿùÿðè îëäóüóíó, ýþçÿë
ãàäûí ãûëûüûíà ýèðÿí øåéòàí îíà âåðÿíäÿ Ùÿçðÿòè-Ìÿùÿììÿ-
äèí ãÿùâÿíè íåúÿ ýåðè ãàéòàðäûüûíû äàíûøûðäûëàð. Ñàíêè, òÿðáè-
éÿâè ýåúÿ ÿéëÿíúÿñè iäè, åâÿ ãàéûäàíäà: “Áó çÿããóìó ÷îõ
è÷ìÿ”, – äåéÿ Íÿñèìè äàíëàéàúàüûìû ôèêèðëÿøèðäèì.
Øÿùÿðèí ãûðàüûíäà áèð ÷îõ ñóáàé îòàüû, óúóç êàðâàíñàðà
îëäóüóíäàí èøñèç-ýöúñöç, ëàãåéä, ãàéüûñûç, øÿùÿðÿ ýèçëè ýèðìèø
èò õûëû êèìè êöòëÿíèí àç ìöääÿòäÿ òàìàøàéà éûüûëìàñû áó ãÿùâÿ
äöøìÿíëÿðèíè úÿñàðÿòëÿíäèðäè. Îíäà îíëàðûí ìÿøùóð âàèç ÿðçó-
ðóìëó Íöñðÿò xîúàíûí àäàìëàðû îëäóüóíó áàøà äöøäöì. Èñòàí-
áóëäàêû øÿðàá âÿ ôàùèøÿ éóâàëàðûíû, ãÿùâÿõàíàëàðû òÿìèçëÿéèá,
Ùÿçðÿòè-Ìÿùÿììÿäèí éîëóíäàí ÷ûõàíëàðû, òÿêêÿ àéèíè ñàéûá,
ìóñèãèéëÿ ðÿãñ åëÿéèá, ýþáÿê àòàíëàðû úÿçàëàíäûðàúàãëàðìûø.

455
Äèí äöøìÿíëÿðèíÿ, øåéòàíëà áèðýÿ èø ýþðÿíëÿðÿ, áöòÿ ñèòàéèø
åëÿéÿíëÿðÿ, êàôèðëÿðÿ, ðÿñì ÷ÿêÿíëÿðÿ ñþéäöëÿð. Áó ãÿùâÿõà-
íàíûí äèâàðëàðûíà ðÿñì àñûëûá, äèíÿ, ÿðçóðóìëó xîúàéà áþùòàí
àòûëûá, ÿäÿáñèçëèêëÿð åäèëÿí ãÿùâÿõàíà îëäóüóíó îíäà õàòûð-
ëàäûì.
Öçö-ýþçö ãàíà áóëàøìûø áèð ãÿùâÿ÷è øÿéèðäè è÷ÿðèäÿí
÷ûõäû, åëÿ áèëäèì, éåðÿ éûõûëàúàã, àììà î, êþéíÿéèíèí ÿòÿéèëÿ
àëíûíäàêû, éàíàãëàðûíäàêû ãàíû ñèëäè, àðàìûçà ãàðûøûá, áèçèìëÿ
áèðëèêäÿ áàñãûíà òàìàøà åëÿìÿéÿ áàøëàäû. Êöòëÿ ãîðõóá, àçúà
ýåðèëÿìèøäè. Ãàðàíûí úàìààòûí è÷èíäÿ áèð íÿôÿðè ýþðäöéöíö,
áèð àç ãÿòèééÿòñèçëèê êå÷èðäèéèíè ñåçäèì. Éåíè÷ÿðèëÿðèí, éà äà
ÿëè äÿéÿíÿêëè áàøãà äÿñòÿíèí ýÿëäèéèíè ÿðçóðóìèëÿðèí òîïàðëà-
ìàëàðûíäàí áàøà äöøäöì. Ìÿøÿëëÿð ñþíäö, êöòëÿ ãàðûøäû.
Ãàðà ìÿíèì ãîëóìäàí òóòóá ìÿäðÿñÿëè îüëàíûí àðõà-
ñûíà ñàëäû. “Àðà êö÷ÿëÿðëÿ ýåäÿðñèíèç, – äåäè, – sÿíè åâèíÿ
àïàðàð”. Ìÿäðÿñÿëè îüëàí äà áèð àç ãàáàã ñèâèøìÿê èñòÿéèðäè,
àç ãàëà ãà÷à-ãà÷à óçàãëàøäûã. Ôèêðèì Ãàðàäà idi, àììà
ùÿðÿêÿòäÿí ãûðàãäà ãàëñà, áó Åñòåð ñèçÿ ùåêàéÿíèí äàâàìûíû
äàíûøà áèëìÿç êè.

456
 Orxan Pamuk V $ %" $

Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
M]N EBFZNBM

“Ìÿääàù ÿôÿíäè, ñÿí áèð øåéè òÿãëèä åëÿéÿ áèëÿðñÿí, àììà

ãàäûí îëà áèëìÿçñÿí!” – äåéèðëÿðìèø. Áóíóí òàìàìèëÿ òÿðñèíè
èääèà åëÿéèðÿì. ßëáÿòòÿ, øÿùÿð-øÿùÿð ýÿçèá, ýåúÿéàðûëàðûíà ãÿäÿð
òîéëàðäà, ÿéëÿíúÿëÿðäÿ, ãÿùâÿõàíàëàðäà ñÿñèìèç áàòàíà ãÿäÿð
ùÿð øåéè òÿãëèä åëÿéèá, ùåêàéÿ äàíûøäûüûìûçäàí, åâëÿíìÿê
ùå÷ íÿñèá îëìàäû. Àììà áó, ãàäûí òàéôàñûíû òàíûìàìàüûìûç
äåìÿê äåéèë.
Ãàäûíëàðû ÷îõ éàõøû òàíûéûðàì; ùÿòòà äþðä äÿíÿñèéëÿ øÿõ-
ñÿí ãàðøûëàøìûø, öçëÿðèíè ýþðìöø, ñþùáÿò åëÿìèøÿì. Áóíëàð:
1. Ðÿùìÿòëèê àíàì. 2. Ñåâèìëè õàëàì. 3. Ìÿíè ùåé äþéÿí
áþéöê ãàðäàøûìûí àðâàäûäûr êè, ýþðÿíäÿ: “×ûõ îòàãäàí”,
– äåéèá (Îíà àøèã îëìóøäóì). 4. Ñÿéàùÿòèì âàõòû Êîíéàäà
à÷ûã ïÿíúÿðÿ ãàáàüûíäà áèð àíëûüà ýþðäöéöì ãàäûí. Îíóíëà
ùå÷ äàíûøìàìàüûíà áàõìàéàðàã, èëëÿðëÿ âÿ ùÿëÿ äÿ øÿùâàíè
äóéüóëàð áÿñëÿäèì. Áÿëêÿ äÿ, èíäè þëöá.
Öçöà÷ûã ãàäûíû ýþðìÿê, îíóíëà äàíûøìàã, îíóí èíñàíè
ùàëëàðûíà øàùèä îëìàã áèç êèøèëÿðäÿ ùÿì øÿùâàíè, ùÿì äÿ äÿðèí
ìÿíÿâè ÿçàáëàðà øÿðàèò éàðàòäûüûíäàí, äèíèìèçèí ÿìð åëÿäèéè
êèìè, ãàäûíëàðû, õöñóñèëÿ ýþçÿë îëàíëàðû íèêàùëàíìàäàí ùå÷
ýþðìÿìÿê ÿí éàõøûñûäûr. Øÿùâàíè ùèññëÿðè ìÿúáóðÿí äîéäóð-
ìàã ö÷öí ãàäûíëàðû àõòàðòìàéàí ýþçÿë îüëàíëàðûí äîñòëóüóía
bel baülamaq éåýàíÿ ÷àðÿäèr, àõûðäà áó äà øèðèí âÿðäèø îëóð.
Ôèðÿíý øÿùÿðëÿðèíäÿ ãàäûíëàðûí éàëíûç öçëÿðèíè éîõ, ÿí úÿëáåäèúè
òÿðÿôëÿðè îëàí ñà÷ëàðûíû, ñîíðà áîéóíëàðûíû, ãîëëàðûíû, ýþçÿë ýÿð-
äÿíëÿðèíè, ùÿòòà äàíûøûëàíëàð äîüðóäóñà, ýþçÿë àéàãëàðûíûí áèð
ãèñìèíè îðòàéà ãîéàí âÿçèééÿòdÿ ýÿçìÿëÿðè, êèøèëÿðèí äÿ áóíà
ýþðÿ gÿrginlik i÷indÿ îëóá, ùÿéàéëà ÿçàá-ÿçèééÿò è÷èíäÿ áèðòÿ-
ùÿð éåðèìÿëÿðè úàìààòû, ÿëáÿòòÿ, ñûíäûðûá. Ôèðÿíý ýàâóðóíóí
Îñìàíëû ãàðøûñûíäà ùÿð ýöí áèð ãàëà èòèðìÿñèíèí ñÿáÿáè áóäór.
Ýþçÿë ãàäûíëàðäàí óçàã éàøàìàüûí ðóùóìóí õîøáÿõò-
ëèéè âÿ ðàùàòëûüû ö÷öí ÿí äîüðó éîë îëäóüóíó áåëÿúÿ ëàï èëê

457
ýÿíúëèéèìäÿ áàøà äöøÿíäÿí ñîíðà ãàäûíëàðà ìàðàüûì äàùà
÷îõ àðòäû. Åëÿ î âàõòëàð àíàìëà õàëàìäàí áàøãà ãàäûí äà
ýþðìÿäèéèìäÿn ìàðàüûì ñèðëè ãÿòèééÿò àëûð, ñàíêè, áåéíèìÿ
ãàðûøãà äîëóð, îíëàðûí íåúÿ ùèññ åëÿäèéèíè àíúàã åëÿäèêëÿðèíè
åëÿéÿ-åëÿéÿ, éåäèêëÿðèíè éåéÿ-éåéÿ, ñþçëÿðèíè òÿêðàð, ùàëëàðûíû
òÿãëèä åëÿéèá, ïàëòàðëàðûíû ýåéèíèá, ùèññ åëÿéÿ áèëÿúÿéèìè áàøà
äöøöðäöì. Áåëÿúÿ áèð úöìÿ ýöíö àíàì, àòàì, áþéöê ãàðäà-
øûì, õàëàì, ùàìûñû áàáàìûí Ôÿùðÿíý ñàùèëèíäÿêè ýöë áàü÷à-
ñûíà ýåäÿíäÿ ìÿí: “×îõ õÿñòÿéÿì”, – äåéèá, åâäÿ ãàëäûì.
“Ýÿë, áàõ, ÷þëäÿ êþïÿêëÿðè, àüàúëàðû, àòëàðû ýþðÿð, òÿãëèä
åëÿéÿð, áèçè ýöëäöðÿðñÿí. Åâäÿ òÿêáàøûíà íåéëÿéÿúÿêñÿí?”
– ðÿùìÿòëèê àíàì äåäè.
“Ñÿíèí ïàëòàðëàðûíû ýåéèá, ãàäûí îëàúàüàì, àíàúàí, – äåéÿ
áèëìÿçäèì, – qàðíûì àüðûéûð”, – äåäèì.
“Çÿèôëèê åëÿìÿ, – àòàì äåäè, – gÿë ýöëÿøÿê”.
Èíäè ñèç íÿããàø âÿ õÿòòàò ãàðäàøëàðûìà, îíëàð ýåäÿíäÿ
ðÿùìÿòëèê àíàìëà õàëàìûí àëò ïàëòàðëàðûíû áèð-áèð ýåéèíÿíäÿ
íÿëÿð ùèññ åëÿäèéèìè, ãàäûí îëìàüûí î ýöí áàøà äöøäöéöì
ñèðëÿðèíè äàíûøàúàüàì. ßââÿëúÿ äÿðùàë áóíó äåéÿ áèëÿðÿì:
äÿôÿëÿðëÿ êèòàáëàðäà îõóäóüóìóç, âàèçëÿðäÿí åøèòäèéèìèçèí
ÿêñèíÿ, èíñàí ãàäûí îëàíäà, ÿñëèíäÿ, þçöíö øåéòàí êèìè ùèññ
åëÿìèð.
Òàìàìèëÿ òÿðñèíÿäèr: ðÿùìÿòëèê àíàìûí ýöë èøëÿìÿëè èïÿê
äîíóíó ýåéèíÿíäÿ ãÿëáèìÿ ëÿççÿòëè ýþçÿëëèê éàéûëäû, þçöìö
îíóí êèìè ùÿññàñ ùèññ åëÿäèì. Õàëàìûí ýåéèíìÿéÿ ãûéìàäûüû
ôûñòûã éàøûëû êþéíÿéè ÷ûëïàã äÿðèìÿ äÿéÿíäÿ ãÿëáèìäÿ áöòöí
óøàãëàðà, ùÿòòà þçöìÿ ãàðøû ñåâýè óúàëäû. Áöòöí àëÿìÿ éåìÿê
áèøèðèá, ùàìûíû ÿìèçäèðìÿê èñòÿéèðäèì. Äþøëÿðèì îëñàéäû,
íåúÿ ùèññ åëÿéÿðäèì, áåëÿúÿ áèð àç áàøà äöøÿíäÿí ñîíðà ÿñë
ìàðàãëàíäûüûì øåéèí – èðèäþøëö ãàäûí îëìàüûí íåúÿ ùèññ
yaratdûüûnû áàøà äöøöì äåéÿ, ñèíÿìÿ ÷îõëó øåéëÿð – úîðàá-
ëàð, äÿñìàëëàð ñîõäóì, î èðè ÷ûõûíòûíû ýþðÿíäÿ, áÿëè, ýþçÿë øåé-
òàí êèìè þçöìö ìÿüðóð ùèññ åëÿäèì. Êèøèëÿðèí êþëýÿñèíè áåëÿ
ýþðñÿëÿð, îíëàðûí äàëûíúà ãà÷àúàüûíû, àüûçëàðûíà àëìàã ö÷öí

458
 Orxan Pamuk V $ %" $

éàëâàðûá, ÷ûðïûíàúàãëàðûíû äÿðùàë áàøà äöøäöéöìÿ ýþðÿ, þçö- Inventas vitam

ìö ÷îõ ýöúëö ùèññ åëÿäèì, àììà ìÿí ýöúëö îëìàã èñòÿéèð-

juvat excoluisse
per artes

äèììè? Ôèêðèì ãàðûøìûøäû: ùÿì ýöúëö îëìàã èñòÿéèðäèì, ùÿì

äÿ ìÿíÿ éàçûãëàðû ýÿëìÿëÿðèíè èñòÿéèðäèì; ùÿì ùå÷ òàíûìàäû-
üûì âàðëû, ãöââÿòëè, àüûëëû áèð êèøèíèí ìÿíè äÿëèúÿñèíÿ ñåâìÿñèíè
èñòÿéèðäèì, ùÿì äÿ îíäàí ãîðõóðäóì. Àíàìûí úåùèç ñàíäû-
üûíûí äèáèíäÿ, éàðïàã íàõûøëû ìÿëÿôÿëÿðèí éàíûíäàêû ìöøê
ãîõóëó éóí úîðàáëàðûí è÷èíäÿ ýèçëÿòäèéè áóðìàëû ãûçûë áèëÿðçèê-
ëÿðè òàõûá, ùàìàìäàí ãàéûäàíäà éàíàãëàðûíû äàùà äà ãûçàðò-
ìàãäàí þòðö öçöíÿ ñöðòäöéö ãûðìûçûíû ñöðòöá, õàëàìûí ìèñ
éàøûëû ôÿðàúÿñèíè ýåéèíèá, åéíè ðÿíý ðöáÿíäè ñà÷ëàðûìû éûüûá,
òàõûá, ñÿäÿô ÷ÿð÷èâÿëè àéíàäà þçöìÿ áàõàíäà äèêñèíäèì. Îíëà-
ðà ùå÷ òîõóíìàäûüûì ùàëäà, ýþçëÿðèì, êèðïèêëÿðèì èíäè ãàäûí
ýþçö âÿ êèðïèéè îëìóøäóëàð. Òÿêúÿ ýþçëÿðèì âÿ éàíàãëàðûì,
àììà ìÿí ÷îõ ýþçÿë ãàäûí idim, áó äà ìÿíè ÷îõ õîøáÿõò
åëÿäè. Áóíó ìÿíäÿí äÿ ÿââÿë áèëÿí cismim gÿrginlÿødi. Áó,
ìÿíè áÿäáÿõò åëÿäè.
Ýþçÿë ýþçöìäÿí ãîïàí áèð äàìëà éàøûí àõìàñûíà ÿëèì-
äÿ òóòäóüóì àéíàäà òàìàøà åëÿäèì, î àí êÿäÿðëÿ è÷èìäÿí
áèð øåèð ýÿëäè, îíó ùå÷ óíóäà áèëìÿäèì. ×öíêè åéíè àíäà óúà
Àëëàùûí âåðäèéè èëùàìëà î øåiðè ìÿãàìëà, øÿðãè êèìè, îéíàéà-
îéíàéà ñþéëÿéèá, äÿðäèìè óíóòìàüà ÷àëûøäûì.

Äåéèð êè, ãÿðàðñûç ãÿëáèì, Äîüóäàéêÿí Áàòûäà,

Áàòûäàéêÿí Äîüóäà îëìàã èñòÿéèðÿì.
Êèøèéÿìñÿ ãàäûí, ãàäûíàìñà, êèøè îëìàã èñòÿéèðÿì,
äåéèð î áèðè éåðëÿðèì.
Íÿ ÷ÿòèíìèø èíñàí îëìàã, äàùà äà ÷ÿòèíè
èíñàí êèìè áèð ùÿéàò,
Ùÿì ãàáàüûìëà, ùÿì àðõàìëà,
Hÿì Äîüóéëà, ùÿì Áàòûéëà êåô àëìàã èñòÿéèðÿì.

“Ãÿëáèìäÿí ýÿëÿí øÿðãèíè ñþéëÿäèéèìè ÿðçóðóìè ãàðäàø-

ëàðûìûç êàø åøèòìÿñèíëÿð, ÷îõ ãÿçÿáëÿíÿðëÿð”, – äåéÿúÿêäèì.

459
Íèéÿ ãîðõóðàì êè? Áÿëêÿ äÿ, ãÿçÿáëÿíìÿçëÿð, ÷öíêè áàõûí,
äåäè-ãîäó îëìàñûíà ýþðÿ äåìèðÿì, àììà î ìÿøùóð âàèç
Íöñðÿò áåëÿ éîõ, ÿôÿíäè hÿçðÿòëÿðè âàð, ùà, åâëè îëìàüûíà åâëè
iìèø, àììà î äà åéíèëÿ ñèç ùÿññàñ íÿããàøëàð êèìè, ýþçÿë îüëàí-
ëàðû áèç ãàäûíëàðäàí äàùà ÷îõ ñåâèðìèø, ìÿíÿ äàíûøàíëàðûí
éàëàí÷ûñûéàì. Àììà ìÿí þçöíö, äåéÿñÿí, ïèñ ñàéäûüûìäàí,
áóíà ôèêèð âåðìèðÿì, ÷îõ éàøëûäû. Äèøëÿðè òþêöëöá, îíà éàõûí-
ëàøàí ýþçÿë îüëàíëàðûí äåäèéè êèìè, àüçû äà, áàüûøëàéàðñûíûç,
àéûíûí ãû÷û êèìè ÷îõ ïèñ ãîõóéóð.
Éàõøû. Àüçûìû éóìóðàì âÿ ÿñë äÿðäèìÿ ãàéûäûðàì. ×îõ
ýþçÿë îëäóüóìó áàøà äöøÿð-äöøìÿç, àðòûã úàìàøûð, áóëàøûãëû
ãàá éóìàüû, úàðèéÿëÿð êèìè êö÷ÿéÿ ÷ûõìàüû ãÿòè èñòÿìÿäèì.
Éîõñóëëóã, ýþç éàøëàðû âÿ áÿäáÿõòëèê, àéíàéà áàõûá-áàõûá,
ðóùäàí äöøöá àüëàìàã, êÿäÿð ÷èðêèí ãàäûíëàðûí èøèäèr. Ìÿíè
ÿë öñòöíäÿ ñàõëàéàúàã ÿð òàïìàëûéàì, àììà î, ùàíñûäûr?
Áåëÿúÿ àòàìûí îëàí-îëìàç áÿùàíÿëÿðëÿ åâÿ ÷àüûðäûüû ïàøà
óøàãëàðûíû, áÿéçàäÿëÿðè äåøèêäÿí ïóñìàüà áàøëàäûì. Âÿçèé-
éÿòèìèí áöòöí íÿããàøëàðûí àøèã îëäóüó èêèóøàãëû, êè÷èê àüûçëû,
ìÿëóì ýþçÿë ãàäûíûí vÿziyyÿtinÿ îõøàìàñûíû èñòÿéèðäèì. Éàõ-
øûñû áóäór, ñèçÿ ýþçÿë Øÿêóðÿíèí ùåêàéÿòèíè äàíûøûì. Àììà
äàéàíûí, ñþç âåðìèøäèì, ÷ÿðøÿíáÿ àõøàìû áóíó äàíûøàúàãäûì:

ØÅÉÒÀÍÛÍ ÃÀÄÛÍÀ
ÄÀÍÛØÄÛÐÄÛÜÛ ÅØÃ ÙÅÊÀÉßÒÈ

ßñëèíäÿ, ÷îõ àäèäèr. Èñòàíáóëóìóçóí áèð àç éîõñóë ìÿùÿë-

ëÿëÿðèíäÿí Êÿìÿðöñòöäÿ îëóá. Ìÿùÿëëÿíèí ãàáàãäà ýåäÿíëÿ-
ðèíäÿí ÷ÿëÿáè ßùìÿä Âàñèô pàøàíûí êàòèáëèéèíè åëÿéÿí, þç
ùàëûíäà, åâëè, èêèóøàãëû âÿ ÿôÿíäè áèð àäàìäûr. Áèð ýöí à÷ûã
ïÿíúÿðÿäÿ ãàðàñà÷ëû, ãàðàýþçëö, óçóíáîéëó, ýöìöø äÿðèëè
èíúÿ áîøíàê ýþçÿëèíè ýþðöá, îíà âóðóëóð. Î ãàäûíñà åâëèäèr.
×ÿëÿáèéÿ ùå÷ êþíëö éîõäó, éàðàøûãëû ÿðèíè ñåâèð. Áåëÿúÿ, áÿä-
áÿõò чÿëÿáè äÿðäèíè ùå÷ êÿñÿ à÷à áèëìèð, åøãäÿí èéíÿéÿ ñàï
îëóð, ðóìäàí øÿðàá àëûá è÷èð, àììà àõûðäà åøãèíè ìÿùÿëëÿäÿí

460
 Orxan Pamuk V $ %" $

ýèçëÿäÿ áèëìèð. Þçëÿðè äÿ åøã ùåêàéÿòëÿðèíÿ ùàéûë-ìàéûë îëäóã- Inventas vitam

ëàðûíäàí, ÷ÿëÿáèíè ÷îõ ñåâèá ñàéäûãëàðûíäàí ÿââÿëúÿ åøãèíÿ äÿ

juvat excoluisse
per artes

ùþðìÿò ýþñòÿðèðëÿð, áèð-èêè çàðàôàòûíû åëÿéèá, ýþðìÿçëèéÿ âóðóð-

ëàð. Àììà ÷àðÿñèç äÿðäèíÿ ùå÷ ùàêèì îëà áèëìÿéÿí ÷ÿëÿáè
ùÿð àõøàì ñÿðõîø îëóá, ýöìöø äÿðèëè ýþçÿëèí ÿðèéëÿ õîøáÿõò
éàøàäûüû åâèí ãàïûñûíäà îòóðóá, óøàã êèìè óçóí-óçàäû àüëà-
ìàüà áàøëàéàíäà ùàìûñû ãîðõóðëàð. Ùÿð àõøàì ÿçàá è÷èíäÿêè
àøèã àüëàäûãúà îíó íÿ äþéöá àòà áèëèðëÿð, íÿ äÿ òÿñÿëëè âåðÿ
áèëèðëÿð. ×ÿëÿáè äÿ òÿðáèéÿñèíÿ ýþðÿ, ùå÷ êÿñÿ ñþç àòûá ñàòàøìà-
äàí è÷èí-è÷èí àüëàìàãäà idi. Éàâàø-éàâàø îíóí ÷àðÿñèç êÿäÿðè
ìÿùÿëëÿéÿ ÷þêöð, ùàìûíûí êÿäÿðèíÿ, áÿäáÿõòëèéèíÿ ÷åâðèëèð,
îâãàòëàðûíû ïîçóð, ìåéäàíäàêû äàéàíûá-åëÿìÿäÿí ùöçíëÿ
àõàí ÷åøìÿ êèìè î äà êÿäÿð ãàéíàüû îëóð. ßââÿëúÿ êÿäÿð ñþù-
áÿòè, ñîíðà óüóðñóçëóã ñþçö, ñîíðà äà ùÿðÿêÿòñèçëèê ôèêðè
ìÿùÿëëÿéÿ áåëÿúÿ éàéûëûð, ìÿíèìñÿíèð. Êèìè áàøãà éåðÿ êþ÷öð,
êèìèíèí èøè ïèñ ýåäèð, êèìèíèí äÿ ùÿâÿñè ãà÷äûüû ö÷öí ñÿíÿòè-
íèí þùäÿñèíäÿí ýÿëÿ áèëìèð. Ìÿùÿëëÿ áîøàëàíäàí ñîíðà áèð
ýöí àøèã чÿëÿáè äÿ àðâàäûíû, óøàãëàðûíû ýþòöðöá, áàøãà éåðÿ
äàøûíàíäà ýöìöø äÿðèëè ýþçÿëëÿ ÿðè òÿê-òÿíùà ãàëûðëàð. Ñÿáÿá-
êàð îëäóãëàðû ôÿëàêÿò åøãëÿðèíè ñîéóòìóø, àðàëàðûíû à÷ìûøäû.
Þìöðëÿðèíèí àõûðûíà ãÿäÿð áèðëèêäÿ éàøàéàð, àììà ãÿòèééÿí
õîøáÿõò îëà áèëìÿçëÿð.
“Åøãèí âÿ ãàäûíëàðûí íÿ ãÿäÿð òÿùëöêÿëè îëäóüóíäàí ñþç
à÷äûüûíà ýþðÿ áó ùåêàéÿíè ÷îõ ñåâèðÿì”, – äåéÿúÿêäèì êè,
áàùî, óíóòäóì, ìÿíäÿ àüûëìû ãàëäû, ìÿí èíäè ãàäûí îëäó-
üóìäàí, áàøãà áèð øåé äåéÿúÿêäèì. Éàõøû, áåëÿ áèð øåé:
Àù, åøã íÿ ýþçÿëäèr!

***
Àììà ãàïûäàí ýèðÿí î éàä àäàì êèìäèr?

461
 M]N] K]P]N]K FGJ]QL]Q

Òöíëöéö ýþðÿíäÿ áàøà äöøäöì êè, ÿðçóðóìèëÿð áèçèì

çàðàôàòúûë íÿããàøëàðû þëäöðöðëÿð. Ãàðà äà áàñãûíà òàìàøà åëÿ-
éÿí úàìààòûí è÷èíäÿ iäè. ßëèíäÿ õÿíúÿð, éàíûíäà áèð äÿñòÿ
ãÿðèáÿ àäàìëàð, ìÿøùóð bîü÷à÷û Åñòåð, ÿëè áîü÷àëû áàøãà
àðâàäëàð ýþðäöì. Ãÿùâÿõàíàäàí ÷ûõàíëàðûí ðÿùìñèçúÿñèíÿ
äþéöëöá, ãÿùâÿõàíàíûí ãÿääàðúàñûíà äàüûäûëäûüûíà òàìàøà
åëÿéÿíäÿí ñîíðà ãà÷ìàã èñòÿäèì. Ñîíðà äà áèð äÿñòÿ, äåéÿ-
ñÿí, þçëÿðèíè ÷àòäûðûðäû. ßðçóðóìèëÿð ìÿøÿëëÿðèíè ñþíäöðöá
ãà÷äûëàð.
Ãÿùâÿõàíàíûí ãàðàíëûã ãàïûñûíäà ùå÷ êÿñ éîõ idi, ùå÷
êÿñ äÿ áàõìûðäû. È÷ÿðè ýèðäèì: ùÿð éåð ãûðûãëàðëà äîëó idi: ôèí-
úàí, òàáàã, ãÿäÿù, ÷àíàã, úàì ãûðûãëàðûíûí öñòöéëÿ éåðèäèì.
Äèâàðäàêû ùöíäöð ìûõ÷àäàí àñûëìûø ãÿíäèë áöòöí áó ýóðóëòó
âàõòû ñþíìÿìèøäè: àììà ãÿùâÿõàíàíûí òàìàì ãûðûãëà þðòöëö
äþøÿìÿñèíè, éûõûëûá ïàð÷àëàíìûø ìàñàëàðû, òàõòäàí ãàëàí òàõòà
ïàð÷àëàðûíû éîõ, òàâàíäàêû ùèñ ëÿêÿëÿðèíè èøûãëàíäûðûräû.
Äþøÿê÷ÿëÿðè öñò-öñòÿ ãîéóá, óçàíûá ãÿíäèëè ýþòöðäöì.
Èøûüûíäà éåðäÿ éàòàí âöúóäëàðû ñåçäèì. Öçöíöí ãàí è÷èíäÿ
îëäóüóíó ýþðÿíäÿ áàõà áèëìèð, î áèðèíÿ éàõûíëàøûðäûì. Èêèíúè
âöúóä èíèëäÿéèðäè, ëàìïàìû ýþðÿíäÿ àüçûíäàí óøàã êèìè ñÿñ
÷ûõäû, ýåðè ÷ÿêèëäèì.
È÷ÿðè áèð íÿôÿð äÿ ýèðìèøäè. ßââÿëúÿ ÷ÿêèíäèì, àììà Ãàðà
îëäóüóíó ùèññ åëÿäèì. Éåðäÿ óçàíìûø ö÷öíúö âöúóäà áèð
éåðäÿ éàõûíëàøäûã. Ëàìïàíû öçöíÿ éàõûíëàøäûðàíäà èêèìèç äÿ
àüëûìûçûí áèð ýóøÿñèéëÿ åëÿ ÷îõäàí áèëäèéèìèç øåéè ýþðäöê:
ìÿääàùû þëäöðìöøäöëÿð.
Áîéàëàðëà ãàäûíà îõøàäûëìûø öçöíäÿ ãàí èçè éîõ idi, àììà
÷ÿíÿñè, ýþçö, ãûðìûçû áîéàíìûø àüçû ÿçèëìèø, ýþìýþé îëìóø
áîéíó ñûõûëìûøäû. ßëëÿðè èêè éàíäàí àðõàéà äîüðó óçàíìûøäû.
Áèð íÿôÿð ãàäûí ïàëòàðû ýåéèíìèø ãîúàíûí èêè ÿëèíè àðõàäàí
òóòàíäà, î áèðèëÿðèí ñèôÿòèíÿ éóìðóã âóðà-âóðà äþéäöêëÿðèíè,

462
 Orxan Pamuk V $ %" $

ñîíðà áîüäóãëàðûíû ìöÿééÿí åëÿìÿê ÷ÿòèí äåéèëäè. “Áóíóí Inventas vitam

vàèç xîúà ÿôÿíäè hÿçðÿòëÿðèíÿ áþùòàí àòàí äèëèíè êÿñèí”, – äåéèá,

juvat excoluisse
per artes

áó èøè ýþðìÿéÿ ýèðèøìèøäèëÿðìè?

“Ëàìïàíû áóðà ýÿòèðñÿíÿ”, – Ãàðà äåäè. Îúàüûí ãûðàüûí-
äà òþêöëìöø ãÿùâÿíèí ïàë÷ûüû è÷èíäÿêè ãûðûã ãÿùâÿ äÿéèðìàí-
ëàðûíà, ÿëÿêëÿðÿ, òÿðÿçè âÿ ôèíúàí ïàð÷àëàðûíà ÿëèìäÿêè ëàìïà-
íûí èøûüû äöøäö. Ìÿääàùûí ùÿð àõøàì ðÿñìëÿðèíè àñäûüû ýóøÿ-
äÿ Ãàðà ëàìïàíûí èøûüûíäà þëÿí àäàìûí èø àëÿòëÿðèíè, ãóðøà-
üûíû, äÿñìàëûíû, ÿñàñûíû àõòàðûðäû. Áåéíèíäÿ ðÿñìëÿð îëäóüóíó
äåäè, öçöìÿ ÿëèìäÿí àëäûüû ãÿíäèëèí èøûüûíû òóòóá: “Áÿëè, òÿáèè
êè, èêè äÿíÿñèíè äÿ éîëäàøëûüà óéóá, ìÿí ðÿñì åëÿìèøäèì”,
– äåäè. Òÿêúÿ ðÿùìÿòëèéèí òÿðòÿìèç ãàçûòäûüû áàøûíà ãîéäóüó
ßúÿì èøè òÿñÿéèíè òàïà áèëäèê.
Äàðàúàã бир êå÷èääÿí ÷àòûëàí àðõà ãàïûäàí ùå÷ êÿñÿ ðàñò
ýÿëìÿäÿí ýåúÿíèí ãàðàíëûüûíà ÷ûõäûã. Áàñãûíäà è÷ÿðèäÿêè
úàìààò âÿ íÿããàøëàð, ýöìàí êè, áó ãàïûäàí ÷ûõûá ãà÷ìûøäûëàð,
àììà ÷åâðèëìèø êöïëÿð, éóìàëàíìûø ãÿùâÿ ÷óâàëëàðû áóðaäà
äþéöø îëäóüóíó äà ýþñòÿðèðäè.
Ãÿùâÿõàíàéà áàñãûí åäèëìÿñè, óñòàä ìÿääàùûí ãÿääàð-
úàñûíà þëäöðöëìÿñè, ýåúÿíèí ãîðõóíú ãàðàíëûüû Ãàðàéëà áèçè
áèð-áèðèìèçÿ éàõûíëàøäûðäû. Àðàìûçäàêû ñöêóòóí äà áóíà ýþðÿ
îëäóüóíó ýöìàí åëÿéèðäèì. Èêè êö÷ÿ êå÷äèê, Ãàðà ÿëèíäÿêè
ãÿíäèëè àïàðìàã ö÷öí ìÿíÿ âåðäè, ñîíðà õÿíúÿðèíè ÷ÿêèá,
õèðòäÿéèìÿ äàéàäû:
“Ñÿíèí åâèíÿ ýåäÿúÿéèê, – äåäè, – îðàíû àõòàðìàã èñòÿéè-
ðÿì. Ãÿëáèì ðàùàò îëñóí äåéÿ”.
“Îíñóç äà àõòàðäûëàð”, – äåéèá ñóñäóì.
È÷èìäÿí ãÿçÿá éîõ, åòèíàñûçëûã êå÷ìèøäè. Ùàããûìäà ÷ûõà-
ðûëàí ðÿçèë äåäè-ãîäóëàðà èíàíìàñû Ãàðàíûí äà ñûðàâè ãûñãàíú-
ëàðäàí áèðè îëäóüóíó ýþñòÿðìèðäèìè? Õÿíúÿðèíè äÿ þçöíÿ ÷îõ
ýöâÿíìÿäÿí òóòóðäó.
Åâèì ãÿùâÿõàíàíûí àðõà ãàïûñûíäàí ÷ûõûá ýåòäèéèìèç
êö÷ÿíèí òàìàìèëÿ ÿêñ èñòèãàìÿòèíäÿ iäè. Áóíà ýþðÿ äÿ òöí-
ëöêëÿ ðàñòëàøìàìàã ö÷öí ìÿùÿëëÿëÿð àðàñûíäàêû êö÷ÿëÿðäÿ

463
áèð ñàüà, áèð ñîëà äþíöá, èñëàã, òÿíùà àüàúëàðûí êÿäÿðëè ãîõó-
ñóéëà ãîõóéàí áîø áàü÷àëàðäàí êå÷èá, ýåíèø äþâðÿ âóðäóã.
Ãàéûòäûüûìûç ãÿùâÿõàíàíûí ÿòðàôûíäà îðaäàí ýÿëÿí ýóðóëòó
ùå÷ êÿñèëìèðäè. Êö÷ÿëÿðäÿ äÿ ÿðçóðóìèëÿðèí, îíëàðûí àðõàñûí-
úà éåíè÷ÿðèëÿðèí, ìÿùÿëëÿ ýþçÿò÷èëÿðèíèí, ýÿíúëÿðèí ãà÷ûøäûãëà-
ðûíû åøèäèðäèê. Éîëóí éàðûñûíû êå÷èá, áèð éåðÿ ýÿëìèøäèê êè:
“Èêè ýöíäör, Óñòàä Îñìàíëà Õÿçèíÿ îòàüûíäà ãÿäèì óñòàä-
ëàðûí ìþúöçÿëÿðèíÿ áàõûðäûã”, – Ãàðà äåäè.
Óçóí ìöääÿò ñóñäóì. Õåéëè ñîíðà: “Áó éàøäàí ñîíðà
íÿããàø Áåùçàäëà åéíè ðÿùëÿ àðõàñûíäà îòóðñà äà”, – àç ãàëà
ãûøãûðäûì, – “ýþðäöêëÿðè òÿêúÿ ýþçöíö ñåâèíäèðÿð, ðóùóíà
ðàùàòëûã, ùÿéÿúàí âåðÿð, àììà áàúàðûüûíû çÿíýèíëÿøäèðìÿç.
×öíêè íàõûø ýþçëÿ éîõ, ÿëëÿ ÷ÿêèëÿð, ÿë äÿ íÿèíêè Óñòàä Îñìàí
éàøûíäà, ìÿíèì éàøûìäà áåëÿ àðòûã ÷îõ ÷ÿòèí þéðÿíèляð”.
Ìÿíè ýþçëÿäèéèíÿ ÿìèí îëäóüóì ýþçÿë àðâàäûì òÿê îëìà-
äûüûìû áàøà äöøöá, Ãàðàéëà öçáÿöç ýÿëìÿñèí äåéÿ, ãûøãûðà-
ãûøãûðà äàíûøûðäûì, ÿëèõÿíúÿðëè, þçöíÿ âóðóëìóø áó áÿäáÿõò
ñÿôåùè úèääè ãÿáóë åëÿäèéèìÿ ýþðÿ éîõ.
Ùÿéÿò ãàïûñûíäàí êå÷ÿíäÿ, åëÿ áèë, åâèí è÷èíäÿ øþëÿ ñà÷àí
ëàìïàíûí èøûüûíû ýþðìöøäöì, àììà èíäè, øöêöð, è÷ÿðèäÿ ùÿð
éåð ãàðàíëûãäû. Áöòöí âàõòûìû, ýöíëÿðèìè Àëëàùûí õàòèðÿëÿðèíè
àõòàðûá íÿãø åëÿéÿ-åëÿéÿ, ýþçöì éîðóëàíäà äà äöíéàëàð ýþçÿëè
úàíàíûìëà ñåâèøÿ-ñåâèøÿ êå÷èðäèéèì úÿííÿò åâèìÿ ÿëèõÿíúÿðëè
áèð ùåéâàíûí ìÿúáóðèééÿòèëÿ ýèðìÿê ìÿùðÿìèééÿòèìÿ åëÿ
ãÿääàð òÿúàâöç êèìè ýÿëäè êè, Ãàðàäàí èíòèãàì àëìàüà àíä
è÷äèì.
Êàüûçëàðûìà, òàìàìëàìàãäà îëäóüóì ñÿùèôÿéÿ, – áîðú
çÿíúèðëÿðèíäÿí ãóðòóëìàã ö÷öí éàëâàðäûãëàðû pàäøàùäàí
åùñàí àëàí ìÿùêóìëàð – áîéàëàðûìà, ðÿùëÿëÿðèìÿ, áû÷àãëàðû-
ìà, ãÿëÿìèòèëÿéÿíëÿðèìÿ, ôûð÷àëàðûìà, éàçû òàõòàìûí ãûðàüûíäà
ùÿð øåéÿ, éåíÿ êàüûçëàðà, ìþùðÿëÿðèìÿ, ãÿëÿìéîíàíëàðûìà,
ãÿëÿì – êàüûç ãóòóëàðûíûí àðàñûíà, éåð äîëàáûíà, ñàíäûãëàðà,
äþøÿê÷ÿëÿðèí àëòûíà, êàüûç éóìàãëàðûìäàí áèðèíÿ, éóмéóì-
øàã ãûðìûçû äþøÿê÷ÿìèí âÿ ñîíðà õàëûíûí àëòûíà, éåíÿ äþíöá-

464
 Orxan Pamuk V $ %" $

äîëàøûá åéíè éåðëÿðÿ ÿëèíäÿêè ãÿíäèëè éàõûíëàøäûðûá-éàõûíëàøäûðûá Inventas vitam

áàõäû. Õÿíúÿðèíè ÷ÿêÿíäÿ äåäèéè êèìè, åâèìè éîõ, íÿãø åëÿäè-

juvat excoluisse
per artes

éèì îòàüû àõòàðûðäû. Ýèçëÿòìÿê èñòÿäèéèì øåéè, ñàíêè, àðâàäû-

ìûí áèçè èíäè ïóñäóüó îòàãäà ýèçëÿäÿ áèëìÿçäèììè?
“ßíèøòÿìèí ùàçûðëàòäûüû êèòàáûí ñîíóíúó ðÿñìè âàðìûø,
– äåäè, – oíó þëäöðÿí î ðÿñìè îüóðëàéûá”.
“Äèýÿðëÿðèíäÿí ôÿðãëè iäè, – äÿðùàë äåäèì. – Ðÿùìÿòëèê
ßíèøòÿí áèð êöíúöíäÿ äÿ ìÿíÿ àüàú ðÿñìè ÷ÿêäèðìèøäè.
Àðõàäà áèð éåðÿ... Îðòàäà âÿ ãàáàãäà áèð àäàìûí ðÿñìè îëà-
úàãäû, ùÿð ùàëäà pàäøàùûìûçûí çàùèðè. ×îõ áþéöê îëàí éåðè
ùàçûð idi, àììà ÷ÿêèëìÿìèøäè. Ôèðÿíýëÿðèí ÷ÿêäèéè êèìè, áó
ðÿñìëÿ àðõàäàêû úèñèìëÿð êè÷èëäèéèíäÿí, àüàúû êè÷èê ÷ÿêìÿéè-
ìè òàïøûðìûøäû. Ðÿñì èðÿëèëÿäèêúÿ, ñàíêè, ðÿñìÿ äÿ éîõ, ïÿí-
úÿðÿäÿí äöíéàéà áàõìàã òÿñÿââöðö éàðàäûðäû. Ôèðÿíýëÿðèí
ïåðñïåêòèâ öñóëóéëà ÷ÿêèëÿí ðÿñìèí úÿäâÿëëÿðèéëÿ òÿçùèáèíèí
ïÿíúÿðÿ ÷ÿð÷èâÿñè éåðèíè òóòäóüóíó îíäà áàøà äöøäöì”.
“×ÿð÷èâÿéëÿ íàõûøû Çÿðèô ÿôÿíäè ÷ÿêèðäè?”
“Áóíó ñîðóøóðñàí, îíó þëäöðìÿäèéèìè äåìèøäèì”.
“Àäàì þëäöðñÿ äÿ, þëäöðäöéöíö äåìÿç”, – òÿëÿñèê äåäè,
ãÿùâÿõàíàéà áàñãûí îëàíäà îðaäà íåéëÿäèéèìè ñîðóøäó.
Ãÿíäèëè îòóðäóüóì äþøÿê÷ÿíèí àçúà èðÿëèñèíÿ, êàüûçëàðûí,
íÿãø åëÿäèéèì ñÿùèôÿëÿðèí àðàñûíà öçöìö èøûãëàíäûðàúàã òÿðç-
äÿ ãîéìóøäó. Þçö èñÿ îòàüûìûí è÷èíäÿ, ãàðàíëûãäà êþëýÿ êèìè
îðà-áóðà âóðíóõóðäó.
Ñèçÿ äàíûøäûüûì øåéëÿðè, ÿñëèíäÿ, ãÿùâÿõàíàéà ÷îõ àç ýåò-
äèéèìè, îðaäàí òÿñàäöôÿí êå÷äèéèìè ñþéëÿìÿêäÿí áàøãà äèâàð-
äà àñûëàí ðÿñìëÿðäÿí èêèñèíè ÷ÿêäèéèìè, àììà ãÿùâÿõàíàäà
îëóá-êå÷ÿíëÿðäÿí, ÿñëèíäÿ, õîøëàíìàäûüûìû äà äåäèì. “×öíêè,
– äåäèì, – íàõûø ýöúöíö íÿããàøûí áàúàðûüûíäàí, íàõûø åøãèí-
äÿí âÿ Àëëàùà ãîâóøìà èñòÿéèíäÿí äÿ éîõ, ùÿéàòûí èéðÿíúëèêëÿ-
ðèíè êè÷èëòìÿ, úÿçàëàíäûðìà èñòÿéèíäÿí àëûðñà, àõûðäà þçö-þçöíö
êè÷èëòìèø, úÿçàëàíäûðìûø îëóð. Êè÷èëòäèéè èñòÿð ÿðçóðóìëó âàèç
îëñóí, èñòÿð øåéòàíûí ëàï þçö. Öñòÿëèê, î ãÿùâÿõàíà ÿðçóðóìè-
ëÿðëÿ äîëìàñàéäû, áó ýåúÿ, áÿëêÿ äÿ, áàñãûí îëóíìàçäû”.

465
 Àë÷àã “Àììà éåíÿ äÿ îðàéà ýåäèðäèí”, – äåäè.
“Ýåäèðäèì, ÷öíêè îðaäà ÿéëÿíèðäèì äÿ”. Íÿ ãÿäÿð äÿãèã
äàíûøäûüûìû áàøà äöøöðäöìö? “Áèç Àäÿì îüóëëàðû âèúäàíû-
ìûçëà, àüëûìûçëà áèð øåéè èéðÿíú, éàíëûø ùåñàá åëÿìÿéèìèçÿ áàõ-
ìàéàðàã, î øåéäÿí çþâã àëà áèëèðèê, – ÿëàâÿ åëÿäèì. – Î óúóç
ðÿñìëÿðäÿí, òÿãëèäëÿðäÿí, ÿðóçñóç, ãàôèéÿñèç êîáóäëóãëà
ñþéëÿíìèø øåéòàí, ïóë, êþïÿê ùåêàéÿëÿðèíäÿí çþâã àëäûüûì
ö÷öí ùÿì äÿ óòàíûðäûì”.
“Îíäà î èìàíñûçëàð ãÿùâÿõàíàñûíà íèéÿ ýåäèðäèí?”
“Éàõøû, – ãÿëáèìäÿí ýÿëÿí ñÿñÿ óéóá äåäèì, – áÿçÿí
ìÿíèì äÿ è÷èìè ãóðä êèìè ýÿìèðÿí øöáùÿ âàð, îíó ñþéëÿéèì:
ìÿíèì íÿããàøõàíàíûí óñòàëàðû è÷èíäÿ ÿí óñòàñû, ÿí áàúàðûã-
ëûñû îëäóüóì éàëíûç Óñòàä Îñìàí òÿðÿôèíäÿí éîõ, pàäøàùûìûç
òÿðÿôèíäÿí äÿ ýþðöëÿíäÿí áÿðè î áèðè íÿããàøëàðûí ãûñãàíúëûã-
ëàðûíäàí åëÿ ãîðõìàüà áàøëàäûì êè, ìÿíè áèð ãàøûã ñóäà
áîüìàñûíëàð äåéÿ, îíëàðûí ýåòäèéè éåðëÿðÿ áèð àç äà îëñà,
ýåäèð, îíëàðëà îòóðóá-äóðóð, îíëàðà îõøàìàüà ÷àëûøûðàì.
Áàøà äöøöðñÿíìè? Ìÿíèì ÿðçóðóìè îëäóüóìó äåìÿéÿ áàø-
ëàäûãëàðûíäàí áÿðè äÿ î ñÿôèë èìàíñûçëàð ãÿùâÿõàíàñûíà áó
øàéèÿéÿ ùå÷ êÿñ èíàíìàñûí äåéÿ, ýåäèðäèì”.
“Óñòàä Îñìàí áèð ÷îõ øåéè ñÿíèí óñòàëûüûíäàí, áàúàðûüûí-
äàí öçð äèëÿìÿê ö÷öí åëÿäèéèíè ñþéëÿäè”.
“Ìÿíèì ùàããûìäà áàøãà íÿ äåäè?”
“Íàõûø óüðóíäà ùÿéàòäàí ÿë ÷ÿêäèéèíÿ èíàíñûíëàð äåéÿ,
äöéö öçÿðèíäÿ, äûðíàã öçÿðèíäÿ êè÷èê ÿéëÿíúÿëè ðÿñìëÿð íÿãø
åëÿäèéèíè. Àëëàùûí âåðäèéè áàúàðûüûíäàí óòàíäûüûíäàí åëÿ ùåé
õîøà ýÿëìÿéÿ ÷àëûøäûüûíû ñþéëÿäè”.
“Óñòàä Îñìàí Áåùçàäûí ìÿðòÿáÿñèíäÿ iäè, – ñÿìèìèé-
éÿòëÿ äåäèì. – Бàøãà ня сюйляди?”
Àë÷àã: “Ãöñóðëàðûíû äà ÷ÿêèíìÿäÿí äåäè”, – äиллянäè.
“Ãöñóðëàðûìû äå”.
“Áàúàðûüûíà áàõìàéàðàã, íàõûø åøãèíÿ ýþðÿ éîõ, ýþçÿ
ýèðìÿê ö÷öí íÿãø åëÿäèéèíè äåäè. Íÿãø åëÿéÿíäÿ ñÿíè ÿí ñåâèí-
äèðÿí øåé ðÿñìÿ áàõàíëàðûí àëàúàüû çþâãö õÿéàëûíà ýÿòèðìÿê-

466
 Orxan Pamuk V $ %" $

ìèø. Îíà ýþðÿ äÿ íÿãø åëÿìÿíèí þç çþâãö ö÷öí íÿãø åëÿéÿ Inventas vitam

áèëìÿëèñÿíìèø”.
juvat excoluisse
per artes

Ùÿéàòûíû íàõûøà éîõ, êàòèáëèê, ìÿêòóá÷óëóã, ñþç ýÿçäèð-

ìÿéÿ ùÿñð åëÿéÿúÿê òèíÿòäÿ àäàìà Óñòàä Îñìàíûí ìÿíèì
ùàããûìäà ôèêèðëÿøäèéè øåéëÿðè áó ãÿäÿð òÿðáèéÿñèçúÿñèíÿ à÷ûá
äàíûøìàüû öðÿéèìè éàðàëàäû. Ãàðà ñîíðà äà äåäè:
“Ãÿäèì áþéöê óñòàäëàðûí áöòöí ùÿéàòëàðûíû âåðèá, ÿëäÿ
åëÿäèêëÿðè öñëóá âÿ öñóëëàðäàí éåíè øàùûí ýöúöíÿ, éåíè øàùçà-
äÿíèí êåôèíÿ, éà äà áàøãà çàìàíûí çþâãëÿðèíÿ áîéóí ÿéìÿê
ö÷öí, ãÿòèééÿí ÿë ÷ÿêìÿäèêëÿðèíè, áóíà ýþðÿ äÿ öñóë âÿ öñëóá-
ëàðûíû äÿéèøäèðìÿéÿ ìÿúáóð îëìàìàãäàí þòðö þçëÿðèíè ãÿùðÿ-
ìàíúàñûíà êîð åëÿäèêëÿðèíè ñþéëÿäè. Îíà ýþðÿ “pàäøàùûìûç
áåëÿ èñòÿéèð” áÿùàíÿñèéëÿ ñèç ìÿíèì ßíèøòÿìèí êèòàáûíûí ñÿùè-
ôÿëÿðè ö÷öí ôèðÿíý óñòàäëàðûíû ùÿâÿñëÿ, øÿðÿôñèçúÿñèíÿ òÿãëèä
åëÿìèñèíèç”.
“Áàø íÿããàø Óñòàä Îñìàí ïèñ áèð øåé äåìÿê ãÿñäèíäÿ
îëìàéûá, – äåäèì. – Ãîíàüûìà úþêÿ ãàéíàäàã”.
Éàí îòàüà êå÷äèì. Úàíàíûì ÿéíèíäÿ áîü÷à÷û Åñòåð àðâàä-
äàí àëäûüû ×èí ипяйиндян тикилмиш ýåúÿ ïàëòàðû иля öñòöìÿ
àòûëûá: “Ãîíàüûìà úþêÿ ãàéíàäàã!” – äåéÿ ìÿíè òÿãëèä åëÿäè,
ÿëèíè ãàìûøûìà àòäû.
Ачдыьы éàòàüûìûí ëàï éàõûíëûüûíäàêû éåð äîëàáûíûí äèáèí-
äÿ, ýöë ÿòèðëè ìÿëÿôÿëÿð àðàñûíäàêû ãÿáçÿñè ÿãèã äàøëû ãûëûíúûìû
ýþòöðäöì, ãûíûíäàí ÷ÿêèá ÷ûõàðäûì. Áó ãûëûíúûí òèéÿñè î ãÿäÿð
èòèäè êè, öñòöíÿ èïÿê ïàð÷à àòñàí, èêè êÿñÿð, ãûçûë òÿáÿãÿ àòñàí,
êÿñäèéè ïàð÷àëàð õÿòêåøëÿ êÿñèëìèø êèìè, äöçýöí ÷ûõàð.
Ãûëûíúûìû ýèçëÿäèá, íàõûø îòàüûíà ýåðè ãàéûòäûì. Ãàðà ÿôÿí-
äè ìÿíè ñîðüó-ñóàëà òóòìàãäàí î ãÿäÿð ìÿìíóíäó êè, ÿëèíäÿ
õÿíúÿðè ãûðìûçû äþøÿê÷ÿíèí ÿòðàôûíäà ùÿëÿ âàð-ýÿë åëÿéèðäè.
Äþøÿê÷ÿíèí öñòöíÿ éàðûñû íÿãø åäèëìèø áèð ñÿùèôÿ ãîéäóì.
“Áóíà áàõ”, – äåäèì. Ìàðàãëà ÷þêäö, áàøà äöøìÿéÿ ÷àëûøäû.
Àðõàñûíà êå÷äèì, ãûëûíúûìû ÷ÿêäèì, áèð ùÿìëÿäÿ áåëèíÿ
ìèíèá, îíó éûõäûì. Õÿíúÿðè äöøäö. Ñà÷ëàðûíäàí òóòóá, áàøûíû
éåðÿ áàñàíäà õÿíúÿðèìè õèðòäÿéèíÿ äàéàäûì. Àüûð ýþâäÿìëÿ

467
öçöãîéëó óçàòäûüûì Ãàðàíûí èíúÿ âöúóäóíó ÿçèð, ÷ÿíÿì âÿ
ÿëèìëÿ áàøûíû ãûëûíúûí èòè òèéÿñèíÿ äÿéÿíÿúÿí áàñûðäûì. Áèð ÿëèì
êèðëè ñà÷ëàðûéëà äîëó idi, äèýÿð ÿëèì ãûëûíúû õèðòäÿéèíèí íàçèê
äÿðèñèíÿ äàéàmûøäû. Àüûëëû òÿðïÿíèá, ãÿòè ãûìûëäàíìàäû, ÷öíêè
ãàíûíû äÿðùàë àõûäà áèëÿðäèì. Ãûâðûì-ãûâðûì ñà÷ëàðûíà, áàøãà
âàõò îëñà, êîáóäëóãëà øàïàëàã âóðìàã èñòÿäèéèì ýÿë-ýÿë äåéÿí
ÿíñÿñèíÿ, ÷èðêèí ãóëàãëàðûíà áó ãÿäÿð éàõûí îëìàã ÿñÿáèìè
äàùà äà ïîçìóøäó. “Ñÿíè áóðaäàúà þëäöðìÿìÿêäÿí þçöìö
çîðëà ñàõëàéûðàì”, – ñèðð âåðÿí êèìè, ãóëàüûíà ïû÷ûëäàäûì.
Ñþçÿáàõàí óøàãëàð òÿêè ùå÷ ñÿñèíè ÷ûõàðìàäàí ìÿíè äèíëÿ-
ìÿñè õîøóìà ýÿëäè. “ßôñàíåéè-Øàùíàìÿ”äÿí áèëèðñÿí, – äåéÿ
ïû÷ûëäàäûì, – aòàëàðû Ôèðóäèí øàù éàíëûø èø ýþðöá, þëêÿñèíè ö÷
éåðÿ áþëÿíäÿ ÿí ïèñ þëêÿëÿðè èêè áþéöê îüëóíà, ÿí éàõøûñû Èðàíû
äà êè÷èê Èðÿúÿ âåðèð. Èíòèãàìà ãÿðàðëû Òóð ãûñãàíäûüû êè÷èê
ãàðäàøû Èðÿúè àëäàäûð, õèðòäÿéèíè êÿñìÿìèøäÿí ãàáàã ñà÷ëà-
ðûíû åéíèëÿ ìÿíèì èíäè åëÿäèéèì êèìè òóòóð, åéíèëÿ èíäè ìÿíèì
åëÿäèéèì êèìè, áöòöí áÿäÿíèéëÿ ãàðäàøûíûí öñòöíÿ ìèíèð. Áÿäÿ-
íèìèí àüûðëûüûíû öñòöíäÿ ùèññ åëÿéèðñÿíìè?”
Úàâàá âåðìÿäè, àììà ãóðáàíëûã ãîéóí òÿêè áàõàí ýþç-
ëÿðèíäÿí äèíëÿäèéèíè áàøà äöøöðäöì, áèð êÿðÿ èëùàì äà ýÿë-
ìèøäè: “Ìÿí éàëíûç ðÿñìäÿ äåéèë, ãûëûíúû õèðòäÿéÿ äàéàéûá,
áàøû êåôëÿ êÿñìÿêäÿ äÿ ßúÿì öñëóá âÿ öñóëóíà ñàäèãÿì. Áó
÷îõ ñåâèëÿí ìÿúëèñèí áèð áàøãà úöðöíö äÿ Øàù Ñèéàâóøóí
þëöìöíäÿí äàíûøàí ðÿñìëÿðäÿ ýþðìöøÿì”.
Ñàêèòúÿ ìÿíè äèíëÿéÿí Ãàðàéà Ñèéàâóøóí ãàðäàøëàðûíûí
èíòèãàìûíà íåúÿ ùàçûðëàøäûüûíû, íåúÿ áöòöí ñàðàéûíû, ìàëûíû-
ìöëêöíö éàíäûðûá, àðâàäûéëà ùàëàëëàøûá, àòûíû ìèíèá, îðäóéëà
ñÿôÿðÿ ÷ûõäûüûíû, äþéöøö íåúÿ óäóçäóüóíó, úÿñÿäëÿðëÿ þðòöëö
äþéöø ìåéäàíûíûí òîçó-òîðïàüû è÷èíäÿ íåúÿ ñà÷ëàðûíäàí éåð-
ëÿðäÿ ñöðöêëÿíèá, èíäè þçöíöí éàòäûüû êèìè, öçöãîéëó éàòûðû-
ëûá, àõûðäà áîéíóíà õÿíúÿðèí äàéàíäûüûíû, ÿôñàíÿâè øàù áó
âÿçèééÿòäÿ îëàíäà äîñòëàðû âÿ äöøìÿíëÿðèíèí àðàëàðûíäà íåúÿ
“þëäöðÿêìè, áàüûøëàéàãìû” ìöáàùèñÿñèíÿ ýèðäèéèíè, öçö òîð-
ïàüà áàñäûðûëìûø ìÿüëóá øàùûí áöòöí áó ìöáàùèñÿíè äèí-

468
 Orxan Pamuk V $ %" $

ëÿìÿñèíè óçóí-óçàäû äàíûøäûì âÿ ãóðáàíûìäàí ñîðóøäóì: Inventas vitam

“Î ðÿñìè ñåâèðñÿíìè? – äåäèì. – Éåðÿ óçàíìûø Ñèéàâóøóí

juvat excoluisse
per artes

ìÿíèì êèìè, àðõàäàí éàõûíëàøûá, öñòöíÿ éûõûëûá, õèðòäÿéèíÿ

ãûëûíúû äàéàéàí Ýåðóé òÿðÿôèíäÿí ñà÷ëàðû áåëÿ äàðòûëûá, õèðòäÿ-
éè êÿñèëèð. Àç ñîíðà àõàúàã ãûðìûçû ãàíû ÿââÿëúÿ øîðàí òîðïàã-
äà ãàðà äóìàí ÷ûõàðàúàã, ñîíðà îðaäà ÷è÷ÿê à÷àúàã”.
Áèð àç ñóñäóì, óçàãëàðäà, êö÷ÿ àðàëàðûíäà ôÿðéàä ãîïàðà-
ãîïàðà ãà÷àí ÿðçóðóìèëÿðè äèíëÿäèê. Åøèêäÿêè ôÿëàêÿò âÿ äÿù-
øÿò éåðäÿ öñò-öñòÿ éàòàí áèçè äÿðùàë áèð-áèðèìèçÿ äàùà äà
éàõûíëàøäûðäû.
“Àììà áöòöí î ðÿñìëÿðäÿ, – Ãàðàíûí îâúóìóí è÷èíäÿ-
êè ñà÷ëàðûíû äàùà äà ñûõûá äåäèì, – ùÿì âöúóäëàðû áèð-áèðèíÿ
ãàðûøìûø, ùÿì äÿ áèð-áèðèíÿ íèôðÿò åëÿéÿí èêè êèøèíè çÿðèôëèêëÿ
÷ÿêìÿéèí ÷ÿòèíëèêëÿðè ùèññ îëóíóð. Ñàíêè, î ñåùðëè, øàùàíÿ áàø
êÿñìÿ àíûíäàí ÿââÿëêè õÿéàíÿò, ãûñãàíúëûã âÿ äþéöøëÿðèí ãàð-
üàøàñû î ðÿñìëÿðÿ áèð àç àðòûã ÷þêöá. Ãÿçâèíèí ÿí áþéöê
óñòàäëàðû áåëÿ öñò-öñòÿ îëàí èêè êèøèíè ÷ÿêÿíäÿ ÷ÿòèíëèê ÷ÿêèð,
ùÿð øåéè áèð-áèðèíÿ ãàðûøäûðûð. Îíà ýþðÿ áàõ, áèç ñÿíèíëÿ äàùà
ÿòëè-ãàíëû, äàùà èíúÿéèê”.
“Ãûëûíú êÿñèð”, – èíèëäÿäè.
“Äàíûøäûüûíà ýþðÿ òÿøÿêêöð åëÿéèðÿì, úàíûì, àììà êÿñ-
ìèð. Äèããÿò âåðèðÿì, äóðóøóìóçäàêû áó ýþçÿëëèéè ïîçàúàã ùå÷
áèð øåé åëÿìèðÿì. Ãÿäèì áþéöê óñòàäëàð, áöòöí î åøã, þëöì
âÿ äþéöø ìÿúëèñëÿðèíäÿ áèð-áèðèíÿ ãàðûøàí áÿäÿíëÿðè, ñàíêè, áèðúÿ
áÿäÿí êèìè ÷ÿêÿíäÿ áèçèì ýþçëÿðèìèçÿ àíúàã éàø ýÿòèðÿ áèëèá-
ëÿð. Áàõ: áàøûì ÿíñÿíÿ, ñàíêè, ñÿíèí áÿäÿíèíèí áèð ïàð÷àñû òÿêè
éàõûíëàøûá. Ñà÷ëàðûíûí âÿ ÿíñÿíèí ãîõóñóíó äóéóðàì. Ãû÷ëà-
ðûì ãû÷ëàðûíûí ùÿð èêè òÿðÿôèíäÿ åëÿ éåðëè-éåðèíäÿ óçàíûá êè,ýþðÿí
áèçè äþðäàéàãëû çÿðèô ùåéâàí ñàéà áèëÿð. Êöðÿéèíèí âÿ ãû÷ûíûí
öçÿðèíäÿ àüûðëûüûìûí òàðàçëûüûíû ùèññ åëÿéèðñÿíìè?” Ñöêóò
÷þêäö, àììà ãûëûíúû áàñìàäûì, ñàíêè, ãàíàäà áèëÿðäè. “Äàíûø-
ìàñàí, áó ãóëàüûíû äèøëÿéÿðÿì”, – î ãóëàüûíà ïû÷ûëäàéûá äåäèì.
Ýþçëÿðèíäÿí äàíûøìàüà ùàçûð îëäóüóíó ýþðÿíäÿ åéíè ñóàëû áèð
äÿ âåðäèì: “Öñòöíäÿ àüûðëûüûìûí òàðàçëûüûíû ùèññ åëÿéèðñÿíìè?”

469
 “ßëáÿòòÿ”.
“Ýþçÿëäèìè? – äåäèì. – Áèç ýþçÿëèêìè? – ñîðóøäóì.
– Áèç ãÿäèì óñòàäëàðûí ìþúöçÿëÿðèíäÿ áèð-áèðèíè èíúÿëèêëÿ
þëäöðÿí ÿôñàíÿâè ãÿùðÿìàíëàð ãÿäÿð ýþçÿëèêìè?”
“Áèëìèðÿì, – Ãàðà äåäè, – bèçè àéíàäà ýþðÿ áèëìèðÿì”.
È÷ÿðè îòàãäàí áèçè ïóñàí àðâàäûìûí àçúà î éàíûìûçäà éåð-
äÿ äóðàí ãÿùâÿõàíàíûí ãÿíäèëè èøûüûíäà áèçè íåúÿ ýþðäöéöíö
õÿéàëûìäà úàíëàíäûðàíäà ùÿéÿúàíëà Ãàðàíûí ãóëàüûíû, äîüðó-
äàí, äèøëÿìÿêäÿí ãîðõäóì.
“Åâèìÿ âÿ ìÿùðÿìèééÿòèìÿ õÿíúÿðèíëÿ ýèðèá, ìÿíè
ñîðüóéà ÷ÿêÿí Ãàðà ÿôÿíäè, – äåäèì, – иíäè öñòöíäÿ ìÿíèì
ýöúöìö ùèññ åëÿéèðñÿíìè?”
“Ùàãëû îëäóüóíó äà ùèññ åëÿéèðÿì”.
“Èíäè éåíÿ ñîðóøìàã èñòÿäèéèíè ñîðóø”.
“Ìÿíÿ Óñòàä Îñìàíûí ñÿíè íåúÿ îõøàäûüûíû äàíûø”.
“Øÿéèðäëèéèìäÿ, ìÿí èíäèêè âÿçèééÿòèìäÿí äàùà äà àðûã,
çÿðèô, ýþçÿë îëàíäà èíäè ìÿíèì ñÿíèí öñòöíÿ ÷ûõäûüûì êèìè,
öñòóìÿ ÷ûõàðäû, ãîëëàðûìû îõøàéàðäû, áÿçÿí úàíûìû äà éàõàðäû,
àììà îíóí áèëèéèíÿ, áàúàðûüûíà âÿ ýöúöíÿ ùåéðàí îëäóüóì-
äàí áóíëàð ìÿíèì õîøóìà ýÿëÿðäè, ïèñëèê ôèêèðëÿøìÿçäèì,
÷öíêö îíó ñåâèðäèì. Óñòàä Îñìàíû ñåâìÿê ìÿíèì ö÷öí
íÿãø åëÿìÿéè, ðÿíýëÿðè, êàüûçû, ãÿëÿìè, ðÿñìèí ýþçÿëëèéèíè,
ðÿñì åäèëÿí ùÿð øåéè áåëÿúÿ àëÿìè âÿ Àëëàùû ñåâìÿéÿ à÷ûëàí
áèð éîëäór. Óñòàä Îñìàí ìÿíäÿí þòðö àòàäàí öñòöíäö”.
“×îõ äþéöðäöìö?” – äåéÿ ñîðóøäó.
“Àòàíûí äþéìÿëè îëäóüó êèìè, éåðèíäÿ âÿ ÿäàëÿò ùèññèéëÿ
äþéäöéö êèìè, óñòàíûí äþéìÿëè îëäóüó òÿêè, úàíûìû éàõûá,
úÿçàëàíäûðûá þéðÿòìÿê ö÷öí äÿ äþéÿðäè. Áó ýöí äûðíàãëàðû-
ìà âóðäóüó õÿòêåøëÿðèí àüðûñû âÿ ãîðõóñó öçöíäÿí áèð ÷îõ
øåéè äàùà éàõøû, äàùà àðòûã þéðÿíäèéèìè äÿðê åëÿéèðÿì. Øÿéèðä-
ëèéèìäÿ êÿêèëèìäÿí éàïûøûá, äèâàðà-äèâàðà âóðìàñûí äåéÿ,
áîéàíû äàøûðìàç, ãûçûë ñóéóíó õÿðúëÿìÿç, àòûí àéàüûíäàêû úèç-
ýèíè áåéíèìÿ íÿãø åëÿéÿð, õÿòêåøèí õÿòàñûíû þðòÿð, ôûð÷àëàðûìû
âàõòûíäà òÿìèçëÿéÿð, áöòöí äèããÿòèìè âÿ ðóùóìó ñÿùèôÿéÿ

470
 Orxan Pamuk V $ %" $

âåðìÿéè þéðÿíÿðäèì. Áàúàðûüûìû âÿ óñòàëûüûìû éåäèéèì ãàïàç- Inventas vitam

ëàðà áîðúëó îëäóüóìäàí èíäè øÿéèðäëÿðèìè êþíöë ðàùàòëûüûéëà

juvat excoluisse
per artes

äþéöðÿì. Ùÿòòà ùàãñûçëûãëà âóðóëìóø áèð øèëëÿíèí áåëÿ ÿýÿð

øÿéèðäèí ãöðóðóíó ãûðìûðñà, ÿí àõûðäà óøàüà ôàéäàëû îëàúàüû-
íû áèëèðÿì”.
“Àììà éåíÿ äÿ ýþçÿë öçëö, øèðèí áàõûøëû, ìÿëÿê õàñèééÿòëè
áèð øÿéèðäè äþéÿíäÿ, þç êåôèí ö÷öí àðàäàáèð èïèí óúóíó áóðà-
õàíäà áþéöê Óñòàä Îñìàíûí äà ñÿíÿ åéíè øåéè åëÿäèéèíè áàøà
äöøöðñÿí, éîõ?”
“Áÿçÿí ìÿðìÿð ìþùðÿéëÿ ãóëàüûìûí àðäûíäàí åëÿ âóðóð-
äó êè, ýöíëÿðëÿ ãóëàüûì ýöéöëäÿéÿð, ìÿíè ñÿðñÿìÿ ÷åâèðÿðäè.
Áÿçÿí åëÿ øàïàëàã âóðàðäû êè, ùÿôòÿëÿðëÿ éàíàüûì ýþçëÿðèìäÿí
éàø ýÿòèðèá éàíàðäû. Áóíëàðû õàòûðëàéûðàì, àììà öñëóáóìó
äà ñåâèðÿì”.
Ãàðà: “Õåéð, – äåäè, – oíà àúûüûí òóòàðäû. È÷èíäÿ äÿðèíäÿí-
äÿðèíÿ èç ñàëìûø ãÿçÿáèí èíòèãàìûíû ßíèøòÿíèí ôèðÿíý òÿãëèäè
êèòàáû ö÷öí íÿãø åëÿéèá àëûðäûíûç”.
“Ñÿí íÿããàøëàðû ùå÷ òàíûìûðñàí. Òàìàìèëÿ ÿêñèíÿ. Óøàã-
ëûüûìäà îíäàí àëäûüûì øèëëÿëÿð íÿããàøû óñòàñûíà þëÿíÿ ãÿäÿð
äÿðèí åøãëÿ áàüëàéàð”.
“Èðÿúèí, Ñèéàâóøóí õèðòäÿêëÿðèíèí èíäè ñÿíèí ìÿíÿ åëÿäè-
éèí êèìè, àðõàäàí ãûëûíú äàéàéûá, çàëûìúàñûíà âÿ õàèíúÿñèíÿ
êÿñèëìÿñè ãàðäàø ãûñãàíúëûüû öçöíäÿíäèr. Ãàðäàøëàðûí ãûñ-
ãàíúëûüûíûñà “Øàùíàìÿ”äÿ òàìàì ÿäàëÿòñèç àòà ùàçûðëàéûð...”
“Äîüðóäór”.
“Ñèçè áèð-áèðèíèçèí öñòöíÿ ñàëàí ÿäàëÿòñèç àòàíûç èíäè äÿ
ñèçÿ õÿéàíÿòÿ ùàçûðëàøûð”, – êîáóäëóãëà äåäè. “Àù, åëÿìÿ,
êÿñèð”, – èíèëäÿäè. ßçàáëà áèð àç ãûøãûðäû. “ßëáÿòòÿ, õèðòäÿéèмè
êÿñèá, ãàíûìû ãóðáàíëûã ãîéóí êèìè àõûòìàüûí, áèð àíëûã èøäè,
– äåäè, – aììà áó äàíûøàúàãëàðûìû äèíëÿìÿäÿí áóíó åëÿñÿí
– åëÿ åëÿéÿúÿéèíÿ èíàíìûðàì àõû, àùù, áÿñäè – ôèêðèí èëëÿðëÿ
èíäè ñÿíÿ äåéÿúÿéèì øåéäÿ ãàëàúàã. Ãûëûíúû áèð àç ýåðè ÷ÿê.
– ×ÿêäèì. – Óøàãëûüûíûçäàí áÿðè ùÿð àääûìûíûçà, ùÿð àëäûüûíûç
íÿôÿñÿ ýþç ãîéóá, Àëëàù âåðýèñè ãàáèëèééÿòèíèçèí þç äèããÿòèéëÿ

471
áàùàð ÷è÷ÿéè êèìè à÷ûá, áàúàðûüà ÷åâðèëìÿñèíè õîøáÿõòëèêëÿ
èçëÿéÿí Óñòàä Îñìàí èíäè ñèçèíëÿ áèðëèêäÿ áöòöí ùÿéàòûíû
âåðäèéè íÿããàøõàíàñûíû âÿ öñëóáóíó ãîðóìàã ö÷öí ñèçÿ àðõà
÷åâèðèð”.
“Öñëóá äåéèëÿí øåéèí íåúÿ èéðÿíúëèê îëäóüóíó áàøà äöøÿ-
ñÿí äåéÿ, Çÿðèô ÿôÿíäèíè áàñäûðäûüûìûç ýöí ñÿíÿ ö÷ ìÿñÿë
äàíûøìûøäûì”.
“Îíëàð íÿããàøûí öñóëó ùàããûíäà idi, – Ãàðà åùòèéàòëà
äåäè. – Óñòàä Îñìàíûí òÿëàøûñà íÿããàøõàíàíûí öñëóáóíó
ãîðóìàãäûr”.
Çÿðèô ÿôÿíäèíè âÿ ßíèøòÿíè þëäöðÿí àë÷àüûí òàïûëìàñûíû
pàäøàùûí íåúÿ âàúèá ñàéäûüûíû, áó ìÿãñÿäëÿ îíëàðà ßíäÿðóí
xÿçèíÿñèíèí ãàïûñûíû áåëÿ à÷äûüûíû, Óñòàä Îñìàíûí áó ôöðñÿòè
ßíèøòÿíèí êèòàáûíû áàëòàëàìàã, þçöíÿ õÿéàíÿò åëÿéèá, ôèðÿíý
óñòàäëàðûíûí òÿãëèä÷èëèéèíÿ áàøëàéàíëàðû úÿçàëàíäûðìàã ö÷öí
èñòèôàäÿ åëÿéÿúÿéèíè óçóí-óçàäû äàíûøäû. Áóðíóêÿñèê àòû, öñëó-
áóíà ýþðÿ Çåéòóíäàí øöáùÿëÿíäèéèíè, àììà Бàø íÿããàø
êèìè ýöíàùêàðëûüûíäàí ÿìèí îëäóüó Ëåéëÿéè úÿëëàäëàðûí ÿëèíÿ
âåðÿúÿéèíè ñþéëÿäè. Ãûëûíúûí òÿçéèãè àëòûíäà äîüðó äàíûøäûüûíû
ùèññ åëÿéèð, ùåêàéÿñèíÿ óøàã òÿêè àëóäÿ îëäóüóíäàí îíó
þïìÿê èñòÿéèðäèì. Åøèòäèêëÿðèìäÿí ãîðõìàäûì: ÷öíêè Ëåé-
ëÿéèí àðàäàí ÷ûõìàñû Óñòàä Îñìàíûí þëöìöíäÿí ñîíðà
– Àëëàù ýåúèíäÿí âåðñèí – ìÿíèì Бàø íÿããàø îëìàüûì ìÿíà-
ñûíà ýÿëèðäè.
Ìÿíè íàðàùàò åëÿéÿí øåé áöòöí áó äàíûøûãëàðûí ýåð÷ÿê-
ëÿøÿ áèëÿúÿéè éîõ, áàø òóòìàìà åùòèìàëû idi. Ùåêàéÿíèí ñþç-
ëÿðè àðàñûíäà ùèññ åëÿäèéèì áîøëóã, Óñòàä Îñìàíûí éàëíûç
Ëåéëÿéè éîõ, ìÿíè äÿ ýöäàçà âåðÿúÿéè ìÿíàñûíà ýÿëèðäè. Àüëà-
ýÿëìÿç åùòèìàë ôèêèðëÿøìÿê òÿêúÿ áàüðûìû éàðìûðäû, áèðäÿí
àòàñûç ãàëìûø êèìè, ìÿíè éåðñèçëèê-éóðäñóçëóã äÿùøÿòèíÿ ñöðöê-
ëÿéèðäè. Áóíó ùÿð äÿôÿ àüëûìà ýÿòèðÿíäÿ è÷èìäÿí Ãàðàíûí õèðò-
äÿéèíè ãûëûíúûìûí àüçûíà âåðìÿê ýÿëäèéèíäÿí þçöìö ñàõëàäûì,
áó ìþâçóäà íÿ Ãàðàéëà, íÿ þçöìëÿ ùå÷ ìöáàùèñÿéÿ ýèðèø-
ìÿäèì: ßíèøòÿíèí êèòàáû ö÷öí ôèðÿíý óñòàäëàðûíäàí èëùàìëà

472
 Orxan Pamuk V $ %" $

áèð íå÷ÿ ñöíè ðÿñì ÷ÿêìÿê áèçè íèéÿ õàèí âÿçèééÿòèíÿ ñàëñûí? Inventas vitam

Çÿðèô ÿôÿíäèíèí þëöìöíöí àðõàñûíäà Ëåéëÿêëÿ Çåéòóíóí ìÿíÿ

juvat excoluisse
per artes

ãàðøû ùèéëÿñè îëäóüóíó áèð äàùà ôèêèðëÿøäèì, ãûëûíúû Ãàðàíûí

õèðòäÿéèíäÿí ÷ÿêäèì.
“Áèðëèêäÿ Çåéòóíóí éàíûíà ýåäÿê. Åâèíè àëò-öñò åëÿéèá
àõòàðàã, – äåäèì, – ÿýÿð ñîíóíúó ðÿñì îíäàäûñà, ùå÷
îëìàñà, àðòûã êèìäÿí ãîðõìàã ëàçûì ýÿëäèéèíè áàøà äöøÿðèê.
Îíäà äåéèëñÿ, îíó äà êþìÿê÷è êèìè ýþòöðöá, Ëåéëÿéèí åâèíÿ
áàñãûí åëÿðèê”.
Ìÿíÿ åòèáàð åëÿìÿñèíè, îíóí õÿíúÿðèíèí èêèìèçÿ áÿñ åëÿ-
éÿúÿéèíè ñþéëÿäèì. Áèð ïàð÷ úþêÿ áåëÿ âåðÿ áèëìÿäèéèìÿ ýþðÿ
Ãàðàäàí öçð äèëÿäèì. Ãÿùâÿõàíàíûí ëàìïàñûíû éåðäÿí ýþòö-
ðÿíäÿ öñòöíÿ éûõäûüûì äþøÿê÷ÿéÿ áèð àíëûüà áèðëèêäÿ ìÿíàëû
áàõûøëàðëà áàõäûã. ßëèìäÿ ëàìïà îíà éàõûíëàøäûì, õèðòäÿéè-
íèí öñòöíäÿêè à÷ûã-àøêàð êÿñèéèí äîñòëóüóìóçóí íèøàíÿñè
îëàúàüûíû äåäèì. Ãàðàíûí áèð àçúà ãàíû äà àõìûøäû.
Êö÷ÿëÿðäÿ ÿðçóðóìèëÿðëÿ îíëàðû ãîâàëàéàíëàðûí ýóðóëòóñó
ùÿëÿ âàðäû, àììà ùå÷ êÿñ áèçÿ òîõóíìàäû. Çåéòóíóí åâèíÿ
òåç ÷àòäûã. Ùÿéÿò ãàïûñûíû äþéäöê, åâèí ãàïûñûíû äþéäöê, ïÿí-
úÿðÿ òàéëàðûíû äà ñÿáèðñèçëèêëÿ äþéäöê: ùå÷ êÿñ éîõ idi, î ãÿäÿð
ýóðóëòó ÷ûõàðìûøäûã êè, è÷ÿðèäÿ éàòìàäûüûíäàí ÿìèíäèì.
Èêèìèçèí äÿ ôèêèðëÿøäèéè øåéè Ãàðà äåäè: “È÷ÿðè ýèðÿêìè?“
Ãàðàíûí õÿíúÿðèíèí êöò ãûðàüûéëà ýöú âåðèá, ãàïû êèëèäèíèí
äÿìèðèíè ãàëäûðäûì, ñîíðà õÿíúÿðè ãàïûíûí àðàñûíà ñîõóá,
áàñûá ãàíûðûá, êèëèäè ãûðäûã. È÷ÿðèäÿí èëëÿðëÿ ÷þêìöø íÿì, êèð,
òÿíùàëûã èéè ýÿëäè. Ëàìïàíûí èøûüûíäà äàüûíûã éàòàã ýþðäöê,
äþøÿê÷ÿëÿðèí öñòöíÿ íåúÿ ýÿëäè, àòûëìûø ãóðøàãëàð, úàíëûãëàð,
èêè ñàðûã, êþéíÿêëÿð, íÿãøèáÿíäè Íåìÿòóëëà ÿôÿíäèíèí ôàðñúà-
òöðêúÿ ñþçëöéö, áàøëûã, ÷óõà, ãóìàø, òèêèø ö÷öí èéíÿ-ñàï,
àëìà ãàáûãëàðûéëà äîëó ìèñ ãàá, áèð ÷îõ äþøÿêчÿ, ìÿõìÿð
éàòàã þðòöéö, áîéàëàðûíû, ôûð÷àëàðûíû âÿ íÿããàøûí áöòöí íàõûø
ìàòåðèàëûíû ýþðäöê. Ïèøòàõòàñû öçÿðèíäÿêè éàçû êàüûçëàðûíûí,
äèããÿòëÿ êÿñèëìèø òÿáÿãÿ-òÿáÿãÿ hèíä êàüûçûíûí, íÿãø åäèëìèø
ñÿùèôÿëÿðèí àðàñûíà òàìàì ýèðÿúÿêäèì êè, þçöìö ñàõëàäûì.

473
 Ùÿì Ãàðà ìÿíäÿí äàùà ùÿâÿñëè îëäóüóíäàí, ùÿì äÿ
óñòàä íÿããàøûí þçöíäÿí äàùà àç áàúàðûã ñàùèáè îëàí áàøãà
íÿããàøûí ÿøéàëàðûíû ãàðûøäûðìàñûíûí ùå÷ óüóð ýÿòèðìÿéÿúÿ-
éèíè áèëäèéèìäÿí. Çåéòóí ýöìàí åäèëäèéè êèìè, ãàáèëèééÿòëè
äåéèë, ñàäÿúÿ, ùÿâÿñëèäèr. Áàúàðûãñûçëûüûíû ãÿäèì óñòàäëàðà
îëàí ùåéðàíëûüûéëà þðòìÿéÿ ÷àëûøûð. Îíà ýþðÿ äÿ ãÿäèì ÿôñà-
íÿëÿð íÿããàøûí éàëíûç õÿéàëûíû àëîâëàíäûðûð, íÿãø ÷ÿêÿí
åëÿéèð.
Ãàðà úàìàøûð ñÿáÿòëÿðèíèí äèáèíÿ ÷àòàíà ãÿäÿð áöòöí
ñàíäûãëàðû, ãóòóëàðûí è÷èíè äèäiê-äèäèê àõòàðàíäà ìÿí ùå÷ áèð
øåéÿ ÿëèìè âóðìàäàí Çåéòóíóí Áóðñà èøè äÿñìàëëàðûíà, àáíîñ
äàðàüûíà, êèðëè ùàìàì ìÿùðÿáàëàðûíà, ýöëñóéó øöøÿëÿðèíÿ,
ùèíä áàñìàñûíäàí ýöëöíú úàíñöðòÿíÿ, éûðòûã, àüûð, êèðëè ôÿðà-
úÿéÿ, ñûíûã-ñàëõàã ìèñ ìÿúìÿéèéÿ, àëäûüû ïóëà ýþðÿ óúóç,
áàõûìñûç ÿøéàñûíà âÿ èéðÿíú õàëûëàðûíà ýþç ãîéóðäóì. Çåéòóí
äà ïèíòè iäè, ïóëóíó ýèçëÿäèðäè, éà äà áèð éåðÿ ñîâóðóðäó.
“ßìÿëëè-áàøëû ãàòèë åâèäè”, – ñîíðà èëùàìëà äåäèì, – “nàìàç
ñÿúúàäÿñè áåëÿ éîõäó”. Àììà ôèêðèìäÿêè áó äåéèëäè. Ôèêèðëÿø-
äèì. “Õîøáÿõò îëìàüû áèëìÿéÿí àäàìûí ÿøéàëàðûäû...” – äåäèì.
Àììà àüëûìûí áèð òÿðÿôèéëÿ áÿäáÿõòëèéèí, øåéòàíëà éàõûíëûüûí
íÿãøÿ ôàéäà âåðÿúÿéèíè äÿ êÿäÿðëÿ ñåçèðäèì.
Ãàðà: “Èíñàí, íåúÿ õîøáÿõò îëàúàüûíû áèëäèéèíÿ áàõìàéà-
ðàã, õîøáÿõò îëìàéà áèëÿð”, – äåäè.
Áèð ñàíäûüûí äèáèíäÿí ÷ûõàðäûüû ãàëûí Ñÿìÿðãÿíäè êàüûçà
÷ÿêèëèá, àðõàñû ãàëûí êàüûçëàðëà ãàëûíëàøäûðûëìûø áÿäèè ðÿñìè
ãàðøûìà ãîéäó. Äöç Õîðàñàíäàí, éåð àëòûíäàí ÷ûõûá ýÿëìèø
ñåâèìëè øåéòàí ýþðäöê, àüàú, ýþçÿë ãàäûí, êþïÿê, ìÿíèì ÷ÿê-
äèéèì þëöì ðÿñìèíè ýþðäöê. Áóíëàð þëäöðöëÿí ìÿääàùûí ùÿð
àõøàì ðÿçèë áèð ùåêàéÿ äàíûøàíäà, äèâàðäàí àñäûüû ðÿñìëÿðäè.
Ãàðà ñîðóøäóüóíà ýþðÿ þëöì ðÿñìèíè ýþñòÿðäèì.
“ßíèøòÿìèí êèòàáûíäà äà åéíè ðÿñìëÿð âàð”, – äåäè.
“Ùÿð àõøàì äèâàðà àñûëàúàã ðÿñìè íÿããàøëàðà ÷ÿêäèðìÿ-
éèí äàùà àüûëëû îëäóüóíó ìÿääàù äà, ãÿùâÿ÷è äÿ áàøà äöø-
ìöøäö. Áèç íÿããàøëàðà ãàëûí êàüûçäà òÿëÿì-òÿëÿñèê ðÿñì ÷ÿê-

474
 Orxan Pamuk V $ %" $

äèðèð, ùåêàéÿñèíè, íÿããàø çàðàôàòëàðûíû áèð àç áèçäÿí ñîðóøóð, Inventas vitam

áèð àç äà óéäóðóá, äÿðùàë äàíûøûðäû”.

juvat excoluisse
per artes

“Íèéÿ ßíèøòÿìèí êèòàáûíà ÷ÿêäèéèí áó þëöì ðÿñìèíè îíà

äà ÷ÿêäèí?”
“Ìÿääàùûí èñòÿäèéè, þçáàøûíà áèð ðÿñìäè. Àììà ßíèøòÿ-
íèí êèòàáûíà ÷ÿêÿí ñàéàã ùàçûðëàøìàéûá, ÷îõ úÿëä, ÿëèìèí
èñòÿäèéè êèìè ÷ÿêäèì. Î áèðèëÿð äÿ áåëÿúÿ, áÿëêÿ äÿ, ëàüëàüû
ö÷öí î ýèçëè êèòàáäàí þòðö íÿãø åëÿäèêëÿðèíèí äàùà êîáóä âÿ
ñàäÿñèíè ìÿääàùà ÷ÿêäèëÿð”.
“Àòû êèì ÷ÿêìèøäè? – äåéÿ ñîðóøäóì. – Áóðóí äÿëèéè
êÿñèê àòû”.
Ëàìïàíû éàõûíëàøäûðûá, àòà ùåéðàíëûãëà òàìàøà åëÿäèê.
ßíèøòÿñèíèí êèòàáûíà ÷ÿêèëìèø àòà îõøàéûðäû, àììà äàùà ñöðÿòëè,
äàùà òÿìÿííàñûç, äàùà óúóç çþâã ö÷öí ÷ÿêèëìèøäè. Ñàíêè, áèð
íÿôÿð íÿããàøà äàùà àç ïóë âåðèá, òÿëÿñäèðìÿêëÿ ãàëìàìûø,
îíó äàùà êîáóä, äåéÿñÿí, åëÿ áó ñÿáÿáäÿí äÿ äàùà ÷îõ
éàøàðû àò ÷ÿêìÿéÿ ìÿúáóð åëÿìèøäè.
“Áó àòû êèì ÷ÿêäèéèíè ÿí éàõøû Ëåéëÿê áèëÿð, – äåäèì.
– Î þçöíö áÿéÿíÿí ñÿôåù íÿããàø äåäè-ãîäó åøèòìÿäÿí
éàøàéà áèëìÿäèéèíäÿí ùÿð àõøàì ãÿùâÿõàíàéà ýåäèð. Áó àòû
Ëåéëÿéèí ÷ÿêäèéèíÿ ÿìèíÿì”.

475
 M]N] LGLJ]K FGJ]QL]Q

Êÿïÿíÿêëÿ Ãàðà ýåúÿéàðûñû ýÿëäèëÿð, ðÿñìëÿðè áèð-áèð éåðÿ

äöçäöëÿð, ùàíñû ðÿñìè êèìèí ÷ÿêäèéèíè äåìÿéèìè òÿëÿá åëÿäè-
ëÿð. Óøàãëûüûìûçäà “ïàïàã êèìèíäèr” îéíàéûðäûã: îíà îõøà-
éûðäû. Êàüûçëàðà õîúàíûí, ñèïàùèíèí, ãàäûíûí, úÿëëàäûí, äÿôòÿð-
äàðëà êàòèáèí êöëàùëàðû, ïàïàãëàðû ÷ÿêèëèð, àðõàñû öñòÿ ÷åâðèë-
ìèø áàøãà êàüûçäàêû ýþðöëìÿéÿí àäëàðëà áèðëÿøäèðèëìÿñè òÿëÿá
îëóíóð.
Êþïÿéè þçöìöí ÷ÿêäèéèìè äåäèì. Ùåêàéÿñèíè ùàìûìûç
àë÷àãúàñûíà þëäöðöëÿí ìÿääàùà äàíûøìûøäûã. “Öçÿðèíäÿ ëàì-
ïàíûí èøûüû äàëüàëàíàí þëöìö õÿíúÿðèíè õèðòäÿéèìÿ äàéàéàí
ñåâèìëè Êÿïÿíÿê ÷ÿêèá”, – èçàù åëÿäèì. Øåéòàíû Çåéòóíóí
áþéöê ùÿâÿñëÿ ÷ÿêäèéèíè õàòûðëàéûðäûì; ùåêàéÿñèíè, áÿëêÿ äÿ,
ðÿùìÿòëèê þçö äàíûøûá. Àüàúû ìÿí áàøëàäûì, éàðïàãëàðûíû
ãÿùâÿõàíàéà ýèðÿí áöòöí íÿããàøëàð úûçûá. Ùåêàéÿñèíè äÿ áèç
äàíûøäûã. Ãûðìûçû äà åëÿäè. Áèð êàüûçà ãûðìûçû äàìúûëàéûá:
ïèíòè ìÿääàù: “Áóíäàí ëþâùÿ îëàðìû?” – äåéèðäè. Ãûðìûçûíû
éåíÿ äÿ äàìúûëàòäûã, ñîíðà áöòöí íÿããàøëàð òÿêúÿ ðÿñìèí áèð
ýóøÿñèíÿ ãûðìûçû ðÿíýëè áèð øåé ÷ÿêìÿêëÿ ãàëìàäûëàð, ÷ÿêäèê-
ëÿðèíèí ùåêàéÿòèíè äàíûøäûëàð êè, ìÿääàùûìûç áèçÿ ñþéëÿñèí.
“Áó ýþçÿë àòû, àôÿðèí îíà, Çåéòóí ÷ÿêäè, êÿäÿðëè Ãàäûíû äà
Êÿïÿíÿê”, – õàòûðëàäûì. Îíäà Êÿïÿíÿê õÿíúÿðè áþéðöìäÿí
÷ÿêäè, ýþçÿë ãàäûíû þçöíöí ÷ÿêäèéèíè, ùÿ, èíäè õàòûðëàäûüûíû
ñþéëÿäè. Áàçàð éåðèíäÿêè ïóëó ùàìûìûç, èêè äÿðâèøè äÿ, òÿáèè
êè, ñîéóíäà qÿëÿíäÿðè äÿðâèøè îëàí Çåéòóí ÷ÿêèá; áóíëàðûí
ìÿçùÿáè äèëÿí÷èëèêëÿ ýþçÿë îüëàíëàðû áåúÿðìÿéÿ ÿñàñëàíûð êè,
øåéõëÿðè Åéùàä-óä Äóí Êèðìàíè èêè éöç ÿëëè èë ÿââÿë áó èøèí
êèòàáûíû éàçûá, Àëëàùûí úàìàëûíû ýþçÿë öçëöëÿðäÿ ýþðäöéöíö
øåèðëÿ ñþéëÿéèá.
Óñòàä íÿããàø ãàðäàøëàðûì, åâèìèç áåëÿ äàüûíûã âÿçèééÿò-
äÿ îëäóüóíäàí, ÷îõ áàüûøëàéàðñûíûç, ùàçûðëûãñûç éàõàëàíäûã,
ñèçÿ íÿ ÿòèðëè ãÿùâÿ âåðÿ áèëäèì, íÿ äÿ äàäëû òóðóíú ÷ûõàðà

476
 Orxan Pamuk V $ %" $

áèëäèì, ÷öíêè àðâàä è÷ÿðèäÿêè îòàãäà éàòûð. Äåéèðäè êè, ùÿâÿñëÿ Inventas vitam

à÷ûá, äèáèíÿ ãÿäÿð àõòàðäûãëàðû ñÿáÿòëÿðäÿ ñàíäûã äèáëÿðèíäÿêè

juvat excoluisse
per artes

÷óõà ãóìàøëàðûí, áåëáàüûëàðûí, ùèíä èïÿéèíäÿí, òöëáÿíääÿí

éàéëûã êÿìÿðëÿðèí, ßúÿì áàñìàëàðûíûí, äîëàìàëàðûí àðàñûíäà,
õàëûëàðûí, äþøÿêчÿëÿðèí àëòûíäà, úöðáÿúöð êèòàá ö÷öí ùàçûðëàäû-
üûì ñÿùèôÿëÿðèí, úèëäëè êèòàáëàðûí è÷èíäÿ àõòàðäûãëàðûíû òàïà áèë-
ìÿéÿíäÿ ñÿñ-êöéëÿ éàí îòàüà êå÷ìÿñèíëÿð äåéÿ, ÿëèìè ãàíà
áóëàìàüà ìÿúáóð îëìàéûì.
Àììà éåíÿ äÿ îíëàðäàí ÷îõ ãîðõàí êèìè äàâðàíìàã-
äàí ùÿçç àëäûüûìû åòèðàô åëÿéèðÿì: íÿããàøûí áàúàðûüû ùÿì
èíäèêè àíûí ýþçÿëëèéèíÿ ùÿääÿí àðòûã äèããÿò êÿñèëèá, ùÿð øåéè
áöòöí òÿôÿððöàòûéëà úèääè ãÿáóë åëÿìÿéÿ, ùÿì äÿ þçöíö ùÿä-
äÿí àðòûã úèääè ãÿáóë åëÿéÿí áó àëÿìëÿ àðàéà, áèð àääûì ýåðè
÷ÿêèëèá, àéíàéà áàõàí êèìè, çàðàôàòûí ìÿñàôÿ âÿ ìÿðèôÿòèíè
ãîéìàüà ÿñàñëàíûð.
Áåëÿúÿ ñóàëëàðûíûí úàâàáûíäà, ùÿ, ÿðçóðóìèëÿðèí áàñãûíû
âàõòû ÿêñÿð àõøàìëàðäàêû êèìè ãÿùâÿõàíàäà òöíëöê îëäóüóíó,
è÷ÿðèäÿ ìÿíèìëÿ Çåéòóí, õÿòêåø÷è Íÿñèð, õÿòòàò Úàìàë, èêè ýÿíú
êàëôà íÿããàø, áó àí îíëàðëà îòóðóá-äóðàí ýÿíú õÿòòàòëàð, ýþçÿë-
ëÿð ýþçÿëè øÿéèðä Ðÿùìè, áàøãà áÿçè ýþçÿë øÿéèðäëÿð, øàèð, ñÿðõîø,
ÿñðàðêåø, äÿðâèø äÿñòÿñèíäÿí àëòû-éåääè àäàì âÿ ãÿùâÿ÷èíè òîâëà-
äûãëàðû ö÷öí áó õîøáÿõò, ùàçûðúàâàá òöíëöéÿ ãîøóëìàüû áàúàðàí
äèýÿðëÿðèéëÿ áèðëèêäÿ ãûðõ àäàì îëäóüóíó ñþéëÿäèì. Áàñãûí áàø-
ëàéàíäà òÿëàø îëäóüóíó, ãÿùâÿ÷èíèí òîïëàäûüû ÿäÿáñèçëèéÿ
ùÿâÿñëè ãóðó òöíëöéöí ýöíàùêàðëûã òÿëàøû è÷èíäÿ ãàáàã âÿ àðõà
ãàïûëàðäàí ãà÷ìàüà áàøëàäûüûíà ýþðÿ ùå÷ êÿñèí àüëûíà ãÿùâÿíè
âÿ ãàäûí ãèéàôÿñèíäÿêè áÿäáÿõò àùûë ìÿääàùû ìÿðäëèêëÿ ìöäà-
ôèÿ åëÿìÿéèí ýÿëìÿäèéèíè äàíûøäûì. Áóíäàí êÿäÿðëÿíèðäèììè?
ßëáÿòòÿ! Áöòöí ùÿéàòûìû ñÿìèìèééÿòëÿ íàõûøà ùÿñð åëÿìèø
ìÿí – Ìöñÿââèð Ìóñòàôà, äèýÿð àäûì Ëåéëÿê, ùÿð àõøàì íÿã-
ãàø ãàðäàøëàðûìëà áèð éåðäÿ îòóðóá ñþùáÿò, çàðàôàò âÿ èñòåùçà
åëÿìÿéè, ýþçÿë ñþçëÿð, øåèðëÿð, êèíàéÿëè ñþçëÿð ñþéëÿìÿéè âàúèá
ýþðöíöì äåéÿ, äåäèì. Ãûñãàíúëûãäàí ÷îõ ÷ÿêìèø ýþçöéàøëû
ýîíáóë îüëàíà äþíìöø ãóøáåéèíëè Êÿïÿíÿéèí ýþçëÿðèíèí è÷èíÿ

477
áàõà-áàõà. Ýþçëÿðè ùÿëÿ óøàã êèìè ýþçÿë Êÿïÿíÿéèìèç, øÿéèðä
îëàíäà даща ÷îõ ùèññèééàòëû, íÿôèñ äÿðèëè áèð ýþçÿë èäè.
Áåëÿúÿ éåíÿ ñóàëëàðûíûí úàâàáûíäà øÿùÿð, ìÿùÿëëÿ ýÿçèá
èø òóòàí ðÿùìÿòëèê àùûë ìÿääàùûí, íÿããàøëàðûí äàâàì åëÿäèéè
ãÿùâÿõàíàäà äèëáàçëûüà áàøëàäûüûíû èêèíúè ýöíö áèð íÿããàøûí,
áÿëêÿ äÿ, ãÿùâÿ ñÿðõîøëóüóéëà ëÿòèôÿ êèìè äèâàðà ðÿñì àñäûüû-
íû, áóíó áèëÿí ÷ÿíÿáàç ìÿääàùûí ÿâÿçèíäÿ ëÿòèôÿñàéàьы, ñàíêè,
þçö ðÿñìäÿ ýþñòÿðèëÿí êþïÿê òÿêè ñþç îéóíóíà áàøëàäûüûíû, áó,
÷îõ õîøà ýÿëÿíäÿ äÿ ùÿð àõøàì óñòàä íÿããàøëàð òÿðÿôèíäÿí
÷ÿêèëÿí ðÿñìëÿðëÿ, ìÿääàùûí ãóëàüûíà ïû÷ûëäàíàí çàðàôàòëàðëà
èøÿ äàâàì åäèëäèéèíè äàíûøäûì. ßðçóðóìëó âàèç ùàããûíäàêû
èéíÿëÿìÿëÿð, xîúàíûí ùèääÿòèíäÿí ãîðõàí íÿããàøëàðà ùÿì
êåô âåðäèéèíäÿí, ùÿì äÿ ãÿùâÿéÿ ÷îõëó éåíè ìöøòÿðè ÷ÿêäè-
éèíäÿí ÿäèðíÿëè ãÿùâÿõàíà÷û òÿðÿôèíäÿí äÿ òÿøâèã åäèëèðäè.
Ìÿääàùûí ùÿð ýåúÿ àðõàñûíäàí àñäûüû ãàðøûìûçäàêû áó ðÿñì-
ëÿðè Çåéòóí ãàðäàøûìûçûí áîø åâèíÿ áàñãûí åëÿéÿíäÿ òàïäûã-
ëàðûíû ñþéëÿéèá, ìÿíäÿí èçàùûíû ñîðóøäóëàð. Èçàùà åùòèéàú
îëìàäûüûíû, ãÿùâÿ÷èíèí äÿ Çåéòóí êèìè qÿëÿíäÿðè äÿðâèøè,
äèëÿí÷è, îüóðëóã åëÿéÿí àë÷àã îëäóüóíó äåäèì. Õîúà ÿôÿíäè-
íèí ñþçëÿðèíäÿí, õöñóñèëÿ úöìÿ âÿçëÿðèíäÿ ãàøëàðûíû ÷àòûá äàíûø-
äûãëàðûíäàí áàürû éàðûëàí ñàô Çÿðèô ÿôÿíäèíèí áóíëàð áàðÿäÿ
ÿðçóðóìèëÿðÿ øèêàéÿòÿ úÿùä åëÿäèéè áàðÿäÿ èçàùàò âåðäèì. Éà
äà áþéöê åùòèìàëëà: “Åòìÿéèí, åëÿìÿéèí”, – äåéÿ õÿáÿðäàð
åëÿìÿéÿ áàøëàéàíäà, ãÿùâÿ÷èéëÿ åéíè õàñèééÿòëè Çåéòóíóí
éàçûã ìöçÿùùèáè ãÿääàðúàñûíà ãÿòëÿ éåòèðäèéèíè äàíûøäûì.
Áóíäàí ãÿçÿáëÿíÿí ÿðçóðóìèëÿð äÿ, áÿëêÿ, Çÿðèô ÿôÿíäè ÿíèø-
òÿíèí êèòàáûíû äà îíëàðà äàíûøäûüûíäàí, áÿëêÿ, îíó ýöíàùêàð
ñàéäûãëàðûíäàí ßíèøòÿ ÿôÿíäèíè ãÿòëÿ éåòèðìèøëÿð, áó ýöí äÿ –
èêèíúè áèð èíòèãàì – ãÿùâÿõàíàéà áàñãûí åëÿìèøäèëÿð.
Ùÿð ãàïàüû ãàëäûðìàãäà, ùÿð äàøû ãàëäûðìàãäà ëÿççÿò
àëà-àëà ÿøéàëàðûìû äèäèê-äèäèê åëÿéÿí ýîíáóë Êÿïÿíÿêëÿ úèääè
Ãàðà (î, õÿéàë êèì èäè) áöòöí áó äàíûøûãëàðûìà íÿ ãÿäÿð äèã-
ãÿò éåòèðèðäèëÿð? Íàõûøëû úåâèç àüàúûíäàí ñàíäûãäà ÷ÿêìÿëÿ-
ðèì, çèðåùëÿðèì âÿ ñÿôÿð òÿúùèçàòûìëà ãàðøûëàøàíäà Êÿïÿíÿéèí

478
 Orxan Pamuk V $ %" $

óøàãñàéàьы öçöíäÿ ãûñãàíúëûã ýþðäöì, ùàìûíûí ÷îõ éàõøû Inventas vitam

áèëäèéè øåéè éåíèäÿí ãöðóðëà åëàí åëÿäèì, mÿí îðäóéëà ñÿôÿðÿ

juvat excoluisse
per artes

÷ûõûá, òîïëàðûí àòìàñûíà, äöøìÿí ãàëàëàðûíûí ãöëëÿëÿðèíÿ, êàôèð

ÿñýÿðëÿðè ãèéàôÿëÿðèíèí ðÿíýëÿðèíÿ, äÿðÿëÿð áîéó úÿñÿäëÿðèí
óçàíìàñûíà, êÿëëÿëÿðèí éûüûëìàñûíà, çèðåù è÷èíäÿêè ñöâàðèëÿðèí
äöçöëöá, ùöúóìà êå÷ìÿñèíÿ äèããÿòëÿ áàõûá, çÿôÿðíàìÿëÿðäÿ
ýþðäöêëÿðèíè íÿãø åëÿéÿí èëê ìöñÿëìàí íÿããàøàì!
Êÿïÿíÿê çèðåùèìè íåúÿ òàõûá-ýåéäèéèìè ýþñòÿðìÿéè òÿëÿá
åëÿéÿíäÿ ùå÷ ÷ÿêèíìÿäÿí ãàðà äîâøàí õÿçèéëÿ þðòöëö úàíëûüû-
ìû, êþéíÿéèìè, øàëâàðûìû, äîíóìó ÷ûõàðäûì. Îúàüûí èøûüûíäà
ìÿíÿ òàìàøà åëÿìÿëÿðèíäÿí õîøëàíûá, çèðåùèí àëòûíäàí ýåéè-
ëÿí óçóí, òÿìèç äîíóìó, ñîéóãëàðäà çèðåùèí àëòûíäàí ýåéäè-
éèì ãûðìûçû ÷óõàäàí ãàëûí êþéíÿéè, éуí úîðàáëàðûìû, ñàðû
äÿðèäÿí ÷ÿêìÿëÿðè, öñòöíäÿí øÿðìóçÿíè ýåéäèì. Çèðåùèìè
ãóòóñóíäàí ÷ûõàðûá, ñèíÿìÿ çþâãëÿ êå÷èðäèì, è÷ îüëàíûíà
ÿìð åëÿéÿí êèìè, àðõàìû ÷åâèðèá, çèðåùèí áàüëàðûíû Êÿïÿíÿéÿ
áÿðê-áÿðê áàüëàòäûì, ÷èéèíëèêëÿðèìè äÿ ÿìð âåðÿí òÿêè òàõäûð-
äûì. Ãîëëóãëàðûìû êå÷èðèá, ÿëúÿêëÿðèìè ýåéèíèá, äÿâÿ òöêöí-
äÿí ãûëûíú êÿìÿðèíè òàõûá, ÿí àõûðäà ìÿðàñèìëÿðäÿ ýåéäèéèì
òåëëè áàøëûüûìû ãîéàíäà áóíäàí ñîíðà ñàâàø ìÿúëèñëÿðèíèí
ãÿäèìëÿðäÿêè êèìè ðÿñì åäèëìÿéÿúÿéèíè ãöðóðëà ñþéëÿäèì.
“Àðòûã öçáÿöç ñûðàéà äöçöëìöø èêè îðäóíóí ñöâàðèëÿðèíè åéíè
ãÿëèáè î öç-áó öçöíÿ ÷åâèðèá, ðÿñì åëÿìÿê îëìàç, – äåäèì.
– Áóíäàí ñîíðà Àëè Îñìàíûí íÿããàøõàíàëàðûíäà ñàâàø ìÿú-
ëèñëÿðè, ìÿíèì ýþðäöéöì âÿ ðÿñì åëÿäèéèì îðäóëàðûí, àòëàðûí,
çèðåùëÿðèí, ãàíëû þëöëÿðèí áèð-áèðëÿðèíÿ ãàðûøìàñûéëà ÷ÿêèëÿúÿê!”
“Íÿããàø þç ýþðäöéöíö éîõ, Àëëàùûí ýþðäöéöíö ÷ÿêèð”,
– Êÿïÿíÿê ãûñãàíúëûãëà äåäè.
“Áÿëè, – äåäèì, – àììà åëÿ óúà Àëëàù äà áèçèì ýþðäöéö-
ìöçö ýþðöð”.
“ßëáÿòòÿ, Àëëàù áèçèì ýþðäöéöìöçö äÿ ýþðöð, àììà ýþð-
äöéö øåéè áèçèì òÿêè ýþðìöð, – Êÿïÿíÿê áèçè äàíëàéàí êèìè
äåäè. – Áèçèì ùåéðÿòëÿ ãàðìàãàðûøûã ýþðäöéöìöç áèð ñàâàøû
î ëàï éàõûíäàí öçáÿöç íèçàìëà äöçöëìöø èêè îðäó òÿêè ýþðöð”.

479
 ßëáÿòòÿ, úàâàáûì âàðäû: “Àëëàùà èíàíàã, éàëíûç îíóí áèçÿ
ýþñòÿðäèéèíè ðÿñì åëÿéÿê, ýþñòÿðìÿäèéèíè éîõ”, – äåìÿê
èñòÿðäèì, àììà ñóñäóì. Áóíóíëà áåëÿ, Êÿïÿíÿê ìÿíè ôèðÿíý
òÿãëèä÷èëèéèëÿ ýöíàùëàíäûðäûüûíà, éà äà õÿíúÿðèíèí éàíûéëà çèðå-
ùèìè ñûíàìàã áÿùàíÿñèéëÿ áàøëûüûìà, êöðÿéèìÿ ðÿùìñèçúÿ -
ñèíÿ âóðäóüóíà ýþðÿ ñóñìàìûøäûì. Þçöìö ñàõëàéûá, àíúàã
áó ýþçÿëýþçëö ñÿôåùëÿ Ãàðàíû ÿëÿ àëñàì, Çåéòóíóí ùèéëÿñèí-
äÿí ãóðòóëàúàüûìûçû ùåñàáëàéûðäûì.
Áóðaäà òàïìàéàúàãëàðûíû áàøà äöøÿð-äöøìÿç, àõòàðäûãëà-
ðûíûí íÿ îëäóüóíó äåäèëÿð. Ðÿçèë ãàòèëèí îüóðëàäûüû áèð ðÿñì
âàðìûø... Åëÿ áóíà ýþðÿ åâèìèí àõòàðûëäûüûíû, áóíäàí áåëÿ
àüûëëû ãàòèëèí, ÿë÷àòìàç áèð éåðäÿ ýèçëÿäÿúÿéèíè (àüëûìäà Çåé-
òóí âàðäû) äåäèì, àììà íÿ ãÿäÿð äèããÿò éåòèðäèëÿð? Áóðíó-
êÿñèê ðÿñì åäèëìèø àòû, pàäøàùûìûçûí Óñòàä Îñìàíà âåðäèéè
ö÷ ýöíöí áàøà ÷àòìàã öçðÿ îëäóüóíó Ãàðà óçóí-óçàäû äàíûø-
äû. Áóðóí äÿëèéè êÿñèê àòëàðûí èøàðÿ åëÿäèéè øåéäÿ ìÿí èñðàð
åëÿéÿíäÿ Ãàðà Óñòàä Îñìàíûí èïóúó êèìè áó àòëàðû Çåéòóíà
áàüëàäûüûíû, àììà åùòèðàñëàðûíäàí ÿìèí îëäóüóíäàí ìÿíäÿí
ÿí ÷îõ øöáùÿëÿíäèéèíè ýþçëÿðèìèí è÷èíÿ áàõà-áàõà ñþéëÿäè.
Èëê áàõûøäà áóðà ìÿíèì ãàòèë îëäóüóìà èíàíìàüà, áóíó
ñöáóò åëÿìÿéÿ ýÿëìèøäèëÿð, àììà ìÿíÿ ãàëñà, ýÿëèøëÿðèíèí
ñÿáÿáè òàìàìèëÿ áó äåéèëäè. Òÿíùàëûãäàí, ÷àðÿñèçëèêäÿí äÿ
ãàïûìû äþéìöøäöëÿð. Ãàïûíû à÷àíäà Êÿïÿíÿéèí ìÿíÿ äîüðó
òóòäóüó õÿíúÿð òètðÿéèðäè. Ùÿì êèì îëäóüóíó ùå÷ úöð
ìöÿééÿí åëÿéÿ áèëìÿäèêëÿðè àë÷àã ãàòèëè êþùíÿ äîñòóí òÿáÿñ-
ñöìöéëÿ îíëàðû ãàðàíëûã áóúàüà ÷ÿêèá, õèðòäÿêëÿðèíè öçÿúÿê-
ëÿðèíäÿí áàüûðëàðû éàðûëûðäû, ùÿì Óñòàä Îñìàíûí pàäøàùûìûç
âÿ Xÿçèíÿäàðáàøûéëà äèë òàïûá, îíëàðû èøýÿíúÿéÿ âåðÿúÿéè
éóõóëàðûíû ãà÷ûðûðäû, ùÿì äÿ åøèêäÿêè ÿðçóðóìè òöíëöéö
ìÿíÿâèééàòëàðûíû ïîçóðäó. Áó òÿëàø è÷èíäÿ ìÿíèì äîñò îëìà-
üûìû èñòÿéÿðäèëÿð. Àììà Óñòàä Îñìàí îíëàðà áóíóí òàìà-
ìèëÿ òÿðñèíè ñþéëÿìèøäè. Èíäè ÿí ñÿìèìè-ãÿëáäÿí äèëÿäèêëÿðè
êèìè áóíóí òàìàìèëÿ ÿêñèíèí äöçýöí îëäóüóíó îíëàðà èíúÿ
òÿðçäÿ ýþñòÿðìÿëè iäèì.

480
 Orxan Pamuk V $ %" $

Áþéöê óñòàäûí éàíûëäûüûíû, ñÿðñÿìëÿäèéèíè ñþéëÿìÿê äÿðùàë Inventas vitam

Êÿïÿíÿéÿ ãàðøû ÷ûõìàã äåìÿê îëàúàãäû. ×öíêè ÿëèíäÿêè õÿí-

juvat excoluisse
per artes

úÿðëÿ çèðåùèìè äþéÿí Êÿïÿíÿê êèðïèêëè ýþçÿë íÿããàøûí èëüûìëû

ýþçëÿðèíäÿ ýþçÿò÷èñè îëäóüó áþéöê óñòàäà åøãèíèí ñîëüóí
àëîâëàðûíû, åëÿ áèë, ùÿëÿ ýþðöðäöì. Ýÿíúëèê èëëÿðèìäÿ áó èêèñè-
íèí, óñòàéëà øÿéèðäèí éàõûíëûüû äèýÿð íÿããàøëàð àðàñûíäà èôðàò
ãûñãàíúëûãëà ãàðøûëàíûðäû, àììà áóíëàð ôèêèð âåðìÿç, ùàìûíûí
ãàðøûñûíäà ýþç-ýþçÿ óçóí-óçàäû áàõûøàðäûëàð, ùàìûíûí ãàðøû-
ñûíäà èìñèëÿøÿðäèëÿð, ñîíðà Óñòàä Îñìàí ãÿëÿìè ÿí ãûâðàã,
ðÿíý ôûð÷àñû ÿí ñàüëàì êÿñèí Êÿïÿíÿê îëäóüóíó ãÿääàðëûãëà
åëàí åëÿéÿðäè. ×îõ âàõò äîüðó îëàí áó ùþêì ãûñãàíú íÿããàø-
ëàð àðàñûíäà ãÿëÿìëÿð, ôûð÷àëàð, ùîããàëàð, ãÿëÿì ãóòóëàðûíûí
ÿäÿáñèç êèíàéÿëÿð, øåéòàíñàéàüû, à÷ûã-à÷ûã èñòèàðÿëÿð ö÷öí
èñòèôàäÿ åäèëäèéè áèòèá-òöêÿíìÿç ñþç îéóíëàðûíà øÿðàèò éàðà-
äûðäû. Áóíà ýþðÿ äÿ áó ýöí Óñòàä Îñìàíûí þçöíäÿí ñîíðà
íÿããàøõàíàíûí ðÿùáÿðëèéèíÿ Êÿïÿíÿéè êå÷èðìÿê èñòÿäèéèíè
ñåçÿí òÿê ìÿí äåéèëÿì. Áàøãàëàðûíà ìÿíèì äàâàêöíëöéöì,
áàðûøìàçëûüûì, äèêáàøëûüûìäàí ñþç à÷àíäà, ÿñëèíäÿ, áþéöê
óñòàäûí áåéíèíäÿ áó îëäóüóíó óçóí ìöääÿò èäè áàøà äöøöð-
äöì. Ìÿíèì Çåéòóíäàí âÿ Êÿïÿíÿêäÿí äàùà àðòûã ôèðÿíý
öñóëëàðûíà ìåéèëëè îëäóüóìó, “ãÿäèì óñòàëàð, ãÿòèééÿí, áåëÿ
åëÿìÿçäè”, – äåéÿ pàäøàùûìûçûí éåíè èñòÿêëÿðèíÿ àðõà ÷åâèð-
ìÿéÿúÿéèíè äÿ ùàãëû îëàðàã äöøöíöðäö.
Áó íþãòÿäÿ Ãàðàéëà ìþùêÿì áèðýÿ èø ýþðÿúÿéèìè
áèëèðÿì: ÷öíêè éåíè âÿ ùÿéÿúàíëû êöðÿêÿíèìèç ðÿùìÿòëèê
ßíèøòÿñèíèí êèòàáûíû òàìàìëàìàüû òÿêúÿ ýþçÿë Øÿêóðÿíèí
ãÿëáèíè ôÿòù åëÿìÿê, àòàñûíûí éåðèíè òóòà áèëÿúÿéèíè ýþñòÿðìÿê
ö÷öí éîõ, ãûñà éîëëà pàäøàùûìûçûí ýþçöíÿ ýèðìÿê ö÷öí äÿ
÷îõ èñòÿìÿëè iäè.
Áåëÿúÿ èøèí óúóíó ùå÷ ýþçëÿìÿäèêëÿðè éåðäÿ ÿëÿ êå÷èð-
äèì: ßíèøòÿíèí êèòàáûíûí òàéû-áÿðàáÿðè ýþðöíìÿéÿí õîøáÿõò
ìþúöçÿ îëäóüóíó äåéèá ñþùáÿòè à÷äûì. Áó ìþúöçÿ pàäøà-
ùûìûçûí áóéóðäóãëàðû, ðÿùìÿòëèê ßíèøòÿ ÿôÿíäèíèí èñòÿäèéè
êèìè òàìàìëàíàíäà, óñòà íÿããàøëàðûíûí áàúàðûã, çÿðèôëèê âÿ

481
ìÿðèôÿòëÿðèíÿ áàðìàã ñèëêÿëÿéÿúÿêäè. Áèçäÿí, ýöúöìöçäÿí,
ãÿääàðëûüûìûçäàí ùÿì ãîðõàúàãëàð, ùÿì äÿ äÿðäëÿíèá ýöëöø-
äöêëÿðèìèçÿ, ôèðÿíý óñòàäëàðûíûí öñóëëàðûíäàí áÿçè øåéëÿð
ýþòöðäöéöìöçÿ, øÿí-øàãðàã ðÿíýëÿðèìèçÿ, ÿí àõûðäà òÿôÿð-
ðöàòû ýþðìÿéèìèçÿ áàõûá, ÿí çÿêàëû ñóëòàíëàðûí íàäèð ùàëëàðäà
ñåçÿ áèëäèêëÿðè øåéè áèçèì ùÿì åëÿäèéèìèç ðÿñìèí àëÿìèíäÿ
áèð éåðäÿ, ùÿì äÿ ÷îõ óçàãäà, ãÿäèì óñòàäëàðûí àðàñûíäà
áèð éåðäÿ äóðäóüóìóçó ãîðõóéëà ùèññ åëÿéÿúÿêäèëÿð.
Êÿïÿíÿê ÿââÿëúÿ çèðåùèìèí ùÿãèãè îëóá-îëìàäûüûíû áàøà
äöøìÿê èñòÿéÿí óøàã òÿêè âóðóðäó, ñîíðà çèðåùèìèí ìþù-
êÿìëèéèíè éîõëàìàã èñòÿéÿí éîëäàø êèìè âóðìàüà áàøëàäû,
äàùà ñîíðà ÿââÿëêè èêè áÿùàíÿéëÿ, çèðåùè áèðòÿùÿð äÿëèá, úàíû-
ìû éàíäûðìàã èñòÿéÿí èñëàùîëóíìàç ãûñãàíúñàéàьы âóðìàüà
áàøëàäû. ßñëèíäÿ, ìÿíèì þçöíäÿí äÿ áàúàðûãëû îëäóüóìó áàøà
äöøöð, öñòÿëèê, Óñòàä Îñìàíûí áóíó áèëäèéèíè äÿ ÿçàáëà ñåç-
ìÿëèéäè. Êÿïÿíÿê Àëëàù âåðýèñè ãàáèëèééÿòè öçöíäÿí áÿíçÿðñèç
óñòàä îëäóüóíäàí îíóí ãûñãàíúëûüû ìÿíÿ äàùà äà ãöðóð âåð-
äè: ìÿí îíóí êèìè óñòàíûí ãàìûøûíû òóòà-òóòà éîõ, þç ãàìû-
øûìûí ýöúöéëÿ óñòà îëäóüóìäàí óñòàäû îëäóüóìó îíà ãÿáóë
åòäèðÿ áèëÿúÿéèìè ùèññ åëÿäèì.
Ñÿñèìè ãàëäûðûá, áÿäáÿõòëèêäÿí, Ïàäøàùûìûçûí âÿ ðÿùìÿò-
ëèê ßíèøòÿíèí áó ìþúöçÿ êèòàáûíû áàëòàëàìàã èñòÿéÿíëÿð îëäó-
üóíó áàøà ñàëäûì. Óñòàä Îñìàí ùàìûìûçûí àòàñû, óñòàäû idi,
ùÿð øåéè îíäàí þéðÿíìèøäèê! Àììà pàäøàùûìûçûí xÿçèíÿñèí-
äÿ èçÿ äöøöá, àë÷àã ãàòèëèí Çåéòóí îëäóüóíó áàøà ñàëàíäàí
ñîíðà îíó íàìÿëóì ñÿáÿáäÿí ýèçëÿòìÿéÿ ÷àëûøìûøäû. Åâèíäÿ
òàïûëìàéàí Çåéòóíóí Ôÿíÿðãàïû éàõûíëûüûíäàêû áîø qÿëÿíäÿðè
òÿêêÿñèíäÿ ýèçëÿíäèéèíäÿí ÿìèí îëäóüóìó äåäèì. Ðÿçèëëèê
âÿ ÿõëàãñûçëûã éóâàñû îëàí áó òÿêêÿíèí áóíà ýþðÿ éîõ, ßúÿì-
ëÿðëÿ áèòèá-òöêÿíìÿç ñàâàøëàð öçöíäÿí pàäøàùûìûçûí àòàñû
çàìàíûíäà áàüëàíäûüûíû, Çåéòóíóí áèð âàõòëàð òÿêêÿíè
“ýþçëÿìÿêëÿ” þéöíäöéöíö õàòûðëàäûì. ßýÿð ìÿíÿ åòèáàð
åëÿéèðëÿð, ñþçöìöí àðõàñûíäà ùèéëÿ îëäóüóíó ôèêèðëÿøèðëÿðñÿ,
õÿíúÿð îíëàðûí ÿëèíäÿ iäè, úÿçàíû îðaäà âåðÿ áèëÿðäèëÿð.

482
 Orxan Pamuk V $ %" $

Êÿïÿíÿê ìÿíÿ áèð ÷îõ çèðåùèí òàá ýÿòèðÿ áèëìÿéÿúÿéè èêè Inventas vitam

àüûð õÿíúÿð çÿðáÿñè äÿ âóðäó. Ìÿíÿ ùàãã âåðÿí Ãàðàéà ñàðû

juvat excoluisse
per artes

äþíäö, îíà óøàãñàéàьы ãûøãûðäû. Àðõàäàí éàõûíëàøäûì, çèðåù

è÷èíäÿêè ãîëóìó Êÿïÿíÿéèí áîéíóíà äîëàéûá, îíó þçöìÿ
÷ÿêäèì. Î áèðè ÿëèìëÿ ãîëóíó áóðóá õÿíúÿðè ÿëèíäÿí ñàëäûì.
ßñëèíäÿ, íÿ òàì äþéöøöðäöê, íÿ äÿ òàì îéóí îéíàéûðäûã.
“Øàùíàìÿ”äÿêè áåëÿ áèð ìÿúëèñèí ùåêàéÿñèíè äàíûøäûì. Àç
òàíûíàí ìÿúëèñäè:
“Ùàìàðàí äàüûíûí ÿòÿêëÿðèíäÿ áöòöí çèðåùëÿðè âÿ òÿúùèçà-
òûéëà ãàðøû-ãàðøûéà äöçöëÿí Èðàí îðäóñóéëà Òóðàí îðäóñóíóí
öç-öçÿ ýÿëìÿñèíèí ö÷öíúö ýöíöíäÿ ùÿð ýöí áþéöê áèð Òóðàí
äþéöø÷öñöíö þëäöðÿí ñèðëè Èðàí äþéöø÷öñöíöí êèì îëäóüó-
íó þéðÿíìÿê ö÷öí òóðàíëûëàð ìåéäàíà áàúàðûãëû Øåíýèëè ñàë-
äûëàð, – äåéÿ ùåêàéÿéÿ áàøëàäûì. – Øåíýèë ñèðëè äþéöø÷öéÿ
ìåéäàí îõóéàíäà î áèðè äÿ ãÿáóë åëÿäè. Èêè òÿðÿôèí çèðåùëÿðè
ýöíîðòà ýöíÿøèíäÿ ïàð-ïàð ïàðûëäàéàí îðäóëàðû íÿôÿñëÿðèíè
óäóá, òàìàøà åëÿéÿíäÿ èêè úÿíýàâÿðèí çèðåùëè àòëàðû åëÿ ñöðÿòëÿ
áèð-áèðëÿðèíÿ äÿéäèëÿð êè, çèðåùëÿðäÿí ãàëõàí ãûüûëúûìëàð àòëà-
ðûí äÿðèñèíè òöñòöëÿòäè. Äþéöø óçóí ñöðäö. Òóðàíëû îõ àòäû,
èðàíëû ãûëûíúûéëà àòûíû ÷îõ éàõøû èøëÿòäè, àõûðäà ñèðëè èðàíëû òóðàíëû
Øåíýèëè ÿââÿëúÿ ãóéðóüóíäàí éàïûøäûüû àòûíäàí éûõäû, ãà÷àí-
äà ÷àòûá çèðåùëÿðèéëÿ îíó àðõàäàí ãóúàãëàäû, áîéíóíó ãàíûðäû.
Ñèðëè äþéöø÷öíöí êèì îëäóüóéëà ìàðàãëàíàí òóðàíëû ìÿüëó-
áèééÿòè ãÿáóë åëÿéÿíäÿ íå÷ÿ ýöíëÿðäÿí áÿðè ìàðàãëàíäûüû
øåéè ÷àðÿñèçëèêëÿ ñîðóøäó: “Êèìñÿí?” “Ñÿíäÿí þòðö ìÿíèì
àäûì þëöìäör”, – ñèðëè äþéöø÷ö äåäè. Êèìäèr î?”
“ßôñàíÿâè Ðöñòÿìäèr”, – Êÿïÿíÿê óøàã êèìè ñåâèíúëÿ äåäè.
Îíóí áîéíóíäàí þïäöì. “Ùàìûìûç Óñòàä Îñìàíà õÿéàíÿò
åëÿäèê, – äåäèì. – Èíäè î, áèçèì úÿçàìûçû âåðìÿìèø áèç Çåéòó-
íó òàïìàëû, è÷èìèçäÿêè çÿùÿðè àòûá, àðàìûçäà åòèáàðëû øÿêèëäÿ äèë
òàïìàëûéûã êè, íÿãøèí ÿáÿäè äöøìÿíëÿðèíÿ âÿ áèçè áèð ÷ûðïûäà
èøýÿíúÿéëÿ òÿñëèì åëÿìÿê èñòÿéÿíëÿðÿ ãàðøû ìÿòàíÿòëÿ äóðàã.
Áÿëêÿ äÿ, îðà, Çåéòóíóí âèðàíÿ òÿêêÿñèíÿ ÷àòàíäà èíñàôñûç
ãàòèëèí àðàìûçäàêû àäàì îëìàäûüûíû áàøà äöøÿúÿéèê”.

483
 Éàçûã Êÿïÿíÿê ùå÷ ñÿñèíè ÷ûõàðìàäû: íÿ ãÿäÿð áàúàðûãëû,
èääèàëû, àðõàñû ìþùêÿì îëóðñà îëñóí áèð-áèðëÿðèíè íèôðÿòëÿ ãûñ-
ãàíäûãëàðû ùàëäà, áèð-áèðëÿðèíè àõòàðàí áöòöí íÿããàøëàð êèìè,
ÿñëèíäÿ, cÿùÿííÿìÿ ýåòìÿêäÿí, áó äöíéàäà òÿê-òÿíùà ãàë-
ìàãäàí áàüðû éàðûëûðäû.
Ôÿíÿðãàïû éîëóíäà éóõàðûäà ãÿðèáÿ éàøûëûìòûë èøûã âàðäû,
àììà àé èøûüû äåéèëäè. Ìÿùç áó èøûã öçöíäÿí ýåúÿëÿð ñÿðâ
àüàúëàðû, ãöááÿëÿð, äàø äèâàðëàð, òàõòà åâëÿð, éàíüûí éåðëÿðèíèí
ÿìÿëÿ ýÿòèðäèéè î äÿéèøìÿç Èñòàíáóë ìÿíçÿðÿñèíèí éåðèíè äöø-
ìÿí ãàëàñûíûí âåðÿúÿéè éàäëûã äóéüóñó òóòìóøäó. Òÿïÿéÿ
÷ûõàíäà, äöç àðõàäà, Áÿéàçèä càìåñèíèí àðõà òÿðÿôëÿðèíäÿêè
áèð éåðäÿ éàíüûí ýþðäöê.
Çèë ãàðàíëûãäà áèçèì êèìè ãàëà äèâàðëàðûíà äîüðó ýåäÿí
éàðûñû óí ÷óâàëëàðûéëà äîëó þêöç àðàáàñûéëà ãàðøûëàøàíäà èêè
àx÷à âåðèá ìèíäèê. Ãàðàíûí ÿëèíäÿ ðÿñìëÿðè âàðäû, åùòèéàòëà
îòóðäó. Óçàíûá éàíüûíûí èøûãëàíäûðäûüû àë÷àã áóëóäëàðà òàìà-
øà åëÿéÿíäÿ áàøëûüûìà éàüûøûí èëê äàìúûñû äöøäö.
Óçóí ñÿôÿðäÿí ñîíðà ýåúÿéàðû, äåéÿñÿí, áîø ãàëàí ìÿùÿë-
ëÿäÿ âèðàíÿ òÿêêÿíè òàïìàã ö÷öí áöòöí êþïÿêëÿðè àéàüà ãàë-
äûðäûã. Äàøäàí òèêèëìèø áèð íå÷ÿ åâäÿ áèçèì öçöìöçäÿí éàíàí
ëàìïàëàðûíû ýþðÿíäÿ äÿ äþéäöéöìöç äþðäöíúö ãàïû àíúàã
à÷ûëäû, ëàìïàñûíûí èøûüûíäà áèçÿ õîðòäàí ýþðìöø êèìè, áàõàí
òÿêêÿëè áèð ÿìè áÿðêèéÿí éàüûøà áóðíóíó ÷ûõàðûá-åëÿìÿäÿí
âèðàíÿ òÿêêÿíè òÿñâèð åëÿäè, àììà ïèñ úèíëÿð, èôðèòÿëÿð âÿ õîðò-
äàíëàðäàí ÷ÿêÿúÿéèìèçè äÿ çþâãëÿ ÿëàâÿ åëÿäè.
Òÿêêÿíèí áàü÷àñûíäà áèçè ÷öðöìöø éàðïàã ãîõóñó âÿ
éàüûøà ùå÷ ôèêèð âåðìÿéÿí ìÿüðóð ñÿðâ àüàúëàðûíûí ñöêóòó
ãàðøûëàäû: ÿââÿëúÿ òÿêêÿ äèâàðûíûí òàõòà öçëöêëÿðèíÿ, ñîíðà äà
êè÷èê ïÿíúÿðÿ äåøèéèíèí òàéûíà ýþçöìö çèëëÿéèá áàõàíäà ãÿí-
äèë ëàìïàñûíûí èøûüûíäà íàìàç ãûëàí, éà äà þçöíö íàìàç ãûëàí
êèìè ýþñòÿðÿí àäàìûí ãîðõóíú êþëýÿñèíè ýþðäöì.

484
 Orxan Pamuk V $ %" $

Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
M]N] HGJSTN FGJ]QL]Q

Íàìàçû éàðûì÷ûã ãîéóá, äÿðùàë ãàëõûá îíëàðà ãàïûíû à÷ìà-

üûììû äîüðó idi, éîõñà äóàëàðûìû åëÿìÿê ö÷öí îíëàðû éàüûø-
äà ýþçëÿòìÿéèììè? Ìÿíè ïóñäóãëàðûíû áàøà äöøÿíäÿ þçöìö
ùå÷ î éåðÿ ãîéìàäàí íàìàçûìû àõûðà ãÿäÿð ãûëäûì. Ãàïûíû
à÷ûá, ãàðøûìäà áèçèìêèëÿðè – Êÿïÿíÿéè, Ëåéëÿéè, Ãàðàíû ýþðÿí-
äÿ áîüàçûìäàí ñåâèíú ôÿðéàäû ãîïäó. Êÿïÿíÿéè еля ùÿéÿ -
úàíëà ãóúàãëàäûì.
“Íÿëÿð ýÿëäè áàøûìûçà, íÿëÿð, – áàøûìû ÷èéíèíÿ ñûõûá
èíèëäÿäèì. – Нÿ èñòÿéèðëÿð áèçäÿí? Íèéÿ þëäöðöðëÿð áèçè?” Öçëÿ-
ðèíäÿ íàõûø ùÿéàòûì ÿðçèíäÿ óñòà íÿããàøëàðûí ùÿð áèðèíäÿ ùÿð-
äÿíáèð ýþðäöéöì î ñöðöäÿí àéðûëìà òÿëàøû âàðäû. Òÿêêÿíèí
è÷èíäÿ áåëÿ áèð-áèðëÿðèíäÿí àéðûëìûðäûëàð.
“Ãîðõìàéûí, – äåäèì, – bóðaäà ýöíëÿðëÿ ýèçëÿíÿ áèëÿðèê”.
“Ãîðõìàëû îëäóüóìóç àäàì, áÿëêÿ, àðàìûçäàäû äåéÿ, ãîð-
õóðóã”, – Ãàðà äåäè.
“Áóíó äöøöíäöêúÿ, ìÿí äÿ ãîðõóðàì, – äåäèì, – ÷öí-
êè ìÿí äÿ áó øàéèÿëÿðè åøèòäèì”.
Áîñòàí÷ûáàøûíûí àäàìëàðûíäàí íÿããàøëàð áþëöéöíÿ äåäè-
ãîäóëàð ÷àòûá, Çÿðèô ÿôÿíäèíè âÿ ðÿùìÿòëèê ßíèøòÿíè ãÿòëÿ éåòè-
ðÿíèí àðòûã ýèçëèëèéè ãàëìàéàí î êèòàá ö÷öí ýþç íóðó òþêìöø
áèçèì àðàìûçäà îëäóüó ñþéëÿíèðìèø.
Ãàðà ßíèøòÿíèí êèòàáûíà íå÷ÿ ðÿñì ÷ÿêäèéèìè ñîðóøäó.
“Áèðèíúèñè øåéòàíäû. Îíà Àüãîéóíëó íÿããàøõàíàëàðûíäà
ãÿäèì óñòàäëàðûí ÷îõ ÷ÿêäèéè éåðàëòû øåéòàíû ÷ÿêäèì. Ìÿääàù
ìÿíèì éîëóìäàíäû, îíà ýþðÿ äÿ èêè äÿðâèø ÷ÿêìèøäèì. ßíèø-
òÿíÿ, êèòàáûíà äàõèë åëÿìÿñè ö÷öí ìÿí ìÿñëÿùÿò ýþðäöì.
Îñìàíëû ìÿìëÿêÿòëÿðèíäÿ áó äÿðâèøëÿðèí éåðè îëäóüóíäàí
ãÿáóë åòäèðäèì”.
“Ùàìûñû áóäórìó?”
Ùàìûñûíûí áó îëäóüóíó äåéÿíäÿ, Ãàðà øÿéèðäèí îüóð-
ëóüóíó òóòàí êèìè, éåêÿõàíà òÿðçäÿ ãàïûéà äîüðó ýåòäè,

485
åøèêäÿí éàüûøäà èñëàíìûø áèð òîïà êàüûç ýÿòèðèá, áàëàëàðûíà
éàðàëû ãóø ýÿòèðÿí àíà ïèøèêñàéàьы áèçè ö÷ íÿããàøûí ãàðøûñûíà
ãîéäó.
Îíëàðû ùÿëÿ ãîëòóüóíäà îëàíäà òàíûìûøäûì: ãÿùâÿõàíàäà
áó ýåúÿ áàñãûíäà ìÿíèì ãàïûá, ãà÷ûðòäûüûì ðÿñìëÿð èäè. Áóí-
ëàðû íåúÿ ýèðèá åâèìäÿí ýþòöðäöêëÿðèíè ùå÷ ñîðóøìàäûì. Éåíÿ
äÿ Êÿïÿíÿê âÿ Ëåéëÿêëÿ áèðëèêäÿ ðÿùìÿòëèê ìÿääàù ö÷öí
÷ÿêäèéèìèç ðÿñìëÿðè èòàÿòëÿ áèð-áèð ýþñòÿðäèê. Áåëÿúÿ áèð àò,
ýþçÿë áèð àò ãûðàãäà áîéíóáöêöê ãàëäû. Àòûí ÷ÿêèëìÿñèíäÿí
áåëÿ õÿáÿðèì éîõ idi, èíàíûí ìÿíÿ.
“Áó àòû ñÿí ÷ÿêìÿéèáñÿíìè?” – Ãàðà ÿëèäÿéÿíÿêëè õîúà
êèìè äåäè.
“Ìÿí ÷ÿêìÿìèøÿì”, – äåäèì.
“ßíèøòÿíèí êèòàáûíäàêûíû?”
“Î àòû äà ìÿí ÷ÿêìÿìèøÿì”.
“Öñëóáóíäàí î àòû ñÿíèí ÷ÿêäèéèí ìÿëóì îëäó, – äåäè,
– öñòÿëèê, áóíó Óñòàä Îñìàí áàøà äöøäö”.
“Ìÿíèì ùå÷ áèð öñëóáóì éîõäó, – äåäèì. – Áóíó èíäè-
ëÿðäÿ ÿñÿí ìåùÿ ãàðøû îëìàã ö÷öí äåìèðÿì. Ýöíàùñûçëûüûìû
ñöáóò åëÿìÿê ö÷öí äÿ äåìèðÿì. ×öíêè öñëóáó îëìàã, ìÿí-
äÿí þòðö ãàòèë îëìàãäàí äà áåòÿðäè”.
“Ñÿíè ãÿäèì óñòàäëàðäàí âÿ áàøãàëàðûíäàí àéûðàí áèð ôÿð-
ãèí âàð”, – Ãàðà äåäè.
Îíà ýöëöìñÿäèì. Ñèçèí, ùàìûíûçûí áèëäèéèíèçè ýöìàí åëÿ-
äèéèì øåéëÿðè äàíûøìàüà áàøëàìûøäû. Ïàäøàùûìûçëà Xÿçèíÿ -
äàðáàøûíûí áàø-áàøà âåðèá, úèíàéÿòëÿðèí ãàáàüûíû àëìàã ö÷öí
÷àðÿ àõòàðìàëàðûíû, Óñòàä Îñìàíà âåðèëÿí ö÷ ýöíö, êÿíèç
öñóëóíó, àòëàðûí áóðóí äåøèêëÿðèíè, ÿí áþéöê ìþúöçÿ ßíäÿ-
ðóí xÿçèíÿñèíÿ ýèðèá, î ÿë÷àòìàç êèòàáëàðà, äîüðóäàí, áàõäûã-
ëàðûíû ÷îõ äèããÿòëÿ äèíëÿäèì. Ùàìûìûçûí ùÿéàòûíäà ùÿëÿ áàøû-
ìûçäàí êå÷ÿíäÿ áåëÿ áóíäàí ñîíðà ÷îõ óçóí ìöääÿò óíóò-
ìàéàúàüûìûç áèð øåéè éàøàäûüûìûçû áàøà äöøäöéöìöç âàõòëàð
âàð. Ãöññÿëè éàüûø éàüûðäû. Êÿïÿíÿê éàüûøäàí ãöññÿëÿíÿí
êèìè, êÿäÿðëè ùàëäà õÿíúÿðèíè ãóúàãëàìûøäû. Çèðåùèíèí àðõàñû

486
 Orxan Pamuk V $ %" $

óíäàí àüàïïàã îëàí Ëåéëÿê ÿëèíäÿ ëàìïà úÿñàðÿòëÿ òÿêêÿíèí Inventas vitam

è÷ÿðèëÿðèíÿ ýåäèðäè. Òÿêêÿ äèâàðëàðûíäà êþëýÿëÿðè õÿéàë tÿêè

juvat excoluisse
per artes

ýÿçèíÿí áó óñòà íÿããàøëàð ìÿíèì ãàðäàølarûì idi, îíëàðû íÿ

ãÿäÿð äÿ ñåâèðäèì! Íÿããàø îëäóüóìà ýþðÿ, õîøáÿõòëèê äóé-
äóì. “Óñòàä Îñìàíëà éàí-éàíà îòóðóá, ýöíëÿðëÿ ãÿäèì
óñòàäëàðûí ìþúöçÿëÿðèíÿ áàõìàüûí íåúÿ õîøáÿõòëèê îëäóüó-
íó áèëèðñÿíìè? – Ãàðàäàí ñîðóøäóì. – Ñÿíè þïäöìö? Ýþçÿë
öçöíö îõøàäûìû? ßëèíäÿí òóòäóìó? Áàúàðûüûíà, áèëèéèíÿ ùåé-
ðàí îëäóíìó?”
“Óñòàä Îñìàí ãÿäèì óñòàäëàðûí ìèñèëñèçëÿðè àðàñûíäà
ìÿíÿ ñÿíèí öñëóáóí îëäóüóíó ýþñòÿðäè, – Ãàðà äåäè. – Öñëó-
áóí, íÿããàøûí þçö èñòÿéèá ñå÷äèéè áèð øåé îëìàäûüûíû, íÿããà-
øûí êå÷ìèøèíèí, óíóòäóüó õàòèðÿëÿðèíèí áó ýèçëè ãöñóðó öçÿ
÷ûõàðäûüûíû þéðÿòäè. Áèð çàìàíëàð ÷îõ óòàíûëàí âÿ áèçè ãÿäèì
óñòàäëàðäàí ôÿðãëÿíäèðìÿñèíÿ ýþðÿ ýèçëÿäèëÿí áó ýèçëè ãöñóð-
ëàðûí, çÿèôëèêëÿðèí, àéûáëàðûí ôèðÿíý óñòàäëàðûíûí öñóëëàðû áöòöí
úàùàíà éàéûëäûüû ö÷öí áóíäàí ñîíðà àðòûã “øÿõñè õöñóñèééÿò”,
“öñëóá” êèìè þéöëöá îðòàéà ÷ûõàúàüûíû äà ýþñòÿðäè. Áóíäàí
ñîíðà ãöñóðëàðûéëà þéöíÿí ñàäÿëþâùëÿð öçöíäÿí àëÿì äàùà
ðÿíýëè, äàùà ñÿôåù âÿ ÿëáÿòòÿ, äàùà ÷îõ ãöñóðëó îëàúàã”.
Ñþéëÿäèêëÿðèìÿ ãöðóðëà èíàíìàñû Ãàðàíûí áó éåíè ñÿôåù-
ëÿðäÿí áèðè îëäóüóíó ýþñòÿðèðäè.
“Ïàäøàùûìûçûí êèòàáëàðû ö÷öí èëëÿð áîéóíúà éöçëÿðëÿ àòûí
áóðóí äåøèéèíè äöçýöí ÷ÿêìÿéèìè Óñòàä Îñìàí èçàù åëÿéÿ
áèëäèìè?” – ñîðóøäóì.
“Òà óøàãëûüûíûçäàí áÿðè ñèçÿ âåðäèéè åøã, âóðäóüó øèëëÿëÿð
öçöíäÿí ñèçèí ùÿì àòàíûç, ùÿì ñåâýèëèíèç îëäóüóíäàí ùàìû-
ñûíû þçöíÿ âÿ áèð-áèðèíÿ îõøàòäûüûíû î äà áàøà äöøÿ áèëìÿç.
Î, ñèçèí éîõ, Îñìàíëû íÿããàøõàíàñûíûí öñëóáóíóí îëìàñûíû
èñòÿéèðäè. Ñèç äÿ è÷èíèçäÿí ýÿëÿí ãöñóðëàðû, ãÿëèáäÿíõàðèú øåé-
ëÿðè, ôÿðãëÿðè îíóí ùåéðàí îëäóüóíóç êþëýÿñè öçöíäÿí óíóò-
ìóðñóíóç. Ñÿí íÿ âàõò êè Óñòàä Îñìàíûí ýþçëÿðèíèí äÿé-
ìÿéÿúÿéè áàøãà êèòàáëàð, áàøãà ñÿùèôÿëÿð ö÷öí ðÿñì åëÿäèí,
îíäà è÷èíäÿ èëëÿðëÿ éàòàí àòû ÷ÿêäèí”.

487
 “Ðÿùìÿòëèê àíàì àòàìäàí äàùà ÷îõ àüûëëû ãàäûí idi,
– äåäèì. – Íÿããàøõàíàäà éàëíûç Óñòàä Îñìàíäàí éîõ, î áèðè
ñÿðò âÿ ÿñÿáè óñòàäëàðûí øèëëÿëÿðèíäÿí, áþëöêáàøûíûí áèçè ñûíäûð-
ìàã ö÷öí âóðäóüó õÿòêåøëÿðäÿí ýþçöì ãîðõóá, äàùà ãàéûò-
ìàéàúàüûìà ýþðÿ åâäÿ àüëàäûüûì áèð àõøàì ìÿíÿ àëÿìäÿ
èêè úöð àäàì îëäóüóíó ñþéëÿìèøäè: óøàãëûüûíäà éåäèéè øèëëÿëÿ-
ðèí àëòûíäà ãàëûá ÿçèëÿíëÿð. “Îíëàð àõûðàúàí ÿçèê ãàëûðëàð”, – ðÿù-
ìÿòëèê àíàì äåéèðäè. ×öíêè øèëëÿ àðçóëàíäûüû êèìè, è÷ëÿðèíäÿêè
øåéòàíû þëäöðöð. Áèð äÿ áó øèëëÿëÿðäÿí è÷ëÿðèíäÿêè øåéòàíû þëäöð-
ìÿäÿí, àíúàã ãîðõóäóá, òÿðáèéÿ åëÿéèá ÷ûõàí áÿõòÿâÿðëÿð âàð.
Îíëàð äà óøàãëàðûíûí áó ïèñ õàòèðÿñèíè ùå÷ óíóäà áèëìÿçëÿð,
àììà – “Áóíó ùå÷ êÿñÿ ñþéëÿìÿ”, – àíàì äåìèøäè, – øåé-
òàíëà êå÷èíìÿéè þéðÿíäèêëÿðèíäÿí, ùèéëÿýÿð îëìàüû, áèëèíìÿ-
éÿíè áèëìÿéè, äîñò ãàçàíìàüû, äöøìÿíè òàíûìàüû, àðõàëàðûíäà
èøëÿíÿí ùèéëÿëÿðè âàõòûíäà ñåçìÿéè, ìÿí ÿëàâÿ åëÿéèì, íÿãø
åëÿìÿéè ùàìûäàí éàõøû áàúàðûðëàð. Óñòàä Îñìàí áèð àüàúûí
áóäàãëàðûíû àùÿíýëÿ ÷ÿêìÿäèéèìÿ ýþðÿ ìÿíÿ åëÿ øèëëÿ âóðàðäû
êè, ýþçöìäÿí ÿçàá éàøëàðû àõàíäà ýþçëÿðèìèí ãàáàüûíäà
îðìàí úàíëàíûðäû. “Ñÿùèôÿíèí ÿí àõûðûíäàêû ãöñóðó ýþðìöð-
ñÿí”, – äåéèá, áàøûìû ùèääÿòëÿ éóìðóãëàìàñûíäàí äÿðùàë ñîíðà
àéíàíû èñòÿêëÿ ÿëèíÿ ýþòöðöð, ýþç âÿðäèøèíäÿí õèëàñ îëìàüûìûç
ö÷öí ñÿùèôÿíèí öçÿðèíÿ ãîéóð, éàíàüûíû éàíàüûìà äàéàéûá,
àéíàíûí è÷èíäÿêè òÿðñ ñÿùèôÿäÿ áèðäÿí ýþçÿ ýþðöíÿí ãöñóðëàðû
ìÿíÿ áèð-áèð åëÿ ùÿâÿñëÿ ýþñòÿðèðäè êè, ìÿí íÿ î åøãè, íÿ äÿ
î ÿíäàìû ùå÷ óíóäà áèëìÿäèì. Ùàìûíûí ãàáàüûíäà äàíëàéûá,
ÿëèìÿ õÿòêåø âóðäóüóíà ýþðÿ éàòàüûìäà àüëàäûüûì ýåúÿíèí
ñÿùÿðè ÿëëÿðèìè åëÿ ñåâýèéëÿ þïÿðäè êè, áèð ýöí ÿôñàíÿâè íÿããàø
îëàúàüûìà ãûçüûíëûãëà èíàíàðäûì. Î àòû ìÿí ÷ÿêìÿìèøÿì”.
“ßíèøòÿìè þëäöðÿí ìÿëóíóí îüóðëàäûüû ñîíóíúó ðÿñìè
áèç – Ëåéëÿéè íÿçÿðäÿ òóòóðäó – òÿêêÿäÿ àõòàðàúàüûã. Ñÿí
î ñîíóíúó ðÿñìè ýþðìöøäöíìö?”
“Íÿ ïàäøàùûìûçûí ãÿäèì óñòàäëàðëà áàüëû áèç íÿããàøëà-
ðûí, íÿ äÿ äèíèíÿ áàüëû ìöñÿëìàíûí ãÿáóë åëÿéÿúÿéè øåéäèr”,
– äåéèá ñóñäóì.

488
 Orxan Pamuk V $ %" $

Áó ñþçöì îíó äàùà äà èøòàùëàíäûðäû. Ëåéëÿêëÿ áèðëèêäÿ Inventas vitam

òÿêêÿíèí àëòûíû öñòöíÿ ÷åâèðèá àõòàðìàüà áàøëàäûëàð. Áèð-èêè

juvat excoluisse
per artes

äÿôÿ ìÿùç èøëÿðèíè àñàíëàøäûðìàã ö÷öí éàíëàðûíà ýåòäèì.

Òàâàíû àõàí äÿðâèø îòàãëàðûíûí áèðèíäÿ éåðäÿêè ÷óõóðà ùÿì
éàõûíëàøìàñûíëàð, ùÿì äÿ èñòÿéèðëÿðñÿ, àõòàðñûíëàð äåéÿ, èøàðÿ
åëÿäèì. Îòóç èë ÿðçèíäÿ òÿêêÿíèí äèëÿí÷èëÿðè Áÿêòàøèëÿðÿ ãàðûøûá
äàüûëàíäàí áÿðè bàáàíûí ãàëäûüû êè÷èê îòàüûí éîüóí à÷àðûíû
âåðäèì. Ùÿâÿñëÿ ýèðäèêëÿðè îòàãäà áèð äèâàðûí îëìàäûüûíû, éàüû-
øûí, äîüðóäàí, è÷ÿðè éàüäûüûíû ýþðÿíäÿ îòàüû áåëÿ àõòàðìàäûëàð.
Êÿïÿíÿéèí îíëàðëà áèðýÿ îëìàìàñû õîøóìà ýÿëìèøäè,
àììà ìÿíè ýöíàùëàíäûðàúàã äÿëèë òàïûëàíäà îíóí äà î áèðè
èêèñèíÿ ãîøóëàúàüûíû ñåçèðäèì. Óñòàä Îñìàíûí áèçè èøýÿíúÿ-
ëÿðëÿ òÿñëèì åëÿìÿñèíäÿí ãîðõóá, îíóí ãàðøûñûíäà áèð-áèðèìè-
çÿ êþìÿê åëÿìÿéèìèç, Xÿçèíÿäàðáàøûíûí ãàáàüûíà áó ýöúëÿ
÷ûõìàëû îëäóüóìóçó ñþéëÿéÿí Ãàðàéëà Ëåéëÿê ÿìÿëëè-áàøëû
éàõûíëàøìûøäûëàð. Ãàðàíû éþíëÿíäèðÿí øåéèí éàëíûç ßíèøòÿñè-
íèí ãàòèëèíè òàïûá, ýþçÿë Øÿêóðÿéÿ ùÿãèãè òîé ùÿäèééÿñè âåð-
ìÿê éîõ, Îñìàíëû íÿããàøëàðûíû ôèðÿíý óñòàäëàðûíûí éîëóíà
ñàëìàã, áåëÿúÿ ßíèøòÿíèí êèòàáûíû pàäøàùûìûçäàí ýÿëÿúÿê
éåíè ïóëëàðëà, ôèðÿíý óñòàëàðûíû òÿãëèä åëÿéÿ-åëÿéÿ (áó êöôðäÿí
÷îõ ýöëöíúëöêäö) òàìàìëàìàã îëäóüóíó áàøà äöøìöøäöì.
Áó ùèéëÿíèí àõûðûíäà, ÿëáÿòòÿ, Бàø íÿããàø îëìàüû àðçóëàéàí
(÷öíêè Óñòàä Îñìàíûí Êÿïÿíÿéè èñòÿéÿúÿéèíè ùàìû òÿõìèí
åëÿéèðäè), áÿõò ö÷öí ùÿð øåéè ñûíàãäàí êå÷èðìÿéÿ ùàçûð îëàí
Ëåéëÿéèí áèçäÿí, ùÿòòà Óñòàä Îñìàíäàí ãóðòóëìàã èñòÿìÿ-
ñèíè äÿ áàøà äöøöðäöì.
Áèð àíëûüà ôèêðèì äîëàøäû. Éàüûøûí ñÿñèíè äèíëÿéÿ-äèíëÿéÿ
óçóí-óçàäû ôèêèðëÿøäèì. Ñîíðà àòûéëà êå÷ÿí ùþêìäàðëà áàø
âÿçèðÿ êöòëÿíèí àðàñûíäàí ÷ûõûá, äèëÿê÷ÿñèíè âåðìÿéÿ ÷àëûøàí
àäàì êèìè, àììà äÿðèí èëùàìëà Ëåéëÿêëÿ Ãàðàéà éàõûíëàø-
äûì. Ãàðàíëûã äÿùëèçäÿí, ýåíèø ãàïûäàí îíëàðû êå÷èðèá, áèð
âàõòëàð ìÿòáÿõ îëàí ãîðõóíú éåðÿ àïàðäûì. Äàüûíòû è÷èíäÿ
áèð øåé òàïûá-òàïìàäûãëàðûíû ñîðóøäóì, òÿáèè êè, òàïìàìûøäû-
ëàð. Áèð âàõòëàð ãÿðèáÿ – éîõñóëà éåìÿê áèøèðèëÿíäÿ èñòèôàäÿ

489
îëóíàí ãàçàíëàðäàí, ãàá-ãàúàãäàí, êþðöêëÿðäÿí èç áåëÿ éîõ
idi. Ùþðöì÷ÿê òîðëàðû, òîç, ïàë÷ûã, èò-ïèøèê ïèñëèéè, äàüûíòûéëà
þðòöëö áó äèêñèíäèðèúè éåðè ùå÷ òÿìèçëÿìÿéÿ áåëÿ úÿùä åëÿìÿ-
ìèøÿì. È÷ÿðèäÿ ùÿìèøÿêè êèìè ãàéíàüû ìÿëóì îëìàéàí, àììà
ýöúëö êöëÿê ôûðëàíûá ëàìïàíûí èøûüûíû çÿèôëÿäèð, êþëýÿëÿðèìèçè
ýàù ñîëäóðóá, ýàù ãàðàëäûðäû.
“Àõòàðäûíûç, àììà ýèçëè õÿçèíÿнè òàïà áèëìÿäèíèç”, – äåäèì.
Îòóç èë ÿââÿë îúàã îëàí õàðàáàíûí è÷èíäÿêè êöëëÿðè ÿëèìèí
éàíûíû ñöïöðýÿ êèìè âÿðäèøëÿ èñòèôàäÿ åëÿéèá à÷äûì, îðòàéà
÷ûõàí ôûðûíûí äÿìèð ãàïàüûíûí ãóëïóíäàí òóòóá, úûðûëäàäà-
úûðûëäàäà ÷ÿêäèì. Ôûðûíûí êè÷èê àüçûíà ëàìïàíû òóòäóì. Ãàðà-
äàí ÿââÿë Ëåéëÿéèí ùöúóì åëÿéèá, è÷ÿðèäÿêè ìåøèí òîðáàëàðû
ãàïìàñûíû ùå÷ óíóòìàéàúàüàì. Îíëàðû äÿðùàë åëÿ îðaäàúà,
ôûðûíûí àüçûíäà à÷àúàãäû, àììà ìÿí áþéöê îòàüà ýåðè ãàéûò-
äûüûìäàí, Ãàðà äà áóðàäà òÿê ãàëìàãäàí ãîðõóá, àðõàìúà
ýÿëäèéèíäÿí Ëåéëÿê íàçèê, óçóí àéàãëàðûéëà àðõàìûçúà ýÿëäè.
Òÿìèç éóí úîðàáëàðûì, øàëâàðûì, ãûðìûçû äîíóì, ÿí êöáàð
óçóíãîë êþéíÿéèì, èïÿê êþéíÿéèì, öëýöúöì, äàðàüûì âÿ
äèýÿð ÿøéàëàðûìûí òîðáàäàí ÷ûõäûüûíû ýþðÿíäÿ áèð àíëûüà ÷àø-
áàø ãàëäûëàð. Ãàðàíûí à÷äûüû î áèðè òîðáàäàí ÿëëè ö÷ Âåíåñèéà
ãûçûëû, ñîí èëëÿðäÿ íÿããàøõàíàäàí îüóðëàäûüûì ãûçûë òÿáÿãÿëÿð,
ùàìûäàí ýèçëÿòäèéèì þðíÿê äÿôòÿðèì, ñÿùèôÿëÿðèí àðàñûíäà
îüóðëóã ãûçûë òÿáÿãÿëÿð, áèð ãèñìèíè þçöì ÷ÿêèá, áèð ãèñìèíè
ñàüäàí-ñîëäàí òîïëàéûá éûüäûüûì ÿäÿáñèç ðÿñìëÿð, ñåâèìëè
àíàìäàí éàäèýàð ãàëàí ÿãèã öçöêëÿ áèð ÷ÿíýÿ àü ñà÷û, ÿí
éàõøû ãÿëÿìëÿðèìëÿ ôûð÷àëàðûì áèð-áèð ÷ûõäû.
“Ýöìàí åëÿäèéèíèç êèìè, ãàòèë îëñàéäûì, – ñàäÿëþâùúÿñè-
íÿ ãöðóðëà äåäèì. – Эèçëè õÿçèíÿìäÿí áóíëàð éîõ, î ñîíóí-
úó ðÿñì ÷ûõàðäû”.
“Íèéÿ áóíëàð ÷ûõäû”, – Ëåëéÿê ñîðóøäó.
“Áîñòàí÷ûáàøûíûí àäàìëàðû åâèìè àõòàðàíäà – åéíèëÿ
ñÿíèí åâèíè àõòàðäûãëàðû êèìè, – áöòöí þìðöì áîéó éûüäûüûì
áó ãûçûëëàðûí èêèñèíè àðñûçëûãà úèáëÿðèíÿ ñîõìóøäóëàð. Áó àë÷àã
ãàòèë öçöíäÿí áèçèì éåíÿ äÿ àõòàðûëàúàüûìûçû ôèêèðëÿøäèì, åëÿ

490
 Orxan Pamuk V $ %" $

ùàãëûéìûøàì äà. Î ñîíóíúó ðÿñì ìÿíäÿ îëñàéäû, áóðaäà Inventas vitam

îëàðäû”.
juvat excoluisse
per artes

Áó ñîí úöìëÿíè äåìÿéèì ñÿùâ èäè, àììà éåíÿ äÿ ðàùàò-

ëàíäûãëàðûíû, òÿêêÿíèí ãàðàíëûã ýóøÿñèíäÿ îíëàðû õèðòäÿêëÿéÿ-
úÿéèìäÿí àðòûã ãîðõìàéàúàãëàðûíû ñåçèðäèì. Ñèç äÿ èíàíäû-
íûçìû ìÿíÿ?
Àììà áó äÿôÿ ãÿëáèìè íàðàùàòëûã áöðöìöøäö: ìÿíè áó
ãÿäÿð ãóðäëàíäûðàí òà óøàãëûã èëëÿðèíäÿí áÿðè òàíûäûüûì íÿã-
ãàø éîëäàøëàðûìûí óçóí ìöääÿòäè, ïèíòèëèêëÿ ïóë éûüäûüûìû, ãûçûë
àëûá ýèçëÿòäèéèìè, öñòÿëèê, ÿäÿáñèç ðÿñìëÿðèìèí éåðèíè þéðÿíèá
ýþðìÿëÿðè äåéèëäè. Áöòöí áóíëàðû íÿããàø äîñòëàðûìà òÿëàø àíûí-
äà ýþñòÿðäèéèìäÿí, ÿñë ïåøìàí÷ûëûã äóéóðäóì. Àíúàã íåúÿ
ýÿëäè éàøàéàí àäàìûí ñèððè áó ãÿäÿð àñàí îðòàéà òþêöëöð.
“Éåíÿ äÿ, – Ãàðà õåéëè ñîíðà äåäè, – Óñòàä Îñìàí ùå÷
áèð øåé äåìÿäÿí, ùå÷ áèðèìèçÿ èøàðÿ åëÿìÿäÿí áèçè bîñòàí÷û-
áàøûéà åòèíàñûçëûãëà òÿñëèì åëÿéÿðñÿ, èøýÿíúÿäÿ íÿ äåéÿúÿéè-
ìèçÿ ãÿðàð âåðÿê”.
Öçÿðèìèçäÿ äöøöíúÿñèçëèê, áåçýèíëèê îëäóüóíó ùèññ åëÿéèð-
äèì. Ëåéëÿêëÿ Êÿïÿíÿê ëàìïàíûí ñîëüóí èøûüûíäà äÿôòÿðèìäÿêè
ÿäÿáñèç ðÿñìëÿðÿ áàõûðäûëàð. Ùå÷ áèð øåéÿ ôèêèð âåðìÿéÿúÿê
îâãàòäà, ùÿòòà ãîðõóëó òÿðçäÿ õîøáÿõò èäèëÿð. Ùàíñû îëäóüó-
íó ÷îõ éàõøû òÿõìèí åëÿäèéèì ñÿùèôÿéÿ áàõìàã ö÷öí ãöââÿòëè
èñòÿê äóéäóì, éåðèìäÿí ãàëõäûì, èêèñèíèí àðõàñûíäà äóðóá,
þçöì ðÿñì åëÿäèéèì ÿäÿáñèç ðÿñìÿ ÷îõ óçàãëàðäà ãàëìûø
õîøáÿõò õàòèðÿíè õàòûðëàéàí êèìè, ùÿéÿúàíëà, äèíìÿçúÿ áàõ-
äûì. Ãàðà äà áèçÿ ãîøóëìóøäó. Î ðÿñìÿ äþðäöìöçöí áèðëèê-
äÿ áàõìàüûìûç íÿäÿíñÿ ãÿëáèìè äÿðèíäÿí ðàùàòëàndûrûðäû.
“Êîðëà ýþðÿí ùå÷ áèð îëàðìû?” – Ëåéëÿê óçóí ìöääÿò-
äÿí ñîíðà äåäè. Ýþðäöéöìöç ÿäÿáñèçëèê áåëÿ îëñà, Àëëàùûí
áèçÿ âåðäèéè ýþðìÿ çþâãöíöí óúà îëäóüóíàìû åéùàì âóðóð-
äó? Àììà áåëÿ øåéëÿðè ùå÷ áàøà äöøìÿçäè, Ãóðàí-è Êÿðèìè
ãÿòè îõóìàçäû. Ãóðàí-è Êÿðèìèí áó àéÿñèíèí ùåðàòëû ãÿäèì
óñòàäëàð òÿðÿôèíäÿí òåç-òåç õàòûðëàíäûüûíû áèëèðäèì. Áþéöê
óñòàäëàð áó ñþçö ðÿñì åëÿìÿíèí äèíèìèçÿ ýþðÿ éàñàã îëäóüó,

491
ðÿññàìëàðûí ãèéàìÿò ýöíö úÿùÿííÿìÿ éîëëàíàúàãëàðûéëà
áàüëû íàõûø äöøìÿíëÿðèíèí òÿùäèäèíÿ úàâàá êèìè èñòèôàäÿ
îëóíóðäó. Àììà î ñåùðëè àíà ãÿäÿð Êÿïÿíÿéèí àüçûíäàí,
ñàíêè, þç-þçöíÿ òþêöëÿí áó ñþçö ãÿòè èñòÿìÿìèøäèì.
“Ìÿí êîðëà ýþðÿíèí áèð îëìàäûüûíû ýþñòÿðÿí ðÿñì ÷ÿê-
ìÿê èñòÿðäèì!”
“Êîðëà ýþðÿí êèìäè?” – Ãàðà ñàäÿëþâùëöêëÿ äåäè.
“Êîðëà ýþðÿí áèð îëìàç. Âå ìя éåñòåâèë’ÿìÿ âå’ë áàñèðó ’-
íóí a÷masûdû”, – Êÿïÿíÿê äåäè âÿ äàâàì åëÿäè.

“Ãàðàíëûãëà àéäûíëûã äà áèð îëìàç,

Êþëýÿéëÿ èñòè éåð äÿ áèð îëìàç.
Âÿ äèðèëÿðëÿ þëöëÿð äÿ áèð îëìàç”.

Áèð àíëûüà Çÿðèô ÿôÿíäèíèí, ßíèøòÿíèí, áó àõøàì ãÿòëÿ éåòè-

ðèëÿí ìÿääàù ãàðäàøëàðûìûçûí àãèáÿòèíäÿí òèòðÿäèì. Î áèðèëÿð
äÿ ìÿíèì êèìè ãîðõìóøäóëàðìû? Ùå÷ êÿñ áèð ìöääÿò éåðèí-
äÿí òÿðïÿíìÿäè. Ëåëéÿê ÿëèíäÿ ìÿíèì äÿôòÿðèìè ùÿëÿ à÷ûã
òóòóðäó, àììà ÷ÿêäèéèì ÿäÿáñèçëèéÿ ùÿëÿ áàõñàã äà, ñàíêè,
îíó ýþðìöðäö!
“Ìÿí äÿ ãèéàìÿò ýöíöíö ÷ÿêìÿê èñòÿðäèì, – Ëåéëÿê äåäè.
– Þëöëÿðèí äèðèëìÿñèíè, ýöíàùêàðëà ýöíàùñûçûí áèð-áèðèíäÿí
àéðûëìàñûíû. Àììà Ãóðàí-è Êÿðèìèìèçè íèéÿ ðÿñì åëÿéÿ
áèëìèðèê?”
Ýÿíúëèê èëëÿðèìèçäÿ íÿããàøõàíàíûí åéíè îòàüûíäà èøëÿéÿí-
äÿ åéíèëÿ àùûë óñòàëàðûí ýþçëÿðèíè äèíúÿëòìÿê ö÷öí åëÿäèéè
êèìè, áÿçÿí áàøûìûçû èø òàõòàëàðûíäàí, ðÿùëÿëÿðäÿí ãàëäûðàð,
àüëûìûçà ýÿëÿí áàìáàøãà áèð ìþâçóäàí åëÿ-áåëÿ ñþç à÷àðäûã.
Åéíèëÿ èíäè ãàáàüûìûçäà à÷ûã äóðàí äÿôòÿðÿ áàõàíäà åëÿäèéè-
ìèç òÿêè, î âàõòëàð äà êþíëöìöçäÿ ÿñÿí øåéëÿðäÿí äàíûøàíäà
áèð-áèðèìèçÿ áàõìàçäûã. ×öíêè äèíúÿëòìÿê ö÷öí ýþçëÿðèìèçè
à÷ûã ïÿíúÿðÿäÿí åøèéÿ çèëëÿéèðäèê. Õîøáÿõò øÿéèðäëèê èëëÿðèíèí
áó ýþçÿëëèéèíè õàòûðëàìàüûí ùÿéÿúàíûäûìû, Ãóðàí-è Êÿðèìèí
óçóí ìöääÿòäè à÷ûá îõóìàäûüûìäàí, î àíäà ñÿìèìèééÿòëÿ

492
 Orxan Pamuk V $ %" $

äóéäóüóì ïåøìàí÷ûëûã öçöíäÿíìè, éîõñà ãÿùâÿõàíàäà Inventas vitam

àõøàì ýþðäöéöì úèíàéÿòèí äÿùøÿòèíäÿíìè, áèëìèðÿì, àðòûã

juvat excoluisse
per artes

íþâáÿ ìÿíÿ ýÿëÿíäÿ ôèêðèì ãàðûøäû, öðÿéèì òÿùëöêÿ ãàðøûñûí-

äà îëàí êèìè ñöðÿòëÿíäè, àüëûìà áàøãà áèð øåé ýÿëìÿéÿíäÿ
áåëÿ äåäèì:
“Òÿõìèíÿí ял-Áягяря ñóðÿñèíèí àõûðûíäà áó ìÿíàíû
âåðÿí àéÿëÿð âàð êè, ìÿí ÿí ÷îõ îíëàðû ðÿñì åëÿìÿê èñòÿðäèì:
Éà Ðÿááè, áèçè óíóòäóãëàðûìûçà âÿ õÿòàëàðûìûçà ýþðÿ ñîðüó-
ñóàëà ÷ÿêìÿ. Àëëàùûì, áèçÿ ÿââÿëêèëÿð êèìè ãàëäûðà áèëìÿéÿ-
úÿéèìèç éöêö éöêëÿìÿ. Áèçè, ñó÷ëàðûìûçû, ýöíàùëàðûìûçû ÿôâ åëÿ
âÿ áàüûøëà! Áèçÿ ìÿðùÿìÿò áóéóð, éà Ðÿááè!” Ñÿñèì áèð àíëûüà
ãûðûëäû, ùå÷ ýþçëÿìÿäèéèì ùàëäà, àõàí ýþç éàøëàðûìäàí óòàí-
äûì. Áÿëêÿ, øÿéèðäëèê èëëÿðèíäÿ þçöìöçö ãîðóìàã, ùÿññàñëûüû-
ìûçû ýþñòÿðìÿìÿê ö÷öí åëÿ ùåé ùàçûð ñàõëàäûüûìûç ëàüëàüû-
÷ûëûãäàí ãîðõäóüóìà ýþðÿ.
Ýöìàí åëÿéèðäèì êè, ýþç éàøëàðûì äÿðùàë ñàêèòëÿøÿð, àììà
þçöìö ñàõëàéà áèëìÿäèì, ùû÷ãûðà-ùû÷ãûðà àüëàìàüà áàøëàäûì.
Ìÿí àüëàäûãúà î áèðèëÿðèíèí ùÿð áèðèíè ãàðäàøëûã, ôÿëàêÿò âÿ
êÿäÿð äóéüóëàðû áöðöäöéöíö ùèññ åëÿéèðäèì. Ïàäøàùûìûçûí
íÿããàøõàíàñûíäà àðòûã ôèðÿíý òÿðçèíäÿ íÿãø åäèëÿúÿê áöòöí
ùÿéàòëàðûìûçû âåðäèéèìèç öñóëëàð âÿ êèòàáëàð éàâàø-éàâàø óíó-
äóëàúàã, ÿñëèíäÿ, ùÿð øåé áàøà ÷àòàúàã, ÿðçóðóìèëÿð áèçè ñûõûø-
äûðûá äþéìÿñÿ, pàäøàùûí èøýÿíúÿëÿðè øèêÿñò åëÿéÿúÿêäè... àììà
àüëàéàíäà, þç ùû÷ãûðûãëàðûì âÿ è÷ ÷ÿêìÿëÿðèì àðàñûíäà íåúÿ
éàüûøûí ãöññÿëè òûããûëòûñûíû ùÿëÿ äèíëÿìÿéÿ äàâàì åëÿéèðäèì,
áåéíèìèí áèð ýóøÿñèéëÿ äÿ ìÿíè àüëàäàí øåéèí áóíëàð îëìàäû-
üûíû äà ùèññ åëÿéèðäèì. Î áèðèëÿð áóíó íÿ ãÿäÿð áàøà äöøöðäöëÿð?
Ùÿì ñÿìèìèééÿòëÿ àüëàéûð, ùÿì äÿ éàëàíäàí àüëàäûüûìäàí
ýèçëè-àøêàð ýöíàù äóéóðäóì.
Êÿïÿíÿê ìÿíÿ éàõûíëàøäû, ÿëèíè ÷èéíèìÿ ãîéäó, ñà÷ûìû
îõøàäû, éàíàüûìäàí þïäö, øèðèí ñþçëÿð ñþéëÿäè. Áó äîñòëóã
ìÿíè äàùà äà ñÿìèìèééÿòëÿ, ýöíàùêàðúàñûíà àüëàòäû. Öçöíÿ
áàõà áèëìèðäèì, àììà íÿäÿíñÿ þçöìö èíàíäûðìàüà ÷àëûøûð-
äûì êè, î äà àüëàéûð. Áèðëèêäÿ îòóðäóã.

493
 Íÿããàøõàíàéà íåúÿ åéíè èë áèðýÿ øÿéèðä âåðèëäèéèìèçè,
àíàìûçäàí àéðûëûá, áàøãà ùÿéàòà áèðäÿí áàøëàìàãëà êå÷ÿí
ãÿðèáëèéèí ãöññÿñèíè, ùÿëÿ èëê ýöíäÿí éåìÿéÿ áàøëàäûüûìûç
øèëëÿëÿðèí àüðûñûíû, Xÿçèíÿäàðáàøûäàí ýÿëÿí èëê ùÿäèééÿëÿðèí
ñåâèíúèíè, ãà÷à-ãà÷à åâÿ ãàéûòäûüûìûç ýöíëÿðè åëÿ áó îâãàòëà
õàòûðëàäûã. ßââÿëúÿ àíúàã î äàíûøûð, ìÿí êÿäÿðëÿ äèíëÿéèðäèì,
àììà ñîíðà ñþùáÿòÿ Ëåéëÿê, äàùà ñîíðà èëê øÿéèðäëèê èëëÿðè-
ìèçäÿ áèð àðà íÿããàøõàíàéà ýèðèá-÷ûõàí Ãàðà äà ãîøóëàíäà,
àç ñîíðà àüëàäûüûìû äà óíóòäóì, ìÿí äÿ îíëàðëà ýöëöøÿ -
ýöëöøÿ äàíûøìàüà áàøëàäûì.
Øÿéèðäëÿðèí åðêÿíäÿí ãàëõûá, íÿããàøõàíàíûí ÿí áþéöê
îòàüûíäàêû îúàüû éàíäûðûá, èñòè ñóéëà äþøÿìÿíè ñèëäèêëÿðè ãûø
ñÿùÿðëÿðèíè õàòûðëàäûã. Áöòöí ýöíäÿ àüàúûí áèð éàðïàüûíû
àíúàã íÿãø åëÿéÿúÿê ãÿäÿð èëùàìñûç âÿ åùòèéàòëû áèð ðÿùìÿòëèê
ãÿäèì “óñòà”íûí î éàðïàã ÿâÿçèíÿ, à÷ûã ïÿíúÿðÿäÿí ýþðöíÿí
áàùàð àüàúëàðûíûí éàìéàøûë éàðïàãëàðûíà éåíÿ áàõäûüûìûçû
ýþðÿíäÿ: “Îðà éîõ, áóðà áàõûí!” – äåéÿ áèçè äþéöá-åëÿìÿäÿí
éöçöíúö êÿðÿ äàíëàìàüûíû õàòûðëàäûã. Èôðàò èøëÿìÿêäÿí ñöñò
äöøÿíäÿ åâèíÿ ýåðè éîëëàíàí ñûñãà áèð øÿéèðäèí ÿëèíäÿ áîü÷àñû
ãàïûéà ýåäÿí âàõò áöòöí íÿããàøõàíàäà åøèäèëÿí àüëàðòûñûíû
õàòûðëàäûã. Ñîíðà ýþçöìöçöí ãàáàüûíà ö÷ íÿããàøûí öçÿðèíäÿ
àëòû àé ÷àëûøäûãëàðû áèð ñÿùèôÿíèí (Øèðâàí éîëóíäà, Êûíûê äÿðÿñè
ãûðàüûíäà àúëûã òÿùëöêÿñè êå÷èðÿí Îñìàíëû îðäóñóíóí ßðÿøè
èøüàë åëÿéÿíäÿ ãàðíûíû äîéóðìàñû) öñòöíäÿ ÷àòëàéàí òóíú
ùîããàäàí þëöìúöë ãûðìûçûíûí àüûð-àüûð òþêöëìÿñèíÿ çþâãëÿ
òàìàøà åëÿìÿéèìèç úàíëàíäû (÷öíêè ùå÷ áèçèì ãÿáàùÿòèìèç
äåéèëäè). Ôÿòùëÿðèíÿ, ýöúöíÿ, âàð-äþâëÿòèíÿ áàõûá, åâèíäÿ åéíè-
ëÿ pàäøàùûìûçûí îâ êþøêöíäÿêè êèìè, òàâàí áÿçÿìÿñè èñòÿéÿí
éåòìèøéàøëû ïàøàíûí ÿí ýþçÿë àðâàäû ÷ÿðêÿç õàíûìëà ö÷öìöçöí
áèðëèêäÿ ñåâèøèá, áèðëèêäÿ îíà àøèã îëìàüûìûçäàí íÿçàêÿòëÿ,
ùþðìÿòëÿ ñþç à÷äûã. Ãûø ñÿùÿðëÿðè áóõàðû êàüûçû éóìøàëòìà-
ñûí äåéÿ, éàðûà÷ûã ãàïûíûí åøèéèíäÿ è÷èëÿí ìÿðúèìÿê øîðáàñûíûí
ëÿççÿòèíäÿí äÿ ùÿñðÿòëÿ ñþç à÷äûã. Óñòàäûìûçûí ìÿúáóðèééÿ-
òèyëÿ øÿéèðäëèê åëÿìÿéÿ óçàã áèð éåðÿ ýåäÿíäÿ íÿããàøõàíà-

494
 Orxan Pamuk V $ %" $

äàêû äîñòëàðäàí âÿ óñòàëàðäàí óçàã äöøìÿéèí ùöçíöíäÿí äÿ. Inventas vitam

Áèð àðà ýþçëÿðèìèí ãàáàüûíäà ÿçèç Êÿïÿíÿéèí îí àëòû éàøûí-

juvat excoluisse
per artes

äàêû î ÿí øèðèí ùàëû úàíëàíäû: áèð éàç ýöíö à÷ûã ïÿíúÿðÿäÿí

ýèðÿí ýöíÿø áàë ðÿíýèíäÿêè ÷ûëïàã ãîëëàðûíà äöøÿíäÿ ÿëèíäÿêè
áàëûããóëàüû ìþùðÿíè ñöðÿòëÿ îéíàäûá, êàüûç úèëàëàéûðäû. Äàëüûí-
äàëüûí ýþðäöéö áó èøèí éàðûñûíäà áèð àíëûüà äàéàíûð, êàüûçäà-
êû ãöñóðà ýþçëÿðèíè éàõûíëàøäûðûá, äèããÿòëÿ ñàô-÷öðöê åëÿéèð,
áèð-èêè äÿéèøèê ùÿðÿêÿòëÿ î íþãòÿäÿí ìþùðÿíè êå÷èðÿíäÿí
ñîíðà éåíÿ ÿââÿëêè âÿçèééÿòèíè àëûá, ÿëè ñöðÿòëÿ àøàüû-éóõàðû
ýåäèá-ýÿëÿíäÿ õÿéàëëàð è÷èíäÿ ïÿíúÿðÿäÿí óçàãëàðà áàõûðäû.
Ùå÷ óíóòìàéàúàüûì, ìÿíèì äÿ áàøãàëàðûíà åëÿäèéèì øåé
éåíèäÿí ïÿíúÿðÿäÿí åøèéÿ áàõìàäàí, ÷îõ ãûñà ìöääÿòÿ
áàõûøëàðûíû ýþçëÿðèìèí è÷èíÿ äèêìÿñè iäè. Áó áàõûøûí áöòöí
øÿéèðäëÿðèí áèëäèéè àíúàã áèðúÿ ìÿíàñû âàðûäû: õÿéàë ãóðìà-
ñàí, çàìàí ùå÷ êå÷ìÿç.

495
 EBSIL FGJ] ]KL]Q M]N]

Ìÿíè óíóòìóñóíóç, éîõ? Áóðaäà îëäóüóìó áàðû äàùà

ñèçäÿí ýèçëÿòìÿéèì. ×öíêè è÷èìäÿ ýåòäèêúÿ áþéöéÿí áó ñÿñëÿ
äàíûøìàã ìÿíèì ö÷öí ãàðøûñûàëûíìàç åùòèéàúäû. Áÿçÿí þçö-
ìö ÷îõ ìÿúáóð åëÿéèðÿì, áóíà ýþðÿ äÿ ñÿñèìäÿêè ÷àòäàüûí
áàøà äöøöëÿúÿéèíè àüëûìà ýÿòèðèðÿì. Áÿçÿí þçöìö ÿìÿëëè-áàøëû
ÿëÿ âåðèðÿì – îíäà äà àüçûìäàí î áèðè øÿõñèééÿòèìÿ èøàðÿ
åëÿéÿí, ñèçèí áàøà äöøÿúÿéèíèç êÿëìÿëÿð òþêöëöð. ßëëÿðèìè òèò-
ðÿäèð, àëíûìà òÿð ýÿòèðèð, äÿðùàë áóíëàðûí äà éåíè ÿëàìÿòëÿð
îëäóüóíó áàøà äöøöðÿì.
Áåëÿëèêëÿ, áóðaäà íÿ ãÿäÿð õîøáÿõòÿì! Íÿããàø ãàðäàø-
ëàðûìëà îòóðóá, áèð-áèðèìèçÿ òÿñÿëëè âåðèá, èéèðìè áåø èëèí õàòè-
ðÿëÿðèíè õàòûðëàéàíäà àüëûìûçà äöøìÿí÷èëèêëÿð éîõ, íÿãø åëÿ-
ìÿíèí ýþçÿëëèêëÿðè âÿ ëÿòàôÿòè ýÿëèð. Äöíéàíûí àõûðûíûí ýÿëìÿñè
ùèññèéëÿ îòóðóá, éàøëû ýþçëÿðëÿ áèð-áèðèìèçè îõøàéûá, ÿââÿëêè
ýþçÿë ýöíëÿðè õàòûðëàìàüûìûçäà ùÿðÿì ãàäûíëàðûíà ìÿõñóñ
áèð øåé äÿ âàð.
Áó áÿíçÿòìÿíè Òåéìóðëó îüóëëàðûíûí òàðèõèíè éàçàíäà
øèðàçëû, ùåðàòëû ãÿäèì óñòàäëàðûí ùåêàéÿëÿðèíè äÿ íàüûë åëÿéÿí
êèðìàíëû ßáó Ñÿèääÿí àëäûì. Áóíäàí éöç ÿëëè èë ÿââÿë Ãàðàãî-
éóíëó ùþêìäàðû Úàùàí øàù àðàëàðûíäà ñàâàøàí Òåéìóð ñîéóí-
äàí õàíëàðûí, øàùëàðûí êè÷èê îðäóëàðûíû, ìÿìëÿêÿòëÿðèíè ìÿüëóá
åëÿéèá, äàüûäûá, ìöçÿôôÿð òöðêìÿí îðäóëàðûéëà áöòöí ßúÿì
þëêÿñèíè êå÷èá, Äîüóéà ýÿëìèø Òåéìóðóí ÿí àõûðûíúû îüëó
Øàùðóùóí íÿâÿñè Èáðàùèìè Åñòåðàáàääà éåíèá, Ýöðýàíû àëìûø,
îðäóëàðûíû Ùåðàò ãàëàñûíà äîüðó àïàðìûøäû. Êèðìàíëû òàðèõ÷è-
éÿ ýþðÿ, éàëíûç ßúÿì þëêÿñèíÿ éîõ, Ùèíäèñòàíäàí Áèçàíñà,
úàùàíûí éàðûñûíà éàðûì ÿñðäè ùþêì åëÿéÿí Òåéìóð ñîéóíóí
éåíèëìÿç ýöúöíÿ åíÿí áó áþéöê çÿðáÿ åëÿ ôÿëàêÿò âÿ äàüûíòû
ùàâàñû ýÿòèðìèøäè êè, ìöùàñèðÿ àëòûíäàêû Ùåðàò ãàëàñû àüçûíà-
úàí äîëìóøäó. Ãàðàãîéóíëó Úàùàí øàùûí ÿëèíÿ êå÷èðäèéè
ãàëàëàðäàêû Òåéìóð ñîéóíäàí ùàìûíû ðÿùìñèçúÿñèíÿ þëäöð-

496
 Orxan Pamuk V $ %" $

äöéöíö, øàùëàðûí, øàùçàäÿëÿðèí ùÿðÿìëÿðèíäÿêè ãàäûíëàðû Inventas vitam

ñå÷èá-ñîíàëàéûá, þç ùÿðÿìèíÿ ãàòäûüûíû, íÿããàøëàðû áèð-áèðèí-

juvat excoluisse
per artes

äÿí àéûðûá, ÷îõóíó þçöíöí óñòà íÿããàøëàðûíà ðÿùìè ýÿëìÿ-

äÿí âåðäèéèíè îõóúóñóíà ãÿðèáÿ çþâãëÿ õàòûðëàäàí òàðèõ÷è ßáó
Ñÿèä áó íþãòÿäÿ ùåêàéÿñèíè ãàëà áöðúëÿðèíäÿ äöøìÿíè ïöñ-
êöðòìÿéÿ ÷àëûøàí øàù âÿ ÿñýÿðëÿðèíäÿí, íÿããàøõàíàäà ãÿëÿì-
ëÿð, áîéàëàð àðàñûíäà, ìöùàñèðÿíèí àðòûã ÷îõäàí áÿëëè îëàí
ãîðõóíú ñîíóíó ýþçëÿéÿí íÿããàøëàðà ÷åâèðìèø, àäëàðûíû áèð-
áèð ñàéäûüû, áó ýöí ùàìûñû óíóäóëìóø íÿããàøëàðûí äà åéíèëÿ
øàùûí ùÿðÿìèíäÿêè ãàäûíëàð êèìè áèð-áèðèíè ãóúàãëàéûá, àüëàøà-
àüëàøà êå÷ìèø ýþçÿë ýöíëÿðè õàòûðëàìàãäàí áàøãà ùå÷ áèð øåé
åëÿéÿ áèëìÿäèêëÿðèíè éàçìûøäû.
Áèç äÿ êÿäÿðëè ùÿðÿì ãàäûíëàðû êèìè ÿââÿëäÿí pàäøàùûí
áèçÿ äàùà ñÿìèìè ñåâýè ýþñòÿðäèéèíäÿí, áàéðàìëàðäà îíà
âåðäèéèìèç áÿçÿêëè ðÿíýáÿðÿíý ãóòó, àéíà âÿ òàáàãëàðû, áÿçÿí-
ìèø äÿâÿãóøó éóìóðòàëàðûíû, êàüûçäàí êÿñèá-äöçÿëòäèéèìèç
èøëÿðè, òÿêéàðïàã ðÿñìëÿðè, ÿéëÿíúÿëè ÿëéàçìàëàðû, îéóí êàüûç-
ëàðûíû, êèòàáëàðû ãÿáóë åëÿéÿíäÿí ñîíðà áèçÿ ùÿäèééÿ âåðäèéè
õÿçëè êàôòàíëàðû, âàõòèëÿ áàüûøëàäûüû ïóë äîëó êèñÿëÿðè õàòûðëàäûã.
Î ýöíëÿðèí ÷àëûøãàí, úÿôàêåø, àçà ãàíå îëàí àùûë íÿããàøëàðû
èíäè ùàðaäà iäi? Íåúÿ åëÿäèéèìè ýþðìÿëÿðèíèí ãûñãàíúëûüûí-
äàí, ãûðàüà èø ýþðäöéöìöí áÿëëè îëìàñûíûí òÿëàøûíäàí åâäÿ
äóðóø ýÿòèðìÿç, ùÿð ýöí íÿããàøõàíàéà ýÿëÿðäèëÿð. Áöòöí
ùÿéàòûíû ðÿñìëÿðäÿêè ñàðàé äèâàðëàðûíûí èíúÿ áÿçÿêëÿðèíè, ùÿð
áiðèíèí äèýÿðèíäÿí ôÿðãëè îëäóüóíó àíúàã óçóí ìöääÿò áàõàíäà
áàøà äöøÿúÿéèì ñÿðâëÿðèí éàðïàãëàðûíû, ñÿùèôÿëÿðèí áîø éåðëÿ-
ðèíè äîëäóðóá éåääèéàðïàãëû ÷þë îòëàðûíû ÷ÿêìÿéÿ òÿâàçþêàð-
ëûãëà ùÿñð åëÿìèø àùûë íÿããàøëàð ùàðaäà iäi? Àëëàùûí êèìèéÿ
éàëíûç áàúàðûãëà ãàáèëèééÿò âåðÿíäÿ, êèìèéÿ äÿ éàëíûç ñÿáèðëÿ
òÿâÿêêöë âåðìÿñèíèí äÿ ùèêìÿòè âÿ ÿäàëÿòè îëäóüóíó ãÿáóë
åëÿéèá, ãÿòèééÿí, ãûñãàíúëûã åëÿìÿéÿí îðòàáàá óñòàäëàð ùàðà-
äà iäiëÿð? Áÿçèëÿðè äîíãàð âÿ äàèì ýöëöìñÿéÿí, áÿçèëÿðè øèðèí
õÿéàëëû âÿ ñÿðõîø, áÿçèëÿðè äÿ ùå÷ êÿñÿ ÿðÿ âåðÿ áèëìÿäèéè ãûçû-
íû áèçÿ ñûðûìàãäà ìàðàãëû îëàí áó óñòàä ÿìèëÿðè õàòûðëàäûãúà,

497
øÿéèðäëèê âÿ èëê óñòàëûã èëëÿðè íÿããàøõàíàñûíûí óíóäóëìóø
òÿôÿððöàòëàðûíû ýþçëÿðèìèçèí ãàðøûñûíäà úàíëàíäûðìàüà ÷àëûøäûã.
Ùàíû, úÿäâÿë ÷ÿêÿíäÿ äèëèíè éàíàüûíà – úèçýè ñÿùèôÿíèí ñàüûíà
éàõûíëàøûðñà, ñîë éàíàüà, ñîëóíà éàõûíëàøûðñà, ñàü éàíàüà –
äàéàéàí áèð øÿùëà úÿäâÿëêåø âàðäû. Áîéàíû ãà÷ûðàíäà “éà ñÿáèð,
éà ñÿáèð” õûðäà êèùêèùëÿðëÿ þçöíÿ ýöëÿí áàëàúà, àðûã íÿããàø
âàðäû. Àëò ãàòäàêû úèëä÷è øÿéèðäëÿðèéëÿ ñààòëàðëà ñþùáÿò åëÿéÿí,
àëíûíà ñöðòöëñÿ, ãûðìûçû ìöðÿêêÿáèí éàøëàíìàüû äàéàíäûðäû-
üûíû èääèà åëÿéÿí éåòìèøéàøëû íàõûø óñòàñû âàðäû. Áîéàíûí úèç-
ýèñèíè ýþðìÿê ö÷öí ñöðòäöéö þç ÿëëÿðèíèí äûðíàãëàðû äîëàíäà
øÿéèðäëÿðèí áèðèíè, ùÿòòà ðàñòûíà ÷ûõàí ùÿð ùàíñû áèðèíè ñàõëà-
éûá, äûðíàüûíà áîéà ñöðòÿí ÿñÿáè óñòàä âàðäû. Íàõûøäàí àðòàí
ãûçûë òîçëàðûíû òîïëàìàã ö÷öí èñòèôàäÿ åäèëÿí òöêëö äîâøàí
àéàãëàðûéëà ñàããàëëàðûíû îõøàäûãúà, áèçè ýöëäöðÿí øèøìàí íÿã-
ãàø âàðäû, ùàíû, ùàðaäà idilÿr?
Èëëÿðëÿ èñòèôàäÿ îëóíà-îëóíà øÿéèðäëÿðèí âöúóäóíóí áèð ïàð-
÷àñû îëàí, ñîíðà áèð òÿðÿôÿ àòûëàí ìþùðÿ òàõòàëàðû, øÿéèðäëÿðèí
ãûëûíú îéíàéà-îéíàéà çÿäÿëÿäèêëÿðè óçóí êàüûç áöêöëöëÿðè,
ãàðûøìàìàã ö÷öí áþéöê óñòàäëàðûí àäëàðû èøëÿíìèø éàçû òàõ-
òàëàðû, ÷èíè ìöðÿêêÿáèíèí ìöøê ÿòðè, ñÿññèçëèêäÿ åøèäèëÿí ãÿù-
âÿäàíëàðûí òûããûëòûñû, ùÿð éàç áàëàëàðûíûí ãóëàãëàðûíûí è÷èíäÿêè,
ÿíñÿëÿðèíäÿêè òöêëÿðäÿí úöðáÿúöð ôûð÷à äöçÿëòäèéèìèç áîç
ïèøèéèìèç, áîø äóðìàéûá õÿòòàòëàð êèìè ãàðàëàìà åëÿìÿéÿ
ýþðÿ áîë-áîë âåðèëÿí âÿðÿã-âÿðÿã ùèíä êàüûçëàðû, áþéöê õÿòàëàð
áóðàõàíäà áöòöí íÿããàøõàíàéà èáðÿò îëñóí äåéÿ, Бàø íÿããà-
øûí èúàçÿñèéëÿ èñòèôàäÿ îëóíàí ïîëàäñàïëû èáðÿòëèê õÿòà ãÿëÿì-
éîíàíû âÿ áó õÿòàëàðû òþðÿäÿíëÿð èíäè ùàðaäà iäi?
Ïàäøàùûìûçûí óñòàä íÿããàøëàðû åâëÿðèíäÿ èøëÿòìÿñèíèí áèð
áàøãà õÿòà îëäóüóíäàí ñþç à÷äûã. Åðêÿí äöøÿí ãûø àõøàìëà-
ðûíäà ãÿíäèë âÿ øàì èøûüûíäà ýþç àüðûëàðû è÷èíäÿ èøëÿéÿíäÿí
ñîíðà ñàðàé ìÿòáÿõèíäÿí ýÿëÿí íÿôèñ èñòè ùàëâàäàí ñþç à÷äûã.
Òèòðÿòìÿ õÿñòÿëèéèíÿ òóòóëóá, ÿëèíÿ êàüûç-ãÿëÿì àëà áèëìÿéÿí
àùûë, ÿëäÿí äöøìöø íàõûø óñòàñûíûí àéäà áèð äÿôÿ íÿããàøõà-
íàíû çèéàðÿò åëÿéÿíäÿ ýÿòèðäèéè, ãûçûíûí áèç øÿéèðäëÿð ö÷öí

498
 Orxan Pamuk V $ %" $

ãûçàðòäûüû ëîьìà øèðíèééàòû ýþç éàøëàðûéëà ýöëöìñÿéÿ-ýöëöì- Inventas vitam

ñÿéÿ õàòûðëàäûã. Óñòàä Îñìàíäàí ÿââÿëêè Бàø íÿããàø áþéöê

juvat excoluisse
per artes

Óñòàä Ãàðà Ìÿìèíèí éàñûíäàí ñîíðà ýöíëÿðëÿ áîø ãàëàí îòàüû

ÿëäÿí êå÷èðèëÿíäÿ ðÿùìÿòëèê óñòàäûí ýöíîðòàöñòö êÿñäèðìÿê
ö÷öí ñÿðäèéè øèëòÿñèíèí àëòûíäàí ÷ûõàí úèëäáÿíääÿêè êàüûçëàð
àðàñûíäà þç ìèñèëñèç ñÿùèôÿëÿðèíäÿí ñþç à÷äûã.
Åéíèëÿ Óñòàä Ãàðà Ìÿìè êèìè áèçèì äÿ ãöðóð äóéäóüó-
ìóç, öçö êþ÷öðöëìöø îëñà, àðàäàáèð ÷ûõàðûá áàõìàã èñòÿéÿ-
úÿéèìèç ñÿùèôÿëÿð ùàíñûëàð iäi, äàíûøäûã, ñàéäûã: “Ùöíÿðíàìÿ”
ö÷öí ðÿñì åäèëìèø ñàðàé ðÿñìèíèí öñò ãèñìèíäÿêè ýþé ãûçûë
ñóéóéëà áîéàíàíäà ãûçûëûí þçöíäÿí éîõ, êöáàð áèð ðÿñìäÿ
îëäóüó êèìè, ðÿíýèíäÿí, ãöááÿëÿð, ãöëëÿëÿð âÿ ñÿðâëÿð àðàñûí-
äà äöíéàíûí ñîíóíó õàòûðëàäàí ìÿíçÿðÿ ÷ûõäûüûíû äàíûøäûëàð.
Ïåéüÿìáÿðèìèç hÿçðÿòëÿðèíèí ìèíàðÿíèí áàøûíäàí ùÿð
ãîëóíäà áèð ìÿëÿê ýþéÿ óúàëìàëàðû âàõòû ìÿëÿêëÿðèí îíóí
ãîëòóãëàðûíûí àëòûíäàí òóòìàñûíû påéüÿìáÿðèìèçèí éàäûðüàéûá,
ãûäûãëàíìàñû åëÿ úèääè ðÿíýëÿðëÿ ÷ÿêèëèá êè, áàëàúà óøàãëàðûí
áåëÿ áó ìöáàðÿê ìÿíçÿðÿíè ýþðöá, ÿââÿëúÿ èíàíúëà ãîðõäóã-
ëàðûíû, ñîíðà þçëÿðè äÿ ãûäûãëàíàí êèìè, ùþðìÿòëÿ ýöëäöêëÿðèíè
äàíûøäûëàð. Áóíäàí ÿââÿëêè áàø âÿçèð ïàøàìûçûí äàüëàðà ÷ûõ-
ìûø öñéàí÷ûëàðû ìÿùâ åëÿéÿíäÿ êÿñäèéè êÿëëÿëÿðè, íÿãø åëÿäè-
éèì ñÿùèôÿíèí ãûðàüûíà èíúÿ òÿðçäÿ âÿ ùþðìÿòëÿ äöçìöø, êÿñèê
áîéóíëàðûíà ãûðìûçû ñöðòäöéöì êÿëëÿëÿðèí þëöìÿ ÷àòûëìûø ãàø-
ëàðûíû, ùÿéàòûí ìÿíàñûíû ñîðóøàí êÿäÿðëè äîäàãëàðûíû, ÷àðÿñèç-
ëèêëÿ ñîí íÿôÿñ ÷ÿêÿí áóðóíëàðûíû, ùÿéàòà éóìóëìóø ýþçëÿðèíè
áèð-áèð ñÿéëÿ, ôèðÿíý ïîðòðåò÷èñèíèí ÷ÿêÿúÿéè êèìè, ùÿð áèðèíè
àäè þëö áàøû êèìè äÿ éîõ, äèýÿðëÿðèíäÿí ôÿðãëè áèð ñóðÿò òÿêè
çþâãëÿ ÷ÿêìèø, áåëÿúÿ êÿëëÿëÿðäÿí ðÿñìÿ ãîðõóíú ñèðr ùàâàñû
éàéìûøäûì, áóíó äàíûøäûì.
ßí ñåâäèéèìèç åøã âÿ ñàâàø ìÿúëèñëÿðèíè, ÿí ìèñèëñèç
ýþçÿëëÿðè, ýþçéàøàðäûúû èíúÿëèêëÿðè, áóäór, áó éîëëà õàòûðëàéûá,
îíëàðäàí óíóäóëìàç, ÿë÷àòìàç õàòèðÿëÿðèìèç êèìè ùÿñðÿòëÿ
áÿùñ åëÿäèê. Ýþçëÿðèìèçèí ãàáàüûíäàí óëäóçëó ýåúÿëÿðäÿ
àøèãëÿðèí ýþðöøäöéö çöëìÿò âÿ ñèðëè áàü÷àëàð êå÷äè, áàùàð

499
àüàúëàðû, ÿôñàíÿâè ãóøëàð, äàéàíìûø çàìàí... Þç êàáóñëàðûìûç
ãÿäÿð éàõûí âÿ ãîðõóíú ãàíëû ñàâàøëàðû õÿéàëûìûçà ýÿòèðäèê,
èêèéÿ áþëöíìöø ñàâàø÷ûëàðû, çèðåùëÿðè ãàí è÷èíäÿ ãàëìûø àòëàðû,
áèð-áèðëÿðèíè õÿíúÿðëÿéÿí ýþçÿë, ãÿäèì èíñàíëàðû, îëóá-êå÷ÿíÿ
ïÿíúÿðÿíèí àðàñûíäàí òàìàøà åëÿéÿí êè÷èê àüûçëû, êè÷èê ÿëëè,
ãûéûãýþçëö, áîéíóáöêöê ãàäûíëàðû... Ìÿüðóð âÿ ìÿìíóí
ýþçÿë îüëàíëàðû, éàðàøûãëû øàùëàð – õàíëàðëà îíëàðûí ÷îõäàí
éûõûëûá ýåòìèø äþâëÿòëÿðèíè, ñàðàéëàðûíû õàòûðëàäûã. Åéíèëÿ
î øàùëàðûí ùÿðÿìèíäÿ àüëàøàí ãàäûíëàð êèìè þçöìöçöí äÿ
ùÿéàòäàí õàòèðÿéÿ êþ÷äöéöìöçö àðòûã áèëèðäèê, àììà îíëàð
òÿêè òàðèõäÿí ÿôñàíÿéÿ êþ÷öðäöêìö? Þëöì ãîðõóñóíäàí äà
ãîðõóëó óíóäóëìà ãîðõóñóíóí êþëýÿñè áèçè äÿùøÿòÿ ñöðöêëÿ -
ìÿñèí äåéÿ, áèð-áèðèìèçäÿí ÿí ñåâäèéèìèç þëöì ìÿúëèñëÿðèíè
ñîðóøäóã.
Äÿðùàë Äÿùùàêûí øåéòàí òÿðÿôèíäÿí þéðÿäèëèá, àòàñûíû
þëäöðìÿñè õàòûðëàíäû. “Øàùíàìÿ”íèí ÿââÿëèíäÿ ñþùáÿò à÷ûëàí
î ÿôñàíÿíèí âàõòûíäà àëÿì ùÿëÿ éåíè-éåíè éàðàäûëäûüûíäàí,
ùÿð øåé î ãÿäÿð ñàäÿ iäè êè, ùå÷ áèð øåéè èçàù åëÿìÿê ëàçûì
ýÿëìÿçäè. Ñöä èñòÿñÿéäèí, êå÷èíè ñàüûá è÷ÿðäèí; àò äåñÿéäèí,
áåëèíÿ ìèíèá ýåäÿðäèí; øÿð äåñÿéäèí, øåéòàí ýÿëèá, ñÿíè àòàíû
þëäöðìÿéèí ýþçÿëëèêëÿðèíÿ èíàíäûðàðäû. Äÿùùàêûí ÿðÿá ìÿí-
øÿëè àòàñû Ìÿðäàñû þëäöðìÿñè ùÿì áåëÿúÿ ñÿáÿáñèç îëäóüóíà
ýþðÿ ýþçÿëäèr, ùÿì äÿ úèíàéÿò ýåúÿéàðûñû ìèñèëñèç ñàðàé áàü-
÷àñûíäà ãûçûëäàí óëäóçëàð, ñÿðâëÿðëÿ ðÿíýáÿðÿíý áàùàð ÷è÷ÿê-
ëÿðèíè à÷ûã-àøêàð èøûãëàíäûðàíäà èøëÿíäèéèíÿ ýþðÿ. Ñîíðà ÿôñà-
íÿâè Ðöñòÿìèí äöøìÿí îðäóëàðûíà ÿìð âåðÿí îüëó Ñþùðàáëà
ö÷ ýöí âóðóøàíäàí ñîíðà îüëó îëäóüóíó áèëìÿäÿí þëäöðìÿ-
ñèíè õàòûðëàäûã. Ãûëûíú çÿðáÿñèéëÿ ñèíÿñèíè ïàðàì-ïàð÷à åëÿäèéè
Ñþùðàáûí þç îüëó îëäóüóíó íå÷ÿ èëëÿð ÿââÿë àíàñûíà âåðäèéè
ãîëáàãäàí òàíûéàí Ðöñòÿìèí ýþç éàøëàðû è÷èíäÿ ÷ûðïûíìà-
ñûíäà ùàìûìûçûí ãÿëáèíÿ èøëÿéÿí áèð øåé âàðäû.
Íÿéäè î øåé?
Éàüûø òÿêêÿíèí äàìûíäà ùÿëÿ êÿäÿðëÿ òàïïûëäàéàíäà àøàüû-
éóõàðû ýåäèðäèì êè, áåëÿ äåìèøÿì:

500
 Orxan Pamuk V $ %" $

“Éà àòàìûç, óñòàäûìûç Îñìàí õÿéàíÿòëÿ áèçè þëäöðÿúÿê, Inventas vitam

éà äà áèç õÿéàíÿòëÿ îíó”.

juvat excoluisse
per artes

Äåäèéèìèí ñÿùâ îëäóüóíäàí éîõ, äîüðó îëäóüóíäàí äÿù-

øÿòÿ ýÿëèá ñóñäóã. Àøàüû-éóõàðû ýåäÿíäÿ ùÿð øåéè ÿââÿëêè
âÿçèééÿòèíÿ ýÿòèðìÿê òÿëàøûéëà þçöìÿ áåëÿ äåéèðäèì: ßôðàñèéà-
áûí Ñÿéàâóøó þëäöðìÿñèíè äàíûøàã, ìþâçó äÿéèøèð. Àììà î åëÿ
áèð õÿéàíÿòäèr êè, îíäàí ãîðõìóðàì. Õîñðîâóí þëäöðöëìÿñèíè
äàíûø. Éàõøû, àììà Ôèðäîâñèíèí “Øàùíàìÿ”äÿ áÿùñ åëÿäèéè
êèìèìè, éîõñà Íèçàìèíèí “Õîñðîâ âÿ Øèðèí”äÿ áÿùñ åëÿäèéè
êèìèìè? “Øàùíàìÿ”äÿ êÿäÿðëÿíäèðèúè øåé ãàòèë îòàüà ýèðÿíäÿ
Õîñðîâóí ýÿëÿíèí êèì îëäóüóíó ýþç éàøëàðûéëà áàøà äöøìÿ -
ñèäè! Ñîí ÷àðÿ êèìè, éàíûíäàêû îüëàíа: – “Mÿí íàìàç ãûëûì, ýåò,
ìÿíÿ ñó, ñàáóí òåëè, òÿìèç ïàëòàð âÿ ñÿúúàäÿìè ýÿòèð”, – äåéèá
éîëëàéûð, àììà ñàäÿëþâù îüëàí àüàñûíûí îíó éàðäûì ÷àüûðìàüà
éîëëàäûüûíû äà áàøà äöøìöð, èñòÿíÿíëÿðè, äîüðóäàí äà, ýÿòèð-
ìÿéÿ ýåäèð. Õîñðîâëà îòàãäà òÿê ãàëàíäà ãàòèëèí èëê èøè ãàïûíû
è÷ÿðèäÿí êèëèäëÿìÿê îëóð. “Øàùíàìÿ”íèí ñîíóíäàêû áó ìÿúëèñäÿ
ùèéëÿýÿðëÿðèí òàïäûüû ãàòèëè Ôèðäîâñè èêðàùëà òÿñâèð åëÿéèð: ïèñ
ãîõóëóäó, ãûëëû, êþáÿêëèäè. Àøàüû-éóõàðû ýåäÿíäÿ áåéíèì ñþç-
ëÿðëÿ äîëó iäi, àììà éóõóäàêû êèìè ñÿñèì ùå÷ ÷ûõìûðäû.
Éóõóäàêû êèìè î áèðèëÿðèí àðàëàðûíäà ïû÷ûëäàøäûãëàðûíû,
ìÿíäÿí äöøìÿíúÿñèíÿ ñþç à÷äûãëàðûíû îíäà ùèññ åëÿäèì.
Áèðäÿí ö÷ö áèðëèêäÿ öñòöìÿ àòûëäûëàð. Öñòöìÿ éûõûëàíäà,
àéàãëàðûìû éåðäÿí åëÿ ñöðÿòëÿ öçäöëÿð êè, äþðäöìöç áèðëèêäÿ
éåðÿ éóâàðëàíäûã. Éåðäÿ èòÿëÿøìÿ-÷ÿêèøìÿ, áîüóøìà îëäó,
àíúàã ÷îõ ÷ÿêìÿäè. Ìÿí êöðÿéè öñòÿ éåðäÿ ãàëäûì, îíëàð äà
öñòöìÿ ÷ûõäûëàð.
Áèðè äèçëÿðèìèí öñòöíäÿ îòóðäó. Äèýÿðè ñàü ãîëóìóí.
Ãàðà èêè äèçèíè ãîëëàðûìëà ÷èéèíëÿðèìèí áèðëÿøäèéè éåðÿ äàéà-
äû, ãû÷ûíû ìÿäÿìëÿ ñèíÿìèí àðàñûíà ýöúëÿ éåðëÿøäèðèá, öñòöì-
äÿ îòóðäó. Áó âÿçèééÿòäÿ ùå÷ ãûìûëäàíà áèëìèðäèì. Ùàìûìûç
÷àøûá ãàëìûøäûã. Áóíó õàòûðëàäûì:
Ðÿùìÿòëèê ÿìèìèí ìÿíäÿí èêè éàø áþéöê èéðÿíú áèð îüëó
âàðäû, öìèäâàðàì êè, êàðâàí áàñàíäà éàõàëàíûá, áàøû ÷îõäàí

501
êÿñèëèá. Áó õóäïÿñÿíä àäàì ìÿíèì îíäàí ÷îõ øåé áèëäèéèìè,
äàùà àüûëëû, íÿçàêÿòëè îëäóüóìó ùèññ åëÿäèêúÿ, áèð áÿùàíÿéëÿ
äàâà ñàëûð, ñàëìàñà, “Göëÿøÿê”, – äåéèð, ìÿíè ãûñà ìöääÿòäÿ
àëòûíà àëàíäà äèçëÿðèíè åéíè øÿêèëäÿ ÷èéèíëÿðèìÿ ãîéóá, ýþç-
ëÿðèíè, Ãàðàíûí èíäè åëÿäèéè êèìè, ýþçëÿðèìèí è÷èíÿ äèêèð, äîäàã-
ëàðûíûí àðàñûíäàí òöïöðúÿê ñàëëàéûð, ýåòäèêúÿ áþéöéÿí òöïöð-
úÿê àüûð-àüûð ýþçëÿðèìÿ äîüðó ñàëëàíàíäà, ìÿí: “èíäè äöøÿ-
úÿê”, – äåéÿ, èêðàùëà áàøûìû ñàüà-ñîëà ãà÷ûðìàüà ÷àëûøàíäà
÷îõ ÿéëÿíèðäè.
Ãàðà ùå÷ áèð øåé ýèçëÿòìÿìÿéèìè äåäè. Ñîíóíúó ðÿñì
ùàðàäàäûr? Åòèðàô åëÿ!
Èêè øåéäÿí áîüóúó êÿäÿð âÿ ãÿçÿá äóéóðäóì: àðàëàðûíäà
ñþçëÿøäèêëÿðèíè äàùà ÿââÿë áàøà äöøìÿéèá, ÿáÿñ éåðÿ äèë òþê-
äöéöìäÿí. Ãûñãàíúëûüûí áóðàéà ãÿäÿð ýÿëÿ áèëÿúÿéèíè ùå÷
ôèêèðëÿøìÿéèá ùÿëÿ ÿââÿëäÿí ãà÷ìàäûüûìäàí.
Ãàðà ñîíóíúó ðÿñìè ÷ûõàðûá âåðìÿñÿì, õèðòäÿéèìè êÿñÿ-
úÿéèíè ñþéëÿäè.
Ýöëöíú øåéäè. Àüçûìû à÷ñàì, è÷èíäÿí ùÿãèãÿò ãà÷àðìûø
êèìè, äîäàãëàðûìû áÿðê-áÿðê ñûõìûøäûì. Áèð éàíäàí äà ÿëèì-
äÿí ùå÷ íÿ ýÿëìÿäèéèíè ôèêèðëÿøèðäèì. Àðàëàðûíäà ñþçëÿøèá,
ãàòèë àäûéëà ìÿíè Xÿçèíÿäàðáàøûéà òàíûòñàëàð, áó èøèí è÷èíäÿí
÷ûõàðäûëàð. Éåýàíÿ öìèäèì Óñòàä Îñìàíûí áàøãà àäàìû,
áàøãà íþãòÿíè íèøàí âåðìÿñè iäè, àììà, ýþðÿí, îíóí ùàããûí-
äà Ãàðàíûí äåäèêëÿðè äîüðó idimi? Áóðaäà ìÿíè þëäöðÿ áèëÿð,
ñîíðà ýöíàùû öñòöìÿ éûõà áèëÿðäèëÿðìè?
Õÿíúÿðè õèðòäÿéèìÿ äàéàäûëàð. Äÿðùàë Ãàðàíûí áóíäàí
ùå÷ ýèçëÿéÿ áèëìÿäèéè çþâã àëäûüûíû äà ýþðäöì. Ñèôÿòèìÿ áèð
øèëëÿ âóðäóëàð. Õÿíúÿð êÿñèðäèìè? Áèð øèëëÿ äÿ âóðäóëàð.
Àììà áó ìÿíòèãè äÿ ÷ûõàðà áèëäèì: ùå÷ áèð øåé äåìÿ -
ñÿì, ùå÷ áèð øåé îëìàç! Áó, ìÿíÿ ýöú âåðäè. Àðòûã áöòöí ùÿéàòû
áîéó ÷îõ à÷ûã-àéäûí ÿí éàõøû áîéàíû ñöðòìöø, ÿí ýþçÿë úèçýèíè
÷ÿêìèø, ÿí éàõøû íàõûøû ñàëìûø ìÿíè ãûñãàíäûãëàðûíû ýèçëÿò-
ìèðäèëÿð. Ìÿíè áó ãÿäÿð ãûñãàíäûãëàðûíà ýþðÿ ñåâèíèðäèì.
Ñåâèìëè äîñòëàðûìà ýöëöìñÿäèì.

502
 Orxan Pamuk V $ %" $

Áèðè, áó ðÿçèëëèéè ùàíñûíûí åëÿäèéèíè áèëìÿéèíèçè èñòÿìèðÿì, Inventas vitam

óçóí çàìàíäàí áÿðè ùÿñðÿòèíè ÷ÿêäèéè ñåâýèëèñèíè þïÿí êèìè,

juvat excoluisse
per artes

ìÿíè îäëó-îäëó þïäö. Î áèðèëÿð éàõûíëàøäûðäûãëàðû ãÿíäèëèí

èøûüûíäà áàõûðäûëàð. Ìÿí äÿ ñåâýèlè ãàðäàøûìûí áó þïöøöíöí
ÿâÿçèíè âåðäèì. Ùÿð øåéèí àõûðûíà ýÿëèðèêñÿ, ÿí éàõøû íàõûøû
ìÿíèì ñàëäûüûì áèëèíñèí. Ìÿíèì ñÿùèôÿëÿðèìè òàïûí, áàõûí.
Þïöøÿ þïöøëÿ úàâàá âåðìÿéèì, ñàíêè, îíó ÷îõ ùèääÿòëÿí-
äèðìèøäè, ãÿçÿáëÿ ìÿíè äþéìÿéÿ áàøëàäû. Àììà î áèðèëÿð îíó
òóòäóëàð. Ãÿòèééÿòñèçëèê ýþñòÿðäèëÿð. Àðàëàðûíäà èòÿëÿøìÿ-÷ÿêèø-
ìÿ îëìàñû Ãàðàíû ãÿçÿáëÿíäèðäè. Ñàíêè, ìÿíÿ éîõ, ùÿéàòëàðû-
íûí ýåòìÿêäÿ îëäóüó ñÿìòÿ ãÿçÿá äóéóðëàð, áóíà ýþðÿ äÿ
èíòèãàìëàðûíû áöòöí úàùàíäàí âÿ ùàìûäàí àëìàã èñòÿéèðäèëÿð.
Ãàðà ãóðøàüûíäàí áèð øåé ÷ûõàðäû: áèð óúó ñèïñèâðè, óçóí
èéíÿ. Áèð àíäà ýþçöìÿ éàõûíëàøäûðäû: ýþçöìÿ ñîõàúàãìûø
êèìè ùÿðÿêÿò åëÿäè.
“Óñòàäëàð óñòàäû áþéöê Áåùçàä áóíäàí ñÿêñÿí èë ÿââÿë
Ùåðàò éàõûíëûüûíäà ùÿð øåéèí ñîíà ÷àòäûüûíû áàøà äöøäö, ùå÷
êÿñ îíó áàøãà úöð íÿãøÿ ìÿúáóð åëÿìÿñèí äåéÿ, øÿðÿôëÿ þçö-
íö êîð åëÿäè, – äåäè. – Áó òóü èéíÿñèíè þç ýþçöíÿ àüûð-àüûð
ñîõóá-÷ûõàðàíäàí ñîíðà Àëëàùûí ìþùòÿøÿì ãàðàíëûüû ñåâèìëè
ãóëóíà, áó ìþúöçÿ ÿëëè íÿããàøà àüûð-àüûð åíäè. Àðòûã êîð âÿ
ñÿðõîø Áåùçàäëà áèðëèêäÿ Ùåðàòäàí Òÿáðèçÿ êå÷ÿí èéíÿ Øàù
Òÿùìàñèá òÿðÿôèíäÿí pàäøàùûìûçûí àòàñûíà î ÿôñàíÿâè “Øàùíà-
ìÿ”éëÿ áèðëèêäÿ ùÿäèééÿ ýþíäÿðèëäè. Óñòàä Îñìàí ÿââÿëúÿ
áóíóí íèéÿ ýþíäÿðèëäèéèíè áàøà äöøìÿäè. Àììà áó ýöí áó
çàëûì ùÿäèééÿíèí àðõàñûíäàêû ïèñëèê àðçóñóéëà ùàãëû ìÿíòèãè
äÿ ýþðäö. Ïàäøàùûìûçûí äà àðòûã þç ðÿñìèíè ôèðÿíý óñòàäëàðû
òÿêè íÿãø åòäèðìÿê èñòÿäèéèíè þâëàäûíäàí ÷îõ ñåâäèéè ñèçëÿðèí äÿ
îíà õÿéàíÿò åëÿäèéèíèçè ýþðÿíäÿí ñîíðà äöíÿí ýåúÿ xÿçèíÿ
îòàüûíäà, åéíèëÿ Áåùçàä êèìè áó èéíÿíè þç ýþçöíÿ ñîõäó. Èíäè
áöòöí þìðöíö âåðèá ãóðäóüó íÿããàøõàíàñûíû ñöãóòà ñöðöê-
ëÿéÿí ñÿí ìÿëóíó ìÿí êîð åëÿñÿì, íÿ ëàçûì ýÿëèð?”
“Ìÿíè êîð åëÿñÿí äÿ, åëÿìÿñÿí äÿ àðòûã àõûðäà áóðaäà
þçöìöçÿ éåð òàïìàéàúàüûã, – äåäèì. – Óñòàä Îñìàí,

503
äîüðóäàí, êîð îëàð, éà äà þëÿð äÿ, áèç äÿ ôèðÿíýëÿðèí òÿñèðèéëÿ
ãÿëáèìèçäÿí ýÿëäèéè êèìè, áöòöí ãöñóðëàðûìûç âÿ øÿõñèééÿ -
òèìèçëÿ íÿãø åëÿéèá, öñëóá ñàùèáè îëñàã, þçöìöçÿ îõøàéàúà-
üûã, àíúàã þçöìöç îëìàéàúàüûã. Éîõ, ãÿäèì óñòàäëàð êèìè
íÿãø åëÿéÿê, àíúàã îíëàð êèìè íÿãø åëÿñÿê, þçöìöç îëàðûã,
äåñÿê, Óñòàä Îñìàíà áåëÿ àðõà ÷åâèðÿí pàäøàùûìûç áèçèì
éåðèìèçÿ áàøãàñûíû òàïàúàã. Àðòûã áèçÿ êèìñÿ áåëÿ áàõìà-
éàúàã, éàëíûç éàçûãëàðû ýÿëÿúÿê. Ãÿùâÿõàíàéà ùöúóì åäиëìÿñè
äÿ áöòöí áóíëàðûí öñòöíÿ äÿðä ýÿòèðÿúÿê, ÷öíêè áó ùàäèñÿíèí
éàðûñû, òÿáèè êè, âàèç ÿôÿíäèíè éàìàíëàéàí áèç íÿããàøëàðûí
öñòöíÿ äöøÿúÿê.”
Áèð-áèðèìèçëÿ äöøöíöøìÿéèí ãÿòè èøèìèçÿ éàðàìàéàúàüûíû
äèë òþêöá, áàøà ñàëìàüà ÷àëûøñàì äà, ÷îõ ôàéäà âåðìÿäè. Ìÿíè
äèíëÿìÿéÿ íèééÿòëÿðè éîõ idi: òÿëàø è÷ÿðèñèíäÿ iäèëÿð, ñÿùÿðÿ
ãÿäÿð àðàëàðûíäàí áèð íÿôÿðèí äîüðó-éàíëûø ôèêèðëÿøìÿäÿí ýöíàù-
êàð îëäóüóíà òÿëÿì-òÿëÿñèê ãÿðàð âåðñÿëÿð, èøèí è÷èíäÿí ÷ûõà-
úàãëàðûíà, èøýÿíúÿéÿ ìÿðóç ãàëìàéàúàãëàðû êèìè, íÿããàøõà-
íàäà äà ùÿð øåéèí ÿââÿëëÿðäÿêè òÿêè èëëÿðëÿ äàâàì åëÿéÿúÿéèíÿ
èíàíûðäûëàð.
Àììà éåíÿ äÿ Ãàðàíûí ýþðìÿêëÿ òÿùäèä åëÿäèéè øåé
î áèðè èêèñèíèí õîøóíà ýÿëìèðäè. Áÿñ áàøãàñûíûí ýöíàùêàð
îëäóüó àøêàðà ÷ûõñà, ìÿíè äÿ ÿáÿñ éåðÿ êîð åëÿäèêëÿðè pàä-
øàùûìûçûí ãóëàüûíà ÷àòñà? Ãàðàíûí Óñòàä Îñìàíëà éàõûíëûüû,
îíäàí òÿðáèéÿñèçëèêëÿ ñþç à÷ìàñû äà îíëàðû ãîðõóäóðäó. Ãàðà-
íûí ýþçöíö ãàí þðòìöø ãÿçÿáëÿ ýþçöìöí ëàï ãàáàüûíäà
òóòäóüó èéíÿíè óçàãëàøäûðìàüà ÷àëûøäûëàð.
Ãàðà áèçèì àðàìûçäà ñþçëÿøìÿéèìèçäÿí, ÿëèíäÿí òóü èéíÿ-
ñèíè àëìàüûìûçäàí ãîðõóá, òÿëàøà äöøäö. Èòÿëÿøìÿ-÷ÿêèøìÿ
îëäó. Ýþçëÿðèìèí ëàï ãàáàüûíäàêû èéíÿëè ìöáàðèçÿäÿí ãà÷ìàã
ö÷öí àíúàã ÷ÿíÿìè ãàëäûðûá, áàøûìû àðõàéà àòà áèëèðäèì.
Ñîíðà ùÿð øåé î ãÿäÿð úÿëä áàø âåðäè êè, áèð àíëûüà íÿ
îëäóüóíó ùå÷ áàøà äöøÿ áèëìÿäèì: ñàü ýþçöìäÿ êÿñêèí,
àììà ìÿùäóä àüðû äóéäóì, àüëûì áèð àíëûüà óéóøäó. Ñîíðà
ùÿð øåé þç ÿââÿëêè ùàëûíà äþíäö, àììà è÷èìÿ äÿùøÿò äÿ ÷þê-

504
 Orxan Pamuk V $ %" $

ìöøäö. Ëàìïà óçàãëàøìûøäû, áóíóíëà áåëÿ éåíÿ äÿ î áèðèíèí Inventas vitam

ãÿòèééÿòëÿ èéíÿíè áó äÿôÿ ñîë ýþçöìÿ ñîõìàñûíû à÷ûã-àøêàð

juvat excoluisse
per artes

ýþðäöì. Ãàðàíûí ÿëèíäÿí èéíÿíè, éÿãèí, ãàïûá àëìûøäû, áó

äÿôÿ äàùà åùòèéàòëû âÿ ãÿçÿáëè iäè. Èéíÿíè áèð àíäà ýèðäèéèíè
áàøà äöøÿíäÿ ãûìûëäàíûá-åëÿìÿäèì, åéíè éàíüûíû ùèññ åëÿäèì.
Àëíûìäàêû óéóøìà, ñàíêè, áöòöí áàøûìà éàéûëäû, èéíÿ ÷ûõàí-
äà êÿñèëäè. Èíäè ýàù ìÿíèì ýþçëÿðèìÿ, ýàù äà èéíÿíèí óúóíà
áàõûðäûëàð. Ñàíêè, îëóá-êå÷ÿíäÿí ÿìèí äåéèëäèëÿð. Áàøûìà
ýÿëÿí ãîðõóëó øåé ÿìÿëëè-áàøëû ìÿëóì îëàíäà èòÿëÿøìÿ-÷ÿêèø-
ìÿ äàéàíäû, ãîëëàðûìûí öñòöíäÿêè éöêëÿð çÿèôëÿäè.
Óëàéàí êèìè ãûøãûðìàüà áàøëàäûì. Àüðûäàí éîõ, áàøûìà
ýÿëÿí øåéè äÿðê åëÿìÿéèí äÿùøÿòèíäÿí.
Íÿ ãÿäÿð ãûøãûðäûüûìû áèëìèðÿì. ßââÿëúÿ ôÿðéàäûìûí òÿê-
úÿ ìÿíè éîõ, îíëàðû äà ñàêèòëÿøäèðäèéèíè ùèññ åëÿäèì. Ñÿñèì
áèçè áèð-áèðèìèçÿ éàõûíëàøäûðäû.
Àììà ôÿðéàäûì óçàíäûãúà òÿëàøà äöøäöêëÿðèíè äÿ ýþð-
äöì. Ùÿëÿ ùå÷ àüðûìûðäû. Áóíóëà áåëÿ èêè ýþçöìÿ äÿ î èéíÿ-
íèí ñîõóëäóüó ôèêðèìäÿí ãÿòè ÷ûõìûðäû.
Àììà ùÿëÿ êîð îëìàìûøäûì. Øöêöð, ìÿíÿ äÿùøÿò âÿ
êÿäÿðëÿ òàìàøà åëÿäèêëÿðèíè, òÿêêÿíèí òàâàíûíäà íàðàùàòëûãëà
ãûìûëäàíàí êþëýÿëÿðèíè ýþðÿ áèëèðäèì. Áó ìÿíè ùÿì ñåâèíäèð-
äè, ùÿì äÿ äÿðèí òÿëàøà ñàëäû. “Áóðàõûí ìÿíè, – äåéÿ
áàüûðäûì. – Ãîéóí ùÿëÿ ùÿð øåéè ýþðöì, íÿ îëàð”.
“Äÿðùàë äàíûø, – Ãàðà äåäè, – o àõøàì Çÿðèô яôÿíäèéëÿ
íåúÿ ðàñòëàøäûíûç? Îíäà áóðàõàðûã ñÿíè”.
“Ãÿùâÿõàíàäàí åâÿ ãàéûäûðäûì, éàçûã Çÿðèô ÿôÿíäè ãàáàüû-
ìà ÷ûõäû. Òÿëàø è÷èíäÿ iäè, ÷îõ ïÿðèøàí ùàëû âàðäû. ßââÿëúÿ îíà
éàçûüûí ýÿëäè. Àììà èíäè ìÿíè áóðàõûí, ñîíðà äàíûøûì. Ýþçöì
ãàðàëûð”.
“Ãÿðàðûìûç ùÿìèíêèäè, – Ãàðà òÿúðöáÿëè àäàì êèìè äåäè.
– Óñòàä Îñìàí áóðíóêÿñèê àòû äåøèê ýþçëÿðëÿ ìöÿééÿí åëÿäè,
èíàí ìÿíÿ”.
“Éàçûã Çÿðèô ÿôÿíäè ìÿíèìëÿ äàíûøìàã èñòÿäèéèíè, òÿêúÿ
ìÿíÿ åòèáàð åëÿäèéèíè ñþéëÿäè”.

505
 Àììà èíäè îíà éîõ, þçöìÿ éàçûüûì ýÿëèðäè.
“Ãàí ýþçëÿðèíäÿ ëàõòàëàíìàìûø äàíûøñàí, ñàáàù äöí-
éàéà ñîí äÿôÿ äÿ äîéóíúà òàìàøà åëÿéÿúÿêñÿí, – Ãàðà äåäè.
– Áàõ, éàüûø êÿñèð”.
“Îíà ýåðè ãàéûäûá, ãÿùâÿõàíàéà ýåäÿê, äåäèì, àììà
îðaäàí õîøó ýÿëìÿäèéèíè, ùÿòòà ãîðõäóüóíó äÿðùàë áàøà äöø-
äöì. Øÿéèðäëèê èëëÿðèìèçäÿí áÿðè, èéèðìè áåø èë íÿãø åëÿéÿíäÿí
ñîíðà Çÿðèô ÿôÿíäèíèí áèçäÿí ÿìÿëëè-áàøëû ãîïóá óçàãëàøäûüûíû
äà ÿââÿëúÿ áó úöð áèëäèì. Ñîí ñÿêêèç-äîããóç èëäÿ, åâëÿíÿíäÿí
áÿðè îíó íÿããàøõàíàäà ýþðñÿì äÿ, íÿ åëÿäèéèíè áåëÿ áèëìèð-
äèì... Ìÿíÿ ñîíóíúó ðÿñìè ýþðäöéöíö äåäè. Îðäà áþéöê
ýöíàù âàðìûø. Ùå÷ áèðèìèçèí àëòûíäàí ÷ûõà áèëìÿéÿúÿéèìèç
áèð øåé. Áóíà ýþðÿ äÿ ùàìûìûçûí cÿùÿííÿìäÿ éàíàúàüûìûçû
ñþéëÿéèðäè. Íàðàùàò iäi, ãîðõó è÷èíäÿ iäè; áàøà äöøìÿéÿ-äöø-
ìÿéÿ áþéöê ýöíàù èøëÿìèø àäàìûí ôÿëàêÿò ùèññèíè êå÷èðèðäè”.
“Áþéöê ýöíàù íÿ iìèø?”
“Áóíó îíäàí ñîðóøàíäà, ñàíêè, “áèëìèðñÿíìè” äåéÿí
êèìè, ýþçëÿðèíè ùåéðÿòëÿ à÷äû. Îíäà øÿéèðäëèê éîëäàøûìûçûí
áèçèì òÿêè éàøëàøäûüûíû ùèññ åëÿäèì. Çÿðèô ÿôÿíäèíèí ñîíóíúó
ðÿñìäÿ ïåðñïåêòèâ öñóëóíäàí óòàíûá-÷ÿêèíìÿäÿí èñòèôàäÿ
åëÿäèéèíè ñþéëÿäè. Áó ðÿñìäÿ ôèðÿíýëÿðèí åëÿäèéè ñàéàã øåéëÿð
Àëëàùûí àüëûíäàêû ÿùÿìèééÿòëÿðèíÿ ýþðÿ äÿ éîõ, ýþçëÿðèìèçÿ
ýþðöíäöéö êèìè ÷ÿêèëèðìèø. Áó áþéöê ýöíàùìûø. Èñëàìûí
õÿëèôÿñè pàäøàùûìûçû êþïÿêëÿ áèð áþéöêëöêäÿ ðÿñì åëÿìÿê
èêèíúè ýöíàùìûø. Ö÷öíúö ýöíàù åéíè áþéöêëöêäÿ øåéòàí ðÿñ-
ìè ÷ÿêèá, áèð äÿ îíó õîøàýÿëÿí ÷ÿêìÿêìèø. Àììà ùàìûñûí-
äàí áþéöê íàíêîðëóãñà, ðÿñìÿ áó ôèðÿíý àíëàéûøûíû áèð äÿôÿ
äàõèë åëÿéÿíäÿ pàäøàùûìûçûí ðÿñìèíèí íÿùÿíý, öçöíöí áöòöí
òÿôÿððöàòëàðûéëà ÷ÿêèëìÿñè iìèø. Áöòïÿðÿñòëÿðèí åëÿäèêëÿðè êèìè...
Éà äà áöòïÿðÿñò âÿðäèøëÿðèíäÿí õèëàñ îëà áèëìÿéÿí õðèñòèàíëà-
ðûí êèëñÿ äèâàðëàðûíà ÷ÿêèá, ñÿúäÿ åëÿäèêëÿðè ïîðòðåòëÿð òÿêè.
Çÿðèô ÿôÿíäè ßíèøòÿíäÿí þéðÿíäèéè áó ñþçö ÷îõ éàõøû áèëèðäè,
ïîðòðåòèí ÿí áþéöê ýöíàù îëäóüóíà, ïîðòðåòëÿ ìöñÿëìàí ðÿñ-
ìèíèí ñîíà ÷àòàúàüûíà ùàãëû îëàðàã èíàíìûøäû. Îðaäà vàèç

506
 Orxan Pamuk V $ %" $

ÿôÿíäè ùÿçðÿòëÿðèíÿ âÿ äèíèìèçÿ áþùòàí àòûðëàð, äåäèéè ãÿùâÿ- Inventas vitam

õàíàéà ýåòìÿäèéèìèçäÿí áóíëàðû ìÿíÿ êö÷ÿëÿðäÿ ýåäÿíäÿ

juvat excoluisse
per artes

äàíûøäû. Àðàäàáèð äàéàíûð, êþìÿê èñòÿéÿí îâãàòëà: “Böòöí

áóíëàð äîüðóäórìó, áèð ÷àðÿ éîõäórìó, cÿùÿííÿìäÿ éàíà-
úàüûãìû”, – äåéÿ ìÿíäÿí ñîðóøóðäó. Ïåøìàí÷ëûã áþùðàíëàðû
êå÷èðèá, þçöíö äþéöðäö, àììà áèð àíëûüà îíà ãÿòè èíàíìàäû-
üûìû ùèññ åëÿäèì. Þçöíö, ýóéà, äþéÿí ñàõòàêàð iäi.”
“Áóíó íåúÿ áàøà äöøäöí?”
“Çÿðèô ÿôÿíäèíè ëàï óøàãëûüûíäàí áÿðè òàíûéûðûã. ×îõ äöçýöí,
àììà äèíìÿç, ñîëüóí, ðÿíýñèçäè. Íàõûøëàðû êèìè. Ñàíêè, ãàð-
øûìäàêû îíäàí äàùà ñàäÿëþâù, äàùà ñàô âÿ ÿãèäÿëè, àììà
äàéàç àäàì iäi.”
“Î äà ÿðçóðóìèëÿðëÿ îòóðóá-äóðóðìóø”, – Ãàðà äåäè.
“Ùå÷ áèð ìöñÿëìàí áèëìÿäÿí ýöíàù èøëÿäèéèíÿ ýþðÿ, þçö-
íö áó ãÿäÿð äþéìÿç, – äåäèì. – Éàõøû ìöñÿëìàí Àëëàùûí
àäèë âÿ ìÿíòèãëè îëäóüóíó, ãóëóíóí íèééÿòèíè ùåñàáà àëäûüûíû
áèëèð. Áèëìÿäÿí äîíóç ÿòè éåäèéèíäÿí, cÿùÿííÿìÿ ýåäÿúÿéèíÿ
àíúàã ãóøáåéèí úàùèëëÿð èíàíàð. Ùÿãèãè ìöñÿëìàí äà cÿùÿí-
íÿì ãîðõóñóíóí þçöíö äåéèë, áàøãàëàðûíû ãîðõóòìàüà éàðà-
äûüûíû äà áèëèð. Çÿðèô ÿôÿíäè åëÿ áóíó åëÿéèðäè: ìÿíè ãîðõóòìàã
èñòÿéèðäè. Áóíó áàúàðàúàüûíû îíà ñÿíèí ßíèøòÿí þéðÿòìèøäè,
áóíó äà îíäà áàøà äöøäöì. Èíäè ìÿíÿ äÿãèã äåéèí, ñåâèìëè
íÿããàø ãàðäàøëàðûì, ãàí ýþçöìäÿ ëàõòàëàíûðìû, ýèëÿëÿðè ðÿí-
ýèíè èòèðèðìè?”
Ëàìïàëàðû ýÿòèðèá öçöìÿ äàéàäûëàð, ýþçëÿðèìèí è÷èíÿ
ùÿêèì äèããÿòèéëÿ âÿ øÿôãÿòëÿ áàõäûëàð.
“Ñàíêè, ùå÷ áèð øåé îëìàéûá”.
Àëÿìäÿ ÿí àõûðûíúû ýþðÿúÿéèì øåé ýþçëÿðèíè ýþçëÿðèìèí
è÷èíÿ äèêÿí áó ö÷öìö îëàúàãäû? Ùÿéàòûìûí ñîíóíà ãÿäÿð
î àíëàðû ùå÷ óíóäà áèëìÿéÿúÿéèìè áàøà äöøöð, ïåøìàí÷ûëûã
êå÷èðìÿéèìÿ áàõìàéàðàã, öìèäèìè äÿ èòèðìÿäèéèìÿ ýþðÿ
äàíûøûðäûì:
“ßíèøòÿí Çÿðèô ÿôÿíäèéÿ éàñàã áèð øåé åëÿäèéèíè þéðÿòäè.
Ñîí ðÿñìèí öñòöíö þðòöá, î ðÿñìèí ùÿð ýóøÿñèíè áèðèìèçÿ à÷ûá,

507
îðà ðÿñì ÷ÿêäèðèá, áöòþâ ýèçëÿäÿ-ýèçëÿäÿ... ðÿñìÿ ñèðëè âÿ ýèçëè
èø ùàâàñû âåðèá, ýöíàù ãîðõóñó ñàëäû. Áèçÿ ÷àòàí åéùàìëàðû âÿ
ýöíàù òÿëàøûíû äà ÿââÿëúÿ î ÿñäèðäè, þìöðëÿðèíäÿ íàõûøëû êèòàá
ýþðìÿéÿí ÿðçóðóìèëÿð éîõ. Îíà ýþðÿ äÿ âèúäàíû òÿìèç îëàí
íÿããàøûí ãîðõàúàüû íÿ îëà áèëÿð êè”.
“Âèúäàíû òÿìèç íÿããàøûí äàùà ãîðõàúàüû ÷îõ øåé âàð,
– Ãàðà þçöíö áèëèêëè ýþñòÿðèá äåäè. – ßëáÿòòÿ, íÿãø åëÿìÿéÿ
ùå÷ êÿñèí ñþçö éîõäór, àììà ðÿñì, äèíèìèçÿ ýþðÿ, éàñàãäûr.
ßúÿì óñòàäëàðûíûí ðÿñìëÿðè, ùÿòòà ùåðàòëû ÿí áþéöê óñòàäëàðûí
ìþúöçÿëÿðè ÿí àõûðäà ñÿùèôÿíèí ãûðàüûíäàêû áÿçÿéèí áèð ïàð-
÷àñû êèìè ýþðöíäöéöíäÿí ùå÷ êÿñ îíëàðà “éàçûíûí ýþçÿëëèéèíè,
õÿòòàòûí ìþúöçÿñèíè ãàáàðòìûð” äåéÿ, èðàä òóòìàç. Åëÿ íå÷ÿ
àäàì ýþðöð íÿãøèìèçè? Àììà ôèðÿíý óñòàäëàðûíûí öñóëëàðûíäàí
éàðàðëàíäûãúà, ÷ÿêäèéèìèç íàõûø éà äà áóðaäà íàõûøëûãäàí
÷ûõûá, ÿìÿëëè-áàøëû ðÿñì îëìàüà áàøëàéûð. Ãóðàí-è Êÿðèìèí
éàñàã åëÿäèéè, påéüÿìáÿðèìèçèí ùå÷ õîøëàìàäûüû øåé åëÿ
áóäór. Ïàäøàùûìûç äà ßíèøòÿì äÿ áóíó ÷îõ éàõøû áèëèðäè.
ßíèøòÿì áóíà ýþðÿ þëäöðöëäö”.
“ßíèøòÿí ãîðõäóüóíà ýþðÿ þëäöðöëäö, – äåäèì. – Åéíèëÿ
ñÿíèí êèìè î äà ÷ÿêäèéè íÿãøèí äèíÿ, êèòàáà çèää îëìàäûüûíû
èääèà åëÿìÿéÿ áàøëàìûøäû... Áó äà äèíÿ çèää áèð øåé òàïìàã
ö÷öí ÷ûðïûíàí ÿðçóðóìèëÿðèí åëÿ àõòàðäûüû øåéäèr. Çÿðèô ÿôÿí-
äèéëÿ ßíèøòÿ òàìàìèëÿ áèð-áèðèíÿ óéüóí idilÿr”.
“Âÿ èêèñèíè äÿ ñÿí þëäöðäöí, éîõ?”
Áèð àíëûüà ýöìàí åëÿäèì êè, ìÿíè âóðàúàã, î àíäà ýþçÿë
Øÿêóðÿíèí éåíè ÿðèíèí äÿ ßíèøòÿñèíèí þëäöðöëìÿñèíäÿí ùå÷
äÿ øèêàéÿò÷è îëìàäûüûíû äÿðùàë áàøà äöøäöì. Âóðìàéàúàãäû,
âóðñà äà, àðòûã âåúèìÿ àëìûðäûì.
“ßñëèíäÿ, pàäøàùûìûçûí èñòÿäèéè øåé îëàí ôèðÿíý íÿããàø-
ëàðûíûí òÿñèðèéëÿ áèð êèòàá ùàçûðëàòìàã ãÿäÿð, – èíàäëà äåäèì,
– ßíèøòÿí ùàìûéà ìåéäàí îõóéàí, ýöíàù ãîðõóñó áóëàøìûø
êèòàá äà ùàçûðëàòìàã èñòÿéèðäè. Ìÿüðóðúàñûíà þçöíö äàðòìàã
ìÿãñÿäèëÿ. Ñÿéàùÿòëÿðèíäÿ ýþðäöéö ôèðÿíý óñòàäëàðûíûí ðÿñì-
ëÿðèíÿ êþëÿ êèìè ùåéðàí îëìóøäó, ùàìûìûçà ýöíëÿð ÿðçèíäÿ

508
 Orxan Pamuk V $ %" $

äàíûøäûüû øåéëÿðÿ – ñÿíÿ äÿ äàíûøûá î ïåðñïåêòèâ âÿ ïîðòðåò Inventas vitam

çàðàôàòëàðûíû – àõûðà ãÿäÿð èíàíìûøäû. Ìÿíÿ ãàëñà, ùàçûðëàäû-

juvat excoluisse
per artes

üûìûç êèòàáäà íÿ çÿðÿðëè áèð òÿðÿô âàðäû, íÿ äÿ äèíÿ ñûüìàéàí

áèð øåé... Ïàäøàùûí øÿõñè èúàçÿñèéëÿ áåëÿ áèð øåé åëÿìÿê îíäàí
þòðö ôèðÿíý óñòàäëàðûíà ùåéðàíëûã ãÿäÿð ÿùÿìèééÿòëè iäè. Äèâàð-
äàí àñûëàúàã ðÿñì ÷ÿêñÿê, ýöíàùêàðëûã îëàð, ÿëáÿòòÿ. Àììà
î êèòàá ö÷öí íÿãø åëÿäèéèìèç ðÿñìëÿðèí ùå÷ áèðèíäÿ ìÿí äèíÿ
çèää áèð øåé, àñèëèê, êàôèðëèê, ùÿòòà, áÿëêÿ, ýèçëè éàñàã ãîðõóñó
áåëÿ ùèññ åëÿìÿäèì. Ñèç ùèññ åëÿäèíèçìè?”
Ýþçëÿðèì ýöúöíö à÷ûã-àøêàð èòèðìèøäè, àììà, øöêöð, ñóà-
ëûìûí îíëàðû ÷îõ ãûúûãëàíäûðäûüûíû áàøà äöøÿúÿê ãÿäÿð ýþðÿ
áèëèðäèì.
“Ãÿðàð âåðÿ áèëìèðñèíèç, éîõ? – ëÿççÿòëÿ äåäèì. – Íÿãø
åëÿäèéèìèç ðÿñìëÿðäÿ à÷ûã-àøêàð ýöíàù ôèêðè, äèíñèçëèê êþëýÿñè
îëäóüóíó ýèçëèíúÿ ôèêèðëÿøñÿíèç áåëÿ áóíó, ãÿòèééÿí, ãÿáóë
åëÿéèá, ñþéëÿéÿ áèëìÿçñèíèç. ×öíêè áó, ñèçè ýöíàùëàíäûðàí ÿðçó-
ðóìè äöøìÿíëÿðèíèçÿ, õóðàôàò÷ûëàðà ùàãã âåðÿð. Î áèðè òÿðÿô-
äÿí, àéäàí àðû, ñóäàí äóðó îëäóüóíuçó äà ãÿòèééÿòëÿ äåéÿ
áèëÿðñèíèç, ÷öíêè áó, ýèçëè, ñèðëè, éàñàã, áÿçè øåéëÿð åëÿìÿéèí
áàøýèúÿëëÿíäèðÿí ãöðóðóíäàí, òÿøÿõõöñ ñàòìàãäàí ÿë ÷ÿêìÿê
îëàð. Ìÿí äÿ áåëÿ ÿçÿìÿò ýþñòÿðäèéèìè íåúÿ áàøà äöøäöì,
áèëèðñèíèçìè? Çÿðèô ÿôÿíäèíè ýåúÿéàðû áó òÿêêÿéÿ ýÿòèðèá! Îíó,
ýóéà, êö÷ÿëÿðäÿ ýåäÿ-ýåäÿ, ñîéóãäàí äîíäóüóìóçäàí áóðà
ýÿòèðìèøäèì. ßñëèíäÿ, êàôèð áèð Ãÿëÿíäÿðè òþð-òþêöíòöñö, äàùà
äà ïèñè, îíóí îõøàðû îëäóüóìó ýþðìÿñè õîøóìà ýÿëèðäè. Îüëàí-
áàçëûã, íÿøÿõîðëóã, ñÿðñÿðèëèê, ùÿð úöð ðÿçèëëèéè åëÿéÿí äàüûäûë-
ìûø òÿðèãÿòèí ñîí éîë÷óñó îëäóüóìó ýþðÿíäÿ, ñàíêè, áÿäáÿõò
Çÿðèô ÿôÿíäè ìÿíäÿí äàùà äà ãîðõàúàã, ìÿíÿ äàùà ÷îõ
ùþðìÿò åëÿéÿúÿê, áÿëêÿ äÿ ãîðõóäàí àüçûíû éóìàúàãäû. Òÿáèè
êè, òàìàìèëÿ áóíóí òÿðñè îëäó. Áóðaäàí ùå÷ õîøó ýÿëìÿäè-
éèíäÿí ãóøáåéèí óøàãëûã éîëäàøûìûç äÿðùàë ßíèøòÿäÿí þéðÿí-
äèéè äèíñèçëèê ýöíàùëàíäûðìàëàðûíûí éåðèíäÿ îëäóüóíà äà
ãÿðàð âåðäè. Áåëÿúÿ ÿââÿëúÿ: – “Ìÿíÿ êþìÿê åëÿ, cÿùÿííÿìÿ
ýåòìÿéÿúÿéèìèçÿ ìÿíè èíàíäûð êè, áó ýåúÿ ðàùàò éàòà áèëèì”,

509
– äåéÿí ñåâèìëè øÿéèðä éîëäàøûìûç òÿùäèä ÿäàñûéëà: “Bóíóí
àõûðû ïèñ îëàð”, – äåìÿéÿ áàøëàäû. Ñîíóíúó ðÿñìäÿ Пàäøàùû-
ìûçûí ðÿñìëÿðèíäÿí ÷îõ óçàã дцшцлдцйцнц, Пàäøàùûìûçûí
áóíó ÿôâ åëÿìÿéÿúÿéèíè, äåäè-ãîäóëàðûí ÿðçóðóìëó âàèç õîúà-
íûí ãóëàüûíà ÷àòàúàüûíû ñþéëÿéèðäè. Ùÿð øåéèí éåðëè-éåðèíäÿ
îëäóüóíà îíó èíàíäûðìàüûìà àç ãàëà èìêàí ãàëìàìûøäû.
ßíèøòÿìèí àüëàáàòìàéàí äàâðàíûøëàðûíû, “äèíÿ êöôð åäèëèð,
øåéòàí õîøàýÿëèìëè ýþñòÿðèëèð” åéùàìëàðûíû øèøèðäèá, ÿðçó-
ðóìëó âàèçÿ óéìóø î ãóøáåéèí äîñòëàðûíà áàøà ñàëàúàüûíû,
îíëàðûí äà áó èôòèðàëàðà èíàíàúàüûíû áàøà äöøäöì. Ïàäøàùû-
ìûçûí éàõûí ìöíàñèáÿòèíÿ íàèë îëäóüóìóçà ýþðÿ éàëíûç ñÿíÿò
áþëöéöíäÿêèëÿðèí éîõ, áöòöí ñÿíÿòêàðëàðûí áèçè íåúÿ ãûñãàí-
äûãëàðûíû áèëèðñèíèç. Èíäè ùàìûñû áèðëèêäÿ âÿ ëÿççÿòëÿ: “Íÿã-
ãàøëàð äèíñèçëèê åëÿéèð”, – äåéÿúÿêäèëÿð. Öñòÿëèê, ßíèøòÿéëÿ
Çÿðèô ÿôÿíäèíèí èøáèðëèéè öçöíäÿí áó èôòèðà äîüðó äà ÷ûõàúàãäû.
Èôòèðà äåéèðÿì, ÷öíêè Çÿðèô ãàðäàøûìûí êèòàá âÿ ñîíóíúó ðÿñì
ùàããûíäà äåäèêëÿðèíÿ ùå÷ èíàíìûðäûì. Ùÿëÿ îíäà ìÿí
ðÿùìÿòëèê ßíèøòÿíèí, ãÿòèééÿí, àðõàñûíû éåðÿ âåðìèðäèì. Ùÿòòà
pàäøàùûìûçûí òÿâÿúúþùëÿðèíèí Óñòàä Îñìàíäàí îíà äîüðó
éþíÿëìÿñèíè ÷îõ éåðèíäÿ ñàéûð, ôèðÿíý óñòàäëàðû, îíëàðûí
ðÿñìëÿðè ùàããûíäà ìÿíÿ óçóí-óçàäû äàíûøäûüû øåéëÿðÿ îíóí
ãÿäÿð îëìàñà äà, ìÿí äÿ èíàíìûðäûì. Áèç Îñìàíëû íÿããàø-
ëàðû øåéòàíëà ùå÷ áèð àëûø-âåðèøèìèç îëìàäàí ôèðÿíý öñóëëàðûíû
îðàñûíäàí-áóðàñûíäàí êþíëöìöç èñòÿäèéè, ñÿéàùÿòëÿðäÿ
ýþðäöéöìöç ãÿäÿð ÿìÿëëè-áàøëû ýþòöðÿ áèëÿúÿéèìèçè, áóíëàðûí
äà áàøûìûçà, ãÿòèééÿí, áÿëà îëìàéàúàüûíû ñÿìèìèééÿòëÿ ôèêèð-
ëÿøèðäèì. Ùÿéàò ÷ÿòèí èäè, ðÿùìÿòëèê ßíèøòÿí ìÿíäÿí þòðö
Óñòàä Îñìàíäàí ñîíðà áó éåíè ùÿéàòäà éåíè àòà iäi”.
“Ùÿëÿ îðà ýÿëìÿ, – Ãàðà äåäè, – ÿââÿëúÿ Çÿðèôè íåúÿ þëäöð-
äöéöíö äàíûø.”
“Áó èøè”, “þëäöðìÿê” êÿëìÿñèíè èøëÿòìÿäèéèìè áàøà äöøÿ-
äöøÿ äåäèì: “Bó èøè éàëíûç áèçÿ ýþðÿ, þçöìöçö ãóðòàðìàüà
ýþðÿ éîõ, áöòöí íÿããàøõàíàíûí ñàëàìàòëûüû ö÷öí ýþðäöì.
Çÿðèô ÿôÿíäè ÿëèíÿ òÿùäèä ñèëàùû êå÷èðäèéèíè áàøà äöøìöøäö.

510
 Orxan Pamuk V $ %" $

Ìÿíÿ áó àë÷àüûí íÿ ãÿäÿð ñÿôèë áèð øåé îëäóüóíó ýþñòÿð- Inventas vitam

ìÿñèíäÿí þòðö óëó Àëëàùà äóàëàð åëÿéèá, éàëâàðäûì. Àëëàùûì

juvat excoluisse
per artes

äóàëàðûìû ãÿáóë åëÿéèá, ðÿçèëèí ðÿçèëëèéèíè ýþñòÿðäè. Îíà ïóë

òÿêëèô åëÿäèì. Àüëûìà áó ãûçûëëàð ýÿëäè, àììà éàëàí óéäóðäóì,
Àëëàùûí èëùàìûéëà: “Ãûçûëëàð áóðaäà, òÿêêÿäÿ éîõ, îíëàðû ýèçëÿò-
äèéèì éåðäÿäèr”, äåäèì. Åøèéÿ ÷ûõäûã. Áîø êö÷ÿëÿðäÿ, óúãàð
ìÿùÿëlÿëÿðäÿ ùàðàéà ýåòäèéèìè ùå÷ ýþòöð-ãîé åëÿìÿäÿí
ìÿãñÿäñèç ýåòäèê. Íÿ åëÿéÿúÿéèìè ùå÷ áèëìèðäèì âÿ ÷îõ
ãîðõóðäóì. Ìÿãñÿäñèç, ñÿìòñèç ýåäèøèìèçèí àõûðûíäà áèð
êÿðÿ êå÷äèéèìèç êö÷ÿäÿí áèð äÿ êå÷ÿíäÿ áöòöí ùÿéàòûíû
òÿêðàðà âÿ þë÷öéÿ âåðìèø ìöçÿùùèá Çÿðèô ÿôÿíäè ãàðäàøûìûç
øöáùÿëÿíäè. Àììà Àëëàù äà ãàðøûìûçà áîø éàíüûí éåðè, ëàï
îíóí éàõûíëûüûíäà äà ñóñóç ãóéó ÷ûõàðìûøäû”.
Áó éåðäÿ ýåðèñèíè äàíûøìàéàúàüûìû áàøà äöøöá, îíëàðà
äåäèì: “Ñèç äÿ ìÿíèì éåðèìäÿ îëñàéäûíûç, áöòöí î áèðè íÿããàø
ãàðäàøëàðûíûçûí ñàëàìàòëûüûíû ôèêèðëÿøÿð, åéíè øåéè åëÿéÿðäèíèç”,
– úÿñàðÿòëÿ äåäèì.
Ìÿíÿ ùàãã âåðäèêëÿðèíè åøèäÿíäÿ àüëàìàã èñòÿäèì. Ùàã-
ãûì ÷àòìàéàí øÿôãÿò ãÿëáèìè éóìøàëòäûüû ö÷öí äåéÿúÿêäèì,
ñÿí äåìÿ. Îíó þëäöðöá àòäûüûì ãóéóíóí äèáèíÿ áÿäÿíè äÿéÿí-
äÿ ÷ûõàí ñÿñè éåíèäÿí åøèòäèì, ñÿí äåìÿ. Ãàòèë îëìàìûøäàí
ÿââÿë íåúÿ õîøáÿõò èäèì, ùàìû êèìè iäèì, áóíó õàòûðëàäûüûì-
äàí äåéÿúÿêäèì, ñÿí äåìÿ. Óøàãëûüûìäà éîõñóë ìÿùÿëëÿìèç-
äÿí êå÷ÿí áèð êîð úàíëàíìûøäû ýþçëÿðèìèí ãàáàüûíäà; èéðÿíú
ïàëòàðëàðûíûí àëòûíäàí äàùà äà èéðÿíú áèð ìèñ úöðäÿéèíè ÷ûõà-
ðàð, ìÿùÿëëÿ ÷åøìÿñèíèí éàíûíäàí îðaäà óçàãäàí òàìàøà åëÿ-
éÿí áèç óñòàëàðà äîüðó äåéÿðäè: “Áàëà, ùàíñûíûç, áó êîð ÿìè-
íèí úöðäÿéèíÿ ÷åøìÿäÿí ñó äîëäóðàúàã?” Ùå÷ êÿñ ýåòìÿéÿí-
äÿ áåëÿ äåéÿðäè: “Ñàâàáäûr, áàëà, ñàâàáäûr!” Ýþç ýèëÿëÿðèíèí
ðÿíýè ñîëóá ó÷ìóøäó, ýþçëÿðèíèí àüûéëà åéíè ðÿíýäÿ iäè.
Î êîð ÿìèéÿ îõøàìàã òÿëàøûéëà ßíèøòÿ ÿôÿíäèéÿ íåúÿ ãûé-
äûüûìû äà òÿëÿì-òÿëÿñèê, ãÿòèééÿí çþâã àëìàäàí äàíûøäûì. Íÿ
щяддян àðòûã äîüðó ñþéëÿäèì, íÿ äÿ щяддян àðòûã éàëàí. Èêèñè
àðàñûíäà ãÿëáèìè äàùà ñûõìàéàí áèð úèçýè òàïàíäà ßíèøòÿ

511
ÿôÿíäèíè þëäöðìÿê ìÿãñÿäèëÿ îðà ýåòìÿäèéèìè áàøà äöøäöê-
ëÿðèíè ýþðäöì. Îíó ëàï ÿââÿëúÿäÿí íèééÿò åëÿéèá, þëäöðìÿäè-
éèìè äåìÿê èñòÿäèéèìè áàøà äöøäöêëÿðè êèìè, “Pèñ íèééÿò éîõñà,
èíñàí ùå÷ cÿùÿííÿìÿ ýåòìÿç” äåéÿíäÿ, – þçöìÿ áÿùàíÿëÿð
âÿ öçðëÿð òàïäûüûìû äà áàøà äöøäöëÿð.
“Çÿðèô ÿôÿíäèíè Àëëàùûí ìÿëÿêëÿðèíÿ òÿñëèì åëÿéÿíäÿí
ñîíðà, – äåäèì ôèêèðëè òÿðçäÿ, – ñîí âàõòëàðäà ìÿðùóìóí
ìÿíÿ ñþéëÿäèéè ñþçëÿð ãóðä îëóá è÷èìè ýÿìèðìÿéÿ áàøëàäû.
Ñîí ðÿñì ö÷öí ÿëèìè ãàíà áóëàìàã î ðÿñìè ýþçöìäÿ áþéö-
ìöøäö. Êèòàáäàí þòðö àðòûã ùå÷ áèðèìèçè åâèíÿ ÷àüûðìàéàí
ßíèøòÿíèí éàíûíà áó ðÿñìè ìÿíÿ ýþñòÿðìÿäèéèíÿ ýþðÿ ýåò-
äèì. Ðÿñìè ýþñòÿðìÿäèéè êèìè, ìÿíèìëÿ äÿ ùå÷ íÿ îëìàéàí
ñàéàã äàâðàíäû. Óüðóíäà àäàì þëäöðÿúÿê ãÿäÿð ñèðëè íÿ áèð
ðÿñì âàðìûø, íÿ äÿ áàøãà áèð øåé! Ìÿíè áó ãÿäÿð àë÷àëòìàñûí,
ãèéìÿòëÿíäèðñèí äåéÿ, Çÿðèô ÿôÿíäèíè þëäöðöá, ãóéóéà àòäûüû-
ìû åòèðàô åëÿäèì. Ìÿíè ãèéìÿòëÿíäèðäè, àììà àë÷àëòìàüà
äàâàì åëÿäè. Îüëóíó àë÷àëäàí àòà îëà áèëìÿç. Áþéöê Óñòàä
Îñìàí áèçÿ ÷îõ ùèðñëÿíÿðäè, ÷îõ äþéÿðäè, àììà áèçè ãÿòè
àë÷àëòìàçäû. Îíà õÿéàíÿòëÿ õÿòà åëÿìèøèê, ãàðäàøëàðûì”.
Þëöì éàòàüûíäà ñîí ñþçëÿðèìè äèíëÿéÿí êèìè, ýþçëÿðèìÿ
äèããÿò êÿñèëÿí ãàðäàøëàðûìà ýöëöìñÿäèì. Þëÿí ãàðäàøûí ùèññ
åëÿéÿúÿéè òÿêè, ìÿí äÿ îíëàðûí ýåòäèêúÿ áóëàíûãëàøûá ìÿí-
äÿí óçàãëàøäûãëàðûíû ýþðöðäöì. “Èêè øåéÿ ýþðÿ þëäöðäöì
ßíèøòÿíè. Áþéöê Óñòàä Îñìàíû ôèðÿíý íÿããàøû Ñåáàñòèàíîíó
ìåéìóí êèìè òÿãëèäÿ ìÿúáóð åëÿäèéèíÿ ýþðÿ. Áèð äÿ çÿèôëèê
ýþñòÿðèá, îíäàí: “Öñëóáóì âàðìû?” – äåéÿ ñîðóøäóüóìà
ýþðÿ”.
“Íÿ äåäè?”
“Âàðìûø. Àììà îíäàí þòðö, òÿáèè êè, áó, òÿùãèð éîõ, òÿðèô
èäè. Áèðäÿí ùÿéàéëà “ýþðÿñÿí, ìÿíèì ö÷öí äÿ òÿðèôäèìè” ôèêèð-
ëÿøäèéèìè õàòûðëàéûðàì: ùÿì öñëóáó áèð úöð ñîíñóçëóã, øÿðÿô-
ñèçëèê ùåñàá åëÿéèðÿì, ùÿì äÿ è÷èìè ãóðä ýÿìèðèð. Öñëóáóìóí
îëìàñûíû èñòÿéèðÿì, àììà øåéòàí òÿùðèê åëÿéèð, ìàðàã äà
ýþñòÿðèðÿì”.

512
 Orxan Pamuk V $ %" $

“Ùàìû ýèçëèíúÿ öñëóáóíóí îëìàñûíû èñòÿéèð, – Ãàðà éåêÿ- Inventas vitam

õàíà-йекяхана äåäè, – hàìû pàäøàùûìûçûí àðçóëàäûüû êèìè,

juvat excoluisse
per artes

ïîðòðåòèíèí ÷ÿêèëìÿñèíè äÿ èñòÿéèð”.

“Áó ãàðøûñûàëûíìàç õÿñòÿëèêäèìè? – äåäèì. – Áó õÿñòÿëèê
éàéûëäûãúà ùå÷ áèðèìèç ôèðÿíý óñòàäëàðûíûí öñóëëàðûíà ãàðøû
÷ûõìàéàúàüûã”.
Àììà ìÿíè ùå÷ êÿñ äèíëÿìèðäè: Ãàðà øàùûí ãûçûíà åøãèíè
åðêÿí åëàí åëÿäèéèíÿ ýþðÿ îí èêè èë Äèéàðè-×èíÿ ñöðýöíÿ ýåäÿí
áÿäáÿõò Òöðêìÿí áÿéèíèí ùåêàéÿñèíè äàíûøûðäû. Îí èêè èë
õÿéàëëàðûíäà éàøàòäûüû ñåâýèëèñèíèí áèð ïîðòðåòè äÿ îëìàäûüûí-
äàí ÷èíëè ýþçÿëëÿð àðàñûíäà îíóí öçöíö äÿ óíóäóð, åøã ÿçàáû
Àëëàùûí ÷ÿêäèðäèéè äÿðèí ÿçèééÿòÿ ÷åâðèëèðäè. Àììà áó äàíûø-
äûüûíûí þç ùåêàéÿñè îëäóüóíó ùàìûìûç áèëèðäèê.
“ßíèøòÿíèí ñàéÿñèíäÿ àðòûã ùàìûìûç áó ïîðòðåò ñþçöíö
þéðÿíäèê, – äåäèì. – Áèð ýöí ùÿéàòûìûçû ãîðõìàäàí þç
ùÿéàòûìûç êèìè äàíûøìàüû äà þéðÿíÿðèê, èíøàëëàù.”
“Áöòöí íàüûëëàð, ùàìûíûí íàüûëûäûr, – Ãàðà äåäè, – iíñàíûí
þçöíöí éîõ”.
“Áöòöí íàõûø äà Àëëàùûí íàõûøûäûr, – ìÿí ùåðàòëû øàèð
Ùàòèôèíèí ìèñðàëàðûíû òàìàìëàäûì, – aììà ôèðÿíý óñòàäëàðû-
íûí öñóëëàðû éàéûëäûãúà ùàìû áàøãàëàðûíûí íàüûëûíû þç ùåêà-
éÿñè êèìè äàíûøìàüû ìÿðèôÿò ñàéàúàã”.
“Øåéòàíûí äà èñòÿäèéè åëÿ áóäór”.
“Äàùà ìÿíè áóðàõûí, – áöòöí ýöúöìëÿ ãûøãûðäûì, – sîí
äÿôÿ äÿ àëÿìÿ òàìàøà åëÿéèì”.
Áàüûðëàðûíûí éàðûëäûüûíû ýþðÿíäÿ ãÿëáèìäÿ èíàì éàðàíäû.
ßââÿëúÿ Ãàðà þçöíö òîïëàäû: “Ñîíóíúó ðÿñìè ÷ûõàðàúàã-
ñàíìû?”
Ãàðàéà åëÿ áàõäûì êè, äÿðùàë ÷ûõàðàúàüûìû áàøà äöøäö,
ìÿíè áóðàõäû, öðÿéèì ñöðÿòëÿ âóðìàüà áàøëàäû.
Ýóéà, ýèçëÿòìÿéÿ áàøëàäûüûì øÿõñèééÿòèìè ÷îõäàí áàøà
äöøìöøäöëÿð. Éåíÿ äÿ ùåðàòëû ãÿäèì óñòàäëàð êèìè äàâðàí-
ìàüûìà ùå÷ òÿÿúúöáëÿíìÿéèí. Îíëàð èìçàëàðûíû êèì îëäóã-
ëàðû áèëèíìÿìÿñèíÿ éîõ, óñòàëàðûíà âÿ ãàéäàëàðûíà îëàí

513
ùþðìÿòëÿðèíäÿí ýèçëÿäÿðäèëÿð. ßëèìäÿ ãÿíäèë òÿêêÿíèí ãàï -
ãàðàíëûã îòàãëàðû àðàñûíäà þç ñîëüóí êþëýÿìÿ éîë à÷à-à÷à
ùÿéÿúàíëà ýÿçäèì. Ýþçëÿðèìÿ ãàðàíëûг чюкìÿéÿ áàøëàìûø-
äûìû, éîõñà, áó îòàãëàð, äÿùëèçëÿðìè áó ãÿäÿð ãàðàíëûq idi?
Êîð îëìàçäàí ãàáàã íÿ ãÿäÿð âàõòûì, ýöíöì, ùÿôòÿì âàðäû?
Êþëýÿìëÿ ìÿí äàéàíäûã, ìÿòáÿõèí ãàðàáàñìàëàðû è÷èíäÿ òîç-
ëó äîëàáûí òÿìèç êöíúöíäÿí êàüûçëàðû ýþòöðöá, ñöðÿòëÿ ýåðè
ãàéûòäûã. Ãàðà òÿäáèðëè îëìàã ìÿãñÿäèëÿ ìÿíè òÿãèá åëÿìèøäè,
àììà õÿíúÿðè þçöéëÿ ýþòöðìÿìèøäè. Êîð îëìàìûøäàí õÿí-
úÿðè ýþòöðöá, îíó äà êîð åëÿìÿê èñòÿéèðäèììè?
“Êîð îëìàìûøäàí áóíó áèð äÿ ýþðäöéöìÿ ýþðÿ ìÿìíó-
íàì, – ãöðóðëà äåäèì. – Sèçèí äÿ áóíó ýþðìÿéèíèçè èñòÿéè-
ðÿì. Áàõûí áóíà”.
Áåëÿúÿ ßíèøòÿíè þëäöðäöéöì ýöí åâäÿí ýþòöðäöéöì ñîí
ðÿñìè ãÿíäèë èøûüûíäà îíëàðà ýþñòÿðäèì. ßââÿëúÿ èêè ñÿùèôÿ
áþéöêëöéöíäÿ ðÿñìÿ ìàðàã âÿ ãîðõóéëà áàõìàëàðûíà òàìà-
øà åëÿäèì. Äþíöá îíëàðëà áèðëèêäÿ ðÿñìÿ áàõàíäà õÿôèô-õÿôèô
òèòðÿéèðäèì. Éà ýþçöìÿ òóü èéíÿñè ýèðäèéèíäÿí, ya da úàçèáÿéÿ
äöøäöéöìäÿí ùÿðàðÿòèì ãàëõìûøäû.
Ñîí áèð èëäÿ áó èêè ñÿùèôÿíèí ìöõòÿëèô ýóøÿëÿðèíäÿ ùàìû-
ìûçûí ÷ÿêäèéèìèç àüàú, àò, øåéòàí, þëöì, êþïÿê, ãàäûí ðÿñìëÿðè
ßíèøòÿíèí áàúàðûãñûçëûãëà äà îëñà, ùàçûðëàäûüû èñòèô öñóëóíà ýþðÿ
áþéöêëö-êè÷èêëè åëÿ éåðëÿøäèðèëìèøäè êè, àðòûã ìÿðùóì Çÿðèô
ÿôÿíäèíèí òÿçùèá âÿ ÷ÿð÷èâÿëÿðè áèçÿ êèòàáûí áèð ñÿùèôÿñèíÿ áàõäû-
üûìûçû éîõ, ïÿíúÿðÿäÿí áöòöí àëÿìè ýþðäöéöìöçö ùèññ åëÿòäè-
ðèðäè. Î àëÿìèí ìÿðêÿçèíäÿ, pàäøàùûìûçûí ïîðòðåòè îëàúàüû éåð-
äÿ ìÿíèì áèð àíëûüà ãöðóðëà òàìàøà åëÿäèéèì þç ïîðòðåòèì
âàðäû. Ýöíëÿðëÿ ñèëèá-ïîçóá, àéíàéà áàõà-áàõà ÿçàá-ÿçèééÿòÿ
ãàòëàøûá, þçöìÿ ÷îõ àç îõøàäà áèëäèéèìäÿí áèð àç ñûõûëûðäûì;
àììà ðÿñì, ñÿùèôÿ áöòöí áèð àëÿìèí ìÿðêÿçèíÿ ìÿíè ãîéäó-
üóíà ýþðÿ éîõ, èçàù åëÿéÿ áèëìÿäèéèì øåéòàíè áèð ñÿáÿáäÿí,
ìÿíè îëäóüóìäàí äàùà ÷îõ äÿðèí, ãàðìàøûã âÿ ñèðëè åëÿäè-
éèíÿ ýþðÿ áàø à÷à áèëìÿäèéèì ùÿéÿúàí äà äóéóðäóì. Íÿããàø
ãàðäàøëàðûìûí áó ùÿéÿúàíûìû ýþðìÿñèíè, áàøà äöøìÿñèíè,

514
 Orxan Pamuk V $ %" $

ìÿíèìëÿ áþëöøìÿñèíè èñòÿéèðäèì. Ùÿì ïàäøàù âÿ éà êðàë Inventas vitam

êèìè ùÿð øåéèí ìÿðêÿçèíäÿ iäèì, ùÿì äÿ þçöì idim. Áåëÿ

juvat excoluisse
per artes

âÿçèééÿò ùÿì ìÿíÿ ãöðóð âåðèð, ùÿì äÿ ùÿéà åëÿéèðäèì. Áó

èêè äóéüó áèð-áèðèíè òàðàçëàøäûðûá, ìÿíè ñàêèòëÿøäèðäèéèíäÿí
áó ðÿñìäÿêè éåíè ìþâãåéèìäÿí áàøýèúÿëëÿíäèðèúè çþâã àëà
áèëèðäèì. Àììà áó çþâãöí òàì îëìàñû ö÷öí ôèðÿíý ðÿññàìëà-
ðûíûí áàúàðûüûíäàêû, ïàëòàðëàðûìäàêû áöòöí ãûðûøëàð, êþëýÿëÿð,
ñûçàíàã âÿ ÷èáàíëàð, ñàããàëûìäàí ïàð÷àíûí òîõóíóøóíà ãÿäÿð
ùÿð øåé, áöòöí ðÿíýëÿðè ÿí êè÷èê òÿôÿððöàòëàðûéëà ìöêÿììÿë,
ãöñóðñóç îëìàëû iäi.
Ðÿñìÿ áàõàí êþùíÿ äîñòëàðûìûí öçöíäÿ èñÿ ãÿðèáÿ ãîðõó
âÿ ùåéðÿòëÿ ùàìûìûçû éåéèá-òöêÿäÿí î ãà÷ûëìàç äóéüóíó,
ãûñãàíúëûüû ýþðöðäöì. Áàøäàí-àéàüà ýöíàùà áàòìûø àäàìà
äóéàúàãëàðû ãÿçÿáëè äèêñèíòèéëÿ áèðýÿ ãîðõà-ãîðõà ãèáòÿ äÿ
åëÿéèðäèëÿð.
“Áóðaäà ãÿíäèë èøûüûíäà áó ðÿñìÿ áàõäûüûì ýåúÿëÿð èëê
äÿôÿ Àëëàùûí ìÿíè òÿðê åëÿäèéèíè, òÿíùàëûüûìäà àíúàã øåéòàíûí
ìÿíÿ äîñòëóã ýþñòÿðÿúÿéèíè ùèññ åëÿäèì, – äåäèì. – Äîüðó-
äàí äà, äöíéàíûí ìÿðêÿçèíäÿ îëñàéäûì, – ðÿñìÿ ùÿð áàõàí-
äà áóíó ÷îõ äà èñòÿéèðäèì – ÿòðàôûìäàêû áöòöí áó ñåâäèéèì
øåéëÿðÿ, ùÿòòà ýþçÿë Øÿêóðÿéÿ îõøàéàí ãàäûíëà äÿðâèø äîñòëà-
ðûìà, ðÿñìÿ ùàêèì îëàí ãûðìûçûíûí ýþçÿëëèéèíÿ áàõìàéàðàã,
þçöìö äàùà äà òÿíùà ùèññ åëÿéÿúÿêäèì. Øÿõñèééÿòèì âÿ þçö-
íÿìÿõñóñëóüóì îëìàñûíäàí áàøãàëàðûíûí ìÿíÿ ñÿúäÿ åëÿ -
ìÿñèíäÿí ãîðõìóðàì, òàìàìèëÿ ÿêñèíÿ, áóíó èñòÿéèðÿì”.
“Éÿíè ïåøìàí äåéèëñÿíìè?” – Ëåéëÿê úöìÿ âÿÿçèíäÿí
éåíè ÷ûõìûø àäàì ÿäàñûéëà äåäè.
“Èêè àäàìû þëäöðäöéöìÿ ýþðÿ éîõ, áåëÿ áèð ðÿñìèìèí ÷ÿêèë-
äèéèíÿ ýþðÿ ìÿí øåéòàí êèìè ùèññ åëÿéèðÿì. Î èêèñèíè áó ðÿñ-
ìè ÷ÿêìÿêäÿí þòðö þëäöðäöéöìö ôèêèðëÿøìèðÿì. Àììà éåíè
âÿçèééÿòèìèí òÿíùàëûüû ìÿíè ãîðõóäóð äà. Îíëàðûí áàúàðûüûíû
ÿëäÿ åëÿéÿ áèëìÿäÿí fèðÿíg óñòàäëàðûíû òÿãëèä íÿããàøû äàùà äà
êþëÿ âÿçèééÿòèíÿ ñàëûð. Áó âÿçèééÿòäÿí ãà÷ìàã èñòÿéèðÿì. ßñëèí-
äÿ, èêèñèíè äÿ íÿããàøõàíàäà ùÿð øåéèí ÿââÿëêè êèìè äàâàì

515
åëÿìÿñèíÿ ýþðÿ þëäöðäöéöìö ñèç äÿ áàøà äöøäöíöç. ßëáÿòòÿ,
Àëëàù äà áàøà ñàëûá”.
“Àììà áó, ùàìûìûçûí áàøûíà äàùà áþéöê äÿðäëÿð à÷à-
úàã”, – ÿçèç Êÿïÿíÿê äåäè.
Ùÿëÿ ðÿñìÿ áàõàí ñÿôåù Ãàðàíûí áèëÿéèíäÿí áèð àíäà éàïûø-
äûì, áöòöí ýöúöìëÿ, äûðíàãëàðûìû äà ÿòèíÿ êå÷èðèá ñûõäûì âÿ
áèëÿéèíè áöêäöì. Áîø òóòäóüó õÿíúÿðè ÿëèíäÿí äöøäö. Îíó
éåðäÿí ãàëäûðäûì.
“Öñòÿëèê, àðòûã äÿðäëÿðèíèçäÿí ìÿíè èøýÿíúÿéÿ âåðèá äÿ
õèëàñ îëà áèëìÿéÿúÿêñèíèç”, – äåäèì. Õÿíúÿðèí ñèïñèâðè óúóíó
Ãàðàíûí ýþçöíÿ ñîõàí êèìè, éàõûíëàøäûðäûì.
“Òóü èéíÿñèíè âåð”.
Ñàëàìàò ÿëèéëÿ ÷ûõàðûá âåðäè, ãóðøàüûìà ñîõäóì. Áàõûøëà-
ðûìû ãóçó êèìè áàõàí ýþçëÿðèíÿ äèêäèì.
“Àõûðäà ñÿíèíëÿ åâëÿíìÿêäÿí áàøãà ÷àðÿñè ãàëìàäûüûíà
ýþðÿ ýþçÿë Øÿêóðÿéÿ ÷îõ éàçûüûì ýÿëèð, – äåäèì. – Ñèçè áÿëàäàí
ãóðòàðìàãäàí þòðö Çÿðèô ÿôÿíäèíè þëäöðìÿéÿ ìÿúáóð îëìà-
ñàéäûì, ìÿíèìëÿ åâëÿíÿúÿêäè âÿ õîøáÿõò îëàúàãäû. Àòàñûíûí
ùàìûìûçà äàíûøäûüû ôèðÿíý óñòàäëàðûíûí íàüûëëàðûíû, ìÿðèôÿòëÿ-
ðèíè ÿí éàõøû ìÿí áàøà äöøìöøÿì. Îíà ýþðÿ áó ñîí ñþçëÿðè-
ìÿ éàõøû ãóëàã âåðèí. Áóðàäà áàúàðûüû, øÿðÿôèéëÿ éàøàìàã
èñòÿéÿí áèç íÿããàøëàðà àðòûã éåð éîõäó, áóíó áàøà äöøäöì.
ßýÿð ðÿùìÿòëèê ßíèøòÿíèí âÿ pàäøàùûí èñòÿäèéè êèìè, ôèðÿíý
óñòàäëàðûíû òÿãëèäÿ áàøëàñàã, Çÿðèô ÿôÿíäè êèìèëÿðëÿ ÿðçóðó-
ìèëÿð îëìàñà, è÷èìèçäÿêè ùàãëû ãîðõóäàúàã áèçè, àõûðà ãÿäÿð
ýåäÿ áèëìÿéÿúÿéèê. Øåéòàíà óéóá, àõûðà ãÿäÿð ýåäèá, áöòöí
êå÷ìèøÿ õÿéàíÿò åëÿéèá, öñëóá âÿ ôèðÿíý òÿðçèíäÿ øÿõñèééÿò
ãàçàíìàüà úàí àòñàã, ìÿíèì áó þç ðÿñìèìè ÷ÿêìÿéÿ ãàáè-
ëèééÿòèìèí, áèëèéèìèí éåòìÿìÿñè êèìè, áóíó ùå÷ úöð áàúàðà
áèëìÿéÿúÿéèê. ×ÿêäèéèì ðÿñìèí èáòèäàèëèéèíäÿí, îíó äîüðó-
äöðöñò þçöìÿ áåëÿ îõøàòìàìàüûìäàí ôèðÿíý óñòàäëàðûíûí
áàúàðûüûíûí ÿñðëÿðëÿ þéðÿíèëìÿëè áèð øåé îëäóüóíó – åëÿ ÷îõ-
äàí ùàìûìûçûí ÿùÿìèééÿò âåðìÿäÿí áèëäèéè áó øåéè – áèð êÿðÿ
äÿ þéðÿíäèì. ßíèøòÿ ÿôÿíäèíèí êèòàáû äà òàìàìëàíûá, îíëàðëà

516
 Orxan Pamuk V $ %" $

éîëëàíñàéäû, âåíåñèéàëû óñòàä ðÿññàìëàð áèçÿ ýöëÿð, îíëàðûí Inventas vitam

ýöëöøö î ãÿäÿð Âåíåñèéà dî÷óíà êå÷ÿðäè. “Îñìàíëû Îñìàíëû

juvat excoluisse
per artes

îëìàãäàí ÿë ÷ÿêèð”, – äåéÿðäèëÿð, àðòûã áèçäÿí ãîðõìàçäûëàð.

Ãÿäèì óñòàäëàðûí éîëóéëà ýåòñÿí, íÿ éàõøû îëàðäû! Àììà
áóíó pàäøàùûìûç hÿçðÿòëÿðè äÿ, Øÿêóðÿíèí ïîðòðåòè îëìà-
äûüûíà ýþðÿ ïÿðèøàí îëàí Ãàðà ÿôÿíäè äÿ, ùå÷ êÿñ èñòÿìèð.
Îíäà áóðaäà îòóðóí, ôèðÿíý öñóëëàðûíû éöç èëëÿðëÿ òÿãëèä åëÿ-
éèí! Òÿãëèä ðÿñìëÿðèíèçÿ éåêÿõàíàëûãëà èìçà àòûí. Ùåðàòëû
ãÿäèì óñòàäëàð àëÿìè Àëëàùûí ýþðäöéö êèìè, íÿãø åëÿìÿéÿ
÷àëûøàíäà øÿõñèééÿòëÿðè îëäóüóíó ýèçëÿòìÿê ö÷öí èìçà àòìàç-
äûëàð. Ñèçñÿ, øÿõñèééÿòèíèç îëìàäûüûíû ýèçëÿòìÿêäÿí þòðö èìçà
àòàúàãñûíûç. Àììà ÷ûõûø éîëó äà âàð, áÿëêÿ, ñèçèí äÿ áèð-áèð
ãàïûíûçû äþéöá, ìÿíäÿí ýèçëÿäèðñèíèç: Ùèíä pàäøàùû ßêáÿð
ãûçûë âÿ ñåâýè ïàéëàéà-ïàéëàéà úàùàíûí ÿí áàúàðûãëû íÿããàø-
ëàðûíû þç ÿòðàôûíà òîïëàéàð. Àðòûã áÿëëè îëäó, áóðaäà Èñòàíáóëäà
éîõ, Àüðàäàêû íÿããàøõàíàäà iñëàìûí ìèíèíúè èëè ö÷öí áèòèðèë-
ìÿêäÿ îëàí êèòàáû éåòèøäèðÿúÿéèê”.
“Ñÿíèí êèìè þçöíö ÷ÿêìÿê ö÷öí íÿããàø ÿââÿëúÿ ãàòèëìè
îëìàëûäûr”, – Ëåéëÿê ñîðóøäó.
“ßí ãàáèëèééÿòëè, ÿí áàúàðûãëû îëìàã áÿñ åëÿð”, – îíà ÿùÿ-
ìèééÿò âåðìÿäÿí äåäèì.
Óçàãëàðäà ìÿüðóð áèð õîðóç èêè äÿôÿ áàíëàìûøäû. Áîü÷àìû,
ãûçûëëàðûìû òîïëàäûì, þðíÿê äÿôòÿðëÿðèìè, ðÿñìëÿðèìè úèëäáÿí-
äèìÿ éåðëÿøäèðäèì. Àüëûìäàí ñèâðè óúóíó Ãàðàíûí õèðòäÿéèíÿ
äîüðó òóòäóüóì õÿíúÿðëÿ îíëàðû áèð-áèð þëäöðÿ áèëÿúÿéèì äÿ
êå÷èðäè, àììà ùÿì äÿ òà øÿéèðäëèêäÿí áÿðè áèðëèêäÿ îëäóüóì
óøàãëûã éîëäàøëàðûìû, ýþçöìÿ òóü èéíÿñè ñîõàí Ëåéëÿéè áåëÿ
èíäè ÷îõ ñåâèðäèì.
Àéàüà ãàëõàí Êÿïÿíÿéè ãûøãûðûá, ãîðõóäóá éåðèíäÿ îòóðò-
äóì. Áó, ìÿíÿ òÿêêÿäÿí ñàü-ñàëàìàò ÷ûõà áèëÿúÿéèìÿ èíàì
âåðÿíäÿ òÿëÿñäèì, ëàï ãàïûäàí ÷ûõàíäà äåìÿéè íÿçÿðäÿ òóòäó-
üóì î äÿáäÿáÿëè ñþçö ñÿáèðñèçëèêëÿ ñþéëÿäèì:
“Èñòàíáóëäàí áó ÷ûõìàüûì Èáí Øàêèðèí ìîíãîë èøüàëûíäà-
êû Áàüäàääàí ÷ûõìàüûíà îõøàéàúàã”, – äåäèì.

517
 “Îíäà Äîüóéà éîõ, Áàòûéà ýåòìÿëèñÿí”, – Ëåëéÿê ãûñ-
ãàíúëûãëà äåäè.
“Äîüó äà, Áàòû äà Àëëàùûíäûr”, – ðÿùìÿòëèê ßíèøòÿ êèìè
ÿðÿáúÿ äåäèì.
“Àììà Äîüó äîüóäà, Áàòû áàòûäàäûr”, – Ãàðà äåäè.
“Íÿããàø þçöíö äàðòìàìàëûäûr”, – Êÿïÿíÿê äåäè. – Äîüóéëà
Áàòûíûí äÿðäèíè ÷ÿêìÿêäÿíñÿ, éàëíûç è÷èíäÿí ýÿëäèéè êèìè
íÿãø åëÿìÿëèñÿí”.
“Áó, åëÿ äîüðó ñþçäör êè, – ñåâèìëè Êÿïÿíÿéÿ äåäèì,
– sÿíè þïìÿê èñòÿäèì”.
Àììà îíà äîüðó èêè àääûì àòìàìûøäûì êè, Ãàðà þçöíö
ýþñòÿðìÿê ìÿãñÿäèëÿ öñòöìÿ àòûëäû. Áèð ÿëèìäÿ è÷è úàìàøûð
âÿ ãûçûë äîëó áîü÷àì, ãîëòóüóìóí àëòûíäà äà ðÿñìëÿðëÿ äîëó
úèëäáÿíä âàðäû. Îíëàðû ãîðóìàã èñòÿéÿíäÿ åùòèéàòû ÿëäÿí âåð-
äèì. Õÿíúÿðè òóòàí ãîëóìó ÿëÿ êå÷èðäè. Àíúàã îíóí äà áÿõòè
ýÿòèðìÿäè, àéàüû ðÿùëÿéÿ êå÷äèéèíäÿí áèð àíëûüà ìöâàçèíÿòèíè
èòèðÿíäÿ ãîëóìó òóòàí ÿëè áîøàëäû. Áèð éàíäàí âàð ýöúöìëÿ
òÿïèêëÿéÿ-òÿïèêëÿéÿ áàðìàãëàðûíû äèøëÿéèá, îíó ñèëêÿëÿäèì. Úàí
ùþâëöéëÿ óëàäû. Ùÿìèí ÿëè áó äÿôÿ úàíûíû àüðûäûá áàñäûì, õÿí-
úÿðè î áèðè èêèñèíÿ òóòóá ãûøãûðäûì:
“Îòóðóí, îòóðäóüóíóç éåðäÿ!”
Îòóðäóëàð. Õÿíúÿðèí óúóíó ÿôñàíÿäÿ Êåéêàâóñ åëÿäèéè
êèìè, Ãàðàíûí áóðóí äåøèéèíÿ ñîõäóì. Ãàíàìàüà áàøëàéàí-
äà éàëâàðàí ýþçëÿðèíäÿí äÿ àúû éàøëàð àõäû.
“Èíäè ñþéëÿ ýþðÿê, – äåäèì, – mÿí êîð îëàúàüàììû?”
“ßôñàíÿéÿ ýþðÿ, ãàí áÿçèëÿðèíèí ýþçöíäÿ ëàõòàëàíûð, áÿçè-
ëÿðèíêèíäÿ ëàõòàëàíìûð. Àëëàù íÿãøèíäÿí ìÿìíóíäórñà, ñÿíè
éàíûíà àïàðìàã ö÷öí þç ìþùòÿøÿì ãàðàíëûüûíû âåðÿúÿê. Îíäà
áó ñÿôèë äöíéàíû éîõ, îíóí ýþðäöéö ìèñèëñèç ìÿíçÿðÿëÿðè ýþðÿ-
úÿêñÿí. Éîõ, íÿãøèíäÿí ìÿìíóí äåéèëñÿ, èíäèêè êèìè, ýþð-
ìÿéÿ äàâàì åëÿéÿúÿêñÿí”.
“Ìÿí ÿñë íÿãøè Äèéàðè-Ùèíääÿ ÷ÿêÿúÿéÿì, – äåäèì.
– Àëëàùûí ìÿíè èòòèùàì åëÿéÿúÿéè ðÿñìè ùÿëÿ ÷ÿêìÿìèøÿì”.
“Ôèðÿíý öñóëëàðûíäàí ãà÷ìàüûíà àðòûã ÷îõ äà öìèä áÿñëÿ-

518
 Orxan Pamuk V $ %" $

ìÿ, – äåäè. – ßêáÿð õàíûí íÿããàøëàðûíû ðÿñìëÿðèíè èìçàëà- Inventas vitam

ìàüà òÿøâèã åëÿäèéèíè áèëèðñÿíìè? Ïîðòÿýèçëè Éåçóèò êåøèøëÿðè

juvat excoluisse
per artes

ôèðÿíý ðÿñì âÿ öñóëëàðûíû îðàéà ÷îõäàí àïàðûáëàð. Îíëàð àðòûã

ùÿð éåðäÿäèrëÿð”.
“Ùÿìèøÿ òÿìèç ãàëìàã èñòÿéÿíèí åëÿéÿúÿéè øåé, ãà÷àúàüû
éåð âàð”, – äåäèì.
“ßëáÿòòÿ, êîð îëìàã, ìþâúóä îëìàéàí þëêÿëÿðÿ ãà÷ìàã”,
– Ëåéëÿê äåäè.
“Áöòöí þìöðëÿðè áîéó øÿõñè öñëóáëàðû îëìàñûíà ýþðÿ ôèðÿíý-
ëÿðè òÿãëèä åëÿéÿúÿêëÿð, – äåäèì. – Fèðÿíýëÿðè òÿãëèä åëÿäèêëÿ-
ðèíÿ ýþðÿ äÿ øÿõñè öñëóáëàðû ùå÷ îëìàéàúàã”.
“Áàøãà åëÿíÿúÿê áèð øåé éîõäór”, – Ãàðà øÿðÿôñèçúÿñèíÿ
äåäè.
ßëáÿòòÿ, îíóí éåýàíÿ õîøáÿõòëèéè íÿãø éîõ, ýþçÿë Øÿêóðÿ
iäè. Óúó ãàíëû õÿíúÿðè Ãàðàíûí ãàíëû áóðíóíäàí ÷ÿêèá, áàøûíûí
öçÿðèíÿ áàø âóðìàüà ùàçûðëàøàí úÿëëàäûí ãûëûíúû êèìè ãàëäûðäûì.
“Èñòÿñÿì, ñÿíèí áàøûíû èíäè âóðàðàì, – àøêàð îëàíû åëàí
åëÿäèì, – aììà Øÿêóðÿíèí óøàãëàðûíà, õîøáÿõòëèéèíÿ ýþðÿ
ñÿíè áàüûøëàéà áèëÿðÿì. Îíóíëà éàõøû äàâðàí, ùåéâàíëûã âÿ
úàùèëëèê åëÿìÿ. Ìÿíÿ ñþç âåð!”
“Ñþç âåðèðÿì!” – äåäè.
“Ñÿíè Øÿêóðÿéÿ áàüûøëàäûì”, – äåäèì.
Àììà ãîëóì àüçûìäàí ÷ûõàí ñþçöí òàìàìèëÿ òÿðñèíè
åëÿäè. Áöòöí ýöúöìëÿ õÿíúÿðè Ãàðàéà åíäèðäèì.
Ñîí àíäà ùÿì î éåðèíäÿí ãûìûëäàíäûüûíà ýþðÿ, ùÿì äÿ
ìÿí çÿðáÿíèí éþíöíö äÿéèøäèðäèéèìäÿí õÿíúÿð áîéíóíà éîõ,
÷èéíèíÿ äÿéäè. Ãîëóìóí þç-þçöíÿ åëÿäèéè øåéÿ ìÿí äÿ ãîð-
õóéëà áàõäûì. ßòÿ áàòàí õÿíúÿðè ÷ÿêäèéèì éåð òÿìèç ãûðìû-
çûéëà ãûïãûðìûçû îëäó. Ùÿì ãîðõäóì, ùÿì äÿ åëÿäèéèìäÿí
óòàíäûì. Àììà éàõûí áèð âàõòäà, áÿëêÿ äÿ, ÿðÿá äÿíèçëÿðèí-
äÿ, ýÿìèäÿ êîð îëñàì, èíòèãàì ö÷öí íÿããàø ãàðäàøëàðûìäàí
ùå÷ áèðèíè éàíûìäà òàïìàéàúàüûìû áèëèðäèì.
Íþâáÿíèí îíà ýÿëìÿñèíäÿí ùàãëû îëàðàã, ãîðõàí Ëåéëÿê
è÷ÿðèéÿ, ãàðàíëûã îòàãëàðà êå÷äè. ßëèìäÿ ëàìïà êþëýÿìëÿ

519
àðäûíúà ýåòäèì, àììà ãîðõóá ãàéûòäûì. ßí ñîíóíúó òóòäó-
üóì èø Êÿïÿíÿêëÿ þïöøöá, âèäàëàøìàã îëäó. Àðàìûçà ãàíûí
ãîðõóñó ýèðäèéèíäÿí îíó èñòÿäèéèì ãÿäÿð öðÿêäÿí þïÿ áèëìÿ-
äèì. Ýþçëÿðèìäÿí éàø àõäûüûíû ýþðäö.
Ãàðàíûí èíèëòèëÿðèíèí êÿñèëäèéè áèð íþâ þëöì ñöêóòó è÷èíäÿ
òÿêêÿäÿí ÷ûõäûì. Èñëàã âÿ ïàë÷ûãëû ùÿéÿòäÿí, ãàðàíëûã ìÿùÿëëÿ-
äÿí àç ãàëà ãà÷à-ãà÷à óçàãëàøäûì. Ìÿíè ßêáÿð õàíûí íÿããàø-
õàíàñûíà àïàðàúàã ýÿìè ñÿùÿð аçàíûíäàí ñîíðà éîëà ÷ûõàúàã,
î âàõò áèð ãàéûã Êàäûðьà ëèìàíûíäàí îíà äîüðó ñîíóíúó äÿôÿ
ýåäÿúÿêäè. Ãà÷àíäà áèð òÿðÿôäÿí äÿ ýþçëÿðèìäÿí éàø àõûðäû.
Àüñàðàéäàí îüðó êèìè ñÿññèçúÿ êå÷ÿíäÿ öôöãäÿ ýöíöí
èëê øÿôÿãëÿðèíè à÷ûã-àéäûí ýþðäöì. Àðà êö÷ÿëÿðèí, äàð êå÷èä-
ëÿðèí, äèâàðëàðûí àðàñûíäàí ãàáàüûìà ÷ûõàí áèðèíúè ìÿùÿëëÿ
÷åøìÿñèíèí ãàáàüûíäà èéèðìè áåø èë ÿââÿë Èñòàíáóëà èëê ýÿëäè-
éèì ýöíöí ýåúÿñèíè êå÷èðäèéèì äàø åâ âàðäû. Îðaäà à÷ûã ùÿéÿò
ãàïûñûíûí àðàñûíäàí èéèðìè áåø èë ÿââÿë áó óçàã ãîùóìóí
ìÿíè ìÿðäëèêëÿ, õåéèðõàùëûãëà ãîíàã åëÿéèá, ñÿðäèéè éàòàüà
éóõóìäà èøÿéÿíäÿ îí áèð éàøûì îëàíäà ýåúÿéàðûñû ýöíàù-
êàðëûãëà þçöìö àòìàã èñòÿäèéèì ãóéóíó éåíèäÿí ýþðäöì.
Áÿéàçèäÿ ÷àòàíà ãÿäÿð äÿôÿëÿðëÿ ãûðûã ñààòûìûí ÷àðõëàðûíû
òÿìèð åòäèðìÿéÿ ýÿëäèéèì ñààò÷û äöêàíû, öçÿðëÿðèíè íÿãø åëÿéèá,
êöáàðëàðà ÿëàëòûíäàí ñàòàúàüûì áîø áöëëóð ãÿíäèëëÿð, øÿðáÿò
úöðäÿêëÿðè, ÷è÷ÿê èøëÿéÿúÿéèì øöøÿëÿðè àëäûüûì øöøÿ÷è äöêàíû,
áèð âàõò ùÿì óúóç, ùÿì äÿ êèìñÿñèç îëäóüóíà ýþðÿ àéàüûìûí
àëûøäûüû ùàìàì ìÿíÿ âÿ ýþç éàøëàðûìà ñàëàì âåðäèëÿð.
Äàüûäûëûá-éàíäûðûëìûø ãÿùâÿõàíàäà äà ùå÷ êÿñ éîõ idi,
ýþçÿë Øÿêóðÿíèí, áÿëêÿ äÿ, áó àíäà þëÿí îëàí ÿðèéëÿ õîøáÿõò
îëìàñûíû êþíöëäÿí äèëÿäèéèì åâäÿ äÿ. ßëèìè ãàíà áóëàéàíäàí
ñîíðàêû ýöíëÿðäÿ êö÷ÿëÿðëÿ ýåäÿíäÿ ìÿíÿ ëàï äöøìÿíúÿñèíÿ
áàõàí Èñòàíáóëóí áöòöí êþïÿêëÿðè, òóòãóí àüàúëàðû, èøûãñûç
ïÿíúÿðÿëÿðè, ãàðà áàü÷àëàðû, ñöáù íàìàçûíà ãà÷àí ÷àëûøãàí
âÿ áÿäáÿõò åðêÿí îéàíàíëàð, ãàðàáàñìàëàð àðòûã úèíàéÿòëÿ -
ðèìè áîéíóìà àëûá ùÿéàòûìûí øÿùÿðèíè òÿðê åëÿìÿéÿ ãÿðàð
âåðÿëè ìÿíÿ äîñòúàñûíà áàõûðäûëàð.

520
 Orxan Pamuk V $ %" $

Áÿéàçèä càìåñèíè êå÷ÿíäÿí ñîíðà òÿïÿäÿí Õàëèúÿ òàìàøà Inventas vitam

åëÿäèì. Öôöã èøûãëàøûðäû, àììà ñó ùÿëÿ òóòãóí idi. Èêè áàëûã÷û

juvat excoluisse
per artes

ãàéûüû, éåëêÿíëÿðè éûüûëìûø éöê ýÿìèëÿðè, óíóäóëìóø áèð ýÿìè

ùå÷ ýþðöíìÿéÿí äàëüàëàðäà àüûð-àüûð éûðüàëàíûá, ìÿíÿ: “Gåò-
ìÿ, ýåòìÿ”, – äåäèëÿð. Ýþçöìÿ èéíÿ ñîõóëäóüóíäàíìû éàø
àõûðäû? Þçöìÿ: “Ùèíäèñòàíäà áàúàðûüûíûí ìþúöçÿëÿðèéëÿ éàøà-
éàúàüûí ìèñèëñèç ùÿéàòû õÿéàëûíà ýÿòèð!” – äåäèì.
Éîëäàí ÷ûõäûì, ãà÷à-ãà÷à èêè ïàë÷ûãëû áàü÷àíû êå÷äèì,
éàøûëëûã è÷èíäÿêè êþùíÿ áèð äàø åâÿ ýèðäèì. Áóðà øÿéèðäëèê
èëëÿðèìäÿ ÷àíòàñûíû, úèëäáÿíäèíè, ãÿëÿì ãóòóñóíó, éàçû òàõòà-
ñûíû èêè àääûì ýåðèäÿ ýþòöðöá, íÿããàøõàíàéà àïàðìàã ö÷öí
ùÿð ÷ÿðøÿíáÿ ýöíö Óñòàä Îñìàíû ãàïûñûíäà ãàðøûëàäûüûì
åâèäè. Áóðaäà ùå÷ øåé äÿéèøìÿìèøäè, àììà ùÿéÿòäÿêè, êö÷ÿ-
äÿêè ÷èíàð àüàúëàðû åëÿ áþéöìöøäöëÿð êè, åâÿ âÿ êö÷ÿéÿ Ñóëòàí
Ñöëåéìàí çàìàíûíäàí ãàëìà äÿáäÿáÿ, èãòèäàð, âàð-äþâëÿò
ùèññè ÷þêìöøäö.
Ëèìàíà åíÿí éîëà éàõûí îëäóüóíäàí øåéòàíà óéäóì,
èéèðìè áåø èëèìè êå÷èðäèéèì íÿããàøõàíà áèíàñûíûí ñöòóíëàðûíû
ñîíóíúó äÿôÿ äÿ ýþðìÿê ùÿâÿñèíÿ äöøäöì. Áåëÿúÿ øÿéèðä
îëàíäà ÷ÿðøÿíáÿ ýöíëÿðè Óñòàä Îñìàíûí àðõàñûíúà éåðèéÿíäÿ
êå÷äèéèì éîëäàí, áàùàð àéëàðû áèùóøåäèúè úþêÿ ãîõóñó âåðÿí
Îõ÷óëàð êö÷ÿñèíäÿí, óñòàìûí ãèéìÿëè ÷þðÿê àëäûüû ôûðûíûí
ãàáàüûíäàí, ùåéâà âÿ øàáàëûä àüàúëàðûéëà äèëÿí÷èëÿðèí ñûðàëàí-
äûüû éîõóøäàí, óñòàìûí ùÿð ñÿùÿð ñàëàìëàøäûüû áÿðáÿðèí ãàð-
øûñûíäàí, éàé àéëàðû úàíáàçëàðûí ýÿëèá, ÷àäûðëàðûíû ãóðóá, òàìà-
øà âåðäèêëÿðè áîø áîñòàíûí ãûðàüûíäàí, ïèñ ãîõóéàí ñóáàé
îòàãëàðûíûí, êèô ãîõóéàí Áèçàíñ òàüëàðûíûí àëòûíäàí, Èáðàùèì
pàøàíûí ñàðàéûíûí éöç äÿôÿëÿðëÿ ÷ÿêäèéèì èëàíëû ñöòóíóí, òàìàì
áàøãà úöð ðÿñì åëÿäèéèìèç ÷èíàð àüàúûíûí éàíûíäàí Àò måé-
äàíûíà ÷ûõûá, ñÿùÿðëÿð è÷ëÿðèíÿ ýèðÿí ñÿð÷ÿëÿðëÿ ñàüñàüàíëàðûí
úèê-úèêëÿ þòöøäöêëÿðè øàáàëûä âÿ òóò àüàúëàðûíûí àëòûíäàí êå÷äèì.
Íÿããàøõàíàíûí àüûð ãàïûñû þðòöëö iäi. Íÿ ãàïûäà, íÿ äÿ
éóõàðûäàêû òàüëû òàëâàðûí àëòûíäà áèð êÿñ âàðäû. Øÿéèðäëèê èëëÿðèí-
äÿ ñûõûíòûäàí ïàðòëàéàíäà àüàúëàðà òàìàøà åëÿäèéèìèç êè÷èê

521
ïÿíúÿðÿíèí þðòöëö òàéëàðûíà àíúàã áèð àíëûüà òÿëàøëà áàõà
áèëìèøäèì êè, ìÿíè áèð íÿôÿð ñàõëàäû.
Ãóëàã úûðìàãëàéàí úûð, êÿñêèí ñÿñè âàðäû. ßëèìäÿêè ãÿá-
çÿñè éàãóòëó, ãàíëû õÿíúÿðèí îíóí îëäóüóíó, ãàðäàøû îüëó
Øþâêÿòèí àíàñûéëà áèðëÿøèá, åâèíäÿí îüóðëàäûüûíû ñþéëÿäè. Áó
äà ìÿíèì ýåúÿ åâèíÿ ùöúóì åëÿéèá, Øÿêóðÿíè ãà÷ûðàí Ãàðà-
íûí àäàìëàðûíäàí îëäóüóìó ñöáóò åëÿéèðìèø. Áó ÷îõáèëìèø,
úûð ñÿñëè, ãÿçÿáëè àäàì Ãàðàíûí íÿããàø äîñòëàðûíû òàíûéûð, íÿã-
ãàøõàíàéà ýÿëÿúÿéèíè äÿ áèëèðìèø. Ãÿðèá ãûðìûçûéëà ïàð-ïàð ïàðûë-
äàéàí óçóí ãûëûíúû, íÿäÿíñÿ ìÿíäÿí àëìàüà ãÿò åëÿäèéè áèð ÷îõ
ùåñàáû, áèð î ãÿäÿð äÿ äàíûøàúàüû ùåêàéÿñè âàðäû. Áÿëêÿ, ñÿùâ
îëäóüóíó äà ñþéëÿéÿúÿêäèì, àììà öçöíäÿêè àüëàýÿëìÿç ãÿçÿ-
áè ýþðäöì. Öçöíäÿ íèôðÿòëÿ ìÿíè þëäöðìÿê ö÷öí ùÿìëÿ åëÿéÿ-
úÿéèíè äÿ ýþðäöì. “Àìàíäû, äàéàí!” – äåìÿê èñòÿäèì.
Î àðòûã ùöúóì åëÿìèøäè.
Ìÿíñÿ õÿíúÿðèìè áåëÿ ãàëäûðà áèëìÿäèì, áîü÷àëû ÿëèìè
ãàëäûðà áèëäèì. Ãûçûë ãûëûíú éàâàøûéûá-åëÿìÿäÿí ÿââÿë ÿëèìè êÿñ-
äè, ñîíðà äà áîéäàí-áîéà áîéíóìó êÿñèá, áàøûìû ãîïàðòäû.
Áàøûí ãîïäóüóíó, éàçûã áÿäÿíèìèí ìÿíè ãîéóá, ñÿðñÿì-
úÿñèíÿ àòäûüû èêè àääûìäàí, õÿíúÿðè ñÿôåùëèêëÿ éåëëÿìÿñèíäÿí,
áîéíóìäàí ôÿââàðÿ êèìè ãàí ôûøãûðûá, éåðÿ éûõûëìàñûíäàí áàøà
äöøäöì. Þç-þçöíÿ éåðèéÿí éàçûã àéàãëàðûì åéíèëÿ þëöìäÿí
ãàáàã ÷ûðïûíàí éàçûã àò êèìè íàùàãäàí äÿááÿëÿíäèëÿð.
Áàøûí äöøäöéö ïàë÷ûüûí è÷èíäÿí íÿ ãàòèëèìè ýþðÿ áèëèðäèì,
íÿ äÿ ùÿëÿ áÿðê-áÿðê òóòìàã èñòÿäèéèì è÷è ãûçûë âÿ ðÿñì äîëó
äöéöí÷ÿìè. Îíëàð ÿíñÿì ñÿìòäÿ, àðòûã ùå÷ ÷àòìàéàúàüûì
äÿíèçÿ, Êàäûðьà ëèìàíûíà äîüðó åíÿí éîõóø òÿðÿôäÿ ãàëìûøäû-
ëàð. Áàøûì îíëàðà, äöíéàíûí ýåðèäÿ ãàëàí ùèññÿñèíÿ áèð äàùà
äþíöá áàõìàéàúàãäû. Îíëàðû óíóòäóì, þç áàøûìûí èñòÿäèéèíè
ôèêèðëÿøäèì.
Ãûëûíú áàøûìû êÿñìÿìèøäÿí ÿââÿë ôèêèðëÿøäèéèì øåé: ýÿìè
Êàäûðüàäàí ýåäÿúÿê; àüëûìäà “òÿëÿñ” ÿìðèéëÿ áèðëÿøèá, î äà
àíàìûí áàëàúà îëàíäà ìÿíÿ “òÿëÿñ” äåìÿñèéëÿ òàìàìëàíìûøäû.
Àíà, áîéíóì àüðûéûð, ùå÷ áèð øåé òÿðïÿíìèð.

522
 Orxan Pamuk V $ %" $

Äåìÿëè, þëöì äåäèêëÿðè áó iìiø. Inventas vitam

Àììà ùÿëÿ þëìÿäèéèìè áèëèðäèì. Äåøèê ýþç áÿáÿêëÿðèì

juvat excoluisse
per artes

òÿðïÿíèðäè. Àììà à÷ûã ýþçëÿðèìëÿ ÷îõ ýþçÿë ýþðöðäöì.

Éåð ñÿòùèíäÿí ýþðäöéöì øåé áöòöí äöøöíúÿìè äîëäóð-
ìóøäó. Éîë àçúà éîõóø éóõàðû ãàëõûð. Íÿããàøõàíàíûí äèâàðû,
êÿìÿðè, äàìû ýþéäö. Áåëÿ ýåäèð.
Ñàíêè, áó áàõäûüûì àí óçàíäû, óçàíäû, áàøà äöøäöì êè,
ýþðìÿê èíäè áèð íþâ õàòûðëàìàã îëóá. Îíäà àüëûìà åéíèëÿ
ãàáàãëàð áèð ýþçÿë ðÿñìÿ ñààòëàðëà áàõàíäà ùèññ åëÿäèéèì øåé
ýÿëäè: ÷îõ áàõñàí, àüëûí ðÿñìèí çàìàíûíà ãîâóøàð.
Èíäè áöòöí çàìàíëàð î çàìàí îëìóøäó.
Ñàíêè, ùå÷ êÿñ ìÿíè ýþðìÿéÿúÿê, äöøöíúÿëÿðèì ñîëàíäà,
ïàë÷ûã è÷èíäÿêè áàøûì èëëÿðëÿ áó êÿäÿðëè éîõóøà, äàø äèâàðà,
áèð àç óçàãäàêû ÿë÷àòìàç òóò âÿ øàáàëûä àüàúëàðûíà áàõàúàã.
Áó áèòìÿç ùÿñðÿò áèðäÿí åëÿ êÿäÿðëè, úàíñûõûúû ýÿëäè êè,
áó çàìàíäàí ÷ûõìàã èñòÿäèì.

523
 M]N X]KTQ]J]M

Ãàðàíûí áèçè ýèçëÿíìÿê ö÷öí éîëëàäûüû óçàã ãîùóìóíóí

åâèíäÿ ýåúÿíè éóõóñóç êå÷èðäèì. Õåéðèééÿ âÿ óøàãëàðëà áèð-
ëèêäÿ éàòäûüûìûç éàòàãäà àðàäàáèð õîðóëòóëàðûí, þñêöðÿêëÿðèí
óüóëòóñó è÷èíäÿ éóõóéà ýåäÿ áèëèðäèì, àììà íàðàùàò éóõóëà-
ðûìäà ýþðäöéöì ãîëëàðû-ãû÷ëàðû êÿñèëèá, ãàðûøäûðûëûá, áèð-áèðëÿ-
ðèíÿ áèòèøìèø ÿúàèá ìÿõëóãëàðëà ãàäûíëàð ÿë ÷ÿêìÿéèá, ìÿíè
îéàäûðäûëàð. Ñÿùÿðÿ äîüðó ñîéóãäàí îéàíûá, Øþâêÿòëÿ Îðõà-
íûí öñòëÿðèíè éàõøû-éàõøû þðòäöì, îíëàðû ãóúàãëàäûì, ñà÷ëàðûí-
äàí þïäöì, ðÿùìÿòëèê àòàìûí åâèíäÿ ðàùàòúà éàòäûüûì ýþçÿë
âàõòëàðäà îëäóüó êèìè, ìÿíÿ õîøáÿõò éóõó âåðìÿñè ö÷öí
éàëâàðäûì.
Àììà éàòà áèëìÿäèì. Õîøáÿõò éóõóëàðûìäà ùÿìèøÿ ýþð-
äöéöì øåéè ñÿùÿð íàìàçûíäàí ñîíðà êè÷èê, ãàðàíëûã îòàüûí
ïÿíúÿðÿñèíèí òàéëàðû àðàñûíäàí êö÷ÿéÿ áàõàíäà ýþðäöì:
ñàâàøìàãäàí, àëäûüû éàðàëàðäàí ñöñò äöøìöø õÿéàë êèìè áèð
àäàì ÿëèíäÿ ãûëûíúñàéàьы òóòäóüó äÿéÿíÿê òàíûø àääûìëàð àòûá,
ìÿíÿ ùÿñðÿòëÿ éàõûíëàøûðäû. Éóõóëàðäà áó àäàìû ëàï ãóúàã-
ëàéàí âàõò ýþç éàøëàðûéëà îéàíûðäûì. Êö÷ÿäÿêè àäàìûí ãàí
è÷èíäÿêè Ãàðà îëäóüóíó áàøà äöøÿíäÿ éóõóëàðäà áîüàçûìäàí
ùå÷ ÷ûõìàéàí ôÿðéàä ÷ûõäû.
Ãà÷äûì, ãàïûíû à÷äûì.
Öçö äþéöøìÿêäÿí øèøìèø, ýþìýþé îëìóøäó. Áóðíó ïàð-
÷àëàíìûøäû, ãàí è÷èíäÿ iäè. ×èéíèíäÿí áîéíóíà ãÿäÿð èðè éàðà
âàðäû. Êþéíÿéèíèí öñòö, ùÿð éåðè ãàíäàí ãûïãûðìûçû ãûçàðìûø-
äû. Éóõóëàðäàêû ÿð êèìè, ÿí àõûðäà åâÿ ãàéûäà áèëäèéèíäÿí
à÷ûã-àøêàð ìÿíÿ ýöëöìñÿéèðäè.
“Ýèð è÷ÿðè”, – äåäèì.
“Óøàãëàðû ÷àüûð, – äåäè, – eâÿ ãàéûäûðûã”.
“Ñÿíèí åâÿ ãàéûòìàüà ùàëûí éîõäór”.
“Àðòûã îíäàí ãîðõìà, – äåäè, – ßúÿì Âÿëèúàí ÿôÿíäè
iìèø”.

524
 Orxan Pamuk V $ %" $

“Çåéòóí... – äåäèì. – Î áÿäáÿõòè þëäöðäöíìö?” Inventas vitam

“Êàäûðüàäàí ÷ûõàí ýÿìèéëÿ Ùèíäèñòàíà ãà÷äû”, – äåäè,

juvat excoluisse
per artes

èøèíè éàðûì÷ûã ýþðäöéöíö áèëäèéèíäÿí áèð àíëûüà ýþçëÿðèíè

ãà÷ûðòäû.
“Åâÿ àéàãëà ýåäÿ áèëÿúÿêñÿíìè, – äåäèì. – Ñÿíÿ àò
÷ûõàðòñûíëàð”.
Åâÿ ãàéûäàíäà þëÿúÿéèíè ùèññ åëÿäèì, îíà éàçûüûì ýÿëäè.
Éàëíûç þëÿúÿéèíÿ ýþðÿ éîõ, ùå÷ áèð õîøáÿõòëèê ýþðìÿäèéèíÿ
ýþðÿ. Áó éàä åâäÿ þëìÿê èñòÿìÿäèéèíè, ÿñëèíäÿ, áó ãîðõóíú
ýþðêÿìèéëÿ ùå÷ êÿñÿ ýþðöíìÿäÿí éîõ îëìàã èñòÿäèéèíè äÿ
ýþçëÿðèíäÿêè êÿäÿð âÿ ãÿòèééÿòäÿí ýþðöðäöì. Îíó çîðëà àòà
ìèíäèðäèëÿð.
ßëëÿðèìèçäÿ áàüëàìàëàðûìûç àðà êö÷ÿëÿðäÿí êå÷èá éîëëàí-
äûüûìûç ãàéûäûø ñÿôÿðèíäÿ óøàãëàð ÿââÿëúÿ àòûí áåëèíäÿêè
Ãàðàíûí öçöíÿ áàõà áèëìèðäèëÿð. Àììà áóíóíëà áåëÿ Ãàðà,
áàáàíû þëäöðÿí àë÷àã ãàòèëèí îéóíóíó íåúÿ ïîçäóüóíó,
îíóíëà ãûëûíúëà íåúÿ âóðóøäóãëàðûíû àüûð-àüûð éåðèéÿí àòûí
áåëèíäÿí îíëàðà äàíûøà áèëäè. Îíà áèð àç èñèíäèêëÿðèíè ýþðöð,
Ãàðà þëìÿñèí äåéÿ, Àëëàùûìà éàëâàðûðäûì.
Åâÿ ãàéûäàíäà Îðõàí åëÿ ñåâèíúëÿ: “Åâÿ ýÿëäèê!” – áàüûð-
äû êè, ßçðàèëèí áèçÿ ðÿùì åëÿéÿúÿéè, Àëëàùûí ùÿëÿ âàõò âåðÿúÿéè
öðÿéèìÿ ùÿìèí àí äàìäû. Àììà éåíÿ äÿ óëó Àëëàùûí êèìèí
úàíûíû íèéÿ, íÿ âàõò àëàúàüûíûí ùå÷ áÿëëè îëìàäûüûíû òÿúðöáÿé-
ëÿ áèëäèéèìäÿí àðòûã öìèä áÿñëÿìÿäèì.
Ãàðàíû ÷ÿòèíëèêëÿ àòäàí äöøöðäöê, ùàìûìûç áèðëèêäÿ
éóõàðû ÷ûõàðäûã, àòàìûí ýþé ãàïûëû îòàüûíà ñàëûá éàòûðòäûã.
Õåéðèééÿ ñó ãàéíàäûá ýÿòèðäè. ßòèíÿ éàïûøìûø ãàíëû êþéíÿ -
éèíè, ãóðøàüûíû, àéàããàáûëàðûíû, àëò ïàëòàðëàðûíû, äîíóíà ãÿäÿð
ùÿð øåéèíè Õåéðèééÿéëÿ úûðûá, ãàé÷ûéëà êÿñèá ÷ûõàðäûã. Ïÿíúÿ-
ðÿëÿðè à÷àíäà ùÿéÿòäÿêè áóäàãëàðäà îéíàøàí èëûã ãûø ýöíÿøè
îòàüà äîëäó, úöðäÿêëÿðäÿ, ãàçàíëàðäà, éàïûøãàí ãóòóëàðûíäà,
ùîããàëàðäà, úàì ïàð÷àëàðûíäà, ãÿëÿìéîíàíëàðäà áÿðã âóðóá,
Ãàðàíûí þëöì ðÿíýèíäÿêè äÿðèñèíè, албалы âÿ ÿò ðÿíýèíäÿêè
éàðàëàðûíû èøûãëàíäûðäû.

525
 Ñàáóí ñöðòäöéöì ìÿëÿôÿëèê ãóìàø ïàð÷àëàðûíû èñòè ñóéëà
èñëàäûá, Ãàðàíûí áÿäÿíèíè ãèéìÿòëè, êþùíÿ õàëûíû òÿìèçëÿéÿí
ñàéàã, äèããÿòëÿ, îüóëëàðûìäàí áèðèíÿ áàõàí êèìè, øÿôãÿòëÿ,
èñòÿêëÿ ñèëäèì. Öçöíäÿêè ýþéÿðòèëÿðÿ òîõóíìàäàí, áóðóí
äåøèéèíäÿêè êÿñèéè ñûõìàäàí, ÷èéíèíäÿêè ãîðõóíú éàðûüû
ùÿêèì òÿêè òÿìèçëÿäèì. Áàëàúà îëàí âàõò óøàãëàðû òÿìèçëÿéÿí-
äÿ åëÿäèéèì êèìè, áèð òÿðÿôäÿí äÿ ìÿãàìëà îíà çàðàôàòéàíà
ñþçëÿð äåéèðäèì. Ñèíÿñèíäÿ, ãîëëàðûíäà äà êÿñèêëÿð âàðäû. Ñîë
ÿëèíèí áàðìàãëàðû äèøëÿíèá, ýþìýþé îëìóøäó. ßëèìäÿêè ÿñêè-
ëÿð âöúóäóíóí öñòöíäÿ ýÿçèøäèêúÿ ãàíà áàòûðäû. Ñèíÿñèíÿ
òîõóíäóì; ãàðíûíûí éóìøàãëûüûíû ÿëèìëÿ ùèññ åëÿäèì; qasûüû-
na óçóí-óçàäû áàõäûì: àøàüûäàí, ùÿéÿòäÿí óøàãëàðûí ñÿñè
ýÿëèðäè. Áóíà áÿçè øàèðëÿð íèéÿ ãàìûø ãÿëÿì äåéèð?
Éåíè õÿáÿðëÿðëÿ ýÿëäèéè âàõòêû øÿí-øàãðàã ñÿñè, ñèðëè îâãà-
òûéëà Åñòåðèí ìÿòáÿõÿ ýèðäèéèíè åøèäÿíäÿ àøàüûéà åíäèì.
Åñòåð åëÿ ùÿéÿúàíëû iäi êè, ãóúàãëàéûá ìÿíè þïìÿäÿí
äàíûøäû: Çåéòóíóí êÿëëÿñè íÿããàøõàíàíûí ãàïûñûíäà, ÿââÿëêè
ýöíàùëàðûíû ñöáóò åëÿéÿí ðÿñìëÿð âÿ äöéöí÷ÿñèéëÿ áèðëèêäÿ
òàïûëûá. Ùèíäèñòàíà ãà÷àúàãìûø, àììà: “Sîí äÿôÿ íÿããàø-
õàíàéà ýåäèì”, – äåéèá.
Øàùèäëÿð âàðìûø: Çåéòóíó îðaäà ýþðÿí Ùàñàí ãûðìûçû
ãûëûíúûíû ÷ÿêèá, áàøûíû áèð çÿðáÿéëÿ êÿñèá.
Î äàíûøàíäà ìÿí éàçûã àòàìûí ùàðaäà îëäóüóíó ôèêèðëÿ-
øèðäèì. Ãàòèëèíèí þùäÿñèíäÿí ýÿëèíäèéèíè þéðÿíìÿê ìÿíè
ÿââÿëúÿ áèð ãîðõóäàí ãóðòàðäû. Èíòèãàìûí èíñàí ãÿëáèíÿ õîø
ðàùàòëûã, ÿäàëÿò ùèññè ýÿòèðäèéèíè äÿ ùèññ åëÿäèì. Àòàìûí îëäó-
üó éåðäÿ áó äóéüóíóí íåúÿ éàøàíäûüûéëà î àí ÷îõ ìàðàãëàí-
äûì, áèðäÿí áöòöí àëÿì ãàïûëàðû ìÿíÿ ùàìûñû áèð-áèðèíÿ à÷û-
ëàí ñàéñûç îòàãëû ñàðàé êèìè ýþðöíäö. Áèð îòàãäàí î áèðèíÿ
àíúàã õàòûðëàéà-õàòûðëàéà, òÿñÿââöðöìöçÿ ýÿòèðÿ-ýÿòèðÿ êå÷ÿ
áèëèðäèê, àììà ÷îõóìóç òÿíáÿëëèêäÿí áóíëàðû ÷îõ àç åëÿéèá,
åëÿ åéíè îòàãäà ýþçëÿéèðäèê.
“Àüëàìà, úàíûì, – Åñòåð äåäè, – bàõ, ùÿð øåé àõûðäà éàõ-
øûëûãëà ãóðòàðäû”.

526
 Orxan Pamuk V $ %" $

Îíà äþðä ãûçûë âåðäèì. Áèð-áèð îíëàðû àüçûíà àëûá, åùòè- Inventas vitam

ðàñëà, èñòÿêëÿ, àíúàã áàúàðûãñûçëûãëà äèøëÿäè.

juvat excoluisse
per artes

“Ùÿð òÿðÿôè âåíåñèéàëû êàôèðèí ãÿëï ãûçûëû áöðöéöá”, – ýöëöì-

ñÿéÿ-ýöëöìñÿéÿ äåäè.
Î ýåäÿð-ýåòìÿç Õåéðèééÿéÿ óøàãëàðû éóõàðû áóðàõìàìà-
ñûíû äåäèì. Éóõàðû ÷ûõäûì, ãàïûíû êèëèäëÿäèì, Ãàðàíûí ÷ûëïàã
áÿäÿíèíÿ åùòèðàñëà éàõûíëàøäûì, éàçûã àòàìûí þëäöðöëäöéö ýåúÿ
àñûëìûø éÿùóäèíèí åâèíäÿ ìÿíäÿí åëÿìÿéèìè èñòÿäèéè øåéè îídan
þtrö èñòÿêäÿí ÷îõ ìàðàãëà, ãîðõóäàí ÷îõ åùòèéàòëà åëÿäèì.
ßñðëÿðäÿí áÿðè ßúÿì øàèðëÿðèíèí î àëÿòè ãàìûø ãÿëÿìÿ
áÿíçÿòäèêëÿðè êèìè, áèç ãàäûíëàðûí àüçûíû íèéÿ ùîããàéà îõøàò-
äûãëàðûíû, ÿçáÿðäÿí òÿêðàðëàíà-òÿêðàðëàíà ÿñëè óíóäóëàí áó
òÿøáåùëÿðèí àðõàñûíäà íÿ îëäóüóíó – аüçûí êè÷èêëèéè? Hîã-
ãàíûí ñèðëè ñöêóòó? Àëëàùûí ðÿññàì îëìàñû? – áöñáöòöí äÿðê
åëÿäèéèìè äåéÿ áèëìèðÿì. Àììà åøã þçöíö ãîðóìàã ö÷öí
áåéíèíè ãûçüûí èøëÿäÿí ìÿíèì êèìè àäàìûí ìÿíòèãèéëÿ éîõ,
ìÿíòèãñèçëèéèëÿ áàøà äöøöëÿúÿê áèð øåé îëìàëûäûr.
Îíäà ñèçÿ áèð ñèðð à÷ûì: îðaäà, þëöì èéè âåðÿí î îòàãäà
àüçûìäàêû ìÿíè ùÿéÿúàíëàíäûðìûðäû. Ìÿíè ùÿéÿúàíëàíäûðàí,
îðaäà åëÿ äóðóá, áöòöí àëÿìèí àüçûìûí è÷èíäÿ çîããóëäàäûüûíû
ùèññ åëÿéÿíäÿ ùÿéÿòäÿ áèð-áèðëÿðèíè ëÿíÿòëÿéèá-èòÿëÿøÿí îüóëëà-
ðûìûí íÿøÿëè úèâèëòèëÿðèíè åøèòìÿêäè.
Î àðà àüçûì áó ãÿäÿð ìÿøüóë îëàíäà ýþçëÿðèì Ãàðàíûí
öçöìÿ áàìáàøãà áàõûøëà áàõäûüûíû ýþðÿ áèëäè. Áèð äàùà öçö-
ìö, àüçûìû ùå÷ óíóòìàéàúàüûíû äåäè. Äÿðèñè áÿçè êþùíÿ
êèòàáëàð êèìè êèôëÿíìèø êàüûç èéëÿíèðäè, ñà÷ëàðûíà xÿçèíÿ
îòàüûíûí áöòöí òîç âÿ ãóìàø èéè ÷þêìöøäö. Þçöìö óíóäóá
éàðàëàðûíà, øèøëÿðèíÿ, êÿñèêëÿðèíÿ òîõóíäóãúà óøàã òÿêè èíèë-
äÿéèð, ýåòäèêúÿ þëöìäÿí óçàãëàøûð, îíäà îíà äàùà ÷îõ áàüëà-
íàúàüûìû äÿðê åëÿéèðäèì. Éåëêÿíëÿðè êöëÿêëÿ àüûð-àüûð øèøÿí
ãàéûã êèìè, éàâàø-éàâàø ñöðÿòëÿíÿí ñåâèøìÿìèç î àüûð éåë-
êÿíëè ñàéàã íàìÿëóì äÿíèçëÿðÿ äîüðó úÿñàðÿòëÿ éîë àëäû.
Ãàðàíûí áó ñóëàðäà, êèì áèëèð, ùàíñû ÿäÿáñèç àðâàäëàðëà
äàùà ÿââÿëëÿð ÷îõ ýÿçäèéèíè þëöì äþøÿéèíäÿ áåëÿ ùÿðÿêÿòÿ

527
ùàêèì îëìàñûíäàí áàøà äöøöðäöì. Ìÿí þïäöéöìöí þç
ãîëóììó, îíóí ãîëóìó, àüçûìà ñîõäóüóì þç áàðìàüûì-
ìû, áöòöí ùÿéàòûììû îëäóüóíó ãàðûøäûðàíäà î, éàðàëàðäàí
âÿ ëÿççÿòäÿí éàðûìÿñò îëìóø ùàëäà äöíéàíûí ùàðàéà ýåòäè-
éèíÿ éàðûà÷ûã òÿê ýþçöéëÿ ýþç ãîéóð, àðàäàáèð ÿëëÿðèíèí àðà-
ñûíäà èíúÿ òÿðçäÿ òóòóá, ðÿñìÿ òàìàøà åëÿéÿí êèìè, ùåéðàí-
ëûãëà áàõäûüû öçöìÿ äÿðùàë ñîíðà ìèíãðåëèéàëû áèð ôàùèøÿíèí
öçö òÿêè áàõà áèëèðäè.
Ëÿççÿò àíûíäà Èðàí âÿ Òóðàí îðäóëàðûíûí áèð-áèðèëÿ òîããóø-
ìàñûíû ýþñòÿðÿí ÿôñàíÿâè ðÿñìëÿðèí ãûëûíúëà èêèéÿ áþëöíÿí
ÿôñàíÿâè ãÿùðÿìàíëàðû êèìè, ôÿðéàä åëÿìÿñè, åëÿäèéè ôÿðéàäûí
áöòöí ìÿùÿëëÿäÿí åøèäèëìÿñè ìÿíè ãîðõóòäó. Àììà ãàìûøû
òóòàí ÿëèíèí Àëëàùûí ùÿãèãè ÿìðèéëÿ ùÿðÿêÿò åëÿäèéè ÿí éöêñÿê
èëùàì àíûíäà áåëÿ, áöòöí ñÿùèôÿíèí þë÷öñöíö âÿ òÿðòèáèíè
ùåñàáëàéà áèëÿí óñòàä íÿããàø êèìè, Ãàðà äà ÿí ùÿéÿúàíëû
îëàíäà äà àüëûíûí áèð ýöøÿñèéëÿ àëÿìäÿêè éåðèìèçè éàõøû éîõ-
ëàéûðäû.
“Àòàíûçûí éàðàëàðûíà ìÿëùÿì ñöðòöðäöì, äåéÿðñÿí”,
– íÿôÿñ-íÿôÿñÿ äåäè.
Áó ñþç ùÿéàòëà þëöì, éàñàãëà cÿííÿò, ÷àðÿñèçëèêëÿ ùÿéà
àðàñûíäàêû äàð áîüàçà éåðëÿøÿí åøãèìèçèí éàëíûç ðÿíýèíè éàðà-
äûðäû: ñÿáÿáè äÿ îëäó. Îíäàí ñîíðàêû èéèðìè àëòû èëäÿ, éÿíè áèð
ñÿùÿð ãóéóíóí éàíûíäà éûõûëûá öðÿêäÿí þëìÿñèíÿ ãÿäÿð
ñåâèìëè ÿðèì Ãàðàéëà äàèì ýöíîðòà âàõòû, ïÿíúÿðÿ òàéëàðûíûí
àðàñûíäàí îòàüà ýöí èøûüû äöøÿíäÿ, èëê èëëÿðäÿ Øþâêÿòëÿ Îðõà-
íûí úèâèëòèëÿðèíè äèíëÿéÿíäÿ ñåâèøäèê, áóíà äà åëÿ “éàðàéà ìÿë-
ùÿì ñöðòìÿê” äåäèê. Áåëÿúÿ êîáóä, êÿäÿðëè áèð àòàíûí òÿëÿá-
ëÿðè, ãûñãàíúëûãëàðûéëà äþéöëìÿëÿðèíè èñòÿìÿäèéèì ãûñãàíú
îüóëëàðûì èëëÿðëÿ ýåúÿëÿð ìÿíèìëÿ åéíè éàòàãäà éàòìàüà
äàâàì åëÿéÿ áèëäèëÿð. Óøàãëàðû ãóúàãëàéûá éàòìàüûí ùÿéàòûí
ÿçäèéè ÿçýèí áèð ÿðè ãóúàãëàéûá éàòìàãäàí äàùà ýþçÿë îëäó-
üóíó àüëû áàøûíäà îëàí áöòöí ãàäûíëàð áèëèð.
Áèç, ìÿí âÿ óøàãëàðûì õîøáÿõò îëäóã, àììà Ãàðà îëà
áèëìÿäè. Áóíóí ýþçëÿ ýþðöíÿí èëê ñÿáÿáè ÷èéíèíäÿêè âÿ áîé-

528
 Orxan Pamuk V $ %" $

íóíäàêû éàðàíûí ùå÷ âàõò òàì ñàüàëìàìàñû, ñåâèìëè ÿðèìèí Inventas vitam

áàøãàëàðû áàðÿäÿ äåéèëäèéèíè åøèòäèéèì êèìè, “øèêÿñò” ãàëìàñû

juvat excoluisse
per artes

iäi. Áó, ýþðöíöøöíäÿí áàøãà, ùÿéàòûíû ÷ÿòèíëÿøäèðÿí øèêÿñòëèê

äåéèëäè. Ùÿòòà îíó óçàãäàí ýþðÿí ãàäûíëàðûí ÿðèìèí éàðàøûãëû
îëäóüóíó äåäèêëÿðèíè äÿ åøèòäèéèì îëóá. Àììà Ãàðàíûí ñàü
÷èéíè åëÿ äöøöê, áîéíó äà ãÿðèáÿ øÿêèëäÿ ÿéðè ãàëäû. Áÿçÿí
ãóëàüûìà ìÿíèì êèìè ãàäûíûí àíúàã þçöíäÿí àøàüû ùåñàá
åëÿäèéè ÿð ãàçàíàúàüûíû, Ãàðàíûí øèêÿñòëèéèíèí, îíóí áÿäáÿõò-
ëèéèìèçèí ñÿáÿáè îëäóüó ãÿäÿð áèçèì õîøáÿõòëèéèìèçèí ýèçëè
ñÿáÿáè îëäóüóíó äåéÿíëÿðèí äåäè-ãîäóëàðû äà ÷àòûá.
Ùÿð äåäè-ãîäóäà îëäóüó òÿêè, áÿëêÿ, áóíäà äà ùÿãèãÿò
ïàéû âàð. Àììà Åñòåðèí åëÿ ìÿíÿ éàðàøäûðäûüû êèìè, ýþçÿëëÿð
ýþçÿëè áèð àòûí áåëèíäÿ äèìäèê îòóðóá ÿòðàôûíäà ãóëëàð, úàðèéÿ-
ëÿð, óøàãëàðëà Èñòàíáóë êö÷ÿëÿðèíäÿí áåëÿ êå÷ìÿéèìÿ íåúÿ
ÿñêèêëèê âÿ éîõñóëëóã ùèññè âåðèáñÿ, áàøûíû äèìäèê òóòóá,
çÿôÿðëÿ áàõàí àñëàí êèìè ÿðèí äÿ ùÿñðÿòèíè ùÿðäÿíáèð ÷ÿêäèì.
Ñÿáÿáè íÿ îëóðñà îëñóí Ãàðà åëÿ êÿäÿðëè ãàëäû. ×îõ âàõò
êÿäÿðèíèí ÷èéíèéëÿ ùå÷ ÿëàãÿñè îëìàäûüûíû ýþðäöéöìäÿí,
ðóùóíóí áèð ýуøÿñèíäÿ, ÿí õîøáÿõò ñåâèøìÿ àíëàðûíäà áåëÿ
îíó äöøöíäöðÿí ãöññÿ úèíè îëäóüóíà èíàíäûì. Î úèíè ñàêèò-
ëÿøäèðìÿê ö÷öí áÿçÿí øÿðàá è÷ÿð, áÿçÿí êèòàáëàðäàêû íàõûø-
ëàðà áàõûá, íàõûøëà ìÿøüóë îëàð, áÿçÿí äÿ íÿããàøëàðëà îòóðóá-
äóðàð, îíëàðëà áèðëèêäÿ ýþçÿë îüëàíëàðûí äàëûíúà ãà÷àðäû. Íÿã-
ãàøëàð, õÿòòàòëàð âÿ øàèðëÿð úèíàñëû ñþçëÿð, ãîøà ìÿíàëû êÿëìÿ-
ëÿð, êèíàéÿëÿð, ìÿúàçëàð, ýþçÿë îüëàíëàð, éàëòàãëûã îéóíëàðûéëà
ÿéëÿíèá, áàøûíû ãàòäûüû äþâðëÿðè îëäóüó êèìè, õèäìÿòèíÿ ýèðìÿéè
áàúàðäûüû ßéðè Ñöëåéìàí pàøàíûí êàòèáëèê èøëÿðèéëÿ, äèâàí
êàòèáëèéèëÿ ùÿð øåéè óíóòäóüó äþâðëÿðè äÿ îëäó. Ãàðàíûí íàõûø
âÿ ðÿñì ùÿâÿñè pàäøàùûìûç äþðä èë ñîíðà þëÿíäÿ, òàõòà êå÷ÿí
Ñóëòàí Ìåùìåòèí áó èøëÿðÿ àðõà ÷åâèðìÿñèéëÿ áèðëèêäÿ íöìà-
éèøêаðàíÿ àëûíàí çþâãäÿí áàüëû ãàïûëàð àðõàñûíäà òÿêáàøûíà
éàøàíàí ñèððÿ ÷åâðèëäè. Áÿçÿí ðÿùìÿòëèê àòàìäàí ãàëàí êèòàá-
ëàðäàí áèðèíè à÷àð, òà Òåéìóðóí îüëó çàìàíûíäà Ùåðàòäà
÷ÿêèëìèø ðÿñìÿ, ÿëáÿòòÿ, Øèðèíèí ðÿñìèíäÿí Õîñðîâà àøèã

529
îëìàñûíà èíäè ñàðàé ÿòðàôûíäà ùÿëÿ áàø âåðÿí õîøáÿõò ùöíÿð
îéóíóíóí áèð ïàð÷àñû òÿêè éîõ, õàòèðÿëÿðäÿ ãàëìûø ëÿççÿòëè
ñèððè ãóúàãëàéàí êèìè, ýöíàù äóéüóëàðû âÿ êÿäÿðëÿ áàõàðäû.
Òàõòà ÷ûõìàñûíûí ö÷öíúö èëèíäÿ èíýèëèñ êðàëû pàäøàùûìûçà
è÷èíäÿ êþðöêëö ìóñèãè àëÿòè îëàí ìþúöçÿëè áèð ñààò éîëëàäû. Áó
éåïéåêÿ ñààò, éàíûíäàêû ùåéÿòÿ ýþðÿ, Èíýèëòÿðÿäÿí ýÿëìèø
ýÿìèäÿí ÷ûõàðûëàí ïàð÷àëàð, ÷àðõëàð, òÿñâèðëÿð, ùåéêÿëëÿð Õàñ
bàü÷àíûí Õàëèúÿ áàõàí éàìàúûíà ùÿôòÿëÿðëÿ äàøûíûá éûüûëäû.
Òàìàøà ö÷öí Õàëèúèí éàìàúëàðûíäà òîïëàøàí, ãàéûãëàðëà
ýÿëÿí êöòëÿ íÿùÿíý ñààòûí ýóðóëòóëó ãîðõóíú ìóñèãè ÷àëûá,
èøëÿìÿñèéëÿ àäàì áþéöêëöéöíäÿêè ùåéêÿëëÿðèí, òÿñâèðëÿðèí
áèð-áèðëÿðèíèí ÿòðàôûíäà ìÿíàëû ùÿðÿêÿòëÿðëÿ ôûðëàíäûãëàðûíû,
ñàíêè, ãóë èøè éîõ, Àëëàù èøè îëàí êèìè, ìÿãàìà óéüóí þç-
þçëÿðèíÿ çÿðèôëèêëÿ, ìÿíàéëà ùÿðÿêÿò åëÿäèêëÿðèíè, ñààòûí äà
öðÿêñàéàьы äþéöíòöëÿðèéëÿ áöòöí Èñòàíáóëà âàõòû õÿáÿð âåð-
äèéèíè ùåéðÿò âÿ ùåéðàíëûãëà ýþðäöëÿð.
Èñòàíáóë ÿùàëèñèíèí êöòáåéèí äÿñòÿñè âÿ àõìàãëàð êöòëÿ-
ñèéëÿ áèðëèêäÿ ãåéä-øÿðòñèç ùåéðàí îëäóüó ñààòûí pàäøàùûìûç
âÿ äèíèíÿ äöøêöí ãàðàýöðóù äÿñòÿñè ö÷öí êàôèðèí ýöúöíö
ýþñòÿðÿí ùàãëû íàðàùàòëûã ãàéíàüû îëäóüóíó Ãàðàéëà Åñòåð
ìÿíÿ àéðû-àéðû ÷àòäûðäûëàð. Áó úöð äåäè-ãîäóëàðûí àðòäûüû
äþâðäÿ îíäàí ñîíðàêû pàäøàù Ñóëòàí ßùìÿäèí áèð ýåúÿéàðû-
ñû Àëëàùûí èëùàìûéëà éóõóñóíäàí îéàíûá, göðçöíö ãàïûá,
hÿðÿìäÿí Õàñ bàü÷àéà åíèá, ñààòû âÿ ùåéêÿëëÿðèíè äàðìà-
äàüûí åëÿäèéèíè åøèòäèê. Õÿáÿðè, øàéèÿëÿðè ÷àòäûðàíëàð pàäøàùû-
ìûçûí éóõóñóíäà Пåéüÿìáÿðèìèç hÿçðÿòëÿðèíèí ìöáàðÿê
öçöíö íóð è÷èíäÿ ýþðäöêëÿðèíè, Рÿñóëуëëàùûí îíà ðÿñìëÿðÿ
ùÿëÿ èíñàí ìèñàëû îëóá Àëëàùûí éàðàòäûüûéëà éàðûøàíûíà
ãþâìöíöí ùåéðàí îëìàñûíà èçií âåðñÿ, Àëëàùûí áóéðóüóíäàí
÷ûõàúàüûíû ñþéëÿéèá, õÿáÿðäàðëûã åëÿäèéèíè, pàäøàùûìûçûí äà
ýöðçöíö ùÿëÿ éóõóíó ýþðÿíäÿ ãàïäûãëàðûíû ÿëàâÿ åëÿéèðäèëÿð.
Ïàäøàùûìûç äà ùàäèñÿíè ñàäèã òàðèõ÷èñèíÿ, òÿõìèíÿí, áåëÿ
éàçäûðäû. Áó êèòàáû, “Çèáäÿò-öò-Òÿâàðèõ”è õÿòòàòëàðà êèñÿëÿðëÿ
ãûçûë âåðèá ùàçûðëàòäû, àììà íÿããàøëàðûíà ðÿñì åòäèðìÿäè.

530
 Orxan Pamuk V $ %" $

ßúÿì þëêÿñèíäÿí èëùàì àëûá Èñòàíáóëäà éöç èë à÷àí íàõûø Inventas vitam

âÿ ðÿñì ùÿéÿúàíûíûí ãûðìûçû ýöëö äÿ åëÿ áåëÿ ñîëäó. Íÿããàø-

juvat excoluisse
per artes

ëàðûí àðàëàðûíäà äàâàëàðà, áèòèá-òöêÿíìÿç ìÿñÿëÿëÿðÿ øÿðàèò

éàðàäàí ùåðàòëû ãÿäèì óñòàëàðëà ôèðÿíý óñòàäëàðûíûí öñóëëàðû
àðàñûíäàêû ÷àðïûøìà ùå÷ áèð íÿòèúÿ âåðìÿäè. ×öíêè ðÿñì áóðà-
õûëäû: íÿ äîüóëóëàð êèìè ÷ÿêèëäè, íÿ áàòûëûëàð êèìè. Íÿããàøëàð
ùèääÿòëÿíèá, öñéàí åëÿìÿäèëÿð, õÿñòÿëèéÿ áîéóí ÿéÿí ãîúàëàð
êèìè éàâàø-éàâàø, úàíôÿøàíëûã åëÿìÿäÿí òÿâÿêêöë âÿ ãöññÿéëÿ
âÿçèééÿòè ãÿáóë åëÿäèëÿð. Áèð çàìàíëàð ùåéðàíëûãëà òÿãèá åëÿäèê-
ëÿðè ùåðàòëû, òÿáðèçëè áþéöê óñòàäëàðûí, ãûñãàíúëûãëà íèôðÿò àðàñûí-
äà òÿðÿääöä êå÷èðèá, éåíè öñóëëàðûíà öñòöíëöê âåðäèêëÿðè ôèðÿíý
óñòàäëàðûíûí íÿëÿð åëÿäèêëÿðèéëÿ íÿ ìàðàãëàíäûëàð, íÿ äÿ òÿñÿâ-
âöð åëÿäèëÿð. Ñàíêè, ýåúÿëÿð åâëÿðèí ãàïûëàðûíûí þðòöëöá, øÿùÿðèí
ãàðàíëûüà âåðèëìÿñè êèìè, ðÿñì äÿ êèìñÿñèç ãàëäû. Àëÿìèí áèð
çàìàíëàð áàìáàøãà ýþðöëäöéö ðÿùìñèçúÿñèíÿ óíóäóëäó.
Àòàìûí êèòàáû, òÿÿññöô êè, òàìàìëàíìàäû. Ùàçûðëàíìûø
ñÿùèôÿëÿð Ùàñàíûí îíëàðû ñàëäûüû éåðäÿí xÿçèíÿéÿ êå÷äè, áóða-
äà äà èøýöçàð, âàñâàñû ùàôèçöëêöòóá òÿðÿôèíäÿí íÿããàøõàíàéà
àèä áàøãà áÿçè ÿëàãÿñèç ðÿñìëÿðëÿ áèðëèêäÿ úèëäëÿòäèðèëèá, úöð-
áÿúöð ÿëéàçìà úèëäëÿðèíÿ äàüûëäûëàð. Ùàñàí Èñòàíáóëäàí ãà÷ûá
èòäè, áèð äàùà îíäàí õÿáÿð ÷ûõìàäû. Àììà Øþâêÿòëÿ Îðõàí
àòàìûí ãàòèëèíè þëäöðÿíèí Ãàðà éîõ, áó ÿìèëÿðè îëäóüóíó ùå÷
óíóòìàäûëàð.
Êîð îëàíäàí èêè èë ñîíðà þëÿí Óñòàä Îñìàíûí éåðèíÿ Ëåé-
ëÿê Бàø íÿããàø êå÷äè. Ðÿùìÿòëèê àòàìûí äà ãàáèëèééÿòèíÿ ÷îõ
ùåéðàí îëäóüó Êÿïÿíÿê ùÿéàòûíûí ãàëàí ùèññÿñèíè õàëû, ãóìàø,
÷àäûð ö÷öí íàõûø ÷ÿêìÿéÿ ùÿñð åëÿäè. Íÿããàøõàíàíûí ýÿíú
êàëôàëàðû äà åéíè éîëó ýåòäèëÿð. Ùå÷ êÿñ ðÿñìè àòìàüûí áþéöê
áèð èòêè îëäóüóíó ùèññ åòäèðìÿäè. Áÿëêÿ, êèìñÿ þç öçöíöí
ðÿñìèíè ÿäàëÿòëÿ ýþðìÿäèéèíÿ ýþðÿ.
Ìÿí áöòöí þìðöì áîéó èêè ðÿñìèí ÷ÿêèëìÿñèíè ýèçëèíúÿ
÷îõ àðçóëàäûì, áóíó ùå÷ êÿñÿ à÷à áèëìÿäèì:
1. Þç ðÿñìèìèí ÷ÿêèëìÿñèíè èñòÿðäèì. Àììà íÿ ãÿäÿð
úÿùä ýþñòÿðñÿëÿð äÿ, áóíó åëÿìÿéÿúÿêëÿðèíè áèëèðäèì, ÷öíêè

531
ìÿíèì ýþçÿëëèéèìè îëäóüó êèìè ýþðÿ áèëñÿëÿð áåëÿ pàäøàùûí
íÿããàøëàðûíûí ùå÷ áèðè ýþçëÿðèíè, äîäàãëàðûíû ÷èíëèëÿð ñàéàã
÷ÿêìÿäèêúÿ, ãàäûíûí öçöíöí ýþçÿë îëäóüóíà, òÿÿññöô êè,
èíàíìàçäûëàð. Ùåðàòëû ãÿäèì óñòàäëàðûí åëÿéÿúÿéè êèìè, ìÿíè
÷èíëè ýþçÿë òÿêè ÷ÿêñÿéäèëÿð, áÿëêÿ, ýþðöá òàíûéàíëàð ìÿíèì
î ÷èíëè ýþçÿëèí àðõàñûíäà ãàëàí öçöìö àéûðä åëÿéÿ áèëÿðäèëÿð.
Àììà áèçäÿí ñîíðàêûëàð ýþçëÿðèìèí, ÿñëèíäÿ, ãûéûã îëìà-
äûüûíû áàøà äöøñÿëÿð áåëÿ öçöìöí íÿéÿ îõøàäûüûíû ùå÷ áàøà
äöøìÿçäèëÿð. Áó ýöí îüóëëàðûìûí òÿñÿëëèñèéëÿ êå÷èðäèéèì àùûë-
ëûüûìäà öçöìöí ýÿíú âàõòû ÷ÿêèëäèéè ðÿñìè îëñàéäû, íÿ õîø-
áÿõò îëàðäûì!
2. Ðàíëû øàèð Ñàðû Íàçèìèí áèð ìÿñíÿâèñèíäÿ ìàðàãëàí-
äûüû øåé: õîøáÿõòëèéèí ðÿñìèíèí ÷ÿêèëìÿñèíè èñòÿðäèì. Áóíóí
íåúÿ ðÿñì åäèëÿúÿéèíè ÷îõ éàõøû áèëèðÿì. Áèð àíà ðÿñìèíèí
÷ÿêèëìÿñèíè èñòÿðäèì, èêè óøàüû îëñóí; ãóúàüûíäà ýöëöìñÿéÿ-
ýöëöìñÿéÿ òóòóá ÿìèçäèðäèéè êè÷èéè î àíàíûí èðè äþøöíöí
óúóíó õîøáÿõòëèêëÿ ýöëöìñÿéÿ-ýöëöìñÿéÿ ÿìÿíäÿ, éöíýöë-
úÿ ãûñãàíàí áþéöê ãàðäàøëà àíàíûí ýþçëÿðèíèí òàïûøìàñûíû
èñòÿðäèì. Ùÿì áó ðÿñìäÿêè ìÿí îëóì, ùÿì äÿ áó ðÿñì ýþé-
äÿêè ãóøó ùÿì ó÷àí êèìè, ùÿì äÿ ýþéäÿ õîøáÿõòëèêëÿ ñîí-
ñóçëóüà ãÿäÿð àñûëû ãàëàí òÿêè ýþñòÿðèá, çàìàíû äàéàíäûðàí
ùåðàòëû ãÿäèì óñòàäëàðûí öñóëóéëà ÷ÿêèëìÿñèíè èñòÿðäèì. Áèëè-
ðÿì, àñàí äåéèë.
Ùÿð øåéÿ àüûë ÷àòäûðìàüà ÷àëûøàí àüûëñûç îüëóì Îðõàí
çàìàíû äàéàíäûðàúàã ùåðàòëû óñòàäëàðûí, ãÿòèééÿí ìÿíè ìÿí
êèìè ÷ÿêìÿéÿúÿêëÿðèíè õàòûðëàäûá, îüëóíó ãóúàãëàéàí ýþçÿë
àíà ðÿñìëÿðèíè äàèì ÷ÿêÿí ôèðÿíý óñòàäëàðûíûíñà çàìàíû ãÿòè
äàéàíäûðà áèëìÿéÿúÿêëÿðèíè áàøà ñàëûá, õîøáÿõòëèê ðÿñìèíèí,
ÿñëèíäÿ, ùå÷ âàõò ÷ÿêèëìÿéÿúÿéèíè ìÿíÿ èëëÿðëÿ äåéèá.
Áÿëêÿ, ùàãëûäûr. Èíñàí, ÿñëèíäÿ, õîøáÿõòëèê ðÿñìèíäÿ
ýöëöìñÿìÿéè éîõ, ùÿéàòäàêû õîøáÿõòëèêëÿðè àõòàðûð. Íÿã-
ãàøëàð áóíó áèëèð, àììà ðÿñì åëÿéÿ áèëìÿäèêëÿðè äÿ áóäór.
Áóíà ýþðÿ äÿ ùÿéàòäàêû õîøáÿõòëèéèí éåðèíÿ ýþðìÿíèí
õîøáÿõòëèéèíè ãîéóðëàð.

532
 Orxan Pamuk V $ %" $

Ðÿñì åäèëìÿéÿúÿê áó ùåêàéÿíè îüëóì Îðõàíà éàçàúàüû Inventas vitam

öìèäèéëÿ äàíûøäûì. Ùàñàíûí âÿ Ãàðàíûí ìÿíÿ éîëëàäûüû ìÿê-

juvat excoluisse
per artes

òóáëàðû, éàçûã Çÿðèô ÿôÿíäèíèí öñòöíäÿí ÷ûõàí ìöðÿêêÿáè

äàüûëìûø àò ðÿñìëÿðèíè ÷ÿêèíìÿäÿí âåðäèì. Ùÿìèøÿ ÿñÿáè,
ïèñõàñèééÿò âÿ áÿäáÿõòäèr, ñåâìÿäèêëÿðèíÿ ùàãñûçëûã åëÿìÿê-
äÿí ùå÷ ãîðõìóð. Áóíà ýþðÿ äÿ Ãàðàíû îëäóüóíäàí ÷àøãûí,
ùÿéàòëàðûìûçû îëäóüóíäàí ÷ÿòèí, Øþâêÿòè éàðàìàç, ìÿíè îëäó-
üóíäàí ýþçÿë âÿ ÿäÿáñèç òÿñâèð åëÿéèáñÿ, åùòèéàòëû îëóí, Îðõà-
íà èíàíìàéûí. ×öíêè ùåêàéÿñè ýþçÿë îëñóí, èíàíàã äåéÿ,
óéäóðìàéàúàüû éàëàí éîõäór.

1990 -1992
1994-1998

533
 Orxan Pamuk V $ %" $

Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes

B B B B
/-1)>y
 B B B B
/-1)>y

Baxûlmalû bir øey vÿ dinlÿnilÿn bir hekayÿ yoxdursa,

hÿyat ÷ox zaman sûxûntûdûr. Uøaqlûüûmda bu sûxûntûya qarøû
ya radio dinlÿnilirdi, ya da pÿncÿrÿdÿn eøiyÿ, kö÷ÿyÿ, gÿlib-
ke÷ÿnlÿrÿ, özbÿöz mÿnzillÿrin i÷inÿ baxûlûrdû. O zamanlar,
1958-ci ildÿ Törkiyÿdÿ hÿlÿ televiziya yox idi. Amma “yox”
demÿk olmaz, eynilÿ Èstanbul kinoteatrlarûnda gþstÿrilmÿsi
ö÷-beø il ÷ÿkÿn Hollivudun ÿfsanÿvi filmlÿrindÿn sþz a÷anda
edildiyi kimi, nikbinliklÿ “hÿlÿ gÿlmÿyib” deyilirdi.
Pÿncÿrÿdÿn baxmaq elÿ ÿsas bir vÿrdiødi ki, televiziya
Törkiyÿyÿ gÿlÿndÿ ona pÿncÿrÿdÿn eøiyÿ baxan kimi, baxûl-
maüa baølandû. Atam, ÿmim, nÿnÿm pÿncÿrÿdÿn baxanda
elÿdiklÿri sayaq, televizora tamaøa elÿyÿndÿ dÿ bir-birlÿrinin
özönÿ he÷ baxmadan danûøûb-dalaøardûlar, eynilÿ pÿncÿrÿdÿn
eøiyÿ baxanda elÿdiklÿri kimi, gþrdöklÿrini bir-birinÿ danû-
øardûlar.
“Bu gediølÿ qar yaxøûca tutacaq”, – mÿsÿlÿn, sÿhÿrdÿn
bÿri yaüan qara pÿncÿrÿdÿn baxanda bibim deyirdi.
“Yenÿ o kaüûz halva÷û gÿldi Niøantaøûnûn köncönÿ”, – mÿn
dÿ o biri pÿncÿrÿdÿn tramvay kö÷ÿsinÿ baxanda deyirdim.
Bazar gönlÿri ÿmimgil, bibimgil vÿ biz aøaüû mÿrtÿbÿlÿr-
dÿki mÿnzillÿrdÿn yuxarûya, nÿnÿmin mÿrtÿbÿsinÿ ÷ûxar, gönor-
ta yemÿklÿrini hamûmûz birlikdÿ yeyÿrdik. Pÿncÿrÿdÿn baxûb
yemÿyin söfrÿyÿ qoyulmasûnû gþzlÿyÿndÿ orada anamgil,
bibimgil, ÿmilÿrimin tönlöyö i÷indÿ olmaqdan elÿ xoøbÿxt
olurdum ki, gþzömön qabaüûnda arxamû ÷evirdiyim bþyök
salon, hazûrlanmaqda olan uzun yemÿk söfrÿsinin özÿrindÿki
kristall ÷иl÷ûraüûn solüun lampalarû canlanûrdû. Nÿnÿmin salo-

536
 Orxan Pamuk V $ %" $

nu bötön o biri mÿrtÿbÿlÿr kimi, yarûqaranlûq olurdu, amma, Inventas vitam

elÿ bil, mÿnÿ bötön mÿrtÿbÿlÿrdÿn daha qaranlûq gÿlirdi. Bÿl-

juvat excoluisse
per artes

kÿ, he÷ a÷ûlmayan balkon qapûlarûnûn qûraqlarûndan qorxuducu

kþlgÿlÿrlÿ sallanan töllÿr, pÿncÿrÿlÿr özöndÿndir. Bÿlkÿ dÿ,
sÿdÿf iølÿmÿli arakÿsmÿlÿr, kþhnÿ sandûqlar, iri masalar, ki÷ik
masalar, özÿri ÷ÿr÷ivÿli øÿkillÿrlÿ dolu quyruqlu bir iri piano
vÿ digÿr ÿøyalarla tûxanûb doldurulmuø havasûz otaqlar daim
toz qoxuduüu ö÷ön mÿnÿ elÿ gÿlirdi.
Gönorta yemÿyindÿn sonra yemÿk otaüûna a÷ûlan bu
qaranlûq otaqlarûn birindÿ ÿmim siqaret ÷ÿkirdi. “Mat÷a bir
biletim var, amma getmirÿm, – dedi, – atanûz sizi mat÷a
aparsûn”.
“Ata, bizi mat÷a apar”, – i÷ÿridÿn þzönö ÷atdûran bþyök
qardaøûm dedi.
“Uøaqlar hava alarlar”, – anam da salondan dedi.
“Sÿn ÷ûxar uøaqlarû”, – atam anama dedi.
“Mÿn anamûn yanûna gedirÿm”, – anam dedi.
“Nÿnÿmin yanûna getmÿk istÿmirÿm”, bþyök qardaøûm
dedi.
“Maøûnû da verirÿm”, – ÿmim dedi.
“Ata, nÿ olar”, – bþyök qardaøûm dedi.
Uzun, qÿribÿ sÿssizlik oldu. Sanki, salonda oturan hÿr
kÿs atam haqqûnda bÿzi øeylÿr döøönördö, atam da döøönö-
lÿn øeylÿri hiss elÿyirdi.
“Maøûnû verirsÿnmi?” – sonra atam ÿmimÿ dedi.
Daha sonra aøaüûda, bizim mÿrtÿbÿdÿ anam bizÿ dama-
dama, qalûn yun corablarûmûzû, ÿynimizÿ ikiqat yun kþynÿk
geyindirÿndÿ atam uzun dÿhlizdÿ aøaüû-yuxarû yeriyÿ-yeriyÿ
siqar ÷ÿkirdi. ßmimin zÿrif krem yaøûlû 52-ci model “Dodge”-
si Tÿøviqiyyÿ camesinin þnöndÿ saxlanmûødû. Atam ikimizin
dÿ irÿlidÿ oturmaüûmûza icazÿ verdi, motor da a÷arû ilk dÿfÿ
÷evirÿndÿ iøÿ döødö.
Stadionda he÷ nþvbÿ yox idi. “Bu ikisinÿ bir bilet ver,
– atam ke÷iddÿki adama dedi.– Biri sÿkkiz,biri on yaøûndadûr”.

537
Adamûn gþzönön i÷inÿ baxmaqdan qorxub i÷ÿri girdik. Tri-
bunalarda ÷ox boø yer vardû, dÿrhal oturduq.
Komandalar pal÷ûq i÷indÿki meydan÷aya ÷ûxmûødûlar,
dömaü qûsa tumanlû futbol÷ularûn isinmÿk ö÷ön ora-bura
qa÷ûødûqlarûnû gþrmÿk xoøuma gÿldi. “Bax, o Kö÷ök Meh-
metdir, – deyÿ bþyök qardaøûm birini gþstÿrdi, – gÿnclÿr
komandasûndan gÿlib”. “Bilirik”.
Mat÷ baøladû, uzun möddÿt dinib-danûømadûq. Bir möddÿt
sonra oyunu yox, baøqa øeylÿri döøönördöm. Niyÿ futbol÷u-
larûn eyni cör geyimlÿri var, amma adlarû baøqa-baøqadûr?
Meydan÷ada futbol÷ularûn yox, adlarûn qa÷ûødûqlarûnû xÿyalû-
ma gÿtirdim. Qûsa tumanlarû yavaø-yavaø pal÷ûüa bulaøûrdû.
Daha sonra a÷ûq tribunalarûn arxasûndan, boüazdan ke÷ÿn
bir gÿminin aüûr-aüûr irÿlilÿyÿn maraqlû bacasûna tamaøa elÿ-
dim. Fasilÿyÿ qÿdÿr qol olmadû, adama bir lölÿ lÿblÿbiylÿ, bir
pendirli qutab aldûq.
“Ata, bu qutabûn hamûsûnû yeyÿ bilmÿyÿcÿyÿm”, – deyib
ÿlimdÿkini gþstÿrdim.
“Bura qoy, – dedi, – he÷ kÿs gþrmÿz”.
Fasilÿ olanda biz dÿ hamû kimi qalxûb qûmûldana-qûmûldana
isinmÿyÿ ÷alûødûq. Biz dÿ atam tÿki ÿllÿrimizi øalvarûmûzûn yan
ciblÿrinÿ soxub, arxamûzû meydan÷aya ÷evirib o biri tamaøa÷û-
lara baxûrdûq ki, tönlökdÿn bir nÿfÿr atamû sÿslÿdi. Atam uüul-
tudan onu eøitmÿdiyini gþstÿrmÿk ö÷ön ÿlini qulaüûna apardû.
“Gÿlÿ bilmÿrÿm”, – sonra bizi gþstÿrib dedi: “Uøaqlar var”.
Tönlöyön i÷indÿki adam gþy böröncÿkli idi. Sûralarûn
arasûndan ke÷ÿ-ke÷ÿ, aralûqlardan siviøÿ-siviøÿ, bÿzilÿrini itÿ-
lÿyib – ÷ÿkib yanûmûza gÿldi.
“Bu uøaqlar sÿnindimi? – atamla qucaqlaøûb þpöøÿndÿn
sonra dedi. – Bþyök oülandûlar bunlar. Ènana bilmirÿm”.
Atam bir øey demÿdi.
“Nÿ vaxt oldu bu uøaqlar”, – adam bizÿ heyrÿtlÿ baxa-
baxa dedi. “Mÿktÿbdÿn dÿrhal sonra evlÿndinmi?” – deyÿ atam-
dan soruødu.

538
 Orxan Pamuk V $ %" $

“Hÿ”, – atam onun özönÿ baxmadan dedi. Yenÿ dÿ sþh- Inventas vitam

bÿt elÿdilÿr. Gþy böröncÿkli adam ovuclarûmûza qabûqlarû

juvat excoluisse
per artes

soyulmuø bir Amerika fûstûüû qoydu. O gedÿn kimi atam

yerindÿ oturdu, uzun möddÿt dinib-danûømadû.
Komandalar tÿmiz qûsa tumanlarûyla meydan÷aya ÷ûxmûø-
dûlar ki, atam: “Gÿlin evÿ qayûdaq, – dedi, – siz öøöyörsönöz”.
“Mÿn öøömörÿm”, – bþyök qardaøûm dedi.
“Xeyr, öøöyörsönöz,– atam dedi. Ali öøöyör. Qalxûn gþrÿk”.
Oturanlarûn dizlÿrinÿ toxuna-toxuna, ayaqlarûnû basa-basa
qalxanda qoyduüum qutabû da tapdaladûq. Pillÿkÿnlÿrdÿ olanda
oradan hakimin baølama fitini ÷aldûüûnû eøitdik. “Sÿn öøöyör-
sÿnmi? – bþyök qardaøûm dedi. – Niyÿ demÿdin öøömÿdiyini?
– Mÿn susdum. – Axmaq”, – bþyök qardaøûm dedi.
“Èkinci yarûnû evdÿ radioda dinlÿyÿrsiniz”, – atam dedi.
“Radio bu mat÷û vermir”, – bþyök qardaøûm dedi.
“Susun, – atam dedi, – qayûdanda sizi Taksimdÿn apa-
racaüam”.
Susduq. Meydanû ke÷ÿndÿn sonra atam tÿxmin elÿdiyi-
miz kimi, maøûnû at yarûøû ke÷irilÿn yerÿ ÷atmadan saxladû.
“Qapûnû he÷ kÿsÿ a÷mayûn, – dedi, – indi gÿlirÿm”.
Eøiyÿ ÷ûxdû. O, qapûlarû bayûrdan baülamamûødan qabaq
biz döymÿlÿri i÷ÿridÿn basdûq. Amma atam at yarûølarû kassa-
sûna getmÿdÿn dayandûüû yoldan qa÷a-qa÷a kö÷ÿnin o biri
tÿrÿfinÿ ke÷di. Orada, vitrinindÿ gÿmi øÿkillÿri, bþyök plast-
mas tÿyyarÿlÿr, gönÿøli mÿnzÿrÿlÿr qoyulmuø, bazar gönlÿri
dÿ a÷ûq olan bir dökana girdi.
“Atam hara getdi?”
“Evÿ qayûdan kimi, altmû-östmö oynayarûq” – bþyök
qardaøûm dedi.
Atam geri qayûdanda bþyök qardaøûm sörÿt dÿstÿyilÿ
oynayûrdû. Niøantaøûya qayûtdûq. Maøûnû yenÿ camenin qaba-
üûnda saxladûq. Alaaddinin dökanûnûn qabaüûndan ke÷ÿndÿ
atam: “Sizÿ bir øey alaq! – dedi. – Amma yenÿ “Mÿøhurlar
seriyasû”nû istÿmÿyin”.

539
 “Ata, nÿ olar!” – deyÿ ayaüûmûzû yerÿ dþymÿyÿ baøladûq.
Alaaddinin dökanûndan atam bizÿ “Mÿøhurlar seriya-
sû”ndan hÿrÿmizÿ on dÿnÿ saqqûz aldû. Evÿ girdik, liftdÿ hÿyÿ-
candan ÷iøim gÿldi. È÷ÿri isti idi, anam qayûtmamûødû. Kaüûzla-
rûnû tÿlÿsik cûrûb, yerÿ atûb, saqqûzlarû a÷maüa baøladûq.
Nÿticÿ:
Mÿnÿ iki dÿnÿ Fevzi ×akmak paøa, bir Øarl, gölÿø÷i
Hamit Kaplan, Qandi, Moтsart, De Qoll, iki dÿnÿ Atatörk vÿ
bþyök qardaøûmda olmayan 21 nþmrÿli Qreta Qarbolardan
bir dÿnÿsi dÿ ÷ûxdû. Belÿcÿ ÿlimdÿ, “Mÿøhurlar seriyasû”ndan
döz 173 dÿnÿ rÿsm oldu, amma bötön seriyanû tamamlamaq
ö÷ön hÿlÿ iyirmi yeddi ÿskiyim vardû. Bþyök qardaøûmda
dþrd dÿnÿ Marøal Fevzi ×akmak paøa, beø dÿnÿ Atatörk vÿ
bir Edison oldu. Hÿrÿmiz aüzûmûza bir saqqûz atdûq vÿ øÿkil-
lÿrin arxasûndakû yazûlarû oxumaüa baøladûq.

)8s)2 -<?0 W)13)1

!;8:;2;s 9)<)sv4v4 153)4,)42)8v4,)4

X "zWI $# 'I
{ ys/;82)8 9-80>)9v|4v4 r4r :)3)32)>)4 =5s*y=:y
*08 ,y80 .;:*52 :56; /y,0>>y -,y+y1,08

Bþyök qardaøûmûn ÿlindÿ indiyÿ qÿdÿr topladûüû 165 øÿkil

topa halda dururdu. “Altmû-östmö oynayaqmû?” – dedi.
“Xeyr”.
“Mÿndÿki on iki Fevzi ×akmaka Qreta Qarbolardan
birini verÿrsÿnmi? – dedi. – Onda sÿnin cÿmi 184 øÿklin
olacaq”.
“Xeyr”.
“Qreta Qarbolardan ki sÿndÿ iki dÿnÿ var”.
Bir sþz demÿdim.
“Sabah mÿktÿbdÿ peyvÿnd vurulanda canûn aürûyacaq,
– dedi. – Onda yanûma gÿlmÿ, yaxøûmû?”
“Gÿlmÿrÿm”.

540
 Orxan Pamuk V $ %" $

Axøam yemÿyini dinmÿzcÿ yedik. “Èdman alÿmi”ni dinlÿ- Inventas vitam

yib mat÷ûn iki-iki qurtardûüûnû þyrÿnÿndÿn sonra anam bizi

juvat excoluisse
per artes

yatûrtmaq ö÷ön otaüûmûza gÿldi. Bþyök qardaøûm ÷antasûnû

yûüûødûrûrdû; qa÷a-qa÷a salona getdim. Atam pÿncÿrÿdÿn eøi-
yÿ, kö÷ÿyÿ baxûrdû.
“Ata, sabah mÿktÿbÿ getmÿk istÿmirÿm”, – dedim.
“Elÿ øey olarmû?”
“Sabah peyvÿnd var, – dedim. – Qûzdûrmam qalxûr, sonra
nÿfÿsim kÿsilir. Anam bilir”.
Dillÿnmir, mÿnÿ baxûrdû. Qa÷ûb siyirmÿdÿn kaüûzla qÿlÿm
gÿtirdim.
“Anan bilirmi?” – kaüûzû hÿmiøÿ oxuduüu, amma he÷ vaxt
qurtarmayan Kyerkeqorun östönÿ qoyanda dedi: “Mÿktÿbÿ
gedÿrsÿn, amma peyvÿnd olmazsan, – dedi. – Elÿ yazûram”.
Èmzaladû. Mörÿkkÿbi öfördöm, qatlayûb tez cibimÿ qoy-
dum. Otaüa qa÷ûb ÷antamda gizlÿtdim vÿ yataüûma ÷ûxûb
mûøûldamaüa baøladûm.

ЫЫ

Mÿktÿbdÿ gönorta yemÿyindÿn dÿrhal sonra idi. Bötön

sinif iki cÿrgÿyÿ dözölöb peyvÿnd olmaq ö÷ön yenidÿn pis
qoxulu yemÿkxanaya enirdik. Bÿzilÿri aülayûr, bÿzilÿri dÿ qor-
xuyla gþzlÿyirdi. Aøaüûdan gÿlÿn yod qoxusunu alan kimi,
örÿyim sörÿtlÿ dþyöndö. Cÿrgÿdÿn ÷ûxdûm, pillÿkÿnin baøûna
möÿllimin yanûna getdim. Bötön sinif gurultuyla yanûmûzdan
ke÷di.
“Hÿ, – möÿllim dedi, – nÿ var?”
Atamûn yazdûüû kaüûzû cibimdÿn ÷ûxarûb möÿllimÿ verdim.
Qaøqabaüûnû sallayûb oxudu. “Sÿnin atan doktor deyil ki”,
– dedi. – Bir az döøöndö. – Yuxarû ÷ûx, 2 a -da gþzlÿ”, – dedi.
Yuxarûda, 2 a -da mÿnim kimi “özörlö” altû-yeddi uøaq da
vardû. Biri qorxuyla pÿncÿrÿdÿn eøiyÿ baxûrdû. Dÿhlizdÿn bitib-
tökÿnmÿyÿn aülaøma vÿ tÿlaø uüultusu gÿlir, eynÿkli bir gonbul

541
lÿpÿ yeyÿ-yeyÿ Kinova oxuyurdu. Qapû a÷ûldû, mödir möavini
kötbeyin Seyfi bÿy girdi.
“Bÿlkÿ, bÿziniz, hÿqiqÿtÿn, xÿstÿsiniz, onlar aparûlmasûn,
– dedi, – amma bu yalan÷û özörlölÿrÿ deyirÿm. Gÿlÿcÿkdÿ
hamûnûz bþyöyÿcÿk, bu vÿtÿnÿ xidmÿt elÿyÿcÿk, bÿlkÿ, onun
uürunda þlÿcÿksiniz... Bu gön peyvÿnddÿn qa÷anlar, o zaman
özrönöz dÿ yoxsa, vÿtÿn xaini olacaqsûnûz. Ayûb olsun!”
Uzun bir sökut oldu. Atatörkön øÿklinÿ baxdûm, gþzlÿrim
sulandû.
Sonra da he÷ kÿsin gþzönÿ gþrönmÿdÿn siniflÿrimizÿ
qayûtdûq. Peyvÿnd olanlarûn bÿzilÿri qollarû ÷irmÿli, bÿzilÿri
gþzlÿri yaølû itÿlÿøib dörtmÿlÿø-dörtmÿlÿøÿ qaøqabaqlû halda
gÿlirdilÿr.
“Evlÿri yaxûn olanlar gedÿ bilÿrlÿr, – möÿllim dedi.
– “Gÿlib aparacaq adamlarû olanlar son zÿngÿ qÿdÿr gþzlÿ-
yÿcÿk. Bir-birinizin qolunuza elÿ vurmayûn! Sabah mÿktÿb
yoxdur”.
Hamû qûøqûrdû. Aøaüûda qapûdan ÷ûxanda bÿzilÿri qollarûnû
÷irmÿyir, peyvÿndin yod izini qapû÷û Hilmi ÿfÿndiyÿ gþstÿrir-
dilÿr.
ßlimdÿ ÷antam kö÷ÿyÿ ÷ûxan kimi qa÷maüa baøladûm.
Qÿssab Karapetin qabaüûnda bir at arabasû yolu kÿsmiødi,
aralarûndan qa÷a-qa÷a özbÿözÿ, bizim sÿkiyÿ ke÷dim. Manu-
faktura÷û Hayrinin, ÷i÷ÿk÷i Salihin qabaüûndan qa÷a-qa÷a
ke÷dim. Bizim qapûnû qapû÷û Nazûm ÿfÿndi a÷dû.
“Bu vaxt burada sÿnin tÿkbaøûna nÿ iøin var?” – dedi.
“Peyvÿnd olduq, – dedim, – sinif daüûlûødû”.
“Bþyök qardaøûn haradadûr? Tÿkmi qayûtdûn?”
“Tramvay yolunu þzöm ke÷dim. Sabah tÿtildÿyik”.
“Anan yoxdur, – dedi, – nÿnÿngilÿ qalx”.
“Xÿstÿyÿm, – dedim. – Evimizÿ getmÿk istÿyirÿm.
Qapûnû a÷”.
Divardan a÷arû gþtördö, liftÿ mindik. Yuxarû ÷ûxana qÿdÿr
i÷ÿri siqaretinin gþzömö yandûran töstösöylÿ doldu. Bizim

542
 Orxan Pamuk V $ %" $

qapûnû a÷dû. “Elektriklÿ, øtepsellÿrlÿ oynama”, – dedi, qapûnû Inventas vitam

þrtöb getdi. Evdÿ kimsÿ yox idi, amma yenÿ qûøqûrdûm: “Evdÿ
juvat excoluisse
per artes

kimsÿ varmû, varmû? Evdÿ kimsÿ yoxmu, yoxmu?” ×antamû

atdûm, bþyök qardaøûmûn siyirmÿsini a÷dûm, mÿnÿ gþstÿrmÿ-
diyi kino biletlÿri kolleksiyasûna baxmaüa baøladûm. Sonra da
qÿzetlÿrdÿn futbol mat÷larûnûn øÿkillÿrini kÿsib yapûødûrdûüû
dÿftÿrÿ ÿmÿlli-baølû uymuødum ki, evin qapûsû bayûrdan a÷arla
a÷ûlanda tÿlaøa döødöm. Anam olmadûüûnû ayaq sÿslÿrindÿn
bildim; atamdû. Bþyök qardaøûmûn biletlÿrini vÿ dÿftÿrini qarûø-
dûrûldûüû bilinmÿyÿcÿk tÿrzdÿ ÿvvÿlki yerinÿ diqqÿtlÿ qoydum.
Atam yataq otaüûna girib, dolabû a÷ûb i÷inÿ baxûrdû.
“Sÿn buradasanmû?” – dedi.
“Xeyr, Parisdÿyÿm”, – mÿktÿbdÿ dediklÿri kimi dedim.
“Mÿktÿbÿ getmÿdinmi bu gön?”
“Bu gön peyvÿnd gönö idi”.
“Bþyök qardaøûn yoxdumu? – dedi. – Yaxøû, get otaüûna,
sÿssiz-sÿmirsiz otur gþrÿk”.
Getdim. Alnûmû øöøÿyÿ sþykÿyib pÿncÿrÿdÿn bayûra bax-
dûm. Sÿslÿrdÿn atamûn dÿhlizdÿki dolablardakû ÷amadanlar-
dan birini gþtördöyönö anladûm. Otaüûna qayûtdû. Dolabdan
pencÿklÿrini, øalvarlarûnû ÷ûxarmaüa baøladû; asûlqanlarû
sÿsindÿn tanûyûrdûm. Kostyumlarûnû, kþynÿklÿrini,corablarûnû
qoyduüu siyirmÿlÿri a÷ûb-þrtmÿyÿ baøladû. Hamûsûnû ÷ama-
danûna qoyduüunu eøitdim. Hamama girib ÷ûxdû. ×amada-
nûn dillÿrini basdû, döymÿsini kilidlÿdi. Otaüa yanûma gÿldi.
“Neylÿyirsÿn burada!”
“Pÿncÿrÿdÿn baxûram”
“Gÿl baxaq”, – dedi.
Mÿni qucaüûna aldû uzun möddÿt pÿncÿrÿdÿn baxdûq.
Özbÿöz mÿnzillÿrin binasûyla aramûzdakû ÷inar aüaclarûnûn
uclarû kölÿkdÿ aüûr-aüûr tÿrpÿnmÿyÿ baøladû. Atamûn qoxu-
sundan xoøum gÿlirdi.
“Mÿn uzaqlara gedirÿm, – dedi. Mÿni þpdö. – Anana bir
øey sþylÿmÿzsÿn. Mÿn sonra sþylÿyÿcÿyÿm”.

543
 “Tÿyyarÿylÿmi?”
“Hÿ, – dedi, – Parisÿ. Kimsÿyÿ bir sþz sþylÿmÿzsÿn”.
Cibindÿn iri bir ikilirÿlik ÷ûxarûb verdi. “Bunu kimsÿyÿ sþylÿ-
mÿzsÿn, – dedi, yenÿ þpdö. – Mÿni burada gþrdöyönö dÿ...”
Pulu tez cibimÿ qoydum. Atam mÿni qucaüûndan endirib
÷amadanûnû gþtörÿndÿ, “Ata, getmÿ”, – dedim. Mÿni bir dÿ
þpöb getdi.
Arxasûnca pÿncÿrÿdÿn baxdûm. Alaaddinin dökanûna doü-
ru getdi, sonra ke÷ÿn bir taksini saxlatdû. Minmÿmiødÿn ÿvvÿl
evÿ yenÿ baxdû, mÿnÿ ÿl elÿdi. Mÿn dÿ ÿl elÿdim, getdi.
Boø kö÷ÿyÿ uzun-uzadû baxdûm. Bir tramvay ke÷di, bir
dÿ su÷unun at arabasû. Zÿngi basûb Nazыm ÿfÿndini ÷aüûrdûm.
“Zÿngi sÿnmi basmûsan? – gÿlÿndÿ dedi. – Zÿnglÿ oynama”.
“Bu iki lirÿni gþtör! – dedim. Alaaddinin dökanûna get,
mÿnÿ “Mÿøhurlarûn seriyasû”ndan on dÿnÿ al. ßlli qurøu da
geri gÿtir”.
“Pulu atanmû verdi? – dedi. – Anan hirslÿnmÿsin”.
Mÿn bir sþz demÿdim, getdi. Pÿncÿrÿdÿn baxûb Alaaddi-
nin dökanûna girmÿyinÿ tamaøa elÿdim. Bir azdan ÷ûxdû,
qayûdanbaø özbÿöz sÿkidÿ Mÿrmÿrÿ binasûnûn qapû÷ûsûyla
qarøûlaødû, sþhbÿtlÿødilÿr. Gÿlÿndÿ pulun qalûüûnû verdi. Saq-
qûzlarû dÿrhal a÷dûm: ö÷ dÿnÿ dÿ Marøal Fevzi ×akmak, bir
dÿnÿ Atatörk, bir-bir Lindberq, Leonardo da Vin÷i, Qanuni
Sultan Söleyman, ×þr÷ill, General Franko vÿ bþyök qarda-
øûmda olmayan Qreta Qarbolardan bir dÿnÿsi dÿ ÷ûxdû. Belÿ-
cÿ ÿlimdÿ 133 dÿnÿ øÿkil oldu. Amma 100-ö tamamlamaq
ö÷ön iyirmi altû ÿskiyim vardû.
Èlk dÿfÿ ÷ûxan 91 – Lindberqin Atlantiki ke÷ÿn tÿyyarÿnin
qarøûsûndakû øÿklinÿ baxûrdûm ki, qapû a÷arla a÷ûldû. Anamdû!
Saqqûzlarûn yerÿ atdûüûm qabûqlarûnû toplayûb dÿrhal zibil
qabûna atdûm.
“Peyvÿnd olduq, erkÿn gÿldim, – dedim. Tifo, tifus,
tetanoz”1.
1 Yoluxucu xÿstÿliklÿr

544
 Orxan Pamuk V $ %" $

“Bþyök qardaøûn haradadû?” Inventas vitam

“Hÿlÿ onlarûn sinfi peyvÿnd olmayûb, – dedim. – Bizi evÿ

juvat excoluisse
per artes

yolladûlar. Kö÷ÿni þzbaøûma ke÷dim”.

“Aürûn varmû?”
Bir sþz demÿdim. Bir az sonra bþyök qardaøûm gÿldi.
Aürûsû vardû, yataüa saü qolunun östöndÿ uzanûb qaøqabaüû-
nû salladû vÿ yuxuladû. Oyananda hava ÿmÿlli-baølû qaralmûø-
dû. “Ana, ÷ox aürûyûr”, – dedi.
“Axøama qûzdûrmanûz qalxar, – anam i÷ÿridÿ ötö ÷ÿkÿndÿ
dedi. Ali, sÿninki dÿ aürûyûrmû? Yatûn, qûmûldanmayûn”.
Qûmûldanmadan yatdûq. Bir az yatûb oyanandan sonra
bþyök qardaøûm idman sÿhifÿsini oxumaüa baøladû, mÿnim
özömdÿn dönÿnki mat÷dan ÷ûxdûüûmûz ö÷ön dþrd qolu qa÷ûr-
dûüûmûzû sþylÿdi. “Mat÷dan ÷ûxmasaydûq, bÿlkÿ dÿ, o qollar
atûlmazdû”, – dedim.
“Hÿ?”
Bir az yatandan sonra bþyök qardaøûm bir Qreta Qarbo
øÿklinÿ altû Fevzi ×akmak, dþrd Atatörk, ö÷ dÿnÿ dÿ mÿndÿ
olan digÿr rÿsmlÿrdÿn tÿklif elÿdi, rÿdd elÿdim.
Sonra: “Altmû, östmö oynayaqmû?” – dedi.
“Oynayaq”.
“Mÿøhurlar seriyasû”ndan bir dÿstÿ øÿkli ovcunun i÷indÿ
tutursan. “Altmû, östmö”, – deyÿ soruøursan. “Alt” deyirsÿ,
ÿn altdan rÿsmi ÷ûxarûb baxûrsan, mÿsÿlÿn, 78 – Rita Hey-
vord. Östdÿ isÿ 18 – øair Dante var. Onda alt udur vÿ ona ÿn
sevmÿdiyin, sÿndÿ ÿn ÷ox olan øÿkildÿn birini verirsÿn. Axøa-
ma qÿdÿr Marøal Fevzi ×akmakûn øÿkillÿri aramûzda getdi-
gÿldi. Yemÿk vaxtû ÷atanda:
“Biriniz yuxarû ÷ûxûb baxûn, – anam dedi. – Bÿlkÿ, atanûz
gÿlib”.
Èkimiz dÿ yuxarû ÷ûxdûq. ßmimlÿ nÿnÿm siqaret ÷ÿkir-
dilÿr, atam yox idi. Radioda xÿbÿrlÿri dinlÿdik, qÿzetin
idman sÿhifÿsini oxuduq. Nÿnÿmgil yemÿyÿ oturanda aøa-
üû endik.

545
 “Harada qaldûnûz? – anam dedi. – Orada bir øey yemÿdi-
niz, yox? Mÿn sizin mÿrcimÿk øorbanûzû qoyum, atanûz gÿlÿ-
nÿcÿn yavaø-yavaø i÷in”.
“×þrÿk qûzartmasû yoxdumu?” – bþyök qardaøûm dedi.
Øorbalarûmûzû dinmÿzcÿ yeyÿndÿ anam bizÿ tamaøa
elÿdi. Baøûnû tutmasûndan, gþzlÿrini bizdÿn qa÷ûrmasûndan
qulaüûnûn liftdÿ olduüunu anlayûrdûm. Biz øorbalarûmûzû qur-
taranda: “Yenÿ istÿyirsinizmi?” – dedi, qazanûn dibinÿ nÿzÿr
saldû. “Barû mÿn dÿ soyumamûø yeyim”, – dedi. Amma
qalxûb Niøantaøûya baxan pÿncÿrÿnin qabaüûna getdi, bir
möddÿt dinmÿzcÿ aøaüû baxdû. Qayûdûb gÿldi, øorbasûnû
i÷mÿyÿ baøladû. Bþyök qardaøûmla dönÿnki mat÷dan danû-
øûrdûq ki, anam:
“Susun, – dedi. – Lift deyilmi bu?”
Susub hamûmûz birlikdÿ diqqÿtlÿ dinlÿdik. Lift deyildi.
Sökutla masanû, stÿkanlarû, bardaüû vÿ i÷indÿki suyu titrÿdÿ-
titrÿdÿ bir tramvay ke÷di. Narûngilÿrimizi yeyÿndÿ bu dÿfÿ
hamûmûz birgÿ liftin sÿsini eøitdik. Yaxûnlaødû, yaxûnlaødû,
amma dayanmadan öst mÿrtÿbÿyÿ, nÿnÿmgilÿ ÷ûxdû. Anam:
“Yuxarû ÷ûxdû”, – dedi.
Yemÿkdÿn sonra anam: “Boøqablarûnûzû mÿtbÿxÿ aparûn,
– dedi, – atanûzûnkû qalsûn”. Söfrÿni yûüûødûrdûq. Atamûn tÿmiz
boøqabû söfrÿdÿ uzun möddÿt gþzlÿdi.
Anam polis idarÿsi tÿrÿfindÿki pÿncÿrÿninin qabaüûna
getdi, uzun-uzadû baxdû. Sonra qÿfildÿn aülûna bir øey gÿlmiø
kimi, qÿtiyyÿtlÿ atamûn boø boøqabûnû, ÷ÿngÿlini, bû÷aüûnû
yûüûødûrûb mÿtbÿxÿ apardû. Bulaøûq qablarû yumadû. “Mÿn
yuxarû – nÿnÿnizgilÿ ÷ûxûram, – dedi, – dalaømayûn”.
Bþyök qardaøûmla alt-öst oynamaüa baøladûq.
Èlk dÿfÿ: “Öst”, – dedim.
Dÿstÿnin östöndÿki øÿkli a÷ûb gþstÿrdi. “Bötön cahanûn
tanûdûüû pÿhlÿvan Koca Yusuf, nþmrÿ 34”, – dedi. Alta baxdû:
“Atatörk, nþmrÿ 50”. Uduzdun, bir dÿnÿ ver”
Uzun möddÿt oynadûq, udmaüa davam elÿdi. Mÿndÿki

546
 Orxan Pamuk V $ %" $

iyirmi bir Marøal Fevzi ×akmakûn on doqquz dÿnÿsini, Ata- Inventas vitam

törklÿrdÿn dÿ iki dÿnÿsini sörÿtlÿ uddu.

juvat excoluisse
per artes

“Daha oynamûram, – ÿsÿbиlÿøib dedim. – Mÿn yuxarû

gedirÿm. Anamûn yanûna”.
“Anam acûqlanar”.
“Evdÿ tÿkbaøûna qalmaqdan qorxursanmû, qorxaq!”
Nÿnÿmgilin qapûsû hÿmiøÿki kimi a÷ûqdû. Yemÿk baøa
÷atmûødû, aøpaz Bÿkir bulaøûq qablarû yuyur, ÿmimlÿ nÿnÿm
özbÿöz otururdular. Anam Niøantaøû meydanûna baxan pÿn-
cÿrÿnin qabaüûnda idi.
Baøûnû øöøÿdÿn aralamadan: “Gÿl”, – dedi. Dÿrhal ana-
mûn gþvdÿsiylÿ pÿncÿrÿ arasûndakû boøluüa, sanki, mÿnim ö÷ön
dözÿldilmiø o yerÿ girdim. Bÿdÿnim ona sþykÿnÿndÿ mÿn dÿ
onun kimi, diqqÿtlÿ Niøantaøû meydanûna baxmaüa baøladûm.
Anam ÿlini baøûma qoydu, uzun-uzadû sa÷larûmû sûüalladû.
“Atan evÿ gÿlib gönortaöstö, sÿn gþrmösÿn?”, – deyÿ
pû÷ûldadû.
“Hÿ”.
“×amadanû gþtöröb gedib. Nazиm яfÿndi gþröb”.
“Hÿ”.
“Hara getdiyini sÿnÿ sþylÿdimi, ÿzizim”.
“Xeyr, – dedim. – Mÿnÿ iki lirÿ verdi”.
Aøaüûda, kö÷ÿdÿ qaranlûq dökanlar, arabalarûn lampalarû,
nÿqliyyat polisinin yolun ortasûndakû boø yeri, islaq qÿnbÿr
daølarû, aüaclardan asûlmûø reklam lþvhÿlÿrinin hÿrflÿri – hÿr
øey tÿnha, kÿdÿrli idi. Yaüûø yaümaüa baølayanda anam hÿlÿ
aüûr-aüûr sa÷ûmû sûüallayûrdû.
ßmimlÿ nÿnÿm arasûnda hÿmiøÿ ÷alan radionun sÿssiz
olduüunu onda bildim vÿ qorxdum.
“Qûzûm, orada durmayûn, – sonra da nÿnÿm dedi. – Bura
gÿlin, oturun, lötfÿn”.
Bþyök qardaøûm da yuxarû ÷ûxmûødû.
“Siz mÿtbÿxÿ gedin, – ÿmim dedi. – Bÿkir, – deyÿ sÿslÿndi,
– bunlara top dözÿlt, dÿhlizdÿ oynasûnlar”.

547
 Mÿtbÿxdÿ Bÿkir bulaøûq qablarû qurtarmûødû. “Burada
oturun”, – dedi. Nÿnÿmin otaüûnûn øöøÿylÿ þrtölöb limonluüa
÷evrilÿn balkonundan gedib gÿtirdiyi qÿzetlÿri yumurlaya-
yumurlaya top kimi sûxmaüa baøladû. Yumruüu boyda olan-
da “Bu qÿdÿr yaxøûdûmû?” – dedi.
“Bir az da sarû”, – bþyök qardaøûm dedi.
Bÿkir bir ne÷ÿ qÿzet sÿhifÿsini dÿ yumurlayûb sarûyanda
anamûn nÿnÿm vÿ ÿmimlÿ öz-özÿ oturduüunu qapûnûn arasûn-
dan gþrdöm. Èti qûraqlarû yumøalsûn deyÿ, kaüûz topunu ÷itlÿ
azacûq isladûb bir dÿ sûxdû. Bþyök qardaøûm þzönö saxlaya
bilmÿyib topu ÿllÿødirdi.
“Öf, daø kimi olub”.
“Barmaüûnû bura bas”, – Bÿkir dedi.
Bþyök qardaøûm ipin döyönlÿndiyi yerÿ diqqÿtlÿ barmaüû-
nû basanda Bÿkir sonuncu döyönö dÿ vurub topu tamamladû.
Havaya atdûüû topu tÿpiklÿmÿyÿ baøladûq.
“Dÿhlizdÿ oynayûn, – Bÿkir dedi, – burada hÿr øeyi qûrar-
sûnûz”.
Uzun möddÿt var göcömözlÿ oynadûq, þzömö “Fÿnÿr-
baü÷a”lû Lefter hesab elÿyirdim, onun kimi aldadûrdûm. Divar
pasû elÿyib bir ne÷ÿ dÿfÿ bþyök qardaøûmûn peyvÿndli qoluna
toxundum. O da mÿnÿ toxundu, amma bir øey olmadû. Tÿr
i÷indÿ idik, top daüûlûrdû, amma mÿn beø-ö÷ udurdum ki,
bþyök qardaøûmûn peyvÿndli qoluna ÷ox pis toxundum.
Þzönö yerÿ ÷ûrpûb aülamaüa baøladû. “Qolum saüalanda sÿni
þldörÿcÿyÿm”, – uzandûüû yerdÿn dedi.
Uduzduüuna gþrÿ acûqlû idi. Dÿhlizdÿn salona ke÷dim,
nÿnÿm, anam, ÿmim iø otaüûna ke÷miødilÿr. Nÿnÿm nþmrÿni
yûüdû:
Sonra anama “qûzûm” dediyi sÿslÿ: “Alo, qûzûm, – dedi,
– Yeøиlkþy Havameydanûdûmû? Qûzûm, bu gön Avropaya u÷an
tÿyyarÿlÿrdÿ bir nÿfÿri soruømaq istÿyirik”. Atamûn adûnû sþy-
lÿdi, bir möddÿt telefonun telini barmaüûna dolaya-dolaya
gþzlÿdi. Sonra ÿmimÿ: “Siqaretimi mÿnÿ gÿtir” – dedi. ßmim

548
 Orxan Pamuk V $ %" $

÷ûxanda dÿstÿyi qulaüûndan bir az uzaqlaødûrdû. “Qûzûm, Inventas vitam

lötfÿn, sþylÿyin, – anama dedi, – siz bilirsiniz, bir baøqa

juvat excoluisse
per artes

qadûn varmû?”
Anamûn nÿ dediyini eøitmÿdim. Nÿnÿm anamûn özönÿ,
sanki, he÷ bir øey demÿmiø kimi baxûrdû. Sonra telefondan
bÿzi øeylÿr sþylÿdilÿr, acûqlandû: “Cavab vermirlÿr”, – ÿlindÿ
siqaretlÿ kölqabû gÿlÿn ÿmimÿ dedi.
Anam ÿmimin baxûøûndan otaqda olduüumu bildi. Qolum-
dan tutub mÿni ÷ÿkÿ-÷ÿkÿ dÿhlizÿ apardû. ßlini boynumdan
körÿyimÿ soxub nÿ qÿdÿr tÿrlÿdiyimi gþrdö, amma acûqlanmadû.
“Ana, qolum aürûyûr”, – bþyök qardaøûm dedi.
“Èndi aøaüûya enÿrik, yatûrdaram sizi”.
Aøaüûda, bizim mÿrtÿbÿdÿ uzun möddÿt susduq. Yatma-
mûødan ÿvvÿl ÿynimдÿ pijamam mÿtbÿxdÿn su gþtördöm,
salona girdim. Anam pÿncÿrÿnin qabaüûnda siqaret ÷ÿkirdi,
ÿvvÿlcÿ mÿni eøitmÿdi.
“Ayaqyalûn öøöyÿrsÿn, – mÿni eøidÿndÿ dedi. – Bþyök
qardaøûn yatdûmû?”
“Yatdû. Ana, sÿnÿ bir sþz sþylÿyÿcÿyÿm”. Bÿdÿnimi anam-
la pÿncÿrÿ arasûna yerlÿødirmÿk ö÷ön gþzlÿdim. Anam istÿ-
diyim o gþzÿl yeri a÷anda ora girdim. “Atam Parisÿ getdi,
– dedim. Hansû ÷amadanû da gþtördö, bilirsÿnmi?”
He÷ bir øey demÿdi. Gecÿnin sÿssizliyindÿ yaüûølû kö÷ÿyÿ
uzun-uzadû baxdûq.
Nÿnÿmin evi Øiøli camenin döz qarøûsûnda, tramvay par-
kûndan ÿvvÿlki son dayanacaqda idi. Èndi minibus vÿ avtobus
dayanacaqlarû, hÿr yanû hÿrflÿrlÿ þrtölö, ÷oxmÿrtÿbÿli bþyök
maüazalar nahar fasilÿlÿrindÿ ÿllÿrindÿ sandvi÷lÿri1 sÿkilÿri
qarûøqa sörölÿri kimi dolduran tönlöklÿrin ÷alûødûüû iø yer-
lÿriylÿ qaynaøan eybÿcÿr uca binalarla ÿhatÿ olunmuø mey-
dan o vaxtlar Èstanbulun Avropa tÿrÿfinin bir ucunda idi.
Bizim evdÿn on beø dÿqiqÿ yeriyib qÿnbÿr daølarla þrtölmöø
geniø, sakit meydana gÿlÿndÿ, tut vÿ qovaq aüaclarûn altûnda
1 Ñàíäâè÷ — è÷i ÿtli biømiø

549
anamûzûn ÿlindÿn tutub yeriyÿndÿ elÿ hiss elÿyirdik ki,
øÿhÿrin axûrûna gÿlmiøik.
Nÿnÿmizin dik qoyulmuø zÿrif bir kibrit qutusu formasûn-
dakû dþrdmÿrtÿbÿli, daø-beton evinin bir tÿrÿfi qÿrbÿ, Èstan-
bula baxûrdû, o biri tÿrÿfi dÿ øÿrqÿ, tutluqlarla þrtölö tÿpÿlÿrÿ.
ßri þlÿndÿn, ö÷ qûzûnû ÿrÿ verÿndÿn sonra dolablar, masalar,
ki÷ik masalar, pianolarla baødan-baøa dolu olan bu evin yalnûz
bircÿ otaüûnda yaøamaüa baølamûødû. Yemÿklÿrini bþyök
xalam þzö biøirtdirib gÿtirÿr, ya da øoferlÿ bir sÿfÿr qabû i÷indÿ
yollardû. Nÿnÿm otaüûndan ÷ûxûb iki mÿrtÿbÿ aøaüûdakû mÿt-
bÿxdÿ xþrÿk biøirmÿk bir yana, evin aülagÿlmÿz qalûnlûqdakû
toz tÿbÿqÿsi, geniø vÿ narûn hþröm÷ÿk torlarûyla þrtölö digÿr
otaqlarûna girib ÿtrafû nizama belÿ salmazdû. Eynilÿ bir bþyök
qÿdim evdÿ illÿrlÿ tÿkbaøûna yaøayûb þlÿn anasû kimi nÿnÿm
dÿ ÿsrarÿngiz tÿnhalûq xÿstÿliyinÿ tutulduüundan he÷ evÿ
baxûcû, ya da qulluq÷u qadûnûn girmÿsinÿ izin dÿ vermÿzdi.
Ona baø ÷ÿkmÿyÿ gÿlÿndÿ anam uzun-uzadû zÿngi ÷alar,
dÿmir qapûnû yumruqlayar, nÿnÿm lap axûrda ikinci mÿrtÿbÿnin
Øiøli camesinÿ baxan pÿncÿrÿsinin dÿmirdÿn vÿ paslû taylarûnû
a÷ûb aøaüû bizÿ baxar, uzaüû gþrmÿyÿn gþzlÿrinÿ gövÿnÿ bilmÿ-
diyindÿ bizim sÿslÿnib ona ÿl yellÿmÿyimizi istÿyÿrdi.
“Qapûnûn qabaüûndan ÷ÿkilin ki, nÿnÿniz sizi gþrsön, uøaq-
lar” – anam deyÿrdi. Bizimlÿ birlikdÿ sÿkinin ortasûna ÷ûxûb
anasûna ÿl yellÿyib sÿslÿnirdi: “Anacan, uøaqlarla bizik, biz,
bizi eøidirsinizmi?”
Nÿnÿmin bizi gþrdöyönö tanûdûüûnû özöndÿ bir an gþrö-
nÿn øirin tÿbÿssömdÿn anlardûq. Pÿncÿrÿdÿn tez ÷ÿkilib ota-
üûna gedÿr, yastûüûnûn altûndan bþyök bir a÷ar ÷ûxarar, qÿzet
par÷asûna bökÿndÿn sonra bizÿ, aøaüûya atardû. Bþyök qarda-
øûmla a÷arû havada kim tutacaq deyÿ, itÿlÿøÿrdik.
Qolu hÿlÿ aürûyan bþyök qardaøûm dalûnca qa÷madûüû ö÷ön
a÷arû sÿkidÿn qa÷ûb mÿn gþtördöm anama verdim. Bþyök
dÿmir qapû ö÷ömözön itÿlÿmÿyimizlÿ aüûr-aüûr aralandû qaran-
lûüûn i÷indÿn oxøarûnû he÷ yerdÿ duymayacaüûm o kþhnÿ, kifli

550
 Orxan Pamuk V $ %" $

toz, kþhnÿlik, havasûzlûq qoxusu gÿldi. Qapûnûn döz bþyrön- Inventas vitam

dÿki asûlqanda tez-tez evÿ girÿn oürular evdÿ kiøi olduüunu

juvat excoluisse
per artes

göman elÿsinlÿr deyÿ, nÿnÿmin asdûüû babamûn yaxasû xÿzli

paltosu, fetr ølyapasû, qûraqda mÿni dÿ ÷ox qorxudan ÷ÿkmÿ-
lÿri dururdu.
Bir az sonra iki qatû dömdöz ÷ûxan qaranlûq, kþhnÿ pillÿ-
lÿrin ucunda, ÷ox uzaqda, bÿyaz iøûüûn i÷indÿ nÿnÿmizi gþr-
dök. Buz baülamûø dekorativ øöøÿlÿrdÿn sözölÿn iøûüûn i÷indÿ
ÿlindÿ ÿsasû qaranlûqda xÿyal kimi qûmûldanmadan dururdu.
Cûrûldayan pillÿlÿri ÷ûxanda anam nÿnÿmlÿ he÷ danûøma-
dû. (“Necÿsiniz, anacan, – baøqa vaxtlar deyirdi, – sizdÿn
þtrö darûxdûm, anacan, hava ÷ox soyuqdur, anacan!”) Pillÿkÿ-
nin baøûnda özönÿ vÿ bilÿyindÿki iri ÿt yûüûnûna baxmadan
nÿnÿmin ÿlindÿn þpdöm. Tÿk diøli aüzûndan, upuzun ÷ÿnÿ -
sindÿn özöndÿki töklÿrdÿn yenÿ qorxduq, otaüa girÿndÿ
anamûza sûüûnûb iki yanûnda oturduq. Nÿnÿmin gönönön
bþyök bir qismini ke÷irdiyi iri yataüa ÿynindÿki uzun gecÿ
kþynÿyi, uzun yun jaketiylÿ girdi vÿ bizÿ gölömsÿyÿ-gölöm-
sÿyÿ, “di mÿni ÿylÿndirin” deyÿn bir baxûøla baxdû.
“Sobanûz yanûrmû, anacan”, – anam dedi. Maøanû gþtö-
röb sobanû qarûødûrdû.
Nÿnÿm onu bir az gþzlÿdi. “Burax indi sobanû, – dedi.
– Mÿnÿ bir az xÿbÿr ver. Nÿ var, nÿ yox dönyada?”
“He÷ bir øey yoxdu!”, – anam yanûmûzda oturub dedi.
“Danûøûlasû he÷ bir øey yoxdurmu?”
“He÷ bir øey yoxdur, anacan”.
Bir az susandan sona nÿnÿm: “Kimsÿni gþrmÿdinmi?”
– dedi.
“Bilirsiniz, anacan”, – anam dedi.
Sökut ÷þkdö.
“Nÿnÿ, biz peyvÿnd olduq”, – mÿn dedim.
“Doürudanmû? – Нÿnÿ ÷ox heyrÿtlÿnmiø kimi, gþzlÿrini
geniø a÷ûb dedi. – Canûnûz aürûdûmû?”
“Mÿnim qolum aürûyûr”, – bþyök qardaøûm dedi.

551
 “Bah!” – nÿnÿ gölömsÿyÿ-gölömsÿyÿ dedi.
Yenÿ uzun ÷ÿkÿn sökut ÷þkdö. Bþyök qardaøûmla qalxûb
pÿncÿrÿdÿn eøiyÿ, uzaqlardakû tÿpÿlÿrÿ, tut aüaclarûna, arxa
hÿyÿtdÿki boø, kþhnÿ hinÿ baxdûq.
“He÷ danûøacaq bir øeyin yoxdurmu, – nÿnÿm anama
yalvarûrmûø kimi dedi. “Yuxarûya qayûnanangilÿ ÷ûxûrsan. Ora
he÷ kÿs gÿlmirmi?”
“Dilruba xanûm gÿldi dönÿn gönortadan sonra, – anam
dedi. – Uøaqlarûn nÿnÿlÿriylÿ bezik1 oynadûlar”.
Gþzlÿdiyimiz øeyi nÿnÿmÿ tez lÿzzÿtlÿ sþylÿdi.
“O, saraydan ÷ûxmadû!”
Bununla, ÿlbÿttÿ, o illÿrdÿ naüûl kitablarûnda, qÿzetlÿrdÿ
÷ox øey oxuduüum, kremli tortlar kimi rÿngli Qÿrb saraylarû-
nû deyil, Dolmabaüca sarayûnû nÿzÿrdÿ tutduüunu bilirdik,
amma nÿnÿmin tÿhqiramiz bir ÿdayla Dilruba xanûmûn son
padøahûn hÿrÿmindÿn ÷ûxdûüûnû, yÿni cariyÿ olduüuna eyham
vurduüunu, bununla yalnûz gÿncliyi hÿrÿmdÿ ke÷ib, sonra
bir tacirlÿ evlÿnÿn bu qadûnû deyil, onunla dostluq elÿyÿn
nÿnÿmi dÿ al÷altdûqlarûnû illÿr þtÿndÿn sonra dÿrk elÿdim.
Sonra anamla hÿr dÿfÿ danûødûqlarû bir baøqa mþvzuya da
ke÷dilÿr: nÿnÿm hÿftÿdÿ bir kÿrÿ Bÿyoüluya gedÿr, Abdullah
ÿfÿndinin bahalû, mÿøhur kafesindÿ tÿkbaøûna gönorta yemÿ-
yi yeyÿr, sonra yediyi hÿr øeydÿn uzun-uzadû øikayÿt elÿyÿrdi.
Ö÷öncö hazûr mþvzuca qÿfildÿn bizÿ bu sualû vermÿsiylÿ a÷ûl-
dû: “Uøaqlar, nÿnÿniz sizÿ cÿfÿri yedirdirmi?” Anamûn þyrÿt-
diyi kimi, eyni vaxtda: “Yedirtmir, nÿnÿ” – dedik. Hÿmiøÿki
kimi nÿnÿm bizÿ hÿyÿtdÿ piøiyin cÿfÿrilÿrin özÿrinÿ iøÿdiyini
necÿ gþrdöyönö, bþyök ehtimalla o cÿfÿrini yaxøû yuyulma-
dan, kim bilir, hansû aüûlsûzlarûn yemÿklÿrinin i÷inÿ doürana-
caüûnû, Øiølinin, Niøantaøûnûn hÿlÿ cÿfÿri satan gþysatanlarûyla
necÿ ÷ÿkiødiyini danûødû.
“Anacan, – anam dedi, – uøaqlar darûxdûlar, o biri otaq-
lara baxmaq istÿyirlÿr, onlardan þtrö otaüûn qapûsûnû a÷aq”.
1 Áåçèê — êart oyunu

552
 Orxan Pamuk V $ %" $

Oüru bir pÿncÿrÿdÿn girsÿ, evin digÿr otaqlarûna ke÷ÿ bil- Inventas vitam

mÿsin deyÿ, nÿnÿm evin bötön otaqlarûnû eøikdÿn baülayûrdû.

juvat excoluisse
per artes

Anam tramvay yoluna baxan bþyök vÿ soyuq otaüûn qapûsnû

a÷dû, bizimlÿ birlikdÿ bir an bÿyaz þrtöklÿrlÿ þrtölö kreslo vÿ
divanlara, pas vÿ toz i÷indÿki lampa, masa vÿ sandûqlara,
saralmûø qÿzet yûüûnlarûna, qûraüa sþykÿli bir qûz velosipedinin
boynu bökök sökanûyla kÿdÿrli oturacaüûna baxdû. Amma
kefikþk vaxtlarûnda elÿdiyi kimi, sandûqlarûn i÷indÿn bÿzi øey-
lÿr ÷ûxarûb bizÿ lÿzzÿtlÿ gþstÿrmÿdi. (“Ananûz uøaq vaxtû bu
sandallarû geyÿrdi, uøaqlar, baxûn, xalanûzûn mÿktÿb þnlöyö,
uøaqlar, daxûlûnû gþrmÿk istÿyirsinizmi, uøaqlar?”)
“Öøösÿniz, gÿlin”, – deyib getdi.
Bþyök qardaøûmla pÿncÿrÿnin qabaüûna qa÷ûb özbÿözdÿ-
ki cameyÿ, tramvay dayanacaüûna baxdûq. Sonra qÿzetlÿrdÿn
kþhnÿ futbol mat÷larûnû oxuduq. Sonra da mÿn: “Darûxdûm,
– dedim. – Altmû, östmö oynayaqmû?”
“Mÿülub pÿhlÿvan gölÿødÿn doymazmûø, – bþyök qarda-
øûm baøûnû qÿzetdÿn qaldûrmadan dedi. – Èndi qÿzet oxuyuram”.
Dönÿn axøamdan sonra, sÿhÿr dÿ oynamûødûq, bþyök
qardaøûm yenÿ dÿ udmuødu.
“Lötfÿn”.
“Bir øÿrtim var: mÿn udsam, iki øÿkil verirsÿn, sÿn
udsan, birini alûrsan”.
“Xeyr”.
“Onda oynamûram, – bþyök qardaøûm dedi. – Gþrdöyön
kimi, qÿzet oxuyuram”.
Qÿzetini ÿvvÿllÿr “Mÿlÿk” kinoteatrûnda gþrdöyönöz film-
dÿki qara-aü ingilis deтektivi kimi nömayiøkaranÿ øÿkildÿ tut-
du. Bir az pÿncÿrÿdÿn baxandan sonra bþyök qardaøûmûn øÿr-
tini qÿbul elÿdim. Ciblÿrimizdÿn “Mÿøhurlar seriyasû”nû ÷ûxar-
dûb oynadûq. ßvvÿlcÿ uddum, amma sonra on yeddi dÿnÿ yenÿ
uduzdum.
“Belÿ hey uduzuram, – dedim. – ßvvÿlki kimi oyna-
masaq, oynamûram”.

553
 “Yaxøû, – bþyök qardaøûm o detektivi tÿqlid elÿyib dedi.
– Mÿn dÿ elÿ bu qÿzetlÿri oxuyacaqdûm”.
Bir az pÿncÿrÿdÿn bayûra baxdûm. Øÿkillÿrimi diqqÿtlÿ
saydûm: 121 dÿnÿ qalûb. Dönÿn atam gedÿndÿn sonra 183
dÿnÿydilÿr! Daha artûq ÿzab ÷ÿkmÿk istÿmirdim, bþyök qar-
daøûmûn øÿrtlÿrini qÿbul elÿdim.
ßvvÿlcÿ bir az uddum, amma sonra yenÿ o udmaüa baø-
ladû. Udduüu øÿkillÿri keflÿ þz dÿstÿsinÿ qatanda mÿni hirsÿ-
lÿndirmÿmÿk ö÷ön he÷ gölmördö.
“Èstÿyirsÿn, baøqa bir qaydayla oynayaq, – bir az sonra
dedi. – Kim udursa udsun, birini alsûn. Mÿn udsam, o bir
dÿnÿsini sÿndÿn se÷im. ×önki bÿzi øÿkillÿr mÿndÿ yoxdur,
onlarû da he÷ vermirsÿn”.
Udaram deyÿ, qÿbul elÿdim. Necÿ oldu, bilmirÿm. Ö÷
dÿfÿ dalbadal uduzdum nÿ baø verdiyini anlayana qÿdÿr 21
nþmrÿli Qreta Qarbolarûmûn ikisini, bþyök qardaøûmda da
bir dÿnÿ olan 78 – kral Faruqu qapdûrmûødûm. Hamûsûnû bir
dÿfÿdÿ almaq istÿdim, oyun bþyödö: belÿcÿ mÿndÿ hÿrÿsin-
dÿn bir dÿnÿ olan elÿ onda olmayan 63 – Eynøteyn, 3 – Mþv-
lana vÿ 51– Kleopatra iki ÿldÿ getdilÿr.
Udquna bilmirdim. Aülamaqdan qorxduüumdan pÿncÿ-
rÿnin qabaüûna ÷ûxûb bayûra baxdûm: beø dÿqiqÿ ÿvvÿl hÿr øey
– dayanacaüa yaxûnlaøan tramvay, yarpaqlarû tþkölÿn aüacla-
rûn budaqlarû arasûndan gþrönÿn uzaqdakû binalar, kö÷ÿnin
qÿnbÿr daøûnûn östöndÿ uzanûb tÿnbÿl-tÿnbÿl qaøûnan kþpÿk
– hamûsû nÿ qÿdÿr gþzÿldilÿr! Zaman dayanaydû, zÿrlя at yarû-
øûnda olduüu kimi, beø addûm geri gedÿйdik. Onda bþyök qar-
daøûmla bir daha qÿti altmû-östmö oynamazdûm.
“Bir dÿ oynayaqmû?” – аlnûmû dayadûüûm pÿncÿrÿ øöøÿ-
sindÿn ÷ÿkmÿdÿn dedim.
“Oynamûram, – dedi. – Aülayarsan”.
“And i÷irÿm, Cavad, aülamayacaüam, – hÿvÿslÿ yanûna
gedÿ-gedÿ dedim, – ancaq lap ÿvvÿldÿki kimi bÿrabÿr øÿrt-
lÿrlÿ oynayaq”.

554
 Orxan Pamuk V $ %" $

“Qÿzet oxuyacaüam”. Inventas vitam

“Yaxøû, – dedim. Getdikcÿ nazilÿn rÿsm dÿstÿmi qarûø-

juvat excoluisse
per artes

dûrdûm, – dediyin øÿrtlÿrlÿ de, altmû, östmö?”

“Aülamaq yoxdu, – dedi. – Yaxøû, öst”.
Mÿn uddum, marøal Fevzi ×akmaklardan bir dÿnÿ
uzatdû. Gþtörmÿdim. “Lötfÿn, 78 – Kral Faruqu geri verÿr-
sÿnmi?”
“Xeyr, – dedi. – Elÿ demÿmiødik”.
Èki kÿrÿ dÿ oynadûq, uduzdum. Kaø ö÷öncönö oynama-
yaydûm: ÿlim titrÿyÿ-titrÿyÿ 49 – Napoleonu da verdim.
“Daha oynamayacaüam”, – bþyök qardaøûm dedi.
Yalvardûm, iki kÿrÿ dÿ oynadûq, uduzanda istÿdiyi øÿkillÿri
vermÿk yerinÿ ÿlimdÿ qalan bötön dÿstÿni baøûnûn östöndÿn
havaya u÷urtdum: iki aydû hÿr gön hÿr birini bir-bir fikirlÿøib,
qayüûyla gizlÿdib, östöndÿ titrÿyÿ -titrÿyÿ yûüdûüûm bötön
o 28 – Mey Uestlÿr vÿ 82 – Жöl Vernlÿr, 7 – Fatih Sultan
Mehmetlÿr vÿ 70 – Krali÷a Yelizabetlÿr, 41 – Qÿzet÷i Cÿlal
Samilÿr vÿ 42 – Bolterlÿr havaya u÷ub daüûldûlar.
Kaø bambaøqa yerdÿ bambaøqa hÿyatûm ola idi. Nÿnÿ-
min otaüûna girmÿdÿn cûrûldayan pillÿkÿnlÿ intihar elÿmiø
uzaq qohumumuz sûüorta÷ûnû döøönÿ-döøönÿ aøaüû endim.
Nÿnÿ intihar elÿyÿnlÿrin yer altûndakû zölmÿtdÿ qaldûqlarûnû,
cÿnnÿtÿ gedÿ bilmÿdiklÿrini sþylÿmiødi. Pillÿkÿndÿn lap aøa-
üû döøÿndÿ qaranlûqda ayaq saxladûm. Dþnöb yuxarû ÷ûxdûm,
nÿnÿmin otaüûnûn yanûndakû son pillÿdÿ oturdum.
“Qayûnananûn imkanlarû burada yoxdur, – nÿnÿm dedi.
– Uøaqlarûna baxûb gþzlÿyÿcÿksÿn”.
“Amma sizdÿn sox xahiø elÿyirÿm, anacan, uøaqlarla
bura qayûtmaq istÿyirÿm”, – anam dedi.
“Bu tozlu, kabuslu, oürulu evdÿ iki uøaqla yaøaya bil-
mÿzsÿn”, – nÿnÿm dedi.
“Anacan, – anam dedi, – bacûlarûm ÿrÿ gedÿndÿn sonra,
rÿhmÿtlik atamûn son illÿrindÿ ö÷ömöz birlikdÿ nÿ gþzÿl
yaøamûødûq!”

555
 “Bötön gön atanûn kþhnÿ illöstrasiyalû jurnallarûna baxar-
dûn, gþzÿl Mÿbrurÿm mÿnim”.
Aøaüûdakû bþyök sobanû qalayaram, bu ev iki göndÿ isti
olar”.
“Sÿnÿ ona ÿrÿ getmÿ demiødim”, – nÿnÿm dedi.
“Bir qadûnla birlikdÿ bu evin bötön tozunu, kirini iki gön-
dÿ tÿmizlÿrik”, – anam dedi.
“Mÿn bu evÿ o oüru xidmÿt÷i qadûnlarû qoymaram,
– nÿnÿm dedi. – Tÿk bu evin tozunu söpörmÿyin, hþröm÷ÿ-
yini tÿmizlÿmÿyin altû ay sörÿr. O zamana qÿdÿr dÿ yelbeyin
ÿrin evinÿ qayûdar”.
“Son sþzönöz budurmu, anacan?” – anam dedi.
“Mÿbrurÿcan, gþzÿl qûzûm, uøaqlarûnû gþtöröb bura gÿlsÿn
dÿ, ikimiz nÿylÿ dolanacaüûq?”
“Anacan, ictimailÿødirilmÿzdÿn ÿvvÿl Bÿbÿkdÿki sahÿni
sataq deyÿ, ne÷ÿ dÿfÿ xahiø elÿdim, yalvardûm sizÿ”.
“Mÿn notariuslara gedib o pis adamlarla imzamû, rÿsmi-
mi vermÿrÿm”.
“Anacan, elÿ demÿmÿyiniz ö÷ön bacûmla qapûnûza qÿdÿr
notarius gÿtirdik”, – anam sÿsini qaldûrûb dedi.
“O notariusa he÷ bel baülaya bilmÿdim, he÷, – nÿnÿm
dedi. – Özöndÿn nÿ bic olduüu anlaøûlûrdû. Bÿlkÿ, notarius
da deyildi. Mÿnimlÿ dÿ elÿ qûøqûra-qûøqûra danûøma”.
“Yaxøû, anacan, danûømaram!” – anam dedi. È÷ÿri, bizÿ
tÿrÿf sÿslÿndi: “Uøaqlar, uøaqlar, di yûüûøûn, gedirik”.
“Dayan, hara! – anama dedi. – Hÿlÿ iki kÿlmÿ danûøma-
mûøûq”.
“Siz bizi istÿmirsiniz, anacan”, – anam pû÷ûldadû.
“Al bunu, uøaqlara rahathölqum dözÿlt”.
“Gönorta yemÿyindÿn ÿvvÿl yemÿsinlÿr”, – anam dedi,
otaqdan bayûra ÷ûxûb mÿnim arxamdan özbÿöz otaüa girdi.
“Bu øÿkillÿri kim atdû. Tez yûüûødûrûn. Sÿn dÿ ona kþmÿk elÿ”,
– bþyök qardaøûma dedi.
Biz dinmÿzcÿ øÿkillÿri yûüanda anam kþhnÿ sandûqlarû

556
 Orxan Pamuk V $ %" $

a÷ûb i÷lÿrindÿki uøaqlûq geyimlÿrÿ, töllÿrÿ, qutulara baxdû. Inventas vitam

Pedallû tikiø maøûnûn qara skeletinin altûndakû toz gÿnziyimi

juvat excoluisse
per artes

yandûrûr, gþzlÿrimi sulandûrûr, burnumun i÷ini doldururdu.

Ki÷ik höcrÿdÿ ÿllÿrimizi yuyanda nÿnÿm ÷ox yumøaq yalvarûø
sÿsi ÷ûxardû. “Mÿbrurÿcan, bu ÷aydanlûüû al, sÿn onu ÷ox sevir-
sÿn, sÿnin haqqûndû, – dedi. – Mÿnim anama babam Dÿmÿøq
valisi olanda gÿtirib. Döz ×indÿn gÿlib. Gþtör, lötfÿn”.
“Anacan, mÿn artûq sizdÿn he÷ nÿ istÿmirÿm, – anam dedi.
– Onu da dolabûnûza qoyun, qûracaqsûnûz. Di, uøaqlar, nÿnÿni-
zin ÿlini þpön”.
“Mÿbrurÿcan, gþzÿl qûzûm, zavall0û anana he÷ acûüûn tut-
masûn”, – nÿnÿ ÿlini bizÿ þpdörÿndÿ dedi. – Nÿ olar, mÿni bura-
da baxûmsûz, kimsÿsiz qoyma”.
Pillÿkÿnlÿrdÿn tÿlÿm-tÿlÿsik enib, bþyök dÿmir qapûnû
ö÷lökdÿ ÷ÿkib a÷ûb bayûrda xariqÿ gönÿø iøûüûnû gþrdök tÿr-
tÿmiz havanû i÷imizÿ ÷ÿkdik.
“Qapûnû yaxøû þrtön! – nÿnÿm pillÿkÿnin lap baøûndan sÿs-
lÿndi. – Mÿbrurÿ, bu hÿsrÿtÿ yenÿ gÿl, yaxøûmû?”
Dinib-danûømadan anamûn ÿlindÿn tutub getdik.
Sonra dayanacaqdakû tramvay tÿrpÿnÿnÿcÿn digÿr sÿrni-
øinlÿrin þskörÿklÿrini dinlÿyÿ-dinlÿyÿ susduq. Tramvay tÿrpÿ-
nÿndÿ bþyök qardaøûmla söröcönö gþrÿn oturacaqda oturmaq
bÿhanÿsiylÿ irÿlidÿki sûraya ke÷ib altmû-östmöyÿ baøladûq.
ßvvÿl uduzduqlarûmûn bÿzilÿrini geri aldûm. O sevinclÿ oyun
bþyödö vÿ sörÿtlÿ uduzmaüa baøladûm. Osmanbÿy dayanaca-
üûnda olanda bþyök qardaøûm: “Geridÿ qalan bötön rÿsmlÿ -
rinÿ qarøû on beø istÿdiyini” – dedi.
Oynadûm, hamûsûnû uduzdum. Ona gþstÿrmÿdÿn øÿkil-
lÿrdÿn iki dÿnÿsini ayûrûb bötön dÿstÿni bþyök qardaøûma
verdim. Arxa sûraya, anamûn yanûna ke÷dim. Aülamûrdûm.
Anam kimi kÿdÿrlÿ pÿncÿrÿdÿn baxûr, bu gön artûq he÷ bir
mþvcöd olmayan o tekstil dökanlarûnûn, ÷þrÿkхананын, øir-
niyyat÷ûnûn kþlgÿliyinin, Masisli, Herköllö Roma filmlÿrini
gþrdöyömöz “Tan” kinoteatrûnûn, bir az o tÿrÿfdÿ divar dibindÿ

557
oxunmuø øÿkilli romanlar satan uøaqlarûn, mÿni qorxudan
iti ölgöclö bÿrbÿrin, hÿmiøÿ qapûsûnda olan mÿhÿllÿnin yarû-
÷ûlpaq dÿlisinin, tramvayûn kÿdÿrlÿ inildÿyÿ-inildÿyÿ, aüûr-aüûr
hÿrÿkÿt sörÿtilÿ ke÷mÿlÿrinÿ baxûrdûm.
Hÿrbiyyÿ dayanacaüûnda tramvaydan döødök. Evÿ gedÿn-
dÿ bþyök qardaøûmûn hÿyatûndan ÷ox mÿmnun sökutu mÿni
dÿli elÿyirdi. Gizlÿtdiyim Lindberq øÿklini cibimdÿn ÷ûxardûm.
Bu øÿkli ilk dÿfÿ gþrördö. “31 – Lindberq! – heyranlûqla
oxudu. – Atlantiki ke÷ÿn tÿyyarÿsiylÿ! Bunu haradan tap -
dûn?”
“Mÿn dönÿn peyvÿnd olmadûm, – dedim, – evÿ erkÿn
gÿldim, getmÿmiødÿn ÿvvÿl atamû gþrdöm. Atam aldû mÿnÿ”.
“Onda yarûsû mÿnimdir, – dedi. – Axû son oyunda geridÿ
qalan bötön øÿkillÿr demiødik”. Øÿkli ÿlimdÿn almaq ö÷ön
hÿmlÿ elÿdi, amma ala bilmÿdi. Bilÿyimi ÿlinÿ ke÷irdi, burur-
du ki, qû÷ûna tÿpik atdûm. Tutaødûq.
“Dayanûn, – anam qûøqûrdû, – dayanûn! Kö÷ÿnin orta-
sûnda!”
Dayandûq. Qalstuklu bir adamla øapkalû qadûn yanûmûzdan
ke÷dilÿr. Kö÷ÿdÿ itÿlÿødiyimiz ö÷ön ÷ox utandûm. Bþyök
qardaøûm iki addûm atûb aøaüû ÷þkdö. Qû÷ûnû tutub: “×ox aürû-
yûr”, – dedi.
“Qalx, – anam pû÷ûldadû, – di qalx, hamû baxûr”.
Bþyök qardaøûm qalxdû, filmlÿrdÿki yaralû qÿhrÿman ÿsgÿr-
lÿr kimi axsaya-axsaya yerimÿyÿ baøladû. Canûnûn doürudan
aürûmasûndan qorxurdum, amma halûnû gþrmÿk qÿlbimi dÿ
rahatladûrdû. Dinib-danûømadan bir az gedÿndÿn sonra mÿnÿ:
“Evdÿ sÿnÿ gþstÿrÿcÿyÿm”, – dedi. Anama: “Ana, Ali peyvÿnd
olmayûb”, – dedi.
“Oldum, ana”.
“Susun!” – anam qûøqûrdû.
Evin qarøûsûna gÿlmiødik. Yolun bizim ev tÿrÿfinÿ ke÷-
mÿk ö÷ön Ma÷kadan gÿlÿn tramvayû gþzlÿdik. Ardûnca bir
yök maøûnû, yanacaq töstösö buraxa-buraxa gurultulu Beøik-

558
 Orxan Pamuk V $ %" $

taø avtobusu, yolun o biri tÿrÿfindÿn dÿ sönböl rÿngli øÿxsi Inventas vitam

“Desoto” ke÷ib getdi. ßmimin pÿncÿrÿdÿn kö÷ÿyÿ baxdûüûnû

juvat excoluisse
per artes

onda gþrdöm. Bizi gþrmÿmiødi, gÿlib-ke÷ÿn maøûnlara

baxûrdû. Mÿn dÿ uzun-uzadû ona baxdûm.
Yol ÷oxdan a÷ûlmûødû. Niyÿ ÿllÿrimizdÿn tutub bizi o tÿrÿ-
fÿ ke÷irmirlÿr deyÿ, anama tÿrÿf dþndöm, sÿssizcÿ aüladûüûnû
gþrdöm.

559
 Orxan Pamuk V $ %" $

Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes

U ? B B V
1e:)*v4,)4
 = < B =B <

Artûq otuz ildi yazûram. Bu sþzlÿri dÿ ÷oxdan tÿkrarlayû-

ram. O qÿdÿr ÷ox tÿkrar sþylÿmiøÿm ki, daha hÿqiqÿtÿ oxøa-
mûrlar, ÷önki artûq yazû÷ûlûüûmûn otuz birinci ilidi. Amma, hÿr
halda, demÿk lÿzzÿt verir: artûq otuz ildi romanlar yazûram,
amma bu da tamam doüru deyil. Aradabir baøqa øeylÿr:
o÷erklÿr, tÿnqidi mÿqalÿlÿr, Èstanbul, yaxud siyasÿt haqqûnda
qeydlÿr, nitqlÿr yazûram... Bununla belÿ mÿni hÿyata baülayan
ÿsas hÿvÿsim romanlar yazmaqdû. Bir ÷ox bþyök yazû÷ûlar
mÿndÿn daha uzun möddÿtdi yazûrlar, bu prosesÿ xösusi fikir
vermÿdÿn yarûm ÿsrdÿn artûqdû yazûrlar... Dþnÿ-dþnÿ, vÿcdlÿ,
sevgiylÿ oxuduüum Tolstoy, Dostoyevski, yaxud Tomas Mann
kimi bþyök yazû÷ûlarûn yaradûcûlûq hÿyatûsa, ömumiyyÿtlÿ,
otuz il yox, ÿlli ildÿn artûq ÷ÿkir. Mÿn yazû÷ûlûq fÿaliyyÿtimin
otuz ilinÿ niyÿ bþyök ÿhÿmiyyÿt verirÿm? Bunu ona gþrÿ elÿ-
yirÿm ki, kitabûn yazûlmasû, xösusilÿ dÿ adÿtim kimi roma-
nûn yazûlmasû prosesi barÿdÿ danûømaq istÿyirÿm.
Þzömö xoøbÿxt elÿmÿk ö÷ön mÿn hÿr gön möÿyyÿn
ÿdÿbiyyat dozasû almalûyam. Bu mÿsÿlÿdÿ hÿr gön bir qaøûq
dÿrman qÿbul elÿmÿli olan xÿstÿyÿ oxøayûram. Uøaqlûqda
þyrÿndim ki, øÿkÿrli diabet xÿstÿlÿrinin normal hÿyat tÿrzi
ke÷irmÿlÿri ö÷ön hÿr gön onlara iynÿ vurmaq lazûmdû, buna
gþrÿ dÿ belÿlÿrinÿ ÷ox yazûüûm gÿlirdi, hÿtta mÿn elÿ bilir-
dim, yarûþlödörlÿr. Mÿn dÿ ÿdÿbiyyatdan asûlûlûüûma gþrÿ
yarûm÷ûq yaøayûram. ßvvÿllÿr, xösusilÿ gÿnclikdÿ fikirlÿøir-
dim ki, mÿni real hÿyatdan uzaqda, buna gþrÿ dÿ yarûþlö
vÿziyyÿtÿ mÿhkum sayûrlar. Bÿlkÿ dÿ, bu vÿziyyÿti yarûkabus
vÿziyyÿt saymaq daha dözgön olardû. Hÿtta tez-tez mÿnÿ elÿ
gÿlirdi, þlöyÿm, þz cÿsÿdimÿ ÿdÿbiyyatûn kþmÿyilÿ hÿyat ver-
mÿyÿ ÷alûøûram. ßdÿbiyyat mÿnim ö÷ön dÿrmandûr. Qaøûqla,

562
 Orxan Pamuk V $ %" $

yaxud inyeksiya tÿki qÿbul olunan ÿdÿbiyyat, hÿr gön “qÿbul Inventas vitam

elÿmÿli olduüum” ÿdÿbiyyat – belÿ demÿk mömkönsÿ, mÿnim

juvat excoluisse
per artes

“dozam” – möÿyyÿn xösusiyyÿtlÿrÿ vÿ möÿyyÿn tÿrkibÿ

malik olmalûdû.
Hÿr øeydÿn qabaq “dÿrman” yaxøû olmalûdûr. Keyfiyyÿt
altûnda mÿn sÿmimiyyÿti vÿ siqlÿti baøa döøörÿm. Mÿnÿ dön-
yasûna inana bildiyim hÿr hansû dÿrin romandan bir par÷a
oxumaq qÿdÿr baøqa he÷ bir øey xoøbÿxtlik gÿtirmir, mÿni
hÿyata sÿslÿmir. Eyni zamanda azacûq hÿsÿd kþlgÿsi heyrÿti-
mi korlamasûn deyÿ, artûq möÿlliflÿrin saü olmamalarûna östön-
lök verirÿm. Yaølandûqca gþrörÿm ki, ÿn yaxøû kitablarû artûq
þlmöø yazû÷ûlar yazûblar. ßgÿr onlar hÿlÿ saüdûlarsa, gþzÿgþ-
rönmÿdÿn, kabus kimi bizim arxamûzda dolaøûrlar. Ona gþrÿ
dÿ bþyök yazû÷ûlarû kö÷ÿdÿ gþrÿndÿ hÿyÿcan ke÷iririk, elÿ
bil, kabuslar gþrörök vÿ gþzlÿrimizÿ inanmadan onlarû uzaq-
dan seyr elÿyirik. ×ox az cÿsarÿtli adamlar kabusa yaxûnlaøûb
ondan avtoqraf istÿyir. Bÿzÿn þz-þzömÿ deyirÿm ki, bir möd-
dÿtdÿn sonra bu yazû÷û da þlÿcÿk, onun kitablarû bizi daha
qövvÿtlÿ hÿyÿcanlandûracaqlar. Amma, ÿlbÿttÿ ki, hÿmiøÿ
belÿ olmur. ßgÿr yazûramsa, mÿnÿ hÿr gön tamamilÿ baøqa
ÿdÿbiyyat “dozasû” lazûmdûr. ×önki mÿnim xÿstÿliyim kimi
xÿstÿliyÿ tutulmuø adamlar ö÷ön ÿn yaxøû dÿrman, ÿn bþyök
xoøbÿxtliyin mÿnbÿyi hÿr gön yarûm sÿhifÿ yaxøû mÿtn yaz-
maqdû. Artûq otuz ildi, mÿn, demÿk olar, hÿr gön iø otaüûmda,
masamûn arxasûnda ÿn azû on saat yazûram. ßgÿr yazûlanlar-
dan layiqli hesab edilib ÷ap olunanlarû hesablasaq, otuz il
ÿrzindÿ orta hesabla göndÿ bir sÿhifÿdÿn az alûnûr. Östÿlik
dÿ, yazdûqlarûm “layiqli” saydûüûm sÿviyyÿdÿn bir qÿdÿr azdûr.
Bu da þzömö bÿdbÿxt saymaüûmûn iki vacib sÿbÿbidi. Amma
istÿyirÿm, mÿni dözgön baøa döøÿsiniz: ÿdÿbiyyata bu qÿdÿr
baülû olan mÿnim kimi yazû÷û yaratdûüû kitablarûn sevincini hiss
elÿyÿcÿk, yaxud onlarûn uüuru, ya da sayûyla qörur duyacaq
qÿdÿr sÿthi adam deyil. ßdÿbiyyat ona þz hÿyatûnû xilas elÿ-
mÿk ö÷ön yox, yaøadûüû aüûr göndÿn canûnû qurtarmaq ö÷ön

563
lazûmdû. Gönlÿrsÿ hÿmiøÿ aüûrdû. ßgÿr siz yazmûrsûnûzsa, hÿyat
÷ÿtindir. ×ÿtindir, ona gþrÿ ki, yaza bilmirsiniz. Bir dÿ ona
gþrÿ ki, yazûrsûnûz, axû yazmaq ÷ox ÷ÿtindir. Baølûcasû, bu
÷ÿtinliklÿrin arasûnda ömid qazanmaüû bacarmaq gönö yaøa-
maqdûr, ÿgÿr kitabla onun sÿhifÿlÿri sizi baøqa alÿmÿ aparûrsa,
hÿmin gön sevinmÿk , þzönö xoøbÿxt hiss elÿmÿk baø tutub.
Yaxøû iølÿyÿ bilmÿyÿndÿ, yaxud hÿr hansû kitabdan zþvq
almayanda nÿ hiss elÿdiyimdÿn sþz a÷maq istÿyirÿm. ßvvÿl-
cÿ dönya mÿnÿ xoøagÿlmÿz, hÿtta bir qÿdÿr iyrÿnc gþrönör;
mÿni tanûyanlar dÿrhal bunu sezirlÿr, ÷önki bu dönyaya oxøa-
maüa baølayûram. Mÿsÿlÿn, axøam qûzûm özömön kÿdÿrli gþr-
kÿmindÿn dÿrhal baøa döøör ki, göndöz istÿdiyim kimi iølÿyÿ
bilmÿmiøÿm. Bunu ondan gizlÿmÿyÿ ÷alûøûram, amma bacar-
mûram. Belÿ ÷ÿtin dÿqiqÿlÿrdÿ mÿnÿ elÿ gÿlir, þlömlÿ hÿyat
arasûnda fÿrq yoxdur. He÷ kÿslÿ danûømaq istÿmirÿm, bu
vÿziyyÿtimi gþrÿnlÿr dÿ mÿnimlÿ danûømaq istÿmirlÿr. Ömu-
miyyÿtlÿsÿ, hÿr gön gönortadan sonra, saat birdÿn ö÷ÿcÿn
buna bÿnzÿr, ancaq yöngöl formada bir øey ke÷irirÿm, amma
artûq bilirÿm ki, bunun ÿn yaxøû dÿrmanû iølÿmÿk, oxumaq-
dûr, ÿgÿr vaxtûnda hÿrÿkÿtÿ gÿlmÿyÿ baølayûramsa, tamamilÿ
canlû meyitÿ ÷evrilmÿzdÿn ÿvvÿl vÿziyyÿti xilas elÿyÿ bilirÿm.
ßgÿr sÿfÿrlÿr, qazpulu þdÿmÿk, orduda xidmÿt (bu, ÷oxdan
olub), siyasi hadisÿlÿr (bu, yaxûnlarda olub) vÿ möÿyyÿn bir
maneÿlÿr özöndÿn uzun möddÿt mörÿkkÿb – kaüûzdan dÿr-
manûmû qÿbul elÿmirÿmsÿ, dÿrddÿn daøa dþnörÿm. Cismim
þzömÿ ÷ÿtinliklÿ tabe olur, ayaqlarûm keylÿøir, baøûm dþrd-
könc vÿziyyÿt alûr, hÿtta, deyÿsÿn, tÿrim dÿ nÿsÿ baøqa cör
qoxu verir. Bu ÿzablar da uzun möddÿt sörÿ bilÿr: hÿyat ada-
mû ÿdÿbiyyatdan uzaqlaødûran cÿzalarla doludur. Mÿn tönlök
siyasi yûüûncaqda iøtirak elÿyÿ bilÿrÿm; universitetin dÿhlizin-
dÿ dostlarûmla sþhbÿtlÿøÿ bilÿrÿm; bayram gönöndÿ qohum-
larûmla øam yemÿyi yeyÿ bilÿrÿm; televizorda gþrdöklÿriylÿ
beyni dolu olan, baxûølarûmûz bir-birinÿ döz gÿlmÿyÿn yaxøû
bir adamla sþhbÿtÿ giriømÿyÿ cÿhd gþstÿrÿ bilÿrÿm; vacib

564
 Orxan Pamuk V $ %" $

iøgözar gþröødÿ iøtirak elÿyÿ, yaxud vizaya øÿkil ö÷ön fotoq- Inventas vitam

rafûn yanûna gedÿ bilÿrÿm – qÿfildÿn gþz qapaqlarûm aüûrla-

juvat excoluisse
per artes

øûr, gönön gönorta ÷aüû yuxuya gedirÿm. Bÿli, yÿqin, mÿnim

ÿsas tÿlÿbatûm ÿdÿbiyyat yox, arzulara daldûüûm otaqda tÿk
qalmaqdû. Tÿk olanda bötön bu yûüûncaqlar, ailÿ vÿ universi-
tet gþröølÿri, yaxud bayram ziyafÿtlÿri orada iøtirak elÿyÿn
adamlar kimi, mÿnÿ ÷ox xoø gÿlir. Bu bayram ziyafÿtlÿrini
xÿyalûmda canlandûrdûüûm tÿfÿrröatlarla tamamlayûram, adam-
larûsa daha ÿylÿncÿli elÿyirÿm. Mÿnim xÿyallarûmda, ÿlbÿttÿ
ki, hÿr øey maraqlû, sirli, hÿqiqi olur. Bu yaxøû tanûø olan alÿm-
dÿn yeni alÿm yaradûram.
Èndi ÿn baølûca øeyÿ ÷atdûq. Yaxøû iølÿmÿk ö÷ön ÷ox darûx-
malûyam; ÷ox darûxmaq ö÷ön hÿyatûn bulaq kimi qaynadûüû
yerdÿ olmalûyam. Mÿhz orada, sÿs-köyön ortasûnda, bir yûüûn
telefonun zÿng ÷aldûüû bir ofisdÿ, yaxud gönÿøli dÿniz qûra-
üûnda doümalarûn, ÿzizlÿrin ÿhatÿsindÿ, yaxud yaüûølû hava-
dakû dÿfndÿ, yÿni tezliklÿ þzömö hadisÿlÿrin lap ortasûnda
hiss elÿyÿcÿyim bir vaxtda qÿfildÿn duymaüa baølayûram ki,
ÿslindÿ, baø verÿn hadisÿlÿrdÿ iøtirak elÿmirÿm, ÿksinÿ hÿr
øeyÿ qûraqdan baxûram. Xÿyala dalmaüa baølayûram. ßgÿr
ovqatûm pisdirsÿ, yalnûz nÿ qÿdÿr darûxdûüûm barÿdÿ döøönö-
rÿm. ßgÿr yaxøûdûrsa, daxili sÿs mÿnÿ otaüa qayûdûb masanûn
arxasûnda oturmaüû ÿmr elÿyir. Belÿ halda baøqalarûnûn þzlÿ-
rini necÿ apardûqlarûnû bilmirÿm, amma mÿnim kimilÿr yalnûz
bu cör yazû÷û olurlar. Hÿm dÿ mÿnÿ elÿ gÿlir, bu halda, adÿ-
tÿn, poeziya yox, nÿsr, roman yaranûr. Belÿliklÿ, hÿr gön möt-
lÿq qÿbul elÿdiyim dÿrmanûn baøqa keyfiyyÿtlÿri barÿdÿ dÿ
þyrÿnirik. Èndi aydûndûr ki, onun fÿal komponentlÿri darûx-
maq, adi hÿyat vÿ xÿyal göcödör.
Bu etirafdan aldûüûm zþvq, þzöm barÿdÿ sÿmimi danûøan-
da duyduüum qorxu mÿni haqqûnda danûømaq istÿdiyim ÷ox
ciddi, vacib mÿqamûn dÿrkinÿ aparûr. Mÿn kitab yazma pro-
sesinin ÷ox sadÿ nÿzÿriyyÿsini tÿklif elÿyirÿm, bu, ondan baø-
layûr ki, birinci mÿrhÿlÿdÿ iø ÿn azû mÿnim kimi yazû÷ûlar ö÷ön

565
tÿskinlik, dÿrmandû; biz romanlarûmûzûn mþvzu vÿ formalarû-
nû göndÿlik xÿyal tÿlÿbatûmûza uyüun se÷irik. Romanûn yara-
dûlmasûna fikirlÿr, ehtiraslar, hiddÿt, arzu tÿsir gþstÿrir, bötön
bunlarû bilirik. Sevdiklÿrimizi sevindirmÿk, döømÿnlÿrimizi
al÷altmaq, vÿcdÿ gÿldiyimiz øeylÿri tÿriflÿmÿk, sevdiyimiz
barÿdÿ danûømaq, qÿti bilmÿdiyimiz øey barÿdÿ mÿmnunluqla
mölahizÿ yörötmÿk, nÿyisÿ lÿzzÿtlÿ xatûrlamaq, ya da, ömu-
miyyÿtlÿ, xatûrlamamaq, sevilmÿyi arzulamaq, oxumaüû arzu-
lamaq, siyasÿtlÿ maraqlanmaq, kiminsÿ tÿlÿbatûnû þdÿmÿyi
istÿmÿk, øÿxsi mÿhvedici ehtiraslar – bunlar, ÷oxlu digÿr
anlaøûlmaz, möcÿrrÿd istÿklÿr bizi gizli, ya a÷ûq yþnÿldir...
Elÿ hÿmin istÿklÿr dÿ haqqûnda danûømaq istÿdiyimiz xÿyalla-
rûmûza tÿsir gþstÿrir. Biz istÿklÿrimizin haradan yarandûüûnû
vÿ xÿyallarûmûzûn nÿ olduüunu dÿqiq bilmÿyÿ bilmÿrik, amma
yazmaüa baølayanda istÿyirik ki, onlar bizi yþnÿltsinlÿr, har-
dan ÿsdiyi mÿlum olmayan kölÿk kimi, arxadan itÿlÿsinlÿr.
Hÿtta, demÿk olar, bu gizli qövvÿlÿrin iradÿsinÿ tabe oluruq.
Biz hara özÿcÿyini bilmÿyÿn gÿmi kapitanûna oxøayûrûq...
Amma øöurumuzun bir tÿrÿfiylÿ, hÿr halda, harada olduüu-
muzu, hara özmÿk istÿdiyimizi dÿrk elÿyirik.
Mÿn hÿtta kölÿyin iradÿsinÿ tamam tabe olanda da, tanû-
dûüûm vÿcdÿ gÿldiyim baøqa yazû÷ûlarla möqayisÿdÿ þz ÿsas
istiqamÿtlÿrimi, tÿxmini, bilirÿm, hara getdiyimi ehtimal elÿ-
yirÿm. Mÿn yola ÷ûxmazdan qabaq plan tuturam: yazmaq
istÿdiyim hekayÿni gÿminin hansû limanlara yol alacaüûndan,
hansû yökö gþtörÿcÿyindÿn, hansû yökösÿ boøaldacaüûndan,
sÿyahÿtimin, tÿxminÿn, nÿ qÿdÿr sörÿcÿyindÿn asûlû olaraq,
hissÿlÿrÿ bþlörÿm, bötön bunlarû xÿritÿdÿ qeyd elÿyirÿm.
Amma bununla belÿ yelkÿnlÿrim qabarûb hekayÿmin yþnönö
dÿyiømÿyi qÿrara alanda buna möqavimÿt gþstÿrmirÿm. ßslin-
dÿ, qabarmûø yelkÿnlÿr altûnda gedÿn gÿmi tam, bötþv olmalûdû.
Elÿ bil, bir-birinÿ axan, hÿr øeyin þz aralarûnda baülû olduüu, hÿr
kÿsin hÿr øeyi bildiyi xösusi yer vÿ zaman axtarûram. Kölÿk
dÿ get-gedÿ sakitlÿøir, mÿn dÿ sakitliyin i÷indÿ durduüumu

566
 Orxan Pamuk V $ %" $

gþrörÿm. Bununla belÿ hiss elÿyirÿm ki, duman börömöø bu Inventas vitam

sakit sularda da romanûmûn asta-asta irÿli özöb gedÿcÿyinÿ

juvat excoluisse
per artes

kþmÿk elÿyÿcÿk bir øey gizlÿnib...

Mÿn hÿr øeydÿn ÷ox istÿyirÿm ki, “Qar” romanûnda haq-
qûnda sþz a÷dûüûm poetik ilham mÿnÿ dÿ gÿlsin. Bu bir vaxt
“Xan Kubla” poemasûnû yazanda Kolricin ke÷irdiyi,
barÿsindÿ danûødûüû ilhamûn bir nþvödör... Mÿnÿ parlaq vÿ
tÿÿssörat oyadan, daha yaxøûsû, dÿrhal romana daxil edilmÿsi
mömkön olan hazûr sÿhnÿlÿr, situasiyalar formasûnda belÿ
ilham gÿlmÿsini (Kolricÿ poemasû, “Qar”ûn qÿhrÿmanû Kayasa
øeirlÿri gÿldiyi kimi) ÷ox istÿyirÿm. ßgÿr sÿbirlÿ, diqqÿtlÿ
gþzlÿyirÿmsÿ, arzum hÿyata ke÷ir. Kitab yazmaq – bu
istÿklÿrÿ, gönlÿrÿ, ilham hÿmlÿsinÿ, øöurun sirli guøÿlÿrinÿ,
dumanlû tutqunluq vÿ durüunluq dÿqiqÿlÿrinÿ a÷ûq olmaq
demÿkdir.
Romansa bu kölÿklÿrin qabartdûüû yelkÿn altûnda gedÿn
tarix÷ÿdi; o, ilhamûn möxtÿlif formalarûnû ÿks etdirir, xÿyalû-
mûzda canlandûrdûqlarûmûzû, øöurumuzda yaratdûqlarûmûzû
ömumi mÿnayla birlÿødirir. Amma roman hÿr øeydÿn qabaq,
hÿr an dalmaq imkanûna malik olmaq istÿdiyimiz hÿyatla dolu
xÿyalda canlandûrûlan alÿmi þzöndÿ ehtiva elÿyÿn damardûr.
Romanlar bizÿ kitab alÿminÿ dalmaüa, yeknÿsÿq real alÿmi
mömkön qÿdÿr tez unutmaüa yardûm gþstÿrÿn fantaziyalarû-
mûzûn fraqmentlÿridi. Biz nÿ qÿdÿr ÷ox yazûrûqsa, bu fantazi-
yalar o qÿdÿr zÿngin, o qÿdÿr geniø, mökÿmmÿl, dolüun vÿ
gþzÿl olur. Biz yazdûüûmûz möddÿtdÿ bu alÿmi dÿrk elÿyirik,
onu nÿ qÿdÿr yaxøû þyrÿniriksÿ, øöurumuzda saxlamaq
o qÿdÿr asan olur. ßgÿr mÿn romanûn ortasûndayamsa, iø asan
gedir, onun fantaziyalar alÿminÿ asanlûqla daxil oluram. Axû
romanlar onlarû oxuyanda daxil olduüumuz yeni alÿmlÿrdir
vÿ yÿqin ki, biz onlarû yazanda mþvcud oluruq: yazû÷û kitab-
lara forma verir, istÿyir kitablar fantaziyanû – onun fantazi-
yasûnû ifadÿ elÿsin. Diqqÿtli oxucuya onlar xoøbÿxtlik, yaxøû
yazû÷ûya ися etibarlû mþhkÿm alÿm bÿxø elÿyirlÿr, onlar bu

567
alÿmdÿ gizlÿnib gönön istÿnilÿn vaxtû xoøbÿxt olacaqlar. ßgÿr
östöndÿ dÿftÿrlÿrim, qÿlÿmim olan yazû masasûna yaxûnlaøû-
ramsa, hÿmin mþcözÿli alÿmin he÷ olmasa, ki÷icik bir his-
sÿsini yarada bilÿcÿyimi hiss elÿyirÿmsÿ, xoøbÿxtÿm. Bir
anda adi, bayaüû alÿmdÿn ÷ûxûb baøqa geniø vÿ azad alÿmÿ
döøörÿm – adÿtÿn, nÿ ger÷ÿk dönyaya qayûtmaq, nÿ romanû
bitirmÿk istÿyirÿm, ÷önki bu, hÿr dÿqiqÿ daha da ÷oxcÿhÿtli
olan alÿmi yaratmaqdan ÿl ÷ÿkmÿyim olacaq. Hisslÿrim mÿnÿ:
“Lötfÿn, qoy yeni roman daha uzun olsun!” – deyÿn bÿzi oxu-
cularûn xahiølÿrinÿ oxøayûr. Fÿxr elÿyirÿm ki, bu sþzlÿri naøir-
lÿrin elÿ hey dediklÿri: “Lötfÿn, bir qÿdÿr qûsa yazûn!” – sþzlÿ-
rindÿn min dÿfÿ ÷ox eøidirÿm.
Necÿ olur ki, bir adamûn vÿrdiøi, istÿyi baøqa adamlarda
maraq doüurur? “Mÿnim adûm Qûrmûzû”nû oxuyanlar xatûrla-
yûrlar ki, romanûn axûrûnda Øÿkurÿ hÿr øeyi izah elÿmÿyÿ
÷alûøan adamûn axmaq olduüunu deyir. Mÿn bu halda anasûnû
ÿlÿ saldûüû adaøûmûn, Orxan adlû balaca qÿhrÿmanûmûn yox,
Øÿkurÿnin fikrini bþlöøörÿm. Amma ÿgÿr icazÿ versÿniz, hÿr
halda, axmaqlûq elÿyÿrÿm, þzömö Orxan kimi apararam, yazû-
÷û ö÷ön dÿrman olan fantaziyanûn baøqa adamlarû da saüalt-
dûüûnû da izah elÿmyÿ ÷alûøaram: ÷önki ÿgÿr bötþvlökdÿ þz
romanûma dalmûøamsa, iø yaxøû gedirsÿ, – ÿgÿr telefon zÿng-
lÿrindÿn, suallardan, tÿlÿblÿrdÿn vÿ göndÿlik problemlÿrdÿn
boyun qa÷ûra bilirÿmsÿ – onda þz kitabûmla olduüum vÿ
havada sÿrbÿst qanad ÷almaq mömkön olan cÿnnÿtimin
mþvcudluq qaydalarû mÿnÿ uøaqlûüûmûn oyun qaydalarûnû
xatûrladûr. Hÿr øey baøqa cör olur, elÿ bil, hÿr evÿ, maøûna,
gÿmiyÿ baxa bilÿcÿyim, hÿr øeyin øöøÿdÿn dözÿldiyi alÿmdÿ
oluram; bötön ÿøyalar mÿnÿ þz sirrini a÷ûr. Mÿnim gþrdö-
yöm yeganÿ iø – bu qaydalarû tapmaq, onlara tabe olmaqdû;
evlÿrin i÷indÿ baø verÿnlÿri lÿzzÿtlÿ seyr elÿmÿkdi; qÿhrÿ -
manlarûmla avtobuslarda, maøûnlarda Èstanbulu gÿzmÿkdi;
ÿgÿr qÿfildÿn darûxûramsa, gþrdöklÿrimÿ dÿyiøÿ-dÿyiøÿ bax-
maqdû; gþrdöyöm yeganÿ iø – he÷ nÿyin fikrini ÷ÿkmÿdÿn

568
 Orxan Pamuk V $ %" $

xoøbÿxt olmaqdû, axû uøaq kimi øÿnlÿnÿndÿ yeni bir øey Inventas vitam

þyrÿnirÿm.
juvat excoluisse
per artes

ßgÿr tÿxÿyyöl istedadû varsa, yazû÷ûnûn iøinin ÿsas östön-

löyö uøaq kimi dönyadan yayûnûb, onu unutmaq, bötön qÿl-
biylÿ sevinib, mÿsuliyyÿti yaddan ÷ûxarmaq bacarûüûndan iba-
rÿtdir; sadÿlþvh sevinc, sÿrbÿst tÿxÿyyöl u÷uøu duya-duya adi
dönyanûn qanunlarûyla oyuncaq kimi oynamaq bacarûüûnda,
bununla belÿ mÿsuliyyÿt hissi duymaqdadû. Axû bir möddÿt-
dÿn sonra oxucular bu alÿmÿ daxil olacaqlar. Yazû÷û bötön
gönö oynaya bilÿr, amma qÿlbinin dÿrinliklÿrindÿ o baøa döøör
ki, hamûdan ciddi olmalûdû. Øeylÿrin mahiyyÿtini yalnûz uøaq-
larûn gþrdöklÿri kimi gþrmÿk mÿhz onun bÿxtinÿ döøöb. O, þz
oyun qaydalarûnû qoya-qoya hiss elÿyir ki, oxucular da onun
qaydalarûnûn, dilinin, cömlÿlÿrinin cazibÿsinÿ, hekayÿsinin cazi-
bÿsinÿ tabe olacaqlar, arxasûnca gedÿcÿklÿr. Yazû÷û olmaq –
oxucunu: “Mÿn dÿ mÿhz bunu sþylÿmÿk istÿyirdim, amma bu
cör sadÿ ifadÿ elÿyÿ bilmÿzdim”, – demÿyÿ mÿcbur elÿmÿkdi.
Mÿn namÿlum kölÿk yelkÿnlÿrimi qabardanacan gþzlÿyÿ-
gþzlÿyÿ bu alÿmi kÿøf elÿyirÿm, yaradûram, daha da gþzÿllÿø-
dirirÿm, xÿritÿyÿ baxa-baxa fantaziya yörödörÿm, amma bÿzÿn
bu dönyanûn uøaq sadÿlþvhlöyö mÿndÿn þtrö ÿl÷atmaz olur.
Belÿ øeylÿr hÿr bir yazû÷ûnûn baøûna gÿlir. Bÿzÿn möÿyyÿn
epizodda iliøirÿm, yaxud romanûn hÿr hansû bir hissÿsinÿ
qayûtmaq istÿyirÿm, amma hiss elÿyirÿm ki, bunu elÿyÿ bil-
mÿrÿm. Bu cör hallar tez-tez baø verir, amma, yÿqin, mÿn
onlara gþrÿ baøqa yazû÷ûlardan az ÿziyyÿt ÷ÿkirÿm – ÿgÿr ara
verdiyim yerdÿn davam etdirÿ bilmirÿmsÿ, onda hÿr vaxt
geri dþnÿ, romana baøqa yolla daxil ola, onu baøqa fÿsildÿn
davam etdirÿ bilÿrÿm: axû xÿritÿmÿ diqqÿtlÿ baxûram. Bu
o qÿdÿr dÿ vacib deyil. Amma þtÿn payûz, bÿzi siyasi xarak-
terli problemlÿrin hÿlliylÿ mÿøüul olanda yenidÿn ÷ÿtin dÿqi-
qÿlÿr yaøadûm, baøa döødöm ki, yazmaüa davam elÿyÿ bil -
mirÿm, hiss elÿdim ki, romanûn yazûlmasûna da tÿsir elÿyÿn
bir øey tapdûm. Aydûnlaødûrmaüa ÷alûøûm.

569
 Mÿnÿ qarøû qaldûrûlan mÿhkÿmÿ iøi, döødöyöm siyasi
vÿziyyÿt mÿni olduüumdan daha “siyasi cÿhÿtdÿn fÿal”, “cid-
di”, mÿsuliyyÿtli elÿdi. Ècazÿnizlÿ, bunu tÿbÿssömlÿ xatûrla-
yûm – iølÿrim bÿrbad idi, ruhi vÿziyyÿtim ondan da bÿrbad
idi, ona gþrÿ þzömdÿ iø ö÷ön zÿruri olan uøaq sadÿlþvhlöyö
hiss elÿyÿ bilmÿdim...
Hÿr øey aydûndû, o qÿdÿr dÿ tÿÿccöblÿnmÿdim. Hÿr øey
bitÿndÿn sonra þz-þzömÿ deyirdim, tÿzÿdÿn þtÿri “qayüûsûz-
lûq” hissi, uøaq kimi oynamaq, uøaq kimi gölmÿk bacarûüû
qazanacaüam, artûq ö÷ ildÿn bÿri özÿrindÿ iølÿdiyim romanû
bitirÿcÿyÿm. Bununla belÿ hÿr sÿhÿr Èstanbulun on milyon-
larla sakini yuxudan oyanmamûødan qabaq masa arxasûnda
otururdum, sÿhÿrlÿ ÿvÿzlÿnÿn gecÿnin sökutunda yarûm÷ûq
romana tÿzÿdÿn girmÿyÿ ÷alûøûrdûm. Þzömö mÿcbur elÿyir-
dim, ÷ox sevdiyim gþzÿl alÿmÿ daxil olmaüa cÿhd gþstÿrir-
dim. Nÿticÿdÿ øöurumdan romanûn par÷alarûnû ÷ûxara, onlarû
gþrÿ bildim... Amma o özÿrindÿ iølÿdiyim roman deyildi,
o tamam baøqa hekayÿnin sÿhnÿlÿri idi. Hÿmin qössÿli, tut-
qun gönlÿrdÿ hÿr sÿhÿr mÿnÿ daha ÷ox tamam baøqa bir
kitabûn sÿhnÿlÿri, cömlÿlÿri, qÿhrÿmanlarû, qÿribÿ tÿÿssörat-
larû baø ÷ÿkirdilÿr... Tezliklÿ bu yeni romanûn par÷alarûnû
dÿftÿrimÿ yazmaüa, ÿvvÿllÿr sezmÿdiyim tÿfÿrröatlarû dÿftÿri-
mÿ qeyd elÿmÿyÿ baøladûm. Bu roman artûq þlmöø möasir
rÿssamûn tablolarûndan sþhbÿt a÷malû idi. Hÿmin rÿssamû
tÿsÿvvör elÿdiyimdÿn, ÷ÿkdiyi tablolarû da xÿyalûmda canlan-
dûrûrdûm. Bir möddÿtdÿn sonra o kÿdÿrli gönlÿrdÿ niyÿ qay-
üûsûzlûüûn uøaq duyüusuna qayûda bilmÿdiyimi anladûm. Mÿn
uøaüûn duyüularûnû xatûrlaya bilmirdim, yalnûz þz uøaqlûüûmû,
rÿssam olmaüû (bu barÿdÿ “Èstanbul” kitabûmda sþz a÷mû-
øam) arzuladûüûm, elÿ hey rÿsm ÷ÿkdiyim o gönlÿri xatûrlaya
bilirdim, sonra mÿnÿ qarøû mÿhkÿmÿ araødûrûlmasûna xitam
verildi, mÿn dÿ artûq özÿrindÿ ö÷ ildÿn bÿri iølÿdiyim “Mÿsu-
miyyÿt muzeyi” romanûna qayûtdûm. Hÿr halda, sÿhnÿlÿri bir-
birinin dalûnca mÿnÿ ÿyan olan hÿmin romanû nÿ vaxtsa

570
 Orxan Pamuk V $ %" $

yazmaüû planlaødûrûram. Bu tÿcröbÿ roman yazmaüûn sirli Inventas vitam

sÿnÿtindÿ ruhi mþvcudluüun bÿzi mÿqamlarûnûn necÿ rol

juvat excoluisse
per artes

oynadûüûnû mÿnÿ gþstÿrdi.

Mÿn bþyök ÿdÿbi tÿnqid÷i vÿ ÿdÿbiyyatøönas Volfhanq
Èzerin döhasû sayÿsindÿ yaranmûø “ehtimal olunan möÿllif”
anlayûøûndan istifadÿ elÿyib, onu azacûq þz mÿqsÿdimÿ uyüun
dÿyiødirib bunu izah elÿyÿ bilÿrÿm. Èzer oxucuyla baülû par-
laq nÿzÿriyyÿ iølÿyib hazûrladû. O dedi ki, oxuduüumuz roma-
nûn mÿnasû mÿtnin þzöndÿ, yazû möhitindÿ yox, bir aralûq
þl÷ösöndÿdir. Èzerÿ gþrÿ, kitabûn mÿnasû onu oxuyanda yara-
nûr, “ehtimal olunan oxucu” barÿdÿ danûøûb, bu vacib funksi-
yanû mÿhz onun ayaüûna yazûr.
Mÿn özÿrindÿ iøi davam etdirdiyim kitab ÿvÿzinÿ, tama-
milÿ baøqa kitabûn sÿhnÿlÿrini, cömlÿlÿrini, tÿfÿrröatlarûnû
xÿyalûmda canlandûranda mÿhz bunu xatûrladûm, döøöndöm
ki, hÿlÿ yazûlmamûø, amma artûq döøönölmöø, planlaødûrûl-
mûø kitabûn (mÿnim yarûm÷ûq kitabûm da daxil olmaqla) ehti-
mal olunan möÿllifi olmalûdû. Belÿliklÿ, kitabû yalnûz ehtimal
olunan möÿllif olanda bitirÿ bilÿrdim! Amma siyasi problem-
lÿrin, mÿiøÿt mÿsÿlÿlÿrinin hÿlliylÿ mÿøüul olduüum bir vaxtda
fikirlÿødiyim kitabûn nÿzÿrdÿ tutduüu yazû÷û ola bilmirdim.
Mÿhkÿmÿ araødûrmasûnûn getdiyi o qarûøûq, kÿdÿrli gönlÿrdÿ
mÿn dÿ ÷ox yazmaq istÿdiyim kitabûmûn nÿzÿrdÿ tutduüu
möÿllif ola bilmirdim. Sonra hÿr øey bitdi, mÿn þz romanûma
– 1975-ci illÿ bu gönömöz arasûnda varlû Èstanbul ailÿsindÿ,
yaxud qÿzetlÿrin ifadÿ elÿdiyi kimi, “köbar Èstanbul ailÿsin-
dÿ” baø verÿn ÿhvalata, tÿzÿdÿn dþnmÿyi ÷ox arzuladûüûm
ÿvvÿlki hala qayûtdûm. Hÿmin romanû tezliklÿ bitirÿcÿyim
barÿdÿ fikirlÿøÿndÿ þzömö ÷ox xoøbÿxt hiss elÿyirÿm. Amma
÷ox vacib tÿcröbÿ qazanûb baøa döødöm ki, ÿslindÿ, bötön
bu otuz il ÿrzindÿ þzömö yazmaq istÿdiyim kitabûn ehtimal
olunan möÿllifi olmaüa hÿsr elÿmiøÿm. Ola bilsin, hÿmiøÿ
qalûn, ciddi, iddialû kitablar yazmaq istÿdiyimdÿn vÿ lÿng yaz-
dûüûmdan, mÿnim vÿziyyÿtimdÿ bu xösusilÿ vacibdir. Kitabû

571
tÿsÿvvör elÿmÿk ÷ÿtin deyil. Mÿn bunu tez-tez elÿyirÿm, tez-
tez þzömö baøqa adam kimi tÿsÿvvörömdÿ canlandûrûrûram.
Xÿyalûnûzda canlandûrdûüûnûz kitabûn ehtimal olunan möÿllifi
olmaq ÷ÿtindir.
Amma øikayÿtlÿnmÿk istÿmirÿm. Bir halda ki, yeddi roman
yazûb ÷ap etdirmiøÿm, bundan þtrö dÿ möÿyyÿn sÿy gþstÿr-
mÿk lazûm idi, xÿyalûmûn kitabûnûn möÿllifi ola bilÿcÿyimi
inamla demÿyÿ hazûram. Artûq yazdûüûm kitablarû ke÷miødÿ
qoyduüum kimi, onlarû yaza bilÿcÿk möÿlliflÿrin kabuslarûnû
da ke÷miødÿ qoymuøam. Yeddi “ehtimal olunan möÿllifin”
hamûsû mÿnÿ ÷ox oxøayûrlar, otuz il ÿrzindÿ dönyanûn vÿ
hÿyatûn necÿ gþröndöyönö þyrÿniblÿr, onlara Èstanbuldan,
mÿnim pÿncÿrÿmÿ oxøayan pÿncÿrÿdÿn baxanda bu hÿyatû
i÷ÿridÿn tanûyûrlar, ona inanûrlar, onun haqqûnda uøaq ciddiy-
yÿtiylÿ, mÿsuliyyÿtiylÿ sþz a÷a bilirlÿr.
×ox ömid elÿyirÿm ki, hÿlÿ otuz il dÿ roman yaza bilÿrÿm,
bu bÿhanÿylÿ baøqa adamlarûn maskasû altûnda baøqa hÿyat-
lar yaøamaüû bacararam.

572
 Orxan Pamuk V $ %" $

Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes

>
5*-2 40:70

Þlömöndÿn iki il qabaq atam þz yazûlarû, ÿlyazmalarû vÿ

dÿftÿrlÿriylÿ dolu ki÷ik bir ÷amadan verdi. Hÿmiøÿki zarafat-
cûl, qayüûsûz halda þzöndÿn sonra, yÿni þlömöndÿn sonra
onlarû oxumaüûmû istÿdiyini sþylÿdi. “Bax gþrÿk, – dedi aza-
cûq utana-utana, – iøÿ yarayan bir øey varmû aralarûnda.
Bÿlkÿ, mÿndÿn sonra se÷ib ÷ap etdirÿsÿn”. Mÿnim iø otaüûm-
da, kitablarûn arasûnda idik. Atam ÿzabverici ÷ox xösusi bir
yökdÿn qurtulmaq istÿyÿn adam kimi, ÷amadanûnû hara
qoyacaüûnû bilmÿdÿn iø otaüûmda boylana-boylana dolaødû.
Sonra ÿlindÿki øeyi yavaøca diqqÿt ÷ÿkmÿyÿn bir köncÿ
qoydu. Èkimizi dÿ utandûran bu unudulmaz an bitÿr-bitmÿz
hÿmiøÿki rollarûmûza, hÿyata daha etinasûz, zarafatcûl, qayüû-
sûz vÿziyyÿtimizÿ geri dþnöb rahatlandûq. Hÿmiøÿki kimi,
havadan, sudan, hÿyatdan, Törkiyÿnin bitib-tökÿnmÿyÿn
siyasi dÿrdlÿrindÿn vÿ atamûn ÷oxu uüursuzluqla nÿticÿlÿnÿn
iølÿrindÿn o qÿdÿr dÿ kÿdÿrlÿnmÿdÿn sþz a÷dûq.
Atam gedÿndÿn sonra ÷amadanûn ÿtrafûnda ona he÷ toxun-
madan aøaüû-yuxarû yeridiyimi xatûrlayûram. Ki÷ik, qara dÿri
÷amadanû, kilidini, yuvarlaq qûraqlarûnû lap uøaqlûqdan tanû-
yûrdûm. Atam qûsa sörÿn sÿfÿrlÿrÿ ÷ûxanda, bÿzÿn dÿ evdÿn iø
yerinÿ yök aparanda gþtörördö onu. Uøaq olanda bu ki÷ik
÷amadanû a÷ûb sÿfÿrdÿn dþnÿn adamûn ÿøyalarûnû qarûødûrdû-
üûmû, i÷indÿn ÷ûxan kolonya1 vÿ yad þlkÿ qoxusundan xoølan-
dûüûmû xatûrlayûrdûm. Bu ÷amadan mÿnim ö÷ön ke÷miødÿn,
uøaqlûq xatirÿlÿrindÿn ÷ox øey daøûyan øahid, cÿlbedici ÿøya
idi, amma indi ona toxuna belÿ bilmirdim. Niyÿ? ßlbÿttÿ ki,
1 Êîëîíéà — è÷indÿ limon, tötön vÿ baøqa bitkilÿrin yaüû olan alkoqollu maddÿ

573
÷amadanûn i÷indÿki gizli yökön aüûrlûüû özöndÿn. Èndi bu
aüûrlûüûn mÿnasûndan sþz a÷acaüam.
Bu, otaüa qapanûb, masa arxasûnda oturub, köncÿ ÷ÿkilib
kaüûz-qÿlÿmlÿ þzönö ifadÿ elÿyÿn insanûn yaratdûüû øeyin,
yÿni ÿdÿbiyyatûn mÿnasûdûr. Atamûn ÷amadanûna toxunub onu
qÿti a÷mûrdûm, amma i÷indÿki dÿftÿrlÿrin bÿzilÿrini tanûyûr-
dûm. Atamû bÿzilÿrinÿ nÿsÿ yazanda gþrmöødöm. ×amadanûn
i÷indÿki yök ilk dÿfÿ eøitdiyim øey deyildi. Atamûn bþyök
kitabxanasû vardû, gÿnclik illÿrindÿ – 40-cû illÿrin sonlarûnda
Èstanbulda øair olmaq istÿmiø, Valerini (Pol Valeri, mÿøhur
fransûz øairi – tÿrc.) törkcÿyÿ ÷evirmiø, amma oxucusu az,
yoxsul bir þlkÿdÿ øeir yazûb ÿdÿbi hÿyatûn ÷ÿtinliklÿrini yaøa-
maq istÿmÿmiødi.
Atamûn atasû, babam zÿngin bir iø adamûydû. Аtam rahat
uøaqlûq vÿ gÿnclik ke÷irmiødi, ÿdÿbiyyat ö÷ön, yazû ö÷ön ÷ÿtin-
lik ÷ÿkmÿk istÿmirdi. Hÿyatû bötön gþzÿlliklÿriylÿ sevirdi, onu
baøa döøördöm. Mÿni atamûn ÷amadanûnûn i÷indÿkilÿrdÿn
uzaq saxlayan, tÿbii ki, oxuduqlarûmû bÿyÿnmÿmÿk qorxusu
idi. Atam da bunu bildiyi ö÷ön tÿdbir gþrmöø, ÷amadanûn
i÷indÿkilÿri ciddi qÿbul elÿmÿyÿn gþrkÿm almûødû. Èyirmi beø
illik yazû÷ûlûq hÿyatûndan sonra bunu gþrmÿk mÿni özördö.
Amma ÿdÿbiyyatû yetÿrincÿ ciddi qÿbul elÿdiyimdÿ, atama
hirslÿnmÿk belÿ istÿmirdim.
ßsl qorxum, þyrÿnmÿk dÿ istÿmÿdiyim ÿsl øeysÿ atamûn
yaxøû yazû÷û olmaq ehtimalû idi. Atamûn ÷amadanûnû, ÿslindÿ,
bundan qorxduüuma gþrÿ a÷a bilmirdim. Östÿlik, sÿbÿbi
þzömÿ belÿ sþylÿyÿ bilmirdim. ×önki atamûn ÷amadanûn-
dan hÿqiqi, bþyök ÿdÿbiyyat ÷ûxarsa, atamûn i÷indÿ bambaø-
qa bir adam olduüunu qÿbul etmÿli olacaqdûm. Bu, qorxu-
ducu øeydir.
×önki mÿn o yetkin yaøûmda belÿ atamûn yazû÷û olmasûnû
yox, yalnûz atam olmasûnû istÿyirdim. Mÿnim ö÷ön yazû÷û olmaq
insanûn i÷indÿki gizli ikinci adamû, o adamû yaradan alÿmi
sÿbиrlÿ, illÿrlÿ ÷alûøa-÷alûøa kÿøf elÿmÿsidir: yazû deyÿndÿ

574
 Orxan Pamuk V $ %" $

gþzlÿrim qarøûsûnda qabaqca romanlar, øeirlÿr, ÿdÿbiyyat Inventas vitam

ÿnÿnÿsi deyil, otaüa qapanûb, masa arxasûnda oturub tÿkba-

juvat excoluisse
per artes

øûna þz i÷inÿ dþnÿn, bunun sayÿsindÿ sþzlÿrlÿ yeni bir alÿm

quran insan gÿlir. Bu kiøi, ya da bu qadûn yazû makinasûndan
istifadÿ elÿyÿ bilÿr, bilgisayarûn östönlöklÿrindÿn faydalana
bilÿr, ya da mÿnim kimi kompöter otuz il ÿrzindÿ dolma
qÿlÿmlÿ kaüûz özÿrindÿ ÿllÿ yaza bilÿr. Yazdûqca qÿhvÿ, ÷ay
i÷ÿ, siqaret ÷ÿkÿ bilÿr. Bÿzÿn masasûnûn arxasûndan qalxûb
pÿncÿrÿdÿn bayûra, kö÷ÿdÿ oynayan uøaqlara, bÿxti varsa,
aüaclara vÿ mÿnzÿrÿyÿ, ya da qaranlûq divara baxa bilÿr. Øeir,
pyes, ya da mÿnim kimi roman yaza bilÿr.
Bötön bu fÿrqlÿr ÿsl fÿaliyyÿtdÿn, masa arxasûnda otu-
rub sÿbirlÿ þz i÷inÿ dþnmÿkdÿn sonra gÿlir. Yazû yazmaq, bu
i÷ÿ yþnÿlmiø baxûøû sþzlÿrÿ ÷evirmÿk, insanûn þz i÷indÿn
ke÷ib yeni bir alÿmi sÿbirlÿ, inadla vÿ xoøbÿxtcÿsinÿ araø-
dûrmasûdûr. Mÿn boø sÿhifÿyÿ yavaø-yavaø yeni sÿhifÿlÿr
ÿlavÿ elÿyÿ-elÿyÿ masa arxasûnda oturduqca, gönlÿr, aylar,
illÿr ke÷dikcÿ þzömÿ yeni bir alÿm qurduüumu, þz i÷imdÿki
baøqa bir insanû, eynilÿ kþrpönö, ya da qöbbÿni daø-daø
quran adam kimi ortaya ÷ûxardûüûmû hiss elÿyÿrdim. Biz
yazû÷ûlarûn daølarû sþzlÿrdir. Onlarû ÿllÿ yoxlayûb, bir-biriylÿ
ÿlaqÿlяrini hiss elÿyib, bÿzÿn uzaqdan baxûb, gþz qoyub,
bÿzÿn barmaqlarûmûzla qÿlÿmimizin ucuyla, sanki, oxøayûb
aüûrlûqlarûnû ÷ÿkib, sþzlÿri yerlÿødirÿ-yerlÿødirÿ, illÿrlÿ inadla,
sÿbirlÿ vÿ ömidlÿ yeni dönyalar qururuq.
Mÿnim ö÷ön yazû÷ûlûüûn sirri haradan gÿlÿcÿyi he÷ bÿlli
olmayan ilhamda yox, inad vÿ sÿbirdÿdi. Törkcÿdÿki o gþzÿl
ifadÿ, iynÿylÿ quyu qazmaq mÿndÿn þtrö, elÿ bil, yazû÷ûlar
ö÷ön sþylÿnib. Qÿdim naüûllardakû eøqi ö÷ön daülarû dÿlÿn
Fÿrhadûn sÿbrini sevirÿm vÿ baøa döøörÿm. “Mÿnim adûm
Qûrmûzû” adlû romanûmda vurüunluqla eyni atû gþzöbaülû
÷ÿkÿ bilÿn iranlû qÿdim nÿqqaølardan sþz a÷anda yazû÷ûlûq
peøÿsindÿn, þz hÿyatûmdan sþz a÷dûüûmû da bilirdim. Þz hÿya-
tûnû baøqalarûnûn hekayÿsi kimi yavaø-yavaø danûømasû, bu

575
hekayÿt göcönö i÷indÿ hiss elÿmÿsi ö÷ön mÿnÿ elÿ gÿlir ki,
yazû÷ûnûn masa arxasûnda illÿrini bu sÿnÿtÿ vÿ ustalûüa sÿbirlÿ
verib nikbinlik qazanmasû lazûmdûr.
Kimiyÿ he÷ gÿlmÿyÿn, kimiyÿ dÿ tez-tez baø ÷ÿkÿn ilham
mÿlÿyi bu etibarû, nikbinliyi sevir, yazû÷ûnûn þzönö ÿn yalqûz
hiss elÿdiyi, sÿylÿrinin, xÿyallarûnûn, yazdûqlarûnûn dÿyÿrindÿn
ÿn ÷ox øöbhÿyÿ döødöyö anda, yÿni hekayÿsinin yalnûz þz heka-
yÿsi olduüunu sandûüû zamanda, ona i÷indÿn ÷ûxdûüû dönyayla
qurmaq istÿdiyi alÿmi birlÿødirÿn hekayÿlÿri, rÿsmlÿri, xÿyal-
larû, sanki, boy verir. Bötön hÿyatûmû verdiyim yazû÷ûlûq iøindÿ
mÿnim ö÷ön ÿn sarsûdûcû duyüu, mÿni hÿddÿn artûq xoøbÿxt
elÿyÿn kimi, cömlÿlÿri, xÿyallarû, sÿhifÿlÿri þzömön yox, baøqa
bir göcön tapûb comÿrdcÿsinÿ verdiyini zÿnn elÿmÿyim olub.
Atamûn ÷amadanûnû a÷ûb dÿftÿrlÿrini oxumaqdan qorxur-
dum, ÷önki mÿnim ÷ÿkdiyim sûxûntûlarû onun, qÿtiyyÿn ÷ÿk-
mÿyÿcÿyini, yalqûzlûüû deyil, yoldaølarû, qÿlÿbÿliklÿri, salon-
larû, zarafatlarû, camaata qarûømaüû sevdiyini bilirdim. Amma
sonra baøqa bir aüûl elÿyirdim: bu döøöncÿlÿr, ÿzabkeølik vÿ
sÿbir xÿyallarû mÿnim hÿyat vÿ yazû÷ûlûq tÿcröbÿmdÿn ÷ûxar-
dûüûm þz möhakimÿlÿrim ola bilÿrdi. Qÿlÿbÿliyin, ailÿ hÿya-
tûnûn, camaatûn iøûltûsû i÷indÿ, xoøbÿxt cÿh-cÿhlÿr arasûnda
yazmûø xeyli ÷ox parlaq yazû÷û da vardû.
Östÿlik, atam uøaqlûüûmûzda ailÿ hÿyatûnûn adiliyindÿn
bezib bizi atmûø, Parisÿ getmiø, otel otaqlarûnda – bir ÷ox baø-
qa yazû÷ûlar kimi – dÿftÿrlÿr doldurmuødu. ×amadanûn i÷indÿ
o dÿftÿrlÿrin bir qisminin olduüunu da bilirdim, ÷önki ÷amada-
nû gÿtirmÿmiødÿn qabaqkû illÿrdÿ atam hÿyatûnûn o dþvröndÿn
artûq mÿnÿ sþz a÷maüa da baølamûødû. O illÿrdÿn uøaqlûüûmda
da sþz a÷ardû, amma þz sûnûqlûüûnû, øair-yazû÷û olmaq istÿyini,
otel otaqlarûndakû øÿxsi sûxûntûlarûnû danûømazdû.
Paris sÿkillÿrindÿ necÿ tez-tez Sartrû1 gþrdöyönö danûøar,
oxuduüu kitablardan, gþrdöyö filmlÿrdÿn ÷ox vacib xÿbÿrlÿr

1
Æan-Pol Sartr — mÿøhur fransûz yazû÷ûsû vÿ filosofu, Nobel mökafatû
laureatû (tÿrc.)

576
 Orxan Pamuk V $ %" $

verÿn bir adam kimi hÿyÿcanla, sÿmimiyyÿtlÿ sþz a÷ardû. Inventas vitam

Yazû÷û olmaüûmda paøalardan, din bþyöklÿrindÿn ÷ox, evdÿ

juvat excoluisse
per artes

dönya yazû÷ûlarûndan danûøan atamûn olmasûnûn payûnû, ÿlbÿttÿ,

he÷ beynimdÿn ÷ûxarmazdûm. Bÿlkÿ dÿ, atamûn dÿftÿrlÿrini
bunu döøönöb, bþyök kitabxanasûna nÿ qÿdÿr ÷ox øey
borclu olduüumu xatûrlayûb oxumalû idim.
Bizimlÿ birgÿ yaøayanda atamûn eynÿn mÿnim kimi – bir
otaqda yalqûz qalûb kitablarla, döøöncÿlÿrlÿ bir yerdÿ olmaq
istÿmÿsinÿ, yazûlarûnûn ÿdÿbi sÿviyyÿsinÿ ÷ox ÿhÿmiyyÿt ver-
mÿdÿn diqqÿt elÿmÿli idim. Amma elÿyÿ bilmÿyÿcÿyim øeyin
dÿ elÿ bu olduüunu atamûn qoyduüu ÷antaya bu narahatlûq-
la baxanda hiss elÿyirdim.
Atam bÿzÿn kitabxanasûnûn qabaüûndakû divana uzanar,
ÿlindÿki kitabû, ya da jurnalû qoyar, uzun-uzadû döøöncÿlÿrÿ,
xÿyallara dalardû. Özöndÿ zarafatlaømalar, sataømalar, xûrda
÷ÿkiømÿlÿrlÿ davam elÿyÿn ailÿ hÿyatû gediøindÿ gþrdöyömdÿn
bambaøqa bir ifadÿ, i÷inÿ yþnÿlmiø baxûø sezilirdi, bundan
xösusilÿ uøaqlûq vÿ yeniyetmÿlik illÿrimdÿ atamûn narahat
olduüunu anlayar, narahat olardûm.
Èndi, illÿr ke÷ÿndÿn sonra bu narahatlûüûn insanû yazû÷û
elÿyÿn tÿmÿl cÿhdlÿrdÿn biri olduüunu bilirÿm. Yazû÷û olmaq
ö÷ön sÿbir vÿ ÿziyyÿtdÿn qabaq i÷imizdÿ qÿlÿbÿlikdÿn,
camaatdan, göndÿlik adi hÿyatdan, hamûnûn yaøadûüû øey-
lÿrdÿn qa÷ûb bir otaüa qapanmaq cÿhdi olmalûdûr. Sÿbirlÿ
ömidi yazûyla þzömözÿ dÿrin bir dönya qurmaq ö÷ön istÿyi-
rik. Amma otaüa, kitablarla dolu otaüa qapanma istÿyi bizi
hÿrÿkÿtÿ gÿtirÿn ilk øeydir. Bu kitablarû istÿyinÿ gþrÿ oxu-
yan, yalnûz þz vicdanûnûn sÿsini dinlÿyib baøqalarûnûn sþzlÿ-
riylÿ ÷ÿkiøÿn, kitablarla yanaøû þz döøöncÿlÿrini vÿ alÿmini
yaradan azad, möstÿqil yazû÷ûnûn ilk bþyök þrnÿyi, modern
ÿdÿbiyyatûn baølanüûcû, ÿlbÿttÿ, Montendir. Monten atamûn
da dþnÿ-dþnÿ oxuduüu, mÿnÿ oxumaüûmû mÿslÿhÿt gþrdöyö
bir yazû÷û иди.
1
Miøel Monten — bþyök fransûz mötÿfÿkkiri vÿ yazû÷ûsû (tÿrc.)

577
 Þzömö dönyanûn harasûnda olursa olsun, istÿr Øÿrqdÿ,
istÿr Qÿrbdÿ adamlardan ayrûlûb þzlÿrini kitablarla bir otaüa
qapadan yazû÷ûlar ÿnÿnÿsinin bir par÷asû kimi gþrmÿk istÿyi-
rÿm. Mÿnim ö÷ön hÿqiqi ÿdÿbiyyatûn baølandûüû yer, kitab-
larla bir otaqda tÿk qalan adamdûr. Amma tÿk qaldûüûmûz
otaqda zÿnn edildiyi qÿdÿr dÿ yalqûz deyilik. Bizÿ qabaqca
baøqalarûnûn sþzö, baøqalarûnûn hekayÿlÿri, baøqalarûnûn
kitablarû, yÿni ÿnÿnÿ dediyimiz øey yoldaølûq elÿyir. ßdÿbiy-
yatûn insan oülunun þzönö anlamaq ö÷ön yaratdûüû ÿn
dÿyÿrli tÿcröbÿ olduüuna inanûram.
Ènsan kötlÿlÿri, qÿbilÿlÿr, millÿtlÿr ÿdÿbiyyatlarûna ÿhÿmiy-
yÿt verdiklÿri, yazû÷ûlarûna qulaq asdûqlarû qÿdÿr zÿkalaøûr,
zÿnginlÿøir vÿ yöksÿlirlÿr, hamûmûzûn bildiyi kimi, kitablarû
yandûrmaq, yazû÷ûlarû tÿhqir elÿmÿk millÿtlÿr ö÷ön qaranlûq
vÿ aüûlsûz zamanlarûn xÿbÿr÷isidir. Amma ÿdÿbiyyat he÷ bir
zaman yalnûz milli mÿsÿlÿ deyil. Kitablarûyla bir otaqda tÿk
qalan vÿ qabaqca þz i÷indÿ sÿfÿrÿ ÷ûxan yazû÷û orada illÿr
ÿrzindÿ yaxøû ÿdÿbiyyatûn zÿruri qaydalarûnû da kÿøf edÿcÿk.
ßdÿbiyyat þz hekayÿmizdÿn baøqalarûnûn hekayÿlÿri kimi
vÿ baøqalarûnûn hekayÿlÿrindÿn þz hekayÿmizmiø kimi bÿhs
edÿ bilmÿk hönÿridir. Bu iøi gþrmÿk ö÷ön yola baøqalarûnûn
hekayÿlÿrindÿn vÿ kitablarûndan ÷ûxûrûq. Atamûn bir yazû÷ûya
artûqlamasûyla bÿs elÿyÿcÿk min beø yöz kitablûq kitabxanasû
vardû. Èyirmi yaøûnda olanda, bÿlkÿ, bu kitabxanadakû kitabla-
rûn hamûsûnû oxumamûødûm, amma bötön kitablarû bir-bir
tanûyûr, hansûnûn vacib, hansûnûn zÿif, amma asan oxunan,
hansûnûn klassik, hansûnûn dönyanûn zÿruri bir par÷asû, han-
sûnûn yerli tarixin unudulacaq, amma ÿylÿncÿli øahidi, hansû-
nûn da atamûn ÷ox ÿhÿmiyyÿt verdiyi fransûz yazû÷ûsûnûn kitabû
olduüunu bilirdim.
Bÿzÿn bu kitabxanaya uzaqdan baxar, þzömön dÿ bir gön
ayrû evdÿ belÿ bir kitabxanamûn, hÿtta daha yaxøûsûnûn ola-
caüûnû, kitablardan þzömÿ bir dönya quracaüûmû xÿyalûmda
canlandûrûrdûm. Uzaqdan baxanda bÿzÿn atamûn kitabxanasû

578
 Orxan Pamuk V $ %" $

mÿnÿ bötön alÿmin ki÷ik rÿsmi kimi gÿlirdi. Amma bu, bizim Inventas vitam

guøÿmizdÿn, Èstanbuldan baxdûüûmûz dönya idi. Kitabxana

juvat excoluisse
per artes

da bunu gþstÿrirdi. Atam bu kitabxananû xarici sÿfÿrlÿrin-

dÿn, xösusilÿ Parisdÿn vÿ Amerikadan aldûüû kitablarla, gÿnc-
liyindÿ Èstanbulda, 1940-cû illÿrdÿ vÿ 50-ci illÿrdÿki ÿcnÿbi dil-
dÿ kitab satan dökanlardan aldûqlarûyla, hÿr birini mÿnim dÿ
tanûdûüûm Èstanbulun kþhnÿ vÿ yeni kitab÷ûlarûndan ÿldÿ
etdiklÿriylÿ yaratmûødû.
Mÿnim dönyam yerli, milli dönyayla Qÿrb dönyasûnûn
qarûøûüûdûr. 1970-ci illÿrdÿn baølayaraq, mÿn dÿ iddialû øÿkildÿ
þzömÿ kitabxana qurmaüa baøladûm. Hÿlÿ yazû÷û olmaüa qÿti
qÿrar vermÿmiødim, “Èstanbul” adlû kitabûmda nÿql elÿdiyim
kimi, artûq rÿssam olmayacaüûmû sezmiødim, amma hÿyatû-
mûn hansû sÿmtÿ yþnÿlÿcÿyindÿn baø a÷a bilmirdim. È÷imdÿ
bir yandan hÿr øeyÿ qarøûsûalûnmaz maraq, hÿddÿn artûq nik-
bin oxuyub-yazma aclûüû vardû, bir yandan da hÿyatûmûn möÿy-
yÿn qÿdÿr “yarûm÷ûq” hÿyat olacaüûnû, baøqalarû kimi yaøaya
bilmÿyÿcÿyimi hiss elÿyirdim. Bu duyüunun bir qismi eynilÿ
atamûn kitabxanasûna baxanda hiss elÿdiyim kimi, mÿrkÿz-
dÿn uzaq olmaq fikriylÿ, Èstanbulun o illÿrdÿ hamûmûza hiss
etdirdiyi kimi, sÿhrada yaøadûüûmûz duyüusuyla baülû idi.
Bir baøqa yarûm÷ûq hÿyat narahatlûüû da, tÿbii, istÿr rÿsm
÷ÿkmÿk olsun, istÿr ÿdÿbiyyat olsun, sÿnÿt÷isiylÿ ÷ox maraq-
lanmayan, ömid dÿ vermÿyÿn bir þlkÿdÿ yaøadûüûmû artûqla-
masûyla bilmÿyim idi. 1970-ci illÿrdÿ, sanki, hÿyatûmdakû bu
yarûm÷ûqlûqlarû aradan qaldûrmaq istÿyÿn kimi, hÿdsiz ehti-
rasla Èstanbulun kþhnÿ kitab÷ûlarûndan atamûn verdiyi pula
solmuø, oxunmuø, tozlu kitablar satûn alanda bu bukinist
dökanlarûnûn yol kÿnarlarûnda, came hÿyÿtlÿrindÿ, u÷uq divar-
larûn eøiklÿrindÿ yerlÿømiø kitab÷ûlarûn yoxsul, daüûnûq, ÷ox
zaman da insana ömidsizlik verÿcÿk qÿdÿr pÿriøan hallarû
mÿnÿ oxuyacaüûm kitablar qÿdÿr tÿsir elÿyÿrdi.
Alÿmdÿki yerin mÿsÿlÿsindÿ, hÿyatda olduüu kimi, ÿdÿ -
biyyatda da o zaman ke÷irdiyim ÿsas duyüu bu “mÿrkÿzdÿ

579
olmamaq” duyüusu idi. Dönyanûn mÿrkÿzindÿ bizim yaøadû-
üûmûzdan daha zÿngin, cÿlbedici bir hÿyat vardû, mÿn bötön
istanbullular, bötön Törkiyÿ ilÿ birlikdÿ bundan qûraqda idim.
Bu gön bu duyüunu dönyanûn bþyök ÷oxluüuyla bþlöødöyö-
mö döøönörÿm. Eyni øÿkildÿ dönya ÿdÿbiyyatû vardû, onun
mÿndÿn ÷ox uzaq bir mÿrkÿzi vardû. ßslindÿ, döøöndöyöm
dönya ÿdÿbiyyatû yox, Qÿrb ÿdÿbiyyatû idi, biz törklÿr bun-
dan da qûraqda idik. Atamûn kitabxanasû da bunu tÿsdiqlÿ -
yirdi. Bir yandan bizim bir ÷ox cÿhÿtini sevdiyim vÿ sevmÿyÿ
bilmÿdiyim yerli dönyamûz, Èstanbul kitablarû, ÿdÿbiyyatû
vardû, bir dÿ ona he÷ bÿnzÿmÿyÿn, bÿnzÿmÿsi bizÿ hÿm ÿzab,
hÿm dÿ ömid verÿn Qÿrb dönyasûnûn kitablarû. Yazmaq, oxu-
maq, sanki, bir dönyadan ÷ûxûb o birinin baøqalûüû, qÿribÿliyi,
xarиqÿ hallarûyla tÿsÿlli tapmaqdû.
Atamûn da bÿzÿn eynÿn mÿnim sonralar elÿdiyim kimi, þz
yaøadûüû hÿyatdan Qÿrbÿ qa÷maq ö÷ön roman oxuduüunu hiss
elÿyirdim. Ya da mÿnÿ o zamanlar kitablar bu cör mÿdÿni
yarûm÷ûlpaq duyüusunu aradan qaldûrmaq ö÷ön möraciÿt elÿ-
diyimiz øeylÿr kimi gÿlirdi. Yalnûz oxumaq deyil, yazmaq da
Èstanbuldakû hÿyatûmûzdan Qÿrbÿ gedib-gÿlmÿk kimi bir øeydir.
Atam ÷amadanûndakû dÿftÿrlÿrindÿn ÷oxunu doldurmaq
ö÷ön Parisÿ getmiø, otel otaqlarûnda tÿk qalmûø, sonra yaz-
dûqlarûnû Törkiyÿyÿ geri gÿtirmiødi. Bunu da mÿni narahat
elÿdiyini atamûn ÷amadanûna baxanda hiss elÿyÿrdim.
Èyirmi beø il Törkiyÿdÿ yazû÷û kimi tab gÿtirmÿk ö÷ön
otaqda tÿk qalandan sonra yazû÷ûlûüûn i÷imizdÿn gÿldiyi tÿki
yazmaüûn kötlÿdÿn, dþvlÿtdÿn, millÿtdÿn gizli gþrölmÿli bir
iø olmasûna atamûn ÷amadanûna baxanda artûq ösyan elÿyir-
dim. Bÿlkÿ dÿ, ÿn ÷ox buna gþrÿ atama yazû÷ûlûüû mÿnim qÿdÿr
ciddi qÿbul elÿmÿdiyi ö÷ön acûüûm tuturdu. ßslindÿ, atama
mÿnim kimi bir hÿyat yaøamadûüû, he÷ bir øey ö÷ön ki÷ik bir
möbarizÿni belÿ nÿzÿrÿ almadan kötlÿnin i÷indÿ yoldaølarû
vÿ sevdiklÿriylÿ gölÿ-gölÿ, xoøbÿxtcÿsinÿ yaøadûüû ö÷ön hirs-
lÿnirdim. Amma “hirslÿnirdim” yerinÿ “qûsqanûrdûm” deyÿ

580
 Orxan Pamuk V $ %" $

bilÿcÿyimi, bÿlkÿ dÿ, bunun daha dözgön sþz olacaüûnû da aülû- Inventas vitam

mûn bir tÿrÿfiylÿ bilir, narahatlûq ke÷irirdim.

juvat excoluisse
per artes

O zaman hÿmiøÿki vasvasû, qÿzÿbli sÿsimlÿ þzömdÿn:

“Xoøbÿxtlik nÿdi?” – deyÿ soruøurdum. Tÿkbaøûna bir otaq-
da dÿrin hÿyat yaøadûüûnû zÿnn elÿmÿkdimi xoøbÿxtlik? Yox-
sa camaatla, hamûyla eyni øeylÿrÿ inanûb, þzönö inanan kimi
gþstÿrib rahat hÿyat yaøamaqmû? Hamûyla ahÿng i÷indÿ
yaøayan gþrönÿndÿ bir yandan da kimsÿnin gþrmÿdiyi yer-
dÿ, gizlicÿ yazmaq xoøbÿxtlikdimi ÿslindÿ, bÿdbÿxtlikdimi?
Amma bunlar hÿdsiz zÿhlÿtþkÿn, qÿzÿbli suallarûydû.
Östÿlik, gþzÿl hÿyatûn þl÷ösönön xoøbÿxtlik olduüunu hara-
dan ÷ûxarmûødûm ki? Ènsanlar, qÿzetlÿr, hamû elÿ davranûrdû,
elÿ bil, ÿn vacib hÿyat þl÷ösö xoøbÿxtlik idi. Yalnûz bu belÿ,
tamamilÿ ÿksinin doüru olduüunu araødûrmaüa layiq mÿsÿlÿ
kimi ortaya ÷ûxarmûrdûmû? Elÿ bizlÿrdÿn, ailÿdÿn ÷ox qa÷mûø
atamû nÿ qÿdÿr tanûyûr, onun narahatlûqlarûnû nÿ qÿdÿr gþrÿ
bilirdim ki? Atamûn ÷amadanûnû ilk dÿfÿ bax bu tÿkanlarla
a÷dûm. Atamûn hÿyatûnda bilmÿdiyim bÿdbÿxtlik, ancaq yazûb
dþzÿ bilÿcÿyi sirr ola bilÿrdimi?
×amadanû a÷ar-a÷maz sÿyahÿt ÷antasû qoxusunu xatûrla-
dûm, bÿzi dÿftÿrlÿri tanûdûüûmû, atamûn onlarû ne÷ÿ illÿr qabaq
mÿnÿ elÿ -belÿ gþstÿrdiyini yadûma saldûm. Bir-bir gþtöröb
qarûødûrdûüûm dÿftÿrlÿrin ÷oxu atamûn bizi atûb Parisÿ getdiyi
gÿnclik illÿrindÿ tutulmuødu. Ona gþrÿ eynilÿ bioqrafiyala-
rûnû oxuduüum, sevdiyim yazû÷ûlar kimi, atamûn mÿnim yaøûm-
da olanda nÿ yazdûüûnû, nÿ döøöndöyönö þyrÿnmÿk istÿyir-
dim. Qûsa möddÿt ÿrzindÿ belÿ bir øeylÿ qarøûlaømayacaüûmû
da anladûm.
Östÿlik, bu arada atamûn dÿftÿrlÿrinin ora-burasûnda qar-
øûlaødûüûm yazû÷û sÿsindÿn narahat olmuødum. Bu sÿsin ata-
mûn sÿsi olmadûüûnû döøönördöm; bu sÿs hÿqiqi deyildi, ya
da hÿqiqi atam dediyim adama aid deyildi.
Burada atamûn yazanda atam olmamasû kimi, nara-
hatedici øeydÿn daha aüûr bir qorxu vardû: i÷imdÿki hÿqiqi

581
olmama qorxusu, atamûn yazûlarûnы bÿyÿnmÿmÿk, hÿtta atamûn
baøqa yazûlardan hÿdsiz tÿsirlÿndiyini gþrmÿk narahatlûüûmû
aømûø, xösusilÿ gÿncliyimdÿ olduüu kimi, bötön varlûüûmû,
hÿyatûmû, yazmaq istÿyimi vÿ þz yazdûqlarûmû mÿnÿ ÷ÿk-÷evir
elÿdÿn hÿqiqilik bþhranûna ÷evrilirdi.
Roman yazmaüa baøladûüûm ilk on ildÿ bu qorxunu daha
dÿrindÿn hiss elÿyir, ona qarøû ÷ûxmaüa ÷ÿtinlik ÷ÿkir, eynilÿ
rÿsm ÷ÿkmÿyin baøûnû buraxdûüûm kimi, bir gön mÿülub olub,
yazmaüû da bu narahatlûqla atmaqdan bÿzÿn qorxurdum.
Þrtöb gþtördöyöm ÷amadanûn mÿndÿ qûsa möddÿtdÿ oyan-
dûrdûüû iki ÿsas duyüudan sþz a÷dûm: sÿhrada olmaq duy-
üusu vÿ hÿqiqi olmamaq narahatlûlûüû.
ßlbÿttÿ, bu, mÿnim hÿmin narahatlûq doüuran duyüularû
ilk dÿfÿ dÿrindÿn ke÷irmÿyim deyildi. Bu duyüularû bötön
geniøliklÿri, yan-yþrÿlÿri, hödudlarû, i÷ döyömlÿri vÿ möxtÿlif
rÿnglÿriylÿ mÿn illÿr boyu oxuyub yaza-yaza þzöm masa arxa-
sûnda araødûrmûø, kÿøf etmiø, dÿrinlÿødirmiødim. ßlbÿttÿ, onla-
rû a÷ûq-gizli ÿzablar, ovqatû tÿlx elÿyÿn hÿssaslûqlar, tez-tez
hÿyatdan, kitablardan mÿnÿ ke÷ÿn aüûl qarûøûqlûqlarû kimi
xösusilÿ gÿncliyimdÿ dÿfÿlÿrlÿ yaøamûødûm. Amma sÿhrada
olmaq duyüusunu vÿ hÿqiqilik narahatlûüûnû ancaq onlar haq-
qûnda romanlar, kitablar yazûb (mÿsÿlÿn, sÿhralûq ö÷ön
“Qar”, “Èstanbul”, hÿqiqilik ö÷ön “Mÿnim adûm Qûrmûzû”, ya
da “Qara kitab”) tamamilÿ tanûya bilmiødim.
Mÿnim ö÷ön yazû÷û olmaq demÿk, i÷imizdÿ gÿzdirdiyimiz,
daha artûq gÿzdirdiyimizi bir az bildiyimiz gizli yaralarûmûzûn
özÿrindÿ dayanmaq, onlarû sÿbirlÿ kÿøf elÿmÿk, tanûmaq,
ortaya ÷ûxarmaq, bu yaralarû vÿ ÿzablarû yazûmûzûn, øÿxsiyyÿ-
timizin øöurla sahib olduüumuz bir par÷asû halûna gÿtirmÿkdir.
Yazû÷ûlûq hamûnûn bildiyi, amma bildiyini bilmÿdiyi øeylÿrdÿn
sþz a÷maqdû. Bu bilginin kÿøfi, onun inkiøaf etdirilib bþlöø-
dörölmÿsi oxucuya ÷ox tanûdûüû bir dönyada heyrÿtlÿnÿ -
heyrÿtlÿnÿ dolaømaüûn zþvqlÿrini verir. Bu zþvqlÿri, ÿlbÿttÿ,
bildiyimiz øeylÿrin bötön ger÷ÿkliyilÿ yazûya kþ÷örölmÿsin-

582
 Orxan Pamuk V $ %" $

dÿki hönÿrdÿn dÿ alûrûq. Otaqda tÿk qalûb illÿrlÿ bacarûüûnû Inventas vitam

inkiøaf etdirÿn, alÿm qurmaüa ÷alûøan yazû÷û iøÿ þz gizli yara-

juvat excoluisse
per artes

larûndan baølayanda bilÿrÿkdÿn, ya da bilmÿyÿrÿkdÿn insan

oüluna dÿrin etibar da gþstÿrmiø olur.
Baøqalarûnûn da bu yaralarûn bÿnzÿrini gÿzdirdiyinÿ, bu
özdÿn baøa döøölÿcÿyinÿ, insanlarûn bir-birlÿrinÿ oxøadûüûna
bÿslÿnÿn bu etibarû ÷ox gÿzirdim. Bötön ger÷ÿk ÿdÿbiyyat
insanlarûn bir-birinÿ oxøadûüûna baülû uøaqsayaьы vÿ nikbin
etibara sþykÿnir. Tÿk qalûb illÿrlÿ yazan adam elÿ belÿ bir
insanlûüa mÿrkÿzi olmayan bir dönyaya sÿslÿnmÿk istÿyir.
Amma atamûn ÷amadanûndan, tÿbii ki, Èstanbulda yaøadûüû-
mûz hÿyatûn solüun rÿnglÿrindÿn baøa döøölÿcÿyi kimi dön-
yanûn uzaqda bir mÿrkÿzi vardû. Bu tÿmÿl ger÷ÿyi yaøama-
nûn verdiyi ×exovsayaüû1 sÿhra duyüusundan, bir baøqa
ÿlavÿ nÿticÿ olan hÿqiqilik narahatlûüûndan kitablarûmda ÷ox
sþz a÷dûm.
Dönya ÿhalisinin bþyök ÿksÿriyyÿtinin bu duyüularla
yaøadûüûnû, hÿtta daha aüûrlarû olan ÿziklik, þzönÿ inamsûzlûq
tÿhqir edilmÿ qorxularûyla boüuøa-boüuøa yaøadûüûnû þzöm-
dÿn bilirdim. Bÿli, insan oülunun birinci dÿrdi hÿlÿ mölksöz-
lök, yemÿksizlik, evsizlikdi. Amma artûq televiziyalar, qÿzetlÿr,
bu tÿmÿl dÿrdlÿri ÿdÿbiyyatdan daha tez vÿ asan øÿkildÿ bizÿ
÷atdûrûr.
Bu gön ÿdÿbiyyatûn ÿsl sþhbÿt a÷malû, araødûrmalû olduüu
øey insan oülunun tÿmÿl dÿrdidirsÿ, qûraqda qalmaq, þzönö
ÿhÿmiyyÿtsiz hiss elÿmÿ qorxularû, bunlara baülû dÿyÿrsizlik
duyüularû, kötlÿ kimi yaøanan qörur hÿssaslûqlarû, tÿhqir
olunma narahatlûqlarû, cörbÿcör hiddÿtlÿr, kösölölÿr, bitib-
tökÿnmÿyÿn al÷aldûlma xÿyallarû vÿ bunlarûn qardaøû milli
þyönmÿlÿr, tÿkÿbbörlöklÿr?
×ox zaman aüласыьмаз, hÿdsiz duyüulu bir dillÿ özÿ ÷ûxa-
rûlan bu xÿyallarû þz i÷imdÿki qaranlûüa hÿr baxanda anlaya
bilirÿm. Þzömö asanlûqla alûødûra bildiyim Qÿrb – ondan
1 ×exovsayàüû — Anton Pavlovi÷ ×exov, bþyök rus yazû÷ûsû

583
xaric dönyada bþyök qÿlÿbÿliklÿrin, kötlÿlÿrin vÿ millÿtlÿrin
al÷aldûlma narahatlûqlarû vÿ köskönlöklÿri özöndÿn zaman-
zaman abdallûüa ÷atan qorxulara döødöklÿrinÿ øahid oluruq.
Þzömö eyni asanlûqla alûødûra bildiyim Qÿrb dönyasûnda
intibahû, maarif÷iliyi, modernliyi kÿøf etmÿyin vÿ zÿnginliyin
hÿdsiz qöruruyla millÿtlÿrin, dþvlÿtlÿrin zaman-zaman oxøar
bir abdallûüa yaxûnlaøan þzöndÿnrazûlûüa qapûl dûqlarûnû da
bilirÿm.
Demÿli, tÿkcÿ atam deyil, hamûmûz dönyanûn bir mÿrkÿzi
olduüu fikrinÿ hÿddÿn artûq ÿhÿmiyyÿt veririk. Ona gþrÿ yazû
yazmaq ö÷ön bizi illÿrlÿ bir otaqda tÿk qoyan øey tamamilÿ
ÿks bir inamdû; bir gön yazdûqlarûmûzûn oxunub baøa döøölÿ-
cÿyinÿ inamdû, ÷önki bu insanlarûn dönyanûn hÿr yerindÿ bir-
birlÿrinÿ oxøadûqlarûyla baülû inamdû. Amma bu, þzömdÿn vÿ
atamûn yazdûqlarûndan bilirÿm, kÿnarda olmaüûn, qûraqda
qalmaüûn hiddÿtiylÿ yaralû, dÿrdli bir nikbinlikdir.
Dostoyevskinin1 bötön hÿyatû boyu Qÿrbÿ qarøû hiss elÿ-
diyi eøq vÿ nifrÿt duyüularûnû dÿfÿlÿrlÿ þz i÷imdÿ dÿ hiss elÿ-
dim. Amma ondan ÿsl þyrÿndiyim øey, ÿsl nikbinlik qaynaüû
bu bþyök yazû÷ûnûn Qÿrblÿ eøq vÿ nifrÿt mönasibÿtindÿn yola
÷ûxûb onlarûn fþvqöndÿ yaratdûüû bambaøqa alÿm oldu. Bu iøÿ
bötön hÿyatûnû vermiø yazû÷ûlar bu ger÷ÿyi bilir: masa arxa-
sûnda oturub yazmaq sÿbÿblÿrimizlÿ illÿr boyu ömidlÿ, yaza-
yaza qurduüumuz dönya axûrda ayrû-ayrû yerlÿrdÿ yerlÿøir.
Kÿdÿrlÿ, ya da hiddÿtlÿ oturduüumuz masanûn arxasûndan
o kÿdÿrin vÿ hiddÿtin fþvqöndÿ bambaøqa bir alÿmÿ yetiøi-
rik. Atam da belÿ bir alÿmÿ yetiømiø ola bilmÿzdimi?
Uzun sÿfÿrdÿn sonra o qÿdÿm qoyulan alÿm, eynilÿ uzun
dÿniz sÿyahÿtindÿn sonra duman daüûlanda bötön rÿnglÿriylÿ
qarøûmûzda yavaø-yavaø peyda olan ada kimi, bizÿ mþcözÿ
duyüusu verir. Ya da bu Qÿrb sÿyyahlarûnûn göneydÿn gÿmiy-
lÿ yaxûnlaødûqlarû Èstanbulu sÿhÿr dumanû daüûlan zaman
gþrÿndÿ hiss elÿdiklÿri øeylÿrÿ bÿnzÿyir.
1 Dostoyevski — Fyodor Mixaylovi÷ Dostoyevski, bþyök rus yazû÷ûsû

584
 Orxan Pamuk V $ %" $

Ömidlÿ, maraqla ÷ûxûlan uzun sÿfÿrin axûrûnda orada came- Inventas vitam

lÿri, minarÿlÿri, bir-bir evlÿri, kö÷ÿlÿri, tÿpÿlÿri, kþrpölÿri,

juvat excoluisse
per artes

yoxuølarûyla birlikdÿ bötþv øÿhÿr, bötþv alÿm var. Ènsan eyni-

lÿ yaxøû oxucunun kitabûn sÿhifÿlÿri i÷indÿ itmÿsi kimi, qar-
øûsûna ÷ûxan bu yeni alÿmin i÷inÿ dÿrhal girib itmÿk istÿyir.
Kÿnarda, sÿhrada, qûraqda qÿzÿbli, ya da tamam höznlö
olduüumuz ö÷ön masa arxasûnda oturmuø, bu duyüularû unut-
duran yepyeni bir alÿm kÿøf etmiøik. Uøaqlûüûmda, gÿncli-
yimdÿ hiss elÿdiyimin tam ÿksinÿ, mÿnim ö÷ön artûq dönyanûn
mÿrkÿzi Èstanbuldur. Az qala bötön hÿyatûmû orada ke÷irdiyim
ö÷ön yox, tÿkcÿ kþrpölÿrini, insanlarûnû, itlÿrini, evlÿrini, came-
lÿrini, ÷eømÿlÿrini, qÿribÿ qÿhrÿmanlarûnû, dökanlarûnû, mÿøhur
adamlarûnû, qaranlûq nþqtÿlÿrini, gecÿlÿrini vÿ göndözlÿrini,
þzömö onlarûn hamûsûyla eynilÿødirib sþhbÿt a÷dûüûm ö÷ön.
Bir nþqtÿdÿn sonra bu dönya da mÿnim ÿlimdÿn ÷ûxûr vÿ
beynimin i÷indÿ yaøadûüûm øÿhÿrdÿn daha da ger÷ÿk olur.
O zaman bötön o insanlar vÿ kö÷ÿlÿr, ÿøyalar vÿ binalar, san-
ki, hamûsû birlikdÿ aralarûnda danûømaüa, sanki, þz arala-
rûnda mÿnim qabaqcadan hiss elÿyÿ bilmÿdiyim ÿlaqÿlÿr
yaratmaüa, sanki, mÿnim xÿyalûmda vÿ kitablarûmda deyil,
þz-þzlÿrinÿ yaøamaüa baølayûrlar. Èynÿylÿ quyu qazan kimi,
sÿbirlÿ xÿyal elÿyÿ-elÿyÿ qurduüum bu alÿm mÿnÿ o zaman
hÿr øeydÿn daha ger÷ÿk gÿlir.
×amadana baxanda, atam da, bÿlkÿ, illÿrini bu iøÿ vermiø
yazû÷ûlarûn bu cör xoøbÿxtliklÿrini kÿøf elÿyib, onu möhaki-
mÿ elÿmÿyÿk, deyirdim. Bundan baøqa ÿmr elÿyÿn, qadaüa
qoyan, ÿzÿn, cÿzalandûran adi bir ata olmadûüû, mÿni hÿmiøÿ
azad buraxûb, mÿnÿ hÿmiøÿ hÿdsiz hþrmÿt gþstÿrdiyi ö÷ön
dÿ ona minnÿtdardûm. Bir ÷ox uøaqlûq vÿ gÿnclik yoldaølarûmûn
ÿksinÿ, ata qorxusu bilmÿdiyim ö÷ön xÿyal göcömön zaman-
zaman azad vÿ uøaqsayaьы iølÿdiyinÿ bÿzÿn inanmûø, bÿzÿn
dÿ atam gÿncliyindÿ yazû÷û olmaq istÿdiyi ö÷ön yazû÷û olduüu-
mu sÿmimiyyÿtlÿ döøönmöødöm. Onu sÿbirlÿ oxumalû, otel
otaqlarûnda yazdûqlarûnû anlamalû idim.

585
 Atamûn qoyduüu yerdÿ ne÷ÿ göndö hÿlÿ duran ÷amadanû
bu nikbin döøöncÿlÿrlÿ a÷dûm, bÿzi dÿftÿrlÿri, bÿzi sÿhifÿlÿri
bötön iradÿmi toplayûb oxudum. Atam nÿ yazmûødû? Paris otel-
lÿrindÿn gþröntölÿr, bÿzi øeirlÿr, bÿzi ziddiyyÿtlÿr, bÿzi aüûllû
fikirlÿr xatûrlayûram. Èndi þzömö yol qÿzasûndan sonra baøûna
gÿlÿnlÿri göc-bÿlayla xatûrlayan, ÷ÿtinlik ÷ÿksÿ dÿ, artûüûnû xatûr-
lamaq istÿmÿyÿn adam kimi hiss elÿyirdim. Uøaqlûüûmda
anamla atam az qala dalaøanda, yÿni o þlömcöl sökutlardan
biri baølayanda atam havanû dÿyiødÿrmÿk ö÷ön dÿrhal radio-
nu a÷ûr, musiqi bizÿ olub-ke÷ÿni daha tez unutdururdu.
Mÿn dÿ oxøar musiqi iøi gþrÿcÿk vÿ sevilÿcÿk bir-iki sþz-
lÿ mþvzunu dÿyiødirim! Bildiyiniz kimi, biz yazû÷ûlara ÿn ÷ox
verilÿn, ÿn ÷ox sevilÿn sual budur: Niyÿ yazûrsûnûz? È÷imdÿn
gÿldiyi ö÷ön yazûram. Baøqalarû kimi normal bir iø gþrÿ bilmÿ-
diyim ö÷ön yazûram. Mÿnim yazdûüûm kimi kitablar yazûlsûn,
oxuyaq deyÿ yazûram. Hamûnûza, hÿr bir kÿsÿ ÷ox qÿzÿblÿndi-
yim ö÷ön yazûram. Otaqda bötön gönö oturub yazmaq xoøu-
ma gÿldiyi ö÷ön yazûram. Onu ancaq dÿyiødirib ger÷ÿkliyÿ
qatlana bildiyim ö÷ön yazûram. Mÿn baøqalarû, bizi Èstanbul-
da, Törkiyÿdÿ necÿ hÿyat yaøamûø olduüumuzu, yaøadûüûmûzû
bötön dönyanûn bilmÿsi ö÷ön yazûram. Kaüûzûn, qÿlÿmin,
mörÿkkÿbin qoxusunu sevdiyim ö÷ön yazûram. ßdÿbiyyata,
roman sÿnÿtinÿ hÿr øeydÿn ÷ox inandûüûm ö÷ön yazûram.
Vÿrdiø vÿ vurüunluq olduüu ö÷ön yazûram. Unudulmaqdan
qorxduüum ö÷ön yazûram. Gÿtirdiyi ad-san vÿ mönasibÿtdÿn
xoøum gÿldiyi ö÷ön yazûram. Yalqûz qalmaq ö÷ön yazûram.
Hamûnûza, hamûya niyÿ bu qÿdÿr ÷ox-÷ox hiddÿtlÿndiyimi,
bÿlkÿ, baøa döøÿrÿm deyÿ, yazûram.
Oxunmaqdan xoøum gÿldiyi ö÷ön yazûram. Bir kÿrÿ baø-
ladûüûm bu romanû, bu yazûnû, bu sÿhifÿni daha bitirÿk deyÿ,
yazûram. Hamû mÿndÿn bunu gþzlÿyir deyÿ, yazûram. Kitab-
xanalarûn ÿbÿdiliyinÿ vÿ kitablarûmûn rÿflÿrdÿ durmasûna
uøaqsayaьы inandûüûm ö÷ön yazûram. Hÿyat, dönya, hÿr øey
aülasûümaz dÿrÿcÿdÿ gþzÿl vÿ heyrÿtamiz olduüu ö÷ön yazû-

586
 Orxan Pamuk V $ %" $

ram. Hÿyatûn bötön bu gþzÿlliyini vÿ zÿnginliyini sþzlÿrÿ ÷evir- Inventas vitam

mÿk lÿzzÿtli olduüu ö÷ön yazûram. Hekayÿ danûømaq ö÷ön

juvat excoluisse
per artes

yox, hekayÿ qurmaq ö÷ön yazûram. ×ox getmÿli bir yer var,
oraya “eynilÿ yuxudakû kimi”, he÷ cör gedÿ bilmÿdiyim duy-
üusundan qurtulmaq ö÷ön yazûram. He÷ cör xoøbÿxt olmadû-
üûm ö÷ön yazûram. Xoøbÿxtlik ö÷ön yazûram.
Èø otaüûma gÿlib ÷amadanû qoymasûndan bir hÿftÿ sonra
atam hÿmiøÿki kimi, ÿlindÿ bir qutu øokolad (qûrx sÿkkiz yaøûn-
da olduüumu unudurdu) mÿnÿ yenÿ baø ÷ÿkdi. Hÿmiøÿki kimi
yenÿ hÿyatdan, siyasÿtdÿn ailÿ dedi-qodularûndan sþz a÷ûb
gölöødök. Bir ara atamûn gþzö ÷amadanû qoyduüu yerÿ dikil-
di, onu oradan gþtöröb a÷dûüûmû anladû. Gþz-gþzÿ gÿldik. Can-
sûxûcû, utandûrûcû sökut oldu. Ona ÷amadanû a÷ûb i÷indÿkilÿri
oxumaüa ÷alûødûüûmû sþylÿyÿ bilmÿdim, gþzlÿrimi yayûndûr-
dûm. Amma o anladû. Mÿn dÿ onun anladûüûnû anladûm. O da
mÿnim onun anladûüûnû anladûüûmû anladû.
Bu anlayûølar da bir ne÷ÿ saniyÿ i÷indÿ nÿ qÿdÿr uzanar-
sa, ancaq o qÿdÿr uzandû. ×önki atam þzönÿ gövÿnÿn rahat,
xoøbÿxt insandû: hÿmiøÿki kimi göldö вÿ evdÿn ÷ûxûb gedÿn-
dÿ mÿnÿ hÿmiøÿ sþylÿdiyi øirin, örÿklÿndirici sþzlÿri ata kimi
yenÿ tÿkrarladû. Hÿmiøÿki kimi atamûn xoøbÿxtliyini, dÿrdsiz,
rahat vÿziyyÿtini qûsqanûb ardûnca baxdûm. Amma o gön i÷im-
dÿ utandûrûcû xoøbÿxtlik qûmûltûsûnûn dolaødûüûnû da xatûrlayûram,
bÿlkÿ, onun qÿdÿr rahat deyilÿm, onun kimi, rahat, xoøbÿxt
hÿyat sörmÿdim, amma yazûnûn haqqûnû verdiyim duyüusu
vardû, anladûnûz? Bunu atama qarøû duyduüum ö÷ön utanûr-
dûm. Östÿlik, atam mÿnim hÿyatûmûn ÿzici mÿrkÿzi dÿ olma-
mûø, mÿni azad buraxmûødû.
Bötön bunlarû bizÿ yazmaüûn vÿ ÿdÿbiyyatûn hÿyatûmûzûn
mÿrkÿzindÿki yarûm÷ûqlûqla, xoøbÿxtlik vÿ gönahkarlûq duy-
üularûyla dÿrindÿn baülû olduüunu xatûrlatmalûdû.
Amma hekayÿmin mÿnÿ daha dÿrin gönahkarlûq hiss etdi-
rÿn simmetriyasû, o gön dÿrhal xatûrladûüûm bir baøqa yarûsû
var. Atamûn ÷amadanûnû mÿnim yanûmda qoymasûndan iyirmi

587
ö÷ il ÿvvÿl, iyirmi iki yaøûnda olanda, hÿr øeyi atûb roman÷û
olmaüa qÿrar vermiø, otaqda tÿk qalmûø, dþrd ildÿn sonra ilk
romanûm “Cþvdÿt bÿy vÿ oüullarû”nû bitirmiø, hÿlÿ ÷ap olunma-
mûø kitabûn makinada yazûlmûø bir nösxÿsini oxumaq, fikrini
mÿnÿ sþylÿmÿk ö÷ön ÿllÿrim titrÿyÿ-titrÿyÿ atama vermiødim.
Yalnûz zþvqönÿ vÿ zÿkasûna inandûüûm ö÷ön deyil, anamûn
ÿksinÿ, atam yazû÷û olmaüûma qarøû ÷ûxmadûüû ö÷ön dÿ onun
xeyir-duasûnû almaq mÿnim ö÷ön vacib idi. Onda atam
bizimlÿ deyildi, uzaqda idi. Qayûtmasûnû sÿbirsizliklÿ gþzlÿ-
dim. Èki hÿftÿ sonra gÿlÿndÿ qapûnû qa÷a-qa÷a gedib a÷dûm.
Atam he÷ bir sþz demÿdi, amma dÿrhal mÿni elÿ qucaqladû ki,
kitabûmû ÷ox sevdiyini anladûm. Bir möddÿt hÿdsiz duyüusal-
lûq anlarûnda ortaya ÷ûxan bir nþv bacarûqsûzlûq vÿ sökut bþh-
ranûna qÿrq olduq.
Sonra bir az rahatlanûb danûømaüa baølayanda atam mÿnÿ,
ya da ilk kitabûma olan inamûnû hÿdsiz hÿyÿcanlû vÿ øiøirtmÿ
dillÿ ifadÿ elÿdi, bu gön bþyök xoøbÿxtliklÿ qÿbul elÿdiyim
bu mökafatû bir gön alacaüûmû elÿcÿ dedi. Bu sþzö ona inan-
maqdan, ya da bu mökafatû hÿdÿf kimi gþstÿrmÿkdÿn ÷ox,
oülunu dÿstÿklÿmÿk, örÿklÿndirmÿk ö÷ön ona: “Bir gön paøa
olacaqsan!” – deyÿn törk atasû kimi sþylÿdi. Èllÿr boyu mÿni hÿr
gþrÿndÿ cÿsarÿtlÿndirmÿk ö÷ön bu sþzö tÿkrarlayûb durdu.
Atam 2002-ci ilin dekabr ayûnda þldö. Èsve÷ Akademiya-
sûnûn mÿnÿ bu bþyök mökafatû, bu øÿrÿfi verÿn dÿyÿrli özv-
lÿri, dÿyÿrli qonaqlar, bu gön atamûn aramûzda olmasûnû ÷ox
istÿrdim.

588
Orxan Pamuk V $ %" $

Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes

= < B B
 8=)4 %

U B < B <!<
! " V

×aüdaø törk nÿsrinin bötön dönyada tanûnmûø nömayÿn-

dÿsi Orxan Pamuk 1952-ci ildÿ ÿslÿn Èzmir yaxûnlûüûndakû
Manisa øÿhÿrciyindÿn olan ÿsil-nÿcabÿtli vÿ imkanlû ailÿdÿ
doüulub. Uøaqlûüû Èstanbulun Niøandaøû mÿhÿllÿsindÿ ke÷ib,
burada nöfuzlu Amerika Robert kollecindÿ tÿhsil alûb, ö÷ il
Nyu-Yorkda tÿcröbÿ ke÷ib. 1973-cö ildÿ Èstanbula qayûdan
21 yaølû Orxan Pamuk Texniki Universitetÿ, sonra isÿ Èstan-
bul Universitetinin Qÿzet÷ilik Ènstitutuna daxil olur. ßdÿbi
yaradûcûlûüa 1974-cö ildÿ baølayûb, 1979-cu ildÿ “Cþvdÿt bÿy
vÿ oüullarû” romanû onu bötön Törkiyÿdÿ tanûdûb. ßsÿr “Mil-
liyyÿt Yayûnlarû” roman yarûøûnûn qalibi olub, Orxan Kamal
adûna roman mökafatûnû qazanûb.
1983-cö ildÿ iøûq özö gþrÿn vÿ Törkiyÿnin “Macÿra roma-
nû” mökafatûnû qazanan “Sÿssiz ev”, az sonra Avropanûn,
demÿk olar, bötön dillÿrinÿ ÷evrilÿn “Bÿyaz qala” romanlarû
Orxan Pamuka dönya øþhrÿti qazandûrûb. Xösusilÿ 1989-cu
ildÿ tamamladûüû “Qara kitab” romanû ÷aüdaø ÿdÿbiyyatûn
haqqûnda ÿn ÷ox möbahisÿ edilÿn ÿsÿrlÿrindÿn oldu, onlarla
dilÿ ÷evrildi. Arxasûnca “Yeni hÿyat” romanû vÿ “Gizli öz” fil-
minin ssenarisini (Antalya film festivalûnda “Яn yaxøû ssena-
ri” mökafatûnû alûb) yazan Pamuk 1998-ci ildÿ “Mÿnim adûm
Qûrmûzû” romanûnû tamamlayûb. Son ÿsÿri þtÿn ilin mayûnda
dönyanûn ÿn nöfuzlu ÿdÿbi mökafatlarûndan birinÿ – “ÈMPAC
Beynÿlxalq Dublin mökafatû”na layiq gþrölöb.
Èki il ÿvvÿl ÿdÿbiyyat özrÿ Nobel mökafatûna ÿsas nami-
zÿdlÿrdÿn olan “Qar” romanûyla oxucularûn gþröøönÿ gÿldi.

590
 Orxan Pamuk V $ %" $

Nÿhayÿt, þtÿn il o, “Èstanbul, Xatirÿlÿr vÿ Øÿhÿr” ÿsÿrini nÿør Inventas vitam

etdirib. Artûq Koreyadan Èspaniyaya, Norve÷dÿn Ètaliyaya,

juvat excoluisse
per artes

Yaponiyadan Amerikayadÿk bir ÿrazini “fÿth elÿmiø” Orxan

Pamukun ÿsÿri Azÿrbaycanda da oxunur. Arif ßmrahoülu
“Qara kitab”, bu sÿtirlÿrin möÿllifi “Mÿnim adûm Qûrmûzû”,
Zahir ßzÿmÿtsÿ “Qar” romanlarûndan fÿsillÿri Azÿrbaycan
oxucusuna ÷atdûrûblar. ßdibin son ÿsÿriylÿ baülû “Zaman”
qÿzetinin yazarû Nuriyÿ Akmana verdiyi mösahibÿni oxucu-
lara tÿqdim edirik.

***
Orxan Pamukun son kitabû. “Èstanbul, Xatirÿlÿr vÿ
Øÿhÿr” Yapû Kredi Yayûnlarûnda iøûq özö gþrdö. Hÿr zaman
olduüu kimi ÿsÿr yenÿ populyar dÿrgilÿrin öz qabûüûnû bÿzÿ-
di. Hansû televiziya kanalûnû a÷saq, hansû qÿzetin sÿhifÿlÿ -
rini ÷evirsÿk, Pamuku gþrdök. Yazarûn bu arada mÿni
axtararaq sþhbÿt elÿmÿk istÿmÿsindÿn sonra 348 sÿhifÿlik
kitabû bir göndÿ xÿtm edib Cahangirin1 yolunu tutdum.
Ke÷ÿn il “Qar” romanûyla baülû sþhbÿt elÿmÿk ö÷ön getdiyim
evÿ girÿr-girmÿz Pamuk möjdÿ verdi: “Kedi (piøik) getdi!”
Kedi tököndÿn zþvq almadûüûm ö÷ön bu möjdÿnin verdiyi
enerjiylÿ, amma ke÷ÿn sÿfÿrki kimi didiøÿ-didiøÿ sþhbÿtlÿø-
dik. Kitabdan Èstanbulla baülû ÷ox øey þyrÿndim, amma
önsiyyÿtdÿ olduüu insanlarûn ruhuna bÿlÿd bir reportaj÷û
kimi øÿhÿri deyil, Pamuku suallarûmûn hÿdÿfinÿ ÷evirdim.
Yazarûmûz ÷ox vasvasû, bÿzÿn dÿ he÷ kimsÿnin olmayacaüû
qÿdÿr döröstdör. Bizim dÿ oxucularûn bÿzi fikirlÿrinÿ qarøû
÷ûxmaüûmûzû gþzlÿyir. Madam ki, topluma aidiyyÿt duyüusu
onun qÿdÿr zÿif olmayan oxucular da para verib kitabûnû alûr,
hÿr cör suallara mödafiÿ mexanizmi axtarmadan cavab
vermÿli olduüunu zÿnn edirdim. Mÿnÿ qoøulmadû. Amma
siz ÷ÿkiømÿmizÿ baxmayûn, bir-birinin dilindÿn anlayan iki
dostuq.
1 Cahangir — O.Pamukun yaøadûüû yer

591
 T +6#$P0P $S:S0&+/ R;M0M OS*S4.S ':0+.SO&+4/+5S0
+4 %1%7Q70 $R:M/S 2415'5+ $1:7 OS*S4.S R;M0M $+4
#4#&# 6S5S88M4 '.S/S5+ N19 14+,+0#. )R4M0&M /S0S
– Bunun þrnÿyi Törkiyÿdÿ dÿ, dönyada da yoxdu.

T S:S0/S&+:+/ $7 1.&7 OS*S4.S $#Q.P #0.#6&P3

.#4P0 %1%73.7Q70# 5#0-+ U-S5 :#2PO&P4V :R0&S/+:.S
$#Q.#0P$ S0+0 $7 #0-P #Q.P0.# OS*S4+ R;M0M0-M.SO&+4
/S:+0 %1%73.73 #0.#4P0# :#2PO&P4P.P$ 7 &# -+6#$P0
U)'4NS- 9#4+%+V &7:Q75707 :#4#6&P /S0&S 8S 5S0S
#%PQP/ 676&7
– Doürudur, tÿsbitin yerindÿdi. Bir yandan hekayÿ bir
cocuüun dönyanû necÿ gþrdöyönö anladûr. Din, zÿnginlÿr,
Èstanbulun tцrklÿødirilmÿsi kimi ÿn ÷ox ÿlli yaøûnûn baxûø acû-
sûyla yazsan, cansûxûcû vÿ politik ola bilÿcÿk øeylÿri bir cocu-
üun saflûüûyla anladanda yazarûn döøöncÿlÿri ortaya ÷ûxûr.
Bugönkö Orxan qÿfildÿn o cocuq haqqûnda diqqÿtli bir øÿkil-
dÿ sþhbÿt a÷ûr. Bÿzi bþlömlÿrdÿ cocuq yoxdur. Rÿøad ßkrÿm
Qoqunun ensiklopediyasû, ya da Èstanbula gÿlÿn nerval,
Qautiyer, ya da Flaubert kimi sÿyyahlarûn nÿ iø gþrdöklÿri
bir mÿqalÿ kimi irdÿlÿnir. Amma oralarda da cocuqluüuna
öz tutma duyulur. Kitabûn belÿ ikili qatû var.

T +6#$P0 $70.#4P /S0S #0.#6&P >M0-+ -+6#$&# 5S0&S0

$#O3# +05#0 R:)M5M :19&74 0.#6&PQP0 OS*S4+0 +05#0.#
4P:.# +N.+ &PO.P :#O#/#/P5#0 7 OS*S4S &S R; #+.S M;8.S
4+0+;S &S 5#0-+ $+4 4S5/S $#9P4/PO -+/+ $#9/P5#0 #9POP0
OS(3S6 &1.7 &':+. *S66# 10.#4P0 )R4/S&+:+ $7 3S&S4 N19
O':+ )R4S $+.S0 5S0+0 -+/+ $+4 &#*+0+ #0.#/#&P3.#4P MNM0
*+45+0+ )+;.S6/+45S0 7 &# /S0+ 4#*#65P; '.S&+
– Tÿk-tÿk cavab verim. Rÿsmÿ baxûrmûø kimi baxdûüûm
qÿnaÿtinÿ øÿrikÿm. Digÿr kitablarûmda da elÿ bir zalûmlûq var.
Doürusu, yÿni insanlara onlarûn i÷inÿ girmÿdÿn baxmaq.
Östÿlik, bu kitabda qÿhrÿman mÿhz onlarûn arasûndadû. Ki÷ik
Orxana verilmiø dönya budu. “Birlikdÿ yaøadûüûn insanlarûn
arasûna girmÿmisÿn”, – deyirsÿn, qÿbul edirÿm. Èstÿyirsÿn:

592
 Orxan Pamuk V $ %" $

“Soyuqsan”, – de. Qafamda elÿ bir bþlönmÿ var ki, buraday- Inventas vitam

kÿn belÿ mÿn tam burada deyilÿm. Amma insanlarû dÿyÿrlÿn-

juvat excoluisse
per artes

dirÿндя qÿlbsiz kimi gþrönmÿk, mÿncÿ, bir gönah deyil.

Hÿtta xatirÿ yazûlarûnûn bu cör qÿlbsizliyÿ ehtiyacû var. Eyni
qÿlbsizliklÿ þzömÿ dÿ kÿnardan baxûram. Bÿli, kitabda tÿsvir
edilÿn ailÿ belÿ bir isti camaat havasûnda, þpöølÿr vÿ øÿfqÿt
i÷ÿrisindÿ bir-birlÿrini tÿbrik elÿyÿn øirin insanlardan deyil-
lÿr. Hamûsû bir-birlÿrinÿ qarøû ÷ox soyuqdular, bir-birindÿn
aralûdûlar. Hÿm gþzlÿdiyim ailÿ belÿ olduüuna gþrÿ, hÿm dÿ
mÿn bu cör ailÿdÿn ÷ûxdûüûm ö÷ön belÿ olmuøam. ßlli yaøûna
÷atmûøam. Bunu bir zÿiflik deyil, xarakterim olaraq mÿnim-
sÿyirÿm.
T +)S4 -+6#$.#4P0&# $#O3#.#4P0P 6S58+4 '.S:S0 ;#/#0
&# 10.#4# 4S5/ -+/+ $#9P45#0 #8#/.P 3#2#.P $+4 /M*+6
&S5S0 S:#6# 5':4N+5S0 R83S.#&S -#/+. 3747.7O
#//# 5M0+.+- 8S 5+06'6+-.+- 8#4 :#;&P3.#4P0&#
– Mÿn kötlÿ adamû deyilÿm. Bir qÿlÿbÿliyÿ girib hamûya
øÿrqi sþylÿsÿm, o øÿrqini sevsÿm belÿ az sonra þzömÿ ÷ÿki-
lÿrÿm. Mÿnim i÷imdÿ bir sÿs hÿr zaman oraya aid olmadûüû-
mû, nþmrÿ gþstÿrdiyimi sþylÿyir. Mÿn “ikidÿ bir var”, ya “bu
torpaqlar özÿrindÿ”, “bu kultur”, “biz törklÿr”, “biz istanbul-
lular”, “bu xalq” sþylÿmÿlÿrini þzömÿ yaxûn hiss etmÿdiyim
kimi, “mÿnim ailÿm”, “bizim sölalÿmiz”, “biz niøandaølûlar”,
“biz, bu mÿktÿbi bitirÿnlÿr”, – deyÿ bilÿcÿk адам да deyilÿm.
Dÿrhal ikinci cÿhddÿ onun xaricindÿ olduüumu hiss elÿyirÿm.

T !#9OP $S5 $7 &747/ 41/#0.#4P0P 5+06'6+-.SO&+4/+4/+

– Birinin mÿnÿ “sintetik yazar”, ya da “yetÿrincÿ duyüulu
deyil” demÿsinÿ fikir vermirÿm. Mÿn istÿdiyim romanlarûmû
yazûram. Onlarûn øÿfqÿt, camaat, þpöølÿr, ömumi qucaqlaø-
malar vÿ biz duyüusuna xidmÿt etmÿdiyini bilirÿm. Bÿlkÿ dÿ,
buna gþrÿ bu þlkÿdÿ ÿn ÷ox oxunan kitablar bunlardûr.
T +.S M;8.S4+0S 5S0+0 -+/+ $+4 &#*+0+ #0.#/#&P3
.#4P0# )R4S &7:&7Q70 3S;S$S )S.S-

593
 – Gÿl dahi-mahinin baøûnû buraxaq. Bu sþzÿ inanmûram.
Parlaq bir rÿsm ÷ÿkÿrsiniz, ata-ananûz: “Aman nÿ gþzÿl, xarи-
qÿ”, – deyÿrlÿr, siz inanarsûnûz, iøinizÿ davam edÿrsiniz. Sonun-
da tÿøviq gþrdöyönöz ö÷ön, kötlÿ ortaya ÷ûxardûüûnûz øeyÿ
tÿkan verdiyinÿ gþrÿ göcönözö toplayar, yavaø-yavaø hönÿr
gþstÿrÿrsiniz. Hamûnûn sizi þymÿsi, qabiliyyÿtinizin olduüu
barÿdÿ boüazdanyuxarû sþzlÿr o iødÿ sizÿ eøq verÿr.
T +:S 1 ;#/#0 3S;S$ &7:&70 #+.S0S

– ßslindÿ, tÿsvir elÿdiyim ailÿnin i÷indÿ yalqûz qalmaq-

dan, o mÿsafÿlilikdÿn, ailÿnin daüûlmasûndan, yetÿrincÿ øÿf-
qÿt almamaqdan bir þfkÿm var. Yetÿrincÿ øÿfqÿt almadûüûm
ö÷ön o “mÿn”dÿ øikayÿt÷isi olduüum ruhi durumun möÿy-
yÿn mÿnada “qurbanûyam”. Amma øikayÿt÷isi olduüum iøi
þzöm dÿ gþrörÿm.
T +6#$P0&# 197%7:# U S0 5S0S &M4M56 1.7/ 5S0 &S
/S0S OS(3S6 )R56S4V T &':+45S0 //# 5S0&S 1./#&PQP
*#.&# +56S&+:+0 OS(3S6 /S0%S N19 $#*#.P $+4 O':&+4
B8S;+0&S $+;S +O.S6&+:+0 57N.#4P 7Q74.7 5#:P./#3 MNM0
/#0+27.:#5+:# '.S&+:+0 /'&+#0P #.&#6&PQP0 3#&P0.#4P
%#8#$5P; 'O3.S4+0&S ;#4 ;#4 0'%S #Q.#&PQP0P 5S491O 1.#0&#
NP9#4&PQP0 4S;#.S6.S4+ 3P5#%# 2+5.+- '.S/S )M%M0M &S 6S58+4
'.S/S.+ +&+0 -+ $+; 5S0S OS(3S6 )R56S4S- Q;P/P;# $+4
$#4/#3 $#. 31:/75#0 8S OS(3S6 )R;.S:+45S0 /S0 &S $7
5S$S$&S0 5S0S OS(3S6 )R56S4/+4S/

– Anlayûram, ÷ox özölmörÿm. Neylÿyÿk, hÿyat belÿdi.

Fÿqÿt o dediyiniz øeylÿr mÿnim otuzla qûrx yaø arasû elÿdi-
yim, sonrakû cildlÿrdÿ anladûlacaq øeylÿrdi. Bu dediklÿrin
daha ÷ox bulvar mÿtbuatûnûn yazdûqlarûna sþykÿnÿn, doüru
olmayan mÿtlÿblÿrdi. Cocuqluüumda elÿdiyim pisliklÿri kita-
bûn imkan verdiyi qÿdÿr tÿsvir elÿdim. ßzab ÷ÿkdiyim bþyök
bir pislik yoxdu. Kitabûn mÿqsÿdi bir katolik kimi etiraf elÿ-
mÿk, sonra yaxøûlûqlar da elÿdiyini anlatmaq, su÷ vÿ cÿza
ÿtrafûnda vurnuxmaq deyil. Cocuqluüumda бейними mÿøüul
elÿyÿn, mÿni mÿn elÿyÿn mÿsÿlÿlÿri anladûram.

594
 Orxan Pamuk V $ %" $

Inventas vitam
T 147O&7Q7/ 8S %#8#$5P; $74#9&PQP0 $+4 57#. 8#4 juvat excoluisse
per artes
49#0 #/7- 3#&P0 1.5#:&P %+05+ &#*# -+N+- &S4&/+
1.74&7 10#
– 14 -18 yaø arasûnda cinsi enerjimin artdûüû, qafamûn hÿr
cör pоrnoqrafik film ÷ÿkÿn ÿdÿbsiz film aparatûna dþndöyö,
bir yandan bundan utananda, bir yandan da onun qafamda
÷ÿkdiyi filmlÿrdÿn xoølandûüûm zamanlarda øÿhÿr, cinsi xoø-
bÿxtlik imkanlarû sûnûrlû bir yerdi. Belÿ bir durumda qafanûz-
da fantaziyalar olur. Eh, qûzlarûn dalûnca döømÿk olmasaydû,
qûz olsaydûm, oülanlar mÿnim arxamca döøsÿydi, elÿ bil, iølÿr
daha yaxøû olardû.
T '; 6'; 3':$ 1.&7Q7 $#OP0P )R6M4M$ )'6&+:+ MNM0
10# 5'8)+5+0S $#Q.P 1.&7Q707 8S 3#4&#OP0.# #0#0 MNM0
4S3#$S6 #2#4&PQP0P #0.#&P45#0 7 $#Q.P.P3 8S 4S3#$S6
&#8#/ '&+4/+
– Davam elÿmir, amma izlÿri ruhumda qalûb. Hÿyatda
baø vurmanûz lazûm gÿlÿn qarøûlaømalar, dÿrdlÿr ruhunuzda
iz buraxacaq dÿrinlikdÿdirsÿ, illah da eyni øÿkildÿ davam
elÿmÿzlÿr. Þzönözö qorumaq ö÷ön bÿzi mexanizmlÿr qurar,
mÿsÿlÿn, bir xÿyal dönyasû yaradarsûnûz. Xarakteriniz o xÿyal
dönyasûnûn ayrûlmaz bir par÷asû olar. Artûq o qarøûlaømalar
bitib. Geridÿ qÿlÿndÿri bir gölömsÿmÿ qalûr.
T !S0+ #0#:# &7:7.#0 '416+- 5'8)+
– “Aktual” dÿrgisi bu cör øeylÿr yazmûødû. Amma belÿ
bir mþvzu yoxdur kitabda. Mÿnim haqqûmda baøqalarûnûn
dediklÿrini deyil, þz tÿsbitlÿrini soruø.
T //# /S0+/ &+33S6+/+ &S NS-&+ S.-S &S $+4

– Yox, mÿn qÿbul elÿmirÿm vÿ sÿnÿ bu cÿhÿtdÿn inanmû-

7O#3 /#4#QP 1.&7Q7 MNM0 3S$7. 1.70#0&P

ram. Kitabûmda anaya duyulan erotik sevgi deyilÿcÿk bir øey

yoxdur. “Aktual” ÷ox ayûb bir iø gþrÿrÿk kitabûmûn surÿtini
yayûnevindÿn (nÿøriyyatdan) aldû, kontestdÿn cömlÿlÿri ÷ûxar-
dû vÿ eybÿcÿr baølûqlar qoyaraq ÷ap elÿdi.

595
 T S3S6 -+6#$P0&# #0#0P )R;S. )'%S -R:0S:+ $S:#;
$79#QP $1:07 $#.&P4.#4P:.# 6S58+4 '.S:+45S0
– Hÿr bir cocuq belÿ döøönör. Bu anaya duyulan erotik
sevgi deyil. Yazardan da kitabûndan cömlÿlÿr se÷ÿrÿk bu cör
bulvar mÿtbuatû diliylÿ bunlarû sorушmaq yanlûødû.
T !#9OP $S5 /S0S 3#4&#OP0P0 5S0+ 91O$S96 '.S:S0

– Qardaøûm ÷ox bacarûqlû, uluslararasû ÷ox yaxøû nÿøriyyat

7Q74.#4P0P 5#:# $+.S45S0/+

quran, ÷ox parlaq iqtisad professorudur.

– Nuriyÿ, mÿnÿ doktor kimi “abin-mabin” demÿ, bunlarû

T R4MOM45M0M;/M *S.S -M5M.M5M0M;/M

da bÿyÿnmirÿm. Bu cör suallar yaxøû ÷ûxmûr. Sualûn ÿdasûnû

sevmÿdim.
T 707 '.S $'.S 5147O/74#/ -+ !#;&P3.#4P0P0 1:#0
&P4&PQP 57#..#4&P $70.#4 +45.S0/S:+0S '*6+:#% :19&74
– Hirslÿnmirÿm, amma imkan ver, þzömö mödafiÿ elÿyim.

– Mösahibÿnin havasûndan rahatsûzam, Nuriyÿ.

T R4MO/S:S &#8#/ '.S:+45+0+;/+

T //# 9S:#.P0&# R.&M4&M-.S4+0+0 +N+0&S 3#4&#OP0

&# 8#4 0# 0'%S R.M/ $+N/+O&+0
– ×ox þnÿmli bir mþvzu deyil mÿndÿn þtrö. Hÿddÿn artûq
bþyök etiraf elÿmÿmiøÿm, amma bizdÿki ÿnÿnÿ elÿ möhafizÿ-
kardû ki, hÿr ailÿdÿ olan ÿn ÷ox þzÿllik indi qÿzet÷inin diqqÿ-
tini ÷ÿkir. Hÿr kÿs bilir ki, ailÿ i÷indÿ analar sÿbrini basûr, ata-
lar baüûrûr, ÷ûüûrûr, ÿtrafû daüûdûr. Ailÿ dediyimiz øey hamûnûn
dalaødûüû, bir ÿzmÿ-ÿzilmÿ yeridir. Hÿr kÿsin cinslÿrlÿ, dinlÿ,
qonøularûyla, möÿllimiylÿ, Atatörköndÿn þvliyalara qÿdÿr hÿr
mþvzuda fikir ayrûlûüû var. Bunlarûn he÷ biri yazûlmaz. Qol
qûrûlûr, ÿyri bitir vÿ bunlarû yazana ayûb sayûlûr. Azad vÿ yara-
dûcû olmaq – bunlarû yaza bilmÿkdi. Kitabda anlatdûüûm tÿmÿl
fÿlsÿfÿdÿn ÷ox, “hÿ, bunu da elÿyibmiø, elÿ zÿifliyi dÿ varmûø,
belÿ zÿifliyi dÿ varmûø” kimi xûrdalanmûø mþvzularla qarøûla-

596
 Orxan Pamuk V $ %" $

øûram. Qÿzet÷i, tÿbii ki, kitabûn yazarûn gþrmÿk istÿdiyi kimi Inventas vitam

deyil, þzö oxuduüu kimi yazmaq durumundadûr. Mÿnim dÿ

juvat excoluisse
per artes

yazdûüûm kitabûn dÿyÿrlÿriylÿ mödafiÿ olunmaq haqqûm var.

Mÿndÿn yazmadûqlarûmû deyil, yazdûqlarûmû soruø.
T 0#0 0M(7;.7 (+374 1.&7Q7 MNM0 #4#/5P; 10&#0 5'8)+
8S 6S/#5 +56S:S0 $+4 %1%73&70 MS..+/+0+ &S #0#0.#
':0+.SO&+4&+0 8S U#(S4+0V #./#3 MNM0 7Q74 3#;#0/#3
+56S&+/ <0&+ 10.#4&#0 +56S&+-.S4+0+ 197%7.#4&#0 )R;.S:+4
8'4/S&+-.S4+0S )R4S R(-S.S0+45S0 : 49#0 #/7- $+;
5S0+0 #0#0 &':+.+-
– Oxucum tÿrÿfindÿn sevildiyimi döøönörÿm. Oxucu mÿni
sevsin deyÿ, anama hiss elÿdiyim kimi ÷ûrpûntû duymuram. Oxu-
cuya da aradabir ÿlinin tÿsirini gþstÿrmÿk lazûmdû. Oxucu xoøa
gÿlmÿk istÿyÿn yazarû uzun vÿdÿdÿ sevmir. ßdÿbiyyat – baøqa-
larûnû mÿmnun elÿmÿ sÿnÿti deyil, ÿksinÿ, insanlarû sarsûtma,
bir az yþndÿmsiz, yalqûz adam, a÷ûqsþzlö olmaq sÿnÿtidi.
T 6#0P0 #0#0P $+4 $#O3# 3#&P0.# #.&#6/#5P0P 6S58+4
'.S:S4-S0 #6#0P0 6S4S(+0+ 676#0 -+/+ )R4M0M45S0 >M0-+
5S0+0 9S:#..#4P0&#-P S88S.-+ 49#0P #4#/#QP0 -+/+ 1 &#
&+)S4 /S0.+:+0+ 6#2P$
– Atamûn tÿrÿfini saxlamûram, amma kötlÿ dÿyÿrlÿrini tez-
tez xatûrladan, “mÿn dÿ sizin kimiyÿm” demÿyi mÿrifÿt sayan
yazarlar kimi ailÿmdÿn bÿhs elÿyÿrkÿn: “Bax, bax, bunu da
elÿyib, nÿ adamdû, bu elÿdiyi doürudur, bu elÿdiyi yanlûødûr”,
– deyÿ barmaüûmû sallayaraq qÿhrÿmanlarûn möhakimÿ edil-
diyi romanlar yazmûram mÿn. Xatirÿlÿrimi dÿ “atam haqlûydû,
anam haqsûzdûr” mÿnasûnda yazmadûm. Olub -ke÷ÿnlÿri say-
dûm. Gþzÿl kitab belÿ olur.
T 8.+.+:+0&S $S0;S4 O':.S4 :#O#&PQP0# )R4S #6#0P

– Evliliyimi bilmirsÿn. Bu kitabda evliliyimdÿn bir kÿlmÿ

2'4510#, 1.#4#3 )R6M4&M:M0M 5R:.S:S $+.S4+-/+

dÿ bÿhs olunmur. ×önki qÿhrÿman iyirmi iki yaøûndaykÿn

kitab bitir. Mÿn atamû nÿzÿrdÿ tutmamûøam. Amma atanûzûn
gþrdöyö iølÿr siz nÿ qÿdÿr davransanûz da, daha dÿrindÿn

597
ruhunuza iølÿr. Amma hÿr zaman bu atanûzûn gþrdöyö iølÿrin
tÿqlidi olmaz. Atam sÿnÿt÷i olmaq istÿmiødi, olmadû. Mÿn
olmaq istÿdim, oldum. Atam mÿnim ruhuma “sÿnÿt÷i olmaq
gþzÿl bir øeydir” kimi bir fikri dÿ yerlÿødirdi.
T 6#0P0 0M(7;.7 (+374 1./#/#5P 5S0S 0'%S 6S5+4 '.S&+
– ×ox yaxøû tÿsir elÿdi. Bu, mÿnÿ Allahûn bir lötfödö. Bir
az kobud desÿk, atan mÿndÿdi, Freydin tÿbirincÿ, iqtidar
qorxusu yaratmayûb. Øöbhÿ÷i bir psixoloq mÿn bunu sþylÿr-
sþylÿmÿz, “a-a, yaradûb, amma sÿn þzöndÿn qovursan” da
deyÿ bilÿr. Atamûn sahib olmadûüû nöfuz rolunun bir qisminÿ
qardaøûm, bir qisminÿ dÿ anam yiyÿlÿndi. Atam isÿ qa÷ûcû,
u÷ucu, mÿsuliyyÿtsiz bir model olub mÿnÿ. Bundan da øika-
yÿt÷i deyilÿm. Atamla mönaqiøÿlÿrimi 45 yaøûnda hÿll elÿdim
vÿ o rahatlûqla da bu kitabû yazdûm.
T P;P0 MNM0 $+4 0M(7;.7 (+374 1.&70/7
– Olmamaq ö÷ön ÷ox ÷alûøûram, bÿzÿn dÿ ifrata vardûüû-
mû döøönörÿm. Onu dost kimi hiss elÿyirÿm. Birlikdÿ bir yerÿ
gedÿndÿ, bir øey baø verÿndÿ, ÿn sonunda dostluqda sþzömö
ke÷irmÿyÿcÿyÿm, joker kaüûzûnû ÷ûxarûrmûø kimi: “Оff, indi
mÿn ata olum”, – deyirÿm.

r9)/0*y>y
\3y8 $r81-s04
?y8;80 9x?)8,v

Orxan Pamukun Èstanbul mÿnzÿrÿli hÿyat hekayÿsi –

“Èstanbul, Xatirÿlÿr vÿ Øÿhÿr” bþyök bir reklam kampaniyasûy-
la hÿftÿlik dÿrgilÿrdÿn göndÿlik qÿzet sÿhifÿlÿrinÿ, televi-
ziyalarûn ana xÿbÿr bölletenlÿrindÿn kultur vÿ aktual proq-
ramlarûna qÿdÿr bazara soxuldu... Nÿ yazûq ki, bir kultur
faktûnû kultur faktû olmayan bir baøqasûndan ayûran incÿ,
fÿqÿt bÿlirlÿyici hödud bir az da silinmiø oldu...

598
 Orxan Pamuk V $ %" $

ßdalÿtli olmaq gÿrÿkdirsÿ, usta sÿnÿt÷ilÿrin siyah-bÿyaz Inventas vitam

fotolarûyla bÿzÿdilib yazarû cÿlbedici, zÿngin dili, tÿsiredici

juvat excoluisse
per artes

öslubu vÿ gþröntö yaradan tÿsvirlÿriylÿ rþvnÿqlÿndirilmiø

sÿmtlÿri, mÿhÿllÿlÿri, kö÷ÿlÿri vÿ tarixi abidÿlÿriylÿ Èstanbul
haqqûnda ö÷ yöz ÿlli sÿhifÿyÿ yaxûn bir ÿsÿr vardû qarøûmûzda.
Yerli-yaban÷û bir ÷ox yazar vÿ sÿyyahûn tÿsvirlÿrinÿ – o tÿsvir-
lÿri þz gþrömö nþqteyi-nÿzÿrindÿn sözgÿcdÿn ke÷irÿrÿk –
yer verÿn Orxan Pamuk Osmanlû imperatorluüun son dþnÿ-
mindÿn 70-ci illÿrÿ qÿdÿr uzanan qÿrblÿømÿ prosesini, Øÿrqlÿ
Qÿrb arasûna sûüûømûø øÿxsiyyÿtlÿri, kÿndin itirdiyi dÿyÿrlÿri
vÿ zehniyyÿt dÿyiømÿlÿrini sþzlÿrlÿ canlandûrmûødû. Amma
media ö÷ön xÿbÿr dÿyÿri daøûyan, manøetlÿrÿ ÷ûxarûlan mÿtnin
bu östönlöklÿri olmayacaqdû, ÿlbÿttÿ. Pamukun se÷diyi imicinÿ
uyüun bi÷imdÿ vurüu yazarûn iføa etdiyini sþylÿdiyi þzÿl hÿya-
tûna yþnÿldildi: Èlk sÿrtlÿømÿlÿrinÿ, ilk eøqinÿ, ilk cinsi duy-
üularûna... Belÿcÿ yazar vÿ oxucu sÿmimilÿømiødilÿr. ßslindÿ,
Orxan Pamuk cocuqluq dþnÿmini, mÿsÿlÿn, ö÷-beø yaø arasû
illÿrini, sanki, dönÿn yaøayûbmûø kimi, bakirÿliyini saxlayan
cömlÿlÿrlÿ axtaranda xatirÿ vÿ qurüunu bir-birinÿ qarûødûrdû-
üûnû bÿlli etmiødi. Dÿliqanlûlûüûna tÿn gÿlÿn 69-cу il dþnÿmi -
nin gÿnclik hÿrÿkÿtlÿrinÿ – ÿn azû o gÿnclÿrlÿ baülû duyüu vÿ
döøöncÿlÿrinÿ – bir sþzlÿ belÿ toxunmamûødû. Ахырda yazarlû-
üûnûn mahiyyÿtinÿ – dönyagþröøönön hansû ideoloji ÿsaslara
sþykÿndiyinÿ – dair ipuclarû da vermÿmiødi. Amma oxucu-
nun qulaüûna, ÿslindÿ, oxucunu, ya da kötlÿni he÷ dÿ maraq-
landûrmasû lazûm gÿlmÿyÿn ailÿ sirlÿrini – þzö demiøkÿn,
yazû÷ûlûq ÿxlaqû gÿrÿyini – pû÷ûldayaraq fÿrdlÿ kötlÿ i÷indÿki
“i÷”lÿ “dûø” arasû sûnûrû pozurdu Pamuk. Sÿmimiyyÿtin birinci
þl÷ösö dÿ elÿ bu idi...
Kitaba “i÷ mÿtn” deyÿn; yazar vÿ yazardan kÿnar aparûlan
kampaniyalar da “dûø mÿtn” olsun: Orxan Pamukun karyeri-
nin ilk vaxtlarûnda – Pamukun “i÷” vÿ “dûø” mÿtnlÿri arasûnda
bir uyum vardû. Mÿtnlÿr ÿdÿbiyyatûn ÿnÿnÿvi formalarû ilÿ dÿ
uyumlu idilÿr. Sonra ilk romanûyla qazandûüû þdölÿ rÿümÿn,

599
80-ci illÿrin baølanüûcûnda ÷ox tanûnmûrdû Pamuk, amma ömid
vÿd elÿyirdi. Bununla belÿ, ikinci, ö÷öncö vÿ sonrakû roman-
larûyla 90-cû illÿrin ortalarûnda ÿdÿbiyyat dönyasûnûn önlö
ismi oldu, bÿlkÿ dÿ, ÿn önlösö... Hÿmin vaxtlarda dönyayla
ÿlaqÿlÿrimiz bir seyretmÿ ÿlaqÿlÿrinÿ dþnmöødö. Reklamlar-
la, televiziya kanallarûndan sa÷ûlan iøûltûlarla, kompцter,
videolarla bþyömöø tamaøa÷û kötlÿsinin ulduzlarûyla rÿqabÿt-
dÿ aülagÿlmÿyÿcÿk qÿdÿr sþnök bir önlö ÿdÿbiyyatûn verÿ
bilÿcÿyi. Ona gþrÿ dÿ bu toplumda var olduüunuzu tÿsdiqlÿ-
mÿk ö÷ön oxunmaq deyil, baxûlmaq, gþrölmÿk, seyr edilmÿk
lazûm idi. Pamuk, oyunu øÿrtlÿrinÿ gþrÿ oynadû; “Mÿnim
adûm Qûrmûzû” bu alÿmÿ ÷ûxan ilk roman kimi baxûlan, gþrö -
lÿn, seyr edilÿn yazarûn cÿhrÿsi oldu. Bunu yaxøû tanûyanlarla
tanûdanlarûn, tanûmaya sþykÿnÿn bilgiylÿ tanûtmanûn bilgisi -
nin bir-birindÿn tamam ayrûldûüû reklam dili se÷ilmiø, i÷
mÿtnlÿ dûø mÿtnin uyumu ÷atlamûødû. “Qar” romanûnû bu
÷atdaüû yeni uyum formasûnda qapatmaq yolunda atûlmûø bir
addûm olaraq dÿyÿrlÿndirmÿk gÿrÿkdi. “Èstanbul, Xatirÿlÿr vÿ
Øÿhÿr” desÿ, i÷ vÿ dûø mÿtnlÿr tamamilÿ – qorxuram ki, bir
daha he÷ ayrûlmasûnlar – bötþvlÿøirlÿr.

8=)4 %

UB B B < < B = B < B

B" B B!B < < B V

Orxan Pamukun adû mötlÿq ÿdÿbi uüurun sinonimidir.

Deyilÿnÿ gþrÿ, o, son 400 il ÿrzindÿ bötön dönyada ÿsl øþhrÿt
qazanan, 1990-cû illÿrin baølanüûcûnda “Qara kitab” (1990)

600
 Orxan Pamuk V $ %" $

romanûyla dönya ÿdÿbi konyuнkturunun ÷ÿr÷ivÿsinÿ daxil Inventas vitam

olan ilk törk yazû÷ûsûdû. Nÿsrdÿ Qÿrbi Avropa nÿsrinin qöd-

juvat excoluisse
per artes

rÿtli ÿnÿnÿlÿrini Øÿrq dönyaduyumu, fÿlsÿfÿsi vÿ koloritiylÿ

ustalûqla ÷ulüaødûran Pamuku artûq bu gön dönya ÿdÿbiyyatû-
nûn nÿhÿnglÿri Xorxe Luis Borxes, Ètalo Kalvino, Milorad
Pavi÷ vÿ Umberto Ekoyla yanaøû qoyurlar. Yazû÷û Andrey
Kurkovun dÿvÿtiylÿ Ukraynada olan, Yekaterina Botanova
vÿ Andrey Bondara mösahibÿ verÿn Orxan Pamukun ÿdÿbi
baxûølarû oxucular ö÷ön maraqlûdû.
– 49#0 +.- 57#. 6#/#/+.S 241;#+- 57#.&P S5S4.S4+0+;+0

– Yalnûz ingilis dilinÿ tÿrcömÿlÿri tutuødurmaüa imka-

6S4%M/S5+0S 0S;#4S6 '.S:+45+0+;/+

nûm var. Mÿn o ÷evirmÿlÿri tÿrcömÿ÷iylÿ mözakirÿ elÿmÿyÿ

÷oxlu göc vÿ enerji xÿrclÿyirÿm. Èngiliscÿyÿ tÿrcömÿlÿr, necÿ
deyÿrlÿr, yeganÿ “tÿsdiqlÿnmiø” tÿrcömÿlÿrdi. Hÿtta onlarda
da xeyli itki var. Bir ne÷ÿ il qabaq ingiliscÿyÿ ÷evrilmiø “Qara
kitab” tÿzÿdÿn, baøqa tÿrcömÿ÷i tÿrÿfindÿn ÷evrilÿcÿk. Bu
cör qÿrarû mÿtnlÿ razû olmadûüûma gþrÿ qÿbul elÿmÿmiøÿm.
Kitab ÷apdan ÷ûxandan sonra dedim: “Saü ol, gþzÿl tÿrcömÿ-
di!” Amma vaxt ke÷dikcÿ adamlar mÿnÿ etiraf elÿyirdilÿr ki,
ingilisdilli oxucular ö÷ön kitabûn dili yetÿrincÿ qÿribÿ sÿslÿ-
nir. Baøa döødöm ki, ÿsÿr Orta Qÿrbin Amerika lÿhcÿsindÿ
tÿrcömÿ olunub. Problem bir dÿ ondadû ki, anqlo-ingilis
lÿhcÿsiylÿ amerikan-ingilis lÿhcÿsi arasûnda fÿrqlÿr artûr.
– M5#*+$S.S4+0+;+0 $+4+0&S &'/+5+0+; -+ OM74.7 OS-+.&S
6M4- 6#4+9+0+0 4S5/+ 6#4+9 6S4S(+0&S0 U$74#9P.#0V &R84.S4+0S
8S #0.#4P0# /M4#%+S6 '.S:+45+0+; =/7/+::S6.S 6#4+9S
/M0#5+$S6+0+; 0'%S&+
– Tÿkcÿ onlar yox, bötþvlökdÿ törk tarixi “sûxûødûrmaya”
mÿruz qalûb. Kamal Atatörkön ÷aüdaø Törkiyÿ Respublikasû
layihÿsi islama, faktiki olaraq, Osmanlû mÿdÿniyyÿtinin ÿrÿb
ke÷miøinÿ gþz yummaqdan ibarÿt idi. Demÿzsÿnmi, gÿlin,
bizÿ tÿsir elÿyÿn bu perslÿri vÿ ÿrÿblÿri, sadÿcÿ, kÿsib ataq.
Gÿlin vesternÿ (qÿrblÿømÿyÿ) öz tutaq. ßlbÿttÿ, o nÿ birinci,

601
nÿ sonuncu idi. Vesternlÿømÿyÿ tÿhrik XVIII vÿ XIX yözillÿ-
rin qovuøuüunda, avropalûlardan daddûqlarû mÿülubiyyÿt adÿ-
tÿ ÷evrilÿndÿ padøah tÿrÿfindÿn gÿldi. Onda sultan soruødu
ki, avropalûlarûn ordusu niyÿ göclödö. Osmanlûlar avropalûla-
rû baøa döømÿk ö÷ön ÷oxlu vaxt vÿ enerji xÿrclÿdilÿr. Èndiyÿ-
cÿn davam elÿyÿn sivilizasiya prosesi baølandû. ßlbÿttÿ, sþhbÿt
sivil dÿyiøikliklÿrdÿn gedir. Hÿr øey hÿrb elmindÿn, tÿbabÿt-
dÿn, universitetlÿrdÿn vÿ sairÿdÿn baøladû, amma, ÿlbÿttÿ,
belÿ iddialû mÿdÿni dÿyiømÿ layihÿsinin vÿ sivilizasiyanûn
möxtÿlif ösullarla möqavimÿt gþstÿrÿn ÿleyhdarlarû tapûlûr.
Bþyök hesabla vesternlÿømÿ layihÿsi döømÿn tÿlÿb elÿyirdi,
belÿlÿri tapûldû – irticalûlar, ÿnÿnÿ÷ilÿr, möhafizÿkarlar. Onlar
indiyÿcÿn vuruøurlar. Þlkÿnin mÿdÿni ruhu da bu möbari-
zÿylÿ möÿyyÿnlÿøirdi. Sÿksÿn il qabaq Kamal Atatörk Törkiyÿ
Respublikasûnûn ÿsasûnû qoyanda hÿmin ideyaya sþykÿnirdi.
O, mahiyyÿtcÿ törk xalqûnû (nÿzÿrÿ almaq lazûmdû ki, hÿtta
XX yözilin baølanüûcûnda belÿ “törk” sþzö o qÿdÿr populyar
deyildi) ixtira elÿdi. Atatörk Osmanlû hþkmdarlûüûnûn da,
sadÿ xalqûn da törkcÿ danûømasû faktûndan ÷ûxûø elÿyirdi.
Demÿli, törk olacaüûq! O, eyni zamanda törk ke÷miøini ÿrÿb
ke÷miøindÿn aralamaüa ÷alûøûrdû: baøqa cör desÿk, gÿlin
Osmanlû yözilliklÿrini unudaq, axû bizim törklöyömöz” hÿlÿ
islamdan qabaqkû dþvrlÿrdÿ mþvcud idi. O, törk millÿtini
Orta Asiya törklÿrinÿ, sadÿ adamlara sþykÿnib yaratdû. Hÿtta
mÿnim uøaqlûq illÿrimdÿ Osmanlû ke÷miøi pis, irtica÷û, qeyri-
÷aüdaø, qeyri-avropalû sayûlûrdû. Mÿn “Qara kitab” da bu barÿ-
dÿ danûømaq istÿmiøÿm.
– //# U #4# -+6#$V $+4 N19 %S*S6.S4+0S )R4S

– Hÿ, bioqrafik tÿrkib hissÿ ÷ox vacibdi. Ke÷miøim barÿ-

#861$+134#(+-&+

dÿ bir ne÷ÿ sþz dedim. 1985-ci ildÿ ö÷ illiyÿ Birlÿømiø Øtatlara

getdim, arvadûm Kolumbiya Уniversitetinin tÿqaödönö alûrdû.
Amerika postmodernizmi mÿnÿ Törkiyÿnin þz ke÷miøiylÿ
÷ÿtin mönasibÿtlÿrindÿn baø ÷ûxartmaq imkanû verdi. Borxe-

602
 Orxan Pamuk V $ %" $

sin vÿ Kalvinonun ÿsÿrlÿrini oxuya-oxuya irtica÷û olmadan Inventas vitam

vÿ tarixin ideoloji tÿlÿlÿrinÿ döømÿdÿn Osmanlûnûn ke÷miøi

juvat excoluisse
per artes

haqqûnda necÿ danûømalû olduüumu baøa döødöm. Onda sufi

poeziyasû vÿ islam mistisizmiylÿ maraqlanmaüa baøladûm.
Xoøbÿxtlikdÿn Kolumbiya Уniversitetindÿ bþyök törk øþbÿsi
vardû. Dönyÿvi islam ÿdÿbiyyatûnû orada kÿøf elÿdim. Mÿn
sufi poeziyasûnû dinsiz adam kimi oxuyurdum. Bu da, sÿn
demÿ, dini mÿtnlÿrin ilk belÿ oxunuøu imiø. Axû hÿmin möÿl-
liflÿr, mÿsÿlÿn, Mþvlana populyar idilÿr, amma þz klassik
mÿnasûnda mÿøhuruydular. Mÿn ilahi mödrikliyÿ yox,
söjetlÿrÿ, alleqoriyalara fikir verirdim. Demÿk olar, borxes-
vari ÿhvalatlarla qarøûlaøûrdûm. Elÿ onda gþrdöm ki, Avropa
vÿ islam orta ÿdÿbiyyatûnûn quruluøu ÷ox oxøardû: mahiyyÿtcÿ
alleqoriyalar eynidi. “Qara kitab” iki-ö÷ klassik sufi mÿtninÿ
ÿsaslanûr. Mÿsÿlÿn, “Quø yûüûncaüû” – þz Allahûnû axtaran,
nÿhayÿt, Allahûn onlarûn þz i÷indÿ olduüunu baøa döøÿn quø
dÿstÿsinin hekayÿti idi. Mÿn törk yazû÷ûlarûnûn ÿvvÿlki nÿsillÿ-
rinin, sadÿcÿ, qalxa bilmÿdiklÿri ÷ox ÿlveriøli mþvqedÿyÿm:
ÿnÿnÿylÿ bilavasitÿ mönasibÿtlÿr yaratdûm, bizim klassiklÿri-
mizin yaratdûqlarûnûn gþzönön i÷inÿ baxdûm vÿ kitab yazdûm.
“Qara kitab”ûn quruluøu Èstanbulu xatûrladûr. Mÿn onu yazan-
da, Coysun “Uliss”inÿ oxøayan ÿsÿr yaratmaüa bþyök cazibÿ
– bir qÿdÿr milli – duyurdum. Onun qarøûsûnda da he÷ kÿsin
diqqÿt yetirmÿdiyi øÿhÿr dururdu. Coys da bu øÿhÿri Yer
körÿsinin mÿrkÿzinÿ qoymaüa þzöndÿ yetÿrincÿ cÿsarÿt tap-
dû vÿ onun haqqûnda elÿ bir kitab yazdû ki, oxucu baøa döødö:
Qÿrb sivilizasiyasûnûn ÿn ki÷ik mÿtnini göndÿlik mþvcudlu-
üun xûrda detallarûnda axtarmaq olar. Möÿyyÿn mÿnada,
“Qara kitab” möÿllifin döøöncÿsindÿ baø verÿn “Uliss”lÿ sþz-
söz dialoq formasûnda yazûlûb.
– +4+0%+ 0S 8#4&P – 1:5 :195# U #4# -+6#$VP0

– Doürusunu deyim, xatûrlamûram. Þzömö bildiyim qÿdÿr,

:#;P./#5P +&':#5P

mÿnim øöurumda hÿmiøÿ tÿxÿyyölömön diqqÿt mÿrkÿzindÿ

603
duran bir ne÷ÿ ÿdÿbi problem proqramû durur. Kitab da dÿr-
hal onlarûn hamûsûnû hÿll elÿyir. “Uliss” dÿn baøqa Borxesin
alleqoriyalarû özÿrindÿ dÿ döøönördöm. Amma mÿn Afina vÿ
Diana haqqûnda yox, klassik ÿrÿb islam personajlarû barÿdÿ
yazmaq istÿyirdim. Borxes mÿnÿ ifadÿ elÿmÿk ösulunu tap-
maüa kþmÿk gþstÿrdi Coys fikrimi Èstanbulda cÿmlÿødirmÿ-
yin, eyni zamanda da bu ÿsÿri irimÿtnli dialoq kimi qurmaüûn
yolunu gþstÿrdi. Bu kitabda hÿm dÿ Ekonun vÿ Kalvinonun
tÿsiri dÿ duyulur. Qeyd-øÿrtsiz Prust da hiss olunur.
– #*# &1Q4757 0'%S 1.74 1.570 6S03+& 5+;+ 10.#4.#

– Hÿ, amma artûq axûr vaxtlar möqayisÿ elÿmÿyÿ ara verib-

/M3#:+5S '.S/S-&S *#3.P&P

lÿr. Èlk kitablarûmla ÿlaqÿdar olaraq, Qÿrb tÿnqidi, xösusilÿ

Amerika tÿnqidi 20-yÿ yaxûn möxtÿlif ad xatûrladû, bÿzÿn
tÿsiri hÿddÿn artûq øiøirtdi. Mÿsÿlÿ burasûndadûr ki, ÿgÿr
Qÿrb adamû deyilsÿnsÿ, hÿmiøÿ sÿnÿ ÿcaib heyvan kimi baxa-
caqlar. Elÿ bil, tÿzÿ meyvÿsÿn, nÿsÿ portaüalla øaftalû ara-
sûnda bir øeysÿn. Mÿnim nömunÿmdÿ portaüal Borxesdi,
øaftalûsa, adÿtÿn, Eko olur. Èyirmi il ÿvvÿl ilk kitabûm Èngiltÿ-
rÿdÿ balaca bir nÿøriyyatda ÷ûxanda naøir mÿndÿn soruødu:
“Öz qabûüûnda nÿ yazaq. Bir ne÷ÿ ad de”. Onda cavan idim vÿ
þzömÿ ÷ox ciddi yanaøûrdûm, ona gþrÿ dÿ bötþv bir siyahû
yazdûm: Щofman, Dostoyevski, Nabokov, Kalvino. Mÿnim
naøirimsÿ yalnûz Kalvinonun adûnû saxladû. Hÿ, ÿlbÿttÿ ki,
bötön ressenziyalarûn surÿtini ÷ûxarûrdûlar. Bunu ona gþrÿ
yazmûødûlar ki, mÿn belÿ saxlamûødûm.
– S5 6S03+&N+.S4 $7 %M4 /M3#:+5S.S4 1./#&#0

– Hÿ, ÿlbÿttÿ, bu, biznesdi... Amma hÿmin biznesdÿ qÿribÿ

0'%S :#O#5P0.#4

øeylÿr baø verir. Tutaq ki, mÿn mÿqalÿ ö÷ön ideya toplayû-
ram: hÿr mÿqalÿ ö÷ön möÿyyÿn faktûm var. Belÿliklÿ, onlar-
dan birini adûmûn dözgön yazûlmasûna hÿsr elÿyirÿm. Adûm
÷ox sadÿdir, amma aülagÿlmÿz variantlarûn bötþv bir kollek-
siyasû toplanûb. Baøqasû kitabûn öz qabûüûnûn son sÿhifÿsiylÿ

604
 Orxan Pamuk V $ %" $

baülûdû. Mÿsÿlÿn, Qarsia Markes barÿdÿ maraqlû tarix÷ÿ var. Inventas vitam

Markesin “Yöz ilin tÿnhalûüû”nûn Amerika nÿørindÿ yazûlûb:

juvat excoluisse
per artes

“Qarsia Markes – Varqas Lyosadan sonra Latûn Amerikasû-

nûn ÿn yaxøû yazû÷ûsûdû”. On il sonra ÿlimÿ Varqas Lyоsаnûn
kitabû ke÷di, öz qabûüûnûn son sÿhifÿsindÿ yazûlmûødû: “Qarsia
Markesdÿn sonra Varqas Lyosa Latûn Amerikasûnûn ikinci
yazû÷ûsûdû”. Hansû naøirlÿr ö÷ön ekzotik quøsansa, hÿmiøÿ sÿni
artûq oxucularûn tanûdûüû daha mÿøhur olan kiminlÿsÿ möqa-
yisÿ elÿyirlÿr. Artûq indi mÿni he÷ kÿslÿ möqayisÿ elÿmirlÿr,
yalnûz yazûrlar: “Mÿnim adûm Qûrmûzû” kitabûnûn möÿllifi.
– +;+0 /S60.S4+0+;+0 612134#(+:#5P 0'%S&+
?S*S4+ /S60 -+/+ :#O#:P45P0P; :195# /S60&S0
OS*S4 &M;S.6/S:S N#.POP45P0P;
– “Qara kitab”û yazanda belÿ bir problemim vardû. Øÿhÿ-
rin sþzlÿ tÿsvirindÿn sþhbÿt gedÿndÿ Napoleonun Misir haq-
qûnda mÿtninÿ oxøar bir øey fikirlÿømÿk ö÷ön mÿhz tÿsvir
tÿkanûnû heyrÿt verir. Tÿsvir sÿnÿti – tÿsvir olunanlarû gþrmÿ-
yÿnlÿrdÿn þtrö gþrmÿk vÿ nÿql elÿmÿklÿ baülûdû. Mÿnim
“Qara kitab” haqqûnda bu cör enerji tipim var. Nÿsrim mahiy-
yÿtcÿ tÿsvir enerjisiylÿ baülûdû, tÿsvirsÿ – hakim olmaq,
nÿzarÿt elÿmÿk, malik olmaqdû. Amma aülûmûn ikinci hissÿsi
øÿhÿrin mÿtninÿ uyüun gÿlÿn mÿtnin iølÿnib hazûrlanmasûyla
baülûdû. Bu tÿsvir deyil, øÿhÿrin anarxik dizaynûna uyüun
gÿlÿcÿk gizli melodiya strukturunun axtarûøûdû. Bu ayrû-ayrû
anlarû gþtörmÿk yox, möÿyyÿn qÿdÿr Øÿrq musiqisinÿ oxøa-
yan musiqini duymaq bacarûüûdû.
– +;+0 197%707; -+/&+ 07 /MS::S0 3S&S4

– ßlbÿttÿ, oxucum var. Nÿsr sÿnÿti oxucu tÿlÿb elÿyir. Poe-

6S5S88M4 '.S:+45+0+;/+

ziyanû þzön ö÷ön yaza bilÿrsÿn, ona gþrÿ ki, poetik mÿtn
sÿndÿn “÷ûxûr” – romantizm dþvröndÿ olduüu kimi. Nÿsr sÿnÿ-
tindÿ peøÿdÿn gÿlÿn nÿsÿ mþvcuddu. Bÿzÿn bunun “yöksÿk
sÿnÿtlÿ” he÷ bir ÿlaqÿsi olmur. Maraqlû tarix÷ÿ var, amma mþv-
cudluüunu nÿzÿrÿ almalû olduüun oxucu da var. Bu mÿnada,

605
nÿsr ÷ox ciddi sÿnÿtdi, zaman ke÷dikcÿ qÿhrÿmanlûq iøinÿ
÷evrilÿ bilÿr. Amma roman÷û hÿmiøÿ oxucuya “xidmÿt elÿ -
yir”. Bu cÿhÿtdÿn mÿnim nÿsr sÿnÿti anlayûøûm modernist
deyil. ßlbÿttÿ, hÿmiøÿ yanûmda tÿxÿyyölömdÿ canlandûrdû-
üûm oxucu var. “Qara kitab”û yazanda xÿyalûmda canlandûr-
dûüûm oxucu belÿ gþrönördö – mörÿkkÿb vÿ aülagÿlmÿz
Èstanbulda yaøayûr, amma bu øÿhÿr haqqûnda беля yazmaüûn
mömkön olduüunu tÿsÿvvörönÿ gÿtirÿ bilmir. Baølûcasû da,
mÿtndÿn heyrÿtlÿnmÿyi daha yaxøû olardû. Onda törk ÿdÿbiy-
yatû sosial mþvzulara ÷ox aludÿ idi. ßlbÿttÿ, Èstanbul haqqûn-
da yazan möÿlliflÿr onda da vardû, amma øÿhÿrin gizlinlÿri
barÿdÿ yazmûrdûlar. Mÿn oxucuya øÿhÿrÿ þzönÿmÿxsus sÿya-
hÿt tÿklif elÿdim, amma sosial-siyasi cÿhÿtlÿrdÿn yan ke÷ -
dim, tamamilÿ baøqa øeylÿr barÿdÿ sþhbÿt a÷dûm.
– U #4# -+6#$V&#0 5104# 5+;+ S4$&S N19 :M-5S-
3+:/S6.S0&+4/S:S '8&S )M%.M 6S3.+& '.S/S:S
$#O.#&P.#4 +5/S0 U S0+/ #&P/ P4/P;PV0P :#;#0&#
R; 197%707;7 &#*# N19 S4$ #&#/P :#97& 6M4-
6S5S88M4 '.S:+45+0+; !195# $7070 S*S/+::S6+ :19&7

– Bu sualû mÿnÿ tez-tez verirlÿr, xösusilÿ dÿ Törkiyÿdÿ.

Ona gþrÿ ki, ÿsÿrlÿrimi bir ÷ox dillÿrÿ ÷evirÿndÿn sonra yara-
nan vÿziyyÿt øöbhÿ doüurur: o, Qÿrbdÿ ona gþrÿ belÿ mÿø-
hurdu ki, onlarûn xoøuna gÿlmÿyÿ ÷alûøûr, bizim yox. Bu kön-
cÿ qûsnamaüûn siyasi ösuludu... ßvvÿlcÿ mÿn yalnûz törk oxu-
cusu barÿdÿ döøönördöm. Èndisÿ artûq qeyri-törk auditori-
yaya diqqÿt yetirmÿyÿ bilmÿrÿm. “Qara kitab”, mÿsÿlÿn, Tör-
kiyÿdÿ dÿ, ABØ -da da iki yöz min tirajla satûlûb. Mÿndÿn dÿ
kimin barÿsindÿ döøöndöyömö soruøanda: “Yalnûz sizin barÿ-
nizdÿ, ÿziz törklÿrim! Bötön bu xristianlarasa nifrÿt elÿyirÿm”,
– demÿmÿk mÿnim tÿrÿfimdÿn doüru olmazdû. Digÿr tÿrÿf -
dÿnsÿ axmaq deyilÿm, axû bu möhitdÿ belÿ suallarû ÷ox yaxøû
baøa döøörÿm: “Þzönözdÿn möøtÿbeh deyilsiniz ki? Kötlÿnin
ekzotikaya olan maraüûnû qûzûødûrmûrsûnûz ki?..” Bu suallarû
astar özönÿ ÷evirirÿm vÿ hÿmin suallar yeni romanûmda var.

606
 Orxan Pamuk V $ %" $

Mÿndÿn þtrö roman÷û olmaq son hadisÿlÿrÿ yaradûcû möna- Inventas vitam

sibÿt gþstÿrmÿkdÿn ibarÿtdi. Elÿ yazû÷ûlar var ki, deyirlÿr:

juvat excoluisse
per artes

“Tÿnqid÷ilÿrin, oxucularûn nÿ fikirlÿødiklÿrinин mÿndÿn þtrö

ÿhÿmiyyÿti yoxdu, mÿni tÿrcömÿnin kefyiyyÿti maraqlandûr-
mûr”. Amma bötön bunlar mÿnlik deyil. Mÿnim hÿyatûmda
cörbÿcör situasiyalar olur, bu barÿdÿ þzömÿ hesabat verirÿm.
Ucuz gediølÿr elÿmirÿm – deyÿk ki, yalnûz Almaniyada, yaxud
Birlÿømiø Øtatlarda, ya da Törkiyÿdÿ yaxøû satûlmasû xÿtrinÿ
romanlarûma he÷ nÿ artûrmûram. Mÿn – sadÿcÿ, mÿnÿm.
– %P +..S4&S &#*# &1Q4757 #/M0M0
U #70V70&#0 5104# 6S03+& $R:M- 0#44#6+8+0 R.M/M
$#4S&S &#0PO/#Q# $#O.#&P //# U #4# -+6#$VP
197:#0&#0 5104# $'.S $+4 6S5S88M4 :#4#0P4 -+ $R:M-
0#44#6+8 :'0+ *S:#6 3#;#0P4 '%S (+-+4.SO+45+0+; 49#0
#/7- $R:M- 0#44#6+8+0 &+4NS.+O+0S 5S$S$ 1.# $+.S4/+

– Oh, mÿn artûq demiøÿm ki, ÷ox ciddi adamam... Hÿmiøÿ

bu vÿ ya digÿr øeyin þlmÿsini tÿsdiq elÿyÿnlÿrÿ ÷ox inamsûz-
lûqla yanaømûøam. Tÿnqid÷ilÿrsÿ on ildÿn bir mötlÿq romanû
þldörörlÿr. Sonra da mÿndÿn soruøurlar: “Cÿnab Pamuk,
roman þldö? Bu barÿdÿ nÿ fikirlÿøirsiniz? Mÿn? Mÿnim
bötön dönyada o qÿdÿr oxucum var ki! Nÿhayÿt, mÿn roman
yazmaqla pul qazanûram. Roman þlöbmö? Bilmirÿm! Roma-
nûn þlmÿsi mÿsÿlÿsi yetÿrincÿ möntÿzÿm olaraq ortaya ÷ûxûr
vÿ yox olur. Romanûn þlmÿsi barÿdÿ Kamödÿn sonra yox,
yeni fransûz romanû eksperimentlÿrinin – Alen Rob Qriye,
Natali Sarrot vÿ bötön bu nÿsildÿn sonra danûømaq daha
maraqlûdûr. Onlar gþzÿl kitablar yazûblar, amma romanû
÷ûxûlmazlûüa salûblar. O biri tÿrÿfdÿn, mÿncÿ, bþyök narrativ
indiyÿcÿn mþvcuddu vÿ romanûn canlanmasû da mömkön-
dör. Amma, hÿr halda, roman onsuz da saüdûr. Romanûn
yaøarlûlûüû onun elastikliyindÿn asûlûdûr, bu janr möxtÿlif for-
malar ala bilÿr. ßnÿnÿlÿrÿ tÿzÿdÿn baxmaq, essedÿn istifadÿ
etmÿk, qadûn mÿhÿbbÿt romanûnû, detektivi oynatmaq olar.
Hÿr nÿ gÿldi vÿ haradan gÿldi, oüurlayûb gÿtirmÿk olar.”

607
 – 97%7 ;R83M0M; 0'%S&+4 >#Q&#O S&S$+::#6P0

– Tomas Bernщarddan, hÿm dÿ ki Borxes vÿ Kalvinodan

/S0;S4S5+0+ 6S5S88M4 '.S:+45+0+;/+

zþvq alûram. Culian Bþrns vÿ Pol Osteri ÷ox qiymÿtlÿndiri-

rÿm. Con Bort xoøuma gÿlmÿdi, hÿddÿn artûq postmoder-
nistdi, þz postmodernizmindÿn hÿddÿn artûq razûdû. Arunda-
ti Roy “Xûrdalûqlarûn Allahû” adlû gþzÿl roman yazûb, amma
o, bir kitabûn yazû÷ûsûdûr, östÿlik dÿ, roman sÿnÿti haqqûnda
kitabdan Hindistan barÿdÿ kitabû daha yaxøû yazûr. Uilyam
Berrouza hþrmÿtlÿ yanaøûram, amma doxsanûncû illÿrdÿ Tör-
kiyÿdÿ ÷ox mÿøhur olan ×arlz Bukovskinin pÿrÿstiøkarlarû
arasûnda deyilÿm. Bir ÷ox cavan yazû÷ûlar onu yamsûlamaüa
cÿhd elÿyiblÿr.
– S5 ?S43+ 8412# S&S$+::#6.#4P0&#0 5+;S

– O qÿdÿr dÿ ÷ox mÿlumatûm yoxdu. Milord Pavi÷in

0S /S.7/&7

“Xÿzÿr sþzlöyö”nö oxumuøam. Mÿn belÿ kitab yazmazdûm.

Amma o biri tÿrÿfdÿn dÿ, onun problemi mÿnim problemimÿ
oxøayûr: o, Avropa ÿdÿbiyyatûnûn ÿyalÿtindÿ yaøayûr, elÿ bir
þlkÿdÿ doüulub ki, bu mÿmlÿkÿtdÿ, törklÿr demiø, aüzûnla
ox da tutsan, he÷ kÿsin xÿbÿri olmaz. Pavi÷ dÿ elÿ hÿmin Bor-
xes vÿ Kalvinonu oxuyub, sosial-siyasi hadisÿlÿrdÿn yetÿrin-
cÿ uüurla qa÷ûb, axûr mÿqamda, hÿr halda, onlarû gþstÿrib.
Sÿksÿninci-doxsanûncû illÿrin qovuøuüunda ÷ox dÿbdÿ olan
Daniil Kiøi oxumuøam. Meøa Selimovi÷ Törkiyÿdÿ kifayÿt
qÿdÿr mÿøhurdu, amma mÿnÿ tÿsir elÿdiyini deyÿ bilmÿrÿm.
ßlbÿttÿ ki, Boqumil Qrabalû tanûyûram. Onun “Xösusi nÿzarÿt
altûndakû qatar” povesti Törkiyÿdÿ ÷ox mÿøhur idi.
– ':+4.S4 -+ 5+;+0 S4$&S /SO*74 1./#QP0P;
+4.SO/+O ?6#6.#4&# 31*7/.#4P0P;P0 :#O#/#5P:.# $#Q.P&P
'.S 57#.# 5+; U6M4-5#:#QP S:#.S65#:#QPV %#8#$
8'4+45+0+; +;&S0 R64M S:#.S6N+.+- 0S&+
– Bir ne÷ÿ il ÿvvÿl ilk, zarafatyana dediyim kimi, son
siyasi romanûmû yazdûm. Siyasi o demÿkdi ki, bötön ÿsas

608
 Orxan Pamuk V $ %" $

qÿhrÿmanlar siyasÿtÿ qoøulublar, söjet qÿsdÿn siyasilÿødi- Inventas vitam

rilib. Amma bir problem vardû: siyasi roman artûq ÷oxdan

juvat excoluisse
per artes

kþhnÿlib. Buna gþrÿ dÿ parlaq vÿ örÿyÿyatûmlû yeni, eksperi-

mental, postmodern roman yazmalû oldum. Bu romanûn baø-
lûca mþvzularûndan biri ÿyalÿt÷ili idi. Ona gþrÿ ki, mÿndÿn
þtrö bu sþz mahiyyÿtcÿ pis deyil, ÿksinÿ, bþyök mþvzudur.
Birincisi, hÿmin ifadÿ øöurun dÿrdidi: dönyanûn, sivilizasiya-
nûn tarixi baøqa yerdÿ yazûlûr. Orda hadisÿ baø verir, hÿmin
hadisÿ barÿdÿ sÿnÿ sonra xÿbÿr verirlÿr. Sÿnÿ qalan yeganÿ
øey bu xÿbÿri qÿbul elÿmÿk olur. Sÿn oyun÷u deyilsÿn, möba-
riz deyilsÿn. Hÿtta sÿnin sÿnÿtinin tutaq ki, romanûn, yaxud
ÿdÿbiyyatûn tarixi belÿ Nyu-Yorkda, Londonda, yaxud Paris-
dÿ bþyök adamlar tÿrÿfindÿn hÿll olunur. Sÿnÿsÿ bu mÿlumat
da gec gÿlib ÷atûr. Bu vÿziyyÿt mÿni hÿddÿn artûq qÿzÿblÿndi-
rirdi: birincisi, ÿyalÿtdÿki hÿmvÿtÿnlÿrimÿ acûüûm tuturdu ki,
bu cör vÿziyyÿt onlarû narahat elÿmir vÿ hÿtta þzlÿrinin milli
sÿviyyÿlÿriylÿ qörur duyurlar. Èkincisisÿ, Nyu-Yorkdakû bu
tiplÿrÿ hiddÿtlÿnirdim ki, dönyanûn ÿdÿbi zþvqönö möÿyyÿn-
lÿødirÿ -möÿyyÿnlÿødirÿ onu idarÿ elÿmÿkdÿn zþvq alûrlar.
“Qar” adlanan siyasi romanûmda belÿ vÿziyyÿti dramatiklÿø-
dirirÿm. Mÿsÿlÿn, indiyÿcÿn qarøûlaødûüûm bu problem barÿdÿ
hÿmin kitabda yazmûøam. Romanûma dönya paytaxtlarûnda
resenziya yazanda qeyd elÿyÿcÿklÿr ki, möÿllif “törk, mösÿl-
man yazû÷ûsûdû”. Mÿnim bötön qÿhrÿmanlarûm da, qaldûrdûüûm
ömumbÿøÿri problemlÿr dÿ etnik problem ÷ÿr÷ivÿsinÿ sûxûø-
dûrûlacaq. Mÿnim bÿøÿriliyim milliyÿtimlÿ möÿyyÿn olunur.
Amma bu ÷ox øÿrtidi: hÿr bir insanûn milliyyÿti var! Dönyanû
Qÿrb idarÿ elÿdiyindÿn onun sÿrhÿdlÿrindÿn kÿnarda “etnik
dönya” baølayûr. Mahiyyÿtcÿ mÿnim qÿhrÿmanlarûmûn huma-
nistliyi Qÿrb tÿrÿfindÿn möÿyyÿn olunur. ßgÿr, tutaq ki, ame-
rikalû Pol Oster mÿhÿbbÿt romanû yazûrsa, bu mÿhÿbbÿtin
ömumbÿøÿri tÿbiÿti barÿdÿ olacaq. ßgÿr mÿn mÿhÿbbÿt romanû
yazsam, törk, yaxud islam mÿdÿniyyÿtinin problemlÿri barÿ-
dÿ roman olacaq. Burada yenidÿn ÿyalÿt÷iliyin ÷ÿr÷ivÿsinÿ

609
sûxûødûrûlma baø verir, mÿn dÿ buna qarøû möbarizÿ aparûram.
Ona gþrÿ dÿ ÿyalÿt÷ilik mÿndÿn þtrö øöurlu, yaxud qeyri-
øöuri vÿziyyÿtdi – tarix haradasa baøqa yerdÿ yazûlûr, sÿnsÿ,
sadÿcÿ, tarixin hödudlarûndan kÿnardasan. Ya da ×exovun
“Moskvaya! Moskvaya!” sþzödö, hÿyat harada olsa da, bura-
da baø vermir. Amma bu belÿ deyil, sadÿcÿ, gþrmÿk ö÷ön
gþz, cÿsarÿt, qabiliyyÿt lazûmdû.
– A;M0M;M N#Q&#O 6M4- 0S54+0+0 .1-1/16+8+ 41.70&#

– Birincisi, nÿsri son 30 il ÿrzindÿ yazûram, 22 il ÿrzindÿ

0'%S *+55 '.S:+45+0+;

dÿ ÷ap olunuram. Mÿnim hÿddÿn artûq ÷ox döømÿnim var.

Bu möddÿtdÿ hÿmkarlarûmla hÿmrÿylik hissimi itirmiøÿm.
Mÿn þzömö tÿnha hiss elÿyirÿm. Ola bilÿr ki, kimsÿ kÿnar-
dan mÿnimlÿ baøqa yazû÷ûlar arasûnda nÿsÿ ömumi bir øey
tapa bilÿr, amma mÿn bunu hiss elÿmirÿm. Þz hÿmkarlarûm
olan yazû÷ûlarla bir yerdÿ olanda þzömö rahat saymûram.
– %+ +.&S U/+..+ :#;PNPV &R8.S6 4M6$S5+0&S0
+/6+0# '.S&+0+; 7 *S4S-S6.S 0S &'/S- +56S:+4&+0+;
M9#.+( *S4S-S6+ +&+/+ 7 )M0 *S/+0 #&&P/P 6S-4#4
'.S:S4&+0+;/+
– Möbahisÿsiz, o zaman belÿ hÿrÿkÿt elÿmÿli idim. Onda
hÿbsxanada jurnalistlÿr, yazû÷ûlar vardû. Mÿn onlarû tanûyûr-
dûm... Hþkumÿt mÿni se÷ÿndÿ ÷ox tÿÿccöblÿndim. Ola bilsin,
ona gþrÿ ki, kitablarûm yaxøû vÿ ÷ox tÿrcömÿ olunurdu, mÿni
se÷mÿmÿk utandûrûcû olardû. Amma digÿr tÿrÿfdÿn dÿ, hþku-
mÿt o qÿdÿr yazû÷ûnû vÿ jurnalisti tÿqib elÿyirdi ki, mÿnÿ elÿ
gÿlir, addûmûm onlarû o qÿdÿr dÿ tÿÿccöblÿndirmÿdi. Demÿli,
÷ox bþyök qÿhrÿmanlûq deyildi. Sÿs-köyösÿ Qÿrbdÿ qaldûr-
dûrlar. Amma vÿziyyÿt buna dÿymÿzdi. Mÿn ÷oxlu belÿ addûm-
lar atmûøam. Hÿmin hÿrÿkÿti bu gön elÿyÿrdimmi? Yox. Ona
gþrÿ ki, son illÿr ÿrzindÿ Törkiyÿ parlamenti þlkÿnin Avropa
Èttifaqûna daxil ola bilmÿsi ö÷ön ÷oxlu yeni qanunlar qÿbul
elÿdi. Dþvlÿt aülagÿlmÿz tÿrÿqqi nömayiø etdirdi. Demirÿm
ki, Törkiyÿ gþzÿl þlkÿyÿ ÷evrilib, amma mÿnim enerjim indi

610
 Orxan Pamuk V $ %" $

Törkiyÿnin AÈ-yÿ daxil olmasûna yþnÿlib. Bu nÿ vaxtsa baø Inventas vitam

vermiø bir øeyi tÿnqid elÿmÿkdÿn vacibdi.

juvat excoluisse
per artes

– +;&S0 R64M R; :#4#&P%P.P3 '0'4,+0+;+ M4-+:S&S-+

:#97& &M0:#&#-P 5+:#5+ /S5S.S.S4+0 *S..+0S :R0S.6/S-
8#%+$&+4/+
– Èyirmi yaøûm olanda yazmaüa, otuz yaøûm olanda ÷ap
olunmaüa baøladûm, siyasÿtÿ qoøulmaüa ehtiyacûm yox idi,
siyasÿt mÿni maraqlandûrmûrdû. Mÿndÿn ÿvvÿl sol yazû÷ûlarûn,
sosialistlÿrin ÷ox cÿsarÿtli vÿ siyasi cÿhÿtdÿn fÿal nÿsli vardû.
Mÿnsÿ abûrlû burjua uøaüû idim. Mÿni onda da sevmirdilÿr,
ona gþrÿ ki, köbar cÿmiyyÿt haqqûnda yazûrdûm. Amma sÿk-
sÿninci illÿrin ortalarûnda, beynÿlxalq alÿmÿ ÷ûxmaüa baøla-
yanda mÿndÿn siyasi hadisÿlÿrin øÿrhini xahiø elÿyirdilÿr.
Mÿnÿ “The Guardian”, “Der Spiegel” dÿrgilÿri sifariølÿr verir-
dilÿr, törk nÿørlÿrisÿ yox. Onlar tutaq ki, “The Guardian”dan
gþtöröb, ÷ap elÿyÿ bilÿrdilÿr. Amma ixtisarla. Bÿli, nÿør redak-
torlarûnûn þzlÿrinin daxili senzurasû vardû, axû iqtisadi cÿhÿtdÿn
dþvlÿtdÿn ÷ox asûlû idilÿr. Èndi vÿziyyÿt dÿyiøib. Daxili vÿ
xarici øÿrhlÿr arasûnda fÿrq yoxdu. Hazûrda siyasi hadisÿlÿr
beynÿlxalq alÿmdÿ, AÈ ÷ÿr÷ivÿsindÿ hÿll olunur. Amma siya-
sÿtdÿn ÷ox danûømûrûqmû? Ömumiyyÿtlÿ, mÿnÿ gþrÿ, siyasÿt-
bazlûq yazû÷û ö÷ön deyil. Siyasi bÿyanatlarûmû þz xalqûmûn
mÿsuliyyÿtini daøûdûüûma gþrÿ vermÿmiøÿm. Sadÿcÿ, hÿmin
vÿziyyÿt mÿni ÷ox qÿzÿblÿndirirdi. Siyasÿtÿ yaradûcûlûq enerji-
sinin tÿxminÿn 3 faizini verirÿm.

– +;+ 91O$S96 '.S:S0 0S&+

– ×ox az øeylÿr. Mÿnim xoøbÿxtliyim – yaxøû sÿhifÿ
yazmaqdûr. Vÿssalam. Hÿtta qûzûm da bilir ki, bÿdbinliyÿ
qapûlmaüûm vÿ pis ÿhvali-ruhiyyÿm yalnûz bir mÿna verir –
bu gön hÿmin sÿhifÿni yaza bilmÿmiøÿm.

611
 Orxan Pamuk V $ %" $

Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes

MVNF]QIYBS

Avropaya roman yazmaüû þyrÿdÿn yazû÷û

(Nÿriman ßáäöëðÿùìàíëû) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

] I Z !Z" Z(Z
853)4
1. Ìÿí þëöéÿì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
2. Ìÿíèì àäûì Ãàðàäûr . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
3. Ìÿí êþïÿéÿì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
4. Ãàòèë äåéÿúÿêëÿð ìÿíÿ . . . . . . . . . . . . . . . . 37
5. Ìÿí ßíèøòÿíèçÿì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
6. Ìÿí Îðõàíàì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
7. Ìÿíèì àäûì Ãàðàäûr . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
8. Ìÿíèì àäûì Åñòåðäèr . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
9. Ìÿí Øÿêóðÿéÿì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
10. Ìÿí àüàúàì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
11. Ìÿíèì àäûì Ãàðàäûr . . . . . . . . . . . . . . . . 81
12. Ìÿíÿ Êÿïÿíÿê äåéÿðëÿð . . . . . . . . . . . . . 94
13. Ìÿíÿ Ëåéëÿê äåéÿðëÿð . . . . . . . . . . . . . .103
14. Ìÿíÿ Çåéòóí äåéÿðëÿð . . . . . . . . . . . . . .111
15. Ìÿíèì àäûì Åñòåðäèr . . . . . . . . . . . . . . .119
16. Ìÿí Øÿêóðÿéÿì . . . . . . . . . . . . . . . . . . .125

613
17. Ìÿí ßíèøòÿíèçÿì . . . . . . . . . . . . . . . . . . .131
18. Ãàòèë äåéÿúÿêëÿð ìÿíÿ . . . . . . . . . . . . . . .138
19. Ìÿí ïóëàì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .145
20. Ìÿíèì àäûì Ãàðàäûr . . . . . . . . . . . . . . . .151
21. Ìÿí ßíèøòÿíèçÿì . . . . . . . . . . . . . . . . . . .156
22. Ìÿíèì àäûì Ãàðàäûr . . . . . . . . . . . . . . . .161
23. Ãàòèë äåéÿúÿêëÿð ìÿíÿ . . . . . . . . . . . . . . .167
24. Ìÿíèì àäûì þëöìäör . . . . . . . . . . . . . . .173
25. Ìÿíèì àäûì Åñòåðäèr . . . . . . . . . . . . . . .178
26. Ìÿí Øÿêóðÿéÿì . . . . . . . . . . . . . . . . . . .186
27. Ìÿíèì àäûì Ãàðàäûr . . . . . . . . . . . . . . . 202
28. Ãàòèë äåéÿúÿêëÿð ìÿíÿ . . . . . . . . . . . . . . 209
29. Ìÿí ßíèøòÿíèçÿì . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
30. Ìÿí Øÿêóðÿéÿì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
31. Ìÿíèì àäûì Ãûðìûçûäûr . . . . . . . . . . . . . 249
32. Ìÿí Øÿêóðÿéÿì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
33. Ìÿíèì àäûì Ãàðàäûr . . . . . . . . . . . . . . . 259
34. Ìÿí Øÿêóðÿéÿì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274
35. Ìÿí àtàì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289
36. Ìÿíèì àäûì Ãàðàäûr . . . . . . . . . . . . . . . 293
37. Ìÿí ßíèøòÿíèçÿì . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304
38. Óñòàä Îñìàí — ìÿíÿì . . . . . . . . . . . . . . 310
39. Ìÿíèì àäûì Åñòåðäèr . . . . . . . . . . . . . . . 319
40. Ìÿíèì àäûì Ãàðàäûr . . . . . . . . . . . . . . . 326
41. Óñòàä Îñìàí — ìÿíÿì . . . . . . . . . . . . . . 331
42. Ìÿíèì àäûì Ãàðàäûr . . . . . . . . . . . . . . . 349
43. Ìÿíÿ Çåéòóí äåéÿðëÿð . . . . . . . . . . . . . . 361
44. Ìÿíÿ Êÿïÿíÿê äåéÿðëÿð . . . . . . . . . . . . 363
45. Ìÿíÿ Ëåéëÿê äåéÿðëÿð . . . . . . . . . . . . . . 365
46. Ãàòèë äåéÿúÿêëÿð ìÿíÿ . . . . . . . . . . . . . . 368
47. Ìÿí Øåéòàíàì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 378

614
 Orxan Pamuk V $ %" $

48. Ìÿí Øÿêóðÿéÿì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383 Inventas vitam

juvat excoluisse

49. Ìÿíèì àäûì Ãàðàäûr . . . . . . . . . . . . . . . 387

per artes

50. Áèç — èêè äÿðâèø . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 402

51. Óñòàä Îñìàí — ìÿíÿì . . . . . . . . . . . . . . 405
52. Ìÿíèì àäûì Ãàðàäûr . . . . . . . . . . . . . . . 423
53. Ìÿíèì àäûì Åñòåðäèr . . . . . . . . . . . . . . . 442
54. Ìÿí ãàäûíàì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 457
55. Ìÿíÿ Êÿïÿíÿê äåéÿðëÿð . . . . . . . . . . . . 462
56. Ìÿíÿ Ëåéëÿê äåéÿðëÿð . . . . . . . . . . . . . . 476
57. Ìÿíÿ Çåéòóí äåéÿðëÿð . . . . . . . . . . . . . . 485
58. Ãàòèë äåéÿúÿêëÿð ìÿíÿ . . . . . . . . . . . . . . 496
59. Ìÿí Øÿêóðÿéÿì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 524

-1)>y

] ]"] ] & ! . . . . . . . . . 535

{ X! "] ]"|
10:)*v4,)4

Göman edilÿn möÿllif . . . . . . . . . . . . . . . . . 562

5*-2 40:70
Atamûn ÷amadanû . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 573

r9)/e*y2y8
“Ìÿí istÿdiyim romanlarû yazûram...” . . . . . 590
“ßsÿrlÿrimin tÿrcömÿsinÿ
nÿzarÿt elÿyÿ bilmirÿm...” . . . . . . . . . . . . . . 600

615
 Orxan Pamuk
V $ %" $

RGWILMIX ]R]QL]QI

×àïà èìçàëàíìûøäûð 27.08.2009. Ôîðìàò 60× ×84 1/16. Îôñåò ÷àï öñóëó.
Ôèçèêè ÷àï âÿðÿãè 38,5. Ñèôàðèø 146. Òèðàæ 7000.

“Øÿðã-Ãÿðá” ÀÑÚ-äÿ ÷àï îëóíìóøäóð

Áàêû, Àøûã ßëÿñýÿð êö÷ÿñè, 17
Òåë.: (+994 12) 474-75-62
Faks: (+994 12) 470-18-49
å-ìàèë: sharq.qarb@gmail.com