Professional Documents
Culture Documents
sf] ;+u|x
of] xf] cGt/ efjgf
1
cGt/ efjgf efu $M– jf:tljs eujfg / eujfg v';L x'g]
jf:tljs k'hf
ljifo ;'lr
d]/f] egfO
cGt/ cfTdf leqjf6 k|:km'l6t ;+u|x of] xf] efjgfTds ;+u|x, cGt/ efjgf / ;fydf syf -lzlz/ / j;Gt_
sf] ;Dk'0f{ Znf]s nodf
cfb/l0fo kf6sj[Gb of] cGt/ efjgf / syf d]/f] hLjgsf] klxnf] s[lt xf], ;fob of] clGtd klg aGg ;Snf
lsgsL d s'g} slj jf ;flxTosf/ x}g, aGg] rfxfgf / Ifdtf klg 5}g . d}n] of] ;+u|x /x/ nfu]/ n]v]sf]
xf]Og jf:tjdf ?g]dg s;nfO{ kf] x'G5 / of] ;+u|x n]Vbf d w]/f} g} /f]Psf] 5', dnfO{ nfU5 d]/f]
cFfz' ;lsO ;s]sf 5g\ .
xfdLnfO{ yfxf 5 hldg\ d'lg /x]sf vlgh tTjx? hldgn] lylrP/ ps'; d's'; eP/ ToxfF a:g g;ls
hldg km'6fP/ Hjfnf d'lv lj:kmf]6 eO{ nfefsf] ?kdf jflx/ lg:sG5g\ / ltg} nfefjf6 ;'Gb/ lxdfnsf]
lgdf0f{ x'g] u5,{ xf] o:t} g} d]/f] cGt/ cfTdf leq klg u'lD;P/ /x]sf] efjgfx? 56\kl6P/ leq j:g
g;sL Hjfnfd'vL ljikmf]6g eO{ efjgfTds nfefsf]] ?kdf, aflx/ k|ikm'l6t ePsf x'g\ . d rfxfG5'
ef}lts nfefjf6 ;'Gb/ lxdfn jg]em}F efjgfTds nfefx?, ;Dk'0f{ dfgjsf] cGt/ dg leq dfgjtfsf] :j?
kdf /xg ;sf];\ h;n] ubf{ Pp6f dfgjn] cfkm'h:tf} csf]{ dfgjå/f lk8f ef]Ug' gk/f];\ .
jf:tjdf d ;flxTo zAb hlGbg, 5Gbsf] 1fg klg 5}g, g t n]vfOdf z'4tf g}, s]lx ghfGbf ghfGb} klg
n]Vg vf]Hg' st} d]/f] e'n t xf]Og t/ ld7f] vfg kfOPg eg]/ ef]s} j:g klg t g;lsFbf] /x]5 . vfg x'g] /
vfg ;lsg] s'/f hltg} gld7f] ePklg jfRgsf] nflu vfg} kbf]{ /x]5 . xf] d}n] of] ;+u|x n]Vg' o:t}
gld7f] jf:tljstfsf] k|ofojfrL ljifo xf] .
g;'gf} ;drf/
g;'gf} ;drf/ klg d s;/L, t'nj'n x'G5 dg}
gn]vf}F efjgf eg] klg d df, 56\kl6 a9\5 emg}
kl/jfl/s, ;fdflhs, cfly{s, g}lts / /fhg}lts kIfx?df /x]sf cToGt ljs/fn ljs[lt lj;+ultx? cyf{t ;du|df
eGg' kbf{ cfh dfgjn] cfkm' dfgj x'g'sf] cy{ / cl:tTjnfO{ g} lj;]{/ cfkm' leq cGt/ lglxt
dfgjtfnfO{ lt/:sf/ ul//x]sf] b]Vbf / ;'Gbf d]/f] cGt/ cfTdf leq ePsf c;xo} lk8f / 56\kl6nfO{ s]lx
sd ug{sf] lglDt klg d}n] of] cGt/ efjgf n]v]sf] x'F .
3
dnfO{ cfzf 5, kf7sj[Gbx?n] n]vfO{sf] ef}ltstfnfO{ eGbf klg o;sf] cGt/ cflTdo, efjgfTds
Jojxfl/stfnfO{ g} k|d'v k|fyldstf lbg'x'g]5 .
s;}sf] zfl/l/s jgfj6 k|lt g3[0ff g df]lxt
p;\sf] dg Jojxf/ a'emf}Fg klxn] 5 5}g z';f]let
wGojfb
s'df/ k|;fb kf]v/]n
tfdfsf]l; ufpFkflnsf–$, dfn', bf]nvf
;Dk{s g+=M (&$(#%&@#), (*!(^$&!$&
4
a]tfnL uf=lj=;=df ljjfx eof] * lhNnf /fd]5fk xf] .
b'O{xhf/ kRRfkGg ;fndf * b'O ut] a}zfvsf] ..
5
hGdfO{ 5f]/L dfqg} elg lsg * cfdfnfO{ t8\kfpg] .
x'G5 rfxfgf cfdf leq klg t * 5f]/f g} hGdfpg] ..
6
cfkm' gf/L eP/ gf/Lx?d} * ljb|f]x pAhfpg] .
Ifl0fs k|]d / wgdf kml;sg * lhjg ljuf/L lbg] ..
7
b'j} cfuf] eP lt hNb5g\ Toflx * aG5g\ v/fgL clg .
Pp6f cfuf] ePdf csf]{ hgn] * lgefpg' kfgL alg ..
9
“ltd|f ;flyx?n] NofO{ kmnkm'n * lbP dnfO{ oxfF .
d]/f] cf1f gdfgL cfh t ltdL * uof} lsg nf} sfxfF ..”
klxn] kfk u/]/ wd{ ug'{ * ljif lkO{ d'v r'7\g' xf] .
dg leq s'ljrf/ j:g} glbg' * dfgljo wd{ xf] ..
cfkm' sfxfF hfFb}5', sf] ;Fu clg * hfg' pb]Zo s] xf] <
lo ltg} s'/fdf ljrf/ u/g';\* ljlGt cg'/f]w of] ..
13
Ifl0fs ;Gtf]ifsf] v/fa kl/0ffd * cfpF5ls ef]ln elg .
kl5 k5'tfpg' eGbf klxn} * ;f]Rg' cjZo klg ..
w'd|kfg, dfbs kbfy{, nfu' cf}ifw / h'jf tf; ;DjlGw cGt/ efjgf
hfF8 /lS; r'/f]6 v}gL clgkm]/ * ufFhf / r/]; clkmd\ .
dfgjnfO{ t bfgljo Jojxf/ * ug{ nufpg] lo x'g\ ..
14
lo lrh ;]jgaf6 dfgj x'g'sf] * cl:tTj gf;Lg]5 .
SofG;/ bd\ clg vf]ls cGo /f]un] * lbglbg\ ;tfpg] 5 ..
15
/fhg}lts cGt/ efjgf
of] cGt/ efjgf @)^%.)@.!% ut] n]lvPsf] xf], h'g lbg of] b]zdf u0ftGq 3f]if0ff
ePsf] lyof] .
16
cfuf]df u'0f tftf] k|fs[lts xf] * dfgjdf dfgjtf .
cfuf] lr;f] ePsf] 5}g cfh ts\ * dfgjtf efUof] stf ..
17
x'G5 To;a]nf dnfO{ cg'ej * :jKgfdf 5' d lst .
To:tf] lgl3{l0f sfo{ ug{ ;Sg] * dfgjg} x}g ct ..
n]v]F d}n] of] cfTdfsf hlt s'/f * h'g zAb zAb el/ .
cfzf ?lk lo cfz'sf s0fx? * emb}{ /x] tktlk ..
18
cfTdLo cfz'n] leh]sf efjgf * ;Gb]z jfxs jlg .
;Demfpg logn] hf] ulNt cl3g} * ck/fw gxf]; slxklg ..
hflg hflg hf] JolQm u5{ ck/fw * Tof] dfgj x}g sj} .
To;nfO{ ldNg] ;hfo 5}g c? s]lx * afWfg' kz' ;Fu} ..
19
;kgfaf6 ljplemP em}F t xf] * xfd|f] d[To' If0fklg .
;kgfdf b]lvPsf h'g lrhx? * ljpemFbf s]lx 5}glg\ ..
20
h]7f lzlz/ gfdsf lyP eg] * sfG5f j;Gt lyP .
z'Sn kIfsf rGb|dfem} ul/ * lt afns a9\b} uP ..
21
dl/uP s]lx If0fd} * k/] lt sfnsf] a;df ..
22
Yffn] ljlGt r9fpg ;j k|hf * lt /fhfnfO{ cj .
/fhf PSnf] eP/ a:g gx'g] * ljrf/ /fVy] ;j ..
23
h] eG5]p Tolx u5'{ cfh d}n] * eg ltdL s] u/f}F”< ..
Jffns tkm{
Tof] 3f]/ jgdf lt b'O{ jfns * /f]O{ /x]sf lyP .
/ft klg k¥of] hf8f] clt eof] * 8/}n] emg\ cfFltP ..
24
hglg gx'Fbf xfdLn] * ef]Ug' k¥of] of] b' M v .
lktf klg x'g uP * xfd|f nflu lgi7'/ ..
lzlz/ tkm{
cfuf] lng elg uPsf lzlz/ * k'u] lt w]/} b'/ .
hfbfF hfbfF pHofnf] g} eOuof] * k'u]gg\ cfuf] g]/ ..
26
u'gu'g cfjfh ;'g]/ b+u lt eP * 7fg]/ gf}nf] ta ..
a;Gt tkm{
cfuf] NofpF5g bfh'n] / clg of] * hf8f] x6fpFnf elg .
a:y] cfzul/ a;Gt, agdf * kv]{/ bfh' clg ..
h'g lbg b]lv j;Gt of] k;ndf * sfd ug{ yfn] clg .
gfkmf bf]Aa/ g} eof] tj TofxfF * v'l; eof] ;fx'F klg ..
27
So} sf/0f ePdfq u5{ hgn] * lk|lt ;a} hgdfxfF .
sf/0f 5}g eg] s;}sg lkof/ * ub{}g sf]lx oxfF ..
28
;fx'Fsf] 3/df of] ;a wg nlu * 7fpF 5}g /fVg] elg .
h–h;n] hlt h] af]lsPsf lyP * pg}nfO{ lbP clg ..
“kflh cfh tns sfFxf lsg uO;\ * P}n] cfO; nf} lsg .
;fydf cfPsL of] sf]xf] eg l56f] * s]lx g9fl6 sg ” ..
30
bfh' / efO{sf] ;f]lx lbg b]lv * lj5f]8 ePsf] klg ..
31
;fx'åf/f lnPsL ;'Gb/L hf] x'g\ * b/jf/df cfOg\ hj .
cfˆgf] :jfdL b]v]/ b08jt ul/g\ * a;GtnfO{ tj ..
32
/fhfsf] cj j+z gfz x'guof] * eG5g k|hfn] pxfF .
33
lzlz/ ltdL olx rnfp /fhsfh * v'lz u/fp hg .
lo a;Gt ag'g\ dfxfF/fhf lw/fh * hGd b]z uO{sg ..
;'Gw/fsf] ;f}Gbo{tf
lut
cfFvf 5f]lk g? eG5' ?g' k¥of 5 .
d'6' dfly 9'ª\uf /flv jfRg' k¥of 5 ..
uhn
lhGbuLdf s'g} lbg g/f]O dg{ kfP x'GYof] .
37
cGt/ dgsf s]lx OR5f k'/f ug{ kfP x'GYof] ..
af:tadf dlxnf / k'?if eg]sf,] s'g}klg JolQm ljz]if geP/, JoQmLn] p:sf] d leq
/x]sf ;of}F leGg leGg ljifox? dWo, dfq Pp6f of}g tyf k|hgg\ ljifosf] sfo{Gjog
ug{sf] lgDtL k|of]u ul/g] of}g tyf k|hgg\ c+ux? ;Fu ;DalGwt c+ux?sf] ;+o'Qm gfd
xf] .
ljif]z ul/ ;Dk'0f{ k|f0fL tyf dfga;++u b'O k|sf/sf] ZflQm xG5, !_ ef}lts ;fwgdf
cGt/lglxt zlQm @_ efj zlQm . JolQm jf d leq /x]sf cgluGtL ljifox? / d leq k|s6
ePsf / d}n] lgdf{0f u/]sf leGg leGg ljifox?sf] sfo{Gjog ug{sf] lgDtL k|of]u ul/g]
leGg leGg zlQm ePsf c+ux?sf] ;+o'Qm ?k xf] dfga zl// . oLg} leGg leGg c+ux?
sf] k|of]u ug{sf]nfuL pQm c+u;+u ;DaGwLt ljifosf] lgdf0f{, ljifout 1fgsf] cfh{g /
ljifosf] sfo{Gjog ug]{ zlQm xf], “d” . dfgjsf] leGg leGg zl//df /x]sf of]g tyf k|
hgg\ c+ux?sf] cfwf/df cfh xfdL JolQmnfO{ g} dlxnf jf k'?if elg/x]sf /x]5f}F, h'g
c+ux? “d” leq /x]sf cgluGtL ljifox? dWo, dfq Pp6f ljifo;+u ;DalGwt /x]5g, Tof]
ljifo xf], of]g tyf k|hgg\, pSt ljifosf] sfof{Gjogdf dfq, ;DalGwt JolQmsf] cfjZostf /
rfxfgf cg'?k k|uf]u ul/g], dfgasf] leGg leGg zl//df /x]sf of}g tyf k|hgg c+ux?sf] ;
+o'Qm gfd xf], dlxnf,/ k'?if .
g t ædÆ leq, of]g tyf k|hgg\ ljifo eGbf afx]s cGo To:tf ljifox? 5g\, h'g ljifosf]
sfof{Gjogdf zl//df /x]sf of]g tyf k|hgg\ c+ux? k|of]u x'g ;s'g, gt zl//df, of]g tyf k|
38
hgg\ c+u eGbf jfx]s, cGo To:tf c+ux? 5g\ h'g c+ux? of]g tyf k|hgg\ ljifo ;+u dfq ;
+DalGwt xf];\ .
ldqx?M ædÆ leq ePsf cgluGtL ljifox? dWo dfq Pp6f ljifosf] sfo{Gjogdf k|of]u
x'g], zl//df /x]sf of]g tyf k|hgg\ c+udf JoQmLsf] cl:tTj, kl/ro / klxrfg x'g ;S5 / <
jf:tadf dlxnf / k'?if dfgasf] zl//df dfq geP/ ;Dk'0f{ k|f0fLsf] zl//df /x]sf] of]g tyf k|
hgg\ c+u xf] .
efa zlQm ædÆ lagfsf] dfga zl//, :6f6{ ul/Psf] 8«fOe/ lagfsf] uf8L h:t} /x]5 . pQm
uf8L ;+u, k'Ug' kg]{ uGtJo, k'¥ofpg] dfu{ clg k'Ug'sf] pb]Zo s]lxklg x'b}g .
of] ;a} ljifo 8«fOe/ ;+u dfq x'G5, pQm uf8Ldf t leGg leGg zlQm ePsf
kf6{k'hf{ dfq x'G5g\ . h'g kf6{k'hf{x? leGg leGg ljifosf] sfo{Gjogdf k|of]u
x'G5g\ . uf8L / 8«fOe/ h:t} /x]5 zl// / ædÆ klg . x]g]{ cf+vf zl//df–b]Vg] cf+vf
ædÆ ;+u .
;'Gg] sfg zl//df–a'‰g] sfg ædÆ ;+u .
b'Vg] 3fp zl//df–b'vfO{sf] cg'e'tL ædÆ ;+u .
;Ab pRrf/0f ug]{ d'v zl//df–;Ab leqsf] efa ædÆ ;+u .
/Qm;+~rf/ ug]{ d'6' zl//df–/Qm;+~rf/sf] ljifo ædÆ ;+u .
;du|df leGg leGg zlQm ePsf ef}lts c+ux? zl//df–ljifosf] lgdf{0f, sfof{Gjog, ljifout
1fgsf] cfh{g ædÆ ;+u .
To:t}–dlxnf / k'?if ;+DaGwL of]g tyf k|hgg\ c+ux? cyf{t dlxnf / k'?if dfgjsf] leGg
leGg zl//df–of]g tyf k|hgg\ ljifo ;a} dfgasf] ædÆ ;+u .
ldqx?M dfgf}–dfga zl// r\'Das xf], dflxnf / k'?if, r'Dassf b'O{ c;dfg w'|ax? .
r'Dassf b'O{ w|'jx? leGg leGg ljGb'df eP h:t} dflxnf / k'?if klg dfga tyf ;Dk'0f{ k|
f0fLsf] leGg leGg zl//df /x]sf] x'G5 . r'Dassf c;dfg w|"ax? ;+of]hgsf] nfuL k/:k/
cfslif{t eP h:t} dlxnf / k'?if klg k/:k/ cfslif{t x'G5g\ . cfslif{t JoQmL–JolQmsf]
ljrdf geP/ dlxnf / k'?ifsf] ljrdf x'G5, h'g cfsif{0ftf af6 ;+DalGwt JolQm jf ædÆ
leq of]g tyf k|hgg\ ljifosf] lgdf{0f x'g] u5{, pQm ljifosf] sfo{Gjogdf k|of]u x'g]
c+ux?sf] gfd–xf] dlxnf / k'?if .
s'g} klg dGqfno, cfof]u, ;+3 ;+u7gx? ljifo ;+u ;DaGwLt x'g' k5{, g ls ljifosf]
sfo{Gjogdf k|of]u x'g] ;fwgdf . h:t} 3/ ;+u geP/– lgdf{0f ;+u . /]8Lof] l6=le ;+u
geP/–;+~rf/ ;+u . df]6/ uf8L ;+u geP/– oftfoft ;+u . To:t} dlxnf / k'?ifdf geP/–of]g
tyf k|hgg\ laifo ;+u . To;}n] dlxnf dGqfnosf] ;§fdf :j:Yo dGqfno cGtu{tg} /xg] ul/
of]g tyf k|hgg\ ljefu agfpg ;lsg]5, pQm ljefu af6g} of]g tyf k|hgg\ ljifo ;
+u ;DaGwLt ;Dk'0f{ sfo{x? ug{ ;lsg]5 .
ldqx? M– Pp6} dfgj zJbn] ljZjsf ;Dk'0f{ dfgjsf] ;du| dfgljo efjgTds cl:tTj b;f{p5
t/ dlxnf / k'?if, b'O leGg leGg ;Abn] ljZjsf ;Dk'0f{ dfgjsf] leGg leGg zl//df /x]sf
leGg leGg gfd / sfo{ ;Dkfbgd} k|fs[lts c;dfgtf ePsf of]g tyf k|hgg\ c+ux?sf] ef}lts
cl:tTj b;f{p5, h:af6 s'g}klg JolQmsf] jf:tljs kl/ro / klxrfg k|:6 x'g ;Sb}g, To;}n]
dlxnf / k'?if JolQm ljif]z geP/ JolQmn] k|of]u ug]{ ;fwg dfq xf] .
s'g} klg JoQmLnfO{ dlxnf af k'?if eGg ;lsg] d'ne't cfwf/x? .
39
!_ zl// / ædÆ leGg leGg geP/ Pp6} ePsf] eP JoQmLnfO{ dlxnf jf k'?if eGg ;lsg]
Pp6f cfwf/ x'g] lyof] .
@_ sfo{Gjog ul/g] ljifo ;femf geP/ dlxnf / k'?ifsf] leGg leGGf ePsf] eP
======================================
#_ dlxnf / k'?ifdf ;+DaGwL, of]g tyf k|hgg\ c+ux? zl// leq geP/ d leq ePsf] eP
===================
$_ ædÆ leq, of]g tyf k|hgg\ ljifo dfq ePsf] eP, clg zl//sf] cGo ;Dk'0f{ cux? pQm
ljifos} sfo{Gjogdf k|of]u x'g] ePsf] eP
===============================================.
%_ JolQm nfO{, dlxnf jf k'?if eGb} ubf{ g} p:sf] ;Dk'0f{ jf:tljs kl/ro / klxrfg k|
i6 ;+u v'Ng] ePsf] eP =============================
^_ leGg leGg zlQm ePsf, zl//sf ;Dk'0f{ c+ux?df ;+DaGwLt ljifosf] jf]w cyf{t 1fg
ePsf] eP ========
&_ dlxnf / k'?if ;+DalGw leGg leGg zl//df ePsf of]g tyf k|hgg\ c+u x?df klg, zl//sf
cGo c+ux?sf] h:t} sfo{;Dkfbgdf k|fs[lts ;dfgtf ePsf] eP clg leGg leGg JolQm jf
ædÆ leqsf laifox?df klg dlxnf / k'?if leGg leGg elgP h:t} slxNo} ;xdlt x'g}
gldNg] k|fs[lts c;xdlt x'g] ePsf] eP ======================
*_ cfh, dlxnf eGb}u/]sf hltklg JolQmx?, pxfx?sf] zfl//s agfa6 Pp6} ePsf] h:t}
l;2fGt ljrf/ cfr/0f / Jojxf/ klg Pp6} cyf{t ;dfg ePsf] eP clg k'?if eGb} u/]sf
JolQmx?sf] klg Pp6} eosf] eP
=============================================
(_ of]g tyf k|hgg\ ljifo sfo{Gjog ug{sf] nfuL, dlxnf k|hgg\ zlQm / k'?if k|hgg\
zlQm ljr kf/:kl/s ;xsfo{ jfWofTds eP h:t} lhjgsf cGo ;Dk'0f{ ljifox? sfo{Gjog
ug{sf] nfuL klg, Pp6f JolQmnfO{ csf]{ JolQmsf] kf/:kl/s ;xsfo{ jfWofTds ePsf]
eP, clg leGg leGg zl//sf of]g tyf k|hgg\ c+u eGbf jfx]s cGo c+ux?df klg .
!_ dfga zl// leGg leGg zlQm ePsf ef}lts c+ux?sf] ;+o'Qm ?k xf] / ædÆ ltg} c+ux?
nfO{ ;+DaGwLt ljifosf] sfo{Gjogdf k|of]u ug]{ efjzlQm xf] . zl// / ædÆ Pp6}
xf]Og t/ Ps csf]{ ;+u ;+DjlGwt x'g\, zl// ljgf ædÆ x'b}g d ljgf zl//sf] cl:tTj g}
/xb}g . olb zl// / ædÆ Pp6} ePsf] eP ,zl//nfO{ x]g{ ;Sg] cfFvfn] b]Vg ;Sg] dgn]
Ps,csf{sf] ædÆ leqsf ;Dk'0f{ laifox?, x]g{ b]Vg jf yfxf kfpg ;lsg] lyof] . uf]klgotf
eGGf] ;Ab g} /xg] lyPg, h:n] ubf{ sf]lx s;}n] klg em'7f] af]Ng kfpg] lyPgg\ . “d”
leq ljifox? Kfl/jt{g x'b} ubf{ pQm ljifo ;+u;+u} zl// klg kl/jt{g x'b} hfg] lyof] .
s'g} j]nf, AolStn] sNkgfg} gu/]sf] ljifo crfgs p:sf] ædÆ leq k|a]z x'g k'U5, h'g
ljifonfO{ tTsfn} sfo{Gjog ug'{kg]{ x'g ;S5 . t/ pQm ljifo ;u} csf}{ gofF zl//
lgdf{0f x'b}g . zl// / ædÆ Pp6} ePsf] eP cfh ljZjdf s}of}+ cfTdf3flt ad af6 wg
hgsf] Iflt x'g] lyPg lsgls cfTdf3flt AolStsf] zl//nfO{ x]g{ / b]Vg ;Sg] b'lgofsf
cfFvf / dgn],p:sf] Tof] ædÆ leqsf] pQm ljifo klg x]g{ / b]Vg ;Sg] lyP, lj:kmf]6
x'g' eGbf klg cufl8g} . To;}n] ef}lts zl//df ePsf ;Dk'0f{ c+ux? ljifosf] sfo{Gjogdf
40
k|of]u ul/g] k|fs[lts ;fwg dfq x'g, h; leq dlxnf / k'?if ;+DalGw of]g tyf k|hgg\
c+ux? kb{5g\ .
ldqx?M– dfga zl//df /x]sf leGg leGg zlQm ePsf c+ux? Ps csf]{ zl//df k|Tof/f]k0f
ug{ zlsG5 t/ JolQm jf ædÆ zlQmnfO{ csf]{ JolQmdf k|Tof/f]k0f ug]{ ;lsb}g
cyf{t Pp6f JolQm jf ædÆ leqsf ljifox? csf]{ JolQmdf, c+u k|Tof/f]k0f h;/L k|
Tof/f]k0f x'g ;Sb}g To;}n] of] tYoaf6 k|:6x'G5 zl// / ædÆ Pp6} xf]Og .
@_ s'g} klg JolQmnfO{ dlxnf jf k'?if o:tf] cj:yfdf dfq eGg pko'Qm x'g] lyof],
hjsL dlxnf / k'?if leGg leGg elgPh:t}, dlxnf / k'?if ;DaGwL of}g tyf k|hgg\ c+usf]
k|of]u 4/f sfo{Gjog x'g] ljifo klg ædÆ leq leGg leGg g} ePsf] eP . hasL k|To]s
JolQm jf ædÆ leq leGg leGg ljifo lgdf0f{ ePsf] x'G5, t/ dlxnf / k'?if ;DaGwL
of]g tyf k|hgg\ ljifo ;j} dfgasf] ;femf ljifo xf] . of] tYosf] cGt/ efjn] elg/x]sf]5,
s'g}klg JolQm dlxnf jf k'?if x'g ;Sb}g .
ldqx?M– x/]s JolQm jf ædÆ leq /x]sf xhf/fF} xhf/ kl/j{ltt ljifox? dWo of]g tyf k|
hgg\ ljifo o:tf] Psdfq ;femf ljifo xf], h'g ljifosf] sfof{Gjogdf k|of]u ul/g] dlxnf /
k'?if ;DaGwL c+u eGbf afx]s cGo s'g}klg a}slNks c+u g} 5}g, JolQm hlt;'s} ul/a
jf wlgxf];, h'g ;'s} ljlzi6 kb / k|lt:7fdf g} lsg gxf]; t/ cGo ljifo sfof{Gjog ug{sf]
nfuL k|of]u ul/g] ;fwg k|To]s JolQmsf] /f]hfO{ cg';f/ km/s km/s x'g ;S5 . of]g tyf
k|hgg\ ljifo x/]s JolQmsf] ;femf ljifo eP h:t}, lbzf lgb]{z x'g'{ r'Dassf b'a}
w«asf] ;femf ljifo xf] . dlxnf / k'?ifsf] sfo{;Dkfbgdf k|s[lts c;dfgtf eP em}, r'Dassf
b'O{ w«aljr sfo{;Dkfbgdf klg k|fs[lts c;dfgtf /x]sf] 5 . To;}n] dlxnf / k'?if r'Dassf
b'O{ w|'ah:t} ;femf ljifosf] sfof{Gjogdf k|of]u ul/g] ;fwg dfq x'g, JolQm ljz];
x'g;Sb}g .
ldqx? M– gldNg', gug{' / g;Sg'sf] leGg leGg cy{ x'G5 . gldNg' M– ldlxnf / k'?
if ;DaGwL of]g tyf k|hgg\ c+u tyf zlQm ;+u dfq ;DagwLt x'G5 . g;Sg' M–
JolQmsf] zl//df /x]sf] a}l4s / ef}lts ;fwg ;+u ;DalGwt zlQmdf x'G5 .
gug'{ M– JolQm jf ædÆ leqsf] OIff zlQm ;+u ;DaGwLt x'G5 . h:t} M dlxnf af6
x'g ldNg] sfo{;Dkfbg k'?if af6 x'g ldNb}g, k'?if af6 x'g ldNg] sfof{;Dkfbg dlxnf
af6 x'g ldNb}g, t/ Pp6f JolQmn] ug{ g;s]sf] / gu/]sf] sfo{ csf]{ s'g}klg JolQmn]
ug{ x'G5 / ug{ ;Sg' x'G5 .
#_ dlxnf / k'?if ;+DaGwL of]g tyf k|hgg\ c+ux? efjzlQm ædÆ leq geP/ zl// leq
x"G5, olb dlxnf / k'?if ædÆ leq ePsf] eP, JolQmn] cfˆgf] cfj:ostf / rfxfgf cg'?
k ;Gtfg hGdfpg ;Sg] lyof] . cy{ft of]g tyf k|hgg\ c+ux?nfO{ ;+w} ;s[o agfO{ /fVg
;Sg] lyof] . s'g}klg JolQm ;Gtfg ljlxg\ x'g'kg]{ lyPg . ædÆ leq dlxnf / k'?if ePsf]
eP, s'g}klg wgfWo, c/j kltn], ;Gtfg hGdfpg] k|s[of / Pp6f ul/jn] hGdfpg] k|s[of
Pp6} x'g] lyPg . wgfWon] cfˆgf] ;Gtfgsf] zfl/l/s jgfj6df rdTsf/Ls kl/jt{g Nofpg]
lyfof] . wg dfg / ;Ddfg k|fKt ug]{ k|ltzk|bf h:t} k|ltzk|bf x'g] lyof], ;Gtfgsf] zfl/l/s
agfj6df leGgtf Nofpgdf . of] tYojf6 k|:6x'G5, dlxnf / k'?if ;DaGwL of]g tyf k|hgg\
41
c+ux? zl//df dfq x'G5 . oL c+ux? of]g tyf k|hgg\ ljifosf] sfof{Gjogdf k|of]u
x"G5g\, h'g ljifo ædÆ leq x'G5 .
$_ s'g}klg JolQmnfO{ k|s[ltn] g} dlxnf jf k'?if jgfPsf] eP ;Dk'0f{ JolQm jf ædÆ,
leq Pp6f of]g tyf k|hgg\ ljifo dfq lgdf0f{ x'g] lyof] clg pQmljifos} sfo{fGjogdf k|
of]u x'g] lyP zl//sf ;Dk'0f{ cGo c+ux? . olb ædÆ leq of]g tyf k|hgg\ ljifo dfq
ePsf] eP ædÆ leq vfgf vfP/ k]6 eg]{ ljifo klg x'g] lyPg . dlxnf / k'?if, JolQmsf]
zl//df /x]sf] of]g tyf k|hgg\ c+udf dfq ;DalGwt x'G5, clg pQm c+ux? of]g tyf k|
hgg\ ljifo ;+u dfq ;DaGwLt x"G5 . h'g ljifo ædÆ leq x'G5, of] ljifo ædÆ leq /x]sf
cguLGtL ljifox? dWo Pp6f ljifo dfq xf] . of] tYoaf6 klg k|i6 x'G5, JolQm, dlxnf
jf k'?if x'g ;Sb}g, JolQmn] k|of]u ug]{ ;fwg dfq xf] .
%_ s'g} klg JolQm jf:tljs ?kdf g} dlxnf jf k'?if ePsf] eP, JolQmnfO{ dlxnf jf k'?if
eGb} ubf{ g} p:sf] jf:tljs kl/ro / klxrfg k|i6 ;+u hfgsf/L x'g] lyfo] . h:t}M–
dGqL /ljGb| clwsf/Lsf] lgwg xF'bf, Ps hgf k'?ifsf] lgwg ePsf] eGbf g}, pxfFsf]
jf:tljs kl/ro / klxrfg k|:6 x'Fg'kg]{ lyof] . ;+:s[lt, ko{6g tyf gful/s p8Lofg dGqL
/ljGb| clwsf/L elg/xg' kg]{ g} lyPg, Plb k'?if ;+u g} pxfFsf] jf:tljs kl/ro / klxrfg
ePsf] eP . ldqx? M ljleGg b'3{6gfx?df d[To' ePsf JolQmx?df, olt hgf dlxnf / olt
hgf k'?if eg]/ d[To' ePsf JolQmsf] leGg leGg ;+Vof lbOG5 t/ elgG5, lt JolQm jf
d[tssf] ;gfvt x'g ;s]sf] 5}g . ldqx? M olb dlxnf / k'?if JolQm ljif]z g} ePsf] eP,
d[tssf] ;gfvt x'gsf] nfuL p:sf] jf:tljs kl/ro / klxrfg cfjZos kg]{ g} lyPg . dlxnf / k'?
ifsf] ;+Vof lbg'sf] s] cy{ / cf}lrTo /xG5, hasL h:af6 ;DaGwLt d[tssf] ;gfvt g}
x'g ;Sb}g eg] . of] tYo jf6 k|i6 x'G5 . ljifosf] sfo{Gjogdf k|of]u ul/g] zl//sf] lg:rLt
c+udf JolQmsf] dfgljo cl:tTj, kl/ro / klxrfg x'g ;Sb}g .
^_ dfgj zl//sf] k}tfnf b]lv l;/ ;Dds}, leGg leGg zlQm ePsf ;Dk'0f{ c+udf
sfo{fGjog ul/g] ljifosf] jf]w x'b}g . dlxnf / k'?ifsf] dxTj cf–cfˆgf] :yfgdf a/fa/L 5,
t/ a/fa/L 5 eGg] ljifosf] af]w pQm dlxnf / k'?ifdf x'b}g, pQm ljifosf] af]w ljifosf]
sfof{Gjog ug]{ ;DaGwLt JolQm ;+u dfq x'G5 . s] sf6\g], lsg sf6\g], s;l/ sf6\g]
eGg] ljifo v's'/Ldf x'b}g . v's'/Ldf t sf6\g ;Sg] zlQm cyf{t wf/ dfq x'G5 . sf6\bf
sf6\b} wf/ ;lsP/ jf]wf] x'g ;S5, efrLP/ sfd gnfUg] klg x'g ;S5, o:t} zlQm
ePsf] ;fwg xf], dlxnf / k'?if . km/s olt dfq ls, v's'/L s[ltd ;fwg xf], clg dlxnf / k'?if
k|fs[lts . g t dlxnfdf ue{wf/0f ug]{ ljifo x'G5, g t k'?ifdf ue{ wf/0f u/fpg], dlxnf /
k'?ifdf t ue{wf/0f x'g] / x'g;Sg] zlQm dfq x'G5, h'g zlQm v's'/Lsf] wf/ h:t}
sDhf]/ / sfd gnfUg] klg x'g ;S5 . sfof{Gjog u/Lg] ljifosf] jf]w g} gePsf, ljifosf]
sfof{Gjogdf k|of]u u/Lg], zl//sf c+ux? ;+u s] dfgljo cl:tTj, kl/ro / klxrfg x'g ;S5 /
< of] tYo af6 k|i6 x'G5 dlxnf / k'?if, ljifosf] af]w gePsf sfo{fGjogdf k|of]u x'g]
zlQm dfq ePsf k|s[lts c+u tyf ;fwg dfq x'g . JolQm ljif]z x'g} ;Sb}g, lsgsL JolQm
jf ædÆ leq ljifox? x'G5g\ / x/]s JolQm leq ;j} ljifosf] jf]w x'G5 .
ldqx? M ug'{ / x'g' sf] leGg leGg cy{ x'G5 . ug'{df ljifosf] af]w x'G5,
h'g ;DaGwLt JolQm;+u dfq ;DaGwLt x'G5 . t/ x'g'df, pQm ljifosf] sfo{fGjogdf k|
of]u x'g] zlQm dfq x'G5, h'g JolQmsf] zl//df /x]sf leGg leGg c+udf ;DaGwLt
42
x'G5 . ha JolQmn] of]g tyf k|hgg\ ljifosf] sfof{Gjog ub}{ ubf{ dlxnf / k'?
if ;DaGwL c+usf] ;+of]hg x'G5 ta ;DaGwLt JolQmn] ;Def]usf] cg'e'lt
ug{ ;Sg'xG5, ;+of]hg ePsf dlxnf / k'?if b'a} zlQm ;s[o ePdf dlxnfdf ue{ wf/0f
x'G5 ta ;DaGwLt JolQmn] cfkm' ue{jtL ePsf] cg'e'lt ug'{ x'G5 . ue{ cj:yf k'/f eP ;
+u} afns hGdG5, ta ;DaGwLt JolQmn] cfkm' ;'Ts]/L ePsf] cg'e'lt ug'{ x'G5 . ;
+of]hg, ue{wf/0f / afns hGdg' ef}lts ljifox? x'g\, h'g ljifo JolQmsf]
zl//df ;DaGwLt x'G5 . ;Def]u, ue{jlt / ;'Ts]/L JolQmn] cg'e'lt ug]{ efjgfTds
ljifox? x'g h'g ljifo JolQm jf ædÆ ;+u ;DaGwLt x'G5 . h;/L wg, lzIff / 1fg
JolQmn] cfh{g ug]{ ef}lts ljifo x'g\, eg] wgL, lzIfLt / 1fgL JolQmn] cg'e'lt ug]
{ efjgfTds ljifox? x'g . of] tYo af6 k|:6x'G5 ue{jlt / ;'Ts]/L dlxnf x'g ;Sb}g lsgsL
dlxnf, ;DaGwlt JolQmn] of]g tyf k|hgg\ ljifosf] sfo{fGjgodf k|of]u ug]{ c+u
tyf ;fwg dfq xf] .
&_ dfgjsf] leGg leGg zl//sf] cGo ;Dk'0f{ c+ux?sf] h:t}, dlxnf / k'?if ;DaGwL of]g
tyf k|hgg\ c+ux?sf] klg sfo{;+kfbgdf k|fs[lts ;dfgtf ePsf] eP, dlxnf / k'?if
nfO{ JolQm ljz];sf] ?kdf lng ;lsg] lyof] . jf:tjdf dlxnf / k'?if, o:tf] ljkl/t k|
fs[lts ;lQm xf], cfuf] / kfgL h:tf], lbg / /ft h:tf], ;'o{ / rGb|df h:tf], r'Dassf ljkl/t
w«'j h:tf], s/]G6sf] g]s]l6e / kf]h]l6e zlQm h:tf] . oL b'O{ ljkl/t zlQm ljrsf]
sfo{;Dkfbgdf slxNo} klg ;dfgtf x'g} ;Sb}g, g t cfnf] kfnf] g} x'g ;S5 . o:t} xf],
dlxnf / k'?if, g t k'?ifdf l8Dasf] ljsfz x'G5 g t dlxnfdf ;'qm|ls6sf] g} . t/ JolQm o:tf]
zlQm xf], Pp6} JolQmn] ljleGg ljifosf] ljifout 1fg ch{g ug{ / sfo{fGjog ug]{ ;S5
clg xhf/fF} JolQmn] Pp6} ljifosf] ljifout 1fg cfh{g ug{ / sfof{Gjog ug{ ;S5g\ .
ldqx? M– s] >Ldfg, >Ldlt, dfly pNn]v ul/Ph:t} ljkl/t zlQm xf] t < s] Pp6f
JolQmsf] efjgfTds gftf csf]{ JolQmsf] ef}lts zl//df x'G5 / < s] cfdf 5f]/f, lblb,
efO{, bfh', alxgL ljkl/t zlQm xf] t < s] oLlgx?sf] ljrdf s'g}klg sfo{;Dkfbgdf ;dfgtf
x'b}g / < xf] M– sfo{;Dkfbgdf slxNo} ;dfgtf x'g} g;Sg] leGg leGg zl//df /x]sf
of]g tyf k|hgg\ c+u dfq xf], h:nfO{ jf:tljs dlxnf / k'?if eGg ;lsg] 5 .
ldqx?M– s/]G6sf], g]u]l6e / k]fh]l6e ;lQm, aNa /fVg] xf]N8/ ;Dd leGg leGg
tf/af6 k|aflxt x'G5, s/]G6 k|aflxt ePsf]tf/, xf]T8/, aNj clg lz:6d ;s[o ePdf JolQmn]
aNanfO{ afNg] ljifosf] sfof{Gjog ugf{;fy g]u]l6e / kf]h]l6e b'a} zlQmsf] ;+of]hg
eP/ aNadf k|sfz zlQm pkGg x'G5 . l7s To;}ul/ g]u]l6e / kf]h]l6e zlQm leGg leGg
tf/df k|aflxt ePem} dlxnf / k'?if klg dfgasf] leGg leGg zl//df /x]sf x'G5g\ . ha
JolQmn], of]g tyf k|hgg\ ljifosf] sfof{Gjog u5{ ta dlxnf / k'?if ;DaGwL c+ux?sf] ;
+of]hg x'G5, g]u]l6e / kf]h]l6e zlQmsf] ;+of]hg af6 aNadf k|sfz zlQm pTkGt
ePem} dlxnf ;DaGwLt kf7]3/df ue{wf/0f x'G5 . leqx? dfgasf] leGg leGg zl//df
/x]sf dlxnf / k'?if ;DaGwL of]g tyf k|hgg\ c+u h:t}, leGg leGg zl//df /x]sf cGo s'g
s'g To:tf c+ux? 5g\ h:nfO ;+of]hg u/fpFbf Pp6f gofF zlQmsf] gdf{0f x'g ;sf]; < s]
b'O{j6f gfssf]= ;+of]hgdf Pp6f gfofF zlQm aG5 t < s] b'O{j6f d'6'sf] ;+of]hgaf6
Pp6f gofF d'6'aG5 < To;}n] af:tljs dlxnf / k'?if Tof] dfqxf] h:sf] ;+of]hg af6 gofF
zlQmsf] gdf{0f x'G5 . g]u]l6e / kf]h]l6e zlQm k|jflxt x'g] tf/ clg xf]N8/ / g]u]l6e /
43
kf]h]l6d zlQmsf] ;+of]hg x'g] aNjsf] k|of]u åf/f JolQmn] pQm aNj afn]/ pHofnf]
agfpg] ljifosf] sfo{Gjog u5{, JolQmn] g} dlxnf / k'?if ;DaGwL of]g tyf k|hgg\
c+usf] k|of]u åf/f of]g tyf k|hgg\ ljifosf] sfof{Gjog u5{, oL b'a} zlQm, JolQmn]
leGg leGg ljifosf] sfof{Gjogdf k|of]u ug]{ ;fwg dfq x'g\, of] tYo af6 k|:6 x'G5
dlxnf / k'?if JolQm ljif]z geP/ JolQmn] k|of]u ug]{ of]g tyf k|hgg\ zlQm ePsf] k|
fs[lts ;fwfg dfq xf] .
xfldnfO{ yfxfF5 – ev{/} dfq, ;DdfggLo k|wfgdGqL s]=lk= ;df{ jnLsf] zl//df
bf]>f] k6s d[uf{}nf k|Tof/f]k0f ul/Psf]5 . d}n] of] k|zË hf]8\g'sf] tfTko{ oltdfq
xf] – olb ;ldIff ;+uf}nf jf:tljs dlxnf ePsf] eP clg k|wfgdGqL jf:tljs k'?if ePsf] eP, g
t k|wfgdGqL / ;ldIff ;+uf}nf ljr efjgfTds ?kdf d[uf}nf bfg lbg] / lng] ljifodf ;xdlt
x'g] yLof], g t ef}lts ?kdf ;ldIff sf] zl//df /x]sf] d[uf}nf k|wfgdGqLsf] zl//df k|
Tof/f]k0f ;kmn x'g] lyof] . hjsL ;ldIff ;+uf}nfs} zl//df /x]sf dlxnf ;DaGwL of]g
tyf k|hgg\ c+ux? k'?if k|hgg\ zlQm ePsf] k|wfgdGqLsf] zl//df k|Tof/f]k0f ;Dej
lyPg . lsgsL leGg leGg zl//df /x]sf oL c+ux?sf] sfo{;Dkfbgdf ;dfgtf x'g} g;Sg] k|
fs[lts c;dfgtf /x]sf] x'G5 . dfgjsf] leGg leGg zl//df /x]sf lt c+ux?, h:nfO{ Ps csf]
{ zl//df k|Tof/f]k0f ug]{ ldNb}g, h'g c+ux?sf] sfo{;Dkfbgdf k|fs[lts c;dfgtf /x]sf]
x'G5 . cGo ;Dk'0f{ c+ux? h'g ;'s} zl//df k|Tof/f]k0f ug{ ;lsG5, lsgsL oL c+ux?sf]
sfo{;Dkfbgdf ;dfgtf /x]sf] x'G5,. gfd af6 g} k|i6 5, dlxnf clg k'?if sfo{;Dkfbgdf k|
fs[lts c;dfgtf, oLg} c+ux?sf] ;+o'Qm gfd xf] af:tljs dlxnf / k'?if, To;}n] g t, ;ldIff ;
+uf}nf dlxnf x'g'x'G5, g t ;DdfggLo k|wfgdGqL k'?if g}, pxfFx? t dfgljo cl:tTj
cf–cfˆgf] jf:tljs kl/ro / leGg leGg klxrfg u|x0f ug{'ePsf JolQmTj x'g'x'G5 .
*_ cfh xfdLn] dlxnf eGb} u/]sf hltklg JolQmx? x'g'x'G5, pxfFx?sf] zfl/l/s :j?k
km/s km/s ePtf klg, zfl/l/s jgfj6df ;dfgtf ePsf] h:t} pxfFx? ;a}sf] l;4fGt, larf/,
cfr/0f / Jojxf/df klg ;dfgtf g} ePsf] eP, clg k'?if eGb} u/]sf JolQmx?sf] klg o:t} g}
;dfgtf ePsf] eP, dlxnf / k'?if nfO{ JolQm ljif]z dfGg ;lsg] lyof], t/ o:tf] geP/ k|To]s
JolQm–JolQms} larf/, l;4fGt, cfr/0f / Jojxf/df c;dfgtf /x]sf] 5, zfl/l/s agfj6sf] h:tf]
k|fs[lts ;dfgtf 5}g . h:t}M– xfldn] ;dfhdf b]lv /x]sf / ef]uL/x]sf klg 5f}, uLtfx?n]
l;tfx?sf] xTof ul//x]sf] clg /fdx?n] :ofdx?sf] . ;f;' a'xf/L larsf] tgfj hf/L g} 5, clg
bfh' efO{ ljrsf] emu8f . JolQmg} dlxnf jf k'?if ePsf] eP cfh laijs} dfgj x?df
b'Oy/L larf/, l;4fGt / Jojxf/ x'g] lyof], Pp6f dlxnf / csf]{ k'?if ljrf/ . oL b'Oy/L
larf/sf] lardf s'g}klg ljifodf ;xdlt x'g] lyPg . oL b'O{ leGg leGg larf/sf] lardf
a}aflxs ;DaGw klg ;Dej lyPg .
(_ s'g} klg JolQmn], of]g tyf k|hgg\ ljifosf] sfof{Gjog ug{sf] nfuL, dfgjsf] leGg
leGg zl//df /x]sf dlxnf / k'?ifsf] ;+of]hg clgjo{ 5, oL b'O{ zlQm dWo Pp6fsf]
cefjdf csf]{ zlQm k|of]u ljlxg x'G5, cyf{t pQm ljifosf] sfof{Gjog x'g ;Sb}g . oL
b'O{ zlQm dWo Pp6f sdhf]/ jf sfd gnfUg] ePdf csf]{ zlQm klg cy{ lxg x'G5 .
h:n] ubf{ cfjZos sfo{;Dkfbg x'g ;Sb}g, clg Pp6f ;s[o c+u jf zlQmn] csf]{ zl//df
/x]sf] lg:s[o c+u jf zltmnfO{ zs[o agfpg klg ;Sb}g, lsgsL oL c+udf ljifo geP/,
ljifosf] sfo{fGjogdf k|of]u x'g] zlQm dfq x'G5 .
44
ldqx? M– t/ JolQm o:tf] zlQmxf]–Pp6f JolQmsf] cefjdf csf]{ JolQm ljifo ljxLg
x'b}g . of]g tyf k|hgg\ ljifo eGbf afx]s, p ;+u, sfof{Gjogsf] kvf{Odf /x]sf cGo
cguLGtL ljifox? x'G5g\ . clg Pp6f, ;DaGwLt leGg leGg ljifodf ;s[o JolQmn],
xhf/f} nfvf}sf] ;+Vofdf lg:s[o JolQmx?nfO{ ;s[o agfpg ;S5, clg dlxnf / k'?
if ;daGwL c+u eGbf afx]s, leGg leGg zl//df /x]sf cGo ;Dk'0f{ c+ux?, Pp6f c+usf]
;DaGw csf]{ c+u ;+u x'b}g . h:t} M– Pp6f zl//sf] cfFvf lju|b}df csf]{ zl//sf] cfFvf
lg:s[o x'b}g, Pp6f zl//sf] kmf]S;f] lju|b}df csf]{ zl//sf] kmf]S;f]df s]xL c;/ kb}{g .
ldqx?M– cfh xfdLn], dlxnf / k'?ifdf ;dfgtf x'g'k5{ elg /xbf, o:sf] cy{ dlxnf / k'?
ifdf c;dfgtf /x]5 eGg] a'emLG5, jf:tjdf of] c;dfgtf af:tjLs c;dfgtf /x]5,
sxLNo} ;dfgtf x'g} g;Sg] k|fs[lts c;dfgtf /x]5, of] c;dfgtf ædÆ leq ePsf efjgfTds
ljifox?df geP/, ljifosf] sfo{fGjogdf k|of]u ul/g] zl//sf] c+udf /x]5, h'g c+ux? of]g
tyf k|hgg\ ljifo ;+u dfq ;DaGwLt x'G5 . cfwf/lxg k/Dk/f / s';+:sf/n], sfun] sfg
nUof] eGb} ubf{ xfdLn] cfˆgf]sfg 5fDg'sf] ;§f pQm sfusf] kl5 kl5 bf}l8 /x]sf
/x]5f}, ha sfu æsfu–sfuÆ eGb} s/fp5, sfu s/fPsf] ;'Gb} ubf{ aNn yfxf x'G5, sfg t
cfkm';+u} kf] /x]5 . o:sf] cy{ cfh xfdL x/]s ljifosf] cfj/0fdf g} cNdNnL /x]sf
/x]5f}, ulx/fO{df k'u]/ jf:tljstf vf]h]gf} . To;}n] dlxnf / k'?ifdf ;dfgtf x'g'k5{ eGg'
d'v{tf dfq xf] . olb of] ;dfgtf x'g] xf] eg] k|fl0f tyf dfgj ;[i6Ls} cGTo x'g]5, dfgf}–
r'Dassf b'a} w|'aaf6 Pp6} lbzfsf] ;+s]t x'g]5, r'Dassf c;dfg w|'jklg k/:k/ lasif{0f g}
x'g]5g\, clg s/]G6sf g]u]l6e / kf]h]l6e zlQm klg Pp6} tf/df k|aflxt x'g]5g . s]
of] ;Dej 5 t <
;dfgtf, sfo{;Dkfbgdf c;dfgtf ePsf, ef}lts ;fwg ;u+ ;DalGwt zlQmdf xf]Og, k|To]s
JolQm JolQm lar efjgfTds ;dfgtf x'g'k5{ . sfd, st{Jo / cwLsf/sf] af]w JolQm ;+u
dfq x'G5, dlxnf / k'?ifdf x'b}g . Pp6f JolQmn] kfPsf] clwsf/ csf]{ JolQmn]
lgaL{afb kfpg' k5{, olb p ;+u ;DaGwLt of]Uotf, Ifdtf / ljifout ;s[otf 5 eg] . jf:tadf
dlxnf / k'?ifnfO{ lj1fgn] klg, JolQmn] ljifosf] sfo{fGjogdf k|of]u ul/g] ;fwgsf] ?
kdf k|dfl0ft ul/;s]sf] 5, h;l/ r'Dasdf /x]sf leGg leGg zlQmnfO{ JolQmn] cfaZostf
cg';f/ ljifosf] sfof{Gjogdf k|of]u ug]{ u5{ .
ldqx?M cfhef]ln af/+af/ o:tf u'gf;fx? cfO{/xG5g\, ædlxnf ;Gtfg pTkfbg ug]{ d]l;g
dfq xf]Og, dlxnf nfO{ ;Gtfg pTkfbg ug]{ d]l;gsf] ?kdf dfq x]l/g] ul/G5 of] l7s
xf]OgÆ t/ jf:tjdf ;Gtfg pTkfbg ug]{ d]l;g dlxnf dfq geP/ k'?if klg xf], leGg leGg
JolQmsf] zl//df /x]sf leGg leGg k|hgg\ zlQm ePsf oL b'O{ yl/ d]l;g, Ps};fy Pp6}
ljifosf] sfof{Gjogdf k|of]u x'G5g\, ;DaGwLt JolQm oL b'O{ yl/ d]l;g k|of]u ug]
{ k|of]u stf{ jf ck/]6/ dfq x'g\ . oL JolQm ;+u ;Gtfg pTkfbg ug]{ zlQm x'b}g, ljifo
/ rfxfgf dfq x'G5, zlQm t oL b'O{ yl/ d]l;g dlxnf / k'?ifdf dfq x'G5 . of] tYo af6
klg k|:6 x'G5, dlxnf / k'?if ;Gtfg pTkfbg ug]{ d]l;g dfq x'g, JolQm ljif]z xf]Og .
ldqx?M– cfh xfdLn] k'?if eGb} u/]sf JolQmx?n] sfof{Gjog ub{} u/]sf ljifox?
xfldn] dlxnf eGb} u/]sf JolQmx?af6 sfof{Gjog x'b} ubf{, xfldnfO{ gf}nf] /
cgf}7f] nfUg] u5{, xfdL of] ljifosf] Joks rrf{ ug]{ u5f}{ clg eGg] u5f}{, dlxnfx?
n] klg o:tf] sfo{ ug{ ;kmn eP eg]/, jf:tjdf Pp6f JolQmn] u/]sf] sfo{ csf]{ JolQmn]
45
ug{ ;Sg' s'g} gf}nf] jf rdTsf/Ls ljifo t xf]Og . gf}nf] / rdTsf/Ls ljifot Tof] dfq
x'g]5, ha kf7]3/df ;'qm|ls6 / c08 sf]ifdf l8Dasf] ljsf; x'Gf]5, ta of] ljifo
nfO{ rrf{sf] ljifo agfpg' cy{ k'0f{ x'g]5 . h:t}M /fdn] rnfPsf] df]6/ sf/ lztfn] rnfpg'
cgf}7f] xf]Og t/ /fdsf] zl//df /x]sf] c08 sf]ifdf l8Da / lztfsf] zl//df /x]sf]
kf7]3/df ;'qm|ls6sf] lasfz x'g' rfFlx cgf}7f] x'g]5, To;}n] jf:tljs dlxnf / k'?if lztf /
/fd geP/ kf7]3/ / c08 sf]if xf], l8Da / ;'qm|ls6 xf] clg lakl/t of]g c+u xf] . lsg ls oL
c+ux?sf] gfd / sfo{ ;Dkfbgdfg} k|fs[lts c;dfgtf 5 . dlxnf / k'?if leGg leGg elgP h:t}
.
cfh eGbf !% jif{ klxn], Znf]s nodf, dfgj hLjg ;+u ;DaGwLt !! j6f ljifodf r]tgfd'ns
cGt/ efjgf n]v]sf] lyP, ltg} ljifo dWo kl/jf/ ;DaGwL cGt/ efjgf af6 s]lx x/km
pNn]v ug{ rfxfG5' .
d}n] o;/L JolQm ljif]z nfO{ g} dlxnf jf k'?if eg]/ n]v]sf] lyP t/ cfh d cfkm},
JolQm dlxnf jf k'?if x'g ;Sb}g eg]/ n]Vg afBo ePsf] 5' . lsgsL d leq crfgs
d}n] ;f]Rb} g;f]r]sf ljifox? k|a]z x'g yfn], d}n] cfdfnfO{ dlxnfsf] ?kdf geP/ dfgljo
cl:tTj, jf:tljs kl/ro / ;sf/fTds klxrfg u|x0f ug'{ ePsf] JolQmsf] ?kdf b]v] .
dnfO{ k|:6 eof] sL cfdf leq, dlxnf ;DaGwL of]g tyf k|hgg\ ljifo dfq /x]g5, pxfF
leq t sfo{fGjogsf] kvf{Odf /x]sf cgluGtL ljifox? /x]5g\, jf:tljs dlxnf t, ltg}
cgluGtL ljifox? dWo] dfq Pp6f, of]g tyf k|hgg\ ljifosf] sfo{fGjogdf, pxfFs}
cfjZostf / rfxfgf cg'?k k|of]u ul/g] of]g tyf k|hgg\ zlQm ePsf] c+ux?sf] gfd /x]5 .
h'g c+ux? ePsf] zl// ;+u d]/f] efjgfTds gftf /x]g5, gftf jf ;fO{gf] cfdfsf] zl//df geP/
cfdfsf] d ;+u /x]5 .
ldqx?M– jf:tadf gftf jf ;fOgf] ef}lts ;fwgdf cyf{t zl// ;+u x'b}g, efj zlQm ædÆ ;
+u x'G5 . olb zl//df g} gftf ePsf] eP, d[ts zl// nfO{ g:6 ub}{ ubf{ xfd|f], p ;+usf]
gftf klg hn]/ g:6 x'g] lyof], cfh xfdL ;+u xfd|f k'vf{x?sf] s'g}klg ofb /xg] lyPg .
olb zl// ;+u g} gftf ePsf] eP, zl//nfO{ x]g{ ;Sg] cfFvf af6 g} gftf k|:6 x'g] lyof],
kl/rosf] cfjZostf kg]{ g} lyPg . dnfO{ hltklg cfkmGtx?n] leGg leGg ;fO{gf]
nfufpg' x'G5, lt leGg leGg gftf jf ;fO{gf] ;+u ;+u}, pQm gftf jf ;fOgf] ;
+u ;DaGwLt leGg leGg ljifox? lgdf0f{ x'G5g\ d leq, t/ lt leGg leGg gftf ;+u ;+u}
ef}lts zl// leGg leGg ePsf x'b}gg\ . xfdL k|To]s lbg zl//df yl/ yl/sf sk8f nufpF5f}},
lt sk8f ;+u} pQm sk8f ;+u ;DaGwLt leGg leGg ljifo lgdf{0f x'G5g\ d leq, t/ sk8f
nufpg] zl// kl/jt{g ePsf] x'b}g . gftf jf ;fO{gf], sk8f kl/jt{g ug]{ ædÆ leqsf leGg
leGg ljifo h:t} xf], clg zl//, pQm sk8f 4f/f 9fsLg] ckl/jtL{t ;fwg xf] . dlxnf / k'?
if ;DaGwL of]g tyf k|hgg\ c+ux? zl//df x'G5, gftf jf ;fO{gf] d leq x'G5 . of] tYo
af6 k|:6 x'G5 zl// ;+u gftf x'b}g . olb cfdfsf] zl// nfO{ g} cfdf eGg] xf] eg], a'afn]
>Ldlt s'g zl// nfO{ eGg], cfdfsf] zl// Pp6} dfq xf] . zl// ckl/jtL{t ;fwg xf], eg] gftf
46
jf ;fO{gf] kl/jtL{t ljifo xf] . ldqx? M s'g} lgZlrt JolQmn] csf]{ lgZlrt
JolQmnfO{ ;+af]wg ul/g] gftf jf ;fO{gf] xf], 5f]/f, 5f]/L, a'af, cfdf, >Ldfg, >LdtL,
bLbL, alxgL, bfh', efO{ cfbL ============= . pQm gftf jf ;fOgf] JolQm jf
ædÆ leq /x]sf kl/jtL{t ljifox? ;+u ;DaGwLt x'G5, t/ dlxnf / k'?if leGg leGg
JolQmsf] zl//df /x]sf of]g tyf k|hgg\ c+ux?df ;DaGwLt x'G5, h'g c+ux? ckl/jtL{t
x'G5g\, h:sf] gfd / sfo{;Dkfbgd} k|fs[lts c;dfgtf /x]sf] x'G5 . h:t} efj zlQm, ædÆ
a'af, cfdfsf] g} 5f]/f] jf 5f]/L xf], clg 5f]/f 5f]/Lsf]g} a'af jf cfdf xf] . efj zlQm
ædÆ sfsf, sfsLsf] g} elthf] jf elthL xf] clg elthf] / elthLsf] sfsf jf sfsL xf] . efj
zlQm ædÆ >Ldfgsf] g} >LdtL xf] clg >Ldltsf] g} >Ldfg xf] cfbL
================================== . t/ dlxnf / k'?if h:n] klg eGg
ldN5, gftf jf ;fOgf] h:t} lgZlrt JolQm ;+u ;DaGwlt x'b}g lsgsL dlxnf /
k'/if ;DaGwL of]g tyf k|hgg\ c+ux? zl// ;+u ;DaGwLt x'G5 . of] tYo af6 klg k|:6
x'G5 zl// ;+u gftf jf ;fOgf] x'b}g .
ldqx?M– ;+w} eGg] ul/G5, ædlxnf lx+;f cGTo u/f}Æ . jf:tadf of]g tyf k|hgg
ljifosf] sfo{fGjogdf k|of]u ul/g] ;fwfgn] g t lx+;fsf] cg'e'lt g} ug{ ;S5, g t sfd,
stJo{ / clwsf/ ;DaGwL ljifosf] af]w g} . b'Vg] 3fp zl//df b'vfOsf] cg'e'lt ædÆ ;+u,
zl//df b'Vg] 3fp / ædÆ leq b'vfO{sf] cg'e'lt x'g] zafndf s] hftL / lnË eGg] x'G5 / <
b'Vg] 3fp ;Dk'0f{ dfgasf] zl//df x'G5 clg ædÆ leq b'vfO{sf] cg'e'lt . To;}n] ca
ædlxnf lx+;f cGTo u/f}F xf]Og, Pp6f dfgan] cfkm' h:t} csf]{ dfgj k|lt ul/g] lx+;f
cGTo x'g'k5{ . jf:tadf JolQmnfO{ g} dlxnf jf k'?if eGb} ubf{ sf] cj:yfdf klg dlxnf
lx+;f cGTo u/f}F elg/xbf, pQm jfSosf] cGt/ efjn] st} æk'?if lx+;f ;'? u/f}Æ t
elg/x]sf] 5}g < clg cfh dlxnf lx+;f cGTo u/f} elg/xbf o:tf] nfU5, casf] bzf}F
jif{ kl5, k'?if lx+;f cGTo u/f} eGg] gf/f nufpg' kg]{ cj:yf gcfpnf eGg ;lsGg, ;'? t
eO;s]sf] 5 lg xf]Og / <
dlxnf lx+;f / k'?if lx+;fsf] cGTosf] s'/f ug'{ eGbf klg ca k|To]s JolQmn] cfkm'
leq /x]sf gsf/fTds ljifo, cfwf/lxg k/+Dk/f / s';+:sf/ clg ;fdflhs ljs[lt lj;
+ultnfO{ lx+;f ug{ ;'? ug'{ kg]{ 5, ta cfh, cGTo ug' k5{ elgPsf ;Dk'0f{ lx+;fx? :jt
cfkm}F cGTo x'g]5g\ . ldqx? dlxnf lx+;fs} ;DjGwdf csf]{ /f]rs k|z+u hf]8\g
rfxfG5' . dfgf} – dfga zl// leGg leGg hft / :jfb ePsf kmnx?sf] ;'Gb/ au}rf xf] .
JolQm jf ædÆ pQm au}rfsf] dfnL . ldqM–leGg leGg dfnLsf] au}rfdf ePsf ljkl/t
hft / :jfb ePsf b'O{ y/L kmn afx]s,cGo ;a} kmnx? ;Dk'0f{ dfnLsf] au}rfsf ;femf
cyf{t Ps} k|sf/sf kmnx? x'g . cg}7f] ljifo t s] 5 eg], Pp6f au}rfsf] s'g}klg dfnLn],
cfˆgf] au}rfdf ePsf] pQm ljkl/t hft / :jfbsf] kmn, csf{] dfnLsf] au}rfdf EfPsf],
cfˆgf] au}rfdf ePsf] EfGbf leGGf hft / :jfbsf] kmn ljgf, pQm dfnLn] cfˆgf]
au}rfsf] pQm kmn k|of]u ug{ ;Sb}g, t/ cGo ;a} kmnx? h'g;'s} dfnLn] cfkm'v';L k|
of]u ug{ ;S5g\ . h:sf nflu csf]{ au}rfsf] s'g}klg kmnsf] cfjZostf kb}{g . ldqx? M–
s'g}klg JolQm anTsf/ x'b}ubf{ xfdL eGg] u5f}F, dlxnf lx+;f eof] eg]/, jf:tjdf
au}rfsf lt dfNfLx?, lgd{nf kGt,eflu/yL e§, clg s}of}F ;Demgf la= sx? pxfx?sf]
au}rfdf ePsf] h:t} ljkl/t hft / :jfbsf] kmn, c/aklt, s/f]8klt, pRrklbo ljlifi6 kp+rjfnf
47
dfnLx?sf] au}rfdf klg x'G5, ldqx? M– lsg n'l6b}gg\ tL dfnLx?sf] au}rfsf To:tf
kmnx? < clg lsg s'g} dfnLn] xTof ug{] cf6 ub}{g lt dfnLx?sf] < Pp6f au}rfsf]
dfnL åf/f, csf{] au}}rfsf] kmn n'l6bf pQm n'l6Psf] kmn ;+u n'l6bfsf] lk8fsf]
cg'e'lt x'b}g, lk8fsf] cg'e'lt t ;+DalGwt dfnL;+u dfq x'G5, pQm kmndf x'b}g .
To;}n] jf:tljs lx+;f au}rfsf] kmn cyf{t dlxnfdf geO{ ;+DjlGwt au}rfsf] dfnL
cyf{t cfly{s, z}lIfs, kfl/jf/Ls, ;fdfhLs, zfl/l/s ;Dk'0f{ ljifodf sdhf]/ JolQm k|lt
ul/Psf] xf] . of] tYo af6 of] klg k|i6 x'G5 ls, af:tljs dlxnf / k'?if, leGg leGg dfnLsf]
au}rfdf ePsf ljk/Lt hft / :jfb ePsf kmnx? h:t} xf], clg JolQm pQm au}rfsf] dfnL .
leGg leGg au}rfsf ;+DalGwt dfnL;+u, ljk/Lt hft / :jfb ePsf kmn k|of]u ug]{ ljifo
dfq, geP/ au}rfsf cGo ;a} kmnx? k|of]u x'g ;Sg] cgluGtL ljifox? x'G5g\ , t/
au}rfdf ePsf leGg leGg kmnx?df lglZrt hft / :jfb dfq x'G5 .
jf:tadf, dlxnf / k'?if, dfgan] pRrf/0f ug]{ zAb g} xf]Og, dlxnf / k'?
if ;DaGwL ;Dk'0f ljifosf] Joj:yfkg :jod k|s[ltn] g} ul//x]sf] 5, k|fl0fsf] ;[i6L sfn
b]vLg}, ul//xg] klg 5 cem} o'uf}F o'u ;Dd, hj;Dd r'Dassf c;dfg w|'ax? k/:k/
cfsifL{t ePem}F dlxnf / k'?ifsf] ljrdfklg k/:k/ cfsif{0ftf /xG5 .
xfdL ;Dk'0f{ JolQm jf ædÆ leq, of]g tyf k|hgg\ ljifosf] lgdf0f{, pQm ljifosf]
sfo{fGjogdf k|of]u ul/g] c+ux?, k|of]u ljwL, hjfgL jf of]g rfxfgf, of] ;a} k|s[ltn]
dfganfO{ lbPsf] pkfxf/ xf] . JolQmn] t cfjZostf / rfxfgf cg'?k pQm ;fwg jf c+ux?
sf] k|of]u åf/f ljifosf] sfo{Gjog ug]{ dfq xf] . k|s[ltn] JolQmnfO{ pQm ljifo
sfof{Gjog ug}{ k5{ eg]/ afWotf nfufPsf] x'b}g, olb jfWotf nfuPsf] eP s'g}klg
JolQm, cfh ljjfx gul/ a|Dxfrf/L wf/0f ug{ ;Sg] lyPgg\ .
h:t} M– k|Tos jif{ Pp6f k|hftLsf] r/f ?vsf] 8fnLdf a;]/ sfkmn kfSof]–sfkmn kfSof]
elg /x]sf] x'G5, p jif{df Ps k6s dfq cfpF5, lgirLt cjwL kf/ u/]/ cfkm} hfG5, g t
p:nfO{ s;}n] af]nfPsf] x'G5 g t s;}n] k7fp5 g}, p Psf]xf]/f] sfkmn kfSof] eg]/
sfkmn kfs]sf] hfgsf/L u/fO{ /x]sf] x'G5 . p s;}nfO{ klg vfg} k5{ eg]/ jfWotf
nufpFb}g g t s:n] vfof] jf vfPg vf]hLg} u5{ p .
k|To]s JolQmdf hjfgL, of]g rfxfgf clg ædÆ leq of]g tyf k|hgg\ ljifo p:sf] hLjgdf
Ps k6s dfq cfpF5, sfkmn kfSof] eGg] r/f] jif{df Ps k6s cfPsf] h:t}, lgirLt cjwL kf/
u/]/ cfkm} hfG5, pQm r/f] uP h:t}, g t JolQmn] af]nfPsf] x'G5 g t k7fpg} k5{ .
sfkmn kfSof] eGg] r/fnfO{ sfkmn kfSof] eGg nufpg] k|s[lt g} xf] clg JolQmnfO{
hjfgL, of]g rfxfgf, of]g tyf k|hgg\ ljifosf] gLdf{0f u/fpg] klg k|s[lt g}, r/fn] sfkmn
åf/f sfkmn kfs]sf] ljifo sfof{Gjog u5{, JolQmn] dlxnf / k'?if åf/f of]g tyf k|hgg\
ljifosf] sfo{Gjog u5{ . pQm r/fn] ljifosf] sfof{Gjog ug]{ ;fwg sfkmn xf] clg k|
To]s JolQmn] of]g tyf k|hgg\ ljifosf] sfof{Gjogu ug]{ ;fwg dlxnf / k'?if xf] . of]
tYo af6 klg k|:6 x'G5 k|s[ltn] dlxnf / k'?ifnfO{, JolQmn] ljifosf] sfof{Gjogdf k|
of]u ug]{ ;fwgsf] ?kdf k|df0fLt u/]sf] /x]5 . ldqx? M– cfh ljZjd} s}ofF}
JolQmx?, cfkm'x? dlxnfsf] ?kdf /xg' kbf{ ulx/f] lxgtfaf]wdf x'gx'G5, cfkm' ;+u
h'g ;'s} sfo{ ug{ ;Sg] of]Uotf, Ifdtf / ;s[otf x'bfx'b}klg sfd ug]{ cfF6 cfPsf] 5}g,
pxfFx?nfO{, dlxnf elgPs} sf/0f . af]Ng ;Sg] Ifdtf x'bfx'b} klg af]Ng nhfpg' /
48
8/fpg'x'G5, dlxnf elgPs} sf/0f . cfkm'nfO{ >Ldfg eGbf tNn} txdf :o"sfg{ afWo
x'g'x'G5, dlxnf elgPs} sf/0f . elgG5 ækf]yL af;]sf] /fd|f] x'b}gÆ dlxnf elgPs}
sf/0f . clg s}ofF}+ JolQmx? cfkm'nfO{ k'?if elgPsf]df TotLg} 3d08Lt x'g'x'G5,
hlt, dlxnf elgPsf]df lxgtfaf]w ePsf] 5 . af:tjdf dlxnf jf k'?if, JolQm ljz]if geP/
JolQmn] k|of]u ug]{ ;fwg dfq xf] eGg] of] jf:tljstf nfO{ Jojxf/df g} kl/0ft ul/Pdf,
lxgtf af]w / 3d08 Ps};fy cGTo x'g]5, clg ;'?x'g]5, k|To]s JolQm–JolQmdf kf/:kl/s,
jf:tljs efjgfTds ;dfgtf clg kf/:kl/s ;b\efj / ;Ddfgtf . ldqx?M cfh d}n] of] dlxnf / k'?if
;DaGwL ljifo, d k'?if eP/ xf]O{g ;du| dfgjsf] dfgaLo c:tLTj, jf:tjLs kl/ro / klxrfg
leqsf] Pp6f JolQm eP/ n]vL /x]sf] 5', sLgsL jf:tjLs k'?if d xf]Og, ej zlQm ædÆ ;
+u hftL / lnË g} x'b}g, hftL / lnË t zl//df dfq ;DaGwLt x'G5 . ldqx? M– of]g tyf
k|hgg\ ljifo ;Dk'0f{ dfgj tyf JolQmsf] ;femf ljifo xf] . pQm ljifo sfof{Gjog ug{sf]
nfuL k|of]u ul/g] cf–cfˆgf] zl//df ePsf] of]g tyf k|hgg\ c+ux? dWo dlxnf jf k'?if
cfkm' ;+u s'g zlQm 5 eGg] s'/f ;DaGwLt JolQmnfO{ k|:6 ;+u yfxf x'G5, h;/L
8«fOe/ nfO{, cfkm'n] k|of]u ug]{ ;af/L ;fwg / ;fwgdf /x]sf leGg leGg ljifodf k|
of]u ul/g] ;Dk'0f{ kf6k'hf{sf] hfgsf/L x'G5 . s'g}klg JolQmnfO{ of]g tyf k|hgg\
ljifosf] sfof{Gjog ug{ cfjZos 5}g eg], p:n] ljjfx g} gug{ ;S5 jf cGo ljifo
sfof{Gjog ug{sf] nfuL h'g ;'g} JolQm ;+u klg ;xsfo{ ug{ ;S5 . jf:tjdf ljjfx dlxnf /
k'?ifsf] ljrdf xf]Og, jf:tjLs ljjfxf t b'O{ JolQmsaf] cfTdfsf] ldng xf] . jf:tljs dlxnf /
k'?if of]g ;+u dfq ;DaGwLt x'G5 t/ ljjfx, of]g nufot lhjgsf cGo ;Dk'0f{ ljifo ;
+u ;DaGwlt x'G5 . of]g / ljjfxsf] ljrdf s'g} jfWofTds ;DaGw x'b}g, ljjfx ljgf g} jf
ljjfx k'j{ g} of]gsf] sfof{Gjog x'g ;S5 / ljjfx kl5 sf/0f a; pQm ljifosf] sfof{Gjog
gx'g klg ;S5 t/ JolQm ljifo ljlxg ePsf] x'b}g, o:tf JolQmnfO{ dlxnf / k'?if ;+u
s'g} ;DaGw x'b}g . To;}n] of] tYo af6 klg k|:6 x'G5, dlxnf / k'?if JolQm ljz]if
geP/ JolQmn] cfjZostf / rfxfgf cg'?k jf:tljs of]g cfgGb / k|hgg\sf] nfuL k|of]u ug]{
;fwg dfq xf] .
ldqx?M cfh b]zdf, laleGg hftL / lnËsf] cfwf/df cf/If0f sf]6fsf] Joj:yf ul/Psf] 5,
cf/If0f sf]6f hftL / lnËsf] cfwf/df xf]Og . s'g\ JolQm s'g ljifodf ljkGg 5, ljifo ut
ljkGgtfsf] cfwf/df cf/If0f sf]6fsf] Joj:yf x'g' k5{ . hftL / lnËnfO{ cfwf/ dfgL/xFbf
kfpg' kg]{ JolQmn] gkfpg], kfpg' gkg]{ JolQmn] ;'ljwf kfpg], cjZyf /x]sf] 5 .
o:sf] cy{ aln/x]sf] lah'nL aTtLsf] cuf8L d}g aTtL afNg' h:t} xf] .
ldqx?M– æhlt nfdf] 8f]/L af6]klg cGTodf uf7f] Pp6} dfqÆ eg]em}, xfdLn] a'‰g'
kg]{ jf:tlastf olt dfq xf] – JolQmnfO{ g} dlxnf jf k'?if eGb} ubf{sf] cj:yfdf cfh
xfdLn] dlxnf / k'?ifsf] ljrdf b]lvPsf hlt klg c;dfgtfx? 5g\ lt ;Dk'0f{ c;dfgtfx? dfgj
4f/f g} lgdL{t s[ltd c;dfgtfx? x'g\ . kl/jtL{t ;do / k/Ll:ytL cg'?k, dfgjdf cfpg]
r]tgfsf] ljsfz ;+u ;+u} lt ;Dk'0f{ s[ltd c;dfgtfx? qm|d; ;dfgtfdf kl/0ft x'g]5g\,
xfdLnfO{ yfxf 5 ljutsf s}of}F c;dfgtfx? ;dfgtfdf kl/0ft eO{;s]sf 5g\ t/ dfgjsf] leGg
leGg zl//df /x]sf leGg leGg of]g tyf k|hgg\ zlQm ePsf of]g tyf k|hgg\ c+ux?sf]
lardf ch;Dd kl/jt{g ePsf] 5}g / slxNo} klg ;dfgtf x'g ;Sb}g, h:df k|fs[lts c;dfgtf
/x]sf] x'G5, olx xf] jf:tljs dlxnf / k'?if .
49
ldqx?M– ljif]z t ;Daf]wgdf k|of]u ul/g] ;Ab, tF, ltdL / tkfFO{ dWo ætkfFO{Æ df
dfq ;dfgtf, ;Ddfgtf ;Eotf / ldqtf kfpg ;lsG5 . ætkfFO{Æ af6 ;'? ePsf] ldqtf æltdLÆ
af6 s6'tf / a}dg:o ;'? eP/ ætFÆ ;Dd k'Ubf ldqtfsf] cGTo x'g]5 . tF / ltdL, JolQmsf]
zl//df /x]sf] lnËsf] cfwf/df cyf{t dlxnf / k'?if ;+u ;DaGwLt of]g c+usf] cfwf/df
eGg] ul/G5 t/ ætkfFO{Æ df dlxnf / k'?if g} x'b}g . h:t}M
tF, ltdL, tkfFO{
tF M– /fdn] l;tfnfO{ af]nfof] – k'?if
l;tfn] /fdnfO{ af]nfO{ – dlxnf
ltdL M– /fdn] l;tfnfO{ af]nfP – k'?if
l;tfn] /fdnfO{ af]nfO{g\ – dlxnf
tkfFO{ M– /fdn] l;tfnfO{ af]nfpg' eof] –
JolQ
l;tfn] /fdnfO{ af]nfpg' eof] –
jf
– a'af sf7dfG8f} af6 cfpg' eof]
– cfdf klg kf]v/f af6 cfpg' eof] tkfFO{
olb cdf / a'af dlxnf / k\'?if ePsf] eP tF / ltdLdf h:t} c;dfgtf x'g] lyof], To;}n] of]
tYo af6 klg k|:6 x'G5, s'g} klg JolQm dlxnf jf k'?if x'g ;Sb}g .
ldqx?M– h'g ;'s} ljifo leqsf] jf:tjLstf cyf{t ;Totf pQm ljifosf] ulx/fO{df dfq
kfpg ;lsG5 . lutsf/ lg/ ;fxfn] n]Vg' ePsf] 5 æulx/fO{df 8'Ab} g8'a, 8'la;s]sf 5}f eg]
df]tf] gl6lk gkms{Æ df]lt hldgsf] ulx/fO{df e]l6Ph:t}, jf:tljstf pQm ljifosf]
ulx/fO{df e]6\g ;lsG5 . olb jf:tljstf ljifosf] cfj/0fdf g} kfO{g] ePsf] eP, ;fob
u'lnof] tyf ld7f] /;, ;'Gtf]nfsf] af]qm|f]dfg} kfO{g] lyof], s]:/f leqsf] klg ;fgf] ;fgf]
lah'nf ;Dd k'Ug' kg]{ lyPg, ld7f] /; k|fKt ug{sf] nfuL . cfh xfdL ef}lts ;Gtf]nfsf]
u'lnof] /; r';L/x]sf 5f}F t/ ljifo ?kL ;'Gtf]nfsf] af]qm|f] g} rkfO{ /x]sf /x]5f} cyf{t
ljifosf] cfj/0fdf g} cNdNnL /x]sf /x]5f}F . k|s[ltn] xfdL dfga nfO{ cGo k|f0fLsf]
eGbf pRr sf]6Lsf] 1fg, lje]s lbPsf], s] ljifosf] cfj/0fdf g} /dfpg xf] t < h'g lbg
dnfO{ af:tljs eujfgn], ;'Gtf]nfsf] dfWod 4f/f, x/]s ljifosf] ulx/fOdf pQm ljifo ;
+u ;DaGwLt jf:tljstf x'G5 eGg] ljifosf] 1fg k|bfg ug'{eof] clg pQm
ulx/fO{df ;DaGwLt ljifosf] jf:tjLstf b]Vg ;Sg] efjgfTds cf+vf lbg' eof] . ;f]xL lbg
b]vL g} d, ædÆ leq /x]sf x/]s ljifosf] ulx/fO{df jf:tljstf vf]hL/x]sf] 5' / e]l6/x]sf]
klg 5' . h'g lbg dnfO{ of] 1fg k|fKt eof], Tof] eGbf klxn], vfgf vfP/ k]6
eg'{nfO{ g} d c3FP eGy], t/ cfh d lbgdf kfFr k6s k]6 ebf{ klg k'0f{?kdf c3Ffpg
g;Sg] ePsf] 5', dnfO{ yfxf lyPg, zl// s] xf] / d sf] x'F eGg] ljifo, zl// / ædÆ Pp6}
7fg]sf] lyP d}n] . jf:tjdf, vfgf vfP/ k]6 eg]{ ljifo dfq /x]g5 ædÆ leq, vfgf vfP/ k]6
eg'{ t Pp6f ljifo dfq /x]5 ædÆ leqsf] . of]g tyf k|hgg\ ljifo dfq klg /x]g5 d leq, h'g
ljifosf] sfof{Gjogdf dlxnf / k'?ifsf] k|of]u x'G5 . ædÆ leq t To:tf cgluGtL kl/jtL{t
ljifox? /x]5g\, h'g ljifox? ;do / kl/:yLt cg'?k sfof{Gjog x'g] /x]5g\ . ædÆ k'0f{?kdf
c3fpgsf] nfuL d leq /x]sf ;a} ljifo x?nfO{ Ps} ;fy sfof{Gjog ug'{ kg]{ /x]5 .
xfdLnfO{ yfxf5, df]afOnsf] d]df]/Ldf /x]sf ;Dk'0f{ lutx? Ps};fy ;'Gg ;lsb}g t/
50
cfkm'n] rfx]sf] lut vf]h]/ ;'Gg ;lsG5, To:t} g} /x]5 ædÆ leqsf ljifox? klg . k|
fyldStfsf cfwf/df qm|d; sfof{Gjog ug'{ kg]{ /x]5 . of] cGt/ efjgf efu b'O{ leq
dlxnf / k'?ifsf] ;DaGwdf k|:t't ul/Psf ;Dk'0f tYox?, d s'df/ k|;fb kf]v/]n 4f/f lgdf{0f
ul/Psf cyf{t sNkgf ul/Psf cjZo klg xf]Ogg\ ;DaGwLt ljifosf] ulx/fO{df e]l6Psf
jf:tljstfx? x'g . ;'Gtf]nfsf] s]:/fdf /x]sf ;–;fgf lah'nf leq /x]sf dL7f] /;, s'g}klg
JolQm 4f/f el/Psf] kSs} klg xf]Og . clg hldg d'gL/x]sf laleGg vgLh tTjx? klg
a}1fgLs tyf e'–ue{ labn] lgdf{0f u/]sf xf]O{gg\, vf]h / cg';Gwfg af6 kTtf nufPsf
dfq x'g\ . hldgsf] ulx/fO{df kfgL / vfgL e]l6P h:t} x/]s ljifosf] ulx/fOdf pQm
ljifo ;+u ;DaGwLt jf:tljstf ca:oklg kfpg ;lsg]5 .
ldqx?M– d bz c}fFnf hf]8]/ laGtL ug{ rfxfG5', ;Dk'0f{ dfgj ldqx?df, tkfFO ldq
hlt klg ljifox? k|a]z x'G5g\ lt ;Dk'0f{ ljifox?sf] cfj/0fnfO{ slxNo} klg sfof{Gjog
gug'{ xf]nf, ljifo ;sf/fTds xf]; jf gsf/fTds . ljifo ;sf/fTds g} ePklg pQm ljifosf]
cfj/0f nfO{ g} sfof{Gjog ul/Pdf To;sf] kl/0ffd gsf/fTds klg cfpg ;S5 . pQm
ljifosf] jf:tljstf ;Dd k'luPg eg] . ljifosf] ulx/fOdf jf:tljstf vf]Hb} ubf{ ædÆ leqsf
gsf/fTds ljifo klg ;sf/fTds ag]/ cfpg] 5g\ . ljifo h'g qm|ddf ulx/fO{df uO{/x]sf]
x'G5, ;f]xL qm|ddf pQm ljifo ;sf/fTds alg/x]sf] x'G5, ta JolQmn] z+;f/sf ;a}dfgj
nfO{ d cfkm}F x'F eGg] 7fGg yfN5, cyf{t c?nfO{ k/]sf] lkF8fnfO{ cfˆg} 7fGg
yfN5 . Joltmn] pQm ulx/fO{df o:tf efjx? e]6\g]5 .
51
cGt/ efjgf efu #
ljifox?
!_ nhfpg'sf] jf:tljstf
@_ jf:tljs lzIff
#_ jf:tljs Gofo
!_ nhfpg'sf] jf:tljstf M– ldqx? zl// / ædÆ, Pp6} xf]Og ædÆ leqsf leGg leGg
ljifosf] sfof{Gjogdf k|of]u ul/g] leGg leGg zlQm ePsf c+ux?sf] ;+o'Qm ?k xf]
zl//, eGg] ljifo cGt/ efjgf efu b'O af6g} k|:6 eO{ ;s]sf] 5 . of] tYoaf6 g} k|:6 x'G5
ls, dfga zl//sf s'g}klg c+u / ltgsf] k|of]u ;+u nhfpg'sf] cy{ ækfgLdfyLsf] cf]efg'Æ
aGg' dfq xf] . Ps csf]{n] b]v]sf / yfxf kfPsf zl//sf c+ux? / ltGsf] k|of]u ;+u
nhfpg'sf] jf:tljstf g} 5}g, lsgsL nhfpg] u/]sf lt c+ux?df /f]u nfu]df ;of+} 8fS6/x?
nfO{ x]/fpg jfWo x'g'k5{ clg ;sf/fTds ljifosf] sfof{Gjogdf t k|of]u ug' g} 5 . zl//df
la;f}+ hf]/ ax'd"No sk8f nufPklg pQm sk8fn] zl//sf c+ux? c?n] b]Vg jf yfxf kfpg
g;Sg] ul/ n'sfpg ;lsb}g, hz/L ædÆ leqsf cgluGtL ljifox? n'sfpg ;lsG5 . pQm sk8fn]
t zl//sf c+ux? / To;leqsf] lj?KtfnfO{ c?n] x]g{ g;Sg]ul/ 9fSg] jf 5f]Kg] dfq xf] . lt
c+ux? k|s[ltn] n'sfpg g;s]/ geO{ n'sfpg gkg]{ eP/ ;a}n] b]Vg ;Sg] agfPsf] /x]5 .
To;}n] ldqx? M– !_ nhfpg'sf] jf:tljstf t Tof] ;+udfq x'G5, h:n] ;Dk'0f{ dfgasf]
ædÆ leq ;+sf / 8/ pTkGg u/fp5, ha Tof] ædÆ leq k|a]z x'G5
M– @_ nhfpg'sf] jf:tljstf t Tof] ;+udfq x'G5, h:sf] sfof{Gjogdf b'v,
lk8f / cftÍ dfq x'G5, ha Tof] ;fwgsf] k|of]u åf/f sfof{Gjogdf uPsf] x'G5,
M– #_ nhfpg'sf] jf:tljstf t Tof] ;+udfq x'G5, h:nfO{ s;}n] slxNo} klg
x]g{, b]Vg jf yfxf kfpg} ;Sb}gg\, ha;Dd Tof] sfof{Gjogdf uPsf] x'b}g .
JolQmn] ædÆ leq lgdf0f{ ug]{ / k|s6 x'g] ljifox? b'O k|sf/sf] x'G5, ;sf/fTds ljifo /
gsf/fTds ljifo xfldn] c? s;}nfO{ klg yfxflbg gx'g] cyf{t sfof{Gjog ug]{ gx'g] ljifo
x? gsf/fTds ljifox? x'g, JolQm
oL ljifox? ;+u nhfpgsf] cy{xf] ;fwgsf] k|of]u åf/f sfof{Gjog gug{' . ca k|:g p7\5 ls,
ljifo ;sf/fTds xf] jf gsf/fTds xf], s;/L yfxf kfpg] eGg] ljifodf o:sf] ;lhnf] ;'q klg 5,
dg\ leq 8/, lrGtf, ;+sf /xg] * lt sfo{ v/fa x'g .
cfˆgf] sfo{ v/fa jf c;n 5 * 5'6\ofpg] oL ;'q 5g\ ..
zl//sf] lj?KtfnfO{ ef}lts sk8f åf/f 9flsP h:t} ædÆ leqsf gsf/fTds ljifo x? cfFvfn]
x]g{ g;lsg] cd'No sk8f åf/f 9fSg ;lsG5 . hf] jf:tljs dfga xf], p:n] pQm sk8f jf:tljs
euafg af6g} lg;'Ns k|fKt ug]{ ;S5, lsgsL eujfgnfO{ gsf/fTds ljifo dg kb}{g .
ldqx? M– @)&@ ;fnsf] e'sDk af6 xfd|f w]/} 3/x? eTsLP, w]/} wg hgsf] Iflt eof] .
xfldnfO{ o:tf] nfUof] sL e'sDkn] xfd|f w]/} 3/x? 9nfO{ lbof], t/ pQm ljifo leqsf]
jf:tljstf o:tf] xf]Og /x]5, xfd|f 3/x? e'sDkn] 9nfPsf] geP/ xfd|f] cfˆg} sDfhf]/
ef}lts ;+/rgfsf] sf/0f 3/x? 9n]sf /x]5g\, 9Ng' / 9fNg'df w]/} cGt/ /x]5, 9Ng'df
52
sDfhf]/ ;+/rgf bf]ifL /x]5 eg] 9fNg'df dfgljo lgPtL x'bf] /x]5 . 3/x? 9Ng'df e'sDk
bf]ifL geP/ cfˆg} ef}lts ;+/rgf bf]ifL ePem} JolQm ck/fwL x'g'df JolQm bf]ifL
geP/ JolQm jf ædÆ leq /x]sf gsf/fTds ljifo g} bf]ifL /x]5g\ .
h;/L lj1fgn] lbPsf] ljif]z k|ljlw, l;d]G6 /8sf] k|of]u åf/f, sDfhf]/ ef}lts ;+/rgfsf] ;§f
alnof] tyf e'sDk k|lt/f]wL 3/x? agfpg ;kmn ePsf 5f}, l7s To;}u/L jf:tljs eujfgn]
lbg'ePsf cd'No sk8f åf/f ædÆ leq /x]sf ;Dk'0f{ gsf/fTds ljifox? s;}n] g b]Vg] ul/
9fSg ;lsG5 . h:n] ubf{ lt ljifox? sfof{Gjog x'g kfpb}gg\ .
ldqx? M– dfgadf b'O k|sf/sf] gUgtf x'G5, ef}lts gUgtf / jf:tljs gUgtf cyf{t ef}lts
sk8f ljgfsf] zl// / cd'No sk8f ljgfsf] ædÆ . xfldnfO{ yfxf 5, k|To]s jif{ lze/fqL sf]
lbg kz'kltsf] dlGb/df w]/} ef/lto gfËf of]uLx? eSthgsf] ?kdf cfpg] u5{g\, plgx?n]
zl//df ef}lts sk8f nufPsf x'b}gg\ t/ jf:tljs eujfgn] lbg' ePsf cd'No sk8f nufpg eg]
lj;L{Psf x'b}gg\, To;} sf/0fn] k|Tos jif{ cfpg] d}fsf kfPsf 5g\ t/ xfd|f] b]zsf ljlzi6
eGg]x? a]nf a]nfdf pQm cd'No sk8f nufpg lj;{g] u5{g\ / cfkm'nfO{ jf:tljs gfËf] k|
dfl0ft ug]{ u5{g\ .
ldqx? M– cfhxfdL of]g nfO{ nfh, kfk / 3[0ffsf] ljifo 7flg/x]sf 5f}, of]g ;DaGwL
s'/f ug{} nhfp5f} t/ jf:tjdf of]g nfh, kfk / 3[0ffsf] ljifo geP/, ;sf/fTds ljifosf]
sfof{Gjogdf ;fwg -dlxnf / k'?if_ sf] k|of]u åf/f ;DaGwLt JolQmsf] cfj:ostf / rfxfgf
cg'?k jf:tljs cfgGb k|fKt ug]{ Pp6f /dfOnf] k|fs[lts v]n xf] . nfh, kfk / 3[0ffsf] ljifo
t gsf/fTds ljifo ;+u dfq x'G5, h'g ljifosf] sfof{Gjogdf b'v lk8f / cftÍ dfq x'G5, pQm
ljifo JolQm jf ædÆ leq k|j]z ubf{g} ;+sf / 8/ ;fyd} lnP/ k|j]; u/]sf] x'G5 . olb of]g
nfh, kfk / 3[0ffsf] ljifo 7flgPsf] eP gsf/fTds ljifosf] sfof{Gjog gug]{ OdfGbf/ /
g}ltsjfg JolQmn] of]g sf] k|of]u ug]{ g} lyPgg\, plgx?sf ;Gtfg c;Dej lyof] lsgsL
of]g ljgf k|hgg\ c;Dej 5 . olb of]g nfh, kfk / 3[0ffsf] ljifo 7flgPsf] eP ljkl/t of]g tyf
k|hgg\ c+u ePsf cyf{t zl//df dlxnf / k'?if ePsf JolQmsf] ljrdf j}jflxs ;DaGw x'g]
lyPg hjsL of]g tyf k|hgg\ ljifo eGbf jfx]s lhjgsf cGo ;Dk'0f{ ljifox?sf]
sfof{Gjogdf JolQm PSn}n] jf h'g ;'s} JolQm ;+u klg ;xsfo{ x'g ;S5 . h:sfnfuL
dlxnf / k'?ifsf] cj:ostf g} kb}{g . To;}n] oL g} ;du| tYox?af6 k|:6 x'G5, nhfpg'sf]
jf:tljstf gsf/fTds ljifo ;+u dfq x'G5, zl//sf c+u / ltGsf] k|of]udf x'b}g .
@ jf:tljs lzIffM– ;Dk'0f{ dfgjn] k|fKt ug'{ kg]{ lzIff b'O k|sf/sf] x'G5 . !_
u'0ffTds lzIff @_ jf:tljs lzIff .
u'0ffTds lzIff o:tf] lzIff xf] h'g lzIff sIffut / cf}krf/Ls x'G5, h:jf6 JolQm ;DaGwlt
leGg leGg ljifosf] ljifout 1fg cfh{g ul/ lt ljifox?df of]Uo aG5 . jf:tljs lzIf0f o:tf]
lzIff xf], Joltn] cfh{g u/]sf] u'0ffTds lzIffnfO{ p:sf] lhjg e/ ;s[o, pkof]lu / cy{k'0f{
agfO{ /xG5 . pQm lzIffsf] sf/0f JolQmsf] of]Uotf Ifdtf / ;s[otf slxNo} c;kmn
x'b}g, jf:tljs lzIff k|fKt u/]sf] JolQmn] g} jf:tljs Gofosf] cy{ a'em]sf] x'G5 cyf{t
Tof] JolQm åf/f lhjg e/ gsf/fTds ljifosf] sfof{Gjog x'b}g .
ldqx? M– u'0ffTds lzIff / jf:tljs lzIff ljrsf] leGgtf tn lbPsf x/kmx? Af6 klg k|:6
x'G5 .
lzIff o:tf] ck'a{ kmn a'emg' * h:df ld7f] :jfb 5 .
53
hlt jf8\of] emg} a9L bLg] * s:tf] ckf/ zlQm 5 ..
lzIff af;gf o'Qm o:tf] km"n xf] * ;' uGw km}nfpg] .
;f]xL af;gf af6 dfgax?n] * ;Tdfu{ k}Nofpg] ..
jf:tljs lzIff ljgfsf] u'0ffTds lzIff, ld7f] :jfb ljgfsf] kmn / jf:gf / ;'Gb/tf ljgfsf] km"n
h:t} xf] .
lzIff o:tf] cd'No Tof] sk8f xf] * cfFvfn] gx]/Lg] .
gsf/fTds ljifo dfga dgsf] * h:nfO{ 9fsLlbg] ..
JolQm :jodn] nufpg' kg]{ cd'No sk8f jf:tljs lzIff xf], h'g sk8f cfFvfn]
xg{ ldNb}g .
u'0ffTds lzIff zl//df nufOg] ax'd'No sk8f h:t} xf], h'g sk8f cd'No sk8f ljgf cy{ lxg
x'G5 ., h:t} cd'No sk8f gnufPsf] JolQmn] cy{t ck/flwn] zl//df hlt ;'s} ax'd'No sk8f
nufPklg pQm sk8f efjgfTds ?kdf dfs'/fsf] hfnf] eGbf klg ;of} u'0ff kftnf] / u'0f:t/
lxg x'g]5 .
55
lbPdf sf]lx s;}n] klg eGg ;Sg] 5}gg\ ætFnfO df/]/ kz' h:t} ul/ bfDnf]n] afFlwP/ 3f;
vfP/ a:5'Æ eg]/ .
ldqx? M s8f eGbf klg s8f ;hfosf] sf/0faf6 g} AolQmnfO{ ck/flw agfpg]
ck/fwnfO{ eufP/ ;DjlGwt AolQmnfO{ ck/flw x'g jf6 hf]ufpg ;lsG5 ,h;/L jfln af6
w]/} pTkfbg lngsf] nflu la?jfdf s8f ljifflwsf] k|of]u åf/f ls/fx? df/]/ lj?
jfnfO{ hf]ufpg ;lsG5 . s8f ;hfosf] sfg'g AolQmnfO{ b'Mv lbgsf]nflu geO{ p;nfO{
ck/flw x'g af6 hf]ufP/ jf:tljs Gofosf] :yfkgf ug' xf] .
o:tf] s8f ;hfosf] sfg'g agfP/ sfo{fGjog ug]{ 7fpFdf o:tf AolQmx? k'Ug' k5{ , h;\
nfO{ cfkm'n] vg]sf] vfN8f]df cfkm} kl/G5 ls eGg] ;Fsf / 8/ gxf];\ . jf:tljs ;hfo
AolQm ljif]znfO{ geP/ ck/fwnfO{ lbOg] xf] eGg] cGt/efj ;DjlGwt AolQm ;Fu
x'g'k5{ . ;hfo sfo{fGjog ug{] ;jfndf, ck/flwsf] ljlzi6 kb / k|lti7f ;Fu ;DjlGwt geP/
ck/fwsf] lsl;d / ck/fw ug'{sf] sf/0f ;Fu ;DjlGwt x'g' k5{ , lsgsL cfˆgf] kb / Kf|
lti7fnfO{ ;Ddfg ug]{ AolQm slxNo} ck/flw x'b}g .
ljlzi6 AolQm xf]Og kb xf], ljlzi6tf leq gsf/fTds ljifo k|a]z ug{{{} ;Sb}g, Tof]
AolQm dfq ljlzi6 x'g ;S5 h;n] ;DjlGwt klbo lhDd]jf/L ;s[otfsf ;fy k'/f ul//x]sf]
x'G5 jf ljlzi6 Tof] AolQm dfq x'G5 h;af6 gsf/fTds ljifosf] sfof{Gjog x'b}g olb
o:tf] x'G5 eg] Tof] ljlzi6 AolQm x'g ;Sb}g , To;}n] ;hfo kbnfO{ xf]Og , ck/flwx?
lgdf{0f ug]{ ck/fwnfO{ lbg] xf] .
h;n] s8f ;hfosf] lj/f]w u5{ pSt sfg'gsf] lj?4df cfjfh p7fp5, Tof] emg} dxfF ck/flw
xf], p ck/fwsf] k|of]u af6 cfgGb lng RffxG5
h'g lbg ck/fw / ;hfosf] cGTo x'G5 ,;f]lx lbg jf:tljs Gofo :yfkgf ePsf] lbg x'g]5 .
dfgj h:tf] r]tglzn k|fl0fsf nflu of] s'g} sfNklgs ljifo xf]Og lsgsL dfgj ck/fw ljgf g}
afRg ;S5 .
“ck/fw ug'{ afWotf xf]Og /x/ xf], ;hfo lbg' /x/ xf]Og afWotf xf] .”
Nffuf];\ /f]u eg]/ cf}iflwx? * xf]Ogg\ agfOPsf .
nfUb}g olb /f]u g} cf}iflw * x'Gg cfjZostf ..
o:t} g} ck/fw slx gePdf * ;hfo s;nfO{ lbg] <
Tof] lbg s:tf] xf]nf ;hfo ZfAb} * ;w}F nfO{ cGTo x'g] ..
ldqx?M dlGb/sf] gfd lbOPsf], 3/ leq /flvPsf], kTy/ jf wft'sf] dfgj :j?k jf:tljs eujfg
x'g ;Sb}g lsgsL jf:tljs eujfgsf] ef}lts :j?k g} x'b}g hasL :j?k g} gePsf] ;sf/fTds efj
zlQm jf:tljs eujfgnfO{ ;'/Iffsf] cfjZostf g} kb}{g . z'/Iff t ;+sf / 8/ ;+u
dfq ;DaGwLt x'G5, jf:tljs eujfg ;+u ;+sf / 8/ g} x'b}g . dfgasf] ædÆ leq b'O{ k|
56
sf/sf ljifox? lgdf{0f ePsf x'G5g, ;sf/fTds / gsf/fTds t/ jf:tljs eujfg ;+u ;sf/fTds ljifo
dfq x'G5g, jf:tljs eujfgnfO{ dg gkg]{ ljifo g} gsf/fTds ljifo x'g\ . ldqx?M jf:tljs
eujfgnfO{ v';L kfg{sf] nfuL ul/g] jf:tljs k'hf o:tf] k'hf xf] h'g k'hf ug{sf] nfuL
dGbL/, d'tL{, km'n kftL, cIftf, e]l6 g}a]B, j:q cfbL s'g}klg ef}lts j:t'sf] cfjZostf
g} kb}{g, JolQmn] cˆgf] zl//sf aflx/L c+ux?nfO{ ;sf/fTds ljifosf] sfo{Gjogdf dfq
k|of]u ug'{ g} jf:tljs eujfg v';L x'g] jf:tljs k'hf xf] . lsgsL eujfgnfO{ ef}lts j:t'sf]
cfjZostf g} kb}{g, h;nfO{ h'g j:t'sf] cfjZostf g} kb}{g, ToxL lbg vf]Hg'
wd{ xf]Og kfk x'G5, h:t} af3nfO{ 3Ff; / ufO{ nfO{ df;', g t af3 3fF; kfP/ v';L
x'G5, g t df;' kfP/ ufO{, g t ef}lts a:t'af6 jf:tljs eujfg .
ldqx?M cfh xfdL eujfgsf] gfddf ef}lts a:t'sf] k|of]u åf/f k'hf ub}{ ubf{ eujfg v';L
x'g' eof] eGg] 7fg]/ cfgGb k|fKt ePsf] cg'e'lt ul/ /x]sf 5f} t/ Tof] cfgGb jf:tljs
cfgGb xf]Og, h;\ k|lt d ;dkL{t 5', cyf{t h'g zlQmnfO{ d}n] k'hf ul/ /x]sf] 5', d}n]
k'hf u/]sf] ;DaGwLt zlQmn] pQm k'hfaf6 cfgGb k|fKt u/]sf], d}n] yfxf
kfO{ ;s]kl5sf] k|fKt ePsf] cfgGb dfq jf:tljs cfgGb xf] . af3nfO{ 3fF; /
ufO{ nfO{ df;' lbP/ d}n] cfgGb lng'sf] s] cy{, h:af6 g t ufO{ v';L ePsf] x'G5 gt
af3, h:nfO{ h:sf] cfjZostf g} kb}{g .
ldqx?M jf:tljs eujfgnfO{ v';L kfg{ ;lsg] csf]{ ;lhnf] tl/sf, xfldn] cfˆgf] 3/ j/Lkl/
nufPsf laleGg yl/sf km'nx? hltg} ;'uGwLt jf af;gfbf/ ePklg jf:tljs eujfgsf nfuL
of]Uo x'b}gg\ lsgsL o:tf ef}lts km'nx? jf:tljs eujfgnfO{ cfjZostf g} kb}{g, To:tf
km'nx? af6 t h'g ;'s} JolQm jf ck/fwLn] klg cfgGb lnO{/x]s} x'G5 . jf:tljs
eujfgnfO{ dg kg]{ Pp6} af;gf ePsf rf/ y/L km'nx? 5g\, h'g km'nx? JolQmn] cf–
cfˆgf] dgsf] au}rfdf km'nfpg ;Sg' k5{ . ef}lts au}rfdf ed/fx? /dfP emF} pQm dgsf]
au}rfdf jf:tljs eujfg /dfpg' x'G5 . ha k|To]s JolQmsf] dgdf eujfg a:g' x'G5, ta
;sf/fTds efj zlQm jf:tljs eujfgnfO{ dg gkg]{ gsf/fTds ljifo dgleq k|a]; ug}
{ kfpFb}g, ckafbdf k|a]z g} ePklg pQm ljifo sfo{fGjog x'g kfpFb}g, h;/L af3sf]
cuf8L :ofn hfg} ;Sb}g cyf{t l;sf/ ug]{ ljifosf] sfof{Gjog ug]{ ;Sb}g .
ldqx?M ;Dk'0f{ dfgax?n] cf–cfˆgf] dgsf] au}rfdf km'nfpg' kg]{, jf:tljs eujfgnfO
dg kg]{ rf/ yl/ km'nx? o; k|sf/ 5g\ .
g}ltstf ;'–rl/q, ;xgl;ntf * rflxG5 nuglzn .
oL rf/} u'0f ;a dfgadf eP * b]z aG5 gL pHjn ..
ldqx?M dGbL/sf] gfd lbOPsf] Pp6f 3/ leq /flvPsf], d'tL{ elgPsf]
ef}lts ;fwgnfO{ jf:tljs eujfgsf] ?kdf lj:jfz ug]{ s'g} cfwf/ g} 5}g, lj:jfz ug{ klg
s'g} cfwf/ t x'g' k5{ lg xf]Og/ <
eujfg elgPsf] h'g d'tL{nfO s'g}klg dfgan] Toxfaf6 p7fP/ csf]{ 7fpFdf nu]/
a]Rg ;s5, olb ;'/Iff ePg eg] lsgsL of] ;fwgsf] ef}lts d'No x'G5, olb Tof] d'tL{ jf:tljs
eujfgsf] c+; jf :j?k xf] eg], eujfg h:tf] k/+ zlQmnfO{ s'g} dfgan] ckx/0f ug{ ;S5 /
<
:j:yfgL syfdf xfdLn] k9]sf 5f}, sfdb]jn] dfxfFb]jnfO{ sfdjf0f k|xf/ ubf{ sfdb]j
tTsfn ToxLF e:d ePsf] / pgsL kTgL /ltn] dfxfFb]j ;+u lanfk u/]sf] s'/f . jf:tjdf
57
rf]g'{ eg]sf] gsf/fTds ljifo xf], h'g ljifo jf:tljs eujfg nfO{ dg} kb}{g eg] rf]/L
x'g ;S5 / < eujfgsf] :j?k . To;}n] d'tL{, dfga lgdL{t eujfgsf] sNkgf ul/Psf] sfNklgs
:j?k dfq xf] . jf:tljs eujfg x'g ;Sb}g . o:tf] ef}lts :j?k / d'No ePsf] sfNklgs
eujfgnfO{ w]/} lbbf v';L ePsf] / yf]/} x'bf l/;fosf] cg'e'lt ug{ klg ;lsb}g gt r8fPsf]
elgPsf] ef}lts a:t' x?sf] k|of]u g} ePsf] x'G5, h:nfO{ lbPsf] xf] p:n] k|of]u g} ub}
{g eg] p:nfO{ lbg'sf] s] cy{ x'G5 t/ jf:tljs eujfgsf] g t ef}lts d'No g t ef}lts :j?k,
jf:tljs eujfgnfO{ eujfgsf] ?kdf lj:jf; ug]{ k'0f{ cfwf/ 5 . ha d leq s'g} gsf/fTds ljifo
jf ck/flws dfgl;stf k|a]; x'G5 tTsfn pQm ljifo ;+u ;+u} ædÆ leq ;+sf / 8/ pTkGg
u/fO{ lbg' x'G5, jf:tljs eujfgn], h:nfO{ d}n] rfx]s} x'Gg, o:sf] cy{ s'g}klg dfgan]
gsf/fTds ljifo c?nfO{ b]vfpg nhfj; cyf{t pQm ljifo sfof{Gjog gu/f]; eGg] xf] .
ldqx?M cfh xfdL sfNklgs eujfg cyf{t kTy/ jf wft'sf] ef}lts ;fwgnfO{ eujfg 7fg]/
h:sf] jl/kl/ laleGg vfg]s'/f /fvL lbG5f}, h'g vfg] s'/f ;DaGwLt eujfgn] k|of]u u/]s}
x'b}gg\, lt vfg] s'/f x?nfO{ xfdL k|;fb eg]/ vfg] u5f} . jf:tjdf ef}lts j:t' jf:tljs k|;fb
x'g} ;Sb}g, jf:tljs k|;fb Tof] dfq xf], h:df ;sf/fTds ljifosf] cg'e'lt x'G5, jf:tljs k|;fb
Tof] JolQm dfq aGg ;S5, h:n] ;DaGwlt leGg leGg ljifosf] km/s km/s ;sf/fTds
cg'e'lt u/]sf] x'G5, t/ vfg]s'/f leGg leGg ljifodf klg Pp6} k|sf/sf]
agfpg ;lsG5, ;DaGwLt vfg] s'/f ;+u ;DaGwLt leGg leGg ljifosf] af]w x'b}g,
h:nfO{ xfdL k|;fb 7fg]sf x'G5f} . vfg] s'/f df t laleGg kf]i6Ls tTj / le6fldgx? dfq
x'G5, h:n] zl//nfO{ cfjZos zlQm lbG5, Tof] zlQm nfO{ ;fwgsf] k|of]u åf/f w]/}
eGbf w]/} ;sf/fTds ljifox?sf] sfof{Gjog df k|of]u ul/P dfq jf:tljs eujfg v';L
x'g'x'G5, jf:tljs k|;fb slxNo} gsf/fTds x'b}g t/ k|;fb elgPsf] vfg] s'/faf6 k|fKt zlQm
nfO{ JolQmn] ;fwgsf] k|of]u åf/f gsf/fTds ljifosf] sfof{Gjogdf klg k|fof]u ug{ ;S5
.
ldqx?M cfh xfdLn] vfg] s'/fnfO{ k|;fbsf] ?kdf lnb} ubf{ wd{ xf]Og pN6} kfk
eO{ /x]sf] 5 lsgsL k|;fb elgPsf] vfg] s'/fdf eujfgsf] c+; jf ?k x'G5 eGg] ul/G5, olb
of] ;To xf] eg] pQm vfg] s'/fnfO{ bfFtn] rkfP/, ¥ofn / y'sn] lehfP/ k]6sf] k'/fgf]
lb;fdf ld;fpFbf s] eujfg nfO{ ;Ddfg eof] t < ha ls bfFtdf s}of}F lbg klxn]sf]
vfg]s'/f c8\sLPsf] x'g ;S5, h:nfO{ xfdL bfFt] u' eGg] u5f}{ . ¥ofn, y's / vsf/ lgln
/x]s} x'G5f}, ha sL ToxL y's, ¥ofn / vsf/ d'v aflx/ kmf]xf]/ dflgG5, s] lgNg'sf] cy{
vfPsf] xf]Og / <
ldqx?M xfdLnfO{ k|:6 eO{;s]sf] 5 zl// / ædÆ Pp6} xf]Og cyf{t ædÆ efa zlQm
xf] / zl// ef}lts, zlQm ePsf] ;fwg xf], To;}n] vfg]s'/f cyf{t ef}lts a:t' d}n] g} vfg]
xf]Og d]/f nuL xf] h;/L ;jf/L ;fwgdf k|of]u x'g] t]n 8«««««Oe/ n] g} vfb}g,
pQm ;fwgdf ePsf] Tof] t]n ;fwgs} kf6{k'hf{ åf/f zlQmdf ?kfGt/0f x'G5, pQm
zlQmnfO{ ;DaGwLt 8«fOe/n] ;fwgsf] k|of]u åf/f ;DaGwLt ljifosf] sfof{Gjogdf k|
of]u u5{, l7s To;} ul/ xfd|f] zl//sf] k]6df el/Psf] vfg] s'/f kfrg k|0ffnL åf/f laleGg
zlQmdf ?kfGtl/t x'G5, pQm zlQmnfO{ ;DaGwLt JolQmn] laleGg ljifosf]
sfof{Gjogdf k|of]u ug{ ;S5, ;f]lx zlQm åf/f g} zl//sf cfGtl/s d]l;gx? Klg ;~rflnt
eO{ /x]sf x'G5g\ .
58
elgG5 æef]ln >f4 5 sf]bf] vfg' x'b}gÆ ldqx?M jf:tlastf o:tf] xf]Og, jf:tlastf of] xf]
sL, ;DaGwLt zl//sf] s'g} /f]usf] sf/0f sf]bf] vfg' x'b}g . xfdLn] vfg' x'b}g elgPsf]
sf]bf] / vfg' x'G5 elgPsf] rfdn ;+u s'g} klg ;DaGwLt ljifo jf >fb ;DaGwL ljifosf]
af]w x'b}g, ljifosf] af]w ;DaGwLt JolQm ;+u dfq x'G5 . lt vfg] s'/f ;+u t
zl//nfO{ cfjZos kg]{ le6fldg dfq x'G5 . d}n] t pQm vfg]s'/f af6 k|fKt le6fldg
zlQmnfO{ ædÆ leqsf leGg leGg ;sf/fTds ljifosf] sfof{Gjogdf k|of]u ug]{ dfq
xf] . zl//sf leGg leGg c+ux? pQm zlQm åf/f k|of]u x'g] ;fwg dfq x'g . s:tf] ca:yfdf
s] vfg' x'G5 / s] x'b}g eGg] ljifo zl//sf] :jf:Yo cj:yf ;+u ;DaGwLt x'G5, wd{ ;+u
x'b}g, wd{ ;+u t ;sf/fTds ljifo dfq x'G5, To;}n] s] vfg' x'G5 / s] x'b}g eGg]
s'/f ;DaGwLt lj1 8fS6/ ;+u ;f]wg' k5{, k+l8t ;+u xf]Og . zl//sf s'g s'g
c+unfO{ s:tf] s:tf] le6fldgsf] cfjZostf k5{ / To:tf le6fldg s'g s'g vfg] s'/fdf
kfO{G5 eGg] 1fg ;DaGwLt 8fS6/ ;+u dfq x'G5, g t ;f:q ;+u g t k+l8t ;+u . k+l8t ;
+u ;f:q åf/f k|fKt k/+k/f dfq x'G5, t/ 8fS6/ ;+u lj1fg åf/f k|fKt jf:tljstf x'G5 . ca
xfdLnfO{ ;Ktfxf nufpg] k+l8t xf]Og, jf:tljs 1fg lbg] Pn=lk= efg' ;df{ / /d]z g]kfn
h:tf JolQm rfxLG5 .
xfd|f] zl//sf nfuL cfjZos vfg]s'/f rf]vf] / ;'4 xf]Og, ;kmf, :j:y / tfhf x'g'k5{ . of] zl//
slxNo} klg rf]vf] / ;'4 x'g ;sb}g, agfpg klg ;lsb}g . rf]vf] / ;'4 efjgfTds zAb xf] h'g
zAb efj zlQm ædÆ ;+u ;DaGwlt x'G5 . ;kmf, :j:y / tfhf ef}lts zAb xf] h'g zAb
ef}lts zlQm zl// ;+u ;DaGwLt x'G5 . rf]vf] / ;'4 zl//nfO{ xf]Og efj zlQm ædÆ
nfO{ agfpg ;Sg' k5{, To;}n] a|t zl//nfO{ ef]sf] /fv]/ xf]Og, d cfkm}n] ef]sf] a;]/
a|t ug{ ;Sg' k5{, o:sf] cy{ ædÆ leq ;Fw} ;sf/fTds lrGtg x'g'k5{, ;sf/fTds lrGtg leq
af6 g} ;sf/fTds ljifox? lgdf{0f x'G5g\ . ædÆ leq lgdf0f{ ePsf ltg} ;sf/fTds
ljifonfO{ vfg] s'/faf6 k|fKt zl//sf] zlQmnfO{ ;fwgsf] k|fof]u åf/f sfof{Gjog
ug'{ g} jf:tljs eujfg v';L x'g] jf:tljs a|t xf] .
ldqx?M d å/f n]vLPsf cGt/ efjgf, efu æPsÆ b]vL efu ærf/Æ ;Ddsf ;a} ljifo / pQm
ljifo leqsf jf:tljs tYox? dfga lhjg ;+u ;DaGwLt, dfga lhjg ?lk Pp6}, efjgfTds nfdf]
8f]/L xf] . pQm 8f]/L gcNhLof];\ eGg] pb]Zon] pQm nfdf] 8f]/LnfO{ rf/ v08df
afF8LPsf] xf] . 8f]/L hlt nfdf] ePklg pb]Zo Pp6} dfq 5, ;Dk'0f{ dfga jf:tljs dfga
aGg ;s'g, h:sfnfuL s'g}klg dfgan] gsf/fTds ljifosf] sfof{Gjog gu/f]; / h:n]
ubf{ b]zdf jf:tljs Gofosf] :yfkgf xf];\, cyf{t ck/fw / ;hfo eGg] zAbsf] g} cGTo
xf];\ .
59
ljbfO{ lut
;'Gg]nfO{ ;'gsf] dfnf eGg]nfO{ km'nsf]
cGt/ dgsf efjgfn] ˆofnf];\ ljsf/ dgsf]
dfgj 4f/f dfgjd} gxf];\ cTofrf/
;'Gg kfcf}F ;bflbg ;'e ;drf/
lzlz/ / j;Gtsf h:tf s7f]/ lktf
;+;f/d} sf]lx klg gx'g eG5' dt
k9\g] ;'Gg] ;j}nfO{ wGojfb lbG5'
g;'Gg]nfO{ ;'gfO{ lbg'; cg'/f]w u5'{
x] g]kfnL a'af, d'df,bfh', efO{ d]/f
lblb a}lg ;j}nfO{ ljbfO{ gd:sf/ .
60