WARUNKI 4 [10] 2015

TECHNICZNE.PL
BUDYNKI W PRAKTYCE I PRZEPISACH
Problem wody
niezbilansowanej?

Wiemy, jak go
rozwiązać!
Jeśli różnica wskazań pomiędzy
wodomierzami mieszkaniowymi
a wodomierzem głównym/budynkowym
przekracza akceptowalny poziom

▶ SKONTAKTUJ SIĘ Z NAMI!

Gwarantujemy uzyskanie najmniejszej

wartości rozbieżności, jaka w danych
warunkach będzie osiągalna.

www.ista.pl
 WARUNKI 4 [10] 2015
TECHNICZNE.PL ZARZĄDZANIE
WODĄ – ISTOTNY

BUDYNKI W PRAKTYCE I PRZEPISACH

ELEMENT SPRAWNEGO
str. 18

26
SNB KONSULTUJE
FUNKCJONOWANIA
BUDYNKU I JEGO
str. DEBATA WOD-KAN

str. 38 OSZCZĘDNOŚCI

str. 42 OPOMIAROWANIE

OTOCZENIA
str. 68 PODLEWANIE

Zarządzanie wodą w budynku to temat ważny, bo dotyczący bezpośrednio każdego z nas, użytkowników
a przy tym rozległy, obejmujący swym zakresem wiele aspektów, również tych prawnych.

W dziesiątym numerze WT.pl postanowiliśmy przyjrzeć się temu zagadnieniu z perspektywy różnych środowisk,
aby możliwie najpełniej oddać jego złożoność, także w kontekście zmieniających się przepisów WT.

Swoją opinię wyrazili tu najbardziej cenieni eksperci, na co dzień zajmujący się problematyką wodną, zarówno
w kontekście racjonalizacji zużycia zasobów, jak i kwestii związanych z uzdatnianiem wód, projektowaniem
kanalizacji czy przydomowych oczyszczalni ścieków.

W numerze przeczytać można też m.in. o instalacjach do wykorzystania ścieków szarych w aspekcie certyfikatów
energetycznych w budownictwie, a także o różnorakich możliwościach oszczędzania wody w budownictwie,
zarówno tym wielolokalowym, jak i jednorodzinnym.

Prezes Towarzystwa Wodociągi Polskie odpowiada na pytania dotyczące wyzwań, jakie stoją przed branżą
wodno-kanalizacyjną, również w odniesieniu do obowiązujących uwarunkowań prawnych, a eksperci z branży
wod-kan, będący jednocześnie praktykami, zastanawiają się, co dzieje się na styku zmieniających się przepisów,
możliwości projektanta oraz oczekiwań inwestora.

W bloku merytorycznym poświęconym pracom grup ekspertów, działających w ramach SNB, zapoznać
się można z bieżącą dyskusją w obrębie wymagań dla wentylacji i klimatyzacji, ograniczników przepięć oraz
oświetlenia dziennego i urządzeń dźwigowych oraz schodów ruchomych.

W dziale ‘’Warunki techniczne na świecie’’ w przystępny sposób omawiamy brytyjskie przepisy w zakresie
budownictwa, będące odpowiednikiem rodzimych WT.

Ponadto w numerze znalazły się ostatnie zmiany w polskich przepisach związanych z budownictwem oraz infor-
macja na temat konsultacji społecznych Projektu Kodeksu Budowlanego, w których SNB bierze czynny udział.

Zachęcam do lektury!

Kinga Lewandowska
Redaktor prowadząca
 SPIS TREŚCI WARUNKI TECHNICZNE.PL NR 4 [10] 2015

WARUNKI TECHNICZNE 35 Zarządzanie wodą w budynku

36    Wymagania dotyczące zarządzania wodą pitną
6  Przepisy budowlane w Wielkiej Brytanii   i ściekami budynku i jego otoczeniu

7  Zmiany w przepisach związanych z budownictwem 38    Techniczne możliwości oszczędzania wody w budynkach

42 Instalacje wodociągowe w budownictwie wielolokalowym
DZIAŁANIA SNB 46 Wybrane problemy wdrożenia systemów zdalnego
 odczytu wodomierzy
9  Aktualizacja wymagań dla urządzeń dźwigowych i schodów 50 Oszczędzanie wody w domu jednorodzinnym
 ruchomych
52 Materiały do wykonania instalacji wodociągowych
12 Szczegółowe wymagania dla ograniczników przepięć  w budynkach
14 Oświetlenie dzienne a wymagania energetyczne. 58 Bakterie Legionella w instalacjach ciepłej wody
 Dyskusja ekspercka  wodociągowej. Metody dezynfekcji
18 SNB konsultuje projekt Kodeksu budowlanego 62 Przydomowe oczyszczalnie ścieków – wybrane
20 Koncepcja nowego rozdziału wentylacja i klimatyzacja aspekty prawne
 w ramach działu IV 65 Zagospodarowanie wód opadowych w obrębie budynku
68 Woda jako element ochrony drzew w procesie
RAPORT inwestycyjnym
72 Wentylacja instalacji kanalizacyjnych w budynkach
24 Branża wodociągowo-kanalizacyjna – ciągły rozwój
i wyzwania
26     Instalacje wodne i kanalizacyjne – prawo a praktyka DEBAT Y
30 Instalacje do powtórnego wykorzystania ścieków szarych
76   Nowoczesny – czyli jaki?
  w aspekcie certyfikatów energetycznych w budownictwie

Bezpłatne pismo skierowane do przedstawicieli administracji rządowej i samorządowej, działających kompetencyjnie w zakresie
warunków technicznych dla budynków oraz szeroko pojętych przepisów budowlanych, branżowych instytutów naukowo-badawczych,
środowiska akademickiego, organizacji branżowych i zawodowych, biur architektonicznych i projektowych, firm wykonawczych
i deweloperów, producentów i dostawców wyrobów budowlanych, inwestorów oraz wszystkich profesjonalistów zainteresowanych
tematyką przepisów techniczno-budowlanych oraz rozwojem nowoczesnych budynków w Polsce.

Wydawcą pisma SNB rozwija współpracę ekspercką w zakresie zagadnień techniczno- Redaktor prowadząca:
WARUNKI TECHNICZNE.PL jest: budowlanych, promując rozwój nowoczesnych budynków w Polsce. Kinga Lewandowska

al. Niepodległości 18, 02-653 Warszawa Główny Ekspert SNB

tel. 22 489 54 30, biuro@snb.org.pl mgr inż. Anna Sas-Micuń
www.snb.org.pl

Dziękujemy za zdjęcia następującym firmom: Zdjęcie na okładce: Opracowanie graficzne i skład:

Aquaform, Bioquell, Caroma, Echo Investment, Ekodren, budynek biurowy Q22 (155 m), Frogis biuro@frogis.pl
Ekoforte, Ekoprom, Firmus, Jangdy, Lindab, Nueva Terrain, powstający w Warszawie. Proj. APA Współpraca: Joanna Kołacz-Śmieja
Nibco, Oras, PoWoGaz, RD Bud, Roca, Schindler, Viega Kuryłowicz & Associates, współpraca
oraz instytucjom: Służba Więzienna. Buro Happold. Fot. arch. Echo
Investment (deweloper).
SPIS TREŚCI WARUNKI TECHNICZNE.PL NR 4 [10] 2015

PRZEPISY BUDOWLANE INSTALACJE WODNE I KANALIZACYJNE –

W WIELKIEJ BRYTANII
Przepisy brytyjskie (Building Regulations) zapewniają
w pierwszym rzędzie bezpieczeństwo i zdrowie
użytkowników budynków. W tym numerze więcej
o ich strukturze.
PRAWO A PRAKTYKA
W debacie eksperckiej spotkali się: specjalista z zakresu
projektowania instalacji Olgierd Romanowski i ekspert-
ka z zakresu sieci wod-kan, Klara Ramm-Szatkiewicz.

TECHNICZNE MOŻLIWOŚCI OSZCZĘDZANIA WODY

W BUDYNKACH
Oszczędności związane z instalacją wodną osiąga się nie tylko wspierając
dobre nawyki. O szczegółach pisze znany specjalista w zakresie instalacji
wod-kan, Jarosław Chudzicki.

INSTALACJE WODOCIĄGOWE
W BUDOWNICTWIE WIELOLO-
KALOWYM
...czyli między oczekiwaniami
a możliwościami technicznymi,
ZAGOSPODAROWANIE WÓD OPADOWYCH W OBRĘBIE BUDYNKU
okiem przewodniczącego GR3 SNB,
Krzysztofa Cichowskiego. Ewa Burszta-Adamiak dokonuje fachowego przeglądu obowiązujących
regulacji prawnych i sprawdza, jakie obowiązki względem wód opadowych
mają polscy inwestorzy.

PRZEPISY BUDOWLANE
W WIELKIEJ BRYTANII
Przepisy budowlane w Wielkiej Brytanii (Building Regulations) dotyczą wymagań związanych
z projektowaniem i budową budynków, zapewniając w pierwszym rzędzie bezpieczeństwo i zdrowie
ludzi, a także dotyczą oszczędności energii oraz dostępności do projektowanych budynków.
Przepisy budowlane wymagają w Wielkiej Brytanii zgody na większość prac
budowlanych (Building Regulation Approval). Prawo budowlane, które ma
zastosowanie w całej Anglii i Walii jest określone w Act 1984, natomiast przepisy
stosowane w Szkocji określone są w (Scotland) Act 2003.
Od 6 kwietnia 2006 r. przepisy budowlane zostały uaktualnione na mocy pop-
rawek z włączeniem niektórych klauzul energetyki europejskiej oraz dyrektyw
wymagających oceny energetycznej w istniejących i nowo powstających bud-
ynkach. Obecnie istnieje 14 sekcji odnoszących się do przepisów budowlanych i
każdej z sekcji przypisany jest tzw. zatwierdzony dokument (Approved Document).
Akty te nie mają na celu zahamowania innowacyjności, lecz tylko przestrzegania
przepisów budowlanych. Liczą 14 sekcji.
CZĘŚĆ A (PART A) – KONSTRUKCJA.
Określa, aby budynki były tak zaprojektowane, wykonane lub przebudowywane,
aby ich konstrukcja była bezpieczna i solidna, a jednocześnie, aby nie
zagrażała stabilności strukturalnej innych budynków. Określa także standardy
projektowe, które powinny być przyjęte do stosowania we wszystkich
budynkach i dodatkowo podaje zasady projektowania dla większości
murowanych i drewnianych elementów tradycyjnych w odniesieniu do
budynków mieszkalnych.
CZĘŚĆ B (PART B) – BEZPIECZEŃSTWO POŻAROWE.
Odnosi się do pięciu aspektów bezpieczeństwa pożarowego w budynku:
 B1 drogi ewakuacji;
 B2 rozprzestrzenianie się ognia wewnątrz (okładziny);
 B3 rozprzestrzenianie się ognia wewnątrz budynku (konstrukcja);
 B4 rozprzestrzenianie się ognia na zewnątrz budynku
 B5 dostęp i urządzenia dla straży pożarnej.
CZĘŚĆ C (PART C) – PRZYGOTOWANIE PLACU BUDOWY
I ODPORNOŚĆ NA ZANIECZYSZCZENIA I WILGOĆ.
Są to: czynniki atmosferyczne, woda w budynku, drenaż, przygotowanie terenu
pod budowę, a także sposoby postępowania na terenach zanieczyszczonych
oraz z substancjami niebezpiecznymi. W części tej wyróżnić możemy:
 C1 przygotowanie placu budowy;
 C2 zagrożenia i materiały niebezpieczne;
6
WARUNKI TECHNICZNE WARUNKI TECHNICZNE NA ŚWIECIE
 C3 drenaż
 C4 odporność na pogodę i wilgoć ziemi.
CZĘŚĆ D (PART D) - SUBSTANCJE TOKSYCZNE.
Dotyczy kontroli zagrożeń ze strony toksycznych środków chemicznych stoso-
wanych w izolacji cieplnej ścian.
CZĘŚĆ E (PART E) – ZABEZPIECZENIA AKUSTYCZNE.
Zatwierdzony dokument E 2003 oraz zmiany w roku 2004 należy interpretować
w powiązaniu z dodatkowym dokumentem „Robust Detail E” – odporność na
przenikanie dźwięku. Przegrody budowlane między mieszkaniami powinny
spełniać minimum standardu izolacyjności dźwiękowej. Dotyczy to zarówno
nowych budynków, jak i budynków ze zmianą sposobu użytkowania.
CZĘŚĆ F (PART F) – WENTYLACJA.
Ta część uwzględnia wymagania w zakresie wentylacji i jakości powietrza
wewnętrznego w odniesieniu do wszystkich budynków.
CZĘŚĆ G (PART G) – HIGIENA.
Określa wymagania dla zapewnienia odpowiednich standardów sanitarnych oraz
urządzeń do mycia w łazienkach i zapotrzebowanie na ciepłą wodę. Obejmuje
ona również wymogi bezpieczeństwa w odniesieniu do ciśnieniowej instalacji
ciepłej wody. Wyróżnić tu można następujący podział:
 G1 węzły sanitarne i mycie;
 G2 łazienki
 G3 przechowywanie wody gorącej.
CZEŚĆ H (PART H) – ODWADNIANIE I UNIESZKODLIWIANIE
ODPADÓW.
Wymagany jest odpowiedni system odwadniający, zapobieganie zanieczyszcze-
niom, infrastruktura ścieków oraz konserwacja i utrzymanie kanalizacji. Dzieli się na:
 H1 drenaż;
 H2 system oczyszczania ścieków i szamba;
 H3 drenaż wody deszczowej;
 H4 budowa kanalizacji (publiczne i prywatne)
 H5 niezależne systemy odwodnienia
 H6 składowanie odpadów stałych („pojemniki” i „recykling”).
 WARUNKI TECHNICZNE WARUNKI TECHNICZNE NA ŚWIECIE
Część J (Part J) – urządzenia do spalania paliw i system magazynowania paliw.
Dotyczy budowy, instalacji i użytkowania kotłów, kominów, palenisk i instalacji
magazynowania paliw. Dotyczy kontroli bezpieczeństwa instalacji: przydatności
materiałów niepalnych, zanieczyszczenia oraz zatrucia tlenkiem węgla.
Część K (Part K) - ochrona przed upadkiem lub zderzeniem.
Wyznacza minimalne standardy bezpieczeństwa dla schodów, pochylni i drabin, wraz
z wymaganiami dotyczącymi balustrad, okien, aby zapobiegać upadkom do krawędzi
podłóg itp., włączając wymagania odnośnie ryzyka upadku dla pieszych, jak i ruchomych
barier oraz wymagania dotyczące uniknięcia uszkodzeń względem drzwi i okien.
CZĘŚĆ L (PART L) - OCHRONA PALIWA I ENERGII.
Zatwierdzony dokument L1 dotyczy mieszkań, a L2 odnosi się do wszystkich
budynków innych niż mieszkalne. Oprócz wymagań w zakresie izolacji i
ograniczenia otworów w budynku, część L dotyczy ogrzewania słonecznego,
zysków ciepła dla konstrukcji, także kontroluje ogrzewanie, wentylację
mechaniczną i klimatyzację, efektywność oświetlenia, przepuszczalność powi-
etrza, emisję promieniowania słonecznego, a także certyfikacji, testowania
i uruchomienia systemów ogrzewania i wentylacji oraz określa wymagania
dla liczników energii.
CZĘŚĆ M (PART M) - DOSTĘPNOŚĆ I UŻYTECZNOŚĆ BUDYNKÓW.
Dotyczy łatwości dostępu oraz swobodnego poruszania się we wszyst-
kich budynkach, wraz z wymaganiami dotyczącymi udogodnień dla osób
niepełnosprawnych.
ZMIANY W PRZEPISACH
ZWIĄZANYCH Z BUDOWNICTWEM
10.06.2015 PUBLIKACJA W DZIENNIKU USTAW POZ. 774
Ustawa z dnia 24 kwietnia 2015 r. o zmianie niektórych ustaw w związku
ze wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu
W art. 5 ww ustawy zostały wprowadzone następujące zmiany do ustawy Prawo
budowlane:
 uzupełnienie definicji pojęcia „budowla” poprzez dodanie do katalogu otwar-
tego przykładu tablic reklamowych,
 doprecyzowanie przypadku wznoszenia sprzeciwu organu o naruszenia ustaleń
decyzji o warunkach zabudowy czy też innych aktów prawa miejscowego.
03.07.2015 PUBLIKACJA W DZIENNIKU USTAW POZ. 942
Ustawa z dnia 27 maja 2015 r. o zmianie ustawy – Prawo energetyczne
W ustawie dokonano uszczegółowienia zadań własnych gminy w zakresie zaopatrze-
nia w energię elektryczną (art. 18 pkt 2 i 3 ustawy zasadniczej) w części dotyczącej
planowania i finansowania, w taki sposób, iż punkty te uzyskały brzmienie:
CZĘŚĆ N (PART N) - WARUNKI BEZPIECZEŃSTWA SZYB W RAZIE
UDERZENIA, OTWIERANIA I CZYSZCZENIA.
Określa minimalne wymagania zapewniające bezpieczeństwo szyb przed niebez-
piecznym uderzeniem oraz manifestacja szyb (np. oznakowanie ostrzegawcze
dużych tafli). Część N dotyczy również bezpieczeństwa stosowania, działania
i czyszczenia okien.
CZĘŚĆ P (PART P) – BEZPIECZEŃSTWO ELEKTRYCZNE DLA
MIESZKAŃ.
Zawiera zasady dotyczące bezpieczeństwa elektrycznego w domu, ogrodzie i
jego otoczeniu. Ta część ma zastosowanie wyłącznie do budynków mieszkalnych
(w niektórych przypadkach także innych budynków, ale takich, które czerpią
zasilanie z mieszkania).
KODEKS ZRÓWNOWAŻONEGO BUDOWNICTWA MIESZKANIOWEGO
(CODE FOR SUSTAINABLE HOMES) W WIELKIEJ BRYTANII
Kodeks Zrównoważonego Budownictwa Mieszkaniowego jest Aktem Wyko-
nawczym Brytyjskiego Prawa Budowlanego, który stanowi przepisy dotyczące
projektowania zrównoważonego rozwoju. Kodeks wyznacza nowe standardy
efektywności energetycznej i zasady zrównoważonego rozwoju, a także stanowi
o koniecznych zmianach w projektach i wykonawstwie w kierunku ograniczania
szkodliwego oddziaływania na środowisko.
2) planowanie oświetlenia znajdujących się na terenie gminy:
a. miejsc publicznych,
b. dróg gminnych, dróg powiatowych i dróg wojewódzkich,
c. dróg krajowych, innych niż autostrady i drogi ekspresowe w rozumieniu ustawy
z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych, przebiegających w granicach
terenu zabudowy,
d. części dróg krajowych, innych niż autostrady i drogi ekspresowe w ro-
zumieniu ustawy z dnia 27 października 1994 r. o autostradach płat-
nych oraz o Krajowym Funduszu Drogowym, wymagających odrębnego
oświetlenia:
 przeznaczonych do ruchu pieszych i rowerów,
 stanowiących dodatkowe jezdnie obsługujące ruch z terenów przyległych do
pasa drogowego drogi krajowej,
3) finansowanie oświetlenia znajdujących się na terenie gminy:
a. ulic,
b. placów,
c. dróg gminnych, dróg powiatowych i dróg wojewódzkich,
d. dróg krajowych innych niż autostrady i drogi ekspresowe, przebiegających w gra-
nicach terenu zabudowy,
7
 WARUNKI TECHNICZNE STAN PRAWNY

e. części dróg krajowych, innych niż autostrady i drogi ekspresowe, wymagających a. nośność i stateczność konstrukcji,
odrębnego oświetlenia: przeznaczonych do ruchu pieszych lub rowerów, sta- b. bezpieczeństwo pożarowe,
nowiących dodatkowe jezdnie obsługujące ruch z terenów przyległych do pasa c. higiena, zdrowie i środowisko,
drogowego drogi krajowej. d. bezpieczeństwo użytkowania i dostępność obiektów,
e. ochrona przed hałasem,
W ustawie zmieniającej uchylono ust.3 w art. 18, który zwalniał z obowiązku pla- f. oszczędność energii i izolacyjność cieplna,
nowania i finansowania, przez gminę, oświetlenia w odniesieniu do autostrad i dróg g. zrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych;
ekspresowych w rozumieniu przepisów o autostradach płatnych. Przepisy ustawy dotyczące zmian ustawy Prawo budowlane wchodzą w życie
z dniem 1 stycznia 2016 r.
30.07.2015 PUBLIKACJA W DZIENNIKU USTAW POZ. 1069
Art. 3 ustawy, dotyczący ustawy z dnia 13 czerwca 2013 r. o zmianie
Ustawa z dnia 27 maja 2015 r. o zmianie ustawy o obowiązkach w za- ustawy o wyrobach budowlanych oraz ustawy o systemie oceny zgodności
kresie informowania o zużyciu energii przez produkty wykorzystujące (Dz. U. poz. 898), wszedł w życie z dniem ogłoszenia tj. 13 sierpnia 2015 r.
energię oraz niektórych innych ustaw
Art. 1 dotyczący ustawy o wyrobach, w części dotyczący zmiany przepisów
Ustawa wprowadza następujące zmiany: w punktach: pkt 5, pkt 6 lit. a-e, pkt 7 w części dotyczącej art. 9 ust. 1-8
 doszczegółowienie tytułu ustawy zasadniczej poprzez uwzględnienie obszaru ustawy o wyrobach budowlanych oraz pkt 8, wchodzą w życie z dniem
prawnego regulującego funkcję kontrolną realizacji programu znakowania 1 stycznia 2017 r.
urządzeń biurowych,
 doszczegółowienie definicji karty w taki sposób, iż zawierać ona będzie tabelę
z informacjami technicznymi dotyczącymi produktu wykorzystującego energię,
zgodnie z wymaganiami określonymi w aktach delegowanych,
 zawężenie wykazu dokumentów, dołączanych do produktu wykorzystującego
energię, wprowadzanego do obrotu lub oddawanego do użytku, wyłącznie
do etykiety oraz uszczegółowienie przypadków, w których wymagane jest
dołączenie karty dla dostarczanego produktu wykorzystującego energię,
 jednoznaczne określenie obowiązków informacyjnych dystrybutora,
 dodanie szczegółowych uregulowań dotyczących zasad kontrolnych w ramach
nowego Rozdziału „Kontrola realizacji programu znakowania efektywności
energetycznej urządzeń biurowych”.

Ponadto w ramach ustawy dokonano zmian m.in. w ustawie o efektywności

energetycznej w zakresie rozszerzenia obowiązków Ministra Gospodarki o kon-
trolę realizacji programu znakowania urządzeń biurowych, poza już ustalonymi tj.
prowadzenia działalności informacyjno-edukacyjnej o zużyciu energii przez produkty
wykorzystujące energię.

13.08.2015 PUBLIKACJA W DZIENNIKU USTAW POZ. 1165

Ustawa z dnia 25 czerwca 2015 r. o zmianie ustawy o wyrobach bu-

dowlanych, ustawy – Prawo budowlane oraz ustawy o zmianie ustawy
o wyrobach budowlanych oraz ustawy o systemie oceny zgodności

Istotna zmiana przepisów ustawy Prawo budowlane, w odniesieniu do przepisów

techniczno-budowlanych, polega na zmianie brzmienia:
 wprowadzenia do ust.1 w art. 5, która powoduje, iż wymagania podstawowe
stają się obowiązujące w odniesieniu do obiektu budowlanego, jako całości
oraz jego poszczególnych części,
 pkt 1 w ust.1 w art. 5, który wprowadza określenie wymagań podstawowych
w sposób zgodny z załącznikiem I do rozporządzenia Parlamentu Europej-
skiego i Rady (UE) Nr 305/2011 z dnia 9 marca 2011 r. ustanawiającego
zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych
i uchylającego dyrektywę Rady 89/106/EWG (Dz. Urz. UE L88 z 04.04.2011,
str. 5, z późn. zm.), jednocześnie wprost odwołując się do podstawy prawnej
ich sformułowania. Są to:
8
 DZIAŁANIA SNB PRACE EKSPERTÓW
GRUPA ROBOCZA 2
22.05 „WYPOSAŻENIE TECHNICZNE BUDYNKÓW”
AKTUALIZACJA WYMAGAŃ DLA URZĄDZEŃ
DŹWIGOWYCH I SCHODÓW RUCHOMYCH
Spotkanie stanowiło kontynuację dyskusji, dotyczącej wymagań dla urządzeń dźwigowych i schodów
ruchomych stosowanych w budynkach, mającej na celu optymalizację podnoszenia standardu
użytkowego.
 Eksperci zaproponowali, na potrzeby dalszych rozważań, dodanie kolejnego,
czwartego Wariantu zmiany brzmienia ust.1 w § 54. Z uwagi na rozbieżność
stanowisk eksperckich uznano za zasadne, by w dalszej dyskusji uwzględnić
wszystkie zgłoszone dotychczas propozycje:
Wariant 1. Propozycja wprowadzenia alternatywnego obowiązku bezwzględ-
nego wyposażania wszystkich budynków w określone urządzenia zapewniające
możliwość przemieszczania się;
Wariant 2. Propozycja wprowadzenia alternatywnego obowiązku bezwzględ-
nego wyposażania wszystkich budynków w urządzenia zapewniające możliwość
przemieszczania się;
Wariant 3. Propozycja obniżenia granicznej wysokości operacyjnej dla dźwigu
oraz liczby osób przewidzianych do użytkowania pomieszczenia, zlokalizowanego
na najwyższej kondygnacji;
Wariant 4. Nowa propozycja obniżenia granicznej wysokości operacyjnej dla
dźwigu oraz liczby osób przewidzianych do użytkowania pomieszczenia, zlo-
kalizowanego na najwyższej kondygnacji; złagodzenie wymogu w  przypadku
projektowania mieszkań dwupoziomowych:
§ 54.1. Budynek użyteczności publicznej, budynek mieszkalny wielorodzinny,
budynek zamieszkania zbiorowego niebędący budynkiem koszarowym oraz każdy
inny budynek mający najwyższą kondygnację z pomieszczeniem przeznaczonym
na pobyt więcej niż 20 osób, w których różnica poziomów posadzek pomiędzy
pierwszą i najwyższą kondygnacją nadziemną, niestanowiącą drugiego poziomu
w mieszkaniu dwupoziomowym, przekracza 6,5 m, a także mający dwie lub więcej
kondygnacji nadziemnych budynek opieki zdrowotnej i budynek opieki społecznej
należy wyposażyć w dźwig osobowy albo w inne urządzenia techniczne zapewnia-
jące osobom z niepełnosprawnością ruchu dostęp z poziomu terenu na wszystkie
kondygnacje użytkowe, z których będą korzystać.
Wariant 5. Propozycja utrzymania obowiązującej granicznej wysokości operacyj-
nej dla dźwigu oraz liczby osób przewidzianych do użytkowania pomieszczenia,
zlokalizowanego na najwyższej kondygnacji.
 Eksperci odnieśli się do ograniczeń związanych z możliwością usytuowania
drzwi przystankowych w zasobach istniejących. Uznano potrzebę zaakceptowania
pewnych ograniczeń, tj. przyjęcia możliwości usytuowania drzwi przystankowych
na poziomie spocznika międzypiętrowego, bez konieczności zapewnienia dostępu
do kondygnacji użytkowej osobom niepełnosprawnym. Eksperci zaproponowali
wariantowe brzmienie ust.3:
Wariant 1. – utrzymanie dopuszczenia możliwości zatrzymywania się dźwigu
na poziomie spocznika między piętrowego
3. W przypadku przebudowy lub rozbudowy budynku polegającej na wbudowaniu lub
przybudowaniu szybu dźwigowego do istniejącego budynku dopuszcza się usytuowanie
drzwi przystankowych na poziomie spocznika między piętrowego.
Wariant 2. Uzależnienie możliwości zatrzymywania się dźwigu na poziomie
spocznika między piętrowego od warunku zainstalowania urządzeń technicznych
do korzystania przez osoby z niepełnosprawnością ruchu na potrzeby dostania się
do kondygnacji użytkowej; doprecyzowanie obowiązującego zapisu
3. W istniejących budynkach, o których mowa w ust. 1. w przypadku przebudowy
lub rozbudowy zawierającej wbudowanie lub przybudowanie szybu dźwigowego
dopuszcza się usytuowanie drzwi przystankowych na poziomie spocznika schodów
pod warunkiem zapewnienia osobom z niepełnosprawnością ruchu dostępności do
kondygnacji użytkowych z zastosowaniem innych urządzeń technicznych.
 Eksperci zaproponowali utrzymanie, wypracowanej dotychczas, zmiany
brzmienia § 55, zwalniającej ze spełnienia wymagań § 54 określone typów bu-
dynków oraz doprecyzowującej sposób podejścia do budynków z mieszkaniami
wielopoziomowymi. Poprawiono także, pod względem legislacyjnym, istniejący
zapis w  ust.4 § 55, który zgodnie z propozycją ekspercka oznaczono jako ust.3.
§ 55. Przepisy § 54 nie dotyczą budynków koszarowych, zakwaterowania w zakładach
karnych, aresztach śledczych, zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich.
2. W budynku mieszkalnym wielorodzinnym dopuszcza się wykonywanie mieszkań
wielopoziomowych z dostępem do dźwigu lub innego urządzenia transportu bliskiego
9

na jednym z poziomów, jeżeli na pozostałych poziomach wszystkie pomieszczenia
są integralną częścią tego mieszkania.
3. W istniejącym budynku mieszkalnym wielorodzinnym niewyposażonym w dźwigi,
na którego budowę została wydana decyzja o pozwoleniu na budowę przed dniem
1 kwietnia 1995 r. dopuszcza się zmianę sposobu użytkowania pomieszczeń znaj-
dujących się na poddaszu nad czwartą kondygnacją nadziemną na mieszkanie.
 Eksperci zaproponowali przełożenie dyskusji, dotyczącej § 67, na kolejne
spotkanie.
 Zaproponowano zmianę brzmienia ust.1, w § 103, której celem jest jed-
noznaczne wskazanie, iż dźwigi samochodowe powinny spełniać szczegółowe
wymagania podane w proponowanym dodanym § 193a. Z uwagi na brak
jednomyślności ekspertów, zaproponowano wariantowe podejście do § 193a.
§ 103.1 Do garażu położonego poniżej lub powyżej terenu należy zapewnić dojazd
dla samochodów za pomocą pochylni o maksymalnym nachyleniu nie większym niż
określone w § 70 lub zastosować odpowiednie urządzenie do transportu pionowego.
Jeśli zastosowano dźwigi, to powinny one spełniać wymagania określone w § 193a.
Wariant 1. Pzyjęcie propozycji wprowadzenia § 193a w brzmieniu:
1.  Kabina dźwigu samochodowego służącego do przewozu pojazdów powinna mieć
wymiary nie mniejsze niż: szerokość 2,7 m, długość 5,6 m oraz drzwi o szerokości 2,4 m.
2.Kabina powinna być wyposażona w 2 panele sterowania znajdujące się na prze-
ciwległych ścianach i tak umieszczone, aby po otwarciu okna w pojeździe przyciski
były dostępne z miejsca kierowcy.
3.Dźwig samochodowy powinien być wyposażony w sygnalizację świetlną, znajdującą
się przed drzwiami szybowymi oraz w kabinie dźwigu, sterującą ruchem wjeżdżających
i wyjeżdżających pojazdów.
4. W przypadku zaniku napięcia system awaryjny powinien umożliwić samoczynny
dojazd dźwigu do przystanku i zapewnić pełne otwarcie drzwi celem swobodnego
opuszczenia kabiny przez pojazd.
5.Kabinę należy wyposażyć w czytelną informację nakazującą wyłączenie silnika
pojazdu przed zadysponowaniem jazdy dźwigiem.
6. Odległość pomiędzy zamkniętymi drzwiami przystankowymi dźwigu, a przeciwległą
ścianą lub inną przegrodą powinna wynosić, co najmniej 9 m.
Wariant 2. Nie wprowadzanie § 193a.
 Eksperci nie wnieśli uwag do wypracowanej wcześniej propozycji zmiany
zapisu § 183, uwzględniającej wymóg zapewnienia zasilenia w energię elek-
tryczną dźwigu osobowego na czas realizacji jazdy pożarowej do ustalonego
przystanku ewakuacyjnego oraz szczegółowe wymagania dla przeciwpożarowych
wyłączników prądu:
 Eksperci przedyskutowali kwestię zapewnienia środków umożliwiających
działanie zdalnego systemu alarmowania. Odniesiono się do kosztów utrzymania
systemu, generowanych z związku z koniecznością częstego testowania sprawności
działania. Poruszono problem jednoznaczności ustalenia wymaganej szerokości
10
DZIAŁANIA SNB PRACE EKSPERTÓW
Fot. Schindler
i głębokości kabiny dźwigu, zwracając uwagę na konieczność dodania wymogu
minimalnej szerokości wejścia w świetle 0,9 m.
Eksperci zaproponowali zmianę brzmienia § 193:
§ 193. 1. W budynkach, o których mowa w § 54 ust. 1. liczbę i parametry technicz-
no-użytkowe dźwigów należy ustalać z uwzględnieniem przeznaczenia budynku, jego
wysokości oraz liczby i rodzaju użytkowników.
2. Co najmniej jeden z dźwigów służących komunikacji ogólnej w budynku z pomieszcze-
niami przeznaczonymi na pobyt ludzi, a także w każdej wydzielonej w pionie, odrębnej
części (segmencie) takiego budynku, powinien być przystosowany do przewozu mebli,
chorych na noszach i osób niepełnosprawnych.
2a. Kabina dźwigu osobowego dostępna dla osób niepełnosprawnych powinna mieć
szerokość, co najmniej 1,1 m i długość 1,4 m, poręcze na wysokości 0,9 m oraz tablicę
przyzywową na wysokości od 0,8 m do 1,2 m w odległości nie mniejszej niż 0,5 m
od naroża kabiny z dodatkowym oznakowaniem dla osób niewidomych i informacją
głosową. Szerokość wejścia do kabiny nie powinna być mniejsza niż 0,9 m.
2b.Systemy zdalnego alarmowania dźwigów osobowych i towarowych przystosowa-
nych do transportu osób powinny być zgodne z wymaganiami normy PN-EN81-28.
Awaryjne źródło zasilania i powinny umożliwiać prowadzenie ciągłej rozmowy między
służbami ratowniczymi a osobami uwięzionymi w dźwigu, co najmniej przez 1 godzinę
od momentu zaniku napięcia z podstawowego źródła zasilania.
3. Kabina dźwigu osobowego z dostępnością dla osób niepełnosprawnych powinna
mieć szerokość, co najmniej 1,1 m i długość 1,4 m, poręcze na wysokości 0,9 m
oraz tablicę przyzywową na wysokości od 0,8 m do 1,2 m w odległości nie mniejszej
niż 0,5 m od naroża kabiny z dodatkowym oznakowaniem dla osób niewidomych
i informacją głosową. Kabina przelotowa boczna powinna mieć wymiary, co najmniej
1,4 m x 1,4 m, a szerokość wejścia do kabiny nie powinna być mniejsza niż 0,9 m.
4 Dźwigi powinny spełniać wymagania Polskiej Normy dotyczącej funkcjonowania
dźwigów w przypadku pożaru.
5. Dźwigi przeznaczone dla ekip ratowniczych powinny spełniać wymagania określone
w § 253 oraz w przepisach odrębnych dotyczących ochrony przeciwpożarowej.
 Eksperci poruszyli problem stosowania dźwigów w budynkach wysokościowych,
powyżej 70 m, w szczególności z uwagi na warunki ewakuacji osób z budynków
wysokościowych. Omówiono zasadę kierowania osób do oznakowanych miejsc
bezpiecznych w budynku oraz warunki łączności z takimi miejscami na przykładzie
 DZIAŁANIA SNB PRACE EKSPERTÓW

budynków zaprojektowanych zagranicą, np. w Dubaju. Odniesiono się do ustaleń
rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 305/2011 z dnia
9 marca 2011 r. ustanawiającego zharmonizowane warunki wprowadzania do
obrotu wyrobów budowlanych i uchylającego dyrektywę Rady 89/106/EWG,
z których wynika, iż w budynku powinny być zapewnione warunki ewakuacji lub
możliwość uratowania osób w inny sposób. Podniesiono, iż ewakuacja wszystkich
osób z budynku jest bardzo kosztowna.
 Eksperci zwrócili uwagę na kwestię nieuwzględnienia postanowień rozporzą-
dzenia 305/2011 w rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji
w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych
i terenów. W ocenie ekspertów, aby podejść do problemu ewakuacji, zgodnie
z ustaleniami rozporządzenia 305/2011, należy zmienić wymagania w kierunku
wzmocnienia budynków. Budynki powinny być wzmocnione wówczas, gdy
nie ma ewakuacji osób w czasie pożaru. Wówczas należy wyizolować obszary
bezpieczne przez np. 60 minut.
Podkreślono, iż przygotowana propozycja ekspercka zmiany wymagań w Dziale VI
Bezpieczeństwo pożarowe, w ramach GR4, idzie w kierunku pełnego wypełnienia
ustaleń rozporządzenia 305/2011.
 Eksperci zaproponowali przedyskutowanie propozycji wymagań szczegółowych
dla platform urządzenia służącego do transportu osób z niepełnosprawnością
ruchu, w zależności od rodzaju podnośnika, na kolejnym spotkaniu. Zapropono-
wano, aby w zapisie uwzględnić wymóg, iż „w przypadku podnośników pionowych
przyciski należy oznaczyć przy pomocy wypukłych cyfr lub symboli oraz wykonać je
także w alfabecie Braille’a”.
 Eksperci przedyskutowali potrzebę wprowadzenia, jako ust.6 w § 193, wymagań
dotyczących oddymiania szybów w brzmieniu:
 Eksperci utrzymali zaproponowane zmiany do § 194 i 195.
 Eksperci zaproponowali przedyskutowanie wymagań dotyczących ochrony
przed hałasem i drganiami (§ 196 i § 197), w ramach prac powołanej nowej
grupy eksperckiej GR8 „Ochrona przed hałasem i drganiami”. Niezależnie
od powyższego eksperci przedyskutowali problemy dźwigowe z punktu
widzenia mechaniki i producenta dźwigów, a nie spojrzenia budowlanego,
w tym odnieśli się do ustaleń PN-EN ISO 16032 PN-EN ISO 16032:2006
Akustyka. Pomiar poziomu ciśnienia akustycznego od urządzeń wyposażenia
technicznego w budynkach. Metoda dokładna.
 Eksperci zaproponowali wariantowe podejście do zmiany brzmienia § 198,
zwracając uwagę, iż spełnienie wymogu nieprzekraczania ustalonych tem-
peratur dopuszczalnych będzie łączyło się z zużyciem energii oraz wiązało
się z określonymi kosztami z tego tytułu.
Wariant 1
§198.1. Szyby i maszynownie dźwigów mogą być umieszczane poza obrębem
budynków, pod warunkiem zapewnienia w nich temperatury nie mniejszej niż +50 C
i nie większej niż +300 C – w przypadku szybu, a w przypadku maszynowni nie
większej niż +400 C.
Wariant 2
§198.1. Szyby i maszynownie dźwigów mogą być umieszczane poza obrębem
budynków, pod warunkiem zapewnienia w nich temperatury nie mniejszej niż
+50 C i nie większej niż +400 C.
 Eksperci nie wnieśli uwag do przyjętej wcześniej zmiany brzmienia § 252
oraz 253:

6. W przypadku wyposażenia szybu dźwigowego w otwory przeznaczone do odpro-

wadzania gazów i dymu w razie pożaru, otwarcie klapy powinno być uzależnione od
pracy dźwigu następująco: W spotkaniu udział wzięli:
 otwarcie klapy powinno nastąpić po zatrzymaniu kabiny na przystanku ewaku-  przedstawiciele członka wspierającego SNB,
acyjnym, otwarciu drzwi i unieruchomieniu dźwigu,
 dźwig nie powinien poruszać się po otwarciu klapy.
firmy GMV Polska;
 eksperci niezależni;
W wyniku dyskusji eksperci uznali, iż propozycja zapisu mogłaby zostać skrócona.
Przyjęto roboczą wersję zapisu:  eksperci Polskiego Stowarzyszenia
Producentów Dźwigów;
6. W przypadku wyposażenia szybu dźwigowego w otwory przeznaczone do odprowa-
dzania gazów i dymu w razie pożaru, otwarcie klapy powinno nastąpić po zatrzymaniu  ekspert Stowarzyszenia Elektryków Polskich;
kabiny na przystanku ewakuacyjnym, otwarciu drzwi i unieruchomieniu dźwigu.
 eksperci Stowarzyszenia Pracodawców
Eksperci zwrócili uwagę, iż w propozycji nie został oddany cel regulacji, z którego Branży Dźwigowej;
wynikać ma, iż dźwig nie powinien poruszać się po otwarciu klapy dymowej. Dźwig
w przypadku otwarcia klapy powinien się całkowicie zatrzymać. Poruszono także  eksperci Stowarzyszenia Osób
problem eliminacji ryzyka zagrożeń wpadnięcia osób lub przedmiotów do szybu. Niepełnosprawnych INTEGRACJA;

Eksperci zgodzili się, iż Polska Norma dotycząca klap dymowych powinna być  eksperci Polskiej Izby Radiodyfuzji Cyfrowej;
przywołana w Załączniku nr 1 do WT (PN-EN 12101-2 Systemy kontroli roz-
 ekspert Ogólnopolskiego Stowarzyszenia
przestrzeniania dymu i ciepła; Część 2: Wymagania techniczne dotyczące klap
dymowych). Jednocześnie eksperci wyrazili przekonanie, iż w WT należy odnieść Licencjonowanych Zarządców „Ekspert”.
się do funkcji, jaką powinna pełnić klapa oddymiająca.
11

GRUPA ROBOCZA 2
13.04 12.06 „WYPOSAŻENIE TECHNICZNE BUDYNKÓW”
SZCZEGÓŁOWE WYMAGANIA DLA
OGRANICZNIKÓW PRZEPIĘĆ
Spotkania były poświęcone dyskusji nad sformułowaniem wymagań dla urządzeń ograniczających
przepięcia. Dyskusja ma charakter dynamiczny i prorozwojowy.
 Eksperci omówili aktualny stan prawny oraz normalizacyjny, a także do-
świadczenia w stosowaniu ograniczników w Polsce oraz państwach ościennych.
W szczególności podkreślono znaczenie podstawowego kryterium stosowania,
jakim powinna być wytrzymałość urządzeń ograniczających przepięcia. Zwrócono
uwag na kwestię ubezpieczenia obiektów budowlanych na wypadek pożaru. Firmy
ubezpieczeniowe interesują się problemem zastosowania odpowiednich zabezpie-
czeń przed pożarem. Przypomniano ustalenia dotyczące ograniczania przepięcia
w świetle dyrektywy niskonapięciowej. Zwrócono uwagę na zagrożenie, jakie
może powstać w budynku na skutek zastosowania nieprzebadanych urządzeń.
 Zaproponowano, aby na użytek WT definicja ogranicznika kombinowanego była
zgodna z definicją tego ogranicznika, określoną w Polskiej Normie.
 Eksperci pierwotnie zaproponowali wprowadzenie odrębnego nowego § 183a,
ustalającego szczegółowe wymagania dla ograniczników przepięć. Jednocześnie,
część ekspertów zwróciła uwagę na to, iż właściwym byłoby przeredagowanie
pkt 10 w ust.1 § 183, w taki sposób, aby zapis uwzględniał odwołanie do
granicznej wytrzymałości zwarciowej. Zaproponowano zapis w pkt 10 w ust.1
w § 183, z którego ma wynikać, iż urządzenie ograniczające przepięcia w strefie
LPZ 0 powinny zawierać, co najmniej jeden element ucinający. Należałoby przy
tym dokonać opisania, zgodnie z normą, określenia „strefa LPZ 0”.
W ocenie części ekspertów zapis ten eliminuje możliwość zastosowania wary-
stora. Sam warystor nie mógłby być stosowany. Jedynie, jako element układu
kombinowanego.
Rozważano także inne zapisy dla pkt 10 w ust.1 § 183:
10) urządzenia ochrony przeciwprzepięciowej zgodnie z wymaganiami Polskiej
PN-EN 62305.
lub
10) urządzenia ochrony przed przepięciami łączeniowymi i atmosferycznymi.
 Zgłoszono wątpliwość podnoszenia kosztów inwestycyjnych zabezpiecza-
nia instalacji, gdyby przyjąć propozycję ustalenia kryterium dla ograniczników
w zakresie prądu udarowego o napięciu 25 kA. Zwrócona została uwaga, iż
12
DZIAŁANIA SNB PRACE EKSPERTÓW
tworzona propozycja ma dotyczyć wszystkich budynków, bez względu na
rodzaj zasilania i wyposażenia budynków. Jednocześnie podkreślono, iż lepsze
zabezpieczenia instalacji stosują: Czechy, Słowacja, Węgry, Austria, Niemcy
i Hiszpania, a w pierwszej kolejności zaostrzone wymagania wprowadziły
Niemcy i Austria. Powodem wprowadzenia zaostrzeń było przyjęcie dyrektywy
unijnej wprowadzającej smart metering. Z tego względu niezbędne będzie
zapewnienie odpowiednich warunków koordynacji działania systemu zdalnych
liczników, umożliwiających pomiar zużytej energii. Ocenie podlegać powinien
wpływ iskiernika na warystor, który jest montowany na wejściu licznika. Iskiernik
przepuści małą część energii, jednak warystor przy liczniku przetrzyma. W innym
przypadku, jeśli mamy do czynienia z warystorem na wejściu i przy liczniku,
nastąpi uszkodzenie warystora przy liczniku, co skutkować będzie uszkodzeniem
samego licznika. Należy mieć na uwadze, że warystor pobiera energię, a pobór
tej energii musi zostać w jakiś sposób rozliczony.
 Eksperci zwrócili uwagę na potrzebę ochrony wszystkich zastosowanych
urządzeń elektronicznych w instalacji. Wszystkie urządzenia posiadają warystory
na wejściu, a warystory te są podatne na uszkodzenia.
 Zwrócono uwagę na koszty społeczne oraz stanowisko zakładów ubezpieczeń.
Wyjaśniono, iż często zdarzają się sytuacje, iż osoby ubezpieczone nie otrzymują
wypłaty świadczenia odszkodowawczego. Zakłady ubezpieczeń, działające w aglo-
meracjach miejskich i na terenach wiejskich, odmawiają wypłaty świadczenia, jeśli
dochodzi do zniszczeń z powodu wyładowań atmosferycznych. W ocenie części
ekspertów, aby zmusić inwestorów i wykonawców do ograniczenia zagrożenia,
stosowane zabezpieczenia powinny być odporne na prąd udarowy do 25 kA.
 Eksperci zaproponowali wykreślenie w § 180, z wprowadzenia do punktów
wyrazów a także wymagań Polskich Norm odnoszących się do tych instalacji
i urządzeń. Tym samym § 180 otrzymałby brzmienie:
§ 180. Instalacja i urządzenia elektryczne, przy zachowaniu przepisów rozporządzenia,
przepisów odrębnych dotyczących dostarczania energii, ochrony przeciwpożarowej,
ochrony środowiska oraz bezpieczeństwa i higieny pracy powinny zapewniać:
1. dostarczanie energii elektrycznej o odpowiednich parametrach technicznych
do odbiorników, stosownie do potrzeb użytkowych,
2. ochronę przed porażeniem prądem elektrycznym, przepięciami łączeniowymi
i atmosferycznymi, powstaniem pożaru, wybuchem i innymi szkodami,
 DZIAŁANIA SNB PRACE EKSPERTÓW
3. ochronę przed emisją drgań i hałasu powyżej dopuszczalnego poziomu oraz
przed szkodliwym oddziaływaniem pola elektromagnetycznego.
* Eksperci, na roboczo, zaproponowali dodanie ust.1a w § 183 w brzmieniu:
1a. Urządzenia ograniczające przepięcia w budynkach w strefie LPZ 0 powinny
zawierać, co najmniej jeden element ucinający spełniający, co najmniej następujące
wymagania:
1. prąd udarowy i impulsowy 10/350 μs o wartości 25 kA na biegun,
2. napięciowy poziom ochrony nie większy niż 1,5 kV,
3. zdolność wyłączania prądu zwarciowego nie mniej niż 25 kA,
4. ochrona przed przepięciami dorywczymi 440V, co najmniej 120 minut.
Dyskusja dotycząca brzmienia ust. 1a będzie kontynuowana.
 Eksperci uznali, iż odpowiedni zapis uszczegóławiający powinien znaleźć
się w Rozdziale 8a Instalacja telekomunikacyjna. Eksperci uznali zapis zawarty
w § 192f w ust.3, iż w instalacji telekomunikacyjnej należy zastosować urządzenia
ochrony przed przepięciami za niewystarczający.
 W odniesieniu do propozycji dotyczących wymagań dla instalacji fotowol-
taicznych (PV) eksperci zaproponowali wprowadzenie zapisu, iż wytrzymałość
zwarciowa ogranicznika przepięć (lub kombinacji ogranicznika przepięć i urządzenia
zabezpieczającego nadprądowego), ustalona przez wytwórcę SPD, powinna być
większa niż maksymalny prąd zwarciowy spodziewany w punkcie zainstalowania,
a zastosowane w obwodach DC ograniczniki przepięć w przypadku ich uszko-
dzenia powinny zostać odłączone od instalacji w sposób niestwarzający zagrożenia
pożarowego (łuk elektryczny).
 Eksperci pozytywnie odnieśli się do propozycji zapisów dotyczących instalacji PV:
1) W instalacji PV należy zastosować urządzenia ograniczające przepięcia, a gdy
instalacja może być narażona na przetężenie – również w urządzenia ochrony
przed przetężeniami.
2) Wszystkie elementy instalacji należy umieścić w strefie chronionej przez instalację
piorunochronną, o której mowa w § 184 ust.3 lub w przypadku braku instalacji pio-
runochronnej objąć siecią połączeń wyrównawczych zgodnie z wymaganiami Polskiej
Normy dotyczącej układów uziemiających i przewodów ochronnych.
W spotkaniu udział wzięli:
 przedstawiciele członka wspierającego SNB,
firmy Dehn;
 eksperci niezależni;
 eksperci Polskiej Izby Radiodyfuzji Cyfrowej;
 ekspert Stowarzyszenia Elektryków Polskich;
 ekspert Wydziału Elektrycznego Politechniki
Białostockiej.
ochrona przeciwprzepięciowa
ETITEC
ETITEC S C 275/20
Ogranicznik przepięć Typ 2 (klasa C)
– nowa seria
- najnowsza technologia wykonania - TC(G) – (thermal control) - bez prądów następczych
- kontrolowane przewodzenie prądów wyładowczych (przemijających
i krótkotrwałych TOV) - wysoka skuteczność ochrony
- wysoka niezawodność – 7 lat gwarancji
- brak możliwości powstania łuku elektrycznego - brak ryzyka pożaru
- wykonane jako 1+0, 2+0, 3+0, 4+0, 1+1, 3+1 – do wszystkich układów sieci
- brak prądu upływu - dłuższa żywotność ogranicznika
- wymienne moduły warystorowe
- obrotowy bezpiecznik termiczny - ochrona przed przeciążeniem - bezpieczniejszy produkt
ETITEC S B 275/12,5
Ogranicznik przepięć T1,T2 (klasa B,C)
– nowa seria
- najnowsza technologia wykonania - TC(G) – (thermal control) - bez prądów następczych
- kontrolowane przewodzenie prądów wyładowczych (przemijających
i krótkotrwałych TOV) - wysoka skuteczność ochrony
- wysoka niezawodność – 7 lat gwarancji
- brak możliwości powstania łuku elektrycznego - brak ryzyka pożaru
- wykonane jako 1+0, 2+0, 3+0, 4+0, 1+1, 3+1 – do wszystkich układów sieci
- brak prądu upływu - dłuższa żywotność ogranicznika
- obrotowy bezpiecznik termiczny - ochrona przed przeciążeniem - bezpieczniejszy produkt
ETITEC S B - PV…./12,5
Ogranicznik przepięć T1,T2 (klasa B,C)
do ochrony układów
modułów fotowoltaicznych PV
- nowa seria
- najnowsza technologia wykonania - TC(G) – (thermal control) - bez prądów następczych
- dostępne na napięcia DC – 300V, 600V, 1000V,1200V, 1500V
- kontrolowane przewodzenie prądów wyładowczych (przemijających
i krótkotrwałych TOV) - wysoka skuteczność ochrony
- wysoka niezawodność – 7 lat gwarancji
- brak możliwości powstania łuku elektrycznego - brak ryzyka pożaru
- brak prądu upływu - dłuższa żywotność ogranicznika
- obrotowy bezpiecznik termiczny - ochrona przed przeciążeniem - bezpieczniejszy produkt
13

GRUPA ROBOCZA 6 „RACJONALIZACJA UŻYTKOWANIA ENERGII”
GRUPA ROBOCZA 7 „ŚRODOWISKO I ZASOBY NATURALNE/ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ”
OŚWIETLENIE DZIENNE A WYMAGANIA
ENERGETYCZNE. DYSKUSJA EKSPERCKA
Spotkanie stanowiło kontynuację dyskusji dotyczącej wpływu zaostrzenia wymagań energetycznych na
spełnienie wymagań w zakresie oświetlenia dziennego.
 Eksperci przedyskutowali stanowisko Prezesa PKN, dotyczące dobrowolności
stosowania Polskich Norm, z którego wynika, iż jedynie dopuszczalny jest obowią-
zek ustawowy przestrzegania Polskich Norm. Zwrócono uwagę na mandat norm
zharmonizowanych w kontekście ustaleń rozporządzenia Parlamentu Europejskiego
i Rady (UE) Nr 305/2011 z dnia 9 marca 2011 r. ustanawiającego zharmonizo-
wane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylającego
dyrektywę Rady 89/106/EWG.
 Eksperci podtrzymali propozycję zmiany brzmienia § 13, polegającą na rezygnacji
z normatywnego warunku dotyczącego wpływu wysokości przesłaniania budynku
na rzecz wymagania zapewnienia odpowiedniego natężenia światła dziennego:
§ 13. Odległość budynku z pomieszczeniami przeznaczonymi na pobyt ludzi od innych
obiektów powinna umożliwiać naturalne oświetlenie tych pomieszczeń – co uznaje się za
spełnione, jeżeli projektowane natężenie światła dziennego wewnątrz pomieszczeń prze-
znaczonych na pobyt ludzi, uwzględniające wpływ budynków sąsiednich, spełnia § 57.
 Eksperci zaproponowali wariantowe podejście do zmiany brzmienia § 57:
Wariant 1.
§ 57. 1. Pomieszczenie przeznaczone na pobyt ludzi powinno mieć zapewnione oświetle-
nie dzienne, dostosowane do jego przeznaczenia, kształtu i wielkości, z uwzględnieniem
warunków określonych w § 13 oraz w ogólnych przepisach bezpieczeństwa i higieny pracy.
2. W pomieszczeniu przeznaczonym na pobyt ludzi stosunek powierzchni okien,
liczonej w świetle ościeżnic, do powierzchni podłogi powinien wynosić, co najmniej 1: 6,
natomiast w innym pomieszczeniu, w którym oświetlenie dzienne jest wymagane ze
względów na przeznaczenie – co najmniej 1:10.
Wariant 2.
§ 57. 1. Pomieszczenie przeznaczone na pobyt ludzi powinno mieć zapewnione oświetle-
nie dzienne, dostosowane do jego przeznaczenia, kształtu i wielkości, z uwzględnieniem
warunków określonych w § 13 oraz w ogólnych przepisach bezpieczeństwa i higieny pracy.
2. Pomieszczenie przeznaczone na pobyt ludzi powinno być tak zaprojektowane, aby
współczynnik DF wynosił, co najmniej 2%, na co najmniej 1: 2 powierzchni pomiesz-
czenia, przy czym współczynnik ten należy obliczać:
DF = Ei /Ee ·100 %
gdzie:
14
DZIAŁANIA SNB PRACE EKSPERTÓW
Ee – natężenie naturalnego światła na zewnątrz w dzień pochmurny w dniu równonocy
Ei – natężenie naturalnego światła w pomieszczeniu w dzień pochmurny w dniu równonocy.
Wariant 3.
Utrzymanie obowiązującego przepisu
Wariant 4.
Alternatywne połączenie Wariantu 1. i 2.
§ 57. 1. Pomieszczenie przeznaczone na pobyt ludzi powinno mieć zapewnione oświetle-
nie dzienne, dostosowane do jego przeznaczenia, kształtu i wielkości, z uwzględnieniem
warunków określonych w § 13 oraz w ogólnych przepisach bezpieczeństwa i higieny pracy.
2. W pomieszczeniu przeznaczonym na pobyt ludzi stosunek powierzchni okien, liczo-
nej w świetle ościeżnic, do powierzchni podłogi powinien wynosić, co najmniej 1:6 lub
współczynnik DF powinien wynosić, co najmniej 2%, na co najmniej 1:2 powierzchni
pomieszczenia, przy czym współczynnik ten należy obliczać:
DF = Ei /Ee ·100 %
gdzie:
Ee – natężenie naturalnego światła na zewnątrz w dzień pochmurny w dniu równonocy
Ei– natężenie naturalnego światła wewnątrz pomieszczenia w dzień pochmurny w dniu
równonocy.
 Eksperci poparli dookreślenie, iż w wymogu nasłonecznienia chodzi o bezpo-
średnie działanie słońca.
§ 60. Pomieszczenia przeznaczone do zbiorowego przebywania dzieci w żłobku,
przedszkolu i szkole, z wyjątkiem pracowni chemicznej, fizycznej i plastycznej, powinny
mieć zapewniony czas bezpośredniego nasłonecznienia, co najmniej 3 godziny w dniach
równonocy (21 marca i 21 września) w godzinach 8oo-16oo.
 Eksperci poparli potrzebę zwiększenia minimalnej wysokości i szerokości
otworów drzwiowych do pomieszczeń o 10 cm, ze względu na większy wzrost
populacji oraz potrzebą zapewnienia dostępności do i w budynku osobom z nie-
pełnosprawnością ruchu.
 Eksperci utrzymali propozycję wprowadzenia do Wykazu norm przywołanych,
stanowiącego załącznik nr 1 do WT – aktualnej PN-EN 12464-1:2012 Światło
i oświetlenie – Oświetlenie miejsc pracy – Część 1: Miejsca pracy we wnętrzach.
 DZIAŁANIA SNB PRACE EKSPERTÓW
 Eksperci poparli propozycję doszczegółowienia wymagań użytkowych dla
okien, przy czym wymaganie izolacyjności akustycznej dla otworów powinno być
przedyskutowane w ramach GR8 „Ochrona przed hałasem i drganiami”, z uwagi
na przygotowywane zmiany w normalizacji w tym zakresie:
§ 299.1.Okna w budynku powyżej drugiej kondygnacji nadziemnej, a także okna na
niższych kondygnacjach, wychodzące na chodniki lub inne przejścia dla pieszych, powinny
mieć skrzydła otwierane do wewnątrz, z wyjątkiem okien połaciowych.
Wariant 1.
§ 299.2. Dopuszcza się stosowanie okien otwieranych na zewnątrz, z wyłączeniem
okien połaciowych, o poziomej osi obrotu i maksymalnym wychyleniu skrzydła do
0,6 m, mierząc od lica ściany zewnętrznej, pod warunkiem zastosowania w nich szyb
zapewniających bezpieczeństwo użytkowania oraz umożliwienia ich mycia, konserwacji
i naprawy od wewnątrz pomieszczeń lub z urządzeń technicznych instalowanych na
zewnątrz budynku.
Wariant 2.
§ 299.2. Dopuszcza się stosowanie okien otwieranych na zewnątrz, z wyłączeniem
okien połaciowych, o poziomej osi obrotu i maksymalnym wychyleniu skrzydła do 0,6 m,
mierząc od lica ściany zewnętrznej, pod warunkiem zastosowania w nich szyb harto-
wanych oraz umożliwienia ich mycia, konserwacji i naprawy od wewnątrz pomieszczeń
lub z urządzeń technicznych instalowanych na zewnątrz budynku.
3. Przepisów określonych w ust. 1 i 2 nie stosuje się do budynku wpisanego do rejestru
zabytków.
4. Okna w budynku wysokościowym, na kondygnacjach położonych powyżej 55 m nad
terenem, powinny mieć zabezpieczenia umożliwiające ich otwarcie tylko przez osoby
mające upoważnienia właściciela lub zarządcy budynku.
4a. Dopuszcza się stosowanie okien w budynkach wysokościowych, na kondygnacjach
położonych powyżej 55 m nad terenem, otwieranych do wewnątrz (uchylnych) pod
warunkiem zastosowania w budynku centralnego systemu sterowania ich otwarciem.
5.Okna w pomieszczeniach przewidzianych do korzystania przez osoby niepełnosprawne
powinny mieć urządzenia przeznaczone do ich otwierania, usytuowane nie wyżej niż
1,2 m nad poziomem podłogi.
6. Okna i drzwi zewnętrzne powinny być wytrzymałe na ugięcie czołowe, przy
czym ugięcie czołowe elementów ramy (ślemion i słupków okiennych) nie może
być większe niż 1/300 długości elementu, co odpowiada klasie C właściwej normy
klasyfikacyjnej.
7. Okna powinny spełniać wymaganie wodoszczelności, przy czym minimalna wo-
doszczelność powinna wynosić, co najmniej 150 Pa, co odpowiada klasie 5A normy
klasyfikacyjnej. Wartość wodoszczelności określa się na podstawie obliczeń statycznych
odporności na obciążenie wiatrem, przyjmując, iż nie może być ona mniejsza niż
30% odporności na obciążenie wiatrem wyznaczonej zgodnie z Polskimi Normami
dotyczącymi projektowania i obliczania konstrukcji. Wartości minimalnej wymaganej
wodoszczelności okien określa tabela.
8. Drzwi zewnętrzne nieosłonięte powinny spełniać wymaganie wodoszczelności, przy
czym minimalna wodoszczelność powinna wynosić, co najmniej 50 Pa, co odpowiada
klasie 2A normy klasyfikacyjnej.
Obliczeniowa wartość odporności Minimalne wymagana
na obciążenie wiatrem [ Pa ] wodoszczelność wyrobu [ Pa ]
< 500 150
500 – 667 200
668 – 833 250
834 – 1000 300
1001 – 1500 450
1501 – 2000 600
9. Drzwi zewnętrzne osłonięte powinny spełniać wymaganie wodoszczelności, przy
czym minimalna wodoszczelność powinna wynosić, co najmniej 50 Pa, co odpowiada
klasie 2B normy klasyfikacyjnej.
10. Drzwi zewnętrzne ( wejściowe) powinny spełniać wymaganie odporności na włama-
nie, przy czym minimalna klasa odporności na włamanie nie może być niższa niż RC2
określonej zgodnie z  Polską Normą dotyczącą klasyfikacji na włamanie.
(odniesienie do PN-EN 1627:2012 Drzwi, okna, ściany osłonowe, kraty i żaluzje
– Odporność na włamanie – Wymagania i klasyfikacja)
11. Drzwi wewnętrzne przeszkolone, grożące urazem, powinny spełniać wymagania
dotyczące odporności na uderzenie w klasie 1 określonej zgodnie z Polską Normą
dotyczącą klasyfikacji okien z uwagi na uderzenie ciałem miękkim i ciężkim.
(odniesienie do PN-EN 13049:2004 Okna – Uderzenie ciałem miękkim i ciężkim
– Metoda badania, wymagania dotyczące bezpieczeństwa i klasyfikacja)
12. Okna, drzwi balkonowe, drzwi zewnętrzne i drzwi wewnętrzne powinny spełniać
wymagania dotyczące własności akustycznych zgodnie z normą PN-B-02151-3.
(odniesienie do PN-B-02151-3:1999 Akustyka budowlana -- Ochrona przed hałasem
w budynkach -- Izolacyjność akustyczna przegród w budynkach oraz izolacyjność
akustyczna elementów budowlanych – Wymagania)
 Eksperci zaproponowali wariantowe podejście do zmiany brzmienia § 328:
Wariant 1.
Utrzymanie obowiązującego brzmienia,
Wariant 2.
Usunięcie pkt 2 w ust.1 (wymagania cząstkowe dla okien) i ust.1a (przebudowa
budynku), a zatem usunięcie z Załącznika 2 wymagań w zakresie współczynnika
przenikania ciepła okien U i maksymalnej dopuszczalnej powierzchni okien Aomax,
Wariant 3.
Przyjęcie innych terminów obowiązywania wymagania w zakresie wskaźnika EP:
zamiast aktualnie ustalonego terminu 1.01.2017 przyjęcie 1.01.2021, a zamiast
aktualnie ustalonego terminu 1.01.2021 – nieustalanie nowego terminu (przesu-
nięcie do realizacji w dalszej, nieokreślonej perspektywie).
 Eksperci zaproponowali wariantowe podejście do zmiany pkt 2.1.1. – 2.1.3.
Załącznika nr 2:
Wariant 1.
Usunięcie pkt 2.1.1. - 2.1.3.,
Wariant 2.
Wprowadzenie zmienionego brzmienia pkt 2.1.1. i 2.1.2. z jednoczesnym wpro-
wadzeniem zwiększenia powierzchni okien w § 57
15
 DZIAŁANIA SNB PRACE EKSPERTÓW

2.1.1. W budynku mieszkalnym i zamieszkania zbiorowego pole powierzchni A0, wyra-
żone w m2, okien, z wyjątkiem połaciowych, oraz przegród szklanych i przezroczystych
o współczynniku przenikania ciepła nie mniejszym niż 0,9 W/(m2 ·K), a w przypadku
okien połaciowych – nie mniejszym niż 1,1 W/(m2 ·K), obliczone według ich wymiarów
modularnych, nie może być większe niż wartość A0max obliczone według wzoru, jeśli
nie jest to sprzeczne z warunkami dotyczącymi zapewnienia niezbędnego oświetlenia
światłem dziennym, określonymi w § 57 rozporządzenia:
A0max = 0,15 Az + 0,03Aw,
gdzie:
Az – jest sumą pól powierzchni rzutu poziomego wszystkich kondygnacji nadziemnych
(w zewnętrznym obrysie budynku) w pasie o szerokości 5 m wzdłuż ścian zewnętrznych,
Aw – jest sumą pól powierzchni pozostałej części rzutu poziomego wszystkich kondygnacji
po odjęciu Az.
przez przegrody zewnętrzne) oraz połączenia okien z ościeżami, należy projektować
i wykonywać pod kątem osiągnięcia ich całkowitej szczelności na przenikanie powietrza.
2.3.2.1. W budynku mieszkalnym, zamieszkania zbiorowego i budynku użyteczności
publicznej przepuszczalność powietrza dla okien i drzwi balkonowych, wynosi nie więcej
niż 0,75 m3/(m x h) w odniesieniu do długości linii stykowej lub 3 m3/(m2· h)w odniesieniu
do pola powierzchni, co odpowiada klasie 4 normy PN-EN 12207, z zastrzeżeniem
§ 155 ust. 3 i 4 rozporządzenia. Dla okien dachowych przepuszczalność powietrza
wynosi nie więcej niż 2,25 m3/(m x h) w odniesieniu do długości linii stykowej lub 9 m3/
(m2· h)w odniesieniu do pola powierzchni, co odpowiada klasie 3 normy PN-EN 12207.
2.3.2.2. W budynku mieszkalnym, zamieszkania zbiorowego i budynku użyteczności
publicznej przepuszczalność powietrza dla drzwi zewnętrznych, wynosi nie więcej niż
2,25 m3/(m x h) w odniesieniu do długości linii stykowej lub 9m2 /(m x h) w odniesieniu
do pola powierzchni, co odpowiada klasie 3 normy PN-EN 12207.

2.1.2.W budynku użyteczności publicznej pole powierzchni A0, wyrażone w m2, okien,
z wyjątkiem połaciowych, oraz przegród szklanych i przezroczystych o współczynniku
przenikania ciepła nie mniejszym niż 0,9 W/(m2 ·K), a w przypadku okien połaciowych
– nie mniejszym niż 1,1 W/(m2 ·K ), obliczone według ich wymiarów modularnych,
nie może być większe niż wartość A0max obliczona według wzoru określonego w pkt
2.1.1., jeśli nie jest to sprzeczne z warunkami dotyczącymi zapewnienia niezbędnego
oświetlenia światłem dziennym, określonymi w § 57 rozporządzenia.
Wariant 2.
Utrzymanie obowiązującego brzmienia pkt 2.3.2., z oznaczeniem go jako pkt
2.3.2.1. oraz przyjęcie propozycji wymagań dla drzwi, jak w Wariancie 1.
 Zaproponowano, by na kolejnym spotkaniu ekspertów przedyskutować warunki
spełnienia obowiązujących wskaźników EP dla poszczególnych typów budynków
oraz warunków stosowania wentylacji z rekuperacją w budynkach mieszkalnych.

 Eksperci poparli propozycję zmiany brzmienia pkt 2.2. w Załączniku nr 2.

Zmieniłyby się warunki obliczania współczynnika temperaturowego, który cha-
rakteryzuje zastosowane rozwiązanie konstrukcyjno-materiałowe, zostałby też W spotkaniu udział wzięli:
określony warunek dla połączeń zestawów okiennych i drzwiowych oraz zestawów
okno/osłona:  członkowie SNB;
 członkowie wspierający SNB: Somfy i Velux;
2.2.3.1. Wartość współczynnika temperaturowego charakteryzującego zastosowane
rozwiązanie konstrukcyjno-materiałowe należy obliczać:  eksperci niezależni;
1. dla przegrody – według Polskiej Normy, o której mowa w pkt 2.2.1
 eksperci Federacji Stowarzyszeń
2. dla mostków cieplnych ( za wyjątkiem połączeń stolarka zewnętrzna/ przegroda
pionowa), przy zastosowaniu przestrzennego modelu przegrody – według Polskiej Naukowo-Technicznych NOT,
Normy dotyczącej obliczenia strumieni cieplnych i temperatury powierzchni,
 ekspert Polskiego Stowarzyszenia
3. dla mostków cieplnych w połączeniach stolarka zewnętrzna /przegroda pionowa
– według Polskiej Normy dotyczącej obliczenia strumieni cieplnych i temperatury „Dachy Zielone”;
powierzchni;  ekspert Polskiego Związku Firm
2.2.3.2. Dla połączeń zestawów okiennych i drzwiowych (w tym narożnych) oraz
Deweloperskich;
zestawów okno/osłona należy przedstawić obliczone wartości liniowego współczynnika  ekspert Polskiego Związku Producentów
przenikania ciepła i ich wpływ na kondensację pary wodnej. Wartości te powinny być
i Przetwórców Izolacji Poliuretanowych
podawane w projekcie budowlanym i podlegać sprawdzeniu i weryfikacji wykonania
połączenia. PUR i PIR „SIPUR”;
 ekspert Stowarzyszenia Producentów
 Eksperci zaproponowali korektę słownictwa technicznego w pkt 2.3.1. oraz
wariantowe podejście do zmiany brzmienia pkt 2.3.2., z uwzględnieniem ustalenia Betonów;
wymogu szczelności dla drzwi zewnętrznych:  ekspert Zrzeszenia Montażystów Stolarki;
Wariant 1.  ekspert Związku Pracodawców Ceramiki
2.3.1. W budynku mieszkalnym, zamieszkania zbiorowego, użyteczności publicznej Budowlanej i Silikatów;
i produkcyjnym przegrody zewnętrzne, połączenia między przegrodami i częściami
przegród (między innymi połączenie stropodachów lub dachów ze ścianami zewnętrz-  ekspert Związku Polskie Okna i Drzwi.
nymi), przejścia elementów instalacji (takie jak kanały instalacji wentylacyjnej i spalinowej
16
DZIAŁANIA SNB PRACE EKSPERTÓW

OKNO DACHO
ZE
WE
NAJCIEPLEJS

NA
RYNKU

TT
U 8 T h e r mYBO
F OJ

YM
o
ZP

ED
W

YN
CZY SZ
M PAKIETEM

17

SNB KONSULTUJE PROJEKT KODEKSU
BUDOWLANEGO
Stowarzyszenie Nowoczesne Budynki, biorąc udział w konsultacjach społecznych realizowanych
przez Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, a dotyczących przygotowanego projektu Kodeksu
budowlanego (wersja z 25 maja 2015), skierowało do resortu opinię dotyczącą rozwiązań prawnych
zawartych w projekcie.
Zwrócono uwagę na następujące kwestie:
1. potrzeba zmiany brzmienia art. 1 ust.1 pkt 1, tak by uwzględnić logikę
cyklu życia budynku,
2. potrzeba uwzględnienia w art. 3 pkt 6 definicji pojęcia dokumentacja
powykonawcza – wykonawczą oraz sposobu, w jaki mają być naniesio-
ne zmiany, szczególnie, jeżeli jeden z egzemplarzy dokumentacji jest
w wersji elektronicznej,
3. potrzeba zmiany brzmienia pkt 32 w art. 3, dotyczącym otwartego ka-
talogu przykładów obiektów budowlanych, tak by wymienić urządzenia
budowlane w sposób celowościowy, a nie wskazywać konkretnych
rozwiązań technicznych,
4. potrzeba doprecyzowania definicji wysokości obiektu budowlanego,
w odniesieniu do maszynowni i szybów dźwigów (art. 3 pkt 37),
5. konieczność wprowadzenia definicji dokumentacji technicznej (art. 3),
6. potrzeba rozszerzenia zapisu w art. 5 § 3, tak by w sposób jednoznaczny
określone były procedury na podstawie, których inwestor będzie mógł
wystąpić o odszkodowanie, w przypadku gdyby był zmuszony ponosić
negatywne skutki działania albo zaniechania administracji architektonicz-
no-budowlanej i organu procesu budowlanego,
7. konieczność skorygowania zapisów w art. 12 § 1 pkt 1, dotyczących
wymagań podstawowych, tak by były zgodne z duchem i literą rozpo-
rządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 305/2011 z dnia 9
marca 2011 r. ustanawiające zharmonizowane warunki wprowadzania
do obrotu wyrobów budowlanych i uchylające dyrektywę Rady 89/106/
EWG:
 proponuje się, aby lit. f otrzymała brzmienie:
f) oszczędności energii i zapewnienia wymaganymi przepisami izola-
cyjności cieplnej;
 proponuje się dodać po lit. g, iż wszystkie wymagania powinny być
spełniane przy uwzględnieniu pełnego cyklu życia budynku,
8. konieczność doprecyzowania ogólnikowego warunku podstawowego,
dotyczącego odpowiedniego usytuowania budynku (art. 12 § 1 pkt 6),
9. konieczność zmiany zapisu, dotyczącego czynności kontrolnych obiek-
tów budowlanych, będących w zarządzie lub użytkowaniu innych
państw tj. przeredagowanie zapisu, w taki sposób, aby był on zgodny
z prawodawstwem, wynikającym ze stosunków międzynarodowych,
bowiem nie istnieje prawne pojęcie ustalone zwyczaje międzynarodowe
(art. 23 § 4),
18
DZIAŁANIA SNB PRACE EKSPERTÓW
10. potrzeba usunięcie braku podstawy prawnej dla działań organu, który
ma zwrócić uczestnikowi procesu budowlanego poniesione przez niego
nieuzasadnione koszty oceny i ekspertyzy oraz potrzeba wskazania
procedury formalnej dla takiego zwrotu, czy będzie to na mocy decyzji
czy postanowienia (art. 24 § 5),
11. potrzeba dookreślenia terminu bezzwłocznego przesyłania właściwym
organom kopii wydanych decyzji i postanowień (art. 25 § 2 pkt 1),
12. konieczność rozszerzenia katalogu uczestników procesu budowlanego
o generalnego wykonawcę i wykonawców robót branżowych (art. 57),
13. potrzeba uzależnienia, możliwości wskazania przez głównego pro-
jektanta, za zgodą inwestora, innego projektanta do sprawowania
nadzoru projektowego, od warunku uczestnictwa w projektowaniu
obiektu, który będzie nadzorował na mocy pisemnego przyjęcia tych
obowiązków (art. 61 § 3),
14. konieczność uwarunkowania, działań powierniczych inwestora, uzyska-
niem pisemnego potwierdzenia, że przejmujący nadzór inny projektant
zapoznał się z istniejącymi dokumentami i podejmuje się sprawowania
nadzoru projektowego (art. 61 § 4),
15. konieczność doprecyzowania warunków zastosowania odstępstwa, od
ustalonych warunków sytuowania budynków, tak by zgoda określała
zaakceptowaną odległość, potwierdzoną wyrysem działki, na której
zostanie naniesiona nowa linia graniczna (art. 70 ),
16. konieczność doprecyzowania sposobu pomiaru odległości budynków od
innych obiektów budowlanych; proponuje się podać na jakiej wysokości
np. głównego wejścia do budynku, albo 1m nad średnią wysokością
gruntu, oraz jakie krawędzie, której kondygnacji mają być rzutowane,
a także czy te krawędzie oznaczają ściany zewnętrzne w stanie wykoń-
czonym tzn. wraz ze wszystkimi warstwami izolacyjnymi i zewnętrzną
fakturą (art.73),
17. potrzeba uwzględnienia, w zależności od konkretnego przypadku,
konieczności uzgadniania projektu budowlanego z innymi służbami
państwowymi, nie tylko rzeczoznawcą ds. zabezpieczeń przeciwpoża-
rowych oraz do spraw sanitarno-higienicznych czy zarządcą drogi lub
linii kolejowej, ale np. także z konserwatorem zabytków (art. 77 § 3),
18. konieczność doprecyzowania, iż organ administracji architektoniczno-
-budowlanej przechowuje projekt budowlany zgodnie z procedurą,
opisaną w art. 91 §6 (art. 81 § 1),
19. potrzeba dookreślenia parametru dla ogrodów zimowych, których
budowa nie wymaga zgody budowlanej, z punktu widzenia kubatury
– nie większej niż 60 m3 (art. 88 pkt 2),
 DZIAŁANIA SNB PRACE EKSPERTÓW
20. potrzeba dookreślenia parametru dla ogrodów zimowych, których
budowa wymagałaby zgłoszenia bez projektu urbanistyczno-architekto-
nicznego, z punktu widzenia kubatury – nie większej niż 60 m3, zamiast
ograniczania ich powierzchni; propozycja ma na celu umożliwienie
wykonywania zabudów balkonów (art. 97 § 2 pkt 2),
21. potrzeba wyłączenia zjazdów z drogi publicznej z procedury zgłoszenia
bez konieczności przedstawienia projektu urbanistyczno-architektonicz-
nego, z uwagi na konieczność uwzględnienia interesów zarządzającego
drogą (art. 97 § 2 pkt 12),
22. potrzeba uszczegółowienia zakresu prac dotyczących przegród ze-
wnętrznych, których wykonanie nie będzie wymagać zgody budowlanej,
ale wymagać będzie ustanowienia kierownika robót oraz prowadzenia
dziennika budowy (art. 119 pkt 3),
3) poprawie izolacyjności cieplnej i/lub wilgotnościowej i/lub powietrznej prze-
gród zewnętrznych i/lub przegród pomiędzy strefami o różnej temperaturze
użytkowej w budynku, którego wysokość przekracza 12m;
oraz potrzeba nie ograniczania katalogu możliwych rozwiązań tech-
nicznych, których wykonanie nie będzie wymagać zgody budowlanej,
ale wymagać będzie ustanowienia kierownika robót oraz prowadzenia
dziennika budowy (art. 119 pkt 7),
Stowarzyszenie Nowoczesne
Budynki skierowało do resortu
opinię, dotyczącą rozwiązań prawnych
zawartych w projekcie Kodeksu
budowlanego (wersja z 25 maja 2015).
7) wymianie i/lub rozbudowie urządzeń budowlanych mającej na celu
obniżenie zapotrzebowania na energię, dobranych na podstawie wielowa-
riantowego audytu energetycznego budynku.
23. potrzeba uwzględnienia, w corocznym zakresie obowiązkowych kon-
troli obiektów budowlanych, kontroli instalacji ochrony odgromowej
(art. 129 § 1),
24. potrzeba włączenia, w pełen zakres corocznych kontroli obiektów bu-
dowlanych, także budynków mieszkalnych jednorodzinnych, obiektów
budowlanych budownictwa zagrodowego i letniskowego, oraz innych
obiektów, których budowa nie wymaga pozwolenia na budowę albo
zgłoszenia z projektem (art. 130),
25. konieczność zdefiniowania prawnego systemu kontroli okresowych,
poprzez jednoznaczne wprowadzenie delegacji do wydania, w drodze
rozporządzenia, szczegółowych wymagań dotyczących sposobu wyko-
nywania kontroli, o których mowa w art. 129 i 131, oraz wymagań, jakie
powinny spełniać osoby, uprawnione do ich przeprowadzania (art. 132).
19

GRUPA ROBOCZA 2
23.06 „WYPOSAŻENIE TECHNICZNE BUDYNKÓW”
KONCEPCJA NOWEGO ROZDZIAŁU
WENTYLACJA I KLIMATYZACJA
W RAMACH DZIAŁU IV
Spotkanie stanowiło kontynuację dyskusji w sprawie unowocześnienia wymagań dla wentylacji
i klimatyzacji w części dotyczącej wymagań dla wentylacji mechanicznej nawiewno-wywiewnej
 Eksperci przyjęli ustalenie dotyczące ogólnych warunków stosowania
wentylacji.
Norma ogólna stosowania wentylacji
Wentylację należy zapewnić w pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi
oraz w innych pomieszczeniach, w których ze względów higieniczno – zdrowot-
nych, technologicznych lub bezpieczeństwa, konieczne jest zapewnienie wymiany
powietrza, a także w pomieszczeniach nieposiadających otworów drzwiowych lub
okiennych w ścianach zewnętrznych.
Norma ogólna dla przewodów wentylacyjnych
Przewody wentylacyjne powinny być zaprojektowane i wykonywane w taki sposób,
aby zapewnić przekrój poprzeczny dostosowany do przewidywanych przepływów
powietrza oraz konstrukcję i zamocowanie o wytrzymałości umożliwiającej przeno-
szenie przewidywanych obciążeń, w tym ciśnienia wewnętrznego, z zachowaniem
wymaganej szczelności instalacji.
Kryteria regulacji strumienia powietrza
 Strumień powietrza w instalacji wentylacji mechanicznej nawiewno-
-wywiewnej powinien być regulowany na podstawie jakości powietrza,
wilgotności, sposobu użytkowania lub innego wskaźnika określającego
potrzebę wentylacji.
 Instalacja wentylacji mechanicznej nawiewno-wywiewnej powinna być tak
zaprojektowana, aby prędkość ruchu powietrza w pomieszczeniu była
dostosowana do projektowanej kategorii komfortu wewnętrznego.
(odniesienie do PN-EN ISO 7730:2006 Ergonomia środowiska termicznego
– Analityczne wyznaczanie i interpretacja komfortu termicznego z zastosowa-
niem obliczania wskaźników PMV i PPD oraz kryteriów miejscowego komfortu
termicznego).
Intensywność wymiany powietrza w okresie nieużytkowania po-
mieszczeń
Poza okresem użytkowania pomieszczeń, dla instalacji o działaniu ciągłym,
minimalna intensywność wymiany powietrza powinna być określona na podsta-
20
DZIAŁANIA SNB PRACE EKSPERTÓW
wie wielkości emisji zanieczyszczeń w pomieszczeniach, przy czym w żadnym
przypadku nie może być ona mniejsza niż 0,4 m3/h·m2.
Zasady ochrony przed szkodliwymi zanieczyszczeniami
 Urządzenia i elementy instalacji wentylacji nie powinny emitować szkodliwych
substancji, włókien lub zapachów o nadmiernym stężeniu oraz sprzyjać
rozwojowi mikroorganizmów.
 W przypadku zastosowania w budynku przepływu powietrza między
pomieszczeniami lub strefami wentylacyjnymi, należy zapewnić jego
przepływ w kierunku pomieszczenia lub strefy o większym stopniu za-
nieczyszczenia powietrza, przy czym w mieszkaniach – z pokoi do po-
mieszczeń pomocniczych.
 Pomieszczenia wymagające wysokiej czystości powietrza zgodnie z przepisami
odrębnymi, należy chronić przed napływem zanieczyszczeń z pomieszczeń
sąsiadujących i z otoczenia zewnętrznego, przez zapewnienie odpowiedniej
różnicy ciśnienia powietrza.
 Powietrze wyrzutowe zawierające zanieczyszczenia, których poziomy
stężeń przekraczają wartości podane w przepisach odrębnych powinno
być oczyszczone.
 Eksperci zaproponowali utrzymanie obowiązujących ograniczeń w rów-
noczesnym stosowaniu wentylacji grawitacyjnej lub hybrydowej z wentylacją
mechaniczną lub klimatyzacją.
W pomieszczeniu, w którym jest zastosowana wentylacja mechaniczna lub
klimatyzacja, nie można stosować wentylacji grawitacyjnej ani wentylacji hybry-
dowej. Wymaganie to nie dotyczy pomieszczeń z urządzeniami klimatyzacyjnymi
niepobierającymi powietrza zewnętrznego.
 Eksperci zaproponowali szczegółowe warunki recyrkulacji powietrza.
 Recyrkulację powietrza można stosować wówczas, gdy przeznaczenie
wentylowanych pomieszczeń nie wiąże się z występowaniem bakterii cho-
robotwórczych, z emisją substancji szkodliwych dla zdrowia, uciążliwych
zapachów, przy zachowaniu wymagań z punktu 3a i przeciwpożarowych.
 DZIAŁANIA SNB PRACE EKSPERTÓW
 Jeśli w budynku dopuszczone jest zastosowanie recyrkulacji, strumień
powietrza zewnętrznego nie może być mniejszy niż wynika to z wymagań
higieniczno–zdrowotnych.
 Strumień powietrza zewnętrznego doprowadzanego do pomieszczeń oraz
powietrza usuwanego z pomieszczeń, w czasie ich użytkowania powinien
być zgodny z załącznikiem B normy PN-EN 15251:2012 lub z przepisami
odrębnymi, przy czym nie dopuszcza się projektowania strumienia objętości
powietrza wentylacyjnego w kategorii niższej niż III.
(odniesienie do PN-EN 15251: 2012 Parametry wejściowe środowiska wewnętrz-
nego dotyczące projektowania i oceny charakterystyki energetycznej budynków,
obejmujące jakość powietrza wewnętrznego, środowisko cieplne, oświetlenie
i akustykę)
 Powietrze dopływające do pomieszczeń powinno być oczyszczone. Minimalna
klasa filtrów powinna być ustalona w zależności od klasyfikacji powietrza
zewnętrznego oraz projektowanej jakości powietrza wewnętrznego i być
zgodna z Polską Normą.
(odniesienie do Załącznika A3 PN-EN 13779:2008 Wentylacja budynków
niemieszkalnych – Wymagania dotyczące właściwości instalacji wentylacji i kli-
matyzacji)
 Eksperci ustalili szczegółowe warunki dla przepływu powietrza między
pomieszczeniami.
W budynkach mieszkalnych drzwi do pomieszczeń mieszkalnych powinny posiadać
otwory lub podcięcie o sumarycznym przekroju netto nie mniejszym niż 0,008 m2.
W przypadku drzwi do pomieszczeń pomocniczych powinny one posiadać otwory
w dolnej części o łącznym przekroju netto nie mniejszym niż 0,022 m2.
 Eksperci ustalili warunki usuwania powietrza z pomieszczeń, w tym doty-
czące obowiązku stosowania odzysku ciepła.
Fot. Echo Investment
Eksperci zaproponowali utrzymanie
obowiązujących ograniczeń
w równoczesnym stosowaniu wentylacji
grawitacyjnej lub hybrydowej z wentylacją
mechaniczną lub klimatyzacją.
W instalacjach wentylacji mechanicznej nawiewno-wywiewnej nie należy łączyć
ze sobą przewodów transportujących powietrze wywiewane o różnej kategorii
zgodnie z PN-EN 13779:2008.
(odniesienie do PN-EN 13779:2008 Wentylacja budynków niemieszkalnych
– Wymagania dotyczące właściwości instalacji wentylacji i klimatyzacji)
W instalacjach wentylacji ogólnej nawiewno-wywiewnej o wydajnościach, co naj-
mniej 500 m3/h należy stosować urządzenia do odzyskiwania ciepła z powietrza
wywiewanego.
 Eksperci przedyskutowali propozycję wymagań dla przewodów wentyla-
cyjnych. Ustalono konieczność przedyskutowania wymagań bezpieczeństwa
pożarowego na odrębnym spotkaniu dotyczącym wymagań dla wentylacji,
a wymagań w zakresie zamocowania i konstrukcji oraz doboru elementów
systemu przewodów – w ramach spotkania ekspertów GR8 „Ochrona przed
hałasem i drganiami”. Przyjęto pozostałe wymagania dla przewodów.
 Przewody powinny być wyposażone w otwory rewizyjne, umożliwiające ich
konserwację i czyszczenie.
 Przewody wentylacyjne powinny być zabezpieczone przed wykropleniem
pary wodnej.
 Przewody wentylacyjne powinny posiadać klasę szczelności, co najmniej B
według PN-EN 1507:2007 i PN-EN 12237:2005
21
 DZIAŁANIA SNB PRACE EKSPERTÓW

Wymaganie odcięcia dopływu powietrza zewnętrznego i wypływu powietrza

wyrzutowego nie dotyczy instalacji w budynkach mieszkalnych.

Warunki ochrony urządzeń

 Urządzenia wentylacji mechanicznej nawiewno-wywiewnej powinny być
zabezpieczone przed uszkodzeniami spowodowanymi zanieczyszczeniami
znajdującymi się w powietrzu wywiewanym z pomieszczeń.
 Czerpnie i wyrzutnie powietrza powinny być usytuowane zgodnie z wyma-
ganiami zawartymi w PN-EN 13779:2008

(odniesienie do załącznik A PN-EN 13779: 2008 Wentylacja budynków niemiesz-

kalnych – Wymagania dotyczące właściwości instalacji wentylacji i klimatyzacji)
– w przypadku sytuowania wyrzutni powietrza.

 Czerpnie i wyrzutnie powinny być zabezpieczone przed opadami atmosfe-

rycznymi oraz działaniem wiatru.
 Nawilżacze zastosowane w instalacji wentylacji mechanicznej nawiewno-
-wywiewnej powinny być zabezpieczone przed przeciekaniem wody na
zewnątrz oraz przed przedostawaniem się wody poza obręb nawilżacza
i skraplania pary wodnej w dalszej części instalacji.
 Centrale wentylacyjne usytuowane na zewnątrz budynku powinny mieć
odpowiednią obudowę lub inne zabezpieczenie przed wpływem czynników
atmosferycznych.

Warunki kontroli i naprawy oraz wymiany

 Urządzenia wentylacji mechanicznej nawiewno-wywiewnej takie jak cen-
trale, wentylatory, wymienniki, systemy sterujące i regulacyjne, powinny być
Fot. Lindab

tak instalowane, aby była zapewniona możliwość ich okresowej kontroli,

konserwacji, naprawy lub wymiany.

Urządzenia wentylacyjne powinny być zaprojektowane i wykonane w sposób

(odniesienie do PN-EN 1507: 2007 Wentylacja budynków – Przewody wentyla- umożliwiający czyszczenie z zanieczyszczeń lub ich wymianę.
cyjne z blachy o przekroju prostokątnym – Wymagania dotyczące wytrzymałości
i szczelności i PN-EN 12237: 2005 Wentylacja budynków – Sieć przewodów  Zaproponowano przedyskutowanie na kolejnym spotkaniu ekspertów
– Wytrzymałość i szczelność przewodów z blachy o przekroju kołowym) kwestii uwarunkowań pomieszczeń o specjalnych wymaganiach higienicznych,
w odniesieniu do wymagań stawianych dla urządzeń.
 Przewody wentylacyjne powinny być zaprojektowane i wykonane w taki
sposób, aby zminimalizować odkładanie się zanieczyszczeń na ich po-
wierzchniach wewnętrznych kontaktujących się z powietrzem wentylacyjnym.
 Właściwości materiałów przewodów lub sposób zabezpieczenia ich po-
W spotkaniu udział wzięli:
wierzchni powinny być dobrane odpowiednio do parametrów przepływającego
powietrza oraz do warunków występujących w miejscu ich zamontowania.  członek SNB,
 Przewody instalowane w miejscach, w których mogą być narażone na uszko-
dzenia mechaniczne, powinny być zabezpieczone przed tymi uszkodzeniami.
 przedstawiciel członka wspierającego,
firmy Venture Industries;
 Eksperci zaproponowali przedyskutowanie wymagania dotyczącego sposobu
zamocowania wentylatorów - w ramach spotkania ekspertów GR8 „Ochrona
 eksperci niezależni;
przed hałasem i drganiami”. Przyjęto propozycję pozostałych wymagań dla  przedstawiciel członka wspierającego,
urządzeń.
firmy Schiedel;
Wymóg stosowania urządzeń umożliwiających regulację instalacji  ekspert Korporacji Kominiarzy Polskich;
i odcięcie dopływu i wypływu powietrza
 Instalacje wentylacji mechanicznej nawiewno-wywiewnej powinny być  eksperci Stowarzyszenia Polska Wentylacja.
wyposażone w urządzenia umożliwiające regulację instalacji, a także od-
cięcie dopływu powietrza zewnętrznego i wypływu powietrza wyrzutowego.
22
 AERECO. WYJĄTKOWE KLAPY PRZECIWPOŻAROWE EI240S.
JAKOŚĆ WYKONANIA. SKUTECZNOŚĆ DZIAŁANIA.

AERECO. SKUTECZNIE ODCINA OD NIEBEZPIECZEŃSTWA. 240 MINUT.

Precyzyjnie skonstruowane i wykonane elementy zabezpieczeń przeciwpożarowych

gwarantują bezpieczeństwo instalacji wentylacyjnych w budynkach.

Klapa przeciwpożarowa CU4 o odporności ognio- zastępując nieprzebadane rozwiązanie dwóch

wej 240 minut przy ciśnieniu 500 Pa, wykonana klap o odporności EI120S stosowanych szere-
w klasie szczelności B, posiada certyfikat zgod- gowo. Klapa CU4 EI240S jest unikalnym produk-
ności CE z PN-EN15650:2010. Jako jedyna speł- tem przystosowanym do stosowania w ścianach
niają wymagania odporności ogniowej EI240S sztywnych o grubości 150 mm.

www.aereco.com.pl

BRANŻA
WODOCIĄGOWO-KANALIZACYJNA
– CIĄGŁY ROZWÓJ I WYZWANIA
Jakie wyzwania stoją przed przedsię-
biorstwami wodociągowymi poszcze-
gólnych miast w  zakresie uzdatniania
wody, w związku z potrzebą zaspokoje-
nia wymagań ilościowych i jakościowych
wody pitnej? Jaka jest rola i zadania, w tym
kontekście, Izby Gospodarczej „Wodociągi
Polskie”?
Zgodnie z obowiązującą ustawą o zbiorowym
zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowa-
dzaniu ścieków, dostawa wody odpowiedniej
jakości jest podstawowym zadaniem każdego
przedsiębiorstwa. Aby taką wodę dostarczyć,
trzeba ją najpierw prawidłowo wyprodukować.
Stąd wielki nacisk na ten fragment działalności
przedsiębiorstw wod-kan. W ostatnim okresie
branża wodociągowo-kanalizacyjna zrealizowała
olbrzymie inwestycje, mające na celu poprawę
jakości produkowanej wody. Dało to zauważalny
efekt, szczególnie w miejscowościach korzystają-
cych z powierzchniowych ujęć wody.
Jeżeli chodzi o wydajność naszych ujęć, to chociaż
zasoby wody słodkiej w Polsce nie należą do
bardzo dużych, nie ma obaw, że może jej za-
braknąć – ani dla odbiorcy indywidualnego, ani
dla przemysłu. W ciągu ostatnich 15 lat zużycie
wody spadło w Polsce o 40%. Powodem jest
zarówno większa racjonalizacja zużycia wody
przez jej odbiorców, a także, dzięki przeprowa-
dzonym inwestycjom, zmniejszenie strat wody
w sieci i szybsza reakcja służb wodociągowych
w przypadku awarii.
24
RAPORT
Izba Gospodarcza „Wodociągi Polskie”, jako or-
ganizacja samorządu gospodarczego, poprzez
organizowane przez siebie szkolenia, konferencje
i publikacje, upowszechnia najlepsze dostępne
rozwiązania w zakresie uzdatniania wody. Jedno-
cześnie Izba działa na polu legislacyjnym i swoimi
działaniami stara się tak wpłynąć na kształt aktów
prawnych, aby jak najlepiej służyć mieszkańcom
i ochronie środowiska.
Jakie jest obecnie statystyczne zużycie
wody pitnej na mieszkańca dużych metro-
polii, a jakie w przypadku małych miejsco-
wości? Jakie działania powinny być podjęte,
aby zracjonalizować wykorzystanie wody
pitnej? Czy wykorzystanie wody szarej
może i powinno przyczynić się do ograni-
czenia zużycia wody pitnej?
Zużycie wody na mieszkańca jeszcze kilka lat temu
było bardzo zróżnicowane – w miastach było wy-
raźnie wyższe niż na wsi. Różnica dochodziła nawet
do 40%. Obecnie zużycie wody w miastach wy-
raźnie spadło, a na wsi się lekko podniosło. Można
powiedzieć, że w tej chwili nie ma żadnej różnicy
w zużyciu wody na mieszkańca i wynosi ono około
35 m3 na osobę w skali roku.
Podjęte w latach ubiegłych przez przedsiębiorstwa
wodociągowo-kanalizacyjne działania edukacyjne
spowodowały racjonalizację zużycia wody, dużą rolę
odegrały też urządzenia domowe przystosowane
do oszczędnego używania wody. Mam tu na myśli
zmywarki, pralki, spłuczki toaletowe… W licznych
ZARZĄDZANIE WODĄ W BUDYNKU
kampaniach edukacyjnych wodociągi kładą nacisk na
zwiększenie zużycia wody z kranów, np. poprzez
akcje „pijcie wodę z kranu”. Oczywiście – nigdy nie
należy lekceważyć nowych sposobów oszczędzania
wody takich, jak wykorzystanie wody szarej czy wód
opadowych. Jednak wdrożenie takich działań musi
być każdorazowo poparte rachunkiem ekonomicz-
nym. To powinno się opłacać. Widzimy raczej per-
spektywę dla wykorzystania wód deszczowych, co
pozwoliłoby na zmniejszenie nakładów na budowę
sieci kanalizacji deszczowej, której sfinansowanie
może być dla aglomeracji problemem nie mniejszym,
niż budowana z wielkim trudem (organizacyjnym
i finansowym) kanalizacja sanitarna.
Czy obecnie stosowane w instalacji wodo-
ciągowej wyroby mają większy wpływ na
korozyjność wody? Jakie warunki powinny
być uwzględniane przy doborze wyrobów,
aby nie dochodziło do negatywnego wpływu
na jakość wody oraz trwałość instalacji,
a także, aby takich skutków nie wywoły-
wało wzajemne oddziaływanie materiałów,
z których wykonano te wyroby?
Branża wodociągowo-kanalizacyjna odpowiada za
jakość wody od ujęcia do wodomierza głównego
w budynku. Kwestie instalacji wewnętrznych są roz-
wiązywane przez właścicieli budynków (wspólnoty,
spółdzielnie, właściciele domków jednorodzinnych).
Jaki wpływ na zarządzenie ściekami mają
deszcze nawalne? Jakie są uwarunkowania
dla kanalizacji ściekowej z tego tytułu?
 RAPORT ZARZĄDZANIE WODĄ W BUDYNKU
Problem wód deszczowych (czy jak mówi ustawa
„wód opadowych i roztopowych”) jest problemem
znanym Izbie. Konieczne są tu rozwiązania prawne.
Rozbudowa aglomeracji sprawia, że pojawia się
coraz więcej utwardzonych powierzchni, stano-
wiących źródło coraz bardziej zanieczyszczonych
ścieków opadowych, wymagających właściwej ich
kontroli i zagospodarowania. Pojawiają się w nich
benzyny, metale ciężkie, związki chemiczne i inne
szkodliwe materiały i substancje. Jest to szczególnie
odczuwalne zwłaszcza w początkowych fazach
opadów.
W Polsce około 100 miast ma kanalizację ogól-
nospławną (budowaną zazwyczaj na początku
XX wieku) i ten problem dotyka ich bezpośrednio.
W czasie deszczów nawalnych, kiedy to gwałtownie
zwiększa się ilość wody, mogą wystąpić proble-
my eksploatacyjne. W tych miastach, w których
pobudowano sieci sanitarne, problemu nie ma.
Budowa oddzielnych kanalizacji jest jednak kosz-
towna i brakuje środków na jej realizację.
Jaki wpływ na system odprowadzenia
ścieków ma zastosowanie np. rozwiązań
odzysku ciepła ze ścieków oraz ogranicze-
nia zużycia wody przez spłuczki?
W związku ze zmniejszającym się zużyciem wody
branża od lat boryka się z problemami związany-
mi z eksploatacją kanalizacji sanitarnej. Zbyt mała
ilość wody nie może oczyścić właściwie kanałów.
W związku z tym, każdy proces polegający na
odbiorze energii wodzie (tak będzie w przypadku
instalacji odzysku ciepła – zostanie zabrana również
część energii kinetycznej wody), jak i stosowa-
nie coraz bardziej wodooszczędnych urządzeń
zwiększa problemy eksploatacyjne przedsiębiorstw
wod-kan. Jednak dla wodociągowców celem nad-
rzędnym zawsze jest ochrona środowiska i trzeba
sprostać jej dodatkowym wymaganiom.
Czy kwestie projektowania sieci dostawy
wody i odprowadzenia ścieków mają wy-
starczające systemowe uregulowanie
prawne? Czy w najbliższej perspektywie
czekają nas zmiany legislacyjne z uwagi na
krajowe lub nowe unijne regulacje?
Izba Gospodarcza „Wodociągi Polskie” od począt-
ków swojego istnienia na bieżąco monitoruje stan
prawodawstwa, dotyczącego branży w Polsce.
Sukcesem było uchwalenie ustawy o zbiorowym
zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadza-
niu ścieków i związanego z nią rozporządzenia
taryfowego. Oczywiście kilkanaście lat działania
tych przepisów pokazało ich mocne i słabe strony.
I właśnie nad poprawą tych słabych stron obecnie
pracujemy. Ze względu na konieczność imple-
mentacji prawa Unii Europejskiej, uregulowania też
wymaga kwestia wód opadowych i roztopowych;
wprowadzenie opłat za korzystanie z wód dla
wszystkich użytkowników…
Jakie są najnowsze kierunki rozwoju tech-
niczno-technologicznego pozyskiwania
i uzdatniania wody pitnej? A jakie doty-
czące odprowadzania ścieków?
Sytuacja dotycząca zaopatrzenia w wodę pitną
jest w Polsce dobra, pomimo ostatnich doniesień
o trwającej właściwie od zimy suszy. Należy pod-
kreślić, że minione 25 lat to duży sukces branży wo-
dociągowo-kanalizacyjnej: setki tysięcy kilometrów
nowych sieci wodociągowych i kanalizacyjnych,
nowoczesne oczyszczalnie ścieków, stacje uzdat-
niania wody, laboratoria, informatyczne systemy
zarządzania siecią. Każda z realizowanych inwestycji
ma zapewnić naszym odbiorcom zdrową i smaczną
wodę. Na bieżąco śledzimy nowinki pojawiające się
w branży, np. na ostatnich targach WOD-KAN za-
prezentowany został nowy energooszczędny rodzaj
silnika do pomp głębinowych. Barierą na razie jest
cena oraz krótki okres wdrożenia, ale może akurat
tu tkwi przyszłość poboru wody w naszej branży?
Jeżeli chodzi o ścieki, w dalszym ciągu szukamy
skutecznych technologii zagospodarowania osadów
ściekowych dla mniejszych oczyszczalni. Pojawiły
się ostatnio nowe (również polskie) rozwiązania.
Wymagają one wdrożeń i ocen ich działania. Jako
Izba przyglądamy się również suszarniom solar-
nym. W tym roku próbujemy przy pomocy ankiety
ocenić ich pracę i wyciągnąć wnioski.
Jakie są wyzwania dla branży w kontekście
zagrożeń współczesnego świata?
Rozwój cywilizacyjny potencjalnie niesie z sobą
również nowe zagrożenia dla środowiska. Są nimi
choćby wszechobecne plastiki czy pojawiające się
w wodzie farmaceutyki wydalane przez człowie-
ka i zwierzęta. Tym zagrożeniom przygląda się
Światowa Organizacja Zdrowia i prowadzi badania
nad nowymi specyfikami, które mogą pojawić się
w wodzie. Jak dotąd, prowadzone badania nie
wskazują na faktyczne zagrożenia. Współczesny
świat jest świadomy zagrożeń i stawia na zrówno-
ważony rozwój. Zasada – przede wszystkim nie
Dorota Jakuta podczas otwarcia
XXIII Targów Wod-Kan.
szkodzić środowisku i zachować je w niezmienio-
nym kształcie dla przyszłych pokoleń – przyświeca
wszelkim działaniom współczesnego człowieka.
Jak Izba Gospodarcza „Wodociągi Polskie”
wspiera rozwój branży, wdrażanie nowych
technologii czy doskonalenie zawodowe
pracowników branży?
Izba Gospodarcza „Wodociągi Polskie” została
stworzona po to, aby integrować i rozwijać branżę.
Wielkim wsparciem są corocznie organizowane
przez Izbę Międzynarodowe Targi Maszyn i Urzą-
dzeń dla Wodociągów i Kanalizacji WOD-KAN.
Jest to nie tylko typowa impreza handlowa, ale
również miejsce spotkań zawodowych i wymiany
doświadczeń. W trakcie Targów organizowane są
konferencje, mające na celu rozszerzenie wiedzy
naszych członków i wymianę doświadczeń.
Raz na trzy lata organizowany jest Kongres Wo-
dociągowców Polskich. To forum, gromadzące
nie tylko Członków Izby, umożliwia debaty nad
kondycją i potrzebami branży, a jego wnioski wy-
tyczają kierunki działań Izby.
Ponadto Izba organizuje cykliczne ogólnopolskie
konferencje oraz szereg szkoleń obejmujących
pełne spektrum problemów przedsiębiorstwa wo-
dociągowo-kanalizacyjnego, od spraw technicznych
po prawne i ekonomiczne. Udzielamy również
porad z tych dziedzin – w przypadku taryf i BHP
w formie pogotowia.
Dziękuję za rozmowę.
Rozmawiała Kinga Lewandowska
25

DEBATA EKSPERCKA
INSTALACJE WODNE I KANALIZACYJNE
– PRAWO A PRAKTYKA
Co dzieje się na styku zmieniających się przepisów prawnych, możliwości projektanta i oczekiwań
inwestora? Swoimi spostrzeżeniami dzielą się eksperci – fachowcy branży wod-kan, a jednocześnie
doświadczeni praktycy.
dr inż.
Klara Ramm-Szatkiewicz
Dyrektor Departamentu Planowania
i Zasobów Wodnych KZGW.
Absolwentka Politechniki Warszawskiej, absolwentka HEC -
Paryskiej Szkoły Biznesu oraz studiów MBA. Ekspert w Izbie
Gospodarczej Wodociągi Polskie (od 2006); zastępca dyrektora,
członek zarządu w warszawskim Miejskim Przedsiębiorstwie
Wodociągów i Kanalizacji (2009-2013); ekspert w Narodowym
Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (2007-2009);
Dyrektor Pionu Produkcji Wody w Miejskim Przedsiębiorstwie
Wodociągów i Kanalizacji w m. st. Warszawie (2005-2007). Członek
Prezydium i członek Zgromadzenia Ogólnego federacji EurEau.
mgr inż.
Olgierd Romanowski
Emerytowany inżynier. Członek zwyczajny
SNB. Absolwent Wydziału Inżynierii
Sanitarnej PW na specjalności urządzenia cieplne i zdrowotne.
Ma uprawnienia budowlane do projektowania i kierowania
robotami budowlanymi (specjalność instalacje i urządzenia
sanitarne). Pracował m.in. w Przedsiębiorstwie Budowy Urządzeń
Wentylacyjnych„ KLIMAT", jako inżynier rozruchu urządzeń
wentylacyjnych i klimatyzacyjnych oraz w zakładzie Badań
i Doświadczeń ZPIP INSTAL. Uczestniczył w projektowaniu
Uniwersytetu Panafrykańskiego (Blida, Algieria) i Centrum socjalno-
medycznego „Wschód" (Wiedeń). Przez wiele lat był związany
z Centralnym Ośrodkiem Badawczo-Rozwojowym Techniki
Instalacyjnej INSTAL, kolejno jako inżynier, kierownik pracowni,
koordynator centralnych programów badawczo-rozwojowych
i dyrektor.
26
RAPORT ZARZĄDZANIE WODĄ W BUDYNKU
PRZEPISY WT USTALAJĄ WYMAGANIA DLA PROJEKTOWANYCH
INSTALACJI WODOCIĄGOWYCH I KANALIZACYJNYCH. CZY
Z PUNKTU WIDZENIA ODPOWIEDZIALNOŚCI PROJEKTANTA
ZAKRES PRZEPISÓW POZWALA NA ZAPROJEKTOWANIE
INSTALACJI Z PERSPEKTYWY WYMAGAŃ PODSTAWOWYCH,
O KTÓRYCH MOWA W ART. 5 USTAWY PRAWO BUDOWLANE?
Olgierd Romanowski: Moja odpowiedź brzmi: NIE, NIE DAJE PROJEK-
TANTOWI GWARANCJI BEZPIECZEŃSTWA. Dlaczego? Problem należy
rozpatrywać w kilku płaszczyznach, wykraczających poza dosłowną treść WT.
Zacząć należy od zmian rozporządzenia w sprawie Warunków Tech-
nicznych. W wyniku dostosowywania polskich przepisów do wymagań Unii
Europejskiej, zmianie uległa ustawa o normalizacji. Normy przestały być prze-
pisem państwowym do obligatoryjnego stosowania, stały się natomiast, zgodnie
z podejściem reprezentowanym przez UE, ustaleniem technicznym, dotyczącym
rozwiązania danego problemu technicznego, opartym na wiedzy i doświadczeniu
i uzgodnionym w ramach Europejskiej Komisji Normalizacyjnej (CEN).
Aby nie zmieniać dotychczasowych wymagań w stosunku do obiektów budow-
lanych, zapewnić prawny rygor ich dotrzymania, a równocześnie nie przepisywać
treści norm do rozporządzenia, zdecydowano o przywoływaniu zamiast norm,
poszczególnych ich punktów w Załączniku nr 1. Jest to wybieg prawny (nie przez
wszystkich akceptowany), pozwalający twierdzić, że norma wprawdzie nie jest
obowiązująca, ale jej wybrane punkty, które powołano w rozporządzeniu, z mocy
tegoż rozporządzenia – już obowiązują. W miarę wypierania z polskiego systemu
normalizacyjnego dotychczasowych Polskich Norm i zastępowania ich normami
europejskimi (EN), implementowanymi do krajowego systemu normalizacji jako
PN-EN, wprowadzano je do Załącznika nr 1 kolejnymi nowelizacjami rozporządze-
nia, zastępując powołane punkty dotychczasowych PN powołaniem stosownych
punktów norm PN-EN. I tu zaczynają się kłopoty. Tłumaczenia norm europejskich,
wprowadzane jako PN-EN, różnią się strukturą od „starych” Polskich Norm.
Te „stare” normy były formułowane bardziej jednoznacznie i miały (moim zdaniem)
walor edukacyjny. Postępując zgodnie z normą, trudno się było pomylić. Normy
PN-EN mają charakter informacyjny i przedstawiają często całą paletę równorzęd-
nych rozwiązań, a wybór jednego z nich uzależniają od przepisów krajowych lub od
postanowień zawartych w załączniku krajowym do danej normy. I tu jest problem.
Polski Komitet Normalizacyjny nie ma pieniędzy na opracowanie załączników
 RAPORT ZARZĄDZANIE WODĄ W BUDYNKU
krajowych. W Polskich Normach (PN-EN) pojawiają się więc załączniki krajowe,
które CEN dołączył jako przykładowe, ale dotyczące innych krajów. Ponadto normy
EN, dotyczące systemów instalacyjnych w budynkach, odwołują się do innych
norm EN, które podawane są w załączniku informacyjnym (nie normatywnym).
Posłużę się tu przykładem norm PN-EN 12056-1: 2002 Systemy kanalizacji gra-
witacyjnej w budynkach – Część I: Postanowienia ogólne i wymagania oraz PN-EN
12056-2: 2002 Systemy kanalizacji grawitacyjnej w budynkach – Część II: Projektowanie
układu i obliczenia, których treść skrótowo omówiłem w artykule publikowanym
w niniejszym numerze WT. Przywołany w rozporządzeniu punkt 5 normy PN-EN
12056-1: 2002 zawiera wymaganie aby materiały i urządzenia stosowane do
budowy instalacji były zgodne z wymaganiami Unii Europejskiej, tzn. zgodne
z normami europejskimi lub aprobatami.
Z kolei w normie PN-EN 12056-2: 2002, w Załączniku D (informacyjnym),
znajdujemy wykaz kilkudziesięciu norm europejskich i projektów tych norm,
dotyczących wymagań dla wyrobów i przyborów sanitarnych stosowanych
w systemach kanalizacji, a także wymagań szczegółowych dla niektórych z tych
systemów. Przestrzeganie postanowień tych właśnie norm szczegóło-
wych ma wpływ na spełnienie wymagań podstawowych w budynku,
takich jak: bezpieczeństwo pożarowe (stopień palności rur z tworzyw sztucznych)
czy ochrona przed hałasem (kanalizacja niskoszumowa).
Należy zadać sobie pytania:
Czy takie podwójne powołanie, raz punktów norm PN-EN przez
Załącznik nr 1 do rozporządzenia, a następnie wskazanie, w tych
normach, całego pakietu innych norm EN (a także projektów norm),
jako warunku spełnienia wymagań powołanych norm PN-EN, rodzi
jakieś skutki prawne z tytułu odpowiedzialności projektanta?
A jeśli tak, to:
Czy projektant w trakcie pełnienia nadzoru autorskiego ma obowią-
zek sprawdzenia deklaracji zgodności (ew. certyfikatów zgodności)
z normami szczegółowymi, dotyczącymi stosowanych przez wyko-
nawcę materiałów urządzeń?
A jeśli tak, to:
Jakie są gwarancje, że w warunkach budowy projektant będzie miał
dostęp do wspomnianych deklaracji zgodności (certyfikatów)?
Na żadne z postawionych pytań nie znam dobrej odpowiedzi.
Jeśli dodać do tego ograniczony dostęp do norm, dzięki systemowi zaporowych
cen, stosowanemu przez PKN, obraz sytuacji nie jest dobry.
Kolejną płaszczyzną, na której zakres odpowiedzialności projektanta instalacji
wodnych i kanalizacyjnych za spełnienie wymagań podstawowych w budynku
zderza się z rzeczywistością, są warunki występujące w wykonawstwie i przepisy
prawne dotyczące użytkowania budynków i lokali, a także prawa ich własności.
W budownictwie mieszkaniowym upowszechniła się praktyka oddawania nabyw-
com lokali w tzw. „stanie deweloperskim”. Oznacza to, że wprawdzie istnieje jakiś
projekt instalacji, opracowany przez uprawnionego projektanta, nawiązujący do
projektowego układu pomieszczeń w lokalu, ale nabywca realizuje ten projekt na
własną rękę. Zmienia położenie poszczególnych przyborów sanitarnych i punktów
Najważniejszym czynnikiem jest
rozdzielenie kompetencji pomiędzy
przedsiębiorstwo wodociągowe
a administratora budynku. [...] Za
wodomierzem o jakość wody musi
dbać administrator. To on jest więc
odpowiedzialny za odpowiednią pracę sieci
wewnętrznej (K.R-S.)
czerpania. W efekcie, w instalacji ciepłej wody użytkowej nie jest spełnione
wymaganie §120.1 dotyczącego pojemności odcinka instalacji, w którym nie
występuje cyrkulacja. W ten sposób nie zostają spełnione wymagania podstawo-
we dot. zachowania warunków zdrowotnych (namnażanie bakterii w odcinku
poza cyrkulacją) oraz racjonalnego użytkowania energii (zwiększone straty wody
o niewłaściwej temperaturze). Bardzo często monterzy o niskich kwalifikacjach,
wynajęci przez właściciela lokalu, nie pamiętają o wymaganiu §120.5. (w arma-
turze mieszającej – ciepła woda z lewej strony) co stawia pod znakiem zapytania
bezpieczeństwo użytkowania. Źle dobrane materiały w instalacji w lokalu („po
taniości”) naruszają przepisy §113.6. Litanię błędów można wydłużać dowolnie.
Oczywiście wszystko to odbywa się już poza wiedzą i odpowiedzial-
nością projektanta, który przed sądem może się wybroni, jednak
w budynku nie zostaną spełnione wymagania podstawowe.
Podobne błędy i naruszenia przepisów mają miejsce także w trakcie użytkowania,
kiedy właściciel lokalu dokonuje samowolnych zmian w jego aranżacji. Ujawnia
się tu słabość zarządców budynków, ich brak kompetencji technicznych, a także
brak sensownych przepisów w tym obszarze.
CZY WT W WYSTARCZAJĄCY SPOSÓB MA NA UWADZE
WSZYSTKIE PROBLEMY WODY PITNEJ ORAZ ODPROWADZENIA
ŚCIEKÓW? JEŚLI NIE, O JAKIE REGULACJE CZY PRZEDMIOTOWE
NORMY PRZYWOŁYWANE W ROZPORZĄDZENIU NALEŻAŁOBY
UZUPEŁNIĆ TEN AKT PRAWNY?
Klara Ramm-Szatkiewicz: Najważniejszym czynnikiem jest rozdzielenie
kompetencji pomiędzy przedsiębiorstwo wodociągowe a administratora budynku.
Przedsiębiorstwo odpowiedzialne jest za dostawę wody w odpowiedniej ilości
i jakości do wodomierza głównego. Za wodomierzem o jakość wody musi dbać
administrator. To on jest więc odpowiedzialny za odpowiednią pracę sieci we-
wnętrznej. Zły stan techniczny sieci powoduje zanieczyszczenie wody.
CZY KWESTIE PROJEKTOWANIA DOSTAWY WODY I
ODPROWADZENIA ŚCIEKÓW MAJĄ WYSTARCZAJĄCE
SYSTEMOWE UREGULOWANIE PRAWNE? CZY W NAJBLIŻSZEJ
PERSPEKTYWIE CZEKAJĄ NAS ZMIANY LEGISLACYJNE Z UWAGI
NA KRAJOWE LUB NOWE UNIJNE REGULACJE?
K.R.: Jeśli projektowanie dostaw wody rozumiane jest jako planowanie zapo-
trzebowania, to w tym zakresie nie widać szczególnych braków systemowych
ani prawnych.
27

JAKIE SĄ OCZEKIWANIA INWESTORÓW FIZYCZNYCH
I INSTYTUCJONALNYCH W ZAKRESIE INSTALACJI
WODOCIĄGOWYCH I KANALIZACYJNYCH? CZY CZYNNIK
EKONOMICZNY MA ISTOTNE ZNACZNIE DLA WYBORU
ROZWIĄZAŃ?
K.R.: Oczywiście czynnik ekonomiczny jest kluczowy. Od wielu lat toczy się
również dyskusja nad aktem prawnym dotyczącym materiałów kontaktujących
się z wodą pitną. Powstała nawet inicjatywa czterech krajów członkowskich, które
próbują opisać wymagania dla takich materiałów.
GDZIE W BRANŻY WOD-KAN NAJBARDZIEJ WIDOCZNE JEST
PODEJŚCIE ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU? JAK PROJEKTANCI
REALIZUJĄ WYMAGANIA ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU
W ZAKRESIE ZRÓWNOWAŻONEGO WYKORZYSTANIA ZASOBÓW
NATURALNYCH LUB WYKORZYSTANIA PRZYJAZNYCH
ŚRODOWISKU SUROWCÓW I MATERIAŁÓW WTÓRNYCH?
K.R.: Projektant projektuje sieć, mając na uwadze projekcję zapotrzebowania.
Kwestia zrównoważonego rozwoju, to raczej sprawa konsumentów dotycząca
wykorzystania wody.
WARUNKI WYKONANIA I ODBIORU NIE MAJĄ RANGI
PRZEPISÓW. CZY JEST TO ZALETA CZY WADA PODEJŚCIA DO
PROCESU REALIZACJI I ODBIORU INWESTYCJI?
O.R.: NALEŻY DĄŻYĆ DO PONOWNEGO OPRACOWANIA,
wydania i systematycznej aktualizacji, warunków technicznych wy-
konania i odbioru (WTWiO) poszczególnych systemów instalacyjnych
w budynkach, jako pomocy dla projektanta i wykonawcy, ale nie
nadawać im charakteru przepisu prawnego.
UZASADNIENIE:
Kierując Centralnym Ośrodkiem Badawczo-Rozwojowym Techniki Instalacyjnej
„INSTAL” w Warszawie, zainicjowałem i doprowadziłem do wydania przez
Ośrodek w latach od 2001 do 2006, serii wydawniczej Wymagania Techniczne
COBRTI INSTAL oraz wyprosiłem w Ministerstwie Infrastruktury, żeby zeszyty
z tej serii miały podtytuł: „Zalecane do stosowania przez Ministerstwo Infrastruktury”.
W ramach serii wydane zostały m. in.: WARUNKI TECHNICZNE WYKONANIA
I ODBIORU INSTALACJI WODOCIĄGOWYCH (Zeszyt 7; 2003) oraz WARUNKI
TECHNICZNE WYKONANIA I ODBIORU INSTALACJI KANALIZACYJNYCH
(Zeszyt 12; 2006). Wspomniana seria wydawnicza miała stanowić nowelizację
wydanych w 1988 roku przez Wydawnictwo ARKADY Warunków technicznych
wykonania i odbioru robót budowlano-montażowych; TOM II Instalacje sanitarne
i przemysłowe, które miały uzyskać rangę przepisu wydanego przez Ministerstwo,
jednak nigdy się tego nie doczekały.
Ze względu na znaczący postęp w materiałach i rozwiązaniach systemów in-
stalacyjnych w budynkach uznano, że formą wydawniczą, właściwą w nowych
warunkach, będą oddzielne zeszyty poświęcone poszczególnym systemom
instalacyjnym. W moim ówczesnym przekonaniu należało dążyć do nowelizacji
Art.7 ust.1, ustawy Prawo budowlane i dodać w nim WTWiO jako kolejny przepis
techniczno-budowlany. Opracowywane zeszyty, z serii Wymagania Techniczne
COBRTI INSTAL, miały stanowić materiał do przygotowania załączników do
rozporządzenia Ministra w tej sprawie.
28
RAPORT ZARZĄDZANIE WODĄ W BUDYNKU
Z upływem czasu oraz w wyniku zmian w normalizacji europejskiej
i zmian w przepisach krajowych, ja także zmieniłem zdanie w tej
sprawie, co wyraziłem na wstępie niniejszej wypowiedzi. Wyartyku-
łujmy te zmiany.
W Europejskim Komitecie Normalizacyjnym (CEN) wykrystalizowała się kon-
cepcja norm wieloczęściowych, a część ostatnia zawiera wymagania dotyczące
badań i odbioru systemu, któremu dana norma jest poświęcona. Ponownie
odwołam się tu do przykładu normy PN-EN 12056: 2002 Systemy kanalizacji
grawitacyjnej w budynkach , która zawiera część 5-tą (PN-EN 12056-5: 2002),
zatytułowaną: Montaż i badania, instrukcje działania, użytkowania i eksploatacji,
co nosi znamiona warunków wykonania i odbioru. Ta część 5-ta normy została
przywołana w Załączniku nr 1do rozporządzenia w sprawie warunków tech-
nicznych jakim powinny odpowiadać budynki. A zatem, jeśli WTWiO miałyby
mieć rangę przepisu w postaci rozporządzenia ministra (po uprzedniej nowe-
lizacji Art. 7.1 ustawy Prawo budowlane), należałoby ponownie przywołać tą
normę. To nie ma sensu, a pożytku dla praktyki też by nie było, bo żeby się
dowiedzieć jakie są rzeczywiście wymagania dotyczące wykonania i odbioru,
trzeba by sięgać do normy.
Jak wspomniałem, odpowiadając na pytanie nr 1 niniejszej Debaty,
problemem jest ograniczony dostęp do Polskich Norm i w związku
z tym, niedostateczna ich znajomość na poziomie wykonawcy robót.
Nowy przepis techniczno-budowlany niczego tu nie załatwi.
Jak należałoby pomóc projektantowi i wykonawcy żeby zapewnić im jednoznaczną
płaszczyznę porozumienia w sprawie warunków wykonania i odbioru systemów
instalacyjnych w budynkach? Powtarzam: opracować ponownie (bo seria wy-
dawnicza COBRTI INSTAL już się zestarzała) i systematycznie aktualizować
WTWiO dla poszczególnych rodzajów instalacji w budynkach, a także
sieci zewnętrznych (wodociągowych, kanalizacyjnych, ciepłowniczych).
Opracowania takie powinny spełniać dwa wymagania:
1. Aktualizacja powinna być dokonywana nie rzadziej niż co trzy lata (bo
materiały i technologie podlegają szybkim zmianom), a także, każdorazo-
wo, po istotnej (merytorycznej, nie formalnej) nowelizacji rozporządzenia
w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki
i ich usytuowanie.
2. W opracowaniach WTWiO niezbędne postanowienia norm lub ich fragmenty
(rysunki) powinny być cytowane, a nie przywoływane, żeby przełamać
barierę braku dostępności. (Wymaga to porozumienia z Polskim Komite-
tem Normalizacyjnym i ewentualnego wykupienia uprawnień do takiego
cytowania). Pod tym względem seria wydawnicza COBRTI INSTAL jest
ułomna, bo tylko odwołuje się do norm podanych w każdym z zeszytów.
Aby przedsięwzięcie takie mogło być zrealizowane konieczne są kolejne dwa
elementy:
1. Instytucja, która podejmie omawianą działalność wydawniczą z perspektywą
długotrwałego jej prowadzenia (lub będzie taką działalność koordynować)
i skupi wokół siebie zespoły autorów o możliwie najwyższych kompeten-
cjach i praktycznym doświadczeniu w zakresie projektowania i montażu
systemów instalacyjnych,
2. Zapewnienie trwałego, z wieloletnią perspektywą, finansowania tej działalności
wydawniczej (ktoś musi WTWiO zamówić).
 RAPORT ZARZĄDZANIE WODĄ W BUDYNKU

Z przykrością konstatuję, że nie umiem wskazać, nawet w przybliżeniu, ani instytucji,

ani źródeł finansowania. COBRTI INSTAL został zlikwidowany. Instytut Techniki
Budowlanej, który przejął część personelu likwidowanego Ośrodka, nie posiada
obecnie kompetencji do jakiejkolwiek działalności w specjalności instalacyjnej.
W Niemczech działalność wydawniczą, o takim charakterze, prowadzą stowa-
rzyszenia techniczne ogólnokrajowe (VDI) lub branżowe (DVGW, ATV) wydając
swoje „arkusze robocze (Arbeitsblatt)” lub „wytyczne (Richtlinien)”, poświęcone
odrębnym zagadnieniom lub systemom. Te arkusze robocze i wytyczne honoro-
wane są jako podstawa do ustalania warunków umownych z wykonawcą robót,
Te „stare” normy były formułowane
a także honorowane są przez towarzystwa ubezpieczeniowe przy ustalaniu
stopnia ryzyka i stosownej składki ubezpieczeniowej. W Polsce ani PZITS, ani bardziej jednoznacznie i miały
Polska Korporacja Techniki Sanitarnej Grzewczej, Gazowej i Klimatyzacji nie są (moim zdaniem) walor edukacyjny.
wystarczająco wydolne finansowo i organizacyjnie żeby pojąć takie wyzwanie.
Postępując zgodnie z normą,
PRZEPISY UŻYTKOWANIA BUDYNKÓW REGULUJĄ OBSZAR trudno się było pomylić. Normy
UŻYTKOWANIA BUDYNKÓW MIESZKALNYCH. JAK JEST
PN-EN mają charakter informacyjny
PAŃSTWA OPINIA NA TEMAT BRAKU REGULACJI W TYM
ZAKRESIE W STOSUNKU DO INNYCH TYPÓW BUDYNKÓW? i przedstawiają często całą paletę
równorzędnych rozwiązań (O.R.).
O.R.: Nie będzie to odpowiedź wprost. Moim zdaniem, rozporządzenie
w sprawie warunków technicznych użytkowania budynków mieszkalnych jest
„puste”. Są tam same ogólniki, które nie dają zarządcy budynku narzędzi praw-
nych do ochrony poprawnego stanu technicznego lokali w budynku. Zarządca
budynku realnymi narzędziami prawnymi dysponuje tylko na podstawie art. 62
ustawy Prawo budowlane, ale dotyczą one wybranych instalacji (gaz, wentylacja
i kanały spalinowe, instalacje elektryczne). Instalacje wodociągowe i kanalizacyjne są
poza zakresem obowiązkowych, okresowych kontroli. Zanim zaczniemy mówić
o przepisach dotyczących warunkach użytkowania budynków innych niż
mieszkalne, zastanówmy się, czy potrafimy stworzyć racjonalne
przepisy dot. użytkowania budynków mieszkalnych,
pokonując bariery wynikające ze sto-
sunku najmu, ewentualnie
własności lokali.

Fot. Flickr.com, Alex Akopyan

29
 RAPORT ZARZĄDZANIE WODĄ W BUDYNKU
Fot. Roca

INSTALACJE DO POWTÓRNEGO
WYKORZYSTANIA ŚCIEKÓW SZARYCH
W ASPEKCIE CERTYFIKATÓW opracowanie: { Jarosław Chudzicki,
Agnieszka Malesińska }

ENERGETYCZNYCH W BUDOWNICTWIE
Pomysł instalacji dualnej ściśle związany jest z koncepcją „zielonego budownictwa”, która miała swój
początek w latach 70 ubiegłego wieku. Wtedy to miał miejsce pierwszy, znaczący kryzys energetyczny.
W tym czasie zwrócono również uwagę na rosnący problem związany z zanieczyszczeniem środowiska.
Te niekorzystne zjawiska zmusiły ludzi do zmiany sposobu postrzegania dostępnych źródeł energii
i zauważenia problemu nieodwracalnej degradacji środowiska. Podjęto wówczas pierwsze próby
ograniczenia negatywnych skutków wpływu człowieka na środowisko.

Jednym z przejawów tego typu działań jest powo-
łanie stowarzyszeń zajmujących się opracowaniem
wytycznych do uzyskiwania tzw. zielonej certyfikacji
(ekologicznej) dla budynków. Projekty i budynki
posiadające taki certyfikat charakteryzują się istotnym
obniżeniem energochłonności w całym cyklu życia
takiego obiektu.
Od pewnego czasu w Polsce także zaczęto pro-
Ilość punktów przyznawana jest w zależności od Tabela 1. Wartości punktów przyznawanych
oceny, np. poziomu innowacyjności, ale przede w zależności od stopnia oszczędzania wody pitnej
wszystkim od poczynionych oszczędności, w tym (BREEAM New Construction, Non-Domestic
konkretnym przypadku oszczędności zużycia wody Buildings, Technical Manual SD5073-2.0:2011).
pitnej w  trakcie rocznej eksploatacji budynku.
Wartość oszczędności wyrażona jest w procentach Zaoszczędzona
i odpowiada jej wskazana liczba punktów (tab. 1). objętość wody
BREEAM
pitnej [%]
Procent zaoszczędzonej wody pitnej określany jest
w stosunku do wartości bazowych zużyć podanych 12,5 1

wadzić procesy inwestycyjne z wykorzystaniem przez BREEAM. 25 2

przepisów uwzględniających obniżenie energo-
40 3
chłonności budynków. W niniejszym artykule autorzy W obliczeniach prognozowanego zużycia wody lub
przedstawili wybrane problemy prawne, techniczne jej zapotrzebowania w ocenianym budynku należy 50 4
a także terminologiczne, mające związek z aspek- uwzględnić następujące punkty czerpalne i przybory 55 5
tem projektowania i realizacji instalacji dualnych sanitarne w instalacjach wewnętrznych:
65 ponad oczekiwania
w naszym kraju.  WC,
 pisuary,
OSZCZĘDZANIE WODY  prysznice,
W CERTYFIKACJI BREEAM  umywalki, Ponieważ wielkość zapotrzebowania na wodę wiąże
Aby projekt lub budynek mógł uzyskać zielony cer-  wanny, się ściśle z przeznaczeniem użytkowym budynku,
tyfikat BREEAM, musi zdobyć wymaganą liczbę  zmywarki, a jednocześnie procentowy wskaźnik oszczędno-
punktów z różnych kategorii środowiskowych,  pralki. ści wody decyduje o ilości przyznanych punktów
między innymi z oszczędzania wody. w certyfikacji, w specyfikacji BREEAM podany jest
30
 RAPORT ZARZĄDZANIE WODĄ W BUDYNKU

wzór obliczenia wskaźnika oszczędności dla różnych Tabela 2. Wartości bazowe, punkty przyznane za wysokość ograniczenia zużycia wody
sposobów użytkowania powierzchni w jednym (BREEAM New Construction, Non-Domestic Buildings, Technical Manual SD5073-2.0:2011).
budynku. W tym celu należy skorzystać z poniższej
zależności: Wartość
Punkty
Przybór Jednostka
bazowa
1 2 3 4 5

WC 6 5 4,5 4 3,75 3 dm3

Umywalka 12 9 7,5 4,5 3,75 3 dm3/min

Prysznic 14 10 8 6 4 3,5 dm3/min

gdzie:
Wanna 200 180 160 140 120 100 dm3
I – całkowita ocena zmniejszenia zużycia wody, [%]
TnAct – rzeczywiste zużycie wody dla każdego typu Pisuary
7,5 6 3 1,5 0,75 0 dm3/(szt x h)
(2 szt i więcej)
użytkowania, [dm3/(osoba x dzień)],
TnBase – referencyjne zużycie wody dla odpowia- Pisuary (tylko 1 szt) 10 8 4 2 1 0 dm3/(szt x h)
dającego typu użytkowania, [dm3/(osoba x dzień)],
% pokrycia zapotrzebowania dla
Woda szara /
TnOcc – współczynnik obciążenia dla odpowiedniego 0% 0% 0% 25% 50% 75% WC i pisuarów przez wodę szarą
opadowa
lub deszczową
rodzaju powierzchni, [-].
Punkt czerpalny
12 10 7,5 5 5 5 dm3/min
Na podstawie obliczonego procentowego wskaź- kuchenny w aneksie

nika oszczędności I przyznawana jest odpowiednia Punkt czerpalny

ilość punktów w certyfikacji BREEAM. Budynki oce- kuchenny 10,3 9 8,3 7,3 6,3 6 dm3/min
w restauracji
niane są według wzorców bazowych. Jeżeli oceniany
budynek odbiega od ogólnie dostępnych wzorów, Zmywarki domowe 17 13 13 12 11 10 dm3/cykle

musi być oceniany indywidualnie przez porównanie Pralki domowe 90 60 50 40 35 30 dm3/użycie

z wytycznymi opracowanymi przez BRE Global1.
Młynki do
śmieci przy 17 17 0 0 0 0 dm3/min
W tabl. 2 przedstawiono bazowe wartości zużycia zlewozmywakach

wody dla danego typu przyboru sanitarnego oraz Zmywarki

8 7 6 5 4 3 dm3
wielkość punktów zależną od stopnia zredukowa- przemysłowe

nia zużycia wody pitnej w stosunku do wartości Pralki przemysłowe 14 12 10 7,5 5 4,5 dm3/kg
bazowych przedstawionych w systemie BREEAM.

W wytycznych amerykańskich
dopuszcza się zmniejszenie
zapotrzebowania na wodę pitną przez
pokrycie objętości wody potrzebnej do
spłukiwania misek ustępowych m.in.
przez odpływ kondensatu z urządzeń
klimatyzacyjnych, wody opadowe
i ścieki szare.

Fot. Jangdy (Korea Płd). Proj. Jang Woo-seok

31
 RAPORT ZARZĄDZANIE WODĄ W BUDYNKU

4. OSZCZĘDZANIE WODY Tabela 3. Ilość użyć przyborów sanitarnych dla budynków niemieszkalnych (LEED Green Building Rating
W CERTYFIKACJI LEED System for Interior Design and Construction Checklist Version 4.0, June 2014, www.usgbc.org, sierpień 2015)
W certyfikacji wykonanej według wytycznych ame-
rykańskich przyjmuje się zapotrzebowanie na wodę Użycie /dzień
Czas
Typ urządzenia
dla danego punktu czerpalnego według danych użytkowania [s]
FTE Chwilowe Klienci detaliczni Studenci
zawartych w tab. 3 dla budynków niemieszkalnych
WC (kobiety) n/d 3 0,5 0,2 3
lub według tab. 4 – dla budynków mieszkalnych.
WC (mężczyźni pod
warunkiem, że są n/d 1 0,1 0,1 1
Aby określić zapotrzebowanie na wodę według pisuary)
systemu LEED, należy obliczyć całkowitą objętość
Pisuary (kobiety) n/d 0 0 0 0
zużytej wody, znając wypływ normatywny dla
danego punktu czerpalnego i przyboru. Przykła- Pisuary (mężczyźni) n/d 2 0,4 0,1 2
dowo, dla misek ustępowych według wytycznych Umywalki w WC 30 3 0,5 0,2 3
amerykańskich przyjmuje się na jedno użycie obję-
Prysznic 300 0,1 0 0 0
tość równą 1,6 galona, a w przypadku spłukiwania
miski mniejszą ilością wody – 1,1 galona2. Zlewozmywak 15 1 0 0 0

FTE – Full Time Equivalent – wskaźnik korzystania z przyboru w całym cyklu pracy budynku, np. założenie 3 użyć na 24 h,
W wytycznych amerykańskich dopuszcza się zmniej- stanowi 100% wykorzystania cyklu pracy, czyli FTE = 100%.
szenie zapotrzebowania na wodę pitną przez po-
krycie objętości wody potrzebnej do spłukiwania Tabela 4. Ilość użyć przyborów sanitarnych dla budynków mieszkalnych (LEED Green Building Rating
misek ustępowych przy wykorzystaniu lokalnych System For Core & Shell Development Version 2.0, July 2006, www.usgbc.org, lipiec 2012)
źródeł wody, np. z rzeki lub jeziora. Można także
uwzględnić wykorzystanie do tego celu odpływu Typ urządzenia Czas użytkowania [s] Częstotliwość użycia [1/doba]
kondensatu z urządzeń klimatyzacyjnych, wody WC (kobiety) n/d 5
opadowe i ścieki szare.
WC (mężczyźni) n/d 5

ASPEKTY PRAWNE STOSOWANIA Umywalki w WC 60 5

CERTYFIKATÓW EKOLOGICZNYCH
W POLSCE
Proponowane i zalecane rozwiązania w przedsta-
wionych certyfikatach ekologicznych dla budownic-
twa zwykle nie spełniają wymagań technicznych dla
budynków i ich elementów obowiązujących w kraju
(np. są ekonomicznie nieuzasadnione) lub nie są
w tych wymaganiach brane pod uwagę. Służby
sanitarne, opiniujące dokumentację projektową
także są stawiane w kłopotliwej sytuacji, ponieważ
brak jest w kraju jakiejkolwiek podstawy prawnej
stosowania niektórych ekologicznych rozwiązań
technicznych, np. instalacji wykorzystujących po-
wtórnie ścieki szare.
Te aspekty powodują że inwestor, który chce
wybudować budynek spełniający bardzo wysokie
wymagania dotyczące ochrony środowiska, niskie-
go zużycia energii, wody i innych mediów może
mieć pewne problemy z uzyskaniem pozwolenia
na budowę.
Na szczęście dla inwestorów chcących w naszym
kraju wybudować budynek zgodnie z certyfikata-
mi LEED lub BREEAM, dokumentację projekto-
wą takiego obiektu można potraktować zgodnie
z ustawą o wyrobach budowlanych – jako indywi-
dualną dokumentację projektową, zgodnie z art. 10
32
Prysznic
Zlewozmywak
pkt. 1 i 2 tej ustawy (Ustawa o wyrobach budow-
lanych z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz. U. z 2004 r.
Nr 92, poz. 881).
Taka klasyfikacja dokumentacji projektowej związana
jest z zastosowaniem w projekcie nowatorskiej
koncepcji rozwiązania technicznego, np. instalacji
wodociągowych i kanalizacyjnych, umożliwiających
powtórne wykorzystanie części wody zużytej w pro-
jektowanym budynku.
Dodatkowym problemem przy zastosowa-
niu instalacji dualnych jest brak jednoznacznej
terminologii dotyczącej takich rozwiązań tech-
nicznych. W przypadku nazewnictwa rodzaju
ścieków, bazuje się na definicjach zamieszczonych
w normie dotyczącej instalacji kanalizacyjnych
(PN-EN 12056-1:2002. Systemy kanalizacji grawi-
tacyjnej wewnątrz budynku, Część 1: Postanowienia
ogólne i wymagania).
ścieki szare – ścieki nie zawierające fekaliów i moczu,
ścieki czarne – ścieki zawierające fekalia i mocz.
480 1
60 4
Niestety, przytoczone definicje nie wyczerpują
określeń niezbędnych w  instalacjach dualnych.
Przykładem może być tutaj potoczne stosowanie
zamiennych sformułowań dotyczących ścieków
szarych – woda szara. Takie określenie często
przytaczane jest w materiałach marketingowych
producentów urządzeń do instalacji dualnych lub
stosowane w języku potocznym.
Pewnym uzasadnieniem tego stanu może być
wierne tłumaczenie tego terminu z języka angiel-
skiego: grey water – woda szara.
Należy jednak zauważyć, że także termin „ścieki”
w  języku angielskim brzmi: waste water, czyli
w wolnym przekładzie „woda zużyta”. Oczywiście
w dziedzinie wodociągów i kanalizacji takie tłuma-
czenie nie jest stosowane, określenie waste water
przekłada się na ścieki gospodarcze czy komunalne
(nie mylić ze ściekami deszczowymi).
Dodatkowym problemem jest rozróżnienie termi-
nologiczne pomiędzy ściekami szarymi, dopływają-
 RAPORT ZARZĄDZANIE WODĄ W BUDYNKU
cymi z przyborów sanitarnych takich jak umywalki,
a ściekami szarymi po ich oczyszczeniu i powtórnie
wykorzystywanych w oddzielnej instalacji, doprowa-
dzanych np. do zbiorników płuczek ustępowych. Ten
ostatni rodzaj ścieków ma zupełnie inny skład jako-
ściowy (związane jest to z zastosowaniem różnych
procesów ich oczyszczania).
Na potrzeby opisu technologii i rozwiązań technicz-
nych stosowanych w instalacjach dualnych można
zastanowić się nad przyjęciem odrębnych termi-
nów dla tych dwóch rodzajów ścieków szarych,
a mianowicie:
 ścieki szare – ścieki dopływające do zbior-
nika retencyjnego przed ich oczyszczeniem,
 woda szara – ścieki szare po procesach ich
oczyszczania i dezynfekcji, gotowe do powtór-
nego wykorzystania w obiekcie budowlanym.
W  krajowych przepisach dotyczących instalacji
w budynkach brak jest jednoznacznych odwołań
do instalacji dualnych. Można jednak interpretować
wymagania ogólne dla instalacji wodociągowych
i kanalizacyjnych.
Ważnym odniesieniem dla możliwości i celowości
stosowania instalacji dualnych jest norma PN-EN
12056-1:2002 (PN-EN 12056-1:2002. Systemy
kanalizacji grawitacyjnej wewnątrz budynku, Część 1:
Postanowienia ogólne i wymagania), w której sklasy-
fikowano instalację kanalizacyjną odprowadzającą
oddzielnymi układami ścieki szare i ścieki czarne
(tzw. system IV).
Z norm krajowych należy także wymienić normę
PN-EN 1717:2003 (Ochrona przed wtórnym
zanieczyszczeniem wody w instalacjach wodocią-
gowych i ogólne wymagania dotyczące urządzeń
zapobiegających zanieczyszczeniu przed prze-
pływem zwrotnym), dotyczącą zabezpieczenia
instalacji wodociągowych, przesyłających wodę
pitną przed ryzykiem wtórnego zanieczyszcze-
nia poprzez przepływ zwrotny. W przypadku
instalacji dualnych występują co najmniej dwa
układy przewodów, którymi są transportowa-
ne ścieki szare (woda szara) oraz woda pitna.
Należy zaznaczyć, że ewentualne połączenia
tych układów mogą być realizowane wyłącznie
za pośrednictwem przerwy powietrznej (zabez-
pieczenia z grupy A).
W tym miejscu należy także wspomnieć o Warun-
kach Technicznych (Rozporządzenie Ministra Infra-
struktury z dn. 12 kwietnia 2002 r. w sprawie wa-
runków technicznych, jakim powinny odpowiadać
budynki i ich usytuowanie (Dz. U. nr 75, poz. 690
z późn. zm.).
W dokumencie tym znajduje się zapis (§126 pkt.
3) o możliwości wykorzystywania w budynkach
wód opadowych do celów gospodarczych (pod-
lewanie zieleni przydomowej, pranie, spłukiwanie
misek ustępowych, itp.). Brak jest natomiast zapisu
o możliwości powtórnego wykorzystywania do tych
celów ścieków szarych.
PROBLEMY TECHNICZNE PRZY
STOSOWANIU INSTALACJI DUALNYCH
W kraju brak jest jakichkolwiek wytycznych technicz-
nych, zaleceń, literatury technicznej czy doświadczeń
z praktyki dotyczących projektowania, wykonania
i eksploatacji instalacji dualnych wykorzystujących
powtórnie ścieki szare. Stąd z konieczności projek-
tanci szukają danych do projektowania tych instalacji
w przepisach i wytycznych zagranicznych. Najczę-
ściej wykorzystuje się w tym celu normy brytyjskie
dotyczące projektowania i wymagań dla instalacji
transportujących ścieki szare (BS 8525-1:2010.
Greywater Systems – Part 1 Code of Practice i BS
8525-2:2011. Greywater systems – Part 2: Specifi-
cation and method of test for treatment equipment).
Jednak przejmowanie wprost zaleceń i wytycznych
opracowanych dla innych krajów może być kłopotli-
we nie tylko przy projektowaniu, ale także podczas
eksploatacji zamontowanej instalacji dualnej. Należy
pamiętać, że normy i wytyczne techniczne innych
krajów zostały opracowane przy uwzględnieniu
wielu specyficznych kryteriów, takich jak tradycja
Proponowane
Fot. Ekoforte
i zalecane dla certyfikacji
LEED czy BREEAM
rozwiązania zwykle
nie spełniają wymagań
technicznych dla
budynków i ich elementów
obowiązujących w kraju!
korzystania z wody, nawyki kulturowe mieszkańców,
warunki klimatyczne itd.
Ze względu na specyfikę działania instalacji dualnej
bardzo ważnym zagadnieniem jest trwałość ścieków
szarych, czyli ich czas zagniwania. Na ten para-
metr ma wpływ wiele czynników, takich jak skład
ścieków szarych (np. rodzaj stosowanych środków
powierzchniowo czynnych), temperatura itp. Dane
pochodzące z badań przeprowadzonych w innych
krajach mogą być niemiarodajne w stosunku do
składu ścieków szarych w naszym kraju.
W celu oszacowania trwałości ścieków szarych
w zależności od źródła ich powstawania przepro-
wadzono pomiar czasu ich zagniwania (Sobieraj K.
Badania wskaźników zanieczyszczeń ścieków szarych
pod kątem ich wykorzystania w instalacjach dualnych.
Praca dyplomowa magisterska. Promotorzy: J. Chu-
dzicki, K. Umiejewska. Wydział Inżynierii Środowiska
Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2012).
W tym celu badaniom poddano próbki ścieków
szarych z domku jednorodzinnego. Ścieki te powstały
w wyniku użytkowania: wanny, prysznica, umywalki
i pralki. Badania przeprowadzono w dwóch etapach.
W pierwszym etapie analizowano czas zagniwania
próbek ścieków pochodzących tylko z jednego
33

przyboru sanitarnego. W drugim etapie poddano
analizie mieszaninę ścieków pochodzących z wyżej
wymienionych przyborów. Do badań wybrano
typowe kombinacje ścieków, jakie mogą powstać
podczas codziennego użytkowania z wymienionych
przyborów zarówno w gospodarstwie domowym,
jak i w budynkach użyteczności publicznej.
W tab. 5 przedstawiono czasy zagniwania analizowa-
nych próbek i ich mieszanin o podanych proporcjach.
Czas zagniwania ścieków okazał się ściśle zależny od
zawartości substancji biodegradowalnych. Przyczyną
różnej trwałości ścieków dla analizowanych próbek
pochodzących z tego samego przyboru okazały się
używane podczas mycia różne środki chemiczne.
Oznaczenia tych wskaźników są bardzo istotne
przy określaniu czasu możliwego przetrzymywa-
nia ścieków szarych w zbiorniku magazynującym,
będącym elementem instalacji dualnej.
Fot. Caroma
1
BRE Global (Building Research Establishment’s Global) – są to indywidualnie tworzone wytyczne na potrzeby analizowanego
budynku. Wytyczne tworzy organizacja BRE, która zajmuje się zrównoważonym budownictwem ekologicznym [17].
2
1 galon = 3,785 dm3.
34
RAPORT ZARZĄDZANIE WODĄ W BUDYNKU
Tabela 5. Czasy zagniwania dla ścieków szarych o różnym składzie (Sobieraj K. Badania wskaźników
zanieczyszczeń ścieków szarych pod kątem ich wykorzystania w instalacjach dualnych. Praca dyplomowa
magisterska. Promotorzy: J. Chudzicki, K. Umiejewska. Wydział Inżynierii Środowiska Politechniki
Warszawskiej, Warszawa 2012).
Próbka 1 Próbka 2 Próbka 3 Próbka 4
Źródło ścieków
Zagniwalność [doby]
Wanna/Prysznic 5 2 4 3
Umywalka 3 2 4 2
Pralka 1 – dla jednej próby
Mieszanina 2:3 Wanna/Prysznic+Pralka 1 – dla jednej próby
Mieszanina 5:1 Wanna/Prysznic+Umywalka 1 – dla jednej próby
Mieszanina 2:2:1Pralka+Wanna/
1 – dla jednej próby
Prysznic+Umywalka
dr inż..
PODSUMOWANIE Jarosław Chudzicki
Rozwiązania techniczne, umożliwiające oszczędzanie
wody i innych mediów dostarczanych do projekto-
wanego budynku są na tyle kosztowne, że często nie
mają ekonomicznego uzasadnienia w porównaniu Pracuje na Wydziale Inżynierii
z prognozowanymi oszczędnościami. Środowiska Politechniki Warszawskiej.
Członek i rzeczoznawca PZiTS
Często takie rozwiązania są wdrażane „na siłę”, bez NOT, członek KT PKN nr 278 ds.
racjonalnego uzasadnienia, a inwestor i projektant wodociągów i kanalizacji, członek
kierują się wyłącznie możliwością uzyskania bardzo sekcji Inżynierii Sanitarnej PAN. Jego
prestiżowego certyfikatu dla swojego budynku. zainteresowania naukowe obejmują:
zewnętrzne systemy zaopatrzenia
Przykładem może być tutaj np. sposób oblicze- w wodę i odprowadzania ścieków,
nia bilansu zapotrzebowania na wodę i udziału instalacje wewnętrzne wodociągowe
w  tym bilansie części ścieków szarych dla i kanalizacyjne, oszczędzanie wody
budynku biurowego zlokalizowanego w jednym i energii oraz wtórne zanieczyszczenie
z dużych miast Polski według standardu LEED. wody wodociągowej.
Projektant założył, że ok. 80% pracowników
tego budynku będzie dojeżdżać do pracy rowe-
rami (projektant uzyskał w ten sposób dodatko-
dr inż..
wą punktację LEED za zmniejszenie liczby miejsc
Agnieszka
parkingowych w podziemiach budynku) i po
Malesińska
przyjeździe pracownicy ci będą brali prysznic.
W ten sposób w bilansie uzyskano odpowiednią
ilość ścieków szarych, które następnie mogłyby W 2013 roku uzyskała tytuł mgr inż.
być powtórnie wykorzystane do spłukiwania w zakresie zaopatrzenia w wodę,
misek ustępowych. w 2002 tytuł dr inż. w zakresie
mechaniki płynów, 1996 tytuł mgr inż.
W sezonie letnim (ok. 4-5 miesięcy) rzeczywiście budownictwa hydrotechnicznego.
można taką prognozę zrealizować. Problem Obecnie zatrudniona jest na stanowisku
jednak powstanie w sezonie zimowym, gdy po- adiunkta w Politechnice Warszawskiej
dróżowanie pojazdami jednośladowymi w naszej na Wydziale Inżynierii Środowiska.
strefie klimatycznej będzie dość utrudnione. Obszar zainteresowań to m.in. instalacje
przeciwpożarowe (tryskaczowe,
mgły wodnej, hydrantowe), warunki
nieustalonego przepływu w instalacjach
oraz przepływy dwufazowe.
 PRZEPISY OGÓLNE DOTYCZĄCE BUDYNKÓW
ZARZĄDZANIE WODĄ W BUDYNKU WARUNKI WYKORZYSTANIA LUB ODPROWADZENIA WODY DESZCZOWEJ

 § 28 – wyposażania działek budowlanych, na których sytuowane są budynki, w kanalizację umożliwiającą odpro-

 § 2 ust.1 – sytuacje prawne wymagające stosowania przepisów WT
 § 2 ust. 2–4 – sytuacje prawne dotyczące budynków istniejących, wymagające
stosowania przepisów WT (nadbudowa, rozbudowa, przebudowa i zmiana sposobu
użytkowania budynków) oraz odstępstwa od stosowania WT, w tym obowiązek uzgadniania
ekspertyz, na podstawie których następuje odstępstwo: przez wojewódzkiego inspektora
sanitarnego oraz (w przypadku budynków i terenów wpisanych do rejestru zabytków lub
obszarów objętych ochroną konserwatorską na podstawie ustaleń miejscowego planu
zagospodarowania przestrzennego) przez wojewódzkiego konserwatora zabytków
 § 2 ust. 5 – zasada odnoszenia się przepisów WT do budynków
oraz części o takim przeznaczeniu
 § 3 definicje: zabudowy śródmiejskiej (pkt 1), budynków
z uwagi na przeznaczenie (pkt 4-6), poziomu terenu (pkt 15) oraz
terenu biologiczne czynnego (pkt 22)
 § 9 ust.5 – odwołanie do Wykazu Polskich Norm, powołanych
w WT w Załączniku nr 1
Racjonalna gospodarka wodą w budynku ma istotne znaczenie dla środowiska, w którym przebywa człowiek. Przepisy zawarte wadzanie wód opadowych do sieci kanalizacji deszczowej lub ogólnospławnej (ust.1), z dopuszczeniem odprowadzenia
wód opadowych na własny teren nieutwardzony, do dołów chłonnych lub do zbiorników retencyjnych (ust.2)
w Warunkach Technicznych dla budynków jedynie dotykają problemu zrównoważonej gospodarki wodą, a nie rozwiązują. Nie
jest to, bowiem możliwe, ponieważ przyroda ma charakter nieprzewidywalny, a zmiany zachodzą w burzliwy sposób. Aby chronić  § 29 – zakaz dokonywania zmiany naturalnego spływu wód opadowych
człowieka i jego otoczenie, należy zmieniając przepisy techniczno-budowlane, uwzględniać, tam gdzie to tylko możliwe, kwestie 5  § 126 – odprowadzenie wody opadowej z dachów i tarasów, a także zagłębień przy ścianach zewnętrznych
racjonalnego zużycia wody pitnej oraz wykorzystania deszczówki czy wody szarej. Primum non nocere, ta zasada powinna przyświecać budynku do wyodrębnionej kanalizacji deszczowej lub ogólnospławnej (przy braku takiej możliwości – zgodnie
wprowadzanym zmianom legislacyjnych w obszarze wody. z § 28 ust.2) (ust.1 i 2) oraz warunki wykorzystywania wód opadowych, gromadzonych w zbiornikach retencyjnych, do
spłukiwania toalet, podlewania zieleni, mycia dróg i chodników oraz innych potrzeb gospodarczych (ust.3)
8  § 319 – warunki odprowadzenia z dachów i tarasów wód opadowych i topniejącego śniegu do rynien i wewnętrznych

4 lub zewnętrznych rur spustowych, w tym z uwagi na spadki

 § 308 – warunki zabezpieczenia dachów o spadkach ponad 25%

1
ZABUDOWA I ZAGOSPODAROWANIE DZIAŁKI BUDOWLANEJ

 § 11 – warunki usytuowania budynku z pomieszczeniami przeznaczonymi na
pobyt ludzi z uwagi na uciążliwości i zagrożenia
 § 18-21 – warunki urządzania miejsc postojowych dla samochodów osobowych
 § 22-23 – miejsca na pojemniki służące do czasowego gromadzenia odpadów
stałych
 § 24 – zbiorniki na odpady stałe na terenach niezurbanizowanych
 § 25 – minimalne odległości miejsc do gromadzenia odpadów stałych od okien
i drzwi do pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi
 § 26 – przyłączenie działki budowlanej, przewidzianej pod zabudowę budynkami
przeznaczonymi na pobyt ludzi, do sieci wodociągowej i kanalizacyjnej
 § 30 – wymóg spełnienia warunków sytuowania ujęć wody, urządzeń
do gromadzenia i oczyszczania ścieków oraz odpadów stałych, określonych
w przepisach dotyczących ochrony gruntu, wód i powietrza
 § 31 – warunki sytuowania studni dostarczającej wodę przeznaczoną
do spożycia przez ludzi, niewymagającej ustanowienia strefy ochronnej
 § 32-33 – warunki techniczne dla budowy studni kopanej (§ 32)
i wierconej (§ 33)
 § 34-37 – wymagania techniczne oraz minimalne odległości od
okien i  drzwi do pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi dla:
zbiorników bezodpływowych na nieczystości ciekłe, dołów ustępowych
nieskanalizowanych, urządzeń kanalizacyjnych i zbiorników do usuwania
i gromadzenia wydalin pochodzenia zwierzęcego, przepływowych osadników
podziemnych (część przydomowej oczyszczalni ścieków), osadników błota,
WYKORZYSTANIE WODY DO CELÓW OCHRONY PRZECIWPOŻAROWEJ
 § 208 – uwzględnienie zasad przeciwpożarowego zaopatrzenia wodnego
 § 212 – wydzielenie jako pożarowych pomieszczeń, w których są umieszczone ppoż. zbiorniki wody lub innych
środków gaśniczych oraz pompy wodne instalacji ppoż
7
2 6  § 214-215 – obniżenie odporności pożarowej budynku o jedną klasę w stosunku do wymaganej w § 212,
a w przypadku budynku jednokondygnacyjnego przyjęcie klasy „E” (jednokondygnacyjny budynek PM o gęstości obciążenia
ogniowego ponad 500 MJ/m2)
 § 227 ust.4 oraz § 229-230 – dopuszczalne powierzchnie stref pożarowych ZL i PM, ze względu na zastosowanie
stałych urządzeń gaśniczych wodnych
3
9  § 234 – wykonywanie przepustów instalacyjnych: wodnych, kanalizacyjnych i ogrzewczych

 § 27 – czerpanie lub dostawa wody z ujęć położonych poza granicami działki łapaczy olejów mineralnych i tłuszczu oraz neutralizatorów ścieków  § 271 ust.7 – minimalne odległości między budynkami z uwagi na zastosowanie stałych urządzeń gaśniczych wodnych

 § 277 – dopuszczalna powierzchnia strefy pożarowej w garażu (zastosowanie stałych urządzeń gaśniczych wodnych

 § 107 ust.1 – zapewnienie w garażu od-

OGÓLNE WARUNKI WYKORZYSTANIA WODY W BUDYNKU
 § 45 – wymóg zaopatrzenia budynku z pomieszczeniami przeznaczonymi
na pobyt ludzi w wodę do spożycia przez ludzi oraz do celów ppoż. oraz do
innych celów zgodnie z ich przeznaczeniem
 § 46 – wyposażanie w indywidualną lub centralną instalację ciepłej wody
budynków mieszkalnych, zamieszkania zbiorowego, opieki zdrowotnej, opieki
społecznej i socjalnej, oświaty, nauki, zakładu żywienia, produkcji i handlu żyw-
nością, a także inne budynków, jeżeli są wyposażone w wanny, natryski lub umy-
walki (ust.1) oraz zwolnienie z  obowiązku doprowadzenia ciepłej wody do
umywalek w budynkach zabudowy zagrodowej i rekreacji indywidualnej (ust.2)
 § 47 – wymóg wyposażania budynków w odprowadzenia ścieków bytowo-
-gospodarczych oraz ścieków technologicznych, jeśli takie występują
 § 48 – wymóg urządzania miejsc przystosowanych do czasowego groma-
dzenia odpadów i nieczystości stałych, jeśli takie powstają w trakcie użytkowania
budynków
 § 130 ust.3 pkt 2 i 3 – wymóg wyposażenia dolnej i górnej komory
zsypu w urządzenia do spłukiwania zimną i ciepłą wodą oraz wpust kanalizacyjny
 § 131 – wymóg spełnienia wymagań PN, dotyczącej urządzeń zsypowych
 § 49 – wyposażenie budynków w  instalacje (urządzenia) do
ogrzewania pomieszczeń, z  wyjątkiem budynków rekreacyjnych,
użytkowanych wyłącznie latem
 § 76-89 – wymagania techniczne dla pomieszczeń higienicz-
no-sanitarnych: łaźni, saun, natrysków, łazienek, ustępów, umywalni,
szatni, przebieralni, pralni, pomieszczeń higieny osobistej kobiet, po-
mieszczeń do odkażania, oczyszczania oraz suszenia odzieży i obu-
wia oraz przechowywania sprzętu do utrzymania czystości
 § 92 – min. wyposażenie kuchni, wnęk kuchennych, łazienek,
ustępów
 § 98 – wymóg utrzymania czystości, stosownie do przeznacze-
nia pomieszczeń technicznych i gospodarczych
 § 102 pkt 5 – wymóg wyposażania we wpusty podłogowe
z syfonem i osadnikami garaży dla samochodów osobowych z insta-
lacją wodociągową lub ppoż tryskaczową, w  garażu podziemnym
przed wjazdem oraz w garażu nadziemnym o pojemności powyżej
25 samochodów, a także w instalację przeciwpożarową, wymaganą
przepisami dotyczącymi ochrony ppoż, zabezpieczoną przed zama-
rzaniem
powiednich spadków do wewnętrznego lub ze-
wnętrznego wpustu kanalizacyjnego; w zabudowie
jednorodzinnej, zagrodowej i rekreacji indywidual-
nej dopuszcza się spadek posadzki skierowany bez-
pośrednio na nieutwardzony teren działki
SZCZEGÓŁOWE WARUNKI
WYKORZYSTANIA WODY
W BUDYNKU
 § 113-121 – wymagania dla instalacji wo-
dociągowej zimnej i ciepłej wody
 § 122-125 – wymagania dla instalacji ka-
nalizacyjnej
 § 132-139 – wymagania dla instalacji
ogrzewczych
 § 156-176 – wymagania dla instalacji gazo-
wej na paliwa gazowe
BEZPIECZEŃSTWO ODPROWADZANIA ŚCIEKÓW I UŻYTKOWANIA INSTALACJI
 § 107 ust.2 – stosowanie progu, uniemożliwiającego spływ wody lub innej cieczy na zewnątrz i na niższy poziom
garażowania
 § 110 pkt 4 i 5 – zabezpieczenie przed wpływami atmosferycznymi oraz wilgocią z podłoża i zalegających odchodów
zwierzęcych, zapewnienia odprowadzenia ścieków ze stanowisk dla zwierząt lub wewnętrznych zbiorników szczelnych,
w przypadku pomieszczeń przeznaczonych dla inwentarza żywego
 § 294 – sytuowanie wpustów kanalizacyjnych oraz ażurowych osłon otworów, pokryw urządzeń sieci uzbrojenia
terenu i instalacji podziemnych, usytuowanych na trasie przejścia lub przejazdu
 § 302 – zabezpieczenie powierzchni elementów centralnego ogrzewania
WARUNKI URZĄDZANIA ZIELENI I URZĄDZEŃ REKREACYJNYCH
 § 39 – urządzanie co najmniej 25% powierzchni działki jako terenu biologicznie czynnego, jeżeli wyższy procent nie
wynika z ustaleń miejscowego pzp
 § 40 – urządzanie placów zabaw dla dzieci i miejsc rekreacyjnych dostępnych dla osób niepełnosprawnych
WARUNKI OCHRONY PRZED ZAWILGOCENIEM I KOROZJĄ BIOLOGICZNĄ)
 § 127 – przyłączenie drenażu terenu przy budynku
 § 315 – ochrona budynków przed zagrożeniem zdrowia i higieny użytkowania, z powodu występowania opadów
atmosferycznych, wody w gruncie i na ich powierzchni, wody użytkowej w budynku oraz pary wodnej w powietrzu
 § 316 – zabezpieczenie za pomocą drenażu zewnętrznego (lub w inny sposób) przed infiltracją wody i zawilgoceniem,
w przypadku, gdy poziom wód gruntowych może powodować przenikanie wody do pomieszczeń
 § 317 – zabezpieczenie izolacją przeciwwilgociową ścian piwnic oraz stykających się z gruntem innych elementów
budynku, jeśli są wykonane z materiałów podciągających wody kapilarne, a części ścian zewnętrznych bezpośrednio nad
terenem, tarasami, balkonami i dachami – przed przenikaniem wody opadowej i topniejącego śniegu.
 § 318 – zakaz umożliwienia przenikania wody opadowej do wnętrza budynku przez przegrody zewnętrzne,
obowiązek stosowania odpowiednich rozwiązań konstrukcyjno-materiałowych i ich uszczelnienia
 § 321 i pkt 2.2.4. Załącznika nr 2 do WT – ochrona wewnętrznej powierzchni nieprzezroczystej przegrody
zewnętrznej przed kondensacją pary wodnej oraz wnętrza przegrody przed narastającym zawilgoceniem
 § 322 – spełnienie warunków ochrony przed zagrzybieniem: rozwiązania konstrukcyjno-materiałowe przegród,
odpowiednie warunki cieplno-wilgotnościowych i intensywność wymiany powietrza w pomieszczeniach (ust.1-2) oraz
przeprowadzenie robót zabezpieczających, zgodnie z ekspertyzą mykologiczną, w przypadku występowania zawilgocenia
i korozji biologicznej – przed podjęciem przebudowy, rozbudowy lub zmiany przeznaczenia budynku (ust.3)
 budynku powinny mieć odprowadzenie wody opa- działu. Zgodnie z § 302 studnie musiały znajdować wody. Złącza ocembrowania należało uszczelnić od części budynków tj. filary, sklepienia, łuki oporowe tuacjach awaryjnych, związanych z uszkodze-
dowej do wyodrębnionej kanalizacji deszczowej lub się na najwyższym punkcie powierzchni działki w od- zewnątrz warstwą gliny o grubości 0,15 m, sięgającą na przez podcinanie, przebijanie lub wyrębywanie niem czy zniszczeniem (§ 67). Dopuszczalne

WYMAGANIA DOTYCZĄCE
kanalizacji ogólnospławnej, a w przypadku ich braku ległości, co najmniej 10 m od miejsc zanieczyszczo- głębokość, co najmniej 1,5 m od poziomu przyległego wnęk(§ 327). było także, zgodnie z § 68 wykorzystywanie,
zgodnie z ustaleniem § 28 ust.2 – odprowadzanie nych, jak: dołów kloacznych, gnojowników, stajen itp. terenu, a ściany studni wyposażonej w urządzenie na potrzeby zapewnienia mieszkańcom wody
na własny teren lub gromadzenie. Obecne przepisy i w odległości, co najmniej 5 m od granic sąsiednich pompowe musiały wystawać, co najmniej 0,2 m ponad W [2] w dziale 4 zawarty był Rozdział 8 Urządze- pitnej i do celów gospodarczych, zdrojów

ZARZĄDZANIA WODĄ PITNĄ

w § 127 ustalają warunki przyłączenia drenażu terenu działek. Studnie wspólne mogły być urządzone na poziom przyległego terenu. Utrzymano zapisy z [1] nia usuwania nieczystości stałych, ścieków oraz wód publicznych, źródeł lub studzeń, które znajdują
przy budynku do przewodów odprowadzających granicy działki. dotyczące dna studni, rozbudowując wymagania do- opadowych. Zgodnie z § 74, jeśli budynek był usytu- się w odległości nie dalszej niż 75 m od budyn-
ścieki do kanalizacji ogólnospławnej lub deszczowej. tyczące przykrycia studni. (§ 69 ). W [2] pojawiły się owany na terenach wyposażonych w sieć kanalizacji ków, z wyłączeniem budynków mieszkalnych

I ŚCIEKAMI W BUDYNKU
Wymagane jest zastosowanie urządzeń zapobiegają- Rozporządzenie [2] doprecyzowało wymagania wymagania dla studni świdrowej np. studni abisyń- komunalnej, obowiązywało podłączenie budynku o 4 lub więcej lokalach mieszkalnych, budyn-
cych zamulaniu tych przewodów oraz przedostawa- studni dostarczającej wodę do picia (§ 21 ) ustala- skiej, dotyczące otaczającego terenu w promieniu, do tej sieci i wyposażenie w odpowiednią instalację ków zamieszkania zbiorowego, budynków
niu się ścieków i gazów z sieci kanalizacyjnej do ziemi. jąc, iż odległość ta musiała być liczona od osi studni i  co najmniej 2 m, tj., aby był zabezpieczony przed kanalizacyjną oraz w razie konieczności w odpowied- użyteczności publicznej oraz budynków na

I JEGO OTOCZENIU
wynosić: 7,5 m – do granicy działki lub do osi rowu przesiąkaniem wody, a przejście rury studziennej od- nie urządzenia wstępnego oczyszczania ścieków. terenie zakładów pracy, w których bezwzględ-
W myśl przepisów, zawartych w [1] w dziale XVI przydrożnego, 15 m – do budynków inwentarskich powiednio uszczelnione. Ustalono, iż studnie wiercone Analogiczna zasada obowiązuje obecnie, zgodnie nie powinna być zaprojektowana instalacja
Lokale przeznaczone na pobyt ludzi, § 264 – na te- i związanych z nimi zbiorników do gromadzenia o głębokości przekraczającej 30 m lub o wydajności z zapisami zawartymi w [3] (§ 123). wodociągowa.
renach zalewowych podłoga pomieszczeń przezna- nieczystości( w przypadku gruntów spoistych, mało 6 m3/h musiały być wykonane zgodnie z przepisami
Miejscowe przepisy policyjno-budowlane dla miast [1], których projekt przygotowano w 1930 r., czonych na pobyt ludzi musiała być wzniesiona co przepuszczalnych), 70 m – do nieutwardzonych odrębnymi.(§ 71 ) W myśl ust.2 § 74 [2] możliwe było odstępstwo od Zgodnie z § 72 instalację ciepłej wody należało
najmniej na 0,30 m ponad poziom wielkiej wody, wybiegów, drenażu oraz do pola filtracyjnego, licząc ogólnej zasady, jeśli warunki miejscowe lub względy wykonywać:
na podstawie mandatu wynikającego z rozporządzenia Prezydenta RP z 16 lutego 1928 r. pokazują,
najczęściej powtarzający się, mury zaś tych pomiesz- od osi skrajnego kanalika rozsączającego. Utrzymano W dziale XIX Ustępy, doły ustępowe, gnojowniki, śmiet- ekonomiczne przemawiały za wyposażaniem budyn- 1. w budynkach mieszkalnych i usługowych
iż zarządzanie wodą w budynku i jego otoczeniu było ważnym elementem bezpieczeństwa jej czeń musiały być zabezpieczone od zawilgocenia do możliwość sytuowania wspólnej studni przy granicy niki [1] zawarte były przepisy szczegółowe dotyczące ków we własną instalację kanalizacyjną. w osiedlach mieszkaniowych, znajdują-
wykorzystania, w tym z uwagi na warunki higieniczno-zdrowotne. Obecne wymagania, dotyczące wysokości co najmniej 0,30 m ponad najwyższym działek, dodając, iż możliwe jest usytuowanie jej m.in. wykonywania ustępów. Zgodnie z § 312 w lo- cych się w zasięgu systemu centralnego
znanym poziomem wielkiej wody. w odległości 2 m od granicy, licząc od zewnętrznej kalach mieszkalnych przeznaczonych na mieszkanie Szczegółowe wymagania dla instalacji kanalizacyjnej zaopatrzenia w ciepłą wodę,
problemów związanych z wodą, zawarte są w kilku działach rozporządzenia Ministra Infrastruktury
krawędzi ściany studni kopanej lub od osi studni wier- ponad 20 osób, na każde 20 osób przypadał 1 urzą- zawarte były w przepisach dotyczących warunków 2. w budynkach lub pomieszczeniach, prze-
z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki Zgodnie z § 280, ustalającym szczegółowe warunki conej lub świdrowanej, pod warunkiem zachowania dzany osobny ustęp. Przepis nakazywał urządzanie technicznych, jakim powinny odpowiadać te instalacje znaczonych na zaspokojenie potrzeb
i ich usytuowanie (Dz. U. nr 75, poz. 690 z późn. zm.) [3]. Stanowią przykład wdrażania postępu do projektowania i budowy suteren, lit. e, spód pozostałych wymaganych odległości. ustępów, w innych lokalach przeznaczonych na pobyt oraz normach. higieny osobistej pracowników w za-
ziemny sutereny musiał być zupełnie suchy, a podłoga ludzi, oddzielnie dla kobiet i mężczyzn. Urządzane kładach pracy – bez względu na sposób
techniczno-technologicznego, którego istotnym punktem jest oszczędzanie wody pitnej oraz należycie izolowana i wzniesiona, co najmniej 0,60 m Przepisy [2] przewidywały też obecność studni do ustępy ogólne w podwórzach, w myśl § 315, musiały Z kolei doły ustępowe należało budować z zacho- zasilania w ciepło,
nieracjonalna gospodarka wodą deszczową. nad najwyższy stan wody zaskórnej. Z kolei w myśl awaryjnego zaopatrzenia ludności w wodę do picia znajdować się w pomieszczeniach murowanych, skle- waniem minimalnej odległości pomiędzy ścianą 3. w budynkach zamieszkania zbiorowego
§ 285 podłoga piwnic musiała być ułożona, co i na potrzeby gospodarcze pod warunkiem, że były pionych i posiadać bezpośrednie wejścia z podwórza. dołu a ścianą lub fundamentem przyległego budynku i mieszkalnych z mieszkaniami dla osób
najmniej o 30 cm powyżej najwyższego znanego one odpowiednio zabezpieczone przed zniszcze- Ustalona była dopuszczalna odległość ustępów od – 0,30 m. Ściany dołów ustępowych musiały być niepełnosprawnych, budynkach służby
poziomu wód zaskórnych i wykonana z trwałego niem lub uszkodzeniem (§ 22). okien pomieszczeń mieszkalnych, – co najmniej zbudowane z cegły zendrówki lub z betonu, o gru- zdrowia i opieki społecznej, oświaty
W dziale I Ulice, drogi i place [1] w § 17 zawarty był być wykonane z lanego żelaza lub kamionki do wy- materiału (np. beton, cegła, płyty itp.). 10 m. Ustępy urządzane wewnątrz budynków kilku- bości odpowiednio -11/2 cegły, 20 cm przy stosunku i  wychowania, zakładach żywienia
nakaz urządzania ścieków (rynsztoków) z obu stron sokości 1,50 m nad chodnikiem. W myśl § 303[1] studnie musiały być takiej głęboko- kondygnacyjnych, gdy nie znajdowały się na tej samej cementu, pisaku i kruszywa 1:3:5. Doły musiały zbiorowego, a także w pomieszczeniach
jezdni do odprowadzania opadów atmosferycznych. Szczegółowym wymaganiom, jakim powinny od- ści, by sięgały do właściwych wód gruntowych lub kondygnacji z pomieszczeniem, dla którego były posiadać otwór do czyszczenia o wymiarach 60 cm zbiorowych natrysków, i w umywalniach
Ustalona była wysokość krawężnika przy ściekach, W myśl § 78, rozporządzenia Ministra Administracji, powiadać studnie poświęcono dział XVIII. W myśl artezyjskich, położonych tak, aby środowisko wodne przeznaczone, można było je urządzać, co najwyżej x 60 cm, a otwór musiał posiadać szczelne wieka obiektów sportowych – bez względu na
która nie mogła przekraczać 15 cm. Zgodnie z § 18 Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia Obecne wymagania, § 301 studnie, służące do zaopatrywania budynków posiadało naturalną oddzielającą warstwę nieprze- o jedną kondygnację wyżej lub niżej (§ 316). Zgodnie żelazne. Doły ustępowe musiały być zaopatrzone sposób podgrzewania wody.
w wodę do picia i do domowego użytku, musiały puszczalną lub trudno przepuszczalną. W razie, gdy z § 317 każdy ustęp, który nie posiadał urządzenia w rury wentylacyjne o minimalnej średnicy 12 cm,
jezdnie ulic powinny były być pochyłe ku ściekom, 3 lipca 1980 r. w sprawie warunków technicznych, dotyczące problemów
przy czym pochyłość nie mogła być większa niż jakim powinny odpowiadać budynki (Dz. U. nr 17, być wiercone, rurowane i czerpać wodę w miarę między wodą zaskórną, a wgłębną nie było warstwy do spłukiwania wodą musiał być dostatecznie oświe- wyprowadzone ponad dach sąsiednich budynków. Przepisy [3] ustalają szczegółowe wymagania
4%, a spadek przy ściekach powinien był być nie poz. 62 z późn. zm.) [2], dachy, tarasy oraz części związanych z wodą, zawarte możliwości z głębszego poziomu wodnego. Przy nieprzepuszczalnej, wszelkie nowe studnie mogły być tlony za pomocą okna o powierzchni, co najmniej ( § 330-332 i § 334)[1] dla projektowania instalacji wodociągowej
słabej wydajności pokładu wodonośnego, względnie wiercone o większej głębokość, przy czym w przypad- 1: 10 powierzchni podłogi ustępu. W przypadku, zimnej i ciepłej wody, a także kanalizacji ścieko-
mniejszy niż 5%. budynku nienakryte, zagłębione w stosunku do ota- są w kilku działach WT. małej jego miąższości, terenowe władze mogły ze- ku studni kopanej głębokość minimalna była ustalona gdy okno nie posiadało funkcji otwierania, należało W myśl § 23[2] wymagana odległość dołów ustępo- wej i deszczowej oraz instalacji ogrzewczych
czającego terenu, jak schody, pochylnie i studzienki
Z kolei w dziale XII Dachy, okapy, rynny i inne kon- piwniczne musiały mieć urządzenia odprowadzające Ich istotnymi punktami są zwolić na budowę studni kopanej o większej średnicy, na poziomie 6 m (§ 304). § 305 ustalał wymagania je zaopatrzyć w lufcik o powierzchni, co najmniej wych, ustępów nieskanalizowanych o liczbie oczek do wodnych (dział IV Rozdział 1 i 2, 4). Istotnym
strukcyjne części budynków w § 190 istniał zapis, iż wody opadowe. Istniał zakaz odprowadzania wód umożliwiającej nagromadzenie wody między jednym dla terenu dookoła studni kopanej lub wierconej, 1: 4 powierzchni okna. Ustępy spłukiwane wodą 4 nie mogła być mniejsza niż: 15 m – od otworów elementem wymagań są jednoznaczne defi-
racjonalna gospodarka wodą i drugim odpompowywaniem, o ile odpowiadała ona który musiał być nieco wzniesiony w promieniu, co mogły być oświetlane za pomocą okien, wychodzący okiennych i drzwiowych w pomieszczeniach miesz- nicje tych instalacji. Wymagania bezpieczeń-
dachy strome, o nachyleniu ponad 45o, powinny opadowych z terenu działki na teren działki sąsiedniej
były być zaopatrzone w urządzenia (kratki) do za- lub wzdłuż jej granicy w sposób niezabezpieczający pitną i nieracjonalna wodą warunkom określonym w pozostałych przepisach najmniej 2m i pokryty betonem lub zabrukowany na świetliki lub do innych lokali, znajdujących się kalnych, budynkach, w których znajdują się inne po- stwa użytkowania dotyczące tych instalacji
trzymywania śniegu i lodu, mogących zsunąć się tego terenu lub obiektu przed przenikaniem wody. na warstwie gliny, grubości 30 cm ze spadkiem na wewnątrz budynku. Ustalona była minimalna wyso- mieszczenia na pobyt ludzi, 7,5 m – od granicy działki zostały zawarte w dziale VII. Problem wody
z dachu. Takie urządzenia należało montować także Zakaz ten nie dotyczył naturalnego spływu wód
deszczową. zewnątrz. Z kolei ściany studni kopanej musiały być kość ustępu – 2,50 m oraz obowiązek umieszczania sąsiedniej, pasa drogi publicznej lub chodnika przy w budynku to także ochrona budynku przed
na dachach o nachyleniu nieprzekraczającym 45o, gdy opadowych. Zabronione też było odprowadzanie betonowe lub murowane na cemencie, osadzone na otworów wentylacyjnych pod samym sufitem (§318). ulicy. W przypadku większej liczby oczek odległości zawilgoceniem i korozją biologiczną, której
ze względu na wielkość i sposób urządzenia dachu ścieków przemysłowych i nieczystości oraz wód wieńcu z drzewa, betonu lub żelaza, a przestrzeń po- Rury spustowe ustępów, urządzonych wewnątrz od okien i drzwi powinny być zwiększone do 30 m. wymogi zostały zawarte w dziale VIII w Roz-
oraz warunki lokalne, zachodziła możliwość zsuwania zużytych do przydrożnych rowów oraz do ziemi, jeśli między ścianą studni a powierzchnia wykopu w dolnej budynku, zgodnie z § 325, musiały być wykonane dziale 4. W obu tych przypadkach przepisy
się z dachu śniegu albo lodu. W myśl § 192 dachy nie odpowiadały one przepisom o odprowadzeniu części na 10 cm wyżej zwierciadła wody lub warstwy jej z żelaza lanego lub kamionkowego i zabezpieczone W dziale 4 Warunki konstrukcyjno-budowlane, jakim mają w  dużej części charakter celowościowy.
budynków musiały być zaopatrzone w ogniotrwałe ścieków do wód powierzchniowych albo do ziemi. przesączania musiała być wypełniona żwirem lub gru- przed przemarzaniem. Ustalone było dopuszczalne powinny odpowiadać budynki i urządzenia Rozdziale 7 Zgodnie z § 318 rozwiązania konstrukcyjno-
rynny, przynajmniej 0,15 m szerokości, umieszczone boziarnistym piaskiem, wyżej natomiast do poziomu odchylenie rur od pionu – 450, przy czym rury te Zaopatrzenie w zimną i ciepła wodę [2] ustalone były -materiałowe przegród zewnętrznych i ich
pod okapem dachu. Na dachach krytych blachą rynny W [3] problematyka odprowadzenia wód opa- terenu – warstwą 30 cm gliny (§ 306-307). Dno studni musiały być przedłużone, jako rury wentylacyjne warunki zaopatrzenia budynków wodę do picia. Jeśli uszczelnienie powinny uniemożliwiać przeni-
mogły być umieszczone nad okapem dachu. W takim dowych została rozproszona w dwóch działach: II kopanej należało pokryć warstwą gruboziarnistego tej samej średnicy nie mniejszej niż 6,26 cm. Górna budynek był usytuowany na terenie wyposażonym kanie wody opadowej do wnętrza budynków.
przypadku, odległość rynny od brzegu dachu mogła w rozdziale 5 Uzbrojenie techniczne działki i odpro- piasku lub drobnym żwirkiem na 10 cm, jeśli zachodziła część rury wentylacyjnej od miejsca, znajdującego się w sieć wodociągową należało go przyłączyć do sieci, Tak jak w przepisach przedwojennych zawarto
wynosić co najwyżej 30 cm, o ile brzeg dachu nie wadzenie wód powierzchniowych oraz w dziale możliwość zamulania się wody przy forsowniejszym w odległości 0,50 m od dachu musiała mieć zwięk- a w przypadku jej braku możliwe było zaopatrzenie zapis, obecnie, w § 319, aby dachy i tarasy
został zaopatrzony w urządzenie, zapobiegające IV, rozdziale 2 Kanalizacja ściekowa i deszczowa. pompowaniu. Dopuszczone było czerpanie wody szoną średnicę przynajmniej na 10 cm. Zabronione budynku w wodę z własnego ujęcia, po uprzednim posiadały spadki umożliwiające odpływ wód
zsuwaniu się śniegu. W § 28 wprowadzono obowiązek wyposażania wyłącznie przy zastosowaniu pomp (§ 309-310). było wpuszczanie rur wentylacyjnych do otworów jej uzdatnieniu. Szpitale musiały mieć przewidziane opadowych i z topniejącego śniegu do rynien
działki budowlanej, na której sytuowane są budynki, Istotne było także nakrycie studni, stąd § 308 wymagał, kanałowych oraz kanałów wentylacyjnych, przezna- dodatkowe zaopatrzenie w wodę z własnego ujęcia. i wewnętrznych lub zewnętrznych rur spusto-
Zgodnie z § 193 rynny na dachach musiały być w kanalizację umożliwiającą odprowadzenie wód aby nakrycie było ze spadkiem na zewnątrz, a brzeg czonych do przewietrzania lokali, przeznaczonych (§ 65-66) wych. Regulacje parametryczne w zależności
połączone z ogniotrwałymi rurami spustowymi, opadowych do sieci kanalizacji deszczowej lub ogól- nakrycia zachodził poza cembrownię, a w przypadku na pobyt ludzi. Ustalona była minimalna odległość od wysokości budynku przewidują odpływ do
wykonanymi z materiałów niezapalnych, o średni- nospławnej. Jedynie w razie braku takiej możliwości nakrycia drewnianego musiało być ono wykonane wylotów odpowietrzających ponad dachem od Wymagania dla instalacji wodociągowych w budyn- zewnętrznych lub wewnętrznych rur spusto-
cy co najmniej 13 cm. Rury spustowe musiały być dopuszcza się odprowadzanie wód opadowych na z desek szpuntowanych. okien, kominów i innych otworów – 4,0 m. Wyloty kach określone były w przepisach dotyczących wa- wych. Dopuszcza się niewykonywanie rynien
połączone z urządzeniami kanalizacyjnymi, jeśli takie własny teren nieutwardzony, do dołów chłonnych musiały być zaopatrzone w daszki odpowiednich runków technicznych, jakim powinny odpowiadać i rur spustowych, w budynku wolno stojącym
istniały, a w przeciwnym razie powinny były być lub do zbiorników retencyjnych. Uogólniony został W [2] rozwinięto warunki wykonania studni kopanej, wymiarów (§ 326). Rury spustowe należało ustawiać te instalacje oraz normy. W instalacji wodociągowej o wysokości do 4,5 m i powierzchni dachu
doprowadzone do poziomu chodnika, względnie zakaz zmiany naturalnego spływu wód opadowych która należało, wykonywać tak, aby ściany były swobodnie przy ścianach lub we wnękach (szlicach). należało zapewnić bezpośredni dostęp do urządzeń do 100 m2, pod warunkiem ukształtowania
jezdni. Rury spustowe, połączone z miejską siecią (§ 29). W myśl obowiązującego § 126 ust.1 dachy z  kręgów betonowych lub z innych materiałów nie- Zabronione było zamurowywanie ich na stałe oraz pozwalających na bezpośrednie włączenie lub wy- okapów w sposób zabezpieczający przed
kanalizacyjną od strony ulicy, zgodnie z § 194, musiały i tarasy, a także zgłębienia przy ścianach zewnętrznych przepuszczalnych i niewpływających ujemnie na jakość przy ich montowaniu osłabianie konstrukcyjnych łączenie poszczególnych odcinków instalacji w sy- zaciekaniem wody na ściany.
 MIEJSCE NA
TWOJĄ WIZJĘ
NOWOCZESNEGO BUDYNKU

Fot. sxc.hu
 RAPORT ZARZĄDZANIE WODĄ W BUDYNKU

TECHNICZNE MOŻLIWOŚCI opracowanie: { Jarosław Chudzicki }

OSZCZĘDZANIA WODY W BUDYNKACH

Kiedy mamy odpowiedzieć na pytanie, jak możemy oszczędzać wodę, w pierwszej kolejności myślimy
o ograniczeniu marnotrawstwa wody i wyeliminowania złych nawyków z tym związanych.

W wielkości dobowego zużycia wody można wyróż- Sek.

nić zużycie racjonalne (niezbędne) oraz straty wody.
Pod pojęciem racjonalnego zużycia wody rozumie 10
się tę ilość wody, która w pełni zaspokaja wszyst-
kie potrzeby człowieka. Straty powstają w wyniku
przecieków wody oraz jej marnotrawstwa. Przecieki
są spowodowane nieszczelnością urządzeń wodo-
ciągowych, a marnotrawstwo wody jest wynikiem
rozrzutnego i niepotrzebnego jej zużycia

Bardziej złożonym zagadnieniem niż przecieki jest

marnotrawstwo wody. Pojęcie marnotrawstwa jest
5
względne i zależne od potrzeb i przyzwyczajeń
użytkownika. Trudno jest przykładowo uznać za
marnotrawstwo dwukrotną kąpiel w ciągu dnia, na-
tomiast niewątpliwym marnotrawstwem jest mycie
rąk pod baterią wannową zamiast pod baterią nad
umywalką, ponieważ przy tym samym końcowym
efekcie w pierwszym wypadku zużywa się nad-
mierną ilość wody.

Zużycie wody w granicach 100÷150 dm3/Md 0

można przyjąć dla mieszkań, gdzie zastosowano 0,5 0,7 0,9 1,3 1,8 3,0 4,0 9,0 18,0 25,0 36,0 1/h
racjonalizację zużycia wody, polegającą na wyeli- 12,0 16,8 21,6 31,2 43,2 72,0 96,0 216,0 432,0 600,0 864,0 1/d
minowaniu przecieków, prawidłowej eksploatacji 4,4 6,1 7,9 11,4 15,8 26,8 35,0 78,9 157,7 219,0 315,0 m3
instalacji i wyposażeniu w sprawną armaturę czerpal-
ną i urządzenia techniczne. Na podstawie przepro- Rys.1. Skala przecieków wody w instalacjach wodociągowych.
38
 RAPORT ZARZĄDZANIE WODĄ W BUDYNKU

wadzonych badań stwierdzono, że wielkość zużycia Tabela 1. Struktura zużycia wody przeznaczonej na potrzeby bytowo-gospodarcze.
wody w budynkach wyposażonych w niesprawne
instalacje wodociągowe oraz baterie czerpalne bez Zużycie w [dm3/M·d]
możliwości oszczędzania wody, powodujące straty Struktura zużycia wody %
min ÷ maks średnie
wody i marnotrawstwo, może wynosić 260 dm3/
Md a nawet więcej (Chudzicki J., Sosnowski S. In- Picie i gotowanie 3÷5 4 3

stalacje wodociągowe – projektowanie, wykonanie, Mycie naczyń 10 ÷ 15 12 10

eksploatacja. Wyd. Seidel-Przywecki, wydanie III,
Mycie ciała 10 ÷ 15 12 10
Warszawa 2011).
Kąpiel pod prysznicem lub w wannie 25 ÷ 40 33 26
Bezwzględna wielkość zużycia wody potrzebnej Spłukiwanie miski ustępowej 30 ÷ 45 38 30
człowiekowi zależy od jego indywidualnych przy-
Pranie 16 ÷ 20 18 15
zwyczajeń, wieku, charakteru pracy wykonywanej
w domu i poza domem. Badania nad wielkością tzw. Sprzątanie i inne potrzeby 6 ÷ 10 8 6
niezbędnego zużycia wody – to jest tej jej ilości, która Razem 100 ÷ 150 125 100
w pełni zaspokaja wszystkie potrzeby człowieka bez
uwzględnienia strat i marnotrawstwa – wykazały, że
wynosi ono średnio 125 dm3/Md (tab. 1). 5

ROZWIĄZANIA KONSTRUKCYJNE 5
WPŁYWAJĄCE NA OSZCZĘDZANIE Bateria
4
WODY energooszczędna
z ogranicznikiem
3,5 wypływu
(1) Zmniejszenie wielkości wypływu wody
Do tej grupy sposobów oszczędzania wody i energii 3
Bateria
można zaliczyć następujące rozwiązania konstrukcyj- standardowa
2,5
ne stosowane w bateriach czerpalnych (Chudzicki
J., Sosnowski S. Instalacje wodociągowe – projek- 2
towanie, wykonanie, eksploatacja. Wyd. Seidel-
1,5
-Przywecki, wydanie III, Warszawa 2011):
 perlatory, 1
 ograniczniki wypływu (tzw. eko-przyciski),
 regulatory przepływu, 0,5
 reduktory ciśnienia.
0
0,000 5,000 10,000 15,000 20,000 25,000 30,000 35,000 40,000 45,000
W pierwszym przypadku możliwości oszczędzania Przepływ Q (l/min)
wody i energii można prześledzić na podstawie
charakterystyk hydraulicznych baterii czerpalnych Rys. 2. Porównanie charakterystyk hydraulicznych baterii czerpalnych energooszczędnych i standardowych.
(rys. 2). Porównując przedstawione charakterystyki (Chudzicki J.: Energooszczędne konstrukcje baterii czerpalnych. Konferencja międzynarodowa
można zauważyć, że zastosowanie baterii energo- „Efektywność energetyczna – wyzwanie i szansa dla polskiej gospodarki”, Warszawa 6-7 grudnia 2001.
oszczędnej wyposażonej w ogranicznik wypływu
może zmniejszyć ponad pięciokrotnie wielkość
zużycia wody w stosunku do baterii standardo-
wej wyposażonej tylko w perlator przy tej samej
wysokości ciśnienia przed baterią (Chudzicki J.: wody, tak aby można było w krótkim czasie napełnić użytkownik musi metodą prób i błędów ustawić
Energooszczędne konstrukcje baterii czerpalnych. wannę wodą bez zbytniej utraty jej temperatury. żądaną temperaturę wody wypływającej z wylewki.
Konferencja międzynarodowa „Efektywność energe- Dopiero po tym czasie może w sposób racjonalny
tyczna – wyzwanie i szansa dla polskiej gospodarki”, (2) Skrócenie czasu korzystania z baterii skorzystać z wypływającej wody, np. umyć ręce.
Warszawa 6-7 grudnia 2001). Ta grupa sposobów oszczędzania wody i energii Przeciwieństwem takiego rozwiązania może być
oparta jest na stworzeniu takich własności użytko- bateria termostatyczna, w której wcześniej – jeszcze
Należy zauważyć, że w zależności od zastosowania wych baterii, które w istotny sposób skrócą czas przed otwarciem wypływu wody – można ustawić
danej baterii czerpalnej zbytnie ograniczanie wiel- nieużyteczny wypływu wody z baterii. Przykła- żądaną temperaturę wody zmieszanej wyskalowa-
kości wypływu wody może powodować utratę dem urządzenia o długim czasie nieużytecznym nym pokrętłem temperatury, a następnie otworzyć
jej własności użytkowych, np. w przypadku baterii wypływu może być bateria dwuuchwytowa, gdzie zawór baterii i od razu korzystać z wody o ustalonej
wannowej musi być zapewniony większy wypływ po odkręceniu zaworów zimnej i ciepłej wody wcześniej temperaturze. Ta grupa sposobów wy-
39

korzystywana jest w następujących rozwiązaniach
konstrukcyjnych baterii czerpalnych:
 baterie jednouchwytowe (ta sama dźwignia
służy do jednoczesnego ustawiania wielkości
wypływu wody i temperatury wody wypły-
wającej),
 baterie termostatyczne (automatyczne usta-
wienie żądanej temperatury wody wypły-
wającej),
 baterie przyciskowe (po naciśnięciu przycisku
z baterii wypływa ustalona wcześniej ilość
wody – zastosowanie do użytku publicznego),
 baterie bezdotykowe (automatyczne otwarcie
wypływu wody przy zbliżeniu rąk do wylewki
i automatyczne zamknięcie wypływu po cof-
nięciu rąk).
Możliwe jest łączenie różnych sposobów oszczę-
dzania wody i energii w jednej baterii czerpalnej
jednak w taki sposób, aby nie obniżyć jej właściwości
użytkowych.
(3) Zmniejszenie ciśnienia przed punktami
czerpalnymi
W budynkach użyteczności publicznej wymagane
jest zapewnienie przed każdym punktem czerpalnym
ciśnienia nie mniejszego niż 0,1 MPa. W przypadku
budynków niskich, jedno- dwukondygnacyjnych
zasilanych z zewnętrznej sieci wodociągowej ciśnie-
nia panujące w instalacji zarówno wody zimnej jak
i wody ciepłej wynosi średnio 0,3-0,4 MPa. W przy-
padku budynków wysokich lub wysokościowych
ciśnienie panujące w instalacjach wodociągowych
zapewniają zestawy hydroforowe. (Chudzicki J., So-
snowski S. Instalacje wodociągowe – projektowanie,
wykonanie, eksploatacja. Wyd. Seidel-Przywecki,
wydanie III, Warszawa 2011).
MOŻLIWOŚCI ODZYSKU CIEPŁA
Z WODY ZUŻYTEJ
Woda doprowadzana do instalacji wewnętrznej
budynku ma zwykle temperaturę około 10ºC
(woda zimna). Woda o tej temperaturze trafia do
instalacji wody zimnej oraz zasila urządzenia do
przygotowania ciepłej wody. Ciepła woda, zgodnie
z obowiązującymi przepisami musi zostać podgrzana
do temperatury co najmniej 60ºC. Z wody o takiej
temperaturze nie korzysta się bezpośrednio, lecz
miesza się ją z wodą zimną w takich proporcjach,
aby woda wypływająca z wylewki baterii czerpalnej
(mieszającej) miała temperaturę około 37ºC. Wy-
korzystana woda zimna i ciepła jest odprowadzana
poprzez przybory sanitarne instalacją kanalizacyjną
poza budynek.
40
RAPORT ZARZĄDZANIE WODĄ W BUDYNKU
Temperatura ścieków bytowo-gospodarczych Ścieki czarne charakteryzują się stosunkowo
wynosi zwykle 15ºC. Możliwość wykorzystania niską temperaturą (około 10ºC) oraz wysoką
ciepła zgromadzonego w ściekach odprowadzanych zawartością zawiesin tworzących tzw. ładunek
z budynku ze wszystkich przyborów sanitarnych zanieczyszczeń. Pozostała woda zużyta jest od-
jest nieopłacalna z co najmniej dwóch powodów: prowadzana z takich przyborów sanitarnych jak
 temperatura ścieków jest tylko o 5ºC wyższa od umywalki, zlewozmywaki, prysznice, a więc z tych
temperatury wody zimnej, a więc istnieją bardzo miejsc, gdzie wykorzystywana jest woda zmie-
ograniczone możliwości wykorzystania tego szana o temperaturze 37ºC. Ten rodzaj ścieków
ciepła do wstępnego podgrzania wody ciepłej, nazywany jest ściekami szarymi. Charakteryzują
 ścieki bytowo-gospodarcze zawierają dużo się one stosunkowo mniejszym ładunkiem zanie-
substancji stałych, które będą powodowały czyszczeń, mniejszą ilością zawiesin i substancji
trudności eksploatacyjne podczas przepływu stałych w porównaniu ze ściekami czarnymi oraz
przez urządzenia do odbioru energii w nich stosunkowo wysoką temperaturą.
zgromadzonej.
Modyfikacja instalacji kanalizacyjnej w tym przypadku
Przedstawiony scenariusz jest raczej trudny do re- polega na oddzielnym odprowadzeniu z budynku
alizacji, a jego opłacalność – wątpliwa. ścieków czarnych oraz ścieków szarych (Chudzicki
J., Sosnowski S. Instalacje kanalizacyjne – projekto-
Zupełnie inaczej będzie się przedstawiała sytuacja, wanie, wykonanie, eksploatacja. Wyd. Seidel-Przy-
jeśli zostanie nieco zmodyfikowana instalacja ka- wecki, wydanie III, Warszawa 2011).
nalizacyjna odprowadzająca ścieki. W budynkach
użyteczności publicznej woda zimna jest zużywana Na przewodzie odprowadzającym tylko ścieki szare
w największej ilości głównie do spłukiwania toalet z budynku można wtedy zastosować urządzenia do
i pisuarów, z których odprowadzane są ścieki czarne. odzysku ciepła z tych ścieków. Łatwo oszacować,
Zasilanie budynku w wodę
zimną (temp. 10oC)
Przygotowanie wody
ciepłej (temp. 60oC)
Woda zimna Woda ciepła
(temp. 10oC) (temp. 55oC)
Woda zmieszana
(temp. 37oC)
Ścieki czarne Ścieki szare
(temp. 10oC) (temp. 30oC)
Odzysk ciepła Możliwość
podgrzania wody
o ∆t=20oC
Ścieki bytowo-gospodarcze (temp. 15oC)
Możliwość
Odzysk ciepła? podgrzania wody
o ∆t=5oC
Odprowadzenie ścieków z budynku
do kanalizacji zewnętrznej
Rys. 3. Schemat możliwości odzysku ciepła z wody zużytej w instalacjach wewnętrznych w budynku
(opis w tekście).
 RAPORT ZARZĄDZANIE WODĄ W BUDYNKU
że w przypadku ścieków szarych ich temperatura
wynosi (po uwzględnieniu strat ciepła podczas
transportu) około 30°C, co umożliwia wstępne
podgrzanie wody ciepłej o ∆t=20°C . Przedstawio-
na możliwość odzysku ciepła ze ścieków szarych
będzie możliwa po zaprojektowaniu i wykonaniu
instalacji kanalizacyjnej wewnątrz budynku w sys-
temie IV, zgodnie z nową normą do projektowania
instalacji kanalizacyjnych PN-EN 12056 (PN-EN
12056:2002. Systemy kanalizacji grawitacyjnej
wewnątrz budynków.
W chwili obecnej brak jest na rynku urządzeń przy-
stosowanych do odzysku ciepła ze ścieków szarych.
Typowe wymienniki typu Jad czy wymienniki płytowe
nie sprawdzą się w tej sytuacji z uwagi na występo-
wanie w ściekach szarych znacznej ilości zawiesin
i zanieczyszczeń substancjami stałymi. Na świecie
trwają prace badawczo-rozwojowe w tym zakresie.
Istnieje możliwość łatwej adaptacji niektórych rozwią-
zań wymienników ciepła stosowanych w przemyśle
pralniczym.
CZY ZMNIEJSZENIE ZUŻYCIA WODY
ZIMNEJ W BUDYNKU PRZYCZYNI SIĘ
DO ZMNIEJSZENIA ZUŻYCIA ENERGII?
Woda doprowadzana do poszczególnych
punktów czerpalnych w budynku musi pokonać
opory przepływu (straty liniowe i miejscowe)
oraz musi wypływać pod wymaganym ciśnie-
niem. Wykonanie tej pracy jest równoznaczne
z dostarczeniem odpowiedniej energii, która
jest proporcjonalna do wysokości wymaganego
w instalacji ciśnienia i do ilości wody dostarczanej
do wszystkich punktów czerpalnych w instala-
cji wody zimnej i ciepłej. Zmniejszenie zużycia
wody zimnej umożliwi ograniczenie niezbędnej
wydajności pompy lub zestawu hydroforowego,
dostarczającego wodę do punktów czerpalnych.
Efektem tego będzie zmniejszenie zużycia energii
elektrycznej zasilającej pompy.
Zmniejszenie zużycia wody zimnej w przypadku bu-
dynków publicznych można zrealizować poprzez za-
stosowanie następujących rozwiązań technicznych:
 zastosowanie płuczek ustępowych o mniej-
szych pojemnościach (1,5/3,0/4,5 dm3),
 zastosowanie płuczek ustępowych z regulacją
objętości spłukiwanej wody,
 pisuary dla mężczyzn,
 pisuary dla kobiet (rys. 4),
 wykorzystanie ścieków szarych do spłukiwania
toalet (rys. 5),
 wykorzystanie wody z opadów atmos-
ferycznych.
PODSUMOWANIE
Generalnie można wymienić następujące, najważ-
niejsze działania zmierzające do racjonalizacji zużycia
wody i energii w instalacjach wodociągowych w bu-
dynkach użyteczności publicznej:
 eliminacja przecieków wody,
 stosowanie wodooszczędnych urządzeń do
poboru wody,
 kształtowanie nawyków racjonalnego korzy-
stania z wody,
 usprawnianie przygotowania ciepłej wody oraz
obiegów cyrkulacyjnych, stosowanie urządzeń
zapewniających utrzymanie pożądanej tem-
peratury wody w instalacjach,
 zredukowanie ciśnienia wody przed punktami
czerpalnymi do wartości wymaganych,
 wykorzystywanie wody zużytej (np. ścieków
szarych),
 wykorzystywanie wody deszczowej do wy-
branych potrzeb.
Wymienione kierunki działań najczęściej nie wyklu- Fot.1. Pisuar damski.
czają się wzajemnie i często są stosowane równole-
gle. Stymulatorami działań w ramach tych kierunków
są odpowiednie rozwiązania i urządzenia techniczne
oraz mechanizmy ekonomiczne. dr inż..
Jarosław Chudzicki
Reasumując, aby w sposób kompleksowy rozwiązać
problem minimalizacji poboru wody i energii w bu-
dynkach użyteczności publicznej należy uwzględnić Pracuje na Wydziale Inżynierii
zarówno wielkość zużycia i sposoby przygotowania Środowiska Politechniki Warszawskiej
wody zimnej jak i ciepłej, a także – sposoby odpro- w Zakładzie Zaopatrzenia w Wodę
wadzania wody zużytej z tych budynków. i Odprowadzania Ścieków. Zajmuje się
zewnętrznymi systemami zaopatrzenia
w wodę i odprowadzania ścieków,
instalacjami wewnętrznymi wodo-
ciągowymi i kanalizacyjnymi, a także
problematyką oszczędzania wody
i energii i wtórnym zanieczyszczeniem
wody wodociągowej. Autor
i współautor około 20 prac nauko-
wych, 18 publikacji książkowych,
10 materiałów technicznych,
50 publikacji w krajowych
i zagranicznych czasopismach
naukowo-technicznych, 20 projektów
i opracowań typu projektowego,
40 ekspertyz technicznych. Członek
i rzeczoznawca PZiTS NOT, członek
Komitetu Technicznego Polskiego
Komitetu Normalizacyjnego nr 278
ds. wodociągów i kanalizacji, członek
Fot. 2. Projekt realizacji powtórnego sekcji Inżynierii Sanitarnej PAN.
wykorzystania wody zużytej z umywalki do
spłukiwania miski ustępowej (www.jorymon.com).
41
 RAPORT ZARZĄDZANIE WODĄ W BUDYNKU

INSTALACJE WODOCIĄGOWE
W BUDOWNICTWIE WIELOLOKALOWYM
mgr inż.
Krzysztof Cichowski
Przewodniczący Grupy Roboczej 2
„Wyposażenie techniczne budynków".
Główny Specjalista ds. technicznych Związku Rewizyjnego
Spółdzielni Mieszkaniowych RP.
Warunki Techniczne dla budynków, podobnie jak wszelkie przepisy prawno-tech-
niczne, powinny kierunkować wymagania tak, by satysfakcjonować korzystających
z ostatecznego wyniku współdziałania projektanta i wykonawcy. Owi tak pozor-
nie ogólnikowo nazwani jako „korzystający”, to jednak niezwykle istotna grupa
podmiotów: właściciele budynków lub ustanowieni przez nich zarządcy. Należy
podkreślić tę okoliczność. Zazwyczaj zapomina się, że pośród licznych podmiotów,
na które Prawo budowlane nakłada określone obowiązki – to właśnie właściciele
i zarządcy budynków są tymi, którym przypada najdłużej wykonywać te obowiązki
ustawowe. Art. 5 tej ustawy nie budzi wątpliwości. Budynek należy utrzymywać
w stanie niepogorszonym przez cały jego okres użytkowania.
Instalacje wodociągowe i kanalizacyjne budynków to jedne z pierwszych standar-
dowych elementów wyposażenia technicznego budynków. Wydaje się, że po
tylu latach tak powszechnego stosowania ustalenie standardów dla tych instalacji
nie powinno stanowić żadnego kłopotu. Czy wobec tego wymagania postawione
temu rodzajowi instalacji (i powiązanych z nimi urządzeń technicznych wyposażenia
budynków) spełniają najważniejsze oczekiwania najbardziej zainteresowanej grupie
podmiotów – właścicieli i zarządców budynków? Wydaje się, że nie powinno
już być żadnych zawiłości i problemów. Właściciele i zarządcy powinni zawsze
otrzymywać budynek należycie zrealizowany.
wspólnocie i spółdzielni mieszkaniowej. Wobec tego warto zasygnalizować, na
ile uwarunkowania ekonomiczne i społeczne mogą być uzależnione od sposobu
wykonana instalacji wodociągowych, a tym samym uzależnione od warunków
technicznych, określających wymagania. Zatem poddaje się ocenie jedno z zagad-
nień związanych z instalacją wodociągową budynku wielolokalowego, na dzień
dzisiejszy nieuregulowane warunkami technicznymi.
ROZLICZENIE UŻYCIA WODY W LOKALACH
Otóż pośród uwarunkowań społeczno-ekonomicznych, niezwykle istotnych dla
właścicieli i zarządców budynków wielolokalowych, skomplikowanym proble-
mem są wszelkie rozliczenia z użytkownikami poszczególnych lokali. A zatem
także rozliczanie usługi zbiorowego dostarczania wody. Problematyka stosowania
wodomierzy lokalowych w budownictwie wielolokalowym to temat bardzo
obszerny, czego dowodzą liczne publikacje i nie przypadkiem bywa tematem
niejednej konferencji technicznej. Zatem ogranicza się teraz problem do jednej
z okoliczności. Właściciel lub zarządca budynku, w którym zastosowano wodo-
mierze lokalowe do rozliczeń z użytkownikami poszczególnych lokali, rozlicza się
z przedsiębiorstwem wodociągowo-kanalizacyjnym na podstawie wodomierza
głównego budynku. Stosowanie takiego sposobu pomiaru ilości dostarczanej
i zużywanej wody w całym budynku powoduje, że praktycznie zawsze dochodzi
do rozbieżności pomiędzy sumą wskazań wodomierzy lokalowych a wskazaniem
wodomierza głównego budynku. Ustawodawca przewidział ten fakt i przepisami
ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków
upoważnił do określonego działania właścicieli (zarządców) budynków wieloloka-
lowych. Artykuł 26 tej ustawy wprost i jednoznacznie upoważnia właściciela lub
zarządcę do określania przez nich samych metody rozliczania z użytkownikami

NIE TYLKO KWESTIE TECHNICZNE

Wspomniany powyżej art. 5 ustawy Prawo budowalne nakazuje przecież projek-
tantom i wykonawcom stale łączyć wiedzę techniczną z określonymi standardami,
a więc z wymaganiami uszczegółowionymi właśnie warunkami technicznymi.
Zatem, po połączeniu należytej realizacji z zastosowaniem materiałów budow-
lanych i urządzeń technicznych odpowiednio wysokiej jakości – właściciele i za-
rządcy powinni otrzymywać produkt, a więc także przedmiotowe instalacje,
które przez długie lata nie powinny przysparzać użytkownikom żadnych kłopo-
tów. Rzeczywistość jest jednak nieco inna. Warto wiedzieć, że – zobowiązani
przepisami prawno-technicznymi do należytego utrzymywania budynków – ich
właściciele (zarządcy) muszą uwzględniać również szereg innych uwarunkowań,
w tym prawno-ekonomicznych i społecznych, niezwykle istotnych szczególnie
w wielolokalowym budownictwie mieszkaniowym, a więc praktycznie w każdej Fot. PoWoGaz
42
 RAPORT ZARZĄDZANIE WODĄ W BUDYNKU

Fot. Aquaform
Zbyt długie odgałęzienie instalacji ciepłej
wody przygotowywanej centralnie koliduj
z wymaganiami stawianymi przez aktualnie
obowiązujące warunki techniczne.

poszczególnych lokali rzeczonej różnicy. Można to czynić dowolnie, a ustawa

nakazuje jedynie, aby łączna opłata wniesiona przez użytkowników lokali była
równa należności, jaką właściciel (zarządca) budynku jest winien przedsiębiorstwu
wodociągowo-kanalizacyjnemu.

WYKONANIE INSTALACJI A ROZLICZENIA

Czy sposób wykonania instalacji wodociągowej budynku ma znaczenie dla opisa-
nych rozliczeń? Oczywiście tak. W nowych budynkach wielorodzinnych instalacje
wykonywane są zazwyczaj w taki sposób, że pomiar wody dostarczanej do
poszczególnych lokali odbywa się dwoma wodomierzami (ciepła woda oraz
niepodgrzewana), instalowanymi w odpowiednim miejscu na klatce schodowej.
Dzięki temu jest możliwy odczyt, a przede wszystkim wymiana wodomierzy bez
konieczności wejścia do lokalu. W przypadku awarii instalacji w mieszkaniu można
je odciąć, nie pozbawiając wody pozostałych lokali.

To również z tych względów zaprzestaje się stosowania dotychczas powszech-

nego sposobu wykonania instalacji wodociągowej, czyli pionami prowadzonymi
zazwyczaj bezpośrednio przez kolejne pomieszczenia kuchni i łazienek lub w ich
pobliżu. Tak poprowadzone instalacje wodociągowe powodują, że w przypadku
zamiaru opomiarowania zużycia wody w poszczególnych lokalach, zachodzi
konieczność instalowania w nich czterech, a niekiedy i sześciu wodomierzy
lokalowych (oczywiście wewnątrz lokalu). Nie trzeba wielkiej wyobraźni, by
uzmysłowić sobie ilość problemów z odczytem tych wodomierzy, ich wymianą,
a także zabezpieczeniem przez przypadkową (lub niekiedy zamierzoną) dewastacją
przez niektórych użytkowników lokali.
Wydaje się zatem, że sposób wykonywania instalacji wodociągowej w budynkach
wielolokalowych poprzez poprowadzenie pionów w obszarze klatek schodowych
powinien być unormowany przepisami prawno-technicznymi i stanowić jeden
z wymogów określanych warunkami technicznymi. Jakże byłoby to istotne dla
właścicieli i zarządców, dla ich służb konserwatorskich. O ileż mniej pojawiałoby się
częstokroć zawikłanych problemów społecznych. Czy jednak jest to możliwe, aby
przepisami określającymi warunki techniczne nakazać takie rozwiązanie sposobu
zaopatrzenia w wodę poszczególnych lokali? Niestety, inne wymaganie techniczne
stawiane instalacji wodociągowej uniemożliwia usatysfakcjonowanie tych, którzy
(jak starano się wykazać na wstępie) najdłużej korzystają z warunków technicznych,
jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie – tj. właścicieli lub zarządców.
istotny aspekt – znaczna rozległość niektórych mieszkań. Bywa, że pomieszczenia
przeznaczane na cele sanitarne i kuchenne są znacznie oddalone od siebie, a tym
samym od klatek schodowych. Współczesne technologie materiałowe i rozwiązania
techniczne zdają się umożliwiać to zróżnicowanie aranżacji mieszkań, a więc i ich
rozległość. Jednakże zbyt duże odległości punktów czerpalnych wody w danym
mieszkaniu może utrudnić ich zasilenie w wodę ze zbyt odległej klatki schodowej.
Zasilanie w wodę odległych pomieszczeń jednego mieszkania spowodowałoby
znaczne wydłużenie instalacji wodociągowej takiego mieszkania – gdyby chcieć
zasilić wszystkie punkty czerpalne w lokalu z jednego punktu zlokalizowanego na
klatce schodowej. I tu pojawia się przeszkoda. Zbyt długie odgałęzienie instalacji
ciepłej wody przygotowywanej centralnie koliduje z wymaganiami stawianymi
przez aktualnie obowiązujące warunki techniczne. Należy bowiem zapewnić stały
obieg w instalacji ciepłej wody w takiej odległości, by nie przekroczyć wymogów
określonych dla odgałęzień przewodów prowadzących do poszczególnych
punktów czerpalnych.

ROZLEGŁE INSTALACJE – NOWOCZESNOŚĆ CZY PROBLEM?
Zanim jednak wykaże się to wymaganie, warto wcześniej przypomnieć inne zjawi-
sko społeczno-ekonomiczne. Jak w każdej dziedzinie podlegającej prawom rynku,
także obecne wielolokalowe budownictwo mieszkaniowe stara się wychodzić
naprzeciw rosnącym wymaganiom klienta. Coraz częściej przyszli użytkownicy
aranżują wnętrza mieszkań w sposób odległy od rozwiązań znanych od lat. Coraz
częściej można spotkać odstępstwo od powszechnie znanej zasady, że kuchnie
i łazienki są na poszczególnych piętrach w tym samym pionie. Zatem jawi się kolejny
Natomiast zupełnie odrębną sprawą, której zdają się nie widzieć ani projektanci, ani
budowniczowie, ani użytkownicy współcześnie realizowanego wielorodzinnego
budownictwa jest prosty fakt, że każda instalacja może ulec awarii, czy to wskutek
przypadkowego uszkodzenia, czy wskutek zwykłego starzenia się materiałów. Być
może wtedy stosowane od pokoleń rozwiązania, polegające na lokalizowaniu
w jednym pionie wszystkich łazienek i kuchni budynku, okaże się bardziej korzyst-
ne w przypadku konieczności wymiany tych instalacji. Chyba wymiana instalacji,
rozprowadzonej w mieszkaniu pod jego podłogą, jest ''nieco" bardziej rujnująca.
43
 RAPORT WODA W BUDYNKU

OSZCZĘDZANIE WODY.
ŁATWO POWIEDZIEĆ – I ŁATWO
WYKONAĆ
Zredukowanie zużycia mediów, w tym wody, w obiektach budowlanych jest nierozłącznie związane
z zabezpieczeniem przed niekontrolowanym jej wyciekiem (wypływem). Natomiast dbanie o pobór wody i zrzut
ścieków jest ściśle powiązane z efektem środowiskowym – w obu tych procesach elementami wykonawczymi są
przecież pompy, zużywające energię elektryczną, której produkcja przekłada się bezpośrednio na emisję CO2.

Oczywiście, jako najbardziej atrakcyjne pole dzia-

łania jawią się nowoczesne budynki komercyjne,
zwłaszcza te opatrzone certyfikatem środowisko-
wym BREEAM*. Tam dbanie o efekt ekologiczny
(w tym efektywność energetyczną) nie jest modą,
lecz wręcz obowiązkiem. Jak można kontrolować
rozbiór wody w tego typu obiektach?

Otóż rozwiązanie wcale nie jest skomplikowane.

Wzorem od dawna sprawdzonej metody sterowania
oświetleniem, na bazie czujników ruchu/obecno-
ści można odcinać dopływ wody jednocześnie do
całego węzła sanitarnego. Z chwilą pojawienia się
osoby, czujnik może załączać oświetlenie i równo-
cześnie otwierać zawory odcinające dopływ ciepłej
i zimnej wody, do wszystkich odbiorów w łazience,
od umywalek po pisuary. Po opuszczeniu pomiesz- Podobnie rzecz się ma w branży hotelarskiej. Od Wyłączanie wszystkich odbiorników elektrycznych
czenia przez osoby i ustawionej zwłoce czasowej kiedy tradycyjne klucze zaczęły być zastępowane w pokojach hotelowych poprzez odcięcie prądu
następuje automatyczne odcięcie dopływu wody, przez karty magnetyczne, można również wpływać po wyjściu osoby i zabraniu klucza (a właściwie
co eliminuje potencjalne negatywne skutki kapiących na ograniczenie kosztów funkcjonowania hoteli, karty magnetycznej z czytnika), to dziś powszechnie
kranów i „zawieszonych” spłuczek sedesowych. moteli, pensjonatów, hosteli czy akademików. stosowany mechanizm. Tę istniejącą funkcjonalność,
bez dodatkowych nakładów, można łatwo rozsze-
rzyć o zamykanie zaworów elektromagnetycznych
na zasilaniu wody do łazienki, tak samo poprzez
odłączanie od nich zasilania elektrycznego. Na wy-
obraźnię może skutecznie działać uświadomienie
sobie, jak wiele punktów potencjalnych wycieków
znajdue się nawet w średniej wielkości hotelu. Przyj-
mując tylko umywalkę, prysznic i toaletę, daje to setki
miejsc zagrożenia, co potencjalnie przekłada się na
metry sześcienne zmarnowanej wody i ścieków do
odprowadzenia.
Rachunkom za media powinno się ze szczególną
uwagą przyglądać w placówkach budżetowych,
gdzie koszty funkcjonowania pokrywane są z pie-
niędzy podatników Chodzi o szkoły, placówki
medyczne, budynki administracji państwowej i sa-
morządowej, dworce i inne obiekty użyteczności
publicznej. Woda i ścieki niejednokrotnie mogą sta-
nowić istotną składową kosztów eksploatacji. Miejmy
świadomość, że w dużej mierze infrastruktura tych
obiektów jest mocno nadszarpnięta zębem czasu,
co sprzyja występowaniu awarii instalacji wod-kan.
Oprócz cieknących kranów, dochodzi znacznie
poważniejsze zjawisko, jakim jest pękanie starych rur
zasilających w wodę. Z ogólnopolskiego doświad-
czenia wynika, że takie wycieki mogą pozostawać
niezauważane przez wiele lat, do czasu generalnego
remontu budynku. Dzieje się tak dzięki szczelnym
pionom, które przy szczęśliwym układzie odpro-
wadzają wypływającą wodę do kratek ściekowych.
Rozwiązaniem zdecydowanie ograniczającym takie
straty może być zainstalowanie w portierni wyłączni-
ka sterującego zaworem odcinającym dopływ wody
do budynku. Po godzinach pracy czy użytkowania
obiektu, rozwiązanie takie daje pełną gwarancję
braku wypływu wody oraz, co niebagatelne, mini-
malizuje ryzyko zniszczeń pozalaniowych, wynikłych
ze słynnych „pękniętych wężyków”.
Kolejne obiekty utrzymywane z naszych podatków
to zakłady penitencjarne (więzienia i areszty). Tu
problem niekontrolowanego zużycia wody jest
raczej związany z ciemną stroną natury ludzkiej.
Tradycyjnym rozwiązaniem w tego typu obiektach
było eskortowanie osadzonych do łaźni, cela po celi
– zadanie czasochłonne, dodatkowo niebezpieczne
i angażujące dodatkowe zasoby ludzkie spośród
służby więziennej. Aby uniknąć tych kłopotów, zde-
cydowano się na zautomatyzowanie systemu roz-
działu i dystrybucji wody. Zamiast zbiorczych łaźni,
poszczególne cele zostają wyposażone w węzły
sanitarne z dostępem do wody, ściśle kontrolo-
wanym przez strażników na dyżurze. Przydzielając
czasowo regulowany dostęp do wody, ogranicza się
częste akty wandalizmu, polegające na świadomym
wielogodzinnym zrzucie wody, zwłaszcza ciepłej,
co pociąga za sobą dodatkowe koszty związane
z energią cieplną. Pierwszym z zakładów karnych
w ten sposób przebudowanym był Areszt Śledczy
w Radomiu, a najnowszą inwestycją jest moderni-
zacja w Areszcie Śledczym w Łowiczu.
We wszystkich obiektach warto też rozważyć
wprowadzenie obowiązkowego zabezpieczenia
przeciwzalaniowego. Skandynawowie już dawno
doszli do wniosku, że dużo taniej jest zabezpieczyć
się przed zalaniem niż likwidować jego skutki i takie
systemy są tam powszechne.
Dotyczy to również, a nawet w szczególności,
obiektów eksploatowanych jedynie okazjonalnie,
takich jak domki letniskowe czy apartamentowce
turystyczne, coraz częściej stanowiące element kra-
jobrazu naszego bałtyckiego wybrzeża czy górskich
kurortów, gdzie pęknięcie instalacji wodnej może
być dostrzeżone z bardzo dużym opóźnieniem.
W każdej z opisywanych powyżej sytuacji mają
zastosowanie elektromagnetyczne EV 220B i 250B
Danfoss. Zawór ten ma niezwykle solidną, a jed-
nocześnie prostą konstrukcję oraz jest wykonany
ze specjalnego mosiądzu DZR. Ten specjalny stop
mosiądzu jest szczególnie odporny na agresywne
działanie chloru zawartego w naszej wodzie, który
potrafi zniszczyć korpusy wykonane z tradycyjnego
mosiądzu.
Zawory EV220B/250B w rozmiarach od 3/8” do
2” zapewniają pełne pokrycie instalacji dystrybucji
wody, a wykonanie z mosiądzu DZR gwarantują
niezawodne funkcjonowanie w opisanych wyma-
gających aplikacjach.
www.danfoss.pl/automatyka
 RAPORT ZARZĄDZANIE WODĄ W BUDYNKU

WYBRANE PROBLEMY WDROŻENIA

SYSTEMÓW ZDALNEGO ODCZYTU
WODOMIERZY tekst i zdjęcia: { Wojciech Koral }

Jednym z problemów najczęściej wymienianych przez eksploatatorów wodomierzy (zarówno

przedsiębiorstwa wodociągowe, jak i zarządców nieruchomości) jest problem z dostępem do liczników
u odbiorców w celu uzyskania stanu licznika i wynikającego stąd zużycia wody.

Z tego powodu coraz większym zainteresowaniem cieszą się metody radiowe-
go zdalnego odczytu wodomierzy, nazywane systemami inteligentnymi, choć
funkcjonalność systemu inteligentnego (np. rejestrację przepływów niższych niż
minimalne/maksymalne dla danego licznika czy profili zużycia wody) posiada tak
naprawdę niewiele z nich. Należy jednak pamiętać, że wybór konkretnego systemu
to poważne przedsięwzięcie logistyczne, pociągające za sobą wieloletnie skutki.
Wybierając system zdalnego odczytu wodomierzy trzeba przede wszystkim
odpowiedzieć na podstawowe pytania:
1. Jaki ma być cel systemu: czy tylko możliwość odczytu stanu wodomierza
czy również informacje rozszerzone (stany archiwalne, profile rozbiorów,
stany alarmowe itd.)?
2. Z jaką częstotliwością ma być dokonywany odczyt oraz jakim systemem
(jedno- czy dwukierunkowym, mobilnie przez inkasenta czy stacjonarnie
przez koncentratory)?
3. Jaka zostanie zastosowana droga przekazania danych (system kablowy,
radiowy czy mieszany, dla radiowego - w jakiej częstotliwości, co wiąże się
z zasięgiem nadajnika czy tłumieniem jego sygnału)?
4. Jaki rodzaj wodomierza zastosować: mechaniczny (wirnikowy czy objęto-
ściowy, sucho czy mokrobieżny), ultradźwiękowy czy elektromagnetyczny?
5. Czy stosowane wodomierze są kompatybilne z przewidywanym systemem
zdalnego odczytu czy wymagają całkowitej wymiany?
6. Czy wykorzystywany przez zamawiającego system bilingowy współpracuje
z planowanym systemem zdalnego odczytu, a jeżeli nie, to jaki jest koszt
przystosowania tego systemu?
Proponowaną "ścieżkę" wyboru odpowiedniego urządzenia i technologii przed-
stawiono poniżej.
46
1. WYBÓR URZĄDZENIA POMIAROWEGO - WODOMIERZA
Kluczowym składnikiem systemu zdalnego odczytu jest zawsze wodomierz - wybór
urządzenia o niskiej jakości/klasie pomiarowej (zgodnie z promowaną zasadą
marketingową "tani wodomierz - dobre radio") może spowodować paradoksalnie
pogorszenie bilansu wody.
Do wyboru są generalnie trzy technologie:
 najpopularniejsza mechaniczna (wodomierze wirnikowe lub objętościowe,
sucho lub mokrobieżne);
 ultradźwiękowa;
 statyczna elektromechaniczna.
Wybór typu wodomierza ma zasadniczy wpływ na dokładność pomiarów:
a. wodomierze wirnikowe (skrzydełkowe czy śrubowe) są wrażliwe na warunki
montażowe – do prawidłowej pracy wymagają odpowiednich odcinków
prostych o stałej średnicy zarówno przed jak i za wodomierzem (standardowo
przyjmuje się 5xDN przed i 3xDN za wodomierzem, gdzie DN - średnica
nominalna wodomierza), co często jest niestety lekceważone, szczególnie
w budownictwie wielorodzinnym.
Warto tutaj zwrócić uwagę na zapis warunków technicznych:
§ 115. 1. Na połączeniu wewnętrznej instalacji wodociągowej zimnej wody
w budynku lub zewnętrznej na terenie działki budowlanej z siecią wodociągową
powinien być zainstalowany zestaw wodomierza głównego, zgodnie z wyma-
ganiami Polskich Norm dotyczących zabudowy zestawów wodomierzowych
w instalacjach wodociągowych oraz wymagań instalacyjnych dla wodomierzy
 RAPORT ZARZĄDZANIE WODĄ W BUDYNKU

który jest niespójny z ustawą O zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbio- b. wodomierze objętościowe są generalnie niewrażliwe na warunki montażu
rowym odprowadzaniu ścieków" (Dz. U. Nr 72, poz. 747), definiującą - nie wymagają odcinków prostych, a montaż w pozycji innej niż pozioma
w art.2 ust 19 wodomierz główny jako ... przyrząd pomiarowy mierzący nie wpływa na dokładność pomiaru. Ich wadą jest niestety cena, znacznie
ilość pobranej wody, znajdujący się na każdym przyłączu wodociągowym oraz wyższa niż wodomierzy wirnikowych, co ma szczególne znaczenie przy
odwołujący się do wycofane w 2009 roku normy PNB-10720:1998 Wo- 4 czy 6 wodomierzach montowanych w pojedynczym mieszkaniu oraz
dociągi. Zabudowa zestawów wodomierzowych w instalacjach wodociągowych. gabaryty (Rys. 2) - często wymiary szafki instalacyjnej w mieszkaniu nie
Wymagania i badania przy odbiorze. pozwalają na zastosowanie takiego wodomierza. Jednak zastosowanie
wodomierzy objętościowych praktycznie całkowicie redukuje rozbieżność
Dodatkowo ważna jest pozycja montażu wodomierza - poprawna jest bilansu wody w budynku (Tab. 2)
pozycja pozioma (tarcza wodomierza równoległa do powierzchni Ziemi), zaś
każda inna pozycja obniża klasę pomiarową wodomierza i w konsekwencji Tab. 2 Porównanie rocznego bilansu wody po wymianie wodomierzy
dokładność pomiaru, szczególnie w zakresie niskich przepływów. Dobie-
rając wodomierz, należy również zwrócić uwagę na klasę pomiarową - na Rok Zużycie średnie Rozbieżność
rynku dostępne są wodomierze od klasy R10 (najmniej dokładne) do R160 [m3/d] bilansu [%]
(najbardziej dokładne, pod warunkiem montażu w pozycji poziomej). A jak 2008 (wodomierze
wybór niskiej klasy pomiarowej wodomierza (pomimo zastosowania odczytu 3,66 11,30%
skrzydełkowe)
radiowego) wpływa na wynik bilansu wody, pokazuje Tab. 1 - rozbieżność
2009 (wodomierze
bilansu dla tego budynku wynosiła prawie 100 m3 rocznie. 3,44 1,38%
objętościowe)

Tab. 1 Porównanie wskazań urządzeń kontrolnych i sumy zużycia wodomierzy

indywidualnych (21-05-2009 do 1-06 2009) - budynek dziesięciolokalowy Rys. 2 Porównanie gabarytów wodomierza objętościowego (lewy) i skrzydełkowego
(prawy) o tej samej średnicy nominalnej. Fot. arch. autora
Zużycie Różnica Różnica
Różnica [%]
[m3] [m3] [dm3/h]
wodomierz
42,366 -0,084 -0,2% -
kontrolny (główny)
suma wodomierzy
39,513 -2,937 -6,9% -11
indywidualnych

Wodomierze wirnikowe można tez podzielić w zależności od rodzaju

przeniesienia napędu z wirnika na liczydło: na suchobieżne (liczydło nie ma
kontaktu z przepływającą wodą) i mokrobieżne (liczydło zanurzone jest
w przepływającej wodzie). Wodomierze mokrobieżne są odporne na próby
zakłócenia ich pracy polem magnetycznym (nierzadko stosowane przez od-
biorców), natomiast tracą dokładność wskazań w wypadku kontaktu z wodą
zawierającą znaczne ilości minerałów (żelaza, manganu czy krzemionki).

Rys. 1 Wnętrze wodomierza skrzydełkowego po kilkuletniej pracy w wodzie

z dużą zawartością żelaza. Fot. arch. autora

c. wodomierze ultradźwiękowe i statyczne są nowym rozwiązaniem, coraz

częściej stosowanym na rynku; nie wymagają specjalnych warunków
montażu, ich wadą jest cena (kilku-kilkunastokrotnie wyższa niż wo-
domierzy skrzydełkowych). Warto pamiętać jednak, że wodomierze
te są od razu wyposażone w nadajniki radiowe, które do wodomierzy
mechanicznych trzeba by dodatkowo dokupić - różnica cenowa kompletu
wodomierz mechaniczny + nadajnik a wodomierz ultradźwiękowy/
statyczny jest już znacznie niższa.
47
 RAPORT ZARZĄDZANIE WODĄ W BUDYNKU

Zapisem warunków technicznych, który powoduje pewne problemy eksploata- Rys. 3 Przykład montażu wodomierzy w studzience plastykowej pozbawionej
cyjne jest treść § 115 ust.2: ...za każdym zestawem wodomierza głównego od strony dna Fot. arch. autora
instalacji należy zainstalować zabezpieczenie, o którym mowa w § 113 ust. 7 – czyli
zawór antyskażeniowy. Wg polskich przepisów za zawór ten odpowiada odbiorca,
który zazwyczaj nie dba ojego stan techniczny, a efekty (związane z cofnięciem
gorącej wody z pieca CWU) pokazuje Rys. 4. Trzeba również pamiętać, że zawór
antyskażeniowy powoduje zakłócenie strumienia wody i nie można montować
go bezpośrednio za wodomierzem – wymagane są odcinki proste.

Kolejną cechą wodomierzy, na którą trzeba zwrócić uwagę, jest ich odporność
na wilgoć i wodę. Jest to szczególnie ważne w wypadku pracy takiego urzą-
dzenia w pomieszczeniach o wysokiej wilgotności lub zalanych studzienkach
wodomierzowych. Wprawdzie § 117. 1 warunków technicznych wskazuje
jako wymaganie wentylację pomieszczenia, gdzie zabudowany jest wodomierz,
niestety z praktyki autora wynika, że często tej wentylacji nie ma, a wysoka
wilgotność powoduje zaparowanie liczydła wodomierza, skutkujące problemami
z jego odczytaniem i ostatecznie korozją elementów metalowych liczydła.
W takim wypadku warto stosować liczydło szklano-metalowe, całkowicie Rys. 4 Efekt cofnięcia wody gorącej w instalacji wewnętrznej - nieodwracalne
odporne na zaparowanie i zalanie wodą. uszkodzenie wodomierza. Fot. arch. autora

Z lokalizacją miejsca montażu wodomierza związane jest jeszcze jeden problem:

kwestia studzienki wodomierzowej. Według zapisów warunków technicznych
(§ 116.2) studzienka może być stosowana, jeżeli nie ma możliwości montażu
wodomierza ...w piwnicy budynku lub na parterze, w wydzielonym, łatwo dostępnym
miejscu, zabezpieczonym przed zalaniem wodą, zamarzaniem oraz dostępem osób
niepowołanych (§ 116.1). Coraz częściej jednak budowane są budynki oddalone
kilkadziesiąt a nawet kilkaset metrów od rurociągu sieci rozdzielczej, powodu-
jące problemy techniczne związane z utrzymaniem jakości wody w przyłączu.
W poprzednich wersjach warunków technicznych była wręcz konieczność
stosowania studzienki wodomierzowej jeżeli budynek był oddalony o więcej
niż 10 m od granicy działki, w wersji aktualnej zapis ten został niestety usunięty.

Kolejnym problemem jest zapis § 117.1 i 2, mówiący o konieczności zabezpie-

czenia studzienki przed napływem wód gruntowych i opadowych, wyposażeniu
w zagłębienie do wyczerpywania wody czy wykonania z materiału trwałego,
wyposażenia stopnie lub klamry do schodzenia oraz otwory włazowe o średnicy
co najmniej 0,6 m w świetle, zaopatrzone w dwie pokrywy, z których wierzchnia
powinna być dostosowana do przewidywanego obciążenia ruchem pieszym
lub kołowym. Takie wymagania mają sens w wypadku studzienek dla wodo-
mierzy dużych średnic (zazwyczaj śrubowych), są natomiast całkowicie zbędne
w wypadku studzienek dla wodomierzy DN15 i DN20 – dla tych średnic istnieją
studzienki wykonane z tworzyw sztucznych, wyposażone w węże elastyczne,
pozwalające wyciągnąć wodomierz na poziom gruntu czy studzienki bez dna,
z instalacją wyprowadzającą wodomierz pod pokrywę (Rys. 3.).
2. WYBÓR SYSTEMU ZDALNEGO ODCZYTU
Po wyborze wodomierza kolejnym krokiem jest wybór systemu zdalnego odczytu.
Zazwyczaj jest on połączony bezpośrednio z wybranym wodomierzem - nakładki
przekazujące stan wodomierza pasują tylko do wodomierzy oferowanych przez
producenta (Rys. 5., nadajniki lewy i środkowy). Istnieją także systemy niezależne od
wodomierza, wymagają one jednak dedykowane nakładki impulsowej (kablowej)
do wodomierza (Rys. 5., nadajnik prawy).
Ze względu, że najczęściej stosowanym jest aktualnie system radiowego przekazu
informacji tylko ten rodzaj zostanie opisany dokładniej.

Przy wyborze systemu radiowego czeka inwestora kolejnych kilka wyborów:

Kluczowym składnikiem systemu zdalnego a. wybór rodzaju systemu: jedno lub dwukierunkowego
odczytu jest zawsze wodomierz - wybór
Systemy jednokierunkowe tylko wysyłają informacje o liczniku - stąd stoso-
urządzenia o niskiej jakości może spowodować
wane są najchętniej przy systemach tzw. inkasenckich - odczytujący (pieszo
wręcz pogorszenie bilansu wody. lub poruszając się samochodem) odczytuje liczniki zapisane zgodnie z trasą
odczytową. Jednak nawet te systemy różnią się częstością nadawania - od im-
pulsów co 8 sekund do 60 sekund; dodatkowo część nadajników ze względu
48
 RAPORT ZARZĄDZANIE WODĄ W BUDYNKU
na oszczędność energii pracuje tylko w wybrane godziny i dni tygodnia (np.
w dni robocze od 7:00 do 15:00), a niektóre nawet tylko w przez pierwsze
pięć dni miesiąca (brak odczytu w tym czasie skutkuje możliwością odczytu
dopiero w następnym miesiącu). Dodatkowo system jednokierunkowy
przy konieczności wprowadzenia modyfikacji ustawień nakładki wymaga
fizycznego kontaktu poprzez specjalny kabel konfiguracyjny.
Systemy dwukierunkowe działają na innej zasadzie - po wysłaniu sygnału
do nakładki jest ona wzbudzana i odpowiada sygnałem gotowości odczytu.
W kolejnym sesji przesyła odpowiedź na zadane pytania - o stan licznika,
alarmy, stany archiwalne itd. Konfigurację nakładki można zmienić wysyłając
kolejne polecenie droga radiową.
W obu systemach producenci oferują różne stopnie zaawansowania nakła-
dek - od prostego odczytu stanu i alarmu naruszenia nakładki po zaawan-
sowane nakładki posiadające wbudowane rejestratory profili rozbiorów
wody przez odbiorcę (szczególnie przydatne w wypadku monitorowania
odbiorców przemysłowych o bardzo nierównomiernym poborze wody).
Przykłady stosowanych nakładek pokazuje Rys. 5).
Rys. 5. Przykłady nakładek radiowych stosowanych dla wodomierzy. Fot. arch. autora
b. wybór częstotliwości pasma radiowego
Po wyborze rodzaju systemu kolejnym krokiem jest wybór częstotliwości
nadawania nakładki radiowej. Powszechnie stosowane są w Polsce systemy
otwarte (nie wymagające koncesji) o częstotliwości 433 i 868 MHz. Wadą
tych pasm jest to, że wykorzystywane są przez wszelkie inne urządzenia
bezprzewodowe, co powoduje nierzadko wzajemne zakłócanie sygnałów
urządzeń.
Z wyborem częstotliwości wiąże się zasięg nadajnika - generalnie im wyższa
częstotliwość, tym zasięg mniejszy. Dodatkowo zasięg zmniejszają inne
czynniki - zalanie wodomierza w studzience, głębokie piwnice, przegrody
(metalowe drzwi, obicia z blachy falistej, drzewa), które potrafią skrócić
zasięg nadajnika do kilku-kilkunastu metrów. Stąd przed podjęciem decyzji
warto przejrzeć lokalizacje wodomierzy, tak, by system nie wymagał później
specjalnych, dodatkowych rozwiązań przy odczycie (wzmacniacze itd.).
c. wybór sposobu odczytu
Istnieją zasadniczo dwa systemy odczytu: inkasencki (walk-by czy drive-by)
oraz stacjonarny. System inkasencki (opisany powyżej) stosowany jest
najchętniej przy rozproszonych licznikach (zabudowie), natomiast system
stacjonarny - w budownictwie wielorodzinnym.
Zasada systemu stacjonarnego opiera się na wykorzystaniu dodatkowych
urządzeń zbierających informacje z wodomierzy będących w ich zasięgu,
Wybór konkretnego systemu to poważne
przedsięwzięcie logistyczne, pociągające
za sobą wieloletnie skutki.
tzw. koncentratorów. Urządzenia te wyposażone są w pojemną pamięć,
mogąc obsługiwać od kilku do kilkuset wodomierzy jednocześnie. Do-
datkowo koncentratory posiadają wyjście do przesłania danych na dalsze
odległości (w domyśle - na serwer przedsiębiorstwa eksploatującego
wodomierze), zazwyczaj przez sieć GSM lub Internet. Dzięki zastosowaniu
sieci stacjonarnej pomiary otrzymywane są na bieżąco i nie wymagają
pracy inkasenta.
Warto jednak pamiętać o ilości danych, zbieranych w takim systemie:
 dla odczytów miesięcznych będzie to 12 rekordów dla wodomierza
 dla odczytów dziennych - 365 rekordów dla wodomierza
 dla odczytów godzinowych - 8760 rekordów.
Oznacza to, że w budynku 20-sto lokalowym przy wyposażeniu będzie to
odpowiednio od 175 200 odczytów dla jednego wodomierza w lokalu do
1 051 200 odczytów dla sześciu wodomierzy w lokalu (trzy wody zimnej i trzy
ciepłej). Taka liczba danych wymaga już odpowiednich narzędzi informatycznych
do zarządzania i obsługi i personelu o odpowiedniej wiedzy i kwalifikacjach -
oprogramowanie stanowi kolejny, znaczny koszt systemów zdalnego odczytu.
Podsumowując: systemy zdalnego odczytu wodomierzy są bardzo użytecznym
narzędziem wydatnie upraszczając zarządzanie wodomierzami i bilansowanie
wody, zarówno w systemach jak i instalacjach wodociągowych. Warto jednak
dokładnie określić swoje potrzeby i oczekiwania, by system spełniał stawiane
mu wymagania.
dr inż.
Wojciech Koral
Od 1996 roku jest wykładowcą Politechniki Śląskiej
w Gliwicach. Od 2001 roku pracuje w Przedsiębiorstwie
Wodociągów i Kanalizacji sp. z o.o. w Gliwicach, aktualnie
na stanowisku głównego specjalisty ds. optymalizacji
i monitoringu sieci. Zawodowo zajmuje się wszelkimi
aspektami związanymi z gospodarką wodomierzową
i bilansowaniem zużycia wody, obniżaniem strat wody
i regulacją ciśnieniową sieci wodociągowych, współpracując
z kilkudziesięcioma przedsiębiorstwami wodociągowymi
na terenie Polski.
49
 RAPORT
OSZCZĘDZANIE WODY W DOMU
JEDNORODZINNYM
dr inż.
Wiesław Rudolf
Konstruktor z uprawnieniami do
projektowania, ekspert budowlany,
projektant konstrukcji domów
mieszkalnych oraz obiektów
przemysłowych. wieloletni nauczyciel
akademicki w Zakładzie Konstrukcji
Betonowych na wydziale Inżynierii
Lądowej Politechniki Warszawskiej
(w latach 1993-1999 – prodziekan
ds. nauczania. Były redaktor naczelny
miesięczników „MURATOR”
i „ŁADNY DOM”. Obecnie redaktor
naczelny i współwłaściciel serwisu
budowlanego receptynadom.pl.
50
ZARZĄDZANIE WODĄ W BUDYNKU
N
ie ma wątpliwości, że w Polsce należy
oszczędzać wodę. Przede wszystkim
dlatego, że jest jej mało, i to nie tylko
w okresach takich upałów jak obecne. Szczególnie
dotyczy to wody dostarczanej do domu wodo-
ciągiem, gdyż jest ona już uzdatniona i nadaje się
do picia. Jej nieefektywne wykorzystanie jest więc
podwójnym marnotrawstwem.
Zachętą do oszczędzania wody są też względy
ekonomiczne. Zużywając wodę, płacimy bowiem
nie tylko za nią samą, ale też za odbiór ścieków. Do
tego część wody podgrzewamy, a to także kosztuje,
i to całkiem sporo. W zależności od tego, w jaki
sposób odprowadzamy ścieki (kanalizacja zbior-
cza, własne szambo, przydomowa oczyszczalnia)
oraz czym podgrzewamy wodę (prąd, gaz, olej
opałowy, drewno), za 1 m³ zużytej wody możemy
zapłacić wielokrotnie więcej niż za zimną, pobraną
z wodociągu. Ten finansowy aspekt plus względy
solidarnościowo-ekologiczne powinny skłaniać nas
do racjonalnego korzystania z wody, czyli do takiego
jej oszczędzania, by odbyło się to bez uszczerbku dla
ich higieny osobistej oraz czystości domu.
BEZ INWESTYCJI
Największe efekty w  oszczędzaniu wody daje
zmiana nawyków higienicznych domowników.
Korzystanie z prysznica zamiast kąpieli w wannie
czy zamykanie baterii, gdy namydlamy ciało lub
nie potrzebujemy wody podczas mycia zębów
czy golenia, to najprostsze przykłady, które – ze
względu na ich powtarzalność – przynoszą zaska-
kująco duże efekty.
Są oczywiście urządzenia, które wydatnie pomagają
zmniejszyć zużycie wody. Perlatory na końcach
kranów umywalkowych i zlewozmywakowych (na
wannowych nie są racjonalne), przez napowietrza-
nie wody zwiększają jej strumień, co pozwala na
uzyskanie oczekiwanego efektu przy mniejszym
jej zużyciu. Podobnie ma się rzecz z bateriami
jednouchwytowymi, dzięki którym zdecydowanie
szybciej ustalimy ilość i temperaturę wypływającej
wody niż za pomocą dwuuchwytowych. Także
współczesne słuchawki prysznicowe pozwa-
 RAPORT ZARZĄDZANIE WODĄ W BUDYNKU
W domu jednorodzinnym opłaca się
zainwestować we własną instalację do
podlewania ogrodu. Natomiast nie jest
zwykle opłacalne zaopatrywanie całego
domu w wodę z własnej studni.
lają na zmniejszenie zużycia wody, jednocześnie
zapewniając nam komfort kąpieli. Pożytecznym
urządzeniem w tym zakresie są też toaletowe
spłuczki dwuprzyciskowe lub z funkcją „stop”,
które pozwalają znacznie ograniczyć ilości wody
wykorzystywanej do spłukiwania sedesu. Jest to
o tyle ważne, że w ogólnym bilansie woda zużywana
w toaletach stanowi około 30% .
Wszystkie te urządzenia oczywiście kosztują, ale
można je zaliczyć do bezinwestycyjnego sposobu
zmniejszania zużycia wody, w tym sensie, że są już
standardem, a ich „nieoszczędne” modele tej samej
klasy kosztują praktycznie tyle samo.
Wygodnym, ale też oszczędzającym wodę urzą-
dzeniem są zmywarki – oczywiście, jeśli tylko nie
używamy ich do umycia dwóch kubków i trzech
talerzy.
Warto też wspomnieć o istotnym dla ograniczenia
zużycia wody urządzeniu, na które trzeba jednak
wydać dodatkowe pieniądze. Jest nim regulator
ciśnienia, który pozwoli zmniejszyć ciśnienie wody
z na przykład 6 atmosfer w wodociągu do zupełnie
wystarczających w domowej instalacji 2 atmosfer.
Mniejsze ciśnienie w przewodach oznacza mniej
wypływającej wody po każdy podniesieniu uchwytu
baterii. Warto więc to zrobić, zwłaszcza że taki
regulator kosztuje bardzo niewiele.
INWESTYCJE OPŁACALNE
W domu jednorodzinnym opłaca się z pewnością
zainwestować we własną instalację do podlewania
ogrodu. Podlewanie rabat i trawników wodą pitną
– pomijając, że nie jest to zbyt moralne – kosztuje
sporo, nawet wtedy, gdy zamontujemy ogrodowy
podlicznik i nie będziemy płacić za odprowadzenie
ścieków.
Dlatego, nie tylko wtedy, gdy mamy duży ogród i pla-
nujemy wyposażyć go w instalację automatycznego
podlewania, warto pomyśleć o zrobieniu własnej
studni. Może być to studnia wiercona lub – droższa,
ale skuteczniejsza – głębinowa. Koszt podlewania
ogrodu taką wodą jest niższy niż tą z wodociągu,
dzięki czemu nasza inwestycja zwróci się bardzo
szybko – oczywiście tym szybciej, im większy mamy
ogród. Do tego nie zużywamy do podlewania ogród
wody pitnej, która, nawiasem mówiąc, wcale nie
jest roślinom do szczęścia potrzebna.
Natomiast nie jest zwykle opłacalne zaopatrywanie
całego domu w wodę z własnej studni. Jej uzdatnia-
nie przeważnie kosztuje bardzo dużo, a używanie jej
w stanie naturalnym może okazać się niekorzystne
nie tylko dla naszego zdrowia, ale także dla domowej
instalacji wodnej.
INWESTYCJE NIEOPŁACALNE
Nawet jeśli niektórzy uważają, że woda już teraz
kosztuje dużo, to w domu jednorodzinnym zużywa
się jej relatywnie na tyle mało, że większe inwestycje
w oszczędzanie wody po nie są prostu opłacalne.
Pierwszą z takich instalacji jest cyrkulacja ciepłej
wody. Dzięki niej zaraz po odkręceniu kranu leci
ciepła woda, więc w oczekiwaniu na nią, zimna nie
spływa do kanalizacji. Jednak, żeby to osiągnąć, prze-
wody doprowadzające ciepłą wodę do punktów
odbioru muszą być podwójne, w zasobniku należy
stale podgrzewać wodę, żeby pokryć straty ciepła
oraz trzeba zapłacić za prąd do pompy, która
wymusza jej krążenie w instalacji.
Wydatki te są niewspółmierne do korzyści, bo ze
względu na małe średnice przewodów we współcze-
snych instalacjach, bez cyrkulacji ciepła woda napływa
do nawet odległej baterii już po chwili, więc jej straty
z tego powodu są niewielkie. Ważniejsze jednak,
że oszczędzając w ten sposób wodę, wyrządzamy
większe szkody środowisku, zużywając niepotrzebnie
energię cieplną pochodzącą z prądu, gazu lub węgla.
Innym polecanym rozwiązaniem do oszczędzania
wody jest instalacja dualna, w której ścieki z umy-
walek, pryszniców, wanien i pralek, po wstępnym
oczyszczeniu, są używane w postaci tzw. wody szarej
przede wszystkim do spłukiwania toalet. Wymaga to
zrobienia (dosłownie) podwójnej instalacji, ponieważ
zawsze może się zdarzyć, że albo zabraknie wody
szarej i toalety trzeba będzie spłukiwać czystą, albo
będzie jej za dużo i nadmiar trzeba będzie odprowa-
dzić bezpośrednio do kanalizacji. Do działania takiej
instalacji potrzebny jest oczywiście dodatkowy zbior-
nik na wodę szarą z filtrem i pompą, która przetłoczy
wodę do toalet. Przy obecnych cenach wody trudno
liczyć, że taka instalacja w domu jednorodzinnym
zwróci się kiedykolwiek. Chyba że mieszka w nim
rodzina wielodzietna i wielopokoleniowa…
Jeszcze mniej opłacalna jest inwestycja w wyko-
rzystanie deszczówki, nawet tylko wtedy, gdy
zamierzamy tę wodę zużywać jedynie do podle-
wania ogrodu. Żeby to miało sens, potrzebny jest
duży zbiornik, którego lokalizacja na działce, także
pod ziemią, wcale nie jest taka prosta. Ponieważ
podczas ulewnych deszczów może się on szybko
napełnić, musi istnieć możliwość odprowadzania
z niego nadmiaru wody. Oczywiście, gdy nastanie
susza, możemy za pomocą prostej pompy pod-
lewać z niego ogród, ale jeśli potrwa ona nieco
dłużej, i tak musimy przejść na wodę z wodociągu.
W sumie więc trudno liczyć na zwrot wydatków
inwestycyjnych. Znacznie sensowniej jest zrobić
własną studnię do podlewania trawników i rabat.

Oczywiście domu nie buduje się co roku, więc
instalacje, w które go wyposażymy, będą funkcjo-
nowały przez co najmniej kilkanaście lat. Trudno
jednak sądzić, by ceny wody wzrastały w tym czasie
tak gwałtownie, że montaż niektórych wymienio-
nych instalacji mógłby się okazać opłacalny. Należy
raczej sądzić, że zanim zwrócą się wydane na nie
pieniądze (a nie należy zapominać o kosztach konser-
wacji i napraw), one same zużyją się już technicznie
i trzeba je będzie wymienić na nowe, być może
bardziej nowoczesne i efektywne.
51

MATERIAŁY DO WYKONANIA
INSTALACJI WODOCIĄGOWYCH
Fot. Flickr.com, Andy Putnam
W BUDYNKACH
Systemy instalacji wodociągowo-kanalizacyjnej powinny spełniać podstawowe warunki w zakresie
projektowania, wykonania i gwarancji poprawnego działania.
W zakresie projektowania systemy instalacji wodo-
ciągowo - kanalizacyjnej powinny:
 opierać się na programie komputerowym
i zawierać wykaz materiałów i kalkulację cen;
 dzięki niewielkim wymiarom dawać się łatwo
wpasować we wszystkie projektowane aran-
żacje pomieszczeń sanitarnych;
 w zależności od potrzeb łączyć się ze sobą;
 umożliwiać daleko idące rozdzielenie konstruk-
cji budynku i instalacji;
 zawierać przyłącza i wyposażenie mocujące,
powszechnie dostępne elementy wyposażenia
sanitarnego oraz być wystarczająco wytrzymałe;
 umożliwiać montaż armatury i przyborów
przeznaczonych do wmontowania w ściany;
 zawierać materiały i armaturę, umożliwiające
izolację cieplną i przeciwwilgociową ułożonych
przewodów;
 umożliwiać zastosowanie dowolnego rodzaju
okładziny ścian w pomieszczeni i stwarzać
w tym względzie daleko idące ułatwienia.
W zakresie przygotowania i wykonawstwa robót
powinny:
 składać się z możliwie najmniejszej liczby części;
 zawierać wszystkie materiały pomocnicze do
montażu ( mocowania, połączenia itd.);
52
RAPORT
opracowanie: { Florian Piechurski }
 eliminować potrzebę wykonywania bruzd
i otworów;
 mieć stałe usytuowanie wysokościowe;
 umożliwiać szybkie i łatwe wiercenie, piło-
wanie, cięcie i mocowanie na śruby z dużą
dokładnością;
 umożliwiać łatwe połączenie z pionami wo-
dociągowymi w przewidzianych miejscach;
 redukować do minimum pomocnicze prace
budowlane;
 zawierać prostą i zrozumiałą instrukcję
montażu.
W zakresie użytkowania elementy systemu powinny:
 umożliwiać optymalny odstęp pomiędzy przy-
borami sanitarnymi;
 dopuszczać zróżnicowaną wysokość mon-
tażową przyborów zawieszonych na ścianie;
 zapewnić łatwość demontażu przy później-
szych pracach modernizacyjnych.
W zakresie gwarancji systemy powinny:
 zapewniać wystarczającą ochronę przeciw
korozji wewnętrznej i zewnętrznej;
 być odporne na wnikanie wilgoci i stwarzać
możliwości efektywnej izolacji przeciwwilgo-
ciowej;
 pełniać wymagania nowoczesnych, powszech-
ZARZĄDZANIE WODĄ W BUDYNKU
nie uznawanych zasad techniki, norm i prze-
pisów;
 dawać użytkownikowi gwarancję producenta
za pośrednictwem wykonawcy.
Przy ocenie oddziaływania instalacji wodociągowo-
-kanalizacyjnych na budynek należy stale pamiętać
o następującej podstawowej zasadzie:
Przez umieszczenie instalacji i armatury w budynku
nie mogą być obniżone, lub wręcz postawione pod
znakiem zapytania, wymagania zawarte w przepi-
sach prawa i uznanych zasadach techniki, dotyczące
budynku, jego statyki, ochrony przed hałasem, ochrony
przeciwpożarowej i izolacji cieplnej.
ROZWIĄZANIA INSTALACJI
WODOCIĄGOWYCH
Instalacje wodociągowe mogą być projektowane i
wykonane z różnych materiałów, w zależności od
aranżacji, rozmieszczenia przyborów sanitarnych
rodzaju konstrukcji obiektu i jego funkcji. Rozprowa-
dzenie wody do poszczególnych punktów czerpal-
nych za pomocą rur i kształtek może być wykonane
na wiele sposobów – na etapie projektowania i
wykonania należy uwzględniać ich wady i zalety
 RAPORT ZARZĄDZANIE WODĄ W BUDYNKU

Tabela 1. Rozwiązania instalacji wodociągowych

rozwiązanie Instalacja z rozprowadzeniem trójnikowym Instalacja z rozprowadzeniem w systemie rozdzielaczowym

opis Doprowadzenie wody do punktów czerpalnych wykonywane

Woda do punktów czerpalnych (poszczególnych przyborów)
jednym lub kilkoma przewodami poziomymi,
doprowadzana jest oddzielnymi przewodami. Wymaga zabudowy
z zabudowanymi na tym przewodzie trójnikami z podejściami
rozdzielcza z podejściami do poszczególnych przyborów.
do poszczególnych przyborów.

cechy � prosty i tani; � łatwe i szybkie wykonanie;

� rury mogą być układane w posadzce lub bruzdach ścien-
nych- podtynkowo i natynkowo;
� czasochłonny w wykonaniu;
� wymagane duże ciśnienie dyspozycyjne;
� pobór wody w kolejnym z przyborów powoduje spadek
ciśnienia na pierwszych przyborach
po drodze przepływu.
� zapewnia stabilne ciśnienie na wylocie z punktu
czerpalnego;
� umożliwia odcięcie każdego przyboru bez zakłócania pracy
pozostałych;
� kosztowny;
� wymaga użycia rozdzielaczy zabudowywanych
zazwyczaj w szafce podtynkowej lub natynkowej.

Możliwe jest też wykonanie rozwiązań pośrednich:
 Instalacja z rozprowadzeniem w systemie
pierścieniowym:
▪▪ system zasilany jest z rozdzielacza dwu-
portowego;
▪▪ armatura czerpalna podłączana jest po-
dejściem równoprzelotowym;
▪▪ zalecana w przypadku bardzo bogatego
wyposażenia sanitarnego i równocze-
snego braku miejsca na rozprowadzanie
rozdzielaczowe (np. płyta ogrzewania
podłogowego);
▪▪ zasilanie każdego z punktów z dwóch
stron wyrównuje rozkład ciśnienia, nawet
w przypadku równoczesnego korzystania
z kilku punktów czerpalnych;
▪▪ kosztowna, rzadko stosowana.
 Instalacja z rozprowadzeniem w systemie
rozdzielaczowi – trójnikowym:
▪▪ mutacja rozprowadzenia rozprowadze-
nia rozdzielaczowego i trójnikowego;
▪▪ stosowana przy przyborach, których rów-
noczesne stosowanie jest mało prawdo-
podobne, np. miska ustępowa i bidet;
▪▪ część przyborów podłączona jest
z jednego podłączenia przez trójnik.
MATERIAŁY W INSTALACJACH
WODOCIĄGOWYCH
Materiały stosowane w instalacjach wodociągowych
powinny posiadać znak B lub CE, świadectwo zgod-
ności z PN lub EN, a w przypadku braku normy
wyrób musi uzyskać Aprobatę Techniczną (PL lub
EU), która określa możliwości zastosowania go
w budownictwie.
Materiały wykorzystywane do projektowania i wy-
konywania instalacji wody zimnej i ciepłej nie mogą
negatywnie oddziaływać na zdrowie! Muszą mieć
świadectwo PZH, które jest badaniem wpływu
danego materiału na zdrowie człowieka.
Wybierając materiał, z którego ma być zbudowana
instalacje wodociągowe, należy zwrócić uwagę na:
 walory eksploatacyjne rur – oddziaływanie
na wodę do picia,
 wytrzymałość konstrukcyjną PN (SDR),
 podatność na obciążenia i uszkodzenia,
 łatwość montażu: pracochłonność wyko-
nania połączeń, ciężar rur,
 cenę materiału i złączek, zakres oferty tech-
niczno-asortymentowej,
 łatwość wymiany elementów, możliwość re-
nowacji (wymiany).
 Ogólnie, materiały można podzielić na meta-
lowe i z tworzyw sztucznych.
MATERIAŁY METALOWE
Do grupy tej należą systemy stalowe i miedziane.
Do zalet instalacji metalowych zaliczyć można m.in.:
sztywność pozwalającą na montowanie małej liczby
podpór, odporność na uszkodzenia mechaniczne,
mały współczynnik rozszerzalności liniowej oraz
odporność na promieniowanie ultrafioletowe.
Natomiast do wad zalicza się: niską odporność na
korozję, brak odporności na prądy błądzące, niskie
tłumienie fal akustycznych i drgań, dużą chropowa-
tość bezwzględną wzrastającą w okresie eksploatacji,
duże przewodnictwo cieplne, znaczną czasochłon-
ność prac montażowych (gwintowanie, lutowanie),
inkrustację (zarastanie rur produktami korozji lub
węglanu wapnia).
Stal. Rury instalacyjne produkuje się ze szwem i bez
szwu. Rury stalowe w celu zabezpieczenia przed
korozją pokrywa się zewnętrznie i wewnętrznie
ochronną warstwą cynku stosując metodę zanurze-
niową (tzw. ocynkowanie ogniowe). Ze względu
na grubość powłoki cynkowej wyróżnia się dwie
odmiany rur stalowych:
 rury dla instalacji zimnej wody z powłoką
cynkową max. 50 μm (400 g/m2);
 rury dla instalacji ciepłej wody użytkowej
z powłoką cynkową o grubości 85 μm.
Powłoki cynkowe należą do powłok anodowych,
tj. wykazują potencjał elektrodowy bardziej ujemny
w stosunku do potencjału chronionego metalu.
Oznacza to, że w przypadku mechanicznego uszko-
dzenia powłoki i zaistnienia procesu korozyjnego nie
następuje niszczenie metalu podłoża, ale powłoki
– koroduje cynk, a nie stal.
Produkowane są rury i kształtki w zakresie 1/2”- 4”
(15-100 mm)
W instalacjach wodociągowych, do łączenia rur
stosuje się połączenia gwintowane - koniec od-
powiednio przyciętej rury gwintuje się na miejscu
gwintem rurowym stożkowym oraz złączki
z gwintem fabrycznym wewnętrznym cylindrycz-
nym. Kształtki wykonywane są ze stali ocynkowanej
lub żeliwa ocynkowanego ciągliwego. Zmianę kie-
runku, odgałęzienia, zmianę przekroju czynnego wy-
konuje się za pomocą łączników z żeliwa ciągliwego.
Stal nierdzewna. Jakość materiału:
 stal nierdzewna wg EN 10088, materiał
1.4401;
53

 zawartość molibdenu min. 2,2% (2,0%);
 rury i złączki jasno wyżarzane, bez przebarwień
nalotowych;
 szew rury rekrystalizowan.
Rury ze stali nierdzewnej są łączone przez zapra-
sowywanie. Sposób łączenia opiera się na zaci-
śnięciu nasuniętej kształtki na bosym końcu rury
przy pomocy elektronarzędzia ze specjalną głowicą.
Szczęki głowicy, zaciskając się, wykonują dwa rzędy
wgnieceń, regularnie rozmieszczonych po obu stro-
nach uszczelki
Miedź. Rury instalacyjne wykonuje się jako ciągnione
bez szwu ze stopu miedzi odtlenionej fosforem
o zawartości czystej miedzi min. 99,9% i pozosta-
łości fosforu w granicach 0,015-0,04%. Do wyko-
nywania instalacji stosuje się rury w stanie twardym
w zakresie średnic DN 15-167mm. Łączenie rur
miedzianych odbywa się za pomocą lutowania ka-
pilarnego, złączek rozłącznych i zaciskania.
Lutowanie oparte jest o proces zasysania kapilarne-
go i jest funkcją wielkości szczeliny między bosym
końcem rury a kielichem kształtki. Dlatego tak ważne
jest, by wymiary te były zachowane, a w szczelinie
kapilarnej nie było żadnych zanieczyszczeń!
Na korozję, z punktu widzenia wykonania i rodzaju
połączeń, mogą wpływać m.in.:
 podwyższenie temperatury ścianki rury (łącz-
nika) powyżej 400ºC powoduje defekty war-
stewki tlenowej miedzi;
 wycieki topnika do lutowania miękkiego na
wewnętrzną powierzchnię przewodu (korozja
przebiega na granicy pasm topnika);
 cząstki stałe instalacji, których obecność
spowodowana jest nieprawidłowościami
w wykonaniu i eksploatacji (obecność wiórów,
rdzy, zgorzeliny, piasku) lub w wyniku osadów
pochodzących z przewodu zasilającego.
Należy zaznaczyć, że w instalacjach z rur miedzia-
nych połączenia rozłączne powinny być stosowane
tylko w połączeniach z armaturą i urządzeniami
oraz do łączenia rur miedzianych z rurami z innych
tworzyw.
Obecnie równolegle stosowane są kształtki do
zaprasowywania z uszczelkami elastomerowymi
systemu Złączki wykonane są z miedzi, mosiądzu
i brązu z uszczelką elastomerową umieszczoną
w rowku. Wykonanie połączenia polega na wsu-
nięciu rury do oporu i zaciśnięciu za pomocą zaci-
skarki elektrycznej z odpowiednią głowicą. Głowice
54
RAPORT
produkowane są w rozmiarach odpowiednich dla
danej średnicy. Technologia zaciskowa umożliwia
szybki i niezawodny montaż. Dzięki łączeniu rur
i kształtek na zimno instalacja jest trwała i szczelna,
zaś podczas modernizacji lub naprawy instalacji nie
trzeba zapewniać dodatkowych środków ochrony
MATERIAŁY Z TWORZYW SZTUCZNYCH
Tworzywa sztuczne są to materiały, których pod-
stawowym składnikiem są wielkocząsteczkowe
związki organiczne (polimery) otrzymywane
w wyniku reakcji (polireakcji, polimeryzacji, po-
likondensacji) organicznych związków niskoczą-
steczkowych (monomerów). Polimery, jako związki
wielkocząsteczkowe, charakteryzują się znacznie
korzystniejszymi własnościami mechanicznymi niż
związki niskocząsteczkowe. Otrzymany polimer
przyjmuje nazwę monomeru z dodaniem przed-
rostka poli- (np. polipropylen).
W instalacjach wodociągowych stosowane są dwa
typy tworzyw termoplastycznych, tj. tworzywa po-
liwinylowe i poliolefiny.
W grupie tworzyw poliwinylowych stosowane są
następujące rodzaje tworzyw: polichlorek winylu
nieplastyfikowany (PVC, PVC-U), chlorowany
polichlorek winylu (CPVC, PVC-C).
W grupie poliolefin stosowane są: polietylen średniej
gęstości (PE-MD), polietylen wysokiej gęstości (PE-
HD), polietylen wysokiej gęstości sieciowany (PEX,
VPE), polipropylen (PP), homopolimer polipropyle-
nu (PP-H), kopolimer polipropylenu (PP-Co) oraz
polibutylen (PB).
Podane symbole tworzyw są oznaczeniami pod-
stawowymi. W praktyce używanych jest więcej
symboli, co jest następstwem wprowadzania symboli
firmowych.
W wyrobach instalacyjnych w jednym często
wyrobie występują połączenia różnych rodzajów
tworzywa i innych materiałów, np. metalowych
wkładek, taśm (systemy wielowarstwowe). Przy-
kładem mogą być rury wielowarstwowe, składają-
ce się najczęściej z wewnętrznej warstwy PEX lub
PE-HD, środkowej warstwy z taśmy aluminiowej
i zewnętrznej warstwy również z PEX lub PE-HD
– AlPEX oraz systemy PP z wkładką aluminiową
– PP stabi lub z wewnętrzną warstwą szkła siekanego –
PP stabi glas. Innym przykładem są łączniki z tworzyw
z zatopionymi wkładkami (wtopkami) mosiężnymi z
gwintami. Nie zmienia to jednak charakteru wyrobu
jako elementu instalacji rurowej z tworzywa.
ZARZĄDZANIE WODĄ W BUDYNKU
Fot. Flickr.com, Boombesoom
Do zalet instalacji z tworzyw sztucznych można
zaliczyć m.in.: odporność na korozję, odporność
na prądy błądzące, dobre tłumienie fal akustycznych
i drgań, bardzo małą chropowatość powierzchni we-
wnętrznych, złe przewodnictwo cieplne, nie osadza-
nie się kamienia na wewnętrznych powierzchniach
rur, konsekwencją czego jest niezmienność średnicy
rur w trakcie eksploatacji instalacji.
Do wad zaliczyć można m.in.: stosunkowo małą
sztywność wymagającą większej liczby podparć,
brak odporności na przypadkowe lub zamierzo-
ne uszkodzenia mechaniczne, duży współczynnik
rozszerzalności liniowej, brak odporności na pro-
mieniowanie UV.
Zasady prowadzenia instalacji wodociągowych
z tworzyw sztucznych nie odbiegają od zasad obo-
wiązujących w instalacjach metalowych. Dodatkowo,
przy wykonywaniu instalacji należy zwrócić szczegól-
ną uwagę na sposób mocowania rurociągów oraz
kompensację wydłużeń termicznych.
Przewody z tworzyw mogą być prowadzone na
wierzchu ścian (natynkowo), pod tynkiem, w war-
stwie wlewki w posadzce, w bruzdach, w kanałach
instalacyjnych.
Instalacje z tworzyw powinny być prowadzone w
odległościach bezpiecznych od źródeł ciepła np.
rurociągów ciepłej wody lub grzewczych, a gdy jest
to niemożliwe należy je izolować.
W przypadku prowadzenia instalacji w pomiesz-
czeniach nie ogrzewanych oraz w bruzdach ścian
 RAPORT ZARZĄDZANIE WODĄ W BUDYNKU
Projektując i wykonując instalację
wodociągową, należy zawsze
uwzględnić różnorodne cechy materiału
zewnętrznych należy przewody izolować w celu
ochrony ich przed zamarzaniem.
Polichlorek winylu PVC (nieplastyfikowany),
stosowany do produkcji rur i kształtek, odznacza się
małym ciężarem właściwym, dużą trwałością, wy-
trzymałością mechaniczną, odpornością na korozję
oraz media chemiczne. Rury i łączniki ciśnieniowe z
PVC umożliwiają przesyłanie zimnej wody i innych
mediów płynnych w temp. do 40ºC. Średnice
zewnętrzne, zarówno rur grubościennych, jak i cien-
kościennych, odpowiadają wymiarom zewnętrznym
rur stalowych ocynkowanych w systemach calowych
½”- 6” oraz średnicy zewnętrznej w systemach
metrycznych 16- 315 mm.
Chlorowany polichlorek winylu CPVC, poza
zwiększoną odpornością temperaturową i chemicz-
ną, ma prawie takie same właściwości jak PVC.
Rury i złączki z chlorowanego polichlorku winylu
przeznaczone są zimnej i ciepłej wody użytkowej.
Łączenie rur PVC i CPVC przebiega za pomocą od-
powiednich kształtek umożliwiających wsunięcie
rury „na sucho” – w odróżnieniu od kształtek
do połączeń zgrzewanych. Kształtki do łącze-
nia wykonane są z tego samego materiału, co
łączona rura. Klejenie polega na agresywnym
działaniu kleju na powierzchnię podłoża, dzięki
czemu wprowadzone w stan o dużej lepkości
powierzchnie łączą się w sposób trwały. Proces
utwardzania spoiny polega na odparowaniu roz-
puszczalnika. Agresywne działanie kleju powo-
duje w procesie dyfuzji rozmycie spoiny i zanik
ostrych granic bosego końca rury i kielicha, co
instalacyjnego.
zapewnia bardzo dużą szczelność i wytrzymałość
na rozerwanie.
Systemy do instalacji ciepłej wody jako kształtkę
przejściową proponują użycie śrubunku z krótkim
odcinkiem z rury CPVC, który wklejany jest w rurę z
tworzywa, stanowiącą element naszej instalacji. Inne
proponowane złączki dla PVC i CPVC to złączki
przejściowe z mosiądzu i brązu. Są to złączki z pier-
ścieniem zaciskowym z mosiądzu do przytrzymania
rury oraz uszczelką O-ring do uszczelnienia.
Polipropylen PP powstaje w procesie polimery-
zacji i kopolimeryzacji umożliwia poprawę udar-
ności w niższych temperaturach. Przeważnie na
rury do instalacji wodociągowych stosowany jest
kopolimer randomowy oznaczany jako PP3 lub
PP-R wyróżniający się najwyższą elastycznością,
największą trwałością i dobrą zgrzewalnością. W in-
stalacjach PP stosowany jest do wody zimnej i ciepłej
wody użytkowej. Produkowane są systemy rur PN
10,16,20 i kształtek PN20 w zakresie średnic DN
16-125 mm. PP we wszystkich odmianach może być
łączony poprzez polidyfuzyjne zgrzewanie mufowe
lub elektrooporowe. Proces zgrzewania polega na
trwałym zespoleniu łączonych powierzchni obu
elementów i powstaniu jednorodnej warstwy ma-
teriału. Stąd metodę fuzji termicznej często definiuje
się zależnością „1+1=1”, oznaczającą, że z dwóch
łączonych elementów powstaje jeden. Zgrzewanie
elektrooporowe polega na zastosowaniu specjalnej
kształtki, stanowiącej jednocześnie element łączący,
z zatopionym w niej oporowym przewodem grzej-
nym. Ocena poprawności połączenia ogranicza się
do wizualnej oceny wałeczka tworzywa na krawędzi
mufy. W obu przypadkach poprawnie wykonane
złącze wykazuje zatarcie krawędzi między kształt-
ką a bosym końcem rury brak pęcherzy i zanie-
czyszczeń. Kształtki przejściowe zgrzewane mają
gwinty metalowe zapewniające dobre i szczelne
połączenia o dobrej stabilności. Umożliwia to stabilny
montaż zaworów, wodomierzy oraz przejście na
inny materiał. We wszystkich przypadkach należy
uwzględnić wydłużenie termiczne przewodów i sto-
sować zasady montażu. Dodatkowo poza podanymi
sposobami kompensacji wydłużeń (samokompensa-
cja, kompensatory U-kształtowe) stosować można
kompensator pętlowy.
Polibutylen PB stosowany jest do wody zimnej
i ciepłej wody użytkowej. Elastyczność rury z PB
sprawia, że może być ręcznie gięta w łuk o promie-
niu 8 średnic zewnętrznych, dzięki czemu możliwe
jest minimalizowanie potencjalnie słabych punktów,
jakimi są połączenia, a tym samym daje możliwość
oszczędzenia czasu realizacji instalacji i ilości złączek.
Rury dostępne są w zwojach jak i w odcinkach
prostych. PB może być łączony przez zgrzewanie
polidyfuzyjne, połączenia zaciskowe, połączenia
wciskowe.
Połączenie obciskane opiera się o zastosowanie
odpowiednio karbowanej końcówki w kształtce
miedzianej lub stali nierdzewnej, którą wkłada się
do do rury i obciska, za pomocą specjalnej ściskarki
o danej średnicy lub z wymiennymi wkładkami.
Poszczególne połączenia zaciskowe różnią się
konstrukcją w zależności od systemu. Proponuje
się również łączniki zaciskowe, które składają się
z metalowej wkładki usztywniającej, nakrętki kaptu-
rowej, pierścienia zaciskowego, łącznika z gwintem
zewnętrznym. Elementy te wykonane są z poli-
butylenu. Pierścień zaciskowy dociskany nakrętką
kapturową daje szczelne i pewne połączenie. PB,
podobnie jak PP, można też zgrzewać polidyfuzyj-
ne, tu także stosuje się kształtki elektrooporowe.
Połączenia wciskowo-zaciskowe oferowane są
w dwóch wersjach: nierozbieralnej oraz rozbieralnej,
pozwalającej na ponowne wykorzystanie. Przed
wykonaniem połączenia należy w końcówkę rury
włożyć tuleję ze stali nierdzewnej zapewniającą
kołowy przekrój rury. Złączka po zamontowaniu
pozwala na obrót wokół rury o 360º, nawet przy
pracującym systemie.
We wszystkich przypadkach należy stosować zasady
montażu przewidziane przez producenta. W przy-
padku instalacji z PB nie trzeba stosować dodatko-
wej kompensacji, gdyż elastyczność przewodów
55

i odporność na odkształcenia redukują powstające
naprężenia.
Polietylen sieciowy PEX, dzięki swojej strukturze
materiałowej, zapewnia znakomite parametry fizycz-
ne, chemiczne i mechaniczne. Z tego względu rury
PEX znalazły szerokie zastosowanie w budownic-
twie. Dodatkowe zalety rur PEX to: pamięć kształ-
tu, bardzo wysoka odporność na uderzenia, gięcia
oraz siły rozciągające, zdolność samokompensacji
wydłużeń cieplnych.
Struktura PEX wymusza konieczność stosowania
zaciskowych złączek gwintowanych lub złączek
wsuwanych zaprasowywanych. Zaciskowe złączki
gwintowane dają połączenie rozłączne, które można
łatwo rozebrać i ponownie połączyć. Konstrukcja
tego połączenia opiera się na zaciśnięciu pierścienia
wokół bosego końca rury przez skręcanie z sobą
nagwintowanych części korpusu złączki. Do wnętrza
bosego końca rury wkłada się metalową wkładkę
usztywniającą lub specjalną końcówkę. Złączki
wsuwane zaciskowe z obrączkami zaciskowymi
są połączeniami nierozłącznymi. Idea połączenia
opiera się na wsunięciu do rozkielichowanego końca
rury złączki o karbowanej końcówce, a następnie
wciśnięcie pierścienia na końcówkę złączki przy
pomocy specjalnego urządzenia – ręcznego lub
mechanicznego.
Innym rozwiązaniem jest połączenie zimno roz-
szerzalne Quick&Easy. Polega ono na ucięciu rury
prostopadle nożycami, a następnie na założeniu
pierścienia z PEX. Za pomocą odpowiedniego
narzędzia rozszerzamy rurę wraz z pierścieniem.
Nakładamy rozwartą rurę na łącznik. W kilka sekund
rura PEX i pierścień Q&E obkurczą się, tworząc
pewne i szczelne połączenie. Złącze jest gotowe do
próby ciśnieniowej już po 30 minutach.
Szczelność określamy przez próbę ciśnienia. Do
przejścia na inne tworzywo dzięki swej konstrukcji
dobrze nadają się złączki zaciskowe gwintowane.
Nie wymagają one dodatkowych zabiegów gdyż
można je bezpośrednio łączyć na przykład ze
z gwintowaną armaturą.
Rury wielowarstwowe PE/Al/PEX składają się
najczęściej z wewnętrznej warstwy PEX lub PERT,
środkowej warstwy z taśmy aluminiowej i zewnętrz-
nej warstwy z PEX lub PE-HD. Warstwa aluminium
może być zgrzewana na zakładkę lub doczołowo.
Rury wielowarstwowe w instalacjach stosowane są
do zimnej i ciepłej wody użytkowej. Zestawienie
wysokiej jakości tworzywa sztucznego - PEX - i alu-
56
RAPORT
minium łączy zalety systemów rurowych z tworzyw
sztucznych i metalowych. Mocna warstwa aluminium
gwarantuje wysoką stabilność i nadzwyczajną wytrzy-
małość mechaniczną. System AlPEX jest odporny
na korozję i lekki, a jednocześnie jest stabilniejszy
i trwalszy niż inne systemy z tworzyw sztucznych.
Został przetestowany zgodnie z normą EN ISO
21003 i spełnia wszystkie popularne standardy. Ela-
styczne rury oraz szybka i niezawodna technologia
łączenia sprawiają, iż system jest wyjątkowo atrakcyjny
ekonomicznie.
W porównaniu do innych technologii oferuje
oszczędność do 20%, dzięki mniejszym nakładom
pracy oraz potrzebie stosowania mniejszej liczby
połączeń. Na rurach AlPEX można ręcznie lub za
pomocą giętarki wykonywać łuki, przy czym użycie
giętarki umożliwia uzyskanie minimalnego promienia
gięcia równego 5 średnicom zewnętrznym.
Rury wielowarstwowe łączone są za pomocą złączek
wciskowo-zaciskowych rozbieralnych i nierozbie-
ralnych.
Połączenie nierozbieralne otrzymuje się przez za-
ciśnięcie rury umieszczonej na złączce zaciskarką
mechaniczną lub ręczną. Złączki wykonane mogą
być jako mosiężne lub z brązu lub z tworzyw sztucz-
nych w obu przypadkach zawierają uszczelkę typu
„O-ring”. Niektóre typy połączeń zaprasowywanych
mają kształtki z dodatkową cienką rurą ze stali nie-
rdzewnej, która jest jednocześnie zaprasowywana
z rurą i złączką.
Do cięcia rur wielowarstwowych stosuje się przeci-
nak rolkowy, a w przypadku połączenia rozbieralnego
końcówkę wewnątrz kalibruje się i oczyszcza przy
użyciu trzpienia kalibrującego.
Połączenie rozbieralne powstaje przez dokręcenie
do oporu nakrętki na elemencie wkrętnym, dzięki
czemu uzyskuje się zaciśnięcie pierścienia złączki na
zewnętrznej warstwie rury.
Warunkiem poprawnego wykonania połączenia
wciskowo-zaciskowego jest zastosowanie właści-
wych, przewidzianych instalacją złączek i narzędzi.
Instalację z rur wielowarstwowych można łączyć
z instalacjami tradycyjnymi za pomocą złączek
z gwintem zewnętrznym lub wewnętrznym.
PORÓWNANIE WŁAŚCIWOŚCI
MATERIAŁÓW
Od przewodów wodociągowych wymaga się długo-
letniej wytrzymałości. W czasie eksploatacji powinny
ZARZĄDZANIE WODĄ W BUDYNKU
być wolne od korozji, wytrzymałe na ściskanie oraz
odporne chemicznie i termicznie. Dlatego też, pro-
jektując i wykonując instalację wodociągową, należy
zawsze uwzględnić różnorodne cechy materiału
instalacyjnego.
Wszystkie używane rury i kształtki muszą odpowiadać
normom i posiadać atesty. Dla każdego rodzaju
instalacji istnieją wiążące przepisy, których winien
przestrzegać zarówno projektant jak i instalator-
-wykonawca. Zawierają one ustalenia, w jaki sposób
konkretny materiał instalacyjny można stosować.
Dlatego rury i kształtki zawsze powinny być w sposób
widoczny oznaczone za pomocą znaku jakości
i numeru kontrolnego.
Istotnym czynnikiem wpływającym na właściwości
techniczne rur jest racjonalny sposób ich obróbki
i montażu. Rodzaj materiału wpływa na techniki
łączenia przewodów.
Tabela 2. Stosowane zwyczajowe techniki
łączenia
Rodzaj połączenia Materiał
Połączenia
Stal ocynkowana
gwintowane
Połączenia lutowane Miedź
Połączenia zaciskowe PB, PEX, AlPEX
Stal nierdzewna,
Połączenia wtłaczane
miedź, PEX, AlPEX
Połączenia
PVC, CPVC
chemiczne (klejone)
Połączenia
PP, PB
zgrzewane
Opisane materiały ze względu na rodzaj użytego
do ich produkcji surowca i zastosowaną technolo-
gię produkcji, znacznie się od siebie różnią – wła-
ściwościami mechaniczno-wytrzymałościowymi,
fizykochemicznymi i użytkowymi oraz żywotnością
(okresemniezawodnej eksploatacji).
Właściwości mechaniczno-wytrzymałościowe są
istotne dla odpowiedniej pracy instalacji wodociągo-
wych. Oznaczają odporność materiału na zniszczenie
więzi strukturalnych, wywołanych oddziaływaniem
czynników zewnętrznych, skutkiem których może
być nawet destrukcja w postaci trwałego naruszenia
spoistości materiału. W przypadku instalacji wodocią-
gowych tymi czynnikami są ciśnienie wewnętrzne,
temperatura wody, charakter ich oddziaływania na
materiał i czas eksploatacji.
 RAPORT ZARZĄDZANIE WODĄ W BUDYNKU

Miedź - zaprasowywanie. Fot. Viega Rury PVC-U. Fot. Nibco Rury PEX - zaciskanie. Fot. Viega Kształtki PB. Fot. Nueva Terrain

Tabela 3. Własności fizykochemiczne omawianych materiałów

Materiał
Własność Jedn.
Stal Miedź PVC CPVC PP PB PEX AlPEX
Gęstość g/cm3 7,850 8,930 1,410 1,570 0,895-0,912 0,910 0,940 0,930
Współczynnik przewodności
W/m K 58,2 305-339 0,22 0,16 0,13-0,24 0,23 0,41 0,45
cieplnej w temp. 20oC
Współczynnik rozszerzalności
10-4 1/K 0,11 0,17 0,52 0,62 1,5 1,3 1,4 0,26
liniowej
Współczynnik chropowatości mm 0,1-0,15 0,01 0,007 0,007 0,007 0,007 0.005 0,007
Wskaźnik tlenowy % - - 40 42 18 18 18 18-19
Temperatura zapłonu o
C - - 388 735 338 338 338 338 - 400

Tabela 4. Trwałość instalacji Tabela 5. Podstawowe systemy wykonania instalacji z różnych materiałów

Trwałość [lata]* Materiał System rozprowadzania

Materiał Instalacja wody Instalacja ciepłej stal ocynkowana, miedź
zimnej wody PVC, CPVC trójnikowy
Stal 10 – 30 5 – 20 PP
Miedź 20 – 60 10 – 20 PB, PEX trójnikowy, pierścieniowy,
Tworzywa sztuczne 30 – 60 25 – 40 rozdzielaczowy, rozdzielaczowo-
AlPEX
*Żywotność instalacji zależy od jej jakości, poprawności montażu -trójnikowy
i warunków eksploatacji (parametrów wody, ciśnienia, temperatury).

Z punktu widzenia montażu instalacji istotna wydaje PODSUMOWANIE

się wytrzymałość na zginanie. Duża wytrzymałość na
zginanie umożliwia stosowanie większych odstępów
w rozmieszczaniu podpór- mocowań. Z uwagi na
wytrzymałość na zginanie omawiane materiały można
ułożyć w następujący szereg:
PB < PEX < PP < PVC < CPVC < Al PEX <
miedź < stal
Duża wytrzymałość stanowi także pewny manka-
ment – ogranicza bowiem wykonywanie zmian
kierunku rury bez kształtek co jest możliwe przy
stosowaniu np. PEX , PB i AlPEX.
W zależności od potrzeb konstrukcyjnych brane są
pod uwagę również inne cechy wytrzymałościowe,
takie jak udarność, twardość, moduł sprężystości
w funkcji temperatury.
Różnice we własnościach i stosowaniu materiałów
przedstawiają tabele 3-5.
Należy podkreślić, że na rynku występujeduża róż-
norodność materiałów i bardzo wiele systemów do
wykonania instalacji wodociągowych, co pozwala na
optymalny wybór dla każdego konkretnego rozwiąza-
nia. Każdy z systemów przeznaczony do wykonania
instalacji spełnia wymagania prawne w kraju, ale dr inż..
wymagana jest także wiedza o jego możliwościach Florian Grzegorz
i ograniczeniach, jakie podaje konkretny producent. Piechurski
Najważniejszy dla niezawodnej eksploatacji jest pra-
widłowy montaż instalacji zgodnie z warunkami oraz
prawidłowe przeprowadzanie wymaganych prób Pracownik naukowy (docent) Instytutu
i badań na tym etapie. Inżynierii Wody i Ścieków Politechniki
Śląskiej w Gliwicach. Czynny
Należy zauważyć, że każdy z systemów instalacyjnych projektant w branży sieci, instalacji
ma pewne wady, jednak uwzględnienie ich na etapach i urządzeń sanitarnych. Organizator
projektowania i wykonania pozwala na niezawodną konferencji „Instalacje basenowe”
eksploatację instalacji wodociągowych w budynkach. i „Nowe technologie w sieciach
i instalacjach wodociągowo
kanalizacyjnych”. Autor 330 publikacji.
57

Fot. Bioquell
BAKTERIE LEGIONELLA W INSTALACJACH
CIEPŁEJ WODY WODOCIĄGOWEJ.
METODY DEZYNFEKCJI
Polskie prawo jasno stanowi, że ograniczanie zagrożenia bakteriami Legionella, związanego
z użytkowaniem budynków, należy do obowiązków ich zarządców i właścicieli. Nie podaje jednak
konkretnych sposobów, jak robić to racjonalnie i skutecznie.
Bakterie z rodzaju Legionella wywołują legionelozę,
która jest chorobą układu oddechowego człowieka.
Legioneloza może objawiać się zapaleniem płuc
(choroba legionistów) lub zachorowaniami grypo-
podobnymi (gorączka Pontiac). Zakażenie pałecz-
kami Legionella ma charakter inhalacyjny i występuje
w wyniku przedostania się do płuc skażonego ae-
rozolu wodno-powietrznego.
WYSTĘPOWANIE BAKTERII
Z RODZAJU LEGIONELLA
Bakterie Legionella występują powszechnie w śro-
dowisku naturalnym, w takich miejscach jak zbiorniki
wodne, kałuże, strumyki, wody termalne, wilgotna
gleba itp., ale w takiej  liczbie, że nie stwarza to
zagrożenia dla zdrowia ludzi. Problem pojawia się
wtedy, gdy nastąpi namnożenie się bakterii Legio-
nella w instalacjach i urządzeniach wodnych, które
wytwarzają aerozol wodno-powietrzny – takich jak
wieże chłodnicze, instalacje wodociągowe, instala-
cje klimatyzacyjne, baseny perełkowe, nawilżacze,
myjnie samochodowe, a także urządzenia medycz-
ne, np. inhalatory i turbiny dentystyczne. Część tych
instalacji i urządzeń stanowi wyposażenie techniczne
budynków.
Ograniczanie zagrożenia bakteriami Legionella,
związanego z użytkowaniem budynków, należy
58
RAPORT
opracowanie: { Bożenna Toczyłowska }
do obowiązków ich zarządców i właścicieli. Działania
mające na celu ochronę zdrowia użytkowników
powinny obejmować:
 zapobieganie skażeniu od początku użytko-
wania instalacji,
 zwalczanie skażenia, jeśli zostało potwierdzone
badaniami w kierunku wykrywania bakterii
Legionella,
 zapobieganie powtórnemu namnożeniu się
bakterii w instalacjach wodnych i urządzeniach.
ZAPOBIEGANIE I ZWALCZANIE
BAKTERII Z RODZAJU LEGIONELLA
W INSTALACJACH WODNYCH
W BUDYNKACH W ŚWIETLE
PRZEPISÓW PRAWA
Podstawowym krajowym aktem prawnym,
w którym mówi się o zagrożeniu bakteriami Le-
gionella jest ustawa z dnia 6 września 2001 o cho-
robach zakaźnych i zakażeniach (Dz. U. Nr 126,
poz. 1384).
Zgodnie z tą ustawą, legioneloza zaliczana jest do
chorób zakaźnych, które zostały wywołane przez
biologiczne czynniki chorobotwórcze, a które ze
względu na charakter i sposób szerzenia się stanowią
zagrożenie dla zdrowia publicznego. Ustawa nakłada
na właścicieli, posiadaczy lub zarządzających nieru-
ZARZĄDZANIE WODĄ W BUDYNKU
chomością obowiązek utrzymywania ją w należytym
stanie higieniczno-sanitarnym w celu zapobiegania
chorobom zakaźnym (a więc również legionelozie).
Drugim aktem prawnym, z którego wynika obo-
wiązek ograniczania zagrożenia bakteriami Legionella
w czasie użytkowania budynków, jest Rozporzą-
dzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 kwietnia 2005 r.
w sprawie szkodliwych czynników biologicznych
dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony
zdrowia pracowników zawodowo narażonych na
te czynniki (Dz. U. Nr 81, 2005, poz. 716, z póz.
zm.). Jako czynnik szkodliwy wymienione zostały
bakterie Legionella sp. oraz Legionella pneumophi-
la, które wywołują legionelozę, co zobowiązuje
pracodawców do ochrony zdrowia pracowników
zawodowo narażonych na te czynniki.
Kolejnym przepisem prawnym, który bezpośrednio
określa obowiązki zarządców i właścicieli budyn-
ków dotyczące zwalczania bakterii Legionella, jest
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 marca
2007 w sprawie jakości wody przeznaczonej do
spożycia przez ludzi (Dz. U. Nr 61, poz. 417).
W rozporządzeniu tym określono kryteria oceny
skażenia wody, tj. liczbę pałeczek Legionella sp.
[jtk /100 ml wody] oraz podano częstotliwość pobie-
rania próbek do kontroli skażenia, a także procedury
 RAPORT ZARZĄDZANIE WODĄ W BUDYNKU
postępowania w zależności od wyników badania
mikrobiologicznego. Obowiązek badania skażenia
i podejmowania działań w celu ograniczenia zagro-
żenia, określony tym rozporządzeniem, dotyczy
tylko instalacji ciepłej wody wodociągowej i tylko
w budynkach zamieszkania zbiorowego i zakładach
opieki zdrowotnej zamkniętej.
Nie ma szczegółowych przepisów ani wytycznych
dotyczących ochrony ludzi przed bakteriami Legio-
nella, określających kryteria zagrożenia oraz warunki
zwalczania skażenia, odnoszących się do ciepłej
wody wodociągowej w budynkach mieszkalnych
oraz wody w innych instalacjach wodnych i urzą-
dzeniach, takich jak instalacje zimnej wody wodocią-
gowej, instalacje klimatyzacji, chłodzenia, fontanny,
z wyjątkiem wody basenowej (Wytyczne Głów-
nego Inspektora Sanitarnego w sprawie
wymagań jakości wody i warunków sanitar-
no-higienicznych na pływalniach. Warszawa,
październik 2014).
Obowiązek ochrony zdrowia ludzi przed bakte-
riami Legionella namnażającymi się w instalacjach
wodnych w budynkach wynika także z przepisów
prawa budowlanego.
Ustawa Prawo budowlane nakazuje, aby obiekty bu-
dowlane tak projektować, wykonywać i użytkować,
aby spełnione były wymagania podstawowe, w tym
wymaganie nr 3 dotyczące ochrony zdrowia ludzi
(Ustawa z dnia 7 lipca 1994r. Prawo budowlane,
tekst jednolity Dz.U. z 2006r. nr 156, poz. 1118
z póź. zm.).
W sprawie sposobu zapewnienia, że wymagania
podstawowe zostaną spełnione, ustawa delegu-
je do rozporządzeń wykonawczych, do których
zalicza się Rozporządzenie Ministra Infrastruktury
z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki
i ich usytuowanie (Dz. U. 2002, Nr 75, poz. 690
z późniejszymi zmianami) oraz Rozporządzenie
Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia
16 sierpnia 1999 r. w sprawie warunków technicz-
nych użytkowania budynków mieszkalnych (Dz. U.
z 1999 r., nr 74, poz. 836 z późn. zm.)
Od 2002 roku obowiązuje znowelizowane rozpo-
rządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim
powinny odpowiadać budynki, w którym znajdują
się zapisy, zamieszczone w celu zapewnienia, że
w instalacjach ciepłej wody nie powstaną warunki
sprzyjające namnażaniu się bakterii z rodzaju Legionel-
la. Zalecenia dotyczące projektowania obejmują takie
zagadnienia jak: stosowanie materiałów odpornych pisy budowlane, łącznie z ustawą o chorobach
na korozyjne oddziaływanie wody, zabezpieczenie zakaźnych, w stopniu wystarczającym stanowią,
przed zanieczyszczeniem w wyniku przepływu że zarządcy / właściciele budynków mają obowią-
zwrotnego, zapewnienie właściwej temperatury zek podejmowania działań w celu zapobiegania
ciepłej wody (nie mniej niż 60oC w punkcie wprowa- namnażaniu bakterii z rodzaju Legionella oraz ich
dzenia do instalacji i  nie mniej niż 55oC w punktach zwalczania we wszystkich instalacjach wodnych
poboru), ograniczenia stagnacji oraz izolowanie w budynkach. Brak jednak szczegółowych przepi-
przewodów ciepłej wody. Rozporządzenie nakazuje sów, wytycznych i procedur, jakie działania należy
również przystosowanie instalacji ciepłej wody do podejmować, aby były one skuteczne, racjonalne
dezynfekcji metodą fizyczną lub chemiczną. i ekonomicznie uzasadnione.
Rozporządzenie nie zawiera wymagań dotyczących CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA
ograniczenia zagrożenia bakteriami Legionella związa- NAMNAŻANIE SIĘ BAKTERII
nego z użytkowaniem w budynkach innych instalacji LEGIONELLA W INSTALACJACH
wodnych niż instalacje ciepłej wody wodociągowej. WODNYCH
Znaczenie praktyczne ma również fakt, że powyższe Czynnikiem, który ma decydujący wpływ na
wymagania nie dotyczą budynków, które zostały skażenie bakteriami Legionella wody w  instala-
wybudowane przed 2002 rokiem. cjach wodnych, jest temperatura wody. Bakterie
namnażają się w temperaturze 25÷45oC, przy
W  drugim rozporządzeniu wykonawczym do czym optymalna temperatura dla rozwoju tych
ustawy Prawo budowlane (w sprawie warunków bakterii wynosi 35÷37oC. W temperaturze poniżej
technicznych użytkowania budynków mieszkalnych) 20oC bakterie nie namnażają się, a w temperaturze
zawarte jest tylko ogólne zalecenie, aby warunki
i sposób użytkowania urządzeń technicznych i in-
stalacji nie powodowały pogorszenia właściwości
użytkowych czynnika dostarczanego za pomocą tych
urządzeń i instalacji (Rozporządzenie Ministra Spraw Obowiązek ochrony
Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 sierpnia zdrowia ludzi przed
1999 r. w sprawie warunków technicznych użyt-
kowania budynków mieszkalnych, Dz. U. z 1999
bakteriami z rodzaju
r., nr 74, poz. 836 z późn. zm.). Legionella namnażającymi
się w instalacjach wodnych
Pomimo pewnych luk w krajowych przepisach,
należy stwierdzić, że aktualnie obowiązujące prze- w budynkach wynika
także z przepisów prawa
budowlanego. W WT
znajdują się zapisy,
które mają zapewnić,
że w instalacjach c.w.u.
nie powstaną warunki
sprzyjające namnażaniu
się tych bakterii.
59
 RAPORT ZARZĄDZANIE WODĄ W BUDYNKU

powyżej 50oC następuje zahamowanie tempa ich

wzrostu. Utrzymywanie wody w temperaturze
60oC powinno zapewnić wodę wolną od bakterii
Legionella, a podniesienie temperatury do 70oC
umożliwia ich inaktywację.

Drugim czynnikiem sprzyjającym namnażaniu się

bakterii Legionella w instalacjach wodnych jest obec-
ność biofilmu. W biofilmie bakterie mają doskona-
łe warunki do rozwoju, stanowi on ich ochronę
i dostarcza składniki odżywcze. Obecność na po-
wierzchniach kontaktujących się z wodą osadów
(np. produktów korozji, cząstek soli wytrącających
się z wody itp.) sprzyja rozwojowi biofilmu i utrudnia
jego usuwanie w procesie dezynfekcji. Wpływ na
powstawanie biofilmu ma rodzaj zastosowanego
materiału instalacyjnego.

Bakterie w biofilmie namnażaja się szczególnie inten-

sywnie w warunkach stagnacji wody w przewodach
i urządzeniach.

Wpływ na powstanie ww warunków, sprzyjających

namnażaniu się bakterii Legionella, ma zarówno
sposób, w jaki instalacja została zaprojektowana
i wykonana, jak i sposób, w jaki jest eksploatowana.

Warunkiem zminimalizowania zagrożenia bakte-

riami Legionella w instalacjach ciepłej wody wo-
dociągowej jest zapewnienie temperatury wody
w każdym punkcie czerpalnym po ok. 30 sekun-
dach wypływu nie mniejszej niż 55oC, zastosowa-
nie materiałów nie ulegających korozji, ochrona
przed osadami nanoszonymi z zewnętrznej sieci
wodociągowej oraz przeciwdziałanie stagnacji
wody we wszystkich odcinkach przewodów bez
cyrkulacji [Toczyłowska B., Kozłowski B.: Tempe-
ratura jako czynnik ryzyka skażenia wody wodo-
ciągowej bakteriami Legionella – doświadczenia
z praktyki. INSTAL, Nr 2, 2012]

ZWALCZANIE BATERII LEGIONELLA
– METODY DEZYNFEKCJI
Do obowiązków zarządców/właścicieli budynków
należy podjęcie wszelkich niezbędnych działań, ma-
jących na celu zapewnienie, że zdrowie ludzi nie
będzie zagrożone w wyniku skażenia wody w insta-
lacjach wodociągowych bakteriami z rodzaju Legio-
nella. Zgodnie z przepisami, stwierdzenie obecności
bakterii Legionella sp. w wodzie w liczbie większej niż
102 jtk w 100 ml powinno skłonić służby techniczne
do podjęcia działań zapobiegawczych, natomiast
po stwierdzeniu liczby bakterii > 104 jtk w 100 ml
wody konieczne jest natychmiastowe wyłączenie
instalacji z użytkowania i przeprowadzenie dezynfek-
60
cji metodą fizyczną lub chemiczną (Rozporządzenie
Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 w sprawie
jakości ludzi przeznaczonej do spożycia przez ludzi,
Dz. U. Nr 61, poz. 417).
Do dezynfekcji instalacji ciepłej wody wodociągowej
stosowane są następujące metody:
 szokowa dezynfekcja cieplna,
 szokowa i/lub ciągła dezynfekcja chlorem
i związkami chloru,
 ciągła dezynfekcja wody przy zastosowaniu
promienników UV,
 ciągła dezynfekcja wody przy użyciu jonów
Cu+/Ag+.
Wodę wolną od bakterii można również zapewnić
stosując specjalne filtry o dokładności filtrowania
0,2 µm, montowane w punktach poboru wody.
Praktycznie w Polsce stosuje się:
 szokową dezynfekcję cieplną lub przy użyciu
podchlorynu sodu,
 ciągłą i/lub szokową dezynfekcję dwutlenkiem
chloru,
 ciągłą dezynfekcję promieniowaniem UV.
Do dezynfekcji instalacji zimnej wody wodociągowej
i innych wodnych przydatne są wyłącznie metody
chemiczne oraz promieniowanie UV.
 RAPORT ZARZĄDZANIE WODĄ W BUDYNKU
WT nie zawierają wymagań
dotyczących ograniczenia zagrożenia bakteriami
Legionella, związanego z użytkowaniem
w budynkach innych instalacji wodnych niż
instalacje ciepłej wody wodociągowej.
Poszczególne metody dezynfekcji bardzo się różnią
między sobą, dlatego należy znać ich zalety, ale
również wszystkie ograniczenia i skutki uboczne,
jakie wiążą się z ich stosowaniem.
W odniesieniu do metody cieplnej i chemicz-
nej dezynfekcji instalacji c.w.u., najważniejszym
czynnikiem mającym wpływ na ich skuteczność
jest stan techniczny instalacji (przewodów, zbior-
ników). Drugim czynnikiem, który ma zasadniczy
wpływ na skuteczność dezynfekcji tymi metoda-
mi, jest zapewnienie przepływu przez wszystkie
punkty czerpalne. Warunek ten musi być speł-
niony zarówno wtedy, gdy środek dezynfekujący
jest dodawany w sposób ciągły, jak w trakcie
realizowania procedury dezynfekcji szokowej
(cieplnej lub chemicznej).
Istotną cechą wyróżniającą poszczególne metody
dezynfekcji jest to, czy eliminowane są tylko bakterie
Legionella obecne w toni wodnej, czy także zasie-
dlające warstwę osadu/biofilmu na powierzchniach
kontaktujących się z wodą.
Cechą wyróżniającą poszczególne metody de-
zynfekcji jest też czas, jaki jest niezbędny do zli-
kwidowania skażenia. Metody szokowe: cieplna
oraz przy użyciu związków chloru umożliwia-
ją eliminację bakterii w  całej instalacji w  ciągu
6 – 8 godzin. W przypadku stosowania ciągłej
dezynfekcji przy użyciu dopuszczalnych dawek
dwutlenku chloru, eliminacji baterii Legionella ocze-
kiwać można po czasie od kilku tygodni do nawet
2 lat, w zależności od relacji między czynnikami
mającymi wpływ na szybkość usuwania biofilmu
(np. jego stabilność), a czynnikami sprzyjającymi
tworzeniu się biofilmu (np. zanieczyszczenie wody
produktami korozji, stagnacja). Promieniowanie UV
zwalcza bakterie natychmiast, w czasie przepływu
wody przez lampę, ale nie zabezpiecza przed
wtórnym skażeniem na drodze między lampą
i punktami czerpalnymi.
Przy wyborze optymalnych metod należy uwzględ-
nić takie czynniki jak:
 rodzaj zastosowanych materiałów na prze-
wody, zbiorniki, armaturę i urządzenia, ich
odporność na korozję i temperaturę,
 stan techniczny instalacji,
 układ geometryczny instalacji,
 wyposażenie instalacji (np. armatura bezdo-
tykowa, mieszacze wody ciepłej i zimnej,
zbiorniki),
 układ funkcjonalny węzła ciepłowniczego,
możliwość uzyskania temperatury wymaga-
nej do dezynfekcji cieplnej,
 wymagana szybkość uzyskania efektu eliminacji
bakterii,
 zdolność do usuwania biofilmu,
 skuteczność długoterminowa,
 koszt inwestycyjny i eksploatacyjny,
 pracochłonność procedury,
 zagrożenie dla zdrowia użytkowników i/lub
komfortu użytkowania,
 zagrożenie dla zdrowia pracowników prze-
prowadzających procedurę,
 zakres i koszt prac modernizacyjnych ko-
niecznych dla wdrożenia wybranej metody
dezynfekcji,
 sezonowość użytkowania części instalacji
i/lub urządzeń.
Przy wyborze optymalnej metody dezynfekcji in-
stalacji c.w.u. znaczenie ma nie tylko jej skutecz-
ność w chwili wdrażania procedury. Należy także
przewidywać potencjalne problemy, jakie mogą się
pojawić po długim okresie eksploatacji instalacji, ich
przyczyny i sposoby rozwiązania.
Wpływ na decyzję zarządcy obiektu o wyborze
metody zwalczania i/lub zapobiegania namnażaniu
bakterii Legionella może też mieć prestiż obiektu
i skutki wizerunkowe, jakie mogą wyniknąć z faktu
wykrycia skażenia bakteriami Legionella instalacji
wodnych i obarczenia odpowiedzialnością za za-
chorowania na legionelozę ich użytkowników.
|
dr inż..
Bożenna
Toczyłowska
Specjalistka ds. jakości wody.
Absolwentka Wydziału Inżynierii
Sanitarnej i Wodnej PW. W latach
1990-2012 adiunkt w Centralnym
Ośrodku Badawczo-Rozwojowym
Techniki Instalacyjnej INSTAL,
a następnie w Instytucie Techniki
Budowlanej w Warszawie. Autorka
licznych publikacji i artykułów
związanych z jakością wody
w instalacjach, w tym dotyczących
ochrony przed bakteriami Legionella.
Obecnie prowadzi firmę doradztwa
technicznego w zakresie zarządzania
bezpieczeństwem zdrowotnym wody
w budynkach.
61

Fot. Ekodren
PRZYDOMOWE
OCZYSZCZALNIE ŚCIEKÓW
– WYBRANE ASPEKTY PRAWNE
Na obszarach o małej gęstości zaludnienia przydomowe (indywidualne) oczyszczalnie ścieków są zalecaną
przez prawo, ekonomicznie uzasadnioną alternatywą dla systemów kanalizacji zbiorczej.
Pod pojęciem ścieki bytowe, zgodnie z zapisem
w Ustawie z dnia 18 lipca 2011 Prawo wodne
(Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne.
Dz.U. 2001 nr 115 poz. 1229), rozumie się ścieki
z budynków mieszkalnych, zamieszkania zbiorowego
oraz użyteczności publicznej, powstające w wyniku
ludzkiego metabolizmu lub funkcjonowania gospo-
darstw domowych oraz ścieki o zbliżonym składzie
pochodzące z tych budynków. Ścieki bytowe mogą
być oczyszczane (w zbiorczych lub przydomowych
oczyszczalniach ścieków) lub gromadzone w szczel-
nych zbiornikach bezodpływowych.
KIEDY STOSOWAĆ
Możliwość zastosowania przydomowej oczyszczalni
ścieków określona została w Ustawie z dnia 18 lipca
2001 r. – Prawo wodne, która w art. 42 ust. 4,
podaje że indywidualne systemy lub inne rozwią-
zania zapewniające ten sam co systemy kanalizacji
zbiorczej poziom ochrony środowiska, powinny być
stosowane w miejscach, gdzie budowa systemów
kanalizacji zbiorczej nie przyniosłaby korzyści dla
środowiska lub powodowałaby nadmierne koszty.
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska
z dnia 22 lipca 2014 r. w sprawie sposobu wyzna-
czania obszaru i granic aglomeracji (Dz.U. 2014 poz.
995), przy wyznaczaniu obszaru aglomeracji bierze
się pod uwagę, że realizacja sieci kanalizacyjnej na
jej obszarze, z doprowadzeniem do oczyszczalni
62
RAPORT
ścieków albo końcowego punktu zrzutu ścieków
komunalnych, powinna być uzasadniona finansowo
i technicznie, przy czym wskaźnik koncentracji nie
może być mniejszy niż 120 mieszkańców na 1 km
sieci kanalizacyjnej. Tak więc na obszarach, gdzie
wskaźnik ten jest niższy, należy rozważyć możliwość
oczyszczania ścieków w oczyszczalniach przydo-
mowych bądź gromadzenie ścieków w zbiornikach
bezodpływowych.
MOŻLIWOŚCI TECHNICZNE
Przydomowa oczyszczalnia ścieków jest to zespół
urządzeń służących do oczyszczania nieczystości
ciekłych, powstających w pojedynczych domach
lub ich zbiorowiskach.
Działanie przydomowej oczyszczalni ścieków można
sprowadzić do dwóch podstawowych etapów:
 oczyszczanie mechaniczne połączone z biolo-
giczną stabilizacją osadów w procesie fermen-
tacji metanowej psychrofilowej,
 oczyszczanie biologiczne.
Przydomowa oczyszczalnia ścieków bytowych składa
się z co najmniej z 2 elementów, jakimi są:
 urządzenie do mechanicznego oczyszczania
ścieków – najczęściej jest to osadnik gnilny,
 urządzenie do biologicznego oczyszczania
ścieków.
ZARZĄDZANIE WODĄ W BUDYNKU
opracowanie: { Katarzyna Umiejewska }
Oczyszczanie biologiczne może być realizowane
w urządzeniach takich jak:
 drenaż rozsączający (alternatywą może być
tunel filtracyjny, a przy wysokim położeniu wód
gruntowych – kopiec infiltracyjny),
 filtr piaskowy,
 oczyszczalnie roślinne (hydrofitowe lub hy-
droponiczne),
 złoża biologiczne,
 komory osadu czynnego,
 rozwiązania hybrydowe.
Na rys. 1 przedstawiono podstawowe układy sto-
sowane do przydomowego oczyszczania ścieków.
ODPROWADZENIE ŚCIEKÓW DO
GRUNTU LUB WODY
Odprowadzanie ścieków do gruntu lub wody re-
guluje Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia
18 listopada 2014 r. w sprawie warunków, jakie
należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód
lub ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie
szkodliwych dla środowiska wodnego (.Dz.U. 2014
poz.1800)
Zgodnie z rozporządzeniem ścieki pochodzące
z własnego gospodarstwa domowego lub rolnego,
zlokalizowanego poza aglomeracją, mogą być
wprowadzane do ziemi, w granicach gruntu
 RAPORT ZARZĄDZANIE WODĄ W BUDYNKU

ETAP II
Drenaż rozsączający

Ścieki oczyszczone
odprowadzane
bezpośrednio do
gruntu poza aglomeracją, mogą być wprowadzane
do urządzenia wodnego, w granicach gruntu
stanowiącego własność wprowadzającego, jeżeli
Filtr piaskowy są spełnione łącznie następujące warunki:
1. ich ilość nie przekracza 5,0 m3 na dobę;
Woda płynąca
2. nie przekraczają najwyższych dopuszczal-
Studnia chłonna nych wartości wskaźników zanieczyszczeń
dla oczyszczalni o RLM od 2000 do 9999
określonych w załączniku nr 2 do Roz-
porządzenie Ministra Środowiska z dnia
ETAP I
osadnik gnilny
18 listopada 2014 r. w sprawie warunków,
Woda płynąca jakie należy spełnić przy wprowadzaniu
Oczyszczalnia
hydrobotaniczna ścieków do wód lub ziemi, oraz w sprawie
Studnia chłonna
substancji szczególnie szkodliwych dla śro-
dowiska wodnego (Dz.U. 2014 poz.1800);
Recyrkulacja osadu 3. najwyższy użytkowy poziom wodonośny
do osadnika gnilnego wód podziemnych znajduje się co najmniej
1,5 m pod dnem tego urządzenia.

Złoże Osadnik Woda płynąca

biologiczne
Osad nadmierny
Komora osadu
czynnego
Rys. 1 Schematy technologiczne przydomowych oczyszczalni ścieków [Heidrich Z., Stańko G., Warężak T.,
Goleń M. , Zawadzki A. – Leksykon przydomowych oczyszczalni scieków, Wydawnictwo Seidel – Przywecki,
Warszawa 2013)
stanowiącego własność wprowadzającego, jeżeli
są spełnione łącznie następujące warunki:
1. ich ilość nie przekracza 5,0 m3 na dobę;
2. wartość BZT5  ścieków dopływających
do indywidualnego systemu oczyszczania
ścieków jest redukowane co najmniej o 20%,
a zawartość zawiesin ogólnych co najmniej
o 50%;
3. miejsce wprowadzania ścieków do ziemi
jest oddzielone warstwą gruntu o miąż-
szości co najmniej 1,5 m od najwyższego
użytkowego poziomu wodonośnego wód
podziemnych.
Ścieki pochodzące z  własnego gospodarstwa
domowego lub rolnego, zlokalizowanego
w aglomeracji, mogą być wprowadzane do
ziemi, w granicach gruntu stanowiącego własność
wprowadzającego, jeżeli są spełnione łącznie na-
stępujące warunki:
wtórny
Studnia chłonna
Osadnik Woda płynąca
wtórny
Studnia chłonna
1. ich ilość nie przekracza 5,0 m3 na dobę;
2. nie przekraczają najwyższych dopuszczalnych
wartości wskaźników zanieczyszczeń właści-
wych dla RLM aglomeracji, na obszarze której
zlokalizowane jest gospodarstwo, określonych
w załączniku nr 3 do Rozporządzenia Mini-
stra Środowiska z dnia 18 listopada 2014 r.
w sprawie warunków, jakie należy spełnić
przy wprowadzaniu ścieków do wód lub
ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie
szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz.U.
2014 poz.1800);
3. miejsce ich wprowadzania do ziemi jest
oddzielone warstwą gruntu o miąższości
co najmniej 1,5 m od najwyższego użyt-
kowego poziomu wodonośnego wód
podziemnych.
Ścieki pochodzące z własnego gospodarstwa
domowego lub rolnego, zlokalizowanego
Ścieki pochodzące z własnego gospodarstwa
domowego lub rolnego, zlokalizowanego
w  aglomeracji, mogą być wprowadzane
do urządzenia wodnego, w granicach gruntu
stanowiącego własność wprowadzającego,
jeżeli są spełnione łącznie następujące warunki:
1. ich ilość nie przekracza 5,0 m3 na dobę;
2. nie przekraczają najwyższych dopuszczal-
nych wartości wskaźników zanieczyszczeń
właściwych dla RLM aglomeracji, na ob-
szarze której zlokalizowane jest gospo-
darstwo, określonych w załączniku nr 3 do
Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia
18 listopada 2014 r. w sprawie warunków,
jakie należy spełnić przy wprowadzaniu
ścieków do wód lub ziemi, oraz w sprawie
substancji szczególnie szkodliwych dla śro-
dowiska wodnego (Dz.U. 2014 poz.1800);
3. najwyższy użytkowy poziom wodonośny
wód podziemnych znajduje się co najmniej
1,5 m pod dnem tego urządzenia.
W  tabeli 1. podano maksymalne wartości
i  minimalne procenty redukcji wskaźników
zanieczyszczeń zgodnie z  obowiązującym
Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia
18 listopada 2014 r. w sprawie warunków, jakie
należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do
wód lub ziemi, oraz w sprawie substancji szcze-
gólnie szkodliwych dla środowiska wodnego
(Dz.U. 2014 poz.1800).
OGRANICZENIA W ODPROWADZANIU
ŚCIEKÓW
Zgodnie z art. 39 ustawy – Prawo wodne zabrania
się wprowadzania ścieków m.in.:
63

1. bezpośrednio do wód podziemnych;
2. do wód:
a. powierzchniowych, jeżeli byłoby to
sprzeczne z warunkami wynikającymi z ist-
niejących form ochrony przyrody, utwo-
rzonych stref ochrony zwierząt łownych
albo ostoi,
b. powierzchniowych w obrębie kąpielisk,
plaż publicznych nad wodami oraz w odle-
głości mniejszej niż 1 kilometr od ich granic,
c. stojących,
d. jezior oraz do ich dopływów, jeżeli czas
dopływu ścieków do jeziora byłby krótszy
niż 24 godziny;
3. do ziemi:
a. jeżeli byłoby to sprzeczne z warunkami
wynikającymi z istniejących form ochrony
przyrody, utworzonych stref ochrony
zwierząt łownych albo ostoi na podstawie
ustawy o ochronie przyrody, a także stref
ochronnych oraz obszarów ochronnych,
b. zawierających substancje szczególnie szko-
dliwe dla środowiska wodnego,
c. w pasie technicznym,
d. jeżeli stopień oczyszczania ścieków lub
miąższość utworów skalnych nad zwier-
ciadłem wód podziemnych nie stanowi
zabezpieczenia tych wód przed zanie-
czyszczeniem,
e. w odległości mniejszej niż 1 kilometr od granic
kąpielisk oraz plaż publicznych nad wodami.
PRAWIDŁOWA LOKALIZACJA
Wymagania dotyczące usytuowania przydomowych
oczyszczalni ścieków zawarte są w Rozporządzeniu
Fot. Ekoprom
64
RAPORT
Tabela 1 Wymagania dla oczyszczalni do 2000 RLM i od 2000 do 9999 RLM
Wymagania dla oczyszczalni od 2000 do 9999 RLM
Wskaźnik BZT5
Maks. zawartość [mg/dm ]
3
25
% redukcji 70 ÷ 90
(*) wartości wymagane wyłącznie w ściekach odprowadzanych do jezior i ich dopływów oraz bezpośrednio do sztucznych zbiorników
wodnych usytuowanych na wodach płynących.
Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r.
w sprawie warunków technicznych, jakim powinny
odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U.
Nr 75, poz. 690). Stanowią, iż:
 przepływowe, szczelne osadniki pod-
ziemne, stanowiące część przydomowej
oczyszczalni ścieków bytowych, służące
do wstępnego ich oczyszczania, mogą być
sytuowane w bezpośrednim sąsiedztwie bu-
dynków jednorodzinnych, pod warunkiem
wyprowadzenia ich odpowietrzenia przez
instalację kanalizacyjną co najmniej 0,6 m
powyżej górnej krawędzi okien i drzwi ze-
wnętrznych w tych budynkach,
 odległość studni dostarczającej wodę prze-
znaczoną do spożycia przez ludzi, niewyma-
Na obszarach
o wskaźniku koncentracji
mniejszym niż
120 mieszkańców na
1 km sieci kanalizacyjnej,
należy rozważyć możliwość
oczyszczania ścieków
w oczyszczalniach
przydomowych.
ZARZĄDZANIE WODĄ W BUDYNKU
ChZT Zawiesina Azot Fosfor
125 35 15* 2*
75 90 – –
gającej, zgodnie z przepisami dotyczącymi
ochrony ujęć i źródeł wodnych, ustano-
wienia strefy ochronnej, powinna wynosić
– licząc od osi studni – co najmniej 30 m
do najbliższego przewodu rozsączającego
kanalizacji indywidualnej, jeżeli odprowa-
dzane są do niej ścieki oczyszczone biolo-
gicznie w stopniu określonym w przepisach
dotyczących ochrony wód.
dr inż..
Katarzyna
Umiejewska
W 1993 roku ukończyła studia na
Wydziale Inżynierii Sanitarnej
i Wodnej Politechniki Warszawskiej.
W 1999 r. uzyskała tytuł doktora
nauk technicznych w Politechnice
Warszawskiej z zakresie inżynierii
środowiska .Od października 1998 roku
jest zatrudniona na Wydziale Inżynierii
Środowiska w Zakładzie Zaopatrzenia
w Wodę i Odprowadzania Ścieków.
Głównymi tematami zainteresowań są:
oczyszczanie ścieków przemysłowych,
przeróbka osadów ściekowych ze
szczególnym uwzględnieniem procesów
beztlenowych oraz tematyka związana
z przydomowymi oczyszczalniami
ścieków. Katarzyna Umiejewska
jest współautorem podręczników
akademickich „Oczyszczanie ścieków
przemysłowych”, Wydawnictwo
Naukowe PWN oraz „Technologia
osadów ściekowych”, Oficyna
Wydawnicza PW. Dr inż. Katarzyna
Umiejewska jest kierownikiem studium
podyplomowego „ Uzdatnianie wody,
oczyszczanie ścieków
i unieszkodliwianie odpadów”.
 RAPORT ZARZĄDZANIE WODĄ W BUDYNKU
ZAGOSPODAROWANIE WÓD
OPADOWYCH W OBRĘBIE BUDYNKU
Zapewnienie użytkowania budynku zgodnie z jego przeznaczeniem wymaga, poza kwestiami czysto
architektonicznymi, podjęcia decyzji o sposobie zagospodarowania wód opadowych na terenie działki.
Przez wiele lat w celu ujęcia wód deszczowych
i roztopowych budowano podziemne systemy ka-
nalizacji deszczowej, traktując je jako jedyne słuszne
rozwiązanie dla odprowadzenia możliwie najwięk-
szej ilości wód do odbiorników. Dla eksploratorów
sieci oraz właścicieli posesji była to bardzo wygodna
forma radzenia sobie z wodą opadową, lecz jak się
okazuje po latach, ten sposób odwodnienia działki
ma swoje negatywne konsekwencje dla środowiska.
UWARUNKOWANIA PRAWNE
Kwestia odprowadzania wód opadowych z działki
budowlanej uregulowana jest w rozporządzeniu
Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r.
w sprawie warunków technicznych, jakim powinny
odpowiadać budynki i ich usytuowanie, zwanym dalej
Warunkami Technicznymi lub WT (Dz.U z 2002r.
Nr 75 poz. 690 z późn. zm.). Zgodnie z § 28
tego rozporządzenia działka budowlana, na której
sytuowane są budynki, powinna być wyposażona
w kanalizację umożliwiającą odprowadzenie wód
opadowych do sieci kanalizacji deszczowej lub ogól-
nospławnej. Odprowadzenie ścieków opadowych
do kanalizacji sanitarnej jest zabronione (Ustawa
z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu
w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków,
Dz.U.2001 nr 72 poz.747 z późn. zm.). W razie
braku możliwości przyłączenia się do kanalizacji,
dopuszcza się odprowadzanie wód opadowych na
własny teren nieutwardzony, do dołów chłonnych
lub do zbiorników retencyjnych (§ 28 WT). W tym
przypadku właściciel posesji ma obowiązek zagospo-
darowania wód opadowych we własnym zakresie,
zabezpieczając budynek od spływów powierzch-
niowych oraz nie szkodząc swoim działaniem są-
siadom, gdyż dokonywanie zmiany naturalnego
spływu wód opadowych w celu kierowania ich
na teren sąsiedniej nieruchomości jest zabronione
(§ 29 WT). W takiej sytuacji właściciele posesji coraz
częściej rozważają zastosowanie alternatywnych
systemów do zagospodarowania wód opadowych
zwanych także zrównoważonymi. Systemy tego
typu umożliwiają infiltrację wód deszczowych do
gruntu, ich retencję i/lub wtórne wykorzystanie np.
do celów gospodarczych. Z tych względów systemy
te są rozpatrywane jako rozwiązania proekologiczne,
które korzystnie wpływają na gospodarkę wodną
przyległego terenu.
Zrównoważone podejście w gospodarowaniu zaso-
bami wodnymi w Polsce jest zasygnalizowane w kilku
aktach prawnych. Zgodnie z definicją wód opado-
wych, którą można znaleźć w prawie wodnym
(Dz.U. 2001 nr 115 poz. 1229 z późn. zm.) oraz
prawie ochrony środowiska (Dz.U. 2001 nr 62 poz.
627 z późn. zm), wody te stają się ściekami dopiero
tekst i zdjęcia: { Ewa Burszta-Adamiak }
wtedy, kiedy zostają ujęte w systemy kanalizacyjne,
zaś wody opadowe z powierzchni niezanieczyszczo-
nych, np. z wewnętrznych ciągów komunikacyjnych,
czy z dachów mogą być odprowadzane do gruntu
i wód powierzchniowych bez oczyszczania, pod
warunkiem uzyskania pozwolenia wodnoprawnego
na wykonywanie urządzeń wodnych, służących do
ich wprowadzania do odbiornika. W Rozdziale 8
(§ 39) Warunków Technicznych wskazano minimal-
ny procent powierzchni działki, która powinna być
urządzona jako powierzchnia terenu biologicznie
czynnego. Na mocy obowiązującego rozporządze-
nia Ministra Infrastruktury z dnia 12 marca 2009 r.
(§ 1 ust.1c), zmieniającego rozporządzenie w spra-
wie warunków technicznych, jakim powinny odpo-
wiadać budynki i ich usytuowanie przez teren biolo-
gicznie czynny należy rozumieć teren z nawierzchnią
ziemną urządzoną w sposób zapewniający naturalną
wegetację, a także 50% powierzchni tarasów i stro-
podachów z taką nawierzchnią, nie mniejszą jednak
niż 10 m2, oraz wodę powierzchniową na tym
terenie. Zapis ten jest stymulatorem do stosowania
zielonych dachów i powierzchni przepuszczalnych,
a także zbiorników retencyjnych. Możliwość ta jest
coraz częściej wykorzystywana przez inwestorów,
dla których każdy metr kwadratowy na powierzch-
ni terenu wykorzystany pod zabudowę oznacza
zwiększenie zysku z inwestycji.
65
 RAPORT ZARZĄDZANIE WODĄ W BUDYNKU

opadowe i roztopowe, odprowadzane z zanie-

Brakuje przepisów narzucających
obowiązek zatrzymywania wód opadowych
na terenie działek (a nie tylko pośrednio
zachęcających do ich stosowania) oraz systemu
zachęt do zmniejszania wielkości odpływu.
czyszczonej powierzchni o trwałej nawierzchni do
systemu kanalizacyjnego. Kwestie te regulowane
są ustawą z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym
zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzeniu
ścieków (Dz. U. 2006 nr 123 poz. 858 z późn. zm.)
oraz rozporządzeniem Ministra Budownictwa z dnia
28 czerwca 2006 r. w sprawie określania taryf, wzoru
wniosku o zatwierdzenie taryf oraz warunków rozli-
czeń za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe
odprowadzanie ścieków (Dz. U. 2006 nr 127 poz.
886). Wielu inwestorów, chcąc uniknąć tego typu
opłat lub w pewnym stopniu je ograniczyć, decyduje
się na rozłączanie spływów wód opadowych np.
z powierzchni dachów od systemów kanalizacyjnych
i zagospodarowanie ich na miejscu opadu.

JAK EKOLOGICZNIE GOSPODAROWAĆ

WODĄ OPADOWĄ?
Znanych jest wiele rozwiązań umożliwiających
pozostawienie wód na miejscu opadu poprzez
retencję i/lub infiltrację do gruntu lub też wykorzy-
stanie zmagazynowanej wcześniej wody do celów
gospodarczych tj. podlewania zieleni, mycia samo-
chodu, prac porządkowych w obrębie budynku
czy w bardziej zaawansowanych systemach np.
do spłukiwanie toalet. Tu warto nadmienić, że
w przypadku wykorzystywania wód opadowych,
gromadzonych w zbiornikach retencyjnych, do
tego typu zadań należy wykonać odrębną insta-
lację, niepodłączoną z instalacją wodociągową
(§ 126 ust.3 WT).

Przykładem systemów pozwalających na miej-

Pewnego rodzaju zachętą, głównie dla inwesto-
rów prywatnych, realizujących inwestycje zrów-
noważone na mniejszą skalę, są zapisy ustawy
z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz. U.
1994 nr 89 poz.414 z późn. zm.). Ustawa ta znosi
obowiązek ubiegania się o pozwolenie na budowę
66
na wykonanie oczek wodnych o powierzchni
do 30 m2, do których mogą być kierowane np.
wody opadowe spływające z dachów. Dodatkową
motywacją do wykonywania proekologicznych
rozwiązań do zagospodarowania wód opadowych
jest wprowadzenie w wielu miastach opłat za wody
scowe zagospodarowanie spływów są m.in.
oczka wodne, ogrody deszczowe oraz niecki
chłonne. Są to systemy wykorzystywane głównie
do przyjęcia spływów pochodzących z niewielkich
powierzchni (do 1 ha). Z tych względów nadają
się jako rozwiązania do zagospodarowania wód
z dachów i podjazdów na prywatnych posesjach
oraz z terenów o nawierzchni nieprzepuszczalnej
np. parkingów, podjazdów oraz z ciągów pie-
szo-jezdnych. Dobrym rozwiązaniem są także
dachy zielone, które pozwalają na przyjęcie części
wód opadowych oraz spowalnianie odpływu
do odbiornika (badania autorki prowadzone na
dachach zielonych w warunkach wrocławskich
wykazały, że zielone dachy mogą retencjonować
ok. 60-70% opadu, a spływ z takiego dachu może
być opóźniony nawet o kilka godzin w stosunku
do dachu z pokryciem tradycyjnym (dachówka,
papa itp.). Oddziałuje to pozytywnie na odbiorniki
przyjmujące spływy.
 RAPORT ZARZĄDZANIE WODĄ W BUDYNKU

Podjęcie przez właściciela posesji decyzji o rodzaju

zastosowanego systemu wymaga każdorazowo
uwzględnienia warunków gruntowo-wodnych
i lokalizacyjnych (spadki terenu, odległość od
sąsiedniej nieruchomości itp.). Wysoki poziom
wód gruntowych lub nieprzepuszczalny grunt
(gliny, iły) mogą uniemożliwić prawidłowe
funkcjonowanie systemu przeznaczonego do
infiltracji powierzchniowej. W tym przypadku
zastosowanie tego rozwiązania może okazać się
nieskuteczne i jedyną dostępną metodą może
pozostać retencja podziemna oraz wtórne wy-
korzystanie wody deszczowej. Powszechnie sto-
sowanymi rozwiązaniami podziemnymi są studnie
i rowy chłonne, skrzynki retencyjno-rozsączające,
komory drenażowe oraz przewody drenarskie,
którymi spływy wód opadowych, po początko-
wym zmagazynowaniu w systemie są rozsączane
w gruncie. Urządzenia te mogą być montowane
pod chodnikami, ulicami i parkingami, a także
na terenach zielonych, obiektach handlowych,
rekreacyjnych oraz jako przydomowe systemy
odprowadzania wód opadowych, pozwalając
w ten sposób na podwójne wykorzystanie po-
wierzchni (jako podziemny zbiornik retencyjny
oraz np. parking na powierzchni terenu).

Wodę deszczową można także magazynować

w celu jej dalszego wykorzystania. Tworzy się
wówczas instalacje, które przejmują spływ wody
z dachu, doprowadzają deszczówkę do zbior-
nika, a następnie kierują ją do urządzeń przez
nią zasilanych. Instalacje do magazynowania
i wykorzystania wody deszczowej składają się
ze zbiorników naziemnych lub podziemnych
wraz z niezbędnym wyposażeniem – tj. filtry
oczyszczające wodę z grubszych zanieczysz-
czeń, pompy z czujnikami, systemy doprowa-
dzające oraz rozprowadzające wodę, a także
układy przelewowe. W przypadku gdy następuje
przelew wody ze zbiornika, nadmiar można roz-
sączyć w gruncie, skierować go do pobliskiego
odbiornika lub ostatecznie do kanalizacji.
POTRZEBA ZMIAN W PRAWIE
W polskich realiach, pomimo dostępności rozwią-
zań dla systemów zrównoważonych, w większo-
ści przypadków właściciel nieruchomości wybiera
najbardziej tradycyjny wariant zagospodarowania
wód opadowych, a co za tym idzie dokonuje przy-
łączenia do istniejącego systemu kanalizacyjnego
i odprowadza ścieki deszczowe sieciami kanaliza-
cyjnymi przystosowanymi do tego celu ( zgodnie
z ustawą z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym
zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowa-
dzaniu ścieków, Dz.U. z 2001 r, nr 72, poz 747
z późn. zm.). Dzieje się tak dlatego, że w obowią-
zującym prawie brakuje przepisów narzucających
obowiązek zatrzymywania wód opadowych na
terenie działek (a nie tylko pośrednio zachęcają-
cych do ich stosowania), ale także brak systemu
zachęt do zmniejszania wielkości odpływu. Warto
pamiętać, że uregulowania prawne mają bezpo-
średni wpływ na decyzje podejmowane przez
projektantów, inwestorów, jak i eksploatatorów
odnośnie kwestii utrzymania i rozwoju systemów
odwodnieniowych. Dlatego, dopiero zmiany
zapisów prawnych mogą przynieść poprawę,
przekładającą się na efektywne odprowadzanie
wód opadowych i tym samym szersze zastoso-
wanie rozwiązań proekologicznych.
dr inż.
Ewa
Burszta-Adamiak
Adiunkt w Instytucie Inżynierii
Środowiska na Uniwersytecie
Przyrodniczym we Wrocławiu.
Członek – założyciel Polskiego
Stowarzyszenia „Dachy Zielone”
(PSDZ), którego w latach 2009-2011
była prezesem Zarządu. Jej praca
naukowo-badawcza koncentruje się
wokół tematyki z zakresu hydrologii
miejskiej, zagospodarowania wód
opadowych oraz wykonawstwa
i funkcjonowania dachów zielonych
w przestrzeniach miejskich.
67

WODA JAKO ELEMENT OCHRONY
DRZEW W PROCESIE INWESTYCYJNYM
SKUTKI OBNIŻENIA POZIOMU
ZWIERCIADŁA WODY
Obniżenie poziomu zwierciadła wody grunto-
wej może spowodować uszkodzenie, a nawet
zniszczenia drzew i  krzewów (zwanych dalej
zielenią wysoką). Poza względami ekologicznymi
i społecznymi, może to skutkować koniecznością
uiszczenia nałożonej przez organ administracyjny
(Gmina) kary pieniężnej (której nie należy mylić,
przez utożsamienie, z opłatą za usunięcie drzew).
Reasumując, można stwierdzić, że prawidłowe za-
bezpieczenie zieleni wysokiej przed skutkami ewen-
tualnego lub przewidywanego odwodnienia terenu
budowy, w szczególności obszaru, na którym reali-
zowane są roboty budowlane dla potrzeb realizacji
inwestycji, leży tak w  interesie zarówno inwestora,
jak i wykonawcy prac oraz służb ekologicznych chro-
niących ogólnospołeczne wartości dóbr przyrody.
OBJAWY NIEDOBORU WODY
Objawy niedoboru wody (spowodowane np. od-
wodnieniem terenu budowy) dzielimy na pierwot-
ne i wtórne. Do objawów pierwotnych zaliczamy:
 w pierwszej fazie pogorszenie ogólnej kon-
dycji zieleni,
 w drugiej fazie zmniejszenie turgoru blaszek
liściowych (tzw. więdnięcie roślin),
 w trzeciej fazie, zaczyna się zasychanie poszcze-
gólnych elementów drzew (części korony):
68
RAPORT
opracowanie: { Marzena Bronisz, Magdalena Bukowska, Jarema Andrzej Rabiński }
–– w pierwszym okresie głównie wierz-
chołka, jak też wydzielanie się tzw. suszu
obwodowego, szczególnie na zewnętrz-
nym płaszczu korony drzew, który jest
bezpośrednio naświetlany promieniami
słonecznymi;
–– następnie poszczególnych gałęzi;
–– a ostatecznie konarów.
Zasychanie poszczególnych elementów korony
drzewa wymaga ich ścięcia, z powodu zagrożenia
bezpieczeństwa powodowanego możliwością ich
samoistnego wyłamania się.
W tym miejscu warto przypomnieć, iż – obecnie
zmieniony na mocy ustawy z dnia 25 czerwca
2015 r. o zmianie ustawy o samorządzie gminnym
oraz niektórych innych ustaw – art. 87a ust 2 pkt.
1 ustawy o ochronie przyrody przewiduje, że
prace w obrębie korony drzewa nie mogą prowadzić
do usunięcia gałęzi w wymiarze przekraczającym
30% korony, która rozwinęła się w całym okresie
rozwoju drzewa, chyba że mają na celu: usunięcie
gałęzi obumarłych…
Tak wiec obecnie zakres legalnych – to znaczy
zgodnych z ww przepisem prawa – cięć korony
musi w analizowanym stanie być ograniczony
jedynie do (cyt.) usuwania gałęzi. Tym samym
cytowany przepis z powodu wady swej budowy nie
ZARZĄDZANIE WODĄ W BUDYNKU
przewiduje możliwości usunięcia np. obumarłych
przewodników lub konarów.
Osłabione w powyżej opisany sposób egzemplarze
są również (tzw. następstwo wtórne) atakowane
przez patogeny (szkodniki i choroby). Tym samym
docelowo, w ostatniej fazie:
 okresowego, jednak zbyt długiego lub
 trwałego obniżenia poziomu wody
z roku na rok, korona drzewa ulega redukcji,
a w konsekwencji – po przekroczeniu fizjologicz-
nej granicy umożliwiającej jej odbudowę (to jest
ca 35 ~ 50%, w zależności od rodzaju i gatunku
oraz cech osobniczych) – ostatecznie zamiera,
powodując utratę żywotności całego drzewa.
PRZECIWDZIAŁANIE
PRZEWIDYWANEMU ODWODNIENIU
Działania podjęte w celu przeciwdziałania prze-
widywanemu odwodnieniu terenu zadrzewio-
nego, np. z uwagi na konieczność odwodnienia
wykopów, powinny obejmować:
(1) przygotowanie dokumentacji, w formie np.:
 opinii dendrologa lub arborysty – jeśli w toku
prowadzonego postępowania administra-
cyjnego wymagane są wiadomości specjalne,
organ może zwrócić się do biegłego o wydanie
opinii (art. 84 § 1 k.p.a.). Dowód z opinii bie-
 RAPORT ZARZĄDZANIE WODĄ W BUDYNKU

głego może być przeprowadzony z urzędu,
jak też na wniosek strony;
 projektu np. zabezpieczenia zadrzewienia
przed przewidywanym odwodnieniem,
w toku prowadzonych prac projektowych.
Dokumentacja ta powinna umożliwić inwestorowi:
 zaznajomienie się z technologią zapropono-
wanych rozwiązań,
 uwzględnienie wskazanych robót zabezpie-
czających w harmonogramie prac inwesty-
cyjnych,
 wybór metody zasilania wodą drzew lub
krzewów,
 analizę i ocenę kosztów proponowanych
zabiegów i  urządzeń zabezpieczających,
w tym np. zorganizowanie przetargu w celu
wybrania optymalnej oferty lub porównanie
otrzymanych ofert lub sprawdzenia koszto-
rysów ofertowych itp.,
 wybór podwykonawcy prac (spośród spe-
cjalistycznych firm ogrodniczych lub arbory-
stycznych), a następnie
–– zapoznania go z zakresem ewentualnych
robót, w celu przygotowania go (ma-
teriałowo, sprzętowo, organizacyjnie,
itp.) do świadczenia analizowanej usługi,
–– zawarcia z nim stosownej umowy np.
o dzieło lub o świadczenie usługi.
(2) zapewnienie monitoringu stanu drzew w toku
realizacji robót budowlanych, sprawowanego przez
Inspektora Nadzoru Inwestorskiego lub Technicz-
nego lub Autorskiego (zwanego dalej Inspektorem),
posiadającego stosowną wiedzę i praktykę zawo-
dową (doświadczenie).
Kultury z dnia 27 lipca 2011 roku, w sprawie
prowadzenia prac konserwatorskich, prac
restauratorskich, robót budowlanych, badań
konserwatorskich, badań architektonicznych
i innych działań przy zabytku wpisanym do
rejestru zabytków oraz badań archeologicz-
nych (Dz. U. Nr 165 poz. 987 z późniejszymi
zmianami: Dz. U. z 2015 roku, poz. 383) lub
 może udokumentować (w rozumieniu for-
malnym udowodnić) spełnienie kryteriów
wyszczególnionych w § 23 ww Rozporzą-
dzenia.
Inspektor wykonujący monitoring stanu drzew
winien podjąć decyzje o uzupełniającym zasileniu
drzew wodą:
 w optymalnym czasie,
 w razie rzeczywistej potrzeby,
określając:
 średnią jednorazową dawkę wody;
 cykliczność podlewania w jednostce czasu
(najczęściej ile razy w tygodniu lub co ile dni).
ZINDYWIDUALIZOWANE
ZAPOTRZEBOWANIE DRZEW NA WODĘ
Zindywidualizowane zapotrzebowanie drzew na
wodę – a tym samym wielkość uzupełniającej dawki
wody i cykliczność ich podawania – determinuje:
 rodzaj gruntu,
 stan powierzchni gleby wokół drzew
i krzewów (np. jej spulchnienie, zachwasz-
czenie, zadarnienie itp. ),
 warunki atmosferyczne:
–– wilgotność powietrza;
–– siła i natężenie wiatru;
–– temperatura powietrza. Uwaga! Naj-
groźniejszy dla drzew jest niedobór wody
w okresie upalnego lata, najkorzystniej-
szy w okresie spoczynku (jesiennozi-
mowym);
 skład gatunkowy zadrzewienia i zakrzewienia,
 wiek roślin,
 stan techniczny i zdrowotny roślin (np. re-
dukcja systemu korzeniowego, wykonane
cięcia koron itp.), dlatego w przypadku moż-
liwości odwodnieniu terenu zadrzewionego,
pierwszym zabiegiem ochronnym winno być
wykonanie pełnej pielęgnacji zieleni wysokiej
– w celu podniesienia jej ogólnej kondycji,
 wielkość roślin,
 ocienienie drzewa lub krzewu – tak zwane
zwarcie zadrzewienia.
Podlewanie drzew
wymaga każdorazowo
indywidualnego
ustalenia dawek wody
i harmonogramu ich
podawania.

W tym miejscu warto również przypomnieć, iż

art. 19 ust. 1 prawa budowlanego przewiduje, że
cyt. Właściwy organ może w decyzji o pozwoleniu na
budowę nałożyć na inwestora obowiązek usta-
nowienia inspektora nadzoru inwestorskiego,
a także obowiązek zapewnienia nadzoru autorskiego,
w przypadkach uzasadnionych wysokim stopniem
skomplikowania obiektu lub robót budowlanych bądź
przewidywanym [a nie udowodnionym – przyp. aut.]
wpływem na środowisko [pogrubienie wł.].

Natomiast tzw. pracami konserwatorskimi, pole-

gającymi na zabezpieczeniu zorganizowanej zieleni
wpisanej do rejestru zabytków, może kierować
wyłącznie osoba, która bezwzględnie:
 Posiada uprawnienia zawodowe potwierdzo-
ne decyzją państwowej służby ochrony zabyt-
ków, zgodne z § 31 Rozporządzenia Ministra
69

KORZEŃ I SYSTEM KORZENIOWY
DRZEWA
KORZEŃ (łac. radix) to w przypadku drzew pod-
ziemna część rośliny, która m.in.:
 wchłania z gleby wodę oraz zawarte w niej
substancje odżywcze (sole mineralne) i prze-
wodzi je do innych części rośliny,
 magazynuje energetyczne substancje zapa-
sowe (węglowodany w formie cukrów lub
skrobi) oraz enzymy wzrostu i uwalnia je
w zależności od potrzeb drzewa,
 jest miejscem syntezy miedzy innymi aspa-
raginy, glutaminy oraz innych aminokwasów,
 wchodzi w symbiozę z organizmami glebo-
wymi (mikoryza),
 stabilizuje – utrzymuje – kotwiczy roślinę
w podłożu.
Natomiast SYSTEMEM KORZENIOWYM
nazywamy silnie rozczłonkowany układ korzeni
penetrujący podłoże, stanowiący dolny biegun
osiowy drzewa, u których cześć nadziemna (od
szyi korzeniowej – czyli od podstawy aż do wierz-
chołka) stanowi u drzew liściastych pień (kłodę),
a u iglaków i olszy strzałę.
Wiele nieporozumień powoduje wśród architektów
i inżynierów budownictwa błędne utożsamianie
Rys. 1. Zasięg systemu korzeni absorbujących (Bukowska, Rabiński, 2014).
70
RAPORT
wielkości POZIOMEGO ZASIĘGU SYSTEMU
KORZENIOWEGO DRZEWA (Z.S.K.)
z POZIOMYM ZASIĘGIEM (najcenniejszych)
KORZENI ABSORBUJĄCYCH Z.S.K.A.
Wielkość POZIOMEGO Z.S.K. drzewa wol-
nostojącego w literaturze fachowej jest najczęściej
określana (alternatywnie) jako:
 dwa – trzy razy większa niż szerokość korony
drzewa, według: Fery J.F., Ward H.S. Funda-
mentals of Plant Physiology. The Macmillan
Company – New York 1959 oraz Witold
Czerwiński – Fizjologia Roślin – Warszawa
1981 (str. 94);
 większa niż wysokość analizowanego eg-
zemplarza, według wielu innych dendro-
logów.
Należy również wskazać, iż POZIOMY Z.S.K.A.
drzewa znajduje się wewnątrz obszaru zakreślo-
nego przez:
 rzut korony powiększony o  co najmniej
ca 2 ~ 2,5 m – w kierunku na zewnątrz;
 1/2 odległości liczonej od pnia do rzut korony
powiększonego o co najmniej ca 2 ~ 2,5
m – wewnątrz;
co obrazuje schemat zamieszczony poniżej.
ZARZĄDZANIE WODĄ W BUDYNKU
Korzenie znajdujące się w Z.S.K.A. cechuje:
 największy pobór wodny oraz rozpuszczo-
nych w niej soli mineralnych;
 ich wykorzystywanie nie tylko na potrzeby
komórek (w danej strefie korzenia), lecz ich
"eksport" do korony drzewa.
Większość dendrologów (Lindley, Gross i Milano,
1995, Szczepanowska, 2005) słusznie zauważa, że
pomiędzy rozmiarem korony a Z.S.K.A. drzewa
występuje pewna istotna zależność.
Zależność tę wyjaśnia się tym, że po zewnętrznym
płaszczu korony drzewa spływa proporcjonalnie
najwięcej wody, np. z opadów deszczu, jak też
z roztapianego śniegu lub szronu itp.. Tym samym
dookoła zewnętrznego płaszcza korony (tzw. rzutu
korony), występuje pas wilgotniejszej gleby, co
wtórnie stymuluje wzrost korzeni absorbujących.
ŚREDNIA JEDNORAZOWA
DAWKA WODY
Jednorazowa dawka wody powinna spowodować
pełne nasycenie gleby wodą i być każdorazowo
oraz indywidualnie określana przez Inspektora,
z  uwzględnieniem zaleceń wskazanych w  tej
publikacji. Jednorazowa dawka wody powinna
wynosić ok.:
 od 15 do 20 litrów na 1 m2 wg prof. dr hab.
Marka Siewniaka Zabezpieczanie drzew na
placu budowy – Komunikat Dendrologiczny
nr 19. Warszawa 1991.
 od 250 do 300 litrów na jedno starsze
drzewo (przy promieniu ca 2,5 m) wg Ja-
rosława Nowaka;
TECHNIKA PODLEWANIA DRZEW
Podawanie uzupełniających dawek wody powinno
odbywać się w sposób cykliczny, a nie ciągły. Wodę
podaje się uzupełniająco w okresie każdorazowo
indywidualnie określonym. Według prof. dr hab.
Marka Siewniaka (Komunikat Dendrologiczny nr 19,)
uzupełniającą dawkę wody podaje się drzewom
średnio 1 ~ 2 razy w tygodniu.
 RAPORT ZARZĄDZANIE WODĄ W BUDYNKU
Jednak na podstawie znajomości przedmio-
tu, autorzy zalecają zróżnicowanie podlewania
zieleni wysokiej. Jeśli nie ma możliwości założe-
nia higrometrów, umożliwiających szczegółowy
pomiar wilgotności w obrębie brył korzeniowych,
to w ocenie autorów uzupełniające dawki wody
winny być podawane średnio co:
 2 do 3 dni w okresie upalnego lata;
 3 do 4 dni w pozostałym okresie letnim;
 4 do 7 dni w pozostałym okresie oraz zanie-
chanie podlewania w okresie intensywnych
opadów atmosferycznych oraz co najmniej
dwóch dób po nich.
Należy również pamiętać, że w wyniku inten-
sywnego podlewania roślin następować będzie
wymywanie składników pokarmowych. W takim
przypadku – po uprzednim wykonaniu analizy
glebowej (w certyfikowanym, niezależnym la-
boratorium) – należy dokonać zasilenia roślin
nawozami.
INSTALACJE LUB URZĄDZENIA
NAWADNIAJĄCE
Podawanie uzupełniających dawek wody można
realizować poprzez realizacje (budowę) systemu
studzienek chłonnych lub nawodnienia ciśnienio-
wego:
 instalacji zraszających lub deszczowni np.
za pomocą zraszaczy wynurzalnych typu
pop up (zraszacze młoteczkowe, turbinowe,
statyczne, rotacyjne itp.);
 systemu nawadniania kapilarnego – ze spe-
cjalnego perforowanego węża gumowego
lub melioracyjnych rurek perforowanych, linii
kroplujących, taśm nawadniających. Nawod-
nienie ciśnieniowe może być podwieszane
(poprowadzone) nad powierzchnią gleby
lub montowane pod jej powierzchnią (na-
wodnienie wgłębne). Jeden z autorów
jako biegły sądowy wielokrotnie opiniował
powództwa spowodowane stratami (finan-
sowanymi) w roślinności zniszczonej przez
rozszczelnienie się systemu kroplującego
wgłębnego. W takim przypadku, z powodu
braku widoczności uszkodzenia nawodnie-
nia wgłębnego, zbyt późne uwidocznione
skutków powodowało całkowite obumarcie
drzew. Dlatego proponujemy po zakończe-
niu podlewania każdorazowo sprawdzać stan
licznika wody.
W przypadku nie zrealizowania jednej z ww in-
stalacji lub urządzenia nawadniającego, konieczne
jest okresowe podlewanie zieleni wysokiej ręcznie,
np. z tzw. „węża”.
Ponadto wskazać należy, że w miejscach, w których
brak jest dostępu do instalacji (przyłącza) wodo-
ciągowego, uzupełniające dawki wody można
dostarczać przy użyciu hydronetek – beczkowo-
zów. Przy krótkotrwałym podlewaniu drzew może
to być korzystniejsze ekonomicznie niż realizacja
(budowa) wymienionych instalacji lub urządzeń
zraszających.
Reasumując, na drzewa w procesie inwestycyjnym
czyha wiele zagrożeń. Przedstawienie w niniej-
szymi opracowaniu sposobu, w jaki należy im
przeciwdziałać, przyczyni się do rozpowszechniania
w naszym kraju dobrych praktyk, a tym samym
będzie stymulować ochronę drzew, które są tak
cennym elementem przyrodniczym towarzyszą-
cym zabudowie, zarówno krajobrazu miasta, jak
i mniejszych miejscowości.
inż. arch. krajobrazu
Marzena Bronisz
Założycielka pracowni Polandscape.
Współzałożycielka Kolektywu NaNowo,
zrzeszającego architektów krajobrazu
w celu propagowania idei ogrodów
sensorycznych na potrzeby hortiterapii.
Powołana do Zespołu Projektowego
Fundacji Promocji Gmin Polskich
w celu propagowania idei ogrodów
sensorycznych wśród jednostek
samorządowych. Członek Polskiego
Towarzystwa Dendrologicznego.
Absolwentka SGGW w Warszawie na
kierunku Architektura Krajobrazu.
mgr inż. arch.
krajobrazu
Magdalena
Bukowska
Architekt krajobrazu. Właścicielka
firmy ZieleniAK – Zieleń i Architektura
Krajobrazu. Absolwentka SGGW
w Warszawie na kierunku Architektura
Krajobrazu.
mgr inż.
Jarema Andrzej
Rabiński
Ekspert ochrony środowiska,
specjalista w zakresie projektowania
zieleni w przestrzeni miejskiej.
Wiceprezes Zarządu Polskiego
Stowarzyszenia "Dachy Zielone"
Federacji Stowarzyszeń Naukowo-
Technicznych NOT. Przewodniczący
Głównej Komisji Rewizyjnej
Stowarzyszenia Inżynierów i Techników
Przemysłu Materiałów Budowlanych
Federacji Stowarzyszeń Naukowo-
Technicznych NOT. Sekretarz
Komisji Ochrony Środowiska
Federacji Stowarzyszeń Naukowo-
Technicznych NOT. Ma uprawnienia:
Naczelnej Organizacji Technicznej
o ukończeniu szkolenia III-go stopnia
upoważniającego do pełnienia
funkcji inspektora nadzoru przy
wykonawstwie prac związanych
z pielęgnacją drzew ozdobnych (nr
13/3/90, z dnia 17.11.1990 roku) oraz
Państwowej Służby Ochrony Zabytków
– Wojewódzkiego Konserwatora
Zabytków, stwierdzające posiadanie
kwalifikacji w zakresie nadzorowania
i kierowania pracami ogrodniczymi
(zabezpieczania, uzupełniania,
rekonstrukcji, konserwacji)
w parkach zabytkowych oraz innej
zorganizowanej zieleni zabytkowej
(nr 386, z dnia 22.04.1996 roku, znak:
WKZ/ IN/539/1879/96).
71

Fot. Oras
WENTYLACJA INSTALACJI
KANALIZACYJNYCH W BUDYNKACH
Instalacje kanalizacyjne grawitacyjne w budyn-
kach powinny mieć zapewnioną wentylację.
Jej rolą jest:
 po pierwsze, odprowadzanie poprzez piony
kanalizacyjne pary wodnej i gazów powsta-
jących w trakcie spływu ścieków i procesów
wstępnego ich rozkładu w obrębie samej
instalacji, w studzience kanalizacyjnej oraz
w zewnętrznej sieci kanalizacyjnej, do której
instalacja jest podłączona,
 po drugie, napowietrzanie pionów, a także
odcinków poziomych powyżej pewnej długo-
ści, aby zapobiegać powstawaniu podciśnienia
w przewodach, przy gwałtownym odpływie
znacznej porcji ścieków z jednego przyboru
sanitarnego lub urządzenia (np. z muszli kloze-
towej albo pralki), i wywołanego tym zjawiska
„wysysania” zamknięć wodnych w innych przy-
borach podłączonych do tego samego pionu
kanalizacyjnego.
Wynika z tego, że w tym samym pionie ruch mie-
szaniny parowo-gazowej, powstającej przy odpły-
wie ścieków, odbywa się z wnętrza instalacji do
otaczającej atmosfery, a ruch powietrza w prze-
ciwnym kierunku z otoczenia do wnętrza instalacji.
Wentylacja instalacji kanalizacyjnej w budynku nie
polega więc wyłącznie na jej „odpowietrzeniu”,
72
RAPORT
opracowanie: { Olgierd Romanowski }
jak to się zwykle przyjmuje, ale także na „napo-
wietrzeniu”, co nie przeszkadza w potocznym
nazywaniu „wywiewkami” zakończeń przewo-
dów kanalizacyjnych, wyprowadzonych ponad
dach budynku.
WENTYLACJA INSTALACJI
KANALIZACYJNEJ WEDŁUG PRAWA
W rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12
kwietnia 2002r. w sprawie warunków technicznych
jakim powinny odpowiadać budynki… (Dz. U.
Nr 75, poz. 690, z późn. zm., dalej jako Warunki
Techniczne lub WT), wymagania w stosunku do
instalacji kanalizacyjnych zawarte są w Dziale IV.
Wyposażenie techniczne budynków, w Rozdziale
2. Kanalizacja ściekowa i deszczowa, obejmującym
paragrafy: §§122, 123, 124, 125, 126 i 127.
Równocześnie w wymienionych paragrafach prze-
pisy WT odwołują się do wybranych postanowień
Polskich Norm, a zgodnie z Załącznikiem 1 do
rozporządzenia normami powołanymi są:
 PN-EN 12056: 2002 Systemy kanalizacji gra-
witacyjnej w budynkach (części: 1, 2, 3, 4, i 5),
 PN-EN 12109: 2003 Wewnętrzne systemy
kanalizacji podciśnieniowej,
 PN-EN 13564-1:2004 Urządzenia przeciw-
zalewowe w budynkach – Część 1: Wymagania,
ZARZĄDZANIE WODĄ W BUDYNKU
a także starsza Polska Norma PN-B-01707:1992 In-
stalacje Kanalizacyjne – Wymagania w projektowaniu.
Ponadto, wymagania, dotyczące szczególnych przy-
padków wentylacji systemów kanalizacji, w których
ścieki odprowadzane są do zbiorników nieczysto-
ści zlokalizowanych w obrębie działki budowlanej,
zawarte są w Dziale II. Zabudowa i zagospodarowanie
działki budowlanej, w rozdziale 7. Zbiorniki bezod-
pływowe na nieczystości ciekłe, a w szczególności
w §36.1 i 2 oraz w §37.
WYMAGANIA DOTYCZĄCE WENTYLACJI
INSTALACJI KANALIZACYJNYCH
ZAWARTE W WARUNKACH
TECHNICZNYCH
W sprawach dotyczących wentylacji instalacji kana-
lizacyjnych WT stanowią:
 Przewody spustowe (piony) grawitacyjnej insta-
lacji kanalizacyjnej powinny być wyprowadzone
jako przewody wentylujące ponad dach, a także
powyżej górnej krawędzi okien i drzwi znajdu-
jących się w odległości poziomej mniejszej niż
4 m od wylotów tych przewodów (§125.1).
 Nie jest wymagane wyprowadzanie ponad
dach wszystkich przewodów wentylujących
piony kanalizacyjne, pod następującymi wa-
runkami (§125.2):
 RAPORT ZARZĄDZANIE WODĄ W BUDYNKU

1. zastosowania na pionach kanalizacyjnych
niewyprowadzonych ponad dach urządzeń
napowietrzających te piony i przeciwdzia-
łające przenikaniu wyziewów z kanalizacji
do pomieszczeń,
2. wyprowadzeniu ponad dach przewodów
wentylujących:
a. ostatniego pionu, licząc od podejścia
kanalizacyjnego na każdym przewo-
dzie odpływowym,
b. co najmniej co piątego z pozostałych
pionów kanalizacyjnych w budynku.
 Wprowadzanie przewodów wentylujących
piony kanalizacyjne do przewodów dymo-
wych i spalinowych oraz do przewodów
wentylacyjnych pomieszczeń jest zabronio-
ne (§125.3).
 W  przypadku, gdy wysokość przewodu
spustowego (pionu) grawitacyjnej instalacji
kanalizacyjnej przekracza 10 m, podłączenia
podejść na najniższej kondygnacji powinny
spełniać wymagania Polskiej Normy doty-
czącej projektowania instalacji kanalizacyjnych
(§125.4).
 Zbiorniki bezodpływowe na nieczystości ciekłe
(…) powinny mieć (…) odpowietrzenie wy-
prowadzone co najmniej 0,5 m ponad poziom
terenu (§35),
 Minimalne odległości pokryw i  wylotów
wentylacji ze zbiorników bezodpływowych
na nieczystości ciekłe (…) od okien i drzwi
pomieszczeń, granicy działki lub drogi, określa
§36 w zależności od pojemności tych zbior-
ników,
 Przydomowe szczelne osadniki podziemne
stanowiące część przydomowej oczyszczalni
ścieków gospodarczo-bytowych (…), mogą
być sytuowane w bezpośrednim sąsiedztwie
budynków jednorodzinnych, pod warunkiem
wyprowadzenia ich odpowietrzenia przez
instalację kanalizacyjną co najmniej 0,6 m
powyżej górnej krawędzi okien i  drzwi
zewnętrznych w tych budynkach. (§37).
 PN-EN 12056-2: 2002 Systemy kanalizacji
grawitacyjnej w budynkach – Część II: Projek-
towanie układu i obliczenia,
 PN-B-01707:1992 Instalacje Kanalizacyjne –
Wymagania w projektowaniu.
Według Załącznika Nr 1 do Rozporządzenia, przy-
wołanymi postanowieniami normy PN-EN 12056-
1:2002 są punkty 4 i 5. Punkt 4 ma tytuł Wymagania
ogólne i opisowo traktuje o zagadnieniach takich jak:
niskie zużycie wody, grawitacyjny odpływ ścieków
i zabezpieczenia przed zalewaniem, rozdzielenie
ścieków gospodarczych i wód opadowych, od-
prowadzanie skroplin z kotłów kondensacyjnych,
wymagania jakościowe i ilościowe ścieków dopły-
wających do systemu kanalizacyjnego.
Punkt 5 nosi tytuł Wymagania eksploatacyjne
i również ma charakter opisowy. W treści tego
punktu znajdują się jednak wymagania, które ewi-
dentnie odnoszą się do projektowania – np. aby
materiały i urządzenia stosowane do budowy insta-
lacji były zgodne z wymaganiami Unii Europejskiej,
tzn. zgodne z normami europejskimi lub aprobatami.
O sprawach wentylacji traktuje podpunkt 5.6.3.
pt. Wentylacja systemu kanalizacyjnego. Mówi on
o konieczności zapewnienia wentylacji w celu po-
prawnego funkcjonowania systemu, wyprowadzeniu
zakończeń pionów kanalizacyjnych ponad konstruk-
cję budynku, tak, aby zapachy i opary z kanalizacji
nie przedostawały się do jego wnętrza, a w sprawie
stosowania zaworów napowietrzających jest ode-
słanie do przepisów krajowych.
Załącznik A (informacyjny) do normy PN-EN
12056-1:2002, wymienia ponadto przepisy krajowe
krajów członkowskich, których szczegółowe roz-
wiązania powinny być zawarte w ramach tej normy.
Oznacza to, że sposób spełnienia postanowień
normy europejskiej, podanych ogólnie i opisowo,
wynika z przepisów krajowych. Niestety, wśród
wymienionych krajów nie ma Polski.
Postanowienia normy PN-EN 12056-2:2002
Załącznik Nr 1 do Rozporządzenia w sprawie
warunków technicznych przywołuje w zakresie
punktów 4-6.
Punkt 4, Rozwiązania systemów kanalizacyjnych,
zawiera klasyfikację systemów (ppkt 4.2), w za-
leżności od stopnia wypełnienia podejść ( System
I – podejścia wypełnione w 50%; System II – po-
dejścia wypełnione w 75%; System III – podejścia
wypełnione w 100%), a także od stosowania od-
dzielnych pionów dla ścieków fekalnych i pozostałych
ścieków bytowych (System IV).
Podpunkt 4.3.Rozwiązania systemów kanalizacyjnych
(powtórzenie tytułu całego pkt 4), zawiera zastrze-
żenie, że każdy system może być różnie ukształto-

WYMAGANIA DOTYCZĄCE WENTYLACJI

INSTALACJI KANALIZACYJNYCH
ZAWARTE W POSTANOWIENIACH
POLSKICH NORM PRZYWOŁANYCH
W ZAŁĄCZNIKU 1 DO WT
Postanowienia dotyczące wentylacji instalacji ka-
nalizacyjnych w budynkach zawarte są w trzech
normach, spośród podanych wcześniej:
Fot. Oras

 PN-EN 12056-1: 2002 Systemy kanalizacji

grawitacyjnej w budynkach – Część I: Postano-
wienia ogólne i wymagania,
73

Fot. Roca
wany, a także, że systemy w obrębie jednej instalacji,
mogą być łączone. Dalej, w tym podpunkcie, norma
podaje przykładowe schematy instalacji zawierające
odniesienia do wentylacji. Są to:
 4.3.1. Rozwiązania systemu z  wentylacją
główną (wentylacja tylko przez pion kanali-
zacyjny i przedłużającą go rurę wywiewną,
 4.3.2. Rozwiązania systemu z wentylacją obej-
ściową (występuje dodatkowy pion wenty-
lacyjny obok pionu spustowego, połączony
z nim na każdej kondygnacji, albo dodatkowy
pion wentylacyjny łączący końcówki podejść,
albo odgałęzienia wentylacyjne łączące podej-
ścia z pionem itp.
 4.3.3. Rozwiązania systemu bez wentylacji
podejść (analogiczne do 4.3.1),
 4.3.4. Rozwiązania systemu z  wentylacją
podejść (jako wariant systemu 4.3.2.)
Norma nie podaje jednoznacznych wskazówek co
do wyboru systemu ani ograniczeń w stosowaniu
74
RAPORT
grawitacyjnych instalacji kanalizacyjnych
w budynkach wymagają podjęcia
rzetelnej dyskusji eksperckiej.
zaworów napowietrzających, jednak warto zwrócić
uwagę na pkt 5 normy, gdzie, w ppkt 5.6 Wentylacja,
zapisano: Układ instalacji kanalizacyjnej jest
często wykorzystywany do wentylacji ze-
wnętrznego systemu kanalizacyjnego. Stąd
też, tam gdzie to konieczne, powinny być
zainstalowane rury wywiewne.
Szczegółowe ograniczenia dotyczących stosowania
poszczególnych rozwiązań znajdują się w pkt 6
normy pt. Obliczenia. Wypada zwrócić uwagę na
Tablicę 6: Ograniczenia dla podejść kanalizacyjnych
niewentylowanych, system III oraz Tablicę 9: Ograni-
czenia dla podejść kanalizacyjnych wentylowanych,
system III. W obydwu tych tablicach najmniejsza
wymagana wysokość zamknięcia wodnego w ar-
maturze odpływowej przyboru sanitarnego wynosi
50 mm (do czego nawiążemy w dalszej części tego
tekstu). Innym newralgicznym punktem jest prze-
pustowość zaworu napowietrzającego. Tablica 10,
w omawianej normie podaje minimalne natężenia
ZARZĄDZANIE WODĄ W BUDYNKU
Przepisy WT dotyczące
przepływu powietrza dla zaworów napowietrza-
jących na podejściach kanalizacyjnych, natomiast
ppkt 6.5.3. zawiera wymaganie, aby zawory
napowietrzające na pionach były wymiarowane
na 8-krotność całkowitego natężenia przepływu
ścieków (Qtot [l/s]), co oczywiście wpływa na wiel-
kość wybranego zaworu.
Analogicznie jak norma PN-EN 12056-1: 2002,
omawiana tu norma PN-EN 12056-2: 2002 zawiera
Załącznik A (informacyjny) przywołujący Krajowe
przepisy i wytyczne krajów UE, a  także, Załącznik D
(informacyjny), w który znajdujemy wykaz kilkudzie-
sięciu norm europejskich i projektów tych norm,
dotyczących wymagań dla wyrobów i przyborów
sanitarnych stosowanych w systemach kanalizacji,
a także wymagań szczegółowych dla niektórych
z tych systemów.
Kolejną normą, która ma związek z wentylacją in-
stalacji kanalizacyjnej, jest przywołana w Załączniku
Nr 1 do Rozporządzenia Polska Norma — PN-B-
01707:1992 Instalacje Kanalizacyjne – Wymagania
w projektowaniu. Zakres przywołania jej postanowień
ogranicza się do p-pkt 4.2.2., w którym mówi się,
że w przypadku, jeśli pion spustowy ma wysokość
większą niż 10 m, na ostatnich dwóch metrach
przed przyłączeniem pionu do przewodu odpły-
wowego (poziomu) nie należy wykonywać podejść
bezpośrednio do pionu. Norma pokazuje w formie
schematów (Rys.9) sposób wykonania specjalnych
obejść i dodatkowych przewodów wentylacyjnych
(wg PN-EN 12056-2: 2002 są to odgałęzienia wen-
tylacyjne).
UWAGI DOTYCZĄCE WYMAGAŃ
ZAWARTYCH W WT I POSTANOWIEŃ
PRZYWOŁANYCH POLSKICH NORM.
KRYTYCZNA OCENA ICH
PRAKTYCZNEGO PRZESTRZEGANIA
1. Poważne wątpliwości budzi treść przepisu WT
§125.1.: Przewody spustowe (piony) grawitacyjnej
 RAPORT ZARZĄDZANIE WODĄ W BUDYNKU
instalacji kanalizacyjnej powinny być wyprowadzo-
ne jako przewody wentylujące ponad dach, a także
powyżej górnej krawędzi okien i drzwi znajdujących się
w odległości poziomej mniejszej niż 4 m od wylotów
tych przewodów. Oznacza to, że wyloty przewo-
dów wentylujących piony kanalizacyjne mogą się
znajdować dowolnie blisko (w odległości mniejszej
niż 4 m, ale dolnej granicy nie ma) od drzwi i okien,
byleby znajdowały się powyżej ich górnej krawędzi.
W przypadku szczególnym, domu jednorodzinne-
go z przydomową oczyszczalnią ścieków, dodano
dodatkowe wymaganie: 0,6 m powyżej górnej kra-
wędzi okien i drzwi zewnętrznych w tych budynkach
(§37 WT). W §125.1. jest ewidentny błąd.
Dawno wycofana przez Polski Komitet Normali-
zacyjny z systemu Polskich Norm, Polska Norma
PN-81/B-10700/01 Instalacje wewnętrzne wodo-
ciągowe i kanalizacyjne Wymagania i badania przy
odbiorze Instalacje kanalizacyjne, w pkt. 2.6.: Rury
wentylacyjne – stanowi: przewody spustowe (piony)
powinny być wyprowadzone jako rury wentylacyjne do
wysokości od 0,5 do 1,0 m ponad dach w taki sposób,
aby odległość wylotu rury od okien i drzwi prowadzących
do pomieszczeń przeznaczonych na stały pobyt ludzi,
wynosiła co najmniej 4,0 m.
Oczywistość błędu, dotyczącego odległości wylotów
rur wywiewnych z systemu kanalizacji, od okien
i drzwi pomieszczeń w budynku, ujawnia się przy
porównaniu z wymaganiami dla wyrzutni wenty-
lacyjnych.
2. Z wiedzy technicznej podawanej w podręcz-
nikach akademickich [Stanisław Sosnowski; Jan
Tabernacki: Instalacje wodociągowe i kanalizacyjne
w budynkach, Oficyna Wydawnicza Politechni-
ki Warszawskiej; Warszawa 1997] wynika, że
w warunkach klimatycznych Polski rura wywiew-
na wyprowadzona ponad dach budynku, której
średnica nominalna wynosi 100 mm, powinna
być rozszerzona do średnicy 150 mm . Ma to
zapobiegać zamknięciu szronem i lodem końcówki
rury wywiewnej, przy wystąpieniu ujemnej tem-
peratury zewnętrznej. Niestety, zarówno w WT,
jak i w Polskich Normach przywołanych przez to
rozporządzenie, brak jest wzmianki na ten temat.
Wymieniona wyżej, wycofana Polska Norma
PN-81/B-10700/01 rozstrzyga jednoznacznie tę
kwestię, we wspomnianym punkcie 2.6.: Rury
wentylacyjne powinny w miarę możliwości tworzyć
pionowe przedłużenie przewodów spustowych. Jeżeli
średnica przewodu spustowego jest mniejsza od 150
mm, górna część rury wywiewnej poniżej dachu
w odległości 0,50 m od jego powierzchni powinna być
powiększona o 50 mm . Rur tych nie należy wprowa-
dzać do przewodów wentylacyjnych z pomieszczeń
przeznaczonych na pobyt ludzi oraz do przewodów
dymowych i spalinowych.
Praktyka budowlana przeczy tym zalece-
niom. Każde przejście przewodu wywiewnego
z kanalizacji przez pokrycie dachowe powoduje
konieczność zapewnienia szczelności pokrycia
dachowego w tym miejscu. Ponadto wystające
z dachu rury wywiewne psują walory estetyczne
bryły budynku. Projektanci starają się więc ukryć
rury wywiewne w blokach kominowych, grupu-
jących kanały wentylacyjne i spalinowe, których
obróbki blacharskie zapewniają szczelność pokrycia.
Nie zawsze jest to naruszenie przepisu §125.3.
o nie wprowadzaniu rur wywiewnych do kanałów
wentylacyjnych, spalinowych i dymowych. Najczę-
ściej na poziomie stropu nad ostatnią kondygnacją
dobudowywane są do trzonu kominowego dodat-
kowe kanały mieszczące rury wywiewne pionów
kanalizacyjnych. Jak to jest w rzeczywistości, należy
spytać kominiarzy.
Jednak takie wprowadzenie rury wywiewnej do,
nazwijmy to, „ślepego” kanału w trzonie komino-
wym, skutkuje najczęściej zmniejszeniem średnicy
rury wywiewnej DN 100 na DN 75 ( żeby się
zmieściła), zamiast jej powiększenia. Jeśli jeszcze
jakiś domorosły „specjalista” uzbroi taką końcówkę
rury wywiewnej w zawór napowietrzający, smród
z kanalizacji w budynku mamy zapewniony.
3. Jedynym tematem, który był dotychczas
podnoszony w dyskusjach ekspertów Stowa-
rzyszenia Nowoczesne Budynki, w sprawach
przepisów dotyczących instalacji kanalizacji
grawitacyjnej w budynkach był temat zmiany
zapisów w  §125.2, pkt 2) b) i wprowadzenia
wymagania, aby nie co piaty, ale co trzeci pion
był zakończony rurą wywiewną, wyprowadzoną
ponad dach budynku. Rzeczywistość jest nieco
bardziej skomplikowana. Stosowanie zaworów
napowietrzających na pionach lub podejściach
kanalizacyjnych jest ściśle skorelowane z wyso-
kością zamknięć wodnych w syfonach przybo-
rów sanitarnych. Jak wspomniano w Tablicach 6
i 9 normy PN-EN 12056-2: 2002 znajduje się
wymaganie najmniejszej wysokości zamknięcia
wodnego równej 50 mm . Tymczasem na rynku
znajdują się przybory (szczególnie wpuszczane
w podłogę brodziki kabin natryskowych i wpusty
podłogowe), których zamknięcia wodne mają
wysokość 30 mm, a często tylko 25 mm . Zawór
napowietrzający otwiera dopływ powietrza do
pionu w chwili gdy wystąpi w nim podciśnienie.
Bardzo często podciśnienie to jest wystarczające
do zniszczenia zamknięcia wodnego w syfonie
brodzika lub wpustu i zapachy z kanalizacji prze-
dostają się do pomieszczeń w budynku. Należy
zastanowić się jakie dodatkowe warunki należy
nałożyć na stosowanie zaworów napowietrzają-
cych i jak warunki te uczynić obowiązującymi, aby
uniknąć powszechnych dzisiaj błędów projekto-
wych i wykonawczych. Wydaje się, że wdrożone
do polskiego systemu normalizacyjnego normy
EN są zbyt mało czytelne i trudne w stosowaniu.
WNIOSEK: Przepisy WT dotyczące grawi-
tacyjnych instalacji kanalizacyjnych w budyn-
kach wymagają podjęcia rzetelnej dyskusji
w gronie ekspertów Stowarzyszenia Nowo-
czesne Budynki.
mgr inż.
Olgierd
Romanowski
Emerytowany inżynier. Członek
zwyczajny SNB.
Absolwent Wydziału Inżynierii
Sanitarnej PW na specjalności
urządzenia cieplne i zdrowotne.
Ma uprawnienia budowlane do
projektowania i kierowania robotami
budowlanymi (specjalność instalacje
i urządzenia sanitarne). Pracował
m.in. w Przedsiębiorstwie Budowy
Urządzeń Wentylacyjnych„ KLIMAT",
jako inżynier rozruchu urządzeń
wentylacyjnych i klimatyzacyjnych
oraz w zakładzie Badań
i Doświadczeń ZPIP INSTAL.
Uczestniczył w projektowaniu
Uniwersytetu Panafrykańskiego
(Blida, Algieria) i Centrum socjalno-
medycznego „Wschód" (Wiedeń).
Przez wiele lat był związany
z Centralnym Ośrodkiem Badawczo-
Rozwojowym Techniki Instalacyjnej
INSTAL, kolejno jako inżynier,
kierownik pracowni, koordynator
centralnych programów badawczo-
rozwojowych i dyrektor.
75
 DEBATY NOWOCZESNE BUDYNKI

NOWOCZESNY
– CZYLI JAKI?
JAKI POWINIEN BYĆ NOWOCZESNY BUDYNEK?
Mówiąc o nowoczesnym budownictwie, musimy pamiętać o idei
zrównoważonego rozwoju, czyli projektowaniu, budowaniu i użyt-
kowaniu obiektów z myślą o przyszłości.

Priorytetem jest dbałość o wysoką jakość materiałów, ekologię oraz

rozwaga w wykorzystywaniu zasobów naturalnych.

JAKIE DZIAŁANIA POWINNY ZOSTAĆ PODJĘTE, ABY

ZAPEWNIĆ POWSTANIE NOWOCZESNEGO BUDYNKU?
Wyznacznikiem współczesnej architektury jest odpowiedzialne
projektowanie i budowanie, zgodne z najwyższymi standardami
technologicznymi. Punktem odniesienia dla świadomego projek-
tanta i wykonawcy powinny być zatem wytyczne Stowarzyszenia
DAFA dla dachów płaskich i fasad, odzwierciedlające wysoki poziom
rozwoju technologicznego i uchodzące za powszechnie obowiązu-
jące zasady techniki.

Pamiętając, że zielona architektura jest ratunkiem dla bezpowrot-

nych zmian klimatu, wytyczne DAFA obejmują również ten rodzaj
budownictwa.

CZY WSPÓŁDZIAŁANIE BRANŻ I ŚRODOWISK JEST mgr inż.

ISTOTNE DLA NOWOCZESNEGO BUDYNKU? WITOLD OKOŃSKI
Istotne jest, aby współdziałały ze sobą firmy i instytucje ukierunko-
wane na nowoczesne budownictwo.
Członek Komisji Legislacji Rady Krajowej
Izby Architektów RP
Z tego względu Stowarzyszenie DAFA współpracuje z najbardziej pre-
stiżowymi i opiniotwórczymi organizacjami branżowymi w Europie:
 IFD – Międzynarodowa Federacja Dekarzy, Prezes Stowarzyszenia DAFA, Area Manager w Carlisle
 IFBS – Związek Przemysłowy Lekkiego Budownictwa Stalo- Construction Materials.
wego,
 FLL – Stowarzyszenia Badania, Rozwoju i Kształtowania Kra- Doświadczenie w branży dachowej zdobywa od 1983 roku,
jobrazu. pracując zarówno w firmie wykonawczej, jak i w przemyśle
w Niemczech i od kilku lat również w Polsce. Obecnie zajmuje
Dzięki wymianie doświadczeń sięgamy po międzynarodowe, uznane stanowisko Area Managera na kilka krajów Europy Środkowej
i sprawdzone standardy, które wprowadzamy na Polski rynek, mi- i Wschodniej w firmie Carlisle Construction Mate­rials GmbH. Od
nimalizując ryzyko powstawania nieprawidłowości realizacyjnych,
2012 roku jest Prezesem Stowarzyszenia DAFA.
mogących skutkować wielomilionowymi stratami. Publikacje tech-
niczne DAFA dostępne są na: www.dafa.com.pl.
76
 Rury z polibutylenu
z systemem na wcisk

1. Najbardziej wytrzymała
i bezpieczna instalacja
z tworzywa

2. Uniwersalny system o zakresie

średnic od 15 do 160 mm

3. Bardzo prosty i szybki

montaż bez narzędzi, również
w ujemnych temperaturach
ncja – Nue
a 4. Łatwa modyfikacja bez utraty
r

va

kształtek
Gwa

Terrain

więcej informacji na stronie:

www.nuevaterrain.pl
 BE
ZP
ŁA
TN
IE

OBOWIĄZUJĄCE
TEKSTY JEDNOLITE
ZAWSZE POD RĘKĄ

aktualna wersja łatwe wyszukiwanie czytelna aplikacja na

aktów prawnych według słów kluczowych systemy iOS i Android

Tekst jednolity najważniejszego dla branży

rozporządzenia budowlanego z uwzględnieniem
poszczególnych zmian od 2002 roku

Tekst jednolity podstawowego dla budownictwa

aktu prawnego uwzględniajacy:
• nowelizacje od 1994 roku;
• przepisy, które weszły w życie w 2014 roku;
• przepisy wchodzące w 2015 roku

Tekst jednolity w sprawie szczegółowego zakresu i formy

projektu budowlanego, uwzględniający:
• przepisy obowiązujące od 29 kwietnia 2012 r.
• nowelizację, która weszła w życie 3 października 2013 r.

nad aktualizacją tekstu czuwają eksperci SNB | www.snb.org.pl