BLM104 Elektrik Devre Temelleri ve Uygulamaları Dersi Çözümlü Örnekler 4 1/9 Prof. Dr. Hasan Dinçer 14.04.

2012

BLM104 Elektrik Devre Temelleri ve Uygulamaları

Dersi (11-12 by) Çözümlü Örnekler 4

1.a)Şekil 1.1 de ki devrede, düğüm gerilimleri denklemlerini doğrudan yazınız

b) matrissel yöntemle düğüm gerilimlerini bulunuz.
c) Ra ve Rb dirençlerinin gerilim ve akımlarını elde ediniz.

Şekil 1.1

Çözüm 1
a) Şekil 14.1 deki devrede referans düğümün dışında dört düğüm daha(1,2, 3 ve4 düğümleri)
vardır. Bu düğümlerin gerilimlerini sırasıyla v1, v2 , v3 ve v4 olarak adlandıralım. Şekil 1.2.
Düğüm gerilimlerini doğrudan matrissel olarak yazalım.

Şekil 1.2
BLM104 Elektrik Devre Temelleri ve Uygulamaları Dersi Çözümlü Örnekler 4 2/9 Prof. Dr. Hasan Dinçer 14.04.2012

1 20 20 20


1 1 v1
0 0
1
80 40 40

1 1 10v2 v2
  50  5
0 0 v2 10ix
1 1 1 v2
40 40 50
 v3 10ix  2
10v (1.1)
0 0
1
80 20 20 50 5
1
0 0
20 20 v4 20 20 20

Denk. (1.1) `ün, her iki tarafının 1. Satırını 80 (1.satır x80), 2. Satırını 200 ,3. Satırını 400 ve
4.satırını da 20 ile çarparsak, denklemler kesirli terimlerden arınır.

1 2 2 0 0 v1 1600
5 5 4

0 0 v2 40v2
5  20 20 v3 80v2
(1.2)
0 0
0 0 1 1 v4 400

Bağımlı kaynaktan dolayı oluşan denklemin sağ tarafındaki düğüm gerilimli terimleri
denklemlerin sol tarafına taşır ve sadeleştirirsek denk. (1.3) elde edilir.

3 2 0 0 v1 1600
5 9  40 0

0 v2 0
0 0  80 25 20 v3 0
0 0 1 1 v4 400

3 2 0 0 1 1600
v
5 31

0 0 v2
25 20 v3
0
(1.3)

1 1 v
0 80 0
0 0 400
4
Denk. (1.3) de 3. satırı 5 e bölelim
BLM104 Elektrik Devre Temelleri ve Uygulamaları Dersi Çözümlü Örnekler 4 3/9 Prof. Dr. Hasan Dinçer 14.04.2012

 3 2 0 0   v1  1600 
    
 5 31 0
 0 16

0  v2   0 
5 4   v3   0 
(1.4)
    
 0 0 1 1  v4   400 

Denk. (1.4) ; 4 bilenmeyenli 4 denklem içeriyor. Denklem takımının 3. denkleminde v1, ve 4.

Denkleminde ise v1 ve v2 katsayıları sıfırdır. Bu nedenle denklem sayısı ve bilinmeyen sayısı 3 `e
düşürülebilir. Sadeleştirme yapmak için 3. ve 4. satırdaki denklemleri yeniden yazalım

Matrisin 3.satırındaki denklem

16v2  5v3  4v4  0 (1.5)

4.s da ki denklem ise aşağıdaki gibidir.

v3  v4  400

v4  400  v3 (1.6)

Denk. (1.6) yı, denk.(1.5 ) yerine koyalım

16v2  5v3  4(400  v3 )  16v2  5v3  4v3  1600  16v2  v3  1600  0

Sonuç denklem aşağıdaki gibi olur.

16v  v  1600 olur. (1.7)

2 3

Şimdi çözülmesi gereken denklem sayısı 3 `e düşmüştür. Bu denklemleri tekrar yazalım.

3v1  2v2  1600 (1.8)

5v1  31v2  0 (1.9)

16v  v  1600 (1.10)

2 3

Denk. (1.9) dan

5v1
v2  (1. 11)
31

Denk. (1.11) ` i, denk.(1.8) de yerine koyarsak

5v1
3v1  2( )  1600
31
elde edilir. Denklemi çözerek
BLM104 Elektrik Devre Temelleri ve Uygulamaları Dersi Çözümlü Örnekler 4 4/9 Prof. Dr. Hasan Dinçer 14.04.2012

93v1  10v1 103v1

  1600
31 31

v1   = 481,5533981 V
1600 x31
(1.12)
103
v1 elde edilir. Denk. (1.11) den ayni şekilde v2 elde edilir.

5( 5x1600
1600 x31
v2    77,66990291 V
)
103
31 103
v2  77,66990291 V (1. 13)

denk. (1.10) dan v3

v3  1600 16v2 (1.14)

v3  1600 16(77,66990291)  357,2815534 V

v3  357,2815534 V
elde edilir. denk. (1.6) dan v4 aşağıdaki gibi bulunur.

v4  400  v3 = 400+ 357,2815534 = 757,2815534 V

v4  757,2815534 V

Doğrulama

Elde edilen sonuçların doğruluğu başka yöntemlerle elde bağıntılarla doğrulanmalıdır. Bir veya
iki sonuç doğrulanması tüm işlemlerin doğru yapıldığını gösterebilir. Bu problemde 4 düğüm için
KCL uygulanarak sonuçlar doğrulanmıştır.

1. düğüm için

v1 v1  v2
  20 (1.15)
80 40

Denklemde v1 ve v2 yerine, hesapla bulunan değerleri koyarak denk. (1.15) `nın sol tarafının sağ
taraftaki değere eşit olduğunu gösterelim.

v1 v1  v2 v1  2v1  2v2 3v1  2v2

  
80 40 80 80
BLM104 Elektrik Devre Temelleri ve Uygulamaları Dersi Çözümlü Örnekler 4 5/9 Prof. Dr. Hasan Dinçer 14.04.2012

3v  2v
1 2 = 3x(-481,5533981)  2 x(77,66990291 )   1599,999999  19,99999999  20 A
80 80 80

Bu sonuçla denk. (1.15) `in sağlandığı görülmektedir.

2. düğümde

v v
1 2  10i  i (1.16)
40 x x

v v
1 2  9i  0
40 x

v v
1 2  9 2  5v1  5v2  36v2  5v1  31v2  5( 481,5533981)  31(77,66990291 )  1, 35442 x104  0 A
v

40 50 200 200 200

3. düğümde

v3 v4  v3
10ix   (1.17)
80 20

v3 v4  v3
10ix    0
80 20
v3 v4  v3 v v v  v 16v2  v3  4v4  4v3 16v2  5v3  4v4
10ix    10 2  3  4 3  
80 20 50 80 20 80 80

16v2  5v3  4v4 16(77,66990291)  5(357, 2815534)  4( 757,2815534 ) 4 x10 8

    5 x10
10
0 A
80 80 80

4. düğümde

v4 ve v3 düğüm gerilimleri arasındaki farkın 400 V olduğu açıkça belli olmasına rağmen,
doğrulama işlemleri bütünlülük için yapılmıştır.

v4  v3
 20 (1.18)
20
v4  v3  400  0

v4  v3  400  757,2815534 -357, 2815534  400  5 x10  0 V 6

BLM104 Elektrik Devre Temelleri ve Uygulamaları Dersi Çözümlü Örnekler 4 6/9 Prof. Dr. Hasan Dinçer 14.04.2012

c)

iRa  I1  20 A

vRa  Ra xiRa  20 x20  400 V

vRb  v2  77,66990291 V

iRb      1,553398058 A
vRb v2 v2 77,66990291
Rb Rb Rb 50

2.a)Şekil 2.1 de ki devrede, çevre akımları denklemlerini doğrudan yazınız

b) matrissel yöntemle çevre akımlarını bulunuz.
c) Ra ve Rb dirençlerinin ia , io akımlarını ve gerilimlerini elde ediniz.

Şekil 2.1

Çözüm 2

a) Çevre akımları yönteminde; çevre akımlarının yönleri istenildiği gibi seçilebilir. Fakat çevre
akımlarının yönü hep aynı yön seçilirse (örneğin saat yönünde) ܴ௞௝ ’nin işareti hep negatif olur.
Verilen devre için çevre akım yönleri seçilmiş ve devre Şekil 2.2 de verilmiştir.
BLM104 Elektrik Devre Temelleri ve Uygulamaları Dersi Çözümlü Örnekler 4 7/9 Prof. Dr. Hasan Dinçer 14.04.2012

Şekil 2.2

Bu devre için çevre akımları denklemlerini doğrudan yazalım;

 50 20 30   i1  10io 

 20 120 40  i    0 
  2   (1.1)
 30 40 70  i3   50 

30 Ω `luk direncin akımı io `ın çevre akımları cinsinden ifadesi

io  (i1  i3 ) (1.2)

Denk. (1.2) `i yi denk.(1.1) de yerine koyup, denklemi sadeleştirelim.

 50 20 30   i1  10io  10(i1  i3 )  10i1  10i3 

 20 120 40  i    0     
  2    0   0  (1.3)
 30 40 70  i3   50   50   50 

Denk. (1.3) `in sağ tarafındaki, (1,1) matris elemanını denklemin sol tarafına taşıyalım ve
sadeleştirelim.
BLM104 Elektrik Devre Temelleri ve Uygulamaları Dersi Çözümlü Örnekler 4 8/9 Prof. Dr. Hasan Dinçer 14.04.2012

50  10 20 30  10   i1   0 

 20 120 40  i2    0 

 30 40 70  i3   50 

Çevre akımları denklemi aşağıdaki şekle dönüşür.

 40 20 20   i1   0 
 20 120 40  i    0 
  2   (1.4)
 30 40 70  i3   50 

Denk. (1.4) `i sadeleştirerek aşağıdaki şekle getirebiliriz.

 2 1 1  i1   0 
 1 6 2  i    0 
  2   (1.5)
 3 4 7  i3   5

b) Denklem (1.5)’den i1 , i2 ve i3 aşağıdaki gibi elde edilir;

1  3
i1  , i2  2 ve i3 
  
(1.6)

 , 1 ,  2 ve 3 determinantlarını hesaplayalım;

1 1
 = 1
2
6 2
3 4 7
2 1 1
1 6 2
 = 3 4 7 =
2 1 1
1 6 2

={(2)(6)(7)+(-1)(-4)(-1)+(-3)(-1)(-2)- (-1)(6)(-3)- (-2)(-4)(2)- (7)(-1)(-1)}= (84-4-6 -18-8-7)=41

BLM104 Elektrik Devre Temelleri ve Uygulamaları Dersi Çözümlü Örnekler 4 9/9 Prof. Dr. Hasan Dinçer 14.04.2012

1 1
1 = 0
0
6 2 = -5(2+6)= -40
5 4 7

1
 2 = 1
2 0
0 2 =-(-5)(-4-1)=-25
3 5 7

1
3 = 1
2 0
6 0 =  5(12-1) =  55
3 4 5

1 40
i1  

=0,9756097561 A
41

 2 25
i2  =  0.6097560976 A

=
41

 3 55
i3  =  1,341463415 A

=
41

c)

ia  i1  i2 =0,9756097561  (  0.6097560976) = 1,585365854 A

vRa  Ra ia  20x 1,585365854  31,70731707 V

io  i1  i3  0,9756097561  (  1,341463415) = 2,317073171 A

vRb  Rbio  30x2,317073171  69,51219513 V