27.7.

2021
8. hafta vize. 11 ağustos vize 14.00.
2000li yıllardan tdp de dönüşüm. 2000 li yıllarda dünya dönüşüme girdi. 3 önemli kırılma ile karşı
karşıya. Birinci Soğuk savaşın sona ermesi. Berlin duvarının yıkılması 91 de sovyetlerin yıkılması.
1945-1990 soğuk savaş, iki kutuplu sistem. Ciddi tartışma başladı. What is next. İki tez atıldı.
Fukuyama tarihin sonu tezi. Huntington medeniyetler çatışması. Farklı medeniyetlerin yakınlaşması
karşı karşıya gelmesi. İkisi de tezi kitap yapmıştı. Fukuyama liberalizm sosyalizme ve komünizme
galip geldi. Tarihin sonuna gelindi liberalizm galip oldu. Fukuyamanın tezi 2000 lere kadar
uluslararası sistemin yapısı abd domine etti. Abd hegemonyasında bir tek kutuplu sistem. Birinci
körfez savaşı. Irak kuveyti işgal ediyor. Irak kuveytten çıkarıldı. Varşova paktı ve nato. Varşova paktı
dağılıyor. Sovyetler dağılınca nato nun dağılması beklenmez miydi. Nato varlığını sürdürdü eski
varşova paktı ülkeleriyle de genişledi. Nato abd hegemonunda. Natonun genişlemesinde realizm
yetersiz kalıyor. Sosyal inşacılık ilkeler birarada tutar. Sovyetler dağılsa da bdt var rus hegemonu çok
sarsılmadı diyen var. çin var. soğuk savaş sonrası ikinci kırılma 11 eylül saldırıları. Abdnin imajı ciddi
anlamda hasar gördü. George w. bush döneminde saldırılar. Ulusal güvenlik stratejisi belgesi
yayınlandı 2002. trump bush doktrini olarak tanımlandı. Biden doktrini de var. 2002 bush doktrini
küresel güvenlik mimarisinde küresel terörizm tehdidi en büyük. Self and other doktrini. El kaide
terör eylemlerinin sorumlusu. Ya abd ile hareket edeceksiniz ya teröre destek veren ülke
olacaksınız. Preemptive strike bush doktrini. Tehdit henüz ulaşmadan bertaraf etmek. Afganistan ve
ırak. Meşru müdafa hakkı gözetilerek. Abdnin küreself terörizmle mücadele stratejisi. Afganistan ve
ırak a müdahale etti bu kapsamda. Iraka müdahale uluslararası toplumda fazla destek bulmuyor
afganistan destek buluyor. Irakta kimyasal silah bulunuyor iddiası müdahale sebebi. Atom enerjisi
kurumu denetlemelerde bulunuyor bu silahların bulunamadığını söylüyor. Bu silahların olduğuna
dair delil somut yok dedi tony blair. Üçüncü kırılma arap baharı. Tunusta son günlerde darbe süreci
var. muhammed azizi kendini ateşe vermişti o fitilini ateşledi. Suriye ve libya iç savaşa sürüklendi.
Kaddafi 42 yıl kesintisiz yönetmiş. Darbeler dış destekle ortaya çıkıyor. Dış devletler darbecilere
destek veriyor. Büyük devletlerin ikircikli tutumu demokratikleşmeye zarar veriyor. Düzensiz göç
sığınmacı problemi arap baharı. Kovid-19 salgını da kırılma noktası uluslararası sistemde. Kissinger
pandemi sonrası dünya eskisi gibi olmayacak. 1919-21 ispanyol gribi olmuştu. Bazı rakamlara göre
20 milyon kişi ispanyol gribinden vefat etti. Uluslararası güvenlik çalışmaları kopenhag ekolü.
Sadece askeri güvenlik değil, uzay güvenliği, küresel ısınma, iklim değişikliği, göç güvenliği. Sağlık
güvenlikleştirmesi de eklenebilir. İtalyaya kovid salgınında ilk yardım rusyadan.
Dünya çok kutuplu yöne doğru evriliyor. Türkiye bu dönüşümlerle değişti. 2000-2010 arası
dönemde güvenliğini riske etmeden gelişti. Suriye iç savaşı sınır güvenliğini etkiledi. Fetö var. suriye
iç savaşı açık kapı politikası. Pkk ypg/pyd ye abd destek verdi. Türkiye dış politikasına sosyal
inşacılık, realizm, ahlaki realizm ile açıklanmaya çalışılıyor. Uluslararası sistem çok kutupluluğa
evriliyor.

28.7.2021
türkiye ve ab ilişkileri. İnişli çıkışlı dönemler. Fiili müzakereler oldu. Kıbrıs nedeniyle türkiye
engellemelerle karşılaştı. Sığınmacı ve mülteci krizi. 1999 helsinki zirvesi aday statüsü verildi. 3
ekim 2005 müzakere süreci başladı. Geri kabul anlaşması imzalandı.
En uzun süreli müzakere süreci türkiyede ab de. 1999 helsinki zirvesi aday statüsü verildi. 1997
lüksemburg zirvesinde bu karar bekleniyordu. Kopenhag siyasi kriterlerinin karşılanması konusunda
eksiklikler öne sürüldü. Yeni alman hükümeti daha ılımlı yaklaştı o yüzden karar çıktı. 1996 gümrük
birliği. Sınır anlaşmazlıkları barışçıl yollarla çözülmeli. Tr ile yunanistan arasında. Kıta sahanlığı
karasuları hava sahası meseleleri. Kıbrıs konusunda bm öncülüğünde müzakere süreci. Annan planı.
Rum tarafı planı reddetti. Türkiye de planı açıkça destekledi. Çözümü desteklemeyen taraf
ödüllendirildi ab ye alındı.
Türkiyeye imtiyazlı ortaklık tartışması ab de. Merkel ve sarkozy döneminde tarafından. Ab de en
fazla nüfus almanyada 83 milyon. Ab parlamentosunda 27 üye 705 sandalye mevcut. Türkiye
nüfusu 84 milyon. Tr ab üyesi olursa parlamentoda en yüksek sandalye sayısına sahip olacak. Brexit
ile 27 üyeye düştü ab. Tr ab ortalamasının üzerinde genç nüfusa sahip. Yunanistan portekiz çekya
10 milyon nüfuslular. Tr de ilköğretim öğrenci sayısı neredeyse iki katı bunun. Tr ab ile tarihsel
bağlar siyasi ekonomik askeri ilişkiler var. nato var. ab tr yi ne içerde ne dışarda tutacak imtiyazlı
ortaklık teklif etti. Kabul gören bir model olmadı. Kurumlara dahil olmadan karar mekanizmasına
dahil edilmeden ortaklığa razı olmadı.
Türkiye ab reform sürecine girdi. Ab muktesebatına uyum. Ab anayasası süreci başlatılmıştı. Kurucu
anlaşmaların birleştirilmesi şeklinde. Üye ülkelerde yapılan referandumlarla ab anayasası
reddedildi. Hollanda, fransada mesela. Ab de high politics dış güvenlik konuları. Egemenlik hakkının
hangi ölçüde brüksele devredileceği konusu.
Avrupa kendi güvenliğini sağlamalı sovyetler kalktı. Ab ordusu tartışılmaya başlandı. Birçok ab
ülkesi buna da sıcak bakmadı. Doğu avrupa çok sıcak bakmadı. Ab bakanlığı kurulmuştu tr de. 2001-
2004 arasında bir ulusal program ilan edildi. 2005 2008 de güncelleştirildi. 2002-2004 arasında iki
anayasa paketi 8 ab uyum paketi mecliste yasalaştırıldı. Sivil asker ilişkilerinde siviller lehine
düzenlemeler.
İktidar değişikliklerine rağmen tr de ab süreci devam etti. 12 aralık 2002 kopenhag zirvesi oluyor.
2004 te müzakereler başlasın tavsiyesi. 3 ekim 2005 te tam üyelik müzakereleri başladı ama. 1
mayıs 2004 te 10 aday ülke alındı. Kıbrıs da dahil. Tr gümrük birliği tam üyesiydi. Protokolle yeni
üyeleri kapsayacak biçimde revize etti. Ek protokolü imzaladı ama güney kıbrısı tanıdığı anlamına
gelmiyor diye deklare etti. Ab de tr ye karşı deklarasyon yayınladı. Tr ile müzakere süreci açık uçlu.
Süre sona erdiğinde bile hazmetme kapasitesi gözden geçirilecek. Şu mesaj verilmeye çalışıldı
müzakere sonuçlanmayabilir açık uçlu bir süreç, itirazların giderilmesi için hazmetme kapasitesi
kullanıldı. Temel beklenti win win anlayışı aslında. Kazan kaybet ideal sonuç değil. Her iki taraf da
süreçten kazançlı çıkmalı. Kazan kazanla ortaya çıkan bir sonuç var. 2006da kıbrıs ve diğer
meselelerden bazı başlıklar askıya alındı. Toplamda 35 müzakere başlığı var 2006 da 8 başlık askıya
alındı. Gkry 6 faslı tek taraflı bloke etti.
Suriye krizinin derinleşmesi ve göç hareketleri karşısında ab 2013 yılında tr ile geri kabul
anlaşmasını imzaladı. Tr üzerinden ab ye geçenlerin tr üzerinden geldikleri ülkeye gönderilmeleri
öngörülüyor. Kaynak ülke Hedef ülke transit ülke var. bu anlaşmayla transit ülke tr olan göçmenler
tr üzerinden kaynak ülkelere geri gönderiliyor. Karşılığında tr ye schengen vize muafiyeti öne
sürülüyor. Tr anlaşmaya riayet etmesine rağmen vize muafiyetini alamadı. Güven bunalımı oldu.
İdlibden trye göç akımı 2 milyon kişi. Ab tr ye taahhütlerini yerine getirmiyor. Belli bir ekonomik
yardım karşısında mülteciler tr de kalsın. İdlibden sonra açık kapı politikasını sınırlandırdı tr.
Cumhurbaşkanlığına geçilince ab bakanlığı lağv edildi ve ab başkanlığı oldu dışişlerine bağlı. Ab
bakanı baş müzakereci idi. Şimdi dışişleri bakanı başmüzakereci.
Tr suriyeliler için geçici koruma statüsü oluşturdu.

29.7.2021
bm ve nato ile ilişkiler. Türkiye iki örgütte de ciddi katkılar sağlıyor. Barış gücü misyonlarına tr nin
katkısı var. soğuk savaş sonrası bm barış misyonu öne çıktı. Balkanlarda çatışma çıktı. Bosna hersek
kosovada önemli misyon üstleniyor bm. Srebrenitsa katliamı hollanda askerleri göz yumuyor. 11
eylülden sonra kimi zaman yetersiz kimi zaman isteksiz olaylara karşı bm. Kapsayıcı ve kollektif bir
güvenlik anlayışı gerek. İklim değişikliği konusunda kollektif adım gerek. Ortak terör listesi yok.
Teröristler savaşçılar olarak lanse edilip meşrulaştırılmaya çalışıyor. Terörle mücadelede zafiyet bu
bm için. Darbe girişimlerine kayıtsız kalıyor. Suriye iç savaşı kayıtsız.
Tr bm barış misyonlarını destekliyor. Bm nin etkisizliğini iyileştiriyor. Tr lübnan kosova afganistan
liberya fildişi sahilindeki operasyonlara katkıda bulundu. Bosnanın yeniden imarına da katkıda
bulundu. Kosovadaki askeri misyona katkı sağladı.
Bmnin reformu tartışmaları gündemde. 2009-2010 tr bm güvenlik konseyinde geçici üyeydi. Bm
güvenlik konseyi 15 üyeden oluşuyor. Her bir coğrafi bölgeden 2 üye geçici oluyor. 5 i daimi üye.
Geçici üyelerin veto hakkı yok. Bm güvenlik konseyi kararlar bağlayıcı. 193 bm üyesi var. gözlemci
üyeler filistin ve vatikan. Güvenlik konseyinde kararın çıkması için nitelikli çoğunluk ve 5 daimi
ülkenin veto etmemesi gerek. 5 daimi üyeden biri oylamaya katılmazsa yine karar çıkabilir. En az 9
olumlu oy gerek.
İnsani müdahale ve koruma sorumluluğu var. antonio guterres genel sekreter. Bir devletin bmye
katılabilmesi için barışsever olmalı, andlaşmanın öngördüğü yükümlülükleri kabul etmek, güvenlik
konseyinden tavsiye kararı gerekiyor, genel kurulda bulunanların 2/3 ü onay vermeli. Bm daimi
temsilcisi o ülke adına oy kullanma yetkisine sahip. Bmde reform için bm şartının değişmesi
gerekiyor. 5 daimi üyeye sormak gerekiyor. Erdoğan: dünya beşten büyüktür dedi.
Bm genel kurulu her dönem bir başkanla temsil ediliyor. Bm genel kurul başkanı eski ab bakanı
volkan bozkır oldu. Bmnin 75. dönem genel kurul başkanı.
Nato. Soğuk savaş döneminde batı bloğunun askeri yapılanması. 49 ve 50 de tr natoya üye olmak
için iki defa müracatta bulundu ama kabul edilmedi. Gerekçe tr nin 2. dünya savaşına dahil
olmaması. Koreye katılıp natoya üye oldu. Natonun 5.maddesi kollektif güvenlik birimiz hepimiz
hepimiz birimiz için. Bütün nato ülkelerine saldırı sayılacak. Natoda şu an 30 üye ülke var. en son
üye kuzey makedonya. Yunanistan makedonyanın ismine karşı çıkıyordu fyrom. Kuzey makedonya
oldu isim. Natoda kararlar oy birliği ile alınır. 11 eylülde işletildi kolektif güvenlik maddesi 5. madde.
Nato genel sekreter yardımcılığı türkiyeye verildi. 1974 kıbrıs harekatından sonra yunanistan tepki
gösterilmediği için askeri kanattan ayrıldı. 2002 yılındaki nato prag zirvesinde dönüşüm yaşandı.
Yeni üye ülkeler oldu. Nato response force nato mukabele kuvvetinin oluşturulması kararı alındı.
Natoya türkiye ciddi askeri birlik katkısında bulunuyor. Malatya küreciğe füze savunma sistemi. s-
400 nato sistemine uyumlu değil. Türkiye tekil ve bağımsız kullanacak sistemi. Türkiye natodan
çıksın şangay işbirliği örgütüne katılsın düşünceleri ortaya çıktı.
Türkiye bm ve natoda aktif rol aldı 2000 sonrasında. Tr bölgesel konularda bm nin daha aktif
olmasını savunmuştur.

3.8.2021
abd ile ilişkiler. Osmanlı döneminden itibaren tr abd ile ilişkileri var. gerçek anlamda stratejik
müttefiklik ilişkisi 2.dünya savaşı sonrası. En büyük tehdit sovyetler tehdidi. Montrö boğazlar
sözleşmesi lozanın yerini aldı. 1925 tarafsızlık ve dostluk anlaşmasını yenilemedi sovyetler tr yi
tehdit etmeye devam etti. Sovyet tehdidini bertaraf edebilmek için batı bloğuna ve abdyle ittifaka
öncelik verecek. Batı ittifakının en önemli ekonomik yapıları imf ve dünya bankasına üye olacak
güvenlik yapılanması natoya üye olacak. 1952 de koreden sonra nato üyeliği gerçekleşti. Nato ile
türkiye tam anlamıyla batı ittifakının bir parçası oldu. Tarihsel süreçte inişli çıkışlı dönemler.
Johnson mektubu. Kıbrıs barış harekatı ve haşhaş ekiminin serbest bırakılması karşısında
ambargolarla karşı karşya kalacak. Türkiye tepki olarak incirliki kapatma tehdidinde bulundu.
Iraka müdahale. Kuveyt işgali sonrası. Özalın abdyi desteklemesine rağmen dışişleri genelkurmay
başkanı istifa etti özala direniş. 100 milyar dolar ekonomi zarar gördü ticaretle. Tr abd ırak
müdahalesine destek oldu kuveyt savaşı. Iraktaki savaş kuzeyde yönetim boşluğu yarattı pkk oldu.
Tr nin güney sınırlarında güvenlik açığı. Çekiç güç. Tr de güvenlik açığı derinleşti. 2000Li yıllarda tr
abd ilişkilerinde böyle bir arkaplan vardı.
90 lardan sonra her 10 yılda bir uluslararası sistemin yapısı değişti. 11 eylülde saldırı. Yeni abd
stratejisi terörle mücadele. Küresel mücadele. Yeni başkanın soyismi ile anılan bir doktrin olur. Bush
obama doktrini vs. biden doktrini. Ulusal güvenlik stratejisi. Bush doktrininde terörizme karşı
küresel savaştı en önemli nokta. Önleyici vuruş doktrini terör unsurunu bulunduğu yerde bertaraf
etmek. Preemptive strike. Tr 11 eylülü kınadı. Terörle mücadelede abd nin yanında yer aldı. Ya abd
ilesin ya da abdye karşısın. Terörize edilmiş, teröre destek veren ülke. El kaide ispanya ingiltere
türkiye ve birçok yerde saldırılar yaptı. Pkk sivil halka karşı ciddi bir güvenlik tehdidi haline geldi.
90Lı yıllarda en önemli gündem maddesi. Pkk lideri türkiye tarafından ele geçirildi. Önemli başarılar
terörle mücadelede tr. Suriyeyle adana mutabakatı. Irakla yakınlaşma. Abd güvenlikleştirici
politikalar yaparken, tr siyasi olarak komşu ülkelerle ilişkileri geliştirmeyi hedefleyen politikalar arap
baharına kadar. Komşu ülkelerle işbirliği yaklaşımı. Arap baharına kadar bu politika geçerli ancak
sonrasında tr güvenlik politikalarını hibrit modele geçirdi.
Afganistan ve ıraka müdahale abd. Afganistana müdahale uluslararası toplumdan büyük oranda
destek gördü. Tr askeri birlik katkısında bulundu. Ama 2003 ırak benzer desteği bulamadı. Güvenlik
konseyinde dahi abd eleştirildi. Nükleer kimyasal biyolojik silahlar olduğu istihbarat raporu
olmasına rağmen bunlar sonradan kanıtlanamadı. Colin powell bu açıklamaları yapmıştı ama
güvenlik konseyinden bunu desteklemeyenler oldu. İddialar gerçeği yansıtmıyordu. Tony blair silah
bulunamadı açıklaması yaptı.
Tr talibanla direkt temas kurmadı. Kabil havalimanını alma meselesi var. tr talibanla teması söz
konusu değil kabil havalimanının işletilmesi konusu var. taliban herhangi bir yabancı güç istemiyor.
Abd ırak harekatında kuzeyden güneye getirmeyi planlıyordu. İskenderun limanından kuzeyden
ordunun gelmesi. Yabancı ülke askerlerinin ülkeye girebilmesi için tezkere gerekiyor tbmmden. 1
mart 2003 tarihli tezkerede beklenen sonuç çıkmadı. Salt çoğunluğa ulaşamadı. 264 kabul 250 red
oyu çıktı. 267 salt çoğunluktu. Tezkere reddedilmiş kabul edilmemiş sayıldı. Abd ıraka güneyden
girmek zorunda kaldı. Türbülanslı dönem başladı. Tr askerine çuval geçirdi. Koalisyon hükümetleri
oluşumuna tr katkı sağlamaya çalıştı ırakta. Afganistanda olduğu gibi ırakta da abd operasyonları
istenildiği gibi değil. Demokratik barış teorisi. Demokratik sisteme sahip ülkeler savaşmazlar.
Bush döneminde abd ırak işgali afgan işgali terörizm. Obama döneminde ortadoğudan kademeli
çekiliş. Model ortaklık kavramı. Obama dönemi tr de eksen kayması dış politikada. 15 temmuzda
abd den karşı açıklama hiç yok. Pkk ypg pyd terör örgütlerine amerikanın desteği var.
tr abd ilişkilerindeki sorun alanları s400, f-35 uçakları projesinden çıkarılma, pkk fetö ile mücadele,
libya, doğu akdeniz, dağlık karabağ. Türkiyenin yüksek irtifada füze savunma sistemi yok. Komşu
ülkelerde var. bu açığı kapatmak için s400 aldı. Abd kongresi onay vermeli silah satışına. Almanya,
hollanda fransa da da benzer uygulama. Obama döneminde patriot satışı engellendi. Çinli bir firma
da ilana cevap verdi ama sözleşme imzalanmadı. Radar ve rampa sistemi gerekiyor yüksek irtifa
füzelerin. 2,5 milyar dolar karşılığında rusyadan. Sinop açıklarındaki testler başarılı oldu. Nato
sistemiyle uyumlu değil nato dışı ülkeden silah ticareti. Rusya radar kodlarına ulaşabilir endişesi.
Natoyla entegre sistemlerle uyumlu çalıştırılmayacağı taahüdü olmasına rağmen tepkiler olumsuz.
f-35 projesi. Tek taraflı olarak tr projeden çıkarıldı. Yedek parça ve ana parça üretiminde tr önemli
rol üstlenmiş durumda. Romanya yunanistan bulgaristan slovakya s300 mevcut. Afganistan ırak
müdahaleleri bölgelere istikrar getirmedi. Küresel ısınmada işbirliği var abd ile. Terör örgütleri ile
mücade tr abd ilişkilerinde belirleyici husus. f-35 konusunda uluslararası mahkemelere gidilecek.

4.8.2021
2000li yıllarda rusya ile ilişkiler. Her iki ülkede iktidar değişikliği. Kazan kazan ilişkisi iki ülke arasında.
Suriye konusunda işbirliği. Kırımın ilhakı oldu. Boris yeltsinin görevi bırakmasıyla putin seçildi. Putin
rusya siyasetinin en önemli aktörü. Kgb geçmişi var. yeltsin başkanlığında bir dönem başbakanlık
yaptı. 1999 da yeltsin istifa etti. Önemli derecede değişimler yaşanacak putinle. Küresel bir güç
olma ve ekonomik olarak ileri gelen ülkelerden olma hedefi var rusyanın. 90 larda tek kutuplu
sistemden bahsediliyorken 2000 lerde rusyanın gelişmesiyle bu yapı değişti. 2000De putin seçildi. 4
yıl iki dönem üst üste seçildi. Başbakan olan medvedevle görev değişimi yaptı iki dönemden fazla
seçilememe kanunu yüzünden. Bu sembolik bir görev değişimiydi. 2008-2012 medvedev
cumhurbaşkanı. Sembolik bir cumhurbaşkanı. 2012 de tekrar putin başkan seçildi. 6 yıla çıkartıldı.
2018 seçimlerinde tekrar devlet başkanı seçildi. Anayasa değişiklikleri oldu. İki dönemden sonra
seçilememe kalktı. 12 yıl daha görev yapması mümkün. 2002 tr de akp tek başına iktidar geldi.
Benzer dönemlerde iktidar değişimleri. 2015 seçimlerinde akp tek başına iktidar yakalayamadı.
90Lı yıllarda tr rusya ilişkileri. Çeçen savaşı, mavi akım projesi ve rusyanın pkk ya desteği gündemi
belirledi. 90Larda rusya tr yi çeçenistanı desteklemekle suçladı ve pkk ya destek verdi. Mavi akım
projesiyle işbirliği ekonomik işbirliği. İkinci çeçen savaşı 99daki dönemde tr ilgisini azalttı. Rusya ile
ilişkileri öncelikli. Rusya ihraç yapılan önemli bir ülke. İşbirliği ekonomik temelli. Enerji tr dış
politikasında en önemli gündem maddelerinden biri. Karadenizin altına doğalgaz boru hattı
döşenmesi mavi akım. Petrol ve doğalgazda tr dışa bağımlı. 50 milyar metreküp tr nin doğalgaz
ihtiyacı yıllık. Hem konut hem sanayi üretimi için. Mavi akım ile yıllık 16 milyar metreküp tedarik
anlaşması imzalandı. Azerbaycan koridorundan da tedarik yapılmış. İklim koşulları doğalgaz
tüketimini azaltabilir. Ukrayna romanya bulgaristan üzerinden gelen doğalgaz hattı var. tr rusyadan
önemli ölçüde doğalgaz tedarik eden bir ülke. Doğalgazın depolanması hedefleniyor. Türkiye
rusyadan aldığı doğalgazı satamıyor yasak. Rusyadan önemli turizm var.
tr nin avrasyacılığı var. avrasya işbirliği eylem planı. Alexander dugin ve doğu perinçek avrasyacı. Tr
avrasyada emperyal ve hegemonik amaçla varolmak istemiyor. İşbirliği ve kazan kazan yaklaşımıyla
bölgede olmak istiyor.
2008 güney osetya müdahalesi. Türkiye müdahaleyi kabul etmiyor. Gürcistanın kontrolündeydi
uzun süre. Rusya bölgede varlık göstermeye başlıyor özerk bölge eskiden. Kırım ve güney osetya
ilhakları. Güney osetya tek taraflı bağımsızlık ilan ediyor ve gürcistan ile çatışma yaşanıyor. Abhazya
gibi gürcistanla bağı koparıyor. Rusya ile karşı karşıya gelmekten kaçınıyor tr. Kafkasya işbirliği
platformu çözüm önerisi.
Nükleer enerji anlamında işbirliği. Dünyada ¼ ülkede nükleer enerji üreten reaktörler var. barışçıl
nükleer enerji en doğal hak. Amerikada 98 fransada 58 nükleer santral var. rusyada 37 tane. Mersin
akkuyu ve sinopta nükleer santral projeleri var. akkuyu rusya ile işbirliğinde sinoptaki japonya ile
işbirliği var. akkuyu kadar ileri gitmiş değil sinop. Akkuyu %7-8 i tr nin ihtiyacının. Mersin akkuyu 4
birimden 4 fazdan oluşan santral. 3 fazın inşaatı başladı. 2023 te elektrik üretmesi beklenen faz en
erken.
Hızla artan ticaret hacmi. 2000 de 4.5 milyar dolar 2011 de 30 milyar dolar.
Kasım 2015 te bir rus savaş uçağı hava sahasını ihlal gerekçesiyle düşürüldü. İkili ilişkiler bozuldu.
2016 yılı ortasında diplomatik çabalarla normalleşme sağlandı. Aralık 2016da rusya ankara
büyükelçisi andrey karlov fetö üyesi tarafından öldürüldü. 15 temmuz darbesinde rusya tr
hükümetini destekledi.
S400 anlaşması oldu. 2019Da teslimat başladı.
Rusya ve tr suriye konusunda biraraya gelebiliyor. Tr özgür suriye ordusuna destek veriyor. Rusya
abd gibi pyd yi terör örgütü olarak görmüyor. Astana süreci kazakistanın başkenti astanada. Astana
nur sultan olarak değişti ismi. Soçi mutabakatı. Mutabakata rağmen idlib de anlaşmazlık ve türk
askerine saldırı. 17 eylül 2018 de imzalandı mutabakat. Fırat kalkanı zyetindalı barış pınarı
operasyonları. Abd ile yapılan mutabakart 30-32 km derinlikte terör unsurları yer almaması. İdlib
saldırılarından sonra bir soçi mutabakatı daha imzalandı. Ek mutabakat oldu.
Türk akımı projesi. Kuzey akım 2 projesi. Güney akım projesi. 2020 yılında türk akımı hattı açıldı.
Rusya güney akımı iptal etti türk akım projesine geçti. Batı akımı ukraynadan geliyor.

5.8.2021
israil ile ilişkiler. 2000 öncesi en önemli ilişki askeri modernizasyon. 90Larda güvenlik meseleleri.
1949Da israilin bağımsızlığı tanındı 1950de ilk diplomatik temsilcilik. Arap israil savaşlarında israile
yönelik tutum. 90Lı yıllarda büyükelçilik seviyesine çıktı. Tel aviv de tc büyükelçiliği. Batı şeria ve
gazzedeki saldırılar tr ile ilişkilerde bozma yarattı. 2000 lerde ilişkiler gerilemeye başladı. Mavi
marmara saldırısı ile kırılma diplomatik ilişkilerin kopması. 2006 sonrası filistine yönelik saldırılar
arabulucuk. 2008-2009 gazze savaşında güven bunalımına sebep oldu. İsrail başbakanı türkiyedeydi
gazze harekatı başladığında. 1000 in üzerinde filistinli hayatını kaybetti. Dökme kurşun harekatı.
Filistine ait alanlarda birimler arasında iletişim koparıldı. Filistinde kontrol noktaları var. el fetih
arafat ön plana çıktı. Fkö ve el fetih. Sonrasında hamas kuruldu. İsrail el fetih ve el aksa şehitlerini
fazla hedefe almadı hamas ve el kassam tugaylarını hedefe aldı. 2006 seçimlerinden sonra hamas
seçimleri kazanıyor. Dökme kurşun operasyonu. Abd tr-israil ilişkilerine özel bir önem veriyor.
Filistindeki yasadışı yerleşim politikası ilişkileri bozuyor. Stratejik işbirliğinden krizler dönemine.
Ticaret hacminin arttırılmasına yönelik adımlar. Türkiye israille serbest ticaret anlaşması imzaladı
1996. 1 mayıs 1997 den itibaren geçerli olacak. Ticaret hacmi diplomatik kopmalara rağmen hiç
gerilemedi.
Erdoğan davosta perezi eleştirdi one minute çıkışı. 2011 mayıs ayında gazzeye yardım götürmek için
mavi marmara gemisine uluslararası sularda müdahale edildi. İhh nın ve özgür gazze hareketi
birlikte organize etmişti 6 gemiden oluşuyordu. İsrail açıklarında uluslararası sularda israil ordusu
müdahale etti 10 kişi öldürüldü. Hayatını kaybedenlerin arasında amerikan vatandaşlığı da olan biri
vardı. En sert tepkiyi tr gösterdi. Uluslararası toplum israile gerekli tepkiyi göstermedi. Komor
bandıralı mavi marmara gemisi. Bu süreçten sonra tr büyükelçisini geri çekti. İsrail ile ilişkisini
kopardı. Mavi marmara ile uluslararası hukuk da ihlal edildi. İsrailin özür dilemesiyle normalleşme
sürecine girilmiş oldu. Netanyahu tr yi arayıp özür diledi. Trnin 3 talebi vardı özür dilenmesi, ailelere
tazminat öndemesi, israilin gazze ablukasının kaldırılması. Gazze ablukası hariç diğer taleplerde
ilerleme kaydedildi. Trump kudüsü başkent ilan etti.golan tepelerinin israil toprağı olduğunu kabul
eden başkanlık kararnamesi imzaladı trump. İsrailin gazzeye ablukası ne derece uluslarararsı
hukuka uygun tartışmalı bir durum. Refah sınır kapısı kapatıldı. Mısır kapadı. Mescidi aksa yerine
süleyman mabedinin yapılması amaç.
İsrailin maximalist tutumu bütün arabulucukları boşa çıkardı. Abd de israil lobisi güçlü.
Netanyahu yolsuzluk iddiaları var. hükümeti kuramadı. 1990 da tr israil ticaret hacmi 109 milyon
dolar. 2013-2014 dönemi 6 milyar dolar ticaret hacmi.
Gümrük birliği ile serbest ticaret anlaşması farkı gümrük birliği daha kapsamlı, serbest ticaret an.
Belli süre belli ürünlerde oranlar belirleniyor.
Trump döneminde kudüsün başkent olması kararı.
Golan tepeleri suriyeye ait israil işgal altında tutuyor. Golan tepeleri tarımsal açıdan zengin.
East med projesi yunanistan kıbrıs mısır israil ile. Kudüs 3 semavi din için önemli.
İbrahim anlaşmaları.

10.8.2021
iran ve ırakla ilişkiler. İran da tr de köklü devlet geleneğinden geliyor. Pers fars, selçuklu osmanlı
geleneği. Tarihsel olarak rakip. Astana süreci türkiye rusya iran biraraya geliyor. Irakın 2003 sonrası
yeniden imarı ve pkk ile mücadele.
İran ile siyasi ilişkiler. Güvenlik boyutu, terörle mücadele boyutu. 90Lı yıllarda pkk hizbullah
örgütlerinin iran tarafından desteklenmesi. Pkk pejak ismiyle iranda faaliyetlerini yürütüyor.
İşbirliğine ihtiyaç iki ülkeyi yakınlaştırdı terörle mücadele ile. Pkk farklı bir isimle iranı hedef aldı.
İran yer yer yeniden pkk ya destek veriyor mu kaygıları var. malatya kürecike yerleştirilen nato
radarı da iran kendisine tehdit algılıyor pkk ya destek veriyor.
İran önemli rol oynuyor tr için. İrana sınır illerde ajan suçlamasıyla birçok kişi yakalandı. Suriye
konusunda iranın rolü oluyor. Irak merkezi yönetiminde iran şii nüfusu kullanarak karar verici
pozisyonuna giriyor. Astana süreci suriye konusunda işbirliği. Esad rejimine destek veriyor iran.
Kürecikteki radar nasıl iranı tehdit etti. Etkisizleştirmek için planları var iran ın. Asıl belirleyici
olanlar aktörler ve sözcüleridir açıklamalarda. 90Lı yıllarda rejim tehdidi laiklik tartışmlarında tehdit
algısı iran. İran meclis savunma komisyonu iran vurma planları var küreciği dedi, asıl sözcüler
söylemeli.
İran 1979dan sonra islam cumhuriyeti oldu. Dini liderlik önemli ve kritik bir rol oynuyor.
Günümüzde ali hamaney. Velayeti fakih. İmamlık yetkisi kızının damadı hz.ali den itibaren
devrediliyor. 12 imam düşüncesi. Kayıp olan 12. imamın ortaya çıkışına kadar iranda yöneticilik
makamı müçtehit seviyesinde bir fakih tarafından yönetilmeli. Dini liderlik daha ön planda
cumhurbaşkanlığından. Devrim muhafızlarındaki kudüs gücü.
Ekonomik ilişkilerde irandan tr petrol ve doğalgaz ithal ediyor. Doğu turizmi hareketliliği. Ticaret
hacmi iranın lehine petrol ve doğalgaz ithalatı var. 2020 ilk 7 ayda 4.2 milyar dolar ticaret hacmi.
878 milyon doları tr den ithalatı. 509 milyon da ihracatı. 2017De 10.8 milyar dolar. Tr 7.5 milyar
dolar ithalat yapıyor. İrandan çok turist tr yi ziyaret ediyor. Nabucco projesine iran ın dahil olması.
Hazar doğalgazının avrupaya taşınması. Nabucco hayata geçmedi.
Tr tahran havalanının işletilmesi ve modernizasyonunu aldı. Nabucco ile iran doğalgazının avrupaya
bağlanması hayata geçmedi.
Barışçıl amaçlı nükleer enerji her ülkenin doğal hakkı. Uluslararası atom enerjisi ajansı bunu
destekliyor. Güçsüz iran hem irana hem tr ye zarar verir. Failed state suriye için kullanıyorlar
merkezi otorite her yerde yok. Failed state çökmüş devlet. İran pkk ya izin veriyor afgan mültecileri
tr ye kaçırmak için. Şia alinin takipçileri. Sünni halife, şii imamlık. Muhammed ölünce medineliler
halifeti alsın tartışması var.
iran nükleer programı. Fransa abd sovyetler nükleer tesisleri destekliyor 79 öncesinde. Uluslararası
atom enerjsi kurumu ilan iran kontrol için anlaşma yaptı. İki nükleer tesis nathan ve atanz şehrinde
atom enerjisi kurumuna belirtilmemiş. Uranyum %20 zenginleştirilirse enerji elde ediliyor %90
zenginleştirilirse atom bombası yapılıyor. İranda şu an nükleer silah yok. Bu kapasiteye de sahip
değil. Hamaney zenginleştirme oranını bilerek yükseltmedik. Bm ye deklare edilmemiş iki tesis var.
nükleer takas anlaşması brezilya tr iran. Zenginleştirilmiş uranyum tr üstünden irana verilecek. Üç
ülke takas anlaşmasını imzalamış olmasına rağmen hayata geçmedi. Güvenlik konseyinden yaptırım
kararı çıktı nükleer faaliyetleri nedeniyle. P5+1 görüşmeleri. Güvenlik konseyi üyeleri ve almanya bu
ülkeler. Almanya EU 3 +3 olarak tanımlıyor. Viyanada anlaşma ortaya çıktı kapsamlı ortak eylem
planı abd de imzalıyor. 10 yıllık sürede iran nükleer yol haritasının ortaya konması. İran ambargoyu
aşmak için belli ülkeler üzerinden swift işlemlerini yapıyor. İranın 2021 de bm genel kurulunda oy
verme hakkı askıya alındı. Bm bütçesine katkı yapmaması sebebiyle. Ambargo kararı
uyguluyorsunuz swift yasaklıyorsunuz oy verme hakkımı elimden alıyorsunuz. Abd bu anlaşmadan
çekildi. 2025 e kadar yükümlülükleri yerine getirmesi gerekiyordu iran bunu uygulamayacak.
Anlaşmanın yeniden canlandırılması zor gözüküyor. İranla çin ambargoya karşı anlaşma yaptı altyapı
çalışmaları iranın. İran da çine uygun fiyatlarla petrol verecek. Anlaşmada dini liderlik daha fazla rol
oynadı. İbrahim reisi cumhurbaşkanı seçildi. Daha radikal kanadı temsil ediyor.
Suriyede iranla astana sürecinde birliktelik söz konusu. Karabağda karşı karşıya gelecek pozisyon
olmadı. Göç hareketi için afgan sınırını açıyor transit olarak afganların tr ye gelmesi için.
Irakla ilişkiler. 1 mart 2003 tezkeresi tr den geçmedi. Irakta 3 e bölünme senaryoları. Güneyde sünni
ortada şii kuzeyde kürt. Daha çok istikrarsızlık ve güvensizlik ırakta. Saddam rejimi el kaideye
biyolojik kimyasal silah sağlayabilir iddiası. Iraka komşu ülkeler zirvesi tr düzenledi.
Irak ekonomik boyut ticaret petrol ticareti. Irakta inşaat sektörü. Kerkük yumurtalık boru hattı var.
trnin ihracatı 8.3 milyar dolar 2011de. Tr ticaret fazlası veriyor. Tr merkezi yönetimle terörle
mücadele konusunda işbirliği gerçekleştirmeye çalışıyor. Irak merkezi yönetiminde başbakanlık
daha çok şii kökenli kişilere geçti. Otoriteyi ve ulusal birliği zarara uğrattı. Tr petrol konusunda
özellikle bölgesel yönetimle ilişkilerini geliştirmeye çalışıyor. Doğrudan bölgesel yönetimle anlaşma
yapmaya izin vermedi tr nin merkezi yönetim. Uluslararası toplumun izni alınmadan bölgesel
yönetim referandum yaptı. Kabul edildi ama rafa kaldırıldı.
Deaşla mücadele de oldu. Musuldaki paşika üssü deaşa karşı milislerin eğitilmesi. Yüksek düzeyli
stratejik işbirliği konseyi toplantısı ırakla.
Trnin ırak toprak bütünlüğünü desteklediği biliniyor. Abd ıraktan da askeri birliklerini çekeceğini
duyurdu. Tr ırakla ekonomik ilişkilerini geliştirmeye çalışmakta.
Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi,
Meşelik Yerleşkesi, Yabancı Diller Bölümü Binası (Spor Salonu Karşısı)
Odunpazarı, ESKİŞEHİR (26480) TÜRKİYE
Tel: +90 222 239 37 50 Dahili : 6376-6377
Email: uzem@ogu.edu.tr

12.8.2021
suriye iç savaşı ve tdp. Suriyede hatayın anavatana katılmasıyla suriye sınırı kesinleşti. 1921 de tr-
suriye sınırı manda rejimi vardı fransayla ankara anlaşması. Hatay önce bağımsız devlet olmuş
1939da ilhak kararı almış. 911 km ile en büyük sınır komşusu tr nin suriye. Süleyman şah türbesinin
bulunduğu alan tr nin suriyede. Naaşı başka yere taşındı deaş yüzünden.
Mısır arap cumhuriyeti arap milliyetçiliği suriye birlikte hareket etti. Suriye ile ilişkiler tr ile mesafeli
idi. 1987De gap projesi ile birlikte nehirler üstüne barajlar ve su miktarında azalma endişesi suriye
ve ıraktan ithamlar. Pkk kamp açmasına izin verdi. Suriye topraklarını kullanmasına izin verdi.
1980Lerden itibaren suriye ve ırak ile fırat dicle nehirlerinin paylaşımı sorun olmuştur. Fırat ve dicle
tr den doğuyor. Bekaa vadisinde pkk. Suriye ve ırak fırat dicleyi uluslararası su olarak tanınmasını
istiyor. Tr ise sınıraşan su istiyor. Sınıraşan su doğup büyüdüğü yerde egemenlik hakkı oluyor. Tr
ortak komite önerisi sundu nehirler için ama sıcak bakılmadı.
Tr suriyeyi pkk yüzünden defalarca uyardı. Öcalan bekaa vadisinde bulunuyordu. Tr suriyeye
müdahale edeceği pkk yı kollaması durumunda diye tehdit etti. Adana mutabakatı oldu 1998.
mutabakat suriyedeki pkk faaliyetlerinin sonlandırılması, suriyeden çıkarılması ve faaliyetinin
bulunmamasını öngörüyor. Savaşın eşiğine gelinen bir noktada mutabakat imzalandı. Mutabakat
ikili ilişkilerde işbirliğini getirdi. Apo suriyeden çıkarıldı. Suriye pkk yı terör örgütü tanıyacak. Pyd
ypg gibi örgütlerin faaliyetleri de adana mutabakatına aykırı.
2000de cumhurbaşkanı ahmet necdet sezer hafız esad ın cenazesine katıldı. Cumhurbaşkanları ilk
seçildiğinde ya azerbaycan a ya da kktc ye gider ilk yurtdışı ziyaretine. Göreve başlar başlamaz baba
esad vefat etmişti. İlk ziyaretini suriye ye cenazeye yaptı. Mutabakat sonrası olumlu. Halef olarak
beşar esad ın daha ağırlığı vardı. Trafik kazasıyla hayatını kaybetti. Beşar esad a cumhurbaşkanlığı
yolu açıldı. Anayasada değişikliğe gidildi 40 yaşında olma koşulu 35 e indirildi. Cumhurbaşkanı ve
baas liderliğine seçildi. Beşar ingiltere de ihtisas yapıyor tıp doktoru göz doktoru. Esma esad ile
burada tanışıyor. Sezer ziyareti ile ilişkiler normalleşiyor. Yüksek düzeyli stratejik işbirliği konseyi
kuruluyor tr de.
Suriye ile israil arasında arabulucuk yapıyor tr. 2009-10 yılında suriye ile ilişkiler zirve noktasında
olumlu. 2001 de tr ihracatı 281 milyon dolar 2011 1milyar 610 milyon dolar suriyeye. 2009 da
karşılıklı vize muafiyeti anlaşması. 2011 974 bin suriyeli tr ye gidiyor 2011 de suriyeye 900 bin kişi
gidiyor tr den. Dostluk barajı mutabakatı 2011 de temel atma töreni. Sınır kapıları modernize edildi.
2011 de suriyede gösteriler başlıyor. Rejim güçleri halka ateş açıyor. Suriyede arap baharı. Rejim
giderek kontrolü kaybediyor terör örgütleri zemin buluyor. Tr artık suriyede güvenlik öncelikli
yaklaşım benimsiyor. Tr özgür suriye ordusu daha sonraki adıyla suriye milli ordusunu
desteklemektedir. Suriyeli sığınmacılara açık kapı politikası izlemiştir. Vekalet savaşları tr özgür
suriye ordusunu destekliyor. Türkiye rejimin silahlı saldırıları artınca muhalifleri destekledi.
İlk suriye sığınmacı 2012 başında 14 bin kişi. 2013 te 224 bin e çıkıyor sayı. Suriyenin kuzeyinde
güvenli bölge oluşturmak. Kuzeyden güneye 20 km derinliğinde tr sınırı boyunca. Bm gözetiminde
güvenli ve uçuşa yasak bölge. Açık kapı politikası idlib krizine kadar sürecek. 2021 verilerine göre
3.5 milyon suriyeli tr de geçici koruma kapsamında. Sığınmacı mülteci ve göçmen kavramları.
Mülteci bm gözetiminde kabul edilmesi durumunda birçok hakka sahip olunması. Göçmen daha
resmi iki tarafın rızasına dayalı. Tr de yaşayan suriyeliler mülteci değil. Sığınmacı geçici statü. Tr de
suriyeliler temel haklara sahip. Tr cömert bir ülke nüfusuna ve verdiklerine göre. Geçici koruma
statüsünde gönüllü geri dönüş ilkesi benimsenmiş durumda.
Tr sınır illerine roket saldırıları, sınır güvenliği tehdit altına girmesi meşru müdafa operasyonlar.
Fırat kalkanı, zeytin dalı(afrin) ve barış planı (rasulayn) harekatları. Bm konseyi karar alacak ya da
karar alıncaya kadar meşru müdafa hakkı kullanılacak. Terör örgütlerini hedef alacak şekilde. Tr nin
sınır güvenliği 3 harekatla garanti altına aldı. Terör koridoru oluşturma fikri rafa kaldırıldı. Terör
örgütlerinin temizlenmesiyle meclisler oluşturuldu bölge halkının temsilcileriyle. Barış pınarı 2019.
tr nin toprak genişletme amacı yok. Bir de bahar kalkanı harekatı var.
rusya suriyede askeri üslerini varlığını arttırdı. İran da bölgedeki varlığını arttırdı. Abd de suriyede
önemli varlık. Rusya rejimi destekliyor. Abd de rejimi destekliyor pyd ypg ile çalışıyor ayrıca. Tr
özgür suriye ordusunu yani suriye milli ordusunu destekliyor.
Astanada 3 ülke arasında süreç. Türkiye iran rusya. Astana sürecinin hedefi suriyedeki çatışmaları
sonlandırmak ve suriyede siyasi süreç başlatabilmek. İdlib göç dalgasıyla karşı karşıya. Ab mali
yardım yapıyor göçmenlerle ilgili. Trump golan tepelerinin israilin olduğunu belirten kararı imzaladı.
Pyd ypg rusya destekli ayrıca.
Cenevre görüşmeleri astana sürecinin uzantısı. Anayasa suriyede hazırlanması. Suriyede 150 kişilik
anayasa komitesi oluşturuldu. 50 muhalif 50 rejim 50 bağımsız kişiler. 150 maddelik anayasa
hedefleniyor. Anayasa metni referanduma sunulacak tamamlandığında. Ama kim oylayacak. Yarısı
suriyeyi terketti. Esad %99 oyla seçildi yeniden.
Tr suriye krizinin çözümü için uluslararası ve bölgesel girişimlere destek vermektedir. Tr en fazla
sığınmacı kabul eden ülke. Tr meşru müdafa hakkıyla terörle mücadele operasyonları düzenlemiştir.

17.8.2021
yunanistan ile ilişkiler ve balkan politikası. Batı trakya türk azınlık, doğu akdeniz, kıbrıs. Kardak
kayalıkları ile sorunlar zirve noktasına vardı. Yunanistanın tr ye ait olan kardak kayalıklarında hak
iddia etmesi. Apo yunanistan üzerinden tr ye teslim edildi. Marmara depremi sonrası yunanistan tr
ye insani yardım gönderdi. İsmail cem uzun süre 4,5 yıl dışişleri bakanı. Yorgo papandreu kritik rol
oynamış ilişkilerin iyileşmesinde. Karasuları, kıta sahanlığı, hava sahası, adaların silahlandırılması
ege deki sorunlar. Karasuların 6 milden 12 mile çıkarma girişimi yunanistan tarafından. Lozana göre
belirlenen 3 mildi. Atatürk zamanı balkan paktı kurulmuştu yunanistan ile. 1936Da 6 mil yapıldı
türkiye zımmi olarak kabul etti. Bm deniz hukuku sözleşme karşılıklı rıza esas olmak kaydıyla 12 mile
kadar belirlenebilir. Tr bm deniz hukuku sözleşmesine taraf değildir, ege sorunu ve uluslararası
mahkemeye taşınmaması için sorunlar. Ege de 6 mil akdeniz ve karadenizde 12 mil olarak
uygulamakta tr. Yunanistan 12 mile çıkarsa izmirden denize açılan bir gemi yunanistandan izin
almadan egeyi geçemeyecektir. 6 mil uluslararası su yolu bırakmakta. Kıta sahanlığı. Doğal enerji
rezervleri bulunuyor. Yunanistan ada ve adacıkları kıta sahanlığı hesabına dahil etmek istiyor. Bir
ülke ada veya takımada devleti olursa bu olur uluslararası hukuk açısından. Münhasır ekonomik
bölge 200 mile kadar. Meb serbest geçiş rejimi ama kaynaklardan faydalanabiliyor. Karadenizde kıta
sahanlığı tr de 200 deniz mili. Akdeniz ve egede tr henüz meb ilan etmedi. Yalnız libya ile yapılan
deniz yetkilendirme anlaşması var. kktc tpao ya yetki verdi enerji arama faaliyetleri için. Kara
sınırları ve karasuları dahil üzeri hava sahası. Tam egemenlik yetkisi var. yunanistan 6 deniz mili
karasuları olmasına rağmen 10 deniz mili hava sahası tatbik ediyor. Ege adalarının silahlandırılması.
Kıbrıs sonrası fiili durum değişti diyerek adaları silahlandırıyor.
İstikşafi görüşmeler. Karşılıklı güven esasına dayalı görüşmeler. Yüksek düzeyli işbirliği konseyi
yunanistanla. 2017De cumhurbaşkanı erdoğan atina ve gümülcineyi ziyaret etti. Batı trakya türk
azınlığı ve kıbrıs. Yunanistan lozan anlaşmasıyla garantörlük sorumluluğunu iyi yönetmiyor. Batı
trakyada bir azınlık okulu daha kapatıldı. Sevilla haritası. Ab kabul etmedğini açıkladı. Abd de kabul
edilmez bir harita olarak nitelendirildi.
Batı trakya seçilmiş müftüsünün yunanistan hükümeti tarafından tanınmama sorunu. Yunanistan
türk olarak tanımıyor türk azınlığı müslüman yunan olarak tanımlıyor. Somut bir ilerleme
kaydedilmedi okullar da kapatılıyor. Patrikhane ekümeniklik tartışması. Patrikhaneye lozanda
ibadethane statüsü verilmiş. Heybeliada ruhban okulu. Statüsel tartışma var. ortodoks din adamı
yetiştirmesi açısından önemli bir okul. İstanbuldaki bir devlet üniversitesine bağlı olarak devam
etmesi teklif edildi ama kabul edilmedi. Dünyada başkentinde cami olmayan tek ülke yunanistan.
Orman yangınlarında yunanistan suçlanıyordu tr de. Yunanistan fetöcülere kapıları açtı.
Suriyeli sığınmacılar ve göç konusu. Ab ile geri kabul anlaşması yapıldı. Tr suriyeli sığınmacılar
konusunda dünyada en fazla fedakarlık yapan ülke oldu. Tr sınır kapılarını ab ye gitmek isteyen
mültecilere açtı. 300 bin afgan ordusu 75 bin talibana afganistanı teslim etti. Belli ekonomik
yardımlar karşılığında sığınmacıların tr de kalması.
Doğu akdenizde enerji rekabeti tr ile yunanistan arasında. Yunanistan doğu akdeniz ülkesi değil
talepte bulunamaz. Libya ile anlaşma yapıldı deniz yetki alanı bm de tescil edildi anlaşma.
Anlaşmaların bm de tescil zorunluluğu yok. 193 ülkeye bildirimde bulunmak tescil. Eastmed projesi
var. israildeki doğalgazın yunanistan üzerinden avrupaya taşınması projesi. Tr libya anlaşması set
çekti projeye.
Balkan politikası. Bağımsızlık ilan eden ülkeler tanındı. 2008 de kosovayı ilk tanıyan ülkelerden tr.
Kuzey makedonya nato üyeliği. Bosna hersek ve kosovada barışı koruma sürecine destek verdi tr. En
canlı osmanlıyı yansıtan prizren şehri. Saray bosna belgrad otoyol projesi var. türkiye sırbistan
bosna hersek üçlü zirve mekanizması işbirliğini geliştirme, otoyol. Makedonya isim sorununu çözen
prespa anlaşması kuzey makedonya olması ve natoya üye olması.
İstikşafi görüşmelerle ilişkiler normalleşmiştir. Kronik sorunlarda görüş ayrılığı devam etmekte.
Bosna hersek ve kosovada barışı koruma misyonlarına destek vermiştir.

18.8.2021
tdp de libya. Tr libya ilişkileri çok eskilere dayanıyor. 1951 de bağımsızlığını kazandı libya. Osmanlı
uzun yıllar kontrol etti. Balkan savaşlarının başlamasının hemen ardından italya trablusu işgal etti.
Libya italyaya bırakılmış oldu. 1912 tarihli anlaşma trablusgarb savaşı sonrası. Aynı anda balkan
savaşları için mücadele edildi. Uşi anlaşması libyanın italyaya verilmesi. İtalya lozan anlşaması
olarak tanımlıyor tr uşi anlaşması. Ömer muhtar bağımsızlık süreci. Bm denetiminde bağımsızlık.
1969Da kaddafi darbesi. 42 yıl kaddafi yönetimi altında. İtalya işgalinde libya kolonilere ayrıldı.
Libya krallığı ilan edilince kral idris. 1969Da kral tr deyken kaddafi darbe yapıyor. 51 öncesi libyada
başbakan genelkurmay dışişleri yapan kişiler tr den görevlendirildi. Libya doğu akdenizde dünya
ticaret yollarında. Sadullah kuloğlu başbakan, abdüsselam nusayri dışişleri bakanı bağımsızlıktan
krallıktan önce. Kaddafi meşhur green book yeşil kitabı ile ülke yönetiliyor. Kaddafi ile birlikte
monarşi sona erdi halkların katıldığı bir yönetim modeli. Libya arap cumhuriyeti cemahariyesi.
Doğrudan katılım tek libya da diyor kaddafi. Arap ülkeleriyle iyi ilişkiler denedi beceremeyince
afrikaya yöneldi. Uluslararası atom enerjisi kurumuna denetim için izin verildi. Lockerbie saldırısı
için tazminat ödedi. Sitre kentinde öldürüldü hayatına son verildi kaddafinin. Nato müdahalesiyle
karşı karşıya kalan tek ülke libya oldu. Fransa ile başlayıp abd ile devam etti hava operasyonları. 17
şubat 2011 libya devrimi. Kaddafinin halka karşı silah kullanması engellenmeye çalışıldı nato
tarafından. Güneyde çöl iklimi libyada kabileler. 6.5 milyon nüfus. Libyaya yapılan müdahale
suriyeye yapılmadı çünkü rusya var.
libyada arap baharı. Bm güvenlik konseyi 1970 ve 1973 sayılı kararlar ile barış gücü natoya
devredildi. Libyada bm destek misyonu kuruldu. Unsmil. Tr ulusal geçiş konseyini tek temsilci olarak
tanıdı. Ugk 2012 de genel seçim ilan edecek. Uluslararası gözlemciler de oldu bu seçimde. Ugk
yerine genel ulusal kongrenin kurulması. Eski general halife hafter 2014 te iki darbe girişimi oldu.
2014 haziranında temsilciler meclisi kuruldu. Libya yüksek mahkemesi 2014 seçimleri ve temsilciler
meclisi kararlarını iptal etti. Trablusta genel ulusal kongre ve tobrukta temsilciler meclisi (hafter
güçleri). Libyada iki bölünmüş siyasi yapı. 2014 ağustos hafter trablusa giremedi. 2014 ağustos
bmliderliğinde müzakereler. 1.5 yıl sürdü. 2015 te fasın süheyrat kentine taşındı görüşmeler. 2015
aralık libya siyasi anlaşması imzalandı. Anlaşma bm güvenlik konseyi tarafından onaylandı. Libyada
başkanlık konseyi kuruldu. Cumhurbaşkanlığı makamına eşdeğer. Ulusal mutabakat hükümeti.
Bosna hersek de cumhurbaşkanlığı konseyi var. cumhurbaşkanlık ve başbakanlık birleştirildi libyada.
Ulusal mutabakat hükümetinin temsilciler meclisinde onay alarak gelmesi kabul edildi. Hafterin
baskısıyla temsilciler meclisi onaylamadı bunu. Tr ulusal mutabakat hükümetini tanımış oldu. Hafter
umh ye saldırılarına devam etti. Bm ve birçok ülke hafterin saldırılarına sessiz kaldı. Tr umh yi
destekledi. Abd rusya mısır fransa bae suudi arabistan tarafından destekleniyor hafter. 2019 da
hafter tekrar trablusa saldırdı. Türkiye ile umh 2019da iki mutabakat muhtırası imzaladı. Deniz yetki
alanları ve güvenlk askeri alanda işbirliği anlşaması. Tr den libyaya askeri birlikler de gönderdi talep
üzerine işbirliği ve eğitim. Deniz yetki anlaşması bmde tescil edildi. Tescil edilme zorunluluğu yok.
Tr bm liderliğindeki hükümete destek verdi. Libyada barışçıl ve sürdürülebilir bir siyasi çözüm
bulma. Müzakere ve diplomasi yoluyla sorunların çözülmesi. Bae suudi arabistan rusya mısır
tarafından desteklenen paralı savaşçıların libyadan çıkarılması. Bm tarafından tanınan mutabakat
hükümetini türkiye katar ve biraz italya destekliyor. Libyanın yeniden imarında türk şirketleri önemli
rol alacak.
Hafter moskovada ateşkes anlaşması istemedi. Ocak 2020 berlinde konferans düzenlendi.
Konferansta ateşkes sağlandı. Bm gözetiminde. Cenevre 5+5 ateşkes görüşmeleri. 5 askeri üye
trablus yönetimi 5 askeri tobruk yönetimi. BM liderliğinde libya siyasi diyalog forumu. 24 aralık
2021 de seçim yapılması kabul edildi. Libya üç bölgeden müteakip batı doğu ve güney bölgesinden
seçiçi konsey.
Libya ulusal birlik hükümeti kuruldu. 2 şubat 2021. sirtede toplanıp ulusal birlik hükümetine
güvenoyu verdi temsilciler meclisi. Türkiye libya yüksek düzeyli işbirliği konseyi toplantısı oldu yeni
hükümetle tr de. Tr ile libya arasında 5 anlaşma imzalandı.

19.8.2021
türkiyenin kıbrıs ve doğu akdeniz politikası. Kıbrıs meselesi 1950lerin ortalarından itibaren
uluslararası toplumun gündemine gelmeye başladı. Self determinasyon kabul görmedi. 1959
garantörlük anlaşmaları. 1571 yılında osmanlı kontrolüne geçiyor. 307 yıl fiili osmanlı hakimiyeti.
Kıbrıs osmanlı rus savaşından sonra hakkı osmanlıda olmak üzere ingiltereye bırakılıyor. İngiltere
1.dünya savaşında adayı tek taraflı ilhak ediyor. İki toplum huzur içinde yaşıyor uzun süre.
1930Lardan itibaren enosis hedefi başlıyor. Yunanistan 1950lerin ortasında self determinasyon
talebi bm de kabul görmedi. Eoka kuruluyor enosis için. Kıbrıslıtürkler can ve mal güvenliği tehdit
altında. 1959 yılında zürih anlaşması ve londra anlaşması. Kıbrıs cumhuriyeti kurulmasına karar
veriyor. İki toplum ortaklığında yunanistan ingiltere türkiye garantörlüğünde. 1960Ta ortak kurucu
anlaşma. Kanlı noel saldırılara uğruyor kıbrıslıtürkler. 63 kanlı noeli sonrasında lefkoşa ikiye
bölünüyor yeşil hat oluyor. Kıbrısa müdahale için inönü tbmm den yetki alıyor ama johnson
mektubu geliyor. Böylece kıbrısa müdahale engellendi. Kıbrısa müdahale ederse olası bir sovyet
saldırısında savunmada isteksizlik olabileceği. Eokab darbe yapınca müdahale etmiş türkiye. 20
temmuzda harekat. Sonra cenevrede görüşmeler. Sonra da ikinci harekat. Kıbrıs türk federe devleti
ve 83 te kktc kurulmuş. Bm çeşitli çözüm paketleriyle adımlar atmaya çalışacak. Kronikleşmiş bir
sorun.
2000li yıllarda kofi annan genel sekreterliğinde annan planı olacak 2004 yılında. 1990 lardan
itibaren kıbrıs sorunu avrupalılaştırılmaya başlamıştır. Ab zeminine taşınması için bm zemininden.
1999 helsinki zirvesi tr abye aday ülke. Maastricht kriterleri vs. bm sekreteri öncülüğündeki
görüşmelerin desteklenmesi isteniyor. Gkry adanın tamamını temsilen ab ye girdi 2004te. Annan
planını reddetmesine rağmen. Birleşik kıbrıs cumhuriyeti girmeliydi annan planı reddedildi. Merkel
sorun çözülmeden kıbrısı ab ye almak hataydı dedi.
2000 sonrası kıbrıs politikasında 4 temel saç ayağı. Bir adım önde olma stratejisi, bm temelli
müzakerelere destek, kıbrısta eşit iki toplumlu çözüm, siyasal eşitlik prensibi. Annan planı
desteklendi tr tarafından.
Annan planı içeriği iki toplumlu devlet oluşturmak adına en somut adım. Federatif devlet. Ab ye
birleşik bir kıbrıs katılacaktı. 31 mart 2004 te sunuldu oylamaya. Kurucu kıbrısrum ve kıbrıstürk
devleti. Federal anayasa dışında kurucu devlet anayasaları da olacaktı. Başkanlık rotasyona tabi
tutulacak. Garantörlükler devam ediyor plana göre. Ab üyesi olana kadar tr 3000 asker üyelik
olunca 650 asker olacaktı. %29.2 türk tarafında %72 rum tarafında. İngiliz üslerinin mevcudiyeti
devam edecek. Verilecek topraklardaki kıbrıslıtürkler 4 yıl içinde türk devletine taşınmak
mecburiyetinde. Mülklerin 1/3 ü geri verilmesi 2/3 ü tazminat ödenmesi. 4 milyar dolar tazminat
öngörülüyordu. Rumlar %75.83 oranla hayır dedi. Kktc %64.91 le evet dedi. Gkry lideri hayır
çağrısında bulundu papadopoulos. Tr çözümsüzlüğe taraf olmamak için bir adım önde stratejisi
güdüyor. Referandum sonrasında uluslararası güçler sadece üzüntü duydu daha fazlası yapılmadı
rum tarafına. İzolasyonların kaldırılması yönünde adım atılmadı. Ab 259 milyon euro kktcye yardım
yaptı. 1 mayıs 2004 te ab ye tam üye yapıldı gkry. Türkiye deklarasyon yayınladı adanın tamamını
temsil etmediğini, egemenlik yetkisi bulunmadığını, tr nin ankara anlaşmasına kıbrıs ı dahil
etmeyeceğini belirtti. Gümrük birliğinde kıbrıs ı tanımadığını deklare etti.
2005 yılında mehmet ali talat cumhurbaşkanı oluyor. 2008 yılında tekrar müzakere süreci başladı
bm nezdinde. 2010Lu yıllarda da müzakere süreci sürmüştür. 2010Lu yıllarda da sonuç çıkmayınca
kktc politika değişikliğine gidiyor. Çözüm umutları tükendi neredeyse. 2020 kktc seçimlerinde ersin
tatar kazandı. Adada iki devletli çözüm. Tanınma, egemen eşitlik ve eşit uluslararası statü.
Barışsever bir devlet olmalı bm anlaşmalarına uyacağını belirtmeli tanınmak için. Konu güvenlik
konseyine gidiyor. Tavsiye kararı almalı. Güvenlik konseyi kararı sonrası genel kurula havale ediliyor.
2/3 nitelikli çoğunlukla kabul edilirse başvuru kabul ediliyor. Kosova bm ye üye devlet değil. Rusya
üye olmasını istemiyor veto nedeniyle. Bm ye üye olmadan ab ve natoya üyelik hedefliyor kosova.
Doğu akdeniz. Hidrokarbon yatakları enerji kaynakları var burada. Oniki adaların ve bölgenin
silahsızlandırılması hedefi. Tr sismik araştırma ve keşif faaliyetlerine devam ediyor. Libya ile deniz
yetki alanı anlaşması imzalandı. Kktc nin egemenlik haklarına zarar gelmemesini sağlamak.
Yunanistan gkry ve fransanın baskıları oldu yaptırım için ama ab de karar çıkmadı. Uluslararası doğu
akdeniz konferansı önerildi. Tpao bünyesinde sismik araştırma ve sondaj yapacak filolar
oluşturuldu. İki sismik araştırma gemisi var tr nin 2012 barbaros hayrettin paşa 2017 oruç reis.
Fatih, yavuz ve kanuni sondaj gemileri var. kktc ile protokol imzalandı tr kktcnin ruhsat sahalarında
sismik araştırma hakkı elde etti. Tr deniz yetki alanı ile gkry bölgesi çakışıyor. Tr ile mısır arasında
ilişkiler sisi darbe yaptıktan sonra kesilmiş durumda.

24.8.2021
orta asya ve kafkasya ile ilişkiler. Türkiye bölgede bağımsızlığını ilan eden türki cumhuriyetleri
derhal tanıdı. Sovyetlerin dağılması rusyanın çekildiği anlamına gelmiyor bölgede. Abd de bölgede
gürcistan üzerinden kafkasyada varlık göstermeye çalışıyor. Tr ermenistanla diplomatik ilişkiler
arzulamasına rağmen ermenistan bunu reddetmiştir. Ermenistandan doğan boşluk gürcistan
kullanıyor. 2000Lerde renkli devrimler gürcistan ukrayna kırgızistanda. Bölgesel politikaları
etkileyecek sonuçlar doğurmuştur. Tr renkli devrimler sürecinde temkinli davrandı, meşru
hükümetleri muhatap aldı, demokrasi dışı gelişmelere karşı oldu. 2000Lerde enerji işbirlikleri.
2000Lerde türki cumhuriyetlerle ilişkiler kurumsallaştı, kazan kazan ilkesi. Türk dili konuşan ülkeler
devlet ve hükümet başkanları zirvesi.
Siyasi ve diplomatik ilişkiler ilerlerse ekonomik ilişkiler artar, gerilerse azalır. Mısır ilişkilerinde tam
tersi olmuş.
Türk dili konuşan ülkeler devlet ve hükümet başkanları zirvesinden türk konseyine. Türk konseyi ya
da türk keneşi. Nahçıvan anlaşması ile. Özbekistan da katılacak. Türkmenistanın türk konseyine
katılması bekleniyor tarafsızdı. Türk konseyinin amacı üye ülkelerin işbirliğini arttırmak. Macaristan
gözlemci türk keneşinde. Özbekistan kazakistan kırgızistan azerbeycan ve türkiye üye türk
konseyine. Macaristan gözlemci. Genişleme revizyonu yapılması bekleniyor.
Orta asyada işbirliği ve güven arttırıcı önlemler konferansı. (CICA) kazakistan ın davetiyle. Asyada
etkin bir güvenlik ve işbirliğinin sağlanması 92de. Türk iş birliği ve koordinsayon ajansı tika
kuruluyor yardımlar yatırımlar. Yüksek düzeyli stratejik işbirliği konseyleri kuruluyor ülkelerle.
Kırgızistanda türk kırgız manas üniversitesi kuruldu.
Tr kazakistan ilişkileri. Bağımsızlık kazanmasının hemen ardından diplomatik ilişkiler. Kazakistan iki
defa başkent değiştirdi. Alma ata, astana (nur sultan oldu). İstanbul ve antalyada baş konsolosluğu
var tr de. 2016-19da ticaret hacmi giderek arttı. 4 milyar dolara yaklaştı ticaret hacmi.
Kırgızistan. Fetöyle mücadelede kritik ülkelerden. 2011 yüksek düzeyde stratejik işbirliği konseyi
oluşturuldu. Kırgızistandaki renkli devrim sürecinde ihtiyatlı politika sergiledi. Demokratik yönetimi
destekleyecek tavır. Göstericiler devlet binalarına girdi. Ticaret hacmi 500 milyon dolar seviyesinde.
Moğolistan. 1960Lara dayanıyor ilişkiler. 1996Da tr büyükelçilik açtı 97 de moğolistan açtı tr de.
Orhun abideleri moğolistanda bulunuyor. Tika orhun abidelerinin restorasyonuna uğraşıyor. Ticaret
hacmi 30 milyon dolar seviyesinde.
Özbekistan. Yeni cumhurbaşkanı ile düşük seyretti özbekistan ilişkileri. Şimdi canlanma var. 2016da
devlet başkanı vefat etti mirziyoyev döneminde ilişkilerde ivme kazanıldı. Yüksek düzeyli stratejik
işbirliği konseyi oluşturuldu. Karşılıklı cumhurbaşkanı ziyaretleri. Ticaret hacmi 2019 1.5 milyar
dolar. Arttırılması gerek.
Tacikistan. Cumhurbaşkanı düzeyinde karşılıklı ziyaretler oldu. Ticaret hacmi düşük. 2018 380
milyon dolar.
Türkmenistan. Türkmenistan kurucu cumhurbaşkanı vefat ettikten sonra yeni cumhurbaşkanı ile
önemli siyasi ilişkiler devam ediyor. Ticaret hacmi 1.3 milyar dolar.
Tr nin şangay işbirliği örgütüne dahil olması gerektiği konuşuluyor. Çinde şangay işbirliği
deklarasyonu. 2008 yılında diyalog ortağı ülke oldu tr. Çin hindistan kazakistan rusya pakistan
kırgızistan özbekistan tacikistan üye şangay işbirliği örgütüne.
Kafkasya istikrar ve işbirliği platformu KİİP. Gürcistan güney osetya rusya tarafından işgali. Kırımın
ilhakı. Kırım parlamentosu karar alıyor şeklinde sunuluyor.
Azerbaycan kafkas islam ordusu. 2 yıl bağımsız sonra sovyetlere giriyor. 1991 de bağımsızlık ve
karabağ ermenistan işgali. Ermenistan hak iddia ediyor. 1 milyon azerbaycanlı bölgeden ayrılmak
zorunda kaldı. Ateşkes imzalanıyor bişkek protokolü. Minsk grubu somut bir adım atmadı. Tr
azerbaycana destek verdi. Azerbaycanın tovuz bölgesine saldırılar ardından çatışmalar yaşandı 2020
de. Meşru müdafa hakkını kullanarak karşılık verdi. Tr azerbaycana katkı sağladı sihalar özellikle.
Cepheden kaçmasın diye ermenistan askerlerini kelepçeliyordu. Rusyanın arabuluculuğun
ermenistan azerbaycan arasında anlaşma imzalandı 10 kasım 2020 de. Ermenistan sivil yerleşim
yerlerini hedef aldı gence gibi. 5 yıl süreyle rus askeri barışı koruma misyonu yapacak. Nahçıvan ile
azerbaycan arası koridor açılması kararlaştırıldı.
Tika ytb yunus emre enstitüsü türksoy gibi yumuşak güç araçlarıyla bölgede yer alıyor. Enerjide
kritik rol tr.

25.8.2021
afrika ile ilişkiler. Türkiye tarihsel olarak derin bağları var afrika ile. 90Lara kadar kuzey afrika
ülkeleriyle daha çok. Sahra altı ile sınırlı ilişkiler bu dönemde. 90 lardan sonra açılım stratejisi.
Sömürge geçmişi, ticaret yollarında. 1998 afrikaya açılım eylem planı. Karşılıklı üst düzey ziyaretler.
Uluslararası ve bölgesel örgütler nezdinde afrika ile ilişkilerin arttırılması. Afrikaya ekonomik
yardımların yoğunlaşması, diplomatik temsilci arttırımı, ekonomik teknik bilimsel ticari
anlaşmaların imzalanması amaçlanıyor. Tdp gündemi dışında uzunca bir dönem sahra altı afrika. 98
yılı dönüm noktası. Dış ticaret müsteşarlığı afrika ile ilişkilerin geliştirilmesi belgesi. 2005 yılı afrika
yılı ilan edildi. Diplomatik temsilci açılması, thy nin uçuş gerçekleştirmesi, yunus emre ve tikanın
faaliyetleri. İhmal edilmiş bölge tdp de. Avrupalılar sömürge gibi yaklaşıyor, tr eşit egemen ülke
kazan kazan yaklaşımıyla yaklaşıyor. Tr nin yaklaşımı farklı. Afrika birliği örgütüyle ilişkilerin
geliştirilmesi, 2002 de misafir üye, gözlemci ülke 2005. stratejik ortak olarak görebiliyor afrika
birliği. 50 küsur ülke var afrika. Yeni dış politika alanı afrika. Uzman personel eksikliği ortaya çıkıyor.
Tika koordinatörü bir süre sonra sudan büyükelçisi olarak atandı.
Afrika ülkeleriyle yatırımların geliştirilmesi stratejisi. 2008 türkiye afrika işbirliği zirvesi
gerçekleştirildi. 2010 afrika strateji belgesi. Afrika stratejisi eşgüdüm komitesi kuruldu. Afrika açılımı
eşit egemenliğe dayanan bir süreç. Afrika açılımı ile diplomatik misyonlar geliştirildi. Tr nin 45-46
afrika ülkesinde diplomatik misyonu var. bölgedeki ülkeler de karşılıklı büyükelçilik açtı. 2002 de 12
2019 42 büyükelçilik yeni yapılanlarla 45-46 büyükelçilik. Afrika ülkelerinin tr deki büyükelçilik sayısı
36 ya yükseldi. Fransa ekonomik nedenleri gerekçe göstererek bazı misyonlarını kapamaya başladı.
Thy, tika, ihh insani yardım vakfı, yunus emre enstitüsü, kızılay afrikada faaliyet gösteriyor. Türkiye
maarif vakfı 144 eğitim kurumu 17 öğrenci yurdu işletiyor.
Bir ülkede büyükelçilik yoksa en yakın ülke büyükelçisini akredite ediyor. Vize alınabilir oradan. Tr
nin yemen büyükelçiliği suudi arabistandan faaliyet gösteriyor savaş yüzünden.
Fetönün sahra altı afrikada faaliyetleri. Sahra altında okullarla faaliyet gösteriyordu bunlar türk
maarif vakfına devredildi. Türk işbirliği koordinasyon ajansı tika. Tika 22 ülkede temsiliği var. tika
büyükelçinin emrinde değil direk tr ye turizm bakanlığına bağlı. Thy bir dünya markası. Direk
uçuşlar önemli. Maarif vakfı tika kadar eski değil yeni bir kurum. Yunus emre enstitüsü de bölgede
önemli türkçe kursu talep var. anadolu ajansı da afrikada faaliyette. Nijerya etiyopya sudan tunus
libyada anadolu ajansı var. daha önce yabancı haber sitelerinden tercüme ile oluyordu.
Erdoğan 28 afrika ülkesini ziyaret etti cumhurbaşkanlığı ve başbakanlığı döneminde. Senegal somali
cezayir güney afrika ya birden fazla ziyarette bulundu. Kovid öncesi thy afrikada 39 ülkede 60
destinasyona uçuş yapıyordu. Bölge ülkelerinden yüksek temsil düzeyinde tr ye ziyaretler
gerçekleştirildi.
Dış ekonomik ilişkiler kurulu deik 40 ı sahra altı 45 afrika ülkesiyle ortak iş konseyleri kurdu. Afrika
ile ticaret 2002 de 4,3 milyar dolarken 2020de 22 milyar dolara çıktı.
Birçok üniversite öğrencisi var afrikadan tr de. Mali ve orta afrika cumhuriyetinde barışı destekleme
amaçlı birliği var. bosna hersek kosova afganistan lübnanda da öyle askeri birliği var. libya sudan
somali arnavutluk azerbaycan katar da ikili işbirliği anlaşmalarından doğan birlikler var. sudanla
anlaşma sevakhim adası ikili anlaşma. Sevakin adasındaki camiler tika tarafından restore edildi.
Kızıldenizde tam geçiş noktasında bulunuyor ada. Tarım arazisi kiralanıyor sudanda. Tr afrika
politikası sömürgecilikten uzak. Sömüren güçlerde rahatsızlık oluşturdu.

26.8.2021
latin amerika ile ilişkiler. Tr ye yeni bir dış politika alanı latin amerika ve karayipler bölgesi. Osmanlı
sonuna doğru bu bölgeye çeşitli göç hareketleri var. şili tr yi tanıyan ilk ülke bölgeden 1926.
Başkentlerde büyükelçilikler açılıyor. 90Lı yıllara kadar dostane ilişkiler. Demirel cumhurbaşkanı
olarak bölge ülkelerine yönelik ziyaretleri 90larda(95). Arjantin brezilya ve şili yi ziyaret etmişti.
2015 te erdoğan cumhurbaşkanı olarak bölgeye ziyaret gerçekleştiriyor meksika kolombiya küba.
Şili peru ve ekvador sonrasında erdoğan ziyaret ediyor. 95 yılına kadar üst düzey temas yok.
Latin amerika ve karayipler eylem planı uygulanıyor. 2006 latin amerika ve karayipler yılı tr de. Trnin
politikaları hem siyasi hem ekonomik ilişki geliştirmek. 2006Da yol haritası sunuluyor. Ticaret
hacminin arttırılmasına yönelik sıkı temaslar. Mevlüt çavuşoğlu birçok ziyaret yapıyor bölgeye.
2016A da nikolas maduro geldi tr ye. Brezilya ile iran nükleer programına arabulucu tahran
anlaşması ile. Bölgede en büyük ülke brezilya 220 milyon nüfus.
Tr 1998 yılında amerikan devletleri örgütüne, 2000 yılında karayip devletleri birliğine, 2013te
pasifik ittifakına gözlemci üye kabul edilmiştir. Güney ortak pazarı mercosur ile 2010 yılında siyasi
istişare ve işbirliği mekanizması kurmuştur. 2014Te portekizce konuşan ülkeler topluluğuna ortak
gözlemci olarak katılmıştır. 2016Da latin amerika ve karayipler ekonomik komisyonuna üyelik
başvurusu yapmıştır.
Ekonomik pazar arayışı bağlamında gelişiyor ilişkiler. Thy nin doğrudan uçuş başlatması da önemli.
Tika nın bölgede önemli faaliyetleri var. kalkınma yardımları ve koordinasyon faaliyetleri. Meksika
ve kolombiya bogota ya koordinasyon ofisi açtı tika. Bogota barış koruma misyonuna personel
desteği. Yunus emre enstitüsü açtı tr bölgede. Latin amerika ve karayipler bölgesinden 300 den
fazla öğrenciye burs ytb. Anadolu ajansı bogota da yayın hayatına başlıyor.
Dışişleri bakanlığının teşkilatlanması diplomatik misyonların açılması ile süreç başladı. Thy
doğrudan uçuşlar. Tiko yunus emre enstitüsü anadolu ajansı ile görünür hale geldi. Tr bölgedeki
birçok işbirliği örgütüne gözlemci olarak katıldı. Venezuela hükümetini destekledi olaylarda tr.
Brezilya. 1920lerde başlayan diplomatik ilişkiler 90larda ziyaretlerle stratejik ortaklığa dönüştü. 478
milyon dolar ihracat. 2.6 milyar dolar ithalat yapıyor tr. Kahve tütün demir pamuk gibi ithalat
ürünleri.
Meksika. 2000 sonrası dönemde önemli gelişmeler. Siyasi ilişkilerin geliştirilmesine önem veriliyor.
2019 verilerine göre tr 600 milyon dolar ihracat, ithalat 670 milyon dolar.
Küba. Ticari ilişkilerin gelişmesi için karşılıklı adımlar. 42 milyon ihracat, 11 milyon ithalat.
Arjantin. 1992 yılında arjantin cumhurbaşkanı tr yi ziyaret ediyor. İsmail cem ilk dışişleri bakanı
ziyaret eden. Arjantinle 2019 serbest ticaret anlaşması. 2018 arjantin ihracatı 61 milyon ithalatı 65.
2019 161 milyon ihracat.
Türkiyenin bölgede 14 ülkede büyükelçiliği var. brezilya sao paoloda başkonsolosluk. 11 bölge
ülkesinin tr de diplomatik temsilciliği var. 2002 de 960 milyon dolar ticaret hacmi 2018de 12 kat
artmıştır.
Venezuela bolivarcı venezuela cumhuriyeti. Maduroya karşı muhalif gruplar abd tarafından
desteklendi maduro darbe girişimine maruz kaldı. 2013 ve 2018 seçimlerinde maduro devlet
başkanlığını kazandı. Petrol fiyatlarının gerilemesiyle ekonomik krizle karşı karşıya. Meclis başkanı
guaido kendini devlet başkanı ilan etti 2019. maduro bunu abd tarafından desteklenen bir darbe
girişimi olarak algıladı. Venezuela dünya petrol rezervlerinin %18 ine sahip. İngiltere fransa
danimarka gibi ülkeler guaido yu destekledi. Tr maduroyu destekledi. Paşinyan darbe girişimine
maruz kaldığında bunu kınadı tr. Tüm darbe girişimlerine karşı. Latin amerika ülkeleri daha çok
guaidoyu destekliyor, bolivya ve meksika maduroya destek veriyor. Sonrasında mevlüt çavuşoğlu da
venezuelaya ziyaret gerçekleştirdi. Venezuela istanbulda başkonsolosluğu var. yakın siyasi ilişkilere
rağmen 129 milyon ithalat 120 milyon dolar ihracat. Sembolik düzeyde ticaret.
2014 te petrol gelirleri azalmaya başladı. İran nükleer ve rusyaya kırım yaptırımları. Petrol fiyatını
düşürdü. Suudi arabistan ilk defa tarihinde halktan vergi almaya başladı. 15 temmuzda maduro
hükümeti desteklemişti.
Kolombiya da öne çıkan ülkelerden. Tika ofis açtı, aa ofis açtı. Thy direk uçuş. İlişkiler olumlu yönde
gelişiyor. 248 milyon ihracat, 1.4 milyar dolar ithalat. En kolay iş yapılacak ülkeler listesinde latin
amerikada 2. kolombiya.
Akademik anlamda ilgiye muhtaç latin amerika tr de.

İran ve ırak ile ilişkilerden başlıyor sonuna kadar final. Sınavı kaçırana dekanlık alıyor mazeretleri.
Fakülte yönetim kurulu kararı. 1 eylül 14.00 te sınav.