‫څلورمه برخه‪ :‬د امام مهدي (ع) په اړ ه د شکونو ردول‪.

‬‬

‫د امام مهدي په اړ ه د احادیثو اعتراضونهـ او د هغه په اړ ه زموږ‬

‫چلند‪:‬‬

‫ګ‬
‫ایا د امام مهدي (ع) شخصیت حقیقت دی که د هغه شیانو ټ ول ه‬
‫چې پخپله جوړ ه شوې ده؟‬

‫شیخ عبدالعزیز بن عبدالله بن باز په خپل تفسیر کې د شیخ‬

‫حمود بن عبدالله التویجری رحمه الله په شرح االحتجاج االثار‬
‫علی من انکر المهدی المنتظر کې لیکلی دی‪:‬‬

‫ما د شیخ حمود کتاب د شیخ عبدالله بن زید بن محمود په ځ واب‬

‫کې ولوست‪ ،‬دا کتاب خورا ښه او ګ ټ ور کتاب دی چې په کې د‬
‫امام مهدي علیه السالم د علماوو اقوال د صحیح‪ ،‬ښو او ضعیفو‬
‫احادیثو په رڼا کې بیان شوي دي‪ .‬او موضوع يې د هغو کسانو په‬
‫خالف ليکلې ده چې په احاديثو ثابت عقيده وايي‪.‬‬
 ‫‪2‬‬

‫حدیث "ال مهدي اال عیسی ابن مریم" (له عیسی ابن مریم پرته‬
‫بل مهدي نشته) اړ ین دی‪.‬‬

‫د مهدي (ع) د احادیثو منکر ځ ینې خلک له دې حدیث څخه‬

‫استدالل کوي چې په هغه کې حضرت انس رضی الله عنه له‬
‫رسول الله صلی الله علیه وسلم څخه نقل کړ ی دی چې د زمانې‬
‫په تېرېدو سره د زمانې په تېرېدو سره د زمانې له حاالتو سره‬
‫سمون خوري‪ .‬دنیا به خرابه شي او د دنیا چارې به شاته والړ ې‬
‫شي‪ ،‬خلک به بخل شي‪ ،‬قیامت به په فاسقانو قائم شي او له‬
‫عیسی بن مریم پرته بل مهدي نشته‪.‬‬

‫امام حاکم ليکلي دي چې دا حديث په مستدرک حاکم کې د‬

‫حيرانتيا له مخې نقل شوی دی‪ ،‬که نه نو په حقيقت کې حتی د‬
‫امام حاکم په اند دا حديث صحيح علي شارع الشيخين نه دی‪.‬‬

‫د دې حدیث ځ واب دا دی چې دا حدیث ضعیف دی ځ که چې‬

‫سرچینه یې محمد بن خالد الجندی ده‪ .‬امام ابو عبدالله الحکم دا‬
‫خبره نامعلومه بللې ده‪ .‬امام ذهبي په میزان االعتدال کې لیکي‪:‬‬
‫د دې راوي حدیث «ال مهدي إال عیسی ابن مریم» منفي روایت‬
‫دی‪ .‬امام ابن ماجه دا روایت نقل کړ ی دی‪.‬‬
 ‫‪3‬‬

‫شیخ االسالم عالمه ابن تیمیه رحمه الله دغه حدیث په منهاج‬
‫سنن النبویةـ کې ضعیف بللی دی‪ ،‬حافظ ابن حجر په التهذیب کې‬
‫دا حدیث نا معلوم بللی دی‪ ،‬عالمه شوکاني د امام ثاني په حواله‬
‫دا یوه موضوع بللې ده او عالمه سیوطي رحمه الله دا حدیث بللی‬
‫دی‪ .‬دا په االعراف الواردي في االخبار المهدي کي يوه موضوع ده‬
‫او عالمهـ قرطبي په تذکره کي ضعيف بللې ده‪.‬‬

‫شیخ البانیـ په السالت الضعیفه کې لیکلی چې دا حدیث رد دی‪،‬‬

‫بیا یې لیکلی چې قادیانیـ فرقې له دې حدیث څخه د خپل‬
‫درواغجن پیغمبر د نبوت د ثابتولوـ لپاره استدالل کړ ی‪ ،‬مرزا غالم‬
‫احمد قادیانیـ د نبوت دعوه وکړ ه‪ ،‬بیا یې ادعا وکړ ه چې عیسی‬
‫علیه السالم‪ .‬ابن مريم په اخري زمانه کي زما په شکل نازل‬
‫سوی دی او د همدې منفي حديث پر بنسټ وايي چي له عيسى‬
‫ابن مريم پرته بل نبي نشته نو زه مهدي او عيسى يم‪.‬‬

‫عالمه ابن تيميه ليکلي دي چې هغه احاديث چې د مهدي د‬

‫ظهور په اړ ه استدالل کوي صحيح دي چې ابو داود‪ ،‬ترمذي‪ ،‬احمد‬
‫او نورو علماوو روايت کړ ي دي‪ ،‬بيا ليکي‪ :‬په دې احاديثو کې ډ يرې‬
‫فرقې خطا کوي‪ .‬خلكو د سنن ابن ماجه له حديث څخه استدالل‬
 ‫‪4‬‬

‫كړ ى دى‪ ،‬چې "له عيسى ابن مريم پرته بل مهدي نشته"‪ ،‬كه څه‬
‫هم دا حديث ضعيف دى‪ ،‬دا حديث معتبر نه دى‪.‬‬

‫د عالمه ابن تیمیه ش ګا رد عالمه ابن قیم الجوزیه لیکلي دي‪:‬‬

‫د امام مهدي په اړ ه څلور قولونه دي‪ :‬لومړ ی قول‪ :‬دا دی چې امام‬

‫مهدي مراد مسیح ابن مریم دی او هغه به اصلي مهدي وي‪ .‬دا‬
‫حدیث صحیح نه دی او که صحیح هم وي نو د دې قول لپاره هیڅ‬
‫دلیل نشته ځ که چې حضرت عیسی علیه السالم به د رسول الله‬
‫صلی الله علیه وسلم له زمانې څخه تر ټ ولو لوی مهدي وي‪ .‬د‬
‫قیامت تر ورځ ې پورې‪ .‬له اسمان څخه د دمشق په ختیځ ه سپین‬
‫منار کې راښکته شوی‪ ،‬په ډ یرو معتبرو روایتونو کې راغلی دی‬
‫چې هغه به د الله تعالی د کتاب له مخې راښکته کیده او فیصلې‬
‫به یې کولې‪ ،‬د یهود او نصاری وژل‪ ،‬جزیه به یې لغوه کول‪ ،‬هغه‬
‫وخت به ټ ول کافر قومونه له منځ ه والړ شي‬

‫له دې نظره دا خبره سمه ده چې یوازې هغه مهدي دی‪ ،‬بلکې له‬
‫دې څخه مراد دی‪ ،‬لکه چې ویل شوي ‪« :‬ال اله اال ما نفع» علم‬
‫هغه دی چې ګ ټ ه ورکړ ي‪ ،‬او «ال اله اال الله»‪ .‬مال "اال ما وکیع ربي‬
‫صاحب" مال هغه دی چې د مال د خاوند د مخ عزت او سالمیت‬
 ‫‪5‬‬

‫وساتي‪ .‬له دې اړ خه د حدیث مفهوم دا دی چې اصلی مهدی‬

‫عیسی ابن مریم علیه السالم دی چې په هدایت کې به کامل او‬
‫ګ‬
‫نیم ړ ی وی‪.‬‬

‫حافظ عبدالرحمن بن اسماعیل بن ابراهیم الشافعي لیکي چې د‬

‫«ال مهدي إال عیسی ابن مریم» د حدیث یو بل تفسیر د ال اله اال‬
‫مهدي عیسی په لغوه کولو سره تعبیر کیدای شي‪ ،‬یعنې مهدي‪.‬‬
‫څوک چې د حضرت عیسی (ع) په زمانه کې په اخري زمانه کې‬
‫راځ ي‪ ،‬هماغه مهدي به رښتیني وي‪ ،‬پرته له هغه چې صالح‬
‫حاکمان او پاچاهان به وي‪ ،‬که څه هم په لفظي معنی مهدي وي‪،‬‬
‫خو دوی به وي‪ .‬مهدي به رښتیني نه وي‪ ،‬له هغه مخکې به هیڅ‬
‫مهدي رښتیا نه وي‪ .‬خدای خبر‬

‫ګ‬
‫عالمه قرطبي په خپل تفسیر کې لیکلي دي‪ :‬لکه څن ه چې دا‬
‫خبره چې حضرت عیسی علیه السالم یواځ ي مهدي دی‪ ،‬دا خبره‬
‫سمه نه ده‪ ،‬ځ که له معتبرو روایتونوـ څخه ثابته ده چې امام مهدي‬
‫یوازې د رسول الله صلی الله علیه وسلم په زمانهـ کې و‪ .‬له همدې‬
‫امله دا روايت حضرت عيسی (عليه السالم) ته منسوبول صحيح‬
‫عيسی" صحيح نه دی‪.‬‬ ‫نه دي‪ ،‬بلکې دا روايت ال" مهدي ٰ‬
 ‫‪6‬‬

‫د امام مهدي (ع) په اړ ه د احادیثو اعتبار‪.‬‬

‫عبدالعزیز بن عبدالله بن باز د «االحتجاج بال اطهر علی من‬

‫انکر المهدی المنتظر» په مجله کی په خپل تفسیر کی لیکی چی‬
‫ما په دی باب کی په ټ ولو احادیثو باندی ډ یر غور ړک ی دی‪ ،‬چی په‬
‫دی باب کی راغلی دی‪ .‬ښکاره ده چې په دې اړ ه ډ ېر صحیح‬
‫احادیث شته چې د امام ابوداود‪ ،‬امام ترمذي‪ ،‬عالمهـ الخطابي‪،‬‬
‫محمد ابن الحسین العبري‪ ،‬شیخ االسالم ابن تیمیه په شمول د‬
‫ډ ېرو معتبرو او معتبرو علماوو له خوا لیکل شوي دي‪ ، .‬عالمه ابن‬
‫القیم‪ ،‬عالمه شوکاني او نور‪ .‬ګ ڼ شمیر علماء په کې شامل دي‪.‬‬

‫شیخ حمود او نورو ډ ېرو علماوو د دغو علماوو او امامانوـ خبرې او‬
‫اقوال نقل کړ ي دي‪ ،‬د حضرت حسن بن علي رضی الله عنه له‬
‫اوالدې څخه د محمد بن عبدالله الحسني الهاشمي "المهدي‬
‫ګ‬
‫المنتظر" د ظهور په اړ ه حدیثونه راغلي دي‪ .‬م ر دا سمه معنی‬
‫لري‪.‬‬

‫هغه کسان چې حضرت عیسی (ع) ته منتظر مهدي بولي‪ ،‬علماوو‬

‫دا نظر د قوي دالئلو په رڼا کې باطل او په ضعیف احادیثو کې‬
‫باطل بللی دی‪ ،‬او دا هم د علماوو له نظره باطل بللی دی‪.‬‬
 ‫‪7‬‬

‫عالمه ابن قیم رحمه الله لیکلي دي چې اکثره مبارک حدیثونه په‬
‫دې داللت کوي چې د حضرت حسن بن علي له نسله به د رسول‬
‫الله صلی الله علیه وسلم له کورنۍ څخه یو کس په داسې وخت‬
‫کې راشي چې ټ وله نړ ۍ به له اوښکو ډ که شي‪ .‬ظلم او جبر به يې‬
‫په خپل عدل او انصاف ډ ک کړ ي‪.‬‬

‫محمد بن الحسين العبري الحافظ ليکلي دي چې له رسول الله‬

‫صلی الله عليه وسلم څخه روايتونهـ د تعدد او شهرت درجې ته‬
‫رسېدلي دي چې د رسول الله صلی الله عليه وسلم له کورنۍ‬
‫څخه يو کس اوه کلنه واکمني به په ټ ولهـ ځ مکه کې عدل او انصاف‬
‫راولي او له اسمانه به ډ که شي‪ ،‬حضرت عیسی بن مریم علیه‬
‫السالم به له اسمانه راښکته شي او مرسته به وکړ ي‪ .‬د دجال په‬
‫وژلو کې به امام مهدي علیه السالم د دې امت رهبري کوي او‬
‫حضرت عیسی علیه السالم به یې تر شا لمونځ کوي‪.‬‬

‫حافظ ابن کثير ليکلي دي‪ :‬باب‪ :‬په اخري زمانه کې د امام مهدي‬
‫عليه السالم ذکر‪ :‬د امام مهدي او د راشده خلفاء راشدينو له‬
‫جملې څخه به يو خليفه وي چې هغه به منتظر مهدي وي چې د‬
‫عقيدې له مخې به راشي‪ .‬د سامراء په غار کې روافض‪ ،‬دا عقیده‬
‫نه هیڅ حقیقت لري او نه له کوم روایت او روایت څخه‪ ،‬د دوی په‬
 ‫‪8‬‬

‫عقیده محمد بن الحسن عسکري د مهدي انتظار دی چې په پنځ ه‬

‫کلنۍ کې غار ته داخل شوی‪ .‬له رسول الله صلی الله علیه وسلم‬
‫څخه د ثابتو روایاتوـ په رڼا کې به هغه د حضرت عیسی علیه‬
‫السالم له نزول نه مخکې په اخري زمانهـ کې راڅ ګر ندېږي‪ .‬بايد‬
‫يادونه وشي چې ما په دې موضوع يوه بله مستقله مجله هم ليکلې‬
‫ده‪[ .‬النھایات البن کثیر]‬

‫د امام مهدي علیه السالم په اړ ه د احادیثو د ضعیف یا موضوع‬

‫ردول‪:‬‬

‫ابن باز ليکي‪ :‬شيخ حمود د امام مهدي عليه السالم د ظهور په‬
‫اړ وند د احاديثو د ضعيف يا موضوع په مقابل کښې د امام مهدي‬
‫عليه السالم په باره کښې د احاديثو د صحيحيت او د زياتو‬
‫احاديثو د "ښه والي" په باره کښې د ډ ېرو نقلونو او معتبرو علماؤ‬
‫قولونه بيان کړ ي دي‪ .‬د مهدي د ظهور په اړ ه احادیث ثابت او‬
‫ثابت دي‪ .‬له دې وروسته هيڅوک دا اختيار نه لري چې ووايي دا‬
‫روايتونهـ ضعيف دي‪ ،‬په داسې حال کې چې د دې روايتونو موضوع‬
‫بللو هيڅ جواز نشته‪ ،‬البته د دغو روايتونو موضوع د رسول الله‬
‫صلى الله عليه وسلم او د خداى جل جالله موضوع بلنه ده‪ .‬د‬
‫غلط بیان سپکاوی‪ .‬هیڅ نه‪ .‬له دې ټ ولو چارو وروسته یواځ ي د‬
 ‫‪9‬‬

‫شیخ عبدالله بن محمود په خاطر د الله تعالیـ څخه د بښنې‬

‫غوښتلو او حق ته د رجوع کولو دعا کوالی شو‪.‬‬

‫د شیخ حمود په قول‪ ،‬د شیخ عبدالله بن محمود د نظریې په ردولو‬

‫او د هغه د علمی تېروتنو په اړ ه د سمې اخطارونو ترڅنګ ډ ېرې‬
‫سترې علمی ګ ټ ې هم شته‪ ،‬چې شیخ یې کړ ی دی‪.‬‬

‫عالمه ابن باز د امام مهدي عليه السالم په اړ ه د مبارکو احاديثو‬

‫په دليل د پورتنيو خبرو له بيانولوـ وروسته ليکي‪:‬‬

‫شیخ حمود په دې مجله کې د مهدي د ظهور د انکار په اړ ه د‬

‫تبصرې په ترڅ کې خپلو لوستونکو ته د رسول الله صلی الله علیه‬
‫وسلم د احادیثو د ردولو او په مقابل کې د والړ یدو مالتړ وکړ او‬
‫ګ واښ یې وکړ ‪ .‬بلکي دا د مسلمان حق دی چي د احاديثو احترام‬
‫وکړ ي‪ ،‬هو‪ ،‬که سلف صالحين‪ ،‬د فقهې او فقهې امامانو او د احاديثو‬
‫علماوو په يو حديث کي ضعيف کړ ی وي او يا بل څه صحيح نه‬
‫وي‪ .‬د دوی په اند‪ ،‬نو په دې کې څه حرج نه شته‪ ،‬خو دا سمه نه‬
‫ده‪ ،‬چې د هغو علماوو په تقلید سره چې له علم سره بلد نه وي‪ ،‬د‬
‫هغوی د نظر له مخې احادیث رد کړ ي‪.‬‬
 ‫‪10‬‬

‫عالمه صفریني د اسالمي امت له ګ ڼو سرپرستانو او امامانوـ‬

‫څخه نقل کړ ي دي چې د حضرت امام مهدي علیه السالم نزول‬
‫په پرله پسې ت ګو ه ثابت شوی دی نو له دې نظره د انحراف او بل‬
‫نظر ته د توجه کولو ځ ای نشته‪. .‬‬

‫د امام مهدي (ع) په اړ ه په احادیثو کې د ایمان مسئله‪.‬‬

‫شيخ حمود توجيري ليکلي دي چې پر هر مسلمان واجب ده چې‬

‫په صحيحو رواياتوـ کې د رسول الله (صلى الله عليه و الهـ و صحبه‬
‫و سلم) د نبوت په اړ ه ايمان ولري‪ ،‬ځ که دا د شهادت د کلمې د‬
‫ګ‬
‫تحقيق اړ خ دى‪ .‬رسول الله صلی الله علیه وسلم لکه څن ه چې‬
‫الله جل جالله فرمایي‪ :‬او له وحی پرته د خدای خبرې نشته‬

‫حضرت امام احمد رحمه الله فرمایلي دي چې هر هغه څه چې له‬

‫رسول الله صلی الله علیه وسلم څخه په کلکو دالیلو ثابت وي‪،‬‬
‫موږ یې منو او که یې ونه منو‪ ،‬رد یې کوو او یا یې ردوو‪ .‬مطلب دا‬
‫چې موږ د الله جل جالله دغه قول (وما اتقم الرسول فخدوه و‬
‫نحکم عن فتنهوا) ونه ګ ڼلو او نه مو منل‪.‬‬
 ‫‪11‬‬

‫د امام مهدي (ع) په اړ ه په احادیثو باور د دې حدیثونو د دوام لپاره‬

‫شرط نه دی‪:‬‬

‫عالمه توحيري ليکلي دي چې د مباهيت په رواياتوـ باور کول شرط‬

‫نه دي‪ ،‬ځ که دا د فاسقانو‪ ،‬د ځ ينو محافظه کارو پيروانو او د اوسني‬
‫عصر د جاهل او کافرانو نظر دی‪ .‬که د هر تکراري خبر او واحد‬
‫خبر په اړ ه له رسول الله صلی الله علیه وسلم څخه په یوه صحیح‬
‫سند سره ثابت وي‪ ،‬نو په هغه باندې ایمان راوړ ل واجب دي‪ ،‬چې‬
‫دا داللت کوي‪.‬‬

‫په دې حدیث کې یو حدیث که څه هم له یوه کس څخه روایت‬

‫شوی وي‪ ،‬د رسول الله صلی الله علیه وسلم د نشر او تربیه کولو‬
‫امر شوی دی‪ ،‬دا د دې خبرې داللت کوي چې د یوه کس او رسول‬
‫الله صلی الله علیه وسلم فرضیت دی‪) .‬کله چې موږ یو چا ته‬
‫لیک لیږلو‪ ،‬موږ معموال د یو پیغام له الرې لیک لیږلو‪ ،‬او هغه چا ته‬
‫چې موږ لیک لیږلو هغه دا نه ویل ځ که چې موږ د یو پیغام‬
‫غوښتنه کوله‪،‬‬
 ‫‪12‬‬

‫امام دارقطني له امام ابو عبدالله (عبيدالله بن عبدالصمد بن‬

‫المحتدي بالله) څخه روايت کړ ى دى چې دا حديث په دې داللت‬
‫کوي چې خبر يو عمل ثابتوي‪.‬‬

‫د الله تعالی کتاب او د رسول الله صلی الله علیه وسلم سنت د یو‬
‫صالح انسان د بې ساري پیغام منلو ته اشاره کوي‪ .‬په داسې حال‬
‫کې چې صحابه کرامو د راوی خبر واحد منلی او پیروی یې کړ ې‬
‫ده‪ ،‬دا طریقه د رسول الله صلی الله علیه وسلم په زمانه کې هم وه‬
‫او تر ننه هم همداسې روانهـ وه‪ .‬د هغه له مړ ینې وروسته‪ .‬له‬
‫صحابه کرامو نه دا روايت نه دی روا‪ ،‬لکه په هغه زمانه کې د‬
‫اجماع مسئله وه‪.‬‬

‫د تسلط په دوره کې هم همداسې وه‪ .‬او کومو کسانو چې له هغه‬

‫وخت څخه تر اوسه پورې د رسول الله صلی الله علیه وسلم‬
‫پیروي ړک ې ده‪ ،‬هغوی ټ ولو د عادل د احکامو او روایاتو په اړ ه یو‬
‫شان عمل کړ ی دی‪ ،‬چې هیڅ اعتبار نه لري‪.‬‬

‫په دې دالئلو سره دا ثابتهـ شوه چې د مهدي د ظهور مسئله له‬

‫احادیثو څخه ثابتهـ ده چې په متواتر معنی سره ده‪ ،‬چې ځ ینې یې‬
‫صحیح دي‪ ،‬ځ ینې یې ښه دي او ځ ینې یې په ضعیفو روایتونوـ‬
 ‫‪13‬‬

‫روایت شوي دي‪ ،‬چې صحیح کیدای شي‪ .‬له دې څخه دا ثابتيږي‬
‫چې دا روايتونهـ بې له شکه دوام لري‪ ،‬عالمه صفريني د مهدي د‬
‫ظهور په اړ ه ليکلي دي‪ ،‬ډ ېر روايتونه شته چې تعدد ته رسيدلي‬
‫دي‪ ،‬له همدې امله د اهل سنتو علماوو دا يو ګ ڼلي دي‪ .‬د دوی د‬
‫باور مهم مسایل‪.‬‬

‫عالمه ابن باز ليکلي دي چې د امام مهدي ظهور يوه ثابته خبره‬
‫ده‪ ،‬چې ښه معلومه ده‪ ،‬بلکې له داسې رواياتوـ څخه ثابته ده‪،‬‬
‫چې په يو ځ اى کې تعدد ته رسيږي‪ ،‬له همدې امله ډ يرو علماوو په‬
‫دې مسئله کې په بيالبيلو ټ کو او الفاظو بحث کړ ى دى‪ ، .‬ځ که چې‬
‫دا په ګ ڼو رواياتو‪ ،‬ګ ڼو صحابه کرامو او مختلفو کتابونو کې راځ ي‪.‬‬

‫عالمه برزنجي ليکلي دي چې د امام مهدي د ظهور‪ ،‬په اخري‬

‫زمانه کې د هغه د ظهور‪ ،‬د پيغمبر(ص) د ظهور او د سيده فاطمې‬
‫له اوالدې څخه د ظهور په باره کښې روايات دومره زيات شوي‬
‫دي چې ردول يې صحيح نه دي‪ .‬هغوی‪[ .‬االشاعات محمد‬
‫البرزانجي]‬

‫د امام مهدي په اړ ه له ضعيفو احاديثو څخه د استدالل حکم‬

 ‫‪14‬‬

‫عالمه شوکاني‪ ،‬عالمه ابن القیم او نورو ډ یرو پوهانو لیکلي دي‬
‫چې د امام مهدي په اړ ه ډ یر احادیث صحیح دي‪ ،‬ځ ینې ښه دي‪،‬‬
‫ځ ینې ضعیف دي‪ ،‬او ډ یر حدیثونه شته چې صحیح دي که څه هم‬
‫صحیح وي‪ ،‬یا داسې نور‪ . .‬دا ډ ول احاديث ضعيف دي‪ ،‬خو د نورو‬
‫روايتونو په يو ځ ای کولو سره يې د ضعيف عالج ممکن دی‪ ،‬نو د‬
‫علماوو په اند دا ډ ول روايتونهـ صحيح او معتبر دي‪.‬‬

‫عالمه توجيري ليکلي دي چې ځ ينې نبوتونهـ يوازې په ضعيفو‬

‫رواياتو کې راغلي دي‪ ،‬خو موږ په خپلو ست ګر و وينو چې په دغو‬
‫روايتونو کې د پورتنيو ډ يرو مسايلو پوره کيدل دي‪ ،‬چې د دې‬
‫روايتونو د صحيحيت ارزونهـ وشي‪ .‬له ظاهري مشاهدې وروسته به‬
‫په هيڅ صورت دا خبره غلطه نه وي چې دا روايت ثابت او يقينا ً‬
‫هغه حروف دي چې له مشکوة النبوت څخه راغلي دي‪ .‬د دې تر‬
‫ګ‬
‫څنګ دا هم ليکل شوي چې ما په دې ټ ول ه کې ډ ېر ضعيف‬
‫احاديث ذکر کړ ي دي‪ ،‬خو د هغو د يادولو دليل دا دی چې دا‬
‫احاديث د نفس پر بنسټ دي او خارجي مثالونهـ لري‪.‬‬

‫امام عراقي رحمه الله ليکلي دي چې د هغو احاديثو په يادولو کې‬

‫کومه ستونزه نشته چې له عقايدوـ او احکامو پرته په نورو مسايلو‬
‫کې د ضعيف دليلونو له بيانولو پرته ثابت نه وي‪ .‬ابن مهدي‪،‬‬
 ‫‪15‬‬

‫احمد‪ ،‬ابن المبارک او نورو ډ ېرو محدثينو دا په تفصيل سره بيان‬

‫کړ ې ده‪.‬‬

‫د خلکو په ست ګر و کې د مهدي د ظهور په اړ ه د ضعیف روایتونو‬

‫پیروي کول‬

‫امام سيوطي رحمه الله ليکلي دي چې د اهلحديثو له نظره د الله‬

‫تعالی د صفاتو په څنګ کې د ضعيفو آسونو په بيانولوـ کې نرمي‬
‫کول صحيح دي‪.‬‬

‫ابن نصير الدين ليکلي دي چې د ابن مبارک‪ ،‬ابن مهدي‪ ،‬احمد او‬
‫نورو په شمول ډ ير سلف او جانشين د خلکو په اند د ضعيفو‬
‫روايتونو اخيستل او په داسې چارو کې د هغو پيروي کول روا دي‪.‬‬

‫عالمه ذهبي لیکلي دي چې ما فکر کاوه چې د اوزي حدیث‬

‫ضعیف دی‪ ،‬ځ که چې هغه منحرف دی او د اهل شام د پیغمبرانو‬
‫له روایتونوـ څخه هم استدالل کوي‪.‬‬
 ‫‪16‬‬

‫عالمه لکنوي ليکلي دي‪ :‬دا بايد معلومه شي چې امام احمد بن‬
‫حنبل او يو شمېر نور محدثين په فضايل اعمالو کې د ضعيف‬
‫حديث د منلو نظر لري‪ ،‬دا نظر ابن سيد الناس په خپل ژوند ليک‬
‫کې د مال علي په قول ليکلی دی‪ .‬القاري‪ ،‬اللخ العفر او په کتاب‬
‫المجاهات کې‪ ،‬عالمه سیوطي په المقام السندسیه کې او تعظیم‬
‫المنا په طلوع الثریا کې‪ ،‬عالمهـ سخوي په قل البدیع کې‪ .‬عالمه‬
‫عراقي په خپل کتاب الفضاء کې‪ ،‬عالمهـ نووي په الذکر او‬
‫التقریب کې‪ ،‬عالمه سخوي‪ ،‬شیخ االسالم زکریا االنصاري‪ ،‬حافظ‬
‫ابن حجر‪ ،‬ابن الهمام په خپل کتاب کې د الفیاض په شمول‬
‫تفسیر کړ ی دی‪ .‬تحرير الصلوة او فتح القدير او ډ ېرو نورو لومړ نيو او‬
‫وروستيو علماوو په خپلو کتابونو کې له ضعيفو احاديثو استدالل‬
‫کړ ی دی‪.‬‬

‫د امام مهدي په اړ ه د اسراییلو روایتونه‪:‬‬

‫له ابوهریره رضي الله عنه څخه روایت دی چې رسول الله صلی‬
‫الله علیه وسلم وفرمایل‪ :‬له بني اسرائیلو څخه روایت وکړ ئ پرته‬
‫ګ‬
‫له کوم ضرر څخه‪ ،‬دا اجازه نه لري‪ ،‬دا معلومه ده‪ ،‬م ر په دې کې‬
‫کومه ستونزه نشته‪ .‬د بني اسرائيلو د هغو شيانو بيانول چې مونږ‬
‫پرې نه پوهيږو دروغ او دروغ دي‪ ».‬كله چې اهل كتاب تا ته د يو‬
‫شي خبر وركړ ي‪ ،‬نو د هغه تائيد او ترديد مه كوه‪ ،‬په بل عبارت‪،‬‬
 ‫‪17‬‬

‫كه تاسي باوري ياست چې روايتونهـ صحيح دي‪ .‬نو د دوی د منلو‬
‫لپاره هیڅ حکم نشته او نه د دوی څخه د مخنیوي خبره ده‬

‫زه وايم‪ :‬موږ په اوسني زمانه کې د بني اسرائيلو د پېغمبرانو د‬

‫رواياتو تصديق په خپلو ست ګر و وينو‪ ،‬نو په هغو کې زموږ د نظر او‬
‫باطل احتمال نشته‪ ،‬بلکې دا ډ اډ راکړ ئ چې دا روايتونه صحيح‬
‫دي‪ .‬په دې صورت کې د دغو غايبانوـ اړ وند نبوتونهـ انبياء عليهم‬
‫السالم ته منسوبول ډ ېر فصيح ښکاري‪.‬‬

‫د اسالمي نړ ۍ مظلوم داستان‪ :‬د نعیم بن حماد حالت‪:‬‬

‫د نعيم بن حماد په باره کې د ځ ينو علماوو اقوال ياد شوي دي‪،‬‬

‫ځ که چې زياترو علماوو له ده څخه د ملهم او فتني ډ ېر بحثونه په‬
‫تېره بيا د مهدي له زمانې څخه مخکې او وروسته په واقعاتوـ کې‬
‫رااخيستي دي او زياتره رواياتـ يې له مسلمانانو څخه دي‪ .‬د اهل‬
‫کتابو له علماوو څخه روایت دی چې د کعب االحبار او وهب بن‬
‫منبة نومونهـ په سر کې دي‪ .‬عالمهـ ابن عبدالبر د هغه په باره کې‬
‫ليکلي دي چې کعب احبار له ډ ېرو صحابه کرامو او عبدالله رضي‬
‫الله عنهم څخه روايتونه اورېدلي دي‪.‬‬
 ‫‪18‬‬

‫میموني له امام احمد څخه نقل کړ ی دی چې په مسند کې لومړ ی‬

‫کتاب نعیم بن حماد لیکلی دی‪.‬‬

‫امام ابوبکر الخطیب لیکلي دي چې د مسند مجموعه او ترتیب‬

‫یې تر ټ ولو لومړ ی د نعیم بن حماد په کتاب کې راغلی دی‪ ،‬ابن‬
‫الجوزي هم په المنتظم کې لیکلی دی‪.‬‬

‫عالمه ابن حجر عسقالني د التہذیب په مراسمو کې د نعیم بن‬

‫حمد په حاالتو کې لیکلي دي‪ :‬نعیم بن حمد ابن الحارث‬
‫الخزاعی‪ ،‬ابو عبدالله المروزي‪ ،‬نذیل مصر‪ ،‬صدوق دی‪ .‬یو راوی‪،‬‬
‫ګ‬
‫م ر هغه ډ یری غلطۍ کوي‪ .‬هغه یو فقیه او په دندو کې ماهر دی‪.‬‬
‫ګ‬
‫دا د لسم ټ ول ي پورې اړ ه لري‪ .‬د صحیح عقیدې له مخې په ‪۲۲۸‬‬
‫هجري کې وفات شوی دی‪ .‬ابن معين امام احمد بن حنبل دې ته‬
‫تقيه بللې ده‪ .‬ابن ابی حاتم د هغه حیثیت د "صادق" په ت ګو ه بیان‬
‫کړ ی دی‪ .‬دار قطني هغه ته امام فاي سنن او تر دې زيات فاسق‬
‫راوي بللى دى‪.‬‬

‫د كتاب الفتن محقق ابو عبدالله‪ ،‬محمد‪ ،‬محمد عرفات د امامانو‬

‫اقوال چې معتبر‪ ،‬متهم‪ ،‬ضعيف او معتدل وو‪ ،‬نقل كړ ى او دا کلمه‬
‫يې د لنډ يز په ت ګو ه ياده كړ ې ده‪:‬‬
 ‫‪19‬‬

‫‪ .1‬دا امانت راوي دی او دا قاعده تائیدوي چې کله یو متشدد امام‬

‫ګ‬
‫د یوه راوی تأیید وکړ ي‪ ،‬د هغه حدیث په ټ ین ه غاړ ه ږدي‪.‬‬

‫‪ .2‬هغه امام چې صدوق ورته ويلی دی هم په حقه دی‪ .‬او دا د دې‬

‫قاعدې تائید دی چې د مختلفو فقهاووـ د راوی درجه له "حسن"‬
‫څخه کم نه ده‪.‬‬

‫میموني له امام احمد څخه نقل کړ ی دی چې په مسند کې لومړ ی‬

‫کتاب نعیم بن حماد لیکلی دی‪.‬‬

‫‪ .3‬هغه امامان چې تصحیح شوي او تصحیح شوي دي د هغوی په‬

‫اړ ه یې لیکلي دي چې "غلطي"‪" ،‬غم" دا حالت په ډ یرو روایتونوـ‬
‫کې عام دی او په دې کې السوهنه ده‪.‬‬

‫‪ .4‬ځ ينو د هغه روايت په اړ ه ليکلي دي چې د نعيم بن حماد له‬

‫بې اعتباره راويانوـ څخه اخستل شوي دي‪ ،‬حمود تويجري د هغو‬
‫کسانو په رد کې ليکلي دي چې د "نعيم بن حماد" په اړ ه وايي‪:‬‬
‫روايت د شاه له قولونو څخه دى‪ .‬د نعيم بن حماد په اړ ه دا خبره‬
 ‫‪20‬‬

‫سمه نه ده‪ ،‬ځ که هغه نه درواغجن دی او نه مرتد‪ ،‬که هغه‬

‫درواغجن يا مرتد وای‪ ،‬نو دا به د ده په اړ ه رښتيا وي‪ ،‬خو داسې‬
‫نه ده‪ .‬او دليل يې دا دى چې امام احمد‪ ،‬ابن معين او امام عجلي‬
‫وغيره نعيم بن حماد ته تقيه ويلي دي‪ .‬او کله چې امام احمد او‬
‫يحيى بن معين د يو راوي تصديق وکړ ي نو د هغه راوي د منلو‬
‫لپاره کافي ده‪.‬‬

‫امام ابو حاتم هغه ته حماد الصدق ویل‪ ،‬امام بخاري په خپل‬
‫صحیح کې‪ ،‬امام مسلم په صحیح مسلم کې له ده څخه یو حدیث‬
‫اخیستی دی‪ ،‬همدا ډ ول ابن معین او امام دهلي هم د هغوی‬
‫روایتونهـ نقل ړک ي دي‪ ،‬که دا د دې حیثیت ولري نو داسې ده‪ .‬ډ ېر‬
‫جلیل القدر امامان له ده څخه احادیث روایت کوي‪ ،‬نو د هغه‬
‫روایت به «مشهور» وي‪ .‬که څوک غواړ ي چې د نعیم بن حمد په‬
‫اړ ه نورې څیړ نې ګو وري نو د شیخ فاضل عادل حسن امین کتاب‬
‫"الروی المظلوم نعیم بن حمد" ولولئ‪.‬‬

‫آيا د امام مهدي په اړ ه روايات د کعب احبار او وهب بن منبه له‬

‫خوا تالیف شوي دي؟‬
 ‫‪21‬‬

‫عبدالعلیم البستوي لیکلي دي چې دا د عامو خلکو عادت دی‪،‬‬

‫ګ‬
‫کله چې له دوی څخه د قیامت‪ ،‬فتنې او د نړ ۍ د جن ونو د نښو‬
‫په اړ ه پوښتنه وشي‪ ،‬نو له تحقیق‪ ،‬مطالعې او ازموینې پرته ورته‬
‫وايي چې دا کعبه ده‪ .‬احبار او دا د احبار له خوا د نورو نهو‬
‫مسلمانو يهودي روايتونوـ په څېر دي‪ ،‬خو دا خبره له حقيقته لرې‬
‫ده‪ ،‬په تېره بيا د ظهور په مسئله کې‪ ،‬زما په اند ټ ول روايتونه‪،‬‬
‫احاديث او احاديث صحيح او ثابت دي‪ .‬له کعب احبار څخه يو‬
‫روايت هم نه دى راغلى او نه هم په دې ډ ول کوم روايت نقل‬
‫شوى دى‪ ،‬څومره چې د ده له سلسله څخه څو نښې شته‪ ،‬په‬
‫هغو کې هم صحيح اثر نشته‪ ،‬بلکې يو روايت په دې ډ ول روايت‬
‫شوى دى‪ .‬د وهب بن منبہ عبدالعلیم بن عبدالعظیم البستوی]‬

‫د کعب احبار رضی الله عنه شرایط‪:‬‬

‫کعب بن مطیع الحمیري‪ ،‬ابو اسحاق چې په کعب االحبار مشهور‬

‫و‪ ،‬په اصل کې د یمن و‪ ،‬خو په سوریه کې اوسېده‪ ،‬د رسول الله‬
‫صلی الله علیه وسلم په زمانهـ کې یې ژوند وموند او اسالم یې‬
‫راوړ ‪ .‬د ابوبکر خالفت یا د عمر خالفت‪ .‬هغه له سترو پیروانو‬
‫څخه شمېرل کېږي‪ ،‬د حضرت عثمان رضی الله عنه د خالفت په‬
‫وروستۍ دوره کې په ‪ ۳۲‬هجري قمري کال کې وفات شوی دی‪،‬‬
‫بخاري‪ ،‬مسلم‪ ،‬ابوداود‪ ،‬ترمذي‪ ،‬نسائی او ابن ماجه په تفسیر کې‬
 ‫‪22‬‬

‫له ده څخه روایت کړ ی دی‪ . .‬ابن حجر دوی ته امانت بللی دی‪ .‬د‬
‫بني اسرائيلو رواياتـ به يې نقلول او پېغمبر (ص) ته يې نه‬
‫منسوبول‪ ،‬په داسې حال کې چې د بني اسرائيلو د روايتونو په‬
‫اخيستلو کې کومه ستونزه نشته‪.‬‬

‫له حضرت عمر‪ ،‬حضرت عثمان‪ ،‬حضرت عبدالله بن عباس رضي‬

‫الله عنهما او حضرت معاويهـ بن ابي سفيان رضي الله عنهم او‬
‫نورو صحابه کرامو سره به ناست و‪ ،‬له همدې امله شيعه ګ ان د ده‬
‫ګ‬
‫په اړ ه ځ ان ړ ی مقام لري‪.‬‬

‫که څه هم هغه د پخوانیو کتابونو او تورات په علماوو کې شمېرل‬

‫کېږي‪ ،‬خو په روایتونو کې یې مقام د طهقې په څېر دی‪ ،‬په پخوانیو‬
‫کتابونو‪ ،‬امام عجلی‪ ،‬امام نسائی‪ ،‬ابو زریح او ابن عباس په‬
‫روایتونو کې هغه نه دی تورن شوی‪ .‬حبان وغیره تصدیق شوی‪.‬‬
‫پرته له امام فالسه‪ ،‬دوی په جرح کې هیڅ دلیل نه دی بیان کړ ی‪،‬‬
‫له همدې امله د جمهور د امامانو د اثبات په پرتله د دوی قیاس د‬
‫اعتبار وړ نه دی‪ ،‬له همدې امله د احادیثو امامانو د دوی قیاس ته‬
‫هیڅ پام نه دی کړ ی‪ .‬عالمه ابن حجر دوی ته تقیه بللې ده‪.‬‬
‫عالمه ذهبي لیکي‪ :‬هغه یو معتبر او ریښتینی راوی دی‪ ،‬هغه د‬
‫اسراییلو له کتابونو څخه زیات حدیثونه روایت ړک ي دي‪ .‬د دوی‬
 ‫‪23‬‬

‫روایتونهـ او حدیثونه معتبر او د بحث وړ دي‪ ،‬نو د نورو روایتونوـ په‬

‫څیر د اسراییلو روایتونهـ هم دي‪.‬‬

‫د وهب بن منبه رحمه الله شرطونه‪:‬‬

‫په پخوانیو کتابونو کې ماهر‪ ،‬د کیسو او اخبارونوـ روایت کوونکی‪،‬ـ‬

‫په اسالم کې تر ټ ولو پخوانیـ لیکوال او کارپوه جلیل القدر تابعی‬
‫وو‪ ،‬چې له دنیا سره له تړ او پرته یې د علم د حاصلولو‪ ،‬خپرولو او‬
‫عبادت لپاره په دوام او سختۍ سره تیر کړ ‪ . .‬سیرت پوهانو هغه د‬
‫دریمې طبقې په پیروانو کې شمیرلی دی‪ ،‬امام بخاري‪ ،‬امام مسلم‪،‬‬
‫امام ابوداود‪ ،‬امام ترمذي‪ ،‬امام نسائی او ابن ماجه د هغه روایتونه‬
‫په تفسیر کې اخیستي دي‪.‬‬

‫آيا د امام مهدي په اړ ه روايات د شيعه ګ انو له خوا جوړ شوي دي؟‬

‫عبدالعلیم البستوي لیکلي دي چې ځ ینې خلک فکر کوي چې د‬

‫امام مهدي په اړ ه ټ ول احادیث د ټ ولو شیعه ګ انو له خوا جوړ شوي‬
‫دي او یا لږ تر لږه یو یې د شیعه ګ انو په اړ ه تورن دی‪ ،‬موږ په دې‬
‫اړ ه حدیثونهـ نه شو منلی ځ که چې د دغو حدیثونو روایت د‬
‫احادیثو معنی دا ده چې د دوی بدعت ته تائید او په دې ت ګو ه چې‬
 ‫‪24‬‬

‫په دوی باندې کوم عیب ویل کیږي‪ ،‬هماغه د روایت په راوی‬
‫باندې هم راتالی شي‪ ،‬خو د الندې تفسیر له امله دا شک صحیح‬
‫نه دی‪:‬‬

‫اهل بدعت او د هغوی روایتونه‪:‬‬

‫د محدثينو د روايت د منلو او نه منلو په اړ ه د احاديثو د علماوو‬

‫څلور قولونه دي‪:‬‬

‫‪ .1‬د هغه روايت به هيڅکله نه منل کيږي‪ ،‬دا د امام مالک مذهب‬
‫دی‪ ،‬نو ليکلي يې دي‪ :‬د مدينې په خلکو کې له ډ ېرو علماوو څخه‬
‫يو روايت نه دی اخيستل شوی‪ ،‬دوی له ځ ينو څخه روايت کړ ی‬
‫دی‪ .‬ډ‪ .‬ېر ډ ولونهـ وو‪ :‬ځ ينو يې له علم پرته په نورو چارو کې دروغ‬
‫ويل‪ ،‬نو د دروغو له امله يې دود پرېښوول شو‪.‬‬

‫له دوی څخه ځ ینې په خپلو روایتونو نه پوهیدل‪ ،‬بلکې له هغو‬

‫څخه ناپوه وو او زما په اند له جاهالنو څخه روایت اخیستل هیڅ‬
‫ارزښت نه لري‪ ،‬د ځ ینو فقهاووـ عقیده سمه نه وه‪ .‬صحابه کرام‬
‫لیکي چې له امام مالک څخه د روافض په اړ ه پوښتنه وشوه هغه‬
‫وویل‪ :‬له هغوی سره خبرې مه کوه او له هغوی څخه روایتونهـ مه‬
 ‫‪25‬‬

‫اخله‪ ،‬ځ که دوی درواغ وايي‪ ،‬دا د امام ابوبکر البقالني او د هغه د‬
‫پیروانو قول دی‪ ،‬چې امام عمادي رحمه الله نقل ړک ی دی‪ .‬هغه او‬
‫ابن حاجب دا نظر صحیح بللی دی‪.‬‬

‫‪ .2‬د بدعتیانو روایت به قبول شي‪ ،‬که څه هم کافر وي او یا په‬

‫تفسیر کې فاسق وي‪.‬‬

‫‪ .3‬د هغه چا روايت به قبول شي چې دروغ يې حالل نه ګ ڼي‪ ،‬دا‬

‫د امام شافعي رح قول دی‪ ،‬د ده په اند له خطابي پرته د نورو‬
‫بدعتيانو روايت به منل کېږي‪ ،‬ځ که د ده په وينا‪ :‬د هغه په شان د‬
‫خلکو په حق کې د دروغو ګ واهي هم د منلو وړ ده‪ .‬د ابن ابي لیله‪،‬‬
‫سفیان ثوري او قاضي ابو یوسف هم همدا نظر دی‪.‬‬

‫‪ .4‬د ملحد روايات نه منل کيږي چي د خپل بدعت دعوه وکړ ي او‬
‫د ملحد روايت چي دعوه نه کوي قبوليږي‪ .‬دا د امام احمد نظر دی‬
‫چې د عبدالرحمن بن مهدي‪ ،‬یحیی بن سعید القطان او نورو په‬
‫مذهب دی‪.‬‬

‫امام ابوداود لیکي‪ :‬له امام احمد څخه مې وپوښتل چې له قادریه‬

‫څخه یو روایت ولیکل شي؟ نو دوی ځ واب ورکړ ‪ :‬هو‪ ،‬کله چې‬
 ‫‪26‬‬

‫هغه خپل عقیدې ته بلنه نه ورکوي‪ .‬عبدالله بن احمد له خپل‬

‫پالر څخه وپوښتل‪ :‬ته ابو معاویه الذریر یې‪ ،‬هغه مرجیه وه‪ .‬هغه‬
‫ځ واب ورکړ ‪ :‬ځ که چې ابو معاويهـ خپل دين ته بلنه نه وه ورکړ ې‬
‫او «شباب» يې په قدر کې خپل عقيدې ته بلنه ورکړ ه‪.‬‬

‫امام عبدالرحمن بن مهدي رحمه الله فرمايي‪ :‬هغه څوک چې‬

‫نظر ولري خو خلکو ته يې بلنه نه وي ورکړ ي‪ ،‬نو د هغه روايت به‬
‫نقل شي‪ ،‬او هغه راوي چې بدعتي نظر ولري او خلکو ته يې بلنه‬
‫ورکړ ي‪ ،‬نو د هغه د حکم حکم دی‪ .‬حدیث دا دی چې دا باید ونه‬
‫نیول شي‪ ،‬که بدعت یې د کفر حد ته رسېدلی وي او له همدې‬
‫امله یې کفر کړ ی وي‪ ،‬نو په روایت کې یې اتفاق دی‪ ،‬اختالف‬
‫نشته‪ ،‬که څه هم داسې نه ده‪.‬‬

‫حافظ ابن کثير ليکلي دي چې د بدعت له امله د هغه د روايت په‬

‫منلو کې کومه ستونزه نشته چې له امله يې څوک کافر شوى وي‪.‬‬
‫عالمه ابن حجر لیکلي دي چې خلک د داسې کس روایت نه‬
‫مني‪ .‬شیخ معلمي لیکي چې په اسالم کې د یو روایت د منلو‬
‫شرط دی‪ ،‬نو داسې بدعت چې د یو کس د کفر سبب شي‪ ،‬نو د‬
‫هغه روایت به نه منل کیږي‪ .‬او عالمه نوي د داسې شخص د‬
‫رواياتو د نه منلو اجماع نقل کړ ې ده‪ ،‬خو عالمه سيوطي په دې‬
‫اړ ه په اشارې سره ليکلي دي‪ ،‬چې د دې اجماع ادعا د منلو وړ نه‬
 ‫‪27‬‬

‫ده‪ ،‬ځ که ځ ينې علماء په دې اند دي‪ ،‬چې يو کس په هر ډ ول‬

‫بدعت اخته وي‪. .‬دوی په مطلق ډ ول رواياتـ مني‪ ،‬په داسې حال‬
‫کې چې ځ ينې يې د ځ ينو بدعتيانو روايت نه مني‪ ،‬چې دروغ ويل‬
‫حالل ګ ڼي‪ ،‬پرته له دې چې د هر ملحد روايت مني‪.‬‬

‫عالمه ابن حجر رحمه الله د دواړ و قولونو له نقلولو وروسته ليکلي‬
‫چې معموال ًهر اړ خ هڅه کوي چې د بل بدعت په ردولو سره د بل‬
‫بدعت تر وروستۍ کچې پورې ورسوي او ځ ينې يې خپل مخالف‬
‫ته د مالمتولو لپاره مبالغهـ کوي‪ .‬اوسـ که دا نظر له بندېز پرته‬
‫ومنل شي‪ ،‬نو ټ ولې ډ لې به کافر شي‪.‬‬

‫البته معتبر قول دا دی چې هغه څوک چې د دين په ضرورتونو‬

‫قائل وي او د دين ټ ولې خبرې چې په مکرر ډ ول ذکر شوي وي‬
‫قبول کړ ي او له هغو څخه هيڅ انکار نه کوي او د دغه حديث‬
‫يادول صحيح دي که په تقوا وغيره کې ‪ .‬سمه ده‪ ،‬نو د داسې کس‬
‫د روایت په منلو کې هیڅ اعتراض نشته‪ .‬او كه څوك داسې نه وي‪،‬‬
‫يعنې د دين له احكامو څخه د كوم حكم منكر وي او يا هم د دين‬
‫له كوم حكم څخه منكر وي چې په باره كې يې يادونهـ شوې وي‪،‬‬
‫نو د هغه روايت به نه منل كېږي‪ ،‬كه حالل ګو ڼئ‪ .‬نو د دغه کس‬
‫روايت به همېشه نه منل کېږي‪.‬‬
 ‫‪28‬‬

‫شیخ احمد شاکر لیکي‪ :‬د درواغو ویلو ته د حالل بلنه شرط نه ده‪،‬‬
‫بلکې دا قید په هر روایت کې مشهور او مشهور دی چې که پر یو‬
‫روایت یو ځ ل درواغ ویل ثابت شي؛ نو د هغه روایت به د تل‬
‫لپاره د منلو وړ نه وي‪ . .‬په دې صورت کې د هغه چا روايت چې‬
‫دروغ ويل حالل ګ ڼي او د دروغو شاهدي ورکوي په لومړ ي سر‬
‫کې نه منل کېږي‪ ،‬حکم يې څه دی؟ امام جوزجاني او امام ابن‬
‫قتیبه په دې اړ ه یو بل شرط هم ایښی دی چې هغه څوک چې په‬
‫دې روایت کې خپل بدعت بولي هغه بدعت نه دی او دا روایت د‬
‫هغه د بدعت مالتړ نه کوي‪.‬‬

‫امام جوزجاني ليکلي دي چې ځ ينې فقهاء چې په خپلو خبرو او‬

‫عملونو کې رښتيني وي‪ ،‬که څه هم د اهل سنت والجماعت له‬
‫خلکو څخه د خپل بدعت له امله د صداقت او حق په الر کې‬
‫انحراف کوي‪ ،‬خو دا روايت رد نه دی‪ .‬او نه يې د بدعت مالتړ‬
‫کوي‪ ،‬نو د داسې راوي روايت به ترې اخيستل کېږي‪.‬‬

‫او امام ابن قتیبه لیکلي دي چې کافر که څه هم له دروغ ویلو‬

‫څخه ځ ان ساتي‪ ،‬په خبرو کې له تحریف او مبالغېـ څخه ځ ان‬
‫ساتي‪ ،‬خو هغه حدیث چې هغه روایت کوي د هغه د نظر تائید‬
‫کوي‪ ،‬د هغه عقیده او خواهشات بیانوي‪ ،‬د خواهش تعبیر کوي‪ ،‬په‬
‫داسې حال کې چې د زړ ه ارمان یې همدا دی‪ .‬چې نېغه الر او‬
 ‫‪29‬‬

‫سمه الره زما حقه عقیده ده او هر ډ ول قوت او استقامت د خدای‬

‫د تقرب لپاره ریښتینی ګ امونه دي‪ .‬د پورته ذکر شوي ابتکار‬
‫روایت به نه منل کیږي‪.‬‬

‫د دغو دوو کسانو د نظریاتو په اړ ه باید الندې ټ کي په پام کې ونیول‬

‫شي‪:‬‬

‫ګ‬
‫‪ .1‬د جمهوریت امامانو دا شرط نه دی ل ولی‪.‬‬

‫‪ .2‬کله چې د بدعتي راوي روايت د هغه له ايمان‪ ،‬تحريف‪،‬‬

‫تخريب او اضافې سره برابر وي او په همدې دليل يې باطل وي‪،‬‬
‫نو په دې اساس د هغه د نورو رواياتوـ ردول ګ ران ښکاري‪ ،‬ځ که‬
‫چې دا د محدثينو خبره ده‪ .‬ښاغلو اهل سنتو او نورو فقهاوو‬
‫مکتبونه‪ ،‬فقهي مناظرې او نور معتبر علماء هم د خپل عقیدې د‬
‫ګ‬
‫تائید لپاره احادیثو ته اړ تیا لري‪ .‬د بېل ې په ت ګو ه حنفي او شافعي‬
‫به د خپل مذهب په مالتړ کې د يو روايت په روايت کولو تورن وي‬
‫او څوک چې دا کار يو ځ ل په قصد سره وکړ ي‪ ،‬نو د هغه ټ ول‬
‫روايتونهـ رد شي‪ ،‬که څه هم دا ثابت وي‪.‬‬
 ‫‪30‬‬

‫‪ .3‬د احادیثو امامانوـ د یوه راوی د روایت د منلو لپاره شرط ایښیـ‬
‫دی چې راوی عادل او عادل وي‪ .‬او محکمه د انسان په روح کې‬
‫ملکه ته اشاره کوي‪ ،‬کوم چې د لویو کارونو څخه د انسان د‬
‫ګ‬
‫مخنیوي وړ تیا پیدا کوي‪ .‬د محكمې يوه ځ ان ړ نه دا ده‪ ،‬چې له غير‬
‫اخالقي چارو څخه ډ ډ ه او له دروغو څخه په بشپړ ه ت ګو ه ډ ډ ه كول‬
‫شامل دي‪ .‬کله چې د احاديثو امامان‪ ،‬د فقهې علماء او د تحريف‬
‫او تعديل امامان په دې ګ واهي ورکوي چې په يوه راوي کې پورتني‬
‫صفتونه ويني‪ ،‬نو داسې راوي بايد ومنل شي‪ ،‬که څه هم د روايت‬
‫منل يې بدعت پياوړ ی کوي‪ .‬او یا دا د هغه بدعت پیاوړ ی نه‬
‫کړ ي‪ ،‬هو‪ ،‬ځ که چې یو ځ ل د یوه راوی محکمه ثابته شي‪ ،‬نو په‬
‫دې معنی ده چې دا محکمه په ټ ولو روایتونوـ کې دوام لري او که د‬
‫یوه راوی په محکمه کې شک وي‪ ،‬نو ټ ول روایتونه یې رد دي‪ .‬هر‬
‫ډ ول توپیر به ترسره شي او که د امام جوزجاني او امام ابن قتیبه‬
‫قول صحیح وي او منل کیږي نو د کوم یوه راوي روایت که هغه له‬
‫اهل سنتو څخه وي او یا د مطبعې څخه وي‪ ،‬نه منل کیږي‪.‬‬

‫د خبرو خالصه دا ده چې د رواياتوـ منل د عدالت او نظم پر بنسټ‬

‫وي‪ ،‬نه په ايمان او نورو چارو کې‪ ،‬هو‪ ،‬که داسې عمل او عقیده‬
‫وي چې له امله يې د اسالم له دائرې څخه ووځ ي؛ نو دا راوی تر‬
‫بحث الندې نه دی‪.‬‬
 ‫‪31‬‬

‫دا د پخوانیو او وروسته پوهانو نظر دی‪ .‬د فسق په وجه د ځ ينو‬
‫احاديثو امامانوـ له خوا د اصلي حديث د نه منلو په اړ ه دا فيصله د‬
‫شريعت د حکم پر بنسټ نه وه‪ ،‬بلکې د مشرکانو د لوړ مقام‪،‬‬
‫عزت‪ ،‬کرامت‪ ،‬کرامت او مقام په اساس وه‪ .‬راوي او د خلكو‬
‫فضيلت زما په نظر د فضيلت او احتياج اړ خ و چې له هغه نه‬
‫روايتونهـ نه اخستل‪ ،‬حكم وغيره نه وو‪ ،‬ځ كه چې په دې ډ ول به‬
‫كله كله ټ ول خلك راغونډ شي‪ .‬له دغو متعصبو احادیثو څخه‬
‫روایتونهـ به د عامو خلکو په نظر کې لوړ شي او د لوی مصیبت‬
‫ځ ای به ثابت شي‪.‬‬

‫له دې پرته امام بخاري رحمه الله له عمران بن حطان څخه‬

‫روایت اخیستی دی‪ ،‬که څه هم هغه خارجي نظر درلود او خلکو ته‬
‫به یې بلنه ورکوله او عبدالحمید بن عبدالرحمن همداني مرجع‬
‫نظر درلود او خلکو ته به یې بلنه ورکوله‪ .‬شیخ بخاري او مسلم له‬
‫دوی څخه روایت کړ ی دی‪.‬‬

‫عالمه خطیب البغدادي لیکلي دي‪ :‬د بدعتیانو او متعصبو خواو د‬

‫احادیثو په نقل کولو او د دلیل په ت ګو ه د هغو د وړ اندې کولو په اړ ه‬
‫هغه مسایل چې استدالل کیږي دا دي‪:‬‬
 ‫‪32‬‬

‫د رسول الله صلی الله علیه وسلم صحابه کرامو د خوارج‪ ،‬د نورو‬
‫فرقو او د فقهاء او د هغوی شهادتونه د تاویل پر بنسټ منلي وو‪ ،‬دا‬
‫د پیروانو او صالحو سلفو عمل و‪ ،‬کله چې صالح سلفانو دا چلند‬
‫ولید‪ .‬له دغو بدعتيانو څخه يې له دروغو څخه د ځ ان ساتلو‬
‫عادت‪ ،‬د حق ويل‪ ،‬په بدو او بدو الرو نه تګ ‪ ،‬له حرامو او بدو‬
‫کارونو‪ ،‬شک او شبهاتو نه ځ ان ساتل او له غير شرعي چارو څخه‬
‫ځ ان ساتل او داسې نور‪ .‬دوی هم د خپلو مخالفانو د افکاروـ خالف‬
‫روایتونهـ نقلول نو د محدثینو د علماوو لپاره دا رواج و چې د هغوی‬
‫روایتونهـ هم واخلي لکه عمران بن حطان الخرهي‪ ،‬عمرو بن دینار‬
‫قادري او شیعه او داسې نور او ابن ابی نجیح‪ .‬معتزلي خو بیا هم‬
‫له هغه څخه روایتونهـ نقل شوي دي‪ .‬ډ ېر داسې لرغوني او عصري‬
‫خلک شته‪ ،‬چې روايات يې نقل شوي‪ ،‬احاديث يې بيان شوي او‬
‫له هغوى څخه استدالل اخيستل کېږي‪ ،‬آن دا خبره د بدعت د‬
‫خلکو اجماع ته رسېدلې ده‪ ،‬چې له بدعت څخه روايت نقل‬
‫شي‪ .‬او د اکابرینـ دغه ړک نه د دې خبرې دلیل بلل کیږي‪ .‬دا هم‬
‫ریښتیا ده چې په فرضي مسلو کې د سموالي قضیه د دې په څیر‬
‫دلیلونو سره پیاوړ ې کیدی شي‪".‬‬

‫خطیب البغدادي په دې اړ ه د احادیثو د امامانوـ څو اقوال نقل ړک ي‬

‫دي‪:‬‬
 ‫‪33‬‬

‫علي بن المديني وايي چې ما له يحيى بن سعيد القطان څخه د‬

‫عبدالرحمن بن مهدي قول نقل کړ چې زه د بدعت ريښه د‬
‫اهلحديثو هر متقيانو ته پرېږدم‪ ،‬تاسو به په ګ ډ ه څه کوئ؟ عمر بن‬
‫زر به له همداني سره څه کوي؟ ابن ابي به له رواد سره څه کوي؟‬
‫له دې وروسته یحیی بن سعید ډ ېر کسان شمېرل‪ .‬بيا يحيى وويل‪:‬‬
‫كه عبدالرحمن بن مهدي د ده په شان خلك پريږدي نو د ډ يرو‬
‫خلكو رواياتـ به پريږدي‪.‬‬

‫علي بن المديني وايي چې که د بصرې د خلکو رواياتـ د قادريه او‬

‫د کوفې د خلکو روايات د شيعه مذهب له امله پرېښودل شي‪ ،‬نو‬
‫د احاديثو په کتاب کې به له منځ ه والړ شي‪.‬‬

‫عالمه بغوي لیکي چې د احادیثو د احادیثو په اخستلو او بدعت‬

‫کې اختالف موجود دی‪ ،‬البته اکثره اهل حدیث د ریښتیا ویلو د‬
‫بدعت روایت مني‪ ،‬نو محمد بن اسماعیل له عباد بن یعقوب‬
‫څخه روایت نقل کړ ی دی‪ .‬الوجني محمد بن اسحاق بن خزیمه‬
‫په دې اړ ه وايي چې دا حدیث ماته د عباد بن یعقوب راوی چې‬
‫په حدیث کې صادق دی‪ ،‬خو د مذهب په برخه کې‪.‬‬
 ‫‪34‬‬

‫عالمه موفق العدد رحمه الله ليکلي دي چې مونږ د اهل قبله له‬
‫اهل قبلې څخه د شريعت د خاصو مسايلو د انکار پرته د کومې‬
‫لويې ګ ناه‪ ،‬بدعت او داسې نورو په وجه تکفير نه کوو‪ ،‬که هغه‬
‫متقي او پرهي ګز ار وي‪ .‬هغه په دې حدیث کې معتبر دی‪.‬‬

‫عالمه ذهبي د ابان بن تغلب الکوفي په باره کې لیکلي دي چې‬

‫هغه سخت شیعه وو‪ ،‬خو په حدیث کې هغه صادق دی او په دې‬
‫اړ ه یې مسؤول دی‪ .‬همدا روايت امام احمد او نورو محدثينو هم‬
‫ګ‬
‫تاييد کړ ی دی‪ .‬په تفصیل سره لیکي‪ :‬بدعتي ته مؤمن ویل څن ه‬
‫سم کیدای شي‪ ،‬کله چې امانت د عدالت او واکمنۍ په معنی وي‪،‬‬
‫ګ‬
‫نو بدعت کوونکی څن ه صالح کیدای شي؟‬

‫نو ځ واب دا دی چې بدعت په دوه ډ وله دی‪:‬‬

‫‪ .1‬کوچني بدعتونه لکه په شيعه کې زيادتونه‪،‬ـ يا په شيعه کې له‬

‫حده زياتي‪ ،‬خو په شيعه کې هيڅ سوځ ل نشته‪ ،‬دا مسئله د ډ ېرو‬
‫پيروانو او پيروانو په منځ کې شته‪ ،‬خو له دې بدعت سره سره بيا‬
‫هم کامل تقوا لري‪ ،‬تقوی او پرهی ګز اري هم وموندل شوه‪ .‬اوس که د‬
‫دغو حضراتو روايت هم رد شي‪ ،‬نو مانا دا ده چې د نبوي احاديثو‬
 ‫‪35‬‬

‫او احاديثو يوه لويه مجموعه به له منځ ه والړ ه شي چې د ستر‬

‫فساد المل به شي‪.‬‬

‫‪ .2‬دوهم ډ ول تعصب دی‪ ،‬د دې مثال په بشپړ ډ ول رد کول او په‬

‫هغه کې زیاتیـ کول او بیا د سیدنا ابوبکر او سیدنا علی رضی الله‬
‫عنهم مقام ټ ټی ول او بیا خلکو ته بلنه ورکول‪ ،‬او داسې نور روایتونه‪.‬‬
‫د شريعت له نظره هيڅ عزت او کرامت نه لري او نه يې روايات‬
‫سی‬ ‫معقول ګ ڼل کيږي او ما تر اوسه د دوی په شان يو رښتينی ړ‬
‫نه دی ليدلی چې په هيڅ حالت کې له دوی څخه بې ويره نه‬
‫ګ‬
‫شي‪ .‬نو د هغو کسانو خبره به څن ه قبوله شي چې دا روایت‬
‫نقلوي؟‬

‫د سلف په زمانه کې غالي شيعه هغه چا ته ويل کېده چې د‬

‫عثمان‪ ،‬زبير‪ ،‬طلحه او معاويهـ رضي الله عنهم پر ضد يې خبرې‬
‫کولې‪ .‬هغه چا چې د سیدنا علی رضی الله عنه په خالف جنګ‬
‫وکړ او یا یې هغوئ ته سپکاوی وکړ ‪ ،‬هغوی چې صحابه کرامو ته‬
‫یې سپکاوی وکړ ‪ ،‬هغوی اوس هم غلی شیعه بلل کېږی‪ ،‬خو زموږ‬
‫په زمانه او زمانهـ کې غالی شیعه د دغو صحابه کرامو تکفیر کوی‬
‫او د شیعیانو ستاینه یې کوی‪ .‬او سپکاوی‬
 ‫‪36‬‬

‫عالمه ابن حجر د امام جوزجاني قول نقل کړ ی دی چې هغه د‬

‫شیعه ګ انو په روایت کې د هغه منل ګ ڼلي دي‪ .‬خو مخکي هم‬
‫ويل سوي دي چي معتبر خبره دا ده چي هغه مرجع چي د هيڅ‬
‫حکم نه منکر وي او په حديث باندي کامل واک ولري او تقوا او‬
‫تقوا ولري نو د هغه د حديث په منلو کي هيڅ خنډ نشته‪.‬‬

‫عالمه ابن حجر په "التهذیب" کې لیکلي دي چې د شیعه ګ انو په‬

‫نوم د مخکنیو نومونو معنی دا ده چې سیدنا علی رضی الله عنه‬
‫ته پر سیدنا عثمان رضی الله عنه فضیلت ورکړ ل شوی او په ټ ولو‬
‫ګ‬
‫جن ونو کې چې سیدنا علي رضی الله عنه په حق کې وو او‬
‫مخالفین یې په حق کې وو‪ .‬خو په عین حال کې یې د شیخانو‬
‫خالفت او فضیلت ته مقدام ویل‪ ،‬کله کله دا عقیده شیعه بلل‬
‫کېده چې له رسول الله (صلی الله علیه وسلم) وروسته حضرت‬
‫علی رضی الله عنه په مخلوقاتو کې تر ټ ولو غوره و‪.‬‬

‫سی‬ ‫که د دې عقیدې لرونکیـ متقی‪ ،‬متقی‪ ،‬مجتهد او رښتیني ړ‬

‫وي او د خپل عقیدې طرف ته بلونکی نه وي‪ ،‬نو د هغه روایت نه‬
‫ردیږي‪ .‬او د متاخرین په عرف کې شیعه خالص رافضي وه‪ ،‬موږ د‬
‫غالي رافضي روایت نه منو او نه یې هم کومه سابقه لرو‪.‬‬
 ‫‪37‬‬

‫احمد شاکر د بدعت د رواياتو د نقل کولو په مسئله کې د پورتنيو‬

‫څلورو اقوالونوـ له نقلولو وروسته ليکي‪ :‬دا ټ ول اقوال نظري دي‪ ،‬په‬
‫داسې حال کې چې د يوه روايت د منلو لپاره د راوي په‬
‫رښتينولۍ باور کول ضروري دي‪ .‬امانتداري او اخالق دي‪ .‬د ډ ېرو‬
‫فقهاوو د احوالوـ له څېړ لو وروسته دا په اسانۍ سره جوتېږي‪ ،‬چې‬
‫که څه هم فقهاء د خپل نظر له مخې يو حديث روايت کړ ي‪ ،‬نو د‬
‫باور او قناعت وړ دی‪ ،‬په دوی کې ډ ېر داسې راويان شته‪ ،‬چې په‬
‫هېڅ روايت يې باور نه کېږي‪ .‬د عالمه ابن حجر او عالمه ذهبي‬
‫الفاظ په مخکنۍ کرښه کې مطرح شوي دي‪ ،‬بیا هم لیکي چې د‬
‫روایت د اصولو له مخې د کلمو په څیړ نه کې د ابن حجر الفاظ په‬
‫حقیقت کې د عالمه د کلماتو ضمیمه ده‪ .‬ذهبي‪.‬‬

‫د مهدي د ظهور په اړ ه په ډ یرو معتبرو احادیثو کې شیعه ګ ان‬

‫مالمت نه دي‪:‬‬

‫له مخکینۍ وینا څخه معلومه شوه چې د امامانوـ د اصولو او‬

‫احکامو له مخې د تصحیح او تعدیل په صورت کې کله چې فقهي‬
‫راوی معتبر او معتبر وي نو د راجح قول له مخې د هغه روایت به‬
‫د منلو وړ وي خو دې ته په پام سره د امام مهدي په اړ ه روايات د‬
‫دغو فقهاوو له مکتبونو څخه دي‪ ،‬خو هغه کسان نه دي چې په‬
‫شيعه مذهب تورن دي‪ .‬د مهدي د ظهور په اړ ه د احادیثو په کتابونو‬
 ‫‪38‬‬

‫کې شپاړ س (‪ )۴۶‬ثابت صحیح روایتونه شته چې یوولس (‪)۱۱‬‬

‫روایتونهـ یې یوازې څلور (‪ )۴‬حدیثونهـ دي او په څلورو اثارو کې‬
‫څلور (‪ )۴‬داسې روایتونهـ تورن دي ‪ .‬له دغو يوولسو (‪ )۱۱‬اووـ (‪)۷‬‬
‫احاديثو څخه يوازې دوه (‪ )۲‬د امام مهدي ذکر دي او دوه (‪)۲‬‬
‫حديثونهـ شته چې راويان يې په شيعه توب تورن دي ‪.‬‬

‫ايا د امام مهدي په خالفت باور کول د عقل خالف کار دی؟‬

‫عالمه عبدالعلیم البستوي د مهدي د ظهور په اړ ه د احمد امین د‬

‫نظرياتو رد په دې الفاظو کې راخیستې ده‪ ،‬پروفیسور احمد امین‬
‫لیکلي دي‪ :‬د امام مهدي په اړ ه حدیثونه له دروغو پرته بل‬
‫حقیقت نه لري‪ .‬په اسالمي تاریخ کې دې عقیدې د مسلمانانوـ په‬
‫ژوند کې ډ ېرې خطرناکې او زیانمنې پایلې لرلې‪ ،‬چې ځ ینې یې په‬
‫الندې ډ ول دي‪ :‬د زمانې په اړ ه د نورو خبرونو په اړ ه‪ ،‬د وخت څخه‬
‫مخکې د اجنبی او نا اشنا ډ ولونو خبرونه په احادیثو کې راغلي‬
‫دي‪ .‬مهدي‪ .‬یو خبر دا دی چې اهل بیت علیهم السالم د هغو‬
‫حاالتو په اړ ه پوهه لري چې د قیامت تر ورځ ې پورې به له نسل‬
‫نه بل نسل ته رسیږي‪ .‬د «علم جعفر» په نوم یو کتاب دی‪ ،‬چې‬
‫هغه د حضرت جعفر صادق رضی الله عنه روایتونهـ ګ ڼي‪ ،‬چې د‬
‫غوا په پوستکي لیکل شوي‪ ،‬چې په هغه کې د اهل بیت علیهم‬
‫السالم د حاالتو یادونهـ شوې ده‪ ،‬نو مسلم‪ .‬د مهدي په اړ ه یهودي‬
 ‫‪39‬‬

‫ګ‬
‫پوهانو‪ ،‬د بېل ې په ت ګو ه‪ ،‬کعب احبار او وهب بن منبة له خپلو‬
‫کتابونو څخه د هېوادونو د بقا او زوال‪ ،‬ودانولو او تباهۍ په اړ ه‬
‫روایتونهـ نقل ړک ي دي‪ ،‬چې د خلکو په ګ مراهۍ کې یې ډ ېر ناوړ ه‬
‫رول درلود‪ .‬او د دوی ذهنونه ګ مراه کوي‪.‬‬

‫همدا راز لیکي‪ :‬د مهدي نظریه په صحیح عقل سره نه پیروي او‬
‫نه هم د مخلوقاتو په اړ ه د الله تعالی له سنتو او طریقې سره سمه‬
‫ده‪ ،‬په اوسني عصر کې د خلکو فکري وده‪ ،‬په تمدن کې برتری او د‬
‫کلتور وده‪ .‬ثابتهـ کړ ې ده چې په دې احادیثو کې ذکر شوي مسایل‬
‫له غیر مناسبو شیانو پرته بل څه نه دي‪ ،‬بلکې له حقیقته لرې‬
‫فرضي خرافات دي‪.‬‬

‫د تېرو څېړ نو په رڼا کې دا ثابتهـ شوه چې د مهدي په اړ ه په‬

‫احادیثو کې بیان شوې مسایل د خرافاتو‪ ،‬د دروغو د نبوت او د‬
‫استدالل د ذخیرې یوه زېرمه ده‪ ،‬چې له پیروانو او د مسلمانانو له‬
‫امامانو سره یې پرتله کول صحیح دي‪ .‬دا کسان تر دوی بدتر دي‪.‬‬
‫په دوی کې ډ ېر رواياتـ ضعيف دي او ډ ېر داسې موضوعات دي‪،‬‬
‫چې محدثينو او مفسرينو د خلکو د تفريح لپاره له يوې ډ لې څخه‬
‫بلې ته نقل ړک ي دي‪.‬‬
 ‫‪40‬‬

‫زه (عبدالعلیم البستوي) وایم‪ :‬چې د رسول الله صلی الله علیه‬
‫وسلم او یا د هغه اصحابو رضی الله عنهم ته څه اشاره نه ده‬
‫شوې‪ .‬دا د زړ ه او عقل څخه ډ یر دی‪ .‬په سياسي‪ ،‬ټ ولنيزو او علمي‬
‫ډ ګ رونو کې د پرمختګ له امله له دغو مسايلو انکار کول ضروري نه‬
‫دي‪ ،‬بلکې پرمختګ پخپله په دې پورې تړ لی دی چې واکمن او‬
‫سياستوال بايد هماغه اخالق او صفات ولري چې په ديني رواياتوـ‬
‫کې ياد شوي دي‪ .‬د زمانې خوشحالي په دې معنی نه ده چې دا به‬
‫یوازې په دې دور کې وي‪ ،‬بلکې د مبارک آیت له مخې (لقد قان‬
‫په رسول الله صلی الله علیه وسلم کې‪ ،‬ستاسو لپاره غوره نمونه‬
‫د رسول الله صلی الله علیه وسلم ژوند دی) د امام مهدي عليه‬
‫السالم او د هغه د زمانې کردار د پېغمبراکرم (ص) په پيروۍ‬
‫کښې يواځ ي يو مثال دے‪ ،‬نو پکار ده چې حاکم په دغو صفاتو‬
‫کښې وي‪ .‬د هر مسلمان وظيفه که په دې برخه کې وکتل شي نو‬
‫امام مهدي عليه السالم د پخوانۍ زمانې له عجوبو څخه نه دی‪.‬‬

‫له پورتنۍ فرضیې وروسته به دا د فرضیې په ت ګو ه ووایم‪ :‬په اخري‬

‫زمانه کې به د مسلمانانو مشري د محمد بن عبدالله په نوم د یوه‬
‫کس په الس کې وي‪ ،‬چې په عدل او انصاف سره به حکومت کوي‬
‫او الله تعالی به یې په هغه کې برکت واچوي‪ .‬د هغه په زمانه کې‬
‫به امت مسلمه د برکت او سخاوت ژوند تېروي‪.‬‬
 ‫‪41‬‬

‫په مبارکو احادیثو کې ذکر شوی نبوت د الله جل جالله د تخلیقي‬

‫طریقې او سنتو خالف نه دی‪ .‬د عیسی علیه السالم نزول او د‬
‫دجال وژل کېدل به د دې دور ځ ینې خاصې پېښې وي‪ ،‬چې په‬
‫ثابتو او متواتر احادیثو کې راغلي دي‪ ،‬چې په کې د شک ځ ای‬
‫نشته‪.‬‬

‫آيا د امام مهدي په اړ ه احاديث متضاد دي؟‬

‫عبدالعلیم البستوي د سید محمد راشد رضا په حواله لیکلي دي‬

‫چې د امام مهدي په اړ ه په احادیثو کې اختالف ډ یر قوي او ډ یر‬
‫څ ګر ند دی‪ ،‬له همدې امله د دې روایتونو ر ټا ولول ډ یر ګ ران کار دی‪،‬‬
‫په دې کې تضادونه بیان شوي چې ځ ینې یې په الندې ډ ول دي‪ :‬په‬
‫ځ ینو روایتونو کې د امام مهدي نوم به محمد بن عبدالله یا احمد‬
‫بن عبدالله وي‪ ،‬او د ځ ینو فرقو په وینا د هغه نوم محمد بن‬
‫الحسن عسکري دی او نور یې محمد بن الحنفیه بولي‪ .‬امام‬
‫مهدي به ویل‪ .‬همدا ډ ول ځ ينې خلک علوي حسني د سيدنا علي‬
‫له نسل څخه ګ ڼي او د هغه په مقابل کې ځ ينې فکر کوي چې‬
‫هغه به علوي حسيني وي‪ .‬او دريمه ډ له يې د عباسي نسل څخه‬
‫بولي او هر يو يې په خپل مذهب باندې د رواياتو او يا ګد ارونو‬
‫ثبوتونه لري‪ .‬د امام مهدي عليه السالم په باره کښې د زياترو‬
 ‫‪42‬‬

‫مسائلو په باره کښې روايتونه ګ ډ وډ دي او ډ ېر احاديث او روايتونه‬

‫س ه او موضوعي دي‪.‬‬‫بې بن ټ‬

‫د دې تر څنګ دا هم څ ګر نده ده چې د خطا او باطل یوه لویه نښه‬

‫په روایتونوـ کې اختالف او اختالف دی‪.‬‬

‫خو له دې نه انکار نه کوو چې په دې اړ ه احادیث او اثار ضعیف‬

‫س ه دي‪ .‬د صحيح او حسن د رواياتو تر منځ د‬ ‫دي او یا بې بن ټ‬
‫اختالف خبره‪ ،‬زموږ نظر ته زيان نه شي رسولی‪ ،‬ځ که موږ د‬
‫اختالف احساس نه کوو‪ .‬او دا له تحقیق او انصاف څخه لرې خبره‬
‫ده چې موږ ټ ول روایات بې له توپیره ومنو او یا یې ټ ول رد کړ و‪،‬‬
‫بلکي هر څه په خپل حال وساتو‪ ،‬په کوم ځ ای کې چې خطا وي‬
‫هغه ونه پیژنو او په کوم ځ ای کې چې حقیقت وي هغه به ونهـ‬
‫مومو‪ .‬اخیستل یې ستونزمن دي‪.‬‬

‫بستوي د ځ ینو لیکواالنو په حواله لیکلي دي‪« :‬دا په اسالمي ټ ولنه‬

‫ګ‬
‫کې د مهدیت د نیم ړ تیاووـ او بدو اغیزو پایله ده چې مسلمانان د‬
‫همدې عقیدې له امله مثبت کارونه پریږدي‪ ،‬ذلت‪ ،‬ذلت‪ ،‬اوښکې‬
‫بهیږي‪ ،‬چیغې او ژړ ګا انې به وي‪ .‬ځ که چې خلک په دې باور دي‬
‫چې کله امام مهدي ظهور کوي نو مونږ به راپاڅیږو او د اسالمي‬
 ‫‪43‬‬

‫نظام د قیام او بقا لپاره به عمل کوو‪ ،‬تر څو چې امام مهدي ظهور‬
‫وکړ ي‪ ،‬خلک به په خپلو السونو په السونو سره انتظار کوي‪ ،‬کله‬
‫چې امام مهدي ظهور شي نو هغه به تاسیس کړ ي‪ .‬اسالمي نظام‬
‫جوړ کړ ي او د عدل او انصاف حکومت جوړ کړ ي‪ ،‬چې پر کمزورو‬
‫به ظلم نه کېږي او زورور به کمزوری نه ځ وروي‪.‬‬

‫خو که حقيقت ته ګو ورو نو د اسالم په تاريخ کې د نړ ۍ په هر‬

‫ګ‬
‫ګ وټ کې د اسالمي نظام د ټ ين ښت لپاره هلې ځ لې شوي او د‬
‫حق د کلمې د سر لوړ ي لپاره ډ يرې سترې مبارزې او هلې ځ لې‬
‫روانې دي‪ .‬د اسالمي حرکتونو ذکر دومره پراخ فصل دی‪ ،‬چې هر‬
‫هغه کس ته معلوم دی‪ ،‬چې د تاریخ په اړ ه لږ معلومات لري‪.‬‬

‫زما خپل شخصي نظر دا دی چې دا عقیده د اسالمي نظام د پلي‬

‫کولو‪ ،‬د حق د بیرغ د لوړ ولو او د عدالت د عامولو لپاره د هڅونې‬
‫او الهام په ت ګو ه کار کوي‪ ،‬ځ که چې کله د شریعت مطهره نافذه‬
‫شي‪ .‬د امام مهدي (عج) دوره‪ ،‬که داسې وي‪ ،‬نو په پخوانیو زمانو‬
‫کې هم د هغه رامنځ ته کول ناشوني نه دي‪ .‬له همدې امله‬
‫مسلمانانو ته الزمه ده چې د مهدي له دورې مخکې د دغه نظام د‬
‫رامنځ ته کولو لپاره خپلې هڅې ګ ړ ندۍ کړ ي‪ ،‬ځ که چې دا ډ ول‬
‫نظام د امام مهدي له ظهور وروسته رامنځ ته کېدای شي‪ ،‬چې له‬
‫هغه مخکې رامنځ ته شي‪ .‬اوس که د مسلمانانو په منځ کې داسې‬
 ‫‪44‬‬

‫خلک وي چې د امام مهدي په اړ ه د دوی نظر صحیح نه وي‪ ،‬نو د‬

‫هغه اشاره پخپله همدغه خلک دي‪ ،‬دا په دې معنی نه ده چې په‬
‫دې عقیده کې کومه تېروتنهـ ده‪ .‬علیم البستوی]‬

‫آیا د صوفیا خالف ځ ینې خرافات د مهدوی عقیدې څخه اخیستل‬

‫شوي دي؟‬

‫بستوي د پروفیسور احمد امین په حواله لیکلي دي چې صوفیا د‬

‫اقتباس‪ ،‬عتاد او ابدال مفاهیم د خرافاتو او ړز و خیالي کیسو په ډ ګ ر‬
‫کې د امام مهدي له عقایدوـ څخه اخیستي دي‪ .‬په دې کې شک‬
‫نشته ځ که چې په صوفیانو کې هم ورته خرافات ډ ېر دي‪ ،‬خو دا‬
‫ستونزمنه ده چې ووایوـ چې بې له تحقیقه دې د مهدوی عقیدې‬
‫مالمت ړک و او ووایوـ چې خلکو دا اصطالحات له مهدوییه عقیدې‬
‫اخیستي دي‪.‬‬

‫د صوفیه په وینا د هغې د علم ډ یرې سرچینې شته چې په هغې‬

‫کې د سیدنا خضر (رض) څخه د اخیستلو او مستقیم له میز او‬
‫څوکۍ څخه د اخیستلو یادونهـ شوې ده‪ ،‬په دې اړ ه د هغې تصور او‬
‫تصور عجیب دی‪ .‬موږ نشو کولی د مهدویا عقیده مالمت کړ و‪.‬‬
 ‫‪45‬‬

‫هو‪ ،‬خو ځ ینې خلک د حرمت تر نامه الندې د خپلو پیروانو په‬
‫زړ ونو او ذهنونو باندې د واک ترالسه کولو لپاره دا ډ ول ناروا هڅې‬
‫کوي‪.‬‬

‫له هغو کسانو سره چې د مهدویهـ عقیده لري‬

‫بستوي ليکلي دي‪ :‬په تاريخ کې ډ ېر ځ له داسې شوي دي چې له‬

‫دې عقیدې څخه د بېالبېلو موخو او اهدافو د ترالسه کولو لپاره کار‬
‫اخيستل شوی‪ ،‬چې له امله يې ډ ېر فتنې او فتنې رامنځ ته شوې‪،‬‬
‫چې له امله يې ډ ېرو خلکو له دې عقیدې څخه انکار وکړ ‪ ،‬ډ ېری‬
‫فرقې يې پېچلې کړ ې‪ .‬دا باور اوس د خلکو په ذهنونو کې د فوق‬
‫العاده حاالتو او ځ ان مسلط شوي پیښو یوه خیالي تیوري‬
‫ګ رځ یدلې‪ .‬حقیقت دا دی چې دا د دې دوو ایډ یالوژیو د افراطیت‬
‫پایله ده‪.‬‬

‫د امام مهدي (ع) حقیقت او د هغه په اړ ه شکونه‪:‬‬

‫شیخ عبدالمحسن العباد لیکلي دي‪ :‬د حضرت عیسی علیه‬

‫السالم نزول له آسمان څخه د راتلونکو حاالتو او اخروي زمانو په‬
‫هکله په نبوتونو کې د امام مهدي په لقب سره چې د رسول الله‬
 ‫‪46‬‬

‫صلی الله علیه وسلم په همدې نوم دی‪ .‬د سیدنا علی رضی الله‬
‫عنه له اوالدې څخه به د رسول الله صلی الله علیه وسلم له‬
‫س ی راڅ ګر ند شي چې د مسلمانانو حکومت به‬ ‫کورنۍ څخه یو ړ‬
‫ورته سپارل کیږي او تر شا به یې حضرت عیسی علیه السالم دعا‬
‫کوي‪ .‬دا عقیده په امت کې منل شوې ده‪ ،‬همدا المل دی چې له‬
‫شاز او نادر پرته په نورو امتونو کې دا عقیده مخ په وړ اندې روانه‬
‫ده‪ ،‬خو په دې اړ ه دوه مهمې خبرې شته‪:‬‬

‫لومړ ۍ خبره‪ :‬په صحيحينو کې د امام مهدي په اړ ه مفصل‬

‫احاديث نشته‪ ،‬خو دلته يې په لنډ ه ت ګو ه يادونه شوې ده‪ ،‬هو‪ ،‬د دې‬
‫روايتونو تفصيل د احاديثو په نورو کتابونو کې هم شته‪ ،‬داسې کسان‬
‫شته چې په صحيحينو کې د امام مهدي ذکر نه دی شوی‪ ،‬چې په‬
‫صحيحينو کې د امام مهدي په اړ ه څه نه دي راغلي‪ .‬دا د دې‬
‫رواياتو د کميدونکي عظمت ثبوت دی‪ ،‬که څه هم دا د دې خلکو‬
‫ښکاره خطا ده‪ .‬ځ که که صحیح حدیث له صحيفو پرته په نورو‬
‫احادیثو کتابونو کې راښکاره شي نو هغه به هم معتبر وي خو که‬
‫ښه روایت له صحيفو پرته په نورو احادیثو کې هم راغلی وي نو‬
‫هغه هم معتبر دی‪.‬‬

‫دوهمه خبره‪ :‬ځ ینې معاصر محققین د امام مهدي علیه السالم په‬
‫اړ ه د احادیثو د رد او توهین جرأت د هغو خلکو په جاهالنه تقلید‬
 ‫‪47‬‬

‫کې کوي چې د حدیث له اصولو سره بلد نه دي‪ ،‬زه د «باب ما‬
‫جایا فی الخلیفه» په باره کې لیکم‪:‬‬

‫"ځ ینې علماء په دې باور دي چې د مهدي د ظهور په اړ ه دا‬

‫حدیثونهـ د شیعه ګ انو له خوا جوړ شوي ښکاري‪ ،‬نو دا سمه نه ده‬
‫چې د دوی په ثبوت کې د شک له امله پیغمبر صلی الله علیه‬
‫وسلم ته منسوب شي‪.‬‬

‫په همدې ټ وک کې د امام مهدي په اړ ه د "باب ما جایا فی تقرب‬

‫الظالمان وقصیر االمال" الندې لیکل شوي دي‪ :‬د نن ورځ ې د ډ یرو‬
‫دیني عالمانو له نظره د امام مهدي په اړ ه د باطنیانو‪ ،‬شیعه ګ انو او‬
‫د کفارو څخه احادیث راغلي دي‪. .‬مطالع شوي دي‪ ،‬رسول الله‬
‫صلی الله علیه وسلم ته يې منسوبول صحيح نه دي‪ .‬په مقابل کې‬
‫ځ ينو له دې څخه هم زيات دروند چلند کړ ى دى‪ ،‬نو محي الدين‬
‫عبدالحميد په الحوي للفتاوي‪ ،‬االعراف الواردي‪ ،‬االخبار المهدي‪،‬‬
‫‪ ١٦٦‬مخ‪ ،‬دوم ټ وک په حوالهـ په خپلو څ ګر ندونو کې ليکلي دي‪ .‬د‬
‫ځ ينو محققينو په قول‪ :‬د دجال او امام مهدي په اړ ه چې څومره‬
‫روايتونهـ راغلي دي په حقيقت کې له اسرائيلو څخه اخستل شوي‬
‫دي‪ ،‬د پورته ذکر شويو دوو مسايلو له امله پر هر مسلمان الزمه ده‬
‫چې د دجال او امام مهدي عليه السالم د خبر په تاييدولوـ کې‬
‫شک او ترديد ونه ړک ي‪ .‬د رسول الله صلی الله علیه وسلم د‬
 ‫‪48‬‬

‫هوساینې لپاره‪ ،‬دا په اهل السنة والتر فی المهدی المنتظر کې ذکر‬

‫شوی دی‪.‬‬

‫وايم‪ :‬نااميدي‪ ،‬نااميدي او اوږده فطرت د عامو خلکو په منځ کې‬

‫خپور شو‪ ،‬له حضرت ابن عباس څخه روايت دی‪ :‬له نااميدۍ او‬
‫نااميدۍ وروسته به الله تعالیـ امام مهدي عليه السالم راولي‪،‬‬
‫خلک به ووايي چې امام مهدي نه دی‪.‬‬

‫له جبري حکم وروسته د امام مهدي علیه السالم په مشرۍ د‬

‫خالفت علی منهاج النبوة تاسیس‬

‫شیخ محمد حبیب په خپل کتاب کې دا پوښتنه را پورته کړ ې‬

‫چې ولې د امام مهدي علیه السالم نه مخکې خالفت راشده نه‬
‫شي جوړ ېدای؟‬

‫مخکې له دې چې ځ واب ورکړ و‪ ،‬موږ به یو څو پوښتنې د وړ اندیز‬

‫په ت ګو ه وړ اندې کړ و‪:‬‬
 ‫‪49‬‬

‫‪ .1‬د امام مهدي د ظهور لپاره په حدیث کې یوه نښه دا ده چې‬

‫ټ وله نړ ۍ به له ظلمونو ډ که وي‪ ،‬نو اوس پوښتنه دا ده چې که‬
‫فرض ړک و چې خالفت به له امام مهدي څخه مخکې جوړ یږي او‬
‫له هغه وروسته به د امام مهدي خالفت جوړ یږي؟ نو دا به څه‬
‫ډ ول خالفت وي چې خالفت پکې وي او ټ وله نړ ۍ له ظلمونو ډ که‬
‫وي؟ او ايا دا خالفت به په خاموشۍ سره په ټ وله نړ ۍ کې د‬
‫خالفت له تاسيس وروسته په ټ وله نړ ۍ کې د ظلم پر قيام راضي‬
‫ګ‬
‫وي‪ ،‬نو پوښتنه دا ده چې دا خالفت به څن ه "رشيد" وي چې په‬
‫هغه کې به د ظلم پر وړ اندې خاموشي روا وي؟ ؟‬

‫‪ .2‬د امام مهدي له ظهور وروسته به یو لښکر په بیت الله شریف‬

‫ګ‬
‫برید وکړ ي او له امام مهدي سره به ج ړ ه وکړ ي او کله چې له‬
‫مدینې څخه مکې مکرمې ته د هغه د نیولو اراده وکړ ي‪ ،‬په ځ مکه‬
‫کې به ډ وب شي‪ ،‬نو یو لښکر به ورته ولیږل شي‪ .‬امام مهدي به د‬
‫خالفت په شتون کې ونیول شي او بیا به دا لښکر په ځ مکه‬
‫غورځ ول شي؟‬

‫‪ .3‬د امام مهدي له ظهور نه مخکې به له مدینې منورې وتښتې او‬

‫مکې ته به پناه یوسي او هلته به کعبې شریفې ته د کډ وال په ت ګو ه‬
‫ګ‬
‫ننوځ ي‪ ،‬دا څن ه ممکنه ده چې هغه له هغو کسانو څخه چې د‬
‫امام مهدي د نیولو لپاره تللي ستاسو ساتنه ونه کړ ي؟‬
 ‫‪50‬‬

‫‪ .4‬که د مهدي له ظهور نه مخکې خالفت موجود و‪ ،‬نو ولې دومره‬

‫لویه پېښه په احادیثو او آثارو کې په واضح ډ ول نه ده بیان شوې؟‬

‫‪ .5‬ځ ينې خلک وايي چې دا به قحطاني وي يا بل څوک‪ ،‬زه وايم‬

‫چې کله يې خالفت تاسيس کړ نو د امام مهدي په اړ ه په احاديثو‬
‫کې راغلي دي چې د ځ مکې پر مخ به يې د عدل او انصاف نظام‬
‫ټ ينګ کړ او دا به راشي؟ کله چې د امام مهدي (عج) څخه مخکې‬
‫خالفت راشده تاسیس شوه‪ ،‬نو په ځ مکه کې د عدل او انصاف‬
‫رامنځ ته کول او د ظلم ختمول څه معنا؟‬

‫‪ .6‬د امام مهدي له ظهور نه مخکې به کوم کس د خالفت حقدار‬

‫وي؟ په داسې حال کې چې امام مهدي قریشي به وي او په یوه‬
‫شپه کې به یې اصالح کړ ې وي؟دا به ستونزمنه وي چې له هغه‬
‫خلیفه څخه بل کوم خلیفه ګو ورو چې دومره ژر اصالح کړ ي؟‬

‫ځ واب‪ :‬مشهور داعی ډ ا ټک ر محمد بن المقدم په خپل کتاب‬

‫المهدي فقه اشراط الساعات کې ټ ول احادیث نقل کړ ي دي‪ :‬په‬
‫حقیقت کې له امام مهدي (عج) څخه مخکې د خالفت د تاسیس‬
‫خبره له دې څخه ثابته نه ده‪ .‬او نه کوم روایت دې ته اشاره کوي‪.‬‬
 ‫‪51‬‬

‫بيا د احاديثو د استدالل په ردولو سره ليکي‪ :‬د امام مهدي په باره‬
‫کښې دغه ډ لې د حد نه د تجاوز او په شيعه مذهب باندې د‬
‫تورنېدو له وېرې د امام مهدي د ظهور په باره کښې احاديثو ته پام‬
‫نه کوي‪ .‬د امام مهدي عليه السالم په باره کښې احاديثو ته‬
‫پاملرنه کيږي او که د هغوي عزت زيات شي نو خلک به د وسيلو‬
‫استعمال پريږدي او اعتماد ته به غاړ ه کيږدي نو دغه ګ وندونهـ د‬
‫امام مهدي عليه السالم په وړ اندې د خالفت د قيام په ثابتولوـ‬
‫سره د امت د فالح اراده لري‪ .‬د مهدي ظهور‪.‬‬

‫زه وايم‪ :‬په احاديثو کې داسې اشاره شته چې خالفت به يوازې د‬

‫ګ‬
‫مهدي په زمانهـ کې رامنځ ته کېږي‪ ،‬لکه څن ه چې د حضرت‬
‫حذيفه رضي الله عنه په حديث کې راغلي چې رسول الله صلی‬
‫الله عليه وسلم وفرمايل‪ :‬حضرت حذيفه رضي الله عنه فرمايي‪:‬‬
‫رسول الله صلی الله علیه وسلم وفرمایل‪ :‬ته به په نبوت کې وي‬
‫او تر هغه به پاتې وي چې الله تعالی وغواړ ي‪ ،‬بیا چې وغواړ ي‬
‫هغه به یې لیرې کړ ي‪ ،‬بیا به د نبوت په طریقه او طریقه خالفت‬
‫وي‪ .‬تر څو چې الله سبحانه وتعالیـ وغواړ ي‪ ،‬دا به پاتې وي‪ ،‬بیا به‬
‫کله چې الله سبحانه وتعالی وغواړ ي‪ ،‬هغه به واخلي‪ ،‬بیا به یو‬
‫سلطنت وي چې یو بل په زور سره اخلي‪ ،‬دا به هم تر هغه وخته‬
‫دوام وکړ ي چې الله سبحانه وتعالیـ وغواړ ي‪ .‬الله تعالیـ به‬
 ‫‪52‬‬

‫وغواړ ي‪ ،‬هغه به واخلي‪ ،‬بیا به یو جبري دولت جوړ کړ ي‪ ،‬بیا به‬

‫کله چې الله تعالیـ وغواړ ي‪ ،‬نو هغه به پورته کړ ي‪ ،‬بیا به د نبوت‬
‫په الره کې بیا خالفت تاسیس شي‪.‬‬

‫حضرت قیس بن جابر الصدفي له خپل پالر او هغه له خپل نیکه‬

‫څخه روایت کوي چې رسول الله صلی الله علیه وسلم وفرمایل‪:‬‬
‫له ما وروسته به خلیفه وي او له خلیفه وروسته به شهزا ګد ان وي‪.‬‬
‫له پاچاهانو وروسته به پاچاهان وي او له پاچاهانو وروسته به ظالم‬
‫س ی راشي‪،‬‬ ‫او جابر واکمن وي‪ ،‬بیا به زما له اهل بیتو څخه یو ړ‬
‫چې د دنیا له ظلم او ستم څخه به ډ ک کړ ي‪ ،‬بیا به قحطاني وي‪ .‬د‬
‫هغه چا لخوا چې زه یې په حق سره رالېږلی یم امیر ټ اکل شوی‬
‫یم‪ ،‬دا قحطاني له ده څخه کم نه دی‪ ،‬دا به واقع شي [نعیم بن‬
‫حماد په کتاب الفتان کې روایت ړک ی‪ ،‬طبرانی‪،‬ـ قل الحیثمي‪ :‬وفیـ‬
‫الجامع‪ .‬او زه دوی نه پیژنم]‬

‫له دغو دوو روایتونوـ څخه معلومیږي چې له مالک جابري (یعني‬

‫ګ‬
‫هغه زمانه چې موږ په هغه زمانه کې ژوند کوو‪ ،‬لکه څن ه چې د‬
‫ډ یرو پوهانو په باور) د امام مهدي (ع) تر مشرۍ الندې به د انبیاء‬
‫علیهم السالم خالفت تر عراق پورې تاسیس شي‪ .‬او سوريه په‬
‫اوسني وخت کې د "خالفت الدولت االسالميه" په نوم خالفت‬
‫رامنځ ته شوى دى‪ ،‬نو دا يوازې په نوم او شکل خالفت دى‪ ،‬په‬
 ‫‪53‬‬

‫حقيقت کې دا خالفت نه دى‪ ،‬بلکې دا دى‪ .‬د امام مهدي عليه‬

‫ګ‬
‫السالم د خالفت لپاره يوه توطيه او وړ انديز‪ ،‬لکه څن ه چې د دې‬
‫نښه ده چې د سوريې خلک به خپل خليفه دې ته اړ کړ ي چې له‬
‫امام مهدي سره بيعت وکړ ي او د امام مهدي د اطاعت کولو ته‬
‫وهڅوي‪.‬‬

‫له حضرت علي (رض) څخه روایت دی چې وايي‪ :‬کله چې‬

‫سفاني د امام مهدي پر ضد لښکر ولیږلو‪ ،‬نو د بیدا په ځ ای کې به‬
‫یې په ځ مکه کې ډ وب شي‪ ،‬کله چې د شام خلک په دې خبره‬
‫پوه شول‪ ،‬نو هغوی ته به یې وویل‪ :‬خليفه چې اوس امام مهدي‬
‫راغلى دى‪ ،‬نو ته هم له هغه سره بيعت وکړ ه او د هغه په اطاعت‬
‫کې داخل شه‪ ،‬که نه نو موږ به مو ووژنو‪ ،‬نو هغه به امام مهدي ته‬
‫بيعت واستوي او امام مهدي به له مکې او بيت څخه خپل سفر‬
‫پيل کړ ي‪ .‬دوی به بیت المقدس ته ورسېږي‪ ،‬ټ ولې خزانې به هلته‬
‫انتقال شي‪ ،‬ټ ول عربان او غیر مسلمان‪ ،‬د حرب او روم او نور‬
‫ګ‬
‫خلک به بې له جن ه د دوی اطاعت ته ننوځ ي‪ ،‬د قسطنطنیې په‬
‫شاوخوا او شاوخوا کې به جوماتونهـ جوړ شي او له دې مخکې به‪.‬‬
‫خلیفه چې یو له اهل بیتو څخه دی‪ ،‬دویم خليفه به د ختیځ له‬
‫خلکو څخه راغلی وي‪ ،‬چې په غاړ ه کې به یې توره وهلې او وژلې‬
‫به یې او د بیت المقدس په لور به ګ رځ ي‪ ،‬خو هلته له رسېدو‬
‫مخکې به مړ شي‪.‬‬
 ‫‪54‬‬

‫دا اثر په دې داللت کوي چې د امام مهدي د ظهور وخت به هغه‬

‫وخت وي چې په سوریه کې به یوازې په نوم خالفت تاسیس شي‬
‫چې خلیفه به یې له اهل بیتو څخه وي او حسني به د خپل تره‬
‫خلیفه امام مهدي علیه السالم سره مالقات کوي‪ .‬وادي القرى او‬
‫خالفت يې وسپاره او بيا د خپل لښکر په وړ اندې روان شي‪ ،‬په‬
‫داسې حال کې چې بيت المقدس به د امام مهدي عليه السالم د‬
‫خالفت او د هغه په مشرۍ فتح شي‪.‬‬

‫د عصري تکنالوژۍ په زمانه کې د امام مهدي ظهور‪:‬‬

‫د مهدي د ظهور په مسئله کې ځ ينې پوهان د شک ښکار شوي‬

‫دي چې له امله يې په دې باور دي چې امام مهدي به په داسې‬
‫زمانه کې ظهور وکړ ي چې د اوسني عصر عصري تکنالوژي به‬
‫ختمه شوې وي او د مهدي د ظهور لپاره‪ .‬ځ ینې خلک د یوې‬
‫کائناتي حادثې په تمه وي چې په هغه کې یو کهکشان‪ ،‬سیاره یا‬
‫ستوري له ځ مکې سره ټ کر وکړ ي او د ځ مکې سطحه یا لږ تر لږه‬
‫ځ مکه وسوځ وي‪ ،‬مدار ته ننوځ ي او د ځ مکې حرکت ورو کړ ي‪ ،‬لکه‬
‫ګ‬ ‫ګ‬
‫س مونه د کن ل‬ ‫د لمر وړ ان ې‪ .‬کله ناکله د رادار او سپوږمکۍ سی ټ‬
‫کیدو او اړ یکېـ له السه ورکولو المل کیږي ‪ ،‬نو دا به د نړ ۍ اوسنی‬
‫ګ‬ ‫ګ‬
‫س م هم کن ل شي ‪ ،‬که نه نو داسې ج ړ ه به پیل شي چې‬ ‫سی ټ‬
 ‫‪55‬‬

‫ټ ول ژوندي موجودات به له مینځ ه ویسي او د عصري ټ یکنالوژۍ د‬

‫ځ واک سرچینه به وي‪ .‬د ټپ رول او نورو څ ګا انو به په چاودنو کې‬
‫ویجاړ شي او په دې ت ګو ه به ټ ول عصري ټ یکنالوژي په بش ړپ ه ت ګو ه‬
‫ویجاړ شي‪.‬‬

‫د دې نظر د پلويانو استدالل په صحيح مسلم کې د ملحمت‬

‫الکبري په اړ ه هغه احاديث دي چې ذکر شوي دي‪.‬‬

‫د دې دلیلونو څخه یو د حدیث مبارک دا ټ ټو هـ ده چې په هغه کې‬

‫یې ویلي دي‪" :‬کله چې دواړ ه لښکرونهـ سره یو ځ ای شي‪ ،‬نو روم‬
‫به ووایي‪ ".‬ډ ا ټک ر محمد المعبید لیکي‪" :‬دا جمله په دې داللت‬
‫ګ‬
‫کوي چې د جن ونو حکم دی‪ .‬الکبره‪ ،‬د پرې کولو طريقه او داسې‬
‫ګ‬
‫نور به د پخوانيو ج ړ و په بڼه وي‪ ،‬ځ که په اوسني عصر کې د وژلو‬
‫او زمانې حکم د صفونو پر بنسټ نه دی‪.‬‬

‫ګ‬
‫د دې پوښتنې ځ واب دا دی چې د معاصرو جن ونو د نظم په اړ ه‬
‫دا خبره سمه نه ده چې په دې کې سمون نشته‪ ،‬بلکې حقیقت دا‬
‫ګ‬ ‫ګ‬
‫دی چې په عصري جن ونو کې هم هماهن ي شته‪ ،‬خو دا همغږي‬
‫ګ‬ ‫ګ‬
‫مخامخ نه ده‪ .‬والړ ‪ ،‬م ر په اوږدو لیکو کې‪ ،‬د ج ړ ې ډ ګ ر پوهان په‬
‫ګ‬ ‫ګ‬
‫عصري ج ړ ه کې د ج ړ ې ترتیب د "تشکیل نمونې" په ت ګو ه‬
 ‫‪56‬‬

‫ګ‬
‫پیژني‪ .‬په دا ډ ول عصري ج ړ و کې‪ ،‬لومړ ۍ کرښې ته د ډ زو‬
‫کرښې ویل کیږي او تر شا یې د مالتړ کرښې دي‪.‬‬

‫دوهم دلیل یې دا دی‪ ،‬هغه وویل‪ :‬مسلمانان او د روم خلک به د‬

‫ګ‬
‫شپې تر تورو تیارو پورې یو له بل سره جن یږي‪ ،‬په دې ت ګو ه به‬
‫دواړ ه لښکرې بې بریالۍ ر ګا رځ ي‪.‬‬

‫ګ‬
‫مقيد وايي چې دا هم د مهدي د ظهور په وخت کې جن ونو ته‬
‫ګ‬
‫اشاره کوي چې په دې زمانه کې به د پخوانيو ج ړ و په څېر وي‪.‬‬
‫په دې اړ ه یو قوي دلیل دا دی چې حدیث کې راغلي‪ :‬د دواړ و‬
‫لښکرو تر منځ د شپې تیاره یو خنډ وي‪ ،‬ځ که چې د عصري‬
‫ګ‬
‫ټ یکنالوژۍ په ج ړ و کې معموال د ورځ ې او شپې توپیر نه کیږي‪.‬‬

‫د دې ځ واب دا دی چې رسول الله صلی الله علیه وسلم د شپې‬

‫ګ‬
‫په تیاره کې د ج ړ ې ختمول نه دي بلکي د لښکرو پای ته‬
‫رسېدل او له بریا پرته بېرته ستنېدل او تر هغه وخته پورې د‬
‫ګ‬
‫ج ړ ې ختمېدل و‪ .‬د تازه دمو ځ واکونو راتګ ‪.‬‬

‫دریم دلیل یې دا دی‪ ،‬هغه وفرمایل‪ :‬په داسې حال کې چې‬

‫مسلمانان غنیمتونه په خپل منځ کې ویشي او خپلې تورې د‬
 ‫‪57‬‬

‫زیتون په ونو ځ ړ وي‪ ،‬کله چې شیطان غږ وکړ ي چې دجال ستاسو‬

‫په قوم او کورنیو کې راڅ ګر ند شوی دی‪.‬‬

‫له دې حدیث څخه ډ ېرو علماوو دا استدالل کړ ی چې دلته د تورو‬

‫له ذکر څخه دا څ ګر ندیږي چې د مهدي له ظهور وروسته به د‬
‫ګ‬ ‫ګ‬
‫جن ونو لړ ۍ د پخوانیو جن ونو په ترتیب وي نه د عصري وسلو له‬
‫مخې‪.‬‬

‫ګ‬
‫ځ واب دا دی چې د ج ړ ې او وژنې په وخت کې رسول الله صلی‬
‫الله علیه وسلم د ړز و وسلو یادونه نه ده کړ ې‪ ،‬خو په ځ ینو روایتونوـ‬
‫کې د عصري وسلو یادونه هم شوې ده چې په راتلونکې کرښه کې‬
‫ګ‬
‫به یې یادونه وکړ و‪ .‬یوازې په حدیث کې راغلي دي چې کله ج ړ ه‬
‫ودریږي او عسکر استراحت ته کښېني نو پخوانۍ یا سپینې‬
‫وسلې ذکر کیږي‪ ،‬زړ ې وسلې نه خالصیږي‪ ،‬هر هغه څوک چې د‬
‫ګ‬
‫عصري ج ړ ې لږ پوهه ولري په دې ښه پوهیږي‪.‬‬

‫څلورم دلیل یې دا دی چې په حدیث کې راغلي دي‪ :‬څوک چې‬

‫چیغې وهي هغه به دا اواز وکړ ي چې له تا څخه وروسته ستا په‬
‫اوالدونو کې دجال راوتلی دی‪ ،‬د دې غږ په اوریدو به خلک په‬
‫السونو کې موجود شیان وغورځ وي او دجال لوري ته به مخ شي‪.‬‬
 ‫‪58‬‬

‫او دوی به لس (‪ )۱۰‬سپاره سپاره د تحقیق په ت ګو ه واستوي‪،‬‬

‫رسول الله صلی الله علیه وسلم وفرمایل‪ :‬زه د دوی نومونه‪،‬ـ د دوی‬
‫د پلرونو نومونه او د آسونو نومونه پوهیږم چې دوی به سپاره وي‪ .‬د‬
‫دې حدیث په استدالل سره ډ ېرو علماوو لیکلي دي چې د اسونو‬
‫ګ‬
‫ذکر د دې ښکارندویي کوي چې نړ یوالهـ ج ړ ه به د عصري‬
‫ټ یکنالوژۍ له الرې نه وي‪ ،‬بلکې هغه وخت به وي چې دا اوسنی‬
‫کلتور له منځ ه والړ شي‪.‬‬

‫ځ واب دا دی چې په عصري ټ کنالوژۍ سمبال موجود ځ واکونه هم‬

‫په اسونو‪ ،‬خرو او خچرونو له یوه ځ ای څخه بل ځ ای ته د مالونو د‬
‫لېږدولو لپاره اړ تیا لري‪ ،‬ځ که چې په ډ ېرو مواردو کې ستونزمنې‬
‫دره د عصري وسایلو السرسی نه لري‪ ،‬دا سپاره او وسایل دي‪.‬‬
‫کارول او دلته يې يوازې په همدې تناظر کې يادونه شوې ده‪ ،‬په‬
‫ګ‬
‫حديث کې د ج ړ ې د حاالتو نقشه نه ده راغلې‪.‬‬

‫عصري وسلې‬

‫ګ‬
‫د میلمه (نړ یوال جن ونو) په اړ ه د رسول الله صلی الله علیه وسلم‬
‫په معتبرو روایتونوـ کې څ ګر ندې نښېـ شته چې د امام مهدي (ع)‬
 ‫‪59‬‬

‫په زمانه کې به د پخوانیو سپینو وسلو او عصري وسلو سره‬

‫ګ‬
‫جن ونه کیږي‪:‬‬

‫په شرح ابن عساکر کې د مالمة الکبری په اړ ه په یوه حدیث کې‬

‫ګ‬
‫راغلي دي‪ :‬دوی به یوه میاشت ج ړ ه وکړ ي‪ ،‬خو وسلې به یې له‬
‫ګ‬
‫ج ړ ې س ړت ي نه شي‪ ،‬مرغان به پر تا او پر دوی د اورونوـ باران‬
‫کوي‪ ،‬کله چې میاشت بیا به ستا رب ووایي چې نن به زه خپله‬
‫توره پر تا تیز کړ م‪.‬‬

‫ومې ويل‪ :‬کوم مرغان به وي چې پر تا او پر تا به الوت کوي؟ ايا‬

‫په دې حديث کې د تورې کلمه د عصري وسلو د استعارې په ت ګو ه‬
‫کارول شوې ده‪.‬‬

‫د لیکوال عبدالرزاق په یوه روایت کې راغلي چې‪ :‬د عربو لپاره د‬

‫نېږدې بدۍ له امله مرګ دی‪ ،‬دا شر به د مرغانوـ له وزرونو راوتلی‬
‫ګ‬
‫وي‪ ،‬آیا پوهېږئ چې څن ه به وي؟ اوږده افسوس! د مرغانو وزرونه‬
‫ګ‬
‫به د بادونو په ګ ړ ندیتوب سره اور ول وي او د اور په سرعت سره‬
‫به دغو بادونو ته ننوځ ي او اورونهـ به جوړ کړ ي او د ذلت لپاره به‬
‫ژاړ ي‪ ،‬له دې روایت څخه معلومیږي چې د امام مهدي علیه‬
‫السالم په زمانه کې به د اور لمبې وې‪ .‬د هوايي بمبارۍ الوتکو ته‬
 ‫‪60‬‬

‫اشاره ده‪ ،‬چې د خپلو وزرونو څخه د توغندیو په غورځ ولو سره‬
‫خلک له منځ ه وړ ي‪ ،‬په ورته روایت کې‪ ،‬دا هوا هم روایت شوي‬
‫چې ښځ ې په خپل وقار‪ ،‬عیبونو او نارینه وو پسې ژاړ ي‪.‬‬

‫ګ‬
‫په یو حدیث کې د جنګ ج ړ و په اړ ه فرمایي‪" :‬که زه یوازې د لوی‬
‫اختر شاهد وای‪ ،‬نو الله تعالی ټ ول حدیثونهـ پرې کول حرام ړک ي‬
‫دي‪ ".‬په اوسپنه کې بزدلي حرامه کړ ې ده‪ ،‬که څه هم یو سړ ی په‬
‫ګ‬
‫کوچنۍ اوسپنه کې وژل کیږي‪ .‬په ج ړ ه کې "صفو" به پرې کېږي‪.‬‬

‫په دې روایت کې په اوسنۍ زمانه کې د استعمال شوو مرمیو د‬

‫ګ‬
‫منظم مشخصاتو څخه داسې معلومیږي چې د ج ړ ې په وسایلو‬
‫کې به یوه وړ ه اوسپنه هم کارول کېده‪ ،‬د لوی ټ وپک مرمۍ به د‬
‫ګ‬
‫س ي په سر ل یدلې او بدن به یې ټ ټو ه ټ ټو هـ کول‪.‬‬
‫ړ‬

‫له حضرت کعب رضي الله عنه څخه روایت دی چې بیا به الله‬
‫تعالی پر رومیانو داسې بادونهـ او مرغان مسلط کړ ي چې د دوی‬
‫مخونه به په خپلو وزرونو وهي او له ست ګر و به یې اوښکېـ تویوي‬
‫او ځ مکه به یې په اوچتو اوازونو سره بهیږي‪ .‬مرغان‪ :‬په ځ مکه‬
‫کې به تاوتریخجن حرکتونه وي او دا رومیان به د ځ مکې په ژوره‬
‫کندې کې ډ وب شي‪.‬‬
 ‫‪61‬‬

‫امام مهدي عليه السالم به داسې وسله ولري‪ ،‬چې د مرغۍ په‬
‫څېر به وي‪ ،‬په هغه کې به تېز باد وي‪ ،‬او د خپل عمل له امله به د‬
‫"مرغۍ" په څېر وسله ځ مکه ټ ټو هـ ټ ټو ه کوي او د کاڼو غږ به کوي‬
‫چ کۍ سره حرکت کول‪ ،‬المل به یې‬ ‫او ځ مکه به مجبوروي‪ .‬په ټ‬
‫ست ګر ې له ساکټ څخه وباسي او په مخ به یې ووهي‪َ :‬فتَ َل َجل ًَجا‪:‬‬
‫[کتاب الفتن‪ ،‬نعیم بن حمد] عربي کلمه جلجله د یو څه د حرکت‬
‫لپاره کارول کیږي‪ .‬د نورو وسلو کارولو ته اشاره کوي‪ ،‬ځ که چې دا‬
‫ګ‬
‫هغه وسلې دي چې په اوسنیو ج ړ و کې کارول کیږي‪.‬‬

‫آیا په دې روایتونو کې د «قربان» ذکر د اوسني زمانې د بېړ یو‬

‫اشاره نه ده؟ او د هغو د وزرونو او د زهرجنو ذراتو د لوېدو له امله د‬
‫خلکو د ست ګر و د اوښکو د اوښکوـ او د بمونو د چاودلو ذکر نه کوي‪.‬‬
‫او آیا د غوږونو د کاڼه کولو ذکر د بمباریو او د لوړ و الوتونکو الوتکو‬
‫بریدونو ته اشاره نه کوي‪ ،‬په حدیث کې د "روجف" ذکر د عصري‬
‫س رینجر توغندیو‬ ‫وسایلو بریدونو ته اشاره کوي لکه د لویو ټ‬
‫ګ‬
‫چاودیدونکي‪ ،‬کوچني هوایي توغندي‪ ،‬توپونه او ټ ان ونه؟ ځ مکه نه‬
‫لړ زیږي؟‬

‫ګ‬
‫بيا به يې مسلمانانوـ ته ووايي‪ :‬له خپلو دښمنانو سره د ج ړ ې‬
‫لپاره راووځ ئ‪ ،‬خپل ځ ان هم ووژنئ او هم يې ووژنئ‪ ،‬چې په ترڅ‬
 ‫‪62‬‬

‫ګ‬
‫کې به يې سخته ج ړ ه وي‪ .‬له دې څخه څ ګر نديږي چې امام‬
‫مهدي عليه السالم به د ميالد الکبري په ورځ خپلو لښکرو ته‬
‫ووايي چې مړ ه شئ او نور هم ووژنئ‪ ،‬دا ممکنه ده‪ ،‬ځ که چې د‬
‫فدايي په شاوخوا کې څومره کسان د دغه بريد په نتيجه کې وژل‬
‫کېږي‪.‬‬

‫ويې فرمايل‪ :‬كه مؤمن په دې عمر كې په كافر باندې يو مېخ هم‬

‫وغورځ وي‪ ،‬نو پښه به يې پرې شي‪ ،‬د ګ ولۍ په اړ ه نه؟ له دې‬
‫روايت څخه دا هم معلوميږي چې د امام مهدي عليه السالم په‬
‫زمانه کې به له دې اوسپنې څخه جوړ شوي ګ ولۍ په عامو‬
‫ګ‬
‫جن ونو کې کارول کېدې‪ ،‬چې ښکاره اشاره ده‪ ،‬چې په دې وخت‬
‫کې به مسلمانان قسطنطنيه ته د خپلو مالونوـ د ر ټا ولولو په حال‬
‫کې وو‪ .‬او بندیان چې د ښار له یوې خوا څخه به د اسماني اور‬
‫راشي او ټ ول به په طوفان کې وسوځ ول شي‪ .‬الفتان‪ ،‬نعیم بن‬
‫حماد]‬

‫ایا دا د نن ورځ ې هوایی بریدونو او توغندیو بریدونو ته اشاره نه‬

‫ده؟‬
 ‫‪63‬‬

‫په بل روایت کې راغلي دي‪ ،‬هغه وویل‪ :‬پر تاسو درې اورونه نازل‬
‫شول‪ :‬له سلفر څخه اور‪ ،‬د ګ ندک څخه اور‪ ،‬د تیلو څخه اور او د‬
‫تیلو څخه اور‪ ،‬زه به پر تاسو درې اورونهـ نازل کړ م‪ .‬یو اور چې د‬
‫تارو څخه جوړ شوی دی‪ ،‬دوهم اور د ګ ندک څخه جوړ شوی دی او‬
‫دریم اور د سوځ یدونکي تیلو څخه جوړ شوی دی‪ ،‬چې د هغې‬
‫اغیزې به ستاسو ویښتان او پوستکي ستاسو د بدن څخه‬
‫راوباسي او ستاسو است ګو نځ ایونهـ به له منځ ه یوسي‪ ،‬بیا به‬
‫میدانونه جوړ شي‪ .‬د اسمان او ستا تر منځ هیڅ خنډ مه کوه او‬
‫خامخا ستا اوازونه‪،‬ـ چیغې او چیغې او له دې وروسته به د ځ مکې‬
‫څخه ل ګو ی د اسمان په لور پورته شي‪[ .‬کتاب الفتان‪ ،‬نعیم بن‬
‫حماد]‬

‫د مهدي په زمانه کې به مسلمانان او کافران یو پر بل درې ډ وله‬

‫اورونهـ اوروي‪:‬‬

‫هغه اورونه چې ‪ tar‬استعمالوي یو ډ ول جراثیمي وسلې هم شتون‬

‫لري چې د په څیر منرالونهـ کاروي‪ .‬هغه اور چې سلفر کاروي‬
‫اوسنۍ وژونکي وسلې سلفر او تیزاب کاروي‪ .‬معموال د خطرناک‬
‫ګ از په څیر اغیزې چې د بدن د پوستکي او ویښتو د ضایع کیدو‬
‫ګ‬
‫المل کیږي‪ .‬د قربانیانو‪،‬ـ او همدارن ه وژونکي ناروغۍ‪.‬‬
 ‫‪64‬‬

‫هغه اور چې تېل به پکې وي‪ ،‬بېرل بم اکثره د جراثيمو او وژونکوـ‬

‫وسلو په منځ کې يادېږي‪ ،‬چې وروسته د اور په لمبو کې د قربانيانو‬
‫جسدونه سوځ ول کېږي او د نورو ودانيو چتونه به پر ځ مکه ولوېږي‬
‫او هيڅ نه وي‪ .‬د اسمان او متضرر ترمنځ د چت په ت ګو ه د اوسېدو‬
‫ګ‬
‫خنډ دی‪ ،‬که په دې روایت کې د ج ړ ې وسلې د نن ورځ ې وژونکې‬
‫او جراثیمي وسلو سره ذکر شي‪ ،‬نو دا په ډ ګا ه کیږي چې په متنونو‬
‫کې بیان شوي اور معاصر وسلو ته اشاره کوي‪.‬‬

‫د مهدي د ظهور په وخت کې له اسمان څخه یو غږ راځ ي چې د‬

‫ټ ولو ژبو خلک د دوی په ژبه اوري او د ځ مکې خلک د دوی په ژبه‬
‫اوري او د مهدي نوم او نوم اخلي‪ .‬ابیاء المهدي به اوریدل کیږي‪،‬‬
‫دا به د انسان او پیرو څخه نه وي‪ .‬په دې روایت کې راغلي چې د‬
‫ټ ولې ځ مکې خلک به د امام مهدي د ظهور خبر په داسې ډ ول‬
‫واوري چې دا اعالن به د هرې سیمې خلک په خپلو ژبو اوري‪ .‬او‬
‫په دې ت ګو ه به د ټ ولې نړ ۍ مسلمانان معلومات تر السه ړک ي‪ ،‬آیا‬
‫په دې روایت کې د ا ټن رنېټ د کارولو او د هرې سیمې لپاره په‬
‫خپله ژبه کې د خبرونو او خبرونو د نشرولو لپاره د ا ټن رنېټ د‬
‫کارولو اشاره نشته؟ همدا خبره ده‪ ،‬کله چې هغه دا بانس په چا‬
‫باندې چلوي‪ ،‬هغه به له هغې څخه مړ شي‪.‬‬
 ‫‪65‬‬

‫زه وایمـ چې قصبات د بانس په معنی دی چې د پایپ په څیر شی‬

‫دی چې په عصري وسلو کې کارول کیږي لکه ټ وپک‪ ،‬تومانچې‪،‬‬
‫توپ او ټ انک چې اصلي برخه ده‪.‬‬

‫د جعلي مهدي څخه د مخنیوي لپاره‪ ،‬د امام مهدي د پیژندلو‬

‫صحیح نښې‪:‬‬

‫ظهیر حبیب لیکلي دي‪ :‬خلک په هر عجیب او عجیب شی کې‬

‫په آسانۍ سره دوکه کیږي‪ ،‬ډ یر ځ له داسې شوي چې خلک د‬
‫مهدویت په نامه په خپلو ناحقه دعوو سره خلک ګ مراه کوي‪ ،‬په‬
‫ناحقه ځ مکه کې فساد خپروي او وینه تویوي‪ ،‬په دې برخه کې‬
‫ګ‬
‫څن ه؟ ایا دا ممکنه ده چې داسې خلکو ته هدایت ورکړ ل شي یا‬
‫ګ‬
‫په دوی کې د مهدویت ځ ان ړ تیاوېـ ومومي؟ له همدې امله د‬
‫پوهانو لپاره اړ ینه ده چې د ړ ندو فتنو څخه خبر او د هغه له‬
‫حقیقت څخه ځ ان خبر کړ ي او خلک له داسې ادعاو څخه‬
‫وژغوري‪ ،‬ځ که چې د ناحقه مهدي پیروي خورا خطرناکهـ خبره ده‬
‫او په دې باندې پوهیدل اړ ین دي‪ .‬د امام مهدي علیه السالم د‬
‫پیژندنې نښې او د هغه د پوهې ترالسه کول‪.‬‬
 ‫‪66‬‬

‫زه وايمـ چې له امام مهدي سره په بيعت کې د وينې يوه څاڅکي‬

‫هم نه توييږي‪ ،‬د حضرت ابوهريره رضي الله عنه په بل روايت کې‬
‫راغلي چې له امام مهدي (ع) سره د بيعت بيعت به د خلکو په‬
‫منځ کې وي‪ .‬ستنه او څوکه چې په هغه کې ویده وي له خوبه به‬
‫نه ویښیږي او نه به د امام مهدي په بیعت کې یو څاڅکی وینه‬
‫توییږي ځ که چې د امام مهدي علیه السالم انصار به هغه څوک‬
‫وي چې پیغام رسوي د دوی تر شا به کوم سیاسي اهداف او‬
‫شخصي ګ ټ ې نه وي‪ ،‬بلکې د اسالمي ارشاداتو‪ ،‬د سپېڅلي حرم د‬
‫احترام او په دې اړ ه د شرعي احکامو په پلي کولو کې به تر نورو‬
‫خلکو زیات د دین پیروي کوي‪.‬‬

‫له دې روایت څخه دا هم معلومیږي چې د امام مهدي عج به‬

‫انصارو منظم او منظم خلک وي‪ .‬په همدې ډ ول له دې روايت څخه‬
‫ګ‬
‫هم دا ثابتهـ شوه چې دوى به په بيت الله شريف کې ج ړ ه‪،‬‬
‫ګ‬
‫وژنې‪،‬جنګ او ج ړ ه نه کوي‪،‬بلکې د بيت الله حرمت تر پښو‬
‫ګ‬
‫الندې کولو او يا به بيت الله ته د ج ړ ې ډ ګ ر ګ رځ ېدلو ته ډ ېر لېوالهـ‬
‫دى‪ ،‬نو په همدې دليل په يو‪ .‬په صحیح مسلم کې روایت دی چې‬
‫یو قوم به په دې کور (بیت الله) کې پناه اخلي‪ ،‬چې نه به لوی‬
‫شمیر ولري‪ ،‬نه به مخکینۍ تیاری ولري او نه به خپل دفاعي‬
‫وسایل ولري‪.‬‬
 ‫‪67‬‬

‫دوی به د ظهور مهدي علیه السالم د حرکت له پیله دا عزم لري‪،‬‬

‫نو په زړ ونو کې به د بیت الله شریف د عزت له امله د امام مهدي‬
‫علیه السالم بیعت په ډ ېره سوله ایزه ت ګو ه ترسره کوي او د فتنې‬
‫کومه پېښه به نه وي‪ .‬قتل‪ ،‬وینهـ تویونهـ او داسې نور لکه په یوه‬
‫اثر کې‪:‬‬

‫په دې وعده کې به د وینې یو څاڅکی هم نه توییږي‪ .‬په داسې‬

‫حال کې چې په بیت الله شریف کې د بیت الله څښتن به په‬
‫خپل قدرت سره د هغو کسانو د ځ پلو لپاره په ځ مکه کې ډ وب‬
‫ګ‬
‫کړ ي چې د دغو مهاجرینو په وړ اندې جن یږي‪ .‬له دې څخه‬
‫معلومه شوه چې د امام مهدي علیه السالم د بیعت په اړ ه به نه‬
‫یوازې په ځ مکه بلکې په ټ لویزیون هم د چینلونو او سپوږمکیو له‬
‫الرې یو لړ اوازونهـ خپریږي او له خسف پرته به یو لوی لښکر د‬
‫هغه د برید لپاره چمتو وي‪ .‬د امام مهدي امین په راتګ سره به یو‬
‫لوی لښکر په ډ یر ښه او غوره حالت کې د الله تعالی په‬
‫سپیڅلي کور کې د خالفت د تاسیس لپاره چمتو شي او نه به‬
‫مخکیني خلک او نه به وروسته راغلي کسان خپل مقام ته‬
‫ورسیږي‪ .‬دا به ممکنه وي چې دا عالي رتبه ترالسه کړ ي‪.‬‬

‫ایا امام مهدي به د عربستان له لویدیځ سره تړ او ولري؟‬

 ‫‪68‬‬

‫شيخ عبدالله غماري ليکلي دي‪ :‬عالمه قرطبي په تذکره کې دغه‬

‫راز ابن العربي او نورو ډ ېرو پوهانو له لويديځ څخه د امام مهدي د‬
‫وتلو او په مکه مکرمه کې د بيعت کولو يادونه ړک ې ده‪ ،‬خو په دې‬
‫کې يې هيڅ يادونه نه ده شوې‪ .‬د احادیثو په کتابونوـ کې خو داسې‬
‫نښې شته چې د لویدیځ له خلکو څخه به څلور (‪ )۴‬زره کسان‬
‫بیعت وکړ ي او له امام مهدي سره به بیعت وکړ ي‪.‬‬

‫وايم‪ :‬حافظ سيوطي د يوې پوښتنې په ځ واب کې ليکلي دي‪:‬‬

‫مسئله‪ :‬آيا له لويديځ څخه د امام مهدي (عج) د ورتګ په اړ ه کوم‬
‫ثبوت شته؟ آيا په دې زمانه کې په لويديځ کې د امام مهدي ظهور‬
‫صحيح دى او که نه ؟آيا د امام مهدي ظهور د حضرت عيسى (ع)‬
‫له نزول څخه مخکې وي؟ بیا د عیسی (ع) د نزول او د یاجوج‬
‫ماجوج د خروج په اړ ه نورې ډ یرې پوښتنې وشوې‪.‬‬

‫په لنډ ه ت ګو ه يې د دې ټ ولو پوښتنو په ځ واب كې وويل چې د امام‬

‫مهدي په اړ ه احاديث مختلف دي‪ ،‬په همدې اړ ه علماء هم‬
‫اختالف لري‪ ،‬په ځ ينو رواياتو كې يې ويلي دي‪ :‬له عيسى ابن‬
‫مريم پرته بل مهدي نشته‪ ،‬خو دا خبره په ډ ېرو احاديثو كې راغلې‬
‫ده‪ .‬دا چې امام مهدي او حضرت عیسی (ع) به دوه مختلف کسان‬
‫وي او امام مهدي به له اهل بیتو څخه وي‪ ،‬نو په ځ ینو روایتونوـ کې‬
‫راغلي چې هغه به د سیده فاطمې له اوالدې څخه وي او په ځ ینو‬
 ‫‪69‬‬

‫نورو کې‪ .‬ویل کیږي چې هغه به د بنو عباس سره تړ او ولري‪ ،‬دا د‬
‫هجري په دوهمه هجري کې د بنو عباس دریم خليفه ته منسوب‬
‫شوی دی‪ ،‬خو زما لپاره تر ټ ولو احتمال دا دی چې امام مهدي به‬
‫له هغه پرته بل څوک وي‪ .‬له بني فاطمې څخه په وروستي زمانه‬
‫کې د رکن او فرد تر منځ د بیعت او بیت المقدس ته په داخلیدو‬
‫سره د ټ ولې نړ ۍ د عدل او انصاف څخه د ډ کولو یادونهـ شوې ده‪.‬‬
‫له امام مهدي سره به بیعت وکړ ي‪ ،‬خو تر اوسه داسې کومه‬
‫پېښه نه ده شوې‪.‬‬

‫له همدې امله دا ووایوـ چې امام مهدي اوس هم په لویدیځ کې‬

‫شتون لري‪ ،‬دا نظر باطل او غلط دی‪ .‬په ځ ینو احادیثو کې راغلي‬
‫دي چې که حضرت عیسی علیه السالم به په خپل ژوند کې له‬
‫اسمانه راووځ ي نو امام مهدي علیه السالم به یې حکومت ته‬
‫راجع کړ ي او د ځ واب په پای کې لیکل شوي چې د کتاب څو‬
‫جلدونه دلته د لنډ یز په خاطر ځ واب په مفصلو دالیلو لیکلو ته اړ تیا‬
‫ده‪ ،‬دومره یې لیکلي‪.‬‬

‫زه وايم‪ :‬د امام مهدي عليه السالم د مغرب له اقصی څخه وتل‬
‫عالمه قرطبي په خپل کتاب التذکرة بهاء العلمية و امور اآلخرة‬
‫کښې له کوم دليل پرته ليکلي دي‪.‬‬
 ‫‪70‬‬

‫دا نظر په پام کې ونیسئ‪ :‬عالمه سیوطي لیکلي دي چې د امام‬

‫مهدي په اړ ه مختلف احادیث شته‪ ،‬همدا ډ ول د علماوو نظر هم په‬
‫دې اړ ه مختلف دی‪ ،‬له ځ ینو روایتونوـ څخه معلومیږي چې حضرت‬
‫ګ‬
‫عیسی علیه السالم امام مهدي دی‪ .‬همدارن هـ عالمهـ سیوطي‬
‫لیکلي دي چې صحیح خبره دا ده چې د مهدي د ظهور په اړ ه په‬
‫مبارکو احادیثو کې هیڅ اختالف نشته‪ ،‬بلکې یوازې په ضعیف‬
‫حدیث کې دی چې علماوو یې موضوع مطرح کړ ې ده او په مقابل‬
‫کې یې د امام مهدي ع‪ .‬په ډ ېرو صحیحو‪ ،‬حسن او نورو ضعیفو‬
‫ګ‬
‫احادیثو کې د رارسېدو یادونهـ شوې ده‪ ،‬له دې وروسته دا څن ه‬
‫سمه کېدای شي چې ووایوـ د امام مهدي په اړ ه بېالبېل حدیثونه‬
‫شته؟‬

‫تر کومه ځ ایه چې د علماوو د اختالف خبره ده‪ ،‬د خلکو نظر دا دی‬
‫چې په اخرت کې د امام مهدي ظهور یقیني دی‪ ،‬خو یوه وړ ه ډ له‬
‫یې ردوي‪ ،‬چې په دوی کې مشهور شخصیت عالمه ابن خلدون‬
‫دی او ډ ېر نور یې‪ .‬علماوو يې رد ړک ي دي‪.‬‬

‫احمد ابن صدیق غماري د عالمه ابن خلدون په رد کې یو دایمي‬

‫کتاب د «ابراز الواحد المکنون من کالم ابن خلدون» تر نامه‬
‫الندې لیکلی دی‪ ،‬د دوی د استدالل په پایله کې یوازې په همدې‬
‫نظر کې د دوی پیروي کوي‪ ،‬البته دا دی‪ .‬د ورځ ې په څیر روښانهـ‬
 ‫‪71‬‬

‫ده چې د داسې خلکو نظر د صحیح احادیثو او ثابتو روایاتو په رڼا‬

‫کې اعتبار نه لري‪ ،‬ځ که چې د الله تعالیـ د هغه څه دلیل چې د‬
‫الله سبحانه وتعالی لخوا ورکړ ل شوی دی اعتبار نلري‪ ،‬که دا د‬
‫طرف څخه وي‪ ،‬نو د عقلي نقطې څخه څه شی دی؟ لید ناباوره‬
‫ګ‬
‫کیږي‪ .‬علماء کرامو دغه روايتونهـ متواتر بللي دي‪ ،‬لکه څن ه چې‬
‫ابو يعلي بدوي په نجم المتنصر کې روايت کړ ي دي‪.‬‬

‫توجيري ليکلي دي چې د امام مهدي په اړ ه د احاديثو له جملې‬

‫څخه ځ ينې يې صحيح دي‪ ،‬ځ ينې يې ښه دي او ځ ينې يې‬
‫ضعيف دي‪ ،‬خو موږ ضعيف رواياتـ د صحيح او ښو رواياتوـ د‬
‫شاهدانو په ت ګو ه نه دي ياد کړ ي‪ .‬هغه کسان چې په اوسني عصر‬
‫کې د مهدي له ظهور څخه انکار کوي‪ ،‬نو صحیح روایت د مهدي د‬
‫ظهور د ثبوت او د هغوی د نظریاتو د رد لپاره قطعي دلیل دی او‬
‫الله ښه پوهیږي‪.‬‬

‫شک‪ :‬امام مهدي به په اخري زمانه کې راشي‪ ،‬آیا دا خبره صحیح‬

‫ده چې امام مهدي وجود لري؟‬

‫په عامو غونډ و کې په دې اړ ه بحثونه کیږي چې ایا امام مهدي به‬

‫په دې دور کې راشي؟ هرکله چې دا پوښتنه له علماوو څخه‬
 ‫‪72‬‬

‫وشي‪ ،‬ځ واب يې همغه وي چې هغه به په اخرت کې راځ ي‪ ،‬شته‬

‫او اخري زمانه ال نه ده راغلې‪ ،‬نو په دې اړ ه د زياتې اندېښنې‬
‫اړ تيا نشته‪.‬‬

‫ځ که چې د دوی له ځ واب څخه دا څ ګر نده شوه چې د امام مهدي‬

‫د ظهور خبرې یوازې یوه نظریه او عقیده ده چې د هغې لپاره هیڅ‬
‫هڅې ته اړ تیا نشته‪ .‬له همدې امله هر هغه څوک چې د امام‬
‫مهدي ظهور په کې وي‪ ،‬سمدستي بې له فکره‪ ،‬بې له تحقیق او‬
‫فکر څخه انکار کوي او ځ واب ورکوي چې د مهدي د ظهور وخت‬
‫نه دی‪ ،‬بلکې ډ ېر وخت پاتې دی‪ .‬پریښودل ځ که چې امام مهدي‬
‫به په اخري وخت کې راشي‪ ،‬د دې ځ واب په اړ ه له حیرانتیا پرته‬
‫بل څه ویل کیدی شي؟‬

‫زه وايم‪ :‬د دې ځ واب په اړ ه پوښتنه دا ده چې آيا موږ په اخرت‬

‫کې نه يو‪ ،‬بلکې په لومړ ي ځ ل کې يو‪ ،‬کله چې الله تعالی فرمايي‪:‬‬
‫بعثت عن والسعيه‪ ،‬ژباړ ه‪ :‬زه او قيامت يو ځ ای رالېږل شوی دی)‬
‫له څوارلسو څخه زيات‪ .‬د رسول الله (صلی الله علیه وسلم) له‬
‫هجرت څخه سل (‪ )۱۴۰۰‬کاله تېر شوي دي‪ ،‬نو موږ په اخري‬
‫زمانه کې یو او په اخري زمانه کې اوسېدل یوه نسبي ستونزه ده‪،‬‬
‫دا سمه نه ده چې په بشپړ ه ت ګو ه یې رد کړ و‪ ،‬ځ که دا نه پای لري‬
‫او نه هم د بدلیدونکي حقیقت څخه د تیښتې لپاره یوازې د یوې‬
 ‫‪73‬‬

‫لویې ګ مراهۍ او حتی لویې غلطۍ څخه مخنیوی کوي‪ ،‬دوی فکر‬
‫کوي چې وخت ډ یر لرې دی‪ ،‬ځ که چې امام مهدي باید په‬
‫وروستي وخت کې راشي‪ .‬د دې په اړ ه فکر کول سم ندي‪ ،‬او دا د‬
‫ټا کل له غلطۍ څخه ډ یر خطرناک دی‪.‬‬

‫ظاهرا ً سمه خبره دا ده چې د مهدي د ظهور په اړ ه په مبارکو‬

‫احادیثو کې د زمانې د نښو نښانوـ ښوونېـ او روزنې ته پام وکړ و‪،‬‬
‫تر څو د ظهور د ټ اکلو په اړ ه د شرعي اصولو په رڼا کې پوه شو‪.‬‬
‫سم وخت‪ ،‬د ټ اکل شوي وخت نښه کول او ټ اکل شوي کس‪ .‬او که‬
‫موږ د احادیثو له درس او تدریس څخه پرهیز وکړ و او له دې مسئلې‬
‫څخه ځ ان وساتو‪ ،‬نو په ټ اکلي وخت کې چې د مهدي د ظهور په‬
‫لور د دعوت تنظیم او له دې پیښې وروسته به موږ په دې حالت‬
‫کې یو‪ .‬د مهدي د ظهور وروستۍ زمانه‪،‬ـ دوی به د فرضیو په جوړ ولو‬
‫سره د هغې انکار ته دوام ورکړ ي‪.‬‬

‫په مبارکو احادیثو کې د مهدي د ظهور او د هغه د نورو صفاتو په اړ ه‬

‫د زمانې د نښو څیړ لو دا څ ګر نده کړ ه چې امام مهدي زموږ په‬
‫زمانه کې شتون لري او په دې کې شک نشته چې موږ په اخري‬
‫زمانه کې ژوند کوو‪ .‬خدای خبر‬
 ‫‪74‬‬

‫بیعت مهدي‪ :‬واجب‬

‫ځ ينې پوهان په دې نظر دي چې د امام مهدي عليه السالم د‬

‫بيعت واقعهـ يوازې د الله تعالی په اراده والړ ه ده او زمونږ د‬
‫زحمت او زيار په نتيجه کښې به هيڅ کافي نتيجې ته ونه‬
‫رسيږو ‪ .‬د وخت ضایع کول‪ ،‬له دې پرته بل څه نه دي‪ ،‬ځ که دا‬
‫کوم شرعي حکم نه دی‪ ،‬چې الله جل جالله د نورو حکمونو په‬
‫څېر پر موږ فرض کړ ی وي او موږ یې په خپل ټ اکلي وخت کې د‬
‫هغې د پوره کولو مسوولیت پر غاړ ه اخیستی دی‪.‬‬

‫له خپلو علماء کرامو او وروڼو څخه مو د دعا غوښتنه ده چې دا‬

‫موضوع په ړز ه او ذهن کې ولولي او د عقل او بصیرت له نظره دا‬
‫موضوع بیا په ډ ېر دقت سره ولولي او د نښو په درک کولو سره‬
‫یې په دقت سره مطالعه ړک ي‪ .‬یا له بلې خوا به د داسې امام‬
‫مهدي د ظهور په انتظار کې وي چې د مرغۍ په وزر به راښکته‬
‫شي او بیعت به ورسره وکړ ي؟ ایا دا ډ ول عقیده سمه ده؟‬

‫نن سبا ټ ولو خلکو ته معلومه ده چې د مهدي په ظهور کې د‬

‫احتیاط کولو اړ تیا ده‪ ،‬نو له مهدي سره د بیعت کولو لپاره له نږدې‬
‫کیدو څخه منع کیږي او دا د سفیان ثوري استدالل دی‪ .‬وفرمايل‪:‬‬
 ‫‪75‬‬

‫که امام مهدي هم ستا له دروازې تېر شي‪ ،‬له هغه سره مه ورځ ئ‪،‬‬
‫تر څو د خلکو يوه لويه ډ له ورسره نه وي‪.‬‬

‫اوس پوښتنه دا ده چې که ټ ول خلک له احتياط څخه کار واخلي‬

‫او د مهدي (ع) د بيعت د وخت په انتظار پيل وکړ ي‪ ،‬کله چې د‬
‫خلکو يوه لويه غونډ ه نه وي‪ ،‬نو بيا به څوک وي چې په بيعت کې‬
‫ګ ډ ون وکړ ي؟ امام مهدي ته به څه وکړ ي‪ ،‬ځ که چې هر څوک به‬
‫احتیاط کوي او هرڅوک به په دې موقع کې له ګ ډ ون څخه ډ ډ ه‬
‫کوي‪ ،‬نو څوک به په بیعت کې برخه واخلي؟ او څوک به د امام‬
‫مهدي په دفاع کې د ودرېدو مسئولیت په غاړ ه واخلي؟ له دې‬
‫اړ خه په احتياط سره د اهل حق کومه ډ له به له امام مهدي عليه‬
‫السالم سره د مرستې په ت ګو ه کار وکړ ي؟ آیا په اوسني عصر کې‬
‫به څوک دده خوږ غږ اوري؟‬

‫که څه هم د امام سفیان ثوري دغه وینا د محمد بن عبدالله په اړ ه‬

‫وه‪ ،‬چې لقب یې النفس الزکیه و‪ ،‬چې د عباسي حکومت پر ضد‬
‫یې پاڅون وکړ ‪ ،‬ځ که چې د امام مهدي په اړ ه په مبارکو احادیثو‬
‫کې بیان شوې نښې په هغه زمانه کې نه دي رامنځ ته شوې‪ .‬ځ که‬
‫امام سفیان ثوري دغه جمله فرمایلې ده‪.‬‬
 ‫‪76‬‬

‫تر هغه ځ ايه چې د امام مهدي عليه السالم د بيعت د حکم خبره‬
‫ده نو د هغه حکم واجب دی‪ ،‬يعني که يو څو کسان يې پوره کړ ي‪،‬‬
‫نو نور امت به يې مسؤل وي‪ ،‬ځ که له مبارکو احاديثو څخه‬
‫معلوميږي چې د حضرت امام مهدي عليه السالم ظهور او ظهور‬
‫څه دی‪ .‬امام مهدي عج فرض دی‪ ،‬دا به په داسې زمانه کې واقع‬
‫شي‪ ،‬چې د سیاسي پاڅونونو له امله به منظم منظم حکومت په‬
‫کار نه وي او د بیعت فضا به ارامه او سوله ییزه وي‪ ،‬ځ که په هغه‬
‫زمانه کې به د شریعت خالفت نه وي‪ .‬نه به د امت ساتونکی وي‬
‫او نه د امت اجماع امام‪ ،‬په دې خاطر به ناحقه وینه تویول دوام‬
‫ولري‪ .‬دا کار به د امت له هغو ازمایښتونو څخه چې د حکومتونو‬
‫د متقابلو اختالفاتوـ او قتلونو په نتیجه کې منځ ته راځ ي‪ ،‬د‬
‫راویستلو او د ظالمو او ظالمو واکمنانو له تسلط څخه د امت د‬
‫ژغورلو لپاره مهم مسوولیت وي‪.‬‬

‫ځ که چې په دې زمانهـ کې به سود ګا ري او سود ګا ري ړم ه شي او‬

‫الرې به بندې شي‪ ،‬چې له امله به یې د اقتصاد څرخ په بش ړپ ه‬
‫ت ګو ه بند شي‪ ،‬په دې شرایطو کې د ښې او متحدې رهبرۍ ترالسه‬
‫کول نه یوازې مهم عنصر دی‪ ،‬بلکې دا به هم مهم وي‪ .‬اړ ينه ده‪ ،‬تر‬
‫س ه شي او د ژوند نظام د‬ ‫څو په نړ ۍ کې د وينو تويولو تود بازار ړ‬
‫ژوند اصلي حالت ته په ر ګا رځ ېدو سره په ډ اډ منه ت ګو ه تامين شي‬
‫او خلک د دوی تر مشرۍ الندې ارام ژوند وکړ ي‪.‬‬
 ‫‪77‬‬

‫زه وایم‪ :‬د اوسني عصر په شرایطو کې‪ ،‬د عالمه الخطابي قول چې‬
‫له علي بن قدیم څخه په کتاب االزله کې نقل شوی دی‪ ،‬له امام‬
‫سفیان ثوري څخه غوره دی‪ ،‬چې ویلي یې دي‪ :‬تر هغه وخته‬
‫پورې د امام مهدي مالتړ مه کوئ‪ .‬ښه‪ .‬مه اللهانده کېږه‪ .‬په بل‬
‫عبارت له امام مهدي سره بیعت مه کوئ تر څو چې د مهدي له‬
‫ظهور څخه مخکې د وخت‪ ،‬میکانیزم او شخصیت نښې چې په‬
‫مبارکو احادیثو کې بیان شوي دي څ ړی لي نه وي‪.‬‬

‫همدا المل دی چې که موږ په هغه ځ ای کې چې د حقیقت او یو‬

‫څه د موندلو په تمه یې ګو ورو نو هغه شی او څیز مو معلومیږي‪،‬‬
‫لکه په مبارکو احادیثو کې د بیان شویو مسایلو په اړ ه که په غور‬
‫سره غور وکړ و‪ ،‬نو له لوستلو وروسته به یې ګو ورو‪ .‬موږ به د هغې د‬
‫پلي کولو هڅه وکړ و او له هغه وروسته به د امام مهدي د ټل ون لپاره‬
‫هغو ځ ایونو ته سفر وکړ و چې په اړ ه یې رسول الله صلی الله علیه‬
‫وسلم په مبارکو احادیثو کې فرمایلي دي‪ .‬امام مهدي علیه السالم‬
‫به هغه شخص ته ورسېږې او الله تعالیـ به مو د امام مهدي علیه‬
‫السالم له خاصو مرسته کوونکو او انصاروـ څخه جوړ ړک ي‪.‬‬

‫په امت مسلمه کې د مهدي د ظهور په څېر د سترې پېښې په‬

‫اړ ه‪ ،‬هغه ترتیب چې رسول الله صلی الله علیه وسلم موږ ته‬
 ‫‪78‬‬

‫بشارت راکړ ی او د هغه اړ وند شخصي نښې‪ ،‬مهالوېش‪ ،‬نور‬

‫صفات‪ ،‬ځ ایونه‪ .‬وتل‪ ،‬د هغه د انصاروـ او مرسته کوونکو صفتونه‪،‬ـ د‬
‫هغه د پيروانو او دا حق‪ ،‬د هغه ډ لې نښې چې تل به په سمه الر‬
‫وي‪ .‬په مبارکو احادیثو کښې د دغو ټ ولو مسایلو بیانول په دې‬
‫تاکید سره د امام مهدی علیه السالم قدر او عظمت ته اشاره‬
‫کوی‪.‬‬

‫د امام مهدي د پیژندنې او د بیعت د السته راوړ لو لپاره د احادیثو د‬

‫بهرني تطبیق اړ تیا‬

‫د امام مهدي عليه السالم د ظهور د وخت او د هغه د پيدايښت‪،‬‬

‫ماشومتوب‪ ،‬ځ وانۍ‪ ،‬کلي‪ ،‬د هجرت او وتلو د ځ ايونو او د احاديثو‪،‬‬
‫اثارو او اخبارونوـ څخه د بيالبيلو مسايلو يوه ليکنه راغونډ ه او‬
‫تالیف کړ ه او په کوم ځ اي کې چې کومه مهمه موضوع يا اخطار‬
‫موجود وو‪ .‬په دې رڼا کې څ ګر نده شوه چې د امام مهدي عج‬
‫زمونږ په سرونو باندې تیریږي‪.‬‬

‫په احادیثو او روایتونوـ کې له غور کولو وروسته یې په اوسني وخت‬

‫کې د عملي کولو هڅه وکړ ه او په دې برخه کې یې د قرآن کریم په‬
‫رڼا کې د رسول الله صلی الله علیه وسلم د صحابه کرامو او‬
 ‫‪79‬‬

‫صحابه کرامو اقتداء وکړ ه‪ .‬او نورې مسلې چې دا غوښتنلیک په‬

‫ګ وته کوي‪.‬‬

‫د ابن صیاد په کیسه کې راغلي چې رسول الله صلی الله علیه‬

‫وسلم د وروستي وخت د پېښو‪ ،‬راتلونکو شخصیتونو‪ ،‬پېښو او‬
‫راتلونکو حاالتو په اړ ه د وړ اندوینوـ د تطبیق پالن ته الره پرانستله‪.‬‬
‫ګ‬
‫تشریح یې کړ ه‪ ،‬څن ه کوالی شو چې په حدیث کې راغلي نبوت‬
‫په اوسني زمانه کې تطبیق کړ و؟‬

‫د دجال په اړ ه د رسول الله صلی الله علیه وسلم د هغو نښو په‬
‫رڼا کې چې د رسول الله صلی الله علیه وسلم صحابه کرامو په‬
‫ابن صیاد کې هم ورتهـ فاسق شیان ولید او عملي یې ړک ل او وېره‬
‫یې څ ګر نده کړ ه چې دا دجال دی‪ .‬او دا هر څه د رسول الله صلی‬
‫الله علیه وسلم په مخ کې وشول‪ ،‬خو هغه یې منع نه کړ ل‪ ،‬بلکې‬
‫د داسې شخصیت حقیقت ته یې د رسیدو لپاره هڅول او د مبارک‬
‫ګ‬
‫دین په تطبیق کې یې د هغه مالتړ وکړ ‪ .‬د ابن صیاد د ټپ و ان یزو تر‬
‫شا والړ او د معاملې ریښې ته د رسیدو لپاره یې د ابن صیاد د ټپ و‬
‫ګ‬
‫ان یزو په ټل ه کې شو‪ ،‬خو کله چې حضرت عمر (رض) د ابن صیاد‬
‫د وژلو اقدام وکړ ‪ ،‬نو رسول الله (ص) هغه ودراوه او ویې فرمایل‪: .‬‬
‫عيسى عليه السالم يې‬ ‫كه په رښتيا هم دجال وي نو يوازې سيدنا ٰ‬
‫وژلى شي ‪.‬‬
 ‫‪80‬‬

‫س ی دجال دی‪.‬‬ ‫ځ که دوی په ډ ډا ه زړ ه نه پوهېدل چې دا ړ‬

‫ګ‬
‫همدارن ه رسول الله صلی الله علیه وسلم د اسبابو په موجودیت‬
‫کې له تقدیر سره د اختالف د وخت حکم هم بیان کړ ی‪ ،‬نو کله‬
‫چې د تقدیر او تقدیر په حکم کې د لیکل شویو احکامو تر منځ‬
‫تطبیق ممکن نه وي؛ تقنیني حکم تعقیبیږي‪.‬‬

‫د ابن صیاد د پېښې په اړ ه د الفتان د کتاب د احادیثو د تطبیق‬

‫لپاره څو ګ ټ ې او احکام شته‪:‬‬

‫د رسول الله صلی الله علیه وسلم د صحابه کرامو دغه‬

‫غوښتنلیک د هغو کسانو پر ضد دی چې د حدیث الفتن او اشرار‬
‫الصحیح له تطبیق څخه یې منع کړ ي او یا یې د تطبیق پروسه‬
‫یوازې په علماوو پورې محدودوي او د هغه د تطبیق مخه نیسي‪.‬‬
‫زده کوونکی د دې کولو څخه ډ ډ ه کوي‪ .‬په داسې حال کې چې‬
‫صحابه کرام د رسول الله صلی الله علیه وسلم په څېر د یوه ستر‬
‫استاد ش ګا رد وو‪ ،‬خو د رسول الله صلی الله علیه وسلم احادیث‬
‫یې پلي کول‪ .‬د هغو کسانو لپاره چې داسې احادیث پلي کوي چې‬
‫د راتلونکو حاالتو په اړ ه یې وړ اندوینېـ وي‪ ،‬نو د هغو په تطبیق کې‬
‫دې له مبالغېـ څخه ډ ډ ه وکړ ي‪ ،‬د هغو په عملي کولو کې دې‬
 ‫‪81‬‬

‫مداخله نه کوي‪ ،‬هغه کارونهـ مه کوي چې په هغه کې نه وي‪ ،‬په‬

‫هغه کې یې مه اچوئ‪ .‬پرته له دې چې شریعت یې اجازه ورکړ ي‪.‬‬

‫د دې اصولو په اړ ه دا مسله راپورته کولی شو چې دا عمل د رسول‬

‫الله صلی الله علیه وسلم صحابه کرامو هغه مهال کړ ی و چې پر‬
‫رسول الله صلی الله علیه وسلم وحی وه او ژوندی دی‪ .‬ځ که چې‬
‫پخپله شریعت موجود وو خو له هغه (صلی الله علیه وسلم)‬
‫وروسته اوس دا عمل ستونزمن دی‪.‬‬

‫نو ځ واب دا دی چې د رسول الله (صلی الله علیه وسلم) له وفاتهـ‬

‫وروسته ډ یرې داسې پیښې شوې چې د رسول الله (ص) صحابه‬
‫کرامو د عمل طریقه تعقیب کړ ه لکه کله چې د حجاج بن یوسف‬
‫لښکر په عبدالله بن زبیر (رض) باندې برید وکړ ‪ .‬د ډ ېرو خلکو په‬
‫اند دا هغه لښکر دی چې په اړ ه يې رسول الله صلی الله عليه‬
‫وسلم وړ اندوينه کړ ې وه چې دا لښکر به په ځ مکه کې ډ وب شي‪،‬‬
‫خو ډ ېرو خلکو دا غوښتنه رد کړ ه او کله چې دا لښکر له مدينې‬
‫منورې څخه ووت او مکې مکرمې ته والړ ‪ ،‬نو پر مکرمه يې بريد‬
‫وکړ ‪ .‬دغه لښکر هيڅ تکليف ونهـ کړ او په خوندي ت ګو ه بېرته شام‬
‫ته راستون شو‪ ،‬پرته له دې چې په مځ که کې ډ وب شي‪ ،‬نو يوې‬
‫ګ‬
‫ډ لې د هغې د ل ولو د تېروتنې له امله نه پيسې واخيستې او نه يې‬
‫ګ‬
‫پر بلې باندې په سمه ت ګو ه د پلي کېدو تور ول اوه‪.‬‬
 ‫‪82‬‬

‫وروسته له دې چې رسول الله (صلی الله علیه وسلم) په خپل‬

‫ژوند کې د نبوتونوـ اړ وند احادیث ولوستل‪ ،‬په خپله او یا هم د‬
‫صحابه کرامو له الرې د هغو د تطبیق یا اوریدلو معنا دا وه چې‬
‫راتلونکی امت به په دغه روښانه‪،‬ـ معلوم او ټ اکلی طریقه د تطبیق‬
‫طریقه غوره کړ ي‪ .‬د هغوی وخت‪ :‬د الفتن‪ ،‬اشراط الساعة او د‬
‫غیبي نورو احادیثو په اړ ه وړ اندوینېـ عملي ړک ئ او عملي یې‬
‫کړ ئ‪ ،‬تر څو د رسول الله (صلی الله علیه وسلم) په اړ ه د ښو‬
‫شیانو وړ اندوینهـ وشي‪ .‬فکر وکړ ئ او د دوی راتلو ته انتظار وکړ ئ‬
‫ترڅو دا کاروان له السه ورنکړ ي‪ ،‬الړ شئ او د دې ستر لښکر له‬
‫مالتړ او مالتړ څخه مو پاتې نه شئ‪ ،‬ځ که که موږ دا ډ له ونهـ پیژنو‪،‬‬
‫نو بیا به مو وس نه وي‪ .‬چې ورسره برخه واخلي‪.‬‬

‫یو له سترو نیکیو څخه د امام مهدي علیه السالم دی‪ ،‬تر څو هغه‬
‫د دې لښکر مشر شي او د هغه له الرې سره یو ځ ای شي او د‬
‫بیعت لپاره مخکښ شي او د هغو ازمایښتونو‪،‬ـ بدیو او آفتونو څخه‬
‫چې موږ ته خبر شوي دي‪ ،‬نو راځ ئ‪ .‬له هغو څخه ځ ان وساته او‬
‫له دې فتنو څخه ځ ان وژغورو‪،‬ـ تر څو په لویو ګ ناهونو کې له‬
‫غورځ ېدو څخه ځ ان وژغورو‪ ،‬په دوی کې تر ټ ولو لوی فتنې «دجال‬
‫مسیح» دی‪ ،‬الله دې موږ او تاسو ته له دې خطرناک فتنې څخه‬
‫نجات راکړ ي‪.‬‬
 ‫‪83‬‬

‫نو اړ ینه ده چې د رسول الله صلی الله علیه وسلم احادیثو ته‬
‫ګ‬
‫عملي ت الره غوره کړ و او په دې کار کې شاته پاتې نه شو‪ ،‬ځ که‬
‫چې په عملي کولو سره به مو د جماعت په حق پوه شي او له‬
‫دې خلکو سره به په اساني الس پورې شي‪ .‬او د هغوی په شان‬
‫ګ‬
‫عقيده اختيار کړ ه‪ ،‬د بېل ې په ت ګو ه امام رسول الله صلى الله‬
‫عليه وسلم د مهدي او عيسى عليه السالم په اړ ه نبوتونه کړ ي‬
‫دي‪ ،‬نو موږ بايد په هغوى پوه شو‪ ،‬ايمان پرې ولرو‪ ،‬پيروي يې وکړ و‬
‫او د جماعت د حق په ټل ه کې له هغوى سره يوو‪.‬‬

‫او که د الفتن په احادیثو کې بیان شوي شر او آفتونهـ او د دجال‪،‬‬

‫یاجوج او ماجوج او داسې شریر خلک چې موږ یې پیژنو‪ ،‬نو بیا به‬
‫د دې لښکرو څخه د ځ ان ساتلو طریقه زده ړک و‪ .‬شکونه په تیرو‬
‫پاڼو کې هم بیان شوي‪ ،‬دا هماغه شکونه دي چې زموږ په وخت‬
‫کې په ډ له ایز او انفرادي ډ ول موندل کیږي‪.‬‬

‫خو د اندېښنې وړ خبره دا ده چې کله کله د هغو کسانو د‬

‫استازيتوب کرېډ ېټ ورکول کېږي چې د نبوي احاديثو د عملي‬
‫کېدو په الره کې خنډ ونهـ اچوي او د دې کار د شنډ ولو لپاره فکري‬
‫ګ‬
‫مالتړ کوي او له عملي الرو چارو سره د ج ړ ې اعالن کوي‪ ،‬کله‬
‫کله د غرب تر اغېز الندې اسالمي مفکرين کېږي‪ .‬بدعت او هغه‬
 ‫‪84‬‬

‫علماء چې د دوی لپاره کار کوي‪ ،‬هغه د هغو کسانو ستاینه کوي‬
‫خ و کې اوبهـ اچوي او مسله خرابوي‪ ،‬چا چې د قیامت د‬ ‫چې په ټ‬
‫شرایطو او د قیامت د نښو هنر حق نه دی ورکړ ی‪ ،‬نو ځ که پرته له‬
‫دې علم او په پوره توجه سره د مطالعې او تدریس فتوا ورکوي‪،‬‬
‫دوی پخپله ګ مراه دي او نور هم ګ مراه کوي‪ ،‬دوی پخپله هم په دې‬
‫علم کې شکمن دي او د دې فن نور ش ګا ردان چې د رسول الله‬
‫صلی الله علیه وسلم په بشارت خوښ دي‪ .‬د الله (ج) له برکته )‬
‫باید عملي کار وکړ ي‪ ،‬دوی هم بې باوري ته دوام ورکړ ي‪ ،‬نو رسول‬
‫الله صلی الله علیه وسلم وفرمایل‪ :‬زه تاسو ته د امام مهدي (عج)‬
‫زیری درکوم‪ ،‬چې څوک به راشي‪ .‬د خلکو په منځ کې د اختالف‬
‫او زلزلې په وخت کې راځ ي‪.‬‬

‫زموږ د علماوو رويهـ دا ده چې د مهدي د ظهور په اړ ه د مبارکو‬

‫احاديثو له مخې له عملي الرو چارو او عمل کولو څخه خلک‬
‫ډ اروي او وايي چې له هغه وخته چې د امام مهدي عليه السالم‬
‫لښکر له ماتېـ سره مخ شوى نه دى‪ ،‬نو احتياط وکړ ئ‪ .‬مخکې له‬
‫دې موضوع ته الس مه ورکوئ‪.‬‬

‫خو د غور وړ خبره دا ده چې د امام مهدي علیه السالم بیعت به د‬

‫ګ‬
‫دې خلکو د نظریې له مخې څن ه ممکن وي؟!! زموږ په هیواد کې‬
 ‫‪85‬‬

‫خلک ویره لري چې په دې حدیثونو عمل وکړ ي یوازې هغه څه‬

‫چې اوریدلي یې دي او عمل کول یوازې ست ګر ې ټپ وي‪.‬‬

‫څېړ نو ښودلې ده چې په علمي میتودونو کې د غیر اسالمي‬

‫طریقو ګ ډ ول او د اسالمي علومو او فنونو په ټ ولو څ ړې نیزو او غیر‬
‫څېړ نیزو برخو کې د پوهانو تقلید تر حده زیات تعقیبول د فقهي‬
‫حالت پای دی‪ ،‬موږ یې په حدودو کې تعقیبوو‪ .‬موږ د هغوی‬
‫شرعي فتوا په هر ډ ګ ر کې د تطبیق وړ ګ ڼو‪ .‬په داسې حال کې‬
‫چې د اسالمي امت د دښمنانو اصلي موخه د حقایقو په تحریفولو‬
‫سره په تعلیمي ډ ګ ر کې د وضعیت د ګ ډ وډ ولو لړ ۍ ته دوام ورکول‬
‫دي‪ ،‬تر څو د دیني سربلندۍ خوب له شرمه ډ ک نه شي او د‬
‫روښانفکرانوـ د وړ اندوینېـ لپاره یو منظم بهیر رامنځ ته شي‪ .‬د‬
‫رسول الله صلی الله علیه وسلم د امت راتلونکی‪ ،‬د جاهلیت د‬
‫دجال دسیسې ودروئ‪ ،‬تر څو اسالمي امت د هغو ظالمو او ظالمو‬
‫واکمنانو تر چتر الندې پاتې شي‪ ،‬چې د دجال فتنې د ډ له ییزې‬
‫وژنې هستوي چلوي‪.‬‬

‫ځ که چې دجال له پخوا څخه زموږ په منځ کې موجود دی‪ ،‬لکه‬

‫ګ‬
‫څن ه چې په صحیح مسلم کې راغلي چې رسول الله صلی الله‬
‫علیه وسلم په خپل وخت کې د دجال د وجود یادونهـ کړ ې ده او د‬
‫دجال د آزادۍ په اړ ه رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمایلي‬
 ‫‪86‬‬

‫دي‪ .‬رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمایلي دي چې هر پیغمبر‬

‫ته امت د دجال له فتنې څخه وېرول شوی دی او نن ورځ خوراک‬
‫خوري او په یو روایت کې راغلي دي چې هغه خوراک خوري او‬
‫په بازار کې ګ رځ ي‪ .‬په داسې حال کې چې د رسول الله صلی الله‬
‫علیه وسلم په زمانه کې به په بازارونوـ کې د خوړ لو او ګ رځ ېدو‬
‫خبرې کېدلې‪ ،‬زموږ په زمانه کې به د ډ ېرو عامو فتنو مشر هغه‬
‫څوک وي چې د پردې تر شا ناست وي او ورکوي‪ .‬د کفر د مشرانو‬
‫او د هغوی د ټپ و سازمانونو لکه د نړ یوال ‪ illuminati‬اصلي رول‬
‫دی‪.‬‬

‫امام مهدي علیه السالم دولسم امام دی‬

‫د خليفه ګ انو او د قريشو د دولسو پاچاهانو په باره کې اختالف‬

‫شته‪ ،‬ځ ينې په دې اند دي چې له رسول الله (ص) نه وروسته به‬
‫دوام ولري او ځ ينې بيا په دې اند دي چې له امام مهدي نه‬
‫ګ‬
‫وروسته به وي‪ .‬که واک ته نه وای راغلی‪ ،‬لکه څن ه چې د روافض‬
‫اتنه اشعریه نظر دی‪ ،‬زه به په دې اړ ه خپل ځ واب د احادیثو او‬
‫آثارو په حواله وړ اندې کړ م‪:‬‬
 ‫‪87‬‬

‫له حضرت جابر بن سمرة رضي الله عنه څخه روایت دی چې زه‬
‫له خپل پالر سره رسول الله صلی الله علیه وسلم ته ورغلم او‬
‫ویې ویل‪ :‬دا امت به تر هغه وخته په خپل دین ټ ینګ پاتې شي تر‬
‫څو چې په دوی کې دولس (‪ )۱۲‬خلیفه راشي‪ ،‬بیا ورو ورو له یوه نه‬
‫مې وپوښتل؟ پالره هغه څه چې رسول الله صلی الله علیه وسلم‬
‫فرمایلي دي‪ .‬د صحیح مسلم په یوه روایت کې راغلي چې اسالم‬
‫به د دولسو (‪ )۱۲‬خليفه ګ انو تر راتلو پورې تل غالب وي او په بل‬
‫روايت کې راغلي چې دا دين به د دولسو (‪ )۱۲‬خلفاووـ تر راتلو‬
‫پورې تل غالب او پياوړ ی وي‪ .‬د بخاري په روایت کې دا کلمات‬
‫دي چې ته به دولس امیران وي‪ ،‬بیا یې یوه کلمه وویله چې ما نه‬
‫ده اوریدلې‪،‬ـ نو پالر مې وویل چې هغه د قریشو کلمه وویله‪ .‬علماء‬
‫کرامو لیکلي دي چې خلفاء صالحین صالحین دي چې ځ ینې یې‬
‫وفات شوي دي او پاتې شمیر به یې د قیامت تر ورځ ې پورې‬
‫بش ړپ شي‪ ،‬هغه څوک چې د حق خالفت مستحق وي چې په منځ‬
‫کې یې د ډ یرو شریفو خلفاوو خالفت تېر شوی دی‪ .‬چې ټ ولو ته‬
‫معلومه ده او پاتې شمېر به د قیامت تر ورځ ې پورې پوره شي‪.‬‬

‫عالمه قرطبي هم دا قول خوښوي‪ ،‬هغه ليکي‪ :‬له دې خلفاوو‬

‫څخه مراد يوازې خليفه دي‪ ،‬لکه د اربع خلفاء او عمر بن‬
‫عبدالعزيز به په رتبه کې وي‪ ،‬تر څو دا شمېر پوره شي‪ ،‬وروسته‬
‫ليکي‪ : .‬زما لپاره دا د ټ ولو ویناوو څخه غوره وینا ده‪.‬‬
 ‫‪88‬‬

‫حافظ ابن کثیر لیکي‪ :‬په دې حدیث کې د دولسو (‪ )۱۲‬صالحو‬

‫خلفاووـ زیری راغلی دی‪ ،‬چې حق به یې قائموي او عدل او انصاف‬
‫به پلي کوي‪ ،‬خو دا په دې معنی نه ده‪ ،‬چې دوی به یو په بل پسې‬
‫راځ ي‪ ،‬بلکې څلور (‪ )4 )۴‬ښاغلو‪ .‬په دوی کې پرله پسې راغلي‪،‬‬
‫یعنې څلور خلیفه ابوبکر‪،‬ـ عمر‪ ،‬عثمان او علي رضي الله عنهما‪،‬‬
‫چې یو له هغو څخه عمر بن عبدالعزیز دی‪ ،‬بې له شکه د ډ یرو‬
‫امامانو په عقیده کې شامل دی‪ ،‬او ځ ینې‪ .‬د بنو عباس خلیفه هم‬
‫په دوی کې شامل دي‪ .‬او د قيامت له ورځ ي مخکي به ددوي‬
‫دولس (‪ )۱۲‬شميره پوره شي‪ ،‬ظاهرا ً امام مهدي عليه السالم به د‬
‫ګ‬
‫هغو له جملې څخه وي‪ ،‬لکه څن ه چي په ډ يرو مبارکو احاديثو کي‬
‫راغلي دي‪.‬‬

‫عالمه ابن المنادي د ابو صالح په روایت کې له حضرت ابن‬

‫عباس رضي الله عنه څخه روایت کړ ی چې د امام مهدي نوم به‬
‫محمد بن عبدالله وي‪ ،‬د متوسط قد او سور مخ به وي‪ ،‬په عدل او‬
‫انصاف سره به هر ظلم بیرته ر ګا رځ ول کیږي‪ .‬له هغه وروسته به‬
‫حکومت دولس کسانو ته ورکړ ل شي‪ ،‬چې شپږ (‪ )۶‬به د حضرت‬
‫حسن رضی الله عنه له اوالدې څخه وي او پنځ ه (‪ )۵‬به د حضرت‬
‫حسین رضی الله عنه له اوالدې څخه وي او وروستی به زه‬
‫یم‪. .‬کله چې مړ شي په عمر کې به فساد عام شي‪.‬‬
 ‫‪89‬‬

‫له حضرت کعب رضي الله عنه څخه روایت دی چې دولس (‪)۱۲‬‬
‫مهدیان به وي بیا به د الله جل جالله روح یعنی حضرت عیسی‬
‫علیه السالم نازل شي او دجال به ووژني‪ .‬عالمه ابن حجر دغه‬
‫روایت ته د «وا جده» په نوم یاد کړ ی دی‪.‬‬

‫په سیرت الحلبیه کې له حضرت عباس رضی الله عنه څخه‬

‫روایت دی چې زه له رسول الله صلی الله علیه وسلم سره وم‪،‬‬
‫رسول الله صلی الله علیه وسلم وفرمایل‪ :‬ګو وره یو څه وینم؟ ما‬
‫وویل‪ :‬هو‪ ،‬رسول الله صلی الله علیه وسلم وفرمایل‪ :‬ډ ېر ژر به ستا‬
‫اوالد هم د دې ستورو په شان واکمن شي‪ ،‬د سوري د ستورو په‬
‫شمېر کې اختالف دی‪ ،‬یو وايي چې اوه دي‪ .‬او بل وايي چې نهه (‬
‫‪ )۹‬دي‪.‬‬

‫زه وایم‪ :‬د دې روایتونو په رڼا کې معلومه شوه چې په قریشو کې‬

‫به د هغو خلیفه ګ انو یا شهزا ګد انو له جملې نه څلور (‪ )۴‬خلفاء‬
‫راشدین او اوه (‪ )۷‬د بنو عباس خلک وي‪ .‬دولسم امام "امام" دی‪،‬‬
‫"مهدي" به وي‪ .‬خدای خبر‬

‫د امام مهدي په اړ ه د مبارکو احادیثو لنډ یز‬

 ‫‪90‬‬

‫په راتلونکي کې به امام مهدي علیه السالم یوه څېره وي‪ ،‬د هغه‬
‫په اړ ه مبارک احادیث په عقیده او احکامو کې شامل دي‪ ،‬ځ که‬
‫چې د مباشرت سره تړ او لري‪ ،‬میکانیکي او شخصي فضیلتونه په‬
‫عملونو کې شامل دي‪ ،‬په دې کې صحیح او ضعیف روایتونه هم‬
‫کیدی شي‪ .‬د استناس په ت ګو ه اخیستل کیږي او که دا شرایط زموږ‬
‫په مشاهده کې په ظاهري او ځ اني ډ ول واقع شي‪ ،‬نو اوس دا‬
‫شرایط د دې حقیقت شاهد دي چې د رسول الله صلی الله علیه‬
‫وسلم د سینه څخه بهر شیان دي‪.‬‬

‫كه د امام مهدي عليه السالم په اړ ه روايات‪ ،‬خبرونه او اسرائيليان‬

‫زموږ له عقايدو او احكامو سره سم وي‪ ،‬نو د دغو روايتونوـ په‬
‫اخستلو او د استناد په ت ګو ه په توضيح كولو كې څه حرج نه شته او‬
‫كه دا روايتونهـ زموږ د عقايدو او احکامو خالف وي‪ ،‬نو موږ يې بايد‬
‫ومنو‪ .‬دوی رد کړ ئ‪ ،‬باید پریږدي‪.‬‬

‫پکار ده چې د نبوتونو اړ وند روايات له اوسنيو حاالتو او واقعي‬

‫مسايلو سره تطابق وشي او د دې لپاره بايد له اوسنيو حاالتو سره‬
‫اشنا شي او په پېښو پسې ګو رځ ي‪ ،‬ځ که چې زوال خالفت د‬
‫پرمختګ او شريعت پر بنسټ والړ دی‪ .‬د رسول الله صلی الله‬
‫علیه وسلم هدایت‪ ،‬قیام فرض شوی دی‪ ،‬چې یوازې امام مهدي‬
 ‫‪91‬‬

‫یې کولی شي‪ ،‬په داسې حال کې چې نصوص په دې داللت کوي‬

‫چې د امام مهدي زمانه په موږ باندې راروان ده‪ .‬او دا يو شرعي‬
‫حکم دی چې په کومو داليلو د واجب قائمول معطل وي نو هغه‬
‫دليل هم واجبيږي ‪.‬‬

‫ختمول‬

‫امام مهدي علیه السالم به هغه څوک وي چې دا امت به د دې‬

‫امت له اختالفاتو‪،‬ـ دښمنیو او فتنو څخه وژغوري چې په اوسني‬
‫عصر کې د ذلت او ذلت په ژورو ژورو کې پروت دی او د رسول‬
‫الله (صلی الله علیه وسلم) سره به یوځ ای شي‪ .‬د توحید تر بیرغ‬
‫الندې به په هماغه ډ ول چې د انبیاء علیهم السالم بیرغ ټ ول‬
‫بشریت ته رالیږل شوی وي‪ ،‬په همدې ډ ول به د انبیاء علیهم‬
‫السالم پر خاتم االنبیاء (یعني امام مهدي علیه السالم) د ټ ولې‬
‫نړ ۍ مسلمانان متفق وي‪ .‬له رسول الله صلی الله علیه وسلم‬
‫څخه یې پوښتنه وکړ ه چې اې د خدای رسوله! ایا امام مهدي به‬
‫د محمد له کورنۍ څخه وي او یا به له موږ پرته د نورو خلکو څخه‬
‫وي؟ نو رسول الله صلی الله علیه وسلم وفرمایل‪ :‬نه‪ ،‬بلکې هغه‬
‫ګ‬
‫به له موږ څخه وي‪ ،‬لکه څن ه چې د اسالم ټ ول دین له ما پیل‬
‫شوی‪ ،‬نو ټ ول دین به هم په موږ ختم شي‪ .‬او زموږ په وسيله به‬
‫ګ‬
‫الله جل جالله دغه امت له فتنو څخه ژغوري لکه څن ه چې الله‬
 ‫‪92‬‬

‫تعالی له شرک څخه ژغورلي دي او الله تعالی به د فتنو دښمني‬

‫او دښمني ختموي او د خلکو زړ ونه به د شرک په شان سره يو‬
‫ځ ای ړک ي‪ .‬رب العزت زموږ په وسيله دښمني ختمه کړ ه او مينه‬
‫او محبت مو په کې واچوه‪ .‬او زموږ په وسيله به الله جل جالله د‬
‫ازمايښتونوـ له الرې مشترک دښمني او دښمني وروڼه کړ ي‪ ،‬لکه‬
‫ګ‬
‫څن ه چې د شرک له دښمنۍ او دښمنۍ وروسته ديني وروڼه‬
‫شول‪.‬‬

‫هو‪ ،‬دا به امام مهدي علیه السالم وي‪ ،‬په کومه ورځ چې هغه پیدا‬
‫شو او په کومه ورځ چې مړ شو او په کومه ورځ چې بیا راژوندی‬
‫کیږي د الله تعالیـ او د هغه په کورنۍ باندې رحمتونه او برکتونه‬
‫وي‪ ،‬په حقیقت کې هغه الله تعالیـ دی‪ .‬الله تعالی محمود او لوی‬
‫دی‪.‬‬

‫له حضرت ابوالطفیل رضی الله عنه څخه روایت دی چې رسول‬

‫الله صلی الله علیه وسلم وفرمایل‪ :‬زه تاسو ته دوه شیان پریږدم‬
‫چې یو یې له بل څخه لوی دی‪ : .‬د الله کتاب او زما اهل بیت‪،‬‬
‫زما د اهل بیتو (قرآن) سره څه ډ ول چلند کوئ‪ ،‬دا دواړ ه به تل یو‬
‫ځ ای وي‪ ،‬تر څو چې د حوض حوض حوض کې ماته راشي‪.‬‬
 ‫‪93‬‬

‫او له حضرت ابن عباس رضي الله عنهما څخه روایت دی چې‬
‫رسول الله صلی الله علیه وسلم وفرمایل‪ :‬ما په تاسو کې دوه‬
‫ګ‬
‫شیان پریښي دي‪ ،‬که په ټ ین ه سره یې ومنئ‪ ،‬هیڅکله به ګ مراه‬
‫نه شئ‪ ،‬د الله کتاب‪ .‬او زما سنت‪ ،‬او دا دواړ ه نه شي بېلېداى‪ ،‬تر‬
‫څو چې د حوض کوثر په حوض کې ماتهـ راشي‪.‬‬

‫له الله جل جالله څخه دعا کوم چې حق او حق پرستو ته عزت‬

‫ورکړ ي او د باطل او د هغوی لښکرو ته فتح ورکړ ي او د امام مهدي‬
‫عج د ژر تر ژره راښکاره کړ ي او مونږ د هغه مالتړ ي‪ ،‬مد ګد ار او‬
‫مومنان ګو رځ وي‪ .‬زموږ غوره امام‪ ،‬ای غالب او بخښونکي‬
‫امپراتوره‪ ،‬زموږ دعا په خپل رحمت سره قبول ړک ه‪ ،‬ته د دعا‬
‫قبلونکی او په هر څه قادر یې‪.‬‬

‫درود په علی نبینا محمد و علی التابعینـ الطهرین او د هغه په‬

‫ګ‬
‫مل رو‬

‫لنډ یز‬
 ‫‪94‬‬

‫په پای کې وایم‪ :‬دا کار یوازې د الله تعالیـ په فضل سره بشپړ شو‪،‬‬
‫س یز نظري‬ ‫وروسته له دې خبر شوم چې د دې څ ړې نې موخه د بن ټ‬
‫او عقیدوي طرحې چمتو کول او د یوه روښانه سیاسي پالن‬
‫جوړ ول دي‪ .‬د شرعي لحاظه د راتلونکو حاالتو او پايلو د نويو حادثو‬
‫او پيښو په هکله د مبارکو احاديثو د احتمالي تفسير يوه نمونه او د‬
‫رسول الله صلی الله عليه وسلم په الرښوونو کې د راتلونکي‬
‫خالفت د کاميابۍ لپاره د نبوي طريقې يوه بريالۍ نقشه‪ .‬د هغه په‬
‫اړ ه) باید چمتو شي‪ ،‬کوم چې د سمو کرښو او سمو اصولو او‬
‫نظریاتو پر بنسټ والړ وي‪.‬‬

‫د دې څیړ نې پایله دا ده چې د راتلونکي خالفت له راتګ څخه‬

‫مخکې د دې خالفت د تاسیس لپاره ټ ولیز ټ ولنیز چمتووالی‪،‬‬
‫فکري ځ واک او خلکو او خلکو ته الرښونه ده‪ ،‬ترڅو د دغه‬
‫خالفت د تاسیس لپاره پوره چمتووالی ولري‪ .‬چمتو دی چې د‬
‫خالفت د تاسیس او د دې خالفت د امامت د مسؤلیتونو د ترسره‬
‫کولو لپاره چمتو شي‪ ،‬چې پیغمبر علیه السالم‪ ،‬یعنیـ امام مهدي‬
‫(ع) د دې خالفت په وړ اندې کولو کې کافي وړ تیا ولري‪ .‬چارې په‬
‫اغیزمنه ت ګو ه پرمخ وړ ل ‪..‬‬
 ‫‪95‬‬

‫او په انفرادي‪ ،‬اجتماعي‪ ،‬قومي‪ ،‬تنظیمي او ګ وندي‪ ،‬ملي او بین‬

‫المللي پالتفورمونو کې په کار کولو سره د ظهور مهدي له غورځ نګ‬
‫سره په ګ ډ ه کار وکړ و‪ ،‬تر څو د خالفت په جوړ ولو او تر راتلو‬
‫مخکې مو برخه واخلو‪ .‬خالفت‪ ،‬زموږ د زړ ونو او ذهنونو‪ ،‬افکاروـ او‬
‫افکارو او عقایدو پر وړ اندې ټ ول معنوي او سیاسي خنډ ونه باید له‬
‫منځ ه یوړ ل شي او د هغې له راتګ مخکې باید له ذهني پلوه چمتو‬
‫واوسو‪.‬‬

‫ګ رانو لوستونکو‪ ،‬زه له دې تحقیق څخه دې نتیجې ته رسیدلی یم‬

‫چې د امام مهدي ظهور او د هغه د بیعت وخت را نږدې دی او‬
‫زموږ په سرونو باندې تیریږي‪ .‬خو د کوم کال ټ اکل د الله تعالیـ په‬
‫علم کې دی‪ ،‬زه کوم کال نه ټ اکم او داسې نور‪ .‬هو‪ ،‬البته‪ ،‬د اوسنيو‬
‫حاالتو د دې ناوړ ه پېښو په تناظر کې دومره وايم‪ ،‬چې د امت‬
‫مسلمه مثال د هغې حاملې ښځ ې په څېر دی‪ ،‬چې د زېږون موده‬
‫يې بشپړ ه شوې وي‪ ،‬خو په دې نه پوهېږي‪ ،‬چې د هغې د زېږون‬
‫موده پوره شوې ده‪ .‬هغه څوک چې د امت د ډ وبېدونکې بېړ ۍ‬
‫مالتړ کوي‪ ،‬يعنې امام مهدي عليه السالم به سهار او ماښام‬
‫راشي‪ ،‬خو زموږ دنده دا ده چې ناست او د هغه د ظهور انتظار‬
‫وکړ و او په انتظار کې څه ونه کړ و! نه‪ ..‬بلکې زموږ دنده دا ده چې د‬
‫امام مهدي د ظهور لپاره عمل وکړ و‪ ،‬د هغه لپاره د چمتوالي لښکر‬
‫جوړ کړ و او د هغه له الرې سره یو ځ ای شو‪.‬‬
 ‫‪96‬‬

‫د الله تعالی په وینا‬

‫لیکوال‬

‫الشریف حسین بن غالب‬