ΜΗΧΑΝΙΚΗ Ευθύγραμμες κινήσεις Σελίδα 1 από 24

ΕΥΘΥΓΡΑΜΜΕΣ ΚΙΝΗΣΕΙΣ

<< Πάντα χωρεί και μένειν ουδέν >>

Αριστοτέλης, Περί ουρανού, ΙΙΙ,1,298β, 3ο.

Αποδίδεται στον Ηράκλειτο.

1 Ο ρόλος της κίνησης – Συστήματα αναφοράς :

Μία χαρακτηριστική ιδιότητα του γύρω μας κόσμου, είναι η ιδιότητα της κίνησης . Εί-
ναι γνωστό ότι τα πρωτόνια και τα νετρόνια στο εσωτερικό του πυρήνα κινούνται, τα
ηλεκτρόνια κινούνται σε διάφορες θέσεις κοντά στον πυρήνα, τα άτομα των αερίων,
των υγρών και των στερεών κινούνται στο χώρο ή ταλαντώνονται γύρω από κάποια θέ-
ση και η κίνηση αυτή δεν σταματά ούτε στο απόλυτο μηδέν ( - 2730 C ).
Στον μακρόκοσμο τα σώματα που βρίσκονται γύρω μας κινούνται μαζί με την Γη εκτε-
λώντας 23 διαφορετικές κινήσεις, ο Ήλιος και οι πλανήτες κινούνται στο εσωτερικό
των Γαλαξιών και οι Γαλαξίες κινούνται στο Σύμπαν. Παρατηρούμε λοιπόν ότι τόσο
στον μικρόκοσμο όσο και στον μακρόκοσμο το φαινόμενο της κίνησης είναι κοινό, με
την έννοια ότι τα πάντα κινούνται το ένα σε σχέση με το άλλο.
Η κίνηση των σωμάτων εκτός από το ότι είναι φαινόμενο κοινό, φαίνεται να παίζει και
ουσιαστικότερο ρόλο στη διαμόρφωση των ιδιοτήτων του χώρου. Είναι γνωστό ότι ένα
ακίνητο σημειακό φορτίο παράγει γύρω του μόνο ηλεκτρικό πεδίο , ενώ ένα κινούμενο
ηλεκτρικό φορτίο παράγει ηλεκτρικό και μαγνητικό πεδίο. Παρατηρούμε λοιπόν ότι η
κίνηση του φορτίου από μόνη της αλλάζει τις ιδιότητες του χώρου με συνέπεια να εμ-
φανιστεί εκτός από ηλεκτρικό πεδίο και μαγνητικό πεδίο. Το μαγνητικό πεδίο οφείλεται
τελικά στην κίνηση των φορτίων στο χώρο.
Η κίνηση των σωμάτων δεν είναι απόλυτη δηλ. για τον επιβάτη ενός αυτοκινήτου που
κινείται σε έναν δρόμο το αυτοκίνητο δεν κινείται, ενώ για έναν παρατηρητή που βρί-
σκεται στον δρόμο κινείται. Η μελέτη λοιπόν των κινήσεων απαιτεί την αναφορά σε
έναν παρατηρητή ο οποίος πρέπει να είναι εφοδιασμένος με ένα μέτρο για να έχει την
δυνατότητα να μετρά μήκη και ένα χρονόμετρο , για να μπορεί να μετρά χρονικά δια-
στήματα. Ένα σώμα που κινείται σε σχέση με έναν παρατηρητή μπορεί να μένει ακίνη-
το σε σχέση με έναν άλλο, έτσι λέμε ότι οι κινήσεις των σωμάτων είναι σχετικές και
εξαρτώνται από τον παρατηρητή που τις εξετάζει.
Ο κάθε παρατηρητής που μπορεί να μετρά χρονικά διαστήματα και μήκη αποτελεί ένα
σύστημα αναφοράς.

Δρ. Αντωνάρας Δ. Γεώργιος Φυσικός -Ραδιοηλεκτρολόγος

ΜΗΧΑΝΙΚΗ Ευθύγραμμες κινήσεις Σελίδα 2 από 24

Αδρανειακό σύστημα αναφοράς :

Θεωρούμε ότι υπάρχει στο Σύμπαν ένα σύστημα αναφοράς , το σύστημα των Απλανών
Αστέρων, που είναι σχεδόν ακίνητο . (Βέβαια κάτι τέτοιο δεν ξέρουμε αν είναι απόλυτα
σωστό , γιατί αν οι Απλανείς αστέρες είχαν επιτάχυνση μικρότερη από 10 6 m 2 θα
sec
έπρεπε να γίνουν μετρήσεις σε χρονική διάρκεια πάνω από 100 χρόνια για να το διαπι-
στώσουμε αν κινούνται).
Αδρανειακό ονομάζεται το σύστημα αναφοράς που θεωρούμε ότι είναι ακίνητο στο Σύ-
μπαν ή κάθε άλλο που κινείται σε σχέση με αυτό έχοντας σταθερή ταχύτητα .

Τα αδρανειακά συστήματα εμφανίζουν ενδιαφέρον γιατί μόνο σε αυτά οι νόμοι της

Φυσικής έχουν την γνωστή μορφή τους. Στα συστήματα που επιταχύνονται σε σχέση με
τα αδρανειακά και λέγονται μη Αδρανειακά Συστήματα και οι νόμοι της Φυσικής δεν
ισχύουν στη γνωστή μορφή τους. Η Γη για τμήματα της τροχιάς της θεωρούμε ότι συ-
μπεριφέρεται αδρανειακά.

2 Τροχιά κινητού :
Τροχιά ενός κινητού ως προς ένα σύστημα αναφοράς ορίζεται το σύνολο των διαδοχι-
κών γεωμετρικών θέσεων του κινητού. Η τροχιά
ενός κινητού μεταβάλλεται από σύστημα αναφο-
ράς σε σύστημα αναφοράς.
Ο προσδιορισμός της τροχιάς ενός κινητού δεν εί-
ναι πάντα μία εύκολη υπόθεση. Υπάρχουν παρα-
δείγματος χάριν περιπτώσεις όπου το κινητό κινεί-
ται τόσο γρήγορα που το μάτι δεν μπορεί να
προσδιορίσει την κίνηση. Σε τέτοιες περιπτώσεις
χρησιμοποιούνται ειδικές μέθοδοι παρατήρησης
όπως στροβοσκοπική κ.λ.π . Εκεί όμως που τα Εικόνα τροχιών κινούμενων σωματιδίων
πράγματα είναι πολύ χειρότερα είναι όταν προ- από Θάλαμο Wilson.
σπαθούμε να προσδιορίσουμε την τροχιά ατομικών ή υποατομικών σωματιδίων που εί-
ναι προφανώς αόρατα στο μάτι.
Θα αναφέρουμε τώρα ένα περίφημο πείραμα που ενώ αρχικά είχε θεωρηθεί σαν μεγάλη
ανακάλυψη, γιατί μπορούσαμε να παρατηρήσουμε τις τροχιές υποατομικών σωματίων
αργότερα αποδείχθηκε πλάνη Το πείραμα αυτό έγινε από τον Wilson και είναι γνωστό
με το όνομα Θάλαμος Wilson. Στο πείραμα αυτό θεωρούμε έναν θάλαμο που το ένα
τοίχωμά του είναι κινητό και στο εσωτερικό του βάζουμε νερό σε τέτοια ποσότητα ώ-
στε να δημιουργηθούν ατμοί σε υπέρκορη κατάσταση. Όταν βάλουμε στο εσωτερικό
μία ραδιενεργό πηγή τότε τα σωματίδια που εκπέμπονται από την πηγή κινούνται στο

Δρ. Αντωνάρας Δ. Γεώργιος Φυσικός -Ραδιοηλεκτρολόγος

ΜΗΧΑΝΙΚΗ Ευθύγραμμες κινήσεις Σελίδα 3 από 24

εσωτερικό του θαλάμου και καθώς συγκρούονται με τα μόρια του αερίου τα ιονίζουν.
Τα παραγόμενα ιόντα δρουν σαν πυρήνες συ-
γκέντρωσης για τα μόρια του νερού, οπότε
όταν προκαλέσουμε ψύξη με απότομη εκτό-
νωση του όγκου του δοχείου μέσω του κινη-
τού τοιχώματος, θα παρατηρήσουμε ίχνη που
αποδόθηκαν αρχικά σαν τροχιές των σωματι-
δίων.
Λεπτομερέστερη όμως εξέταση αποδεικνύει
ότι τα ίχνη δεν μπορεί να είναι οι τροχιές των
σωματιδίων αλλά συγκεντρώσεις μορίων νε-
ρού πολύ μεγαλύτερου μεγέθους από αυτά. Θάλαμος Wilson
(Το πλάτος της τροχιάς είναι δισεκατομμύρια
φορές πιο μεγάλο από την πιθανή ακτίνα που σχετίζεται με το σωμάτιο).
Από τα προηγούμενα παραδείγματα είναι φανερό ότι ο προσδιορισμός της τροχιάς ενός
κινητού μπορεί να γίνει ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα. Οι κινήσεις ανάλογα με το είδος
της τροχιάς χωρίζονται σε ευθύγραμμες κινήσεις όταν η τροχιά είναι ευθύγραμμη και
σε καμπυλόγραμμες κινήσεις όταν η τροχιά είναι καμπύλη.

3 Διάστημα -Απόσταση - Μετατόπιση :

Ας θεωρήσουμε ένα κινητό που από τη θέση Α κινείται προς τη θέση Β όπως φαίνεται
στο σχήμα. Λέμε τότε ότι το κινητό διέτρεξε το διάστημα ΑΒ και απέχει τελικά από-
σταση ΑΒ από τo σημείο Α . Στη περίπτωση αυτή το διάστημα και η απόσταση ταυτί-
ζονται.
Έστω ότι το κινητό από τη θέση Β συ-
νεχίζει τη κίνησή του προς τη θέση Γ .
A B
Στην περίπτωση αυτή το κινητό διέτρε- Γ
ξε διάστημα AB + BG , αλλά η μετατό-
πιση από την αρχή είναι . Παρατηρούμε ότι τώρα η απόσταση και το διάστημα δεν
ταυτίζονται.
Ορισμοί :
Διάστημα ονομάζεται το μήκος της διαδρομής που διανύει το κινητό ανεξαρτήτως της
φοράς κίνησής του ,
Απόσταση ονομάζεται το μέγεθος που εκφράζει το πόσο απέχει το κινητό από τη θέση
που θεωρούμε αρχική και είναι πάντα θετικός αριθμός .
Μετατόπιση ενός κινητού ονομάζουμε ένα διάνυσμα με αρχή την αρχική θέση και τέ-
λος την τελική θέση του κινητού.
Με βάση τα παραπάνω η απόσταση ταυτίζεται με το μέτρο της μετατόπισης ενός κινη-
τού.
Δρ. Αντωνάρας Δ. Γεώργιος Φυσικός -Ραδιοηλεκτρολόγος
ΜΗΧΑΝΙΚΗ Ευθύγραμμες κινήσεις Σελίδα 4 από 24

Όταν η τροχιά του κινητού είναι ευθεία γραμμή τότε η κίνηση ονομάζεται ευθύγραμ-
μη.
Όταν η τροχιά του κινητού είναι καμπύλη γραμμή τότε η κίνηση ονομάζεται καμπυ-
λόγραμμη.

4 Ταχύτητα :

Ένα από τα πιο ευφυή μεγέθη που έχουν οριστεί στη Φυσική είναι η ταχύτητα ενός κι-
νητού που κάνει μια τυχαία καμπυλόγραμμη κίνηση. (Στον όρο καμπυλόγραμμη κίνηση
θεωρούμε να περιλαμβάνονται και οι ευθύγραμμες κινή-
Α
σεις). Ο ορισμός της ταχύτητας ενός κινητού οφείλεται
στον μεγαλοφυή Newton που δίκαια άλλωστε θεωρείται, ο t t+Δt1

θεμελιωτής της σύγχρονης Μηχανικής. A 2

Θεωρούμε ένα κινητό που κάνει μία τυχαία καμπυλόγραμ- t+ Δt

Α
μη κίνηση και την χρονική στιγμή t βρίσκεται στη θέση Α, 1

(α)
όπως φαίνεται στο σχήμα (α) .Μετά από χρόνο Dt , δηλ. τη
χρονική στιγμή t + Dt , το κινητό βρίσκεται στη θέση A1 . t

Στο χρονικό διάστημα Dt το κινητό από τη θέση Α κινή- A v

θηκε στη θέση A1 και η μετατόπισή του είναι το διάνυσμα
⃗ . Από το σχήμα γίνεται φανερό ότι η μετατόπιση του
κινητού δεν ταυτίζεται με το μήκος της διαδρομής του κι-
(β)
νητού πάνω στην καμπύλη.
Θεωρούμε το χρονικό διάστημα Dt να μικραίνει και γίνε-
ται Dt1 .. Στον χρόνο αυτό το κινητό κινούμενο από τη θέση Α, διανύει διάστημα μικρό-
τερο από το προηγούμενο και βρίσκεται στη θέση A2 . Παρατηρούμε ότι, και στη περί-
πτωση αυτή το μέτρο της μετατόπισης ⃗ , δεν ταυτίζεται με το μήκος της τροχιάς
που διανύει το κινητό αλλά έχουμε οπωσδήποτε καλύτερη προσέγγιση εάν ισχυριστού-
με κάτι τέτοιο, σε σχέση με πριν .Αν θεωρήσουμε το χρονικό διάστημα Dt συνεχώς να
μικραίνει έτσι ώστε να τείνει προς το μηδέν δηλ. Dt ® 0 , τότε η θέση A1 θα πλησιά-
ζει προς τη θέση Α και η απόσταση AA1 θα τείνει να ταυτιστεί με το μήκος της δια-
δρομής του κινητού πάνω στη τροχιά. Η μετατόπιση ⃗ τείνει να γίνει εφαπτόμενη
της τροχιάς στη θέση Α που βρίσκεται το κινητό. Είμαστε τώρα σε θέση να δώσουμε
τον ορισμό της ταχύτητας ⃗ του κινητού.
r
ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΑΧΥΤΗΤΑΣ : Ορίζουμε ταχύτητα u ενός κινητού που κάνει τυχαία καμπυ-
λόγραμμη κίνηση, ένα διάνυσμα που έχει σημείο εφαρμογής τη θέση του κινητού, διεύ-

Δρ. Αντωνάρας Δ. Γεώργιος Φυσικός -Ραδιοηλεκτρολόγος

ΜΗΧΑΝΙΚΗ Ευθύγραμμες κινήσεις Σελίδα 5 από 24

θυνση εφαπτόμενη στην τροχιά στη θέση που βρίσκεται το κινητό και έχει μέτρο που δίνε-
ται από τον τύπο:
=
όπου ds είναι το διάστημα που διανύει το κινητό σε χρόνο dt .

H μονάδα ταχύτητας στο (S.I) είναι ίση με 1 / .

Ο ορισμός της ταχύτητας ενός κινητού περιέχει πρόβλεψη μέλλοντος. Όταν λέμε ότι
η ταχύτητα ενός κινητού σε μία θέση είναι 0.5 m/sec, σημαίνει ότι, στο επόμενο sec
θα διανύσει διάστημα ίσο με ένα μέτρο εφόσον το μέτρο της μείνει σταθερό.

5 Η Φιλοσοφία της ταχύτητας .

Σχετικά με τον τρόπο ορισμού της ταχύτητας έχουμε να παρατηρήσουμε τα παρακάτω.
Για τον ορισμό της ταχύτητας του κινητού στη θέση Α, χρησιμοποιούμε την μελλοντική
συμπεριφορά του κινητού, δηλ. αφήνουμε το κινητό να κινηθεί, όπως κινείται, για α-
πειροστό χρονικό διάστημα dt και διαιρούμε το διάστημα ds που θα διανύσει αυτό
στον χρόνο dt προς τον χρόνο αυτό.
Είναι λοιπόν φανερό ότι η ταχύτητα του κινητού στη θέση Α , ορίζεται βάση του δια-
στήματος που θα διανύσει το κινητό στις επόμενες χρονικές στιγμές. Έχουμε λοιπόν
ένα μέγεθος που ενώ αναφέρεται στη θέση Α και στην χρονική στιγμή t ορίζεται βάση
της συμπεριφοράς του κινητού τις επόμενες χρονικές στιγμές. Η γνώση λοιπόν ότι η τα-
χύτητα υ ενός κινητού σε μία θέση είναι πx. 1m , σημαίνει ότι το κινητό θα διανύσει
sec
διάστημα 1 μέτρου στο επόμενο 1sec .

6 Επιτάχυνση :

Το άλλο βασικό φυσικό μέγεθος που σχετίζεται με τις κινήσεις των σωμάτων είναι η
r
επιτάχυνση ενός κινητού a . Το μέγεθος αυτό, που είναι διανυσματικό ορίστηκε για να
r
περιγράψει την μεταβολή του διανύσματος της ταχύτητας u του κινητού. Δηλ. επιτά-
χυνση θα έχουμε όταν μεταβάλλεται το μέτρο της ταχύτητας, ή η διεύθυνσή της ή η
φορά της, κάθε ένα χωριστά ή όλα μαζί . Είναι δηλαδή δυνατόν να έχουμε επιτάχυνση
και σε περιπτώσεις που το μέτρο της ταχύτητας μένει σταθερό αλλά έχουμε μεταβολή
στην διεύθυνσή της μόνο. (Ομαλή κυκλική κίνηση).
Μπορούμε τώρα να προχωρήσουμε στον ορισμό της επιτάχυνσης ενός κινητού που κά-
νει τυχαία καμπυλόγραμμη κίνηση. Θεωρούμε ένα κινητό που κινείται στην τυχαία κα-
μπύλη τροχιά του σχήματος. Το κινητό την χρονική στιγμή t βρίσκεται στη θέση Α,
Δρ. Αντωνάρας Δ. Γεώργιος Φυσικός -Ραδιοηλεκτρολόγος
ΜΗΧΑΝΙΚΗ Ευθύγραμμες κινήσεις Σελίδα 6 από 24

όπου έχει ταχύτητα και μετά από χρόνο dt δηλ. την

χρονική στιγμή t + dt , βρίσκεται στη θέση A΄ όπου έχει t
t+dt
ταχύτητα . Είναι φανερό ότι έχουμε , γενικά, μεταβολή Α υ1
στο μέτρο της ταχύτητας και στη διεύθυνσή της. A΄ υ2
r
Υπολογίζουμε την μεταβολή της ταχύτητας du , αφού έ- α
r r
χουμε σχεδιάσει τα διανύσματα u1 και u2 με κοινή αρχή
σε τυχαία θέση Ο. Το διάνυσμα της μεταβολής της ταχύ- Ο υ1
τητας ⃗ = ⃗ − ⃗ είναι ένα διάνυσμα με αρχή, το τέλος dυ
r
του διανύσματος u1 και τέλος το τέλος του διανύσματος υ2
r
u2 .

H επιτάχυνση εμφανίζεται σε μία κίνηση όταν έχουμε μεταβολή στην ταχύτητα του
κινητού είτε κατά μέτρο είτε κατά φορά είτε κατά διεύθυνση.

ΟΡΙΣΜΟΣ ΕΠΙΤΑΧΥΝΣΗΣ :
r
Η επιτάχυνση a ενός κινητού που εκτελεί μία τυχαία καμπυλόγραμμη κίνηση, είναι ένα
διάνυσμα που έχει σημείο εφαρμογής το Α , φορά και διεύθυνση τη φορά και διεύθυνση
του διανύσματος της μεταβολής της ταχύτητας ⃗ και έχει μέτρο το πηλίκο του μέτρου
της μεταβολής dυ της ταχύτητας του κινητού που συμβαινει σε χρόνο dt προς τον χρόνο
αυτό δηλ.
⃗
⃗=
1m
Η μονάδα της επιτάχυνσης στο διεθνές σύστημα μονάδων είναι 1sec = 1 m .
1sec sec 2

Στο σχήμα φαίνεται η ανάλυση της επιτάχυνσης α ενός κινητού που κάνει τυχαία κίνη-
ση στις δύο συνιστώσες της. Η μία που είναι παράλληλη
y
στην ταχύτητα του κινητού, λέγεται επιτρόχιος επιτάχυνση
r
a e και σχετίζεται με την μεταβολή του μέτρου της ταχύτη- A
α ε
x
τάς του κινητού, ενώ η άλλη που είναι κάθετη στην ταχύτη- α
r κ

τα λέγεται κεντρομόλος επιτάχυνση a k σχετίζεται με την

μεταβολή της διεύθυνσης της ταχύτητας .
α

Δρ. Αντωνάρας Δ. Γεώργιος Φυσικός -Ραδιοηλεκτρολόγος

ΜΗΧΑΝΙΚΗ Ευθύγραμμες κινήσεις Σελίδα 7 από 24

7 Ευθύγραμμη ομαλή κίνηση :

Ένα κινητό θα λέμε ότι κάνει ομαλή ευθύγραμμη κίνηση όταν η τροχιά του είναι ευθεία
γραμμή και το μέτρο της ταχύτητάς του
μένει σταθερό. t=0 t
υ
Θεωρούμε ένα κινητό που κινείται σε
Ο Α
ευθύγραμμη τροχιά με σταθερή ταχύτητα
, την χρονική στιγμή = 0 βρίσκεται s
στην θέση Ο και διανύοντας διάστημα s
σε χρόνο t από τη θέση Ο φτάνει στη θέση Α , όπως φαίνεται στη σχήμα . Επειδή κατά
τη διάρκεια της κίνησης η ταχύτητα μένει σταθερή έχουμε ότι το διάστημα s που διανύ-
ει το κινητό στον χρόνο t δίνεται από το τύπο
=

Οι νόμοι της ομαλής ευθύγραμμης κίνησης είναι δύο :

α) το μέτρο της ταχύτητας του κινητού μένει σταθερό δηλ. = ό και
β) το διάστημα s που διανύει το κινητό στον χρόνο t δίνεται από το τύπο =

Γραφικές παραστάσεις των νόμων της ευθύγραμμης ομαλής κίνησης.

Στο σχήμα φαίνεται το διάγραμμα της ταχύτητας υ ως
προς τον χρόνο. Παρατηρούμε ότι είναι μία ευθεία γραμ- υ
μή παράλληλη στον χρόνο t, που περνά από το σημείο
(0,υ). υ
Η εξίσωση του διαστήματος s είναι πρωτοβάθμια συνάρ-
τηση του χρόνου, άρα το διάγραμμα του s ως προς t είναι
μία ευθεία γραμμή. Επειδή επί πλέον για = 0 και O t
= 0 η ευθεία αυτή περνά από την αρχή του συστήμα-
τος αξόνων.
Από το διάγραμμα αυτό παρατηρούμε ότι η εφαπτομένη s
της γωνίας φ, όπου φ είναι η γωνία που σχηματίζεται με-
ταξύ του διαγράμματος και του χρόνου είναι ίση με
= = , άρα η κλίση του διαγράμματος του διαστή-
s
ματος ως προς χρόνο είναι ίση με το μέτρο της ταχύτητας
φ
υ. ο
t t

Δρ. Αντωνάρας Δ. Γεώργιος Φυσικός -Ραδιοηλεκτρολόγος

ΜΗΧΑΝΙΚΗ Ευθύγραμμες κινήσεις Σελίδα 8 από 24

8 Μεταβαλλόμενες ευθύγραμμες κινήσεις :

Εκτός από τις ομαλές κινήσεις, που είναι οι κινήσεις που το μέτρο της ταχύτητας μένει
σταθερό, έχουμε και τις μεταβαλλόμενες κινήσεις.
Μεταβαλλόμενη ευθύγραμμη κίνηση , ονομάζεται η κίνηση στην οποία το μέτρο της τα-
χύτητας μεταβάλλεται και είναι φανερό ότι στην περίπτωση αυτή υπάρχει μόνο επιτρό-
χιος επιτάχυνση. Οι μεταβαλλόμενες κινήσεις χωρίζονται σε ομαλά μεταβαλλόμενες κι-
νήσεις και τυχαία μεταβαλλόμενες κινήσεις.
Ομαλά μεταβαλλόμενες ονομάζονται οι κινήσεις που το μέτρο της επιτάχυνσης μένει
σταθερό. Εμείς στο παρόν βιβλίο θα ασχοληθούμε με τις ομαλά μεταβαλλόμενες κινή-
σεις.

8.1 Ομαλά επιταχυνόμενη ευθύγραμμη κίνηση χωρίς αρχική ταχύτητα :

Ένα κινητό θα λέμε ότι κάνει ομαλά επιταχυνόμενη ευθύγραμμη κίνηση χωρίς αρχική τα-
χύτητα, όταν η τροχιά του είναι ευθεία , τη χρονική στιγμή 0 sec η ταχύτητά του είναι μη-
δέν, και η επιτάχυνσή του είναι σταθερή.
Θεωρούμε ένα κινητό που τη χρονική t = 0 t=0 α t υ
βρίσκεται στη θέση Ο, έχει ταχύτητα ίση με Ο
μηδέν και επιτάχυνση a , όπως φαίνεται στο s
A

σχήμα . Μετά από χρόνο t το κινητό έχει με-

τατοπιστεί στη θέση Α όπου έχει ταχύτητα (που θεωρείται τελική για το χρονικό διά-
στημα της κίνησης) και έχει διανύσει διάστημα s . Οι νόμοι της ομαλά επιταχυνόμενης
ευθύγραμμης κίνησης δηλ. οι τύποι που ισχύουν είναι οι :

α) η επιτάχυνση μένει σταθερή κατά μέτρο

β) η ταχύτητα υ του κινητού μετά από χρόνο t δίνεται από το τύπο =
γ) το διάστημα s που διανύει το κινητό μετά από χρόνο t υπολογίζεται από το τύπο
=
α
Γραφικές παραστάσεις των νόμων της ομαλά επιταχυνό-
μενης ευθύγραμμης κίνησης .
Το διάγραμμα της επιτάχυνσης σε σχέση με τον χρό-
νο είναι μία ευθεία γραμμή παράλληλη στον άξονα του α
χρόνου.
Το διάγραμμα της ταχύτητας ως προς το χρόνο είναι Ο t
μία ευθεία γραμμή που περνά από την αρχή των αξό-
νων, γιατί είναι πρωτοβάθμια συνάρτηση του t και ι-
Δρ. Αντωνάρας Δ. Γεώργιος Φυσικός -Ραδιοηλεκτρολόγος
ΜΗΧΑΝΙΚΗ Ευθύγραμμες κινήσεις Σελίδα 9 από 24

σχύει ότι για t = 0 ® = 0 . Η εφαπτομένη της γωνίας φ που σχηματίζεται μεταξύ του
διαγράμματος της ταχύτητας και του χρόνου είναι ίση
υ
με = = .
Δηλ. η κλίση του διαγράμματος της ταχύτητας ως προς
τον χρόνο παριστάνει την επιτάχυνση του κινητού .
υ
Η γραφική παράσταση του διαστήματος s που διανύει φ
το κινητό σε χρόνο t είναι μία παραβολή, γιατί είναι t t
δευτεροβάθμια συνάρτηση του χρόνου, που περνά από
την αρχή του συστήματος αξόνων γιατί για t = 0 έχουμε s = 0 . Τα κοίλα της παραβο-
λής είναι προς τα πάνω γιατί μπροστά από τον όρο που
s
περιέχει t 2 έχουμε θετικό πρόσημο.
Σχέση μεταξύ ταχύτητας και διαστήματος.
Θα υπολογίσουμε τώρα τη σχέση μεταξύ του διαστήμα-
τος s και της ταχύτητας υ για ένα κινητό που κάνει ο-
μαλά επιταχυνόμενη ευθύγραμμη κίνηση με επιτάχυνση
a . Από το τύπο = λύνουμε ως προς τον χρόνο και
Ο
έχουμε t = u (1). Με αντικατάσταση του τύπου (1) t
a
1 2 u2
στον τύπο που δίνει το διάστημα s έχουμε ότι s = at ® s = , από όπου λύνο-
2 2a
ντας ως προς την ταχύτητα u έχουμε ότι u = 2as .
O τελευταίος τύπος έχει το πλεονέκτημα ότι μπορούμε να υπολογίσουμε την ταχύτητα
σε σχέση με το διάστημα που έχει διανύσει αυτό.

8.2 Ομαλά επιταχυνόμενη ευθύγραμμη κίνηση με αρχική ταχύτητα .

Θα λέμε ότι ένα κινητό κάνει επιταχυνόμενη κίνηση με αρχική ταχύτητα όταν τη
χρονική στιγμή t = 0 έχει ταχύτητα
ίση με και κινείται με επιτάχυνση t=0 α
a. t υ
Θεωρούμε ένα κινητό που την χρο-
O υ0 A
νική στιγμή t = 0 βρίσκεται στη θέ-
ση Ο έχει ταχύτητα και επιτά-
s
χυνση a (βλέπε σχήμα).

Δρ. Αντωνάρας Δ. Γεώργιος Φυσικός -Ραδιοηλεκτρολόγος

ΜΗΧΑΝΙΚΗ Ευθύγραμμες κινήσεις Σελίδα 10 από 24

Μετά από χρόνο t το κινητό βρίσκεται στη θέση Α έχει αποκτήσει ταχύτητα υ και έχει
διανύσει διάστημα s . Οι νόμοι της ομαλά επιταχυνόμενης κίνησης περιγράφουν στην
τους τύπους που ισχύουν στην κίνηση αυτή και είναι τρεις :

α) Η επιτάχυνση του κινητού μένει σταθερή.

β) Η τελική ταχύτητα του κινητού u υπολογίζεται από το τύπο = + (1) .
γ) Το διάστημα που κινήθηκε το κινητό στον χρόνο t είναι = 1
+ 2 (2).

Γραφικές παραστάσεις των νόμων της ομαλά επιταχυνό- α

μενης ευθύγραμμης κίνησης με αρχική ταχύτητα.
Το διάγραμμα της επιτάχυνσης a σε σχέση με τον χρό-
νο είναι μία ευθεία γραμμή που είναι παράλληλη στον α
άξονα του χρόνου και περνά από το σημείο (0, a ) εφ΄
όσον η τιμή της είναι σταθερή.
Το διάγραμμα της ταχύτητας ως προς τον χρόνο, είναι Ο
t
μία ευθεία γραμμή , η είναι πρωτοβάθμια συνάρτηση
του χρόνου που αρχίζει από το σημείο (0, ) {όταν υ
t = 0 ισχύει = } .
Από το διάγραμμα αυτό η επιτάχυνση a μπορεί να υπο-
B
λογιστεί με την παρακάτω μέθοδο:
Θεωρούμε τυχαία χρονική στιγμή t όπως φαίνεται στο υ0 φ
A
σχήμα και φέρνουμε την κάθετο ΓΑ στον άξονα του
Γ
χρόνου. Ισχύει ότι BG= u και AG= u 0 άρα O t t
AB= u - u 0 όπου με αντικατάσταση από τον τύπο (1)
έχουμε AB = at (3). Στο το τρίγωνο u 0 AB ισχύει ότι s
AB
eff = = a ® eff = a (4).
t
Παρατηρούμε λοιπόν ότι και στην περίπτωση αυτή η κλί-
ση του διαγράμματος της ταχύτητας σε σχέση με τον χρό-
νο είναι ίση με την επιτάχυνση a του κινητού.
Το διάγραμμα του διαστήματος s του κινητού ως προς
0 t
χρόνο είναι μία παραβολή, με τα κοίλα προς τα πάνω, η
οποία περνά από την αρχή των αξόνων. Το ότι το διά-
γραμμα του διαστήματος s είναι παραβολή, οφείλεται στον όρο 1 at 2 που είναι δευ-
2
τέρου βαθμού ως προς τον χρόνο. Επίσης επειδή ο όρος αυτός έχει μπροστά του θετικό
πρόσημο με συνέπεια τα κοίλα του διαγράμματος βρίσκονται προς τα πάνω . Εάν βά-

Δρ. Αντωνάρας Δ. Γεώργιος Φυσικός -Ραδιοηλεκτρολόγος

ΜΗΧΑΝΙΚΗ Ευθύγραμμες κινήσεις Σελίδα 11 από 24

λουμε στο τύπο του διαστήματος t = 0 έχουμε και s = 0 άρα το διάγραμμα περνά από
την αρχή του συστήματος αξόνων.
Σχέση ταχύτητας και διαστήματος στην ομαλά επιταχυνόμενη κίνηση με αρχική ταχύτητα.
Εάν λύσουμε το τύπο (1) ως προς t θα έχουμε ότι = ( − )/ (5).
Με αντικατάσταση του τελευταίου τύπου στον τύπο του διαστήματος (2) έχουμε
( )
= − από όπου πολλαπλασιάζοντας με 2a έχουμε ότι
2as= 2u 0 × (u - u0 ) + (u - u 0 ) ® 2as= u 2 - u 02 ® u= u 02 + 2as (6) .
2

Ο τελευταίος τύπος θεωρείται από τους πιο βασικούς των κινήσεων γιατί μας δίνει την
δυνατότητα να υπολογίζουμε την τελική ταχύτητα που αποκτά το κινητό μετά από κί-
νηση για διάστημα s, χωρίς να είμαστε υποχρεωμένοι να υπολογίσουμε τον χρόνο που
σε πολλές περιπτώσεις απαιτεί την λύση μιας δευτεροβάθμιας εξίσωσης .
Βασικοί τύποι στην ευθύγραμμη ομαλά επιταχυνόμενη κίνηση.
1) a = staqerό
2) u = u 0 + a t
1
3) s = u 0t + a t 2
2
4) u = u 02 + 2a s

8.3 Oμαλά επιβραδυνόμενη ευθύγραμμη κίνηση :

Λέμε ότι ένα κινητό κάνει ομαλά επιβραδυνόμενη ευθύγραμμη κίνηση όταν η τροχιά
του είναι ευθεία γραμμή και το μέτρο της τα-
α t=0 t
t ολ

χύτητάς του ελαττώνεται με σταθερό ρυθμό. υ0 υ υ=0

Θεωρούμε ένα κινητό που βρίσκεται στη θέση Ο Α Β
Ο τη χρονική στιγμή t = 0 και έχει ταχύτητα
s
u0 κινούμενο με επιβράδυνση a (η φορά του
sολ
a είναι αντίθετη της ταχύτητας u0 ). Το κινητό
αυτό μετά από χρόνο t βρίσκεται στη θέση Α και έχει αποκτήσει ταχύτητα u , όπως
φαίνεται στο σχήμα.
Οι νόμοι της κίνησης αυτής, δηλ. οι τύποι που ισχύουν για τα μεγέθη που σχετίζονται
με την κίνηση αυτή είναι :
α) Η επιβράδυνση της κίνησης a μένει σταθερή . Δηλ. = ό ( a < 0 ).
β) Η ταχύτητα που έχει το κινητό μετά από χρόνο t από την αρχή της κίνησής του υπολο-
γίζεται από το τύπο = − .

Δρ. Αντωνάρας Δ. Γεώργιος Φυσικός -Ραδιοηλεκτρολόγος

ΜΗΧΑΝΙΚΗ Ευθύγραμμες κινήσεις Σελίδα 12 από 24

γ) Το διάστημα s που διήνυσε το κινητό στο χρονικό διάστημα t υπολογίζεται από το τύ-
πο = − 1 2 .

Το διάγραμμα της επιβράδυνσης a σε σχέση με το χρό-

νο είναι μία ευθεία γραμμή παράλληλη στον άξονα του α
χρόνου που περνά από το σημείο (0, - a ).
Η ταχύτητα του κινητού είναι πρωτοβάθμια συνάρτη-
ση του χρόνου t και το αντίστοιχο διάγραμμά της είναι
Ο
ευθεία γραμμή . Ισχύει ότι για t = 0 ® = άρα η t
ευθεία αυτή περνά από το σημείο (0, ). Επίσης αν στο -α
τύπο βάλουμε = 0 θα έχουμε = , άρα ένα άλλο
σημείο που περνά αυτή είναι το σημείο ( ,0) .
υ
Ο χρόνος = εκφράζει τον ολικό χρόνο κίνησης
του κινητού, δηλ. το χρόνο κίνησης του κινητού από τη υ 0

στιγμή που η ταχύτητά του είναι μέχρι να σταματήσει

και συμβολίζεται με tol . Η κλίση του διαγράμματος αυ-
τού, δηλ. η εφαπτομένη της γωνίας φ υπολογίζεται εύ- φ
Ο
u t =υ /α t
κολα και είναι ίση με eff = - 0 ® eff = -a . Από το ολ 0

tol
διάγραμμα της ταχύτητας μπορούμε λοιπόν να υπολογί- s
σουμε την επιβράδυνση του κινητού, υπολογίζοντας την s ολ

εφαπτομένη της κλίσης του διαγράμματος της ταχύτητας

ως προς το χρόνο.
Το διάγραμμα του διαστήματος s είναι μία παραβολή
που αρχίζει από την αρχή του συστήματος αξόνων γιατί
Ο
για t = 0 έχουμε και s = 0 . Τα κοίλα της παραβολής εί- t ολ t
ναι στραμμένα προς τα κάτω γιατί μπροστά από τον όρο
που περιέχει το έχουμε αρνητικό πρόσημο .
Το κινητό κάνοντας την ομαλά επιβραδυνόμενη κίνηση κάποτε σταματά αφού έχει κι-
νηθεί για χρόνο = . Το αντίστοιχο διάστημα sol που έχει διανύσει μέχρι να
σταματήσει είναι το μέγιστο διάστημα της κίνησης και για να το υπολογίσουμε θα αντι-
καταστήσουμε το χρόνο tol στον τύπο που δίνει το s σε σχέση με το χρόνο. Έχουμε:
2
sol = u 0 ×
u0 1 æu 0 ö ®
a - 2 a çè a ÷ø
= 2 .

Δρ. Αντωνάρας Δ. Γεώργιος Φυσικός -Ραδιοηλεκτρολόγος

ΜΗΧΑΝΙΚΗ Ευθύγραμμες κινήσεις Σελίδα 13 από 24

9 Μελέτη διαγραμμάτων :

Έχουμε ήδη αναφέρει ότι οι γραφικές παραστάσεις των διαφόρων μεγεθών , συνήθως
ως προς τον χρόνο, που χρησιμοποιούνται στη μελέτη των κινήσεων παίζουν πολύ ου-
σιαστικό ρόλο και μάλιστα σε πολλές f(t)
περιπτώσεις ουσιαστικότερο από ότι οι
αναλυτικοί μαθηματικοί τύποι. Γιατί αν df
έχουμε την γραφική παράσταση ενός
B
μεγέθους σε σχέση με τον χρόνο μπο- f(t+dt)
A
ρούμε να κάνουμε τη γραφική παρά- f(t) Γ

σταση των άλλων μεγεθών ως προς τον dt

χρόνο, χωρίς να είναι απαραίτητος ο
μαθηματικός τύπος.
Θα αρχίσουμε τώρα την μελέτη χρησι- φ
μοποιώντας ένα διάγραμμα της μεταβο- t t+dt t
λής ενός τυχαίου μεγέθους f (t ) (μπορεί O

να είναι ταχύτητα, επιτάχυνση ή διά-

στημα) ως προς τον χρόνο.
Στο διάγραμμα αυτό μας ενδιαφέρουν δυο μεγέθη, το ένα είναι η κλίση της εφαπτομέ-
νης του διαγράμματος σε κάποιο του σημείο και το άλλο είναι το εμβαδόν του δια-
γράμματος ως προς το χρόνο.
Μελέτη της κλίσης .
Θεωρούμε τυχαία χρονική στιγμή t και Α το αντίστοιχο σημείο του διαγράμματος που
απέχει απόσταση από τον άξονα t ίση με ( ) . Μετά από χρόνο dt , δηλ. τη χρονική
στιγμή t + dt το αντίστοιχο σημείο του διαγράμματος είναι στη θέση Β και απέχει από
τον άξονα t απόσταση f + df . Επειδή η μεταβολή dt είναι απειροστή το τμήμα ΑΒ
θεωρείται ευθύγραμμο και βρίσκεται όλο πάνω στο διάγραμμα.

Από το τρίγωνο ΑΒΓ παρατηρούμε ότι ο ρυθμός μεταβολής df της συνάρτησης f σε

dt
σχέση με τη χρόνο , τη χρονική στιγμή t , είναι ίσος με την εφαπτομένη της γωνίας φ .
Όπου φ η γωνία που σχηματίζεται μεταξύ της εφαπτομένης της καμπύλης στο σημείο
(t , f ) και του άξονα του χρόνου.

Εάν λοιπόν ο ρυθμός μεταβολής του μεγέθους f σε σχέση με τον χρόνο έχει κάποιο
φυσικό περιεχόμενο τότε για να υπολογίσουμε τη τιμή του τη στιγμή t , αρκεί να φέ-
ρουμε την εφαπτομένη του διαγράμματος και να υπολογίσουμε την κλίση της. Αν η συ-
νάρτηση f (t ) είναι η ταχύτητα του κινητού, δηλ. ( ) = ( ) τότε ο ρυθμός μεταβο-

Δρ. Αντωνάρας Δ. Γεώργιος Φυσικός -Ραδιοηλεκτρολόγος

ΜΗΧΑΝΙΚΗ Ευθύγραμμες κινήσεις Σελίδα 14 από 24

λής της ταχύτητας είναι η επιτάχυνση του κινητού και η τιμή της υπολογίζεται
από την κλίση της εφαπτομένης του διαγράμματος.

Μελέτη του εμβαδού που σχηματίζει η γραφική παράσταση ως προς τον χρόνο.
Τη στιγμή t η συνάρτηση έχει τιμή f (t ) , f(t)
ενώ στην χρονική στιγμή t + dt η τιμή της
είναι f (t + dt ) , θέσεις Α και Β στο διά- B
f(t+dt)
γραμμα. Η μεταβολή στην τιμή της συ- f(t)
A Γ
νάρτησης αυτής που αντιστοιχεί στη μετα-
βολή του χρόνου κατά dt είναι απειροστή,
έτσι μπορούμε να θεωρήσουμε ότι για το
χρονικό διάστημα dt η συνάρτηση διατη-
ρεί σταθερή τη τιμή της που είναι ( ).
A' Γ'
Το γινόμενο f (t )dt παριστάνει το εμβαδόν O t t+dt t 0t
του παραλληλογράμμου A΄G΄AG . Επειδή
όμως η μεταβολή του χρόνου dt είναι α-
πειροστή μπορούμε να θεωρήσουμε ότι το εμβαδόν του τριγώνου ΑΓΒ τείνει στο μηδέν
και έτσι να έχουμε ότι A΄G΄AG = ABG΄A΄ .

Δηλ. το στοιχειώδες γινόμενο f (t )dt παριστάνει το εμβαδόν που σχηματίζεται μεταξύ του
διαγράμματος της συνάρτησης f (t ) και του χρόνου t .

Για να κάνουμε πιο σαφές το παραπάνω συμπέρασμα, θεωρούμε ότι η συνάρτηση ( )

είναι συνάρτηση ταχύτητας, δηλ. f (t ) = u (t ) . Στη περίπτωση αυτή το γινόμενο ( )
( = ) είναι το στοιχειώδες διάστημα που διανύει το κινητό στον χρόνο και
παριστάνεται από το στοιχειώδες εμβαδόν ABG΄A΄ .
Για να υπολογίσουμε το ολικό διάστημα που διανύει το κινητό από τη χρονική στιγμή
t = 0 sec μέχρι τη χρονική στιγμή t0 , θα υπολογίσουμε το εμβαδόν του διαγράμματος
της ( ) σε σχέση με τον χρόνο μεταξύ των χρονικών στιγμών 0 sec και t0 .
Από την εφαρμογή των παραπάνω συμπερασμάτων στα διαγράμματα των μεγεθών
a (t ) , u (t ) και s (t ) μπορούμε να αποδείξουμε τους τύπους που ισχύουν για τα διάφο-
ρα είδη κινήσεων.

Δρ. Αντωνάρας Δ. Γεώργιος Φυσικός -Ραδιοηλεκτρολόγος

ΜΗΧΑΝΙΚΗ Ευθύγραμμες κινήσεις Σελίδα 15 από 24

9.1 Το διάγραμμα της επιτάχυνσης.

Διάγραμμα επιτάχυνσης έχουμε μόνο στις κινήσεις που υπάρχει μεταβολή στην ταχύτη-
τα του κινητού, δηλ. σε όλες τις κινήσεις εκτός από την ομαλή ευθύγραμμη κίνηση. Στο
σχήμα φαίνεται το διάγραμμα του μέτρου της επιτάχυνσης για μια τυχαία μεταβαλλό-
μενη κίνηση. Επειδή ο ρυθμός μεταβολής της επιτάχυνσης δεν έχει κανένα φυσικό νό-
ημα, μας ενδιαφέρει μόνο το εμβαδόν του διαγράμματος σε α(t)
σχέση με τον χρόνο.
Το στοιχειώδες γινόμενο a (t)dt παριστάνει τη στοιχειώδη
α
μεταβολή στην ταχύτητα du . Άρα για να υπολογίσουμε την
Δυ=αt
ολική μεταβολή στη ταχύτητα του κινητού μεταξύ της χρο-
0

νικής στιγμής t = 0 και t 0 αρκεί να υπολογίσουμε το εμβα- t t

O 0

δόν του διαγράμματος της a (t ) μεταξύ των δύο αυτών τι-

μών. Για τη περίπτωση της ομαλά επιταχυνόμενης κίνησης, ισχύει ότι η μεταβολή της
ταχύτητας Du είναι ίση με at0 δηλ. u - u0 = at ,όπου υ και u0 αντίστοιχα οι ταχύτη-
τες του κινητού στο τέλος και στην αρχή της κίνησης.
Τελικά έχουμε ότι u = u0 - at . Αν η αρχική ταχύτητα του κινητού είναι ίση με το μη-
δέν έχουμε ότι u = a t .

9.2 Το διάγραμμα της ταχύτητας

Θεωρούμε τη γραφική παράσταση της ταχύτητας ( ) ενός κινητού, σε σχέση με τον

χρόνο, που κάνει τυχαία κίνηση υ(t)
Στη περίπτωση αυτή έχει νόημα και ο ρυθμός μεταβολής
της ταχύτητας και το αντίστοιχο εμβαδόν του διαγράμμα- A
τός της ως προς τον χρόνο. υ
Στη τυχαία χρονική στιγμή t η ταχύτητα του κινητού εί-
ναι u (t ) και ο ρυθμός μεταβολής της ταχύτητας du , φ
dt
Ο t t t
τη χρονική στιγμή αυτή εκφράζει την επιτάχυνση του κι- 0

νητού. Για να υπολογίσουμε λοιπόν την επιτάχυνση του

κινητού στην τυχαία χρονική στιγμή , φέρνουμε την εφαπτομένη του διαγράμματος
στη θέση αυτή και υπολογίζουμε την κλίση της. Έχουμε λοιπόν ότι a = du = eff .
dt
Το εμβαδόν του διαγράμματος ως προς τον χρόνο είναι το διάστημα s που διανύει το
κινητό στο αντίστοιχο χρονικό διάστημα. Θα εξετάσουμε τώρα τα δύο διαγράμματα της

Δρ. Αντωνάρας Δ. Γεώργιος Φυσικός -Ραδιοηλεκτρολόγος

ΜΗΧΑΝΙΚΗ Ευθύγραμμες κινήσεις Σελίδα 16 από 24

ταχύτητας που συνήθως χρησιμοποιούμε στις κινήσεις που μας ενδιαφέρουν στο επί-
πεδο του βιβλίου αυτού.
Στο σχήμα φαίνεται η γραφική παράσταση του μέτρου υ(t)
της ταχύτητας ως προς τον χρόνο στην ομαλή ευθύ-
γραμμη κίνηση. Η εφαπτομένη του διαγράμματος είναι
υ
παράλληλη στον άξονα του χρόνου και έτσι έχει κλίση
μηδέν, δηλ. η επιτάχυνση α του κινητού είναι μηδέν. Το
εμβαδόν του διαγράμματος ως προς τον χρόνο είναι το
Ο t t
διάστημα που διανύει το κινητό και έτσι έχουμε 0

= . Δηλ. στην κίνηση αυτή το διάστημα ισούται

με το γινόμενο της ταχύτητας επί το χρόνο. υ(t)
Η άλλη περίπτωση διαγράμματος ταχύτητας είναι η πε-
ρίπτωση μεταβολής του μέτρου της ταχύτητας στην ο- υ
μαλά επιταχυνόμενη ευθύγραμμη κίνηση. Η εφαπτομέ- υ-υ0

νη του διαγράμματος στην περίπτωση αυτή ταυτίζεται

με το ίδιο το διάγραμμα και έτσι η επιτάχυνση α είναι
ίση με την εφαπτομένη της γωνίας φ . O t t
Έχουμε λοιπόν ότι :
u - u0
eff = ® u = u0 - at (1).
u
Το διάστημα s που διανύει το κινητό από την αρχή μέχρι τη χρονική στιγμή t υπολογί-
ζεται από το αντίστοιχο εμβαδόν του διαγράμματος σε σχέση με το χρόνο και έτσι έ-
χουμε

u + u0 2u + ut 1
s= ×t ® s = 0 × t ® s = u0t + at 2 .
2 2 2
Αν η αρχική ταχύτητα είναι ίση με μηδέν τότε οι τύποι παίρνουν τις αντίστοιχες
μορφές τους για τη περίπτωση της κίνησης χωρίς αρχική ταχύτητα.

9.3 Διάγραμμα διαστήματος.

Για τη περίπτωση του διαγράμματος του διαστήματος έχουμε να παρατηρήσουμε ότι

ούτε η κλίση du έχει κάποια φυσική σημασία, ούτε και το εμβαδόν του. Άρα δεν έ-
dt
χει νόημα καμία παραπάνω ανάλυση.

Δρ. Αντωνάρας Δ. Γεώργιος Φυσικός -Ραδιοηλεκτρολόγος

ΜΗΧΑΝΙΚΗ Ευθύγραμμες κινήσεις Σελίδα 17 από 24

10 Ελεύθερη πτώση .

Θα λέμε ότι ένα κινητό κάνει ελεύθερη πτώση όταν κινείται με την επίδραση του βά-
ρους του μόνον. Θα ασχοληθούμε τώρα με την ιστορία της ελεύθερης
πτώσης γιατί είναι, σχεδόν, η πρώτη κίνηση για την οποία διατυπώθηκε
σοβαρή επιστημονική άποψη. Ο Αριστοτέλης ήταν ο πρώτος που διατύ-
πωσε επιστημονική άποψη (άποψη που οφείλεται στην παρατήρηση) για
την κίνηση των σωμάτων όταν τα αφήνουμε να κινηθούν ελεύθερα από
κάποιο ύψος.
Παρατηρώντας τις κινήσεις των διαφόρων σωμάτων, όταν αφεθούν ε-
λεύθερα από κάποιο ύψος, διατύπωσε την άποψη ότι το βαρύτερο σώμα
πέφτει πιο γρήγορα. Πράγματι και εμείς μπορούμε να διαπιστώσουμε
εύκολα αυτόν τον ισχυρισμό του Αριστοτέλη αρκεί να αφήσουμε ένα
κομμάτι χαρτί και μία πέτρα από το ίδιο σημείο. Θα παρατηρήσουμε ότι
η πέτρα που είναι προφανώς βαρύτερη θα πέσει σε μικρότερο χρόνο από
ότι το χαρτί. Από το ίδιο πείραμα φαίνεται ότι η διαφορά χρόνου πτώ- Προς αντλία
σης είναι μεγαλύτερη όσο μεγαλύτερη είναι και η διαφορά βάρους των
σωμάτων.
Αν όμως επαναλάβουμε το πείραμα χρησιμοποιώντας δύο όμοια φύλλα χαρτί , άρα σώ-
ματα ίδιου βάρους και από το ένα έχουμε κατασκευάσει μία μικρή μπάλα και του άλλου
δεν μεταβάλλουμε το σήμα του τότε θα δούμε, ότι η μικρή μπάλα χαρτιού θα πέσει σε
μικρότερο χρόνο άρα, δύο σώματα ίδιου βάρους όταν τα αφήσουμε από το ίδιο ύψος
πέφτουν σε διαφορετικούς χρόνους.
Είναι λοιπόν φανερό ότι τον χρόνο πτώσης δεν τον καθορίζει μόνο το βάρος του σώμα-
τος αλλά και άλλοι παράγοντες π.χ το σχήμα .
Θα αναφέρουμε εδώ τώρα ένα πολύ έξυπνο πείραμα για το ίδιο θέμα που έκανε ο Γαλι-
λαίος 2000 χρόνια περίπου μετά τον Αριστοτέλη. Θεωρούμε έναν σωλήνα από γυαλί
και στο εσωτερικό του βάζουμε δύο σώματα, το ένα από χαρτί (με μικρό βάρος) και το
άλλο από πέτρα (με μεγάλο βάρος). Και τα δύο σώματα βρίσκονται στο κάτω άκρο του
σωλήνα και ισορροπούν. Αν γυρίσουμε τον σωλήνα ανάποδα θα διαπιστώσουμε ότι το
βαρύτερο σώμα πέφτει πιο γρήγορα. Εάν όμως αφαιρέσουμε, με την βοήθεια μιας α-
ντλίας, τον αέρα και επαναλάβουμε το πείραμα θα διαπιστώσουμε ότι και τα δύο σώμα-
τα πέφτουν ταυτόχρονα ανεξάρτητα από βάρος που έχουν .
Στην κίνηση των σωμάτων στην επιφάνεια της Γης στα σώματα εξασκούνται εκτός από
το βάρος και άλλες δυνάμεις όπως η άνωση , η αντίσταση κλπ. Αντίθετα όταν η κίνηση
γίνεται σε περιοχή όπου δεν υπάρχει αέρας η μόνη δύναμη που δρα στα σώματα είναι
το βάρος και τα σώματα πέφτουν στον ίδιο χρόνο. Άρα για την ελεύθερη πτώση , κίνη-
ση με την επίδραση μόνο του βάρους, έχουμε την ισχύ του πειράματος του Γαλιλαίου,

Δρ. Αντωνάρας Δ. Γεώργιος Φυσικός -Ραδιοηλεκτρολόγος

ΜΗΧΑΝΙΚΗ Ευθύγραμμες κινήσεις Σελίδα 18 από 24

και έτσι για τη κίνηση αυτή δεχόμαστε ότι τα σώματα κινούνται ανεξάρτητα από τη μά-
ζα τους.
Εδώ πρέπει να τονίσουμε ότι ενώ για τις κινήσεις των σωμά- t=0
των στην επιφάνεια της Γης δεχόμαστε τη θέση του Γαλιλαί-
A
ου. Ο λόγος είναι ότι η μελέτη των κινήσεων βάση της άπο-
ψης αυτής είναι ευκολότερη, αν και είναι λάθος. Το λάθος
σχεδόν μηδενίζεται θεωρώντας σώματα με μεγάλου βάρους
και μικρού όγκου (σημειακά) οπότε, το σφάλμα των υπολο- h
x
γισμών τείνει να μηδενιστεί γιατί το βάρος είναι πολύ μεγα-
λύτερο από τις άλλες δυνάμεις που ασκούνται στο σώμα.
B t
Το πείραμα δείχνει ότι η ελεύθερη πτώση είναι μία επιταχυνό-
μενη κίνηση που γίνεται με επιτάχυνση a = g = 10 m 2 . υ
sec
Θεωρούμε τη κίνηση ενός σώματος που τη χρονική στιγμή
t = 0 το αφήνουμε να κινηθεί ελεύθερα προς τα κάτω από
ένα σημείο Α που βρίσκεται σε ύψος h από το έδαφος . Στο
κινητό θεωρούμε ότι ασκείται μόνο το βάρος του και κατά
συνέπεια κάνει ελεύθερη πτώση. (m/sec2 )
Μετά λοιπόν από χρόνο t το κινητό βρίσκεται στη θέση Β g
έχοντας αποκτήσει ταχύτητα υ και αφού έχει διανύσει διά-
στημα x . Επειδή η κίνηση είναι επιταχυνόμενη με επιτά- 10
χυνση g οι τύποι που ισχύουν είναι οι τύποι της ομαλά ε-
πιταχυνόμενης κίνησης χωρίς αρχική ταχύτητα: o
t (sec)
(a)

α) g = staqerό (m/sec)

β) u = gt και u = 2 gx υ(t)

1
γ) x = gt 2
2
o (β) t (sec)

Τα αντίστοιχα διαγράμματα των νόμων αυτών φαίνονται (m)

στα σχήματα (α,β,γ). Ο ολικός χρόνος κίνησης tol του κι- x

νητού μπορεί να υπολογιστεί από το ύψος h που σε αυτόν

το χρόνο διανύει το κινητό.
Έχουμε λοιπόν ότι :
o
1 2h t (sec)
h = gt 2 ® tol = . (γ)
2 g

Δρ. Αντωνάρας Δ. Γεώργιος Φυσικός -Ραδιοηλεκτρολόγος

ΜΗΧΑΝΙΚΗ Ευθύγραμμες κινήσεις Σελίδα 19 από 24

Άλλη περίπτωση έχουμε όταν το σώμα, αντί να το αφήσουμε να πέσει ελεύθερα, του
δίνουμε και αρχική ταχύτητα u 0 . Τότε η κίνηση που θα κάνει το σώμα είναι επιταχυ-
νόμενη με επιτάχυνση g και αρχική ταχύτητα u 0 . Έχουμε λοιπόν να ισχύουν :

α) g =staqerό
β) u = u 0 + gt και u = u02 + 2 gx
1 2
γ) x = u 0 t +
gt
2
Τα αντίστοιχα διαγράμματα των νόμων αυτών είναι τα διαγράμματα που ισχύουν στην
ομαλά επιταχυνόμενη κίνηση με αρχική ταχύτητα και φαίνονται στο σχήμα .

(m/s 2 )
(m/s)
g
υ(t)

10

o o t (sec)
(α) t (sec) (β)
(m) (m/s)
υ(t)
x

υ0

o (γ) x (m)
o (δ) t(sec)

Δρ. Αντωνάρας Δ. Γεώργιος Φυσικός -Ραδιοηλεκτρολόγος

ΜΗΧΑΝΙΚΗ Ευθύγραμμες κινήσεις Σελίδα 20 από 24

11 Κατακόρυφη βολή

H κίνηση που κάνει ένα σώμα, όταν το ρίχνουμε κατακόρυφα προς τα πάνω ή προς τα
κάτω από ένα σημείο Α με ταχύτητα u0 , που απέχει απόσταση h από την επιφάνεια της
Γης λέγεται κατακόρυφη βολή . (Θεωρούμε μόνο την επίδραση του βάρους)

α) Κατακόρυφη βολή προς τα πάνω :

Το κινητό βάλλεται προς τα πάνω την χρονική στιγμή = 0 και κινούμενο προς τα πά-
νω κάνει επιβραδυνόμενη κίνηση με αρχική ταχύτητα u0 και επιβράδυνση g . Μετά
από χρόνο tan φτάνει στη θέση Γ , θέση μεγίστου ύψους, αφού έχει διανύσει διάστημα
hmax , όπου σταματά στιγμιαία και στην συνέχεια πέφτει στο έδαφος κάνοντας ελεύθερη
πτώση.

1 ) Μέγιστο ύψος :

Θα υπολογίσουμε τώρα το μέγιστο ύψος που φτάνει το κινητό από το έδαφος.

Επειδή ο χρόνος και το διάστημα hmax αντιπροσωπεύ-
ουν τον ολικό χρόνο και το ολικό διάστημα της επιβραδυνό- Γ
μενης κίνησης αντίστοιχα θα ισχύουν ότι
u u2
tol = 0 και hmax = 0 .
g 2g
Άρα το μέγιστο ύψος H max , από το έδαφος που θα φτάσει t t 1 2

u 2
Β Β' h
το σώμα θα δίνεται από το τύπο H max = h + o
max
2g
) " Οι χρονικές στιγμές t1 και t 2 που περνά το κινητό από x
την ίδια θέση , ανεβαίνοντας και κατεβαίνοντας αντίστοιχα , υo
είναι λύσεις τις ίδιας δευτεροβάθμιας εξίσωσης " A

Έστω τώρα ότι το κινητό κινούμενο προς πάνω περνά από g

ένα σημείο Β που απέχει απόσταση x από το σημείο βολής h
Α τη χρονική στιγμή t1 . Σε συνέχεια κινούμενο προς τα πά-
νω περνά από τη θέση Γ του μεγίστου ύψους και συνεχίζο-
ντας να κινείται προς τα κάτω περνά πάλι από τη θέση B΄
(στο ίδιο ύψος με τη Β) τη χρονική στιγμή t 2 .

Δρ. Αντωνάρας Δ. Γεώργιος Φυσικός -Ραδιοηλεκτρολόγος

ΜΗΧΑΝΙΚΗ Ευθύγραμμες κινήσεις Σελίδα 21 από 24

Θα αποδείξουμε τώρα ότι και οι δύο χρονικές στιγμές t1 και t 2 ικανοποιούν την ίδια
δευτεροβάθμια εξίσωση διαστήματος. Η κίνηση του κινητού από τη θέση Α στη θέση Β
είναι επιβραδυνόμενη, άρα για το διάστημα x ισχύει :
1
x = u 0 t1 - gt12 (1).
2
Το χρονικό διάστημα t 2 υπολογίζεται από το τύπο t 2 = tan + tGB΄ , δηλ. ισούται με το
χρόνο ανόδου και το χρόνο για τη κίνηση του κινητού από τη θέση Γ στη B΄ . Ο χρό-
νος tGB ΄ είναι ίσος με τον χρόνο tBG άρα tGB΄ = tGB = tan - t1 (2). (Η ισότητα των δύο
χρόνων αποδεικνύεται από την ισότητα των δύο ταχυτήτων στις θέσεις Β και B΄ στην
a3 ).
Από τους δύο τελευταίους τύπους έχουμε t 2 = 2tan - t1 ® t1 = 2tan - t 2 (3). Με αντικα-
τάσταση του τύπου (3) στον (1) έχουμε :

2
æ u ö gæ u ö 1
x = u 0 çç 2 0 - t2 ÷÷ - çç 2 0 - t 2 ÷÷ ® x = u 0t 2 - gt 22 (4) .
è g ø 2è g ø 2
Η τελευταία εξίσωση λοιπόν είναι φανερό ότι λειτουργεί διανυσματικά , δηλ. παρ' όλο
που το διάστημα που διανύει το κινητό από τη θέση Α στην Β΄ δεν είναι το x αλλά το
1
2hmax + x , για να βρούμε τον χρόνο , στον τύπο s = u 0 t - gt 2 , αντικαθιστούμε ό-
2
που s , όχι το διάστημα που κινήθηκε το κινητό αλλά μόνο την μετατόπισή του x από
την αρχική θέση βολής.

a3 ) " Η ταχύτητα με την οποία περνά ένα σώμα από μία θέση ανεβαίνοντας είναι ίση με
την ταχύτητα με την οποία περνά από την ίδια θέση κατεβαίνοντας.

Θα αποδείξουμε τώρα ότι η ταχύτητα u1 του κινητού όταν περνά από τη θέση Β , είναι
ίση με την ταχύτητα του κινητού u 2 , που έχει όταν περνά από τη ίδια θέση B΄ κατε-
βαίνοντας . Επειδή η κίνηση του κινητού από το σημείο Α στο σημείο Β είναι ευθύ-
γραμμη ομαλά επιβραδυνόμενη ισχύει ότι u1 = u 0 - gt1 (5).
Kατά την κίνηση του κινητού από τη θέση Γ μέχρι τη θέση B΄ , η κίνηση του κινητού
είναι ομαλά επιταχυνόμενη με αρχική ταχύτητα μηδέν και επιτάχυνση g , άρα ισχύει
ότι u 2 = g (t 2 - tan ) (6) όπου t 2 ο χρόνος κίνησης του κινητού από τη θέση A στην B΄ .

Δρ. Αντωνάρας Δ. Γεώργιος Φυσικός -Ραδιοηλεκτρολόγος

ΜΗΧΑΝΙΚΗ Ευθύγραμμες κινήσεις Σελίδα 22 από 24

Με αντικατάσταση του τύπου (3) στον (5) έχουμε ότι u1 = u 0 - g (2tan - t 2 ) άρα
u0 æ u ö
® u1 = gt2 - u 0 ® u1 = g çç t 2 - 0 ÷÷ ® u1 = g (t 2 - tan ’ ) (7).
u1 = u 0 + gt 2 - 2 g/
g/ è gø
Από τους τύπους (6) και (7) παρατηρούμε ότι u1 = u 2 . (Με διατήρηση της Μηχανικής
ενέργειας η απόδειξη είναι πιο εύκολη) .
Θα αναφέρουμε τώρα έναν πρακτικό τρόπο υπολογισμού τις ταχύτητας του κινητού σε
μία τυχαία θέση B΄ .
Για να υπολογίσουμε την ταχύτητα ενός κινητού σε μία τυχαία θέση B΄ από την οποία
αυτό περνά την χρονική στιγμή t 2 , εφαρμόζουμε τον γενικό τύπο u = u0 ± gt . Όπου υ
η ταχύτητα του κινητού στη θέση B΄ , u0 η ταχύτη-
τα του κινητού στη θέση Α,. Θετική φορά θεωρείται Γ
η φορά της u0 για t = 0 sec . Για τη θέση Β έχουμε
- u 2 = u0 - gt2 ® u 2 = gt2 - u 0 . α β
υ1
Άρα για τη θέση B΄ θα έχουμε u 2 = u 0 - gt2 .
t1 t2
α4) Το κινητό βάλλεται από τη θέση Α την χρονική Β' hmax
Β
στιγμή t = 0 sec με ταχύτητα με φορά προς τα πά- υ2
νω . Μετά από χρονικό διάστημα t βρίσκεται στη θέ- x
x
ση Γ , που απέχει απόσταση y από το Α και κινείται
υo
προς το έδαφος. Η σχέση μεταξύ μετατόπισης y και
A
χρονικού διαστήματος t , υπολογίζεται από αντικα-
1
τάσταση στον τύπο s = u 0 t + a t 2 (8) . g
y
2
h
Επειδή το κινητό την χρονική στιγμή t = 0 κινείται
προς τα πάνω , θετική φορά για όλα τα διανύσματα Γ
θεωρείται η προς τα πάνω, δηλ. η φορά της ταχύτη-
τας που έχει το κινητό την χρονική στιγμή t = 0 . O
1
Άρα έχουμε : s = u 0 t + a t 2 όπου s αντικαθιστούμε
2
το - y , γιατί στη θέση Γ η μετατόπιση του κινητού υ
είναι - y (απέχει y κάτω από τη θέση βολής) , u0
αντικαθιστούμε το u0 , t τον ολικό χρόνο κίνησης
από το Α στη θέση Γ και όπου a αντικαθιστούμε το - g , γιατί στη θέση Α το a είναι
- g . Τελικά έχουμε :

Δρ. Αντωνάρας Δ. Γεώργιος Φυσικός -Ραδιοηλεκτρολόγος

ΜΗΧΑΝΙΚΗ Ευθύγραμμες κινήσεις Σελίδα 23 από 24

1 2
- y = u 0t - gt .
2
α5) Ο ολικός χρόνος κίνησης tol του κινητού από τη θέση Α μέχρι το έδαφος υπολογί-
ζεται από το τύπο (8) με αντικατάσταση , όπου s = - h , u0 = u 0 , t = tol και a = - g .
1
Άρα έχουμε ότι - h = u 0 tol - gt 2ol (9).
2
Με λύση της εξίσωσης αυτής ως προς το tol , υπολογίζεται ο ολικός χρόνος tol . ( Η
άλλη λύση είναι αρνητική).
α6) Η ταχύτητα του κινητού u στο έδαφος μπορεί να υπολογιστεί με απ' ευθείας αντι-
κατάσταση στον τύπο u = u 0 ± at .
Έχουμε όπουu = -u (η ταχύτητα του κινητού είναι - u γιατί έχει τιμή u και φορά αρ-
νητική), u0 = u 0 , a = - g και t = tol , άρα - u = u 0 - gtol ® u = gtol - u 0 (10).

β) Κατακόρυφη βολή προς τα κάτω :

Θεωρούμε ένα κινητό που βάλλεται από τη θέση Α , την χρονική στιγμή t = 0 , που
απέχει από το έδαφος ύψος h με ταχύτητα u0 , κατακόρυφα προς τα κάτω .
Ζητείται να υπολογιστούν :
α) ο χρόνος κίνησης του κινητού μέχρι να φτάσει στο έδαφος,
και A t=0
β) η ταχύτητά του λίγο πριν ακουμπήσει σε αυτό. g
Ο υπολογισμός των ζητουμένων θα γίνει με εφαρμογή των υ o

y
συμπερασμάτων που βγήκαν από την προηγούμενη ανάλυση.
Το κινητό μετά από χρόνο t βρίσκεται στη θέση Γ όπου έχει
ταχύτητα ΄ . Σύμφωνα με την προηγούμενη ανάλυση θετική t Γ
h
φορά για τον άξονα y θεωρείται η φορά της ταχύτητας u0
του κινητού την χρονική στιγμή t = 0 sec (δηλ. προς τα κά- υ΄
τω).
Η εξίσωση της απομάκρυνσης y του κινητού δίνεται από το t
Δολ

1 2
τύπο y = u 0 t - gt (9) , που υπολογίζεται με αντικατάσταση
2 υ
1 2
στον τύπο s = u 0 t - at , των s = y , u0 = u 0 , t = t και
2 y
a = g.
α) Μπορούμε να υπολογίσουμε τώρα τον ολικό χρόνο κίνη-

Δρ. Αντωνάρας Δ. Γεώργιος Φυσικός -Ραδιοηλεκτρολόγος

ΜΗΧΑΝΙΚΗ Ευθύγραμμες κινήσεις Σελίδα 24 από 24

σης του κινητού tol . Στον ολικό χρόνο κίνησης tol το κινητό κινείται από τη θέση Α
1
μέχρι τη θέση Δ που ακουμπά στο έδαφος. Έχουμε λοιπόν ότι h = u 0 tol - gt 2ol , από
2
όπου με λύση της εξίσωσης αυτής ως προς τον χρόνο θα προκύψουν δύο λύσεις, μία θε-
τική που γίνεται αποδεκτή και μία αρνητική που απορρίπτεται.
β) Ο υπολογισμός της ταχύτητας u του κινητού όταν αυτό ακουμπά στο έδαφος μπορεί
να γίνει με δύο τρόπους . Η κίνηση του κινητού προς τα κάτω είναι ομαλά επιταχυνό-
μενη με αρχική ταχύτητα u0 και επιτάχυνση g . Άρα έχουμε ότι u = u 02 + 2 gh , o τύ-
πος αυτός περιέχει την αρχική ταχύτητα u0 και το ύψος h .
O άλλος τρόπος είναι με εφαρμογή του τύπου u = u 0 + gtol . Αυτός ο τύπος εφαρμόζε-
ται όταν θέλουμε να υπολογίσουμε την ταχύτητα, που έχει όταν ακουμπά στο έδαφος,
συναρτήσει της αρχικής ταχύτητας u0 και του ολικού χρόνου κίνησης του κινητού.

Δρ. Αντωνάρας Δ. Γεώργιος Φυσικός -Ραδιοηλεκτρολόγος