ΜΗΧΑΝΙΚΗ Μαθηματικό Βοήθημα Σελίδα 1 από 12

ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟ ΒΟΗΘΗΜΑ
2.1 Εισαγωγή :

Από τις πιο βασικές μαθηματικές έννοιες που χρησιμοποιούνται στη Μηχανική είναι οι
έννοιες της Τριγωνομετρίας.
Ορισμοί :
Για ορίσουμε τους τριγωνομετρικούς αριθμούς μιας γωνίας Γ
, θεωρούμε ένα ορθογώνιο τρίγωνο ΑΒΓ, ( = 90 ) ό-
πως φαίνεται στο σχήμα 1, και έστω φ η γωνία Β .
Το ημίτονο της γωνίας φ υπολογίζεται από το τύπο α
b β
hmf = (1)= λόγος της απέναντι κάθετης πλευράς προς
a
φ
την υποτείνουσα.
Το συνημίτονο της γωνίας φ ορίζεται από το τύπο Α γ Β
g
sunf = (2) = λόγος προσκείμενης κάθετης πλευράς προς Σχ 1 Ορθογώνιο τρίγωνο
a
την υποτείνουσα.
b
Η εφαπτομένη της γωνίας φ ορίζεται από το τύπο eff =
g
(3) = λόγος της απέναντι κάθετης πλευράς προς την προσκείμενη κάθετη .
Θα αποδείξουμε τώρα ορισμένες βασικές τριγωνομετρικές σχέσεις μεταξύ των συναρ-
τήσεων που μόλις ορίσαμε.

Σχέσεις μεταξύ τριγωνομετρικών αριθμών :

Αν υψώσουμε τις σχέσεις (1) και (2) στο τετράγωνο και προσθέσουμε θα έχουμε
b 2 +g 2 a2
hm 2f + sun 2f = = 2 = 1 ® hm 2f + sun 2f = 1 (3) .
a2
a
hmf b
Με διαίρεση κατά μέλη των εξισώσεων (1) και (2) έχουμε = ¾¾
( 3)
®
sunf g
hmf
eff = (4) .
sunf
Θα υπολογίσουμε τώρα τους τριγωνομετρικούς αριθμούς των γωνιών 00 , 300 , 450 ,
600 , 900 και 1800 .
Θεωρούμε ένα τρίγωνο ABG , που είναι ορθογώνιο στη γωνία Α, με την γωνία Β να εί-
ναι ίση με 600 και η γωνία Γ είναι ίση με 300 (Σχ 2).
Δρ. Αντωνάρας Δ. Γεώργιος Φυσικός -Ραδιοηλεκτρολόγος
ΜΗΧΑΝΙΚΗ Μαθηματικό Βοήθημα Σελίδα 2 από 12

Έστω η πλευρά ΑΒ είναι ίση με οπότε η υποτείνουσα ΒΓ είναι ίση με 2 x (η προ-

σκείμενη πλευρά στη γωνία των 600 είναι το μισό της
υποτείνουσας) . Για να υπολογίσουμε τη άλλη κάθετη , Γ

πλευρά ΑΓ εφαρμόζουμε το πυθαγόρειο θεώρημα και

30°
έχουμε AG 2 = BG 2 - AB2 ® AG 2 = 4 x 2 - x 2 ®
AG 2 = 3x 2 ® AG = x 3 (5) . 2x
Τώρα μπορούμε να υπολογίσουμε τους τριγωνομετρι-
κούς αριθμούς των 300 και των 600 χρησιμοποιώντας
x
τους αντίστοιχους ορισμούς . Έχουμε ότι hm 300 = 60°
2x A
x B
1 x 3
® hm 30 =0
, sun 30 = 0
= ® Σχ 2 Υπολογισμός των τριγομετρικών
2 x× 3 3 αριθμών 30°, 60°.

sun 300 = 3 και ef 30 0 = 3 . Όμοια έχουμε ότι

3 3
x 3 3 x
hm 600 = ® hm 60 =
0
, sun 600 = ® Γ
2x 2 2x
1 x 3
sun 60 0 = , και ef 60° = = 3 ® ef 60° = 3 . 45°
2 x 2x
Για να υπολογίσουμε τους τριγωνομετρικούς αριθμούς x
της γωνίας των 450 κατασκευάζουμε ένα ισοσκελές ορ-
θογώνιο τρίγωνο ΑΒΓ (γωνία A = 900 ) που η κάθε μία 45°
από τις κάθετες πλευρές είναι ίση με x (Σx 3). Α x Β
Με εφαρμογή του πυθαγορείου θεωρήματος μπορούμε
Σχ 3 Υπολογισμός των τριγω-
να υπολογίσουμε την υποτείνουσα 2 x του ορθογωνίου νομετρικών αριθμών των 45 .
0

τριγώνου AΒΓ . Έχουμε ότι :

(BG )2 = (AB)2 + (AG)2 ® (BG )2 = x 2 + x 2 ® (BG )2 = 2x 2 ® (BG ) = x × 2 (6). Υ-
πολογίζουμε τώρα τους τριγωνομετρικούς αριθμούς με εφαρμογή των ορισμών και έ-
χουμε :
x
hm 45° = sun 45° = = 2 ® hm 45° = sun 45° = 2 , ef 45° = 1 .
x× 2 2 2
Για τον υπολογισμό των τριγωνομετρικών αριθμών των γωνιών 0°, 90° και 180° πρέπει
να χρησιμοποιηθεί ο τριγωνομετρικός κύκλος . Επειδή όμως η χρήση του τριγωνομε-
τρικού κύκλου απαιτεί κάποια προχωρημένη δεξιότητα θα αναφέρουμε εδώ τα συμπε-
ράσματα χωρίς απόδειξη.

Δρ. Αντωνάρας Δ. Γεώργιος Φυσικός -Ραδιοηλεκτρολόγος

ΜΗΧΑΝΙΚΗ Μαθηματικό Βοήθημα Σελίδα 3 από 12

Έχουμε λοιπόν τον παρακάτω συνοπτικό πίνακα :

0 1 2 √3 1 0
2 2 2
1 √3 2 1 0 1
2 2 2

0 √3 1 √3 ¥ 0
3

Τα φυσικά μεγέθη χωρίζονται σε τρεις μεγάλες κατηγορίες

α) τα μονόμετρα μεγέθη
β) τα διανυσματικά μεγέθη και
γ) οι τανυστές .
Σε όλη την διάρκεια του Λυκείου Θα ασχοληθούμε μόνο με τα μονόμετρα μεγέθη και
τα διανύσματα γι' αυτό και θα αναλύσουμε αυτά μόνο . Οι τανυστές εμφανίζονται μόνο
σε προχωρημένες θεωρίες τις Φυσικής και έτσι η εξέτασή τους είναι έξω από τη προο-
πτική αυτού του βιβλίου.

2.2 Μονόμετρα μεγέθη

Μονόμετρο μέγεθος ονομάζεται κάθε φυσικό μέγεθος που για να το χαρακτηρίσουμε,

χρειαζόμαστε έναν αριθμό και τη μονάδα μέτρησής του, π.x η μάζα των σωμάτων είναι
μονόμετρο μέγεθος γιατί για να την χαρακτηρίσουμε χρειαζόμαστε έναν αριθμό και τη
μονάδα, δηλ. λέμε η μάζα του σώματος είναι 5 Kgr . Άλλα μονόμετρα μεγέθη είναι η
απόσταση, ο χρόνος , η πυκνότητα, η πίεση κλπ.
Οι πράξεις μεταξύ μονόμετρων μεγεθών γίνονται όπως περίπου και οι πράξεις των α-
ριθμών. Διαφορά υπάρχει στο ότι εκτός από τον αριθμό έχουμε και τις μονάδες μέτρη-
σης. Το γεγονός αυτό περιορίζει τις δυνατότητες εκτελέσεως ορισμένων πράξεων οι
οποίες γίνονται χωρίς περιορισμούς όταν έχουμε μόνο αριθμούς.
Δηλ. το γινόμενο του μεγέθους 4 Kgr , που εκφράζει μάζα, με το μέγεθος 2 m 2 ,
sec
που εκφράζει επιτάχυνση , έχει νόημα και δίνει 4 × 2kgr × m = 8kgr × m = 8 Nt
sec 2 sec 2
ενώ το άθροισμα ή διαφορά των δύο αυτών μεγεθών δεν έχει νόημα γιατί τα μεγέθη εί-
ναι ανόμοια. Άρα πολ/σμός και πηλίκο μονόμετρων μεγεθών γίνεται πάντα, ενώ το ά-
θροισμα ή η διαφορά τους δεν έχει πάντα νόημα. (Αφαιρούμε ή προσθέτουμε μόνο ο-
μοειδή μεγέθη)

Δρ. Αντωνάρας Δ. Γεώργιος Φυσικός -Ραδιοηλεκτρολόγος

ΜΗΧΑΝΙΚΗ Μαθηματικό Βοήθημα Σελίδα 4 από 12

2.3 Διανυσματικά μεγέθη :

Διανυσματικό μέγεθος ονομάζεται το μέγεθος εκείνο που για να το χαρακτηρίσουμε

χρειαζόμαστε τέσσερα χαρακτηριστικά :

α) Το σημείο εφαρμογής η αρχή του διανύσματος . (ε) (Διεύθυνση)

β) Διεύθυνση η ευθεία πάνω στην οποία βρίσκεται το
διάνυσμα, καθώς και κάθε παράλληλη σ' αυτή.
(Φορά)
γ) Τη φορά που μας δείχνει προς τα που βλέπει το διάνυ- α
σμα και
δ) Το μέτρο του διανύσματος, δηλ. το μήκος του διανύ- Ο
σματος. Πρέπει εδώ να παρατηρήσουμε ότι το μέτρο ε-
κτός από το μήκος του διανύσματος, στη Φυσική, δείχνει
και το είδος του μεγέθους στο οποίο ανήκει το διάνυσμα , Σχ 4 Διάνυσμα
γιατί υπάρχουν οι μονάδες μέτρησης . Έτσι αν ένα διάνυ-
σμα έχει μήκος 4 Nt αυτό σημαίνει ότι πρόκειται για διάνυσμα δύναμης, ενώ αν έχει
μέτρο 6 m σημαίνει ότι πρόκειται για διάνυσμα ταχύτητας κλπ.
sec
Στο σχήμα 4 φαίνεται η παράσταση ενός τυχαίου διανύ-
σματος καθώς και τα χαρακτηριστικά του. Τα διανύσμα-
τα συμβολίζονται με μεγάλα ή μικρά γράμματα του Λα-
α
τινικού ή του Ελληνικού αλφαβήτου που από πάνω έ-
r r r r β
χουμε βάλει ένα βέλος a , B , G, R κλπ.
Θα ασχοληθούμε τώρα με τις πράξεις των διανυσμάτων
δηλ. το άθροισμα, την αφαίρεση , τον πολλαπλασιασμό
και την διαίρεση. Πριν προχωρήσουμε στις πράξεις πρέ- Σχ5 Ισότητα διανυσμάτων.
πει να ορίσουμε πότε δύο διανύσματα είναι ίσα.
r r
Θα λέμε ότι δύο διανύσματα a , b είναι ίσα όταν έχουν την ίδια διεύθυνση, την ίδια
φορά και το ίδιο μέτρο (Σx 5).

Δρ. Αντωνάρας Δ. Γεώργιος Φυσικός -Ραδιοηλεκτρολόγος

ΜΗΧΑΝΙΚΗ Μαθηματικό Βοήθημα Σελίδα 5 από 12

2.4 Άθροισμα διανυσμάτων :

r r
Θεωρούμε δύο διανύσματα τα a , b όπως φαίνεται στο σχήμα 6 , τα οποία εφαρμόζο-
νται σε διαφορετικά σημεία και έστω ότι θέλουμε να υπολογίσουμε το άθροισμά τους.
Πρώτα πρέπει να κάνουμε τα διανύσματα αυτά συντρέχοντα δηλ. με κοινή αρχή . Θεω-
ρούμε τυχαίο σημείο O πάνω στο επίπεδο των δύο διανυσμάτων και κατασκευάζουμε
r r
δύο ίσα διανύσματα με τα a , b με αρχή το O .
r r r
Για να υπολογίσουμε το άθροισμα ή την συνισταμένη s των διανυσμάτων a , b (
r r r
s = a + b ) φέρνουμε από το τέλος κάθε διανύσματος μία
ευθεία παράλληλη προς το άλλο οι οποίες και τέμνονται
β
σε ένα σημείο O΄ , που λέγεται τέταρτη κορυφή του πα-
ραλληλογράμμου . Το άθροισμά τους είναι ένα διάνυσμα α
που έχει αρχή τη κοινή αρχή O και τέλος την τέταρτη O΄
κορυφή (Σx 6). Ο νόμος αυτός λέγεται : Νόμος του πα-
ραλληλογράμμου .
Μένει να υπολογίσουμε και το μέτρο του διανύσματος s σ
σε συνάρτηση των μέτρων των a , b . Θεωρούμε τρίγω- β
φ
νο ΑΒΓ με πλευρές AG = a , AB = b , BG = s και η θ

α
γωνία BAD = f (Σx 7). O
Φέρνουμε το ύψος του τριγώνου που αντιστοιχεί στη κο-
Σχ 6 Άθροισμα διανυσμάτων.
ρυφή Β και έχουμε από το ορθογώνιο τρίγωνο ΒΓΔ
s= (BD)2 + (GD)2 ® s = (BD)2 + (GA + AD)2 ®
s= (bhmf )2 + (a + bsunf )2 μετά από πράξεις έχουμε s = a 2 + b 2 + 2absunf
(1). Η γωνία κλίσης θ, που σχηματίζει η συνισταμένη ως προς το διάνυσμα α υπολογί-
ζετε από το τύπο = .
Άλλος τρόπος να υπολογίσουμε γραφικά το
άθροισμα δύο διανυσμάτων είναι να κάνουμε Β

τα δύο διανύσματα διαδοχικά (Σx 7). Δηλ. στο

r
τέλος του διανύσματος a φέρνουμε διάνυσμα σ
r β
b (το ΑΒ). Το άθροισμα των δύο διανυσμάτων
r
είναι ένα καινούριο διάνυσμα s που έχει αρχή θ φ
την αρχή του πρώτου διανύσματος και τέλος, Γ α Α Δ
το τέλος του τελευταίου . Σχ 7 Νόμος Συνημιτόνων .

Δρ. Αντωνάρας Δ. Γεώργιος Φυσικός -Ραδιοηλεκτρολόγος

ΜΗΧΑΝΙΚΗ Μαθηματικό Βοήθημα Σελίδα 6 από 12

2.5 Διαφορά διανυσμάτων :

Η επόμενη πράξη που θα εξετάσουμε είναι η διαφορά δύο διανυσμάτων . Θεωρούμε

r r
δύο διανύσματα a και b που είναι συντρέχοντα όπως φαίνεται στο σχήμα 8 . (Αν τα
διανύσματα δεν είναι συντρέχοντα μπορούμε με τη μέθοδο που αναπτύχθηκε στην πα-
ράγραφο 2.4 να τα μετατρέψουμε σε συντρέχοντα).
r r r
Έστω ότι θέλουμε να υπολογίσουμε την διαφορά b - a . Θεωρούμε ένα διάνυσμα d
r r
που έχει αρχή το τέλος του a και τέλος το τέλος του b , όπως φαίνεται στο σχήμα 8.
r r r
Για τα διανύσματα αυτά ισχύει ότι a + d = b σύμφωνα με τον ορισμό του αθροίσματος
δύο διανυσμάτων .
r r r
Άρα d = b - a .
Έχουμε τον εξής κανόνα για να υπολογίσουμε
την διαφορά δύο διανυσμάτων :
r
Για να υπολογίσουμε την διαφορά d δύο δια- β δ= β- α
r r
νυσμάτων a και b τα κάνουμε συντρέχοντα
φ
(δηλ. με κοινή αρχή) και σε συνέχεια ενώνουμε
το τέλος του ενός με το τέλος του άλλου. Ανά- α
λογα της φοράς του διανύσματος αυτού έχουμε
r r r r Σχ 8 Η διαφορά δύο Διανυσμάτων
την διαφορά a - b ή b - a .
Το μέτρο του διανύσματος διαφοράς δ υπολο-
γίζεται με εφαρμογή του νόμου του συνημιτόνου (η απόδειξη παρόμοια με τον υπολο-
γισμό του αθροίσματος δύο διανυσμάτων στην προηγούμενη παράγραφο) και έχουμε :
d = a 2 + b 2 - 2absunf .
Παρατήρηση :
σ=α+β
Παρατηρούμε ότι όταν έχουμε δύο διανύσματα α, β
β που είναι συντρέχοντα μπορούμε στο ίδιο σχήμα δ=β-α
να παρουσιάσουμε το άθροισμά τους σ και η δια- φ
φορά τους δ (Σx 9). Όπως παρατηρούμε από το α
σχήμα 9 η μία διαγώνιος είναι άθροισμα και η άλ-
Σχ 9 Αθροισμα και διαφορά δύο δια-
λη η διαφορά . νυσμάτων α,β.

Δρ. Αντωνάρας Δ. Γεώργιος Φυσικός -Ραδιοηλεκτρολόγος

ΜΗΧΑΝΙΚΗ Μαθηματικό Βοήθημα Σελίδα 7 από 12

2.6 Γινόμενο διανυσμάτων :

Θα ασχοληθούμε τώρα με το γινόμενο δύο διανυσμάτων. Τα διανύσματα πολλαπλασιά-

ζονται με δύο τρόπους σε αντίθεση με τους αριθμούς που πολλαπλασιάζονται με έναν
μόνο.
Έτσι έχουμε το εσωτερικό γινόμενο δύο δια-
νυσμάτων που είναι αριθμός και το εξωτερικό β
γινόμενο που είναι διάνυσμα.
φ

βσυνφ α
2.6.1 Εσωτερικό γινόμενο :
Σχ 10 Εσωτερικό γινόμενο δυο διανυσμάτων.
r r
Έστω δύο διανύσματα a και b , με κοινή αρχή όπως φαίνεται στο σχήμα 10. Ορί-
r r
ζουμε σαν εσωτερικό γινόμενο των διανυσμάτων αυτών a × b έναν πραγματικό αριθμό
που δίνεται από το τύπο a × b × sunf όπου φ η γωνία που σχηματίζουν τα δύο διανύ-
r r
σματα a , b .
Στην ουσία πρόκειται για το γινόμενο του ενός διανύσματος επί την προβολή του άλλου
πάνω σε αυτό . Παράδειγμα εσωτερικού γινομένου είναι το έργο κλπ .

2.6.2 Εξωτερικό γινόμενο :

r r
Θεωρούμε δύο διανύσματα a και b με κοινή αρχή που σχηματίζουν γωνία φ όπως
φαίνεται στο σχήμα 11. Το εξωτερικό γινόμενο
r r
των δύο διανυσμάτων axb είναι ένα καινούριο
διάνυσμα που έχει σημείο εφαρμογής το κοινό β
βημφ
σημείο εφαρμογής των διανυσμάτων, διεύθυνση
α
κάθετη στο επίπεδο των δύο, φορά που καθορί- αxβ (α)
ζεται από το κανόνα της δεξιόστροφης βίδας
(δηλ. βάζουμε, μία δεξιόστροφη βίδα κάθετα β
στο επίπεδο των δύο και τη στρέφουμε όπως φ
στρέφεται το α για να συμπέσει με το β μέσο α Π
της μικρότερης γωνίας, τότε η φορά που προχω- (β)
ρεί αυτή είναι η φορά του γινομένου ) και έχει Σχ 11 Εξωτερικό γινόμενο δυο διανυσμάτων.
μέτρο που δίνεται από τύπο abhmf , όπου φ η
γωνία μεταξύ των α και β (Σx 11(β)).

Δρ. Αντωνάρας Δ. Γεώργιος Φυσικός -Ραδιοηλεκτρολόγος

ΜΗΧΑΝΙΚΗ Μαθηματικό Βοήθημα Σελίδα 8 από 12

Το εξωτερικό γινόμενο των διανυσμάτων παριστάνει το εμβαδόν του παραλληλογράμ-

μου που έχει πλευρές τα διανύσματα α και β. Όπως φαίνεται από το σχήμα 11(α) το ε-
ξωτερικό γινόμενο είναι το γινόμενο της μιας πλευράς του παραλληλογράμμου α επί το
αντίστοιχο ύψος του bhmf δηλ. το εμβαδόν του.

r r
r r βxα
αxβ

(α) (β)

2.6.3 Πηλίκο διανυσμάτων :

Θα ασχοληθούμε τώρα με την διαίρεση δύο διανυσμάτων. Ενώ μπορούμε να πολλα-

πλασιάσουμε δύο διανύσματα με δύο διαφορετικούς
τρόπους δεν μπορούμε να τα διαιρέσουμε παρά μονάχα β
κάτω από ορισμένους περιοριστικούς όρους, δηλ. μό-
νον όταν είναι συγγραμμικά (έχουν την ίδια διεύθυνση) α
(Σx 12).
Το πηλίκο τότε είναι θετικός ή αρνητικός αριθμός ανά- Σχ 12 Διαίρεση συγγραμμικών
λογα αν τα διανύσματα είναι της ίδιας φοράς (ομόρρο- διανυσμάτων.
πα) ή αντίθετης φοράς (αντίρροπα).
Αν τα διανύσματα δεν έχουν την ίδια διεύθυνση δεν μπορούν να διαιρεθούν, με την έν-
νοια δεν μπορεί η διαίρεση να δώσει ένα αποτέλεσμα.

Δρ. Αντωνάρας Δ. Γεώργιος Φυσικός -Ραδιοηλεκτρολόγος

ΜΗΧΑΝΙΚΗ Μαθηματικό Βοήθημα Σελίδα 9 από 12

2.7 Συστήματα μονάδων :

Κατά την διάρκεια μελέτης των Φυσικών Φαινομένων αντιμετωπίζουμε ένα σύνολο
από μεγέθη που απαιτείται για κάθε ένα από αυτά να οριστεί η μονάδα μέτρησής του.
Είναι λοιπόν φανερό ότι για να ορίσουμε την μονάδα μέτρησης ενός καινούριου μεγέ-
θους, που να είναι παγκόσμια αποδεκτό , θα πρέπει να γίνει ένα διεθνές συνέδριο για να
ορίσουμε την κοινά αποδεκτή μονάδα μέτρησης του μεγέθους και πρέπει να συμβεί
προφανώς για κάθε μέγεθος.
Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι μία τέτοια διαδικασία είναι χωρίς λογική γιατί δεν είναι
δυνατόν, κάθε φορά που ένας επιστήμονας ανακαλύπτει ένα καινούριο μέγεθος να γίνε-
ται ένα συνέδριο για να οριστεί η κατάλληλη μονάδα μέτρησης, η οποία θα πρέπει να
είναι επί πλέον και συμβατή με τις άλλες. Μετά από εκτεταμένη μελέτη του θέματος
παρατηρήθηκε ότι εάν για κάποια κατάλληλα φυσικά μεγέθη οριστούν οι μονάδες μέ-
τρησης , μετά από συμφωνία, οι μονάδες των άλλων μεγεθών καθορίζονται με βάση
των ήδη καθορισθέντων μονάδων και των τύπων ορισμού τους.
Θεμελιώδη μεγέθη ονομάζονται τα μεγέθη που η μονάδα μέτρησής τους καθορίζεται
μετά από διεθνές συνέδριο. Η επιλογή του είδους των θεμελιωδών μεγεθών καθώς και
των αντίστοιχων μονάδων τους καθορίζουν το σύστημα μονάδων.
Παράγωγα μεγέθη ονομάζονται τα μεγέθη που για τον καθορισμό μονάδων τους αρ-
κούν οι μονάδες των θεμελιωδών μεγεθών και οι μαθηματικοί τύποι ορισμού τους.

2.7.1 Σύστημα μονάδων . . :

Το σύστημα μονάδων. C.G.S θεωρεί θεμελιώδη μεγέθη το μήκος , τη μάζα και τον
χρόνο.
Οι αντίστοιχες μονάδες των μεγεθών αυτών είναι το 1cm για το μήκος , το 1gr για τη
μάζα και το 1 sec για τον χρόνο.

Θεμελιώδη Μεγέθη και Μονάδες για το C.G.S

Μήκος 1cm (centimetre)
Mάζα 1gr (gramme)
Xρόνος 1sec (second)

Αυτό το σύστημα χρησιμοποιείται κυρίως για εργαστηριακές μετρήσεις στην μηχανική

και με τον καιρό τείνει να εγκαταλειφθεί και να αντικατασταθεί από το διεθνές σύστη-
μα μονάδων. Το όνομά του παράγεται από τα αρχικά των μονάδων για τα αντίστοιχα
θεμελιώδη μεγέθη.

Δρ. Αντωνάρας Δ. Γεώργιος Φυσικός -Ραδιοηλεκτρολόγος

ΜΗΧΑΝΙΚΗ Μαθηματικό Βοήθημα Σελίδα 10 από 12

2.7.2 Σύστημα μονάδων . :

Το σύστημα μονάδων S.I (International system) δηλ. Διεθνές Σύστημα είναι το καλύ-
τερα σχεδιασμένο σύστημα, και χρησιμοποιείται τόσο στη Μηχανική, όσο και στον Η-
λεκτρισμό καθώς επίσης και στους άλλους τομείς της Φυσικής. Τα θεμελιώδη μεγέθη
για το σύστημα αυτό είναι το μήκος, η μάζα , ο χρόνος, η ένταση του ηλεκτρικού ρεύ-
ματος, η θερμοκρασία και η ένταση φωτεινής πηγής κλπ.
Ο παρακάτω πίνακας δείχνει τα θεμελιώδη μεγέθη και τις αντίστοιχες μονάδες μέτρη-
σής τους.
Θεμελιώδη μεγέθη και μονάδες μέτρησης S.I
Mήκος 1m (meter)
Mάζα 1kgr (kilogram)
Xρόνος 1sec (second)
Eνταση ηλεκτρικού ρεύματος 1Α (Αmpere)
Θερμοκρασία 1Κ (kelvin)
Eνταση Φωτεινής Πηγής 1Cd (Candela)

2.7.3 Τεχνικό σύστημα . :

Το τεχνικό σύστημα μονάδων εμφανίζει μία ιδιαιτερότητα σε σχέση με τα άλλα συστή-

ματα μονάδων ως προς τα θεμελιώδη μεγέθη που θεωρεί. Το σύστημα αυτό θεωρεί σαν
θεμελιώδη μεγέθη το μήκος , τη δύναμη και τον χρόνο και χρησιμοποιείται μόνο στην
Μηχανική. Παρακάτω έχουμε τον πίνακα των θεμελιωδών μεγεθών και τις αντίστοιχες
μονάδες μέτρησης τους.

Θεμελιώδη μεγέθη και μονάδες για το Τε-

χνικό Σύστημα
Μήκος 1 m (meter)
Δύναμη 1 Kp (Kilopont)
Χρόνος 1 sec (second)

Δρ. Αντωνάρας Δ. Γεώργιος Φυσικός -Ραδιοηλεκτρολόγος

ΜΗΧΑΝΙΚΗ Μαθηματικό Βοήθημα Σελίδα 11 από 12

2.8 Εξισώσεις διαστάσεων :

Από την προηγούμενη ανάλυση γίνεται φανερό ότι τα παράγωγα μεγέθη έχουν μονάδες
που καθορίζονται από τις μονάδες μέτρησης των θεμελιωδών μεγεθών και τις αντίστοι-
χες μαθηματικές εξισώσεις ορισμού τους.
Μπορούμε λοιπόν να συμβολίσουμε τα θεμελιώδη μεγέθη με κάποια σύμβολα και σε
συνέχεια να κατασκευάσουμε εξισώσεις που να δίνουν τα παράγωγα μεγέθη σε σχέση
με αυτά. Τα σύμβολα αυτά θα αντιπροσωπεύουν τόσο τα θεμελιώδη μεγέθη αλλά και
τις μονάδες μέτρησής τους. Οι εξισώσεις που παράγονται με αυτό το τρόπο λέγονται
εξισώσεις διαστάσεων.
Χρησιμοποιούμε για τον συμβολισμό του μήκους και τις μονάδας μέτρησης του το L ,
για τη μάζα και της μονάδας της το M , για τον συμβολισμό του χρόνου το T , για τον
συμβολισμό της έντασης του ηλεκτρικού ρεύματος και της αντίστοιχης μονάδας το Α
κλπ.
Η μορφή τελικά της εξίσωσης διάστασης για ένα οποιοδήποτε μέγεθος Κ δίνεται από το
τύπο [K ] = [Lx My T ω Α z ...] όπου L , M , T , A είναι τα θεμελιώδη μεγέθη στο σύστημα και
x, y, ω, z οι εκθέτες των θεμελιωδών μεγεθών που ονομάζονται και διαστάσεις του α-
ντίστοιχου μεγέθους.
Θα εφαρμόσουμε τώρα τα παραπάνω σε μερικές περιπτώσεις μεγεθών. Έστω ότι ζητεί-
ται η εξίσωση διατάσεων και οι διατάσεις της ταχύτητας u στο σύστημα μεγεθών μή-
κος L , μάζα M και χρόνος T .
Χρησιμοποιούμε τον μαθηματικό τύπο ορισμού της ταχύτητας u και έχουμε ότι
υ=
μήκος
=
L
(1) ® [υ] = [L1M0 T -1 ] η τελευταία εξίσωση αποτελεί την εξίσωση δια-
χρόνος T
στάσεων της ταχύτητας και οι διαστάσεις είναι 1 ,0,-1.
Η εξίσωση διαστάσεων για την επιτάχυνση υπολογίζεται αντίστοιχα από τον τύπο
ορισμού της α =
ταχύτητα
χρόνος
¾¾®
(1)
α=
μήκος
χρόνος 2
[ ]
® [α] = L1M0 T -2 , η τελευταία εξίσωση

αποτελεί την εξίσωση διαστάσεων της επιτάχυνσης και οι διαστάσεις της είναι 1,0,-2.

Θα γράψουμε τώρα την εξίσωση διαστάσεων για τη δύναμη F με βάση το τύπο ορι-
σμού της που είναι F = m × α ® F =
Μάζα × μήκος
® [F] = [L1M1T -2 ] και οι αντίστοιχες
χρόνος 2
διαστάσεις είναι 1, 1 ,-2.
Όταν στον μαθηματικό τύπο ορισμού του μεγέθους υπάρχουν αριθμοί ή τριγωνομετρι-
κά σύμβολα τότε αυτά δεν περιέχονται στην εξίσωση διαστάσεων γιατί είναι αδιάστα-
τα.

Δρ. Αντωνάρας Δ. Γεώργιος Φυσικός -Ραδιοηλεκτρολόγος

ΜΗΧΑΝΙΚΗ Μαθηματικό Βοήθημα Σελίδα 12 από 12

Έστω ότι θέλουμε να γράψουμε την εξίσωση διαστάσεων της κινητικής ενέργειας ενός
κινητού που κινείται με ταχύτητα υ και έχει μάζα m. Ισχύει ότι Εκιν = 12 × m × υ2 ®
[E k ] = [L M T ] παρατηρούμε λοιπόν ότι καθαρός αριθμός
2 0 -2 1 δεν περιέχεται στην τελι-
2
κή εξίσωση διαστάσεων.
Αδιάστατο ονομάζεται ένα μέγεθος που οι διαστάσεις του είναι 0,0,0,.
Οι εξισώσεις διαστάσεων μπορούν να χρησιμοποιηθούν και για να επαληθεύσουμε ότι
δύο ή περισσότερα μεγέθη είναι ταυτόσημα ή έχουν κάποια άμεση σχέση εφ' όσον οι
διαστάσεις τους είναι ίδιες.
Παράδειγμα έχουμε την ορμή p = m × υ και την ώθηση Ω = F × Δt . Ισχύει ότι
[p] = [L1M1T -1 ] και [Ω] = [F] × [T ] ® [Ω] = [L1M1T -2 ]× [T] ® [Ω] = [L1M1T -1 ] παρατηρούμε ότι
τα δύο μεγέθη έχουν ίδιες διαστάσεις άρα είναι ταυτόσημα.

Δρ. Αντωνάρας Δ. Γεώργιος Φυσικός -Ραδιοηλεκτρολόγος