MHXANIKH Δυναμική Σελίδα 1 από 11

4 Ορμή .
4.1 Ορισμός ορμής Υλικού σημείου.
Θεωρούμε ένα υλικό σημείο μάζας m που κινείται με
ταχύτητα υ όπως φαίνεται στο σχήμα 18. m υ p

Ορίζουμε ορμή 𝑝⃗ του υλικού σημείου ένα διάνυσμα που Σx18 Ορμή υλικού σημείου.
έχει σημείο εφαρμογής το υλικό σημείο, φορά και
διεύθυνση τη φορά και διεύθυνση της ταχύτητας 𝜐⃗ και μέτρο που δίνεται από το τύπο :
p = mυ
Γενικά όλος ο προηγούμενος ορισμός της ορμής συνοψίζεται στον διανυσματικό τύπο :
𝑝⃗ = 𝑚𝜐⃗
Μονάδες ορμής :
cm
Σύστημα C.G.S 1gr ×1cm = 1gr ×1 2 × sec = 1dyn sec
sec sec
m
Σύστημα S.I 1 kgr ×1 m 2 = 1 Kgr ×1 2 × sec = 1 Nt sec = 10 5 dyn sec
sec sec
Τεχ. σύστημα 1 kp sec = g Nt sec όπου η g επιτάχυνση της βαρύτητας.

4.2 Ορμή στερεού σώματος.

Μετά τον ορισμό της ορμής υλικού σημείου, θα M
υπολογίσουμε την ορμή ενός στερεού σώματος mj pj
μάζας Μ που κινείται με ταχύτητα 𝜐. Χωρίζουμε το
υ
στερεό σώμα σε άπειρα μικρά κομμάτια (Σx19) που
έχουν τέτοιο μέγεθος που το κάθε ένα από αυτά να pκ
θεωρείται υλικό σημείο.
Έστω ένα τυχαίο υλικό σημείο mi του σώματος, το
οποίο κινείται με ταχύτητα ίση με την ταχύτητα του
σώματος 𝜐 , άρα η ορμή του είναι pi = miυ , που
έχει φορά και διεύθυνση της ταχύτητας 𝜐 (Σx19).
Όλα τα υλικά σημεία θα έχουν ορμή ομόρροπη της
ταχύτητας 𝜐 και έτσι για να υπολογίσουμε την
ολική ορμή του σώματος αρκεί να αθροίσουμε τα Μ υ p
μέτρα των ορμών αυτών.
Άρα p = p1 + p2 + ... = (m1 + m2 + ...)υ → p = Mυ
 
→ p = Mυ . Σx19 Ορμή Στερεού Σώματος.

Δρ. Αντωνάρας Δ. Γεώργιος Φυσικός -Ραδιοηλεκτρολόγος

MHXANIKH Δυναμική Σελίδα 2 από 11

Παρατηρούμε λοιπόν ότι από άποψη ορμής τα στερεά σώματα εξομοιώνονται με υλικά
σημεία που έχουν μάζα ίση με τη μάζα του σώματος και κινούνται με ταχύτητα ίση με
τη ταχύτητα του σώματος.

4.3 Ορμή συστήματος σωμάτων.

Θεωρούμε ένα σύστημα σωμάτων με μάζες m1 , m2 , m3 κλπ. που κινούνται με
ταχύτητες υ1 , υ 2 , υ 3 κλπ. αντίστοιχα όπως φαίνεται στο σχήμα 20.
Για να υπολογίσουμε την ολική ορμή του συστήματος των σωμάτων αρκεί να
υπολογίσουμε την ορμή του κάθε ένα και σε συνέχεια να αθροίσουμε διανυσματικά.
Θα έχουμε λοιπόν ότι p = p1 + p2 + p3 + ... , το άθροισμα αυτό μετά από μία
 
πολύπλοκη διαδικασία υπολογισμού καταλήγει στον τύπο p = M ολυ cm όπου M ολ η
ολική μάζα του συστήματος των σωμάτων:
M ολ = m1 + m2 + m3 + ... και υ cm η ταχύτητα του κέντρου μάζας του συστήματος
(Σχ20).

Άρα ένα σύστημα σωμάτων εξομοιώνεται, από άποψη ορμής, με ένα υλικό σημείο που
έχει μάζα ίση με την μάζα του συστήματος και
ταχύτητα ίση με την ταχύτητα του κέντρου μάζας m1
m4
υ1
4.4 Εσωτερικές και εξωτερικές δυνάμεις σε
σύστημα. υ3 υ4
Όταν χρησιμοποιούμε για ένα σύστημα m2 m3
σωμάτων τον όρο "σύστημα" αυτόματα
χωρίζουμε τα σώματα που υπάρχουν στο χώρο
υ2
σε δύο ομάδες. Η πρώτη ομάδα περιλαμβάνει τα
σώματα που ανήκουν στο σύστημα και η
δεύτερη ομάδα τα σώματα που δεν ανήκουν στο
σύστημα βρίσκονται στο περιβάλλον του
συστήματος.
Οι δυνάμεις που ασκούνται σε κάποιο από τα
σώματα ενός συστήματος χωρίζονται σε δύο υ
επίσης κατηγορίες, τις ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΣ και τις
ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ δυνάμεις.
ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΣ ονομάζονται οι δυνάμεις που Σx 20 Ορμή Συστήματος Σωμάτων.
ασκούνται μεταξύ των σωμάτων του
συστήματος, ενώ ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ ονομάζονται οι δυνάμεις που ασκούνται από σώματα
που δεν ανήκουν στο σύστημα σε σώματα που ανήκουν σε αυτό.
Δρ. Αντωνάρας Δ. Γεώργιος Φυσικός -Ραδιοηλεκτρολόγος
MHXANIKH Δυναμική Σελίδα 3 από 11

Θα αποδείξουμε τώρα ότι η συνισταμένη των εσωτερικών δυνάμεων είναι ίση με

μηδέν.
Θεωρούμε δύο σώματα mi και mk που ανήκουν στο ίδιο σύστημα και έστω ότι mi το
ασκεί δύναμη F στο mk , οπότε και το mk θα ασκεί στο mi δύναμη ίση και αντίθετη με
την F σύμφωνα με το θεώρημα της δράσης και της
αντίδρασης (Σx21).
Είναι γνωστό ότι οι δυνάμεις αυτές δεν F
αλληλοαναιρούνται παρ' όλο που είναι ίσες και mi
αντίθετες γιατί ασκούνται σε διαφορετικά σώματα. F
Επειδή όμως τα mi και mk ανήκουν στο ίδιο
σύστημα σωμάτων , θεωρούνται ότι είναι τμήματα mk
του ίδιου "σώματος" και κατά συνέπεια οι δύο Σx 21 Εσωτερικές Δυνάμεις.
αυτές δυνάμεις, αποκτούν κοινό σημείο εφαρμογής
πάνω στο ίδιο σώμα. Έχουμε λοιπόν δύο δυνάμεις που είναι ίσες και αντίθετες και
έχουν κοινό σημείο εφαρμογής, άρα αλληλοαναιρούνται.

Αποδείξαμε λοιπόν ότι η συνισταμένη των εσωτερικών δυνάμεων για κάθε σύστημα
σωμάτων είναι μηδέν και κατά συνέπεια δεν τις υπολογίσουμε όταν εφαρμόζουμε τον 2ο
Νόμο του Newton. Άρα όταν λέμε συνισταμένη δύναμη σε σύστημα σωμάτων εννοούμε τη
συνισταμένη των εξωτερικών δυνάμεων .

Παράδειγμα :
Για τη διάταξη του σχήματος 22, να υπολογιστεί η επιτάχυνση των σωμάτων του
συστήματος όταν τα αφήσουμε να κινηθούν
ελεύθερα. (Τριβές δεν υπάρχουν ). N1 α
Θεωρούμε ότι το σχοινί και τα δύο σώματα m1 , m2
αποτελούν ένα "σύστημα".
Αυτό σημαίνει ότι οι τάσεις μεταξύ των σωμάτων α
και του νήματος, που είναι εσωτερικές δυνάμεις του w1
συστήματος, δεν σχεδιάζονται γιατί η συνισταμένη
τους είναι ίση με το μηδέν.
Στο σώμα λοιπόν m1 ασκούνται , η αντίδραση Ν1 w2
και το βάρος W1 , ενώ στο σώμα m2 ασκείται μόνο
Σx22 Σύστημα Σωμάτων.
το βάρος W2 (Σx22).
Η συνισταμένη των δυνάμεων λοιπόν που

Δρ. Αντωνάρας Δ. Γεώργιος Φυσικός -Ραδιοηλεκτρολόγος

MHXANIKH Δυναμική Σελίδα 4 από 11

ασκούνται στο σύστημα είναι το βάρος W2 αφού οι δυνάμεις N1 και W1 που είναι ίσες
και αντίθετες αλληλοαναιρούνται.
Έχουμε λοιπόν ότι :
ΣF = (m1 + m2 )a → a =
m2
g.
m1 + m2

4.5 Νόμος μεταβολής της ορμής.

Στη παράγραφο 4.2 αυτού του κεφαλαίου αναφερθήκαμε στον θεμελιώδη νόμο της
  
Μηχανικής, οποίος αποτελεί και το περιεχόμενο του τύπου ΣF = ma , όπου ΣF η

συνισταμένη των δυνάμεων που ασκούνται στο κινητό, m η μάζα του κινητού και a η

επιτάχυνση ή η επιβράδυνση που αποκτά το κινητό με την επίδραση της ΣF .
Ο νόμος αυτός που οφείλεται στον Newton και αναφέρεται στην βιβλιογραφία σαν 2os
Νόμος του Newton είναι γνωστό ότι ισχύει με την προϋπόθεση ότι η μάζα του σώματος
ή του συστήματος πρέπει να είναι σταθερή.
Στην ίδια παράγραφο ήδη έχει αναφερθεί ότι ο τύπος αυτός έπρεπε στη θέση της μάζας
να έχει μάλλον την αδράνεια Α του κινητού, η οποία όπως είναι γνωστό εξαρτάται από
τη μάζα του m και από την στιγμιαία ταχύτητά του υ.
Συνοψίζοντας παρατηρούμε ότι ο 2os νόμος του Newton, ο οποίος δίνει αξιοσημείωτα
αποτελέσματα όταν εφαρμόζεται σε ένα μεγάλο αριθμό προβλημάτων, εμφανίζει
αποκλίσεις όταν εφαρμόζεται σε προβλήματα όπου η μάζα του συστήματος ή του
σώματος είναι μεταβλητή (πχ. έκρηξη βόμβας, προβλήματα με αλυσίδες, σωμάτια που
κινούνται με ταχύτητες κοντά στη ταχύτητα του φωτός, πύραυλος κλπ.).
Είναι λοιπόν φανερή η ανάγκη ενός γενικότερου τύπου ο οποίος θα περιλαμβάνει και
τις περιπτώσεις που προαναφέραμε.
Επειδή από μία μερική "αλήθεια" μπορούμε να φτάσουμε σε μία γενικότερη αλήθεια,
 
θα ξεκινήσουμε από το τύπο ΣF = mα και θα κάνουμε ορισμένους Μαθηματικούς
μετασχηματισμούς.
    
υ (t + dt ) − υ (t )  mυ (t + dt ) − mυ (t )
Έχουμε ΣF = mα ⇒ ΣF = m →ΣF =
dt dt
 dp
→ ΣF = .
dt
Από το τελευταίο τύπο παρατηρούμε ότι η συνισταμένη δύναμη που ασκείται σε ένα
σώμα ή ένα σύστημα σωμάτων είναι ίση με τον ρυθμό μεταβολής της ορμής του
σώματος ή του συστήματος .

Δρ. Αντωνάρας Δ. Γεώργιος Φυσικός -Ραδιοηλεκτρολόγος

MHXANIKH Δυναμική Σελίδα 5 από 11

Ο τύπος αυτός αποδείχθηκε με βάση τον 2 o νόμο του Newton και έτσι φαίνεται να
ισχύουν και σ' αυτόν οι ίδιοι περιορισμοί που ισχύουν και για τον 2 o νόμο του Newton
.
To 1906 στην ειδική σχετικότητα ο Einstein απέδειξε αυτόν το τύπο ακολουθώντας
διαδικασία τελείως ανεξάρτητη από αυτήν που εμείς ακολουθήσαμε δηλ., αγνοώντας
τον 2 o νόμο του Newton. Έτσι ο τύπος που συνδέει την συνισταμένη δύναμη και τον
ρυθμό μεταβολής της ορμής είναι γενικότερος τύπος και φαίνεται να ισχύει για τα
σώματα και τα συστήματα σωμάτων χωρίς κανένα περιορισμό.
Θα κάνουμε τώρα μία μελέτη για να αποδείξουμε ότι οι τύποι αυτοί γενικά είναι
διαφορετικοί, δηλ. τα συμπεράσματα που βγαίνουν με την εφαρμογή του ενός τύπου
είναι διαφορετικά από τα συμπεράσματα που βγαίνουν από την εφαρμογή του άλλου.

Θεωρούμε ένα σύστημα σωμάτων που έχει μάζα m και η συνισταμένη δύναμη ΣF που
ασκείται σε αυτό είναι ίση με μηδέν, ΣF=0. Μας ενδιαφέρει να χαρακτηρίσουμε το
είδος της κίνησης που θα κάνει το σύστημα.
ΚΛΑΣΣΙΚΗ ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΣΧΕΤΙΣΤΙΚΗ ΜΗΧΑΝΙΚΗ
Στη κλασσική μηχανική ισχύει Στη σχετιστική μηχανική ισχύει ο
   dp
ΣF = mα . Έστω ένα σώμα στο τύπος ΣF = .
 
οποίο έχουμε ΣF = 0 → mα = 0 , dt
άρα επειδή m διάφορο του μηδενός Έστω ένα σώμα στο οποίο έχουμε
  
dυ dp

θα πρέπει α = 0 → = 0 , δηλ. η ΣF = 0 ⇒ = 0 , άρα εφ’ όσον η
dt dt
μεταβολή της ταχύτητας είναι μεταβολή της ορμής είναι μηδέν ,
μηδέν. θα έχουμε την ορμή να είναι
 
 σταθερή, δηλ. p = mυ = σταθερό
 υ = 0 (1)
Άρα υ =σταθερό ⇒  
υ ≠ 0 (2)
Τα συμπεράσματα είναι λοιπόν δύο:
το κινητό ισορροπεί (1) ή
κάνει ευθύγραμμη ομαλή κίνηση
(2).

Δρ. Αντωνάρας Δ. Γεώργιος Φυσικός -Ραδιοηλεκτρολόγος

MHXANIKH Δυναμική Σελίδα 6 από 11

Παρατηρούμε λοιπόν ότι στην περίπτωση της κλασσικής μηχανικής όταν σε ένα σώμα
ή σε ένα σύστημα ασκείται συνισταμένη δύναμη ίση με μηδέν, τότε αυτό ή ισορροπεί ή
κάνει ομαλή ευθύγραμμη κίνηση.
Στην περίπτωση της σχετικότητας όταν η συνισταμένη δύναμη που ασκείται είναι ίση
με μηδέν, τότε το κινητό μπορεί να κάνει ακόμα και επιβραδυνόμενη ή επιταχυνόμενη
κίνηση πράγμα που εξαρτάται από το αν η μάζα του σώματος αυξάνει ή ελαττώνεται.

4.6 Θεώρημα μεταβολής της ορμής ή Θεώρημα Ώθησης- Ορμής .

 dp
Στην προηγούμενη παράγραφο αποδείχθηκε η σχέση ΣF = την οποία αν
dt
  
επιλύσουμε ως προς dp θα έχουμε ότι dp = ΣFdt .

H σχέση αυτή δηλώνει ότι η μεταβολή dp στην ορμή ενός συστήματος ή σώματος,

όταν επιδράσει πάνω σ' αυτό συνισταμένη-δύναμη ΣF για απειροστό χρονικό

διάστημα 𝑑𝑡 είναι ίση με το γινόμενο ΣFdt .
Θεωρούμε ένα σύστημα (η λέξη σύστημα χρησιμοποιείται από εδώ και πέρα για να για

να περιγράψει και υλικό σημείο και σώμα), που δέχεται συνισταμένη δύναμη ΣF από
τη χρονική στιγμή t1 ως τη χρονική στιγμή t 2 που μεταβάλλεται με τον χρόνο κατά ένα
τυχαίο αλλά γνωστό τρόπο.

Το ερώτημα είναι πόση είναι τελικά η μεταβολή της ορμής του συστήματος λόγω της
επίδρασης της δύναμης αυτής ;.
Για να υπολογίσουμε την τελική ορμή του συστήματος μετά την επίδραση της

συνισταμένης δύναμης ΣF (η δύναμη αυτή
ΣFx
έχει εν γένει μεταβλητή διεύθυνση) για χρονικό
διάστημα από t1 μέχρι t 2 πρέπει να πάρουμε
δύο άξονες x και y και αναλύσουμε την ΣF
x

συνισταμένη δύναμη στους άξονες αυτούς.

Μελετάμε τώρα ξεχωριστά την επίδραση της
συνιστώσας Σ x F (t ) της συνισταμένης δύναμης
στον άξονα x και της συνιστώσας Σ y F (t ) στον
0 t1 t t+dt t2 t

άξονα y . Σx 23 Μεταβολή της Σ Fx ως προς

Έστω τη χρονική στιγμή t που βρίσκεται τον χρόνο.
μεταξύ των στιγμών t1 και t 2 η τιμή της
συνιστώσας στον άξονα x είναι Σ x F (t ) . Μετά από χρόνο dt , δηλ. τη χρονική στιγμή

Δρ. Αντωνάρας Δ. Γεώργιος Φυσικός -Ραδιοηλεκτρολόγος

MHXANIKH Δυναμική Σελίδα 7 από 11

t + dt , η συνιστώσα Σ x F (t ) μένει περίπου σταθερή (𝑑𝑡 απειροστό) και η μεταβολή

στην ορμή του συστήματος στον άξονα x, dp x δίνεται από το τύπο dp x = ΣFx dt . Το
γινόμενο αυτό παριστάνεται στο διάγραμμα από το εμβαδόν του γραμμοσκιασμένου
τμήματος, μεταξύ των τιμών t και t + dt .
Η ολική μεταβολή της ορμής του συστήματα , στον άξονα x , ∆p x υπολογίζεται τελικά
t2 t2
από το τύπο ∆p x = ∑ dp x = ∑ ( ΣFx dt ) (1).
t1 t1
t1
H παράσταση Ω x = ∑ ( ΣFx dt ) (2) στην ουσία εκφράζει το άθροισμα των εμβαδών των
t2

γραμμοσκιασμένων τμημάτων, δηλ. ισούται με το ολικό εμβαδόν του διαγράμματος της

συνιστώσας ΣFx ως προς τον χρόνο και ονομάζεται ώθηση της δύναμης 𝛺𝑥 στον άξονα
x .Την ίδια διαδικασία επαναλαμβάνουμε και για τον άξονα y και έχουμε

Ω y = ∑ (ΣFy dt ) (3) .
t1

t2


ΩΘΗΣΗ Ω μιας δύναμης F(t) που ασκείται σε ένα σώμα ορίζουμε ένα διάνυσμα που έχει
σημείο εφαρμογής το σώμα, φορά και διεύθυνση τη φορά και διεύθυνση της δύναμης και
έχει μέτρο που ισούται με το εμβαδόν του διαγράμματος της F ως προς τον χρόνο. Για
 
απειροστή χρονική μεταβολή έχουμε dΩ = Fdt .
Ο ορισμός αυτός ισχύει μόνο στην περίπτωση p p p
που η δύναμη έχει σταθερή διεύθυνση. Εάν δεν p
έχει σταθερή διεύθυνση τότε την αναλύουμε σε
συνιστώσες , στους άξονες x, y και
υπολογίζουμε την ώθηση Ω x και Ω y σε κάθε p
p
άξονα χωριστά.

Για να υπολογίσουμε την ολική ώθηση Ω που Σx 24 Θώρημα Ώθησης-Ορμής.
ασκείται στο σώμα χρησιμοποιούμε το
Ω
πυθαγόρειο θεώρημα και έχουμε : Ωολ = Ω x + Ω y .
2 2 Ωy

Από τον τύπο (1) και τον ορισμό της ώθησης μπορούμε να
    
γράψουμε ∆p = Ωολ → pτελ − pαρχ = Ωολ τελικά έχουμε ότι
    φ
pτελ = pαρχ + Ωολ (4) όπου Ωολ εκφράζει την ώθηση της
συνισταμένης δύναμης που ασκείται στο σώμα. Ο τύπος (4) Ωχ

Δρ. Αντωνάρας Δ. Γεώργιος Φυσικός -Ραδιοηλεκτρολόγος

MHXANIKH Δυναμική Σελίδα 8 από 11

που ονομάζεται θεώρημα μεταβολής της ορμής ή θεώρημα Ώθησης-Ορμής λέει ότι :
" Η τελική ορμή ενός συστήματος σωμάτων ισούται με την αρχική ορμή και το άθροισμα
των ορμών όλων των εξωτερικών δυνάμεων που ασκούνται στο σύστημα ή την ορμή της
συνισταμένης δύναμης που ασκείται στο σύστημα."
Στο σχήμα 24 φαίνεται το θεώρημα Ώθησης-Ορμής σε διανυσματική παράσταση.
Η τελική ορμή υπολογίζεται από το τύπο pτελ = 2
pαρχ + Ωολ
2
+ 2 pαρχ Ωολσυνφ όπου φ η
γωνία μεταξύ των διανυσμάτων pαρχ και Ωολ .

4.7 ΘΕΩΡΗΜΑ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΟΡΜΗΣ :

Από το τύπο (4) παρατηρούμε ότι όταν η ολική Ώθηση που ασκείται στο σύστημα είναι
ίση με μηδέν, τότε η αρχική ορμή του συστήματος είναι ίση με την τελική.
Η ολική Ώθηση που ασκείται σε ένα σύστημα είναι ίση με μηδέν όταν:
(1) η συνισταμένη δύναμη είναι ίση με μηδέν ή
(2) η συνισταμένη δύναμη είναι διάφορη από το μηδέν αλλά η χρονική διάρκεια που
ασκείται στο σύστημα είναι αμελητέα (πχ. έκρηξη βόμβας κλπ).
Το θεώρημα διατήρησης της ορμής διατυπώνεται έτσι :

"H ορμή ενός συστήματος διατηρείται δηλ. μένει σταθερή όταν η ολική Ώθηση των
δυνάμεων που ασκούνται στο σύστημα είναι ίση με το μηδέν, δηλ. ή ότι η συνισταμένη
των δυνάμεων που ασκείται στο σύστημα είναι ίση με μηδέν ή ότι υπάρχει συνισταμένη
δύναμη αλλά ασκείται στο σύστημα για πολύ μικρό χρονικό διάστημα ".
 
Δηλ. pαρχ = pτελ
Το θεώρημα διατήρησης της ορμής είναι το ισχυρότερο θεώρημα στα χέρια των
Φυσικών σε τέτοιο σημείο που σε κάποιες περιπτώσεις η πίστη σε αυτό, οδήγησε σε
παραδοχές σχεδόν παράλογες που όμως εκ των υστέρων αποδείχθηκαν Σωστές.
Αποτελεί μαζί με το Θεώρημα Διατήρησης της Ενέργειας την Ιερά Βίβλο της Φυσικής
στην έρευνα του περιβάλλοντος.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ :
 
Το θεώρημα διατήρησης της ορμής είναι διανυσματική σχέση δηλ. pαρχ = pτελ όπου
𝑝⃗𝛼𝜌𝜒 είναι η αρχική ορμή του συστήματος και 𝑝⃗𝜏𝜀𝜆 η τελική ορμή του συστήματος
μετά από κάποια εσωτερική διεργασία. ( Εσωτερική διεργασία ονομάζουμε κάθε
μεταβολή που γίνεται στο σύστημα αυθόρμητα, στην διάρκεια της οποίας η
συνισταμένη των εξωτερικών δυνάμεων είναι ίση με το μηδέν. Δηλ. για κάθε
εσωτερική μεταβολή ισχύει η Α.Δ.Ο).

Δρ. Αντωνάρας Δ. Γεώργιος Φυσικός -Ραδιοηλεκτρολόγος

MHXANIKH Δυναμική Σελίδα 9 από 11

Για να εφαρμόσουμε λοιπόν η Α.Δ.Ο για κάποιο σύστημα σωμάτων, θεωρούμε ένα
σύστημα αξόνων (x, y, z ) και αναλύουμε τις ορμές των σωμάτων πριν και μετά την
εσωτερική διεργασία. Το θεώρημα διατήρησης της ορμής διατυπώνεται έτσι :
pαρχ ( x) = pτελ ( x)
pαρχ ( y ) = pτελ ( y )
pαρχ ( z ) = pτελ ( z )
όπου x , y, z οι άξονες ως προς τους οποίους γίνεται η εφαρμογή του θεωρήματος
διατήρησης της ορμής.
Στην εφαρμογή του θεωρήματος σε κάποιο άξονα πρέπει να έχουμε υπ' όψιν μας ότι,
θετική είναι η ορμή ενός σώματος όταν η αντίστοιχη ταχύτητα έχει θετική φορά, ενώ
αρνητική είναι η ορμή όταν η αντίστοιχη ταχύτητα έχει αρνητική φορά.
Υπάρχουν όμως περιπτώσεις που η εφαρμογή του θεωρήματος διατήρησης της ορμής
είναι προτιμότερο να γίνεται χωρίς να γίνει ανάλυση σε άξονες.

Εφαρμογές :
1) Ταχύτητα ανάκρουσης πυροβόλου :

α) Όταν το πυροβόλο είναι ακίνητο .

Θεωρούμε ένα πυροβόλο μάζας mπ που είναι ακίνητο, σε σχέση με το έδαφος και
περιέχει στο εσωτερικό του βλήμα μάζας mβ (Σχ25).
Κάποια χρονική στιγμή t γίνεται η έκρηξη mπ+mβ
και το σύστημα χωρίζεται σε δύο
κομμάτια μάζας mπ το ένα και μάζας mβ
το άλλο. Επειδή η διάσπαση έγινε λόγω
εσωτερικών δυνάμεων, και χωρίς την (α)
επέμβαση εξωτερικών αιτίων (η επέμβασή
μας περιορίζεται στην ανάφλεξη του mπ
mβ υβ
μπαρουτιού και όχι στην επίδραση
εξωτερικής δύναμης), ισχύει το θεώρημα
διατήρησης της ορμής για το σύστημα
πυροβόλο-βλήμα. (β)
Έχουμε λοιπόν ότι η αρχική ορμή για το
σύστημα πυροβόλο-βλήμα να είναι ίση με Σx 25 Ανάκρουση Ακίνητου Πυροβόλου.
το μηδέν, αφού το σύστημα είναι ακίνητο,

Δρ. Αντωνάρας Δ. Γεώργιος Φυσικός -Ραδιοηλεκτρολόγος

MHXANIKH Δυναμική Σελίδα 10 από 11

δηλ. pαρχ = 0 . Επειδή ισχύει η αρχή διατήρησης της ορμής για το σύστημα έχουμε ότι
και η τελική ορμή pτελ θα είναι ίση με μηδέν, δηλ. pτελ = 0 .
Για να είναι η ολική τελική ορμή ίση με μηδέν, εφ’ όσον το βλήμα κινείται με ταχύτητα
υ β προς τα δεξιά το πυροβόλο θα πρέπει να κινείται με ταχύτητα υπ προς τα αριστερά.
mβυ β
Έχουμε λοιπόν pτελ = mβυ β − mπυπ = 0 → mβυ β = mπυπ → υ π = .
mπ
Παρατηρούμε ότι η ταχύτητα ανάκρουσης του πυροβόλου υ π είναι ανάλογη της ορμής
του βλήματος και αντιστρόφως ανάλογη της μάζας του mπ .

β) Όταν το πυροβόλο κινείται .

Θεωρούμε ότι το πυροβόλο βρίσκεται πάνω σε ένα κινούμενο όχημα που κινείται με
ταχύτητα υ1 όπως φαίνεται στο σχήμα 26.
Κάποια χρονική στιγμή γίνεται έκρηξη mπ+mβ
και το σύστημα χωρίζεται σε δύο υ1
κομμάτια που το ένα είναι το βλήμα που
κινείται με ταχύτητα υ β προς τα δεξιά και
το άλλο με ταχύτητα υ π , έστω της ίδιας
(α)
φοράς με την υ β (Σx26).
Επειδή η έκρηξη έγινε λόγω εσωτερικών
mπ υπ mβ υβ
αιτίων και χωρίς την επίδραση εξωτερικής
δύναμης, ισχύει το θεώρημα διατήρησης
της ορμής για το σύστημα.
Έχουμε λοιπόν ότι pαρχ = (mπ + mβ )υ1 και (β)
Σx 26 Ταχύτητα Ανάκρουσης Κινούμενου
pτελ = mπυ π + mβυ β . Επειδή η ορμή πυροβόλου.
διατηρείται έχουμε ότι
(m + mβ )υ1 − mβυβ .
mπυ π + mβυ β = (mπ + mβ )υ1 άρα υ π = π
mπ
Από τον τύπο αυτόν παρατηρούμε ότι η ταχύτητα ανάκρουσης του πυροβόλου υ π
μπορεί να είναι θετική, αρνητική ή μηδέν πράγμα που εξαρτάται από το πρόσημο της
διαφοράς στον τελικό τύπο.

Δρ. Αντωνάρας Δ. Γεώργιος Φυσικός -Ραδιοηλεκτρολόγος

MHXANIKH Δυναμική Σελίδα 11 από 11

2) Κίνηση πυραύλου .
Θα εφαρμόσουμε τώρα το θεώρημα ώθησης-ορμής για την περίπτωση κίνησης ενός
πυραύλου. Θεωρούμε έναν πύραυλο ο οποίος την χρονική στιγμή t έχει μάζα M και
κινείται σε σχέση με τη Γη με ταχύτητα υ (Σx 27).
Μετά από χρόνο dt , έχει εκρεύσει μάζα dm από τον πύραυλο, η οποία κινείται με
ταχύτητα υ ′ ως προς τη Γη. Η μάζα του πυραύλου γίνεται M − dm και κινείται με
ταχύτητα υ + dυ .
Η αρχική ορμή του πυραύλου είναι Mυ ενώ η ορμή του συστήματος πύραυλος-
καυσαέρια τη χρονική στιγμή t + dt είναι (M − dm )(υ + dυ ) − υ ′dm .
Επειδή ισχύει το θεώρημα διατήρησης της
ορμής, στην μεταβολή παίρνουν μέρος μόνο
εσωτερικές δυνάμεις, έχουμε ότι
Μυ = (Μ − dm )(υ + dυ ) − υ ′dm →
Mdυ = dm(υ + υ ′ + dυ ) (1). Η σχετική
ταχύτητα υσχ των καυσαερίων του πυραύλου,
ως προς τον πύραυλο είναι υσχ = υ + υ ′ + dυ
(2).
Από τους τύπους (1) και (2), με αντικατάσταση
έχουμε ότι Mdυ = υσχ dm . Η δύναμη που F
ασκείται στον πύραυλο λόγω της εξόδου των
καυσαερίων, υπολογίζεται από το τύπο Σx 27 Κίνηση Πυραύλου .
Mdυ dm dm
F= = υσχ → F = υσχ .
dt dt dt
όπου dm είναι ο ρυθμός εκροής της μάζας και συμβολίζεται με λ ( λ = dm ).
dt dt

Δρ. Αντωνάρας Δ. Γεώργιος Φυσικός -Ραδιοηλεκτρολόγος