icinpexiver a 3 5 25 a7 Gitig Birinci KITAP KRroNoLosl BIRINC! BOLUM Tarihginin Araglan, Kaynaklan, Kavramlart ve “Sorunsal”in Olugumu: Osmanli Kurulug Dénemi 10 "Gazi" ve “Kabile” aa Akigkan Bit Ortam a3 Gazivatnameles, Destanlar, Efsaneler 20 “Kavi” Meseuzs! 22 Kuag we Karar 23 Dobu/sant IINCI BOLUM Yiizyn] Déniimiinde Kiiciik Asya ve Akdeniz Cevresinde Gilg Dengeleri 38 Selgukls Gelenegi 34 Beylikler 38 hank Mogellar 36 Gonig Hinterland 37 Sonuslae 48 Koved Hovansaat ‘ag MeDeulyeT ve GOgeae KansiasmaLanit aan ‘Guan Yeul Bivegine afgtuzent Osrowe UGONCU BOLUM Imparatorluk Cai Fatih Sultan Mehmed'den Sokolla Mehmed Paga’ran Olumitne 50 Kusatmanin Planlanmast 458 Keng Fetheuenin Goslablei 4 Yard Gelmesini Orem 5a Top Teknolojst 53. Kujaamanin Gisibilk Yenetini 55 Fetihten Sonra: Candacl Sorunu ve Merkedilesme 59 Yeni Duzende Hmiyenin Yeri 59 Fatih Mehmed'in Kisligi ve Entelekrel Diinysst 67 DORDONCU BOLUM 83 Fatih'ten Kanuni'ye imparatorluk, 67 UL. Bayezid Dénemi 74 “Dogal Smuzlae” Konusu 77 Bayt Yapysal Sorunlae 79 Uuvax Konusu BESINCI BOLUM ‘17. Yiizysldan 19. Yozyi] Bagina 84 Sokollu Mehmed Pasa 87 Kullar ve Kéleler 9 “louisab" Konusu 98 Kapekelanon Som 93 “Reform” Dustincesi 96 Yitzyl Sonu: Lile Devri'ne Dogeu 97 Lale Devri 400 Baublagma: Osmanki ve Rus Ornelileri 302 Halk Ayaklanmalant 20 Celitileyantan 304 Baskeat byanlan so7 Ayana Ediliraler 80 Yorukler 212 BtnikeMillt Ayaklancvalarwiciettie aas lkINCH KITAP KuaumLar 1s7 BIRINC] BOLUM Hanedan 488 Padisah ve Kadinlan, 389 Kuruluy Dinenné a2 Fah Dénemi 122 Soaraki Dénemler 24 Sehindeler 42 lk Dénem 1235 |, Muradidan 1 Ahmed'e 326 1 Ahmed'len Sonra, 227 Hasek Soltanlar 229. Valide Sultanlar 332 Kadinlar Saltanatt 237 Padligoh Kizlari ve Damac Payalar 339 Harem Miistakdemi 442 Exoeniver Kouwsu 443. Pangan Kaomuant ve Rizuart 155 IKINCt BOLUM Divana Hiimayén 455 Divan-1 Hiimayun’un Uyelesi 456 Verie 157 Kazasker 158 Beyleheyi 458 Niganci 159 Delerdae 164 Rei Kite 363, Divanci Hamdyuntun Celigraa Tarat 364 Divan-1 Hiimiyun Téreni ve Simgeselligi 266 PaotgnoiLar ve SaDRAzAMLAR +75 UGONCU BOLUM Seyfiye (Kata Ordusu) 276 Degigik Aakerlik Bigimleri 576 Yayalar ve Misellemeler 278 Kapikulu Ocaklant Bx Eyaler Askeri #83, Sanca ve Sekbanlac 285 19. Yoayil Uygulamaten 186 Silah Konus 190 Karicutu Ocaxtart 199 Yeniceel OcAGINIR SuBKYLART 195 Bari'on ve DaGu'o4 AscentIx ve Sine 499 DORDUNCU BOLUM Bahriye (Deniz Ordusu) 199 Bahriye: Denizlerdek Durum 200 Kanunf Dinemi 201 Kibess ve Inebahs 203 Deniacilifin Aleyapist 20g Teknolojide Degisiklik 206 Ispanyol ve Osmnankt Impararorluklar 209 Poctekiz-Osmaaltllikileri aai BESINCI BOLOM miye aay Egitim 21g Adalet 222 Seyfiye ve llmiye 233 Inan¢ Konasu 225 KapitaBetiLee Hancxerl 227 Garnl-tsuin Tortuuiianoa faivin, 239 Paolsamuan ve SerudilstRmuan 233 ALTINCI BOLUM Kalemiye 238 Osmantiton Yanevict Seexte Seurin Anarauist 241 YEDINC! BOLUM: Toplum 243 Osmanh’da Kent ve Kir 243. Tinsae Sistemi 248 Gécerler 250 Kentler 254. Sanuflagana 254 Millet Sistemi: 260 Kirda ve Kentte 261 Soneaki Yizyillar 263 Sin ve Exnisite 265 Kanintan 268 TOPLUMSAL BOLOMLERMEL ER 270 Oriua KBpnUst 2374 Tantaarten 274 OSMANLE Codaasvasiuen Vanox mus Tawicerian ve ANA KOLAR! 275 Taninar Tag ve Sinxcucnl277 SEKIZINC! BOLUM. Ekonomi 27 Doganin Verdikleri 278 Genel Olarak Klosik Dénem Ekonomisi 279 Genel Balgesel Ozelliler 280 Tarimsal Uretim 260 Taku! 28 Duiiday a Phang sty Dier Tahallae 205 Urim ve Sarapohk 24 Zeytin ve Zeytlapageliy 28% Pamuk 286 Hayvanethk 286 Besin Defer! Olan Sis Hayyanlan 286 Dips Tapranlor 27 Kosuliag Mayan 387 Foren 287 Kesh ye 2 288 Kines Hayranien 39 Dabok 290 Madenler 290 Degerli Madenler apo. Defer Madenler ase Ao eet Cincy a9. Oreki Madnler 293 Tun 353 Sop 296 insanun Yopuklari 299 Osmank Iktisat Disiiqcesi 296 Provizyonizm ve Fiskalizan 289 Ulagim 299 Kacayollan 303 Denizyotlan 303 Nebie Yollan Iindekier wi 305 Tan 305 Devcalinan Tarwnsal Yapurls Uyam 306 Yeai Taeimsal Osun 406 Giflik ve Valoflards Tam 332 Imalat 312 Imalaun Orgoitleamesi 32 Lonca 31 Dagny by Verme 30 Tobuika 386 BoyukbayHyvantie 315 imalann Dalla 35 Bokuns 345 Parmukla 3:6 Xen 3a Yana 357 Sekt 338 Halk 398 Oicki alat Datlan jas Savoy Sangh 399 Mace va 349 Basin Eadie 320 Oieki Dallar 320 Sanayi Deveimiain 32a ‘icaret 24 Kagakgk 325 dpekt Sovaghn 32s Thocctr 326 Maliye 328 elie 328 Varvca Boflonan Okeler 338 Gumi 4339 Teprakean Alan Versier 330. Mokacan Geile 4358. Adum Bagna Alan Vere: Cie 330 Osan Verges Rese 330 Tikes ut Misnéere gat Para ve Paramin Dolagia 332 Enflasyon/Devaliiasyon 383 Magus Akga337 OCONCO KiTAP Kiurie 339 BIRINCI BOLUM Bilim ve Felsefe 339 Baslangigtan Kanunt Sileyman'a 349 Kenuni Doneminden 17. Yazpin Soon Kedar 346-17. Yuet 349 18. Yuzyil 352 Sonuglae 355 IKINCE BOLtM Mimaei ve Kenalegme 355 Kubbe 357 Osmanli Cami Mimarisi 358 Ivtanbul'un Fethinden Sousa 360 Barok Cag, 360 Kiilliyeler 362 stan bul'da Kenelegmenin Evreeci 365 Istanbul Diginda 369 UCUNCU BOLUM Edebiyar 369 Dil Konusu 371 Halk Edehiyan 374 Deataalar 374 Halk all Falebiyatrun Ctcki Balen 378 Divan Edebiyan 2379 Divan Sicinin Kokleri 360 Divan Siicinin Tact Sey 383 Divan Siiinin Danyas: 385 Toplumda Divan Sisk 355 Dixya: 391 DORDONCU BOLUM Musild 392 Modal Musiki 393 Usul 394 Kokenleri 395 Calgilar 395 Nefeliler 396 Varuslu Saalar 397 Teli Sane ‘gan “Enstimancal Musi Konus 40a Beste Cositleri 40a Laidini Musikide Beste Cesites ‘403 Dini Musik 4409, Osman Musikisiain Sey 405 17. You 406 Like Devi 483 Tortuupn Musixt 443 Osmani Musiiisino: MAKAMLAR 437 BESINC! BOLUM El Sanatlan Stisleme Sanadan 438 Hat 4322 Ksleroler ve Geli Geregler 422 Usgulans Alanlar 424 Tezhiby 426 Ebra a7 Kat's 428 CiltglikeDericilik 429 Minyacir 254 Ginieilik 439 Halil 440 Osmanks Halicligamn Tasigesi 442 Qteki Dokuma ve Kumas Sanatlent 443 Otcki El Sanatlari 4A5 Osman Samar ALenine Genes BIR Bais 4A9 EX: Osinan ts Tarincictelniy TEORIK Somuusa.iant 452 “DogwBan” Sorunsal 453 “Tirkgti Sorunsal” 456 "Sol Soruncal” 4458 “Asya Oretim Taras Soransah™ ve Unsenlars 460 “Kemal Tahir Sorunsali™ ‘961 Son Dénem 465 Genel Kaynaleca 467 Karplagtuemal: Keonoloji sap DizinB kitap Istanbul Bilgi Universitesi'nde verilmesini stlencigim bir dersten tired. Hikiyesini kesaca anlatayam. “Akademi& Kurul” toplantlarimizdan tirindey- cike- Bilge eretime baglsdigimia stirecin daa epey baslannda, Aydin Uguc, SErencilerinde bir eksibligin farksna vardeiiny séyledi. “Osmank geymigi tiscine bilgi ray," dedi. “Bu titkede okula gitenig veya sade- ce yagama herkesin zihninde, bu carihle iil kawram Jar konusunda bir ‘haberdar” olma durame vac, Béy- Te olduge igin de hep birlikie, bu tagihia bilindigini varsayiyoruz, Oysa gergek durum béiyle degil. Altin: biraz egeleyince, dibi kof glktyon” “Onun igin,” dive eldedi, “bu yarn yamalak bil- gilecirakviye edecek: bir derse theiyag var. © zaman Universite'de heniiz bic “Tarik Balin" ‘kurulmamagtt, Oretim kadnomue.gimdikine gare gok daha dards. Aydin Gnerdigi dessin, konmasy karar- lagna; verilmesine de ben aday oldum. Birkag yil bu dersi verdim, {gin wemelinde, yapilmass gercken ey (Aydho’in ‘Bplediginden anlachfen ve hemen hak: veedien “eke sikh” gergevesinde}, bie “sali galyseast" gibi bie seydis Osmank: tarihinin kavearalarins agmak gercki yowdu. “Kapikolu”, tamam, herkesin igiemig oldugu Gnséz bir kavram. Ama, nedit? Ne zaman ortaya gikmug, ne kadar sirraigte? Nase iglemigtie? Kapokullar. neler yapolar? “Kul” ne, “Kile” ne? ‘Temelds bir “sbelik caligmasi” elsa da, bie ders “soallik” gibi verilemex - “bogin D’ye gelik, eoeulk- Jan” denmex. Buna bayka tir bic sira daginmek ge rekiyor Ore yandan, klasik anlamda bie “Osman 1a- shi dorsi de depil bu{*Gopmigte ne oldu?"aun ceva by verilmepecek. ‘Ayrica, bu kitap, Qamank tarihinin “lasik” diyebi- lecegimiz Kblumiyle sutruidig yani U1. Selin’den iri Siri, 19. yitzyils kapsanmyor fancake baz degil alanis ‘la, sdait 9 noktada aniden kesinek abes kasi isin dax hha yolanlarda olanlara degindim, btkag kere de devam eden baat efilimleri vurguladim). Bunun bir neces, ki- tubin ilk tasanimanen biiyle olmasiyds, Arma 19. yiieyth dan bu yana tari yale Gsmank'da degil, noredeyse sdanyanua ber yerinde oldulega keskin bir kopusla érce Ikinden ayrity, Trkipe'de, boglnlere yaklagakga, carih sireide taresmah, soronsal bir nitelik Razanir, Yakun tar ihin ele aliamasin daha ilevideki bir galiymaya ercele yerek brads 19. yiryl sim gingisiné agmadam, Kenditiginden bie batisnlemie gskes §u anda bitig kitap ea igte bu béliimlemeye uyuyon Ben buna “Og X stran” dedim, Gu nedende:asi Hier ne kadar kelasik bir carih andatim eegilse de, “neler oldu? kasmina basbusiin gézden den bisi buydu. ‘Ama ayn zamanda, gegmigle bugiinan bazi Onem> |i sorunlan arasinda “olabilir™ baglantular sezigim yerlerde, hunlactn ister istemez “spekilatié” mahiye- tint de hatwlatmak koyuluyla, bu tir géndermeles apt. Tarihte “determinism” in. ne oldugu sorus, ezeli bie sorudur, Buin ezeli sorular gibi, cevabi her za man tactisinalsdic, Ama bugiin yagedifimuz bilgi din yasinda, Bireysel iradelerin tarihi belitlemekveli ro Jering ne kadar inanarsak inanalim, Thomas Carlyle ve benzerleri tarznda bir “tarihi yapan kahraman~ Jar” anlayigina kapilmanuz artic msiimkiin degildin Gene, aligimg Osmanli tarihyazumarzin, “dogr: yapan cengiver padigahlar™ ve “yanikg yapan sefih padigahlar™ ikilisinin volontarizeninds, aym viizera- viikeld arasinds, savag meydanlan ve andlagms mad delerinde cizilmig cotast Ustinde yitriimekten miim- kkin mertebe sakindim, “Tarih™ denen geyin bu tip “oz” veya onun cemsileisi “dane"lerin, soyue birea- fmm "inade"levin, zattian igideki neredeyse alegorik ilerleyigi oldugiuna hig inanmadun, Tarihi igine do- far ve kendimizi, bie merkesi olmayan, zorunlu alarak Karmagik veri kogullar ve bunlarn her a+ man karmagk, alabildigine gokeyank harekecleri ve belislemeler iginde bulurnz, Bieigiolmayan ve “mu- shassalasi"i rengi, djeleri, mahiyeti her an degigen bie olugamdur be. “Osmanli tarihi" dedigimiz olugumda, her gevin dhesabim ya da agikdamasm vermeye kalkismadan, “dondim noktast” olduguna inandsgim evreleri ya da belirleyici rol oynadigma inandigim bireyleri, neil vce deyimle “highlight ederek", yani pertavstx ve 6ze! rik altima alarak, sonugta galiba gene “deneme”| den olugan bic kitap yazmrg oldum, Bu bir “dere kitabr” oldugu igin, aging anlar ddaki ders Kitabinun, altgmay stkict havasindan uz dormaya galigom. Padisahla sadrazam arasindak iis- ive 1gik tutuyorsa, satcang ayunundaki “sah-vee: iligkisind Grmek verebilirim; “Ya ciddi olmazsa: Korkmama gerek yok. Bir tniversite Oeencisinin 2 rninde bulunacak -ya da buluamast iyi sayilacak- bs eye (yani “tarih digi"? deginmenin megcu oldugu: kabul ectim. Géatimde cutcugum hedefler ve bilingle nyguladi- ‘jm yéruemler bunlards, Simi, “her ne kusur ey diysek affola” diyerek bu &nséxii bitirmeli Bitirmek gerekiyor, ama, bitiemeden ance, bura- dla ifa edilmesi goreken kiciik bir “tesekkiie™ creni de vara. Oncelise arkadagum Christoph Neumann’a tesek- Iie etmek istiyorum, Yukarida da anlamigim gekir gealiklerimden écird, yayimlanmadan dace kitabi tarihginin -sohici bir tarhgi!- okumasina gok Sem veriyordum. Christoph bu stktc igi kabul ecti ve mit~ hig bir ttizlikle kitabt okudu ve elestirel aatlarans - “derkenarlan”m- verdi. Kitaben bitviniinis kurvare ‘mal hethalde onun da elinde degildi, ama beni pels sok “miistakbel mahcubiyet"een kurtarchfn soyle- yebiliim, Yaymevindeki arkadaslaca, ieeedeyse kirk yillik arkadasim Fahri AraPa ve Melunet UlusePe de te- geksitlerimi sunk istiyorum, Bulduklatt greet malzeme ve uyguladiklans “geafik sanat"la, hen miltevam kicabi alimlt bir “geline gevirdiler, Ama bu arada, yeni mezun ojjrencim ve ayn zamanda bu kitopta yardimesm Iyil Baysal’a, benim igin arcade 2 bie yxjin yoruew isin emeginden dolaye tegekkir ceeneliyim Ttialiginden vedreki editoryal meriyetleriyle urn zamandee tanvdigim Tansel Demirel ise okoywp kitabtBe devletin veya bir medeniyetin tarihini aragne- nak isteyenlerin en biiytk gitliklerle karslasua nem, kurulug ve ilk olusum dinemidic. Cunkti l- deki Bilginin en zi, en gliveailmeci vb bu dénem ts tine olantde Ansiklopedide eski galarda yasamus bir sanacgi- rnin, dilgiinintin maddesine bakngatzda, gole zaman lita. yin kesin bilinmesine ragmen dogum tarihi- nin tahmint oldugums géeirstintz. Olene kadae fin kearandh igin bu tart arvk kaysledilmigti, ama do- usta durum aym dedildix. Bu kucallar,biceyler kadar devletler ve medeniyeder ign de gogenlidie. Yen‘ korn lan bir yap. mulbtemelen bircok benzeri vas... Cok caGdag ciddige alyp kaydiny cuemays kendisi, henitz bend belgelerini Uretip saklayacale kadar sofistiee ol- mammgtir Dolaytsiyla, bu son derece krittk dénemele olup bivenler hakkinda gercelec bi fie edianiek cok zordus, taihgiyi gok wfagtine. Bu dorsum, Osmant: Devler?nin kurulngy icin de tamamen gecerldir. Sencer Divitgioghe, Osman Bey Iiginin Racaalagu al kitabaeun Gasoaiinde bu do Je igileamig gasitt yerli we yabanct taribeileri andhk- tan soura, ama, diyos, “bu tarihgilerden higbisi i ‘Osman toplumunan dojeulacrm gésterip tam olarak anlatatnayacak. Anlatamayacak; ¢tinkit, lke Qsma tarihleci (Tevariboi Abi Osman ancak 15, yoyitd Abmedi, Sukrullah, rug, Asikpagazade ve Avi yazannin kronikleriple oreaya gikmgtar kesuluy neminden, agagi-yukan, bir yizytl sonra.” Bret, durum aynen Divitgiogiu'nun belirttigi di. Bir yizyll sonra yaztlmug “earih"lere, cerimin Xr silnkis anlamyla, ne kadar “tarih” deneeegi aynice carnghe (ve tartgacogia)y hele tarihin o caphurinda ‘siphesig, efsane yaa Ancak sunnala av nabibiiz ki {gene Divingioglu'nun ima ettigi gibip ram © sirads yaztlmas metinler olsa, bunlarda da “efsane” tacandan waklagramtx garanti olmazd Oysa, 1299 ya da 1300 olarak kabul edilen bu “Icorulis taribi” dstine, hattd ondan énce olup bi ‘mis olaylar hakkinda bisgok gey okuduk, Bu okudul larimi ve okulda bize anlanlanlas, kesinlesmg bilgi degil_ miydi, diye sorabilicsiniz. Sormasaarz da ber sormuis sayip cevap-vereyim, kin, genel olarak, *kesinleymis bilgi" diye bir it basabeBendigini sdivleyince tisciimden epey bitpi bir yak kealkamng gibi ferahladim. Ama Pinar Given dipnetla- rmiy sayfa numaralarin, bu tiie bayslucr ayrintilan miithig bir sebatla kurcalayarak -sanirim- buralarda beklenmedik: yanlislar gikmiasint Onledi, Nuri Akba- yar da yordimlarint esirgemeci. Kirabin dizgileei Maraton Dizgievi'nde yapildh, Bagta Hitsnd Abbas olmak izere bitin bie ckip, [e- tigi Yayinlarrun kueuldugju gimden bu yana elyazt- st ile yazdigim iim kitaplanmnu dizerles, Kendileri ong ay nic kadar teyekktir etsem aude, Umanim daba bislikee ok ger dizctiz. Kicabin resinvlenmesinde Puzant Akbag ve Emin Nedretigtrain cdmert yardumlanin gérdiim, Ersu Pe- kkin de deerli gériglerini sumarak katkada bulundu. Reprodiksiyon gekimlerini yapan Sinan Golselin ‘gabasiat siutmamak gecek. Onlaca ve adini saydigom hherkese ve mubtemelen unuctagum veya bilmedi icin saymadijam emedi gesmig kimselere igten rejek- Kir edecim,2 ping sey, hele tarih alantnda, highir zaman miimkiin deffl- ic Tatih hakkinda hildiklerimizde her zaman “var- sayem’” Szelhigi agi Basar, Heer yeni bilgi, Gneekilerin yeniden deierlendirilmesiai, sajlamasinm yapilmasi- ave salamlandinlmasin getektiri, ‘Ams Osmaank Devledinin-kurulusura iliskia bils\- ler bu genel gergeve icin gogerli alandan da farklider: yani, bunlarin “bilgi” sniteligi gok daha azdiy, bilgi olarak sunulugunda ideobojik Sgelerin oran gok daha forlad vb, Dolaysiyla, oleuduldarumezdan allamazda kealmuis bitin bu bilgileri syle hie sirsmamnes neyin nie olduginnu yeniden gérmeye caligmarniz perekecek. Osmanbiann “Kay! boyundan” geldigini okumus- sumuzdur. Bu iddia, iki Gnerlitarihei olan Fuad Kép- rl ile Zeki Velidi Togan arasinda -ilmemig- bit tartymanin nesnesivdi, Asiretinia baginda Anado- lu'ya gelirken Firat’ atla gegme cabast sirasinda ae- hirde bogulup olen Suleyman Sah vardh, Rani? Sencer Divitgigdlu syle diyor: “Osmanli'nun cast Siiley- mangah ashnda, 1075-1086 yillare srasinds Lanik’e iki siren... Kutalmu agli Sileymansah'sn cfs nevle diriltilen surctidie..” Demek ssi Stileymangah da epey eskide kaliyor ve Ertugral'un bu adda bir babsst olup olmadigs gergek~ ten bilinmiyor. Ama efeanevi Stileymangah'in ofn Er tugrul (Errugetl, Errogil vb. Bey’: biliyoruz. Eret, onun yasamiy olduguns ve Osmantin babast olduguna dair Kanuclae gol daha fala ve inandina. ‘Ama bu da, baz soru igareterine, bags siiphelere eng! degil. Osman Bey'in habasinn Ereugul Bey oldugu bir sikkede-yazih ve bu siiphesia salar bir bi Ertugruf'on nasi biti olduginnu, neyi amaclachgint, of luyls fikir birligi iginde olup olmadiiaru, Diindar adun- dda bic hardest varsa -ki var gibi girtinityor: on: iiskisinin ne oldugunw bilmiyoru2. Clink bu kes lards bilgi ve kaynak yok. Olan yakan tari ka Jar ise, sSugelii, Fecugiral’an dig gérlip suret degistiris ‘ugarak “dogma Konya’ya” vardigym da antatice: Geliyoeuz hanedanin kurocusu Osman ‘Onwala ilgili en gok bildiginiz gey de bie niyade: Ede halinin karnindan gikyp Osmania karma incr coradan bilpliyen, gelecegin koca impacator! temsil eden, muszzam agag! Ornegia, Tarik Buea 2: hiya da Kemal Tahir gibi romancilar bile bu cfs. ‘Sfesini romanlarna almay: ihmal ermemistir ( mmanerk, 5106-8. fyi de, bu hikiyeyi gicdiiiimix ik kaynale A, pagazade Tarihidie - yaoi anlatilon olaydan bie yiz- yildan fazla bir zaman sonea yazileger: Ondan son- sa habire tekearlansr, Bu da suphesiz anlasutr bir dir; Qsmanl Devletinin manevi onayide, Yalnuz kaynaklann gojjunda, Edebali'nin kiss Bala He ron'dur ve Osman Bey'in ondan olan oglu Alaeddin nar, halde hanedanin padiga (ya da 0 zaman “bey") ol- rmiug Gyelesini kapsamalyydh. Qysa Osman'dan sonre bey olan Orhan’in annesi Mal Hatun'dur. Bazi kay- naldarda Edebalfnin kizt da Mal ya da Malhun Ha- tun olarak anilyor. Ama Orhan Bey'in annesi hfs! Hatua’un babastrin admin “Omer Bey* (bu, "Use Bey" de olabilic - alfabe konusu) oldugunu biliyorur! Kosneasy, bagta dedigim gibi, Osmanh Devletinix durolog yilarinds clantar halskanda bigimiz bi hay- Ji az -olan bles de pek given deBil. Bize “tarih” di- ye sunmlmug her geyden giphelenmemiz gerekiyor - en haf deyimle.‘Topkapi Saray MES‘OSMANEYDA KURUMLARE KOTOR lero a Ouverars vain 308 Tas SUN sreemeanx Karan Lusso a7 Us/ONCE WeameAGL SLUDMALAR 38.4 MAO, Tops Son Mt 2p ean, Tease 8 (Sus Lcrpn Gre Yorn a Yar ye Hage AAA LO. 54 argu Pants: non Casas, No: 95 waren lp 24387 staan "acton 2423915000939 5258 FaacOLE OT e316 meio Erase ney Dara pn ey com "Yona Hazaayan Fa Ana [ReronEutunaniae Pca as Sev, TAME DEL Pa Coe Ent fies, Gowen aucingych Meer SEL ‘Sbeskt Mazon, Hani Canes 296,21, 61.68, 57,255,145 186,165, 47,288, 249, 154458152 49, 2821375, 365, Ay 29,0, a, 27,0 ‘svmnmt ad Oagsh el Varna Ag Tarren MAES] erin too i Shanken sigh ‘ernanoestran Gatmuel Sian SEE, ‘asta ngowerUhuen ince Ureuuane Manure Oe DORE VE Bis Residues, al lr ts Horan ic AS Holt Manna, Stes Canoes. Mo: 3 wABmoaNs 34808 eran ‘Teurow 07122541000 Fase 2985050, rey nay Cente nee at |sauhaBlntnwney nad dee Eid ih dane te, Mn snr uu we ol fake Bg, ym zeta AP Beem Tes igre phil eet (3) ed iden ‘SBN srste550055 (9 1 Tung = Hoy —-Oggman 21 Tuhay — Cutan Raa I 8Birinci BOLOM Tarincinin ARACLARI, KAYNAKLARI, KAVRAMLARI VE “SORUNSAL”IN OLUSUMU: OSMANLI KuRULUS DONEMI om Devler#nin kurulug dénemini aydinlara- cak “bir ciirden yeni bilgi” bulmamsz bir hayli agiig gériniyor, Nasil “bir tirden”? Sézgelisi, Osman, Gazi'nin bayatm anlatan, simdiye kadar kimsenin _gérmedigi bir elyazmasimun bolunmass tiirindén... Ye- aii sikkelerin bulunmast, bilinmedile belgelerin, kayrt- lerm, yazymalann vb. ortaya qikmast. Boyle ducum- larda higbir zaman “kesinlikle olamaz” diye kestirip atmamak, ama “ah, bir oluverse!” diye hayal kurma- mak, ikisi de ayn: sagduyunun ii olan iki cavie Dolayisiyla, su ana kadar climize gegmig olan ve~ rilerle yetinecegiz. Bu sz. kulaga gok kati bir yargt gibi geliyorsa, gelmesin! Verilerin kendilerini cogalea masak da, bilimsel earihgiler olarak, verilerden anlam Gretme yOntemlerimnizi zenginlegtirebiliriz - zaten zen~ ginlestiriyoruz. Sonugta bunlar da varsayumsal. Ama. tarihte varsayumsal olmayan fazla bir gey yektur. Br- taki, bir devletin kuruluge gibi, zaten kural olarak az bilinen ézel dénem veya olaylar, birakin iistiinden sok uzun zaman gecmis sagan, Bitinei Dinya Sava- ginin aslmda neden ciktub gibi bir konudan, bemen bugiin olmus bit olaya kadar, ber gcyi ancak varsa- einen anne G42 yimlar holinde formille edebiliriz. Onemli olan, bux varsaynmfarin akilct ve nesnel almas, cesitli olgularla destekiencbilmesidi. Tarihi bilgiler alanmnda -ve ashn- da biitiindyle toplumsal bilgiler alaninda- bilimselli hhirtakeios kesinlikler saptanrasi devil, bietakimt “ma- kiliyet"lerie, ofusturnlmasidir, Hattd, “gerceiie ya- kin"Ligin, sundugumuz Onermelerin dogeulugundan cok, bulgulacimy arasinda baglanc. kurmamuzin bigi- minde yatugim sdyleyebiliciz. Tarihgiligin genel bir seyei var: Fransa Ibtilali bit- yiik bir tarihi olay olarak yalnuz taribin “ola” bigi mini degil, “tarihyazimi"m da dogistiemigtir, Miche- let, Guizot veya bir bagka ugta Carlyle derken, 19. yizyiln sonlarina dogru baym Leopold von Ran- ke’nin gektigi “belgeci", “ampirist” anlayig egemen oldu; 20. yfizyilda bambagka geligmeler yagandi, yeni yeni taribcilik alamlan belirdi vb. Bu gibi degigimler- den bazilaei Osmanl raribgiligi prati rini kismen gisterdi, Gelgelelim, Turkiye'deki Os- monk taribgiliginin dinyadaki bu genel e@jlimlerden tamamen bagimstz, kendi ig dinamiginin firdinit olda- funn séyleycbilecegimiz démemegleri de vardix. Ayer6 bivinci kita: kronotalh ca, su agemada fistiinde dordugum mi", sesitli “Osmanh earitgili Gueliklerinin de orcaya giktyfy bir cesit deneme taba st gibidic. Dénemle ilgili bilginin azhgs, zoruniu ola rak, “tahmint™ ve “teocik” yaklagimlari teyvik eomiye ie. Bu da, agiklanmaya galgilan.taciht olguya karg benimsenen, gok da “tariht” aldugunn sdyleyemeye~ cefjimiz, ceqitli ravuclann normalden biraz daha net gfiriamesine imkgn wermistir. Simei bunlarin seine biraz duralsm, Diinyada tarihgilik ofdukga yakin zamanlara ka- dar belki her goyden ok savaglare aragtirmg ve ince lenis “kurulus done: o&ullanaim ayiret Giinkit, gene yalan zamana kadar, savayin en belitleyici cariht olgulardan biri oldujiu inanci epey yaygod, Ama ayn) samanda, tarihyarme alaainin kendisi de hir "savag meydam” gibiydi - muhtemelen hala Giyle. Boyle olmasi, aslinda “tarih"in lehine ola: rak yorumlanmal. Bunca kixi o meydanda durep: bagkalonna karg bir savag kazaamaya gahguijuna gi re, demek, olmog bicmig, kapanmus, kimsenin ilgisini gekmeyen bir alan degil. Tersinc, hila canky; dstclik, gelecegimize bigim vermek isin her an bagvurmak ge- eink duydugumuz bir yey. ‘Az Once, Fransix thuildli gibi biyik bie toplumsal olayan, tasihyazimina da yon veedigii sbylemigcim. Bu bayiik olayin Avrupada ectikledigi ve 19. yaizyal bow yanca devar eden ayaklanmalar, devrimler vb., Bae ada daha cok “toplumsal” bir igeril: taguls ve kendini smniflar arasnda bir miicadeleyle ostaya vurdu; Do- u’da ise, dn planda “milli® bagomstzhk sorunlart var i, clink bu bélgede kuruln “cokeulusty imparator- lular” (yani Habsburg, Romaney ve Osmank hane- anlannin hegemonyasi alondaki sou derece genis teri- toryal imparatorluklar), buradaki zengin milledler mo- zaiginde pigli bir “mill kurrulus” Gzlemi yaranyordu, ‘Toplumsal dinamiklere damgasini varan bu duel lik, dogal olaeak, roplumsal olaylann kayda geemesi demek olan “tarihyazm"ns da yansidi, Con igin Avrupa‘nin bu yakasinda tarihgiik milliyersilikle da hha da fanla ig ige geligmisci Bu da, tariht arastumna- nia nesnelikten sik sik wzaklagmasina yol agmistiz, Bu duran, demin degindigimix bir devletin kurs! dénemine iligkin bildik socunlara ekleyince, Os: tarihinin baslangig dimemlerinin epey getrefl bi ribgilik alan olduge sonucuna varmamm giig olms2 Osmanli Devleti gok genig bir alana yayilmy alanda yagayan halklari dogrudan etkilemigtir. ©: bu tarihi nasil agiklayacaklar? Bunun Osman cz menligine karg. gok dostane olmasi beklenemez ‘Ama bu“nesnellik” kenusu, Osmanh etkisize bo Je dolaysiz bigimde agtk kalmiy tophumlarin tarshe: riyle sirurh birdurum degil Oschatth tacihi, ashi ha geniy bir medenivettec argu iginde bie yer2 tuluyor ki, bu kargiekk Osmani'dan énce de (6 Hagh Seferled strasinda) varch, bir anlamda bugi var. Bu da, nesnellid gitglesticen bir bayka durum. Son olarak, Osmartilarn kendilerine ya da > giinkii diinyada kendini onlarin vaisi sayan eek let olan Taicklecin tarihgilerine bir giz atalm. “ disi hakkinda nesnel olmak” gibi, dinyads k: peck fazla nasip olmamig bir erdeme onlarin sship o!- rmaaim beklemek bir hakstzhk ole: Ancak, son dOnemin Tirk tariheileri bu “ness Tk” konusunda biyik mesafe aldilar ve O: rihinin sirariain bilimsel bir bigimde g6zilmesins ‘irk tarihgilesi de dogrusn cok olumia bir rol niyorlar. Tiirk ulus-devletini tarihiyle birlik mekeen 50k, Osmank Imparatorlugu’aun gergek in sayist eskiye or20!2 olduguny aeastican cari ok art, Batillar eskiden beri Dogu'yu tarmmaya © maya calgmiglard Bacida entelekitiel hayses Se hayli younlageigi Rénesans déneminden ib goalial Dogu'ya ceviren bir Ban monk Imparatorluge'nn giiriyordu; sonrals ilerleyince, Osmank nim da dogiusuna gidip Ieriyle ve daha derinden inceleme imkSnant bus Mael 11 toplum ve devler yapising daha sonrslar: quelu de, Yiginla geagin -egi, siyaser ada veya sadece serivench buralare seyshams: anlatmist, Avussaryab Baron Joseph von Ham kargisunda ilkin Os fli de merak exmig ve incelemisci