Εικοστό μάθημα – lekcja dwudziesta

Θέλει και την πίτα ολάκερη και το σκύλο χορτάτο

Η Πρωτοχρονιά

Την Πρωτοχρονιά οι Έλληνες γιορτάζουν τη μέρα ενός από τους πιο μεγάλους πατέρες της εκκλησίας
τους, του Αγίου Βασίλειου. Είναι ο προστάτης των παιδιών και των φτωχών. Ετοιμάζουν δώρα και πάνε
επισκέψεις σε συγγενείς και φίλους. Την παραμονή της γιορτής, το βράδυ, στρώνουν πλούσιο τραπέζι και
το αφήνουν έτσι όλη τη νύχτα για να φάει ο Αϊ-Βασίλης, όταν περάσει από το σπίτι τους. Σύμφωνα με
την παράδοση ανοίγουν τις βρύσες για να τρέξει το νερό. Έτσι θα τρέχει η ευτυχία όλο το χρόνο.
Συνήθως παίζουν διάφορα τυχερά παιχνίδια. Κόβουν την πίτα της τύχης – τη Βασιλόπιτα: ένα κομμάτι
για τον Χριστό, ένα για την Παναγιά, ένα για τον Αϊ-Βασίλη, ένα για το σπίτι, ακόμη και για τα ζώα που
βρίσκονται στο σπίτι τους. Όποιος βρει το νόμισμα που είναι κρυμμένο μέσα στην πίτα θα είναι ο
τυχερός με της χρονιάς.
Αυτός που μπαίνει πρώτος στο σπίτι το πρωί της Πρωτοχρονιάς πρέπει να είναι τυχερός, να φέρει τύχη σ’
όλο το σπίτι. Σπάζει ένα ρόδι στο κατώφλι του σπιτιού και το χοντρό σπυρί του είναι οι καλές στιγμές
που θα ζούμε το χρόνο που αρχίζει.
Το Δωδεκαήμερο τελειώνει τη μέρα των Θεοφανίων, δηλαδή των Φώτων. Παντού γίνεται αγιασμός των
υδάτων: ο παπάς ρίχνει το σταυρό στη θάλασσα, στη λίμνη ή στο ποτάμι και κάποιοι θαρραλέοι βουτάνε
στα παγωμένα και συχνά βρώμικα νερά για να τον ξαναφέρουν.
Αγιάζουν τα νερά –
Φεύγουν τα παγανά.
Οι Καλικάντζαροι κατεβαίνουν πάλι κάτω από τη γη και ξαναρχίζουν να κόβουν το δέντρο της ζωής.

Κάμποι της Σαλονίκης κι όρη του Μοριά

Πού ‘ν ‘τα παρμένα κάστρα πού ‘ναι τα χωριά
Μεσ στον αέρα κοίτα μισοφέγγαρο
Κοίτα κορίτσι πράμα που να το χαρώ
Δευτέρα μεγαλώνει Τρίτη πολεμά
Τετάρτη γονατίζει Πέμπτη ξεψυχά
Οδυσσέας Ελύτης (1911-1996), Άνεμος Τρίτος

Chce placek mieć cały i sytego psa

Nowy Rok

W Nowy Rok Grecy obchodzą Dzień Św. Bazylego, jednego z największych Ojców Kościoła
(prawosławnego). Jest patronem dzieci i biedaków. Przygotowują podarki i chodzą w odwiedziny do
krewnych i przyjaciół. W przeddzień (dosł. wigilię czyli w Polsce – w Sylwestra) święta, wieczorem,
zastawiają (tu: nakrywają) bogato stół i zostawiają (go) na całą noc, żeby Święty Bazyli najadł się, gdy
wpadnie do ich domu. Zgodnie z tradycją otwierają krany by popłynęła woda. Tak aby życzenia spełniały
się cały rok.
Zwykle grają w gry hazardowe. Kroją placki na szczęście – Bazylopitę: jeden kawałek dla Chrystusa,
jeden dla Maryi – Matki Bożej, jeden dla Św. Bazylego, jeden dla domu a jeszcze jeden dla zwierząt,
które znajdują się w domu. (Każdy) Kto znajdzie monetę, która ukryta jest w placku, będzie miał
szczęście przez (cały) rok.
Kto pierwszy przychodzi rankiem do domu w Nowy Rok powinien być szczęśliwy, aby (swoje) szczęście
przynieść dla całego domu. Roztrzaskuje (owoc) granatu na progu domu a jego grube ziarna są znakami,
że będą dobrze żyć w nowym roku, który się zaczyna.
Okres Świąt Bożego Narodzenia (tu: 12 Dni) kończy się dniem Objawienia Pańskiego, mianowicie
Dniem Światła. Wszędzie święci się wodę: ksiądz (pop) rzuca krzyż w morze, jezioro lub rzekę, a
niektórzy odważni nurkują w lodowatej i często brudnej wodzie by go odnaleźć (przynieść z powrotem).
 Święcą wodę –
Uciekają demony.
Złe duchy ponownie schodzą pod ziemię i znów zaczynają podcinać drzewo życia.

Salonickie równiny i góry Moria (Peloponezu)

Gdzie zdobyte zamki, gdzie wsie
W powietrzu świeci półksiężyc
Widzi dziewczynę, rzecz która go cieszy
W poniedziałek urośnie, we wtorek walczy
W środę klęczy, w czwartek przygasa.
Odyseusz Elitis (1911-1996), Trzeci wiatr