ANG NOCHEBUENA NG ISANG KUCHERO

gaadapithapon pa lang sana av nakarating na sa bahay ni Kapitan liagO si

basilio. Naantala kasi ang takbo ng kalesang sinasakyan niya sa kapabayaan ne

kuchero. Nakalimutan ng pobre ang kaniyang sedula at ayaW naman niyang maglagay

Sa mga mapagsamantala. Naging dahilan ito upang tanung-tanungin at bugbug-bug.

ougin siya ng nga walang kaluluwa sa kwartel na pinagdalhan sa kaniya. Bagamat

pinilit ni Basiliong makapasok sa lugar na pinag-iüm bestigahan upang ang kuchero ay

maalalayan, napilitan siyang maghin tay sa labas nang hindi siya payagan.

Kapansin-pansin ang mga pasa sa buong katawan ng kuchero, Pinagbubuntal

pinagsisipa at hinataw-hataw siya ng batuta. Baganma't ang katawan ay latang-lata at

ang mga mata ay pinangingiliran ng luha, pinilit niyang ngumiti nang makitang

hinintay siya at hindi iniwanan ng pasaherong isang tunay na kaibigan.

Ang kalesa ay muling pinaan dar ng kuchero. Inakala ng dalawa na sa maayos

na pagialakbay ay wala na silang prol

silang pro blema, pero nagkamali sila. Pagpasok na pag.

pasok sa kabayanan ng San Diego ay natanaw nila ang di mahulugang karayom na

plasa. Maraming umilaw sa prusisyon sapagkat bisperas ng Pasko noon. Napilitang

magparke ang kuchero sa tabi ng puno ng avucado.

Ang mapanghalinang mga ngiti ng mga umilaw na kadalagahan ay maka-

pagbibigay sana ng galak sa puso ng binata ngay ong kapaskuhan subalit may isang

mapait na alaala ng kaungkutan na nagbabalik sa kaniyang isipan. Upa iwaksi ang

mapait na nakaraan, ibinaling ng binata ang pananaw sa iprinuprusisy ong imahen ng

mga sarnto at santa na nangakasakay sa mga karosa.

2 Una sa linya ng mga rebultong ipinaparada si Metuselah. Isa itong matandang

lalake na may mahabang balbas, Nakaupo ito sa gilid ng isang hukay na kunwa'y
nalililiman ng isang punong kinadadapuan ng pinatuyong mga ibong may sari-saring

kulay na tiyak mong hah angaan. Kapansjn-pansing katabi ng santo ang kaniy ang

kalan, palay ok, batong pambayo at kalikut, sinasabing kung may Noel daw sa Iko

nograpiyang Europeo, may Metuselah naman ang mgg Pilipino,

"Sino p0 ang santong yan?" tanong ng kuchero kay Basilio.

35

Si Metuselah po."

Matanda na po pala si Metuselah. Wala po sigurong gwardia sibil noong pana-

hon niya. Kung mayroon, baka hinuli siya sa haba ng balbas niya.

Kung nabubuhay po siya ngay on, tiyak na ipapatawag siya ng berdugo at

parurusahan din tulad ng maraming kalalakihan, maging bata o matanda man, "

Ngingiti-ngiti lam ang si Basilio sa biro ng kuchero.

Nang mapadaan ang Tatlong Haring Mago, may komentary o rin ang kuchero.

"Natitiyak ko rin po na walang gwardia sibil noong panahon ng Tatlóng Hari !"

<Wala na'naman?"

*Na naman po sapagkat kung mayroon, tiyak na di nila papayagang maghari-

harian ang sinumang maitim tulad ng isang inmaheng yan, Hindi ba niya alam na de

kalidad ang kutis ng dalawang Espany ol na sumusunud-sunod sa kaniya sa linya?"

Da.. Dalawang Espanyol, si Gaspar at si Baltazar?"

Sino pong Gaspar at Baltazar?*

cWa Wala... Wala!"

"Nagdaan na po ang Tatlong Hari, pero alam po ba ninyo kung kailan maka-

kawala nang tuluyan ang hari natin na nakakulong sa kuweba ng kadiliman?"

«Hari natin na nakakulong sa dilim? Ano yan, isang alamat? Kung isang alamat

yan Mamang Kuchero, ipakikwento nga ninyo?""

3 «Alamat nga po ito na pinaniniwalaan ng maraming kucherong katulad ko.

May isang hạri daw ang mga katutubo. Nakatali raw ito sa loob ng isang madilim

na kuweba sa San Mateo. May nagsasabing tuwing isang siglo raw ay natatanggal nito

ang isang tanikalang nakatali sa mga kamay at mga paa ng higanteng tao. May

nagpapatotoo po na natanggal na raw ang mga tanikala sa dalawang kamay at

sa kaliwang paa nito. Tanging ang. kanang paa na lạng daw ang natatalian ng kadena

ng kaalipinan. Sa pagnanais na makalaya, nagdadadamba raw ito sa kweba, Ito raw

ay naririnig ng lahat bilang kulog na dumadagundong kung hapon. May nagsasabing

kapag kinamayan mo raw ang haring ito, tiyak na masusunog daw at magiging ka-

lansay ang palad mo. Kilala raw ng marami ang haring ito sa tawag na Haring Ber-

nardo. Huwag na huwag po ninyong ipagkakamali ang alamat na ito sa alamat ni

Bernardo Carpio. Pero alam ba ninyo ang gagawin ko kung makakawala nang tulu-

yan si Haring Bernardo? Ibibigay ko sa kaniya ang kabayo ko at iaalay ang buhay ko.

Baka siya po kasi ang tanging pag-asa ng bansang ito. Tiyak na hahanguin niya

tayong lahat sa pagkaalipin. Tiyak na matitikman natin ang tunay na kahulugan

ng kalayaan at kaligayahan."

Sinalat-salat ng kuchero ang mga pasa sa mukha habang pinagmamasdan ang

malayu-layo nang imahen ng Tatlong Hari na nakasakay sa karosang hinihila-hila

Dalawang mahahabang linya ng mga batang lalake ang sumunod. May mga

batang pagud na pagod sa katataas ng nagliliwanag na sulo. May mga batang hapung

hapo na sa kabibibit ng mga parol o sa kasisindi lagi sa namamatay na mga mitsa

36

ng mga kandilang dala-dala. Napansin ng tatawa-tawang kuchero napara bang sasabo

ang mga baga ng mga pobreng bata sa kanilang pagrorosaryo. Kung hindi ka sanay

na sila ay pakinggan, biaka akalain mong nakikipagbabag ang mga inosenteng kalu

4 Heto ngayon ang karosa ni San Jose. Napansin ng kuchero na bagamat

luwa sa kanilang pagdarasal.

naaadornohan ng mga azucena ang imahen, malungkot na malungkot pa in ang

nasisinagan nitong mukha. Patangu-tango ang kuchero nang mapansing nasa magka

bilang tabi ng karosa ang dalawang gwardiya sibil. Ang mga ito raw siguro ang naka

Sa likuran ni San Jose umiilaw ang isang grupo ng mga batang babae. Nakapin

pagpapalungkot sa santo.

dong sila at nagrorosaryo. Oo nga't parang galit din sila sa lakas ng pagdarasal subalit

asunod ng mga batang babae ang isang pangkat ng maliit na gatug lalake na

hindi naman galit na galit at nagsisisigaw.

hila-hila ang mga laruang kuneho na gawa sa papel de Japon. Nagliliwanag ang mga

kuneho sa panmamagitan ng mga maliliit na pulang, kandilang nakapaloob sa mga

Leuan, May ilang pilyong bata na nagduảuldol paminsan-minsarn ng may apoy na

Letruan Sa mga laylayan ng hermnanang sa pagkagulat ay napapa ayY Mnsang matali.

sod at minsang matumba ang nagugulat na hermana na ikinatutuwa ng balana, S.

an ng mga nasabing hermana, pinagmumura nila ang mga piyong bata na gumulat

Sa- kanila. Kapag hindi sila nasiyahan sa pagmumura, aagawin nua ang laruan at

tatapak-tapakan sa daan. Sapagkat winasak na ang mga laruan, ang mga nosenteng

bata ay nag-iiyakan.

Naoobserbahan ng kutserong unti-unti nang nawawala ang mga nasabing ku-

neho na para bang sinalakay ng isang salot sa bay ang ito.

Sapagkat naglalaro sa isip ng kutsero ang salot, naalala niya ang pagdalaw ng

malaking salot na pumeste sa maraming kabayo sa San Diego. Upang hindi mada.

may ang mga kabayo niya, sinunod ng kutchero ang payo ng kura na magpabendis

yon daw siya ng mga hay op na alaga niya. Bumayad siya ng sàmpung piso sa pag-

wiwisik ng banal na tubig at sa pagbigkas ng dasal Latino ng kura paroko. Pero

kahit na pala ispesy al ang dasal at serenonya, nangapestein ang mga kabayo niya.

Bilang parangal sa Araw ng Kapanganakan ni Hesus, nasa hulihan ng mga karo-

sa ang imahen ni Birherng Maria. Naaadornohan ng mahahabang pakpak ang

malapad na sumbrerong isinuot sa ulo niya. Upang bigyang diin na nagdadalangtao

ang Ina ni Kristo, pinuno ng maraming bulak at pira-pirasong tela g baro nito.

Napakagan da ng imahen. May malungkot lang na mukha ito tulad ng iba pang santo

na nililok ng mga Pilipino, Nasa harap ni Birheng Maria ang koro, Nasa likod naman

ang mga musikero. Sa magkablang tabi ay naroro on ang dalawang gwardia sibil

na habang nagbaban tay ay patingin-tingin na para bang may hinahanap na salarin.

Nang makadaan na ang mahabang prusisy on ay noon lamang napansin ng kut

sero na namatay ang lamnpara ng Kalesa niya. Madali niya itong sinindihan sa pag

aalalang baka mainip ang binatang sakay.

Habang naglalakbay, put na dinadama ni Basilio ang kapaskuhan. Totoo n,

38

malamig ang simoy ng hanging amihan at nasa mga bahay-bahay pa rin ang mga

parol na may ibat-ibang Kulay. Pero isang katotohan an na unti-unti nang nababawa

san ang magagan dang musika na dati'y laging napapakinggah. Nabawasan na rin ang

maraming sagitsit ng kaw ali sa mga kusina ng bawat tahanan: mahirap man o maya-

YAlam ng binata na sa pagmamaşid-masid ay mapupulsuhan mo ang tinutungo

man.

ng mga Pilipino. Una rito ang ekonomiya ng bansa, na sa pakiwari niya ay suma

sama. Bumababa nga naman ang bentahan ng asukal sa pandaigdig na pamilihan,

nasira ng bagyo ang mga paayan at napeste ang mga kabayo, kalabaw at manok sa

kani-kanilang kulungan. Lahat-lahat sa kabuhayang pambansa ay nagbabaan at

tanging ang mga buwis lamang na sumasakal sả mga mamamayan ang nagtaasan,

Sa pagtaas ng buwis, tumaas din ang awtoridad ng mga makapangy arihan. Ang mga

gwardiya sibil ay lalong naghari-harian. Ang mga unipormadong higanteng ito ang

hagpapalum bay sa masaya sanang araw ng Pasko.

habang nadaranma ang matinding galit sa mga makapangyarihan, nagulat na

eng.ang binata nang marinig niva ang nakatutulig na sigaw na AltO! BOSes yon ng

dalawang sundalo. Namatav na naman pala ang ilaw sa lampara kaya Sinisita nila

hBpapatakbo ng kalesa. Napakamot ng noo ang kutsero. Alam niyang umaati.

kabong bugbugan na namàn ito sapagkat ang kwartel ay tanaw na tanaw na nito.

plauiungan siya ng dalawang sundalo. Hinihingan na naman siya ng lagay. Pero

ang kutsero ay matibay. Wala sa kaniy ang lagay-lagay. Kung siya ay dadagukan at

bubuntalin, ito ay kaniyang tatanggapin.

Sapagkat alam na ni Basilio ang mangyay ari sa kutsero, tinapik-tapik na lang

niya ito at palihim na îniaabot ang dinobleng bayad sa matapat na serbisyo ng

pobreng ginoo. Kahit pinangingliran ng luha ang pinagtutulakang kutchero,

nilingon pa rin nito ang papalay ong binata na walang magawa kahit awang-awa,

Alam ni Basiliong matapos bugbugin ang kuchero ay ipupublika ang balita sa mga

dyaryo. Isang simpleng krimen ang mawalan ng ilaw sa lampara ng kalesa subalit

katatakutan ito ng mga mamamayan at ituturing na isang napakalaking kasalanan:

Yuyuko na naman ang bayan at mayabang na titindig ang mga makapangyarihan.

Kipkip. ang dalang kah on, tinalunton ni Basilio ang makikipot na daan at parang

paslit na bata siyang titinga-tingala.sa ilang nagliliwanag na mga bintana. Noche-

buena sa San Diego. Bagamat may mga parol pa ring nakasabit, hindi malaman ni

Basilio kung bakit sa pakiramdam niya ay naghihirap ang San Diego lalo na ngayong

bisperas ng Pasko

Napansin ng binata na tanging ang bahay lang yata ni Kapitan Basilio ang

kakikitaan mo ng rangya kung bisperas ng Pasko. Nagliliwanag ang likod bahay nito

na pinaglulutuan ng maraning putaheng katakam-takam at tiyak na maiibigan ng

siniumang may panlasang pihikan. Marırinig mo ang pagpapagibik ng mga manok,

pabo at pato. habang gniglitan ang mga leeg nito. Maririnig mo rin ang langitngit

kawavan habang inilkot ang nagmamantikang lechon na kailangang papulahin

at. palutungin bago patong sa, dan on ng saging. Maririnig mo rìn ang sagitsit ng

krumukulong mantika Sa mga Laly ase na pinagpriprituhan ng malalaking bangos na

39

rerelyenohin. Maririnig mo rin ang malakas na pagtilad sa mga karne ng baboy na

aadobohin at karne ng baka na memechaduhin. Maririnig mo. rin ang pagkuđkod

ng niyog para sa lulutuing ginataan at pagpapabaga ng uling sa kalan para sa ihahan-

dang leche plan. Totoong katangi-tangi ang bahay ni Kapitan Basilio kung karang-

vaan din lamang sa paghahan da ang pag-uusapan. Talagang iba na ang mayaman

sa ating lipunan !

M May kabilisan ang mga mata ni Basilio sapagkat napansin niya kaagad na

lumabas ng veranda si Sinang na anak ni Don Basilio. Ang dating may balingkinitang

pangangatawan ay may kaunting pagbabago ngayon sa kaanyuan. Bagamat lalong

naging masayahin, kapansin-pansing matapos mag-asawa ito ay tumaba na. Hindi

inaasahan ng binata na matatanawan din niya sa nagliliwanag na tahanan ang dala-

wang makapangyarihan: Si , Padre Salvi ng Simbahan at ang Alferes ng militar.

Ipinagtataka ni Basilio kung bakit ang mag-aalahas ay kasama rin nila. Ang tatlo

ay masasayang nagkwekwentuhan habang kumakain at nag-iinuman.

Sapagkat malalakas ang boses, dinig na dinig ng binata ang usapan ng mag-

kakaumpok na bisita. /

/ "Pupunta kami, Senyor Simoun. Makaaasa kay ong pupunta kami sá Tiani.

Pero sigurihin niny ong masisiyahan kamni sa mga alahas ninyo! Kailangarng patuna-

yan niny ong kayo lang ang mag-aalah as na tinitingala ng buong mundo. Sayang

kung pabubulaan an ninyo ang maraming magagandang papuring ibinibigay sa inyo!"

pagbibirong sabi ni Kapitan Basilio.

Makaaasa kayong sisikapin kong pumunta," dugtong ng Alferes. “Kailangang-

kailangan ko po ng isang relo. Pero kung magkakapatungpatong ang aking kom-

promiso, pakikiusapan ko si Kapitan Basilio na ipili ako ng pinakamagandang relo

sa koleksiy on ninyo. He... Heto po ang bayad. Ta. Tanggapin ninyo."

"Huwag ka nang mag-alala, Tinyente. Napakaliit na bagay upang pabayaran

ko sa yo yan. Itago mo na y an. Itago mo na, Regalo ko na lang sa yo ang relo.

Matalino si Kapitan Basilho. Alam niyang malaki ang maitutulong ng alferes

sa kaniyang mga tauhan na lagingginagambala sa trabaho ng mga kabig nitong sun-

dalo. Sa pamamagitan nga naman ng padulas ay hindi na siya kailangan pang magku-

kumpas, Isang mapait na katotohanang kailangang maglagay siya sa puno ng mga

sundalo upang ang pitaka niya ay kumapal at lumobo.

"Aba, aba, hindi maaaring di mo tanggapin ang bayad ko, Kapitan Basilio.

Tiyak na mapapahiy a ako dito."

Magagalit ako sa inyo kung ngay on nyo ko babayaran sa harap ng ating mga

kaibigan. Hayaan ninyong magtuos tayo pag dating na ng alahas sa kwartel niny o."

"Gusto kong magpabili rin sa inyo, Kapitan Basilio," nakikiusap na sabi ni

Padre Salvi. Isang magan dang pares ng hikaw ang ipakikikuha ko sa inyo. Pag

dating na po sa kumbento babayaran ko."

3 Sapagkat gustung-gusto ring makakuha ng mga biyaya ng Simbahan, parang

robot na sumang-ay on si Don Basilio na paluwalan muna ang bayad ng kurang

iniüdolo. Patangu-tango ang may-ari ng bahay kahit alam niyang ililista niya sa tubig

40

boang na tumin dig si-Simoun na nagsalin ng alak sa kopita. Dinig ná di-

ang inutang na pera ng tuso pa sa matsing na kura. a

nig ni Basilio ang tinig ng mag-aalahas habang ipinagpaparangalan nito ang malalą-

king taong napagbilhan na niya ng dyamante sa iba't-ibang panig ng mundo.

"Napakatuso ! Pinagtubuan niya ang lahat ng tao!" bulong sa sarii ni Basilio,

oo ang mga balita, nakukuha raw nivasa kalahati lang ng tunay na halaga

L ainas na ipinagbibili niva Nandan gahulugang tumutubo siva nang sọbra-

SO bra. Nakalulúngkot isiping ang mga dayuhang katulad niya ans kumikita,"

vsan si Basilio nang dumating sa bahay niKapitan Tiago. Sapagkat pinalaki

man da, may mataas na respeto sa. binata. ang katiwala. Hindi lang paggalang

kaya pinahahalagahan siya ng mayari ng tahanan, kundi sapagkat nakita na ng

Kauwaa kung paano siya magtistis ng pasyente sa pagamutang pinagsanay al.

Sapagkat alam ni Basiliong tinitingala siva ng katiwalang susunud-sunod sa

Kaniya, ang galit, napaminsan -minsan ay ibinubuhos ni Kapitan Tiago ay 1bina-

balandra naman niya dito. Kung ang galit ni Kapitan iago ay parang galt ng

.nan sa nasasakupan; ang galit naman ni Basilio ay tila ba galit lamang ng isang ka-

mag- anak sa isang mahal sa buhay na ngay on ay dinaramdam, bukas ay nakakali-

mütan.,

Matagal-tagal ding nawala ako rito. Ano ang maibabalita ninyo?" pag-uusisa

ni Basilio habang nagsasabon ng kamay salababo.

DalawWa raw po sa mga manggagawa ang ikinulong. Isa raw dito ay ipatatapon.

Nabalitaan na ba. niny ong may napipesteng kalabaw araw-araw?

Wala ba kayong magan da-gandang maibabalita sa akin? Kung hindi ikinulong

si Juan, ipinatapon naman si Pedro. Kung hindi ipinatapon si Pedro, napiste naman

ang kalabaw at kabayo. Wala ba kayongba pang maikwekwento na may kinalaman

sa buhay-buhay natin sa bayang ito?"

May kinalamán sa bay ang ito? Sa San Diego ba ika ninyo? Isang kasama po

natin ang sumakabilang buhay, Yung matan dang namamahala sa kagubatan, Bai-

tang ayaw daw pong pahintulutan ng kurạ na maibing ang pobreng matanda, "

"At bakit daw?"

Mavaman daw po si Kapitan Tiago na amo nito: Kailangan daw ang semen-

tery ong paglilibingan at ang mga ritwal na isaságawa sa Simbahan »

«Hindi mahalaga sa akin ang bangkay ma yan, .Kailangan ko yung namatay sa

sakit upang maopera at mapag-aralan. Kung walang paggalang man lamang ang kura

6a bangkay. wala rin akong makikita sa namatay. Wala ka na bang maibabalitang

iba pang bagay na hindi tungkol sa patay?"

Malungkot na isinalaysay ng katiwala ang pagkakadakip ng mga tulisan kay

Kabesang Tales. Naalala ng binata si Jui.

«Pinalungkot nyo ko sa balitang yan, "

Hindi pa man nagsisimulang maghapunan ay tumnindig nu # Bantlie sa h

Dagkainan. Dali-dali itong pumasok sa silid pahin gah an, Ba lsang giap ay binuksan

ng binata ang bintana at minalas ang abot tanaw na bayan ng Saxpang, na s# paki

wari niya ay humihikbi sa kalungkutan,