H2 : De condensator

Starten we met het symbool en een paar  

voorbeelden :

Opbouw of samenstelling van de condensator

Een condensator is samengesteld uit twee door een isolator

gescheiden geleiders of platen. Het symbool verwijst daar
duidelijk naar.

Principe van een condensator:

1. parallelle platen,
2. isolatie,
3. stroomdraden.

Fundamentele eigenschappen

Een condensator kan geen gelijkstroom
doorlaten ( zie het symbool ). Wisselstroom
kan er onder bepaalde voorwaarden wel
doorgaan, wat we later zullen zien.
Men zegt dat een condensator energie opslaat.
Bij aansluiten aan een gelijkstroom zullen
doorheen de isolator, ladingen op de twee
elementen elkaar aantrekken. Losmaken van de
voeding belet de ladingen zich te verplaatsen: ze
blijven daarom op de platen. Het gevolg is dus
een spanning of lading die achterblijft.

Cursus elektronica - pag. H2.1 - VDBEG

Wat betekent capaciteit van een condensator ?
Een condensator kan een lading opslaan. Q = C x U of
Deze lading hangt af van:

- de grootte van de condensator.

- de spanning aangelegd om te laden. Waarin :

C in Farad
Q in Coulomb
U in Volt
Ondereenheden van Farad
De capaciteit van een condensator wordt
in Farad uitgedrukt. Maar één Farad is een Farad      = 1  1F
te grote eenheid of waarde. Men maakt MilliFarad = 10-3 F 1 mF
van ondereenheden gebruik, zie MicroFarad = 10-6 F 1 µF
hiernaast: NanoFarad = 10-9 F 1 nF
PicoFarad  = 10-12 F 1 pF

 
Waarvan hangt de capaciteit van een condensator af ?

- evenredig met oppervlakte S van de platen.         

- omgekeerd evenredig met de afstand e                        er      S  

tussen de platen of de dikte van het           C =    __________
diëlectricum. (isolatie)
                           e
- evenredig met de diëlectrische constante met:
"er", C in Farad
e in meter
dit is een factor volgens het gebruikte soort S in m2
diëlectricum. er  = afhankelijk van het gebruikt materiaal.

er voor enkele materialen:

 mica  6 -8

 glas  4 - 7

 polystreen  2,3 - 2,4

 steatiet  4,4

 lucht  1

Cursus elektronica - pag. H2.2 - VDBEG

         

Over naar wat praktijk :

Bekijk het schema hiernaast:

De condensator wordt ogenblikkelijk

opgeladen. Niets remt de stroom af ( geen
weerstand ).

We nemen de bron weg en vervangen ze

door een Voltmeter ( ideaal: geen belasting):

Experimenteel hebben we kunnen vaststellen dat

Dezelfde spanning als de bron zelf wordt in de condensator elektriciteit wordt
gemeten, hoewel de bron niet meer "gestockeerd".
aanwezig is.
Positieve lading links en negatieve rechts op de
platen.

Eenmaal geladen doet de condensator op
zich geen stroom vloeien.
Indien het diëlectricum perfect is, (oneindig grote
weerstand) kunnen de ladingen NIET afvloeien.
Men kan het ook zo zien: de condensator
gedraagt zich als een open schakelaar in een
gelijkspanningskring.

Samenvoegen van condensatoren zoals weerstanden

Condensatoren in parallel Condensatoren in serie

Cursus elektronica - pag. H2.3 - VDBEG

Door condensatoren parallel te plaatsen doet
men eigenlijk het zelfde als het vergroten van
het oppervlak van de platen. Daarom moet
men dus de waarde van de condensatoren
optellen om het resultaat van de
parallelschakeling te zien.
Omgekeerd merkt men dat hier het totale
diëlectricum dikker wordt. Uit de formule
hierboven weten we dan dat de capaciteit kleiner
moet zijn dan die van de samenstellende
condensatoren.

Dus optellen !
Het resultaat van de parallelschakeling van Het resultaat van de serieschakeling van
condensatoren tussen A-B wordt: condensatoren tussen A-B wordt:

Ctotaal = C1 + C2 + C3

                              

In geval van geval van twee condensatoren:

of

Soorten condensatoren :
Er bestaat een ruime keuze aan condensatoren, alle met specifieke eigenschappen. Sommige zijn
stabiel in het domein van HF, andere werden voor grote stromen ontwikkeld, weer andere voor
bijzondere toepassingen kunnen gepolariseerd zijn
( let op het '+' en '- ' merkteken op de condensator ).

In het domein van de zeer hoge frequenties kan onder andere de bedrading van een condensator een
hinderlijke inductie of een verhoging van de capaciteit betekenen. In zo'n geval moet men speciale
condensatoren gebruiken.

Condensatoren voor hoge spanningen moeten hierop voorzien zijn bij de keuze van hun diëlectricum.
Er zijn dus heel wat aspecten waar men op moet letten.

Het is dus duidelijk dat men het juiste type condensator op de juiste plaats moet gebruiken.

Cursus elektronica - pag. H2.4 - VDBEG

Keramische condensatoren

Elektrolytische condensatoren

Tantaal condensatoren

Regelbare condensatoren

Cursus elektronica - pag. H2.5 - VDBEG

De aanduidingen :

Net zoals bij weerstanden is het mogelijk de

waarde en andere informatie op de
condensator af te lezen. Rechts zie je een
voorbeeld van een markering.

Let op: het laatste cijfer is de

vermenigvuldigingsfactor. Hier toegepast: we
lezen 12 als cijfers en 10 exponent 1 of
gewoon 10 als waarde waarmee men de
andere cijfers moet vermenigvuldigen. Dus 12
x 10 of 120 pF.

Het type condensator wijst uit welke

eenheidsmaat gebruikt wordt.

Bij bepaalde condensatoren wordt de capaciteit expliciet op de behuizing vermeld, inclusief de eenheid,
bijvoorbeeld 470 μF, bij andere zonder de eenheid en dan is de impliciet aangenomen eenheid de
picofarad. Indien er gebruik wordt gemaakt van een elektronische kleurcode is het systeem bij de
eerste drie banden (geteld vanaf de bovenkant/buitenkant van de condensator) analoog aan dat van de
weerstand, dus de eerste band geeft de eenheden, de tweede band de tientallen en de derde band de
vermenigvuldigingsfactor (macht van 10) weer, dit alles in picofarad. Een vierde band kan de tolerantie
weergeven zoals bij weerstanden, en de vijfde band de maximaal toegelaten spanning.

Bij uitvoering van herstellingen :

Condensatoren zijn de onderdelen bij uitstek die het in een elektronische schakeling begeven. Defecte
toestellen vertonen zeer dikwijls één of andere defecte condensator of één die zodanig in waarde is
verlopen dat de kring niet meer werkt zoals bedoeld. De oorzaak kan zijn :

1 - het lek door het diëlectricum (vooral bij elektrolytische condensatoren )

2 - kortsluiting doorheen het elektrolyt.

In het eerste geval zal door de lek de waarde zodanig kunnen veranderen dat de werkelijke waarde nog
weinig met de beoogde waarde te maken heeft. De kring gedraagt zich dan niet meer volgens het
concept. In het tweede geval zal door de tijd de condensator steeds meer gaan opwarmen en mogelijk
zelfs ontploffen. Hij zal eerst wel opwarmen, wat al een aanwijzing kan zijn.

Cursus elektronica - pag. H2.6 - VDBEG

Cyclisch laden en ontladen

Zie het schema rechts. De blauwe kanteel is

een generator voor een vierkantvormig
signaal, aangelegd aan een condensator in
serie met een weerstand.

Een oscilloscoop is een toestel waarmee men

de vorm van elektrische signalen kan zien. We
gaan de golfvorm op de condensator als
gevolg van de vierkantgolf onderzoeken.

Het resultaat.
- In het blauw de spanning zoals deze uit de
generator komt.
- In het rood de spanning op de klemmen van de
condensator.

We stellen een verschil in vorm vast. De Hier hebben we een grotere weerstand verkozen.
weerstand beperkt enigszins het laden van de Het maximum van de spanning wordt niet gehaald.
condensator. Omdat de laadstroom kleiner is,
zal er meer tijd nodig zijn om het maximum te
bereiken. Als de weerstand zeer groot is kan
het zijn dat het maximum niet wordt bereikt
( de rode lijn komt niet tot het horizontale
blauwe deel ). Keert de polariteit om, dan gaat
de condensator zich op een gelijkaardige
manier doorheen de generator ontladen. De
eigen (of inwendige) weerstand van de
generator tellen op we bij die in de
schakeling .

                      
Wiskundige wet voor het laden en ontladen
            e - t/RC

RC noemt men de tijdconstante:

één tijdconstante is de tijd, nodig om 63 % van de maximum spanning te bekomen.

Men zegt dat een condensator na 5 tijdconstanten "RC" volledig geladen is.

Cursus elektronica - pag. H2.7 - VDBEG

De spanning over de condensator kan bij V =   E ( 1 - e - t/RC)
opladen na een tijd "t" volgens deze formule
berekend worden:

Omgekeerd zal deze spanning bij ontladen V =   E (  e - t/RC)  

volgens deze formule berekend worden:

Oefeningen

1. a. Drie condensatoren, respectievelijk met capaciteit 8µF, 12µF en 36µF worden in

serie geschakeld op een gelijkspanning van 220V.

Bereken: - de vervangingscapaciteit.
- de spanning over elke condensator.
b. Hoe zal men condensatoren schakelen om een grote capaciteit te bekomen?(serie
of parallel?) Verklaat bondig je antwoord met de gepaste vergelijkingen!

2. a. Bereken de vervangingscapaciteit van onderstaande schakeling.

Elke condensator 2µF

Cursus elektronica - pag. H2.8 - VDBEG