Marian Tischner

Weterynaryjnei hodowlane
aspektyrozrodu koni

3! "'f',r'
o.J
on iil'r'
o;

==

-=

-
Ogier
-
-
-

-
-
 I{cdrkLortechniczny:

l,l{/ l,l ) M () w A ll
, (i)p)righl by Marian Tischner WS ll; l ' . . . . ti
Krak6\r 2010 ll|) /lr /.l Al . L AN AT I) M tAI tOt'( x ;ttAttA

N i r s i c n i o w r il r il n L t t n& 1 t t r t t t 1 . . . . . . . . . ... .
tsBN 9788:t-930023-0,6
flrrtikirrrsicniowrrilw\unlnllu thnut
KrrnrrfprrchwiIowy(r1 nli.\ i lli ttli\|
l\ r wn, zf , 1 11. 1. 1c1111.
17lr ui,r t lr t 1t , t t t t , t r t , t t . .
I glDica.j4rlrrrwrr
la krid k.rti.\tluti\1..
( cwkir r)r()ez()wrDtQ\knl tl tltht n ili ttl .. .. tl

,,,,i.r..,. \ w-1 48224 I'ril(rc t/),i//' L

Nrrll. t.l t/,r',r,7'rrriar,.............
^t

Illlne'::l"t
f)(\lirfkt)$,c gtrrczrrfy plciowc lyltttLlnlLn yt trtttlr't

IA I llllllilllllllllllllilllllilllillill
i"ti,l-'i$l
,, ,t,, j : j
oo9 000148224 R()/ l)/l A l L I)().ll{ZliWANlll Irl.( l()Wli I ltl(;(ll A(.lA
'' /:. N t t t i ( ) o t { N 4 ( ) N A t . N Al : t N K ( . ' t R { ) z t { ( ) t x l \ ' ( .. ..
l)r )ll(/l wANlt t,t ( t()wl
/ \ l{ln, nlI C I f ( '/ \ \ r , t lil( l( l
I) r l rz r r k r i lPI i ow r r
NI lrR{) {)kM()NAtNA Rt'li|lt Ar tA NK(.|l lr0;/R()t)(/\( tl
Sr.'zrrtrorvrt
tegttlirtlirclrl()[r vll'loBia,/lrl
l(( t/lt/ l Lt \ s t,t,R M Al ( x ;t N t/A, l 't l ,M N IK, ( ) S( ) ( ,7t
N ASIIN tA
Ski|(l k,,iItrri,.r!,wv.rlrrrk,rlrrrrwrr: ! i f'l l l l \l ^ l ( xi l N l /A\\l ttn ttttl t't| t\t\t. 1 .)
S.{ l,lll lill{'1,,r'l rt!rl,i!t,,txklr.t(i,i .t:tnlirrrh',w. llolro\r'll|r|(l l r l,r lrh. l lo\r \tr
l,,l lllr ll;l lrll,ll,,, l|||||l rlruk,,'iIr(r,l'1rhr,,ll'l Wltlvtr r|zl|rrrrrr,rlrrrrl'r1g ;rqrli.r
I litl\oii ln!(.|r,r \ |
'
 t*F-

6 tl,,t^thl|i tihtrh'\tldt|$/Artn': ,htkrti '\1"\ / t

'r'ir
ROtA NAjAt)t{24....... ........
...........................513 Sz{u0/r pochwilz cllslyczrrylll (ylirl(lctlr/cwrrqlvrrytrr llll
l\)ziljildrowirfcrorwr p1cmnik6w..........._......................._.....59 Szlrrczru p ro c l t w ao l w l l . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . l{ll
l,l.llMNlK(,\/,/r,tr./)... ...................................60 rx i r ' ) lN l / A s , \ l ) Y l ' { ) l ] l l i R A N l AN A S I IN I A l x ) s : / l l r ( / N l I
Illona konlorkowa pIelnnika.................................................o1 I ' rx w Y . . . . . . . . .... . . . . . |lll
( i ki w ka (r'a2rr) l\rbicruric rrusicrrirr (i(| s/tLrc/rrci pochwyhc7 wsl)rf(rrl
.................................63
Akrosom (.r((/rorr?d) { ) g i c l in
r i rk l u c / . . . . . . . . . . ...... Ill(l
......................_..63
Wi tka(.d1./.r)........... t ' ( ) B i R A N t N A S i N t AP ( ) l ' l t l l r TM A N I A l . N YM . ^ S A /l ' l t A (l A lll(r
.........................64
l A l ( M A K o l . ( x ; ll(N l r M l i l l ) l ) YW Y W I )Y l W A N I .l\. l . \ K l l l A l l l ltl/
M cch unizmmchup1emnika ....... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 8
Kapacytacja i rcakcjaakrosomalna p1ennik6w...................69 R()Z l) Z l A l . 5 . N A S l l r N1 1 i . . . . . . . . . . . . l{rq
o S( XZl i N,\S IIjNIA .... .. ...............................72 t i . t A K l [ . A(I x ; i l { A . . . . . l(lt)
II( I7.I)7.1
AL 4. ZACHOWANIE PT-CIOWE,STANOWIENIE l t o s t g p o w n n zi cn l s i c r ) i c r l l . . . . . . . . . . . . . . . l lll
KLA( Zy, pOBIERANIENASIENIA...........................................78 S z a c u n k o woi rc c n ar l i t s i c n i i t , , . , , , . , , , . , , , . . , , . . , , , . , , . , , , .., ,l,l .l , , .
Szczcgr'rkrwa nlikroskopowil occnirnlsicrrrir.... ... ... ll,'
/A( ( ) WANtE pLCIOW E ................. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . _ . . . . . . . . . . . . . . 7 9 l . i c z b ai k o n c c n t r u c .pj l o r r t n i k ( ) w . . . . . . . ..... . . . ... . . . . . . ll\
Wczesneoswajanie(imprinting)..........................................78 Occnitrttchliwofu i pl0rrrnik(iw zl porn()crl sl)cftttirkr[itr('
Za ch o wanie w haremie............ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7. 9 /o9ft1ii....................... ll I
Za ch o wanie w tabunie........... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 0 Kon)pu{crowo wsponllgirDanirlizl trirsictrirt.. ... ... ... lll{
Zachowanie w warunkachstajennych..................................8 I I ' r z c r y w 0 l n o i cp l c | l ] n i k d w. . . . . . . . . . . . . . . . l,r{)
Spontaniczne erekcjei masturbacje..........._..........................81 tX l l N Al l l J l X ) W YM o l { l ( ) 1 . ( X ;llN ( l i . l I ' l l r M Nl K o W . . . . . .. . . . . . l l , t
( x t 1 N At N ( i t ( A t . N o s l( I L o N Y K o M i ) R K o W l lr'.lll i M N l K r ' r w. . l . l 7
Zachowanie w obecno(ci klaczy w rui. Mechanizm
' l c s th y p ( x ) s n x ) l y c z n y . . . . . . . . . . .. . . . .1 , 1 7
kopulacjii ejakulacji ................83
llLrfwicnicplcrnnikr'rw (!rnicowilnc,,2ywchrnwc",,..... llt)
S II./I \IF KAII CHOIA V N I HURMO\OW T A R(I \ C\ P O DC/ \ S
poBUDZENIA M c k x l r 1 1 u o f c s c c 0 e y j 0 i r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .,. . .,. . ,.,...,. l.l.{,l. . .
PLCIOWEGO I KOpULACJI................................95 (x tiNAAKIYWN()S
(.2IJS'TOTLlWOSC tM ( l l I X l l o N l ) l { l A l . N l il .' l . l l M N l K i ) w . . . . . I l l
UDERZEN SERCAPODCZAS POBUDZENIA (x tiNAAKltosoMll., . . . . .. . . . l l . l
pLCIOWECO- KOPULACJI I EJAKULACJI........................_.......96 ( x I N A Sl l { l r Kl l l l a Y( . | l R o M A l Y N Y l ' l l , M N l K A. . . . . .. . . . . . . . . . . . . l l l
SIANOWIENlE KLACZY(KRyClEZ RtrKr)........................................87 z ^ s t o s ( ) w A Ni P o M l A R l li M l s . lll( ) 1 r ) N ( , wI X ) ( x I N Y N A l i l l
l \) t] jltANlENA S IE NIA .................................90 Nt ............................ .............................
Uzyskiwanicnasieniaz pochwypokytej k1aczy................90 I ( X t i M I (/ N A ( X t i N AN A S I t i N t A . . . . . . . . . . . . . , . , , , , , , , , , , , , , , , , ,. ,1, ., 1, ,5,
Uzyskiwanienasieniaza pomoc4 g4bki wprowadzonej l l i s I s A (/ l r N l A I ' l . l i M N l K ( ) W I ' R Z /l ( o l . l r M N Yl r l l ' l l { A (Y l N l i . ,. l t ( l
do pochwyklaczy..... ................9 | lfs t wzA.lliMNll(io I ) l ) l ) z l A l . Y w A N l lA' l . l i M N l K ( l w| ( n x Y
Uzyskiwaniepr6beknasieniaz pr4ciapo ejakulacji...........9l f(')w,.,,,,,,,,,,.,,,,,,,,,,,., . . . . . . . . . . . 11 7
lJzyskiwanicnasicniado prezcrwatyw................................92 { / t l N lt,Y XA t ' t . l i r \ 4 N t K ^ ... ... ... .. ... 11( )
l)fzclokow nrcl(xlitpobicranionasicnia...............................92 l ) l { t | l r N 0rlsl l ( { , . l l w
i N A s l l r N l l r. . . ... .. ... ... .... ... ... 14 1
lrohiclrrrric rrlsic iir zn po|tto04srtuczn!.jpochwy...............92 ll{ktcric ... . , .. . .. . . . l ' 1 1
s/|I ( /NA t'(x IwA .. ... ................... W i f r r s y .. . . . ,,,,,,.,,.,,., ...l.ll
. . .. . . . . . . . . . . . . . . 9 9
li/lr|(/rxr |rx hwI /c r/lywny||l cylIxlffltt /(.w||{lt/ vnt....l0{) K O M r I I S ( ' t \ 4l t ' , (/ N l W N A S I IN l l ] . . . . . . . . . . . . , . . , . . . . . . l 4 )
 d t liht . t nt ttt^ ,i h u h l n k ,i \r,/tt ).:kxh A u i ./
')/)/tr/r'\'
6. t (itJLA(..tAt'L(| I'OHt/.ta/.
Rtr/,trZ.tA,t, t{ozt)zttiLANItl
pl.r i N 4tK()
N WX 1y .................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 4 3 l l.zkrr,lzerriir
prlerit i rurp|rtklr. .t0t

R 0ZW{)M .' Ifol)Y ..... .................................143

s ()ttI( ) Wi \N j p Lljl\4NIK 0W ............... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . _ . . . 1 4 4
l tt r / . t ) t .tAt.7 . KO NS E RW A CJA
NA S IE NIA ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 4 8
l { {,l w ol M Ir r 0Dy .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 4 g
R0/W.),I INSI]MINACJI KLACZY NASIENIEMMROZONYM
w l ) ot_scE _................. . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . 1 5 0
I'I'ZY(X) IoWANII NASIENLA PRZEZ\ACZONEGO DOINSEMINACN ..,. I 53
N asicn ieniero2r2ed2one.......... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 5 4
Nasicnicrozrzedzone .......................154
Nasicnicschlodzone . .......................157
N osicn icmrozone..... . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . 1 5 9
I'I )7.1)/.1AI, 13.ZABURZENIA ZACHOWANIA PI-CIOWEGO,,..,,.,169
R f AK( .|l tpL CtOwE .... .................................169
O sIa b io ny
pop9dplciowy............ . . . . . . .. .. .. .. .. .. .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 7 0
Zaohowanieagresywnei nadmiemereakcjeplciowe........l72
hlnc zab'ufzenla zdchowania plciowego..... ........................1.7 4
| A r .szywLocr E Ry... .................................175
I ERE K CJI.....................
.................. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 7 6
'R 2Ii N IA
zAB(Jt{ZUNIA EJAKULACJT I JAKOSC] NAStE114... ..................... 176
pt O D \O s C...
l l l t / t r/.tALe .ZABUR ZE N IA t ..................................180
w ^ l) y ( i tiNETy cZNE . .................................180
Obojnactwo(hermaphroditislnus) ...................................... 182
Wn€trostwo(cryptorchismus\...........................................1g5
Niedorozwdjj4der (rlpoplesw,esn.e )............... ............... I 89
SkrQtpowr6zkanasiennego (torsiofuniclll, .. ................190
W AI) YN AByr E......._.. .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 g 1
Zap a le n teJ}dcr(orchtts)........... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . t 9 t
Zwyrodnienic jqdcr ldcgenetetiotestis)......_.................._. I 94
Nowolwory.iqdcr(( arc,inomuresrrsl ..................................I96
Zastdjnasicnil(.tl)(,t.Dtiorkjsi.\\...........................................191i
Zyfrrki;rrrwrr'rzkirnirsicnncgo
(\u,.i& xv l ().......................... 1().) Ro/l) ZlAl l l ( Xi l l l R R oz l 'l .ol x ) W Y .. .. ..........:4 l{
Wxfn ir r k.jurrry
pocltwowcjlltvlnx.rlt , ). . . . . . . . . . . . . . . . , , , . . . . . . . . . . 1 9 9
Krwirrli jrl|rrv|rrchwowcjItmut rrrghrttlrlrrtttr th,t.t,li...,Zllll w\ ' tn l r ,lr{
I tl\NtANtl l tu
 -"1
W.t.ryndryJne
I hodowla\aNnkty msodt!hohl
 tt\ ttrtrtt r ' r \ t r r t h\ h\ \ l, t ^ , ^t \ ht t t, , . t , \ l | ^ , r

r',rr(l)kryrxrlo8ii ogicll.Oplircowit,xr rx)$rcl0!llrikirrcny i konscrvLrcii nasic Rtt/tt/ tAt )

rril.iirl rr'nrricz rrlep:,zr'
,, nt(t.\l)r',,/F,/r
rir$.lrirr lcu,/cnH,/jrhlTctlfi, Iu\''i.
W ()stlltnilntlwudzicskrlcciu ohscfwUjcsiQr(iwnic/ dynatnicznyroz-
N(ii s./tLre/r)cgo unusicniaria koni. W wiclu rasachkoni nastaoifuistotne
rrrrr:rrr1 ',r spr,sr,hic
t.krp[uraejirozploJouclogrcrou.Zc u,,g-lqjuna /i]- A N A I ', O M tIA't ( ) P ( X ; l t A t r t A
llrr'7ClIc plTot){)szcnia chor6b poprzeznasicnie,ogier wlqczony do stacji
Ito/yskiwrnir i dystrybucji nasicniapodlcga rygorystycznymbadaniom
w('lcrytlI fy lIynt. Przcpisyzabraniaj4r6wnie2 uzywaniaogierapzebywa_
ll(cl.lo w slitcii unasicnianiado naturalncgoktycia klaczv. NAITZAI)Y
t't.(.t(
)wti
K\r.t7kir nrniL.i.,/ir
adresouanJ Je.rppcdcws,"Jslkim do lelir14 welerlna-
rr r lro(lowc(iq ktuizy w swej codziennejpracy zajmuj4 siQproblematyk4re_
;rttllrrkcjikoni. Main r6wnic2nadziejQ, Zeoka2esiQpomocnadla milojnili6w W skliul nlvrlrliw plciowychoricfit wchrxlzilpulzystc
iil(lrr (r.\/,.\
r uivtkr,',{I ik.)$ konr.,tuJcnrowrl ereryncnj. ,/oolcchniki.a uk,/euc^n} ch.dla xnlryh/.xlt lhliltni(h.r). nasicnirrworly (r/rrc tull ,h,ltlt.,ttt,,.tl. [rlt tolyt l,.t,
It,'r vr h szezrg,ilnrc przlJememog4b1cwa.aiqjszc2rodJabibliogaficinc. wr,rh(hllli{)wc (,!l//!'(,tikrh,!ut e.\\t,t.it^,1
()(lnosrilc siQ do praktycznych aspekt6w rozrodu ogier6\ staralem otirz icplrrzystir ez1.i,, rrrrt.,lrr
f f rfr(. wlr t l x ) ! / ( ) w c0j n u : l t L , l t i t nttr r t t l t n n ,ilp l l c i c ( / / r , , / / l ) ( t y c .
\iT pr'./c(lslirwiczagadnicniadob'czqceanatomii, dojrzcwania plciowe- I l,1.,)
go. liziulogii i endokrynologii w spos6b ulatwiajqcy ocenq plodnoSci
ogic|ir. llozdzialy traktuj4ce o spernatogenezie,plemnikach, osoczu
rrrrsicrril zlwicraj4 dosyi szczeg6lowy opis proceiu tworzenia plem- Mos/.|1it(.u,n )| u | | I|
nrk(iw, budowy morfologiczncj plemnika, a takzc roli i wlasciwo(ci
or()r'liIlitsicnia. Stosunkowo duzo miejsca poiwigcilem zachowa_ N4r's/Dit .icstIufzil(icnrlckk()zwisirtileytn. Lllllt!.lsc0wt() \rIr rrvsr)l
tt|lr pl(iowcmu i sposobompobierania nasienia,w tym pobieraniu na- w ulrrlicy pirchwinowc'j. lworzy tlwa wyrirzncwolki. l|irc.,lrrviclt;t1
11
\'ritrlu .1 ( (rrrl.r. Ksi42ka zawiera rdwnieZ opis wlaiciwosci nasie- rlt lr. . |lt il l ( l f,l p o w f ( i / k ir r a s i c n nicr n i g i r r i cr l l w i g e z c j i l ( l c r . ( l . y cl l )
rtr I Incl(xly jcgo oceny wizualnej za pomocq techniki mikroskopowej li( l tit ltloszDysklitrlasigz czlcrccltwlrr-slw: skriry(r.rrrlr).hlrrrykrrr
.
r loril)ulcrowoi, a takze specjahych test6w badaniawlaiciwoici plem- llwrlllulitlttL tt'.\r.powigzil)i)szlty(/ir\(il t(t1)tttli.\) iosk,rrvIr,r.lrrv
ul.,w. $ lynr badanrageneqli plcmnikar_rraz prob inscminaciiklaczl \tl l l l tt t r t u, qit t t t lit ) .
r[srurcr)r sortowanym,pozwalajEcymna regulacjgplci u koni. Slofir ltoszny ((?//irv??,//)icstcicrrkrr. o glarlkir,jl)()\vief/.llli.slrl
l(r!,{l/ial .,Konserwacjanasienlr"prze&tawiafretody pzechotvywanianasie- pVttt.rlcliktrtrryrtr owkrsicnirr io birklzonralci/u\\riltloicitl s/e./ll.i/ltrvt(
Il lr w sliI rrqpD,nn]rnI zamro2on]morazcz]miki rywieraj4ce uplyw naulnili
r{ wtcl|, gfllr/ol()\\,Il()t(rwychi Irjorvych.ktrilc wsl)()nulgljil
/ r, cl)icri kluc,..yurasienianychnirsicniemzamro2on],rdrjano2onlan. W kolej- ol)ntii ric
||y r r)/d/rrlo znajdujesig opis specl'lic;arychzaburzenzachowania lcnrparrtufyl)ol)fzczpulowanic.l,rzczir.rxlckt)toszlylit liitii strztrlkorv
fciowego, lrt/(f)tclnl)r/cgro(fir (fq,t!o \t,k)ti),kt6ta
r,jrrkulacji i pltxJnosci,a rak2€netody rozpoaawania i leczcniatych zabuzeil \1./.icli.jr1 rrarlwic.jarrry rrroszrtrnv
( )(lpowitdojqc na zapotzebowanie terelowych lekarzy wcterynarii lf h n |lf f. r f r ( . , 1 t $ti t ! ' t i t , t t L . h , \ t j c s t s , . i : . hz: l r r r i l t r rz e s l i , r . l l
rrr,su
p|irklykriw, podajQmctody rozpozna$aniai kastracji ogier6w wngtrriw llV , l \ lrt rt o\ \ t . /r r l l rc l r h r i r .S l l i r L h . r g z t l , i r r r l ir t r r q s r r i o u ic cj l i t \ t \ ( , /
(nir/ n)ctody knstracii nonnalnych ogier6w, a takzc najwazniejszescho_ wft1ltcrrWyi!rljlt tlhyri$it$r,tki ],,s,/i,wc. Vrr zrlrItoir. k,,r.r",,,,,,,,1 )(ll
f/cIrir wcncryczncprzenoszoncpzez ogicry. W koricowejczQ(ciksiqzki Itt/c/ r() !vsp()lrgfi tcr.nl)|cgrrlirc.jg.jrlrlcr: W /ltlljzIl()icit|(l tcl|ll)ut.ltll .y
l)f/c(lslflwilom occnQprzydatnoici do rozplodu oraz illterpretac.je tej occ- /(,\tI(ltl rl l)(,wo(lltirJ z liiItt Lsztrrltrri wiclko(ei w,,r.ll l|los/I,,w.i
rry.l lirkic sp(lsobyLrtvynlllniit i uiylkowtnia rozfrlodowcgo ogicrtiw. gtt rttuz pozyr,jijrplcr..l\xl wplywcrrrzirrrrrnjrltlr.rr z(!stljrtlnicri(,lt, o(i
lu (ln , rt r' ,. . 1 ut l1r r, r r l r l s r | o l .l , . l \ l r l , , 1 ,r , , / l 1 i 1 1 l. r ! ,
1 u , , ,1. 1 , 1 v r u " , , , . ,
I lt l lI rrrrk t1 t , ' , 1 , , 1 , ' rrrrr .r.r1r , r . z r rlr,,r.r r L l r r r . r r r tr r r t r r t r v \{r I n , \ \ t l n , \ r t { /
ffn' h/fl y (l /\ , t t t t t t \ t lt t lt \ 1, lt llt r r ||r r r , , r r r t r , |||r l/ lr |l, I l. r l ||0 r l\ ! r ( \ 1, 1
lli tti h t r r \ it I t h\ lt , r lit r n\ ) t At I h , . h \ h k 't t l k) ,1 l ..n r l L l h tttr tr t
^ t h 't,\r tt

:::

l l rr I I Wy|r r plf ow r c nr r zr t dy pleiowc osr ll| | I r or zow( r t y, _, t ) nlt l

rl 4rhl ,rN i{h{ I pnt r / , 'ly . r t ) , . , t , , s. - ( L$t , {r L . l t , {, , r t r . r . . r r . 1 I r \ \ |\ a,
l uhr,rw ,, t r r r n) . / . I {\ r , \ ( i. r ! , , ( / t r . r . . i. , .- , r {, r c , , t , , r , / t , , *, , , , . \ t , {\ \
ii rrr{ , r c. r , r ! Li, 7$r r r , 7(t , t ( t lr . I ( r
'xs, ' }. ') r . r ill. . , t . t 1{r r L, I . t . t , / ,
| { t , r . t , ( |/ r '( / . , {}. t r f ( / , , t t , 1t hr / \ kr , $\ l$$s. , , . , , , , . r t I t l
l(t c.l rrrl .' v rf M I lcllLI r \ ir ! lr vcA'r t r t i{I }lr \ p( lt )

l3
l{!c. Ll. Schcmar narzqd6w plciorvych ogiera (wg lPicketi i wsp. 1989]):
I D|sicniowdd. 2 bnka nasicniolvodu, 3 gruczolptcherzykowy.4 prostata.
5 ccwk,r Inoczowa odcinck miedniczny,6 gruczol opuszkowo-cewkowy.
7 Ini$sicriwciqgnczpqcia,8 cewkamoczoplciowa,9 miesienopuszkox'o-ce\\,kowy.
l{) cirh) gqbczastc prqcia.ll cialo jlmisle prqcia.l2 jqdro. l3 najqdrzc.
l,l Inoszntl. l5 nirplctck. l6 ,olqdi pnleir.l7 powr6Tek nasiennyikanalpachwinowy.
lN tii(fticri t clwin,'$y Blrl)i,ki.lt) ko$ l{nxrwnmicdnioy. 2{) lqhicl|i iiyly
ll
trl(lr('w., lJT.h.r/rxr'/i,wr, .l.l lirkl plex'wy.2l pr)sr i(ir. l4 wyroslck l{t' I I t!'l,rr,/
tr A \vr|rt , In,tll,lt wkt,,h/ rvtrl
l,'lf/rslv hrfrl lt(li{ r,\ rf('
 l t , t , t Ih r \ t' k t lr \h ) r l r r t t^ t\ 1 ,tt t t) tt\ht k,att It) .1 l h tl I l tr ttu h t t t,'t\\\, rr

slwy (l)owiovcl){)wr)il i glebokt{).()hrc lt wirr\twy lx)llle/()rrc sil tkirnkq

f r l . Tl f rwi
f otkr fzp o wiQrienasicnDilwcrvnQlt / . r' , 1 \ li! . rt it ! . rl\ , t Dk t li(d ilc t '
,r,/) orir/ oslonil pochwowil (tuni& vugindlin^).l,u2nc posrcdnic utkanie .t,;
lrrzrvirlrr nu ,/achowdnieruchomosci wyrostka pochwowego wewn4trz
rrrorzrry.Ma l() duie znaczenicklinicznc przy wykonywaniu zabieguka-
I
strir(ii / /irkrytym powr6zkicm nasiennym,gdy oslonapochwowa zosta-
1r'prxlwirlzrna wraz z powr6zkiem nasiennlan.Najbaxdziejwcwngtrzn4
\rIr\lwil icst oslona pochwowa,Lt6ra powstajepodczaszstQpowania
rlcr |r'zcz kanul pachwinowy i tworzy wpuklenie otrzewnej Sciennejdo
j4-
D-+
1
lr |ly n]os,/ny.Przestzen moszny,zawarta miQdzyblaszk43ciennqoslo-
rry lxrlrwowcj a blaszk4trzewneoslony pochwowej!nuywarajestjamq l ei l .l W! r / , , 1, , ! viI r ft r t ( t I l| | i: t r t r ( sr
, r z z, , sl( r r r |, ! . t r $, , r lit I r / ( 5, r t l||r . ii, , .
/r14| l fl /rtr.t f ' ( t / wr git r . 1rt : t ( t r x:I r r l( ll, . I / ( wl{t r ln! |, \ \ t r 1r {ji\ r i|r /
lrrrelrwowill&rum |aginale) i zawiera wodnisto-swowiczy plyn, kt6- r ,,rrtrr,| l|] r t ( lr lr . I osl( ) nrjh. hqowNt
t , l, t r ,
fy Ulroiliwia gladkie pzesuwanie siQjq&a wewnqtrz moszny.W jamie i, 1, t , ,/, r s r r t \ , i, , ,t ) st , , ! , ||r r rttt!,
h !l ,r\( nir t r t ( |r / 1. ( t 'l( r r lllr t {lf lr , I ) ( ) N( njlir lit ( t , / : rL,
, , , , . , , , , *, "f
, r i, , ^. 1
|)or'lrrvowcj,w wyniku stan6w zapalanychi innych przyczyn. mo2e grc- tr,' l rtrr,l Ir, ( i wiq/ r ( ll( ,whsnc ir r ( t r irt r, sr . i! ( ] ( ( lo kie\ / olt r
t a( t r ( \ v( l
ru(lzic siQznacznailo6i pl)'nu. Jamapochwowa komunikuje siQz jamq
lrzur'/nl /ri pomoc4picr6cieniapochwowego,zlokalizowanegow ujSciu
w( wrTlr'/ncgokanalupachwinowego.W niekt6rychprzlpadkachpQtlajelit
lrrbsirc rrrolc przemieJciisigdo wl,rostkapochwowcgo,powstajew6wczas
1rrrclrrrklirrrrpachwinowa(hemia inguinalis)[Kiinig & Liebich 2008].

Jqdra(testes)

.lrl(flir pokrywa oslona bialawa (tunica albuginea leslis) o $rrbo6cl

I J rrrrn,ziLwieraj4ca wl6kna mi96ni gladkich i kolagenowych,kt6ra ze-
L1.
wlglr/nic l4czy siQz wdrstw4tftewlej oslonypochwowcj,tworz4cgladkq
grwir:r.zchniq j4dra. Od oslony bialawej biegn4przegrodydo miqzszujq
rlcr. dzicl4c go na placiki.j4dra(/oDrll /estls).Oslonabialawajest bardzo
(lobrzcuncrwionai bogataw naczyriakrwionoine. MawlaSciwodcikurcz-
liwc i poprzcznapiqciewspomagatranspollplemnik6w i plynujqdrowego
ecwkanrinasicniotlv6rczlmi i wyprowadzaj4cymi.
Wymiary pojedynczegoj4dra dojrzalychplciowo ogier6w typu wierz-
LlurwcgowLrhaj4 sigod 8 do 12,5 cm dlugo6ci,5 7 cm wysokoscii 5 5,5 cm
j4clroosiqgamasgod 150 do 300 g. co stanowi l l f, | \ l ' r / ' l'r or I n^v t r t t Jr ', , t , t r 11( \ r i,
szcr-okofui- I'ojcclynczc lt 'r ( k. t l I sst , t , ) N( ) l) | r u\ er r x, w, \ t .
.' r' i l ,' | | i t r t r l\ \ , '\ h. I ll/ , r r r r r t ( i/ | . l ( f $t r nr sklf t , t \ \ {, r r I r {t .
('l('lo 0.06(Lrnrrsyeillrr Wiclkoil j4dcrzitlciy od rasy.sczonu.wtcktl '\
' f\l rrr,!rIr r t $, 'r f / 1. t , ! , ! t . . n , , |lr r I / r t , l( t r lr ./ , , , , 1, ! rti, r nl, , \ ! N ^,
|l^. M r t v
r r r l t 1 ur r ,,r i. r ,'zp l,rl,'rrt l tr r r' l.l. 1.5r. \\\l n' ,\,r(l /r|t t r . ') t r r ^, \ \ r ! llir , t , t r lLr I r p|t r r i l|t r l, t r li, || lr t
lr t {t r r .j. r Lr l, , |i
trrl rtr,r\{ rrl ,sr i lt r t , t , , lsr , , , \ r r \ lt ) \ t \ t 4, I t , $, . t 1 r ( t ||r |[ , t , , r \ (
 22 I hodoNlan.orp.Lll ptndt lonl
welcrynaryJne RozrElal
L Anutu,nlu
I

Mi42szjqdra skladasiq z ceweknasieniotw6rcrych krQtych(tubuh Irtt! ccwkinaricniotw6rczc

przcchodzq
w cowkiprostei w dalirym
saml feri conto i\, ceweknasieniotwdrczych prostych(tubuli semini- tworz4sicdjqdra.W odr6tnicniuod jqdcr buhajai innyc
j4dra zwierzqt,jqdra
ogicraniezawieraj4
,fcrl r€cti), si€ci j4dra (rere /esri.t)i przewod6ww)?rowadzajqcych osiowoskierowanogo lr6d.
(duclull efferentes testrs)(ryc. 1.5).Zabarwieniemiqzszu j4der zmienia | (medlastlnumtestis).U ogieraSrddjqdlze
znajdujcsig w dogluwo
rlQz wiekiem.U mlodychogier6wmiQ2sz jestjasny,mocniej pigmento- blogunicjqdra,gdziel3-15 przewod6wwyprowadzajqcych ttrzonl
wany jcst u 4-s-letnich, a ciemno pigrnentowany u starszych Uohnson& Dntczorlon€bialaw4i l4czysigw jedenprzew6d
najqdrza,
Ncavcs19811.
l.l, Zrl.rnold miQdzywiekiemogieraa budowqizawadodciqjqdor
Jqdrazawierajqrdwnie2odzlrcze kom6rki podporcwe(suste taculo' 1981,Johnson & ThomDson
JJohn$n&
Jr. 19831
c/rl, kom6rki Sertoliego),k6re twozq barierqmigdzy uklademodpomo'
lciowym a kom6rkamirozrodcz)'rni,nazywanqbarier4j4drow4Dzigki tej
bgticrzc uklad immunologicznyogieranie ma kontaktu z rczwijajqcymi
rlQ spermatocytamilub spermatydami.W przlpadku przerwaniabariery
jqdrowej uklad odpomo6ciowyrozpoznajejejaLoobcekom6rki i niszczy, It7+5 I6t+13 2t:r 1tl
t05+4 1 4 6* l 3 I lt4110
co mo2cspowodowa6zaburzenielub calkowitqutratQplodnosci 12,2!0,6 I4,8+0.9 28.8 +1,fl
Kom6rki Sertoliegos4 odpowiedzialne za regulacjgspermatogenezy,
dottrrczanie substancjiodzywczychspematocltom w r6z[ych stadiach
jqdra(%):
lch rozwoju i uwalnianie plemnik6w do 6wiatla cewek.Podczassezonu dr6dmiq2szowe 6,0+0,5 +t,l
12,2 r0,9
18,0
rgtplodowego wzrasta liczba kom6rek Leydiga i Sertoliegooraz Iiczba niekom6rkowe 15,8+0,9 9,8+0,t 4,Jro,E
plomnik6w w przeliczeniuna jeden gram tkanki j4der Z wiekiem liczba krwionodne 3,9+0,3 3,7+0,2 3,140,4
hom6rckSedoliegomaleje. 0,7+0,1 t,t +0,1
TkankaSr6dmi4zszowa jAderskladasie z tkanki lqcznej,naczyrikrwio- 72,0 +1,3
noanycbi limfatycznychoraznerw6w.U doroslychogier6wmiqzszj4dra
zqjmujcprawie 90% calkowitej masy,z czegookolo 70o%stanowiqcewkt 5,9+0,4 t7,8r2,5 3t,8i2,5
plcmnikotw6rcze.W skladtkanki miq2szowejwchodzqr6wnie2kom6rki 58,0+5 1t7,0+ 173+8
Lcydiga,kt6rezajmuja12 l8% miqzszu.Innekom6rki,takiejak fibrobla- 1,4+0,1 3,06+0,4 4,1*tt{
13,6+1,0 20,9r2,0
!ty, limfocyty i kom6rki tuczne,twozq 10lo,masaniekom6rkowa5-1070,
podporowe:
naczyniakrwionosne34"/o, taczytialitfatycme 1% mi42szujqderKo-
rnl4rszu(mln) t2E,912 23,1tl,6
m6rki mig6niowei fibroblasty wy6cielaj4ceprzewody nasieniotw6rcze 2,0+0,2 3,7r0,4 3,6*0,3
wspomagaj4transportplemnik6w i ptynu w kierunku najqdtzaUobnson
& ThompsonJI.19831. 72,0!3 lot +9 127 +t
Kom6rki Leydiga(6r6dmiq2szowe) znajduj4siE pomigdzycewkamt 212,0x4 230x3 242lt
nasicniotw6rczymi.Kom6rki Leydiga s4 gl6wnym Zr6dlemhormon6w 2,0+0,1 2,394,2 2,t +0,2
stcroidowych j4dra (androgen6w), takichjak testosteron,kt6ry jest jed- prod|rlcJr
pl.nnik6wi
nym z wiclu hormon6w wspomag&jqcych produkcjgplemnik6w. Testo- . DDP4#m'poj.dyncr6
(mld) 2l !0,2 3,lt *0,,
rt€ronjest rdwnie, odpowicdzirlnyza popQdi zachowanie plcioweoraz (mln)
ml+rzu
' DPP/! It.t 4t,6 11+2,4
(tobcla
okstorier
rsmczy I ' l),

-*_ - ' -! r*---

 llitrr\r , t t \ t r t t l^\ hit l' t r ' t \ t \ Llt t ' ) 1t , ht A' , t t', ,l . t, l l th th t,t t h r \,!,t
'.1

Nl j4t| zc ( tTrlrllrlt'rrrls
) r4 rlwV i \ / r \ \ F l ( ) w t e l t l i l r l f / : tW l r z o t r r cw y s o l i o i en h l ( ) l i t l ( . . t, , t , , i
t rI rr\ rrlr! t c, o l ) { ) $ ( x l l l l ( t, z w i w i c t l c I i l ; t l t w r r r . zsqi q l i r L l v .p o r I r l r r r
Nrrjiqrilzc jcstztlrclowdnc z przcwodudhrgoici72 lll tr. o bxrdzokrQ- lrrl \\ pr(,,rllk()r\,yll ()tkinlirrogorrlrrrrrjrlrhzlr. Nir clrle.j rllrrllrsr.iprzt.rr.o
t!rrr plzchicgLr. L4czy ccwki wyprouadzaj4cc 7 nasieniowodem Anato ltltlr|l!/rt \r !stTlnriilwlrrsl\\,y n)iqi i !llirdkichok|TTrryt lr i |rxllrr1rrvt.lr. I r,,
rrrrczrrrcrlt icli sir; na glowg (c.tpul), trzon (corpr'rs)i ogon (caudu) (ryc t s rl{ ! l u ( r l l r i r / l - l t U b s zr cv k i c | r r r r krrxr i g l o r v yr k r r r g o r rr r l r j i y l r , ,(rirr r r l r
| (,) ( /rici lc r(ilniq siQniQdzy sob4pod \\'zglQdembudowy,jcdnakze ttll{{tlt('{rrirr)1, korieowr:go rxlcirrlirpr.zcwotlrr ogontrniriil([zlti lxx,/rltl0
rrrr.rrrirwyrazncjgranicywskazuj4cej na przejiciejcdnegoodcinkaw dru- tr'r,Iottrrsieniowrrlrr wsp(nlll.liriil szybLitr.;rrrspoll plcntnilir!rv w Lrt.rrrrr
nadogrzbietowej,czyliustalonejpowierzch- ttl{rll rio (cwli porlczas polrurlzcniu plciorvcgoic.jirkrrlrrcji
!,r Nriil(lvc unrieszozonejcst
Irr lrl(frir brzcg nai4drzowy, margoepidi fumall"r). Glowa najqdrza,wiclko-
( I lIr(,Illileslqlllt tlil0irilcll st,1rklltfitl yrlt. tlrliichiak $vsolioit,rrrrhIrr
ir r oliohr .l ' 4 r I cm. zrajduje sig na koncu doglowowym lqdra Irt, r'hrtrrrltcl korrrr'rlck iir'cdnieir (u,iitllit l)fzcw(xllr.p()(l/icl(,1(, llrlll(ltlr
lt \ttl titttr(dlitula tcslir).6ci61e do niegoprzylegai za pomocqbadania ogl€rnrrrrl{ strcl.Spceyliczna lirnkcjawytiziclDicza klrzrlcgo rxleirrL:r rr:r;t
p:rlprryirclLoicsttrudno\\,yczuwalna. TEon, wielko3ciokolo 1,5cm lredni- rhry rllir'r'irbyliri icstprrcdrni(ltcnr liczrryelr dyskrrsjiibillirri. ltrrrIrrvrr lrr
t y r | | errrcllLrgolci.biegniedogrzbictowow stosunlu do jqder orazbocz- rt ll|Frr,/IilIitjildr/y rntict)ii siQw poszcrcerilnych rxlcirrktrelr. p|zv czt rr
rt( w \l()sullkn do powr6zka nasicnnegoi przcchodzi w ogon, kt6ry.jest wtroloi( litl)h)nkil.jcslniliu,yrszitw plzcrlnic'je/qi!i. it gfuh()ir nri{ill
\\'ylrf/fril struklur4przylegaj4c4do doogonowegobiegunaiqdet (extremi- ll{rllrrh lesllirjwiqkszarv korirorvyrn otlcinlirrnujllrIzl.
ttt\ | tlkldttt /{'r//r). Sredni ciq2arnaj4drzaprawego i lewego u ogier6w
rrsv korik polskiw wieku30 miesigcywynosi38 g lPawlak2004] Ntrsicniowrid
(ducIrt,,;le f i,r,t'r
t.t)
Ogon najqdrzajestpol4czonyzjq-
dremwiQzadlemwlasnym jqdra (/lg. Nusicrriowrirl lilczyogon nri4tlrzaz rnicr|ricznll czgiciqccwlii rrrrx.z.
testisploprium), kt6re u ogiera Jest \rt.l llr(Aric wzdlLrliroclkowc.j e/qjci .jrldcf.nrrslgpnic wchrrlzi w, slilrtl
szczcg6lniedobrze zaznaczone.Jego l!(twrri.,kr r)itsicnncgo (linictlu: \l)t,n,tQtit .\) ; wstqpuicpopr,/c/ki tir
przedlu2eniemjest wiQzadlo ogona lt[r'ltwrrl(r$]y do.jlnty brzuszrrcj. Koricowitc/{ia nitsicnirrworltr glrrlrrrlr
naj4drza (i ig caudae epidifvmidis), fw(fr/rF luriliq nirsicniow([[tQrnlntllorlu tttt thfi lr,l/r.r)wrirzz grrrt.zr
mocojqccnaj4drzeDa dnie jamy po- Inttrtlrrrrki1q// 0t l) lhk ) i o\lnlcc/nickoriezysig lr wzgr!rk Iirsir nynr
((wIr rrt()t/(rwc'i. W c/Qici koricowcirrasicniowrxirr Lre,hrxlzi p|zcrvrx
chwowcj do oslony pochwowe1we-
wnQtrznej.Z tcgo wigzadla wl6kna wyfnowrr(f/;r irlcy ltlutl ,\ t'.\rtrtt)ti .t) gntc/()l(iw pTellcl/ylorly(ll
l4cznotkankowerozpzestrzeniaj4siQ lr,ll \\'\inth\1. Wsprilnyrxlcirrcktych (lw(ichpfrcw(\l(iw ll/ywilrv i(st
lfl/('w('(ferf r wylryskowyrn({/rr,/.\ 4tu tldk)t i .\)
do glQbokichwarstw moszny,twozqc
Sr'rurrrr rlrsiclirrwrxlrr .icslgtLlhir./ltrvicril.l wlrfstwyrlir,.irriglirrlkicl
wiQzadlomoszny(/lg. rc/o/i).
rv0wtrtlr/Irlorvulrril.irxlkowil ()kr{i il i ,/cwll{tf,/i1 prxllrrzrril(ir.rrb
R62nice histologicznew budowie lfllrrr I TiIt()witrxlIrrwilulirzlr slirrr.rzc pcfystltllyr/tR,. kl{lff itllyw ic
blony (luzowcj migdzy poszczeg6l- i rvyrlziclirrq r|lrjilrlr.zu (,!.wki
lrl/(rrrr\!llrlltlcnrrriki rkr lr)|.,/{) l)l(ir)w(j
nymi czg6ciami pzewodu naj4dta Nnntcrriorvrxl przr.r.luxlzi popr'zczkrrrrirl lritcltwlt()wy wlirz u rlrt.zyliirrli
obejmuj4zrnianywysokoici kom6rek lrrr'f!t,lll \! hlislirrrsllsicrlzlwic ntiqiliit (liwigilc/it jllrlt.r'. Wzgr!r'clrrir
nablonka, umiciscowienie kom6rek tk'rrrry(i,,///,r////r\i,/rrl,//ir) icst z:rolir'lqglrrrry r wzrrir'sicie r. rrrrrrcs
rurzgsionych. firltlowanic tkrnki l4cz- r/ rrt ly rt rrr i rf l f l l ) i r ' l o w r ls l t ( n t i c( c t v I i r r l ( x z r r r v rr. rj .k o l r5r r . r r r l x r l ' o r r o w
llv( | l, Wvi/01{trlxrN rrrl:1,h7.I trhNr.
r , t r ' l, .l
flcj i g|rrlTicnic witrslw Inis(lli glild l! \lrr\rrrrlrtrlr ttlir't'rptr'lrr'rzr lrr|l'/owcll{r( uT(11 ber,.trrr'zrrlourr rtrrsie
,' trl ' nr . I
kiclt. Korrlillii i lzgski
prxlslrrrvowr' rt lo \ t l|rh|tl l l t r i h r l l r i r ro h r r L r ' l { tr ' r r r r. r I r r r t , / o h r r v(tlrr r u i l t rl t r s i c r l r o r l o r l
' r, I I , r r I tlttjttt, tltilL ,tlr r ) \t,,Itt t ' r 'l j ,l ,'tl li, ,l t,tl I t,,,t,,t,r,t r t, t,, t rtrl

,' l \ , ' h ,l lr r l 1( r 'r rrprzuNrrl'* \\\lr\\lo\\(lr(' l\ \ rrrrrjrl s i1 rrrrwz q t lrk u firtttl'i trtstctriorrrxl(\\\ ltuul,u/lttt thtt.tt\ tlt lt ti tltt\l
||i |\ |f ||r|\ rIl . l r \( ) r/i l ( clrir|aklc|ystlezrrr'
lri'iIrtl. , / \ r(\ 1 )I ] s , / (7 y l, ir \ \ k ic
rr r t r l . ri Ixr
r {otto r t'yttr (r'yc.1.7). Il,tlrl.r \it l\\r)rfl|r i
jcst od \\iewn4lvkolcj- l)|lL()Nlt\,1t. irts/(.t\/\ r N (,'f\(r ..r,rllr,\\, I
lIrr'rlzorlrrhrriciirnirnrsicniouoduzbudowaua I i \\ 1 , ,,l | ,I \ ' \ | I I \tf \ t\ tr r t,l r l t\r r r {) \\ tl l 1 ( \\ tr r \ l ,l
|l,r z lrIrrrvilrrzorri j. riQ(niowcji przyclanki. Oclzcwnqtrzjest czQiciow o
jestcienkaipo- rr!rro:i (rLrlrtro l/ (||r / \.Llr.r rrrl
Itlrrt,,x l,rrrrril,rrrrsrtrrr0rtot|rrr
,,l r\lir li\tl.irrlrr)lvc$n!'.j.Blonailuzou'anasicniowrdu
Lrl(lo\irrirl)(xllLr/rric (ryc. 1.8).Naigrubsz4 r'arst$q Scianynasieniowodu 'I||l'l|i||()(|ll\rrrr||irrt,,',rrr|crrrek|)l||l|'i('s|ll1'l|i|(.(ll|L(|
ll,rrrl,rt,rrrtrrrorroilrrr orlzrrrrezrrjrq si9 i,r'trrroscrl r ()./rj i ||f / rr Ir|\ Lrr lrr, _.,
ti ,r lrl()rir rriQinrowr. w kl6rej przeplataja-sig \'l6kna o przcbicguokrq2
1,,( |, \\k,r\\!.lr ,,irot)ltr,/r'rrrrlr \r plrlrcr,,ll.orrrrrcr|llgt,r(. r,r \\ \\ , | ,
r\ r l ) ( xl l Lr Tr r yr lr
JAmann l993al.
r1' lr \\t,l\'lr(ri zrrrr;thrjir srg rricLicrll zrr:rlrrrr;rlL,-,l,rlr
rrr,lz,lrrrr
I'r)nr rr'\' ircdn icv odlcw6$ kanahlbczgruczok)\\'ego odcinl<anasienio-
lllllir \ll,,o\;r \v(eicl(Jlir jcsr rr:rhIrrrkrt.rrjL.tlrrorr:rr:rrrlirrrr,rlrrr
rrorlrrrrr[rrzuly.Tc z$Q2asiQon o okok)2,7 mm rv kierunkuprzepll"wu
i|r\'.'r\Ir. lx)(l [1(i)rrr / ri(lUit' si1.rl,rrrrlilll;lczrrrr\ r,,tl,,r/ r,rjr,/,,t r]rr
rrrr.rerrrir. Slctlnicakanalurv odcinkuprzynaj4drzowym \rrynosiJ,8 mrn,
l',,,1rrr,tlJrrltnic(lrr'u\ritfsl\\(i\\irhlorrrrrrrrgirrrolrr(ln,(l,,l,rr. trl. \\ r,r.l
r rr rxltinku koricowym,$ poblizubanieknasienio$'od6r' l,l mm
rrl,'N,rllr(). Inz\(liltrkll r bIrnrr srrro$iezrr ()(j ,,r\\ ,ltr,, rt,/\\|jr\l.r t1..1
I l r s r ' l r ntr i w sp. 19 7.1b1.
ill||,r ll\rlkil lil(i/Ditoritz \\ltfsl\\lt Iltl.rj,ll(\\il ( ;rl;rscrtrrr;rb,rrrlr r,,r
tt,,
il / I'i rrrrrrrlrb(rici ltIrnu ilrr.,rrrrirjest \rllir |(,t,rlito\ rr,r
'hr,, l)o,lt
rr|t l!r/\ (/\rr lirltll slqrricrrluDr'1 rrysoLoitr \\,rczLrltrrir(l'r,N\tirt(.|ll,l.r
:,|lrl\rrfl\(lr Lorrl(rr.trroruorrl przcz |:rIr|,,tIII|)I()|IIII
l/\r]| r lt),)t,il
I lrll,,\\ lirl(,lsr)$cbtrrricl rr:rsicrrrorroti'rrr $rl.;rzrrll, ,,r \ ( /f!( | ( \.rl
lt,rlrr(J rrl\\,)r/(rr! icsl s|ifillll! krrrlrl. rrrrl,tor.lrrrrrl,IrrIr sr1.l t '0
lrrer
'i,r,rro\\irl!(lr \!\'st!p(;w rJ sfr(l|ricy lS.l rrrrrr ltl(errr hrrrrri.l.rltr|,,,rr
'1.t, r rrr. rrrrrlrq ul:ull.r1porlrer.'r'lrrrrg () tili|lrr\irt\||t ks,,lirlfrr (r\( | ,)
| | ri lIrr'r r\\| l()7.11)l)

lslttt;tl Irrtclttr'ittrrrr t

lt tl tttlt \ it t|,tt it tt rli\ |

ll\( I / | irl(knNv odlc\ t)r^\odo$ $ypro$ad?ajqcychnasieni.ogi.m: I korico\ry 1\ir|l:rl Iir'lt\\ r,\\\ lIr\r.r \r\
ttr1,rtrl rrrit(|^, I nilsicnxr$,odr.3 banki nasieniowod6$r.1 micdnicowy o.tcinck
ttttfrlut Irr'rsrri rrrcrr lrrrihrrrrrr,
r,$ 1 , ,,r \ / , , |l( ( t r r ( i. 5 \" (xl ci nku
c c \k r rn o c z o -p l c j o $ a .6 ceN kanrcc,(> dci (N N
l 97,l hl l l \, l !) | rl t l . ! { 1 \ | . L, .I | | | , , t r Li | | l \\ \ llr I'lflr)l lllr t,trtrtltn tultttt,tlt'
\\r(N L [ i L. $1, $( s o, s \4 (n c [n a s i c n rrJL T ]s c h n e ri \i \ p. ' ! l (\
\ ,,,, , l \ . , r, !! /L'l,i\ | lt |,.!jl.l t\,,lrthht\t I tt\.t\\ rt rIt.rrr|},rr.lrrr r
rxr\\\ ||t |'r\\ 1(.t/Llto\\ \ |lt lrrlrrl\
ihr||'tlt\ \Lt\ tlt' r,r/rrt l'rir.,rerr
I'rr,lrtrrrr,'sr l'l{lr,lrt(.,t 1rt\\or,.,,
rr\ lrr.,r,' 1\( \\||(lrl|l\ frr(.|l ,l\t'\||\ lrr/ Llr,r |l.rlI|l ,r ,t l,rt.r.,r rL.||I,il
rlrrrrrr0rrr lrrrrrrr,,rlro\\rj\ t\\, /\ \L\\ !ttl \ t,,,\\|l(trl \ rrrr1..,rt.rr.L
ll\, lL l r1,,.,,\\ Lri r!\\Ll r,
'rl L\
,\1 ,,' l ,,\ , , ,, rLrL!^l !'i l
,||\ l'r..r, l1rlr\, lll)) \lr\ r,rr ,1.,nr1,,rr ,. I t,lr.r,.,\\lrftr,. \ |l i..,ir,r( |.r
' ltr .r ', 'i l '.r

,ie
.lx tt(h ltlr r t t r t r h. \ lt r t hn t t Va/ . , | l|': h r h t L t r t l It.',11..hI1 .1uittr t t h)t\'!trIkt

zcwrrllfzosh)ly pochwowci.lio/p()czynn si9 w okolicynrir;(niasko(ncgo Ohic tc czr;(cilti$ilir (liwiSitezit w rcukejinl zirnn(!hrl)sttrrlr.sr

.i4tlcr.,
hti'.trrh{wcwttQtvncgoi siqgado ogonowcgobicltuIa.iEdra. Skurczctcgo o(lpr)wic(|,/illIczu podeiillitnicnros/ y wt.illz.jcjzitwlit.l(ri(iil
w kicn rl\l
rrriC(rlirr
wsporlatgiriq
Llnoszenic jqdra w kicrunkupowicrzchownego pier- ok|lliry l)ircll$ri!tow!.i & (irossnurn 19751.
lSi\son
(eicttirpirr':hwinowcgo
IBcrgin iwsp. 1970].

'l'gtnicaj4drowa(urto.iu trsti(.
h \)
'l qlI icit.iildK)waodgalqzia sigod aortybrzusrn0ji (lop()w (l/it lt.$v (ir
h(lcr. Wcwniltfzpowr6zkanusicnncg() tQlnicil.il{(ir()wit
zirczyrr;rsir;slrq
rfld, InljpicrwlbrmujqcluZncpgtlc.kt(i.cdrlci t|lc8{irl/hlir.Iilr. tw(,f/rt
rpcuylicznyslo2eknaczyniowy\(\)n s drtoi()\ \), /wiuly koIwolltl!r|
lJlttlorovicovri& Jantosovicl9U3].Z tatnicytcj ro/lh(xlzrlsig grrlqzi
fifrfnrlruiqccnaj4drze,czyli galgzic najqrlrzowclruui ttthlilrnnth,:)
I f0h pochodnegalqzienasicniowodu (r ni dtkf .\ lt/itrtttir).l,o ositl
tnlsciu kr.lwQdzi naj4drzowcj jqdra naczynic1o bicgnicwzrllrrzhlzcgr
tl{ltl(lrzowcgo jako tptnicabrzczna,kicrujqcsiq ku ogonowijrt(lll (fyc.
| , | | ). 'l gtnicajqdrowamo2eulccpodziakrwina dwa lub tvy nirczyliurrr
nltncj wysoko(cipowr6zkanasicnncgo, w crQlcj pr.oslcilub sklgbiorrc
littllh 1974, Pozor & Kolanko2001].U okokr i34,X, ogicrriwrrl orlcirrku
Itlf 1.10.lbpografia
kanalupachwinolvegoiAotrzewna, powiezpoprzeczna,
picricien
tht{rw('wy. ll miesie6 skoiny brzucha
wewn€irzny,pien(cien
pachwinos,yg}€boki" n{r{drrowym wystQpujejako jcdno naczynic,u I,l,l, nt (lwit o(lgitllj/ic_
( nri$sicriskosny brzuchazcwngtrny, pierScieripachwinowypowi€rzchowny. nil (ryc. l.ll, 1.12):jcdno bicgnqccpo koricudurgonowynr
.irlcliri rlnr-
l) sk,nr.li oslonapochwowa. F najadEe,c jqdro [Sisson&c]ossnan197s1 llO zlokalizowane na powierzchni boczncjlub rloglowowr:jiilrlrl. U 2,,r
0ll0rdw ma trzy odgalgzienia:jedno bicgnilccpo czr;icitloogonowc.j jilrlr,
i tlwn znojduj4ce siq na powiczohnibocznc'j.j4ch.r. l{ri2nicctc sr1istotnc
Powr6zki nasienne (funiculi spermatici) prey wykonywaniubiopsjijedra. W dalszyntprzcbicgulqtnic0
iil(lfowr
lwolzy liczncmalcodgalQzicnia. otoczon0osknrqbiitlitw{.ktolc prp|zcz
W sklad powr6zkanasiennego wchodz4nasieniow6d, tQtnicai zyla hclcczkii przegrodrp j4dcr przcnikajildo rrrirlzszu.jrldru.( )dpowiudirj4crr
jqtlrrwa,naczynialimfatyczne, ncrwy,migsiendzwigacz j4dra zemEtrz- Ittt riict 2yl opuszcza j4dra.otuczliilcszczclniclglnicA.jqrlnrwlli twriLzq
ny i nicwiclkawiqzkamiQSnigladkich.Kazdypowr6zeknasiennyjest lottrylckszwoju wiciowatcgo.
/rtnlkriQ{ywarstw4oslonywsp6lneji pol4czonyz krezkqnasieniowodu, Zyly.jrldrowctworzqburclzorozhudowany. podobny&r sicci spkrtwi_
kl(lr0przcdluzdsiQw czqdcidalszej w ktezkgjqdta(mesorchium). Rozpo- c|twnly Qrl(.u!\panpini/itrmitl w<tk(tltirkrQt(iwtQt|licy.ill(ht)wcj.W kori_
czyn0siQw okolicyujicia pochwowego, a konczyw poblizuglopy najq- cowc.jczS{cipownizkaspkrtwiciowrly zosliticzrc(llrkownny (lo ic(lnr.
rfrzrr.Migsioridiwigaczj?|dr^(m.i]/cmdsrel)jest pochodnqmiQsnia skoi- lyly iqtlrowcli. uchodzqccj tlo iyly gkrwncjdoogonowcj. N0czyniflt$tniczc
ncgobrzuchrwcwnQtrznego. Znajdujesiq na tylno-boczncjpowierzchni IlllrtZyntIrylt]c powtr')zktn.tsicnncgo slyklj4 sig nrrzrrlczncjpowicrzch-
powr(')zkn i w nriarg.jakprzcchodziprzczliciangbrzusznq, dzieli sig na Itl, co lozwnll nI o(lDowicrlnic ochkxlzcnicknvi l)lylrlcciwctvnlltt./tqltri_
(lwic !zQici:wcw|l$lrrnrl, przcbiogljrlcrl
wzdlu2kanalu.polozon4 miQ- ry irl(l[0w!'i(lo irt(lnt.
(lzyrxrczynillrrii rrc|wrrrrri
rrn0sicniowo(lcnr,orllzrcwnQtrzn{, sl.lnowi4- Nnr/yriu lilllittyrzlc jr1rfilorlpnrwurlzrrjrl r'ltIlrk1,rLr wqzft1wcltIrrr-
ot wifkN^tcz((l, klrlfl w knrrrrlcpnchwinowynt polrr7rrrrrr
icsthocztlic. ryeh l{(lrwirrwy(ltll(n1yi lvf/||iw r'lrkr rrychhirrI rvvr.|l
Irzyirrrllrr
 l), t, r\r r r jtt, i tt ,i it t lr , L, l ,,tl t , , i i, , t ) , |,

, ,1, N rL. '\ r Lr r lr lo|||L

1r r r , r r , , / . t r , t L, t r jt t , . r . ( | L, , | | | |, ,| |, )\ \ t jr , , , t l
, I t,1 ,, r . t it . r ll\ , , nr 1, , \ | r {. t , r Lt i , 0r ) r

ti ( r ,r L ti L {t t.Ir l r r Ir l r\ ,t( l {.r

l) r L l . | | I i | . \ / ( / ( | I I I | ,l ( l ( r s r r r ,\/l L r ( ) ,,tr \\ i t( \t L r l r /\ r. r L ,L , r , l
t, Ir ,r\ ,i l'rllir :1r,1)rrrr,,:./ft ,,(l tfrrrt\.r,rtIl\ ( irlir.{,, ( | i.,,1r,, ,r\r,
,,,rIrl.r|rrr rll,rt)r,,rl](r,Lrrol|r,,t|l.t :t]d rror,(, L/\
lr,r,L,l.,tt,r{L(t,1,'t\i,lrlLrrrz,rleuIrorr,r r{!r t\t \\:t!,t,t/,.,1.,,I tjt,,r, \\l
, lro\/n\ ro\l(,1\ Llr(,,1rlrrt , ,| ,i / | |rIf \ |I IiI rirrr I.rr. r1,1,r ,
",,\,ti,r',,
.,i,,.rr.,lr.r't'\lo\,,11 ulro,,lr\\rii
i.qrlrolr r,L1.1rrr:r,rr t,,/\tf\ \ \\r., L trL
t'L' r' tr ||,r ,/r\\ .tlr./ L.LrLrIoiIzrLs \\]rlIrrr I r rjrt,(.r irtL||\ t,rrr:i.| | tr,,\\
i ,,L ' , ri ( ( | r, 'r \ f r f lr lir . / |lir l( l ir f ( ' \ r \ ' \ \ \ lor / f . t \ l, l\ |. 1, r . l
,' r,, 1l | ( rr(( lr i / |lr \ l. ll( 'r r r , I l. r ( t r . I r iir I ) o( Lr t l, o$, , , f . t , , r . r t r r , . r t r
\\ 1| rr( 1 r o\ / |\ Jo, / t , / nI r \ r et ) t xt . , / l\ |r LI t i. ;
1r r r , , , r t r lr jN, , , t r |lL \ \ r I
r!r! r.\\rfr\:/f r f Pr '\ r ( r , / r t ll l) i t ) \ I ir ir r o\ , , r r \ I Lt r r , lr lr r r r r r r it ,1 ,
, , | | , ,\ \ r. |( |i | \ \ ijU, , r t |ll|r r , , e . / ir t ( l|, , r . r , Lit l( \ 1r , r r r r , r , , \ \ . r l\ l! |
' t f 1, 1r t r . r
,rr" rr,' \\.rr\; r r . , czt r l1 liqr lr . or : 1.Lr or ; r r r r Llr r r l, , r r L zl, r , , r I r , r , . r , t r . r , ] : r , t r
,,, r(i ,r,,,l i \ \ r ( lc kor r r Lr r r l, r r lr lt . rlr L \ r f |, |( / \ | r. t ,I r j r , / t , , ( | , , l( , , t , 1
rrt.l t,,r.l rf(i r f t f t nr . . t it ( i|) \ \ . t cI r t r , . r , r r r r r r r r , r 1, . r l\ . u Lr r r , t r . , r l . r , , ,
: ., ll l' r . r r r . r k or o z y j n y (l e n ta k r!l ) te ti c y i q d rcw .i fow rdrka rasi enncgo ,\\,1, ,1,' l , r lr l, , \ \ , r r r \ ( lr r r r r
l, or i L. r zLJr r r rr qr t r , r r r r r lzr r . L l, / t , r , r l! , , r , , , . 1
,trl rtt, l rIr l, , or r ; r I 'r Lt zr lr r , r \ \ t ) l\ \ \ r , t o, t ) l, , t r ] \ \ |i Ir | \ \ . LI L.I ,r , \ \ t r t jr \ jl
, ,1,/.,. tl e/)rir tqrnlcTefv.bicgria.cc $' rniaTs?uj.t!ft. c odgaleTicni. do
,' l l ,\\\.r :rf \ \ \ f i i |lr . Lr l\ lir \ t Jt ot \ \ r \ o\ \ r r \ | t r t r r |Li t , l( t r r , $. , . t , t . r . LtI
,1 ,/| lr ihr & K olr r r k ol 0 0 l
' | r,, Ll . L\l r(,, ( . r r r lr ( ct ) l, , t r lt I r L, ( lir / \ \ \ , ||||/ ( |L. |r I ,
I lf r I r ( \ r l, lr , , \ \ L t , t , ,
' l rl , r l I ri t ./( t l r \ \ r , , \ l|r t ( r \ ( | i)
r.rLrl \ 1 ( ||lr r , r lLI iL r 't 0\ '/ . r r |l ( \ l ||\ \ , r ||lt . . r r . |, lr r ir r , r r r , , 1. 111 .r r,.
( 11l | ,r\ l ,l|r r / \ . . r 5.
lr r r L |1r , . l; t L t ; r lr , , r io . , ( r . r \ l'r / r L\ t I l
l . r' I | , I ri | \ | | I | | | / ( |L|( . I ', Ir oll , , ||r (|r Lr 1r ,
1r , r r , , ,t r ; , r 1, , lL r r , 1r r r , zru, r r r ,
i ,r" r\ rl \|r . , |||\ lr , / \ r r \ . , / L. ||r { ir , $r , . r / r t I ir , r ht . r sl|lr r t r r t , t . r
t,r/(.,

l !,1r.| | |, I r r |, , |, |||I r t . t r l, l, r ur Lr l\ ( r |, I |||, , I , L||||\ \ \ l\ . r / . r l / ( \ \ ( . sl. r t r , .

| | tr' r I l ,r,' \ \ ( r , \ \ Lt ( ) r ' 1( . I r lr '] . r t LI r \ \ r ir ) . r t \ 1, , , t l) ( r t , . . . l 1r , , . . , 1
,,.,| .,,| .,.' (., . 1|( . |l||jL'|. |l|||\ r r , r |, r li. , ur lr . '
Itrrrl ! I r, t , r . . L. LL, l . . r il) , ( Nr l, , r , . L r r i, . . . |\ t , lr t r r . r t Lir . r t r \ |, , l
,,1.,,1,'l i lL \ \ , ) i"i! ) lr \ L
' il'r , t,
1" ,,1\\\ !,r r |t 'L r . r l|r \ , l, r , t , , , , l , , t , , l0 ( r \ |l, , |r , ' ,rt.,
|\ I rllr, ,L!'.1 |I r' r r ,' r \l l i rl ,,,,,,l l r, I '1, \ \ ! , Ll, , lL r l, r jr . r r r , , . , l! , , , , \ N rtt,.rl
I Itr l r 'r t , t , L, . r
l ,' I , 1, | \ , , 1, I t , r r , , , , t , , , 1, \ \ r , r , l, , t t r \ 1,
', , t , r
 ll' h tt lr t t t r r t lr \ h, r l, r r , t \ t , Lt \ l" t '\ h t I l t r t
l i ,) .,1 .t, t tl r tt,a r t,t t r r \\\,1 t\t

( (\\'kif ln()c/()\\,ir ]tlslir

lut.t ll tt ttt\( /it t)

I r.\rhir lr)(./(lwir ll\.rlit ,/e w,/gl!(llr t)rt l()kitlj,/lt(.jr.(1,,i(.lt

srf rir (l\\t\
,rf1, l lrll.rrflr(/ :r llr , l\'ltt't, r l)t.t(r.r!\.tt/1r, /1alr,r./r \\ ,/i., 1
rrrlt\lttri/t|(.1zrIIrII Ir4t. srq. uzgrlrcl, rrtrsicrtrry.t)jr l\t(ir\l|l ll),/ ltr:i/\./o|l(
rrt Irrr/!\lr lictit hllni!li llltsir i()wrxll;\r i grrrczoIi$, pft.het,,\ l.o\r\ r ll
\\'rlrtlrzyrrrrxkirrkLrzrrlrjrlrrlcsigszcr.tgrlicprl)slillv(ritz{r srrlr, 11rrr,r,
|r'rr r,Irrszj.orvrrec*,k()$yrl). l\, r)lruszr/criLrrrrrcrlrriey ((.\\[ir lto(./,,rr]
/r'cl'rlr oIx,,r)llt silnic llnilezylirrliltl\lllkil i przcelrixlzirr r.zgst:
1rrqerol,1

l)riqcic (Trlriir)

flrlrrc ilrst ,/bu{l(^villlcz ci:tllr.iilt)tistolt(, (,,r/r/\ I t I \ | .I t t| | \ ttttl

l)r.ll(.ilt
l,'r,/\). (liflit g;lbczlt{lcg() p|1lcilt ((.)/7rl\ .\lr)t]Lit).\t Tri,rrrr)rt.irrlr 11r1
Ryc.L I ,1.Tcmtc'nll|mmony, jqderi naJEdr. r /if!frpo ,/('lT(f/ilt\)tt \\totryit)\ t!litkli\ltt\r.| 15. l l(,) ltr(l(lNrl
Pomiarwykonanoza pomoca.lermograll, rl4l ll Irty rl) jcsl po(lobnl do stnrlirurygrlhki I'r..1eie
l)ol,rytt.tcsr jlIl)il
gdy iemperatutu oroczcniawynosila28,5''C. ||rftrIl b Ir\vit, rxl Ltri|r'j rxlrlrrxlziqrv gLlh t.irrlrrjrrrrristcgrr beleezl,r,,rr
Najni2s74 tempcraturr (10.5'C)zxnotownno \tlr'rn|t( c (hr,l iloic Irigirrrrir,,lrgIrrlkit,j l\rrrriqrlzyIrr:lcc,,lrrrrri
w mi.Lzs?u jider w pobli2uogonanaiadrza zrrrrjLlrr
rll InrIl(,,cIilr / |lltc/ynii lli kIrrrorroirryrrrii korrrrrnikLrjlqec si9 zr sohiq
l{\t I ll l}.prrul korozyjny naczyri (kol(tr czamy).Tdnpcraluraskory moszny
r\ |r!t || \v po$,r6rkl nasiemego wynosiokob :ll'C lPickclli wsp.1989] rrlrr/f||t(. lllty ctirl.ix ti\tyclt.
'll.nku
{ r,rl',I,rlri.tL.l,rilrrirptl\rr,\1,\\,1r1.t.\t ,/.rln,1r,\.:l(l\\1,,111,r1 (,/./r,,
/,.r/\) (l(' lulll lirrlszowcgo.lli||||l) ir lc t\\,(]r/ilk(r./crrPrrqr.ilr i s:1okrytt.
rl|. sl)cnrrntogonicB i okrqglc spcrmatocfy. Po okolo 40 dniach po pod- ',lflrtlfr f)frlikr)[i ry r ri!intet)r llrl\,/(l\f0 ti |lislyn) (r/ itt ltior rtrt,rrtrt
trr\ L rr lrl(/rl( st( /e sol)iltwr)f,/rllrlon ilr iir (, r,Trrrr
Ir 7r,,rrrr).zhr,iorryjrrkhy
|r/rrir.iildcr przez okolo 2 godz. obser-wujcsiQobni2cniekoncentracji ,.tl\rll In)lo!v('I orllrrxlzontclr In/!.!r(\iil lf,/0n
| /nrir|ly nrorlblogicaleplemnik6w,kt6rc utrztnujq sig do 70 dni od chwi iest l)(r(,,IiL.sl)lirs/c/l| v
I ll| i /y \t{ /iI'sll/0t|y|lri s,/(,/vtiI r (,4)1,?,\ ). 0l kl(itycll Iric((i si{ l)lil(1,,
lr prxigrzaniamoszny.Jezeli przedluzy siQpodgrzaniemoszny,w6wczas
lrrrtrr,rtrt/,rr\/,,,r\j \irl\,\\r(t,,,hj Nt/l)r(.t,,\!(.t /fi.rt,htJt..t{ r,rl.rl\||r,/,1
1xrokolo ,1dniachw nasieniuwystqpujebardzoduzo plemnik6w z lu2ny- rffrfnlx ,,rfl. I \r/, ,\ , Lr \nlt, l,t ht\ | ,t I:r
||ri g|jwkLrnri i innymi zrrianami morfologicznymi. Prawidlowy proces |l,,rrr,.r.,r.lrrrrl,r,/(.(r$l(l1l(.tl)|lr,,,i,
r$whr\\,l| (r///l r/r /rr'l/rirl/\ ). w lrti,tvrt|,,Ir[,rlrz,,rr.,rrrl.. je"t ,.rlrl,,g,1lr,.4tst
spcfrnirl()gcnczy wracadopicropo okolo 3 miesiecach od chuili powrolu
||lrlill| |((NIit rrrrxz(ltr,rr rrr(sLrr(rVt, I l/)
ldDpcfi|tufy.iqdcrdo nlormylKnottenbelti wsp. 2003]. Natomiastkomirrki I fnl(|prflx/lf\t(. 1)rllr.titlt t,tl' \ \lrt t!1,\tn |r ,/r ) rr.frvotlzrsrf t rrrir,rl
leytliga nio sq tak wra2liwena pod$y2szonetcmpcraturQ. .iak kom6rki ttrt\ l,rl /I rilrl.Itr |r,tLr.r rrr rl,rlrzrrrr,rhr l,rr,,t:r,zrr,r.\\[f,lx(./,,
Iirsicniotw(ifc/c. i bcz przcsrk6dprodukuj4androgcny, nawct jc2clipotl
lrh r"\r 't\ 1,|lr,,,1,,r,
,,.rr LUs r 11rr,1r r,r t,...r,,hrrtrl,r/,.,,l|{,r,.l|lrr,t,,k,,\\,r\
wy:/s/r)nir lcrDpcrlrtur-u siq biud/o dlugo.nf. w frzyplldktr
.iil(lcflrtr/yr)1Lric rfftrrr/[.\\.,r.\\frf\\r'(r/ I'rrllnnrr.rh,tlttt,l,tt,t,l,.utlr,.z1,,,,ir,,,lirrrrrIrzL
irrtttr' rrrrtlrtrrrrr'rrl \\ (.1,tl,(.t,otvt (/ r,.l,rrrr.z,.$,,|lrII|!,irlitlrr/r,r
\!il
lllr rl\,/ \\l|rtrr\rt( (.r\|\Il|,rrli.||l,, r.( /) Sl r r /(, tr,),r I ||{\||tir,.tl\\,\tll||r(.
\\\i/rl\\rtlrt, ltrl\jl,|t,,,\',r,,r(1,(|lit,l,,lrr,.trzt.*rIr,trr,rrrr.,ir1t{,i,l,rl Il,rttl
 tlrtrt \ ' r 1ut t t r ' i 1L\ l' r t 1' t t t , ' ^l l' t t tt ) t '\ h kuti 1 , ,l t,tl I t ,tt,,t,,t Ih ,tr \,t,tt|t

t--- 3
,l

fi tr I l / ( ) ( llf $ . r r l j: r ni\ t ! c[ |I r . ix {ir r . t : , kNliI r I r r l\ 1, , r . $, , t , 'I t t r t , 1, , , , \

12 ]i l i tr /Irt. ll hr / us/ r t r l: I lr 1or t ) r lr |lr . I ir [ / ( lir ( r {t ( t r \ r . I r , , r Lt / , . ] ,
.{ l ' ,rl ,,i frre ( ir l l, , , nr slych Irt.Il
't0
11
1989]):
l{\. II5.Wi(lokbocznypra.ciaiJegopolqczeniazmiednicA(wglPicketliwsp lff{lltfwy (rr/rt(r/.//)ruqtttii) i ko|
I rtrrr(raslonowa.2 m iasien
wci4gacz prqcia,
3 guz mi€dnicv.4
kulszowv miesicn
lrr'Irflrtv {r'yc.L lli).
l,rl\/(^!(, irrrristy.5 wiezadlopodwieszajqce prqcie,6 tqinicag!7}ietor!apr4cia,
9 cialojamstepr4'n' l'orlw(ii0crDi{(r)icwciEguezir p|r1-
/ rr(sidi \',ei.Uacz prqcia.8 miesiciopuszkowo-cewkowv'
lr) \/ytkrrol$(lziprqcia.l1 wyrostckcewkowv,l2 koronazoledzi,l3 grzbietowa
rllr. lil{iryclt zirrlanicrrr.jcst wcillglr-
, /f,ir ,,,1q(l/i.l4 doglowo$'atetnicapr4cia,l5 tetn'casromowaze\r'nQirzna lllf Inrlf|lr (lo l plctkir,l)r/chicg irl
w^lltti flrL j dlLrgoicipo st|orricriol
W koncowym odcinku pr4cia cialo t||,lp|llflll I sil lrrzy )oc()wl]0 ([) 2()
gqbczastcrozposcierasiQpoza zasiQg lg rlrtp rr1 r ' i i r .
cial jamistych, buduj4c cialo gqbcza-
ste2olQdziprecia(co{pusspongiosum lrekcj.r
glelldis penis).
Zotqdi. pt4cia (gldns petlis) r'a- Irrli rr ol.tiefrirst lyplt lliqili{'!v(l
klada siQ na koncowy odcinck cial lrlllrhl(B', (l/iTki (:/trlrI loic si{
jafristych. Na zolQdziprqcia mozna /llit( /lrrf |o$,t{ks/y(l prxlerrs crcl llll I lx , / , , |t t l/ t '|t f r ir st r / r ll, l
/ r / r , n / 'ir ', \ \ r r t . l' Lf sL'i$\
wyr62ni6: grzbietow4 czq{6 2olqdzi. rll W rllrx/ynliu p[.iorvynr priqcir.
szyjkg Qollum g/,r/?dis) i koronQ 20- ltth'r/y olii)lo 50 r'rrrrlhrgoi(ri ,l 5 crrr
lgdzt (corona glandis) W odcinku llrtltltry l'orla,,irserr'kclr rlltrltoil 1rr;1r'ilr porrr1'lszlr rrg rrtohr 50,,..
4\ 3 koncowym ccwka mQskatworzY wY_ tt {rr,rltttrrr /olgrlzr w/lr\ti ixl 1(10{lo ,l(X),,,,
staj4cyz zolQdziw]'rostek ccwkowy N( Inx /rllhll w/Norl (,,?t? /i,,) zrvrlLrzrrsr1.rrtrIlyw lrwr rIr plqr'rr
l (yf. 1. 16. h/ c k r 6j p o p ' c c z n y p rz c z (pro(:essus urethralis). W pobli2u l! |!VllIu I r |/ |r|/ rl rr,| | |i | (r'ii t l{tntr /l| |llllr lrli vr,lrIilt/il{l W lyt srrrrryt
Irrr\rf os r et r I c ixk ' j rmi s l c p r4 c i ri .
.' r(.$kr nr)(/o ptei()wN.:1 Dlt$cri wyrostka cewkowego
znaidujc siQ rtrric orllrly$ litwt ,ylrr' lll r,r\vi rv,(.\l N lor/('|l|ll(lt Prrlr'rrr.4izir
M r,+rr t zI t r lc ir . ' 1 t r irl g
() rl h c /rrs l c
Iri l (ri r. char ktcryslyczny (l(il /ol9(l/i (/i)rv/ lltl( r lln )Yllri /rrlrrl/t |l1,,v(liIr(lr' rir lrrLrrIrrIIzo$r';'o l\rrvrxIr1r.to
\ {Nl, ' r li buh$, r , I' l \' l (\' /k 1 . glunlirJ orrtr/ulokit (ewkowir(\i,///!
\!!;tr'hrrfrrrr'hr\\rt ( rrl Irltrrty(.lr lltlr'rn. r \r rIrl',zt.lI lr'Iroir'r r'rrrlr
/ l (lir ( ( lr ll' l. lr { ! r In i l (rr ri /fr\
sic lirl tt;t
!, , , ,!, ,' urt tll ttli\1.N\l/.i\'t't\ttrrrr,lzi g4lrrrlrtr'11, l)rrrrrirzrr, r'rlIIl(zrr,Ir,t l(tlt( /r' (ir|ltoNlrilzul4Lrr.tr rlr r'rrr
rrl 1 n rr , \ \ Lt { r t , ') ' i ' ,1 !f.rl ' r^ \"
36 Wakrlnuryin! i hdlotthttt( ult lr n)tftxltt ltottl Rotl:k l l,tih, tht Ihlt!ryt4li!

jumistychpr4cia.TCtnicazaslonowa doohodzido korzcniprqciajakotQtnr- mgrzny, dodutkowyt'sldpozwolunt nrocncwydluicnic pntciu(okolo

cnglgbokapr4cia.Jejodgalqzienia przechodz4 poprzezcienkqoslonq bia- f0%) podczas crckcji.UjScicnaplotkajcsl
wdwozuswido0zncu podsktw
luwrtiwchodz4dociatjamistychpr4ciajakokrQtet€tniceCialo gQbczaste Pftpl! tu, przcdmoliznq,a pior$cicri
nuplctka jcsr
widoozny mnicjwigoo
pr{ciui 2olqdiprqciaotrzyrnujqkreu z rgmicysromowejwewngtrznej. lV polowicpr4cia(ryo. L l9).
plcioweogierawyzwalareakciQwzwoduprQcia.Dluzsze
Itobudzenie
lobu.lzcniepowodlrjerozluZnienie rnip6nigladkichw obrgbie6ciani be-
loczckcialjamistychpr4cia,doplywkrwi do kQtychtQtniczek i rylmicae
lkurczcmiqsnikulszowo-jamistych. Wszystkie te czyrniki prowadz4 do
jwultownegowypelnienia krwi4 cialjarnisfch prqciai do wzwodu.Skur-
crc miQ3nikulszowo-jamistych pompuj4krew do cial jamistychpr4cia,
co powodujenaciskgrzbietowejczq6ikorzeniaprqciana koSi kulszow4
i zamknigcie przeplywkwi zylnejz cialjamistychpr4ciaPowstalyw ter
$po$6bzamkniQtysystemw)'woluje w fMie przedkopulacyjnejzwiqkszo-
nc cisnicniekrwi wewnqtrzcialjamistychpr4ciai jego erekcjgPodczas
rueh6wkopulacyjnych dochodzido skurcz6wmiQ6nia opuszkowo-jami-
nicgo i wypelnieniakrwiQ ciala gqbczastegoprqcia i zoladzi pr4cia. Po-
nlcry cignieniakrwi wewn4trzcialajamistegopr4ciapodczaskopulacji
wykrzalyjegowzrostokolo990mm,4Ig[Becketti wsp 1975].
Po cjakulacji lub z chwilq przer',vaniastlmulacji seksualnejmigSnie lyc, Ll9. Schemarnaplerka I ioled,,r pnlcid: I grzhick,wy \pk,r ,ytny,
| - olalo Jamrsteprqcia,3 eewkam,'c/,owamT\ko.4 crak) g{b(Arrc ptlt! t,
priah ulcgajqzwiotczeniui kew odp\wa z cialjamistych,a skurczemiQS- | .bluzla zcwnQtnnanapletka,6 blaszta wcwnQtrznu ndplctkll,? wyrortok
nlr wciqgaczapr4ciapowoduj4wciQgniQcie prQciadojamy napletkowej. aa*lowy. tl z8tokacewkowa,9 d6lzoladzi,l0 koron0rohdzi, lt dcil||rrh uirn
(rl lllckctl i wsp.19891)

NapletekQraePutium)
Dodatkowegruczoly plciowc
Napletektworzqpodw6jnefaldy, pr4pominajqcesk6rqmosznypo- (6landulae genitales accessoriue)
zbawion4owlosieniai zaopatEon4w licznegruczolylojowe i potowe
Zadaniemnapletkajest okrywaniei ochronaprqciapodczasspoczynku
plciowego,gdy nie jest w erekcji.Wydzielinagruczol6wnapletkatwo- Oruczolypgchcrzykowc, proststa.gruczolyopuszkowo-ccwko
rzy brunatne,kruche i luskowateplaty (smegna),kt6re gromadzQsi€ na I brikl nacicniowoddw okredlanesqjako dotlatkowc gruczolyplciowc
skladasiqz blaszkizewnguzrej (ryo,L20).Produkujq plazmgnasicnia,
ktdrostrnowigldwnqczp$C cjuku
dnieimigdzyfaldaminapletka. Naplerek
(lamina eflema) rblaszki wewnQtrznej(lamina interna),przechodz4cych gruczol6w
Itlu, Wydziclina dodstkowy0hodgrywu wltnq rolgw tirnkcjo
(ostiumpraeputiale).Bl^szkaze- llowrnlullcDrnikdw, jcdnskzbytdlugicdzialanicpl0zrnynorioniumo2c
w siebiew obrpbieujScianapletkowego
wnQtrzna,przechodz4ca w sk6rpbrzucha,okrywa pr4ciez dolu i z bokdw. olnltld prrcrywsnioplcrn|likdw,Poprzozndwirowlniopluzmynesicni
BlsszkswcwnQtrzna rozdziclajamQ napletkow4 nadwieoddzielneczesci, lub pohmnlonoricniuz rozdrioleniom cj$kulutunr h;koiri ;lcmnilo.
llnzciqgasir;doogonowood rri$cil' zawijasip wl I llurowltInorm zrnnlojneyCrzkodliwywplywpltzmynu plcrnnik
rownqtrznqi wcwnQtrznq,
tworzqc Dodrnlo (loplomnikdw
plnrnryntrl6nltr poryrlrnych,nqjqd;yohnlrB
w kicrunkutloglowowyttl lponownicw kicrunkudoogonowym,
w$wn$trzny
'lo
l0kl ttiplotki I plorlclotlnuplctkowy whanlolcn wc- lohpodltnolCrs /[ntrurrniolMrght nl I wrf, lgllttl,Stwlord/ono
fttw.
.
 tS , , I titr r tttn r !,,t \ tr ) l,,t\ t, t ,ttt,,, L, tr,ttt l t)tt rr.ttt l ,trtr,t

t) ( 'l) Iir ('(lo!Lerir

| | r r / . / ( l ) l .r /|lr ir {)\\:,'l\rrt Ilt x l|l()s !r1(l(x lirn(l()
: r r s ic ('lr{,,,)t\
l\r'trrr,,\1,.\\\ (,,// r, \/, /i/,r, \l
r r i r ( , r 'r r r ( ) \t,.
Iti r r '1tI plcrrrrriIisr1wrrrzlrrrrrir rr()/ rllt c . rn o 2 cDo I f u wic
r,rLr(.'t,l\l\rlr(r,,\1,('\\(.!l
r, lr rrrLlrlrrro(i | ()(11)(r'rroic bLrr korruirl,o$1eh |l0 Lrs/k()dzcniir w czirsie |l.r,/\st\rr \||1|l.Ir||i||rrI r, lr.,rri, r, rrr, r
,,1' Ilrrr.zi.r rrrL.ll rLlr:trrrrrrrt.lr.rrlozorrrrrrr trotrrrrL.\\ .t,,..lrl Li,1, ,.1
s r r
I ' r , r L n r r o zcn ir rnozrrrrrTartia IA urichirvsp. 19 9 6 ] .
( |i irIr||'Ir r) sI) kir bialck plazmy nasicniaogicrow plodnycil i o obli2o- ,'i, l. \\ t )r/(\\,r/;rt;l(!t(,/r\(r r\,/r,/r]sr1.rr t;rIlzrt t)t( ,,\\\r I .., ,,j,
rr,; lrlrrIro,iei\uscriric.2c stqzcnicpcwnychspcc),'llcznych .\ ,1,t.t.., ,r....t,,$.,\\,,| \r..,.
bialcku tych t", | | ,,,,, r I tr I
.r,r\'ri'\\\\/rr\lr. lnnc pracewskazuiq. 2e kilka bialekrl plazmicnasicnia l','l'l'l-,( ||r( l'I r,\rr Powothr]crrrrllrrtL.rrre j, r, .,,t,,\ ,t,
tr t)l\\\ ir n;rr(;7riccw rrchliwoiciplemnik6wpo rozmrozeniu. WydajesiQ, 'llrr1,',,r1) 'i)rrr is,c(|rr\ i rrrr. liorrL.L.
1trrrL.z,,|r,rrl,q,/l ,..t)r LL,!,
,', t,l.ru rr:r n:rsicnirTrrnicjszaryryko lcakc.iizapalnychnablonlamacicy 'l l' t!!l |rostirtit rbic!.rrrq l',\\rrolr.;l(.2lr;rrl.rrrrr rIr rrnt.r rr,,, ,,rr,
l,l.rrz\ rrirnilsicnrezar(i\\.nopo inscnrinacji, jak i po kryciu naturalnym r,,1r, ,rf ko r'.,i1 l'r,,e\\o(h-\\ll)r0\\ir(l/irtrl(1.,,t\\r.rirt,l ,rf rj | \,,,,, tl
\rrr,rrrrri \sp 19871.Mimo 2e funkcjc spccyficznychczpnik6w rr,r,rrrr\nr cctrkrhotzlir \\ sr()sull,u(lo ut\(:lrirJrrl r)r\r(lr,,r\,,,1,,s
\\\
l'lir/|lr\ llr\rcriu pozostiriq nieznane, wiadorno,i2 plyn tcn zapcu.nia trans- '1.r, lrr\ l'lrr/()l(l\\ |\,cl)rr,,\l(,w.,cllI\(,rz:1 lirrl,r1\.zrl,rrr,q r .rl.,r.rtr \\ \
(
lr,rl iirl,rl(^lrncgonasicriaz dr6g wypro\\'adzajqcych ogiera.Dodatko- 'l,rlr|l,t\\ I'slirtnirl)\\\t,, tlell(.t;rLlrlirl l,oszczrrrrlrrt.or,rt.rr Ir,r .rl,r,rrl
\ o lrr/\'lnlIic srq.;c plaTmanasicDia dostarcza energii,iak r6w e2jest [,'s,r, r,,1r. il()ni llrkfjj zctiiwrl rrrrsicli,r t,ortez,rsL.,,orrLr J(,/j,!t,.,,,,,
rrrrllLrrrhirrlkui innvchmakroczestcczck, nicirQdnychdo funkcjonowa- ,,1,t!1,,.(llrl,t.jJ zclorvr.l jr:sr nirt\\\,,s,,ir \\\(l,,rftrrr,r r1rrrr.,, r,llrr 1rr tr,
nrirtrlrr)rrk(j$ i ich mctabolizmu f(lhenier20001. t.t l,,,rrrr lr zrrrr,ie|rr ilrrTt \t\.,,e|rr llr)tirs j l\\\ir\l i \ lr\ |(,\ ( r,(j
l\1.Ijr ,\
I rrs.rl. \ 1i llr l')sti

( ir Lrr,,()lt.r0t.r)N\(/r,,\/,/r/)

r,rrr,.,,l l.rol.o\r\ sl.lrrtlrr sr1.zr.,,\.sLrir0rll,d\\r.1 rrlrrIt),r,,r\\lr l,t.rl,,\\

12 ,'tllIf,,n r/ (). l.s/et()1.('sr].1 ( r.rtrrrlxr:t.r .' ti.rrrrrrr,rsrcllr ,Or, l\l
't1 .,,r,\ (,r(r.\|lriur tr)751 t'ro\{rt,r tr\t r,,r(,,,)l.rr('c\\l(,\rrrr.zt,,;r,rrrrr
r,
.r,r'rl,o$ or(tr,,(' \(lr t{'rcl)l,rt,/|r,,rl,r Ir.rtil tt,.||rtr zrtl,rrr.t. zrrotr,rrrr0r
r
ru rrrrr,,rrrr1'l:rrll,rrN;rl,Irrrct,r.L.rct,11u(,,t,1,)ll\rtrzrlrrrtrrrt.rr
rr r t.rrr
I |, ' | |\ .r|||\ , |\\ { | lrl0rrrt.\\ lrrsrretI l(.st,, I(.r, l\ rrr,l,r IrII . rI r, ,z,. |{./ t)\( tr\ .,,t.1
r\\.r1,,'\\.rt\ \\ rlrrrL.,oli.t\ rolrsrr\\Lrt(srfo/\\rorit r,,\|n,)\(
\\,t,,(l
rr,,'.t llr.llrl r,|lr,\ lr,.l)rrr.r l,).'tlt'rt,:rirrir rit\,,(.r(.r,Lrlrr rtorr\\LrtrrrI
r'r' r't'n'l'i,||o\{',rt\\rIrrrlrr rrrrrrr.rrrrL I,rr \\\(l,,r.l|||]|t)r,j\tirt\ zrrrrlrlrrl,,r1
$ l,\ ,t( | lr rl, tr( t.rl l,rt|l

( 'rllt _,,'t\,'l j ..,,t.,,\r ( ( s 1.,,\\( L,/i t,,l/\,,1,

1 tl , tl, \ |
(' rr.."l\ ,'t,Lr..1., , | ( ( \\ 1,,)$ ,. ,.qrrrrrrr,
l r\( | ) o M . dir ( / r r : , ( /\a (:,,,,!/:!l ,n rIl (!trl \e l r(' g i rrrwi (1/i rnro(l sl rof!!rzbi cttN rl '\\ .r, lrrrzr r,. lItr,t, r t,.zI
r, s, rrrrIr ,, I, rr, rr , $ .t,,,,rrl!r,1,,
,,1,,,1,'
| |i . r r. IrILi \ (| I . . ' 1, ,,,r,,,,r:,,,(,I1 ,{ ,!1I,,. ,!| .r,,1 | (.l i (r/\1,,$\. 1 t)l rt t)r(i rt,,t\. ' '' ' ' t,r,, r.rt\ \\ t!,t,tr:Lr1,,,r,,, rrr Ir,1
i , rL, r t i h l r l \ r r ,. r ' r ,!r l!,\\ r ,il)r!7Lr'tr,i .t1\1,{\\ S rr(\r.rl ,r,r ',rrrr, 11,,,'|',r ',LJrr rr.rt.t,,t,,,t,,,,lr ,r,,t,,,.1r I t , rr ,|l1r1,,,,,
', l' | n /,il r
Lit r. . . , l. , i r , , L L r l . L , r \ 'r l' 1 ,,i\!, | r r ,\ ll) !, r,rLr,'L/ l r.t(l r. r,r, rr||,lr,, l,.rLr,ILs.t, t,)' ,l \\,.,,,,..,r..1
ll ,,' ,,",,1 ,1 I
' ,1 . ' '
I !,, r .tr ."\r l\
'ri
l, r ,, ,Irr'rl l
I,r \rr\rL t,r..(..rr\ r,.rl
t!! I ,,1,o. 1,,s,, tll r .r\ l.r.,l\ ,, r,.,j1,,\\,,t,r .. I , ,rr , , , , rr I. , ,rr r , I rrr.rr, lr
 tkt(rynurimi I htlot\4o,tr a tehtr nExxlu lonl

uj$d,ulozonychw dwaregularncrzpdybocznclubjcdcnnieregulamy rzqd R0?.t)atAL2

po$rodkowy. Wydzielinagruczol6w jest
opuszkowo-cewkowych przeiro-
czysta,wodnista,zawierachloreksodu.Wydalanajest w faziepobudzenia
plciowcgoi w przedplemnikowej frakcjiejakulatu. DOJRZEWANIEPI,CIOWE
Baiki nasieniowod6w(gll. ampullae)
REGULACJA
NEUROHORMONALNA
Niekt6rzyautorzyuwazaj4i2 baiki nasieniowod6w nie sqdodatkowy- FUNKCJIROZRODCZYCH
ml gruczolamiplciowyrni, lecz magazynemplemnik6w. Jednakzebaiki
nlo $qzwyklym rozszerzeniemSwiatlanasieniowod6wi mog4byi uzrane
zNgruczoly ze wzglQduna licnte gniazdarczgalqzionychgruczoldw,roz- DOJMEWANIEPI-CIOWE
miezczonychw pog.ubionejSciairie.
Wydzielinabanieknasieniowod6w zawieraergotioneinqi niewielkie
qojrzewaniejest procesem polegaj4cym na akrualizowuniu w rrdpo-
ttltrnie inozltolu, fruktozy i kwasucytfnowego [Marn & Lutwak-Mann .,.,
lvlodnrmczasiewrodzonych...zaprogramowanych.. dzictjzicznic.oire-
198ll, IIoSCwydzielinybaniek,podobniejakinnychgmczol6wdodatkorych,
s takrc steZenieeqotioneinywahasiQpodczassezonufMaon 1975].
llonychreakcjiischemar6w zachowai.pleC.zdercrminowunr w chwili
.ltplodnieniaprzezchromosomy plciowe,r6znicujezarodekns lofski lub
lrQ,ki. W nast€psrwje determinacjigenetycznej rozpoczyn& sir;rdtnico_
fl|ntc gonadalneorazregulacjaneurohormonalna. Dojrzcwanicplciowc
J.|t okresempoprTedzajqcym rozpoczgcieciqglejfunkcjinarzqd6wplcio_
t|yctr,w czasrektdregorozwijajqsigdrugo_i rrzeciorzqdowc cechyplcio_
w0 orazstopniowozwiQksza siq poziomhormon6wplciowvch,Rozwdi
tanuzale2nionyjesl odczynno$ciukladupodwzg6rzowo_przysadkowegoi
jgor i innychgruczoldwwewngtrzncgo wydzielanisoruzo$rodkowcfuo
lllhdu n€rwoweqo
Procesyzachodzqce w organizmicsamcaw okrcsicdojrzewuniu moju
..
ttgczoweznaczenie dla uksztahowania siq plodno(cii wydolno$ciroz-
Fdczej w wickudojrzalym.w rym czasiemogq*y"qpo*oC ,J*ni;i. ;r.
tllzonia tegoprocesu,.krdrc majqujcmnywplyw na przyszlqplodnodd.
tlonGnt rozpoczQcia okresudojrzewaniai osiqgniQcia dojrzalodciplcio.
lrl, ogicrama istotncznaczcnie dla hodowcdw,gdyl otri$la mo2liwo6C
tykorzyrtaniazwierzQcia do rozrodu.

Zstgpowanie
i rozw6j.iqdcr

. ZtlsltowlnioJ{dordo morznyjorr zkrtonymprocoiom,

kr6ryul6ruzd.
Iodoronlu.ololo!0 dnlnpzod do l0 dnh po urodrlnlu.Uwafr ie, tc
ItQpowanl0jqdor,lortkoltrohwrmoprr6z$ndrogoy, ortmgcny.
In;ull.
42 Mtltt, lt|itt( ihoth^rhtrtr n.Utlt.t ttt:tt,tht ko,ti llo..l:h : lt.'ttxrt,Jtlt, tth l \t'i,.

od wyrostkupochwow0go (lo t|xrir/[y,zltwicflrirlcq

wiQz0dk)nx)szrxrw
(llR,r(ft,/l)(ryc.2.1).
Okohr4{)drriaciqiyj4drupkxhrs4ju2tlu}c i oddziclljqsir;otl ieiu
ny brzucha, a przowr'rd prlncrcrl.z ktrlrcgopdlnicjpowrliliilInlirl(h
I nusicniowody, kicrujcsiQdo.iLuny nri0dnicznci. W4skicwy icowllic
otrzcwnL'j. zwancwyrostkicm pochwowym. zaczyna si$ lwovyd okoli
43 dniaciq2yi rozwijasiga2do chwilipowstania kanaluplchwinowcll
W 42 dniu zycia plodowcgonastQpujc rozplcmkonrt'rrckirr'xlnrirliszo
tryych i powiQkszanic siqgonad.Szybkictempowz()slunrasyjqrlcrlllo-
du jcst zwiqzanez wysokimstQzeniem estrogcn6w w krwi cigtsrrrc'.j
kl -
czy,Masaj4dra u koniaw 150dniuzycia plodowcgo wynosioko|r 20 g.
w 240 dniu 50 g i w 300 dniu 30 g [Cicr & Marion19701. okolo
150dniarozwijaj4cy jcst
sigogonnajqdrza wciqgany do wnQllzrkrnrh
Ryc.2.L Zslepowaniejader:Ipl6dw75 dniuciqrry, II - p16dw wieku 175dniijqdrow6d ptohwinowego. J4draw tym okresiezyciaplodowcgosqbarclzo du/c i Iic
utworrony jest przez wiazadla: wlasne jqdra. ogona najqdrza i mosznow€, mogqsiQzmie{ci6 w kanale pachwinowym.
llt koicowy etapzstqpowania; jedraprzesztyju2 przezkanalpachwinowy,ale nie
ZstQpowanie j4der do kanalu pachwinowcgoz rcguly zuczynusiq
riicsrcrq si$j€szczew mosznie;
.jqdrow6di wiqzadloogonanajqdrza uleglyshoceniu;
I jqdru. 2 wi9zadto lvlasnejqdra, 3 wiezadlo nosznowe, 4 wiezadlo ogona mlQtJzy 2'10a 300 dnicmciqzy.Proccstcn nastQpujc po uprzcdrtintrrz-
li{&zr, 5 wyrostekpochwolvy,6 pzew6dpranercza, 7 wigzadloglowowejq&a, arat?.enlu przez ogon naj4drzaglqbokicgo picrscicnia prchwinowcg
fi n8j.icniow6d, 9 przew6dnajQdrza, 10 fald otrzewnej,11 wiezadloglowowe I wyrostkapochwowego. W tym czasicmasajqdcr ulogozrnniciszcn
t\ n, l? irznnnaj4drza,13 ogonnajqdrza,14k€zkajadralPicketti wsp.1989] t 50 do 30 g. J4drowody,skraoaj4oswoj4 dlugo(i, wci4g.rirljqdflr tlo
wofksmosznowego. ZstQpowanic jqdcrpoprzczkanalpachwinowy.i
nopodobnyczynnikwzrostu-3(IGF3)i CGRP(CalcitoninGeneRelated Wtpomaganc przczciSnicnicwcwnqtrzjamy brzuszncj. W 7l'i'Z'przypu(
Itcptidc)Uvel& Hartung20031. l6w wczcrlnicj zstr;puic prawcjqdro IAmannl9l3l].
W procesie zstQpowania j 4derbior4udzialwyrostekpochwowyi j4dro-
wdd. lnsulinopodobny czynnikwzrostu-3jest prcdukowany przezplodo-
wc komdrkiLeydigai dzialana j4drow6d w pierwszej fazie zstgpowania plciowa
Dojrzakr$C
w okolicypachwino-
-i{dcr.Wyrostekpochwowywpuklasigw otrzewn4
woj. penetruje (cianQbrzuchai, wciskajqcsig do kanalupachwinowego, W lilcruturzc ltpotyk!siQwi0l0dclini0ii,dojrz0lo(oiplciowcj".Lu|lslr
przcchodzido moszny.Jestpodzielonyna dwiecz96ci:dlug4 w4skqszyj- l llchlernkunrp U9fi2l wprowadzili nrinirruln0pur0nrctry dotycrrlcc nu
kp,zawierajqc4 powr6zeknasienny, i czg56rozszezon4wksztalciegrusz- tlanlr buh0i0,okrc*lujqc osi4gnipoic plciowci.juko
dojrzuhrrlci ,.obccno
ki, mieszcz4c4 jq&a, najqdrza blizsz4czQ6inasieniowodu.
i w Gj!lul00ic conujnrricj50Iniliondw plcnrnik(5w.z ktdrychl0'Z'wykuru
Wiqzadlaogonanajqdrzai j4dra w okresieplodowlm i niekiedy JaruchpoNtcpowy".'lukic sumokrylcriumprzyjnruiq dluogicr6wNmlc
r6wniezkr6tko po urodzeniutworzqrMem tzw j4drow6d(6ubernacu- I wrp,[9901.Spotyk0 siQtct innckrytcrirokrc$luirqcc
osirlgnigr,:ir.:
tloirzu
lun lcsli,t\,Jqdrow6dplodudzieli si€ na trzy czQ6ci: czgii lqcz4c4j4dra lolttl Dlciowrii,n,in, obwdtlnroszny.
z ogoncmnoiqdrzapoprzczwiqzadlowlasnc j4dra (lig. lerlispropriun\. W r,hwiliurorlzcniu.iqdrn 0gicruu1nrulc(2.0t (1,5x 0,50rn),wiotki
czgIlC rnipdzy ogoncm nl\jqdrzu 0 wyrostkicm pochwowynr, zuwicrajqctl lllnbo wyezrrwulnc, o rJifrrzcokolo5 tlo 2{)g, W oklericurworodko
wiQzrrtfhr
ogonrr lll* ttu 'Ipidhlt rirlfu).iczslarozcitltlltillc{
nrrirFlr'r.t si') wyD r)lczrwlcfl\j{luhz{wlolljqnulc ilor{ciceyonych konrrlrckl,cyrlig
florlolldtoi gurxdtotcnirrryrh, ()krcr rDcrkowcgo |ozwolrrchnrlktcly

,.i:flfttar:
44 w(k'ranaryjn! i hulo\,lt d (wr.ltv mrn ds lonl Rt)tdzlal2. I )oltr!\r.|rla Itblow,,, 45
zt{i€siQzrnniejszaj4cq siQliczb4gonooytdw. brakicmsckrecjigonadotro- a wymisrpoprzcczny
fvlQkBzEC, rucrokodcimorznywzrastaod tcgocrsiu
pin przysadkowych i ograniczon4 steroidogcnczq (gl6wnietestosteronu) o okoloI mmnatydzicfi,U ogicrsdwulctniogo
ucroko$dmoszny wynoli
w kom6rkachLeydiga. okololi,5om.W p6rniejszym okrclicnustgpujc
dalszy,
ulecoruzwolnioj.
U wigkszo3ciogier6wdojrzewanieplciowero4rcc4,nasiQw wieku |!y wzrostjqder
i najqdrzy,
powyzej6 miesi€cy.Tempodojrzewania plciowegojest uzale2nione od Picrwszereakcjeplciowc ogicrk6wwobco klaczy w rui wy$tgpuirl
rasy i miesi4caurodzenia.W czasieprzejdciaz okresuoseskowego do WE- | 3 miesiqcu,a pierwszcwspipciamigdzyI 3 | li micsi40cDl
ryoi{, Zdol.
okrcEudojrzalo6ciplciowejnastQpuje zwigkszenie akfwnoSci osi pod- ioad do kopulacjiiejakulacji pojawiasigw l4 l9 micsiqcu, Wc w$zyrt.
wzg6rze-przysadka-gonady, zainicjowaneprzez pulsacyjny wzrost wy- l,lch tych procesach pierwszoplanow4 rolg pclniqhonnonyundrogcnnc,
dzillania CnRH. W konsekwencjistopniowozwiQkszasig *ydzielanie atfaszczatestosteron, kt6ry poprzezwplyw na ukladncrwowywyzw$l$
tonadotropin LH i FSH przez przysadkgoraz steroid6wplciowych przez qryrrrneobjawypopQdu plciowego.U wigkszo(cirasw l4 mi0$irl0u ,yci!
gonady[Nadeni wsp. 1990].Jak u wigkszoscissak6w,tak i u ogier-
liorns spotkadw ejakulatach spermatydy ipojcdynczaplcrnniki[Nudon
kdw wykryto wczesnyinicjujqcywzrostLH, kt6ry ma miejscemiQdzy I w!p. 19901.U ogierk6ww wieku 1,5rokuzaledwic5oil,r,lcmnik6wmor-
36-40tygodniemzyciafThompson & Honey1984].U mlodychogierk6w, Bl zcliczyCdo prawidlowych, pozostalezaSto plcmnikinicdojrzulc,Doj.
w wiekupoprzedzajqclm okresdojrzewania plciowego,stQzenie LH w su- .1ltlo6d plciow4 okre6lan4jako minimum50 mln plemnikdww cjukuluoic,
rowicy jest niskie(pozajednorazowym waostemw 36_40rygodniu)i ten It6rychprzynajmniej
l0% wykazujeruchpostQpowy, ogicryosiqgajq
stsn utrzymujesi€ do okolo 80 rygodniazycia. P62rliej,\/ftz z rozpocze- w 20-23miesi4cu.
czQsciej Okolo24miesiqcaz rcgulywszystkic ogic.
0icm dojrzewaniaplciowego,pod wply'uremwzrostu czpstotliwoici i am- produkuj4ju2
prawidlowe
nasienie.
Obserwujq siQjednakdurqosobni.
plitudy \aTdzielaniaGnRH, nastgpujeod 92 tygodniagwaltowny wzost
zmiennosd,
kt6ramozeutrzymywadsiQdo 3,5roku.Dobowa produk-
ftQrcniaLH. St€zenietestosteronu stajesiQmiezalne w suowicy krri plcmnik6wu wiekszogci
4-5Jetnichogicr6w jestju2 ustabilizowana
obwodowejokolo 8 miesi4cazycia (-0,03 [g/ml), jego poziompowoli siQprawienatym samympoziomicdo 20 lar [Pickctti wcp,
I utrzymuie
wzrastedo 14miesieca (-0,04-{,06ng/ml),a potemlagodnieopadaokolo
19t9,Amannl993al.
15 miesi4cazycia,a nastQpnie gwahowniewzrastapo okolo 19 miesi4-
Na prawidloweuksztaltowanie
siQ fenotypuosobniczcgoma duly
ctl. Ten wzrost poziomu testosteronunie pokrywa siQjednak dokladnie wiele czynnikdwendo-iegzogennych.W6rddczynnikdwwe-
z inicjuj4cymwzrostemstl2efliaLH. Ozaacz loby to, 2ekom6*i Leydiga
ln rznychnajwazniejsze
s4 rasai cechyosobniczezwierzgcia,
Rasy
!4 pocz{tkowoniezdolnedo odpowiedzihormonalnejnagonadotopinyp1zy-
ftl&hctnedojrzewajq
wczeSniejniz rasyprymitywne,
Z czynnil|wzc-
sadkowe,lub poziomLHjest zb)'tniski, abyzainicjowa6steroidogenezq.
tmltrznychnajwa2niejsze
roklimat,zywieniei warunki
utrzymsnia
IP0w-
Stezenie FSHu dojrzewaj4cych ogierk6wksaaltujesiqpodobnie,cho-
20041,
cia, zwi€kszona sekecjategohormonujestobserwowanajuz po 64 tygo-
dniach Zycia. FSH wraz z testosteronempowoduj4 zwiqkszenieliczby
I Przyspieszenie plciowej
dojrzalosci
kom6rekSertoliegoi objgtofui kanalik6wptemnikotw6rczychorazliczby
produkowanychplemnik6w. Wtlm czasie5d-dihydrotestosteron(5a-DHT) i Wc wrp6lczcsnej praktycchodowlanej corazczg$cicjdqty sig do
zapewniautzymanie wla6ciwegoSrodowiska,koniecznegodla ich prawi- dojrzaloiciplciowejzwierz4t,aby tym ssmymskr6cid
lo0zcnia
dlowcgodojrzewada. miQdzypokoleniowy i uzyskadszybszypostQp gcnctyczny.
Dlu.
U ogierk6ww wieL-upowy2ej6 miesiQcy rozpoczyna siQrozw6j dr6g podawsnicgonudotropiny konm6wkowcj ogicromw okra.
wyprowadzajqcychoraz gruczol6wdodatkowychi pozostalychnarz4d6w ||f doJrzowunirplciowogo,w ddwoo2000j,m,, przyrpiouylowy-
plciowych,W ci4gupierwszychl0 miesiQcy wielkoddj4der nieznacznie lhplonlc ni6kt6rychoznsk ddrrrlolcl plolowsj,Wywolslotzybrxo
wzredtt,MiQdzyI I I 16micfiqccm,ycia m&sajqderro$nicpowoli,na- pqJrwlonlo
rig i zwiCktronlo
orlttotllwnlol
mrncrych rartsjlplolowych,
lomiastokob l8 nicil{co rocrynljqiiQ oneintcnsywlric rozwijadipo- (ryc,2,2)irwletuylo ohjetoacl
,odwyrirylortfronictottortcmnu po.
 wth1l k, r'vi rt i lh \ h rrh tt(, \'A t | t! n rht k,t t R.,:l.htl : Ir'lr,\Itl,'
^t ^ tit.ht\','6 .

czqlkowychcjakulat6u a tak2ocksprcsjQrcccptordwandrogenowych wydolno{cirozrodczoj,Zurrlwnou ogicr,krlw, ktdrootrzy ryw[ly trzy |1tzy

w jqdruohorazprzyczynilosipdo szybszcgo
rozwojuj4der(ryc.2.3) i ka- przcz
w tygodniu czlcrynricsiqcc (
l( i, jnk grupykontrolncj
i u ogicrkriw
n$likdw nusicniotw6rczych.
Niejasnyokazalsig negatywnywply'v hCG podobncbylyrcnlkowitlliczhflplc[)|likrlw w cjukuluoio.dubowuproduk-
w lynr okrcsic. W pierwszychejakulatachdojrzewaj4cych ogierkdw 0j0plcmnik6w ornzcirlkowitllic/hl plclrnikdww.irldrrci w przcliczclirl
rlwic(lzuno mniejsz4liczbg plemnik6wruchliwychi wiQksz4plemni- n0gramtkanki.i4drowcj ll'lwl$k & 'l isehncr 2(X)51.
klw z wudamimorfologicznymi. Natomiastnie zaobserwowanowplywu
Son0dotropinykosm6wkowejna wzrostwielkodcij4der lub zwigkszenie
N E U R OH OR MON A LN
RAE C U LA C JA
lGruoa doswiadczalnatrGruDakontro l FLINKCJIROZRODCZYCH

Rcgulacjaproces6wrozroduopierasiqna czynnoiciukladuncrwowo-
80 i hormonalnego. RegulacjanerwowanastQpuje szybkoi prccyzyjnic
2 Poprzeznerwy zaopatiuj4ce odpowiednienarz4dy,regulacjahormonal-

:"'1e 2 3 5678 910 11 12 16 17 'tA 19

ng dzialaznaczniewolniej.Hormonymog4oddzialywaiw rnicjscuich
powstaniaalbo docieraiz krwiq do odpowiedniego
lo, Odbi6rinformacjihormonalnej
6ychz danymhormonemreceptor6w.
wymagaobecnodci
narz4dudocclowc-
swoilcic rcdgujq-
Kr4z4cew krwi hormony,kt6r0nic
rygoon|e lo8tsnqrozpoznane przezodpowiedniereceptorynie odgrywajq2adnej
Ryc.2 2. SlQzenie
leslosteronu
w osoczukrwi pod s?tywempodawania
foli. Uwalnianiehormon6wodbywasigna zasadzie pulsacyjnych wyrzu-
hCG ogierkom
7 8{ric$i$cznym(+ SEM)[Pawlak200a] ldw, realizowanych z ro2nqczqstotliwoSciq.
Sygnalmozebyi regulowdlypod
lruglQdcm (amplituda)
wielkosci alboczasutrwania(czQstodiwosi) wyrzutr.r.
lstnicjcbardzoScislazale2noSi oddzialywania wielu hormon6wplcio-
wych, kt6rc mog4zmienidstQzenie innychhormondw,w zaleznosciod
Llo, jsk wzrastalub malejeich poziom.Oznacza to, i2 sztucznewplywa-
F 1'0 nlonostQ2eniejednego hormonuprawdopodobnie podzialar6wnie2napo-
I r01r ,lom innychhormon6w. To samomoznapowiedzieio naturalnych zmia-
t
tllch hormonalnych, zaleLnicod tego,czy zmianyte wystQpujq w spos6b
pnwidbwy, czyohorobowy. Wiclez tychzmianhormonalnych przebiega
*."
I Wtposdbnoturalny, leczgdy zostajczakl6cona rdwnowaga, obserwujemy
erc
p
ptohlcmyw prawidbwcjrcgulacjifunkcjirozrodczych.
(lldwnymoSrodkicm rcgulacjincurohormonalncj jcst podwzg6rze (r),-
polhulunur), gdzi0 sq syntctyrowancnourohormony stymuluj4caalbo
567A htmqjqcc,l)o ncurohormondw stymulujqcych zuliczamyhormonuwal-
m6sqc€- w6k olierdw Ilqjqcygonudolropiny przysudkowcgoo0dolibcryne (CnRH- Gonado-
lmpln llclcuningllonrorc), Bliiko podwzgdrzu jcst plzysutlkum6zgowa
llye. 2.3. llolw0i ,rldcrogicrkfw lrsy konik lolski po stosowsniuh(G rrzy ruzy I wlnalicirnpl|lN ncrwowy$tynrullt{cy nc!ruhotnlul(inl{ll uwulnirgo,
w lytodfliI rcTlrry Iri.iitt(c(Bnrll|t(l('||wir earln0n-8) onrzogicrkdw glupykontrolnci llry rlurtCpnicz ktwirluklrxluwrotncgo dotrrlrlo plzcrlniego pldu przy-
(n"8,i I Sii[,])ll,rwlrl l{)041 mdkl, Nr hinx!rkrrhprr,ynrrdkowych zrrrljrhrj4
riq Nnccyllcrns lcecptory
 ls l l ,i,1 \tr ttr lr ' t lt,\l' \i1 ,r r 1 \j\l,t\ t,' t,\ht 1,,41

r l L r ( i||l{ll i \! r ozlrltucic. po,/lilc,/c r sr\. r! 1 ] olt (n |lt ()0 / rc c c p lo f o r)1 ,

rirslTl)IickrsLudufcill(ciibiochcnriez|l!clr wcrv|lillvkol orki pfryMdko-
oo_
\\!t. l)n)wud/ilcLr rlo uwalnianiaIutropiny(l.ll l.ulcirlizingIlonnone)
i lirlit|opi y (liSll FolliclcStirnulatingllormonc)orazdo ich syntcry.
{ iily rlojqdra konrirrkowogo dochodziten impuls,nast€pujcstymulac.ja
rl)r(rsyntczu r.lonudotropin. wrezultacicczegogonadotropiny s4przekazy-
rrrrrrcz krrviqna obw6d,do jqdcr.
t I ogicra.podobnie.iaku samc6winnych gatunk6w,funkcje rozrodczc -@-:-
r,,r lcTrionesilod f'unkcjonowaniaosi podwzg6rzowo-przysadkowo-j4dro- o-
\r( t. w lynr klasycznegodzialaniagonadoliberynyoraz lutropiny i folitro-
I
l)l||y. u lrkze sprzQienlazwrotncgosteroid6w(androgen6wi estrogen6w)
i birrlck (inhibily. aktywiny). Badania z ostatnichlat wykazaly, 2e inne I
lro|llrony.takic.jakprolaktyna,homon wzrostu,tyroksyna,wazopresyna, I
('pioi(ly i oksylocyna.r6r.nieZ oddzialuj4poprzezo( przysadkowo-j4dro-
rvil rra llnkcje j4dcr Dodatkorvomiejscoweparakrynowei autokrynowe
czynniki j4drowe, takic jak czynniki wzrostu, cytokiny i CnRH-podobne
pcptydy.modulujtl funkcje kom6rekj4drou,ych(ryc. 2.4).
l\xlczas sezonurozrodczego.gdy poziom mel$toninyjestdski, nastQ-
l)ulc wzrnozoneuwalniade GnRH z podwzg6rzai stymulowanickom6rek
ltonr{lolropowychprzedniej,gruczobwcj czg3ciprzysadkin6zgowej do
|)rrrlrrkcji LH i FSH ll-ittle & Holyoah l992l. Ltt stymulujekom6rki Ley-
rlipir rio syntezyi uwalniania testostcronui estrogen6w[Arnann 1993b].
I lw:rlIlirnic LH odbywa siq poprzczpulsacyjne\ayzuty, co powoduje,2e
Inr/iorDtcgo hormonuw krwi dega wahaniom.Na skutek tych imputs6w
,,firiclliusiQ16\\,nieZpoziom testosteronu
'Icslostcron,produkox'anyprzez l r \ , 'l l l .,r h .i i L r e r L r o l j ,j r r r !'r i ,,j ,i r r tl r ,,i /,\tL /\( tr \,,,r r r \ ,.r \r L ,j , \|l t,
kom6rki Leydiga, przedostajesiq do l 'r n l L r s r i t/i tL r r r i ( l ( 'F( |\ 1 ,^ r ,Ir 'r x! ti r r r ( tIr r ,t'r n r Ir ) .,\ti t't
kN\i ,ylnej j4dra, przechodzi do og6lnego krwiobiegu. a nastQpniedo tj r ,r l t,, r r ,r ,,t,,
r / , / t f , , r r t r l .\1 \1 '\l ( l !j l Ar r i r t'r ( 1 l t j r ||||,Su \tr ,l \ tr ,l !,.tt1 L j r !) | ,,.tr .!t,,l t,t,
lxxlwzg(irza.Badaniil Muyan i wsp. 1993] wykazaly, 2e u ogiera tcsto- r r r r t r . \ r ! , r \ . r\'.1 \l l l t) l tr ( ) t,,r i r tt,,l t( tL .S!,Ir ti L |r ,l L ,,,r r L .J( i ,,l t , ,1,,, ,1t, , , r , \ , l
stcron hunluje wydzielanie GnRH z podwzg6rza,natomiastnie wplywa ( r , , i , r , l t 'l r L 't,l l l .l L I\ r r ,l l r i i r r n .t.t r r r I r r j ..l |t L r ]r r t,t,r
Ir l tr i t( | | / | | I, I I , ,I I| | { , I
rir sckrccjQLH na poziomie przysadki.Uwalnianie LlI z kom6rek przy- | 1 , . \ t , '\ ( ,,1 . ,j /r j i ( /r \r \ [ | ,r r { \r tr .L t, ,,/,],1 /.r ,,,,r r ,$ .L r ( .( t,1 1 ,l t,,L ,i tl
..r,lkr rr'r:ulrrlr esrradiol- I -8. Wynikr badanra lirru u skczujq,;c esnadibl
w islr)tnyspos6bzwiQkszapobudzanie GnRH do uwalnianiaLH z przysad-
ki. nllonridst testosteroni dihydrosterol nie majqna to wplywu. Najpraw- tltttt tr lttrolrr',orLrrr,.t. rlrrstl|lrrltzrrlr,rrrrorrrrrlrr 0lrrrIr.J,,, \|r,,(/rrril
dopodobnic'jgl6wnq rol.t testosteronu jcst negatywncspzQ2eniezwrotne /\\lolrl(t'o r\/no\'t(ttr( l)ttl\lrv!l(.ft) rrIr IrI rrrIrrri Ir (;rll| l /
|rrl\,,r\,r,,il
nl l)()/rontrc podwzgorza. tIllz |lrztsrrrll,rll,(l\!\,i\,,('||! |ozrorrr I \ Lrrrrs|lrrrrr;rqii.1r|t, 111,li.r
'lcslostcfoni estardiolpoprzez
,,dhrgepQtlQ"dzialajqzwrotnie na pod- 1t,trt,rIr1r'|l,,rr,rrrrrt. 1'rr:rltorrrre l)ohfi(l/.lr(. L0rrr,,rt.l, i,,r,lrt,;r rtr,,,rrrt,.zr
w/l](1f,,c. rcguluiqcrvyclzielanic GnRH. W wyniku ujemnegosprzQ2enia I t trrrtltrrrrrrr:rII sI(|\|r.I(IIIII
.,rvr()lncgo po/ionr l.ll w klwi <locicrujqccj do.jqdelobnizasi9 i nostQpuic l1'|l r, /. LrrI rrIrrrII rrrL I Sll tr.\t r,\ ||r,.,, (,rlill. t{l
l,(,l,U,l,,l\ 1,r,,r.,,
/ Ir!1s.,cIrr slynlltlircliIortrrirckLcy(ligiliobnilcnic srkrc(.iilcstostcro l',lr,rl, r( lri i t,rl\llrlll||r\ tL,t lr,Ilr,,ti,\\. ) . ( .
r.r| | / t ,, | | | .,I Ir| ||r,.,lr l|l/|ll
r l r rt l ( ) llo /r 'r r r r rlxrl\lr\rr,\\rl'o W rllitr|i;j;rkr)h n i/ r s r( t r, , , i()ntlc \ lo s lc ,r \\\l/1r1,' r | |\\ II | || |,|| |I., ' I I I ll rr .,,'\\.,/Lt,)\\, /\ /\ rrrr rlrrr.rrrrr. l \ill r rrl
\rl llil,/it "r r jt r t lr \ t , r 1. ", r"
^1. ht ', r l t t t r 'r t t

\\f(ltri(' Syrlc/ir i rrrvrrluirnic liSl I sr1t)rirrrrlilrtrrlobttic

rlrlticitllLlle,/llionc (rl rrh(lr 'I
j i pr p |z cz(inllll nil u$rlrriirrc l. l L
, r l s t yr r r u llr
tslt (l/iuLr wvlqczniena kourolki Sc olicgo. l'rodukujQonc inhi- ll.l:lllLll---.
,L r r l ,i r 'Lr r /r tL !i r t:r r i r /r r r 1 i l $ i 'l
l)i|l\'. rlityuinQ. bialka wiq2qccanclrogcny (ABP AndrogenBinding
I i r r l L t,i r ,i \r r I.,IIl r i r /( L L r tL l i
llol(in). cslnr(lioloraz inne czynniki niczbqdnedo ptebicgu sper- | !/., i ,r /( 'Ii \.l i ..r l i |l .r t^ \\,l i .
|lr:rl()jlrficry. Inhibina i akt)'wina sq u'aznymi rcgulatorami syntczy \ r I /..1 i ,i $ i r i r ( t) l cr ( ^ 1 r r o r t\'r .L r r n
r rvvtlziclarria ITSII.co przemawiaza ich po6redni4rol4wrcgulacjisper- .L |'.\\ N r r 'sr . sl r e r r r r r r r '!.
rrrrtogurczv.lnhibina dzialana przcdni plat przysadkii hamujeuwalnianie r r L k /( ) l t^ i Ir e l t^ \ !.h L l ( r l r r l ,,^ \ \, l i
I sll. Aklywinadzialaprzeciwstawnie do inhibinyna poziomickom6rek L ff'!r '.g L r h r tr tt( l cr |,'|r L l /.r .i r r l !'L ,,'
'
Il(nrr(l{rlK)powych przysadki i lokalnie w jqdrach. Pobudzauydziclanie b i r l L o \!]. r |i r N l ,r \r r ^ \r q r l i , t.L1 ,,,r "r , ,
tsll z p|zysadki.a w j4drachhanuje sckrecjqtestosteronu (ryc. 2.4). p ( !l [tr o \!y.n /N n l yr i r ) \ i L i | {
'r r \
I ogrcll poziomy inhibiny i FStl wykazujqwahaniasczonowe,wzrastqi.l N o r g r n i /r r i c ( / r r .r i r o l ,,r l \ 1 ,,,,l i ,1 ,r
s..r .csr r cg u r '|l t!f r s\r ' ( \.r ( L r L
w irrsrrl,a obni2aj4siqjcsienirl[Roser2007,2008].
( r n ..h r n i Tn r .Il ( t\r vr !'N \ )
I)clilutna r6wnowagahonnonalnau ogiera moze byi zachwiananie
i r r ( l n i ( l /c st) f4 r e i r i i L /$ r o l r r .r 'L i l i , ,,1 ,.l
tylliLrw wyniku chor6b iniekorzystnychwarunk6w 3rodowiskowych,ale
sv,,l Ir n i ( ( i ,i l l l l . I l l . I Sl L
r{!$'r)ic/przcz niewlaiciwe stosowaniehormon6q co moze prowadzii do ( l zr h L o l ,r l r r c r i r sl L I./( .( $ .[,L :, ( , ],\t l ,
prrrvaTnych zaburzeirfunkcji plciowych. i $ !u o $ r ( l /i r i r tr ) ( 1 ,
lcstnwicnie wazniejszlchhormon6wbiora-cych udzial w regulacjineu- l tr i r L i ( u $ r Ir r r n ( l r \l l
rrrhorrnonalnejlirnkcji plciowych ogiera pzedstawiono w tabeli 2.1. l rt$Iri l n yi n L r l L r c L r $ r L r i r r i r . I Sl l

homrony
li,hck l.l wazniejsTe udTjalw rcgulacji
bjorqce tunkcij
neuroho.monalnei
Sc,trtnowa rcgulitcjit cn(l()klyrtoIogicztlr
Miciscc wvdzlelania Dzialanic
i r'l i rl (n r r lil hamuieuwalnianieGnRH l)zirrlrrnic lrorrronrirv Lr:/\vicrzill {) sc/{)rx)r!ycll \\rhrniiralrloILrlr r,)/
uwalniaLHTFSHtzsiakszanasilenielibido! t rx I z y t lr za e z v n lsr i g n a p o z i o r r r i cs z y s z y n k i u w i r l n i l I r i i r Ir|( |i Itr' || || |\
( i ,rl tl l ( / \ , rrrrik i c rlrcl g L r l r r . j r l crt vr ryrr l i,c, l r r r r i rcr r u l i r l ( ) r l i trcl !s l ( w i i r l l o .r ) ( l l ) r r r i r n r
pobudza
stlmulujeproccsspennarogenery;
DroceszsteDo$rniaiader lt t / (/ s rirl l ( ( i w ki9p r z c k l r z y r v r r/rlrrcp ( n r o c i ln c f \ r l r\ \ / r ) k ( ) \ \ ( J ' 0( 1 0\ / \
stynrulujetunl(clecewck nasieniot$'6rcrych rry rrl, i Z c h w i l i l r r v r l l L r T r r rsriiqur l r r i us z y s z y r r k|rrrr x l r r l i r r jrer r r r ij tr r r iI r t , r
i kon6rek podporo$,ychl Sertoliego); t rt rt yt,o |}r r w i x l r r w j cz r r r r r T o rurw c u l n i u r r i(c; l l I I i \ \ ' t e I i | } o i r l r z r r r ( l s z r r
lstl p'cdDi plal
uczynniazesp6lenTym6waromatozy, rt q rrk t y rl r r o ( !t l ( ) r r | ( l o l 1 1 ) l s) ilIc. | o i r k i r vi j r l r l e rl S l r r r r |& ( l c \ c r l t ) ( ) l l
klora przekszlalcatcslostcronw eshadidl
(l i )l i l ropi|r r ) pPysadki W lt lrt z t r r t r ' k f w w i / r i r s l i rp o z i o r r rl l l . I S I I . l r s l r ) s l c r ( n I(rl i r l ) ( l i r. ) r ) .
zxpewniapra$idlo'vc doirzewanie f x lr|(ir)lU l 7 l l . i f l l r i b i r r iy| ) r r r l r r k t y r rl vl (.) s n i$l ' " ' r r i i r f " - r t r l ) : r I j i y l t r . r r z r r r
plcnmik6w i zapobiegrdcgeneraqli
rlx I rlrrlot l l r ( x h r ki(i r| | r . r r r r r i k r llrlvl o s c r) ( X l l l .
spcnnarogonlr
p^hi lt"l stymuluje\!ytwarTan'ctcsloslcroru
I l l (1 u1r 1) t ) 1|lx ) l i l tr.h.' -' $ 't , l\ $ sf / t r r r \ \ ( l/ r . lir r . $( r vr \ 'lr lr t r r 'r , r . r . r ll't r l. lr r \ . t , L') s') l
ftzr!!!!L r-&!e4!e!!re!! "!r!r!I1Ls)!$eI
pr / c d n i p h l wf lyw. nd ncLrftnrykontrolui.lcc\)driclrtnic
r rL,r l \ | { | ,,1\\,tr|t^\ (l
i u w x l n i fl ri . IrS l l '{
"Ir rl
l l )l

I l l l rtr.rr I

i
\

R( ) / t r ll \l 1 zhlrlttcl. otlrzrrco|lc;l)r,,r/ \t)(.lD.rl\lir ( \t,,t'l,r/rrr\ K,)rt|r,rl.rSr t,, , r,,,
SPIil{MATOGt'.Ntlzn. PLITMNI K,
OSOCZENASIENIA
s Plll{ MATOGUNEZA(SPERIIUTOGENE SIS)
l'lc||rrki pov,,stitiq w cewkachnasicniotw6rczych j4dra,w tz\'. cew-
LrrLlrIr'9l1clr\ttthtli conbrti). D]ugie i poskrqcane cewki nasicnncod
/r\|lillf/ sll ol(rcrore lasznotkankowqblon4 granicmq, z_lozonA
lrroblrrsrrirv orazu'l6kien kolagenowychi siateczkowych.Blona graniczna
rrrrrz z bczkomrilkowqblon4 podstawow4tworz4 icianq ccwck. Pomig-
,1.,1r lr,"karrriznirjduiqsiq licznenaczyniakr-wionoine i kom6rki Lcydiga
(\r rxlrrrrl)\,/(^vc).
l.,r'rrro|kil.cydiga. rozsiancw niewielkich grupachw przestrzeni
',r{rlnrrlis/1)wej. s4 odpowiedzialne gldwnie za produkciQtestosteronu
| l|lrllrrl|lri spennatogenezy.Wyposa2one s4 w cytoplazrnatyczne
rr(\'l)l(r y ill(ll ogcnowcI cstrogetoweoftz rcccptoryblonowedla LH, hor-
rrrrr $'jlroslu.prolaktyny i czynnik6w wzrostu"dzigki kt6rym dochodzi
rlo crrrlo.p;rra-iautokrynou'cirnodulacjisyntezyiscl-recjitestosteronu
lltrlirlskr & Kotula.Balak20071.lch liczba\\,zraslaz wickic i xynosi
\! \t()sur)ku do ccwck l:12 u ogier6w2 lletnich i 1:4 u l3 20letnich
lS\\'rcrslrri wsp. 1974]-
Nir hl(nric lulslawo\\,cj, otaczaj4cejcewkQod zewn4trz,le24 kom6r-
Lr SL.r'lol icllo lpodporowe) o charakterystycznychpalczastychwlptLsF
Lirrl) (ytolllrnrirlycznych, siggajqcychai do swiatla cewki, otaczaja-c
srqsr:rthrlilcc krrnr6rki.Poprzczbocznewypustki l4cz4sig z w1'pustkamisq-
si(.(lnicl)k(rr(irck i tworzqpol4czeniamiqdzykom6rkowetypu jonowcgo.
lc pollezcnir s4 czq(ciqbrriery krcrv .j4dro.Dzi€ki dobrzcrozwiniQtemu
.\t()s,/kiclclo\fipclnirl lirnkcjqpodporowiloraz odZy$c24,jak rdw ieZ
r(.ll luiil slqicrrictcsl()stcronlt \! ocwccnilsicnnciikolttrolui4proccssncr,
rrrirt()!etle/vWyIrrsllr I'r'rtrirlclScrtolicgobioril trrlzirrl\\, PrzcsrrwuniLr
r ( r 7 1 1'o\r ( t( \Ir ) |) |i|,,Irrr
1rIr'rrrrrrliIr. it l)0pr7c/llr! 0 (\ ' lr' , , \ . s $ ] |irl c , / q ii
l i ' t ,l t,tl i \l \ t t' t,tt, i , i r I t l ,)|tr ,\,, , rnt\1, |t,t
Iro(irrklrirlr(i$rrir7 |l.,rr l';rrrrrIrl.drIr,|, lt,rrr.1r,0\\irlt!i||lr \il ,t\.r,,r,1.
irrhihirrlr.ul,tr",r'rrrir.hrirll.('\\rt,,rt((.rrrrr|.r'trrrrrrrnt,irrlrsrirrrt1i.l.r.rrrrl
(l/irrllrlrlrrirs|cnrirloqchr/( ll Lrl,ii:/\l' l,)',Sl
KonxiIki Sertoliego rryrlzrr'l:r;,ql,r.rll,rr\\r,l/itrr. irrr(ho1'(rL\l\|tl'
Ar(l|.()!]cnIJrl(lirg l)rolfin]. l't()rc zrrPcvrrrirrjrl \\)'\()kic :'l{7\.rr\ t\.:,1,,,j1
trrrtrrw.jqdvc i nljqc|zrr. \\ltlzicliqil rnhrlrirrl.lr.rrrrLlrltil r| \\ :| |rIri || LIL | \ll
t ptzysirdkiofur czynrlik pobud/iliilcysytrlcTqlc:iloslcr(|lrrr \\ ,(,l,,rl,.r, lr
le],(ligr.:r tdk/c tfanstcr/ng jqdro\\,r1. kli)ra odpowiirilir/ir trrr\tbrt /( l.l
/;r do kourirck plen ikotw(irczyoh.Poclczasspc| riogcrrtzr \\ r,l,,r,lrtt
rrltywinq.kt6razkolciindukujcmorfblrgic/ltcpl/cll lll\ rl,\.lrt)|llr],,\\
sl)c|rrlutyd,pro\\,adz4ccdo po\astania skondc s()r!iIr(i \t|1rl\t r\ t\L ll
(t8Lrnclli.Sil wyposazoncw spccylicznerccepl(JrydLr l Sl| (,|r,, , r(l](,l'(
z miofi rr(')ui tyln samym s4 docclowynri kont6rkrrni dlu obrr lronrrorr0rr
W przcstrzcniacltporniqdzy konr6rktlri Scrtolicgo l)irs,,r,/.t \rf tr,,\
l)(xlslawo\vcpostacie komorkowc. Sq 10 sl)cnnuto{r)nic.sl)rl lirl,'(.\l\
| | ll rrQdu olaz spcfmatydy.Spcnnillogoltic.o krrlistyrrrjllrlrzr,r zrrl'1r..
(/{)t)ci cytoplazmic.Inaie wlaiciwolici korntircl ntircrcr',,,-slyL lr. rllrz lrr
srlr(lliqfotsrlcjalnc Dro2li\\'o(cido icogf tlicronci lic./by porlzrrrl('rrr,l,'
||r'l(k\/l:rlilrri.r,j! \ irrrrrtln) k,'rrr,'rik
SpcfnratogcnczrprTcbicgl w 1r-zech tirznclt:\pcnliltoltolioger(,/! ( lx)
rlziitly tnilolycznc spcnniltoqo ii), spcrDlut()e\t()!cnczyis|errrrio!L.rrr'zr
(DI/cks,,lirlcanicsiQ spcrnlalyd\' $' IlcnI)ik). IJ ogicr'irIr1r(e\ t(.1 tr\il
57 5lt dna.w tylrrspc|nlatoSoniogcnc/0 | 9.:1.spclrDut()fyt()grre,,l l(), I
r s|crDriogcnczl 113.6 ciniuIAntann l993ir].
l1)e/lltck spcrnutogonionr(l jil picfwotn0 korxir'ki plcir'rvt Spt.rrrrrr
loFor)iclylu A,. dzicl4c siq ntilolycrnic. plotirrkrrj.q korrrrirl,isiostrzirrrt.
/ kl(ifych wyks/lalcll si9 plcntniki, oftt,/ konl(ifki trlitflcr'7yslcl\l) ,\.
/loIirli/owiurc blisko blony Do(lstrwr)!v!jeovli. ,, kt(ilyrh lJ()\!stltrll.r'
lclre !,crcflcic sfcnniltogollii. MitrJlvc/nc |rxlziirly slcIrrrlrtogorriitlIrr
A l)r/cl)icgriq !v fcgulirfnychodstsPirchc,/:rsr)\fy( ll ((o ol\r'l(, ll,.){l il).
rohrt.lriilr siq w oslrtrric5 fok()lcri slcn]llttogorriiA,. lj . l| . rr',,niil(..}( lr
sr( lis/lirllr||) l:qtlr':r
i ilo(eilqcytoDluzrnv
liirzlr sl)ef rirt('(\'t(,li(r(/v t()i/lnx/v ir stf, ltrl\ \l)e|lllitlo(vt\'It,,ftl[.
ltorr,slrrjrlit\\ \\!rrrIrr,r\lirllr(l'o l)rxl,,tirl \l\' IJloll|ll|t. t,)/l),x/\ ]l
;rqltrxl,,rrl rirIrlr rlrr\ ( rr'to,/f). 1roIrz(lzorri \vItr/it l)NA I'r(.r\\,,v
lxxl/rill rlr(1,'l\i ztrr I'r,'u,||lzr rl, zrrrrrrt.,rizt.rrlr lrt zlry r lrrrrrrrrrsorrror!
 lli trt\tku t ttr i h,1^\ ltutr tt\t'.Atr n)t'\,tl fumj Rot.l.htl .l ,\t'ttrt ht!|tll!:tt 55
I'l,ju|tA, iNot.# ,u,\hrtltl

o pok)w(i,w wyniku tcgo z .jcd|]0gospcnlulocylu I rzQdupowstaj4

(lw[ spcrmalocyty ll rzpduz haploidallilliczbqohfomosom6w. Jeden
z nich Ina chro'nosommgski! a drugi chrornosom zeiski X. podczas
lcgo podzialuhomologiczne chromosomyojcowskii matczyny,ka2dy
nkhukrjqoy siq z dw6chchiomatyd,rozchodzq
lornnych(spcrmatocyt6w
sigdo dw6chkom6rekpo-
II rzgdu).Rozdzialchromosom6w ojcowskich
2----> ,"-.r.*-
tr
I nnrlctynychdo dw6chjqderpotomnychjest przypadkowy. po k6tkiej
lhzic przcjriciowej (interfaza) nasrQpujedrugipodzialmejotyczny, zwany
Ilktc podzialemwyrdwnawczym! o przebieguidentycznym, jak w mito-
zic. W wynikudrugiegopodzialumejotycznego powstajqczterysperma-
lydy ( ln), z kt6rychdwie maj4chromosom zeiski X i dwie chromosom
or9$kiY. Spermatydy w cewcenasieniotw6rczej lezebliskosrodkaSwiatla
qcwki,wsuniQte pomigdzypalczaste rypustki kom6rekSeftoliego(ryo. Ryc. 3.2. SchcnrarspcnrlogcIcry
:1t,, 3 . 2 ) . Liczba chronrosonr6w i /r'w floi(r
Spcrmiogeneza jest procesemtransfomacji(przeksztalcania) haplo- DNA: I 2N2CDNA,2 2N2rl)NA
idtlnych spermatydw plemniki.Zmianompodlegazar6wnoj4dro,jak I 2N4CDNA, 4 lNzcl)NA.5
lNlCDNA.6 lNlcl)NA (wr www
Gregory-TylcrP Jr (i)llc8c)

icytoplazma.SpermiogenezQ moznapodzielii na czteryfhzy:(iolgicgo

czapeczki, akosomowqi dojrzewania.
PoprzezzlewaniesiQdiktiosom6waparatuGolgiegowytwarzaly.ics
akrosom,nastqpuje kondensacja j4dra,powstajeszyjkai wstawkaz licz-
nymi mitochondriami orazwitka plemnika,a takzcnastQpujc utr t{ wiQk

tl izoScicytoplazmy,kt6raw czasieostatecznego dojrzewaniaplcmnikt'r

zsuwasigz witki w postacikropli cytoplazmatycznej.
U ogierawystQpuje osiemstadi6wspermatogenezy, kt6rcs4odpowic
dzialneza wszystkieniezbgdne fazyrozwojoweplemnik6w.Nicz!lc2nic
a wjakim czasiewykonamyprzekrdjhistologiczny kanalika,zawszcmo2c
'li'^;a my wyr62niCkompletposzczcgdlnych sekwcncji,zaczynajqcod spcnnr
Ryc. 3.1. Schemat
spernaiogenezy: togoniiA, azdo spcrmatydy Uohnson l99lal.
|| I kom6rkiLeydiga,2 tkanlo Plcmnikiwyprodukowanc w kanalikachnasicniotwdrczych sq bicrnic
lqczqca,3 blona podstawowa, pzcsuwancdokanalikdwprostychsiccijqdm.ktdrost0nowimagotyn plcm
4 spermatogonie, 5 kom6rki nikdw i plynu,s nastQpnicdo nai4drza.
Z sicci.jqdru
uchodzil0 20 krnrli-
Senoliego,6 kompl€kspolq-
kdw wyprowudzajqcych, przcwrldnrj4drzl,
kt6rclqczqsiqi tworzq,jcrlon
cze6 miedzykom(ikowych, 7
Po$zczcgdlDc ctupyspcnn[logcnczy przcbicgljqrcgulurnic,prccyzyj
a'\J' ll . v mostkil4c/ltcc,N spDnnalo.yty
| 7{du. {) spennlly.,ylPickct Ilo irtlbiloic,Spcrnu(ogonic Krzpoczyn0i{podzi{lyw shlychodNt$pu
c? .r I (rr,
\,fi:r''r' 'C cz[frowyclr. dzigkiczcnrunthl(xrckflcolnikotwrlrczyrkhrrhrrig zrrw$
\{' l , , r r j | j h jttr t lt,\l,i' t rr t\t\ lr t,, t,rl tt ]'ntl ,l t 1l i \tn trLtt ),, ,) t t, ,," , tLt\r,t' t i /
", "tr)L
^,,

/ t r r l r r r tlIl) ( l l r ( ;( hr ( rrcrireiisl](.l||lrtot,,)rI.
sl\'| lI irt o (\ ' lr)rv
i s |c r|lrrrt y d . WP l y r v s e z t t t t t t l l U | | l . rl \ ' 1 r 1 , t1 .t l i t k 0 i c t t i t s i c t l i i t
S r( lirLrrlr\lr(li{i\! \liIro\\irt c} |lll)lo|ll.irl}lcll rikolw(irozcgo. ktit-v
I t ' t ' r ( r i rl r \ir l l .l ( l rriirLA rnrnnl9()lhl. W cz a s ick r2 d c s oc y k lu n a : jp c f rlirl ( ) g c n ( :l/(i sl ( l ) r r \ . . i r r r , r q 1 ' l r r rrr r 1 l r r ' r lt r t o l t l l ( t v ( r r r l \ r t ' l \
l,l,'rl,;r lJl.nllli[(rl$'(ircrcgo icdna z gcncracjikornti|ck.icst urvalniana S c u o rrlra wp l v * . j e r N r r rrt r ; r t r i l l ' , ' . r l r r r r I r l ' t 1 lrr l e r r r r r i l . r '!rrrrrl . o i it t r r s t t
,|, \\\rrt|r rrwli jrrl,o plernnikoraz odby$'asiQprolileracjaspennato- ||iir i/ irc h (^! r l r r i rl ) l ( : r o \ r . S ( / ( ' r r ( ' \ \ r ) \ r( r t z r o t I t t ti c \ l \ " ] , f t l l l l l e l/ i r ( ' l r t ,
t,,rr rrirrrcr,,yslvch. Lrui).,1i!\'iajeca$ejScie nowe.jgeneracjikom6rek wiI u r u { )g ic r ' ( i \ \ ' l l r \ . / i r r r r r ( ) l r w i \ tI\ rl h) r a - l r l i t \ ' \ { r r y cwl ll.) ( ) r 1 N r r r r r r r(r1r ,
\ \ l 'r0 f f s s l) c f r r lir lo{ c lr c 7 ). outctriNrls gofilcokrwislvehNrrlrrrql'szir ltrLrltrkejLr plcnrniktirrrr orrlt'
I ,Irrrotlrrionodo!u'iadczalnic, 2c w przcciwicristwie
do innychpro r(iw zliqcych na p6lnocne'i pt'rllitrli plzypatLr na lllili. c/cl\\irr rlll)r((
,, :r'rr lrroIr!rcznych. spenDdlogeieza charakteryzuje
siQstalyn czasem W ok|csieod listopadaclo styczDirj{drr rawicrajqmnicj korrr,Jrcl' I r\
trN.rl|ir.|lrc/rlricrroici4tegoczasu,min1onp. optynalnejstynulacjihor- tliga orrz rnnic.jclcmenl6w komorkou'ychoclpowicdziil In\ c ll .'ir l)ril
rrrorurl|lel. i rriczrblnoiciilkorn6rekzatzymanychna jednym z etap6$. (hrkcjq tcstostcronu. jilk 16$nic2 mnici komorck Scrlollcgr,.l)rtrlrl
!l'( r|lirlogclc./y(l() kontynuoNania tcgo proccsu.Nic moina spcnnato- Irrjil mnici plcmnik6wi sqo 25% Izeisze.PodcTasscronLrl8 rrrritT:/
f\'r(/\'ilri If:/vslicszl-c. ani zwolnia,lecztylko zahamowai.Zauwazono, jiqtlcrprodukujew ci4gudoby okolo 19 mln plcnrrrik(i$. l p()/irse,/('rx rrl
/. rir rrrll(irvch ctapashtegoprocesukom6rkiplemnikotw6rcze ulegaje okrrkrl5 mln (tabcla3.1) Uohnson& Thomson.lr.lt)E.],l1)1i7.l'lfl'.ll
irlx!|'to,,re.l.lrirr fcdukujeliczQkom6rek gametogenicznych, i dlategoury- irv s p . l9 il9 l .
rlrr;rrost: s|cr'rrrrtogcnczr-.jcst zawszem[iejsza od szacowanejna podsta-
r ur r ' , r b l rzcr
t ll l.Lr ka szyk
19981. l i i bc r 1.1.\l plyt r sc/ onun! iinkci! iilder LPickcrrr\ \ st lt ) f ( ) l

Dobowaprodukcjapiemnikow
( g)
\ i r/rf rl rtTsrLr jqdcr L! r )
l)obowq proclukcjgplemnik6w (DPP) ogiera mo2na okre(lii przy2y-
( r('\(). pflcp(^radzajqc tzw pr6by opr62nienia.StosLrjesig lajczQSciej l 1(/hl rg l rt(l r ( nrI n)
rcsl osren)(tL g, t r l{1! l 700
lll (hiowrt p(ibQ. Podczastcj pr6by zczwalasig ogieroni dopro*adzone-
rrrrrrlr lllczy w tui \\'ykonywai do$'olnqliczbq uspiqi i oddau.a6dor,r'o] l.l.l
1| 'r)rrg.j ttdm( r lr ln)
rr1 lrr'zl4 r'jakulat6u'.I'r6bg w tlanyrr dniu urva2asiq za zakoirczon4,gdy ,1,' | l r!r t)rod uk(ir r ] cf r f i|t ] \ ! t\
r4,rrr lrf./cstujowykazywdi zairlteresowanie klacz4 i nie dokona wspiecia $ l ,r^Li ./.n u i lg lkr u'krt , ldr r( r "|')
nl) t)r7cl .10rrin. W ciqgu doby ogiery oddaj4przeciQtnie po 5 ejakulat6w. frl L,N i rr ,l (n r Nr uoduk( ir
I rczbirplcrrnikrirvuzyskiwanaw czasictrzcchpiclwszychdni .jcstbar-
rlzrrzlriznicorvunai stanowiinformacjgo wielko(ci zapasutzw. ruchomej
l)r/e sr:/(rr()wcwrrhirrriir obsclwrrlcsiq w iloici prrxlrrliorvrrrrci plrrzrrr
rrztr rvy pozrjrlclroucjplemnik6w.Natoniast liczba plennik6rv uzyskana
r,r'l l0tlrritrwskazuicnawielko6iSredniej dobowejprodukcjiplemnik6w
rrsi(oilr. lr s/c/c!.(ihric liulicii Tcl}\\r'i. W sllr/llill r'l)iqlr)it l)lil,'tllYrrrr
rrr'rri:r*,ejrrlirrlrrcicrvyrrrr'iirrkolo.l5 tlll. ii rv r/erwrrr No llll ll)r'rvsell ,\i
lAInflll I()ltl. Ih\\'lak200,1].
tl (r l0 lclnichogicr6wtypu wicrzchowcgo lr,'llre l()fi7I.
dobowaprodukcjaplcnr
(rcrlrrio (r..1 rr:rsittttitrlltctolr
lrlrrcr,lriller..butLrrriirrrrrrlsczorlr)\rvtrrlrr;rhittttrttrri
nilti* rvynosi ntkl. .lr:dnakwiclko(t prodLrkcjiplcmniktiw
po r l l e g rr zr r r r r - zttyrr rrt
irIr:rrttortr.\r /rlc/l()ici rrl s c z o rt rr. u ic lL o irijt lrlc r. |rrr'Irorrrulzrirrorr Szrrirjtrtttt lrlt \rvttll't Inrl\\rfttl/tlt' rsl{'llri. \\rfk\./rl
lrl(t0sr'Ilrrzrrrr \\ro\tt( t \\ l(rr( rrr/ lr\rrlrril rrrrrr:1 Kott
r rr r ' l r r .r ir sv..,,{\lo tlr\\(rnIt;rrI'rrIlrr'ji. zyuierri ir.Ir, rrrrr, ,rrrrIrrLI rr'1,rrl rrt j i .
\\ lrir\lrllrrrlrrIr rr;rlrrurzrrtr r'l.tr'rtr'rrr,r'itrttrttt
r ' l r o r o l rrr. r l iLr tr r .r .,1,'irr',lrr.\\ l lor\'rr l)r/r'lrv \ \ ir
, ' l' r,I "rrlri(l,r l,l(rrrrllt,\\
r,rl0||rir\l 0irt ./s./:t|1rfhli!\()s. I) I(.II III I l\i I\\ 0lJs('r\\
o\\ jUr0 \\ lc(ie. Nli \\(l/rrLrr\Llrtr\l lLll,rirl, l' rjr.rl,r,r.rlf, rr It..rL l rrrrL.rrlrr( t\( r tr 1,,,1
tr \ /\,/ir .rlIo\ itr liczhlr plcrlrrrrl,ri\ rr r'lrrlrrl.rL re rr1:ilqpor!ularr lccic. (('\\(t (/\'\(ritlo\\\ rr,rtrl,lrl.,l."r,lt,,r, l,r.ril,| \\\\lfltLrtrt rr te,lrrrrl,'rir, r
.r trrlrrtrrLcrr;rLl$ hLr(i{)wic Inofli)ioilic,,ncll)lct)ltriko$\l\\'icfd/otro $ jc- \lfierrrir.li |lir e;rl . t rl l r| ' , ., r r .rt.l, l r / .r r.rt,,l||,r\t rr N !slfl) tit t,,l\ r,
.r(rir liUflrli\\()ic plcrtrnik{\v po rorntrolcniU okazala siQ \\,y2szaw.je- "
N Drelilor\'(lrtcrrorrrrrlrrrrr;rl,lrzrr l\\('r,,ilL(llir l,lt. rrrrlorr rrr.l, , r.rrrl,t,
.rlrr. rr poro*rr;rrriLr (lo okrcsLrzinto\\'cgo.natoniast ich iy\lolnolt! nic rrslrc./rr\rlrrlrrlir()\r{)(1('\r\1, lorLr'lrLroLrrl,\Nlflir!cfl(ll)(ll
r r ,rrzrrlrr sezonouych\4ahariIJarrellai rvsp.2003]. \f l)lyrli! nillilrlr,,l $r\t!-putil l;llrt\'ll rlt(('tyl()kltnrit\rl. rr,/\rL)l
ir lirk,/cgliccrol()li)\li)(lrolrnrlNlillrr ,! LUI\\rl, \1l|r'r l()Sll ltr rll..r r
Lre jirk klustcrrru. rrrosllb\c ildsotl)(r$'ilrcd{) flcrrrlil,(lN t\\(i /rl rr i rr ll
ROLANAJADRZA |o\icrzchni chufrktcrystyc./nilpo\loczkq. kltj|u cltrrrrrrir l)r,,((l ri lLrl\
rrrrelrl ipr'zcd,,r'czcsnarcakciQakrosorno$ll.Splarviutor','rrrrr,z.r, lr r1',,
r(lirlncplcrnniki nie sq rozpozna\\:encprzcz LrkladirrIrrIrrrroIolrr rrLr I.Ll,,
\\ rr:r;:rrlrzuplcnrnikidcrjrzc*'aj4
i s4 przcsuwane ohrc l()rD6fki.Inr)ebirlka nir'Qdfzo\\'c. tnkic.inklirklolcr\rir r |r rol.,r,1r, r
w kierunkunasie-
Irotl(rl1r Ir(),,irlynr. nastQpuie
tu resorycjaplynu kanalikowego
(glou.a), I'lrlrliono\\'a. dziahiq ochrorlnie, apobiegriilc Lrszkrrlzcrrrorrrlrl, rrLrrl. r
\ r rlzrilrrrric()chrollnvchsubstancji. sIo\r (xlo\\'rn\nl strcscnloksvdacyjn\inllSLrlo\sl() i \\ slr. lO0 \ |
a tak2cprzechowyta c sq plemniki
lr(xlci/irslrilrlsportuplcnrnikd\! przcz nuj4drzc li)fIllrlr \r{ i)\r,r1,,/r\
l'r,,!sr\\ rrlc plctrlnik6wprzcznej4drze jest procesem stalymi odbywa l's/lrlt akros(tru. zrl ic'jszasiq jcgo objgtoic l \Lrslir l()ii5l \\ 1.1,1ru, 1.,,
.rf rl,,rfl,i sl.Lrcront przcrvodLrnaj4drzaoraz ci(nicniu plynu \\, ($.ietle rrri'rkowynrllcrDnikrl clrrornrl!nir podlcgirktrrico$r,lkorrLlerrsrr,;r l'1, rr
l,,InlU nirlil(lrlil.'Jiansportplelrniktiu.przeznajitJirzc tt-waokolo 7,5 do rrrhirtrrj4si9 bartlziclodpornc nl pod\\\7s,/(nrilIrrbohrrr,,orrq t.rrlr.r.rtrLr
I | (l|r1 l!lca\ intensyrvncjeksploatacjirozplodo\vejtranspoflten mo2c orrr,,rru dziahnic \\ichr s/ko(lli$),ch sLrbsllnLiilNlrrrlr,l lut\\rl \l,rjrl
l,\r t)r/!sprcszony o 3 dni f(icbarLeri *sp. I974a].Czas.$ kt6ryn plem l()s ll W nirjldf./Lro(lhy\!ir siq ni\\nic7 pt)ccs clrrrrrnirtjiu:zl.,llz,,rrr,ir
rrhr l)(),/o\llt.l4\\ ogonie naj4drzapodczasspocrynku plcio\\,cgo,nie zo- l)l( rlrrlrli(i$,.k1(ifcsil lurocvl(\!unc przcz Lrrrrrr'rrkiuhLrrrl.r'rri.'r,"lr,
',t,rl li szczcdokladnic okredloiy. Plcrnnikiniervycjakulowanesrl usuwane lrlorrl.()\\cInrlkr'olrrrii korlriki Ir'zlprxlslir\\nr .lltl\ \\\l\1.?ll\ lj.rIrr.
,'l rLsor o z rnoczemlAnrann1981].Podczas codzienncjejakulacjiliczba lrrl(pr()\!ir(i:/orrcrrirchorrriklrch.t|rplcrrtnikrlrrrrszktxlzorrrr'hrrriLrt\
l'l, n r r li(i\r r\rogonie naiQdrza obni2a siQo 20 30%,.Okolo 50 60% plem |rz1|1tzrr rrq glrl(ol)folcirrir ll|1'()-1(lil)r\|ogcrr li[e l'|(rr.rI lr,].'t. Lr,,.L
rrrl,nr zrrujdujqcych sig w ogonicnaj4drza,nasicniowodzie orilzrelrrPrrruirlkn c Ilcnrrril,i rxl rr:zkorlzon\'chI t\ nr \ill!rr .lr, )r| /\ \\,.
ibaricenasie
rr,)N(xlunrolc hvi u<u i9tychw 5 20 ejakulatach. I l)rir\\i(ll(n!cl)lcllrrilii przcrl lrrgoer'lozir
l()l:()r i\sl) .10(ll
Nirsrrnrclrzesuwuncplzez kanal naj4drzaprzcchodziwielc zmian
rrr0rloIrciezrrlclr i lizjologicznych. kt6rclv koicu sprauiaj4.Zeplerrniki
nrl,rrririrl/(iolnoici do ruchuizaplodnienia_ l\rzrrjlqr| ou lr felcr\\ll plcnlnil((l\\
Spccllicznezmianydojrze
\\ irrir lo: ,,(lolnoiaruchupostQpo$cqo, ulratakropliprotoplazmatyclnd.
,/'|lriln\\\ blonicplaTtnatycznej lrrzl,rr PlLrrrrilorr rr rr;r1:1t!zrr te\t s(rslrsl\('r(lo\lrrr zlrgzrrrcrrr rq,1
i akroson]owej. stabiliTacjal
DNA i zrnianv
r rIrlrorul 1n111111,1 ;;1nirsicri:r l l olr( ra'\\ .) .l I trrrr'lrlrLzlrrr|)](.IrrrIrl', ,\\
rr rr,rl ,l, l r zrrLl r ttr;rsrr'trrorirlrrr'1r.
l/\r tr/rrn:r lr),,:rtrt(lro\r.rr vrrosrol,r,l,
Zir'\'\/c/cn1c plcrrrrrik<irv i lcsorpcjaplynrr.jildrorvcloo(lbvwil siq
r,rrrrl(i. l s l(' lrtl|rrlr ol'r,lo,){)l lrl | .r .l l(t0r!lr rr |li,rrrL rr.r;.IrIr
r ' l o \ \ r r( \! pr ./e $ ( )(lirrll \\!|lr('r\,i|(l/irjilcyr.hiu p o c , , ilt k (r$ t t rl (l{ lc r|rk ll
.'trrrl,lrrlr rrg,rl,,|r lrrlrll,llrrrrllorr rrrr ,t,rrr,,rrlr, )|.| I( , ( II I |{ | , o.,l,ur,
I' l o \ \ \ l |ir tr l ( l r l ilr'o ,)|',|\/(,,(III||irlrlerlrlcrrrrriks iiqrric rt o ; rz rrlt . rrrir. rry t . : r ' '
irrll, rr'zr'rrrr lroz,r,qrlrorrl \\ lrlr,riri rr1,lr,,rl' llrtl.,,u rrrrr;rlrr
zr rr qr L r ,hlL r r ,,.,,, ,/,1,'ri,' , r,l,,lr\ llr l)(':r\'t)i, \ ! o ,r,
, ' , i, t , l, rt , , , r' lrir
n lt )ru ir
, , r,,,,,\\,,, ,,1,'1,, lIrl,l t,l, r,r,l,,$ $tr1, 1,r tr,\\\/rt,L,l
;1 , | r ' p rr,,,1r r1 , r r1,r , rrr;1,lrr, | ,,r.r(.rr. r LL rl 1 , 1 rr, , , ,rrrrr1 , , lrlru rr
,'l ,'lt'i. rll,l t ,'l,r'1,,l',' ,,..,,\\\ 1,,,.r;.1,1r,,u, t l.rt\\r,,,ll,l l|||rl
 t t ' 1 , t\tL ,\/tn t lr , l,,r l r h ,t\t,It\ 1,, t,,ht l ,,aj t l i ,).,1 t,tl i \t\tt' 1,t,\,' ) | t.1,,r,r ,' -' tt^t' 11rt
'

hriwztrqtlrrjusi9 w oqo ic iriit(lr7rI o!ti(.rrl\\, _t .l lclIiclr ok()lol9 nrld. l y l te\!tt( rr 'lt r r . c \ N1( ll\ , r . t I t '1, 'r r l. r |, |, r r r r r r L, , I r r r olllr lo\ {' I I ( |I I I I i|||I ' I
l| \ r) lctniclrl(r Irl(i I u l0 l6 lcrrrich
lfi rl(l Str|l(]\a,i
lo okolo62,ti,rcrcf r o o lrn i)r ' r r ' il ) l ( n I r ( ' \ f r t ) l r l , ' , , l r r r r r r ' r zl,r r r r ,rrr , l r r r ' r t pl l i r r r l ' rr r r ' 1 ' r L
rr1 ;rrrzrrjryllorrr'j Nasicniowocly. lqcznic./biuil(itnri.zuwicfillqjli, poza- I t \ ! { ) o ln l i / ( n l cli) [ x l r r o srt I ' r l r r r L , , , ,r rr , l' . r r ' l l l / l r ( t i r r ( l i r \ I\ r rIrIrrrr'IIrrr' I
til(lro$'qrclcr\!v plcrnniktiwlArnanniwsp. 1979](rabcla3.2). P llrlrrrrici i\ ! y r r ) s i l v o ( l l ) ( ' \ \ r r { l I r o\ / l r , ' t l J r r r r .l . l . ( n r i l l . l l l t r r t , ' t . r z
I l.5t)| | l.().1lrrr).
l .,l \.l r t l lt r / . ^! r lf u/ l i l d ro $ a p l c rrn i k (n vo g i e r6 \ 5 t6-l erdchl ^mann i w sp 1979] l)lrrg o i cc r r l c g op l c r r r r r r lo\ itrr r r i r\ i r l r i r s r l r r l ( n ) t l o ( r 5l r r r r \. l \ r r r r l l r l
Lrczb{tlerndko* lt (' |. cg l(iw L i( r 7 l r r . w s l r \ \ k r l 0 ! r r r . e z q ( e iA l i i \ r r r ! i\ ! r l l ' r l l ) l r r r
rrTenrdla pra$,eji Lercl slrony Rc,enva pozaj.ldrora r(/ 9 (c i k or i c o \ \ , c\ \ii l k i . l r l r r r r .
(.%)
(mld)
tl l3
ll t9 plclnnikr
Blonakom6r'kowa
5 ( irly plcnrnik od zcwn4trzpokryty.icslhl{tll. k16rl. P(xlolrrrrrlrrkli rrl
ll: I rlir Irs rr'r)\l{l 2 2
r/(rcllirclilslycrna.iciilc doli prT)'logallliclnrirklr ( )rrrclrorrsIrr lt)" 1 l r.
E' 100
tyrllczrs nic pornitno (lokladnic wliliciwo(ci blorry poszczerrr''lrrrt lr .trr'l
l)lcrlrr)ila.Wiirdonro icdltilk. /s bk)rril konltirkrlva {)lirywlrlil(irpr./r(lrrr
r lylrril c/qac plcnrrrikaoril/ ws1rwk9 irl(i\!lrrl c/qic \\'rlIr l)(lrlr /ro/
PLEMNIK (.\PERt4 rrcowi|,rc lirnkcic. -Jcst/btldo\!ilnll ,/ cll()lcslcr(lltl.l.ortI1tIiksttittl't0tt
t lrrirlck. Sklada siq T lrrcch \\irrslN: p(xlw(;inLi liprtkxrc;. strrll.r'trL1
lrlcr nik ogicra. podobnicjak innych ssak6w,.iestwysoko u,Tspecjali- lirslirlipit lou'c'jorir/ glikokirlil(str.( I()lcslcrrl tlzirrlrrrr:rttiil slirl)rlr/rrll{ I'
rr rrrrrrrr1
kornrilkq.zlo)on4z gl6wki (caput)i witki (cd'uda)(ryc. j.3). rletydrrjrqco \riclLr jci wLrsno(crLrclr ll.i|rrglais& l{obcr1\ l(rr\. Arrrirrr
( il(jukr Tlwiera malelial genctycznyi czqsteczkiodpowiedzialneza It ( ifullirrr l99l l. N ickl(itc billkil sil /lilc/,)rlc w Rllllvlll sli)lnrrr| / \ irrrl\\il
rrtr'(hirrii/nrv rozpozna\vania.rvipania i lizji plcmnika z ostonkq przej lrpirkrwq.rr innc sq rlzrlticszcr/oncnir 7c\rl)Qlr/ll!'ipowicr.'rlltli 1lx'l,lr/orrr
r/yslrt (ildwka plemnikajest wrzccionowatosplaszczona. Jcj dlugoi6 r lllrlokirlikscnr. l'cwnc Irrigtlzyblortowc birrllrr lrlczrll)(xl\\olrrrl\\rrrsllr{
rvrrhir srqod 5.33do 6,62 Im, a szeroko(iod 2.79do 3,26 um. Najszer- IrlrrrIrrvrq * poslirci.jonorlvchkrrrtrrlir*.szcuclill.r!trt)lolr,r\ | s\ I' I Ii | | |/ | ||iI
s,/r tcsl w crg(ci przcdniejna.jcdnejtrzecicjwysoko{ci 3,1 3,26 pm, lirlo |ctt |torv roztrri lt
| /\ rrtril\i ln zcw(xllctrilt.llialkrr. kttilc IirrrI'tirrrrrrirI
I rirt\rt:/s:/ir
u podstawy 1,,15pm. Obrv6dg16wekwahasiq od 13,6do Irorrrronri\|. ipozirliorrr(!rko$ckottrpotlcrrly l)t)(ll()iillllrrl(s/r/()lr( \il \ In'
I r.o.l lrr. powicfzch niaza! od I I ,35do 16.213pmr [Bielariski
& Kaczmar- lrlr/lr /!wrrqtf/rrcl wur'stuy lipitirrwel i ulikoliirlikrrr.clrix t:r,'*rrlltlL st1
()7().
sk| | Arnann& GrahamI 99:ll. BadaniaCaseyi rvsp.I I 997] wykaza- /r rslrrr(iilrlriT(l/)bl()llowclt(cl)lt)r) hirrlck. l}rrll.:r \l:ltlo$lil olol{, \{l' ,'
r'{lIowrtcll) ciq/lrnr rr)(JliJklrIrllltPo bltrrly liorlrorLorvtiDlcrrrtrtl.rt. ttttt,'
r'or|rrrL1rir sltrtl'ltttPrxlhlorrowyelr N ('l\('lt(! irLlosr)lrrlr. lvlrrrl r/illx r/l.l
| !/yll.r l)lcIIltkir.
Wyro/rrrirsr\'l,rll.rrrlysPcejtrlrzolrrrtrtlt rlrrtrrtt (rrl(1ltYC/lx'\iol)s,'irrr
rir/trtrt(!(h rrg sl'lrrrltrrrlrrlrl,,LrlrIrrl,'rr orrr/ /irirllllil/o\\itrlr(rrr\\ toill(
ror'(\V l\o|llr'rl\1'\!r Nrr 1'Irrrii llxrillil \\tro/lrl\'(l(rrlrrlt\'!o\\rlrh(,\ril
ll \L | \ l' l( r ir ir l, , ir ' , t r| | r' 1 ,' \1 ,,..j { /\i l ,i ,. I $ s ti r$trr. I ./ri a i ,| n!r,, $!l tr.
\ (rl t r( Ll\ , , r r , \ \ \ ( 1 r,,,1 1 .,\t\,/r!,rIrj ,\\rr,,t):,t\t |r'l ryrrir|l|i11rrkro:orrr rz(i rr'\\rrrlr,\\It Ilrr\lrll.ro\orrro\\il. \l(l'lllrl(r
trr.)l i )t ,/Lr,,L.r,ti ^\tr/$ rt\i l
(l r{\ ri r lr lolr l) \ r ' ll ,l Ir.l r,\ ,rtllr \\','l',urrrz, rrl.r,,u'rrr,'rrtrrr,,'1 i, lrrz,rlrrrrrol.rt'iIrtr:r1r'rl;rtkrrtlt
l ..rL i I .L l l !)1 1 )
rrr,rr,r,l r.rrr.rttl"trrrrrt, lrrur't,,'l'\\,r1,,\\\ l,ltrrrl .r tztr,rl,ltt;, ,t,, 1'tz,r
 L.ltfvtdlu. i r,\h^hu. tlv\.*!t t\t:fi\ht hmi Rt):.1:Ll .t St,!n|ttttNr (' ll! xtl^, ntot.ri' th' ht trl
gJownymscgntontcm, kt6ry stanowiprzcslt./cfinkrosomowq.Domena ptoytucii.
Nr pohczcniu szyjkiilrrrrlkowclczg$ci gldwncjwi{kiznri([ri
sKrulno akrosomu ma na cclurozpoznanic i wiqzanic z oslonk4 przejrzy_ BiQpicrscicn
tylny.ktdlypnrwdoprxlohnic ici$lcodcinuczp(C cylr)|)lnz
rn
$tqoraz fuzjQz zewnQtrzn4 blon4akrosomowq. fytna czqle akrosomu, ()'llrior
zwanadomcn4r6wnikowq, ty0z q gktwkiod \ryilkiplcnrrik0|lil(ly & 19941,
jestprzestrzeni4, * tiOr".;rv
proccsuzaplodnienia rozpoczyna sig l4czenieplemnika "ru.i"ra"ra.o"go
z oolemm4D"o_
|nr'nilq \cgmcncieskjajnym.gldu nym i rownikowyr obejmuje
czapecz_ Cl6wka (r'a2ril)
l(9rlkrosomowq. Prleslrzenpodalrosomo\a blon) obe.jmuje tny region
scgmcnru S
rdunikouegoah-osomu i szyjkqplemnilat ryc. j.+' Li 1.' Cl6wk€plemika dzielimynatrzyczr;(ci: j4rlro,akrosonti oloc/k$l)(rsll
w oorgbre\ttkrmozna$)r6,,nicdomengnad r,rstaukq i glounqczesciq krosomow4 zwan4r6wnie2 tylnqczapeczkq gl6wki. Jqdroplcnrnikuogic.
wilki orazt€ pokrla{aj4c4czgii koicow4witki, kt6radostircza ru maksztaltwydluzoocgo wzeciona.ZewnQtrzna wdrstwir(lwuwItslwrr
subsiatf
ft, lnitochondri6wi posredniczy w przemianach blonowychpodczaska'_ wcj otoczki jqdrowej, wyscielajqca zaglQbienie implanlacyi|c.w (lol (.
czgscigl6wki pogrubiasiQ,tworz4cwyrainq plytkQpodshwowq.l'lytkr
podstawowa zapewnia delikatnepolqczenie gl6wki z szyikqplcnrnik[.
J4droplemnikazbudowane jest z genomuDNA, zawiorrjilccgogr;rlo
upakowan4 chromatyng, Scislezwi4zan4 z gl6wnymibialkanti.jrldrowyrr
tzw. protaminami. Protaminyto bialkao niskim cip2arzcmolckulunyr|
mej4cc27 do 65 resztaminokwas6w, silniezasadowc i zawicrjqec wiclc
lly:...],4 ka I s4rtr ptemn,kaosierd:I i(-roson.
2 brunakomo,ko$d, f€sztargininyi cystciny.Licznepolqczenia dwusiarczkowc slui.l do stubi
:lo$
\.s'."r niko$). s oroc/ka
pusral,
osomoqa.6 pr),ka
podsrd$oq3. lizowaniakompleksu protaminowego DNA, zapewniaj4c znitcznystopic
I/ l(orumny
illlilli segmentowane
-" (!ow.mik' 16000r/
slsbilnoscinieaktywnej chromatyny plemnikowcj.Chromdtynil w ltornxtl
nych plemnikachjest odpornana kwasowqdenaturacj(i, kt(t0 slflnow
PodstawQ ocenysfuktury chromatynowej plcmnika.Zaslosowunic lcstu
Cytometrycznego do ocenyplemnikdwwykazalou wiclug.ltunk6w'w lytn
u koni,charakterystyczn4 fluorcscencjg plemnik6ww ndsicrriu osobnik(i
o obnizonej plodnosci lub bezplodnych IKcnncy& Cumnlings 19901.
r6
-7
8 Akrosom (acrosomu)
I 9
10 Akrosompowstajcz aparatuColgicgospcflrutydyi.icst swoislqod-
'1 1
t2 mi$nqlizosomu.Okrywaw tbrmieczapcczkiprzcdniqczg(Cgklwki plcrrr
niku.Zawicraliczneenzymy.umo2liwiajrpc m. in. prrci$cicplonlnik
Ry(.,.1.5. ./yjkr ptemnika.I
Schemdr
przczoslonkg przcjrzyst4iwnikniQ0i0do wngtrzn komdrk i .iriowci.Ilh) l
tadro.) orocTka taJro$a,I oroc/td
posr(ftNomowd.
4,. blonakomorkowa. 5 _pb rkr pod.rdwoq ottczsiqc00krosomjcst zrdznicowon0 i dzicli sig nu blonQ0krosonrow
a. o,,b, $ajEca
oroc/ka
r-qorLr\ru.
/ kanrtutum.
tt krrlurnn)
,egmenlo$dne. q gq,reutol,na.t0 tnwnQtrznq, biognqoq wzdlulbhrnykonr(rrkowcj plcnrrriku, ibkrngukro
noduurne
onwodoqcInrknJruhrc uhlcryr. prrmicnFrcs/pryLh).t2 wl6tn: sio;c. r)mowq wownQ(rznll. rlllli0(hrirlcrl
z.irqdrcnrplcnrnikr.ZcwnftrznI hlutI
s$-rcur"rnrn rcnrn"r.'hr
uszr.r?
pcn{er,:n rlroHornowr w prrcdniqiczgr{ci plcnrniktrnl wyjrllkowc ccqhywillzlni
;l,r'l,lJlilil.i"l.o'illih"'\1'l'l'rrr ril.;i podcnrltcnk(ii$Lroiontowci wt[|i{ ilif w hlot]Q fl[znlllycznllplcttt

'cts6.,
t\l ll, ht \ ' \ r t t t h t lr \ 1, 1t 111j" t,, t,rltt,,rtr li" t' tl i .\t\t,rt|"r' tI tt t' 11,111t^ u' ^11tt' t
^t \ t , ^ 'l ' )r' '

r r r l i r .,^l\r os( n/illtwrcrl glil((,1rIi(ly

i lrtzrrr,c rrz lrt rv . r)(lg
lirrjr. c f lr$ , itwiil l S / J rI I i r ( r r , / r r , , ) I i l c / y 8 l ( i w k ql ) l e r l | r l . r , , r $ \ t r $ [ r l Z | l i I r t ( r \
rrl f()lq$ l)f()ccstc /uplodnicniir. ALrrrsortr oricr.u.icst t)icwiclkii nl.l bar- rl rric jk i l k u N y s p c c j a l i z o w r r t r yscl fhu k l u r d . o l . l ( ; r ' v crhr i r l ( / i l :k i r l r r l r r l r r l
tlziejrrjcrinolicooy ksrtllt. w pof6wt)llliurb akrosomtiwsal)1ci)w innvch k ()lu Dlr l sy u g r r c l o V i r r r co ( l c h o ( I . / r loc (cl l ( r l i l u l L r r i l l l c z r l t e s r t z , l z r ,
, . r r | l Il\,,\ ./\\r .f/i . Jc.l lLkkol,'r,ruhron\i , , rrg z r , , . t f o \ \ k t J ru ; lu wiSci{)rDl gQst\nriwldknan)izc\urQtl7nynli ofl/ dr\ic ecrrtrroI l,lLr'..,,r
-rq
\-/(/\'lr llcnrnil(allliclariski& Kaczrnarski19791.Dotychczasl1ieopi itlalsza.kttiraprilnicizanika(ryc.-'1.5).
\i|||o spccylicrnvch cnzyn6w w plemnikachogiera.Nale2yjednakprzy_ l)zicwiqc scglnenlowanych kolurrlnpowsl.lic,/ scfir ()l(()l(J Ir{lr,r"irl
l)Us/c7irc. 7c podobnic.iak w pleurnikach innychsamc6w.zujduje siQtrL zachodzqcych na siebieplaskichstruktlrr. utwofronych,/\\l(il\or\l\rlr li r.l
lirkicurrynry..jakhialuronidaza, akrozyna,lipaza.B-girlaktosydaza, u,icle lck. Katdy z scgrncnt6w zlcua siQw ol<olicysz1,jl<i z rlzrohorrrrtrrlr 1r,
pf()tc|rar. ncuraminidazv.estcrazyi fosfolipazy A i C, a tak2c lbsfatazy c/4lkicm jcdncgo z dziewiQciu ggstyohwli)kicn.ktr'rtctrvrirzrq :rorll',,rrr
r b i l l k a. i gkiwny odcinekwitki. Dwie paryz dziewiQciLr scjlrDcnlo!,'ur\rlr l','lurrl
n kfosom \! tylncj czeici czapeczkijest cienszy i ta czQli plcmnika l4czqsig razem,tworz4cdwie gl6wncscgrrcnto\ranc k()lrrrrlrr\. ll,/,',1.1
:/!virllll.icstscgmenten r6q,nikou'yn. Segmcntten nie zawiera enzym6w lc niQi nazwanonrniejszymi kolunmarrli scgrncutowanyn) i. I\r rr ll,,Lrrr'
i nic uc/cslniczyw reakcji akrosomou,.cj, alejegoblonaplazmatycznapod- scgrncnto\r'anc kolumny rozniqsiQksztalterr.l'ior'rvolnu kolrr|lrrr.r zl rrr.r
r/rs l!i fcitkcji odpo$,iadaza rozpoznanickom6rkijajowej przczplemnik s iQ o s t ro i d a j e p o c z q t e k g k i r v n e j c z g i c i k a p i t r . r l u r n . k t 6 r c s l L r z l r i r P r z
I tesl nriL'isccm.w kt6rym nastQpujeluzja blon obu gamet. picniasiEdo plytki podstawowej. Dwie gl6wncscgnrcntotirttrL,rlrrrrrrr
( )l(|C/ku
foshkrosomowa okrywa segmcntr6wnikor,r.yakosomu, dol- l kapitulumt\\.ol24razenciqgly.wydluiorly staw.kkirv nru s\r()lit,llr1,.l
rit .,/f(e iit(lrai tylny pier(cieii.Ta czqSiw czasiczaplodnicniamo2emici o( rv tcj samcjplaszczyinic,co szcfokao! glirwki plcnrnikrr.lrrl rrrq,
\r l(;r'ncztlitczcnicdla lqczcniasig plenrnikaz blon4plazmatyczn4kom6rki Inoznauznai,2c e16$'nc scgmentowane kolunrnybic!!rril w/(llo7..l)()1.,'\\ "
lrr;oucj I'icricieri tylny jest miejscem,w kt6rym blona plazmatyczna14_ szyjki-Pip6mniejszychsegmenlowenych kolumnTilginrsi!:oslr,r'I l:l(/\
( ,/v \rT / otoczkqjedrorv4w dolnej czq(ci g16wki. / k pitulumw grzbietowejiwewngtrznejpvcstr-zcni s/),jki.
( )loc,,kagl6wki plemnikaz reguly nie zawierapor6*,j4drowych,jcdy_ l(olrr l
Clentriola bli2szamicScisiQrniQdzy gl6wnymiscgrncnlo\\'irryrri
rrc rr (l.rlszymbieguniejqdratworzy tzw. zbqdniloslonkqj4drow4Granicq |llmi. w prcdnim koicu odcinkalQczilccgo. l a ccnlrioluchurilklcr\ /ulr srf
ttrrq(lzystdwkq i witk4jest piersciei q'lny gl6wki, untieszczonybezpojred- rlz ic wiqc i o m a w l 6 k n a m i i j c s t L r s y t u o \ \ ' n a p o d k 4 l c n r 4 5 " ( l o 6 0 " \ ! s l ( ) s
rrio powyTcj szyjki plemnika. Piersciei tcn, podobnicjak dolny pierscierl (.lodlugicjosi witki. W plemnikach ogieir ccnlriolublizszirjcslstosrrrrIr'rr,,
rvilki. sliinowifizycznqbarierqoddzielajqc4witke od g16q,kiplemnika. tirrTa. w por6wnaniuze Srednicq sTyiki.i.jcdcnr ici koricdwPoloio|l\ ir\l
w pobli2u blony plazmatycTnci. Ccntriolabli2szriodcinck lqezrle|rrrtr
'-
(lopodobnic tworzqmicjscc.w ktrirynr|ozpoczyn siqruchu ilki. ( cIlrrt,
Witka (c.r&da) lu tlnlsza.rvidoczna w okolicyszyjkispcrmalydyw czu\rclirtttrowrrttt:r :r1
otlcinkul4cz4cego witkg z gl6rvkqplcmnikLr. l(xlc./ls prilrrei lrrzr
Wilka jcsl naidlu2szq czq(ci4plenrnika(okolo 61gm).Wyr62niasiQ ^trikr
fv lrci e/lcfy odcinki: szyjkg (col/um), wstawkg Qnr.t intermediu\, czgit
sl)crri()l.rcr)ozy lAmann& Craham199] I.
Kapilulunrznajdujcsir;w zaglgbicniu irnplirrrlircyirryrrl i lwLrrzvprzerl
Nlt:t\ti tlit (J) ts / )rin( ipoll s) i czgii koricowq(rrrr,r termlrali). Witka odpo-
rri lr|zcgwitki. Zirglgbicnicinrphnlrcyincu |o(lslir\fygl(lwlir|lrirLs,,lirll
wiurh za r'uchplcrrnika. W.jcj skladwchodzil:rvl6knoosiowc (arsoncma)
slirwukulkowcro.klrify litc/y szlikq z g[iri,li11. .lcstzhrrrIr*rrrrc z hiirlLl'
{) Uk|rrl/ic rnikrotubul9+912. bicgnllccprzczcal4 dlugorit$,ilkj. nrito
lrt)Airlych $ \rl./irri:r (l\\'rrsiirre./lir)$_c. \\r rlirsirrlirrwi(lis/()r.(io!ti(r('\\
chr)rr(lf|lr Lrn]i0s/c:/onc wc wsluwcc.ltQslcwkiknr obwotlowc.hicgnllcc rrie lc p l c r r r r r r I r l rrrr r r rz r r y rbl li c r i e i n l t ) l i r r l i r r ] - i nu( l o / ( n r ei r ( (r r l r t (/ r r r
w {)lnql}icrvs|twl\ii r'z1sir glirrvrrej wilki. or-irz
oslonklr\!lrjl.listlt.wystq- \ \ ' \ lo \ rI r k I r l , r ) ' 1 0 s l r . , , ' 1 r , ' t r r r h r l L r x i r , r i r r \ ( { i r l ) i | k s i | r I r r ( ) l n ' I l i l r r r ( \ \ r
w
l ) r r l i lr r ( zTi r r \\rlIt(r\(
J'l')N|lr't \ l] L rr1 lk rr r l , 1 l1r r l , r r ' 1 r , r | q r r l r r r l r r r r 'u| (\\ |i r , / r n r / r r l ( l r ( | I ' r r , l , r l t t t r o t l o l , '
 t \ (t tt,h t jlr r t , t ) r r t r \ t ^\ t , t , , t U\ . I t t t , r \ hk \ t t
l i " tl .t,1 l t \t\Jr r 1 \!tr '.,t t,l tr ||1 ,.t^ ,, , tr t!,r ttt

git zre.jplcnrlilirirvlMc),crs:(X)01/bywirjrqrir olrrczliaji{(lrowir pok)2ona

lcsl l)(x /nrc \f (1o\unkU (lo (xlcit)kilIlc./llcc!()gldwkQz szyjkil.Otoczkata
|l{!wsl ic po(lolussltcrmiogcnczy w wyniku kondcnsacji.j4cira spermatycly
r zrrrrrrqszcnia objqtoicigl6rvki.
W s 1 ir w k it 1xrrs intenpdie). otoczonaprzcz mitochondria,jest
riry.trrbs/rlczq(ci4 witki. RozciqgasiQod dalszcgoko6ca sryjki
do pler_
irrlrril lk)lncgo. Pieniciei dolny, ulworzony z gpstejsubstancji,
mapraw_
{loprxlobt)ic/naczcnic mechaniczne,stabilizujewstawkQi u;iemo;liwia
|lrzeltricszczanicsiq mitochondri6ww kicrunku dalsz),n witki.
Wstlwka nricici ojrodck encrgii ruchu plennika_ Skladasiq z
central_
lrlc hlcgnilccgowl6kna osiowego(tuonentu),zbudowanego
z dw6ch mi_
l,f(ltIb l ccnlfrlnych, biegn4cychwzdluZosi rvitki, otoczonychprzcz
pier_
icier'rdzicwiqciu podwojnych(duble16w)obwodouych miLotubut,
itOre
srq|)rxlpartcciziewiqciornagrubymi u,,l6knamizewnQtrznymi.
W6lna ze_
\!r(trz[c sq pokrytc przcz mitochond a, do ktdrych szczclnieprzylega
l)lonirl(onr(irkowa (ryc.3.6). l {ye..l 4,.P r zckr ojppr zecznypr zez$st awkai czaiagh', w l wr r li plcr r ll, ir L s l, '1, ,Ii
Mikrl)ttb[lc ccrllralnesq polqczonemostkiem i otoczonepzez 8qsl c.: blonakonx; r kow{.: l podwojneob\ v( xlowcr ) r ikr olubuLc( ( lubl. 1 r !$l,
) . , Lr ii
. cien osi o!vc.5 lnikf t ) Lubulc ccnlt ulnc. 6 zcwnelr znc r . l|nirdllcinI . 7 wc$|f t r / t r . L||(
lirc rriei.bicgnilcespiralnielub w formicpier(cieni.Ich rolajest
niejasna. (l v ci ny. 8 r r om i. nist c szpr ych! , . {) polqc^lir niar nib[ ] kr ncl( st r ! . l0 r ! , 'r ( l
rrrrr'.'izezrq sig w jedne.jJiaszczylnic, kt6ra u,yzmcza poloZenicpoiw6j_ htel {cv i k dubulc ccnt r alnc.l1 lr r it ochondf ix. l2 p( llkolislc/ chcrlio. ll |lr l|| / |, 1
ny( lr tnikr(llubul obwodowychoraz oj symetrii catejwi&i. W ten kohrl rr| (wg f ^r nr nn & ( ir ah n l1) r ) ll)
spos6t
Iro1flir l)oDun]erowaa kazdqz dziewiQciumikrotubul podw6jnych.Na osi
l)rlstoDit(llcido plaszczyznymikrotubul centralnychznajdu.jesig mikrotu
Irrrlirprrtlwtijnanr I. Nastepncpodw6jnc mikrotrjbuleobwodowe
oznacza
siq.kolcjnynri runrcrami, zgodniez ruchcrnwskaz<iwekzegara.podw6jne
rr ik11)l0bU lc ri)2niQsiQrnigdrysobq$ obrQbicpary.Rozrdz.nia.siq mikrotubulg
A i ll. M ik()lutrulaU rnaczgit (cianywsp6ln4zmirotubul4A.MikrotubulaA
lelv hlilc'i osi witki. opatrzonajestwqskimi listewkamipodluznymi,
kt6re
rirlll(twil fN|lrona.wc\\,ngtr7nei zewnQtrznc.skierowaneku nastQpncj
pa-
f/c rtikfotubul.W skladlistewekwchodz4cz4steczki bialkadyneiny,usta_
!!rr)ncDrostopildlc do cz.tsteczck tubuliny[Bie]aitska_Osuchowska 19931.
ll rrrionirzawicrajilokolo 70% tubulinyi I5% dyneiny,bogatcj
w ATp,
r w lcr sPosrib wznrlcniaj4ruch plcrnnik6u,. podw6jncmikrotubulel:lczqsiq
,/ ecrrl,itlytni ntik(rlubulanti ru pomocedzic\\iQciu promienistych szpryclt
(fy(.1.7).
'2
l),/icwiqi l.l{sl\(ll ilr'rrbych rvLikic| /cwnslrjl,lycltrrurswrij pocziltck l l vi l / l r( 't $\ r r , ! , {\ \ . nln, r ur t r lnr r 'r r \ t ! lir ir ! l, r Dr lr , , r , r l' liAr lt . l lr ilr '^. I r i
rv s z y l r 'r 'Ior r ii j l,,rlrrrrr rr..f'rrrtlorvlrrrych. W k ik rrt ,r " rr, , 1 , t , r, , r,
.:,p"*_ rrl i rrrrl ,rrl Ir r l, \ r i\ ' t , ! r ! or ! li\ / t r y, h, r . I t 'r . r nr ( |lr f , , llr , , ] r t , t ( ,I r jl\ r t '1l'r r l,
l r l i t l i \l , /tV\!r o \( I: l r tfrrrirrr.\\ttl\1.
!1 rrrr,jcrlrrtrlt
r rrt .r1rrr, , ll, " ur rr. it 1 1 1srr. l t , r , , r ! 1r r lnII ti\ 1 | | || |L/ | || | | || | I II I r t r . 1, \ ||\ r , t ,r, ,rI rr,.I rr, r,r r ut , r r , I r
i11. ' .rtrr| | !
/ N .$r1(l r lr L r , , ( r \ lr r r r t r r lr r r [ 'r r r r 'l\ r or \ t $t ' l\ ilr l') / l I r , l l', / ', ll
 r,f 11 , . ,, , , , r t h I t t , ) , t , r Lt , r t \ t \ t tt t , ) ) t , t ) t t r , , t l I Ltl t \t\thrt1,\\tr t' l ,t t)t^ ,,,,, )tt\t' ti t,t
't '
^t'
r,/ (lo loircr 1qjgliiwrregrr otleirrl,rr
Wlrknir |()litr,,(,lc,,ohwtxlLrrvyrninri_ tlzrcrrr\r LI r (jIlilft()\\ \\ l, I tr, ,,1
rv liolejtt vrltIolistrrlr lulrrclrrIxrliLrlir
| , ,)| r||)I||i ||rri prrlrrtljrr,"-nti
l. 5 i 0 slqgIrrbszc.rr ;ror.r.rwIanir
d() wli)kicn l\rrtt(lltrrrLlir
nrclrtr$,llkr1rl|vrrthrjc nl|h plcrrrIil'l lA lU r ,\ ( irrlr.IrLl,fr I
l ) o / , ) \litl \'r hnr ikr ()tLrl)ul. I'r9tll,o(elLrehLr Dlcnrrrik(illoricrr \ trlrll)rrirlUl/e lN'( rrrrr,,..r,'l ,,t,,
l'lrrrrDikolicrrrnraz |cguly50 p(ilksit2ycowal),ch mitochondri6w. i l..l lrttrlsck.| | ischncl I97() .
ulo-
r,'r\ elr lrclikrrlnic. ..krniccdo koica". Mitochondriaprodukuj4i przecho_
\\ |ltrtc cr.qrqw lrostuciadenozynot.6jfoslbranu (ATp). zuzywanegoprzeT
\\ l()l\noosrolvcdo Iozwoju i koordynacjituchu witki. rozpoczynajecego Ka p a cyta c-i iracl kcj a a kr o so n tr ) wpillcn r r r l \( ) \\
r r t r r o ko ir cysz,"iki.
( ,,f (e g1{iwna \| iIkilPdr.l principdlls)jest
najdh2szynscg_ l' lc rn ni k ik. t ( i r cp r z c s T ldy o i l / c w l n i c! ! n l i i t l r z r rr r r ; r l , r ; r,l,r( l t ' i r r , .rL, 1 , ,
rr( |ltcr) plcrnnika. Zrczvnasie w okolicydolnegopier(cieniai ciqgtliedlo rt t th L tn. ic s q . j c s z c zzcc l o l n d c o z l p h x l n i c n i uI.q z t | r l r t o i Lr 'r ; r l 'rrr , r 1,.11, ,r1, '
(orrcoo.',.rrs.' wirki. W gl6wnymodcinku t o w d t og l c h r o d n y c hs a r r i c y .P r o c c so s t a l c c z n c grLI rrj r z c r r , r r r rl r, lrrr r r r r r
witki sq gQsrewl6k;, oto_
t zr.rrrcr',kiknirr.roslonke,zk)2on4z du,u podhrZnicbiegn4cych ki)rr'rril/w1lr)o kapdcylacjq. Zjawiskok!pilcylileli/()\litl(,l)1)rir,,l'r\ r\\ ...\
koiumn"
l,ol,ltzorryctrBilkolist),mi2ebcrkani.oddziebnymioJ sieli. w4snmi o l)rs rn cpr z c zA u s t i n al l 9 5 l l o r a z( h a n g al l ( ) 5 l l i | l r , , N r | l ( t i r l ,, r l I l
','L-ztlrrrrrnrr. \V konco$ymodcinkugl6wncjczQjciwitki miktotubulamy giclskicgorwrotu ..cafacityto larlilirciln cggs . co ozrrrrr z;r..zrioirro ,r r1,,
rllirrl 1 ,1.) r9 cirlgniesiq do okolo po,lowydfugo(ci.a nastQpnie ./itlrl(xlrricnir konrriIkijajowcj . ObejtnLrjc nic tkr liorierrlL:.,,2, ;r,'rrrrrr,
w pozo_
\lirlet(/sici wirki zanika.Iloia oroczkiwt6knistejjest
zblizooado roli, l)f ()rc s ykt . 6 r cn i c z D l i c n i a )u4l t r r s l f L r k t L rprlyc r r r r r i l i iur .l c r r r : r 1\ r11r l r u | | . r
Jrl.il01l!ry$ ilirl {Qstc\\,li)l(nazcwnQtrzle,i najprawdopodobniej polegana lcl-to polcn!jalnc rrloilirvoicizaplaclnirl4cc. Itlcrrrikt Irs/il lrrzt.rr \\rr.l,.
Ino(lltl()wilt)iurrclcrzcri witki. ctrrp(iwpR\vad4lcychdo zapkrclnicnir. w lyrrrpclclrit(tf \\/j',,t1\irirl,,
( ,,f (i k1)icowa w 1tk i (pars
terminalls)rozpoczyna siEw micj_ rro(rrcgo. wi4zanicz osbrrkqprzc.jr zyst4.r-cukcjg rrl-r'osorrrorr t1r lro|11 zi.rrrL
\rr. \ kr(irynrkoriczysig oslonkawl6knista.Jedynym z kornrirkq jowq. I)olychcTirs nic opisano spcryllcTnyelr zrrrrrrrr l
skladnikiemczq(ii .jr l'l,.rrr
lon(()\L.i icst aksonema. Centralnaparamikrotubulzanikai stopniou,.o I t ik il0 l)()q i c r lp o d c ^ s k a p a c y l l c i iw . y t l i r j cs i g . i c d n l r zk c. n i e k l ( ) t r , , l l l r \
/rrrl,rtrt p()zoslt.lc clcmentygl6wnejczQ(ciwitki. slwic,-dronc $r plcrnnikuch innychssaktiwdolvczilt(i\\llie,,lrlrr r'irl||rl1l
I\) opusrcrcniurriljil(hza i po zctkniqeiu sigz wyd/icli'ril!tlrr/(,1('\\rl,,
(L rllo wy c hp l c m n i k io k r y w i t j qs i q I l a s / c r c n rs u h s l l r ( i i l \ \ , o r , / i t ( \ . l\r\ i r l
Mechanizmruchuplemnika rlrwk q g l i k o p r o l c i n o \ \n' qi r i c h p o w i c r z e h n li \. t ( i f i ri c s t i r h i l i , , U t (l.rri 1 | | | u t ,
/ (L )lrx )ie( l o z r p l o ( l n i c n i i r l Y i r n a g i n rl r( c) (h) i: l ]( z y r r n i k u n tli\ t I r s i | ' 1 , , \ \
llrr rrszrrrric siqplcmnikowu,drogachrozrodczych I rr g lrk { ) l ) r o l c i r )prc. p l y ( l yi I i D i d y l. l x i c / l s k l p i r ( \ t l | c . i i i r s l ) U t ( \ \ \ ( . l L
sanricyobcjmujcza-
ri)\rl() lfit|slr(n1 brcrny.jak i ruch aktyr.v'lry_ l! lrrr)wrr ncr c: / y r ) n i k ( i \ \ ' d c k a p a c y l u e y jinl y) rc/lyt l l o l o \ l r n r (p' l e l l t I r ) \ \ , l ( l
W czasietranspoflubiemego
I r l . | l l ' r il\t,r ,/.,l ,r ir irt(.ic
du rnncicSi irriorr0d . , uRu rerk!ti irkr()s(nn()wc'i.
. . h a k ry s n l p o z u riia
ltl. ir|ltk,,\\ | rr,'1,'rr,r.:u r..leharirrpodczr.procesu/tpl,,dlli(nia. W u'yrtrkLr kaprrr:ylur'ji nirslgpuirl zr))illy Ilctlrb{)lic/ne. 1rolc1'rrlrlr'i rrrr
{ )llr)lrrc rnuczlticukladusystemumikrotubulwitkijest takie,2eprzcsu /\\'r\'ks,/crllll s,,ybli.olri rrrchuplcntrrilirirr. bczezegorricbtlvlrr zrlrlrrt.rl'
\\ rrrrrcsrqsrlsicdich dublct6ww pol4czeniu z zakonl,iczeniem l\ ' rrc lrir( i0i s l ( ' r r l il ) f 7 ! i r z y s l ! .W j k i r D r r r y t o w r r rl rr Iylte I l i l ( i t ( . l r . , w t f\l/ i l
clublet6w
r ltfslych wl(ikicnpozrvirlu0a zginanicsi9 witki. kt6razgina s rf (/ f \ l(' l l i w 0 i c i z i r s i i , g | r r r l r r w r l l i i l ) r x l r r x l z {i l , rs | o \ \ , o l r r r ( . | rl Irr( l r 0 r r
siq t4k. jlk
I'r'lejrrc irlii:niqciabutit.Icn sp(,\(ihoficnl si9nirskoorrlyrtr_rwlrnyrn rlro l()\ ! v r h r v z r l l r r tzl l r r g i t lo s r 1rIr .rrrrrrl .Ir. c o r r L o r r sli r rt . n r i r l r r o r rr r r l rz
izgu
r r r r , . r 1,lr r l,l Lr ,'n llt.r,,lrl,,rtrr,.\\t,,krriL.,,,r, r\ \ rrrr. \ V r. r. . 1 , rrr, . rlrz t t rrrtt t r ' h r r r r r l . t t r r r | | r ./l Ilrx ' s t f l ) o \ \t(t r r r r kr r q z r q , l/ l r r r r i s l o t o . z \ : r
1 r, rrt ir)1 . . rr( lr! ll(ri r k l \ \ \ r i l r t ., , , , \ l r l t ,| r , r i r l l r r r ' r \ \ \ , , \ ' , , I r \ i r r (| r z t , r \ r r | l r r l l r r r r r l l l r r
I r r l r \ i rli ti r ( l l'l( r ( ,\\t l, I I.l. (, i()). w l\t(lf y r ll7 (lir P t rr;lrrr.
r c z vs if
ll(r/ (ll r\ \ r i t , , ( , r \ ' , r r ' , 1 ,{, ( \ \ , , r . , 1 ( n r r r t - t , r l r ' l r / l l r r / \ r f l . , / , , 1 ! l r \ \ \ l \ ( l
r. , \ , lrrr, r , r r r , r l r r ; r ' r l r r r l ; , q , r 1 r . \ l l ' 1 r , , 1 ' r r , zr \ l \ l l ' l t r r r r , r lt r r r r r t . r ,
 r L ,jttr r t, 1 1 ,, t| , t,t\t,tt t,, l ,rhtL,tl i
l l ,' | ,tl \t\ tt,j t,,' , tr ,t j ' l nrr L

I r u r z vh r ir lL o t.
r r stvrrrLrlrrlt.
lostorr Irt 11.lrrrrlel, I t ls h & N, lc rrrrs
lr)S .Il. I I y p rz e zh o r l z c r ' l . o n r n r Ii rr i ( , \ \ c t l { t r r L r ' ; ,rr l r . r , r r r . r r , rt ) l f r r r r l I t r ! 1 , . L
l\'rrklynlclir Ilerrtrrrl.r'r$ otier;rrr rr ;rrrrrrl.Irt.II i// r.i.r,rricroslillildolych_ k lrjf (i(li) r l r x l / i ( l ( Jl i r z t r , , c u r q l r , , r cl rl h r r r vr r l r o w r r r r o r rzLl;' 1 , , r r1, q' . , . r , ,
t y c / rrq I lc n l | r i l i i l . L I r o T l i $ , i r | c | l c l l r ( . i q o s l o r r k r I r z r ' l r z N r sl trcLl, . r I ' r r
1.. rrIrIrr',"t:ri .iIr ic\l procc\cnr od!vfuctlnyr. lnoTnu rn lio ll ll( ) 9 7 1u ' y k l z u l r .z c * h l o r i e l < o r r r o r | l n , 1p l . r r r r r r l .,,,r, 1 , , u r ,. ,
.j4 zuicla przel
,1,'11,,,,,. ,1,'i)lcrr)nrk(iN plaznrynrsienia,w kttlrej znajituiesip czynnik z rrrrjd L r j c s i q h i a l k o p o w i c r z c h n i o $ c l ' l lI l)0t j.r r r r r rli.ro r r L L r rtrrrr , , l , r ' L l r
rli |.iprr\ tirevin\'. l)f/rciwdzialli4cywnikirniuplcmnikirrv ckrkomrirkijajo_ \ ! y I r/ lric i r k t y \ \ n o ( ch i a l u r - o n i d a izul r n o z l i r r i ilr) r r ) r l r i r r t \f \ / ] , ' r l \| t i t L l
r\r't sil (l('\rxly lu to. Zctfansportplcm kd$, w drogirchrodnych rro irrc g o. a sxnrrh r i r l u r o r r i d r ^ z n r j t l u j 4 c us r 1 N c N r r i l l r /r l ' r , ' , , , r r r t ' I
samicy
Ir'lr pr,,el)y$ltrrc \! iuiowodash ot-azkapacytacja L liyd s4zesobiljcidle u lv rln irrl d o p i c r op o j c g or o l f l d , , i u .I ' r z l j n r r r l cs i q .z e r e r r k tr rr r l ' r , ', , r r r ,
I'o\\ritlilrc Wi4rrrnicplernnikilvprzeznablonekjajorvod6wzapobicga rrir. jc s l zj a w i s k i o mr o z p o d up o l i l c T o n y c hb h r r r r r r r l l i r l r i r z r l r t t . s
pr,,irlrt.zcsnr.jkrpacytacjiiakrosomowcjreakc.jiir li,o. trawdopodol_ wc s ik u h c j a )w p r z c d n i ccj z p i c i g 1 { ^ r k if l o r r | l i L r ( r \ ' r \ r ) l ' r , ( L . t ' r i
rrL lletsce w.llqorvr,clzic. rv ktoryntprzechorvywane s4plemniki,porl,o_ l)ro rv a d zdio o d s k ) n i Q cci aa l c g oa k f o s o m ui L r r v u l r r i u r r i l r . 1 , , \ | l i 1 ) \ \ , r l
,lrrlr'zrrolrricrrrc tcnrpl ich metabolizmu, dzigkicTemuplemnikipodczas rlo$ych. takichjak hialuroniclaza. firslirlipaza. irl(fo/\nit.r|(|rIr|||r||r|,I.
(tr /rl\ r\!ilrr r)l dolurcie konr6rki jajorvcjnie trac4 I ly p c u k t y $ i c j e i i n e e n z v r n v s q r 6 w n i c 2 n i c z b q r l n c d o r l u l s z . r lr,rr' ,l r 'ur
zdohoici do zaplodnie_
rrir l'ot\\ickl,,cnicrn lych przypuszczerl s4ciqzcu klaczypo pojcdynczym fcrkcjirkrosonlowej ipenctraciioslonki przcjlzyslcl liorrrorLi lrrl,rrrlrt.rrr.r
lrrr rrrlrrbinscnrinacji $, 6 dniu przcdo$,ulacjQ. girrachil9ilitl.
llirrtlzrr r!u1n4 r-olgw pr.occsiekapacytacjiodgrywa cholesterol,kt6_ l)rxlczasrcakcji akrosomo*cj ulcga odsloniQelu \c\rrflr,,rr.r l'1,,ri
r( l'o ririw_y7slcslg2cniest\\,ierdzasiq w blonie plaznra[,czncj plcmni- irkrosonl()wr zawicrajqca akrozynq.W oslillnirnczrrsicstwicrilzorr,,. r,,I r
lou 111,'*",i wsp. 1990].Dlategouwa2asiQ.Ze usuniQcie cholestcrolu turalnylrsygnalenl. kt6ry zapoczQtkowuic r-crkcjqirkfr)s()rlr()\\rt. tr\l $ rl
,, \\ irrsr\!y lipi(lo$,cjstanowijedenz warunk6Nkapacytacjii nlo211a /rnic plcnnika z laicuchcrrrpolipcptydowym 7l'-1. sl:rrro\i orrrrIolt rr
r.ten
,,t','sr)lr
In,/vrolowywaiplerrnik do reakcjiakrosomowej[Ausrin l9g5]. rcccpk)rdla wi4zalria,,\ltdrnym ligandcnrna oslonccl)f,,r'if,/v\l( l /l' '
\l|llllir,,r slcR)idowa, IJ glukuronidaza, plazmina.amylazai irmc enzy_ llrochcmiczny nrcchanizrn rcakcjiakrosorno\\'c' l)vcdstuwil\rr|lrrrrr|lrrr
rr\. rrt(1,/vinnvnlicpinefryta,tauryna,hypotauryna. albuminaosoczowa ll()9 : f l. W c d l u g l c ' ik o n c c p c j i
w . i o d 4 c irl ' o l 9* i r r i c j o r v a r rrier r; r k r ' lpr r z r p r
r.Irlrlo.,r)lrrrinoglikany, znajdujqcc siqrv drogachrodnychsamicy,prowa- suicsiQnrltlcmLr wply$owi Cldr do NnQlr,,il plc rrrikil.
rllit (l U\u\! irr ia cz4\tckcholcsteroluz blony cyroplazmatycmqj.
' ;kywajq_
( ( Jj)lc'rr)ik.co powodLrjc zwiqkszeniejej poje,r,noi.ii pir.pusr.ralnoici
rlIr torrrru(rr' J(io&Wolf 1985,Varncrirvsp.19931. Zwigkszonypoziom
loro\\'rvirl)llrw flcnrrrikustymulujeaktywnosifostblipazy A., kt6raroz
llrl:r lirslirlipidy L.rlonowe. u, wynikLrczego powstaj4kwasy'tfuszczorve
t lrzolirslirlipirlymitillcc wlaiciwosci fuzjogenne.Jony u,apnia
zatcm
r,rrrnrezrxlglywirjEwainq rolQ rv induko*aniu reakcji akosonrowej,
h!l\'r irl(lvwlrc-ii oftlr w pocza-1ko[]nt rozpoznaniu i wi4zaniusigplclnnika
z powrelzcIniqkom<irki jajowej IFraser& McDemotl 1992].
f(cirk(jrl irkrosonrowx(.rad(tit)Lt(ro:amuti(, wystgpujcpo zakoicze-
trrrrLrrlrrrtylirtjii ntoTcbyc wv$,olilnal/7 t.itt.opr/ct rriiDc
chcmicznc
r lr r o l r t i( 'zr rczyr e r r r ilii.
u, tvrrrhialkrroslollkipvcjf . , y s t c i.jo n o lirr. rv rrp n ia .
p r ' r l ' ( \ l r fonr r r r r r r l,\':rrrirl,irrurthil()t).1]W rrlr rrrrrk lrclrlr lrrrr z irc lrrrjz i
\ \ t x ' l ) l r ,,ul l l ' r r r r r Irrrr.r.Ir,,eir,,\sl.i l l \, ls l l, . , r l. , r r l. r , , . , , r r , '{, r , , r r r r l. r , ilt r , \\ ! / , , ||r , , a. r r l, , \ l't '1, r r lr
I ie\t l)fi r\ \ (l(, 1 )irj, )lrlrt . rr\ , wiilrrrlr !r Li | , I | ,, I r. | | \ r , r | |
\rl ttr/rr,1 , I r, Ll |l ,r I ti { Lr' ,1/\ l i l ' i ri ,r L ,, \f\11,' rl l ,l ' i ri l
.rl ,,.," !,$ r,,,., I rrrr , 1, ', ". r ) ll'
'Ll'
 ll,t,t t r r r t, r j, , t , r t r ) r\t\It\ t,, t,rhtt,,rt!
l i ,, l t,l ; \t\utr11,rr,, ,t j ,l , tti tI ,
' ,\' , ^t' 1trt
()s (x l l N A S ,N lA I \ \\,rl ,x L|(r.,1,j ,.\11,,(1,,
l i L\'l ,j l ,' $ i \,tr/,,r' ,' ,' ,' ,,'

.' r,,$r.!ti,$ ir ..2$i eJ,rl,.rJ.rru. \ f , 1 . ( l ' L I i {/., r .6 i d ,i .l

,...1'.':^ l':'l',"',; spctnr:r, :r pl..rnni
r"\\ r,,tr,.r,r1,,.$t\t\:r.t ,t.,,lk,r tri r.f.,tlu. pousrilL.
rr rr:tl1drzuch,nc:ic_
rr,,\!\t.r! rr \\ tr,l)t.r(.1,
nir.i..lio!\,,dorroraz u pgihcrzl klih na.i(nn\ih. t.'.r'
t'r, '\ r. r , ri r. r r . / , , 1 . r(l r,,p rrr,.l ,,rru cc" ko "1ch.eier r r niii
p,,,.,i;i;;i;:;;
/
' , \ , \ ' ./L .trr .r \r jr t,rrr:rbirrijaruihltuosei.O.n. . 7 gn x rle ri, z a n re rarric le
' ' l \ 1 \ l r ,,,|l) ( lr .kl ,r ,irril';rr.
krorcrrr<nl.rrpuj.L , . , y " t . r9 1 " i" . t o rn o i
,'/'.r lrl' \!\.rrnr,iJ\\ ./nrj,/nirrnnii'j.zjcn "
if.i"ir.f,
slf/(rrr l)osTcrc{6lnych i,"fr.f, :.+.lij,.
skladnik6q
a takzcskladoro.runo.i.niurjl-
|lril srf I p()srcTcr(ilnlyc]r ogiero$ i w duzy1nstopniu zale24od sezonu
I j|''/r0llllrlcsloslclonu_ Fl i ccr)l oslbcholinr ( CPal
wick ogiemma wplyw na stQ2enie bi;lck i glice_
ro l o s l irht o lir r r(,( jp C). !)(l (N . ) 110. 5nnnol'l
I \.. ,,r r)jr.i(rr:r. J,,.lilrczrjarr:luL,,,,1. | (' l rs (K ) ll. l I nm . l, l
zu iql,szazdulnoii przcirl cnie l i * l l r,' tr, 'I i\ ( ll
r l l r , r ) r ,\\,^(lr tL I[,\!. eurrrlrzule pruJuktl p rlc t n illn ]mJ lc n t .c h f r, n l 1.9rrnrol'l
I 'I ' r ' | .t f r ./\'i rt r ;r nrrrrumr uiirricnja r\m,,D.,/n (S n .
l,rlrrti()rcirrir znajdujqca siq rv osoczuiasicniachrod plernnikiprzed
, ,l / r : ' l : ' r j .r lr u tl cr i ,r L,/).
I r . , ! I r '/ , , 9 ,'l r \ ( Mil
ir sUrdnik zelorrl /i\ alJ \ { e f ra k c t in o Dlc mn ik o . r i , . , ! r ( / / $ i .L /Jr ) l N l
\ \. t ( t . r I|lti tt{r ,lli,/( ,/clriJ _,,}tl( mrctcJ ir.rnicr n o z liu i. r
n u ri. - ehk)rki(( l) .lts
rrir./ rtf{)gf(xinychkhczy " lp ic ra n ie 'tf
lDaviesMorcl 19991. l - . , 1t Lr ir , lL
I'rz,trz1rrr1s:rrric plcrntikrrun o5uc,.un.r\icnrr.kracaich cza.
;rtr:rrrr:rrr,rl ,Jnr.|' plvml na.ierricrJo plernrrd,ou orzc_
por1.tany.[ ," ii f!nk (Zf) lr . l I r in, LL
ll,rrlil /\\r(\:./:r r(h \w.vli$oic na /anr.rianic
\ rr,rrr:r't,1, lMagi{rini iu.p. lqqxl l l N r.ul ylogluko/ or m id. 7!
',i,rrrko.u,zr n.L.icnr.r ugierro !\ ).*i.inf o,i,o."ito i fl rr(,rrrnslcr . zN! sf r r r ginir nowr ( Ar f AT)
(' r*,",_ Ul) . ( l'u, l-
'.r |lr\hr,it|', i t(1nlch../rmriJlnos..i.. popraurrjcgo rurchliu,rsc "".,i"iu
i u"2..)cl_ grIi r" r ghLl. I r _vknr r nspcpl) d17r ( ( i( iT) 75{)0.{)iu,1-
rnr lrlrrry l<rrlrlrkowczarrrroioncgo,,rozmro2onego
nasienialAurich l996]. i i ' \l l l r/r ! ll( . licznr ( , ^l. l') l0:{)0.0iu,1
l i ' sl l l r/r kN. ( r r ( Acl) ) l0. 0 iLrl
I ir\. ,, 1 1. ( il, \ r nc s k lad | rk i b rc c h c D ri c z n e
o s o c z anasrcnia
osierr lMrnn & LuNak (l eh!(h(' Fcnr / rnr lcc/ r r o\ r ( l- l) l l) ll l. 0 Lu, l
N l,,ri I l ')s t . S c t ! lr c ltt { ) t ) l j

Gnrczoly

It i u I k o. llirrlko u osoczLrnasicniaogiclu pochodzigkiwnic z rrrrlrq

rlrlrr orrr/ |rto\lirly r gftrf/()k')\\pQcl)crlvk(\vych.l)otychc/lrs\vvi,,r)lo!\,lln,)
.)7hirrI l o i iq)rrtzc czilslcci/ko\lyr]) (xi ll000tloll2000lil)rrlkikxlrrlt,rrr)
!Arrrirrrrri wsp. l()N71.Irnk!ilr tych bilrlcli li( icsl (l(' li()r'l!ir$v,iliIronit.
l)r./vl) \zrlit si,,. ze rxlpry*,rrlr1 \|:ri|l11rolq rr Iroi'|siL. lrrl:rt.vt:rclr;rlLrrr
rrrlirr llrrlkrr olir(,,ltit | |)r ,,(.l.s,,Ii II( irlrqIorr I r zr.lrrrrlI)|.||IIIiLi'\\ lx /ir\
'(l(
ri lr r,,,lr,,rrLrprz, z rIr1rlr,.,Ir,1,rurlrrorrrrizrlrlr'r.r1r,zrrrr.; ;ro r.;rrlrrIr,;i
 rlF
tt t t , h t \ th r tr , ttr \t,j t,1 ,1 , t,t,,t,tt t,, j ,\ht,,tj
|i ' , rn | \t\ trt' ttttl i ' 1h ttttttl ' tr^r ttt' 1
'l ' 1. t,l ' ' ,\' , '
lr(xl(/irstego l)t.{)(csu. /\\illrg(} l)(},,rtll(lto\\vlr(|r)ir,,ervrnicll. plclrnil(i K w it s Irr lc L o rv y. Krlits tttlckowv slrrrlowiprlrrrtirprxIrlrrrre prrr
r u r l r r r 'r r zt|r
r i i l l r ]( r ici
r lo zrrplodrricrrirr (jlrt lc y
JS rrrrrDc r. t l9 ()I I (hrkl bc./tlcnor\cro rrLlychlniu i glikolizy glLtlirtzy.ptorlttLt;t r'ttIt1'tt
( r I , ' r r r Ir ..|r iIr,,* IL ,r
,iu:r .r.i..rrrir
,t,rrr..r:rlr,/,(1
t ,t,r, z r, . klrlrr, ly p t ri. L lk : r (AI1') lArlltrrln& (;rilllirrll l()r)ll \ll'
,r I ( n, .rAtL.t)./ w t]()sllci a(lcnozyuotri)ili)sli)ritntl
t( .r!. il\\,n J lllh (.,/rrrJDrirp,,,1\\uinrc ul.,t/.tdlour_
r\nr llulelrchilli lrn 2. ktdre biorq udzial w modulowaniu icsl korricc/ny do Inctabolizm plcrlnikt!w. ich przulyrrrrtttir(,lirl llr( lrll
kap;cytacji. woici i moTc byc dodatkowynl2r6dlcm cncrgii. StgzcrticIw:rsrrtrrlLl, 'tr,
I r(,,1(, l)nlkl. bogalc w cysteinQ(CIUSP), znajduj4
siq u,.aroiacir \a;
In('\l(lzljrlcvch wiclu samc(')rl.. w fynl.6wnie2 ogier6w.Bialka CRIjp Ll()wTfastaw czasicprzcchowywlmiuplclrrllik(iw.illc lcrr)l)ol( l', ) \ /r, ' 'lLl
/llllir/o\ilulc sll w wrelc lunkcji zwiganych z pol4czenicm .jcstznecznicwolniejsze u ogicra ui2 u buhtlr i t|ykl. gtizre lrrrltr', r t,.t
plemnika
z lorrrilkrl jrrjol,il. W nasieniu ogiera zidenq,1ikowano
aotyctlcrus1.a_ BlawnymirodlcnrcnergiiISetchclll99l].
ril sl)et.nlitdllcTynQ. kt(ira odgry[.a wa2n4 ro]€ u, rozpoz1awaniugamet K w a s c y t r y n o w y. W nasicniuogicn k\rtlscylf) ll()\\\' l1()( lr,!1,'l
I lill)l('r I'rlcfscr)i wsp.2005]. glt'rwnic z gruczol6rv pQchcrzykowych. JegostQTcltic \,' ttlr\ierrrrr rrlrI ir Nir
S |)\llnljc billkowe znajdujqccsjQw osoczunasienia
ograniczaj4 haniompodczassezolu.Rola kwastrcyllynowccolric icsl (|'l)r7. l)(,,'rr'l
\\ \rit nkllch ,/ r,ir.npo2cradcplemnikriwprzez wicloj4drzaste na.I'mwdopodobn ic razemz sorbitolcmr6\\'nowaZy ciin icnlc oslrrt,l\{ .'rr('
leukoc$r
(l'N,lN\).l wprowadzone podczasinseminacjido .o"iiy * crasi" stanir IniQdzy osoczem nasicniaa plemnikami.a takzctwovy ,'\!iit,/1. i ,/ Nirlrrr( r)|
/;rt)irtIcg(' (l7
l)ot)rirwiaiq plodnoii klaczyfAlghamdii wsp.20041. Iub. podobniej ak cytryrriany,pelni rolS antyutlcniaclil I l\4llrrrr | i I
, ,,, ,' t..,,., ,1.W nasicniubuhaj6w i tryk6$ gldwnyrn I n o 7 y t o L Wydzielanyjcst przeznajqdrzcwsp6lrric/ gl rr(rol,':.l(,
irddiem encrgii
(,,
llir l)i(.|l!r iko\a i!^\l fruktoza,naromiastu-nasjcniuogiem glukoza.
Obcc_ cholin4.Rolainozytoluw nasieniunic.icstwyja(nior)rI Mln rr | ')75|
ro\( (tullgo stQ/cniasorbitolu (produkt posredniprzemiany B r g i o t i o n c i n a. Ergiotioncina (E(il ) jesl wydziclrrttrr r-l,rttttt,
glukozy we
l|lrLto,/$) i kwirsurnlekowego (nomalny wzroststgZenia przczbariki nasieniowodi)w i wystgpLrje rl duiych ilo(ciach rre li:rlL1L
w czasieglikoli_
/! l\rskir./ttic.lc kotieczrajest niewiclha iloii cnzymuu, i rvspr'rlrrrt z rrr
drogachirypro_ plcmnikowcjcjakulatuogiera.Dzialajakoantyutlcniacz
\\rrl,/rJrlclch ogicra do spowodow,rlliaprzemiany glukozy
we fnritozq. nyDriskladnikanri nasienia chro i plcmnikiprzedus./kodzcniill)ll. Ik)/rr)rrr
w nirsrcll.iuogicra tcmpo przemianyliuktozy w krvas
mleiowy jcst woi_ cfgotioneinyw nasicniu_iestiloiciowyr wskainikic,r /il\{ilfl()icil)illlr(1.
rrr'.co wsklzujc na ograniczonerro2li$,o(ci *,ykorzystania
prze2plemniki nirsicnio\]vodi)w $ ejakulacic. Najrvy2sze stgicnicFl(;I \{ nit:iclllrr\\\''lf
lrrrlitozyiirkolnidla encrgii[Mann 1975].
( i I rc c r o I o s lo c h o I in a. puic r1upoczqtkuwiosrlyi p6iDyrnIatcmlMi'rnn19751.
Clicerofosfocholina (GpC.)produko_
\ \ , l r : ri r ' \r!1 ,;\r r r cu r rairdrzrr Z rv iq z k i m i n e r a l n e . S o d( N a ) .p o l a s( K ) . w . r p r(i ( l ) w \ s l f l ) r r l i l
r znajduic,i9ur lrc k . ii b u g a re$j p le mn il, i
' ( t r , ' \ rr \!\|l l,) i ( r ,lW $)d,,i(linrenai.tJr,/J.tc T e n(,ie rv hrfdro rlrlych ilo(ciachrv nasie iu ogicra[Oba iwsp. l()()]l Stqze
p a . i. . r n o lo 1 ; . re
nio skladnikrirv mincralnychw nasieniu jcst r6inc tl poszc/c1t(ilrl\rlr rrr',.
r \!tr{)sr eo nll,rnnicil0 mgll00 llll. Rola glicerofosfocholiny
w lasieniu ir lirk ic r m i c n i a s i q w c z a s i cs c z o l t ui z w i c k i c m o g i c l ( i w . ( ) t l t h l l , rrrrr
rr( tcsl ilsnir. ll)nicwaz nricjsccmprodukcjiGpC.jcst
najqirze.mo2na cynku inricdzi rv nilsicnitrludzkirn$r:17:1 sr1
pr,,ypus/e/lc. ic bicfzc czynny udzial w dojrzewaniuplcmnikd*,. rv iloici wapnia.rnrgncrr.r.
Nieu,1_ ./ /ubrrycnii ni pkxlno(ci.Wirpri.rruqnczi inncclcklrolil! tllvyl)ltrtll IoN
llrrtzorrc.ic uc/cstrliczyr(iwnit:2w biosyntezici mctabolizmie
Iipid6w
rirsr!.lllit $, nitlqdfzuIMann I9751. 0()rvrlttosrnolyc/nili bior'4uclzial\f tril spofcicsubslilncji(xl7vwc./l(ll
S o r b iI o L So rbitol.alkoholcrrkrowy.wy s t Q p u ic wd o s y 6 ( yrl. i Tclrlo uc./cslnic/il $'proccsitch ullcrliulriu i rctluk(ii.cyrrkr rllrrlllr( /
duzych (
\l\'/erlt(lt w nilsicliuoqicrr..lcgolirnkcjapolcganr zabcrpiccznniu sr1sluhilizrrlolanri blon k()r)r()rk(\vvch.yrrk i Ittictll si1Riwtliczl.t)elr/\'
ri)w_ (lysr)lulir/l szktxllirvcrllLr rlzilrllrrrrrr
tror rgi ctinicDilro\ )r)lyc/ltcltoIni{dzy(,socj/cln luuli rrrrtltlerrkrwr'j, l.t(ifrt/ltp()hicgir
nllsrcnlit it l)lcrrlntklrnti.
sl i l r r ) w rt1) w ir ., ( l) ( !ltlo\( /fixll()cIcrgii tllrrplc rrrrrilio rrp o (rRlrri rro lrv c l rr o r l r r r I r ] rt rl l r , r r r ' y r ' lrrr r p
r ltrrrrril.i
i p rrr
rh r I n . / (.lr iilr \t'lll o/\ \\f llll(t(1,,( / rro lr s rLr r o r r r r r rrol , r r L r l r r lr,tr ' r r ' l ; r l i tr r r r ( r l z \o' l r t f t o sr, r t r r i r r i r r r rirri r/ i l
lMlnn N I lt \ it k Njillt lt / Xll
\ \ iI lo \ ( rt / i l , r / , r , r r r l . r rr r r r r r l r |r \ \ i r I t l t i r S l ( / , r r r t / , 1 ; r , ' |i r( \ r l l r l \ \ ! l i l
 76 Wett!rynaryJnc
I ho.ft,Nlldn(arNhty ftrrftrd/ Lonl
Rot(hlul 3, V.matogeneza, /(nkll, oto..tc naslenla 11
zalo dodatniqkorelacjQ
z koncentracia
szczeg6lowe i wsp.20061. Tabela3.7. Korclacja(r,) miedzywskaZnikami
ocenynasicniaa stelcnicmcMytrd\4
wynikiko.eluc1i
pr,"d,iawllenTli*",tT:;: w nasieniuogieralPeschi wsp.2006]

wskaznikami
ocenv
nasienia
azawartosci.
zwiqzk6w Korcl({h
ffli',1i,1;r-,?T.i?i*l.miedzv Wskainikiocenynasienia Enzymy
_(')
aminotransferazaasparaginianowr
Wrk.rnili ocenynasienia aAsDATl
gamma-glutamylotranspeptydazl
*l',r'
(GGT) 0.ll
wapnogdlny(Ca)
wapf zwiqzany(Ca,.) fosfataza alkaliczna
objetos6
nasienia (ALP'I 0,57
fosfatazakwalna
(AcP) 0,41
dehydrogenaza nleczanowa .0,57
(LDH)
tonccntEcjsplemnik6w aminotransferazaasparaginianowa
(AsoAT) 0.2ti
ganma-glutamylotanspeptydaza
lllkowita liczbaplemniko* .jur.ulaci" (GGT) 0,4It
"
fosfat^zaalkaliczna
plemniL6w
koocenhacja 0,62
.ALP)
fosfatazakwalna
(AspAr)
wnasieniu 0,48
H;ilT:lf f ff;"il:"-tr'*nowa
urrn
'"i'";lr,i""r.",*i
{,"il;: ;.ffiilf"il d-ff"ii:L*"j:ffl d:
dehy&ogemzamleczanowa
(LDH) 0,27

iiliJ#t";,:i:y,'#"li'.t"::0" i il;:;;"#i;:
+.'orr-'u'r""'ia os6lna f1lchliwoSC
Dlemnik6w
ruch DosteDowrDlemnikow dehy&osenazamleczanowa
0.32
0.31
*i"ry.:f::lm?:*l_
.io,rat""u"rr"ri",ildil;;;#:i:fl
hnajcst zawskaznikoligo-lubazoospr
zl,we plemn'ld (LDH) 0.35
0,24
En-zymysamma-slura,"vro,,-,p.p,yaHltJfl
ij,f"f,',"fI",',iiil1'r];
I oonycogenaza
mleczanowa
(LDH, zoslalyopisanew oaniesieni,rJo-n"_
tvcirenzlT
n6wwosoczu
nasienia
ogiera
.,il'jl,llf l1;i,hllilTl-l#a
*i::,:lJ,"-"':;,,'.'j,'#
torclacjq
migdzy
#'1r:[#:H1,]:.J"i,;, ";
I,",,yJr'jfl
enzymami
.wymienionymi a u-*"r""ri ii."rnto'll
w naslcnruogierdwStezenie
eamma_gluramylorranrp.pryo"ry,dcij
og6rnvm
*"r"' i'"i"' po,iepo-
Iiffii5l"'ff$',li:i:radq.mitdzv
 !
I't ,l t'tl t /'r l "\t'r tt' t'l ' t,,r ' ,',

t\t\/t)/t\t 1
t iu g (l)ol) o l s l ( L$rt | u k r x v i r r r iw
c .p t l j a r r i cn) .r r l t f y k i r r l s Ilrc l i u r zr rLl t r v r r r r r
Millc r ll() { ) l l z u u r v r r T y1l6 w r r i c /z. c z l c h i q t l s l u b c .k l i r r c t : r l r r zp o r r t , '
ZA('I IOWANIEPLCIOWE,S'|ANOWIENIE dzcniuwynraglly troskliwe'jopicki.clrrvalysiq ptilnici Irrlttiei,rltltsl r
rviai i nic okazywalystrachuprzcd czlowickictrr.Nil p(xlslir\\r(s\\\( lr
K LAC]ZY,POBIERANIENASIENIA doirviadczeri opracowalmetodQtzw. $'czcsncgooswirtirrrrir. Inrlrl'irtit,l
na odczulaniutych okolic ciala.z kt(irymi bgdqsig rvirlzrrllltrizrrrtlrz,'
zabiegipielegnacyjnc lub uzytkowe.Stosujilctc nrcl(xlyt rro\t) rrirrt'
ZACHOWAN]EPLCIOWE dzonychirebiqt,z po'"vodzeniem przyzrvycza.jal.ic w ptlhicis.,rrrr r'l'r,
sic do siodlania. podnoszenia koricryn, badanir pfrcr pr()slrrrr\'. ir rrirNil
tarnikowaniazqb6rv.Miller [1991]proponujcprzoprowudzcrtre tllrrrrrl'rr
,'',.ri,,...trihou rnie ptcio\c j(sr un
... ., ]';'111[y.+ aruntouanctlzieci.,
icz_ wpajania,trwajqcego okolo I godz.,zaraz uroclzcrriudlrrrr po i rrrz rrirrrrr
rr. \rL-r"Li j.rn.rk.nr ccchlzachouanir
plcruu<g",,g.;; ;;;;;;;q stQpnydzief, gdy zrebiQstoiju2 pewniet1awlasnychnollirclr.Nrtl.l,,r/\
ri'\r r rel rvptywwlrurrkiSrodowiskowe
orazprocesyfizjologiczneiub cho_. hodowcyprzcstrzegajq jednak plzed zbyt du2ymculrcionrtlnytrr rrrlzrr
" ;.: ]; I ll.i 1'l:r':'Jzqrrlcgoorgcn
izmic , ,,r,,"p,J"*i,i,"" i. ji '" jc(li dotyczylo o!1cri'r. I'rl\,,
nicm siq koniaz czlorviekiem, szczeg6lrric
c saoJ.,red.,iclune
, , i)l..llli.'lli'll]l_lrrrunko$ scneDc/nic poro_ rno2eto doprowadziido tz\\,.llpaianiaseksualnego. Tukic..r'o,/l)re\,/r/(l
li::ll,.',",lll):rt :" tiLTiii ilnll?;ii?liltlf :::1fr,l;i";
ne" irebig noZe sig stai
w nim parhrcrascksualnego.
p6lnicj niebezpieczne tlla
Wiadono .jcdnak.7c pnJccslis/tirll,,
czlowiclir. *rLlzr1,
rL 7 ( s r,'
bJ $r ul torz J ,rJ nan)
n p .
p r z l p o b ie r o nr r o
ir. r . .
: l :,]11,,1 1 1 ::'l' wania sig wzorca osobnika przeciwnej plci '"vymagadlulszcgo czrrsrr
;;;,:,,,",,1:il,,il;,,
"il;l".i":i?),i"T"l:::[ il]$i:i:Til;;]. i ma micjsceu,okresiedojrzervania ogicra.Dlatcgotcl kontukle/l('\\rrkil

l1ii,yiffiir; ",,"i" rv ciqgu pierwszychgodzinpo porodzici priiniej po l2 2'1 gtxlz. [tc

lif il
r zrrL
ltliti?*;ii:
trwlnru o,nrlflliu genetycznym
ll##;
H:lA:r:ll
mogEprreJu"viac
dy Lrnoworodkawystqpujccalkorvitepodporzqdkowanic.nic slwarzirtv
zyka,2e ogierwychowanynastgpnie z natk4 oraz innynrikorirnibqtlzrt'
.;9 pop.ze.Jr.nJ przejawialrcakcjeplciowew stosunkudo ludzi. Dobrzcprzcprorrrrtlzo
ne scsjcrvdrukowywania zarazpo Lrrodzcniu. a nastgprlic lloi/oslrrr\ r( rrr(

i-ni1ii;;*d;r*:xli**##l*rh*
l,ll:i:li;:il[X;l' ""tci
uczcnia
siqoraz
przvstosowvwania
dowarunk6w
irebiqciapod opiekqmatki, ucz4
czlowiekowi [Tischrcr i rvsp.2002].
poslawy podpor/ildko\.llnil sit k,rrrr:r

Wczcsneoswajanie(irnprinting)
r-orcnzzaobscrq,ow.rr.
,, ,y"l;i':,i,:l:il,;l:"i,1;:)',ili:;'J.,,I:1Karor zc
,ou.,,,i ,,r",nr,u,i,,..,i,;;;, P'rttn'ttucnirr
si1Iraglvnr
Zachowanie
w harcmic
Konic TyiQocnir swobod,,ic!\,ykarui4pcwnc chuf klcfyslyc/tlc \{7ort (
swojcgo zachowaniit.Na crclc sludl Iicz4ccgo? l2 klrrezyzc icbiit;rrrrr
ikillil lioni rnlotiych. w lynr ogiokrirv do I lrt. kli'fc l)(i,,tri!j /('\lirlil
i zrt- rvyrlirrirrorvirrrt/e str(llr.sloi dorrrirrtrjrltyogicr'.Wyclirrrirlxvlrtrcogret

jiii'rilti,l*il
l:;1.l,;ir;l,l:i,
;;,.:,"::, iilv

u:lr*"1'iili];i.,tii:'ihr,r
lii gnrrrntlzrqsrf rr rrrrlr lfrrrIl.i ..lrrwrrlerrrrr, il,rly osirlgrrl r"ick oliohr
I llrl. \!vl)ir||rt:t /tr tr'r;rtttolrttlrt,Iri'lrrrlrqr'rrlr'zrtsrtrIr r'zitr'ttwv\\'itlc/!(
rr Po;r'rlrrrkq/, ,trrr\/trrr ,,1'tr'r( rr slrtrlztr'l lik,/! ( )tlrrl
trr l( l'o trrtr'1rr'r'
lr ,,rrlr,xrrlr.',r\'zt',rlrrr, zr,ttrrl.rrrrrr'lr[rrrrlztrlil
rr rr;rrrrrlrr,lr rr,rltrrirlrr\r
 f 'l) l t i l , .,L tL tr \/t, tt,,,t, L t, t\t\r t r, j ,,htt,,,tt
l i ,' ,l ,tl I /,r l nri tl i t, I t, , r'

r\rr \! lri e0 ( llr,,rrrolil r.c1rroLhrl,i,,lril rr,)\\

ttcl r(.,,li rl,r.jgrrPrckLrnLr sprtrlu Sl)rtrltLlrlr l)\l rrrrl\\rfl.,/\
rlirlychrrrirr\l
llr'/i(n)r lest()stcr()|lU , ,1
prTc|losT(nl(i ()grc[r llbIrrowcllo (10 \lrlr]i. g(l/rf \l;rl\, rrrrrc()r'rLr\
liLtr,,o,,nitlduiilec\iq rl.hilfcnric.tl(;\!ntr
klaczc wiclor6rJki.s4slano rrri!iszy. gdy pf/cnos/ono go (lo \tirjni. gtl/ic rric hlhr k,rtrr
\ \ \ , / ) \rk n r,/c,/
Jo rrri r,,ri .rr ..r .,,,_r
tr .rcrr ..,n,,,r
.r ..!,,
l', , " 1t.,t.r
1 ],/.r / cIr, r, ,,tl(
, \.r r o_
'r,.,\l L/,.,t(,rr k f) tc lt./r/ u!rcta/ rru p ] . . k lt \rlc
r ro \ \ . . ,a lh o
', r . r ' r i in r . ,' lr juh p,'dp,,r,,lJkorrr n e g t r
:rrurtru stlljcrlrl)i
cll
L , ! r(rir/ I n il(ic r/ \ \ t e ! l, r Zachowanicw \,varunkach
r.r.n u /,t,r,/.r .r..(./.\ro. /e
f,.,J../i: jerln..Jrui kl.Luzjesr klrc'przcz
, . r r I r ri r \'r 'r \\ Kr \.,( \
nukfc\\icn.lni<zd.rrz a . ie J c d n abka rd , , ur. , c J k o , W warunkachudonrcwionych nat/uconcn()flll! (k\l)li,irlir(I 1)1,1,,\\ |
lr,rrrtrrrzogiclki lrrb kiaczkiz tegosamcgorocznikaopuszczajq harem i |lr{)r)otonia utrzynaniapowoduiEcrrll'orrrl;r
stitiennego ztrrtrrrrg: r, lr,'
r , , ' , / ( I'r lc,, Iur .l ,.rrrrern dotrz.rl,,.ci -p iu J n o ic
zachowania plciowcg(l Wt,,lsz,'r, ,,r'r,t,,s
nlui,,rei l\ 4 c ( t , f l lq ^ q l. $,uniuogicri)w.a szczeg6lnic
arrrri tnJ c h u r r z ] , n u ic . ic n c h c i. lz o , r 1 . o trlrTyrnywanych w warutrkachstiticnnvchrcilgLric rrr,rrr
|clrrlrrr |,olrrr,lz,
l.
h l.ll1 .,].t,,1
r t r ' //r ,,'||r c
:',\\ .| l unl J c ]r
lox tl.
lt,r $ L,rurr\ku plciorvyrr.niezale2nic od scTonu.nie lylko llrl klrrczcrrrt lrl,|1,, ri rrLr
l \\ \ rl
irlc rdwnic2na fantomy,kt6re\\' nierviclkintsl(rfniLrIn/!l)i)rrrrrrrrt
k\7lilltcn sylwctkQkonia[Tischncrlt)i32].
Zachowaniew tabunie
Nrtrrirlrryrnsposobcmstandwki.u,ykorzystrvarrym
w hodowli,jest Spontaniczncctckcje i rnttslttlbirc
ic
I' r r , r r 1 1 .'1,r r r rI'r,rkr)kuurrr..czcsro
'.. rr r6dn in a u hp g . rrt ia jq c y cJhL e
, ,r " , / . | l\I,.r .t\\t:k Wrrunkrcrn rrzls(aniazrtlourlq c . lc h , rln ik r* , o rro _ McDonnell i tlinzc l2(X)51podiritl.2espolrlill)lcrllilercl\(lir \\\l!prLlL
. r L r ( . t \\t,t,/\'Ir r ,i L,rabunrr zdruuluh klrrzy. \ , , ln 1 ih o rl c lt , , ro b , , a L r, r_ rr wsryslkich ogicr6w gatllnku koniowlllych.rliczlrlcT|ric otl rr ri ktt. ltl,t,l,'
rr\Lrr \/\ /\ !,,lIrc \(lt,,r,/erlLlfogrodnych.
RounieToFicr tusi hl u zd,r_ ploclrroici,pozycji w stadzic i Ioiliottltl lcstoslcrolrrr()l):rr\r(,\!irrr,rl{ l
$ . \ r l , r ,\r jr ) t) ,,lir h Lrnufrn\\.ld,,r,rgjcrincgu
o g ie raio k o lo 5 : k h c z 1 . zirrr'rwnou ogicttiw w wnlurlkrlchslilicnnych..jlrki tt ptztrtrritttk,'tt I t
t r , _ r \,.r x |lr ir Itlnr,t..rnpcr.rrncnuic. wl.horra n e u , , rru n k a c h. ra ic n - ' i ogiclt'r*'labLrrlorrl,lr Ir,l,;r
tla Tyj4cych nl swobo(lzic...knwalcrt'rw
'r\j lr / rrrrtJ\ 1r17 p,, l jll,!,lnlxch pr,/\5ln\ouUjJrte Jo lrbunou
ego .po_ rl olticr(i\! \rypoczy\!llilicych$ d/ieli lLrbw Irocy powllllTlrsrq ,/ (,/!!l('1ll
woiciil co 90 nrin. i 1r-$aokolo 2 rlrirr.lijakLrlrrejrr ptxlezrrssl)orrlirrrr{ /1r,'
^ r , r \ l \ r .r \,t,,1 \\t,,hnr(,/hi(g. \ie,/ Inumenrcnrn u rrla cWa ji. d l rc g o : . y . rc crckcii ilr6b nraslufbaciiwyslQpujcbnrdTor/rdko r rric l)r./cl'rrrr/,rI ' '
rrr tfst /l),r1rrlLr liczbaklaczyzalrcbianychprzczjcdn"g"
iiJ II()gicr(iw l)vcl]ywlljlpccr" stljni. nic,/illc/rric(xl iclr Nlcl'rr I \\'/('rrLl
/r r)1)rf'rJirl^c /.groTcnicp.zenoszenia "gi.i",
chortiboraztrucrniiciir, pclrruc|ckejuporrlurzr siQ(rcdnio;l fltry. it fnih)r lDllsltr$lr(ii()11'l() \ rir.'\
,lirt\ stiIr(l$ki i tcr])liDuporodu
[srnolciska& Tischner2005]. 'stare'iu ||r (l()bq(ryc.4.l). MLtslurbacis,.pclrrll ./rrkoriczorrlleilrkrrlirclrl.ohrtrrrrr
, ^ , :. l'.r ,Ir r r ierrrl,'lnn,,t.[,i.
,r un..oL,icru nr. , h , , n , , * , . . 1 , ' p . r" n rn * " je siq czq(cicj u ogicr(iw strfs,/ychw ok|csic rllrrgicgo(lri i\rrllrr(l','
rr l r1r \ \ l ( :,..
1,,'r r r .l lA \4I il) |,x,.1r. kt,,rc\\)1,.r/ " 1 ) ()girlny czirs crckcji. jak r(i\"rlrc7c/rrs clclitii pol6zotrtl :/ l)r(ll)rrrrrr
z s rr: rir: rt rr.lr, , rrrr, , rrril
rrl|.r\ 1,rrcr'()r\, (tu7ywplyw u,ywierarodzujkontaktu
z klaczlmi i in0v strrrhrrcji. wynLrsilqczrricokokr.10tlo l7 rrrirr.rIrbq.l\ricdyrrezr'lttirhlttrrr
rr r , , l . . ' r r l .l \,'r l r uti r (\ ,,!r(r t:rl,ln,,u\ nrjr\!\/\ / (. . , { r. , , ; . . , : . . , , , , , . , : , ; , , ,
\lIrhir(iilr\ririil l)r,/crrqlnicI 5 rrrirr.Nrriilhr)szrr'lit\ rrrl\rii illirlr,'fsl\,'r
\ \ ( r \ r r ,,r ,\\,r li.$( .t.\\
l\,r,,Nfl, l r ,1,,,,,,i.r,, rr. . 1 , : , * : rl. , , , rr
. k r, , ri rrir l)rr,lr! ||rirsll|rl)irr|,rrtrerrIr'zr'irrrr irrirtrr rrrxlzirrrxhrrrrrrrYrll. rrlr\'(i.'\ / 0lr
t t t r r l :l1r t z tr r '( r cr lr r itgo
liorrtirktrr
z l.lrrczlrrtri.
l)o w y rli: rrrie,., , i, ; , ; , ; g ; ; ; ir()0{) :i(/,)|l,'\\. r,,.,|lrr. \\ r.,(sl{,tlt\\r'(Lr rr':rli;r PIr,'rrttlr rr ol'tLr,'tt
z I t r r t t l ,.J.r r r r r r Ii r orr' sl,rt(.\r{(,,,rrfrrrr,,1,,rrr , , , " r. i, , .
1 , , r, , , , ,,,, . , , , , , , . , , , , " , rr rrrrrr rrrLrr,Ir|,rI(||t|(I',,rrt t ,,\ rrrirrrri r otir/ r(,/rrr(( rrrrl,lzr 1lrrr|r1 , r1'tet,,rt
\ \ t ( J ' , )(t\\r |\\lltt'\\l|r(-rl {/lr(.\/r:rsrl lroJ , rL . r.r.r rI rrrrr, rrrr.rrs rrlrrl
t , orr rrIrlr,lr l.r,'r, rrr, rrrt,rlt l,,z,z, ,l, rrr r,rrl,
z, rrrrrr,','t'l{rl,'\\(l',)
r rr ( r ( l ! '/ l i r l '||||||l ,t,,r\\\ |,,1\\Dr,rrrl,rrrr:lrr rrr , ||.
. r t , { rr. rf r| . . t . l, r(, ,I l ,'l r" rl\ .rL I11\
l',1,'),r,r',1\ trr . r,lr ,'l lt'rrr,lr trrl,rrr
 s.' tttlrl\t n t / r ( t h, L, r t , r t , , t r t \ . t t \ t ,, t , , h t t t r I R ,,.,t | ,/tt tr ,r ,t,1 , tt,,\\,
"tt

Z i r el r or v aniw
c obc c r r oi c il i l i r c z yw nr i .
Vc el l r tti z nrk r 'ptr l r ri ti i ei i r k tr l r r r 'i i

R c a k c . j c p r z c d k o p u l a c y . j n c . W r v i g k s z o ( eorr t r t r rl n r | r r r

^d4d
bczpo(rcdnicgo konlaktuz kLrczitdelikalr)ic poszlLrrrhrrirt Irosrrrrlrrl't,l,'rr.r
boki,szyjg,glowglub inneczgicicialaklaczy.Ohrvrqchuirq LrlioliLr'lrrlr.rllr
\\ slabiznyi zewnQtrznych (
narzqd6rvplciowych- zqstoplzt irrrvnlrqrr lrrr,lr lr
/l ^ /l zaniai szczyrania skdryklaczy.tJdcrzujq przctlninri l<rriczrrrrrrrrr (lr'rIr,tlrrl'
*A (/ *4 ('l lt:",ij.
'r."ltiffiT:;,;,jJ',":
fo cie !' ie ,\4 ( Do 1 ' cr l
obicrna)w kierunkukldczy.Niekt6reogierywydljrl gloslwoLrrlrzrr
przejawiaj:1 odruch,,llehrnen' podnosz4cglo\\, q (lo g(ir_v.
lrrtlrrl'
!\ \,\\ rtirtit r1)r r.l
\ )v + \)q l " l " , i ' : J ; :l*' wargQi intensywnie wciqgajqpowietrzcdo kanakirvdrxlltliorrel',r rr.rr;.q
'
\lv./nre rcrslotno.Zaz,nacz-yly sig jcdynic r62nice indywidualnemi€dzy du wQchowego. R6wnie2w tci fazicobscN,ujcmy wzu'titiplrqeirr Nrrllrr,rrr
r1'rtrrrrrrr Nrc znalcziono zalc2no(cimigdzynasileniem reakcjiplciowycir wystqpujc wysuniqcie prqciapozanapletek do co niijll!ri!i l,l lllU|('(,r. lr'/
r'lfrr'rri\!w srljni a ich poppdemplciowpl (libido)w
obecnoiciklaczy ir:8,'uszrlrt nienia.a na.lenniecallo$ ilc ur/l\ \\ ni(rri. \\ \ \Urr.l(J', 1'r.rrl
I l r \ r l r r c f I wsl) .l 9li6]. Wigkszoiaogierdwkottakt(e siQz klacz4tak szybko.iirli rratr' lr0zrr,,lr
Nrr, rvilrtlonto.w iakim stopniu masturbacjawlwiera wplyw osobadoprowadzaj4ca. U mlodychogicr6u,czasod tloprrlrirrlzLrrrrr rrr
na osta_
t|r'll|(./lctrowrnic plciowc i plodno(i ogier6w.Obsfuga micjscckrycia do wyst4picniacrekcji wynosi okolo -l nrirr. Nrrtrirrrrr:,t
stwierdza,Ze
lrir(ir :/ r)llrclitntt przejawiajqcyrri odruchy nasturbacji jest szczeg6lnie ogicry starszc,kt6rc.ju2 kryly klacze,erekcjgosirgeirjq przcrl sezorrtnr
rrlr4zlrrvrr. ( )kazujesie.2c zwicrzQta takicbardzoczgstoniewykazq-qnor- w czasie27+36sek.i po sezonie18-14 sek.Po osi.Ulniqciu t)clnctd( l
rnrlrtro popqdLrplciowcgo w obecnodciklaczy w rui, natomiast cji wykazqjqgotowoSido krycia w czasic I01lll sck. lxzcd rezotrerl
iuz po
lrorrrot rc rkr stajni moznazaobscrwowaiu nich pelnq erekcjgpol4czon4 i, 1 2 5 2 s < k .p o . e z , ' r r i cI f i . c h n c f l ' r x ) l
,/ n|l|\trrfl]lci:1. Dlategospontanicaaerekcjai prdby masturbacji R c a k c j c k o p u l a c y i n c . Z a c h o r v a n ki eo p u l t c y j n co g i c l r r t i b e l r r r r r l c
uogie_-
ro\l silc/qsto lrwaTaneza nienormalnezachowanie,kt6re obni2aplodnotii. nastQlui4cc odruchy:wspiqcie,szukanieszparysromorvcj. $prr)\rir(l/irnrr
/ l(tlr) \vzglQ(luw wiclu przlpadkach stosuje siQ r62ne prqciado pochrvyklaczy.kopulacja,ejakLrlacja i ze-j(cic. I\xlczur rrslrrl
sposoby,aby
/irl'()l)rr( tr)itsturbacji.Opisano wicle anqrmasturbacyjnych oil ogierodrywaobieprzednickoicryny od poclkr2a. opiclasig rrrostl'rcrrr
urz4dzcn.
rr [1. titkic.jilkostraszczotka, przyczepiana w linii $rodkowejbrzLrcha, o zad klaczy,obcjnruicjciboki przcdnimikoiczynanri.Okolo 10",'r,lrr
rr rrriejscrr.grlzic podc.zas masturbacjiogier pocierapr4ciem,1ui ,,kagai_ tr.!wwykazujcchqi wspipciabcz pclncjerckcji.Ogicly.zrvIrszczrr rrrIr,['
lc rlrklarlirncla zol4cl2lub trzon pr4cia,kt6re ograniczajqerekcjg,-a cz(istoobskakLrii{ klaczz boku,a nustQpnic colljq siQpor.r icj /ir(I.\\\1.,,
ta'kze
(,lci\lfl,c:/r)c ..shockery'.kolnierzei paskiuciskowe.pociobnedo obroZy r)ltr.r\
nLrj4c rtxvnoczcinic ruchyszukania szpary srornow!'i. W tynr c,/usrc
(llir l)srr.Uiywlnci do jego tresury pr6by masturbacji prqeirrilr
pverywane s4 r6w_ wydll:rji1wotlnistqtiakclqprzcdcjakuhcyjn4- lb rvprlrvldzcniLr
rrc,, krTykicnt lub drastycznymikarami lizycznymi, takimi jak poch\,''y klirczyogicr wykonujccnergicznc nrchy kopulacyjrtc. kl{irc wy
uderze_
nr. szl)rcI1rtll. billcmlub palcatemw brzuch,pr4ciei tylnc nogi ogiera.Te zrvahj4 cjakulaclg.
rhrslyc/lc pr'(ibyograniczcnianrasturbccjiz reguly nie daj4 poZrrpdancgo A rrrrl i z ikr r p r r l l c j i i c j a k u l u c j i . w y k o r ) r r ) ll x / y t r T v c i uk i r r r r r r ' l . t r i r l l l
clrklu.;t czqslontilillodwR)lnyskutck.W sposdbnegatyrvny nirsicrrirr plrl, IlyciI s.,lLrc/nL'i pr)(llwy.\ryl{ruirLr. Te
wplyrvaj4 l)(xlc/irs|]()l)icfiIriir
rlil In)l)rrrl/unlc ()fltl /ilcl)()wlltc plciowci juko(t nasicnilr. 1'j ych liorrier'zrre
tr zc wzglgdr.rw tIr rvv*oIrrrirrrxhrrLlrorr krlrrrl:rt icslol'r,.(krrre r'r(rrrerrr,,
lr rrrl l l || |l i tf ny ( lt I I I ( . t lrl ,i I l )v (i i rl i re l ]l ()w i )c , ( r c ( l r r r ((,n , z N r r I r r r r r r r r,rrItrIr
rv o lrril r r cl r r z e r l ' r o rr rr l l r r ' l r N y , rrrrrr'lll'.
. l(l(|l, N( lr I r l l 1 ' .r r t , r ro I ' t r ' , I o t t lr(rr r r l x r r l I r i r o
. l . , ' l o l S ' { \ \ ' r r r r i r r\(v
 N-l rli r , , t r , r \ lt | t h, t , L\ \ t , , , , t \ t \ . ^t \ 1 1 ,h. , h t h " R t) .tl l i l l /,r h '\\,,th t'1 'r r i '

liorrywrrrria pch0igckopulNcyinyclt u,trrtoiceiirricniawzras1l1. osillllujqc

r r r . r lr r r r r r rl,(
r r r/l\r \f(1lIi,, nt/(,i llirf\\,.) t $ )r, / t (rn ir. i. . n i. r.\ f (J I I I
rvitlkoii ciil)icnia wcwn4trzsztuczncjpochwy podczaskopulacji wynosi
l,1Jnrrrr/l lg.z rvrhaniami od 100do240mm/lig. SredniaIiczbapchniqi ko-
l)uIrc)ir)ych.potrzebnychdo wyzrvoleniaejakulacji,wynosi 6, z wahania-
nr (xl;l do li, a (rcdniczaswykonyu aniaruch6w kopulacyjnych l0,5sek.,
t wrrhrrnirrrliod 5 do 1I sek.Rcakcjete charakteryzujesiQ duz4stabihosci4
I poszcrcgdlnych ogier6w. Wyzwolenic odruchu \r,yhlsku nastQpuje
rv rvynikr.rbodic6w temperaturowychi ci(nieniowych, w}1vieranych
ghiwnic na nasadqpr4cia(ryc. 4.2) lTischneri wsp. 1974a]. Ityc. 4.3. Zolqdt pr4cia: A przcd clxkulacjq (stralkq
W momcncie wyzwolenia ejakulacji dochodzi do przerwania wyroslkx cewkoNcgo).B wyfzul frakcti SlLrzo$el
Irrchrirv kopulacyjnych. W tyn czasie nastQpujqrytmiczne sl-ucze
ccwki moczo-plciowej oraz charakterystyczneruchy ogona ku dolo- plemnik6w calegoejakulatu),a pozostalcfrakcjQSlu/ow4.( /ir\ l)1(r\ ','(
wi i g(irzc. a tak2c dreptanicrylnymi kofczynami w miejscu. Ejakula- go wytmtu nasienia wynosiiredDio0.61sek.,po czynl llilsl{prrirl)r/t l$ |
(,r lrirwa 6 8 sek. WiQkszo(aogier6w podczasejakulacji opuszczaglo- trwajecaokolo 0,44 sek-Objato(i kolejnychwyrzul(iwlcsl (orir7rrrrrrL l
sza,co skracaczasich emisji. natomiast pvcrwv
wzrastaiq rlrilrlzr'rr t
rzutami do okok) 2 sek. (ryc. ,1.2).
I'o ejakulacjierekcjapr4ciaustgpujcszybkoi ogicr zsuwrrsir,z l.Iri zr.
r rr:gulyjuz z wiotkimpqciem, kt6reu ci4gukilkunaslrrsckrrrrtllrotrt r, r
do naplctka.
200
120
ST EZFN ILK A TFC H OLA MIN I H oR V o\(i \ IA l t( /\ ( \
40 ..II
POD C ZA P P LC IOWE (;O
S OB U D ZE N IA I K oI'I]I,A (
l{y. 4.1 l,rcbiegkopulacji
i ciakulacji
x ogicrd.Czasi ci(nienie
wewn4lrz
s,lucznej
P('r hwy Ictcsn
owano
zapomocq kimmorralir i
lTischner wsp.I 974a1 W czasiepobudzeniaplciowcgopozioln adrcllitlinyi nofll(llerrirlrr
w osoczukrwi ogier6w wzrastanicnralcztcfokfolnic.Jcs/e/cr\\'/!/\
wq r wykazuje og6lne oslabicnie. Pierwszy wyrzut nasienia nastQpuje wzroslkatccholamin wystQpuic podczaskopulaciii cjakrrlaciil5 tttttt lto
rv r)roDrcncrc pelncgo$,zwodui najdalszegowysuniqciaprqciaku przodo_ ejirkLrlacji stglcnictych hoanontlwwracr d() lrorn)illnc!L() po/it)lllll lilkl
wt. I\)LlcTitskopulacji Zolqdi przybicra charaktcrystycznyksztalt grzyba. wystQpricpodczasspoczynkLl plciowcgo ogicr(iw IIlwy i wsp l()7()|
lutLri lfzc(l picrwszym wyzutem nasiclrianastgpujcotwarcic Swiatlauj- t\xlwy7\/ony poziom katccholllnli'lf(xlc/ils ll()btr(l/cnill l)lclt)wrlrr'
i c i r c cw ki ( r yc.,1.3). lirprrlutji i ciakrrlrrcji wskrrzuicrlrrcntrtiorlirltty0l)llrilklct lcSo l)ft)r(\lr,
l)icrws/ywyrzutnasicniir, u u ni0kl(')rych ogior(iwtakic dw;l lluslqpnc. kt(ir'ylcsl wywt)Lrrlvfcirkcjrlpsycltic/nllK itlccll{)lil lll irly powtxllrirlro!\
lcsl wydlli!)y Pod zrllrczrryrrr ciinicnicnt.K(nicow0wyr':/lrtyrvylryskltjil 0 it . ,o l t i l n er e r k r i ( o rt i i r r t i / t l t (Itn./ y g o l i ) w t r i rcl cg t rr I r w y s i l k t tl i z y e z t tl tl r t
l)(ltl I rj l s/vn r cr i r rrrrri,.rrr
iln/y sl{rpIi()wv, ll lrs t { p o rv lln il|u , z wrx I to |] rz I y |o rv. r ' r r r r t l i l t r r r r r r r l z r r r l r r r r r r r l i r r l t ' t l u r l r r t t t r r r r i l \ v / r ( ) s l r i iIrl l/il( l r i i
\ \ Vr ' oli$ ilIi u I 1 i.rrr z lror'lrtr'y{ rrlvr,ltrlirrIrt s L lrrrltri\
r . 2 L R \ \ . y rlI t ri\ ! rI ir' . iz r ' r r r r ',r1r lr ! , r i r . , ri , r lr ( l n x I l r (\ t r ' t t t r|'l r ' z r o r r rl lrlrt t l . r ' z vr ! r ' L t $ ' t
l r ; r \ r (r r r r/ r h
. l{,r \r 'lrIrr'ru ,r,. I I t\\,'r,,rtliirl\ il{ lr(|t , lt rt\ \ lrl(, 1 l||llr(] |(O " , ,
 'V

\r , l l , r ? r t t,r \lt" ttr i,lr t,tj,,t\,tt\ 1 ,, 1,,,trt,41t l l l "l r tl I /'r l t') r 'tttr ' I't
'r "

l r r r l tzi r sl r oh r r tl zcrrrrr
plri(lwL.!to.k,rILrIrr;rr . . ; rrl, rrlt rtrv. jirrls lilf rjwt )ic 7 pobicrlrro potlezirrw\|i{cia lll lirrltorrrrr olrtLrroi.i klil(/\'l)ro\('l' 11"rll
l
l r o / r , ' | lr r ( n|l r ) r {;\r
tirfr,/yry yf()k\vn\, ilr('io(l { , t J , n )0 inO y ).
k o lo l5 n rirr. I I ischl]cr& l iscll'rcr.lr l(X)01.
l)o elirl.l|Lr( ii l)r),,i(nlt lyfol(sylly\!t-ucit(lo n()fi y. natolni0stpoziolDt16j Wyniki porrrilrtiw czqstoiliwoici rrllcf/cl'l\crc.r l)ol\\r(r(lTirlilolr'\ r$ l
,!|t,r\r()| t) \\i lynrcrlrsjcpozostaje podwyzszony o okoloJl%,.Horntony cjc cndokrynologiczne,wykaztliilc07c pobtr(lzclritr l''rlrlrlr' lr
l)lei('\\r1rrrr.
li ( /\( \ rclr llr.lllszybkoriiprzcmianymateriii qlywajQ rla o6rodko$) i cjakulacji to\\'arzyszycmocjonalny fod/iti slrcsll. rrllolrrrrel'r' r' rl" 11
rll,11lr(rNo$r. ir ich \'/rost podczaspobudzenia plciowegoi ejakulacji psychrczn4.
tL\r l'|lr\\(lop0rl(ll)n ic wy!\'olanyfzez katecholaminy (tabela4.1) [Ewy
r\ \ \ t ) l () 7 6 1

l,l tr., l l \ r ( 1c i. k r lc ch o | i n ri ni h o rn ro n o $l a rc ry c yr sufow i cyk]w i ogi ero$ 6)

0t
I t rtrl/,\
( r' lr r ( l1f r ' r iL
I lc io q c g o i c rrk u l a c j (r
j SE M )
v
Zanz po
l5 mrn.po
eiakulacii E
.r7 0.0028 0,61++0.1370.79**+0_t 7l 0,t6 :0.024
i:r +0.01.1 l.:ll +0,59 0,.16=0.02
) i,l' ! l | | lrrl'll)0 , rnl l .l ' 0 .0 q 2.16+'+0,1I 1.99=0.5
lll,0+12.8 1.19.6*
r.19,9 t-18,5
+t8,5
' : ..=-:-:ji-:!::-;:;l :-:-:-i.-'-:--i;: ;-,-1-:- :
: i ::!:,j ;:: i .rI :' i i - :. : : : : : : : : - ' - - ' - - I l
Cat!' mlnuty:setundy

(.ZIISfol'LtWOSC UDERZENSERCAPODCZAS R yc.4.4. Czasbt liwoSauder zei scr c&nlir . f ugicr Sir l. al'- k\ \ o. I Lr ! ) l! ( lt l '
('\ lrrr | |
I spoczynkuplciowego((L 54,8lmin.),2 kont{kru wzrokowcgoz klr(/rl(\r
I|oI I I ]I )ZIINIA PLCIOWEGO,
KOPULACJII EJAKULACJI I i r uchowkopulscyjnych ) . i\ l.
( Sr 'l321m in) . 1 eir kuhcr i ( ir . Lr ( ) r r r iLr
" spi ecir ciakulacji i r)dprowadTeniu na stanowisko w st4ni (i. r1.(r rirrLr ) l"rl' / l
zakoiczeniu
pi crw szy ch3 nln. po (
eir kulacji 107/ m in) i po I nr po
iD. ejr kuhcli( ll. 5r r r ir r r
r llr '[ r 'l
I ( or | /r (;$ nowl;onych. spokojnych.zrclaksou,anych, przcbpvajqcych
.l & TischnerJr 20001
\\' r\'/|rrcc:/ltyt)r nI!'lsculFlnospoczynkowe rvynosi32 40/min.U wytre_
rr,r$ rr yt h lioni sportowvchtgtno spoczynkorve jcst jeszczcni2szei $yno_
\r i,l\()k'lfi/rIin PrTvduzyrl w),silku.np. w galopie,tQtnomozedocho- KLACZY(KRYCIEZ nliKl)
STANOWTENIE
rlzttrrlr polliul2{)0,1nrin
I'rxk/rs l(otrtitktu rvzrokowego z klacz:1i pobudzenia plciowcgoczE Z regulykrycieodbyu,asiQpo uprzednimspruwdTcnitl. c/y klirr/ l(\l
slollrNo(cl(icfrcli scrcarr ogierarvzrasta do okolo65/min.Wysokiwzrost w rui. Pf(ibuistanowicnicwinny odbywai siq w Dlrnolll Iub rlil ()slt)lrl\'
( /\'\lolli\\,()iciU(lcrzctiscrcr, okolo 132/rIin.,nastQpuje w monencic tynl i r(iwnyn tcrcnic.w micjscu,gdzicpodo/ilsrnchlrkol)i lric (l(xh(lrl/r
\rsl)rfrrirogrcfitnir klacz lub lljnt(rn i \\,ykonywania nrch6rvkopulacyj_
ryrll. il rlriwyTszy. tlo wzhi.jania si9 kulzu. llalas.rtrch.obccnoicobcychlL(l/i nloglll)o\t'!()
ponutl190/rnin.. w morncnciccjakulac.ji. Oko.lo7 min.
l.lowacrr h:rrdzicitrcf\rowyehogicr(iw/ilhilnl()wirlriil illiccITa (l()l(tYr'r'l
Po t irrktrllrr'ji c/fslr)tli\!o(c Lrdcrzoi scrca wrilcu do $,ilrlo(cispoczynko_
N e l . l ( v lr lrI) r i r r ysr ,r tir;roLlez;rs ji r e'ju k rrlu t $
Lrtprrlirc ( )bccric!v rviclrrsIr|(|rl i IritcIr kfyeicIllb P()l)ictltttiu ttrrs it tttlticsl
ji y lirz rrjcp c wrrc 'lirllrvwlrrr(
t o ; t r t r ' r 'r r r r q r lzyo solrrrrr/rNit tv( .1.l plzcilstlrwro rro ! r: rliiz rrlrrlr. s t lirc jq rr: rrit lc r ' .r ' o\ ' l J r / \ ' | r r ( l l irrrrr i t / r/ri r l ) r \ ! l l i l (r c l l r r :rl \ ' i r s l r r l (\ ' I r ' r ' r ' r ' slr.ro l t t t
l!rir(\ \ r r ( r ,r ,,r r r r ,,|.trrrr'1.r,,,1,r(.tir
rit\! rrrrrIr|ol s k rtrrl
. t . I t o rr. t , rlt rs ie rrrt . lirrjrit lr t l t t l t r ' 1 t
 f ili l l ( r I tL ,\jtt t tr ,t,jr L tt" ,1 ,,t\ t,t\ t,, t,,,ht t,,, l t) .tl .n tl I /i t l r ,r 'tt1 r 't,l ',,r ' ) i ')

W relu Tltl)c,,pjcc,,cniil ()licfil przrtl Loprrrgerirrtri pf/c/ kl c/. w tDici, WigkszoicogiclL'rrlpf/y/\ryczuil sif (ll) wrrnrrrk(i$krr,trrrr rL,rt'rr
\rr Ir,/e/ itr/(nlvIt do slilnowicltiurtr(rl jc si\, l,,w przcgrodQ
l.,f(ibnik. .i0 ch:rraktcfyslycrnynr zachowanicrlr flciowyrrr nu$rclp|zr rrrirrr,llr, 1
/ |l()( vull shrp(iuwkop.rlych\ zic|tiQ,()bitycltgrubymideskanri,po_
prowokaciizc str(try klaczy.Mogrl sig.icclnak 7(l.rvyc()gier\'.I'1,)rt,1,,
krvti' r o(l slfotryogiclumatcracem ze slony lub porowatcjgumy.Jezeli pobudzeniaplciowegowymagaiQwiclu sposob6wkorrlirlilU/ l lr, / r
ln xtr,,l\ bc,,l)oifcdnicgokontaktuz ogieremzachowanieklaczy u,skazuje a nawetzamianyklaczypl owokatork i. (lgicry u2ywurrc dl) strrrro\\ 1.r 1,r,,,.'
rir rrt$. n)r)inrrpvystapia do jei pokrycia. Jcdnakpzed dopuszczcniem .I
kilka sczonriww tym samymmiejscui wcdlugusllloncltos(lr.'rrrlrrrrri,1
otrlfrirlrrlcly tlokonaioslgdzinklaczy,zwtac.djqc szczeg6ln4 uwag€na siQuzale2niiod takicgorytualuikdzda zlnianawarrttrltlu'rrroi. \l)o\\,'
0l\rlny srlln i!'i zdrowiaoraz stanzewngtrmychnar{d6w plciowych.
Kla_ dowaf chwilowezakl6cenic rcakcjiplciowych. Ilyr"lir1lukzer1'rcrtl.t,'r,
r /c \!yklt/uiilce choroby,kt6re mog4 siQprzcnieft na ogiem, np. zaraza kryerr I t\)lrl( l'rt I
maj4sklonno3ido nudzeniasiq ustalonymsposobcrn
\lixl||r( i/1. o{r'91.ropDcstany zapalnedr6g rodnych, de powinny
byi do_ zniany klaczyprowokalorek, miejscakrycia.ostibobslrrgrrlilr'vt lr r l ,'[ ;
l)r\/f ,/(nIc(lo Ilturalnegokycia. n o s c ip o s t Q p o w a n i a . W s k r a j n y c h p r z y p a d k a c h t a k i o g i c I p t ' t r z , l ' r r 1
Klirczcporlczaspelncj rui z reguly nie wykazuj4odruch6wobronnych,
co kilka dni. aby utrzymaczainteresowanie klac4 [Mcl)orrrr!ll .)01)([|
t( (lnir[ /c $ rglgdu nll m02]iwosi nicprzewidzianego zachowaniasigklaczy .lezeliogierjestju2 przyz\rTczaiony do stan(iwkii rticprl! tir\!ril J'\\.rl
prxl zirs* spigcia.kopulacjii po kopulacjinale2yzastosowai
drodkizabez_ townego popQduplciowego. doprowadzago do klaczy icrlerrt zlorrr, l.
lrrlczrrj:1cc ogicra przez uszkodzeniami.Znane silbowiem przypadkikop_
Mlode ogieryoraz bardzopobudliwe|.rb po dlugicj plzclrvietr I'rt, rrr
rrr1.iprzc.,kllcz osierau,j4dra, co doprowadzado ich ahofii, lub
kopni;i winno doprorvadzaidw6ch ludzi na dw6ch lon2ach.
\\ [r)lc/yr)y. powodlr-iqce zlamaniako(ci, albo cig2kichuszkodzcipr4cia. Po wystqpieniuwzwodupr4cicnalc2yumya.W tynr cclrro11r. rrr ,rl
I'rr)stvntsposobcmzabczpieczenia ogierajest uderuchomienieklaczy prowadzarnyparQkrok6w i odwracany od klaczy. I)o Invcilt lrilNir \1(
l]ol)r7el /lk)zcnrc pQt: pasa na szyjQoraz dwdch linek, przebiegaj4cych od lutsit(l!l)rit(r,l
wodgo tempemturze okolo313'(i- Mycie rozpoczynnnly
nrrl.rlty p|zctlnimi koiczlnami pod mostkiem i brzuchemdo staw6w
sko_ Po usuniqciu za:f'leczysTczct\ oraz smcgmv z powicr,,cht)iprrl(iir. ,,irl{'ll
li,\r),(h. Nr lylnc ko6czyny,pouy2ej i poni2ej staw6w skokowych,
za- cewkowcj i dolu 2olgdzinale2ydokladnicsphkrc pftlcic(7!slit \,'(Ll
hl;ulrrsi9 paski. do kt6rych przyczepiasi9 linLi (ryc. 4.5). praktykowanc
r uyslr\,/)cctcrylrr)In rcl./rriLicmjcdnorl./n$cg,,ll,ry,i.r
rlo\\'( l){)lvs/cchniczakladanicpgt na pgciny nic jest zalecane,gdyz
klacz l)o unryciuprqciaogicradoprowadza siq do klaczynir o(llell(,(( lrl
hl\\ o r{)ic /llplqtai siQw linki: r6\rniez ogier,zsuwajqcsip z klaczy,
moze ku metri)w idopiero po wystQpicniupclnegow/wo(|r |r'4tr;rlr,,urrr
/;r|r'/ycIf/cdni.l nogQza linkQi w ten spos6buszkodziisk6rqw zagigciu
la siq rru podcjli iwspi4i na klacz.Ogicradoprowadzullv/ ln'l'r tn
l'{( lorvyt))Inb spowodowai wyl,vr6ccniesig klaczy. lcwej stronic klaczy. aby uchronicgo przcd niepvcwi(l/iirrrvr rr I't,l)
I klirr./y ncrwowych, nieprzyzr,r,yczajonych do uprzp2y,stosu.jesiQ r.rrl
. nisciolnlylnylni kopytami.Po wspigcir.r siq osicrn i opafcitr rrro\ll
\l(lt,,i rc i wy'(ciclaneochraniacze(papucie),nakladanena
tylnc kopyta. o krzyT klaczy osobadoprowadzaiilca powinnuodciilgnilcoltotl l.lir(,,\
l){)rlirrliowvrn zi|bczpicczenicm jest dutka,kt6r4nirlc2yrozluZniinatych
n bok. ulrlwii|ii{cw lcn sposi)bogicK)wiodsruklnicszpilf! srr)tlt(n\rl
r)rirsll)o wspiQciusiq ogicra[tsiclariski]977]. Aby uniknq6 ()s()budozorirjllcawinna pilnic kor)lrolowualflcbic[L kol)lrIr(ii. /(lir
zanicczysz
r/rr I us:/kodrc,tia !\,losicnr prqcia,ogonklaczyporvinnosiqowinqi czy, virjq siq horvicnrfrzypirdkl./wlirs/r/ir lr klirc/y.rr kk'r|ych[rriarric icst
slyllr hrrditi/cnt.nu kt<irydotlalkowontornil nak)Zycplastikowy
rgkarv w pclni ro/winiqlr. lrrbrr burlrrrrvclr pf/c/ pr()slnics l(ri Ir'zc(lkfycrerlr./('
Ittlt Iqkrrwiccplilslik(lwc.ic(lnr)flr,,owcg() Uiyciit.W cclu zrrhczpicczcniu nirskirf/ezwi!rlrr/r txlbvlU|()/r)slrrie irr)(lek..po(li7A{)wyi rrgirl rrIr','
Ll r r ' z l p r zcr lr r ktlsz,.rritrrrri ogir.rtr. Ltr!r.y|rrlrzrr sk o |rrl; rr. p
ii r, , y t r. ry , , , , , ; " ( ! ,
\ r( / t l ) r ilr o lo lr ti Lrrrl.rrlIrtuv. z;rll:rthsi1 Ir ' i yr c r l l ' r r l l r l l | | , r r r ) / cs l ) r ) w , x l , ^ v ittr(' rl ( l i r t c i (p R ] s l l l i r vW l r l
wru l, , :r
lcj rrrrs z r, 1 i. rrilro rrie rlrrio k rrrrlrr z 1 l J r r r l Il ' r r | t o l r r r r r r l l r r r z k r t r r r r r r , .r r l l ) \ t r r r r l ) r l i r r i ' l l r ( r r rl ( \ l
l r r l \ l r , 1 o \\l||\'|l r ,r t( .r,r,l\ir,,,r\ lIlr I,rrrrr\hrx.
 \\J l l r t r t\tL t\tr )|
ttr ,t,tttl| r ,t\l\n ^ t,t t1,ht^,, l tti .,l .r tl I /,h l r ^ \,ttr ttt t,^ t'

/irrricc./ys:/e/(nlc
l(f\vtili kitlcIr. l)orlrorlzrrlr'rwt.zastiLr|ozlcglcgowysig c l u k r r l t rpto b l r r r l zy p o c h u yL l i r e z yi c s tz r t t t i c e z y s z e z ostl rvr ur' r r1 u '
Iorvceo:/ill)itlcliuotrzc!vnci.koljezrlecl]() siq irrriclciilklaczy. ch\vow!llli lloil baklc[].llrQ.
(l ickl(lrychogicr(iwl)1o2cnic tkrj(c do clakulae.ji
w czasicstano_
$ rcIir. O(ldunic0asicniaD1ozna rozpoznaa po t'alujqcych ruchachogona
\! nr'nroncicc'jtkulacjii przcstgpowaniu
Uzyskiwanienasicnia7a ponlocllgillrkt
z nogina nogg(dreptaniu w ntie.j_
\c u) luhprzcTprzyb2cniepalcdwdodolnejpowierzchniprEciaujego nasady wProwadzonej do PochwYklrrczl'
i hczpo*lcd nii1kontrolgprzeplywunasieniapzez cewkQmoczo-plciowe.
l\) zrkoliczcniu kopulacji nale2y odczekai a2 ogier sam zsunie siQ MetodQpobierania nasicniaza pomoc4gqbkiTlsloso\'r:r I l\ r"'o\ I | '
"
pows/echniljQ w pierwszychlatach(1906 1912)slr)so\\rrrrlir \/lrrt /rr|1
z kluczy.W wiclu stadninachpraktykowanejest mycic pr4ciapo kopulacji "
r{)/trv(nclltnadnrlnganianiupotasowego_ unasicniania.Metodata polegana wptowald/cniu odl)owl( (lrrrr'l!r'l\ I't'l' I
Zar6wno klacz.jak i ogier win_
wancigqbkido pochwystanowionej crll'l{ \\ t ' t'lr"t
klaczy.Po ciakrrlrrcii
ne byc po stan6wceoprowadzancprzez kilka minut, aZ do calkowitego
siqz pochwy,a nasicnieprzczni4 pochloniQtc wycisl(l srf (L' '/lrr''rrrrt"l' l
rsl)()koionia.
Wady tego sposobuto:
gqbka,wptowirdzona do pochwyklaczyw r)kfcsicnrl ol)rt\'" lr'r"r'
owrg(},l.loI\ (l/ rrrlI
nia wchlaniar6u'nie2znacznqilo{i iluzu pt)ch\\'
POBIERANIENASIENIA
szkodliwiena plemniki,
nasieniejest zanieczyszczonc(luzen poch\ro$ylrri (lr()l)lr.rr\llt'l l
l\tI r!.ickilka metodpobieranianasieniaod ogier6w.przy wyborzeme go do inscn]inrr!lr rrr(l\'/lrr'
mi sta[owjonejklaczy i ut2ycie llr'{)/r
r('rly n lciy decydowai siQna tQ,kt6ra: cho16b.
czcristwemPrzenoszenia
pozwoli na wiarygodnqocengplodnoici ogicra. calegocjakulatu
gqbkanic wchlania
nic spowodujeobnizeniabiologicznychwla(ciwoici plemnik6w,
zrpcwni pobranic nasienia wolnego od wt6mych zanicczyszczeir
haktcryjnych, Uzyskiwaniepr6beknasieniaz pr4ciapo c'jitkttlrrc;t
/ bczpieczaogieraprzedurazamii infekcjami,
jcst prostapod wzglgdcm techniki Aby dokonatoricntacyjnci ocenyllenlriki)w' lDolnl l()hfiri prolrlI rr'r
nic powodujehamowaniapopgduplciou,.cgoogicra. sicniasplyrvajqcc z prqciaogierabczpo(rcdnio po c'iakLrlrreii W tlttt r tltt
przerywasige.jakulacjQ szarpi4c za kantaflLrbwqclziclkr t'1't'tr
i ztttLtszrqili
do zsuniqciasiq z klaczy.Nastiipnie czQ(acjakul ltr /bicrl sr$(l) Inrl\lrl
Uzyskiwanienasieniaz pochwy pokr1'tejklaczy wioncgolejka.polqczonego z prob6wkq Mctoda lir. zc w"lllq(hr rrirrrr(r/
ejakulatLl. oic pozwalalril tlliill(xllrlllil (rrf (n
liwoii zcbraniatylko czQ6ci
Niljslufszametoda,stosowanapod koniec XIX i na pocz4tkuXX wie_ nasicnia.Pzerwaniecjakulacjilno2c r6wnicTlllica l)cgllty\rlly\\lrl\\\
kLr.polcgana uzyskiwaniunasieniaz pochwy pokrytej ilaczy. W tym cclu nit drlszc zachowtnicplciowc ogicra l\rnilDo uiclDnyellsl11nlrrr!tr'(l
IrsrL'tticpobicranowprostz pochq,yklaczy rgkq lub u2yvajqc strzykawki. til rnolc bya wykorzyslrnlw przyladkxchspcciillllych. Sdy llic rlrrrllrrlfl
spccjalncjlyZki bqdZwzicrnikapochwowego. Metodatajest bardzopro_ rnoTliwo(cipobrilniilIlllsiclliil. il islnicii\fo(ic'ir'zcnilr o br'l|kplcrtttttkotllttlr
slir..,cd,llrk
tDits,/crcgwa(j.z kt(irychnaiwaznicjsze to: A h u v c n i i r w w y ( l / i c l i r r r inr ri r s i c n iIrl l i c l l r i s k i l ( ) 7 7 l .
tlirsrcr)rc,/
l]{)cltwy r(lirjcsiq pobrai z rcguly tylko lv(iwcrus.kicdy
sTyi kl lllitci cylrsl zi llkIitlir.
|o zr'tl'liir rrrsr1.,'r' :,lrrri.rrr
1rrxlrrvvwiq.ls,,
o(t IlL.rrrrrrl,rlw
1inie.
 t
t). '
,ht\ ,Itjr t,ttt,,,/,,tt,t| ,tt\t\^ t\tt,tt\r tr i,, L )t
l tr ,.,l ttl | /tr l t\i 'r r , I'l ' t'tr ,

I lzyskiwln ic nilsict)rroo ,/ri\{iuttr./ bu(lynku. Aby rricwzbijLrl si9pyl w euirsic lrrchrrliorrii lrr,lzr.lrul
l)rc , / c f wirly w
k)ic r pixsktl.t11)cin hrbinncgouratcliulu pylislcgo tlltlcly skrlrl]lil( \,trlil
llzvskirvllic nasicniacb prczcrw:tlywLrylodosya ogicru do otldawania rllrsr( lllil l'l/\
powszechnie stoso_ I ' rlyg o t o \ ! r n i c
t t, r t r \r r ,l :r ti rlrr ,i \ ( l/rt'\r)(hubicglcgo,rule.iJ
l, r\ . , / . . ru
a Dr{ 1 . . , q in i9 rc got()wanic ogicrado oddawania nasacnir 7aponl()cil\7llrc.,rrrt lr '( ll\\ \ l,r,
\ \ h t , t / r 'k ,/ir llir ( i:r .i..,,!,rcrrrur
na kunreepr4c i. rp o u )\ lq J ] ic n iue re k c ii. winro ograniczaa inlekcjQijcst takic slrmo,ilk p(xl(/irspf.'\J'r'1,,\\,rrrr
' " r . r ' l ( l , r . z.L ir r tr rie .icje pu zaL,rnczcniucJa k u lc (. ii.w ru , n " n . i" rr1 _ do naturalnego krycia.W przypadkunasic iarprzelllilc/t)rrello rl,, ,,l'r,'
( orv\\,i l|lt pt.llc[r z pochwy. Wad4 tego
sposobus4 tnr<inosciz nalo2c_ tu wewnqtv kra.ju1ubdo kraj6w Unii Europc'iskit'i. rrrrrszrl lrrL'r1r'ltrt,'
rrrrr l)fclct-witty\vyna prqcieogicra. Natomiastotrzymane zawartew RoTpofzild/clriLr lVilrisllirll('lrlr(l\\rl
t),m sposobenl nc kryte a weterynaryine
rnsrlrrie zrrchtxvujeprawie \&,szystkieswoje
tla(ciwolici f,zjologiczre iCospodarkiZywno6ciowej z dnia ll lutego 1999 r. i ll( l'rr'i.lrrrir ''(ttll I
l l ' | r \ , , ! t i n & Skatki t95jl. rv llo/l)of.'rl(17(-rrr1r ()' r"
Dyrcktywy Unii Euopejskici zamieszczono
EEC.a szczegrilowe przcpisyw Decyzji94,/6-llfl( .()5,l7()11 ( . 'l\ l0 /l {

I)rzctokowamctodapobieranianasienia i9 6 / 5 3 9 E C .
W celu pobudzeniaplciowego.przctl pobrltnionltlitsictttit o1lrr'rrrr
nien byi doprowadzony do klaczy prowokdtorki. Nic lcsl t(' l\(,rrr(/
metodQpobierania nasicnia stosowal na szeroka '
.l)t7ctr)kr)wll skale ne w przypadkuogier6w,kt6re mil4 juz wyrohion4rcxkel! rrirlirrrli,lrl
tl /r\rllku Ilatlzieckim Zirvotkow w latach 1936
193g. p.zetokg ;;;;_' nasieniastosuicsi9 pobutlzrrrrrc
rr rxlrr rl{rczoplciowegowykonuie sig na wysokodci W wiclu oirodkachporyskiu'ania ltlt t,'rt,
dna miednicy,mipdzy przecllu2one do kilku Iub kilkunasturrinur.co mit Illicak{)f/}slllr \\ l)l\ \\
,;ll,ll,l]l * ln.kitku Jnicch
poop(racji
osicDp|-,1so,olvuju
.iq
'r,'r r , ' \ r \(lil",*,
trr i r r unTi:
ko $.W czasicodda
na objQto6iijako{i nasienia.
, r,'r,rrrcr
ysrycznq
<ira
kraczy,
niczaniffi:"}ffi[?.onl"?j]"X]ilT: M y c ic p r 4 c i a . I s t r r i c j {r o z b i e z n cr d a n i a l ) : l t c l l l i l l k ( ' r l r f ( /
rj'lv\\ rc.I .l lygodnipo operacjimoznaod tak przygotowanych noscinycia pr4ciaprzedkazdympobranielunasicnia.llrrrrccTys/( /rlrlir
olicrdw nasicnia pochodz4 gl6wnie z napletka i 2olqclzi prqcia. na ktirtt i ztrirlthrlrt
lx rbruircnnsicnieprzezprzetokQ. przedpobruni"- ni.i"niu
*ruagigonu
,'\\rtir.srqbitnda2em, sig liczneuclrylkiikrypty. otwieraj4cc siq ictlynicw rtronrctrcic lioltttlrtt 1t
a brzcgip.zetokiprzecieraSrodkiemAczv,lfeicvi_
rryrr W rrrorncncie i ejakLrlacji. Dlatcgomycieprqciabcz pchrcj erckcji.icgo Tolgtlzi rrri po
wspigciaogieranaklac, i ejatutuc.li
ogonogie;;i_
\rNir,srTnr bok.a wyclalane wodujccalko\\'itego wyeliminowania zilnieczysTczcn.
nasicnie,zebrancdo zbiotit-",;*i* lr. I't,'r,
c (lo inscntinacji f"f"i Dawnicjclo mycia u2ywanorrydla i irodktiw dczynlcktrjqeyt
l)f,/y{lirl IStudiencow1956]. w przypadkuprzcdostaniu sig do nasicniaclzialalyplcnrnikoh'ritz,' l\,2
nicj okazalosiQ.7c mycic cieplqwodqo terrpcf lurzc40 '15( (|rlr lrrl.l
l\rbicranie nasicniaza pomocq sztucznejpochwy sanrskutck.f)o clirninorvania buktct-ii zalccancjesldodartictkr worlr r
roztworuchlorhcxydyny, I<trirynicjcst plcnrnikohoiczy. Zwolctttlitt tttt"
llrl'iLrirrrirrrrr,icrrn cia pr4ciawskazuj4nadodalkow{mozliwo(asprarvclzcnia potlczits tttYL trr
,lo .zrtrczn<i
f,ochw)\.rnnob5cprzeprouad,,,,ne
$ czy nic rDl nl ninr.jakicltiuszkodzcri. l'r/coi\fl)icy l\ficrd/il.7c lltr)rcs ltlr
'rn\/rr'l\rt pr,nltt'i/ez.,niu.z,rpcuni.Liltt.lrn $ ar ki hc.,nicc/en.luc dlJ
plrrwatlzirriclylko do usuwaniaszkocilirvych bilktctii. Icc/ lilkTc(l) lrsll
l',(11,,)(ni.. Ir,,7(. h)( l\l ( i $in o h)c lirro,,rny$irln(.
w rrritIl(/il.tr,t,t n,,hrcr.rniit ltii(.ntirr,,r:r,/(../fn.i(.J niqL.iir rlirl(rfirln!'i nriklollor'y. w rvynikttczcgontozctltrchotlzic tlo rrrzrvolrr
$)1,,r,/y:t]u:tIlir j(sl blrrrlzogr'ozrrych brrklcr-ii cltrrroholrvr'rlezyelr / lcgo lc2 powtxltrrv rvielrr
lrfr)r)\!iltil grrntowapodIrglr llrh innc syntctycznc
podllrTa..lcntpcralrrla ttlyeicp|i1r'ilr slr)slric siqr)Lr'csowo llll)lYll\r'
l){)\\'talt/ir\\ ponrre,izt.zi..nlr l,iltr;t hvi
rr(rrrrlliuelr lrohicruirr usicrria
r0(,w{r,,iiu,g,ur,,"1u,r,,.,,,,,i.:,,,,,;j,lli,;il)li;ii;,'llli]ll.1,1,#fii u przypirrllirr iegrrzttirtztteJLo zrttrtc(/ys/r./r:rrril
Nr(l , l t ' ! r / vl t r r k l y ( y z r r I r ' r r 1or 1 r t t s r r t t t t r ' l ) t l t i lt)i ro r r l l l ! ( l ( l l i q r ' z t t t lril t
(, \ l|\ / iI r i r \ \ r r r t r r |r) ! \ ' , | (| r | | r f . , ' r I Y /r t r . t t l o i ' {l r l i z r r r l l r ' r rlrr / \ l l l \ \ l o t
 I ln \1 , r t I t\ L tt t,) t \h t,,ttr ll"
'l
t't1 l ./'r l t\t'r tt' I'l ' 1 ,r i '

rlrlll) /lllir/rrrrir IfilcIl..lc1cli

l)filereItc,/0stitlo osltsz0nc.nitlciy l]lr(l/()
rrNiriirc.lthv(l()Tbiotlliezku a Iusrc ic nic (l(,stirLr stf.$o(lLr.
lrr,, yg o to\| l| n ic k la c zy p r.o rvo k i| lo
r.k i. Wiclko(c klaczy
l)|r^r()lirrli)fkrwinnil by, dostosowanado \,viclkosciogicra. Klacz prowo'_
I'rrtorkrr powinrrabyi w okrcsierui, gdyz tylko taka stoi
spokojnici nic
strrrrorrr zirlrozcnrrdla ogierai obsfugi.Je2elinie ma klaczy
w mi. Dale2y
rryszrrl.:ri klaczjalowiejqc4 i na 12 24 godz.przedpobieraniem nasicnia
porhc jc'j prxlskrirrrieniewiclk4 dawkg estradiolu(2
I mg). Bardzo czpsto
tirlo l)f()wokltd.ki wykorzystuje siQwykasbowaneklacze, kt6re zacho_
\\ ||trtsrgotxliQln'epodczaskontaktuz ogiercm.W celu
wla,olania u nich
\lirlyeh obj.t$,(iwruio\\,ych,stosujesiq co trzcci
dziei przez trzy q,godnie
rnrlt.tlrrrvkic:itradiolu. W szczeg6lnych przlpadkachklacz w ruimo2e
t11 t zlrstrprona spokojnymwalachem. Pfof.Tadeusz
Ryc..1.6. (18911964)lb prawel:
Olbrycht picNs1r" (llL"r'r"'"
|lrrn('tr
W c! lu lrchfonicnia ogieraprzcd urazami,koniecznejest skonstruo\\Nn),przezproiTadeuszaOlbrychtascL\towic{1915':lo "r'l
rozkucic kla_
r/y,r nirk)zcnrcpQtnajej tylne koiczyny, zabanda2owanie
ogonai zalo2e-
nrr l\',,p()(fcdnio plzcdskokiemdutki.
Pocz4tkowo konstruowanc fantony imitowaly klrrcz. I\iitttr'1 "l t
zalo siQ,2e ogicry reaguj4wspigcicmna cruchomcpfrc(lrrriol).l'l"r'
Ryc. ,1.5. PrzygotowaDiektaczy prowoka_ w niewielkin stopniuprzypominajQsylwetkqkonia Naiprostszyrrttr stt o
torki do pobierxnia nas;enia.pcLx 7_alozone jej formie laotomemmo2ebyi durry,ok&gly, drervnianybal lrrb prxllrr"rrrr
!v okolicl stawu skolorvegoipolalzonc tinE
przechodza!4przez rotk9, po^valaj4c4 na mctalowabeczka,oblo2onamiQkkimmatcriatem(ryc '17)
nrclr konczyn lylnych bez obawy o pve_
wroccnie si€ klaczy. U klaczy ncNowych
dodatkowym zabezpicczenjcmicst dutka.
Na uniknieciezanieczyszczcni uszkodzenia
ogrcra po^\rta czlsty
prastko$f $orek lxb rEkawica jcdnorazo_
wego. uzyci{. zalozonr m zabandazowlny

l'{)bicranienasicniapo wspigciuoSicrana lintom

lllycic lLrnkrrlustalo siQrutynq w prakq,cepobicrania
nasieniaod
oBrerow. ( il(iwnrl ziilctq lej metodyjcst zwiekszenic
bezpieczoistwaogic_
r, r r , , l r . l r r Fr/n . ) n tul\,,..1i( r),/ykirrtt,,nr)rhrlrnjc e z )* , , c z crra
n s ic n iir . rrrz
t ' ll r , l l l l r /( r r r ( lr ( ./1 ,),'*'l'p,'rr'.,ehrr1r.lr.l,,p, , h ru rrirr p t c n ! , , / J
n rrs i. , rrrrr. lirn
torrrrllirogicrriwskonsrl.Lrow l p11)lllr(lcuszOlbr.ycht nrrWyrlzirrlcN4ctly
r\ r l l ! W ct( h- n lf!llr i rvc l rr,ovr,it.*, l()15f(lrlr (f!r. . t O ).
 ,,rvt, t t r \ Lt Lt r ,t\\ tt l,t.t,\hL)rt
l i ,) ,t tttt I /,r t,) r ,tIr , j ,/ t \ ,
( e,lr't rrr.zl'.rlrrrr,l,,hrc!,,,
t:rrr,,11rr\..t J(jr, \rjrtrrlr,,\ei,fjr./\\\tfl\rrr.
, Wic lc l r r r r l o r r r o,r/rl o p l r l r z o n y r jl e r s r N r r 0 g rI I ) | r x l p ( t r l , rl., t o ! . t , , ,
'.ll,.lt;], ")iJJl
;;i:li,,l"li,,.
l :ll)I iiii,:i:ili,l:l
:.,:l;[il]: / wu lI t : l r ) uh \ ( l f i t L r l t e / Dl Lcr br g r : z n cr c g u l o r r r r r rN
r cy s o k o ( e ri ; c I r , r r l 1 r ,
lr(^vo(rujc. ,/c ogrcrpodczaswspipciabqdziesip crul wic d rri cn a c l r v l c n i(cf y c . . 1 . 9 )I.r l r n l o nNt i I i c n b v i L r r n i c s z e z orrrr, , 1 , . , r, ,
n"i.anto^ieniepcw rrcil)r/cslvcni.rvolncjotl przcszkird.
r r , r r l r ,,.,r l ulr ,,u:rc.druch)ph.iure. lak itby ogicr ntr'rgl:rrolrorIrrrrr.r
t f ro r. , o io . ri. , y l, if , .
t\, t((hr(.J ",ro, n y .
r,r lirTJj In rogu.wyJaiq.i9 rrabiln<. wskakiwlrc. a obslugatroglapozoslua ry bczpicczncj trllcr_|{ricr rrlo1,r,.r
natomiast b(./piec,,;ier;e i l<laczy prorvokatorki.
n,,ge
ccn.n.rlnr
rtbudwie.gd)2etiminulq
l.l,li.,)lil'":r{,,1',1,,',
/irlrtittjtnt,l l"o"rr
L)!t(rJ u oprz) rzqJowanr..
D,ikn
lantornu
wynosz+wysokosi(czQii,,ogonowa,,)
,. |1|riary 120 t60cm
*-rica4s70cm(srednio
sscmldrr:gosc
ilo ii6 .-
lll::lill:li: :'l,l
lf; ltor)l powinien byi pokryty matelatem
o duzej wytrzynalosci, od_
1t,'rrrlrr rr;r rcranic.r ldtw1'lndo In)cia ord,/deryrrfcfrcj
i. il;;;k
,..
('rrrr t(\t \kt,ri l
bldlcca i pr,lczepioncdo ..karku..lanromupop.recrn"

"u.I9't".
]].1,,f.,.11'f t"zwalaj4ce ogierowi
ch*r."u
.* .ii"_iJ"j"#iil
l)fitr!tr (ryc. 4.13).pod pokryciem
fantomu winien znajdowai sip migkki
r|l:rlt|irrl.np. gruba,porowatagqbka.

It!c :1.9.1: ! nkr nz hvdr lr lic/ I ic r . gulo\ r n. l qt \ ok( ) ijr l t 'f le( t r Dl( r dr sLlr r jt r , . L, , , I
khc/y pro sr ) kr lor ki( K. lK Bolir l

\ r(1 , 1 , ' r cl . r l t ' r n ) u c r r r r : r r r rzr r i . i , r . . r r . r r r r t r . . , z c z....\t/ t . r , / r . . 1

':'i:r
l)ochw),!v pozvcji/bli2onc'.j do pochwvklnczv.l.itnlolrtsl(oDslfUoNil

t w l)irrhndiijcstlaopah-zony
rrlufv i ciinicnit wc\\,n.ltrz
l(iu rrlsicrri (ryc.'1.I 0).
w clcklr-onicznq
pochwy.u titkTcitulontiltyc/nv
rctultrc.jg wysoko(ei.tcrrr;x.
r-o:/11/ilrl \\.\t/u
i
( il(')wnil,,llcll{ takich lirnlonliw
icst lo.7c l)()/\\lIrjil rIr Pobirlirrrr
rrrrslcrrll)t-lc/.lcdnil osob9..lctlnakogicr rrrrrsihyc (l()bf,,cl)r.7ylt()lr)r!l
i
iz lrz n irl o r l i o r r ! ,t,v n l s l ) ( ) s o l ) crl x) k l l r * i r r r rr;lrr s i c r r i igr .r i y Tr r r r r e r r r o z l i r
(nr nri Il rl )lI o\ i l|r \ / t t k. / lil |( , f ll\ \ ll. it wt ( . 1( .oJt t ( , r ( j$,t r vr r lr r , : r
|) or lt . z: r s
krtIttl rtL;tr lr l, r t l, , , sr '; , l\ I t lir ( ii li, , t Ur , , ir Dir sill. / iI ll0 t 0\ r il
: lx) ( . lr \ ir .
llrt l S l lIl('lr l||i ri.,lr / r Lt , I lL, t r lr j, l \ \ ! , , Los r iit ri r \\ l l rl o |, . , t \ \ r / , r t |\ \ lr ( i r r lx, / l||( . t , , . |\ t \ \ or r I r r r r
ls t J t : t t t l lr r r qr r ; rlr or lt zr r r
l !r/\l ' ,r{ l l \"\ \ , I r ||. r r \ lr '/ \ , 1r lr r lr |lr r r lr zl, r r r lr r , r . , r 1. o1, r , . r , r
 i\r! r . r L J r /\|e /r D r c 0 g cr ! ( to \st r i Ir s ( r r i LtIj r l ||r 1 sK \l ( tr .L t,n)\
l {\i l lo I r nldn lir i s k j tq ri { ta m . Sz l trc z n rp ochw x .j ol w ana..,,vmonrow ann
r,i \rr( / : , ir l( nnU: u rn i c s z c T o l c
s a . ta m ro u n i e z ?bi omi czki na * J.
| , \ : : , , , c , ] n/ . n, $, ,i q s i e p o d c z a sc i x k u ta c j i " * i *.i " . (xzu oglc(^!i potDrrlluwvr\\oJia
:1 1 ,,,', rozd?i errj qp* ,.," gor" * y,,uq, odr.Lrclr
-',. ' \ . , , t \ . , . ri . ,:r " .." rt:.te {).ot.i .cr tJn,omu.
wsPigrr;r lb J.rll,rrsl,LrtLr rrrrr lr
', '., trn,n.:nh,,r r|sDigciuclrit'iakulac;i nir lirrrlornic.Liccly LrlkrrlrorrrrL.U(lir
c : n ," ..r$ \,\(,L ,\\ \. rs,.rq1, \r( t)(,1,r.r
\! lcn sfosrjb nitsicnic.oiljcf prz,"zwl,ezrrjir stt' do tlltr.ro sIosolrLrrrl,l,r
\\rrl lszoii o-qiertiu,. kt6rc nie kyly naturalnie.akceptujefantom.NatG uitttilr nasicnia Wrj$czlrsrrroznirztrczilr\l()lIl()\\()rt
lln0\il. l l(/ |Ll
r r r . r. r r ir ,hl,,r t..tir \\.kt,ilclnl) rrrrrrrolrric. wr)kirlollrkqi irrnczlrbic{i slo\()\\,ilc p()(lclls lfc l|llll
l)l k , , 2 5 . o rc a e u wa lu c re lc i. r
l $ . r : r'r \r r |' j \.lircrcm t\{ crqgull2 rc k . t
- po' n c k o z jo lS i. " r. il. )_
r\, rstir\r,lnr]- raz pierwszyw miejscupr6by.Okokr 50% wykazvivalo
\\ or)e|'no\cttcgo litnlonrurcakcjeprzedkopulacyjne
(obwqchiwanie.czq_ sizt.{
l(,zNAI'(X, WA
\( r('tt'r efckL.il. llclurcn). a 25% nie intercsowalo
siEtego typu lintourcrir
| | rstlrrrcr'l()ii2| I'rr,\rs/il \/lur'./|lll lrochrri, (11;r(lr.tieflsl(rrst|lr,)\r;rl
!r. Ii||)()|irL,|||rIrI
nrti S/lUrz|lr!() llrr;rsierrrrr
..ll'), ll'1
r , r . l \l i r r /"r:*,,.,1'l rtr.rptei nu..opi
r n r r .krl)rrr c r.,rr u r n . . / r . . g u t y u y k u r , , ) : r u _ .7\rcr,,ilr rr NIrrl\\it.srrlzrrrirrrrr lr)j{) j(,lI (t(l
rcr,()r,,irsLr\!IIr()\\i|(L,orro
. rr.r.r$ir, ,i..pfl(J tJnl, , )c m t u t i; s , r, ,r, r. rr ielt. oilrrrirrI|r()"rrr rrsl)rir\\rrrrrrrrr
l(r'o rir/l
lr ,ir {l( \!..,'\'ll'i.,'cirD./\!}trtIr(rlrrihorrrrru n r.".U" nt 1 (1,'rrrr;r
(r\r Ill)
,r , l l ) , , ir, , , , i, , ,
" " l ' 1 , ,','', $,r l .r r I lr,/\\'/ \|ri. t,r,,/,t,r, h./\r. \ . l, t , rrrr: , . r, . rrrr L rrrt , , r, r l)(,lr ( lrr/ir\ ,'lrrsrrrrt.
rrr,'rlclc\,,t ( ,, ft Jr\ | rr r rllrLo|rr.rorr rrro,,rLr
lr0
r o ( l ( h \l nir r r r ir sie ni:r tkr szlrc/,leipochu,\,. Nic rn irjc rlrrrrk ,1,,r(.lrL
r):rtr,,\ t\l)\ I.(,II\ II ||Lr \ || |(.
jc , lrrc c ,wl, , r-
\( r \ \ ( r ,i)\l ) ( ) \o l) I)| ,,\ ||( ,,iIIIi;I orrrr,r.rr
rIr sl,ol.rrr;
r ri; rrr, , rrr /( !/l\ \\ r\ r( \ l|lrrjr,.||r,,(.\\r.trll|\ l
Nrr. L t rt r. . , rr, rc
t l l .1rl(l )rl rrrrrrrrtorrrt.lr
r \ l x ' l r ,/r l) r r til,r (rL.ltl , r)\ \ . lrrlr, . , l\ , , , , . 1 , , , , , i, , , . / Ll,r..\( |\l,rlrrrrlr,rrr ..,.rr rr,,.rr ..rrr rr
', r! r,r 1,, ! t\\L rj l .t
"l \\
 0 t) ti\^ t \ t r r r t t r I lr \ 1, , t 1 r r 1, 1\ l, t 1 , , t , \ l t r L , , t l i ', 'l t'tl | /'h |,,",t,t tt | ' lrr

W k l i r t i r e lsrl i r r x l y r r i r w s l i ileohz p , r r r s r r ' , l r r r r otrcl s lr r r r r I l r l r r r ' , 1 .'1i r

k o n a n yz r r c l u l \ r c g o c y l r n ( | r . k t ( i r \ l x J ( , , r l l l \ ( ) \l\c(sl lw q i s , ? \1 1 s t , r 1 \I . L
grlvbyprzctlsionck. r dalcj nraczq(croi/sl/cf:/()rril. I\rehwutrrzrr,'lr rtr, ' 'r r
.idstw billonguur{)wyl)olqczonl- z konrofil powrctrruil. \lrriilrit(1, ri, Lrl,
wa n ie ci ( n i c n i a w . i ew' n j g t r z uI.' o d o b n i e j a n k r o d c (l a r t r l t l r t l , Jr(( , ' , , r . r , 1
pochwaduiska po napelnielliu rodejcst bardzociQTkir.
Szenzezastosotlanic w praldyccznalazlbulgarsli rrr()(l( l !,,lrLL .'1r
pochwy.uzywanyloNnic2na WQgrzcch. W lnodclLr lyrrrregLrIr, 1,r, r"rrr,
nia odbl'n'asip poprzezzewngtrzlqrurkg,przezktirr'i1 Drzclclrr.r\' r,,,l.'
w czasicnajsilniejszegoiabrzmienia 2oledzipr4cia.
W Niemczechrozpowszechniony icst hanowcrskilyl) s/lrr(/rr. lnL ll
-%
wy, do kt6rejwkladasjQrQkat plastikowy,polqczon)- zc zhiorrrrl'rerrr rrr
It!r.l I lt 67nenodc lc szhrcznychpochcw( zbi6r RaredrvRoTroduj Anatomii Zwieuar l1asieDjc. W momcncicejakulacjirvodaprze]e\'usig prlc/ rrrrl.!r,,rrrrrr, l
I rr{ffs!tctu Rohiczcgo \\' Krxkorvie) szasiQci(nicnicwewnqtrzpochwy(ryc.4.1,1).

Sztuczna
pochwazc szry.wnym
cylin&emzewnQtrznym
I'icfNsrym modelcrn sztuczlej pochwy byl modcl radziecki, kta)ry
1r'rlrrli nic miai urzqdzeniado rcgulowaniacisnieniawcwnqtrz pochwy,
rrpqrrrrrorvyzbiornik na nasicniebyl dosyi trudny do wyjalowicnia. po $,oj_
nrL szcrokorozpowszechniony byl model Cambridgc(bardzopodobnydo
nrrrlclu Colorado). Jcst bardzo cig2ki, jego ciQ2arpo napelnicniu wod4
plzcklaczal0 kg (ryc.4.13).
Rt , c 4. 1. 1. Kor icowr li/ r t ! ) l) , . , r , , .
n{sicnid zr ponr c{ szluc/ r ( r l! ( lL{\
t lpuhanowcr skicgo. Nr sicr nrt ( \ L/ lir , !
do Tbior nikapo] . p/ oncgo/ ( l( \ h11, , \\ , 1
we$net r nym r ekr wcr r f lr n, l. , , \ \ | |
Pr cz wcDt ylzr nur lo{ir r v \ r l'( nt r . , '
pr TclcwN sir {oct r M r nr icis/ rsr {( , ii, t r r , ,
wc$n{lv sllLr eznct pocli$) ( KlK I n, , \ )

pochwaz elastycznym
Sztuczna cylintlrcmzcwnQtrznyrn
'llrrtIroiLi rr rr!zrrolcrrirrrxltLrehLr c'iakrrlircii.obscrrvou';trrc tt ttitl.l,r
fvrlr ()Jr(ro\\ rr',1;rzrrrrrll rrir l)()lvel)9 lrelir\l\'./rlitrriir (ciirrr s/ll(/rr(l
) ( , ( ,
potlrrrr \\ t\rr rr'lrr ,rlttrlet rrrclirl()\!\'/ irsI iII r || rrrirrrl.rrl( rrr l'lrrrrt
ll\ t llt /Irn rr,)\.r' . , | L . ,| | | r ! | I $ , t \ t r ( :| | r| | )| | , |, ,,.
' ' lrrrr rr,r|.I r, |.rrrr rrr rr r ..'l r, l,t ,l'l;rrIrjrlL
r sr,, u,lrrr lrrrl','rr rr( lrloN\( ll
 I t r t ) ttr tr \1 ]tt t ttt,t r 1 /,", tt\t\ tt, ttrht
^^
H tr .,l .t,tl t l ,t l ",r ,r r , t,l , 1 ,r ,
^t\
( i ( h r ' ' e[) . lite/.tc]-h(piclscrcrrie
rrr,..rirlolr rk;r,r rir-o w(,
lrrzi. rls ro rrl, c .i / q ! c i S/tucznit poclt$,il ()t\\'ilflil
\,/[i e ]('t 0 K o lof il wo d (F l )o \\,i c l f,,Ii l
l )t)N s l :tl c l )r) $,1)fo$,i l rl zct)i url o w nQ
l L , , l( l l rg iL ir vklu d Liijc'j wyrvjniQcirr
rurobrrko rjc ircslrz k ic lc niryr c . . 1 . lil
l ( ) 77 J SzlucrnilpochwrtypLrotwlLrtcgo. nn/yNilllirrnodclcrn Krirl()\\ /' rti]rl
ll l i e l r r ti ski
W I iS,^ nuibil(irir'irozpowszechnionym sig oc1nrodclr,r klasyczncgo tym.7c nic ura rbi(tllkr rrir rrirsierrrc I lL,,lrrur
modelemsztucznc,j pochwy
t( \t n)t)(lclMissouri.skladajqcysip z dwu sklcjonychrql(aw6r:i grubej s z k i c l c t up l r s t i l ' o \ \ e l r () ) ' r ( r l r r ( \
iws p . l97 4 a l .S k l a d as i Q z cs z t y w n c g o
okolo l4 cm i dlugo(ciokolo40 cnr (dfugoac poch\r) w irtrr;rlrrt rl,''t,' ,'
ltI||\,. kl(ic lwov4 konrorg$.odno-powictrzn4. Na koncu pochwy ioklel
lrrry Jr.sllc.jckgurnowy.Korfus zcwn€trmy wlkonany.icst zc sk6ry (ryc. wanado dlugoiciptpia ogier6w).Do prrcdsiorrkr\/1uc/ret tr\ lr\\\ / |
.l i(') Zrlclrtlc.jpochwyjesrjejrnaly kladasie wkladkQrLciskow4 (gqbka),dlugo(ciokolo l0 rr | \/\'rol.,),,I
ciq2arirozci4gliwo3i(cianp;dc;as
pllrrelcrclcji Zoli;dziprqcia. okolo40 cm, wlavijatecjcj brzcgn^ obrQczwcjscirdo s/lu( /r( t l)(\ lr\\\
Nrrkt(;rc lirnry sfrzedajqce ten model sztucznejpochwy proponuja Do szkiclctuwkladasipwkladkqgumowqzewnpl nrt.$y$rtrrr,'l)rf ,,\
r. r r n r e zs1 'r ti .r lr r clklcrll,rplc.riloncleJnora/o $ e s u o 7 )c n . / ; lo ; r/ o ; ( szkiclctui uszczelnia paskamigulnowynli.Oslllcc/rrcnrorrl0\\rrr(\ \ l\ti
lll l l fl l r | / ht , , I 1 ( , / k r C t)t i l n a \i e n i e . l tu rc p r,,c d ,/tnnnt0\:rni em nuje siE kr6tko przedpobieraniemnasienia.Jab\\rl rrklutlkr l:rtikroru
s{ $kl a
(Lrlr' (|rriro(lkNpoch$,y.wyrvijanena zewngtrznq(cianq wewnetrzn4 zakladasiq do (rodkaszirczncjpochrvy.wy$iirrirqL ;11lrrz,r'
w odcinlu przed_
\m||(it | |rnocowvwaieta6mqsamoprzylepn4. na obrQcz ujicia sztuczncj pochwy(ryc.4.l7). Naslgpnic$ lcrrrr srl r'l',,1
Nirsrrl ic.lobrane za pomoc4szhrcznejpochu,Ttypu zamkniQtcgojcst I do 2 1itr6wwody (zale2nie od wielkoici pochwy)o lakici lc|lrtxrrlIr/, .
rrrrrrzr zlrnicczyszczone sntegmqi fi6mynt1 zanleczyszczenlaml aby podczaspobieranianasieniajej cieplota\ynosilit ok()lo -10 l.)(
bal(te_
r\ 1rI nl. l)('chodza-cymiz trzonu i 2olqdzipr4cia,a rv przypadkuwykorzy- WkladkawewnQtrzna winna byi lekko naciqgrripta i nic nrrrzel*,rtur,
,liurrillrsrct)ndo inseminacji, koiiccznejestoddziclenie podluznych,spiralnychfalddw Wnqtrzcpochwy nalczy powlce iirl{)\!rl
frakcjiSiuzowej
,rl 1tozoslirlc'
j czg(ciejal<ulatu. zelem lub wazelin+

R y c 4 .1 6 .l l { () ' cl na szl uczr poctrrvrl )trl

M rs s o u fi :A ul dok od sl ronyrvtcN r w ottr.
ll w i (1 ,)ko d shory rcrLrl i r.i is/cl )kt,i .i .
| !\1 rl \!n ri i .t(,' k(q)Lr\\1,(/l !..r rvt,r$
ll\( | l5 KrrNlIrl{ tr fliNt!./ r j, r \ / r r r / r t r . |
I' L rri n N vt' | r!ts" t| \L tr n ,| ,r tj , I $drl \ I
,l t' { l .N L r\,!l \ | ,,.r,,rt
r, r, , ,..| , ,j r I
Ityc..1l 7 S/ lu( / nr |] {\ lr si ly}r olwr r lcgo A I $cwr Ur zir r $lh( lkr gur t r , t r lrl'r . ,n
ti ' $!$r| r\\ 'io ir irln/ ( f r '/ 1y\ r ! A( ) kor pu$r| 1, , ,$lxr r r s, \ ly ulw{, , / y k, t 'r ( ir q{, ! ||r ,
t),,sr(l rl r , r .. ' \ / kr 'lL r t , h\ lr l, , \ r y / wv\ \ r r ( lit \ lI r ( llr r / f \ 1, ( lr lr i: t . I r f L, r $( / l\ : l
t)l rsr,hi ^ \ r lr , ||! f i/ , {\ t r , , r i/ \ t I I lt r ( 1. \ / 1, ! , r , . / f I iir lr \ kr r . r lr r r r r r \ l, r ( r , r r il
r/" 1;trti rl r t r / \ r ", l, , t r , r r r L, {r r n\ t r '\ ||r 'i t r r \ r r ( lr lr kl
 I ti L l Ulo\ i r r r ir \ r (| rr ,/b ( r I r\ tL ..l \\t,r,',t (li, l.tl,l
lrrLlczo cr:o zr
, ,| )| ,'|| IIl\ |(|I I ( r \ r I lf i ) l ,(,(l .,,i r\.,,i ' ri ti r( ;1.1,r,,r lrrr.lcrt.(1.ji.zolrlLlzprrl
I'i
I ,r r:l tr \ \ l| iT lir t ) ( ' ,/i rp ()c h \\9

Itr.c..1.19.Pobicr auic m sicnr aDr zl u2) cr uslluczr uj lr o( h$\ , , 1\ \ iLr L./ t, , / Ll/ , , L
'
.j akul atLrrd{jelinkcj. : r \ szr Lr czr apoch$r r lr N\ ! , loi( i! , ^n\ l] , , r 1, , , t r \ ,
\ rroncnc ic pr cr \ \ szcgoNyr zulu lckko nach) lor ! kr ( 1, ) 1, t r !l)i r , ' ( f t r , , , $ , r r n '
.j rkul actiz bicr apicr Nsr cI . 1$I vuly lllslc|ix do L) kr f olit . ^f , . , r Li / . / 1i, , , , ,l. r ' , ,,,
rsi cui c i l L yr lalr cgo \ pr . t wcir acciB Nzonr lcN\ r 1! 1) r 1, i, ( i, \ , , / , , \ , r / 1, , , ',
sttcl ol cj ka r zbionr kr r t u\ llullcgo$ le$. i r ! c.

OGOLN EZA S A D YP OtsIE R A N IA

N A S IIIN IA
DO SZTTJC]ZNE.I POC]HWY

ll\ , ll\ 1, , ) hi. r ine lr s r c ri r z a p o n n )c qs z l u c rn cpj o c h {r. ofl \,afl cj Pmwidlowc pobranicnasicrrinzdlcTy,/!16\\'no(xl lyl)u :,,1r\/r{l
pochrly.iak i indywidualnych prcf'crcncji ogicra.r trkTc {l()i\\u,l( ,,(rir.
ll,l)trl rie nusrcniulfTl uzvciu szluczncjpoch\\.v typu ot[,i]rtcgo ma r
" s , ' h 5 1 r' h i . r j . 1 . j
. r r . r . irLr i .. l ' " h i . r : r i r r r r
r r : r . ir.r i . p , . t li r r I u r/r \ \ " r r ..
\,/rrrjl,/irl(t l'r'zcrlcwszvstkirn.pozrvalana tvizualizacjqi kontrolg procc, rqkil\\'iczkijukrrve j cdnorazowegr) uzyciaof|r c:/yslyubi6rochrorrrN/ r
rrr L;rrlrrlirrji(nil,/ r)tflynlanic nitsicniacillko\\'iciewolncgo od wtornych lccrn)'ic\l riwnisTkirskochronry.Surrlr()cuspobicrarlirl nrsrirrir.rr( / |
/irrr\'/\'si/c:/ct) |Ilscht)cr & Kosiniak 1992]. poz\\ala f{iwltiez na ror- IcT ic o(l lcgo.c.,v ogicr wspinr sig rrr klnc7.c7y r)r lrrlorn. lcsl liiIrll,'
rllrrl(rie ! tilIU]irl na lillicjc. a nrwct na poszczclolne rvyrTuty_I)icf\\,_ l)o(lohny. Z rc!uly osohapobic|ujqca (o ilc nic icslIcwofqc/rrir) lrstir\\rr rLf
\/( ||rolrilh!r :/lIIrilTil|lc bcz konicczno(ciszkodli\\cgo dla nasicniatVi po prarve'j stronickluczylub lanl()mu..lcTcliogicr jcsl gotorvydo \!sPr\
r(,\\irlit Irxitlziclutrir ltakcii (luzo*cj lbdczas tutynouclJo pobicrilniil cir. nlrlu/yrnu nirlo lo/wolia. Nic po\'irrrxrsiq w tyrtrczrrsictrrrtIttri Lrrrri
rir\rrnrir!iirkuLrl rozdziclrrny.jcst zrrz*r,czLri l),lko na (lwic lixkc.ic:l)oitItil i|llf r$ c |l i ( ) r v r ce.d y / I r r o ; ! l o , , n l c c l l f c i rl r r bz d c k o r t c c t r l | o u u o ig t e t : rr.' ,
tr PLtttttrl,i.zir$icrirjllcrl piurws/cI.1 \\vrj/ut\,.wvlorT\\11,$rrrllqdrr nl()/r sp(N'(xl('wirc jcr:onicchqctkr otltlirwirnirr nilsic iir (Il, \/lLrr/ cl ln,
tIsc
rIIrit.lt. otir/ liirlitlg ilrrzorrrl W(lit lcll() rr](xlLjlLr jcsl n;rro rirrstkorrrrrz t h rr1 . l\ ' r r s p i l t i r r n r l e T \ r l i r r o l t i ( r o r ' l i l r ( ) r ' h \ ' ( 7 r srrr r \ l r h i l i , , o N r r r r
ro\( /irlrLrrlrr rir ,L'(I,IIl.(,\\(.| {'sol)\. l,trlrir..IrIiL. |,rl, rrr.,,.1,rlrrIri1r rr s re |l: r l, l r r c z rl r l ) l i l l r l ( n l l r (( / r \ l . | l r r r o u r ' l , v rr i r l r r r r lz l , r t r l l r r t
'r(
!|.|||( ,IiI I( IIiL thIr, u,,rr,r,,',,, ./|, |, | |I Ij,|(.II I l ||ir\rL.rt lr\L t t,)). I t r, \ \ t )r ( r r r l r r l r r i l l l ; ; 1 1t 1r , \ r r ( r r t i l ( | r t ; l t r L, r l , l , , l t r .r l r r l t l t z t t t r r ,
' rr, r' rr, lrL r r . r l rt,, ' r t r r ,t t , l o , / l L r/(n ' t l t , r l r r t I' ,' \\ | ,| , |\\ .r,| . , | |I|| l , r l r r , rr l ,
 t
ll)rr | , t tjtL r .ttr t tt,\t,tr jr
t\t\ r | t,t )t\ht t,,|
l t', ,l t,tl ! ./,1 ,t,,\ r r ,
t,t, t,\t,
\/Irr\,/ \ t lr \ lr \ \ \ lr (i ^ ' l t,.tIl \
| r,r i i \\\.j ..r\ r(.rI| r,!{ ( r\ l \,hl t,l ,,rr.
r,ri rj ri r. , r ir t \ i, l1 t ir ( lr l ),, \\\,/\,,l .r l \,\\ r r . r s r r r r r . r r r L . rr, |. lL. r , r r r . , l r,rr.r.rrrrrr|.r.. r. \ \
,r,\l trl l l t k,,l ) l ,rL.i l rri ,(r,,i ..,,g1.1.1 , . . . . 4 ' . :' " ) , 1 , , . I l , r , . r \ . . . .I t , ,
I t ' z , l .r ; .L,Llr ( r ,rrri ,r1rrrrrl.r. 1r r,t\ l\r,,)1, , i\ . llr
| , ie p |. . . , ,k. , , r p (. , rr i: ll': r.. \1l,| n:l(l,r (:t,,t,c..r\ .xr .,i r\.\r ,r i(, .rr,trr,,!\,,,zr.r ,r .,r, , r .r,,.r..,,,,,,,\ , , , r,,,..,i.,,, r . ,,,,,,,, , .
rrrt
l 'r:\rir.Tr,/\DrjrJ.r,),.,ruu . / r)jrr, ! , ih \ q t \ , \ \irrrrr.
, rri. . rr, rrirr 1 , , , l , r r r . r , , r, ,l 1 , r , . r, :rr, , ; . 1 , . , , , , .,,. , r , , , . .
l l : l ' ' . .:',t,"i|.",') t rt ' r\ \ l\ r r , , r , I i r k |.|, / | .||) I:||)|, ,| || \ Lr l r ru r z r r , , l c r r i..,ri r rr ,
A:r l \til\\rJnrjllbih\). \zruezllcpne h wen. lt h ) l , . r ,t . r t . . , t . r ,
" , r l r r r :r r r r l l. , c , , o k , , lu1 5 . . . r: r1 . , 1r , 1 r . .... 1 ' l rl i r , r l r , r . r f f \ . \ . / n r k/ : r r , \ . / , , n )
r . r , / \ r .r .\1,r ,,\\inrr'.,Loli..1rrdrrkla..z1i poJc z a . \! lr\t.,r ,,r..t \..,r I
ru c h o uL o p u h c v in rc lr rn ir(' \ [ . r r t ( . I l , , , ' l , r , l , /
,'r'rLr:r,I'r r.L;rr'p,,Lt^r.. .j,, rr.r.rd)p14cjd. | r i t ( r . r D r r r g ;rrr . k r , L l , . r , , , . i . r , . 1 , . , . . r , t r r r .rr r r
W murrcncie.*di ;,";i'":" . r , : r : : h rn! [ , , r j r / r ( S L r t ]l i i p u k r l k r r, . t . r r r r , t , r . . t , . r r r , , . r r . r ,
r t , r ! r . /( !,r it( r r ir llr,L,/)nitciakulJcjg.
dal.,,) l. , , , i. . . rru c rn e j p o . l, rn , ll: , |c f r 1 ,, , . , , . . ,
('r'nr/i||lt).uoy \\i tcn spos6b f r7 (-lit \\', r . J . t ' \ { f L r ekl,),vp l j r \ . t iJ : l . l L . l . I i !rl r k r r l : r r ; r\ . r \ . r . r . . t , . . r ,| r,, . l
ulatwii splyw q-akuio*,anego n c T f r' \ r L d ' r , r , ' , ( l o
,l .,'
nasieniadt, ' r d f , , $i l r \ i ( g u u o r l , r f l i . l i l , , , \ . : , , , . , , , f , , , . . , , . . , , . , .
,,:.r"/cbrinic
d,,teir,r.
o udrncj
.1,r,,r,"j
."i.a..,f,* n r l t ( i x .l u h J , , l e j k r p o t r r . z u r r , ; ,z,. l z r , r , , r | ' r t . , . r r , , r . ,
lll\ ,:,I/ :ll:
/\ r t r U ,,ltr ) t.r l,' uco!,,nJ ogierr..tczelrI,, D t o T lt u e..z lu c z n a ',"'.],']1
o o -o u c rl\:r' 1' r,n, ,r,: l n i r . r c | | i J l f , / ) , ^ ) . , / c J r i r . j q , , r c !
p,,ch*a l\J,,,,II,r..l,r,,, $.
l).\i rr. l)o:/ostacna pr4ciudo monentu zaniku erekcji.Jc2eli h n n rr)ct r \ \ o . J . r q p i L c i l k r rd n i . J e \ l l L ,c u a . 0 e l r l , r r r r. tr\ \ , , t ,
nieioidzic I ' r , , | , r , r,
' 1,,, ft'k rilrLli p.Jczrr*picru c,,cgs $ snircid.lr./ebir
proh, .;; ;r;;. ;;_ p;rzydatny w przypadku
.jcdnak lruan"s"; ,,j ,,,,,,.,.,
,,.,
tt . t k z .t rr rr' r i u|r 'tr t) \ 4 n/\ u jc<1n1rn ll-sl:l1i.
KrJcztuDTaltom " " "l.p;*
dniu.

Pobicranienasieniado sztucznejpochwy FARMAKOLOGICZNE

METoI)Y
bez wspipciaogierana klacz WYWOLYWANIAEJAKULA()I

,, l:i'i i:;tl''
t,fj:'fj;jlllj;lfiitilfl
,"ili#:1,:-:::i:
nti,:il:; ll n -fgarc
rnrorr u
. n r r r r r l l i j g c t c k r r l r r i i r t r o z r r rr r 1 v , , . l : r r. , . r r , , r r r r .
klr(llot nt ir.cz/nt(q z d r u n ) e l r .
i a k i r r o g i . . r u u .r r \ t , , r i u l r $ r . . i r , r r r . r_ . ,
\/t,r,,/rirpi,.h$r n:rprecrci p"
o,lp6wieJnreljeio .;t;;i;;.;,;;;];;,,1 Du , rz e n rl .l ri k U l a e l t, , p u \ ! o d l t . / k o i l / e t i r n i f . n i o r r , , , r f , , . . f . : r , , " i , i ,
f,f,
sr(nt( /il ptcrwszytlt
razcmod l2 ogier6wna lll poddanych . / rK J , / c p u , r o rbl ryo d r , , u cliM . . D u n n c l l &I o \ c
l q . l l . f r r n r . .i,, , , r , t . r , r . l
pr6bic. r\ is rc n rcu/ ) i k c n c u r r l n i L r rI a r n r r l n l o g i c z n ci ry5 r r r u h . . j i . t , , , , , , i r , , r r , , , .
\ rc u re h \/ i l k o r c n t r t c J rp l . . r n n i k o r r r. r r r i c j , z q
i l , , i u i Ew t , i z i , l r r rr r r r , 2 , ,
POBIERANIE
NASIENIA : : l: : : l: " 1 ) .1 ,"' ,../) md ut,r Lp o l ,,su (tc
( ..t,1r r ,,,i cr r rr,,,
,r ( r u ..r r1.r.r,.r
r ,r b r u r r ) .hszr r r cz
cj p ,,ch r .r
\r).r ..r r ircr zJ.k.,r ,..,r .' .
POPRT,EZ
MANUALNY MASAZ PRACIA X i. 1 ii, i::i
Iilrnliholo!rc./ni \tyIlulJcJ(
rnL,7c
t,.r
b) ( ,, nor\,,dzunrent p,,Jdarrck,,r,r.r$
\v snltc ptlnn).tn trnt,,/on)4)1.J l.rilenrrreurl,,rzlstin..J,, rr,..nr,r.,.L^,,
n ( r u r r nJr.l te b o l p .l ra .,p i e ru .,.y,,pi\:r tr IrorirrmJ|.,'logrr,/nc8ou\v,olinicciJkulJeji
.... , ; : 'll "] l nJsr c_
nobicr r nie ,.\,,yal/,/,rr*lJ( .r, k,\
l;i::i1,:',i
:;l'].:iJli,'lii
lil ";3;i;;,",:ll;lll,'3J;1.;1,::1l:-...- 1,.1,,,ty n" . J " ttag1r 1i sr ec t4 c pto r a) w
Ir.r7\rrrr
lntntirnlrf- k.vl.rz5r< imipr.Lrtrrnq
o, adr c nc r gi c z nlocrhl z i r r l r r r r i r r
lrrh p1*r1g j,111,11
11q..

lli
;,lllili;Ji..ii, j;oiit"iniJ-,;",";
il.ilti,;,r"t;i.ri,i,t ".." lls|'' ( ir t,r t:\Jtn. /n,!( /r r l .r j :r c 1r
ur n
;r z
r r .r
pi ,r l :r
) r. ,,i z * r ,,r .2,,t,t.,
,,,r ,,,.,,,,.
r1' 11,),tr. t .t'rl\tn\r)r /r(,/)I:l Jzi,rl;|(,u I.r:rprr
|5rrrrn .r 1,, ,', t, ,rrrr, , rrr, ,
;i:',.',',i,'i:lj|it:l)lill*:l:,llll:,;,:j:i:;.1;::ll:n:::ll*l;:lt:l: urrtr rr,.i;rr.:rr< lllrl)iI l\,l,ri \
)rrrki rrzr.hrrt, ,r1..L,,h,r,).r.r. 1""1.r*.r
rr,r,h\)r:t,/\l\ , +,r, r r.r.rzll\.1rri,nl s1r,t,,1r
:i,Jr'I:t,lj:,lj:l;i;t,ti,ill::ii,):;t,;f
:l ;:,
l'::,l,,lll;,1,,i: ..
\"Iri.ll,'
., r r r r '., r ,\r l ,k r .r r r
' \,.\r 'r ,r .t, t,.r ,tL..r r r r z ..,r r r r r ..r ,r ,..r r rI r rrrl ,r i r ,,r rr r
r ' ,Ll
1.*rlr,l,rr.lz,,lr I,L r,,ri,,

-Y'll;liiii
|lr rfrn ti t Iit s r aI r r o( l oJ ,tr,,rl \\ /(.h fv
t. \.r r .r l .r r .l r ,r :r ,t\,/Ir .,r .r l ,r r l .rtr,r:rr l ,r r l .r r r :r
r,,\l(l'||t, .., \'. .rt ,, ltr ,li. t\ ,|| ,
lr,.l,r/\l,r\||. t,,,.1.,,,,,,, , ,t ,, .,, ,, ,;, ,
 |0lr t t r t \.\u ttj trr ttr,h \l ,tt, ,^ t\t\t\ h,.r,hL t
kt(1rir. p(\litwilnilw tcn sp()s(ib. \\,t$,()lUic
ic(l itk hcrrrolizglMcl)onrrcll
,t O(liln l9(),1i l)ziitlanictcgo lcku po (loLrstny,n porltniu.jcstpodob_
ttc r nrc powotfujchentolizy.W pritktyccst()sowunr.icst u ogicr6wwy
lirrz jilcych obnitony poppd plciowy. podawanadoustnietlwukrotnle
w rrll.llr doby.w Llawcc100mg lub 500 do l000 rng na okolo 2 godz. przed
|()l)rrflIictDnasicnialub stanowieniern klacry,znaczniepoprawiazacho_
wlntc l)lciowclMcDonnelli wsp. 1997].
I l)r I lr I ir m i n a,/ k s y I a z y n a. Ejakulacig ex copuld moirra
rowlici w,ywolaapodaj4c inripraming. a nastQpnieksylazynq. W tym
eelrrprrlirjcsiQdoustnicimipraminqw iloici 1,5 do 2 mg,&g i pozo_
hlrwiir ogicra w zacisznyrl porrieszczeniu.po 2 godz. oa cl*li poAa_
rrirrirriprirminy zaklada siQna prqcie worek plastikowy, do kt<ircgobq_
Lllrc splywac nrLsienic. NastQpniepodaje si9 doilnie ksylazyngu.ilolci
0.,1 0.6 rng,/kg.Po okolo 2 min. od podaniaksylazyny nastgpujeseclacja.
ogicr powoli opuszczaglowg, lccz nic chwicje siE i nie dotyka nozdrzali
porllogi. Iirki stantrwa okolo l5 min., po czlm podnosiglowQ,
odzysku_
ie wigor i zaczynaszukai siana lub skubai trawg. ljakulacja nastipuj.-
okohr I 5 rnin. po podaniuksylazynylub l5 20 min. po uzyskaniupize,
rrgtrlit pclncj sprawnoJcilizycznej. Skutecznositego sposoburywolania
e;rrLrrlirc.jiwahasiqod30 75% i moznaj4 poprawiido 80 100y",dozujqc
rr(lywidudlnicdla ogierailo(i podawanej ksylazynyod 0,50,0,60,0;61
luh 0.70nrg/kg[McDonnell2000b,McDonnell200l].
l'r o s I a g landyna pCF.o. Stosowanic prostaglandlny
. PGF.(I
rkr wywolywaniacjakutacjijestdyikusyjne.ftug iwsp.
;tOZSliwi".ai,
ic l)odrnic prostaglandynyogieromprzcd pobieranicmnasieniapowodujc
/wiqkszcnic objqto(ci i liczby plemnik6w w ejakulacie.Ci sami autorzy
l)o(ltiil tliwnic2.2epo zastosowaniu prostaglandlnypGF,o nickt6reogieq,
|)r'ze.juwiirjq odruchymasturbacji.McDonncll [1992], stoiuj4c prostallan_
(lyIT I'(;l;,o. slwierdzilaspontanicznqcjakulacjgu
okolo 50% Lgier6w po
okolo 11) l5 rrin. Ejakulaty uzyskanetq metod4 zawieraly zwiqkszon4
olt;Qtoit.liakcji 2clowci i wy2sze pH. po zastosowaniuprostaglandyny
l'(ilr,(r cjakulac.janastQpowala
przy niepehej erckcji. Do p.nq
"."i,"ji
|)rqer rlochodzilodopieropo okolo 60 min. Stosowanie prostaglandyny
l)(ilr,c do wywolaniaejakulacjijcst problcmatycznc.
gkiwniczc-wzglqdil
rrr,nillil skulccrno(4.u litkTcuboczncdrialxniclcgo hofitronlr(Doccnic
siq. lrr'rlckolkowcblurrtlrrr).
It( );/l)/ t,\ t \
NASIENII]
EJAKULATOGIERA
EjakulatogieraskladasiQz trzechliakcji. Pierwszl.pflc(lr'illulik ! tl;r.
wodnista,niezawicraj4ca plemnik6wlub tylko pdcdynczcnrir|r$e![.lrr
niki, druga,bogataw plenmiki.ma konsystenoiQ i wyglildrr)lckl.i trl(.(rir.
Sluzowata, poplenrnikowa. Niekiedy mo2naobscr$ou'aacTwiutil liitl'\ lf
,,przemrfiai4c4''!kt6ra splywa po zakoriczcniucjakulrcii i uslr1rrnIl
wzwodu pr4cia.
F ra k c j a przcdcj akulacyj n a . P o c h o d zzi g r r r c z o
l6w opuszkowo-ccwkoqychiprostaty oraz prawdopodobnicw ricwrt.l
kich iloiciach r6$'nie2z baniek nasieniowod6wlwcbcr & W(xxls l(.)t)] |
Charaktcryz.ujesiQ wysokim stqzeniem chlorku sodu. !vy(l,,icliUretr)
przez gl.uczoly opuszkowocewkowc, i niewielkimi ilo(cianri crjrrtirr
neiny, glicerofosfocholiny i kwasu cytrynowego [Mann 19751.t)hig
to6i liakcji przedejakulacyincj rvahasig od l0 do 20 ml..lest t(Jliirkfiil
oczyszczajecakanal moczo-plciowy.Jej rola polega na przcnrycirri rrsrr
nigciu zalcgajqcychw cewce moczo-plciowej resztck mocT! i bnktdir.
iz c u z g l e d un a d L r 2rqa \ c r t o j ( b a l t c r i i i , / r n i c c / ) s / c , / c nn r ( .l r , ' u r r r : r\ t !
dostai do pobieranegonasienia.
F r a k c j a p I e m n i k o w a. Pochodzigl6wniez blnick rlrsrr.
niowod6w, a takze z prostaty.Stanowi zawarto3i 5 6 wyrzul(iw nil,tr
nia. We frakcji plcmnikowci znajduje sig okolo 80 90%,plcnrnik(;\vrl
legoejakulatu.Zawicraduzcilo6ciergotioneiny orazgliccrolirslircholirrv
iw stosunkowonicwielkim stgzeniukwas cytrynowy ichlorck sorlrr
Obipto(i fiakc.jiplemnikowejwahasiqod 8 clo60 rnl.
F ra k c j r p o p l e m n i k o w a ( 2 c l o w x ) . T r z c c i { l i k c i s s t l l -
nowiq ostillnicwyvuly. znwicrirjQcc gkiwnic wyclziclinr; gruc/ol(iwpq
ch0rzykowych i nicwiclk4ilo(i plcmnikriw.Irflkcj;r1nchlrrktcry/ujcsiq
wysokirtrslqzcrricnr kwlsLrcylryn()\.vcgo i liskin) cfgotioncinylSctchcll
l()()ll () h i { l o i c l i r k c j i g r p l c r r r r r i l ' r rjww citlrrsi1 ,'ri l) rlo 80 nrl i 1lrxl
lc g u wrt l t r t t r i 0 st t(t/ r ) r r r ' \ ! y r rW
r . i \ ' e c il i r r k r ' i ig r r l r k r r r r r r L o r r t l r r z y s k r r j t , r r
 lllf lltdvkut,itk, jt , h\ hn, 1,.,t\\ht kt,ti kt , 1l. kt l 5 Nt \ i, l
^I\,Ah, "i, '
w ||ltcstilcilchwioscnnych.l)odczilss/czytLlsc./(ntuw/()sl
obiQto(0ilitk_ Szacunkowa
occttl nasicnia
!:ii ,cl('wci rnoio siQgaa12 50,X,.l)uiy wptyw Ia objatola tiak;ji
poplcnl-
rlrk()w!'t||til f(iwtriczczas pobudzcniaplciowcgo. lm dlu2cj
ogicr przcby- Oocnanusicniapowinnabya przcprowldrortlprrczdo(wiir(lc/t,rr;t oro
lvr./ klirczi{w rui, tym wjeksza.jesrobjQtoft tiakcji Zelowe.i.R6wnic (KXlo\!iskrr
duzy bp w odpowiednio wyposa2onym Iaboratorium iw trrrtbrrr(l/r(l
wltlyw na.jc.jobiQtoli ma wiek ogiera.Obigto(i ta wzrasta
z wickiem zbliionym do naturalnego.
o okohr | 2'1,lSquiresi wsp. l9i9l. WzrostobjQtosci jest szczeg6lnie wi_ Ocenaszacunkowa polegana okre3leniur objQto(ci!'iukrrlullr. hrrtwy,
rlx z|ly w wicku 4 6 lat i miedzy9 a l 6 rokicm zycia ogier6$,.(ta'Ucla
S.t I. konsystencji,zapachu,odczynu(pH) nasrenra.
( ztstolliwo(a pobicranianasieniar6u.nieZ
wp\rva na objqtoji wydzicli_
r11tlorlrtk,'nyrhgruLzulouplcioulch. Drupi cJakulal. O b j I t o i i e j a k u I a t u . N a c a l k o w i t qo b i Q k ) i c! i l k u l i r l u o t l i r
p"Uranypo upfy_ cjakulacji.dlugoic Prrlrr(lze
wlJ JC(||l('t ra maj4 wplyw: rasa!sezon,czQstotliwo(a
s(d/rny. Tawtera/nac/nie mnrej fralc.ji 2elowej.\atornia.r
pohrulrrnru I tlo {. cj6L1l6s611 nia plciowegoi predyspozycje indywidualnc.Najwiqcc'inrsiclirr(oliohr
w ci4gLrqgodnia.z przer.wamico najrnniej
150 200 ml) otrzymujesiQod ogier6wras zimnokrwislych. ( )gicfy |ril
; r f{r(r/r,rn)Int.ntc ma tstotncgowpb,rql nr objErosclrekrji poplemnilolrel.
krwi i rozmaite mieszariccz koimi ras czystychodditiil oko[) 50 (n) rrl
l,rl'clr5.L wplywwiekuogiera
nawlatuiwo(ci
nasjenia
(wg j wsp.I9791) nasienia.Najmniejszeilo6ci (okolo 15 .10 ml) uzyskLrjc siq rxl ogictirtv
lsquires
czystejknri arabskiej,konik6w polskich i hucul6w
Ccchynrsienia B a r w a. Normalnenasienieogiemma zabarwicnicnrlcc/nohirrlc..lcltrl
Calkowira Obj€roi6 Calkowita
(lrtr n) odciei zalezyod koncentracjiplemnikdw i mo2esiQwahacod wo(lntslcA0
iiakcji zebwej plcmnik6w liczbaplemnik6w
(mll (! 10')
do kremowego.Na podstawielicznychbadannasicniapobrancgorrl wiclrr
{'10")
ll 16.2* 2,1 t20.4 t,8* ogier6wBielanskii wsp. [1957] stwierdziliosobniczcri)Zrticcw zirhrf
46 5,1 160.9 wieniu nasienia- Okolo 57% ogicr6w oddawalonasicnico zabilrwicrtirl
3.6**
r tl 43.2 r3.3 t6t,l mlccznobiall'm,257o mlecznoszarym,9'lo wodnistobirlynr.(l)i, wrxl
nistoszarym, l7o mlecznor62owym, l70 brudnoszarym iponilci l"n
wodnistozielonyrn.Odchyleniaod nlecznobialegozabarwicnil /llcrrl r\l
PostEpowanie
z nasieniem domieszkikrwi, ropy lub noczu.
l)lcnrnikiogicras4bardzowra2liwcna dzial.rnieSwiatla,tlenui gwal_ K o n s y s t e n c j a. Konsystcncja nasieniazaleZyod ilo(ei liirheji
lownczlnionytcntperatury. Dlatcgo,po pobraniunasienia. Sluzowcji mo2esiq wahai od wodnistci do (luzowatcj.
nienale2inim
l)t'lr,/il\c. 8d)2 InoTc to doprouad,/ic Z a p a c h. Norrnalnyzapachrrasieniajest niccozbliTonydo woni lrrlrr
du do(lalkowcgo ullenicnia
I xBlut)nitcjiplcrnnikou.Nasienie koiskiego.mo2e jcdnakulegai znianom przy duz!'iilotci ./rl
donrieszcc
po pobranru ma lemperirrurg okolu
1r .1) (. t1'du/aso(en) lub pr,/)goruuania dL)insemintcjinalc,,yjc nicczyszczei,np. moczu lub ropy.
urrcicir u rl(/)niu nicprzepuszczajqclm prornreni !nicrlnychr w rribil O d c z y n (pH). Odczyn nalczy micrzyt zartz po pobtrni! l\iu)iir.
llcl tcrrrP(frlrtr/c.
W przypalku gd1nr:icnicpobrrno,/ir pomr,cq Jcgopll zalc2yw duzymstopniuod konccntrac'ii plcntnik6w.pl I pcltlcgo
s/tuc/nci
1rr)clrwy zlntkniQtci.w pierwszej kolcjnoaci tizebaotldzicliirnaterial
galal cirkulnlu.jcslz rcgulyslaboalkrlicznci wrha siQod 7.2 do 7.6,n lr)tl)iitst
lclowittyi ranicczyszozcnia ejakulatu.W tym cclu nasicnicfiltrujJsiQ liakcii bogatejw plcmnikijcstobojQtnc Iub lckko kwaincz wrh nirnri(xl
ptzcz.jrrhrwl glzg lubspccjalnc stcrylncliltry.Matcrialgtllrctowaiyodl 6.8 (l()7.2.w (lrlrginrc'jakulacicpll icst/ r'cgulywy2szc.odczyrrpl | 1rr-
/rrrc,,ilsi\:duzl lcpkoleiililno2cbycod(l/iclony rxl rcsztyrrasicnil
rruwcl wy2ci 7,7 r]lorcwsklzywai n! ohccnoitw nirsicniunrocztr.(lclcfgcnl(iw
pr/y lliyciI szklrrne.j hugictki,l,(,,/{)slitwtcntcitsrcnrit
!vflr/ t/ |ll0tcf[tlctr] llrh ru toc/rlcysi$ lfoccs /lprlIy w (lrrrg;rehwyprrwurlrrilltychrrlrii0rric
F[hfckrw ly||l u.zcz LilItr ti|llll \r lcl|ll)c|1rllI./c DoLolrrrvei lrrh lckkic i w gnrr'zolrrtlr rhxiulkowyelt.
l t r x l g I r r r r r i r 'tItsir .r rrorhrlcrl|zIrrsrr.ze
I rrrr rr Illtc I l ! I ln rCl{ rwI t a p ll
 ti-' lli t' ttt Lt t t lt h j lt , \ h\ t t , r t t , t \ t \ Att t r t j \ l itrti
kt) .1 t. ktt \ \,t\r uk

Szczcgtilorvl ntikr.osk()lxrwrIocct)ir lilslcnlr ()c c n : l r u r l r l t I i t l ( ) \ r c t r ) n l i r s v

l)|crlliL(!\r lirl,,r\.rrt
plctnnikriNnll)7nitburd:/oczgslo()h\cf$,o\r,ltc \!o liitleti l)l.r rl ,j$,.1
Mililoskogrwil occnQnasicnir nalc,,ypflcpR)rvrdziarv.jak najkrirtszynt c jlk u la tu O . ccnQ r u c h ul i t l o w c l l ol.z w .l a l o u , a n i t r . p r . z c p r o r r sr rrtlirzrrrrr. r , ,
r/rstc l)()l)obliult. w wanrnkachnajbardziej zblizonychdo naturalncgo jlodo lik L rlllor r ) i p t o d n t a l y n rp o \ r i Q k s , / c n i cw n ) .w r r s l r l i c n r r s i e r r.r ; r , r r r l r , .r,
\rsk:r l)lctntrik(iw.Zrvracasig uwagq na lempcmturQotoczcnia,a poedc l: lt . rrn . \ . r . r l . . n i . . n r c l r r r , , k r c, r,rl . r r c J l u !n : n r t . n r r t , r..lL, r. ltr
\rs,/vstkIl)nulcrnpcratury . r .r r r , t . , , , , .
szkielkapodstarowego,nakt6r),mocenialDy nasic_ braklakrwania
rr(. n l)y Tilgwnrtnk)wai utrzymanie st cj cieploty badanegonasienia.
ledrvorvicloczncfalorvanic +
\!'ylof/vstuicsiQlnikroskopwyposazony\&,stolikpodgrzewczylub spc_
slabci'alo[anie +
rlirlnrc doslosowanystolik z elektronicznicregulowan4tempcratur4.
irednic tf
Nirsrurricnalciy badai w tcmperaturze37.C, bowien $,ni2szej plemniki
W pelnyn ejakulacie ogiera.pobrunymprzlrulyciu s/ru(,/l.t l)o{.lr\\ \
prnlrs./ltrtsiQ\!olnicj. W temperaturzeokolo l0"C ruch plemnik6rvc.rlko_
zamkniglej. falowanic nasieniajest z regulybardzoslubclub Irr \ \ st )0tr.
rurciczanika.Podgrzanie nasieniado lempcntury50 55uclpowodujena_ I lu c h l i w o j c p l c n n i k 6 w . B a c l a n irc. u c h l j l o i e i| l L . r r r r l , , u
ly.lrIllrslowc zamiemnicplemnik6w. nale2ydo podsta$,owych mctod occny wa o(ci nusi,j ilt i ()r.,cltNirrt.l
llxlr/rs badaniawaznajcst odpowiedniagrubo(i warstwynasienia. pk)dnolcisanrca.Odsetckplernnik6rvruchlirrl,chu,nirsrcrrirr
( irrhoic w|rstlvy niczbgdnc.jdla srvobodncgo rrrr.ro;rur.
poruszaniasiq plcnmik6w dzonympozrvalana szybkicleczniezbvtdokllldncol(rcilc ic,/\\()tI{,r{ |
lx^!rIlit wynosii okoto 100 pn. Niestety, wigkszosikom6rnic ma takiej plemnik6w Dokladniejszq ocenQruchliwo(ciplcnlrilii\! lrrzr.pr.olrrrlz.r
lll(lx)koicipola.dopuszcza sigwipcgrubosiwarsfwy<5Opm.Un eszcze_ siQna nasieniurozrzcdzonytn.
rrrcjerllcj kropli (o objQtoSiokolo l0 pl) nasicniana szkielkupodsta$o Rozrzcclzcnic nasicnicpfzc(ilUiit,,\( r(.
plcmnik6w.dosta.czirj4c im dodatkowcjencrgiiisubsrrirl(i$lx)tr,,(.1)||\rll
rvyor r rrrrkr-ycic.jej szkielkiefrnakrywko$,ymo w)aniarachlg;lg lub
do prze2ycia. a tak2epodtrzymujcmchliwo(apodc/asoccly. l)o r,,,r,,r
.'.) .)l r)l|ltpozwalana uzyskaniewantwy o grubosciokolo l6 pm. Nic
dzanianasicniau2ywasiQtlch samyohroTrzcdzalnil((iw. l(lr;tr u7r\!iIt(.
trrt tr) wlfstwa idealnadla badaniaruchliwo(ci plcmnik6w.lecz,.jakpoda_
sq do k16tkotNalcgoprzcchowywaniinasicnia.Niljblfrl,,ici
litn nHr)0| rvsp.11988],occnatak pzygotowancgonasicnianic dajewy- l)opulirl\
rrlnrr blqdnych wynik6w. Nakladajqc szkielko rakrywkorvc na kropie .icslfozrzcdzalnikopalty na odtluszczonynt. sprosrko\\unyltrrrlclrr lrrl,
l, . r ( l : U l ( !" chudynrnleku. Rozrzcdzalnik winicn byi doden! do nasicniarrrTP,,1r,
Ir .r !niit. nale71.,r,rrU,.ic uuage.ab5n c s ic n ie u lp c ln rlo u . z 1 . r
I tr tr'! i .zk irlkrrrr:rkr)\\ kou cg,,I nic nr,,clcualo ,i9 pozl j..go klru qdzr... braniu.najlcpicjw ciitgU2 lin. NalcTvzwritcilau\!itllq.lh! lc ll)r.rirt0ril
Nirlcly Riwnic2uwaZai.aby do kropli nasicniunut.yru"l,"j szkiclkieur rorrcdalnika ipnrbirwki \!yllosila17,,('.prrporc.jIrozrzctlzcrrr:r zrrlL.,,1
(xl konccntrilcii plcntniki^v.Z rcgLtlvslosuicsiQtukicforflctlt crrit..l,t0r,
rrkry!vkowyn)nic dostalysiqbrybelki porvictrza. kt6reznacznicutrudnia_
lrqpr'zcplowlrdzcnic obicktywnejocclry. l)o z wa lru z y s k a ak o D c c n t f i | coi qk o l o2 5 & ) 5 0 r | 0 " p l c r D n i l i ( ! $ w l,rl
Slolik lllotDit.uTywanypowszcchnie OccnQfuchUplcntnikrirr, pr-zcpro!\'r(l7il siQfo(l porviqks/cirnr l t)
do occnynasicniaprzcluwaczy.
rtroic.hycr(iwnicTwykorzysllrrly (lo .1{)0!.Ui),\itiilc ntikR)skolUlir,.orvo,IonlrastoVic{o. Ilr.rr.ypozrrrrlrr
do badanianasicniaogicra.szczcgirl-
nie grlv rrasicniczoslukrpobrancprzy uiyciu sztuczncjpirchrvyotrvurte.j rtr \!yr-irz|lil ()h\cfwltci!^ plctDnik(iw. ()ccn$przcl)f()wir(l:/l Iy c() itlt) lt(l
t r)eqrir(lotycryrlrchliwo(ciplcrnnik(jwznirjrlujilcych u'5 polrrch$'irllcrriu.I rcgulyll,picr.uszr.j ko|r,.jrroici olilcilrrsiq rxlscrcl
si9 rvc liakcji plcrrr
nrkowr.tSlolik lllorra pozwalana uzyskanic trtrllli\'\elr plc lnik(iw ourjlc t. bcz \\,/rlg(llrnir r(xllili wyl(Ltrlr\r,lItu$
\rirslwy nitsicniir o glLiboici
15 0 . 5 0i5 tr r n. f u (lrr ln rc l tl ) t ) s l t p o N yr ). \ ( v l U j i l r vi i r r r r c| i r z c r r r W ) . k t r r t . i rex . c r r yr r r r s i L . r r i r r
W wyr r ikr rw sl qInci r)(,eny,tirsic iit ttl()i r s t u , ic t . rlz1ic: rk icrric p r. ir l)(|(liIc\rf $vr'\!c7lts ollilrriqrrr,,hlirrrr(rl l)l. Irik(i\! \! lnr)(.(.llrlt.
t t r r j h r u o ici.j:r l tr zoosIt lrtri l Initli l)lcnllt k (irvo. l il, o s lr(. rlt irl \ \ ' ilrrr r q r tI .' oj l , . l r o sit ( ' l ( f i i l r \ r f , x l s r t c I p l . r l r r i l r ' r r (r , n r r h l p o s l q j ( ]
r r r r ' ( l o \l i ttc( ,/l
l rittzl r rrllr'rrlrrlorr.l . l t o rilrc t l l r it r, lrrrrrrrrr[ , N \l l l W lll( r ir lr t t / r \ \ \ t it lll\ ( l ||r ') , , |; r it ljt |t l\ it ( ill/ , r , r , / ( , r r r I or r r r I r i; I ,ht r
lrli. rrrrrik r, l ri rl l \i ,r,. lir (lr
l ( r r | | r ,\|) ( |||||iI lrlr.rrrrrrLr rrrilrrrrrrrrlIrrrL . l|f r l, , \ r , lr lr \ \ , r . , r , 11r lr . r r r r r r l, ou||, r ir , ||r r , , \ \ r . i, ) , r , ir
l! l( t r 1
lll llittlttL r t t t h t lt t \ h, r l, |i, . t \ t \ l, t \ t , ) t 1 , , l u h r kt) .tt t,tt \ \,t\!, u t,

Io i ( . r i l.N r cl \l( ifr - rbrdue/onr

)r 1V ()\:r N\| lr)f il. l)(' $ , s c l1
& l' rt lic 1 9 8 : l S l) l. \ t I t i t l r u \ t l r r i r s i c n i(er ' c r l r r igo\ . s t r .0 ( l l ( r l 0 s r r r l , r l z r1 ' 1r,r r r r r
r r c 1 r ( l i r l sro q \!!ln 7la txkici korclrreji- porIzu sc (l\ , irrrri.rt irp o (ls t rwic lilrrrrfi)rtr]l polLr*ic rllugtriciI ithi
rrrilroskiuou'cjVLizLrirlIcj occnyr.Lrchliu'oici nusicnia. podljq kolelacjgod l) ll)ot \ t n t ) n i r s i c r i c! q s l c . l ) l c r n r ) i kl ic T r h l l i T r ' is i e b i r r r r zr rr , " 1 t ,
{)(17rl()(}.iilSirnpcrirvsp. l99ll..lcdnakrv przypadkuoccnvruchli\\'o!ci glo(c polo*)r wilki.
()s n l o l a | n o ( l n l l s i c n i a ( | n ( ) s I n ) ' ( ) s | D { ) l i | a l ( ) i
lrlf|lIlil\(iw fo/rDroTonych nic obscr-wujc siq korclacjimiqdzynasilcnicnr
rrilrr l)lcr)rrrik(iN e plodno(ci4.Korclacjamigdzy rvskainikicmruchu rir wynosi290 .l l0 mosnl IPickcll i wsp. l9ll9l. \frrrroicr\\ \ l,rir(/ rt lt (
pozatcgrnniccpowodujqprrcrrikunicwodvzglt'rwIirrrrtl.rlLrlrrIrtl,,
lxr\tflrr)r'clto l froccntcn prawidloNych norlblogicz e plemnik6w jest
r l r I r t r ri r ri uyn o si:r = 0.66. i wit k i pl c r l r n i k aO. t r n i i o n cc i i n i c n i eo s n r o l ! - c l r cp o r r r x l r r l p t .1 i , , r r rr,r r ,
|(xlczlrs()ccn\ rLrohLr postppowego plemnik6wzwracasiQszczegarlnil id c t b n na c j gp l c r r n i k a s. z c z e g i ) l nw i ci t k i ( l Q t l c r r i t l i i ) . c , r l r o , , (t ! , \ \ , ! t , ,
||\\i[]f rrirl)lcnrniki.kt6rcporuszaj4 siqszybko.ruchcmprostolinijnym 1ub wai przerwanicblony plazmatycznc.j llipcrll)nic/Ilcci(rri.rrrt.l),'rr,rIr1,.
/irril(./irjitdfl7c kola. Ruch okrQzny.wsteczny,przerywanylub oscyluiqc_r. z koleiodrvodrienie plelnnika,co ma niekorrysln\$ ply\\ n:r1L,r'o trlrl.,1,
rrsIrrzrrjcrrrrzlburzeniaw plemnikdchi nie uwzglQdnia siQich w ocenie. W roztworachhipotonicTnvch o oiinicniuod I ll tlo 155 |lr{)srr ||r,rlL tL
l'tzr;nrLrlcsiq piQciostopiio\\i,l skrle oceny plemnik6w o ruchupostppo- z d o ln o Sip z e z y \ \ ' a n ipal c l n i k 6 w - W r o z t w o r r c h i T o t ( ) I i e\ 1, /1 r . r r r t i t ( \ , l r
r \ r r r I | 20 "/'- ) 21 ,10-o./o,3 ,11 60%,4 6 l 8 0 % , 5 8 l 1 0 0 9 ' 0 . ciinienieosnrotycznc bardzopodobncdo prawicilowcgo ci(lrrnrr o\ri,'
llrrrl nrelrLr plcnrnik(iwoznaczasiQlitcr4N (re.'/oq)enrld). tyczneqonasicnia(od 313 do ll8 mosnr).notujcsif rriri\!r{1.s,,\ lr!1,.1/
1\1 rl.roskoporvall'izualnaoccnanasieniapozwalana okreslenier62nych nik plcnrnik6wruchliwychi poruszaj4cych siQruchcrl l)ost!.pr)\!\rr (r \'
/ill|ler,/ys,zc,/ori nasiel a, a tak2ena odr62nienieleukocyl6w od erylrocy- 5.l) lNytko 1984].Osmolenloianlniljszaod l50 rrrOsnr lroic (\\ rir(li/\ '
|'\\ .l(sl lo s/ybka orazldtwa metodabadanianasienia. niestetyjest ob o przcdostaniu siQdo rrasicnid wody.a osmoldn()(cwiSlis,,it ni7 l\(t r( ),. 1
t r,l,/('||ir nichc/picczcristwcm subicktyNizmu. WystQpuie bowicrnr62nicc \.!ystQpuJe w prTvpadku przcdostrnia siQdo nilsicniuutoc/lt(0r('sl)i.l||r.r)
\\ \ !r iliirehoccnv nasicniabadancgoprzczposzczc96lncosoby,szczc96lnic
rr ;rrzr purlkLrch r62ncjkoncentracjiplemnik6w,gruboici warstwy badane-
11rrrlrsicrria. stopniazalieczyszczenia. aglLrtynccji, temperatury itp.
j
A g I u I y n a o a p I e m n i k 6 u'. Zjawiskoto polegana zlepia
i
rrirrsiq plcnrnikirw.,glirwka do gltlrvki"u,u,iqkszclub mnicjszcskupiska
I r()1c\\'ystQpo\\,ac w nasicniu6wic2yn i lozr-Tcdzonym. Stopicriagluty
ji
rrrrt occniasiq w skaliod A slabaaglutl-11acja. przezAA Srednia aglu-
lyDir!iit.do AAA silnu aglutynacja. Aglutynacjawystgpujenajczqlcic'j
rv rrrsicnirr. kkirc po pobrxniubyk) wstrzqsane. lub w przypaclkach. kic
.h l r l c r r r r r ili1','l upllu.rn F\\rll,'\\nrl,, pr',,L rn i. . z , z . n .i:. r, rr. r: ri: r's ri It!( 5 1. WI l\ '{. iin cr r iir( \ r r n\ 'r / ncr t ' f : , r ucllt r l( r iliil( n! ogiclr lN! lI o ] , ) Nll
o sichic.\\'yt\\,rrzriilcw tcn spos6bwyladownniaclrktrostillycrnc.I)()
\\'strirlcur(izrr()inricnnc ladunki clcklryczncnl powicr/chniplcnrril.ti\l
(l(r!v,,iri0r)rrcgo
przyoiiullniitsiq gkiwck. l .i ctb u i ko l ccn tr i r ciI)
r l cl r n i l ( ( i w
l)11'wir(l/il
( i f s l( ) i c Ius ic n iu. ()ecnicszucunk o rvpc o i (llc g ulu l(1 cg q s lo ii
I r.,/l)irl)l(rlltkiw rr ejirlirrlireic zlrlez\,'rxl iruly*irlrtlllr-rh \rlitit.two
Iir\irriir. l(lr)fil\!vlir7iIriliesl\! tflyslopIi(^fci sl(irlil]l(nrir:
ir'r oJ'tr'rt.r'z tsrt,irrlr rrplyrtrtl,ll lroprzt.ilrrrr.l .lirlillir( li. \.,/onr. ir trl,ir
l l l R t tDtl tur rrll,rittrtrir'tttt. or| rI rrI o rrr' , l|
Ilcrrrrrilii rllrrlt o s L '
' rt h rr' , r o(l slol)rrir ||r I || |i |,,(.II rIr IrItrorI,1',, Sri rlrrr;rlrr.zlr;rIrII.rrrrrrL0u rr lrrr.r$
\ \ r l l r l Ulr\\ r {1,\,,r 1 '
I l ', tt, t, t , , t t it r ) t lt , \ 1, , \ iI r .),t\Itt t ', i , , . l r t l , , , t l

/\rr \ t . r hLr l. r . r f\ \ \ ||o \r ().h l l r. ,, \ \ i | | r, | | | | , | | I I | (\l l ).{, (l (' -l l i l O. \\ dfrl ()ccrlr rttcltlillo:t r IlL rrrrrrIrru
irI t)(il) r i r \ |r oLol 0 s (x l ,/ r\' 1 )(i / | ft tf:1 t)ri r\\rc (' l x)l o\\{ l l ri cj \/i l
\\
| \ r0 \r ( r ( ( hr r 0 i. - l ril potll()cil sltcl ntill()t\|| lc,/(){tlt l||
l0l
l . . t , r ( r r l r r r i u Ilcrnniki\\ w pcll\nt cjak u la c ic rv y n o s i (r' c d n io
\\'cclu zlcrlLrkowrnirsrrbiclilvrrizrtrLr i nitrlokLrLlrosi 1,,,, rrr rL ,
'l ) o l )' r l .,, \\IlIl l ril ri od l(X )dol(X )il0,inl n a s ie n iaNa . lo I n ia skto D
\. i ,,nr.rt,'\\. ,,.,,..t1:,.l\,-,1\,\\ . ,,r,.,t . lr.. ,\. I r,. | | ., | .
r , rLtr.r lrr|)lcrrnrkri*\\c lrakc'jiplernniko$,ci.jcst $'yiszai \\,ynosiirednio
ko\\()fr( ibo|\'auostoso$'uaspcnitlokincr()gr li0(l(,t()1,r,rll. r r,l, rr r,, ,,
|'rI II)' rrl.,, \\ irhlnirmiod I00 do 860xI06imlnasicnia. Przydluicj tn\ a-
plenlnik6\\). kli)m de\viil wiQccj po\rraIzrhrych \\\nrlorr $
l.t, \ ||r 1)('hU(l,,cnlu plelo\\')ln $,zrastaobjglolaosoczanirsicnia, co po\o- I,Lj,,,\\| |
ilt|tL\t)ir(lrLl\t)rrc,)r lllu./e wzroko\rq aualiz4ruchli$r(ci plernnikow llLrchlrrr,r:L|1, rrr,r ,,,,
lrlrcji plernnil<riw.
.lc2clizagQszczenieplemnik6wspada
occnla o lla podsla\\,iefotogrlrlii porusTajllcvcltsi! plenI l.r,\\ $ , | ,
I'orL/ft.l(l l{),rrrl.lrnktLrje sigejakulat.iakolciqcy poni2ejnomy fizjol<r
okrcilonej ekspoT)cji. (ikirvki plernDikriw.odbijljrre (rr Lrrtl,,. t,,)i/t,..1r\\ | |
l r, zrrr'1. ir poni7r'j l()i l 0lrnll okrellr sig ju2.jakooligospennig [Bielairski
I t)ll .jqnablonielbtogreficznej.jasny(lad(ryc.5.2).Zl,szrrrtrrL\t:rtr,$,,,t, \
luje siQrcdlaj ich ruchu. natomiaslna podstlt\r'icdlLrgrlcr
l!,Ircrlrir!tir i ug<ilualiczbaplcnmik6\\'.ii takZestE2enic crgotionc- l)r,,{l,\ lt | ,lr,, ,
\\'okrejllnrynr czasie,np. 4 sek..oblicza sic P|gtlkoic pldrrrrrlorr lt,l, rr l|
rr\ !it n;rtll\,7\,,c\ poczlllko\\'ych['yrzutach nasielia. Pierl,szy zau'icra
(lfuiri25'li,itrzeci 149ocalkou,itc-i ska-Wierzbowska1961. Nylko I98,11.Za ponlrcrr spef rrto\ rr,./,,j..ri,
,'l,ol,' l(1",,. licTbyple1l1nik6w Stgzenie
rnoznaokrejlia frocenl plcnrrrik6\rruchliwych i lLrlzrrirrrclrrL ,,r,rr ,,l,tL
t |l,,'lrorcIr) Riwniczmaleje\\,kolejnychu'yrzutach(tabcla5.2).
czyc lcgo prgdkoSc-Plemniki poruszajqccsi9 stlhIirrr rrr,1rL rrr 1r,.r,1,,,
l l i j . ) N( , r r 1r ($h( i $ 1 )i c i k o l c i n y c h\\' y rz u to wnasi cl )i a.\\.tl Loi cj i rcdni c d]r \\'ym poToslawiajqilad \\ postaciproslej linii ci4glcl. lrlLrrrrrrl0 u,,trrr rr
'r'
l,' ,i \. \ 1\ ! ' l , r s ) c z )s r..j k r\!i a r.rb s k i eIj m s r-i l l rski cll Ti scl ncri \{ sp. l 971dl rlrchu postQpo\r'ynt (lld przcryrany. plcntnil.i o tUrl)U l\(jlr\t\|r .1.r
',
w kszlalcickola. Ocena ruchli$'oiciplclnuik(i\\ ,,r p()|]lorrttr rr(.t(!l\ lL .l
.Jcdnakbafdzo pracochlonnai nic znalazlepr0kl)'.2Ilcilo,/ir\lt):(,\\, I
P[n rn i l i Ergolionerr

a-
Ualkor!i1r

I - l0 ml .lo'b 100(D rg,ml )

(]nc)
N .l9il (:10) 1.67
I r .l t6.7 t.ll
s I t9 i lE00( t5) 0.7:
I s l0l \')+t-) 0..11
s r,l t0 0 5..1 0.rl
I t7 t] 5!0 (.1) l.rl
lrl tl) t).tr

l l Ll ,' tr !l rt' l Lr' 1,tr l, ,r r t!,1 .r| .,,r ,rr l

r \ 1\ r . L| , r 'l
lls ll,t,t ,, 11\ t , t l, \ 1"\ lt r r , r ' t "Lt t t '\ l t t I ') t t l l i ', 'l t'1 1 ' \'r 'r ',r r ' l )

K ( ) nll) ltlct()\\'()\\ \l)(rlllill'lltit illtlr/ it ! lils t c t lt it K(,rrrl)ulrro\i) \\ s|r)rrrtgittrL rrtrrrlrzrrrrrrs, rrr.rlr rzrrrrLrr
tr:rlr.Lrrlr r, I ,,1,, I
l\'\Irt.tclto \\ ('rr'r!. \\ |r( ,| ( \ \ |rr | rL| (l(' rirk ro\kot)o\\.t oL.||\ \\ r/ r.,lrr,I
' ''
l.clrrrrl'(l()l\r,,nr\ e lrp rz t t wlrr' z rrrlirr
l i , ) , ,\\( 'tl \( ) |l l l ) ulc|r^ \\(lr ilrn a li Ie(l|lrrLz. rrzulgrlrrrrr \!)\okr l.os,,lrt)iIrlUr\ fr( tr:1 Iro\:,,rrll|r , \\ \ ,,
.,r ,'lrrrrzo*rlLrIrorlldzil(L) po\\staniuuutorrrillyc/rrych sYslcnl(i\\' llrlll f.,ysl\N ilnl (l()hl(lilnil nir\icntl /\r rcf/ill. \\ r,,l,szo'i brrrLrL rr
(l\{)rlrl)rltclo\\ro ricT u$ugq nir c/vrrrilii. kl(;fc rrrilill\\l)lv$ Ir \\ rr|| \'i r ir||r (
lr,,rrl,qirLlr rrrr'rLrrrc \\rslolraqnna analiza.iako(ci llitsicnirr
( , r r\\:iislrd Scnrcn Anrl,"-sis CASA). S-vstem kompulcrorvcl iopisujcoclpo*icrlrricpfocc(lLrr-v- korlltr)htc.\\lrrrierrrrr sr9 t,rl.rc , , , I rr
'rrrl)rr( 'r.L
.rrr.rlrzr rrrihlrrro(cinusicniapo raz picn\,szvzostalwykorzl_stany do ba litato16rv..jak s/ybko.ic fcicslflcil kla1cl..glgboLo(c \\ir\l\\ \ l).r,1.r,, i,'
nasicnie../aniccryszc/cnia. iluminrLir i\\'iclLrr i1l). (;l()\\r\rr ij\\rr rrrL ri
rl,rrrr,r pI rrrrrikrlu' ludzkichrv po]owic 1atosierndziesia-tych ubicgrlcgo rvie
lrr s\ \tenl lcn $ \' kor/vstlLjc obraz\ ideo,kl6ry skladasiQz powtarzanych uzyski\\'aniawiarlgodnych \\ynik6\\.jcsl ol)ilno\rilri( leLlrrrrl,r1'r.,, l'.'
/ r'/ril r/!slr)lliwo(ci4rcjcstracji,,klalek''w przcdzialcod 25 do 30 rra daj:1cegonasienie.kl6ry rlrLrsiznua zusrdl dziularriuk('rrrl)rrl.rt'\\\ .Lr I
,r'1. zrrl7rric(xl s)stcnru(cLrropejski systclnPAL poslugLrje siQczQsto- zyjako3cinasienia.
tlruosr11)5 IIz. anrcrykaiskislstcrr \TSC 30 Hz). Zarejcstrorvanic CASA i odc.,)ly\\itirtol'IrrrIrrr,
Aby m6c uTywacs)'stcnru rrrrrrI
nrehorrvch obiektow u' naszyrr przypi'rdkuplcnnikdw na ko_ korriccznc_icst przystosoNanic (standar!zacja) anitli.,iilr)rir tto rrrrr r, rrrr,lr
;r,'zri1r
l, lrrr,lr ..l.lirtkuch ' uno2liwiazarriwnow1-kreilenic dlogi przebylejprzez ncgogirtunku.Wigkszo(ianalizatoli)\, pnrcuicrrill)(h \ir1|l\L 1r,,.1.r,1,r, I
rrr,. lrrl, r iLi /\rynriato\\'anicoraz okreilenie zrian koleinychpozycji i transfonnujeobreznu posut cylrou'4.rorpo/rr.jc plcrrrrrli r;L 1r,rL.t
lcorctycTnic. \\.i\-kszaczQstotliwo(i zapewniadokladnicjszy u ie u ie l l . r . c i ! l i l r L i i i n l c n ' ) \ n u ' . i l r r r t t i r r i . . i r r . i ir.' i . t ! ' ? r . , , , " \ , I
|'Ir.rrrrrrliorr
paramctfy. wszystkicruchomcobicktyi rcjcstrujcjc.jakoplcrnniki.lrrl',,trr|frr, lr,,
lu,rrrrrr rztzcgtilnicgdy obserwujcsiq nicwiclkieoscylacyjnc
r rl r, l:rl,rrp.anrplituda bocznychwychylci gt6u'ki(ryc.5.3). nlc cz4stcczkio takich sarnychwymiarach.jak e/ilslcr.,l.irLrrlrorrr,.t
rozpoznawanc- Po odpowicduiDl wykrlibrowrDiuun li:/ill(,rir I rIrir(!/( /,
n iu p 1 6 bk in a s i c u i al l u r z E d z c n iauD r l i z r l o fl i c r y c a l k o \ i t r l l r L , ' l i r ' | , r r r
nik6w oraz liczbgkom6rckfotus./l1lcr'chsiq szybko.(terlrrior rr,,l r,,
w zale2noSci od usta\lionciszyhl(oicifrogo\\,c'i. Anali/ir1of\Uorr'/lrtr r.rt1
przepro\r'adzcnic zautomatf-zowanc'i occny nrofli)logii plclllIrl.o\ | /\
skancu,yniki s4 plzcchowy\rrnc\\ punriqcikonrpulcrrr lLrhLIrrl,,'rr,rr
Regulacja ustawienix analizttora(krlibro$urlic)\ inr)rbrc rIoL,rrrrrrrrr ,l ,r
poszczeg6lnych apalatowZastosowarric fodobncjrcgulrcjiirrrrt11, :r1,.,r
tu tej samej firmy dla plcmnik6w tci:o sanlcgo grlLrnku rllr)ic rlolr'{ r,l/ r,
'\\
do ogrorrnychblqd6rv.Itcgulacjainncgoanalizalora nloTcb!a \\\lor/\
stana jeclynie.jako wskaz6wkrdo stdndrry/0ciidirrcltornirlrTrt(jrirl'r,,\
aurlizic ruchu postqpo\{ego ro/po-/niu]ic1(n1iw(ikfQ,,n\rI jrsl \|rir\\il
dccydLrjilcil. Ro,/poznanic znlcTygliru'nicod liczhvirrrirlizorlirn!elr |)[ rrr
nikriw i szybkoScifc'icstlow|lnych klrlck. Iluch po fIrrslyrr t(r/( |l11)
b1,cznrrxll,likowany pf,,c/ rcicstnrci{szybko(ciklirtck Krctly zrrrr,rr
s iq s z y b k o i c r ! i c \ l r ( i i / 5 r l o l { ) . p l c r t r t t i l 'L. l i ) r y - , , r t r r , ,\r, , c n ) l . i f1 . , ' l
irs t ro z p( ) z n i r \ ; r rivr r k ol t o n r s z : r i : 1s1i q1r r r I o r l ) r r ) s l yrrl r l ) l ) o s l q p i )!rrr l
N i rl (' | l l | i r\ l lr r r r r r r t r lt lLr t t t t l, . l) r ( lir r ! \ \ l0 l, lr r t l, r r ilr . 1, st r o, ?l) ( ', / ||r \ \ iI r \
1;rl o l trrt Lr zr r , t ( \ '. r f ||x lr , ||r , , 1'r ( . , |l! |lr
t 1," r ,,\ , I r , r I s r r lr r i' l, ,j i l , r i , , ', 1
"l
 l l (l llr t ' t t t h t.ttr tl tt\h ,r/,| t,,t\t\tttt,r. r,tfuh" ti
I ) . 1t : t t t t. t r - , t \ t , , t , | ,l
No rllllt llc f { ) \ \ , o \ ! sl )o rl ti l l ti tIl | l rn i tl t/i r
l x ,,/\rl tl lt nl t()!0[g r(j l nycl l ccch rtl _ ki. ktri|i1p|zcchtrwtrjc siq w cicpltrr.cc (_lfi,'(). $, ei0l)ltrytrr
a h l rw r)( ei nit s t 0niu / (h tT y n t s l ()l )| l i e Il |.|orDii.szr z,.rrrrr
l )r)\rl i tf,/jrl !()i ci . l i l tcchni ka okr.c i r (22"( ) luh w lxklwcc (il"( ). l\r wynricszrrniu nirsicniir pcrlnrrjc11rrl,*,,
trttlzrrji szybko(cnrchuplcrDnik(i$. lnrl)litu(lgbocrnychodchylcrigt6\\ jcsl birdurl $ fcltulaurych od\tqpitchcrilsu.il:/do l)tontctlLt. !(l) ,,ir)ll,(,1
l\r.c/qsl(nliwoiaboczncgoruchuglowki.proccntplelnnik6wruchliwych
wlrlc stQDnlc'tt)t7 l0,f; plcnrnik(iwporusllljqcvch siS I.UClr(.!|l
I l)r'rltsziltilclchslQrlrchcln postfpo\\,ym.Zapewniadodatkoweinforrna_ lro\t n
wyrr.
rJe.lirkicjlk obl.ivviclco!wrazz danyrnina tcmatcalkowitejliczbyplcm_
Pominlo /c dotychczasnic okr(jjlono.Jcqnoznac_/ntc Nljt!\\ ( /it ,ll
lrk(iw ntcltliwych.rozrriarugl6tki, ipodajeircdlie u,artosci. Takiepara_ przezywanraplcmnik6rv w lvarunkachin rittl) nir icl.t\.\,lasci\\'osr.r
rlr,lry s4 ntclloiliwe do rLzyskaniapodczasrnikoskopowej wizualncj lrrolr
giczne.to jednakrvskaZnik prze2ywania plenrnikirrl, pr.zvjrrrr4c. srgi z1rr,,
(x cny nilstcntit. Za pomocqno\{oczcsnych system6wwyniki ocenynasie_ jako parametrzdolno(cido zaplodnienia. NasicniciwicTc. l\t/t.,,|r\/tl
ttrr rrzyskLrjc sig w ci4gu30 sek. ne do sztucznegounitsicniania, pobraneprzy Ltzycius/tll(.,,|('l|(,\.lt\\\
W ornawiancjtechnicepr6bki nasicniasporz4dzancsq podobnie,.jak
zamknjQtej. przechowanc\\ tcmperaturze 3ti,,(..po 30 rtri . IrzL,r.lr0
(k) !vilLrillncgo badaniamikroskoporvcgo. Stopienrozzedzenianasienia wywania nic powinno wykazywai znaczqccil.i)Znicyrrtrgrlzy
/rlc./\r (xi rodzllju analizatora.Z rcguly stosujesiQtakie rozrzedzenie.aby |)rrr.r.rr
tem ruchliwychplemnik6rva wskainikierl pocz4tkowcir.Lrehlrwr,(r.r |l,
korrcurlr'ac ja plcmnik6ww In nasieniawynosila25 50 mhplemnik6ru
3 godz.przechowpvania okolo45o%, a po 13gotlz.oko|r 10,',plerrrrrrlorr
rr lrezbl anulizowanychplemnik6*, wynosila co najmniej 500. Wyjqf powinnoporuszaisigruchempostgpowlm.Czasprzczywlrnra
lrlrrr w lynl rakresies4przypadki oligospenrii oraz nasienierozrzedzone '\t.gestejfrakcji nasienia,pobranejprzy Plrrrrrrrl,,,rr
rv cr.luhadirniaIubkonscr-w'acji_ uzyciupochwyolrlrlci. .,rtl(,,,\
od koncelltracjiplenrrikriw.W przypadkugdy koncentlirr.jir plerrrrrrlo*
.lc(lnrlr gldwnych wad konrputerowowspomaganejanalizy jcst nie_ w I ml nasieniajesr wyzsza niZ 400 500 rnlnrnrl,ctas
(xlrlrTlilltricplcmnikdwod zaniecryszczcti nasienia.Bardzoczqstoko l)f,,c,,y\rniil
w temperaturze 38"C.icstkr6tki inic przekracza| 2,e(rl/.
rr,,fl I lirl,l('lkc lub irne zanicczl:.zczenil.d rolpu/nit\\.cnc
przel analtla_ Clzasprze2y[anialn |lllo plemnik6ww nasicniufo:/rzc(1./(J
Ior ;lko plcrnniki. W celu *,yclimino\r,.aniatych blQd6wcoraz czqiciej ]It lr\l
znacz,niedlu).szy i zalezy od rodzaju rozrzcdzrlnikit ofit:/ tcntl;('rirl tv
\losllc siQspccyficznebanvniki (fluorochromy),ktdre ernituj4ffuorescen _ pzechowywania.Aby occnii dhrgo(aczasLr iycia plcntnik(i\\,. nlsi(.lic
ct( r w tcn spos6bodpowicdniou,yskalowaneanalizatoryodr6zniaj4plenr
rozzedzasig w proporcjil:l lub l:4 (l cz. nasicniai I cz. r.ozrzctlzirlrtrlt
niki orl innych kom(rreki zanieczyszczen nasienia[Ni2airskii wsp. 2(n6]. lub I cz. nasieniai 1cz. tozrzcclzalnika). albo dobicraraki slo1tic,ri roz
l\nrritDoogromnegopostQputechnicznego wskainiki korclacjirnig_ rzedzcnia. abv w I ]nl znajdowalosia 25 5{) x l0,,plcnrnikrtw. l)lrr1losi
rlzy wynjktlri konrputcrowej ocel1ynasieniaa plodno(ciqsi1niskie:rrp. czasuprzezywania nasienia w tcmperaturzc pokojowc,j lub 4,,(,u,irrrrrr lrl t
rrr|((l/yplodno(ciqa ()96|rqruchliwoici4dodatniakorelac.ja wystqpujena ustal(nra dla ka2degoogicra.najlcpszcgo typu rozrrcdzalnikili sl{)|tltil
l]o/r{)tDtc 0.14.I rnipdzyplodnolci4a ruchcmpostQpowynr 0,2?,migdzy rozrzcdzcnld. W tynt pr.zypadku occny ruchliwo(ciplcntnikiw rl(rlirrrrrr
pkxlrro(ei4 a rircdniq prqdkoiciilplemnik6rv 0.3 [Malmgrcn1997]
.lcsiQw 2, 12.21. 48,12 i 9(r godz.po pobraniu.przyjnrujcsi9.zc t.zirs,
w kl(irymru0hliwo(cplcmnik(iwspldaponiicj 25 30,)i,.jcsrtkrllil glurrr
P rz c 2y al
u noi cpl ernn ik , iw cil PvcchowywitniIn0sicni!pvcrnac:/oncgo (lo s/lucz,]cgoUllitsicntillilt.
Zuhicgszluczncgounasicniania powinicnhyl tloko|anypr.zctiuplywctrr
( il(;wrryntcclcrD badania przciyrvulnolci plcnlnik(iw c:/rrslr. rv klorytDt-uchliwo(c plcrDnikriw spll(inicD(nri/!.j25 .10,ti,.
.i0sl okfcilctric
..$ylf,/ytililh)ici nxsicniil t)it wun tki hot)scrwilL.ji.llit(li til pf,/c/1,\ritl ( zirs pr',,czywarriir lllsicniit t)lf{)1(ntcAo w rrrzlzctlzirlrrikrr losyjslirrr
rrri(r l)lulnil((iN pt()\\'itrl/(nrc si1rrirrlrsicnirrj$,iciynt hh lot lzr,rlzolylr rv g Nrt tt I t r i c r r L r r&u rlrl ( r r r u r l o r v el ll ( ) 7 { ) Jb l ( | l r l i l i s ( . 1 | | r r f
l l t ) 7 r ) li M i t l
\! lattrlt(rirlIr/(. lX'1 . .],rl i ,1"( W l\r r rcllr ()(kl./ir.ltrsig rrir,rrrclLtqt,zr,,ie l( f I lr)X7I.SrrrlIt ! /itr l)t/fiy\!iItiit / I oion|'ftttl)/ ltoi(,[(,flr ll \iL, ilr
rl(llrf/(.\!!||lf\/i ti t'o rIrrrLrrrI rlo st(.r!llr.l, lrll\(, |(tr1!r/il[r.l \ ! l(rrlx , r i t l r / r . . , . 1 ' ( r v y r r ( l , i.i' l0 . ) f r x l / . / \ \ l | l r i r l t ( r l l . ' ( ) i | t )t l . ) p r x l /
Ir llr\\
 7
l. ' -' lltt'tttrt lt t h t lt , \ 1, \ \ 1, uh , t \ \ it \ r,, r,rlthnt l i tr tl tttl \ \' t\t' tttl

lr l o L r '\'l cIir r rp1f,/y 1 (lltlo(er it\i(nrir|lI('ionrl] ()(lt ) i s c n t i it ! . ii Miillc f 0 rh p lo $ i r r \( l l i rp l c r r r r r i I r iowg i c r rl l ] i e l r r | l s Ll r, ) 5 l . l t i c l r r r i s [ | \ \ \ | t , ) l i '

l l ( ) f i / l l) f/yir r lr ice /ilspvcly\t,i ilt cr)nirtn||l|! !t l{ ){ o d / . rv lc n lp o |irt u rz c . h \ l. o l( ) 9 l l S ! s t c r l tl c nt l z r c l rp l c r n t r i l n i t r / \ r : n r p \ , :r r o r r r r r Lr l. t z r r r r r r r , r
.' .l\ .
( )l\'rltc lcslyl)rzclywlllriaplcnlnikowsqrutyno\!ostosowanc i: r, , rr. r . i r t \ r .r \ \ , , r r ( . l , r , , r . t r , \ \ \ l : , t i r \ \ i , / r , i L \ t r ' | n , . , r , , . , . , , ,
w \\,iclLr i slrr)irslgpslwcnr prlologicznych proccsri$, zrcho(Lllc)eh\\ l;lrlrrr, lr .,rr.r
\tl{ lir.ll l)()hicrilniil i konscrw-acji
nasicnia. Niezale2nic od rodzajurozrzc darni$t(ir'rly|ni.poNstltlvlri\\' ol(rcsictransportrplcrrlrrik(;\\\ rjror,.r, lj
rllirlrikirr7y\,r'irrcgo do rnro2enia
nasienia. przyjmujesiQnastQpuj4ce kry wv p ro w a d , / i t i q c y c l l | u b p o z a o r u a n i z r n c n 1 s a | n c l . ( ; l ( j \ | | l |
frr lir (zilsLllrvc2lwilnia plcmnik6ww telnpcraturzet 37"CpvcT 1 godz.
dla stoso\\'anid teqosystcrnuklasyfikacjito nicrnanc1r(j(llit|t.rrrrrrlr rl,
IIll(lrllwr)!apr{)gowl150 l.2lJ"(.Vzez 12 ,18godz.(ruchlirvo(iprogowa
\ lll", ) 1.1"( pttcz i di.ti(ruchlirvo(i progowa 5%). Katila i wsp. fektilv plcmnik6wifakt. ic zrnian),picr$olnenickonr.r,,riLsrqt,rrr,lu r, I
[20001 szkodli\\'e dla plod oici ni2 znriatrvwti)mc.co jc\t pows,/rrh|lr(\\ir(ltrsrL
\\ lrrrno$ Jrcl)bijdaniachnasieniapobrancgood 3l ogicr6q,,zamozonego
intcqlretowancw tylr svstemic.
r u/tlrgo (lo Lrnlsicniania 1023klaczy,stnicrdzilidodatniqkorelacj9mi9
rl,'r |rrri.rrt,rtr rr),/r<bletjr c/!\ctn ptlc/y\!inlc rolmro7,,ncgo Inny systernclzicliwady plcnrnik6rvna gl6\\,nci p(xlf/{(lnr.\\ /.r1,..
nssi(niir
\\ trll|prrirlul7cl7''(l przez2 t l godz. noici od dostpegalncgo lvplywu na plodnola.Do \\xd !l(t\n\rlr t)tr.rrr
nik6rv zaliczasie te fonny palologicznc. kt6re obniTrrirl IkrLlrr,rsi. ,r ,1,,
wad podrzQdnych zmiany ksztaltu.ktore miliE ogfi|re7o'l( /rir,.,(
( X 'IiNN I]I]DOWYMORFOLOGICZNEJ
PLEMNIKOW nie dla plodnoicisancir.Tcn systemklasldkacjizciujccgzrrrrrrrr 1L,lrrrr,
w prrypadkLr, gdy istniejeznacznaliczbaspccyficznych \\il(l r)hrr,,irtit( \, tl
plodnoSisamca..lcdrrak w odnicsicniu do nasicniaogicrriw tlrIrc przrlrrrrl
lIrrlrrrricbudowy norfologicznej plemnik6$.jest bardzo \\'azn}1nele,
ki nic wystQpuje lBrito 20071.NasrQplqwad:ltakicgosystcnrukl:rsrirt,,r
|l(nl(||r (]rcny lrzydatnojciogicr6q,do roziJdu.OcenemorfoJogiczn4
cji plcmnik6\\'jestfakt. i2 lekarzcwcterynariipraktycyrnujrlsLIrrrrrorL
lrlrn||liIiiw winno siQprzeprowadzaipzy zastosowaniunozliwie duzych do ocenianiaspermiogranumatematycznie, zestawirirlcIiezhv l,;rzriit
Iri,\r{ks/cri.oo najrrnicj 1000x,z uzyciemobiektyw6wimmersyjnych. wady i grupujqcje w otlporvicdnich katcgoriach, i $.lcn sl{)sol)olr(iirlit.
I'rtprrlrrty tlo birduniasporzqdza sig z nasicniaiwie2ego.Kroplenasienia czy danyoSicfmo2ebyi uznanyjako przl'datnydo rozpl(xhr.\irlo0Iir\l
u|lrL.s/e:/usrQnd czystym. odtluszczonymszkielkLtpodstawo\ym, pod
$'ocenreprzvdatlrosci do rozplodunale2ybrecpod uwuqQwflr\\ sl\1\
tir/inr,rr (lo tcnrpcratr.rry okolo 3ll'C. i krau'pdziqdrugiegoszkiclka pod- licznychwad plemnik6wna plodnoii ogierai na tci fo(lsla\\,icf()1,(,\\.rr
\lir!!r)r\cgolub bagictk4rozprowadza sig nasicnicna calej powicrzchni olego plodnoici.
s,/liclkir\{ lcn sposrib. aby lworzylocicnkqwarstwQ. Szercginnychsystcnr6uklasyfikacjizostalopisrnydl;l nirsiclir,)r,r(
Slosuicsi$ kilka rnctodprzySotowania plcrnnik6w:banvieniencga- ro\{. l nazcwnrclwouzywancdla specyicznych$ad jcsl bllr(1./() ttj/ r'
lywowc. hur\vic ic pozytywowclub bcz barwicniaplcmnik6$,ulrwa
I)rolono\r'anyprzcz Amerykaiskic To\\,ufzvstwoIliolotii Iiozlrxhr rr z,rr
krrtyehrv zbutirrowlnyntrozlrr,orzslblrnaliny.Nowukorvska& Pozof
occnyInorlologicznci plentnik(iw oiticrupvcdstawiotx) \\ tabcli5..1
| .l(){)lI wykir/irly.ic lnctodiroccnyrnollblogicznci plclnltik(iwutrwalonych KlusylikujcsiQnastQpLrjitcc li)rmy plcntnik6wtnonuillnc.us:/k(l(l/o,re
\! /lnrlof()wilnyln Iol1lvovolarnlaliny. / Uzvoiclllntikroskopu konll.ltslo\{'
o- $ ol(olic! ukr()sornu. luznaql(irvku.llople Irol()pllt,/ntitltrcrnr blizszrrlrrl,
llrzorvcgo. poTwitlunu wyktyoicnujrviglsze'j liczbyplcnrnikrirv z wudarni (lills / ir.u s / l ( x l l ( l r i rw \ t i t w l ( i tl.) q l l i rl L r bz l i r n r r r l rw i t l i i l .( ) b c r n { ) ( ci l \ ( l r
rvslir$ki(nit,/,/Ii!rprir\\,i(ll()\\rynti
rrlir'rrsorrrrr. gkirvkanti.w l)(rliwri riU{k) lir)rlrr' ) ( l( I p . r r ( \ \ \ ' k \ / t r l ( ( n l c l i r n t t v r o z r l o j o r l ck o r r t r l r c lrir i r s i e r r r r v t . l r
(x\1r\'l)r!pirfirto!,,
hiI w i(nly(ll ( lll|tr-$(^vrrl l) l)(',/vtywr)\\11 hti tl etrztrr r or r i, r ir ll'ir lt \ \ r it l) ) t ) ( l\ \ r nlir l) v( 1 t ir l. ) ! 1) r I r ot ( ) \ ! ilt ir / lt l( . ( r l
s\r\lcrr\ l(lirsrlil:r{tr IrIL,rrrrril.orrIlcl]irtit slirl(.j ( \\olUrtr Klir\!./l|\ srfr' \\l | r(/I \ , , t 'l( t I r r , r r ( , lr r \ \ lr r l||\ r lt I s. / l\ ( xl/ r |r ) i|\ f lr r ', 7\ . \ r .l)r l llt il, r l
\\'\l.nr,,,IrIr|(,,\\i||I\ ll/,./ lllo rir ll,)lt)l rlIr lrlr|lIll(,\\ llIhl,]r.,,r'st l
l l .l ll< r t t rn rri n t t l n th ,ttl , t ,t\\' l ' tt n' :tr\ht /.t)l i / 1, , : , / i/ . / / . i ! , , \ / , , , ,

l ,,h r1 .,5 . I W / , { ' 1 r , ' ) , ,., l ,r,rL ,i /,.t tr (r' ,r' r1 .,' q ,,r'
f r.l l)o gl(iwckuszko(1,/orlycl) /alic/irsiQ:rrrirl0.
trir.:(l(rrrr/wirri{lc.LrttIrrr rtlr'
glirwki. wiclkic. wydlLr/onc.z$,QiLriLlcc siQ(wllskic.gr\rs/ko\rirl()lrtlr
Rod/rizrrirr plonrnihlw
o innyshni2 prdwidlowcksztaltach. SpotykasiQlirk7clrkic lls/l.rxl/r'rrl
jak rnalclub duic rvakuolc. torcbki.kratery.Mog4tci wy\lqpow:rrr|MJlrr
ll l' lc r r Dik inic doj rz a l ei u s z k o d z o n e :
kroplr f rolopla"matycznablizsza gldwki-.laskoi wsp. 1990] wykazaliujemnqkorcLrcjQ rDiq(l/yl)r{xcrlr'rr
k|,()plrproloplazrnatyczna dalsza plemnik<iw z uszkodzonq gldwkq a plodnoici:logicri)w. l.ovc i$\l) l.'0lll)l
ruslkodzoDN rvstrwka wskazuj4,2e wzrost o 1'%plctrnik6w z uszkoclzonllgkiw kil po\1oLItlr' olr
pf lh lub z hm rn a N i tk a ni2enieplodnoiciw jcdnym cyklu o 0,67%.Held i wsp I l()()ll ,,pr\rrlr
prrypadck9 letniegoogierarasyczystejkrwi arabskici.u kli)r.(l1o \lNrr'l
obcenoia innych kom6rek:
nicwyksztalconcform)' kon6rek nasiemych dzono 92lo plennik6w zmienionych mortblogicznic. slloir(ll lil{'t !i lr
ko,n6rki nabbnka dr6g wyprowadzajqcych 75o% nialo aniany w gl6wce,u'tym 57% pojedynczo lub liczlc wrrLrrlr'
W ciQgLL 3 iat ogiertenpokryl duzeliczbQklaczy,ale zadnirz nieh llt /o\tr |Ir
k r wink ibialc zebna.
NajczQstsze uszkodzenia wstawkii witki tor zagiQcia lub /llrrIIIir, rrl
l) tlszkodrcnia akrosomui
Iicft;rvnc lub luine akrosomy cinkowybrak oslonli mitochondriahci, ppknipcia. obrzqk(grube.rut Ir'
I lls z k odr c nir gl 6 w k i : me krople plaanatyczne), korkociqg,nicr6wne/zhn nc/pQkrtiqtc. rrrrrlrr
nnlc. nicdorozwiniqte.kartowateg16wkilub \\ielkie, wydtuzonc, Daga (rozszczepicnic wstawki),podw6jnawstawkalub rvilkl. ZLrtlrirr
zwr,rai4ccsie (w.r.skie,gruszko$ate)lub inne kszlally gkiwki: lub zagigtewitki wystqpujqw plemnikach,w ktdrych irodkowy lrrb lorr
Ilrlc lub du2eNakuoLew g16wce,torebli, ,,krxtcr]" w obr€bie
corvy odcinck witki lub dalszajej czgii jest zagiiitab4dl zapqtltrnu.Nrr
8k1wki.Dnogie gl6wkii prawidlo|re lxb zmicnionc g]6ski be?whki rvstawkilub witki plcrtrrilirirr.
Ilslkodzcnia s,stawkii sicnic,w kt6rym wystqplie Ltszkodzenia
pft)s(czlamanielub zagi9cia,odcinLowt'blal oslonki charakteryzuje siQobni2onymwskainikiemmchliwolci.Ilclluntlcri wslr
rnitochondrialnej.pqknieta,grubax'sta*'ka, rzekonrckroplc u9911 opisaliprzypadck8lctniego ogierao niskin \tskir,)iku ./irt)['(l
plrz|narycznc.wslawka o ksztalciekorkociagu. nien.Spo(r6d32 klaczyinseminowanych nasicnicnl, w kkiryrD./rririrl(^!il
nicr(iwna/zlanunalpekniqla x'stawka,lvadaDxga (rozszczeprenie 1osiq 3.6 mld plemnik6w,w tym 237 rDlnruchliwych.,-cbnyelt,,oslrrIr
wlirk'ra osk,wcso).podw6jna\lsta*ka
zaledwie 8 (2.1o1r.Ruchliwosi plcrnnik6w w nasicniutcgo olticfir lvrhir
/ hr n. r nr luh 7J g i q i ,,\k re c o n r. na. brak wilki la siq od ldo 10%,a 85'/oplcmnikiiwmialo uszkodzcnin wsli!\rki.l.t)!e
i wsp.[2000]nie zaobscrwowali korelacjimir;dzy plodno(ciq it zugtqetrtnt
Akrosomw plemnikachogicrajcst delikatn4struktur4ijego uszko lub zlarnaniami wstawkiplemnik6w.Jednakci samiilutorzywsku/trill,i(
dzcnia sq bardzotrudno wykrywalne za pomocqmikroskopu 6wietlnego. obnizcnieo 2,9% wskaznikazaircbicrir )2e byi spowodowlncrlyrtl
N icnrnic'j.jcdnak,uszkodzeniaakrosomuwystQpujedosyi czQstow nasie- powanicmw nasieniuokolo lr%plcmniktiwz zagiqcianilttb zlittttittrirrrr
!riu nickt6tychogicr6\\'.Ilurtgen& Johnson!982] opisaliuszkodzcnia wstawck.a obnizcnicproccntuzaircbici o 3.9')l) wzr'oslclD o lrl; Plu,tttti
irkfosor)l(iw w 3lJ 50% plcrnnikdww nasieniulrzechogier6w.Proccnl k<iw z zawinigtyrni witkarni.
/iititcbici pr7.cttc ogicry w jcdnym cyklu wynosil zalcdwic 12.5 47()1,. Kft)f lc pr'otoplilznrirlycznc sq /n/wyczalircs/lklrni prok)DlZInysPcl
Nnt(nninsl u inncgoogicra,rr k1(irogow nitsicniu50')1)
plcmnik(iwchilritk- ntllly(ly.kt(irlrl)ozoslrjc przyczcpionr w okt)licys,.yikil)lcrnr)ikir iwszyr't
lcfy/()wirlosiq lrs/k(xlzcrrilrrri
ltkft)sotDu.
wskitinik /ilirchicri w ic(lt)ytD kic l)lcI|rrikilfiIlsl)([|lrwrtrc(hrglowy liil(ifll tr]iri4kr1)l)lc l)|1)lol)lir/rtlr
c y k l l rwy o sil |{) 0 ",,. lyc/rc rv o(l(t|rl\flhlriszyrtt W l|1rkcicl)f()resrr (h)ir'luwrrrrrir I ltirrrspr)flr
l)larfrlrif(i\\lt/r'/ lt/rtt ttrtIltltztr
ltrDlc pf/!srr\!uirlsrq rlrr rhlsrei r'29(r'i
 f
/ . ' r, llitlr\lt,, \ t t r t l t, \ h , \ 1, t, , , t \ t \ I r \ t , , t , , , t l,,rtl \
t!,11 \,t\tt,t,
"tl
N s t ; t \ ![i.( ) l]c( ( ) i r liroplrpr.otoIlrr,,rrrrrrYr. (t \ \/ it \ rrn r $ , s k irz u tnc n zrrgiqcirrwitlii. 5"u luIrc g[jwl.i. 5,,,, l\r)ple pr'()lol)lir,/lrirt\,..rj,
/i r h r r r /tr r iirl ) f( ) ccs rkrjr-zc$lrrtra p)crrrrrrlor rl. . rrT lc p n rt o p la z rlllit v c z _ N poloTcrliu blilszyrn i l0rli, \\, pol()Tclilt (hls.,ynr. \\(;\\,(,,it),
nL,stlrrrrlbultlzicj l)()wsrccllnvnt uszl.rrizcrricrrrplctnniki)w.szczcgiilnic l)l(rlr,,.
t)r.licr(l$Ilic nrusi odbicgllodnonnyIllrilo2tX)7l.Obruzrrrortirl01,rr;r|\
|| (Urrro|\ |lll(xL-el]. Krlplc w polo2cniublizszyntwskazu.l4 na zabuizcniu n srcnrilrnoTcLllcgiicsczonowyDtzl,l1ianonr. a lal<2czrtrilrrrorrr
rrzrrlL.zrrr,,
Irrrrl,t;irrirjrlrlrzy. .lirskoi wsp. [19901zaobserrvorvali. ie Lrjcnnla korela rr)rlr ,\l e,/r\r,'lli\ ,,i.'i ptr\icrrni;r rrr:.icnir.
( tir ,Irq(l/v ]rlodno(ci4ogierow a procentclnkropli protoplazrnatycztych
N o(klll(Lrbliiszynt byla tzy rary wiQksza, w por6\\,ndniu do nasienia
zrrrrrelirjrqccgo kroplq protoplazmatyczn4unlicjscorvionqw dalszcjczq(ci OCENA INTEGRALN()SC'I
rrstrrrrIrplcnr ika. Na tcj podsra$,ie sugeruiesig.2ejedlnie kroplepro_
t(il)lirlrllltyc,,rrc w bliZszympolo2eniu$,ywierajqniekorzystny BI ON Y KOIVIOR KO\A
F .IPL L MN IK( I\\
wplyw na
pl(rrlr()(4.Nltorlriaslw innychbadaniach nie wykazanozale2no(ci-migdzy
oheerrrrieirl krlpli protopiazrnatycznych Uszkodzenie blony kom6rkowejplcrrniki)wznrrczDic olrrrrTrr
rLlr zr
na wstarvce a plotlno6ciil ogier6w
ll o r e i w sp. 2( X) 01. wotno(i i zdolnoii do zaplodnienia_
Dlatesow btdirnilrh nirsr!.ruror r/
I rrzrrcr'lltirvki sq fzadko spotykanew nasicniu ogiertiu,.Du2a liczba cz9iciejwykorz)'stujesiQmctodyoccny intcgralnolci(\t)(;jDr)!fr)
lrl,,r\
Ittznlelrgltiwck lwiadczy o zastojunasienia\\ drogachwyprowadzaj4_ konrdrkorvcjplemnik6rv.
rr(ll, srirvc0iusiq plenrnik6rv. Lovc i rvsp.[2000]poclaja-. zc obnizcnie
pk rrI ro(ci o | lli, nro2ebyi spo\lodowaneobecnosci4r, nasicniu l
lo hLZ Testhypoosmotyczny
rr lr ' hg Ir w ck.
Ko r(irki. takie jak niewyksztarlcone fornry konr6rek nasiennycL ko_ Testhypoosmotyczny pQcznienia plcrrnikrirv( I Iypoosrn()l ir. S\\(.1 | r r)l
r r , , r l r fl .r h l,'l,j r ,ir ,'g rr1prorradzriat.)ch. lrui n k i b ic lc lu b . . z e ru 0 n c . Test HOS) opraco\l,any zostalprzczJeyendrana i *sp. l l 9lt-ll tllrroL.L.rrr
l ' , r k t t I i ri ir r r r ,ku n lnrLi.ro$nici musi u)\tqpo$ rc u n rs re n irr. nasienialudzkicgo.przeznacTonego
K u n t n rli do zaplodnicniu /, r./rr. Wl.r()lr(.,,il
hr\'r ./ fcguly pochodzqz dr6g wyprorvadzaja-cych lub clodatko\rrych gru_ stosowano go r6wtie2do ocenynasicniaogicr6wlvoll Iluitcn l()S().( i ,,ir
r zo|!w plciowych. Okrqgle kom6rki nasicnne\aTstqpujqw nasieniuf,ar- de la Cuevai$'sp. 19971. buhajalcorrea& Zavos199.1]. knrrr.rr lVirzrlrrr.z
rlzo |zirtlko.I)u2aliczbakomdreknasiennych. takich.jakspqmatydylub iu'sp. 19971ipsa lKurni-Diakat9931.
sllcflllrl()cv{yI i Il rzgdu,oraz kom6rck Scrtoliegomo2c wystQpowac ZirsadqdzialaniatestuHOS jest zjaq,iskopqcznicniaplcnrrriliol .tc
u rrlo(lych oSicrawprzeduzyskaniemdojvaloici plciowel.lub w przypad_ zcli 2ywa kom6rkaznajdzicsig w roztworzeo nilsrynt ciilictriu {)srr(l
l\rrh.tlrJslq1rj4ccgozwyrodnicniaj4dcr. W u,ypaclkugdy ticrt,a ni.ro1,_ tycznymn1210.kt6repanu.jc\\ jej \mQtrzu.naslQpujc nligflcil u{)(l\ rl(,
Ls,,lrlr{)rrych konl(ircknasiennychi komtirckScrtoliegotvzrastao l(I,, Srodowiska o \\'yiszyrnciinieliu. czl,lijej tvnQtr/u. a7 (lojd/lc (lo \!yr)\\
In oecnl Tl.ifcbicri w jcdnylncyklu malejea2 o 2 l,% [Love i wsp.2000]. niiniaci(nicri.Zdolno(i pgcznienianljrl .jcdynic2ywc konr(irti ,,
l1)nrnl()tuk duici r(iinofodnojcizmian nlorfoloqiczr)vch l)rir
plemnik6w rvtrllowoIunkcjonujqcqi nicuszkodzon4 blonE.l)lcntniki unticsj/c./onr
uwiril si\'./c \\, nasicniLr plodnychogier6tvwinno znajdotvaisig co naj w foll\,r1)r-,/c o niisrym ciinicniuosntolycznynl pqcznicni!,ill w\kltlcl(nli
rurq 50oi, plcunikrirv nonntlnych. .lcdnirkpodczasoccny plodnoriii gtacji wotly do ich wnqlr/1.Ncild i wsp. 120(X)l twicr(lzll.i1 prrwirlIrwo
oplir'r'rr nrrlcTyrrlrzgl;dnit rodaj zntiar rrorfblogicznvch. Np. * p.ry_ f()i/\frnrflcTywcl)lcnrtiki,u kl(irvchin(cqfitln()(c b[)tr konr(jfk(\!ychl|i(.
|]i|(lkug(ly w r)irsicniu wystqpuic51)91, plemnik6wnorrralnl,ch. r ]{),1,nra trlbictirrxl ror-rny. potldunczntianontci(rricniir osrrrotyezrrcqo. zwigksztrjtq
/r|lrilrv \| gla'wcc| :0't; /|wicfl kl.()flcpt1)toplilztr)illyc/t]c \! pol()Tcnirl s$1)iilohigtoia|)t)|rr/c/pTc/ icIic cytolrIr,,nry.l| \\,ilki lcgiriil,,wi iqciI
l r l r T i z vr rhg r . r lzie rv obsc|rrorrirli ()hnt/otril
pl(xlt r{ )(irrric rrl$ Nt rlrrn t ra c l WirI rr' , , n c . ' w i j :i re s i g r , , i t l . zi $ i i 1 , ' r r rjrccs tz l r r r t h ^ vp: 1l e r r r n i l i ;wr . k l o r . y r r r
,1(l! \ r n ltst( .l i ul \\1,,i( 5(t,,, norrrlrlrrV cit lr.lo , , . l\ \ l7 i(. n riir rriq l. s z o( r l L v t o I l r r z r r y r r r r r y r l r r j t .rsr rl ri n
Ilirrrrril,orv r vr r l l z r r . b
. lhr r n ror t t r r . z r r l t lrrv.rl l k , , .
| l | , / r | | r Iv r 'li,\\l \t l ( l',, / rl,r\.(| rrstirrrLrrr
lrr|, , , r, rI rrrlirl\ , , \ t . 1 0 , , . l(s l llrirr r (
t , , r r i , l
lrrllr z 0 r r rrr r i l h l o r r r r
I , h r r r k rl r l c l | r r r r l r r r
L. ' f llitttttLlt t t t r t lt , r l, , \ lr t , t , ' i , , , 1 | l ', 4 l i I) 1l t,tl | \' t,r' trr'
' \ \ lt t

( o t r e ir &/ir \( 'sl l()(l.1ll\\irr(1,/rt.,/rolrl\ n rirlrv ro , / t r\ (ih y |(x rs n r(' t y c / Lt,w trrt hlir r t clr r ci|t ( ^\ it l0 l / I lr i ) \ 0\ r r r or \ r / f l) ( ) ( t ol) r L'.t : r t \ r r r( | |
rr! rrrrrierr rv\'\rrctitcrrul)i{cicosrrr()l\r,,|lr|lr l\le (hric.rrbysporvrxLrulri ()srcrr$ $ pct nt cll ( l( ' r o, , r ( ) ( 11r .
I ) r , , r ( lir lI _v'
\\,,r(':tol)lql()(cik()r)r(irlii. xlc Nystafc^irl|1)Ilirlc. by rricdoszlodo rorpLl Nc il d i u s p l l 0 ( X ) l o p i s l l iw y s o l i 4[ r r r t l u r l c r r r i q t t zpyr o t c r r rr,,
; , t ,r r r
rllrl)lon\ l)lcrnrrikl.I)lir 167n\,ch gulunkrir|optynluluyrozt\(ir hypoosnto rrrK o \ o
{ n t c h l rp o s l q p o r v } t0) t/ n l i i t n a n t li r y l ) r x } sr o l } r , , ] l \| t l j
l)l( ll,,\\
l!, /n\' rlrillll(lcr'\,zuic siQr62nvrnipalametrami. l)la ftNieniaogioradobrc (/ = 0.112)N.rszcbadrnil oricfi)w nio potwicr.dzily ty.rh\!rrrrl,r,$
rrrrril,i orcnv lcstclr HOS osiqgasiq po zastosowaliuroztworuliukto- Colcnhranclcr i wsp. [200]l do$odzq.2c lcst IIOS rlo,,c rr.\ tr \\ rL
/y I rvtry|liillrusoduw wodziedestyloq'ancj. prry zachowaniuzakrcsul lastosowanic w prlvpaclkuogicr6wo obni2onc.j pl{)(lrrrr(ri.Lt0rrtirrr r ,
',1) l5(l rr()snrillJ.yendraniwsp.1984].W naszychbadaniach [Tischncr nie nie bylo plzebadanc konwcncjonalnymi ntctoclurni.itl() ir\l tr 1,r..\
| \\ \l). l0{)8 | zrstoso\\,anolilo ro71w6rglukozy o cisnieDiLlosmotycznyln padkuplodnoicina r,ysokimpozionliemoTliw()jci\tos()\\l rirl(..,tU I t( ),,
/.1 rr( )srn,kg. lloztw6r glukozy przygotowano odmierzaja-codpowied- sQograniczouc. ALltorzyst\\ierdz.tiq r6\&,nieZ. 7c 1!.slI l( )S |lr,j,ll,\ l,\,
rrrl rLr(i {lukozy. kt6rq rozpuszczano\\ 100 rrl wody podu.6jniedesty- h d rd / ieif ' r , , JJ : r t n )f r 7 . \ b i r J r n r U
p i , t c r ) ( i a l ni r( t r . , 7 l r r r " . .tr, , , . t | . . r r , ,
irrrrrrreli podgrzervanoa2 do zirgotowania.Do stcrylncj prob6wki odle- rlrilmro/ , ' n e l r .l o l t ( \ \ i / p r , / \ \ l , h r ^ \ r n i l tn J \ t c i , t| | , . , , , / .\,. . . , r, , , , 1
rrrrrr()| .5 rnl lr%roTlwor'lL glukozyi podgrzervano do temperatury 37'C, da blol1ycytoplaznralycznej w wigksz)imstoplliuwplv\irt;t |l.r /.rl,tL,l
ir rirslfl)nicdodawano0,5rnl 6Nie2opobrategonasienia. kt6reinkubowa nrenre, alest IIOS dajemoiliwoici stwicrdzenia. kl(irc/ pJc Irrl\t)$ rrr I
r(' \t Lrini wodnej przez l0 min. Po inhrbacji sporz4dzanorozmazy 11a- uszkodzcrriablony.
srtrrr:r.litL'rlo badanopod mikroskopcmrirvictlnyno powigkszeniu 1000x De Lccurv i tvsp. [1991] zaobscnvowali. Ze brak nrchlr,,ro(1. t,l,.r,r
/ \r v1,(n/)slanicnr olejku imlrersyjnego nik6q' e za$szcjest rownoznaczny 7 brakicnlintclrillt)(rnrr,.1,i,1,,,\
W rrasicniu badanychogiel6wzaobserwowano typowilreakcjQzmian kom6rkowcj.ponicwa2czQSiplcmnik(twnieporuszliqcvch sic-rrr,,zlrr r,,
lrlr rlrl.(i\! pod upll.wcm 1'% hlpoosmotycznego roztworu glukozy, w pelni zachowan4stnLkturqblony.
\\ t)ostrci: du2ci pQtli w dalszcj czQSciwitki. zagigcia witki z mal4
l\'llit l.{)ricowqpetli Srodkowejz za$'iniQtymkoriccrnxitki oraz plemniki
,, t){tlrtir(xlko\\q (ryc. 5.5). Jednaknie zaobsen()$'anozalcznoScirniQdzy Barwicnieplcmnik6wr6Znicowane nllrt\! c..
,.Zywc/
lri zbrl i jlkoiciil zrnia hypoosmotycznych plemnik6w(HOS) a proccn-
t.rr plcrnnik(iwporuszajqcychsig ruchempostQpowymoraz bLldowQmof Do ocenvnasicniabardzoczgstoNykoz)rslujcsiq
l)f(jhf rrl,,rrrro\\
li'logicznilplcilnik6w i procentcm plcmnik6wzywych.Nasienieogier6w z eozlnq-nigrozynq (tabela5.5),CjiemzeoritzmclodEl)o1r(iinc!.ol)i \\r\.
rrc/irIwlllilikowirnych do rozploduz po$odu niskicgoproccntuplemni- nia i bal1\'ieniaSeperntac_

T.bcl a 5. 5- I , r z! got oNr niceoz) n! njgr ozynydo bNNit c|ir cr lnit ( n\ $r , t r , .\

1)
l -osl .r l 97ll)

Skhdr)ik

Itrc 5.5 TyN\\c fcrkcicplcrnrk(')\no(l

qt)ly$cn (l/,rhni ,,/rs,rr li!lr,r)\
\\' l )f , , \ 'l) ixlkl r f , l\ l, lolir ( \ t ol'lir / llr l\ , r . / lit lir nills, / ( , lir . iir ( lr ,
ir r n! f 1n.f , W n r $ \ r I 'r i I r \ r r r ( ) ! L l lr \ t
/ r F / 1 ,,!j/,ir I lrl, l , ) t , lr / r i r : l / \\\| l l | ( r ) \ f l) l) , \ ||r l, '\ \ ||r r . I t / , i10\ t I t ( , sr f r |t , \ \
t il. r ir ir l, 'r L . t t\ f t r , , ll\ , ) |lr ( , r i\ t I l. l
r \ ( / r r . r ll, l L f rr,t, l)osl rrl i r l ' l (rlll r . lt , ) r L. r r r , t , r r r r r r t . tr, r r r r r r r l, r r r r r lr l r r 1|r r Lr r r r or r r . rr r r : vr r r 1.
'
 I
l {rr llitrt\r,tr \ t 11 t lr \ l' r lt r , , t \ t \ I t \ t t ' t '\ h t I r " 1 ! tt,,,t t,tt \ \,t\t,l r , rl

t ( / i r / r \\e . Nir tor r rrirsl tltrtrirn hrrrrrrrrl.rr p f , / c , l)lo

Irrztr rrh rrjrI / rrqk (n rr(i- lJ rro res e e r r t i qP\: r : r r r rzri:c l o r r y r rSr t o s r r (k \ \ \ r i r t l ict , / c r . \ \ ( ) n ( . r , o. , i,rtj, ,
l .o s r l p le r r r r ih o l r r riulu'ych i *r'lrcz:rsltlirrrl, ib rrrrrrls iq n r n ; lo \ ! o . I o n c ! o . t os\t! s k l / n i l \ r c r i a k 0 i c ip l c r r r r r r l , ol \t r i f s : ( ) r \ s l ) t ( ) , ,1
I'rrrrr rt |lic rriTrricowrr c rulzy\!lrrc.icsl.-1v$c,|lrlll\!c. ln r)rl c c l l l i l ' u{ 1 u o r ' c s e c n c r , j nhcr ru:lou l i :Irl c r r r n i k r i rrrl L . e l r r o l , r , .r.l, ,
\\ Lelrrp|zygolowlnlr llcmnik6w clo fdznicowcioceny.ra cTystc /nrirn \\ iDlc!flllno(ciplazntolcrnv ol.risurllt,,()slillii pf,,c,,( ir|lr{.r,\ t,,tj,l
.,/Lr( ll() l)o{lslil\\'owc. podgzanedo temperatLLry okolo 38'C, nakladasiQ s o r)I 1 99 5 l l.' o l c g ro n i ln aL t T y c ikuo l n b i n l l c j i d u r i cb| u | r r r r r l o rI t r , , . rr,, I r
l rr'| lq rrrr:icniu i niccowigksz4kroplgbarwnikai dokladnicmicszaszkh- siQz DNA. Illrwnik SYIIR-l:l przcnikapr,/cznicus.,lorl., orr,rpl rurr ,, , r r,
rrl lrrtrcll,il.l)o wyrnicszaniu sporzqdza siQrozmaz.kt6ry po wysuszeniu 2ywychplcnrrik(iwi lqczy sig z DNA. u,yzrvallj4c.jrrsn(),,rrlor.t Ir,,r
,,1,1r1|r siq ptrl rrrikroskopcnr przy powiQkszcniu okolo 1000x.Oceniasiq scencjq.podczasgd1,Pl u'nika do wnglrznkonxir-ki;cLl!rrii.
l)r/,,. t,t,,r,
r||rIrflr ll)(Jl)lcmnik6w\\'r(t2nychmiEscachpreparatu. NastQpnic ob uszkodzoq. Za pomoc4tej mctodvbar\\tentanlo/Dlt\!vto/nt\. I r,\1...r
lrr'zrrsrgstosunckpfoccntowyzywych imartwych plennikow. Rossclale jc p lc rr r r r i k o r7r :) . u e i r r i c c a i cn r z i e l o n . rr.r 1 h , , r 1 i , , r ,r.r:1 . , r , .t .: r , , r , r ,
.\ li rcl\ctts| 1980] podajq,2e stosunekplemnik6w 2).\\Tch do rnaftwych SYBR-14;ma wc lluorvzujqcckolorcm czcrronynt_N\1)rr\\r,,rr,l.l
rr r:rsii.rirr oqicrirrv o dobrej plodnoici powinicn przckraczai50o/o. W na- zamicrajqcc zarvicraj{cc obyd*a barwnikii i*,icc4ccliolorcrrurLl,,rrrrrr
\rrr]r pr,/r/nrr/onymdo sztuczncgo unasienianiir powinnoznajdo$.aisiQ l czeN'onym.
i rr rrrrlrrrrriej (ro(l,inicrvybarwionych (zywl,ch)plennik6w. W plcmnikachzarnic.ajacych btnvnik SyBR-l-1jcstsloprrrorro :.r r,,
powanyprzezPl. Pzej(cicocllluoresccncji zieloncjdo czcruorrt.tz,r,,,r rr.L
siQzarszc w szczytowej czgsciglorki i postepuic do dllszci(7\.ifr t,l, rjl
j a
MctodaIluorescenc) nika.Kombinacji'r tychdwu fruorochrom6rv.jcst tiostqplrrw :pr,,i.rI rzr 1r,,I
nazwq ..Feftilightspcnn viirbility test,'.
( )\trlrio dlu oceny blony c_vtoplazmatyczncj wprou'adzonosondy ilu-
, .r,, rrerjrrc.Pornilno7c to banvicnicjcst proste,to jednakj ego $f ko-
'r,
r/!\li|lic rv pfaklycc icst ogrirniczone.gl6wnie ze wzglQduna $,ysoki
Lo,izt rrrikroskoprirvfl uorescencyjnychi cytometrdw przcpl]'wowych.
OC E N AA K TY WN OS CMITOC
I H ON D R I,N
IN I.I
l'I rrrrrilii.zabarwionet)rzy2yciowo banvnikamil]uorochromowymi, pod P Lt \4t\tK O\
rr Ilyrvcrr pronric i ultftrfioleto\\,JchSwiccq.DziQkir(t2nejzdolnoici prze-
rrrl.rrrrrrr drrrbinUlrcrochronru przcz bk)nq korn6rkow4mo2naodr6nic
l)len||lik i /ywc oll rnuftwychoraz\\.r62nyn stadiun zamielania,czyli sta W kom6r-kach somatycznych ssak6\\,mitochotxlriu sl1ntir.jsr.rrrr rrtl,
r/r|liir sif. a lirklc zrnianzachodzqcych w procesiekapacytacji. ntaj:pcjlbsforyhcjiijako takiestanowiqglo!vncif(i(lk).{l I) (lh l,()nr,r||
Nrrjczqicir'j sloso*'ane llroLochrorny to bromck ctydyny. oranz W przypadku\ritki plcmnikasyluacjalll wl,tlljc si9 harclzicjskorrrlrlri.,,
rrlirvdyrrylrrb I1258 Zy\.!ohroiaplcrnnik(iwocenianirjest r6wnie2 za wana-Mitochondrias{ utnieszcTonc.jcdynic !v arodkow}tr](xleinku\\ tll
Ironx)crt p(xlwi)incgoberwicniaDNA, bgd:1cego kombinaciqd\,och 1lu i .icstnlalolrirwdolodobnc.tby ATPwyproclukou urrcw tc,jokolicl rrror,lo
olor'hlonliw: jorlku propiclyny (l'l) i clwuoctirnukarboksyfluorcscc prlcnikrc wrdhrTcalcj dhrgoicirvilki icioslarczirc rxlpowicrlnirrirpl.rl rl,,
Irt (( ll)A) lub ich pochodnych.PI jest banvnikicrrbanvi4clrn .jildr |()fus/lIl[t siq plcntniku. I]t(lilniu p|zcprowutlzonc llrrplcn)lril.rrch rrrrszr
Lorrrrirliorvc i nic prlcrikn przcz ciqglc blony komrirkorvcdo rvnqlrzl s u q c rL r j r t . / c e l i k o l i z i r \ a o b r ' g b i c r v k i k n i s t t ' j o s l o n k i e l t r r r , n c r l o r ) ( l c i
)!wycll k(l r(icl(. l)r/cnil(ilnulonliusl(kJ wngtrzirnrlltwych k{)rD(irclr l(i.r |lic U l l d l i i l i i l rjli r s l i r r ' ) l u r .rivl rr x l c i n k r(rr . r x l k o \ \ r r rire.s tr l r r r r r \ r r r T r o
1rr1rr'zez rrszl.txlzorre $ prr)(!.sic rpoplo/-v-hkrny liorrrti|kowc i intcrkalLrjc (llc n rA ll ) ( l I r l i r r r l i c j i t . z i , !rerik ' r l i r r : r o s i o r r c ! o i r r r c h r r ; r l e r r r r lr)i ll r. rr trrLr. r t o
/ l r (l r \ i l l ) N A. e n r iluirlr..,(r\\ (nrciwirll() ( l l)A rrr , , { lo ln o i(r
l)r, , e n iI rriil t t rt t lo it rs t o s o r r r r l i r: rx c r r l l r r r rrl l r l r t ( r l l l o n ( h l l l r i
I r I t . r r I r r r l . o1r:rr l , o1 t .
Ir z c z r rr r 'r r zl,r r l l,l,,rr\l'('rrrtil.r'Neirrl.r
.,,'rl, ' rrriirlrrrlri\ \ \ \ '\rlr
\ ! l. r/ rrt r' rl! t rr' lrrr| o \ o l r I o ( f | | \ | , ' t . h { I . r l r . l , or r r r ' l r r r r t l , rt r , . t\
l\.\\|l\||r.,ti,l,|l
 I
I l. ' ll,t'tth t r it t t h\ l' ) r 1, 11' , \ \ l. t t t,t t1\lth,tl k, tl ,tl ' \,t\t, tt,

p r ( ' b l cnr r lycznN iri c rrrnicjjcr.lrrrrk.

r\ll'rrlIrorl rrlio rv rrrtpct z c l n r1 1 o c h (n r |\ r" k il./ L r l i l l l ) l r r r s \ , \ \ t t i l z r c i o n i l l l r r o | c s c r r t r l g I r z e r l r r r t . j e z qts' te, irlri o \
rlr|,|.lcslpfr\\ (l(]lnxlobnic gldwrrynrir1')(llc|lr cllcf!,iidlr plcnlniku.Aklvw- t )ik i r u s T l ( o ( l z o l ) tuDl ( r o s o n t c ni llr r o r y , z L lrui ilql r r i c \ \ s r ! l r r r ( r ( .r o \ \ l r
rroit'rrritochondriulna icslzatcur\rlil(ciwLlp(xlstrwiloccnykondyLjicrrcr- k o wv n rI I b D i cr v z b u c l z a lj lqL r o r c s c o n el r. u ji&
. I ] n k c fl l ( ) S r s j n r , r , t . l
Jliifrrlr{J\!cjlirnkcjiplcmnikriu,I urncr2{)05]. w plcnrnikach ludzkichbarwionychPSA FIl C po,,vlvr\nirl.orL.trLr 1,,r r1
M rtoclrorrr|ialn4aktywnoii plemnikdwmoznaocerii stosujitccytornctf dzv rntcgmlnoaci4 (nicnamszalnoicid akrosontLr a llrrlrrolcr;tIlrrrrrrrl., rrr
przeplvworvy i rvybarwiaj4c nasicniclluorochromcm JCII lub rodaminul
|.' I (lt lll)1(iraharn 200l]- Akurnulacja rodaminy123 w mitochondriach
t(\l $prosl proporc'ionalnado rro2liwo(ci fosforylacji mitochol1d 6w
I r'r li r y lacja.jcstreakcja-cheniczna-.prowadz4c4do wytworzcniaz$.iezku OCINA STRUKTURY I,l.tiM N (,\
C]HROMATYNY
\\ y\oko c crqclycznegoadenozynotr6.ifosforanu (ATP) z kwasu adenozy
n('(lrli)slinlr\\ (ADP), ir6cllemenergiiplemni Plemnikizau'icraja. tylko okolo 209i,chromaryrry \\,srosull\u(jt,( tr,,
ego bqd4ccgo bczpoSrcdnirn
matynyznajduj4ccj sig\&kom6rkachsomatycznych. N,lck)(h (|(.(.n\,trLrt.
l.r I wrTr siQ.zc w nasicniuczlowicka slabaakty\\'no(amitochoidrialna
p[rrrrrikurviq2esig z obniZon4ruchliwoici4i zabrLrzeniami plodno(ci. turychromiLtlny pietnnikowei (SpennChromatillStrucl[rcn\sir\ Sr ), \l
II ogic|1'rwnolmalnie lirllkcjonqi4cemitochond a s4istotnic skorcloNanc zostalazastosowana po razpiel1\'szy do badanianasienia lLrdzli rcr,r,li, rr
,/ t)r()cclltcnr iywych i ruchliwychplemnik6wlPapaioannou i wsp. 19971. son iu'sp. 19801.Jestr6$11ie2 wykolzvslywiluaoo occD].|it\t(.||r,r ,,r,rL
16\\ lKcnneyi$'sp. 1995,Love & Kenncy1998.I_ovci $sl] :r{)0_,. t\rt,
Itir(Lrrir flcrnnikow ogiera sugcruiqzwi.tzck miqdzy funkcj4 mitochon-
i wsp.20051.Metodata opicrasiQna st\\,icrd7eniu.7c I)N,^ i.(,|rL)|Lr|\\,
rlrorl i pcrvnynricechamiruchu plemnik6w, w tyn ruchu prostolinijne-
ma TmlennqwraZliwosina denaturacje niskim pH. Dcnlrtur;rt1tr
l1r) l\lnicic nadzieja.2e dalszebadaniamitochondri6wplemnik6w ogicra 1r,1,.1,.
na zniszczeniustrukturyplzcstzenncjczqstcczkibialLa,p|o$rrrl.,;ltlrrr
rr;lt (lopfowadzif do opracorvaniatakiej metody ocely. kt6ra pozwoli
rozri'r7|!ic do utratyJegowlaici\&oicibiologicznych. Mozc byi wl,niliicrrrtlzrrrIrrrr,r
ogieryo r62nychpoziomach plodnoScilLovc i wsp.20031.
czyrutik6rv chemicznych (np. silnychkwas6wizasad)lub li.,yc,,nvrh. ll
k ic hy rk u 1 , o k c r c r p ( t a l u r ic z ) J r | o r n r ri , , r r n r c . i , , r r r z r r i . r , . , .
Aby wykonaitestSCSA,naleZ), wywolaadcnalufaciQ plcrlrrl.(!\\l,\\,1
OCENA AKROSOMU
sem,a nastQpnic inkubowaijcw ornnZuakrydyrry(AO) i pr.zcDLr(ertr Irzt.z
cytometrprzeplvrvowy. OranZakrydynyrvi.lrcsiQ7 podw(ii rt i(irt | )N,\
l'lcrnnik.kt6ry podczasprocesrL zaplodrricnia leczy siq z konrtirkq.ja (nicuszkodzone DNA) i ffuoryzujcna ziclono.u rv polilczclirrz poit.rlrrr
lorvrqi plzcchodziprzcz oslo kQprzcirzvst4.rnusi mica prawidkrwy aklo czrtrlciq DNA (zdcnaturo$'ane DNA) lluoryzlrjcna czcrwon{). .lcst
lj( \ \
s(,r)1. Zbll(Lrnic stanuekrosomurra zatcmistotncznaczcnie dlaocenyplod- nicrzy w plcmnikachzmianQlluorcsccncjiod riclonci clo czcrrr,rrrt.l
rroiciogic|a.l)o badaniuakrosomuwykorzyslujesiQmikrosko|y(\!ictluc ZirlclQtcgo badaniajcst ]nozliwolii occnv dui!,i plcrrrrrrl,i,$
lropLrllc.ji
lrrbllr|(rrcsccncyjnc, a 1ak2ccytometriQ prlcplywo\\,q.Iltdrnic w krrilkint czasic.
^klosourtl
$ rril,rosliopic irvictlnyrlrpoprzcdzonc_jcst 7 rcgulywyhafwianicnr flcnr Zilkfcszrnianntoic bvc obliczonypr.zczprrlziclcrricikrici czclrrorrL,
rrikiw brrrrvnikicnr Spcrnrac lub nlck)dqpotri)jucgo brfwicniu.oPisi|nE po !l() (rviltla frlcz calkorvitciwicccnic.t,,n.obliczct)icprrrprrrr.jr plerrrrrr
rirl picfws/y prrcr 'lirlbol& ( hacon| 9ll I I cllaplcnrnikriwlutlzkiclt.l)o krlw zrru'icr'ujllevclt ztlc irlrrrorvanc I)NA do clrllowitcj lit.zlryb:rrllrrrvL lr
butLrrtiu aktosortrriw w nrikn)skolric lluorcsccrrcyjrrynr plcnrrriki rrybur'*iir l)l!rrrrri[(i\'\\rrrloirlt;rokrr.(lurrtr.icsl iillirr W\s()kit$irr.lo(i(, Lrzt||(.zir
r r es qch lo r lcl|r r cyIlinrl {( l ( ) lub lcklynirDi. li rl(irn i
irk I ' S A (l' is u llrf iirt i (h rl\ , 1 )r ( (i (. l t / ( l . l t l 0 \ \ i t v r l l
( I l i . r t r r r i l o $ :, r z r r t t . r or rl r I i i l r ; l I L x l r t o i t l
\ r n r Al l l l ulr r in ) \\ l)r)lil(/enrr,tllttorcscririq l : l |( lrh I ' S A |||( I / \ rr(r . / i t o l s r , o l r r ' ll r l r r I r o r Lr i l l | 0 | | r i r t y nl i)tl ( . I l i l \ ( l \ \ . i f s r| l I r r c i\ \ t i r i
' (' \ s
| \ \ \ | l l ') i ^i( 'llx'r i r,/|r{ r\\:i/! \\[i!r/\slrli nr (l(x lf l] rr\ \ rf ru I ' S A I I l( ll\ \ ir rrir,l i | | i r l r r , rt,\ I \ l ' | l r l , l \ l |l (r r r r r . , r r ' r|rl r0rtr. l r o r l z ; 1lrr.,1r rrlt r r . l rs ; r r r o
r rr r
,rIrurr'l rr l'lirrrrrlr / rIrr'| |i || | | ,/ {||| \ |rI rl\ rtri
, 1 , ,r r ' ,r r r Pl ,r r r r r r l,'rr ' rr( rrl lrlr' rrrrr r r \ tI il L r l . |t | r I t . , | | \ \ r | | | I . I I I,'\ \ r , r l l ilrl r , \ . , \ h , . r r r r , .11, r , 1 p i 1
lr'l l l i tr t\thtttttr tlr\1,\'l,h ,t\\l,t\ t , , r\ l /.',1 k t) tl t' tl i \,r.t,,r,

p l(x ln o ic i
siql)irfrl/ol)r/\(lirlr\ rl('(' L ri(lc rrils lo P rriir
I t s t St SAokr r zul IJ I0( 'IIIJ M I( 'Z N A 0( I N A N ASII.N II\
o l ' r c n '\! | o\c& Kcnncy l')9fllP rrrri\\|ly\!irlr (r
$irf t o ic i z p lo d n o (c iq d lr
zr';lro;rLrlirr'ji plodnych ogicr6\\' i st\!icrdrili uicrnrr{ korclaciQ rniQdzy tynri
\ il t()irrirrrliil pl(xlroiciQ.W),kazali, zc nawotw grtLpicogicri)wokrellii- OrnIczlrnicslQzcnircrrTynlo\\, \r occniiln)/l rlr\rcrro i( \t .t0 ,rr\ Ir,
rv(lr irl.o pl(x|rc istnicj4rvahaniawe Nra2liwo(ciDNA plemnik6wna $ rn d r o l o g i ij u 2 o d d r w n a .M c l o d vo z l t i l c t / c\tli p r o s l r . : z r l r lr , r r , , l , ,
rl(|lirturr!iq i /c wi{7q siEoneze stoprlicm pk)dnoiciogier6w.Oznaczato. gic. jednak rnog4byc obarczoncblgdarli.gcNTpotlLrlrrr' , rrzrrrrrrr,,,r,r
,,( \\ lJf,/\'sllo(ci lcsl SCISAmote byi uTkorzystanydo okJcslcniastopnia wystgpowaar6wnie,.w kroplachplotoplazrnulyc,/ \rl) | sr,1.r,tr
pllrrr iirlu rozrodczcgoogicra.Obccnie.ze wzglgduna q'Jsoki kosztcyto- nie gruczol6\\'dodalkorvych. Przy ocenienrsicniirI'orrr..,'rr,;, r ..rr,r,
rr( lr;N Ir/c|lyr()\vch. tcst SCSAjestwykorzysty\\'anydo badadaplod- wybranictakiegoenzymu,kt6ry\\ystQpujc.jcdynic w plcrrrrrrl,rr, lr
rrosciogicrriw jcdynicw Nyjqtkowychpz)ladkach lMorrell i wsp. 2008]. A k r o s y n a. W akrosonrie zarvar'le se tz\!. brirlkitirl,r,,s,'fr,,rr,. 1,r,,
rc odgrywajqistotn4rolq u procesiezaplodnicrria. l)o D;rilrrrrrlz rr t .rt.rr u
nych bialek akrosomorvych zaliczasiq prolcolilyr,/trrcL,\rrr\. ,)1.r,.l.r
ne mianemakrosyy. kt6re biorq udzialrv rcakr.jilio|orre|.z,rL1r,r1,,.1, I
/ASTOS0 \A A N If P OMIA R U tV I S JI | O T O NO W w molrencicprzej3cia plemnikado cytopldznry kornirr{i irriorrL.. rr s I rrr
DO OCENY NASIENIA ku czcgodochodzido wyt\vor7crria blokLrpolispcnrriilllrll | \\\t) l,),)1l
W plcmnikachejakulowanych prrwie calaakrosrna\\y\tql)ltr lr t,,rrirt
nicaktywnego zynrogcnu,proakrosyny. L)olicrolro U\./korl./r|ltLr irl\rr),"
Ws.,lstkic ofganizny z]'wc podczaszcchodzqcychw nich proces6tr mu.czytowczasiclcakcji akrosomowcj. czvtc2poclrvplywerrr rrrL l.r'rz\,r
nych wanlnk6w(rodorviska, proakrosyna llkly\\ou,ilnr.ic:l rIr rrl.rosr rrr
rr( tirholie/nvch s4 zrodlcm cmisji foton6w (ultraslabaluminescencja).
Dlatcgotc2odpowiednia zawadoitpioukrosynyi eklosyrrr, t plt.rrrrrrl,rr lr
l lorrl rroTnaznricrzyi za pomoca-ultmczuleiaparafuryW ostatnichlatach
mozc byi $skaznikiernstabilno(ciakrosom(i\,r. Aklyrrrroseirlr,,srrrr
rrvl.:rzurro.7c procesy metaboliczncprzcbicgaj:{cew kom6rce znajdujq
\v nasieniuogierawzrastnwraz ze wzrostcll konccrrt|lrtlrlrlerrrrrrl.,'r
sn Lrrlhicic!v spontanicznei lub indukorvanej luminescercji.Ponicwa2
Rownie2indywidualmc cechyogierai jcgo cjakLrlatu nririitislolr\ \\ l'l\ \\
* |lcnrniliuch/rchodz4 proccsymetaboliczne, mo2naTatcmprzypusz_
na t9 aktywno(6.Morlblogiczncznrianyakrosont(i$, iahlyrrrroit rrl,rrrrr
( /re. /c nul!1cric tvch ffoccs(iw znajdLrjer6wnic2 odbicic $' ultraslabel
ny wykazywalywysokqkorclacjqQ 0.9)rv nasicniuogicftl* jr,rllrrrrlr'
lrrrrrirretccncji. [-iczncbadrnia.przeproNadzonc przezLaszczkgi wsf.
(;odlcviskicgo 6-rnicsiQcznym spoczynkLr plciowynrlVicriil l9i10l.
L l()r) l. l()()51. i rvsp. 11997.20031. Gogola 120051, Gogola
A ln i n o I r x n s f c r a z a a s p i l r u g i n i l t ) o \ { ' u ( A s | ] A l .( ; r ) | )
i \!sl).l1007l i innych.wykazaly.2cplcmnikibuhtrja.knur-a, tryka i kozlr
.lcslcn-/yr)rcnr wcwnqlrzkonr6rkowynt o orra0iszo|l!.i pf,,v(lillll()irr \\ ,r (.
l)f/( iir\,,iiriil ckslrcnrrlnic slabq cmisjg lblonowil. co tric pozu'ala na obec-
nic nasicniu.qhiwniczc w'/slQd!tnu obccno(alcgo cn:/yl)llt\\ l\rol)lir( lr
rrrrrrctrrpicbrrd:rri ur wykol7ystuni0 |(t)rirri)w lci cr)lisiidoocenyjakttici pfotofLr,/nrrlyc/rrvch I Vicri I 9li0I.
rirsrcnrir.Nut()rDiusl rlodltok do nrsicnir .jon(iwTclalr (lumircsccnci:l n (l c n o / ) n{)tr(i.i losloIlrr(^l l , ) N i c L r s z k r x l z opr lreer r r r r r l ,
Ir{lIk()$r,rr) p(\{oduic \vrft)sl r]rtQlcnialunriDcscclroji i lylr sNntynt
InrirlNys()krl/r!\'itrloicAl l'..lc7clibkrnakorr](i|ko\\lr zoslu ic rrr.,liorlzd
rrrrrozliwirr (lcrlzcnic /rr)iln zrchodzEcych w plcrl)rrikrch. Zilol)scrwo\\,ir rrr. wriwezirs nirstqprrjc wycicklirslirlazv rrrrL lcolvtkxvcjrlo osixzirrrirsri hrrr
ro.7c lxxla/nsl)()ltrfs/irniu siqcccltnirsicnilnirstqpujc oslubicnicintlttko r c rl/ y , r rl c r rr r l c g l lrr y d r - o l i z iZr :i .r t c r |ol z 0 l r c z u r rsi cl f T c r i rA l l , l A I ) l ' , A N 4 l '
rr':rrrejLrrrisiilinorro*ei plcrrtriI11w.l]ya rno/c. /c lcr rx)\\'y sp(]s()l) (ir(l!.rrrlnrt,i)slinlt|/lt(lcrrozyrrorlilirslirr'trrrr tierro:/vlx) xnx)lirs{in.iIl)wllir/||lr
o ( ( r l r ir \i er iil.r ,Iirl! rrrrhiolizyczrrlihrrlelr)(iirrlr b irL r\ \ (/ v c ll./ rlit , (l/ ie rrir\ r(rIi r r o i a ( l { r \ l i r r r ' z V r ' r ' yert .rl rr r r I i r r r r IjIrrtLr l rt t . r r I tr rt s z l i o t l z t r rlr rl o
r rrt
N l ) r , , \'s,,1 ( 'i( iIr i rllY ,.,rr(/ir\lo\('\\irrrir\r(lrirl' rr(, s t \ , r(/ irlrrrr, ' (rrI l(x lrr()i. i I ' o t t ro t h o r r rl )' il (| | I r [ ( ] \ ! l ( o l ( n h r i u l ( l . t \ ! s l ' l ( ) ' ) . ) lW r . r r ' r r l t | u L o r r r o r l
\ \ ir / ir\ r , r r l o , (\ l l ' ; r ' . , t r r l z r r r r , r r r r . , | | o r r tr.rrlr' 1
r rrrrrr",,rrrrrtlrlrorrrlrul
lrr) |L |, tI t |, t |\ t t t . t lt , \ 1, 4 i. , 1, , t \ t \ I t \ t , , t , ', l l,,"rl |i t, ,t t,tt , \,) ,,t,,,, I

I ) | ( r r r r IiL i)(\\) !r .r r . \r(tllllc|ll |\\st) lr)i)s|\\ \ \ \ t ' r. h h r|(lrllirc lr

Ny liir/ irli l)o (|ko h )5 l O t r . s i l c , , c l l j ll.r h l o t r / \ r i r . l z \ \ r r s p r i l r z r r r r r .r,l 1 , . , , r . L
jl
1,, tlire rrrrqrlz\' zrr$:rfl()icrl ,\ I I' i te\l(|lr I l( )S \\ \\\ ic/yIt llu\icniuofil/ W o cc r r i c1 c 1l r r z l , j r r r j cs i 9h i p o r c z \ ' , / |i r( \ l l , ! ( r x h oI l ( r i l . l l .l i , , r \ t ,
'r
O
l)t' lt(x1,,. l)f,,celr()\!)!\lll]1iltc tpclrtUt,/r.1J"( 1\\ nilstcnlutorntfo:/o
\! d a li n l s r c n i ch r r I u j a o . l l z z u l i a o t p c f c nit\ , r s p .l l 9 9 l . I r u t l i r i r t , t r , , , . , . ,
r\ rr. In/ccho\\r\\irn]. rDpr7c,/:1god7.\\ lctDl)cfuturzc J7"C. Intcgraluoia rlrco g r c r l rr.c n c w n aI i c z b i jp l c r r n i k o wz I s z k o d r o t ) ] n irr L t { , s , , r r,r Lt , t ,
l'l,,rrl I'orrtrir l.rr$cj \\ill(i pleInnikiijesl podstawowyln warunkicrnutrzy blonir korrr6rkow.t.icst zatrzylnywanaprzcz \!clll9 s,,kIIrt. r .. LL,l,I
rrrrrrri;r :rktr'$ttoicittrilochondalneji za\!arloiciAl l).Zar6\\'no$. nasicniu T a lrry l n u i cp l e n t n i k iz k r o p l 4p t o t o p l a z r n a l y c zonrqi l / t c . L l , , r (
.,\ rr,,r rrr. k i r)11oz()Ilynr'rozmrozonym. za\\afto(a ATP wykazywala do- ljr.,..tr
.til jLri proceskapacytacji. SampcrJ1995]wysunql(lo(lrlko\\illrrlr,r, , ,
rllrtrrirlLorclucjqz ruchli\\olcii{nasicnia0- 0,92) i szybkoSciq ruchu
: w blo ie komorkowcjmchliwych,ale uszkodron"-rh lrrh rrrL.rl,,rr;. tr, I
l'l(. Irrl,(;w {r 0.37).
plemniko\\ogicraznajdujcsie spccyficznchilllio. telrorl,,rl,,.rr r, r
l ' ( f s l il t azi1 zirs ad owa. A ktywn o s i t b s f a t a z yz a s a d o wq i
N plir:/rnicnrsicnia mozc byi $'ykor-rystana jako wskailikjakoSci ejaku cJQz przcciwcialami klLrstcryno',vyrni. u$ll2anyt]tizu $s[;rzrrrl,zrr.q...rrr
z apoplozekom6rck.Oznaczato, Ze inr \\,iekszu,/y\\ot of,(
lirll|oercfr lTurncr& McDon ell 2003].W nonnalnymejakulacie ogicra |l{ ||rl.,,s
\\ i{[s,,o(a li)sf'atazyzasadowejpochodzi z j4der i najedrzy.Tcst occny tym wyzszy wsp6lczynniks4czcnia.
irl,lvwrro(ci fbst'atazyzasadowejnoze zalem bya wykorzystany do od- Nic i wsp. [2003] przeprowadziliglqbok clonrircit.zrrit Ir\i.||rr.r, ,.
r()./|liciir il,/oospemi pochodzqcej z i4der (azoospcfmia picl'$'ohra) od nasienicmliltro$'anln przczkolumrrvsefadck\ui $cln\ \,,1.1.r|,. ,,r..
ir,,rr)\l)cr rrliipowstalej na skLrtek zaburzcir ciakulacjilub blokad)dr6g$1- naslenlemoczyszczallym w gladicncicpe|collrr.l)a$li rl\.|l ||.Lr \ r1L
prorrrrrlzrr.j4cych nasien ic. np.zaczopou.ania ujSciabanieknasieniowod6\\' tak plzygoto$'anego trasieuiaoraz dau'ki konlr-olnc (t()7f,,r(1,,ol|( l.r ,.
t\\ r1!|1rir ll/oo\pennia)..lc2clibrakplcmnik6$.w c.jakulacie jest $]nikiem nie iwie2e)zawierclypo 25 rnln plernnik,Jwlb inserrrrrurclr rrr,.r,.rrr, rl
/irl)rrlcll sllcflnatogcnczy, to rokowanieplodno(ciogierajest niepomyil liltrowanyrnprzczkolurrlnyseladcksu i wclny szklirncjuzv\l\irri,,o',, ...1
rr, ||irlr)rlrirst jczcliicstspo\vodowany zabLLrzeniami w ejakulacjiIub blo 2rebicri,po inscnlinacjinasieniemoczyszczanyru I, glrrrlit.rrL rt. 1r,.rr
lrrrLlltt,.cwocl6w wyprowadzaj.Lcych. to mozliwejest lcczcnic. 430/o. a po inscrlinacjinasicnicrn 'l1l
konlrolnynr 33,,,,.llrrrrrrrro rr.rrrIrrr1r
Akly*nrr(i lbslataz),zasadowejwigksza od 1000 iu,'l lub calkowita wzrostowciwskainil(a,,aircbicripo inscrrrinu(.ii 0rrsjunicrrr Ii Irrr,rr rrrrr rrr
irl.lv\lloic loslatazyzasadowejwipkszaod 200 iu/l lvskazujc,ii prdbka p rz c zko l u m n ys e l a d c k siur v u t ys z k l a n cR j i i l l i c ul i l o l \ l l , . i t l)i,rr { s t i r t \ , , t \ ( ,
|ljl\reriir ,/irwieraplyn z naiqdrzyoraz.i4dcri 2c.icstto calkowity ejakulal
nie nicistotna.
llrrlrcr & Scrtich2001].W nasicniuplodnychogiu6rv poziomlbslita- Wyn i k l u z l , s k a nw c badlniirch
/\'Tirsirdowcj.rynosi ponad3(X)0iu/l z wahaniamiod 16.10do,18 700. Srnrlrcra i \ v s p l l 9 ( ) l l i S ; l l l ) ( . r : rt , , i ) , 1
seobiecuiilcc. dolychczas.jcclnlk ntctotlusllc,,cniil plurr)nil.i)\\ rr. lr.\l.,,,\
Nirlonriirsl poziornmnicjszyod 100iu/l oznacza,2e pr6bkaejakulatunie
jqder r, / c iu \l i r f , / \ ' l ) $ J : r , 1 , , , \ \ ' n i | 1 , ' ( l , ' . ( ' r i , , r r \ . l , , \ \ r l ) r / \ , , , t , i \ \,.r , , r . , . r .
/ir\!icfu osocza z najqdrzy i Wahaniapozionu lbsf'atazyzasado
wej rrriq(,y l(X)a 1000irL/lsq trudnedo interyretircji. PzyfuszczasiQ.ic nia do inscnlinacji fKatiLrl(X)| J.Mctodylc silnllo riirst(/T\to st(,so\\irL.
w lvch pf,/yprdk^chdosTlodo czgiciowejejakulacjilub czgiciorvcgo (io przygol()wanir lursicniit do,,uplo(lictriitwsDoDrirgirrrcto rr lrrrlzr
za-
l , l . ' k ,n:rr r r i r r ,lr "r$' \ f ro\ rd,/rirc)ch nJ\renrc .
'I Itsl ' WZn.l l i MN l i (;() ( )l )l )Zl A LYWAN
tn
T E S TS A C ] Z E N IPAL E MNIKo W
I,l IM\IK 0WI(xX \ l ()\
P I iZ I ] ZK o L I J M N YF I L TRACYJNE
\\ \\irrrrrrklrllljrlurrln\1ll /rl)l(|(|tienr. l]ol)t/(.(l/ol(,i(.\t\./(,r(,t,r(.nr tl
(;ri rlrirrrli \\l). l')7{,1('l)rir.(}\\irlirrlel(}(lqlrecnv rrrrsrcrrirr polcplrjlqr'lq /,ok)r'r(/r\'rlr ,,Jl\\r\1.. it\t )0tit.t(lr \\ rlrr0rroIrlrrtzrrr,llo[.Irrrsrr lt,
Ir silr'/r|lrLrIl(rIl|l o\ |r,,(,, kolIrIr! lillrirrvin(. zIrzorr. z rtlrrrlLl.srr l irl)irr\tir(ltl)l(.n]lll' l|||t\r /\\ rit.TitL
\r{,/ ('rr' rrt Ir,/rJt,,\:,tit.,o l)i,,,\\irt.ril
t trr'lttr rzl l,rrr, r ,.', rrrrrlorr,r'rrlrr trPlrnrrrilrrrr rr rr r r, rrrrrtrrzLrlorrrz /il|rr(li,\\iI||( rr'rr\(ll.rt\rr)
'l||0\\i t. l!r(/,\|lr |l,l.,t(1,||t( o.,l|,||l\l
lrr.l|(tr.rrl;r
 I l5 llt h t\ t ht \ t t h t lh, l, , r l, t , , ,t\t\ It\ t,, t,,ht hrtl
li, tl t,tl \,|\t' l r' I i
'

l ) r , / t(r ,? !sl cl l ) 1./c./l)lcDlik. l)o ott.rrrzrIrlrrosr i' , rtirjc rrrn rgtorld z i ly rv lr p o wtr t t r y . ' r l q t l o $ rsr i q $ s l l r r l i r r r I r c t i r l i t / \l l l J i e \ r , / e g ( )| ) r r l z r . r l rr rr , ,
rlrirl)lrrrlrril\(i\,| r (x)cyl(i\! \tyk(n7\sl\'\: re srlr07 !. lcchnil\i_
io ly c / r c l t ( {' l \ 4 l l ) i r r r i c cp | l | w i r l I r r r r\ \ \ q I t ( i l e s tS l ) Ar r r r r o z l r s. r, " , r .
l c sl N i r l Tr |r il oslonk i pr,/c jf /y s t c i , , p le n rn ik rn ri. . , (lo l n o i cli) l c r r r r i l ( ( ; \ a & r o c i b y e i u r c u l . r ' j i i r l i r r r s o r r r r \ r r . j _ r : r hl .zrtt(, ,! l
Ir'st \l)lrw(l/illilc) przvozcpnoicplclnnik(')w' do oslonkiprzcjrzyslejpo pl0r)rlikisrlw slu0icpcnctfowua rl(l\\|lqlr/u konttirliij;rlorrel I r.r .r r,
[1'rr rrrrrvsptilnc'j inkubacjioocytrirvklaczy i plemnik6u'pochodzqcych 2c plcrrrnikioblrczonczlburzcniautiburkrrvyntollirlo!irznt.ni r1 rrr! I
,rrl oricrrl* o nofnral)cj plodnoici (kontrola) oraz ogiera)wbadanych. s z Qz d o l n o ( ap c n c t f a c joi o l c r n yP o l n i r n o l i c z n y c h p t ( j b . , / r l r r r ,t,\r' l | 1 , ,
l'lcrrrrrilrrxl {)gicri)wkontrolnychwyban,iancsatfluorochlomemizotio- wdrozcniatcgo tes(Lr do occny plodnoici.znlcTcnicl\1||||(,,rr\l'\ tL r
( ytirrcnrlluorcsccirv(FITC).kt6ry po wzbLrdzeniu cmirujekolor zielony, wci4zdysl(uto$ane. Klinicznrlprzydatnolctc'jntctrxhzrrrrrr,.l'z.r r,,urr , .
rrrrtorrriust plcmniki badanychogicr6rl np. o obnizoncjplodnoici,izo $yslgpowaDie du2ychr62nicw wvnikachuzysktNillllrlr|r/( / lri..., . L
tr{,(}jll|rcllrrc(rurndylorodaniny (TRlTC),kt6ry po wzbudzcniuemituje g6lnclaboratoria (),r.l NrLl,r,,r.r .rI
[Grahami wsp. 1987,Liu & []ukcr'l l
Lol,rrczcluony.Nastgpnicpod mikroskopcmfluorescencyjnym liczy sig torzypodkreilaj4, 2ezdolnoii plernnik6wdo \\'iqzlrril/ r'\lr)nlill)r,,,tr. \
Inrs/c:/cu(ilnc plemniki polqczore z oocytemi obliczaproporcjqplcmni- st.lw te(cicSPAjestskorclowana pozytywnic7 \!itkszo(.iil |ri||,rr,rr,,\\
l.irw oricrri',r'kontrolnychdo badanych.Mala liczba plenrnik6rvprzyczc ocenynasienia. takjchjakkonccntrac.ja plentnik(iN. roclrli\ osr Inr(,rt(,t,'
lrrorrvchdo osbnki przejrzystej(wiadczy o zaburzonejplodnoScidanego gia,orazze sposobcrn ich przechor,r'Fvania
r r y i e r ul l 'r r r r l kci w sp. 19951. fMa|sh rrs| l()S/.0\(rtr,il
i
iws p . 1 9 8 0 P , a d i l l ai w s p . 1 9 9 1 ] .l n n c b a d a n i inr i c p o t w i o ( l , , r l \t \ ( l r , , t ,
Mcycrs i rvsp.!9961 w srych badaniachu,ykazali,2ezar6u.nozdol-
rrortrpcnclmcji.jak i reakcjaakrosornowabyly lvy2sze$ przypadkuocc
sel1\'acJi [Yanagimachi l9ll4].BadaniaprTcpr-owird/olc l)r./e/( )l\,,rl, ,.r'1
i $,sp.[l9871nie wykazalyzalcinoicimiqdzyDrsilcnicDr nrrlrlrl),),,ri!,
trr IlcrrrIikriu' pochodzecychod plodlych ogier6w-Zaobser.wowano jed wego plennik6w a procentcrnpc ctracjioocvt(iwcll(nlril,irl)r.,r7l'l,.rr
rr:rkzr(rczncro2nicclv liczbie zwi;panych z oocytemplcmnikdw ogier6$, niki ogiera.Yanagimachi198,11fot\vierdzil pfrydlllrro((:St',\ t(,1\rir,
,r rll)nil{)rrciplodnoici. Mlodawska i wsp. 12000]zwracajeuwagQna pra-
w Takesieocenyzdolnoiciplenrnik6wdo oclbyciarclleji irl.ro\orr,,\\tI
\\ rrlltrwc prrvgotowanic oocyt6rv do testu $'iezaniaplemnik6w W kori- i fuzii z oolenmq.natorniast nie \"!krzal wart(r(cilcg()tesllr\\ l)r.,i\lr tl
rotli lazic dojrzewania oocyt6w nastQpuiepc\r'nc zniany w osloncc zaplodnicnial/?r,ilro.
l)r/! tr,,ysl!'i.dziQkiczenu oocyty dojrzalewykazuj4 zwiqkszonqzdolno(i
u rrqzrrniir plcrnnik6rlw por6wnaniudo oocyt6wniedojrzalych.
lr rr nrctodaoccny nasicniapolegana podzieleniuoslonki przcjrrystej
nrrrlrvicnirvncczgici,oznako$.aniu plennik6u. tlnn samvmlluorochromcln GEN ET YKAPI,I..,M N IKA
r rxltlziclnc'jinkubacji :rasieniabadanychogiertiw i ogier6w koitrolnych
z pokiwkirmioskrnki.Nastgpniesprawdzasig pod mikroskopemfluore Analiza nlatc alu gcnctyczncgo-/u\!rrlc{o \\ flctrrlil,ilclr. Ir'(1,'l'rr,.
sc(levilyrr Iiczbgplcntnik6wzwi4zanychz oslonkilprzejrzysteFazeli
.jak artalizakafiotypu kom6rck soutatvcznych..jcsl od Iicdillr r tr.lIrr( /
I w\l). I l()91| rvykrurliu,ysokoistotnqr62nicQ rniQdzy plodnoicieogicro\\ nic moiliwil i baclaniatc s{ pt-o\\iitdzonc / (lLrlil inlcnsywlx)!ri;l \\ |lr{
:r liczbrqplcnrnikirwzwi4zanychz przepolowion4oslonkq przejrzysrit_ dycynic lrulzkiej. N lomiast blldilniu cytollcncl\c/rc plertrrril.irrrzrrr,
I c s I p c n c t r a c i i o o c y t o w chomik a . O d k ry c ic p z e z Y a n a l74t donl)wych wykoDywanc srl \l]o[tdyc/nic. 1]Lrg(' i w\l). l{)0Sl lnl
g||nrclrill9lt.1l llklu. i2 plcmnikinroailpcnctrowaipozbawioncosk) ki rr,/ picrws,/! \\,ykor.,y\lirli hyblytlyzrrclq sorrll rrrolcllrlilrvrh. \l\1 \
Przej|zystc'j (x)ovtvchonticrcorlr/ rvylrvarzatu,ich oopllunticstruktury lir,/rrlelr (llir hclcf()rhronrosolt(i$ N plcnrrikil(ll ogiclir. ro rrrrro,:lrrL
InlYlnrtrrrrurirlcc rrrqskicpIzctljlqtl|za. ull'ro/li\\'il{Jopllcorvrrrric hclcr-oIr kr trrzIoztrrrtriel)lcIl|lil(l$ nro\il!.J-cllellf()lt()s()r'r\ l l) \' (r\r \ t,)
l l l r / r l r Ai) l e\l r rpe r rrlrirrtr
Il(' Ilik(i\\' lS pcfi l' e t rc lrit li0 n
A s s : rv S l, A ). lrlr'urric Irztrrrurlizorriur,()l()k)() l!r l)lcllltl,(l\\ orl I lt,rirorr \fsrorl
l ( \ l l ( r r ( lkr ,,r l \i( :,,(,,rj',)lt( |rzvrIrt l rr p |z y |): rrll.trr rrrrlrro (L rr. irrz y l)r/riUrirlr/('\\i rv( lr t)le l\o\\ oloIr 0.5",, olr:rrr,,r,rrr. lr,,l,r rrl,L,rrrrr.t
rl ,rtttttt I t dt r r o|o1' r , , , | | \(| | o ,r\t,,\\ ()(trrt\' \\\k o r,,\!t\$, r( (1,, r( l rr l (.strl trrr r I rr0rrrr'.r'rrr0rrlll(| (lltsr'(, l'l(. l,,\\I \\ t\||r 0.ll\', t)l(|r
 t . tl l i ,t,l r,rl ' \tt lt tl L

l ) l { ( ' Ir \( ,1 \ l l r ( ,l l \\ \.\\l l Nlt

llll.lcr',u

O g ic t r s r 1z u z $ 1 , c z ubj c z o b j r ro$\ \ ' yr ni r r o s r r r c llil i l r L . z r rlrrr , l r , , l , r r

L rs t I 1 i ( i NN.i l l r r n r h rkc| y c i c l r z c z t l l l \ i co ! t i c f vl l i c | l r \ Ll ) ( i \ \ , r 1 , ' \ \ . r,(, 1
n i, , c n iap l o d n o i c ik l i r c z y n t i c n r n i c j . j c t l n i rzki r. l c i r r i r( ) ( lt r p r rr l r , r l , r r orLrr, ,
,o\\'. r)r02e l)o\\odo\!na ,,ilkuZcnia i Ny$ol\\\ila sti r ,,ir|,rl1|\rrriLrL\
a tvm sarnvInlniea uclatywr)_r' \{'ply\\nap kxlno(cI lirc,,\ I I(,\ LII| |I) | | \\ ,1,
1992] rvykryli !v nasicniu ouicr6\\'.pobicranvrn l)r7\ r./\rlr l\| r.,\ L/ ||t I,, '
nlodelusztncTej pochwl,zanrkniqlcj.d lT lvPa\\f(i,, \.lr l)rll,.rjj l)r .
liczbabaktcfiiw nasieniLt tllozcpo\lodowutoLrniTcrtrt rLrr'lrlrrrr'., r l'1,rrr
nikow.Zanieczyszczcnic nasieniupochotlzizwylilc z porrrcrzL lrrrr| .1,r.
i firlcl6wnapletka lub zatol(icc\!ko\r'ej. gdzicTnlj(luirlsrt'lt,.r(. I r\ pl\
U2ycic sztucznejpoch\\'yolwa ej. przy zucho\rrrrrrr oillrrrrr,,lrr,;
higieny.dajcrnoiliwo(i znaczncgo ogrlriczeniit\\'l(rar\,rh zrnir.,,\\,,,,,,.r
lr \ , 1 ', , ^ a tlawet.\! przl'padkuzclrorvych oSicRiw.LrTyskuniu rrir:icrri;r .rrll,,'rrr,r,
|lllk r n rc ta fa z o w az Iml b c l n i s . k r$ i . chro osomy fl ci oi l e X .
(\ l '.rN L j ,r L , ii, k olor / ic k n \' . l Y n a k o l d c z c N o n y : B pra$i dk)trc pl enrni ki \\'olncgood zanicczysTczcn baklct),iuvch lTischner & K(rsit)irk l,),).'l
, i$n h ,l L . f lI or r ) s or r X (z i e l o ry s rg n . ) i c h ro moson Y (czcN on) l ygnal ): Nasicniedo badaniarnikrobiologicrnct:o nlll07\'l)olriclire./irpr'rror.
L. ,t,1 1 ,,(l ir Lr i( f lr . r r ik i z .l re u p l o i c l i { c h ro mo s o m uX (l w a chr)nn)sorn},X wyjakruioncgosplzqtlroraz u zechorvanicnr ',vszclkichztrsrrrllrrr,|t.r
'i, I',r\ r\r , , , , 1) . l) chrorroson pl ci X ow y:
c t ip k )i d rl n )p l e mn i k z a w i c r.rj .!cy Baklerieznajduiqcc sig \| nusicniumo)napo(l/iclictrillr./t t!l)\
I (li lr\ l)lerrnrk n$'ictuiqcy chrolx)som) p{ci Y i Y: F plcnnik zrwieraiqcy
'lrt'1,, baklede,kt(irctrardrozildko *y\\ollrjiLslilnyllt|ulnc hl()f\ \lLrl,)s,
'|l.,rl r'i ri rN n) r \ X or r / ic (l .r c h mn ro s o l n Y l B u g n oi N s p . 2003]
macicy,rrp.,\lr.r.fcrir sI:\l:'.^ Strrl)toLr,( et\ li( di:. ,\trrllt htt t , rt' ,ll,tt'
baktcriewiirunkowochorobolw(ircrc:Strtprotttr r trs:tr l,tt lt jt, 1t
(pxciorko\\'icc p-hernolilvcrny). Sroltltrlotocr tr.tttrtntt:. l.ttrlt t t, t,t , ,,tr
||rl\t)\rnriirlo (l$r clrrorlrosomy X (XX): 0,10291, chfonrosolnX oraz P/?ft,r1rspp. i nicktore(/.y'r.lirlrr /rir,/rrrrl.k, lyp 7 ol()c,,k(^\\':
\ (\\').0.01]'li, dwu chromosorlyY (YY); 0.0219..; tfTy chronoso
birktcric.kt(irc \\'ywoluitlostfc apalcniil blotrv ilrrzorrr.lrrr:r,r, r
rr\ \ (\\x)t {).01:lrlr; chronlosornx iY orar diploidiQgcnu ECfR
Kl(lt.\i(lldpDrutlk)itlr, t)rp oloc,,ko\\)'I i 5. ltickl(ifcs/c/e|r\ /,\, /rr,
r i).I S" plcrrrrriIrirv nic ntia]o2rdncgoohfotnosoutu plci. Propolcjaplcnr
" k)ttd\ tk,t-l!itlt)\di litrhItllu tllttittuitoli\ {zirlialnczapalrrrierrrrrr rr 1
rrrl'rnrrriosrlel'ch clrrornosonr X luh Y b1h brrdzo bliskerozklado\\,il:l ( lri\ , 1 ) 1 1 ) a v iM ( /.o b . f o . / d z .l l ) .
c so r c l l { ) 9 1 ) 1
rt lrzr'r'ltbrttItrtvclt ruio(i\!'.Nrlontiasl\\'nnsicniu o{icrapclrcikrwio ilnic
I|lr Wlr()K ||()\rs,/l()hsct\\'o\ritno \fv[linc o(lslqpsl\\'o
od R)zkladu slosLrnkrl
r'lrrorrosorrirrr, plci rlr l(of/v\achfotDosotDu X. WcdlLrg (lllnlcllOl(rqgo$,c Wi r tr sy
1 l r ' , / r irr l zl i rIlr
r xlo lr ttilK rrli.wjcrlrrvrtrr()kul( )ly n t o q ic f / c L rrix lz ik rs iq
W rr;rsir'rrrrr or:icro* rrror:tllill\/c wr-stUI)()\\irr:lirrrsr'. ,/rrirrrt.srt Irzr
. r i , iL l ; r t zth i ll or ,i c rl.irrrI lrroreseertllrur lrtbr. rrlt z irL ./iir
/ r \ ; r/ lro , , (
Pitriktzrr|):rltrrrrr rlrirl orIlt.ilrorrrrlr rr)lrrru l\Ii Ir / \ . ,,rILi |,,( |I |\ ( || \\ rrl
l, \ ( /i rl r|l r \ l) r , , \ \ , , 1{ ' \ L r\\\l .o r/\\ti ri rl i rl ,,' | 1 ) 1 1)( r(/l | | r(l rr| rhj rl L ri l
\.r\I|Itttt,'|,It,tII)L,IttItrlrrzrlrrrrrr l rrl , rrrrrrsrLrrrrrrrrrL. irl ri,\\ ||r(/ /DIi r\
ir r( rl tl ,)r(lr r r |1r ' r r r r r r l .rL1 r r rr c rrr Il rrl rro rr r o l rL . ron
\\ ||,r/,t (l.r(lrt'lt r'\\\(lr \\\\\,,1.i,,( t,r/(,/ \\lLr , l r.l r t,r//l
"r,rr,r lltr,
142 llctarynuryjnt'i holowhuft avrrht| mzmdt koni

Najwigkszyudzialw rozprzestrzenianiu zekarnegozapalenia

tetnicu koni
(equineviral arte tis) i utrzymywaniuwirusaw populacjimajqogiery, ROZDZIAL6
jako bezobjawowisiewcywirusaz nasieniem, po Drzechorowaniuwiek-
rzo$C z nich,podobniejak walachli klacze.
eliminujewirusyz organizmu.
Jodnakokolo 35% ogier6wzostajenosicielamii mozerozsiewaiwirus REGULACJAPI,CI POPRZEZROZDZIELANIH
z nasieniem [colniki wsp.1991].
PLEMNIKOWXI Y

KOMORKI SOMATYCZNEW NASIENIU

ROZWOJMETODY
W rozmazach nasieniaogieraopr6czplemnik6wspotykasigczQsto tak- latachosiemdziesiqrych zarysouala sig prakrlczna nx)rliw()ldrs.
2e inne kom6rki. Kom6rki nablonkaplemnikotw6rczegowystQpujqpod- ,W
gulacjlptcru zwrerz4t j ludzipopwezsortowanie
czaszaawansowanego procesudegeneracji_jqder.Elemenrymorforyczne plemnjkdwnrzv IV-
crucytometrrrprzepllu owej.przyc4 nily si€do legolicznc
krwi: erytrocytylubbialecialka,mogqpojawi6siew nasieniuw przypad- wcicinicinio
ooK4ctar poslgpu rechnilach badawc4ch. Jednymz najwu2niclriyC
kachstan6wzapalnychlub uszkodzeniadr6g wyprowadzaj4cychnasienie odloyi tylo wykazanie,2e 50yoejakulowanych
i dodatkowych gmczol6wplciowych. plemnik6wrno.hrurrun
som2enskiX | 50oochromosom mgskiy. a zapleCurodzoncgo potonrr,lwr
oopowteozratne sqchromosoml plcioweznajduj4ce sigw plcmnikoch. Jo.
zer.Komork€JaJo\,\q zaplodni plemnikz chromosomem X. to rozwinicllc
osobnil7e6ski:natomiasr jezelibgdzieto plemnik, rornororn.,
powstanieosobnikmpski.poniewazkom6rkajajowa "t i iJ
ma tylko .h;;n;;;
zeiski, zatemto plemnih decyduj4o plci przyszlegopotomshva(ryc.
6,l).

jrjore Pleonik lfta6d.. jeioq'. pl.ldl

9e 99
Y Y
Ssio. (E Sraho (D
Ryc.6.l.Schemat
powstawania
Dlci

Kolejnebadania wykazaly,re chromosom

X jcstniccowiQkszy odchro.
W.plcmnikachogicra w chromosomicrc ikim i znq;au1csfg
T"i"Tiy,
okolo3.7r7owiqccjDNA ni, w plcmnikoch z chrornoromom y,'pofilmri
zcroznrccrc$qhlrdzomllc i rrudncdowykrycll,tojcrlnnkpodlgtopnthy
l.l. l | | , | | t I t tr It I I t t1 t lt , , l, \ l t , , t \ \ l' t t t,t |\lLh4 ti ,, ,t t,tt h t;, .r t,t t,t
t,t, I I I
r ( , , / r l ,/i i rl l)rl cfir r ik(;\\|lil 1,.!is,.(
\ rrr\'/\/( \ l' (' r, / illl\ { )wo , , : rL li(lillro . 7 c rrt r rir l ) l r n l r l \ . . z L r r s l , rl r"r L l r r r r t l. .: r r r r
. . r r r 1 s l . r . . t r r r i r r r i\.\l , t r , t , , t , I
plrnrrl,i ,, nrri!is,,!nrehronrosorrrrr \ l)()lrs.,irill
riq szybcie'j izy'lt1lrri t)lrn rit,i .,ostiriit ro.,rt., retorrrzrrotirrrc z lir(tUlt.r.r,r, ,t ,
i i ;. rr porr'rwnaniLr do plcnrnikri*,/ clrrorro\orlcnrX. i o plci potorn\lwll :,'l:lll!f/r',tr'r
r, , \ ' r\r , r ., i , . , h l . l / i ( t r \ ,t r
1 , 1 , , 1 , , , , , r, ,\ , , , , , \ \ , * r.,rr,,, tr . , .,, ,, ..,.
rlLr'ttiLrlc czrrsowLrlucjiw slosunkudo crasu\\ipfoNadzcnia nasicr)ia do \ iIF,lir'.,11,,\\i' tl,,r.,lr,,|n l{tLi l.,rl
:rr..rrrLr,,rr 1..2,.r,.1I ; 1,,,, ,,
LIr1s|otlnychsanric]-. W pierwszychpr6bachrozdzielenia plcntnik6rvnn cjq Plcnrnikriu'nlirrl$\ch l,r lfrl(ciu sorlo\raniir.
./!()(]n()\( !,rlr,ir rrr\ |
\r(rie sc(lynrcnll)wano Iub wiroNano,aby tym samyn oddzieliaplelrnil(i w tcn sposobplenrrik(i$ /r,rvtch \.allr srq
ocl90 rl(r()11,,,,
i rtzszcotl lTciszych. l'r6by te nic darvalyjcdnak oczekiwanych e1ek16$
I l\ lk(l w spor0d\'cznychprzypadkachuzyski\r.anoprzcwagQpotomst\r'u
;Lrltttl plci. Z rcgnly byly lo r6zrice statystycznicnicistotnc,x 1,1'yrik6u Plrn r hrrnrrrrt
rrri rrtlawulo siq pou't6rzyd.

SORTOWANIEPLEMNIKOW

l'i)rrrvslrozdzialuplemnik(iwzapomocec)lotnetdi przeplywowejzrodzil
sr( \\' l()76 foku. kiedytopo ruzpiem,szywykazanomoiliwo(iprecyzyjne- .+
1r' olilcilcniailo6ciDNA za\\artegow plemnikach lcilcdhi]lilvsp. 19761.
i'Sorto$,aniJ
l)/icsi{c lrt pi)iniciJohnson& Pbkel [1986]usprarvnilitechnikq X l7.cnski] y fMgski]
i uzyskali
\ \ /s,,itdokludno(asoftoNaniaplcrnrik6$ pzy uzyciutej metody.Piem,szc K yc.6.2 .Schenr tr czdzi. llrpt cfr nikawnr lir kci!
lcr iskt li jr r ( st ill) i/ \
.,\.li sowirnc' kr6liki. w rvyniku chirurgicmcj dojajowodolvejinseminacji przcp!'vorci
rir\renicnrsortowanvn,urodzilysiqw 1989roku [Johnsoni rvsp.I 989].Na-
\l{|l ic ()tfzyurano,,scksowane" zdrowejagniqtalMorrell & Drcsscrl9ll9l. ,"' l.urrnr.
j:rr.'\r,,,,,.1ri,, ,,,.,.,r,,
t,,/rt\t\\\,,\\:, ,
prosiqtal.krhnsonl99lbl, ciclgtalcran i wsp. 1993].Zrebigta[Buchanan
.^?::li:,.1:1,
r\oo/cllrrrn ur)1:r J,' I,r,,p,r/I: ri.r r,,.
lrl(Il i(,,\! \ i\. *,rr,,rr,,,, ,,r,,.r,,,
|\fs|. l{)00l.r nrwel dziecifFuggcriwsp. I99!l]. 7nal9lln nrllnC/Ic /:1\t,'\ir\{i )tL, rr
lrrrfi,rrli /\!t\.t/.rt.,t rz. z.,,,,l,r,
Mcl(xlir rozdziafuplernnik6wza pomoc4cytorncffii przeplF,o$e.j jest w-hodo$li b),dla.Kazdcgo rol(u nr jNiccic
unlsicnia siq r!srtr." 1.,,;r,,;,,
letlrrirlidosyc skonrplikolvanai wymaga u2ycia drogicj aparatury(koszt srcnlcrl1softowanym. Il6wnici \\, polscc
nasicrriclo ,,,.11;,.1,;
zasloso\4anic. l)firl.l\(,,I(
(vlr)nrclr-r prTcplvwowcgowynosi okolo 320 000 $i) [Johnson 20001. W IertDickr(i\a,nrlccTnychIilp lilrr.rlrs (ilrrbezvticrr lrrtr,lr
W pierwszyrnctapio !\\'ic2c plcmniki s.l $ybarwiane lluorochromemHo l0 rr' 2 { r o \ u n , r \ r ' ' n r , , n i , , , , , , i . , , , . . , , , , i _ , r . , , , r , r ,
r r l i r r r r Lr. , 1 , , , , r , . ,
rrhst ll.l42. dziqki czemu,pod rvplywcm dzialaniapromieni laserowych, kioj Br!1lnii porracl 2(X)0jaltirrckknju.nrlcczrnch.,,ryrt ,,1,q,:,,t,,,1,,,,.i "
,
llr()fy/uirl(irvicc{).Poniewirz plenlniki.,2c6sl(ic" nrai4niccowiQccjDNA. . i. li, , , . .1 1 ' , , | \ | . . | . \ \ . , , \ r | | , , , | | ) | . . _ , | | r r , * r r r r r r r r . . r r r r r r r r r r r n,,
lxr'hLrniirjll rviqkszil iloic lluorochrcmu. w pori)wuaniu do plcmnik6w..nrQ hr 6.1'li,i .byIr I'1,',lrr,s.
,,llc{l\{ic().t,1,i, niTsl:r(xl \|skr,,nikir,".,.t.,,l ;,it,;rr.t.,,,_.
sktr'lt. i ntocnicjlhroryrujq.Stolicriintcnsy$'oici irviatluIluorcsccncl'j rrlin o w i r r y r h n i r s i r r r i e r r on r rrlrryrrr.
nrg()In',,cklr,,ywunyjcsl pfrc:/systcntoftyc/nychdctcktor6w do kornputclit l)rit li l ! ( / n cw l , l , o r , , r , s t i r rrrriier s i c r rsi rcr k s o r r r r r r e r , o
l l r o r I r r r l rl o r r r r r r r
I lxl (xll)(l!'Lic(ltrirrr lr,,cl\{'(n:/cniLtrv clcklr-vczny sygnll fo$,filcl (lo lirol)li l)o t \ ' l\ rje ( l , r i rrl r\ : r r r i l s z c t | r r r l r r o i i .{ri L . , r r r r q
IrzL.szl,rxLl (ll
.,rNiefirjilcci NrstqInic |lrrl.rrTrly
plcnrrril. /ille/rrc r)(l irrlells)\\ r, s t s rrir l ( ri l l I l c r r r l , o r ro 1 ' r 1 1 ; 1 1 1 1 , u . , , , , r o \ , r r i r t c s t J , o t r \ i r l \
l)lcrr)nil, l \ i r \ r L . r r ( , , ) l , r (l r. rr r! l
r l r i r ' t( tr tir 'r 'ttir t.,,{'\liri( (rrl l l (
rrir|l)i()rl\'
lrrtlrrrril. rlo (h lri lu h u i(lll\ .
r'lrk t ry t z rrv l Jl rl\ '( . r lI r / ( \ ( . 1. . , r '\ \ i l. r I r r r r , ) / ( Dr ir t r . , l
l, r f t r t , l, r r , t r r l. , , , r , r , 1; , , , , ,
 ,|| |t t \ t , t \ t t || t I h\ l, , ||, t t t , , t \ t \ It\ t\,,\ht h,rl
kti .tl h tl t) l i ,,,,1 ,t, t,t1 ,t, t

( l \ r r r L|r ) 1r lir
$ ir o $ ,lrlc.irlklrl)o\riule
l)t/r/ ')( ) l|t i . \ \ , y l)illwiiUtllL
c t (n -o I r r ( l s r _i\ ,\ \ \ | l l O 0 5 l . N y l o r , . \ s t r t r l i . r i ,l l r . l l r l i r r t i l s r r r r , r ,
rlrforr(llr r irfuT(nlc nil Incchilnir/r)-slrrs l( il|ltcr l()0()1. SorloNiIricjc\l tr ,1r\1 \
n rrs r c r rzl r r r v i c l i r j q |eoc l 0 . I 0 ' s o r t o r r i r r r , ,pi hl c r r t r r r l , r j r r
niwrlici pr'occscrn (lhrgolrwulynr. l\xlc/ls icd ci godzinyrozclzichnvch I r r , ,rLl r , , ur r r
n y c h $ l c D l p c f l l L r I 75cl r r b 1 5 , , ( p r z c z l S g t r l z . r r , , l s k r $ r r l r
n t,,Irr r
lest()k(ll{)l0 i l0r' plcnlnikow.kttircmog4byc wykorzystanc do inscnti c y k l L r5 ( ] 7 2 , l , i , , , i l i f c h i cpi .o t w i c r r l / o r r y cbI l r l i r r r i c rirtrs t ;
r r t r , , t r , , , ,1
lri( ii lrfb k(nrscrwrcji w cieklym dzocre-Oznaczato. 2e do rozdzielenia o u t la c j i . W i n n v n td o ( r v i a c l c z c n ui u, u . y n i l i u g l g b o l i i r .i jr r r . . r r , r, ,r;rr , i , , ,
lrlrnlllil((iw ./i|wartychw.icdnym c.iakulacieogierapotrzebakilku dni. Tak kami z.arvicnrj4cynri po 5 x I0,.plcnlnikownrchliu,ych. u/!\l.rtr I ,,,,,..,
rllttgrczrrsi skonlplikowanaprcccdurasonor'aniapou.odujqoslabicnic2y- /rebieripo inscminacjinasienicm sortowtnytD(\\,ic1)|lrj J t,,,,lr, |lr,,r1r
wrnn{)(ciplcrr)nik6w [Morris2005]-Dlategoczynioncsq pr6by inscrnina- nacji nasieniemntro2onvtn. W rvynikr.r kontrolne,l irrscrri|l;r,.1r r, r.r,,,,,r,
t I lilrrczyzrnnic-jszon4 liczbq plemnik6w i deponowanianasieniaw r-ogu tleso owatrymSwiezymi rnrozonylnLrzysklliodl)o\rie(l r0
ll) | | . , _..
rrrrrr'icy.rv pobli2u ujriciajajowod6rv po stroniejajnika, na kt6rym wy- zebien.Chocii zaobscnvo$,ali wyrainy spaclck *slirr.,rril,:rzrrzr,l,r, rr
\l )uic owulacja (tz$- giQbokainscminacja).Bogatelimry zajrnujqcesig rn s e m i n a c j i n a s i e n i c m s o r t o \ v a n y m m r o i o n y t n . l o . j c t l n i r l . r o z r ll,] L
'lrttorvurticnrplemnik6w wykorzl,stuj4kilka 1ubkilkadziesi4tcytometr6rv ly s iQs t a t y s t y c z nni ei e i s t o m [eL i D d s e yi w s p . 2 0 0 2 1( l r t o \ \
jednoczelnie(ryc.6.3). r\\\t, I,r) r\l
;rrzt.plyrvo*,ych u u lni l u r l q b u k r e .i ln s e r n i n r r ltrl r u . k a m rz . r u , c r . r i , t . . r r .
x I0" plcmnik6ww nlrozonyrnsorto\\,anyl)t 1,,,,, r( .
I lltcsor11)\\iIr\rr r)r\r(|lIl
uzyskali zaledwie .jednqcil1zgzirkoiczonE urodzcnicl r l, [r( .,l,
I l! , r l
scminacjidawk4zawieraiqca l3 )<l0i,sor()wanyclI trro,,r)n\rlr
l)l(.rIrl
kow. dwieci42epo kontrolnejinseminac.ji ilirrvkrrrrrr zrrl r.:rrr;r1,
^oraz r rrrr1u
6.: 106 niesortowanych plemrik6w.z kt6rych.jcclna zatoriezll:rsri r,..,,r'1
cj4 w 25 dniu.Natomiastw rvynikuklasyczncjclonrrrciczr,.;
i,,r",,,,,,,,,
,]:::toly" nasienicmod tych sarnychogicri)*,.4r!vicr
irtitr\,,r [r ,i,,,,,,.
500 : 106>p1emnik6w. uzyskaliw.jcdnyrncyklLr.]5.5,t,zrrzrrihierr \\ r rrrl,
le sugeruJ{, Ze na wysokosi$,skainikllzaircbicritlccyrlrrtrtet rr rrr,
' lrlr
liczbaplemnik6wznajdLrjqcych si9rv dl*,ce inscmiurcyin..i
Tcnier6rvne rvyriki zaZrcbieiklaczyinscminoruruv.i, ,,,,*,",,,..,,, ,,,,t,,
wc n )l l ) $ i l ( r , / u J a7.c t n e t o d irrc g l r c J i
n l c rt r l , u r i n J r r r ; r r ,: L r rr l , z r ,l r t , . rJ,r ,r
I u s p r i r w n t c n\ i, O b c C n ) tcnl J n t c t l r n , , z r , h l i
l j \ / \ ' , / . . . / c t . , k , .\ \ \ , , , r \
s t rn . l\ { p r ] [ l ) i c u h n d u r r l iL , ' n r \ , r r o r r r r , r r- r
l , f / \ l , . r , l k j r ( l,rl \ . t . , l . r \ ]. l
mo T nau z l i d o i n . c n t r n r r . ilil , r c z l . u i , . 7 . t , , \ r , 1 , , \ \ j l r r j i , ,
n.Nr.rr.r ,1.
$'6wczasnale2), zapewniikr6tki czusod nto tcntr z:tkorrczcrriir sorrorr,r
nia rasieniado chwili .jcgouiycir. l ,,rbic! tzrv.glqboliicl
irrscrrrrrr;
przcprowadzia nr kftitkoprzcdlub zlraz po o$,uluc.ji.
l(!c 0.l. ( yl(nnclry przepblvo\\'esoftiqce msieni€ \! lirnie Cogent,Wielka Brltania

WptorvaclzasiQ r{iwnicT ulclszcnia w tcchnicelrlroi.cninisorlo-

wirrriirrri|sicniu. u takTcwybicfu siq ogicry,.kkirych n sicnic rric wykl-
/lrlc s/c/ur(ilt)!'iwfir/liw()i(i nir /rnrrrlilnic,rr()/nlfiliilIi(i sof|)wrnic.
r rr I r i rr scr r i r r rj iLstl ,iorrrrrlrrr
rrrrsrr'rrierrr s rlT rlro \ ! r it r/ r
LLrh ic rirrrc
 li,' ,l t tl L. , | | it
l tit ttjt\L ,t t l1
R()/ t),/I \t / A rrr l r l i l \ ) l s k r t N i r s i e l i r .| o l r r ; r r r t, .r l l r l . r r r . r r s sv r r I i r l l , r r r r r r r. , . , , , r
\\' s./c:/('lnt!/lllllkllr\'lct szl.lrr cl lrr,rlrorrt.r.
ln,(l plritlltit r ourr.l,r,,rL,,
lcrnl)crirlury0 ( . I'o rl$,riilrtlrurth |)orhir7," ko[.jr1.sirrrroIrtrj ,,r,,\ t,,t i
oriri/ /nllr/Q!ltc r kort yrrr rrirsierrre z ( rrrrrlrrirlgr
(krtj J(, (l() J,,r.l!!i! 1,1
KONSERWACJA
NASIENIA
\\' Llorr)\.!inicl<.l\rla\,. gdzic rrrlirsrcrrrorronirrr5 rlru.io|e1.. slr(j.,r(rll.r,!,\,l
Jcdnapororrilil.a dntqa LrnrtlzilLr u, lcl i|ic /d()wcl]o lr\r,/l,l ll,|r\\," li,,.1
&\Valront9l(t.
ROZWOJMETODY I l n $ n u l f g l c , / h J d r r i J r t rnr . r J , . t r l r J z : L r r r e r r r l r . i , rrr.r..zrr . " . r r , ,
t,
rymentyzwlvane z rozrzcdzanicnt plcntnik(j\\,. rr7\,$ir]rt( il(, t( j,,, I tL .l
Korrscrrvacja nusieniama na celuprzedhDenie cTasuiycia i zdolnoici roztNor6wcukr6wprosfych,26llkajajakut-7ctoi innycllsrrlr.,r rrr,;r l
rio zrrplxlrriunilplcmnik6\\.Picrrvszc bedanianaukowcnad przy\\'raca ko zostalopo razpier\l'szywykorzystane do rozvcrl.,urriir rl\,.r ri,L,,r.
Iienr (k) )\,cir pozornicTamarlychprostychorganizln6wprzeprowadzil przezL. Hotlilanna w 1905roku. alcjego prircupos,,lrr l zrlr, rrrr,rr,
rrl'sl.i liziologLazanrSpallanzani( I 729 1799),opat,profesorw Modedei Pa- Przechowywanienasienia rozzcdroucgo trlcl\icnr w It.rrr r,:r,rrr r . , ,,
I
\\ ii. i|lrln picrl\'slychprucndlemdtsztlLc:4ego 7\viqTqt(ryc.7.I).
unasieniania 0dozl'Cpo razpierwszy\t pmktycesztucTncgo Lrrlrsicrrrrrrrrr r.r rr,.,,rrr
W |ok LrI ll73 prolesoruni$enytetu berliriskiegoPrcycrpo raz picrwszy Milowanowrv 1934rot-u.Philipsi Larclyw t9-j9tir rozrzcrlz, trrt.,,u , .
w;rnrwiulzilnazwqanabiozana okrc(lcnicstanuistotzywych,polegaj4cego nasteuatTro*.adzili dodatek26hkajaja kur/clto
Jlliclirrslr 1,,r,,)l\ll
rir /rnil(u iakichkolwiek oznakzyciaw warunkach niespzyjajalych,pzy chajlow!949] strvierdzil,2e gotowancmleko klaczy.;csr Ior,,\,,t1r,1..,
zrrtlrrwuniu mo2liwo(ci powlotLrdo pelni llnl(cji biologicznychpo przc- ni2 nlcko (wie2e.Bujko Rogaleu,icz w I9.19roku z porrrxlz..rrL.rr r.r.r,,
niesieniuorganizmudo warun- sowalarozzedzalnikglukozowo26ltkowydo rozrzcdzrrrriir r Irztr lr,,rrr
k6w normalnych.Ilja lwanowicz wanianasienia w lempcraturze okolo,l'C przcz24 i l) gl,<lt.N:r|)rr ;,1t1
Ir.anorv ( 18701932), pionier lat szesadziesi4tych prostyi lar\,y w sporz4clzaniu rrrzrzcrlzrrlrrrl z rrrtL.
b.rdai naukowychnad roaodern lirowicgoi zi)ltka.iaja kurzcgoznalazlpowszcchnc zirstosorr rrrrrc rl r trr,,r
zwierz4t.stwierdzil,2e ochlodze- chowylr'ania nasienia buhaja.W tyrr sarryntczasic(rvicTulrrhorI lrrs,,r r0
nie nasieniado ternpcraturybli- nc mleko krowie z dodatkiemglukozy lub lnlilozy.a rrirrrctrrrrrrlr
skicj 0'(i znacznicprzedluzaczas bylo r6\\'1rie2z powodzcniem slosowalledo rt:ttr.t.ctlzur.tiit ntrsierrrrr ,1,r,.
2yciaplemnik6wW temperatlfze 16w.
okolo0"C nie dochodzijednakdo Proby zamrazania nasicnia.poclejrnorvanc potl korriccXl\ r rrr 1r,
zatrzynaniaproces6wzyciowych czdku XX wicku. nic dawalypozytywnychfcj/Ulll(ir\. l)(ll)icrr)\r t,r t,)
i anabiozyp1cmnik6u,, nastqpuje roku przypadkorve ocikryciegliccrolujako kriol)rolcklofit tlLuIlcrrrrrrl,,r
przemieniany kogutapozwolik)na wykorzystrl)icniskichtcntpcrirlLrr
.jcdynicoslabienie tIr tllLrgot|rr rlL.t,
rl a tc n l . ptzcchorvywania nllsicnia.To odkrycicspowo(lorvulo nlrjrvigkst:1 rt.rr,,
Po raz pierwszynasienieschlo- lucjg\\ ho )$li ,/!vicrzEl w XX rvickLri./up()e/rllk()\\,:llo fo,/Ni)jno\r(1,
dzoncwykorzystalido inscrrina k ic n r n k u . . j a k i nj cr s l k r i o b i o l o g i al t ) o l | . l ci w s p I ( ) , 1 ( q ) lr y c 7 J ) . t t r r t L r r r
cji \r It)15 roku Prawochcriski l1)lgclr wykit/ltly.1c alir':crrrl zrrpobicrlrIrr$.stil\!ilniu l(f!s/tlrla)N\(,(l\.
i Willlon. kl(iflv prlcpr(rr\ir(l/ili kl(i-clrsTl(r{l,,itill hl()nqlirrrtrrilkowrl plcrrtrritriu,prrlczrrs pr.otesrr zrrrrrrtrT
picf$\zrt rrriq(lTvnrfrxklvrlwy- rri i r/to/ llt f lr li l iil

l{ \ , / | ,r// I,) \ rrllr r i/ . r r l Ilrir){ Ilr\r( 0iir lf\'l(ir\r nri{{l/v

t\(l ll I tr t t t h u r t r r r lr \ h, r LI r , t \ t \ 1, t I t \ 1 .t t \ h t A t , t tI R t'.xt:j i t .' K.m \t t r ,r ,t tt\tt ttt |1

W lrtrch piqo(llicsirtlyeh rry no\\ Ktirko$]ic.wStitcjil)oiwiurltzlrlrrtlAlt \!, l,vcgrn./itllt(ll.\\ l,)r,tr,,l,

\l\r'r() l)'cIwsi/c ciclQta.irgDi!tll Nasictricltrrohrrrowc(llug tr)ct()(lvr}Pislrrrtl
Ir.zcz Nueits|JI N\|r ll,rrnl
i lioTlgtapo inscnrinacji nusicnicttt Slos(ib tcn polcgnl na ntrolcniu [usic iil \\, kIlkilell t)it tlll]i \I( lrrl,,, l,!l
nrro2onym. I'ierwszeircbiQw wy- ( 79"( ). u nitstQpnic
ntagazynowaniugo w cicklvnt rrzrx.ic.ltr,,,1rr,rr rIrr
niku inseminacjiplcmnikanriza przcd inscmi lrcj4 rozmraiano.l0.rto kulck w tct)lPcfitlrjrTelS ( \\ ,!l
l'tno2onymi/rozmro2onynr i. pobra tluszcTonymnllekukrowirn.PielwszcZrcbippoinscrtrinirr.lrtrrlzrrrrrr
nymi z naiqdrzy. urodzilo sig
rv Kanadziew 1957 roku [Barker
& Cdndier 19571,a pierwszc Z.c-
bigta po inseninacji klacry nasic-
niem pobranymprzy uzyciu sztucz
rcj pochuy i zamro2onymurodzily
siq w Japoniirv 1964roku lNagase
i rvsp. 19661.Wk6tce po tych uda-
nych elcpeq'rnentachbardzo$,zroslo
zainteresowanic inscminacj4nasie
It!!. 7l ( hristopher lblge (19262006). niemmrozonym,szczeg6lnie wir6d
[ikrtwer ochronnej w proc.sic hodowc6w koni spoftowych. Na-
ro]iglicerolu
plcrnoik6\i n!6rcakriobiologii sienie ogier6w okazalo sig jednak
/i||lrn/r]riii
bardziej wrazliwe m proceszamra-
,luin/fornnlzania.w pord$naniuz nasieniembuhaj6r', a niekt6rezwi€ki Ryc. 7.3. Klacz Mro2onka. picrrvsz) kon uro.lzon\ w t,iJtsec\! te.,() | \1 \\\|,tl
h(xk)wlilnenie zaakceptowaly w pclni tcj mctody rozrodukoni. Inseminacja lnscminacjinrsienienrDrro2oDlm
llrrri nasicnicnrkonscr-wou'anym w niskichtenrperaturach niejest zatemtak
powszcchnicstosowana,.jak lna to miEsce rv hodowli bydla. Ostatnio
r)l)scrwujcsiq.iednakolbrzyni postQpw techniceznra2anianasicniaogic nyn/rozmrozonyln nasiclliem. nazwancMroionkil(ryc. 7.1),rrr.orl,, r|(,rr1
l'riw i nicrral na cirlym Swiecieliczne zwi4zki hodorvlanczaakceptowalytq w K r a k o w i cw l 9 6 9 r o k u l B a c z y n s kiiw s p . I 9 7 t l .
lccllnikQrozrodu.co powodqjc, iz z roku na rok coraz wiqcej klaczy jest NastQpnic, na pocz4tkulal sicdcmdzicsiiltych. przcpr()wir(1,/()rrrr 1r(l,u
nasicnicm mro2onyln. pr6by inseminacjiklaczynasienicrn mrozonyntw nickt(ir.yclt st|(lnilri ll
rrursicniirnych
koni.W wyniku tych pr6burodzilosiQkilka warlo(eiowyclr /r.clliitrl'r,,r
kladcmwlaaciwcgoindywidualncgo doboruogicr.u cloklaczyi wlLorzy
stanianilsicniitulfoioncgobylo przyjscicllil (wiilt w l97l f{)kUw SK
ROZWO.I
INSEMINACJI
KLACZYNASIENIEM
PrLrchna klaczy p(ilkrwi angloxrahskici Artbcl[t po ogicr.zc(,r.oss\\.
MROZONYMW POLSCE kto|il w scronilchwy(cigriw 1974 1976wygfllu ws/ystkicgot)itwv.lilcT
nic z dcrty tllu koni prilkrwi.i pohilrrr.ckorltorr. WLlezoriit)irstTpri!:(
l)ziqki irricjatywicl\rrlcsrrruWlltlyslurvrrIlicluriskicgo. pr(ibynrroic- s lir([r I y S K I t n r c l r r r ri rr.r r x l z i l al 6 z | c h i 4 t .
()g ( l l c l \ v l i r t i r ( hI ' X ' 1 1l ( ) 7 1 l | n n s i l ji ( ) | l ow l t r l s e c
nrirlirsicIiirr4licro$ r,"l\rlsec/oslrly /nl)()rzrlllir[!rrnr hrrltlzorvczc(nic. o L o h )] $ { t l \ l l
I ' i (r \ \ \,/a,,ir l) rl ,r lrllrtzv rrrsir'nie n rlro io rv ntrlt/ c l)l rwr(i/ 1 )-
( r rirsrr'rrrirrrrr (/ y . ! v t y , I . 1 5 { )I s i c I i c | l tI 0 r r ) V t W y n i l , ri r r r r . r r r i r r rrrIrl.\lirc
ir|lt rl
, , o rr \ , r\r\ l r l s / ( , , . l l i l r r y r ' l lrr r l ; r r 'Il 'rv l r l r ' r l n t r lr,r i r . r o r r r r r .
| | r , , r . I r r r rl.rr) / t I
l\) ll't'tt,'ljt r h t lt , \ 1, , \ lr t ,r\t\Itj t,, lt,htIt)rl ti ,,,t k,a \, ) r ,r t,r tt,t\t,,,i
"tt
\ \ 1 , t ",r ,,l,r rsr r l.rrroirr tr,rl,.. .1,,r..,,., rr llz . rr. , rrr, r. i.rr, rirrr* rri l\r lrrrrrli, siq ro\\liri (hrlr /i nrrrrs(\\i (, jro(rtN\rorr/ir,r,Ir(..,,\! tj
n : r t i i l lir e zt l l l i cLri\l(i & Iistlrrir l')/'). r lrl. 7 c . / ! , f o rrir(l/ r)nn1irs ) ic /ilklr|(.Ir rlrsre ril lt()/()nrto i(.l.tot\rlt
l)()l\lt('lt ruteto\\. \,,( , Lr,, lrLr
r ( l i i ll l r c/o l( N'ychogicn!$ i/(lcl)()|lr)Nir rro jc r! I lu n k u Nu s ic n iilI l c,/)slctlrNrirrrh\l(ici lirl\7c,/cslr.olrrliritrtirlrklirt.zrzrrrrl:zrl,, r,. r
\ l l i r l i ci l eh .N 4l|r x)loTuirrlcrcsowuniollln re l(x lilro / ro d u k o n ib )lo \ rlt o l\ c c \\r(rr,rr,,,r.rirlrf/....r\ t\ rlr, /..t,,,r, . ,.t ' t,
irrtct r'.'r:rrrr, rrr.:rrrrr':,,t:r
r r i,$i.lLi. Wlro't /irinrjrj.i,\\.rriairr-c rt ' in : rcrr: : : rr' ie rt i. r' r chirl6$ \! l0{)7 f()ku$yhudo\!illto iufuclrontiorrokolcirrt rr,,ir,u,., r
r.,r r
rUo/() vIr nilslilpil\\ Polscedopielopod konieclat dziewigtclziesi4t-v-ch c19Pozysl<iwanili I)yslrybucii Nrsionia.llkzc w I)ro{orrrrstr I I,r r, t,rr,
I
Ilrr(J!lritoslLrlcciu. lnscnrinacjg klaczl nasieniem mrozonymprowadzouo rdaptowano Strcjq Pozyskiuuniai Dystryhuc.iiNrrsierrrllrLrlr.r;r,ritrrr r
rr ir. N SK l\,{ichnlirv. tidtirz.Pruchna, Racot.Nowiclicc,a takzcw licz gen" na potr-zcbvinsoninacji khczy. Nrlczy si9 lic,,\(., t\rrr.,,( lLr,lL,! |
(
r\ lr Irrvrvrlrrych sladninach. do rnscnrinacjiklacz): u tvnt nasienicnlnrro2otr\nt.b!.(1,,r. s .r I I rl L
\1,r1(.
Nr s7e7c{(;lrriru\!agg .,aslugu.j4 \\),r1ikiinseminacjinasieniemmro2o-
r\ |lr \ SK lhrchnll. Dzigki osobistyn1konlaktomdyrektoran1gr.Bogdana
Krrclreitlv z prncnl f lamingielnVelin.rv 1994roku sprorvatlzono z Danii
(1, l'olsl(inrR)1oncuasicnie\lybitnych ogicf6u,sporto\\'ych.
PM YGOT OWAN IEN ASIIJN IA
takich.jak:
(.)lI{liIlrl)c llcvcl.TcnorDc Lacouri RobinI l- Nasicniczostalozamro2o- PR Z EZ N AC Z ON EGO
D O IN SI]M IN A(.II
nr \\ rrirlvchslonrkach o pojcmnoici0.5ml. Wlaiciciclogier6u'.Flanring
\( lrrr. |rz$vidyrvll. 2e na pojedylczy zabieg inseminacjizoslaniezu2y-
t\\'h N slorDck.a $ czirsiejeclnej rui nalezy wykonai okolo 3 zabieg6\l Mctodyocenvnasieniaopisanostczcgriknvo$.ro./(j,,rirl(..l \1,r,,,.t,j,,
r/lrl\i nusicniczalrrozonew 2:1slomkach(3 zabiegiunasieniania po pobierania i przecho*1u'ania nasicniaprrcznaczoncgo rIr rrrrcrrrrrrrr,
1r;r,
x \|rr)ck). W \\,ynikubardzoprccyzyjncgobadaniaklaczy u' kicrunku winienbyi czysty,jaloxy. suchvi wolrryotl toksvcznyell /iIrrr./\ \/( /( rL
,rrrrrl:rtji(co,1 godziny)przcz lckava wctcrJnariiMiroslana Mazura .lc2elinasieniepobranczoslaloza ponroclq sztuczncjlnrt.ll\\ ,,irnl,rr(itI
r rrrscrrir:rcjikr61kopo owulacji rozrnrozonymnasienierr,zawartynl w prenaszcjkolcjnojci nalcZyocltlziclicliaktjq JLrzorr;t.l.rorrrrr ,,rr r,.
\\fi \l('rrrklch. z l0 porcji impo o\\anegonasierliauzyskanow SKPruch- ra ncgat),wny wpb/u,na prTczvwalnoja nasicnia.Z e,iulrrlrrrrr lrrlrlr;rl,rI
rir w lirlirchlt)95 199636 irebi4t. plemnikorvej,pobrancjz pontocils./tUcznci poehw) ol\\lrt.l. | ) ||rl
lhf(l:/o \\rTnvln ctapcrrrozw(iu inseminacji$,Polscebykr utworzc nastenra plzeznaczoncgo do sTczcg(ik)\\ych bttdlrriLrrtricszez:r sr9 I ,rl
rc $' I 999 n)ku. z inic'jatyu'ydyrcktofa mgr. in2. M ichalaWojnarou.skic- dzielnejprob6wcc,a pozostalq c4ja l)7rzcdlil wslqpnic\,sto\|| lr | |
I'r'. ( cnlfunr llozR)du Koni rv SO u L.pku. Pou.stab/lam no\r'ocTcsnc I urrleszcza \\r letnpcralLlyc pokoio\\c'j (18 20()$ ilc:/l ilr |)ir.|lrzr1rr.
porlicszczcnia do pobicrania. occny i konscnvacjinasienia.stac.ja inse- czajipyrr promieniiu'ictlnych lTischncr& Ko\inilk Kllrrlvs,,I ,),),)
|
rllrrrrrejr klrrczy.r l.k,,e \\'spaniale zapleczedydaktyczno-koerencyjne. W nasieniuprzeznaczonvrn do iuscllinitr.iiokrc!lirsiq:
\r l.t(irv r ro,,pooTftosystenlatyczneszkolenialekarzy weterynarii z za konccntraojp plcrnniko\ w Inrl.
Lresrrrozrorlui irrserllinacji klaczy.W 2000rokLrzakupionoi zmagirzyno . , r, 1 . ' rirt , rl r c z l ' .p. l . r r r r i k , , r r r L - r r k r r l r. ru,
\\'l||low ( cnlfunrponad100 porcji nasicnirogicr(twsportowych.stano liczbq plcrnnikrirvrLrchlirvych i ponrszujlqcl,rh \if flrclrclt lJo\t\.1r,
\ iile"-eh irvirtowllcTokiwkg.nr. in. QuidarnDc Rcvcl.RobinZ, (larnutc wynr.
( linirlrstrlgl7yskOlinrpijsckich w Sydncy).(;aliscoDu Mcsnil.(;lad Du Iiczbqplcrnnikr'lr' prarvidk)wlch.
l{e\cr(ly.l)nlf(I. ('rco ('oLlfccllc iinnych. W tvrrl sxrnynlr'okuprurric czirspf/clywl lir Iusicniir\r lcntl)cflttUrzc pololoNr.yIrrl)(,(l 5 rl())i (
rrszyslIiLporrjc Ilrsicllir zoslrly z powoclzctticrr \\'yl,or,,"-slurc (lo insc- rr , . , . r . i . r , I l . - ' l r . l \ r , , r i l 1 , , , 1 r r .rrr, rr i r r
r r r r r r ,rr r,LL r ,zr \\ L rtir,lr .1r(,r 'rx)l l\\'.t.rl.rl,,h ' l\ \ r. . rl" rr, ' rrrrr-rrrlrr|rr I o gier or r . I 'lolvt lr r r r r ir . r r r L.jt . st
K. l l ( l k,l r \. \\,!txN ;r,/orir r llrllzo rrorrrrzcsnLet rrt rrrrr illrrrs e r' Polr r cr r r r r t . I r r ir ( lilt r s \ | | (. I I Ij I I \ f / | I I f .
1 ro lrit rrrrrrrr l rrl ) Il rLr r lr , l t or \ r lr lr r l. o( t : r r r r , ir r r r r rl(r . sr / i r ir . ir l\ \ l/ l r r . t , , . / it( \ ( . l|, t lir \ r ( .
l\.1 llit 1t \ t ttu \tr, tl t,\h \l t,h ,^ t\Itt tt' .tr\l | h) t l tt,.tl . hrl : Lt)t]\ttr,^l ,tl tt\ttl ttt t,

rr r l l ) t / c /r lir c/or lcl.l{)(loirrscrllrr|(iit(\l()l\R(l(lic li(n lc c rrlra e lrp lc rrrrrik rirv l' f lv g t t ( ) $ ' i l l i cr o z r z c d z r r l r r r l 0
, lO
r :n t l o ( l l l l r s / c / ( n t e gr ror l c l , rl .rr r , rrr, . r , ,
I lr(,,hyl)luDtrrik(iw ponrsziljilcychsir,rrrrIunl|()sl$p()wynr. ( | ' ( ) l (
l)(x ls r / N \ i \ri g lc lpcrlllllV l ) v e 70 l i ( ) l ( l)0 r r r i r ri .r r s r r r r I. r. l o , , r r r l r
Nrs lQp r r i(cx I n i c v i r s i q 0 . 7 g 7 ( i l t t l . k l r i r c r r i r l c ) vx r z e i c r r t z l r . r r r l , . l r , .
schl{)(lzor)\,nr (lo lctnl)ctitlufvokolo lt) ( w l)f()l)or!.ii| .) (l ( / /,,ltl,l
Nasienie nierozrzedzone 2 cz.nrlclia)i tlokladnic $rvnticsllla lroj/cicrili)jalo\,11 hrrgietL;1 lrr21.,, r 0 rr.rI
nmreJ2 n)i|. lik lrTvgotowxnc 26hkosk)Dtioworvlcu,rr siqrl, st.lrIrlz0rr,
Nrrsicnic nicrozrzcdzone mo2ebya uzytedo inseminacji nie p6iniej niz go lnleka.Nt koricndodrjcsiQantybiotyki:pcnicyljrrfI f),sI;r| |. ,/||i | ( r I | .,t)
l0 flri[ o(l InonrcDtupobrania.Jednaknie zaleca siq inseminacjiklaczy
.j.m./ml)i strcptomycynQ ( 150pnt,hl) i bll.clzo dokIulrierrrrr.szrr N,r.r,.rrr,
rirsrc0rcr)r nicroTrlcdTonyrn. gdyz po u2yciu takiegol1asienia uzyskuje to^zcdzoneK)zrTedzalnikiem mlcko\\o2(illkowlnt0loie h\(, r\l,,rzr .r r
vl rrilszc rvyniki zalrcbici. w porirwnaniuz rynikami uryskiwanyni po ne do inseminacii nie priiniejniz do l2 god7.po lrblarrrrrr rozrzrrl;r.rrrr
rl\rnrinirLjinasicnicur rozrzcdzonyrn. .lc2clijcdnakdccyduicmysiQna in Po l2 godz.przcchowywania w ternpcrattrzc od l7 do l() ( lri,r,rrr.,,,r ,rr
st rrrirrrrcjg
kluuzynierozrzedzonym nasieniem, $6wczasdo unasieniania ruchliwo(iplennik6lvi nralcjeproccntzaZrcbicri irrscrlirrotrrnlL.lrl l,rrzr
1lo$ irrnrrsi9 wybicrui ejakulatyo zabarwieniu mlecznobialym lub n ecz- R o z r z e d z a I n i k m I e k o w o - L tI u k o z o w ! ( \ ) l l \ ( . | l r ,\ |
rrowo(Ilrislynr.o (rcdnicj gpstoici plemnik6w i ruchliwoscipowyZej 60'10, Sklad:
przy rlrrrrinujqcyrr ruchu postQpo$ym.Nalciy rirmicz liczyi siq z q.rn, woda podw6jnie dcstylowana 92 rnl.
/( |rsic|ic pobfane przy u2yciu sztuczncipochwy zamkniptcj zawiera odtluszczonesproszkowancmleko krolvic 2.:l g.
rIohr()uslr()ic i grozi zainGkowanieminseminowanychklaczy. glukoza 4,9 g.
antybiotyki:pcnicylima kryslaliczna C ( 150(XX).jrD.) i strc|t(,rrr\1\ r.l
(150 000 In, lub gentamycyna ( l0{) mglnl). Joicli (l(xlir.icrrry l,crtilr\
Nasienierozrzedzone cyn9,musimy rozrzedzalnik zbufbrorvai7.5!a fo/t\!ofc l tIrrrrrrq,1,Irr
sodu,tak aby.jcgopH wynosilo6.9 7.0.
Al)y l)fzcdlu2ycczasiycia plcmnik6w w u'arunkachl, ,ltlo, stosolva- Mino 2e pletnnikiN rozrzcclzalnikLl nllckowoglukoro\!\,trrrr vl,rrzrrlr
rr sil f(iinclio rodzaju rozrzedzalniki,zawicrajqccr,r'swym skladzic sub lcpsz4ruchliwo(ani7 w rozrzcdzrlnikumlckorvo-Zirltkorvyrrr.
Ilorlrrorr
\liur!ic odTywcrci ochronne. W skladrozrzedzalnik6w dlirnasieniaogie klaczyunasieniutychnasicniemrozrzcclzonytr tymi d\()t)lilrozrzr.rlz.rllr
niw $clxxl,,il kdrbilacje clLkr6wprostych. mleka, 26ltka jaja kurzego kami nie wykazuje;adnychr62nic.
| !llircr'()lu(r'ar antybiotyk6w.Mlcko i 261tkojaja kuzego chroniq plem- Z mo d y f i k o w a n y rozrzcdzaln i k ( \ \ , gK c n r l c v )S l l i r , l
nili Ir/c(l srokicDltcmpcraturowym.(lukry prostc,takic jak glukoza,do- wodapodwojtliedcstylowana 90? mr.
slirfc./ri4 plcnrnikorn energii.a antybiotykihanrui4rozrl6jbaktcrii-Ci(nie odtluszczone sproszko\\,anc mlcko krowic 24 s.
ie ('sr))()lyc/rrc w rozrzcdzalnikach nllekowychpowinnowynosii 300 do glukoza 26.5g.
,100n)()surikg.oplynralnc350 rnOsrn/kg. NajwiQcej plemnik6wwykazuic sachafoza ,10g.
p| stolinilnyruchpostQpowy, gdy pll rozrzcdzalnika rvynosi6,7 6,9.Jcd- a n t y b i o t y k ip: c n i c y l i n a ( i ( I ( X ) 0 ( X ) 0 i . n r . ) i l r D y k l c y r ) i r ( l t )1;1 , , / r , , (
rirk wlhirniupll rozrzcdzalnikirw od 6.7 clo7.2 nic maie$plywu na czas dzalniknalcTvzbulirrowaa do pll 6.9.
l)r/cTywirrriil f lcnrnik(iw. llozrzcdzalniki lnlckowo-glukozor,!c Inogllbyc wykor/yslilrc(lo pt,,c
Mel(\ly sp(nz4dlrniilrvybranych rozzcdzalniktirv cllunasicniuogicra: chorvyuilniilnilsic|iu/uf{iwDow l0t)tltcl-ulll,7c l7 20,( tkr lJ grxlz. jlrk
l l r J ,,r ,, c d z r I n i k nr I c k o w o - I{i I I k o w y . S k lrd : r rv lcrrrpcrirlur:/c 4"( (kr72 godz..it ogicr.r'rw (l blrtrl,,() (lol)ly(.ll l)lfi |letrir( lr
l)irslely:lorvi|r(. nrlcli()kfrJwir{l ll l l ) l0(l rrrl.
r)(lllus/ci/r)nc tlitsicttiir(10()6g()(l/.
zirltkojrrjrrlirrlur'1lo 0, / p. Z r!l l I l , t \ \ l r r l r k l y t rr' r r r c r r r:ir tj i l r l t r r ' z yl r r z y l l r t o r r r r lrrr,l ; r . r i r u r r r r z
$ () \ rf k\ / i l r l o r r r o z r z r . r l z t r l r rrr rl rorl l r r r ' i r\ t f t r or I r : t r , r r l r r r rl r
lrrolrr,rri.k
 l'\r' ll'tu\trit\ttn tl,\t,'rt,ttt,,tt1rtt: |t^,,tttt,r,ut t( '. tt t4 l : t,t
^ t,t\,tr ,r t,t4 tt\^
r'ol)i$lo(ci 50 l{)(l t)tl.it nuslql) ir zilrt|Irll (l()tr tpcfitll[y ]0 ( . lx[,,1r srcr)rl.lt ntc (xl\!f()lrrc. liozr.zctlzlrlrrrl,
rrrlicrr bve ptxlgr.zirnl(lotL,l ,,rr, l
nrr),/()nVR),/f,/cd,/itlniknroTcbyr l)f/cclx)!\,y\\,lrrrr- Df,/c/ okolo 6 tDicsiQer lcrDl)cflrlufv..lirkqInl lustcnic. i \! lu\\,ilslq lto burrlzopou,oli. sr r.rrrl,r,lr
1r,
W rlrzieprrtrzcby|lrzntrirr siQ()dpo\'ricd iil lic/bQ por.c.jii rozTcdTirllitsicnic. rrilc./vnii|.
do Ditsicnill.
W pvypudkrr gcly w i*iciym nLrsicniukonccltlrciir pltrrrrrrl,,r rr,,
Iiozrzedzanienaslenla. przckriiczil 100 ntlnl|nl. nitsicnicpowinno byc pr.zcrlrozrzcrl,,L.rrrr rrr ..r
I ir'zbirplrnttikou \\ Jrrtce lnsetninJc)Jn(j ggszczoncpoprzczwlfowanie. W tyl)1cclutu)rr:/cd./u siq irstrl|rr\\ t,,.1)|l
w slosunkLrI:l i rvimjc przcz l0 I5 nrin. ,, silil .100(lo 5(j{)
I)rrzyu'pl1,rv na wyniki zalrcbierimaj4ruchlirvo(ii liczbaplemnik6r l, t,,, (.,\r1l
rurLrrrecinscntinacyjtrc'j_ Liczne badaniarvykazaly.2edla uzyskaniazado odle\\'asupefnatantiponorvnic rozrzedzr \! lukir,j prrrDorc;r.rl)\ \\ | r,l
\\ irLrirlrych$,ynikciwzaZrcbicirtrzeba,aby w jedncj dawce inscminacyj znajdowalosi9 25 50 mln,/plemnikitw_
rot /riri(lo$llo si9 okolo 500 mln pleurnik6wporuszajqcych siQruchem
lrostgpowynt. Tl liczbaplemnik6ww dawccjest optyrnalna dla uzyskania
rrorrrllrlnvch rrynik6wzairebieiklaczyunasicnianych nasicnicmwiqkszo_
Nasicnieschlodzonc
s.r ogtcr(i\\'.nx)ic byajcdnak niewystarczaj4cadla ogiera)$'charaktery
W cclu oslabieniapzemiany matcriii przcdhr/cnia r,,irsu/r( r,rt,t,.rl
zrrjrltych sig nisk4plodno(ci4.mozetci byi nizszadla nasieniaogier6rv _
nikdw, nasienicschladzasip do ternpereturv ,1,,(,.S.,r,blircoi lrl,,rlzr
rrr,
o rrysokrcilkrdnoici.
( )lliqtoia wprowadzanlego nasieniapowodujcrLszkodzenic blony korrlir.kowcjplcrrrrrilir'rw.
,r, rr l,,rr
nasicnjama mnicjszy rvp\.w na wyriki za-
sek*cncjiprowadzido urratylipid6w,jonorvi in vr:hsrrhslrrrr.tr. r rrrrr...r
irehicri Zadowalaji{ccwyriki zaZrcbiei mozna uzyskaa.gdy inseminu.jc
\rf rc,,c Dlsicniem o objgto3ci0.5 5.0 m], a tak2e gdy objqtosi wpro mym zmnieisza tuchlirvoltimetabolizrrplcnrnikorv. l)lrrrrurst.lrlrrrlz,rr
ro2rzedTonego |asieniawinnoodbywaisiQ\lopniolvo.:l iegr)I.Ir|r, I r..I
\!ir(l/illcgonasicniawynosiokolo 100rnl. Z regulynasie e rozrzedza sip byi kontrolowane: prqdkoit schladzaniado lcnrfcrntlfyot oh, 'ir r 1r,
\\ lirkr(iproporcji,aby objgtoSidawki inscminacyjnei $f'nosila l0 t5 ml
wrnnawynosii okolo 0.1 {.5"Crmin..natonriast prilni!,j (l()lrnrl\.r.rtLl\
{lirl)rllr 7 l) Poclczas rozrzedzaniazawszedodajesig rozrzcdzalnikdo na- ,1"C byi mniejsza,okolo0.l.C,min.I'odczasprzcchowywrrrri:r r rirrrr.lror
l,,ltr ll 7 I l.t(,/f/cdzcnicIrNie ia w zrlezuoici od koncenrracjiplcnrnikowporusTaj4cyctr tu naslcnianalc2yunikaawaharitcntpcratlul,.
oslabii|jqbo!rrenl7\ \ (,tIi,.I
\rr rL r'lr c r |r
r ^l! lo\ y t nr w n s l c n i ui w i e T y m ple lnikow

l \,rr.cr ilr r c t rf lc nr nik (n r

I Transpo nasicniilscltk)dzo
S to t)i e i otrirro(a
dtrwki I cgo
In i rL rs/ r t t r l( r s( hr t t r r c h c Il nsc' r' rnr.\fneJ( l l .
|'N r{!\ \ ! r ir \ ! nr s r c n ru
PodcTasprzcchowywuniai transpoftUt|zcba unicrnoTliwrt, rli,,,r1|
srrf , , \ r r r ( |' lnlnl) powictrza(lo nitsicniili nic naril2aa
go nil rlliirllUric(wiullrrslorr(zrre1,r
r w l l hi llt |il lcnt pcr llt uf y. I ) o pr lechowy\ \ r l|llill i lr il0spof t Lr nit siclliit
t0 r ) t5 0 ta.r7 . 5 nl( ) / |l, r
t0 wyl(ofzyslila/wyklc lclntosy lUb st!r()piunowcskf/ytrki. kt(ifc tIri(./fs( r(.1
l5{ ) 100
:r1l10 ll,5 16.6
l)r/c,/nilc7(nlcsil (lo .ic(lnoflzowcgo u/yciit. I)()lrglitsllirrrriltorr r rrsI
. lll() l5t l t.t.t t5.l
I l()t1.1]r)l)flcowlli spccit|lly lllslil(r)\\,y lcfrrxrsliluititi cf. \! kt(jfynl t(. l
r5.t . 1 : . ri .l t.l r)[()hr'1"( lrtf,,],t)llricsiT If/rz s (, (lIj. lrl illritrrr sklit(lir\rf
l)!r'irtU|1t
tL.s tt.l ./ pjirslrlr,\r(.i(,hU(l()\!y
o prxlrr,rijIvr,lr (cirr r(1r.,/.l
lrrr\,,rk,,Plv c r rlrl(|
1 S . ' ).1.t. I |] I t.'.'r rlurlr'lr r. sl!r,rplrrrorr(.1'r'
\rl\ll(l orrrz .' rrort.rzl.orr Nvlr(.l |l,0!rlr
lrl,
| | t.,.\ rlr|lI l(, Dd,/0lirr'!lD! r (t\( / .ll
|I
 l )x

l)t-zcrl
llil( t .tt ti ,tr i l rh )\tl ttth t^ l \.A A n,rt\ht fu) i

trlycicnrnalcZyoziqbic2 puszkiz plyncrnehk)dTilcyn do tcnr-

It llo.tl:i l 7. ,!aL\t,t |,r ia tht\lt,nt

wilnic Iiocnlgc|]uo wysokioic4sl(nliw,)iri

l1

pcrnlury 20"( i wk)iyc na dno liquit incfa.I nitstQpnic .jcsl(llit ot8aniz||l(.r$,

/y\ vr
sryropitnowy srkodliwc.gdyi prowiLdzi do zakkiccnilpr-zcntilnbirichcnriczrrvclr r rl
wklir(1. Ilorrzcdzonc nasicnicowija siQworcczkami icnnoizolacyjnymi zmranslruktur0lnych kom6rck.Mozc r(iwnic2powo(iowltarrszhxlrr.r
I ulrrcszczilw styropianowymwkladzic.w czasietranspottutcrmos gcnctyczno! polcgajQccna zmianicstrukturychromosorrrrtw wt.lrorlzrlr!r
powinicnbyc szczclniezamkniQty(instrukcjaobshLgi jest zal4czona do i w skladplcmnik6w.Na lotliskachprzezwiclc lat do k{nttn,li/lwrtrtr{,
liquiluincra). paczekwykorzystywano dawki promicniowania. kl(jfc Iljc lnlakrir(./ l
W handlumoznaspotka6wiele innych,ta6szych,styropianowych ter I0 mSu.Tak maledawki promieniowania nic maiilszkrrlliwcgow1rlyr
rt\)s(iwdo transpofiuchlodzonego nasienia,np. ExpectaFoal. Equinc na piemniki,jednakobecnicna lotniskirchu2yw:rsiQokolo 10{trrrryrrl
lrrl'rcss.Bio-Flite(USA),Salsborobox (Szwecja), Cel]e(Niemcy),Srar- nreJszcgo promieniowania, w por6wnaniudo uzywitncgL) pf/c(i itlIll[tl
stc(ll( | lolandia),w kt6rychnasienie jest z regulyprzcsylane w l0 20 ml tcrorystycznymi,i nie wiadomo,jaki jest jcgo wplyw it plel[ Lr
slfzykawkach,wykonanychz nietoksycznego I)|ll
d1aplemik6w plastiku tegozalccasiQ,aby nasienie przesylancdrogqlotniczqnp. w lr(l|lttnil(.t
(ryc.7.5).Kiedypor6wnyl,vano r62newarunkiprzechowywania nasienia, bylo poddawanekontoli wzrokowej.Otwirrciclquitirincriri sprrrwrlr
okir/nk)siQ.2e wskainiki ruchliwo(ciplemnik6wpo .jednlmdniu plze nleJegozawaltosciprzczokolo2 min. nic powoduicr|tii ly tc|lt|('t|tt
chowywanianasicniawe wszystkichbadanychtermosach byty podobne. r\
przesylanegonasicniai nie oslabiazywotnosciplcntnik(iw.
nirlomirstpodw6chdniachnajwyzsza ruchliwosiplemnik6wutrzymywa-
ll sit w nasicniupzechowlwanynw Equitaineze.R6wnie2tempoochla-
(lz riir nasicniaod tempcratury 20"Cdo 4.C bylo opqnalne w Equitaine- Nasieniemro2onc
r'zclKatila1997, Katilai wsp.19971.
Nirsicnicprzcsylanedrogqlotl:licz4w tcrmosiepodlegakontroli lot- Pocz4tkowo pr6bowanomrozii nasicnicw suchyl)tl(xl/ic ( stltl(x
Iiskowcj (przeiwietleniu)przy uzyciupromicniRoentgena. promienio- dwutlenek wQgla),kt6rego tctnperatllrawynosi 79,(.. Wkr.rltccol,urnlr
si9.iepo_dlu7s,/)mcza.ieprzcchor,r)uania nusicnilru tctl|critlll/c \tl
chegolodu nastgpujeoslabienicwla(ciwolci biokrgicznyeli plcltrrikr,r
a nieznaczne podgrzanie nasieniado tcmpcratury wylszcj nif ott,,t,.rrlr
50"C,odbijasiQnegatywnicna wynikachuntsicnilniit.
Ciekly azot zostal po raz picrwszy wpl.owtd/ony (lo przccll0wywx
ill
i transpoftunasieniabydla w Amoryccw 1954roku .lcstto lnnl lrrr(hk
termostatyczny i chlodz4cy(okob 3 rl za ll). ( )tvyntywitny
.jcslIu wi(.1
kq skalQprzezskraplanici parowanioltakcjonuiilccpowictf/u ut x)sli.
ryczncgo.Plcmnikiodpowicdniorantroiolc w !icklyln lzocic. kt(tt.cl
tcnpcraturawynosi 196,'('.pozostrj{w stlnic un biozy|r.zczrric
|)clnc.j
ogranrczotlyczas,
Plcnrnikiogicrtiwokazalysiq.jcrlnlkbartlziciwr.rrzliwc rlr ploccszrlll.rr
2ar1ialtr)zntri*itniir,
w porr'rwntrnirr
do plorrtnikrtw hrrhljr,rw.
iriotycltczrrs lic
Ryc. 7.5. Slyropianowskrzynkado oprnoowano.icdttrrlilci tt)ctodyko[scrwl!.iiInrsicrriir
ogictrtww cicklyrtluz0
lmrspo u nrsicnir {chkxlroncgo do cic. l)lx nitsicnilt ol.lict.(iw
slosowilltc
sq nr/ c r.ozrzctlznlIiki,r,lr k,,wr rlr
lcn'torrlury:1"( Wcw|lrlrrzskvyr)ki I riDos()hy I ()rc,tilt,
Ahy plcrrrrriki
l)(,,rr2[l11).rcIihyly zrkrlrrcrkrltplrrtl-
l l y( 7 ,1 .lr t f lilr ir k l lc l rx \,l o r| n n \| rrl rl Itoi rrikinr plvl ( hlr(l/rlctislr/ykrwkr lllclll . wIlIy, tll(|wlt!ntcltp(|Nl$l.x
In ri i .ri r s ! hlt x l, , oI . r 0 rwy.Inrllrrrlrllpr,zcrrrirrtrr;
r|lntclii.rtticl
niCll{fttsZ(rt[.bIrIy l0trrrifl{orvc.crrzytrryltlror|,ItoweI lr,wicr/rlllutwe
 l{n) llttttttr t t \ lt r ' t lr , , t , , \

lrr:rlllrorlportretlziirlrrc
t , t lt , , 1, t \ l, t \ tt,t\),1|l,t,

,,itintctirl\r t( ,, |'(,r r(,rl\il litl{)\rrtorrT icus,,l()(1,,()

r k tj .tt.htt
^,,1\1\t,r
t1t tht\ttttt,t tl

c spr'irwd,/ilit siq rf l)|llklycc izostultrorlrzrrt.0rIr()berrrierrtrsir.rrre ,,r r

\ l n r k tl|r \,cl l |1 ) n lrlyDyjrltlrowtl.Wrelrrot. lrrolI n ilir!
\ l)lc$ , llo d c z ils T lI l] rl Irl
Dc lcsl w ()(lpowic(l io ()zrrakrwurryr.h slorrrkirelr o l){)je ll|(,\(| 0., ,l
iiIuir/roil|l]litTitritsl()sujc si9 r'ozr,,crlzalrrrl,i. ktrir'cpclnilllirnl<r_j9 os]a ia 5.rl lrl. lul' u lul\.r(lt.rlurrinr,,\).'h |l ts lrl..r ,,.r.;trr.,,,,r,rr. . .
,,,
til(il.Ulf,/yrrrUtilc odp()wicdt)ic ci(nicnicosl)tolycrnci pH. liozrzcdzalniki l||lkir(lr tr,li,r\l(ri,$\,lr ,,,,ht.l,\, r,,1,,,t,,l.r l|rj St,,.rrt.:r r,1r,1.:r,r,.,.,
rr srryrlrskludzicwinnv za\\,ieraa l(rioprotcktanty, ktorer-eclukuj4 uszko_ li.\,rrl /.r$t(r:t / r\'r-|ll\ ,/1,]t||till:rlrl',/l\.
I,ll. ril,,,\\ 1.,rr ,1,r,,.t,,,.. ,
rlzcrrrrr plcrnnikr!w. zepobieg^jqc tworzcdusiqkrysztalkdwloclLr rv procc 7rL'nrfrrirhl:r\/). rllilt,g,, ir /irhi..r It\f|| ,r.rL\t||\ lir \,.. ri,
lr.,Jc,l\nc/)
sr! /ilr)IitTilnirlrolntraiania. Glicerolnalc2ydo lTioprotcktalt6wprzeni \\'ul(\rgh x\lir ck.
I'rr;rleych przczblony komdrkowci jest obecniepolvszechnie Mro2cn ic. l)rzcd zanro2c icm n sicljc ptxltlrrjrsr1 r.l,rrrlrlrrr,;r
stosowany
n |fr)cc(ic dlLtgolrwalej konsenacji nasicniaogicr6\.v. u l.lnpcrJtLI/(,1 \'l pt/c/| l.<f,,\1,,..1 jr,trlrrr( /., ,..,.1,,t,.r.,t..
.Jednakopr6cz
Lor,,lstnychwlalciwo(ci.giiceroiw rvigkszynstezeniuma tei toksycz, ratury l-+0'C,/ s,,)bko,ciJ olul,, 25 r rrrirr. .'/\ r. z.rrrrrrz.r
s , r. I rr,,,
|r,
Mocle. Nasienie zamla2a sjg na slelaitch w pa|lill rir:hlc,I,o.r;dtrI
rv \rplyw nr plcmniki. Zmienia budo$,Qblony poprzezoddzialywaniena lrrl,
w urz4dzcniachzaopatzonychw komputerowilfcglrlitr.iT \l)irill.1r
t(. rln r.l
tllrk('lnlltciny i otilczitjqcebialka, co z$,iQkszabioenergetyczne zapotve tury(frcezery).
lro\\,iric plcnrnikowlHannnerstcdt i rvsp.I990].Dlategood wielu lar dla
nirircnrir()urcri)wposzukujcsig norvychkrioprotektant6w,a tak2e dosko_ Zamraianienasieniaw tubuchtlUDtit)i(^! vclr
irli IcclltrilQlrtro2cnia nasienia.
1 u b 1 a l u m i n i o u c .U , / ) $ J n e$ p r , / c n r ) , 1 . . k , ,j,( . t \ . . , , r \ r , r
MrlricnicnasieniaskladirsiQz kilku ctap6w: t,rl,,,,,1,.rh
u irn repa 5 l yd , , , / e b u up. o r r z p i c r u . z vz u : . r J l l\ t , / ) t r , i , , I I , , / . r , r r r , r \ r . . I r
7 \ \ 'i{kszcn ie konccntracji p I e n n i k 6 w ZagEszcze_ ln u m. \ r u m i e n k o $ & R , r m a n l , n , ,Irlr.r - 0 1r l , x r , ^ r , u r r lrr. r l r r , r l r r r r r r r r r , ,
nrir l)lcttI)ikdwclokonujcsig poprTezod$,ir-owanic plaznrynasienialub rowluezco mrozent9na\tcntrogicri;\\.
lx'lrrnrc ru |otnoc4 sztucznejpochr] otwartej frakcji nasicniabogatcj T e ch n i k a m r o 2 e n i l r . p r z y g o t o w a n irco . / r . , , c ( l , , r l nrrol \.r, l t , l
\r lrlc0rril(i.Kl2da z tych mctodpoz\valana usul1iQcic rradmianr plazmy cryla siQod przyrzqdzcnia 421t/,t roztworuk\\ir(ncgowtgllrrrrrs,xl,,rr,.t,,
rirsr(niir.kldra stunowipotencjahezagro2enie dla biologicznych Nlasci i 35,7olo roztworucytrynianuso(lu,k16reln()rnanitstQplllc
ruoit r plcrnnikrirv,poddanychdheotnvalcj konserwacji.W cchLzminirna_ l)r/(.rl11r\\
'rt)/l)us.,\./ir \.\;ll
w lod6wcew temperat|jlzc 1t'Cprzct kilka dni. (.ytryrriarr \rf
lrl{)\,,iIur us/kodzcti blony kom6rko$ej plcmdk6w podczaswi1.o\\,ania. w wodziedestylowanci stosunkowo trudno(:1.5g cytrylniarrrr rlzlrrrs.,,.zrrrr
nilsrcntct-oztTcdza stQw stosunkul:l rozrzcdzalnikicnt preznaczonytr w 6,5ml wody).Wlaiciwv rozzedzalniksporzrqclzu siqhcz1,ir...,lrr r,,1,r2,.,1
,|tr wirrrwaniir. Czas i sila wirowaniapo\\,innvbyi tak dobnne. aby po u2ycrem.Cukry rozpLrszcza siQ\'Ll(X)tDl wo(l),potltvtlirrrc tlcstviorirrrr,.
\!||olvi|nilrU:/yskata Dlaksyrnalnq liczbEzywysh i nieuszkodTonych plcnl l, , J g ? c r l i t . r 7d u / : ' ! , r r i r w . r n i :rrr., r r r . . p r r*il.r l , r , i , , ,,r1 , ,r . r r r l , . . r . , r , rrr,r, r '
rrtl'(i$.Niric,,gicicinasic|ic rozrcdzonc \\ ilo(ci 40 45 ml rvleu,asig r o o _ rrpl Ar l ) 9 , ' t o \ Jr n c ! i , r o / l $ , , | l t , 1l (,l , c \ i r . l i r ) r ! \ \ ( . r , c t , i : r \ , r , 1 , ,(\. J , , ,
rio wi|rirvliorvych l). 1 5 rt1 4 . 2 ' . r u , / t $ u l l r I r ! i l \\ . r , , r \ f ! l i l n t r \ i \ h , $ L . ! , , i o . + s I | r {l \ . , ,
frobi)weko obiQtoici50 rrrli wiruic z silQ500 g przcT r,,/
l{) n)||1.l1r ()(iwirowuniu lu , ' rrr() l r \ n , r n r r r l , . u L ! r ' P , r z r rlr L r l , , L r r ...r 1 .l . r r , , , , , l t l , .l r, . r L r / r 1 , , ,
\\,igksro!aplazrrynasicnirz gdrncjczQ(cjpro
ll('r\\liicstltsuwi|lul. d ln rcrr , | l n t \ . t u r , , / \ ' r t ' I ( ? /\lt \ . \ \ P r , , p , , r , .It:r1 . t l , , k l : r , l r r r . .j \ / i r | \ l ( . \ . 1
Ostttllicbadaniasugcllriil. Tc nrlc7yloTostawicoko
. l' t , ' z rr c n l zr l r r i lr . l . r k r,,r i r ; r r r r lr, r l r r i L. r. r .
It,.l 5'r; plir/rDy.co popra\\,iil.juko(a nilsicniilpo t-ot/nlfo2eniu. fli..cr,,l \ll,r,l r,,zlzL.,lz.rlrrr
p rt rl; rnr r t , r h . l i- . 1 . \ r r . i r ' r r r cr o u| z e r i u ,. r 1 . u z : r h . T rrr. r r r l l .r,rr . r r :
l l t t r tcdt.,r nic n I s ic n iij. ( rynno (clQn illc T ywy k (n llch lt : , , . r r r. r
p lc t n t ) i k ( i ww p l r 4 l r r c j i l : l d r r | : ( r . t u k r r h y p o r o z r t r l o z c l i L r w j e r I r e I1 t l i
(1,,o()st )7nic.Zulcinic od sposobrr opirkowutriir- nusict)icfo,/f:/cd_/il siS e c rs cn )t i t e y l , l ! 'zt r r I l t k r r v u Lsr ge t r n u j r t r r r r el {,)j 0 5 ( X )0 t l I
\r l i r l ( i ciIfr ) l) r ) f!ii.lby\v lrrrl ,,nrjdr\virlo si{ (x l l(X )d o I (r(j0 rl l)lc rri l)lc l tlo\v
f L re h li w y e lNr r r s t q P r rrirci r s i ci c n ) i c s . / si ti f ( f t ; i t { l I t r . r r r z l c w rril , , s t e r v i
Io r , " .r r jcr l tlrr ilr u Il rirrscrllirlret,lrrr zlrrr,ic|lllr l]( )t . r, 7 n t r{ )7 c (o , t i[n lt i lrri! i rry (lrit l l r n l i I i ( ) \ \ ] y ct lrtr hr h g n 1 1 a 1 U , . r/ ,i u , ,l,t.v I i t l l ) y l r l \ . l l t r ! l e D i r s r ( ,
l l l 0 l l l l l ) l en r ti kr i \ l)olt\/itirlr\rll stf lrcltell rllt llr s c l r l l ( l / i ts i i s I o I I r r i o r rrIrr l , , r | ( , r , r t{.,er c I t l r ( , I 1 r t I r , , r(. t
It , s t \ . 1 t r)\ \ ! n r
I ' l k o \! i t t( . l: t( D iii llx.zilll\r)N (. |rrr, lrt rrrr, , z L . rrrirt rs it ,it r l ) r , , ( , ,|/ ( l , l
1 1 r1 , N
, r r s r r . l r,i,ner r l r I r 1 r 1 r . rr. r rt 1r r l r x .ri r r I r rri ,r r r r r orr ;r, , , 1 , . , I i rzIr,I, l L r l
ln ' r r t ' i rr !t| | ,/i| || || ,| / ,I|| || | I r\r(. tir \\ ln,\titrrl.r rl, . k; rrlrr, rlt l r(. t o (lit n i(, .1.5
r\f Ir\( |r r ih \ l il
 tt(tl tt t I\t,r t l) t , Lr t lt t , r ' , t \ l\ lt \ t t '. . t r h t A t r t t r '|.'.1 l .h tl i tr 1 , ttt t,t\k,t t1
^ l a t\
l rl '.| | 7. . ] S l[ 1] r { , , , f ^ d /rL rj k r u ,,r$ rr(L r' (1 ,,/!l ri ri Inri r Ii rsre rx (' E rcr(j !v
\! tuh..l l
n h rri n r ( ' wy . h Nr ur r ic rk o w & l l o | l rIrk (' w r l ' )r,-r

s k h( inik i r o z v c d z a l n i k a lloSa
100ml

2,1g
0,1g
t , t )t n 0,15
s
ls.7'r1,rozlwdrcytrynianusodux 5 H,O 0,45ml
'l.l'r, r'1lw(')rkwa(neeow€glanLr
sodu 0,35lnl
,,(,hroirir kurzcso R yc.T.T. Wyposa2enielabor at or iunldom r ozenir nr sicnjr nr cl( xt r lt r r r r . |\ t it ( . , . . , t r
ll, ,
M. TrschnerJr)

Stosowanapocz4tkowo technika mrozeniaw parachazotu zosta-

la usprawnionaprzez Miillera
[1982],kt6ry zastosowal do tego
celu odpowiedniopzygotowaly
miedzianystela2(ryc. 7.6).Przed
mrozeniemnasieniastelazzanu-
Iza sig na kilka minut do polowy
w cieklym azocie, a nastQpnie. R )' c.78. Aut om a! , cm rdr ukar kado na- Ryc. 7. 9. Ur zqdzcnic( t o r L, l( r I lr ! ( / , r . f , ,
gdyjego temperatura siQustabili- kowaniastonek (for. M. TischncrJr) mpclniania j zamykrrrrir rnrrrrt r l,,r
zuje,zanrraza siQnasienie
poprzez M . t jschncr . t f )
umieszczenie tubpomigdzy2eber- Tabcla7.3. SUad rozrzedzalnik6wfrancuskichtNRA I i tNRA It. uzJ-!r r)ch {t,, ,1r,,/f|ri
kamistelaza na5 6min..poczym nas'en'aogiera [Palner ] 9811
l{ye. 7.6 Mrozenie nasieniaw tubachaluni zanurza siQ tuby bezposrednio
w cieklymazocie. lNRA I tNl{A
woda podw6jnie destylolvana 500Drl 5rr0rrrl
grur(oza ll8.7.lInM* llt l. T l r r r M {
Zamrazanienasieniaw slomkach0,5 ml 4.l6 nrM . 1, l( 'r r M
2.52nrM . 1, 51 r Nl
f'rlnrcr !984] zmodl'flkowal sposdbroztzedzanraI mro2cnianasienia {1.85nrM 0.N5lrlvl
oBior(iw.Do rnro2enianasicniawykorzystal slomki o pojemnoSci0,5 ml. 1.26mM l, 16 |) M
bul br I I ll, liS 20nrM l0 r r M
powsrcchnic uzywanedo zamrazanianasicniabubaj6w. Metoda ta, wy-
mlcko p slcry/owxncpll 6.ll 5(X),rrl 50{lnr l
prribowanapoczqtkowowe Francji,znalazlap6inici zastosowanie r6wnieZ 2.0't1, l, ( r i,
w ifrnychkrriach (ryc. 7.1, 7.8. 7.9). Sktadrozrzcdzalnikriw
tiancuskich
w tubcli7.1.
l)vc(lstilwi(n()
s0 ( l0lt l |lt I
 tt. tt t t t r ult nt t lt t \ l' , r l, it , , t \ t \ It t t , t L \ l k,t ti r ) tt. tttt L ,) t\,tr ,r t,t,r t\^ ,t,1

l rr lln ikir rrrf oTcrril Nirsrerr r(, , / r, / c (lz lt \ \ l)f ()l)(' f c l:

s it ii l /illr (,/r,r(lf) nilsrrnr;l
l)r:/cellr)!ry\\unie
u t o zttcr lzu lr r iliicrrr (ir tr t l)rrirlUr'l2y
lNllA l. rrgIzllrrvrll (. iz a g g s z rz ir
r vi r owa n r c
z silQ 6(X )
g pycr l0 |lli . I \ r wiro t v rn iLcrlin iin u ics i$ lslniciil Ivy zaslrclniczclyllv l.r)nlcllcr(lwr|r pr.,t.Llrorrrrrrrrrr.r rr r ,
|tzcz
supcfllirlirrlidodljc rozrzcdzalnik INITA Il rv lakiej proporc.ji. niu w sicklynl ilzocic: pr(itlni(^\c(corlrzlzarl.,it,j sto\()\\irr(.t
aby uzy l,r,..rr,,\\,
sk:rck(nic(^!Ll koncentracjQ plcmnik6w100nlln/ml,po czyrnprzcprowrl -pr1)szkowcIlzw supcriroluc)inc.skllr(liljiccsig z liczrr,,rlr\\. ..t$ l,rl
rlzrrsiq ckrvilibrrcjqprzez I godz.w temperarure4"C. napelniaodpo. .12,,ii.rrLr.1li.lrr u,,hrrrl,,rrr. 1r,.zrr.rrri,rrrtitr,,rr..rr,,.r r r, ,
r\ rcdrio o-lnirl(owancslomki 0,5 ml, a naslQpniezamraia do temperatury ZalcZnicod lypu i\\iclkoici konrcncrucickly ir,/()l .,,,\
t)rrrt(./ t,t ,,,,t ,
l-+0"( ,, s,,ybkojci.t60'C,"min.i zirnurzaslomki w cicklyrn azocie. 0,2 do 0,13lrdobq.dlltego konlcncry wyrurgljrl oLrcsorrt.r,,,(totr trlr.lri
Nowoczcsnekontcnerytnaj4 pokrvwy z !llril(llNiqko\\.trr r urrlrrrlr,f,
1,,
Zanrazanic nasietia w slomkach4,5 ml :/lot)tuil:/r)1ltr itli l .,||. ,t l\r,r1,.1r, r\
Nirsicnicrozrzcdzasig rozrzedzalnikiem ..suchc zilpc!!ntirlil lrL.zIrr,rrr, n r
INRA I izagqszczaplemnikr ?
plzcz wirorvaniez silq 600 g przez l0 min. Po usuniEciusupematantuLlsta - runki 1r'lrnsporlr/ilr'\\rr) |r,,.\\,,
lir siq koicowl koncentracjqplcmnik6w,rozrzcdzaj4cnasienicrozrzedzal- ncrnu rrusicrrirr(rxlJrorrrr.rirrr,rr l.
1 4
||il.icrnlNl{A II z dodatkiem26ltkajaja kurzego2,0% i glicerolu2,591,. lcrrrpcftllurit)..lirk I rJt(,(.,/(.II tt,
\! lrl(ici proporc'ii,aby w I ml znajdowalosiE 120 150 mln plemnik6w a .. c\cnlultlIynt pt,,r\\'r0(( l|l|r Ir, 1\\ l,
C
r' 11r(hLr postQpowym.NastQpnienasicnierozlewa siq do oznakowalych ., wa srQ,/ Iieh etekl! ir,,r't)
slrrrck o pojemnolci ,1,5 ml i zarnyka kulkami. Ekwilibracjg nasienia I\rdczlrs wy1rrrorr ;rrrrrrzrrrrrrl,,, rr
l)rzellrowrdzasl9 w temperaturze4'C przez 1,5godz.,a mrozcnicw urz4- $ r',' r,'.r.rrr,rz k,,rrr..n. r.r Irl, r, r t.r ...
(l/( niu skladitiqcymsig z rurck miedzianych,kt6re wcze(niej zanura siQ r,r/!'I| ,t .r \\,rlr:rIt.t t, rl\ Lrt .
w rrcklyrnazocic(ryc.7.10)lTischneri wsp. 1996].Slomkizamra2asig Szvbl<oicogrt rrrriir\r{ ,/rr ,,,t.r( t,,
l)f,,c,/7 nrir)..n nastQpniczanuua do cicklego azotu. nasict)ii|(io rlri!v1,,/s,/(.1 rIr rI rrrr ,,r ,,,rI
l tyc. 7. 11.Schcnr Nl konr cncr af l ci. kl"' n!'i lcrnpclirlurv. li ('l{'lo
l'0"t
N zot:I i7oLr ct a. : pr ( ir nir ,I ll) kr r wr .
,l ko r ekt cr nxnzoh. ) f r/v ()kit,,ii
rriTlvclt r/\'rrorr.l ,,,r1,.
t |) , .5 t , it cr nnit i.
l 7u' .l askr .n. I lsicnic. 6 er cklr l/ - ol od sf()sobLt rrIjrlo\\iurrrr. rrI rr ,lt,rr
kirch {).5 r)rl rlr l5 scl, , ;r rr ,,t,rrr
krrch.1.{)rrl (l() -){)\( 1, (r\t / L'
7 .1 .r )

l {\ . /1 .' l /\r l r r n r / /; r j r '/r {r \j r j

l{! L /10,\ \ | \ r ' I I ' i | | i,i\\\l,,IiIL M r /$ r :,\| L r .lr jr f( l/r .Ij\,tj,t,' /.1,,,:r,'rj Ii j ,,\rr,,,,1 /,1 \r \\.r r r \tr U !. l \/
\ , i, L/ \ L l , . l L , r , l . i | 1 ,,j,( ,,r \r r ll r r ,,/1 ,,,1 .,,,r ,t,tr\t\.ti ,i ,,,j \,tj rr.!|r,.rj l \ \ r ! ,$ ,,,, , ..t,,,,! | / , r L , r ,,, ,/,,r I l r \t I l r \\\ r r s , |, .|,'L ! | ; |., |r 1 ,,i ||
 l rn ' ll, t ' )t , tti ^ t l tr\h )rt,rtr,t\t\ l tt t,t r,th t,t) t l i l , tl .n l l : L ta t\,tr ,r t,ti ,t\tt|ttt t,,

l{ ( ) /t) lfll,/iI c :ls t(.I ti l ( , , q s | () t I i \ \ {) ( e p o b i c r r r I i : r r l r r s r c r ri r ( ) g i c l y r l l r r 1r,r

|o 1,
Nirsicnicfo,,ntraTxsiq u, laini u,{xlr!,i. ldlrlcfitlufr wody iczils t-o7 n i l j c z q ! c i c(ix l ( l u i qn i t s t c r r i(r, b l r r l z o$ r " . s orlr ; l . , , r , ,r
c , / y r r k up l c i ( ) w y t D
rrfl/ilnlr !\iinny bya odpowiedniodobrat)cdo ro(lTiljuopakowanianasic tf:rcii.shbcj ruchliwoici,kri)tkiL'i pf,,czv\\'alno(ci l)lcnlriliolr| /r\\ r, r | .t!
riir. W labcli 7.4 podano temperatwQ i czas rozmra2ania nasienia. w zalcT duiy odsctckplcnntikdwmorli)ll)gic.,nic rnrict)i()nyclll)lrtr.jr, /.r ,, I j
rro(ciod ohjgtoriciirodzaju opakowania. p o bi c r a n inea s i c n i oa ( l t y c ho g i c r ( i ww ( x l s t q p u cIh l ( l t l r t , , { / l t ) t , t , j
Z regulypo takimprzygok)waniu nasicniculellu/lrrc,,r(.jlj,)l)r,r1\ L,
lihclr 7 4 Rodzajoprkowania, j cTasrozmraTania
objqtoii.tcmperanrra nasienia Wielu autor6rvzalccapobicranienasieniilPl7c:/nir( ./()rl!,1,,, il,, 1.,,r, r
wacji w cicklymazocicz czgstotlirvoSciil icdcr) cilk[lirl .(, ] .l ,lr ,,r,rl
iusp. [20021]. lqcz4cdwa cjakulatyfiakcii bogare.j w pkrrrrrrtr1r,t,rrrr
przy uzyciu sztucznejpochwyotwtrrlciw odslqpicI gr)(1,,. r, .' (i 1..\ t. ,l
statystycmie '
co najmiei l0 sek. istotnqpopraLwQ .iakoicizan)()Zoncgot|ozrrrrozdrr, t,,,rr.r.r, rr
orazproccnfuza2rebici], w por6wnaniu do wi tosri {nr./\l|rr\\.llr\,lrI,r.
50 sek. pobieraniu.iednego ejakulatuco 2.1godz.
W i e k o g i e r i) u,. Nie ma istolncllowplywu ir ..,.rrIr|| .ri .rIr|, ,.i
Nrsicnie zakwalifikotvanedo inseminacji powinno zawiemi po roz naslcnla,
Iro/cniu minimum 30% plemnikdw o ruchu postQpotwymi co najrrniej S e z o n. W bardzomulymstopniuluh w ogrilclie l pl1.r
l{)0 rnln plcmnik6wruchliwychw dawce inseminacyjnej 2ahoia" nasieniaIMagistrinii wsp. 1987].
lBielanski&
I rschocr1997]. L i c z b a p I e m n i k o w r v c iI r v c c i n s c r r ri n i r r ' I I r rL .I l , . r l r r r r
2c plodnoianasicltilltnroiolrcgo./rozD roToncllo .icsI I ii\,/r. \\ lr(,r(]\\,r,I
( zynniki $,1,wicraj4ce
wplyw na plodnoji nasieniaruozoncgo jwicicgo,
do nasietria k).jcdnnkprzyinlricsiQ.ic r,,,rl:rwL.L. rrrsr.rrrrrrr \ trr,
Mnx) 2c od wiclu lat prowadzoncsa-badada nad oke cnien gl6w_ \\ rl1noznajdowaa siQokolo3(X)tDlnplctDnikrirv prrnrsz:rltlr.vrlr rr1.rrrrlrrrr
rv( l) prlyczyn obnizaj4cychplodno.(6nasieniarrrczoncgo,dotychczasnic postQpowyrn. a wjQco okolo 100 n)l tDnicj0i7 !v (lr\,,rr lir\rrrr,r ..\\r(
('kfi..il()rx). 2 c go .N i e u z y s k i w a n oc i 4 t y f o t l o n t l e i c z r r ci rj r s c r r r i r p r :.r lt t ( l \ \ r l , r \ \ (
.jakic czynniki wyu icmj4 bezpodredniqplyw na tzw. zamLazal
nasicniaogicr6rl: Wiadomo.icdnrrk, zalnro2oncgo/rozntroToncgo Dtrsicnia znirjrkru,alo siq l5t) rrrlrrlrlerrrrrrl,
'roic zc nasienico niskicj pocz4tkoviei
nrcl)liwoici(-:35%)i konccntracji poruszujlpychsi9 rUohcntpostfpowyrtr.StrDrrrowezrvrll szrrrrrr, lrr,,lr
(<100mln/ml)plcrnnik6wnierokujczl
tkrwrIrjilcychwynik6wmro2cnia. p lc m n i k 6 wo d l ( X ) ( l o l l ( X )n r l np o w r x l r r j lci n r o w yr r z r r r . w r s l r r z r r r L1r rr I r l
() g I c r Liczne badaniawskazuj4na du2q indywidualnq n o Sc rW . p f l y l l l ( l k u g d y t l a w k iI r r s r c r r i l r , / l w i c r i ll lxyn l l r (X l 0 0D r l I l , l ( . I r
wra2liwo(i
rlrsrcr)rir|os/czcg6lnych ogieriru na proccszammzania./fozo]razat)ia. nik(i\\,nic obscfwowilnoitr/ w,/foslrl)roc(,llll/:r/rL.hicllsrrnrlrr.r r rr.,1
Nil
sicrrc rrickl(irychogicr6w ll)a zadowaliriqcq ruchliwo(i i pkrdnu(t po roz-
reer I.
I)(l(wilt (l czenic tccltlil.riw irr scnrilir tr)ro\t Nl0l
rr)1uniU.nilt(nniastu innych ma zadowalaiqcll ruchliwo(i, illc br,-(lzr)
nisk;l ph)(lno(a.Spotykasiq r(iwniczogicry.kl(irychnitsicnicnlr niskl lcr' llr)fi7l irnrrlitowtrlslutccj/lt()ic irrstrrriltrtlr llirr.zy rr:rsrenrt,lr z:rrrrr
/()nyrrr $ lrrl)irr'hlrl nlinrowy(lt. $vl(t'r!!\!i rv( lr ljtlr/
wskrr,rik|Lrchliwofui plcnurikriwpo rorntR)icniu.ltitl(nDiast,,u(l()\flrlilill |r,/(.s,/l,,,loIr(I
w ly|lr eell| tcrh iliorv itr\e|lriIlttotow lry(llit ( )lr,/itlo st{, ./(.tfl 1||l|rr,.Lt,,
c r l p hxlr x) ( aJl i schnc[1979.fMiillcfl()82.V i(li Dc n l iws p I r)9 7 .liic 0 ro
r/y |lICIt N t(l\s./o(lo(r,"irrtlizr'rrrr.. rrzvslr* Ilr (,N,,,, ,,iritrl)rr , irto irst{
i \ \ \ l ) :tr r - +i N r .krt.,l1..2;rrrrr'.rzirln,,\(
.l\i\ . t )r.rr , , 7 rr,Irrr, P r: ru rt . L jz r{ lr
/ rrritl\rrrrl(,i\\r;l(h/(. rr'rrr zrr[.rlrrrr,1.,,',,zrrzrr.hrL.rr |orl [,'|||(.( \r./r, rl
tlrlttitttirr otllxrrlie,rlrrii..f(l
roztlc{l,,irlIiliit
(k)trrrrr)errirr i sposolrtr olr:rlorvirrrrrr ( ) l) l l\ o \\ ir |l I r I it ., | (, || | it ll,r,)\tt|il|rtr.
lul) , / nlriI\' l( ltl)it / i L I I i | / i | | I II I lt it s i( . r il ||lrrIrori r Llrr,z\ rrh;
' \rfrrrirrr\'rlrrit,tr' t |l / i || |II ( |/ I ||I ! |I | \\ t l'l( lr ill[t| r0N\ ( lt I \\ rl /!r lr
 l r,l ', t l' t ' t t tL ti i t.. th \1 ,,\tl ,t)" ,1 \\Iti t,,t,,,l k,ri

s l ( n r l .i r ch A lrN l l()St iIr)!c iws p lt 9 8 9 j. A lic v ll9 8 ll

1) f,,c|for!a(lzili ROZDZIAI-It
l|/v\l(rl 5.1'r,0 /illfcbicli klilcz\ rrrrrrsicrrionyclr
nusicnicmzinro2onytn
\ (hr1!cllslotDkach i 619;nasicnicll-r
lilntro2ol)yl)t
w lubachaluminiowych.
I ()!e I ws|. I l9U9l. \\, dwu koleit1ychekspcryrnentach prTeprowadzonych
rr J(, l\llc/irch.uzyskaliu'.icdnymcyklu po inseminacjinasienicmmlo- ZABURZENIAZACHOWANIAPLCIOWE(;O
zo y t rv duTvch skrmkach460lo.a po inseminac.jinasieniemmrozonym
\ lrl)irclro I l'fl) wiQccjzazrebiei.Rdinica ta okazalasiQjednakstatystycz
nr( nicisl(llnir. DIa lckarzapraktyka$,ykonujqcego zabiegiunasieniania REAKCJEPI-CIOWE
kli(,,1 rv tcrsnic kazdeopakou,aniema s$'ojc wady i zalcty. Stec 12000]
urir,icnilw latach1990 2000 okoto 130klaczy.Do unasieniania u2)rval
nrsrcrrirrkonf'ckcjonorvirncgo w tubach(69 porcji), w duzychslomkach(36 Oceng zachowaniaplciowego ogicra nale2y przeprowad/ic \ ol!,
t)('fcii)i w malychsbmkach(32 porcjc),uzyskujqcodpowiednio66,5%, noriciklaczy w rui. Ogicr o [orma]n]'rnpopgdzicplciorvvnrirrrtr,..,r1
olr', i (r2.59i zalrebieri. Uwa2a, zc w terenie naj$,ygodniejposlugiwaa siEklacz4.manifcstuj4c to chgci4bezporireddego kontaktu.$iqclrrrrrr, rrr
srf nrsrcnrcmzamroionymw tubachaluminiorvych. Takic opakowanic dotykaniem.lizaniem, szczypaniem,wokalizacja.reakcj4 llchrrt.rr.,.r, L
pozrv;rlrrborvicm na latwq identylikacjqnasicnia(ze rvzglqduna wynia- cjq iobskakiwanicmorazkopulacjqWedhrgMcDonncll[1995]. t)r,,\'l'r,I
r!. ozoirkowanictub .jest proste do odczytania)orirz latwe rozmro2enie prawidlowych rcakcji plciowych ogier6w w obecno(ciklaczy w rrrr rr r
I rirl)clnicr)ic nasicniem strzyka$'ki inseminacyjnej. Ujcmn4stronetub alu- gl4danastQpuj4co:
rrrrrriorvvch.jcst ich du2aobjetoSt.Tuby,kt6re nic zostalyszczclnie(her l. Wigkszoii pr6bujeklacz,obw4chuj:p,szczl,pi4ci dotykujqc.W1sti.l,rr
rr( lyc/nrc) zdrnkniQtc,czQstopodcTasrozmra2aniapgkaj4. Spore zalety j4jednak du2er6nrice indywidualnew przcjawianiutych zachotrrrr
lJrirl\tyf/r)cnliliq r(twnie2du2eslomki (4.5 m1).gdy2 po rozmro2eniumo2- 2. Erekcjapodczasbezpoircdniego kontal-tuz klaczedo okolo I rirl
rrrrtc ltczvl z pipct4 inseminacy.inq i bezpoSredniodeponowai nasicnie 3. Poosi4gniqciu pclnejerekcji chgcwspipcianaLlaczw cirgr| |(lo.'nrrl
\\ nriraley klaczy. bez koniccznojci przclewania rozl.nro2onegonasie- 4. Okolo 20% wykazuje chgi wspigciabcz pelnej erckL.ii.
rrir (lo slr/vkawki. Natomiast rozmmzatriei przygotowaniedo inseni- 5. Ponad?0o,,oddajcna.icnicpodc,/a.nicn\\./c!,,\{{nr(, ril
rir(:lr rsteDrazamro2oncgo w sk)mkacho pojcmnojci0.5 ml iest bar 6. Okolo 20% oddajenasienicpodczasdrugiegowspigciu.
rlztr.j czusochlonne, w por6wnaniudo nasicnia konfekcjonowanego 7. U 70% odruchciakulacjiwystQpuje po 5 ll pchniQcirrclr koprrIr,r r
$ (hrlych sknnkachlub lubach.Jednakostatniofirma Minitiibe wy- nych.
Irrxhrlir)willuunirvcrsalnepistolety inscminacyjne.kt6re ulatwiajal ZcburzcniazochowaniaplciowcgowystQpuiq Lrogicr(i\,rsl(lsunl,r,\\ iI
wl)f()wld,/cnicnasicnia rozmro2onego u, kilku rnalychslornkachdo czQslo. a ich pLyczyny bywajqr(i2nc.WigkszoSc z nich.jcslrlrhvtirI l)r)
(lf(ig f(xln),chklaczy. bcz koniccznoicikn2dofazowcgo wyjrnorvaniu wslaicnr skutckblgdtiwwychowu.utrzynt nia.obsluqi.u ll,llio rrrt.rrrel
i rirpclrilr)iitlristolcluinscntinacvjncto_ ki proocnt.icstnitslQpslwcm chof(ib.I)olychc/asnic ustalorl(r. czr r.t.rlrr
:/ir!lx)\rirnii| plciowcgoogicrritvsi1rizicdzicznc. gdyl zit rnltl()icsl (!:rry.ll
nir lcn lcnult.hy r)r()1nu byh) slwicr-tlzic. ic nickt(ilcosohniliitlzieilzrtzrl
/ll)rf/clill \! /itcl)r)wlrtril plciowytn.
l)o r r r r l e z T s l r z yzt l:rr h r r l z c zr ii r c l r o r v l r nD
i t Iri o w e A o r r u l c z iol s l t r l r r r r r
l l ol )((1 , ir f r L. sy\ \ , lr ) ( ( 1,/ nr i( . nlt ( / ir ellowlr nir , lit r or vv. it lir k/ c / lr l) lr lalt il
o (|t rkl r r ( . r c l t . , rk. o l r r r l t1r rrr t 1 : r I r r l : r t . i i
 lltt llit'tt t "t \ t t t , t lL, hr r t , oh, t \ t \ I ^1, , .) , , t h t t a t i l l r ,.'1 . n l ,\ /,tl ,n n u ,t ,n l t,tt,tr tt,t 1 ,1 ,t,tt, t,, I

O s l abi orry
l x rpgrlplt , r o r v y c z vr l y/ t l l r i r r r yr i l r l o r , , i u l i i tI l c i o w c g o , / . r r r . l r o w r ror rgi ice r i rz o l r r r r , , , , r
prpgtlcrrrplciorvyrnrnozcsig popr'lrwie. r1rlyzilpcrvrlsrr,. rrrrrrrllr,rrr,,lr
OsLrbronypop{d plciowy w!s(9Puicnljczq(cicj u mlodvchoeicr6w. k o nl i r k /t k l l c . , i ll u b k h c z i l l i . n p . u l r i c ( c i s i q! , o w b o l s r r l s r t , r,,l . . r rrr
R)zp()c/ynirt4cych karicrg rozplodowq.WiQkszoSimlodych ogief(iw kllczy lub nil pir(ioku. na k1(lrytD Ifrch\,wljil klilcTcrl jirl.lrr;lrrrr,l;r, I rr.
poriczasbozporilcdniegokontaktu z klaczq.jest zagubiona i ul,kazujc tuftlnychwarunkrch.
slrrch. Nickl6re z nich potrzebujqkilku dni lub tygodni. aby oswoic sig Licznc obscnvacjcwskazuj4.lc rvigkszo(iudurrvtlrl\ol)||l]rt ,
tr ltili ,
/ wunrnkaini. otoczcniem i sposobemkopulacji. Jednakpo pierwszynl inicjowanajcsl przcz klacz IMcDonncll 2(X]0rrlllrIrrrrr\' 1)ot,rr,l.. rr
skLrtccznymkryciu lub po oddaniunasieniado sztucznejpochlr,yz reguly plcioweeornoinazaterlruzyskira. rcnvoli siq. klirt.zr
iclcli l!,,/o..1 r\\ rt,r,
rrrbicrrj4 pormoricisiebic i w kolc.jnychpr6bachwykazqj4juZ nomalny w bezpo(rednim konlakcicz ogiercrnna przcjawirrrrrc rrorrrr,rlrrrr lr 1r1
l)t)IQdi zachowanieplciowe. wych rcakcjiplciorych. Jednakogicry nrogqwyliirzyr\]rrI'r(.tr.rL r, ,. ,t
OsiabioDelibido noze poiawii siQr6wnie2 u ogier6w starszych,kt6re kryciawybranychklaczy.np. o charaktcrvsl!cznynl llllir\/r/.rr1r ,ll,rr,)
klyly norrnalnieprzcz wiele lat, lecz na skutek bolesnychdojwiadczeil czestoobsluga, kt6raznaupodobania drncgooqicrir.tl()|ro\\rrrlzrrrl rrr,t,
podcras stano$,ieniaklaczy 1ub pobierania nasieniautracily normalny klacz,w stosunkudo kkircj wykazujcplcllrenr.jci pohrrrlzL.rrrr' lrI r,,rr
poDQdplciowy. NajczE(ciejogiery o oslabionpl popqdzieplciowpr po a nastQpnie skicrorvuje jego uwaggnl klacz lf:/c,/ l(/r, il rl,, .,t. r,sl,l
lrlcbui4 I 2 godz. do wystqpieniapclnej erekcji i skutccznegokrycia lub kt6r4 tak utorowanyogier z rcguly obskakUici kD,ic
rxklanianasieniado sztuczncjpochwy. Czasamiprzejawiajqnormahe re_ U dominuj4cych ogier6$,. przcwodnik(iw stada.Zyjrqcyt.lr rrrrsrrr,lr,,l,.
rrktjc plciowc,jednak po nieudanejkopulacji i ejakulacji potrzebujqduio obserwuje siQ$y2szypoziomundrogcnt'rrv i libido.rviqlszcrr r rrrr,rr I trr,l
c/irsr na regcneracjqi ponownepodjqcierl,silku plciowego. idodatkowychgruczol6wplciorvychoraz lcpszrl.jrrloir: rrjrsr(,rrir. \\ lrl
Mcl)onnell i wsp. [1985] przcprowadzili ciekau,y eksperyment.kt6_ r6\inarliudo podporzqdkowenl,ch ogicllw lub ogrcrriwDrzr.lrlrrrr;r1 r, I
|v Polcgal na srosowaniuk6tkich lvstrzqs6u,elektrycznychu ogier6u, w t ab u n i em Q s k i mo. k r c s l i l r r v l n . j u kgol r r p l r, . k i r u u l c r i ! \ " ,( ' t i r / r , l , r ( . r ,
l)(xlczrs crckcji i ogdlnego pobudzeniaplciowcgo w obccnoici klaczy utrzymywanych razcnt$ wrrunknchslulcDnych lMtl)orrr|(.ll,\ Nlrrrr,
(fyc. 8. | ). Okazalo siQ,2e do pclnego sttumieniarcakcji plciowych ogie_ r 9 941.
|r\v wystarczajqzaledwie lrzy scrie 3 4-sekutdorlych wstrzesdwelek_ Nowe (rodowiskoi nowaobslugirpodezasllyelr nlo/r r('\\rt(.,7llr.r
lfycrnych, stosowanychco drugi dzief. negatywnywplyw na zachorvanicplciowc 0gicr(i\\ l'tir\(l,l)(!lol,Ir
Lcczcnicobnizonegopopqduplciowego u ogier6wjest hudne i $yma_ w norvymirodowiskuogicr-yntogqo{lc,,uwnislritclli rr(,(lt{r (1,),.tirr,
gir systenratycznego, bardzocicrpliwegopostQpowania i ponownegopr.zy_ wieniaklaczy.
Lrczc|iado krycia klaczy.W tyn celu koniccznejcstprze edzcniekaricry Ponowncprzyuczanic ogicrndo Lr'yciap()wintx)l)y(,Irzt.Irouirilzor
rrrzplodowcjdanegoogicra oraz znalezienicdoklirdncgornomcrrtui przy_ pfzczdobr/c zqfttrty. cicrpliwyi tirjwirulezrnly,/cslrril l (1,/i./it\\\/\. / /,1
chowanicn)ogr'rlnic plzyjgtt'jkolcjrroicii ./lsl(1.I)lir ogicrli\\.ltorc lrot
saQkli|ezy.nloTnitsloso$,lrc ll )t{)r)r.llxirzrrs lrr.ohyIryr.Ir lrrlrlrrlrrrrr
nusrcnrn i rr l c i y c l l l k o w i c i cw y c l i l I l ( ) w u i I r r l r r s r. r l r P i q L .|i/tlrr I l 0 i c n I l
W skir,,ir rrc.icslf(iwlicjl /itl)cwlicnir ()ltierrnl(xll)()rrt(.(Ll(.1,1r llr/\,lrilli
I ly u, r r r ) i i t N i c l i c d y ( | l x l ; t t , t i ,c, I t i l I t y $ z l r t . l r r lrr$rrr r l ) l c t o ! v y n|tl x , / | l
rrlY s k r rl(x l l l f / c . / , / | l l | i l t ! t i ( . , s f :\tl l I r \ \ k t N 0 \ c 0 1 l l ( , , c r r rrer o . r r ior l r r l r
Ity. r.l lrr/rr,l/(,)r((li.Isit,(r \ t, eltrr llll. rrowirklirr/ proNr)kllorll. o\ry Irn(.i. l Il l0lritl0i( |0sl l,\\l ri
lrirri.,. rr'!lfl l0lr,|t' trl.,|(trr./|rro
lx'(l( /irs l)r/vJrrt{)Ni rtir{lo I Iv(rir ||ldf,itrlll{ lrrrrrlzo
il rlrrL.rr r rrrl.r Il\4r|)r,rr
$ \ / $ir l I ir i h ( l ^ , r \ . l L l t r \ ( / | ! 1 1 r . t r l ! t i \ 1 .
Iri lI i\\'str l()r,\l
, I lr t r lr r / ,r . / 0 l \ l L l ) ! r ] r i . l l r \ , t , , ) r ', '
 l/.' tltlt |, t t t jt t r t t t , \ t , , r t , , 1, , ^t \ A^ t t r L , t h t Q l
ttl ,\ /1 r l \r ,,h t ," |t,,r ,"|i t,t, r \\, t\, I r
^ t,.tl .
I og r cr r 'r ztro sllrbrrrnynt
popqilL
rrrlrlirottn r. l. t irf cn ic f c rg lriqn it p o rrr(n r trrr r , , i i l l l r i r l i l e cq{(on I r ( i o l t r ) lr)( ( ' l l l l l ' r o f t c s l i t g !c l r r r r r r r rr;rru1. r l
lro\!llcl)r/y!t()lowil lc d()stutr(i\lt lUh\\,1,l|/Uiilz\{rfks/(ntyslfilchl)rl(li
t t llrrr rzc p o t i r . r ' z r i i f (z;itlr l i l l ( ) | 1 t .L, I I , , l ) r , , ! s( l l , tI l v r \ i | | ! r l r , \ \ , ! [ r , l
irJLrcsi\.w sl(lsUIkIdo klaczy.rnoTrrlr /ilslr)so\\,uc prrcci!vlQkowc (rodki zrblokowanicprrxlLrkcji andlogcrrriw z irltlcri osluhicliclroltrlrrt,l, r,,rr,
lr.rrnr:rkologiczrrc- llx(lzo dobrcclckly dlic stosowanie diazepamu, psy g o ! irLu l y i w s p . I 9 9 7 ] . l ) ( ) ! c s l i r g c l l v( l l c t U r r ] l l t c ) t l z i r r l rrrrl r; 1 l,z,.tr.,1u
( h()ltr)l)(^\,cgo lcku przcci\lqkowegoo dzialaniuuspokajajqcym. przc (redniona ccnlralnyuklaclncrwouv i rvplyll'uirl ori'rlnicrrs|ol,rr1rr;,1r I rr.r
( rwllrAuN kowynti rozluiniajqcyr.Diazcpam, podawanyogierompowoli. Tachowanic kolti. Dlalcgoczgslopodawancsq l/r. lirls/!\\\ r i,t,r(.r,,r
\! rloici 0.05 nr{,/k!].dozylnie,przez 5 do 7 min. przed stan6wk4,dosya
walachonr.u kl6iych wvstQpujopopqdplciowy lIl) Ir,r(\t lNt, t,,,rl
sk tre./lic l)l)klrje ncgatywne wplywy nowcgo otoczeda i a$ersjQ do
nclJ2003].,\lhcnogest.poclawany|uz tlzicrrrricu' (l;rNrr.t).0$i ||r),l.t.
kryt rrrll\lcl)orrncll& Hinzc20051.
o g ie ro mm l o d y m .u , w i e k u 2 4 1 a l . s k U l c c / t r i u h i r r r r r r llcr , l , t , l l , l , r , , r r
llcllirtrly /xwicrajqcehonnon podwzg6rzaGnRIl, podawanepodsk6r-
nrr $ (Lrwcc25 pg co 3 8odz.lub w dawcc50 pg na2 godz.i I godz.przerl i agresyu,nc zachowanic[Brady i wsp. 1997].Miller i r\\| l,],)/l 1,,,
sllr('wkil. rwigkszajQpopgdplcio\\y, crekcjpiejakulacjQu nickt6rych dajqcstarsz)Tn ogierom(>5 lat) altrcnogctil w (lrwcr 0.(].t.1 rrrJ,k,,t,r,,,,,
r)llr(.f(')w-lirkic lcczenicszczeg6lniepomagaogieromo oslabionln popg_ 30 dni, nie stwierdziliobni2eniapopqdrrplciorvc11o l,rir\\(1,'p,rl,,l,rr
ilzic plciowynr. klore potrzebujqdu2oczasudo wyzwolenia rcakcji plcio_ zachorvanie plciowcstarszych ogicr6wuw:trjrl.owl rr l(.st||rl)\r\Dril,l
*yel). lrrbogicromnowicjuszonlTibary2007]. Swiadczcniem i dla oslabienia ich popgclu plciorvcgoLorrrei zrrt.1t.ir rr 1 ,,,
Stosrlvanic ciu2ychdarvck testosteronulub innych egzogennychan, kie stQzenic prcgestagcnu \\, osoczukrwi. Nalciy rriwrrrt.z |)orlLrL rlrr ;r
(ftoAc (i\\ \.\,cclu zwigkszenialibido jcst nieu,skazane_ ubocznymslcutkiemstosowanixprogcsttgcn(iw n)l(xl!(lt t)J,r( ro\ t(.,1
Egzogcnnean
rIogcny pogaruzaj4sperntatogencze nieodwracalne zahatlowanicspcnnutoqcnc/),. NirIIt]iirstl)()(lir\\llrtl'rtI
i p1odnoi6,zwiqkszaj4agrcspvnoli
I n!.poflrwririq zachowaniaplciowego[Berndtsoni wsp. l9i9]. gestagcndrv starszyrn ogieromnic powoduic1r'rvlrli:go zirlrrrrrrorrrrrrrrr .,1r'r
n a t o ge n c z yM. i l l e r i w s p 1 1 9 9 7n] i c s t r v i c r t l z i rl ic zr r r l o l r z r r l l r l;rr t ir , r r r , r
ogier6q ktdre otrzymywalytltfcnogcslpr/c,, 10 (fir. olrrrrzt.rrrrr lr,.zlr\
Zachowanieagresl.'lvnc
i nadmiemereakcjcplciowe i jakosci plemnik6w.Ilrogcstagcny sil po(lirrvunc rowrrre)lorrr,rrrrrlror
towym w celu dopingu.W nicktdrychkrrircl) przcpisyrrrr.zr',,rr;r1,r1,1 lrrlr
i\!blcnrcnt w hodo* li i obsludzeogicr6w moie by6 ich duzaagresyu- w duz)'rnstopniuogranicza iil podiru, itnic pfollcstlrrcr(;\! l,orrrorrr.I tor,,r lr
tto(c w stosunkudo konj i ludzi oraz lq/kazywanie nadmiernychreakcji 1l1i9so przcznaczonc jcstdo konsunlpcii.
l)lriowych Agrcsia moie przcjawia6 siQw postaci gwaltowncgo atako_ Innym sposobenlcczcniaitgrcsyrvncto zlrclrou'tlriir r rrrrrIrrrri.rrri .1,r, 1r,
urrrriirkllrczy.obshrgi.naglychzwrot6wi kopania,bicjazadcm,stawania pQduplciowcgou ogief6wjcslslosowiln ic s/c,/cpronek lJt,,!( r\\ ( ;trlt | | lIl'
rlghir.glyzicnia itp. Najbafdziejklopotliwc sq te ogiery, u kt6rlch agresja prcparalowo antagonlslycznynt rlzialanirr rv st()sLr[ll (h) ||iII|||iIIII|(\\\.
polrrwrir siq nicspodziewanie. stppui4ccgo ho|rnonu (inllll. Lrwll0i{jEccrogohrrrlorrrrIirry Szt.zt.lrrorr
l)f()stc:/tDiitny zachowania ogicr6wmoina usuneipoprzezstosowanic T a wle r i u(i lj n Rl l s p f r g l o n c/ ( ) b c v l nb i r r l k i c r r|r).o w o r l r r j i y r ' l ) 0 \ \ \ t l \ r l 0 t
Lfotliclr.lfwi|iilcych 5 l0 tnin.,scsjipolcgaj4cych na przluczaniui elimi przcciwcial.ZNwioliljEr6wt)ic,. oinik. kl(iry Iltsilir l)o\rstir\!i||(.
1r,,.
rx)wrIiu r)ioDolll(li]nych rcakcji.W tym celLtstosriesiq odporvicdnispo_ c iwc iit l p r l c c i w c r ( l o g c n D c t n(u; 0 l l l l I l l l ( ) | l l ) l . l ( X ) 0 1l , r ) \ ! s t i l l rI t , , ( .
tih klfilrriu. np. potlnoszqcglos i ganiqc.szaryri4c za wgdzidlo lub karcilc c iwc ir L rp r l c c i w ( j n l . l l l w i r t T rst i q $ , 0 b r . r b i tr r r r t . z t r vi r o r n y r hl n x l N , / l !
tt rrrorrcncic, kicdy ogicr rvykazujeaqrcsywnczdchowanic; trzcbr rak/c rrowo-ff/ysildkowych/ ct)(l()gcnnvfll (irrl(ll i zrr|)olrrtplrllq rr rcrrsPosolr
slr)sr'witc lutlll(xlyzit (xlpowicdniczuchowanic. W lzcjszychprzyputlkach ie h wiq z r r n i rsri q z r c c c l l t r ) f rr i l l r ) i l ( l ( ) l r o l ) o \ \ y niIr. l ! | l r \ i l r ! t l r l | | l U l i t
lirIr tfcn|lrgdlic po/ytywrrycl!.kt ill/ po | 2 tygotlniirch. lrwrrlrliitttic goflir(l()ll)l)iI W rrvrrrkrr urrhir|lrorrIril{l/rirlillrl
In,,vsikll,r)$v(.lt
W |orva/rriciszr,r'lrplzy|rulli;rehlglcsywncp()zrrr.lro*irrrirr lrrb rrul ( it rl,IlI t t i et I r e l l 1 x l tziir U w i t li i U t i il rt (nn r ( ( , \ \ \ t ( . r ) r r l o!\(\ l r I n l r t { l n r l r, r l l r l
r r r r enrefl ' l) r ) l\!l l) lrro\\( l'o \to\lll|j si{ l)ra|rrrtrlyh lrl. rrlt q trlz '
. t . rirlirrrie
lro I )e t ritlxr l \ r l r | [ i r x r c t ' r(,] r i r ls l ] ( . l : r t 0 t ' (( . / v I l l r , ' | | r l ) \ r n. ]r0 0 0 1
 Ill llihtvhuttt, ttnrh\tt, ,t\tcAtt.t,,. \t /,t,
t k r . t l . i l \ h t l u . , u t , t . , al t , t , u t n t1 , 1n, ' n q y ' I
Scll;rol)irrllcr& l\1lll ll()li5l / llr'\!(xl/cllcIr /itslr)sowirliintrrrrrrrizar.jq t lo lu t i z i .( z q s t oo h s u w t t . jsci S/ i r c l r o $ i u l i rl,i l r r r r . g r r r r v r xh r rj il li r sz,r rL r ' . .
{ i|lllll u .1 lct0ictlo ogicl-ilwtrqtflt lrrzLrstcgrr. jrrko lrltcnlllylynq 11c1.1, c / ir r' y l n r i e i / l yN. u f o w yn r r r g q
p o j u w i ; r sc i l l r r l rr r r r s r l ut yt l l i oo L r t s o r r , ,r r l '
hirstfirr'li.ln nUltirilcia(jnl{ll u rnlo(lychogicr('}wspowodownldobnilc_ poclczas sezottukopulacy jncgo.
rlrc pr)/i()t)lUlcsloslcronui oslahicnic|cakcji plciowych oraz.iako(ci nlt_ ()pisanc na()wy blrdzo ozqslo nic rririll bcrpo!fc(iri(lro /$1.t/l,rl
srcr)|l|liirfkstm i wsp. 2005]. U slarszychogicrdw odpowiedi (pozion) z zaburzcniarni plodnoici.rllog4.jcdrrlkslilrowia p()wil:/(,UtlxlItLrl.l
rrirrir pfrccilvcial anty-CnRH) na immunizacjQ GnRH byla mniejsza w utrzymrniuiobsludzcogicra.Zaobscrwowano. :/c ri l)r!] lro\t,rrlirt,t
I wyfl l.lglllil wiQksrlj liczbyzastrzyk6w, kt6repowodujqobnizcnie poziolnu siQznacznieczQicieju pewrych ras lub linii gcDclye:/r)vclr ol'rr'roNt,,
l( stoslcf{ntUi irkolci nasienia. Wystgpujqr6wnieZ du2c r62nicc indywidu_ wskazujcna to,2e rliekt6recechyzachowania nroerlnricc!rxllo/r' ,lrrr'
irlnu$, frjrkciiosicr6w na immunizacjQGnRH dziczneIMcDonncl]I 91371.
lstout& Co]enbrande;20041.
Nulrzqicic'jw wyniku immunizacjiGnRH u starszychogier6wdochodzido StosujesiQr62nesposobyzapobicgania i clinrillircjib;r(lz0 rrr,'lr, r
r'l)nr:10|lill
Doziolnutcstosterolu. zmniejszeniawielkoscij4dcrorazliczby piecmychnarow6w.Nalowy mogQustQpowac. jcTcli,/rpcw0rsrt l,r,rrr,,rr
r yrrko*ciplcnrnik6w.Natomiastnie zawszewystQpujczahamowaniercak_ odpowiednie warunhiutrzynania,ruch,lub wprowir(l/isil t[r rr lr 1,,'l,rr
('r l)leiowychi agresywnego zachowania lstour2005]. innc zwierzqdla ,,to$'arzystwa i zabarvy".takio.jaknP. ko/v lrlJ Lroll
llrclJltrittyo dzialaniu antagonistycznymw stosunl<udo GnRH powo ki. Dobrewyniki dajewyprowadzanic ogicr6wnr olrvlllrtl)r/ostr/rr. ,rlI
rlrrl4crrlkowitil blokadg reccptor6wprzysadkowychendogennegoGnRH niekiedystosujesiQposkramianie poprzczogranirtcrricsr|ollrril rrrrlrrr
I w\lf,/lrnuiil uwalnianieLII i stcroid6wjqdrowych Niestety,w wielu przypadkach2adenz tych sposobri*'nrc jesl sL(tr\ ,,r\
[Hinojosai wsp.
.10011.I'r)jcdynczyzastrzyk preparatuAntarclix (100 i z konieczno6ci wskulcl(c/cltr)trir(| r.r\'lr,rl
Ug/kg) u mlodych osobnikitakiesqkastrowano.
('grL'ro!vp()wodujcobnitenie libido, natomiastu dojrzalych ogier6w dzo cenneogicryz hodowlilMcDonncll I9lt7l.
po_
(h$ri[ic togo prcparatuw ilo{ci l0 pg/kg przez 35 37 dni spowodowa
lo hit[l/() du2c obnizeniepoziomu testostcronu,ale nie mialo wp$r,u na
zrrrrrrrqlibickrurorticr i wsp. 20021.Nie wydajesi€ zatem.aby,ze wzgledu
|lir wys()k4ccrlQi nal4 skutecznosi,preparatyo dzialaniuantagonistycznym FAI-SZYWE
OGIERY
rv rt(rsLIlkudo (;nRH znalazlyszcrszezastosowanie praktycznew leczeniu
nr{lnltcrnL'ipobudliwo6ciplciowe.jorazagrcsywncgozachowaniaogier6w
Kastracia nic zawszcplowadzido cllkowit!'irnriirIly/rl(h()wiUriir t.}l)r'
wcgo d1aogicr6w Wykastrowanc ogior'y wulachy.kkile rr;rrlirl wvLirzrrl,
Inne zaburzcniazachowaniaplciowego charakterystyczne zachowanie plciorvc.nazywuncsiq..lulszy*'yDrr r1lrr'rir
n " [ Va r n e r iw s p . l 9 9 l b , A r i g h i 2 0 0 T l .W i q k s z o i i . . l i r l s z y r v y e l r , r g r e l r
llogicf(iw czQlcicjni2 np. u walach6wiklaczy po.jawiajq przejawiaerckcjq.obskakuicklaczc.il r)irwclk{)llLrllric. rricllol\ z rrrr'lr
sig perv_
rrc rxlchylcniaw ()96lnynrzachowaniu.Cl6wnq przyczyn4tych od rvykazuj4agrcsjq.Wla(cicicl0lrkich k(nri c:z$st(l skirvrtsir, rrr LIrprrty
chylcri sll blQdy w obshldze i utrzymaniu. Dosyi czQstym narowem z ich obslug4ickrsiadrnicm. szczcgriloic rv obccrrrrici kluezyl( ('\ l()8(rl
tt rrgiclriwjcstkopanicw iciany,wspinaniosiQna przcgrody. przebicranic Przycrzyrrl/irollowirniaplciorvcgo..lirlszywyeh ()!1ic'o$, lx),/o\lil'(
ttogrrnri.
flrlrlyp()wc
kopanicw drzwi lub samookalcczenia. W polskioihodowlitakic
Ditrowyprzcjawialczokrwyogior pclncj kfwi f)on (\)flconc
b nicwyiairli(nllr.
Icgtrlowirrlc.icst
ll)c/ltkow() uwui/ ,r().1c zrrclrrrwirrrie
pr/c/ rn(lfogcry,l)r-o(iIkolviurc
Ilt iorvc
rlhr p|zczrrrrjrltlrz:r.
tyt lr lorrr
rrlllr

r
(uf. w | ()()2).A by zltpobice.j0go sitnrookitlcczcllionri Ul.ilzont. ulrzyntywilno pf/c/ e/Q(i |()\r11)/ku nirsiarrrr0f() lx)/()sli[!iorleln) krsl|lr(tr lirkrrh[(' ( )
!o w hoksic. kl(ircgr) iciltly wyh)/(rt()nliqkkirli rlulcrlrcurli.ir t|r-zwirrl, rlirrc hr ) r ( i u i l os i t . . / e s r l . . $ y k i r s l r o w r r trtrer r v c s o h i ' l ( o r l r ) X { r l{ r r r w t '
litorl/(nr(lplrrlll(,1k,It( lt.l.trvezrryrrr.
/rlrrrzuj4siq lrrzyprulhi. ze otr1ier.v rvy I ws p . l l ( ) 7 7 1$ y k : r z r r l i e t l r r r r hz.e k o r r i er r r i r r I r r r r s z r r r r yrrl r r; iry l riur r r r r .

t
l t r z r r j rPqol1 r llr l(t,,r lt \ \tosulltr rlo illv(lr I,l t llt L o \ / \ \ , rrr/ ilt ,it n lr$ (, t rrlep oz b r r r r r r r ' l i l r l ( rn, r ( r r r / r i l i r g | r r r rri r z l l l q r I r r r ' r r r I r k r y r r o I r l ' r r ' z r r
 7
1/ r' ttth1 \ihr \ t t h

o { l N ' r l i r ( l ti;r l W}Ll.,i

(
.
t lr \ h, r l, lr , t \ \ Lt \ t,, t,,,l l,,"tl

l0 tll.7c,./. l,iurl/r,n t rrrre le . . lirls / y \ \ , y folll-1 ic

r(l\" Ilit rIi Iii I If./I|. II rcs/tl(i l)o$r(),,kir
Itirsrrr\.!(l i grlrc/r)lylirrltrcl.cz(^\ r
I |tt,,t ttr t,\ /,t,

rrir rrlr NI)l\\!()|rr hr)(1,/ci)r\,

.t,L t,t 1 t,,r ,r ttt,t 1 ,t, ttt,

str rLrl tlti.\,L.lr

trcf l()(,r)].W r,/ltsic 1l{)hU(1,/crrilt
|)olrrrrlzcrrre
r t,

l)l( ri,\\\ lr., tj

ll lv( h li{)r)iric pf()(lukrrirl tcsl()stcr0lt. Nic Ilir /irtctltlirrlnychtlorvrxki$ l)lci(tl!cq() l\tqI lr ro\\rrr(./ ./, ! ,j,
Tunrkrrit^cicui(ciu pqcl)crl1tntocT()\rc{().l,r.urr,rkrPorIrl,rrk. t,I
rir 1i,.r,. ..llrlsryvvc o{iorv' zitchowUj4 siQtlk..jlrk ogicry.ponicwuTsil l,rtr,
tl ogicr(r!vlrut podobny pr./cbieg.Sygnulc r. kl(ifv U|1rclti rir 1... L I.r
,.\\\'kirslr '
owlnc nil wesolo i w dalszylltcillgupl.odLlkuiQ ljr(r
testoslcr on lAr I kulacji podczaskopulacji. sl1bodlcc ltcn\,o$c / /llonr./rn \ ,,Lrtrt,s \, tr
l,lr .)007] Nt0 /irnotorvllno lownie2 iadnychr6znicmiedzyz^chowanic, pr4cra(rozdzial3).
.,lirls,,ywych oqicl(iw u wickiem.w kt6rylnzostalywykastrowanc. (,hu Zaburzeniaej*ulacli Ltogicri)w ux)/nl us/err!()!\itr rir\t!l,ut l,,,
rrkl y\lyr,/Ic :/uchowanicplciowe .,firtszywychogiera)w.'mo2c wystl
B r a k e j a k r l a c j j (dh(iootldtio). O{icr}. u ttor\( lr nr( rl,! lr,,l. I
|lrt:ztrlo$rrrru ko i, kt(trewykastrowano w mlodym wieku,jak i u w} do wytrysku nasicnia,z rcguly rlykt./Ltiilnonrulnc /i(.lrr,\\irrL. ,rl,Lr,t,\
lrstrrwrrnychstursrychogier6w.Takiczachowanie moie takzcwysttlfic plcio$e, obskakui4klacz lub lantorrr.wyk(nruiit nrelr\,kri|rrl,rrI
j'r' ul)lvwrc kr(ilkicgo bqclZcllu2szegoczasupo kastracji.przypuszczasiq.. trr, ^.rr,
kt6rc z nich, l1a skutck wiclokrolnych nicudil)rclr pltlb r.lrrl,Lrl,r,;r rrr.rl1
/r .,ircll()\\,il)ic plciowe..falszywych ogicr6w',moze byi uwarunkowanc oslabionypopQdplciowy lub \\'ykruuiQr)icnofrDrlnc,/irrlrolrir r(.
\!|(xll() vlll inslynktcmspoleczncgo t,lt r,,$,
zachowania ko . a z czascmstaj4sig sfrustro$anclub llercsvwllc.
Bralplrmnikorr rr clrl,.lll.:i.',,.'",,1 , ttu,,tt tr..tl.t,t. r,r,,,,,,\
w cjakulacic wystQpujeu ogicr6w htd/o r.zirdkLr. Nirtr..,tstri.t ,,r r,, ,l.r
ZABURZENIAEREKCJI kulaty z.r$icrajilce male ilo(ci plcmlik(jw (.)/irl,)\/,,rrrl,/) N,rlt,rr.r.l
w wielu przypadkachpodcas pobicranir nu\icniirrto zlrrtrl, rrri.r,.1
. ztrr,;r,.1
pochuy zdarzasie.2e pobruna/oslilic lylko pvc(lrtirlilrlirr\ l \\(rllr t.l
t
/rrlrrrlzcnia crckcji u ogicr6w\\,ystgpujq
najczQjcjej frakcja,kt6ra nic zawicra plcmnikr!w.
w wyniku uszko
(|./(fl lnrlcil i prrcbyrych chor6b (zob. rczdzia.l6). Znanc Ejakulacja przcrlu,czcs rr (rkk.ttldn) t,t.,11,,,)\t/h/.1 .t,,
s4 ri)wnio7
lr,/!l)r{lki zlhantowxniacrekcjiu ogierowpo\\,racajqcych 2e nadniernic pobudzole oeiery r'r)zpoc./ynuill e.j Irl,LrIi re I1. ;L,szr z, lrrz,rl
z tor6wwyici
ltorlyeh.gdzicbyly kurconc.najczQsciei przedstartem, \.!prowadzenicnlprqcia do pochwy. ltjakLrlire.jg p|zerlrreze\ rt |lri,,,rj,r||rr
zaprzejawianie rc
:rktlr Ilciowvch Ncurologiczne schorzenia nogq r6wnieZprzyczyniisiq kiedy opoinii, u2yrvlj4c do nrycilrprqciuzirrrDc,j rvrxly r rrlt.lrrlrrtrt,t,r t, r,
rIr zrrlrrrrzcri crckcji.Od ogicrow.u kt6tychniedochodziclopelnejcrckcii. pfzcd wprowadzcniqu do poch\\'v\.! kiclr lklr (l()lIvl|l
rrroTnlr Iickictly pobrrc nilsicnicntek)d4ntilnualnejstymulaciipr4cialul) E j a k u I i c.i a w s t c c / n it l(itli ttltttit)/1rr)(/,/,i/) lll\l,irrll,l
l)o /irsl('sowunju litrfiukologicznvchircdk6w do prowokowania cjakulacji wstccrncj. polcgujllcc'jlit I)fzcnics/e/cnlt rrirsrt.rrrtr r!r 14.r.lrr.
cjakUlu
( t r ( r ' , ,( l zi i r I)
l . 17l rlroczowclto.opisal IrlliDskoll(X)l I l,t,,vc,/ynrtteBr)srlrr,r,,(.Irir
tr,,l
z:tburzcnic,/i tlklriScia ui(cilt l)qcltcf,,itnl()c,/r)\\,eg() por[.zirs t.1rrItrLrt 1r
SynrplontcntcjakulLrc.ji wslcez0cirlr07cl)tc l:tkl. iz rtrirrro,irlrrlt.lr sl.rrriz\
!:cwkr rr){)c,/() l)lciowci ofitz chi[lrklc|yslvezrr!t.ltrrrr.lrirrr rlorrirIrr r|(,I rrrr
I A I]I ] I{ZI'NIA I].IA K I]LA C .IIt J A K O S CINA S I T ] NI A | l.l()f/c.r lukic dtcl)t:tIiit t\,l ynli loritz!rlr rr rv rrrrt,jstrr. r4tri,rorll,r1,.
ba(lzo nrrrlcikrici ilsic ir. l)e!r,ny r l)ol r(.Jt0srlrr/(,Itir tL..,l
wyslql)owlIlrcIlcnl ilirr$*rrto(.,rrbrrthrrvtt|lr.,,l)(,irrrlro|lr)|I|||1||i||r|\|||
Nor r;rl y 1rroccs c.jakLrlucjipoPlzcdzony jcstcntisjqDlc trrikriwz tr;t1 klverrr lrrb pohrr,rtrrrirr nrrsieni:r
tllzrrtLr btrlick rlrsicni{)wo(l(;w ()flt,/$,y(i/iclily rirrlrrtkowych gr.rrezolirrr ( ) l) (. r'l () ( (: r r). / [ \! ir s i (. I r (/rr)\1,,r/r/,/] ( )lr(1.loir r(!,,I
P I r o r r ytl r LIr i th Ir .,L.$ixliirrV ryIro$rrilztrj rle v Ic ll.lt ! l(a , \ \r,, i, , l|lr)7 r)h . \!rr\rcnIr |lroir/ t(/rrit.olrrrr,,;rL Plrlrro. 0J,tftit.ittitt\/(,\!v\tol!\ritr\til
|lr/lri)(,/\ ir srql)o okoI r. ) |lI (! l (lr\ rt lt
ll r l ( \ r r \r i r r r r r '|lir st(Irir rl!- /ill)llllx rrrlt(rr'\\lirhoNt0 !rlt rrrrrrlLtrzr I I'l,t(,t0\\/ iI| ||\1 / \ \ / r./ . II |(,
lx rl(lil
l/5 l l i tr ^ tk v t tlr\h\\l'1tr 't\t\'^ ^|, . r\ h t / . t " l l r '.'l .t'tl 'i /,tl u t , ttt,t ,n ttt,ttttt | ,r
th t,tt, r t,

tlirsicrliir trl()c:/crrt rrx)7culr'i/ylllyr\iri r,rTlr$irlc lUb()krcsorvo iclQs1{)icsl p rrrv i i cw 1 0 0 " , ,g. t l y p o h i c I i rs r g r r i r r i e r t r r ' / li xt r r ) ( . i ls . / t r l ( . / r . tl r ! | \ \ r
lrrrrinc tkrplzcwitlzcnill. Nllsi0rionx),,chye/lulicr/ys,/c/onc ntininlulnll htl) (n wil|l cj .
tlrrz:q ikr(ei4nroc/u.W przypadkug(ly ogicr josl uTywanydo nrtuf lncgo lio z p o z n a n i cl l c n t o s p c l t ) i o i p i c l r rs i q l a h i r d a r r j rl lri r r r i z r r r r r r, , , , r ,
I,ilyeia. objirwyur-ospcrnii mog4byi niczaurwir2alne; jedynyn wskainikicnt ra w obccnoseiklaczyrv rLri.kiccil,wyslqpujcpclnrrcrckij;r ,zrrr,r,.r.r,
lcstn,ski l()ccn1 zairebionychklaczy.Natomiastw nasicniupobranymprzy u wa lr gn r w y g l i l d/ o \ f n 9 t z n c i p o w i c r - z c h p n ri q c i ui r v y r o s t l r rr r . r r l , , n ,
fl/ycilr s/lucrn!'j poohwymoznalatwo odr62ni6nasieniez domicszkqnro g o , a t e k i c n a b o l c s n o l ai c w c n t u a l n ek r w a w i c n i aN . i c $ i e l I r cr r , . r l , r l . ,
f/ll (r(l r](r-rnalncgo. Nasicniczanieczyszczone moczemma barwg26ltaw{. nia 2olgdzilr4cia mo2nalatwiei roTpoznt poclczr|ijcgo 1r..1rr,.1 , r, t,1r
l(nrslslcncjQi zapachmoczu,pll wyzszeri2'7,6, a stezenieazotumoczni W takichprzypadkach. po wypelnicniukrrviqcialrrgilh(,,ir\t(1,o trrl, ..r.
liorvcgoprzckraczajqce 25 mg. pelnejcrekcji,pod du2ymciinieniemrroTctrysklc kfc\\ z ,:olgrlzr trr,r,rr
Iilioprk)gcnczatego zaburzenianiejest do koricawyja6niona,nicmnicj Rozpoznanie uszkodzen wewnqtrzcewki moczo-pleiorc j rro./rirl'r,/L.l)r,
;erlrrrrknalc2y przyptrszczt.2e urospemia powstajew wyniku zaburzcir wadzitj cdyl1ie za pornocqbadania cndoskopow cr(] blonv( lu,/,,\\(.tr r \\ I I
nlccllilnizm6wkontrolujqcychzaciednianie zwieraczapqchezamoczowego Po zidentyfikou,aniu i zlokalizorvaniu uszkodzcniir llitlc./yI)(il)rir{\\ \ r1.r..
lxxlc4rsciakulacji.l'rzypuszczasiq"2c nicktdrepz]?adki rllospermiimog4 i okrcdlii rodzaj bakterii wywoluj4ccj stan/rpalDy cc\\,1{l
hyc spowodowaneuszkodzeniem nerw6ww w)'niku zaka2efhelpeswiruso- W przypadkubakteryjnych zakirzeilcczcnicopicrasi\. nl sr,',,,\,rrrl
wyeh.wywolanychpzez wirusy typu EHV L antybiotyk6wi zapcwnieniu ogicr-owi calkowilcgospoczt-rrlrr lrlrrrrrrr.),r
l)olychczasnic opracowanoskutecznegoleczeniaurospennii.W przy- W6wczasogierprzcz3 4 tygodnicnic powinicnInicc7ir(ir(.t,,, kort.rl,trl
prrrllirrLrlycianasieniado inscminacjipomocnemoze siQokazadfrakcjo- z klaczami.Po rym czasicnalczygo ponownicrbldila..lc/(lt l.r\\ ir\\r,.r,rt
rro*'urrcpobranieejakulatuprzy uzyciu sztucznejpochwy otwartej. Ten ustqpilo.ogicr nlozebya zn(iw wykorzyslywunydo sluru)\rir.rrrrr klrr,rr
rposrib pobrania nasieniapozwala na uzyskanicporcji ejakulat6w wol- Jednak.ze wzglgduna nicbczpicclctislwo powrotukfrvrwi.ltit.,).,.1'rrI
Ivrh ((l nroczu.podwanrnkiem,2etendencjadozanicczyszczeniadotyczy taki porvinienbyt stelc monitorowany_
oslirltlichwyrzut6wnasicnia.Je2eliilo3i moczuw nasieniujest niewiel Z a s t 6 . j n a s i c n i a \ \ ) d r n i t ) . \ t u \ i . tN ) adnticllcnaglorrr:rrlzLrrri.lr
liir, rvriwczasodpowiednicrozrzcdzenienasieniamoze uchronif plemniki niko\\'u ogicfo\ pozostliilcvch przcr(llLr2szy czastv s|rx zvrrlrrPliItrrrr rrr
l)f/c(l icgo szkodliwym dzialanicm IDanck i wsp. 1994].Altematywnym mozc powodowaazalkanicrrj(i banicknirsicniowrxltlu, (r.ozrlzrrrl rr) l.,rl
r'o,/willzdnicnr iest stanowienieklaczy ogicrcm po wczesnieiszynlopr6l- kakrotnepobranicnrsicnia.ntrsitTntanuulny blnicl nasicniorrrxIrrr przi.,,
rricrriLr.jcgo pqchcrza rnoczowego. p ro s t n i ciQ p o d u n i cd o r y l l ) cI 0 l 0 j n t . ( ) k s y l o c y t ) \ r T l c g L t l V l l \ l ] rti;tr\ (\ [ , , /
O bcc n o!6 k rw i w n as ien iu ( h e n o . ; p t rmiu \Nit . ic z Q s t s z ir rx ' \ ( f r / ( u ' \ l , l u \ \ ) l r f , ' u i r , l , / . rIt,: nl r . r . t ( i ( .
Irzyczynaobccnolcikrwi w nasicniuto inl'ekcjacewki moszo-plcio\',!'i
llrb ullzy pr4ciir.d lakzeostry stanzapalnygruczol6wpQchcr/ykowych.
.lclcli sl{ lo nicwiclkic krwuwienia,w6wczasprzypaclkihcnlrspcrnrii
l| ()gicr(iwwykorzystywanych do nntLtrtlncgo krycia sq nrjczglcic'jDic
rrz1toznawalnc. Jcdynyrnobjawcmuszkodzcnia pr1cialub ccwki rnoczo
plciowcjmogrlby! (lacly krwi na prqciulub w szplrTcsronx)wcjstlro
wi()rl!'ikllc/y, ir tilkz0ktcw splywirjqcrpo k|yciu z ccwki nl(rczrrplcio!r'c;
rrgiclu.Sclror-zcnic t() Lrlwici ro,,p(),,nita.gdy nusictricl)()l)icfitc irst (l()
s/tlre/ttcip()clrwy Wlirvc/rs. l)() poblirrtirrrlltsierritr. Dl()iIlr /;lltwli'y(r
o l x . t r r o sckr 'w iwe \\nrllr,, szltk,/lrcilrlr'ltuv. t ll' / (. t . z r. rrr' o lrr' lrrh
lrllz 0
r v r 'z i r b r tr r r r 'tr r r 'r'tIl,rlIlU
I szL rlzcrritri(,1((l/ tlrril,ril l' rr|litrlllro / l|l(:
 k,.tt.hll|,/,rt,rr.1 ,tt,t.\hrr\,t I I
R r r,/l)/t]\ | L )
slrb- rntclirr.cntrv!./ych rJfl|/ lX
l)i lkr0(.(. trVe,,nV(llKrrzrl:r1,.|.r,1,, ,
lrr()sr)rll()\v
l)r)nx)logiczltych ,7llw,irriljcr[.rr elrrrrrtrosrrrrr
(xl7t(.(l,,rt,.,,rj\
,"1
nrirlki i.jcdcll (xl oisil. tj ogic11r.jcdc|l cllro l()s()nll)lci()wy t(..,t.Lrl,r,,r,
ZABURZENIAPT-ODNOSCI ccntfyc./ry (X). a drLrgirkrocc lD/cz y (y) (ry/c 9.I)

rl 'r
lr ii
WADYGENETYCZNE ta
rl
ff rl ,l
Z:rslosowanic badan cytogenetycznych zaowocowalo idenryfika_ I 2 3
!trl wiclu nieprawidlowoici chromosomowych,kt6rc czQstopro;adz4
rir obni2eniaptodno{ci ich nosicieli. W ka2dej normalne.jkom6rcc

tr
so_ i,
|rirlycrncj konia znajduje siQtaka sama liczba chromosom6q kt6re za_ C ri
wictrj4 cal4 informacjegenctyczn+Aby ocenii budowg chromosom6u,.,
rrrczbg'dnc.jest zainicjowaniepodziah j4dra kom6rkowego.W tym celu.
TQ ll 0e li
6 7 I
ltrxlczrs_hodowli i,? yllftr, srymuluje s\F zazwyczaj limlbcyty'pobrane lll
z klrvi obwodowej iw czasiedzieleniasiq, kiedy chromosomyw mcta_
l;rzic rrlcgaj4silnej kondensacji,powoduje siq zahamowanieici podziafu
r.utrwirla._NaslQpnieprzygotowuje
t: :t ral a
siQtzw kariogramy.Chromosomyukla_
rh sig w kolejnepary homologiczne,zgodniez dtugoici4 ramion. U koni
rhn)rDosomyplciowe umieszczasiEz boku i przcprowadzasiq ich anali_
ll t2 IJ lc
\\
,,{. Kilkanaicie lat tcmu kariogramyprzygotowywanowykonujip zdjgcia
sprrl nrikroskopu,a nastQpniechromosomywycinano nozyczkami
rlur)(rrvc wla(ciwym porz4dku.Obecniedo tegocelu slu2yspecjalistycznc
i uila_ ll lr
rt )t lt tr
()l)f()ufilnowanlekomputerowe,a ka ogram po
( f y e .9. | )
ulozeniujest drukowany 'f l5 l6 ll tN te

( hrorrosonrzbudowany jest z ramietiakr6tkicgo,,p" i dlueiego.,q..,

TT
lrrliluzonychzc sob4centrornerem,czyli przewqTenicrn,
| ()fgl,li/at(r'i)w.j4derka (NOR).Dla dancgochromosomu
oraz z telomeri^!
pozycjaccntrr)
It ir It rr rt
20 2l )l 11
nrclrrjcststah iw zalezno(ciod nich chromosomy dziclimyna:
.),1
nrolaccntryczne, czyli o r6wnychramionach.,p.. i..q..,
subntctaccntrycznc. cryli o ramionaoh..p'.niocokRitszychnil.,q,,,
itkr{)ccntryo/nc. ,. tl rl t
czyli{) bardzokr(ilkinlrulnicniu..p.'.gtlzicccrrtr.o
trl!f lcTynicl)lillna koricuchrontosontrr. " ra rl
lt I|
Krrfr)tyDkoniltsllrrrlrrsi9 z (Jl illrt()s{)ll(!\\, rruz rlrvirt.lr r.Ir.orrrosonrorr
l ) l ( r ow y( 1r ../\:urvr.lt lr(t(.r)(.lI(nrtosorrtrrrlli
1r4 ie r t rl. \ \ . lc , , (rl, \ \ ) l l \ L L ) I ( l !![r 'i ,,{r j \ t'r r , r ]r r L t,,/,!r .t!!|l r t,Isr ,Ii ,
W i t i xl i lr r ,r r r r r xrrrrr''rr . , rf I I
l to\0l||rl0y(h \\\,r(1, , l||r t,r ,r /t,1 ,$ ,.l |||r f,!,,.,1 [) ,]
lrrrrr. lrr, rrrr0 rd rrro u
 t h t\ t |t t 1\ t t h t t t t \ t , r t , t |, , t \ t \ Itt ttt tt\h It,1!t l l t) . tl . tttl e . /r tl u ,.. ttt tr h \l th 'i t t I rr 1

( l ko r r inu ie zq (ere.i
st\\,icl(l/lr
srTrl\,lili lr / wi. l/ . llt cz lic z b lqc h rrrrrrrr p ()$ , r q k s / ( ) tl cl rcl l t t l r e z k W
g . l i t c r i t l l l | , /sr l x ) t ] k i ls i f r T i s y r v i e l r rI r z r l r . r ,
sonrit pleior,'ych. l)rxlczasrtrclozrl)(\\stltlil{l$,icpr4Lrlucjc plcrnnikriw k riw oh L r j n l e l wui r L o I i . W l \ ) l s e cl ] i c l r r r i s l i w i s p l l ( ) 7 7 . l { ) N ( }tl' 1 , r , .
lc(ltIr /lrwjcf!iilcit hNploidalny gi -|lituriIrloson]o\!wmz I chrotroso pvynadki hcnrlalio(lylyzrnu ntgsl<icuo LrlioDiurtri|jiqccgo zt rrsl,rl,,rrrrrr
flr(|lr l)lci X i dluganiosqcahaploidrlnvkonrllct utosont6wi chrolnosont (6,+.XX).nazwanogo Aliodyta l (ryc. 9.2).orir/ l)r/yllir(lrl(lrL.rrrr,rlrrrl
l)l(.|Y Islr)i!.iq jccinakodchylenfu od tych prawidlowofti(zob.rozdzial:l) nrQskie'i. u kt6rcjpojodynczc kontir|kinrialykolltigrr|rrcj1.(rs.\\\rr,r;rrr
Wvstq|Lrjrq rtiwnic2przemieszczenia odcink6\\,miQdzychromosornami. ncgoAliodytaII. U obydwuosobnik6wstwic(lzonorror.rrrrrlrrl r,,,,N,,1 ,,,
ir lirl,,c ,,i|burTcniastrukturalne,kt6re mog{ \\,ystQpowaiw pojedynczynl matyczny,z wyj4tkicmnieprarvidlowcgo Krzwojrrnur..,i1rlrrrr' Ili r,rrrlrlr
.lrf(lrrosornjc. lp. ubytki(delec'jc), podwojcnia(duplikac.je) lub odwr<icc_ Kilka ccntymetr6wponizej odbytu \\yslQpowirllwrir |rzylrorrrrrr.r;1
Irir ( INVcfsic)odcink6*_Aneuploidie, czyli zaburzenic liczby chrornoso slabowyksztalcone Zolqd2pr4cia.ZarownoAlio(iyrr l. ;rr[ r ,\trdrllr,rll
lflow. sil slrowodowanewystqpieniemTlawlskaron disunctio, czy],inie- wykazywalyzachowanie typowedlirogicri. pr'l!.jilwiuiil(.(. srf /llrl, r.\,r
t1r/lilczut]lilsiQchromosom6wpodczaspodzialu kom6rki, co porvoduje wJniemklac/drnir\ rui. u zu odcrnprzcrniii,/\'/,,t]uLi!, l,tirr'rir | \\ \|\r||.r||r, Ir
(xl(hylcnirod prawidlowego rozwojunosicielatakicjalomalii [Bugno& siQra klaczeoraz$,ykonywanicm ruchi)wkoptrlircyjrryeh.
Slrnrr2tX)7].Zmiany chromosomowemogq powstawai de non lub byi
rlzierlziczorrcpo rodzicach.U koni najczgstsz4nieprawidloworiciqchro
u)r()rn()ull.icst lnonosomiaX, tzn. brakjednegochfomosomuplciowego
\\' kirfiolypi0. lub rystQpowanic dodatkowegochronosomu X (trisontia)
rr k lrrczyoraz u ogiera,np. 65.XXX lub 65,XXy. wraz z ujemnymi konsc_
kwcn,:jirrni w rozrodziefKubieriiwsp. 1993,Bugnoiwsp.2007].

Obolnactwo (hermqp hro di ti smus)

( )boinactwodziclimy na wlajcirve i zekomc. Obojnactwo wlariciwe
wyslspulc wtcdy, kiedy stwierdza sig obccno(i zar6wno jajnik6w.
.jak
r til(lcf.Nttonriastobojnadwo rzekornejest\r,1edy, kicdy gonadywykazujq R yc.9. 2.O bolnakAf r odylrI o kdr iolyt iclvpowo. r cr iskir( r, 4. X\ A t ) ( ! t , . / r s\ t r r / \ r jt I
rvliricirvo(cijcdne'jplci. a zcwnetznc narz4dyplciowe tvlajciwolici dru pl ci ow e go.B podoTas pobudzcni.t lciowcgoi ws|i$cil l [ ] ir ( 1
8i!i oc/ywiicic rniqdzy przypadkamiobojnirct[a istnicjc ogromna162
rx'f(xlr)r)ia zar6wnow zmianachklinicznychi gcnctycznych, jak r6wnicZ Bugnoi wsp.[2(X)8]opisrli z kolci przypltlckobojrrirclwlu l.lrtlri.]\,
w /rchowuniusiQtychzu,ierz4t.
ogierakuca.Podobnic.jak Alrodyll I iAli(xlytu ll, rrlrojrrirk tt.rrrrrirrl|ow
l1 koni nujczq(cicjspotyka siQprzypadkiobojnactwarzekorncgo.l.cn
nic2 niccalkowicicrozrvinigtcprilcic,zlokllizorvlrlcw okolir.yltotzrr,
rrrlzirjzuburzcricharakteryzuje sig du2ympodobieristwcm anornaliiroz orazjrlclraznnjclrrj4cc siq w.jurnichf^ls/ncj (tyr. () l). lit(llIticnr (ytotl(
wrrjowychprzy r6wnoczesnym zr62nicowaniLl kariolyp(iw.Osobnikill_ nctyczr)ytD / rilslosowillicntnowoczcsrrcj tccltrrili.jtrklqiesl llU(n(.s((t
krc rvykl,/Ujqz rcguly zachowanictypowc dla ogicra,a fcnotypowos4
o y jn irhy h r y ( l y l i r c jtl ,l . r r , ( l l S l l ) p f / y \ r y l i ( n / y s t ir i u s o l r r rl r r r r l r r l r q r .
r1illc. ( zQsl()konic lc si{ wykorzystywincprzczhodorvcirw.jako prrib spucylic/ryfhrllrtclthrrnosorrrrirv X iY. wyklytt) w i.Fo Ii r0tvli( tr,/t
Iiki. rclglri4ccnil klucTcnrw01w pocz4lkirch rlti..'Edrutych osobt)ik(iw lin t u k o t t t r i I l r r w c A | l l r l i z l rl ) N A / / l t s t r ) s r ) w i I l ilLn. t ( { x l y l , ( l t i I , ( l ( l
rrirjczq(cicj rrntrcszezrrnc sl1w.juntic bvrrsznc,jlLrhrv rrkolicypicr.(eicrri
prr(ltwitlowycll1ql,,.l)okiclt. rr rnosznirrric icst ro,,w,intttir.
lllrl. l' w v k i r z i r l i l r r r r [1 1 r r rS r ll\'(lir,\ (lctruninlll'll(Hion\'), ,/niri(llri
Mogrqrrric,rl rrie ccltosrl rrirrlrrrnti)sr)nli.\', litr'rr'y liorlrrjL,hitrlko
t r l x l tti tr ylszlr r lLorrt. ll)l r litr'ltptooht.t.rro
P t;li.ir. l lrier/(./orrLrr. r, lo lrr. r lirrx . z ; r.lrrlr
 | l i .t ll, r' t t t r t t j t t n t lt , , ' l, , r l, r t ' , t , t , , I t t t ', \ \ h I t , t kr ) tl tttl l ) ,/,tl ,r t , tr ,t 1 'l ,r l tt't, t

dcl!nrilLric l)lci rrrqskrl.

ofr./ l)rirl\r,(ro\\ ,\f\tlrl\ i/l \. trrkr,,rrrrr,
(ciLrrr)arkcrLjwrr)ikr\)s:rtclitrmlrlrw (ll|onros(nllre\' (\ Nl.'. \ l',) \ | rl
Ylr l. Yllll i YAl6). Olrzvntnc \ftnikr sutlrfutrt.Tc lrilrr( ril r, tr ,lLr,
mosotru Y. wysltfuiilou Lrlcgo osobniliil.h}lir rryrrilrerrrrlcl,, r r, ,
', ',,
ouchronlatynowcgo.w k16ryn)zlokirlizo$'uncsi bil(lirlc \rl,\, r,,

Ryc. 9.1. \arzqdy plcuvc

osicra kuca obojnrka:A WnQtrostwo (./r7)/( )t'dt i.\tI ttt \ )
sron r pr.lc'e.ts okolica
pachwrn) z 7e$nQlrzny'n' jcdncgoltlb ohlrl|\Lrirt(ler\tr'l\1..r \ ,1,,\,
Zabute ia zstepowania
arzAdxmiplcjowrnri. C
jqdra w)'i?olowanez janrr czQstou ogicrow.Obliczasi9. 2e $.aciala (iol!c./yt)1,()l() i 1",, . r, ,r tl
brzusacjlBugnoI \i,sp.20081 Rozri)Znia siQtrzy rodzajewnetrostwa: prch\\ino$'r.hr,,rs,,rtil',LLlr\\
we i brzLLszne calko$,itc-tJ wnQho\'rIrtch\r'i|r()\rvr'lr irtrirotL..t , r'rrl
nrniejsze i znajdujesiQna qfanicvfowicr'1ch(Nvncgo l)r.rsL( rir.rt,,, l,( 1
nou.cgo.a czQdcio$'o z nicgo wyslajc.nrlonriirslrrtrl(irl. l,,,r r l..rr.r
pachu.ino\yrn.U wnglrirwbrzusznopachwin()\!ycll lil(lrottst rrr,u r, l1r,
o konsystencji llakorvatcj.i znljdLrjcsi9 nric/q\cici l)r,/\ 1,r,,\'r'r:1\, ,,
t le g oz w y k l ep i c f ( c i c n i ag l q b o k i c g ol l w n q t r i \ ! l r r z r l , r z r r r L l r r r r l l , , ' n r
lcdnolub obydwajqdra.najqdr/ai porvrrizl.i zrrrrjr|rrjrq srr,rr r:rl,.r r u 1r
rnicbrTusznej. PrzycryDilnri wnqlroslwnnroltrll)](:
\\'adliwclirrrkcjoro\\irnic osi pf/vsil(lko\\'() |r rl\.,r',,r2,'s,1r rrr,
dob6fLH lvaughanl9fi:ll-
m c c h r n i c r n i$l : u l i l s k f r c r n i I s i q w i q z l t ( l l isrl ) r ' \ \ i r i l / , r t i t , , . 1 ' , ,l r ,

JT
g u h ( n t o ( u I t t t ltt , \ l i . \ . . l c i lri r p ./ r q .r . ] ? r i . \ ! i r l T i l ( rN \ r o \ 1 . 1l.1 ( !l r N ( ' $\ . .
s k 6 r et n o s r n yr. r i c\ k r i r c rs i q .\ | l e ( l \ l c n $ v r ( ) s l c l|.| r ( \ \ f l r ( ) ( l / r/ / . r \ \ . r r ,
(ci4 tlo rvolkanroszrrowclo.
\ \ ' l ( l ug c n c l y e / r r i(ll./ i c r l z i c z r i r*l r r r r is,l .i r ' j l i r r r rr.1 l r r o z l , lrr l r r r lr , r r
j, . t r r r r e t ezr i . . l r r l r r r r , ' r " r r . r l r r rI .r r,rl r , r r r
r , ' r u l l i r vr, o- z w t l jj i l ( l ( r( r i e l n i r \ r i ( l l ( ) \ \rel . 5 / t r l l r ^ \ i r r . t . : p o \ \ t ! l ( ,
wrrr r v\ v i r ( i i t r r r' lrl r ( n r l ( ' s ( ) r r (l (i \ !r ' r \ ' Di N \ l ) l 1 ) X l l
N i t l e z q i e t cr r; o g r e t i r r r \ v ! s l { l ) u l ( i r ( l I o \ l t (n)( \ \ h ( l r 0 : l \ { ' r \ l " , , , l i '
rr"f/v lrlrIr ro\r(.lr)
ll\( ' ) .1 l'lrrli rctir liToN. o! c r r lLr er oh, l, , r k r l r {, / r L s t ( ) s , \ r r L r t ( ( t i r i L | l s t l
. l: l r l r rlr,.t r i r tr r r iz r r r r l t | r r i i l s\ t (\ r ) t l ' r l r r \ , , r , ) N \ r r . / i r l N \ ( / , r t , , lr r r r , l
/ nrrlrr ir r|r.lri./ir\Iir ( lliL( I ' n! Li! ! l( \ ! \ ( l\ ( ) ( r / r . l ( r j ! r \ ( [ i , t {, r ( / . , s , j , j \ l s z eo i l t r o t r r r r r l rlrrr.i, , L o r s r \ l d x t r r r r r l l I r , 1 l r r l ,l l ] r 1 . , ) \ ; rtt {, / , r l r ' , ,r t , !
A r,r nl.\.ll l !r t r l. \ \ . ( l I iLl) i. \ \ . ( [ , . Lt r ( \ l ( ( t 'l . t ) | L4.n l)l\jtl t rt Lts Lr rl r , L r z l t r r ; rr .r t z r r rr rl r r r , r l r ,,r, r (,r l . ' \ , l o I J l I ' N r ( . , , \ t,i r ,r r , . t i t , i l,
ri. rliLlir\.t l\1 rl,rl[]|r llr / r r L/ r r I ilI r r ' r r . ll\ t lI r I ir ' . r f r r\)t) | | , / I\ , i , ,s , II LI t , ro , , rr ( l r I)| , ,LI | , ,,|| |r, | |r , , ' , l ' r / \ t , rl ! ' n . , l i r \ \ ,rr | | ||{' \\ , '| \\ {,It ' \\ t . t , l r ior l . r
rr11r,trs/!rll r.r,i,|| 11r , , r , . . , , [ , , I t ) $r r r L. r ! ] t r r l . 1 | t , \ t 't t ', . .
rr' , , i , 1 ( ' t ' r , \ \ r ( l / r ' ( l ' , , , r l l , t ' s r t , , ' t , 1 r l r , ,r\. 1 | | | , r l ' r r l 0 l , , ; r I l , r r r r r r l , , r r r
lrllr, s li'r|r! $ ' lr r r r . l
t " , . ,l r r l i ' r 1 t , , t | |r' | ' |, ! || |, '. ( l l r , t r ' 1 , , r ' r r - . rtr,rt,, l r| \ \ r , . t r . r r r r . r t -. r, . r l r . r r
 l 5 r) ll' ht \ttn \ttr tl r\l ,,i tt,ttr ,t\t\.1 ,^ t,, t,,,1| l ,,, t l!'.'l.ntltt /,tlut , rtr,t14,tht'trr |.
!\ri l l rl s l) ! jf ir r ir lo! lc n c /g /c z l l ti | | r l tl o \v r(. \\ l rt) t()fl i i | cl t rrrzR xi czycl t. rlr(i!tIl i e , , n r l c , , ci i l { l f r i { x l s t l l p i ao r l o l r t . r r r i ; lr} l r z r l r r i r z r r i r r z , r f , . r i , , r
Sl )cft llillo! lc t ) c z il u w n Ql 1 6 w b f,/l l \z D l ,a l t /r,s ti t l r /i tl l ul l ()w l tni l t)i t po:/i onti c c : / ils. g ( l y r ( i w r o c : / c i n l c z n i l i ( l , , i c n l V l ) ( ) l ' i r s l r i t ( !tI D l v0k ri kr r , ' u | ' r rrrr , r ,
sp e rrr) r l{ ) got ) ii, ^ lu b l l . a i c h c c w l i i n i l s i c n ro l w (i l crc si l ncgo.Nickicciypo<lezas
l .tocl obncdo cew cl t badanilkliliczrrcgoogicly nror':1 rrt rll ,r, I.l,tr
I .l rr ) ic s igc r ny c h o g i c fk 6 \!. n a to m i i ts l u \\i l l 9tl 6w pachw i no\vych
do i rv takichprzypadkach siq podilricirtxlkriwporrrx|rlrqi',, lr . s r,,r
rcwck () I 2-lnicsiQcznych ogierkrlw_ crcnic uriQini.Po lirsk)sowaniu ^lccr rp. lrrnkwiliny
nillcly I)| ,,r'Irrr,rr .r,|..rr 1r,
t I wnQtf{iwkom6rki Leydigawyglqdaja-normalnie.a ich liczba wzraslil nownicbadanicplllprcyjncworkdnlosznowcgo i okolicy|)orrrLrzrlrIs rr,
$'rirl / wickicntzwicrzgcia[Cox i wsp_1973,Johnson& Ncaveslggll. go picricicniapachwinowcgo.
.lil(lfir{)buslronncgownQtrabrzusznegonic produkujqrywych plcrnnik(i$,. Podczas badania wnqtrapashwiuowcgo rll(iwtl) Ltstolil(1]',,. t,rl I r l,
rrlc osobniki takic bardzoczestowykazujil wt6ne cechy sancze. lqcznic 2Qcego z rcgulyjildro.icstrvyczutvulnc.
zwierzQcia l)r'lt(\irlrrL (t,t,r .r,
,/ popQdcrnplciowyrn. gdy2 kon6rki Leydiga. ktdre produkuj4 testosle dojamy brzuszncj. Niekiedy jcdnak istnicnicnrrrlcloszrzrltlorrr1,' 1.1rl
r'|r I lnc hormony.nie sQwraTliwe na przegrzanie!tak.jak nablonkoq,c znajduj4ccgo siQw pobliZutylncgospojcnirporvic|zclrorr |lclr, 1'r,r'.,r, rrr
kr)r)r(iki nasicniotw(ircze.WnQtrywykazuj4 czQstowiQkszqpobudliwo(a pachwinowego. slwierdzasigdopier'o po rvykonir0irr eiqt.rrr i lrrrrrrl'r, ; rr,1',
l)lcrow{od nonnalnych ogier6w,sqniespokojne, atakuj4inne konic.u,yry i odsloniqciu powierzcho$'ncgo pie ciet)iaptchwrr(\! c!()
'"\'rirt si$ slillc do napolkanychklaczy. a jako konie roboczebyrvaj4ucil12 U wnQtr6wpach$'ino\\ro-brzusznych harrlzoczgstorrirlrtrlrzr' lrrl, rr,r
lrwc w obsludzei sprawiaj4wiele klopotdw $ codzienn),rnuzy&owaniu. sieniow6dsq wsuniQtedo kanahrpachwinol,cerr. u jrqrlrozrr,r;rlrr;,,r1
l luro powodu wnQtrostwoobni2awaftosi konia. Wlalcicicle tych zu,.ie_ u p ob l i , , un i c r . c i e n r p i . r u l r u i n , , u . . rg, 'l q h , ' k i . U , \, r. . r l r r r : r , l l , r r ',, , l , . r r r . ,
r'litl slirlir'rl siq jak najszybciej osobniki tc poddai kastracji. Trzebienic pach[.inowcgoLlogier6wwynosi oko]o l0 cnt i zrrpLrrrrrx r1lrruIrrrr,r ..r.
ogic|riw wnqtr6wjest jcdnak znacznietrudniejszeod trzebienianormal wnetznegoobccnoaci tak usytuowrncgo.iildrDicIn(1,/llir stNrrrrl,,r(
rtyrh ogicr6w i nic zawszcprzynosioczekiwanyefekt. P al p a c y . j n e b a d a : , i c p r / . c 7 p r - o s l n i r ' \ ' l l l r , l r r r r 1 r ,'.r . , ,
ll tr z p o z n a n i e. Wrodzonawadabraku.jcdtego(monorchidism)lr.6 prostnicQ. szczeg6lnic rnlo(lycho!!icr(iw.jcst nicbczDrcr.zrrt, /irron|n, /,
oltu Qrnonhidisn) .j.4dcrwystQpujeu ogicr6\^,bardzo rzadko. Rozpozna- wzglQduna mozliwo(akopniqciubaclajqccgo. jrrk rrirr i(z (l||/{. r\ /\ 1,,
rr rrrric tych wad,jak i u.netrostwa,jest podobnei opicra siq na $,ywiatlzic. pcrtbracjiprostnicy. Zalccasig.uby brtlaniclcwceopier'\(.r( rrrrrIrr, lr\\rrr,'
oecrriczaclrowania plciowego,badaniuklinicznymi honnonalnyl oraz wego przeprowaclzni prrwil rqkil.il pfl|vrcg() lc$iq .lt.tlrrrrl. rrrr'lt0rzr
rrrrchir-urgicznych metodach odszukiwania j4dcr wjamic brzuszncj. lekarzepraktycy badrjrl.jecln4r'qk1obyclrvapicricrcrrrr.;rrr, Irrr rrr, rr ,
'
Silny popqdplciowy,polqczonyczQsto z agrcsywno(ci4 w stosunkudo Niezale2nic ocl tcchrriki badltniir.ba(lzo tnl(l (l ln/(./ |ro\t r((
koni i lutlzi. lub lylko czQste erckcjeprqciaichgt wspinaniasiQna innc zidentyfiko$aa picr'!cicripachrvirrorvy glgbokirr obrrstrrrrrnli lr rrrlrrll
k()Irc(nil,/nlcwidocznc_jqdra w u'orkumosznowytlt sq istotnytrpowodcnt tJ nomralnych ogicf(iw.r kl(irychiil(huzrrulirrjrl si1 u'rrorIrr nlo\./tx)\\\r
(lo porlcir,/cnia o wnQlrostwo. licricicri pachwinowynlil (rc(lnic{()li()lol.l aIt. it nltsi(.li(,Nrxl \\\
ll ir (l a n i c z c w n Qt f z ll c_Rozrv6j.jilclcr u ogicra.jcsl c T u w a l n yp o s l r o n i c1 \ , l r r ( ) - I f l y i t l x l l i o w t j . . l c TIci el i w y ( . / | l \ \ i r\ r'(.\t ( ir\r(,
bardzowollll
(fl'z(l,,irl2). Nicntniej.jcclnak, niowoduwchodzllccgo plzc,/picficictiprcltwllr()\vl. Dl()/ ir l)t/!lnr\/( /it( .
u koni rv wicku okolo 2 lat wsTystkichrrs
I lyp(]wiil(lfr powinnybyi.jr.rirv worku nrosznowynr. 2c.jqrlrolLrbjilrllaznirjdLrjq si9 u jirrrricblzrrs/n(i. Nirtr'llr\l tr(lr \\ \'r./ut
Iladanickonia|oz
prrczyrrrsrgrxl rvzrokowcgo siqnaslcni{)w(i(l wchotlzqcy tkr krrrrrrlrr. jtltlloplirrvrIrIrxIrlrrrit zrrrrlrlrrlL rrl
i palpacyjncgo uslllcnil. c/y.iildfuzwicf/f
cirrzrrirjrlujrl sig rv rvorkLr w kirnrrlc prclru,irr(^lytr) lllh lc,,n)t)zcsit /(lirr,'lr:. zc it.rlyrritrrrrsrt.rrror
trosTltowynt. czy.jcstwnQlrcmbll(l/ walachcr
.ir:icliitwic(l/l siSr)icol'lccnoic.jcrIrcgo obLrj4tlcrilic rr)l bli,,nyl)o
lLrl.r ic s l $ k r r r r r l cp i r e h w i r ( ) w v I )i l. i t l ( l | 1i)( . s t\ ! i i l . l ) f / l t s , / | ( . 1I ] r r r r \ . t r , ' r
l r r s l , re yin ci.i stIr r iL.l)(xl!irlcIic \\,Iqtn)stwrr lrt ut t s z t t r r p l r r ' I r v i r r o w iyi ct (lht i r r ( ) i r l t / n i t l t . i ( l:r l t \ [ r I t c t i r ' t ( , l l i t i.t l \ ! l f
l] lillllt l)o k ils t f it f yiti lr), , (.
r | s l ( i r l l w i t(rrl r r l r i nrrgir.zrllrlcr\\enril..triclC s l l|t o rilr\ twiirr\ , , , rx I rv rrr lf { i$ c i r l l ( } w i t v f l rj : q r I oI o k r , i o r r ti.e \ t IJ| , ,r i r r( |IIIIc l n / r ( i \ \ ( . l i ( . r ( . n(r[ ,
( l | \ | ( ) (|(|lr . ,/r 'I:Ir Irrr rt ric r l r r i r '.yL l r l r r\rr r r ( t r o \ rl ) r / l t \ / l \ ( l r v q r r r r r l tr. ,. k o r r : 1 s t r ' rl tr LI I I I l \ , , \ \ I I||
lrrhlrqrIrr,/i'slith,
Isrt|r{tr . 1 , rlt / |)r1 rr, , i. rlrrr
1 1 1 . 1 q 1 j; q , y
r Ii rl \\ r ln / ( . I r t \ , \ / ( / ir lil \ t f \ \ ( . \ \ ilt ' / liI t |\ lr t lUr , / ||f l
'
 lllf ll ,h i\ d\ . t t ht t r \ t t a\ t , t t ht t \ l\ lt t t t , . t 1\ l titrti Rr) :htlt) /ttlw , ut't t,l,,,ln'r'r |rr)
ll rt d u tt i c i/ il I o nt () c il l l S ( i. W.cllt./litg(xllcDiunrliQcincn()_
wysl9l)tllil(lwll s:/C/yly\!:/foslLrl)r)zrorllrl(sl()slclonll:w | | \\ 'l t,rl.
(lor)itlficgo /\\'ior/Qciapodczusbit(li||l|it /it l){)01()eil
IJS(j.alcca siQzuskF
sowirriclok(iwLrspokajajipych
lAr ighi& l n) s u1989I.
i unulgcrycznyeh. np. ksylazynyi butorl.a Lok;llizrciil.jildcr.!vick zwicfrllt i sczo nxr!i1tDiccrs|)lrrr NIl\ $ r.r
rr)lu. I)o bildrniawykorzystujcsiQultrasolografy zaopatrzone w glowicA etbktstyr)lulacii hC(;- WnQtrybrzr.rsznc rv ntniL'isryllt
st()|nl|tr(.r)'It,t|l,
5 MlL. W licrwszci kolejnoScibadaj4cykontoluje okolicepowierzchow_ ..rq
podanichCC, w por6wndniudo zwicr/41.Lrktt!rychjrqrIrrzrrrrlrIr1,1
rclt{) picr(cicnia pachwinowcgo.NastQpnie$prowadza gtowicQUSG do
w wotku mosznowyin,Reakcjarv okrcsicwioscrrnceo sczorrrr rou|l,rl,r
pr'oslr)icy.kicruje j4 w linii podhZnej nieco powy2ej picrscieniapachwi_
wcgojest wyzszaniz w zirrie.Ogierkirv rvicku porrize.jlti rrrrcsrl., 1 rrrr,r
r{)wcgo i skanuiedokladniejego okoJicr;.Badaniejamy brzusznejrozpo (
niaJenjeznaczne ilo(ci tcstostcronu po podaniuh( i i trrrilrro rrrrlrrrl,,rrrnr.
(/yDirrnyod brzegunliednicy.przcsuwajqcglowicq do przoduosiowo i
na tego testuodr6inii je od ogicrk6rvwnQtr6lv.po(loblic irrl r1'rL,r1 r'lrrr
Iroki. Na obrazie USG jldra ogiera wngtra s4 male i mniej echogeniczne
shonnewnQtrybrzuszne-
rxl irSlcl znajdujqcychsig w u'orku mosznow1-ln.U wighszo$ciogier6r,
Stezenieestrogcn6ww noczu. tjnikat(r$,1{ ccchil (,!irro\\ l(.,t lrl
wnTlr(iw brzusznychjqdra znajduj4sip ponadpiericienicm pachwinowym
dukcjaduzychilo(ci cstrogen6wfNyrran irvslr. l1)5r)1. AriJllr],\ lt,,!
;llgbrrkinrlub okolo 6 cm \tewnqtrz kanafupachwinowego.Jann& Rains
()(){ll r)r I I badanych u9891 wykazali,2e pojedynczytest occny stqicniirsirrrtzrrrrrr r.rrr0rr
|| wnQtr6wq'lko u 2 stwierdzili obecnosij4der pal_ w moczu pozwala\\' 960; rozpoznacogicry wnqlfy rv rrrel.rr|,'rrr.,,;
|lirryt0 tc, natomiast za pomocq USG zatrzymanejqdra rozpoznaliw 1007o. 3 lat. Natomiasttcst ten jest nieprzydatnydo fo:/P():/[lN!iir \\|l\'lr,\\
l)/i!'k i hldrniu ultrasonograficznemu okr.eJili r6wnie2 wielkosi j4der. osl6w i wnQtr6wogicr6ww wieku poni2ejI hl. Wirlirelr\, Irirtit l,]ll(l/,
l l r ( lil n ic h o rmonalne:
nicwielkieiloSciestrogcn6wzar6wio w nlrczu..jirk i rl oqrrzrr lrrrr
lcsl sly[lrlqqij-hqq W przlpadkach, gdy z lq.wiadu rrynika, 2e ka- StQzcnic siarczanuestronuw osocrlrkrwi lych /\ficf/rll rrie grrz.l'rrr, z,r
slrirelii wnQtraJcst nlepewna.a badaniemzewnQtrznyn i wewnQtrzlym
0.12 ng/ml [Cox i wsp. 1986].Najwiaccicslfolcn(irvl)r(xhrkriilofrr'r\
rrr f()/poznanojednoznacznieobccnofuij4der, moina zastosowaibada_
w wieku od 4 do 5 lat.Stgzenie siafczanu cslrollLt
w ost)ci/ kf\\ I \\ v/s/( t|t/
nic slQicnia homron6w plciowych. Tcst hCG jest stosowanydo stwier_
1 ng/ml iwiadozyo obccno(ciu wnQtri)wlklnki.irl(lcr.
(l^nir obccno(ci lub brakrLmiq2szuj4dcr podaniehCG zwigksza
syntezq
i rrwalnianietestosteronupuez kon6rki Leydiga. po zastosowaniuhCG
uwllnianic tesbstcronujcst bardzicj intensywnei t ,a dlu2ejniz natural- Niedorozw(r j (lt.r,1tr
-j4dcr 4 t Ius i t r I c.st i.t)
trc rrwalnianicpod wplywerr LH. Liczne badaniawykazaly,2c wiarygod_
ro*c tcstustylnulacjihCC do wykywania ogier6w rvnEtr6wwynosi okolo Niedorozwrij.iqdcr.jcslspolyklinyslosunkowoe/qsto.Viltrer I N\lr
95(f;.
'Icsl sly,nulaciihCC polegana por6wnaniu [ 1 9 91 ] p o d a j q .l c w y s l Q p u j cu o k o l o : l r ) i ,o g i c l o w i r v i r l z c r , i q . r o r r r r r
podstawowcgo poziomu z nicdorozw()iom naj4drzr.Wltla tu churitklcfy/uicsig rricrvicllirrrrr rvy
lcst()stc()nlr w osocTukrwi z poziorncm. jaki wyslQpujcpo 1,3,21 r72 mia ra n r i . i Q d c r i l r u d n o j i 1 o c | r i T n izt r xv ly n x l r r i c n i r r l r r b z i r r r i l r r . l rNl Lr tk
godz.po doiylnynrpodaniu6000do t2 000.i.m. hCC. U walach6wpo<J_ clorozwrij jqrlcrpowslirjr: nitjczq(cic'j w rvyrrikrr rvrrrrizrrnyclt zirlrrrr zr.rr.lt.r.
slirwowcstQicniclcstostcronu wynosi ircdnio 0.015ng/tnlz wahaniami n1()2c r(iwnici rDiccll() chol.()bowc. jc
Wyslq| w pf/ylil|(ik w Tttl!slwi
rxl 0,{}ll do 0,02 rg/nrl, a u ogicri)wocl 0.065clo I.6 ng,/rnl.nrlomiasl ltlc tlkic Lr()gicr1')w () lxr$,i(ll()$,r) licise()wrorrych j4rfiaelr
rr wr)Qhlw Arcdnicstqicnic tcsk)stcronLr wynosi (),212ng/ntl. l)o 2 g({l/. W zrrlcltrrr(ci (xl st()|nil ni!(l(n1r,/r\'ojrr. liezbirplerrtrrikriw !! llsr.lll
po porlaniuh( (i stgionic tcsl()slcronlt u ogic(iw w/fuslil (xl .l (l() i/r r r r l r ! l s / r ) r
l r
t i
r r
l t w y * 1 t , t " , "i r z o o s | ) e | r r r i
l l
. r
i l ) i { l {
. ic s l l x ) , / o \ t i t l Ier ( . / r
)
l { ) r i r l y. l l wltIr cll(iw/itlc(lwic 0I rll! (t n lt k s y t rr; t lf lie
t I r wirrlo ie i (
rrio rr er.r r r l r j g t r r (.ti lr l u l i r l l t I| )|I IIi | ||Ii |. l ' [ . r r r r t r k|r| ' l l l z r r ; 1 1 / | l l i i t I | vI r o rl ( l
{).(}ltrg/rrrl), rlrl(x||iitst wI|{t11rw.l rilly ((l()wit r'i(i lr\!y,,li .0.1t+ttIl) I rlt ic z t t ci s l r r h i rqr r rl r l i r v o s rW ' r l r r s r c r tsr |ror t v l * rsr r \ ' \ l \ ' l r i r t o t L ri r' t x r l l i
l (i )\ l t ) f ill llr |ll|r I lt l 0 { to ttt.| l t l l ( ( i \\,| l { tto r Iti rl i l i ! t nl | i l /s/ l ]l ([.1 t rrli, t t| o 1 : r r v i r r : s iLgo r r r o r l r r r r I r 1 t 1 r I z t r r tNr ,r i r l o r o z r r i rllr t r l t .Irr r ' * r r r l z
rI r o Ir r r r , ; r ' r r| rt Irrr, I r , r r r W t r r l rlrx ) / ( l ) ! r j r r / r . h , r / r N r n irrr l r r t r l t , r t \ v o
 ttt t\ t Lr \ t t h t lt t \ l' , r l, t r r ,t\\It\ tt, tol lnrrl 1 1 , tl tttl e /,tl \ ,,t.t I'h \l t'\' t

Nrt lirulv jerll:rk wys(lkit \virn()i{:lrrrLrrrIrrrrro1lri.rou,powirlLrjc.zc wlu

w A t)\'N A B \'tl
srrrrclr r,,!\ririil ich rlo rozplodrr

Skrgtpowr6zkanasre lcgo(tu.siofitniculi) j4dcr (1)/1.r1llr)

Zapalcnie

SkfQrpowRirkanasiennego jest czasamiokrejlanyjako skrQljQdcr(2r7, Umzy nrosznvija-dcrzrequlyprowadz4do ostfcg(),,r1)ir1(.rrr t.t(11 r ,lr I

\|i tt \tit tlllt.ir). NajczQsciejdoryczy mlodych ogier6w,a przyczynatego rakteryzuj4cego siQobrz9kiem.bolcsno(ci4ipo(l$y/s.,onittcrrtr'r rtrr.l
,/irl)rrzcnit.icsl jcszcze malo poznana.przypuszczasiE,2e skrQtmoze bya NajczQiciej przypaclki takieTdnrzajq si9 podczasniclontr()1,)\,rr,.r',,L \
rirsrql)stwcmopoznronegoZstgpo$,ania .iQder.a tak2e zbyt wydfuzonego cia i kopniQcia plzezklacz.Urazyrnogqspoworkrwtrc stllt(/( rr,, | \
'r,
wi{/ir(lll ogonanajadrza(1r& &Lde epididlnidis) lub wipzadtawlasnego orazj4der i doprorvadzirl nawctdo p9knigciaoslt)r)tbirrirrN Lt. r rr n,,lrrr.r,
ttt\r,t I ti!. t.li/ i.t proprtrrn) fpascoe i wsp. I 981]. SkrQtmoie byt jedno- znacznykrwotoki nagromatlzcnic sir;krrvi rv.jrnticprxlrrr'orrr I rrr,,..rLr
lrrb r)bUslronny,czQicio\r,ylub calkowity. CzQSciejrystQpuje czQjciowe Urazno2e dotyozy6 iednegolub obujeder.W przypatllirr 14.l,rrrq,r.r t.,,rr
slirqccnicj4dcr, nic przekraczaj4cc180.. W takich przypadkachklinicznc r po\\rstanra ranymozenastqpia vvt6mezrkaTcnicbitklot\jlr
ol)iirwy alcie od natezeniaprocesu.Mogq byi zupelnic niezauwa2alnc LlrazmosznyLozpoznajc siqnajczglciejna po(lslirrl ie w\ \\ rir,lrlrl, 1,,,
r rkrpido podczasokrcsouegobadaniaklinicznegoj4der stwierdzasig ich trvierdzenie przczobsluguj4cych doznanirurazui4rlcrprzr'zolrr.r.r1,,,,1
rllcrvluicirvculoienie u, nlosznie,np_ogon najqdrza.icstskicrowanydo_ czaskycia), nickicdyjednak spccvficznc us/kod/c iir srqb:rrrlzorrrrlrr,
Ak)uowo. Ntsicnic no2c de odbiegai od normy. Niekiedy .jcdnakskrgt do rozpoznania. Z uwagina du24bolcsno(a. bir(lunicrrtosu rrr r lej ,,1.,,1
r| | fiO' rDoTcpowodowiri ograniczeniedop\wu krwi do jqdra, bolesno(i wymagalagodnego 0g6lncgoLri,nicrzcnia h(rlLr (sc(Lr( il ) i lizt, zrr,.r',, 1,,,
| /n)riIry w nas]enlu.Badaniaprzepi]avukrw_iprzy uzyciu kolorowej ultra_ skromicniakoria. Ze rvzglqdula rozszcfrcnict).tc./)rli \\\l)irrlirr( l,r.l
\orrr)gfrlii dopplerowskiej*ykazaly. 2e u nickt6q,ch ogierow z nies),me- cia,nie zalccasiQslosowaaLrspokajaj4cych !fodk(iw,/ rnr|\ lrn,)tL.r/\rl
trve/rryrDpowrilzkiem nasiennyn przcplyw krwi do.j4derjest wolnicjszy Podczastozpoznawania rodzrju urazr nulcTy,,blr(iita rr:rsrlt.rrrL olrr,,llrr
ll\rz,rr 2(X)61.W takich przypadkach..jak r6wnie2 przy niewiclkich skrg_ mosmy i napletka.Po\\'icrTchniil ulosznypou'irrrru byehtrrlirrr:r lr,rrrl,,r, r1,,
lirclr p()!vr6zkanasicnnego,jqdro moZebyi tnnicjsze,ir processpennat;_ kladnic.zc szcze96lnl,rn zNli)ccrricnt uwllli nil {)lircilr.I r|.,( r \\ i ||| |rI rr,l,\'\
lteDci/yol.lrunicrony. noia ran klurychlub cial obcvch.Nrstgplic occniilsrT/r\\irt(i\( lt(f,/r\
( rlkorvitcskrQcenic o I60" j eslrzadkie,chociazDc Bock i wsp.[2007] Jc3lijqdrai nai4drza\it lillwo wycltu,illt)c.opucllliqcicl re tcsl/\ rtlrr(
oprsrrli przypuclck skrgccnia po\\'r6zka nasienncgo u 2,5letnicgoogieraa2 z obrzekienmosznyi krrvo{okicnr z os|rny I'rr|czli$t j lrrbLrwr:rl,r, rrr.l, r z
o 710". Ilzy calkorvitychskrgtirchpo$r6zka nasiennegowystqpujedu2a icgoi16dlo,,nrjdujesig p|awdoprxlrrbnic \! irt(lrirch. Nl|r()riirsttc,,(lr lr,rl
l)ol(srx)(c. obrzQkmosznyiostr-eobjawykolkowc.dlategorv przypradku plLc),tnic nic wyc/U\!il si$ niljildr./1. \\(;$,(/itsz rluzyrrrPrrrrrrlrIrxlrlrrr'I
/iIrwuicr]lllobjtrv6wkolkowychu ogierunalczyzawszezbadaimoszng. \1wctnnroTnrfr:/yplrszc:/uc. /c jcsl 1('r(',,lcglyolr|zTl.rrroszrrv. lrrrot,rl
1:lrlllr iokolicc picricicnipachwinowych. ZnacznyskrQtpowf6zkanasicn- z o s h r t vk L r r c z l i r vlcLjr hk | r v i t r k il.) r r z vo l r | z q kr r r r \ 7 \ i ( l [ , / v l \ r \ \ ( n o l \t.r l . l
r ( r ' i' l r n\,r llti ( l:r Lzezrrhrrrzcnii rrLrui. rrn i In \ (\ ll in (n n rl,rg c l(, / ). i, t _ p o $ , s l i r jw
c w y r r i k ul ) q k l l i q c i ri rr r h r r r rb i r r l r ! ! t . il. r i . I l o , , l i \ \t i r l i l( l i ) l , L k l r \
(lrirkr)olrillillcfrlnceo. W takichprzypadkach nitlc2ywvkonla natychlniil ,,birdrnrciit(lcfi Ilrirt(lvy.
st()rv;l lrd|()str(rrnil j4dlil
kllstlitciq /c skfgco0ytn powr(!zkicrn r]asicnrrvrn. llr p ( ) r r r ( ) rhi tr u l : r r r iPt rt r l | i r c y j r r i l llr) i ( 1 , , ot | l r ( h l oo r l r i r i | l r ( r. / " - ( , l r t / ( l
irl)\',zllpobic(' trwl|lc rrrrrszkrxl,, crrirrrlnrgicgoji1rlr.. rl]()s, /l|y
|()\rslirl \ N!hrIu lr\!1'l0l|| / l|t0\/ t. (,7\ / |t,\\rir,/l\itl|]t\( l|l(
1o Irrlrlrqilcrl\,rI z;rslrrrrl;rrrrrr
rrrrlL.r\ro\\rrr/,/\\r(\'r, 1r\\]rl1\.nir
\tirr Lrnir
lrr |)rrLlrrrroh,rrril'orlr\l\lr., rrr r\\\l,l|(,,\(l lrlrot\r{rrlzr,,rlrL.rrrd,,t
 ] ()' ll| it , ll l a l L 1 t t ' 1 | " , t , , \ ] ' | , , l\| \^ l|
h, tt t,ttt /,tt, ,,r r ,r t,h th t,,, r t,) L
l ) r , / c l) |lIl ||rr\r r o s.,now(i. l.lirrrrrrr,z
sl.r1t1lnr\r0 lI ir I ls i|. n c g () lo u ilb v c
/\f ./Y il 0bf?/tku l)r/ c l)l \ \ r l , r \ r ' rr z r ' i,g l . s z i r li ) r . , r t ) | | s / ( , , i , t l | ol |.i,r(( / \ , r i| ||rrIi || \ \./ r|\ , I| , ,
l)r t)l()srnv
l\ y $ ' ()h r t c , / r i o s l fi jc/sct l I l r l i r l ) l l n e l , ( ) t z r r r l l , s z t . r r r t . o l r rH z ,o, \, \l ,,r,rr . , . , j ,
llir(Lllrc llS(j fou,ifkszoncj nt()s./rvnlo/c bvc l.rarclzo porrocnc r I n rc i s e o \ ! y nl i): c z c r r i ct z i r c r r rn i t l c i \ , 7 l s l t ) \ o \ ! i tzal r D o l r r L , r , r r r rr,r,r, , ,
\\ n'zl)i)TDiUliLr przyczynyobrzgkLr. Nr obfaTictnonitoraUSC iwicza lybrotykii nrcslclyrl(Jrvc !r'otlkiprzccirvzirIurrrc.
l\r(\r. kl()litg|ornrdzisig w jamie pochwo\\ejlub w jcianie
mosztly.tna Kn\'(loliido j a n t y p o c h u o w c jr l l o s z r rzy r c l r r h . p f ( ) r ! r ( l , ,(rjt, ) . l . r l j,, , ,
l\ lx y nrccchogcnicTny (ciemny) wyglqd, I.lawct.jejli s4 jwicze
'r! skrzepy. uszkodzonia gdyT t wvnikLrt.vlcwu kru i l)t,\rsljrt.tl,irrl.r \\ l,,l
Nrlonrirst /gnrbiale (ciany moszny. kt6re powstaja-w wynil-u .jlrdr-a.
obrzgi<u. nlstal tworz4\iq rroslv iQdcfz osk 4 pocltwo\vil tl)s/|\ \l,r 1,.11,,, .,
zrtl.le srl hardzicihetcroechogeniczne z odcienianri ciemnychijasnyclr f , ' h i< . . I r , ' 7 n ; r
. l r i | r r r r . : i , . z rur.rrer r r . r . . z : r k r zl ,. .rf$ . \ r . , | n r . r ,.r.
Itrl( s t t/c|l i . l!,
W takichprzypadkaclt nie t n potrzebyusuwnniujilrlru.lL.zclr rrr.r.
Wrwnilltzntosznoweknvotoki ze Scianymoszny,po$,r6zkanasiennego 1,.,lrr.rl.
spowodowal plzcr-wllnic oslonybialarvcj.jqclra r zrrirc,, rrl l.r\\ r,tt,l (1,,I.jr\
lul) tit(lcrlworzq \\,l6knist4tkankQ.Uklad wldkien w powiqzi
.o.-oviq pocllwo\reJ tnoszny.zalccasiQjednostfoltIE
l/'i\t itt \<n)ktli.t) ijamie pochwowejmosznyprowadzi do zrost6w i unie_ kilsllitciqKt\\t,l{,1,i,, tr,l , I
t t t ,l r , ' tr r i eDi:r lany poch*'ortejrnosznyz rcguly po\a,odUic zirkl(jrc r(. trrl||()rL.r, l 1,tl
tr tle r ucun.lrrzjrml poihurrucj rn u s z n l.lro s t y u ljk rrr. r<
rrroll;l spowodowai zaburzenic ternoregulacji j4der i spcrmatogenezy, J4drakontralatcralncgo. W takich pr7vpaLll,irch zrrlcerrsr9 ,.Irr|Lr,,,r,.,,,
u s u n iQc i e z r o s k ' ) w J e 2 c l i j e d n a k z r o s t l , m l l 4 c t ) i U u t \ l c r l ) t . / c \ l r l \ l \ r ( 1
rzt zc*ilnic gdy sq roznieszczonewok6lj4dra. W konsckwencji
prowadzi .ju2do_wyraitlejaftofii.\\,6wczas jqclroni4 clrtknigtcnirlri! Lr\rr.t(\\ r.r..
l,' ,1,' i lc!r ( ril. ir nlhlonkrrna.ierrroru orczegor post9p,,u egozanikujader. z tkankqwl6knist4.Jcdnostronna kitslraciitI rcuulr,poworIr;i.1r,.rr,.r
Irrrrrrrrprrwiklanicrnnicleczonegoobrzqkumoze byi nicjscowe
niedotle_ kompensacyjny rozroslmiqzszuporostilwi(Jncg,,;rlrlru
rrr|rc I nrcdoiywicnie kom6rek, powodujqceich obumieranie irrzrost Irorirrl,,1r
i martwi_ plemnik6wlvamer i \\sp. l99lb I.
,\' llrrrkt toszny Dhgotrl\,aly obrzQkmoszny mozc tali2c
spowodowai Po mechanicznych Lrazachntosrnyi zukloccnirr
tkrrr[orvc.zrv]riknienia.Jcdnak w przypadkugdy stan zapalny tcllrr)rrcrLr(.tr,,t,r,.1
i obrzqk zacho$'ujenormalnqplodnoialylko
/.\tirril /lhirno['ane w czasieostrejfazy,obrzQkzazwyczajusiQpujc Przcz picrwszc I .t rlrrr \\ rrrrrt1l,
i nie n y c hd ni a c hp o j a r v i a lsqi qw n a s i c n i up l c n r n i kzi r t r i c n r o rrrrcr o r I i , | , r r,,,rrir r , . .
l)o,,ostrrvirpowiklai pozapalnych. potcmmadwc,a2 w koricudochodzido azrxrspcrrtrii.
Lccrc|rc ostrycltuuz6w mosznyma na celu przedewszystkim .lcTclrrrrrrzrrrr.r1r,
zatrzy_ rvodowalznacznych zrostdwnliQ(lzyj:ltlrantilr icirrlil ,,u,rr,,, , ,,,,,,,,,,l,,,,
rIrrrrrc krwoloku,micjscowego ostregozapalenia i obrzgku.Leczeniezim_ termoregulacja jeder zoslalaprzywrrlcona. liczbuplcrtrniktiwi rr.lr1rr1,,,,
rrnr (kfiolorapia) wydaje sig najskutccznicjszQ i tanie metod4 nicsienia w ejakulatach zaz|ycz:11z:cztn,:rsig |opr.lrwiac\\,.10 (r0 (l|liU{xl \\\l(.
prerrlsze.j przy urazachrroszny. Jednak2ekoniccznajest pcwna
.ponroc1, czenia.Jqdropo Llrazietrozc \\r(icic (l(| nr)fnlllncqo\vy ltil|lr I \lx.l|ir
/riri{)r)ro(c/rsld stosowaniakdoterapii. W ciqgu picrlszych i4 go.lr.
no togcnezv\l ciqgu2 5 micsigcy..lcdnuli!(ly lrstiql)ihr
rr!ls(c stlucrcniastosujcsiQzimnc oklady.Zalecaslg,uby puk'n trrrlrlcrrs,,lioilzL.rrr
nechanizmulermoregulacji. porvstuj4 nicotlw|1rculIc zrlrr:rrrr $ irtrlr.ur.
l(tll, lrrrics/ozony w plastikowyrn woreczku i zawiniqty w rgcznik, "rony
lui_r Uszkodzcnia tnosrnyoslryntinuf,/Qd/irlri.!! \\,ynrklrIt(;rv(ll
okLuly z zinrrrcjrvody przykladai przez l5 nrin. co 2 ,l'godz. pod . IJ(,\\stil
wply Jil rany.rcwntcl pouodujll/nlc,/nc opLtchllifcictki||lki.W tll rlr
Ndr r.r)r!.jscowcgoochlodzeniaprzeplyw kl1!.ijest ograniczony l)t,,!
i w len p a d k a c hn t l c i v , , i r p o b i c g rrao l $ . o i o $ i r c u k c j i z i r p r r l r r ylcl rhr r r t
sl)os(lbh )towilny icst knvotok i obrzQktkanki. Kr6tkotrwala rIrl,lirrlrrrc
terapiazirr- rryjcnry.il 0itstqpt)ic st()sLtjcnr) nlt!.isc()$o
nfrr l)owo(lU'cri\vnic2w pewnymstopniumiojscowcznicczulcnic irrrlcli z:r1rrbiegulrlt.y rrrk.l,t1r
sthr llar)yn)()s/ny/ fcglly rricgojrqsir,.zirrrr,, po ziull\njteiucllinr!i(.,,n.f11,
r,/onq lklDki. Nic nalciy.jcdnakprzyklaciailocluhczpoircclnio rir
closkriry. w cl w ()\VCTit s. lt ( lysj/ \ 'Ct r |lulv , / 0\ lit l0 \ \ , 1\ 0 iule ( ) l( r l0 t gLlr lz
prlv,,rro./i lo odtDroTcnicnt. Nickorzystlctlzialaniczintrrant" nti.,j*.c 1) or r r r r ,r,i
Nrt jc z gi c i cwl u ! l i l r f i u r I i ) \ \ s t i r i c , ) l ) r / t lr. r r o s z r r lrr.r i r , , , r r r t . r I r I r r s z L . , ,
Nr'$r,/its.g(ly lenlIrrilt f:r lcczoDt,j tkunkrspatIrponizr.j5,,1,. Zbyr tllrrr:o (! { )llt )le r r rlirrl c : / r ! ( l t l { ) , / r ( ' slt) l i r t ( . j l ( , , . i r l f (sir f
I tr t : r 1 : 1rt r'cn r r r cr il,l r rrlrrrol,:tp()\!(\l{)\,rrc rr;rl,rrL:orl,iIrrrrftr.tl.rrr
rrlrvr rit .rrz
, . rrro T o rr, , is rrx , , v
rrrir, i it . ho s l r r r ' , r o \ / | l ! N i r t o | | | | i r r5rr 1 r r , , l | : r r i klrrr r
lttl! ||r\l; rlo ||,,,,1,,)rll,.
 l l )l ll, r ' r rn rtl rn i l trl ,' tt, tr,U \l t\ u' ..n,ht l t,tl
r l l tj . tl . htl I) /ttl ,tr.t tttt,l t\l t,\tt 1,,.,

rrr(o\lony (rlctlcj ln()s,/t)y.nitlc,/)jlqotlpowrctlrrio /sryt. po upr/cdnitn k lo rcpf / v l ) i c r i r j li (l { ) n s y s t c n !l.l i rq.l ( l i l I u l c t t i t i i/ln l i r i ! . i s / c t ) i rW r ur r , r s , r r

rloklrrrlryrrrutrryciLr.iitnty
l)ocltwo$,e i |ozlrvrr|crtr
lizjologicznynrzt!\,icrl- s o lv ur l y rrl(r) / \ { , o j Iul l ) d o c l l x l z ir I r r r z o o , i | cr r r i i .I l i s l o l r l r I rrIl r i z r r rrr l , r, r . -
lrt(! l il)lybiolyk.Ito prarvicilowyrn chirLtfLlicznynt
opa(rzcniu tkankipoc! wycinkriw.jlqdcI wskurujcnit /ubuf:/cIicsl)cfl)lirl(){cnc:/v. L1.zrrrL. z ,,lu,
skr'rr|lt1skorqt]losrnyn0lezvzszya.uzywuiqcw tym cclu nieresorbuiit- noSci4wlkuoli i utrilt4nofl))illltci itrchilcktLrry nnbkr|kunirsrcr(,t\\ot(.,(.1r,
t vrh siq nici chirurgicznych, a je{li rr tkancepodsk6mejmosznyznajdujq Lcczcnicdcgcncracji.iqdcr uzalclnioncicsl(xi nasilcrrilr.
,rr1rrchylki i kicszooki, trzcba zastosowaidrenaz.po zradeniach mosz- r,rrlz;rlrr r r r,r.l
dzialaniaczynnikauszkudzaj4cego orazs()pnla:/uit!!rns()\!illir lrrr/,. .{
r\ ,/rlccr siQr(iwnic2 podanic antybiotyk6w,(rodk<iwprzeciwzapalnych niajqdcr.Je2clijqdro.icst w nicwielkimstopnil rrszkottt onc.ro 1rorrrrrrrrl
| ,/irs,/czcpicnie
przcciwtQ2cowiIVameri wsp. l99lb]. c iu f ' r , / ) c , / y n u ) . , / k u J / c n t ri u d z r e l e n i rnr r c n \ \ , / L .I tn r n r i \ \ . r l \ 1 , . , , r , / t ,
lirprlcnic jqdef mozc r6wnie2 nastqpidna tle bakteryjnym. wiruso jakoSinasicniamo2cpoprawiisi9 w ciqgu2 Dricsigrl\\' r rl.zrrr,lr
Jqder,
\\vrr. ir t k2c w wrniku autoimmunizacji.Inlekcjajqder wystQpujew6w- przypadkach poprawajako(ci nasicniai calkowitcwylcc,/c0re rr(,/r.trrr,rl
r,/lrsiNko/jirwiskowt6me. okolo 5 miesiQcy. Jednakw wielu przypatlkach plotlrlr(crrrozL. lrorrrrrrr
t1ll.r czg.ci.'uo.rnuzclc,/nrstqlltisl:rlitJL.J utf,rt,l
Jezelinastapilo jednostronne tl1\,ale uszkodzcnic.jrltlr.lr. rvorr,,,;rr z,rlrr,r
Zwyrodnieniej4der (degenerqtiotestis) siQkastracjQ zdegcnerowanego j4dra.Cclcm Lrsuniqcirr .jr3lr.ir (lorLlr{t(.1,
degcneracj4 jest wyeliminowaniezagrozcnitwyl\ri /luriit
Zwyrotlricnie jqder mozla zdefiniowai jako prcces. kt6ry po*oduje lrrzrrrrrrr,rl
nlYc:qcych plemniki produkowaneprzcz zclrorvcjqti|o l,zlurrrllr rrr|
,/lbrrr/cnir strukturyoraz funkcji j4der Schorzenicto nalezy odr6inii od 1990].Pozatym, usLrniqciejqdra powodujcrckonrpcnsaryjrrl rvzrosrIr0
nrcrlrrnrzwojuj4dcr (/rlpopla.riatesti.t).Zwl,rodnienie.i4derjest wadq na-
dukcjiplcnrnik6wprzezpozostawione.jqdro. Kastlac.jlr zrlcgurrcro$irnr,
hvlit i rnozcbyi odwracalne,natomiastniedorozw6ji4derjest z rcguly nic- jEdrajestjednakdyskusyjrra. Blanchard& Vrmcr lt,)r).tlrrrez:rotrrr,rrr,
o(lwtircirlnewadq rvrodzonq Pomimo 2e zwyrodnieniej4dcr jest bardzo
wali ujemncgowplywLtzdcgcncrowaneqo irl(lritnit zrh.rrwc l:lrlro l(orr
r/Sslo Drzycz)'nAobnizcnialub utraty plodnojci, to jednak patofizjologia
niezdyskusyjncjest honnonalnc lcczcnicdcgcncritcii iil{lcf. lrrrpIrrrrv
lcgo schorzeniajcst malo poznana. W niekt6rych prrypadkach proces lrorl
sk6rne1ubpulsacyjne podawanic (jnRI I nrog4diri pcwicrrrlel\r lr( /nr(./t
(lcScncracjij.tder ma przebicg ostry, gdy rozwija sip np. w wyniku ura-
Jedydewtedy,gdy slosowancsEna poczqlkuchorrrbyi grlv trs/r/(.rr(,
zrr. dzialaniapodwy2szonejlub obni2onejtcmperatury promieniowania, nastqpilyduzezmianydcgcncracyjnc.jqclcr ()6(,1
N/[io(lliwychtoksyn-nicdol,:rwienia, I Ilrinsko I
stosow;rniaanabo]ik6wstcroidowych. Poniewa2dotychczas nic opracowalr() sprlwo/(nlL)| l)c\\lreln(.t,rrl\.
inlckcji. autoimrrunizacji.zaczopowaniaprzewod6wwyprowadzaj4cych leczeniadegencracji .j4de1 poclstawowynr prtblcntcrl jcsl rxlpowrcrlrrr
trsicnrc.W innychprzypadkach przebicgapowoli.np. w wyniku roz\to- obchodzcnie siqz ogierc,ndolkniQlyntytn schorzcnicDr. W l)tct\!s/(.iLr,
iu nowolwor6w lub niedobor6w 2pvieniowych. Gdy nic udaje si€ ustalic leJnoicitrzcbaokrcilii liczbqnrchlirvychi ntor.lirlogiczrric
przyczynyschorzenia.w6wczasdcgeneracjE rrolrrr;rlnvr.
jqdcr okeila siqjako proces p le rn n r k o rjrr.k i <u g i .r I r r , , J r r k r I cN.r r r r e | r r r cr : r l e zr1l , , r r , , w r ur r t l.r L, , 1 1l . l . r
rLliopirlycrny(ldiopatic TcsticularDegenerarion tTD). Najczq(ciej ITL)
czy do.icgomoiliwoici kryciui ziri.cbicniir. .lczcliogicl o lirkicj Ilb l.rrrir
wyslQputcu ogicr6w w (rednim i starszymwieku, mozejednak dotyczyc
cowoniskicjliczbioplcntnikrlwLrTywirrry.jcsl do crxlzicrtrrcg() sliul()wtflltl
rriwnic/nrk)dychkoni fTurncr2007b]. klaczy.IiczlTa plcntliktlww c'jitkulacic nlrlc bye rtrrrie.jszlr orl rrrrrIi rIrIrIrrr.j
l'flo\flokld idiopatycznadegcncracjaj4dcr moze przcbicgai bc/ 2ad- jnka
liczby plcntnikriw. winnir zrrlrjthwirisig rv rllrwccirrscrrrirrrrr,yjr
ryrh (loslrzcgtlnych zmianklinicznychw jqdrach.Wczcsncoznrki 1o8o W tukichprzypatlkach oglrrniezcrric licthy kr.yrycIklirr/y. tirk irl)yo|i(.1
schof:/crrilInoTnatlurvaTyc.ic<lynic podczlsczqstcgobit(luni nLlsiclliu. nriirl.ic(lcIluh tlwirdIi przur'wv )if(l/v kil/(lll sturrirvkll. rtrolc Drxlrrie(t
W l r r zicr vstgp n t'j Ill) obsclwrric siq stopni( ^ v 0
c b n ilc rric . jlk o icni irs ic , lic , / l)qp l c l l l i k ( i w w r ' j ; r k r r l r r t .ri el \ , r l s l r r n y l rp r l r l r r l r r l p r o t . e r rzt t r z r r .
r l r i rw
. lyfi ) lic/by t)flr,,l)l(x(||lllIltchliwychi r t ro lirli)llt
r r/ i! ll()t .lit l y (ll h ic r1 .. l . / r l ii c \ l l o n r ( ' ) l i w c .l r r l t . , l vl r r r r l : rl t. 1
i r i r l vt . t l l . u l l t r o k r e i l r r r l r t . z l r (
\l
l t l L t t tr ti l r r r v r r r r rrrt
rozrrolrr
r.lrrrr.obv
rrirstf|rrrirl
z rrrr; rrrv
llirrir. z rrr.lt lr[ , r,
 Y
'th ll\tt t j, t I \ t t t . t t r \ t 1, \ t , lt , , t \ t \ I t t t.,tr\t t,tr
kr ) .i t.tttl t) ,/,tt,r t ,,t t 1 ,t,th n ,t, t

l)lrrl| l\('\\ ()|1r,/

litlir)((nirsicltir.litl\ irl)\ n (\. l\.$tx,ii. 1c i scnlillo$,1- p o rr s l r r l c zl , o r r r r i l crkr r z l r x l c z t t l rl ., , ) t \ \ ( ) l l l l , ( / , / i / / , , r / , / )\ \ \ \ t \ l , r L t L , ,
rir (riru./()ltlynrltuysLrfcrilirlcillrczhg
Ilerrrrrrhir$fuchliwych.potf,,ch gull w ildrrc| ()ricfri\r'rvnflt(i\\
rrvchdr) rillfcbicnil. I)odillckIozvc(i,,itlniku (l() n sic iil barclzoczpst0 W I o c z r l l l ( ) w yt s t r d i u n rc l x l l ) l ) y 1 : l t l r rt r i cw l l i r r ,r,r j r l ) , , 1 \ . . . r, ,r, r t , I
l){)pru\\taruchli\\ioiaiczas pfzczywtniitplcntnikirw.W wiclu pzypltd (ln nl c Dpr i l l p i t c y j n y nbra r d / o1 [ r d n os t \ r i c r r l z i ir i b c e r r o i L .
kacl) unriarko\i,nncgoIub oslregoprzebiegudegencracjijqder ruchliwo(c r i L r / irr! , \ \ r , r \ ,
r, , rc r ' , ' .\ \ p l z ) n . r J k r r L , Jr r l r r , r r u , , r . . r er r, r r . k . , r k , , r . , . ,
iczas przcTywaniaplennik6N sq bardzoniskic i msicnie takie nic ;.,.t,,,
nadajc z a zw y c z aliw a r d s z a\.\ ' p o r o w n r n i ud o . j q c | l .znt l r . o r r L . rlst r, r r , l . , , , r , t , r
srqdo przechowy$,aniaw obni2onejtempcraturzei transpoftu.W6wczas 1,r.
ne $ rozpoznaniLr guzajcst batlarricj4tlcrza porrroc.il I \(, N t ,,t,rI r
nicrvskazane.jest u/yrvanie nasieniaschlodzonego,a klacze nale2y inse
nlonitolaullrasonografu wigkszo(i guzrlw.j4ttrui!.:r {lot)r,,r,,,1,ti, t,,,
nrrnowaijak najszybciejpo pobraniunasienia,w miejscupostoju ogicra,
i hipercchogcniczna w stosunku do hclclollclic/ncr]o (ll)rirlr,,1.r,. rt.t,, ,,
lLrbkryi w spos6bnaturalny.ZalecasiErdtvnicZdokladneLadanic
klaczy mi4Zsz.j4dra. .lednakdefinityrvna cliagnoza rroworrrrrr.rr
I rnsctnlnaclQnasrentemogicr6w do&niQq,chdegencracjqjqder \\\ruJ,r lr,t,r rr,
k6tko rrlc i n k a g L r z .dr o b a d c n i ah r s r o p r r r r l , , g r i z r r L, .n; , r, 1 " , r . , . , , , ,. . , , , , , , . , ,
l)r'lcd lub do 6 godzjrrpo owulacji. tkankilvarneri wsp. t991.Tumcr 2007b].
Pau'lakiwsp. [2006]opisalipzvpadcklo\u)l\rr)nr
. ;:lrlrrrrrrl,.r,.r,,,r,,
I c t ni e g o g i e r ar a s y6 l q s k i c Z j a p o r r o c 4 b a r L r n i u l l i r r i t z r r . , t , , , t . t , lrrr.,r t
Nowotwory jqder (cqrcinomutesti,\')
go slwicrdzonojego znaczne.niebolcrncpo\ifLs.,(rrrt.,r 1o11,1 ,1,;,, ,
I)o(lltnosc ogicr6w na wystQpo$anicnowotwor6w jqdcr jest trudna deskowatcj. BadanieUS(i rvykazakrrvipr<szll cet)()r1cnt.zl(,s( j,u,,,r t.t,lr
rlr olilc(lcnia. gdy2 wiQkszoii z nich jest kastrowanaw mloJym leweniemialoodchylenod norny.Zil ponr()cil br(lllltirlrt\tolr,rt(,1,,r,r ,.rr,
wieku, go wycinkaguzastwjerdzono
rr zrDianywj4drach o charaktcrzenowotworo$lnr u ogier6w starszych guzazk)SIiu,cr'lo. rxlpowirrrI rjrlt( 1,,,r( | \\ | |
rr'll)t):/Ditwitncs4 bardzorzadko. Nowohvory jqder nie zawszeobjawiaj:1 ko$ l6kniakowi (r.,,r/o,4hnnntl (ryc. t).51.
sr{ klirricrnie i najczg6ciejsq to pzypadki rozpoznallepodcrus Nasicniaki(selrllorra)sil najczq(cic,j r.otlp()/nit!\lulcustil\\.tr ,)r,rtr,,\
ok.5i_ _
wcgo l)idirnia przydatnoici ogiera do roztrrlodulub tei w czasiebadania Ten typ guza roTwijasig z konr(rrckrozroclczvc|rctcl\ rir\r(.rr,,ttr,
sckcl jncgo j4der.Pomimo2e powszcchnieuwaza sie, i2 nowotw6rpowo czych.Nasieniakntlc2y do nowotworri$/lo r\rvelr I \|lr,t!l,iIr,, ,.1,
{lrtc rorrosl zaatakowanejtkanki. to jcdnak $,iQkszosinowotwor6;.j4der przePutydoJarnybrzuszncjiplucncj J(.al()r) i$.\| l()N5l
u ()grcfow ltic wywoluje powigkszeniaj4dra. a nawet przeci\l,nie pro_ Wiqkszo(i guzriw.jqdclu ogicrdw.jcstlrrrotlrrrr i t Irzr|,rrll,rrlrlr
puz je.r nreuiclkr i nrc:rurc:.1un1.
\vir(1,,i do.icgozrrniejszcnia.przyczynqznuiejszaniasig roznianiwj4dra. _
!r' kl(;f) ll1 wvslQpuicguz. jest najczQliciejdegencracja.Nie rviadomo, nle stosulcstg 2adncgolcczcltiill|i
czy zabieg6\\',poza okrcsowynt rnoni-
l)rcfwolt)ll przyczynqznrranywielko(cijqdcr_jest nowotw6t czy dcgcne
rir!tir Wydirjcsiq,2ccirinicnie torowanietu.jcgo wzrostll..lcTclinic
obunrarlcj tkankimiqzszLr.jqdra, oiaczaj4ccj
11)snile_v guz. powociujcmic'jscorv4 obscrwuicsiq rriwnoczcsnic clcgc0c
degcnemcjQ jqdra. Nicrnnicjjeclnak.
tv rvrclrrprzypadkach. racji .j4dcr.is(nicicduic pfaw(iopo-
gdy zaatakowane .jcsljcdno j{dro. drugierilvnic7
ulrglr/dogcncrowaniu dobicrislwo.ic /drowy ntiilisz.jll(lril
lTurner 2007a].
Nowote11ry j{1"r rnogq$y$odzia sig z korndrckir(idniit2szowych. bqdzicwytrvarzirl norrllrlncplcntrrilii.
t\or,/rlcychzrqb gonacly. Nat(rniusl.,c1cligrrz jcst lrglcsyu.rry
oraz z kom<ircklrilliszu iqdra,czyli kont6r.ck l{V. t ) \ lt \ \ r ( l\ \ / " ( , r r L0t r r \ . $ \ \
fo,,r)(l(i/)-clt. i grvaltorvrric r'rr(Dic.lrlr/y t1)/Nit/!r r r l', r / r jr M r ! ^, , ) r \ 1'r , 't r y\
l)o prcr.wsze.j grLlpynllcTEguzy konl{irckScrl()licg() (\r, t r lt , l\ t , ,
t.tlit)nnrlot,t/ grrzy korrrrlrckl.cyrliga(/r,r.r/itlorrrrr). k n s lr r c j fi r t { l f lI l i r f c r 'l ( X t 7 ll
Nrrjezq(cie,i s1)orl
l i r r r r ytrrrri .g ie 'r i* 1lrrz:rrrrr si1it.rirrrrli
p.r\\'(, f , rir(tt / , . / , / / , rr, / ).
\\ti )u ut r ) t t t l I r t k ,,, r!l l { ' \\r l tt l i tj k t,tn l ,rt,,tt,tl , ). ( /\l t ' it ' r, l' irk r
(r\,r,t\!or,
 les ll,ttt \ t r t t t t t r t lr , h\ \ l, r t " t , t \ L^ ttt rt,l It,t llt' l. tttl e /,tl\t , rrr,tyt,rtu,'r,r

Zltsl6j ttitsicttirt\\l,t nuit ). \ t t t . \ i\ ) urc lll()7llil\!owc/lls sl\\icr(l,,ir t\'\l(. rzo|l1 rrrrsrr.rrrir.

rllrrr,dsr I
r szcrokoici I .l n!lr. ofit:/ plcntrrrlr clrirr:rkterlzrr;t1r'e
sr,,.rrrrlrrrr1,r,,,,r,
t I (L)lflrlych plciowoogicR;\\'sl)cfnlitl()qcnczir i lrilnspodplclnnik(i\\ lcrD trrchli\\'oici.z luiryrrri g[!uli:rrrrr(ry(.().('). lt(l('l)r)r. ;rr. ri 1,r ,1, L,
l)r,,c/krr)ll nirlLulrza inasicniorvodys4 l)loccscntcil1.ltlyln (fordliLll l) ku za\toiu nirsicniaw nlrjlldrzachi w nlsicrriowrrLrelrl)ol)rr\\ | t.,t,,
l'lrrnDikrniccjukulo\,ranc- przedostajqcc sig do cc$,ki rnoczo-plciotvcj, nasrcnianuslqpuicI fcgulv fo pobfuniu okolrr 7 3 eirrl,LrLrt j\\ $ ,,1r, ,,
srl Lrsrlvlnd,/lloczctlt.U niekt6rychogicr6wpodczasspoczynkuplcio 2lygodni-
rrcro rronrrdzi sig nadmiar plenrnik6w u.drogach wyprowadzajqcych.
eo powoclujczast6j nasieniar,i,naj4drzach.nasicnio\\,odach lub barikach Zylaki powr6zkanasicnncgo
{ r'{r7r,,(( /( )
rrrrsicniorvod<irv..lc;cli zast6jma micjscew naj4drzu.nastgpuje akumu
lil! lir flcrnr)ik6w w ogonachnajqdrzai nasjeniorvodach. o tu *t"ll"urvych Zylaki porvrtizkanasiennego \\,ystQpuiE u ogrcrr'r\\l),Lrit.,,i..1,tt,,
l)f/vpadkach moga tworzyi sie torbielc i dojii do degcncracji jednego
Z fcguly .jesl to nicbolcsnerozszc|zcnic71'1.lilo|i rrro,,Llr,$,,,1,,,\,,
lLrbobu.jqdcr'. W nasieniupobranymod tirkichogiet6wznajduicsiQgestE
obu9k mosznyi zakljccnic przeply*u h|\\i ()rr,, lrl]r(,ri r,Lrl.,, tr tt,l, I
nrasqplcnnikriw z luinymi gl6rvkami.Powr6t do nonnalnegotransponll ,L
Podczasbadaniapalpacljncgo\!yczuwit srQltu/r\\ltt( t,)/!/r'r ,r.rt!,
Ilcrnrrik6wi popraNyjakofuinasicnianastgpuje z regull,popobraniu7 li wr6zkanasienncgo. JakoSinasicniau' przypudlrrzirlrrrrzr'rr rLr rrr,,r,, lLr, 1
! iirkulill(iw.
.iqdctmozeb),4obni;ona.Li ogicr<iNnic opislnorkrrrr'lrezr,t, L., L,r| \
Znueznicczgiciejdochodzido zastoiunasjeniaw barikachnasienio
lak6rv,ajedynyrnsposobcln lcrapculyct/Ir\
1u.ic\l liir\ltirrtil
\!(xl(ih_ i rirczopowaniaprzcll'oddrv rvylryskorvych.W takich przypad-
l(i|th pojuwiajqsiq czgstozaburzcniaw oddawaniunasienia.podczl\
pobrcranianasienialub naturahtegokrycia. po rvykonadu przez ogicru Wodniak-janrypoch$,o,Nci
Il rlnx , l, l
l.rll.rrDchniqikopulacyjnych. rv nromcnciegdy rna nast4piiwyzwolc
rre (xlruchu cjakulacji.odczuwaon b6l i przcrvrvakopulacjq.Zalecasi9 Wodniak jamy pochrvorvcjzrvany r-tirr,nicz rvrx|rirrliierrr t;trl.r lrs .r r
$'()we/irslnanualnyD-rasaz banick nasieniowoddwi podanieoksvtocyrrl 3e w wyniku naclnriclncgo!lfotDil(l:/aDi:r siq plyDLru li l|rr l)or lrs,'s, I
lub l)fosllgliindynyPCf.c. Z rcguly nastgpuje rvtcdyodblokowanic7ir- ((:arLu tLtgiuolr), ponrigdzy oslonq bialarvq jrqtllrrltIrt,,t ,tlt\1, r1,,
cz()po\\Nrych banieknasieniowod6w. W pierwszytnpohranyntcjakLrlLr /ctlA) a osk)l)il nochwowil lt klt \\ryit tli.\). ltrrrtlzii rztsro sr lr r,,, rrr
toJcst tozpoznawunc.jakoobrzql<lnos,,ny Nitlc,,! rorrrrrr,zrxlrozrrrrlrltrr
w.jarric pochwowc'j (sLftntl Itrthot\'lrl txl knrilvrIt,r/ | t, ttt, trr ,, , | , t
lSolcsnykrwiak lnoszny porvslilicliticzgiercj w rvr,rril.rr rrr:rzorr.rrrrirrrrl
.j4dranat(t)rius1ntoTc fo\\'stitasilt ()isttlr lUh iilk() \!t(; t\ olrlrrrrrrrrr,rz
-_ .,*-rts; PrsoTvlrrrczci (,\'//?rrury'l/r i?i1l/rrlr/!).t)r'w0t\\1rr.l|. /irpitl(.tt|ltil(lrt,lrr/(.1'r
:;''-a- - -*." kliny pitchwintrwcji wys()ki!.jlct llcrltlury ()lr)(./i.'ntir ,/.rrl.trzrrr. urrl;rlr.rr
lllt\tc lt (lhin( t'it1tltu /i? lrl ) t ()/c bva I i)\! ici l)f/yr/y rl 0it1'r( |I||i|(I/,|||,
siqlr(lrlic r(iilo(ci plyrrrrrv jrrrrrieprit lr*orrt j Wrxlrrr:rlrrro,;r'trr[,,L 1ro
\vslirrp()liirstfirr'iihe/rxljr,.citrosIrrr.ulr|zyplrrilrrl.rr.ilyltslrrrirln'(.lt\
ttrc.,r'slillileirll.o$r(r(.(!(l(izirlonir (rl ()til(/ittitrctlnr\\rf,/l
l(o.,ln),,nillt('()llrlir srq lir lrrrrLrrrrrr l)irll)it(\ tl!trr r rrltlrsorrot,rrrlrr zrrl rr
li\ ( r) i! A ,'ljri,/l s( it \ ' t ' , / , \ / i! r , ) t r / LLr i, |/ , 1/ , , t r \ 1 , , , \ L , 1 , . ', . 1 r , , , ( , 1 , , , \ , t r t , \ \
rros,,n! Itrxlr,,ir\olrir(.\\\illir lr{,r,/r\ rrtL zrrrrrrrr\'rrrr'lr,,lr..,rr1 llrrl,trr,r, 1\
lr L/r'ti\ /l'rtL t \ t ' 1, r r r l, , , \ , t , r l. r Ll, , t r , |j\, t j t t r , , . r r , , r , {, j r r !,t..\trtr\r\ l)lfrrrr \'lirrIr( |o(lr\\o\\(li'tir/I||(\\|r,Il r(. IrrIr rrr'rlrrrr
lr t,'/|l .rr,rn t.t,lr.
'r r
, r rLrrrr \ 1 , |., i..1 , r , , r r Lr l, r . r ' r , ! , $!
' 11' t r l||. r 1|l l l \ l Nrr , ,I rrrrr r, . | | |, ||I It, r| || lS(r rr rrl,rrzrrrr1r,.,rrrrr.r.r lrr4,r.1r,rrr,r (, r'|l r,rt lIll
 tttt( ttt jtth tlh,hn\h h.t^ l'r/. t t t ' : n h t f u ) i
tio:tl:iit9.Lt\ ..,.t lh\hi i .\I|
(/$sctow(icchoScntcj/nit (s/i ir) InlCstr/cti,otl|czitiile0
iildro i nujlldrzc krwiaki janty pochwowr'intogilDo\\,stltwita
r()wnic2w wyIik l)r./(,rI
iryc. t).74). l.cczcnicwodnialia.jrl(lfir
/llc,/y rxl pr.zyczyny wywohrjqccj staniasig klwi z.jamy brzuszncj.Kl1\,rirhowr
rrosznysfo\fo(lo\\llrlll
kr s(llr)t:/cnl0.W lckkichpr.zypaclkach wsku^nc.ioslzlstosowanic ruchu. srlnyn urazcmzwyklc towapysry br!1.lladLrnic ult|aso olll1tli(.,,1r
l|l0ri
Moifll wyko ita f(iwnic2punkcjQmosznyi odciqgn4iplyn. Nalc2ysiQ byc pomocncw odr62nicniu krwiakuod woclniaka i innyelrplzyr.zylpo
.lc1ltlxk licryi I l)itwrotcnlchorobyiponownym gromadzenicnsiEplynu wigkszeniamoszny.Rozpoznanie mo2napotwicrdricp|zcz lr*"pty.zrr
w.lnrnrcl)ochwowcl. punkc_jQi pobraniezawa o(ci zjamy pochwowcj.Maly k|wiirh rrrt.
W l/r'isrych przypadkachwodniakjqdra nic powoduic obnizeniaplod_ lxr
wodujeobni2eniaplodnoscii mo2esamoistniculcc rcs(r.l)cii. NItr, Irt
roici olticfi|. Nrtoniast nagrornadzenicwiqkszcj ilo(ci plynu wywoluje duzekrwiaki mogquciskai j4dra, powoduj4czabLrrzcnirspcfllirt(|1(,rh./\
/rbufzcnic lcrn'rorlgulacji, co moZe doprowadzii do degcneracjij4der TworzeniesiE skzep6w i wl6knika kr.wi mo2e doprowir(1,/ic
! ol)[izcrri liczby i jako(ci plemnik6w W przypadku gdy wodniak jcst rlr zrrrrtrir
migdzyoslon4bialawrlj4draijamy pochwowej(ryc 9.7t|).tcili l,rrrr lr
.i0(|x)slronlly.kasrracjaz rcguly prowadzido powrotu nomalncj temorc_ jest du2y,krew nalezyusunqiz jamy pochwowej.a.jqdroi nujqrh.ze
Slrlircji pozostawioncgo jqdrai poprarl,jako(ci nasienia. |)orvrrr
no by6 szczeg6lowozbadane,w celu rozpoznanial(iclla kr.wotolirr..[./r.lr
oslonabialawajest przerwana.nale2yjq zszyi. W przypatlkrrztrrrczrrL.
uszkodzeniaj4drai naj4drzazalecasiQkastracjE.UsLrnigcicLrszkrrlzorrcp
Krwiaki jamy pochwowej (cayun raginale hematocele)
Jqdramoze zmniejszyi powiklania wj4drzc zdrowyrn.
Kt wiaki.iarnypochwowejprzypominajqwodniaki moszny,lecz zawic_
t.r1l1kr'cr.r.
Zrzuyczaj 5q \po\\odo\rrneptle/ uraz mos/n) ijcj zauarro_ Uszkodzenia
pr4ciai naplctka
(r i. Zc wzglqduna lqcznoii otrzewnejjamy brzusznejijamy pochwowej,
Urazypr4ciai naplctkasq najczqriciej wynikicm kopnigciir przczLltrr,
podczaspr6byjej krycia.Zly typ sztuczncj pochwylub hnrorrrirrlo 1lolrrc
ranianasieniamozer6wnie2byi przyczynqskalcczcripr4cia.I Jszlirrtlzerr
pr4ciai napletkamogqtak2emica micjscew czasicnickontrolowiurc
wspiQcia ogierana tzw pr6bnikpodczaswykrywuniarui u klrrczylplriiru
ogierem).Uszkodzeniai,olgdzi pr4crazdatzaj4si9 tc2 potlczls nreiu'rwlrr
pulacyjnych,gdy wlosic z ogonaklaczy zostajcwciqgniQtc(lo
i!.i l)o(hury
Blwajq r6wnicZ przypadki uszkodzcrina skutck ak)2oniit n,r prrqci"pi,,.i.
Scienialubwst4zki,w celuzniechQccnia ogicraclonrastur.l.rlcji_
Powierzchowncotarcia lub rozdarciapr4cia.gciy nic nta zaktrlcr'rbilrlz
obrzqku,goj4sig bardzodobrzc.jakofturyo(wartc.Nrlcry
.ic(in0kw ty||r
czasiezapcwni{iogicrowispoczynckplciowy.lz do chwiii calkowite:g
zagoJenla slQrany.
Przcbiciclub rozcrwaniciolqdzi pt.rlciantr2c prrrwltlzietlo oblitcgo
.
krwoloku,kicdy ciitlo g.lbczlslcZolqrlziwypclrri sig prrl du2yrrrciirric,
nictn krwiiqpoilczascrckcjii krycil. (;lsbszctol(litfeic
l(ye.u.7 ohlr,, ll rnnroFfirli!z y irt(icr l)nlcirrirro2cspo-
ogicnr:
A w(xt,rirk trl(trIptyrrr}rgrorr(la) ! wodowilc,/itpillcnic lkanki l4czncjiohrzgk nuplcthu. co z kolci pr.owurlz
$okril irl,hI i trlo l IItrt(||/tr/ ,/ nf1(nx)strzrtk, ii IJ tNi ti ilnry p(tr,trwow(.i.
do wypldnir;eiirplqc.irr pozl.jirrrrq
lltplctkowlli nrrr.trir.jc rrrrrlrlszcpowi,
IrNilrrr w wr r\ h lx / t t,r \/l01l.?i.lr trIlrrrl
rrrzrrllrrr
i /rrrr L,rrrro
rwrr|7t(\, klunirr.howicrrrskutki{ll wyl)l(lltigcilplqLiui ltlplcttrr jcstusrlr,(izcltic
'rx\
{f /r,sryt!1,'lrrl,tr\r lllr ll .'lroNl
llcrwrrl)r'tlfl!lrrhrxlskrrrillcgo
rxh i llt l) l( ilt i r!||lllcllrtl
 -)(1.) ll,rt^novthitr\Irtt,r^,t\t\.^trtt..tt\ht,'t,
V
t kt ) : r t . ht t I ht \ r , . t t htt t , h, \ t 01
Lcczclic trszkotlzoripl4cia polcr:lrlit
Inr\!\trl\rllltlitr pr()cesllj/aftllte- crckr'lqofit/ l)rzcszku(izitj4 rv Lrtlclztrrrrrr pr:3,rclro brzrrch.
Llo| 7|P()bicllilt)iU ( Nl(,ll:tLrl,.r,. l,\,
]rowiklaltiotD. ltintfric,,nit llcfwc,lcjil iszycic r-a0-jcst przyczynquszkotlzcnia ncr.wu.co prrrvrxtLrjc
zrrlccrrncprzy glgbokich rozcrwaniach..Jczclirirrrir.jcstglqboi<ai docicra zrlnicjs:tcliclrrlrhrrrl,, zrrrr,r
w drls/ci crQ(cipnlcia.
irl (k) ciirl .jilnristychpr4cia, oslona bialawa nrusi byi zszyta.Rozdarcia
Lcozcnictakichogicr6w.icst trudnc.sdyTdlugorrwrlir(l\,silrrt,( t,r,.r,.1.
prlleiir i rrrplclkt powinny byi zszyte za pomoc4 mipkkich,
wchlanialnych c'jiprowatlzido zahalnowania popgclu plciowcgoizalrLrr.zrrr rrzrrrrlrr1r;.1
lrrb nicwchlani-lnych nici chirurgicznych. Zanieczyszczonc i zainfekowa_
cia. W nickt6rychprzypadkach czQstcpowtafzanicslyl lltrlr l,l( 1,,\\(|
nc firny pri{cia powinny pozostaa otwarte do czasu zagojeda
sig, a zszy_ po\\,oduJc powr6tdo normalnego zachowania plciorvcgorllrcrrr
wire ic n()zna dopierowtedy,gdy nie ma.ju2oznakzakaienia.Kiedy rana W yp a d n i q c i e p r 4 c i a . W y p a d n i g c ipcr . i l c i :l r r br r r t . z r | . | r r r ,
lcsl olwitrtit.trzcbaczQstostosowa6antybakteryin4oslaniaj4cqmaji. plzy do wciqgnigciago dojamy napletkowej jest zazw),c/iri\\!rll,rrrr oll,,(
nrzclwaniu dolncj czQliciprqcia mo2e nastqpii uszkodzeniccewki. Aby ku naplctka,kt6ry powstajena skutekrozdarcilpriciir.urir,/ululr I r\\ rir
ric dopu(cit do powstaniapzetoki cewki, nale2yodpowicdnio.iqzszyi. ka napletka;mozebyi te2 spowodorvanc uszkocjzcnicrl lrner\\r(rrirrll
r r)lstQpnic zapobiegaiinfekcjiiobrzqkorvizapalncmu. w przypadkuzarazystadniczej lub chordbneu|ololiczDyrlrrrlrr0Irrrt,lr
W plzypadku gdy rozdarciutowarzyszyz[aczna opuc]rliznalapletka. przczwirusy IlerpesEIIV-1.Wypadnipcic pr4cil spotyklsi\,u \\ l lir(lr r\\
przcszkadzajqcawsuwaniu prqcia do jamy naplctkowcj, wskazanyjest $ycienczonych pracqprzy nicdostatecznym od2vwiil)iU.llxl;rrrrL. rrlrrrrlr
rttasal.prqcia, rvciskanicgo do jamy napletkowej i zatrzymaniet.niej Srodk6wuspokaja.jecych trankwilizuj4cychrnoic r(iwnicT pf/!( ,/\ rrr !r(
lub. gdy to.icstmo2li$'e,podtrzynrp,anic pr4ciauniesionegopod brzuch. do wypadnigciapr4cia.
l)r) ulf/ymania pr.Lciaw janie napletkowej stosujesig spccjilne. wyko_ Niczdolno(i uhzymaniapr4ciarv jarnic naplctkorv!.i. niezirlt.)rrrr, rrl
rnrc r grubegoplasriku.urz4dzcniew ksztalciebutclki z obcigrym<1ncm. ptzyczyqy,utrudniaprzcplyww naczyniach zylnychi li rlirly(,/|\r.lrl'|il
.le2clilrilcic.icsl prawidlowo umieszczonew butclce,mocz moie w1p\- cia oraznaplctka,prou'adz4c do obrzgkuwcwnQlrzt)ci bl;rszLrnrrIli.tld
wiri Irvcz szyjkQ.StosujesiQr6wnic2 tr6jk4t1enylonowe siatki, umiesz wej. Prqciezwisa bez$ladniciwkr<itccpiawia siQna nirrrolrlzril ,rrrrz
lzrrrrr'u nkoliry ujscir ndnlcrka-podrrzyml.wane formUjesiQt'aldyokrq/no W nriarpzwiqkszaniu siQoblzQkrr lrlrrszlr r,r
,/ir pL,rnocq loprqgu
I l)ir\riithr(gnqcego pr./c,/gr,/bielkonrand ponrcgl do ogona.uapobicgrr plctkowei pierScicinaplclkowyzwQ2{j4siQ.porvodujqc thlszerrprrlhrrrl.
lrl(cgo przcsuwanrusrgpoprggudo przodu.prqcie mo2e byi r6wnie2 za_ cie pr4ciaw jego koricowymodcinku..lc)clizwislj4ccp|Ecicrriejesrt.lrr0
lflyrnrn0 w.jamienapletkowej nrone.wowczasjcgo nabbnck omz nal.rlonck nuplclkitIlcgilill otrtr.ri,Il
przezkilka dni dzipkiszwom,zalozonyn
u poprzck uj(cia napletka.Jednakszwy mogq pogarszai uraz napletia. iiufekcji. W wyniku tych usrkodTciwcwnQlrznrbluszkirnrrplcrlrrsrrrlL
.lczcli.rricnro2liwc jest utrzymanieprqciaw jamic napJetkowej. siQwl6knistai naplclckrtuci swrlrclcskopow4 claslyc/I(lic.l)rxlrrllo\r,
rroina zwisqipe prqcicinrplctck ntog4rrszkuclzac
oprrsutkonia srcrokil tas,naLpodlrzyrnuj:1cq prEcieunicsioncpod brzuch. ncrw sron)owy.Por\rr(llilr
parali2prqcir llllaDchar'<j i wsp.2(X)3I.
W tcn sposribmoZnaspowodaizmniejszcnic lub calkowityzanikobrzgku Aby uchronicprqcici wovnqtrzn4blirszkq nlrplctkorvlq rxlrllrlszyclr rrrrr
r l)()wr1it do norrny.Podczas gojcniaran prqcianalczyzapewniIogicrou,i
z(iw.nillc2yi0 iitk nrjszybcicjuuricicicw jirnticnaplclkorve,i..lcTelr plrtrrt,
lekki firch.Absryncnc.ja plciowama niwnic2zasadniczy wplyw ni szyl., it ru p lc t c l. r 1t l , ' r ( t t , ,r t , r l r l i i t
lirr(i gojcniasir;ran.('iqTkicurirzyprqcianrogQ wynrusat.icgo anrpulatii. " p r r r ' l t r r i , , .ztt. .r.r i cn r r c s z i z r, il . . u l r r r r r r . . n , r
plclkowcj.f()u,intrybyr pr/ytrzyltytvatrc bliskocitrltrz |)o rrellhlrrrrlirz;
t . i s/k( ) ( i zcnia prqcia spowodownn c p rz c z p ic i. ic ic ri
. I)rilcic i nlplctck t)itlciy nir$,il,,yai |)owlcc rrriricirlilItyhlll,tef]rllil
Niclllifry wh(ciciclc ogic(iw. aby zapobicgainltsturblc.ii.slosui4
l)icl Z it lc c rsr i q n ; w n i c l s l o s o w u l t iock l l r k i w / , q c . / n t k i rl l t b c l i t s t ( r p l i t sltl lsti l
iticnic ntclalowcIub plastikorvc.zlklatirrricna szyjhq ,olq(lzi pleirr.
lZr)rlcl.lr) f()/1wr)fc,ll errknrlrrbglit.c|yrry. eo po\rrr(ije rxleillg;rflic
V i r t , ' //i r l \,hi( FjrL rrrrlrlzlri.nrrrirrpr.tei.rp,rl, f , , \ ../j, , , , \ , n i, , $ : rrrr, Ill,rrrr
l, ,., lrr / ()PlrClllliglcl.lo l),rlciit.Korj l)o!viniuIlr)lflV t!!r,lt(, icstL.f!Ll()\r!. lrl,l
* c h u altcfck( i i . ( itrsnorkrP lrsowurrc pier'(cic n rc lrrh ir, ht llrrz s z cs t o s o pr'lt.cr$'/ill)irlttr r rtrrci zrrpr..rvrriorry r'orlurt.rrrr\rrrniirr'lonlIt\, nt|lt. ,lci!ll
\!itrrrttlr)l.lil|)rrpr',tcz rrr.irItlilIllii l)fil(.ilrir,ewki rIlrrorvrrrlzilrlr rrir.t|t,
lrt r' rir ' r t rrrr r r I l e t | l r r t tv' l l t i r / l r \ a t i l ! ' i l r i c l | r l t r l r l r r I r r r z l I r l z ; lrr r z e p l y $ ,
l ( l \ ! r ( ' l tr rirr r l i r fl\tr \ I llrlV lr r/\.\10In)\!(xIrjrl z rrl. z r. rrrt . rr. rv L rirrit . rlllrrrll / y lrl\ | l u r r l i r l y r , \, ' . r r t o i | I |I ' r rr r I f I l i r | o r l l r r z r r r rl't r I r r ,r r r , , r . r r .
1,r,z,,rtrr
rr t irrt f r l o r r r t t tr r t r r r , l r/ i t l ' o l i . I t i rl V r i r r \ ! . . 1 ' l r t , /l l
 " l(ll llth^ t h t.tt t l tt \ h , j \ t , t t tI t \t \ tt, tt,tt t,t,tl l l t) .tl ..tttl t) ,/1 1 \, , r r r ,t1 'l ,r l n ,t t
^^
) lcg til I'tzyczylqzlpulcrtilr.lrrlirtkorvrr'lrllrrrLuo|r)wl)lci(\rycll sitrirti /\ ,, i, l
inlckcjL:lrrrl.tclyjrrc.
u,ywolrrrrcprzcz I'tr'tuhttntttt tnnryuttttt.Al,1".r,ll,t
Wy(I./iclinyloiowc i polowcgnrcrolo\.\nilflctkowych,ntieszajqce sig r,\t,rltltrl,trxttt! spl) hlir,..||ri ||r,' ,
l)n(LIk),itt. ,\lt(l)1.)t\r(u.\syt1t.
/ bfLr(lcnri zluszczonyrri kom6rkarni nabk)nka, t\""orzil szaro-czarn4. nast4pic(l()gil /slgpuillctli wslgpuiqcrl :/ ccwl(i nr()c:/r) plcrorril 11,lr,
crrehn4c4i zbitq. serowate masg, z\t'an4 smcgm+ Smegrnagromadzi rza nroc/or!cgo.prz$vodu najqdrzalub poprzcznile/\rrir l||rl,rt\, . r,
srg nrr 1'rowicrzchninaplctkai pr4cia oraz w dole 2olqdzi (ossa glandis) ikrwionolnc,r tak2obezpolrednio z otaczaj4cych tl<arckN:r1ezj.,,r, 1.,r
r rrtooc cc$,kowej \sinus Lrethrdlis). Niekr6re ogiery i walachy maj4 paleniedotyczygmczola)w pQcherzykou,ych. Ohil|$_y zrrlrrzcrrr,r rl,rl,rtl,,
lcrrdcnciQdo duzej akumulacji snegmy. Smegma winna by6 usuwa- \rych grLrczol6w plciou,ychmog4byi bardzo(i7oo.( )st( \lrr\ /,rl,,rlr,
rru co najrnniejraz na szesamiesiQcy.W t1n celu prqcie,naplctck i d6l mogqsigobjawia6obni2cnicmpopqduplciorvcgo. ( t qsr.ir'; t, rlr:rl.,,r'r,rr
)olgtlzi oraz zabkQ cewkowq trzeba przcmywai cicpl4 wode. Do toale- wykazuj4normalnezacho\\'anic plciowe.a klinic/rc o,,nltl'r/irlit/( rr.r rr,
ly l)r4cianie zalcca siq u2)rvaniamydla. gdy2 dzialanier62nych mydel s4 wldocznc.
rrroTc spowodowai usunipcie normalnej saprofitycznejflory bakteryi- Ostrc zapalcniegruczol6wpecherzykowych { r rlir r//i/t!) ol,;rrrr r,r,r,.
nL't.frowadz4c tym samym do namnozeniatakich baktcrii, jak pserdo_ obecnoSciq krwi (reTflospermia)| zwrQkszonQ licrbrl lcr l,(\ \ to\\ N r, r ,r\
ttl)D(.t Lltntginosa Lrb Klebsiella pneum.niale,kLoremogq wywo\.wai niu orazbolesnoSci4podczas ejakulacjilLrbbadaniapyc,/ l)r1)slnrr1/,rl\,r/,,r,
zrnrirnyzapalnenaplctkai prQcialvarner i wsp. l99l]. Je2elizanicdbuje gtlczoly pQchezykowemogqbyd powiQkszonc. twanlc i Ifircits\\:t /rir.,rl,,'\\,1
siq higicnQpr4cia i nadmiernailo3i smcgly zgrorradzi siE na naple&u budowQ. StaI1 zapalnyguczol6w rno2cbyt jcdrlr- luh obrrslrrrrrrrr
Potwierdzenie stanuzapalncgosruczol6wrDo2nit UZy\lit(rIr/./ lr,rl,l
I l)rlc,u. wowczaskawalki smegmymogqsiQmocno rlciskai w okoliczne
nie ich wydzieliny,kttlrqpobicrasiq po rvprorvadzcrrirr kltlcl!r1r|rr \\ \ ,,I
lkrrnlii i powodowai podra2-nienie blony Sluzowcjnapletkaiprqcia. Du2c ko{i wzg6rkanasicnncgo i masa2ugruczokirvpgcllcf/yli()\!r-i.lt \\ ( ,,(.
slrpiskir smcgmy,zalegajqcew dolku ZolQdziprqcia, mogq z kolei po-
iniej na1c2y wpvolai pobudzcnic plciowoogicnrprzyli lacrv. :rllrost, ,rrt,t
w(xk)w t dyskomfort podczasoddawaniamoczu lub cjakulacji. lstdejq '
cncrgicznynasa22oledzipr4citr.Podczaspobicr':rniir rirsrrrrrrr |ru r rr.'r
r'rwrricl donicsieniao rakotw6rczychwla6ciwo(ciachsmcgny. ciu sztucznejpochwy otwirrtejirozdziclaniaciakuLrtur)ir|osztztlrrlrrr
frakcjemo2nar6wnie2rozpoznaa lr<iclkrinlckcji. l rirlitjrrprzcrltlrrlrrl,r
cyjnazawierarvydzielinggruczolliwopusTkowo-ccw Ir)w] rlr /ir\r il|t,,,,(
SCHORZENIADODATKOWYCH nasieniowod6w i banieknasicniorvodrirv znljtlrrjcsiq wc lllrlLlr rIr,rr'rrr
stanowiqcej 3J picnvszcwyrzuty.Pozoslrlcwyr'zLrly l)o(ll()rllrlJt|l'\\lr(
GRUCZOT-OWPLCIOWYCH z gruczol6wppchcrzykowych iprostaly..lrrko(c.objqtoic i irrrrLrerlrl
frakcji(luzowcjcjakulatusqodrlvicrciudlcrticrrr lirrrktjigrrrr'zol,rrr pqilrr'
rzykowych.
sehorzcniadodatkowychgruczol6w plciowych wystQpujeu ogier6w Leczenicinfckcji gruczo|'rwpqchcfzvkowych rric icsl IIrIrvt. i r zi,.str .
'
birrd/ofzadko.tslancharcl iwsp. []988] opisaliprzypadekobusrronnego ponlimo anlybiolyk(irv o s:/crol(iIrspcklr'rrllr rlzrrrlrrrrr:rlrrlr
zrrpllcniapgchcrzyk6w nasicnnych i banieknasicniowod6w u ogierapel ^stosowania
antybiotyku \.!ska/irncqopfrcl irntybi(nykogrilr). nic icslskole(/nr /Il(
rlci krwi. potwicrdzotry badaniern poubojowytll.W nasicniutcgo ogicra ca siQpodawrnicrnlybiotykriwbczpoilctlnio(l()!wiull gl'rrt,,rrlrr l,,r'lri
wyslQp()watrropa i krcw. a rv posicwachstwicrdzonoobccno(i palcczki rzykowcSopfry ulyciu crr(loskr)|U glflkicgrr.Prrrrprzerlrri r |)rzr.Ihrl.rrrr
fr)Dyl)lQkiln!'i. Lcczcnicantybiotykami nic dlk) 2adncgo ct'cktu.|rccsknc gnrczolrr.
i wsp.I l9()j ] obscrworvali. z kolci. kolkgLrogiera,wyrvolanilzapulcnicnr
Ifirwcg()gfLtc/ollrpqelrcrzykowcgo. ltrilc k{)lkowcnusilnlysi9 Potlczrrs
l)()l)rr(l/rni;r i
Plciowe!o Itriby Prrbrer'llrilr nilsicllilt.I)()Prxlirwlrrrirr przr:z
( ) l y l l ( r l l l iir r ltyhi{rlvIo\1{ r)lfinl0\irz0l}st;ul,/ lt l)lln t ||\ llll)il
' , t lr' 7 0 1 U
 Ro: t l: kr l lt ) . , ||i
ll\t/tr/.tAt. \J ^, t it t ht , t t ) lt l, t . t ilr
kicu)nilsicnlytnz t-cgulyprzcpr.owltl.,.ir
sigrrogicr,rwz pr.zcprrLlrrrrl
rrro,,
nowqlub pachwinowq. a tak2cw pr.zyptulktrchnowolw(11)w i zrrlrrrlr.r
14
dcr oraz skrgt6wpowr6zkanasicnncgo_
KASTRACJAOGIEROW
KASTRACJANORMALNyCftO(i rR(lW

CEL I METODYKASTRACJI Przedkastracjqnale2ysiQupcwnia,czy obytirvu.jrlt|r.rr sr1rr rrorlr

mosznow)nn! orazocenii szcrokojakanal6wplchwinowyr.hr lIr.rlrrlr|
zycic do przcpuklinypachwinowejlub nrosznowcj.Nll lcTy rrrict
trzcbienra {laslracja)luni jesl \rosonan}od bard,/oJawna. |r,rr rrrrir .
^,Zabieg
Gl6wne zaleceniedo kastracjito niewielka."""S2 fr"a"*f"." 2e kon przedzabiegicmzostalzaszczcpiony przcciwlTla(lrvi.,(.,,(.lt nrr
pozat''rn walachyst1cenionejako koniewolnc od poppdu w6wczasnalezy mu podai surowicQprzeciwtp2cowi{.( )kl'lo l-l .',1
"g,".".
scksuali.eo. l]r'rlr
spokojne,bardziejposluszne, przed operacj4korl powinicrr pozostawaana icislc,j tliccic. l olxl|lrr
latwiejszedo ut ry-uniu _.tuari" i.t.iui |o ll
byc utrzymlavanyw czystym boksie stajennympvcz l2 rirr l,l
ry(o agreslu negozachon ania/arownow .tosunku 4rrlz , trrl
:tu.J1": Tll"J.1" ? Jo aby mo2nabylo sprawdzai,czy nie wystgpujcu ,riogokf$,olol
luoTl.JaI r kont.WcleDnarrne !rskazaniado la.lracjito skrgDpowrdzkJ l)r,[I\tllr
nasiennego, przepuklinypachwinowai mosznowaorM nowotwory cyjny i nie nast{tilo $ypadniQcic jelit. po tynr czitsicnril0zy/lp(.wllr.
urazy koniowiumiarkowanyruch,aby tyltl samymnic dopuricie
i zapalenia jqder rlo wr.zr,irrrr
Kastracjq szegozamkniQcia sig rany.co powodujcbolcsncobr-zgki.tie,jscowc rtrrIy
mu,,na wykonylr acu konian kaidlm $ ieku.Znaneia Drz\_
zapalne,pogorszenic stanukliniczncgoiprzcdluzcnicgojcnil si1 r.rrrr
fr"y*Li zrcbiilru wieku jcdnegodnir.jak iogie.Or ZO_t;ilici |o
ll9fi
\aJrelrejkastrowac kastracyjnych.
mlodeogrerkiu u iekuod I rokudo I lat.
w tym czasicmajqniewiclkiepowr6zkinasiennc ljonierri K a s t r a c j a w p o z y c j i s t o j q c c j o g i c r . a .Z u h i c gl r | | , t r r r t
i j4dra,zabicgjestprosf ogieraw pozycjistojqcejwykonujcsi9 od lirl.Wlrunkicltrl)r.zept
{./).,po kastracji wl srqpujcmniej.zcknvawienie. rrwrulzr
a konieo.iqgl1q poinicj niakastracji..nastoiqco"jcslobccno(cobu irldcrw nx)sztric.
\ r\.ks./)wzroql,. Nclonrrarrkastracjastarszych ogieru$r: SLr r porr at, l'r,/c(il||\trl
/irl.nou acu \^atachd cJ4podajesiQogierowi(roclkiznicczulljqccw (ilkichilo(ciirch.rrhyntirp
\amc,/yu yBlqdi bardziej masy,u nqbudo"q cicto.
K*t.o"j: mozebyt wykonanaw spos6btezpiecznyw p"ry.1i o wlasnychsilachutrzyrraf siq w pozycji sk)iLlcci. Stoslrjcsiq rlw ei
.i"ja- znieczulcnie micjscowc.Doskonalymlrotlkiclnuspokitjljllcylli /lriaa/tl
tLl ogrcra(na stoj4co),przy zastosowaniu tarnrakologjcznych (iodkciw
ruspokujajqcych lajqcymstosowanym u koni poddlwanychkrslr.ac.ji w pozye.li stojrlr(j;crt
i miejscowego znieczulcnia, lub w pozycjilez4cej(na lc
rtlco),po zastosowaniu detomidyna, w ilo(ci 0.011 0,022Ing/kg.w polilczciu I l) t(nli (,ldl|,
og6lnegoimie.jscowego znieczulenia.Mozebyi
ptzcprowadzona w ibici 0.01| 0.22ntg/kg.podir\ryitnit (lolylnio.l)o(lltckksylazyrry w ilok,i
z zakrytympowr6zkiemnuii"nnyrrl,t1. , u.unig";"1ll
osl(n (kastracia 0.-3do 0.5 n1g/kgtlo lcj konrbinacji/irpc\/liir (ilulszy czirsrrspokojcrr
zamknigta) Iub z odkrytympowr6zkieni nasiennyrrr. tj.
h(,/u-\uni{(i:t konir. Kicdy kori.jcsl.juluspokoio|y.slosujcsig zrricczrrlcrric rit jseowe
L}{lontkastracja
otuana).\\ybranrrnctodlzalc,ry ,,,|"r.i.k;;
I wtL.lkr':.erogjcrr.nloTlruuicjr,prckipoopcrlcyjnr..l W tynt ccluporlujcsig rrlsigkowowzdlt12 linii ei$(il i do nti4Zs/uklr(lc,,lo
hrldzpretirL,ncii lc_ j4dra|ololiairrg5,,1,
Iirr,/il trLtcrynilflt.(-zlnnrllntr wpllulrlqt.ynti nit uyhr;r w ilofui l0 2()nrl. Nicklrir.zy lckrrrzc|rxlljrl nrrjpir.n
nrct,\ly s.l f,)u_ tlorrroscrlu,l,tt
lrrhireepnrnrlzyng
lllc./ \tr)\owirlir lrjr(iycl.jrieu rlirrrynrtcrrnir prrrltykrr. lrrlrlr.1ksyluzyrr$, rr po 5 l0 tirr.sctli
zill:rrricuiirs.:rer,.lrr vcl j rir.jsr('wo5,,upolrrkrrirrl..
ol.llcfit./ir!1t,,\\illtt' sir. r'!icr.ir.p,rzycilr llr rrs|)okojerrirr i /nic(zltlcIiI ltlcry (l(]
irl(lcru $rn.k k,\/lloqyrIl .,lrl klrulrticrrrnyrli rrrlkrrzic
uirlrtrlkt.l\ tirktill nlir I'rr',hrkorrrrrry skirlqltofirly. nl).l)(ttxlyl4.spllll!lcr,/yrltlwo(ll
zrrlricg Krr.rr:r,.tt,z
u,rl,rvtvrrr|),,wr,,2 irvysurzvl itrLxvvnrrfr.zrrrl,it.rtr
 7

l 0 fi ll i l ' \' ,d n i ttttt,\t,,rt,rt,t:1 ttrtt,,r ,thh,ttt

t ,.tt i 1 !t ) L ,t\tt,, l ,ttN ttt,r r
Podczrskaslr-acji w porycji \loiqc!.i{)gicrir,,rrorvnolckirr wyl(orlrj;tcy \ \ , s/ c / g k i l ! l l c l i t s k l r l i l l ( n l n t .l 0 , z r r i0l ( l ( l / t ( , l i ir r i r s r c r r i r n r or , lr rr , . . rr ,
zabicg,jak i pomocniklvinni stacpo tc'jsartrc.j strrrnickonia.I)fuwof$czlty kr\!lono\nc()(loslo|y pocIworvrlrrrirzrrrtr,.irrrrr tlz$ ig r.,/irtit{l|]rI t, ,lr I
lekarzpowinien stai po lcwej stronicogicra.r$,rocouyprzodcutw kicrun czqrici0)iiri(l7yai pvccinri osobno.
ku zadu zwierzqcia. Nalc2y ui4i lerv4 rqk4 moszng Lr podstawv K r s t r r c . j a w p o z y c j i l c 7 4 c c . j o g i c r r . \ \ ,|(.|| | |\ t ,.|| r , , ,
i przernieicii jqdra r.cwn4trz $'orka mosznowego,tak aby rrapiQb/skorq lefyrrdniwoli pr7cprowadralkaslracjgLrlcTqccroLorrrir.
moszny.NastQpnie wykonujesiEdwa r6wnoleglenaciqcia.dlugoici g l6 cm. J)(jIr(.\\,ro ,l
w6wczaslcpszydoslQp do poh olrcracviclo. l sun)/rhi(.1,\t,l|r,,sI r rr,
zale2nicod wiclkoici j4dcr, po kazdej stronie szwu moszny,przecinaj4c szeryzykodlt lekarzd. Kastracja w pozycjilc2qce.j ogic|rrrr vr|lrrl, r , ,.1 r, 1
sk6rg (crlr), blonQ kurczliwQ Qunica dartos) i powiqZ moszny ibezpicczncgo pomicszczcnia Iub odporvicclnicgo rrrit,lst.rr rrLrr,,lrrrrr1,
U.tsciascrotcrlis).Je2cliwykonuje siq kastracjQbcz odjgciaoslon (kasffa_ wict r z u .P r z e dk a s l r a c jk4o n i c c z n c . j czsbl a t l i r l i cl i l i r r r c z r rz.r.r , , . , z l , , , , 1 ,
cja otwarta), przecina sig r6wnie2 oslonQpochwow4 Qunicu ragindli.r). lym samymupewniisig.zejilclrasqw workrrtnos/no\!\,
Po takim nacipciu j4dro ,,!!ypada" pzez otw6r wykonany lv mosznic. Dt.ir ,)1, r(.rtt..r,lr,
wy i mo2nau niegozastosowaa zniccznlun ic ortrilrrc llrl,rlrrrr,.l,rl.Iuul, .r
Nastppnieprzeciqi nale2Twigzadlo ogona n^jqdtza (igdmentum ..aud.p kastracji,,na stojqco". zalccasig.abvplzcdzuhicgicrtr o!rcr l)\ L,r.,/i ., t,,,
cpididwidis\ i przcr\\ai krezkgj4dra. Na powr6zeknasicnnynakladasig ny przeciwkotQ2cowiipozostawal na(cislcjrliccicprzezt.' ,lt,,rl.
emaskulatori mia;.d2yoftz prT.ecinapowr6zek nasiennyw niejscu naj_
W wipkszo(ciprzypadk6wkastmr.iQ..na lcTrtco.. wt,konLrtt.,rr.
bli2srym pier(cieniorvi pachwinowemu powierzchownemu. T€ san4 tr,,t, r
kr6tkotrwalcgo znieczulcnill ogirlncgo.W tynl ccltr rroirir \\ \ l,,r/\ .l r
czynnoSepowtarza siQz prawym jqdrem. Je2eli wykonuje siQkastftcjQ ksylazyn9w ilojci I,l mglkq.kt(iraporlirnil (ioTyl it. tj(\\rxlrr;r.rr,1r,1.,
z wyciQcicmoslon (kastraciazan*niQta),w6wczasnie przecinasiQoslony n ic k o n i aN . a s t Q p npi co d t j c r l r ky c t a r r ) j n${, i l o i e il . l r I r t . { ) r r r |k I r r r z 1 , ,
pochwowcj.OslonQpochwow4 w ktdrej znajduj4siQpoqr6zek nasienny. lci po$odujepolozenicsi9 koniarv ci4gu I 2 nrirr.i zrrrt.t.zrr[.rrrt rr1r,lr
J4dro i najedrze.oraz przylegaj4cymiqsien zewngtrznydy',wigacz j4der tnvajQcel0 l5 min. Ilzcdhrzcnicznioczulcrrilr ()g(;lrrjt)rro,,lit r,,\,,1r
\m. clemdstcr) oddzielasig na tqpo od otaczaj4ce.j powiqzi moszny.j4dra przczpodaniebutorlinolLr w ilolci 0.022 0.0.1.1rg/LqlrrtrrIrrrzr.Ir,rrrrrr rr
i niazd2y oraz przecinaw poblizu poq,iezcho\mego pierscieniapach\\,i 0,05do 0,1 rlgrkg z ksyhzl,rrq..lcicli polf,,chrrri(\t (llu7\,,r,,rr,.,/rl,.lrl
nowego.Metodata ma tg zalctQ.2e usuwanajestoslonapochwor.a.kt6rej o96lne.rozs4dn icj .jcs1Iocllrctlrkiclcki. kt6rcIIIi Ij rI (III|,/s,/c ,1,/ri rl ,r r ,. ,,rr(
pozostawienienp. po kastracii bez rvycigcia oslon sprzyja powiklariorr c / u lc J i lc( . l L t b , T i r L l i , \ , r \/!rjir(i\ / u l ( . r r ( \ / t c $ r r
poopcracyjnym.Ranapokastracyjla powinna pozostai otwarta i goii siQ
Kiedy zwierzg.jcst rv pclnynrznicezrrlcnirr. ralcTr,ie trrlr,rrr rr,rt'rl.r
przez zrammowanle. lLrbna grzbiccie.zillcTnic{xl l)rclcfcnciilclii|l.Tlt \\et(.r\li (,ritl !t,l|r
Waiciwe zmiazd2eniepowr6zka lasiennego decyduje o porvotlzc zwlerzQcta. I1)zyc.ja bocrnil.jcsl /ulcclItirw l)r/ypl(|l\ll ,/irJ,|l)/rh r,.r,,,\\,,
niu Lastracji. Szczqki emaskulatorawinny byi zawszeumieszczonejilk n.lczynrowych..jcdnll(,,clarrvi!iszydr)st$p (lo obyrlrvrr 1r1rk.r tr\t \\ 1r,,,/
najbli2ej powierzchownegopicrscieniapachwinowego.a ich miazdiqoc cJigr,,bictow!'il-ckar.z wykontrjiley zrhicg wini(.1slllilr /rr z;r,li.rrr Lorrr
sktydlo powinno by6 zwr6cone rv kierunku Scianybrzucha.a skrzydkr w taki0iodlcgloici.ab! rrrriglsrvoh)(lrrie si{ll rtr (l() In,lirol\,rir(\||r(.t,,
tnqce obwodowo w kicrunku j4dra. Pou,rozeknasicnny nalc2y prlc Nilcj poloTorrc j4tlrrricst slrwlttlc
Iiclwsze. Nr(.iq,cilr sLor! rrroszrr\rr\
ciqa poprzeczie. Nie wszystkie emaskulatorys4 wykont[c poplru,rric. kortrrjcsiq prxlobrricjlk \,, l)o.,\,!.ii stoj;1rcjr41ir,r.rr. Nir(iT(r1'to l)o\ rrr(l
Zdava slp,2e emaslnlator lcpiej tnie niz mia2d2y; konsckrvcnc.j4 rr)o7c b y c l k g l q b o k i c .l r b y p f / c ( t \ . l i r/ 0 s t i r I r t l r o s / i r ( \ , / r , / , r r ) | r ! ( t \ t o l r { t
byi krwotok.Zmia2d2enic powr(rzka nasicnncgo klcszczami kLrsttucyily ()s l( n l rf ) ( ) c l r w { ) wl trll i t l t \ t t r : i t L t l i \ 1M . r r r z r r rj r . s l0 ( l l i l ( / i I r i r( r l i r | l , \
ml. np. kleszczalniSanda.i.jcgo przcciqcicno7yc/krntiobrr,o<lorvo ori p o (lr w o w c tj l l ( l i r l e l i l )j .r r l .t o j c s rr r r o , , l r r v trc ) c l r l r l r r r z l i ( / ( l ( . (
ziniazdzcnia.0 nitstQpnic
pozostawicnic !.rlo\\,
zaci(rriqlyclrklcszezynlrDo$,rirz I t t u r. rol | ) e r r r r ' iri 'lz. y I r , , r ' I r r r r r ' : r l zli\tl r s t t i lr(i , / r , ( l l f ( . t . t r / \ . l \ . / o r l l f , r l
ku Dr/0/ 10 (r()sck.tiob|zczrrbczIictzir plzerllif\\,orokicr .h.icliolrrrrirl o s l() l lt.t t l x ) \ \ t t r i r nl o l d i r / t k / ! t . I r r r l o r l r r l{r, } , t ( . t r ! \L\ ,t 0 r ( | l r i r l , l
powrrizkirtlrsicrrcl'o i(st (hr,ry. I lr \titf\/vrlr o1,iL.rirrr.
r rrri . rrIrt,rii .r sr1. ln,
\ \ ro ll \r l i t \ r ( . h i . 0 t ( \ t ( l.i l I r / r ' Ll l r l | l . r o z r I r l r r . z I r , z. ir r r ,z. r r r r r r z ,rl z
lr,
.rlr) llr ttt\thtt|tnilt,\h'r1,tu,t\t|l , t \ t t ' . t t u 1 |ln mi
I l l t) . tl . h tl l t) L 't\tt,r tl tt\r tt'tr ll

w l\ir7(lyrnrlli!jscunircal!'idhrgoieri Ir'ztIr'orvirdzte
()slorr([lslrircjilzrnrkr)iQta).
icsl lfrcprowadzit kastraciQ
k SlflciQ/ o(liQcicll)
NalorrrlrslLrrrricr'riwdorrs]ychbczpiccznicj
bcz odiQcir()sl(n (kaslracjaotwa a). gdyl I ( ' l l l l { t) l t( ;l ( Z N Ii M Ii l ( ) l ) Y KAS I I{ n ( .l l WN l l .l l { t t\\

Sposobyusuniqcir .jqrlcr'lrrb jr1<|uolrtlrrrrr|1zrrl,r, 1.r

rrrniciszc.jestryzykowvstqpicnia du2cgopoopcracyjnego krwotoku.
W lilcraturzc rro2na spotkaf opisy wiclu modyfikacji metod kdstro-
wrniir. zar6wno stojqccgo.jak i lc2qccgozwicrzqcia, oraz z odjQcienl
i ^trlyn[nyclr
w okolicypachwiny.okolopach$,inorve.
bialcjiboczncw dolcgkxlorvym.
ponndlonowc.
a takZcIapuroskop()wc
blislo rr,,rll,.rlrrrr
(/rra\\ lr, \\ lr1/\
oji stoj4ccikonia,jaki lc24ccj).
W praktyccndic./Qici!i \lr)sut(sr\' \ ,t!f.r'1,\
Iutr bcz odjqcia oslon. W przypadkachgdy kastracjawykonywana jcst
kastracjiwnQtr6w:pechwinowy,okolopaclrrvinorvy i Lr|rrrosIr1rr$r
w l.linice zapewniaj4cejmo2liwoii jalowego zabiegu z zastosowanicnl
.,ricrrzuleniaog6lnego.corazczQsciejstosujesiQamputaciQmoszlly wraz
/ iildfrni. Po takin zabieguczasrekonwalescencjiogierajestbardzok6F Usuniqcicjqdrarnosznowcgo
(l/(,/rl((/.\r'1l/ir,)
ki l( ox 1984,Osiiski 2004.Vameri wsp. 1991)1.
Niegdyd uwa2ano,2e usuniqciepojcdynczcgojrqrlrrrrrr,''zrr,'rr,y
Powiklaniapokastracyjne uJcdnostronnego $.nQtraprzyspieszazstqpicnicclrrrgicgolrqrh:rlirLrr'1r,r
padkiwystQpujq sporadycznic, i to jcdynicu NrrQl(iwl)rclrr,,'iro\!
!( lr. I'rl\
po kaslracji.
lslnicjewielekomplikacji NajczQstsze
to zakazenie
ran) j
zatrzymaneQdroznajdujcsiqpodsk6r4nlrsznyu, okolicylx)\rrerzr'lrorr rr,'
klrstr'ircyinej,obrzqk zastoino\\,y,nagromadzeniesiQ surowiczegoplynu go piericienia pachwinowego.Natunniastu .jcdnoslronrrych o|ri rorr rr rrf
w rrricjscupokastracyjnymi krwotok, a tal2e uwiQiniqciepqtli jelit, wy- tr6w brzusmych,u kt6rychprzcprowrd^siQusurriqeic.lil(lfir nro\/ro\\r'y,l
plrlniqcic sicci oraz uszkodzcnicprqcia. Mogq takzc zdarzai siE wypad zatrz)'rnancj4dropozostajc wjamic brluszncj.llr()b\cru {)urrx) ri^!|lrr'/ r(
I'i rrszkodzcrizwierzQciapodczasf,zycarego poskamiania, znicczulcnia w zatrzymanym .jqdrzcnastppujckompcnsacyjoy |02|ostliorrr''rcl,irrxl
ogr'rhrcgoi wybudzaniaz narkory. niqzszowych (Lcydiga). co powodujcwzrrrslrvy(l/iclurrirlcsl()slrt1rrr l( r'\
i wsp. 1975].Z tego powodunic zalccasiq sklsolvirnil..herrriLrrstrrr tr"
Pokastracyjny
stanhormonalny u wnQtr6w.jednostronnych. gdyl w lcrl spo\(ibnic p()lnirwrir
sr\'(lolrr(NiIr
kastrowancgo koniainicpo(rzchnic stwrr4lsigkonicezrroie prztprrnrrrrlrr'
I\r kastracji gualtorvnic maleje stQicnietcstostcronui cstradiolu.Po niadrugiejskomplikowancj opcrlcji lArighi 2007I.
zionr tych hornron6w stabilizuje siq w ciqgu 6 l2 godz. NatomiaststQ
lcnic I.SII i LII wzrastadramatycznie.Okazuje sig.2c honnony j4drorvc
\,"ywicfIiilzwrolneLrjemne dzialaniena przysadkQ i uwalnianieFSH i l-ll. Kastnc.iaw pirchwinic
l\)kirstfircyjnc walachy mogil miei jeszcze przez tydziefi wysiarcztjllcil
Zabicgtcn jcsl jcdnyn z rujczgiciejslosowirlyehsposolrr'rrr trrtrrrrr
ilorit i.jakoriilzw. pozaj4drou,ej rezcr-wy plcmnik6w.by w lym casic zr-
nia zrtrTvmilnych _ill(icr. Josl1o /irbicg,l)r'lcdwyk(nliIlir llrrrr'pr r'lrr l
pkxlnicklaczc.DIatcgo.aby zapobiccprzypadkowcnru zalrcbicniuprzcz
ru rg ni c n r u s iu r i c cp c w n o ( e ci o r i o t i o k l u t I r c g ol ) ( ) l r ' / ! n i i r . / l r l r l y l r i r n (
wirlirchy. nalcly.jcizolowaiod klaczyprzczco nrjrnnic'j7 clnipo krstfrl
.ji1drl.ponicwlzrnadostQl) /irr(iwn()(l()okoliepuelrrvirry. juk irkr lttztrthrr
cii. I)lLrTsrc otldziclcnjc5wic2owvkasl()wancgo ogicraod khezy rno/c
IJ kustrowlncgo{)Aicfirsl(}sLric siq /rlicczlrlcrlicog(;!rrri l]f,/vA{rlowr4
przyspicszyiu nicgo zanik typowychslnrczychrclkcii lArighi 2(X)71.
siq polc rpcrireyjncrv okoliey |)ire hwirry Nirst$pIicrvykolluiesiT ie(l
l\) kirslftrcji sk)pniowozunikljiqodnrchobskakiwrnil(libido)i cirkIll!ir!.
n o lrr bt i w l r l ( ) e r DI r ( i ( ( i l ; k i t r ( h / l y ! l l I i t ( i \ ' i l ) r / ( \ ' h ( ) ( l /pi r / . / s k | l {
r t i c r r r ti cj.j cdnk. libirkrrrtIzyrnrrjc si$ (llu/c i n ii z t I rlx ric rh r' jirk rrlire lt .
lifck(ilr icsl()slirlIinrtri rrehcrrr. po kusl(re1i.
litri|yzurrili.u /nirrrcsr1jcrIrrrli w rli( i s ( u . l 1 ( 1 . /li)t r. ) w i l r ( )z r u r j r i r r r v r r r ' isrill( l r o N r \ l \ ' p n r (r i u r \ ' l ) o l t l ( l r r
jr \ i( |l i r l a r t N r\ \ r l r r ' n r r l l r l ) r ( r r l r i r l ) i r ( . l r \ ! | | r o w r tltx{ r) \ r r ( r / r ' l r l | \ \ , r ( l
l ) r 7 yp r ( llii, B( l yr !rrlrr,lryNllrrzyrvulyztirrlrro (trlr1 lrlrrrlrr|jit e jrrk rrlru
lrrltl( , \ \ ' r L r r r r r i (s i 1 l l l ( l r r r rt r r rri 1 ir r rh i z | o , , r c r l r r rl tol t r r r l I t r ' t ( r t i t r t tt r r
I r z t z u r i l i lir l ln , U,1Il|{irr trt(1fl.
. ' l' llttr t \ t t t u\ t t h t lt \ 11^l, t r , t \ t \ l, t t ) t , tt \ l l h r t t
v
!
R t) .1 1h. tl l tt A,t\tt I tl t t't'l . i r \\ 'l ,

l)irrlr\\irlowy r po$icf/cllo\\Iyll|. W l.l|,,rl! r / l\,rll lrf,,y|it(llii)wl)f,/y jlltlto. It rrsrutrgcirr irl(lfri nr{)7nr zillklil( litftg.tr. lrk lrl 1..r,,,i,,r r,
rlfh\./yrnrrirelTciu p()s,,ukuicsi{ iilrltiti hirtilrl|.2y.
.lclcli nic urlusiqzrrrrlc,,e olwrrfcic .ilrrrrvl)f:/rrs:/nc'j.
tj. plzy u/vclr s/\!r)\\' \!iit|)wilst\r)\\\,lr I'r '\
Iyelt rrrrzqrltlww ol(olicypachwinowci. clltr'ufLlllusi si9 zdccyrlowairrlr zitst()sowurriu lcj rDct(xlypicr(cicri pirelrNi,lo!vylr)TostlttrIrILr|,||t|..,,Ir\
irrrluzyjlylub nicinrvazyjny zabicgw poszukirvaniu jqdra. Stwicrrlzonobard/o nicwiclc komplikucji porfclircrlrrvch Ir/\ ri I r, r,,
Nicinwa/),inyzabiegLrsuniQcia jqdraz jarny brzuszne_j polegana prlcr- dzic, a tc. kttirc opisanlo.byly nicgrolnc.
r\il)rLr wyrostkr pochwowego i wydobyciu jqdra poprzez \\,yciEgniQcic
l)f./c,/kilnal pach$inowy j4clro\r,.odu, najqdrzalub nasieniowodu.przy zr
sl(rsowaniutej melody chirurg musi odszukai pachwinowc rozszeLzenic KastracjalaparoskopowawnQlr(')u'
lil{lf()\\'rxlu(\\,igzadlomoszny) Pachwino$'erozszerzcnicj4drowodu jcsl
cicnk4.plask4,wl6knist4 tasm{ kt6ra przebiegaod \',yrostkapochwowc Momentemprzelomowymdla szcrokiogo/ilsl()sr)\riur:r IrrI,.rr, , .| , ,;,rr
gr) rlo lroszny i zazuryczajznajdujc siQna tylm) bocznej czQ6cipowicrz- w chirurgiibykr zastosowanic tzw. kscnonorvyeh z|rirlrlsrrrrrtIru u r 1,,'
cl)owIcgo picricicnia pachwinowego.Delikatnc naci4gar e tego wiQzadla rzystaniemiwiatlowod6w.Zapewnelercnowilcliir|zc|r:rltr,l rrr, 1,,.,
s./c./ypczykamipowodujewynicowanie{'yrostka pochwowego,kt6ry na tej technikistosowali, gdyz odjQcie j4dra wnQtrl)\!sLrcgr, /r t!)rr! l.t,',
stqpnicmozna ostro2nieotu,orzya.Umozliwia to chiru.gowi dotarciedo sob6wtradycyjnych jest proste.a sprzQldo p|zcprrru':rtlzi rrrrr,1r'r,r,;rl.r
.tilrry brzusznej.Zazwyczaj ogon naj4drzajest pierwsz4 strukturq.kt6ftl paroskopowej bardzokosztorvny. Nicrrnicj jcrlrrirk, nir nr)/r,r In,rIrr,t,
nlrrTnrrozpoznac.ponicwazjeston przymocowanydo w)'rostkapochwo- opisutejnetody,gdy2obecniecorazwiQccjchilrrlr1r'rrr trl.or,.r,trrtr trrlr
wcgo. Dclikatnewyciqganienajqdrzaumo2liwia dostQpdo nasienio$'odu. nikQlaparosLopow4 nie tylko do odszLrkania /irlri/yrrriul\cll 1tt,[.rLr,,t.r,
ir rurstqpnic jqdra. .l4drojest usuwanc,a tkankapodskdrnai sk6rasq odpo- r6w wn9tr6w,ale takzedo ich usunigcia z jlrrl]v l'rrzLrszrr,. ;.
\!rc(lnrozszywanc. Laparoskopowq kastracjq wykonLrjc sig z lcgLrlyw /ri(r/rlrrrr t,J','l
l'rrlczas zabiegu inwuyjnego chirurg qprowadza calq rqkg poprzez nym, po odpowicdnirnprrygotowuniupolit opcracyiltcltr). NrrlIrirrr r,,l'r
lrrrrrrlpuehwinowydo jany brzusznejiposzukuje brakujqccgoj 4dra.Kic siq malc nacir;cicsk6ry i przcbiir iciang blzuszrriligl:1.lrrztz l.tor,qlr,rl
(iy .tildro zostanieznalezione,rvyciqgajc z jamy brzuszncji usuwa. Za ci(nienicmwpornpowuic siqodpowicdniE iloic dwutlerrl.rr rvgrlIr.rrrr11rr'
rrrkniqcictego rvielkicgootu'orujamy brzusznejmozc stlvazai trudno(ci. go za zadanie\\,Tpelnienic i wytwovenic l)r-lcslf/cri$ 1:rrrrri lrrzr$zrrr
llllbowdno zaszyi piericieir pachwinowy i pierScicirpochwowy r6mo- NastQpnie usuwasigiglq i w jc'j miejsccwprowl(l/ir\iqur.,ilrl/crr( r,l!t\,/
(zcsrrc r zastosowanlemtampon6wzakladanychdo kanalu pachwinowe- ne przekazujqce na monikn obrarz wnQtrzr.iir)ry hr./lrszr( l l\o|lrri,lotrl
go nu kilka dri, tj. do rnomentu.kiedy obrzpktkanekmigkkich sporvodujc dokladnieobrazna monitorze.wpfowad:/ir sig tnrkirr'y. kl,'n. lq Ir,,rrtr,hr
cami dla mikronarzQdzi chirurgicznych. It|zcbicgoPertrt jr \! t(|t'(/|l! lr'rl
zarnkniqcic tcgo otwarciaiw ten spos6bzapobiegnie powstaniupvepu
jednak od sposobufrostQpowania. na ekraniemonitora.Kamcrapozrvalitnil lrlyskl tic rrieosirlp;rlrrvr lr rlIr
kliny. Niczalc2nie mctodainwazyjna
irr)/c spowodo\raa$ iclc komplikacji pooperacyjnych,dlategowigkszoi. ,,golegooka" zbliTcrli powiQks/cr'r opclowurryelr llirncli llrl('rlr\ru t,,
zlikwidowanicnawctnaimnicis,,ych krrvarvicri rv rrbrr,.hic polrrrlrr.rrrr y1
( l l t tr llF',\\nn 'h r r jcrrlctodynrernurzyinci
ncgo.Po zakoiczcniuopcritciiwypus/c,/lsiq,, iilry hf/{rs,,||rl(lN||tl(n(.l
u c g l: r .r n r r i r . i ; r z r z l u i r p r ' i e , i 1 n e z 1 n r i . z ' , r : r r r r i .
Kastracjaokolopachwinowa W zdlcTnoiciod lcrlrPcr-irDcnlll krrniui Flclcrurrr'jilcl'trrzirr'lrrrrrrl'
zabicghparosk()piiwykonuic si{ w pozycii stolrlr'L.l lrrh lt.zrglr.; horrrr
.lcTclinic rno2nazastosowaipachwinowcgo wyciqgniqciajqtlrrrwrxlu W ccltr /fc(ltrk()wirrliir fo/rlriirr(iwrrllqhricy tlrrlcj i prlrllrr,,ywizrrtrlrz
i w\,rr)stkir pochwo$,c1.:o. nalc2ypr(ibowlainnychtncl(xlchirurgicrnych. cji jitrrryblzrrsznej. kori plzcti zrrbicgicrrpo\!rltcl l)(r/oslirrrit(1 lir (ltr(t(
.l(.(hrl,/ nich.icstrvykorrurric nacigciudlLrgoicikilku ccnlyIrctlriwrkrir.rxl- ltrtct 21 go<lt. jrq
l'r'zetloPerlrt pou,irrrtrr t;r|ohicltrrrvr'zo olrzyntirr1 (i u{\
'l
ko\!() i Ri\\'r()lrAlcrIr Iicr(cicrriirplrchwirtowcgo. NtreiTt,ic rir)w ol r l l y l ) i o l y l i .r r l r r l i z cr I r z y l r r i el r l ) t l ( ' u s l , r i let . l ' i | r r z ti r r z r r | l t r l r rrrr'I.
lxrwirrrrohyt
r r r l yl( ( lir /( . i r l r r rlrnrtl ltot'l $'lo7yi r'9Li, . t lrlrrrrrllrrz rrs z rre
r zl n : rlr. z i lrry ll ) i r t i r / ( ' |\ |v i I r i t i . r , ) r r r g l h g
 l d r ',l tttl l tt f't\tt h t't '\:t' t"r
-'t.l lt'1 .,,' u, t ' t , t l' . t l. I t \ ,,' t,,.1,,1,,"t'
' . . , 1, . ' , ,

W p o zve ji \l oirte!i ,,!r\Irr. \l przrprrrll.lirrs rr t lu c llp

ji a rrrs k r4 o
rrt j rr Iozytji st()jitccj korrir.nrle/\' /ir\lr)s()\\ir(r
..sc(lire)q przcl lodanic
lisvlirzvnvu, ilo(ci 0.1 0-5 n1g/kg.hticcTulcrlictnornauzyskrcr62lyrrri
s|osohrrnri. W nrcktrirychprzypadkachwyslarczajqcc jcst znicczulcnic
rr:rtlt}Porrowc. \f tynr cclu wstrzykuje sie niQdzy pier[.szy a drugi krQg
ogorrowrchlorrlvodorckdctomidynyw ilo3ci,10 Fglkg, rozpuszcTon)
\ l0 Inl 0.9')1, Nd(1. Jcdnaku nickt6rychkoni znieczulenie takielnoTc
/hrt poglcbic.,scdacjg" i(Twolat niczbomosiruch6\\'.Ostatnioz do-
lrrvrrrskutkicnrcorazczeaciejstosujesiQdorylny rvlerv 1000ml 0,9ori,
Nrr( l. zau'icmj4cyokolo 20 n1gchlorowodorkudetomid)ny.Tak jak przy \rLLLl '
Ryc. l0.l. \\'idok laparoskopolvyticricienla R r t. l0l .l i tr i !,l ol ,r.,L
r|szyslkichopcraciach konia u'pozycji stojQcej. podczaswykon) ri'anja '
pach\linoscgo glebokicgo i nasicnio$odu
zrrbicgLr w pobli2uglowy zwicrzQcia powinienznajdowai siQasystell Jadroznajdujcsia \\ $()rku nosTnowlm lub
i I'o t|olrrrvaiglgbokoii .,sedacji' orazpracQukladu oddechowego.Je2eli w kanalc pachwinowyn (fot. lJoycc 200N])
/nl||rr.icstdokhdnie pozycjazatzymanegojqdla, to po tcj samejstroniew
slirhihic przygottxwwane jest pole operacyjne. Natornjast jczcli istnicjc
\ lltl)liwoia. kt6rc.jqdro icst zatrzymane.lLrbkiedy many do czynienlaz
r)lrUrtf(rnnyr wnQtrost\\'crn,w6u.czaspole operacyjnelale2y plzygoto-
wirc \a okolicy slabiznypo obyd$.ustronachkonia. Ogonjest banda2orva-
|l\' | llr]icnlchalniirnyprzezodpowiedniewywiqzanie.
I I lioni. u kt6rychiqdra znajdui4sig w rvorkumosznowymlub $'kanalc
lrirelrwinowyrl. rrarorr:/r/rn rvchodzipo stroniedoglowowejdo welvnQtrz-
rregopicricicniapachwinowcgo. natomiastnasieniow6dzlokalizowan)
iestw c/qici lylncj glebokiego pier(cicnia pachrvinorvcgo (ryc. 10.l).
.lil(hr)bfnrszncjcsl z reguly zawieszonena wigzadleprzyczcpionyr do
wyrr)slkr pochwowcgow okolicy piericienia pachwinowcgoglQbokicgo
( r y e . I0 .l ) .
.'clcli $,c/cinioi nic potwicrdzono" 2c zatrzymane ji{dro znajdujesiq
pr)pr'irwcist()nic.uriwcTaszabicgu,ykony\\any.icst lcwcj stronieko-po
niir.W przypirdkugdy obydwa.i4dra sq zatrzyrnanc. zabicgwykonujcsig
/ lcw(i strl)rryi obyclwa.jilclra powinnybyc lsuniQtcod lcwcj strony.Za
bicg plzcprrrrvadzany po pfawc'istfoiic nicsicpcwncryzykouszkodzcnir
()lrzcwr)L'i jclit.l (lcpcgo.Mic'jsccrv.janricblzusznc'j, w kt6rynrnanipu-
lrrjcsiq rrriklonarzgdzianri, nulcTy/nicc^rlia pvy uiyciu 2i'.1, ro/twolu
pobkrrroy.l'rzygolowuicsiq lrzy f(rlirlc (ohfunrownc ()tw(n-y w icirnic
l ) r / U r 'luNc
r : l {) ..1). l ( \ '\ l l r I l !^ \,r r i ,r r 1 .1 !^ \r ,vL i r r r ,r !.r r r k]',,1 !r r 1 /r l l \l l r /( L L ,r l r L L r ( |l i l l l ( \L ''l ) l Ii l l
 . ir' tt. tt t t t h \ t t h t t n, , t , , t t t , t , t , t , , l, r : r , , t , , , l t t l , , t t t !. l ).tl .tti l l t) h' t\ ,r t,t
' \' tt
tt\\

l ' r( r \\s.,1l ) or tillrnri(s/c/ltsr\.rir\\\,!1.r, \ \ . t

lt u , , itl)i(x lt ()wc g w
().p o lo
trtc rlIo!.rrrriq(1,.! tylr|1klarvgclzirl zelrL.r
rrArrzt.rrIioth.owynr.itnrgi .s ltt
frrr !r/l)rulow()t l 5 etn doglo\{,or\0\! sl(}sllltklt (lo piorwsrogopor.llu
I tr,/ccr5 l0 c l d()brzusznic \\ slo\unkudo picnvszcgo.Wcjicic przcz
;ricrwszy lrrbdr.ugiportalntozcbyi wykorzystane do wpontpowania d$,u_
tlir)krrwgglndo_jamybrzusznej_
srl f(j/nc sposobyprzecinaniapowr6zkaLnasiennego.jqdra: podwiqza-
nrc. klunrowanie lub kautcryzacja.Najtaiszym i najczq(ciejstosowanym
sl)o\oberrlJcstpodwiqzaniepptclkorvc.WEzelpgtclko\\,y,wykonany
rgcz_
rre. (loslosou'anydo wiclko(ci struktuy, kt6re chirurg podwiqzuje,jesr
rr:rlbardzic'j bezpicczny.Wgzcl pqtelkowy mktuda na nstre irczypcc,
.h\! ] ril siQtymi szczypcami.j4droi zsuu.asig pqtelkq "iq
najqdro i powi6zel
ursicnny-NastQple pQtelkQ zaciskasi€ napowr6zkunasicnnym,a dluzszy
Irrrrricc nici odcina.Po upzednin nasiQko$,ym znicczulcniu 2yo toztwi-
r(r|l Ir'1,'krin)pou rozekncsicnnljc.r przccinanl/a
n,,njoc4mt|Jt)no/)
c,/r[ $ n]iejscuponadpatelkq(ryc. l0.j).
I)o hirmowaniakwotoku wykorzystuje si€ specjalneclwubicgunowe
,
Lirrrcry'.W. rym_celu lclrtcopodciqga siq j4<1roi za pornoc4 specjalnych
szctyl'ricc(l-igaSure)kauteryzujesig i przecina k tezkgjqdra(me.\orchiuml Ryc.10.4.Portale laprroskopowe.umicsTczone $ shbiznjc th ewer\rr,rIL1,,,t,,
(,fir,/po,/ostalecze(ci powr6zLanasiennego. x' celunsun jqdrabrzusrncgo
ieciapra\rcgo (for.LJo),c.2008I)
Gdy krwawieniezostanieza-
lf,,y rirnc,JQdroobcjmujc siQostl],mi szczlpcami i rvyjmuje na zewn4trz
pr',/c:/poszerzonenacrgcicjamy brzusznej.NastQpnieSciana W p o z y c j i l e 2 q c e j w n € t r a . P r z e dp r z y s t r p i c n irct | r L r r s r r : r r r; rl r '
brzuchajest
/s/y\\,ur)ddwupozlolnoqTm szwem,a powili zewnQtznamig(nia 24cejpozycjigrzbietowej ogicrawnerranalc2ysiq upcrlrrico tirlrr1rr ,,r,r
skori_
rrcgoi sk6ra zwyk\m szwem ci4glyn. pozostaleotwory po trokarach ejego zdrowia.Je2elirvynikibadania
sq kliniczncgosrqpozrtvrrrrt.. lr,,ur,r
/ilsi/VWilnC SzwcmwQzelko$ym. zastosowaiog6lne znicczulenie.Po uh)7cniukonia w pozyili [.)r1,,1
W.plzypadku gdy koi jest obustrolnym \lnQrrem, nie wy.jmujc
sig glzbictowejprzeprol!adza siq grunlowncbrdanicprrlpueyjrrr Lrrrr:rlrr
lrqtlrirlewcgo z jamy brzuszneja2 do momcrltu odcigciajqdra prawego. 1r,r
chwinowegoi ustalapolo2cnicjqdcr..lcTclisr!'ricrd/isig jrltlr:rrr lrrrrirl,
l)r'ur,.t.rur.r si9 je rv jrrnie brzuszncj.chwltairc
.1. rnocno.rcl5,pcali pachwinowym. nalezyprzcprowldziarntyIorvqoDclircjq i kitslltrl( .1r,,(.
I l)rrlIt.t( t('\\t)r,c/c\ntc. ab) \\pomfo$an) dojrm) brzu../nqlJwutlenck
\!{glr nic wydostal sip przez poszcrzonenaciQcisdolne. Najlepiej pr6_ li nie stwierdzasi€.jqdcrw kanalcplchwino\\ynr.nirlciy l)r,,\'
'l,rNir(
bowuc odnllcZi i odci4i prawe jqdro podchodz4cz lewe.jstrony. poleopcracyjne w okolicyplchwinowc'jwcdlLrg ogrihryeh zrrsirri lsr'prvLr
takie
|{xlcj(0iewvtnagaumicszczcnia dodatko\\,ej
kaniuliw slabiinic;o Icwej stosowanych w chirur-qii. l'rqcicnIlozy untyc.ir tkrecwki rtroezoIk.rorrt.1
strl)ric (fyc. 10.,1).Dostgpdo prawej strony mozna latwo uzysiai zalozyakatctcr.w ccluciqglcgoodpr-owatizlrDil rrrocztr z pgrlrcrzrr.W o[o
dziq
lir skicrorvaniulaparoskopupo str-oniegrzbictowci pgchc.za.ocru*eg,, licy pgpkunncinasiq skr'rrq nu tllugoici 1.5cll i wpr'owr(lzrsil rIr lrrrrrv
I br',/[srr]10 w stosunkudo okrq2nicynalcj oraz odsuniQcil.r"ryp"uini btzuszncilQpilkitniul{.ktrilirsluzyrio wporllrwlrrritrtlwrrtlerrlrr wr;plrr
llirbc(xJcl.it sicci ll)(lwiEZllnc iodciqlcj4clroprawcpr-zcsrrwn siq z prtrrvcj PowypclnicniujirrtryhL/uszncj d!vLrllcnkicnt rvqglirrrrrosi sigzrrrlkorrrrr
\lr1)ly lir ly lr|zLrsz0r'j n sl|rrnql$v4 i nustqlnicohy(l\!il.iilrlrrr Lrsrrrvlr ku grirzc.uhy rrrrtlrzlrwie p|zcrrlieszezerrie riogIrrrorvoiclil. i o rrlrrtrr rlriIr
siq
l)')l'rlc/ l)os,/cr,,on(. (lrlrri rrirr'i\.cic
I.Lr!eel(X)fil. k lrt rlt t i r ' j spz lez c s z r ri lriv l l l i eo l . r ) l l (l r l l (l t Nl r y i o r l n t r l L . z i r '1r rrr1rlr' Il r r l rl i q r l . r
 . ' lf llih1\ t t t r t t , , t t t , \ t , , \ t , r L, t \ t \ k t t t t, . t 1 , t h t I t , t
r Ii ,t ,l t,tl l t) l :'t'tt'n t't ',L tfl ,tt
(nrt/ sl11rllltrjiqr lrrrwyclt.
NlrslTl) r(.\l)t0\\irrl/it
si! llr,(lklltcrtr.]0, Inl]uf(,
sli()p ( zqck) p() kr(itkinr c/ilsic pr)s./1tl\r\\,lllrit
jllrllo zostujc zilu\\rl;onc.
l M M tJN IZ A( .l A WN l l l l tt' ) W
lc(|rrk \! cclLllcao lcfsrclio u\vidr)r/nicninu,yciilgilsiQ.j(jza $,iqzadloogo_
rlir niri4drzl lub nasioniow6dspozajclit /il pot))ocilsTczypicc
tsabcoocka. .lcdnll,/ itltcmaly$,chirufqic/trtreh
W przypadku .icdnostronncgo \\,nQtrostwa \\,ykorzyshrjc sie dwa kitstr.:rcji
ogicrri$,\!|l\'tro\ 1,..tr|l
instru mu n r z r c i ipl r z c c i w k oL I I l u b ( ; n l { l l . T c s p o s r i h
i t r r L r r l r l , r 1 , r t . zl rrrrr, . lr
rrrcnty manrpulacyjnc. Jeden wklada siQ po tej samej stronic, po
kt6rc,j cjiTostalz powodzcnicm zastosorvany u bydlaiorvicc. Nt(l('(ill,r r,,,l l
/mrjdujcsiQzatLymane.i4dro,
a drugipo stronieprzeciwnei.Kazdypoftal by byi rorvnic2wykozystanau ogier6\\'wnQtr(iw. u klor\.lr lit,lr.r,,,| .t.rl\
/:rklada siQ w polor.ie iedzy pQpkiema ujJciern napletka,okolo
usuni€tcz kanalulachtvinorvcgo. a horrnotralnc tcsl\,!r'\kr,,Il.t,'l!, r,,,,
| 0 cm do(rodkowou' stosunku
do pierjcieniapachwinowcgo (ryc. I0.5). tkankijqdro$'lj w jamic brzuszncj.Schanbachcf & I,flrr l1()s,l ,,r t,,,,
Podczasmanipulacjimikrona wali po raz picrwszyimntunizacjpLII u 3 lctniclo $ ttrir. l!rl,rl.t, r,|l
rzqdziamiw janfe brzusznejnalc- piQciokrotnie przcz4 miesi4ccprzeciwciala prrcciwkoI | | ll | | \1rt,,r/ \ t I
2y szczeg6lnieuwa2ai, aby nie sugerujq, 2e inmunologiczna kashacjanroic byi rvykorz!srrrrr,r rr,1,r, r,rrr
uszkodzii tylnych oadpQpko{,ych $,nelroudo ,/nic\icni \atn|J,/et,, /rcho$aniil
naczyit klf\'ionosnych omz jelit. Przeprou.adzone nastqpnielicznc badanianad irIrrIrrrrIoIr,r,r, zr I L r
W przypadkugdy do podwiqzania stracjewykazaty,2e podawanieprzcciwcialCnlil1 rrrlrrlrrrr{)j,rer,hr(,t,,
powlozka nasienncgou2)a^,asig 4 lat)rv wigkszyrnstopniuznosisamczczachowanic. Ilit(liuliir lr \ \ l,,rz,rl\
pQtelki,nalety j4 umie(cia na ka- rcwniez,2c efektimmunologiczncj kastracji .jcsl odw|lrcrrlrN,. ,/r. \\ z1,lq,I
niuli po tej sameistronie.po kt6rej na wysokikosztkastracjiimntunologiczne'i n)clodillil tlc jcsl \r\[orl\ .t\
znajduje siq .j4dro. Dalszc postq- wana w klinicztlej praktycewelorynaryjnejlStoul 2005|
powaric przy podrviQzy'waniuj4-
r(vc llr f. Lcz4capoTvcjag'bicLowaosiera
w,rirfu,pf/ygotowdnego do laparoskopowei derjest podobne do postQpowania
l.,.rr, I ll fl .,.r o i r z.rzr:.2,rrnrrr.r.ci podcza. ka.rracji nterodq hpar.r
,,,,,(././d,,..f,.flJ,,,o,.[to)Lr'0u\,, .knpo$a$ p,,,,ycji.loJqccjo!icr.

krilsrodcinany.
apow'6zek
.".',""rr;i::'.:,^?,1ll';;t
:ilfi T::i:;-:i
lkrrnkorvych- Jqdrojcst usuwaneprzezposzcrzonc naciQciaw linii bialej.
.ll(ifo nroTcbyc r6wriez usuniQteprzcz powigkszonyportal. Jednak
usu_
rriccic.jqdlapoprzeznaciqciew linii bialejulatwiazawyciejamy
brzusz_
rq.
.lclcli kotl.icstobustronnynl wnQlrem, mo2liwe.jcstzastosowanie kilkrr
kastracjilaparoskopowc,j \\ pozycji Ic2qcc.j.
Grzbietowa po
'rrodyliklcii
zycjirlcz4cabardzoulalwianlanilulac.iQ. ponicwaizapcwniawigccjnicj
reir r|ir roznticszczcniu porlitli.w porrirvnaniu
do ntanipLrllrcji
rv okolicr
slirbi/nykonil l.loycc2(X)lil.
 Roll. kt l I L\ . t x, . . ut t t . , , t . t t n. t 41i, n ||. , ||

t<t)/D/.1Att1 ciwicrislwictlo klaczy.u ktrrr.ych wyrvolrrjrqslirDyzilpulllcrhig rorirrr,l

r critsilnl folucnl , u ogtcro\f/itlwycjliti ic obsofwUicsir; klrrrrr.zrrv
objaw6w inlckcji Iyp otoc/kowy KI rDoTnr nllicTgicicisr\\,r(.lrll
SCHORZENIAZAKAZNE OGIEROW u ogicr6wkryj.pychklaczc.r.rktirrychslanyzaprlncnrireieylrt.zorrr,,r
tybiotykarni.
PRZENOSZONE DROGAPI_CrOWA InfekcjeKlehsiellas4 bardzotrudnedo wylcczcnia.Slosrrwirrrrr. lrr.
m6w lub maici antybiotykowych powodujcpodririnicniir p|rqt.rrr
r i.r.u.l
moczo-plciowcj. Dodatkowoantybiotykiniszczilsirl)ft)jilyc/|lrti,r( ltnL
chorobotw6rczychdrobnoushoj6wjest prenoszonych pzez
.Wiele teryJnqna narz4dach plciowychogiera.Kcnney& ( un) li|l8sll()rt0l /|
ogieradrogq plciow4. Zakazony ogier mozebyi nosicielem
bakterii. wi_ lecaj4usunipcie smegmyi codzienne spfukiwanicpf4ciil0.5,',rrrlt\\,or rl
r u s ow ..pie n
o ln iakd\. mlkoplazmigr,]bo$. Mo / e n ic n lk a , / )\ a c , , a d _
nych obJa$ow chorobow)ch i /aka2ack lac,,czarriwr,_,podczas podchlorynusodowcgoprzezdwa tygodnieoraz3 6-rtricsiqezrll przt,rrr.q
krycia.jrl w stanowieniuklaczJ.
i za po(rednictwemnasieniauz),wanegodo sztucznego
unasieniania. Od zaka2onychogier6wmo2nauzyskaanasicnicwolrrcrrrl i|olrrro
ustroj6w znajdujqcychsiq na powierzchni prqcia przy t|zycil| s,/t[( /|rl
poch$ryotwartej i wykorzysta6takie nasicnicdo irrscrrrinire;t. Mo/rrr
SCHORZENIABAKTERYJNE
r6$,nie2do rozedzalnika nasicniapobrancgood zlkalorryelt ogierr'rrvrl,r
ierzchnizeu.ngrrznl dawai antybiotyki i inkubowai je pftcz okob 20 lnin. plzctl zirhicltlrl
1ou ch narzqdouplcio\^) ch ogierabyrujcu rclc
,,Nu
hirkkflr,Jednakjesrto z reg!ly floranjepalogenna. inseminacji.W prz)?adku naturalnegokrycia przcz /itkitr()lcl.lo ()l1te|l
n-ierylko zalecasiQokolo4 godz.po kryciuwprowadzic j Llr
tticobni2ajqca.plodnoici ogiera.alemajacazdolnoic "apr,firy.zna. do macicystarrrrwiorrc
zapobiegania rozuo_ czy roztwotzloaonyz I0 ml gentamycyny,
1r'ur zbyru ielkiejliczb) baklcriinolencjalnie l0 ml dwuwQgl llr s(xllt(j,',1
chorobonvorczJch. NiewL_
\(r!{c ulr,/ymanie i 10 ml soli lizjologicznej.
ogiera{,,b}1c,/Este mycie prqcia.zn laszczaz u7yciem
(lclcrgcnlow. lub zly Jobor jciolli i /le,;ciollo$anie) mo2e,/abur4c
lq
rot\nrrlragqi z nicszkodliucjpopulacjrmoZepo$slacduminuiac\
(lrr'rohol\urc,/) l( unboy 20071 Natomiast jq.lrach-
szczen P.\. uJt rmttnLtrLk rr!i4ttrLt
$ dr,gach wlpro
w d^iilcych nasienic.i dodatkowychgruczolachptciowych'u Pseudomonas aeruginora(gram ujcnrnl palcczkanrpy hlqtilll(l) lc\l
zdrowych
ttg,(rr)wnrcpo\ tnnob)c Tadnejflory brkreDJnej. najczpiciejspotykanymzarazkicmna skilrzci zcwnq|urrychrtulziltlrrr
I)o hirkrcr ii-ocharakrcrze ,r en.r1czn1m. kloreobniTajq plodnr)(cklac,,\ plciowychzar6wnoogier6w,jaki klaczy.u kl(iryohrricobscrwuicsif /l(l
I fr)r'tl!t.lil
/irnlck,,wac.zoliczajrl ri9 K/, A.l y'ld I,ntutu,aia,.,p,cu,lun,,n.t. nych zmian chorobowych.Kicdy.lcdnakclojrlzicdo uszkrxlzurirr sliriry
rtr'rtrginrtso i nry|orclIa cquigcnital i.r. lub blony (luzowej,zarazcklcn slaic siq bilRlzopirlogcltnyi.icritlr.t(lrrr
do leczenia;nrozcwydzielrahcmolizyny.kt(ifc pokguitl jcgrrelurrolro
tw6rczodzialanicIt-iu I96(t. llughcs& t.oy I l9i5 Jpod j4. tc zrrliu2r.r
Kkhs i t.I Iu 1ntumr tn iu,.
wywolywancprzczogicritbczobiitwowcgo n()sicicll/l !k,1.lint).tttr,/f
'lypy otoczkowcKl. K2, (cicj wyst{ipujrl u klaczy,kttlrychnur,.il(ly l'(xhtczoslrrlyllszk(xlzrnrc
K5 sq urlawanc za wyj4tkowozjrrtiliwypu l)lxl
logcr o ch rlklcrrc wcncryc/nynru koni czaspororlrr lub klycil. ( )gicry.kt(i.ckryly /lklionc klirczc.rrlrgrlpr.zcrro
l(irccnwrxxllt flifi* fuir,l sic lc zlf /ki nirzd|owr.: klirczcpr|Pr.zcz hr:z1xr(rctlrrrk(nlllrltl]hi()wy lUl)
lluktcric.tchytrrjiqnI zcwnqtrzrryclr rrir|zipluuh ph.iowyehogicr.rjw(,zt / nirsrcrrrcrr. ( zqslc tycic plrg.ilrrriszezyNIl)tr)lilycztl lftIg lrrrlilcryjrr
sto /rrxi(llticsig jr. prrI zrrslttyrx,wy(lt hirtlirrihtrltr.r.iriLrgrc)rrych
w wy znrrjrlrrjrlr'iq siqltr jcgopowicrzr,lrrrr i llltrlr ollir.l.lll l)t/(.wlcll1olx.r,rrrr
tttrtzitr'h
;xrblrrrryr.h / |l(^vtrtz(ll t |l|1lr.iir
llth ,,IloIr r.(,wlow(.1W l)r,/c l' , r rt t r ' t t t , ' t ,I tl l l \ ( l r l x t t . ' f c n , r \ r llr' , r l t r r l
 ll.l ttlt,tv \itt t tt,rt,,rtttu i\t\ltt tt,..t.|,htt,ji ki:tl:iil l1 \thtn.,uttt, nn
"ryr.t,itr
l.cc/ct)ic /itkiticti wywolltrycll l)f/f,, /l r/rrtlgi/rrlf(r.icst
lru(lt)ci(llLr!lo il /ilki|iorryollicr rDoTcprzcnosicz Il|,rcrrrcllllc l]xklcficr]ltlillr(/(./iIr'N
lfwulc. litosUjcsiQnlicjscowo (roclki /fllcc. nl). r.o/lw(if kwasLrchlorowo_
(l(n.owcgo no podc/irskryciilnatur.lllncllo..iirli r pr4rrcz rrrscrrrrracjg.
( l0 nrl 10,)i,
ttcl/4lwody). Zakaznczapalcnicnracicy(( llM) z()stulo.iulrozpozrrlrfle rr Iorrr rrir
calyrniwiccic.W Polscc.w Laborat(n-iInr (
Zrk]adu horrlbKorrrlhstvtrrt
Zakaine zapalememacicy klaczy Wctcrynaryjncgo w Bydgoszczy. w 2004rokuwynik drxLrtri\ I\r Ir rr|/ (|| |' I
w wymazachpobranychod jcdncgoogicra,w 2(X)5fo|()\r|r( r t(l'o !l
(Contagious equine metritis - CEM)
mcgo ogicra stwicrdzono obccno6i palcczki T. quitotitdli\, r \\ 'tttttl
Pierwsze
informacje i2007 w wynazachpobranychod dw6chogicri)wI l)tlrcl ] 008|
. o tejchorobie
pojawilysiQw 1976rokuw Irlandii,
sk4dzawleczonojq Leczeniezaka2otychogier6wtrwa 5 7 dni i polcgrrrrirr'r'rlzrr'rrr\ rl
doNewmarketwAnglii, gdzicpo razpierwszyw 1977roku
zostalarozpoznana myciu pr4ciai napletka2% cl orheksydyn.l orx/ rrkli|(li ril| ||ir lrr| r,
i opisanalTaylori wsp. l97g]. W Newmarkctchoro_
0,27umascinitroluazonowej. Zabiegi powinny bya wyk( yN iI k \\ lrirl,
walo_w6wczas 407oklaczy,a straty,jakieponieili hodowcy.obliczanona
cie erekcjipr4cia.Istot4terapiijestdokladncusuwrnics,rc!,rrt / lirliio\\
.10mln funt6w.Przyczln4chorobyokazalasiqgram_ujcmna paleczkana_ napletka,dofu zolQdzii zatoki ccwkoq,cj.Kontrolg baklclioIrgi('zrr1|r ur,
zwana$stQpniel1der?ophilusequigetlitulis,a obecnieTayloiellaequige
prowadzasiQnie wczeiniejniz 7 dni po zakoiczcniulcczcrrrrrW!rllrrz\
uitalis, tftidna w hodowli, wymagaj4camikoaerofilnychwarunt-6w
po leczeniupobicrasiQtrzykrotnic,w dwudniowych{)(lslql)iNlrW!rrl
i spccjalnych podlo2y. ujcmnypozwalana dopuszczcnic ogicrado rozrodu.P()zo\liriron lrrlnirl
llczposrcdniebadaniawykazaly.Ze chorcbaprzenoszona jcst drog4 zawszereproduktorenwysokiegoryzyka, dlategoka/dy Irr/yDr(lrl. lx!\\ |
.
Dlciowqpodczasnaturalnego krycia,a takZeprzezu2ywanieprzczobsi_ nien byi rozpahlwany indywidualnieIDanek 2008].
gq lub lekarzyweterynariizanieczyszczonego sprzQtu. Kliniczneobjawy Zgodniez ustawqz dnia 1l marca2004,,Oochronic/dfowiir,/\\,i('flrl
ehorobydotyczqblony Sluzowejukladurodnegoklaczy,ogicr natomiast oraz zwalczaniuchor6b zakainysh zwierz4t" (Dz- U. 69/615/100-l).Iirl
nic choruje.T e(luigenitalis
znai tJejedyniesihronienieni powicrzchni dy przypadekCEM podlegarc'icstracii. Ogicr.od ktrircgouyi.,ol(ru'rrr
nlrzEdukopulacyjnego ogiera,nic wywoluj4cZadnych reakcjiklinicznych T. equigenitalis,musi byi wylqczony z rozrodu, odizolowilny i lx'(k|l
| Drobnoustroj ten znajduje
odpowiednie do przezy_ ny leczeniu,a stanowisko, u,ktriryrr przcbywal.wrlr r lownr/ys/it!vIr
.rmmunologicznych.
ciavarunki w smegmienapletkalub w dole2olqdziizatocecewkowej. sprzptcmbardzodokladnicoczyszczonci odka2onc.
( horobau klaczyobjawiasiq skt6ceniemcyklu oraz Skutecznym sposobem zapobicgdnia chorobic.jcst st()so\ri!rirs/tur/
ostrymzapale_
nicrnblony Sluzowejmacicyi szyjki,przybardzoobfitcj,ropno_Sluzowej nego unasienjanja, a tak2edodiwrnie do rozrzedzalniktirv rusiclrr irrl
wydzieliniez macicyi pochwy.U niekt6rychklaczyobjawyte wystqpuj4 tybiotyk6w. Stosowanieolwdrl!'i sztuczncj pochwy nrinirD li/Ii(. /ifl Ir
w czlsic pierwszych2 dni po kryciu. Rozpoznanie nie mozesii lednat cryszczeniabakteryjnepochodzr|:cr powierchni prilciu i poz*rrlirrr,r
oprcracwylqcznienabadaniach klinicznych,gdy2podobneobjawyrystE_ wiarygodn4interpretacjQ wyniki)whodowlibaktcryjncjz nlsicrrirr.
lrrliit$prl)nadkuchortibwluolanlrhprzezSreproLu,,tr.,zou.pi,leii.tr.,,
Lltl'.\trll,t l,nLumoniaei Psetrd|monu,aentyinu.\a.Oslatcc,/nerozpo,/na_ lnnepotencjalrric
chorobotw6rczo
baktcric
nic ('F,M polegana stwierdzeniuobecnojci T. equigenit.tlis\v v{!mazach
pobranych_ z ccwki moczowej ogiera, powierzchni prqcia. napietkalub z narz{d6wplciowych
izolowanc
w prtlbkachplynu przedejakulacyjnego, a takzenasienia.Wymaz z ccwki DyskLrsyjna.icst choft)bolw(ifc/irlola baktcrii llhcrrlrlityczryclr
pobicra sig przcd pobraniemnasicnia.wacikicm wprowadzanymna gl9_
lstt qrlt)(r)tt t^-:t )t)q,itlati(tl.,\. t\luig(nilttlitl i listhr:ritltit Lolil('rnl:'try
hrrlust:I 5.errr D0 hrduribckrcri,rl,rgicznlch uinno t1c rr;wni.i od'p,,- 2(X)71. I)fobnouslrojc tc izolowitrrc s4 nljcz{(ci!'i ,/ (lf{igr'(x||)ych kLrrzy
wrL\lnrrrp,rhritc ir\,c ic. P('ic(llll(/it rzr,lrr..iu lf. ,Vait,.rarirlrrjcst jrrT (szyjkinrueiezrrr'j. lcclltirc/li).M{'Ailr(iw iri $ryslqllt)\!irc rir l)()\{icr/alr
trwirilnit ru rozprrzrrarric pr.zyczynyinlckc.ji.[] rrir[,r.zonychogicriw
'l:t\llig, iturli\ ni ptlciir ()gicr(iw.ktrrrekryly urrlrrlorre klur'zciprzerlrszrllc hlklcri( lrl
r\t)tt \ttlyl|lywlli.si$prlc/ wiclclitt l l||!r/ll(llr,ll
l)hi;wycll. z rlt o w r ' k l i r r ' z r ' .
 -l l l llirt\' ti tn .i tk \tt\tt,h tt\,t. / tt h).,n,ht * t,ti l l t) .1 l .i d l II \t1 ,..u ttt., ,t.tn r 4 l t l r i tt

SinrpsoDiwsp. ll975l prxllirq.1c l ,lIf/it(litchplciowych

ogicr.tiw W ir us r r w cz apr r l c ni ctQl l ) i ek ol ti \t'r l tr i r r t,
t'i nl ur tL'r l l l r | \'A t
rll('1.!il
I urlrcT !\)sltf\or\itc Iir\telntlil!c. wirr.unk(,\,,l.hIn,h,l$i,r('/c.
hirklcrl! ( l/r"i,/,../,
/, / (pp.. f4t, t.,,t\^t..t rl)|l . ,fLrrl,,/i,
uir,/ili\, pr,,t,.u, W llttropic po fltr picrwsry wyizohwano winrs /it|ltl.t|rit t{tItr
t) lgdri.\. PseudomonLlsspp. i Staphvloct)..(u.\ duttur-.
w Szwiticariiw 1972i w Austriiw 197.1 roku.W I\rlsccpicfw\/(.lr/rul,
poronrcri po nalumlnymzakazcniu wiruscntzaklllncg() /ltpirletIlt(lIt{ r|,,
poznanow I 97lJroku[Colnik& MichalakI979]. ( )sl|ccprzrx rtierrordrr rrrr
SCHORZENIA WIRUSOWE ostatniow wiclu krajach,a szczeg6lnie w Iliszpaniiw lt)r)l or',, \\ | s \
w 1993roku.
Wirusowe zapalenic tgtnic koni .icst zrkalnil choi)l)ll l\r,IIIr!\\ i || \ , l r.
Otret koni (exanthemacoilqle vesicul osum) szerokoroz,powszechnion4 na calym6wiecic.llatlLrrrilr (iol tl,it,t Sr!til\l
[2004], przeprowadzone w Polsccw lalachlg97 2001ll J(,.1,) o1,1,1,', 1,.
OtrQt jest wlwo\.wany przcz wirus Equitl heryesvittts_3(EHy_3). wykazaly.2e aZ l7,4% ogier6wbylo zaka2onych wiluscrrrlrVA Nirt\\\ i
_..
Chorobajest znanaod ponad 150 lat i stwierdzonaw wielu kaja; jwiai;. szewskainiki zakazenogicr6wwirusclnodnol()witn() rv wo;errrxlztrrrrr lr
Zc wzglQduna lagodny przebieg choroby i male znaczenie malopolskimil6dzkim, a w)'llosilyonc odpowicdnio.l(),,, i 1i,,,,. ir!||/
ekonomicr-
nc. dotychczasnie olracowano szczepionkiprzeciw otrgtowi,.jak sze zasw warminskomazurskim(7,3,%)iirviqlokrzysl!rr 10,,") SrcrLrr
r6wnie2
nrc ma mr9dzflarodowych przepis6wdotyczqcychzapobiegania wskainik siewstwawirrsa zakaincgozapalcniatgt|)iczlrklrzrrrryi h o11rr
rozprze_
srrzcnianiusiQtej choroby. r6w w Polscewynosilokolo l5%.
Wirus)orrerupookre.ie inlubacji.mraj4clm I 20dnitnalczgiciej5a Liczne badaniawykazaly.2c okolo li2% klaczy zakuhrsiq lror|{z,rr
,
(lIr). wyr\ o]ujrl charaherl srycznepqcher,, yki nu nzunie p.qcL i na n.4,ler_ krycia lub inseminacjinasicnicmogierasicwcy I linroncy(t Mr( irlllll
Ktl.n tla\lepnrcpouoduJatuor,,enicsiE krorr i owrzodzcn.lrore 1993,Golnik & Cierpisz199,1]. Objawyklinicznct{)\virf/ys/it(c \!rt|r\0
pekai4
u ciitlu 2 4 rygodnr.\iekiedy obserwxjesiq brak wemu zapaleniutehrickoni sq bardzourozntaiconc. r(l) c icsl tl|l,/( ti lr
rylko lal,nienii,lei
Ko fuo\ y7s,/onqlcmperarurq ciala. holesnojcprqcra.obrzek naplerka. nasilenie. W du2ymstopniusq uzalc2nionc od wickLr.r.irsyi sli It inrrll
rnosznyi_podbrzusza. Ogier moze zaka2aiklaczewczasie kopulacji'jesz_ nologicznego zwierzqcia. WiruswykazujcszczcgtiItcporvirrowrretrro rlr
tzc przcd1o]a\^icniernsiq u niegochara].tcry.qczn1ch zlnionna pqciu. naczyrii wywolujc swoistezmianywstccznc.tj. szklistll tltrl\rtr{ l)lo|r
wtru\ f Hv-J prlenoitcstqmoic taj.,7e pr,/c1kontaklposredni.Kied) w)_ ftodkowejmalychtetniczokmiglrriowychl(iolnik i wsp. | ()()| I N i!.1\ rrrl\
stgpuJqkliniczneobjawy otrQtu.nalezyprzcrwai naturalne zakazenie ma przebiegbezobjawowy, a.jcclyny|l] syntpl(rIcIt sil r) t.||r]t
krlcic i zLadai
ogrcra.Aby wykluczyd inne choroby, kt6re mog4 wywolywai podobne Zazwyczajpo okolo.l 6-dniowyn okresicinkLrbacji chorobrrfo:/ll(x./ylrl
oolitwy, rozpoznaniekliniczne trzcba potwierdzia lub wykluczyi sig gor4czk4(,104l'C), trwajqcqkilka clni.Stwicldzirsiq zrrrni,,jszctr
za po_
Inocil lcstow laboratoryjnych. apetytu,()96lneoslabicnie,dcprcsjq.zapalcnicsl)oi(irvck, iwil|tl()wsrr{1
Zmiilny kliniczne nie majq wplywu na plodnodi, o ile nie pokrzywkqna sk6rzcglowy,szyi.t uh)\l,iir,rozpLrlchnicnic hlorrilLrzow yr.h,
. sq tak bo_
l0snc,2c przcszkadzaj4w kryciu. pzcnoszenie schorzeniajest surowiczywycick z_jantynosowc.j. obrzqkpowicki koriczyrr. szczcgrilnit
mozliwc
w cznsicaktywncgo stadiumchoroby i powodujepodobnez.tniany tylnych,obrzQkiw okolicy wytDicniaU klilczy lUb workir rrl(rszrrowcg
na zc_
wnQtrznychnarzqdachplciowych klaczy. u ogicr6w.( nstnri wystQpujc dus/no(c.hicgunkii rno|zysktr. Selurrzc
wiadomo.czy winls moze byi przenoszony na klaczc poprzcz nic nrozcnriccprlcbicgciQiki.ll kluezyrlrrlrrxlzitirrr.csor.pe.ji zrrr.rxlkr'r
_Nic
srtucnrc unasicnianic,lcczzalccasig, aby w czasicaktywncl ini.ckc;i plxluw lLrbtlo porrrricri,ktrilc z lcgLrlyInitjillti(.iscc,l)r, lstrlpicliu Ill
lillV-3 nic pobicr.ainlsicnia.gdyi istrricj4 pu,lcjrr"nia.ic winr* rnuic iryi nicznychohjarvriwcl)(nol)()wych. l)rrrrlricnitr pkxl'rrv5 6,rrricsigczlyel
l)t'zcnosz(nly nic tylk()prrpr.zczntrsicnic.alc rr,rwnic.t
p|zezsprzglrrzywany i sllnzych rrrrrgilsir,.g;rr ,10'riircl)llyflt klitc/! Kllt(./c,,rrhtri(rne rll ;1q
rIr pobrcltrnilrr;tsirrrirr ji.
i irrserrrirrite. f (x lz ic/ f c h i T l r s l r r h . .k t i r l cp r u l r j r Iqr r I l r I r i r r c h l l i r ' ( . 1 ) i r t/tl k l i o l y ( l r
 l .1 6 llt hn ,k t\i tk ,i tx \tt,l l tn t,^ l ti t\nt;n,.hA t ti
R. , : t t : it t , \ t h, . . , 1?t t . . t Air o1lirnht , . ,.,/
wcwIillfrllltc,cznlcobscrwuicsi$ c/itsi[lli p(, rrlrxlzoniu objawy inl.ckcji
(i16god(lcchowycl) Witllu z ljVA polcgnna wykr.yrvlrrriu rrgict.riwsicwerirvwirrrvrr zrrprr
orazbicgunkg.l) zlcbiilt.klr,rcprzyszlyna (tviatkriri ,
OrcgilntU powstitwuniuosi0iclslu,it wit!sx. Mcto(lyzwllle,/iIl|irt(.Jilll
kl) przcd wh(ciwynl terrninemporotlu. stwicr.clzusiq trudno(ci w otldy_
roby sq_odnricnnc w (i2nych flristwlch. W kr.;rjach l)nii l rrr,,1,,:1rh
rhflniui bicgunkq,u starszych objawyzapalenia pluc iwysokq gor4cz, szczcgolowc plzcpisydotycz.tcc dopusrczo,tia ogicril(jo fr),/l)hr(ht I rrlrr0tt
kq'.r'zadzicjbicgunkQi 26ltaczkq,u niekt6rychkulawizrtQi ruchy-s-pqtane.
nasicnicrn(itnport.cksport)zostalywprowaczoncw Tyrtc \\. lr)()\ |lrlrl
Nickicdy chorobama przebicggwaltowny,Zrcbigtapadajqnagie,a przy_
c./ynrl(micrcijest zapaSi.Znane s4 r6wnie2 zakazcniaZrcbi4tprzebiega_ iFischer.l9g5l.Wedlugtych przcpis6w.do rozplo,lurir,,gill,yi rl,,tn.1/
czoncjedynie ogieryscronegatywnc orazogicrysor.,xlorlutiri.. iti,rt irr,."4
litec bczobjawowo[Golnik i wsp. 1992].
siewcamiwirusa.Ogieryserologicznie dodatnie. ktjr.clic zostrrlv zlrrrrlurr
W Polsceszczegdlniecir;iki przebiegmialachorcbawjedncj ze stadnin
. w kiefilnkuobecnosciwirus6ww nasrenru. sil polcn!.,itt\r sr(\\r,ll rl
korri pirlkrwi. do kt6rcj pod koniec sezonuwprowadzon; nowcgo ogicra,
i mogqbyi uzlTanewylQcmiedo kryciaklaczyrkxlpofllioy(.hlittIt$l rr
ktriry okazal siE siewc4wirusa i wlvolal wybuch enzootii.Serologicznie
lub szczepionychna trzy tygodnicprzed stanrirvkq.
uicnnc klacze,kt6re byly stanowionerym ogierem,ulegly zakazcniu(za_
W pzeciwieistwic do europejskich zalecci. an)crJkiuisl\ic
kir2cnicnionowe) i staly sig sie$,camiwirusa poprzczirklad od<lechowy ll,,(.pr\v
opieraj4sig na konholi EVA dzigki szerokoskrsowurryrrr ,,r"r"1,i.rrr,uI
(zrkirTcnicpoziome).Innepclnowra2liwcklaczc,kt6re nie mialy
kontaktu wirusem2ywym i zczwalajqna krycic ogicrani sicwei;li rvilrrsrr
z ogicrcrr. ale zetknqlysig z klaczamibgd4cymiw okresiesiewstwawiru_ Llurrt,
rmmunlzowanych(szczepionych)Iub scropozy(ywnychw rvyrrikrr zr.lrv
sii. ulcgly zaka2eniudrogq aerogennq.W wlniku tej enzootii okolo 357o |t
cia zakaZncgo zapalenie t9tnic.Sluzbawcterynaryjna u, Wicltici lt!.yt r;rl
klircry zrcsorbowalolub poronilo, a odsetekscrologiczniedodatnichkoni
i klandii, gdziewystepowaniechorobyjesrsporadycznc,,,1urr,,w,,2,, slrrzr
wrtfsl7 l0oAdo 73yo[Golniki wsp. 1998].
ciwia siQamcrykaiskimprzepisomfWood i wsp. 2(X)71. Weteryruriylrr
ll ogicr6w podczasostrcj fazy zakazenia$,ystQpujeobni2ony poped
. wymogi curopc-jskic zezwala.j4 na przyw6z ogicrx nil lcfyt(n.itrIl Wsl)till|iI
pl,iowy oraz spadek liczby i ruchliwojci plemnik6q pra*dopoa'obnie
ty, pod warunkicm,2c:
/ fowodu wysokicj gorqczki. Ogiery po przejdciuzakaZnegozapalenia
pochodzi z terytorium, na kt6rym wirusowc zilpitlc|lic lTt i( k l
lglric wykazuj4 w nastqpnymsczonienormaln4plodnoSi. Mog4lednak .
nie zostalo_ urzQdowo stwierdzone w ciqguostalnichszciciLrrtricsiqcy.
l)i)/oslri bezobja\a,owyminosiciclami i siewcami wirusa z nasieniem,
badanicpr6bki krwi, pobrancjw cirgu 2l dni przc,lwyrv,,z.,trr
l przczto odgrywajilgl6rvnrlrolgw rozprzestrzeniadusiQchorobyi utrzy_ .
w kierunkuwirusowcgozapalenia tgtnickoni 4l potDocillcNtLr notrtfitlt/ll
nrywirnlrlwrrusaw populacji. U z^kaZolych ogier6w wirus umiejscawia
cji wirusa dalo rl'nik negatywnyprzy rozcioriczcniul:4.
siq w konlirkach dodatkowychgmczol6w plciowych. Czas siewstwaza
nasienie, pobrancw ciqgu2l dni przcdwyworcnt,zostitlo/l)[(llIlr
lc2y prlwdopodobnie od poziomu testosteronuogiera.Za tcori4 tq prze
w kierunkuwirusowegozapdlcnia lQtnickoni /u ponx)c4lcsllrj,/olitL.ii r\ |
nuwil J'akt.2c siewstwanic obserwujesig u ogier6w zakazonychwiru-
rusai wynik byl negatywny.
se'rn_ liVA w okrcsieZrebigcym,tj. przedosiqgnigcicnrdojrzaloici plciowcj
Stosowanie sztuczncgo unasicniania nasicnicnrogicr.riw. ktr!rcIie st1
lllolyoak i wsp. I993]. Ze wzglgduna czitssiewstwa!zakaZoncogiery .
(l/icli siQnirtrzy katcgoricl siewcamiwirusa..icstprawdop()dobnic n ilcpszilInc:l(xlilzilpohicgllltl
wrrLlsowcmu zdprlcnjutQtnickoni. Ogicr.yniczilkitloltc(scror)cl.lltlyw
sicwc(iw krt'rtkoterminowych,sicjqcych wirus przez 2 5 tygodni
(xl. zrkirlcnia, ne),uzywilncdo nulurdlncg() krJcjit.powirrnybyc zapobicglwczoszczc_
llVA. Na rynku anrcryklriskir dostggr[a jcst szczcpi0krr
sicwc6w(rcdniotcmtinowych, sicjipychwirus przcz3 li nticsir;cy. li:l::. f.::i*
AIIV,A(, liquincArtcritisVrcciIc. li)rt l)o(lgc| . hot.ulor.ics. ll< j.t.irrto
(llugotcrntinowych.
sicj4cychwirrrsprzczwiclc litl. niti_
, :':I",ty ncy & lMc(r)lllrrr l()()71. SzezuPicrrir zirl)r)hicgDlttUfl|lrtci i lr.kc.iii(li,
ezq(eie'j tlo krrrieir
zyciir.
rlrrnltict-yrykr)sicwsl$rlwifUsil,Szr,zcpicrrir,!vi0 l)y( wykotx||lcInr(r!
rrirlrrrlt(.1rIlrcsIl( l)t/c(l s(./r!(,1I.prly/ ztitrr.urrjrl
rir,.Irzv|rrrlli prrrucrc
 llrl t r i /i ^ th I| i n i h o l u t, tt tt\tr,^t\ | t:tl ,th A o i tunl:irtl Il.,\ ht.rt ,t.,1,n.'urr\!L n'\t.
pienncgosiowstwawirusllszczcpiollko\\rcg().kl(ilc ntogiltfwitcdo nricsiil I)ochodzido wychudzcniiti pofir./cri. lr. il, (l(r l)itfitliiltl)ril(lt /it/\\\
ca po szczeprcnlu. czill po wiclu nticsi{cachchorrrhyrrustqprrjll /itl)llflc ilt ze strorrrrrhl,r
Pomimo potcncjalnychkorzydci ze szczcpicrlpr.zeciwkoEVA nlctodil ncr\\owcgoI olrnraktcryslycznynt.icrl|loslf(n ryln ll(n-lt,/cnt!. t. /\\ \ k 1,,1,
ta nrcJeststosowanaw Polscei w wiQkszoscik].aji)wEuropy.Jesrto spo_ woslronncgo ncrwutwarzowcgo. ( alkowityczitsln!il I iircllor rl)t \\ \ ||rrr
wodowane stosunkowokr6tkq immunogcnnoSci4szczepionck,a przedc I 2 lata,a !micrtclnoii dochodzido50 l30,l.i,.Wprzcbrcgrrosrrlrrrr
wszystkim brakiem moZliwojci r62nicowaniaprzeciwcial w)lwar;anych nastQpuje po I 2 miesi4cach. a nickiedypo lygodniu.
po zakazcniunatualnym od stymulowanychwirusem szczepionkowym, Rozpoznanie opierasig na zaobserwo\dniuobjlrvirrl orrr.,rrrrrrL,r
co stwarzatrudnosciw obrociemigdzynarodowymkonmi. Wiele bowiem sckcjii spccyficznych test6w,m. in. odczynuwiqzrrriir (lol)cl0ti(.,/ir (( )\\ | ) l
kra.j6wwprowadziloembargonakonie, u ktdrych w surowicykrwi orazna izolacjipicrwotniaka z wydziclinyccwki. z kr.rvilrrbz olrrztlorr
obecne
sq przeciwciala skicrowane przcciwko wirusowi zakalnego zapalenia Leczeniasig nie stosuje.Zakazonezwicrzqtasq podtllru,lrrre rrlrolorrr
tQhric
[Golnikiwsp. 1991]. Wielka miQdzynarodowa epidcmiatej choft)bywystil)ilirpl rllrEtr
woJnieSwiatowej.Chorobazostalaw duiynl s(()pIirtrvyclirrrrrr0rr
w Europie i Amerycc P6lnocncj.Nadal pojarviirsi9 w |lr|rrrIrrroII
-wschodniejEuropie,w PoludniowejAmcryccorll/ w lrtio|lt, NIIlrl! ,
PIERWOTNIAKI
Chinach,Molgolii, Pakistanic, Rosji. Brazylii. Scrrcgrrlrr. I]zlrt.lrstlrrr
Kirgistanie.Pojedlnczy prz)rpadekrozpoznanybyl w Niqle/(.clr \ .100
Zarazastadniczakoni roku.W Polsceostatniprzypadekzarazy stadnicrcilaf!'i0stfr'wlIlo \\ l,)\ |
roku. W wi€kszo(cirozwinigtychkra.j6wchorobl li| n(xllcgirobowlt/lllwl
(exanlhemacoitaleparalyticum equorul, Dourine) zgloszenia.
Zapobieganiei zwalczaniezarazy stadniczcjkoni polcgirrlr wvlr yrr,rr
.lcrl Io zazwczaj pvewlekla, Smierteha choroba, w1,r,vol1.\]vana przez niu i eliminowaniuzw)erz4tzaka2onychT yplln()\t) ktt\ jl)t,t1llnt.S/t./t
picrwotniaka,Trlpa osoma equiperdum.Do zakazenia dochodzi pod_ g6lnejkontoli podlegajqkonie importowanclub powracirjilt.c z lrrrlrrr
czls krycia. Czg(ciej przenoszonajcst z ogier6w na klacze,gdyz pasozyt \u kloDch schor,,enic lo !^)\tqnujecnJcrnicrniu.
wyslQpu'ew nasieniui wysiQkuze iluz6wki prqcia ogierOwdo*n;qtych
/lfltzil stadnicz4.MoZe siQtez rozprzestrzeniaipodczastransfuzji knvi.
l*nic'j4 rtirvnie2 donicsieniao przeniesieniuschorzeniacd zaki2onycl_t Piroplazmoza
lub babcsz,iozil
klirczy na ircbiQtapoprzezmleko IWoocli wsp. 2007]. ponicwazpierwot_ Pierwotniaki BahesiaeqLtii Bahcsiucohtlli, nalc24cctlo (xl,/lry /t,,
ni,rki "v|tunosoma equiperdummogq\vystepowaiw nasieniu,istnicje besidae(Piroplasmidac), s4 przyczynqpiroplazntozy (blhoszjrrzy) rr l,rrrr
te2
/irl11'/cntcfrlcno\/cnia lcj churob)przezinscminacyq. Schorzcnieto przcnoszonc _jcst przcz klcszczc.Moic byc l)t./clt{,s/o
W liuic poczqtkowcj choroby pojawiaj.l siQ wypryski i opuchnigcic r6wnic2przezlckarzywctcrynarii(igly. strzyk{wki,tf nslir/ic kfwi) lltb
TcwnQlrznyohnarz4d6wplciowych oraz towarzysz.tccim 6luzowo_rop_ rzadzicjpodczaskrycia,rrp.w przypitdklch.gdy kLewzakazorrych korr
nc wysiQkiz cewki. Obrzgkowiulcga gldwnienaplctek,a takze dostanicsiQdo nasicnia.Piropltznx)/itchitmklcry/Ui0 si{ gofllrzkll.IIr
worck
nrosznowyi_podbrzusze. popQdplciowynic ulegaobnizcniu, miq i i(iltaczkq.Przcbicgaw postilciostrcj.flxk)sttcj l l) plzcwlclltj
a ndwcl.icsl
w/nroiony.Po pcwnymczasicnapr4ciui 2olqdzitworzqsi9guzkii owizo_ lllso2ylrozntnaiitsiQw crylrocyl cl).D()wotlrrjiqc Itcnrolizq. iikrylrwlrlzrr
(l/cnir, po kli)rychpozostljqpozbawionc clopostqprrjqccj lncnrii hcntolityc/tr!.j.
pigrncnlu,biulawJpLtmki.Nlj
hir|1l/ici.chllritktcryslycznc Zirsi$[lrolpf/cstfzctriirnia sig ehorobyllrkrywir sig z wyslq,powtrrri
znrianywysltpLtiiln skr!r.zc klrrtii piclsiowcj k lc . z c z )z n r r l z i r t r/ r i a l r ' r r o b c j r r r r r lAe2 1 9 l.r r r r l r l . l \ r l U r l r r i o u .Al .l i y t g .
i n l k,r l i tl l ,r se i kr,'y,roqrt.l,r'usrrrirt
rirLrrr, u irrr: , , lrlz st l,lor ly , r ilrrl_ K t t l4 . A r r r u l r k l l ' o l l t r h l u w l lr S r r r r l k r u , l l.r r l r r r l r r r o * e
l e l o r r vI . S { i , r r r
l l l L .v ) X ar r l r J , t l )rri (t I c rIl . n k to fy (l t \rrIr\ i c\t i t\ttl r\/rr v i l l tl rrw \ A u s t r tl r { .
 -)
t( l t t, tt tttL tjt,t t lt,\lt4 t,,,,^ t\ Ij \ tt, t,t,t| t\,)nt Y
MY K ( ) l 't r\/M \
I Rr),/t),/l\t t,

Drobnoustroje z rodzaju\tt4tlu:nu izolowuncsq dosycczQst(),/ Dir

r , /- :l dn p
\ lcr u $ ychi dr,iun(l,i(.ch,,\ \i(lu . d ru n k , i$ . \ . rk o \ ^ . OCENAPRZYDATNOS(]I
. ),rh $ l)r. DO IIOII'I 0I)I
m \ n tc7 LL r c,,\ . ,r Ial.,ez por,,rrro n lrh
p lo d o u k o n i 1 V , , e 1 i1 , 1
t rvsp.,1976,,1977]. ^i_o!icro\
Zarazki le mo84 byi przcnoszone podczaskrycil
t prawdopodobniemaj4 wplyq, na zaburzeniaplodnosciu koni_
Dotych
iedlak ich przcno:.zcni<. ujcrrrnlupllu na plndrroi"f."n, ,.piA.u,io_
:/c.
rogrcnre,/ostit)opr.Jne.\9JC,/fjctciizolouirnyni\/c,/cngtni
C E LI ME TOD YB A D A N IAP I,oI)N OSI(
./ nirf/qJ,^\
plctouSch koni ,4 V+,,pl,t,n.t ,,!uilintr.tlittnti .lA,
upla,,n ,uh,1.,i,,n,
Od ogicraprzczraczonego do rozroduoczckrrjr: siglrczrri.r,r,lr|r,,rrr rr.
dlatcgoporvinnybyi znancnie tylkojegorocfuurirlicr:elrru,,\t1,,$( .,1
rownic2plodnoii. Oceneplodno(cinaleiv prlcpr1rwikl,.r(: ,.1 !,
GMYtsYIDROZDZE wlqczeniem ogicrado rozrodu.a nastQpnie
tL,,/t t,r
po$,litl7ilipt,,r(i\( /(,r,.rr t,r.
po jego zakoiczcniu.Pcwnaliczbaogicr6wnrotc hlc pr,,rts(r(,s,, rjrr,.
plodnalub $l,kazywaizaburzenia zachou,illt ir plujo$rg(, \\ \l Lrt.l.s .r,ll
Drozdzclub grzybys4 bardzorzadkospotykaneu ogierou,.
Candidu wego utrzymania,dlugiegotlansportuizmiany rrrrr.jst;r
.pp i,.1.t.?s'//r,.
.t)p.najc,/ficreJ
slsrcpujqu klac,/).krorenrejqklunor) l)ol)\trl { ,.,,.
,/ plo.lnoscia ocenEplodnoiciprzcprowadza sig Da2yczc|ickuprrjllcrrolLrlrrl.,rLru.rs,,
luh byl) nt(sk!le(.mrelcc/,,neinl) bi,,Dlurni ogiera.a takzclv celu ustalenialimitu pokr),i luh inscrrtrrrrri.;r $ .r.z,,rr
Nieodponiednie warunki higienicznc podczas pobierania
. oraz lub te2w jakimkolwiekinnym czasic_ Bxdanicnrolc byi lrrzL.|rorr,rr .r
obr,ibkina.icnic nrogq b1c lr,/)c,/)nq ,,ik,rTcni nrsicniagr,,yhjr
mr i druTclza ne rownie2podczastrwaniasezonu,grlv np. u,lstqDrrlc rrrr.rrdrIrrrrIr .,.
tr. io n1,,,/e
sfloV,,do\\rcbrrd,,i,po\a,/n( .ranl_rof,,l.
nc maclcy tnscmtnowanychklaczy. Nieu,lalciwa higiena chowanieplciowealbopodcjrzenic obni2oncjpkxlrroieir,,\ ri,5rLr{.t,t\
podczas 1slewstwachorobotw6rczychdr.obnouslr0 jriw.
naturalnegokrycia no2e dwniez przyczynii siq do infekcji'
ogiera Badanieplodnolci ogier6w opicra si9 nir pothhrrrrh zrrs;rrIrilr .r
l Klaczy.
u irrnychsamc6u,.UstalcnieIutynowychPuflrIltcll.(l\\ jlkosir rrrrrrrr
(ruchliwo(i,liczbai morfolociaplcnnikrirv)(n.ir7\tirfirrr(,llrrrrL,,rrt. t,.
danic stanorvi4 gki'"vnqpodstawqoccny phxlnoicirrgie|rrNrt.rrrrrrL,; 1rrl
nak, istniejeobecnicwiclc do(lutkorvych tDc|xl (ltirrnostVr,,l|vrlr. kt,)t
umo2liwizljq bardzicjprccy/yincrozpoznuDic r r.rxlztrlrr zrrlr
Plzyc,tyrr
rzeti pkrdno(ciogicrtiw.Tcchnikiobr.lrzorrc. szczcgr,lrrir rrltr.rrsorrolr
pozrvallj4na nir:inwazyjn4 u,izrralizrrr'j9 s1r'rrktrrly zrrrr!trrozcrrrr1.tr zrr1rlr
.iak i \\cwngtvllych nirlz4driw plciou,yclr. e() |r)ntitltir\\ r()/lnr/nir\\irl
n lrw c ls u b l c l n y c h , / n ) il i p i t l ( ) l ( ) g i r , , n y ci Illli t l \ \ , i l t l l l ( n l r l o r ( ) \ ! l I l ir(l . l \
t riu 'l c c z c n i r/r .k o l c ic r r r | r r s l . r l r irlrrr r r r T l i r rl ri rt r r l : r r r itri r r r rl r I r r r ri l r r z , , r r
(c wl i r r r r ) ( / ( )l ) l i i ( ) \ \ r t . l ) r ) s t \ . l(j . \ i t r o \ i ( . i r o T n ( . t ( , s t l\r i o L l r r r r r r i .
rr
, rL rr r r.rl .r^ r r rr.r. rLrrr.r : r l , . r , t : r r r,r.,rrr l , , tr \ rr , , 1 , lr,. / r , n , r , r ,
lrr/$.rl.rt.t
rrf t | l | | h (l r ' 0 r ) \ \ i I I i r o s r | r r l r r z t , d r z o r r oI r r ,r,r I r r | lo r \ t r t i l r o \ \ ( . ,1, J , r r ,
 l.tl t t t tt n l L l ti tk tl tu ,h \l n l h r^ t\/tt t.tm,hA utl llt : Llzit l l l S hr . , t t t l : ', J', t . 't t tr 'l1r 't t iL .

Bardzowazncsq hatlirnia haklcliologiczrrcrvtrllt/r!w z rcwnQlrzt)ych

nit_ Ilt{cic.naplclck..iLldfir.
rrtrjilrllzlr.
powrrizkirrasicrrne
zqdo$,plciowychlub pr6bcknusic|ia.u.ccllt ltslilloniazdkilzctii nosi_
cjclstwa_chorobotw6rczcj ilory bakteryincjlub wir-tlsirw.Corazwiqkszcgo lhdanic pr4oia,nrplstkil,wyfoslkl ecwkowcgonnlcTypr,,r';rrrrrr;u
z;naczeyiy,prz!ocenic plodnoici ogier6w nabierajilbadaniagenctyczri. podczascrckcji.lo wczcSnicjsrym unryciupr4cil. Nr lr,/(nrifI rir /r'll
Aneuploidie (wigcej hrb mniej chromosorn6wni2 liczba p;dstawowa) dzi pr4ciamogiqwystQpowaiotarcia,ndd2crkii pflokfwicnirr.I lszLrrlz,
i mixoploidic mogE rniei niekorzysblywply$ na ptodnosi bez wjdocz_ nia te powstaj.lnajczQiciej w wyniku mcchanioznyeh u|r7(iN ll|lr r'tr(tr
nych zmian feno[,po$ych u ich nosicieli. a takZeschorzefi bakteryjnych. W okolicyujicia krnalrrnroeu o plrrorrr'!r
i w zatocecewkowejorazw dolezolQdzigromadrisiQsrlcplur.I tot(I /li I
gi mogqutrudniaioddawanie moczu.Miejscatc sllr(i\,' ic/ sr((llr\l ri.rl l'l
Identl'likacja i wywiad kich drobnoustroj6q jak Kleb.riellu,Huem4*iltu Ltltti,gttlarlrr r rtrrrr lr
Badaniemosznyijqdcr najlepiejprzeprowadzai zarazpo lxrlrlrrrrrr rrr
W pierwszejkolejnodciustalasi€tozsamosiogiera:nazwQ, wiek,rasQ, sicnia,kicdy ogier jest zrelaksowany. a j4dra sq ofus/cilr)l( rlo rr,rrrrr
.
danerodowodowe, nunterrejcstracyjny,marii,odmianyorazwymro2onc ilatwiej dostQpne dla badaniaprzezoglqdanici pulfati{ Sl.,irrrrrrrrrzr
Iub wypalonena sk6rzelumcry! a takzestosowany u,.niekt6rychkajach powinnabyi cienta i elastyczna. U starszych ogicr(iw\vysli)lrlrtrrrl rr
numerwytatuowany nawe\ nQtrzncjstronicdolncilub g6mejwargii inne dy zrostymiQdzyoslonqpochwowq(cicnnqi oskrr4trzcwrul.ol ry* rr1,1 r
znaki rozpoznawcze, jak elektronicznyident),fikatorwszczcpionypod jqdra oraz naj4drza.Zrosty tc powstaj4prawdopotlobnic w t|irst(|J\t\
sk6rQ.ZalecasiQr6wnjezwykonanietrzechfotografiiogieru,otej.uj4- uraz6wi stan6wzapalnychnaj4drzalubjqdra-Mogil ,/nirei/lli!. r)llrirl|r//rl
cychstronQ prawq,lew4i prz6d,a takzeoznaczenie grupykrwi lub profil przesuwaniciqdcl wewn4trz jamy worka moszrlowcgo.Lrpoilctlzrrlrlrrrh.
DNA, chanizmtemoregulacji j4der.
W w]-wiadzieustalasigwlniki zazrebieiw poprzednim sezonie,
a tak_ Jq&a oglqdasigz boku i ukoinieod przodu.il nitslQpnic ,/ tvll I \tlltl
Zcrezultatywcze3nicjszego badania plodnoici.Wyviad obejmujer6wnie2 siQ,czy obajedra znajduj4siq w worku mosznowynt, it potcll (x ( lll l( l
danco przebyrych chorobach, urazach.leczeniu,szczepieniu,
wadachge_ wielho3i,synetril, konsystencjQ, napiQcic. wralliwo(c i rrlo)crrie. I lhr/c
nctycznych,schorzeniach inf'ekcyjnychi ewentualnych ptzyczynach ia_ niejqderw moszniejest zazwyczajhoryzontalnc, it ogo| riliil(h /il sl, trtll
btlr7crlplodnoSci. wanyjest doogonowo.
Naj4drze zaczyna siq glowq umieszczonilnir pvcdn io-b(x /ryr r lrrr.
guniejltdra i przcchodziw trzon,kt6ry ci.lgrlicsiQw/(llLr1grll)i(lo\rl
-bocznejporvicrzchni j4dra i przcchodziw ogon nliil(lfll .jrrkrrowrrlry
Badanieklinrczne
przcsuwalnytw6r rviclko(ciJ x 2.5 cm. Ollon ni|iil(lrlil.jcsll)olitr'/or
z jqdrem wigzadlem wlasnym (//.rj.lr'.rtispftlt il t). kt(ifc u {)giclr ic\l
Iladanie kliniczne przeprowadza siQ wedlug schematu przyjQtego
szczcg6lnic dobrzczaznaczonc. Olionpvcchodziw rtasicrriowritl rrhr/or
w drilgnostyoeweterynaryjncj.Oceniasi9 og6lny stan zdrowia,kondycjQ.
po przySrodkowcjstronicpowr(i/kl n sicnncgo.llrnk icst wyrni|l(.i fl ll
ckslcricr i zachowanicogiera.Zwraca sip szczeg6ln4uwagQna stany,kio_ cy. wskazujqccj na przci(cic.icdncgo od0inkirw (ltrrgi.
rc rnogilnlici niekorzystnywplyw na przcbiegkrycia, np. kulawizny,ura_ Powr(izcknrsicnnyft)zpocrynlsiq nirptcdnio-Brzhiclowyrrhic$lrri
zy i w dy dzicdziczne(wnQtrostwo),a tak2c na uklad oddcchowonaczy-
.jqdrdi ci4gnicsig w kiorrrrkr /cwn$lvncSopicr(!ic,lil I)itrIwirtowcll
niowo-scfcowy, pokarmowy.moczowyi kostno-szkiclctowy. Zclarzasiq, Powrizki nlsicnncpowinry byc sy[]clrye/[c. o i|crlnicy ? .1c t. ()stt]
2c wykorzystanic rozplodowcogicrriwo bardzodobrcj.jrkoscin0sicniil b(il w fci okoli!y.,csl/:n/.\yyc./.n.i /.vtit\:/.rr,ty /. Przc|uklinqflchwitrowil lul
ipopgdzicplciowynrnro2cbyc ogr.aniczonc np. zc wzglgiirrllit pn)blcrny skryccnicnrprrwrizkit.Slitqccric.irttler rlo ll{0' z lcgrrly rric powrxllj
/ wslitcicnt nlrkltrczlrrblilnl{)nt.wynikiriilc0
zc zrricksztirleciir krpyl Po trb()ezrryclr skrrlk(iw. .lcrcli ic(ltrll skrqlpr'/cllrczl| ll10 , wrlw(zls nr(]]
pvchyty t orltwitri( lltb iI yclr scltof/cnich kostIo stltw()wyflt. t L rc h r x l z ireh r r r i s k l r l r ( l / y r il l w i r r r r o ( r r y r 'i lwr y r l r l l r i c r r i r/ lrh l r r / ( r ' rp l / a
I ly w t t I t w i o r ' r r /t ( t r r r r n c F U l r (iiri l ( l c rr. l r h / ( \ l ) (t t t t [ l o l l ( . r ( / v .l ' o ( l r r c
 t t lhI t . t t I t nt r h\ t hI h t t \ l\ , I t t trt,k,tht k, t
^j t,'.'l t.l l ' t L 't.t t.,,,t. tr ,\ t,h , tt..t'h \l h

si(tlu cicplolil nl!'isco$,il /irczyt)it Riwnir,, w,plywitr Iil

.iil(h1)silsic(l,tic. rrilks l ( L r l c c r rlr)co s k r o n r i c n i c . i \crs\ kl i r / l l I ! . .N i l l e l y l ) f / y t y I | tl ) i l | I r { t , r ,: r
zaburzaJi|cspcr-tnalollet)czQ.
ru f ri w r r {n) i r d r r r i c f n c . . iii |Iki c ( l o s I t l e c /! . D r r s l i r r r r r r i cnr rriocT tl r \ i r 0 u r r
Jqdra powinny byi mnicj tviqcc,j syDtc0yc:/t)oI titl\ro przcsuwalnc
wc luicbczpico/r)c i cih burlr|jllccgo. i dlir ogicru.Zitsl()srJ$i lt( l.l.l'rr1 r rl,
wnqtrz worka mosznowego. Jqdao lcwe jcst z rcguly nicco
wipkszc otl cji orazuwarncpostQpowitnic olticfcnt ulatwiujll /it./r\ r-(.,irtpr.,r'pr,,s ,r
prawego.Nic powinnybyi zbyt hvardeani tez zbyt migkkie. -/
Nonrralrra dzonicszczcg6lowcgo bddanieprzczprostDicQ. l]l(lirri( 1tt/(/ l,ti,trt' I
konsystcncja powinnabyi zbliZonado konsystencjimilini u podstawy
pozwaladotr7ci do gruczol6wpqchcrzykowyclt. lt1)slilly.lriIl( l\ |l,r.,
kciukaotwafiejdloni.Rozmiaryj4der okredlasig poprzczpu.i* .r".u
koici.mosznylub, bardzicjdokladnie,mierzqcdtugoSi,szerokoS,l niowod6\\',rriednicznychczqriciccwki mocro-plcirr\!i.'i orir/ prr'rrtrt r
irvy pachwinowych. Najlepicjwyczuwalna jesl nricdnic/nlt zq.rL. i r'rrl r rrr0
rolo(i jader Dookreilenia n ymirro$JqdermoTna u ykorr5.,u.pr,,1.r.1
poo o o ncyo c l r kl d .zu a n )l csl i n tcre m czo-plciowej. znajdujQca si9 na dniekostncgorrQhurrir(l|lr.o\\.t',,
tr) c. 12.l) .lub tr ltr asonc,grcocl. Gruczolyopuszkowo-cewkowe. zlokalizowanc w poblrirrl ,,rzr,rr
dajedokladniejszc wl niki.|rorniary r lrrrtrr
le pr,.Jdame sr do wl liczcnoLjgroi..i naluku kulszolv)'m koScimiednicy,s4calkowicicprzylrytc1'rrrlrlu ,rr,,tr
lcdcrora,/\poJrier\anejdzrennej produkcJ I plcmniko$ r DppJ.
Objgto(ij4dermo2nawyliczyi wedlugnastQpujqcego miq(ni i nie sq wyczuwalnepodczasrnanLralncgo barllrrri:r S:1rrrrt.rrrr
wzoru:0,52r dfu- latwe do rozpozlaniaza pomocqUSG. Te orvalnclrnrczoll nrrrt,t,'l r'[
gosc: szerokoii x wysokosi: objetosijqder,a spodziewalr1
dobow4 3 -,1cn grubolci i2 2,5 crn szerokoici.W nicwiclkir'jotllttlLrs,r ,i'rrl,
wowood zwieracza odbyfuwyczuwasiQproslalQ. /l()/(nlil/ (l\r(\'lt lrIttrr\
kt6re se usytuowaneboczniena nricdniczncjczQiciec\rl\i.r|rr1'orrot
w stosunku do gruczol6wpqchcrzykou,ych, i lilczEsiqeie.irriil. K:rzrlrgrl
ma gruczolowqstrukturpo wiclkoriciokolo 2 ! 4 cnr.( iciri lr\t [|lr'\/
czonapoprzecznrc, w postacr\!ystqpuponadgrTbicl{)Nrl r/{(( rl , (\\ l l
Gnrczolypqcherzykowe sQtrudncdo rozpoTnnniit. l.t(iy/nl;tlil( tr'll t
ricianyi nic s4 wyczuwalne. j
gdy ogicrrric cst pohu(l/(nry. | (.1i1 (,1\ (rt,
'l\
nasicniowod6wIch dlugo.,iiwynosiokolo 7 cttl.a szclokoitlI lr l\rrl
czaspobudzeniaplciowcgowypelniajrlsiq wyciziclin4gnrr,zohrrrlr rr
znacznielatwiejszcdo rozpoznania. W<iwczas ich wiclkrr(er|trr'lr0rlzr rlr
Ryc.12.l.A tesimerr.B pomiafjader(Ibr.M. TjschncfJr)
okolo20 crr dfugoSci i .1-5cm szerokosci. (irLrczoly pqclc|zvkorrr.rrrop
byi r6wnic2wyczuwalnew przypadkach slilnu/itpulncg(). S:1wirrrrzr
produkcjgplemnikow w nliliardach(Dpp/miliard) wedlug grubcilatwe do rozpoznania. nawctgdy ogi0rnic /ostulpoblt(1,/on\ NIt0
wzoru: 0,02,{r
('hiqtoiciqderrcm )_ I.2b = dobowa rniastle2qcew pobliZugruczol6wpgchclzykowych barikirrirsicrr iorvoriri
lrodukcjaplemnikou lLo\c lqs)l
w rolmtarnchJqder\q.lgpujq dule rd2niccrndy,niJualne,
zalezne,,d dlugo3ciokolo l0 20 cm i (rednicyI 2 cnr,sil ck)syalllwo $,yr,/l\rirll(
wicku. rasy,masy ciala i sczonu. zar6wnopodczasspoczynku,jak i po pobudzcniLr plciowynrogitrtr.
Pier(cicnicpachwinowculozoncsq doglowow(Fbf/lrs/tric w stos tl
Dodatkowegruczolyplciorve,nasicniowody ku do lnicdnicy.Srcclnica ich wyuosiokokr2 J cnt. Srcrs/y ()t\\'r'f,loi
przyozyniisiQdo powslaniir plzcpLrkliny. W lytD nliciscLr utr)/trilslr'lklk
Rudanicriodrrknnlr'h gnrczoldu
nlcior{yclt I nasicniourrJrtnjr..r zroslyoIir,/uwiglniqtc.jqtltu. I)rzywciici{t(lo kirniiluwyczrrwulrrlr jcsl |}rr
rownrc,/tatwteJprzeproulrdzic po pohraniunaiicnru.D,, hutlirrri:r przrz sl|jilciltQlnicil nusicnnx.
pfostnicebardzowaillc.jcslo(lpowicdnic poskr-ornicnic ()gic_
i rrstuwicrric
fr. Pornin()ic ogicrystojqrlosyi spokojnicpo(lczirstclj brrrlrrniir.
to ictl_
 ttr t t lt t lt t t t lhr h, r l, ! t t t ,t\t\ l,tj.t\, \lnhr
llut l: i, r l |) . ( , r r 't t 4 \ , ht ht "\ 't , hjt 1'. t nt \ l

[)i td l n i c u l l n rso n oglir liczlc l)l|7y skr{l l}o\\,r(izkrIrir\ |\ ' |||, ,,, I
'
il(^vi|l/ys/llcv 0hr/$l\ lit([,r rlirt,l
Budanicultrasonograficzneuklacluplciowcgoogicranlo2liwe
pzeprowadzentaw warunkachtcrenowych. W wiQkszoliciprzVpadk6w icst do obrui/ /nrnici\/(nr! i rtlrrll rrr,;
r)oici nriilisru jrlrlr'lr orrrz ,'rtr'r
$){larc/a u\ld$icnteugicnru rogl nb.,,cmegop.,rnic.zczcnir,
bukrern ki wolnic-jszcgol)r/cl)l\ \\ r l' | \\ |
I rylem do icran.VoTna rei nproucd/ic ogicrl do
F\\kotnu / ol$.anq w naczyniilch |]r)\\'l{',/l\irtlil'r, rl
Jeonqsronq.,/apc\nialqc4do.rgpdo moszn)Jpo,,nr2004r1.
Do. hadanianrrz_ilJouplci,,\\,f.h ogicrr InoTna\\ nego. W obrllric llS(; \\r(ll'(.'rr,
, ) kL,r,,y.tirckc,,_ jest zwyklc rols/rtl(.rrr( ,\\ rrllit
d) dobretJakojci!llruconoprafncrery.naqjny../auf,alr./on) * glourca tQtnicyjqdf()\f!i w Po\ro/lr n,l
s v!2, clo*]ce u u)7\,/ejc7(srotliv,oici
crniro-uanlch
ll,ll:i: ":i]"
ulfiao/wrqkou.np. 7.5 siennyn orirz rrrirlv(lr l(lrrr(/, 1
l0 VHz. pnzualail na rozpoznrurnieszczcgo_
row zewnQtrznejwarstwy mi4zsar jqdra. naj4drza1ub powr6zla bocznych i plzyiltxllorrtr lt I't,'
nasien_ g-nqcych nr
negoflozor 2004a1. l\4n7nrrounicTrr)kur/)srackt,lorUw.t Brw ier/(.lrrrr trt,hr
ullr._rsuogr.r \\ lrr
l]ull .1{){rfil
he dnpplero\^ slq umoTli$ iaiqcq,4nierzen ic prcdloicr pwepll,wul<"ru Ryc.12.3.Sploqletnicyjqdrcscj wpowr6zku fPozor200.1u.
i nrsicnnln (lbi. M. TischnerJr) \\ \ !l(
rrl rrr(,1'il
wr6zkunasicnn_r'
w naczlniach krwionodnychzc\\nQtrznychlub u,cwnptrznycl
narz4cl6w powai 2ylirki.kt(irt cltlttrtL lt rt ztt
plciowych ogiera [Pozor & McDonncll 2001, pozor
200./l.
Jqd r a . na jldrza. pourozki nrsi e n n e . p rz e J b a d rn irmUS C .j4siq porviqkszclricrrr zvl \\ oltr\'ltr
naJ4dr,,a r pouruzkr nasicnnepouinnl byc zbadanep:rlpruyjni<. splotlrwiciowi|lcg().Nrr ri-( l.' I
Illra:
l'rc$ rdlou) ubra,,ulrra.onograh!,,n) przedstawiorlo ()lnil,/llS(; l(ltrr(!
iEderie.r cchtFcnrczni(j;dl],,rod-
ny, z rf,j4tkiem centralnej2yly, biegn4ccjod koica ogonowcgoj4dra, j4dro$'qi.
ktd_
roj obraz nd monitorzeUSGjest hipocchogeniczny(.yc. 12.2). Na obril/icLrllfls(nloltrirlir/|l
Za pornocqultrasonografumo2na rozpoma6u, jqdrach 2ylaki powtizkrr rlirsicrrtr()rr \! |
zmianv nowo_
lworcu,c, obrzQkmiezszu, pzewle docznc s4 .irko riccchoti( nr'/rr(,
kle znia11y degeneracyjne,kwiaki nicrcgulur.rlLr ruicjscir.zIrlirrliz0rr rr
r .opnie.Lat$o wykrywalnejcst nird_ ne z rcguly ni| ol)vu)ll Po\\ltt/lx
mlernc nagromadzelue plynu lub 11ilsic11 0go.Illrlrl:/() porrr(\'rte \\ lnl
kl1\'i w jamie pochwowej mosmy. dnniu porviqkszctriit p()$,r(r/l'ir rrrl
Plyn w jamic pochworej mosmy sionncgoi s/ybk()ici pr/el)lv\\u
dajeobmz liecchoscniczny (ciemny) kna,i.icsl /ilsl()s()wirtric krrkrrillr
(ryc. 9.4), natomiasrkrew charaktc- rhrpplclowskic'j ullrirsrnx)gfirlir | |'rr
ryzuje srp obccno(ciq zmqtniei ( r y
/ o r '& M c l ) o n n c l2l { ) ( ) , 1 1 l , ' . , 1(
o zwigkszonej echogcnicznolci. l)ilchwirx)wirlttb tttoszttut
w lym {ilkic wkiknikowychzrostritv przcl)ukli|llr cIlfnklcryTrrl! \rf
nrigdzyoskrrranti. w l ) q l l c n i c n rj c l i t a e i c t t k i c g , '1 t o
ri y. l l : . I J lt m s ) r x ) g rrti c z n o ytrrr/ l i t(i l l
[ ]ltrilsonogrilliit
rnolc byc bu(lzo Itye. ll. l. lf llr l( r t r t ( ||( N,st t ) lt nr\r! r cr ( t r \ r Pf/c/ l)icr'(cluli|ilcllwlllr'wy (lr
l rgo /ir lI r . / or r , \ 1r l, , ll, t Nr ( l( 'l( , ) l) r ir ll
('l rr(rirS t r/ llk r t / it lI it r ./rn r,)
7 !l \..e Itl rl j rl l)(nrocnu w b:rrltrrrirrt.lr
przypirrikrit l i r t t i r l r rp u e l r r v i r r r r r v cl tgtrhr rr r o s r
rl tri r\ , r r ) r r , : , 1, ,{li, t r ter
, ( r ! sl'r er l, i N 1( lr r , l
/l l i rc i l Ic l . ]l ) l \^\t{ l \\/(. lt l | | ()s/| l y, rurrvtl Lzl ir't jitttty ltrtr'htvrtrt
t! (,l l , , n t r / . 1'lr $ ir lr $ r ( r ) \ ! llLr r r \ 'r . i, l
^ I t r r I r r ( I l S (i | } r r z r v r rtlt:rrto l t r ' ( l i
ri | r I ( 1, 'l Nl lr r lir i I r r,
 . ' rf i li. t t t t . t Lt i\ t r t t t , , lt , r t , r t t t \ l\ I t \ tt,.httht lt)ttt
l('..11.:htl L. ( )t , thtt,t |,l,th,\, t ,h, t,L\tu
llic,rr)(1,/riu ^).
l)f/cIUl\lit)y I ltlitt$.iltj(,i rIrl,llrrlrrt.roz|ozrrIic. l,rxlczlrs

iliiij;*f 't,i!$::ftnt,,iit
tc",r ncg{)l)r'lli Iirsicni()$,odu rv jcgo korrt.or,,t ; i,,,\.i(i l} ll ll00til ol)srr\\,,\\ rl

niamiknvionoSnynti
lffi :l';'n* l;,*;?:
lpozor2004al.
z liol c i o b c c n o ( i e y s l w h l r i l , l r r ' l tr u r s i e r r i o r v r x k !zwl o. k r r l r z o r r , l r r
w p ob l j T LI nr i c d n i c o w c goor l c i n k rer$ v l i i r r r o c z op l c i o r v c jl.l r r | l i r r r r r . ,r,r r ,
tlorozrvojnlsicniowolu wystqpljc barcizorzadkou ogrcr.rirr. to tr,Ir,rl
nt. badanczaponoc{ USGnacatejdtugo(ci.
-^,ll]!.:",,":t" Trrrbielc w przypatlkulzoospcrmiinalc2ypo(wigcics.,(j/cg(illlll\rrl,f l,.rl,rrr

;:i'fr x[.#w:.i,2i::,Hi:i;'.lan,;;;:,;:i
iii""iiifi tego odcinka przewod6wwyprowadzajecych.
Bardzoczqstopoclczas

*llj"m:iti:**,fr j*:i
lorici4kanaldwprzyir6dnerczor"rch
r

T:j]:xtj*jiiillfffir#:
maclcamQskaw postacipojedyncze.jcysty.C_-zasatni
szestrukturQ, skladajqc4
baclania banicknasicniorrx|!wrr rrIr zrr,r1r.,t

siqz dw6chr6wnolcslyoh.
obsrnr rrlc ,,ri.rr rql
lr(itkir.lr|rr.,f\\,rl,1r\

*ln,#xl*",Hfti;lfffi
"#'ilf.ffi
iT;f*:t":I
wypclnionych plynem.PomimoZemacicamQskabartlzoez{sr,rrr r,,rt
u normalnychogier6w,to jednak w przypadkugtly lrvor.zyt r(1,,zrt, \ ,r(
moZepowodowaazaburzcniaejakulacji Ipozor 20{)5].
l,rrt

rrtrl$*?is jr:,il,..?*,1'
f;#r l;::*::::r;j;:; D o d a t k o \! e g ru c z o ly p I c io w c. lrrriirrrl
dodatkowychgruczol6wplciowychu ogier6rvspotykrrsrt,brrrrlzo
ko. Niemniejjednak,zalecasig badanicUS(i potlczusl.ulyrrr)\\(.t
| i r t , , l , , r , zr ,r r ,
rz,rrl
(\ r.r\
, ,i,i,J.).,1; przezr'racz
$ ukorica
pc plodno(ciogiera.Poznanie prawidlowcgo
(rruych
l""t"j.ili,i-flil,:':::licri
otut noplctkai tworzeniesig zmian,je2e1itakiesigpojawi4.Aby obejrzecgruc/ol
obrazuuntollrrvilrt(lL.|lr\ trLirrt(
krwi.k6$,,,kt6re mo2na lu,*oPtQ"tu l)QcIcf,/!kr)\\. r,rlr.

;,,,i1r,.*r"ri
p"*.i"i;
;ffi fi;:;:XT#i:,,:,l,l,"f,Tly::,'i"# 2y pzesun4i glowicQnieznacznie doogonowoi boczrr ic orl hirrilr \\,urr
lezno.,ici od ustalvienia glorvicy.mo2nauzyskatobrazgnrezolrrrr lrorllrrz
nircchorcnic'/noi'ri4'
I' poni'*n;' aooi'u^liii; nym lub poprzccznym
l;]'lilHil.ll;:H przekroju.W spoczynkliciany tyclt grrrt.zoh,N .,1
l l aiki szaro-biale i jcdnolite,a cdly gruczoljcst splaszczony. I'crrrrrriIric Plr,rr
na sieniowod6w..
i;l!fri",'t
ir:i:i,t;?;ffTtH*:x"":"Xtnfi ;:::::i"?Y; mo2cznajdowaisiqrv Swietlcgruczolu.po stymulac.ji
nu $,zrasta, a gtuczolsigpou.igksza i zaokrqgla.
plcirrr,,.el
po cjaIrrlircjigrrrczolr
rlrsr.lrll

,,'*;;,;:'il"*i::';:T:I;ilffjK::,j#; i:J;fi:?,:ilil: chcrzykou,'e

Swiatlagruczol6u,
powracaj4clowielko(ci poprzcilzljrlcc,j
pgcherzykowych z le2qod ich z:rrvlrlo(ciWyrlzrr.lrr
slyrrrLrlrrr,.jr,.. /rrrrrrrr
1r1

jednak nie zawszejest cjakulovanuidlatr:gocilia jc,jiloic

K;r7,Irhcnkg nlsreniouodu ogl:rdr rv grrr.zolL
pzed cjakulacienie dowodzi.ic takailoit lr.akcjig llrclowl|l(,t,,Ilt(l/rr

Ii:l;il;rl[f,:;*nx*t*,'{:},.ilit '* srg w ejakulacie.W przypadkach

mo2nastwicrdzii za pomocebaclaniaUS(i pogruhiot)ciclt icii l! orrrz
zapalcniagruczoftiwpqehcrzyLrrrvlt lr

,Jf T,fil,:jffit",fi:;f
il,iiiilil:;?lil'(ilf
.1 r.
,Tll#ii:i*t:
p,,tr,/cc./r,Jn),rz
zmQtnial4.cchogenicznqzawarb!a.
D{,a platy proslaty.polqcronocic(niil. lc74 po obyrlwr'relr strorrrril
:'i.1,"]:1, fr,,ckrnju
l;lx "T:T,ffi
Jo iciruliuir,to szyr pQchcrza moc/owcgo.W spoczynkrr
"c"lr ," plci()wynrt irllsz Ifr)stirtylrsl
i;i::;i)
li'ltilJ;l:';,,'"::;il,.tii:I:lt:.
::,li:l".ll
:l,f
",i, szarrrbialy i cchogcnie.jcdnolity
pvcslrzcnic,rvypclnionc
onrzzitwir:lrhilr- lLrhliccr.ltogr.rricz
wydziclirll.r'rrzrrrics:/rz(llc \! nriiliszrrgrrx.zrrlr
i"h z niccchogcnrcznE
zirwlftolciil. Wiclko(i prostatyi plzcstr.zcni
ll]llllllll.:lllk. 'y,lscic w Dfzypir(tkirct) uypclrriorryeh Ilyrrcrrrzwi$lsz:rsiq Po Po
j]fi't;tl:i.Jl;:l
:itf:i3l';fi:lt[;, jit;iri
fiil i,.);]ilill,#
b u d z c n i rprl c i o r , , y r n .ri trr l r | . j r ' p o c j u l r r l l r rl' lj ri p c , w , r r y r r r t . z l r s r r , . u r r l i r
p o k il k L rr , j i r I r r l t r t j i r eillro. i r , $ y r l z i c l i r r yl ) r ( ' r i l i l ] / l i t ( . / l r r \ t ! , / n l l l ( . J s / i l
ll\ , , . , ' f . l o ( I l l , l
 .' 10 lli h t t , t r \ t t i lh\ 1, , r llr h, t \ l\ It, L,.t\th Idtl
Rt ': t l. kr ll: . ( Lt t ht t r . it , in, \ t t , L, t . t , . ! , t it t u't l
(inrczolyrurrszkou,o ccwl(lr!( l(.,/ilrIrollrrrrowo (|(l l)[oslilty.Nu(lgul slanblony iluzowc'j.wzgrirkirnusicrrlcgrr.
slch i(llori ba<lujlqccgo rnusj/qb!( \!yriult{t!,/ l)()slnicy.il puru*t"iu". rrjil pgchcr.zykr'rrv
niritrrr\ r ll
ibanick trlsicniowodtiw
(ryc. 12.5).llozclwlrrriuccwki nujezl.ir.rc;
,,lrrl,rr
l)o\frnr)ylcdyntc pulce pocllr'zyrtrLrjllcc glowier;tu1 za zwicr.aczcnt otl-
hylU.(irLtczolyopuszkowo_ccwkowc hzowar)csq na luku kulszowytni rnrrgrql4czydsiq z cialcrl 1lillx./rrrt\
nl
0riljl1owalny ksztalti w spocryn_
ku si1.jcdlolicic,sz.rro-biale. po pobuclzcniu ccwki,powoduj4chcrnospelniQ.
pf.;o*yn,t po*ipf.'r";l'ri9
I rrro/Dilzobaczyaflyn w zachylkachni42szu. po ejakulacjigruczoly
wra-
ertil do wyrrriarow,i wygl4du poprzedzaj4""gupoLudr"ni".'W
.f.jny"h
rvyp dkaoh. podobniejak w przlpadku prosrary,gmczoty
opuszkowo_
-ecu,kowcwygt4daj4na obrazicUSG jak g4bta
ieolor ZOO+U].
I] a d a n ic w n g tr6 w (zob.rozdzialg). Rozpoznanic j4deru*,i92
rrr!t)rh,t\ kanrlepr:!l r za pomoc4I SC jc.r .rosunko!\
i-]l o pr,,src
l-\(ltJ rbL,rrrg r wsf.20061_Bard,,icJ {k omplrlouanejes od.zukaniej4dcr
/ | l i r ] r r Il .t( ]r hsr c u jcmicbrzuszncj. W l]m c e lu .p o o d n a le , / ic n b
iurn ic k
rrirsir.rrr u,-,tltu. nJlc,/) pr,/c5uuecglouicA I SC $,/Jhri
nasienionodrr.
w l ) r/) f\.r Jlut4 d tl zlokalizonancgo w kanalep c c h u in o u y rnb. a n k un r_
s r ( | l t,'$ ,,r tl t.,J no lcm/nac,/nicciciq,/)na.icnio wo d / g p in a . ig g ra lt rru n ie
n krcr'rrrl hrlus/nlm. JczeliJadrole4 r\
temicbrzu.zncl.l;.;sn;6!,;6
lrrt.FrlcJ,'gh'wowoluh zlgina .r9 w kicrunk! Jogrzbietoulm.poturer
'rlcnrcDl,'dnrlc/rcntaJ.tdrd_Je.t j(to obr.r/ na monil,,rzeLSC. rjfouy
rrrirrrit,/s,/Lr Jitdrc. z u yraznie u idoczna hipoechogcnicznq ;yl4 ccniraInq
ll\rzor'2(X)4a1. Ryc. 12.5.Endoskopowy obrazwzg6rkanasienncso. Ui(cic|]{etrcv\t or\j.rjrr.rr,.
/ . i tl( r .ty kor icowcgo rozwartcgokanixlLzaznaczono
srrzalkq(1b1.
IUall2001i])
, odcinka a o rt y i t Q t n ic y b io ,
rl lowc.j. Za pomocebadaniaUSG mo2naobserwowai
koricowyodci Biopsjaj4der
rrckiu't1) i rgtnrclhroJrowcj.i rozpoznri ich pulsouanie,rraz
droino:u.
./irtor) tcF,, ,,dcinkJnac/)i mogq
fro\\{lac na skulek tbrmoqrnia srt Badanie histologiczne wycink<iw .j4dcr rrro2c byc harrlzrr lrrnror.rre
rLr-r,rySri,rqr/a. r a/crrrrr. Mir.,ic& phlsiqk_ w rozpoznawaniuzmian dcgeneracyjnychlub nowolwor-owych.1i1rlcr..
fll,r:l).lit::,)'"i-).ch l)o
l]:]*:l ('J'i.uli pr,/)padcLogranrc,/onddroTno*.i rlch nlczln tychczasopisanowiele mctodbiopsjijqdcr ogicraI lioscr& lr hcr l{)t)7|
)'"li,..l
lr i'!rrfir. wxd,rtr fro\\,doueh nicztlolnoicdu cJakulat ji.
bulc.nujci ,,sir. Niczale2nieod zastosowanej technikibiopsji.rnclodatn ni0sicry,/ykt)til
Irrcrric tylnychkoriczyn,wynikajqcez niedokrwienia. kich powiklan,jak krwotok,zapalenia, obrzqk.nrar-lwiea lub /n)sty.({,
moze miei niekorzystnywplyw na pft)ccsspcmrillogcnczy. Z tc8(l l)(l
wodu mctodQtQzalccasiQsk)sowaa .iodynic w p|zypttlkrr
wyslql)oNititl
Badaniecndoskopowe u ogier6wazoospcrmii IBall 2{)01ti.
llrtlir ir'zir p,11r'(q lntkrikr,pLrp|zepr uJJzu .ig urt.Li1.
grll p,,r[.jrzc_
wir\r$ hiltld)tI(.,/irJt:rlc ic..r.uki i g.ly $ nu:.ic
rrrulirq.pLrjuklcu (iigr_
Il a d a n i cn l r sr cn r i r
hl lrllc\\(,,1\ntirll,'$,(l\,$). r, tllrrl,,i..i I r r irr,lnrr.l
I ..nt. upr,,u.rrlzrr Ilir(lunic nitsicniilol)islut(ls/crcg(ilowo w t1)z(l/ixlxirtl.l i 7. Kerrley
stl rlt ccrvki prxltzirssl)oczylklt
flci{)wcl.l{)ogiurlr.llirrltrrrit.errrl,,skopowc i wsp. l l ( ) 7l l Pr r r r 'r w r r y wc ieehy
t,. wk t poz$,irlir$ ykly(1,/wtrrDiit (\,\,iittlitce$,lii, r l i r r i r s i c r r/i r r( r l s c l k i c nr
ar | r Ir Ir i c r i .
cvst! | rozr.rrrirnitr,or.erritl ptr'tbtrjlltrrPlrrcowrrrt
lirlrtrrrlq..
urLllrrptlt(ir(.i tlr)il;t prl{,\!klywit(i lnrx.cll
 Ittr , t I t nlt . t t n. t ht , L^t t , "h , ^l\ Itt t1,. rh li,i

ruircbicri.Stwicrd/ili.2cwaltanilrkorrr.errtr.trr.jr obiTto(ci!,il
l)lcllnik(.)w.
kulat6w.liczbyplcrrrnikilvo nor-nralnt,j
bLrrl,,wi.:
nr,,rtirlogiczncj
i ott.ctk,r
plemnik6w o ruchu postQpowymw 9iili, ctccyclujqo wynlkach
zri.cbicri.
P62nicjsze badaniaVossiwsp. fl98tl, Jaskoi wsp.
Ii990] potwierdzily
zale2no$imigdzy liczb4 morlblogicznienormalnychi pomwajqcych
siq
ruchempostppowymplcmnik6w a proccntemzaZrebiei.

Badanieendokrynologiczne
R yc. 1 2. 6.Pobiem nicwynnz6w do baddniablklcr iot {) {r . / I ejr , \ / Lt , | , , , t , t ,r r ,
Przy. iotelpretacjiwlnikr5w badan hormonalnychogier6w trzeba
B z ce*t i m oczo- plcr or vej,
C ?zalokice$ko\ . . j( t i) 1.M t . j! . t jjn. rJr )
uwzglgdniiwiek i sezon.Nalczyr6wnie2brai poao*uggp"ul.uj4".
u*ut
nraniehomon6wo.azwahaniadobowe.Wiarygoane *iiii orrra"re,istq
2eniahormon6wmo2nauzyskaipobierajqc lacyjny,kt6ry najlatwiejpobrat po silnym poburlzcrrirr plt.rorrrrrr olrr r,r
pr6bkikrwiprzez3 kolcjnedni
o tcj samejporze.NajFyzszestQzenie w obecno(ciklaczyw rui lub po masa2uiolgtlzi.Wl,rrrirzy z l)rit(rir\\ lrr\
testosteronuu ogierdwstwierdza
siQmipdzygodzin46.00 a 9.00 rano.U ogier6w,poao-Uni" byi pobraneprzedjegoumycicm,podczaspclncjcrcktjr l,lrrr przrrl,;,r
j"t u In92-
czyzn.uszkodzenie L-ulacyjny i nasieniepobierasig do sterylnychplrbrirrck..tezr.lr nrlrr rrrr
nablontaceweknasicnnych objawiasi9w wigkszosci
$ zrosrcm_ przeznaczonc jest do kr6tkotl.walcgo przcchowywl|)ilthrlr tlr rrrr,,,,,.r|
ilg2eniaFSH(ako wyrazzmniejszonel synrezl
!ll,r),n"dl.*
,nlrrhtny).prl) prawidlowym pr6bkiwinny byi pobftrncpo rozrzedzcniu nasicniir, plzerlrkrlirrrrcrrr ,rrr
sr€7e[iuLH i testosteronu.
\l pizypadku
oltgospcmii podstawowypoziom testosteronu l)b io l ) l J w . W a c i k rz w S r n l z a n rLi I n i ( . \ , / ( / i.ri r $ r \ t r r . , , \\,.
z reguly utrzynrujesiq Ir,,r)\!(\.tr.
s ttL'rnrre. nilomiaslsleienieLH jest puu\\),/s,/one. i, podobniejak pr6bki plynu przeclcjakulacyjncgo trruz rrilii,,rrrrr. ,211,
w rut)nouej diagno:t1.ce ko dostarczado laboratoriurrbaktcriologicz0cgo. Zrlcelrtl(.t(.s1.irlr!
andrologicznej o/nac/anieGnRH nie jc.r
nalumiaslisromeznaczeniema zastosowanie posieww laboratoriunt nastq.pil do 2,1goclz.rxl cIwili lrrlrrrrrrrrr
lt|irkt)lL)\{ane. tegu hor. Prr,lrr.
rrr'ru,r\ v\\. tcscicd) natnic,.nympoJ$zgurzo\o_pr,/) nasienialub wyrnaz6w.
sadkowym. le.r
r
'lrf(rr nolcgana pobuLjzaniuu\ alnianiagunadorropin t pw5sadkipvct
podanic C-nRII i oznaczaniustqzeniaLll30 p.r"a'pniuni".' o.u,
-10,60 i 120 min. po podaniu GnRlL po iniekcji-in. dozyhej GnRft szczyr
Badanicgcnctycznc
wydziclania LH nastQpujepo okoto 30 min., natomiast
Lwalnianie FSij Okreilcnie kariotypuogicra.jcsl wslilzurrcrv pf,/yl)l(ll\ullie/riurrl
P,tlnicj,::y:t e9 120min.Brakodpowicdzi
ze stronyp.rysoati,r. sif psyczyny obnizonejplodno(cilub Dicpl(xllx)ici
rnullcjQCnRH dowodziuszkodzenia
ukladupodwzg6rzowo-przysadko o|rrznicprrrw,iriIrrvel l,rr
wcgoltlall 20{)81. dos,y narz4d6wflciowych. oboinactrvl.zrrlrcztre.j olrgospcntrri lrrlr:rzo
ospernrii.Malcrialcnr(lo badlli eyt()qcIclyc,/llycll icsl rlitjezqicrtll,rcrr
ale Inog4ninr byc rrirvnicilibroblaslvsk6fy.N4irlefill(lt)hirrliljllr\i lr\(,
Pobieraniepr6bck do badaniabakteriologicznego pobranyascptycznic tLrstcrylrrych prrrbrirvck. l,rrlrlrrrrtl rirrprolrrirrcL l.rr r
z do(iitlkictrr hcpulytrynic \\,oln('/iultflt/it!,i luzcelrorvyrvtrrr;rr.zcz lrll,rr
Pt o h L ir i ' h . ul rrn ihrrrrl rcri ,,l r,!re zntq) (lnl. liirnsporli p|zccltrrwywlric pr.rihcli rrirlt.zy ogr'rrrric., yrrrIr rrrirrrrrrrt
ef,,,1.r ,/)
I
$rcf/.'llnt Ifilcr,r. rlrplerkrr.zlrr,rkirruk,,uLI ,,,.,r,, f,, l\,hr cr ir\iv ,, W |rrz i rl:i o r r i c t . z r r o p
( c| zi t c l r o r v y $ l r r rli i h
l | | iI||r ,||(|I !II r r r r r t r t. r l rrrI r l r : r r I r r
r.r.uki rrt,,(.,,,,\\ci
(;\,.
ll.(r). l'rrnudtoz ct.rvhi rrurr,zo-plciowcj l ri fl c/y r lslr lli( r t t . r 't r . yt t ly t $vlI i r y t I i||r r ||I |ll, |||||I | | |lol) r 0, ir ( {) lxr llo2; l
Irrzysl,rrit,siqIlyrr lrr.zL,rlt.jrrirr l l i rrrsl) ot lo\ r( . r / it lr \ t l( 0 |r ( \ ( \ lt t | ( ||I ||I . , I '(|| ||I
't ir l
 2 ,1 ,1 lli k t \' ,rtrl l l . i h t\t,\\ t,tl t. ,t\t\.Itt t.,..t.t,htti i l xl:nl l ) { l. tt,t1r. y,l'trn* t lt' n.Vlnlu ll
Prawidk)wykariotypogicr:lto ().1,X\'. Nl,!./qicicj zdirrzllj4si9 przy- flkl0r^ 4rpirlnynl.l)rugi !'iirkLrlirl, polrrurryokokrgrxlzi y lxr llr{r \\ \/ \ ||
padkiwystQpowaniil nicprawidk)wo(ci cIl()rrrosortltlw
plciowychi banlzo pohriuli0fo lygodniowynrspoczyokrpleiowyr)). I)()wirricD TitNrrrir,lrr,
zadko autosomow.W konwcncjonalnynrbarhniu cytogcnetycznyrnczq ld lc 2n i co d p o r yr o k u )c o n a j n i c j 1 . 0 ' l { ) ' )p l c n r n i k ( i !ov f r l r 0 l r f , r \ ' t !
sto me Jest mozliwe wykrycie okreslonychwad gcnetycznych.Dlatcg{)
wy t n i n i c z m i c n i o n y cm h o r t b l o g i c z n i(ck o n c c D l t i l c ri i r s i c I r i r , , 1 , t \ ' t , ' u
w speclalnychprzypadkachmoznawykorzystai metody molekutarncjcy x 7uplemnik(i\\,oruchupostQpowym).
togeleryki, bardzoczQstostosowaneu ludzi, opartcj na fluores.cncylrul
Od ogier6wzaliczonych do grupyA oczckujcsiq cr) rr tnrrl('l{,(l', /,1
hybrydyzacji in situ, przy Wkorz),staniu tzw. sond do wykrywania oi<rc-
Z re b i e r i ( 4 0 , 1 5 k l a c z y k r y t y c h n a t u r a l n i 1
c l2u0bl 4 0 r l n i r s r c r r r : r r r r r l r t
Slonychaberracjichromosomowych. czassezonurozrodczego, trwajQcego 135 150(lnilVrtlrerr\\:.1) lt)r,ll'l
Zakwalilikowaniedo grupy o obniionychwilio(ciir(lr r(.pr,!lll, \ |
nych (grupaB) pozwalana ograniczon4 eksplortrcjqi zolrorrrtzrrt, ,l,
Innec4mniki maj4cewplyw naplodnosiogier6w przeprcwadzania czQstych badankontrolnychnrsicniiroFierirorir/ !liIrr
wionychprzeznicgoklaczy.Stwierdzenie. Zeogicr-nic spclrrr:r rtrrrrrr rrlr lr
Ogicryprodukujqnasjenie,kt6remoZemiei roixly czasprzei.ywania wymagai (grupa C), stanowipodstawQ do okrcsowcgoll|l) r)st;rlr'(,,ri |rr
w diogachrodnychklaczy.Dofychczas jednaknie opracowano pewncgo wyeliminowaniago z rozrodu.
10stu, podstawiekl6regomoina by przewidlwai,jak dtugopo ki,-
,na
ciu l ub plernnikizachowujQ zdolnodcizatrfadniaj4ce.-
Woorls Tabela 12.L Proponowanylbnnularz occDyprydatno(ci ogicrl (lo r,/t,l(rl,r
_inscninacji
i wsf. | 9901stwierdzili45%zazrebien klaczykrytych4 7 dniprzedowu
lircjq, 64yo.pokrytych 2 3 dni przcd o*-ulacjq orM ggyozafueiienklaczy Badanie przydatnoici ogiera do rozpkxlu
krytychI dziei przedowutacj4lstniejer6wnie2mozliwo$iuzyskania rvy_ M
sokrogoproccntuairebiei po kryciulubunasicnianiu klaczypo owulacji. Dala badania

INTERPRETACJAWYNIKOW BADANIA
PRZYDAINOSCIROZPLODOWEJOGERdW
Rasa
Ib zakoriczcniubada6sporzedzasiQprotok6l zawierajtpy wyniki occ-
ly prryd tnosci ogiera do rozplodu, kt6ry otrzynuje wlalciciel ogicra. 'tl
Me
l'r1)jckt ldkicgoprotokoluzamicszczono w tabeli12.1.Na podstawie'przo_
plowldzonych badai przydatnoii rozplodow4ogiera okre a si9 zazwy
czujjako zadowalaj4ce (grupaA), wqtpliwq(grupaB) lub niczadowalujrl
crl (grupl|( ). P ob icr r nici b. r d. r ni(nr sieni, llj k'rlrl I l: jnkt r lt r rll
ogicr zitliczonydo gnrpy A winicn byi wolny od wrodzonychwir(I.
l .i br k, / lie/ brwspiqa
l)frlc(irzywnnych na pok)rnslwo. oritj/o(l inlckcjio charaktcrzc zukalny t.
ir lirkic od schof/criulru(lniiti4cych koprrlacjq i cjlkrrlircjq.I\rwiniurrwy ( nrl lir t r pobr nr irI t ( f lnr ik!
kiuy\rri l)rxrl'idlr)wy prpgriplciowy i lirtworxitllrwairlrsidtic.wolrrcrxl
zrttrtcr/yszr'zeri rlrolrtl(Ilstr.r'jI ( )ht! r , , i( cFlr
r ht r ( lr / lr r l' t r / f l, i$ ( r l I r r l
ti. ntoc,.ulltb lr\\ri. NirrzrltlV l)[,iowc I
r v r l l\' l r i c( rno llirlntl \vtt.llio((l k\/tlll r)lr,/rrr, rr
. y L , rz v rt , rri
z rrri, rrr
, , , , jr, r
 I
,lrterynaryjnc i h,l\wlune dr
Roz..lzial12. Ocenu
Barwa/ konsystencja B.drnlekllnlcznenarr{d6w plclon?ch- moiodatpalprcylnr( ) usc()
Ruchind},.xidualnyplemnik6; testim€tr( ) lnn€
%c alk owit y / %D o s
pH (metoda) /osmolamoja (metoda)
Wielkosijqderidlugosar szerokosd
x wysokosa
(cm)
Koncentmcjaplenllrrow ( l0"i mL)
objetosijader
(crf)
Cd l louila lic , , bapte mn o w $ e ta k u ta c i e t.l 0 j
j qder
Kons)srcncja
Liczba plemnik6w o ruchuposr€powF (x 10)

Morfologis pt€mnik6w (t€chnika)

Powr6zeknasienny
Normalneplernniti (%)
Pie(cienie pachwinoweglQbokie
Plenr*r z nreprawidtowyni
gtowkamieo)
Gruczolyp9chezykowe
Plemnikiz wadqakosomu (Zo)
Banti uasieriowod6w

Plemnikiz looplqblizszE(%o)
Gruczoly opuszkowo-cewkowe
Plemnikiz kropladalszq(%)

Plennikjz nienormalnA
wstawka(%)

Plemnik,ze zlaman4usrawkq(ou)

Plemniki ze ztamanqwitkq (o/o)

Plcmniki ze skreconqwitkq (%)

Nicdojrzde (okrqgle)komorki rozodcz€ (%)

Innekom6rki(%)
CalkowitaliczbaptemnitO- rnortotogtEn-ie
nrazmtentonvch (^ l0e) -"
 h) : r l. nt lli t ) \ t t t nt . t L, h^\ t ,t,l
l(),/.tt/t\t | |
W i u l ul i r r r rs D c e j i r l i z u j q c yser h
qw I ) ( l o w , l i c t $ , iicD w r r r t i r r s l . r r r rr,r,rt;,
r(izncr(xllric boksr'rw <llakoni. WyrrrialytyDorvych bolsirr,,rlIr ,,1,r, r,,,
rrs y p c l n e jk r w i a n g i c l s k i c js. / l i r c h c r n cl (i i l k n v i . w i c l k o l ) ( ' l \ l \ lrr, r r , ' t , ,
OGIERROZPLODOWY p o ls k i c hi a f a b s k j c hw a h a j qs i qo d 1 . 5 x 1 . 5 ( l o 5 . 0 ' 5 . 0 r r rr r r I r ! r r rr r ,
k o Si 2 . i l 1 , 0 m . K q t s p a d k up o w i c r z c h npi o d l o g ir v l . i r r r r r r l , lr,rr r r r . r r -
stajni(o ilejest rowck 6ciekowy)powinicnbyl r/q(hr | .),,,,I'r,,\\r ,1
boksumusz4byi otwicranena korytarzlub przcsuwilrclit \/ \ lirr lr I r r,.l
WYBOR szerokoiizapewniaj4cq swobodnewyprowadzanic i rvlrrrnrrrrl,,,rrrr. l.nrrr
do boksuprzczid4c4obokosobg.Sciankaod strrny lolvrrrrz;rri r s r .,r,1, r
Probawl promowanianirznancgoo ici 1,40m ma byi pelna,powyzejdciankai drzrvipwirrlr l,\i l/rrr,,rr,

:^::::::::::.:i;"";#
n'w-reproouKloro\.
ffiiJ'.i1"i",Kl,l-'tliii",i,ilfl*lJl
l,tcnvw)m kryterrum
z prQtamiZelaznymilub drewnianymi. PrgtyDrLrszit byr rl|[ rrrts1,, r0r.r,r
jc.t rzrn.rozpoznar
alnoac. wione (okolo6 cm), aby kotie, wspina.jqc siq.nic rrogly rrsrruqrrrrrlrlr
\rgreroe,/..pochocl,/cnra
. nienoror,ran;
u ksiqgoch nie kopyta.Scianymigdzyboksami
r bczdobrvch$rni_ pou'innybyi szczclrrc. Mlr(| ,'t (,,,r,
i(ow\[ \porcrelubpoka/ach potcncjalnl
niemaper.pekry,n. r.p.o,Jui.t.|- niczcniekontaktuz innymi koirmi przezpc.lncprzcrrrrtlvrrrrtrl,, r lrrl ,,,r
p-owrdenbyi zdrowy,bez wrodzonych
wad i miei togoAny mr mozewywolywai nudq.to iednakzabczpioczirjq pr'.,erl rrllr*rrrrrrrr
potomsrna. "fru*ti"..
Do rozrodunur"iy'*rq.,.i zachowaniem niekt6rychogier6ww stosLtnku do korli |rzr.lrlrrrrlrtr rr lr
.?:l:
oynrcle 9::,,1.l*rjako(c
ogrery.hore przeLazujq ;.
pUTqdanecechynadu;apoputrcjq.$o_ w s4siednichboksach.
.Jcgopotomstwa. S c i 6l k a. Sci6lkEnalc2yutrzyrnywaiw cryslo(ci,irrl lrr1L.z1.r rr,
oczyszczaiz kafu i wilgotncjslomy.lm czqicicji stilllli!.t sciolIrr1r'r
przcbierana i czysz.czota, tym jest zdrowszadla krrnilr.Wier.uorr.rrr rrrr
UTRZYMANIE leZy 6ci6lk9uzupelnii, dodaj4ctylc slomy. ilc przcz tiLrbr,. 1t.1rrlrlIr
z powodu odzuceniai wyjedzeniaprzcz konia. I\xlhrglr Posrrrrrrr l'1.
pokryta warstw4 slomy gruboici okolo l0 crr. (idy illi(' icr!ll\( \lo\[
utrzymywaniekoniregulowanejcst os6lnymi je sig trociny,obomik usuwasiq za ponroc4spccjalnych widrl tr rrrqslrrr
,...Y,.i:llI o-uli*"jr\':j
|r'l'jnr-u chouie i hoJonli zuierzqt.powrzechni" rol""onv i-"at,r, rozstawiczQb6$,pozwalajqcych oddzielii obor.Dikorl srrthvtlr tr rrrr
t(nt hi'(.(,uy. W odpouiedniozbudo\^anlm W wiqkszychstajniachdo wywo2cniaobomika stosujcsiq |}rzt.rroirr
bok.ic ogi", po";;;';i;
,rozliwoia swobodnegoruchu, a w szczcg6tnoSci zgamiakowclFiedorowicz2007].
swolodi ktadzenias;e.
ustiruaniaorir,/ pouinien przeby.uac
w
wycn it|J zdror\_leienia. ""*"1".f, "i"Jl"Afl_
rc. niepouoduiaclchurazowi u.zkodzeri
r.ialalub cier
I)rsr ora,/mtcc /apcuniony kontcll r,rzro(ow1z innJmi konmi. ZY WIIN II.]
(l()stQpdo wybiegu. Z punktu widzenia d lrkTc
obslugi, boks-ma p.r"a" *.ryrt_
rn()2lr\{osclaruegouiuraniir obomite. staniaiciotki, zn_
l].'].'1]1"*1r".
o:rwxntJ pis,/) ora,,be,/picc./ncgo Zapotrzcbowanic iywicl)iowc ogicrriw.podohnic jrrli irrnyeltkorrr
n1 konluania Tabicgi;unieleEnac\ i
nycn.,t'omres,/c./elta zwi4z.|nc.jcsl z nrasilich cillit, wickicrl, r'trsiq. nrlzirjerrrclisplorrtrrt.iio
dla ogicramuszahyc c,/y.te.u1triet.,n..oi*icrt,ur. 'lrzchu(lil/ya(l()lttr/yntnnilr()l)tyIurlIr' u\.!
\wl.lllcnld./l(nll)m r s,/luc,/nym. ccchanliindy\,ri(luitlnynti.
lr F)dloti i, ntenr\ilkli!\ci
rowna.stabilnai nic$iska;(ciolkazc slorlly f,,r\ rljr/(l . cialaogicr-r((lopus/c/liilejctlynictirrrricwielliielr wulrrli).zgrrrfirit.z jc11
lub trocin suchui r.cgrrllrr.nic
oczyszczanaz odchoriirv. t r2 y l k ( ) w i l | l i cinkr o r u l y L j l qN.r r l c z yk ; U r t r i g o
t r . c g r r l t r r r rwi er.l t r w k t r r 'zl r r
p c rv r r r u j r l y cpl to l l y t i e z l r p r r l r z c l r o l , tbryr it o u y r . h( s t j l t o ,( ^ v i f \ , ( | l r ( l i t t
 l5o tt lt t t t t lt t . t t r t lr \ h^1, t u , t \ t\ 1 , ^ tt,.t,\h l,rI
R ., tl . h tl I i t ) t t, t t,, t'l t\h \\ |
nlncf lno wilil|ltino\tc.lilllwklt \olnil.r\\rrrtrrtrlic
korrrc|cyjrrc rtticszlrn
l r n ,r 5,/,,r dla
{c ogir'rorrrrp r rrrk:rhr zr[.lr, , rr, rL . r, Z M l n N A M l l r .l S(A I\ ) ttY l tl
$ , l,
, , rrrrrrLlr,
L rrh , rrlrr
n l l. Po lcn tcm r niml lLI razl dzi.nniu.lu r r, , lr lrrlr
[ . p i. 1 . r. rl1, 1 , * 1 1 1 ,
J o po id e lau tntnrrycznluh.,/irnr. n I,rzlp . L d lug J 1 o g ic rl p rz . h ln rrl: r W l z y p a d k l l q d y o g i c r z r D i c n i iw
r l i r ( c i c i c l r r .l z i c r l : r r r r \ r' r r r , . ,
|\ zt,mncJ slaJni.ah) u,/upclniLcncrgrectcpl|l+ nrle;) int ,,tpc* pobvtu.now4 obsfug9nalczy poinlbrmowaio sposolrrL.
ic.l,, 1t.r,,,,..r,lr,,rrr
o.rrcxpas,/ytrc{ct\ cJ.Wielkoscda\,\ck,/t\tenior\)ch nia,zywicniai trcninguw poprzcdnimnticjscupflobv\\iurir \\ ...\ tt I
trz.ha.l,,*to.,,rrlr,.
d o kaiJcg o ko nir rndluidurrlnrc. JeTclro B ie rrt , y " n i. n . n r; " . . i" n , , j. ograniczenia lub choroby,ktore mialy wplvrv rra korrr;r.t,rlri t,rl,I1r.
w /a\\ odich lub n 1:.rcpujc u foka,/e(h.In,,ieu ) mrg"" * byty ochwat, morzysko.nicpo2qdanc
1;,r"gn p.,rio_ nawvki i nurrrrrr.lrosrrrrrrl,r
nru7)'wicna. u eelu zbilan.oneniu poLrreb znale no\remupelsonclowi.Jcgosklonno(ci.np. d0 li,lrrrrorrr 1,,,;,.r
.rn1.h. Og;iD. tr;r"
dnti./\) r'za:.przcblurjq $ slatni.nie "nery"r1 w Scrany,przeskakiwaiia
lt:e! maj4cz,,per,niocgo nrch,r ogrodzeri, tkaniai innc.nlrqrlblc \ yi.l rrrrrr,,rr rr
l cwlczen(np. w okrcsiechorobylub rckonwalcscencji), z chwilq, gdy ogicr znienia otoczcnie,alc nrozcbvc j trrl,.zr. rrr,tr,,r
nog4by-i zrelak-
sowane,i odprQzoneoraz micj nara2onena labywanie z nichnasilEsigw takiejsytuacji. klinratyzacja
narJw6w ieclrnie w nor \,nr rrr.t.,{{r t,,,t,\tl
wtedy, kicdy podajesiQim czp(ciejrlrt c porcie iacli zp,icniowl,c'h- ' mozcfi'\lai I 2 tygodnie.
Siarrohlorrc..rano\ri p,dsl wo\{qpas,/g\\ /) $i(niu
, oEiero$ pas,,lr tJ
ouiLtrc,/a<ner!'ii.biall.r.sUli minerdlny.hr u iramin,,raz
ic.r rriezhqtlnr
do priuidl,'uej plc() nr,/cr\odupolann,,rL(fo.pi\nreuei TRENING
/mu\/a (onra
do (lokladnc8orozdrobnicnia i narlrrricrria
kgsrrpokarmrr,u(, ma i\rL,lne
znaczcniedla proccsutrawicnia.Wartoi
Trzymanicogierabezruchu,przy jcdnoczcsnyr:r
duboran i,r,nt*o.
raz1rozu u,"j Ii JJJ::T:il XilI? j'j'j.j;
o1 prowadzadojcgo zapasienia,a rv6wczasprzy mtlynt nuu,rt\\ \,stll\ l rf( ..\
tloblyrrrzyrrrrrrLrrl.
"
uirrunto\\ kltmat).,,n1ch.Rorrnicz.pu.obic,/a{ pr,/cchuw)
\\ aniastand sit i zlcwapotcm,pozatym, czQsto
n)ala\{ f'b t\ Jcgo\{ aflo\e.Srenoni( pou innr) sta'csiQlnrclnyrv obslrrlzr.sl4.rl;r; 1
byr ,,anicc/iczclonemlr- dfugiegodziny\v stajni.odczuwanudQi stiiic siQncrwo\!! Nirti)r[r.
rcm.,/temu .na tub prrslicm. Vrnimalnarlzrennrtla$l, siancdli
ogicrapo_ ogier,kt6rcmu zapcwnionoruch. tna lcpsz4prlctrriulq nlirtr||r.tf,l||r
wlrna \rynosii I 1.5%o masyjego ciala. Swic2o zebrane,,,ni.*y-po"oil,. i such4tkankgorazzr,,,iQksza swojqmasQlniq(niow4.Zlc rrlrrrt,kr. ;rrkrl.r
srirnotnoze\!ywoly1,\,aiu koni morzyskolub
ochwat. nie. krq2eniepo boksic.slrmookalcczcnia i innc.plzypisywurre sr1rrrrri, r,
przckarmranj,l ,,greranic b)l d,,rad prleb.tdany.lecz np. i mogqbyi eliminorvanc przczodpowicLlniil
rr ,l'r,rblcm
Drrnit"\\_ \rysuko(ncrgeDc,/ne 7).uicrrie.puwod,,nal,,ubniT(nielicz_
da$,kqtlzicrtrrel,o trL.rrrrr
Brakaktlamosciruchowcju ogicr(i$,. kl(ifcs4nu stitlcTl llk iflr \\ \tirI rl
$ nc.1-ildrzach i .p.rJckjrkU.cr nd\renirlt cs,,c,/kdlq82J od dawnauwazanyjcst za prryozyngilpittii.lr llickl(jflrcllogrrrrnrrrr,,z
|:'L.lu.,nn'ny"
, l l l ,,\' r ,,,/etJlic zle $plFac n.LlibiJo.
z d o ln o rcJ o k Dc ia I s n r/ )jd ( prorl'adziido zrrnicjsToneeo
rri2nlnt chorobon, np. ochwatou,ilub nrigdniochrvatowi nopgduplcir)wcg{). lr rr irrrrvelr ri0 rr:rrl|lrr
Wb."* ;;;; nego podnieccnia iagrcsyrvnosci..lcdnak jrrkoriinasicrrilr orienr$. l.t'r,
lrtrrcjopilii. uzupclnianic pokamruwitaminq,t fuUn * aa*,f.a..f, wyf,".a przeby$,aiq w zamkniQlc'i sllini. i lycl).kt(i.crrririrlslrrly crxl.,irnr\ tr.llrl,
ezrrjrlcych poza nonny nie poprawiafunkcji rozrodczych jcsl podobnil.(ir cickawc.rvynikipontiurriwrrirsilcrrirr
\iyk,; popqrlrr pl(.ro\\rJ
/lno fownrcr.ic istniejcstosunko$,o maly bczpoSredni "8i;;r.
zwiqzck nriitlzy u ogicrirwp|zcby',vujl{cych w stli i,l(tr!fcnie rrrirrly t|crrrIl,rr.lrtlr,,,rvis t.
I , u l z,r tcttr,r r ',rizl ,,i.irrn,'7)u r. nrr r i$ lr. r. irre i. . i; 1 y 1 ,1; , . ; . . ,,, ,
J.rnJrrk . jrr \,upofliwr)illiutlo ogiclr'rw. kt(;fcl){xklil\\,rlr.bvll,crxlzierrrrr.ltrrr. rr,!rrrr
\ r . l Dr j r , r t,,\\clti,lllrr.lrrirrrenj,r,ll:rl;rrrrri.. t I it , , g rc ri,h \i:{ rlk rc rrr
z $ r. . rz 1 . sr(ntcn r trurting(\\vi.
cyrll,rp.-iltl.ntrkrrrzynti.\a,cclrr
foll.ilwtc'ia \\,lilici$,o(ci nitsic.iilc,,yl(:i Z i r l e e lsr i g .l r b y r 1 1 i e I vP I z e b y $ , t r rl yr r rp r r r i r l . rlrr r l r i r
wzrrrocrrrcrril popgrlrr plcio$,cll(r. l ) i t s l \ t s l i t r l rt i t l
t llt t !r t .j r r kt o n l o , / l r \ , , (. .l c ( h t i t ll r\ r 0 l t r i r rlrrrr z i , l r r . r r ; r r r;lt / ( . N I i l t t /
l n r \ \|
I rr(rrl ) t ( r k ) s l o \ o \ \ l r r rt l l r r I r r z r l i . l r r l , i t r r r r r r r l y r r r r h r r r l frlrlr . ,
|lr,(l\tl\\r
t iJ , oz r t t l r , r r r r r r r r r r r r. lr'rr i l , rrrr r r t , r t r r,r' r r r z l x , t r , , ( . 1 , l r l , , , t , r i l l , / l,r. l1\ ( /
 t5_l t, i11t t , dt t t n t h\ t , , r t , r k ,t\t\ I^ tt,.rttl k tt

#.ffiitrfu'r','",:*Jrlililrirtri jilrihrrilr R() / 1) / l/ \ l ll

$ /.1pvqgu.
CclemlcgonruEranrLrjcsl
utr,,!mrnickunir L\ d,rhrcik,, Jr.rr
pudc'n'
l;T:):;il]";l'":;:J:H:1" "gr'ry n'e'p"v1n;';"
i UZYTKOWANIEROZPLOIX)WI :
'd;
$#, ffi ',
: ftlr:x :1'r:#:h$l:j#ftr:dr: W hodowli terenowcjogicry tradyc),inicuiywiuc sil (j,) rirtrr.rlr,,,
kycia klaczy-Niekt6retowarzystwa hodowlanc.rrp.l,elrrrrtrrr n \rr1,r, I

li-.t-=l*:-1;,1ftii;;f ilil{,xilfl*,l:Hiil,H".'r,t#:
urrzl
muje
ska i inne,rejestruj4 w swoichksiqgachhulowlunyelru r l,t,zrrr,, r, t,r,
ta urodzonew wynil-unafuralnego krycia.Jcdnakcolirzezg(rr,.;rr,r',r, rrr
:il-,f'lilll #frlli;'J :X';5'llodo 'ieprzez
rri.rc ogier6wwykorzystywanc jest do sztuczncgo
dzy uzywaniemogierado krycia natlLritlncgo
urrasicrriirrrr;r
l{,,,,||rr
.r r||!
i (lo pr('rriIrLr\,,tu(,,r,r',

t*',iil,t+*ii.jir;i,,
x"il*in;i,f
unasieniania
rozplodowego,
polcgana liczbieoddawanych
a tak2ena restrykcjach
dari na nosicielstu'ochor6b.
eial(Lr|rt(i$
wcterynuryjnvch thrtri,,.tLrr lr l,.r

l*
,.1,}[{i{'i,"1$.,:;dixiitiliiii[]x;ilt*xil;x]*,,f KRYCIENATURALNI]

PIELEGNACJA,SZCZEPIENIA Ogieryu.pelni sil (5 l4 lat),przy duzc'jliczbicgrze.jrqel,t.lr

srq.llrrr z1
mogqw sezonickrya 3 4 razydzicnnic.z.lcclnodniorvrl it pt,,,r \\ r
Irrzcr'rvit.
migdzykopulacjamipowinnawynosic4 6god/.
*u:iennic czyriciiisprawdzaisranjcgokopyt.
..
ciQ,11:::'.:_1ilt."r
KopyIprzeprowadza Korek_
g
.,iuri sie co 6 tvso
oi*,r,,',.,,","
;;;;;r,losc?iffi^l"T:::il1'"j':#
iifl",'ff; Prowadzenie
punklukoprrlucyirrcgo
t"n9l n,IdbJ ,,zeb) .po.,g"o,r''."
p,',):";;,"i"
::],1'.."
illlll. l'il "
kon
ru,q .
;i],):)liif,c.r''wcJzri i cucnrr
Punkt kopulacyjnynalcZy prorvatlziczllodrricz l(ozporzrtrlzr'rr
l';l"il;,ili;i-,--,i,i,l:il;liff MinistraRolnictwai RozwojuWsi z dn. l2 ezcrwcul(X)-lf. w sl)rir\\
byi.zaszczcpiorre przcciwko tQzcowi. Wicluwla(cicicli szczcg6k)wych wynraguriwctcrynilfy jnyclt rllir prrrwltlzcnirr lrrrrrttrrlro
. .l.r8l:^iy.'"in"l
tcdc]l.l:!_kilkarazyw rokuprzcci*tngryp;"i *i.u]t,,*.,u,, puhcyjncgo( l),,. tl {):1 156.16.18). l,u l(t krDrrlueyjrry rrrrrzrrrr prrrw:rrl, rr
:1:/:^P:lc W I 'S \ \.fo l rl .:i rr)u r,.,,p i .11 ,,,_
'] ': . ..r .r ..pi,u,.
r ,,, wyl4cznicpo uzysklrnirr dceyzjipowiirt0wcgr) lrkul/it rvctcryni[ii.st\tl(l
ll l l ")pvL\l
'I r!ftxrnrL. ",,i,",,i, f,,
\7r,rrcr prze. rr,rk,, rr irrr.,,$.(,t /itl)itli
tiI lqlltr. (1\ /il r (i r \ t ( l ) l r t i)r(l l l \ ) n l , r l ' . r r
rll. ri . r\(' i \ l ) l . l r t i c r r n
nitlnl.illncrnlr
l)()l)rcltir /llkulcniLr podczltssllrrxrwicDiitklur,zy. L { ) t i c f y w y k ( ) f / y s t y u , r rw r r cI r r r r l i e i keo I r r l r r r ' y i r r vprr rl r r , i r r r r V
ll, r,,"rar"
l)rcrrrrr)gicrl){)winier byc izolorvilry rxl krrrrrprzcz okoIr ti) l) l r r c l r r x l z r i / c \ l i t ( l l I b g r s l r r x l t r r s t w l ..t i r r v r , lrrr r r r I r t . f r t : t : r I r r \,
rlrri
iu rrk r r z yr v y r l r r r ir r i rl ) o ( l \ l ; r \ v ttc) t , / r p l i o \ \i ' r x l r r o r r r r . z r l r o r r zi ttrr r i . r u
o trrzur r r r l zi r r r r rrr' l r o r o l/ri r i r , , l ! ( l t , , \ \t r . t , , i l t
 )\.1 ll'h1\u,rtttr ttr,1,\\t,rr ,t\l\ktt t,r rt\ll/tnt
l) \ llorv(h nrc st$,te,(l/()r)
ir)\\ ('l(rcsr c() trricsiqeypr./e(l\\stl\\te rrnr zwicf/:ll (lo t)klu k0
l)
ptilite)tnc!.o Dfry|udk{i\\ zitfit,/y sllt(l ic,/ci. nosllcizny. nicdo
k|rvistoici zirka,incjkoni. r,,inrsowr:golrptlcnir tQlIic. pQchc
fryk{)wceo zapilleniajamy ustnoj.wirusowcgo zapalcniatn(izllLl
I rcniit koni.
b) w okrcsic 2 micsiQcyprzcd wstawieniemzwierz4tdo punktu ko
Dulacyjncgo przypadk6w zakaznego zapalcnia macicy Lrklaczy.
c) w okrcsic 2 lat przcdwstawicniemzwierz4tdo punktukopulac),.i-
ncgo przypadk6wafrykanskicgopomom koni;
.l) w oklcsic 30 dni przed wstau,ienicrndo pulktu kopulacyjncgozo
slrly /bldtno przcz lekarzaweterynarii izaopatrzonew orzeczeniclekar
sk() wcleryntNjnc stwierdzaj4ce,Lc zwrerT.ela sQzdrowe i przyclatncdo
'.1)r,dIiu krycia nic wykazujq klinicznych objaw6w chor6bzakaZnych
/rvrcf/ilt i ri rnlian chorobowychnarz4d6lvrozrodczych.
ll ( )gicrJ powinly mz w roku bya poddawanebadaniorn,z wynikiem
Uler)lllytD. w kicrunkul
tx)s ctTny (scrologicznie,metod4wiezaniadopelniacza,przy za_
Ilrnrowirrriu hcrrrolizyw rozcicilczeniuI I l0).
4trirzy stadniczcj(serologicznic,netod4 wi4zania dopchiacza.
pf/y ,,lhantowaniu hemolizyw rozcieiczeniu1:10),
nrcdokrwistoScizakainej korri (serologicznjc,testemirnnunody_
Irrzjirv lclLragarowyrnCogginsa).
.'c7cli wyrrik ktrircgotiz powy2szychbadairbQdzicdodatni, ogier nie
Ir()ic byc Uly$,iinydo rozrodu.
Zllccanc. itlc nic wymaganeroTporzedzcniem, przcbadanieogie_
_icst
fir rrl \r r'()kuw kicrLlnkurvirusolvegozapaleniatQtnicoraz wykonanie
rvy|IlTotv I prQcl0.naplelka. dofu okolocewkowego,cewki moczowe.j
t rvyrlziclinyprzcdcjakulacyjncj lub nasieniaw kierunkunosicielshva
lilhtn lh quigLttitttlrir i innych wirrunkowo chorobohv6rczychdrobno_
( )grcryprTcbywriQoe
w punkcickopulacyjnynr
nalezyrcgulamicodro_
blreurrcorazpoddawacokfcsowynlsTcrcpicniom
przcciwkotq2cowi.gry_
l)lf I f \r\| lrl(l.lllrl(.pf/(tittk,, llhi n,'l,n nn,,nt \,\l th,t. tn.
W plzyplulkLrl(xl!iflc,tiir o cll(nobQ.Tlws/c ihc/w/glS(inic tfrcbu
u ( i/\\,irilckilf/it u'(.1(.fvitrii.
tt' l h '1 1 'r t
l i ', r tl t1 t ttl ,t'r 'ttttt
't
NilleTv l)tr)wit(l/it cwi(l(rlrlf l((/rrrlir rtl'lrlir. rrrrll()ril sl'lrrrl'rlt t"
,,cbfuIc w ic(Lryrtlskoros.,yr. i,r. |lrllY lslil/l' i lcc/clrrrr/\\ ler/ill l" r"lr'rl r'
.lr, h rr t l'. lrri rrr. k.r./,l"r.r/,'\\,'lrr/(/ lcl':rl/ r \\ rl( l \ rr'rril
ty. lrrli)11nilciq() s/c/cliclrilr ()grcfilIlrlcTy \rl)isywilt (k) |irs"l!rllrr l'"rrr'l
lJrvidcncjqlcczcniaprrccho\Yllicsiq przc,' l llltll
lll. I'unkl kopLrlac)iny |o\\' illicn rnlli(lo\\'1lc r'r{ llrl lcrr'rr1rI )l'rI I l/r 'rr\rrl
i zabczpieczonynp|lcd doslgpcmzwicrz4l :/ '1c\\'llillr/
lV Przy wjeTdziena tcron punktu kopulxc\'jncg('()r'ir/l)r"r(l \\( l I1' rr1
do budynku,w kt6ryn odbywa si9 krycic. rvyklxrlirsi! llrrrlvtlr/rrrl' l'( \ |
ne, nas4czollcstalenp. roztworenl ralicidu itp NxlcT} l()|\ lllr/ l'r "' 11-'
gai zakazuwstQpucllaos6b postronnychi zwicvLll Irc l)i()ril(r( lr rrrl/rrlrl
w kryciu.
V Srodkido myciai dezynfckcjiLlnlicszc/asi9 \\ zittrrll'rrrrrrrr 1r'1'rrr
niku albo szafic.
Vl. Nie wolno dopulcido kryciakloczychorych.\\iYl\ir'lrrlil'\r lr rrr(l't l
widlowewycieki z dr6grodnych,ze znrianaminr sk(inc storrrrr'rr r ' lrrr
dzonych,z objawamikaszlu,t1'ciekarniz nosni work(;wsPoli'\\l'{'\\\t ll
obrzgkatri, grzybic4i iu'ierzbctn-
Vll. Nale2ywymagar!okazaniapaszportu klaczy kortrcbez prt'z1r't
t6w nie majq prawa opuszczadtercnugospodarslw
VllI. Nalc2ypro\la&ia rejestr,w ktorynldlnol(^rrricsiq rlrrtgl't t ' t t
(wszystkieskoki), numcr hodowlanyklaczy,nazrvqklaczy.Iotlou'rltl rlrttt'
wlasciciclaklaczy ijego a&es
lX. Nalezywydai rvlaicicielowikhczy (wiltlcclrvop()lrverirll!ll"
jedno najednqklacz),z odnotowanyrni wszyslkirniLlltlnriskol(;N
U N A S Ih'N IN N II]
S ZTU C ZN E
Od ogi<ru\\ ulkorn.tlqrrrlch tlrl r'l(rli:rlll:rrr:r'rr'rr
J,r \/llr\',/lrcl-'|r'
z reguly pobictanejcstco drugi dzicri W cirlgtrlygo(lrriiro(l(lriilrrrri('/\'i(rr
3 6 ciakulati)w.Pontinlo2c ogicry wykorzyslywrllc w frogrillrrrrclls/l1r(/
nclto unasictliill)iltrzltclziciodihiq nilsicnic. lo icdltllk lrriliil l)(ntrr(irrlll
nro2liwo(ci ,/itirebiorrillznlrc/lric \{iQkszci liezby kLlczy llli r)glcr'vlll\
wirnc (lo kfycill nilt(rfrlllrcg()Z ic(lllcg()!ilrkllllllll sl)oflil{L/ilsl( llill(/\'\rrrl
7 1.1portii ,lltsiclliil.()Tllrlclii lo. /c \', riilllll l!ll(xlrrirrlll(r/llil llll\ierrirr
 r)r' tt , h. j\ t h t . t l^t t h\ hr t t , r L, t \ t \ . ^t t t t ) 1 1 \ t Atr, ko: , l. t , t l l1 I i. t t A, t ', r t t 1, , . t '1, , 1^t t
ledrrcgoogtofa/ilircbtc co niltt)lni(,1 i,i0 rrt.zy.lrrrrcliorzvici
-l{) wynilitr llt t zpr t t zllilz. lt lL Nlr t t t t t t
\{ l }ro 8r - ir Dir elrsr t ue/ r r cgr r t t t t it siet r t r t r t ltt , . 11t t lt t 1c
Jqcez wykorzystdnia ogict-(iw
w l)r()gfl'llirclt
\,,1'e/'c!tol')u;i,rii';u l{): Il ol niclwl i llo/ woiLr Wsi / ( |r . I Lllir r t ir 100I f . ! v , l) r 'ir u, c r , / r , / r l', '1,'\ \ , ll
urp:kty, wetcrynaryjne(zapobicglt)tccl\)r()bont
prlcnosronynr warunk(iwwclcryrrlryjnychrvyntlrgartycit pvy prowirtlzr'r,irr 1rr,rIr1., p
-.-_
pooc,/rsnJrurilncgoI ryclc),
pozyskiwaniu,konscrwacii.olrrtibcc,ptzcchowywill)lll. \||||r|\\i|(I/|||||
o".1" i selclcjc nrsicntapr,,c/nac , / t , I (gJoo
, . . , .,. I n \ e min a t .rk
lr r, rrlr, , l. r do obrotulub wykorzystywaniu rnltcrillu biologiezrreg,r tl)z I r ,Irr'
""cjipv.zn,cz,'ne
1l:;: ;::;il1:j;j;,.:xil;,H;J:,,;l*"' ;c,i* 1 10 kwietnia2003r)
Ponizejzamieszczono (w skr6cic)brzmicnic,,it11. 5 tlsl.'l trstrr\\\/,lrrr'
,'0,*ir"J"i#r uszkodzeniami
przez
ktact 24 kwietnia 1997r o zwalczaniu chorob zakilinych /$tei/ill. lrir(lrrrr
i*"0'il":fi1':Hi#ilJ$i zwierzqtrzeinychimiEsaorirzo lnspckcjiWctcrynirryinci (l)., l] ,' l')',','
umo2liwienieindywidualnego doboruogien dla klaczy,niezirlc2
_ Nr 66, poz. 752, z p6in. zm. )":
nic od rniejscajcgo postoju(nasienieschloar"""
l* In.r""J'..r"'iy-l d 1. 1. Podmiotzajmuj4cysiqprodukcjq. pozyskiurrtrrcrrr. l.ottstt rt r' 11
uansportoware wszpdzic.bczwzglgduna barierygeograf,czne),
pzcchowywanienasieniaw cieklymarocicp,ir*nta obr6bk4,przechowywaniem, wprowadzaniem do ohft)lrrirrll$!l('rl! l\
nalcgu uzy waniemnasieoia,zwany dalej ,,podmiotcn prowadzqe-vnrrlrr' jl pror! rl , ;r
crew prrypadkunaglejjnierci (np. mgla kotka)
rj ,*o,i"r"iriilrj nasienia", powinienprowadziidzialalno(iw spccjallictLrt, r'o t t lrrI'r.',
zawyogrcla,
znaczonychobiektach.
.._ j:1t*o(,t.:rrrebienia problematycznych klaczy,kr6rychnic moz_ 2. W obiektachslu2qcych dowykonywuniadziallt|r{)irr.,ktirtclrtr,tt r
na poKryc
-^,. w spos6bnaturalny(s4to klaczez proble.o_i
uttuau w ust. l, zwanychdalej ,,stacj4produkcji nasicnia".forlirrr,v hyc ur,lrr,
lclowegolub oslabioncnu skutei schnrzen' "rti",
ochwafu'uszkodzeri pochwy' lone pomieszczcnia:
il tak2eklaczencruowc).
mo2liwo(ipozyskiwania, 1) dla zwierzqtsluz4cedo kwarantannyi izolacii zwictzill,
konserwacji i gromadzenia nasicnia w sta- 2) do dezynfekcjidla pracownik6q
jlli rllyl"rl *^ sezonem rozptodowym, a wykorzystaniago w sezonie 3) do pozyskiwanianasienia,
petnejta.wiw1k.,rz1.tanc do.m.cmina.1i rlca inn1..i
:l]n
rir\.\:)i:",,:
(\l) hrcd) ",""" 4) do konscrwacjii obrdbki nasienit,
u7),\anyunje\t Jo LD,:ianaturalnego u <wojejnsic)-
tnsemltac1a 5) do mycia, dezynfekcjilub sterylizacjinarziidri i spr/qtLr.
nasienicm z rozrzedzalnikiem zawicrajtpcyrn dodatek
lnlybrolyk6!vpozwalana zairebienieklaczy 6) do przechowywanianasienia.
o.Orny," **riir"* 3. Stacjaprodukcji nasieniapowinna byi zabczpicczonapr/cd (io\l(
s,r l,r zrrkrrzcnir blonysluz6qsj mnq;c1 "oi"ii
\ ir ' z r r l e T nor u.l n l mi cn r,n l chk.rz1 .cr. pem zwierzqt z zcwnqtrz i powimra byi zaprojcktowanaw tilki sl)(,:('l
. ,, in.cminJ( ii.
' .n;nr kr lq.yuh aby polnicszczenia dla zwierzqt,pomicszczcnia do pozyskiwatttu rr:r'r
/$rq./lnr / nrq /asroTcnia. m.in.:uirk.ze niebcznre
:1,-l::.i *1,-)ll,:1 nia, jego obr6bki i przechowywaniarnogly byi lutwc clrt oezyszezctr
roznorndnoiri geneD(./ncj. pomlltr uynikleze zlc
:.1:.1:i l'1""."1" Iitsrcnn
idezynfekcji.
'rlDirxowitnrF,' i utrrlg tJ drogq (,,y<r,ricirls). Uhnr7.
ni..od*ctk.r $ 2. 1. Podmiotprowadz4cy stacjQ produkciinrsicnirpowinicn:
.i{ ro rn.e ,inircjine\icni(mInrozL,n)
Ir. ftrcJockc)r trrh
:i1:::j:], :1, l) zapcwniastrly nadz6rnad produkcjrl nasicniai .jcgoprzccltowyrv
j:"1
;,;,li?,ll;),l,i;li""l,:;il,,';
l) ll l::Jl,
;:',,1,
1:'yi
llllJ nicm, sprawowanyprzczlckarzawclcrynariiposil(lirj4cctto
w zakrcsicrozroduzwicrzqtlub uko,lczonyspcciltlislyczny
spccirrlizrr
klt|r w lvtt
lt chiiltur()(ltlonych w rvynikuinscnrinaclr. zakrcsic,zwlncgodalc.j,.lckarzcrlr wclcfyrruriisliicii".
przcznrczonc. tlo obrorrr(inscnrjnl|cii)
nroTchyc pobicr.urrc
.. ):l::]1,"w slilcllrchpRXlllkcji
\\,yllc/nrc 2) / i r p c w n i a . l b y( l c z y n l c k c j igs t c r y l i z u c ywg s l l r c j p i r r x l r r k c ny u
i sicI
llusicnii
r.szcrriu
(t,(,,1.)r, , ,r-:L ";;"llll'":'1,:l]llllfi;:llili;ll
.,,ti:,i,,)-ct, p I z c P r , ' w u r l z ; rpr r r, l' r r : r r l z l t c tlr.rl r t t z r rw c l ( r y r r . irir\ l i h i r .
'rze
 .)\x li. hn .th tl tth .ttt,\t,,rttu r.,1 \t\
' tt/ ,.tt\htt\tj tti
l l r , . , l . r t Il . l t t t L , ' r , t h t , , t , t , \ t , ^ 1 , .
tr / ir pL. \ \Dt . ' . : r l ,) (i ,,l \,n (.\/. .(I
I , | , \ | I | [ r \ | j |\ r.| | ,,ri rl t)t/l .rr,/vIl \ \!i r
n r, r/ u i ( f / i r t \ ^ . l r ,\l ,,i l\\)l
) i r\,,n rc,^ ,,t,, \ 5 . I l ) L rs t r r e .pj il o t h r k r ' ini i r s r c l r irrr { ) ! t i h
l vi rrlrrotr,lzrrrr,.Lrrlr,
,,1 ,,,,i,,r ,,,,,,r . i.i,' ";;i;;.
n,,j..,
tl j ryn i lt r r s lll! . ij. tllc z\\'ic|7qlir zbtrtllrrrc q, olilcsierIr l0 tIri DrzerlwIrorrirrlzL.rrrL.rr ,1,,.r.r1r
pr,,w r,
tz r..rr i zltopalvonc w or-zcczrrric lel;r|sl.o\!rlrfy|lilf!i c N),\tit\iorl(,|)rzL,, l, l.,rr.,r
i c prz .ztuk rrr .n, ., cr r r r ln u r\ riiir ( . r (i . r c \ r lr .
.u It,rry
.l],-:l n ,lr(t(.Iut(,trujc
) c\\ l ,i, sig zwrerzctrprzebyuajqcc$ wclcrlnullj.stwic(l,,uiilrc.7c /\{'icfTqtll lc silz(h1)we ilr,/\,(littl((lo r,,,.r,r l,I
stccii Drnduk(ri
rl:r.\.r'irrlr / \\)\,ze//(!olnirniernru.y. dar) urrrdTenra. .r 6. Ogicry,.o(l kt(irychpo,,yski\r,lrrc.icsl rlsienie. t)(rll(.r,,rt,t ,,tr, ,,,
c.ch ijcnrltil,r_
f y t r l l ,h ,ki r ,/d( F,,/uicr/ccta. a tal,,c wlniko u wym bada ioul. kl(i-ych i tcr-rtrinyokr.cilrr ,
zlrll.,,rrl rr ,1,,r,,.1,,,
u e re ry n rr; in y c hb a d irD ^kfcs
i,ri,r,.uniciintirrmacir rzqdzelia.
l,]'l:,1,]ll.ll: rra.ieni". o stanie
zd." i" ," i"r,,..,'"
il"i",,.i
rvypr,'rrrrt,'wirncgo I . Je2eliwynik przyndjnnicj.jcclnego z oklcsorvlr. h lrrrtj:rrr lr,,| |r,; r rr rr
w sracjiprodukcjinasienia ny, powtnnybyi izolo*erro-a pohrurrcotl rrrt.lrrrrr,rtrrr,lr, ,,q,
......:,.]ll,r:.:]fr,"t*"U wylqczriezwicrzQtajed_ ^fielzeta
nljfo giltunku. od dniaostatniego ujemncgowyniku badunia. 0ic rrtolebri. rr Ir drr rr1...rr,
pozyskiwai.konserwowai,obrabiaiorazprzcchowywai do obrotu.
N) ,6)
t.te/nt(\\ lomic\,,c/enirch
do tegoprzcznrczony..h.
nasienic $ '. \aricnre nrzcznrc,,,,lc do ohri,tr n,,\\irrr,
l) pochodziiod zrvierz4tspclniajqcych
.,,":l:])J; i;;K;l?:;: ;,,iT#l $lil1Ji'1.,,iil11:;: porz4dze u,
2) spclniaiwymaganiaokrejloncrv przcpisach
wynrirqrnrir ol.rcsl,,rrr n r,.

fir) plu^, prcpararo\\

i rozr,,cd..arnikou
/ produk_
rr lrrxlrrrlr r r.zr,rt:r,
ll]l..,il
It)$ In
:por./qd,/ania zwrerz4tgospodarskich.
lrrt 'Jl(n ta ./u ierzgcego
uiln! ac suro\^corpochodzoclchzc irodel,
hr(,rcntc :tun(rwrq/agro,rcniadla,/drouia,,$ierlql lub podJanezostalr $ 8. l. Kazdaporcjanasicniaporvinnabyc c,tvrclnieozrrrrLorr.rrrrr rr.r
rrhlr'heclwcdicI u,/Jciemr) klLrcraj4cej in J ln i d u r l n l m o p a l , ' ' , t t n r u r. o / t ] i l k ' r $ , I 1 1It, r ' r r i r r r rz, r. r r r r . r , r r r r r r rrr ,
ro /agroZenic.
,9li k16r)tr,/cchowuje weterynaryJny podmiotunadanyprzezpowit(owcgolrLltf/ir\r (.t(.r\l, rl
.. -l .l ], rqcstr.It i wprowaJzr
ttoobroru
nasienie,
Prirurutzr do ktorcgowpisuje: a takzedatQpobrania,rasqi cechyidentylikacyinc ,/\rirr'z{(iir.o(l l.tor(.1,i I
l) datQwydanianasienia, pobranonasiede.
:r ,,,/lirc,/<nie podmiorunrbl wajilceguna*ienic, 2. Przeduysylkqnasieniepowinnozosttazbudirnc pr.zczleLrrr,,rr rr,.r,.
1) dirncident)tikacljnenvicrzqcra. stacji pod wzglQdcrnjego warlo(cibiologiczej (nir/ .
od horcgo nasicniepochodzi, rynarii |)| / \1|i || ||,|\ ( I
+i drrg produkcjtnasienia, do uzycia.
5) Jrnc o jakosci nasieniaokresloner przepisach 3. Nasicnie(wic2c,konsclvowamc Iub konscru,rrrvirrrr nrro,,(,tk.. p,,/r
o orxcni,.aciiho
rkruli i ruzroJziezu ierzqtgospoJarsk znacTonedo wysylki, nie mo2c zawicrai dRrbn(lLrslroi(j\\,
ich pot" i".ar-" p.^i f"lrrr'" * l)ltlor\.n\,ll
lcrlnirriisracji-z podaniemjego i warunkowopatogennych oraz powinnospclniacrvyrrrlrgirr rirrokt.sl,,rrr
imrenia.nrz$rskaoral numeru. "_
_ . l , r.( lm r o o
t. klo0m moud q ust. l. pouin ie nz a p c u n ic w pzepisacho crganizacjihodowlii rolr(xlzic/\\,icr,/rltlosprxl:rrsl, ri.lr
wy d z ie lu n e
prlechou y.wania \ 9. l. Pojemniki(kontcncry)shrz4cctlo tri lsl)()flllnlsi.Iiir Ir,\\ l
foc,.ynrcrLJt
]l:li:y.1:ll1,t" o.n,jo,1
i d)\rDbucjinu,.i"niu
ny byi kudorazowo przecltrilnsportcnt i nupchticrricrrr
tub slcr)ljza(ji narzgrlzii sprzgru. ",u. cicllynl l,/r)t(.|r
.J. Pomicszczenia,o kt6rych mowa w ust. oc4sT,czonej zdezynfckowanc lttb wystcrylizo* arrc.lt sl()s()wiry \\ t.ll
2, powinny byi latwe do
oczyszczaniai dezynl'ekcji. srodekchlodzqcynic rro2cbya upf,,c(ltrirJ Uzvrvtrrrv rIr schltrrlz:rrrrrr irrrr \ i.lr
4.,Pojemnikirlo dhgorrualegomagazlntrwania produkkiwpochodzcltiil /wi0rzqccgo.
nasienrapou i|lnv bvu
Pr;/('dnapclntcntem. a nastgpnie 5. SprzQt, k1(iry/nui(lowitlsiqw hc/l)()(rr{lllirtr korrltrl,t.ic te zu.ictzl.r.rr.
nie r/ad,,iejni7 co 5 lat.,r.ry.r"),ui".
./(lclynfclowanelub nysterylizouane. lub nllsicnicnr podczuspozyskirvtrrrrlr lrrbkorrserurrr 1rlitsielrir.l)r),/itl\r,rl
a:to:\u$tn] u nrt.hirr,rlcl elrh-
ozqcynrc mozeblc uprzedniouzlwrny. czcniLr praeypowinicrrhycrx zysztzorryi ,,r[./] lli.lir\r rnv luh
|rrXIlilr\\t(.
t y lit trtj i . r r$ 1 r | z y p i r r l sk ll )r t , / \ ' tiU
(.(lnl[ir,/o1 N,(, r| r / v t l / n t \ / r . / , , | | !
 .' .,(l rtt\t ht nt t h. t h, h) r t , h, t \ t a/ t,r.t. ,htltltti ,i ,l
ti ., tt.tttt H I \tl ) r ,tl t tt, I,L \h \t
\\ llr l'",hr,,t I'r','rrirrlzrr..r rl:rrti l,r,(l||],(|| rr.r.rerrrir
prr,urrrlzier,tr_
,
tl(rrl'l\' l'l.rlcfr:rhthi,,[,!i,.zrrc!,, l)ni c t L r k | w i s t o i czi i r l i l l r r c L
i , r r r r t c \ r e r rI l l r r U l l ( ) ( l v l l r ,r, ri rz r . l r.rr 1 , r
1'rz(lrr,rrrrr:rnt.j,r,rr korrr.rrcr..relt
srrrr.ii. fowyrn(lcst(i)gt lsit)./ \rynil.i('Il lrir,I \, t.
osol)|l()(llu kui(lcgo konlcncrr stitclot]al|rego.
2) \\'irusowcgo,/ilpillc0iu ltlllic koni lcstc|llscfr)nrUttirli/ir( tr.,, s \ 1|
\ ll L K,,nrr.,lcsrrrtii pruJrrkr.lrrir\rd||jr .r( u /alrc.
llr.,,cpror\ad,,il kicm ujcntnynt.plzy rozcicriczcnirr surrwicy l:.1.ir w lrrzielrrrrlrr rrrrr lrr
stc:
ujcrnnego badanicmna rvykryciervilLrsa. ktrir.cpouirrrrohtt rrrl,,l.rr ,
w sracjiprodukcjinasieniawyl4czniezwicrz4t
,..,..,.,lr.r:,rrl,rt.",ria
grlunku,z zastrzeieniem ze wszystkichliakcji nasienia.
l(!|cg{) $ 2 ust.2
l) fr{)wedzeniarcjestr6w,o kt6rych mowa w 3) zakaincgo zapalcniamacicy Lr klacry. prrcpr(^\jrrlzorrrrrr ,lrrrr
r \\' pflyfadku prowadzenia S 2 ust. I pkt 4. hotnie w sieclmiodniowych odstQpach cziLsunrclo(litt/d,(tt t;r1,,, ,t
dzialalnojciw zakresieprzechowyrvania, equigeitalir z tiakcji przcdejakulacyjnej
r'(trania do obrotu.lubwykopystywanianasienia, nasicniuIIb Ir(,1\.l r,r,r,rr.l
) lxcllr\ a takzeprowa_ I z $ymazow pobranychz napletkalub ccwki toczo$e1.u rrrrrrlr,.rr
{r/ D rrr- c , c s l r oow.
kt6 rych mo w a rv$
3 u st.l i$4ust.3,
.11.spr-uwowanta ujemnym.
. nadzorLlprzezlekaaza weterynariistacjinadczynno-
.(r,,nri,|r,,$irJ,/cnir 2. Zakresbadai okrcsowychogierirwobejmujcrrr,tw rrrlrrIrrrrlrrrrrr rr.r
produkcji.
pozy.liwonia. konsernacji
i .brOfti rrl._
l( r rirl{|h|l,li,ticznego. l) niedokrwistosazakaitq koni.
u) 2) wirusowezapalenictQtnickoni.
przebywaniaw stacji produkcji nasieniaos6b
.., l"kuru nicupowaz_ 3)zakaZnezapaleniemacicy u klaczy,
|lr{)I\rc|l. lt w slosunkudo os6b upowa2nionychprzebyrvajqcych
w stacji 4) nosaciznQ.
srosowanrasrgdo zalecei lekarzaweterynarii
qr ltrrlitikrrtlr stacji, 5) zarazgstadnicze.
zcrrudnionlr.h
pracowlikou.z ur,rzglgdnieniem szko_
.rrI jrkf 3. Przcpisust. I stosujcsig r<iwnie2 do nasicniilpob|[tc!() {!(l rlt\\ ll
./ / I lckL.Ji.
higien) i tapr,rbreganra
ro,/przeitr,/enianiu
'j. .Lt!/) cho_ reproduktordw z gatunkukoniowatych. wrazliwychnurLrrrq cll(rro111.. zrr,rI
r{rn:/ith.t/nyfh t\.\terTat.
(r) produkcii.obr(ibki i przcchowywunra du.lqcychsiq w gospodarst$iclub stacji produkcji nasic irr.
nasrenra. 4. Badania,o kt6rychtnowaw ust. l, porvinnybyc wtkolirrrc* ,,lrr,
{ l1l. Na51"n1" ,rrt"ro\\ mozc byi pozyskiwanewyl4cznieod zwierz4t.
,.
h l { )fc:
sie l4 dni od dniawstawieniaogicrado stacjiproclLrkeji rrrrsicrrr:r ,rrrrzr.,,
I) ric $yknzujq chorobowychzmian klinicznych najmniejraz w roku na pocz4tkusczonurozpo()wcg().
w obrgbienarz4d6w
trrzlorlczych.
l) rv dniu pozyskiwania nasienianie wykazuj4jakichkolwiek objaw6w
kliIicznvchchorirbzakaZnych zwierzqt
J) w l5dni przcddniempozJskiwania nasienia
ltqgu
,rr /e /wtcr/Qtatri nic rnialykontak_
dotkniQtymi
chorobqzakaznqzwierzqt,
ltlic L,,| ||,IkI, rLIIIf .i\. bezpo:ircdnio ,,ezwicrzEtami.
.- ' ktorerl okrcslc
w \\hIi ulld,,.lc(.ji frndukcJinasic I rad o rk n rg rc
. r r , ! r r If/( \l b y lSc h , , ro _
bil /itkitin4zwicrrqt.
5) lic byly u2ywancdo krysianaturalncgo w ciqgu60 dni przcdpicl.w
szyrrrpohritnicmnasicniaorazpodczascalegookr.cs-Lr
pobicrrti". '
( )krr:sowc badanilr
l. ( )gicryprlchy$trjrlccw stlrc.ji plxluke.jinlrsicrriusll l)(xklilnct)itstq_
-
I n r J r l eyttlbit( l i Ili0 r
2li0 hi tt \ t ti tk i h .x h N L n ' t | \' .,Atr n,:ftxl k)ni

Vlelr, R. ( .: Akn)silhoslinnrlrnsrn t,tedi.st)(rI||(.n

u||rcrBcr eksichtiSung bcstinrnrlcr
dftkolog;schcr tr gcsrclhrngcn(Aer,,s;r,
(tctcrrrinrlnnr on cquincspcnnaroaral.
Thcsis, llannovc(1980.
VossJ. J., PickettB. W. & SquiresE. 1,.:Slaltiurspcrnratozoal morphotogy andmotil_
andtheirrelatbnship1()f€rrjlity..t.Am Vct.Mcd.Assoc.178:387_389. 198t.
$rber'ry
J. A. & $oodsC. L.: Utnaroricmea,Jremenr. ot 5ld ronaccescory rldnd\.rnJ
(\curfenrJucrdulng semrqrtemr*ron andcjacutd0on Brot.Reprod.,iq: 20- l-r
to')J
Wood J. L. N., Cardwel J. M, Casriuo-Oliv{resJ. & lrwin Vr Tnnsmissionof INDEKS
drseases throughsemen_ Wr SanperJ. C., pycockJ. F. & McKinnonA. O.. Crze,r
therup! oJequine rcprodu.tor. Saunden,Elsever 266 2j 4, 200.7. abaksjalnepolqczenie 60.66 71, ll- ', I lr , lr / . 1/ / t/l
a/ oospcr r r lix
WoodsJ., Bergfeld D. R. & cinther O. J.: Effect of time of inseminationrclativ€ to abenacjechrcmoson6$, 139,182,24,1 lll9, l9l, l05. llt . . ''ll. . Ll l
ovulatronon pregnancyrateandembryoslossratein mares.EquineVet.J. 22: 410_415_ ABP (androsen bindingprotein)49, s0, 53 azol r nocznikowylTr l
1990 abstynencja plciowa202
Yrnlgimachi R.: The movemenrof goldenhamsterspermatozoa acetylokamitlna 59 Baha\n &hn i ))t)
beforeand after adenozynotr6jfosfomn (ATP) 68, 75, l3l, qr i22l)
capaciBtion. J. Reprod.Fert.23:193-196.1970.
YrnrgimachiR.: Zom liee hanstereggs:theirusein assessing 132.135,136 badanicb klcf r ologi( , , r t..'. 'lr .. r . '. 1
ferrilizingcapacityan.l 85.86 232.242 141
crumrnrngchromosomes ofhumanspermatozoa. adrenalina
cameteRes.lOi 187 232.1984.
YanagfmachiR.: Spem-eggfusion.W: Duzgunes Afrod)raI, II I83 biochcnr icznc | 15,. r I I
N. & BronnerF. Cutent topicsin
M.nbrcnarandtransporLAcademicpressFlorida32: 3+3. 1988. aglurynacja 59,110,ll4 c)4ogcnclycznel.l(). lxll, l8l..ll I r,
VrnrgfmrchiR.: Mammalia!te,litzauonW: Knobitf.. \eitl J. D Thephv,iatoguj aggjlMe zjchowanie172 174,1'7'7,206,219 endokr ynok'8ie1r80, r N/ , . r ll. , r ,
agresywnosc 51,169,172,I86,251 cndoskop, 'wc l?9, . 1ll. . Llll
rcpn.luttion.Ra''er,Prcss, New yo*, 189 317.199:1.
Zh$ngJ.,Ricketb S.W. & TunnerS.J.: Anrispemantibodies akrcsom55, 59. 61 64.'71, 122-124,132, hislobgr e/ nel4l
in thesemenofasrallion
lbllowingtesticular rrauma.EquineVet.J. 22: i38 411. I990. 133,r35,137,246 kliniczncl19, l7t ) , lt lli lK/ , lt r
akosyna135 t 96 t 97, 209. 217, : . r , : , . ', ', 1.I ll
atsonena62,64,67,68 232, 24'7, 254. 2tttl
altywina48 51,53 m ikr oskopowcI l: ll4. llt , l, r
aktywnosf fosfatazyzasadowej136 t 22. 124, t 2t \ . t 10. I l, l, I lr {
aminotmnferaz:tasparaginianowa(AspAT) palpacyinclS6lliN. lr ) llr ) 7, l0r
'73,1617 2t7, nl.2l6.:47
amputacja prAcia.moszny, jqder202,2 I 0 us(i 147.llll(, l9l, li,7..rlr ,',
anabioza 148,159
androgen 32,41, 45-46,48-50,52 53,171 baktcric 90 91.91, 102,l0r),1.14,l,l
t73,175 t4l. 154.I79, l9l, l')4, 104,'0
anemia229 221\224.212,241t.
aneuploidia 140,182,212 warunkowo chor('h'twnrrcll
Anglia149,222 224.254,25\
anomalictozwojowe182 bsnkinrsicniowod6w I9.25 -I7.ll I
antybioryk (i) l5+ 155.179.l9l 194.205, 40,60.72,75.l9r{,215.2]Ii 2lt)..1
2t3, 221. 223,230,243,256 barwicnic ehror )riorNlw l8l, 184
anlybiolykogram 205 plcnrnikdw 122.129 lJ:
16rrieowc ll{}
aspA]73,76 77, 1.15 bcrohtrwowy nosi(icll4 l, 121.22i,
Austmlir229 sicwcr'l4l
Ar$1fl0225 brnlkolli.5t),61,('l ( . ('(r (r7./ll /
rukrinnrnlrrrcJ0 | ()4 |lt, tt1, 7, t00,t7l,,rJ{l
lfi-' lt t t t ttl n t\tt.r t l n \1 ,\l ' D tt ,t\t\I tt t,' .tul l ,trn

l)i\\ tr1 /.hrrr^ ! c l' ll - 107l (\l ttri trr, | l ^t,l !\o$]I]l r. l l l l l .l . l .l r .l n l)r/!(ls.,,csrx177 lr ( r i. lt kr lr lt ! r ir r r LrI rJL)
$ rit/,!.. irirh )gc r ) ' ( , \ ljl' ) - 1, 50. .!1 t' t,l :r/ ri ri5.1
r 5.r.55, l l l . I l 5 $nc.z 177 lTft
rrl
.\' 1 r\' n ri Ll 75.l l rl l l 9. l 6l l 6l l 6r lT,
L.irLulrr .l() .10. ,15 1(',56. 5N.71. 15. S. r ilxir r Y( Yr l\ r i\ . lr , r .
f r' ! f crrlrr/rir,{Lf,rr.\r ( ni. r ll4 N5.91.102. l0:l 105.l0l lll. lll. 8Ts1c \ l) lir r r , i.r r l. r i / r , r i
l. r ) . I | | e/lnolliuoic Udcrzcriscrcr 116N7
ll6. l15 l16, l5l 154. 167,l7l l18, Et sl( ) ia, ! r sr . r 'iir I l'r
l,i,,psilirr(lcr
29.:.11 c z o p yn rsi cni r 198 l 1)9
189.193. 195. l9ll 199.205. 112.l'15. gli. cr ol( , slit r h'1i, ,1' , 1r Lr r "
czynnik dekapacytaclny 69 70
hlr/ntl186 lt7 glieool 1. 1( )l\ lr . l\ 'l l"r r lr ! l
pobud?ajqcy53
ekwilibracja l6l.l6'r gli! ( ) t n, ) leir ir \ t ) . d) . Lr t r r
hkrr. cylopl.unrxtlczDa
128 129 \rz r cstu42.411.52
kornofto*a eleklroli()75 gl( t r ! xr r r t it l, l/ ir. '1. '1. r o \ r 1 r 'r r '1r
61 61.6657, 135,137
208 209 ( ; nlt ll ( t t nr ir l, , l, l! r \ r , r r ll lr
d a rv k an asi eni a147.160 cmaskulalor "
bodTcckom6rli jxjo'vcj?I cmbargo22E l7l lll. l') \ . . 'l') "l '
dcftkt plemnik6w 65. t23
d€lbnnacjcplenrnikow lls emisja{bton6w134 Sonr dolr , |iir irl\ , Nr 1! '{l't '$ t l' r r !
endoskop 205.2'10 gon. ( lolr {, 1) r r ! t , r / \ nr iLi^\ L ll I I /
tcrnperaturus.c
8,1.106 dcgcncracj a jader 142,191-198.200,236,2.11
lrrrTdacewkowa33.:15 dchldrog$ra mlecza owa (LDII) 73,7G77 enzyny50,63 6,1,7071,7'177, l15. 159 212
h'rrortanol eozyna129 gonr dl: t . 1.ls. '. l') {'
188207-209 d c to mi d yna 207.21.1
Equitainer i57 159 gr uc^l) ( ) |Lr s/ l( {t ( ' , f $1, \ ' lr r I
d e z l n fc kcj a96. 155.257 258.260
(EGT)40.72 73.75. l09 lla) 17 . 10. 11. lo') . . '1\ r lr 'l
1dh i,onl et brya,dle 196 diagnosryka134.231 232. 242 ergoituneina
14. 142,229 I L')
( lrM (zakazne zapalcnic m.crcy)l,l t, diazq'am172.209 €rytrocytyI l) ! cI ci/ vkoN.
Escherihia .oli 223 ] l 19,t l. - r t ) \ .. r . ' lt ) I l
r \
t22 2ll diploidahcplemniki140 rr I
.cDrrio|rbliz s z a62. 6 5 diploidiagenuIiCiFRl.l0 estradiol,l8 51,9'1,210 f lcio$c ( lo( hll, r \ . lr . 1r
dx ls z r65 estrogcny 41.43,:llJ 49, 5l 52.189 7?. lll
DNA 53.55.58,63, t30 131,t3l 134.
r(w krrnr c z owa l7 1 8 .2 5 .2 4 2 .2 5 4 .2 6 i gt zyb) 2l{) , : r 0. l\ \
143 144.183.132
guz kor r xir . kl. \ ( ||r 'r r lr ) i,
r r es k a33 34, l7 dobo$,!prcdukcjaplemnikow(DPP)23.15
Dxrczo-plcios,a18. 26, l,+ ihgocytoza 52. 59 Scnol'egol( ) ( i
47.56 57.59,23,1
.c$ ki ftrslcniolw6rczc2l 23. i0 lalowanicnasieniall3 guzylqder l( ) 6 l( ) l
dodatkouegruczoryL plciowc17,37. 40, 44.
ch k)rc ks odu. l0.72. 1 0 9 talsTyrveogiery78. 173,175 l7a) kulsTo$clt . ( ) - '
51, 69.12.16,t10 111,126.135,142.
(hl(nl)tctracyklina132 t'71.116, 204 205,216,220.226,234.239 fanton78,81.86 87.93 97.99,105.107
111,11'1,201,232 s|( r lr r ir r \ ( 1\t ). l. lr 1r r|r 1'l
haploid. r ln. l
.h o l c s t $ol61. 70 doirzak)(aplciowa,lt,4345.80.126.226
finski98 140,lll
.h rn D at y na59. 63- lll . 1 6 0 domcna 61 52, 71
ch rn nos om y51- 55. 1 3 9 1 4 0 . l 4 l l 4 :1 , dominuj.pyogier79 80, 171
t5e.lr0. Iir2 t5,212.:.14 flehmcn83 hc( l: 16 : 17.I lllr lst )
szczcp220
ci rl k. k Ni 123.142 fluorescencyjnahybr.vdyzacja 140 hcm ospcr nr irl7t l / t ) . . ) lr \ ' . r 'll
donroscdan 207
crrk,r { bc z as t epr 4c ia1 8 .1 1 .3 4 3 7 .2 :l l fluorochron 130,132. 138 hcnnuliodr.l!1rn I fi I
dorlk I08. 169
t olt dz F l. 36, 1 7 9 .2 0 1 folitropina(FSH)11.48 sl, 53.210.2'12 hcr pcswir Lr1l') s . I lll
d6]2olrdzi34,37. 89 204,223
fosfatazaalkaliczna (ALP) 73. 77, 136 hclcf t , chnnr r ) *) n'l| 8lr .
tr nr is lc 18.l3 1 7 . 2 1 8 drobnouslrd.91. 141. 15,1 220 223.
(l ckl y Nz ot159.165 kwasna (AcP) ?3, 76 77 hirhrntridrzl l).1.7l
230 2lt. 23.t,24.1.254.259
fri n i c Dic : 16. 43. 5 8 . i l l 8 5 . 9 7 9 8 . drozdzc210 fosfolipazy 64.70 7l llisr pr niN225
r0 0 r 02. t 06. I 79 . 1 9 6 .2 0 1 .2 1 3 frakcjanasi.niaoczyszczaJ4ca (przed honr x ( y) 21. . rl. t l. 'l l 'ls. 'll \ t
dwullcnck s.!glal59,213.216
ejrkulacyinr)l0e. 177.205 115116. t 0ll,t 7: 171.1r 1( , . 11+i. .
o inot y c T nc72.7 :l 7 5 . l l 5 .l 2 7 l 2 l J .
plcmnikowa lll9 ll0 wzr onu: 18.5. 1
t 5. 1.160 echogenicaoft188. l9:. 197. 199.200.
( ykl r iabk nr k plc potlcn ikolvr (rck)wdlrrbiluTo{rr) r n( l|1, scnnc 15
N nnri l o l $ trc z e g o5 6 2-16tl7
!yrk 7 l 71. 75 7( ) 11t)IAt62 105,109 ir [ f iowc] ll)
Itdnclul6? lNr . / vc\ ,t 5 8l)
!trlirrlretr15,1.1.16.56.li1.li.1r7. 90')1. r 'l'l
ryn y I l' ) l. lll 98 99.t0l. t0.t t01).tr().1(,')t7ll.17:. rl 75
llukr()/r! lr r hr Y( lvzitiir r llr ) I l0. lN\ ,
hvlxr r r l{lv$r t r lrr t ) / l
fvt0 l rr \ ' l8 l7(,.le8.lr)\.I rN ].lr, _t.l.l
 lli.l t lir t t t,tt,n ti n .i h a h rl n th tt!t./' tr n, rhb i

r(l !)| ] l! ( / nir ( lc s c of i r!i r i rt(tc Ir ) t,).t. |1rl((l!'ln Ilv l5 Ii(,

kryply(rolr(lzifrtcil)9.1.l4| IncIlorritr! 4li.50 5 |
krr.rLrlo5, I l7 ksylrTyna107 l0li. lltll,207.209,214 nrclrbolizn 51i,6() 70, /.1 /\. I rl l\ /
r .111,
rr)IIi u I r r 107 l{ ) 8 k|ltr/ 18,J.l. ,15.56. 70. 71. 74. 7l.llt:], kulawizn.r
226,2-12 nrcl(nly br(h|Iirpl(xnNi.r.'I I
n rr| n i lr ( . jr 174.194 .I t9 li5 ri(,94. 97 99. t05 10ii, 1t0. t22. IniQsiuiccwkowyl8
rl rxl l ur ( , lor ic / nlk r s lm c i r 2 | ,) r25. t.r8. t4t t42. 146 147.t49 t56. kwascytrynowy39 40.72 73. 75, 109 diwiSre,,lrt(l(rli),.r1..r\ .'/ "r.
Irt)r i Iling 78 16t. 167 112. 174 175, 177 llJ0. mlekowy74 75 I1.208 l0()
rrl ckc i 56. e0. 93. l7 l t, I9 t 1 9 4 .2 0 2 rrJ2183. J6, l9l, 195 t96. 20t, 205. kuls,/owo-trrrrn! 1'),ll rl ln lI
1 0. r . : ( 15.12l 22 2 . 2 2 1 ,2 2 6 2 2 7 . 210,220 228,230,232, 2311. 213 245. oPt's/kow() (crk(tr\,rrn
2:r0.t4,1 252:56,261
|lrhibiD4t).5l.53
laparoskopowa kastracja2 1I , 2 I 3 2 I 9 -glhc/rsrY| (). ll Il
prDwokatorka 87,89,93 94.97.99.1.1| lateksowy odlew26 2? -jrnrslt.14,l(,. l11
Irozyhl59.7273.75 Klehsielkpneunoniael4l. 20.1-20j.220 leczenieagresywnego zachowania I 7l sko(nylitlu.hr Jl .rx
Inscrnrnucta 7{).7,1,9192. 102. 104,
antybiotykami 179 wcirGacz prr(rnU 1.,,lN
106 107.lt0, t22. t3.7,t14, 116 kleszcze Sanda208 degcneracj i jqder 195 mikroskop | 12,11.1. l.'rl,lrlir
r4lJ. t50 r56, 160, 166 i68, 178, Kolumnysegnentowane 62,65 66 infckcji gruczol6lv p€cherzykowych iitzowo-k()rnrrn,,\lv ll l, l.r.t ll,r,
t.xt.221,223 225.228,23t, 211,156 kom6rkipodporowe (Serrolicso)
22 23,43 205 lluorcsccn(yr|ly ll{), lr.'. llx
i,NUlinopodobny czynnik 3 (tcF) 42 4'r.50 54,57,126.t96 - obnizoncgo popeduI70, 172 mikfolubulc62, (,.1.i,(' ox
so'natyczne t3l, 133,139,142.180 - ostrychurzz6w 192 mitochondnr 5.1,55.i,-1.&1.I I'N,/.'
iftrnbvu\/na25.43. 182 l8:1,186 188, ir6dmi42szowc (Leydiga)22 23. 32. '
uraz6wpqcia 202.20,1 t24.lI Ir:, tr5 tl(,
tt)7.20020t.2t1:11,2162.19.240 43 4.1,?18.49 5?1.57,186,188,I96,21l wodniak6wjadra 200 mitoza54 55,
Fehwo$,a20,24, l9l194, 199201, kompcnsacyiny rozrost2t 1 zimncm192 193 mocz31.51t.91. lll,ll5. l/l l/N, lx,)
tt6 217 konputerowo wsponaganaanatizanasienia lckar wctdlrnarii79. 123,152,168,187. t98,202.:01,217,I I t. .' l l
irt(||,rphxlu 43 118 120 206 209,213.222,229.253 255,257
hudowa, lunkcjat'7 24,28 32. konccntracja plemnik6w12. 5j,'76 7j, 10j.
,1141, 50,52, 55. 57,88, 123.136, 260
',frm{"). 1l0 it1, u3 ll6, i20 121,135 ll6, leki psychorropowe 172 morfologia plcnrnik(is11.46,1N,lll.
lli2, lt8, 190 I9t, I95 t97. 199 139,153 154,t5Gl57, 161,164,166 leukocyty 74.I14.205 ll9, 122 l2li. lls, ll,), ll,/. lNu
t0l. 206 2t2. 214.21,72t9.233 16',7,212,245 246 LHRH (luleotropinreleasing l9l I95.21t,241,145,'4r,
211.240.211 konkrcmenqr l5 honnone)homon uwalniajqcy moszna l7 19,ll,.r7, 18,r, ,\r(,
br/usznc 186,188.214217 konsenvacja nasieniat0'7, t20, 122, 116, lutropine2I 9 myciepr4cia89 9{),9l,l.ltl .r.rl
irl(|owrid 42 41. 212 1,18. 150,152,159 160,167,256260 libido50 51,8l 82.98, 170 172,174,189, mykoplazmy 230
tclllosl(nrna kaslracja t93,200 konsystencjajqder 185,187,195,197.233 210.245,250
234,246 liczbaplennik6w 22,47.56,58 50,76.I I0. nablonck 19.55,70,201
t,'nywIpni 70 nasienia 109-lll, t78 ll2. ll5 116,137 138.t4Gt17. 156. najqdrzelT 19.2126,lrl ll, 17,.1.'.1
kontener (y) 161 165.259260 r89,193,r95,2,{6 45,51,55.5It6t).6(), 7t70,t.'\ t,'r'
klnrlikikretc52 kopulacja36 45,83-90,93.96 97,104,106 luminescencja I19,134 l16, 150,ll75 l7(,, ln5, lr/, lNr
zbrcl i.tcc2llt t0'7,I 69 1',7
1. 177,198,210,224.214 lulropina(LH) 44, 48 52, 173 174, 185. 190 t9 t, t9ll 20t.205..10r{,.'1
krnnl prchwinowy18, 20. 25. 27 28, kofonazottdzi14, 37
.l:41. I lt7 llill. 19t.20.7.212.21./,krew 15 188,210,219,2.{2 218,2ll, 236.218,247.150
36. 52. 178 179,192,200 20t, lutnc gi6wki l2Gl27, 246 napletrkllS, 16,l3l,20.1204,]-r.N..,l l
I t9,2.17 201. 229, 236,241t,243
kntrcyhci.r narowy169,174 175.250251
69 70.71 74, |]0. Il7 krioprotcktor149.160 t6j naplclkowy34 narz4dy plci('wc17.19,.lli.4l.,l4, xl,
Irt]itulullr 62.65 kroterapja192 lill. l4l. 1li2 ll{,1.220 12,1,l,)1
knriogrxll) llt0 kroplaprotoplazmaryczna l2j 124.137 magazyn plcmnik6w40, 55 230 212,216.2111, l4.r .144. tn /
kNrak l9l. 199201,203.236.21t3 manualna slylnulacia pr4cial{)6 107.176
li'rslrr!.jr78. 174 t76, tU6, tU8. t90. k'ycicl4l.224,227,253.255
niasa2banicknasicniowodu 198 flrsicrricnn1)ronc 72.107,lll l:1, 1,,,
19.1.195.197,t99:0t, trl6 14. vr pokrcwicrisrwic 80, ,oltdzi p(oir 205 L]6. I47. 150 151. 159. ll,5 ll,ll
lt7 lt9 r56.:i9
rrrrslurble,rlil ll2, 107 l0li.20120:
l8o lli n rvu jn ih,nl',tthun.,ryn/.rtutnrht kni

nier',,r,,c(l,,onc
I l.l. I 5,1 (rl(/!n \!rt/nnxr(lopclrrilc/r
(oWl)) ll(). l)vefisy(srrrrilrrrrr(lt) 1,l/1 "/
n|rslikowy:{)2 rl)lr
schkxizonc148, 155. 157 l5ri. n.rplcrkowy.16 37.20.1 puc|ruklirr 10, l')). lr)i'- 'lr/ ''l'r
le6.:56 ,rl|1klrqirk0Lretr
l0l. 107,169.l9ll pachwinowy glebokill1. 27 211.41. lll,llf.:17
(wicrc lll ll ,r. 120 l2l l:1. 182.1115. llJ? l8u.2l1 215,217 puctlrrrvrxtrlol$.rr^!rl(,/
l.r6 t.r7.I47. I56 t57.I67.259 kopuleiiNl. 106 powieflchowny 27 28. 1115.lliT lull. fr/c$rwrrrric llcrrrrril{N'"r' 11 rB
rrl\i!nrowrl(i (y) l7 19.21. 24 29. ll. Inasiurbacji82,108 208,211212,233. nrTcwo(tv wvprtNrd/rlLl( r"rlr 'rrr\l 1r
.r7 JN.42.11.5lr 60.72. 187.198 obskakiwania 2li) pierx'otDcLomorkiplciowe5l pvcw(nlnirlrl(l/rll.-'1,'l''1\
t,)e.t05. 209.2t2. 214.2t5. 218. wspiecia 83.99 pierwotniakj220,228229 wvlrls[(tr!!]\ 'rr',lr)x
11.r.14 odruchyplcio\re78,96.98.177 pipetairscni acyjnat6S prTczvwrr|r)(i l)1(rrrrrrl(\\ l'(r l\l lri/
l!kr)sIcrnriII ll warunkowe7lJ pistoletinseminacyjny l6E przvsx(lkx nxizso\tl ll
Icurrn'rnldazlr 6:1.7l ogierdonrinuj{cy79 80. l7l plazma nasienia33 frzvsplcs/cnictl()|rlirlonr|lhrtr\r1
tric(lokr$isloia zlkaina koni 25,1,261 haremo\y80 plemnik60,122.l27, 136 l)\1fu n^ nr tr'l\'t lll ''rl'l 'rr1
't
,,ic(1otr,/wi,i
iqdcr189.I 9,1 kawaLer 80 8l, I71 z protoplaffntyczn4
kroplq 55, 124 127. ?20 l2l
Iic||logcnnr flora220 podporzqdkorvany 80, I 7 I 'r- _4f' l )\
r,rl'.r') r,. 1,.',1'\'rr'r.
ric|kxlno$ 185.241 tabuno$y80 81 plodnostogieral23.126 l2'7.1'71,U4,a2 rtrrrlniNnie'l')
nirk'zyDrll9 ogonnajqdrza 19.21.24,25.30.4243. 60. plytkapodsm*owr62 63 wyf/rrlYlli
nort(lrcDIlinN 85 Il6 190.212,241 plytki mclafazowc1,10 purrklkopulre)lrrv'111,''\\
rk,s|eiznr 254,261 okresmiedTypoko leniowy45 pobierani€nasienia78, 87. 90, 92, 9'l- 97.
l{,si(icl l4l 1,12.180. 182.220 221. oksltocyna18.51,179.198 10'1106.167 rakzxroilkowyl')rr
12tt2?.1,13t232.253251 oligosperniall2, 116,120.111,212213 pobudzenie plciowc36. 19. 8{r. 107.lTl reNkcix rrkrosorno$irlr') /1, llr{
rkrwolwory185. 194. l96 l9l, 199. opioidy18 177 )os ( l L l r 'i f/r t: l tl
l{l(r 207.216.241 oslabionypoped169 110,112,11'/ popedddowy 108.170.172 174.177.186. psvehiczrrr 85
oslonabialava 20, 21, 23. 29, 3l 34, l9e. 22h.
,2_tF, j44 r<r\(rcfr/r.lt.'t.'rl.r!tr''rr
,,hirwykolkowe108.190.201 201202 poskromidrie lql.23,t 215 reccptor lv)'16 :lN.5l \1,{'l /l lll/
olrqlu22:1 kurczliwa 31,191,208 ponvorniak 196 197 l?:l 174
u()spcnn'iI78 pochwowa17,20 21.28. 199.208 20e. powi€tmoszny17.208 rcgulacja ci(nicnrll0l l{r''
/t|kurcnia205 233 powf6zcknasiennylll.28.42. 208.216. lirnkciiro'/(xle/Y(h l/
(!hiT('(tcjakulatu lll. 189.245 oslonkaprzejrzysta60,62.69, 137,138 l3q. )lR )11 .r47 nJun'h'rrrrrl.rhr'lll" l'j \l
ohnircnic pk)dnoici125 126 osmolarno(673. ll5. 246 pozajadrowa rezeNaplemnik6w59 parlkrvnowtt
ohr)inrcrwo I82 l8l. 243 otoczkapostakrosomalna 62,64 prqci€17.31 36,82,85.89.92,94 95. 106. plci l'13.147
('h)iflllkl8:l llil owrzodzeoia224,228 108,177, 182 194.201 204.2t'7 223. lcnrpcrlurvirl(lctll
obrqk nlos/nyl90 193.l99 233,217 rczcrrvr po/tti{tlftrwr!5{) (il
ohskrkiwrnic 169.2l{) paciorkowiec fi-hemolityczny l,l I prezeNatywy92 llhnr4,]l'tt''1'titit 111.25)
paraliTprqcia203.229 produkcja plemnik6w I, a5.47.5l. 5G57.234 rrlafinr lll
occlr rkrusomu 132 pahgcnncdrobnoustroje 220 22I . 259 progcstageny 173 r'kowrnicl:16
rklywnotuinritochondrialnci I 3I pchniecid kopulacyjDc 96. 169 progcslcron 70 ronicnirr I'll.:l l.ll5. l5l
lru(lowynr)rlnbgicTnciplcmnik6w PCR183 proiaktyna 111.5052. to^lrritlnicnrrsicnix lt, l4n, l lt' ll l
122 pcptydy 48.69 promicnisie sTprlchy 62,67 159 160,l(i6.16l{
inlc8nlDoici bl(nry konr6rkowci pechcrz moczorvy lll 19.25.llJ, 177 l7ll, p()strglandynd 107 l0ll. l9lt. r)znoTnrtric wrr$lki$ lr{l'
t2'7 205.2t6.219 p()srLrh l8,l:1.:1719,72 71.109,205,215.rl)/poznrrwl|nie l7t'
h!rrx)spcrInii
nrsicnirlll ll2. l14.135 P(lfi,a108.19il 239 24tt.211 r1r1r'lcd/|Iriklitrrcrrskr16l
ft/y(lrllrokirlo (,1fk u 2lI tI17.1.76, 107 l0lt.lll.l:ll. 154 155,160, pdhy nursx|lh eiiSl 112 lrl(kow(!/nhk('t!vl5'l
rrolrliw('i(i flcIxl|k(N I l7 t6r, t7r{.:46 oprllTricnir 56 wH Kcrrrrcv 155
s lrrkl|||! fh o||filt|l! l) l' . |r |lilii | ] 1 t)icl(8Ir(,ir 7t),l4li lt8, lit2,l0l wI. Nrrunrilrrkot'rrr& l('rrxrrrl"r
tr(;bniti
\ /r('|lrl\,,w$ flr\r11I r I I I tiifri(iLri rtrlrl(!wyllll pr/(fiw(il|l,rl17,l?1 174.lt)5,.11().
')fl lll lr'.'
 .tlil ,t(tt t t t t t t t \ t t h t lt t , L\ l, , r , t \ t \ I t\ rt,..h\hIittl IthL
^l
r('/*',t trlrlerll..l(,, lN5 Lxi) \!nir.orr/|..rch(.te8l rll s( sA t t r.l t r'\I
1) l( r 'r r r r Nt l.
ri^i.,)\|rn! h N icri( ,.ryn!|lrnirntr c tt() \t)r/(/(|r. /$ r0lIe,lll \( r tf r .!1 r r l r /N ( tr l 6 l $r hr lr 'r l. l. l. j. lr r ' lr s r i) il
gonldrl . :11 \lrr r,r Ncriril.!.tr klrc/y 152 sln ll9 ]0
'ottrcowrrr.
Lt'fl(nrf,n!lE2 slrDlNienrc khc/y 7u.87,lTlt rcsLlnctf21,1.241
Pf,cc'rvcral22ll tdtl,r/o,,{1A spp 205 22. , 14, 16. 48 51, 57. 72. 1J0I ll.
rcsl o st er on
ruchindywidu{ln) plcDrnikow 2:16 t'12. t 11. 176, 186, 188 1119, 210. 211. w i {/r ( l l 0 !1 ,tr \( r \. I.r ,l ,| |
posreporly 41. ,15.77, 113_15,t. srolikBlomaI t2 113 226.242 r i o sl r !.r l . |) || 'l '
159.2:16 s1o1ik podgzcwczylt2 o g ( tn r i r r l t( |/r ) l l ! i [ rrri r
II
ruchlrwoSa plcmnik6w18. 58, 72. 75, gl9bokaprqcia l6 l ) t!r $ i ( \/r l r l 'f l r 'r ' !
^trre1to.o..rs spp.205 l 'n 1r
77.lll ll:1. 6 122.t25,t29,132,Streptoco. cuszooepidemicus 222 2)3, 14l grzbielowepr4cia 34 w l i r \r r .:t( ||'l 'l l '
r16. 139. 14t, 155 158. 166 167. stres59.87,145 146 jqdr or va21, 28 ll. $ i r r e ,$ . /:L t) ,l L ,,,, r fr ,, ' I
'
1119. t96.199.226.2t1 szczcpiea 194.22122a,232.252.25{255 nasicDna235
ruch)kopLrlacyjne 81,107,177 szczepionka ARVAC227 pqcia 34 l vl ) r LI l l \' L | /l i 'r r I
splrane226 szcroko66 noszny45 sromowaze$nlltna 34
vrucznapoch\ra 97.99 101,105
sclror/.niabaktcryjne 220 modeldunski101 tetno spoczynkowe86 !!l ( l kn o ( N r tr \.r ) .'.r i , i 'r l l ll
dodaikolvych gruczol6rr204 to$i ele 198. 238 w n tl cr . $ r \'l r r i sl \r , l ' lr11 r i !' l )
Cambridgc100
(lrdgrodnych222 Missuoi 102 trankwilinx 1E7,20-l 2 l l .l l l .j l L ) . 'l '
trt(lcr 194 I95 otwada98 99. tOl tran spodnr si€ni338. l51 159,165. 256, 159
ItoslIo strwo\r!e 232 Szwajcaria 57.225 t lcnr nik6w 10, 22. 25. 5ll a9, 68. 70.
|.$J7!h'cze 224 szyszynka 5G 5l l2: r . 125.t 98, 2: lr l $ yci ck i r sIr l r r /! l t\
wc crlczne220 tren ing79. 9t 99. 172. 251 251 w y( l /i ck0 ,( I i r i l l l l l r i
wirusowc224 ( l o r l i r l [,,\ !( l r Jl r ], 1l
tabun8ti 81.171 tri so nid 181 ^ ,l t'tr
/,\htnc 220 229 larczyca85 86 Tt\tx utr:omd &tt Ii \rrht, 228 22t) g o n r l l tn r t) t) r r r 'lI
T.tflorc a equigenital is | 41. 222, 251. 261 l rTcbicnicwnql6w lN6
TDF (bialkokodujace)t8l trTo nndi{dr ^ I 1. , 11,6( , , l: 5 $ y( l Tr ch r r tb r r r r .L r r ,,\,.,,,"\,r 1 1 r l r )
scz(nr)wosirozrodcza22. 39J0, 48, technikaFISH 184 pr acr !ll. . l5. lt l g r u ( /( ,l t$ ,l tr l i r r l ','\ \, l r r / r r r
50 5 t.58,72.75,81,83.89, 109 l, nuoresccncyjna l3l, 183 l by r hnin|( ivc l6l l( , 1. 166.l6lt
ll5. 127.167. t75, 189,226221, mroz€nia nasienia162 ,) tn ,\/l ( ^ \1 ' tL \r ( ^ \\, li l(l
2rl 212. 214. 2.42.215.252 257, laparoskopowa 213 t) q fl tfr /\ l ( u \ L I r r )
:56.261 uhmsonograficzna 238 uj S cicnaplet ka- 17,218
\rc\!.N!!rrusa:26227 technikibiopsli241 pechenyka nasicnnego2.11 N yr r r /! ll9. .) .) l r . .) ) ) .i It 'I
SK Mich l(tw99. 152 l5:l obrazo\\'c 231 wyrostka cewkowcgoE5 l .1 l l l r .1 5 1 ..) ( 'l
l)rLrehnr l5l l5l iemperatural4dcr 3 | l2 ul nasonogr af ia 190.199.201,2ll. 216 2. lr i $ ytx( h r l |! |r tr r i l ') l
sLrrc.nro pownlzkN 190.192.206207. uw j.tdcrl9l.l94 195 t!vr o sl cl \.sl t) {\ tl l r l l
mosTny32
] r r ,l t 7 tennorcgulacja i.ldcr5 l, 193 mosznyl9l. 200 ko l ( /i s1 v L r '
s| ]fl r' r r ogc c z r 21. ll 1 2 . 5 () 5 7 . l 2 t. teslCogginsa 261 tr4ci.r. naplclks 97. r78. 20120.r. t) {\h w ( N !.1 .r , l r i
t1 6. t 7t 17: 1.li6 . t9 0 . 1 9 2 1 9 :1 . cyt(nnctryczny 6l 2:]] ll.l w zg ( i fck l r r si cr n r t .Jt l r '. I I
t9 5. t 98. 201. 2t :l 2 .1 42, 4 1 Cnltll242 uszkod/ci.r !vitki l2,l w Z( i r o e cr r ! n !r l i ) |t) i 1 ./r r 'l .r | | ' I
sp e |rnr loS ( ! r ic 12, 5l 5 5 . l l l 9 hypoosrnot)'czny (IIOS) | 27 wsl wki l2,l 125 !!/\!( n l fr l ci . 1 5 , l n . x I N '1 .n ') . l l r L ) 'r r
st)(rI'r l( ) g( Di08c I c / N5 .r 254.261
st)(n Iir l( ' k I r f 7( ' gr Nl |i r| 7 'n'nrunodylnzii
r/ohciiwirusr127 !vr( h l) ! sl 124 l: 5 /N h :r N i \l r i ccr N kr r l ,,l ,, l l l . l \l l /x l
sl )d rr r ly ( l! , l5. s l 55.rrl .()\ l i r, l ,)5 l ,)(, rc'rl'rli/ (tr wirusill7 lr cr r cr ye/ nrllt 5 r r r l i ti s/1 rl r l {i ( r - r ')
sp e l rr t ) t t r( . / I 5l \ | ( h, Ikl I lrl I l') r!r(ly ( llnt n( ) *nr i( n! l. ll. - lt l /r l ) [r /.r r 1 ( ( i ,r tr ^ $ r r 1 r ,rl ) l ( r r n r r It'\ )
t)(rklrtrtrt)l(rrnIk(N
\trIi l $r . r \ \ ll\ ' l . ' !, l l \ : r . / . r 1 r i t ) l t 1 r , , , l r '\ | l.r l1( 1(l! . / r x lxo
 t90 Martnuyin'ihoth rnh,ari)d1h,
fi)t]l)d k) i
(irk!lncii 107.1.16. 176.2.]e konuhcii.l5.2l0
crckL.ii176 krycia251) Vclcrinary
andBreeding
Aspects ofHorseReprodLrcliorr.
lirnkriint'itrdvy 126 pcnctracii
ll8 l.l9
kopolrc.ji 169 I70 The Stallion
pkxlrr(*cililo 18l.2:10 przcnikania Il0
spcrnhlogcnczy 3l, 201 prze2ywanja plemniki)\ 7:. I t5
tcnnorcgulac.Jil 9l, 200,23j rLrchupostepowego sti 69. Summary
ukrwicnia l99.2ll uczeniasie78,
oddawania nasicnia t98 wr4zaniaplemnikowt38 l.l9 In modernbreeding practice it is certainly thcstrrllirrrr rvlrolrnrlltchl1,
wydziclania9l zaplodnienia 69 70.7:1.t2l. t27. t4ri. gestinfluenceon theimprovement ofhis progcrry.lhcrrlrrrlrr,,r rrl'ofllptlnl
zachowania dcnrwego169,l74.2ll 244 pr oduced b1 ones i r ei n a ) ear .c r enw i r hor r rl r ( .u\( .otl tttl l r l dltl r gnl l .
zsteporvaniaj4der 185 zmianyakrosorn6lv 135
zagiacia
[atjon, is incomparably higherthan it ntitrccltt| (llicv( thr{lltghot hot
witki 127-128 gl6wki 126
zakaznezapaleniemacicy(CEM) t1t, lifespan.Nevertheless, thccriteriaaccortlingto wltifh xl{llloo tas|rrldr,ltd
kliniczne194,22.1
222223,261 melabolicznc 58,69 mainlybaseon the exterior.pcdigrco,sportrcs ltNcl{, xl||l|rrletl ltltldly
zapalenie tFtnicl99,225,227,261 morfologicznc 32, 189 neglecting reproductive perlbrnrancc nndl)olcltiulol' thr.lttlnul, 'l hlr h
zamnzanienasienia37, 149. 160-162, nowot\r'orowe 236 probablywhy few bookshavcbocndctlicutc(lto thc rt0lllt||l .l.hnin|onl
164,166 w Jqdrze193 publication aimsto till in rhcg n. lt {int.ltit\ l liltttc! r,h{ilttrr
zanicczyszczcnia 88 90, 93 94, 102, nasieniu190
104. 109 1ll , 114, I9 120, 141, Anaromy androflogrphyol tllcrcltlxht{ vuotl|l r,
osionceprzejrzysrej138
153.177 178,223^244 wsteczne 225 Sexualrnaturityrrn(lnsurohornlorrnl conhtl of rrfindwtl0nt
zapach lll, 178 zachowania l7l t72, 175 Spcrnralogcncsis, thcltllcrnrflt0ro(xt, rdfltlnll Il mlt
zapalenre cewki240 zapalne204 Scxu0lbchlviorrr, lxrlitU,rotlgl tlollrdtldn,
- dr6goddechowych 141 zstepowanie jqder,lI 43 Thcscmcn.
JAder 19l,199 zwAu eniecewki202
macicy22L223, 251,261 Soxcontrolhy $cpuflrtiool'X {n(l Y rndnntl0*ot,
zwiazki mineralne76
najqdrza 238 zwyrodnieniejEder 194
Scmcnprcscrvolioll
ogonanajqdrza 238 zelagarowy254 Disordcrsol scxualhchnviour
zelowaAakcjaejakulatu39 - Fertilitydisordcrs,
pQchetzyk6w nasiennych204,239 zol4dzprQcia l8 i9,33 36,82,8485,104, Castration.
zarazastadicza88,228 197,181
zast6jnasienia198 Contagious diseascs,
z6ttkojaja 149.154 1J5,161 164
zb'.ijai4ca otoczkaiqdrcwa 62, 66 ,rylrki 199,211 Evaluationof stallionfcrtility,
zdolnoiddo ejakulacji210.2,10 zylyjqdrowc18,21,29 Thesire.
Exploitationofsires.
An{t(nrryof tha rcproductive organ,sexualmaturationand honrrorrul
conlrolol rcproduction arc prescnted bothin textandin numcrous illuslfu-
tion rnd dirgrlulswhichshouldtbcilitate clinicalevaluation of l'crtility.
Thcch[Dlcfs(lgtlingwith spcrmatogcncsis thespcnnahzoon andscn)cn
pl snllrllro (o|rltinI delIilcddcs0ription 0DdA filir nunrbcr ol'piclurcs
(lcpirlioB lhc Irocctrol Nncfllxtkrgcnosis utd lhc slru0lur0 ol thcspcrnt[-
lozrxrrr, lhc Drohlrrnlr ol'ricxrrrrl bchuviour nnrlitNlhlornulilicsus wcll
ns lllc Ihrlthyl0tli$ltdlr$ilmcll 0l'tltcntrlinol[.r'ri urc Iivcn fclutiv0ly
 -..T -'qr@+F---

lyeterynarylnet hdt'h,lane axlrekt! ftzmdu koni

muchattention.The authordiscusses the development of the technioues

of semencollcctionincludingthe ex copula andthe strucrureof various
typesofartificialvaginaandphantoms emphasizing all theadvantages and
disadvantages oftheir use.The followingchapterpresents themethodsof
semengvaluationwith specialregardto the visualmicroscopicanalvsis
andcompuler assisted semen anallsis.Il alsoincludes nurDeau.,"ar,fo,
semenexamination. Thebookcontainsthefirstdescription ofthe sDema_
tozoongenetic analysis whichconsists in definirgtheX andy chromoso-
mes.Breeders whoareinterested in sexcontot will finda discussion ofthe
problemsandrcsultsofrecentstudieson sortingspermatozoa ard insemi_
nationwith sexedsemen.Next chaptercontainscbronologicaldescription
of the methodsof semenpreservation and insemination with liquid and
fiozen/thawed semen. A broaddiscussion includesdiseases whici decre_
asefertilityor causecompleteinfertilityaswell asvenereal diseases.
Also
themethodsofdiagnosis,preventionandteatnent areincluded.
Veterinarypractitionersmay be interestedto find the methodsof ca_
stration in normal and cr,?to chide stallions, including the laparoscopy
technique.Last paxtof the book presentsmethodsfor fertiliW evaluation
ofsrallions andan inrerpretarion ofthesemethods aswellasthewavsof
maintenance andexploitation ofsires.ll showslhemoslessential chanees
in lhe mannerof e\ploitationof sireskept in AJ cenneswheresemen- is
collectedand distributed.The list of veterinaryexaminationswhich are
binding in all the EuropeanUnion countriesis also given.
The book hasbeenaddressed paaicularlyto velrinary surgeons and
_
horsebreeders,who in their everydaypracticeattendto the problemsof
horsereproduction.However,it may also be useful to horse_love$and
useN,students andscientistswho canfindthemostimportantbibliography
here.

sIU0Et/cM pC0f
if ntKdI|
tlyp0lyczALNfi
Biblioteki
GldwnejSGGWw i., rwie
02-787
Wers2awa,
uj.Nowoursy|on.^a
l0l