LEERBOEK

Goniometrie i Complexe getallen

D-finaliteit 5 uur

Philip Bogaert
Filip Geeurickx
Marc Muylaert
Roger Van Nieuwenhuyze
Erik Willockx

CARTOONS
Dave Vanroye

Oplossingen
Goniometrie en complexe getallen

1
Goniometrie

1.1 Goniometrische getallen ������������������������������������������� 4

1.2 Goniometrische getallen van
verwante hoeken ������������������������������������������������������������ 28
1.3 Som- en verschilformules ������������������������������������� 48
1.4 Willekeurige driehoeken ����������������������������������������  59
1.5 Krachtvectoren ................................................................... 85

Extra’s �����������������������������������������������������������������������������������������������������  93

2
Complexe getallen

2.1 Complexe getallen 

2.2 Rekenen met complexe getallen �����������������  102
2.3 Polaire vorm van een complex getal �������� 124

Extra’s ...................................................................................................  144
1
Goniometrie

In Dunedin (Nieuw-Zeeland) vind je

de steilste straat ter wereld (of toch als
we Guinness World Records mogen
geloven). Op het steilste punt krijg je
een hellingspercentage van 35%
voorgeschoteld. Hieronder zie je hoe
wij dat op een Belgisch verkeersbord
zouden voorstellen. Bij ons merk je dat
de zwarte driehoek geen correcte
wiskundige weergave is. Zo moet
de rechte hoek onderaan zitten en
hoort het getal 35 bij de kortste
rechthoekszijde en het getal 100 bij
de andere rechthoekszijde. Maar zo’n
correcte weergave zou de borden plots
minder leesbaar maken. Met al die
gegevens is het mogelijk om ook alle
hoeken van de driehoek terug te
vinden. Die driehoeksmeting lukt
dankzij de kennis van de goniometrische
getallen: sinus, cosinus en tangens.
 1.1 Goniometrische getallen

1 Een hulpmiddeltje? Om de goniometrische getallen van enkele bijzondere hoeken uit het hoofd te leren, kun je
onderstaand hulpmiddeltje gebruiken.

a Probeer de verschillende stappen te begrijpen.

b Leid ook volgende goniometrische getallen af voor sec α, csc α, tan α en cot α.

Stap 1 α 0° 30° 45° 60° 90°

sin α 0 1 2 3 4

cos α 4 3 2 1 0

Stap 2 α 0° 30° 45° 60° 90°

√ √ √ √ √
0 1 2 3 4
sin α
2 2 2 2 2
√ √ √ √ √
4 3 2 1 0
cos α
2 2 √2 2 2
3
Stap 3 α 0° 30° 45° 60° 90°
√3 √
√1 √2 3
sin α 0 3 √3 1
2
√3 √33
2 2
3 2 √1
cos α 1 √ √√ 3 0
23 223 3 2
3 3
√ √
2 3
√ √
2 3
1 23
sec α
3 32 //
√
√3
√2 √ 2 3
csc α // 2 2 1
√ 33
√ 3
3 √
√
tan α 0 1 3 2 //
3
3
√√
√
√ 3
cot α // 3 1 2 3 0
3 33
√
√ √
22 33 √3
2
33
√
√
√ 2 3
22 3
√
2

4
 Goniometrie 1
2 Bepaal de hoofdwaarde van volgende georiënteerde hoeken.

a 75° e −760° i 6228°16′

b 210° f 340° j 278°19′34″

c −145° g −761° k −612°26′31″

d −300° h −3428° l −455°15′42″

a 75° e –40° i 108°16′

b –150° f –20° j –81°40′26″

c –145° g –41° k 107°33′29″

d 60° h 172° l –95°15′42″

3 Bereken (tot op 5 decimalen) met ICT.

a cos 35°17′48″ e csc 108°44′ i tan 246°08′

b sin ( −122°1′38″ ) f cot 55°33′11″ j cot 357°19′

c tan 92°1′38″ g sin 123° k csc ( −100°1′10″ )

d sec 138°17′02″ h cos ( −10°20′30″ ) l sec 100°1′10″

a 0,81617 e 1,05594 i 2,26018

b –0,84780 f 0,68592 j –21,33685

c –28,25140 g 0,83867 k –1,01549

d –1,33967 h 0,98375 l –5,74771

4 Bereken (tot op 5 decimalen) met ICT als je weet dat α = 57°12′ 04″ en β = 30°11′ 23″.

a sin ( α + b ) e tan ( α − b) i cos ( 2α − 3b )

sin α − cos β
b sin α + sin b f tan ( b − α) j  
tan α + β
c cos ( 2α) g tan α − tan b k cot ( 2b )

d 2 cos α h sin2 α l 2 sec ( 3b )

a 0,99896 e 0,50978 i 0,91473

b 1,34344 f –0,50978 j –0,00108

c –0,41314 g 0,96999 k 0,56855

d 1,08338 h 0,70657 l –201,33548

5
5 Bepaal.
a sin b k cos 180°

b cos α l cos b y
M′( –0,6; 0,8)
c | ON′ | m sin α Q
√ 
d cos 0° n sin 90° P 3 1
M ,
β 2 2
e cos 90° o sin 180° α x
f | OM | p | ON | N′ O N

g | OP | q cot b

h | OQ | r | ON | − | ON′|
i tan α s sec α

j sin 0° t csc b

a 0,8 k –1
√
3
b l –0,6
2
√ 1
c 0,6 m
3 2
3
d 1 n 1
√
2 3
e 0 o 0
3
√
f 1 33
p
22
√ 3
g 0,5 q √
−
3 4 3
√3
2 3
33
h 0,8 r – 0,6
√ 2√
3 22 33
i s √
3 333
3
j 0√ t 1,25
2 3
√
3 2 3
3

6
 Goniometrie 1
6 Teken een goniometrische cirkel (straal 6 cm) en teken daarin een georiënteerde hoek α = 55°.
a Teken nu de volgende punten:
A( cos α, sin α), B( cos α, 0), C( 0, sin α), D( 1, tan α) en E( cot α, 1).
b Toon aan:
| OD | = sec α en | OE | = csc α.

D(1, tan α)

y
Q(0, csc α)

1 E(cot α, 1)
M

C A(cos α, sin α)

α = 55°
0 1
–1 O B N P(sec α, 0) x

–1

 |OA| = |ON| = 1

∆ OAP ∼
= ∆ ODN want A =N  = 90 ◦


=D
P  (zelfde complement)
⇒|OD| = |OP|
⇒|OD| = sec α


 |OA| = |OM| = 1

∼
∆ OAQ = ∆ OME want A =M  = 90 ◦


 =E
Q  (zelfde complement)
⇒|OQ| = |OE|
⇒|OE| = csc α

7
7 Teken een goniometrische cirkel (straal 5 cm), teken hierin een georiënteerde hoek van −35° en
stel de sinus, cosinus, tangens en cotangens van die hoek grafisch voor.

(cot(–35°), 1) 1

0 cos(–35°) 1
–1 –35° x

sin(–35°)
(1, tan(–35°))

–1

8
 Goniometrie 1
8 Bepaal het teken van de sinus, cosinus, tangens en cotangens van volgende hoeken.

α sin α cos α tan α cot α

280°
a 220°
b 80°
c 160°
d −50°
e −200°
f −140°
− + − −
− − + +
+ + + +
+ − − −
− + − −
+ − − −
− − + +

9 Bepaal de beeldpunten op de goniometrische cirkel van de hoeken waarvan de volgende goniometrische

getallen gegeven zijn.
1
a cos α = 0,5 f tan α = k tan2 α = 4
2
−3
b sin α = 0,5 g tan α = l cot2 α = 9
2
−2 4
c cos α = h | tan α | = m sec α = 3
3 3
3 −5
d sin α = i cot α = n csc α = −2
4 6
3 −1 5
e | cos α | = j (tan α)−1 = o | csc α | =
4 2 2

a cos α = 0,5 b sin α = 0,5

y y
1 1
M

M′ 0,5 M

0 1 0 1
–1 0,5 x –1 x

M′
–1 –1

9
 2 1
c cos α = − f tan α =
3 2
y y
1 1
M
1
2
2 M
−
3 0 1 0 1
–1 x –1 x

M′

M′
–1 –1

3 3
d sin α = g tan α = −
4 2
y
1
y M′
1

M′ M
3
4
0 1
–1 x
0 1
–1 x

M
–1

–1 3
−
2

3 4
e | cos α | = h | tan α | =
4 3
y
4
3
y
1
1 M′ P
P M

3 3
− 0 1
4 0 4 1 –1 x
–1 x

P′ M′ P′ M
–1
–1 4
−
3

10
 Goniometrie 1

5 k tan2 α = 4
i cot α = −
6
y
y
2
1
M′

1
M′ M′′′
5
−
6 0 1
x 0 1
–1 x
–1

M′′ M
M –1

–1
–2

1
j (tan α)−1 = −
2
y
2

1
M′

0 1
–1 x

M
–1

–2

l cot2 α = 9
y

M′ M′′

0 1
–3 –2 –1 2 3 x
M
M′′′

–1

11
m sec α = 3

1
M′′ M

0 1
–3 –1 2 3 x

M′′′ M′
–1

n csc α = −2

0 1
–1 x

M′ M

–1

–2

12
 Goniometrie 1

5
o | csc α | =
2
y

5
2
2

P M

0 1
–1 x

P′ M′

–1

–2
5
−
2

10 Onderzoek op de goniometrische cirkel welke waarden tan α in de volgende gevallen aanneemt.

a α = 45° d 90° < α ⩽ 135° g −90° < α < −45°

b 0° ⩽ α ⩽ 45° e 135° < α ⩽ 180° h −135° ⩽ α ⩽ −90°

c 45° ⩽ α ⩽ 90° f −45° ⩽ α ⩽ 0° i −180° ⩽ α < −135°

a tan α = 1 d tan α ⩽ –1 g tan α < –1

b 0 ⩽ tan α ⩽ 1 e –1 < tan α ⩽ 0 h tan α ⩾ 1

c tan α ⩾ 1 f –1 ⩽ tan α ⩽ 0 i 0 ⩽ tan α < 1

13
11 Bestaan er hoeken α waarvoor geldt:
a sin α = 1, 3 · tan 74 ◦
√
− 2
b cos α = · tan 20 ◦
3
Verklaar telkens je antwoord.

a tan 74 ◦ > 1, dus is 1,3 · tan 74 ◦ > 1 : dat is onmogelijk.

√
◦
2
b 0 < tan 20 < 1, dus is − · tan 20 ◦ begrepen tussen −1 en 1. Dat is mogelijk.
3

12 Bereken zonder ICT.

a sin 30° · cos 60° + cos 30° · sin 60°

b ( cos 60° − sin 60°) · ( cos 60° + sin 60°)

c cos 60° · cos 90° + sin 60° · sin 90°

d cos 60° · sin 45° · tan 45° + tan 30° · cos 45° · sin 60°

e 3 sec2 30° − 4 sin2 30° + tan2 60° + cot 45°

a sin 30 ◦ · cos 60 ◦ + cos 30 ◦ · sin 60 ◦

√ √
1 1 3 3
= · + ·
2 2 2 2
1 3
= +
4 4
=1

b (cos 60 ◦ − sin 60 ◦ ) (cos 60 ◦ + sin 60 ◦ )

= cos2 60 ◦ − sin2 60 ◦
1 3
= −
4 4
1
=−
2
c cos 60 ◦ · cos 90 ◦ + sin 60 ◦ · sin 90 ◦
√
1 3
= ·0+ ·1
2 2
√
3
=
2
d cos 60 ◦ · sin 45 ◦ · tan 45 ◦ + tan 30 ◦ · cos 45 ◦ · sin 60 ◦
√ √ √ √
1 2 3 2 3
= · ·1+ · ·
2 2 3 2 2
√ √
2 2
= +
4 4
√
2
=
2
e 3 sec2 30 ◦ − 4 sin2 30 ◦ + tan2 60 ◦ + cot 45 ◦
 2   2 √ 
2 1 2
=3· √ −4· + 3 +1
3 2
4
=3· −1+3+1
3
=7

14
 Goniometrie 1
13 Bepaal zonder α te berekenen de goniometrische getallen van α.

gegeven α in kwadrant gegeven α in kwadrant

1
a sin α = I f sec α = −5 III
3
√
b cos α = −0,5 II g tan α = 5 I
√
−1 − 3
c sin α = III h cot α = IV
4 3
3
d cos α = IV i sec α = −3 II
5
√ √
e csc α = 3 I j csc α = 2 2 II

1
a sin α = α in kwadrant I
3
• sin2 α + cos2 α = 1
 2
1
⇔ cos2 α = 1 −
3
2
8
⇔ cos α =
9
 √
8 2 2
⇔ cos α = ± =±
9 3
√
2 2
⇔ cos α = (α ∈ I, dus cos α > 0)
3
1 √
sin α 3 = √ 1 2
• tan α = = √ =
cos α 2 2 2 2 4
3
 √ −1
1 2 √
• cot α = = =2 2
tan α 4
1
• csc α = =3
sin α
√
1 1 3 3 2
• sec α = = √ = √ =
cos α 2 2 2 2 4
3

15
 b cos α = −0,5 α in kwadrant II

• sin2 α + cos2 α = 1
 2
1
⇔ sin2 α = 1 − −
2
2 3
⇔ sin α =
4
√
3
⇔ sin α = (α ∈ II, dus sin α > 0)
2
√
3
• tan α =
sin α
= 2 = − √3
cos α 1
−
2 √
1 1 3
• cot α = = √ =−
tan α − 3 3

1 1
• sec α = = = −2
cos α 1
−
2 √
1 1 2 2 3
• csc α = = √ = √ =
sin α 3 3 3
2

1
c sin α = − α in kwadrant III
4
• sin2 α + cos2 α = 1
 2
1
⇔ cos2 α = 1 − −
4
2
15
⇔ cos α =
16
√
15
⇔ cos α = − (α ∈ III, dus cos α < 0)
4
1 √
sin α − 1 15
• tan α = = √ 4 = √ =
cos α 15 15 15
−
4
1 √
• cot α = = 15
tan α
1
• csc α = = −4
sin α
√
1 4 4 15
• sec α = = −√ =−
cos α 15 15

16
 Goniometrie 1

3
d cos α = α in kwadrant IV
5
• sin2 α + cos2 α = 1
 2
2 3
⇔ sin α = 1 −
5
16
⇔ sin2 α =
25
4
⇔ sin α = − (α ∈ IV, dus sin α < 0)
5
4
sin α − 5 4
• tan α = = =−
cos α 3 3
5
1 3
• cot α = =−
tan α 4
1 1 5
• csc α = = =−
sin α 4 4
−
5
1 1 5
• sec α = = =
cos α 3 3
5
√
e csc α = 3 α in kwadrant I
√
1 1 3
• sin α = = √ =
csc α 3 3

• sin2 α + cos2 α = 1
 √ 2
2
3
⇔ cos α = 1 −
3
2
⇔ cos2 α =
3
√
6
⇔ cos α = (α ∈ I, dus cos α > 0)
3
√ √
sin α 3 2
• tan α = = √ =
cos α 6 2

1 2 √
• cot α = = √ = 2
tan α 2
√
1 3 6
• sec α = = √ =
cos α 6 2

17
f sec α = −5 α in kwadrant III
1 1
• cos α = =−
sec α 5
• sin2 α + cos2 α = 1
 2
1
⇔ sin2 α = 1 − −
5
24
⇔ sin2 α =
25
√
2 6
⇔ sin α = − (α ∈ III, dus sin α < 0)
5
√
2 6
−
• tan α =
sin α
= 5 = 2√6
cos α 1
−
5
√
1 1 6
• cot α = = √ =
tan α 2 6 12
√
1 5 5 6
• csc α = =− √ =−
sin α 2 6 12

√
g tan α = 5 α in kwadrant I

• sec2 α = 1 + tan2 α
√  2
⇔ sec2 α = 1 + 5

⇔ sec2 α = 6
√
⇔ sec α = 6 (α ∈ I, dus sec α > 0)
√
1 1 6
• cos α = = √ =
sec α 6 6
√ √
6 √ 30
• sin α = cos α · tan α = · 5=
6 6
√
1 1 5
• cot α = = √ =
tan α 5 5
√
1 6 30
• csc α = = √ =
sin α 30 5

18
 Goniometrie 1
√
3
h cot α = − α in kwadrant IV
3
• csc2 α = 1 + cot2 α
 √ 2
2
3
⇔ csc α = 1 + −
3
4
⇔ csc2 α =
3
√
2 3
⇔ csc α = − (α ∈ IV, dus csc α < 0)
3
√
1 1 3
• sin α = = √ =−
csc α 2 3 2
−
3 √  √ 
3 3 1
• cos α = sin α · cot α = − · − =
2 3 2
1 √
• tan α = =− 3
cot α
1
• sec α = =2
cos α

i sec α = −3 α in kwadrant II
1 1
• cos α = =−
sec α 3
• sin2 α + cos2 α = 1
 2
1
⇔ sin2 α = 1 − −
3
2 8
⇔ sin α =
9
√
2 2
⇔ sin α = (α ∈ II, dus sin α > 0)
3
√
2 2
sin α √
• tan α = = 3 = −2 2
cos α 1
−
3 √
1 1 2
• cot α = = √ =−
tan α −2 2 4
√
1 3 3 2
• csc α = = √ =
sin α 2 2 4

19
 √
j csc α = 2 2 α in kwadrant II
√
1 1 2
• sin α = = √ =
csc α 2 2 4
• sin2 α + cos2 α = 1
 √ 2
2
⇔ cos2 α = 1 −
4
7
⇔ cos2 α =
8
√
14
⇔ cos α = − (α ∈ II, dus cos α < 0)
4
√
2 √
sin α 4 1 7
• tan α = = −√ = −√ = −
cos α 14 7 7
4
1 √
• cot α = =− 7
tan α
√
1 4 2 14
• sec α = = −√ =−
cos α 14 7

14 Bereken 3 tan α − 5 cos α + 2 als sin α =

4
en α tot het eerste kwadrant behoort.
5

• sin2 α + cos2 α = 1
 2
4
⇔ cos2 α = 1 −
5
9
⇔ cos2 α =
25
3
⇔ cos α = (α ∈ I, dus α > 0)
5
4
sin α 4
• tan α = = 5 =
cos α 3 3
5

4 3
• 3 tan α − 5 cos α + 2 = 3 · −5· +2
3 5
= 4−3+2

= 3

20
 Goniometrie 1
*
15 Gegeven: sin α = 3 cos α. Bereken nu:
a tan α + cot α b sin α · cos α

1
a Uit het gegeven volgt: tan α = 3 en cot α =
3
1 10
Besluit: tan α + cot α = 3 + =
3 3

b sin2 α + cos2 α = 1

⇔ (3 cos α)2 + cos2 α = 1

⇔ 10 cos2 α = 1
1
⇔ cos2 α =
10
√
10
⇔ cos α = ±
10
√
3 10
• sin α = ±
10
√ √ √  √ 
10 3 10 3 10 3 10 3
• sin α · cos α = · = of sin α · cos α = − · − =
10 10 10 10 10 10

16 Vereenvoudig:
sin α cos α
a + c 2 − sin2 α − ( 2 + cos2 α)
cos α sin α
b ( 1 − cos2 α) · cot2 α d ( 1 − cos α) · (1 + cos α) + ( cos α − sin α)2

sin α cos α sin2 α + cos2 α

a + =
cos α sin α cos α · sin α
1
=
cos α · sin α
= sec α · csc α

  cos2 α
b 1 − cos2 α · cot2 α = sin2 α ·
sin2 α
= cos2 α

 
c 2 − sin2 α − 2 + cos2 α = 2 − sin2 α − 2 − cos2 α

= −1

d (1 − cos α) (1 + cos α) + (cos α − sin α)2 = 1 − cos2 α + cos2 α − 2 sin α · cos α + sin2 α

= sin2 α − 2 sin α · cos α + 1

21
17 Toon volgende gelijkheden aan.

a sin α · cot α = cos α

b tan α · cot α = 1

c sin4 α + 2 · sin2 α · cos2 α + cos4 α = 1

d ( sin α + cos α)2 + ( sin α − cos α)2 = 2

1
e tan α + cot α =
sin α · cos α

tan α sin α · cos α

f =
1 − tan α
2
cos2 α − sin2 α

sin α
g (1 + tan α) · = tan α
sin α + cos α

h ( sin α + cos α +1) · ( sin α + cos α − 1) = 2 · sin α · cos α

tan2 α
i sin2 α =
1 + tan2 α

1 + cos α sin α
j =
sin α 1 − cos α

k sin α − sin3 α = sin α · cos2 α

l (1 + cot2 α) · (1 − cos2 α) = 1

m sin4 α − cos4 α = 1 − 2cos2 α

n sec2 α + csc2 α = sec2 α · csc2 α

o ( sec α + tan α − 1)( sec α − tan α + 1) = 2tan α

p tan2 α + csc2 α = cot2 α + sec2 α

sin α cos α
*q + = sin α + cos α
1 − cot α 1 − tan α

sec2 α − tan2 α
*r = −1
cot2 α − csc2 α

sin4 α
*s cos α + cos α · sin2 α + = sec α
cos α

2
*t cos α · (2 + tan α) · (1 + 2 tan α) = + 5 sin α
cos α

*u (1 − tan α)2 + (1 − cot α)2 = (sec α − csc α)2

*v (sec α + csc α) · (sin α + cos α) = sec α · csc α + 2

22
 Goniometrie 1

cos α
a sin α · cot α = sin α ·
sin α
= cos α

1
b tan α · cot α = tan α ·
tan α
= 1

 2
c sin4 α + 2 sin2 α · cos2 α + cos4 α = sin2 α + cos2 α

= 1

 
d (sin α + cos α)2 + (sin α − cos α)2 = sin2 α +  
2 sin α ·
cos α + cos2 α + sin2 α
− 
2 sin α ·
cos α + cos2 α
 
= 2 sin2 α + cos2 α

= 2·1 = 2

sin α cos α
e tan α + cot α = +
cos α sin α
sin2 α + cos2 α
=
cos α · sin α
1
=
sin α · cos α

sin α
tan α cos α
f =
1 − tan2 α sin2 α
1−
cos2 α
sin α
= cos α
cos2 α − sin2 α
cos2 α
sin α cos2 α
= ·
cos α cos2 α − sin2 α

sin α · cos α
=
cos2 α − sin2 α
 
sin α sin α sin α
g (1 + tan α) · = 1+ ·
sin α + cos α cos α sin α + cos α
cos α + sin α sin α
= ·
cos α sin α + cos α
sin α
=
cos α
= tan α

h (sin α + cos α + 1) (sin α + cos α − 1) = (sin α + cos α)2 − 1

= sin2 α + 2 sin α · cos α + cos2 α − 1

= 2 sin α · cos α

23
 sin2 α
2
tan α 2
i = cos α
1 + tan α2 1
cos2 α
= sin2 α

1 + cos α sin α
j =
sin α 1 − cos α
⇔ (1 + cos α) (1 − cos α) = sin2 α

⇔ 1 − cos2 α = sin2 α

⇔ sin2 α = sin2 α

 
k sin α − sin3 α = sin α 1 − sin2 α

= sin α · cos2 α

  
l 1 + cot2 α 1 − cos2 α = csc2 α · sin2 α

= 1

  
m sin4 α − cos4 α = sin2 α + cos2 α sin2 α − cos2 α
 
= 1 · sin2 α − cos2 α

= 1 − cos2 α − cos2 α

= 1 − 2 cos2 α

1 1
n sec2 α + csc2 α = +
cos2 α sin2 α
sin2 α + cos2 α
=
cos2 α · sin2 α
1
=
cos2 α · sin2 α
= sec2 α · csc2 α

o (sec α + tan α − 1) (sec α − tan α + 1) = (sec α + (tan α − 1)) (sec α − (tan α − 1))

= sec2 α − (tan α − 1)2

 
= sec2 α − tan2 α − 2 tan α + 1

= sec2 α − tan2 α + 2 tan α − 1

= 2 tan α

p tan2 α + csc2 α = cot2 α + sec2 α

   
⇔ tan2 α + 1 + cot2 α = cot2 α + 1 + tan2 α

⇔ tan2 α + 1 + cot2 α = tan2 α + 1 + cot2 α

24
 Goniometrie 1

sin α cos α sin α cos α

q + = cos α +
1 − cot α 1 − tan α sin α
1− 1−
sin α cos α
sin2 α cos2 α
= +
sin α − cos α cos α − sin α
sin2 α − cos2 α
=
sin α − cos α
(sin α − cos α) (sin α + cos α)
=
sin α − cos α
= sin α + cos α

sec2 α − tan2 α 1 + tan2 α − tan2 α

r 2 2
=
cot α − csc α cot2 α − 1 − cot2 α
= −1

sin4 α cos2 α + cos2 α · sin2 α + sin4 α

s cos α + cos α · sin2 α + =
cos α cos α
 
cos α + sin α · cos2 α + sin2 α
2 2
=
cos α
cos2 α + sin2 α · 1
=
cos α
1
=
cos α
= sec α

 
t cos α · (2 + tan α) · (1 + 2 tan α) = cos α · 2 + 4 tan α + tan α + 2 tan2 α
 
= cos α · 2 + 5 tan α + 2 tan2 α

2 sin2 α
= 2 cos α + 5 sin α +
cos α
 
2 1 − cos2 α
= 2 cos α + 5 sin α +
cos α
2
= 2 cos α + 5 sin α + − 2 cos α
cos α
2
= 5 sin α +
cos α

u (1 − tan α)2 + (1 − cot α)2 = (sec α − csc α)2

⇔ 1 − 2 tan α + tan2 α + 1 − 2 cot α + cot2 α = sec2 α − 2 sec α · csc α + csc2 α

⇔ −2 (tan α + cot α) + sec2 α + csc2 α = sec2 α − 2 · sec α · csc α + csc2 α

⇔ −2 (tan α + cot α) = −2 sec α · csc α

⇔ tan α + cot α = sec α · csc α

sin α cos α 1
⇔ + =
cos α sin α cos α · sin α
sin2 α + cos2 α 1
⇔ =
cos α · sin α cos α · sin α
1 1
⇔ =
cos α · sin α cos α · sin α

25
  
1 1
v (sec α + csc α) · (sin α + cos α) = + · (sin α + cos α)
cos α sin α
sin α + cos α
= · (sin α + cos α)
sin α · cos α
(sin α + cos α)2
=
sin α · cos α
sin2 α + 2 sin α · cos α + cos2 α
=
sin α · cos α
1 + 2 sin α · cos α
=
sin α · cos α
1
= +2
sin α · cos α
= csc α · sec α + 2

18 Als v (x ) = x −
1
, dan is
v (sin x )
voor alle x tussen 0 ◦ en 90 ◦ gelijk aan
x v (cos x )

(A) tan x (B) tan3 x (C) cot x (D) cot3 x ( E) 1

VWO 2022 eerste ronde, vraag 15 © Vlaamse Wiskunde Olympiade vzw

1 sin2 x − 1 − cos2 x
sin x − 3
v (sin x )
= sin x = sin x = sin x = − cos x = cot3 x
v (cos x ) 1 cos2 x − 1 − sin2 x − sin3 x
cos x −
cos x cos x cos x

19 Hoe groot is de sinus van de hoek α in de figuur?

Controleer dit ook met ICT.

2 2 4 1 3
(A) (B) (C) (D) (E)
3 5 5 2 4
VWO 2021 tweede ronde, vraag 6 © Vlaamse Wiskunde Olympiade vzw

De lengte van de schuine zijde van de driehoek is gelijk aan de straal van de cirkel; de sinus van de hoek α is de
2
verhouding van de overstaande zijde op de schuine zijde. Op de figuur is te zien dat de overstaande zijde r is.
2 3
Bijgevolg is de sinus .
3

26
 Goniometrie 1
20 De olympische schans van
Garmisch-Partenkirchen kunnen
we modelleren door een lijnstuk in
het cartesische vlak door de punten
A( 0, a ) en B( b , 0) met lengte 104 m
en torenhoogte a = 60 m.
De hoek ϑ is de hellingshoek van
de schans (hoek van de schans met
de horizontale).
Welke van onderstaande beweringen
is correct?

60
(A) cos ϑ =
104
60
(B) sin ϑ =
104
60
(C) tan ϑ =
104
60
(D) cot ϑ =
104

Oefenmodules ijkingstoets 2020,

faculteit ingenieurswetenschappen KU Leuven,
oefening 1.31

| OA | 60
In de rechthoekige driehoek OAB geldt: sin ϑ = =
| AB | 104

A(0, A)

104 m
60 m

ϑ B(B, 0) x
O

27
 1.2 Goniometrische getallen van verwante hoeken

1 Vul volgende tabel aan:

TEGEN- ANTI- ANTI-

α SUPPLEMENT COMPLEMENT
GESTELDE SUPPLEMENT COMPLEMENT

a 68° –68° 112° 248° 22° 158°

b 134° –134° 46° 314° –44° 244°

c 222° –222° –42° 402° –132° 312°

d 281° –281° –101° 461° –191° 371°

e −37° 37° 217° 143° 127° 53°

f −100° 100° 280° 80° 190° –10°

g 90° –90° 90° 270° 0° 180°

h 180° –180° 0° 360° –90° 270°

i b + 10° –b – 10° 170° – b b + 190° 80° – b 100° + b

j 20° − b –20° + b 160° + b 200° – b 70° + b 110° – b

k b − 30° –b + 30° 210° – b 150° + b 120° – b b + 60°

l b − 2γ –b + 2g 180° – b + 2g 180° + b – 2g 90° – b + 2g b – 2g + 90°

2 Vereenvoudig:

a sin ( 360° + α) f csc ( 540° − α) k sec ( 810° + α)

b cos ( α − 180°) g sin ( 270° − α) l csc ( 720° − α)
c tan ( 360° − α) h cos ( α − 360°) m sin ( 900° + α)
d cot ( α − 90°) i tan ( α + 90°) n tan ( 990° − α)
e sec ( 540° + α) j cot ( α − 270°) o cot ( 990° + α)

a sin (360 ◦ + α) = sin α

b cos (α − 180 ◦ ) = cos (180 ◦ − α) = − cos α

c tan (360 ◦ − α) = tan (−α) = − tan α

d cot (α − 90 ◦ ) = − cot (90 ◦ − α) = − tan α

e sec (540 ◦ + α) = sec (180 ◦ + α) = − sec α

f csc (540 ◦ − α) = csc (180 ◦ − α) = csc α

g sin (270 ◦ − α) = sin (−90 ◦ − α) = − sin (90 ◦ + α) = − cos α

h cos (α − 360 ◦ ) = cos α

i tan (α + 90 ◦ ) = − cot α

j cot (α − 270 ◦ ) = cot (α + 90 ◦ ) = − tan α

k sec (810 ◦ + α) = sec (α + 90 ◦ ) = − csc α

l csc (720 ◦ − α) = csc (−α) = − csc α

m sin (900 ◦ + α) = sin (180 ◦ + α) = − sin α

◦ ◦ ◦ ◦
28n tan (990 − α) = tan (270 − α) = tan (−90 − α) = − tan (90 + α) = cot α
◦ ◦ ◦
 h cos (α − 360 ◦ ) = cos α

j
tan (α + 90 ◦ ) = − cot α

cot (α − 270 ◦ ) = cot (α + 90 ◦ ) = − tan α

Goniometrie 1
k sec (810 ◦ + α) = sec (α + 90 ◦ ) = − csc α

l csc (720 ◦ − α) = csc (−α) = − csc α

m sin (900 ◦ + α) = sin (180 ◦ + α) = − sin α

n tan (990 ◦ − α) = tan (270 ◦ − α) = tan (−90 ◦ − α) = − tan (90 ◦ + α) = cot α

o cot (990 ◦ + α) = cot (α + 270 ◦ ) = cot (−90 ◦ + α) = − tan α

3 Herleid naar een goniometrisch getal van een hoek die tot het eerste kwadrant behoort.
a sin 130° f cos ( −67°20′31″) k tan 96°34′22″
b cos 340° g tan 110°40′38″ l cot 640°22′31″
c tan 410° h cot ( −60°14′33″) m sec 200°40′30″
d cot 100° i sin 428°18′31″ n csc ( −43°25′31″)
e sin ( −43°) j cos ( −92°59′59″) o sin 1350°

a sin 130 ◦ = sin 50 ◦

b cos 340 ◦ = cos 20 ◦
c tan 410 ◦ = tan 50 ◦
d cot 100 ◦ = − cot 80 ◦
e sin (−43 ◦ ) = − sin 43 ◦
f cos (−67 ◦ 20 31 ) = cos 67 ◦ 20 31
g tan 110 ◦ 40 38 = − tan 69 ◦ 19 22
h cot (−60 ◦ 14 33 ) = − cot 60 ◦ 14 33
i sin 428 ◦ 18 31 = sin 68 ◦ 18 31
j cos (−92 ◦ 59 59 ) = − sin 2 ◦ 59 59
k tan 96 ◦ 34 22 = − cot 6 ◦ 34 22
l cot 640 ◦ 22 31 = − cot 79 ◦ 37 29
m sec 200 ◦ 40 30 = − csc 69 ◦ 19 30 = − sec 20 ◦ 40 30
n csc (−43 ◦ 25 31 ) = − csc 43 ◦ 25 31
o sin 1350 ◦ = sin 270 ◦ = − sin 90 ◦ = −1

29
4 Bereken volgende goniometrische getallen zonder gebruik te maken van ICT door eerst te herleiden naar een
goniometrisch getal van een hoek die tot het eerste kwadrant behoort.
a sin 210° g tan ( −120°) m sin 315°
b cos 300° h cot ( −60°) n cos ( −135°)
c tan ( −45°) i sin 135° o tan 150°
d cot 390° j cos 330° p cot ( −30°)
e sin 120° k tan 405° q sin 420°
f cos 225° l cot ( −150°) r cos 240°

1
a sin 210 ◦ = − sin 30 ◦ = −
2
1
b cos 300 ◦ = cos 60 ◦ =
2

c tan (−45 ◦ ) = − tan 45 ◦ = −1

√
d cot 390 ◦ = cot 30 ◦ = 3
√
3
e sin 120 ◦ = sin 60 ◦ =
2
√
◦ ◦
2
f cos 225 = − cos 45 = −
2
√
g tan (−120 ◦ ) = − tan 120 ◦ = tan 60 ◦ = 3
√
3
h cot (−60 ◦ ) = − cot 60 ◦ = −
3
√
2
i sin 135 ◦ = sin 45 ◦ =
2
√
3
j cos 330 ◦ = cos 30 ◦ =
2

k tan 405 ◦ = tan 45 ◦ = 1

√
l cot (−150 ◦ ) = cot 30 ◦ = 3
√
2
m sin 315 ◦ = − sin 45 ◦ = −
2
√
◦ ◦ ◦
2
n cos (−135 ) = cos 135 = − cos 45 = −
2
√
◦ ◦
3
o tan 150 = − tan 30 = −
3
√
p cot (−30 ◦ ) = − cot 30 ◦ = − 3
√
◦ ◦
3
q sin 420 = sin 60 =
2
1
r cos 240 ◦ = − cos 60 ◦ = −
2

30
 Goniometrie 1
5 Vervolledig volgende tabel door de hoeken naar het eerste kwadrant te herleiden:

α 120° 135° 150° 210° 225° 240° 300° 315° 330°

√ √ √ √ √ √
3 2 1 1 2 3 3 2 1
sin α − − − − − − − − −
2 2 2 2 2 2 2 2 2
√ √ √ √ √ √
1 2 3 3 2 1 1 2 3
cos α − − − − − − − − −
2 2 2 2 2 2 2 2 2
√ √ √
√ 3 3 √ √ 3
tan α − 3 –1 − − 1 − 3 − 3 –1 −
3 3 3
√ √ √
3 √ √ 3 3 √
cot α − –1 − 3 − 3 1 − − –1 − 3
3 3 3

6 Bereken zonder gebruik te maken van ICT:

a sin2 150 · tan (−45 ◦ ) − cot 225 ◦ · cos 120 ◦

sin 60 ◦ · cos 45 ◦ − cos 45 ◦ · tan 30 ◦

b
cot 60 ◦ · sin 45 ◦

cos (−30 ◦ ) · sin 225 ◦ + cos 135 ◦ · sin 300 ◦

c
cos (−45 ◦ )

a sin2 150 ◦ · tan (−45 ◦ ) − cot 225 ◦ · cos 120 ◦ = sin2 30 ◦ · (− tan 45 ◦ ) − cot 45 ◦ · (− cos 60 ◦ )
 2  
1 1
= · (−1) − 1 · −
2 2
1
=
4
√ √ √ √
3 2 2 3
sin 60 ◦ · cos 45 ◦ − cos 45 ◦ · tan 30 ◦ · − ·
b = 2 √ 2 √2 3
cot 60 ◦ · sin 45 ◦ 2 3
·
2 3
√ √
6 6
−
= 4√ 6
6
6
1
=
2

cos (−30 ◦ ) · sin 225 ◦ + cos 135 ◦ · sin 300 ◦ cos 30 ◦ · (− sin 45 ◦ ) − cos 45 ◦ · (− sin 60 ◦ )
c =
cos (−45 ◦ ) cos 45 ◦
√  √  √  √ 
3 2 2 3
· − − · −
2 2 2 2
= √
2
2
= 0

31
7 Gegeven: sin 23° = 0,390731

Gevraagd: bereken zonder gebruik te maken van ICT en verantwoord.

a sin 157° b cos 67° c cos 113°

a sin 157° = 0,390731 (supplementaire hoeken)

b cos 67° = 0,390731 (complementaire hoeken)
c cos 113° = –0,390731 (anticomplementaire hoeken)

√ √
8 6+ 2
Gegeven: sin 75 ◦ =
4
Gevraagd: bereken zonder gebruik te maken van ICT en verantwoord.

a cos 15° b cos 165° c sin 105° d sin ( −75°)

√ √
6+ 2
a cos 15 ◦ = (complementaire hoeken)
6
√ √
◦
6+ 2
b cos 165 = − (anticomplementaire hoeken)
4
√ √
◦
6+ 2
c sin 105 = (supplementaire hoeken)
4
√ √
6+ 2
d sin(−75 ◦ ) = − (tegengestelde hoeken)
4

9 Gegeven: y

1
Gevraagd:

a α en b zijn …
b b α en γ zijn …

O c α en δ zijn …
α
x d b en γ zijn …
0 1
δ
γ e b en δ zijn …
f γ+δ=…

a supplementaire hoeken.
b antisupplementaire hoeken.
c tegengestelde hoeken.
d tegengestelde hoeken.
e antisupplementaire hoeken.
f –180°

32
 Goniometrie 1
10 Waar of niet waar ? Verklaar je antwoord.
a De sinus is een hoek tussen −1 en 1.
b In het eerste kwadrant wordt de sinus van een hoek groter naarmate de hoek groter wordt.
c Met elke hoek komt één cosinuswaarde overeen en omgekeerd.
d Als de tangens van een hoek 1 is, is die hoek gelijk aan 45° (op 360° na).
e De cosecans van een hoek is in absolute waarde groter dan of gelijk aan 1.
f Bij een rechte hoek is de sinus gelijk aan de cosecans en omgekeerd.
g De cosinus en sinus van een hoek hebben altijd hetzelfde teken.
h Als de secans van een hoek negatief is en de cosecans van een hoek positief, dan ligt de hoek in het vierde
kwadrant.
i Supplementaire hoeken hebben gelijke sinussen.
j In het tweede kwadrant wordt de cosinus van een hoek groter naarmate de hoek kleiner wordt.
k De cosinus van de anticomplementaire hoek van een hoek is gelijk aan de sinus van die hoek.
l Als de sinus van een hoek −1 is, is die hoek gelijk aan −450° + k · 360°.
m De tangens van een hoek is het omgekeerde van de cotangens van die hoek.
n Als de sinus en de cosinus van een hoek gelijk zijn, ligt die hoek in het eerste of derde kwadrant.
o Het kwadraat van de secans van een hoek plus één is gelijk aan het kwadraat van de tangens van die hoek.
p Gelijke hoeken zijn hoeken die dezelfde sinus hebben.
q Als de cosinus van een hoek negatief is en de cotangens van die hoek positief, dan ligt die hoek in het derde
kwadrant.
r Tegengestelde hoeken hebben tegengestelde cosinussen.
s Als de tangens en de cotangens van een hoek gelijk zijn, dan ligt die hoek in het eerste of derde kwadrant.
t De cosinus van een hoek is het omgekeerde van de secans van die hoek.

a Niet waar, de sinus is een getal. k Niet waar (niet gelijk, wel tegengesteld).
b Waar. l Waar.
c Niet waar bij omgekeerd. m Waar.
d Niet waar, tan 225° = 1. n Waar.
e Waar. o Niet waar, sec2 α – 1 = tan2 α.
f Waar want sin 90° = csc 90° = 1. p Niet waar, ook supplementaire hoeken.
g Niet waar, wel in het eerste en derde kwadrant. q Waar.
h Niet waar, de hoek ligt in het tweede kwadrant. r Niet waar (wel gelijke cosinussen).
i Waar. s Waar.
j Waar. t Waar.

33
11 Gegeven: sin α =
3
en cos α < 0
5
Gevraagd: a Bereken de tangens van de supplementaire hoek.
b Bereken de cotangens van de complementaire hoek.
c Bereken de cosinus van de antisupplementaire hoek.
d Bereken de secans van de tegengestelde hoek.
e Bereken de cosecans van de anticomplementaire hoek.

3
a sin (180 ◦ − α) = sin α =
5
  
 2
◦
3 4
cos (180 − α) = − cos α = − − 1 − =
5 5
3
◦
sin (180 − α ) 3
tan (180 ◦ − α) = = 5 =
◦
cos (180 − α) 4 4
5
3
b cos (90 ◦ − α) = sin α =
5
4
sin (90 ◦ − α) = cos α = −
5
3
cos (90 ◦ − α) 5 = −3
cot (90 ◦ − α) = =
sin (90 ◦ − α) 4 4
−
5
4
c cos (180 ◦ + α) = − cos α =
5

4
d cos (−α) = cos α = −
5
1 5
sec (−α) = =−
cos (−α) 4

4
e sin (90 ◦ + α) = cos α = −
5
1 5
csc (90 ◦ + α) = ◦
=−
sin (90 + α) 4

34
 Goniometrie 1
12 Vereenvoudig. Controleer met ICT.
a sin α · cos ( 180° − α) + cos α · sin ( 180° − α)
b sin α · sin ( 180° − α) − cos α · cos ( 180° − α)
c cos ( 90° + α) + cos ( 90° − α) + cos ( α − 90°) + cos ( 360° − α)
d cos ( α − 180°) + cos ( 360° − α) + cos ( 90° − α) + cos ( 180° + α)
e tan ( 180° + α) + tan ( 90° + α) + tan ( α − 90°) + tan ( 180° − α)
sin (180 ◦ + α) · tan (180 ◦ − α)
f
cos (−α − 90 ◦ ) · cot (270 ◦ − α)
sin (720 ◦ − α) · cos (180 ◦ + α) · sec (90 ◦ − α) · tan (360 ◦ + α)
*g
cot (α − 270 ◦ ) · cot (540 ◦ − α) · csc (1080 ◦ + α) · cos2 (α − 180 ◦ )
sin (540 ◦ + α) · cos (90 ◦ − α) · sec (α − 360 ◦ )
*h
tan (270 ◦ − α) · tan (−α − 540 ◦ ) · csc (α − 630 ◦ )
cos (α + 180 ◦ ) · sin (450 ◦ + α) · sec (−360 ◦ + α)
*i
csc (−α) · tan (900 ◦ − α)
sin (270 ◦ + α) · tan (450 ◦ − α) cos (α − 630 ◦ ) · csc (720 ◦ − α)
*j ◦
−
cot (α − 180 ) · sec (−α) tan (180 ◦ − α) · cot (180 ◦ + α)
tan (α − 720 ◦ ) · cot (α − 270 ◦ ) sin (90 ◦ + α) · sec (360 ◦ + α)
*k ◦ ◦
+
sin (540 + α) · cos (270 − α) cos (α − 90 ◦ ) · sec (90 ◦ − α)

a sin α · cos (180 ◦ − α) + cos α · sin (180 ◦ − α) = sin α · (− cos α) + cos α · sin α
= 0

b sin α · sin (180 ◦ − α) − cos α · cos (180 ◦ − α) = sin α · sin α − cos α · (− cos α)
= sin2 α + cos2 α
= 1

c cos (90 ◦ + α) + cos (90 ◦ − α) + cos (α − 90 ◦ ) + cos (360 ◦ − α) = − sin α + sin α + sin α + cos α
= sin α + cos α

d cos (α − 180 ◦ ) + cos (360 ◦ − α) + cos (90 ◦ − α) + cos (180 ◦ + α) = − cos α + cos α + sin α − cos α
= sin α − cos α

e tan (180 ◦ + α) + tan (90 ◦ + α) + tan (α − 90 ◦ ) + tan (180 ◦ − α) = tan α − cot α − cot α − tan α
= −2 cot α

sin (180 ◦ + α) · tan (180 ◦ − α) − sin α · (− tan α)

f ◦ ◦
=
cos α − 90 · cot
(− ) (270 −α ) − sin α · tan α
= −1

sin (720 ◦ − α) · cos (180 ◦ + α) · sec (90 ◦ − α) · tan (360 ◦ + α) − sin α · (− cos α) · csc α · tan α
g =
cot (α − 270 ◦ ) · cot (540 ◦ − α) · csc (1080 ◦ + α) · cos2 (α − 180 ◦ ) − tan α · (− cot α) · csc α · cos2 α
sin α
=
csc α · cos2 α
sin2 α
=
cos2 α

= tan2 α

35
 sin (540 ◦ + α) · cos (90 ◦ − α) · sec (α − 360 ◦ ) − sin α · sin α · sec α
h ◦ ◦ ◦
=
tan (270 − α) · tan (−α − 540 ) · csc (α − 630 ) cot α · (− tan α) · sec α
= sin2 α

cos (α + 180 ◦ ) · sin (450 ◦ + α) · sec (−360 ◦ + α) − cos α · cos α · sec α

i ◦
=
csc (−α) · tan (900 − α) − csc α · (− tan α)
1
− cos α · cos α ·
= cos α
1 − sin α
− ·
sin α cos α
cos α
= −
1
cos α
= − cos2 α

sin (270 ◦ + α) · tan (450 ◦ − α) cos (α − 630 ◦ ) · csc (720 ◦ − α) − cos α · cot α − sin α · (− csc α)
j ◦
− ◦ ◦
= −
cot (α − 180 ) · sec (−α) tan (180 − α) · cot (180 + α) cot α · sec α − tan α · cot α
= − cos2 α + 1
= sin2 α

tan (α − 720 ◦ ) · cot (α − 270 ◦ ) sin (90 ◦ + α) · sec (360 ◦ + α) tan α · (− tan α) cos α · sec α
k ◦ ◦
+ ◦ ◦
= +
sin (540 + α) · cos (270 − α) cos (α − 90 ) · sec (90 − α) − sin α · (− sin α) sin α · csc α
= − sec2 α + 1
= − tan2 α

13 Verklaar volgende gelijkheden:

a sin ( 70° − α) = cos ( 20° + α)
b cos ( 65° + α) = sin ( α + 155°)
c tan ( 48° − ( α + b)) = cot ( 42° + α + b)

a sin (70 ◦ − α) = cos (90 ◦ − (70 ◦ − α))

= cos (20 ◦ + α)

b cos (65 ◦ + α) = sin (90 ◦ + (65 ◦ + α))

= sin (155 ◦ + α)

    
c tan 48 ◦ − α + β = cot 90 ◦ − 48 ◦ + α + β
 
= cot 42 ◦ + α + β

36
 Goniometrie 1
14 Toon volgende gelijkheden aan.
a cos α + cos(180° − α) = 0
b 2 sin α + sin(180° − α) = 3 sin α
*c tan(36° + α) · tan(54° − α) = sin2( 20° + α) + sin2( 70° − α)
* d sin ( 5° − α) · tan ( 85° + α) · sec ( 5° − α) = 1

a cos α + cos (180 ◦ − α) = cos α − cos α

= 0

b 2 sin α + sin (180 ◦ − α) = 2 sin α + sin α

= 3 sin α

c tan (36 ◦ + α) · tan (54 ◦ − α) = sin2 (20 ◦ + α) + sin2 (70 ◦ − α)

⇔ cot (90 ◦ − 36 ◦ − α) · tan (54 ◦ − α) = cos2 (90 ◦ − 20 ◦ − α) + sin2 (70 ◦ − α)
⇔ cot (54 ◦ − α) · tan (54 ◦ − α) = cos2 (70 ◦ − α) + sin2 (70 ◦ − α)
⇔1 = 1

d sin (5 ◦ − α) · tan (85 ◦ + α) · sec (5 ◦ − α) = tan (5 ◦ − α) · tan (85 ◦ + α)

= tan (5 ◦ − α) · cot (5 ◦ − α)
= 1

15 Als α en b elkaars complement zijn, bewijs dan het volgende:

a sin2α + sin2b = 1
b tan α · tan b = 1
c cos2α + cos2b = 1

a sin2 α + sin2 β = sin2 α + sin2 (90 ◦ − α)

= sin2 α + cos2 α
= 1

b tan α · tan β = tan α · tan (90 ◦ − α)

= tan α · cot α
= 1

c cos2 α + cos2 β = cos2 α + cos2 (90 ◦ − α)

= cos2 α + sin2 α
= 1

37
16 Toon aan:
a 4 sin3 120° + 3 sin 240° = 0 c cos3 30° + cos3 70° + cos3 110° + cos3 150° = 0
b 3 sin2 120° +2 cos3 240° =2 d 3 tan2 30° + tan3 80° + tan 225° + tan3 280° = 2

a 4 sin3 120 ◦ + 3 sin 240 ◦ = 4 sin3 60 ◦ − 3 sin 60 ◦

 √ 3 √
3 3
= 4· −3·
2 2
√ √
3 3 3
= 4· −3·
8 2
= 0

b 3 sin2 120 ◦ + 2 cos3 240 ◦ = 3 · sin2 60 ◦ − 2 · cos3 60 ◦

 √ 2  3
3 1
= 3· −2·
2 2
3 2
= 3· −
4 8
= 2

c cos3 30 ◦ + cos3 70 ◦ + cos3 110 ◦ + cos3 150 ◦ = cos3 30 ◦ + cos3 70 ◦ − cos3 70 ◦ − cos3 30 ◦
= 0

d 3 tan2 30 ◦ + tan3 80 ◦ + tan 225 ◦ + tan3 280 ◦ = 3 tan2 30 ◦ + tan3 80 ◦ + tan 45 ◦ − tan3 80 ◦
 √ 2
3
= 3· +1
3
= 2

17 Toon aan:
α + b = 90°

α
b
2 6

4
tan α = = 2 ⇒ α = 63 ◦ 26 6
2
4 1
tan β = = ⇒ β = 26 ◦ 33 54
8 2

Besluit: α + β = 90 ◦

38
 Goniometrie 1
18 Bepaal α als:
a sin α = 0,25

b cos α = −0,38

c tan α = −15,62

d cos α = 0,5

e cot α = −1
√
3
f sin α =
2
1
g cos α = −
2
√
h cot α = 3

a α = 14 ◦ 28 39 + k · 360 ◦ of α = 165 ◦ 31 21 + k · 360 ◦ (k ∈ Z)

b α = ±112 ◦ 20 1 + k · 360 ◦

c α = −86 ◦ 20 13 + k · 180 ◦

d α = ±60 ◦ + k · 360 ◦

e α = −45 ◦ + k · 180 ◦

f α = 60 ◦ + k · 360 ◦ of α = 120 ◦ + k · 360 ◦

e α = ±120 ◦ + k · 360 ◦

h α = 30 ◦ + k · 180 ◦

39
19 Bepaal op de goniometrische cirkel de gevraagde hoeken zodat:

b1 = α + 180°
b2 = −α + 90°
b3 = −α − 180°
b4 = 180° − α
b5 = −α − 90°

a y c y
1 1
M

–1
1 0 1
0 x –1 α x

–1 –1

b y d y
1 1

α
1 0 1
–1 0 x –1 x

–1 –1

40
 Goniometrie 1

a y y
1 1
M M′ M


–1
1 α 1
0 x –1 0 –α x
b3 = –α – 180°

–1 –1

y y
1 1
M M′ M

b1 α b4 = 180° – α
1 α 1
–1 0 x –1 0 x

M′
–1 –1

y y
1 1
M M
M′

α b2 1 α 1
–1 0 –α x –1 0 –α x

b5 = –α – 90°
M′

–1 –1

41
b y y
1 1

M M M′
α b3 = –α – 180°
α
1 1
–1 0 x –1 0 x
–α

–1 –1

y y
1 1

M M M′

α α b4 = 180° – α
1 1
–1 0 x –1 0 x
b1 = α + 180°

M′

–1 –1

y y
1 1
M′
M M

α α
1 1
–1 0 x –1 0 x
–α b2 = –α + 90° –α
b5 = –α – 90°

M′
–1 –1

42
 Goniometrie 1

c y y
1 1

0 1 0 –α 1
–1 α x –1 α x
b3 = –α – 180°
M M′ M

–1 –1

y y
1 1

M′

b1 = α + 180°
0 1 0 1
–1 α x –1 α x
b4 = 180° – α
M M′ M

–1 –1

y y
1 1
M′
b2 = –α + 90°

0 –α 1 0 –α 1
–1 α x –1 α x
b5 = –α – 90°

M M

M′
–1 –1

43
 d y y
1 1

–α
0 1 0 1
–1 x –1 x
α
b3 = –α – 180°
α

M M′
M

–1 –1

y y
1 1

M′

0 b1 = α + 180° 1 0 1
–1 x –1 x
α α b4 = 180° – α

M M M′

–1 –1

y y
1 1

M′

–α –α
b5 = –α – 90°
0 1 0 1
–1 x –1 x
α α
b2 = –α + 90°

M = M′ M

–1 –1

*  
20 sin α + sin β + γ
Als α, b en γ de hoeken zijn van een driehoek, vereenvoudig dan   .
tan β + γ
 
sin α + sin β + γ sin α + sin (180 ◦ − α) sin α + sin α 2 sin α
  = = =− = −2 cos α
tan β + γ tan (180 ◦ − α) − tan α sin α
cos α

44
 Goniometrie 1
21 Welke betrekking geldt in elke driehoek ABC ? Verklaar telkens waarom.

A +C
B 
a sin = sin
2 2
 
b  
tan A = tan −B − C 
 
tan A +B 
c = − tan2 C
tan C


A +C
B 
a Deze betrekking is fout want en zijn complementaire hoeken.
2 2
 en −B
b Deze betrekking is juist want A  zijn antisupplementair.
−C
 
tan A+B
 
− tan C
c = = −1

tan C 
tan C
Deze bewerking is fout.

*
22 Als B het beeldpunt is van een georiënteerde hoek van 120° en D het beeldpunt is van −30°, bereken dan
de oppervlakte van de vierhoek ABCD.
Werk dit ook uit met ICT.

B 1

K C x
A 0 L 1

A(−1, 0) ; B(cos 120 ◦ , sin 120 ◦ ) ; C(1, 0) ; D(cos (−30 ◦ ) , sin (−30 ◦ ))
√   √ 
1 3 3 1
⇒ A(−1, 0) ; B − , ; C(1, 0) ; D ,−
2 2 2 2

A ABCD = A ∆ ABC + A ∆ ADC

| AC | · | BK | | AC | · | DL |
= +
2 2
√
3 1
2· 2·
= 2 + 2
2 2
√
3 1
= +
2 2
√
3+1
=
2

45
23 sin 2021 ◦ cos 2021 ◦
Waaraan is ◦
+ gelijk?
sin 41 cos 41 ◦

(A) –2 (B) –1 ( C) 0 ( D) 1 ( E) 2

VWO 2021 eerste ronde, vraag 4 © Vlaamse Wiskunde Olympiade vzw

sin 2021 ◦ = sin (5 · 360 ◦ + 221 ◦ ) = sin 221 ◦ = sin (180 ◦ + 41 ◦ ) = − sin 41 ◦
cos 2021 ◦ = cos (5 · 360 ◦ + 221 ◦ ) = cos 221 ◦ = cos (180 ◦ + 41 ◦ ) = − cos 41 ◦

sin 2021 ◦ cos 2021 ◦ − sin 41 ◦ − cos 41 ◦

+ = + = −1 − 1 = −2
sin 41 ◦ cos 41 ◦ sin 41 ◦ cos 41 ◦

24 sin4 x cos4 x 1
x is een hoek en behoort tot [0 ◦, 90 ◦ [ zodat + = .
9 16 25
Wat is dan tan x ?

VWO 2020 finalevraag 1 © Vlaamse Wiskunde Olympiade vzw

sin4 x cos4 x 1
+ =
9 16 25
 2
sin4 x 1 − sin2 x 1
⇔ + =
9 16 25
sin4 x 1 − 2 sin2 x + sin4 x 1
⇔ + =
9 16 25
25 sin4 x sin2 x 9
⇔ − + =0
144 8 400

25t 2 t 9
stel sin2 x = t : − + =0
144 8 400
 
5t 3 2
⇔ − =0
12 20
36 9
⇔t = = = sin2 x
100 25

9 4
Bijgevolg: cos x = 1− = (0 ◦ < α < 90 ◦ )
25 5

3
5 3
Besluit: tan x = =
4 4
5

46
 Goniometrie 1
25 Als α ∈ [0 ◦ , 90 ◦ [ en 2 cos2 α + cos α − 1 = 0, dan is sin α gelijk aan:

√ √
1 2 3
( A) ( B) ( C) ( D) 1
2 2 2
Toelatingsexamen arts 2020, vraag 1

2 cos2 α + cos α − 1 = 0
D =9

α=−1  1
⇔
cos (α ∈ I) of cos α =
2

  √
1 3
Hieruit volgt: sin α = 1 − cos2 α = 1− = .
4 2

47
 1.3 Som- en verschilformules

1 Bereken, zonder een rekenmachine te gebruiken, de goniometrische getallen (sin, cos, tan en cot) van 15°, 75°,
105°, 165° en 195°.

a 15 ◦

sin 15 ◦ = sin (60 ◦ − 45 ◦ )

= sin 60 ◦ · cos 45 ◦ − cos 60 ◦ · sin 45 ◦

√ √ √
3 2 1 2
= · − ·
2 2 2 2
√ √
6− 2
=
4

cos 15 ◦ = cos (60 ◦ − 45 ◦ )

= cos 60 ◦ · cos 45 ◦ + sin 60 ◦ · sin 45 ◦

√ √ √
1 2 3 2
= · + ·
2 2 2 2
√ √
2+ 6
=
4

sin 15 ◦
tan 15 ◦ =
cos 15 ◦
√ √
6− 2
= √ 4√
2+ 6
4
√ √
6− 2
= √ √
2+ 6
√ √  √ √ 
6− 2 2− 6
= √ √  √ √ 
2+ 6 2− 6
√
−8 + 2 12
=
−4
√
= 2− 3

1
cot 15 ◦ =
tan 15 ◦
1
= √
2− 3
√
2+ 3
=
4−3
√
= 2+ 3

48
 Goniometrie 1

b 75 ◦

sin 75 ◦ = sin (90 ◦ − 15 ◦ )

= cos 15 ◦
√ √
2+ 6
=
4

cos 75 ◦ = cos (90 ◦ − 15 ◦ )

= sin 15 ◦
√ √
− 2+ 6
=
4

tan 75 ◦ = tan (90 ◦ − 15 ◦ )

= cot 15 ◦
√
= 2+ 3

cot 75 ◦ = cot (90 ◦ − 15 ◦ )

= tan 15 ◦
√
= 2− 3

c 105 ◦

sin 105 ◦ = sin (90 ◦ + 15 ◦ )

= cos 15 ◦
√ √
2+ 6
=
4

cos 105 ◦ = cos (90 ◦ + 15 ◦ )

= − sin 15 ◦
√ √
2− 6
=
4

tan 105 ◦ = tan (90 ◦ + 15 ◦ )

= − cot 15 ◦
√
= −2 − 3

cot 105 ◦ = cot (90 ◦ + 15 ◦ )

= − tan 15 ◦
√
= −2 + 3

49
 d 165 ◦

sin 165 ◦ = sin (180 ◦ − 15 ◦ )

= sin 15 ◦
√ √
6− 2
=
4

cos 165 ◦ = cos (180 ◦ − 15 ◦ )

= − cos 15 ◦
√ √
− 6− 2
=
4

tan 165 ◦ = tan (180 ◦ − 15 ◦ )

= − tan 15 ◦
√
= −2 + 3

cot 165 ◦ = cot (180 ◦ − 15 ◦ )

= − cot 15 ◦
√
= −2 − 3

e 195 ◦

sin 195 ◦ = sin (180 ◦ + 15 ◦ )

= − sin 15 ◦
√ √
− 6+ 2
=
4

cos 195 ◦ = cos (180 ◦ + 15 ◦ )

= − cos 15 ◦
√ √
− 6− 2
=
4

tan 195 ◦ = tan (180 ◦ + 15 ◦ )

= tan 15 ◦
√
= 2− 3

cot 195 ◦ = cot (180 ◦ + 15 ◦ )

= cot 15 ◦
√
= 2+ 3

50
 Goniometrie 1
2 Herleid de volgende goniometrische uitdrukkingen tot één goniometrisch getal.

a sin 3α · cos 2α + cos 3α · sin 2α

b cos 5α · cos 3α − sin 5α · sin 3α

tan 3α − tan 2α
c
1 + tan 3α · tan 2α

d sin 40 ◦ · cos (α − 50 ◦ ) − cos 40 ◦ · sin (α − 50 ◦ )

   
e cos α + β − cos α − β

a sin 3α · cos 2α + cos 3α · sin 2α = sin (3α + 2α)

= sin 5α

b cos 5α · cos 3α − sin 5α · sin 3α = cos (5α + 3α)

= cos 8α

tan 3α − tan 2α
c = tan (3α − 2α)
1 + tan 3α · tan 2α
= tan α

d sin 40 ◦ · cos (α − 50 ◦ ) − cos 40 ◦ · sin (α − 50 ◦ ) = sin (40 ◦ − (α − 50 ◦ ))

= sin (90 ◦ − α)
= cos α

     
e cos α + β − cos α − β = cos α · cos β − sin α · sin β − cos α · cos β + sin α sin β
= −2 sin α · sin β

3 Verklaar.
1
a cos 70 ◦ · cos 10 ◦ + sin 70 ◦ · sin 10 ◦ =
2
1
b sin 40 ◦ · cos 10 ◦ − cos 40 ◦ · sin 10 ◦ =
2

a cos 70 ◦ · cos 10 ◦ + sin 70 ◦ · sin 10 ◦ = cos (70 ◦ − 10 ◦ )

= cos 60 ◦
1
=
2

b sin 40 ◦ · cos 10 ◦ − cos 40 ◦ · sin 10 ◦ = sin (40 ◦ − 10 ◦ )

= sin 30 ◦
1
=
2

51
4 Stel de formules op voor sin 2α, cos 2α en tan 2α (verdubbelingsformules) met behulp van de somformules
voor sinus, cosinus en tangens.

sin 2α = sin (α + α)
= sin α · cos α + cos α · sin α
= 2 sin α · cos α

cos 2α = cos α · cos α − sin α sin α

= cos2 α − sin2 α

tan α + tan α
tan 2α =
1 − tan α · tan α
2 tan α
=
1 − tan2 α

5 Toon aan:

  tan β
Als 3 tan α = 4 tan β , dan is tan α − β =
3 + 4 tan2 β

  tan α − tan β
tan α − β =
1 + tan α · tan β
 
3 tan α − tan β
=  
3 1 + tan α · tan β
3 tan α − 3 tan β
=
3 + 3 tan α · tan β
4 tan β − 3 tan β
=
3 + 4 tan β · tan β
tan β
=
3 + 4 tan2 β

52
 Goniometrie 1
6 Vereenvoudig.
   
sin α + β − sin α − β
a    
cos α + β + cos α − β
     
sin α − β sin β − γ sin γ − α
b + +
cos α · cos β cos β · cos γ cos γ · cos α

c sin 12 ◦ · cos 18 ◦ + cos 12 ◦ · sin 18 ◦

       
d sin α + β · cos α − β − cos α + β · sin α − β

   
sin α + β − sin α − β sin α · cos β + cos α · sin β − sin α · cos β + cos α · sin β
a     =
cos α + β + cos α − β cos α · cos β − sin α · sin β + cos α · cos β + sin α · sin β
2 cos α · sin β
=
2 cos α · cos β

= tan β

     
sin α − β sin β − γ sin γ − α
b + +
cos α · cos β cos β · cos γ cos γ · cos α
sin α · cos β − cos α · sin β sin β · cos γ − cos β · sin γ sin γ · cos α − cos γ · sin α
= + +
cos α · cos β cos β · cos γ cos γ · cos α
sin α · cos β cos α · sin β sin β · cos γ cos β · sin γ sin γ · cos α cos γ · sin α
= − + − + −
cos α · cos β cos α · cos β cos β · cos γ cos β · cos γ cos γ · cos α cos γ · cos α


sin α  sin β
sin β  
sin γ 
sin
γ  sin α
=  −  +  −  +  − 
cosα cos β 
cos β  
cos 
cos
γ  γ cosα

=0

c sin 12 ◦ · cos 18 ◦ + cos 12 ◦ · sin ◦ 18 = sin (12 ◦ + 18 ◦ )

= sin 30 ◦
1
=
2

          
d sin α + β · cos α − β − cos α + β · sin α − β = sin α + β − α − β
= sin 2β

53
7 Bewijs.

1 + tan α
a tan (45 ◦ + α) =
1 − tan α
√
◦
2
b sin (45 − α) = (cos α − sin α)
2

tan 45 ◦ + tan α
a tan (45 ◦ + α) =
1 − tan 45 ◦ · tan α
1 + tan α
=
1 − tan α

b sin (45 ◦ − α) = sin 45 ◦ · cos α − cos 45 ◦ · sin α

√ √
2 2
= cos α − sin α
2 2
√
2
= (cos α − sin α)
2

8 Bewijs.
     
a sin α + β · sin α − β = cos2 β − cos2 α sin β − α
e cot α − cos β =
  sin α · sin β
sin α + β tan α + tan β
b   =    
sin α − β tan α − tan β 2 2
sin α + β sin α + β
f tan α − tan β =
  cos2 α · cos2 β
cos α − β cot α · cot β + 1
c   =    
cos α + β cos α · cos β − 1 g sin α + β · sin α − β = sin2 α − sin2 β
       
d cos α − β = 1 + tan α · tan β · cos α · cos β h sin α + β · cos β − cos α + β · sin β = sin α

       
a sin α + β · sin α − β = sin α · cos β + cos α · sin β · sin α · cos β − cos α · sin β
= sin2 α · cos2 β − cos2 α · sin2 β
   
= 1 − cos2 α · cos2 β − cos2 α · 1 − cos2 β
= cos2 β − cos2 α · cos2 β − cos2 α + cos2 α · cos2 β
= cos2 β − cos2 α

 
sin α + β sin α · cos β + cos α · sin β
b   =
sin α − β sin α · cos β − cos α · sin β
sin α · cos β + cos α · sin β
cos α · cos β  
= cos α · β = 0
sin α · cos β − cos α · sin β
cos α · cos β
tan α + tan β
=
tan α − tan β

 
cos α − β cos α · cos β + sin α · sin β
c   =
cos α + β cos α · cos β − sin α · sin β
cos α · cos β + sin α · sin β
sin α · sin β  
= sin α · sin β = 0
cos α · cos β − sin α · sin β
sin α · sin β
54
cot α · cot β + 1
 = cos α · β = 0
sin α · cos β − cos α · sin β
cos α · cos β
tan α + tan β
Goniometrie 1
=
tan α − tan β

 
cos α − β cos α · cos β + sin α · sin β
c   =
cos α + β cos α · cos β − sin α · sin β
cos α · cos β + sin α · sin β
sin α · sin β  
= sin α · sin β = 0
cos α · cos β − sin α · sin β
sin α · sin β
cot α · cot β + 1
=
cot α · cot β − 1

   
sin α sin β
d 1 + tan α · tan β · cos α · cos β = 1 + · · cos α · cos β
cos α cos β
= cos α · cos β + sin α · sin β
 
= cos α − β

cos α cos β
e cot α − cot β = −
sin α sin β
cos α · sin β − sin α · cos β
=
sin α · sin β
 
sin β − α
=
sin α · sin β

sin2 α sin2 β
f tan2 α − tan2 β = −
cos2 α cos2 β
sin2 α · cos2 β − sin2 β · cos2 α
=
cos2 α · cos2 β
  
sin α · cos β − sin β · cos α sin α · cos β + sin β · cos α
=
cos2 α · cos2 β
   
sin α − β · sin α + β
=
cos2 α · cos2 β

       
g sin α + β · sin α − β = sin α · cos β + cos α · sin β · sin α · cos β − cos α · sin β
= sin2 α · cos2 β − cos2 α · sin2 β
   
= sin2 α · 1 − sin2 β − 1 − sin2 α · sin2 β
= sin2 α − sin2 α · sin2 β − sin2 β + sin2 α · sin2 β
= sin2 α − sin2 β

      
h sin α + β · cos β − cos α + β · sin β = sin α + β − β
= sin α

55
 9 Stel de formule op voor sin(α + b + g).

     
sin α + β + γ = sin α + β · cos γ + cos α + β · sin γ
   
= sin α · cos β + cos α · sin β · cos γ + cos α · cos β − sin α · sin β · sin γ
= sin α · cos β · cos γ + cos α · sin β · cos γ + cos α · cos β · sin γ − sin α · sin β · sin γ

*
10 α en b zijn scherpe hoeken.
8 4
Als cos α = en sin β = , bereken dan zonder gebruik te maken van je rekenmachine:
17 5
     
a cos α − β b sin α + β c tan α − β

WeWe
berekenen
berekenvooraf
voorafsin
sinααen
encos
cosb.
β:

sin α = 1 − cos2 α (sin α > 0 want α < 90 ◦ )

 2
8
= 1−
17
15
=
17
  
cos β = 1 − sin2 β cos β > 0 want β < 90 ◦

 2
4
= 1−
5
3
=
5
 
a cos α − β = cos α · cos β + sin α · sin β
8 3 15 4
= · + ·
17 5 17 5
84
=
85

 
b sin α + β = sin α · cos β + cos α · sin β
15 3 8 4
= · + ·
17 5 17 5
77
=
85

  tan α − tan β
c tan α − β =
1 + tan α · tan β
15 4
−
= 8 3
15 4
1+ ·
8 3
13
=
84

56
 Goniometrie 1
*
11 Gegeven: tan α = 1 en 0 ◦ < α < 90 ◦
tan β = −3 en 90 ◦ < β < 180 ◦

Bereken zonder gebruik te maken van ICT:

     
a cos α + β b sin α − β c tan α + β

We berekenen vooraf sin α, sin β , cos α en cos β :

tan α = 1 ⇒ α = 45 ◦
√
2
⇒ sin α = cos α =
2

1 1
1 + tan2 β = ⇒ 1+9 =
cos2 β cos2 β
√
10
⇒ cos β = −
10
  √
2
9 3 10
sin β = 1 − cos β ⇒ sin β = =
10 10
 
a cos α + β = cos α · cos β − sin α · sin β
√ √ √ √
2 − 10 2 3 10
= · − ·
2 10 2 10
√ √
20 3 20
= − −
20 20
√
4 20
= −
20
√
2 5
= −
5

 
b sin α − β = sin α · cos β − cos α · sin β
√ √ √ √
2 − 10 2 3 10
= · − ·
2 10 2 10
√ √
− 20 3 20
= −
20 20
√
4 20
= −
20
√
2 5
= −
5

  tan α + tan β
c tan α + β =
1 − tan α · tan β
1−3
=
1+3
1
= −
2

57
*
12 Toon aan zonder ICT:

tan 20° + tan 25° + tan 20° ⋅ tan 25° = 1

tan 20 ◦ + tan 25 ◦ + tan 20 ◦ · tan 25 ◦ = tan (45 ◦ − 25 ◦ ) + tan 25 ◦ + tan (45 ◦ − 25 ◦ ) · tan 25 ◦
tan 45 ◦ − tan 25 ◦ tan 45 ◦ − tan 25 ◦
= ◦ ◦
+ tan 25 ◦ + · tan 25 ◦
1 + tan 45 · tan 25 1 + tan 45 ◦ · tan 25 ◦
1 − tan 25 ◦ 1 − tan 25 ◦
= ◦
+ tan 25 ◦ + · tan 25 ◦
1 + tan 25 1 + tan 25 ◦
1 − tan 25 ◦ + tan 25 ◦ + tan2 25 ◦ + tan 25 ◦ − tan2 25 ◦
=
1 + tan 25 ◦
◦
1 + tan 25
=
1 + tan 25 ◦
= 1

*
13 Als α, β en γ de hoeken zijn van een driehoek, bewijs dan dat:

a sin γ = sin α · cos β + cos α · sin β tan β + tan γ

b tan α =
tan β · tan γ − 1

 
a sin α · cos β + cos α · sin β = sin α + β = sin γ (supplementaire hoeken hebben dezelfde sinus)

 
b tan α = − tan β + γ (supplementaire hoeken hebben tegengestelde tangenten)
tan β + tan γ
= −
1 − tan β · tan γ
tan β + tan γ
=
tan β · tan γ − 1

Sinustafels
De formules voor cos(α – b), cos(α + b), sin(α – b), sin(α + b), zijn van fundamenteel belang geweest omdat alle
andere formules van de goniometrie eruit af te leiden zijn. Ze zijn al sinds de oudheid bekend. Een optelformule
zoals sin(α + b) werd aangetroffen in de koordenvraagstukken van de oudste bekende opsteller van een sinustafel
(koordentafel), Ptolemaeus van Alexandrië (ca. 150 na Christus). Zijn werk Grote Systeem (of Syntaxis Mathematica
of beter bekend als de Almagest) is het grootste astronomische meesterwerk van de oudheid dat ook een koordentafel
bevat voor de hoeken gaande van 0° tot 90°, met intervallen van 30’. Het werk (geschreven in het Grieks) werd in 833
vertaald in het Arabisch en vanaf 1160 in het Latijn.

58
 Goniometrie 1

1.4 Willekeurige driehoeken

1 Construeer de volgende driehoeken.

a Een driehoek ABC waarbij | AB | = 12 cm, | BC | = 8 cm en | CA | = 6 cm. Construeer ook de drie zwaartelijnen
in de driehoek.
 = 55°. Construeer ook de drie hoogtelijnen in de
 = 65° en C
b Een driehoek ABC waarbij | AB | = 10 cm, B
driehoek.
c  = 50°. Construeer ook de ingeschreven cirkel van de
Een driehoek ABC waarbij | BC | = 9 cm, | CA | = 7 cm en C
driehoek.
 = 70°. Construeer ook de omgeschreven cirkel van
 = 45° en B
d Een driehoek ABC waarbij | BC | = 6 cm, A
de driehoek.

a
c = 12
A B

b=6 a=8

b
A c = 10 B
60° 65°

55°
C

59
c

A b=7 C
50°

a=9

C a=6 B
65° 70°

 = 180 ◦ − 70 ◦ − 45 ◦ = 65 ◦
C

45°

60
 Goniometrie 1
2 Los de volgende driehoeken ABC op.
A
b
c
C
a B

a b c 
A 
B 
C

a 4 6 9 20°44′31″ 32°5′21″ 127°10′8″

b 5,3 3,30 4,19 89°18′ 38°29′ 52°13′

c 6,4 4,2 5,71 78°52′36″ 40°5′6″ 61°2′18″

d 4,01 9,37 8,22 25°16′12″ 93°41′ 61°2′48″

e 3,2 1,5 4,1 44°11′12″ 19°4′11″ 116°44′37″

f 6,2 11,41 7,2 29°4′42″ 116°33′42″ 34°21′36″

g 4 3 5,10 of 1,37 51°36′7″ of 36° 92°23′53″ of

128°23′53″ 15°36′7″
√ √
h 3 3 10,90 5 5 27°10′39″ 73°24′30″ 79°24′51″

i 6 8 10 36°52′12″ 53°7′48″ 90°

√
j 5,20 5 2 90°13′25″ 74° 15°46′35″

k 1,38 4,9 5 16°7″ 77°53′19″ 86°6′34″

| BC |2 − | AC |2 − | AB |2 42 − 62 − 92
 =
a • cos A =
−2 · | AC | · | AB | −2 · 6 · 9
 = 20 ◦ 44 31
⇔A

| AC |2 − | BC |2 − | AB |2 6 2 − 42 − 92
 =
• cos B =
−2 · | BC | · | AB | −2 · 4 · 9
 = 32 ◦ 5 21
⇔B

 = 180 ◦ − 20 ◦ 44 31 − 32 ◦ 5 21 = 127 ◦ 10 8

• C

 = 180 ◦ − 38 ◦ 29 − 52 ◦ 13 = 89 ◦ 18

b • A

| BC | | AC | | AB |
• = =

sin A sin B 
sin C
5,3 | AC | | AB |
⇔ = =
sin 89 ◦ 18 sin 38 ◦ 29 sin 52 ◦ 13
|AC| = 3,30 en |AB| = 4,19

61
 
c • | AB |2 = | BC |2 + | AC |2 − 2 · | BC | · | AC | · cos C
= 6,4 + 4,2 − 2 · 6,4 · 4,2 · cos 61 2 18
2 2 ◦ 

| AB | = 5,71

| BC |2 − | AC |2 − | AB |2 6,42 − 4,22 − 5,712

 =
• cos A =
−2 · | AC | · | AB | −2 · 4,2 · 5,7
 = 78 ◦ 52 36
⇔A

 = 180 ◦ − 78 ◦ 52 36 − 61 ◦ 2 18 = 40 ◦ 5 6

• B

 = 180 ◦ − 25 ◦ 16 12 − 61 ◦ 2 48 = 93 ◦ 41

d • B

| BC | | AC | | AB |
• = =

sin A 
sin B 
sin C
| BC | | AC | | AB |
⇔ = =
sin 25 ◦ 16 12 sin 93 ◦ 41 sin 61 ◦ 2 48
⇔| AC | = 9,37 en | BC | = 4,01

| BC |2 − | AC |2 − | AB |2 3,22 − 1,52 − 4,12

 =
e • cos A =
−2 · | AC | · | AB | −2 · 1,5 · 4,1
 = 44 ◦ 11 12
⇔A

| AC |2 − | BC |2 − | AB |2 1,52 − 3,22 − 4,12

 =
• cos B =
−2 · | BC | · | AB | −2 · 3,2 · 4,1
 = 19 ◦ 4 11
⇔B

 = 180 ◦ − 44 ◦ 11 12 − 19 ◦ 4 11 = 116 ◦ 44 37

• C

| BC | | AB |
f • =

sin A 
sin C
6,2 7,2
⇔ =

sin A sin 34 ◦ 21 36
 = 29 ◦ 4 42
⇔A

 = 180 ◦ − 29 ◦ 4 42 − 34 ◦ 21 36 = 116 ◦ 33 42

• B

| AC | | AB |
• =

sin B sin C
| AC | 7,2
⇔ =
sin 116 ◦ 33 42 sin 34 ◦ 21 36
⇔| AC | = 11,41

62
 Goniometrie 1

| BC | | AC |
g • =

sin A 
sin B
4 3
⇔ =
sin A sin 36 ◦
 = 51 ◦ 36 7 of A
⇔A  = 128 ◦ 23 53

 = 180 ◦ − 51 ◦ 36 7 − 36 ◦ = 92 ◦ 23 53 of C

• C  = 180 ◦ − 128 ◦ 23 53 − 36 ◦ = 15 ◦ 36 7

| AB | | AC |
• =

sin C 
sin B
| AB | 3 | AB | 3
⇔ ◦  
= ◦
of ◦  
=
sin 92 23 53 sin 36 sin 15 36 7 sin 36 ◦
⇔| AB | = 5,10 of | AB | = 1,37


h • | AC |2 = | BC |2 + | AB |2 −2· | BC | · | AB | · cos B
 √ 2  √ 2 √ √
= 3 3 + 5 5 − 2 · 3 3 · 5 5 · cos 73 ◦ 24 30

| AC | = 10,90

 √ 2  √ 2
5 5 − 3 3 − 10,902
 =
• cos C  √ 
−2 · 3 3 · 10,90
⇔C  = 79 ◦ 24 51

 = 180 ◦ − 79 ◦ 24 51 − 73 ◦ 24 30 = 27 ◦ 10 39

• A

| BC |2 − | AC |2 − | AB |2 62 − 82 − 102
 =
i • cos A =
−2 · | AC | · | AB | −2 · 8 · 10
 = 36 ◦ 52 12
⇔A

| AC |2 − | BC |2 − | AB |2 82 − 62 − 102
 =
• cos B =
−2 · | BC | · | AB | −2 · 6 · 10
 = 53 ◦ 7 48
⇔B

 = 180 ◦ − 36 ◦ 52 12 − 53 ◦ 7 48 = 90 ◦

• C

| AB | | AC |
j • =

sin C 
sin B
√
2 5
⇔ =

sin C sin 74 ◦
 = 15 ◦ 46 35
⇔C

 = 180 ◦ − 15 ◦ 46 35 − 74 ◦ = 90 ◦ 13 25

• A

| BC | | AC |
• =

sin A 
sin B
| BC | 5
⇔ =
sin 90 ◦ 13 25 sin 74 ◦
⇔| BC | = 5,20

63
 
k • | BC |2 = | AC |2 + | AB |2 −2· | AC | · | AB | · cos A
2 2 ◦ 
= 4,9 + 5 − 2 · 4,9 · 5 · cos 16 7
⇔| BC | = 1,38

| AC |2 − | BC |2 − | AB |2 4,92 − 1,382 − 52
 =
• cos B =
−2 · | BC | · | AB | −2 · 1,38 · 5
 = 77 ◦ 53 19
⇔B

 = 180 ◦ − 77 ◦ 53 19 − 16 ◦ 7 = 86 ◦ 6 34

• C

*
3  in de volgende uitdrukkingen als in D ABC geldt:
Bereken A
√
a a 2 = b 2 + c 2 − bc b a 2 = b 2 + c 2 + bc c a 2 = b 2 + c 2 + 3bc

a a2 = b2 + c 2 − b c

 =1
⇔ 2 cos A
1
 =
⇔ cos A
2
 = 60 ◦
⇔A

b a2 = b2 + c 2 + b c

 = −1
⇔ 2 cos A
1
 =−
⇔ cos A
2
 = 120 ◦
⇔A

√
c a2 = b2 + c 2 + 3b c
√
 =
⇔ −2 cos A 3
√
3
 =−
⇔ cos A
2
 = 150 ◦
⇔A

*
4 Bewijs de sinus- en cosinusregel in de volgende driehoek:
B

a
c

D A C
b

Teken de hoogtelijn uit B en noem het snijpunt met AC het punt D.

∆ BCD a 2 = | CD |2 + | BD |2

⇔ a 2 = (b + | AD |)2 + c 2 − | AD |2

⇔ a 2 = b 2 + | AD |2 +2b · | AD | +c 2 − | AD |2
 
⇔ a 2 = b 2 + c 2 + 2b c · cos 180 ◦ − A


⇔ a 2 = b 2 + c 2 − 2b c · cos A (supplementaire hoeken hebben tegengestelde cosinussen)

64
 Goniometrie 1

5 Formuleer (schrijf de formules met de juiste letters) de sinusregel en de cosinusregel in volgende driehoeken:

Z
F

X
G

H
Y


h 2 = f 2 + g 2 − 2f g · cos H 
z 2 = x 2 + y 2 − 2x y · cos Z


f 2 = h 2 + g 2 − 2h g · cos F 
x 2 = y 2 + z 2 − 2y z · cos X

g 2 = h 2 + f 2 − 2h f · cos G 
y 2 = z 2 + x 2 − 2z x · cos Y
h f g x y z
= = = =

sin H 
sin F 
sin G 
sin X 
sin Y 
sin Z

6 De diagonalen van een parallellogram hebben als lengte 80 cm en 60 cm. Ze snijden elkaar onder een hoek
van 48°. Bereken de zijden (op 0,1 cm nauwkeurig) en de hoeken van het parallellogram.


∆ MBC: | BC |2 = | BM |2 + | MC |2 − 2 · | BM | · | MC | · cos M A B
40
= 402 + 302 − 2 · 40 · 30 · cos 48 ◦
M
48°
⇒| BC | = 29,9 cm =| AD |
30
2 2 2 
∆ MBA: | AB | = | AM | + | MB | − 2 · | AM | · | MB | · cos M D C

= 302 + 402 − 2 · 30 · 40 · cos 132 ◦

⇒| AB | = 64,1 cm =| CD |

| AC |2 − | AB |2 − | BC |2
 =
∆ ABC: cos B
−2 · | AB | · | BC |
602 − 64,082 − 29,92
=
−2 · 64,08 · 29,9
 = 68 ◦ 34 1 = D
⇒B 

 = 180 ◦ − 68 ◦ 34 1 = 111 ◦ 25 59

=C
A

65
7 Twee opeenvolgende zijden van een parallellogram meten 5 cm en 8 cm en vormen een hoek van 52°11′12″.
Bereken de lengte (op 0,1 cm nauwkeurig) van de diagonalen van dat parallellogram. Controleer met ICT.


∆ ABD: | BD |2 = | AB |2 + | AD |2 −2· | AB | · | AD | · cos A A 8 B
2 2 ◦   52°11′12″
= 8 + 5 − 2 · 8 · 5 · cos 52 11 12
⇒| BD | = 6,32 5

 = 180 ◦ − 52 ◦ 11 12 = 127 ◦ 48 48

B D C


∆ ABC: | AC |2 = | AB |2 + | BC |2 −2· | AB | · | BC | · cos B
= 82 + 52 − 2 · 8 · 5 · cos 127 ◦ 48 48
⇒| AC | = 11,75

antwoord: De diagonalen meten 6,3 cm en 11,8 cm.

8 In een gelijkbenig trapezium zijn de evenwijdige zijden 6 cm en 9 cm. Een basishoek is 70°.
Bepaal de lengte van de diagonalen. Werk op 0,1 cm nauwkeurig. Controleer met ICT.

A 6 cm B

70°
D C
9 cm P

| CP |
=
∆ BCP: cos C
| BC |
| CP | 1,5
⇒| BC | = = = 4,39

cos C cos 70 ◦


∆ BCD: | BD |2 = | BC |2 + | CD |2 − 2 · | BC | · | CD | · cos C

= 4,392 + 92 − 2 · 4,39 · 9 · cos 70 ◦

⇒| BD | = 8,56 = | AC |

antwoord: De diagonalen meten 8,6 cm.

66
 Goniometrie 1
9 In een gelijkbenig trapezium meet een diagonaal 25 cm en de opstaande zijden 16 cm. De grote basis maakt met
de opstaande zijden een hoek van 40°20′35″. Bereken de lengte van beide basissen. Werk op 0,1 cm nauwkeurig.
Controleer met ICT.

A B

16 cm 25 cm

40°20′35″
D C

| BD | | BC |
∆ BCD: =

sin C 
sin D

sin C 16 · sin 40 ◦ 20 35
 = | BC | ·
⇒ sin D =
| BD | 25
    
 ◦  
⇒ D = 24 28 34 of D
 
= 155 31 26
◦   < 40 ◦ 20 35
D

 = 180 ◦ − 24 ◦ 28 34 − 40 ◦ 20 35 = 115 ◦ 10 51

B


∆ BCD: | CD |2 = | BD |2 + | BC |2 −2· | BD | · | BC | cos B

= 252 + 162 − 2 · 25 · 16 · cos 115 ◦ 10 51

⇒| CD |= 34,9

 = 180 ◦ − 40 ◦ 20 35 = 139 ◦ 39 25

ABCD: A

 = 180 ◦ − 139 ◦ 39 25 − 24 ◦ 28 34

∆ ABD: ADB

= 15 ◦ 52 1


∆ ABD: | AB |2 = | AD |2 + | BD |2 −2· | AD | · | BD | · cos D

= 162 + 252 − 2 · 16 · 25 · cos 15 ◦ 52 1

⇒| AB | = 10,56

antwoord: De basissen meten 34,9 en 10,6 cm.

67
*
10 Jan en Astrid zijn op reis in de Ardèche, een mooie streek in Frankrijk waar op een bepaalde plaats de natuur een
mooie boog heeft gevormd over een rivier. Ze willen weten hoe breed de opening onder de rotsen is en
doen daarvoor volgende metingen vanuit de punten A en B. Bereken hoe breed de opening onder de rotsen is.
Werk tot op 1 cm nauwkeurig. Controleer met ICT. D

60°
C D
30° B
B
70° 35° 30 m
A
A

| AB | | AC | | BC |
∆ ABC: = =

sin C 
sin B 
sin A
30 | AC | | BC |
⇒ = =
sin 80 ◦ sin 30 ◦ sin 70 ◦
⇒| AC | = 15,23; | BC | = 28,63

| AB | | AD | | BD |
∆ ABD: = =

sin D sin B  sin A 
30 | AD | | BD |
⇒ ◦
= ◦
=
sin 85 sin 60 sin 35 ◦
⇒| AD | = 26,08; | BD | = 17,27


∆ ACD: | CD |2 = | AC |2 + | AD |2 − 2 · | AC | · | AD | · cos A

= 15,232 + 26,082 − 2 · 15,23 · 26,08 · cos 35 ◦

⇒| CD | = 16,17

antwoord: De opening onder de rots is 16,17 m breed.

68
 Goniometrie 1
11 Bepaal de omtrek van de vierhoek ABCD tot op 1 cm nauwkeurig als je weet dat:
| AB | = 8 m
C
BA C = 44 ◦
CA D = 60 ◦
D
AB D = 28 ◦
DB  C = 50 ◦

60°
50°
28° 44°
B 8m A

| AB | | AC | | BC |
∆ ABC: = =

sin C 
sin B 
sin A
8 | AC | | BC |
⇒ = =
sin 58 ◦ sin 78 ◦ sin 44 ◦
⇒| AC | = 9,23; | BC |= 6,55

| AB | | AD | | BD |
∆ ABD: = =

sin D sin B  sin A 
8 | AD | | BD |
⇒ ◦
= ◦
=
sin 48 sin 28 sin 104 ◦
⇒| AD | = 5,05; | BD | = 10,45


∆ BCD: | CD |2 = | BC |2 + | BD |2 −2· | BC | · | BD | · cos B

= 6,552 + 10,452 − 2 · 6,55 · 10,45 · cos 50 ◦

⇒| CD | = 8,01

antwoord: De omtrek is ( 8 + 6,55 + 8,01 + 5,05) m = 27,61 m.

69
12 Een schip vaart met een snelheid van 25 km per uur. De kapitein ziet een
vuurtoren onder een hoek van 32° t.o.v. zijn vaarrichting.
Tien minuten vroeger zag hij dezelfde vuurtoren onder een hoek van 12°.
Hoe ver is hij nu van de vuurtoren verwijderd? Werk op 0,1 km nauwkeurig.

1 B
| CD | = 25 km/h · h = 4,17 km
6

| CD | | BC |
∆ BDC: =

sin B sin D 32° 12°
4,17 · sin 12 ◦ A C D
⇒| BC | =
sin 20 ◦
⇒| BC | = 2,53

| AC |
 =
∆ ABC: cos C
| BC |
| AC | = cos 32 ◦ · 2,53 = 2,1497. . .

antwoord: De afstand van het schip nu is | AC | = 2,1 km.

13  = 70 ◦ .
Gegeven is een vlieger ABCD met | AB | = 4, | CD | = 8 en A
B

Bereken C. A
70°

?
D C


∆ ABD: | BD |2 = | AB |2 + | AD |2 −2· | AB | · | AD | · cos A

= 42 + 42 − 2 · 4 · 4 · cos 70 ◦

⇒| BD |= 4,59

| BD |2 − | BC |2 − | CD |2
 =
∆ BCD: cos C
−2 · | BC | · | CD |
4,592 − 82 − 82
=
−2 · 8 · 8
 = 33 ◦ 20 31
⇒C

70
 Goniometrie 1
14 De leerlingen van het vierde jaar willen A
de hoogte van het kasteel Kruikenburg
bepalen. Zij steken de hoofden bij
elkaar en doen met behulp van een
theodoliet de volgende metingen.
Welke hoogte zullen zij bekomen? 35°
Werk op 1 dm nauwkeurig. 65°
D 32 m C B

© Lokaal bestuur Ternat

| CD | | AC | A
∆ ACD: =

sin A 
sin D
32 · sin 35 ◦
⇒| AC | =
sin 30 ◦
⇒| AC | = 36,7
35°
65°
∆ ABC: | AB | = | AC | · sin 65 ◦ D 32 m C B

= 36,7 · sin 65 ◦

= 33,3

antwoord: Het kasteel is 33,3 m hoog.

15 Hoe lang is de schaduw van een boom van 14 m als de zon 32°24′30″ boven de horizon staat? Werk op 1 cm
nauwkeurig. Werk ook uit met ICT.

14 m

32°24′30″
A C

| AB |
 =
tan C
| AC |
14
⇒| AC | = = 22,0534 m
tan 32 ◦ 24 30

antwoord: De lengte van de schaduw is 22,05 m.

71
16 Gegeven: | AB | = 8; | BC | = 7; | AE | = 6; | EC | = 6 B
BA  = 135 ◦ ; BE
 E = 70 ◦ ; BCD D = 125 ◦
2
1
Gevraagd: bepaal | CD | + | DE |.
C
1
2

2
1 3
A
E
D


• ∆ ABE: | BE |2 = | AE |2 + | AB |2 −2· | AE | · | AB | · cos A

| BE |2 = 62 + 82 − 2 · 6 · 8 · cos 70 ◦

| BE | = 8,20

| AE |2 − | BE |2 − | AB |2
1 =
∆ ABE: cos B
−2 · | BE | · | AB |
62 − 8,202 − 82
1 =
cos B
−2 · 8,20 · 8
 1 = 43 ◦ 27 18
B

1 = 180 ◦ − 70 ◦ − 43 ◦ 27 18 = 66 ◦ 32 42

∆ ABE: E

| CE |2 − | BE |2 − | BC |2
2 =
• ∆ BCE: cos B
−2 · | BE | · | BC |
62 − 8,202 − 72
2 =
cos B
−2 · 8,20 · 7
 2 = 45 ◦ 39 24
B

| BE |2 − | CE |2 − | BC |2
1 =
∆ BCE: cos C
−2 · | CE | · | BC |
8,202 − 62 − 72
1 =
cos C
−2 · 6 · 7
 1 = 77 ◦ 47 38
C

2 = 180 ◦ − 77 ◦ 47 38 − 45 ◦ 39 24 = 56 ◦ 32 58

∆ BCE: E

 2 = 135 ◦ − 77 ◦ 47 38 = 57 ◦ 12 22

• C

3 = 125 ◦ − 56 ◦ 32 58 = 68 ◦ 27 2

E

| CD | | EC | | ED |
• ∆ECD: = =
3
sin E sin D  2
sin C
◦  
6 · sin 68 27 2 6 · sin 57 ◦ 12 22
| CD | = ◦  
= 6,87 en | ED | = = 6,21
sin 54 20 36 sin 54 ◦ 20 36

antwoord: | CD | + | DE |= 6,87 + 6,21 = 13,08

72
 Goniometrie 1
EFGH
17 Een balk ABCD heeft als grondvlak een vierkant met zijde 4 en als hoogte 6. F G
M is het midden van [BF].
H
Bereken de oppervlakte van driehoek DMG. E
Werk tot op 10−2 nauwkeurig.
Controleer met ICT.
M 6

B C
4
A 4 D
√
• ∆ ADB: | BD | = 4 2


• ∆ MBD: | MD | = | MB |2 + | BD |2
  √ 2
⇔| MD | = 32 + 4 2
√
⇔| MD | = 41


• ∆ FMG: | MG | = | FM |2 + | FG |2

⇔| MG | = 32 + 42

⇔| MG | = 5


• ∆ DGC: | DG | = | DC |2 + | GC |2

⇔| DG | = 42 + 62
√
⇔| DG | = 2 13

| DG |2 − | MD |2 − | MG |2
 =
• ∆ DMG: cos M
−2· | MD | · | MG |
 √  2 √  2
2 13 − 41 − 52
 =
⇔ cos M √
−2 · 41 · 5
 = 77 ◦ 22 14
⇔M

1
• A ∆ MDG = 
· | MG | · | MD | · sin M
2
1 √
⇔ A ∆ MDG = · 5 · 41 · sin 77 ◦ 22 14
2
⇔ A ∆ MDG = 15,62

73
 18 Gegeven: D ABC met | BC | = 10, | AC | = 8 en | AB | = 7 A
[AD] is de bissectrice van A.

Gevraagd: bepaal | AD |.
Werk tot op 10–2 nauwkeurig.

C D B

| BC |2 − | AC |2 − | AB |2
 =
• ∆ ABC: cos A
−2 · | AC | · | AB |
102 − 82 − 72
 =
⇔ cos A
−2 · 8 · 7
 = 83 ◦ 20 4
⇔A

1 = A
⇔A  2 = 41 ◦ 40 2

| AC |2 − | BC |2 − | AB |2
 =
cos B
−2 · | BC | · | AB |
82 − 102 − 72
 =
cos B
−2 · 10 · 7
 = 52 ◦ 37
B

| AB | | BD | | AD |
• ∆ ABD: = =

sin D 
sin A 
sin B

| AB | · sin B
| AD | =
sin D 
7 · sin 52 ◦ 37
⇔| AD | = = 5,58
sin 85 ◦ 42 58

*
19  dan is de driehoek ABC
Als in ∆ABC geldt dat a = 2b · cos C, A

gelijkbenig met tophoek A. Toon dat aan.

b c

C a B


c 2 = a 2 + b 2 − 2a b · cos C
a
⇒ c 2 = a 2 + b 2 − 2a b ·
2b
⇒ c 2 = a2 + b2 −a2

⇒ c2 = b2

⇒c = b

74
 Goniometrie 1
20 Bereken α in de gegeven kubus. F a G

E H

a
B C
α

A D

 √
| BD | = a2 +a2 = a 2
a 1
tan α = √ = √ ⇒ α = 35 ◦ 15 52
a 2 2

21 Van een balk is l = 12 cm F 12 G

b = 5 cm 5
h = 4 cm E H
C 4
B α
Bereken α.
Controleer met ICT. A D

 √ √
∆ ADH: | AH | = 122 + 42 = 160 = 4 10
| GH | 5
∆ AHG: tan α = = √ ⇒ α = 21 ◦ 34 5
| AH | 4 10

22 M = mi [AB] F G
N = mi [GH] N
E H
Bereken α als | AB | = 4 cm
| AE | = 3 cm
B
| AD | = 12 cm α C
Controleer dit met ICT. M
A D

  √ √
∆ AMD: | DM | = | AM |2 + | AD |2 = 22 + 122 = 148 = 2 37

  √
∆ NHD: | DN | = | NH |2 + | HD |2 = 22 + 32 = 13

 √
| MN | = | AH | = 122 + 32 = 153

| DN |2 − | MN |2 − | MD |2 13 − 153 − 148
∆ MND: cos α = = √ √
−2· | MN | · | MD | −2 · 153 · 148
⇒ α = 16 ◦ 52 28

75
*
23 Het Atomium in Brussel is een van de meest verbazingwekkende monumenten ter wereld, gebouwd voor de
wereldtentoonstelling van 1958 in België. Het stelt de atoomstructuur van ijzer voor.
Acht atomen bevinden zich op de hoekpunten van de kubus. Het negende atoom bevindt zich in het midden
van de kubus.
Welke hoeken maakt de middelste bol met de acht andere bollen?

G H

F
E
M

C D

P
B A

 G = 180 ◦
• AM

 B = AM
• AM  D = AM
E = . . .

 √
2 2
√ 2
| AC | = 1 +1 = 2, dus | AP | =
2

   √  2 √
 1 2 2 3
| AM | =
 + =
2 2 2
 √ 2  √ 2
3 3
1− −
| AB |2 − | AM |2 − | BM |2 2 2
B =
∆ AMB: cos AM = √ √
−2· | AM | · | MB | 3 3
−2 · ·
2 2
 B = 70 ◦ 31 44
⇒ AM

 C = AM
• AM  H = AM
F = . . .
 √ 2  √ 2
3 3
2− −
| AC |2 − | AM |2 − | CM |2 2 2
C =
∆ AMC: cos AM = √ √
−2· | AM | · | CM | 3 3
−2 · ·
2 2
 C = 109 ◦ 28 16
⇒ AM

76
 Goniometrie 1
24 TABCD is een regelmatige piramide. Het grondvlak is een vierkant ABCD waarvan de zijde 5 cm meet.
De hoogte van de piramide is 12 cm.
T
a Bereken α.
b Bereken DTB.

12

A B
M
D 5 C

√
√ 5 2
a | AC | = 5 2 ⇒| MC | =
2

∆ TCM: | TC | = | TM |2 + | MC |2

  √ 2
 5 2
 2
⇒| TC | = 12 + = 12,51 = | TB |
2

| BC |2 − | TB |2 − | TC |2 52 − 12,512 − 12,512
∆ TBC: cos α = =
−2 · | TB | · | TC | −2 · 12,51 · 12,51
⇒ α = 23 ◦ 3 19

 √ 2
| BD |2 − | TD |2 − | TB |2 5 2 − 12,512 − 12,512
 =
b ∆ DTB: cos T =
−2 · | TD | · | TB | −2 · 12,51 · 12,51
 ◦ 
⇒ T = 32 49 58 

77
25 Er is een kubus gegeven met zijde 6 cm.
A en B zijn de middens van twee ribben.

a Bereken A D ABC. A B
b Bereken α.

Controleer telkens je antwoord met ICT.

α

C
 √ √
| BC | = 62 + 32 = 45 = 3 5

√
6·3 5 √
a A ∆ ABC = =9 5
2
√
A ∆ ABC = 9 5 cm2

| AB | 6
b tan α = = √ ⇒ α = 41 ◦ 48 37
| BC | 3 5

26 Een landbouwer koopt een stuk landbouwgrond met volgende afmetingen. A

Bepaal de oppervlakte van het stuk land. Werk tot op 10–2 m2 nauwkeurig. 20 m
B

65 m 22 m
74
74 m

C
64 m
D

| BD |2 − | AD |2 − | AB |2 742 − 652 − 202

 =
∆ ABD: cos A =
−2 · | AD | · | AB | −2 · 65 · 20
 = 109 ◦ 6 20
⇒A

| BD |2 − | CD |2 − | CB |2 742 − 642 − 222

 =
∆ CBD: cos C =
−2 · | CD | · | CB | −2 · 64 · 22
 = 108 ◦ 33 11
⇒C

1 1
A ABCD = A ∆ ABD + A ∆ DBC = · 65 · 20 · sin 109 ◦ 6 20 + · 64 · 22 · sin 108 ◦ 33 11 = 1281,61
2 2

antwoord: De oppervlakte bedraagt 1281,61 m2.

78
 Goniometrie 1
27 Bepaal de oppervlakte van de vierhoek PQRS met | PQ | = 10 cm, R 8 cm S
 = 60 ◦ .
| QR | = 12 cm, | RS | = 8 cm, | SP | = 14 cm en P
2
Werk op 0,01 cm nauwkeurig.

12 cm 14 cm

60°
Q 10 cm P


• ∆ PQS: | QS |2 = | PQ |2 + | PS |2 −2 | PQ | · | PS | · cos P

⇒| QS |2 = 102 + 142 − 2 · 10 · 14 · cos 60 ◦

⇒| QS | = 12,49

1
• A ∆ PQS = · 14 · 10 · sin 60 ◦ = 60,62
2
8 + 12 + 12,49
A ∆ RQS : we passen de formule van Heroon toe: s = = 16,245
2
√ √
A ∆ RQS = s (s − a )(s − b )(s − c ) = (16,245 · (16,245 − 8) (16,245 − 12) (16,245 − 12,49) = 46,21

Totale oppervlakte: 60,62 cm2 + 46,21 cm2 = 106,83 cm2

79
28 Gegeven: | AB | = 8
| AD | = 13
B
| AE | = 9 C
| BD | = 11
BA E = 80 ◦
CB D = 30 ◦
 = 140 ◦ 11
CDE
8
Gevraagd: a Bepaal in ∆ABD:
 1 = BA
A D
D
D 
 1 = BDA 13
b Bepaal in ∆ADE:
A
| DE |
 2 = ADE
D  9

c Bepaal in ∆BCD:
 3 = CDB
D  E
| BC |
| DC |
d Bepaal de oppervlakte van de driehoeken BCD, ABD en ADE en van vijfhoek ABCDE.

| BD |2 − | AD |2 − | AB |2
 =
a ∆ ABD: cos A
−2 · | AD | · | AB |
112 − 132 − 82
 =
cos A
−2 · 13 · 8
 = 57 ◦ 25 16
⇒A

| AB |2 − | BD |2 − | AD |2
 =
cos D
−2 · | BD | · | AD |
82 − 112 − 132
 =
cos D
−2 · 11 · 13
 = 37 ◦ 47 42
⇒D

 = 180 ◦ − 57 ◦ 25 16 − 37 ◦ 47 42 = 84 ◦ 47 3

B

 E = 80 ◦ − 57 ◦ 25 16 = 22 ◦ 34 44

b ∆ ADE: DA


| DE |2 = | AE |2 + | AD |2 − 2 · | AE | · | AD | · cos A

| DE |2 = 92 + 132 − 2 · 9 · 13 · cos 22 ◦ 34 44

⇒| DE | = 5,83

| AE |2 − | DE |2 − | AD |2
 =
cos D
−2 · | DE | · | AD |
92 − 5,832 − 132
 =
cos D
−2 · 5,83 · 13
 = 36 ◦ 24 39
⇒D

80
 Goniometrie 1

 = 140 ◦ − 37 ◦ 47 42 − 36 ◦ 24 39 = 65 ◦ 47 39

c ∆ BCD: BDC

| BD | · sin B 11 · sin 30 ◦
| CD | = = = 5,53
sin C  sin 84 ◦ 12 21

| BD | · sin D 11 · sin 65 ◦ 47 39
| BC | = = = 10,08
sin C sin 84 ◦ 12 21

1 1
d A ∆ BCD =  = · 11 · 5,53 · sin 65 ◦ 47 39 = 27,74
· | BD | · | CD | · sin D
2 2
1 1
A ∆ ABD  = · 8 · 13 · sin 57 ◦ 25 16 = 43,82
= · | AB | · | AD | · sin A
2 2
1 1
A ∆ ADE  = · 13 · 9 · sin 22 ◦ 34 44 = 22,46
= · | AD | · | AE | · sin A
2 2
A ABCDE = 27,74 + 43,82 + 22,46 = 94,02

29 Gegeven: A( −4, 3) in een georthonormeerd assenstelsel

B( 3, 1)
C( 1, −5)

Gevraagd: bereken de omtrek en de oppervlakte van D ABC.

Werk tot op 10–2 nauwkeurig.

 √  √  √
| AB | = (3 + 4)2 + (1 − 3)2 = 53; | BC | = (1 − 3)2 + (−5 − 1)2 = 40; | AC | = (1 + 4)2 + (−5 − 3)2 = 89
√ √ √
p∆ ABC = 53 + 40 + 89 = 23,04
√
A ∆ ABC = s (s − a )(s − b )(s − c ) = 23

a +b +c
met: s = = 11,51
2
s − a = 5,19

s − b = 2,09

s − c = 4,24

81
30 In een driehoek met zijden 3, 4 en 5 verdelen we de langste zijde in drie delen met lengte 1, 2 en 2 zoals in de figuur.
Dan geldt:

(A) α = 30° (B) 30° < α < 45° (C) α = 45° (D) 45° < α < 60° (E) α = 60°

JWO 2015 tweede ronde, vraag 28 © Vlaamse Wiskunde Olympiade vzw

B 1

P 2
3
α Q 2

A C
4

∆ ABQ en ∆ APC zijn gelijkbenig.

 = BA
Stel: BQA  Q = β en PA
 C = AP
C = γ

 C = 90 ◦ is β + γ = 90 ◦ + α.
Omdat BA

In ∆ APQ geldt: β + γ = 180 ◦ − α.

Bijgevolg: 90 ◦ + α = 180 ◦ − α zodat α = 45 ◦ .

31  = 135 ◦ .
 = 90 ◦ en C
In vierhoek ABCD is | AB | = | BC | = | CD | = 1, B
Wat is de oppervlakte van de vierhoek?

√
1+ 2 √ 3 √
( A) 1 ( B) ( C) 2 ( D) ( E) 3
2 2

JWO 2016 eerste ronde, vraag 25 © Vlaamse Wiskunde Olympiade vzw

 √
Uit het gegeven volgt: | AC | = 12 + 12 = 2 zodat de oppervlakte van B 1 C
√ √ 45°
1· 2 2 90° 1
∆ ACD gelijk is aan = . 1
2 2
1·1 1 D
De oppervlakte van ∆ ABC is gelijk aan = = .
2 2 A
√ √
2 1 1+ 2
De oppervlakte van ABCD is dus gelijk aan + = .
2 2 2

82
 Goniometrie 1

32  = 60 ◦ en PQ  RS. Bovendien is | RS | = | SP | =
In het trapezium PQRS is P
1
| PQ |.
3
S R

60° ?
P A B Q

?
Hoe groot is de hoek Q

(A) 15° (B) 22,5° (C) 25° (D) 30° (E) 35°

JWO 2016 eerste ronde, vraag 21 © Vlaamse Wiskunde Olympiade vzw

 R = 120 ◦
∆ ABR is gelijkzijdig ⇒ QB
180 ◦ − 120 ◦
∆ QBR is gelijkbenig ⇒ BR  =
 Q = BQR = 30 ◦
2

33 Een architect ontwerpt een piramide met een ruitvormig grondplan (zie figuur), waarbij de scherpe hoeken van
de ruit 2α meten. De ribben van de piramide die vanuit de scherpe hoeken vertrekken, maken een hoek b met
het grondvlak. Onderstaande figuur geeft een grondplan en een vooraanzicht van de constructie.

zijde = z

α
b hoogte = h

grondplan vooraanzicht

Welke relatie geldt tussen de zijde ( z ) en de hoogte ( h ) van de piramide?

h h h
(A) = cos α tan β (B) = sin α tan β (C) = 2 sin α tan β
z z z

h cos α h sin α
(D) = (E) =
z tan β z tan β

Oefenmodules ijkingstoets 2020, faculteit ingenieurswetenschappen KU Leuven, oefening 1.30

A B
α C
z
b h
h = | AB | · tan β (1) A C
B
| AB | = cos α · z (2)
Uit (1) & (2) volgt: h = z · cos α · tan β
h
⇔ = cos α · tan β
z

83
34 Hier zie je een rechthoekige driehoek met zijden 25, 60 en 65. Verder ligt er in de driehoek een punt P met afstand
17 tot de rechte hoek en afstand 12 tot een ander hoekpunt. Bepaal de afstand tot het derde hoekpunt.

B
12
P
25 65

17 x

A
C 60

Afkomstig van de Pythagoras Olympiade

25 5
• ∆ ABC:  =
cos B =
65 13

• ∆ PBC: 1
| PC |2 = | BC |2 + | BP |2 − 2 · | BC | · | BP | · cos B

1
⇒ 172 = 252 + 122 − 2 · 25 · 12 · cos B
480 4
1 =
⇒ cos B =
600 5
 1 = 36 ◦ 52 11,63
⇒B
3
1 =
⇒ sin B
5
 
• ∆ APB: | PA |2 = | PB |2 + | AP |2 − 2 · | PB | · | AP | · cos B−B
1
 
⇒ x 2 = 122 + 652 − 2 · 12 · 65 · cos B −B 1 (1)

 
• cos B−B
1  · cos B
= cos B  · sin B
 1 + sin B 1

5 4 12 3
= · + ·
13 5 13 5
56
= (2)
65

56
• Uit (1) en (2) : x 2 = 144 + 4225 − 1560 ·
65
⇔ x 2 = 3025

⇔ x = 55

84
 Goniometrie 1

1.5 Krachtvectoren

1 Twee krachten F1 = 24 N en F2 = 38 N grijpen aan in eenzelfde punt en sluiten een hoek van 47°24′30″ in.
Bereken de grootte van de resultante en de hoek die de resultante met de grootste kracht insluit.

 = 180 ◦ − 47 ◦ 24 30 = 132 ◦ 35 30

B B C

F1 = 24 N

∆ ABC: | AC |2 = | AB |2 + | BC |2 − 2 · | AB | · | BC | · cos B 47°24′30″

= 242 + 382 − 2 · 24 · 38 · cos 132 ◦ 35 30 A D

F2 = 38 N
⇒| AC | = 57,0 = R

| CD |2 − | AD |2 − | AC |2
1 =
∆ ACD: cos A
−2 · | AD | · | AC |
242 − 382 − 572
=
−2 · 38 · 57
 1 = 18 ◦ 7 37
⇒A

2 Bereken de hoek tussen de krachten F1 en F2 opdat het punt A in rust zou blijven.

F3 = 18 N

F1 = 8 N
A

F2 = 14 N

| BC |2 − | AB |2 − | AC |2 B C
1 =
∆ ABC: cos A
−2 · | AB | · | AC |
F1 = 8 N F3 = 18 N
142 − 82 − 182
=
−2 · 8 · 18 1
2
 1 = 48 ◦ 11 22,87 A F2 = 14 N D
⇒A

| CD |2 − | AD |2 − | AC |2
2 =
∆ ACD: cos A
−2 · | AD | · | AC |
82 − 142 − 182
=
−2 · 14 · 18
 2 = 25 ◦ 12 31,56
⇒A

 D = 48 ◦ 11 22,87 + 25 ◦ 12 31,56 = 73 ◦ 23 54

BA

85
3 Broes gaat wandelen met zijn twee honden. Idem is de sterkste en
trekt met een kracht van 15 N; Dito trekt met een kracht van 10 N.
Als er tussen de krachten een hoek van 70° is, wat is dan
de resulterende kracht die Broes van zijn honden ondervindt?

 = 180 ◦ − 70 ◦ = 110 ◦
• B B C


• ∆ ABC: | AC |2 = | AB |2 + | BC |2 −2 | AB | · | AC | · cos B F1 = 10 N R=?

| AC |2 = 102 + 152 − 2 · 10 · 15 · cos 110 ◦

| AC |2 = 427,606043 70°
A
F2 = 15 N
| AC | ≈ 20,7

De resulterende kracht is 20,7 N.

86
 Goniometrie 1
4

F2 = 200 N
F1 = 280 N
80°
60°

Deze jongen wordt door zijn moeder en vader opgetild.

− − −
a Bepaal de grootte van de resultante R = F + F .
1 2
b Bepaal de richting, gemeten tegen de wijzers van de klok in t.o.v. de positieve x -as.

Ontbinding van de krachten volgens de assen:

F1,x = 280 N · cos 60 ◦ = 140 N

F2,x = −200 N · cos 40 ◦ = −153,2 N

F1,y = 280 N · sin 60 ◦ = 242,49 N

F2,y = 200 N · sin 40 ◦ = 128,56 N

Hieruit volgt:

R x = 140 N −153,21 N = −13,21 N

R y = 242,49 N +128,56 N = 371,05 N

Waaruit volgt:

R= (−13,21)2 + (371,05)2 N = 371,29 N
371,05
tan α = ⇒ α = −87 ◦ 57 40
−13,21
gevraagde hoek: α = 92 ◦ 2 20

87
5 Een schip wordt voortgetrokken
door twee sleepboten. Welke F1 = 30 000 N
kracht zal de tweede sleepboot
25°
moeten uitoefenen op het schip
30°
zodat het schip horizontaal
voortgetrokken wordt? F2 = ?

Ontbinding van de krachten volgens de assen:

F1,x = 30 000 N · cos 25 ◦ = 27 189,23 N

F2,x = F2 · cos 30 ◦ = 0,8660 · F2

F1,y = 30 000 N · sin 25 ◦ = 12 678,55 N

F2,y = −F2 · sin 30 ◦ = −0,5 · F2

Voorwaarde:
R y = 12 678,55 N − 0,5 F2 = 0

⇒ F2 = 25 357,10 N

88
 Goniometrie 1
6 Bepaal de grootte
van de resultante y
− − − − B
R = F +F +F
1 2 3 8
en haar richting
gemeten tegen 7

de wijzers van
6
de klok in ten
opzichte van 5
de positieve x -as.
Controleer met ICT. 4 F2 = 9 N
A
3

65° F1 = 6 N
1

30°
x
–10 –9 –8 –7 –6 –5 –4 –3 –2 –1 1 2 3 4 5
–165°
–1

F3 = 11 N –2
C
–3

Ontbinding van de krachten volgens de assen:

F1,x = 6 N · cos 30 ◦ = 5,196 N

F2,x = 9 N · cos 65 ◦ = 3,804 N

F3,x = −11 N · cos 15 ◦ = −10,625 N

F1,y = 6 N · sin 30 ◦ = 3 N

F2,y = 9 N · sin 65 ◦ = 8,157 N

F3,y = −11 N · sin 15 ◦ = −2,847 N

Hieruit volgt:

R x = (5,196 + 3,804 − 10,625) N = −1,625 N

R y = 3 + 8,157 − 2,847 N = 8,310 N

Waaruit volgt:

R= (−1,625)2 + (8,310)2 N = 8,467 N
8,310
tan α = ⇒ α = −78 ◦ 56 8
−1,625
De gevraagde hoek is 101 ◦ 3 52

89
 − − −
7 Drie sleepboten trekken dit schip netjes vooruit. De resulterende kracht R en de krachten F1 en F2 van de eerste
twee sleepboten zijn gegeven. Teken de kracht die de derde sleepboot zal uitvoeren.

−
F1

−
R

−
F2

−
F1
−
F3 −
R

− − −
D = F1 + F2
−
F2

90
 Goniometrie 1

8 Vader zal zijn fiets ( F = 180 N) ophangen aan deze constructie, die tegen de muur wordt bevestigd.

Er geldt:

FAB,x + FAC,x = 0

FAB,y − FAC,y = −180


FAB · cos 45 ◦ + FAC · cos 30 ◦ = 0
⇒
FAB · 45 ◦ − FAC · sin 30 ◦ = −180 ◦


FAB = −161,38 N
⇒
FAC = 131,77 N

91
9 Een rotsblok wordt voortgeduwd door een graafmachine en tegelijk voortgetrokken door een tractor via een kabel.
− −
De duwkracht F1 grijpt aan onder een hoek α, de trekkracht F2 onder een hoek van 30°. Bepaal de hoek α van
−
de duwende kracht F zodat de totale kracht van de graafmachine en tractor evenwijdig zou zijn met de x-as
1
(F1 = 10 ⋅ 103 N; F2 = 15 ⋅ 103 N).

α 30°

Ontbinding van de krachten volgens de assen:

F1,x = 10 000 N · cos α

F2,x = 15 000 N · cos 30 ◦ = 12 990,38 N

F1,y = −10 000 N · sin α

F2,y = 15 000 N · sin 30 ◦ = 7500 N

Voorwaarde:
R y = −10 000 N · sin α + 7500 = 0

⇒ α = 48 ◦ 35 25

92
 Goniometrie 1

Vaardigheden | Wiskundetaal
I: Zoek het wiskundig begrip dat hoort bij elke omschrijving. De eerste letter krijg je steeds cadeau.

OPGAVE OPLOSSING
Zo zijn twee hoeken die samen 90° vormen. omplementair
C ____________________________________

Omgekeerde van de sinus van een hoek. osecans

C ____________________________________
Als je de sinus van een hoek deelt door de tangens van die hoek,
dan bekom je de ... van de hoek. osinus
C ____________________________________

Tangens van het complement van een hoek. otangens

C ____________________________________
Tak van de wiskunde die zich bezighoudt met (o.a. verhoudingen in)
driehoeken, sinus, cosinus, tangens ... oniometrie
G ____________________________________
Cirkelsector (bepaald door een deel van de x -as en de y -as) met
een kwart van de oppervlakte van de cirkel. wadrant
K ____________________________________

Omgekeerde van de cosinus van een hoek. ecans

S ____________________________________
Het tweede coördinaatgetal van het beeldpunt van de hoek op
de goniometrische cirkel is de ... van die hoek. inus
S ____________________________________

α is het ... van 180° – α. upplement

S ____________________________________

Lees je af op een evenwijdige aan de y -as door ( 1, 0) op

de goniometrische cirkel. angens
T ____________________________________

II: Zoek de oplossing van elke omschrijving in het rooster. Je vindt de woorden horizontaal, verticaal en
schuin (pas op: ook in omgekeerde richting). Doorstreep die woorden.

B E P A S S E C A N S A L D E

O P P E U S N E G N A T O C R

V L A K N T E V C A N E E N V

I E R K I A N O T M E T A L S

L E N G S T S K W A D R A N T

E V G O N I O M E T R I E A N

R I A T N E M E L P M O C D E

D I A U T A N G E N S G O N A

L E S T N E M E L P P U S N V

E E S N A C E S O C R T I E N

III: Met de resterende letters kun je een vraag vormen. Noteer de vraag en bereken het antwoord.
De vraag: bepaal de oppervlakte van een vierkant met als lengte van de diagonalen veertien.
Het antwoord: 98.
93
 1
HERHALINGSOEFENINGEN

Goniometrie
Naam Totaal Punten

Klas Nummer Datum Orde / Stiptheid Correctheid

1 15
Gegeven: cos α = − met α ∈ II …… / 8
17

Gevraagd: bereken.

a cos (180 ◦ + α) e cos (90 ◦ + α)

b tan (90 ◦ − α) f sin (360 ◦ − α)

c cot (180 ◦ − α) g tan (720 ◦ + α)

d sin (270 ◦ + α) h cot (270 ◦ − α)

15
a cos (180 ◦ + α) = − cos α =
17
15
b tan (90 ◦ − α) = cot α = −
8
15
c cot (180 ◦ − α) = − cot α =
8
15
d sin (270 ◦ + α) = − cos α =
17
8
e cos (90 ◦ + α) = − sin α = −
17
8
f sin (360 ◦ − α) = − sin α = −
17
8
g tan (720 ◦ + α) = tan α = −
15
8
h cot (270 ◦ − α) = tan α = −
15

94
 Goniometrie 1
2 16
Gegeven: sin α = met α ∈ I …… / 4
65

33
cos β = met β ∈ I
65

Gevraagd: bereken.

 
a sin α + β c sin (2α)
   
b cos α − β d cos 2β

16 63
sin α = (α ∈ I) ⇒ cos α =
65 65
33   56
cos β = β ∈ II ⇒ sin β =
65 65

  16 33 63 56 4056 24
a sin α + β = sin α · cos β + cos α · sin β = · + · = =
65 65 65 65 4225 25
  63 33 16 56 2975 119
b cos α − β = cos α · cos β + sin α · sin β = · + · = =
65 65 65 65 4225 169
16 63 2016
c sin (2α) = 2 sin α · cos α = 2 · · =
65 65 4225
   2  2
33 56 −2047
d cos 2β = cos2 β − sin2 β = − =
65 65 4225

3 Bewijs: cos ( α + b) ⋅ cos α + sin ( α + b) ⋅ sin α = cos b …… / 2

 
cos β = cos α + β − α
   
= cos α + β · cos α + sin α + β · sin α

4 Een trein rijdt op een rechte spoorlijn. Vanaf een plaats A ziet de machinist rechts voor zich …… / 2
een watertoren T. Hij rijdt 6 km verder tot in B en ziet nu de watertoren achter zich.
Bereken (op 0,1 km nauwkeurig) hoe ver de toren van de spoorlijn staat als BA  T = 38 ◦ 24 en AB
 T = 70 ◦ 14 .

| BT | | AB | B
∆ ABT: =

sin A 
sin T
70°14′
| BT | 6
⇒ ◦ 
= D T
sin 38 24 sin 71 ◦ 22
⇒| BT | = 3,9
6
| DT |
 =
∆ BDT: sin B
| BT |
⇒| DT | = sin 70 ◦ 14 · 3,9 = 3,7 38°24′

antwoord: De toren staat 3,7 km van de spoorlijn.

95
5 Bereken zonder gebruik van ICT. …… / 2
sin2 150° ⋅ tan ( –45°) – cot 225° ⋅ cos 120°

sin2 150 ◦ · tan (−45 ◦ ) − cot 225 ◦ · cos 120 ◦ = sin2 30 ◦ · (− tan 45 ◦ ) − cot 45 ◦ · (− cos 60 ◦ )
 2  
1 1
= · (−1) − 1 · −
2 2
1
=
4

6 Vereenvoudig. …… / 2
sin ( α – 90°) ⋅ sec ( 180° + α) + sin ( 360° – α) ⋅ cot ( –180° – α)

sin (α − 90 ◦ ) · sec (180 ◦ + α) + sin (360 ◦ − α) · cot (−180 ◦ − α) = − cos α · (− sec α) − sin α · (− cot α)

= 1 + cos α

7 Toon aan: …… / 2
◦ ◦ ◦
2 cos 200 · tan (−20 ) − sin 160
= sin 20 ◦
sin2 (−40 ◦ ) + sin2 130 ◦

2 cos 200 ◦ · tan (−20 ◦ ) − sin 160 ◦ −2 cos 20 ◦ · (− tan 20 ◦ ) − sin 20 ◦

=
sin2 (−40 ◦ ) + sin2 130 ◦ sin2 40 ◦ + cos2 40 ◦
2 sin 20 ◦ − sin 20 ◦
=
1
= sin 20 ◦

96
 Goniometrie 1
8 Gegeven is de zeshoek ABCDEF (zie figuur). B …… / 4
FA B = 80 ◦

AB C = 130 ◦ b = 120°

BCD = 90 ◦ C
EFA = 120 ◦
| AB | = 170 m
| BC | = 200 m
| CD | = 80 m A α = 80°
| EF | = 80 m
D
| FA | = 190 m

Gevraagd:
bereken de oppervlakte en de omtrek van DBDF.
d = 120° E

driehoek ABF

1) | BF |2 = | AF |2 + | AB |2 − 2 · | AF | · | AB | · cos A

| BF |2 = 1902 + 1702 − 2 · 190 · 170 · cos 80 ◦ = 53 782,3277 ⇒| BF | = 231,9102

| AF |2 − | BF |2 − | AB |2
 ⇒ cos B
2) | AF |2 = | BF |2 + | AB |2 − 2 · | BF | · | AB | · cos B  =
−2 · | BF | · | AB |
1902 − 231,91022 − 1702
 =
cos B  = 53 ◦ 47 17
= 0,5908 ⇒ B
−2 · 231,9102 · 170

 = 180 ◦ − A
3) F −B
 = 180 ◦ − 80 ◦ − 53 ◦ 47 17 = 46 ◦ 12 43

driehoek BCD

1) | BD |2 = | CD |2 + | BC |2

| BD |2 = 802 + 2002 = 46 400 ⇒| BD | = 215,4066

| CD |
 =
2) tan B
| BC |
80
 =
tan B  = 21 ◦ 48 5
= 0,4 ⇒ B
200
| BC |
 =
3) tan D
| CD |
200
 =
tan D  = 68 ◦ 11 55
= 2,5 ⇒ D
80

97
 driehoek BDF

1) | DF |2 = | BF |2 + | BD |2 − 2 · | BF | · | BD | · cos B

| DF |2 = 231,912 + 215,412 − 2 · 231,91 · 215,41 · cos 44 ◦ 24 38 = 28 812,5829 ⇒| DF | = 169,7427

| BF |2 − | DF |2 − | BD |2
 ⇒ cos D
2) | BF |2 = | DF |2 + | BD |2 − 2 · | DF | · | BD | · cos D  =
−2 · | DF | · | BD |
231,912 − 169,74272 − 215,412
 =
cos D  = 72 ◦ 57 29
= 0,2931 ⇒ D
−2 · 169,7427 · 215,41

 = 180 ◦ − B
3) F −D
 = 180 ◦ − 44 ◦ 24 38 − 72 ◦ 57 29 = 62 ◦ 37 53

1
Opp. ∆ BDF = 
· | BD | · | BF | · sin B
2
1
Opp. ∆ BDF = · 215,41 · 231,91 · sin 44 ◦ 24 38 = 17 479,385
2

antwoord: omtrek ∆ BDF: 231,91 + 169,74 + 215,41 = 617,06 m

oppervlakte ∆ BDF: 17 479,39 m2

98
 Goniometrie 1
9 Twee sleepboten trekken een schip naar een herstelplaats. …… / 4
Ze oefenen allebei een kracht uit van 35 ⋅ 103 N.
a Bepaal de grootte van de resulterende kracht.
b Bepaal de richting, gemeten tegen de wijzers van de klok in t.o.v. de positieve x -as.

−
F1

22°
–35°
−
F2

Ontbinding van de krachten volgens de assen:

F1,x = 35 000 · cos 22 ◦ = 32 451,43

F2,x = 35 000 · cos 35 ◦ = 28 670,32

F1,y = 35 000 · sin 22 ◦ = 13 111,23

F2,y = −35 000 · sin 35 ◦ = −20 075,18

Hieruit volgt:

R x = 32 451,43 + 28 670,32 = 61 121,75

R y = 13 111,23 − 20 075,18 = −6963,95

Waaruit volgt:

R= (61 121,75)2 + (−6963,95)2 = 61 517,19
−6963,95
tan α = ⇒ α = −6 ◦ 30
61 121,75

99
100