13.03.
2020
SİNİR SİSTEMİ GELİŞİMİ
Dr. Ayhan ERALP
• Sentral sinir sistemi, 3. hafta başlangıcında belirmeye başlar.
• Ektodermden gelişen sinir sisteminin oluşması için
ektodermin, chorda dorsalis (notokord) ve paraksiyal
mezoderm tarafından indüklenmesi gerekir.
• Chorda dorsalis materyalinden kalkan indüksiyon ile
embriyonun sırt bölgesinde, Hensen düğümünün (primitif
Düğüm) önünde ve orta çizgi üzerinde ektoderm kalınlaşarak
nöral plağı oluşturur.
3 Dr. Eralp
Daha sonra bu yapının yan kısımları kabarıp yükselir.
Gelişmeye devam edip yükselen nöral kabartılar, sonra da orta
çizgiye doğru kıvrılarak sulkus nöralisi oluşturur.
5 Dr. Eralp
2 Dr. Eralp
Nöral plak, başlangıçta çok sıra oluşturan nöroepitel
hücrelerinden ibarettir.
Farklı görünüşteki bu hücreler, ektodermin kübik biçimli diğer
hücrelerinden daha yukarıya doğru yükselmiştir.
4 Dr. Eralp
Oluşum önde beyin kabarıklığı ile sınırlanırken , arkada
Hensen düğümünü saran kıvrımlar birbiri ile birleşir.
Bu arada gittikçe yükselen sulkus nöralisin kenarları, 22.
günde orta çizgi hizasından hem baş , hem de kuyruk yönüne
doğru birleşir.
Oluk, kanal haline geçerek kanalis nöralisi oluşturur.
kanalis nöralis
6 Dr. Eralp
1
 13.03.2020

Ancak kanal , arka ve ön uçlarda birleşme geç olduğundan

önde nöroporus anterior , arkada nöroporus posterior ile Sinir açıklıklarının kapanma defektleri (Spina bifida).
sinir açıklıkları bırakır.
Bu delikler nöral borunun amnion boslugu ile bağlantısını sağlar.
Öndeki delik 25. günde, arkadaki 27. günde tamamen kapanır.

7 Dr. Eralp 8

Nöral borunun farklılaşması:

Nöral boru, dış ektodermden ayrıldığında oldukça geniş bir

lümene sahiptir.
Normal koşullarda 4. haftanın sonunda nöral boru , oluştuğu Lümen çevresinde çok sıralı olarak dizilmiş tek tip nöroepitel
ektodermden tam olarak ayrılır. hücreler bulunur.
Bu andan itibaren nöral boru iki parça halindedir.
a) Enseden kuyruğa kadar uzanan uzun silindirik bölüm;
buradan medulla spinalis gelişir.
b) Gelişmekte olan nörokranium içinde kalan bölümden ise
beyin gelişir.

9 Dr. Eralp 10 Dr. Eralp

• Sayıları devamlı olarak artan nöroblastlar, kalın bir tabaka

Sonradan farklılaşan nöroepitel hücrelerinin bir bölümü önce
nöroblastları, bir bölümü de glioblastları oluşturur.
Nöroblastlar ilerde nöronları, glioblastlar ise glia hücrelerini
oluşturur.
halinde henüz farklılaşmamış nöroepitel hücreleri üzerine
yığılarak zona nüklearis’i yapar.
• Zona nüklearisteki nöroblastlardan çıkan uzantılar, ileriye
doğru uzanarak miyelinsiz sinir liflerinin oluşturduğu zona
marginalis’i yapar.
• Başlangıçta miyelinsiz olan bu liflerde daha sonra, miyelinin
belirmesi ile zona marginalis, substantia alba’ya dönüşür.

11 Dr. Eralp 12 Dr. Eralp

2

Önceleri sinir borusunun kalınlığı her yerde aynidir.
Ancak zona nükleariste hiç durmadan yeni nöroblastların
oluşması ile borunun özellikle yan duvarları kalınlaşırken, orta
çizgi hizasındaki ön ve arka bölümleri ince olarak kalır.
13 Dr. Eralp
• Daha sonraki gelişmelerle nöroblastların sürekli çoğalması ve
pars bazalisin öne doğru kabarması ile medulla spinalisin ön
yüzünde fissura mediana anterior (ventral fissur) oluşur.
• Pars alaris bölümleri ise arkadan içe doğru yayılarak bir
yandan sinir borusunun lümenini daraltırken bir yandan da
ortada birleşerek septum dorsale’yi (dorsal median septum)
oluşturur.
15 Dr. Eralp
17 Dr. Eralp
13.03.2020
• Yan duvarları kalınlaşan nöral boru, lümeninde ortaya çıkan
sağlı sollu iki ufak oluk (sulcus limitans ) ile ventral ve dorsal
olmak üzere ikiye ayrılır.
• Zona nüklearisin ventral bölümü: pars bazalis’i (basal plate)
oluşturur. Motor sinir hücrelerinin bulunduğu bu parça medulla
spinalisin ön boynuzunu yapar (ventral motor horn).
• Buna karşılık dorsaldeki bölüm pars alaris’i (alar plate)
oluşturur. Duyu sinir hücrelerinin bulundugu bu bölüm ise
medulla spinalisin arka boynuzunu ( Dorsal sensory horn) yapar.
14
Böylece daralan lümen, canalis centralis’e dönüşürken,
arkada bulunan duyu hücreleri sağ ve sol arka boynuzu;
öndeki motor hücreler de sağ ve sol ön boynuzu yaparlar ve
medulla spinalis esas biçimini alır.
16 Dr. Eralp
Sinir borusunda hücre farklılaşması: Nöral borudan
medulla spinalis gelişirken , buradaki nöroepitel hücrelerinin
farklılaşmasından iki ana hücre oluşur.
18 Dr. Eralp
3
 13.03.2020

a) nöroblastlar: İçlerinde nörofibrillerin belirmesi ile ilk önce ön

• Böylece nöroblastların bölünme yeteneği ortadan kalkar.
boynuz bölgesinin nöroblastları oluşur.
• Ön boynuz nöronların aksonları zona marginalisi doğrudan
• Böylece bu hücreler, önce zona nüklearisin ventralinde pars
doğruya geçerek medulla spinalisi terk eder.
bazalisi (ön boynuzu), sonra da dorsalde pars alarisi (arka
• Buna karşılık arka boynuzda aksonlar, zona marginalise
boynuzu) yaparlar.
geldiklerinde daha yukarı veya aşağıya doğru gittikten sonra
• Nöroepitel hücreleri önceleri merkezi bir uzantıya sahiptir.
medulla spinalisi terk ederler.
Hücreler zona nüklearise göç ettikten sonra bu yapı kaybolur
ve hücreler yuvarlak biçim alır (apolar nöroblast).
• Apolar nöroblostlar da iki yeni çıkıntının oluşmasıyla bipolar
nöroblastlara dönüşür. Çıkıntının biri çok uzayarak ilk akson
taslağını yaparken, diğeri çatallanarak dentritleri yapar.

19 Dr. Eralp 20 Dr. Eralp

b) Glioblastlar: Bu hücreler sinir sisteminin koruyucu ve Oligodendroglia’lar zona marginaliste çıkan ve inen aksonların
destekleyici hücreleridir. myelinini yaparlar.
Nöroblastların oluşması tamamlandıktan sonra, nöroepitelden Nöroblast ve glioblastlarin gelismesi tamamlandiktan sonra bir
glioblastların gelişmesi başlar. bölüm nöroepitel hücrelerinden de ependim hücreleri gelişir.
Bu hücrelerin çoğu zona nuklearise, birazı da zona marginalise
göç eder.
Zona nüklearisteki glioblastlarin bir bölümü kalın, kısa ve çok
sayıda uzantıları olan protoplasmik astrosit’leri, bir bölümü de
uzun, ince ve az sayıda uzantılı fibröz astrosit’leri yaparlar.
Zona marginalisteki hücreler ise oligodendroglia’ları yapar.

21 Dr. Eralp 22 Dr. Eralp

Sinir liflerinin myelinlesmesi

Başlangıçta myelinsiz olan periferik sinir liflerinin nörolemması
ve myelini s c h w a n n h ü c r e l e r i tarafindan yapılır.
Crista nöralisten köken alan bu hücreler, aksonların etrafında
önce nörolemmayı, daha sonra nörolemmanın altında myelin
kılıfını yaparlar.
Medulla spinalis ve beyin içindeki sinir liflerinin myelini ise
o l i g o d e n d r o g l i a hücreleri tarafından yapılır.
• Myelinleşme, periferik sinir sisteminde embriyonal 4. ayda,
merkezi sinir sisteminde ise 6. ayda baslar.
• Myelinleşmede ana ilke, ilk işleve başlayacak sinirin en önce
myelinleşmesidir.
• Ancak bazı sinirlerde örneğin piramidal yolları oluşturan sinir
liflerinde olduğu gibi myelinleşme doğumdan sonra bir iki
yaslarına kadar devam eder.
• Piramidal yolların myelinleşmesinin uzun sürede
gerçekleşmesinden dolayı çocuk, önce sadece el-kol
hareketleri yaparken, daha sonraları dönmeye başlar. Bunu
takiben emeklemeyi, ayakta durmayı, yürümeyi başarır.
• Bazı çocukların erken, bazılarının geç yürümesi piramidal
sinirlerin erken veya geç myelinleşmesine bağlıdır.

23 Dr. Eralp 24 Dr. Eralp

4

Crista nöralis (Nöral krista)
Nöral boru oluştuktan sonra, nöral boru ile dış ektoderm arasında
yerleşen hücreler crista nöralisi oluşturur.
. bölümünü yapar ve medulla spinalisin arka köküne girer.
Bu yapı daha sonra: crista neuralis cerebralis ve crista neuralis
spinalis olarak ikiye ayrılır:
a) Crista neuralis cerebralis: İç kulak taslağının önündeki
bölümden, önde ganglion semilunare nervi trigemini ve arkada
ganglion geniculi nervi facialis gelişir.
İç kulak taslağının arkasındaki bölümden ise ganglion nervi
glossophareyngicus ve ganglion nervi vagus gelişir.
Nöral kristadan bu yapılardan başka sympaticoblastlar (simpatik
neuroblasts), Schwann hücreleri, satellit (manto ) hücreleri,
pigment hücreleri (melanositler), odontoblastlar, ve pharyngeal
arkusların mesenkimi ve meninksler gelisir.
Ayrıca APUD sisteme ait (Diffus nöroendokrin sistem) 40 kadar
hücre de gelişir.
27 Dr. Eralp
Medulla Spinalisin Gelisim Bozuklukları
• Chorda dorsalisin ektoderme indüksiyon etkisi yapmaması
veya teratonejenik etkiler sonucu bazen nöral borunun
kapanması tamamlanamaz.
• Sinir borusu üzerindeki gelişme bozukluğuna paralel olarak
kemik dokusunda yani kafa tasında ve omurlarda da gelişme
bozukluğu görülür.
• Kemik bozukluklarında, sinir borusunun üst yüzü örtülmeden
açık olarak kalır.
• Bu defekt bütün sinir sistemi boyunca olursa “complete
rasişizis” ufak bir bölümde görülürse “parsiyel rasişizis” adini
alır.
29 Dr. Eralp
13.03.2020
b) Crista neuralis spinalis: Öndeki ilk 3-4 tanesi occipital
segmentleri, geri kalanlar ise diğer segmentlere uygunluk
gösteren spinal ganglionları yaparlar.
Spinal ganglionların yapısında bulunan nöroblastlarda iki
uzantı ortaya çıkar:
• Merkeze gelen uzantıların tümü spinal sinirlerin duyusal
• Perifere giden diğer uzantı ise ön boynuz motor hücrelerinin
aksonları ile karışarak periferik spinal sinirlerin bir bölümünü
oluşturur.
• Başlangıçta bipolar olan spinal ganglion nöronları daha sonra
pseudounipolar olurlar.
26 Dr. Eralp
Medulla Spinaliste Pozisyonel Değişim
Medulla spinalis embriyonal 3. aydan
itibaren embriyo boyunca coccgeal
omurlara kadar uzar.
Omurga gün geçtikçe nöral borudan daha
fazla büyür. Bu yüzden medulla spinalisin
alt ucunun başlangıçtaki yeri de devamlı
değişir.
Önce 1. sakral omur hizasında, çeşitli
varyasyonlar (T12 – L3) göstermesine
rağmen yetişkinlerde ise 1. lumbal omur
hizasında sonlanır.
Bu noktanın altında medulla spinalis
sadece filum terminale’den ibaret ince bir
uzantı halindedir. Medulla spinalisin alt
ucundan aşağıya doğru inen inen lifleri de
cauda equina’yi yaparlar.
Torasik ve lumbosakral bölgelerde rasişizis’i olan bir hasta
30 Dr. Eralp
5
 13.03.2020

• Medulla spinalisi ilgilendiren bir bozukluk da “spina bifida”dır.

Spina bifida çeşitli bozuklukları belirten bir terimdir. Çoğunlukla
lumbosacral bölgede görülür. Bu durumda medulla spinalisin
üstü sadece deri ile örtülür ve kemikteki açıklık dışarıdan fark
edilmez. Bazen bu bölgede deri üzerinde küçük bir kıl demeti
de olabilir. Bu anomaliye spina bifida occulta denir.
• Eğer iki veya daha fazla omurda defekt olursa medulla
spinalis ve duramater, araknoid ve piamaterden olusan meninks
bu açık yerden dışarıya doğru kabarır. Üzeri deri ile örtülü olan
bu bozukluğa meningosel denir. Defekt daha büyük olduğunda
meninksle birlikte medulla spinalis ve spinal sinirler açıkta kalır,
bu anomaliye de meningomyelosel denir.

Spina bifida

31 32 Dr. Eralp

Spina bifida

meningomyeloselli bir hasta

33 Dr. Eralp 34 Dr. Eralp

35 Dr. Eralp 36 Dr. Eralp

6
 13.03.2020

BEYNİN GELİŞİMİ
Sinir borusunun arka bölümünden medulla spinalis gelişirken ön
bölümünden de beyin gelişir.
Başlangıçta bir bütün halinde olan bu ön parçada kısa süre
içinde üç ayrı genişleme ile beyin kesecikleri ortaya çıkar.
Önden arakaya doğru prosencephalon (Forebrain),
mesencephalon (Midbrain), ve rhombencephalon’u (Hindbrain)
yapacak olan bu keseciklerin meydana gelmesi ile nöral boru
öne doğru eğilir.
2. embriyonel ayın ilk günlerinde çok hızlı gelişen primer beyin
keseciklerinden yeni bölümler oluşur.
İnsanda yaklaşık 32 güne denk gelen fare embriyosunun SEM görüntüsü.
T: telensephalon
D: diensephalon
İnsanda 27 güne denk gelen fare embriyosunda SEM M: mezensephalon
görüntüsü Mt: metensephalon
F: Forebrain (Prosencephalon) Önbeyin My: myelensephalon
M:Midbrain (Mesencephalon) Ortabeyin
H:Hindbrain (rhombencephalon) Sonbeyin
37 38 Dr. Eralp

a)Telencephalon :
1- Prosencephalon (Önbeyin, Forebrain): Prosencephalondan Telencephalondan bir orta bölüm ile her iki yanda primer beyin
iki ayri bölüm, telencephalon ve diencephalon gelişir. hemisferleri (serebral hemisferler) ortaya çıkar.
Hemisferlerin giderek büyümesi sonucunda iç bölümlerinde bir
boşluk ortaya çıkarak ventriculus cerebri olusur.
T: telensephalon
Aynı zamanda bu boşlukların diencephalonun 3. ventrikülü ile
D: diensephalon birleşmesini sağlayan foramen interventriculare Monroi de
ortaya çıkar.

39 Dr. Eralp

Telencephalon
• Doğumdan kısa süre önce hemisferlerin üst yüzünün hızlı gelişmesi ile
gyrus’lar ortaya çıkar. Bunlar birbirlerinden oluklarla ayrılırlar.
Diğer taraftan hemisferler yerel olarak parietal, frontal, temporal ve
occipital loblara ayrılırlar.
• Hemisferlerin üst tabakası, yani pallium adını alan beyin korteks
taslağı, paleopallium ve neopallium olarak ikiye ayrılır.
• İlk olarak paleopallium bölgesinde, nöral borunun zona nüklearisinden
zona marginalisine göç eden hücreler, koku merkezini oluşturur. Daha
sonra da ayni biçimde neopalliuma göç eden hücrelerin farklılaşmaları
sonucu bu bölgede esas beyin korteksi oluşur.
b) Diencephalon:
Diencephalonun tavan plağı tek katli ependim hücreleri ile örtülür.
Tavan plağı önündeki ependim hücreleri ve damardan zengin
mezenkimden, 3. ventrikülün plexus choroideus’u yani tela
choroidea superior, arkasinda ise epiphysis cerebri (corpus
pineale ) gelişir.
Diencephalondan ayrıca talamus, hipotalamus, göz taslakları
ve hipofizin arka lobunu yapacak olan infindibulum gelişir.

41 Dr. Eralp 42 Dr. Eralp

7
 13.03.2020

2- Mesencephalon (midbrain) 3- Rhombencephalon (hindbrain, arkabeyin ) : Flexura

Buradan çeşitli nükleuslar, crus cerebriler ve corpora
quadrigeminalar gelişir.
Mesencephalon lümeninin daralması ile 3. ve 4. ventrikülleri
bağlayan aquaductus cerebri oluşur.
cervicalis, omirilikten sonbeyni ayırır.
Biri önde metencephalon adını alan: pons ve cerebellum’un
geliştiği parça; diğeri arkadan myelencephalon adını alan
medulla oblongata’nin oluştuğu parça olmak üzere iki bölüme
ayrılır.

M: Midbrain (Mesencephalon)
Ortabeyin
H:hindbrain
(rhombencephalon)

43 Dr. Eralp 44 Dr. Eralp

b) Myelencephalon
a) Metencephalon Pars bazalisten motor çekirdekler,
Rhombencephalonun bu symphatic ve parasymphatic
bölümündeki lümeni 4. ventrikülün çekirdekler oluşur.
üst parçasını yapar. Pars alaristen ise bazı kafa çiftlerinin
Pars bazalis bölümünde kafa duyu çekirdekleri gelişir.
çiftlerinin değişik çekirdekleri Ayrıca myelencephalonun tavan
ortaya çıkar. plağından 4. ventrikül içindeki plexus
Metencephalonun ventralinden choroideus gelişir.
cerebrum ve cerebellum’u medulla Bu arada tavan plağının bazı yerleri
spinalise bağlayan sinir lifleri geçer incelerek ikisi yanda foramen laterale
ve pons’u oluşturur. Lusckae, biri ortada foramen medialis
Magendii olmak üzere üç tane delik
ortaya çıkar.

45 Dr. Eralp 46 Dr. Eralp

1) Symphatic sinir sistemi

Göğüs bölgesinde crista nöralisten ayrılan sympaticoblastlar,
dorsal aort’un arkasındaki bölgede sağlı sollu olarak medulla
spinalisin kenarlarına gider. Her iki tarafta segmental bir diziliş
gösteren symphatic ganglionlar, diğer sinir lifleri ile
OTONOM SİNİR SİSTEMİ
bağlantı kurarlar. Daha sonra da hücreler, boyun ve lumbosacral
bölgeye doğru göç ederek bölgesel ganglionların son şeklini
Otonom sinir sistemi, biri göğüs ve bel bölgesinde bulunan yaparlar.
symphatic sinir sistemi, diğeri baş ve sacral bölgede yerleşen Symphaticoblastlardan bazıları bulundukları yerden yeniden göç
parasymphatic sinir sisteminden oluşur. ederek, aort önünden ganglion coeliacum ve ganglion
mesentericum gibi ganglionları oluşturur.
Bazıları da göğüs ve karın boşluklarındaki organların tek tek
symphatic sinir plexuslarını yaparlar. Karın boşluğundaki bu
saf symphatic ganglionlar içine parasymphatic sisteme ait
elemanların karışması ile intramural sistem; plexus
myentericus (Auerbach), plexus submucosus (Meissner)
47 Dr. Eralp olusur. Dr. Eralp 48

8

Glandulae Suprarenalis
Korteksi mezodermden, medullası ektodermden
(symphatic sinir sistemi hücrelerinden ) gelişir.
Bezin ektodermal bölümü (medullası), crista neuralisten
ayrılan symphaticoblastlarin gelismekte olan fötal
korteks içine girmesi ile ortaya çıkar. Bu sinir sisteminin
uzantıları yoktur. Bu hücreler, krom tuzları ile
boyandığından, chromaffin hücreleri de denir.
49 Dr. Eralp 50
Beynin gelişim bozuklukları
• Her 1000 doğumun 3’ünde rastlanabilir. Genetik, çevresel ve beslenme
faktörleri defekt gelişiminde rol oynar.
• Korda dorsalis, somitler ve craniumda ortaya çıkacak defektler de bu
gelişimi etkileyebilir.
• Beyin anomalileri genellikle os occipitale’deki defekt ile birliktedir. Bu
defekt, çoğunlukla foramen magnum ile ilişkilidir.
• Eğer delik ufaksa meningocel oluşur. Büyükse beyinin bir kısmı
ventriküllerdeki delikten araknoid ve piamaterden olusan meninks örtüsüne
doğru çıkar. Bu meningoencephalocel veya meningohydroencephalocel
adını alır.
51 Dr. Eralp 52
Hydrocephalus, genellikle ventriküllerin içinde çok miktarda
cereprospinal sıvının birikmesi ile oluşur. Çoğunlukla
aquaductus cerebrinin kapalı olması yüzünden görülen bu
durumda, kemikler incelir ve kafa normalin 3 katına kadar
büyüyebilir.
53 Dr. Eralp 54
13.03.2020
2) Parasymphatic sinir sistemi
Baş, bel ve sacral bölgelerde bulunan bu sistem, bir taraftan
N.facialis, N.glossopharyngicus, N.vagus gibi bazı kafa
çiftlerinin ganglionlarını oluştururken bir taraftan da lumbal
ve sacral bölgedeki ganglionları yaparlar.
Glomus caroticum
Arteria carotis internanın çıkış yerindeki mezodermin
kalınlaşması ile belirir.
Daha sonra N.glossopharyngicus’un dallarının buraya
gelmesi ve çevredeki otonom ganglionların içine girmesi ile
gelişimini tamamlar. Buradaki sinir hücreleri kromaffin
olmayan hücrelerdir.
Dr. Eralp
meningoencephalocele
Dr. Eralp
Anencephalus beynin hiç teşekkül etmemesidir. Kafa
tasının üst bölümünde kemikler gelişmemiştir. Boyun
bölgesinde medulla spinalis kapanmamıştır. Gözler ileri
doğru kuvvetle çıkmış ve boyun yoktur. Yüz ve göğüs düz bir
düzlem teşkil ederler. Yutkunma refleksi olmadığından son 2
ayda hydroamnion durumu ortaya çıkar.
Dr. Eralp
9
 13.03.2020

55 Dr. Eralp 56 Dr. Eralp

10