Duyu ve Reseptör Fizyolojisi

1
 Duysal reseptörler

•  Duyu reseptörlerinin sınıflandırılması:

– Anatomik şekle (yapısal)
– Lokasyon
– Modalite, fonksiyonel tipler

2
 Lokasyona göre
•  Eksteroseptörler
–  Vücut dışından gelen uyarıya duyarlı
–  Kutanöz reseptörler ve denge hariç bir çok özel
duyuları kapsar
•  Interoseptörler
–  İçeriden gelen uyarılara duyarlı
–  Kemoreseptörler, visseral gerilme, basınç ve ağrı
•  Propriyoseptörler
–  Kas & eklem pozisyonu ve denge duyusu

3
 Duysal reseptörler

•  İletilen stimulusun tipine göre

•  1. Mekanoreseptörler
•  2. Termoreseptörler
•  3. Nosiseptörler
•  4. Elektromanyetik reseptörler
- Fotoreseptörler
•  5. Kemoreseptörler
•  6. Ozmoreseptörler

4
 Duysal reseptörler

•  Mekanoreseptörler
•  Reseptöre yada reseptöre komşu dokulara
uygulanan dokunma, basınç, gerilmeyi algılarlar
•  Hücre membranının deformasyonuna cevap

•  Termoreseptörler
•  Sıcaklık değişimlerini algılar
•  Serbest sinir sonlanmaları
–  Dermis, iskelet kası, krc ve hipotalamustadır

5
 Duysal reseptörler

•  Nosiseptörler
•  Dokularda oluşan fiziksel ve kimyasal hasarı
bildirirler
–  Ağrı, aşırı soğuk ve sıcak vb zararlı uyarımlar

•  Elektromanyetik reseptörler
•  Fotoreseptörler, retinada ışığa duyarlı basil ve
konilerde yer alır

6
 Duysal reseptörler
•  Kemoreseptörler
•  Bulundukları ortamın kimyasal içeriğindeki
değişimlerle uyarılırlar
•  Kimyasal stimulusa cevap
•  Tat, koku, arteryal kan O2, vücut sıvı ozmolaritesi,
CO2 vb

•  Propriyoseptörler
•  Vücut parçalarının pozisyonuyla ilgili bilgi sinyali

7
 Reseptör duyarlılıkları

•  Her reseptör tipi, özel bir uyarana duyarlılık

gösterir. Diğer uyaranlara normal şiddetteyse,
cevap vermez
•  Ör derideki ağrı reseptörleri normal dokunmaya
cevap vermez, uyaran dokuyu haraplayacak
kadar ağır olursa, çok aktifleşir

8
 Özgül sinir enerjileri yasası
•  Bir reseptörde oluşan uyarıların ortaya çıkardığı
duyu, bu uyarıların aktive ettiği özgül beyin
bölgesine bağlıdır
•  Bir duyu organından başlayan sinir yolları
uyarıldığında, yol boyunca aktivitenin başladığı
yerin önemi olmaksızın oluşan duyu, o reseptöre
özel duyudur
•  Müller’in “özgün sinir enerjileri yasası” denir

9
 Deri duyusu-Mekanoreseptör

•  Mekanoreseptörler;
•  Dokunma, basınç ve vibrasyon duyularını algılar
•  Serbest ve kapsüllü sinir sonlanmaları
•  Dendritte, Na+ kanallarının açılışına neden olur

10
 Deri duyusu-Mekanoreseptör
•  4 tip mekanoreseptör ile algılanır:
•  1. Meissner cisimcikleri
•  2. Merkel hücreleri
•  3. Ruffini cisimcikleri
•  4. Pacini cisimcikleri

11
12
 Deri duyusu

•  Termoreseptörler – Sıcaklık değişimlerine duyarlı

•  Capsaicin reseptörleri – ‘sıcaklık’, kırmızı biberdeki
kimyasal
–  Deri ısındığında, iyon kanalları açılır beyne aksiyon
potansiyelini gönderir
–  Aynı zamanda Capsaicin ile de açılır: aynı sinyal
beyne iletilir
•  Mentanol – ‘soğuk’ reseptörleri
–  Aynı kanalları açar, bu yüzden beyin, soğuk
olduğunu düşünür

13
 Deri duyusu
•  Termoreseptörler
•  Sıcak reseptörleri:
•  25oC nin üzerindeki sıcaklıklara duyarlı (77o F)
•  45oC nin üzerindeki sıcaklıklara cevap vermez (113oF)

•  Soğuk reseptörleri:
•  10oC (50oF) ve 20oC (68oF) arasındaki sıcaklıklara duyarlı

•  Ağrı reseptörleri:
•  10oC nin altındaki ve 45oC in üzerindeki sıcaklıklara duyarlı

14
15
16
 Jeneratör Potansiyelleri
•  EPSP lerin duyu reseptör eşdeğerleri (1-4)
•  Uygun stimulusa cevapta üretilir
•  Ulaşılan eşik – Aksiyon potansiyelini oluşturur (5)

17
 Duysal kodlama
•  Bir reseptör uyarısının, belirli bir duyuya
dönüştürülmesi duysal kodlamadır
•  Bütün duysal sistemler bir uyaranın 4 özelliğini
gösterir:
•  Duyunun türü, yeri, şiddeti ve süresi
•  Bir reseptörün en fazla duyarlı olduğu enerji türü
uygun uyarandır
–  Ör gözdeki basil ve koniler için uygun uyaran, ışıktır

18
 Duysal kodlama
•  Duysal birim; tek bir duysal akson ve bu aksona ait
tüm periferik uçlar
•  Duysal birimin reseptif alanı, uyaranın o birimde
cevap oluşturduğu bölge
•  Duyunun şiddeti, reseptöre uygulanan uyaranın
büyüklüğü
•  Deride yüksek basınç uygulandıkça,
mekanoreseptördeki reseptör pot artar. Tek bir
aksondaki ateşleme hızı artışına ilave, uyaran
şiddetindeki artış daha fazla sayıda reseptörün
reseptif alana dahil olmasına yol açar

19
 Reseptif alan
•  Uyarının yapıldığı deri bölgesi, duyu nöronunun
ateşleme hızında değişikliklere yol açar
•  Bölge, reseptörlerin yoğunluğuyla ters orantılı
değişir
–  Ör. Sırt, bacak bölgesinde duyu reseptörleri
düşük yoğunlukta
•  Reseptif alanlar geniş
–  Parmak uçları, yüksek yoğunlukta reseptörlere
sahip
•  Reseptif alanlar küçük
20
 Duysal kodlama

•  Duysal sinir lifinde oluşturulan aks pot sıklığı,

başlangıç uyaran şiddetiyle üslü ilişkili (Weber-
Fechner yasası)
•  R=KSA
•  R=Hissedilen duyu
•  S= Uyaran şiddeti
•  K ve A sbt

21
 Duyunun süresi
•  Bir reseptöre sbt şiddette uyarı sürekli
uygulandığında, duysal sinirde oluşan aks pot
sıklığı zamanla azalır. Buna adaptasyon veya
duyarsızlaşma denir
•  Reseptörler hızlı (fazik) ve yavaş (tonik)
adaptasyon gösterirler
•  Meissner, Pacini cisimcikleri, hızlı adapte
•  Merkel hc, Ruffini uçları, yavaş adapte

22
23
 Yavaş adapte olan reseptörler
•  Uyaran bulunduğu sürece, impulsları beyne
gönderirler. Beyin, vücudun durumu ve çevresiyle
ilişkisinden sürekli haberdar olur
•  Kas iğcikleri ve golgi tendon organları
•  Vestibuler apareyin makula reseptörleri
•  Ağrı reseptörleri
•  Arteryal baroreseptörler
•  Karotis ve aorta glomuslarındaki kemoreseptörler
•  Bilgiyi, saatlerce iletebildiklerinden tonik
reseptörler de denir
24
 Hız reseptörlerinin önemi

•  Vücut durumunda oluşan değişikliklerin hızı

bilinirse, 1-2 sn sonraki durum da önceden
kestirilebilir
–  Ör. Kulaktaki yarım daire kanalları, dairesel hr
başladığında başın dönme hızını bildirir
–  Kişi 1-2 sn de, ne kadar döneceğini kestirebilir ve
vücut hareketini, dengeyi koruyacak şekilde
önceden ayarlar

25
 Sinir liflerinin gruplandırılması
•  Grup Ia
–  Kas iğciklerindeki anülospiral sonlanmalar
–  Çapları 17 µm- Aα lifleri
•  Grup Ib
–  Golgi tendon organından başlayan lifler
–  Çapları 16 µm- Aα lifleri
•  Grup II
–  Deri dokunma reseptörlerinden ve kas iğcikleri
çiçek sonlanmalarından mg
–  Çapları 8 µm- β ve γ tipi A lifleri)
26
 Sinir liflerinin gruplandırılması

•  Grup III
–  Sıcaklık, kaba dokunma ve batıcı ağrıları
ileten lifler
–  Çapları 3 µm- Aδ lifleri
•  Grup IV:
–  Ağrı, kaşınma, sıcaklık, kaba dokunma
duyularını iletir, miyelinsiz
–  Çapları 0,5-2 µm- C lifleri

27
 Spasiyal sumasyon (Uzaysal birikme)

•  Sinyalin şiddetinde artış; ileti için kullanılan lif

sayısında artışa bağlı
•  Deride ağrı reseptörü görevi yapan serbest sinir
uçları
•  Bir ağrı lifinden ayrılan lifler, deride 5 cm çapında
deri alanına dağılır. Bu alana lifin reseptör alanı
denir
•  Lifin merkezinde uçların sayısı fazla, çevreye
doğru azalır

28
 Temporal sumasyon (zamansal
birikme)
•  Her bir lifteki, sinir impulsları frekansını
arttırmak

29
 Sinyallerin nöron havuzlarından
iletilmesi

•  Talamus, bazal gang, MS birer nöron havuzuna

örnek
•  Fonks farklı ama fonks prensipleri benzer
•  Her bir giriş lifi, ort 1000 yada daha fazla
terminal life bölünür. Nöron havuzundaki nöron
dentritleri veya gövdeleriyle sinaps yapmak için
geniş alana yayılırlar

30
31
32
 Sinyallerin dallanması
•  Nöron havuzuna giren zayıf sinyaller, havuzdan
ayrılırken daha çok sayıda sinir lifini uyarır. Buna
diverjans (dallanma) denir. 2 tiptir:
•  1. Kuvvetlendirici tip diverjans:
•  Giriş sinyalleri, geçtikleri yollarda birbirini takip
eden gittikçe artan sayıda nöronlara yayılırlar
–  Ör. İskelet kaslarını kontrol eden kortikospinal yol
–  Motor korteksteki 1 piramidal hc, 10 000 kas lifini
inerve eder

33
 Sinyallerin dallanması

•  2. Çoklu traktus diverjansı:

•  Sinyaller sinir havuzundan 2 ayrı doğrultuda
taşınır
–  Ör. MS in arka kordonlarında iletilen bilgi
•  1. Serebelluma
•  2. Talamus ve beyin korteksine

34
35
 Sinyallerin birleşmesi

•  Konverjans: 1 tek nöronu eksite etmek için, çok

sayıda giriş lifinden sinyallerin toplanması
•  Nöron, tek bir giriş terminalinden gelen aksiyon
potansiyeliyle uyarılmaz
•  Çok sayıda giriş terminallerinden gelen aksiyon
potansiyelleri, nöronun deşarjı için gereken eşik
değere ulaşmasını sağlayacak yeterli spasiyal
sumasyonu sağlar

36
 Sinyallerin birleşmesi

•  “Konverjans” çok kaynaklı olabilir

•  Ör: MS ara nöronlarında
•  1. Periferik sinirlerden
•  2. MS bir segmentinden diğerine geçen lifler
•  3. Beyin korteksinden gelen kortikospinal lifler
•  4. Beyinden MS’e inen bazı yollar konverjans yapar
•  Konverjans ile MSS bilgiyi tarar, toplar ve
eşleştirir

37
38
 Yansıyan (Osilatör) devreler

•  Nöron devresindeki pozitif geribildirim ile oluşur

–  aynı devrenin girişini yeniden eksite eder
•  Devre bir kere uyarıldığında, uzun süre
yineleyen deşarjlar yapar
•  Geri bildirim devresine birkaç nöronun daha
katılımıyla, başlangıç deşarjı ile geribildirim
sinyali arasındaki süre uzar

39
40
 Sinaps yorgunluğu
•  Eksitasyon süresi uzadıkça ve kuvvetlendikçe,
sinaptik iletimdeki zayıflık
•  Refleksler arasındaki süre kısaldıkça, bir sonraki
refleks cevabın şiddeti azalır
•  Aşırı kullanılanlar yorulup duyarlılıkları azalır.
Daha az kullanılanların duyarlılığı ise artar
•  Sinapsların uzun süreli duyarlılığı, aktivite
azaldığında sinaptik bölgedeki reseptör
proteinlerin sayısını arttırarak ve aktivite arttığında
reseptörlerin azaltılması ile değiştirilebilir

41