Podstawowa praca z 1959 r.

:
Zagadnienia teorii wykładni prawa ludowego
1) założenie, że proces wykładni ma na celu wskazanie znaczenia normy prawnej jako
wzoru powinnego zachowania się. Znaczenie to ustala się analogicznie do znaczenia
przypisywanego zdaniom w sensie logicznym (sądu);
2) w przypadku, gdy tekst aktu normatywnego nie budzi wątpliwości co do zawartego w
nim wzoru zachowania, ma miejsce tzw. rozumienie bezpośrednie, wykluczające
interpretację, zgodnie z paremią clara non sunt interpretanda (interpretatio cessat in
claris) (sytuacja izomorfii tekstu i znaczenia); w tym przypadku znajdują
zastosowanie dyrektywy bezpośredniego rozumienia;
3) dopiero powstanie wątpliwości co do należytego rozumienia aktu powoduje tzw.
sytuację wykładni, a tym samym konieczność sięgnięcia po dyrektywy
interpretacyjne;
luz decyzyjny i luz interpretacyjny
nieostrość → analogia legis
4) stosuje się odrębnie trzy grupy dyrektyw interpretacyjnych pierwszego stopnia;
dyrektywy językowe (znaczenie normy ze względu na kontekst językowy), dyrektywy
systemowe (znaczenie normy ze względu na kontekst systemowy) oraz dyrektywy
funkcjonalne (znaczenie normy ze względu na kontekst funkcjonalny);
Kontekst funkcjonalny:
1) ustrój ekonomiczny, polityczny i społeczny, w którym norma obowiązuje;
2) ogólna kultura społeczeństwa przejawiająca się w obowiązujących w nim ocenach i
normach społecznych;
3) cele społeczno-polityczne podmiotów władzy;
4) określone zjawiska cywilizacyjne.
Przełożenie tego kontekstu:
1) cele (wykładnia celowościowa) i funkcje normy;
,,Przepisy prawa cywilnego powinny być tłumaczone i stosowane zgodnie z zasadami
ustroju i celami Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej’’ (art. 4 k.c. nb)
2) oceny i reguły społeczne brane pod uwagę przez interpretatora (oceny z zakresu
moralności, sprawiedliwości, słuszności, oceny polityczne, obyczajowe i in.).

5) jeżeli owe trzy znaczenia (językowe, systemowe, funkcjonalne) okażą się

niezgodne, wówczas dokonuje się wyboru znaczenia przez zastosowanie dyrektyw
interpretacyjnych drugiego stopnia;
Tworzą one dwie grupy:
a) dyrektywy procedury - wyznaczają kolejność stosowania dyrektyw stopnia
pierwszego;
b) dyrektywami preferencji - wyznaczają wynik wykładni w przypadku
rozbieżności znaczeń ustalanych w drodze zastosowania poszczególnych
typów reguł pierwszego stopnia.
Oceny w wykładni prawa (są tego rodzaju kategorią, którą trzeba sobie wyobrażać nie tylko
mając i przeglądając wzór wartości, ale także element oceny występuje w trybie działania
podmiotu oceniającego?):
 1) element oceny w przypadku stwierdzenia, że występuje tzw. sytuacja wykładni;
2) oceny w sformułowaniu dyrektyw interpretacyjnych (określony sposób formułowania
warunków ich zastosowania);
3) oceny w wyborze dyrektyw;
4) oceny decydujące o wyborze normatywnych koncepcji wykładni (np. dynamiczne czy
statyczne).
Forma efektu wykładni:
,,Norma N ma znaczenie Z w języku prawnym Jp ze względu na dyrektywy interpretacyjne
DI1, DI2, … DIn i oceny W1, W2, …, Wn’’.

Poziomowa interpretacja tekstu prawnego Ryszarda Sarkowicza

profesor Ryszard Sarkowicz
Poziomowa interpretacja tekstu odwołuje się do średniowiecznej idei, że każdy tekst może
być odczytywany na kilku poziomach interpretacyjnych (założenie ,,głębinowego’’ wymiaru
tekstu).
Źródła tej idei są jednak wcześniejsze. Orygenes (I poł. III w. n. e.) w interpretacji Pisma św.
wyróżnił trzy sensy / znaczenia:
a) sens somatyczny (cielesny), zwany literalnym lub dosłownym;
b) sens psychiczny, zwany moralnym;
c) sens pneumatyczny, dotyczący ducha i stąd zwany duchowym.
Każdemu z tych sensów odpowiada określony sposób rozumienia tekstu:
1) literalny - obejmujący opowiadania historyczne, przepisy prawa i proroctwa;
2) moralny - ujmujący tekst jako źródło budujących i wychowujących przykładów i
wzorów;
3) mistyczny - najgłębszy, zawierający tajemnice Chrystusa.
Zgodnie z ideą Orygenesa R. Sarkowicz przyjmuje, że w tekście prawnym także można
wyróżnić poziomy interpretacyjne.
Do każdego z nich dociera się stopniowo - od najbardziej powierzchniowego do najbardziej
głębokiego.
Poziomy interpretacyjne są efektem określonej postawy interpretatora i jego zainteresowań,
nie tkwią immanentnie w tekście.
Każdy z tych poziomów wymaga innych metod interpretacyjnych i tym samym prowadzi do
odmiennego odczytania tekstu.
Efektem zinterpretowania tekstu jest pewna spójna wizja świata, odmienna dla każdego
poziomu.
Liniowe uporządkowanie odtwarzania poziomów nie wyklucza interpretacji naprzemiennej,
wracającej do poziomów wcześniejszych.
W tekście prawnym wyróżnia się trzy poziomy:
1) deskryptywny - ma swoją opozycję w preskryptywnym (przepis, nadawanie czegoś),
deskrypcja to po prostu opis;
● dotyczy opisowej, ujętej bezpośrednio w języku warstwy tekstu;
● zawiera opis takiego świata, jaki ujawnia się w literalnej, dosłownej analizie
języka prawnego;
 ● opis tego świata składa się z opisu ludzi, rzeczy, zdarzeń, zachowań, procesów
itd.
2) dyrektywny - wszystkie widoczne sugestie, zastrzeżenia, oddziaływania językowe na
zachowanie ludzi
● obejmuje wszystkie dyrektywy zawarte w tekście prawnym, przede wszystkim
normy postępowania;
● jego funkcją jest rekonstrukcja tych dyrektyw;
3) presupozycji - poziom presupozycji (założenie, przy którym zdania, które buduje się
z użyciem presupozycji nabierają sensu) to poziom najbardziej ogólny w stosunku do
tekstu prawnego;
● dociera się doń po analizie poprzednich poziomów;
● na jego podstawie odtwarza się całościową wizję świata prawodawcy w
momencie tworzenia tekstu prawnego;
● poziom ten obejmuje zbiór elementów niejednorodnych, a są to przede
wszystkich koncepcje filozoficzne, religijne, społeczno-polityczne,
ekonomiczne, przyrodnicze - ujawniające się w określonych przekonaniach i
wartościach.
*przykład na podstawie art. 7 Kodeksu Hammurabiego*