Φύλλο Εργασίας 2

ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΧΡΟΝΟΥ-Η ΑΚΡΙΒΕΙΑ

Εισαγωγικές έννοιες
Περιοδικά φαινόμενα ονομάζουμε τα φαινόμενα που επαναλαμβάνονται με τον ίδιο τρόπο σε
ίσα χρονικά διαστήματα. Η αντίστοιχη κίνηση ονομάζεται περιοδική.
Περίοδος (Τ) του φαινομένου ονομάζεται το χρονικό διάστημα στο οποίο επαναλαμβάνεται
το περιοδικό φαινόμενο και τη μετράμε (την περίοδο)σε sec.
Συχνότητα (f) μιας περιοδικής κίνησης ονομάζεται ο αριθμός (Ν) των επαναλήψεων του
Παραδείγματα περιοδικών κινήσεων είναι:
Α) Η κίνηση της Γης γύρω από τον ήλιο. Η Γη ολοκληρώνει μία πλήρη περιστροφή γύρω από
τον ήλιο σε 1 έτος (365 ημέρες). Άρα η περίοδος της κίνησής της είναι 1 έτος.
Β) Η κίνηση που κάνει ο λεπτοδείκτης του ρολογιού. Κάνει μία πλήρη επαναλαμβανόμενη
περιστροφή σε χρόνο μιας ώρας και συνεπώς η περίοδος της κίνησής του είναι 1 ώρα (δηλ.
60 λεπτά).
Γ) Η κίνηση του δευτερολεπτοδείκτη, ο οποίος κάνει μία πλήρη επαναλαμβανόμενη
περιστροφή σε χρόνο ενός λεπτού και συνεπώς η περίοδος της κίνησής του είναι 1 λεπτό
(δηλ. 60 δευτερόλεπτα).
Δ) Η κίνηση του εκκρεμούς.
Ε) Η κίνηση που κάνει ένα παιδί στην κούνια παιδικής χαράς.
ΣΤ) Η κίνηση που κάνει ο μυς της καρδιάς. H καρδιά κάθε ανθρώπου μπορεί να χτυπά με
διαφορετικό ρυθμό. Άλλος μπορεί να έχει 60 παλμούς, άλλος 70, άλλος 85 και όλες αυτές οι
αποκλίσεις να είναι μέσα στο φυσιολογικό. Για να ψηλαφήσουμε το σφυγμό, εφαρμόζουμε δύο
τουλάχιστον δάχτυλά μας (το δείκτη και το μέσο) στον καρπό στην πλευρά του μεγάλου
δαχτύλου, όπως δείχνει η εικόνα.

Απλό εκκρεμές
Απλό (ή μαθηματικό) εκκρεμές ονομάζουμε τη διάταξη που αποτελείται από ένα νήμα
σταθερού μήκους L (περίπου μισό μέτρο) και αμελητέου (ελάχιστου) βάρους, του οποίου το
ένα άκρο το δένουμε σε σταθερό σημείο και στο άλλο άκρο δένουμε ένα σώμα μάζας m που
έχει μικρές διαστάσεις (συνήθως είναι ένα σφαιρίδιο).
Η θέση ισορροπίας του σώματος είναι η θέση Ο με το νήμα σε κατακόρυφη θέση (σχήμα 1).
Αν απομακρύνουμε λίγο το σώμα από τη θέση αυτή (σχηματίζοντας γωνία όχι μεγαλύτερη από
10 μοίρες) και στη συνέχεια το αφήσουμε ελεύθερο να κινηθεί, τότε η κίνηση που θα κάνει
ανάμεσα στις θέσεις Α και Γ (που τις ονομάζουμε ακραίες θέσεις), λέγεται ταλάντωση.

Σχήμα 1: Το εκκρεμές εκτελεί περιοδική κίνηση. Ο χρόνος μιας πλήρους ταλάντωσης (Α-Ο-
Γ-Ο-Α) ονομάζεται περίοδος Τ του εκκρεμούς.
Η περίοδος (Τ) της ταλάντωσης, δηλαδή η χρονική διάρκεια μιας πλήρους ταλάντωσης (από
το Α στο Ο, από το Ο στο Γ, από το Γ στο Ο και ξανά στο Α):
 Δεν εξαρτάται από τη μάζα του εκκρεμούς.
 Εξαρτάται από το μήκος του νήματος (αυξάνεται όταν αυξάνεται και το μήκος).
 Εξαρτάται από τον τόπο στον οποίο βρίσκεται το εκκρεμές
 Ως μονάδα μέτρησης του χρόνου στη Φυσική χρησιμοποιούμε το δευτερόλεπτο (1
sec).
Άλλες συνηθισμένες μονάδες μέτρησης του χρόνου είναι το λεπτό (min) και η ώρα (h). Για
τις σχέσεις που συνδέουν τις μονάδες μέτρησης του χρόνου έχουμε:
1 min= 60 s, οπότε 1 s = 1/60 min

1 h=60 min=60*60s=3600s(το*είναι το σύμβολο του πολλαπλασιασμού), οπότε1s=1/3600 h

Χρειάζεται προσοχή, γιατί στις μετατροπές μονάδων του χρόνου δεν χρησιμοποιούμε το 10,
το 100 ή το 1000 όπως στις μονάδες του μήκους, αλλά κυρίως το 60 ή άλλους αριθμούς.

α. παρατηρώ, πληροφορούμαι, ενδιαφέρομαι

 Όταν θέλουμε να μετρήσουμε χρόνο, εννοούμε να μετρήσουμε τη χρονική
διάρκεια που μεσολαβεί μεταξύ δύο γεγονότων ή μεταξύ της αρχής και του τέλους
ενός γεγονότος. Συνήθως μετράμε τον σχετικό και όχι τον απόλυτο χρόνο. Στην
αρχαία Ελλάδα μετρούσαν τον χρόνο με κλεψύδρες άμμου ή νερού και με ηλιακά
ρολόγια. Σήμερα χρησιμοποιούμε τα αναλογικά και ψηφιακά ρολόγια. Τα αναλογικά
μετρούν τον χρόνο με ακρίβεια δευτερολέπτου και τα ψηφιακά με ακρίβεια εκατοστού
του δευτερολέπτου.
Η χρονική στιγμή και η χρονική διάρκεια (ή αλλιώς χρονικό διάστημα) είναι δύο
διαφορετικά μεγέθη, που μας δίνουν διαφορετικές πληροφορίες.
Η χρονική στιγμή απαντά στο ερώτημα «Πότε συνέβη κάτι;» και τη μετράμε άμεσα με
το ρολόι-δηλ. κάθε φορά είναι η ένδειξη του ρολογιού. Το χρονικό διάστημα απαντά
στο ερώτημα «Πόσο διήρκεσε;» και το υπολογίζουμε αφαιρώντας από τη χρονική
στιγμή της λήξης τη χρονική στιγμή της αρχής.
 Στην πρώτη εικόνα βλέπουμε ένα ψηφιακό ρολόι. Μέσα σε ένα 24ωρο μας δίνει με
αριθμούς εκτός από την ώρα, τα λεπτά, τα δευτερόλεπτα και τα εκατοστά του
δευτερολέπτου.
 Στη δεύτερη εικόνα φαίνεται ένα ηλιακό ρολόι. Αποτελείται από μία οριζόντια
επιφάνεια και έναν στυλίσκο. Όταν ο στυλίσκος φωτίζεται από τον ήλιο,
δημιουργείται σκιά πάνω στην οριζόντια επιφάνεια και διαβάζουμε την ώρα. Είναι
προφανές ότι το ηλιακό ρολόι δεν μας δείχνει με ακρίβεια την ώρα.
 Στην τρίτη εικόνα έχουμε ένα αναλογικό ρολόι. Αυτό μπορεί να είναι
μηχανικό με ελατήριο ή ηλεκτρικό ή ηλεκτρονικό. Με το αναλογικό ρολόι μπορούμε να
μετρήσουμε με ακρίβεια την ώρα μέσα σε ένα 12ωρο (δηλ. δεν μας δείχνει αν είναι
μέρα ή νύχτα), τα λεπτά και τα δευτερόλεπτα.
 Το ρολόι εκκρεμές είναι ο πρώτος μηχανισμός μέτρησης του χρόνου με
μεγάλη ακρίβεια (1 δευτερόλεπτο την ημέρα, ενώ το προηγούμενο ρολόι είχε ακρίβεια
μισή ώρα την ημέρα). Το πρώτο ρολόι εκκρεμές επινοήθηκε από τον Γαλιλαίο το
1639 μ.χ.

β. συζητώ, αναρωτιέμαι, υποθέτω

Μεταξύ δύο επισκέψεων στον οφθαλμίατρο απαιτείται ακρίβεια εβδομάδων ή μηνών. Άρα δεν
απαιτείται μεγάλη ακρίβεια.
Σε αγώνα δρόμου 100 μέτρων απαιτείται πολύ μεγάλη ακρίβεια, μέχρι και εκατοστά του
δευτερολέπτου.
Για τη μέτρηση του χρόνου μιας διδακτικής ώρας απαιτείται ακρίβεια λεπτών της ώρας.
Για τη δημιουργία ενός γεωλογικού πετρώματος απαιτείται ακρίβεια πολλών εκατομμυρίων
ετών.
Όταν θέλουμε να μετρήσουμε μικρές χρονικές διάρκειες χρησιμοποιούμε ψηφιακό ρολόι που
μετράει και εκατοστά του δευτερολέπτου για να έχουμε την καλύτερη δυνατή ακρίβεια.
Η ακρίβεια των μετρήσεων του χρόνου εξαρτάται:
Α) από τα όργανα μέτρησης και την ακρίβειά τους (αυτός είναι ο αντικειμενικός παράγοντας)
και
Β) από την προσοχή που δίνουμε εμείς κατά τη μέτρηση του χρόνου (αυτός είναι ο
υποκειμενικός παράγοντας).
γ. ενεργώ, πειραματίζομαι

Χρόνοι Μέση τιμή Χρόνοι Μέση τιμή

μέτρησης 10 χρόνου μέτρησης 10 χρόνου
ταλαντώσεων (δευτερόλεπτα) ταλαντώσεων (εκατοστά του
(δευτερόλεπτα) (εκατοστά του δευτερολέπτου)
δευτερολέπτου)
1 14 13,04
2 13 13,02
3 13 13,03
4 12 13,04
5 13 13,05
6 14 13,2 13,02 13,03
7 13 13,04
8 14 13,01
9 12 13,02
10 14 13,03
Άθροισμα 132 130,30
χρόνων

1η ερώτηση του βιβλίου:

Υπάρχουν διαφορές μεταξύ των τιμών του χρόνου που μετρήθηκαν (στη δεύτερη στήλη).
Αυτές οι διαφορές αν υποθέσουμε ότι τα ρολόγια λειτουργούν σωστά, οφείλονται σε σφάλματα
κατά τη διάρκεια της μέτρησης, όπως π.χ. από τον τρόπο που ο κάθε μαθητής αντιδρά και
μετρά τον χρόνο (αντιδρά έγκαιρα ή μήπως καθυστερεί;).
ΠΡΟΣΟΧΗ!!!
Επειδή οι μετρήσεις έγιναν με ακρίβεια δευτερολέπτου, τη μέση τιμή τη στρογγυλοποιούμε με
ακρίβεια δευτερολέπτου, δηλαδή εδώ η μέση τιμή είναι 13 s.
2η ερώτηση του βιβλίου:
Υπάρχουν διαφορές μεταξύ των τιμών του χρόνου που μετρήθηκαν (στην τέταρτη στήλη)
αλλά πολύ μικρές. Η μεγαλύτερη διαφορά είναι 4 εκατοστά του δευτερολέπτου (13,05-
13,01=0,04).
3η ερώτηση του βιβλίου:
Οι μετρήσεις στη δεύτερη στήλη έγιναν με αναλογικό ρολόι, ενώ οι μετρήσεις στην τέταρτη
στήλη έγιναν με ψηφιακό. Το ψηφιακό ρολόι μετράει με ακρίβεια εκατοστού του
δευτερολέπτου και μας δίνει μεγαλύτερη ακρίβεια από το αναλογικό.
δ. συμπεραίνω, καταγράφω
Από τις παρατηρήσεις, τις μετρήσεις και τους υπολογισμούς μας διαπιστώνουμε τα εξής:
Α) Η ακρίβεια στη μέτρηση του χρόνου εξαρτάται κυρίως από τα όργανα μέτρησης που
χρησιμοποιούμε. Με ψηφιακά ρολόγια ή χρονόμετρα οι μετρήσεις είναι πολύ πιο ακριβείς από
ότι με τα αναλογικά.
Β) Ακόμη εξαρτάται από το άτομο που παίρνει τις μετρήσεις (τον πειραματιστή). Για να είναι
όσο γίνεται πιο ακριβείς οι μετρήσεις απαιτούνται: ακρίβεια, συνέπεια και προσοχή.
Ο υπολογισμός της μέσης τιμής των μετρήσεων εξομαλύνει τις διαφορές. Η μέση τιμή
πολλών μετρήσεων που έχουν γίνει με τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια πλησιάζει περισσότερο
στη ζητούμενη «πραγματική» τιμή του χρόνου.
ε. εφαρμόζω, εξηγώ, γενικεύω
Σήμερα τον χρόνο τον μετράμε:
 Με το μηχανικό ρολόι το οποίο εκμεταλλεύεται την περιοδική κίνηση ενός
εκκρεμούς.
 Με ηλεκτρικά ή ηλεκτρονικά ρολόγια τα οποία είναι αναλογικά ή ψηφιακά.
 Με ρολόγια που περιέχουν κρύσταλλο χαλαζία (quartz), ο οποίος ταλαντώνεται.
 Με ατομικά ρολόγια καισίου, τα οποία εξασφαλίζουν τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια.
Ατομικό ρολόι ονομάζεται μία διάταξη μέτρησης χρόνου που προσφέρει τη μεγαλύτερη μέχρι
σήμερα ακρίβεια μέτρησης. Η ακρίβειά του είναι: 0,0000000000000000001 δευτερόλεπτα.
Πρόσφατα δημιουργήθηκε από επιστήμονες ένα ατομικό ρολόι που χάνει μόνο 1
δευτερόλεπτο κάθε 300 εκατομμύρια χρόνια. Τα ατομικά ρολόγια χρησιμοποιούνται για τον
συγχρονισμό ρολογιών σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο , τον έλεγχο συχνότητας
τηλεοπτικών σταθμών και τη λειτουργία συστημάτων GPS (Global Positioning System).

ΚΑΛΟ ΔΙΑΒΑΣΜΑ!!!