Główne regiony występowania poszczególnych

typów rolnictwa na świecie

Wprowadzenie
Przeczytaj
Grafika interaktywna
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Główne regiony występowania poszczególnych typów
rolnictwa na świecie

Źródło: dostępny w internecie: h ps://pxhere.com/en/photo/844264, domena publiczna.

Człowiek zajmuje się rolnictwem od około 10 tysięcy lat, czyli od tzw. rewolucji neolitycznej
lub neolitycznej rewolucji agrarnej. Jest to bardzo krótki okres, biorąc pod uwagę fakt,
że według istniejących dziś teorii, opartych na badaniach genetycznych, przedstawiciele
naszego gatunku opuścili Afrykę około 60–100 tysięcy lat temu. W okresie neolitu obszary
okołobiegunowe oraz północna część dzisiejszej strefy umiarkowanej były objęte
zlodowaceniem, dlatego też kolebkę rolnictwa stanowiły obszary położone bardziej na
południu: w Mezopotamii (obszar tzw. Żyznego Półksiężyca), w Egipcie, na wschodnich
wybrzeżach Morza Śródziemnego, we wschodniej i południowej części Azji (np. Nizina
Chińska, Nizina Indusu i Nizina Gangesu) oraz w Meksyku i Peru. Należy podkreślić, że
wymienione obszary, zlokalizowane w różnych częściach świata, rozwijały się niezależnie
od siebie (w izolacji), natomiast upowszechnienie się gatunków roślin i zwierząt oraz
systemów rolnictwa było następstwem epoki wielkich odkryć geograficznych,
zapoczątkowanej na przełomie XV i XVI wieku.
 Morze Czarne

M
.
K
as
pi
jski
e
ASYRIA

Ty
IC J A

gry
Mor M
ze Ś PALESTYNA EZ
ródzie

s
Eu

FE N
mne fr O
a PO
TA

t
M
IA ELAM
DO LN Y
EGIPT

Z
.

at
P
GÓRNY er
EGIPT sk
a

M
il

or
N

ze
Morze

Cz
Arab ski e
er
wo
ne

0 300 600 km

Żyzny Półksiężyc (ok. 10 000 lat p.n.e.)

Źródło: Nafsadh, dostępny w internecie: h ps://commons.wikimedia.org/wiki/File:Map_of_fer le_crescent.svg (zmodyfikowane),
licencja: CC BY-SA 4.0.

Twoje cele

Scharakteryzujesz okres początków gospodarki rolnej na świecie i wskażesz obszary

będące kolebką rolnictwa.
Przedstawisz założenia typologii i typy rolnictwa na świecie.
Porównasz różne typy rolnictwa, między innymi pod względem przeznaczenia
produkcji i wielkości nakładów, a także podasz główne regiony ich występowania.
Uzasadnisz, dlaczego współcześnie charakterystycznym zjawiskiem na świecie jest
współwystępowanie historycznych systemów uprawy ziemi.
Przeczytaj

Rolnictwo zaspokaja podstawowe potrzeby człowieka. Początkowo niewielkie uprawy

i hodowla zwierząt dostarczały ludziom żywność i podstawowe dobra, takie jak np. zboże
i wełna. Z czasem rolnictwo stało się najważniejszym źródłem pożywienia.

W prehistorii główne ośrodki rozwoju rolnictwa na świecie powstały w Azji, Mezoameryce

i w Andach oraz na północnym wybrzeżu Morza Śródziemnego w Europie. Ze względu na
zmieniające się warunki naturalne i przyrost ludności spowodowany zmieniającym się
trybem życia ówczesnych mieszkańców Ziemi, obszary rolnicze poszerzały się.


Główne ośrodki rozwoju rolnictwa i jego rozprzestrzeniania
Źródło: Pearson Educa on, Inc., dostępny w internecie:
h ps://wps.pearsoncustom.com/wps/media/objects/2427/2486120/chap_assets/maps/atl_map1_2.htm

Różnorodność czynników przyrodniczych i pozaprzyrodniczych rozwoju rolnictwa na

świecie jest na tyle duża, że liczni badacze od dawna poszukują ich syntetycznego ujęcia
i w tym celu opracowują różne podziały typologiczne. Biorą oni pod uwagę rozmaite
kryteria i wskaźniki, jednakże do tej pory żaden podział nie zyskał pełnego uznania. Jedna
z pełniejszych typologii opiera się na analizie stopnia podobieństwa następujących cech
gospodarki rolnej:

społeczno‐agrarnych (struktura wielkościowa i własnościowa gospodarstw rolnych),

organizacyjno‐technicznych (stosowanie określonych sposobów gospodarowania,
zabiegów agrotechnicznych i środków produkcji, w tym m.in. wielkość nakładów
 pracy, chemizacja, mechanizacja, stopień nawadniania, intensywność produkcji rolnej
oraz systemów użytkowania gruntów, zmianowania i produkcji rolniczej),
produkcyjnych (kierunki produkcji rolnej oraz stopień produktywności i towarowości).

Na tej podstawie wyróżnia się cztery podstawowe typy rolnictwa, zróżnicowane pod
względem przeznaczenia produkcji i wielkości plonów – pierwotne, tradycyjne, rynkowe
i uspołecznione.

Pierwsze z wymienionych kryteriów wyróżnia podział gospodarstw rolnych ze względu na

strukturę wielkościową (gospodarstwa małe, duże, plantacje itp.) oraz ze względu na
strukturę własnościową (gospodarstwa prywatne i państwowe). Kryterium tradycyjne
pozwala na rozróżnienie rolnictwa ekstensywnego (o niskich plonach w większych
gospodarstwach) oraz intensywnego (o wysokich plonach w mniejszych gospodarstwach).
Według trzeciego kryterium – rynkowego – wyróżnia się rolnictwo
samozaopatrzeniowe i towarowe. Różnica między nimi polega na tym, że rolnictwo
samozaopatrzeniowe charakteryzuje się przeznaczaniem niemal całej produkcji na własne
potrzeby (zaliczają się do niego rolnictwo pierwotne oraz tradycyjne), a rolnictwo
towarowe swoją produkcję przeznacza głównie na sprzedaż (zaliczają się do
niego rolnictwo rynkowe i uspołecznione).

1. Rolnictwo pierwotne
Rolnictwo pierwotne jest charakterystyczne dla początków rozwoju rolnictwa, lecz
występuje do dziś w Afryce Środkowej, na obrzeżach Sahary, w Azji Zachodniej, Środkowej
i Południowej oraz w Ameryce Łacińskiej. Cechuje je nieukształtowane pojęcie
gospodarstwa rolnego, ponieważ ziemia traktowana jest jako własność wspólna. Odznacza
się bardzo małą efektywnością, produkcja natomiast przeznaczana jest wyłącznie na
zaspokojenie potrzeb własnych, czasem na wymianę sąsiedzką lub na lokalnym rynku.
Posiada cechy ekstensywne.

Typ ten można podzielić na trzy podtypy: kopieniactwo (wykorzystywanie w uprawie

prymitywnych narzędzi, np. motyki i kija kopieniaczego), rolnictwo żarowo‐odłogowe
(inaczej leśno‐odłogowe lub wędrowne, polegające na wypalaniu lasów w celu
pozyskiwania gruntów pod uprawę; powstały popiół użyźnia glebę, lecz po pewnym czasie,
gdy ziemia się wyjałowi, wypala się kolejną część lasu), odłogowo‐orne (oparte na
wykorzystaniu prymitywnych narzędzi oraz siły zwierząt do prowadzenia radła, sochy
i pługu po wypalonym fragmencie lasu) oraz nomadyzm (pasterstwo koczownicze
polegające na wędrówkach ze stadami zwierząt w zależności od pór roku i np. rytmu
opadów).
Wypalanie traw w celu uzyskania nowych gruntów rolnych. Rolnictwo pierwotne wykorzystuje wypalanie do
pozyskiwania nowych ziem pod uprawę.
Źródło: R. Naniwadekar, dostępny w internecie:
h ps://commons.wikimedia.org/wiki/File:Shi ing_cul va on_Swidden_Slash_Burn_Manmao_IMG_9115.jpg, licencja: CC BY-SA
4.0.

Pasterstwo koczownicze na suchych obszarach w Pakistanie

Źródło: D. Stanley, dostępny w internecie: Autorstwa Pakwaseb - Praca własna, CC BY-SA 3.0,
h ps://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=22674989, licencja: CC BY 2.0.

Rolnictwo tradycyjne
Rolnictwo tradycyjne stanowi pozostałość po okresie feudalnym oraz okresie podziału
ziemi w wyniku jej dziedziczenia. Cechuje się ono nieco wyższym poziomem rozwoju niż
rolnictwo prymitywne. Są to niewielkie gospodarstwa, które na sprzedaż przeznaczają
jedynie nadwyżki produkcji. W obrębie tego typu wyróżnia się ekstensywne rolnictwo
chłopskie oraz intensywne rolnictwo związane przede wszystkim z kulturą ryżu.

Pierwszy z wymienionych podtypów oparty jest na systemie ugorowym. Polega na

nieregularnym zostawianiu części ziemi celowo niezasianej w celu regeneracji gleby albo
na stosowaniu dwupolówki lub trójpolówki, czyli podziału gruntów na dwie lub trzy części
użytkowane na zmianę. Podtyp ten charakteryzuje się ponadto używaniem prostych
narzędzi i maszyn. Występuje w Azji Południowej i Południowo‐Wschodniej oraz
w niektórych regionach Europy Środkowo‐Wschodniej i Południowej.

Charakter tradycyjnej gospodarki intensywnej występuje w strefie monsunowej Azji

Południowo‐Wschodniej, a także na suchych terenach Bliskiego Wschodu. Związany jest on
ze stosowaniem systemu nawadniania. W pierwszym wymienionym rejonie woda pochodzi
z deszczów monsunowych, a w drugim – z rzek i źródeł. Rolnictwo to jest bardzo
pracochłonne i odznacza się wysokimi plonami osiąganymi w gospodarstwach o niewielkiej
powierzchni. Większość zbiorów przeznaczana jest na potrzeby własne. Stosując
odpowiednie odmiany i właściwą pielęgnację uprawy ryżu, zbiera się go 2–3 razy w ciągu
roku. Na obszarach o urozmaiconej rzeźbie terenu powszechne jest tarasowanie pól w celu
utrzymania wody na małych, płaskich, podłużnych polach, ograniczonych wysokimi
miedzami. Mała wielkość pól i gęsta sieć kanałów uniemożliwiają stosowanie maszyn.
Natomiast dzięki nawadnianiu przelewowemu (regulacji dopływu wody przez otwieranie
i zamykanie przepustów) możliwe jest korzystanie z tej samej wody na wyższych i niższych
tarasach.


 Przykład rolnictwa ugorowego. Miedza oddziela od siebie ziemię uprawianą od
ugorowanej.
Źródło: dostępny w internecie: h ps://www.publicdomainpictures.net/es/view-image.php?
image=113292&picture=three-fields, domena publiczna.

Rolnictwo rynkowe
Typ ten cechuje się wysokim stopniem mechanizacji, chemizacji i nawadniania. Może mieć
charakter ekstensywny lub intensywny. Stosuje się w nim płodozmian. Wyróżnia się kilka
jego podtypów.

Rolnictwo ogrodnicze jest nastawione na intensywną uprawę roślinną: zbożową (pszenicy

i kukurydzy), warzywną (zwłaszcza pomidorów i papryki) oraz owocową (plantacje
winorośli, cytrusów, fig i oliwek). Cechuje się dużą intensywnością i towarowością,
występuje między innymi w Europie Południowej, na południu USA i Australii.

Cechą charakterystyczną rolnictwa plantacyjnego jest ukierunkowanie na uprawę

monokulturową wieloletnich roślin tego samego gatunku. Odznacza się ono wysoką
mechanizacją, intensywnością i towarowością. Występuje przede wszystkim w strefie
międzyzwrotnikowej.

Plantacja herbaty na Sri Lance. Plantacje produkują herbatę głównie na eksport.

Źródło: dostępny w internecie: h ps://pxhere.com/en/photo/1380600, domena publiczna.

Ekstensywny podtyp rolnictwa rynkowego występuje w gospodarstwach

wielkoobszarowych o wysokim stopniu mechanizacji, lecz niewielkich kosztach
w przeliczeniu na hektar użytków rolnych. Występuje tam specjalizacja produkcji
z nastawieniem głównie na uprawę soi i zbóż (kukurydzy, pszenicy). Cechuje się wysoką
towarowością, niskimi nakładami na chemizację oraz niskimi plonami, związanymi
z dużymi zbiorami z nierzadko ogromnych gospodarstw rolnych. Gospodarstwa
o ekstensywnym sposobie gospodarowania mogą być także nastawione na chów zwierząt
(zwany ranczerstwem) – głównie bydła mlecznego i mięsnego oraz owiec.

Podtyp ten charakterystyczny jest dla mniej zaludnionych obszarów: kontynentu Ameryki
Południowej, Rosji i Europy Wschodniej, Australii i Nowej Zelandii oraz RPA.

Ekstensywny typ gospodarstwa rynkowego (uprawa kukurydzy w USA). Rynkowe rolnictwo ekstensywne
charakteryzują znaczące powierzchnie upraw.
Źródło: dostępny w internecie: h ps://commons.wikimedia.org/wiki/File:Corn_Fields,_Iowa_Farm_7-13_(15277889101).jpg,
licencja: CC BY-SA 2.0.

Natomiast intensywny podtyp tego rodzaju rolnictwa występuje na gęsto zaludnionych

obszarach Europy Zachodniej i innych wysoko rozwiniętych krajów pozaeuropejskich.
Odznacza się wysoką chemizacją, mechanizacją i automatyzacją, niską pracochłonnością,
wykorzystywaniem nowych odmian roślin, krzyżowaniem zwierząt i modyfikacjami
genetycznymi. W efekcie sprzyja to wysokiej towarowości. Wiele takich gospodarstw,
szczególnie w Wielkiej Brytanii i Irlandii (ze względu na dużą powierzchnię trawiastą),
prowadzi kierunek zwierzęcy (mięsny lub mleczny). Inne z nich prowadzą zarówno
produkcję roślinną, jak i zwierzęcą (kierunek mieszany). W Europie Północnej i Środkowej
na mniej korzystnych rolniczo obszarach uprawia się żyto i ziemniaki, a na bardziej
korzystnych – pszenicę i buraki cukrowe. W Europie Południowej dominuje zaś kierunek
pszenno‐kukurydziany. Jeżeli chodzi o produkcję zwierzęcą, najczęściej spotkać można
chów trzody chlewnej i bydła.
Gospodarstwo rolne w Holandii typu rynkowego intensywnego. Pole uprawne widoczne na zdjęciu poddane
było zabiegom agrotechnicznym specjalistycznym sprzętem oraz nawożeniu związkami wzbogacającymi glebę.
Źródło: dostępny w internecie:
h ps://commons.wikimedia.org/wiki/File:A_wide_view_over_prepared_agriculture_fields_of_Midden-
Drenthe;_The_Netherlands_in_spring_of_2012.jpg, licencja: CC BY-SA 3.0.

Rolnictwo uspołecznione
Występowało niegdyś w krajach socjalistycznych i odznaczało się państwową lub
spółdzielczą formą własności, wysokim poziomem towarowości i mechanizacji, lecz bardzo
niską efektywnością. Współcześnie jest charakterystyczne dla Białorusi, Chin, Mongolii,
Kuby i Korei Północnej.
Dawny budynek PGR (Państwowe Gospodarstwo Rolne) w Wieżance
Źródło: R. Drożdżewski, dostępny w internecie: h ps://commons.wikimedia.org/wiki/File:Wie%C5%BCanka_PGR.jpg, licencja: CC
BY-SA 1.0.

Rolnictwo bywa dzielone także pod względem wielkości ponoszonej pracy ludzkiej
i kapitału. Typ, w którym występują bardzo duże nakłady siły roboczej i jednocześnie niskie
nakłady kapitału, określany jest jako pracochłonny. Przeciwnymi cechami odznacza się typ
kapitałochłonny.

Występujące obecnie sposoby gospodarowania rolniczego są wynikiem coraz większego

postępu zachodzącego w czasie. Pierwszym z nich był system żarowo‐odłogowy. Jeszcze
w czasach starożytnych na Bliskim Wschodzie i w Europie Południowej został on
zastąpiony przez dwupolówkę, natomiast w średniowieczu niektóre obszary dzisiejszej
Europy przeszły od razu od systemu żarowo‐odłogowego do trójpolówki. Już wtedy
zauważono potrzebę „odpoczynku” fragmentu ziemi i zastosowania określonych zabiegów
agrotechnicznych, wpływających na poprawę jej jakości w kolejnym roku. Ten
średniowieczny system był powszechny na naszym kontynencie do początku XX wieku,
a w Polsce (konkretnie na północnym wschodzie) był stosowany jeszcze w latach 60. XX
wieku.

We Francji w XVIII i XIX w. trójpolówkę zamieniano coraz częściej na płodozmian, który jest
obecnie stosowany praktycznie na całym świecie. Postępowi temu sprzyjały wówczas:
intensywny rozwój przemysłu, technologii i stosowanie nowych – jak na tamte czasy –
metod przeciwdziałania szkodnikom i chorobom roślin. Obecnie w różnych częściach
naszej planety można spotkać wiele typów rolnictwa – od pierwotnego (który wiele
społeczności porzuciło już w starożytności, ale nadal jest wykorzystywany na obszarach, na
których ciężko uprawiać ziemię lub w regionach biedniejszych, takich jak Afryka), przez
tradycyjne wykorzystywane w rejonach świata rozwijających się i przechodzących
transformację, aż po uspołecznione i rynkowe.
Typy rolnictwa
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., oprac. na podstawie mapy Brooks/Cole Thomson 2006, licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik
monokultura

system rolniczy polegający na długotrwałym uprawianiu na tym samym obszarze roślin

jednego gatunku

neolityczna rewolucja agrarna (rewolucja neolityczna)

proces przechodzenia ludzkości od łowiectwa, zbieractwa i koczownictwa do produkcji

żywności (rolnictwa i hodowli), co związane było z przejściem do osiadłego trybu życia;
trwała w naszym kręgu cywilizacyjnym w latach ok. 10 000–4000 p.n.e.

płodozmian

system zagospodarowania gruntów ornych uwzględniający następstwo określonych

gatunków roślin (zmianowanie roślin), uwarunkowany czynnikami przyrodniczymi,
agrotechnicznymi i ekonomicznymi

pług

narzędzie rolnicze wykonane pierwotnie z żelaza, a obecnie ze stali, służące do

wykonywania orki; jest uważane za rozwinięcie radła i sochy, ponieważ np. odwraca
skibę

radło
narzędzie rolnicze wynalezione w epoce neolitu, służące do spulchniania gleby bez jej
odwracania; początkowo wykonywane z drewna, później zaś z żelaza

ranczerstwo

ekstensywna forma hodowli zwierząt, która polega na dostosowanym do cech

określonego obszaru i kontrolowanym przez człowieka wypasie

socha

dawne drewniane narzędzie rolnicze stosowane do orki, charakteryzujące się

rozdwojonym rylcem

ugór

pole uprawiane, lecz nieobsiewane przez cały rok lub jego większą część, poddane
zabiegom agrotechnicznym i nawożeniu organicznemu
Grafika interaktywna

Polecenie 1

Na podstawie informacji z grafiki interaktywnej i własnej wiedzy, wymień różnice pomiędzy

rolnictwem tradycyjnym ekstensywnym a rolnictwem rynkowym plantacyjnym.

Polecenie 2 醙

Zapoznaj się z poniższą grafiką, a następnie wskaż w atlasie geograficznym obszary

występowania różnych typów rolnictwa.

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Dokończ prawidłowo poniższe zdanie.

Przedstawiony typ rolnictwa jest zaliczany do rolnictwa:

 uspołecznionego.

 rynkowego.

 pierwotnego.

 tradycyjnego.

Źródło: dostępny w internecie: h ps://pxhere.com/en/photo/1380600, domena publiczna.

Ćwiczenie 2 輸

Zdecyduj, który z podanych typów rolnictwa cechuje się niewielką towarowością.

 uprawa pszenicy w Argentynie

 uprawa ryżu w Somalii

 chów bydła mlecznego w Stanach Zjednoczonych

 plantacja bananów w Kostaryce

Ćwiczenie 3 輸

Uporządkuj chronologicznie podane sposoby gospodarowania w Europie.

płodozmian 

trójpolówka 

system żarowo-odłogowy 

dwupolówka 
Ćwiczenie 4 輸

Rozwiąż krzyżówkę.

1.

2.

3.

4.

1. Typ rolnictwa charakterystycznego dla początków rozwoju rolnictwa, występuje do dziś

m.in. w Afryce Środkowej.
2. System zagospodarowania gruntów ornych uwzględniający następstwo określonych
gatunków roślin.
3. System rolniczy polegający na długotrwałym uprawianiu na tym samym obszarze roślin
jednego gatunku.
4. Pole uprawiane, lecz nieobsiewane przez cały rok lub jego większą część.
Ćwiczenie 5 醙

Połącz w pary podane niżej sposoby gospodarowania z miejscami ich występowania,

zaznaczonymi numerami od 1 do 6 na poniższej mapie. Każdy typ jest reprezentowany przez
dwa regiony na mapie.

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

rolnictwo plantacyjne 2

nomadyzm 6

rolnictwo ogrodowe 3

rolnictwo ekstensywne rynkowe 5

rolnictwo intensywne rynkowe 1

rolnictwo tradycyjne intensywne 4

Ćwiczenie 6 醙

Oceń, czy poniższe stwierdzenia są prawdziwe czy fałszywe.

Stwierdzenie Prawda Fałsz

Dzięki postępowi cywilizacyjnemu na całej naszej planecie
występuje rolnictwo rynkowe, a rolnictwo pierwotne
 
i tradycyjne występowały we wcześniejszych okresach
historycznych.
Obszar Żyznego Półksiężyca jest jedną z kolebek
 
rolnictwa.
Rolnictwo rynkowe cechuje się wysoką towarowością.  
Rolnictwo typu uspołecznionego jest dziś powszechne
 
w dawnych krajach socjalistycznych, m.in. w Polsce.
Ćwiczenie 7 難

Wyjaśnij, dlaczego w krajach Azji Południowo-Wschodniej stosuje się systemy tarasowe do

uprawy ryżu.

Źródło: A. Galano, dostępny w internecie: h ps://commons.wikimedia.org/wiki/File:Ton3.jpg, licencja: CC BY-SA 4.0.

Ćwiczenie 8 難

W Polsce w czasach gospodarki socjalistycznej dominowało rolnictwo uspołecznione. Formą

tej własności ziemi były PGR-y (Państwowe Gospodarstwa Rolne), które funkcjonowały do
1993 roku. W październiku 1991 roku powołano twór, którego zadaniem było m.in. przejęcie,
restrukturyzacja i prywatyzacja mienia po byłych PGR-ach. Podaj nazwę tej agencji.
Skorzystaj z różnych źródeł informacji. Pomocna może być książka J. Bańskiego Geografia
rolnictwa Polski, PWE, Warszawa 2016 (i wydania starsze).
Dla nauczyciela

SCENARIUSZ LEKCJI

Imię i nazwisko autora: Kamil Kaliński

Przedmiot: geografia

Temat zajęć: Główne regiony występowania poszczególnych typów rolnictwa na świecie

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum/technikum, zakres rozszerzony, klasa II

Podstawa programowa

X. Zróżnicowanie gospodarki rolnej: typy rolnictwa i główne regiony rolnicze na świecie,

rolnictwo uprzemysłowione a ekologiczne, uprawy roślin modyfikowanych genetycznie.

Uczeń:

1) charakteryzuje różne typy rolnictwa, przedstawia ich uwarunkowania oraz wyróżnia

główne cechy charakterystyczne regionów rolniczych na świecie.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii,
kompetencje cyfrowe,
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

charakteryzuje okres początków gospodarki rolnej na świecie i wskazuje obszary

będące kolebką rolnictwa,
przedstawia typy rolnictwa na świecie,
porównuje różne typy rolnictwa, między innymi pod względem przeznaczenia
produkcji i wielkości nakładów, a także podaje główne regiony ich występowania,
uzasadnia, dlaczego współcześnie charakterystycznym zjawiskiem na świecie jest
współwystępowanie historycznych systemów uprawy ziemi.

Strategie nauczania: konektywizm

Metody nauczania: dyskusja, mapa myśli, odwrócona klasa

Formy zajęć: praca indywidualna, praca w grupach, praca całego zespołu klasowego

Środki dydaktyczne: e‐materiał, komputer, projektor multimedialny (lub tablety

z dostępem do internetu), mapa świata, zeszyt przedmiotowy

Materiały pomocnicze
Karta pracy
Plik o rozmiarze 85.78 KB w języku polskim

Falkowski J., Kostrowicki J., Geografia rolnictwa świata, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 2005.

Fierla I. (red.), Geografia gospodarcza świata, PWE, Warszawa 2005.

Grzebisz W., Szramka H., Wielka encyklopedia geografii świata, t. 11: Rolnictwo i leśnictwo,
Wydawnictwo Kurpisz, Poznań 1998.

PRZEBIEG LEKCJI

Kilka lekcji wcześniej nauczyciel dzieli uczniów na cztery grupy, wybierając jednocześnie
liderów tych grup. Każdy z zespołów ma za zadanie przygotować prezentację
multimedialną dotyczącą jednego z czterech typów rolnictwa (pierwotne, tradycyjne,
rynkowe i uspołecznione). Nauczyciel może przeprowadzić losowanie lub pozwolić na
wybór zagadnień liderom grup. Następnie prosi każdy zespół o przygotowanie krótkiej
prezentacji (15 slajdów zawierających jedynie zdjęcia, każdy slajd widoczny będzie tylko
przez 15 sekund). Informuje, że podczas prelekcji mogą się posiłkować notatkami.
Proponuje przykładową literaturę, którą wskazano wyżej, z jednoczesnym zaznaczeniem, że
uczniowie mogą korzystać także z innych źródeł informacji geograficznej, między innymi
z e‐materiału i Zintegrowanej Platformy Edukacyjnej.

Faza wprowadzająca

Dialog z uczniami mający na celu usystematyzowanie i przypomnienie wiadomości na

temat okresu początków gospodarki rolnej na świecie i kolebki rolnictwa; w tym
miejscu nauczyciel może zaprezentować na tablicy multimedialnej wstęp i część
przeczytaj z e‐materiału lub zachęcić uczniów do zapoznania się z nim na swoich
tabletach.
Przedstawienie celów lekcji.

Faza realizacyjna

Każda z czterech wcześniej utworzonych grup prezentuje wyniki swojej pracy (15
slajdów po 15 sekund = 225 sekund). Jeżeli grupy są mało liczne, nauczyciel może
poprosić o to, aby każdy członek grupy zabrał głos przynajmniej raz. Natomiast
 w przypadku licznych grup zaleca się, aby prelegentem był lider zespołu. Pozostali
członkowie mają za zadanie udzielać odpowiedzi na ewentualne pytania (po prelekcji).
W tym czasie pozostali uczniowie uzupełniają kartę pracy – tworzą syntetyczne,
schematyczne notatki, np. w postaci mapy myśli.
Gdy wszystkie grupy zakończą swoje wystąpienia, nauczyciel prosi wybranych uczniów
o przeczytanie lub zaprezentowanie notatek, które sporządzili w karcie pracy.
Zadaniem grupy odpowiedzialnej za dane zagadnienie są ewentualne uzupełnienia
i korekty. Nauczyciel powinien czuwać nad poprawnym przebiegiem tego ćwiczenia
i wprowadzać swoje uwagi.
W drugiej części lekcji nauczyciel inicjuje dyskusję na temat tego, który typ rolnictwa
dominuje współcześnie. Prowadzi ją w taki sposób, aby uczniowie doszli do wniosku, że
istnieją różne, ukształtowane historycznie, typy rolnictwa.
Następnie nauczyciel wyświetla na tablicy multimedialnej ćwiczenia z sekcji „Sprawdź
się”. Chętni uczniowie podchodzą do tablicy i rozwiązują zadania.

Faza podsumowująca

Podsumowanie i utrwalenie nowej wiedzy poprzez zadawanie pytań przez nauczyciela

oraz wyświetlenie grafiki interaktywnej.
Prośba do uczniów o wybranie prezentacji, która im się najbardziej podobała, a także
o uzasadnienie ich stanowiska.
Ocena aktywności i przypomnienie celów zajęć.
Pożegnanie i zaproszenie na kolejną lekcję.

Praca domowa

Wskazanie ćwiczeń zawartych w e‐materiale i zapoznanie się z pozostałymi

informacjami w domu.
Praca pisemna pt. „Główne ośrodki rolnicze świata”. Uczniowie mają za zadanie
stworzenie krótkiego opisu rozwoju rolnictwa od czasów prehistorycznych do dziś na
wybranym przez siebie kontynencie.
Opcjonalnie można także prosić o zapoznanie się z kolejnym tematem lekcji
w przypadku blended‐learning (tzw. edukacja wyprzedzająca).

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania danego multimedium

Schemat interaktywny może zostać wykorzystany podczas innych zajęć poświęconych

rolnictwu (zakres podstawowy: X. 1; zakres rozszerzony: X. 2).