კვლევის მეთოდები I ლექცია

• მეცნიერული კვლევის მეთოდები – ესაა ის ხერხები და საშუალებები, რომელთა დახმარებით

მეცნიერები მოიპოვებენ სანდო ინფორმაციას და ცოდნას, რაც შემდეგ მეცნიერული თეორიების,
კონცეფციების და პრაქტიკული რეკომენდაციების შესამუშავებლად გამოიყენება;
• მეცნიერების ეფექტურობა მნიშვნელოვნადაა დამოკიდებული კვლევის მეთოდების
სრულყოფილებაზე, იმაზე, რამდენად არის ისინი ვალიდური და სანდო;
• ფსიქოლოგიის მიერ შესასწავლი მოვლენები თუ ობიექტები იმდენად რთული და თავისებურია,
იმდენად ძნელად საკვლევი და შესასწავლი, რომ ამ მეცნიერების წარმატებები ბევრად არის
დამოკიდებული მათ მიერ გამოყენებული მეთოდების ავკარგიანობაზე;
• სწორედ ამის გამო დროთა განმავლობაში მასში ინტეგრირებული აღმოჩნდა სხვადასხვა
მეცნიერების მეთოდები. ესაა ფილოსოფიის და სოციოლოგიის, მათემატიკის, ინფორმატიკის,
ფიზიოლოგიის, მედიცინის და სხვა მეცნიერების მეთოდები.

ra aris mecniereba? samwuxarod, mecniereba xSirad arasworad aris gagebuli. dil-

etantebi, Jurnalistebi, politikosebi, swavlulebi, TviT mecnierebi gansxvavebuli
mniSvnelobiT da gansxvavebuli konteqstiT iyeneben termins `mecniereba~.
zogierTisaTvis mecnierebas prestiJulობiს mniSvneloba aqvs, zogisTvis mecniereba
namdvili codnaa, zogisTvis ki es empiriuli fenomenis obieqtur kvlevas niSnavs.
mecnierebis ზოგადი gansazRvrების ფორმულირება sakmaod rTulia, vinaidan
xSirad erTmaneTSi ეrevათ mecnierebis arsი da misი meTodologia. miuxedavad
imisa, rom mecnierebas ar aqvs რაიმე ერთი konkretuli Tema, ama Tu im movlenis
nebismier kvlevas mecnierebad ვეr ganvixilavT. magaliTad, astrologebi akvirdebian
varskvlavebis ganlagebas, sxvadasxva movlenebs adamianTa cxovrebaSi da
cdiloben daamyaron mimarTeba maT Soris. es miznebi da aqtivobebi ar aZlevs
saSualebas astrologias mecnierebis did ojaxSi Sevides. maSinac ki, Tu prestiJuli
universiteti daafuZnebs astrologiis departaments, axal fakultets, Seqmnis
kurikulums, mecniermuSakis xarisxs, astrologia mecnierul disciplinad ar CaiTvleba.
mizezi, ris gamoc astrologias ar vaRiarebT mecnierebad, aris ara misi sfero, aramed
is, rom misi meTodologia ar aris mecnieruli.
rodesac is mimarTulebebi, romlebic xalxis mier aRiarebulia rogorc faqtobrivi
codna, uaryofilia mecnierebis mier, es uaryofa yovelTvis emyareba meTodologias.
ufro metic, mecnierebis Sinaarsis didi nawili mudmivad icvleba: codna, romelic
mecnierulad miiCneva dRes, momavalSi SeiZleba aramecnierulad moinaTlos.
termini `mecniereba~ exeba ara codnis romelime zogad an konkretul nawils,
aramed meTodologias. am mizezTa gamo, termins `mecniereba~ gamoviyenebT
mTeli im codnis aRsaniSnavad, romelic mecnieruli meTodologiiT aris mopovebuli.
socialuri da yvela sxva mecnierebis saboloo mizania Camoayalibos dadasturebuli
codna. aseTi codna saSualebas gvaZlevs avxsnaT faqtebi, SevimuSaoT prognozebi
da gavigoT empiriuli fenomenebi, romlebic Cveni interesis sagania. ufro metic,
sando codna SeiZleba gamoviyeneoT adamianTa pirobebis gasaumjobeseblad.
magram ra aris mecnieruli axsna? rodis SegviZlia SevimuSaoT prognozi? rodis varT
marTlebi, roca vamtkicebT, rom gavigeT empiriuli fenomenebi?
მეცნიერebis mizania, upasuxos kiTxvas `ratom?~, rodesac mecnierebi iTxoven
imis axsnas, ratom aqvs adgili raime movlenas an qcevas, isini iTxoven im
1
winmavali faqtorebis sistemur da empiriul analizs, ramac gamoiwvia movlena da
qceva.
im droidan, rac Sotlandielma filosofosma devid hiumma (1711-1776)
warmoadgina Tavisi Teoriebi mecnierul azrovnebaze, terminis _ `axsna~ _
gamoyeneba gulisxmobs asaxsneli fenomenis zogadi kanonebiT dakavSirebas sxva
fenomenebTan. zogadi kanonebi qmnis erTgvar CarCos, saidanac konkretuli axsna
gamomdinareobs. riCard braiTveiTis mixedviT: mecnierebis funqciaa . . . daadginos
zogadi kanonebi, romlebic exeba im movlenebsa Tu sagnebs, rasTan dakav-
SirebiTac aris dasmuli sakiTxi da, Sesabamisad, saSualeba mogvces erTmaneTTan
davakavSiroT sxvadasxva calkeuli movlenis Sesaxeb Cveni codna, SevimuSaoT
sando prognozi im movlenebTan dakavSirebiT, rac jerjerobiT ar aris cnobili. . . rac
ufro viTardeba mecnieruli disciplinebi, miT ufro icvleba maTi axsnis formebi. karl
hempelma gamoyo mniSvnelovani gansxvaveba mecnieruli axsnis or sabaziso tips
Soris: deduqciuri da albaTuri axsna. klasifikacia emyareba ganzogadebis tipebs,
romelTac axsna iyenebs.
meTodologiis roli
mecnierebebi gaerTianebulni arian ara imdenad sagniT, ramdenadac meTodologiiT. is, rac mecnierul
midgomas codnis miRebis sxva saxeebisagan ganasxvavebs, aris daSvebebi, romelsac emyareba
konkretuli mecniereba da misi meTodologia.
mecnieruli meTodologia aris zusti wesebisa da procedurebis sistema, romelTac kvleva emyareba.
amasTan, maTi gaTvaliswinebiT fasdeba mecnieruli damtkicebebi. es sistema araa ucvleli. piriqiT,
wesebi da procedurebi mudmivad gaumjobesebas saWiroebs; mecnierebi sul dakvirvebis, analizis,
logikuri daskvnebis, ganzogadebis axali mniSvnelobis ZiebaSi arian. mas Semdeg, rac ganviTardeba es
yvelaferi da SesabamisobaSi mova daSvebebTan, romlebic safuZvlad udevs mecnierul midgomas, isini
CaerTvebian wesebis sistemaSi, romelic mecnierul meTodologias gansazRvravs.
socialur mecnierebaTa meTodologia nela viTardeboda. evoluciis procesSi ideebis, informaciis, kritikis
uwyveti urTierTgacvla SesaZlebels xdida zustad Camoyalibebuliyo da momxdariyo wesebisa da
procedurebis institucionalizacia, ganviTarebuliyo Sesabamisi meTodebi da teqnologiebi. wesebisa da
procedurebis es sistema mecnieruli meTodologiis normatiuli komponentia. ramdenadac isini gvkarnaxobs
`TamaSis wesebs~, mecnieruli normebi qmnis standartebs, romelTac unda akmayofilebdes mecnieruli
kvleva da analizi. wesebi, Tavis mxriv iZleva komunikaciis, konstruqciuli kritikis, mecnieruli progresis
SesaZleblobas.
meTodologiis mTavari funqcia aris, daexmaros brmas `dainaxos~; gaaadvilos komunikacia mkvlevrebs
Soris, romelnic iziareben an surT gaiziaron gamocdileba. mas Semdeg, rac naTeli, sajaro da
xelmisawvdomi gaxdeba meTodologiis wesebi, iqmneba CarCo kopirebisaTvis da konstruqciuli
kritikisaTvis. kopireba (replikacia) gulisxmobs gamokvlevis zustad gameorebas imave an sxva
mecnieris mier da gauTvaliswinebeli Secdomebisa Tu siyalbisagan damcav saSualebas warmoadgens.
konstruqciuli kritika gulisxmobs, rom mas Semdeg, rac wamoyenebulia debulebebi, SeiZleba davsvaT
Semdegi saxis kiTxvebi: `logikurad gamomdinareobs Tu ara axsna (an prognozi) daSvebebidan?~ `zustia
Tu ara dakvirveba?~ `ra iyo dakvirvebis meTodebi?~ `iyo Tu ara Sesamowmebeli procedura validuri?~
`xom ar Caeria sxva faqtorebic daskvnebis miRebisas?~
empiriuli dakvirvebebi an faqtebi sistemur, logikur struqturad unda mowesrigdes da Camoyalibdes.
mecnieruli midgomis iaraRi, faqtobriv dakvirvebasTan erTad, aris logika _ sworad azrovnebis sistema,
2
romelsac faqtobrivi dakvirvebis safuZvelze sando daskvnis gakeTebamde mivyavarT. mecnieruli
meTodologia (an meTodologiebi) moiTxovs kompetenturobas logikur azrovnebasa da analizSi.
empiriuli obieqturoba damokidebulia validobaze imdenad, ramdenadac mecniers ar SeuZlia
ganacxados pretenzia obieqturobaze, sanam sxva mecnierebi ar ganamtkiceben mis aRmoCenas.
intersubieqturoba, romelic moicavs dakvirvebebisa da faqtobrivi informaciis gaziarebas mecnierTa
Soris, savaldebulo sakiTxia, vinaidan mxolod logikuri azrovneba ar iZleva empiriuli obieqturobis
garantias. WeSmariteba unda damtkicdes empiriuli argumentebiT. rogorc Semdeg magaliTSi Cans,
mkacri miyola logikuri msjelobisadmi empiriuli faqtebis Seswavlis gareSe, SeiZleba sruliad absurduli
daskvnis miRebiT dasruldes:
“yoveli adamiani aris ZalauflebiT motivirebuli organizmi.
yoveli ZalauflebiT motivirebuli organizmi aris destruqciuli.
Sesabamisad, yoveli adamiani aris destruqciuli”.

წყარო: ფრანკფორტ-ნაჩმაისი ჩ., ნაჩმაისი დ., კვლევის მეთოდები სოციოლოგიურ

მეცნიერებებში
სოციალური კვლევა მონაცემების შეგროვებას, ორგანიზებას და ანალიზს ემსახურება. ის
ფართოდ გამოიყენება მთელ რიგ სოციალურ მეცნიერებებში, როგორიცაა სოციოლოგია,
ფსიქოლოგია, ანთროპოლოგია, პოლიტიკური მეცნიერება, ბიზნესის ადმინისტრაცია და ა.შ.
აკადემიური სამყაროს მიღმა, თითქმის ყველას სმენია მოსახლეობის აღწერის, მარკეტინგული
კვლევის, წინასაარჩევნო პროგნოზისა და სხვა მსგავსი კვლევების შესახებ.
მკვლევარი, რომლის მიზანია სოციალური ცხოვრების შემეცნება, საკმაოდ რთული ამოცანის
წინაშე დგას – კვლევის დაგეგმვა და განხორციელება, მონაცემების დამუშავება და ანალიზი შესაბამის
ცოდნას, გამოცდილებას და საკმაოდ დიდ ძალისხმევას მოითხოვს. ამ ყველაფერს კი წინ უსწრებს
ერთი უმნიშვნელოვანესი არჩევანი: კვლევის რა მეთოდის გამოყენებაა მიზანშეწონილი დასმული
პრობლემის გადასაჭრელად? ეს ის არსებითი გადაწყვეტილებაა, რომელიც შემდგომი კვლევის
წარმატებასა და შედეგების ადეკვატურობას განსაზღვრავს.
სოციალური კვლევის მეთოდებს, ჩვეულებრივ, ორ ძირითად ჯგუფად ყოფენ:
რაოდენობრივ და თვისებრივ მეთოდებად. მათ საერთო მიზანი ამოძრავებთ -სოციალურ ფენომენთა
გაგება და ახსნა - თუმცა ამისთვის განსხვავებულ ტექნიკას მიმართავენ. სტრუქტურული
თვალსაზრისით, რაოდენობრივი კვლევა მეტად ორგანიზებულად მიიჩნევა, ვიდრე თვისებრივი
კვლევა. თუ თვისებრივი კვლევის დიზაინი ყალიბდება და იხვეწება თავად კვლევის პროცესში,
რაოდენობრივი კვლევის ნებისმიერი ასპექტი დეტალურად მოფიქრებული და წინასწარ დაგეგმილია.
ამდენად, მკვლევრისთვის უფრო იოლია თვალყურის მიდევნება, თუ როგორი წარმატებით გაიარა
თითოეული ეტაპი და როდის გადაუხვია დაგეგმილი კურსიდან. შესაბამისად, სხვებსაც მეტი
შესაძლებლობა აქვთ შეაფასონ მოცემული კვლევის ხარისხი და სანდოობა.
არსებობს შეხედულება, რომ რაოდენობრივი კვლევა კონკრეტულ ჰიპოთეზებზეა აგებული, მაშინ
როცა თვისებრივი კვლევა აუცილებლობით არ გულისხმობს ამგვარი ჰიპოთეზების არსებობას.
მკვლევარმა არასოდეს იცის წინასწარ, თუ რა სურპრიზებს უმზადებს თვისებრივი კვლევა, რადგან
შეუძლებელია გამოიცნო, თუ რაოდენ ღრმა და ინფორმატიული აღმოჩნდება სიღრმისეული
ინტერვიუ ან რა მოულოდნელი აღმოჩენით დასრულდება დაკვირვება. რაოდენობრივი კვლევისას კი
მკვლევარმა წინასწარ იცის, თუ რას უნდა მოელოდეს კვლევისგან იმისდა მიუხედავად,
დადასტურდება თუ უარიყოფა ჰიპოთეზები, რადგან ანკეტირების ან სტრუქტურირებული
ინტერვიუს შემთხვევაში, რესპონდენტი ყოველთვის შეზღუდულია მკვლევრის მიერ წინასწარ
მოფიქრებული სავარაუდო პასუხებით. ეს ყოველივე განაპირობებს იმას, რომ თვისებრივი ინტერვიუ
შეიძლება საკმაოდ ხანგრძლივი აღმოჩნდეს და მისმა კოდირებამ და მონაცემების დამუშავებამ დიდი
ძალისხმევა მოითხოვოს, ხოლო რაოდენობრივი ინტერვიუს სავარაუდო ხანგრძლივობა
3
განსაზღვრულია და მისი მონაცემების დამუშავებაც გაცილებით მარტივია, ვინაიდან შეკითხვებზე
პასუხები წინასწარ კოდირებულია. ამასთან, თვისებრივი მონაცემები უმეტესად ტექსტის სახით
გვეძლევა.
აღწერითი კვლევის მიზანია აღწეროს გარკვეული ტენდენციები და განწყობები, მაგ. გარკვევა, რომელ
კანდიდატს უჭერენ მხარს არჩევნებში, რომელი კომპანიის პროდუქციას ანიჭებენ უპირატესობას და
სხვ. თუმცა მკვლევრის საბოლოო მიზანია არა უბრალოდ აღწეროს სოციალური მოვლენები, არამედ
ახსნას კიდეც მათი მიზეზები. ასეთ კვლევას ანალიტიკური ჰქვია. იმის დადგენისას, რომ გარკვეული
კომპანიის პროდუქცია სხვებზე მეტი პოპულარობით სარგებლობს, აუცილებელია ამ პოპულარობის
მიზეზების ძიებაც. დასაბუთებული ახსნა ყოველთვის მოითხოვს ორი ან მეტი ცვლადის ერთდროულ
შესწავლას; მაგალითად, ამა თუ იმ კანდიდატისთვის კენჭისყრა ან პროდუქციისთვის უპირატესობის
მინიჭება შეიძლება აიხსნას ადამიანის განათლებით, სქესით, ასაკით და ა.შ.
ამგვარად, სოციალური კვლევა გულისხმობს მუდმივ ურთიერთობას დაკვირვებასა და ახსნას შორის,
ფაქტების უწყვეტ მოპოვებას ახსნის შემოწმების მიზნით, ამის საფუძველზე ახსნის შემდგომ დახვეწას
და ა.შ. კარგი ახსნა კი ორ ურთიერთდაკავშირებულ პროცესს მოიცავს: თეორიის შემუშავებას და
თეორიის შემოწმებას. პირველ შემთხვევაში ემპირიული დონიდან კონცეპტუალურ-აბსტრაქტული
დონის მიმართულებით ვმოძრაობთ, მეორე შემთხვევაში კი -კონცეპტუალურ-აბსტრაქტული
დონიდან ემპირიულის მიმართულებით.
წყარო: წულაძე, ლ. (2008). რაოდ ენობრივი კვლევის მეთოდები სოციალურ მეცნიერებებში.
აSS, თბილისი.
socialuri kvlevis meTodebi or did jgufad iyofa: raodenobriv da Tvisebriv
meTodebad. Tumca am ori jgufis meTodebs Soris mniSvnelovani gansxvavebebiა,
maT erTi uaRresad mniSvnelovani garemoeba aerTianebs: maTi mTavari da,
SeiZleba iTqvas, erTaderTi mizania Cveni codnis gamdidreba socialuri samyaros
Sesaxeb.
kvlevis raodenobrivi meTodebi (rogorebicaa masobrivi gamokiTxva,
kontent-analizi) iSveliebs raodenobriv maCveneblebs — qulebs, procentebs —da miznad isaxavs
daadginos ama Tu im socialuri fenomenis gamovlenis sixSire. meTodebis es jgufi uaRresad
formalizebulia, ris gamoc isini “mkacri” meTodebis saxeliTaa cnobili. raodenobrivi meTodebis
mecnierulobas da am meTodebis meSveobiT miRebuli Sedegebis sandoobas statistikuri
kanonzomierebebi uzrunvelyofs.
raodenobrivi kvlevis Sedegebis erT-erT umTavres Rirsebas am Sedegebis
reprezentatuloba warmoadgens, rac gulisxmobs, rom kvlevis procesSi
gamokiTxuli adamianebi (respondentebi) proporciulad warmoadgenen mTel
mosaxleobas, an mosaxleobis im nawils, romlis Seswavlac dagegmilia kvlevis
procesSi (anu generalur erTobliobas, romelic ganisazRvreba yoveli konkretuli kvlevis amocanebidan
gamomdinare). respondentebis reprezentatuli
SerCeva mecnierulad amarTlebs gamokiTxvis Sedegebis gavrcobas generalur
erTobliobaze, ris Sedegadac saSualeba gveZleva, respondentTa mier gamoTqmuli azri generaluri
erTobliobis warmomadgenlebis azrad CavTvaloT.
am meTods safuZvlad udevs ori daSveba: (1) rom mosaxleobis mier
socialuri movlenebis Sefasebebis gavrceleba garkveul statistikur kanonebs
emorCileba, da (2) rom msgavsi socialuri mdgomareobis mqone pirovnebebi,
rogorc wesi, analogiurad afaseben movlenebs. masobrivi gamokiTxvis dros
yoveli respondenti ganixileba ara rogorc unikaluri pirovneba mdidari da
ganumeorebeli Sida samyaroTi, aramed rogorc ama Tu im socialuri erTobis

4
(jgufis) nawili, romelic warmoadgens misi msgavsi pirovnebebis azrs da gvawvdis informacias CvenTvis
saintereso socialuri fenomenis an misi Sefasebis Sesaxeb. aseTi midgomidan gamomdinare iTvleba, rom
analogiuri socialuri mdgomareobis mqone individebi kvlevis procesSi “urTierTSemcvlelni” arian. Tumca
raodenobrivi meTodebis farglebSi intensiurad Seiswavleba respondentebis mier dafiqsirebuli mosazrebebi
da/an Sefasebebi mniSnvelovan socialur problemebTan dakavSirebiT, es meTodebi, rogorc wesi, ver
dagvexmareba respondenTa mier gamoTqmuli azrebis motivaciis SeswavlaSi; respondentebs ar eZlevaT
saSualeba, axsnan, Tu ratom fiqroben ase, da ara sxvagvarad.
socialuri kvlevis meTodebis meore jgufi, Tvisebrivi meTodebi siRrmiseulad
Seiswavlis socialur cxovrebas; xSir SemTxvevaSi es Seswavla xdeba ara mkvlevris ofisSi an sxva
xelovnurad Seqmnil garemoSi, aramed “bunebriv”
pirobebSi, iq, sadac realurad viTardeba urTierToba adamianebs Soris — iqneba es saklaso oTaxi, soflis
maRazia, gazeTis redaqcia Tu sxva.
Tvisebrivi meTodebi interdisciplinarulia da farTod gamoiyeneba TiTqmis
yvela socialur mecnierebaSi: sociologiaSi, eTnografiaSi, anTropologiaSi,
fsiqologiaSi, fsiqiatriaSi, biografiul mecnierebaSi, istoriaSi, da sxv.
zogadad, Tvisebrivi meTodebi SeiZleba davaxasiaToT rogorc meTodebi, romelTa meSveobiT
mopovebuli monacemebic sxvadasxva mizezis gamo ver daeqvemdebareba raodenobriv analizs (es
mizezebi SeiZleba iyos dakvirvebaTa
mcire ricxvi; iSviaTi an sulac unikaluri movlenebis Seswavla; araformalizebuli midgoma calkeuli
SemTxvevebis Seswavlisadmi, da sxva). am meTodebs aklia maTematikuri sizuste; maTi meSveobiT
Cven ver miviRebT informacias imis Sesaxeb, Tu procentulad rogoraa gavrcelebuli sazogadoebaSi esa Tu
is azri.
samagierod, Tvisebrivi meTodebis gamoyenebis Sedegad mkvlevrebs eZlevaT
saSualeba, SeniSnon, daafiqsiron da axsnan adamianebis qcevis iseTi niuansebi,
romlebic SeiZleba SeumCneveli darCes raodenobrivi meTodebis gamoyenebisas.
Tvisebrivi meTodebis meSveobiT Cven ufro Rrma codnas viRebT im xalxis
Sesaxeb, vis cxovrebas an vis mosazrebebsac SeviswavliT; Cven ara mxolodvafiqsirebT maT mier
gamoTqmul azrebs azrebs, aramed, agreTve saSualebas vaZlevT, axsnan Tavisi pozicia, Tqvan, Tu ratom
fiqroben ise, rogorc fiqroben; ra faqtorebma iqonia gavlena maT cxovrebaze da rogor afaseben yoveli am
faqtoris rols Tavis cxovrebaSi. kvlevis mxolod es meTodebi gvaZlevs saSualebas, SeviswavloT ama Tu
im movlenis mizezebi; vupasuxoT ara kiTxvebs “ra?”, “ramdeni?” (am or kiTxvas raodenobrivi
meTodebis meSveobiT vupasuxebT), aramed kiTxvebs “ratom?”, “rogor?”
Tvisebrivi meTodebis erT-erTi umTavresi Rirseba isaa, rom es meTodebi
saSualebas gvaZlevs, davinaxoT da aRvweroT samyaro kvlevis obieqtebis TvaliT. magram
Tvisebriv meTodebTan dakavSirebiT erTi seriozuli sirTule arsebobs: gamokvlevis
Sedegebis damuSavebisas problemuri xdeba individualuri donidan saerTo
kanonzomierebebze gadasvla, ris gamoc socialur mecnierTa nawils eWvi Seaqvs am
meTodebis mecnierulobaSi (am sityvis pozitivisturi gagebiT) anu imaSi, rom maTi
meSveobiT SesaZlebelia sando monacemebis miReba socialuri samyaros Sesaxeb.
Tvisebrivi meTodebis gamoyenebisas Cven, rogorc wesi, gagviWirdeba imis mecnierulad damtkiceba,
rom srulad SeviswavleT esa Tu is fenomeni, da rom Cven mier miRebuli Sedegebi obieqturi da sandoa,
miT umetes — rom Catarebuli kvleva pasuxobs reprezentatulobis moTxovnebs. Tvisebrivi Sedegebi
arasodes ar aris reprezentatuli, rac imas niSnavs, rom Tvisebrivi meTodebiT warmarTuli kvlevis Sedegebi
ar SeiZleba ganvazogadoT da movaxdinoT maTi eqstrapolacia generalur erTobliobaze. magram

5
mniSvnelovania aRiniSnos, rom es arc aris Tvisebrivi kvlevis mizani — Tvisebrivi meTodebi Seiswavlis
imas, Tu rogor xsnis adamiani socialur samyaros da Tavis adgils masSi.
Tvisebrivi meTodebi socialur kvlevaSi TinaTin zurabiSvili Tbilisi 2006

fsiqologiuri kvlevis procesi SeiZleba or Semadgenel nawilad დavyoT, Tanac am

TanmimdevrobiT: ideis Camoyalibeba (aRmoCena) da misi Semowmeba
(dasabuTeba). aRmoCenis etapi kvlevis sawyisi fazaa, romlis გanmavlobaSi
dakvirvebas, Sexedulebas, informacias da zogad codnas movlenis axleburi
xedvisken mivyavarT. saidan uCndeba kiTxvebi mkvlevars? zogierTi maTgani
movlenaTa, adamianTa da cxovelTa uSualo dakvirvebidan modis, zogierTi ukve
tradiciad qceul sakiTxebs swavlobs, romlebic fsiqologiaSi did, gadauWrel
problemebad iTvleba.
xSirad mkvlevrebi Zvel ideebs da maT kombinaciebs axleburad warmoadgenen. fsiqologiuri Teoriebi
cdiloben gaarkvion, rogor funqcionirebs tvini, fsiqika, qceva da garemo da ra kavSiria maT Soris. Teoria
aris cnebebis organizebuli wyeba, romelic movlenas an movlenaTa erTobliobas xsnis. fsiqologiuri
TeoriebisTvis saerTo isaa, rom isini determinizmis poziciaze dganan. determinizmi gulisxmobs, rom
yvela movlena _ fizikuri, fsiqikuri da qceviTi _ ganpirobebulia konkretuli mizeziT, anu mis Sedegs
warmoadgens. es mizezebi SeiZleba Tavad adamianSi an garemoSi iyos. amave dros, mkvlevrebi
uSveben, rom qcevac da fsiqikuri procesebic mimarTebaTa kanonzomierebebs avlens da maTi
aRmoCena kvlevis saSualebiTaa SesaZlebeli. amitom fsiqologiuri Teoria, Cveulebriv, amgvar
kanonzomierebaTa mizezebs eZebs.
Teoriam ukve cnobili faqtebi unda axsnas da, amave dros, axali ideebi da hipoTezebi wamoayenos.
hipoTeza aris mizezebsa da Sedegebs Soris mimarTebis Sesaxeb arsebuli Semowmebadi debuleba.
hipoTezebs xSirad „Tu-maSin~ winaswarmetyvelebis formiT ayalibeben, konkretuli pirobebidan
gansazRvruli Sedegebis miRebis mizniT. SegviZlia, magaliTad, viwinaswarmetyveloT, rom, Tu bavSvebi
bevr Zaladobas uyureben televiziiT, maSin isini ufro agresiulad moiqcevian TavianT TanatolebTan.
kvlevam „Tu-maSin~ mimarTeba unda Seamowmos. Teoriebi ukiduresad mniSvnelovania axali
hipoTezebis Camoსაyalibebლად.
rodesac mecnieruli monacemebi ar adasturebs hipoTezas, mkvlevarma unda gadasinjos Tavisi Teoria.
amrigad, Teoriasa da kvlevas Soris mudmivi urTierTqmedebaa.
aRmoCenis etapis kidev erTi mniSvnelovani nawilia kvlevisaTvis saWiro saTanado
Rirebulebebi da damokidebuleba. mecniereba moiTxovs Ria _ kritikul da skeptikur _
damokidebulebas nebismieri daskvnisadmi manam, sanam is ar aris miRebuli
damoukidebeli mkvlevrebis mier
mecnieruli praqtika im monacemebs emyareba, romlebic gakontrolebuli
dakvirvebiTa da frTxili gazomviTaa miRebuli. mecnierebis samyaroSi, roca kargi
monacemebi eqspertebis azrs upirispirdeba, sakiTxi monacemebis sasargeblod
wydeba. saidumloeba gaZevebulia kvlevis proceduridan, is Riaa SemowmebisaTvis,
anu sxva mkvlevrebs unda hqondeT SesaZlebloba Seamowmon, gaakritikon,
gaimeoron, an uaryon monacemebi da meTodebi. samecniero publikaciebSi kvlevis
TiToeuli nawili calke qveTavSia moyvanili da amiT mkiTxvels saSualebas aZlevs
erTmaneTisagan ganasxvavos obieqturi monacemebi da maTi subieqturi

6
interpretacia. dabolos, kvleva unda gamoqveyndes, radgan kvlevis Sedegebi da
monacemebi ar unda daikargos, Tanac sxva mecnierebs unda
mieceT saSualeba, rom gaimeoron is.
fsiqologiuri Teoriebi cdiloben gaarkvion tvins, fsiqikas, qcevasa da garemos
Soris arsebuli deterministuli mimarTeba.
dasabuTebis etapi: obieqturobis dacvis saSualebebi
umetes SemTxvevaSi mkvlevrebi aRmoCenidan Teoriebis Semowmebaze gadadian. dasabuTebis etapi
kvlevis is fazaa, romelSic hipoTezis Sesamowmeblad faqtebis mopovebaa saWiro. es ki sakmaod rTulia.
fsiqologebma iseTi monacemebi unda Seagrovon, romlebic validuri daskvnebis gakeTebis saSualebas
miscemT. amisaTvis fsiqologebi iyeneben mokavSires: mecnierul meTods. mecnieruli meTodi aris
monacemTa Segrovebisa da interpretaciis procedurebis erToblioba, romlis saSualebiTac minimumamdea
dayvanili Secdomis wyaro da sando daskvnebia miRebuli.
fsiqologia mecnierebad imdenad iTvleba, ramdenadac is mecnieruli meTodis
mier damkvidrebul wesebs misdevs.
radganac mecnieruli kvlevis monacmebis Segrovebisa da maTi analizis fazebze subieqturoba
minimumamde unda iqnes dayvanili, amitom obieqturobis gasazrdelad gamoiyeneba specialuri damcavi
saSualebebi. erT-erT maTgans
axsnac ki ar sWirdeba: mkvlevrebma srulad unda daafiqsiron monacemTa Segrovebisa da analizis
stadiebi iseTi formiT, rom sxva mkvlevars maTi gageba da Sefaseba SeeZlos.
damkvirveblis tendenciuroba da operaciuli gansazRvrebebi
erTsa da imave movlenebze dakvirvebisas adamianebi yovelTvis erTsa da imaves ar „xedaven~. am
qveTavSi damkvirveblis tendeciurobis problemas da misi gadaWris gzebs ganvixilavT.
damkvirveblis tendenciuroba pirovnuli motivebisa da molodinebisagan gamomdinare Secdomaa.
xSirad adamianebs is esmiT da imas xedaven, rasac moelian da ara imas, rac sinamdvileSi xdeba.
ganvixiloT damkvirveblis tendenciurobis saintereso magaliTi: XX saukunis
dasawyisSi erT-erTma wamyvanma fsiqologma, hiugo miunsterbergma (Hugo
Munsterberg) mSvidobis Temaze warmoTqva sityva didi auditoriis winaSe, romelSic
Jurnalistebic Sediodnen. man Semdegnairad aRwera Tavisi sityvis
gaSuqeba mediaSi: erT-erTma Jurnalistma dawera, rom auditoria imdenad iyo gaocebuli misi sityviT,
rom srul siCumeSi moismina is.
meorem aRniSna, rom Cems gamosvlas gamudmebiT wyvetda mquxare aplodismentebi, xolo sityvis
dasrulebisas taSi wuTebis ganmavlobaSi ar wydebodao;
kidev erTma dawera, rom Cemi oponentis gamosvlisas gamudmebiT viRimebodio; sxvam ki aRniSna,
rom saxe sruliad uZravi (utyvi) mqonda da erTic ki ar gamiRimiao; erTma miuTiTa, rom aRelvebisagan
Zlierad gavwiTldi, xolo
meorem, rom qaRaldiviT gavTeTrdio (1908, gv.35-36).
saintereso iqneboda marTlac gvenaxa imdroindeli gazeTebi da Segvemowmebina, ra kavSirSi iyo
reportaJebi avtorebis politikur SexedulebebTan. SesaZloa, maSin mivmxvdariyaviT, ratom „dainaxes~
Jurnalistebma ase da ara sxvagvarad.
fsiqologiur eqsperimentSi damkvirveblebs Soris sxvaoba iseTi radikaluri ar unda iyos, rogorc
minusterbergis SemTxvevaSi iyo, magram es magaliTi gvaCvenebs, rom sxvadasxva damkvirvebelma
SesaZloa gansxvavebuli daskvnebi gamoitanos erTi da igive monacemebis safuZvelze.
7
damkvirveblis tendenciuroba filtria, romelSic informaciis nawili mniSvnelovnad iTvleba, xolo danarCenis
ugulvebelyofa xdeba, radgan irelevanturad da uazrodaa miCneuli. mkvlevrebi xSirad akvirdebian
movlenebs. yovel damkvirvebels Tavisi gamocdileba Semoaqvs dakvirvebaSi, iseve rogorc simpaთiebi
romelime Teoriisadmi.
ra SeuZliaT gaakeTon mkvlevrebma am tendenciurobis minimumamde dasayvanad? problemis
gadaWris saSualeba – damkvirveblis tendenciurobis minimumamde
dayvanis mizniT mkvlevrebi standartizacias da operaciul gansazRvrebebs iyeneben. standartizacia
niSnavs monacemTa Segrovebis yvela fazaze Tanmimdevrulad dalagebuli da yvelasaTvis saerTo
procedurebis gamoyenebas. testis an eqsperimentis yvela faza standartuli unda iyos, anu kvlevis yvela
monawile erTsa da imave pirobaSi unda imyofebodes. standartizacia niSnavs, rom kiTxvebs erTnairad
svamT da pasuxebs winaswar dadgenili wesebiT aniWebT qulebs. Sedegebis Cawera (dafiqsireba)
saSualebas gvaZlevs SevadaroT isini sxva dros da adgilas, sxva cdispirebze da sxva mkvlevrebis mier
miRebul monacemebs.
Tavad dakvirvebis procedurac unda iyos standartuli. mecnierebma unda SeZlon
TavianTi Teoriebi iseT cnebebad Targmnon, rom maT SeTanxmebuli mniSvneloba
hqondeT. cnebebis mniSvnelobis standartizaciis strategias operacionalizacia
ewodeba. operaciuli gansazRvreba cnebas konkretuli operaciebis an procedurebis
terminebiT ganmartavs.
eqsperimentis yvela cvlads unda hqondes operaciuli gansazRvreba. cvladi aris
nebismieri faqtori, romelic raodenobrivad an Tvisebrivad icvleba. stimulis piroba,
romlic sxva nebismieri cvladisagan damoukideblad icvleba eqsperimentul garemoSi,
aris damoukidebeli cvladi. nebismieri cvladi, romlis mniSvneloba erTi an meti
damoukidebeli cvladis cvlilebis Sedegia, aris damokidebuli cvladi _ is damokidebulia
stimulis pirobebis cvlaze.
warmovidginoT, rom gvsurs adre moyvanili hopoTezis Semowmeba: is bavSvebi, romlebic bevr
Zaladobas uyureben telviziiT, ufro agresiulni iqnebian TavianT TanatolebTan. SegiZliaT dagegmoT
eqsperimenti, sadac agresiis siZlieris manipulirebas moaxdendiT (damoukidebeli cvladi) da Semdeg
naxavT, ra zomiT avlens bavSvi agresias (damokidebuli cvladi). eqsperimentisaTvis mniSvnelovania,
rom orive cvladis _ sxvadasxva teleprogramaSi arsebuli Zaladobis raodenoba da Tqveni eqsperimentis
monawileebis mier gamovlenili agresiis zoma_ operacionalizacia moaxdinoT. ra procedurebi unda
gamoiyenoT, rom zustad gazomoT es ori cvladi?
fsiqologebisaTvis xSirad problemaa zogierTi rTuli cvladis operacionalizacia. rogor moaxdendiT, vTqvaT,
bavSvis mSobelTan urTierTobis xarisxis operacionalizacias?
fsiqologebs, agreTve, iseTi cvladebis operacionalizacia uxdebaT, romelTa uSualod dakvirveba
SeuZlebelia. rogor moaxdenT TviTpativiscemis operacionalizacias?
Tu Tqven fsiqologi–mkvlevari xarT da cvladis operacionalizacia moaxdineT, Tqveni kolegebi SeiZleba ar
dageTanxmon da CaTvalon, rom TviTpativiscemis Tqveneuli operacionalizacia arasworia, magram Tu
Tqveni operaciuli gansazRvreba zustia, maT ecodinebaT, rogor gaimeoron da Seafason Tqveni Sroma.
eqsperimentuli meTodi: alternatiuli axsna da kontrolis saWiroeba
yoveldRiuri gamocdilebiT iciT, rom adamianebi erTი da iგიve Sedegis mraval mizezs dagisaxeleben.
fsiqologebi imave problemis winaSe dganan, roca mizez-Sedegobriobis dadgenaze aqvT pretenzia.
mizezSedegobrivi orazrovnebis gadasalaxad mkvlevrebi eqsperimentul meTods iyeneben. isini
8
damoukidebeli cvladis manipulirebas axdenen, raTa naxon, ra zemoqmedeba eqneba amas damokidebul
cvladze. am meTodis mizania, dadgindes erTi cvladis mizez-
Sedegobrivi kavSiri meoresTan. am qveTavSi ganvixilavT alternatiuli axsnis problemas da misi gadaWris
gzebs.
obieqturobis sirTule rodesac fsiqologebi hipoTezas amowmeben, ukve winaswar aqvT garkveuli
warmodgena imaze, Tu ratom SeiZleba Secvalos damoukidebeli cvladis cvlilebam damokidebuli cvladi
ase da ara sxvagvarad. magaliTad, SeiZleba iwinaswarmetyveloT da eqsperimentulad aCvenoT, rom
televiziiT Zaladobis yureba agresiis maRal dones iwvevs. magram saidan iciT, rom namdvilad Zaladobis
yurebaa agresiis mizezi? hipoTezis
yvelaze Zlieri SesaZlo mizezis dasadgenad fsiqologebi yovelTvis unda eZebdnen alternatiul axsnebs.
SesaZlo Sedegis rac meti alternatiuli axsna arsebobs, miT naklebad viqnebiT darwmunebuli Tavdapirvel
varaudSi. Tu kvlevis procesSi eqsperimentatoris mier specialurad Semotanili damoukidebeli cvladis garda
raRac sxva ereva da monacemebis interpretacias arTulebs, mas damatebiTi cvladi ewodeba. rodesac
romelime qcevis efeqtis realur mizezs damatebiTi cvladi Seereva, eqsperimentatoris mier monacemTa
interpretacia sarisko xdeba. warmovidginoT, magaliTad, rom televiziiT naCvenebi Zaladobis scenebi ufro
xmamaRla da meti moZraobiT mimdinareobs, vidre sxva tipis scenebi. aseT SemTxvevaSi, „Zaladobas~
ereva am scenebis sxva, zedapiruli aspeqtebi. mkvlevars aRar SeuZlia gaarkvios, romeli faqtori
ganapirobebs agresiul qcevas. miuxedavad imisa, rom TiToeuli eqpserimentuli
meTodi potenciurad alternatiul axsnaTa unikalur wyebas iwvevs, SegviZlia ganvsazRvroT ori tipis
damatebiTi cvladi, romelic TiTqmis yvela eqsperimentSi gvxvdeba. esenia molodinis efeqti da placebo
efeqti.
molodinis efeqti Cndeba maSin, roca mkvlevari Zalauneburad mianiSnebs monawileebs, ra tipis qcevas
moelis maTgan, riTic sasurvel reaqcias iRebs. am dros, gamomwvevi mizezi ara damoukidebeli cvladi,
aramed eqsperimentatoris molodinia. robert rozentalma (Robert Rothental) molodinis tendenciurobis
fenomeni Seiswavla da naxa, rogor amaxinjebs is kvlevis Sedegebs (Rosental, 1966).
molodinis efeqti aRmoCenis Sinaarss amaxinjebs. placebo efeqti maSin Cndeba,
roca eqsperimentis monawileebi eqsperimentuli manipulaciis Carevis gareSe icvlian
qcevas. es termini medicinidan modis, im SemTxvevebis aRsaniSnavad, rodesac
pacientis janmrTelobis mdgomareoba qimiurad inertuli wamlis miRebis Semdeg
mainc umjobesdeboda. janmrTelobis mdgomareobis gaumjobeseba xdeba rwmenis
gamo, rom mkurnaloba efeqturi iqneba. kvlevebiT aRmoCnda, rom zogierTma
arasamedicino efeqtis mqone mkurnalobam pacientTa 70%-Si gamoiwvia placebo
efeqti (Roberts et al., 1993). fsiqologiuri kvlevis situaciaSi placebo efeqti Cndeba
yovelTvis, roca qceviT reaqciaze zemoqmedebas axdens pirovnebis molodini, Tu ra
gaakeTos, an ra igrZnos da ara realuri gamomwvevi mizezi. gavixsenoT televiziiT
Zaladobis yurebisa da momatebuli agresiis eqsperimenti. vTqvaT, aRmoCnda, rom
im cdispirebmac maRali agresia aCvenes, visac ar uyurebia amgvari
gadacemebisaTvis. SeiZleba vivarudoT, rom es adamianebi xvdebian, rom, radgan agresiis
gamosavlen situaciaSi moaTavses, maTgan agresiis gamovlenas moelian da amitom iqcevian ase.
problemis gadaWris saSualeba
radgan adamianis da cxovelis qceva rTulia da xSirad mravali gamomwvevi mizezi
aqvs, kargi kvlevis gegma yvela damatebiT cvlads iTvaliswinebs da maT
9
gauvnebelyofas cdilobs. aseT strategias kontrolis procedurebi ewodeba _ meTodebi,
romlebiTac mkvlevari cdilobs mudmivi hqondes yvela cvladi
da piroba, garda ganzrax Semotanili damoukidebeli cvladisa.
korelaciis meTodi
რა kavSirSia inteleqti kreatulobasTan? optimistebi ufro janmrTelebi arian Tu
pesimistebi? aris kavSiri bavSvobaSi Cagvris gancdasa da Semdeg fsiqikuri
daavadebis gaCenas Soris? es kiTxvebi iseT cvladebs moicavs, romlebiT
manipulirebas fsiqologi ase martivad ver moaxerxebs, Tanac aq eTikuri
mosazrebebic erTveba. amitom, amgvar kiTxvebze pasuxis gasacemad iyeneben
korelaciis meTods. fsiqologebi korelaciis meTodebs iyeneben, roca surT
gansazRvron, ra zomiTaa erTmaneTTan dakavSirebuli ori cvladi. or cvlads Soris
korelaciis ufro zustad gansazRvrisaTvis fsiqologebi iyeneben statistikur sazoms,
romelsac korelaciis koeficienti ewodeba (r). korelaciis koeficienti icvleba +1-dan _1-
mde, sadac +1 aris sruli dadebiTi korelacia, _1 _ sruli uaryofiTi korelacia, xolo 0
niSnavs, rom korelacia ar arsebobs. dadebiTi korelaciis koeficienti niSnavs, rom, Tu
izrdeba erTi cvladis maCveneblebi, izrdeba meore cvladis maCveneblebic.
uaryofiTi korelacia niSnavs, rom erTi cvladis maCveneblebis zrdas meore cvladis maCveneblebis
Semcireba mohyveba. nulTan axlos myofi korelacia niSnavs, rom ori sazomis qulebs Soris susti kavSiria,
an is saerTod ar aris. rac ufro uaxlovdeba korelaciis koeficienti 1-s, miT ufro Zlieria korelaciis meTodi
(correlational method) _ gansazRvravs, Tu ra zomiTaa erTmaneTTan dakavSirebuli ori cvladi.
korelaciis koeficienti (r) (correlation coefficient) _ statistika, romelic or cvlads Soris kavSiris xarisxs
aCvenebs.
korelacia mizezSedegobrioba ar aris. korelaciam SeiZleba asaxos SesaZlo mizezSedegobrivi efeqtidan
nebismieri, an arc erTi. magaliTad, stressa da produqtulobas Soris arsebuli uaryofiTi korelacia SeiZleba
niSnavdes,
rom (1) saxlSi gancdili stresis gamo adamianebi uaresad muSaoben, (2) dabali produqutuloba iwvevs
stress adamianebSi, (3) garkveuli tipis adamianebi ufro metad ganicdian stress da uaresad muSaoben.
yuradReba miaqcieT, rom ukanasknel SemTxvevaSi mesame cvladi iwvevs danarCen ors. dabolos,
davuSvaT, rom axali teqnologiis gamo samsaxurSi bevrad meti xmauria, rac, Tavis mxriv, ufro met stress
(radganac adamianebi ver axdenen koncentracias) da ufro dabal produqtulobas iwvevs (radgan
TanamSromlebi erTmaneTTan ver urTierToben). korelacia isev darCeba, magram mizezSedegobrioba ki
_ aRar.
korelacia, SesaZloa mcdari iyos, radgan mkvlevarma saTanado sakontrolo Sedarebebi ar ganaxorciela.
ganvixiloT savaraudo kavSiri 1965 wels niu iorkSi momxdar sinaTlis Caqrobasa da cxra Tvis Semdeg
Sobadobis maCveneblis
zrdas Soris. `niu iorkelebi Zalian romantiulebi arian, es sanTlis arqonis gamo
moxda~, _ Tqva erT-erTma mamam. saxelmwifo moxelem ki es faqti amgvarad
axsna: „im saRamos seqsis Canacvlebis yvela saSualeba _ Teatri, saloni,
Sexvedra, kartis TamaSi _ moispo da sxva raRa darCenodaT?~ („niu iork Taimsi~, 8/11/1966).
aRmoCenis etapi (context of discovery) _ kvlevis sawyisi fazaa, romlis ganmavlobaSic dakvirvebas,
Sexedulebas, informacias da zogad codnas movlenis axleburi xedvisaken mivyavarT.
Teoria (Theory) _ cnebaTa organizebuli wyebaa, romelic movlenas an movlenaTa erTobliobas xsnis.
determinizmi (Determinism) _ es doqtrina gulisxmobs, rom yvela movlena _ fizikuri,
fsiqikuri da qceviTi _ ganpirobebulia konkretuli mizezebiT, romelTa dadgena
SesaZlebelia.

10
hipoTeza (Hypothesis) _ Semowmebadi debuleba mizezebsa da Sedegebs Soris
mimarTebis Taobaze, xSirad is gamoxatulia winaswarmetyvelebis formiT, konkretul
pirobas gansazRvruli Sedegi mohyveba.
dasabuTebis etapi (context of justification) _ kvlevis is fazaa, romelSic hipoTezis SemowmebisaTvis
faqtebia mosapovebeli.
mecnieruli meTodi (Scientific method) _ monacemTa Segrovebisa da interpretaciis procedurebis
erToblioba, romlis saSualebiTac minimumamdea dayvanili Secdomis wyaro da sando daskvnebia
miRebuli.
damkvirveblis tendenciuroba (observer bias) _ realobis damaxinjeba, romelic damkvirveblis pirovnuli
motivebisa da molodinebisagan momdinareobs.
damkvirveblis tendenciuroba: Wiqa naxevrad carielia Tu naxevrad savse?
standartizacia (standardization) _ testSi, interviuSi an eqsperimentSi monawilisadmi mopyrobis an
monacemebis dafiqsirebis unificirebuli
procedura.
operaciuli gansazRvreba (operational definition) _ axdens cvladis an pirobis definicias konkretuli
operaciebis an procedurebis terminebiT.
cvladi (variable) _ nebismieri faqtori, romelic raodenobrivad an Tvisebrivad icvleba.
damoukidebeli cvladi (independent variable) _ eqsperimentul garemoSi stimulis piroba, romelic sxva
nebismieri cvladisagan damoukideblad icvleba.
damokidebuli cvladi (dependent variable) _ eqsperimentul garemoSi nebismieri cvladi, romlis
mniSvneloba erTi an meti damoukidebeli cvladis cvlilebis Sedegia.
placebo efeqti (Placebo effect) _ maSin Cndeba, roca eqsperimentis monawileebi eqsperimentuli
manipulaciis Carevis gareSe icvlian qcevas.
kontrolis procedurebi (Control procedures) _ meTodebi, romelTa saSualebiTac eqsperimentatori cdilobs
mudmivi hqondes yvela cvladi da piroba, garda ganzrax Semotanili damoukidebeli cvladisa.
ormagad brma kontroli (Double-blind control) _ eqsperimentuli teqnika, romelic saSualebas gvaZlevs
Tavidan aviciloT eqsperimentatoris molodinis efeqti imiT, rom arc asistentma da arc monawileebma ar
ician, romel pirobaSi
moxvdnen isini.
placebo kontroli (Placebo control) _ eqsperimentuli pirobaa, rodesac Careva ar xdeba da im
SemTxvevaSi gamoiyeneba, roca placebo efeqtis saSiSroeba Cndeba.
cdispirTa Soris sqema (between subjects design) _ cdispirebs SemTxveviTad anawileben eqsperimentul
da sakontrolo pirobebSi.
eqsperimentuli meTodi (experimental method) _ kvlevis meTodi, romelic damoukidebeli cvladiT
manipulacias gulisxmobs, raTa dadgindes misi efeqti damokidebul cvladze.
damatebiTi cvladi (confounding variable) _ cvladi, romelic monawilis qcevaze zemoqmedebs
eqsperimentatoris mier Semotanili damoukidebeli cvladis garda.
molodinis efeqti (Expentancy effects) _ Sedegi, romelic maSin Cndeba, roca mkvlevari Zalauneburad
mianiSnebs monawileebs, ra tipis qcevas moelis maTgan, riTic sasurvel reaqcias iRebs.

რიჩარდ გერიგი , ფილიპ ზიმბარდო, ფსიქოლოგია და ცხოვრება, თსუ გამომცემლობა, 2009

11
ZiriTadi cnebebis operacionalizacia
cnebiTi aparati, romelsac sociologi kvlevisas iyenebs, mravalferovania. masSi
gamoiyofa cnebebi, romelTac arsebiTi mniSvneloba aqvT kvlevisaTvis. aseT
cnebebs ZiriTad cnebebs uwodeben.

12