Professional Documents
Culture Documents
8 კოლბერგისმორალური განვითარების ტეორია
8 კოლბერგისმორალური განვითარების ტეორია
1
უნივერსიტეტების პროფესორი. კოლბერგის მორალური თეორია ხსნის, როგორ ითვისებს
ბავშვი საზოგადოებაში მიღებულ ეთიკურ ნორმებს, “კარგ” და “ცუდ”, “სწორ” და “არასწორ”
ღირებულებებს. ბავშვის ფსიქიკური განვითარების შესაბამისადYლ. კოლბერგი .ადამიანის
მორალურ განვითარებას 3 დონედ ყოფდა, რომლებიც თავისთავად შედგება 2 ქვედონისგან.
ამ თეორიის მიხედვით ყველა ადამიანი მორალური განვითარების სტადიებს ერთნაირი
თანმიმდევრობით გადის, თუმცა განსხვავებული სისწრაფით. ყოველ მომდევნო სტადიაზე
გადასვლასთან ერთად მისი მორალური აზროვნება უფრო დახვეწილი და რთული ხდება.
რომ განვსაზღვროთ, მორალური განვითარების რა დონეზე და სტადიაზე იმყოფება
ადამიანი, ყურადღება უნდა მივაქციოთ არამარტო იმას, თუ როგორ გადაწყვეტს იგი
მორალურ დილემას, არამედ მის მსჯელობას/არგუმენტაციას, რატომ მიიღო ესა თუ ის
კონკრეტული გადაწყვეტილება.
განვიხილოთ პედაგოგიური სიტუაცია: ჯაბა, XII კლასის მოსწავლეა, საღამოობით
მანქანების სამრეცხაოში მუშაობს დედას რომ დაეხმაროს, რომელიც სამ შვილს მარტო
ზრდის. ჯაბა ბეჯითი მოსწავლეა, მაგრამ მას არა აქვს საკმარისი დრო, რომ იმეცადინოს.
ისტორიაში ძირითადად, დაბალ ქულებს იღებს. თუ ისტორიის ბოლო გამოცდას ვერ
ჩააბარებს, ჯაბა ვერ შეძლებს სკოლის დამთავრებას. იგი თავის უფროსს წინასწარ
მოელაპარაკა, რომ გამოცდის წინა საღამოს სამსახურს გააცდენს და გამოცდისთვის
მოემზადება. საღამოს უფროსი ჯაბას ურეკავს და ატყობინებს, რომ ერთ–ერთი
თანამშრომელი ავადმყოფობის გამო სამსახურში ვერ მივიდა და ამიტომ ძალიან სჭირდება
მისი დახმარება. უფროსის თხოვნით ჯაბა საღამოს 8 საათზე სამსახურში მიდის და დილის
პირველ საათამდე მუშაობს. სახლში დაბრუმენული დაღლილი ჯაბა ცდილობს იმეცადინოს,
მაგრამ ტახტზე წიგნით ხელში ჩაეძინება. დილის 7 საათზე მას დედა აღვიძებს, რომ
სკოლაში წავიდეს. ისტორიის გამოცდაზე ჯაბა სრულიად მოუმზადებელი მიდის. ნინოს,
კლასის ერთ–ერთ საუკეთესო მოსწავლეს, ტესტი ისე უდევს, რომ ჯაბა ყველა კითხვის
პასუხს თავისუფლად ხედავს. იქნება თუ არა სწორი საქციელი, ჯაბამ ნინოსგან რომ
გადაწეროს ტესტის პასუხ- ები?
დასმული მორალური დილემა მორალურ გადაწყვეტილებას მოითხოვს. ჯაბას არა აქვს
ნათლად განსაზღვრული, თუ როგორ მოიქცეს; მის ნებისმიერ გადაწყვეტილებას როგორც
დადებითი, ასევე უარყოფითი შედეგები მოყვება. თუ ჯაბა თანაკლასელი გოგონასგან
გადაიწერს, ის გამოცდას ჩააბარებს. მაგრამ გადაწერა არაზნეობრივი საქციელია. მეორე
მხრივ, თუ ჯაბა არ გადაიწერს და ზნეობრივად მოიქცევა გამოცდას ალბათ ვერ ჩააბარებს.
მოსწავლეთა პასუხები მსგავსი სახის მორალურ დილემებზე წარმოდგენას გვიქმნის, თუ
მორალური განვითარების რა ეტაპზე იმყოფებიან ისინი.
მორალურ განვითარების დონეებია: პრეკონვენციური, კონვენციური,
პოსტკონვენციური. ყოველი დონე 2 სტადიისგან შედგება და განსხვავებული მორალური
აზროვნებით, მსჯელობებით ხასიათდება. მოსწავლეებს, რომლებიც პრეკონვენციურ
დონეზე მსჯელობენ, ჯერ არა აქვთ გათავისებული საზოგადოების წესები და კონვენციები,
ანუ საყოველთაოდ მიღებული ნორმები სწორ და არასწორ საქციელთან დაკავშირებით. ისინი
გადაწყვეტილებს იღებენ ძირითადად იმის გათვალისწინებით, თუ რა შედეგი მოჰყვება მათ
საქციელს თვითონ მათთვის (დაჯილდოება თუ სასჯელი). პატარა ბავშვები, ძირითადად,
პრეკონვენციური მორალით ხელმძღვანელობენ. მაღალკლასელი მოსწავლეების და
მოზრდილი საზოგადოების ნაწილიც ამ დონეზე აზროვნებს.
პრეკონვენციურ (ოპერაციამდელი) დონეზე გამოიყოფა ორი სტადია: დასჯის თავიდან
2
აცილება და დამორჩილება და დახმარების გაცვლა–გამოცვლა4. გ. ლაცაბიძე წიგნში
განვითარების თეორიები მასწავლებლებისათვის და გამოცდების ეროვნული ცენტრის
გამოცემაში პრეკონვენციურ დონეზე გამოყოფენ სამ საფეხურს: ნულოვანი საფეხური, I
საფეხური–მორჩილება და დასჯა., II საფეხური–ინსტრუმენტული ფარდობითობა.
ნულოვან საფეხურზე (მორალური შეფასება არის საკუთრივ ინდივიდში) მყოფი ბავშვის
შეხედულებები “სწორი”, “კარგი” და “არასწორი”, “ცუდი” ქცევის შესახებ
განპირობებულია იმით, თუ რა ანიჭებს მას სიამოვნებას ან უსიამოვნებას. ამ საფეხურზე
ბავშვს ჯერ კიდევ არა აქვს თავისი სურვილებისგან დამოუკიდებელი მოთხოვნებისა თუ
წესების გაგების უნარი. მაგალითად, “მე შოკოლადის ჭამა მსიამოვნებს და მოვითხოვ მას,
რადაც არ უნდა დამიჯდეს”.
განვიხილოთ სტადიები:
პირველ სტადიაზე –დასჯის თავიდან აცილება, მოაზროვნე მოსწავლეები
ავტორიტეტის და ძალაუფლების მქონე პირებს ემორჩილებიან, რათა სასჯელი თავიდან
აიცილონ. ისინი სწორ და არასწორ საქციელს იმის მიხედვით განსაზღვრავენ, თუ რა
შედეგი მოჰყვება მას. მაგალითად, თუ ბავშვს წაასწრეს და დასაჯეს, მაშინ მისი საქციელი
არასწორია; წინააღმდეგო შემთხვევაში კი - სწორი. პირველ სტადიაზე მოაზროვნე
მოსწავლემ შეიძლება გვითხრას, რომ თუ ჯაბა თავისუფლად ხედავს ყველა კითხვის პასუხს
და თუ ნაკლები ალბათობა არსებობს იმისა, რომ მასწავლებელი მას შეამჩნევს, მაშინ
გადაწერა გამართლებული/ სწორი საქციელია. ამ სტადიაზე მოაზროვნე მოსწავლემ,
აგრეთვე, შეიძლება დაგვარწმუნოს,რომ ჯაბამ არ უნდა გადაიწეროს, თუ დიდი საშიშროება
არსებობს, რომ მასწავლებელი ამას შენიშნავს.
მეორე სტადიაზე –დახმარების გაცვლა–გამოცვლა, მყოფ მოსწავლეთათვის ყველაზე
მნიშვნელოვანია საკუთარი მოთხოვნების და სურვილების დაკმაყოფილება.
გადაწყვეტილებების მიღების დროს, ისინი ხანდახან სხვა ადამიანების ინტერესებსაც
ითვალისწინებენ, მაგრამ მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მათი საჭიროებებიც
დაკმაყოფილებული იქნება. სწორი საქციელი არის ის, რომელიც მათ მოთხოვნებს და
ხანდახან სხვა ადამიანების მოთხოვნებს აკმაყოფილებს. ამ სტადიის დამახასიათებელი
მსჯელობაა: „თუ შენ რაღაცით მაინც დამეხმარები, მაშინ მეც დაგეხმარები“.
მეორე სტადიაზე მყოფმა მოსწავლემ შეიძლება გვითხრას, რომ ჯაბამ უნდა
გადაიწეროს ნინოსგან, იმიტომ რომ საწინააღმდეგო შემთხვევაში იგი გამოცდაზე ჩაიჭრება
და სკოლასაც ვერ დაამთავრებს. წინა პლანზე საკუთარი ინტერესებია: „სწორი საქციელი ის
არის, რასაც შენთვის სარგებელი მოაქვს.“
კონვენციურ დონეზე გამოიყოფა ორი სტადია: კარგი ბიჭი/კარგი გოგო და კანონი
და წესები. ამ დონეზე მყოფ მოაზროვნე ადამიანებს გათავისებული აქვთ და ეთანხმებიან
საზოგადოების კონვენციებს–საყოველთაოდ მიღებულ ნორმებს სწორ და არასწორ
საქციელთან დაკავშირებით. ისინი ემორჩილებიან წესებს და მისდევენ საზოგადოების
ნორმებს მაშინაც კი, როცა დამორჩილება/დაუმორჩილებას არანაირი შედეგი არ მოჰყვება.
მორალური განვითარების ამ დონეზე იმყოფება ძალიან ცოტა დაწყებითი კლასის მოსწავლე,
ზოგიერთი საშუალო კლასის მოსწავლე, ბევრი მაღალი კლასის მოსწავლე და მოზრდილი
საზოგადოების დიდი ნაწილიც.
კარგი ბიჭი/კარგი გოგო - სტადიაზე მყოფი მოსწავლეები ცდილობენ ისეთი
გადაწყვეტილებები მიიღონ და ისე მოიქცნენ, რომ სხვებს, განსაკუთრებით კი
4
ნ. ჯანაშია, ნ. იმედაძე, ს. გორგოძე, განვითარებისა და სწავლის თეორიები, დამხმარე
სახელმძღვანელო, თბილისი 2008წ; გვ. 182
3
ავტორიტეტის მქონე პირებს ასიამოვნონ. ისინი ცდილობენ, კარგი საქციელით
მეგობრების, ნათესავების და მასწავლებლების მოწონება დაიმსახურონ.
გადაწყვეტილებების მიღების დროს ისინი ითვალისწინებენ სხვა ადამიანების ინტერესებს
და განზრახვებს. ამ მოსწავლეებს მტკიცედ სჯერათ პრინცი პის, „სხვებს ისე მოექეცი,
როგორც გინდა, რომ შენ მოგექცნენ“. ამ ეტაპზე ეგოცენტრიზმი შედარებით მცირდება და
ბავშვებს შეუძლიათ თავი სხვა ადამიანის ადგილზე წარმოიდგინონ.
ამ სტადიაზე მოაზროვნე მოსწავლე თვლის, რომ ჯაბას მუშაობა უწევს, რათა ოჯახს
დაეხმაროს, ამიტომაც გადაწერა გამართლებული საქციელია. ამავე სტადიაზე მყოფმა სხვა
მოსწავლემ შეიძლება დაგვარწმუნოს, რომ ჯაბამ არ უნდა გადაიწეროს: „თუ სხვებმა
შეიტყვეს მისი საქციელი, მათ ჯაბაზე ცუდი წარმოდგენა შეექმნებათ“. ასევე ამ სტადიაზე
მყოფ ადამიანებს უმრავლესობის აზრის გავლენის ქვეშ მოქცევის საშიშროება ემუქრებათ.
მაგალითად, ზოგიერთი ადამიანი თვლის, რომ ქრთამის აღება დასაშვები საქციელია,
იმიტომ რომ მის ირგვლივ მყოფ ადამიანთა უმრავლესობა ქრთამს იღებს. მოსწავლეები
შეიძლება თვლიდნენ, რომ გადაწერა სწორი საქციელია, რადგან ყველა იწერს. ამ სტადიაზე
მოაზროვნე მოზარდები ძალიან ადვილად ექცევიან თანატოლების გავლენის ქვეშ.
მომდევნო სტატიაზე (მეოთხე) კანონი და წესები - მოაზროვნე მოსწავლეები
საყოველთაოდ მიღებული წესებით ხელმძღვანელობენ. მათ იციან, რომ წესები
აუცილებელია მოწესრიგებული საზოგადოებისათვის და თვლიან, რომ მათი ვალია წესებს
დაემორჩილონ. თუმცა, ამ სტადიაზე მოაზროვნე ადამიანები წესებს და ნორმებს
დაუფიქრებლად ემორჩილებიან და იშვიათად შეაქვთ ეჭვი მათ სისწორესა და
სამართლიანობაში. ისინი ვერ ხვდებიან, რომ როცა საზოგადოება ვითარდება და მისი
მოთხოვნები იცვლება, შესაბამისად, მასში არსებული წესებიც უნდა შეიცვალოს. ამ
სტადიაზე მოაზროვნე მოსწავლე გვეტყვის, რომ ჯაბამ არ უნდა გადაიწეროს, იმიტომ
რომ „გადაწერა სკოლის წესებს ეწინააღმდეგება.“ მათ არ აინტერესებთ სხვები ქრთამს
იღებენ თუ არა; ისინი ქრთამს არ აიღებენ, იმიტომ რომ ეს კანონსაწინააღმდეგო მოქმედებაა.
პოსტკონვენციურ დონეზე ლ.კოლბერგი გამოყოფს ორ სტადიას:
სოციალური/საზოგადოებრივი კონტაქტი და უნივერსალური ეთიკური პრინციპები. ამ
დონეზე მყოფი ადამიანები თვლიან, რომ წესების დაცვა გვეხმარება საზოგადოებრივი
წესრიგის შენარჩუნებაში და ადამიანის უფლებების დაცვაში. მათი აზრით, წესები არ არის
ბრძანებები, რომელთაც უსიტყვოდ უნდა დაემორჩილონ. პოსტკონვენციურად მოაზროვნე
ადამიანები ხელმძღვანელობენ საკუთარი აბსტრაქტული პრინციპებით სწორი და
არასწორი საქციელის შესახებ. ეს პრინცი პები ჩვეულებრივ ისეთ ღირებულებებს მოიცავს,
როგორიცაა ადამიანის ძირითადი უფლებები: სიცოცხლე, თავისუფლება, და
სამართლიანობა. ამ დონეზე მოაზროვნე ადამიანები შეიძლება არ დაემორჩილონ წესებს,
თუ ისინი მათ პრინციპებს ეწინააღმდეგება. პოსტკონვენციური აზროვნება იშვიათია
სკოლის ასაკის ბავშვებში. საზოგადოების მხოლოდ მცირე ნაწილი აზროვნებს
პოსტკონვენციურად და მათი უმრავლესობა მორალური განვითარების ამ დონეს მხოლოდ
25–30 წლის ასაკისთვის აღწევს.
სოციალური/საზოგადოებრივი კონტრაქტის ( მეხუთე) სტადიაზე მყოფი ადამიანები
აცნობიერებენ, რომ საზოგადოების წესები წარმოადგენს ადამიანთა შორის
ურთიერთშეთანხმებას სწორი/შესაფერისი საქციელის შესახებ. ისინი თვლიან, რომ წესები
გვეხმარება საზოგადოებრივი წესრიგის შენარჩუნებასა და ადამიანის უფლებების დაცვაში.
მათი აზრით, წესების შეცვლა შესაძლებელია და აუცილებელიც კი, იმ შემთხვევაში, თუ
ისინი აღარ ემსახურება საზოგადოების ინტერესებს. ამ სტადიაზე მყოფმა ადამიანმა
შეიძლება გვითხრას, რომ ჯაბამ არ უნდა გადაიწეროს: „მასწავლებლებსა და მოსწავლეებს
4
შორის არსებობს შეთანხმება, რომ ნიშნები მოსწავლეთა აკადემიურ მიღწევებს უნდა
ასახავდეს. გადაწერა კი ამ შეთანხმებას უგულვებელყოფს“.
უნივერსალური ეთიკური პრინციპების სტადიაზე ადამიანის მორალური აზროვნება
ეფუძნება აბსტრაქტულ და ზოგად პრინციპებს, რომლებიც არ არის დამოკიდებული
საზოგადოების წესებზე და კანონებზე. ადამიანები სწორ და არასწორ საქციელს
განსაზღვრავენ თავიანთ შინაგან უნივერსალურ სტანდარტებზე დაყრდნობით. ამ დონეზე
მოაზროვნე ადამიანები შეიძლება არ დაემორჩილონ წესებს და კანონებს, თუ ისინი მათ
პრინციპებს ეწინააღმდეგება. კოლბერგმა თავის გვიან ნაშრომებში ვარაუდი გამოთქვა, რომ
მეხუთე და მეექვსე სტადიები არ განსხვავდება ერთ- მანეთისაგან და ამიტომაც ერთი
სტადიის ქვეშ უნდა მოექცეს.
2. მორალურ განვითარებაზე ზემოქმედების ფაქტორები. მორალური მსჯელობის და
ქცევის განვითარებაზე შემდეგი ფაქტორები ახდენს გავლენას: ზოგადი კოგნიტური
განვითარება, ახსნა და დასაბუთება, მორალური საკითხები და დილემები და თვითშეგნება.
ზოგადი კოგნიტური განვითარება - დახვეწილი მორალური აზროვნება: გააზრებული
მსჯელობა მორალური კანონების და ისეთი ცნებების შესახებ, როგორიც არის
თანასწორუფლებიანობა, სამართლიანობა და ადამიანის უფლებები, ––აბსტრაქტული
იდეების ღრმად გააზრებას მოითხოვს. შესაბამისად, მორალური განვითარება
გარკვეულწილად დამოკიდებულია კოგნიტურ განვითარებაზე. მაგალითად, ნიჭიერი
ბავშვები ზოგადად უფრო მეტად ფიქრობენ მორალურ საკითხებზე და უფრო ხშირად
ცდილობენ მათ გარშემო უსამართლობის აღმოფხვრას. თუმცა კოგნიტური განვითარება არ
გულისხმობს მორალურ განვითარებას. სავსებით შესაძლებელია, რომ მოსწავლეს შეეძლოს
აბსტრაქტულად აზროვნება აკადემიურ საგნებთან დაკავშირებით, მაგრამ, ამავე დროს,
ეგოისტურად, პრეკონვენციურ დონეზე აზროვნებდეს.
ახსნა და დასაბუთება - ბავშვების მორალური განვითარება წინ მიიწევს, როცა ისინი
იწყებენ ფიქრს იმაზე, თუ რა ზიანი და ტკივილი მიაყენეს სხვებს და როგორ აწყენინეს მათ
თავიანთი საქციელით. ინდუქცია, მორალური განვითარების მნიშვნელოვანი სტრატეგია, ის
ბავშვებს ეხმარება, დაფიქრდნენ სხვების წყენაზე და ტკივილზე და გააცნობიერონ, რომ ამის
მიზეზი თვითონ არიან. ინდუქციის რეგულარულად გამოყენება ხელს უწყობს ბავშვებში
თანაგრძნობის, გაგების და ალტრუიზმის (მოქმედება,რომელიც მოიცავს სხვა ადამიანის
დახმარებას სარგებელის მოლოდინის გარეშე) განვითარებას.
მორალური საკითხები და დილემები - კოლბერგი თვლის, რომ ბავშვთა მორალური
განვითარება წინ მიიწევს, როცა ისინი ისეთი მორალური დილემების წინაშე აღმოჩნდებიან,
რომელთა ადეკვატურად გადაჭრა არ შეუძლიათ. ყველა ბავშვი ერთნაირი
თანმიმდევრობით გაივლის მორალური განვითარების სტადიებს. არც ერთ მათგანს არ
შეუძლია, რომელიმე სტადია გამოტოვოს, ან ერთდროულად ორი სტადია გაიაროს.
იმისათვის რომ ხელი შეუწყოს მოსწავლის მორალურ განვითარებას, მასწავლებელმა ჯერ
უნდა შეაფასოს, მორალური აზროვნების რა სტადიაზე იმყოფება ბავშვი და შემდეგ
დაეხმაროს ბავშვს მორალური დილემის გადაჭრაში მისი არსებული მორალური
განვითარების დონის გათვალისწინებით.
თვითშეგნება - ბავშვები მორალურ საქციელს უფრო ხშირად მაშინ ამჟღავნებენ, როცა
მათ სჯერათ, რომ რეალურად შეუძლიათ სხვა ადამიანებს დაეხმარონ. ბევრი ახალგაზრდა
იწყებს მორალური ღირებულებების საკუთარი პიროვნების ცნობიერებაში ინტეგრირებას.
ეს ადამიანები თავიანთ თავს ხედავენ, როგორც ზნეობრივ და მზრუნველ პიროვნებებს,
რომელთათვის სხვა ადამიანების უფლებები და კეთილდღეობა მნიშვნელოვანია. მათი
ალტრუიზმი და თანაგრძნობა არამარტო მათ მეგობრებზე და ნაცნობ ადამიანებზე, არამედ
5
ზოგადად, საზოგადოებაზე ვრცელდება.
4. ლ. კოლბერგის მორალური განვითარების თეორია საკლასო ოთახში
1. ახსენით და დაასაბუთეთ რატომაა ზოგიერთი საქციელი მიუღებელი (მას ეტკინა,
ეწყინა..) მნიშვნელოვანია, რომ მოსწავლეებს პასუხისმგებლობა დავაკისროთ არაზნეობრივ
და ანტისოციალურ საქციელზე. თუმცა სასჯელს ბავშვების ყურადღება, ძირითადად, მათ
საკუთარ წყენაზე და ტკივილზე გადააქვს. იმისათვის,რომ ბავშვის მორალურ გავითარებას
ხელი შევუწყოთ, მნიშვნელოვანია, მოსწავლეთა ყურადღება გადავიტანოთ იმ წყენაზე და
ტკივილზე, რაც მათ სხვა ადამიანებს მიაყენეს. მაგალითად, შეგვიძლია ავუხსნათ მოსწავლეს,
თუ რა ფიზიკურ ზიანს და ტკივილს აყენებს სხვა ადამიანს მისი საქციელი („მარის ძალიან
ეტკინა, როცა შენ მას თმა მოქაჩე“); ან რა ემოციურ წყენას და ტკივილს იწვევს იგი („გეგას
ძალიან სწყინს, როცა შენ მას ასეთი სიტყვებით მიმართავ“). ასევე, შეგვიძლია, ავუხსნათ და
დავანახოთ მოსწავლეს, თუ როგორ შეაწუხა სხვა ადამიანები თავისი საქციელით („შენ რომ
თათიას სკამზე დაუფიქრებლად საღეჭი რეზინა დაუდე, ამის გამო დედას მისთვის ახალი
შარვლის ყიდვა მოუწევს“). ასევე მნიშვნელოვანია, მოსწავლეებს ავუხსნათ და დავანახოთ
სხვა ადამიანის შეხედულება, განზრახვა და მოტივი („ნახატი, რომელსაც შენ ასე დასცინე,
შეიძლება ისე არაჩვეულებრივად არ არის შესრულებული, როგორც შენი, მაგრამ მე ვიცი, რომ
თეამ დიდი დრო დახარჯა მასზე და ძალიან ამაყობს თავისი ნამუშევრით“).
2. დაეხმარეთ მოსწავლეებს სიტუაციის სხვადასხვა ადამიანების პოზიციიდან შეხედონ.
წაახალისეთ, გამოიჩინონ ერთმანეთის მიმართ თანაგრძნობა და მეგობრული
დამოკიდებულება. მაგალითად, ვთხოვოთ, წარმოიდგინონ თავი სხვის ადგილზე,
ლიტერატურული ნაწარმოების, ისტორიული ეპოქის სხვადასხვა გმირის ადგილზე.
ლიტერატურის გაკვეთილზე შეიძლება მოსწავლეებს ვთხოვოთ, თავი სხვადასხვა გმირის
ადგილზე წარმოიდგინონ. ისტორიის გაკვეთილზე მათი ყურადღება გავამახვილოთ ისეთ
სიტუაციებზე (მაგალითად, ომი, შიმშილობა), სადაც სხვა ადამიანების მოთხოვნები ბევრად
აღემატება მათ მოთხოვნებს. როცა მოსწავლეებს მათ შორის წარმოქმნილ კონფლიქტის
მოგვარებაში ვეხმარებით, შეგვიძლია გავამხნევოთ, რომ სიტუაციას თანაკლასელის
პოზიციიდან შეხედონ და ერთად იმუშაონ პრობლემის სამართლიანად გადაწყვეტაზე.
6
თავიანთი მოსაზრებები და მორალური პრინცი პები.
5. მოსწავლეები ჩავრთოთ ისეთ პროექტებში, რომლებიც საზოგადოებისადმი
სამსახურს მოითხოვს (უმცროსკლასელები ამეცადინონ, დაეხმარონ მოხუცებს, დაალაგონ
ეზო..) . ეს ხელს უწყობს მოსწავლეებში სოციალური პასუხისმგებლობის განვითარებას და
მათ საზოგადოებრივ სამსახურში ჩართვას. მოსწავლეებს შეუძლიათ დაბალი კლასის
მოსწავლეები ამეცადინონ; უფროსებს და მოხუცებს დაეხმარონ; საავადმყოფოში ან
საბავშვო ბაღში იმუშაონ; ქუჩები და პარკები გაწმინდონ და მოაწესრიგონ; ადგილობრივ
პარკში სათამაშო მოედანი მოაწყონ; ბიბლიოთეკაში, საბავშვო ბაღში ან ბავშვთა სახლში
ბავშვებს წიგნები წაუკითხონ და ა.შ. მოსწავლეები, რომლებიც აქტიურად არian
ჩართულნი მსგავს საქმიანობებში, უფრო თავდაჯერებულები არიან; უფრო კარგად
იცნობენ საკუთარ თავს; უფრო მოტივირებულები ხდებიან და უფრო მაღალ აკადემიურ
წარმატებასაც აღწევენ. ისინი სწავლობენ, რომ მათ აქვთ იმის უნარი და პასუხისმგებლობა,
რომ სხვა ადამიანებს დაეხმარონ და მათი ქვეყანა და, ზოგადად, მსოფლიო უკეთესი
გახადონ. ეს ყველაფერი მოსწავლეებს ეხმარება, რომ ზნეობრივ და მზრუნველ
პიროვნებებად და მოქალაქეებად ჩამოყალიბდნენ.
ბავშვის კოგნიტური განვითარების თეორიების ცოდნასთან ერთად მომავალი
მასწავლებლისათვის მნიშვნელოვანია პიროვნების მორალური განვითარების თეორიის
ცოდნა.
კითხვები დამოუკიდებელი მუშაობისათვის
1. დაასახელეთ მორალური განვითარების თეორიის მაგალითები
2. გაანალიზეთ პედაგოგიური სიტუაცია კოლბერგის მორალური განვითარების
თეორიის მიხედვით: ,,ექიმის ვარაუდით, სიმსივნის იშვიათი ფორმით დაავადებული
ქალბატონის გადარჩენა შეეძლო ახალ სამედიცინო პრეპარატს. ეს მედიკამენტი ერთმა
ფარმაცევტმა შექმნა საკუთარ აფთიაქში. გარდა იმისა, რომ პრეპარატის მომზადება საკმაოდ
ძვირი ჯდებოდა, ფარმაცეფტმა გადაწყვიტა, კიდევ უფრო გაეზარდა საკუთარი გამოგონების
საფასური და წამლის თვითღირებულებაზე 10-ჯერ მეტი თანხა მოითხოვა. ავადმყოფი ქალის
მეუღლემ მხოლოდ თანხის ნახევარის შეგროვება შეძლო და ფარმაცევტს სთხოვა, ან ფასი
შეემცირებინა, ან თანხის ნაწილის მომავალში გადახდის საშუალება მიეცა. ფარმაცევტმა უარი
უთხრა. გამოუვალ მდგომარეობაში მყოფმა მეუღლემ ღამით აფთიაქის კარი გატეხა და
ცოლისათვის წამალი მოიპარა.
3. რატომ არის მნიშვნელოვანი მორალური განვითარების სტადიების ცოდნა?
4. ტესტები ჯგუფში მუშაობისათვის:
1. კოლბერგის თეორიის მიხედვით, ჩამოთვლილთაგან რომელი ორი ფაქტორი უდევს
საფუძვლად ადამიანის მორალურ განვითარებას:
მისი გენეტიკა–თანდაყოლილი უნარები და განვითარებისადმი მზაობა
სოციალური გარემო, რომელშიც ის ვითარდება და კანონმორჩილება
აზროვნება და განსჯა სხვადასხვა მორალურ საკითხებზე
დასჯა–დაჯილდოების სახით მიღებული უკუკავშირი
7
ლევანი: შეურაცხმყოფელი არ არის, მოსწავლეების ნაცვლად მასწავლებელს კლასში
ცარიელი მერხები რომ დახვდება? მე არ წამოვალ....
მოსწავლეები ბიოლოგიის გაკვეთილიდან `შატალოზე~ მაინც წავიდნენ. კლასში
მხოლოდ ლევანი დარჩა, თუმცა იცოდა, რომ კლასელებთან ურთიერთობა გაუფუჭდებოდა.
კოლბერგის თეორიის მიხედვით, მორალური განვითარების რომელ საფეხურს
შეესაბამება ლევანის მსჯელობა?
8
ფიზიკური ანგარიშსწორების წინააღმდეგი იყო, პარალელურკლასელს `ჭკუა ასწავლა~. ამ
ინციდენტის შემდეგ კლასელებს შორის ასეთი დიალოგი გაიმართა:
ელენე: ვახო ასე არ უნდა მოქცეულიყო, ახლა მთელი სკოლა გაიგებს და დასჯიან,
შეიძლება გარიცხონ კიდეც.
ნატალია: ვახოს სხვა გზა არ ჰქონდა, თუ უარს იტყოდა მეგობრის დახმარებაზე, კლასში
მისი ავტორიტეტი შეილახებოდა.
კოლბერგის მორალური განვითარების თეორიის მიხედვით, მორალური განვითარების
რომელ საფეხურს შეესაბამება ელენეს მსჯელობა?
ა) ნულოვანს
ბ) პრეკონვენციურს
გ) კონვენციურს
დ) პოსტკონვენციურს
9
8. კოლბერგის თეორიის მიხედვით, ჩამოთვლილთაგან რომელი მაგალითი შეესაბამება
მორალური განვითარების ყველაზე მაღალ დონეს?
ა) მოსწავლე კლასის აყოლიებას ყოველთვის ისე ახერხებს, რომ მასწავლებელი
ვერასოდეს იგებს, ვინ დაიწყო `არევა~. გაკვეთილი იშლება, მოსწავლე ამით კმაყოფილია და
სულაც არ აქვს დანაშაულის განცდა.
ბ) მოსწავლე თავად ცუდად არასოდეს იქცევა და მასწავლებლის კეთილგანწობის
მოსაპოვებლად მზად არის, თანაკლასელებსაც შეეწინააღმდეგოს; არასოდეს აჰყვება
უდისციპლინობაში და მათაც წესიერებისკენ მოუწოდებს.
გ) მოსწავლისთვის ყველაზე მნიშვნელოვანია კლასში პოპულარული იყოს, ამიტომ ის
არასოდეს უფიქრდება საკუთარი ქცევის შედეგებს, მთავარია, მისმა ქცევამ მეგობრების
მოწონება დაიმსახუროს.
დ) მოსწავლეს მიაჩნია, რომ არ არის აუცილებელი, ყოველთვის დაემორჩილოს წესებს,
რადგან ადამიანი ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში უნდა იქცეოდეს სიტუაციიდან და
ზნეობრივი პოზიციებიდან გამომდინარე.
10
11