ΣΗΜΕΙΑ ΣΤΙΞΗΣ

Κατά τον προφορικό λόγο ο ομιλητής συνοδεύει τον λόγο του με χειρονομίες, εκφράσεις προσώπου και
βλέμματος, κινήσεις του σώματος (εξωγλωσσικά στοιχεία), ενώ ή ομιλία του διακρίνεται και από άλλα
χαρακτηριστικά, δηλαδή μικρές ή μεγαλύτερες παύσεις ή διακοπές (ανολοκληρωτες προτάσεις), επιτονισμό
(ιδιαίτερος τονισμός μιας λέξης), ένταση/ ανεβοκατέβασμα της φωνής (χαμηλή, μέτρια, υψηλή), απόχρωση της
φωνής (ψυχρή, συναισθηματική, τυπική, σοβαρή κ.λπ), ρυθο , αργός) (παραγλωσσικά στοιχεία).
Τα Παραγλωσσικά και τα Εξωγλωσσικά στοιχεία συνδέονται με τον σκοπό του πομπού να αποδώσει έμφαση στα
λεγόμενά του, να προσελκύσει την προσοχή, να εντυπωσιάσει ή να εντείνει την προσοχή των δεκτών, να πείσει για
την αλήθεια των επιχειρημάτων του, αλλά και γενικά να εκφράσει τη διάθεσή του και τα διάφορα συναισθήματά
του (θυμό, χαρα, ενθουσιασμό, έκπληξη, ειρωνεία, επιδοκιμασία, δισταγμό, ντροπή, φόβο, συγκίνηση κ.α.). Γενικά
συμπληρώνουν, αποσαφηνίζουν και συνοδεύουν το νόημα του λόγου. Έτσι τα στοιχεία αυτά βοηθούν τον δέκτη
του μηνύματος να ερμηνεύσει καλύτερα το γλωσσικό περιεχόμενο του μηνύματος του πομπού, με μεγαλύτερη
πληρότητα και ορθότητα.
Ωστόσο, τα παραπάνω στοιχεία δεν μπορούν να αποτυπωθούν στον γραπτό λόγο. Γι΄αυτό επινοήθηκαν τα
σημεία στίξης, δηλαδή σημάδια, γραφικά σύμβολα (στίγματα), με τα οποία αποδίδονται και δηλώνονται στον
γραπτό λόγο τα περισσότερα από τα παραπάνω παραγλωσσικά και εξωγλωσσικά στοιχεία.Έτσι ο γραπτός λόγος
αποκτά ζωντάνια και παραστατικότητα.
Ασκήσεις

 ΚΟΜΜΑ: δηλώνει σύντομη παύση και χωρίζει α) όμοιες προτάσεις και όμοιους όρους στο ασύνδετο
σχήμα (λέξεις, φράσεις, επιθετικούς και επιρρηματικούς προσδιορισμούς): «Μας είπε ότι δεν το έκανε
επίτηδες, ότι έγινε κατά λάθος», «Φέρε μαζί σου φρούτα, νερό, φωτογραφική μηχανή»,
«Συμπεριφέρθηκε με ευγένεια, χωρίς θυμό, λόγω καλής ανατροφής», (ΠΡΟΣΟΧΗ: ωστόσο διαδοχικοί
όμοιοι επιθετικοί προσδιορισμοί που αποτελούν με το προσδιοριζόμενο ουσιαστικό μία έννοια δε
χωρίζονται: «Δώσε μου τη συνταγή γι΄αυτό το πεντανόστιμο μυρωδάτο χωριάτικο ψωμί» β) την παράθεση
και την επεξήγηση από τον προσδιοριζόμενο όρο: «Αυτός είναι ο Μάρκος, ο καλυτερος μαθητης του
σχολείου», «Ο καλύτερος μαθητής του σχολείου, ο Μάρκος», γ) την κλητική προσφώνηση: «Κύριε
διευθυντά, σας ζητούν στο τηλέφωνο», δ) Μόρια ή επιρρήματα (βεβαιωτικά ή αρνητικά στην αρχή μιας
περιόδου: ναι ,βέβαια, όχι ε) Μετοχικές προτάσεις επεξηγηματικής λειτουργίας: « Έφτασε έξαλλος
φωνάζοντας δυνατά, χειρονομώντας, διαμαρτυρόμενος για την αδικία», στ) ισοδύναμες προτάσεις στην
παρατακτική σύνδεση μόνο με αντιθετικούς και συμπερασματικούς συνδέσμους (π.χ. αλλά, λοιπόν), ζ)
δευτερεύουσες προτάσεις στην Υποτακτική Σύνδεση (βλ. κανόνες στη φωτοτυπία ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ ΣΥΝΔΕΣΗ
ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ)

 ΤΕΛΕΙΑ: α) στο τέλος μιας περιόδου (τμήμα λόγου με ολοκληρωμένο νόημα) και δηλώνει πάυση
μεγαλύτερη από αυτή του κόμματος και της άνω τελείας, β)στις συντομογραφίες: «Το άθλημα των 100 μ.
απαιτεί ετοιμότητα και ταχύτητα», γ) για να χωριστεί η ώρα από τα λεπτά: «Η γιορτή ξεκινά στις 09. 30’»

 ΑΝΩ ΤΕΛΕΙΑ: διαχωρίζει τμήματα λόγου (ημιπεριόδους λόγου), τα οποία όμως είναι ατελή το καθένα
μόνο του,αφού έχουν στενή νοηματική σχέση και το δεύτερο συμπληρώνει το πρώτο (είτε αντιτίθεται στο
πρώτο είτε το αιτιολογεί ή παρουσιάζει/απαριθμεί μια σειρά περιπτώσεων, μορφών και εφαρμογών του
πρώτου τμήματος). Ἀλλοτε διαχωρίζει ένα τμήμα του λόγου για να του αποδώσει έμφαση. Δηλώνει παύση
στη ροή του λόγου μικρότερη από αυτήν της τελείας και μεγαλύτερη από αυτήν του κόμματος: «Αυτός δεν
.
ήταν άνθρωπος ήταν θεριό, δράκος, του βουνού στοιχειό», «Απάνω στους λεμονανθούς ξαπλωμένος ο
.
νεκρός ο ακατάπαυστα πεθαμένος, ακατάπαυστα αναστημένος μια φορά τον έλεγαν Άδωνη, τώρα
Χριστό.
  ΔΙΠΛΗ ΤΕΛΕΙΑ: α) πριν παρατεθούν αυτούσια τα λόγια κάποιου: Κι ακούστηκε να λέει δυνατά : «Να
φύγετε όλοι» , β) πριν απαριθμηθούν τα μέλη ενός συνόλου: « Οι μήνες της Άνοιξης είναι τρεις : Μάρτης,
Απρίλης, Μάης», γ) όταν ακολουθεί επεξήγηση, παραδείγματα ή συμπέρασμα για τα προηγούμενα: «Ένα
έχω να σου πω: κάνε υπομονή» , «Πολλές είναι οι συνέπειες του πολέμου : φτώχεια, θάνατοι, διακοπή
της παραγωγής, κατάρρευση του κρατικού μηχανισμού κ.λπ» «Δούλεψε σκληρά 40 χρόνια. Και το
αποτέλεσμα : μια πενιχρή σύνταξη» δ) στο τέλος μιας φράσης που προαναγγέλλει γνωμικό ή παροιμία:
Να έχει πάντα στο μυαλό σου την παροιμία : κάνε το καλό και ρίξ’ το στο γιαλό.

 ΕΡΩΤΗΜΑΤΙΚΟ: α) δηλώνει απορία που ζητά απάντηση-πληροφόρηση: «Πότε ξεκινούν οι εξετάσεις » , β)

περιέχει πρόταση-προτροπή: «Πάμε για νυχτερινή ποδηλασία; », γ) διατυπώνει ρητορικό ερώτημα (που
δεν επιζητά απάντηση): «Ποιος ο λόγος να αγχώνεται κανείς για ανούσια πράγματα; »

 ΘΑΥΜΑΣΤΙΚΟ: δηλώνει συναισθηματική κατάσταση(έκπληξη, χαρά, θυμό, φόβο, θαυμασμό,

ανυπομονησία, πόνο κ.λπ) και μπαίνει σε επιφωνήματα (αχ!, α!, ωχ!) και σε επιφωνηματικές φράσεις, ενώ
συχνά αντιστοιχεί σε επιτονισμό στον προφορικό λόγο. Στον δημοσιογραφικό λόγο σημειώνεται ένα
θαυμαστικό μέσα σε παρένθεση (!) , όταν δηλώνεται θαυμασμός ή έκπληξη για τα λεγόμενα ή τα
γραφόμενα ενός τρίτου προσώπου.

Προσοχή: ύστερα από ερωτηματικό και θαυμαστικό αρχίζουμε με κεφαλαίο: «Εξαφανίστηκες! Πού πήγες; Σε
έψαχνα παντού». Ωστόσο, συνεχίζουμε με μικρό, όταν η φράση συνεχίζεται: «Πού είσαι; τον ρώτησε με αγωνία»,
«Ζήτω! φώναξαν τα παιδιά στο άκουσμα της ανακοίνωσης»

 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ: α) στην αυτούσια μεταφορά λόγων προσώπου: Και ο Λεωνίδας απάντησε στον κήρυκα:
«Μολών λαβέ» , β) στην παράθεση ρητών και παροιμιών: «Νους υγιής εν σώματι υγιει» ,γ) για να
δηλωθεί αμφισβήτηση ή ειρωνεία: Κι όμως εξαιτίας αυτής της ανάξιας συλλογής θεωρήθηκε « ποιητής
της χρονιάς» , δ) σε τίτλους (βιβλίων, εφημερίδων), σε ειδικούς όρους και επωνυμίες: Αυτό το άρθρο
δημοσιεύθηκε χθες στην « Καθημερινή» και αφορά το αεροδρόμιο «Ελευθέριος Βενιζέλος».

 ΑΠΟΣΙΩΠΗΤΙΚΑ: δηλώνουν τη μη ολοκλήρωση του νοήματος (διακοπή λόγου) -το οποίο καλείται να
συμπληρώσει ο αναγνώστης με τη γνώση ή τη φαντασία του- α) επειδή μπορεί να εννοηθεί εύκολα από τα
συμφραζόμενα: «Ο δάσκαλος επαναλάμβανε συχνά την ίδια παροιμία: άνθρωπος αγράμματος… » β)
επειδή πρέπει να αποσιωπηθεί εξαιτίας ντροπής ή φόβου, συγκίνησης ή αμηχανίας : «Θα ήθελα να σου
ζητήσω να … μα καλύτερα άλλη φορά » , γ) επειδή επιδιώκεται σκόπιμα η πρόκληση συναισθηματικής
υποβολής (συγκίνηση, φαντασία, μυστήριο, δέος): « Να έβλεπες μόνο πόση ομορφιά αντίκρισα σε εκείνη
τη λίμνη… », δ) μέσα σε αγκύλες […], όταν παραλείπεται μέρος ενός κειμένου άλλου συγγραφέα

 ΠΑΡΕΝΘΕΣΗ: περικλείει πρόσθετες, επεξηγηματικές πληροφορίες , όχι απαραίτητες, αλλά προαιρετικές,

που θα μπορούσαν να παραλειφθούν: « Στην περίοδο της δικτατορίας των συνταγματαρχών
( 1967-1974 ) ο τυπός λογοκρινόταν»

 ΠΑΥΛΑ: στον διάλογο για να φανεί η αλλαγή προσώπου:

- Ποιος μαθητής αρίστευσε φέτος; - Δεν ξέρω αλλά θα μάθουμε, όταν
απονεμηθούν τα αριστεία

 ΔΙΠΛΗ ΠΑΥΛΑ: δηλώνει προσωρινή μείωση του ρυθμού του λόγου και χαμήλωμα του τόνου της φωνής,
απομονώνει ένα τμήμα του λόγου, το οποίο πρέπει να παρεμβληθεί (αφού συμπληρώνει ή επεξηγεί τα
προαναφερθέντα λεγόμενά μας) και το νόημα του προβάλλεται όχι με έμφαση, αλλά με ήπιο τρόπο: «Ο
παιδικός μου φίλος, ο Μανώλης - καλή του ώρα-, όπου και να βρίσκεται ήταν πολύτιμη συντροφιά
εκείνη την περίοδο»