TIBBİ BİYOKİMYA

ÇÖZELTİ HAZIRLAMA DERS NOTU

2022-2023
 ÇÖZELTİLER
İki veya daha fazla maddenin homojen karışımlarına çözelti denir. Çözünen madde ve çözücü
madde birlikte çözeltiyi oluştururlar. Çözelti saydamdır, renkli de olabilir. Biyokimyada çözeltilerin
büyük önemi vardır. Serum, plazma, idrar, beyin omurilik sıvısı, tükürük ve ter gibi numuneler
biyolojik çözeltilerdir. Biyolojik sıvılarda çözünmüş olan maddelerin kalitatif ve kantitatif
analizlerinde de kimyasal çözeltiler kullanılmaktadır.

Kolloidler

Kolloidler, bir maddenin başka bir madde içinde homojen şekilde dağılmasıyla oluşan
karışımlardır. Kolloidlerde çözünen madde karışım içinde molekül veya iyonlarına ayrılmaz.
Parçacıklar çıplak gözle görülmezler ancak mikroskobik inceleme ile görülebilirler. Maddeler fiziksel
yollarla birbirinden ayrılamazlar. Kolloidler tıpta ilaç olarak kullanılırlar. Dekstran 40, hidroksi etil
nişasta preparatları … gibi. Kolloidler damar içi sıvı miktarını artırarak plazma ozmatik basıncın
düzenlenmesi amacıyla kullanılabilmektedir.

Çözünen madde konsantrasyonuna göre çözeltiler:

1) Dilüe çözeltiler (seyreltik çözeltiler): Çözünmüş madde miktarının az olduğu çözeltilerdir

(konsantrasyonu düşük çözeltiler).

2) Konsantre çözeltiler (derişik çözeltiler): Çözünmüş madde miktarının fazla olduğu çözeltilerdir
(konsantrasyonu yüksek çözeltiler).

3) Doymuş çözeltiler (satüre çözeltiler): Çözünmüş madde miktarının maksimum olduğu

çözeltilerdir.

4) Aşırı doymuş çözeltiler: Çözünen madde miktarı doymuşluk sınırının üzerindedir

Laboratuvarda Kullanılan Bazı Birim ve Kısaltmalar

Ölçü sistemleri tıbbi biyokimya laboratuvarının en önemli konularından birisidir. Amaç ölçüm
yapmak olduğundan ölçü birimleri ve bu birimlerin birbirine dönüşümleri çok iyi öğrenilmelidir.

cc kübik santrimetrenin kısaltılmışıdır: 1cc=cm3 = 1 ml

1
 Ağırlık Birimleri Hacim Birimleri

Birim Kısaltma Katsayı Birim Kısaltma Katsayı

Desigram dg 10-1 g Desilitre dl 10-1 L

Santigram cg 10-2 g Santilitre cl 10-2 L

Miligram mg 10-3 g Mililitre ml 10-3 L

Mikrogram µg 10-6 g Mikrolitre µl 10-6 L

Nanogram ng 10-9 g Nanolitre nl 10-9 L

Pikogram pg 10-12 g Pikolitre pl 10-12 L

Femtogram fg 10-15 g Femtolitre fl 10-15 L

Çözelti Hazırlarken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar:

- Çözücü belirtilmemişse çözücü olarak her zaman distile su kullanılır.

- Asitler hazırlanırken derişik asitlere su ilave edilmez. Aksine derişik asit suya yavaş yavaş ve
musluk altında soğutularak ilave edilir.

- Kullanılan malzemelerin hepsi çok iyi yıkanmalı ve distile sudan geçirilmelidir.

-Tartım esnasında kimyasal maddenin nemden bozulmaması için ambalajın ağzı derhal
kapatılmalıdır.

- Kimyasal maddelerin orijinal ambalajları üzerinde o maddenin hangi şartlar altında saklanacağı
belirtilmiştir. Bu bilgiler kullanılarak çözeltiler dikkatlice hazırlanır.

Dilüsyon

Konsantre bir çözeltiden dilüe (seyreltik) bir çözelti hazırlanmasına dilüsyon denir. Kan ve
diğer vücut sıvılarındaki çeşitli analitleri ölçülebilir konsantrasyonlara getirebilmek için bu sıvıların
dilüe edilmesi gerekebilir.

1/5 dilüsyon yapmak için; 1 hacim dilüe edilecek madde ile 4 hacim dilüent (örn: distile su)
karıştırılır ve toplam 5 hacim elde edilir.

SORU: 25 μL serum, serum fizyolojikle 1/ 2 oranında nasıl dilüe edilir?

25 μL seruma 25 μL serum fizyolojik konulur.

2
 Konsantrasyon Kavramları: Çözelti konsantrasyonu çeşitli şekillerde belirtilir.

A.Yüzde Konsantrasyon

1) % w/v: Çözünen madde katı, çözücü sıvı olduğunda çözelti konsantrasyonu bu şekilde belirtilir.
Çözeltinin 100 mL’sinde 5 gram çözünmüş madde bulunuyor ise konsantrasyonu % 5 w/v' dir.

2) % w/w: Çözeltinin 100 gramında 5 gram çözünmüş madde bulunuyor ise konsantrasyon % 5
w/w'dir.

3) % v/v: Çözünen madde ve çözücünün her ikisi de sıvı olduğunda çözelti konsantrasyonu bu
şekilde belirtilir. Çözeltinin 100 mL'sinde 5 mL çözünmüş madde bulunuyor ise konsantrasyonu % 5
v/v'dir.

SORU: %15’lik 500 mL etanol çözeltisi nasıl hazırlanır?

100’de 15’lik isteniyorsa

500 mL için 75 mL etanol alınır

ve son hacim 500 mL olacak şekilde distile su ile tamamlanır ve karıştırılır.

SORU: 100 mL distile su ve 28 mL metanolün hepsiyle hazırlanmış çözelti % kaçlıktır?

128mL’ de 28mL metanol bulunuyorsa

100mL’ de 21,87 mL bulunur.

SORU: % 20’lik 250 mL üre çözeltisi nasıl hazırlanır?

100 mL için 20 gr üre gerekiyorsa

250 mL için 50 gr üre gerekir.

Üre tartılıp bir miktar distile suda çözüldükten sonra son hacim 250 mL’ye tamamlanır.

SORU: % 80 (v/v) lik etanol çözeltisi nasıl hazırlanır?

80 mL etanol ölçülür ve son hacim distile suyla 100 mL’ye tamamlanır.

SORU: % 20’lik asetik asit kullanılarak, 100 mL % 2’lik asetik asit çözeltisi nasıl hazırlanır?

Dilüsyon yaparken aşağıdaki formül kullanılabilir.

C1*V1=C2*V2

20*V1= 2*100mL

V1=10 mL % 20’lik asetik asit alınıp son hacim 100 mL’ye tamamlanır.

3
 Mol Kavramı: Maddenin molekül ağırlığının gr cinsinden ifadesidir.

Mol= Ağırlık(gr)/Moleküler ağırlık(gr)

B. Molar Konsantrasyon (Molarite)

Çözeltinin 1 L'sinde 1 molekül gram (mol) çözünmüş madde bulunuyor ise çözelti
konsantrasyonu 1 molardır. 1 M veya 1 mol/L olarak belirtilir. Bu çözeltinin 1 mL'sinde 1 mmol
çözünmüş madde bulunur (1 mmol/mL.)

Çözünenin mol sayısı n

M =   

Çözelti hacmi (L) V

mmol (milimol)=1/1000 mol’ dür.

Katı bir maddeyle molar çözelti hazırlama:

SORU: 1 M ve 1L glikoz çözeltisi nasıl hazırlanır?

Bu çözeltinin mol sayısı da 1’ dir. Glikozun molekül ağırlığı 180 gr’dır. 180 gr glikoz tartılıp bir
miktar distile suda çözülür ve son hacim 1 L’ye tamamlanır.

SORU: 11,7 gr NaCl suda çözülmesiyle hazırlanan 250 mL’lik çözeltinin molaritesini
hesaplayınız. (NaCl MW=58,5 gr/mol)

1 mol 58,5 gr ise M=n/V

* 11,7 gr M = 0,2 / 0,25 = 0,8 M

* = 0,2 mol

SORU: 300 mL’sinde 10 g C12 H22 O11 bulunan çözeltinin molaritesi kaçtır?
C12 H22 O11 mol gram=337 gr

Basit doğru orantıyla: 300 mL’de 10 g varsa litrede 33.3 gr vardır. 33.3/337 = 0.099 M eder.

4
SORU: 0,1 M 100 ml HCl çözeltisi, 500 ml’ye seyreltildiğinde molaritesi ne olur?

M1.V1 =M2.V2 0,1.100 = M2.500 ise M2 = 0,02 M

Sıvı bir maddeyle molar çözelti hazırlama:

Orijinal ambalajlı şişelerin içersindeki maddenin molekül ağırlığı, yoğunluğu ve % ağırlığı

gibi bilgiler şişe üzerindeki etikette yazılıdır.

Molekül ağırlığı

Molarite x Hacim (litre) x ————————— = mL olarak alınacak sıvı

Yoğunluk x % Konsantrasyon

SORU: Dansitesi 1,19 gr/cm3 olan % 38’lik konsantre HCl’den, 500 mL 2M’lık HCl çözeltisi
nasıl hazırlanır? (HCl MA= 36,46 gr/mol).

alınır ve son hacim 500 mL’ye tamamlanır.

SORU: Dansitesi 1,19 gr/cm3 olan % 37’lik konsantre HCl’den 250 mL 0,1M’lık HCl çözeltisi
nasıl hazırlanır?(HCl MA= 36,46gr/mol)

0,1 M= n=0,025mol 1 mol 36,5 gr ise

0,25L 0,025mol 0,912 gr’dır.

m 0,912

d= 1,19 = V=0,766 ml HCl alınmalı

V V

100 de 37’lik elimizde çözelti

* 0,766 ml

*= 2,07 ml HCl alınır ve 250 ml ye tamamlanır.

5
C. Normal Konsantrasyon (Normalite)

Çözeltinin 1 L'sinde 1 eşdeğer gram çözünmüş madde bulunuyor ise çözeltinin

konsantrasyonu 1 normaldir ve 1 N olarak belirtilir. Eşdeğer gram, molekül ağırlığının tesir
değerliğine bölünmesi ile elde edilir. Eş değer gram, Eq ile gösterilir.

Örneğin HCl'in etki değeri bir proton (H+) verdiği için l'dir. Benzer şekilde NaOH'in tesir değerliği
bir proton aldığı için l'dir.

Tesir değerliği;

Asitlerde molekülün verebileceği H iyonu sayısı kadardır.

Bazlarda molekülün verebileceği OH iyonu sayısı kadardır.

Tuzlarda iyonların +/- yüklerinin toplamı kadardır.

SORU: H2SO4 ün eş değer gramı kaçtır? (H2SO4 MA= 98 gr/mol)

Eş değer gramı= 98/2=49

SORU: 500 mL 2,5 N’lik NaOH (MA=40 gr/mol) çözeltisi nasıl hazırlanır?

Tesir değerliği 1 olduğundan normalite, molariteye eşittir.

Molarite formülünden mol sayısı bulunur 2,5M x 0,5L= 1,25 mol 1,25 x 40=50 gr madde tartılır ve
son hacim 500 mL’ ye tamamlanır.

SORU: 0,5 N H2SO4 çözeltisinin 1,2 litresinde kaç gram H2SO4 vardır? (MA=98 gr/mol)
1 N H2SO4, 1 eşdeğer gram madde içerir. Etkime değeri 2 olduğundan eşdeğer gramı 98/2=49 gr
eder. 0,5 N çözeltide ise 0,5 eşdeğer gram madde, yani 24,5 gr eder.

1200 mL’de: 24,5 x 1,2 = 29,4 gr H2SO4 vardır

2.yol: 1 N 1L 98/2 =49 gr eşdeğer gramı ise

0,5 N 1L 24,5 gr eder

0,5 N 1,2 L 24,5 x 1,2 = 29,4 gr H2SO4 vardır

6
D. Molal Konsantrasyon (Molalite)

1 kg çözücüde 1 molekül gram (mol) çözünmüş madde bulunuyor ise çözelti konsantrasyonu 1
molaldir (l mol/kg) ve birim m ile gösterilir. Çözünen madde ve çözücünün her ikisinin de miktarları
kütle olarak belirtilmelidir. Molarite ve normalite, çözeltinin litresindeki madde miktarı olduğundan,
sıcaklık değiştikçe çözeltinin konsantrasyonu da değişecektir. Bazı uygulamalar için sıcaklığa bağlı
olarak değişkenlik göstermeyen bir konsantrasyon terimi kullanılmalıdır. Molalite, sıcaklık
değişimine bağımlı değildir. Klinik laboratuvarlarda kullanımı yaygın değildir. Klinik
laboratuvarlarda kullanılan çözeltiler sulu çözeltiler olduklarından molalite ile molarite arasında pek
büyük fark yoktur.

E. Osmolar ve Osmolal Konsantrasyon (Osmolarite ve Osmolalite)

Osmolarite 1 litre çözeltide 1 osmol gram çözünen madde miktarını ifade eder.

Molekül ağırlığı

1 osmol gram = 

Osmotik bakımdan aktif partikül sayısı

Örnek: NaCl, sulu çözeltide tamamen Na ve Cl iyonlarına ayrışır. Her molekül osmotik bakımdan
aktif iki partikül oluşturduğundan, 1 osmol gram NaCl 58,5 / 2 = 29,25 gramdır. Yani 1 osmolar
NaCl çözeltisinin litresinde 29,25 gr NaCl bulunmaktadır.

1L, 1 osmolar NaCl çözeltisi hazırlamak için 29,25 gr NaCl tartılır, distile suyla çözündükten sonra
litreye tamamlanır.

1 osmolar glukoz 180 gramdır. Çünkü glukoz moleküler halde çözülür ve 1 aktif partikül meydana
getirir.

Çözünmüş olan osmotik aktif birimlerin miktarı osmol cinsinden belirtilir. Eğer çözeltinin
miktarı hacim olarak (L) belirtilirse konsantrasyon osmolarite, çözücünün miktarı kütle (kg) olarak
belirtilirse konsantrasyon osmolalitedir.

Osmolarite=osmol/L Osmolalite=osmol / kg

7
 TAMPON ÇÖZELTİLER

Asidik veya bazik madde ilavesine karşı hidrojen iyonu konsantrasyonundaki değişimleri
önleyen çözeltilere tampon çözeltiler denir. Belli bir pH’da gerçekleştirilmesi söz konusu olan
etkileşimler için tampon çözeltilerden yararlanılır. Bir tampon zayıf asit ve onun eşlenik bazından
veya zayıf bir baz ile onun eşlenik asidinden hazırlanır. Tamponlar genelde bazlarının adı ile
adlandırılırlar. Fosfat ve asetat tamponu biyokimya laboratuvarında sıkça kullanılan tamponlardandır.
Zayıf asit ve onun bazından bir tampon hazırlandığı zaman zayıf asidin bir kısmı iyonlaşır, bir kısmı
iyonlaşmadan kalır. Zayıf asidin tuzu ise tamamen iyonlarına ayrılır. Böyle bir çözeltiye asit ilave
edildiğinde H iyonu anyonla birleşir ve zayıf asidi meydana getirir. Zayıf asit çok az iyonlaştığı için,
ortamın pH’sında fazla bir değişme olmaz. Aynı tampona baz ilave edildiğinde, OH iyonu ile H
iyonu birleşir ve su oluşturur. Su ortamın pH’ını etkilemez. Çünkü çok az dissosiye olur.
Zayıf bir asit ve bu asidin tuzu bir tampon sistemi oluşturur.
Tuz
pH= pK + log
Asit
Tampon sisteminin tuz ve asit bileşenlerinin konsantrasyonları birbirine eşit olduğu zaman pH
değişimi en az olur. log 1=0 olduğundan pH = pK olur. Bu durumda tampon sistemin tamponlama
kapasitesi maksimum olur.

SORU: 0,2 M sodyum ve 0,05 M asetik asitten oluşan asetat tamponunun pH’ ı kaçtır?
(Asetik asit pK= 4,76)
pH = pK + log (tuz/asit)
pH = 4,76 +l og (0,2 / 0,05)
pH = 5,36

8
SORU: pH =6,0 olan 0,1 M 1 L fosfat tamponu nasıl hazırlanır?
NaH2PO4 (zayıf asit) ve Na2HPO4 (zayıf asidin tuzu) kullanılabilir.
pK= 7,2 Antilog( -1,2)=0,063
(NaH2PO4 MA=119,9 gr)
(Na2HPO4 MA=141,9 gr)

pH = pK+log (tuz/asit)
6 = 7,2+log (tuz/asit)
0.1-asit tuz+asit=0,1M
-1,2= log
asit

0,1-asit 0.1=1,063 x asit

= 0,063 asit= 0,094 M
asit tuz= 0,006 M

1 L de mol sayıları:
asit= 0,094 mol NaH2PO4(zayıf asit)
tuz= 0,006 mol Na2HPO4 (zayıf asidin tuzu)

1 mol asit 119,9 gr ise

0,094 mol 11,27 gr 1 L için alınması
gereken miktarlar
1 mol tuz 141,9 gr ise
0,006 mol 0,851 gr

Bu miktarlar tartılıp distile suda çözüldükten sonra pH’ı ayarlanır ve son hacim 1 L ye tamamlanır.

9
SORULAR

1) 100 ml hacimde 0,0900 gr glukoz içeren çözelti nasıl hazırlanır?

0,0900 g (90 mg) glukoz tartılır, distile suda çözülerek 100 mL'lik balon jojeye aktarılır ve hacim
100 ml'e distile su ile tamamlanır. % 0,09 w/v olarak hazırlanan bu çözeltinin konsatrasyonu
(molaritesi):
M=n/V
n=m/MA
M=m/(MAxV)
V=100mL=0,1 L
m=0,09 g.
Glikozun molekül ağırlığı=180 gr
M=0,09/(0,1x180) =0,005mol/L veya (0,09/(0,1x180))x103=5 mmol/L dir.

Sağlıklı bireylerde, 12 saat açlık sonunda plazmada glukoz'un ortalama konsantrasyonu 90 mg/dL
veya 5 mmol/L 'dir.

2) 0,15 mol/L NaCl çözeltisi nasıl hazırlanır?

NaCl'ün molekül ağırlığı=58,5 gr

n=m/MA

0,15 mol NaCl, 0,15x58,5=8,77 g/L dır.

8,77 g NaCl tartılır, distile suda çözülerek, çözeltinin hacmi 1 L'ye distile su ile tamamlanır.

Konsantrasyonu 0,15 mol/L(150 mmol/L) veya % 0,9 (w/v) olan NaCl çözeltisi biyokimya
laboratuarlarında "serum Fizyolojik" olarak adlandırılır. Bu çözeltinin osmotik basıncı serumun
osmotik basıncına eşittir (İzotonik).

Eritrositleri hemoliz etmeden yıkamak için veya serum/ plazma örneklerini seyreltmek için genellikle
serum fizyolojik kullanılır.

3) 100 µl serum numunesinin serum fizyolojik ile 5 kat dilüsyonu nasıl yapılır?
100 µl seruma 400 µl serum fizyolojik eklenip karıştırılır.

4) 1M’lik 1000 ml NaCl çözeltisi nasıl hazırlanır?

1mol yani 58,5 gr NaCl alınır 1 litrelik balon joje’ye konulur, madde bir miktar saf suda çözüldükten
sonra son hacim 1L’ye tamamlanır.

10
5) 250 mL (0,250L) volümde 2M’lık NaOH çözeltisi nasıl hazırlanır? (NaOH=40 gr/mol)
250 mL’lik kuru ve temiz bir balon joje alınır. 0,250 x 2 x 40 = 20 g NaOH tartılır ve balon jojedeki
suya eklenerek çözülür. Balon jojenin işaret çizgisine kadar distile su eklenerek volüm 250 mL’ye
tamamlanır ve balon jojenin ağzı kapatılarak alt-üst etmek suretiyle maddenin iyice karışması
sağlanır.

6) Dansitesi 1,19 gr/cm3 olan %38’lik konsantre HCl’den 250 mL volümde 0,1 N’lik HCl
çözeltisi nasıl hazırlanır?
250 mL’lik kuru ve temiz bir balon joje alınır. Balon jojeye bir miktar distile su konur.

0,1x36,46x0,2 = 2,016 ml konsantre HCl alınır ve balondaki suya eklenerek çözülür.

1,19x0,38 Son hacim 250ml ye tamamlanır

7) 200 ml 0,1 M lık NaOH çözeltisi 250 ml ye seyreltildiğinde konsantrasyonu kaç M olur?
200 ml x 0,1 M =250 ml x K K= 0,08 M olur.

8 ) % 98’lik alkol ile 250 mL % 70’lik alkol çözeltisi nasıl hazırlanır?

V1 x C1 = V2 x C2 V1 x 98 = 250 x 70
V1 = 178,57 mL % 98’lik alkol alınır ve toplam volüm
250 mL olacak şekilde distile su ile
tamamlanır.

9 ) Protein konsantrasyonu 7,8 gr/dL olarak saptanan bir serum örneğinin 300 μL’si bir deney
tüpüne pipetleniyor. Tüpteki protein miktarını miligram cinsinden hesaplayınız.
1 dL = 100 mL
1 mL 1000 μL ise 100 mL de 7,8 gr protein varsa
x 300 μL 0,3 mL x

x= 0,3 mL x= 0,0234 gr = 23,4 mg

11
10 ) 15 M’lık stok HCl çözeltisinden 50 mL 0,1 M HCl çözeltisi nasıl hazırlanır?

C1xV1=C2xV2

15 M x V1= 0.1 M x 50 mL

V1= 0.33 mL 0,33 mL HCl alınarak son hacim 50 mL ye tamamlanır.

11) 200 ml 0,2 M ve 300 ml 0,5 M NaOH çözeltilerinin karıştırılmasıyla elde edilen yeni
çözeltinin molaritesi nedir?

M ilk x V ilk = M son x V son

200×0,2 + 300×0,5= M son x 500

M son=0,38 M

12) 0,1 M’ lık 100 ml NaCl çözeltisinin derişimini 0,2 M yapmak için ne kadar NaCl eklemek
gerekir?

0,1 mol/l x 0,1 l x 58,45 gr/mol = 0,5845 gr NaCl eklenmesi gerekmektedir. Çünkü çözeltinin
molaritesinin iki katına çıkarılması demek içindeki NaCl miktarının da iki katına çıkarılması
demektir.

13) 250 mL’sinde 5 gr NaOH bulunan çözeltinin molaritesi nedir? (ma:40 gr/mol)

NaOH=5 / 40= 0,125 mol

M=n/V
0,125 mol / 0.25 L= 0,5 M (mol/L)

14) SORU: 5 mL seruma, 15 mL serum fizyolojik eklenirse seyreltme katsayısı kaç olur?

5+15=20 mL son hacim

20 mL’de 5 mL varsa,

20/5 = 4

12
 ÇALIŞMA SORULARI
1) 4.5 gr/dL albumin konsantrasyonunu μmol/L olarak hesaplayınız. (MW=65000 gr/mol)
2) %80’lik bir alkol çözeltisinden %20’lik 500ml çözelti nasıl hazırlanır?
3) 450 gr’lık bir KCl çözeltisinde 60,376 gr KCl bulunduğuna göre bu çözelti % kaçlıktır?
4) 0,2 N 250ml NaOH çözeltisi nasıl hazırlanır?
5) %3 6’lık ve yoğunluğu d=1,18 gr/cm3 olan HCl çözeltisinden 0,1 M ve 250 ml çözelti nasıl
hazırlarsınız.
6) 6 M 100 mL HCl çözeltisi nasıl hazırlanır? (HCl için Ma = 36.46 gr/mol, %37 ve d = 1.18 gr/cm3 )
7) Kütlece % 15 NaCl içeren çözeltide 3 gr NaCl kaç g suda çözünmüştür?
8) 100 gr %10 luk NaOH çözeltisiyle 200 gr %20 lik NaOH çözeltisi karıştırılırsa, karışımdaki %
NaOH ne olur?
9) Yoğunluğu 1,19 gr/ml olan ve ağırlıkça %37’lik derişik HCl çözeltisinden 3 M 250 ml çözeltisi nasıl
hazırlanır?
10) Yoğunluğu 1.98 gr/mL olan ve ağırlıkça % 98’lik H2SO4 çözeltisinin molaritesini bulunuz.
(H2SO4 MA=98 gr/mol)

13