You are on page 1of 3
American way of life: 20k0 “hamarkaca zoriontsuan’ AEBn eta Europan hedatu zen bizimodua, AEBKo Kontsumismo eta era ‘maliako klaseen biz-mala altuan oinarrtutakoa, Wall Straeteko Cracka: 1929k0 urriaren 24an (Ostegun Beltza) Wall Strootoko, hau da, AEBko ota horrialde kaptaliston {inaniza-erciguneko bankuak bata bestearen atzean hondoratzen hasi ziren, AEBn ela Europan krisialdi ekonomikoa ota langabezitasa atua eragiten eta 20ko ‘hamarkada zoriontsua'rekin bukatzen Mew Deal: 1929ko Wall Streetcko Crackak eragindsko krisialdi ekoromiko eta soziala Konpontzeko AEBKo presidenteak, Roosevaltek, Now Dea plana aurrra eraman 2uen, Plan honek estaluak ekonomian gehiago parte haruke 2uela propasatzen zuen (nahi eta horrek kapitalsmoaren kontra joan) ‘Atorra Beltzal/Atorra arreak: Alorra belizak Mussolnk sorulako alder faxistaen jarailzalleak ren, halen uniformearen falorra bettza baitzen. Hilerrek sta bere alderdiak, NSDAPK edo alderdi naziak, idsla hartu zuten bere jaratzaleen Uuniformesntzako eta hauek, SAko Kideak,alorra urea ecamango dute. Autarkla: Autarkia sistema skonomiko bat da, non herrakse bat gai da bere behar eta eskari ekonomikoak bere-berez asetzeko ala ekolzteko ata, beraz, ez du beste herialdeekin harreman Komertzialic mantendu beh, OVRAVGestapoINKVD: OVRA [ial faxistako polzia politkoa izan zen, Gestapo Alemania nazikoa ta NKVD Sobietar Batasunarana. Erregimen tolatarioan elementu ezinbestekoa da polizia politkoa,erregimenaren etsai poltkoak eta oposzioa zapaltzeko eta heritarak zututa mantentzeko, Erromako ibilaldia: Hauteskundostako emaitzak nahiko elsigariak zienez, 1922an Mussolink erabakiko du faxismoaren indarerakusmen handia antolaizea eta ttaliako faxisia eta ator belza guztak elkartuko cira Erroman, hau da, Kaliako hirburuan, marbea bat egin eta bere poterea erakustoko, Antisemitismea: Judutaren kontako arrazakeria eta indarkeria ero, kultura edo arraza-arazolengatk. Nahiz eta historian fla Europan zehar judutarren kortrako jazarpenak (progrom) oso ohikoak izan, antisomtsmoa nazismoaren idedlogiaren funtsezko osagaia zen eta poterera allegatu bezain laster Hilerrek neurriak hartzen hasiko da judutarak baztertzeko eta, azkenix, ousez‘atzeko, Alemaniako gaitz guztien errudunak ziren eta Bizi-espazioaren teoria (Lebensraum): Ideolog'a naziaren teoria zen. Arraza arioak, beste arraza guzten gainetk zegoena, bere herria eta kultura garatzeko bere luraldea ela espazioa behar zuen, SAISSak: SAa NSDAPren (alderdi naziaren) barruan zegoen talde bat zen, segurlasuraz arduratzen zena, baina halen benetazko betebehara etsai politkoak jazartzea ela jpotzea zen. Hau da, alderdi naziaren matoiak ziren. 1934an, Hilerren ‘aginduz SAren barruan purga odotsu bat buruty zen eta hemendk aurtera SSak lango dia nazismoaren ele-taldea eta hauek errepresio poltko eta jazarpen-arazialaz arcuraty zien Labanluzeongaua(1934):Hilrrek,Alemaniako kantzlerra zanda.bere alderdian elaSA barry zeudenetsal poitkoaz libratzea srabakizuen.Gau bakar batean SS eta Gestapokoek enundaka pertsona atxlotu eta hil Nurembergeko logeak: Alterdinazlaren ideclogia antisemta jarratuz, 1838ko Nurembergeko legeek judutar alemaniarrak izartetkbaztertzeko lehenengo neurriak ezarrko dtuzte: debekatuko dia judu eta ez-uduen arteko ezkontzak, judutarrek fe2in izango dule alo askolan lan ogin (hezkuntza, osasuna, industia-eoktore balzuk..), judularten negazioen kontrako boikota... Lege haven helburva arraza aroaren purutasuna zen. Kristal hautsien gaua (1938): Kristal hautsien gaua naziek burututako polka antisemitikoaren ondoto lazenetarikoa izan zen. Azaroaren Saren gauan nazismoaren jaraitzaleak eta herttarrek hasiko dra Alemania eta Austian zehar judutarrak lipoizen eta halen dendak eta tanpluak(sinagogak) suntsitzen eta erretzen, inolako zigar ede ondororikjasan gabe. Gulag: Sobietar Batasunaren luralde zabaletan zehar sakabanatuta zeuden kontzenrazio-espartuak zien, batez ere Siberian, Bertan erregimenaren eda Stalinen etsai poikoak eta intelektualak gartzelatzen ztuzten, bortzazko lanak egiten nekeak, sgoseak edo hotzak hiltzen zuten arte 1.Guda eta gero zein izango da munduko potentzla ekonomiko berria eta finantza munduaren hiriburua? Zergatik? 1 Ma ota goro muncuko nagusitasun ekonomikoa Errosuma Batua ota Londresotix AEBra mugituko da, Oran AEBak munduka lehen pontentzia skoromikoa izango ira sia New York fiantza-munduaren erdigunea. Erresuma Balua, eta Europa orokortean, |, MGaron esfortu ekonomikoa eta suntsiketak pairatzon ari dra. AEBak,aldz, goroago sartko dra gudan, oz ute halen uraldean lskarrak jasoko eta aiatuee! armak ela merkantziekin laguntzen egonga dira eta horrla halen industria ‘asko hazko da urte guixitan, 2.Zergatik ezagutzen ditugu 20ko hamarkado urteak “hamarkada zoriontsua” bezala? LMGak suposatu zuen “shook'a fla gero Jendeak pazk egoteko gogoa zuelako, Gainera, ogoera ekonomikoa oso ona Izan zen eta aldaketa eta askatasun sozial eta kullural handiak egon ziren. Kontsumo-tasa altuak erd-mallako Klassen ongizate-maila handitu zuen sta bal ‘masa-komunikabideak ela alsa eskaintza ugariy aren 3Nola zegoen Alemania 1. MG eta gero, bal poliikoki, bal ekonomikoki? Alemaniako egoera I, MGa eta gero oso lntza lzan zen, Lau urteko guda eta gero ekonomia quaiz hondoraluta zegoan eta gainera, Versallasen sinatulako pake-tunaren iondorioz, Frantzia isun fizsla ordaindy behar zion. Langabezia-tasa oso alua zen ota duaren balioa gor eta baxuagoa zen, hiperinflazioa eragiton, Politkoki egoara ez zen hobeagea. Guillermo La kaiserTak abdikatu eta goro Alemania erepublka konstituzional eta Reral bat bilakatu zen ‘AZergatik gertatu ogin zen 1929ko krisaldia? |.MGan zehar AEBn ela Europan industia miltararen pisua ekolzpen industalan izela izan zen. Guda amaits eta goro, bai eskulana eta bai ekoizpena birrantolatu beharizanziran, eta hor ez zen batere erraza. Beslalde, 20ko “hamarkada zovionisuan eko-zpon indusinala izugarn lua zon, kontsume-mailaallua z0lako fre, eta bankuak maileguak ematen zituzten familie: Konisumo-malaaltua mantentzeko. Nahiz eta hamarkadaren amaieran fenpresa askotan krisialdaren lenenengo sintomak antzematen hasi, bankuek, espekulazio fnantzieroaren ondorioz, enpresa haven balioak oso alti mantendu ztuten, egoera guztiz lenertu zen arte. 5Zein nolako neurriak hartu zituen Rooseveltek AEBko ekonomia berreskuratzeko? New Dealaren oinaria estatuak tekonomian parte hartuko zuela onartzea zen, nahiz eta horrek kapta'smoaren muinaren kona joan. Kapitalismca, Ikusi egin zenez, ez zen beti perfekoa eta 1929k0 krisialdia bezalako akatsak zit. Langabezia-lasa marrzteko gobernuak herr-an eta azpiegitretan inbertsio handlak egingo dit SZergatik esaten dugu 1928 eta geroko gizartea poltikok! polarizatuta zegosla? 1923k0 kisaldiaren ondorioz langabezia-tasa oso altuak izan ziren Europan (batez era Alemanian) ata erd-mailaka klasearen eta langileanbiz-baintzek bbohera agin zuton. Horrogaiktntsiosozial handiak zouden, Aipatu ideologia faxistaren ezaugarriak. GUZTIAK. fatua ota nazoa indbiduoaren gainetk daude, Hertialde baten poterea bere hertaren batasunean dago. -Komunismoaren sta demokraziaren konrako jarrera. Demokraziak herialdeak ahultzen eta banatzen dit Batasune lortzeko alderd! bakar bat egon behar da, -Alderdi eta nazioaren buru bezala persona bakar bat egongo da eta bere erabakiak ezin dira eztabaidatu, -Estatuak sizartearen ato guzliak kontrlatzen dita -Autarkia. Herralde bat gai izan behar da behar ekonomiko guztak berez asetzeko. Nazo bal ezin da egon beste herrialdesn Interes komertzalen menpe, -Wasa-hecabidesn hezkuntza eta propagandaren Kontrola.Ezinbestekoa da biztanleriaren pentsamendua bateratzea eta onteolatzea eta horetarako atengabe eta ikitatk heritarrak adoktrinaluak izan behar dra, pentsamolde independienteak eta inti pubikoa desagertarazteko. Bali nazionalen goraipatzea nazionaismo agresibo baton bidez. Herialde baton historia, ohiturak, baioak, hizkuntza, arraza besteen gainetik daude, Askotan herilde hauek halon anizinako nagustasuna edo urre-aroa berreskuratzen saiatzen dra -Indarkeria, maskuintalea, harropulzkeria ela halako baiaen goraipalzea, Bakea ata akordioak ahulenizat dra, -Miltarismoa eta gudazaletasuna, Hertialde nauetan armadak garrantzi handia daukate eta iraganeko aintza edo oraingo ragusitasuna arakustekojarrera espantsionstak ela inperialistak dauzkale, best lrraldeak okupalzen, -Sinboloen eta indar-erakusketen garranzia:destleak,hitzaldiak,etab. 8-Zein neurriak hartu zituen Mussolinik poterea lortu ostean? Faxista ez ziren beste alderdi guatiak debekatuko cf {axista ez zen sindkatuekin egingo duen bezala, Komunikabideen Kontrl zorrtza ezarrko iii publikoa Kontrolatzeko eta bere etsaiak Kontrolpean mantentzeko OVRA, aldersi faxistaren polza poltikea, sorluke du. Gol-burgesia, enpresarien eta bankuen lagunizarekin italia autarkikoa izatea saiatuko du 8-Nola lortu zuen Hitlerrek poterea? 1929Ko krisialtira arte NSDAPK (alderdi naziak) Weimarreko Errepublikako hauteskundectan lortutako emaitzak oso eskasak izan 2en, Hala ere, kisi ekonomiko eta heriaen haserrearen ondotoz, 1932ko hausteskundesk alderalnaziak irebazi ztuen, baina gehiengoa lortu gabe. Hala ere, kontserbadoresk eta Alemariako lenpresari handlek Hindenburg, errepubIkako presidentea, presionatu zuten Hier kantziler\zendatzeko. Kantzler vezala, Hilertek hauteskunde beriak antolatu ztuen 1933an eta, indarkeria eta izua direla mec, gehiengoa lortuko du, dikatudra naziad hasiera ematen, ‘0-Nazismoak faxismoaren ezaugarriak partekatzen itu, baina zein da bere berozitasun nabariona?Nazismos faxismatic bereizten duen ezaugar nagusia honen teora arrazistak clea, batez ere arraza arioaren nagusltasuna eta anisemiismoa, ‘11-Zorgatik Leninek erabaki zuen Politika Ekonomiko Berria ezartzea eta ez zuzonean sistema ekonomiko komunista Errusian? |, Mundu Guda (1914-1917) eta Guda zibila (1918-1921) eta gero Emusiako ekonomia guatiz suntstuta zegoen. oraz, berreskuratzeko epea emateko, Leninek Polka Ekonomiko Bera ezarc zuen, non neurti kaptalistak eta komunistak rahasten ziran: luralde eta fabrikatxkcak jabetza pribatukoa izaten jaratuko 2ren eta bame-merkatua Hrea izango da, baina lenpresa handiak, bankuak, garralobideak eta kanpo-merkataritza estaluaren eskuetan egango dia, 42.Nola antolatzon zen politikoki SESBa? SESBa ertepublka sozialsta batzuen federazioa izan zen, non nazio eta tia, Luge batzen ziren, republika bakoitzak bazeukan autonomia bere bame-politka (osasun, nizkuntza kullura) kudeatzeko eta rahi zuenean SESBIk ateratzeko aukera zeukan, 412-er zien SESBko gobernuak aurrera eramatutako Bost urteko planak? Stalin poterera ailagaty zenean sistema omunista guztiz ezar 2uen ota, beraz, Sobiet Gorenak SESBXo ekonomia guztz Konolatiko du bost urteko planak Giseinatzen: sektore ekonomiko bakoitzak ekoiztu behar 2uena planifkatzen sta ezartzen zen, eta bai ala bai helburuhovietara ailegatu behar zon, 14Zeintauk izan ziren SESBko planifikazio ekonomikoaren emaitzak? Planifkazio industrala eta nekazartzaren kolektibizazioa ezartzerako orduan Stalinok erreprosio borttza erabl zuen oposiica eta protestekin akabatzoko eta pertsona fasko hil edo abilotu ztuzten. Bestalde, SESBko ekonomian ela ekoizpenean desoreks handlak egongo dia, eta produktu batzuk oso ugaviak izango dia balna beste ezinbestekoak,arropa bezala, asko2 ut'agoak. Erroma-Berlin Ardatza | Antikomintern: Mussolini eta Hilerrek, Kids ideologiko eta poltko bezala, Alemania sta Kaliako harteman dilomatkoak gertuzea erabaki 2uten, I, MGa baino lehenago haien elkar indarca erakustoxo ela Europa osoan Zehar fexismoaren hedapena bulzatzeko, Bestalde, Alemaniak Antkomintem ituna sinatuko du Japoriar Inperioarskin, 6 hertaideak amankomune2ko elsaia batzuten: SESB eta Komunismoa, Molotov Ribbentrop ituna: Europako luralde batzuk okupatu sta goro (Austria, Sudeteak, Txekoslovaka, otab), Hiterren hurtengo aldarrkapena Polon'ako Danzig (Gdansk) hia ela portua izango da, baina Frantza eta Erresuma batua ezolz ‘esango dute azkenik Vichyko gobernua: Bere armada zapaldu ela herrialdea azkar okupatu eta gero, Alemaniak bitan zatitko du Frantzako herraldea, Iparaldean Pars hirburu bezala iango duen gobemnu nazia ezarrko da. Hegoaldean, "Franzia askeren” gobernua, bere hirburua Vichy hirian daukana. Hala ere, Vichyko gabernua nazien menpe egongo da, hau da, gobernu-itere bat izango «a. Bere presidentea Petain generaa izan zen, |. MGko hero frantzarra, Ingalaterrako batalla: Behin frantzarrak eta ingelesak Frantziako lurzoruan zapaldutakizan ota goro, Erresuma Batu lortuko 4 soldad ingeles eta frantziargehienak Durkerketk Britania Handira eramatera, Erresuma Batua lango da Alemania naziari ‘aurre egiten dion Europaka herralde bakarra, Hilerrek haiekin aster edo berandu bake-tun batera ailegatuko zuela pentsatuz, Eresuma Batua airez garaizea erabaki zuen, halen hiriak eta biztanleak bonbardeatuz Bizargorri operazioa: Hilerrek, Europa osoa (EB izan ezik) kortrolpean izatea lortu eta gero, SESBs inbacttzea erabakiko du bi asmoekin: Komunismaarekin akabatzeko ela SESBko gara eta petvolla lortzeko, hauek ezinbestekoak baiizren Alemaniak egiten ari zen guda-esfortzua mantentzeko, Hain luralde erraldoia okupatzeko Hillrrek Bizargort operazioa diseinatu zuen eta berlan bal alemaniarrak bai beste heriakde alatuak parte hartuko dute: errumariarrak, hungararrak, bulgararak, ‘spainiarrak... Operazigaren helouruak hiru zion, hit hifi, hain 2uzen ere: Leningrad, Mosku eta Stalingrad, Overlord operazioa: Sobietarran ekialdeko frontearen aurrerakada dala eta, ela behin Italia erd) okupatutaizanez, alate ferabakiko dute mendebaldean beste fronte bat hastea Berinera sobietarrak baino lehen allegatzoko, Horrtarako Overlod perazioa dseinatu zen, armada aliatuen lehorreratzea Normanciako kostaldean, 1945ko eksinaren Ban. ‘Azken Irenbidea: Nurombergeko arraza-egeak ezari eta gero, alderdinaziaren buruzagiok (Heydrich, Eichmann) erabaki zulen arraza judularra Europati desageraraztea, hau de, arazo judutarraren Azken Interbicea: judutarren masa-hiketa sistomaticoa, Horretarako judularak okupatutako luraldeetatkKorlzentrazio-esparruetara eramaten hasike dira qudan zehar, fla bertan borixazko lanak egin sta gero gaseatzen zituzten eta haien gorpuak labeetan erretzen zituzten. Kalkulatzen da naziok 6 mio judutar hi ztuztela, 4Zointzuk izanziren Il, MGren kausa zuzenak? -Nersailseko lunak oso hasere ela desados uta zituen Europako hertalde batzuel, batoz ere Alamania ela Kali. Eta hauek hsion mendekua nartu nahi due, -1928ko krsiald ak Europako erdi-mailako klaseak ota langivak tiotuko dity eta hauek jarera poltka goro eta muturrekoak Jareituko diuzte: komunismoa edo komuristak geldtzeko gai ren bakarrak, hau da, eskuin muturreko alverdak Erregimen tolalitaioak zluzion hervaldeek hasko dulan mugimendu espantsionstainporalistamiliarista ola agresiboa Beste herraldeek eta Nazioen Elkarteak ertegimen ‘otaltarioen espantsion'smoaren aurrean izango duten jarera pasiboa eta permisiboa. Beste guda bat ez hasteko,Alamaniako nahi tortrialak Behn elaberriz onartzen ztuzion inolako ondoviork« azar 2.Zer nolako neurriak hasiko dira hartzen herrialde faxistak eta Japonia? Nazicen Elkarteen pasivotasunaren aurrean ‘Alemania, alia sta Jeporia espanisioniamoarekin aurrera egingo dute. tisk Albania, Abisinia eta Etopia kankistatuko di ‘Alemaniak Versaileseko Itunak ezarrtako balditzak betetzeari utzko dio: Renania bermiltarizatuko du, industia eta armada garatzen hasiko da, isuna ez du ordainduko... ea Europako garmariarjatorrizko herraldeak okupatzen hasko da: Austria, Sudeteak, Trekoslovakia eta, azkenik, Polon'a. Japonia Ozearo Bareko uharteak konkistaizen hasko da, balta ere Korea, Manbauria, Txina eta Indotxinako luraldeak, bere inperioa eta industria militarrahorritzcko. S.Zorgatik Hitlerek goro eta lurralde gehiago aldartikatuko ditu Alemaniaronteako? Zeintzuk okupatuko ditu Il. MG baaino lehen? Nazismoaren ideologiak arraza arioaren biz-espazioa ela pangermanismoaren teoriak defendatzen dtu eta, horn ondoriez, ator! germaniarra duten luralde guztlak aldartkatuko city Alemaniarentzakot:lehonk eta behin Aust, gero Sudetesk eta gero Txskoslovakia, Hurrengo helburua Poloniako Danzig hiria zen, baina azkenik Frantziak eta Erresuma Baluak ezetz esan zuten eta Poloniako inbasio naziarekin bi herialde hauek guda deXaratuko diote Alemania, 4Zor sinatu zuten Hitlerrek eta Stalinok SESB eta Alemania arteko itunean? Molotov-Ribbertrop tuna Hitler eta Stalinen arteko neutrallasun akordioa izan zen. Hierrek lorzen 2uen SESBKo neutaltasuna Europako mendebaldera guda eramaten 2uen bitartean, eta Stalini ere komeni zitzaion Alemaniaren neuiratasune SESBa oraindk ez zegoen prest armada naziari aurreogitoko, ota bore harromanak Errosuma Balua ota Frantziarekn onak o2 z«lako. 5.Zointzuk dira Alomaniak lortutako helburuak bere ofentsiban’ Lcharik eta behin, 1999%o irallaren tean Alemaniak Polonia inbaltuko du, SESBrekin adostulake mugara arte. Gero, 1940ko apiriean, Danimarka ela Norvegiainbadituko alt, Ipar ttsascaren konitola zlurtatzeko ota industia miltara behar zuen burdina lortzeko, 1940ko malatzan nazick lortko dute Frantzia oso azkar okupalzea, armada ‘raniziar ela ingelesa zapaldu eta ger. 6-Zorgatik Joan behar dira soldatu alomaniarrak Balkanetara ota Afrikako Iparraldera? Hilerrek eta Mussolink ekar diseinalutaka guda-estrategiaren arabera, ltalaka betebeharra zen Afrkako iparraldea ala Balkanak okupalu ela kontoatzea, Baina armada faxistak berehala erakutsi zuen ez zela gai bere heburvak betetzeko ela Hilerrek Rommelen agindupean zegoen Alskakorps bidal ztuen Altkako ‘paraldoa kontrolatzeko. Bakanolara ela Greziara ore bidal ztuen bere amadak, luralde havok orraz konkstatzen, 7-Zeintzuk izan ziren Alemania SESBa inbaditzerakoan izango dituen arazoak? Napoleonsk izan zituen arazo bardnak, hahiz eta Alomaniako armada mekanizatua eta askoz modemoagoa izan. Sobiotar Batasunaren tamaina erraldiak behartzen zion armada nazar dstantea oso oso lizeak zeharkatzera, eta horela armada bat hornitzea oso zaila ca, Bestalde, nahi eta Bizargorti Operazioa udazkenean hasi, negua allegatu zen eta balintza Kimatkoak os0 gogorrak zien: hotzak armak eta cerregaiakizozten zituen eta alemaniarrak ez zeuden prest hain tenperatura baxuak jasatzeko. 8:Zergatik eraso egin zuen Japoniak AEBak Pearl Harboren? Japoniak, Ozeano Baroko artxplolago ota kostaldeotan zohar bere inperioa hedatzerakoan, bazekien laster edo berandu AFBKo interes Komertzialen kontra joko zuela sta, beraz, gua sahielsezina zela. Horregalk, 1941ko abenduan Japoniak erabaki zuen lehen kolpea eman, guda deklaazio formala egin gabe, sta AEBk Hawaii uhartestan zeukan Pearl Harborreko port miiarra bonbardeatu zuen, hemen AEB Ozeano Barsko kontvola bermatzeko beharrezkoak zrenias-armadaren Korazaly ela hegazkin-onlz gebienak baltituen, 9-Zeintzuk izango dira gerraren “tornak” aldatuko dituzten batailak 1942 eta 1943an?Hauck dia batallak; Midway (Czeano Barea, 1942, AEB-Japonia), El Alamein (Egipte, 1942, ingelesak eta beste alatuak-Alemania eta Hala), Stalingrado rusia, 1942-1943, SESB-Alemania), Guadalcanal (Ozeano Barea, 1943, AEB-Japonia) eta Kallako inbasion (1943, ingolosak,rantzosak ota estatubatuarrakiaarrak) ota Kursk (Ukraina, 1943, SESB-Alomania). 10Nola izan zen Mussoliniren herlotza? Eta Hilerrena? Alatuek lala inbaditu zutenean, Victor Manuel lak, Naliako cerregeak, Mussolini potera kendu zion ela abclalu zuen, alemaniarek laiako okupazio alialua geldarac\ zuten ela Hillerren faginduz Mussolini askatu 2uen, naziek okupatutako laliako zatiaren gobemnua ematen. Hala ere, aliatuen aurreratzoa clengaea zen ela Mussolini, Alemaniara ines egiten saiatzen ari zenean, partisanoak abilot, fully ata bere gorpuajpoits zulen 1945 apinilean. Pixka bal geroago, sobitarrek Berlin okupatzeko zorian zeudela ikustean,Hilertek bere buruaz beste fein zuen kantaleriaren bunkerrean. Hortk gutsra Alemania arrencituko da ‘1

You might also like