17.03.

2015

Çukurova Üniversitesi Biyomedikal Mühendisliği

BMM-220 Biyolojik Sistemler ve Radyasyon

İyonize Radyasyonun Biyomedikal

Uygulamaları-TOMOGRAFİ

Sunu-7

Prof.Dr.Mustafa Güven

Bilgisayarlı Tomografi (CT- Computerized Tomography)

Bilgisayarlı tomografi, 1963 yılında Cormak tarafından teorize edilmiş
kesitsel görüntüleme yöntemidir. Temeli Röntgen cihazına dayanmaktadır.
Konvansiyonel X-ışını tüplerine benzer ışın kaynaklarını kullanır. Görüntü
oluşturma mantığı ise klasik Röntgen den farklıdır Bir nesnenin değişik
açılardan çok sayıda iki boyutlu X ışını görüntüleri alınarak o nesnenin iç
yapısının üç boyutlu görüntüsü elde edilir.

1
 17.03.2015

Bilgisayarlı Tomografi (CT- Computerized Tomography)

Bilgisayarlı tomografi, 1963 yılında Cormak tarafından teorize edilmiş
kesitsel görüntüleme yöntemidir. Temeli Röntgen cihazına dayanmaktadır.
Konvansiyonel X-ışını tüplerine benzer ışın kaynaklarını kullanır. Görüntü
oluşturma mantığı ise klasik Röntgen den farklıdır Bir nesnenin değişik
açılardan çok sayıda iki boyutlu X ışını görüntüleri alınarak o nesnenin iç
yapısının üç boyutlu görüntüsü elde edilir.

Bilgisayarlı Tomografi (CT- Computerized Tomography)

Tomografide X-ışınıları sürekli dönmekte olan
düzenekten gönderilir. Sürekli dönen x-ışını
dedektör her açıdan organın görüntülerini
gönderir. Burada sinyaller işlenir ve istenen
oluşturmuş olur.
ve GANTRY adı verilen bir
tüpü ve tam karşısındaki
alarak bunları bilgisayarda
organın kesit görüntüsünü

2
 17.03.2015

Bilgisayarlı Tomografi cihazında üç ana kısım bulunur.

• Gantry
• Kabinetler
• Görüntü İşleme Bilgisayarları

Gantry dönen bir halkadır. Bu halkanın bir ucunda gelişmiş ve yüksek

kapasiteli bir X-ışını tüpü, ters tarafında x ışını dedektörü bulunur. Gantry
dönüşü sırasında belirli periyotlarla ışın gönderir ve dedektörden alınan
sinyaller görüntü oluşturmak üzere kabinetlere gönderir.
Kabinetler, gantry ile görüntü bilgisayarı arasında arayüz oluşturur.
Kabinetlerde gantrynin çalışması ile ilgili kontrol kartları, güç kaynaklarının
kontrol kartları bulunur.
Görüntü İşleme Bilgisayarları. Cihazın Dedektörlerinden alınan veriler
Görüntü İşlem Bilgisayarında işlendikten sonra görüntü oluşturulur ve
Operatör Bilgisayarına iletir.

Bilgisayarlı Tomografi cihazında üç ana kısım bulunur.

GANTRY

3
 17.03.2015

Bilgisayarlı Tomografinin çalışma mekanizması

Tomografi çekimi sırasında hasta bilgisayarlı tomografi cihazının masasında
hareketsiz yatırılır. İstenilen kesitlere uygun gelecek şekilde gantry içinde
pozisyon alınır. Cihaz X-ışını tüpünü uygun kesit pozisyonuna geldiğinde
çalıştırarak gantry’de bulunan dedektörleriyle hastadan geçen X-ışını demetlerini
absorbe eder. Dedektörden gelen veriler bir Analog Dijital Çevirici kullanılarak
sayısal verilere dönüştürülür ve bu görüntü bilgileri BT cihazının görüntü
bilgisayarlarında işlenerek BT görüntüleri oluşturulur.

Bilgisayarlı Tomografinin çalışma mekanizması

Tomografi çekimi sırasında hasta bilgisayarlı tomografi cihazının masasında
hareketsiz yatırılır. İstenilen kesitlere uygun gelecek şekilde gantry içinde
pozisyon alınır. Cihaz X-ışını tüpünü uygun kesit pozisyonuna geldiğinde
çalıştırarak gantry’de bulunan dedektörleriyle hastadan geçen X-ışını demetlerini
absorbe eder. Dedektörden gelen veriler bir Analog Dijital Çevirici kullanılarak
sayısal verilere dönüştürülür ve bu görüntü bilgileri BT cihazının görüntü
bilgisayarlarında işlenerek BT görüntüleri oluşturulur.

4
 17.03.2015

Bilgisayarlı Tomografinin çalışma mekanizması

Sonuçta dokuların birbiri ardısıra kesitsel görüntüleri oluşturulmuş olur.
Oluşturulan görüntüler bilgisayar ekranından izlenebilir ya da bu görüntüler filme
aktarılabileceği gibi gerektiğinde tekrar bilgisayar ekranına getirmek üzere optik
diskte de depolanabilir.

Bilgisayarlı Tomografinin çalışma mekanizması

Oluşturulan görüntüler bilgisayar programları ile yeniden oluşturularak yatay
kesitler yerine dikey kesitler, hatta renkli 3 boyutlu organ görüntüleri elde edilebilir.

10

5
 17.03.2015

Bilgisayarlı Tomografinin temel çalışma mekanizması

11
http://www.dspguide.com/ch25/5.htm

Bilgisayarlı Tomografinin temel çalışma mekanizması

12

6
 17.03.2015

Bilgisayarlı Tomografinin temel çalışma mekanizması

13

Bilgisayarlı Tomografinin temel çalışma mekanizması

14

7
 17.03.2015

Bilgisayarlı Tomografinin temel çalışma mekanizması

15

Bilgisayarlı Tomografinin çalışma mekanizması

Günümüzde kullanılan B.Tomomografilerdeki Gantry yapısı

16

8
 17.03.2015

Bilgisayarlı Tomografinin çalışma mekanizması

Günümüzde kullanılan B.Tomomografilerde Gantry yapısı

17

Bilgisayarlı Tomografi tipleri

Tomografi cihazları 1960 lı yıllardan bu yana bilinmesine rağmen kesit alma

süresinin uzun olması (5 dakika), alınan radyasyonun yüksekliği, bilgisyar
teknolojisinin yeterince gelişmiş olmaması ve hareketli organlarınların
(kalp,bağırsak) görüntüsündeki kalitesizlik yaygınlaşmasını engellemiştir.
Günümüze gelene kadar 5 jenerasyon tomografi cihazı geliştirilmiştir.

18

9
 17.03.2015

Bilgisayarlı Tomografi tipleri

1. Birinci Jenerasyon Cihazlar: Pencil-Beam(kalem-ışıması) x-ışını ve

karşısında tek bir detektörün bulunduğu bu tür cihazlar çevirme-döndürme
(translate-rotate) prensibi ile çalışmaktadır. İncelenecek olan obje, lineer bir
doğrultuda,bir uçtan bir uca tarandıktan sonra tüp 10 ‘lik açı ile dönüş hareketi
yapmakta ve obje tekrar lineer olarak taranmaktadır. Bu tarama ve dönüş
hareketleri 1800 ‘lik bir dönüşe kadar devam ettirilmektedir. İlk jenerasyon
cihazlarda kesit alım süresi bu nedenle oldukça uzundur.

19

Bilgisayarlı Tomografi tipleri

2. İkinci Jenerasyon Cihazlar: Bu cihazlarda tek detektör yerine lineer
dizilmiş birden fazla detektör kullanılmış ve X-ışını huzmesi de pencil-beam
yerine detektör genişliğine göre yelpaze biçiminde genişletilmiştir. İkinci
jenerasyon cihazlarda birinci jenerasyonda olduğu gibi çevirme-döndürme
(translaterotate) tekniği söz konusudur. Ancak tüp hareketi 1080 lik açılarla
1800 ye tamamlanmaktadır.

20

10
 17.03.2015

Bilgisayarlı Tomografi tipleri

3. Üçüncü jenerasyon cihazlar : Üçüncü jenerasyon cihazlar döndürme-
döndürme (rotate-rotate) prensibi ile çalışır. Bu cihazlar x-ışını kaynağı ve bu
kaynağın karşısına yerleştirilmiş, konveks dedektörlerden oluşturulmuştur.X-ışını
demeti, karşısına denk gelen dedektörlerin tümünü içine alacak şekilde yelpaze
biçimindedir. X-ışını tüpü ve dedektörler,incelenecek olan obje etrafında birbirleri
ile kordineli biçimde hareket ederek, birinci ve ikinci jenerasyon cihazlarla
gerçekleştirilemeyen 3600’lik dönüş gerçekleştirilmiştir. Diğer yenilik ise, artık
gantry’nin tek bir dönüşünde birden fazla kesit görüntüsü alınabilir olmasıdır.

21

Bilgisayarlı Tomografi tipleri

4. Dördüncü Jenerasyon Cihazlar: Döndürme-sabit (Rotate-stationary) tekniği
olarak da adlandırılan sistemde sadece X-ışını kaynağı hareketlidir. Tek bir X-
ışını kaynağı incelenecek obje etrafında 3600’lik bir dönüş hareketi yapar,
detektörler oyuk yada “gantry” boyunca dizilmiş ve sabitlenmiştir. Böylelikle kesit
alım süresi 1-2 saniye düzeylerine indirgenmiştir.

22

11
 17.03.2015

Bilgisayarlı Tomografi tipleri

5. Beşinci Jenerasyon Cihazlar: Son derece hızlı (Ultrafast) BT olarakta
tanımlanmaktadır. Dönüş hareketi yapan X-ışını tüpü ve oyuk(gantry), yerini yüksek
güçlü 4 tungsten hedef anotlu elektron ışınına bırakmıştır. Cihazda hareketli
unsurlar bulunmadığından ve X-ışını çok odaklı elektron demeti şeklinde
uygulandığından kesit alım süresi saniyenin altına indirgenmiş yada aynı sürede
birkaç kesit elde etme imkanı yaratılmıştır.

23

Bilgisayarlı Tomografi tipleri

5. Beşinci Jenerasyon Cihazlar: Beşinci jenerasyon cihazlarda düşük ve yüksek
rezolüsyon olmak üzere iki ayrı çalışma modu mevcut olup düşük rezolüsyon modu
kullanıldığında saniyenin yarısı kadar sürede masa hareketi sağlanmaksızın Sekiz
adet ardışık kesit alma olanağı mevcuttur. Buna karşın yüksek rezolüsyon modu
seçildiğinde tek bir kesit 0.1-0.4 sn. gibi çok daha kısa sürede
tamamlanabilmektedir. Beşinci jenerasyon cihazlarda kullanılan detektör sistemi,
dördüncü jenerasyon da olduğu gibi oyuk(gantry) boşluğu içine çepeçevre
yerleştirilmiş durumdadır. Günümüzde henüz yaygın kullanıma girmemiş beşinci
jenerasyon cihazlar halihazırda geliştirilme aşamasındadır.

24

12
 17.03.2015

Bilgisayarlı Tomografi tipleri

Günümüzde 4. jenerasyon cihazlar kullanılmaktadır. Gantry etrafında
çepeçevre dizilmiş sensörler bulunur. X-ray salıcısı çepeçevre hareket ederken
hasta masası yavaşça hareket eder. Böylece hasta etrafında spiral-helikal bir
dönüş hareketi ile devamlı olarak kesit bilgisi toplayan bir uygulama oluşur.
Objenin taranması sırasında spiral bir hareketle devamlı kesit aldığından
inceleme süresi kısaltılarak, alınan kesitlerin önceki ve sonrakilerle bütünlüğü
sağlanır. Her bir cm’lik kesit yaklaşık 1 sn'de tamamlanabilmektedir. Böylece
abdomen, toraks gibi solunum hareketlerinin gürültüye yol açtığı vücut
bölgelerinde bunlardan en az etkilenmektedir.

25

Bilgisayarlı Tomografinin biyolojik etkisi

Bilgisyarlı tomografi cihazları en çok x-ışını yayan cihazların başında
gelmektedir. Bir BT çekimi ortalama olarak 10 mSv radyasyon alınmasına
neden olmaktadır. Ardışık çekimlerde bu doz toplanarak artmaktadır.

26

13
 17.03.2015

Bölüm sonu
Yararlanılabilecek kaynaklar:
Cunningham, I. A., Judy, P. F. “ Computed Tomography.”
The Biomedical Engineering Handbook: Second Edition.
Ed. Joseph D. Bronzino
Boca Raton: CRC Press LLC, 2000

27

14