GEDEELD

ISSN: 1871-417X
ERFGOED
EUROPEAN CULTURAL
HERITAGE REVIEW
SPECIAL FALL 2012

ERFGOEDSCHATTEN VAN WERELDKLASSE

DE VERGETEN AMBASSADEUR
SCHIP VAN VERLEIDING
DE TURKSE KROONPRINS
EN ZIJN NEDERLANDSE BRUID
VLIEGTUIGPIONIERS, BANKGEHEIMEN
EN ANGORAGEITEN

Vase Tulipa 1 & 2 Design: Lotte van Laatum Foto: Benders & Stevens
In partnerschap met de Europese erfgoedorganisatieEuropa Nostra
The Voice of Cultural Heritage in Europe
Gedeeld Erfgoed is een
eenmalig tijdschrift in
het kader van 400 jaar
diplomatieke betrekkingen
tussen Nederland en Turkije.
Een uitgave van TVCulture
in partnerschap met Europa
Nostra, The Voice of Cultural
Heritage in Europe
Voor Europa Nostra:
President
Plácido Domingo
Executive President
Denis de Kergorlay
Secretary-General
Sneška Quaedvlieg-Mihailović
Voor TVCulture: Design Foto Plácido Domingo Dit magazine werd mede mogelijk All rights reserved.
MYRA Turkey Getty Images, Frazer Harrison gemaakt door de Nederlandse No part of either publication
Eindredactie
ambassade van de Republiek may be reproduced in any
Wolter Braamhorst Designers/ Page lay-out Speciale dank
Turkije in Den Haag, het Turkse material form, including
Rauf Kösemen, Tülay Demircan Sneška Quaedvlieg-Mihailović
Research Verkeersbureau in Den Haag, electronic means,
Gülderen Rençber Erbaş Z.E. Uğur Doğan Turkish Airlines, DHB Bank en
Eray Ergeç without the prior written
Productie Management Z.E. Jan-Paul Dirkse het Honorair Consulaat van de
Vertaling Cem Utkan permission of the copyright
Damla Özlüer Republiek Turkije te Leiden owners.
Faruk Erel Muammer Hakan Cengiz
Druk Websites The views expressed are
Editor Turkse Versie Necla Günay europanostra.org
Eddy Hoofteer Enis Tataroğlu those of the authors and
Metin Under myra.com.tr
DeckerSnoeck N.V.-S.A. Ahmet Sahin tvculture.nl
not necessarily those of the
Proofreader Antwerpen, België Joost Peters nltr400.nl government of the Netherlands
Alex Donks or Turkey, Europa Nostra or
Tekst & foto’s Kayhan Acardağ EUROPA NOSTRA
TVCulture Necil Nedimoğlu TVCulture
Concept INTERNATIONAL SECRETARIAT
(tenzij anders vermeld) Daniël Stork Lange Voorhout 35 Every effort has been made to
TVCulture
Filiz Güneş NL - 2514 EC The Hague trace the copyright holders of
Cover old material.
Vase Tulipa 1 & 2, Bülent Çaplı TVCULTURE Where these efforts have not
ontworpen door Lotte van Oude Kerkhof 7
NL - 3111 NT Schiedam been successful, copyright
Laatum, gefotografeerd door owners are invited to contact
Benders&Stevens info@europanostra.org
info@tvculture.nl the editor.
 EXITY ACCELERATING
IZATION • CONVERGENCE OF STANDARDS

PITALISM 2.0

© 2012 KPMG Staffing & Facility Services B.V. All rights reserved.
REVENUE RECOGNITION • GLOBAL TILT
ANAGEMENT • HTML 5 • ON/OFF BALANCE SHEET

ASING SCRUTINY
UPPLY • AUSTERITY BUDGETS • CULTURAL
Dit magazine wordt mede
mogelijk gemaakt door
EMUNERATION • HIGHSPEED RAIL • EMPLOYMENT LEGISL
LIC v PRIVATE • INTELLECTUAL
NCIAL REFORM
ORE • TAX RATES IN MOTION • DOUBLE DIP
P • INFRASTRUCTURE • FRONTIER

INA•INVESGYRE
LDER ACTIVISM • IFRS
LLAR/YUAN • OIL PRICE • CREDIT RATING DOWNG
NSTABILITY • EUROZONE

HNOLOGY
NABLE ENERGY
ERANG • INFLATION • ECONOMICS

GING MARKETS
• USRECOVERY
RESEARCH AND DEVELOPMENT
CY VOLATILITY
IA CSR •
TRANSPARENCY
OGRAPHICS • BRIC ECONOMIES
ON INTENSIFYING
SOURCE
T • CONSUMER SPENDING
RPARTY RISK
MARKET PLACE

THCARE
ERNANCE • G20 • RE
OF SUPPLY

LATIONE
• COMMODITIES
CHANGE
OLIFERATING
 Welkom van de Turkse
02

en Nederlandse
ambassadeur

Z.E. Uğur Doğan, ambassadeur van de Z.E. Jan-Paul Dirkse, ambassadeur van het Koninkrijk
Republiek Turkije der Nederlanden

We vinden het buitengewoon plezierig
om gezamenlijk een voorwoord te
schrijven voor dit magazine over
Turks-Nederlands cultureel erfgoed.
Deze speciale uitgave om het 400-jarig
jubileum van onze diplomatieke relaties
te vieren, laat het blijvende belang
van onze gedeelde geschiedenis zien.
Bovendien herbergen zowel Turkije als
Nederland een schat aan werelderfgoed,
waaraan dit magazine ook terecht
aandacht besteedt.
We danken onze partner Europa Nostra, de
gewaardeerde Europese erfgoedorganisatie en
hun president, Maestro Plácido Domingo, voor de
mogelijkheid om hier aandacht aan te besteden in
deze speciale publicatie in samenwerking met hun
blad Heritage in Motion.
Als ambassadeurs staan we in een lange traditie
van diplomaten, die in beide landen dienden,
beginnend bij onze voorgangers Cornelis Haga, die
in 1612 de eerste Ahitname (officieel verdrag) met de
Ottomaanse Sultan Ahmed I afsloot en Omer Agha, de
eerste gezant van het Ottomaanse Rijk. 400 jaar is een
lange tijd in de internationale diplomatie. De relaties
tussen Nederland en Turkije zijn altijd gebaseerd
geweest op vriendschap en wederzijds respect en niet
op politiek opportunisme. Mede daarom kunnen we
in dit bijzondere jaar met trots terugkijken én met
optimisme vooruitkijken. Om onze samenwerking
in de 21ste eeuw verder vorm te geven, is het van
essentieel belang om terug te blikken op onze lange,
gemeenschappelijke geschiedenis.
Als diplomaat sta je vaak letterlijk tussen
verschillende partijen die soms tegenstrijdige
belangen hebben. Het is onze rol om alle partijen
bij elkaar te brengen, om duidelijk te maken dat
onze culturele, wetenschappelijke en economische
samenwerking van vitaal belang is voor ons allen. In
dit bijzondere magazine vindt u veel, vaak vergeten
verhalen van persoonlijke opoffering en diepe
betrokkenheid bij de vriendschap tussen onze beide
landen. Het zijn soms ontroerende ontmoetingen,
zoals het verhaal rond het teruggevonden graf van
één van de eerste Turkse ambassadeurs in Nederland,
of het verhaal over de inzet de Nederlandse
wetenschapper Egbert Kreiken bij de ontwikkeling
van de sterrenkunde in Turkije.
Juist in die interactie tussen twee culturen kunnen
03
nieuwe ideeën geboren worden. Door uitdagingen,
problemen en kansen te zien door andermans ogen,
creëren we de mogelijkheid om innovatieve en
verrassende oplossingen te bedenken. Niet alleen
omdat twee meer weten dan één, maar omdat in een
open en eerlijke samenwerking de ruimte ontstaat
om te denken buiten de bestaande kaders, om
veranderingen te omarmen en om nieuwe wegen
in te slaan. In Nederland wonen veel Turken en
Nederlanders van Turkse komaf. In Turkije wonen
veel Nederlanders, Turken van Nederlandse afkomst
en Turken die vroeger in Nederland hebben gewerkt
en gewoond. Het zijn vaak mensen die zich goed thuis
voelen in beide culturen, die beide talen spreken en
open staan voor nieuwe samenwerkingen. De nieuwe
generaties staan via sociale media voortdurend met
elkaar in contact.
Als toeristen bezoeken we elkaars land, als studenten
studeren we aan elkaars universiteiten en als
werknemers en werkgevers leveren we een bijdrage
aan elkaars economie. De grenzen die vroeger
tastbare belemmeringen waren, zijn in toenemende
mate aan het verdwijnen. De nieuwe Europeanen
omarmen hun multiculturaliteit. Ze zien het als een
kans om internationaal samen te werken en om de
banden van vriendschap verder aan te trekken. De
moderne communicatie-mogelijkheden laten ons
over de horizon heen kijken. Afstanden en fysieke
grenzen worden minder belangrijk. Dat vraagt om
een nieuwe aanpak. Nederland en Turkije zijn samen
in een unieke positie om die nieuwe uitdaging aan
te gaan. Beide landen zijn handelsnaties, beide
zijn strategisch gelegen, beide hebben een lange
traditie in diplomatieke bemiddeling en consultatie.
Het is vanzelfsprekend dat die positieve en
vriendschappelijke relatie een uitstraling ver buiten
onze respectievelijke landsgrenzen heeft.
Met onze unieke geschiedenis van 400 jaar
vriendschap en samenwerking kunnen we als geen
ander een route uitstippelen van economische groei
en culturele uitwisseling. Het zijn economisch, sociaal
en politiek spannende tijden. De internationale
uitdagingen zijn groot. Maar samen kunnen we
veel aan. Samen kunnen we onze lange historische
ervaring benutten door onze jonge mensen bij
elkaar te brengen, door kunstenaars en artiesten te
stimuleren samen te werken en door zakenlieden te
helpen om makkelijker zaken te doen. Wij hopen dat
de verrassende verhalen en ontdekkingen die u in dit
magazine zult tegenkomen, u zullen enthousiasmeren
en inspireren.
04
Welkom
door Plácido Domingo,
President van Europa Nostra
Twee jaar geleden waren we te gast in de serene Aya
İrini in Istanbul, Turkije voor de uitreiking van de
European Union Prize for Cultural Heritage/Europa
Nostra Awards. Het was een magische avond in een
magische stad. Vorig jaar werden deze belangrijkste
Europese prijzen voor het erfgoed uitgereikt in het
Concertgebouw in Amsterdam, Nederland; een
geweldige belevenis. Toen we vervolgens dit jaar
werden benaderd om stil te staan bij de historische
banden tussen Nederland en Turkije konden we
natuurlijk geen nee zeggen. Nederland en Turkije
vieren in 2012 400 jaar diplomatieke betrekkingen
en er zijn vele prachtige voorbeelden te vinden van
Awards erfgoed dat getuigt van deze gemeenschappelijke
Ceremony
Istanbul 2010
geschiedenis en langdurige vriendschap.
In 2010 en 2011 maakte Europa Nostra speciale
edities van ons tijdschrift Heritage in Motion; één
over het cultureel erfgoed in Turkije en één over
het Nederlands cultureel erfgoed. Het is daarom
met veel plezier dat we dit jaar partner zijn in
een gecombineerde special die stilstaat bij hun
gezamenlijke historie. Het blad wordt uitgegeven
in het Nederlands en het Turks. De redactie heeft
haar uiterste best gedaan om bijzondere verhalen
te ontdekken en ik ben blij verrast door de grote
variatie in thema’s en onderwerpen. Deze special
besteedt niet alleen aandacht aan cultureel erfgoed
dat beide landen bindt, maar ruimt ook veel pagina’s
in om elkaars cultureel erfgoed beter te leren kennen.
Zowel Nederland als Turkije herbergen erfgoed van
wereldklasse. UNESCO – die dit jaar 40 jaar Wereld
Erfgoed Conventie viert – erkent maar liefst negen
Nederlandse en elf Turkse Werelderfgoederen. U zult
vele ervan in deze special tegenkomen.
Waarom zet Europa Nostra zich al bijna vijftig jaar
in voor het behoud van Europees erfgoed? We zijn
er van overtuigd dat ons erfgoed essentieel is voor
ons bestaan. Onze Europese geschiedenis is meer
dan een dode letter of een vervlogen herinnering.
Ons erfgoed is overal om ons heen te vinden; in
monumenten en cultuurlandschappen, maar ook
in onze tradities, onze muziek en onze keuken. Het
heeft ons gevormd, het zit in ons hart en in onze ziel.
Of je nu bent geboren en getogen in Europa of nieuw
 05

bent aangekomen; Europees erfgoed geeft verdieping

aan het leven, het creëert een verbinding met onze
voorouders en toont een weg naar de toekomst.
We staan er vaak niet bij stil hoe belangrijk onze
omgeving is voor ons levensgeluk, voor de kwaliteit
van ons bestaan. In deze moeilijke economische
tijden biedt de ontwikkeling van ons erfgoed nieuwe
kansen op economische groei en beter werk. En als ik
een voorspelling mag doen: Het Europese culturele
erfgoed zal steeds belangrijker worden voor Europa.
Het samenspel van culturen en invloeden heeft Europa
tot een continent gemaakt dat uniek is in de wereld.
Van Turkije tot Noorwegen, van Rusland tot Portugal:
het verhaal van Europa is verankerd in ons cultureel
erfgoed. Het is een verhaal dat we moeten doorgeven
aan de volgende generaties. Het beschermen van
ons erfgoed is één van de pijlers van Europa Nostra.
Volgend jaar – als onze jaarlijkse conferentie en de Wij hopen dat u ons daarbij wil steunen door lid Awards
Ceremony
prijsuitreiking van de Europese erfgoedprijzen zal te worden van onze beweging. Maar u kunt ook
Amsterdam 2011
plaatsvinden in Athene, Griekenland, aan de voet bijvoorbeeld vrijwilliger worden bij een monument
van de Acropolis – zullen we samen met onze leden bij u in de buurt of campagne voeren om erfgoed in
Persconferentie
een vernieuwd programma presenteren om bedreigd uw eigen omgeving te beschermen. Samen kunnen we 2012 met
Europees erfgoed hoog op de Europese agenda te veel bereiken. Eurocommissaris
Vassilou, Europa
zetten. Ik hoop dat u met veel plezier kennis zult nemen van Nostra President
Domingo en Secr.
Erfgoed is belangrijk. Het is een sleutel tot de eenheid deze special over het cultureel erfgoed van Nederland
Gen. Quaedvlieg-
in verscheidenheid die Europa maakt tot wat het is. en Turkije. Het toont aan hoe zeer onze Europese Mihailović
Soms hebben we in Europa de neiging om te kijken culturen verbonden zijn.
naar wat ons scheidt in plaats van naar wat ons bindt.
Europa ziet er voor Europeanen misschien wel uit als
een een gebied met grote culturele, economische en
sociale verschillen, maar als we van verder weg kijken
krijgt het mozaïek van Europa steeds meer eenheid
en cohesie. De rest van de wereld ziet Europa als één
continent. Het wordt tijd dat wij dat zelf ook doen.
Ons erfgoed heeft daarin een cruciale rol te vervullen. Plácido Domingo President van Europa Nostra
inhoud
08 Een Monumentaal Kantoor

SCHATTEN
ERFGOED
Het kantoor van de DHB Bank is gevestigd
in een bijzonder historisch pand in
Rotterdam

12 Onze Man in Istanbul

OPINIE
Cornelis Haga en het begin
van de Nederlands-Turkse
Betrekkingen

FEATURE
16 Een Duik in het Diepe
Een unieke samenwerking tussen
Nederlandse en Turkse ingenieurs

20 Wandelen in een Tijdmachine

ERFGOED
LEVEND
Volg het spoor van de mysterieuze
Hettieten te voet

24 Ottomaans Erfgoed Bedreigd In de Balkan

SCHATTEN
ERFGOED
Het Nederlands Instituut Turkije in actie

VERLOREN
ERFGOED
26 De Vergeten Ambassadeur
De zoektocht naar de laatste
rustplaats van Murad
Effendi

30 UNESCO Werelderfgoed Turkije

WERELD
KLASSE

Een ontdekkingstocht langs

culturele hoogtepunten

36 Karadeniz – Schip Van

VERLOREN
ERFGOED

Verleiding
Een Nederlands schip werd
omgebouwd tot een varende
tentoonstelling
 40 Erfgoed dat Groeit en Bloeit

ERFGOED
LEVEND
Hoe de Witte Paardenkastanje van Turkije in Nederland
terecht kwam

42 Constantinopel-Scheveningen:

VERLOREN
ERFGOED
Samen voor het Goede Doel

46 Egbert Adriaan Kreiken

ERFGOED
LEVEND
Pionier van de Turkse sterrenkunde

50 De Eerste Vlucht

ERFGOED
LEVEND
Turkish Airlines’
legendarische vlucht naar
Amsterdam

54 Gouden Handel
PARTNER

Nederlandse ondernemers als Turkse Consuls

Dudok in Turkije / 56 Nederlandse Tegels in Istanbul / 74 Een Huwelijk Vol

UNESCO Werelderfgoed Bankgeheim De Turkse missie van Tegenstrijdigheden/ 92
Nederland Monumenten in een wereld Dr. Gerard Vissering, president van De De Oudste Kerk ter Wereld In
van water / 60 Nederlandsche Bank / 76 het voetspoor van de apostelen en de

Een Oase van Rust Het ‘Palais de Een Legendarische KLM Vlucht kruisvaarders / 96

Hollande’ in Istanbul / 66 in 1924 /80 Europa Nostra / 99

Panorama Ankara / 70 Het Nederlandse Rode Kruis in Activiteiten Agenda 400 jaar
Van Angorageiten tot Sigmund Istanbul / 84 Nederland-Turkije / 110
Freud Het monument In den vergulden John Th.Botter Tailleur de Sa Majesté
Turk in Leiden / 72 Impériale le Sultan / 88
ERFGOED SCHATTEN

08
 09

Een Monumentaal
Kantoor
Op 14 mei 1940 – in het jaar dat Rotterdam zijn
600-jarig bestaan zou vieren – werd de historische
binnenstad aan de vooravond van de Duitse bezetting
volledig verwoest. Ongeveer 800 mensen verloren hun
leven en 24.000 woningen, 32 kerken en 2 synagogen
werden verwoest.

Gerard Martens was erbij en werd wat donkerder in de gang.

schreef het volgende: “Ik deed de
buitendeur open en we hoorden
de Stuka’s (beruchte Duitse
duikbommenwerpers ) gieren
en gillen, terwijl het geluid van
ontploffende bommen niet van de
lucht was. Doe de deur dicht en
kom binnen, gilde mijn moeder. Er
ontplofte vlakbij een bom en het
Toen kwam de tweede Stuka en
weer hetzelfde angstaanjagende
geluid, gevolgd door een heel harde
klap. Die is vlakbij, schreeuwde ik
en rukte de deur open. (...) Buiten
was het donker. Een grote grijze
stofwolk dreef door de straat. Het
werd opeens onwezenlijk stil.
10
ERFGOED SCHATTEN
Het
Elevatorhuis in Geen vliegtuig meer te horen.
Delfts Blauw, Alleen gegil (...).”
gemaakt voor
het 20-jarig
bestaan van De historische binnenstad
DHB Bank was door het bombardement
vrijwel volledig in de as
gelegd. Maar één gebied had
de aanslag als door een wonder
zonder veel schade overleefd;
het Scheepvaartkwartier. Dit
planmatig aangelegde gebied
is tegenwoordig de historische
trots van Rotterdam. Van alle
prachtige panden valt één gebouw
bijzonder op; het Elevatorhuis.
Dit schitterende monument
uit 1909 dat de oorlog zonder
schade overleefde, is nu in de
zorgzame handen van DHB
Bank die er haar Nederlandse
hoofdkwartier heeft gevestigd.
Directeur Kayhan Acardağ van
de bank vertelt hoe belangrijk
deze locatie voor hem is. “We zijn
er trots om de beheerder te zijn
van dit belangrijke monument.
Het is inspirerend om te werken
in een gebouw met een lange
geschiedenis en er ook deel van uit
te maken. Wij vieren dit jaar ons
twintigjarige jubileum als bank.
Wij combineren vakmanschap
met passie en gedrevenheid. Dit
bijzondere kantoor is voor mij daar
een symbool van. Dat is de reden
dat we een schaalmodel van het
pand in Delfts Blauw hebben laten
maken om aan onze relaties – ook
in ons Duitse en Belgische filiaal -
cadeau te doen.”
Het kantoorpand werd in 1909
gebouwd voor de Graan Elevator
Maatschappij – een overslagbedrijf
voor graan - door architect Michiel
Brinkman (1873-1925). Brinkman
zou later internationaal beroemd
worden met belangrijke ontwerpen
in de stijl van Het Nieuwe Bouwen.
Hij stond aan de basis van het
ontwerp van de beroemde Van
Nelle fabriek in Rotterdam die
op de tentatieve lijst van het
UNESCO Werelderfgoed staat.
Op vele terreinen was zijn
ontwerp van het Elevatorhuis
zeer modern. Het had centrale
verwarming en een lift. Kosten
noch moeite werden gespaard voor
de detaillering van het gebouw.
Direct bij binnenkomst valt het
indrukwekkende trappenhuis
op als een monumentale
centrale as van het gebouw.
De Commissarissenkamer en
Directiekamer zijn rijk versierd
met palissander en eiken. Glas-
in-loodramen, ontworpen door
onder anderen de beroemde
glaskunstenaar Jan Schouten,
tonen de activiteiten van de
Graan Elevator Maatschappij.
Het kantoorpand is klassiek van
opzet en vrijwel symmetrisch.
 11

gevel,
Commissa-
rissenkamer

Het souterrain is van natuursteen

en de rest van het pand is
opgetrokken uit baksteen met
een kroonlijst van zandsteen. Op
de gevel werd een reliëf gemaakt
van een zeilschip dat tussen
graanelevatoren vaart, ontworpen
door de befaamde kunstenaar
Bernard Richters (1888-1966). De
gevelversieringen werden gemaakt
door ‘De Porceleyne Fles’, één
van de meest vooraanstaande
Nederlandse aardewerkfabrieken.

Directeur Kayhan Acardağ:“Als je

ziet met hoeveel liefde en aandacht
het gebouw is gemaakt, kun je
begrijpen dat het een voorrecht
is om er dagelijks in te mogen
werken. Wij zijn niet de eerste
bewoners van het pand en zullen
ook zeker niet de laatsten zijn,
maar we zien het als onze plicht
om dit historische monument -
waar Rotterdam er maar zo weinig
van heeft – te onderhouden en te
koesteren.”

hal
12
OPINIE

Onze Man
in Istanbul
Cornelis Haga en het begin
van de Nederlands-Turkse
Betrekkingen

Het levensverhaal van Cornelis
Haga (1578-1654), de diplomaat die
als ambassadeur de grondlegger
is van de Nederlands-Turkse
betrekkingen, leest als een
spannende roman. Zijn durf
en brutaliteit lijkt symbool te
staan voor de toen nog jonge
Republiek der Zeven Verenigde
Provinciën (de voorganger van
het hedendaagse Nederland ed.).
De Ottomaanse groot-admiraal en
minister van Marine Halil Pasja
verzocht de Nederlandse overheid
in 1610 om toenadering te zoeken
tot het Ottomaanse Rijk (de
voorganger van het hedendaagse
Turkije ed.). Alleen Engeland,
Frankrijk en Venetië hadden
officiële diplomatieke posten
in Istanbul. Het was duidelijk
dat ze niet zaten te wachten op
concurrentie uit het opstandige
en naar hun zeggen instabiele
landje aan de Noordzee. De missie
die zou volgen werd dan ook in
het grootst mogelijke geheim
voorbereid. Uiteindelijk werd de
jonge diplomaat Cornelis Haga,
die al eerder een lastig klusje
had opgeknapt in Zweden en als
jongeman Istanbul ooit al had
bezocht, uitgekozen om de missie
te leiden.
De reis van Den Haag naar
Istanbul duurde maar liefst een
half jaar. Tot Wenen ging alles
nog voorspoedig, maar daarna
begon de ellende. De plaatselijke
machthebbers begonnen lont te
ruiken. Haga pretendeerde naar
Istanbul te reizen om christelijke
slaven vrij te kopen. De grote
hoeveelheid geschenken die hij
bij zich had waren alleen maar
bedoeld om de Ottomanen gunstig
te stemmen. Maar de autoriteiten
vertrouwden het niet en
probeerden Haga zoveel mogelijk
te vertragen. De route over land
was afgesloten door onrust in
Transsylvanië en uiteindelijk
werd voor de langere zeeroute
gekozen. De Kroatische piraten
die op de loer lagen, werden slim
om de tuin geleid. Uiteindelijk
bereikte Cornelis Haga en zijn
gezelschap op 14 maart 1612
Istanbul. Hij wist dat hij midden
in een wespennest zou stappen en
zijn vermoedens bleken terecht.
Toch lukte het hem met behulp
van Halil Pasja om snel vaste voet
aan de grond te krijgen, terwijl de
andere gezanten knarsetandend
en machteloos moesten toekijken.
De vriendschap tussen Halil
Pasja en Cornelis Haga was
het begin van de warme relatie
13
tussen de twee landen die nog Handtekening
Haga
altijd voortduurt. Op 6 juli 1612
kreeg Haga de zogenaamde
capitulatie, de ahitname, waarin
alle afspraken tussen beide
landen waren vastgelegd. De
officiële diplomatieke relatie
tussen Nederland en Turkije was
begonnen.
Haga moest de intriges aan het
Ottomaanse hof zien te overleven.
Hij wist met zijn charme en
vriendschappelijke houding snel
goede contacten te maken in de
hoogste kringen, een verstandige
overlevingsstrategie. Sultan
Ahmed I, met wie Haga de
capitulatie had geregeld, overleed
al in 1617 aan tyfus op 27-jarige
leeftijd. De opvolgers waarmee
Haga moest onderhandelen waren
niet altijd even betrouwbaar;
van de neurotische Mustafa
die veertien jaar opgesloten
had gezeten tot de wrede en
ijzersterke Murad die op zijn
11de aan de macht kwam. Ook
14
OPINIE
Aletta Brasser
de slim opererende weduwe van
Gedenksteen Ahmed I moest te vriend worden
Haga in de Grote gehouden. Haga had ook veel
Kerk, Schiedam
te stellen met de veranderende
politieke situatie in zijn thuisland
en de vaak minachtende interesse
van de Nederlandse overheid.
Daarnaast werd zijn diplomatieke
werk bemoeilijkt door de
ondermijnende activiteiten
van zijn Engelse, Franse en
Venetiaanse concurrenten in
Istanbul. Maar Haga liet zich niet
makkelijk van zijn stuk brengen
en wist consulaire posten in te
richten in de belangrijkste havens
en handelscentra binnen het
Ottomaanse Rijk als Athene,
Gallipoli, Aleppo,Tunis en Algiers.
Hoewel hij in zijn brieven
regelmatig zijn ongenoegen uit
over zijn post en het gebrek aan
steun en geld en zelfs smeekt
om terug te mogen komen, is
het duidelijk dat Haga het ook
naar zijn zin had in Istanbul.
Hij woonde in een schitterende
residentie in Pera. Hij was een
levensgenieter en womanizer en
zijn vijanden spraken schande
over zijn losbandigheid. Haga
realiseerde zich dat het goed voor
zijn status als diplomaat was
als hij keurig zou trouwen. Via
via vroeg hij om de hand van de
rijke 43-jarige Aletta Brasser. Zij
arriveerde in 1623 in Istanbul en
werd door Haga als een prinses
ontvangen. Haga was niet van plan
om zijn oude leventje helemaal op
te geven. Als welkomstgeschenk
gaf hij zijn kersverse echtgenote
twee 16-jarige slavinnetjes, die zijn
maîtresses waren. Het leidt geen
twijfel dat de ijdele man met de
zorgvuldig gekamde lange baard
en de vastberaden uitstraling
die we zien in de twee portretten
die zijn overgeleverd, trefzeker
is neergezet. Maar ondanks zijn
fouten en tekortkomingen, stond
Haga’s diplomatieke talent aan de
basis van het economische succes
van de Republiek in de 17e eeuw.
Pas na 27 jaar dienst, in 1639,
mocht hij met zijn vrouw terug
naar huis. Na enkele jaren lukte
het hem om President van de Hoge
Raad te worden. Hij en zijn vrouw
liggen begraven in de Grote Kerk
van Schiedam, de plaats waar hij
ooit werd geboren. Cornelis Haga
heeft een essentiële rol gespeeld
in de dit jaar 400 jaar oude
vriendschappelijke band tussen
Nederland en Turkije.
*De informatie uit dit artikel en het
portret van Aleida Brasser zijn afkomstig
uit de nieuwe biografie: Cornelis Haga
(1578-1654), Pionier & Diplomaat in
Constantinopel door Ingrid van der Vlis
en Hans van der Sloot, Uitgeverij Boom
(2012) , met dank aan Erik Visscher,
Gemeentearchief Schiedam
 We’ve re-organized
the organizers
for Istanbul!
Where to picnic? Where to fish? Where’s the nearest
kindergarden? Where to ride a bike?
Which parks are best for sports?
Past, present and future tense Istanbul...
www.zamansizajanda.com

www. .com.tr
“The agency which does more than loving Istanbul…”
16
FEATURE

Een Duik in het Diepe

In de weelderig groene tuin van de Turkse Marine basis Gölcük ligt
een oud wapen met een bijzondere geschiedenis. De ontmantelde
onderzeeboot-torpedo is het laatste originele onderdeel dat over is
van de eerste twee duikboten uit de Turkse maritieme geschiedenis.
De torpedo was ooit aan boord van de Birinci İnönü uit 1925,
ontworpen en gebouwd in Nederland.

Turkse
Delegatie in
Rotterdam
Onder leiding van Kemal Atatürk
wil de nieuwe Republiek Turkije
een westerse samenleving worden.
De voormalige militair wil ook het
leger op moderne leest schoeien
en daar horen de nieuwste
onderzeeboten bij.
Engeland en Frankrijk
beconcurreren elkaar voor de
opdracht, maar de Turken zijn niet
zo gecharmeerd van de voormalige
17
De Birinci İnönü en de İkinci
İnönü waren vernoemd naar een
dorpje bij Eskisehir, waar in 1921
de Turken twee veldslagen tegen
tegenstanders. De herinneringen de Grieken hadden gevoerd. De
aan de slag om Gallipoli zijn troepen stonden onder leiding van
İsmet Pasha die later zelfs İnönü
na tien jaar nog vers. Engeland als nieuwe achternaam aannam.
zou in de Eerste Wereldoorlog İsmet İnönü werd beroemd als de
tweede president van Turkije.
schepen leveren. Ondanks dat
er door de Turkse overheid wel
was betaald, hadden de Engelsen
nooit geleverd. De Fransen weten
bijna zeker dat zij de opdracht
gaan krijgen. Maar het is een
derde partij, de Nederlanders,
die de boten mag gaan bouwen.
18
FEATURE
Ata Nutku
Aankomst in
Istanbul
De handelsbetrekkingen
tussen Nederland en Turkije
zijn uitstekend en de
onderhandelingen verlopen
in goede harmonie, ook op
het persoonlijke vlak. En de
Nederlanders hebben ingangen
om via via de techniek van de
Duitse onderzeeboten te kunnen
bemachtigen. De Duitsers zelf
mogen namelijk geen militair
materieel verkopen sinds de Eerste
Wereldoorlog. De Fransen en de
Engelsen hebben het nakijken en
zijn woedend.
In 1925 trekt de Turkse ingenieur
Ata Nutku en zijn team naar de
Maatschappij voor Scheeps- en
Werktuigbouw Fijenoord (later
Feijenoord) in Rotterdam,
opgericht door de Nederlandse
stoommachinepionier Gerhard
Röntgen. De sfeer is goed en de
Nederlandse en Turkse ingenieurs
bouwen drie jaar lang aan de eerste
buitenlandse marineschepen
die op een Nederlandse werf
zijn gemaakt; de Birinci Inönü
en Ikinci Inönü (de eerste en de
tweede Inönü). Omdat Turkije op
dat moment nog het Arabische
schrift gebruikt, spellen de
Nederlandse schilders de woorden
fonetisch in Birindji In-uni en
Ikindji In-uni.
In september 1927 arriveren 74
Turkse officieren om de boten
te testen. Er wordt zelfs een
korte film gemaakt tijdens een
proefvaart, die is herontdekt in
het Gemeentelijk Archief van
Rotterdam. De mariniers worden
hartelijk ontvangen en worden
bij aankomst getrakteerd op
echt Hollandse wijze met een
ritje met de tram en een bezoek
aan dierentuin Blijdorp. Op
25 mei vertrekken ze met de
onderzeeboten uit Rotterdam om
na 18 dagen en 3500 zeemijlen in
Istanbul aan te komen.
De Turkse President Kemal
Atatürk verwelkomt de twee
nieuwe vlooteenheden vanaf zijn
balkon in het Dolmabahçe paleis.
Een nieuwe hoogtepunt – en
tegelijkertijd dieptepunt – voor de
jonge republiek.
TOMORROW’S WORLD
On land, at sea and in the air, the demands of global commercial
transportation will continue to challenge both business and society.

You can be sure one company with a long-term commitment to quality,

safety and environmental care has the vision to deliver – Volvo Group.

Find out more on www.volvogroup.com

20
LEVEND ERFGOED

Wandelen in een
Tijdmachine
Met 1000 evenementen per jaar en meer dan 600 verenigingen
is de wandelsport in Nederland één van de meeste populaire
sporten. De Nederlanders wandelen wat af. Over de hele wereld
trekken ze de paden op en de lanen in, vooruit met flinke pas.

Çorum, foto
door Şemsi
Gülner

Dat Turkije een wandelland
bij uitstek is, is niet bij veel
Nederlandse wandelaars bekend.
Tijd om de wandelschoenen aan
te trekken en één van de meest
bijzondere culturele erfgoed
wandelingen in Europa te gaan
maken. Deze wandelingen
zijn heuse tijdmachines. Waar
anders dan in Turkije kun je in de
voetstappen van de apostel Paulus
treden of het spoor van Abraham
volgen, die volgens legendes
geboren zou zijn in Şanlı Urfa in
het zuidoosten van Turkije?
Eén van de meest mysterieuze
wandeltochten is pas geopend in
2010 en voert ons naar Boğazkale,
200 km ten oosten van Ankara.
Er zijn 17 paden uitgezet van
een kleine 400 kilometer. Het
natuurpark van meer dan 2500
hectaren is aangelegd rond de
ruïnes van Hattuşaş, de antieke
hoofdstad van het Hettitische
Rijk. Hun rijk hield stand
gedurende een groot deel van
het tweede millennium voor
Christus en strekte zich vanuit
Anatolië tot de grens met Egypte.
De imposante ruïnes zijn sinds
21
Hattuşaş poort,
1986 onderdeel van de UNESCO foto door
Werelderfgoedlijst. Al sinds het
Zonneschijf
begin van de vorige eeuw worden
er in deze streek belangrijke
archeologische ontdekkingen
gedaan. In 1905 vond de
archeoloog Hugo Winckler een
koninklijk archief met 10.000
tabletten in spijkerschrift. Hij
bewees dat de ruïnes de resten
waren van een belangrijke
beschaving. De Hettieten bleken
een ware supermacht te zijn
geweest. Zo werden hier de eerste
geschreven grondwet en de eerste
strafrechtelijke documenten uit
de wereldgeschiedenis gevonden.
Ook werd het eerste officiële
vredesverdrag ontdekt, een
document uit 1283 v.Chr. tussen
de Hettieten en Ramses II, de
bekende Egyptische farao.
22 Bergmeer
LEVEND ERFGOED

Tombe

Hattuşaş
heuvel, foto
door Rita

Hattuşaş
bovenstad,
foto door
Rita

Al lopend door de Alaca vallei en
de omringende heuvels, moeten we
soms een flinke klim maken. Maar
het uitzicht is de moeite waard. De
meren van Evci, Çatak en Soğucak
zijn welkome pleisterplaatsen
met schitterende vergezichten.
De stilte is adembenemend, de
ruimte onvoorstelbaar. Het is alsof
we ieder moment de Hettieten op
hun lichtgewicht rijtuigen langs
de heuvels zouden kunnen zien
rijden. Yazılıkaya (Turks voor
gegraveerde steen) is de imposante
ruïne van één van de belangrijkste
tempels van Hattuşaş met
uitgehakte reliëfs van goden.
Hier komen de Hettieten heel
dichtbij. Rond 1240 v.Chr. werd
bij Alacahöyük, één van de
archeologische hoogtepunten
die we tijdens onze wandeling
tegenkomen, een dam gebouwd
van wel 15.000 kubieke meter
water. Het reservoir wordt nog
altijd gebruikt voor irrigatie. Dat
is een voorbeeld van een duurzame
investering in de toekomst.
23
Wandelen langs het Hettitische Yazilikaya door
Klaus-Peter
pad geeft ons het gevoel door de
Simon
geboorteplaats van Europa te
lopen. Archeologisch onderzoek
heeft aangetoond hoezeer de
Hettieten aan de basis stonden
van veel uitgangspunten die
we nog altijd belangrijk vinden
zoals recht en rechtvaardigheid.
Maar hoezeer we ons ook kunnen
verliezen in het landschap en
het culturele erfgoed en kunnen
wegdromen in een tijdreis van
millennia, de moderne wereld
heeft ook hier zijn intrede gedaan.
De paden zijn gelukkig overal
met GPS signalen gemarkeerd. In
totaal heeft Turkije nu zo’n 5.000
kilometer wandelpaden door hun
10.000 jaar oude geschiedenis. En
alle wandelingen zijn het resultaat
van persoonlijke initiatieven;
Turkse wandelaars die hun
mooiste paden en hun passie voor
cultureel erfgoed willen delen met
de wereld. Voor de Nederlandse
wandelaar valt er nog heel wat te
ontdekken.
http://www.corum.gov.tr
24 Prins Bernhard, de avontuurlijke
ERFGOED SCHATTEN

echtgenoot van Koningin Juliana,

vliegt in 1958 eigenhandig in
zijn eigen Dakota* naar Turkije.
Onder het oog van de camera’s
van Visnews opent de minister-
president van Turkije Adnan
samen met de goed geklede prins
– zijn tenue wordt in de kranten
uitgebreid beschreven – het
Nederlands Instituut Turkije in
Istanbul. De prins wijst op de lange
vriendschappelijke banden die
als sinds de eerste ambassadeur
Cornelis Haga in 1612 bestaan en
het belang van wetenschappelijke
uitwisseling. Het nieuwe instituut
moet een spin in het web worden
van Nederlands wetenschappelijk
historisch onderzoek in Turkije.
Sinds de oprichting doet het
instituut, nu gevestigd in een ruim
gebouw in Beyoglu in Istanbul,
veel archeologisch veldwerk
en nog altijd maken studenten
en researchers gebruik van de
faciliteiten van de instelling.

Eén van de meest opvallende

projecten is het geesteskind van
één van de voormalig directeuren
van het NIT, Prof.dr. Machiel Kiel.
Al sinds de vroege jaren 60 heeft
Kiel zich gericht op de studie van
Ottomaanse monumenten in de
Balkanlanden. Hij schreef er meer
dan 190 artikelen en 11 boeken
over.

Turkse huurlingen, die in de 14e

Ottomaans eeuw verscheidene strijdende

partijen in de Balkan hadden
ondersteund, besluiten in

Erfgoed Bedreigd
1371 om zelf een greep naar de
macht te doen. Ze ontpoppen
zich als verwoede bouwers en
ontwikkelen al snel een geheel

In de Balkan eigen architectonische stijl. In

Het Nederlands Instituut Turkije in actie
1912, tegen het einde van hun
heerschappij over de Balkan, staan
er meer dan 20.000 gebouwen:
moskeeën, scholen, badhuizen,
gaarkeukens, kloosters,

monumentale bruggen en
indrukwekkende mausolea voor de
militaire of geestelijke leiders.
De Ottomanen worden opgevolgd
door christelijke republieken
en naar schatting 98% van het
Ottomaanse erfgoed wordt
vernietigd. In de rest van
Europa wordt deze grootschalige
vernielzucht nauwelijks
opgemerkt. Ook tegenwoordig
wordt er weinig onderzoek gedaan
en de islamistische kunst of
architectuur wordt in de Balkan
relatief weinig onderwezen.
Veertig jaar veldwerk,
gecombineerd met onderzoek in
bibliotheken in heel Europa en de
Verenigde Staten, en vooral lange
jaren van intensief speurwerk in
de Ottomaanse archieven hebben
geleid tot een enorme schat aan
kennis en documentatie. De
inventaris van de nog bestaande
Ottomaanse monumenten in de
Balkan is nu grotendeels voltooid.
In september 2011 is het NIT
gestart met de digitalisering en
publicatie van Kiels fotografische
archief.* Het is ontstaan in de
periode tussen 1960 en 1990, maar
bevat ook foto’s en tekeningen van
veel monumenten die inmiddels
zijn verdwenen.
Kiels werk is blijvend pleidooi
voor tolerantie en gedeelde
geschiedenis.
25
Turks
krantenbericht
De Douglas DC-3, beter bekend met Prins
als Dakota, met nummer PH-
Bernhard
PBA werd jarenlang door Prins
en Minister-
Bernhard gebruikt. Voor de
president
opening van het NIT vloog hij
Menderes
naar Istanbul en later door naar
Ankara. Op de weg terug nam
hij de minister van Buitenlandse Prins Bernhards
Zaken Zorlu mee terug naar Dakota, nu de
Istanbul. Het toestel vliegt nog Prinses Amalia
altijd en is nu in beheer van de gedoopt
Dutch Dakota Association. De
naam van het toestel werd kort
geleden omgedoopt tot Prinses
Amalia, Prins Bernhards
achterkleinkind.
*Archief foto’s gemaakt door Machiel
Kiel: nit-istanbul.org/kielarchive
26
VERLOREN ERFGOED

De Vergeten Ambassadeur
De zoektocht naar de laatste rustplaats
van Murad Effendi

Murad Effendi is misschien
wel de meest geroemde Turkse
ambassadeur uit de 19e eeuw.
Hij was niet alleen diplomaat,
maar ook een gevierd schrijver en
dramaturg, geliefd in Den Haag en
bij zijn collega’s in Europa.
Op 45-jarige leeftijd wordt hij door
zijn bediende levenloos achter zijn
bureau aangetroffen kort nadat
hij te horen had gekregen dat hij
was overgeplaatst naar Berlijn,
een post waar hij lang van had
gedroomd. Was de emotie hem
teveel geworden? We zullen het
nooit weten.
Den Haag loopt uit om hem
de laatste eer te bewijzen. Een
Engelse toerist maakt zelfs een
tekening van de begrafenisstoet.
Vertegenwoordigers van het
Koninklijk huis en de minister van
Buitenlandse Zaken geven acte de
presénce en onder geweersalvo’s
en een eresaluut daalt het stoffelijk
overschot in het graf.
130 jaar later stuit researcher Eray
Ergeç tijdens onderzoek voor dit
magazine bij toeval op het literaire
werk van Murad Effendi. Wie
was deze ambassadeur/schrijver
die, vanaf 1877 tot zijn dood in
1881, zoveel indruk maakte in
Nederland? Ergeç is benieuwd wat
hij nog meer kan vinden en begint
dieper te graven in Turkse en
Nederlandse krantenarchieven.
Murad Effendi wordt in 1836
als Werner von Franz in Wenen
geboren. Hij krijgt een goede
opleiding en besluit vervolgens
soldaat te worden. In 1851 sluit
zich aan bij het Ottomaanse leger
met de rang van luitenant en
neemt de naam Murad Effendi aan.
Hij onderscheidt zich in de Krim-
oorlog en later in Montenegro en
27
Foto Murad
Effendi
Tekening
van Maurad
Effendi’s
begrafenisstoet
Krantenbericht
gaat werken als secretaris van
de Grootvizier Edhem Pasha,
het begin van zijn diplomatieke
carrière. In 1869 publiceert hij zijn
eerste dichtbundel en zijn eerste
toneelstuk volgt twee jaar later.
In 1877 wordt hij Turks
ambassadeur voor Nederland,
Noorwegen en Zweden met
standplaats Den Haag. De
Nederlandse letterkundige,
Prof. W.J.A. Jonckbloet, roemt
Murads werken en publiceert
ze in het Nederlands. De twee
worden goede vrienden. Murad
wordt bekend in Nederland
als gastspreker op literaire
avondjes. Fragmenten uit zijn
werk ‘Turksche Schetsen’ –
een onpartijdig verslag over
de Ottomaanse maatschappij,
de politiek en de cultuur –
verschijnen zelfs wekelijks in de
Nederlandse kranten. Zijn aanleg
voor vreemde talen is zeer groot.
28 Z.E. Uğur Doğan
bij de locatie van
VERLOREN ERFGOED
het graf
Z.E. Uğur Doğan
met de heer Van
der Vlist.
Zo vertaalt hij Turkse poëzie naar
het Duits. In juni 1881 krijgt hij
van de Nederlandse Koning en
Koningin een gouden medaille
voor zijn literaire werk. Ook
andere Europese vorstenhuizen
laten zich niet onbetaamd.
Ergeç is nieuwsgierig waar Murad
Effendi is begraven, maar er
is geen informatie te vinden.
In één krantenbericht wordt
gesproken over een Rooms-
katholieke begraafplaats in
Den Haag. Er is op geen van
de Haagse begraafplaatsen een
Murad Effendi of Werner von
Franz terug te vinden. Maar bij de
afdeling bevolkingsregister van
Grafschrift
de gemeente Den Haag staat dat
Murad Effendi
hij begraven ligt op Sint Petrus
Banden aan de Kerkhoflaan met
grafnummer 186. Directeur Van
der Vlist van de begraafplaats
ontdekt dat het grafnummer
is veranderd in 2/333a.
Murad Effendi ligt onder een
hedendaagsgraf, maar gelukkig
blijken zijn stoffelijke resten nooit
te zijn geruimd. Er wordt zelfs een
factuur voor het graf gevonden van
100 gulden, betaald door zijn zoon
Gaston Murad.
De vergeten ambassadeur is
teruggevonden. Tijd voor Eray
Ergeç om de huidige ambassadeur,
Uğur Doğan, op de hoogte
te stellen van de nieuwste
bevindingen. De ambassadeur
heeft de ontwikkelingen vanaf het
eerste begin op de voet gevolgd
en is direct geïnteresseerd om
zijn voorganger de laatste eer te
bewijzen.
En dus, meer dan 130 jaar later,
staat ambassadeur Uğur Doğan
bij het herontdekte graf van
Murad Effendi. “Het is voor mij
een moment van bezinning en
ontroering. Murad Effendi was
een succesvol en gerespecteerd
diplomaat, die veel heeft betekend
in de Nederlands-Turkse relaties.
Het geeft ook aan dat wij ons
als mensen bescheiden moeten
tonen in het aanzicht van de
eeuwigheid. Ik ben blij dat hij
aan de vergetelheid is ontrukt
en dat ik nu in staat ben om mijn
voorganger respect te tonen.”
Binnenkort zal een gedenksteen
worden geplaatst op de plek waar
Murad Effendi – vader, dichter,
dramaturg en diplomaat – zijn
laatste rustplaats vond.
 WWW.ExPONATEC.COM

ExHIBITION HERITAGE
20 – 22
NOVEMBER
2013

MUSEUM CONSERVATION

INTERNATIONAL
TRADE FAIR
FOR MUSEUMS,
CONSERVATION
AND HERITAGE

Koelnmesse GmbH, Messeplatz 1, 50679 Köln, Germany

Tel. +49 221 821-2210, exponatec@koelnmesse.de
30
WERELDKLASSE

UNESCO Werelderfgoed
Turkije
Een ontdekkingstocht langs culturele
hoogtepunten
Turkije heeft al elf locaties op de
Werelderfgoedlijst van UNESCO.
Er staan bovendien nog tientallen
plaatsen op de voorlopige lijst. Het
cultureel erfgoed van Turkije is
voor een groot deel nog onontdekt
door buitenlandse toeristen, die
nog altijd meer de voorkeur lijken
te geven aan de Turkse stranden
boven de culturele bestemmingen
die het land te bieden heeft.
Stranden zijn overal te vinden,
van Australië tot Nederland, van
Brazilië tot Thailand, maar vrijwel
geen land ter wereld draagt zoveel
wereldgeschiedenis met zich
mee als Turkije. Van het antieke
Rome tot het Ottomaanse Rijk,
van de prehistorische mens tot
de kruisvaarders, in Turkije zijn
de sporen terug te vinden. Tijd
dus om een aantal van de meest
in het oog springende plaatsen
voor te stellen. Al het Turkse
werelderfgoed is terug te vinden
op de UNESCO website.
Het is bijna 180 kilometer rijden
van de historische stad Sivas –
een mooie provinciestad met
een aantal indrukwekkende
monumenten – dwars door het
weidse Anatolische landschap.
31
De persreis naar Divriği in het
kader van 40 jaar UNESCO
Werelderfgoed is een circus
van fotografen, journalisten en
hoogwaardigheidsbekleders.
Het stadje is fraai gelegen tussen
imposante bergen aan de ene kant
en vriendelijk glooiende heuvels
aan de andere. De ruïne van een
oud fort bewaakt de vallei en
verspreid door de stad vinden
we de klassieke houten huizen
zo kenmerkend voor deze streek
terug, sommige al gerestaureerd,
andere nog wachtend op een
nieuwe toekomst. Maar de reden
waarom het internationale
gezelschap van Aziaten,
Europeanen en Amerikanen
vanuit de hele wereld hier naartoe
is gereisd, ligt halverwege de
heuvel als een reusachtige
middeleeuwse sculptuur. Divriği en we weten alleen maar dat hij
oorspronkelijk uit Ahlat tegen de
De bouw van de moskee en het grens van Iran kwam, een stad
ziekenhuis van Divriği begon die nog altijd bekend staat om zijn
in 1228. Het gebouw, sinds 1985 steenhouwers. De enorme rijkdom
werelderfgoed, is versierd met van de gebouwen en de hoge
bijzondere ornamenten van steen. kwaliteit van het steensnijwerk
Het is een fascinerende plek, die is ongekend en maken het
op het eerste gezicht het werk werelderfgoed van Divriği een
lijkt van een geobsedeerde en plaats die op ieders ‘to do’ lijstje
op hol geslagen beeldhouwer. moet staan.
De moskee werd gemaakt in
opdracht van Ahmet Shah van Cappadocië ligt in het midden
de Mengücek dynastie en het van Turkije, tussen de rivier
ziekenhuis voor zijn vrouw Turan Kızılırmak en de Eufraat. Het is
Melek, maar de man die het een wonder van de natuur, dat door
allemaal bedacht staat bekend mensen nog mooier is gemaakt.
onder de naam Hürremshah. Het gebied dat is ontstaan door
Dit is zijn enig bekende werk vulkaanuitbarstingen, is een
mengsel van tufsteenkegels,
bevreemdende feeën-
schoorstenen, spectaculaire
vergezichten en koele
grotwoningen, die tot in de
jaren 50 werden bewoond. Stil
zwevend in een luchtballon over
dit onwerkelijke landschap is een
bijna religieuze ervaring. Niet
voor niets is het gebied vol oude
Cappadocië heiligdommen, tempels en kerken.
32 De thermale bronnen van
WERELDKLASSE

Pamukkale hebben een

temperatuur van 35 graden. De
eeuwenoude kalkafzettingen
hebben het landschap omgetoverd
tot een trap van witte watten tegen
een helblauwe hemel. Het lijkt
alsof de natuur is versmolten tot
een oneindig ijskasteel.
Zelfs voor de sportieve reiziger is
33
het een stevige klim naar Nemrut
Dağı in Oost-Anatolië. Op een
hoogte van 2150 meter staat een
piramide-achtige grafheuvel
met een hoogte van zo’n vijftig
meter, omringd door gigantische
sculpturen, stenen hoofden,
leeuwen, adelaars en de goden
Zeus en Mithras. Het is een
mysterieuze plek waar de tijd lijkt
stil te staan.
34
WERELDKLASSE
Het oude historische centrum
van Istanbul staat ook op de
werelderfgoedlijst. Het is het
gebied waar Oost en West
elkaar ontmoeten. Het is een
verzamelplaats van duizenden
jaren geschiedenis. Wandelend
langs de Hagia Sophia en
het Hippodroom van keizer
Constantijn naar de Süleymaniye
moskee, val je van de ene
verbazing in de andere.
De laatste aanwinst op de
werelderfgoedlijst is Çatalhöyük,
misschien we de oudste stad
ter wereld, gebouwd op twee
heuvels. De hogere oostelijke
heuvel bevat achttien woonlagen
op verschillende niveaus die
dateren van de periode tussen
7400 en 6200 voor Christus. Het
is een bijzondere ervaring om op
de eerste plek te staan waar de
mens ooit besloot om samen in
een stedelijke omgeving te gaan
wonen.
 35

Safranbolu is een romantische

bestemming. De constructie en het
ontwerp van de houten huizen zijn
uniek. Lopend langs de historische
geveltjes waan je je terug in de 17e
eeuw.

Troje is misschien wel de

meest beroemde stad uit de
wereldgeschiedenis, bezongen
door Homerus in de Odyssee en
de Ilias en door Vergilius in zijn
Aeneis. Niemand had gedacht dat
de mythische stad uit de oudheid
echt had bestaan, maar Troje
(het huidige Hisarlık) is nu door
iedereen te bezoeken. Zelfs het
legendarische paard is er te zien,
een reconstructie gemaakt voor
de Hollywoodfilm Troy met Brad
Pitt.
36
VERLOREN ERFGOED

Karadeniz – Schip
Van Verleiding

Schilderij Het is 1926. Na een lange en
Karadeniz
turbulente periode is de nieuwe
republiek Turkije klaar om
haar banden met Europa aan
te trekken. Niet langer wil zij
meer bekend staan als de ‘zieke
man van Europa’. De nieuwe en
seculiere staat Turkije moet de
herinneringen aan het Ottomaanse
Rijk, dat zoveel eeuwen aan de
macht was geweest, doen vergeten.
Onder het leiderschap van
Kemal Atatürk maakt Turkije
een ongekende verandering
door. Er wordt een scheiding
aangebracht tussen kerk en staat,
vrouwen krijgen meer rechten en
mogelijkheden, het schrift wordt
veranderd en het dragen van de fez
wordt ontmoedigd.

Turkije is stellig van plan de
deuren en ramen open te zetten
naar Europa, niet alleen in
cultureel opzicht maar ook op
het gebied van de handel en de
industrie. Het nieuwe Turkije
bruist van de energie en blaakt
van zelfvertrouwen, maar moet
het nieuwe imago nog wel zien
te verkopen aan de Europese
partners.
Met dat doel koopt de Turkse
overheid in 1924 de Wilis, een
37
Binnen in het
tentoonstellings-
schip
Oude kaart
van de route
van de Karadeniz
stevig Nederlands passagiersschip
dat in 1905 bij ‘De Schelde’
in Vlissingen was gebouwd
voor de Rotterdamsche Lloyd.
Tientallen jaren had het schip
over de wereldzeeën gezworven,
onder andere naar het voormalig
38
VERLOREN ERFGOED
Reclame poster Nederlands-Indië (nu Indonesië).
Er zijn bovendien prachtige foto’s
teruggevonden waarin we de Wilis
door het dan nog splinternieuwe
Panamakanaal kunnen zien varen.
De naam Wilis wordt veranderd
in ‘Kara Deniz - De Zwarte Zee´
en het passagiersschip wordt
grondig verbouwd tot een varend
tentoonstellingsschip en een
verleidelijke verkoopruimte. Al
het beste en mooiste dat Turkije
te bieden heeft wordt aan boord
gebracht; angorawol, exotische
kruiden en tabak, schilderijen,
ingelegd hout en tapijten. Zelfs het
beroemde presidentiële symfonie-
orkest wordt aan de bemanning
toegevoegd. De delegatie zelf
wordt ook zorgvuldig uitgekozen
- een modern gezelschap van
mannen en vrouwen, westers
georiënteerd en hoog opgeleid –
een soort culturele ambassadeurs
van de nieuwe republiek. De
filmbeelden die van de reis
bestaan, geven een prachtig beeld
van de dagelijkse sfeer aan boord.
En het schip zelf werd ondanks de
naam, helemaal wit geverfd.
De Karadeniz vaart van haven
naar haven: Barcelona, London,
Amsterdam en zelfs Leningrad
staan op de lijst. En het succes
is groot. Lange rijen bezoekers
wachten tot ze aan boord
mogen. Maar konden de oude
vooroordelen ten aanzien van
Turkije doorbroken worden?
In Amsterdam bijvoorbeeld
speelde het symfonie-orkest in
het Vondelpark een medley van

Westerse klassieke muziek. De
Nederlandse kranten beweerden
de volgende dag dat de musici
een fez droegen. Op de foto’s is
duidelijk te zien dat dat niet het
geval was. De oude vooroordelen
lieten de Nederlandse journalisten
dingen zien die er niet waren.
39
Turkse Delegatie
Het is onduidelijk of de reis aan een bijzondere promotie-
van de Karadeniz een blijvend campagne, maar al het foto- en Binnenkant
tentoonstel-
economisch gevolg heeft gehad. filmmateriaal biedt ons ook de lingsschip
Ook is het onduidelijk of het gelegenheid om, zo’n 80 jaar later,
Concert
schip de Europese beeldvorming te delen in het enthousiasme van Vondelpark
rond Turkije op grote schaal heeft de opvarenden en de bezoekers. Amsterdam
kunnen beïnvloeden. Maar het
verhaal van de Karadeniz is niet
alleen een blijvende herinnering
40
LEVEND ERFGOED

Erfgoed dat
Groeit en Bloeit

Istanbul is in 1561 in de greep
van de builenpest. Angst en dood
heersen in de hoofdstad van het
Ottomaanse Rijk. Mensen van alle
rangen en standen proberen de
stad te ontvluchten en verspreiden
de dodelijke ziekte zo ver buiten
de muren van de metropool. De
Vlaamse arts Willem Quackelbeen,
die is opgeklommen tot lijfarts van
Sultan Suleyman de Grote, blijft
op zijn post en werkt dag en nacht
zonder onderscheid des persoons
om de slachtoffers te verzorgen.
Maar ondanks al zijn kennis
van planten en kruiden staat de
34-jarige arts machteloos. Hij raakt
zelf al snel besmet en zou zijn
vaderland nooit meer terugzien.
In de 16e eeuw worden West-
Europese onderzoekers over
de hele wereld uitgezonden om
nieuwe kennis te vergaren. Willem
Quackelbeen werkt samen met
de Vlaamse wetenschapper Ogier
van Busbeke die in opdracht van
koning Ferdinand I van Oostenrijk
naar het Ottomaanse Rijk is
gekomen. Samen verzamelen
ze in Istanbul een schat aan
wetenschappelijke teksten en
handschriften. Ook doen ze
onderzoek naar onbekende
planten en bomen. Ze laten
er gedetailleerde tekeningen
van maken en sturen zaden en
vruchtdragende takken naar West-
Europa waaronder de hyacint, de
gladiool, de sering, de kalmoes en
de plataan. Quackelbeen stuurt zo
de in Praag wonende arts Pietro
Mattiolo een tak van de witte
paardenkastanje, die daarmee in
West-Europa werd geïntroduceerd.
Na de dood van zijn vriend en
collega zorgt Van Busbeke ervoor
dat Quackelbeens werk in Europa
wordt gepubliceerd. Van Busbeke
stuurt ook tulpenzaden naar
Carolus Clusius, de baas van de
Hortus Botanicus in Leiden. Een
nationaal symbool is zo van Turkije
in Nederland terechtgekomen.
Dat ook de paardenkastanje op
die manier in Nederland terecht is
gekomen, weten niet veel mensen.
Ogier van 41
Busbeke
Oude
illustratie
Sultan
Suleyman de
Grote
Bloeiende
Witte
Paardenkas-
tanje
Zo’n 450 jaar na Quackelbeens
dood staat we in de Hortus
Botanicus in Leiden in de schaduw
van een enorme boom. Deze
witte paardenkastanje (aesculus
hippocastanum) kunnen we
tegenwoordig overal in Europa en
de Verenigde Staten terugvinden.
Alle witte paardenkastanjes in
Europa en de Verenigde Staten
zijn nakomelingen van deze boom
uit de tuinen van de Sultan in
Istanbul. Deze smalle genetische
basis verklaart waarom ze vrij
vatbaar zijn voor ziekten. Ook de
boom in Leiden is ziek.
De Leidse paardenkastanje werd
geplant in 1608 en de huidige
bomen in de Hortus zijn directe
nakomelingen. Het is geen
veeleisende boom. Hij kan leven op
een magere bodem met weinig licht
en warmte. In Istanbul werden de
kastanjes gevoerd aan paarden die
last hadden van kortademigheid of
wormen, vandaar de naam.
Ondanks zijn korte leven heeft
de Vlaamse arts en onderzoeker
Quackelbeen een blijvende
invloed gehad op de kennis en
de verspreiding van planten en
bomen uit Turkije in Nederland en
in de rest van de wereld: blijvend
erfgoed dat bloeit en groeit als
nooit tevoren.
VERLOREN ERFGOED

42

Constantinopel-Scheveningen:
Samen voor het Goede Doel
In 1894 raasde er een
vernietigende storm over de
Noordzee die een groot deel van
de Scheveningse vissersvloot op
het strand verwoestte. De stad
Istanbul (toen Constantinopel)
was in datzelfde jaar getroffen
door een verwoestende aardbeving
waarbij 280 mensen het leven
verloren. In 1895 gingen beide
gemeenschappen nog altijd gebukt
onder de gevolgen van deze
rampen. Een aantal kunstenaars,
schrijvers en componisten sloegen
de handen onder leiding van
uitgever H.J.W. Becht ineen en
publiceerden een boek om geld in
te zamelen.
Het boek wordt gesierd door het
Pagina met 43
gedicht van
Prinses Karadja
wapen van Sultan Abdül Hamid Kunstenaar Marius Bauer stond
II in goud en de handtekeningen in dit jubileumjaar centraal in
van de Nederlandse ambassadeur een speciale tentoonstelling van
in Istanbul jhr. mr. O. D. van der maart tot juli in de Grote Kerk in
Staal van Piershil en Said-Pacha, Schiedam.
Turkse minister van Buitenlandse
Zaken. Het bijzondere boek is
een soort ‘Who’s Who’ van de
Nederlandse en deels Turkse
kunstenaarsgemeenschap met
werk van Pierre Loti, Albert
Verwey, prinses Karadja, Herman
Heyermans Jr. en Lodewijk van
Deyssel met illustraties van
onder anderen Marius Bauer,
Jozef Israëls, Mesdag, Jan Toorop,
Breitner, Jacob Maris en zelfs
kattenschilderes Henriëtte
Ronner-Knip.
COMPLEXITY ACCELERATING
DECENTRALIZATION • CONVERGENCE OF STANDARDS

CAPITALISM 2.0

© 2012 KPMG Staffing & Facility Services B.V. All rights reserved.
AIR VALUE • REVENUE RECOGNITION • GLOBAL TILT
TAKEHOLDER MANAGEMENT • HTML 5 • ON/OFF BALANCE SHEET

INCREASING SCRUTINY
ECURITY OF SUPPLY • AUSTERITY BUDGETS • CULTURAL
OCIAL NETWORKS • REMUNERATION • HIGHSPEED RAIL • EMPLOYMENT LEGISL
FCPA • PUBLIC v PRIVATE • INTELLECTUAL
FINANCIAL REFORM
FFSHORE / ONSHORE • TAX RATES IN MOTION • DOUBLE DIP
ENSION GAP • INFRASTRUCTURE • FRONTIER

G•CHINA•INVESGYRE
SHAREHOLDER ACTIVISM • IFRS
EBT OVERHANG • DOLLAR/YUAN • OIL PRICE • CREDIT RATING DOWNG
POLITICAL INSTABILITY • EUROZONE

TECHNOLOGY
SUSTAINABLE ENERGY
HE COST BOOMERANG • INFLATION • ECONOMICS

EMERGING MARKETS
SARBOX • US RECOVERY
ELEVERAGING • RESEARCH AND DEVELOPMENT
CURRENCY VOLATILITY
INDIA CSR
RADICAL TRANSPARENCY
•
NNOVATION • DEMOGRAPHICS • BRIC ECONOMIES
OMPETITION INTENSIFYING
OUTSOURCE
OVERNMENT DEBT • CONSUMER SPENDING
COUNTERPARTY RISK
HE GLOBAL MARKET PLACE

HEALTHCARE
ORPORATE GOVERNANCE • G20 • RE
SECURITY OF SUPPLY
46
LEVEND ERFGOED

Kreiken

Egbert Adriaan Kreiken

met vrouw,
studenten en
waakhond
Karabas

Pionier van de Turkse sterrenkunde*

*Dit artikel is Het is misschien niet het meest interessante plekje
gebaseerd op de
research en het op de Maan, maar de Kreiken krater in de buurt van
uitgebreide artikel
voor het blad de evenaar is niettemin een blijvende getuige van het
Zenit, geschreven
door Juus Kreiken avontuurlijke leven van de Nederlandse professor
over zijn oom.
juuskreiken@ Egbert Adriaan Kreiken (1896-1964).
gmail.com

Kreiken stond aan de wieg van
de Turkse sterrenkunde. Hij was
van 1954 tot aan zijn dood in 1964
directeur van het Sterrenkundig
Instituut van de Universiteit van
Ankara. In 2013 bestaat de door
hem opgerichte sterrenwacht 50
jaar. Vorig jaar al verscheen van
de hand van zijn oud-leerling C.
Gűner Omay een biografie. Hoe
kwam een Nederlandse professor
terecht aan de Universiteit
van Ankara? En waarom is de
waardering voor hem zo groot
dat op zijn begrafenis een Turkse
vlag over de kist werd gedrapeerd
en het Turkse volkslied werd
gespeeld?
Voordat Kreiken in Turkije
belandt, heeft hij al een leven als
een jongensroman achter de rug.
Hij studeert sterrenkunde aan
de Universiteit van Groningen,
werkt bij verschillende instituten
en als leraar. Op zijn 32ste
krijgt hij de kans om te gaan
pionieren in Nederlands-Indië (nu
Indonesië) aan de nieuwe Bosscha
Sterrenwacht. Maar de Tweede
Wereldoorlog gooit al snel roet in
het eten.
Telescoop 47
genoemd naar
Kreiken
Kreiken belandt in een
concentratiekamp van de
Japanners. Zijn vrouw wordt
weggevoerd en hij zou haar nooit
meer levend terugzien. Via een
vijftal kampen komt hij na drie
en een half jaar terecht in een
ziekenhuis in Batavia. Daar is hij
“getuige van één der ergste dooden
marschen”. Zeer velen sterven.
Uiteindelijk wordt hij in Batavia
(nu Jakarta) bevrijd. Zijn gewicht
is dan gezakt van 82 naar 38 kilo.
Hoewel deze verschrikkelijke
ervaringen hem voor het leven
tekenen, is hij er van overtuigd
dat hij het beste in zichzelf moet
bovenhalen, de wereld moet
verbeteren, “zoveel goed doen
48 De sterrenwacht
werd gebouwd in
LEVEND ERFGOED
een lege vlakte
Kreiken krater
op de Maan
als mogelijk is.” Na de oorlog
blijft hij in Indonesië, ook na de
onafhankelijkheid in 1949. Dankzij
de inzet van Kreiken besluit
UNESCO in 1948 de optische
onderdelen voor de nieuwe
71-centimeter Schmidt telescoop
voor de Bosscha Sterrenwacht te
bekostigen.
De internationale wereld van
de sterrenkundigen is klein en
Kreiken heeft met legendarische
sterrenkundigen als Minnaert,
Pannekoek en Oort (die het eerste
bewijs leverde van ‘dark matter’
en de Oort-wolk van kometen
ontdekte) goed contact. Hun
waardering voor Kreiken was
groot. Oort eindigt zijn brief van
11 augustus 1947 met: “Ik wil niet
nalaten je te zeggen dat ik respect
heb voor je energie om nog zoveel
astronomisch werk te verrichten.
Ik begrijp nauwelijks hoe je dit
gekund hebt. Heb je er in het
kamp al aan gewerkt of pas na de
bevrijding?”
Als Kreiken eindelijk terugkomt
in Nederland – hij is inmiddels
hertrouwd in de Verenigde Staten
– heeft de UNESCO een nieuwe
taak voor hem in gedachten;
hoogleraar Natuurkunde aan
de Universiteit van Liberia in
Monrovia. Met een Pontiac
Torpedo trekt de inmiddels
55-jarige met zijn vrouw Frances
Pape dwars door de Sahara als
“astronomisch nomaden”, zoals zij
zichzelf noemen.
Twee jaar later draagt UNESCO
hem voor bij de University of
Ankara als hoogleraar-directeur
van het Astronomisch Instituut.
De President van Turkije,
Celal Bayar en het voltallige
kabinet, ondertekenen de
toestemming dat Kreiken met
ingang van 5 december 1953 zijn
werkzaamheden mag starten.
Kreiken heeft zich altijd al
volledig aan de sterrenkunde
willen wijden en dit is zijn kans.
Turkije is net lid geworden van de
NATO en samen met fondsen uit
het Marshall Plan zijn er ruime
middelen beschikbaar voor het
ontwikkelen van wetenschappelijk
onderzoek. Kreiken droomt van
een grote sterrenwacht. Hij weet
de financiële armslag optimaal
te benutten en met de steun van
de Universiteit vindt Kreiken
een uitstekende plek. Op slechts
18 kilometer van Ankara, in
het Ahlatlibel gebied, ligt een
hoogvlakte op 1250 meter met
300 heldere nachten per jaar,
vrijwel zonder lichtvervuiling.
De grond wordt gekocht en de
bouw voorbereid en in 1959 is
het zover. Kreiken, altijd meer de
leraar dan de onderzoeker, ziet in
dat het belangrijkste doel van de
sterrenwacht is om studenten het
astronomische handwerk te leren,
zodat ze later ook in het buitenland
op grote sterrenwachten kunnen
werken. Als Kreiken het Turkse
leger voorstelt om jonge militairen
op te leiden tot wetenschappers,
overtuigen de generaals de NATO
om ook financieel een handje
te helpen bij de bouw van de
sterrenwacht.
De eerste instrumenten worden
gebouwd uit allerlei reserve
onderdelen uit Nederland, maar
Kreiken gebruikt zijn contacten
om de beste apparatuur in
Ankara te krijgen. Het grote
 49

sterrenwacht van Ankara op de

hoofdgebouw van de sterrenwacht
wordt neergezet door de Faculteit
Natuurwetenschappen van
de Universiteit van Ankara in
samenwerking met de Middle
East Technical University uit
diezelfde stad. Hiermee wordt
de sterrenwacht in feite een
samenwerkingsverband en dat
is altijd zo gebleven. De koepels
hebben ook een Nederlands
tintje, want ze worden mede
gemaakt door de Koninklijke
Nederlandsche Maatschappij voor
kaart wordt gezet en contacten
krijgt met veel buitenlandse
sterrenwachten en instituten,
essentieel voor de verdere
ontwikkeling van de sterrenkunde
in Turkije. Zijn plan is om
buitenlandse sterrenkundigen
voor kortere of langere tijd uit
te nodigen om les te geven in
Ankara, zodat de opleiding
van de studenten op een hoog
internationaal peil kan komen. Hij
wil in Ankara een centrum creëren
waar jonge wetenschappers niet
alleen in de sterrenkunde worden
opgeleid maar ook in nauw
verwante wetenschappen als
ruimtewetenschappen, toegepaste
wiskunde en theoretische
natuurkunde. Het Departement of
Astronomy and Space Sciences van
de Universiteit van Ankara is uit
dit initiatief voortgekomen.
In 1964 zijn zijn vrouw en hij kort Sterrenwacht in
in Nederland. Hij wordt ernstig spiegeltelescoop van de 2012

Havenwerken in Mersin. ziek en overlijdt korte tijd later, 67 sterrenwacht. Radiotelescoop

De officiële opening vindt
plaats op 26 augustus 1963. Ter
gelegenheid hiervan heeft Kreiken
in Ankara een internationale
zomerschool georganiseerd met
top-docenten uit de gehele wereld.
Zo zorgt Kreiken ervoor dat de
jaar oud. Bij zijn crematie is zijn
kist bedekt met de Turkse vlag
en wordt het Turkse Volkslied
gespeeld. De Internationale
Astronomische Unie eert Kreiken
met een eigen maankrater en de
Universiteit van Ankara verbindt
zijn naam aan de 40-centimeter
in 2012’
Kreiken wordt in Turkije
Kreiken
geëerd als pionier van het museum
wetenschappelijk onderwijs.
Kreiken en zijn
In Nederland is hij misschien vrouw Frances
nauwelijks bekend, maar in Pape
Turkije heeft hij een blijvende
erfenis achtergelaten.
 De Eerste Vlucht
50
LEVEND ERFGOED

Turkish Airlines staat hoog, op de 7de plaats, in de ranking van de

beste luchtvaartmaatschappijen ter wereld en voert vluchten uit
op bijna 200 verschillende bestemmingen in de wereld met zo’n
18.000 werknemers. Kortom, één van de heel grote spelers in de
luchtvaart. Maar als we de klok een paar decennia terugdraaien,
zouden niet velen dat hebben kunnen voorspellen.

De Fokker 27
boven Istanbul Turkish Airlines begon
weliswaar al in 1933 – in een
periode waarin veel nationale
luchtvaartmaatschappijen
ontstonden – maar het zou tot
in de jaren 50 duren voordat de
maatschappij serieus zijn vleugels
zou uitslaan naar de rest van de
wereld. Vanaf 1951 werden de
eerste hadj-reizen aangeboden
naar Mekka voor Turkse pelgrims
en de oude luchthaven van
Istanbul werd omgebouwd tot
een vliegveld dat voldeed aan de
internationale standaard met
een moderne terminal en een
radiotoren. Vanaf de jaren 60
wordt de blik gericht op West-
Europa, maar transatlantische
vluchten stonden nog niet op het
programma.
Aan het begin van de zestiger
jaren ontstond er in Nederland

en in de rest van West-Europa
een groeiende behoefte aan
arbeidskrachten. De meesten
arriveerden per trein of per bus.
Turkish Airlines voerde vanaf
1964 een aantal speciale vluchten
uit naar Schiphol om Turkse
werkers, die in Nederland een
tijdelijke betrekking zochten, te
vervoeren. Deze vluchten maakten
op de vaak op het platteland
geronselde arbeidskrachten een
grote indruk. Tijdens een gesprek
in een Turkish Airlines vlucht
vorig jaar, vertelde voormalige
gastarbeider Osman Kaya over zijn
ervaringen. “Niemand had ooit
eerder in een vliegtuig gezeten en
we waren allemaal zenuwachtig.
Er werd veel gelachen, maar dat
was om niet te laten zien dat we
onzeker waren. We gingen met zijn
allen naar een land waar we vrijwel
niets van wisten om te werken.
We wilden geld verdienen en een
goede toekomst opbouwen, maar
Tussenlanding 51
Fokker 27 op
Schiphol in 1961,
foto van Firuz
Altingöz
Poster 1946,
1960, 1961
geen van ons had het gevoel dat we
lange tijd zouden blijven. Nu, bijna
50 jaar later, woon ik nog altijd in
Nederland. Ik voel me er thuis,
maar het is niet mijn moederland
natuurlijk. Maar ook Turkije is
niet het land dat ik ooit verliet. Ik
grap weleens tegen mijn vrouw
dat ik alleen hier, vliegend tussen
Turkije en Nederland, helemaal
mezelf ben. Altijd als ik in een
Turkish Airlines toestel stap, heb
ik gevoel van thuiskomen.”
52
LEVEND ERFGOED

Minister-
Op 4 juli 1965 landde Turkish
president Inönü
en president Airlines voor het eerst officieel
Atatürk vlak in Nederland toen de reguliere
voor vertrek,
1936 lijndiensten begonnen, zo vertelt
de geschiedenis.

Maar wat de geschiedenis niet

vertelt, is dat al een paar jaar
eerder – in 1961 – Turkish
Airlines niet alleen op Schiphol
landde, maar ook zijn eerste
transatlantische vlucht ooit
uitvoerde, nota bene in een
Nederlands vliegtuig. Het is een
vergeten voorbeeld van gedeelde
Nederlands-Turkse geschiedenis.
Kapitein Nurettin Gürün en
kapitein Zihni Barın reisden
naar de Verenigde Staten om
twee toestellen op te halen. Het
ging om de Fokker Friendship
F27, een toestel voor ongeveer
40 passagiers, dat onder
licentie in de Verenigde Staten
werd gemaakt. Het was een
populair vliegtuig omdat het
ook goed kon landen op kleine
landingsbanen die niet waren
verhard. Uiteindelijk zouden er
786 exemplaren gebouwd worden
en daarmee is het nog altijd het
meest succesvolle West-Europese
turboprop passagiersvliegtuig uit
de geschiedenis.
De Turkse gezagvoerders
kwamen aan bij de kleine
luchthaven in Hagerstown in
Maryland, waar ze hun training
zouden beginnen. De nieuwe
vliegtuigen zagen er schitterend
uit en waren al geschilderd in
de Turkish Airlines kleuren. Na
enkele maanden oefenen was het
zover: de eerste transatlantische
vlucht van Turkish Airlines in
een eigen toestel. De piloten, zo
vertelden ze later, waren niet
 53

Turkish Airlines
alleen heel enthousiast, maar
vlucht in 1964 in
ook zenuwachtig. Ze hadden een Amsterdam
vlucht van meer dan 30 uur voor
Stewardess jaren
de boeg en zo ver en zo lang had 60
geen enkele Turkse piloot ooit
Nieuwe
gevlogen.
luchthaven
Istanbul 1953
De eerste stop was Montreal in
Canada om te tanken en toen via
de noordelijke route naar Europa,
nog twee stops in het hoge noorden
van het Amerikaanse continent
en vervolgens via Groenland en
IJsland naar Engeland. Het was
een spannende reis onder soms
moeilijke omstandigheden, maar
de vlucht verliep zeer voorspoedig
en zonder problemen. thuisland van hun ontwerpers. je niet omschrijven hoeveel
De vlucht ging verder naar Rome blijdschap we voelden op dat
Toen was het de beurt aan en dezelfde dag nog bereikten moment,” vertelde kapitein
Schiphol, een bijzonder moment ze de luchthaven in Yeşilköy Zihni Barın later in een
omdat de piloten het gevoel bij Istanbul. Pas bij aankomst kranteninterview over zijn reis.
hadden dat ze terug op het realiseerden de piloten zich dat ze
Europese vasteland waren en geschiedenis hadden geschreven.
omdat de Fokkers landden in het “We waren zo gelukkig. Ik kan
54
PARTNER

De Nederlandse tabakshandelaar

Gouden Handel
Haring party
met Joost Peters
John Edward Knight was
en Togan Oral
voorzitter van de Levantsche
Vereeniging die zich richtte op de
Nederlandse ondernemers als handel met Turkije. In 1862 wordt
hij consul. Op de foto valt te zien
Turkse Consuls hoezeer zijn bemiddelende rol door
beide landen werd gewaardeerd.
De naden in de jas hebben het
150 jaar geleden werd de eerste Turkse consul in zwaar te verduren door de collectie
Nederland benoemd door de Ottomaanse sultan en 75 medailles. Het consulaat ging over
van vader op zoon en in 1892 wordt
jaar geleden werd de eerste honorair consul benoemd
John Knight jr consul van Turkije.
door president Kemal Atatürk. Een mooi moment om
stil te staan bij de zakelijke relatie tussen Nederland en Na de val van het Ottomaanse Rijk
zijn er geen consuls, maar in 1937
Turkije.
wordt L. V. van Rossem benoemd.
De rijke tabakshandelaar vestigt
 J.E. Knight
55
M.L.V. Van
Rossem

zich in een representatief pand op

de Eendrachtweg 71 in Rotterdam.
Hij is van goede naam en status, en
houdt zich niet alleen met handel
bezig, maar ook met de Burgerlijke
Armenraad en de Koninklijke
Orkest Vereniging Symphonia.
Zijn zoon volgt hem in 1946 op.

In 1968 wordt het honorair

consulaat in Rotterdam
opgeheven. Voortaan wordt het
consulaat niet bestuurd door
Nederlandse zakenlieden, maar
door Turkse diplomaten, vooral
omdat er veel gastarbeiders naar
Nederland komen. Er komt zelfs
een consulaat bij in Deventer.
Togan Oral is sinds 2011 de nieuwe
consul-generaal in Rotterdam en
Deventer staat onder leiding van
Oorpronkelijke
manager van de Demir Halk we houden tentoonstellingen in locatie
Bank, en in Leiden stelt Joost ons historische pand in Leiden. consulaat aan de
Eendrachtweg
Peters, directielid bij Achmea, Culturele uitwisselingen zijn 71
zakenlieden op de hoogte van de heel belangrijk voor ons. Alleen
laatste ontwikkelingen. Peters voor een visum of een paspoort Benoeming
consul Van
neemt zijn rol als bemiddelaar verwijzen we je door naar Rossem door
serieus: “Natuurlijk organiseren Rotterdam of Deventer,” lacht hij. Kemal Atatürk

consul-generaal Nihat Erşen. we leuke dingen, zoals de

Maar er bleef behoefte aan
de bemiddelende rol van
honorair consuls, Nederlandse
ondernemers die deuren kunnen
openen en advies kunnen geven
aan hun collega’s. In Amsterdam
werkt Hans Risch, voormalig
haringparty die elk jaar een succes
is. Het helpt al eeuwen om in een
informele omgeving elkaar te
leren kennen. Maar we doen veel
meer. We adviseren ondernemers
op allerlei gebieden als ze zaken
willen doen met Turkije. We
regelen ook stages in Turkije en
Turkije en Nederland staan dit
jaar stil bij 400 jaar diplomatieke
relaties, maar aan de basis van die
eeuwenoude vriendschap ligt een
lucratieve handelsgeest waar beide
landen elkaar goed in kunnen
vinden.
56
DROOMPLEK

Dudok in Turkije

Tentoonstellings-
gebouw in Ankara De moderne architectuur bereikt Turkije in 1933.
op een historische
foto Architect Şevki Balmumcu bouwt een indrukwekkend
W.M.Dudok tentoonstellingsgebouw in de hoofdstad Ankara. Het
is een geweldig rank gebouw met hoge ramen en de
pers is enthousiast en bejubelt het ontwerp als het
begin van de moderniteit in Turkije. Het gebouw wordt
al snel een symbool van de ‘can do’ mentaliteit van de
jonge republiek. Voortaan zouden Turkse architecten
hun inspiratie niet uit de traditie en het verleden
halen, maar hun blik op de toekomst richten.

Voor Nederlanders is de stijl van
het gebouw zeer herkenbaar en
dat heeft een simpele verklaring.
Balmumcu was een groot
bewonderaar van de Nederlandse
architect Willem Marinus Dudok
(1884-1974). Dudok had een totaal
eigen stijl ontwikkeld en was
vooral bekend geworden door
zijn revolutionaire ontwerp van
het stadhuis van Hilversum. Ook
maakte hij het stedenbouwkundige
plan voor de nieuwe groeistad
met meer dan 75 ontwerpen voor
gebouwen, een unicum in de
Nederlandse architectuur. Dudok
was een workaholic en zijn werk
was alles voor hem. “Kijk maar
naar mijn werk, dan weet je wie
ik ben,” zo omschreef hij zijn
persoonlijkheid ooit. Dudok,
die werkte in wat we nu als “De
Stijl” kennen, kreeg wereldwijde
erkenning voor zijn ontwerpen,
maar het was in Turkije dat hij een
heel nieuwe generatie architecten
57
Tentoonstellings-
gebouw, nu het
Operagebouw, in
Ankara
Snelliusschool in
Hilversum
zou beïnvloeden. Als we naar zijn
ontwerp voor de Snelliusschool
uit 1931 kijken, ontdekken we
veel overeenkomsten met het
tentoonstellingsgebouw van
Balmumcu uit 1933.
Dudok vertrekt in 1938 voor het
eerst zelf naar Turkije als jurylid
voor het ontwerp van een nieuw
parlementsgebouw, samen met
de Zweed Ivar Tengbom en de
Engelsman Howard Robertson.
58
DROOMPLEK
Tekening voor
Izmir De Turkse media noemen hen de
drie beste architecten ter wereld.
In de jaren 40 wordt hij gevraagd
om les te komen geven aan de
Universiteit van Ankara, maar
Dudok kan vanwege de oorlog
Nederland niet verlaten. In 1949
is hij weer terug, wederom als jury
lid.
Zijn grote kans om zelf als
architect aan de slag te kunnen
in Turkije komt in 1953 als Rauf
Onursal, de burgermeester
van Izmir, Dudok vraagt om
onder andere een stadhuis, een
operagebouw, een schouwburg en
een bioscoop te bouwen.
Dudok is werkzaam voor de
gemeente Hilversum, maar wil
de opdracht graag aannemen.
Dit zou, net als Hilversum,
een totaalproject kunnen
worden, de droom van elke
stedenbouwkundige.
Hij vraagt de burgermeester en
wethouders om toestemming
om naar Izmir af te reizen, zoals
valt op te maken uit notities en
brieven in het archief van het
NAI, het Nederlands Architectuur
Instituut, in Rotterdam. Ook de
gouverneur van Izmir, Muzaffer
Göksenin, is enthousiast over het
project. Dudok krijgt toestemming
en trekt naar Izmir om tekeningen
en ontwerpen te maken.
Hij is al bijna 70, maar wordt
zeer geïnspireerd door de kansen
en mogelijkheden in Izmir. Uit
zijn schetsen, die bewaard zijn
gebleven in het NAI, krijg je een
indruk van hoe anders Izmir er zou
hebben kunnen uitzien als Dudok
carte blanche had gekregen.
Maar zover zou het niet komen.
Op 2 mei 1954 worden er
parlementsverkiezingen gehouden
in Turkije. Burgermeester Rauf
Onursal is kandidaat, wint en
vertrekt naar Ankara. De nieuwe
burgemeester heeft geen zin
om het prestige-project van zijn
voorganger te realiseren. Hij vindt
het bovendien te ambitieus en te
duur en als blijkt dat Ankara geen
 59

Tekening voor
Izmir

Dudoks
beroemde
stadhuis van
Hilversum

De
extra geld ter beschikking stelt, oorspronkelijke
blaast hij het hele project af. tekeningen
van Dudok
bij het NAI in
Dudok is zeer teleurgesteld. Rotterdam
Gouverneur Muzaffer Göksenin,
die een persoonlijke vriend
geworden was, wordt benoemd tot
ambassadeur in Bagdad. Ook hij
kan niets meer doen.

Nu is het enige dat rest van

Dudoks ambitieuze plannen de
tekeningen, ontwerpschetsen en
brieven in het NAI. Geen enkel
gebouw uit het project werd
gerealiseerd. Eén van Göksenins
brieven eindigt met “Ik kus je
op de ogen”, misschien een wat
al te letterlijke vertaling van
Gözlerinden öperim, maar het
maakt duidelijk hoe sterk de
vriendschapsband was die Dudok
met Turkije had.
En het tentoonstellingsgebouw
van Şevki Balmumcu in Ankara,
waarmee het allemaal begonnen
was? Het werd in 1948 door de
Duitse architect Paul Bonatz
omgebouwd tot het operagebouw
dat we tegenwoordig zien. De
typische Dudok-achtige toren en
raampartijen zijn verdwenen. Toen
Balmumcu zag hoe zijn geliefde
gebouw zonder zijn medeweten
of toestemming was toegetakeld,
stortte hij in. Hij zou de schok
nooit meer te boven komen.
60
WERELDKLASSE

UNESCO Werelderfgoed
Nederland
Monumenten in een wereld van water

Nederland heeft maar liefst negen plaatsen die op de UNESCO Werelderfgoedlijst

staan. Bij de Turkse bevolking zijn deze erfgoedschatten nauwelijks bekend omdat
Nederland relatief weinig toeristen uit Turkije verwelkomt, zo’n 58.500 in 2011. De
ingewikkelde visumprocedure voor Europese landen zorgt ervoor dat de meeste
Turken nog altijd in eigen land vakantie vieren. Hoog tijd om het Nederlandse
erfgoed vóór te stellen.

De molens bij
Kinderdijk,
foto door Lucas
Hirschegger
Rietveldstoel
Soms gaat het om een unieke
schepping, zoals in het geval van
het Rietveld-Schröderhuis in
Utrecht. Architect en ontwerper
Rietveld (1888-1964) bouwde
dit woonhuis in 1924 volgens de
strenge principes van De Stijl.
Hij ontwierp het samen met
zijn opdrachtgeefster Truus
Schröder-Schräder (1889-1985)
die er haar hele leven in zou
blijven wonen. Ook het interieur
en de meubelstukken werden
volgens een voorgeschreven
lijnen- en kleurenspel ontworpen
met rood, geel en blauw,
afgezet met zwarte lijnen en
grijze en witte kleurvlakken.
61
Vooral de Rietveldstoel werd
wereldberoemd.
Het meeste Nederlandse UNESCO
Werelderfgoed heeft echter te
maken met de strijd tegen het
water, van het molencomplex
Kinderdijk-Elshout met zijn 19
monumentale molens tot het
Ir. D.F. Woudagemaal uit 1920,
het grootste nog in bedrijf zijnde
stoomgemaal ter wereld. Ook
de verhalen van Schokland, de
Beemster en zelfs de Amsterdamse
grachtengordel zijn nauw
verbonden met het water.
62 Amsterdam heeft, net zoals
WERELDKLASSE

New York en Parijs, een zeer

herkenbaar stratenpatroon. De
grachtengordel in Amsterdam
- toegevoegd aan de UNESCO
Werelderfgoedlijst in 2010 - is een
historisch wonder van grachten
en 16e en 17e-eeuwse huizen. Het
was een geplande stadsuitbreiding
die wetlands en moerassen
veranderde in een havenstad die
een mondiale speler zou worden.
Het is een bouwkundig en artistiek
meesterwerk, uniek in de wereld.
63
64
WERELDKLASSE

Amsterdamse
De vissersgemeenschap was
grachten
versterkt met een houten
Amsterdams zeewering, maar de verwoestende
terras vanuit de
lucht gezien kracht van de wind was te groot.
Huizen en mensen werden
weggevaagd. In 1854 was het
opnieuw raak. Er brak een brand
uit en er was een zeer koude winter.
Kinderen stierven. De overheid
moest iets doen. Het besluit werd
genomen om het eiland permanent
te evacueren. In 1859 werden
de laatste Schokkers vrijwillig
verplaatst naar het vasteland.

Schokland is een nu een rustige en

Luchtfoto’s van Amsterdam
tonen op prachtige wijze de
innerlijke structuur van de
Nederlandse hoofdstad. Ze worden
gereproduceerd met toestemming
van www.aerophoto-schiphol.nl
Van al het werelderfgoed in
Nederland is Schokland misschien
wel het meest bijzonder. In 1825
raasde een enorme storm over
het kleine eiland in wat toen de
Zuiderzee heette.
licht melancholische plaats. Naast
de ruïnes van een 13e-eeuwse
kerk en de oude vuurtoren klinkt
het gekwetter van vogels. Een
lichte bries waait over wat ooit
middeleeuwse dijken waren.
 65

De verraderlijke Zuiderzee,
waardoor Schokland werd
omringd, werd in 1932 door de
Afsluitdijk getemd en in 1942 werd
Schokland een eiland op het droge
in het zuidelijke deel van de nieuw
ingepolderde Noord-Oostpolder.

Het is een prachtige plek, die Middelbuurt

niet meer dan een paar meter
Grafsteen
hoger ligt dan de omliggende
landbouwgrond. Minder dan 70 Schokker vrouw
jaar geleden was hier alleen maar
Ruïne van de
zee. Het is niet moeilijk je voor te oude kerk
stellen hoe dichtbij en dreigend
Standbeeld
het water moet zijn geweest en Schokker
hoe kwetsbaar deze hechte en vissersfamilie
afgelegen gemeenschap zich moet
hebben gevoeld.

In 1995 sloegen de overheid, de

lokale autoriteiten, de erfgenamen
van de oude Schokker families, de
boeren en de natuurliefhebbers
de handen ineen om Schokland
een UNESCO Werelderfgoed
status te bezorgen. Een deel van
de gebouwen is gerestaureerd,
er is een museum ingericht en
de oorspronkelijke haven aan
de noordkant van het eiland is
hersteld. Het eiland op het droge
is nu een levend symbool van de
Nederlandse strijd tegen het water.
 Een Oase van Rust
66
ERFGOED SCHATTEN

Het ‘Palais de Hollande’

in Istanbul

*Dit artikel is een bewerking van de inleiding van

het boek ‘Palais de Hollande te Instanboel’ van
Marlies Hoenkamp-Mazgon, uitgegeven 2009,
Consulaat-generaal der Nederlanden.

Wie op een zonnige middag
op de Istiklâl Caddesi – de
drukke winkelstraat in de wijk
Beyoğlu in Istanbul – langs
het hoge hek van nr. 197 naar
binnen wandelt, betreedt een
andere wereld. De drukte van
de wereldstad verdwijnt en men
bevindt zich in een groene oase
van rust, gecentreerd rond een
19e-eeuwse buitenplaats: het
Palais de Hollande. Deze plek is
al 400 jaar een symbool voor de
Nederlands-Turkse diplomatieke
betrekkingen. In 1612 stond hier
het huis dat Cornelis Haga, de
eerste Nederlandse ambassadeur,
had gehuurd. De wijk Pera (nu
Beyoğlu) was een gebied waar
zich ten tijde van het Ottomaanse
Rijk veel buitenlanders hadden
gevestigd. In de directe omgeving
van de Nederlandse ambassade
(sinds 1947 Consulaat-generaal,
de ambassade is in Ankara
ed.) vinden we dan ook de
buitenhuizen van bijvoorbeeld de
Zweden, de Russen en de Italianen.
Pera was grotendeels opgetrokken
uit hout en regelmatig brandden
grote delen van de wijk af. Van het
houten huis dat hier ooit stond zijn
67
waarschijnlijk alleen delen van de Achterkant
consulaat
fundamenten terug te vinden. Het
huidige Nederlandse stadspaleisje Tafeltje met
werd gebouwd in 1858. portret koningin
Beatrix
Het gebouw heeft tot op de dag
van vandaag haar monumentale
aanzicht behouden. Het
statige woonhuis – met de
privévertrekken van de consul op
de eerste verdieping – heeft in de
loop der tijd een aantal ingrijpende
restauraties ondergaan, maar
de buitenkant vertoont nog
veel overeenkomst met het
oorspronkelijke bouwplan.
Het lijkt nog het meest op een
Italiaanse villa, een bouwstijl die
in deze wijk veel voorkomt. En
dat is geen wonder, want Pera
werd grotendeels ontworpen door
Italiaanse architecten. Het Palais
de Hollande werd gebouwd door
de Italiaanse architect Giovanni
68
ERFGOED SCHATTEN
Battista Barborini, die ook het in
de buurt gelegen Odeon theater
bouwde.
Vanwege het sterk hellende
terrein bestaat het woonhuis
aan de voorzijde uit twee,
Kamelengang
vanuit de tuin aan de achterzijde uit drie
gezien verdiepingen. Het pand heeft
De kapel
een mooie entree met vier zuilen,
daarachter bevinden zich diverse
ontvangstruimtes en een loggia
met – vooral ‘s avonds – een
aantrekkelijk uitzicht over de
Bosporus.
Aan de achterzijde van het gebouw
valt een breed terras op, dat rust
op de zogenaamde ‘Kamelengang’,
een boogvormige keldergalerij.
Dit is één van de oudste delen
van het huis. De aansluitende
intieme en kleurrijke tuin is nu
vaak het toneel voor optredens en
uitvoeringen.
Tot 2005 hingen in het paleisje
een aantal schilderijen van de
achttiende-eeuwse Vlaamse
schilder Jean Baptiste Vanmour.
Hij schilderde destijds in opdracht
van verschillende diplomaten
in Istanbul, waaronder Cornelis
Calkoen, die ambassadeur was van
1726 tot 1744. Nu zijn ze te zien in
het Rijksmuseum in Amsterdam.
Ook een andere herinnering aan
Calkoen leeft – misschien wel
letterlijk - nog steeds voort in
het monumentale gebouw. In
een muur in de tuin is een kleine
sculptuur ingemetseld van een
ongelukkig uitziende, liggende
vrouw. Het stelt Calkoens Turkse
maîtresse Beyaz Gül, Witte Roos,
voor. Zij werd door hem in lstanbul
achtergelaten toen hij vertrok naar
een volgende ambassadeurspost.
 69

Zij heeft volgens de overlevering

het gebouw nimmer verlaten.
Diverse bewoners hebben haar
schim door het gebouw zien
ronddolen en haar aanwezigheid
bespeurd.

Vanaf de ‘Kamelengang’ is
een modern kantoorgebouw
zichtbaar, de nieuwe kanselarij.
Het consulaire publiek kan de paleis geflankeerd door enkele ambassadekapel, waar sinds 1857 Interieur

kanselarij nu bereiken via een
aparte ingang aan de zijstraat
van de Istiklâl Caddesi. Ook
hier is een verwijzing naar 400
jaar diplomatieke relaties te
vinden in een aantal nieuwe
muurschilderingen. Bij de officiële
entree aan de voorzijde wordt het
kleine portierswoningen en een
koetshuis.
In de tuin vinden we ook een uit
l7l1 daterend vierkant stenen
kerkje. Het charmante gebouwtje
staat in Istanbul bekend als de
Dutch Chapel. Het is de voormalige
de Engelstalige Union Church of
Istanbul haar diensten houdt.
Elke wekelijkse bijeenkomst van
de kerkgemeente wordt nog altijd
afgesloten met een gebed voor het
Nederlandse staatshoofd.
70
PANORAMA
Panorama Ankara
Schilderij
Ankara
panorama
De Kamer van de Levantse
Handel – de handelskamer van
zakenlui die handel dreven met het
Turkse Rijk – was gevestigd in het
statige stadhuis van Amsterdam
(nu het Paleis op de Dam). De
werk- en ontvangstkamers waren
rijk versierd en hingen vol met
schitterende schilderijen. Eén
van die schilderijen toonde een
stadsgezicht en een uitvoerige
uitleg van het productieproces
van één van de belangrijkste
handelswaar, angorawol. De stad
Angora (het huidige Ankara) was
het centrum van de handel van
mohair, de gewilde wol van de
angorageit.
De opdrachtgever voor het
schilderij zou Justinus Johannes
Leidstar kunnen zijn geweest,
die na een faillissement in
Istanbul een nieuw agentschap
opricht in Ankara. Nederland
was eeuwenlang een belangrijke
handelaar in angorawol. Het
schilderij is gemaakt in het midden
van de 18e eeuw en is bijzonder
gedetailleerd en tegelijkertijd
primitief van opzet. Het valt in
drie delen uiteen. Op de voorgrond
zien we het productieproces te
midden van een marktscêne, in het
middendeel zien we een karavaan
met balen wol voorbij trekken
en op de achtergrond zien we een
panorama van de stad Ankara.
Lange tijd werd gedacht dat het
om de stad Aleppo ging, maar
inmiddels staat vast dat het een
zeldzaam panoramisch zicht op
Ankara is. Eén van de belangrijkste
bezienswaardigheden van de stad is
noch altijd de zuil van de Romeinse
 Armeense kerk 71
Amsterdam,
foto van
J.v.Hertum

keizer Julianus, die in 362 Ankara

bezocht. Aan de linkerzijde van
het stadsgezicht is de zuil goed te
herkennen. Ook de achterliggende
L-vormige moskee Hacı Bayram
en de naastgelegen tempel van
Augustus zijn goed zichtbaar.
Op de rechterzijde van de
voorgrond zien we geitenhoeders
die de dieren aan het scheren zijn.
De wol wordt vervolgens geweven,
gewassen, geverfd en gewogen.
Het marktplein staat vol mannen
en vrouwen, waarvan velen in het
bezit zijn van een pakje wol. In de
verte zien we een karavaan wol
vervoeren, waarschijnlijk naar de
havenstad Smyrna (nu Izmir) voor
verdere verscheping naar Europa.
Het bijzondere schilderij is in het
bezit van het Rijksmuseum – die
alle schilderijen bij de opheffing
van de Kamer van de Levantse
Handel in handen kreeg - maar
wordt nu tijdelijk getoond in de
tentoonstelling in het Amsterdam
Museum ter gelegenheid van
400 jaar Nederlands-Turkse
betrekkingen.
Er waren in Amsterdam ook
Ottomaanse wolhandelaren,
Armeniërs die zich rond 1627 in de Detail met
moskee Hacı
stad hadden gevestigd. De priester Bayram en Zuil
Johannes di Minas van Amasia van Julianus
liet zelfs een eigen kerk bouwen,
Zuil van
die tot 1806 in gebruik was. Aan Julianus in 2012
het begin van de 19e eeuw stortte
de wolhandel in en gingen veel
Armeniërs terug naar huis. In de
jaren 80 van de 20ste eeuw werd
de kerk teruggekocht door de
Armeense gemeenschap en is nog
altijd in gebruik.
72

Van Angorageiten
ERFGOED SCHATTEN

tot Sigmund Freud

Het monument In den vergulden Turk in Leiden

1910. De befaamde componist
Gustav Mahler is ten einde raad.
Hij bevindt zich in een diepe
depressie. Hij is bang dat zijn
vrouw hem zal verlaten en twijfelt
aan alles. Hulp is dringend nodig.
Hij heeft zijn hoop gevestigd op
Sigmund Freud. Tot drie keer toe
heeft Mahler de afspraak weten
uit te stellen, maar in de zomer
van 1910 vindt er een ontmoeting
plaats in de historische stad
Leiden. Freud viert met de familie
vakantie aan de Nederlandse kust
en is bereid om Mahler tijdens een
stadswandeling te behandelen. De
afspraak begint in een restaurant,
gevestigd in het pand In den
vergulden Turk.
Dit is niet de eerste keer dat dit
pand uit 1673 geschiedenis maakte.
De gevel van het gebouw in de
Hollands classicistische stijl is
rijk versierd met ornamenten; de
zeegod Neptunus, een Ottomaanse
hoogwaardigheidsbekleder en
de God Mercurius; de god van de
handel met zijn slangenstaf en
geldbuidel. Achter hem gaat een
angorageit schuil. Het gebouw
werd gebouwd voor de kooplieden
Le Pla, een verdeftiging van de
naam Leplae. De Le Pla’s deden
goede zaken in Smyrna (het huidige
73
Izmir) en men vermoedt dat zij, handelshuizen in Smyrna. De Gevel in 2012
dankbaar voor het handelssucces, zogenaamde Nederlandse Gouden
het pand lieten verbouwen. De Eeuw was voorbij. Het pand In
bekende Vlaamse beeldhouwer Jan den vergulden Turk uit 1673 is
Baptist Xavery werd gevraagd de een unieke getuige van de korte
gevel te ontwerpen. periode dat de Nederlanders heer
en meester waren in de wol- en
De Le Pla’s waren rijk geworden lakenhandel met Turkije.
met de handel in mohair, de
wol van de angorageit. Het En Gustav Mahler? Hij heeft niet
harige geitenras leverde een veel baat gehad bij het gesprek met
schat aan hoge kwaliteit wol Freud in In den vergulden Turk.
op. De tussenhandel was voor Hoewel beiden het gesprek als zeer
de Nederlandse handelaars in positief ervoeren, reisde Mahler
Smyrna uiterst lucratief. Al sinds direct terug naar Wenen. Negen
de tijd van de eerste Nederlandse maanden later was hij dood.
ambassadeur Cornelis Haga was er
een Nederlandse consul gevestigd
in Smyrna. De handel was gestaag
gegroeid. Nederland exporteerde
jaarlijks 5000 Leidse lakens
naar Turkije en importeerde
scheepsladingen vol mohair. In
1650 waren er 15 Nederlandse
handelshuizen in Smyrna, in 1688
waren dat er al 25.
Het succes van de Nederlanders
in Turkije was een doorn in het
oog van de andere Europese
grootmachten. Zij probeerden op
allerlei manieren de Nederlanders
tegen te werken en langzaam
begon het tij te keren. In 1719
waren er nog maar 7 Nederlandse
74 Surp Krikor
Lusavorich kerk
ERFGOED SCHATTEN

Nederlandse Tegels
in Istanbul
De Kerk van Gregorius de Verlichter (Surp Krikor
Lusavorich) is de oudste Armeense kerk van Istanbul,
oorspronkelijk gebouwd in 1431. Sinds januari van dit
jaar is de kerk weer open na een zes maanden lange
intensieve restauratie. Gregorius de Verlichter (239-325)
is de belangrijkste Armeense heilige. Hij zorgde ervoor
dat Armenië als eerste land ter wereld het christendom
Kievietseitjes op
de Aalmis tegels
tot staatsgodsdienst maakte.
in de Armeense
kerk
 75

De kerk heeft een lange geschiedenis

van verbouwingen en restauraties.
Toen in 1731 de Istanbulse wijk
Galata in vlammen opging, brandde
ook deze kerk volledig uit. Met
toestemming van Sultan Mahmut I
werd de kerk gerestaureerd en weer
overgedragen aan de Armeense
gemeenschap. Tijdens één van de
latere restauraties werden in de
crypte Nederlandse tegelplateaus
toegevoegd; een prachtig voorbeeld
van de soms onopvallende contacten
tussen Nederland en Turkije. Uit
onderzoek blijkt dat de tegels zijn
gebakken tussen 1800 en 1865 in
Aalmistegels in
de tegelfabriek “De Bloempot”, de ‘ondersteboven tulp’, omdat Ook op andere plekken in de stad Topkapı Palace
eigendom van de familie Aalmis uit de bloemblaadjes naar beneden zijn Rotterdamse tegels terug te
Rotterdam. Het logo van het bedrijf buigen. vinden. Eén van de meest in het Kievietseitjes
bloemetjes
is op de achterkant van enkele niet oog springende voorbeelden zijn
gebruikte tegels te zien. In het archief van de kerk zijn nog misschien wel de tegelplateaus Vleugelblad in
de Armeense
zes andere soorten Nederlandse in de zogenaamde Imperial kerk in Istanbul
In de crypte zien we twee tegels terug te vinden met thema’s Hall van het Topkapı paleis in
verschillende motieven terug; als “Boeket” of “Cartouche”, die Istanbul, oorspronkelijk gebouwd
Vleugelblad en Kievitseitjes. niet in de plateaus gebruikt zijn. in 1583. Deze schitterende
Het Kievitseitjes-motief was Veel van deze tegels zijn gebroken ontvangstruimte werd in
erg populair in het Ottomaanse of er is maar één exemplaar van. De het midden van de 18e eeuw
Rijk omdat er een anjer en een fabriek van Aalmis bestaat niet meer gerestaureerd in opdracht van
tulp op afgebeeld lijken te zijn. en de tegels in de crypte van de kerk Sultan Osman III en men vermoedt
In werkelijkheid is het een zijn een uniek stukje Nederlandse dat de Rotterdamse tegels uit
afbeelding van de Kievitseitjes- aardewerk-geschiedenis. De kerk is die tijd stammen. De meeste
bloem, die enigszins op de tulp nog altijd een belangrijk centrum hebben vloeiende, stylistische
lijkt. De Turken noemen dit voor de Armeense gemeenschap bloemmotieven en zijn een
bloemetje, dat op de lijst van in Istanbul en er worden wekelijks hoogtepunt in een zaal die op
beschermde plantensoorten staat, diensten gehouden. zichzelf ook al een hoogtepunt is.
76
LEVEND ERFGOED

Bankgeheim
De Turkse missie van Dr. Gerard Vissering, president van
De Nederlandsche Bank

door Ufuk Özay

Analist Divisie Toezicht Banken, De Nederlandsche Bank
Atatürk na
Een onopvallende Nederlander
77
bespreking bij
de İşbank met op leeftijd, kalend met een rond
Vissering
brilletje en een grijze snor, zit in
1928 in de Oriënt Express op weg
naar Istanbul. Hij heeft op typisch
Nederlandse wijze een goede
reisverzekering afgesloten, want
je weet maar nooit. Ook is hij voor
vertrek nog even langs de dokter
geweest om advies te vragen, ‘geen
water uit de kraan en geen rood
vlees’ Voor 7 gulden en 20 cent, zo
weten we uit zijn declaratie, heeft
hij het boekje aangeschaft om
onderweg te lezen.

Aangekomen op het Sirkeci

Station in Istanbul neem hij een
taxi naar de overkant van de
Gouden Hoorn, waar hij een kamer
heeft geboekt in het legendarische
Pera Palace. In het befaamde hotel
(recentelijk geheel gerestaureerd
en teruggebracht in oude stijl )
kon je Alfred Hitchcock met Greta
Garbo aan de bar zien zitten of
Agatha Christie en Mata Hari in de
lobby tegenkomen. Maar bankier
Gerard Vissering (1865-1937) is
niet gekomen voor een vakantie.
Hoewel hij zeker onder de indruk
is van de mysterieuze metropool
en de energieke, nieuwe Turkse
Republiek, is hij een man met een
missie. Een geheime missie.

Turkije heeft financiële

moeilijkheden en het blijkt lastig

Vissering
78 Minister
President Ismet
LEVEND ERFGOED
Inönü
Hjalmar Schacht
Celal Bayar
om aan de broodnodige kredieten
te komen op de internationale
kapitaalmarkt. Turkije heeft
geen eigen banksysteem en is
afhankelijk van de Ottomaanse
Bank, die nagenoeg volledig
in handen is van Engeland en
Frankrijk; landen waarmee
Turkije in staat van oorlog had
verkeerd. De economische
realiteit had Turkije in 1924
tot een akkoord gedwongen.
Tot 1935 zou de Ottomaanse
Bank als centrale bank blijven
fungeren, tenzij Turkije een
eigen nationale staatsbank
zou oprichten. Maar wie kon
hen helpen met onafhankelijk
advies? De Turken benaderen de
president van De Nederlandsche
Bank, Dr. Gerard Vissering, om
te onderzoeken hoe het Turkse
Pond gestabiliseerd kan worden
en wat er nodig is om een solide
staatsbank op te richten. Vissering
is een uitstekend econoom
met internationale ervaring en
bovendien is het bankwezen hem
van jongs af aan bijgebracht; zijn
vader was minister van Financiën
geweest.
De belangen zijn groot. De
Turkse republiek heeft de wereld
veel te bieden; olierechten
(in Mosoel, Noord-Irak) en
houtvoorraden en vooral tabak.
De missie van Vissering is al
twee maanden voor vertrek bij
de Amerikaanse geheime dienst
bekend. De Duitsers, de Fransen
en de Engelsen volgen de situatie
met argusogen en proberen te
achterhalen wat Visserings ideeën
zijn. Zijn advies kan vergaande
financiële gevolgen hebben en
het bevalt de internationale
bankwereld allerminst dat ze geen
controle heeft over de situatie.
Vissering wordt met een officieel
diner verwelkomd door president
Mustafa Kemal Atatürk en zijn
ministersteam onder leiding
van Ismet Inönü in het chique
restaurant Tokatlian. De sfeer
is goed en Vissering krijgt carte
blanche om de situatie in kaart te
brengen.
Drie weken lang voert Vissering
besprekingen en controleert
hij de boeken van de Turkse
staatshuishouding. Er was voor
meer dan 160 miljoen Turkse
ponden aan biljetten in Turkije in
omloop, maar de gouddekking was
bij lange na niet hoog genoeg. Het
Turkse Pond is in 1928 ten opzichte
van het Engelse Pond Sterling
bijna negen keer minder waard
dan voor de Eerste Wereldoorlog.
Het is onduidelijk hoe Turkije
de begrotingen sluitend maakt
en dat heeft grote invloed op het
vertrouwen van internationale
investeerders. Er moet goud
gevonden worden, want, zo stelt
Vissering, zelfs met inbegrip van
de soms eeuwenoude Ottomaanse
kroonjuwelen, is er te weinig. Er
kan wel goud gevonden worden op
de internationale markt, maar dat
zou Turkije kwetsbaar maken. De
Amerikanen willen bijvoorbeeld
wel goud lenen in ruil voor olie-
garanties en tabaksrechten.
Vissering heeft tachtig pagina’s
nodig om de financiële situatie
samen te vatten. Hoewel hij de
mogelijkheden voor de stabilisatie
van het Turkse Pond gunstig
beoordeelt, stelt Vissering
dat noodgrepen en tijdelijke
oplossingen geen soelaas bieden
op de langere termijn. Eén van
de adviezen is de oprichting
van de Centrale Emissie- en
Verkeersbank. Hiermee zou ook
de circulatie van het geld beter
geregeld kunnen worden. Hij
berekent dat het een goed idee is
om de İşBank – de zakenbank die
wel in handen is van de Turken –
om te bouwen naar een centrale
bank. Er is ervaren personeel en
voldoende kennis en middelen.
De regering in Ankara is zeer
lovend over het rapport. Het is een
advies dat de Turkse overheid een

stappenplan biedt op weg naar een
onafhankelijk en stabiel monetair
systeem zonder bemoeienis van de
Engelsen en de Fransen. Turkije
vraagt Vissering om het rapport
geheim te houden, want minister-
president Ismet Inönü wil niet dat
de internationale gemeenschap
hem in de kaarten kan kijken.
Dat weerhoudt
vertegenwoordigers van banken
en overheidsfunctionarissen uit
Amerika, Engeland, Frankrijk
en Duitsland er niet van om te
proberen Visserings rapport in
handen te krijgen. De landen
willen zeggenschap verwerven bij
de oprichting van de centrale bank
en inzicht krijgen in wat de Turken
van plan zijn, maar Vissering geeft
geen krimp. Ook het Nederlandse
bedrijfsleven probeert een stok
tussen de deur te krijgen, maar
zonder succes. Steevast luidt het
officiële antwoord: “Dr. Vissering
acht zich tot zijn leedwezen niet
gerechtigd bedoeld stuk aan
derden ter inzage te geven.”
İşbank gebouw 79
waar Vissering
zijn onderzoek
deed, nu een
museum, foto
door Ayhan
Cakar
Op 9 maart 1929 gaat de telefoon.
Karl Müller, de tweede man
van de Duitse Reichsbank en de
latere nationaal-socialist, wil
Vissering dringend spreken.
Al twee dagen later voeren zij
een langdurig gesprek. Müller
is ook gevraagd om advies te
geven aan de Turkse overheid en
wil weten wat Vissering vindt.
Maar Vissering stelt het rapport
niet ter beschikking. Müllers
baas, Hjalmar Schacht- met de
veelzeggende bijnaam de ‘Geld Gerard Vissering bleef altijd De documenten
bij De
Goochelaar’ – ontmoet Vissering vriendschappelijke banden Nederlndsche
ook, maar ook hij vangt bot. onderhouden met Turkije, ook Bank
Schacht zou Hitlers minister van nadat hij was afgetreden als
Financiën worden, maar nam later president van De Nederlandsche
afstand van het regime. Bank. Vooral de latere president
Ismet Inönü blijft hem tot 1934
Turkije heeft het Visserings om advies vragen. Celal Bayar, de
rapport meer dan een halve directeur van de İşBank die later
eeuw geheim gehouden. De ook president van Turkije zou
Nederlandsche Bank heeft het worden, stuurt elk jaar rond de
rapport nog altijd niet vrijgegeven. jaarwisseling 2000 sigaretten naar
Pas aan het eind van 2012 zullen Vissering.
de papieren officieel worden
overhandigd aan het Nationaal In 1931 richtte Turkije haar eigen
Archief in Den Haag. centrale bank op.
80

Een
KORT VERHAAL

Legendarische
Vlucht

Van der Hoop,

Van den Broeke
en Van Weerden
Poelman

Een foto uit 1924 waarop
een gezelschap te zien is
naast een KLM toestel,
een Fokker VII (H-NACC).
Hoogwaardigheidsbekleders
praten met de piloten en de
werktuigbouwkundige die zojuist
zijn geland in Constantinopel
(nu Istanbul). Het was een reis
met hindernissen geweest. De
eerste vlucht van Nederland
naar voormalig Nederlands-
Indië was goed verlopen tot
Belgrado, maar onderweg naar
Constantinopel kreeg kapitein
Van der Hoop motorpech. Hij
moest een noodlanding maken
op een grasveldje in Bulgarije.
Een wiel brak af en de motor was
onherstelbaar beschadigd. Een
snelle actie in Nederland onder
de lezers van het blad Het Leven
haalde genoeg geld op om een
nieuwe Rolls-Royce motor naar
Bulgarije te vervoeren. Met een
maand vertraging arriveerde
het toestel op 2 november in
Constantinopel.
Links op de foto kijkt een jongetje
in de camera en een meisje staat
met de rug naar ons toe. Zij zijn
de kinderen van één van de
Nederlandse pioniers die naar
Turkije waren getrokken om een
nieuwe toekomst op te bouwen.
Frans van ‘t Hooft en zijn oudere
zusje Ida zouden deze bijzondere
dag van de eerste vlucht tussen
Nederland en Turkije altijd blijven
herinneren. Het maakte zoveel
indruk op hen dat het hun leven
beïnvloedde. Ida werd één van de
eerste stewardessen van de KLM,
zoals te zien is op een foto uit
1948. Frans was de oprichter van
TURHOL, het eerste reisbureau
dat zich specialiseerde op reizen
tussen beide landen.
Frans van ‘t Hooft (1918-1990)
vertrouwde zijn herinnering aan
die dag aan het papier toe:
81
Aankomst van
“Ik was nog maar een kind, maar het KLM toestel
ik herinner me die dag in 1924 met links Frans
en Ida van ‘t
nog goed. Ik geloof dat het een Hooft
zondag was en het hele huis was
in rep en roer. De reden voor dit
alles was dat de hele Nederlandse
gemeenschap in Istanbul had
besloten om naar ons huis te
komen om de landing van het
eerste KLM toestel van dichtbij
mee te maken. Wij woonden
namelijk in Yeşilköy, een dorp
vlakbij de luchthaven. Het was de
eerste keer in de geschiedenis dat
een luchtvaartmaatschappij het
risico had durven nemen om de
afstand van meer dan 9.500 mijlen
van Amsterdam naar Jakarta af te
leggen. De experimentele vlucht
was onderweg naar ons toe en
natuurlijk waren alle Nederlanders
in Istanbul gespannen in
afwachting van de gebeurtenissen.
82
KORT VERHAAL
Fokker F VII
Hoewel het vliegtuig pas in de
Frans van middag werd verwacht, had een
‘t Hooft als
volwassen man
deel van de gezinnen besloten om
‘s ochtends vroeg te komen, dus
Herdenkings- dat betekende een onverwachte
postzegel
lunchpartij en veel extra werk
voor mijn familie.
Toen het tijd was, verlieten we
het huis in kleine groepjes. Mijn
moeder hield mijn hand vast
en mijn zusjes liepen met grote
bossen bloemen voorop.
De Fokker VII (H-NACC) onder
het bevel van kapitein Van Der
Hoof, co-piloot Van Weerden
Poelman en werktuigkundige
Van den Broeke zou vroeg in
de middag aankomen uit Sofia.
Vanwege motorpech, was het
vliegtuig gedwongen geweest
om ergens in Bulgarije te landen.
Het is onmogelijk om te zeggen
hoeveel uur we moesten wachten,
maar wachten was gewoon
in die tijd zonder telefoon of
communicatiemiddelen. Wachten
was de enige oplossing.
Plotseling riep iemand dat het
vliegtuig eraan kwam ... en de
groep zwol aan terwijl journalisten,
ambtenaren, fotografen,
omstanders en nieuwsgierige
mensen de hemel begonnen te
scannen. Overal werd er geroepen:
“Hij is het! Ja! Nu! Kijk naar die
donkere punt daar! In de wolken!
Hij vliegt zeer hoog. Ik zie het niet!
Misschien wel 3.000 meter hoog!
Heren, het is een zeemeeuw.”
Enzovoort. De meningen waren
verdeeld. Maar wat de mensen
dachten dat ze zagen, of wat ze
niet konden zien, verscheen en
verdween opnieuw tussen de
wolken en een lange, lange tijd
later, met een oorverdovend
motorlawaai en onder kreten van
vreugde, kwam het vliegtuig in
zicht. Iedereen zwaaide met hun
handen of hoeden. Een officier
rende naar een aantal planken,
goot er benzine overheen en
stak ze in brand. De reden? Heel
eenvoudig! Zodat de piloot wist
waar hij moest landen. Ik wil er aan
toevoegen dat in de vroege dagen
van de 20e eeuw de luchthaven van
Istanbul een grasveld was – met
een kazerne en een hangar - en
nauwelijks te onderscheiden van
de hemel.
De grote vogel landde en stopte
voor ons. De menigte juichte
en iedereen haastte zich om de
bemanning te feliciteren. Er
werden bloemen gegeven. Ik zag
de blijdschap in de ogen van de
bemanning, maar ook hun grote
vermoeidheid. De volgende stop
op de route was bereikt, maar het
grootste deel van wat de langste
luchtverbinding ter wereld was,
 83

Ida van ’t Hooft

links in beeld in
1924

Ida van ‘t
Hooft als KLM
stewardess

moest nog worden gevlogen.

Niemand in die tijd wist iets van
wat we nu ‘handling’ noemen.
Het bijtanken van de vliegtuigen
was zeer eenvoudig en er was
behoorlijk wat mankracht nodig.
De brandstof werd geleverd door
de militaire autoriteiten. De vaten
werden uit de loods gerold en
met de voeten verder geduwd. Bij
het toestel aangekomen werd de
brandstof in emmers overgegoten,
die vervolgens op de vleugels
werden getild en in de tanks
werden geleegd.

Dit was in 1924. Ik was zes jaar

oud. Later werden nog andere
proefvluchten gemaakt. Mijn
vader werd KLM-agent in Istanbul.
Vanaf 1929 werden er reguliere
tweewekelijkse vluchten tussen
Amsterdam en Jakarta gemaakt.
De nieuwe Fokker vliegtuigen
konden Jakarta bereiken in slechts
twee weken. De dienstregeling was
enkele maanden van kracht toen
op een dag één van de vliegtuigen
al snel na het opstijgen motorpech
kreeg. Het toestel crashte in
een bosrijke omgeving in een
militaire zone, ongeveer 60 km.
buiten Istanbul. Gelukkig was
alleen het vliegtuig beschadigd
en de bemanning werd gered. De
dienstregeling werd opgeschort
toen de Turkse regering besloot om
de vergunningen te annuleren. De
vluchten moesten ten koste van
alles doorgaan, met als gevolg dat
KLM besloot om te re-routen via
Athene, Cairo en Bagdad waardoor
het aantal kilometers behoorlijk
toenam.. Ik was teleurgesteld dat ik
de gele vleugels van het Amsterdam
- Jakarta vliegtuig niet meer kon
zien vliegen door de blauwe luchten
van Turkije. Ik zou al die pioniers
van de intercontinentale vluchten
van de KLM voortaan niet meer
kunnen ontmoeten.”
84
FEATURE

Hr.Ms.Gelderland

Het
Nederlandse
Rode Kruis in
Istanbul*

Zelfs de Sultan is zeer tevreden over de

Nederlandse professionaliteit en inzet. In de
vijf maanden in 1912 wanneer het Nederlandse
Herdenkingsboekje
van de missie Rode Kruis een stads-ambulancedienst in
uitgedeeld bij
thuiskomst Constantinopel (nu Istanbul) runt - nu precies 100
jaar geleden - sterven er maar vier mensen.

De Nederlanders konden - zowel
letterlijk als figuurlijk - vrijwel
zonder hulp van buitenaf opereren
en zijn zo succesvol in hun werk
dat alle mederwerkers als dank
een oorkonde en medaille van
de Sultan krijgen. Maar hoe en
waarom waren er Nederlandse
hulpverleners nodig in het
Ottomaanse Rijk?
De Eerste Balkanoorlog,
waarbij de Balkanlanden zich
losscheuren van het Ottomaanse
Rijk, zorgt voor een stroom
aan vluchtelingen, zieken en
gewonden. De massaliteit van
de benodigde hulpverlening is
overweldigend. Er is assistentie
nodig van buitenaf. Overal in
Europa worden inzamelingsacties
georganiseerd en ook in Nederland
wordt door het Rode Kruis
250.000 gulden opgehaald voor
een missie in Griekenland.
Kort voordat de hulpverleners
vertrekken, vraagt ook de Turkse
Foto van het 85
Nederlandse
team uit een
Turkse krant
Krantenfoto met
overheid Nederland om steun. De onder anderen Dr.
Turkse Rode Maan en de Turkse Lingbeek
regering kunnen de hoeveelheid Kuyper en Colijn
gewonden in de ziekenhuizen bij het vertrek van
niet aan. De Turkse ambassadeur het team vanaf
station Hollands
Aristarchi Bey staat eerst voor een Spoor
dichte deur, want de Nederlanders
voelen eigenlijk weinig voor een
missie in een islamistisch land,
dat in staat van oorlog is met
christelijke tegenstanders. Pas als
de diplomaat fijntjes wijst op het
feit dat het Koninkrijk Nederland
het grootste islamitische land ter
wereld is (Ned-Indië is dan nog
een onderdeel van het koninkrijk),
stemt het hoofdbestuur van het
Rode Kruis snel toe. Ze stelt direct
86 noodhulp ter beschikking en een
FEATURE
nieuwe oproep levert ook nog
veel geld op van het Rode Kruis in
Nederlands-Indië.
Het team dat klaar staat voor
vertrek is eigenlijk uitgerust om
aan het front te kunnen werken,
maar de Turkse overheid vraagt de
Nederlanders om de noodsituatie
die in Constantinopel is ontstaan
te verlichten. De hulpverleners
worden eerst ontvangen door
Koningin Wilhelmina en Prins
Hendrik, voorzitter van het Rode
Kruis en later uitgezwaaid door
onder anderen de bekende politici
Abraham Kuyper en Hendrik
Colijn.
Het.marineschip Hr.Ms.
Gelderland ligt al in de haven
van Istanbul. Ze verlenen
assistentie aan Nederlandse
diplomaten en ingezetenen die
mogelijk in de problemen zijn
geraakt door de oorlogssituatie.
Het leven is de stad is moelijk.
De straten zijn verstopt door
een eindeloze hoeveelheid
karren en ossenwagens van de
vluchtelingen. De moskeeën en
kerken zijn vol gewonden en
er moeten alternatieve locaties
worden gevonden. De medische
officier van de Gelderland, L.J.
Büller, die in het kinderhospitaal
in Şisli gewonden verpleegt en
dus goed de weg kan vinden in
Constantinopel, stelt zich ter
beschikking van het team.
De militaire academie in de
wijk Harbiye van Istanbul –
waar de latere oprichter van
de Turkse Republiek Mustafa
Kemal Atatürk zijn opleiding
had genoten - is haastig ingericht
om als noodhospitaal dienst te
kunnen doen. De leider van de
missie, Dr. Lingbeek, maakt de
afspraak met de Turkse Rode
 Militair museum,
foto van Naci
Halve Maan dat de Nederlanders Yavuz
87
de verantwoordelijkheid nemen
Medaille van de
voor een honderdtal gewonden. Sultan
Het team werkte onder moelijke
omstandigheden en de continue
dreiging van cholera en andere
besmettelijke ziektes. Gelukkig
heeft een aantal artsen en
verpleegkundigen ervaring
opgedaan met operaties onder
primitieve omstandigheden.
De Nederlanders houden zich
vooral bezig met infecties,
ontstekingen, botbreuken en
amputaties. En met succes. Dit
is in de eerste plaats te danken
aan de nauwgezette verpleging,

maar volgens Dr. Lingbeek in de

tweede plaats aan het “sterke,
gezonde, taaie gestel van de
Turkse soldaat uit Azië en zijn
geduld en volgzaamheid in zijn
lijden.” Over het roken is hij
minder te spreken: “Tot even
voor hun dood, somwijlen onder
de hevigste smarten, roken ze
nog; en, niettegenstaande het
voortdurende luchten, hangt er
daardoor in de zalen van onze
ambulance altijd een merkbare
tabakswalm.”

De Rode Kruis missie kwam op 18

april 1913 terug in Nederland en
werd feestelijk onthaald op station
Hollands Spoor in Den Haag.

Het noodhospitaal en voormalige

academie in de wijk Harbiye, waar
de Nederlanders vijf maanden lang
werkten, is nu een monument en
een belangrijk militair museum
met één van de grootste collecties
ter wereld.

*Enkele feiten uit dit artikel komen

uit de scriptie van Bas Plaatsman
getiteld “Nederlandse Rode Kruis
Ambulance in het Osmaanse Rijk
ten tijde van de Eerste Balkanoorlog
(tussen 1912 en 13)”, RUU, 2007
88
FEATURE

John Th.Botter

Tailleur de Sa Majesté
Impériale le Sultan
Een Nederlandse kleermaker in Istanbul

door Teddi Dols, kunsthistorica

 Botterhuis voor 89
de restauratie

Botterhuis
ingepakt voor
restauratie

Sultan
Abdulhamid II

en de firma waren inmiddels in

vergetelheid geraakt, maar zijn
voormalige woon- en werkplaats
aan de Istiklal Caddesı op nr.
475-477: Botter Apartmanı, het
Botter Huis, stond in de Turkse
architectuur-geschiedenis nog
altijd bekend als het eerste Art
Nouveau gebouw van Istanbul in
stedelijke context.*

Enkele jaren geleden ontmoette Op 22 jarige leeftijd verruilt Botter

ik in Boedapest per toeval de
bekende kunsthistorica Dr. Hülya
Tezcan, voormalig curator van
de Sultans Costumes and Textiles
Section van het Topkapı Paleis
Museum. Toen zij hoorde dat ik
uit Nederland kwam, vertelde zij
enthousiast over een zekere Jean T.
Botter, die hoofd-kleermaker van
Sultan Abdulhamid II was geweest
(regeerperiode 1876 – 1909) en
ooit heel beroemd in Istanbul en
ver daarbuiten. De goede man
Botter werd in 1845 geboren als
Johannes Gerards in de kleine
garnizoensstad Harderwijk, de
onwettige zoon van een naaister.
Johannes’ stiefvader Abram
Botter was korporaal geweest
in het Nederlandse Koloniale
Leger, maar zijn ooms Evert
en Peter werkten naar alle
waarschijnlijkheid als kleermakers
voor hetzelfde leger. Het kleding
maken werd hem als ware met de
paplepel ingegoten.
Harderwijk voor Brussel, Parijs en
uiteindelijk Londen, de toenmalige
hoofdstad van de financiële
wereld en het Mekka van de
Europese kledingindustrie. Hij
vindt er emplooi als jassenmaker
voor de elite kleermakers in
de Londense West-End. In
1878 besluit Johannes Botter *Foto’s van
James Hughes
met zijn vrouw Marie, een of auteur. Foto
Belgische couturière, en hun vijf Botterhuis
met houten
kinderen naar Constantinopel
bedekking door
te verhuizen. Engels getrainde TVCulture
90
FEATURE
Oorspronkelijke kleermakers en coupeurs waren
lift, één van
de oudste van sinds de europeanisering van
Istanbul het modebeeld in het Osmaanse
Rijk vanaf 1826 een gekoesterde
Balkon
Botterhuis zeldzaamheid in Constantinopel.
Het merendeel van de Londense
kleermakers spreekt geen Frans,
de voertaal van de Europese
gemeenschap in Istanbul. De
talentvolle Botter beheerst het
Frans door zijn verblijf in Brussel
en Parijs echter uitstekend. Hij
gaat aan de slag als coupeur bij de
Franse couturier Mir et Cottereau,
Kasboek van de beste en meest prestigieuze van
Botter in twee
de stad.
talen
Rond 1885 opent Botter aan het
einde van de Grande Rue de Pera
(de huidige Istiklal Caddesı) zijn
eigen bedrijf, te midden van andere
kleermakers in het hogere segment
van de markt. In navolging van de
bekendste Engelse kleermakers
in London, specialiseert Botter
zich in herenkleding, accessoires
en toilet- en reisartikelen. In
de lokale almanak, en op zijn
atelierlabels en briefpapier noemt
hij zichzelf “John Th.Botter” om
het Engelse karakter van zijn stijl
te benadrukken. Al snel verruilt de
lokale fine fleur Mir et Cottereau
voor Johannes Botter. Sultan
Abdulhamid II zou al snel volgen.
Uit lokale bronnen is bekend dat
het vakgebied in Constantinopel
een duidelijke hiërarchie heeft
en Botter staat aan de absolute
top. In een Franse biografie
over Abdulhamid II uit 1894
wordt Botter de “Worth de Pera”
genoemd, een verwijzing naar
Charles Frederick Worth (1825-
1895), de in Parijs gevestigde
Engelse leverancier van het
hof van Napoleon III en de
grondlegger van de Franse haute
couture. Een even opvallend als
interessant compliment, aangezien
Botter enkel voor heren werkte, en
Worth, de eerste modeontwerper
met een sterrenstatus, enkel een
vrouwelijke clientèle bediende.
In navolging van de emancipatie
van de couturier tot kunstenaar
was ook de sociale status
van de kleermaker gestegen.
Tegelijkertijd werd de kleermaker
door zijn smaak en meesterschap
steeds meer beschouwd als de
aristocraat onder de werklieden.
In 1894 wordt Botter benoemd
tot terzi başı, hoofd-kleermaker,
van Sultan Abdulhamid II met
het recht om zijn tuğra (het
keizerlijke zegel) en de titel
Tailleur de Sa Majesté Impériale
le Sultan te gebruiken in zijn
handelsactiviteiten. In de
Annuaire Oriëntale du Commerce

van het jaar daarop treffen wij de
enige advertentie aan die Botter
ooit lijkt te hebben geplaatst, een
terughoudendheid die geheel in
overeenstemming was met de
Engelse West-End traditie.
In 1900 geeft Sultan Abdulhamid
II zijn hofarchitect de opdracht om
voor zijn hoofd-kleermaker aan de
Grande Rue de Pera een nieuwe
showroom te ontwerpen, met een
atelier op de eerste verdieping, een
viertal appartementen en een serre
voor hem en zijn familie op de
verdiepingen daarboven. Hoewel
het interieur van de showroom
op de begane grond in 1960 bij
een ingrijpende verbouwing tot
bankfiliaal bijna volledig werd
verwoest en er spijtig genoeg
geen foto’s bewaard zijn gebleven,
is bekend dat de showroom
schitterend gedecoreerd was
met zware draperieën, elegante
spiegels, lampen, vitrages en glas-
in-loodramen die, op advies van
de vakbladen uit die tijd, gefilterd
licht doorlieten. Een dubbele
91
trap leidde tot een ellipsvormige
tussenverdieping die in latere
tijden gebruikt zou zijn voor
defilés. Een miniatuurpaleis,
waarmee Botter tegemoet kwam
aan de toenemende behoefte
van de mannelijke consument
aan de luxe van het warenhuis,
verwijderd van het strenge
en sobere interieur van de
kleermakers van voorheen.
De firma Botter zal de
paleisrevolutie van 1908
overleven. Als Sultan Abdulhamid
II wordt afgezet, verliest Botter
weliswaar zijn status als officiële
hoofd-kleermaker van de sultan,
maar uit de balans die na de
dood van Botter in 1917 wordt
opgemaakt (thans in het nationaal
archief in Den Haag), blijkt dat
hij na de revolutie de favoriete
kleermaker werd van de leden van
de nieuwe machthebbers Talaat,
Enver en Cemal Pasha. Uit deze
tijd stamt ook een zwart wollen
gilet, dat Botter in 1913 voor
Atatürk maakte en dat zich thans
in het Atatürk Museum in Şişli
bevindt.
De opvolger van Sultan
Abdulhamid II, Sultan Mehmet
Reshat V (regeerperiode 1909
– 1919), moet genoegen nemen
met de Kroatische kleermaker
Vidoevich; een uitstekende, maar
minder beroemde kleermaker,
die slechts een bescheiden
winkel huurt in de monumentale Parijs aan tuberculose overlijdt, Tekening van
het Botterhuis
neogotische ingang van het neemt de weduwe Botter, met hulp
Zweedse consulaat. van Botters trouwe rechterhand
Robert Hunter, tot haar dood in
Na Botters overlijden in 1917 in de 1932 het management van de zaak
Rosemont Clinique in Lausanne, over. Maurice Joffredy, de zoon
Zwitserland, wordt de firma van Botters dochter Louise, zal
op nadrukkelijke wens van de als laatste in de firma werkzaam
oprichter voortgezet. Omdat zijn en de deuren omstreeks 1938
Botters beoogde opvolger Pierre voorgoed sluiten.
in 1902 na een kort ziekbed in
92
FEATURE

Een Huwelijk Vol

Tegenstrijdigheden
Het leek zo eenvoudig; een verhaal schrijven over de
romantische liefde tussen een Nederlandse vrouw uit
Bergen op Zoom en de zoon van de Sultan van Turkije
in het begin van de 20e eeuw.

Oost en West verenigd in een Prins Burhan Eddin trekt ons

symbolisch verhaal in het kader
van 400 jaar diplomatieke
betrekkingen, want nooit
eerder was iemands uit de
Ottomaanse dynastie getrouwd
met een Nederlandse vrouw.
Maar het verhaal van Lady
Sholto Douglas Mosselmans en
diep de geschiedenis van de
Roaring Twenties in. Het was
een nieuwe wereld, waarin de
oude machtsverhoudingen snel
veranderden. Adellijke families
raakten aan de bedelstaf en nieuwe
rijken, die hun geld hadden
verdiend in de wereldhandel,

eisten hun plaats op. De Duitse
keizer was afgezet en de Russische
Tsaar vermoord. Ook de
Ottomaanse Sultans waren zonder
veel geld of bezittingen op de trein
naar Europa gezet.
Steden als Monte Carlo, Londen
en Parijs werden overspoeld
met verarmde aristocraten uit
de verdreven vorstenhuizen. De
meesten van hen hadden weinig
kaas gegeten van geld verdienen.
De vrouwen overleefden met
kantklossen en schoonmaken of
door hun juwelen te verkopen,
maar voor de meeste mannen was
de aanpassing aan een nieuw leven
moeilijk. Opgegroeid in een wereld
waar het hen aan niets ontbrak,
moesten ze nu voor het eerst hun
handen vuil maken. Ook Prins
Burhan Eddin, de favoriete zoon
van de beroemde Sultan Abdul
Hamid II, kon zijn draai niet
vinden. Maar op een dag in 1924,
toen hij in Monte Carlo zware
verliezen leed aan de roulettetafel,
leek het spreekwoord ‘ongelukkig
in het spel, gelukkig in de liefde’
waar te worden.
Een jonge miljonaire, de
Nederlandse erfgename van
een vermogen van meer dan 40
miljoen Dollar, schiet hem te hulp.
Georgina Mosselmans, die bekend
was onder de naam van haar
tweede echtgenoot Lady Sholto
Douglas was vooral gelukkig als
ze de kranten kon halen. Zij is
misschien het beste te vergelijken
met, bij gebrek aan beter, een
soort vroege versie van Paris
Hilton. Ze had een ongelukkige
tijd achter de rug. Echtgenoot
Lord Douglas nam het niet erg
nauw met de huwelijkse trouw
en zette overal op haar kosten de
bloemetjes buiten. Toen hij haar
de rekening stuurde van de suite
in een 5-sterrenhotel waar hij
een week met een blondine had
doorgebracht, was de maat vol.
Lord Douglas ging terug naar de
bedelstaf en Lady Sholto Douglas
was vrij. Een knappe Turkse prins
die claimde terug op de troon te
kunnen komen en bovendien
zei rechten te hebben op de
oliewinning in wat nu Irak is, was
precies waar ze naar op zoek was
om in de belangstelling te kunnen
blijven staan van de opkomende
roddelpers.
93
“Ik heb mijn sjeik niet ontmoet Spotprent
van Carlos
in de woestijn zoals je misschien M. Sanchez
zou verwachten, maar het is échte waarin Lady
Sholto Douglas
liefde dit keer,” verklaarde de
haar miljoenen
jetsetter – waarvan beweerd werd beschermd tegen
dat ze de kleinste voetjes van verschillende
echtgenotes
Europa had – aan de wereldpers,
terwijl zij zijn hoofd zacht streelde.
“Ondanks al het geroddel over
de onverenigbaarheid van Oost
en West, weet ik zeker dat we
gelukkig zullen zijn. Er is net
dat beetje pit en gevaar dat
het leven spannend maakt: de
glamour van een grote romance
die noodzakelijk is om onze liefde
perfect te maken. Wat het lot
ook voor ons in petto heeft, we
zullen het zonder met onze ogen te
knipperen tegemoet treden.”
Als haar gevraagd wordt of ze
problemen verwacht als ze als
Westerse vrouw vorstin zou
worden van een islamitisch land,
lacht ze: “Zulke ideeën bestaan
niet in het moderne Turkije.
De positie van de vrouw in de
moslimwereld is niet minder dan
in het Westen, soms zelfs beter,
dus daar ben ik niet bang voor.”
En de prins doet zelf ook een duit
in het zakje: “Als ik moet kiezen
tussen de troon en de liefde, kies ik
de liefde.”
Het koppel trekt naar het
romantische Mariënbad (nu in
Tjechië ed.) waar het huwelijk
wordt voltrokken door een
94
FEATURE
Mariënbad anno
2012, foto door
Harke
islamitische geestelijke in het
bijzijn van onder anderen Prins
Johann van Liechtenstein en
Graaf Karl Romer. Helaas wordt
het sprookjeshuwelijk nog geen
zes maanden later ontbonden,
wederom op islamitische wijze
doordat de Prins driemaal in
het bijzijn van getuigen ‘ik wil
scheiden’ zegt. Lady Sholto wordt
de toegang tot hun huis in Wenen,
dat zij heeft betaald, ontzegd en
ze moet in een hotel slapen. Ook
weigert de prins een lening terug
te betalen. Zij is woedend en klaagt
hem aan wegens bedrog. De zaak
wordt uiteindelijk onderling
geschikt, het meeste geld wordt
terugbetaald en een Oostenrijkse
rechtbank geeft de officiële
scheidingspapieren af.
Burhan Eddin trekt in 1933 naar
de Verenigde Staten om daar een
nieuw leven op te bouwen. Lady
Sholto heeft nog geen genoeg
van de romantische liefde. Kort
daarop trouwt ze met een Franse
graaf. Het huwelijk duurt één
nacht en hij claimt, zonder succes
overigens, de helft van haar
fortuin. Daarna trouwt ze met
een Amerikaan en trekt ze naar
Hollywood om een ster te worden.
De relatie tussen de Nederlandse
Georgina Mosselmans en de
Turkse prins Burhan Eddin is
misschien niet goed afgelopen,
maar door hun kortstondige
romance wordt ons een kijkje
gegund in de maatschappelijke en
politieke veranderingen tussen
de beide Wereldoorlogen. Twee
avontuurlijke mensen die met al
hun menselijke tekortkomingen
niet bang zijn om risico te lopen.
Hun levensverhaal leest als een
spannende Amerikaanse film
en het is misschien geen toeval
dat beiden uiteindelijk komen te
overlijden in New York, hij in 1949
en zij in 1969.
96

De Oudste Kerk
ERFGOED SCHATTEN

ter Wereld
In het voetspoor van de
apostelen en de kruisvaarders

St. Petrus grot Hoewel er andere kerken zijn
in Antiochië,
foto door Ulrich die aanspraak maken op de titel
Waack ‘oudste kerk ter wereld’ heeft
de rotskapel in de buurt van
St. Petrus
Antiochië uitstekende papieren. In
deze kerk zou de apostel Petrus de
eerste christelijke gemeenschap in
Antiochië hebben toegesproken.
Dit was de plek waar ze zich voor
het eerst Christenen noemden.
Later kwam ook de apostel
Paulus hier naar toe. De rotskapel
bevindt zich in het midden van
het antieke stad en werd door de
eeuwen heen steeds belangrijker
als ijkpunt voor het Rooms-

katholieke geloof. Door de mist
van bijna twee millennia legendes
en mythes heeft de kerk nog altijd
een magische uitstraling. Dit is
misschien niet waar het allemaal
ooit begon, maar het is wel de plek
waar een kleine club gelovigen een
echte beweging werden. En apostel
Petrus werd later de eerste Paus in
de geschiedenis.
De oudste delen van het
huidige kerkgebouw dateren
waarschijnlijk uit de 4e eeuw.
Er zijn sporen te zien van
mozaïeken en fresco’s. Het water
dat sijpelt langs de rotsen werd
97
ooit gebruikt voor drinkwater,
maar moderne pelgrims geloven
dat het water geneeskrachtig is.
Deze symbolische plek, die op
de tentatieve lijst staat van het
Wereld Erfgoed van UNESCO,
verbindt Turkije ook met
Nederland. Een vergeten verhaal
over moederliefde en devotie.
De Hollandse Gravin Sophia
van Salm Rheineck (± 1110-1176)
was op een pelgrimstocht naar
het heilige Jeruzalem getrokken
tijdens de Tweede Kruistocht. Het
was waarschijnlijk al haar tweede
bezoek aan het Heilige Land. Floris III
Meer dan dertig jaar daarvoor had
de weduwe de stad al eens met
haar man bezocht. Maar dit keer
werd het haar fataal. Op 66-jarige
leeftijd komt ze in Jeruzalem te
overlijden. Ze wordt ter plekke
begraven.
98
ERFGOED SCHATTEN

Voorportaal
St.Petruskerk, Haar zoon Floris III, Graaf van
foto door Holland heeft geen afscheid van
Volkanh
haar kunnen nemen en besluit
Altaar van de om samen met zijn twee zonen
St.Petruskerk, haar laatste rustplaats te gaan
foto door
Memorino bezoeken. Onder leiding van
Keizer Frederik Barbarossa neemt
Dood van Graaf
Floris III in hij mede daarom deel aan de
Antiochie 1882 Derde Kruistocht om het Heilige
Land te heroveren op de leider
van de moslims, Sultan Saladin.
Hij onderscheidt zich door zijn
dapperheid bij de verovering van
Iconium (het huidige Konya).

Maar dan slaat het noodlot toe.

Keizer Barbarossa, die met
zijn machtige leger dwars door
Anatolië is getrokken, verdrinkt
door een stom ongeluk in de
Saleph rivier (nu de Göksu).
Volgens de overlevering zou
hij – ongeduldig geworden door
de langzame voortgang van
het leger over een brug over de
rivier – geprobeerd hebben de
rivier te paard over te steken
en door de sterke stroming zijn
meegesleurd. Zijn lichaam wordt
door zijn soldaten in azijn bewaard
in de hoop hem naar Jeruzalem
te kunnen vervoeren, maar de
geïmproviseerde techniek faalt.
De botten en het hart van
Barbarossa worden meegenomen
richting Jerusalem, maar de
rest wordt begraven in de
St.Petruskerk in Antiochië.
De antieke stad was al door de
kruisvaarders ingenomen en zij
hadden de heilige kerk verlengd en
verbouwd. De noodlottige keizer
is niet de enige die een laatste
rustplaats vindt in de oudste kerk.
Floris III zou zijn moeders graf
nooit bereiken. De builenpest
was uitgebroken en de Graaf van
Holland, die door de lange reis
en strijd is verzwakt, sterft op
1 augustus 1190. Ook hij wordt
begraven in de St.Petruskerk.
Veel strijders van de Derde
Kruistocht keren teleurgesteld
terug naar huis. Jeruzalem wordt
niet veroverd, al staat Sultan
Saladin wel toe dat ongewapende
pelgrims en kooplieden de heilige
stad voortaan mogen bezoeken.
 99

EUROPA NOSTRA represents a rapidly growing citizens’ movement for the

safeguarding of Europe’s cultural and natural heritage.
Our pan-European network is composed of 250 member organisations
(heritage associations and foundations with a combined membership of more
than 5 million people), 150 associated organisations (governmental bodies,
local authorities and corporations) and also 1500 individual members who
directly support our mission.

Together,
• we form an important lobby for cultural heritage in Europe;
• we celebrate excellence through the European Heritage Awards organised
by Europa Nostra in partnership with the European Union; and
• we campaign to save Europe’s endangered historic monuments, sites and
cultural landscapes.

We are the Voice of Cultural Heritage in Europe.

100
EUROPA NOSTRA
Turkse Winnaars
European Union Prize for
Cultural Heritage/Europa
Nostra Awards
Turkije heeft een groot aantal
belangrijke winnaars gehad in
verschillende categorieën over
de afgelopen jaren. Hun Power of
Example was en is een inspiratie
voor anderen. De variatie is
groot, maar een aantal recente
winnaars viel op; een project om
kinderen uit Istanbul meer bij
cultureel erfgoed te betrekken,
de zorgvuldige restauratie van
een Ottomaans paviljoen en
een activist die een Romeinse
badplaats probeerde te redden.
‘Is Dit Van Ons?’
Het ‘Culturele Mieren Project’
maakt kinderen in de armste
gebieden van Istanbul bewust van
hun stad.
“Mieren zijn echt heel bijzondere
dieren,” zegt professor Lütfiye
Eroglu in het café van het Pera
Museum in het centrum van
Istanbul. “Ze zijn slim, ze denken
na over de toekomst en ze zijn
bescheiden. Zij weten dat ze alleen
maar dingen kunnen bereiken
als ze allemaal samenwerken. We
wilden een dierenlogo gebruiken
voor wat we deden en de mier leek
het meest geschikt.”
Lütfiye Eroglu is een gedreven
vrouw. Voor een professor aan de
Faculteit Farmacie aan de Yeditepe
Universiteit in Istanbul, is ze
buitengewoon actief op het gebied
van cultureel erfgoed.
“Dit hele avontuur begon rond
2002. Ik werd steeds bezorgder
over het feit dat veel van mijn
studenten niets over cultureel

erfgoed of cultuur in het algemeen
wisten. Als zelfs deze hoog
opgeleide mensen niet zijn
geïnteresseerd, wat voor kans
heeft ons culturele erfgoed dan in
20 of 30 jaar?”
“Samen met anderen zijn we
toen begonnen met de Cultural
Awareness Foundation in 2003.
We concentreerden ons op lagere
schoolkinderen in de leeftijd van
11 en 12 in de armere gebieden
van Istanbul. Als we daar succes
konden boeken, hadden we een
kans. Kinderen die de cultuur
van hun stad leren kennen, delen
deze verhalen met hun ouders
en de buurt. Deze kinderen leren
over architectuur en techniek,
over geschiedenis en design.
Ik herinner me een verhaal dat
duidelijk maakt waarom dit
zo’n emotioneel en belangrijk
project voor mij is. Eén van deze
elf jaar oude kinderen keek om
zich heen op Sultanahmed in
het oude centrum van Istanbul
voor de eerste keer. Hij leefde
op 15 minuten afstand van dit
werelderfgoed, maar hij had het
nog nooit gezien. Hij richtte zich
tot één van de vrijwilligers en
hapte naar adem: ‘Wow, is dit van
ons? Is dit écht van ons?’”
“Wij denken dat het Culturele
Mieren Project ook geschikt is
voor andere landen. Het ministerie
van Cultuur denkt dat ook. Mede
dankzij het Culturele Mieren
Project wordt cultureel erfgoed
nu toegevoegd aan het curriculum
van de basisscholen in Turkije
en we zijn zelfs een vrijwillige
cursus voor studenten gestart
aan de universiteit. Sommigen
van onze voormalige culturele
mieren studeren nu zelfs aan de
universiteit. Is dat niet prachtig?”
101
De glorieuze terugkeer van het
Paviljoen van de Sultan
Het Paviljoen van de Sultan is een
onderdeel van het Nieuwe Moskee
Complex (Yeni Camii) in Istanbul
en dateert uit het einde van de 16e
eeuw. Het is het grootste van alle
koninklijke paviljoens, gebouwd
voor het ontvangen van gasten
en voor de ontspanning van de
Ottomaanse Sultans.
Na jaren van verwaarlozing
sinds het midden van de 17e
eeuw, onderging het paviljoen
uiteindelijk een uitgebreide
restauratie (2005-2009). Dieven,
die vóór de restauratie hadden
ingebroken in het gebouw, hadden
waardevolle tegels, panelen en
inscripties gestolen en vernield.
Alle schade zou stap voor stap
moeten worden hersteld. De
restauratie volgde niet alleen het
oorspronkelijke bouwplan, maar
102
EUROPA NOSTRA
Paviljoen van de
Sultan had ook oog voor het traditionele
Ottomaanse handwerk en het
vakmanschap in de metaal-,
glas- en gipsbewerking. Alle
gedemonteerde elementen werden
schoongemaakt, gerepareerd en
weer terug in hun oorspronkelijke
positie geplaatst. Al het werk
werd gefilmd met 32 camera’s, om
de restauratie later als voorbeeld
voor andere restauraties te kunnen
gebruiken. De restauratie van
het Paviljoen van de Sultan werd
gesponsord door de Kamer van
Koophandel van Istanbul, die
het gebouw nu voor de komende
20 jaar in bruikleen heeft van de
overheid. Het paviljoen is nu in
volle glorie hersteld en is weer
een van de mooiste schatten van
het historische schiereiland van
Istanbul.
Dr. Ahmet Yaras, winnaar in de
Categorie 3 – Dedicated Service
De langdurige inzet van het
Allianoi-dam Initiatief en hun
toegewijde leider Dr. Ahmet Yaras
tonen het begin aan van een nieuw
tijdperk voor maatschappelijke
interventie in cultureel erfgoed
in Turkije. De Romeinse
nederzetting Allianoi was een
belangrijke spa in de oudheid
en de overblijfselen dreigden
door de bouw van de Yortanli
Dam onder water te worden
gezet. Dr. Ahmet Yaras voerde
sinds 2004 met vrijwilligers en
minimale financiële ondersteuning
campagne door middel van
rechtzaken en met diverse
publiciteitsacties gericht op
zowel de plaatselijke bevolking
als het Europees Parlement en de
Europese Commissie. Het werk
van Dr. Yaras – als burger en een
archeoloog, ten koste van zijn
professionele carrière – heeft hem
veel bewondering opgeleverd,
zowel in Turkije als in de rest van
Europa. Allianoi werd niet gered,
maar het werk van Yaras heeft
voorgoed de discussie geopend
over het belang van cultureel
erfgoed bij andere dam-projecten.
 103

European Union Prize

for Cultural Heritage/
Europa Nostra Awards
Nederlandse Winnaars

Nederland heeft net als Turkije een

aantal belangrijke winnaars gehad
in verschillende categorieën.
Hoewel het te ver voert om alle
winnaars hier te bespreken, willen
we er toch een aantal, voor zover
ze nog enige introductie behoeven,
aan de Nederlandse en Turkse Er werd uitgebreid historisch belangrijkste voorbeeld van het
lezer voorstellen. onderzoek gedaan naar de Modernisme in Europa van de
bouwtechnieken en de primaire late jaren 1920. Deze kennis was
In 2008 won de Van Nelle kleuren die werden gebruikt in de basis voor de restauratie en de
Ontwerpfabriek in Rotterdam in de bouw. Dit leidde tot essentiële herbestemming van het complex.
Categorie 1- Conservering. kennis over dit vroege en De unieke cultuurhistorische
104
EUROPA NOSTRA
waarde van de gebouwen zijn
uitstekend geconserveerd. Het
gebouw wordt nu gebruikt als
kantoorruimte voor de creatieve
en design industrie. Zo is uniek
industrieel erfgoed voor de
toekomst behouden.
In 2010 won de restauratie van de
vestingwerken en stadsmuren
van ‘s-Hertogenbosch in dezelfde
categorie. De jury was vooral
zeer onder de indruk van de
complexiteit van het project. De
oude muren van de stad waren in meest fascinerende getuigenissen
slechte conditie, maar nu zijn de die we hebben van een kunstenaar.
voormalige verdedigingswerken Het was een project waarmee door
slim gerestaureerd en geschikt het Van Gogh Museum en het
gemaakt voor hedendaags gebruik Huygens Instituut in Den Haag
met spectaculaire resultaten. al in 1994 werd begonnen. Het
Met honderdduizenden bestaat uit drie delen
bezoekers per jaar zijn de
vernieuwde fortificaties één van • een volledig geïllustreerde,
de kernelementen van de stad gedrukte editie van de
geworden. correspondentie van Van Gogh
in zes volumes en drie talen;
Grand-Prix winnaar in 2010
in de Categorie 2 – Onderzoek,
was het spectaculaire Van Gogh
brievenproject uit Amsterdam.
Het volledige archief van de
brieven van schilder Vincent
van Gogh (1853-1890) werd
gedigitaliseerd en voor het
algemene publiek toegankelijk
gemaakt via een speciale
website. De brieven zijn zowel
in de oorspronkelijke taal als
in vertaling te lezen. Vincents
correspondentie is één van de

• een digitale editie die
wereldwijd toegang tot de
brieven geeft;
• een speciale tentoonstelling
in het Van Gogh Museum in
Amsterdam.
In 2012 won de Portugese
Synagoge in Amsterdam een
prijs in Categorie 1. De jury
was zeer onder de indruk van
de bescheiden restauratie van
de grote zaal, waarbij geen
moderne voorzieningen werden
aangebracht. De sfeer is daarom
nog als vanouds, kaarslicht en
geen verwarming. De Portugese
Synagoge in Amsterdam
werd geopend in 1675 en is
internationaal bekend om zijn
zeldzame en authentieke interieur.
105
De zorgvuldige restauratie
maakte de Portugese Synagoge
veel gebruiksvriendelijker,
maar wel met behoud van de
oorspronkelijke details. De
bibliotheek is nu voor de eerste
keer toegankelijk voor het
publiek. De synagoge wordt nog
altijd gebruikt door de Joodse
gemeenschap van Amsterdam.
106

EUROPA NOSTRA
EUROPA NOSTRA

Verbindende stem voor

cultureel erfgoed in Europa

Sneška
Quaedvlieg-
“Het Baerwald-bad in Berlijn is
Mihailovic,
Secretaris- een prachtig voorbeeld van de
Generaal van maatschappelijke relevantie van
Europa Nostra
ons cultureel erfgoed,” vertelt
Sneška Quaedvlieg-Mihailović,
secretaris-generaal van Europa
Nostra, de overkoepelende
Europese erfgoed organisatie.
Haar kantoor op Lange Voorhout
35 in Den Haag staat vol met
boeken, memento’s, rapporten
en foto’s. Haar agenda is druk,
druk, druk. Maar nu zet ze haar
eeuwig rinkelende Blackberry
uit, gaat even rustig zitten op de
bank en schenkt groene thee in een
reuzenmok.
“De restauratie van dit
karakteristieke badhuis, gebouwd
in het begin van de 20ste eeuw
in het Kreuzberg kwartier van
Berlijn, is gebruikt om jonge
mensen uit de buurt, vaak van
niet-Duitse afkomst, een opleiding
en een perspectief te geven. Dit
kleinschalige, maar betekenisvolle
project won in 2010 één van onze
zes Grand Prix van de European
Union Prize for Cultural Heritage/
Europa Nostra Awards. Deze
jonge mensen kwamen het
podium op, een beetje verlegen,
maar toen begon iedereen luid te
applaudisseren en je kon zien hoe
trots ze waren met wat ze hadden
geleerd en bereikt. Het bad is nu
weer volledig opgeknapt en maakt
onderdeel uit van de gemeenschap.
De buurtbevolking is sterk
veranderd in de afgelopen dertig
jaar. Voor hen heeft dit gebouw nu
een nieuwe betekenis gekregen.
De boodschap van dit project is zo
belangrijk voor de multiculturele
samenleving en voor het Europa
van vandaag: erfgoed moet mensen
verbinden, niet uit elkaar drijven.
Erfgoed is inderdaad van iedereen
en voor iedereen. Dat is de filosofie
van Europa Nostra. De Europese
erfgoedprijzen, die we elk jaar
organiseren in samenwerking
met de Europese Unie om de
beste Europese projecten te eren,
symboliseren die overtuiging. Dit
soort projecten geven anderen
inspiratie.”
Ze loopt naar een muur waarop
een collage van foto’s te zien
is uit het rijke verleden van de
organisatie die in 2013 50 jaar
bestaat. De organisatie heeft vier
centrale aandachtspunten. De
Europese erfgoedprijzen zetten
de beste projecten in het zonnetje
en hebben een voorbeeldfunctie.
Daarnaast voert Europa Nostra
acties voor het behoud van
Europees erfgoed in gevaar. Een
andere belangrijke activiteit van
Europa Nostra is het lobby-werk
voor het ontwikkelen van een
goed Europees erfgoedbeleid bij de
Europese instellingen in Brussel.
De vierde pijler is de rol van Europa
Nostra als centrale spil in een
Europees netwerk. “Niet alleen
organisaties zijn een onderdeel van
ons Europese netwerk, we hebben
ook meer dan 1500 individuele
leden die ons werk steunen en
natuurlijk ook het bedrijfsleven
en overheidsinstellingen die
‘associated member’ zijn.”
Als ik meer wil weten over de
tweede pijler van de organisatie,
Europees erfgoed in gevaar, wijst
ze op een foto van een vriendelijk
lachende man.
“Kijk, dit is een dierbare foto
van Otto von der Gablentz (de
prominente Duitse diplomaat Von
der Gablentz (1930-2007) was
executive-president van Europa
Nostra van 2002 tot 2006, red.).
Otto was een grote Europeaan.
Ik heb zoveel van hem geleerd
en zoveel inspiratie gekregen
in de jaren dat we mochten
samenwerken. Net als Otto, voel
ik me zeer verbonden met de
missie van Europa Nostra, juist
vanwege de Europese gedachte
die eraan ten grondslag ligt.
Ik kom oorspronkelijk uit de
Balkan, uit Belgrado, en ik ben
voor méér Europa, niet minder.
Door de recente geschiedenis
in mijn geboorteland ben ik me
misschien meer dan de gemiddelde
Europeaan bewust van het feit
107
dat het behoud van cultureel
erfgoed niet vanzelfsprekend is.
Je moet ervoor opkomen en het
beschermen. Je moet mensen
bewust maken van het belang ervan
voor ons dagelijks leven, voor
onze gemeenschappelijke cultuur Ceremonie
Baerwald-bad in
en geschiedenis, voor ons welzijn, Berlijn
maar ook voor ons milieu en zelfs
Tentoonstelling
voor onze economie.”
Europa Nostra
in Istanbul 2010
“Er is in de 20ste eeuw door
oorlogen en conflicten een enorme
hoeveelheid kostbaar cultureel
erfgoed verloren gegaan. Er is al
zoveel dat ons uit elkaar dreigt
te drijven, sociale en culturele
verschillen, religieuze opvattingen,
steeds terugkerend nationalisme.
Daarom moeten we bruggen slaan,
bemiddelen en verzoenen en samen
proberen om de beste oplossingen
te vinden. We moeten naar onze
identiteit en geschiedenis kijken
met een multifocale bril, zou
je kunnen zeggen. In dat kader
zet Europa Nostra zich in voor
culturele verzoening in bijvoorbeeld
Cyprus en op de Balkan. Europa
Nostra is ervan overtuigd dat het
op een goede manier kan. Maar
dan moeten we wel samenwerken,
elkaar willen leren kennen,
vooroordelen opzij zetten, de
beste oplossingen delen en diverse
interpretaties bespreekbaar
maken.”
108
EUROPA NOSTRA
Ceremonie Quaedvlieg-Mihailović praat
Europese
erfgoedprijzen
snel en vol passie, met een licht
in Istanbul 2010 accent. Ze gaat zitten, neemt een
slok thee en zegt dan:“Dat wil
niet zeggen dat erfgoed niet ook
bedreigd wordt in vredestijd.
Integendeel. Denk aan de serieuze
aantasting van het Europese
landschap door ongecontroleerde
stedelijke vernieuwing of
industriële ontwikkeling. We
moeten zoeken naar een harmonie
tussen economische vooruitgang
en duurzaamheid. Samen met onze
Turkse leden en collega’s hebben wij
ons in Turkije bijvoorbeeld ingezet
om de antieke Romeinse badplaats
Allianoi – die onder water zou
komen te staan door een damproject
– te redden. Niet door alleen te
zeggen ‘dit mag niet’, maar door
te komen met echte en rendabele
alternatieven zoals duurzame
Turkse en
Cypriotische
toeristische ontwikkeling. Het is
winnaars van in dit geval niet gelukt, maar we
de Europese hebben wel een deur geopend naar
erfgoedprijs
2011 samenwerking in de toekomst. Er
zijn lessen geleerd en dat is ook
belangrijk, want over heel Europa
worden grootschalige projecten
vaak ondergeschikt gemaakt aan
korte termijn belangen.”
En hoe zit het met het werk in
Brussel, de derde pijler van de
organisatie?
“Samenwerking in Europa is
essentieel voor een organisatie
als de onze. Heel bijzonder en
belangrijk is onze werk met
de Europese Unie en de Raad
van Europa. Zij geven daarmee
een politieke boodschap af: de
standpunten van de civil society -
het maatschappelijk middenveld
- worden serieus genomen in de
Europese beleidsvorming. Europa
Nostra is die verbindende stem.
Daarom gebruiken we tegenwoordig
de slogan The Voice of Cultural
Heritage. Ook samen optrekken
met andere culturele organisaties
in de European Heritage Alliance
3.3. is van groot belang om politiek
momentum te realiseren.”
“Maar er is meer nodig.
Overkoepelende organisaties op
nationaal niveau zijn ook zeer
nodig. Wij, op onze beurt, vertalen
en articuleren de gedachten en
signalen die we krijgen uit heel
Europa - en bij ons is dat het grote
Europa, dus inclusief Turkije,
IJsland, Rusland en bijvoorbeeld
Georgië - in een boodschap op
Europees niveau. Zo is het ons
gelukt om een passage op te
nemen in het nieuwe EU-Verdrag,
het Verdrag van Lissabon
(art.3.3., red.). Daarin staat dat
de bescherming van cultureel
erfgoed bij de doelstellingen van de
Europese Unie hoort. Dat betekent
een formele bevestiging van de
waarde van cultureel erfgoed voor
andere aandachtsgebieden binnen
de Europese Unie zoals het milieu,
de landbouw, de educatie, het
energie-beleid, de economie en zelfs
de externe betrekkingen van de
EU.”
“We kunnen veel bereiken, maar
het vergt een sterke Europese
samenwerking tussen nationale,
regionale en lokale organisaties. En
het is aan ons om in ons netwerk
deze Europese verbindingen te
leggen en te versterken, om de
beste oplossingen uit te wisselen
en te delen, en om innovatieve
initiatieven Europa-breed onder
de aandacht te brengen en te
stimuleren. We bestaan in 2013
50 jaar en de uitdagingen voor de
komende 50 jaar zijn misschien nog
wel groter, maar samen met onze
partners en leden, en met steun
van veel Europeanen, kunnen we
Europa mooier, beter en duurzamer
maken. Wij zijn er van overtuigd
dat Europees cultureel erfgoed de
toekomst heeft.”
 109

Become a Member of Europa Nostra

Make Cultural Heritage a European Priority

GIVE US A CALL, EUROPA NOSTRA Europa Nostra is a non-profit organisation, which

SEND US AN EMAIL OR The Voice of Cultural Heritage in
FILL OUT THE FORM BELOW Europe
International Secretariat
Lange Voorhout 35
NL - 2514 EC The Hague
is financially supported by membership fees and
donations, by the European Commission and
other public bodies, and by private sponsors.
Europa Nostra is a registered charity. Donations
may be tax deductible.

T +31 (0) 70 302 40 50

F +31 (0) 70 361 78 65
E info@europanostra.org

INDIVIDUAL MEMBERSHIP INDIVIDUAL BENEFACTOR

O Friends Circle O €5,000 One-off donation

Junior Member
(under 25 years) €40
O annual contribution O 5 x €1,000 Annual donation during 5 years
Junior Members receive only
electronic communication
O Ambassadors Circle O €10,000 One-off donation

O Member €80 annual contribution

O 5 x €2,000 Annual donation during 5 years

O Member (couple) €130 annual contribution I wish to receive more information on:

O The President’s Circle

O Sustaining Member €250 annual contribution

Sustaining Member I wish to make the payment for my contribution in the following way:
O €400 annual contribution
(couple)
O bank transfer to the account of Europa Nostra
donation (one-off or in ING Bank (NL) no. 6318 630
O Life Member €2500
5 yearly instalments) IBAN: NL63INGB0006318630
BIC: INGBNL2A
Donation (one-off or in
O Life Member (couple) €4000
5 yearly instalments)
O via the TGE system (please send me further details)

CONTACT FORM

Date: Signature:

Name:
Address:
Email: Phone:

Please return this form to: Barbara Zander

bz@europanostra.org Tel:+31 70 302 40 54 Fax:+31 70 361 78 65
110
ACTIVITEITEN AGENDA 400 JAAR NEDERLAND-TURKIJE
In 2012 wordt de langdurige band
tussen Nederland en Turkije volop
gevierd, met tal van festiviteiten
in beide landen op het gebied van
politiek en handel, maar vooral op
het gebied van cultuur. In dit
overzicht vindt u de leukste,
opvallendste en mooiste
evenementen die dit jaar in
het kader van vierhonderd
jaar diplomatieke betrekkingen
plaatsvinden in Nederland en
Turkije. Van traditionele muziek en
dans tot moderne kunst en design.
In beide landen zijn er bijzondere
tentoonstellingen, optredens en
activiteiten, voor zowel jong als oud.
Deze evenementen bieden enerzijds
de ideale gelegenheid om kennis te
maken met de veelzijdigheid van
de Turkse en Nederlands cultuur.
Anderzijds geven zij inzicht in de
bijzondere band tussen Nederland en
Turkije: toen, nu en in de toekomst.
De inhoud van deze agenda komt
van de officiële website
www.nltr400.nl
50jaar Turkse Haarlemmers
20 januari – 9 april Haarlem
Het project vormt de start van
meerdere exposities en activiteiten
naar aanleiding van de manifestatie 50
jaar Turkse Haarlemmers waaronder
een manifestatie in de Philharmonie
op 24 maart en een expo in DE WAAG.
Er is een uitwisseling met kunstenaars
vanuit Eskişehir/ Emirdağ in Turkije. De
expositie in De Kloostergangen is tot
stand gekomen i.s.m. KiM7en KZOD. Er
worden persoonlijke statements rond
het thema Herkomst en Bestemming
getoond.
İstanbul Modern -
Rotterdam
10 maart - 10 juni 2012
Museum Boijmans Van Beuningen,
Rotterdam
Museum Boijmans Van Beuningen
toont dit voorjaar een selectie
kunstwerken uit de collectie
van İstanbul Museum
voor Moderne Kunst. De
tentoonstelling is onderdeel
van een uitwisseling tussen
beide musea.
www.boijmans.nl
Marius Bauer in Turkije
16 maart - 6 juli 2012, Grote of Sint
Janskerk, Schiedam
De Schiedammer Cornelis Haga (1578-
1654) was de eerste ambassadeur van
Nederland in Turkije. Het Stedelijk
Museum Schiedam presenteert
op uitnodiging van de Bauer
Documentatie Stichting in de Grote
of Sint Janskerk de tentoonstelling
Marius Bauer in Turkije. De kunstenaar
Marius Bauer maakte meerdere
reizen door Turkije en was een groot
bewonderaar van de Turkse cultuur.
De tentoonstelling bestaat uit
schilderijen, tekeningen en brieven die
zijn liefde voor Turkije laten zien.
www.stedelijkmuseumschiedam.nl
De Prins en de Pasja
22 maart - september 2012, Nationaal
Archief Den Haag - De Verdieping van
Nederland
In 1612 verkreeg de Nederlandse
gezant Cornelis Haga het recht van
de Turkse Sultan Ahmed I om onder de
Nederlandse vlag handel te drijven in
het Ottomaanse Rijk. Dit is vastgelegd
in een zogenaamde Ahitname. Dit
prachtig versierde document en vele
andere documenten over de relatie
tussen Nederland en Turkije zijn te zien
op de tentoonstelling.
www.deverdiepingvannederland.nl
Floriade Expo 2012 -
5 april - 7 oktober 2012, Venlo
Het Turkse paviljoen
op de Floriade
combineert
moderne
materialen
met
traditionele
patronen.
Zo ziet het
hoofdgebouw
van de tuin eruit
als een Yalı, een
herenhuis zoals die aan de oevers van
de Bosporus te vinden zijn.
In de pergola in de vorm van
een traditionele bazaar worden
demonstraties gegeven van Turkse
kunstnijverheid en wordt Turkse koffie
en Turks fruit geserveerd. Tevens zijn
er 34 walnotenbomen geplant om de
uitstoot van CO2 tijdens de bouw te
compenseren.
www.floriade.nl, www.
floriade2012turkey.com
Dice Kayek - Istanbul
Contrast Tentoonstelling
18 april - 17 juni 2012, Amsterdam
Museum
In de speciale
expositie Dice
Kayek Istanbul
Contrast
komen
architectuur en
mode bij elkaar.
De expositie bestaat
uit 26 verschillende kledingontwerpen,
die de historische achtergrond en
culturele diversiteit van Istanbul
vertegenwoordigen. De bijzondere
collectie is volledig handgemaakt.
www.amsterdammuseum.nl
De Kamer van de Levantse
Handel
18 april - 26 augustus 2012, Amsterdam
Museum
In de kleine, maar machtige Republiek
werd in de 17de eeuw een speciale
organisatie in het leven geroepen om
de handel met de Levant te stimuleren
en schepen te bewapenen. De Levant
was het gebied ten oosten van de
Middellandse Zee, rondom het huidige
Turkije. De zeven directeuren van
deze organisatie hadden een kamer
in het monumentale stadhuis op de
Dam in Amsterdam. Die kamer hing
vol met kostbare schilderijen en
kaarten van de Levant. Wie hier kwam
moest wel onder de indruk raken. De
exotische kunstwerken worden in deze
tentoonstelling, voor het eerst sinds
200 jaar, weer in hun oorspronkelijke
context getoond.
www.amsterdammuseum.nl
5e Internationale
Architectuur Biënnale
Rotterdam: Making City -
Atelier Istanbul
20 april - 12 augustus, IABR, Rotterdam
Het project Making City richt zich op
het ontwikkelen van een strategie
om de massale verstedelijkingsgolf
in banen te leiden. Het Strategisch
Visie en Actieplan dat gezamenlijk
met de gemeente Arnavutköy wordt
ontwikkeld, leidt tot een ontwerp
en daadwerkelijke implementatie
van projecten. De resultaten
hiervan vormen onderdeel van de
hoofdtentoonstelling op verschillende
locaties met een conferentie, debatten
en lezingen, publicaties en tv- en
radioproducties, samen met de VPRO.
www.iabr.nl
Andere Indrukken,
Veranderende Tradities
Kunstcollectie van de Centrale Bank van
de Republiek Turkije
19 april - 26 augustus,
Bonnefantenmuseum, Maastricht
Het museum toont een selectie van
moderne en hedendaagse werken
uit de collectie van de Centrale Bank
van Turkije. De bank verzamelt al
vanaf de jaren ‘30 Turkse kunst. Het
Bonnefantenmuseum toont hieruit een
selectie van circa 80 kunstwerken.
www.bonnefanten.nl
Travelogue II
20 mei 2012, Rotterdamse Schouwburg
- 21 mei 2012 Muziekgebouw aan ‘t IJ,
Amsterdam
Choreografe Beyhan Murphy uit
Istanbul maakt een vervolg op haar
succesvolle voorstelling Travelogue
van tien jaar geleden met muziek van
Mercan Dede. In Travelogue reload
neemt Murphy het publiek mee op een
multidimensionale reis geïnspireerd
op de spirituele expedities van de
succesvolle Turkse schrijfster Elif
Şafak en passages uit het werk van
Evliya Chelebi, de bekende reiziger
en kroniekschrijver uit Istanbul uit
de 17e eeuw.
www.Turkeynow.nl, www.
rotterdamseschouwburg.nl,
www.muziekgebouw.nl
Turkije-Nederland 2012 111
Kinderboekenproject
27 april 2012
Ter gelegenheid van de 400-jarige
relaties tussen Turkije en Nederland
worden twee tweetalige boeken
gepubliceerd. De reis van de Tulp is
voor kinderen vanaf zes jaar oud en
gaat over de manier waarop
tulpenbollen naar Europa
werden verstuurd
vanuit het paleis van
de Ottomaanse sultan.
Tulp in alle kleuren is
voor kinderen vanaf
negen jaar oud en is een
verhaal over het verblijf
van een Turks meisje bij een
hedendaags Nederlands gezin. Het
boek bevat tevens de bladmuziek en
tekst van het lied All Children of the
World.
De poorten van de Hemel
22 mei - 3 juni 2012 Stadhuis, Den Haag
‘De poorten van de Hemel’, is de naam
van de fototentoonstelling die de
prachtige bouwwerken van Divriği
laat zien. De expositie toont close up
beelden van de 13eeeuwse meester-
bouwwerken ‘De Grote Moskee’ en
‘Het Ziekenhuis’, die beiden deel
uitmaken van de prestigieuze UNESCO
Werelderfgoedlijst
The Chronicles of Narnia
25 - 26 mei 2012, Lucent Danstheater, Den
Haag
The Chronicles of
Narnia is een
musical voor
kinderen van
alle leeftijden.
De musical is
geschreven door
Brita Kutchmy,
gedramatiseerd door
Irita Kutchmy, die ook de muziek
componeerde, en vertaald in het
Turks door Çağman Pala. De regie
is in handen van Işıl Kasapoğlu. De
musical gaat over vriendschap, moed
en vrijheid en vertelt het verhaal van
vier kinderen die in een nieuwe wereld
terecht komen.
112 Dunya Festival 2O12:
Athena
ACTIVITEITEN AGENDA 400 JAAR NEDERLAND-TURKIJE
27 mei 2012, park bij de Euromast,
Rotterdam
Ook het Rotterdamse Dunya Festival
staat in 2012 stil bij 400 jaar
betrekkingen tussen
Turkije en Nederland.
Een van de hoofdacts
op het festival is de
Turkse band Athena.
Athena is een ska punk
gezelschap uit Istanbul.
In Turkije is de band
mateloos populair. De muziek
van de band is een mix van oosterse
en westerse muziekstijlen. In 2004
kreeg Athena Europese bekendheid
door deelname aan het Eurovisie
songfestival. De band eindigde op de
vierde plaats.
Mevlana - Say, I am You
1 juni 2012, Operadagen Rotterdam
De Rotterdamse Operadagen zijn
op 1 juni 2012 gastheer van de
wereldpremière van Mevlana - Say, I am
You. Dit eigentijdse opera - muzikale
toneelstuk van componist Michael
Ellison, vertelt het levensverhaal van
de van oorsprong Perzische dichter,
denker en mysticus Jelaladin Rumi.
Rumi is de grondlegger van het
soefisme binnen de Islam en stichter
van de dansende dervisj-orde.
I.s.m. met het Istanbul Music Festival.
www.operadagenrotterdam.nl
Paradiso TRNL4OO
9 juni 2012, Paradiso, Amsterdam
Stichting Pera organiseert onder de
naam Paradiso TRNL4OO een aantal
concerten en dansnachten met
bekende en minder bekende namen
uit de hedendaagse muziek en dance
scene en uit de jongeren- en popcultuur
van Istanbul en Amsterdam. Op 9 juni
staat Işın Karaca op het podium.
Turkish Cosmic Disco ((Afterparty Isin
Karaca) 9 juni 2012 - Club Pera – Paradiso
Club Pera in Paradiso presenteert een
unieke disco avond met muziek uit
de jaren ’70 en ’80 van de Turkse
cinema, een ‘east meets west’
sfeer van electronische disco,
wereldwijd door kenners van deze
muziek uit de jaren ’70 getypeerd
als Cosmic Turkish Disco. DJ’s Murat
Meric en Baris K draaien samen met
de Amsterdamsee DJ’s Lupe en San
Proper. www.clubpera.nl
Between Istanbul and
Amsterdam
23 juni 2012 -
MC Theater,
Westerpark,
Amsterdam
Dit festival
brengt een
mix van
pakkende
arabesk en Turkse
klassieke muziek en het Amsterdamse
levenslied, met als leidmotief Liefde
en Verlangen. Het gaat om een niet
eerder gehoorde mix van muzikaal
erfgoed uit beide landen. Twee dichters
uit het Nederlandse taalgebied en
twee dichters uit Istanbul verzorgen
een optreden. Tijdens het festival
wordt ook een boek gepresenteerd.
Exchange for a Cosmopolitan Future
is een tweetalige, Turks-Nederlandse
bundeling van proza, essays en poëzie
over de gedeelde kosmopolitische
cultuur van de steden Amsterdam,
Istanbul en Antwerpen.
www.mconline.nl
Julidans 2012
3 - 14 juli, Amsterdam
De eerste twee weken
van juli vindt
het jaarlijkse
Julidans plaats
op verschillende
locaties in
Amsterdam.
Hét internationale
hedendaagse dansfestival krijgt dit
jaar speciaal bezoek van twee Turkse
dansgezelschappen: İlyas Odman and
Taldans.
www.Julidans.nl
North Sea Jazz Festival
6 - 8 juli 2012, Ahoy, Rotterdam
Dit jaar treden op het festival
verschillende Turkse muzikanten en
bands op. In samenwerking met het
Istanbul Jazz Festival İKSV, worden
de artiesten geselecteerd. Speciale
aandacht gaat uit naar artiesten die
traditie en moderniteit combineren.
Kardeş Türküler
8 juli 2012, Amsterdam Roots Festival
Opgericht als onderdeel van de
Boğaziçi Performing Arts Ensemble,
werkt het Kardes Türküler project
om binnen de wereld van muziek
de broederschap van volkeren te
benadrukken. De groep voert de
volksliederen en dansen van Anatolië,
Thracië en Mesopotamië in de
oorspronkelijke taal uit.
www.amsterdamroots.nl
Turks Nationaal Jeugd
Filharmonisch Orkest:
Concerten in Nederland
14 september 2012, Dr. Anton Philipzaal,
Den Haag; 16 september 2012,
Conservatorium van Amsterdam
Ter gelegenheid van dit bijzondere
jaar, komen de befaamde solist Natalia
Gutman en het Turks Nationaal
Jeugd Filharmonisch Orkest samen
onder leiding van dirigent Cem
Mansur, tijdens het concert op 14
september. Honderd jonge musici,
wiens indrukwekkende virtuositeit
en aanstekelijke energie het publiek
in steden als Berlijn, Wenen, Linz
en Rome hebben geraakt. Tijdens
het concert op 16 september treedt
tevens een Nederlandse
virtuoos van het
Conservatorium
van Amsterdam
op. Beide
concerten
combineren
het
vertrouwde
met het minder
bekende, jeugd
en ervaring op een
manier die past bij dit bijzondere jaar.
www.sabancivakfi.org
Commons Tense: Nieuwe
Media Kunst uit Turkije
15 -30 september, Vrije Academie, Den
Haag
Commons Tense toont de werken van
een aantal nieuwe mediakunstenaars
uit Turkije. Commons Tense is
een onderdeel van het thema van
amberPlatform in 2012 waarin
aandacht wordt besteed aan de
huidige noodzaak om terug te keren
naar ‘the commons’. In samenwerking
met TodaysArt Festival - Den Haag
www.amberplatform.org
Amterdam Turks Film
Festival
20 - 23 september, Tuschinski Theater,
Amsterdam
Het Amsterdam Turkish Film Festival is
een jaarlijks festival dat het beste aan
Turkse kwaliteitscinema presenteert en
promoot. De derde editie van het festival
staat in het teken van de Turkse diaspora
in Europa. Naast films vinden wederom
vele Q&A’s, Artist Talks en voorbeelden
van hedendaagse beeldende kunst
plaats tijdens het festival.
www.atff.nl
Turkish Beat - Jonge Turkse
Filmmakers
20 - 26 september, EYE film instituut,
Amsterdam
Istanbul Modern Cinema organiseert
in Amsterdam samen met EYE Film
Instituut het Turkish Beat programma.
Samen besteden ze aandacht aan de
nieuwe generatie Turkse filmmakers
in een gezamenlijk festival met
speelfilms, documentaires, korte
films en videokunst. Verschillende
makers zijn hierbij aanwezig. Er vinden
tevens talkshows, Q&A sessies en
muziekoptredens plaats.
www.istanbulmodern.org
www.eyefilm.nl
Het Antakya Chorus of
Civilizations
25 september 2012 - Domkerk Utrecht
Het Antakya Chorus of Civilizations
is een bijzonder koor. Met zijn 120
islamitische, joodse en christelijke
zangers weerspiegelt het de culturele
diversiteit van Antakya, een Turkse stad
aan de grens met Syrië. In dat gebied
leven Soennitische Turken, soennitische
Arabieren, Alevieten, Arabischsprekende
christenen, Armeniërs, Joden en Koerden
samen.Het koor draagt met overtuiging
uit dat mensen met diverse etnische en
religieuze achtergronden in vrede en
harmonie samen kunnen leven. Eerder
hadden zij optredens in binnen- en
buitenland o.a. in New York, Berlijn,
Wenen, Parijs, en Brussel.
Time Tells 113
10 oktober - 10 november 2012, Witteveen
Galery, Amsterdam
Time Tells is een tentoonstelling
van fotograaf Diana Blok, die
internationaal erkend wordt door
Nederland ontmoet Turkije haar diepe concepten en de
Nederlands Filmfestival excellente kwaliteit van
27 september - 1 oktober 2012, Utrecht haar werk. Time Tells is
het ware verhaal van
De Meetings on the Bridge van het
Bloks ouders die ten
Istanbul Film Festival en de Holland
tijden van WOII de
Film Meetings van het Nederlands
Holocaust overleven
Film Festival hebben de handen ineen
door de hulp van de
geslagen. De focus van het Nederlands
Turkse ambassadeur
Film Festival ligt dit jaar op het land
Akşin. De ambassadeur
Turkije in het kader van 400 jaar Turks-
leeft al lang niet meer
Nederlandse betrekkingen.
maar zijn kinderen herinneren
www.filmfestival.nl
zich Philip Blok nog levendig en
Pera Live – Kim Ki O & Beduk nu maken zij ons getuigen van dit
6 oktober 2012 – Paradiso Amsterdam verborgen verhaal middels de zeer
treffende en intieme beeldende taal
De ster van de live electronische
van Diana Blok.
dance muziek, Beduk, komt naar
www.dianablok.com
Paradiso Amsterdam. Beduk maakt
live disco-electro,
A Flower Connecting Two
met eigen songs
Countries
en geweldige
Najaar 2012, Tropentheater, Amsterdam
covers van
De videodocumentaire A Flower
o.a. Franz
Connecting Two Countries vertelt
Ferdinand.
hoe de hyacint Turkije en Nederland
Kim Ki O
eeuwenlang heeft verbonden. Als
bracht in
inheemse bloem van Anatolië was de
2010 hun album
hyacinth al uitgebreid afgebeeld in de
‘Dans’ uit bij het
Turkse beeldende kunsten, voordat in
Nederlandse label Enfant Terrible. Hun
de 16e eeuw hyacintenbollen vanuit
muziek wordt door kenners getypeerd
Turkije naar Nederland kwamen. Ter
als pop-noir en minimal wave. Wie van
gelegenheid van de viering van 400
analoge syjtesizers houdt zit goed met
jaar diplomatieke betrekkingen, wordt
deze twee dames uit Istanbul.
de eerste Istanbul Hyacint officieel
Turks – Nederlands Kinder aangeboden aan de Turkse President
Abdulllah Gül, wanneer
Festival
7 oktober 2012 - Zuider Park Den Haag hij de Floriade 2012
bezoekt, in
Een onvergetelijk festival voor
gezelschap
de kinderen, waar ze uitbundig
van
hun wensen kunnen vervullen.
Koningin
De professionele dansgroepen
Beatrix.
Kleurrijke Dans en Paloina zullen
volksdansen van beide landen laten
zien en we zullen de kans krijgen om
allemaal samen te dansen. Ook zijn er
tentoonstellingen
van traditionele
Turkse en
Nederlandse
kunstwerken.
114 Countdown Perform 2O12
November - december 2012, Rotterdam,
ACTIVITEITEN AGENDA 400 JAAR NEDERLAND-TURKIJE
Amsterdam, Utrecht
Het Istanbul Performing Arts
Platform presenteert een selectie van
theater- en dansvoorstellingen die de
afgelopen jaren in Istanbul hebben
plaatsgevonden. De coproductie in
Nederland, in samenwerking met het
Productiehuis Rotterdam, brengt jonge
artiesten uit Nederland en Turkije bij
elkaar. Hun gezamenlijke creatie wordt
in oktober en november in Nederlandse
steden en in Istanbul gepresenteerd.
www.Perform2012.org
www.Productiehuisrotterdam.nl
Troje, Stad, Homerus en
Turkije
6 december 2012 - 5 mei 2013, Allard
Pierson Museum, Amsterdam
De tentoonstelling geeft aan de
hand van de zeer tot de verbeelding
sprekende onderwerpen Troje en
Homerus een beeld van de Turkse
omgang met dit cultureel erfgoed
dat aan de basis ligt van de Europese
cultuur. Is het Homerische erfgoed
gedeeld erfgoed van Turkije en
het westen? De bezoeker krijgt
inzicht in de perceptie van
Homerus in Turkije en wordt
ondergedompeld in de
Trojaanse wereld aan de hand
van topstukken uit de Turkse
archeologische collecties uit
Troje en de eigen collecties van
het Allard Pierson Museum.
www.allardpiersonmuseum.nl
De Kamer van de Levantse
Handel. Hollandse Kooplui
en Ottomaanse Sultans -
Pera Müzesi
21 januari 2012 opent in het Pera
Museum in Istanbul de tentoonstelling
‘Sultanlar, Tüccarlar, Ressamlar’
(Sultans, Kooplieden, Schilders) over
de vroegste handelscontacten tussen
Nederland en Turkije in de 17de en 18de
eeuw.
Salt Exhibition in
İstanbul - Salt
Beyoğlu - Galata
27 januari - 31 december
2012.
İstanbul Eindhoven-
SALTVanAbbe: presenteert
kunstwerken uit het Van
Abbemuseum.
Rembrandt en Vermeer
voor het eerst te zien in
Turkije – Sakıp Sabancı
Müzesi
Voor het eerst presenteert het
Rijksmuseum een tentoonstelling
in Turkije over de Nederlandse
Gouden Eeuw waaronder vijf
schilderijen van Rembrandt en
Vermeers Liefdesbrief. Ruim
100 meesterwerken uit het
Rijksmuseum zijn van 21 februari
t/m 10 juni 2012 te zien in het
Sakıp Sabancı Müzesi Museum in
Istanbul.
Instant Composers Pool
Orchestra op Izmir European
Jazz Festival
3 -17 maart 2012
De Instant Composers Pool is een
10-koppig orkest dat muziek speelt die
‘instant’ wordt gecomponeerd, oftewel
componeren en spelen vallen samen

Museum Boijmans Van
Beuningen en Istanbul
Modern
In het kader van 400 jaar
handelsrelaties tussen Nederland en
Turkije, wisselen Museum Boijmans
Van Beuningen en İstanbul Museum
voor Moderne Kunst dit voorjaar
een selectie van hun Collectie uit.
Op 10 maart opent in Rotterdam de
tentoonstelling ‘İstanbul Modern’,
en op 16 februari opende de
tentoonstelling ‘La La La Human Steps’
in Istanbul.
Tulpenfestival in Istanbul
Elk jaar in april vindt in Istanbul het
Tulip Festival plaats. Dit jaar is er veel
aandacht voor Nederland, onder meer
met patronen van Nederlandse tulpen
in de stad en folkloredans door de
Nederlandse dansgroep Paloina
Nederlands Blazers
Ensemble in Ankara
8 april 2012 MEB Şura Salonu
Het Nederlands Blazers Ensemble
(NBE) is een ensemble van ruim
twintig musici uit de belangrijkste
Nederlandse symfonieorkesten. NBE
treedt op tijdens het Internationale
Muziek Festival in Ankara en geeft een
workshop. ZIj spelen repertoire van
Mozart en Vivaldi, maar ook van Turkse
componisten.
Cappella Amsterdam in
Ankara
11 april 2012 Hacettepe M Salonu,
Capella Amsterdam,
een van
Nederlands
beste
kamerkoren,
heeft zich in
de afgelopen
jaren zowel in
oude muziek als
in het moderne en
hedendaagse repertoire in Nederland
en internationaal een prominente
positie verworven.
Dansgezelschap De Stilte
treedt op in Ankara met
Alice
24-29 april 2012 Ankara DEVLET
TİYATROLARI
De reis door de droomwereld van
Alice met tal van achtervolgingen en
onverwachte wendingen zorgt voor
een avontuur zonder weerga.
M.C.Escher en tijdgenoten in
Ankara
CerModern Museum 2 mei – 5 augustus
2012
De Nederlandse Ambassade
organiseert in samenwerking met
het Rijksmuseum Amsterdam en
het CerModern de tentoonstelling
M.C.Escher en tijdgenoten. De
tentoonstelling biedt naast de
mathematische kunst van M.C. Escher
ook ruimte voor werken van Jesserun
de Mesquita en Gerrit Dijsselhof en
omvat in totaal 75 stukken.
Bijzondere gedichten in
İnsan Manzaraları / Human
Landscapes , Ankara
Çankaya Çağdaş Sanatlar Salonu 5 juni
2012
Bijzondere gedichten van twee
bijzondere dichters Judith Herzberg
(Nederland) en Nazim Hikmet 115
(Turkije) komen bij elkaar in de nieuw
gecomponeerde muziek van Selim
Doğru (NL/TR). Met: Hazal Selçuk, Elisa
Roep, Fie Schouten, Eva van de Poll,
Oğuz Büyükberber, Enric Monfort en
Jelte van Andel,
Amstel Quartet op IKSV
Classical Music Festival
6 juni Sint-Antoniuskerk – Istanbul
Oude muziek, nieuwe muziek,
wereldmuziek, klassieke kamermuziek,
het Amstel Quartet speelt en
presenteert het allemaal op een
verrassende en vernieuwende wijze
Nederlands Dans Theater 2
treedt op in Istanbul
Muhsin Ertuğrul Sahnesi 14-15
juni 2012
Nederlands Dans Theater
2 is de springplank voor
jonge dansers, die door
middel van audities
zorgvuldig worden
geselecteerd. Deze dansers
dansen choreografieën van de
nieuwe generatie dansmakers zoals
Alexander Ekman.
Dutch Delight Concerts
- Caro Emerald treedt
op tijdens Istanbul Jazz
Festival
3 – 19 Juli 2012
Caroline Esmeralda
van der Leeuw
(Amsterdam,
26 april 1981) is
een Nederlandse
zangeres, beter
bekend onder haar
artiestennaam Caro Emerald. Ze kreeg
bekendheid met haar debuutsingle
Back it up. Zij won ook de Popprijs van
2010
Baki Duyarlar Quartet feat.
Eric Vloeimans
7 juli Salon IKSV Istanbul
Een van de internationale
jazzmusici van Turkije,
pianist en componist
Baki Duyarlar ontmoet
de Nederlandse trompet
virtuoos Eric Vloeimans en
zijn trio. Als onderdeel van de
Europese Jazz Club concertreeks.
116 Het Nationale Ballet met
`Giselle` in Izmir
ACTIVITEITEN AGENDA 400 JAAR NEDERLAND-TURKIJE
Kültürpark Fuar Alanı 17 juli 2012
Het is een van de oudst overgeleverde
en tegelijkertijd nog altijd meest
gedanste balletten ter wereld:
Giselle, ook wel ‘de Hamlet van het
ballet’ genoemd. In 2009 bracht Het
Nationale Ballet dit hoogtepunt van de
balletromantiek in een nieuwe versie
uit, met een opgefriste choreografie,
die ook bij een 21ste-eeuws publiek een
snaar raakt.
Ricciotti alla Turca
Ricciotti Ensemble gaat op
tournee in Turkije met Karsu
Dönmez
O.a. in Ankara, Kırşehir, Hacıbektaş,
Gülşehir, Avanos, Nevşehir,
Mustafapaşa, Kaymaklı,
Göreme, Niğde, Bor,
Antakya, Karsuköyü,
Altınözü, en Tarsus,
Deze zomer tussen
11 en 26 augustus
geeft het snelste
straatsymfonieorkest ter
wereld zo’n 60 optredens in
Nederland en Turkije. De fabelachtige
Nederlands-Turkse zangeres Karsu
Dönmez is de soliste.
Nederlandse kinderfilms
tijdens het Istanbul Film
Festival
31 maart - 15 april 2012
EYE Film Institute Nederland
presenteert in samenwerking
met het Istanbul Film Festival een
aantal Nederlandse kinderfilms.
Naast filmvertoningen
ondersteunt EYE
een seminar
voor Turkse
filmprofessionals
over het
produceren van
jeugdfilms.
Nederlandse film in Pera
Museum Istanbul
12 maart 2012
In het Pera Museum is het programma
Dutch Realities: Recent Documentaries
from the Netherlands te zien. Writers Unlimited
Schrijverstournee Turkije
Nederlandse films in het oktober 2012
Akbank Art Center Istanbul - Begin oktober 2012 reizen vier auteurs
hele maand juni 2012 uit vier landen naar Turkije, om in
Films : Mariken van Nieumegen, The drie steden op te treden voor publiek,
Pointsman, No Trains No Planes, Sonny samen met Turkse auteurs. Writers
Boy, Karakter , Zus &Zo, Antonia en Unlimited werkt daarvoor samen met
Oorlogswinter. het ITEF in Istanbul, en met lokale
literaire organisaties in twee steden in
Nederlandse films in Anatolië. De schrijvers treden behalve
Istanbul Modern - hele voor een algemeen publiek ook op voor
maand oktober 2012 middelbare scholieren en studenten.
Het museum
Istanbul Ben de Insanım – Ik ben ook
Modern zal de een mens ; tentoonstelling in
hele maand Ankara
oktober 5 – 31 oktober 2012
wijden
aan de
Acht Nederlandse en acht Turkse
Nederlandse
kunstenaars maken een gezamenlijke
installatie met foto’s op de gevel van
film, met de
de Sihhiye parkeergarage (Sıhhiye Katlı
(experimentele)
Otoparkı ) direct tegenover de drukke
muziekfilms van Frank Scheffer,
markt Yenişehir Pazarı in Çankaya,
korte films, modefilms en dansfilms
Ankara. De foto’s gaan over het thema
(Cinedans On Tour).
‘menselijke relaties in de openbare
ruimte’. Siyah Beyaz Art Gallery en
Cobra - 1000 Days of Free Art
Jerome Symons.
in Istanbul
Sakıp Sabancı Museum 26 juni 16
september 2012
Voor het eerst in de geschiedenis
worden hoogtepunten uit de
oeuvres van kunstenaars van de
internationale Cobra kunstbeweging
in Turkije getoond. De titel van de
tentoonstelling is een knipoog naar
wat de Europese kunstbeweging en
het land van de 1000 en één nachten
zeker gemeen hebben, a sense of the
miraculous. Het merendeel van de
werken is afkomstig uit de collectie
van het Cobra Museum en ABN AMRO
Collection.
Gedeeld Erfgoed is een eenmalig tijdschrift in het kader van 400 jaar
diplomatieke betrekkingen tussen Nederland en Turkije.
Een uitgave van TVCulture in partnerschap met Europa Nostra, The
Voice of Cultural Heritage in Europe

Voor Europa Nostra: Design Speciale dank

President MYRA Turkey Sneška Quaedvlieg-Mihailović
Plácido Domingo Design Supervisor Z.E. Uğur Doğan
Executive President Rauf Kösemen Z.E. Jan-Paul Dirkse
Denis de Kergorlay Designer Cem Utkan
Secretary-General Tülay Demircan Muammer Hakan Cengiz
Sneška Quaedvlieg-Mihailović Page lay-out Necla Günay
Gülderen Rençber Erbaş Enis Tataroğlu
Productie Management Ahmet Sahin
Voor TVCulture:
Damla Özlüer Joost Peters
Eindredactie Kayhan Acardağ
Wolter Braamhorst Necil Nedimoğlu
Druk
Research Eddy Hoofteer Daniël Stork
Eray Ergeç DeckerSnoeck N.V.-S.A. Filiz Güneş
Vertaling Antwerpen, België Bülent Çaplı
Faruk Erel Tekst & foto’s
Editor Turkse Versie TVCulture Dit magazine werd mede mogelijk
Metin Under (tenzij anders vermeld) gemaakt door de Nederlandse
Proofreader ambassade van de Republiek
Cover
Alex Donks Vase Tulipa 1 & 2, Turkije in Den Haag, het Turkse
ontworpen door Lotte van Laatum, Verkeersbureau in Den Haag, Turkish
Concept
TVCulture gefotografeerd door Benders&Stevens Airlines, DHB Bank en het Honorair
Foto Plácido Domingo Consulaat van de Republiek Turkije
Getty Images, Frazer Harrison te Leiden

Websites All rights reserved.

No part of either publication may be
europanostra.org
reproduced in any material form, including
myra.com.tr electronic means,
tvculture.nl without the prior written permission of the
nltr400.nl copyright owners.
The views expressed are those of the authors
EUROPA NOSTRA INTERNATIONAL and not necessarily those of the government
of the Netherlands or Turkey, Europa Nostra
SECRETARIAT or TVCulture
Lange Voorhout 35 Every effort has been made to trace the
NL - 2514 EC The Hague copyright holders of old material.
Where these efforts have not been successful,
copyright owners are invited to contact the
TVCULTURE
editor.
Oude Kerkhof 7
NL - 3111 NT Schiedam

info@europanostra.org
info@tvculture.nl
 GEDEELD

ISSN: 1871-417X
ERFGOED
EUROPEAN CULTURAL
HERITAGE REVIEW
SPECIAL FALL 2012

ERFGOEDSCHATTEN VAN WERELDKLASSE

DE VERGETEN AMBASSADEUR
SCHIP VAN VERLEIDING
DE TURKSE KROONPRINS
EN ZIJN NEDERLANDSE BRUID
VLIEGTUIGPIONIERS, BANKGEHEIMEN
EN ANGORAGEITEN

Vase Tulipa 1 & 2 Design: Lotte van Laatum Foto: Benders & Stevens
In partnerschap met de Europese erfgoedorganisatieEuropa Nostra
The Voice of Cultural Heritage in Europe