Ստատիկա հուն․ στατός — կշռի, հավասարակշռության մասին

գիտություն),մեխանիկայի բաժին, որն ուսումնասիրում է ուժերի

ազդեցությամբ նյութական մարմինների (կետերի)
հավասարակշռության պայմանները (տես Հավասարակշռություն
մեխանիկակավիճակի որոշման սկզբունքների տարբերում ն
համակարգի)։ Ըստ հավասարակշռության են վերլուծական և
երկրաչափական ստատիկա։ Վերլուծական ստատիկաձի հիմքում
ընկած է հնարավոր տեղափոխությունների սկզբունքը , որից բխում են
ցանկացած մեխանիկական համակարգի հավասարակշռության
ընդհանուր պայմանները։ Երկրաչափական ստատիկայի հիմնված է
այսպես կոչված ստատիկայի աքսիոմների վրա, որոնք արտահայտում
են նյութական մասնիկի և բացարձակ պինդ մարմնի վրա ազդող ուժերի
հատկությունները։ Ստատիկայի հիմնական աքսիոմները հետևյալն են․

Ստատիկայի հիմնական աքսիոմներ

1.Նյութական մասնիկի վրա ազդող երկու ուժեր ունեն ուժերի զուգահեռագծի
կանոնով որոշվող համարժեք։
2.Նյութական մասնիկի (կամ բացարձակ պինդ մարմնի) վրա ազդող
երկու ուժեր հավասարակշռվում են միայն այն դեպքում, երբ դրանք
ունեն միևնույն թվային արժեքներ և ուղղված են հակադիր՝ նույն ուղղի
երկայնքով։
3.Հավասարակշռված ուժերի ավելացումը կամ պակասեցումը չի
փոխում ուժերի տվյալ համակարգի ազդեցությունը պինդ մարմնի վրա։

Հավասարակշռված են համարվում այն ուժերը, որոնց ազդեցությամբ ազատ

պինդ մարմինը կարող է հաշվարկի իներցիալ համակարգի նկատմամբ
գտնվել դադարի վիճակում։ Երկրաչափական ստատիկայի մեթոդներով
ուսումնասիրվում է պինդ մարմնի (կետի)ստատիկա։ Դիտարկվում են երկու
տիպի խնդիրներ․
1. պինդ մարմնի վրա ազդող ուժահամակարգերի հանգեցումը պարզագույն
տեսքի (բերման խնդիր) և
2.պինդ մարմնի վրա ազդող ուժերի հավասարակշռության
պայմանների որոշումը։
 ՈՒԺԻ ՄՈՄԵՆՏ
Մարմինը կարող է կատարել երկու տեսակի շարժում՝ համընթաց և
պտտական: Ի՞նչ ենք հասկանում մարմնի հավասարակշռություն
ասելով: Դա նրա բոլոր կետերի հավասարակշռությունն է: Այսինքն
մարմնի յուրաքանչյուր կետ պետք է գտնվի կամ դադարի կամ
ուղղագիծ հավասարաչափ շարժման վիճակում: Իսկ դա կլինի, եթե
մարմինն ամբողջությամբ կամ գտնվի դադարի վիճակում, կամ շարժվի
համընթաց ուղղագիծ և հավասարաչափ: Այսինքն նա չպետք է շարժվի
արագացումով, նաև չպետք է պտտվի: Այժմ պարզենք հերթով, թե ինչ
պայման է անհրաժեշտ, որ մարմնի արագացումը լինի հավասար զրոյի
և ինչ պայման է անհրաժեշտ, որ մարմինը չպտտվի:

1. Քանի որ 𝑎⃗ = 𝐹⃗ 𝑚 = ∑ 𝐹𝑖 ⃗⃗ 𝑚 , հետևաբար որպեսզի մարմնի

արագացումը լինի զրո, պետք է մարմնի վրա ազդող բոլոր ուժերի
վեկտորական գումարը լինի զրո: Այսինքն մարմնի
հավասարակշռության առաջին պայմանը կարելի է գրել հետևյալ կերպ.
𝑭𝟏 ⃗⃗⃗⃗⃗ + 𝑭𝟐 ⃗⃗⃗⃗⃗ + …+𝑭𝒏 ⃗⃗⃗⃗⃗ = 0
2. Որպեսզի պարզենք, թե երբ մարմինը չի պտտվի, ծանոթանանք մի
մեծության հետ, որը բնութագրում է ուժի պտտական ազդեցությունը :
Մեր փորձից գիտենք, որ դռների բռնակները դրվում են պտտման
առանցքից հեռու, քանի որ այդ դեպքում ավելի փոքր ուժով կարելի է
դուռը բացել: Այսինքն ուժի պտտական ազդեցությունը կախված է ոչ
միայն ուժի մեծությունից, այլև պտտման Օ առանցքից մինչև ուժի
ազդման գիծը եղած d հեռավորությունից
Ուժի ազդման գծից մինչև առանցքը եղած հեռավորությունը կոչվում է
ուժի բազուկ: Ուժի մոմենտ որևէ առանցքի նկատմամբ կոչվում է ուժի
մոդուլի և ուժի բազուկի արտադրյալը:
Եթե ուժի ազդման գիծն անցնում է պտտման առանցքով, ապա նրա
բազուկը, հետևաբար նաև ուժի մոմենտը հավասար է զրոյի, այսինքն
այդպիսի ուժի ազդեցությամբ մարմինը չի պտտվի:
 ԶԱՆԳՎԱԾՆԵՐԻ ԿԵՆՏՐՈՆ

Զանգվածների կենտրոն: Կատարենք այսպիսի փորձ: Սեղանի սեղանի

հորիզոնական ողորկ մակերևույթին դնենք ստվարաթղթի մի կտոր ,
նշենք նրա վրա մի քանի կետեր և յուրաքանչյուր կետում հորիզոնական
ուղղությամբ այնպես ձգենք, որ մարմինը շարժվի համընթաց: Մենք
կնկատենք, որ յուրաքանչյուր կետում կա միայն մի ուղղություն, որով
ազդող ուժը մարմնին հաղորդում է համընթաց շարժում: Եթե
շարունակենք այն ուղիղները, որոնց երկայնքով ազդող ուժերը մարմնին
հաղորդում են համընթաց շարժում, ապա կտեսնենք, որ նրանք
հատվում են մի նկ.3.4 կետում:

Այն ուղիղների հատման կեըը, որոնց երկայնքով ազդող ուժերը

մարմնին հաղորդում են միայն համընթաց շարժում, կոչվում է մարմնի
զանգվածների կենտրոն:
Փորձերը ցույց են տալիս, որ ազատ ընկնող մարմինը, եթե նրան սկզբում
պտտական շարժում չի հաղորդվել, կատարում է համընթաց շարժում:
Ուրեմն ծանրության ուժը մարմնին հաղորդում է միայն համընթաց
շարժում: Հետևաբար ծանրության կենտրոնը, այսինքն ծանրության
ուժի կիրառման կետը, համընկնում է մարմնի զանգվածների կենտրոնի
հետ: Համասեռ գնդի ծանրության կենտրոնը գնդի կենտրոնն է, գլանի
ծանրության կենտրոնը՝ կենտրոնով անցնող բարձրության կենտրոնում
. կոնի ծանրության կենտրոնը՝ հիմքից հաշված բարձրության 1/3 –ն
հավասար կետում: Ծանրության կենտրոնը կարող է գտնվել նույնիսկ
մարմնից դուրս գտնվող կետում: Օրինար՝ օղակի ծանրության
կենտրոնը գտնվում է օղակի կենտրոնում

Հավասարակշռության տեսակները
Մարմինը հավասարակշռության դիրքից մի փոքր անգամ շեղելիս
կարող են փոխվել նրա վրա ազդող ուժերը: Այդ դեպքում հնարավոր է 3
դեպք:
1. Եթե հավասարակշռության դիրքից մարմինը հանելուց հետո
մարմինը նորից վերադառնում է իր սկզբնական դիրքին,
հավասարակշռությունը կոչվում է կայուն: Օրինակ՝ թելից կախված
գնդիկը կամ թասում գտնվող գնդիկը գտնվում են կայուն
հավասարակշռության մեջ: Երբ նրանց շեղում ենք
հավասարակշռության դիրքից, նրանց վրա ազդող ուժերի համազորը
նրան նորից ետ է բերում այդ դիրքը: Նկատենք, որ այս դեպքում
հավասարակշռության դիրքում մարմնի ծանրության կենտրոնն ավելի
ցածր է գտնվում, քան շեղված դիրքերում։
2. . Եթե հավասարակշռության դիրքից մարմինը հանելուց հետո
մարմինը շարունակում է հեռանալ իր սկզբնական դիրքից,
հավասարակշռությունը կոչվում է անկայուն: Օրինակ սեղանին
ուղղաձիգ դրված ձողը կամ գնդի գագաթին դրված մարմինը երբ մի
փոքր շեղում ենք հավասարակշռության դիրքից, նրանց վրա ազդող
ուժերի համազորը նրանց ավելի է հեռացնում սկզբնական դիրքից։
Նկատենք, որ այս դեպքում հավասարակշռության դիրքում մարմնի
ծանրության կենտրոնն ավելի բարձր է գտնվում, քան շեղված
դիրքերում: Այսինքն մարմինը ,,ձգտում է ,, այնպիսի դիրքի, որտեղ նրա
ծանրության կենտրոնը հնրավորինս ցածր դիրք ունի:
3.Եթե հավասարակշռության դիրքից մարմինը շեղելիս մարմինը
դարձյալ այդ նոր դիրքում գտնվում է հավասարակշռության վիճակում ,
ապա հավասարակշռությունը կոչվում է անտարբեր։Առօրյա կյանքում
շատ կարևոր է իմանալ, թե որքան կայուն են այնպիսի մարմինների
հավասարակշռության դիրքերը, որոնք հենված են հորիզոնական
մակերևույթին (օրինակ՝ սեղան, ջրով լի բաժակ և այլն): Այս դեպքում
կայունության պայմանը հետևյալն է. հավասարակշռությանհամար
անհրաժեշտ է, որ ծանրության կենտրոնից իջեցված ուղղաձիգն անցնի
մարմնի հենման մակերեսի ներսով: Այդ դեպքում ծանրության ուժի
մոմենտը Օ կետի նկատմամբ պտտում է մարմինը դեպի
հավասարակշռության դիրքը: Իսկ եթե ծանրության կենտրոնից
իջեցված ուղղաձիգն անցնի մարմնի հենման մակերեսից դուրս,
ծանրության ուժի

ՍՏԱՏԻԿԱՆ ՇԻՆԱՐԱՐՈՒԹՅԱՆ ՄԵՋ

Կառուցվածքային համակարգերը, բացի իրենց ձևը որոշող գործառույթից ,
հիմնականում գոյություն ունեն բեռների երկու ընդհանուր դասակարգման
արդյունքում առաջացող ուժերին դիմակայելու համար. 1. Ստատիկ. Այս
դասակարգումը վերաբերում է գրավիտացիոն տիպի ուժերին : 2. Դինամիկ:
Այս դասակարգումը կառույցի զանգվածի (երկրաշարժերի նման ) երկոներցիա
կամ իմպուլս է: Որքան անսպասելի լինի կառուցվածքի մեկնարկը կամ
կանգառը, այնքան մեծ կլինի ուժը: Այլ դինամիկ ուժեր առաջանում են
ալիքային գործողությունների, սողանքների, ընկնող առարկաների ,
ցնցումների, պայթյունների, ծանր մեքենաների թրթռումների և այլնի
արդյունքում: Թեթև, պողպատե շենքը կարող է շատ ուժեղ լինել ստատիկ
ուժերին դիմակայելու համար, բայց դինամիկ ուժը կարող է առաջացնել մեծ
աղավաղումներ՝ ճկուն պողպատի բնույթի պատճառով: Մյուս կողմից , ուժեղ
երկաթբետոնե շենքը կարող է լինել նույնքան ամուր , որքան պողպատե շենքը
ստատիկ բեռներ կրելու հարցում, բայց ունի զգալի կոշտություն և թափանցիկ
մեռյալ քաշ, որը կարող է կլանել դինամիկ ուժերի էներգիան ավելի քիչ
աղավաղումներով (դեֆորմացիաներով): Շենքի կառուցվածքի նախագծման
ժամանակ պետք է հաշվի առնել հետևյալ բոլոր ուժերը

■ Մեռյալ բեռներ: Բեռները, որոնք առաջանում են շենքի կամ շինության և

մշտապես կցված ցանկացած բաղադրամասերի, ինչպիսիք են միջնորմային
պատերը, հատակը, շրջանակի տարրերը և ֆիքսված սարքավորումները
ինքնուրույն քաշից, դասակարգվում են որպես մեռյալ բեռներ :
Շինարարության համար սովորաբար օգտագործվող նյութերի ստանդարտ
կշիռները հայտնի են, և ամբողջական շենքի մեռյալ քաշը կարող է
հաշվարկվել բարձր աստիճանի որոշակիությամբ: Այնուամենայնիվ ,
կառուցվածքային տարրերի կշիռը պետք է գնահատվի կառուցվածքի
նախագծման փուլի սկզբում և այնուհետև զտվի, երբ նախագծման
գործընթացը շարունակվում է դեպի ավարտը:

■ Ուղիղ բեռներ. Անցումային և շարժական բեռները, որոնք ներառում են

զբաղվածության բեռներ, կահավորում և պահեստավորում , դասակարգվում
են որպես կենդանի բեռներ: Կենդանի բեռներն իրենց բնույթով չափազանց
փոփոխական են և սովորաբար փոփոխվում են կառուցվածքի կյանքի
ընթացքում՝ զբաղվածության փոփոխության հետ մեկտեղ: Շենքերի
ծածկագրերը սահմանում են տանիքների և հատակների համակարգերի
նախագծման նվազագույն միատեսակ կենդանի բեռներ՝ հիմնված
բազմաթիվ շենքերի պատմության և բնակության պայմանների տեսակների
վրա: Այս ծածկագրերը ներառում են անվտանգության դրույթներ
գերծանրաբեռնվածության պաշտպանության, շինարարական բեռների
թույլատրելիության և սպասարկման հնարավորության նկատառումների
համար, ինչպիսիք են թրթռման և շեղման պահվածքը: Տանիքի նվազագույն
կենդանի բեռները ներառում են փոքր ձյան տեղումների և շինարարական
ծանրաբեռնվածության թույլտվություն:

■ Քամու բեռներ. Քամին ըստ էության օդ է շարժման մեջ և ստեղծում է

դինամիկ բեռնվածություն շենքերի վրա: Երբ շենքերը և շինությունները
խոչընդոտներ են դառնում քամու հոսքի ճանապարհին, քամու կինետիկ
էներգիան վերածվում է շենքի տարբեր մասերի վրա ճնշման պոտենցիալ
էներգիայի: Քամու ճնշումը, ուղղությունները և տևողությունը անընդհատ
փոխվում են: Այնուամենայնիվ, հաշվարկային նպատակների համար քամու
նախագծման մեծ մասը ստատիկ ուժի պայման է ենթադրում ավելի
սովորական, ավելի ցածր բարձրահարկ շենքերի համար

■ Երկրաշարժային բեռներ (սեյսմիկ). Երկրաշարժերը, ինչպես քամին,

դինամիկ ուժ են առաջացնում շենքի վրա: Իրական երկրաշարժի ժամանակ
տեղի են ունենում հողի շարունակական շարժումներ , որոնք առաջացնում են
շենքի կառուցվածքի թրթռում: Շենքի վրա ազդող դինամիկ ուժերը գետնի
կատաղի ցնցումների արդյունք են, որոնք առաջանում են խզվածքի
կենտրոնից (կիզակետից կամ հիպոկենտրոնից) բխող սեյսմիկ հարվածային
ալիքներից: Երկրի մակերևույթի հիպոկենտրոնից անմիջապես վերևում
գտնվող կետը հայտնի է որպես էպիկենտրոն: Այս ցնցումների արագությունը ,
ուժգնությունը և տևողությունը կախված են երկրաշարժի ուժգնությունից :
Երկրաշարժի ժամանակ գետնի զանգվածը հանկարծակի շարժվում է ինչպես
ուղղահայաց, այնպես էլ կողային: Կողային շարժումները հատկապես
մտահոգում են շենքերի դիզայներներին: Կառույցում զարգացած կողային
ուժերը կախված են շենքի զանգվածից, կոնֆիգուրացիայից, շենքի տեսակից ,
բարձրությունից և աշխարհագրական դիրքից: Սկզբում ենթադրվում է , որ
երկրաշարժի ուժը զարգանում է շենքի հիմքում. ուժը հայտնի է որպես
բազային կտրվածք (Vbase): Այնուհետև այս հիմքի կտրումը վերաբաշխվում է
հավասար և հակառակ հատակների յուրաքանչյուր մակարդակում , որտեղ
շենքի զանգվածը ենթադրվում է կենտրոնացված: Բոլոր առարկաները ,
ներառյալ շենքերը, ունեն թրթռման բնական կամ հիմնարար շրջան : Այն
ներկայացնում է այն ժամանակը, որը պահանջվում է օբյեկտի կամ շենքի
թրթռման համար թրթռման մեկ ցիկլով (կամ ճոճվում), երբ ենթարկվում է
կիրառական ուժի: Երբ երկրաշարժի պատճառով գետնի շարժումը շենքում
սկսում է թրթռալ, շենքը սկսում է տեղաշարժվել (տատանվել) ետ ու առաջ իր
բնական տատանումների ժամանակաշրջանում: Ավելի կարճ, ցածր շենքերն
ունեն տատանումներ շատ կարճ ժամանակահատվածներ (մեկ վայրկյանից
պակաս), մինչդեռ բարձր բարձրահարկերը կարող են ունենալ
տատանումների ժամանակաշրջաններ

Դինամիկան ճարտարապետության մեջ

Ձևերի, գույների ու տարրերի օգնությամբ շատ ճարտարապետներ
ձգտում էին շարժման զգացողությունը մտցնել
ստեղծագործություններ, որոնք մնացած դեպքերում ֆիզիկապես
ստատիկ են ։ Սանտյագո Կալատրավան, Ժան Նուվելը եւ Ֆրենկ Գերին
ընդամենը մի քանի վարպետներ են, ովքեր կարողացել են դինամիկ
ազդեցություն ունենալ կայուն կառույցների վրա, կարեւորելով
աշխատանքը համատեքստում, օգտագործելով պլաստիկ արվեստից
վերցված ձեւական ռազմավարություններ: Սակայն մյուս դեպքերում
ճարտարապետներն ընտրել են նաև ֆիզիկապես կինետիկ
կառուցվածքներ, որոնք կարող են աշխատանքի բերել յուրահատուկ
գեղագիտական կամ ֆունկցիոնալ չափումներ ։ Դինամիկ տարրերը
հեշտացնում են տարածական փոփոխությունները փոքր մասերի կամ
նույնիսկ մեծ հատվածների տեղափոխման հաշվին: Հաճախ, երբ մենք
խոսում ենք կինետիկ ճարտարապետության մասին, մտքում կարող է
լինել արևային ճառագայթներից պաշտպանություն. Օրինակ, 1987
թվականին արաբական աշխարհի ինստիտուտում Ժան Նուվելը
տեղադրել է 240 լուսազգայուն վահանակներ հարավային ճակատում,
որոնք կարգավորում էին շենքի մեջ մտնող լույսի քանակը սենսորների
և 27 000 թաղանթների միջոցով: