Крал Александар Караѓорѓевиќ

Алксандар Караѓорѓевиќ се родил на 16 декмври 1888 како син на кнезот

Петар и кнегињата Зорка Караѓорѓевиќ. Родното место на Александар I
Караѓорѓевиќ било Цетиње. Се школувал во Женева, Швајцарија и Санкт
Петербург, Русија. Во тоа време во Србија на власт била династијата
Обреновиќ. Меѓутоа, по Мајскиот преврат, Караѓорѓевиќи се вратиле на
тронот. Нов крал стана Петар Караѓорѓевиќ. Неговиот најстар син Ѓорѓи бил
многу импулсивен и склон на инциденти. Бидејќи тоа не биле соодветни
предиспозиции за престолонаследникот, но поради различни околности таа
функција му припаднала на неговиот брат Александар I Караѓорѓевиќ. За
време на Балканските војни Александар бил командант на Првата српска
војска. Пред почетокот на Првата светска војна станал регент и врховен
командант на војската. По завршувањето на војната следел настан по кој
засекогаш ќе остане запамтен Александар Караѓорѓевиќ. Иако идејата за
обединување на Србите, Хрватите и Словенците постоела и претходно, тој
чин се случил на 1 декември 1918 година во дневната соба на куќата на
Крсмановиќ во Теразије, каде што регентот привремено живеел по
ослободувањето на Белград. Изборите за Уставотворно собрание се одржани
во ноември 1920 година, а Видовданскиот устав стапил на сила следната
година. Земјата била прогласена за уставна, парламентарна и наследна
монархија. Законодавната моќ била поделена помеѓу кралот и Националното
собрание. Уставот предвидувал кралот да одобрува закони, да ја врши
функцијата на врховен командант на армијата и да ја претставува државата
во односите со странство. Александар Караѓорѓевиќ станал крал по смртта на
неговиот татко во 1921 година. Кога станува збор за надворешната политика,
тој негуваше добри односи со Франција. Под покровителство на таа земја бил
создаден сојуз на Кралството СХС, Чехословачка и Романија, кој бил наречен
Мала Антанта. Подоцна, кралот Александар го поттикнал создавањето на
воен сојуз на балканските држави. Кралот се соочувал со бројни проблеми во
земјата. По војната се почувствуваа последиците од најголемиот светски
конфликт во историјата. Сиромаштијата не беше лесно да се реши, а покрај
тоа, во Србија загинаа околу 845.000 цивили. Бројот на воени инвалиди беше
повеќе од 100.000. Кралството СХС е создадено врз основа на две важни
идеи. Првиот беше обединувањето на јужнословенските народи, а вториот
беше поврзан со воспоставувањето на парламентарната демократија. Во
пракса, ниту еден од нив не работеше добро. Иако се инсистираше дека
Србите, Хрватите и Словенците се три различни племиња од ист народ,
луѓето не ја прифатија лесно оваа идеја. Кога станува збор за
парламентаризмот, Александар Караѓорѓевиќ не бил приврзаник на силни
партии и се трудел кралот да биде тој што ќе ги влече конците. Владите често
паѓаа, а Националното собрание се претвораше во место на конфликти и
расправии. Кавгите меѓу српските и хрватските политичари беа насилни.
Атмосферата во Собранието беше пренесена во јавноста и предизвика
нервоза во општеството. Последната капка која ја прели чашата беше
убиството во Собранието. Пратеничката Пуниша Рачиќ со пиштол уби двајца
пратеници на Хрватската селанска партија. Ранет бил и Стјепан Радиќ кој
набрзо им подлегнал на повредите. Кралот Александар, соочен со криза која
во тоа време беше на својот врв, на 6 јануари 1929 година вовел диктатура, го
укина Видовданскиот устав и го распуштил Народното собрание. „Дојде
часот кога не може и не смее повеќе да има посредник меѓу народот и
кралот... Почна да се злоупотребува парламентаризмот, кој како политичко
орудие според традициите на мојот незаборавен татко, исто така, остана мој
идеал. Од заслепени политички страсти до тој степен што стана пречка за
секоја плодна работа во државата. Жалосните несогласувања и настани во
Народното собрание ја разнишаа вербата на народот во корисноста на таа
институција... Моја света должност е да ги заштитам државата и
националното единство со сите средства. И јас сум решен да ја исполнам
оваа должност до крај без двоумење.“ (извадок од прогласот на кралот од 6
јануари 1929 година). Притисоците на Франција и Чехословачка, кои беа
пријателски земји, помогнаа да се ублажи диктатурата и да се започне
повторно на демократскиот пат. Во септември 1931 година беше усвоен
октомврискиот Устав. Беше воведено дводомно национално претставништво,
составено од Сенатот и Националното собрание. Тој режим претставуваше
мешавина од лично владеење и парламентаризам. Во октомври истата
година, кралот го сменил името на државата во Кралство Југославија и ја
реорганизирал територијата. Наследените историски провинции повеќе не
беа релевантни, но земјата беше поделена на девет бановини. Целта на овие
промени била да се спроведе политиката на интегрална Југославија во која
верувал кралот. Тој дури и на своите синови ги именуваше Петар, Томислав
и Андреј, земајќи ја предвид популарноста на тие имиња меѓу Србите,
Хрватите и Словенците. Го убил Владо Черноземски, член на Внатрешната
македонска револуционерна организација, кој и самиот бил убиен веднаш по
атентатот. Убиството заедно со македонската револуционерна организација
го испланирале и хрватските усташи, а подоцна се покажало дека во целата
приказна биле вмешани и Унгарија и Италија, кои, за сопствен интерес, ги
поддржувале групите што се бореле против режимот во Белград. Со смртта
на кралот Александар станало јасно дека никаква забрана не може да го реши
националното прашање во Југославија.

Кралот Александар I Караѓорѓевиќ и францускиот министер за надворешни

работи Луј Барт, Марсеј, 1934. Народот во Франција го поздрави со
ентузијазам, но ситуацијата наеднаш се промени. Еден човек истрча од
толпата, скокна на скалите од автомобилот и пукаше во кралот. Настанал
општ хаос, но подоцна било утврдено дека кралот веднаш починал. Атентат
во Марсеј во 1934 година. Трагичната смрт на витезот крал Александар I
Обединител, започна бурна епоха во нашата историја. По неговата смрт,
ситуацијата во Царството наеднаш се променила. Кралот Петар II,
наследникот на кралскиот престол, во своите мемоари напишал: „Убиството
на татко ми беше голема трагедија за неговата земја, за светот и за мене. Да
живееше, текот на Втората светска војна немаше да биде ист. Југославија
никогаш не би дозволила Италија да влезе во Албанија без никаков отпор во
1939 година; Грција немаше да биде оставена да се брани од Италијанците во
1940 година, ниту југословенската армија ќе биде во толку лоша состојба во
1941 година, толку лесно обземена од германската агресија“. Ковчегот со
телото на кралот го пречекаа луѓе на улиците обземени од тага. Од
железничката станица до стариот двор, улиците беа исполнети со луѓе кои
сакаа да му оддадат почит на витешкиот крал. Венец со порака: „На мојот
поранешен херојски противник во знак на болка и жалост, армијата и
морнарицата на германскиот Рајх“ зборува за почитта на кралот Александар.
Пиштолот со кој е убиен кралот Александар I Караѓорѓевиќ. Се чува во
Воениот музеј во Белград. Униформата во која е убиен кралот Александар I
Караѓорѓевиќ. Се чува во Воениот музеј во Белград. Кралот бил погребан на
18 октомври 1934 година во Опленац, а Франсоа Пјетри, тогашниот
француски министер за морнарица, напишал: „Ниту еден крал не бил толку
оплачен како Александар I Караѓорѓевиќ“. Низ цела Југославија видов солзи
како течат по темните лица на 100.000 клекнати селани. Ниту еден збор не ја
исполнува оваа почит“.

Атентатот во Марсеј останува еден од најважните историски документи од 20

век поради тоа што еден толку важен настан бил „фатен“ со камера. Самиот
момент на нападот не е снимен, но на снимката се гледаат секундите по
нападот, паниката и хаосот, како и сѐ уште живиот југословенски крал на
умирање.

Мила Порјазоска