ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ

ΓΕΩΠΟΝΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ

Οι Απαρχές
 Οι απαρχές της γεωργίας
 Αν θελήσει κανείς να πάει πίσω στις απαρχές της
γεωργίας, θα πρέπει να ανατρέξει αναγκαστικά στα
ευρήματα της αρχαιολογίας, της παλαιοντολογίας, της
ανθρωπολογίας κ.λπ.

 Επιστημών δηλαδή που φέρνουν στο φως ευρήματα από

την μακρά προϊστορία του ανθρώπου πάνω στη γη μέσω
των ανασκαφών και άλλων ανακαλύψεων

 Ή που αναζητούν εξηγήσεις για την διαδρομή και κυρίως

τις συνήθειες του ανθρώπου, διατροφικές και άλλες,
 μέσα από πρωτόγονες ομάδες και αρχαϊκές
κοινωνίες/κοινότητες που επέζησαν μέσα στον εικοστό και
ίσως και τον εικοστό πρώτο αιώνα.
 Οι απαρχές της γεωργίας
 Με τη σειρά τους οι επιστήμες αυτές αναπτύχθηκαν, πολύ
συνοπτικά, πάνω και γύρω από την περιέργεια που
δημιουργήθηκε στους δυτικούς, Ευρωπαίους κυρίως,
 όταν έρχονταν σε επαφή σταδιακά με «πρωτόγονες»
κοινωνίες οι οποίες ασχολούνταν κυρίως με την
κτηνοτροφία, λιγότερο τη γεωργία.

 Στην προσπάθεια να κατανοήσουν, κυρίως από το 19ο

αιώνα, πως ζούσαν και πως εξελίχτηκαν οι κοινωνίες αυτές
που
 αποτελούσαν τα «ζωντανά υπολείμματα» των αρχέγονων
κοινωνιών, από τα οποία ξεπήδησε σταδιακά αυτό που
ονομάζουμε σύγχρονος πολιτισμός.
 Οι απαρχές της γεωργίας

 Στην προσπάθεια αυτή κατέληξαν σταδιακά σε ορισμένα

συμπεράσματα, τα οποία επιβεβαιώνονταν από τα υλικά
κατάλοιπα που όλο και περισσότερο έρχονταν στο φως,
ότι
 οι άνθρωποι, οι κοινωνίες τους και οι τεχνολογίες
εξελίχθηκαν σε μεγάλες εξελικτικές περιόδους που
ονομάστηκαν Παλαιολιθική και Νεολιθική περίοδοι

 Επίσης ότι «τα φυτά και τα οικόσιτα ζώα των

γεωργικών συστημάτων του κόσμου είχαν συγκεκριμένη
γεωγραφική και χρονική προέλευση»
 Οι απαρχές της γεωργίας

 Όλα αυτά τα ευρήματα οδήγησαν στη δεκαετία του 1930

στην ιδέα ότι η γεωργία είχε αναπτυχθεί από τους (όχι και
τόσο) μακρινούς προγόνους του ανθρώπου κατά τη
διάρκεια της αποκαλούμενης «Νεολιθικής
Επανάστασης», της θεωρούμενης από πολλούς και
πρώτης «αγροτικής επανάστασης»

 Η επανάσταση αυτή συντελέστηκε περίπου 10.000

χρόνια πριν, σε συνάρτηση με τις ευνοϊκές
κλιματολογικές συνθήκες, περισσότερο εύκρατο και ξηρό
κλίμα, που ακολούθησε το τέλος της τελευταίας Εποχής
των Παγετώνων.
 Οι απαρχές της γεωργίας

 Αυτή η στροφή προς τη γεωργία οδήγησε στην ανάπτυξη

των πόλεων και του πολιτισμού περίπου 5.000 χρόνια
αργότερα.

 Κατά την άποψη αυτή, η γεωργία πρωτοαναπτύχθηκε

στην περιοχή της «Εύφορης Ημισελήνου» της
Μεσοποταμίας, όπου η τοπική χλωρίδα και πανίδα
περιλαμβάνει τους άγριους ​πρόγονους των κύριων
εξημερωμένων – καλλιεργημένων τροφίμων και ζώων.
 Οι απαρχές της γεωργίας

 Ωστόσο έκτοτε νέες ανακαλύψεις έχουν οδηγήσει σε

αναθεωρήσεις και νέες θεωρίες για αυτή την
αποκαλούμενη πρώτη «γεωργική επανάσταση».

 Αρκετοί μελετητές υποστηρίζουν ότι η στροφή προς τη

γεωργία ήταν τόσο ταχεία που πρέπει να προηγήθηκε
χιλιάδες χρόνια πριν από την νεολιθική περίοδο.

 Νέες έρευνες και μελέτες έχουν μάλλον περιπλέξει τα

δεδομένα σχετικά με τον τόπο και τον χρόνο της
στροφής αυτής προς τη γεωργία και τις διατροφικές,
κοινωνικές και πολιτικές της συνέπειες.
 Οι απαρχές της γεωργίας

 Οι άνθρωποι που προέκυψαν από τους πρώτους

προγόνους ήταν τροφοσυλλέκτες και θηρευτές.
Σχημάτιζαν μικρές ομάδες και μετακινούνταν
περιοδικά.

 Τα περισσότερα λείψανα από την παλαιολιθική

εποχή προέρχονται από μεγάλα ζώα, τα οποία
σταδιακά από το 50.000περίπου σπανίζουν και
 αντίθετα αυξάνει το ποσοστό των οστών που
προέρχονται από μικρότερα ζώα.
Οι απαρχές της γεωργίας

 Λείψανα από την τελευταία χιλιετία της «ευρέος

φάσματος» περιόδου, δείχνουν ότι οι άνθρωποι
ασχολήθηκαν με την πρωτο - καλλιέργεια/
protoagriculture ξεκινώντας κατά κάποιο τρόπο
 με το πότισμα των φυτών,
 ή αφαιρώντας τα ανεπιθύμητα φυτά από συστάδες
επιτρέποντας στα επιθυμητά να αναπτυχθούν,
 αποθηκεύοντας, ή
 ακόμη καίγοντας εκτάσεις και στη συνέχεια
καλλιεργώντας τες,
 σπέρνοντας σπόρους κ.λπ.
 Οι απαρχές της γεωργίας

 Το κρίσιμο βήμα επομένως ήταν η πρώτο -

καλλιέργεια και η εξημέρωση. Παρατηρείται μια
αύξηση των οικόσιτων καλλιεργειών και της
κτηνοτροφίας σε πολλές και διαφορετικές περιοχές
του κόσμου και σε διαφορετικό χρόνο.

 Δεν μπορούμε να είμαστε απολύτως βέβαιοι, αλλά τα

αρχαιολογικά ευρήματα δείχνουν ότι μάλλον η
γεωργία αναπτύχθηκε στην Εγγύς Ανατολή
νωρίτερα και πληρέστερα από ό, τι αλλού.
 Οι απαρχές της γεωργίας
 Υπάρχει απόδειξη για εξημέρωση φυτών σε άλλες περιοχές
περίπου την ίδια περίοδο,
 αλλά σε αυτές τις περιοχές (συμπεριλαμβανομένης της Κίνας και
της Νότιας Αμερικής) τα γεωργικά συστήματα έχουν αναπτυχθεί
στις πόλεις και σε ιστορικές καταστάσεις πολύ αργότερα.
 Οι αρχαιολογικές καταγραφές δείχνουν ότι οι ανθρώπινοι οικισμοί
σε διάφορες περιοχές στα παράλια της ανατολικής Μεσογείου,
 που κυμαίνονται από τις χαμηλές οροσειρές εκεί που είναι τώρα η
νότια Τουρκία, η Ανατολή (σημερινό Ισραήλ, το Λίβανο και τη
Συρία), και η άνω Μεσοποταμία
 είχαν εξημερωθεί το σιτάρι, η σίκαλη, καθώς και πρόβατα, αίγες,
χοίροι και, σε μικρότερο βαθμό, βοοειδή, από το 9000-8500 π.Χ.
 Οι απαρχές της γεωργίας
 Η γεωργία εξαπλώθηκε από 8000 π.Χ. περίπου γύρω
από τη Μεσόγειο. Στα Βαλκάνια, την Ελλάδα και την
Ιταλία, αγροτικά χωριά εμφανίζονται από το 7500 π.Χ.

 Μετά το 7000 π.Χ. αγροτικά χωριά αναδύονται στη

βόρεια Ευρώπη, όπως φαίνεται και από ευρήματα
αγελάδων και γουρουνιών περισσότερο κατάλληλων για
τις βόρειες περιοχές από τα πρόβατα και τις κατσίκες που
ευδοκιμούσαν στα μεσογειακά περιβάλλοντα.
 Αυτοί οι χωρικοί εκκαθαρίζουν χιλιάδες
αγροκτήματα στα ευρωπαϊκά δάση από το 6000 π.χ.
Δεν καταλήγουν στη Βόρεια Θάλασσα και την Αγγλία
μέχρι κάποια στιγμή αργότερα.
 Οι απαρχές της γεωργίας
 Τα λείψανα περιοχών, όπως το Φαγιούμ, μια αγροτική περιοχή
κοντά στο δέλτα του Νείλου, έχουν χαρακτηριστικά αιγυπτιακής
τέχνης, αλλά σαφώς γεωργίας της νοτιοδυτικής Ασίας, η οποία
αποτέλεσε τη βάση για την μεγάλη ανάπτυξη του αιγυπτιακού
κράτους περίπου 4000 π.Χ.

 Αυτές και άλλες πρόοδοι της protoagriculture που έχουν

παρατηρηθεί τις τελευταίες δεκαετίες σε όλα σχεδόν τα μήκη και
πλάτη της γης (Κίνα, Ασία, Υποσαχάρια Αφρική, Αμερική),
 δείχνουν την μακρά περίοδο κατά την οποία διαφορετικές
κοινωνίες αναπτύχθηκαν ή υιοθέτησαν γεωργικά συστήματα,

 έχουν οδηγήσει τους ειδικούς στην μερική έστω αμφισβήτηση της1-13

παλιάς θεωρίας περί της Νεολιθικής αγροτικής επανάστασης.
 Οι απαρχές της γεωργίας
 Ακόμη πιο ακραία αλλά ενδιαφέρουσα αν και σκοπίμως
προβοκατόρικη είναι η άποψη του αμερικανού βιολόγου και
ανθρωπολόγου Jared Diamond (εύκολα βρίσκεται παντού στο
διαδίκτυο) ότι

 η γεωργία και ο πολιτισμός είναι μια παγίδα και αποκαλεί τη

γεωργία ως «το μεγαλύτερο λάθος στην ιστορία του
ανθρώπινου είδους».

 Με λίγα λόγια, βασιζόμενος στο δεδομένο της μείωσης της

φυσικής ικανότητας από τον κυνηγό - τροφοσυλλέκτη (hunter –
gatherer) στον γεωργό, υποστηρίζει ότι η εξάπλωση της γεωργίας
διέδωσε τις επιδημίες και την πείνα (υποσιτισμό και λιμούς).
 Οι απαρχές της γεωργίας
 Επιπλέον συνδέει την εμφάνιση των αγροτικών κοινωνιών με την
ανάπτυξη της κοινωνικής διαστρωμάτωσης (social
stratification), στην οποία οι αγρότες αποτελούν πάντα την
κατώτερη τάξη ή κάστα, ενώ μεταξύ των αγροτών οι γυναίκες
καταλαμβάνουν τη χαμηλότερη θέση.

 Τέλος, επειδή οι αγρότες μπορούν να παράγουν μεγάλη

ποσότητα τροφής και μπορούν έτσι να συντηρούν
περισσότερους,
 οι αγροτικές κοινωνίες αποκτούν αρκετή δύναμη ώστε να
διώχνουν τους εναπομείναντες κυνηγούς – τροφοσυλλέκτες από
τη γη τους και να τους διαλύουν, ή στην καλύτερη περίπτωση να
τους εξωθούν βίαια στη κατάσταση του γεωργού.
1-15
 Οι απαρχές της γεωργίας

 Με τον τρόπο αυτό υποστηρίζει ότι η υπόσχεση της

γεωργίας της αφθονίας δεν έχει γίνει ποτέ αντιληπτή.

 Ο αντίλογος είναι ότι τέτοιου είδους μονόπλευρες

κριτικές και απόψεις θέλουν να ανατρέψουν την κοινή
πεποίθηση για τη γεωργία
 ως σπουδαίας ανθρώπινης ανακάλυψης και
 ως παράγοντα που οδήγησε στην πρόοδο της τέχνης, της
επιστήμης, της τεχνολογίας, της αστικής ζωής και άλλων
πλευρών και όψεων του πολιτισμού.
 Οι απαρχές της γεωργίας

 Πολλοί μάλιστα έφτασαν στο σημείο να υποστηρίζουν την

επιστροφή στην κατάσταση του κυνηγού - τροφοσυλλέκτη
ως ένα τρόπο ζωής περισσότερο φυσικό και αρμονικό.

 Είναι πράγματι παράδοξο να κριτικάρει κανείς (όπως ο Diamond

και άλλοι) την γεωργία τη στιγμή που γνωρίζουμε ότι ήταν αυτή
που στη μακρά διάρκεια στήριξε και έκανε εφικτή τη ζωή
και τον πολιτισμό.

1-17