Estudo técnico, histórico,

paisaxístico e ambiental
do estado actual do río
Tins no ámbito urbano
de Outes.
Estudo técnico, histórico,
paisaxístico e ambiental
do estado actual do río
Tins no ámbito urbano
de Outes.
Figura 01. Fotografía do río Tins no ámbito do proxecto Renatur.

2
 0. ÍNDICE

1. INTRODUCIÓN.................................... 5

2. ESTUDO HISTÓRICO...........................19

3. ESTUDO TÉCNICO..............................55

4. ESTUDO PAISAXÍSTICO......................75

5. CONCLUSIÓN...................................135

6.REFERENCIAS....................................137

3
Figura 02. Meseta do Xallas no lugar de nacemento do Río Tíns, Concello de Mazaricos.

4
 1. INTRODUCIÓN
1.1 SITUACIÓN
1.2 CONCELLO DE OUTES
1.3 RÍO TINS
1.4 ÁMBITO DE ACTUACIÓN

5
Figura 03. Plano de situación do Concello de Outes

6
 Concello de Mazaricos

Concello de Negreira

San
Lourenzo Santo Ourente
San de
Miguel de Entíns
Concello de Carnota de
Matasueiro
Valadares

San Pedro
de Outes Santa
Concello de Brión
María
Concello de Outes de San Tirso de
Entíns Cando

San
San
Xoán
Xián de
San Xoán de Roo
Tarás
do
Concello de Muros Freixo de
San
Cosme
Sabardes
de
Outeiro
Concello de Noia

Concello de Rois

Concello de Lousame
1.
Concello de
Porto do Son

Figura 04. Parroquias do Concello de Outes e concellos limítrofes.

1.1 SITUACIÓN
O Concello de Outes está situado no O topónimo de Outes ten unha etimoloxía
suroeste da provincia da Coruña e dubidosa, que pode estar relacionada
pertence á comarca de Noia. Ocupa co adxectivo latino altus, en referencia
máis da metade da beira norte, ao fondo, á topografía do lugar onde se atopa
da ría de Muros e Noia. Ten una extensión a parroquia de San Pedro. Aínda que
de 99,35 km2 que limitan cos concellos podería ter orixe anterior e descoñecida.
de Muros, Mazaricos, Negreira e Noia. A As primeiras referencias escritas do
capital é A Serra de Outes, que dista 7 topónimo están rexistradas no século IX
Kms. de Noia, 15 de A Picota (Mazaricos), en relación á organización parroquial:
25 de Muros, 40 de Santiago y 105 de A ecclesia in Autis (ano 830); Eutis (ano 934);
Coruña. Nunus de Outis (ano 1152); ad sanctum
Petrum de Outis (ano 1153); filigresia sancti
O territorio está distribuído en 10 Petri de Outes in terra de Entinis, (ano
parroquias: Cando (San Tirso), Entíns (San 1247); parrochia sancti Petri de Outes (ano
Ourente), Matasueiro (San Lourenzo), 1384). Cando se crea o termo municipal
Outeiro (San Cosme), Outes (San Pedro), de Outes no século XIX a raíz do Real
Róo​(Cruceiro de), Sabardes (San Xoán), Decreto de 23-07-1835, toma o nome
Santa María de Entíns, Tarás (San Xián) e da parroquia onde se establece a casa
Valadares. A maioría dos asentamentos e consistorial e territorios das parroquias que
da poboación está situada por debaixo no Antigo Réxime pertenceran ao que
dos 100 metros de altutide, na franxa litoral eran as xurisdicións de Muros e da Serra
e ao longo da estrada AC-550. (provincia de Santiago).

7
Figura 05. Plano de núcleos do Concello de Outes

8
1.2 CONCELLO DE OUTES
Topográficamente presenta gran
diversidade de situacións, pasando
bruscamente en rápido ascenso das
suaves pendentes da costa aos montes
da zona norte do termo municipal, sendo
as parroquias de Outes e San Ourente
as que teñen unha orografía máis
accidentada, cos montes de A Pena:
Alto de As sete fontes (402 m), A Vella
(477 m), e A Pedra da Pena (503 m); os
montes de Albariza: Monte de Banzas (475
m), Pedregal (507 m) e Coto de Eiras ou
Picouto (511 m); monte Castelo (310 m);
Monteagudo (473 m); Bedelo (508 m); e
Tremuzo que domina coa maior altitude
do concello (531m) toda a ría.
Entre as elevacións ábrense vales
formados polos cursos dos ríos que
percorren o concello en dirección norte-
sur: o Tins (obxecto deste estudo), o Donas
e o Tambre. A rede fluvial ten bastante
pendente e produce unha intensa
erosión lineal do territorio producindo,
consecuentemente, a acumulación de
sedimentos areosos nas desembocaduras:
no esteiro do Tambre e, maiormente, nas
enseadas.
O concello ten 6108 habitantes repartidos
en 153 núcleos de poboación (INE
2022). O núcleo que concentra máis
poboación é a capital, A Serra de Outes,
con 1115 habitantes (18% do total), a
maioría dos demais núcleos non excede
os 100 habitantes. A capital é o centro
xeográfico e económico municipal e,
xunto a tres subcentros, constitúen a zona
urbana do concello: Ribeira do Freixo,
Cruceiro de Roo e Ponte Nafonso, que
albergan as actividades económicas
relacionadas co sector servicios e coa
industria. A Serra de Outes é o terceiro
núcleo máis poboado da comarca
despois de Noia e Porto do Son.
9
Debido ás características do territorio,
aprécianse dúas tipoloxías de
asentamentos. Na zona interior norte-
noroeste, vencellada á meseta do Xallas,
predomina a aldea compacta, con zonas
de cultivos e actividade gandeira na súa
contorna. No resto do termo municipal
cunha orografía máis favorable para a
ocupación do territorio e terras fértiles
para o cultivo, atopamos asentamentos
dispersos, que foron crecendo a partir dun
núcleo orixinario. Os asentamentos deste
tipo ocupan os vales uniformemente, nun
tecido continuo, sobre todo ao longo do
río Tins e Donas. Na beira litoral repítese o
mesmo fenómeno, non obstante moitas
das zonas de cultivo foros substituídas por
edificacións, ligadas en numerosos casos
1.
a segundas residencias.
Similar é o reparto dos aproveitamentos
agrícolas e forestais. Na zona interior
abundan os cultivos destinados ao
consumo do gando mentres que as
hortas distribúense fundamental e
uniformemente pola zona próxima ao
litoral. En canto a explotacións forestais
predominan o pino e o eucalipto.
O núcleo de Serra de Outes é un
asentamento con categoría de Vila
no que se concentra a maior parte da
edificación residencial colectiva do
concello. Está situado a 20 metros sobre o
nivel do mar, na desembocadura do río
Tins e no cruce formado polas estradas
AC-550, CP-3304, CP-6202 e CP-5604.
Concentra servizos públicos municipais
como a Casa do Concello, a Casa da
Cultura, o Centro de Saúde, o Colexio de
Educación Infantil e Primaria, o Instituto de
Secundaria o cuartel da Guardia Civil, e
a maior parte da actividade económica
non relacionada co sector primario. Está
rodeada polos núcleos de Vista Alegre, A
Xurisdicción, Entíns, O Areal e Boel.
Figura 06. Plano físico do Concello de Outes: relevo, cuncas fluviais, río Tins e afluentes.

10
1.3 RÍO TINS
Nace no concello de Mazaricos, nos
montes de A Canaveira e A Mina
pertencentes a Serra de Outes, a
unha altitude aproximada de 500m. O
percorrido do río é duns 15km e está
abastecido por unha conca hidrográfica
de 47 km2. Na súa parte alta ten o nome
de Rego Casteliño e recibe as augas do
Rego do Xisto, Rego do Cabo e do regato
Cadoiro.
No seu paso pola parroquia de Santa
Baia de Chacín (Mazaricos), cambia o
seu nome a Río de Santabaia. Aquí o río
ten unha forte pendente e salva varios
desniveis, sendo o salto máis grande duns
nove metros. Discorre encañonado por
un frondoso bosque autóctono e no seu
percorrido ten unha pequena central
hidroeléctrica de principios do século
XX abandonada, e outra máis recente
en funcionamento. Recolle neste tramo
múltiples afluentes: Río Nosiño, Rego Bao
da Casa, Rego de Gosolfre, Rego dos
Muíños e Rego da Costa.
O leito do río Tins cruza o concello de
Outes de norte a sur na súa zona central
e representa casi unha cuarta parte
da superficie municipal ( 2.284,77 Ha).
Colle aquí o nome de río Tins e discorre
con menor pendente. Está cruzado por
unha vía de carácter agropecuario na
parroquia de Matasueiro e augas abaixo
pola Ponte do Ruso. O seguinte cruce do
río e a ponte da rúa da capela que limita
o inicio do núcleo da Serra de Outes. O
11
río divide o casco urbano en dúas partes
comunicadas pola Ponte da Serra, na
estrada C-550.
A auga do río no seu curso baixo foi
tradicionalmente utilizada para regadío
e como forza motriz de muíños. A
moenda de cereal é unha práctica
desaparecida e o regadío viuse reducido 1.
polo abandono das prácticas agrícolas,
pese a que aínda se conservan nas
inmediacións do río terras dedicadas ao
aproveitamento agrícola e gandeiro.
A excepción do tramo urbano, o entorno
do río presenta abundante vexetación de
ribeira con árbores comúns e autóctonas
como bidueiros, ameneiros e salgueiros
e tamén arbustos como vimbios, etc.
Preséntanse en algúns puntos importantes
acumulacións de transportes ou carrexos,
que sofren desprazamentos en función
das variacións da dinámica fluvial.
Na parte final do río (300-400 metros)
apréciase a influencia das mareas,
especialmente das mareas vivas,
chegando a provocar desbordamentos
se coinciden con crecidas do río. En esta
parte baixa conflúen outros afluentes: o
Río Lantarou, o Río Outes e o Río Rial, xa
na denominada Enseada de Langano,
zona de marismas na ría de Muros e Noia
que ten gran interese ecolóxico pola súa
ampla extensión de xunqueiras e humidais
que son hábitat dunha impotante
variedade de aves acuáticas e outras
especies.
Figura 07. Ámbito de actuación: delimitación de zonas.

12

1.4 ÁMBITO DE ACTUACIÓN
O tramo urbano do río Tins no núcleo de
Serra de Outes percorre uns 1.300 metros
en dirección Norte-Sur, dende a ponte
da rúa Capela á desembocadura. O leito
ten unha anchura de entre 7 e 13 metros,
en condicións normais, abríndose ata
os 40 metros na súa desembocadura. A
profundidade non é maior de 2 metros en
ningún caso, sendo inferior a 1 metro na
maior parte do tramo.
A ponte da Serra pola que a estrada de
Noia a Muros (AC-550) atravesa o río Tins
e que constitúe o centro neurálxico da
vila divide tamén o ámbito de actuación
en dúas áreas diferenciadas con
características distintivas.
Unha primeira zona, que denominamos
ZONA 1, discorre desde a enseada de
13
ZONA 2
ZONA 1
1.
Langano na desembocadura do río ata
o edificio do Concello, augas arriba.
Destaca polo acoutado e estreito do
espazo de leito, que discorre en tramos
pegado ás edificacións, e que é resultado
dun crecemento urbano sobre o propio
río, o que deu lugar a zonas sensibles ás
inundacións.
Unha vez pasamos o edificio do
Concello comenza a segunda área, que
denominamos ZONA 2. Esta discorre desde
a ponte da Serra augas arriba. Aquí o leito
dispón dun maior espazo, existe un gran
parque fluvial con sendas de carácter
duro (formigón) e diversos equipamentos
de lecer, parques infantís, mobiliario
urbano e varias pasarelas peonís para
atravesar o río. Tamén se conservan varios
muíños restaurados e un pombal.
 (1) PONTE NA RÚA CAPELA

(2) PARQUE

(4) MUÍÑO “NUEVO”

(3) PRESEIRA TRADICIONAL
(5) CANLE DE DERIVACIÓN
(7) PASARELA DE MADEIRA
(9) ACUMULACIÓN CARREXOS

(10) BOSQUE AUTÓCTONO

(3) PRESEIRA TRADICIONAL

(5) CANLE DE DERIVACIÓN
Rí
o
de
O
ut

(6) MUÍÑO E LAVADOIRO

es

(4) MUÍÑO
(4) MUÍÑO “DE AÑÓN”
(11) POMBAL
(8) PASARELA
o
pi
am
C

(13) MUÍÑO “D. MANUEL FUENTES”

n
Sa

(12) CASA DA CULTURA

a
id
en
Av

(18) MURO DE CONTENCIÓN

(15) FONTE AÑÓN
(14) PONTE DA SERRA
(16) CASA DO CONCELLO
Av (17) PRAZA DO CONCELLO
en
Avda Fisterra

ida
Vila Co
da mp
Rúa os
tel
a

Figura 08. Zona 2 do ámbito de actuación (Norte)

14
Zona 2 (Norte)
ZONA 2

A Ponte na rúa da capela(1), na zona

do Areal, constitúe o inicio do ámbito
de actuación. Comunica a parte leste
do núcleo, avenida de San Campio, co
ámbito da piscina municipal e outros
equipamentos; e delimita o ámbito do
parque fluvial(2) polo Norte. O parque
está constituído por sendas de formigón
duns 3 metros de ancho que discorren
na dirección do río serpeantes entre a
vexetación onde o ámbito é máis amplo,
ou en paralelo ao leito onde está mais
encaixado. Neste primeiro tramo na
marxe dereita do río hai un parque infantil
e na marxe esquerda un área de recreo
con mesas, bancos e asadores.
Existen dúas preseiras (azudes) tradicionais
(3) que apreixan e desviaban as augas
aos muíños e canles de regadío.
Están restaurados e en bo estado de
conservación. Ao carón da primeira
preseira, na marxe dereita do río, hai
muíño reconstruído (4) e da outra marxe
sae unha canle de derivación (5), hoxe
sen auga, ata o muíño e lavadoiro (6) que
están á beira da Avenida de San Campio.
A continuación está o primeira das
pasarelas (7) peonís que cruzan o río,
baixo a que hai unha acumulación de
carrexos (9) na marxe esquerda. A partir
desde punto o parque conserva a súa
amplitude neste lado con sendas e un
parque biosaludable, mentres que na
outra marxe o ámbito se reduce a pouco
máis que a senda e a vexetación ao seu
carón.
Aquí está a segunda das preseiras
tradicionais (3) da que deriva unha
canle pola que transcorre a auga ata
un dos muíños restaurados (4) que
atopamos augas abaixo. A pesar da
súa proximidade, o outro muíño (4) se
abastecía das augas do río de Outes que
acomete neste punto. Existen pequenas
1.
pasarelas de madeira (7) para cruzar
estes dous cursos de auga no entorno dos
muíños. A vexetación neste ámbito dos
muíños e frondosa en ambas marxes, con
carballos e castaños (10) de gran porte,
no que era a finca do Pazo da Serra,
entre os que aínda atopamos un pombal
(11). En este punto hai unha pasarela de
metal e madeira (8) que atravesa o río
no punto que coincide co inicio do tramo
máis denso, coincidente co centro do
núcleo. No lugar en que está a Casa da
Cultura (12), estaba o muíño (13) que foi
trasladado á beira do río e que hoxe ten
un parque infantil ao seu lado.
A Ponte da Serra (14), de orixe
medieval con diversas ampliacións e
transformacións, ten unha fonte (15)
anexa na súa parte inferior noroeste,
por onde hai un túnel de paso peonil
inferior que comunica o co ámbito da
Casa do Concello (16) e a súa praza (17).
O tramo do río que transcorre por esta
parte máis céntrica do núcleo ten unha
lonxitude duns 350 metros nos que o leito
está encaixado entre casas, muros e
edificacións (18).

15
 (18) MURO DE CONTENCIÓN
(19) PRESEIRA ACTUAL

(21) ILLA DO CUNCHIDO

Avenida de Fisterra

(19) PRESEIRA ACTUAL

(20) TERRAS DE CULTIVO

(22) CEIP OUTES

(25) EDAR
(8) PASARELA
(24) XUNQUEIRA

(15) FONTE
(23) ESTANQUE
(2) PARQUE
(24) PÉRGOLA

Figura 09. Zona 1 do ámbito de actuación (Sur)

16

Zona 1 (Sur)
O tramo sur do ámbito de actuación non
é tanto un parque senón un paseo, con
senda peonil tan só na marxe dereita
do río. Construíronse dúas preseiras
(19) que asemellan ás tradicionais na
súa execución: encachados e callaos
procedentes do propio río; que represan
as augas e forman pequenos encoros
e caídas de auga en cascada que
axudan a regular o caudal. Tamén
axudan a ocultar os colectores da rede
de saneamento que cruzan o río, e que
anteriormente estaban vistos, e permiten
que as superficies continuas de auga
non deixen ao descuberto durante gran
parte do ano os lodos ennegrecidos do
fondo. Estas preseiras están dotadas de
vertedoiro de superficie e desaugadoiro
de fondo para permitir o paso en caso de
crecida e/ou manter o caudal ecolóxico
en época de seca. Ademais dispoñen
de escalas para permitir o remonte de
peixes. Entre estas dúas preseiras, na beira
esquerda, hai unha curva con importante
acumulación de carrexos, a illa do
Cunchido (21). Nas súas proximidades
17
ZONA 1
1.
existe unha construción de grandes
dimensións que respondeu a diversos usos
durante a súa historia: cine, sala de festas
e almacén, entre outros.
Unha vez superado o tramo máis
denso, as beiras ábrense e novo con
terras de cultivo (20)na marxe dereita e
outros equipamentos como CEIP (22) e
instalacións deportivas municipais, e a
EDAR (25) na marxe esquerda, na que
non existe senda peonil mais si unha pista
que da aceso a estes. Na marxe dereita,
pola contra, continua a senda ata a
última das pasarelas de metal e madeira
(8) que cruza o río xusto antes do parque
(2) de Vista Alegre no que hai un ámbito
con mesas, bancos e asadores e un
parque infantil, así como unha pérgola
(24) no borde fluvial e un estanque (23) en
deficientes condicións de mantemento na
esquina máis afastada, próximo á fonte
(15). Hai nesta zona ruínas dun muíño
de mareas entre a vexetación. Aquí é
onde remata o ámbito de actuación,
na desembocadura do río que continúa
inmerso nunha xunqueira (26) de gran
amplitude e valor ecolóxico.
Figura 10. Fotografía do río Tins no parque urbano de Outes.

18
 2. ESTUDO HISTÓRICO
2.1 CONTEXTO HISTÓRICO
2.2 EVOLUCIÓN HISTÓRICA
2.3 LIÑA DO TEMPO

19
Figura 11. Carta xeométrica de Galicia (Domingo Fontán, c. 1830)

20

2.1 CONTEXTO HISTÓRICO
Sábese que as terras de Outes foron
habitadas dende a prehistoria pola
existencia de castros, petroglifos e
utensilios líticos e megalíticos. Os restos
máis antigos poden ser dous utensilios
líticos (entre 4.000 e 2.000 anos a.C.)
achados en Matasueiro. Do período que
abrangue entre o neolítico (en torno ao
3.000 a.C.) e a idade de bronce (en torno
ao 1.000 a.C.) consérvanse en Outes
túmulos funerarios, a meirande parte deles
en terras altas. Son tamén da idade de
bronce os petróglifos de Fontemoureira
e os de A Carballa, conxunto de figuras
que cubren unha superficie de 25 m2.
Están estudados os restos de 10 castros
no termo municipal, sen que se realizarán
escavacións arqueolóxicas en ningún
deles.
No século I a.C. os romanos conquistaron
os territorios de Galicia e estenderon a
súa rede de calzadas –que unía todas
as cidades do imperio entre elas- polo
territorio, para afianzar a súa actividade
militar e mercantil. A calzada máis
importante que atravesaba Outes era a
Per loca maritima, que bordeaba toda
a costa de Gallaecia, dende Bracara
Augusta (Braga, Portugal); cruzaba
o Barbanza e entraba polo actual
Pontenafonso para dirixirse a Artabrorum
parvo portus (Muros) bordeando a ría. A
tupida rede de vías secundarias incluía
a unión das terras altas de Valadares e
Mazaricos coa costa.
Na alta idade media, os xermanos
no século V crearon a actual división
parroquial do territorio e deixaron a
súa pegada en moitos dos topónimos:
Catasueiro, Gosende, Gondelle, Gulfián,
Matasueiro, Siavo ou Xendil. Durante
esta época eran frecuentes os ataques
viquingos e bretóns. No século VIII os
musulmáns invadiron a península aínda
21
que non chegaron a instalarse en estas
terras. Agora ben, no 1115 estableceros
dous asentamentos na entrada da ría:
na illa da Creba, e no Monte Louro
(Muros) dende onde saquearon a
comarca durante medio ano, ata que
foron expulsados por unha escuadra que
mandou construír o arcebispo de Santiago
Diego Xelmírez.
Como símbolo da resistencia contra
o Islam, naceu o culto ao apóstolo
Santiago, e do seu esplendor floreceron
tamén os camiños que levaban peregrinos
a Compostela. Un deles viña dende
Fisterra pola montaña e baixaba por
San Lourenzo e pasaba pola Serra. Aquí,
a carón da ponte estaba a capela de
Santiaguiño, onde paraban os peregrinos
antes de continuar cara Pote Nafonso.
Outro camiño de peregrinación, máis 2.
transitado, viña pola costa dende Muros.
Habería un albergue nas inmediacións do
río Bendimón, e despois pasaba pola Serra
tamén cara Ponte Nafonso por onde se
cruzaba a Noia.
Na idade media o control do territorio
o exercían a nobreza e a igrexa. Como
reflexo do poder da nobreza estaba o
castelo de Outes da liñaxe de Mariño
de Lobeira que arranca no ano 1385
con Rui Soga Mariño de Lobeira que
ostentaba o cargo de Pertigueiro
Maior da Igrexa e Terra de Santiago,
equivalente a gobernador. O seu fillo foi
o primeiro señor xurisdicional de A Serra
de Outes. En 1694, o rei Carlos II, crea o
marquesado da Serra en favor da linaxe
Mariño de Lobeira Andrade e Soutomaior.
O portador deste título ostenta o seu
dominio sobre a xurisdición da Serra que
abarca toda a parroquia de Outes mais
outros territorios que despois pasaron
aos concellos de Carnota e Mazaricos.
As demais parroquias do que hoxe é o
termo municipal de Outes pertencían á
xurisdición de Muros, administrada polo
arcebispo de Santiago.
Figura 12. Término municipal de Outes (Zona E). Direción Xeral do Instituto Xeográfico e Catastral, 1941.

22
O castelo de Outes foi tomado e destruído
nas revoltas irmandiñas dos anos 1464-
1469 polos campesiños e burgueses
de Outes e Noia que se alzaron contra
o abuso de poder da nobreza. Pero
despois das revoltas os Mariño de Lobeira
mantiveron a súa influencia na zona
(como marqueses da Serra a partir do
século XVII) e o escudo do castelo na
actualidade se conserva na fachada do
que é o pazo de A Serra. Os mosteiros
como o de Sabardes, no Freixo, e de
Toxosoutos controlaban o restante
territorio do concello.
Da época medieval aínda está en pé a
Ponte Nafonso, que cruza o río Tambre
e posiblemente foi construído no século
XIV, durante o reinado de Afonso XI,
nun punto de gran importancia para
a comunicación. Foi en época de
Felipe III, entre 1605 e 1608, cando foi
preciso restaurala inmediatamente tras
o colapso de dous dos seus arcos para
non interromper as comunicacións e o
comercio. Outras reparacións se fixeron
en 1844, o ancheamento no século XX e
a recente restauración (2022). A ponte da
Serra tamén é de orixe medieval, aínda
que no s.XX a calzada foi ancheada,
puxéronse beirís e elimináronse os petrís de
pedra.
Trala introdución dos cultivos de millo
e pataca chegados de América,
produciuse un considerable crecemento
económico nos séculos XVII e XVIII que
permitiu abordar a transformar e mellorar
os templos medievais, como a capela de
Santiaguiño, con retablos e esculturas.
Construíronse tamén centos de hórreos
para almacenar o cereal. Na beira
do mar desenvolveuse a construción
naval, con unha intensa actividade
de carpinterías de ribeira que tamén
impulsaron a industria madeireira con
23
numerosos serradoiros no concello de
Outes que funcionaron ata o último cuarto
do século XX.
Durante a Restauración Borbónica (1875-
1923) instaurouse unha alternancia
de partidos pola que os liberais e os
conservadores se repartían o poder
apoiados por un sistema de caciquismo
que provocou gran malestar nunha
sociedade atrasada e insatisfeita. As
prácticas corruptas na administración
local eran frecuentes e os movementos
obreiros vinculados á industria axitaron
a vida social e trasladaron tamén as
súas reivindicacións ao sector agrario.
Nesta época tanto a casa do Concello
coma o xulgado de Paz estaban 2.
situados no edificio número 7 da rúa da
Vila (actual sucursal bancaria). A Casa
Cuartel da Garda Civil estaba nunha
vivenda da Rúa da Cruz. Nestes anos a
emigración de poboación cara América
fai que non se rexistre gran crecemento
demográfico. Durante os anos da
dictadura de Primo de Rivera, o directorio
militar e o directorio civil (1923-1931), a
situación a nivel municipal non cambiou
significativamente. En 1928 contratase
ao arquitecto coruñés Leoncio Bescansa
para a elaboración dos planos para o
edificio do concello.
O concello de Outes en 1931 superaba
os dez mil habitantes. Nas eleccións
municipais dese ano saen vencedores
os republicanos con ampla marxe,
seguindo a tendencia de todo o estado,
feito que levou á proclamación da II
República. Durante os anos da república
sucédense os gobernos municipais,
florece o asociacionismo e vai crecendo
a radicalización da dereita apoiada
pola igrexa, os terratenentes, algúns
militares e caciques así coma sectores
conservadores da sociedade.
Figura 13. Término municipal de Outes (Zona O). Direción Xeral do Instituto Xeográfico e Catastral, 1941.

24

En 1936, nos primeiros días do golpe de
estado fascista sucedéronse actos como
a queima da capela de Santiaguiño, a
destitución de médicos, o desterro de
mestres, e a persecución de sindicalistas,
anarquistas e socialistas, algúns deles
puideron fuxir en barco dende Muros ou
ocultarse. Os falanxistas utilizaban a zona
da Insuela, no río Tins, para ameazar a
punta de pistola a os republicanos. Nas
terras de Outes non houbo enfrontamento
armado durante a Guerra Civil (1936-1939)
pero sí gran represión. A dereita franquista
toma o control da administración
local, reprímese a clase traballadora,
castígase o republicanismo e trúncanse as
aspiracións dunha sociedade máis xusta,
igualitaria e moderna.
A partir dos anos 1940 a represión
continua, con elevadas sancións
económicas a persoas das que as
autoridades tiñan sospeita de pouca
afección polo réxime; ademais de
execucións e fusilamentos. Durante
a ditadura de Franco (1939-1975)
prodúcense multitude de actos
públicos relixiosos (procesións, oratorias)
encabezados por autoridades políticas,
militares e relixiosas locais, así como
persoas de certa influencia social na vila;
así como actos de propaganda nacional-
católica en moitos casos con rapaces
coma “o día da bandeiriña” ou a “festa
da árbore” que se celebraba na praza
a carón da casa do Concello ou na
beira do río Tins. As principais rúas da vila
renoméanse con diferentes xerarcas do
franquismo.
25
En 1950 a poboación do concello de
Outes alcanzaba os 11.300 habitantes
aínda que a emigración a Suramérica
continuou sendo importante nesta
década e a Centroeuropa na seguinte
dado o estancamento económico da
zona, onde a industria era inexistente e
a economía baseábase na produción
agraria para consumo familiar coa
súa máxima expresión nas feiras da
Serra, nas que se intercambiaban bens
autoproducidos. A partir de 1950 ubicouse
unha pequena central hidroeléctrica no
río Tins, en San Paio, pero non serviu para 2.
rexenerar o tecido industrial e rematou
por desaparecer. O repesaliado médico
Manuel Esperante continuou a súa
labor de difusión da cultura, dentro das
posibilidades do réxime, con grupos de
teatro e organización de actos sociais.
Ademais en 1941 empezan as proxeccións
de cine do que fora alcalde Félix
Alconada e en 1948 se funda o Sporting
Club de Outes e os grupos de coros.
Durante a transición democrática
(1975-1982) partíase dunha situación
onde o atraso en infraestruturas era
preocupante, con moitas aldeas sen
subministro eléctrico, sen saneamento
e sen acesos pavimentados. A primeira
corporación municipal democrática de
Outes foi encabezada pola UCD. Nestes
anos chegan aforros dos emigrantes e
aumenta ata sete o número de sucursais
bancarias no concello. Tamén aumenta a
construción de vivendas novas e retornan
moitos emigrantes para instalar pequenos
negocios. A economía local segue a
depender do sector agrario, aínda que o
auxe do marisqueo supón un importante
aporte a moitas economías familiares.
Figura 14. Apuntes dos traballos topográficos dos Itinerarios da línea límite da parroquia de Outes (Instituto
Xeográfico e Estatítico, 1929)
26

2.2 EVOLUCIÓN HISTÓRICA
Obsérvase a evolución do medio físico
e construído a partir da análise de
cartografía histórica, levantamentos
topográficos e ortofotos ou fotos aéreas.
Non só o propio ámbito do río e as súas
beiras, se non o que ocorre en todo
o núcleo de Serra de Outes xa que
determina o desenvolvemento histórico
do ámbito de actuación.
Carta Xeométrica de Fontán, 1830
(páx.20)
A finais do século XIX a descrición do
territorio que fixo Domingo Fontán
representa un área na que a topografía
ten moita presencia, co forte relevo e o
leito do río Tins. Os camiños pola contra
son poucos e con pouca entidade. Da
Ponte de D. Alfonso (Ponte Nafonso) a
Sabardes transcorre o camiño que vai
en dirección a Muros, pero non está
completo xa que faltan algunhas pontes.
O núcleo da Serra, onde este camiño
cruza o río ten menor rango que o núcleo
de Outes que é máis significativo. Na
Serra arranca o camiño que ascende
cara Mazaricos e a meseta do Xallas. O
itinerario que cruza de Outeiro a Noia en
barco ten a mesma consideración que o
resto de vías.
27
Levantamento topográfico do termo
municipal de Outes, 1941 (páx.22 e 24)
Na cartografía de 1941 o núcleo da Serra
está definido, fundamentalmente pola
rúa da Vila e o cruce co a rúa do Poeta
Añón. Aínda que a capela de Santiaguiño
xa sufrira o incendio, estaba en pe a súa
ruína. A estrada Muros-Noia xa se define
como unha vía de máis entidade que as 2.
outras. Nas beiras do río Tins hai muíños a
ambos lados e na zona do Cunchido un
aserradoiro en cada unha das marxes e
un muíño de mareas.
Apuntes topográficos, 1929 (páx.
esquerda)
O traballo de campo topográfico
aportan moitos datos descritivos das
características do territorio. Ao norte
do núcleo da Serra rexistranse muíños e
campos de millo. No entorno da ponte
da Serra aparecen hórreos, o pombal
que aínda se conserva e o muíño que
foi trasladado cando se construíu o Pazo
da Cultura. A estrada Muros-Noia está
clasificada como “terceira orde”. Nunha
anotación se apunta que na beira do río
Tíns hai carballeiras nunha franxa que vai
dos 5 aos 20 metros.
Na parte sur do ámbito hai anotacións
sobre a existencia de plantas forraxeiras
entre o río e a estrada (Avenida de
Compostela). Máis arriba esténdense
terras de labor, hórreos e casas e piñeiral.
Figura 15. Ortofoto 1957

28
 Ortofoto 1957
2.
No voo americano do ano 1957 podemos
observar a estrutura do territorio en torno
ao río Tins de mediados do século XX, que
parece non ter sufrido moitas alteracións
dende os levantamentos topográficos
anteriores.
Todo o territorio está traballado, con plena
produción dos espazos agrícolas. Alén das
reservas madeireiras nos lugares de relevo
máis complicado, a vexetación de máis
porte preséntase nos límites das parcelas,
ríos e cursos de auga, e en torno ao
viario, tendo especial notoriedade neste
último as árbores en torno á avenida de
Compostela.
Aparecen ben delimitados os núcleos
tradicionais da zona como Boel, Carreira,
O Cunchido, Vistalegre, a Xurisdición e
o núcleo da Serra, entorno á ponte da
Serra.
Como edificios singulares está a Casa do
Concello, o pazo da Serra, as construcións
da rúa da Vila, o almacén a carón do río
que sería cine e sala de festas e a capela
de Santiaguiño orixinal, que xa sufrira o
incendio, aínda ocupa a ruína o seu lugar.

29
Figura 16. Ortofoto 1983

30
 Ortofoto 1983
Nos inicios da década dos anos 80
observamos xa un destacado crecemento
urbano, tanto na apertura de novas rúas 2.
como na densificación do existente coa
construción de edificios de vivendas
colectivas en altura. Non aparecen
xa as árbores que había ao longo da
avenida de Compostela, eliminadas
probablemente nunha ampliación da
mesma.
O crecemento urbano debúxase
fundamentalmente na rúa da Capela,
trazada perpendicularmente á rúa da
Vila, no espazo que ocupaba a antiga
capela do Santiaguiño. A nova capela
está xa construída un pouco máis adiante
nesta nova rúa.
Na outra beira do río aparecen tamén
novos trazados viarios e se colmatan os
xa existentes, por exemplo, os edificios
a carón da ponte no inicio da rúa río
Tins que se construíron moi próximos ao
río. Aparecen tamén nesta zona novos
equipamentos, como o colexio e o
campo de fútbol municipal, situados en
terreos baixos en torno ao río.
Con todo, obsérvase aínda a existencia
dunha intensa actividade agrícola nas
inmediacións da vila.

31
Figura 17. Ortofoto 1985

32
 2.
Ortofoto 1985
Non hai cambios significativos en estes
dous anos en canto ao trazado urbano.
Algúns dos edificios de pouca altura xa
mudaran por outros máis altos na imaxe
anterior e algún outro aparece nesta,
trátase de edificios de vivenda colectiva.
En canto a edificios representativos,
tanto nesta imaxe como na anterior
observamos claramente o pombal, xa
que non existían árbores nesta finca. De
feito non hai árbores de porte importante
máis que na liña da ribeira do río, polo
que se observa con precisión a canle
que sae da preseira no río e acomete no
muíño e o lavadoiro que están na beira
da avenida de San Campio. Tamén está
o muíño e outra construción de similares
dimensións á carón da ponte da Serra e
na desembocadura do Tins o muíño de
mareas.
Apreciase a acumulación de carrexos
en diversas zonas do río, especialmente
na Illa do Cunchido que non ten apenas
vexetación nesta época.

33
Figura 18. Ortofoto 1990

34
 2.

Ortofoto 1990
Nestes anos o crecemento do núcleo
concéntrase fundamentalmente na
urbanización dunha cuadrícula viaria
entre a rúa Francisco Añón e o río que
vai a coller diversos equipamentos.
Inicialmente aparece o Centro de Saúde
e o Centro Social.
O muíño que estaba a carón da ponte,
o de Manuel Fuentes, é trasladado da
súa localización orixinal a un lugar máis
próximo ao río. Na mesma finca aparecen
plantadas árbores no entorno do pombal.
Varias zonas do río teñen gran
acumulación de carrexos, pouca
auga no leito e escasa vexetación.
Posiblemente debido ás inundacións
que sucederon neses anos, que deixaron
unha pegada moi visible entre a illa do
Cunchido e o centro escolar. Na zona da
desembocadura a edificación do muíño
de mareas está inmersa na vexetación,
non aparece o seu rastro.

35
Figura 19. Ortofoto 2000

36
 Ortofoto 2000
No inicio do século XXI aparecen novas
construcións residenciais nas rúas máis
perimetrais do núcleo, onde tamén
se constrúe o instituto. Continúase o
trazado dunha das rúas do crecemento
urbanístico da década anterior de xeito
que atravesa o río Tins, nunha nova
ponte, conectando a avenida de San
Campio coa zona de equipamentos da
marxe dereita. En torno á avenida de
San Campio hai un desenvolvemento de
varias naves empresariais e máis afastado
do núcleo aparece un equipamento
recreativo privado de nivel comarcal,
o circuíto de karting. Vemos tamén a
construción de beirarrúas en varias das
vías que foran creadas en anos anteriores. 2.
Outro equipamento, a Casa da Cultura,
pola contra, é construída no conrzón do
núcleo: na beira do río a carón da ponte
da Serra. Na súa contorna as árbores
plantadas en torno ao pombal forman xa
un bosque tupido.
O leito do río non presenta grandes
modificacións no seu percorrido polo
núcleo, segue habendo áreas carentes
de vexetación, e con gran acumulación
de carrexos, entre elas a illa do Cunchido.
Aparece un pouco máis adiante
do Cunchido un cruce da rede de
saneamento que atravesa o río.
É na área da desembocadura onde si
hai cambios máis significativos. Nunha
das marxes aparece a EDAR que leva
asociada a creación dunha vía de aceso
que discorre a carón do río dende o
colexio. Na outra marxe créase o parque
de Vistalegre que elimina a vexetación
previamente existente para crear un
xardín con estanque, sendas peonís e
novas especies plantadas. Entre as dúas
beiras se constrúe unha pasarela e tamén
cruza o río outro colector de saneamento.

37
Figura 20. Ortofoto 2004

38
 Ortofoto 2004
Non hai desenvolvemento urbano en estes
anos nin gran aumento da construción,
2.
sendo o máis destacable o inicio da
escavación do que será a piscina
municipal.
Pola contra no entorno do río Tins empeza
a haber cambios significativos. Estanse a
acometer unha serie de actuacións para
evitar o risco de crecidas en conxunto
ao acondicionamento do río. No entorno
da EDAR aparecen dúas explanadas,
que poderían corresponder co proxecto
de parque que había para esa área.
Dende o parque de Vistalegre, xa máis
consolidado, hai unha senda peonil pola
beira do río ata a Casa do Concello,
gañando terreo ás leiras e campos de
labranza privados para abrir ao público
a posibilidade de paseo e aceso ao
río. Existen aínda neste ámbito zonas
secas do leito con gran acumulación
de carrexos. Ao norte do ponte da Serra
estanse a levar a cabo as actuacións de
construción do parque fluvial.
Apreciase a acumulación de carrexos
en diversas zonas do río, especialmente
na Illa do Cunchido que non ten apenas
vexetación nesta época.

39
Figura 21. Ortofoto 2008

40
 2.

Ortofoto 2008
As dúas actuacións que estaban en
marcha na ortofoto anterior xa están
rematadas. A piscina municipal foi
inaugurada en 2007 e o parque fluvial
está completamente rematado, con todo
o seu equipamento como pasarelas e
zonas de mesas e asadores. A construción
de preseiras no último tramo do río entre
a ponte da Serra e a desembocadura
favorece un caudal continuo, pero
a vexetación en algunhas beiras,
como a illa do Cunchido non está moi
consolidada. Pola contra en torno a EDAR
non se chegou a desenvolver o parque,
a explanada na zona de aceso está
pavimentada e no lateral está rebrotando
a vexetación de forma natural. Na propia
desembocadura estase a formar unha
pequeña illa de sedimentos.
Non hai variacións na trama urbana mais
estanse a construír varios edificios de
vivenda colectiva.

41
Figura 22. Ortofoto 2014

42
 2.

Ortofoto 2014
Os anos entre o 2008 e o 2014 coinciden
co período de crise do sector inmobiliario
polo que non hai cambios urbanísticos, nin
grandes obras en marcha. Cabe destacar
que en esta época leváronse a cabo as
obras de reforma do edificio do Concello,
engadindo galerías e lucernario.
As actuacións para evitar o risco de
crecidas do río consolidaron certos
cambios no tramo sur do Tins onde hai un
leito maior e continuo e máis vexetación.
Na desembocadura estanse acumulando
sedimentos de xeito que a illa que xa
existía está duplicando a súas dimensións.

43
Figura 23. Ortofoto 2020

44
 2.

Ortofoto 2020
Debido a aumento da acumulación
de sedimentos o que era unha illa na
desembocadura xa está anexionada á
beira no ámbito da EDAR.
Levouse a cabo unha unificación dos
colexios públicos do concello quedando
como único centro o CEIP de Outes, no
que se levou a cabo unha reforma e
ampliación dentro do recinto que xa tiña.
Reformouse tamén a praza de Galicia, de
aceso ao centro, eliminando gran parte
da súa vexetación.

45
Figura 24. Fotografía da Avenida de Compostela en 1914, no Figura 25. Estradas en construción no primeiro cuarto do
momento de construción da estrada Noia-Muros. século XX.

Figura 26. Avenida de Compostela despois da construción da Figura 27. Homenaxe ao Poeta Añón en 1925.
carretera Noia-Muros.

Figura 28. Celebración do mercado na Rúa da Vila. Figura 29. Sporting Club de Outes xogando no campo de
fútbol do Areal.
46
2.3 Liña do tempo

Restauración Borbónica.
Reinado de Afonso XII 1875

Falecemento de Francisco Añón en Madrid

1880

A principal actividade económica é a explotación de legumes e verduras,

ademais da cría de vacún e porcnino.
Rexencia de María Cristina 1885
Construción da Casa do Pose (alcalde e xuíz)

1890

1895

1900
Reinado de Afonso XIII Reclámase a construción da estrada Noia-Muros ao Ministerio de Fomento

1905
2.

1910 Fundación da Unión de Residentes de Outes en Buenos Aires

1915

Proxecto de estradas da Serra a Dumbría e da Serra a Negreira

1920 Aluguer dun inmoble da rúa da Cruz para Cuartel da Guardia Civil
G
Ditadura de Primo de Rivera
Fundación da liga de amigos La Fraternidad con local no Conchido
1925 Homenaxe ao Poeta Francisco Añón no aniversario do seu nacemento
Regulación da feira de gando da Serra.
Fundación do Casino de Outes
Proxecto para Casa do Concello. Leoncio Bescansa. Go
1930 Autorización do Conchido punto de embarque/desembarque mercadorías
II República
Grandes inundacións no Conchido

1935 Construción da Farmacia fronte ao concello. Juan Gómez Barreiro

Incendio da capela de Santiaguiño
Guerra Civil
Ditadura de Franco Construción da Casa da Farmacia
1940 Desfile do primeiro aniversario do remate da guerra
Apertura do cine de Félix Alconada

1945

Construción Campo de fútbol do Areal. Fundación Sporting Club de Outes

Construción da central hidroeléctrica de San Paio
1950

47
Figura 30. Procesión relixiosa na Rúa da Vila durante a Dicta- Figura 31. Fotografía da construción de vivenda.
dura de Franco.

Figura 32. Ponte da Serra a mediados do século XX despois Figura 33. Inauguración da Rúa Doutor Esperante nos anos
da primeira ampliación. 1970.

Figura 34. Grupo de xogadores no campo de fútbol do Cun- Figura 35. Praza do Concello a finais do século XX.
chido.
48
 1950

Apertura da rúa da Capela

1955

1960

1965 Homenaxe a Francisco Añón polas Letras Galegas

1970
Restauración democrática 1975
Reinado de Xoan Carlos I
Goberno de Adolfo Suárez
Inauguración do monumento ao poeta do artista Andrés Barbazán
Inicio da construción do cuartel da Garda Civil
Placa ao poeta Añón da Unión de Residentes de Outes en Buenos Aires
Morre en Compostela por disparos da policía un estudante de Outes
Inauguración do Colexio Serra de Outes
Inauguración da Praza da Cruz, onde celebraban a feira do gando

1980
Goberno de Calvo Sotelo
Goberno de Felipe González
Aprobación das Normas Subsidiarias de planeamento municipal
Inauguración do campo de fútbol do Cunchido
2.
Concentración parcelaria

1985

1990
Inauguración do Parque de Vistalegre

1995
Goberno de Xose María Aznar
Inauguración do Centro de Saúde
2000 Inauguración da Casa da Cultura
Inauguración IES Poeta Añón
Crecida do río Tíns e inundacións
Goberno de Rodríguez Zapatero Actuacións para evitar o risco de crecidas do río Tíns
2005
Inauguración da Piscina Municipal

2010 Aprobación do PXOM

Goberno de Mariano Rajoy

Reinado de Felipe VI
2015

Goberno de Pedro Sánchez

Crecida do río Tíns e inundacións
2020 Unificación escolar e reforma do CEIP Outes
Celebración do 50º aniversario do CEIP Outes

...

49
Figura 36. Fotografía de canle de derivación de auga para muíño, río Tins.

50
 3. ESTUDO TÉCNICO
3.1 ESTUDO URBANÍSTICO
3.2 ESTUDO DO RÍO

51
Figura 37. Plano de Ordenación do núcleo. Normas Subsidiarias, 1977

52
3.1 ESTUDO URBANÍSTICO

Estudo do planeamento municipal

En 1977 o Concello de Outes aproba as

Normas Subsidirarias e Complementarias
do Termo Municipal (NN.SS.) que son
o primeiro documento que regula
urbanísticamente o núcleo de Serra
de Outes. A delimitación do núcleo 3.
abarca os límites do construído en ese
momento considerándose solo urbano
todo o que está dentro do perímetro.
Este documento delimita unhas mazás de
características urbanas, de densidade
alta e densidade media. A densidade
alta coincide e pretende colmatar os
frentes das principais rúas xa existentes: a
Rúa da Vila, a Rúa da Capela, a Avenida
San Campio, a Avenida Compostela e
a Avenida Fisterra, que en 1977 estaban
constituídas fundamentalmente por
edificacións illadas. A densidade media
está distribuída pechando as mazás
con frente nas rúas mencionadas
anteriormente e na Rúa Cruz, Rúa Poeta NORMAS SUBSIDIDARIAS Y COMPLEMENTARIAS DEL
Añón e Avenida de Compostela a partir PLANEAMIENTO DEL TÉRMINO MUNICIPAL DE OUTES.
da Rúa Braña. O único ámbito reservado
ORDENACIÓN DEL NÚCLEO DE SIERRA DE OUTES
para equipamentos é o comprendido
polo colexio e as instalacións deportivas Z-6 Zona de alta densidad
do Cunchido. Como zonas libres están
planteadas a Praza da Cruz, a Praza do Z-5 Zona de media densidad
concello e unha franxa mínima a ambas
Z-4 Zona de baja densidad
beiras do Río Tíns no tramo urbano. Todo o
resto do ámbito é considerado como zona Z-7 Zona de equipamiento colectivo
de densidade baixa, para construción de
vivendas illadas. Z-8 Zonas libres
Lenda do plano de Ordenación do núcleo. NNSS. 1977

53
Figura 38. (Esta páxina e páxina seguinte) Plano de Rectificacións ás NNSS do Concello de Outes, 1982

54
 3.

En 1985 aprobouse unha modificación

das NNSS na que podemos observar que
os núcleos rurais de Cambeiro de Arriba,
Boel, Pazos e Brión de Abaixo están
anexionados ao propio núcleo da Serra,
tendo éstes Solo Residencial extensivo
en todo o seu ámbito. O planeamento
prescribe un contínuo de urbanización
lineal en relación as principais vías de
comunicación.

55
Figura 39. Plano de Modificación Puntual das NNSS do Concello de Outes, 1994

56
 3.

En 1994 aprobouse unha modificación

puntual das NNSS que incluía a
consideración da Rúa Castelao como
ámbito de densidade media nos seus
dous lados, cando anteriormente a
beira máis próxima ao río Donas tiña
asociada unha baixa densidade. Resulta
significativo que a delimitación do núcleo
sexa a mesma que en 1977 cando nos
anos 1990s xa estaban urbanizadas as rúas
Otero Pedrayo, Curros Enríquez, Eduardo
Pondal, etc. e albergaban o Centro de
Saúde e outros equipamentos nun ámbito
que no planeamento municipal vixente no
momento non está recollido.

57
Figura 40. Plano de Cualificación do Solo Urbano da Serra de Outes, PXOM 2010

58
Actualmente o Concello de Outes ten
un PXOM adaptado a LOUG que foi
aprobado definitivamente en 2011. O
planeamento determina exhaustivamente
a calificación do solo do termo
municipal. No núcleo de Serra de Outes a
delimitación do propio núcleo responde a
realidade do existente máis unha previsión
reglada de crecemento. Preténdese
consolidar a meirande parte do núcleo
con edificación en mazás de 3-4 alturas.
Contemplando a apertura da Rúa Curros
Enríquez ata a Rúa da Vila e unha nova
vía entre a Rúa da Cruz e a Avenida de
Fisterra.
O tramo norte da ámbito de actuación
(zona 2), así como outro tramo máis ao
norte e a beira do Río de Outes ata a
rúa Poeta Añón, aínda estando fóra da
delimitación do núcleo urbano están
calificados como zonas verdes, incluíndo
a parte máis próxima ao río das parcelas
da rúa da Capela. Constitúen a maior
superficie de zona verde/espacio libre
planificado na vila, que conta ademáis
coa praza da Cruz, a praza do Concello,
a praza do Centro de Saúde, a praza
de Galicia diante do CEIP, o parque
de Vistalelgre, o paseo fluvial na marxe
dereita da zona 1 do ámbito e a previsión
de parque na zona da EDAR.
O PXOM recolle a delimitación das mazás
(aliñación na fronte da rúa e fondo de
edificación), inclúe a previsión de bolsas
de aparcamento, vivendas de protección
Lenda do Plano de Cualificación do Solo Urbano da Serra de Outes, PXOM 2010 https://siotuga.xunta.gal/
59
pública e algúns equipamentos. Ademáis
inclúese un tramo de Solo Urbano Non
Consolidado (SUNC) ao longo da Avenida
San Campio e lindando coa zona 2
do ámbito de actuación que estaría
pendente dun Plan Especial de Reforma
Interior (PERI) para o seu desenvolvemento
urbano.
Na zona sur da ponte da Serra está
delimitada a edificación de mazás
residenciais de 3-4 alturas con un fondo
determinado que liberen espacio nas súas
traseiras para aumentar a zona verde
asociada ao río na zona 1 do ámbito de
actuación.
Inmediatamente ao sur do CEIP está
planificada unha vía que cruza o río e 3.
que conectaría o que hoxe é unha pista
agropecuaria (Rúa Portelo do Roio) co
que hoxe é a estrada de aceso á EDAR
(Doutor Esperante), ambas planificadas
como vías residenciais en relación a
outro viario que se plantea novo na zona
do Cunchido. Ao sur desta nova ponte
proposta, na marxe dereita do río está
planificada unha zona de edificación
residencial adosada, liberando tamén
espacio nas inmediacións do río para
engadir ás zonas verdes. Na marxe
esquerda o trazado do viario é paralelo
ao río e moi próximo ao mesmo, polo
que non hai posibilidade de aumentar
a zona verde. A zonificación determina
residencial illado neste ámbito.
Figura 41. Planimetría da Concentración parcelaria 1980

60
 3.

Estructura da propiedade do solo

En canto á estructura da propiedade do

solo podemos estudiar a Concentración
parcelaria dos anos 1980s, nas leiras
rurais no entorno do río Tins, na zona
2 do ámbito de actuación (Norte). A
concentración non deu lugar a parcelas
de grandes dimensións e tipoloxía
diferente ao parcelario tradicional
excepto en casos puntuais que coinciden
en gran medida con parcelas onde se
situaron equipamentos. En ese sentido o
catastro actual reflexa a estructura da
propiedade do solo tanto rural como
urbano no entorno do Río Tins e do ámbito
de actuación do proxecto.
Figura 42. Planocatastral actual

61
Figura 43. Fotografía dunha das preseiras actuais construídas no Río Tins

62

3.2 ESTUDO DO RÍO
A partir do estudo de dous documentos
técnicos: (i) Proxecto de aproveitamento
das augas do Río Tins, 1906; e (ii) Proxecto
de acondicionamento do río Tins ao
seu paso polo núcleo urbano de Serra
de Outes, 2001; pódese comprender o
alcance das intervencións humanas no
leito do río.
O aproveitamento das augas para
regadíos, muíños e/ou lavadoiros
levou a construcción de canles para
abastecelos. Para alimentar de auga
estas canles construíronse preseiras como
as existentes na zona 2 (norte) do ámbito
de actuación. Estas preseiras producen
a retención de auga nun punto e un
pequeno salto, que pode ser salvado
por animais fluviais en zonas de remonte.
O proxecto de 1906 achega toda a
documentación sobre a construción deste
tipo de preseiras.
63
3.
Debido ás inundacións que tiveron lugar
coas enchentas do río Tins no ámbito
urbano da Serra a finais do século XX
que afectaron especialmente ao ámbito
do Cunchido, realizouse o proxecto de
acondicionamento do río a partir do
estudo hidrolóxico e climático. Con esta
intervención construíronse novas preseiras
na zona 1 (sur) do ámbito de actuación
do xeito das que tradicionalmente servían
para o aproveitamento da auga do río.
Mais agora non teñen outra función que
a de controlar o caudal, creando unha
lámina de auga continua evitando as
zonas secas e de gran acumulación de
carrexos. Esta actuación ademáis da
modificación do leito do río neste ámbito
tamén supuxo a súa limpeza xeral e a
construción do parque/paseo fluvial.
Actualmente ademáis da normativa
urbanística de ámbito municipal o entorno
do río está afectado pola normativa
sectorial de augas.
Edificio: sección lonxitudinal, planta e alzado Perfiles transversais da canle

Sección transversal da preseira Sección tipo da canle

Figura 44. Planimetría do Proxecto de aproveitamento de augas do Río Tins,(esta páxina e a seguinte)

64
 Plano xeral: situación da preseira, canle e edificio

Proxecto de aproveitamento das augas

3.
do río Tins, 1906

Documentación administrativa e técnica

presentada por Vicente Tuñas Ríos do
aproveitamento de 450 litros de auga
do río Tins, ao seu paso polo lugar dos
Muíños do concello de Outes, para uso
dun muíño fariñeiro. O expediente foi
presentado no Negociado de Augas da
Sección de Obras Públicas do Goberno
Civil da Coruña e finalmente aprobado
en 1907. O proxecto firmado polo
enxeñeiro Don Estanislao Pan y Pérez no
ano 1906 contén unha memoria na que
presenta os cálculos para a preseira, o
gasto de augas, os remansos, a canle
de derivación, o salto e a potencia, e
icluso o orzamento da obra. Ademais
a documentación gráfica describe
perfectamente a xeometría da propia
preseira e a canle, a situación do muíño
que xa estaba construído, e a relación
co río e as súas augas. Actualmente
este muíño non está en pe, pero existe a
preseira e quedan vestixios do punto onde
a canle reconecta de novo co río.

65
Figura 45. Planimetría das preseiras do proxecto de acondicionamento do río Tins

66
Proxecto de acondicionamento do río Tins
ao seu paso polo núcleo urbano de Serra
de Outes, 2001
O estudo para a redacción do proxecto
de construción do acondicionamento do
río Tins ao seu paso polo núcleo urbano
de Serra de Outes foi encargado polo
Concello de Outes para acometer, dentro
da súa política de actuacións ambientais,
as obras encamiñadas á recuperación e
mellora do río Tins ao seu paso polo centro
urbano. A intención era a de converter
ao río Tins en espiña dorsal na que se
desenvolveran actividades de lecer
e convertilo en referente atractivo de
identificación da vila.
O proxecto incluía diversas actuacións
que podemos agrupar en:
1. Actuacións no leito do río para
recuperar o espazo natural polo que
discorre:
- Limpeza e protección das marxes do río,
realizando roza, tala selectiva e retirada
de residuos.
- Limpeza e saneamento do leito, con
extracción de carrexos e lodos en
puntos concretos, así como de residuos
depositados no leito (botellas, chatarras,
restos de materiais de construción etc.)/
etc.).
- Limpeza de canles de rega, canles de
alimentación a muíños, preseiras existentes
e regos afluentes do río.
- Construción de muro de contención
para protección de marxes en puntos
concretos onde a acción erosiva do río
é mais intensa ou susceptible de producir
maiores danos.
2. Actuacións no leito do río para mellorar
o seu acondicionamento:
- Construción de catro preseiras (Figura
45.) cunha pendente moi tendida, para
67
represar as augas, creando espellos
continuos de auga, onde existía maior
concentración de carrexos e lodos que
ao quedar ao descuberto (en seco) gran
parte do ano, transmitían un aspecto
desagradable ao observador. Estas
represas pretenden axudar a regular o
caudal de achega e conseguir unha
disposición de pequenos encoros e caídas
de auga en fervenza. Tres das preseiras
construíronse aproveitando a existencia
de cruces de tubaxes de saneamento
polo río, que estaban visibles, e foron
renovados e embebidos e ocultos na
preseira. A última das preseiras que estaba
plantexada na zona onde o río comeza
a diluírse na marisma, non chegou a ser
construída. Pretendía disimular no seu
interior o emisario da depuradora de 3.
residuais, e así afastar a vertedura fóra da
zona de esparexemento.
Todas as preseiras están dotados de
entulleira de superficie e desaugadoiro
de fondo para permitir o paso en grandes
avenidas e o mantemento do caudal
ecolóxico en estiaxe. Tamén dispoñen
de dispositivo de franqueo formado por
escalas para permitir o remonte de peces.
As preseiras construíronse cunha estética
similar ás existentes ao comezo do tramo
(feitas con encachados con cantos
rodados procedentes do río, como está
especificado no proxecto anteriormente
mencionado) polo que son de formigón
armado no seu núcleo resistente, cuxa
sección é a de cálculo; completando o
volume necesario para darlle a fisonomía
final, con formigón en masa mesturado
con cantos rodados procedentes do río.
- Creación dunha pequena praia fluvial
na zona da illa do Cunchido. Neste
punto existían un importante depósito
de acarreos, os cales se pretendían
reorganizar, achegando area de río na
zona destinada ao baño. Esta actuación
non se levou a cabo.
Figura 46. Planimetría das pasarelas de madeira do Proxecto de acondicionamento do río Tins

68
3. Actuacións xerais para a creación do
parque fluvial:
- Procedeuse á demolición de alpendres
e outras edificacións ruinosas que
degradaban a contorna e estaban en
medio do ámbito.
- Debido á proximidade ao río das hortas
ou propiedades, que xa contaban con
muros de contención nuns casos ou
simples peches noutros, construídos ao
bordo do río. Planteouse a construcción
de muros de contención do terreno en
varios tramos, para: (i) delimitar neses
tramos o dominio público hidráulico;
(ii) repoñer os muros existentes,
retranqueándo á aliñación do deslinde
público hidráulico, permitindo así a
construción da senda pública entre estes
e o río; (iii) aproveitar o carácter resistente
dos muros para facer de muros caixeiros
do río, impedindo o desbordamento
ou derrube dos terreos que protexe;
e (iv) naqueles tramos onde a beira
era inclinada con pronunciado noiro,
construíuse un muro de contención da
senda, polo lado do río, de tal maneira
que evita entrar en exceso no terreo para
dispoñer dunha plataforma suficiente.
Estaba previsto que os muros fosen de
formigón armado cos paramentos vistos
revestidos con enlousado de pedra
pizarrosa, mais finalmente construíronse
escolleras de bloques de granito.
- Constrúense estribos e ramplas de
formigón armado para o apoio e acceso
ás pasarelas de madeira que permitirán o
paso sobre o río.
- Constrúese unha pasarela de madeira,
de dous vans, un de 14 m. e o outro de
7,5 m., con 2 m. de ancho, que sirve para
comunicar ambas as beira do río; e dúas
pasarelas de madeira de 4 m. de luz e
2 m. de ancho, para o paso sobre o río
Outes e sobre unha canle de entrada a
un muíño de auga (Figura 46).
- Ábrese un paso inferior para o paso da
69
senda baixo a ponte da Serra. A intención
era dar continuidade a todo o percorrido
paseable pola beira e así eliminar o risco
de accidentes para os peóns, que xa non
precisan acceder á C-550 para pasar
dun lado ao outro da estrada, nun punto
de gran densidade de tráfico e escasa
visibilidade con dúas curvas pechadas,
multiples accesos rodados á estrada e
edificacións que impiden ter a suficiente
visibilidade. Proxectouse unha estrutura de
formigón prefabricado con tipoloxía de
bóveda de canón de 3 m. de anchura e
3,5 m. de altura na clave, pero finalmente
a sección foi cuadrada.
4. Actuacións de mellora dos parques
existentes: 3.
- Propónse a construción dun muro de
contención de protección do bordo
fluvial, a reapertura da canle do muíño
existente (que non chegou a levarse
a cabo), a instalación de iluminación
pública, a instalación dunha plataforma
de madeira para saltos á auga (que
tampouco chegou a construirse), a
instalación de mesas, bancos e un parque
infantil.
5. Actuacións entorno a EDAR:
- O proxecto incluía a creación dunha
área de explanada para aparcamento
na contorna da EDAR. Previamente
elevouse a plataforma con material de
recheo, ata a mesma cota que a do
parque de Vistalegre, para que do mesmo
xeito que aquel, quedara resgardada da
pleamar viva equinoccial.
- Tamén incluía a plantación dun sebe
vexetal a modo de barreira visual, no
perímetro visible da EDAR, que non foi
levada a cabo.
- Outra actuación que non chegou a
ser construída é a pequena área de
descanso e recreo que se plantexaba.
Figura 47. Planimetría de elementos urbanos do Proxecto de acondicionamento do río Tins

70
6. Actuacións para a creación dun
parque fluvial:
- O proxecto prevía a instalación de
diversos elementos de mobiliario urbano,
construídos integramente con troncos de
madeira tratada: (i) dous parques infantís,
en Vistalegre e na área de recreo ao
norte do ámbito, que non se executaron
con troncos de madeira senón con
mobiliario de catálogo; (ii) sete fontes de
granito para beber, situadas nas áreas
de recreo; (iii) bancos, mesas, asadores
de granito e papeleiras de madeira nas
áreas de recreo; (iv) bancos de granito
e papeleiras de madeira distribuídos
por todas as sendas; e (v) varandas
de protección de madeira en toda a
lonxitude onde as sendas achéguense
perigosamente ao río (Figura 47).
- O proxecto tamén incluía a restauración
ou reconstrución exterior de dous muíños
de auga, limpando e reparando a
cachotería de granito, reconstruíndo o
tellado a base de tellas cerámicas do país
sobre placas onduladas de fibrocemento,
e carpintería exterior de madeira, todo
iso respectando a tipoloxía orixinal dos
mesmos.
- O axardinamento en xeral consistíu
na plantación de árbores e plantas de
xardín sobre manto de terra vexetal
e sementa de céspede nas áreas de
recreo despobladas, ademais da xa
mencionada barreira vexetal na EDAR
(que non foi executada), e outra similar na
área de recreo na parte norte do ámbito,
coa intención de proporcionar certa
intimidade á área, e ocultar a visión das
edificacións.
71
7. Iluminación do ámbito:
- Proxéctase iluminación artificial nas
sendas e áreas de recreo, mediante
catro tipos de iluminación que serían os
seguintes: (i) Luz rasante nas sendas da
zona semiurbana a partir de luminarias
encastradas en pequenos tramos illados
de 1 m. de murete de cachotería baixo,
construídos para o efecto, proxectando
a luz cara á senda, de tal maneira que
quede delineado o percorrido, a modo
de guía luminosa tenue na escuridade, 3.
a unha distancia contorna ao 25 m. (ii)
Luz cenital en áreas de recreo da zona
semiurbana con proxectores encaixados
no chan, dirixindo o foco luminoso cara ás
copas dalgunhas árbores. (iii) Luminaria
sobre columna en senllas de zona urbana.
(iv) Proxectores de superficie para a
iluminación do paso inferior baixo a ponte.
8. Melloras da rede de saneamento:
- O proxecto inclúe as actuacións
necesarias para completar o saneamento
existente, xa que existían varias verteduras
directas ao río: na beira oposta á Casa
de Cultura, e preto do Concello, augas
abaixo (xunto a un hórreo). Realízanse
captacións para conducir os vertidos ata
o pozo mais próximo.
- Os cruces da rede de saneamento polo
río, quedan embebidos nas preseiras,
renovandose con tubaxe de PVC, moito
mais resistente á abrasión e por tanto de
maior durabilidade.
- Prolongouse o emisario da EDAR,
instalando tamén unha válvula de clapeta
que impedirá a entrada de auga de mar
no emisario.
 Superficial 7,51 85,54
Subterránea 1,27 14,46
Total 8,78 100
Táboa 47.Volumes concedidos da demanda urbana, segundo a súa orixe.

Figura 48. Mapa da rede fluvial da UTE 06. Plan especial da seca da demarcación hidrográfica Galicia-Costa (PES)

Figura 22. Mapa da rede fluvial da UTE 06.

507000 508000

6.2. Índices de explotación

continuación reflíctense os índices de explotación característicos da UTE 0

presados no caso de escala mensual pola relación para cada mes entre o valor
manda mensual presentado no apartado 2.5.5 e o recurso medio en réxime natu
se mes, presentado o apartado 2.3.1. No caso do valor anual o índice obtense po
ciente entre o valor de demanda anual e o recurso anual do ano medio da serie
erencia.
4743000

4743000

TE 06 OUT NOV DEC XAN FEB MAR ABR MAI XUÑ XUL AGO SET ANU
cursos
réxime
138,3 217,5 303,3 315,5 234,3 225,2 178,2 132,5 72,3 45,8 32 35,4 1930
atural Figura 49. Mapa da lámina de inundación T10, T100 e T500 no ámbito de actuación.
507000 508000

hm³) Lámina de inundación T10

Lámina de inundación T100 72

manda
1,73 1,73 T5001,73
Lámina de inundación 1,73 1,73 1,73 1,73 1,73 1,75 1,76 1,76
Informac ión procedente da web:
1,75 20,
al (hm³)
http://m apas .xun ta.g al/

Data de impresión : 27/06/202 3

dice de Pro xec ció n U .T.M. Fus o 2 9

°
0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,02 0,04 0,06
Eli ps oi de GRS 80
Siste ma de refe re nci a E TRS 89 0,05
1:9. 028 0,0
 1950

1955
Lexislación urbanística Lexislación hidrolóxica

1960

1965

1970

1975
Normas Subsidirarias e
Constitución Española
Complementarias do
Termo Municipal (NN.SS.) 1980

Modificación das NNSS 1985 Reglamento del Dominio

Público Hidráulico
Ley de Costas Reglamento de la
Administración Pública del
1990 Agua y de la Planificación
Hidrológica Lei de Pesca Fluvial de
3.
Galicia (derogada)
Modificación puntual
das NNSS 1995
Rgto. Ordenación de la
Pesca Fluvial y Ecosistemas
2000 Acuáticos
Ley de Aguas
Plan Hidrológico Nacional

2005
Ley de Responsabilidad
Ley de Ordenación de la Medioambiental
Edificación 2010 Lei de Augas
PXOM Concello de de Galicia
Outes

Lei de mellora da 2015

estructura territorial
agraria de Galicia.
Lei de rehabilitación e
rexeneración y 2020
renovación urbanas de
Galicia.
...
Plan especial de proteción
civil ante o risco de
inundacións en Galicia
Ley de mejora de la gestión Plan especial de seca da
del ciclo integral del agua. demarcación hidrográfica
Galicia-Costa
Plan Hidrolóxico
Galicia-Costa 2021-2027
Plan de Xestión de Risco de
Inundación da
demarcación hidrográfica
de Galicia-Costa
correspondente ao ciclo
2021-2027
Plan especial de seca da
demarcación hidrográfica
Galicia-Costa (PES)

73
Figura 50. Preseira tradicional no río Tins.

74
 4. ESTUDO PAISAXÍSTICO
4.1 ESTUDO ARTÍSITCO
4.2 ESTUDO AMBIENTAL DO ESTADO
ACTUAL

75
Figura 51. Árbores autóctonas no parque fluvial

76
4.1 ESTUDO ARTÍSTICO

A configuración da paisaxe do ámbito

do río está determinada por un lado polo
propio carácter natural do mesmo: o seu
leito, percorrido, caudal, etc. mais tamén
está determinado polas accións humanas
que modificaron o propio río e o seu ÍNDICE 4.
entorno.
Arquitectura da auga:
A primeira aproximación de este -Ponte da Serra
estudo é as construcións directamente -Muíño de Don Manuel Fuentes
relacionadas coa auga. Empezando pola -Muíños da Horta dos Muíños
propia Ponte da Serra, punto de paso que -Muíño Novo
determinou e propiciou o asentamento -Muíño e Lavadoiro
da poboación ao seu carón. A partir -Fonte da Añón
dos camiños que pasan pola ponte -Fonte e estanque de Vistalegre
desenvólvese o núcleo de Serra de Outes.
Arquitectura Civil no entorno do río:
Os muíños pola súa propia natureza -Pombal
xorden en relación directa co río. -Horreo
Están ligados ás preseiras e canles que -Pazo da Serra
tradicionalmente foron modificando o río -Casa do Concello
e a súa paisaxe. -Monumento ao Poeta Añón
-Casa do Pose
A seguinte aproximación é as construcións -Edificio da Farmacia
de arquitectura civil con valor artístico -Edificio na rúa da Vila
e/ou patrimonial que atopamos no -Avenida de Compostela
entorno do ámbito de actuación. Edificios -Avenida de San Campio
concretos e conxuntos xenéricos como -Rúa da Vila
son as rúas e avenidas históricas. A -Edificio multiusos/almacén no Cunchido
arquitectura relixiosa en menor medida
tamén está presente no entorno do Arquitectura relixiosa no entorno do río:
ámbito e polo tanto tamén incluída neste -Capela de Santiaguiño
estudo. -Cruceiro da Santa Cruz

77
Arquitectura da auga

Figura 52. Fotografías actuais da Ponte da Serra

78
Ponte da Serra
Elemento sen catalogar

A ponte levantada sobre o río Tins ten un

único arco oxival polo que se considera
que a súa orixe é baixomedieval,
posiblemente de entre os séculos XIV e XV.
Salva unha distancia de 18 metros e ten
14,7 metros de altura. Orixinalmente o seu
ancho era de 2,5 metros mais en sucesivas
reformas ao longo do século XX foi
aumentado ata os 5 metros, engadindo
outra ponte de pedra con arco de medio
punto, e agregáronse beirís para o tránsito
peonil para o que foi necesario reforzar os
arranques do arco e substituír os peitorís
de pedra orixinais. O símbolo da Ponte da Figura 53. Fotografía da Ponte da Serra nos anos finais do
Serra aparece no escudo de Outes. século XX.

4.

Figura 54. Fotografía da Ponte da Serra orixinal, pombal ao fondo.

79
Arquitectura da auga

Figura 55. Fotografías actuais do Muíño de Don Manuel Fuentes

80
Muíño de Don Manuel Fuentes
Ficha catálogo

Muíño orixinalmente situado no lugar

que ocupa a Casa da Cultura, no
inicio da Avenida de San Campio. Ten
planta cadrada con muros de sillería
de granito e presenta unha pequena
porta na fachada norte e unha fiestra
con dintel de medio punto na fachada
sur. Cuberta a dúas augas de tella curva
sobre entramado de madeira. Está
incluído no catálogo municipal e no
Inventario da Direción Xeral de Patrimonio.
Ten proteción estructural. A cuberta
e as carpinterías foron restauradas
posteriormente á catalogación.

4.

Figura 56. Fotografías do muíño de Don Manuel Fuentes antes da súa rehabilitación (Febreiro 2022)

81
Arquitectura da auga

Figura 57. Fotografías actuais dos Muíños da Horta do Muíño

82
Muíños da Horta do Muíño
Ficha catálogo

Neste punto conflúen as augas do río de

Otes coas do Tins e a canle que parte da
segunda das preseiras e pola que aínda
inundada. Polo tanto hai dúas pequenas
pasarelas de madeira que saltan estes
dous cursos de auga.
Dentro das tipoloxías de muíño, aquí
hai un exemplo dos dous tipos máis
representativos. O muíño de canle
aproveita o desnivel do terreo para
conducir a auga por unha canle ata
facela baixar ao rodicio, que acciona
a moa. No caso do muíño de cubo a
auga deríxese ata un depósito onde se
vai acumulando para logo, coa presión,
mover as aspas do rodicio para a
moenda.
4.
Só un dos muíños está incluído no
catálogo municipal e no Inventario
da Direción Xeral de Patrimonio. Ten
proteción estructural.

83
Arquitectura da auga

Figura 58. Fotografías actuais do Muíño Novo

84
Muíño Novo
Elemento sen catalogar

Muíño de planta rectangular con muros

de cachotería, agás os esquinais e marcos
que son de sillería. Pequena porta de
aceso na súa fachada oeste. Cuberta de
tella curba restaurada recentemente a
dúas augas sobre entramado de
madeira. Muíño localizado a carón da
primeira preseira, actualmente non ten
aceso de auga.

4.

85
Arquitectura da auga

Figura 59. Fotografías actuais do muíño e lavadoiro

86
Muíño e lavadoiro
Ficha catálogo

Muíño de planta rectangular, con muros

de cachotería agás os esquinais e dinteis,
que son de sillería de granito. Cuberta a
dúas augas de tella curvaen deficiente
estado de conservación sobre entramado
de madeira.
A canle de auga que alimentaba o
muíño parte da primeira das preseiras do
Tíns, actualmente está seca. A mesma
canle alimentaba tamén o lavadoiro, de
pedra, no que se instalou unha cuberta
de estructura de formigón con moitas
patoloxías froito da falta de mantemento.
Está incluído no catálogo municipal e no
Inventario da Direción Xeral de Patrimonio.
Ten proteción estructural.
4.

Figura 60. Fotografía de mulleres lavando no lavadoiro,

87
Arquitectura da auga

Figura 61. Fotografías actuais da Fonte de Añón

88
Fonte de Añón
Ficha catálogo

Fonte dun solo caño que sae da boca

dunha imaxe que representa un demo
sobre lousas con decoración curvilínea.
Antes da execución do paseo fluvial a
fonte estaba no muro de contención de
sillería de granito da marxe dereita do río,
coincidente co trazado da actual senda.
Coa obra de construción da mesma
trasladouse a fonte a pe da ponte mais
non ten auga corrente. Accedese a través
dunha escaleira. Está incluído no catálogo
municipal e no Inventario da Direción
Xeral de Patrimonio. Ten proteción
estructural.

4.

89
Arquitectura da auga

Figura 62. Fotografías actuais do estanque e a fonte de Vistalegre

90
Fonte de Vistalegre e Estanque
Elemento sen catalogar

Fonte dun solo caño que brota dun nivel

máis baixo que o piso do parque polo que
ten un vaso de formigón ao seu redor.
A fonte orixinal de lousas de granito con
remate curvilíneo data de 1926 e conta
con dúas repisas laterais para apoio de
cántaros ou similares. No parque tamén
hai un estanque da época en que foi
inaugurado o propio parque, a finais
do século XX, en deficiente estado de
conservación.

4.

91
Arquitectura civil no entorno do río

Figura 63. Fotografías actuais do pombal

92
Pombal
Ficha catálogo

Pombal de planta circular, executado en

cachotería, agás os vanos da porta de
entrada, que son de sillería. No exterior
está revestido con mortero de cemento
pintado en branco. Ten unha liña
perimetral de alero de lousas de granito
e cuberta a un auga cara a porta de
acceso de tella curva sobre enrtamado
de madeira. Suxeitando as tellas, pedras
nos bordes. O pombal foi restaurado
en 2015 por voluntarios internacionais
dun campo de traballo. Actualmente
presenta algunhas pintadas. Está incluído
no catálogo municipal e no Inventario
da Direción Xeral de Patrimonio. Ten
proteción estructural.
4.

Figura 64. Fotografía do Río Tíns co pombal no fondo.

93
Arquitectura civil no entorno do río

Figura 65. Fotografías actuais do hórreo

94
Hórreo
Elemento sen catalogar

Hórreo tradicional de sillería de granito e

entramado de madeira con cuberta a
dúas audas de tella plana con cruces nas
dúas cabeceiras. Sobre cinco pares de
pes con capitel de granito. Aparece entre
os anos 60 e 80 do século pasado.

4.

95
Arquitectura civil no entorno do río

Figura 66. Fotografías actuais do Pazo da Serra

96
Pazo da Serra
Ficha catálogo

O Pazo da Serra foi erguido polo primeiro

marqués da Serra, Fernando Mariño de
Lobeira, en 1694 sobre as ruínas dunha
antiga fortaleza dos Mariño de Lobeira
(séculos XV-XVII) da que quedaba en pe
unha parede con arco de medio punto e
grandes doelas de pedra.
Sobre a que era a porta principal, na
avenida de San Campio, existe un escudo
heráldico ovalado, cuartelado en cruz,
sostido por unha serea de longas trenzas
coa cola asomando pola parte inferior
e que alude á orixe lexendaria dos
Mariño. No primeiro cuartel aparecen
as armas dos Mariño e as ondas do mar,
no segundo as faixas dos Soutomaior, os
lobos cunha estrela de Lobeira e a banda
4.
orlada dos Zúñiga.
Posteriormente elevouse a avenida e
o aceso principal foi trasladado. Na
década dos 1940 o pazo pasou a máns
de Don Ramón Alborés, e foi restaurado
a principios do século XXI polos seus
herdeiros.
Está incluído no catálogo municipal e no
Inventario da Direción Xeral de Patrimonio.
Ten protección estructural.

97
Arquitectura civil no entorno do río

Figura 67. Fotografías actuais da Casa do Concello

98
Casa do Concello
Elemento sen catalogar

O Proxecto para a casa consistorial data

de 1929, do arquitecto Leoncio Bescansa.
As obras remataron en 1932. Os baixos
con arcadas da planta inferior que dan á
praza funcionaron como escola durante
moitos anos. En 2010 acometeuse unha
reforma que pola que se engadiron
sendas galerías acristaladas en voladizo,
tanta na fachada sur cara a praza, como
na fachada este cara o río Tíns, ademais
dun lucernario.

Figura 69. Casa do Concello en 2008, antes da reforma.

4.

Figura 68. Fotografía ,da celebración do día das letras galegas de 1966 diante da Casa do Concello.

99
Arquitectura civil no entorno do río

Figura 70. Fotografía actual do Monumento ao Poeta Añón

100
Monumento ao Poeta Añón
Elemento sen catalogar

Francisco Añón nace en Boel en 1812

e falece en 1978 en Madrid tras unha
complicada vida. Poeta que precedeu o
Rexurdimento, é o personaxe máis ilustre
no campo da literatura no concello de
Outes. En 1966 o día das letras galegas
está adicado a celebrar a súa figura
e con motivo deste acontecemento
constrúese e inaugúrase o monumento
homenaxe, obra do artista Andrés
Barbazán. En 1968 engádeselle a placa
homenaxe da Unión de Residentes de
Outes en Buenos Aires. O monumento
consta dun busto en bronce de Francisco
añón sobre unha columna de base
cuadrada de granito con dúas figuras
de campesiños a os seus pes, tamén en
4.
granito.

Figura 71. Fotografías do acto de celebración e inauguración do Monumento ao Poeta Añón en 1966.

101
Arquitectura civil no entorno do río

Figura 72. Fotografías actuais da Casa de Pose

102
Casa de Pose
Ficha catálogo

Vivenda de estilo clasicista con dúas

alturas construída en 1886 segundo consta
na porta do recibidor. A súa planta é
rectangular con paredes de cantería nas
fachadas principais que fan esquina coa
rúa da Vila e cachotería revocada na
fachada sur, agás os marcos de portas e
ventanas que son de cantería. Na outra
fachada está adosado a outro edificio en
medianería.
Destaca a ornamentación da fachada
principal, con gran número de portas,
as balcondas apoidas sobre pequenos
canzorros e o pórtico de entrada ao
xardín de inspiración nos arcos de triunfo
clásicos, con pilares acanalados e capiteis
corintios en ambos lados.
4.
Está incluído no catálogo municipal e no
Inventario da Direción Xeral de Patrimonio.
Ten protección estructural.

Figura 73. Fotografía da Casa de Pose.

103
Arquitectura civil no entorno do río

Figura 74. Fotografías actuais da Casa da Farmacia

104
Edificio da Farmacia
Ficha catálogo

A Casa da Farmacia, ou Casa da Cruz foi

construída en 1939. A planta inferior está
ocupada pola farmacia á que alude o
escudo e a inscrición da fachada leste.
As fachadas son de cachotería, agás
o pano sueste e os marcos de portas e
ventanas que son de cantería. Destaca
a ornamentación floral e curvilínia da
cornixa, na que se enmarca o escudo
mencionado anteriormente, flanqueado
por columnas con capitel cúbico que
sosteñen vasos ornamentais que se repiten
tamén nas esquinas do edificio.
Está incluído no catálogo municipal e no
Inventario da Direción Xeral de Patrimonio.
Ten protección estructural.
4.

Figura 75. Fotografía dunha procesión na Rúa da Vila, edificio da Farmacia no fondo.

105
Arquitectura civil no entorno do río

Figura 76. Fotografía actual da Casa na Rúa da Vila

106
Edificio na rúa da Vila
Ficha catálogo

Construción do primeiro tercio do século

XX de vivenda de baixo e unha planta
con tres fachadas de muros de pedra
vista na fachada principal e revocada no
resto. En reciente remodelación revocouse
a planta baixa da fachada principal,
actualmente pintada en branco, agás os
ocos, enmarcados en molduras pétreas.
Tamén se engadiu un alpendre adosado
na fachada oeste baixo o cal o revoco
foi eliminado. Está incluída no catálogo
municipal e no Inventario da Direción
Xeral de Patrimonio. Ten protección
estructural.

4.

Figura 77. Fotografía da Rúa da Vila, edificio en primeiro plano a mano dereita.

107
Arquitectura civil no entorno do río

Figura 78. Fotografías actuais da Avenida Compostela e algúns dos seus edificios.

108
Avenida Compostela
Elemento sen catalogar

Constitúe a saída natural da Serra cara

a Santiago de Compostela. Foi a partir
da segunda década do século XX,
cando estaban en execución as obras
de trazado da estrada de Noia a Muros
(en torno a 1914), que empezaron a
construírse edificacións aos seus lados.
Anteriormente a penas existían edificios
nesta avenida. Esta vía de comunicación
supón un pulo económico importante
ao desenvolvemento económico de
Outes, antes prácticamente illado por
vía terrestre. A casa da esquina coa Rúa
Tines está construída en cantería con estilo
tradicional. O bloque de casas contiguas
foi construído a dinais do século XIX ou
principios do XX por José Reimúndez.
4.

Figura 79. Fotografía da Avenida Compostela.

109
Arquitectura civil no entorno do río

Figura 80. Fotografía actual da Avenida San Campio coa Casa da Cultura e o Pazo da Serra no seu inicio.

110
Avenida San Campio
Elemento sen catalogar

Esta avenida é a comunicación principal

entre Serra de Outes e San Ourente de
Entíns, onde está a parroquia de San
Campio que tamén da nome á avenida.
A mediados do século XX non contaba
con máis dunha ducia de casas.
No inicio da avenida está o Pazo da Serra
e a Horta do Muíño que actualmente
aloxa a Casa da Cultura no lugar onde
orixinalmtente estaba situado un muíño
propiedade de Manuel Fuentes.

4.

111
Arquitectura civil no entorno do río

Figura 81. Fotografías actuais da rúa da Vila

112
Rúa da Vila
Elemento sen catalogar

A Rúa da Vila era a máis importante

da Serra xa que nela se celebraba o
mercado posiblemente dende o século
XVII con postos de oleiros, cesteiros e
diversos arteráns. Por este motivo era a
rúa máis dinámica da Serra, que ten un
trazado consolidado máis antigo e a que
conta con máis exemplos de arquitectura
residencial de calidade.

Figura 83. Fotografía da Rúa da Vila a finais do século XX,

4.

Figura 82. Fotografía da Rúa da Vila.

113
Arquitectura civil no entorno do río

Figura 84. Fotografías actuais do edificio multiusos / almacén

114
Edificio multiusos / almacén no Cunchido
Elemento sen catalogar

Este edificio levantado en 1949, albergou

diversos usos que están documentados,
dende almacén a cine e sala de festas.
Edificio de planta cuadrangular irregular
que adapta o seu contorno ao trazado
da rúa, construído con muros de carga
de cachotería revestidos e pintados nas
dúas fachadas principais, cuberta a catro
augas de tella curva posiblemente a catro
augas.

4.

Figura 85. Fotografía de celebración do entroido, edificio almacén/multiusos ao fondo.

115
Arquitectura relixiosa no entorno do río

Figura 86. Fotografía actual da Capela de Santiaguiño

116
Capela do Santiaguiño
Ficha catálogo

Esta Capela construída en 1975 substitúe

a outra que foi incendiada en 1936 e
demolida nos anos 1950 para abrir a rúa
na que se sitúa a actual, a uns 60 metros
da ubicación anterior. A capela orixinal
fora promovida por Cristóbal Mariño de
Lobeira no século XVII e contaba cun rico
retábulo barroco, a propiedade era do
Marqués de Castelar nun inicio, pasando
despois á xurisdición do Arcebispado de
Santiago. Estaba baixo advocación de
Santiaguiño de Balsa, con festividade o
25 de xullo. Trala perda do retábulo e a
campá no incendio, o edificio non posuía
gran valor artístico e as súas dimensións
eran reducidas, polo que o alcalde Don
Manuel Ramos Fernández decidiu a súa
4.
demolición, sendo párroco Don José
Mayo Sande. A construción actual é de
nave rectangular con presbiterio máis
estreito e elevado e pequena sancristía
adosada fondo. O elemento de máis valor
é a porta da fachada principal, de estilo
neorrománico, con arco de mediopunto
ornamentado con arquivoltas decrecentes
que arrancan dun entablamento
soportado por columnas de fuste liso e
capitel troncocónico invertido. Comparte
medianería na súa fachada Sur con un
edificio de maior altura. Está incluída no
catálogo municipal e no Inventario das
NN.SS. Provinciais. Ten proteción integral.

Figura 87. Fotografía tomada durante a construción da Cape-

la actual.
117
Arquitectura relixiosa no entorno do río

Figura 88. Fotografía actual do cruceiro do Cristo da Cruz

118
Cruceiro do Cristo da Cruz
Ficha catálogo

Cruceiro sen plataforma, con pedestal

de sección octogonal, que soporta un
fuste de seción cadrada en inicio e final,
octogonal no resto. Capitel composto
de equino e ábaco. Remate de cruz de
sección circular con adornos espinados
imitando tallos de rosais e con sendas
imaxes da Virxe Dolorosa, sobre un
pequeno pedestal, e dun Cristo. Está
incluída no catálogo municipal e no
Inventario da Direción Xeral de Patrimonio,
no Inventario das NN.SS. Provinciais. Ten
proteción integral. Orixinalmente ubicado
fronte a antiga capela de Santiaguiño,
onde está a casa do Concello; cando se
construíu a estrada Noia-Muros foi retirado
e pasou a máns do seu dono, Don Juan
4.
Benito Neira. Os seus herdeiros doaron o
cruceiro para ser ubicado na praza da
Cruz, onde está actualemnte. O pedestal
e basamento non son orixinais.

Figura 89. Fotografía da antiga capela e lugar onde estaba ubicado o cruceiro anteriormente.

119
 SECCIÓN 01

SEC SECCIÓN 02
CIÓ
N0
3

SECCIÓN
04

SECCIÓN
05

SECCIÓN 06

SECC
IÓN 0
7

SECC
IÓN 0
8
09
IÓN
SECC

10
IÓN
SECC

SECCIÓ
N 11

N 12
CIÓ
SEC

3
N1
IÓ
SECC

4
N1
IÓ
SE CC

6
Ó N1 7
C I 1
N1
5 SEC CIÓN
CC
IÓ SEC
SE
18
N
IÓ
C
C
SE

Figura 90. Situación das seccións do estudo ambiental.

120
 4.2 ESTUDO AMBIENTAL DO ESTADO ACTUAL

Lévase a cabo un estudo das

características ambientais a partir das
seccións esquemáticas do río Tins e
as súas beiras nos distintos tramos que
atravesa no seu percorrido polo ámbito
de actuación (de norte a sur). A propia
sección do leito con maior ou menor
pendente e profundidade, determinan
diversas situacións que a vexetación e a
acción humana consolidan.

Na figura 91, pódese ver como o trazado

do parque fluvial responde a un esquema
no que o leito e as súas marxes son
preservadas no seu estado natural e a
partir de aí se pavimentan sendas peonís
de 3m de ancho con cuneta en V para 4.
recollida de augas na súa beira máis
afastada do río.

Figura 91. Sección tipo do río e parque fluvial Proxecto de acondicionamento do río Tíns

121
Estudo ambiental zona 2

Figura 92. Fotografía do ámbito da sección 01: ponte da Rúa Capela, Río Tins e vexetación de ribeira

Figura 93. Fotografías do ámbito da sección 02: beira dereita e beira esquerda

Figura 94. Fotografía do ámbito da sección 03: primeira preseira

122
SECCIÓN 01:

A ponte atravesa o río Tins nun tramo

Beira dereita: Rúa Capela en direción á Piscina con abundante vexetación de ribeira,
Municipal que tamén está presente augas arriba,
máis alá do ámbito de actuación. Neste
PONTE SOBRE O RÍO TINS
inicio do parque fluvial podemos atopar
Beira esquerda: Rúa Capela conexión con exemplares de acacia negra (Acacia
Avenida San Campio melanoxylon), mimosa (Acacia dealbata)
e falsa acacia (Robinia pseudoacacia),
un deles de moi grandes dimensións, na
beira dereita do río preto da ponte, nun
área con tendencia inundable e ten
levantado o pavemento do paseo.

SECCIÓN 02:

As árbores e vexetación arbustiva crecen 4.

Beira dereita: Parque infantil e área de lecer
RÍO TINS
Beira esquerda: Área de lecer con mesas e bancos
na ribeira do río, que ten unha sección
pouco escarpada neste tramo. Mais alá
do propio río, hai unha explanada verde
atravesada por sendas de formigón en
ambos lados, complementada na dereita
cun área de parque infantil e na esquerda
con mesas, bancos, asadores e fontes.
Para protexer visualmente o parque
infantil plantáronse sebes ornamentais
que alcanzan unha altura e diámetro
considerable.

SECCIÓN 03: O río nesta discorre por un leito moi

aberto, con pouca profundidade ata a
preseira tradicional, construída a principios
Beira dereita: Parque fluvial área de lecer do século XX para canalizar a auga para
o uso dun muíño, e posteriormente tamén
PRIMEIRA PRESEIRA DO RÍO TINS doutro muíño e o lavadoiro. A canle, na
Beira esquerda: Parque fluvial área de lecer, beira esquerda, actualmente discorre
antiga canle desecada seca. A preseira construída en diagonal
ao leito do río, propicia a existencia dun
área onde o leito é máis amplo. Está
configurada con cantos rodados e supón
un salto duns 70cm que forman unha
pequena cascada a partir de onde a
auga discorre con máis velocidade.
Figura 95. Seccións transversais esquemáticas do río. Proxecto de
acondicionamento do río Tíns
123
Estudo ambiental zona 2

Figura 96. Fotografía do ámbito da sección 04: pasarela de madeira

Figura 97. Fotografías do ámbito da sección 05: beira dereita e beira esquerda

Figura 98. Fotografías do ámbito da sección 06: paseo fluvial

124
SECCIÓN 04:

No punto onde se instala a pasarela, a

Beira dereita: Parque fluvial área de lecer
PASARELA DE MADEIRA SOBRE RÍO TINS
Beira esquerda: Parque fluvial área de lecer
beira dereita do río presenta un noiro
con bastante pendente que conta con
grandes bloques pétreos que contén o
terreo. Pola contra, a outra beira é moi
tendida, de feito hai gran acumulación
de carrexos formando unha explanada
de difícil aceso na propia beira fluvial. A
pasarela polo tanto, apoia directamente
na beira dereita e ten dos apoios
construídos a modo cimentación na beira
esquerda.

SECCIÓN 05:

Neste tramo a vexetación de ribeira 4.

Beira dereita: Paseo fluvial ocupa todo o ámbito do parque fluvial
na beira dereita, de xeito que a senda
RÍO TINS peonil discorre entre árbores. Non así na
Beira esquerda: Parque fluvial área de lecer e beira esquerda, que despois do propio
parque biosaludable leito ten unha explanada vexetal na que
se instalou un parque biosaludable e
despois da canle seca comeza unha zona
boscosa de eucaliptos e piñeiros que se
estende ata a rúa Agriño. O leito discorre
con un pouco máis de profundidade
neste punto.

SECCIÓN 06:

Esta segunda preseira é similar a anterior,

Beira dereita: Paseo fluvial tamén está construída en diagonal
ao leito do río Tins e dela parte unha
SEGUNDA PRESEIRA DO RÍO TINS canle que nesta caso discorre pola
Beira esquerda: Parque fluvial área de lecer beira dereita e aínda está inundada.
Abastecía aos muíños deste tramo, que
están restaurados máis adiante. A preseira
ten un salto de medio metro con unha
pendente moi tendida. É unha zona con
vexetación de ribeira bastante densa en
ambas beiras onde, como no resto do
tramo tamén atopamos acacias.
Figura 99. Seccións transversais esquemáticas do río. Proxecto
de acondicionamento do río Tíns
125
Estudo ambiental zona 2

Figura 100. Fotografías do ámbito da sección 07: canle na beira dereita e explanada vexetal na beira esquerda

Figura 101. Fotografías do ámbito da sección 08: desembarco da pasarela na beira dereita e aceso á pasarela dende a beira
esquerda

Figura 102. Fotografías do ámbito da sección 09: beira dereita e beira esquerda

126
SECCIÓN 07:

Este tramo ten un leito moi estreito,

Beira dereita: Canle desviación de auga e paseo con noiros de maior pendente e maior
fluvial profundidade. Na beira dereita a
topografía está modificada de xeito que
RÍO TINS
hai un corte entre as leiras contiguas e a
Beira esquerda: Área sen árbores do parque fluvial liña onde discorre a canle. A partir de aí
unha pequena chaira paralela á canle
aloxa a senda peonil entre a vexetación
fluvial. Na beira dereita pola contra hai
unha ampla explanada sen vexetación
arbórea nin arbustiva nin mobiliario urbano
ou elementos de lecer.

SECCIÓN 08:

A pasarela se instala nun dos puntos máis 4.

Beira dereita: Rampla de aceso á pasarela preto
da desembocadura do afluente río de Outes
PASARELA SOBRE O RÍO TINS
Beira esquerda: Rampla de aceso á pasarela
dende a carballeira do parque fluvial
estreitos do leito do río, aínda así, as beiras
están modificadas pola instalación da
infraestrutura. Na beira dereita construíuse
un muro de contención de bloques de
granito para retranquear os peches das
parcelas e permitir o paso da senda. Na
beira dereita pola contra neste tramo
esténdese un área boscosa de árbores
autóctonas, principalmente carballos e
castiñeiras, aínda que tamén neste ámbito
atopamos algunha especie invasora.

SECCIÓN 09:

Igual que na sección anterior, o río ten un

Beira dereita: Muro de contención e paseo fluvial
RÍO TINS
Beira esquerda: Parque fluvial-Casa da Cultura
Figura 103. Seccións transversais esquemáticas do río. Proxecto
de acondicionamento do río Tíns
127
leito estreito neste ámbito, con bastante
pendente nos noiros de ambos beiras e
certa profundidade. Na beira dereita
a senda peonil está encaixada entre
os muros de contención das parcelas
colídantes e a vexetación de ribeira,
esta vexetación está fundida co bosque
de carballos e castiñeiras que na beira
oposta estendese ata a Casa da Cultura
a carón da cal atopamos o muíño de Don
Manuel Fuentes.
Estudo ambiental zona 1

Figura 104. Fotografías do ámbito da sección 10: beira dereita e edificios da beira esquerda

Figura 105. Fotografía do ámbito da sección 11: paseo fluvial na beira esquerda, terceira preseira do río Tins, e muro de contención

Figura 106. Fotografías do ámbito da sección 12: beira dereita e beira esquerda

128
SECCIÓN 10:

O río está completamente encaixado en

Beira dereita: Paseo fluvial-Praza do Concello
RÍO TINS
Beira esquerda: Traseira de edificio da Rúa Tins
este punto entre a plataforma e muro de
formigón que delimitan a beira dereita,
a carón da Casa do Concello e a propia
edificación do inicio da rúa Tins, que na
súa traseira linda directamente co leito do
río. Non hai lugar para a vexetación neste
tramo excepto algunhas herbáceas que
atopan o seu oco nas beiras.

SECCIÓN 11:

A situación na terceira das preseiras do 4.

Beira dereita: Paseo fluvial-Muro de contención e
río, é semellante á anterior, excepto que
peche de parcelas
aquí na beira dereita si que hai un noiro
TERCEIRA PRESEIRA NO RÍO TINS máis natural entre a senda peonil e o río.
Beira esquerda: Muro de contención e peche
A preseira está construída recentemente,
perpendicular ao río, ocultando un dos
pasos da rede do saneamento existentes
baixo o río. Ten un salto de medio metro
nunha sección bastante tendida. Como
o leito está encaixada neste tramo, non
cambia a súa dimensión, tan só cambia a
velocidade da auga despois da preseira.

SECCIÓN 12:

Na beira dereita retranqueouse o muro

Beira dereita: Paseo fluvial-Muro de contención e de peche da parcela colídante, que
peche de parcelas limita o a senda peonil que tamén está
protexida con varanda no outro lado
RÍO TINS
dado xa que o río está próximo e o noiro
Beira esquerda: Illa do Cunchido e Edificio ten moita pendente. Na beira esquerda
multiusos/almacén este punto ábrese despois de todo o
tramo encaixado, na zona do Cunchido,
onde se acumulan carrexos e ademáis
está cuberta de vexetación entre ela
gran cantidade de herba da fortuna
(Tradescantia fluminensis)
Figura 107. Seccións transversais esquemáticas do río. Proxecto
de acondicionamento do río Tíns
129
Estudo ambiental zona 1

Figura 108. Fotografía do ámbito da sección 13: beira dereita, preseira no río e muro da parcela da beira esquerda ao fondo

Figura 109. Fotografías do ámbito da sección 14: beira dereita e beira esquerda

Figura 110. Fotografías do ámbito da sección 15: beira dereita e beira esquerda

130
SECCIÓN 13:

No punto onde se construíu a cuarta

Beira dereita: Paseo fluvial-Muro de contenció preseira (das mesmas características que
a anterior) o río volve a estar encaixado
CUARTA PRESEIRA NO RÍO TINS
na súa beira esquerda contra o peche
Beira esquerda: Muro parcela dunhas parcelas. Na beira dereita a
senda tamén transcorre entre varanda
de protección de madeira e un muro
de contención e peche de parcelas
construído con bloques de granito, que
neste tramo ten unha altura menor que
no anterior. A vexetación de ribeira está
circuncrita a unha estreita liña nesta beira.

SECCIÓN 14:

A situación neste punto na beira dereita 4.

Beira dereita: Paseo fluvial-Muro de contención
RÍO TINS
Beira esquerda: Pista de aceso a EDAR-CEIP
é moi similar ao anterior: o muro de
contención de bloques de granito foi
construído para retranquear as leiras e
permitir o paso da senda peonil sempre na
mesma cota. O noiro da beira esquerda
é bastante pronunciado e a continuación
está construída a estrada que da aceso
á EDAR e despois o muro de peche do
patio do CEIP, completamente opaco.
A vexetación de ribeira aquí crece
liñalmente, tan so no bordo do río.

SECCIÓN 15:

Neste tramo as características de ambas

Beira dereita: Paseo fluvial-Leiras beiras do río son semellantes. Na dereita é
a senda peonil e na esquerda a estrada
RÍO TINS
de aceso a EDAR, que ten unha maior
Beira esquerda: Pista de aceso a EDAR-Leiras sección e tránsito rodado, as que están á
carón do río. Máis alá se estenden leiras
cultivadas que non dispoñen de peches e
permiten unha maior apertura visual que
nos tramos anteriores.

Figura 111. Seccións transversais esquemáticas do río. Proxecto

de acondicionamento do río Tíns
131
Estudo ambiental zona 1

Figura 112. Fotografías do ámbito da sección 16: beira dereita e beira esquerda

Figura 113. Pasarela no ámbito da sección 17, preto da desembocadura do río Tins

Figura 114. Fotografías do ámbito da sección 18: beira dereita e leito do río Tins.

132
SECCIÓN 16:

Na beira dereita as leiras de cultivo

Beira dereita: Paseo fluvial-Leiras rematan na propia senda peonil igual
que na sección anterior, mais na beira
RÍO TINS
esquerda aquí hai unha explanada
Beira esquerda: Explanada pavimentada diante pavimentada duns 45 metros de
da EDAR profundidade que é a antesala da
EDAR. A vexetación de ribeira é bastante
frondosa de xeito que nos meses estivais
o contacto visual entre ambas beiras é
escaso ou case nulo.

SECCIÓN 17:

Aquí a beira dereita continua coas 4.

Beira dereita: Doble rampla de formigón de aceso mesma situación que na sección
a pasarela dende paseo fluvial e parque Vistalegre anterior: leiras de cultivo nun terreo
con suavísima pendente en descenso
PASARELA SOBRE O RÍO TINS
cara o río, sen peche, senda peonil de
Beira esquerda: Rampla de aceso a pasarela formigón, vexetación de ribeira no noiro.
dende explanada diante da EDAR Pola contra, a beira esquerda ábrese
nunha explanada de ata 45 metros de
profundidade que está completamente
asfaltada diante da EDAR, na que a única
franxa de vexetación corresponde a
propia ribeira.

SECCIÓN 18:

No último tramo do río Tins, previo á

Beira dereita: Parque de Vistalegre desembocadura, está na beira dereita
o parque de Vistalegre, construído nun
RÍO TINS ámbito que no seu momento foi recheado
Beira esquerda: Descampado no que estaba para evitar a súa inundación coas
previsto un parque diante da EDAR crecidas das mareas. O mesmo se fixo na
explanada diante da EDAR. A vexetación
de ribeira en todo o tramo sur do río ten
unha pequena franxa para crecer pero
é bastante frondosa e nos meses estivais
oculta en case todos os tramos a visión
dunha beira dende a outra.
Figura 115. Seccións transversais esquemáticas do río. Proxecto
de acondicionamento do río Tíns
133
Figura 116. Desembocadura do Río Tíns

134
 5. CONCLUSIÓN

135
Figura 117. Desembocadura do Río Tíns

136
CONCLUSIÓN

Este estudo é unha análise pormenorizada

para profundar no coñecemento
do ámbito e servir de base para a
elaboración do Plan Estratéxico de
Reordenación de Espazos e Integración
Ambiental do Río Tíns, dentro da
ación A1”Creación da Estratexia de
Reordenación e Integración Ambiental”
do proxecto Renatur_Outes. En paralelo,
dende a Universidade da Coruña, están
a levarse a cabo un proceso de deseño
enfocado a comprender e analizar 6.
os problemas do estudo, un proceso
académico co alumnado e profesorado
da materia de Proxectos 9 do grao
en Estudos de Arquitectura da UDC e
un proceso participativo no lugar do
proxecto. Fruto destes procesos dará lugar
o Plan estratéxico.

137
Figura 118. fotografía do río Tins

138
 6. REFERENCIAS

139
Referencias bibliográficas:
Equipo de Normalización lingüística CEIP Serra de Outes &
Canay Creo, M. (2003). Outes e as súas xentes. C.E.I.P. Serra de
Outes, D.L.
Equipo Dinamización da Lingua Galega do IES Poeta Añón
& Campos Agrafojo, M. (2013). Outear : memorias de Outes.
Concello de Outes. IES Poeta Añón, D.L.
García Suárez, X. F. (2016). 100 Anos da historia de Outes (1880-
1980). Asociación Terra de Outes.
Laredo, X. L., Laredo, J. M., & Lobato, X. (1991). Noia ; Outes.
Diputación Provincial de A Coruña, D.L.
Loimil, A. (2008). Brisas do mar, aires da serra : Outes paso a
paso. Asociación de Empresarios de Outes.
Mariño Reino, X. X. (1998). Patrimonio histórico-artístico de Outes
(Vol. I. Apoio ó ensino do coñecemento do medio). Tórculo
Edicións.
Mariño Reino, X. X. (1999). Outes : guía turística. Asociación de
Empresarios de Outes, D.L.
Mariño Reino, X. X. (1999). Patrimonio histórico-artístico de Outes
(Vol. II. Apoio ó ensino do coñecemento do medio). Tórculo
Edicións.
Mariño Reino, X. X. (2003). Patrimonio histórico-artístico de Outes
(Vol. III. Escultura Relixiosa). Deputación Provincial da Coruña,
D.L.
Mariño Reino, X. X., Blanco, R., & Costa, A. (2021). Outes: guía
turístico cultural. Asociación Terra de Outes , D.L.
Navaza, G. (2021). Toponimia municipal: os nomes dos
concellos da provincia da Coruña (dixital ed.). Real Academia
Galega. https://doi.org/10.32766/rag.377
Patrimonio natural : Concello de Outes. (2020). Deputación
Provincial da Coruña D.L.
Revista Terra de Outes : recompilatorio 2007-2017. (2017).
Asociación Terra de Outes.
Soraluce Blond, J. R., & Fernández Fernández, X. (1998).
Arquitecturas da provincia Da Coruña (Vol. III: Carnota,
Lousame, Muros, Noia, Outes e Porto do Son). Diputación
Provincial.
Varela Barreiro, X. (dir) Inventario Toponímico da Galicia
Medieval (ITGM). [web]Santiago de Compostela, Universidade
de Santiago de Compostela. http://ilg.usc.es/
Referencias normativas
Concello de Outes (1977) Normas subsidiarias y
Complementarias del planeamiento del Término Municioal de
Outes (La Coruña). (NNSS)
Concello de Outes (1985) Rectificación de las normas
subsidiarias y Complementarias del planeamiento del Término
Municioal de Outes (La Coruña).
Concello de Outes (1994) Modificación puntual de las normas
subsidiarias y Complementarias del planeamiento del Término
Municioal de Outes (La Coruña).
Concello de Outes (2011) Plan Xeral de Ordenación Municipal
(PXOM).
140
Goberno de España (1986). Real Decreto 849/1986, de 11 de
abril, por el que se aprueba el Reglamento del Dominio Público
Hidráulico. Madrid: Ministerio de Obras Públicas y Urbanismo.
Goberno de España (1998).Real Decreto 927/1988, de 29 de
julio, por el que se aprueba el Reglamento de la Administración
Pública del Agua y de la Planificación Hidrológica, en desarrollo
de los títulos II y III de la Ley de Aguas. Madrid: Ministerio de
Obras Públicas y Urbanismo.
Goberno de España (2001). Ley 10/201Plan Hidrológico
Nacional (PHN). Madrid: Ministerio de Transición Ecológica.
Goberno de España (2007).Ley 26/2007, de Responsabilidad
Medioambiental. Madrid: Jefatura del Estado.
Xunta de Galicia (2004). Decreto 179/2004, Reglamento de
ordenación da pesca fluvial e dos ecosistemas acuáticos
continentais. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia.
Xunta de Galicia (2010). Lei 9/2010, de aguas de Galicia.
Santiago de Compostela: Xunta de Galicia.
Xunta de Galicia (2011). Directrices de ordenación do territorio.
Santiago de Compostela: Xunta de Galicia.
Xunta de Galicia (2011). Plan de Ordenación do litoral de
Galicia (POL). Santiago de Compostela: Xunta de Galicia.
Xunta de Galicia (2013). Plan especial de seca da
demarcación hidrográfica Galicia-Costa (PES). Santiago de
Compostela: Xunta de Galicia.
Xunta de Galicia (2015). Lei 4/2015, do 17 de xuño, de
mellora da estrutura territorial agraria de Galicia. Santiago de
Compostela: Xunta de Galicia.
Xunta de Galicia (2019). Lei 1/2019 de rehabilitación e de
rexeneración e renovación urbanas de Galicia. Santiago de
Compostela: Xunta de Galicia.
Xunta de Galicia (2022). Lei 1/2022, de mellora da xestión do
ciclo integral da auga en Galicia. Santiago de Compostela:
Xunta de Galicia.
Xunta de Galicia (2023). Plan de Xestión de Risco de Inundación
da demarcación hidrográfica de Galicia-Costa correspondente
ao ciclo 2021-2027. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia.
Fontes cartográficas e documentais
Cartografía Catastral. Recurso en: catastro.meh.es
Galiciana, biblioteca dixital de Galicia. Recurso en: biblioteca.
galiciana.gal
Google Earth, visor interactivo para superponer recursos.
Recurso en: google.com
Instituto de Estudos do Territorio. Recurso en: mapas.xunta.gal/
visores
Instituto Geográfico Nacional, archivo topográfico. Recurso en:
centrodedescargas.cnig.es y www.ign.es/web/mapasantiguos
Instituto Nacional de Estadística (INE): INEbase / Nomenclátor:
Población del Padrón Continuo por Unidad Poblacional.
Recurso en: ine.es
Sistema de Informacion de Ordenación do Territorio e
Urbanismo de Galicia. Recurso en: siotuga.xunta.gal
Índice de figuras
Figura 01. Fotografía do río Tins no ámbito do proxecto
Renatur. Páx. 2 [Autores_UDC]
Figura 02. Meseta do Xallas no lugar de nacemento do Río Tíns,
Concello de Mazaricos. Páx. 4 [Autores_UDC]
Figura 03. Plano de situación do Concello de Outes Páx. 6
[Autores_UDC]
Figura 04. Parroquias do Concello de Outes e concellos
limítrofes. Páx. 7 [Elaboración propia_UDC]
Figura 05. Plano de núcleos do Concello de Outes Páx. 8
[Elaboración propia_UDC]
Figura 06. Plano físico do Concello de Outes: relevo, cuncas
fluviais, río Tins e afluentes. Páx. 10 [Elaboración propia_UDC]
Figura 07. Ámbito de actuación: delimitación de zonas. Páx.
12 [Elaboración propia_UDC]
Figura 08. Zona 2 do ámbito de actuación (Norte) Páx. 14
[Elaboración propia_UDC]
Figura 09. Zona 1 do ámbito de actuación (Sur) Páx. 16
[Elaboración propia_UDC]
Figura 10. Fotografía do río Tins no parque urbano de Outes.
Páx. 18 [Autores_UDC]
Figura 11. Carta xeométrica de Galicia (Domingo Fontán, c.
1830) Páx. 20 [Carta geométrica de Galicia: Dividida en sus
provincias de Coruña, Lugo, Orense, Pontevedra y subdividida
en Partidos y Ayuntamientos : presentada en 1834 a S. M. La
Reina gobernadora Doña Maria Cristina de Borbón por sus
Secretario de Estado y del despacho de lo Interior Levantada
y construida en la escala del cien milesimo por el Dr. D.
Domingo Fontan Director del observatorio Astronómico de
Madrid ... ; grabada bajo la dirección del autor en 1845 por L.
Bouffard. Escala 1:100.000. (W 9°24’24”-W 6°38’24”/N 43°49’14”-
N 41°44’05”) Impte. La Lemercier, [París?], 1845. 1 mapa en 12
hojas: montados sobre tela: 60 x 75 cm cada hoja; 215 x 234 cm
(doce hojas unidas) http://centrodedescargas.cnig.es/]
Figura 12. Término municipal de Outes (Zona E). Direción
Xeral do Instituto Xeográfico e Catastral, 1941. Páx. 22
[Dirección general del Instituto Geográfico y Catastral. Trabajos
topográficos. Provincia de La Coruña, hojas 93, 94, 119 y 120.
Término municipal de Outes (Zona E) Escala 1:25.000. Madrid
5 de febero de 1941, firmado por el topógrafo Manuel Pontes.
Madrid 6 de febrero de 1941, conforme el ingeniero jefe de la 4ª
brigada. Madrid 27 de enero de 1942, revisado por el ingeniero
jefe de la provincia. 1 mapa en 1 hoja: 65 x 47 cm http://
centrodedescargas.cnig.es/]
Figura 13. Término municipal de Outes (Zona O). Direción
Xeral do Instituto Xeográfico e Catastral, 1941. Páx. 24
[Dirección general del Instituto Geográfico y Catastral. Trabajos
topográficos. Provincia de La Coruña, grupo 3º brigada 5ª, hoja
93/119. Término municipal de Outes (Zona O) Escala 1:25.000.
Madrid 5 de marzo de 1942, firmado por el topógrafo principal
Fernando Pote. Madrid 6 de marzo de 1942, conforme el
ingeniero jefe de la 15ª brigada. Madrid 14 de mayo de 1942,
revisado por el ingeniero jefe de la provincia. 1 mapa en 1
hoja: 65 x 47 cm http://centrodedescargas.cnig.es/]
Figura 14. Apuntes dos traballos topográficos dos Itinerarios
da línea límite da parroquia de Outes (Instituto Xeográfico e
Estatítico, 1929) Páx. 26 [http://centrodedescargas.cnig.es/]
Figura 15. Ortofoto 1957 Páx. 28 [Vuelo sobre España del Army
Map Service de EEUU entre enero de 1956 y noviembre de 1957,
información cedida por el Ministerio de Defensa (CEGET). Escala
aproximada de vuelo 1:32.0000, en blanco y negro. http://
centrodedescargas.cnig.es/ CC BY 4.0 http://www.scne.es/
productos.html#OrtoPNOA]
141
Figura 16. Ortofoto 1983 Páx. 30 [[Vuelo Nacional, coordinado
por el Instituto Geográfico Nacional, novembro de 1983.
Escala (aproximada): 1:18.000. Emulsión: B/N. Recubrimiento
longitudinal / transversal: 60% / 30%. Resolución de escaneado
(micras): 25 -digitalizado por el CNIG - Tamaño de pixel
Ortofoto: 50cm – 1m http://centrodedescargas.cnig.es/]
Figura 17. Ortofoto 1985 Páx. 32 [Vuelo Nacional, coordinado
por el Instituto Geográfico Nacional, abril de 1985. Escala
(aproximada): 1:30.000. Emulsión: B/N. Recubrimiento
longitudinal / transversal: 60% / 30%. Resolución de escaneado
(micras): 25 -digitalizado por el CNIG - Tamaño de pixel
Ortofoto: 50cm – 1m http://centrodedescargas.cnig.es/]
Figura 18. Ortofoto 1990 Páx. 34 [Vuelo de Dirección General
de Costas (Ministerio de Obras Públicas y Urbanismo) para
deslinde del Dominio Público Marítimo-Terrestre, maio 1990.
Escala (aproximada): 1:5.000. Emulsión: cor. Resolución de
escaneado (micras): 25 -digitalizado por el CNIG - http://
centrodedescargas.cnig.es/]
Figura 19. Ortofoto 2000 Páx. 36 [Vuelo del Ministerio de
Agricultura, para el Sistema de Identificación de Parcelas
Agrícolas (SIGPAC). Escala (aproximada): 1:15.000 – 1:30.000.
Emulsión: Color. Recubrimiento longitudinal / transversal: 60%
/ 30%. Resolución de escaneado (micras): 14 y 21. Tamaño de
pixel Ortofoto: 40 – 50cm. http://centrodedescargas.cnig.es/]
Figura 20. Ortofoto 2004 Páx. 38 [Plan Nacional de
Ortofotografía Aérea (PNOA) ETR89 HU29 h50 0093, 2004,
5.
Ministerio de Transportes, Movilidad y Agenda Urbana, a través
de la Dirección General del Instituto Geográfico Nacional
y el Organismo Autónomo Centro Nacional de Información
Geográfica http://centrodedescargas.cnig.es/]
Figura 21. Ortofoto 2008 Páx. 40 [Plan Nacional de
Ortofotografía Aérea (PNOA) ETR89 HU29 h50 0093, 2008,
Ministerio de Transportes, Movilidad y Agenda Urbana, a través
de la Dirección General del Instituto Geográfico Nacional
y el Organismo Autónomo Centro Nacional de Información
Geográfica http://centrodedescargas.cnig.es/]
Figura 22. Ortofoto 2014 Páx. 42 [Plan Nacional de
Ortofotografía Aérea (PNOA) ETR89 HU29 h50 0093, 2014,
Ministerio de Transportes, Movilidad y Agenda Urbana, a través
de la Dirección General del Instituto Geográfico Nacional
y el Organismo Autónomo Centro Nacional de Información
Geográfica http://centrodedescargas.cnig.es/]
Figura 23. Ortofoto 2020 Páx. 44 [Plan Nacional de
Ortofotografía Aérea (PNOA) ETR89 HU29 h50 0093, 2020,
Ministerio de Transportes, Movilidad y Agenda Urbana, a través
de la Dirección General del Instituto Geográfico Nacional
y el Organismo Autónomo Centro Nacional de Información
Geográfica http://centrodedescargas.cnig.es/]
Figura 24. Fotografía da Avenida de Compostela en 1914,
no momento de construción da estrada Noia-Muros. Páx. 46
[Arquivo Municipal Concello de Outes]
Figura 26. Avenida de Compostela despois da construción da
carretera Noia-Muros. Páx. 46 [Arquivo Municipal Concello de
Outes]
Figura 28. Celebración do mercado na Rúa da Vila. Páx. 46
[Arquivo Municipal Concello de Outes]
Figura 25. Estradas en construción no primeiro cuarto do século
XX. Páx. 46 [Arquivo Municipal Concello de Outes]
Figura 27. Homenaxe ao Poeta Añón en 1925. Páx. 46 [Arquivo
Municipal Concello de Outes]
Figura 29. Sporting Club de Outes xogando no campo de
fútbol do Areal. Páx. 46 [Arquivo Municipal Concello de Outes]
Figura 30. Procesión relixiosa na Rúa da Vila durante a
Dictadura de Franco. Páx. 48 [Arquivo Municipal Concello de
Outes]
Figura 32. Ponte da Serra a mediados do século XX despois da
primeira ampliación. Páx. 48 [Arquivo Municipal Concello de
Outes]
Figura 34. Grupo de xogadores no campo de fútbol do
Cunchido. Páx. 48 [Arquivo Municipal Concello de Outes]
Figura 31. Fotografía da construción de vivenda. Páx. 48
[Arquivo Municipal Concello de Outes]
Figura 33. Inauguración da Rúa Doutor Esperante nos anos
1970. Páx. 48 [Arquivo Municipal Concello de Outes]
Figura 35. Praza do Concello a finais do século XX. Páx. 48
[Arquivo Municipal Concello de Outes]
Figura 36. Fotografía de canle de derivación de auga para
muíño, río Tins. Páx. 50 [Autores_UDC]
Figura 37. Plano de Ordenación do núcleo. Normas
Subsidiarias, 1977 Páx. 52 [https://siotuga.xunta.gal/siotuga/]
Figura 38. Plano de Rectificacións ás NNSS do Concello de
Outes, 1982 Páx. 54 e 55 [https://siotuga.xunta.gal/siotuga/]
Figura 39. Plano de Modificación Puntual das NNSS do
Concello de Outes, 1994 Páx. 56 [https://siotuga.xunta.gal/
siotuga/]
Figura 40. Plano de Cualificación do Solo Urbano da Serra de
Outes, PXOM 2010 Páx. 58 [https://siotuga.xunta.gal/siotuga/]
Figura 41. Planimetría da Concentración parcelaria 1980 Páx.
60 [Elaboración propia a partir de planimetría de Polígono
14 y Polígono 18 de Concentración parcelaria 150624320
publicada en DECRETO 135/199. Data de aprobación do
Acordo: 19/02/2003 (DOG 02/06/2003). Data de firmeza do
Acordo: 11/06/2014. Data de toma de posesión: 18/11/2004.
ovmediorural.xunta.gal]
Figura 42. Planocatastral actual. Páx. 61 [Elaboración propia a
partir de planimetría catastral https://www.sedecatastro.gob.
es/ 2023]
Figura 43. Fotografía dunha das preseiras actuais construídas
no Río Tins Páx. 62 [Autores_UDC]
Figura 44. Planimetría do Proxecto de aproveitamento de
augas do Río Tins, Páx. 64 e 65 [https://arquivo.galiciana.gal]
Figura 45. Planimetría das preseiras do Proxecto de
acondicionamento do río Tins Páx. 66 [Proxecto de
acondicionamento do río Tins ao seu paso polo núcleo urbano
de Serra de Outes (A Coruña). Concello de Outes 2001.
Ingeniería del Noroeste S.L. Plano 6.2: Obras de hormigón. Hoja
1:Azud-1 | Hoja 2:Azud-2 | Hoja 3:Azud-3]
Figura 46. Planimetría das pasarelas de madeira do Proxecto
de acondicionamento do río Tins Páx. 68 [Proxecto de
acondicionamento do río Tins ao seu paso polo núcleo urbano
de Serra de Outes (A Coruña). Concello de Outes 2001.
Ingeniería del Noroeste S.L. Plano 6.4: Pasarela de madera.
Plano 12:Detalles constructivos, Hoja 5:Pasarela de madera tipo]
Figura 47. Planimetría de elementos urbanos do Proxecto
de acondicionamento do río Tins Páx. 70 [Proxecto de
acondicionamento do río Tins ao seu paso polo núcleo urbano
de Serra de Outes (A Coruña). Concello de Outes 2001.
Ingeniería del Noroeste S.L. Plano 12:Detalles constructivos, Hoja
1: Barandilla, Barrera vegetal, Papelera, Acondicionamiento
molino, Plantación de árbol |Hoja 2: Fuente de piedra | Hoja 4:
Banco de piedra, Conjunto de bancos y mesas de granito]
Figura 48. Mapa da rede fluvial da UTE 06. Plan especial da
seca da demarcación hidrográfica Galicia-Costa (PES) Páx.
72 [Figura 22. Mapa da rede fluvial da UTE 06., na páxina 76 do
Plan especial da seca da demarcación hidrográfica Galicia-
Costa (PES), Xunta de Galicia 2013]
Figura 49. Mapa da lámina de inundación T10, T100 e T500 no
ámbito de actuación. Páx. 72 [Información procedente da
142
web: http://mapas .xunta.gal/ Data de impresión : 27/06/2023.
Proxec ción U.T.M. Fuso 29. Elipsoide GRS80. Sistema de
referencia ETRS89]
Figura 50. Preseira tradicional no río Tins. Páx. 74 [Autores_UDC]
Figura 51. Árbores autóctonas no parque fluvial Páx. 76
[Autores_UDC]
Figura 52. Fotografías actuais da Ponte da Serra Páx. 78
[Autores_UDC]
Figura 53. Fotografía da Ponte da Serra orixinal, pombal ao
fondo. Páx. 79 [Arquivo Municipal Concello de Outes]
Figura 54. Fotografía da Ponte da Serra nos anos finais do
século XX. Páx. 79 [Arquivo Municipal Concello de Outes]
Figura 55. Fotografías actuais do Muíño de Don Manuel
Fuentes Páx. 80 [Autores_UDC]
Figura 56. Fotografías do muíño de Don Manuel Fuentes antes
da súa rehabilitación (Febreiro 2022) Páx. 81 [Autores_Renatur]
Figura 57. Fotografías actuais dos Muíños da Horta do Muíño
Páx. 82 [Autores_UDC]
Figura 58. Fotografías actuais do Muíño Novo Páx. 84 [Autores_
UDC]
Figura 59. Fotografías actuais do muíño e lavadoiro Páx. 86
[Autores_UDC]
Figura 60. Fotografía de mulleres lavando no lavadoiro, Páx. 87
[Arquivo Municipal Concello de Outes]
Figura 61. Fotografías actuais da Fonte de Añón Páx. 88
[Autores_UDC]
Figura 62. Fotografías actuais do estanque e a fonte de
Vistalegre Páx. 90 [Autores_UDC]
Figura 63. Fotografías actuais do pombal Páx. 92 [Autores_
UDC]
Figura 64. Fotografía do Río Tíns co pombal no fondo. Páx. 93
[Arquivo Municipal Concello de Outes]
Figura 65. Fotografías actuais do hórreo Páx. 94 [Autores_UDC]
Figura 66. Fotografías actuais do Pazo da Serra Páx. 96
[Autores_UDC]
Figura 67. Fotografías actuais da Casa do Concello Páx. 98
[Autores_UDC]
Figura 68. Fotografía ,da celebración do día das letras
galegas de 1966 diante da Casa do Concello. Páx. 99 [Arquivo
Municipal Concello de Outes]
Figura 69. Casa do Concello en 2008, antes da reforma. Páx.
99 [De L. Miguel Bugallo Sánchez - self-made. http://commons.
wikimedia.org/w/index.php?title=Image:Serra_de_Outes_Casa_
do_concello.JPG, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.
org/w/index.php?curid=3846030]
Figura 70. Fotografía actual do Monumento ao Poeta Añón
Páx. 100 [Autores_UDC]
Figura 71. Fotografías do acto de celebración e inauguración
do Monumento ao Poeta Añón en 1966. Páx. 101 [Arquivo
Municipal Concello de Outes]
Figura 72. Fotografías actuais da Casa de Pose Páx. 102
[Autores_UDC]
Figura 73. Fotografía da Casa de Pose. Páx. 103 [Arquivo
Municipal Concello de Outes]
Figura 74. Fotografías actuais da Casa da Farmacia Páx. 104
[Autores_UDC]
Figura 75. Fotografía dunha procesión na Rúa da Vila. Páx. 105
[Arquivo Municipal Concello de Outes]
Figura 76. Fotografía actual da Casa na Rúa da Vila Páx. 106
[Autores_UDC]
Figura 77. Fotografía da Rúa da Vila, edificio en primeiro plano
a mano dereita. Páx. 107 [Arquivo Municipal Concello de
Outes]
Figura 78. Fotografías actuais da Avenida Compostela e
algúns dos seus edificios. Páx. 108 [Autores_UDC]
Figura 79. Fotografía da Avenida Compostela. Páx. 109
[Arquivo Municipal Concello de Outes]
Figura 80. Fotografía actual da Avenida San Campio coa
Casa da Cultura e o Pazo da Serra no seu inicio. Páx. 110
[Autores_UDC]
Figura 81. Fotografías actuais da rúa da Vila Páx. 112 [Autores_
UDC]
Figura 82. Fotografía da Rúa da Vila. Páx. 113 [Arquivo
Municipal Concello de Outes]
Figura 83. Fotografía da Rúa da Vila a finais do século XX, Páx.
113
Figura 84. Fotografías actuais do edificio multiusos / almacén
Páx. 114 [Autores_UDC]
Figura 85. Fotografía de celebración do entroido, edificio
almacén/multiusos ao fondo, Páx. 115 [Exposición Celebración
50 aniversario do CEIP Outes]
Figura 86. Fotografía actual da Capela de Santiaguiño Páx.
116 [Autores_UDC]
Figura 87. Fotografía tomada durante a construción da
Capela actual. Páx. 117 [Arquivo Municipal Concello de Outes]
Figura 88. Fotografía actual do cruceiro do Cristo da Cruz Páx.
118 [Autores_UDC]
Figura 89. Fotografía da antiga capela e lugar onde estaba
ubicado o cruceiro anteriormente. Páx. 119 [Arquivo Municipal
Concello de Outes]
Figura 90. Situación das seccións do estudo ambiental. Páx.
120 [Elaboración propia_UDC]
Figura 91. Sección tipo do río e parque fluvial. Proxecto
de acondicionamento do río Tíns Páx. 121 [Proxecto de
acondicionamento do río Tins ao seu paso polo núcleo urbano
de Serra de Outes (A Coruña). Concello de Outes 2001.
Ingeniería del Noroeste S.L. Plano 6.4: Pasarela de madera.
Plano]
Figura 92. Fotografía do ámbito da sección 01: ponte da Rúa
Capela, Río Tins e vexetación de ribeira Páx. 122 [Autores_UDC]
Figura 93. Fotografías do ámbito da sección 02: beira dereita e
beira esquerda Páx. 122 [Autores_UDC]
Figura 94. Fotografía do ámbito da sección 03: primeira
preseira Páx. 122 [Autores_UDC]
Figura 95. Seccións transversais esquemáticas do río. Proxecto
de acondicionamento do río Tins Páx. 123 [Proxecto de
acondicionamento do río Tins ao seu paso polo núcleo urbano
de Serra de Outes (A Coruña). Concello de Outes 2001.
Ingeniería del Noroeste S.L. Plano 6.4: Pasarela de madera.
Plano]
Figura 96. Fotografía do ámbito da sección 04: pasarela de
madeira Páx. 124 [Autores_UDC]
Figura 97. Fotografías do ámbito da sección 05: beira dereita e
beira esquerda Páx. 124 [Autores_UDC]
Figura 98. Fotografías do ámbito da sección 06: paseo fluvial
Páx. 124 [Autores_UDC]
Figura 99. Seccións transversais esquemáticas do río. Proxecto
de acondicionamento do río Tins Páx. 125 [Proxecto de
143
acondicionamento do río Tins ao seu paso polo núcleo urbano
de Serra de Outes (A Coruña). Concello de Outes 2001.
Ingeniería del Noroeste S.L. Plano 6.4: Pasarela de madera.
Plano]
Figura 100. Fotografías do ámbito da sección 07: canle na
beira dereita e explanada vexetal na beira esquerda Páx. 126
[Autores_UDC]
Figura 101. Fotografías do ámbito da sección 08: desembarco
da pasarela na beira dereita e aceso á pasarela dende a beira
esquerda Páx. 126 [Autores_UDC]
Figura 102. Fotografías do ámbito da sección 09: beira dereita
e beira esquerda Páx. 126 [Autores_UDC]
Figura 103. Seccións transversais esquemáticas do río.
Proxecto de acondicionamento do río Tins Páx. 127 [Proxecto
de acondicionamento do río Tins ao seu paso polo núcleo
urbano de Serra de Outes (A Coruña). Concello de Outes 2001.
Ingeniería del Noroeste S.L. Plano 6.4: Pasarela de madera.
Plano]
Figura 104. Fotografías do ámbito da sección 10: beira dereita
e edificios da beira esquerda Páx. 128 [Autores_UDC]
Figura 105. Fotografía do ámbito da sección 11: paseo fluvial
na beira esquerda, terceira preseira do río Tins, e muro de
contención Páx. 128 [Autores_UDC]
Figura 106. Fotografías do ámbito da sección 12: beira dereita
5.
e beira esquerda Páx. 128 [Autores_UDC]
Figura 107. Seccións transversais esquemáticas do río.
Proxecto de acondicionamento do río Tins Páx. 129 [Proxecto
de acondicionamento do río Tins ao seu paso polo núcleo
urbano de Serra de Outes (A Coruña). Concello de Outes 2001.
Ingeniería del Noroeste S.L. Plano 6.4: Pasarela de madera.
Plano]
Figura 108. Fotografía do ámbito da sección 13: beira dereita,
preseira no río e muro da parcela da beira esquerda ao fondo
Páx. 130 [Autores_UDC]
Figura 109. Fotografías do ámbito da sección 14: beira dereita
e beira esquerda Páx. 130 [Autores_UDC]
Figura 110. Fotografías do ámbito da sección 15: beira dereita
e beira esquerda Páx. 130 [Autores_UDC]
Figura 111. Seccións transversais esquemáticas do río.
Proxecto de acondicionamento do río Tins Páx. 131 [Proxecto
de acondicionamento do río Tins ao seu paso polo núcleo
urbano de Serra de Outes (A Coruña). Concello de Outes 2001.
Ingeniería del Noroeste S.L. Plano 6.4: Pasarela de madera.
Plano]
Figura 112. Fotografías do ámbito da sección 16: beira dereita
e beira esquerda Páx. 132 [Autores_UDC]
Figura 113. Pasarela no ámbito da sección 17, preto da
desembocadura do río Tins Páx. 132 [Autores_UDC]
Figura 114. Fotografías do ámbito da sección 18: beira dereita
e leito do río Tins. Páx. 132 [Autores_UDC]
Figura 115. Seccións transversais esquemáticas do río.
Proxecto de acondicionamento do río Tins Páx. 133 [Proxecto
de acondicionamento do río Tins ao seu paso polo núcleo
urbano de Serra de Outes (A Coruña). Concello de Outes 2001.
Ingeniería del Noroeste S.L. Plano 6.4: Pasarela de madera.
Plano]
Figura 116. Desembocadura do Río Tins Páx. 134 [Autores_
UDC]
Figura 117. Desembocadura do Río Tins Páx. 136-137 [Autores_
UDC]
Figura 118. Fotografía do Río Tins Páx. 1383 [Autores_UDC]
Este documento de Estudo técnico,
histórico, paisaxístico e ambiental do
estado actual do río Tins no ámbito
urbano de Outes realizado pola UDC
no primeiro semestre de 2023, está
enmarcado na acción A1 de Creación da
estratexia de reordenación e integración
ambiental do proxecto Renatur_Outes.

Liderado polo Concello de Outes,

Renatur_Outes conta coa participación
de investigadores das tres universidades
públicas galegas, a Fundación
Montescola e o CEER (Centro de Estudos
Eurorrexionais Galicia- Norte de Portugal)
e co apoio da Fundación Biodiversidad do
Ministerio para a Transición Ecolóxica e o
Reto Demográfico (MITECO) no marco do
Plan de Recuperación, Transformación e
Resiliencia (PRTR), financiado pola Unión
Europea – NextGenerationEU.
Renatur cuenta con el apoyo de la Fundación Biodiversidad del Ministerio para la Transición
Ecológica y el Reto Demográfico (MITECO) en el marco del Plan de Recuperación, Transformación
y Resiliencia (PRTR), financiado por la Unión Europea – NextGenerationEU.