DENEY NO: AC6

ASENKRON MOTORLARA YOL VERME YÖNTEMLERİ

Deneyin Amacı
Asenkron motora yol verme yöntemlerinin incelenmesi, bu yöntemlerden oto transformatör
ile yol verme ve yıldız üçgen yol vermenin uygulanması.

Deney Yapılmadan Önce Bilinmesi Gereken Kavram ve Konular

 Asenkron motorun yapısı,
 Asenkron motorun çalışma prensibi,
 Asenkron motora yol verme yöntemleri,
 Yıldız-üçgen bağlantıları ve bağıntıları,

1. Deney Hakkında Genel Bilgi

Asenkron motorların yol almasını tanım olarak vermek gerekirse; motor durma anından
nominal hızına çıkana kadar, bağlı olduğu şebekeden aşırı akım çekmemesi ve yol alma
momentinin mümkün olduğunca büyük olması şartı ile hızlanma olayına yol alma denir.
Asenkron motor duruyorken n=0 ve s=1’dir. Bu durumda motor, sargılarına nominal gerilim
uygulandığında, özel yapılı motorlar haricinde, şebekeden nominal akımının (4-6) katı akım
çeker. Büyük güçlü motorlarda ve bunların çalışabileceği zayıf şebekelerde, bu akım, şebeke
geriliminde azalma meydana getirir. Bu tip motorların çok olması halinde ise, şebeke bu akımı
sağlamayabilir. Bu durumda motorun yol alma akımını sınırlamak gerekmektedir. Pratikte
kullanılan yol verme yöntemleri şöyle sıralanabilir.
 Doğrudan şebekeye bağlanarak yol verme,
 Oto transformatörle yol verme,
 Statora direnç bağlayarak ya da yarı iletken elemanlar kullanarak yol verme,
 Yıldız-üçgen yol verme,
 Rotora direnç ilave ederek ya da yarı iletken elemanlar kullanarak yol verme,
 Rotorda çift sincap kafesi kullanarak yol verme.
Bu deneyde bu yöntemlerden oto transformatör ve yıldız-üçgen yol verme incelenecektir.
Doğrudan yol vermenin şebeke, motor ve anahtarlama görevini üstlenen elemanlar açısından
sakıncası, kalkış akımındaki büyüklüktür. Akımdaki dalgalanmaların diğer makine ve cihazlar
üzerindeki etkileri belirli sınırlar içerisinde olmalı, kontaktörleri ve koruma düzenlerini
açtırmamalıdır. Yol verme donanımının ekonomik olarak uygunluğu için makine nominal gücü,
115
iş makinasının güç gereksinimine uyumlu olmalıdır. Motor gücünün gereksiz olarak büyük
seçilmesi ile sigorta ve iletken kesitleri büyük olacaktır. Bununla birlikte kısmi yükleme türü
çalışmalarda düşen güç katsayısıyla, verim de azalacaktır. Uygun bir işletmede makine, iş
makinasının sürekli gücünü karşılayabilmelidir. Bunun yanında, doğrudan yol verme sırasında
iş makinasına zarar verilmeden, aşırı ısınmaların oluşmadığı, uygun yol verme süresinin
sağlandığı bir çalışma elde edilmelidir. Kalkış momentinin; iş makinasının durumuna göre
uygunluğu, tüm yol vermede yeterli bir hızlanma sağlaması, sert ve darbeli etki yapacak şekilde
büyük olmaması istenir.
R R U U
380V

S S V V 3 Fazlı
A
Motor
T T W W

Şekil 1 Asenkron motora direkt yol verme montaj şeması

2. Deneyin Yapılışı

2.1 Oto Transformatörle Yol Verme

Burada yapılan, yol alma akımını sınırlandırmak için, stator sargılarına düşük bir gerilim
uygulamakdır. Motor yol aldıkça, oto transformatörle gerilim, nominal değerine kadar kademeli
olarak arttırılır. Asenkron motora oto transformatör ile yol verilirken, ani gerilim geçişlerinde
oluşan şebekelerden kısa süreli ayrılmalarda, makine bir an için generatör olarak çalışacaktır.
Makine tekrar şebekeye bağlandığında, nominal akımının 20 katı olabilecek akım sıçramaları
söz konusu olur.

R R U U
380V

S S V V 3 Fazlı
A
Motor
T T W W

3 Fazlı Oto Transformatör V

Şekil 2 Asenkron motora oto transformatörle yol verme yönteminin montaj şeması

Oto transformatör ile yol verme işlemi için deneyin montajı Şekil 2’deki gibi kurulur. Yol
verme işlemi sırasında asenkron motorun şebekeden çektiği akımı ölçmek için devreye seri

116
olarak ampermetre ve gerilimi ölçmek için de devreye paralel olarak voltmetre bağlanarak
aşağıdaki tablo doldurulur.

Tablo 1 Oto transformatörle yol verme yönteminden elde edilenler

%50 %70 %100

Gerilim (V)

n (d/d)

Nominal Akım(A)

Kalkış Akımı (A)

2.2 Yıldız-Üçgen Yol Verme

Makinanın statorunu kalkışta yıldız bağlayıp, belli bir kaymada üçgen bağlamaya geçerek
yapılan bu yol verme işleminde; oto transformatörle elde edilen düşük gerilimli yol verme
olanağı, transformatörsüz olarak sağlanır. Yol vermede; stator sargısının yıldız bağlanması ile
elde edilen faz sargısının gerilimi, nominal çalışmasında üçgen olarak bağlanmış stator sargısı

faz gerilimin 1/ 3 ’ü kadardır. Bu nedenle yıldız bağlamada faz akımı; üçgen bağlamadaki faz

akımının 1/ 3 ’ü kadar olacaktır. Dolayısıyla yıldız bağlamada şebekeden çekilen akım, (I y)

üçgen bağlamadakinin (Iü), 1/3’ü kadardır. Ancak yol vermede, kalkış momenti 1/3 oranında
azalacaktır. Yıldız-üçgen yol vermede, kalkış momenti oldukça küçülmüştür. Dolayısıyla
makine nominal momentinin %15-20’sinden büyük olan momentlerin tahrikinde bu yol
vermenin kullanılması istenmez.

Yıldızdan üçgene geçme; makine momentinin yük momentine eşit olduğu noktada yapılır.
Geçişin olduğu noktada; oto transformatörle yol vermede kademe değiştirme sırasında ortaya
çıkan ani akım sıçraması yıldız üçgen yol vermede de oluşur.

U 1
I sy   (1)
3 Z
U
I sü  (2)
Z
I sy 1
 (3)
I sü 3

117
 U 1

Iy 3 Z 1
  (4)
Iü U 3
3
Z
R S T R S T

U U U U

Iy Isy Iy Iü Iü Iü

Isy Isy Isü Isü

Isü

Yıldız Bağlantı Üçgen Bağlantı

Şekil 3 Yıldız üçgen bağlantı

R S T

A A A
Motor Yıldız
Kontaktörü Kontaktörü

Üçgen
V Kontaktörü
Motor U V W
Klemens
kutusu Z X Y

Şekil 4 Yıldız-Üçgen yol verme ana akım devresi

118
 R

Stop O
Butonu

Start
Motor Yıldız
I M Kontağı Kontağı
Butonu
Y Üçgen Açık
Zaman Rölesi Ü ZR Ü Kontağı
Kapalı Kontağı Üçgen Kapalı Zaman Rölesi
Kontağı Açık Kontağı
Motor Yıldız
Kontaktörü Kontaktörü ZR Üçgen
Bobini Bobini Zaman Rölesi Kontaktörü
M Y ZR Bobini
O

Şekil 5 Yıldız-üçgen yol verme montaj şeması

Yıldız-üçgen yol verme işlemi için deneyin montajı Şekil 5’deki gibi kurulur. Yıldız-üçgen yol
verme modülünün zaman rölesi 15 saniyeye ayarlanır. Yol verme işlemi sırasında asenkron
motorun stator sargılarından ve şebekeden geçen akımları ölçmek için devreye ampermetreler,
ayrıca gerilim değişimlerini görmek için de bir voltmetre bağlanarak gerekli ölçümler yapılır
ve aşağıdaki tablolar doldurulur.

Tablo 2 Yıldız bağlantıda iken elde edilenler

Gerilim (V) Şebeke Akımı Stator Akımı Devir Sayısı

(A) (A) (d/d)

Tablo 3 Üçgen bağlantıda iken elde edilenler

Gerilim (V) Şebeke Akımı Stator Akımı Devir Sayısı

(A) (A) (d/d)

3. Deney Sonunda Yapılanlar

Oto transformatörün %50 %70 ve %100 durumları için Tablo 6.1’de okunan gerilime bağlı
nominal akım ve kalkış akım grafiği çizilir.

119
I

Şekil 6 Nominal ve kalkış akımının gerilime bağlı değişimi

120
Yorumlar

121