Medeni Usul Pratik-Murat Yavaş

Prof. Dr. Murat YAVAŞ Prof. Dr.
İbrahim AŞIK
Arş. Gör. Mehmet Akif GÜL Arş. Gör. Ozan TOK
Arş. Gör. Ömer Faruk DEMİR Arş. Gör. Ömer Faruk SAÇAR
MEDENİ USUL HUKUKU
PRATİK ÇALIŞMA KİTABI
Tamamı Çözümlü
Genişletilmiş 4. Baskı
SEÇKİN | Hukuk
Ankara 2020
Dördüncü Baskıya Önsöz
Medeni Usûl Hukuku Pratik Çalışma Kitabının üçüncü basısının tüken

mesi sebebiyle yeni öğretim yılma kitabı yenileyerek hazırlama ihtiyacı
doğmuştur. Bu süreçte kitabımızı gözden geçirip belirli kısımları güncelleme
ihtiyacı duyduk.
Değerli öğrencilerimize pratik çalışmaları notlar alarak öncelikle kendi

lerinin çözmelerini; hatta arkadaşlarıyla tartışmalarını, bu çalışmadan sonra
ise pratik çalışmalarının cevaplarım okumalarını tavsiye ederiz. Bu şekilde
temel kavramları elimizden geldiğince anlatmaya çalıştığımız pratik çalışma
ders kitabından öğrencilerimiz en verimli şekilde faydalanabilirler. Bunun
dışında değerli öğrencilerimize, hangi fakültede eğitim alıyorlarsa alsınlar,
derslerine iştirak etmelerini ve teorik kitaplardan istifade etmelerini önemle
tavsiye ediyoruz.
Kitabın üçüncü basısının da yayımını üstlenen Seçkin Yayıncılık1 a

emekleri ve desteklen için teşekkür etmemiz gerekir.
Kitabımızın öğrencilere ve uygulamacılara faydalı olmasını dileriz.
İstanbul-2019
Prof. Dr. Murat YAVAŞ - Prof. Dr. İbrahim AŞIK
İçindekiler
Dördüncü Baskıya Önsöz............................................................................................................... 5
Pratik Çalışma -1.............................................................................. 13

■ Görev.....................................................................................................................................13
■ Yetki 13
■ Yetkisizlik Kararı................................................................................................................... 13
Pratik Çalışma -2.............................................................................. 19

■ Görev.................................................................................................................................... 19
■ Yetki 19
■ Yetki Sözleşmesi................................................................................................................... 19
■ Hâkimin Sorumluluğu........................................................................................................... 19
8 Medeni Usıd Hukuku Pratik Çalışma Kitabı
Pratik Çalışma - 6.............................................................................. 63

■ Taleple Bağlılık İlkesi............................................................................................................63
■ Re’5en Araştırma İkesi......................................................................................................... 63
■ Hâkimin Sorumluluğu........................................................................................................... 63
Pratik Çalışma - 7.............................................................................. 67

■ Taleple Bağlılık İlkesi............................................................................................................67
■ Objektif Dava Birleşmesi......................................................................................................67
■ Kısmî Dava............................................................................................................................ 67
■ Taraf Ehliyeti........................................................................................................................ 67
Pratik Çalışma - 8.............................................................................. 71

■ Yetki sözleşmesi................................................................................................................... 71
■ Terditli Dava......................................................................................................................... 71
■ Karşı Dava............................................................................................................................. 71
Pratik Çalışma - 9.............................................................................. 79

■ Dava Dilekçesinin Unsurları..................................................................................................79
■ Davaya Vekâlet..................................................................................................................... 79
■ Süreler.................................................................................................................................. 79
■ Dosyanın İşlemden Kaldırılması............................................ 79
Pratik Çalışma -10............................................................................ 85

■ Taraf Ehliyeti........................................................................................................................ 85
■ Vekalet................................................................................................................................. 85
Pratik Çalışma -11............................................................................ 89

■ Dava Şartlan......................................................................................................................... 89
■ İddia ve Savunman n Değiştirilmesi ve Genişletilmesi Yasağı............................................ 89
■ Zamanaşımı.......................................................................................................................... 89
■ Dosyanın İşlemden Kaldırılması............................................ 89
Pratik Çalışma -12............................................................................ 97

■ Dava Arkadaşlığı...................................................................................................................97
■ Teminat................................................................................................................................ 97
■ Tespit Davası........................................................................................................................ 97
Pratik Çalışma -13.......................................................................... 103

■ Ön İnceleme....................................................................................................................... 103
İçindekiler 9
■ Teksif İlkesi......................................................................................................................... 103

■ Kısmî Dava.......................................................................................................................... 103
Pratik Çalışma -14.......................................................................... 111

■ Usûl İşlemleri...................................................................................................................... 111
■ Eski Hâle Getirme............................................................................................................... 111
■ Davaya Cevap..................................................................................................................... 111
■ Savunma Şekli.................................................................................................................... 111
Pratik Çalışma -15.......................................................................... 117

■ Görev.................................................................................................................................. 117
■ Zamanaşımı Defi................................................................................................................ 117
■ Kısmî Dava.......................................................................................................................... 117
■ Davaların Birleştirilmesi.....................................................................................................117
Pratik Çalışma -16.......................................................................... 125

■ Delillerin Gösterilmesi............................................................ 125
■ İspat Yükü........................................................................................................................... 125
■ Hukuka Aykırı Delil er......................................................................................................... 125
■ Delil Başlangıcı................................................................................................................... 125
Pratik Çalışma -17.......................................................................... 133

■ Delillerin Gösterilmesi............................................................ 133
■ İkrar 133
■ Senetle İspat...................................................................................................................... 133
■ Bilirkişi................................................................................................................................ 133
Pratik Çalışma -18.......................................................................... 139

■ İkrar 139
■ İbraz Mecburiyeti.............................................................................................................. 139
■ Tanıkl39
■ İsticvap............................................................................................................................... 139
Pratik Çalışma -19.......................................................................... 145

■ İkrar 145
■ Davayı Geri Alma................................................................................................................ 145
■ Bilirkişi................................................................................................................................ 145
■ İstinaf..................................................................................................................................145
Pratik Çalışma - 20.......................................................................... 151

■ İddia ve Savunman n Genişletilmesi ve Değiştirilmesi Yasağı.......................................... 151
■ Islah 151
■ Dava konusun devri............................................................................................................ 151
Pratik Çalışma -21.......................................................................... 155

■ İspat Yükü........................................................................................................................... 155
■ İkrar 155
Pratik Çalışma - 22.......................................................................... 165

■ İspat Araçları...................................................................................................................... 165
Pratik Çalışma - 23.......................................................................... 175

■ İspat Araçları - 2................................................................................................................. 175
Pratik Çalışma - 24.......................................................................... 185

■ Caiz Delil............................................................................................................................. 185
■ Tanık Listesi........................................................................................................................ 185
■ Yemin..................................................................................................................................185
■ Delil Sözleşmesi.................................................................................................................. 185
■ Re'sen Araştırma İkesi.......................................................................................................185
Pratik Çalışma - 25.......................................................................... 193

■ Davaya Son Veren Taraf İşlemleri......................................... 193
Pratik Çalışma - 26.......................................................................... 207

■ Belirsiz Alacak Davası......................................................................................................... 207
■ Özel Kanunlardaki Dava Şartları............................................ 207
■ İspat Yükü........................................................................................................................... 207
■ Kanun Yoluna Başvjru Süresi............................................................................................ 207
■ İstinaf İncelemesi.............................................................................................................. 207
■ Bozma Kararının Etkileri.................................................................................................... 207
Pratik Çalışma - 27.......................................................................... 219

■ Kanun Yolları...................................................................................................................... 219
■ Aleyhe Bozma Yasağı..........................................................................................................219
■ İstinaf Sebepleri................................................................................................................. 219
■ Temyiz................................................................................................................................ 219
İçindekiler 11
Pratik Çalışma - 28.......................................................................... 225

■ İhtiyatî Tedbir..................................................................................................................... 225
■ Kabul.................................................................................................................................. 225
■ Sulh 225
Pratik Çalışma - 29.......................................................................... 231

■ İhtiyatî Tedbir..................................................................................................................... 231
■ Gider Avansı ve De il Avansı.............................................................................................. 231
Pratik Çalışma - 30.......................................................................... 241

■ Yargılama Harç ve Giderleri............................................................................................... 241
■ Delil Tespiti......................................................................................................................... 241
■ Tahkim............................................................................................................................... 241
■ Yargılamanın İades............................................................................................................ 241
Pratik Çalışma -1
■ Görev
■ Yetki
■ Yetkisizlik Kararı
OLAY:
Yerleşim yen Gemlik olan Mehmet.. Bursa’da bilgisayar ve parçalan
satımı işini yapmaktadır. Yerleşim yeri Adana olan Cihan., bu şirketten
10 adet bilgisayar kiralamıştır. Taraflar arasındaki sözleşmeye göre
Cihan 3.000 TL ödeme yapacaktır. Fakat Cihan: sözleşmede kararlaştı
rılan bilgisayarların kiralama bedeli olan 3.000 TL’yi ödememiştir.
Bunun üzerine Mehmet.. 3.000 TL alacağı için Cihan aleyhine dava
açmıştır.
SORULAR:
1. Somut olayda görevli mahkemeyi belirleyiniz.
2. Bu davada yetkili mahkeme veya mahkemeleri belirleyiniz.
3. Davanın Adana Sulh Hukuk Mahkemesi’nde açıldığını varsayalım. Ci

han; bu davanın Gemlik Asliye Hukuk Mahkemesinde açılması gerekti
ğini ilen sürmüştür. Sizce Cihan’m bu iddiasının hukukî niteliği nedir?
Cihan bu savunmasını hangi süre içerisinde nasıl ilen sürmelidir? Bu
savunma karşısında mahkeme nasıl karar vermelidir?
4. Cihan’m görev ve yetki itirazını birlikte ileri sürdüğünü varsayarsak;

mahkeme bu itirazları incelerken bir sıra gözetecek midir?
5. Mahkemenin yetkisizlik kararı verdiğini varsayalım. Bu durumda taraf

ların davaya devam edilebilmesi için ne yapmaları gerekir? Tarafların
yapması gerekenleri yapmamalarının sonucu nedir? Bu yüzden zamana
14___________________________________________ Medeni UslI Hukuku Pratik Çalışma Kitabı
şımı süresinin geçmiş olması halinde alacaklıma alacağını dava etmesi

mümkün müdür?
6. Yetkisizlik kararı sonrasında dava dosyasının kendisine gönderildiği

mahkeme, re’sen yetkisizlik kararı verebilir mi?
CEVAPLAR:
1. Olayımızda Mehmet, Cihan’a karşı bir alacak davası açmıştır. Meh
met’in alacak hakkı kıra sözleşmesinden kaynaklanmaktadır. Bu dava,
malvarlığı haklaıına ilişkin bir davadır. Aksine bir hüküm bulunmadıkça
şahıs varlığına ilişkin davalar ile malvarlığı haklarından doğan davalar
da görevli mahkemenin, dava konusunun miktar ve değerine bakılmak
sızın asliye hukuk mahkemesi olduğu kabul edilmiştir (HMK m. 2).
Somut olayda taraflar arasında kıra sözleşmesi yapılmış ve bu kira iliş
kisinden kaynaklanan bir dava mevcuttur. HMK m. 4’e göre, miktar
ve değerine bakılmaksızın kira ilişkisinden kaynaklanan her türlü
davalar, sulh hukuk mahkemesinde görülür. Dolayısıyla HMK m.
4’ün açık hükmü uyarınca olayımızda görevli mahkeme sulh hukuk
mahkemesidir'.
2. Yetkili mahkeme, bir davanın hangi yerdeki mahkemede açılacağı, yani

o davaya neredeki mahkemenin bakmaya yetkili olduğu hususudur.
Yetki kuralları, kesin yetki kuralları ve kesin olmayan yetki kuralları

olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Kesin olmayan yetki kuralları da genel
yetki kuralı ve özel yetki kuralı olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Kesin
yetki kuralının olduğu durumlarda dava yalnızca o mahkemede açılma
lıdır ve bu husus, kamu düzenine ilişkindir. Kesin yetki bir dava şartıdır
ve yargılamanın her safhasında hem taraflarca ileri sürülebilir hem de
hâkim tarafından re’sen dikkate alınabilir.
Kesin olmayan yetki kuralları ise (genel yetki ve özel yetki kuralı) kamu
düzenine ilişkin değildir, cevap süresi içerisinde davalı tarafından yetki
•(...) Somut olayda, davacı ile davalı arasındaki temel hukukî ilişki kira sözleşmesidir Davacı
malik ile zarara setep olan işyerinde kiracı olarak bulunan davalı ile arasında kira sözleşmesi
bulunmaktadır. O halde mahkemece, uyuşmazlığın Sulh Hukuk Mahkemesinin görevine girdiği
dikkate alınarak, bu yönde görevsizlik karârı verilmesi gerekirken: hatalı değerlendirme sonucu,
isin esasının incelenerek yazılı şekilde karar verilmesi doğru çörülmemistir(...)" Yargıtay 17.
HD. T 21.3.2017, E. 2C14/18449'K 2017.-2844. (kazanci.com.tr).
Pratik Çalışma - 1 15
itirazı ileri sürülmezse davanın açıldığı mahkeme yetkili hale gelir. Ay
rıca genel yetki kuralı ve özel yetki kuralı davacıya seçimlik hak doğu
rur birbirinin alternatifi olma özelliğine sahiptirler. Bu durumda davacı
dilediği mahkemede dava açabilir.
Olayımızda davacı ile davalı arasında bir sözleşme akdedilmiş ve

bu sözleşmeden kaynaklanan bir ihtilaf söz konusudur. Dolayı
sıyla olayımızda kesin yetki söz konusu olmadığından genel yetki
ve özel yetki kuralı bakımından ayrı ayrı değerlendirme yapmak
gerekir.
Genel yetki kuralı bakımından, genel yetkili mahkeme, davalının da

vanın açıldığı tarihteki yerleşim yeridir (HMK m. 6). Yanı olayımız
da davalı Cihan’m yerleşim yeri olan Adana Mahkemesi genel yet
kili mahkemedir.
Özel yetkili mahkeme bakımından ise, sözleşmeden doğan davalarda.,

sözleşmenin ifa yeri mahkemesi de yetkili mahkeme olarak kabul edil
miştir (m. 10)2. Sözleşmede her ıkı taraf da ifada bulunacak ise davacı
nın ifasını istediği şeye göre yetkili mahkeme tespit edilir. İfa yerini, ta
raflar aralarında kararlaştırmış iseler, dava taraflarca kararlaştırılan ifa
yerinde açılmalıdır. Taraflar ifa yerini kararlaştırmamış iseler, ifa yeri..
Türk Borçlar Kanunu'nun S9. Maddesine göre belirlenir. Öyleyse, dava
konusu sözleşmeden doğan bir para alacağı ise ve taraflar ifa yerini ka-
rarlaştırmamışlarsa, Türk Borçlar Kanunu'nun 89. maddesine göre para
borçları, alacaklının ödeme zamanındaki yerleşim yerinde ödeneceğin
den (TBK m. S9 1), yetkili mahkeme alacaklının yerleşim yen mahke
mesidir. Parça borçları için, sözleşmenin kurulduğu sırada borç konusu
nun bulunduğu yerde dava açılabilir (TBK m. S9 2). Bunların dışındaki
*(...) Mahkemece HMK.'nun 6. maddesi gereğince Mersin Asliye Hukuk Mahkemelerinin yetkili
olduğu gerekçesiyle yetkisizlik kararı verilmiş: hüküm, davacı tarafından temyiz edilmiştir.
HMK'nun 6 maddesi gereğince bir davada genel yetkili mahkeme davalının ikametgahının bu
lunduğu yer mahkemesidir. Aynı Kanunun 10 maddesinde sözleşmeden doğan davalar için
sözleşmenin ifa edileceği yer mahkemesinin de yetkili olduğu belirtilmiştir ki bu da özel yetkiye
ilişkin"bir düzenlemedir. Dolayısıyla dava davacının seçimine göre, hem genel ve hem de özel
yetkili mahkemede açılabilir. (Bkz HGK. 5.11.2003. 2003713-640-627 sayılı kararı) Somut olay
da az yukarıda anılan HMK*mn 10. maddesi gereğince taraflar arasında oluşan sözleşme ilişki
sine göre sözleşmenin fa yeri mahkemesi davaya bakmaya yetkilidir. Mahkemece değinilen’bu
yönler gözetilerek işin esasına girilip hasıl olacak sonuca uygun bir karar verilmesi gerekirken
yazılı şekilde yetkisizlik karan verilmesi usul ve yasaya aykırıdır Bozmayı aerektirir(...)" Yargı
tay 13." HD. T. 12.10.2016. E. 2016/15890. K. 2016/18382. (kazanci.com.tr).
bütün borçlar doğumları sırasında borçlunun yerleşim yerinde ifa edilir

(TBK m. S9 3). Olayımızda da sözleşmeden kaynaklanan bir para
borcu söz konusu olduğu için alacaklı davacının yerleşim yerinde
dava açılabilir. Yani Mehmet’in yerleşim yeri olan Gemlik’te dava
açılabilir.
Davacı Mehmet, isterse kendi yerleşim yerindeki Gemlik Mahkeme

si5 nde isterse davalının yerleşim yerindeki Adana Mahkemesinde da
vayı açabilir.
3. Davalı Cihan5ın savunmasının hukukî niteliği, görev ve yetki itirazı

dır. Görev ve yetki itirazı, davalının usûl hukukuna ilişkin savun
masıdır.
Görev kuralları kamu düzenine ilişkin olduğundan yargılamanın her

safhasından hem hâkim tarafından re’sen dikkate alınır, hem de taraflar
ca her zaman ıleıi sürülebilir. Görev kuralları dava şartıdırlar.
Yetki kuralları kamu düzenine ilişkin olmadığından her zaman ileri sü
rülemez ve yargılamanın belirli bir safhasında davalı tarafından ileri sü
rülmeye tabı tutulmuştur. Kesin yetkinin söz konusu olduğu durumlarda
ise, kesin yetki kuralı kamu düzenine ilişkin olduğundan hem dava şar
tıdır hem de tıpkı görev kuralları gibi her aşamada ileri sürülebilir. Hâ
kim de kesin yetki kuralını re’sen nazara alır. Oysa hâkim kesin olma
yan yetki kurallarını kendiliğinden nazara alamaz.
Görev itirazı bakımından somut olaya baktığımızda, Mahkemenin gö

revli olması dava şartlarmdandır (HMK m. 114, f. 1-c). Dolayısıyla
mahkeme görevli olup olmadığını davanın her aşamasında kendiliğin
den araştırır. Taraflar da görev itirazını her zaman ileri sürebilirler
(HMK m. 115, f. 1). HMK m. 4 uyarınca, miktar ve değerine bakılmak
sızın kıra ilişkisinden kaynaklanan her türlü davalar, sulh hukuk mah
kemesinde açılmalıdır. Dolayısıyla HMK m. 4’ün açık hükmü uyarınca
olayımızda görevli mahkeme sulh hukuk mahkemesi olduğundan davalı
Cihan’ın görev itirazı yerinde değildir. Mahkeme bu savunmayı redde
dip davaya devam etmelidir.
Yetki itirazı bakımından somut olaya baktığımızda, kesin yetki kuralı

nın bulunmadığı hâllerde yetki itirazı ilk itirazdır (HMK m. 116, f.
1-a). İlk itirazların hepsi cevap dilekçesinde ileri sürülmek zorun

dadır; aksi hâlde diıılenemez (HMK m. 19, f. 2); (HMK m. 117, f. 1).
Genel yetkili mahkeme, davalı gerçek veya tüzel kişinin davanın açıldı
ğı tarihteki yerleşim yeri mahkemesidir (HMK m. 6, f. 1). Sözleşmeden
doğan davalarda, özel yetkili mahkeme ise sözleşmenin ifa edileceği yer
mahkemesidir (HMK m. 10). Sözleşmenin ifa yeri sözleşmede belirtil
memişse para borçları, alacaklının ödeme zamanındaki yerleşim yerinde
ifa edilir (TBK m. S9). Davacı isterse kendi yerleşim yerindeki mahke
mede, isterse davalının yerleşim yerindeki mahkemede dava açabilir.
Dolayısıyla davalı CihanTn yetki itirazı yerinde değildir. Mahkeme da
vaya bakmaya devam etmelidir.
4. Yetki ve görev itirazı aynı anda ileri sürülürse, mahkemenin öncelikle

görev itirazına bakması gerekir. Zira görev, kamu düzenine ilişkin olup
dava şartlaıındandır (HMK m. 114). Bir mahkemenin yetkili olup olma
dığına karar verebilmesi için, her şeyden önce, görevli olması gerekir;
görevli olmayan bir mahkeme o dosya hakkında görevsizlik dışında
başka bir karar veremez.
5. Mahkeme, yetkisizlik kararını vermekle dosyadan elini çekmiş olur.

Mahkeme, yetkisizlik kararında yetkili mahkemeyi de gösterir (HMK
m. 19, f. 3), ancak dosyayı kendiliğinden yetkili mahkemeye gönder
mez. Bunun için:
• Yetkisizlik kararının verildiği anda kesinse o tarihten2,
• Yetkisizlik kararı verilmesi hâlinde, taraflardan birinin, süresi içinde

kanun yoluna başvurulmayarak kesinleşmiş ise karamı kesinleştiği
tarihten: kanun yoluna başvurulmuşsa bu başx*urunun reddi kararının
tebliğ tarihinden itibaren iki hafta içinde kararı veren mahkemeye
başvurarak, dava dosyasının görevli ya da yetkili mahkemeye gönde
rilmesini talep etmesi gerekir.
Belirtmek gerekir ki Anayasa Mahkemesi. 10.02.2016 tarihinde 6100 Sayılı HMK nın 20/1 fıkra
sında yer alan “bu karar verildiği anda kesin ise bu tarihten" ibaresinin iptaline karar verdi.
Zira tarafların yokluğunda yetkisizlik veya görevsizlik kararı verilmesi durumunda taraflann bun
dan haberdar olamayacağı ve dosyanın yetkili/görevli mahkemeye gönderilmesi için öngörülen
iki haftalık süreyi kaçırması hususunu Anayasa Mahkemesi hukuki dinlenilme hakkı, ölçülü
lük ilkesi gibi temel haklara aykırı bularak iptal etti. Karar çin bkz: AYM. E 2015/56. K.
2016/9. K. 10.02.2016. >vvA'.anayasa.gov.tr).
Aksi takdirde dava açılmamış sayılır. Yarn somut olayda kanunda belir
tilen süre içerisinde davanın yetkili mahkemeye gönderilmesi talep
edilmemişse dava açılmamış sayılır (HMK m. 20).
Davanın açılmamış sayılması ile davanın açılmasına bağlanan sonuç

lardan zamanaşımının kesilmesi de ortadan kaikar ve zamanaşımı hiç
kesilmemiş gibi olur (HMK m. 150, f. 7). Bu durumda dava edilen
alacağın zamanaşımına uğraması söz konusu olabilir. Ancak., dava ve
ya def i; mahkemenin yetkili veya görevli olmaması ya da düzeltilebi
lecek bir yanlışlık yapılması yahut vaktinden önce açılmış olması ne
deniyle reddedilmiş olup da o arada zamanaşımı veya hak düşürücü
süre dolmuşsa, alacaklı altmış günlük ek süre içinde haklarını kullana
bilir. (TBKm. 158).
Bu altmış günlük ek süre, yetkisizlik kararının kesinleşmesini müteakip

iki hafta içinde cava dosyasının yetkisizlik kararında gösterilen mahke
meye gönderilmesi kararının talep edilmemesi nedeniyle davanın açıl
mamış sayılmasından itibaren başlar.
6. Yetkinin kesin olmadığı hallerde yetki itirazı bir ilk itiraz olup (HMK
m. 116) dava şartı değildir. Bu sebeple mahkeme bu hususu re’sen ınce-
leyemez. Öte yandan., yetkisizlik veya görevsizlik kararının üzerine yet
kili veya görevli mahkemeye gönderilen dava yeni bir dava olmayıp açı
lan davanın devamıdır. Yetki ilk itirazı davanın ilk olarak açıldığı Bursa
Mahkemesinde ileri sürüldüğünden, artık ilk itiraz olarak da ilen sürü
lemeyeceği için bu itirazın incelenme imkânı yoktur (HMK m. 117, f. 1,
HMK m. 131). Dolayısıyla yetkisizlik kararı üzerine dosyanın kendi
sine gönderildiği mahkeme açısından yetki hususu bağlayıcıdır.
Yetkisizlik kararı veremeyecektir ve davaya bakmak zorundadır. Şayet
kesin yetkinin sez konusu olduğu bir dava mevcut olsa idi bu durumda
her zaman yetkisizlik kararı verebilirdi. Fakat olayımızda kesin yetki
söz konusu olmadığından dosyanın kendisine gönderildiği mahkeme
yetkisizlik kararı veremez.
Pratik Çalışma - 2
■ Görev
■ Yetki
■ Yetki Sözleşmesi
■ Hâkimin Sorumluluğu
■ Hâkimin Yasaklılık ve Reddi
OLAY:
İstanbul Kadıköy'de ikamet eden ve memur olarak görev yapan Ahmet..
Tekirdağ'da trafik kazası sonucu tartışma üzerine yerleşim yen Antalya
olan Hakan ile, yerleşim yeri Burdur olan Hüseyin tarafından darp edil
miştir. Ahmet, 5.000 TL maddi ve 20.000 TL manevi tazminat için Ha
kan ve Hüseyin'e karşı dava açmayı düşünmektedir.
SORULAR:
1. Ahmet bu davayı hangi yer veya yerler mahkeme sinde açabilir?
2. Ahmet'in davayı Ankara mahkemelerinde açtığını varsayalım. Bu du
rumda davalılar '‘Ankara mahkemeleri yetkisizdir" şeklinde bir itirazda
bulunursa bunun niteliğini ve sonuçlarım açıklayınız?
3. Tarafların bu uyuşmazlık hakkında yetki sözleşmesi yapmaları mümkün
müdür? Neden?
4. Ahmet'in davayı sulh hukuk mahkemesinde açtığım varsayalım. Bu
duıumda kim veya kimler hangi süre içinde nasıl itiraz edebilir? Bunun
üzerine mahkeme nasıl karar vermelidir? Bu karardan sonra davaya de
vam edilebilmesi için ne yapılması gerekir?
5. Dava devam ederken davaya bakan hâkim davacı tarafa kızmış ve

bunun üzerine bir sonraki duruşmayı hiçbir gerekçe olmamasına
rağmen bir yıl sonraya bırakmıştır. Bu durum hâkimin sorumluluğu

nu gerektirir mi? Gerektirirse kim., kime karşı, hangi mahkemede da
va açmalıdır?
6. Hakan kendisine dava açıldıktan bir süre sonra hâkimin., hâkim olmadan
önce davacı Ahmet'in avukatlığını yaptığını öğrenmiştir. Bu durum kar
şısında Hakan ne yapabilir?
CEVAPLAR:
1. Bir davaya coğrafi olarak hangi yerdeki görevli ilk derece mahkemesi
nin bakacağına ilişkin kurallar yetki kurallarıdır. Yetki kuralları., kural
olarak Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda düzenlenmiştir. Yetki kural
larını, genel yetki kuralı ve özel yetki kuralları şeklinde tasnif etmek
mümkündür. Bunun yanında özel yetki kurallarını da kesin ve kesin ol
mayan yetki kuralları şeklinde ayırt edebiliriz.
Genel yetki kuralı (kesin yetki kuralı olmadıkça) her dava bakımından
yetkili olan mahkemeyi belirleyen kuraldır. Euna göre genel yetkili
mahkeme,, davalı gerçek veya tüzel kişinin davanın açıldığı tarihteki
yerleşim yeri mahkemesidir (HMK m. 6/1). Baz: ihtilaflardan kaynakla
nan davalar için ise kanun koyucu özel olarak yetki kuralı (örneğin si
gorta sözleşmelerinden doğan davalarda yetki) düzenlemiştir. Bu kural
lardan bazıları kesin yetki (taşınmazın aynından doğan davalarda yetki)
kuralıdır. Kesin yetki kuralı, genel yetki kuralı dâhil diğer yetki kuralla
rını bertaraf eden niteliktedir. Bu kurallarda kamu düzeni düşüncesi hâ
kimdir. Kesin olmayan yetki kuralları ise genel yetki kuralının yanında
alternatif bir yetki kuralı olarak yer alır.
Olaya baktığımızda, açılacak dava haksız fiilden kaynaklanan bir dava

dır. HMK’daki yetki hükümlerine baktığımızda kanun koyucunun buna
ilişkin özel yetki hükmü getirdiğini görmekteyiz. Buna göre haksız fiil
den doğan davalarda, haksız fiilin işlendiği veya zararın meydana gel
diği yahut gelme ihtimalinin bulunduğu yer ya da zarar görenin yerle
şim yeri mahkemesi de yetkilidir (HMK m. 16). Hükmün lafzından da
anlaşıldığı üzere haksız fiilden doğan davalarda yetki kesin yetki kuralı
değildir. Bu bağlamda genel yetki kuralı da işlerliğim devam ettirmek
tedir. Sonuç olarak bu davada genel yetki kuralı ve özel yetki kuralı olan
Pratik Çalışma -2 21
haksız fulden dc-ğan davalarda yetki kuralına göre yetkili mahkemeler

belirlenebilir.
• Genel yetki kuralı gereği, davalının yerleşim yeri mahkemesi yetkili

olacağından: Ahmet Hakan'a karşı bu davayı Antalya; Hüseyin’e
karşı ise Burdur mahkemelerinde açabilir.
• Özel yetki kuralı gereği, ilk olarak haksız fiilin işlendiği ve zararın
meydana gelciği yer olan (şayet zarar başka yerde de onaya çıkmışsa
o yer mahkemesi de yetkilidir) Tekirdağ; zarar görenin yerleşim yeri
olan İstanbul mahkemelerinde bu davayı açılabilir.
• Bunun yanında zarar gören Ahmet, Hakan ve Hüseyin’e karşı birlik

te dava açarsa HMK m. 7 l’de düzenlenen ortak yetkili mahkemede
dava açması gerekir. Bu hükme göre davalı birden fazla ise dava,
bunlardan birinin yerleşim yeri mahkemesinde açılabilir. Ancak, da
va sebebine göre kanunda, davalıların tamamı hakkında oılak yetkiyi
taşıyan bir mahkeme belirtilmişse, davaya o yer mahkemesinde bakı
lır. Bu düzenleme genel yetkili mahkemenin yetkisini ortadan kaldı
ran kesin yetki kuralı niteliğinde bir düzenlemedir. Söz konusu
olayda kanun koyucu özel yetki kuralı ile davalılar için ortak yetkili
mahkeme belirlendiğinden davanın, genel yetkili mahkemede değil
özel yetkili mahkemede açılması gerekir. Buna göre haksız fiilin iş
lendiği, zararın meydana geldiği yer olan Tekirdağ ve zarar görenin
yerleşim yeri olan İstanbul mahkemeleri Hakan ve Hüseyin için or
tak yetkili mahkemeler olacaktır. Dava sadece bu mahkemelerden bi
risinde açılabilecektir.
4 “...Davalılar Emekli Sandığı ve Z... Bankası'nın ikametgahlarının Ankara'da diğer davalı

noterin ise Kadıköy'de bulunduğu belirgindir. Birden fazla davalıya karşı, davalılardan birinin
ikametgahı mahkemesinde dava açılabileceğine ilişkin kuralın istisnalarından birisi, ortak
yetkili mahkeme bulunması durumudur. Dava sebebine gore davalılann tamamı hakkında or
tak yetkili mahkeme -.arsa davalılardan birinin ikametgahı mahkemesinde dava açılamaz.
HUMK’un 21. maddesi gereğince, haksız eylem birden fazla kişi tarafından işlenmişse ortak
yetkili mahkeme haksız eylemin işlendiği yer mahkemesidir. Anılan yasa maddesi HUMK’un 9.
maddesine gore daha özel bir yetki kuralı içermektedir. Somut olayımızda noterde sahte nüfus
cüzdanı kullanılarak vekaletname düzenlenmesi ve bu vekaletname ile banka şubesinden para
çekilmesi şeklindeki haksız eylemler İstanbul ili içinde gerçekleşmiştir. Ortak yetkili mahkemenin
haksız eylemin gerçekleştiği yer mahkemesi olduğu benimsenerek yetki itirazının kabulü ile Ka
dıköy Asliye Hukuk Mahkemesince yetkisizlik karan verilmesi gerekirken, mahkemece yetki iti
razının reddedilmesi peniden bozmayı gerektirmiştir..." Yargtay 4. HD E. 2003/8610 K.
2003/10502 T 23 9.20Ü3 (kazanci.com.tr).
2. Açılan bir davada mahkemenin yetkisiz olduğu yetki itirazı ile ileri sü
rülür. Yetki kuralının niteliğine göre yetki itirazının ileri sürülüş şekli ve
sonuçları farklılık arz eder. Eğer bir davada kesin olmayan yetki söz
konusu ise; kesin olmayan yetki itirazı bir ilk itiraz olduğundan yetki
itirazı cevap dilekçesi ile ileri sürülmelidir. Ayrıca yetki itirazım ileri
süren davalının yetkili olduğunu düşündüğü mahkemeyi de belirtmesi
gerekir., aksı halde yetki itirazı geçerli olmaz. Mahkeme de kesin olma
yan yetki kuralını re’sen dikkate alamaz. Şayet bir davada kesin yetki
kuralı söz konusu ise; kesin yetki kuralı dava şartı niteliğindedir. Bu
nedenle mahkemece re’sen dikkate alınması gerekir5. Davalı taraf ise
mahkemenin yetkisiz olduğunu davanın her aşamasında ileri sürebilir.
Bunun yanında kesin yetki söz konusu olduğu hallerde yetki itirazında
bulunan tarafın kendi kanaatine göre yetkili mahkemeyi belirtmemesi
yetki itirazının geçerliliğine etki etmez.
Söz konusu olayda şayet kesin olmayan yetki kuralı söz konusu olsaydı
mahkemenin yetkisiz olduğuna ilişkin “Ankara mahkemeleri yetkisiz
dir” beyanı geçerli bir yetki itirazı olmayacaktı. Çünkü davalı taraflar
kendi kanaatlerince hangi mahkemenin yetkili olduğunu da belirtmeleri
gerekirdi. Örneğin, “Ankara mahkemeleri yetkisizdir, İstanbul mahke
meleri yetkilidir’ şeklinde bir yetki itirazında bulunmaları gerekirdi.
Yukarıdaki sorunun cevabında da belirttiğimiz üzere davalıların birden

fazla olması halinde şayet ortak yetkili mahkeme öngörülmüş ise davalı
lar için bu ortak yetkili mahkemede dava açılması gerekir. Ortak yetkili
mahkemeye ilişkin kuralın kesin yetki kuralı olduğunu yine yukarıda
ifade etmiştik. Buna göre davalılar Hakan ve Hüseyin’in “Ankara mah
kemeleri yetkisizdir” şeklindeki yetki itirazları geçerlidir. Çünkü mah
kemenin yetkisi kesin yetki olduğundan mahkemenin re’sen dikkate al
ınası gerektiği gibi davalılar da davanın her aşamasında yetki itirazını
ilen sürebilirler.
-...İş veya toplu iş sözleşmesinin taraflarının, davalının yerleşim yeri ve işin yapıldığı yer dışın
daki’ bir mahkemenin yetkili olduğuna dair düzenleme yapmaları 5521 sa’yılı Kanun'un 5. mad
desinin emredici nitelikteki son cümlesi gereğince geçersizdir, iş mahkemesinin yetkisi kamu
düzeni ile ilgili olduğundan davalı tarafça süresinde yetki itirazı yapılmamış olsa bile, mahke
me tarafından bu husus kendiliğinden göz önünde bulundurulmalıdır Bir başka anlatımla
hâkim, davanın her aşamasında yetki itirazını dikkate alabileceği gibi kendisi de res'en yetkisiz
lik kararı verebilir..."' Yargıtay 22 HD E: 2017 / 7533 K: 2017 / 9255 T: 24 04.2017
(sinerjimevzuat.com tr).
3. Taraflar aralarında doğmuş veya doğabilecek ihtilaflarda hangi mah

kemelerin yetkili olacağını önceden kararlaştırabildiklerı yetki söz
leşmesi yapabilirler. Ancak HMK yetki sözleşmesi için bazı sınırla
malar ve şanlar getirmiştir. Birincisi; kanun yetki sözleşmesinin ta
rafları bakımından bir sınırlama getirmiştir. Buna göre yetki sözleş
mesini sadece tacirler ve kamu tüzel kişileri aralarında yapabilirler
(HMK m. 17). Sözleşmenin her iki tarafı da tacir veya kamu tüzel ki
şisi olabileceği gibi bir tarafı tacir diğer tarafı kamu tüzel kişisi ola
bilir. Bu sınırlama karşısında tacir ve kamu tüzel kişisi olmayanların
(örneğin; gerçek kişilerin, derneklerin) yaptıkları yetki sözleşmesi
geçerli olmayacaktır. İkincisi; tarafların üzerinde serbestçe tasarruf
edemeyeceği konularda yetki sözleşmesi yapılamayacaktır (HMK m.
İSİ), l'çüncüsü; dava konusuna ilişkin hususlarda kanun kesin yet
ki kuralı öngörmüşse yine yetki sözleşmesi yapılamayacaktır (HMK
m. 18 1). Dördüncüsü; yetki sözleşmesinin geçerlilik kazanabilmesi
için uyuşmazlığın kaynaklandığı hukuki ilişkinin belirli veya belirle
nebilir olması gerekir. Bir sözleşmenin maddesi olarak eklenen yetki
sözleşmesinde ihtilaf belirlenebilir niteliktedir (HMK m. 18 2). Be
şincisi; yetki sözleşmesinin geçerli olabilmesi için yetkili kılınmak
istenen mahkeme veya mahkemelerin açıkça gösterilmiş olması ge
rekir. Akıncısı; yetki sözleşmesinin geçerli olabilmesi için yazılı şe
kilde yapılmış olması gerekir. Bu yazılı şekil en azından adı yazılı
olması gerekir. Yetki sözleşmesindeki adi yazılı şekil geçerlilik şek
lidir. Yanı taraflar yetki sözleşmesi olduğunu kabul etseler dahi yazı
lı bir şekilde hazırlanmış yetki sözleşmesini ibraz etmedikçe arala
rında yetki sözleşmesi olduğu kabul edilmeyecektir.
Olay bakımından değerlendirecek olursak; olayda taraflar tacir veya

kamu tüzel kişisi olmadıklarından yapacakları yetki sözleşmesi geçerli
olmayacaktır.
4. Mahkemelerin görevi kanunla belirlenmiştir. Görev kuralları kamu dü

zenine ilişkindir (m. 1) ve dava şartı niteliğindedir (m. 114 1-c). Yuka
rıda da ifade ettiğimiz gibi dava şartları mahkemece re’sen gözetilirler.
Davanın başından sonuna kadar olması veya olmaması gereken şartlar
dır. Mahkeme re’sen gözetebileceği gibi taıaflaı da davanın her aşama
sında dava şartı eksikliğini ileri sürebilirler.
Olayda Ahmet'in davayı sulh hukuk mahkemesinde açmasına davalı ta

raflarca görevsizlik iddiası ilen sürülebilir. Görevsizlik iddiası davanın
her aşamasında ileri sürülebilir. Mahkeme de görevsiz olduğuna kanaat
getirirse davanın her aşamasında görevsizlik kararı verebilir. Olaydaki
dava haksız fiilden kaynaklanan maddi ve manevi tazminat olduğundan
asliye hukuk mahkemesinin görev alanına girmektedir. Bu durumda
mahkemenin görevsizlik kararı vermesi gerekir. Mahkemenin verdiği
görevsizlik kararı usûle ilişkin nihai bir karardır Diğer bir deyişle mah
kemenin verdiği karar nihai bir karar olduğundan mahkeme artık bu da
vadan elini çeker. Görevsizlik kararı veren mahkeme söz konusu uyuş
mazlık bakımından görevli mahkemeyi de gösterir. Olayda Sulh Hukuk
Mahkemesi, maddi ve manevi tazminata ilişkin açılan dava bakımından
görevsiz olduğu kanaatine vardığında Asliye Hukuk Mahkemesinin gö
revli olduğunu belirtmesi gerekir. Görevsizlik kararı üzerine davadan
elini çeken mahkeme dosyayı kendiliğinden görevli mahkemeye gön
dermez. Davanın görevli mahkemeye gönderilip yargılamaya devam
edilebilmesi için taraflardan birinin görevsizlik kararı veren mahkemeye
başvurup dava dosyasının görevli mahkemeye gönderilmesini talep et
mesi gerekir. Taraflar, süresi içerisinde kanun yoluna başvurulmadığı
için kesinleşmişse, kanun yolu için öngörülen sûrenin dolduğu tarihten:
kanun yoluna başvurulmuşsa bu başvurunun reddi kararının tebliği tari
hinden itibaren iki hafta içerisinde görevli mahkemeye gönderilmesi is
tenmezse, görevsizlik kararı veren mahkemece, davanın açılmamış sa
yılmasına karar verilir (HMK m. 20 1). Olayda sulh hukuk mahkeme
since görevsizlik kararı verilmesi üzerine davanın taraflarından birisinin
belirtilen sürede mahkemeye başvurarak dosyanın, mahkemece tespit
edilen görevli mahkemeye gönderilmesini talep etmeleri gerekir.
5. HMK m. 46 vd. hükümleri hâkimlerin hukuk: sorumluluğuna ilişkin

düzenleme getirmiştir. Buna göre hâkimlerin yargılama faaliyetleri sıra
sında kast ve ağır ihmalleri ile işlemiş oldukları eylemlerden kaynakla
nan zararların tazmini öngörülmüştür. Ayrıca hâkimlerin doğrudan taz
minat davaları ile muhatap olmaması adına da açılacak davaların devlet
aleyhine olacağı hükme bağlanmıştır. HMK m. 46'da hangi hallerde hâ
kim sorumluluğuna gidileceği sayılmıştır. Buradaki sayım tahdidi olup,
yorum ve kıyas ile genışletilemez niteliktedir. Kanunda tahdidi olarak
sayılan hâkimin sorumluluk halleri şunlardır:
• Kayırma veya taraf tutma yahut taraflardan birine olan km veya

düşmanlık sebebiyle hukuka aykırı bir hüküm veya karar verilmiş
olması.
• Sağlanan veya vaat edilen bir menfaat sebebiyle kanuna aykırı bir
hüküm veya karar verilmiş olması.
• Farklı bir anlam yüklenemeyecek kadar açık ve kesin bir kanun
hükmüne aykırı karar veya hüküm verilmiş olması.
• Duruşma tutanağında mevcut olmayan bir sebebe dayanılarak hüküm
verilmiş olması.
• Duruşma tutanakları ile hüküm veya kararların değiştirilmiş yahut
tahrif edilmiş veya söylenmeyen bir sözün hüküm ya da karara etkili
olacak şekilde söylenmiş gibi gösterilmiş ve buna dayanılarak hü
küm verilmiş olması.
• Hakkın yerine getirilme sinden kaçınılmış olması.
Bu hallerden bin olması durumunda zarar gören taraf devlet aleyhine

tazminat davası açabilecektir. Olayda hâkimin sebepsiz yere duruşma
tarihini bir yıl sonrası için belirlemesi halinde ‘’hakkın yerine getirilme
sinden kaçınılmış olması” sebebine dayanılarak hâkimin sorumluluğuna
gidilebilir. Hâkimin sorumluluğuna dayanılarak açılan davada davacı
zarar gören kişidir. Davalı ise devlettir. Sorumluluk davasının hangi
mahkemede görüleceği kanunda açıkça düzenlenmiştir. Devlet aleyhine
açılan tazminat davası, ilk derece ve bölge adliye mahkemesi hâkimleri
nin fiil ve kararlarından dolayı, Yargıtay ilgili hukuk dairesinde; Yargı
tay Başkan ve üyeleri ile kanunen onlarla aynı konumda olanların fiil ve
kararlarından dolayı Yargıtay Dördüncü Hukuk Dairesinde ilk derece
mahkemesi sıfatıyla görülür. Dava, bu dairenin Başkan ve üyelerinin fiil
ve kararlarından dolayı ise yargılama Yargıtay Üçüncü Hukuk Daire
sinde yapılır. Yerilen kararların temyiz incelemesi Hukuk Genel Kuru
lunca yapılır. Temyiz incelemesine, kararı veren başkan ile üyeler katı
lamaz (HMK m. 47).
6. Hâkimin tarafsız kalamayacağına ilişkin hususlar hâkimin yasaklılığı ve

hâkimin reddi kurumlan ile düzenlenmiştir. Hâkimin yasaklılığı hallen,
hâkimin mutlak olarak tarafsız kalamayacağı hallerdir. Bunlar kanunda
sınırlı olarak sayılmıştır. Bu hallerin varlığı halinde hâkim., tarafların ta

lebi olmasa dahi çekinmek zorundadır. Yargılamanın her aşamasında
hâkim davadan çekinebileceği gibi taraflar da hâkimin davaya bakmak
tan yasaklı olduğu iddiasında bulunabilirler. Hâkimin reddi hallen ise
sınırlı sayıda değildir. Kanunda genel ret sebebinin yatımda örnek nite
liğinde hâkimin reddi hallen sayılmıştır. Hâkimin tarafsızlığından şüp
heyi gerektiren önemli bir sebebin bulunması hâlinde, taraflardan biri
hâkimi reddedebileceği gibi hâkim de bizzat çekilebilir (HMK m. 36 1).
Bunun yatımda aşağıdaki hallerde de hâkimin reddi sebebinin olduğu
var kabul edilir;
a) Davada, iki taraftan birine öğüt vermiş ya da yol göstermiş olması, b)

Davada, iki taraftan birine veya üçüncü kişiye kanunen gerekmediği
hâlde görüşünü açıklamış olması, c) Davada, tanık veya bilirkişi olarak
dinlenmiş veya hâkim ya da hakem sıfatıyla hareket etmiş olması, ç)
Davanın, dördür.cü derece de dâhil yansoy hısımlarına ait olması, d)
Dava esnasmda, iki taraftan birisi ile davası veya aralarında bir düşman
lık bulunması. Hâkimin yasaklılığı davanın her aşamasında ileri sürüle
bilirken hâkimin reddinde; hâkimin reddi sebebim bilen tarafın, ret tale
bini en geç ilk duruşmada ileri sürmesi gerekir. Taraf, ret sebebim dava
ya bakıldığı sırada öğrenmiş ise en geç öğrenmeden sonraki ilk duruş
mada, yem bir işlem yapılmadan önce bu talebini hemen bildirmek zo
rundadır. Belirtilen sürede yapılmayan ret talebi dinlenmez. Hâkimin
reddi, dilekçeyle talep edilir. Bu dilekçede, ret talebinin dayandığı se
bepler ile delil veya emarelerin açıkça gösterilmesi ve varsa belgelerin
eklenmesi gerekir.
Olayda Hakan hâkinim daha önceden davacı Ahmet’in avukatlığını yap

tığını öğrenmiştir. Bu halde hâkimin tarafsız kalamayacağı gerekçesiyle
hâkimin reddi ycluna başvurabilir. Hâkimin tarafsızlığından şüpheyi ge
rektiren önemli bir sebebin bulunması hâli kapsamında hâkimin reddi
söz konusu olabilir. Hakan’ın, bu hususu öğrendikten sonraki ilk du
ruşmada ileri sürmesi gerekir, aksı halde ret talebi dinlenmez. Hakan’ın
hâkimin reddi dilekçesinde ret sebebini ve buna ilişkin delillerini de
göstermesi gerekir.
■ Görev ve Yetki
■ Görevsizlik Kararı Üzerine Yapılacak İşlemler
■ Cevap Dilekçesi Verilmemesinin Sonuçları
■ Eski Hâle Getirme
■ Dosyanın İşlemden Kaldırılması ve Davanın Açılmamış Sayılması
OLAY:
İzmir’in Karşıyaka ilçesinde yaşayan (A), 02.01.2018 tarihinde, sekiz
yaşındaki çocuğu (C) ile birlikte, tacir (B)’nin Alsancak semtindeki
konfeksiyon mağazasına alışverişe gitmiştir. (A) mağazadaki ürünlere
bakarken., iyi monte edilmemiş olan aydınlatma sistemi tavandan düş
müş ve (C)’yi yaralamıştır. Hemen hastaneye kaldırılan (C)’nin bir gö
zünde %50 oranında görme kaybı olmuştur. (A) ise 50.000 TL maddî ve
50.000 TL manevî zararı bulunduğu iddiasıyla dava açmak istemektedir.
SORULAR:
1. Maddî ve manevî tazminat davası bakımından görevli ve yetkili mah
kemeyi tespit ediniz.
2. Uyuşmazlık ortaya çıktıktan sonra (A) ile (B) bir yetki sözleşmesi yap
mışlar ve mezkûr kaza sebebiyle açılacak olan dava bakımından Ankara
mahkemelerini yetkili kılmışlardır. Bu hâlde:
a. (A)’nm davayı Ankara’da açması üzerine yetki itirazında bulunula
bilir mi?
b. Yetki sözleşmesinin geçerli olduğu varsayımında, davanın İzmir’de
açılması mümkün müdür?
3. Davanın Manisa Asliye Hukuk Mahkemesinde açılması hâlinde nasıl bir

karar verilmelidir? Bu karar üzerine yapılacak işlemler nelerdir?
4. Açılan dava görevsizlik nedeniyle reddedilmiş ve gerekli prosedürün

takıp edilmemesi nedeniyle davanın açılmamış sayılmasına karar veril
miştir. Bu süreçte alacağa ilişkin zamanaşımı süresi de dolmuştur?
(A) ’nın başvurabileceği herhangi bir imkân var mıdır?
5. Mahkeme, dilekçeler teatisi aşaması tamamlandıktan sonra bir ön ince

leme duruşması günü tayın etmiş ve tarafların vekillerine davetiye gön
dermiştir. (A)’ııın vekili (\") ise aynı gün başka bir şehirde duruşması
olduğu iddiasıyla L'YAP üzerinden mazeret dilekçesi vermiş ve duruş
maya katılmamıştır. Bu durumda hâkimin nasıl bir karar vermesi gere
kir? (Bu soru bakımından, yazılı yargılama usûlünün uygulandığı
varsayılmaktadır)
6. Dava dilekçesi (B)’ye usûlüne uygun şekilde tebliğ edilmiş ve süresinde

cevap dilekçesi verilmemiştir. Bunun sonucu nedir? (C)’nin uyuşmazlık
konusu vakıaya ilişkin tanık dinletmesi mümkün müdür?
7. Hâkim, tanık listesi vermesi için (B)’ye iki haftalık süre vermiştir.
(B) ?nın verilen süre içinde tanık listesi sunmamasının sonucu nedir? Bu
hâlde (B): eski hâle getirme hükümlerinden faydalanabilir mi?
8. İlk duruşmada, müteakip duruşmanın günü ve saati taraflara tefhim

edilmiştir. Buna karşın, her ıkı taraf da duruşmaya katılmadığından dos
yanın işlemden kaldırılmasına karar verilmiş ve süresinde verilen yeni
leme dilekçesi üzerine taraflara yeni bir duruşma günü tebliğ edilmiştir.
Davacı taraf ve vekilinin bu duruşmaya da gelmemesi hâlinde hâkimin
ne yapması gerekir?
CEVAPLAR:
1. Tüketici mahkemelerinin görevi, 6502 sayılı Tüketicinin Korunması
Hakkında Kanuncun 73. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre, tüketici
işlemleri ile tüketiciye yönelik uygulamalardan doğabilecek uyuşmaz
lıklara ilişkin davalarda tüketici mahkemeleri görevlidir.
Bir hukukî işlemin TKHK:de düzenlenmiş olması, o işlemden kaynak

lanan uyuşmazlığın tüketici mahkemesinde görülmesini gerektirmez
(mutlak ticarî davadan farklı şekilde). Bunun için, taraflardan birinin tü
ketici olması gerekir. Ayrıca., tüketici sözleşmesi yapılmasa bile, söz
leşme öncesi görüşmelerden doğan sorumluluğa (culpa in contrahendo)
ilişkin uyuşmazlıklar bakımından da tüketici mahkemeleri görevlidir6.
Yargıtay Hukuk Genel Kurulumun bir kararma göre, davacının alışveriş

yapmak için mağazaya gelmesiyle taraflar aracında satımı hazırlayan
sözleşme benzeri karakterde bir hukuksal ilişki doğmuştur. Bu hukukî
ilişkinin başlamasıyla taraflar arasında bir güven ilişkisi ile özen ve ko
ruma yükümlülüğü doğar. Bu nedenle, uyuşmazlığın sözleşme hukuku
çerçevesinde çözümü gerekir. Olayda, mağaza rafındaki manken dava
cının velayetindeki küçüğün üzerine düşmüş ve küçük yaralanmıştır.
Taraflardan birinin tüketici, diğerinin satıcı ve uyuşmazlığın tüketici iş
lemine ilişkin olması sebebiyle, manevî tazminat davasının tüketici
mahkemesinde görülmesi gerekir'.
Tüketici mahkemeleri, belirli bir parasal sınırın üzerindeki uyuşmazlık

lar bakımından görevlidir. Tüketici mahkemesinin görevine girmekle
birlikte, mezkûr parasal sınırın altında kalan uyuşmazlıklar için tüketici
hakem heyetine başvurulması gerekir. Tüketici hakem heyetlerinin gö
revini belirleyen parasal sınırlar şu şekilde kategorize edilebilir:
Büyükşehirler :
İlçe Tüketici Hakem Heyetleri : 4.570,00 TL
İl Tüketici Hakem Heyetleri : 4.570,00 - 6.S60,00 TL
Büyükşehir Olmayanlar :
İl Tüketici Hakem Heyetleri : 4.570,00 - 6.S60,00 TL
Olayda 50.000 TL maddî, 50.000 TL manevî tazminat talebi söz konusu

olduğundan, uyuşmazlık tüketici mahkemelerinin görevine girmektedir.
Nitekim, uyuşmazlık sözleşme öncesi görüşmeler (culpa in
contrahendo) sırasında, borçlunun özen ve koruma yükümlülüğünün ih
lâlinden kaynaklanmaktadır.
Bkz. 13. HD . 27 01.2016. E. 2015/37472. K. 2016/2004 (lexperacom.tr).

Karar için bkz. HGK.. 13.02.2013. E 2012/13-1220. K 2013/239 (lexpera.com.tr).
Yetkili mahkeme bakımından şu hükümler dikkate alınacaktır:
- HNIK’nın 6 1. maddesine göre, genel yetkili mahkeme, davalı ger

çek veya tüzel kişinin davanın açıldığı tarihteki yerleşim yeri mah
kemesidir.
- TKHK’nın 73 5. maddesine göre tüketici davaları, tüketicinin yerleşim

yerinin bulunduğu yerdeki tüketici mahkemesinde de açılabilir. Bu
rada, HMK’daki yetki kurallarına ek bir yetki kuralı getirilmiştir.
- HNIK’nın 16. maddesine göre, haksız fiilden doğan davalarda, haksız

fiilin işlendiği zararın meydana geldiği yahut gelme ihtimalinin bulun
duğu yer ya da zarar görenin yerleşim yeri mahkemesi de yetkilidir.
- HNIK’nın 10. maddesine göre, sözleşmeden doğan davalar, sözleş

menin ifa edileceği yer mahkemesinde de açılabilir. İsviçre huku
kunda sözleşme öncesi görüşmelerden doğan sorumluluk (culpa in
contrahendo) bakımından sözleşmenin ifa yeri mahkemesinin yetkili
olup olmadığı tartışmalıdır. Bir görüşe göre, bu durumda da sözleş
menin ifa yeri mahkemesi yetkili olacaktır.
Olayda tüketicinin yerleşim yeri Karşıyaka olduğundan, Karşıyaka

mahkemeleri yetkilidir. Bununla birlikte, genel yetki kuralı gereği, tacir
(B)’nin yerleşim yen de yetkili olacaktır. Sözleşmenin ifa yen mahke
mesinin de yetkili olduğu yönündeki görüşün kabulü hâlinde ise, alışve
riş yapılan mağaza Alsancak’ta bulunduğundan. İzmir (Bayraklı) mah
kemelerinin de yetkili olduğu kabul edilecektir.
Yetki sözleşmesi
MADDE 17- (1) Tacirler veya kamu tüzel kişileri, aralarında doğmuş
veya doğabilecek bir uyuşmazlık hakkında, bir veya birden fazla mah
kemeyi sözleşmeyle yetkili kılabilirler. Taraflarca aksı kararlaştırılma
dıkça dava sadece sözleşmeyle belirlenen bu mahkemelerde açılır.
Yetki sözleşmesinin geçerlilik şartları
MADDE İS- (1) Tarafların üzerinde serbestçe Tasarruf edemeyecekleri

konular ile kesin yetki hâllerinde, yetki sözleşmesi yapılamaz.
(2) Yetki sözleşmesinin geçerli olabilmesi için yazılı olarak yapılması,

uyuşmazlığın kaynaklandığı hukukî ilişkinin belirli veya belirlenebilir ol
ması ve yetkili kılınan mahkeme veya mahkemeleıin gösterilmesi şarttır.
a. HMK’nın 17. maddesine göre, tacirler veya kamu tüzel kişileri, arala
rında doğmuş veya doğabilecek bir uyuşmazlık hakkında, bir veya bir
den fazla mahkemeyi sözleşmeyle yetkili kılabilirler. Taraflarca aksi ka
rarlaştırılmadıkça dava sadece belirlenen bu mahkemelerde açılır.
HMK’nın İS. maddesinde ise yetki sözleşmesinin geçerlilik şartları

düzenlenmiştir. Buna göre, tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edeme
yecekleri konula.- ile kesin yetki hâllerinde yetki sözleşmesi yapılamaz.
Ayrıca, yetki sözleşmesinin geçerli olabilmesi için yazılı olarak yapıl
ması, uyuşmazlığın kaynaklandığı ilişkinin belirli veya belirlenebilir
olması ve yetkili kılman mahkeme veya mahkemelerin gösterilmesi ge
rekir.
Yukarıdaki hükümler birlikte değerlendirildiğinde, geçerli bir yetki söz

leşmesi yapılabilmesi için gereken şanlar şu şekilde sıralanabilir:
- Tarafların tacir ya da kamu tüzel kişisi olması gerekir
- Yetki sözleşmesi yazılı olmalıdır
- Uyuşmazlığın kaynaklandığı hukukî ilişki belirli olmalıdır
- Yetkili kılınan mahkeme ya da mahkemeler belirli olmalıdır
- Kesin yetki hâli bulunmamalıdır
Olayda taraflardan yalnızca bir tanesi tacir olduğundan, geçerli bir yetki
sözleşmesinin varlığından bahsedilemez. Buna karşın, yetkili kılınan
mahkemede dava açan kişinin tüketici, yetki itirazında bulanan kişinin
ise tacir olduğu dikkate alınırsa hükmün amaçsal bir yoruma tâbi tutul
ması ve yetki ıtiıazının hukukun genel ilkeleri ve mukayeseli hukuk ışı
ğında değerlendirilmesi gerekir.
Kanaatimizce, tarafları tacir ya da kamu tüzel kişisi olmayan yetki söz

leşmelerinin geçersizliğini, yalnızca tacir ya da kamu tüzel kişisi olma
yan taraf ileri sürebilir. Nitekim, yetki sözleşmesine ilişkin hükümler ta
cir ya da kamu tüzel kişisi olan tarafı değil, tacir olmayan tarafı koru
maya yönelik hükümlerdir. Geçerli şekilde yetki sözleşmesi yapabilecek

olan tacirin mezkûr sözleşmesinin geçersizliğini ileri sürmesi., dürüstlük
kuralıyla bağdaşmaz. Bu sebeple, tacir olmayan taraf, dilerse yetki söz
leşmesiyle yetkili kılınan mahkemede, dilerse de genel yetki kurallarına
göre yetkili kılınan mahkemede davasını açabilir. Burada modem hü
kümsüzlük teorisinin uygulanacağı örnek bir durumdan bahsedilebilir.
Aksi yorum, hükmün getiriliş amacıyla bağdaşmaz.
İsviçre’de yetki sözleşmesinin geçersizliği bakanından yukarıdaki yo

rumu gözeten bir düzenleme yapılmış ve yetki sözleşmesi yalnızca ko
runmaya muhtaç taraf bakımından hükümsüz sayılmıştır (ZPO § 17).
Tüm bu açıklamalar ışığında, (A)’nın davayı yetki sözleşmesi hükümle

rine dayalı olarak Ankara’da açması hâlinde, tacir olan tarafın yetki iti
razı dikkate alınmamalı ve yetki sözleşmesi yalnızca (A) için hükümsüz
sayılmalı; (B) için ise bağlayıcı sayılmalıdır.
a. HNIK’nın 17 1. maddesinin son cümlesi gereğince, taraflarca aksi ka

rarlaştırılmadıkça dava sadece sözleşmeyle belirlenen bu mahkeme
lerde açılır.
Verilen bilgiler ışığında ve yetki sözleşmenin geçerli sayıldığı varsayı

mında, Ankara mahkemelerinin münhasıran yetkili kılındığı ve menfî
yetki sözleşmesi yapıldığı sonucuna varılabilir. 3u sebeple, davanın İz
mir’de açılması hâlinde, geçerli şekilde yetki itirazında bulunulursa yet
kisizlik kararı verilmesi gerekir.
3. Davanın Manisa Asliye Hukuk Mahkemesinde açılması hâlinde, mah

keme hem görevsiz hem de yetkisiz bulunmaktadır. Bu hâlde, öncelikle
mahkemenin görevinin inceleme konusu yapılması gerekir. Nitekim,
dava şartları ilk itirazlardan önce incelenir ve yetkinin kesin olmadığı
hâllerde yetki itirazı bir ilk itiraz iken, mahkemenin görevli olması dava
şartıdır (m. 114/1-c). İtiraz üzerine yetkili olup olmadığını görevli mah
kemenin incelemesi gerekmektedir. Olayda mahkemenin yalnızca gö
revsizlik kararı vermesi gerekir. Mahkeme, yetkili olup olmadığı husu
sunda ise bir değerlendirme yapmayacaktır.
Görevsizlik kararı üzerine yapılması gereken işlemler HNIK’nın 20.

maddesinde düzenlenmektedir. Hüküm şu şekildedir:
Görevsizlik veya yetkisizlik kararı üzerine yapılacak işlemler
MADDE 20- (1) Görevsizlik veya yetkisizlik kararı verilmesi hâlinde.,

taraflardan birinin, (...) süresi içinde kanun yoluna başvurulmayaıak ke
sinleşmiş ise kararın kesinleştiği tarihten; kanun yoluna başvurulmuşsa
bu başvurunun reddi kararının tebliğ tarihinden itibaren iki hafta içinde
kararı veren mahkemeye başvurarak, dava dosyasının görevli ya da yet
kili mahkemeye gönderilmesini talep etmesi gerekir. Aksı takdirde, bu
mahkemece davanın açılmamış sayılmasına karar verilir.
(2) Dosya kendisine gönderilen mahkeme, kendiliğinden taraflara dave

tiye gönderir.
Bu hükme göre, aşağıda belirtilen tarihlerden başlayan iki haftalık süre

içerisinde, görevsizlik kararı veren mahkemeye başvurarak dosyanın gö
revli mahkemeye gönderilmesi talep edilmelidir. Aksi hâlde dava açıl
mamış sayılacaktır:
- Karar verildiği anda kesin ise bu kararın tebliği tarihinden
- Karar kanun yoluna başvurulmayaıak kesinleşmişse karamı kesinleş

tiği tarihten
- Kanun yoluna başvurulmuşsa başvurunun reddi kararının tebliğinden
itibaren
Karar verildiği anda kesinse ya da kanun yoluna başvurulmadan kesin

leşmişse dosya kendisine gönderilen mahkeme de görevsizlik kararı ve
rebilir. Bu kararın da kanun yoluna başvurulmadan kesinleşmesi hâlin
de, olumsuz görev uyuşmazlığı söz konusu olur ve HMK’nın 21 1-c
maddesi gereğince bölge adliye mahkemesine başvurarak yargı yerinin
belirlenmesi gerekir.
Olayda, görevsizlik kararma karşı kanun yoluna başvurma imkânı bu

lunmaktadır. Bu hâlde, kanun yoluna başvurulup başx-urulmadığma göre
ayrıca değerlendirme yapılmalı ve HMK’nın 20. maddesindeki prosedür
işletilerek dosyanın görevli mahkemeye gönderilmesi sağlanmalıdır. Bu
duıumda, davanın açılmasına bağlanan sonuçlar da korunmuş olacaktır.
4. Davanın açılmamış sayılmasına karar verilmesi hâlinde, dava açılması

na bağlanan sonuçlar ortadan kalkar; ancak dilekçenin tebliğine bağla
nan sonuçlar korunur (dayalının temerrüde düşmesi ya da iyi niyetin kö

tü niyete dönüşmesi gibi). Nitekim, dilekçenin tebliğine bağlanan so
nuçlar, başka şekilde bir ihtar yapılması hâlinde de gerçekleşecektir.
Davanın açılmasına bağlanan sonuçlar, maddî hukuka ve usûl hukukuna

ilişkin sonuçlar şeklinde kategorıze edilmektedir. Bu sonuçlar şunlardan
ibarettir:
Maddî hukuka ilişkin sonuçlar :

Zamanaşımının kesilmesi ve hak düşürücü sürenin korunması
Şahsa bağlı hakların malvarlığı hakkına dönüşmesi
İyi niyetin ortadan kalkması
Davalının temerrüde düşmesi
Usûl hukukuna ilişkin sonuçlar :

Mahkemenin davayı inceleme zorunluluğu
Derdestlık
Davayı gen alma yasağı
Davanın açıldığı tarihe göre dava şartlarının incelenmesi ve hüküm
kurulması
İhtiyatî tedbir ve ihtiyatî haczin korunması
Davanın açılmamış sayılmasına karar verilmesi ve bu sürede zamanaşı

mı süresinin dolması hâlinde, TBK'nın 158. maddesindeki ek süreden
faydalanılması mümkündür. Buna göre, dava veya defi, mahkemenin
yetkili veya görevli olmaması ya da düzeltilebilecek bir yanlışlık yapıl
ması yahut davanın vaktinden önce açılmış olması nedeniyle reddedil
miş olup da o arada zamanaşımı veya hak düşürücü süre dolmuşsa, ala
caklı altmış günlük ek süre içinde haklarını kullanabilir.
Bu düzenlemeye göre, iki hafiahk görevsiz mahkemeye başvurma süre

sinin sona erdiği tarihten itibaren akmış gün içinde davacı ek süreden
yararlanarak dava açabilir.
5. Bu soru yazılı yargılama usûlü dikkate alınarak cevaplanmaktadır. Nite

kim, basit yargılama usûlüne tâbî dava ve işlerde ayrı bir ön inceleme
duruşması bulunmamaktadır. Ön inceleme aşamasında yapılacak olan

işlemler tahkikatın ilk duruşmasında gerçekleştirilir. Ön inceleme du
ruşmasına katılmamanın sonuçları ile tahkikat süresince yapılan duruş
malara katılmamanın sonuçları HMK’da farklı şekilde düzenlenmiştir.
HMK’nın 141 1. maddesine göre., ön inceleme duruşmasına taraflardan

biri mazeretsiz olarak katılmazsa, duruşmaya katılan taraf iddia ve sa
kınmasını genişletebilir ya da değiştirebilir. Burada, HMK’nın 150. mad
desi uygulama alanı bulmaz. Diğer bir ifadeyle, duruşmaya katılan tarafın
talebi üzerine ya da her iki tarafın duruşmaya gelmemesi üzerine dosya
işlemden kaldırılmaz. Buna karşın, HMK’da değişiklik yapılmasına dair
tasarı taslağıyla, iddianın ve savunmanın değiştirilmesi ve genişletilmesi
ne ilişkin yaptırım hükmü kanundan çıkarılmak istenmektedir.
Olayımız bakımından sunulan mazeretin geçerli olup olmadığının de

ğerlendirilmesi gereklidir.
Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’na göre, avukatın duruşma günü başka

bir duruşmasının olması haklı bir mazerettir2. Ön inceleme duruşması
için sunulan mazeretin kabulü hâlinde, yem bir ön inceleme duruşması
günü tayın edilmelidir*
5.
HMK’nın 141. maddesi ve ilgili HGK kararları dikkate alındığında,

mazeret sunulurken aynı gün başka bir duruşmanın olduğunu ispatlayan
evrakın ve yeni duruşma gününün tebliği için gerekli giderin (posta pu
lu) dilekçenin ekinde sunulması hâlinde, davacının mazereti kabul edıl-
s Karar için bkz. HGK.. 15.02.2017. E 2014/21-2371, K. 2017/263 (lexpera.com.tr).

5 Aynı yönde bkz
‘Dilekçeler aşaması tamamlandıktan sonra öncelikle dosya üzernden dava şartları ve ilk itiraz
ların incelenmesi; bu konularda olumlu veya olumsuz bir karar verilmesi, dosya üzerinden karar
verilemeyen dava şartları He ilk itirazlar hakkında karar verilmek ve diğer ön inceleme işlemlerini
yapmak üzere tarâfian.ı ön inceleme duruşmasına davet edilmesi. 6100 sayılı HMK 137 ve
140. maddelerine göre ön inceleme duruşmasında gerekli usul işlemleri yapıldıktan sonra, tah
kikat duruşmasına geçilmesi gerekir..
Davalı vekilinin ön inceleme duruşmasına mazeret bildirmesi ve mahkemece bu mazeretin haklı
görülerek kabul edilmesi göz önüne alındığında bu halde yeni oir ön inceleme duruşma günü
tayin edilerek ön incelemede yapılması gereken usul işlemlerinin (HMK m. 140) yapılması, taraf-
lann anlaştıkları ve anlaşmadıkları hususların tek tek tespit edilmesi, ön inceleme sonuç tutana
ğı düzenlenip bu tutanağın taraflara imzalatılması ve ön inceleme aşamasında yapılması gere
ken işlemler yapıldıktan sonra tahkikata geçilmesi gerekirken ön inceleme duruşması usulüne
uygun yapılmadan tahkikat aşamasına geçilerek davanın esası hakkında karar verilmesi doğru
bulunmamıştır. ' . HGK., 10 06*2015. E. 201*3/2445. K. 2015/1522 (lexpera.com tr).
ineli ve yeni bir ön inceleme duruşması günü belirlenmelidir. Aksi hâl

de, davacının mazereti reddedilmeli ve davacının mazeretsiz olarak du
ruşmaya katılmamasının sonucu olarak duruşmaya katılan tarafın iddia
ve savunmasını ön inceleme duruşmasında değiştirmesine yahut geniş
letmesine izin verilmelidir. Bununla birlikte, avukatın aynı gün duruş
masının bulunduğu her ıkı mahkemeye de diğer duruşmasını mazeret
göstererek katılmaması ihtimâli de gözden uzak Tutulmamalıdır.
6. HMK’nın 128. maddesine göre, süresinde cevap dilekçesi vermemiş

olan davalı, yalnızca inkâr kapsamında savunma yapabilir ve buna iliş
kin ispat faaliyetinde bulunarak delil gösterebilir. Bu anlamda, inkâr
kapsamındaki savunma bakımından tanık dinletebilmesi de gerekir. Ni
tekim, yalnızca cevap dilekçesinde tanık deliline dayanılmamış olması
sebebiyle davalının tanık dinletemeyeceği kabul edilirse, hukukî dinle
nilme hakkını bertaraf edecek bir uygulama yapılmış olur.
Buna karşın, hâkimin cevap dilekçesi vermeyen davalıya ön inceleme

aşamasında delillerim sunması için süre verip vermeyeceği hususu tar
tışmalıdır.
Yargıtay 2. HD, inkâr kapsamında savunma yapılması için sunulacak

deliller bakımından, ön inceleme aşamasında süre verilebileceği kanaa
tindedir'0. Bu kararı direnme kararı üzerine inceleyen HGK ise, cevap
dilekçesi vermeyen davalıya delillerini sunması için ön inceleme aşama
sında süre verilemeyeceği sonucuna varmıştır. Bu durumda, HMK’nın
145. maddesi bağlamında delil gösterilebilecektir ”.
Kanaatimizce, bu durumda da ön inceleme aşamasında süre verilebileceği

nin kabulü gerekir. Nitekim, bu süre yargılamayı hızlandırma amacıyla ge
tirilmiştir ve cevap dilekçesi verilmemiş olsa da davalının inkâr kapsamın
da savunma yapabileceği ve delil gösterebileceği kabul edilmektedir. Bu
meyanda, HMK’nın sonradan delil gösterilebilmesine ilişkin 145. madde
sini uygulamak ve hâkime takdir yetkisi tanımak doğru değildir. Nitekim,
inkâr kapsamında savunma yapılması için delil gösterilebilmesi hukukî din
lenilme hakkı özelinde açıklama ve ispat hakkının bir gereğidir.
■° Karar için bkz. 2. HD.. 26.05.2013. E. 2013/8511. K. 2013/22057 (lexpera.com.tr).

Karar için bkz HGK . 20.04.2016. E. 2014/2-695. K 2016/522 (kazanci.com.tr).
Bu açıklamalar ışığında., davalının inkâr kapsamındaki savunmasını

ispat amacıyla tanık gösterebilmesi ve tanık listesi verilmesi için kendi
sine ön inceleme aşamasında mahkeme tarafından süre verilebileceği
sonucuna varılmaktadır.
7. HMK’nın 94.1. maddesine göre, kanunun belirlediği süreler kesindir.

Aynı maddenin ikinci fıkrası ise hâkimin belirlediği sürelere ilişkindir.
Buna göre hâkim., tayin ettiği sürenin kesin olduğuna karar verebilir.
Aksi hâlde, belirlenen süreyi geçirmiş olan taraf yemden süre isteyebilir.
Bu şekilde verilecek ikinci süre kesindir ve yeniden süre verilemez.
Yargıtay'a göre, hâkim tarafından verilen kesin sürenin hukukî sonuç

doğurabilmesi için sürenin kesin olarak belirlendiğinin ve süreye uy
mamanın sonuçlarının ilgili tarafa açıkça bildirilmesi gerekir'2. HMK'da
değişiklik yapılmasına dair Tasarı Taslağı hükmüyle, kanun hükümleri
Yargıtay uygulamasına paralel hâle getirilmek istenmektedir. Bu me
randa, HMK’nın 94. maddesine. Tasarı Taslağı’nın 4. maddesiyle,
“Hâkim, kesin süreye konu olan işlemi hiçbir duraksayamaya yer ver
meyecek şekilde açıklar ve süreye uyulmamasının hukukî sonuçlarım İh
lar eder. ” şeklinde bir fıkra eklenmek istenmektedir.
Eski hâle getirme, HMK’nın 95. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre,

elde olmayan sebeplerle kanunda belirtilen veya hâkimin kesin olarak
belirlediği süre içinde bir işlemi yapamayan kimse, eski hâle getirme ta
lebinde bulunabilir. Süresinde yapılmayan işlemle ulaşılmak istenen ay
nı sonuca, eski hâle getirme dışında, başka bir hukukî yoldan ulaşılabi-
liyorsa eski hâle getirme talebinde bulunulamaz.
Olayımızda hâkim verdiği sürenin kesin olduğunu belirtmemiş ve bu

süreye uymamanın sonuçlarını kararında ihtar etmemiştir. Dolayısıyla,
HMK’nın 94.2. maddesine göre, tanık listesinin sunulması için yeniden
süre verilmesi talep edilebilir.
Bu hâlde, süresi içinde işlemi yapmayan taraf, eski hâle getirme hüküm
lerinden faydalanamaz. Nitekim, olayda hâkim tarafından verilen süre
kesin olmadığından ve tanık listesi sunulması için yeniden süre istenebi
leceğinden eski hâle getirme hükümleri uygulanmaz.
■2
Karar için bkz. HGK.. 13.03.2015. E 201371824. K. 2015/1030 (lexpera com.tr).
S. TKHK'nın 73 4. maddesine göre, tüketici mahkemelerinde basit yargı

lama usûlü uygulanmaktadır. Bu nedenle, HMK’nın 320. 4. maddesi ge
reğince, işlemden kaldırılmasına karar verilen dosya ancak bir kez yeni
lenebilir. Davanın ikinci kez takipsiz bırakılması hâlinde ise dosyanın
işlemden kaldırılmasına değil, davanın açılmamış sayılmasına karar ve
rilir.
Olayda basit yargılama usûlüne tâbi bir uyuşmazlık bulunduğundan ve

dosya daha önce bir kez takipsiz bırakıldığından, dosyanın ikinci kez ta
kipsiz bırakılması hâlinde davanın açılmamış sayılmasına karar verilme
si serekir.
■ Görev ve Yetki
■ Görevsizlik veya Yetkisizlik Karan Üzerine Yapılması Gereken İşlemler
■ Davanın Tarafları
■ Dava Arkadaşlığı
■ Taraf Değişikliği
■ Dava Konusunun Devri
OLAY:
İzmir'de yaşayan (A), 22.04.2016 tarihinde yatırım amacıyla Salih
li Manisa'da 150 000 TL bedelle bir gayrimenkul almıştır ve mezkûr gay-
rimenkule uygun bir teklif geldiğinde devir işlemlerini gerçekleştirmesi
için Salihli’de yaşayan (B) ve yanında çalışan (Bl) ile (B2)’ye noter ara
cılığıyla özel vekâlet çıkarmıştır. 01.06.2016 tarihinde (B), asgari ücretle
yanında çalışan (B2)’ye talimat vererek gayrimenkulu ortak ış yaptığı ve
Salihli’de yaşayan arkadaşı (C)’ye devretmesini istemiştir. (C). adı geçen
gayrimenkulu (B)’den olan alacaklarına karşılık '.10.000 TL bedelle dev
ralmıştır. (B), 0S.03.2017 tarihinde piyasaya 10.000.000 TL borcu varken
vefat etmiştir. (C) ise 15.02.2017 tarihinde bir ceza davasında beş yıl hü
küm giymiş ve cezası kesinleştiğinden cezaevine girmiştir. (B)’nın vefatı
ile birlikte gayrimenkulün devrinden haberdar olan (A), 15.03.2017 tari
hinde İzmir’deki ofisinizde sizi ziyaret edecektir.
SORULAR:
1. (A) ofisinize gelerek size olayı anlatmış ve kime karşı hangi davayı
açması gerektiğim sormuştur. Olaydaki bilgiler ışığında nasıl bir strateji
izlersiniz? Açmak istediğiniz davanın tarafını tespit ediniz.
2. Dava açmak istediğiniz kişiye ve davanın türüne göre görevli ve yetkili

mahkemeyi tespit ediniz.
3. Görevsizlik ve yetkisizlik itirazı hangi süre içinde yapılabilir? Mahke

menin görevsizlik ya da yetkisizlik kararı vermesi hâlinde izlenmesi ge
reken prosedür nedir?
4. (A) ile (C)’nin yetki sözleşmesi yapması mümkün müdür?
5. (C)’ye dava açmak istediğinizi varsayalım. Bu hâlde izlenmesi gereken

prosedür nedir? (C)’nin beş yıllık hapis cezası kesinleşmemiş olsaydı
cevabınız değişir miydi? (C)’nın hapis cezası derdest dava esnasında ke
sinleşseydi ne yapılması gerekirdi?
6. (B)’nin mirasçılarına dava açmak isterseniz izlemeniz gereken prosedür

nedir? (B)’nin mirasçılarından yalnızca (M)’ye karşı dava açmanız ya
da mirasçıların tamamına karşı dava açmanız mümkün müdür?
7. (B)’nin derdest dava esnasında vefatı ihtimâlinde durum ne olacaktır?
8. (C)’ye karşı dava açıldığını varsayımında., dava konusu gayrımenkulün

dava devam ederken (D)’ye devri mümkün müdür? Mümkünse bu du
rumda ne olacaktır?
9. Dava açılmadan önce (C), gayrimenkulu arkadaşı (D)’ye devretmiştir.

Buna karşın, tapu idaresi size taşınmazın (E) adına kayıtlı olduğu bilgi
sini vermiştir ve davayı (E)’ye yöneltmenize neden olmuştur. Bu hâlde
ne yapılması gerekir?
CEVAPLAR:
1. Olayda davanın yöneltilmesi bakımından (B), (B2) ve (C):nın durumları
ayrı ayrı değerlendirilmelidir. Nitekim, duruma göre vekâlet sözleşmesi
hükümleri dâhilinde (B) veya (B2)’ye dava açılması mümkünken: veki
lin ortak iş yaptığı arkadaşı olması, gayrimenkulü vekilden olan alaca
ğına karşılık devralması hususları dikkate alınarak taşınmazı muvazaalı
şekilde devraldığı iddiasıyla tapu maliki (C)’ye karşı tapu iptâl ve tescil
davası açılması da mümkündür.
Olayda (B) vefat ettiğinden ve piyasaya 10.000.000 TL borcu olduğun

dan, henüz mirası ret süresi devam eden mirasçıların mirası reddetmesi
kuvvetle muhtemeldir. Mirasın reddedilmemesı ihtimâlinde ise, (B)'nin

malvarlığının pasifi çok fazla olduğundan: dava kazanılsa bile alacağı
elde edememe ihtimâli bulunmaktadır.
Olayda (B2), asgarî ücretle çalışan bir işçidir. Bu hâlde, (B2)’ye karşı
dava açılması hâlinde, dava kazanılsa dahi alacağın tahsil edilememe
ihtimâli bulunmaktadır.
Tüm bu hususlar göz önüne alındığında: (C)’ye karşı tapu iptâl ve tescil
davası açılması stratejik olarak en isabetli çözüm gibi görünmektedir.
Nitekim (C)’nın taşınmazı kötü niyetli olarak devraldığı hususu ispatla
narak tapunun iptâli ve müvekkil adına tescilinin sağlanması mümkün
olabilecektir.
2. (B) veya (B2)’ye karşı dava açmak istenmesi durumunda, söz konusu
dava vekâlet sözleşmesinden kaynaklanan bir alacak davası olacağın
dan, görevli mahkeme HMK’nın 2. maddesi gereğince asliye hukuk
mahkemesidir.
(B) veya (B2)’ye karşı dava açmak istenmesi durumunda, söz konusu
dava vekâlet sözleşmesinden kaynaklanan bir alacak davası olacağın
dan, genel yetki kuralının yanı sıra sözleşmeden doğan davalardaki yet
ki kuralının da göz önüne alınması gerekir.
Hem (B) hem de (B2)’nin yerleşim yeri Salihli Manisa olduğundan, genel
yetkili mahkeme (davalının yerleşim yeri mahkemesi) Salilıli mahkemesidir.
Vekâlet sözleşmesinden doğan borç bir para borcu olduğundan ve para

borçları TBK’nın S9. maddesi gereğince alacaklının ödeme zamanında
ki yerleşim yerinde ifa edileceğinden, (A)’nın yerleşim yeri mahkemesi
de HMK’nın 10. maddesi uyarınca yetkilidir. O hâlde, (B) ve (B2)’ye
karşı açılacak olan dava bakımından İzmir mahkemelerinin de yetkili
olduğu söylenebilecektir.
(C) ’ye karşı dava açmak istenmesi hâlinde, açılacak olan dava tapu iptal
ve tescil davası olacağından, HMK’nın 2. maddesi gereğince görevli
mahkeme asliye hukuk mahkeme sidir. Uyuşmazlık taşınmazın aynından
kaynaklandığından, HMK’nın 12. maddesi gereğince taşınmazın bulun
duğu yer mahkemesi kesin yetkilidir. Bu hâlde, Salihli mahkemelerinin
yetkili olduğu söylenecektir.
3. HMK’nın 1. maddesine göre, mahkemelerin görevi kanunla belirlenir.

Bu kurallar kamu düzeninden olup davanın her aşamasında taraflarca
ilen sürülebileceği gibi, mahkeme tarafından da re’sen dikkate alınır.
Yetki itirazı bakımından ise bir ayrım yapılması gereklidir:

Kesin yetki hâllerinde, mahkemenin yetkisi kamu düzeninden olduğun
dan, davanın her aşamasında yetki itirazı ilen sürülebileceği gibi, mah
keme de yetkisini re'sen dikkate almalıdır (m. 19 1).
Yetkinin kesin olmadığı hâllerde ise yetki itirazının cevap dilekçesinde

ilen sürülmesi gerekir. Yetki itirazında bulunan taraf, yetkili mahkeme
yi; birden fazla yetkili mahkeme varsa seçtiği mahkemeyi bildirmelidir.
Aksi hâlde yetki itirazı dikkate alınmaz ve davanın açıldığı mahkeme
yetkili hâle gelir.
HMK’nın 20. maddesi uyarınca, görevsizlik ya da yetkisizlik kararından

sonra davaya görevli ya da yetkili mahkemede devam edilmesi müm
kündür. Bunun için kararı veren mahkemeye başvurarak dosyanın
görevli ya da yetkili olduğu gösterilen mahkemeye gönderilmesi talep
edilmelidir.
Süresi içinde görevli ya da yetkili mahkemeye başvurulması hâlinde,
bu dava görevsiz ya da yetkisiz mahkemede açılan davanın devamı
sayılır. Bu nedenle, görevsiz ya da yetkisiz mahkemede dava açılma
sıyla ortaya çıkan sonuçlar korunmuş olur. Buna karşın, iki haftalık
süre içinde görevsiz ya da yetkisiz mahkemeye başvurarak dosyanın
görevli ya da yetkili mahkemeye gönderilmesi talep edilmezse dava
açılmamış sayılır ve davanın açılmasıyla meydana gelen sonuçlar or
tadan kalkar (dava dilekçesinin tebliğiyle meydana gelen sonuçlar ise
ortadan kalkmaz).
Dava açılmamış sayılsa bile, davacının yeniden harç ödeyerek dava
açması mümkündür. Bu sürede zamanaşımı süresi dolmuş ise TBK’nın
15S. maddesindeki ek süreden faydalanılabilir.
Süresi içinde görevsizlik ya da yetkisizlik kararı veren mahkemeye baş-
vurulmazsa davalı taraf görevsizlik ya da yetkisizlik kararı veren mah
kemeye başvuraıak davanın açılmamış sayılması kararı ile birlikte lehi
ne yargılama giderlerine hükmedilmesini talep eder.
4. HMK’nın 17 ve 18. maddeleri göz önüne alındığında, yetki sözleşmesi

nin geçerlilik şartları şu şekilde sıralanabilir:
• Sözleşmenin tarafları tacir veya kamu tüzel kişisi olmalıdır
• Kesin yetki hali bulunmamalıdır
• Yetki sözleşmesi yazılı şekilde yapılmalıdır
• Uyuşmazlık ve mahkeme belirli olmalıdır
Olayda verilen bilgiler ışığında, (A) ve (C) arasındaki davanın tapu iptal
ve tescil davası olduğu dikkate alındığında, taşınmazın aynından kay
naklanan bir uyuşmazlığın söz konusu olduğu görülecektir. HMK’nın
12. maddesine göre, taşınmazın aynından kaynaklanan davalarda taşın
mazın bulunduğu yer mahkemesi kesin yetkili olduğundan, (A) ile
(C)’nin bu uyuşmazlık bakımından yetki sözleşmesi yapınası mümkün
değildir. Bu konuda yapılan yetki sözleşmesi geçersiz olacaktır.
5. Olayda (C), bir yıl ve daha uzun süreli kesinleşmiş bir hapis cezasına
mahkûm olduğundan, HMK’nın 52. maddesi gereğince davada kendisi
ni kanuni temsilcisi aracılığıyla temsil ettirecektir. Diğer bir ifadeyle
(C), dava ehliyetini kanunî temsilcisi aracılığıyla kullanacaktır. Bu ba
kımdan, davanın açılmak istendiği tarihte (C)’ye vasi atanıp atanmadığı
hususu gözden kaçırılmamalıdır. (C)’ye vasi atanmamış ise sulh mah
kemesinde hükümlüye vasi tayinine ilişkin prosedürün gerçekleştirilme
si gerekir.
Dava ehliyeti olmayan kişiye karşı dava açılması hâlinde, dava dilekçesi
davalının kanuni temsilcisine tebliğ edilir; davalının kanuni temsilcisi
yoksa önce davalıya bir kanuni temsilci atanması yoluna başvurulur.
Dava ehliyeti olmayan davalıya karşı yapılan usul işlemleri geçersizdir.
Ancak davalının kanunî temsilcisi bu işlemlere onay verebilir.
TMK’nın 407 2. maddesine göre vasi tayini, kural olarak, cezayı yerine
getirmekle görevli makamın bildirimi üzerine mahkûmun yerleşim ye
rindeki sulh mahkemesince gerçekleştirilir. Cezaevi yönetimince hü
kümlünün yerleşim yeri sulh mahkemesince vasi tayini için gerekli bil
dirim yapılmamışsa hükümlüye vasi tayini için hükümlünün yerleşim
yeri sulh mahkemesine başvuruda bulunulması da mümkündür.
(C) hakkındaki hapis cezası kesinleşmemiş ise kendisine vasi tayini ge
rekmez. Bu hâlce davanın doğrudan (C)’ye yöneltilmesi mümkündür.
Nitekim hükümlü, hakkında verilen hapis cezası kesinleşmiş olan kişidir
ve hükümlünün kısıtlanması cezanın infazına başlandıktan sonra söz
konusu olacaktır Bu durum, TMK’nın 407.2. maddesinden anlaşılmak
tadır.
Görülmekte olan bir davada taraflardan birinin vesayet altına alınması

talebi mahkemece uygun bulunursa ya da mahkeme taraflardan birinin
vesayet altına alınmasını gerekli görürse vesayet altına alınmayı gerekti
ren bir hâl olup olmadığının belirlenebilmesi için sulh hukuk mahkeme
sine yazı yazılması ve sonucunun bekletici mesele yapılması gerekir. Eş
deyişle, tarafın kanunî temsilcisi bulunmamaktaysa kanunî temsilci
atanması için gerekli işlemler yapılmalıdır. TMK’nın 404 2 ve 405 2.
maddeleri bu sonucu doğrular niteliktedir. Ayrıca, vasinin kısıtlı kişi
hakkındaki davayı takip edebilmesi için vesayet makamı olan sulh mah
kemesinin izin vermesi gereklidir.
Müvekkil ile vekil arasındaki vekâlet ilişkisi, gerek vekilin gerekse

müvekkilin ehliyetinin ortadan kalkmasıyla sen bulur. Bu hâlde, da
valı (C) davada kendisini bir vekil aracılığıyla temsil ettirmekte ise,
bu vekilin (C)’ye vasi atandıktan sonra yeni bir vekâletname alınası
gerekir.
6. Mırasçılık belgesi talep edebilecek olan kişiler TMK’nın 59S. madde

sinde sayılmaktadır ve bu maddede murisin alacaklılarına mırasçılık
belgesi talep edebilme hakkı tanınmamaktadır. Buna karşın, murisin
alacaklıları, icra müdürlüğü ya da mahkemeden alacakları yetki ile mı-
rasçılık belgesi talep edebileceklerdir. Yargıtay’ın bu konuya dair örnek
bir kararında şu açıklamalara yer verilmiştir:
"Davacı bankanın alacağım tahsil amacıyla borçlunun yasal mirasçıla

rım öğrenmek için icra hukuk mahkemesinden mirasçılık belgesi çıkar
mak üzere yetki belgesi talep etliği, alınan yetki belgesi ile eldeki dava
nın açıldığı anlaşılmaktadır. Hâl böyle olunca, davacının eldeki davayı
açmakta hukukî yararı mevcuttur. Bu durumda mahkemece davacının
delilleri toplanarak ve işin esasına girilerek muris Mehmet İsmail
Kahyaoğlu ’nun mirasçıhk belgesinin verilmesi gerekirken yersiz gerek
çelerle talebin reddine karar verilmesi doğru görülmemiş, bu sebeple

kararın bozulması gerekmiştir. ”.13
Alacaklılar, mahkemeden alacakları yetki belgesi ile sulh mahkemesin
den ya da noterlikten mirasçılık belgesi talep edebileceklerdir. Elde edi
len mirasçılık belgesi ile mirasçıların ve davanın kime ya da kimlere
karşı açılabileceğinin tespiti mümkün olacaktır. Bu nedenle, mirasçılara
karşı dava açmadan önce mirasçılık belgesi edinilmesine ilişkin prose
dür işletilmelidir
TMK’nın 641. maddesine göre mirasçılar, tereke borçlarından dolayı
müteselsilen sorumludur. Bu nedenle, mirasçılardan birine ya da hepsi
ne karşı dava açılması mümkündür. Burada davalı tarafta ihtiyarî dava
arkadaşlığı bulunmaktadır. Nitekim, dava konusu vekâlet sözleşmesin
den kaynaklanan bir para alacağıdır. Buna karşın, davanın (C)’nın mi
rasçılarına karşı tapu iptâl ve tescil davası olarak açılmasının istenmesi
hâlinde, mirasçıların söz konusu malvarlığı üzerinde el birliği mülkiyeti
söz konusu olacağından, davanın tüm mirasçılara karşı açılması gerekir
di. Bu hâlde, davalı tarafta mecburî dava arkadaşlığı söz konusu olurdu.
7. Kanunî taraf değişikliği, kanunda düzenlenmiş hâllerde ıslaha veya karşı

tarafın rızası ya da hâkinim iznine gerek olmaksızın kendiliğinden ger
çekleşir. Dava sırasında taraflardan birinin ölümü hâlinde izlenecek pro
sedür, HMK’nın 55. maddesinde özel olarak düzenlenmiştir. Derdest
dava esnasında taraflardan birinin ölümü hâlinde, mirasçılar tarafından
sürdürülebilecek nitelikte bir dava söz konusu ise, hâkim taraf değişikli
ğini kendiliğinden yapacaktır. Bu durumda, yeni taraf eski tarafın
kaldığı yerden davaya devam eder ve eski tarafın yaptığı işlemler
geçerliliğini korur.
Yargıtay'a göre, derdest dava esnasında taraflardan birinin ölümü hâlin

de, ölen tarafın mirasını reddetmeyen mirasçıların, davayı mecburî da
va arkadaşı olarak hep birlikte takıp etmeleri gerekir. Karamı ilgili bö
lümü şu şekildedir:
“Dava devam ederken taraflardan birinin ölümü halinde, TMK’nın
28/1 ’inci maddesi uyarınca ölen kişinin taraf ehliyeti son bulur. Bu du-
'' Karar için bkz. 14. HD. 21.05.2015. E 2015/1804. K. 2015/5677 dexpera.com.tr).
rumda mirasçıları da ilgilendiren, mirasçıların malvarlığı haklarını et

kileyen davalar, tarafın ölümüyle konusuz kalmaz. Bu durumda, ölen ta
rafın mirasını reddetmeyen mirasçılarının, davayı mecburi dava arka
daşı olarak hep birlikte takip etmeleri gerekir.
10.01.2012 tarihinde açılan temyiz istemine konu iş bu yargılama dos

yasında; davalının yargılama sürecinde 03.03 2013 tarihinde öldüğü
anlaşılmıştır. Dava konusu istek malvarlığına ilişkin olup, mirasçıların
malvarlığını etkilemektedir. Bu itibarla, mahkemece anılan usul hüküm
leri dikkate alınarak, mirası reddetmeyen mecburi dava arkadaşları
olan davalı mirasçılarının davada yer almalarının sağlanması gere
kirken itirazın iptali davasının mirasçıların davaya dahil edilmeleri ile
devamı mümkün olmadığından bahisle reddi usul ve yasay a aykırı olup,
bozmayı gerektirmiştir. "2*
Malvarlığını ilgilendiren davalarda, ölen tarafın mirasçılarına karşı ya

da onlar tarafından davaya devam edilmesi mümkündür. Bu hâlde, da
valı ya da davacı tarafta mecburi dava arkadaşlığından bahsedilir.
Olayda dava devam ederken davalı taraf vefat ettiğinden, 55. madde
deki prosedürün işletilmesi ve mirasçılar mirası kabul ya da reddet
memişse mırasır. reddi için kanunla belirlenen üç aylık süre geçinceye
kadar davanın ertelenmesi: akabinde duruma göre mirasçıların hepsi
nin davalı tarafta mecburî dava arkadaşı olarak yer alması sağlanarak
davaya devam edilmesi gerekmektedir. Bu hâlde mirasçılar, (B)’nin
kaldığı yerden davaya devam edecek ve (B)’nin yaptığı işlemler geçer
liliğini koruyacaktır.
Kanaatimizce, TMK’nın 641. maddesi gereğince mirasçılar tereke borç

larından dolayı ınüteselsılen sorumlu olduğundan ve dava konusu olan
alacak bir para alacağı olduğundan, HMK’nın 55. maddesindeki prose
dürün işletilmesinden sonra davacının mirası kabul eden mirasçılardan
birine ya da hepsine karşı davaya devam edebilmesi gereklidir. Eş de
yişle, davalı tarafta ihtiyarı dava arkadaşlığı söz konusudur. Buna kar
şın, (C)’ye karşı açılacak olan tapu iptâl ve tescil davasının (C)’nın mi
rasçılarına karşı devam edilmek istenmesi ihtimâlinde, dava konusu mal
üzerinde mirasçıların el birliği mülkiyeti olduğundan, davanın tüm mı-
' Karar için bkz. 3. HD. 10.09.2015. E. 2015/8145. K. 2015/13912 tlexpera.com.tr).

rasçılara karşı açılması gerekirdi. Bu hâlde, davalı tarafta mecburî dava

arkadaşlığından bahsedilirdi.
8. Dava konusu hakkında bir ihtiyatî tedbir kararı alınmamışsa taraflar.,

dava konusu üzerinde serbestçe tasarruf edebilirler. Sadece davanın
açılmış olması tarafların tasarruf yetkisini sınırlamaz.
HMK’nın 125. maddesine göre, dava konusunun davalı tarafından der

dest dava esnasında devri hâlinde, davacının salııp olduğu seçimlik hak
lar bulunmaktadır. Buna göre davacı, dava konusunu devralan üçüncü
kişiye karşı davaya devam edebileceği gibi, davaya devreden davalıya
karşı tazminat davası olarak da devam edebilir.
Olayda (A), davaya (C)’ye karşı tazminat davası olarak devam edebile
ceği gibi (m. 125 1-b), tapu iptal ve tescil talebiyle yeni malık (D)’ye
karşı da devam edebilir (m. 125.1-a). (D)’ye karşı davaya devam edilme
si hâlinde, (A)’nm davayı kazanma ihtimâlinde (C) ve (D), yargılama
giderlerinden müteselsilen sorumlu olacaklardır.
Davaya (D)’ye karşı devam edilmesi hâlinde, (A)’nın ispat yükü altında
olduğu ek bir vakıa ortaya çıkacaktır. Şöyle kı (A), (D):nin gayrimenku-
lü kötü niyetle devraldığını ispatlamalıdır. Aksi hâlde davası reddolu-
nur. Buna karşın, (D)’ye karşı devam edilen davanın reddolunması
(A)’nın (C)’ye karşı yeni bir dava açmasını engellemez. (A), (C)’ye kar
şı devredilen gayrimenkulün devir tarihindeki değerini talep etme hak
kını haizdir.
9. HN-IK’nm 124 4. maddesine göre, dava dilekçesinde tarafın yanlış ya da

eksik gösterilmesi kabul edilebilir bir hataya dayanıyorsa hâkimin izniy
le taraf değişikliği yapılabilir.
Olayda tapunun hatalı bilgi vermesi sebebiyle dava (D) yeruıe (E)’ye
yöneltilmiştir. Burada dava dilekçesinde tarafın yanlış gösterilmesi da
vacıya yükletilmeyecek ve kabul edilebilir bir yanılgıdan kaynaklan
maktadır. Bu sebeple, hâkimin izniyle iradî taraf değişikliği yapılması
mümkündür. Burada taraf değişikliği yapılabilmesi için karşı tarafın rı
zası aranmayacaktır. Ancak davanın tarafı olmaktan çıkarılan ve lehine
dava açılmasına sebebiyet vermeyen (E) lehine yargılama giderlerine
hükmedilme sı gerekir.
Davalı tarafta ııadı taraf değişikliği yapılması hâlınde: davanın gen

alınmasına ilişkin hükümler niteliğine uygun düştüğü ölçüde kıyasen
uygulanacaktır. Yeni davalı bakımından davanın derdest olduğu tarih.,
hâkimin taraf değişikliğine izin verdiği tarih esas alınamaz; davacının
taraf değişikliğine ilişkin açıklama tarihi esas alınmalıdır.
Yetki itirazında bulunulması hâlinde, yem davalı bakımından mahke

menin yetkisi tekrar araştırılacaktır. Buna karşır., olayda taşınmazın ay
lımdan kaynaklanan bir dava olduğundan ve taşınmazın bulunduğu yer
mahkemesi kesin yetkili mahkeme olduğundan, davalı tarafta değişiklik
yetkili mahkeme bakımından özellik arz etmeyecektir.
İradî taraf değişikliği hâlinde, kanunî taraf değişikliğinden farklı şekil

de, davacı davaya kaldığı yerden devam edemez. Yeni davalı, eski dava
lının yaptığı usûl işlemlerini kabul etmek zorunda değildir. Nitekim bu
durum yem davalının hukukî dinlenilme hakkını ihlâl edecektir. Ancak
yem davalı, isterse eski davalının yaptığı işlemlerle bağlı olacaktır. Ay
rıca eski davalının ilen sürmediği itiraz ve def ileri ileri sürebilir. Bu so
nuçlar, iradî taraf değişikliğinin sui generis bir kurum olduğunun kabulü
ile sağlanmaktadır. Aksi hâlde, ya yeni davalının hukukî dinlenilme
hakkı ihlâl edilecek ya da iradî taraf değişikliği kurumu amaçsızlaşacak-
tır.
■ Davaya Müdahale
OLAY:
Kiraya veren (A) ile kiracılar (B) ve (C) arasındaki kira sözleşmesi
01.01.2017 tarihinde akdedilmiştir. Sözleşmede "Kiracılar (B) ve (C),
kira borcundan müteselsilen sorumludur” hükmü yer almaktadır. Kiraya
veren (A), 05.06.2017 tarihinde vefat etmiştir.
SORULAR:
1. Kiracıların ıkı aylık kıra borcunu ödememeleri üzerine (A), (B)’yi dava
lı göstererek mahkemeden (B)Tnin iki aylık kira bedeli olan 2.500 TL’yi
ödemeye mahkum edilmesini talep etmiştir.
a. (B), ilgili yargılamanın (C)’nin de hukukî durumunu etkileyeceği dü

şüncesiyle, davayı (C)’ye ihbar etmiştir. (C) ise davayı kendisine davayı
ihbar eden (B)’nin değil, davacı (A)’nın yanında davaya fer’i müdahıl
olarak katılmak istediğini mahkemeye dilekçeyle bildirmiştir. Mahkeme
neye karar vermelidir?
b. (C), davanın kendisine ihbar edilmesi üzerine (B)’nin yanında davaya

katılmıştır. Mahkeme ön niceleme aşamasında (B):nin dilekçesinde gös
terdiği ancak henüz mahkemeye ibraz etmediği delillerin ibrazı için
(B)’ye ıh' haftalık süre vermiştir. Ancak bu süre içerisinde ilgili deliller
(B) tarafından değil, (C) tarafından ibraz edilmiştir. (B), delillerin (C)
tarafından ibraz edilmesine muhalefet etmemiştir. (C)’nin yapmış oldu
ğu usûl işlemi geçerli midir?
c. Mahkeme, kararın gerekçesinde 2.500 TL’lik borcun varlığını tespit

etmiş ve (B)’yi borcun tamamını ödemeye mahkûm etmiştir. (B)’nin
rücu ilişkisi çerçevesinde (C)’ve açmış olduğu cavada (C): cevap dilek
çesinde şu açıklamalarda bulunmuştur: “Ne benim ne de (B) 'nin kiraya
veren (A)'ya 2.500 TL borcu bulunmaktadır. Bu sebeple (B)’nin şah
sımdan rücu ilişkisinden kaynaklanan herhangi bir alacağı mevcut de
ğildir”. (C)’nın ilgili ifadeleri mahkeme tarafından dikkate alınacak mı
dır? Gerekçeli şekilde açıklayınız.
2. (A), (B) ve (C)!yi taraf göstererek mahkemeden (B) ve (C)’nin dört

aylık kıra bedeli olan 5.000 TL’yi ödemeye mahkûm edilmesini talep
etmiştir.
a. (B), cevap dilekçesinde borcun kendisi tarafından ödendiğini ileri sür

müştür. İlgili ifadenin yargılamada bir savunma vasıtası olarak hukukî
niteliğini belirtip mahkeme tarafından (C) bakımından da dikkate alınıp
alınmayacağını açıklayınız.
b. (B), cevap dilekçesinde borcun mevcut olmakla birlikte zamanaşımına

uğradığını belirtmiştir. İlgili ifadenin yargılamada bir savunma vasıtası
olarak hukukî niteliğini belirtip mahkeme tarafından (C) bakımından da
dikkate alınıp alınmayacağını açıklayınız.
3. (A)’nın ıkı kızı (K) ve (L): kendisinin yegâne yasal mirasçılarıdır. (K):
0S.09.2017 tarihinde (B) ve (C)’ye birikmiş kira borçlarının ödenmesi
için ihtar çekmiştir.
a. İhtar üzerine borç ödenmediğinden (K): (B) ve (C)’ye dava açarak kira
bedelinin tahsilini talep etmiştir. Mahkeme neye karar vermelidir?
b. İlgili davanın dadacısının (A) olması ve dava devam ederken vefat etmiş
bulunması ihtimâlinde mahkeme ne şekilde karar vermelidir?
c. Dava konusu kiracıların tahliyesi olsaydı., dava dilekçesinde yalnızca

(B) taraf olarak gösterilebilir miydi? Gerekçeli şekilde açıklayınız.
CEVAPLAR:
1.
a. HMK m. 66 1 hükmüne göre: “Üçüncü kişi, davayı kazanmasında hu

kukî yararı bulunan taraf yanında ve ona yardımcı olmak amacıyla,
tahkikat sona erinceye kadar, fer’î müdahil olarak davada yer alabilir. ”
HMK m. 67.1 hükmüne göre ise: "Müdahale talebinde bulunan üçüncü

kişi, yanında karamak istediği tarafı, müdahale sebebini ve bunun daya
naklarını belirten bir dilekçeyle mahkemeye başvurur. ”
Maddelerde esasen bırbıriyle bağlantılı sayılabilecek iki husus düzen

lenmektedir. Buna göre öncelikle fer ’i müdahalenin söz konusu olabil
mesi için, fer’i müdahale talebinde bulunan kişinin hukukî menfaati ol
ması gerekir. Zira hukukî menfaat bütün usûl işlemlerinde aranan bir öl
çüttür. Buna göre üçüncü kişi, davayı kazanmasında menfaati olan kişi
nin yanında davaya katılabilir. Üçüncü kişi davayı kazanmasında hukukî
menfaati bulunan tarafın yanında davaya katılırsa fer’i müdahale tale
binde hukukî yatarı mevcut; aksi hâlde fer’ı müdahale talebinde hukukî
menfaati mevcut değildir. Şayet verilen kararın üçüncü kişinin hukukî
durumunu etkileme ihtimali varsa üçüncü kişinin, müdahale dilekçesin
de belirttiği tarafın yanında davaya fer’ı müdahil olmakta hukukî men
faati vardır. Mahkeme ise bu hususu HMK m. 67 1 hükmüne göre ince
ler. Zira üçüncü kişi fer’i müdahale dilekçesinde yanında davaya katıl
mak istediği tarafı da belirtmek zorunda olacak ve bu husus da mahke
me tarafından incelenecektir'5.
Olayda ise davada taraf olmayan (dolayısıyla üçüncü kişi olan) (C)’nin
ilgili dava sonucunda verilen karardan hukukî durumunun etkilenmesi
mümkündür. Zira (B)’nin davalı olduğu bu yargılamada davanın kabul
edilmesi hâlinde, (C)’nin kendisi de müteselsil borçlu sıfatını haiz oldu
ğundan (B)’nın fazla ödediği kısım bakımından Türk Borçlar Kanunu
= “...Dava, vakıf yöneticilerinin görevden uzaklaştırılmaları istemiyle vakıf tüzel kişiliği hakkında
açılmıştır. Türk Medeni Kanunu Hükümlerine Göre Kurulan Vakıflar Hakkındaki Tüzüğün 24.
maddesinde görevden alınan veya uzaklaştırılan yöneticilerin bir daha hiçbir vakfın yönetiminde
görev alamayacakları öngörülmüştür. Yarg'ılama sonunda mahkemece vâkıf yöneticilerinin işten
uzaklaştırılmalarına karar verilmesi durumunda, anılan madde hükmüne gore bu kişiler daha
once herhangi bir nedenle vakıftaki görevlerinden aynlmış olsalar bile bir daha hiçbir vakfın yö
netiminde yer alamayacaklardır Böyle bir yaptırım, vakıf tüzel kişiliğini ilgilendirdiği gibi,
görevden uzaklaştırılmaları istenilen yöneticilerin hukuki dunımlarım da etkilediğinden ve
onlar için kişisel cezalandırma niteliği taşıdığından, bu kişilerin davalı vakıf tüzel kişiliği
yanında davaya katılmalarında hukukî yararlan vardır Türk Medeni Kanununun 79. maddesi
ile Tüzüğün 23. ve Ek 2. maddelerine aykırı davrandıktan iler sürülerek vakıf yönetiminden
uzaklaştınlmalan istenien yöneticilerin yasal olarak kendilerini savunabilmeleri ancak davaya
katılmaları ile mümkün olabilecektir. Bu nedenle Mahkemece davacıya, dava dilekçesinin gö
revden uzaklaştırılmalar istenilen kişilere tebliği suretiyle davaya katılmalan için önel verilmeli.
Hukuk Genel Kurulunca benimsenen Özel Daire'nin esasa ilişkir bozma kararı uyarınca gerekli
görülen inceleme ve araştırmalar da yapılıp tamamlandıktan sonra hasıl olacak sonuca gore
hüküm kurulmalıdır...’. Karar için bkz. Yargıtay HKG T. 22.3.2000, E. 2000/18-200. K.
2000/190 (kazanci.comı.
hükümlerine göre (C)’ye rücu edebilme ihtimali söz konusu olacaktır.

Bu hâlde (C)’nin derdest yargılamada (B)’nin yanında feri müdahil ola
rak davaya katılmakta hukukî menfaati bulunmaktadır. Ancak (C)’nin
(A)’nın yanında fer’i müdahil olarak davaya ka:ılmasında hukukî men
faati mevcut değildir. Bu hâlde mahkeme (C)’nin derdest yargılamada
(A)’nın yanında fer’i müdahil olarak davaya katılma talebini reddede
cektir (HMK m. 57,1).
b. İlgili soruya cevap verebilmek için fer’i müdahil ve usûl işlemleri arasında
ki ilişki incelenmelidir. Hukukumuzda basit fer’i müdahale sistemi kabul
edilmiştir. Buna göre fer’i müdahil.. yanında katıldığı tarafın yardımcısıdır.
Fer’i müdahil davada taraf olmadığı için dava takip yetkisine de sahip de
ğildir. Dava takip yetkisine sahip olmayan fer’i müdahilin yanında davaya
katıldığı kişiden bağımsız usûl işlemi yapabilmesi de bu sebeple mümkün
olmayacaktır. .Ancak belirtmek gerekir ki fer’i müdahil, yanında davaya ka
tıldığı kişinin dava takıp yetkisini kullanır. Bu sebeple fer’i müdahilin ya
nında katıldığı kişiden bağımsız usûl işlemi yapabilmesi mümkün değildir.
Bununla bağlantılı olarak doktrinde fer’i müdahilin.. tarafın yapmış olduğu
usûl işlemlerini yapabileceğini bunun dışında usûl işlemi yapamayacağı be
lirtilmektedir. Esasen fer’i müdahilin yanında davaya katıldığı tarafın dava
takıp yetkisin kullanması sebebiyle tarafın yapmış olduğu usûl işlemlerin
den başka usûl işlemi yapamayacağı fikri isabetlidir. Ancak fer’i müdahilin
yalnızca yanında davaya katıldığı tarafın yapmış olduğu usûl işlemlerini
yapabileceğim kabul etmek fer’ i müdahale kurumunun amacını ve işlevini
ortadan kaldırabilir. Zira fer’i müdahilin yalnızca yanında davaya katıldığı
tarafın yapmış olduğu usûl işlemlerini yapması fer’i müdahili tamamen et
kisiz kılar. O halce fer’i müdahilin yapabileceği usûl işlemleri kategorisi şu
şekildedir (m.6S). Fer’i müdahil;
• Tarafın yapmış olduğu usûl işlemlerini yapabilir,
• Tarafın kendisinin bizzat yapmadığı ancak onun açıkça menfaatine

olan ve tarafça itiraz edilmeyen usûl işlemlerini yapabilir'6,
e -...Müdahil. kimin yanırda davaya katılmış ise katıldığı tarafın yararına dan iddia ve savunma
vasıtalarını ileri sürebilir. Onun işlem ve açıklamalarına aykırı olmayan her türlü usûl işlemlerini
yapabilir. Mahkeme katıldığı noktadan itibaren taraflara bildirilen işlemleri müdahile de tebliğ
eder (HMK md. 69).. ”. Karar için bkz. Yargıtay HGK. T. 19.6 2015 E 2016'2-528. K.
2015/1713 (kazanci.com).
• Tarafın yapılmasına onay verdiği usûl işlemlerini yapabilir.
Ancak Yargıtay, tarafın ilk derece mahkemesi kararma karşı kanun yo
luna başx-urmaması halinde fer’i müdahilin de kanun yoluna başvur
mayacağını belirtmektedir17. Kanaatimizce bu içtihatlar fer’i müdahale
kuruntunun amacı ve işlevini de ortadan kaldırmaktadır.
Olayda ise delillerin ibrazı bir usûl işlemidir. Mahkeme davalı (B)’ye
dilekçesinde gösterip de ibraz etmediği delillerin ibraz edilmesi için iki
haftalık kesin süre vermiştir (HMK m. 140.5). .Ancak bu delillerin ibrazı
(B) tarafından değil, fer’i müdahıl (C) tarafından gerçekleştirilmiştir.
Delillerin ibrazı (usûl işlemi), davanın tarafı (B)’nin aleyhine değil lehi
nedir. Aynı zamanda (B), (C) tarafından gerçekleştirilen bu usûl işlemi
ne itiraz etmemiş zımnen rıza göstermiştir. Bu halde (C) tarafından ya
pılan ibraz işlem: geçerlıdır.
c. Fer’i müdahale etkisi, derdest yargılamaya fer’i müdahil olarak katılan

üçüncü kişiyle onun yanında katıldığı taraf arasındaki rücu veya tazmi
nat ilişkisinden kaynaklanan başka bir davada, hâkimin ilk davada veri
len kararla bağlı olmasıdır (HMK m. 69 2).
Fer’i müdahale etkisinin amacı çelişkili kararlarının önüne geçerek hu

kukî güvenliğin ve yargılamaların uzamasının engellenerek usûl eko-
Bu konuda açıklayıcı bir karar şu şekildedir '...Asli müdahalede kısaca, iki taraf arasında
devam etmekte olan bir davada, uçühcii bir kişinin o davanın konusunu oluşturan hak veya şey
üzerinde kısmen veya tamamen kendisinin hak sahibi olduğunu ieri sürmesi ve bu hakkını, har
cını da ödeyerek bağımsız bir davanın konusu yapmasıdır. Başka bir ifadeyle, asli müdahale ta
lebi. bir davanın konusunu oluşturan şey veya hakkın, tamamen veya kısmen o davanın tarafla
rına değil, tersine müdahale ta’lebinde bulunana ait olduğu iddiasını içerir ve bağımsız bir dava
niteliğinde olması sebebiyle de harca tabidir Fer’i müdahalede üçüncü kişi hukukî yararı olduğu
gerekçesiyle görülmekte olan davaya ancak, taraflardan birinin yânında ve onun yardımcısı ola
rak katılır Bu nedenle fer’i müdahale, bir davada, davanın yanında katılan taraf aleyhine sonuç
lanması halinde, kendi hukuksal durumu dolaylı şekilde etkilenecek olan üçüncü kişinin başvu
racağı bir yoldur ve davaya davalı taraf yanında katılınması durumunda genellikle amaç, açıl
mış davanın davalı yararına sonuçlanmasını (reddedilmesini) sağlamaktır Mahkeme, feri mü
dahale dilekçesi üzerina müdahale talebinin kabulüne veya reddine karar verir Feri müdahil.
müdahale talebinin reddine dair kararı, asıl hüküm verildikten scnra lehine müdahale etmek is
tediği taraf aleyhine verilmiş olan hükme karşı temyiz yoluna oaşvurarak temyiz edebilir ve
hükmün, müdahale talebinin" haksız olarak reddedilmiş olması sebebiyle bozulmasını isteyebilir.
Müdahale talebinin kabulü halinde ise fer i müdahil. lehine katıldığı tarafla birlikte hareket ederek
davayı ancak bulunduğu noktadan itibaren takip eder. Hüküm, lehine müdahale edilen taraf
hakkında verilir. Müdahil hakkında karar verilemez. Müdahil hükmü ancak, lehine katıldığı
tarafla birlikte temyiz edilebilir (Yargıtay Hukuk Genel Kurulu nun 12.9.2012 gün ve E:2012/1-
330. K 2012/558 Sayılı ilamı). Bundan ayrı, mahkemece direk fer’i müdahil hakkında karar verir
se de. fer’i müdahilin temyiz hakkı bulunmaktadır...". Karar için tkz. Yargıtay 8.HD. T. 2 5.2016.
E. 2016/6753. K. 2016/8089 (kazanci.com).
nomısı ilkesinin işlerlik kazanmasını sağlamaktır. Ancak fer’i müdahale

etkisini kesin hüküm etkisiyle karıştırmamak gerekir. Fer’i müdahale
etkisi Kanundan kaynaklanan bir etki olup objektif kapsamı hâkim tara
fından hukukî ilişkiye yönelik yapılan tüm vakıalardır. Dolayısıyla fer’i
müdahale etkisinin kapsamına yalnızca hüküm fıkrası değil gerekçe de
girer. Hâlbuki kesin hükmün objektif kapsamı kural olarak hüküm fıkra
sıyla sınırlıdır. Ayrıca fer’i müdahale etkisini Kanunda gösterilen hal
lerde bertaraf etmek mümkündür. Zira bazı hallerde ilk davaya fer’i
müdahil olarak katılan üçüncü kişi kendisinin davalı veya davacı olduğu
rücu veya tazminat ilişkisinden kaynaklanan davada., yanında davaya
katıldığı tarafın hile veya ağır kusuru yüzünden davanın kötü yönetildiği
iddiasını ileri süıerek fer’i müdahale etkisinin bertaraf edilmesini sağla
yabilir (HMK m. 69 2). Ancak benzer bir itirazla kesin hükmün etkileri
ni bertaraf etmek mümkün değildir'\
‘ Bu konuda madde gerekçesi oldukça açıklayıcıdır: ’İkinci fıkra müdahil ile taraf arasında görü
lecek rücu davasında ik davada verilen kararın etkisini düzenlemektedir. Ferî müdahil. asıl ta
rafa yardımcı olmasına rağmen taraf davayı kaybetmiş olabilir. Bu durum, asıl tarafın fert mü-
dahile karşı bir dava açmasını gerektirebilir veya fer î müdahil asıl tarafa karşı bir dava açabilir.
Ferî müdahil ile taraf a'-asında görülen ikinci davada ortaya çıkan bazı sorunlar, ilk davada çö
zümlenmiş ve karara bağlanmış olabilir. İlk davada karara bağlanan sorunlann ikinci dava'da
yeniden incelenip incelenemeye'ceği. ilk davada verilen hükmün, ikinci davada kesin hüküm teş
kil edip etmeyeceği, kesin hüküm teşkil etmeyecek ise kesin hüküm etkisi dışında bir etki doğu
rup doğurmayacağı, açıklığa kavuşturulmalıdır. Ortaya çıkan bu etkiye, müdahalenin etkisi de
nilmektedir. Madde ile bu etkinin kapsamı açıklığa kavuşturulmuş bulunmaktadır. Ferî müdaha
lenin etkisi, fer î müdahl ile taraflar arasında değil sadece ferî müdahil ile yanında davaya ka
tıldığı taraf arasında geçerlidir. Müdahalenin etkisi, ilk davada verilen hüküm ne olursa olsun
müdahilin hem lehine hem de aleyhine uygulanır. Müdahalenin etkisi, önceki davada verilen
hükmün sadece hüküm fıkrasıyla değil hükmün dayandığı maddî ve hukukî unsurlarla da
geçerli olacaktır Bu açıdan müdahalenin etkisi, kesin hükme nazaran daha geniştir. Ferî mü
dahil ilk davada veriler hükmün yanlış olduğunu ileri süremeyecektir. Bu. hükmün dayandığı
vakıaların da yanlış olduğunu ileri süremeyeceği anlamına geli’. İlk davadaki verilen hükmün
tümü değil, sadece’alternatif ilişkide, birbirinin unsuru olan hususlar bağlayıcıdır. Ancak ilk da
vada hükümde bulunması gerekmeyen yani tarafların talep etmediği ve dava ile ilgisi bulunma
yan hususlar hakkında karar verilmişse, bu tespitler ikinci davada bağlayıcı dmaz. Kesin hük
mün aksine, müdahalenin etkisi mutlak değildir. Fer’i müdahil davaya etki edebildiği öl
çüde müdahalenin etkisine tâbi olacaktır. Bu sebeple, müdahilin davaya katıldığı zaman
çok önemlidir Çünkü ;erî müdahil davaya katıldığı andan itibaren tarafa ait usûlî işlemleri ya
pıp tarafa yardım edeblecektir. Önceki işlemlere itiraz edemez ve onların tekrarını isteyemez.
Eğer müdahil davaya geç katılmışsa, geç katılmasının taraftan kaynaklandığını, asıl tarafın da
vayı iyi yürütemediğini eksik veya yanlış' iddia ve savunmada bulunduğunu, bu nedenle dava
nın kısmen veya tamamen kaybedilmesine neden olduğunu ileri sürebilir. Fer î müdahilin işlem
leri. asıl tarafın işlemlerine aykırı olamayacağından, eğer asıl tarafça onun bazı işlemleri engel
lenmişse. yine müdahil. müdahalenin etkisine tâbi olmadığını ileri sürebilir. Örneğin, müdahil.
asıl ta'rafın ikrarı sebebiyle bazı savunma vasıtalarını ileri sürememişse veya ileri sürdüğü işlem
geçersiz ise müdahalenin etkisinin buna gore sınırlandırılmasını talep edebilir Bunların yanın
da' asıl taraf, müdahilin bilmediği iddia ve savunma vasıtalarını ve delilleri kasten veya ağır ku
suru ile ileri sürmemişse müdahil. ikinci davada ilk davanın iyi yönetilmediğini ileri sürebilir. Bu
nu ispat edebildiği ölçüde, müdahalenin etkisinden kurtulur. Örneğin ferî müdahilin bilmediği
zamanaşımı defini, asıl taraf bilmesine rağmen kasten ileri sürmemişse ve bu sebeple dava asıl
Olayda ise (B) ve (C) kıra bedelinden müteselsılen sorumlu olup, ilgili
borcun varlığı (A)’nın (B)’ye açmış olduğu davada mahkeme tarafından
tespit edilmiştir. Ancak mahkemenin bu tespitinin (B) ile (C) arasındaki
rücu davasında bağlayıcı olması için (A)’nın (B)’ye açmış olduğu dava
ya (C)’nin de fer’i müdahil olarak katılması gerekmektedir. Bu şartlar
altında mahkemenin ilk yargılamada yapmış olduğu tespit, (A) ile (B)
arasındaki rücu davası bakımından da bağlayıcı olur. (A) ile (B) arasın
daki davaya (C), (B)’nin yanında fer’i müdahil olarak katıldığından..
(B)’nin (C)’ye karşı açmış olduğu rücu davasında (C) mahkemenin kıra
borcuna yönelik tespitine itiraz edemeyeceği gibi bu yargılamanın hâ
kimi de ilk yargılamadaki kıra borcuna yönelik tespitle bağlı olacaktır.
O hâlde (C)’nin ifadeleri isabetsiz olup mahkeme tarafından dikkate alı
namaz.
2.
a. Öncelikle taraf kurumu üzerinden (A)’nın (B) ve (C)’yi hasım olarak

gösterdiği davada.. (B) ve (C)’nin durumunu tartışmak gerekmektedir.
Dikkat edilirse ilgili yargılamada davalı olarak gösterilen birden fazla
kişi bulunmaktadır. Bu sebeple davalılarda yığılma (sübjektif dava bir
leşmesi) söz konusudur. Sorun ilgili sübjektif yığılmanın (tarafta yığıl
manın) hukukî niteliğim tespit etmektir. Medeni usûl hukukunda sübjek
tif yığılma (tarafta yığılma) söz konu olduğunda artık “dava arkadaşlığı”
kuruntunun varlığından söz etmek gerekecektir. Usûl hukukunda ise da
va arkadaşlığının “mecburi” ve “ihtiyari” olarak ıkı çeşidi bulunmakta
dır. Sorun sübjektif yığılmanın (tarafta yığılmanın) varlığı hâlinde dava
arkadaşlığının hangi tipinin mevcut olduğunun nasıl tespit edileceğidir.
Medeni usûl hukukunda dava arkadaşlığının tipi maddi hukuk kuralları
üzerinden belirlenir. Burada da ölçüt dava konusunun borçlar hukuku
anlamında hukukî niteliğinin belirlenmesidir. Şayet dava konusu i-) Bö
lünemez (bölünmez alacaklılık veya bölünmez borçluluk) veya ii-) Dava
konusu elbirliği ortaklığına ilişkinse (Elbirliği ile alacaklılık veya elbir
liği ile borçluluk) ortada mecburi dava arkadaşlığı vardır (HMK m. 59).
tarafın aleyhine sonuçlanmışsa müdahil için bu hükmün bir etkisi olmamalıdır. Müdahalenin et
kisi. mahkeme tarafından kendiliğinden göz önünde tutulmalıdır. Çünkü, bu etki, çelişik kararla
rın verilmesini önlemek bu sayede tarafların mahkeme kararlarına güvenini sağlamak yanında,
usûl ekonomisi yönünden de önem taşımaktadır. Bu sebeple mahkemece kendiliğinden nazara
alınmalıdır (HMK m. 69>2Tnin gerekçesi).
İşte maddi anlamda mecburi dava arkadaşlığının ortaya çıkabilmesi için

hakkın veya borcun bölünemez veya bu hakkın veya borcun elbirliği or
taklığına ilişkin olması gerekir. Bunun dışındaki sübjektif yığılma (ta
rafta yığılma) hâllerinde ise ihtiyarı dava arkadaşlığı söz konusudur.
Mecburi dava arkadaşlığı ve ihtiyarı dava arkadaşlığı ise hüküm ve so
nuçları bakımından birbirinden farklıdır.
i- ) Öyle kı mecburi dava arkadaşlığında usûl işlemleri tarafı teşekkül

ettiren bütün dava arkadaşlarınca birlikte gerçekleştirilir. Buna göre
usûl işleminin geçerli bir şekilde varlık kazanabilmesi için ilgili
usûl işleminin kolektif olarak yapılması gerekir (kolektif usûl işle
mi). Bu hâlde bütün dava arkadaşları bakımından ayrı ayrı karar
verilmez. Zira ortada tek bir dava söz konusudur'5.
ii- ) İhtiyarı dava arkadaşlığı kuruntunun amacı, mecburi dava arkadaş

lığından farklı olarak tahkikatın ortak yürütülmesini sağlamaktır.
İhtiyari dava arkadaşlığının mecburi dava arkadaşlığından en
önemli farkı ise dava arkadaşı kadar davanın mevcudiyetidir.
Buna göre mecburi dava arkadaşlığından farklı olarak her dava ar
kadaşı dığeıinden bağımsız bir şekilde usûl işlemi yapar ve bu usûl
işlemleri kural olarak yalnızca kendisi bakımından bağlayıcı ve ge
çerli olur. Tahkikatın ortak yürütüldüğü ancak teknik olarak birbi
rinden farklı davalar mevcut olduğu içinse yargılamanın sonunda
her dava arkadaşı bakımından ayrı hüküm verilir3.
5 “...Dava konusu olan hak. birden fazla kişi arasında ortak olup da bu hukukî ilişki hakkında
mahkemece, bütün ilgililer için aynı şekilde've tek bir karar verilmesi gereken hallerde, dava ar
kadaşlığının maddi bakımdan mecburi olduğunun kabulü gerekir. Diğer bir ifadeyle bir hakkın,
birden fazla kişi tarafından birlikte veya birden fazla kişiye karşı kullanılmasının zorunlu olduğu
hallerde, bu hak davaya konu edildiği zaman o hakla ilgili birden fazla kişi zorunlu dava arkadaşı
durumundadır. Dava arkadaşlığının hangi hallerde mecburi olduçu maddi hukuka gore belirlenir.
Zorunlu dava arkadaşlığında; dava arkadaşları arasındaki ilişki çok sıkı olduğundan da
vada birlikte hareket etmek durumundadırlar. Mahkeme ise dava sonunda zorunlu dava ar
kadaşlarının hepsi hakkında aynı ve tek bir karar verecektir. Zorunlu dava arkadaşlığında dava
ya konu olan hak tektir ve dava arkadaşı sayısı kadar müddeabih bulunmamaktadır..." Yargıtay
HGK. T. 21.3.2013. E. 2015710-828. K. 20187506.
!C “...1-) 6100 Sayılı HMKnun 57. maddesinde birden çok kişinin birlikte dava açabilecekleri haller
sayılmış. Bu madde gereğince ’a) Davacılar veya davalılar arasında davaya konu olan hak veya
borcun'elbirliği ile mülkiyet dışındaki bir sebeple ortak olması b) Ortak bir işlemle hepsinin ya
rarına bir hak doğmuş olması veya kendilerinin bu şekilde yükümlülük altına girmeleri, c) Dava
ların temelini oluştura'n vakıaların ve hukukî sebeplerin aynı veya birbirine benzer olması." ha
linde davacılar ihtiyari dava arkadaşı olarak davalarını birlikte açabilirler. Aynı Kanun'un 58.
maddesine gore de İhtiyari dava arkadaşlığında davalar birbirinden bağımsızdır. Dava arka
daşlarından her biri, ciğerinden bağımsız olarak hareket ede-, 6100 Sayılı HMK’nın yukarda
Olayda (A), (B) ve (C)’yi davalı taraf olarak göstererek dört aylık kira
bedelinin ödenmesini talep etmiştir. Bu hâlde dava konusu bir para ala
cağıdır. (B) ve (C) bölünebilir nitelikte bu alacaktan müteselsilen so
rumludur. Başka bir ifadeyle dava konusu bölünebilir niteliktedir. O
hâlde olayda bir ihtiyarı dava arkadaşlığı söz konusudur.
İhtiyari dava arkadaşlığı söz konusu olduğu için dava arkadaşı (B) ve
(C) birbirinden bağımsız usûl işlemleri yapar ve bu usûl işlemleri kural
olarak yalnızca kendileri için hüküm ifade eder. Ancak ihtiyari dava ar
kadaşlığı kurumunun niteliği gereği bir dava arkadaşı tarafından yapılan
bir usûl işlemi., bu usûl işleminin içeriği itibariyle, diğer dava arkadaşı
için de hüküm ifade edebilecektir. Ancak belirtmek gerekir ki bu husus
istisnai bir durum olup yalnızca itiraz şeklindeki saxvinma vasıtaları ba
kımından geçerli olur.
İtiraz, bir hakkın veya borcun hiç mevcut olmadığını veya kısmen veya
tamamen sona eıdiğini ifade eden savunma vasıtalarıdır. İtirazların ihti
yarı dava arkadaşlığı bakımından önemi ise bunların mahkeme tarafın
dan dava dosyası kapsamında re’sen dikkate alınmasıdır. Buna göre hâ
kim mahkemeye usûlüne uygun olarak dermeyan edilmiş vakıalardaki
itirazlar daha sonra taraflarca yeniden hatırlatılmasa dahi hâkim tarafın
dan re’sen dikkate alınır. Bu durum ihtiyarı dava arkadaşlığında özel bir
durum meydana getirir. Öyle ki ihtiyarı dava arkadaşlığında tahkikat or
tak yürütüldüğü için dava dosyası da ortaktır. Şayet taraflardan herhangi
biri bazı veya bütün dava arkadaşları bakımından ortak olan itiraz şek
lindeki savunma vasıtasını dermeyan ederse hâkim bu itirazı., ortak dava
dosyasında bulunduğu için, diğer dava arkadaşları bakımından da dikka
te alır.
Olayda ise (B) ilgili borcun ödendiğini ileri sürmektedir. Başka bir ifa
deyle (B) borcun sona erdiğini ifade etmektedir. Bu savunma vasıtası ise
bir itirazdır. Buna göre ilgili itiraz (B) ve (C)’nin ihtiyari dava arkadaşı
sayılan ilgili maddeleri gereği, somut olayda davacılar arasında ihtiyari dava arkadaşlığı mevcut
olup, ortada hukuken brbirinden bağımsız her davacı sayısı kaçar dava bulunmaktadır. Bu se
beple de İhtiyari dava arkadaşlığında, her bir ihtiyari dava arkadaşı bakımından ayrı ayrı hüküm
kurulması gerekir. Mahkemece her bir davacı yönünden davaya konu taşınmazdaki hissesi ora
nında belirlenecek ve davalı. ..'in de taşınmazda hissesi olduğu gözönünde bulundurularak ala
cağın tahsiline dair bir hüküm kurulması gerekirken, açıklanan bu husus göz ardı edilerek yazılı
şekilde tüm davacılar için tek bir karar verilmiş olması, usûl ve yasaya aykırı olup bozmayı ge
rektirir...’Yargıtay 13. HD. T. 29.3.2018. E. 2015/36159. K. 2018’3731.
olduğu dava bakımından ortak bir itiraz niteliğinde olup hâkim tarafın
dan re’sen dikkate alınır ve (C) bakımından da hiküm ifa eder.
b. Yukarıdaki ifadelerin aksine (B)’nin cevap dilekçesindeki borcun zama

naşımına uğradığına yönelik ifadesi bir itiraz değil; defidir. Def i mev
cut bir borçlunun borçlusunun borcu ifadan kaçınmasına olanak veren
bir savunma vasıtasıdır. İtirazın aksine def ilerin hâkim tarafından
re’sen dikkate alınması olanaksızdır. Zira defi borçluya bir kaçınma
hakkı tanır ve bu hakkın borçlu tarafından kullanıp kullanılmayacağına
ancak borçlu karar verebilir. İşte def inin bu niteliğinden dolayı, itiraz
şeklindeki savunma vasıtasının aksine, bir ortak def iden söz edilemez.
Definin temelini oluşturan vakıa (borcun zamanaşımına uğramış oldu
ğu vakıası) ortak olsa bile def inin kullanılıp kullanılmayacağı her bir
borçlu (dava arkadaşı) tarafından ayrıca belirlenir. Buna göre olayda
mahkeme yalnızca (B) bakımından zamanaşımı def ini dikkate alır.
3.
a. Bir hakkın veya borcun elbirliği ortaklığına ait olduğu hâllerde HMK m.
59 hükmü gereği mecburi dava arkadaşlığının söz konusu olduğunu
açıklamıştık. Olayda ise alacaklı (A) öldükten sonra iki tane mirasçısı
mevcut olduğu ancak bunlardan yalnızca mirasçı (K):nin elbirliği ortak
lığına giren alacağı talep ettiği anlaşılmaktadır. Elbirliği ortaklığına iliş
kin bir hak veya borcun olması durumunda taraf elbirliği ortaklığı olup
taraf teşkilinde bütün mirasçılar gösterilir. Bu hâlde dava ikamesi de dâ
hil olmak üzere bütün usûl işlemleri mirasçıların tamamı tarafından ya
pılmak zorundadır. Olayda ise dava ikamesi yalnızca bir mirasçı tara
fından gerçekleş:ırılmiştır. Başka bir ifadeyle taraflarından biri elbirliği
ortaklığı olan yargılamada, dava arkadaşlarının tümü kolektif usûl işle
mi (dava ikamesi) gerçekleşmemiştir. Bu hâlde mahkemenin neye karar
vermesi gerektiği bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Doktrinde el
birliği ortaklığım oluşturan mecburi dava arkadaşlarının tümünün dava
ikamesi şeklindeki usûl işlemini iştirak etmemesi hâlinde mahkemenin
neye karar vereceği tartışma konusu olmaktadır.
i-) Taraf sıfatı görüşü: Azınlıkta kalan bir görüşe göre elbirliği ortaklığını
oluşturan dava arkadaşlarının hepsi dava ikamesine birlikte iştirak et
mezlerse ortada bir taraf sıfatı sorunu mevcut olur. Taraf sıfatı kurumu
ise usûl hukuku kurumu olmayıp davanın esasıyla ilgili olduğundan

mahkeme davanın esastan reddine karar verecektir. Belirtmek gerekir kı
HMK m. 59 hükmünde düzenlenen mecburi dava arkadaşlığı bir usûl
hukuku kurumudur. Zira ilgili kurum dava ikamesiyle birlikte kolektif
olarak yapılması gereken usûl işlemlerini düzenlemektedir. Konunun
merkezine usûl işlemlerinin niteliği alınırsa ilgili kurum bir maddi hu
kuk kurumu olmaktan çıkar. Bu sebeple ilgili görüş doktrinde azınlıkta
olup Yargıtay tarafından da kabul görmemektedir.
ii- ) Dava takip yetkisi görüşü: Bu görüşe göre elbirliği ortaklarını oluşturan
bütün dava arkadaşlarının dava ikamesine iştirak etmesi elbirliği ortaklı
ğının tasarruf yetkisi üzerinden açılanır. Buna göre dava ikamesi bütün
elbirliği ortaklarca kolektif şekilde gerçeklemişss dava konusu üzerinde
elbirliği ortaklığının tasarruf yetkisi olduğu için dava takip yetkisi de bu
lunmaktadır. Şayet elbirliği ortaklığını oluşturan bütün kişiler davada ta
raf olarak gösterilmemişse artık dava, dava takıp yetkisi eksikliği sebebiy
le reddedilir. Dava takıp yetkisi ise bir dava şzrtı olduğundan davanın
usûlden reddi gerekecektir (HMK m. 114). Kural davanın usûlden reddi
olsa da unutmamak gerekir kı dava takıp yetkisi, eksikliği tamamlanabilir
bir dava şartıdır. Bu hâlde mahkeme taraf teşekkülü sağlayamayan elbir
liği ortaklığına miktarını kendisinin tayin edeceği kesin bir süre verir. Şa
yet bu süre içerisinde dava ikamesine diğer malikler de iştirak eder veya
elbirliği ortaklığının davalı olduğu hâllerde dava bütün maliklere birlikte
yöneltilirse davaya devam olunur (HMK m. 115 2).
iii- ) Taraf ehliyeti görüşü: Bu görüşe göre elbirliği ortaklığının taraf olduğu
davalarda taraf teşkili sağlanamazsa esasen elbirliği ortaklığı ilgili yar
gılama bakımından teşekkül etmemiş olur. Buna göre taraf olarak elbir
liği ortaklığı gösterilmiş olsa da dilekçede taraf olarak aslında malikler
den bazıları gösterilmiş olmaktadır. Bu hâlde ilgili yargılama bakımın
dan ortada taraf olarak gösterilmiş bir elbirliği crtaklığı bulunmamakta
dır. Bu görüşe göre de elbirliği ortaklığım oluşturan bütün kişiler davada
taraf olarak gösterilmemişse artık dava, taraf ehliyeti eksikliği sebebiyle
reddedilir. Taraf ehliyeti ise bir dava şartı olduğundan davanın usûlden
reddi gerekecektir (HMK m. 114). Kural davanın usûlden reddi olsa da
unutmamak gerekir kı taraf ehliyeti, eksikliği tamamlanabilir bir dava
şartıdır. Bu hâlde mahkeme taraf teşekkülü sağlayamayan elbirliği or-
taklığına miktarını kendisinin tayin edeceği kesin bir süre verir. Şayet
bu süre içerisinde dava ikamesine diğer malikler de iştirak eder veya el
birliği ortaklığının davalı olduğu hâllerde dava bütün maliklere birlikte
yöneltilirse davaya devam olunur (HMK m. 115 2).
Dikkat edilirse dava takıp yetkisi ve taraf ehliyeti görüşlerinin ikisi de

mecburi dava arkadaşlığını bir usûl hukuku kurumu olarak kabul etmek
tedir. Ayrıca bu iki görüş de meydana getirdiği sonuç itibariyle aynıdır.
Ancak ayrım kurumun hukukî niteliği üzerinden teorik bir tartışmadan
ibarettir. Yargıtay’ın bu iki görüşten hangisini öncelediği tam olarak
belli olmamakla birlikte Yargıtay da aslında ıkı görüşün ortak sonucunu
yani dava şartlarına ilişkin HMK m. 114 ve HMK m. 115 2 hükümleri
nin uygulanması gerektiğini belirtmektedir.
Olayda ise dava ikamesi mirasçılardan yalnızca (K) tarafından gerçek

leştirilmiştir. Bu hâlde mahkeme HMK m. 115 2 gereği (yukarıdaki
ikinci ve üçüncü görüşler çerçevesinde) taraf teşkilinin sağlanması için
kesin bir süre verecektir. Şayet bu süre içerisinde diğer mirasçı (L) de
davaya iştirak ederse davaya devam olunur. Aksi takdirde dava usûlden
reddedilir (HMK m. 115 2).
b. HMK m. 55 hükmüne göre: “Taraflardan birinin ölümü halinde, miras

çılar mirası kabul veya reddetmemişse, bu hususta kanunla belirlenen
süreler geçinceye kadar dava ertelenir. Bununla beraber hâkim, gecik
mesinde sakınca bulunan hallerde, talep üzerine davayı takip için kay
yım atanmasına karar verebilir. ”
Burada söz konusu olan HMK m. 124 hükmünde düzenlenen tarafta

iradi değişiklik değil; kanuni dava değişikliğidir. Bu hâlde taraf değişik-
liyle birlikte değişen taraf eski tarafın yapmış olduğu usûl işlemleriyle
bağlı olup mahkeme usûl işlemleri de geçerliliğini korur. Başka bir ifa
deyle dava kaldığı yerden devam eder. Davada taraflardan herhangi bi
rinin ölümü üzerine şayet dava malvarlığına ilişkin bir davaysa mahke
me mirasçılara derdest davayı tebliğ eder ve mirası ret süresine kadar
mirasçıların davaya iştirakini bekler'. Şayet bu süre sonucunda mırasçı-
2"
,;...Dava. trafik kazasından kaynaklanan destekten yoksun kalma tazminatı ve manevi tazminat
istemine ilişkindir. Yargılama sırasında davacının öldüğü, mahkemece davacılar vekiline ölen
davacı mirasçıları adına vekaletname sunulması için süre verildiği, bir kısım mirasçılar adına
lar davaya devam etmezlerse taraf ehliyeti yokluğu sebebiyle dava

usûlden reddedilir (HMK m. 115 2).
Olayda ise dava konusu malvarlığına ilişkin olduğundan mahkeme yu

karıda açıklandığı gibi (A)'nın mirasçıları (K) ve (L)’ye derdest davanın
durumunu tebliğ etmeli ve süresi içerisinde dava mirasçılar tarafından
devam edilmezse davayı usûlden reddetmelidir.
c. HMK m. 59 hükmüne göre dava konusunun bölünemez olduğu hâllerde

mecburi dava arkadaşlığı söz konusudur. Dava konusunun tahliye oldu
ğu hâllerde ise. tahliye borcu bölünemeyeceğıncen davalı tarafta zorun
lu dava arkadaşlığı söz konusudur2. Buna göre (B) ve (C) tahliye davası
bakımından zorunlu dava arkadaşıdır.
vekaletname sunulmadığı anlaşılmıştır. Her ne kadar gerekçe! kararda davacı mirasçılarına

tebligat yapıldığı belirtilmiş ise de dosyanın incelenmesinde bu yönde tebligat parçasına rast
lanmadığı anlaşıldığından 6103 Sayılı HMK 55 vd maddeleri uyarınca vekaletnamesi bulunma
yan ölen davac’ı mirasç larına usûlüne uygun tebligat yapılarak taraf teşkilinin sağlanarak yargı
lamaya devam edilmes gerekirken taraf teşkili tamamlanmadan yargılamanın sonuçlandırması
doğru değildir....' Yargıtay 17.HD. T. 5.10.2017, E 2015-2577. K 2017/8665.
“...Davacı her iki kiracıya karşı açılmış ise de. ihtarnamedeki noksanlığın sonradan giderilmesi
mümkün olmadığından kiracıların birden fazla olması halinde tahliye borcu bolünemeyen borç
lardan olduğundan..."Yargıtay 3.HD. T 20 9.2017. E. 2017/4255. K 2017/12316.
■ Taleple Bağlılık İlkesi
■ Re’sen Araştırma İlkesi
■ Hâkimin Sorumluluğu
OLAY:
Ayşe eşi Hakan'ın sadakat yükümlülüğünü ihlal eder derecede başka
kadınlarla ile iletişim halinde olduğunu öğrenmiş ve bunun üzerine bo
şanma davası açmak istemektedir.
SORULAR:
1. Ayşe sadakat yükümlülüğünü ihlal gerekçesiyle açtığı boşanma dava
sında, davalı Hakan eşi Ayşe’yi aldattığını kabul etmiştir. Mahkeme,
Hakan’ın beyanlarını dikkate alacak mıdır? Neden?
2. Mahkeme, yapılan yargılama sonucunda davacı Ayşe’nin iddiaların

da haklı olduğunu, davalının boşanmaya sebebiyet verecek nitelikte
eylemlerde bulunduğu, ayrıca davalının haksız olması sebebiyle yar
gılama giderlerinden sorumlu tutulacağı gerekçesini ortaya koymuş
ve hüküm fıkrasında ’’davacı ile davalının boşanmalarına, davacı le
hine 5.000 TL maddi ve 5.000 TL manevi tazminata hükmedılmesi-
ne, yargılama giderleri olan 1.000 TL’nın davacıdan alınıp davalıya
verilmesine” hükmetmiştir. Ayşe gerekçeli kararın kendisine tebliğ
edilmesi üzerine yargılama giderlerinin kendisine yükletildiğıni fark
etmiştir. Bu durumda Ayşe bu hususun düzeltilmesi için hangi yola
başvurabilir?
3. Yargılama devam ederken hâkim, kendisine taahhüt edilen menfaatin

den dolayı Kanuna aykırı bir şekilde hüküm verdiğini varsayalım. Bu
duııımda tarafların başvurabileceği bir yol var mıdır?
64____________________________________________Medeni UslI Hukuku Pratik Çalışma Kitabı
CEVAPLAR:
1. Medeni yargılama hukukunda kural olarak taraflarca getirme ilkesi hâ
kimdir. Bu ilkeye göre taraflar taleplerinin dayanağını teşkil edecek vakı
aları (hayat olayını) ve bu vakıaların gerçekliği konusunda hâkimde kana
at edinmeye yarayan delilleri mahkemeye sunmak zorundadırlar. Bu kap
samda hâkim, iki taraftan birinin söylemediği şeyi veya vakıaları kendili
ğinden dikkate alamaz ve onları hatırlatabilecek davranışlarda dahi bulu
namaz (HMK m 25.1). Taleplerinin haklılığını ortaya koyamayan taraf
davanın kaybedilmesi tehlikesi ile karşı karşıya kalacaktır. Taraflarca ge
tirme ilkesinin hâkim olduğu yargılamalarda hâkim eksik vakıaların top
lanması veya ispatlanamayan vakıalar için delil araştırmasına girişemeye-
cektir (HMK m. 25 2). Ancak bu ilke kural olmakla birlikte istisnai du
rumlarda, kamu düzenin ön plana çıktığı davalarda, bu ilkenin karşıtı olan
re’sen araştırma ilkesi söz konusu olabilmektedir. Örneğin nesebin reddi
veya babalık davalarında re’sen araştırma ilkesi geçerlidir.
Boşanma davalarında da sınırlı olarak re’sen araştırma ilkesinin hâkim
olduğunu görmekteyiz. TMK m. 184’te hâkimin, boşanma veya ayrılık
davasının dayandığı olguların varlığına vicdanen kanaat getirmedikçe,
bunları ispatlanmış sayılamayacağı, ayrıca tarafların ikrarları ile bağlı
olamayacağına ilişkin düzenlemelere yer verilmiştir. Bu hükümlerden
anlaşılacağı üzere hâkim tarafların beyanları ve sunduğu deliller ile de
bağlı olmayacaktır. Bu çerçevede davalı Hakan’ın sadakat yükümlülüğü
ihlal ettiğine dair ikrarı hâkim için bağlayıcı değildir. Bu halde hâkim
taraf beyanın gerçek olup olmadığını araştırmadan davalı Hakan’ın ikra
rını hükme esas alarak boşanma hakkında karar vermeyecektir.
2. Hüküm yeterince açık değilse veya icrasmda tereddüt uyandırıyor yahut
birbirine aykırı fıkralar içeriyorsa, icrası tamamlanıncaya kadar taraflar
dan her bııı hükmün açıklanmasını veya tereddüt ya da aykırılığın gide
rilmesini talep ettiği yola hükmün tavzihi denir (HMK m. 305 1). İlk de
rece mahkemesinin kararlarının yanında üst derece mahkemesinin karar
larına karşı da tavzih yoluna başvurulabilir2. Tavzih, dilekçeye tarafla
rın sayısı kadar r.üsha eklenmek suretiyle hükmü veren mahkemeden is-
"t2 ‘ ...HUMKün 455. Maddesindeki hükmün açıklanması isteği, mahkeme hükümlerine özgü olma
yıp Yargıtay kararlarını da kapsar..." Yargıtay İ8K E. 1942/40 K 1944/22 T. 7.6 1944
(kazanci.com tr).
tenebilir. Dilekçenin bir nüshası., cevap süresi mahkemece belirlenerek

karşı tarafa tebliğ edilir. Cevap: tavzih talebinde bulunan tarafa tebliğ
olunur. Mahkeme, cevap verilmemiş olsa bile dosya üzerinde inceleme
yaparak karar verir; ancak gerekli görürse ıkı tarafı sözlü açıklamalarını
yapabilmeleri için davet edebilir.
Olayda hükmün gerekçesinde davalı aleyhine yargılama giderlerine

hükmedıleceği ifade edilmişken hüküm fıkrasında davacı aleyhine yar
gılama giderlerine hükmedilmesi çelişkili bir durum oluşturmaktadır.
Bu çelişkinin giderilmesi için davacı Ayşe kararı veren mahkemeye
başvurarak hükmün tavzihini isteyebilir.
3. Hâkimler.. HUMK döneminde yargı görevini yerme getirmeleri sırasın

da verdikleri zararlardan bizzat sorumlu tutulmuşlardı. Bugün idare hu
kukunda idarenin eylem ve işlemlerinden birinci derecede devletin so
rumluluğu kabul edilmişken (AY m. 129 5) yine 657 sayılı Devlet Me
murları Kanunu'nun 13. maddesinde bu husus belirtilmiş iken: hâkimle
rin bizzat sorumlu tutulması isabetli değildi.
Hukuk Muhakemeleri Kanunu ile hâkimlerin birinci derecede sorumlulu

ğu yerine devletin birinci derecede sorumluluğu kabul edilmiştir (m. 47).
Karşılaştırmalı hukukta da hâkimlerin vermiş olduğu zararlardan devlet

birinci derecede sorumlu tutulmuştur. Devletin sorumluluğunun kabulü
ile zarar gören kişinin zararını tam ve eksiksiz olarak tahsil edebilmesi
sağlanmak istenmiştir. Zira hâkim her zaman sorumlu olduğu zararı kar
şılayabilecek durumda olmayabilir. Böylelikle hak arayanların yargı
içinde hâkimin kararından ötürü gördüğü zararı daha kolay ve tam ola
rak elde edebilmesi amaçlanmıştır. Ancak, devletin tazminata mahkum
olması halinde hâkim bizzat sorumlu olacaktır Çünkü devlet ödediği
tazminat nedeniyle, sorumlu hâkime ödeme tarihinden itibaren bir yıl
içinde rücu eder (m. 46 3). Bu hüküm emredici bir hüküm olduğundan.,
tazminata malıkum olan Devletin sorumlu hâkime rücu etme konusunda
bir takdir yetkisi yoktur.
Davacının sorumluluk davası açılabilmesi için hâkime karşı bir ceza so
ruşturması yapılması koşulu yoktur. Bu husus açıkça ifade edilmiştir (m.
46 2). Devletin birinci derecede sorumlu tutulmasının nedeni, hâkimlerin
doğrudan sorumluluk davası ile karşı karşıya kalmasını önlemektir.
66____________________________________________ Medeni UslI Hukuku Pratik Çalışma Kitabı
Hâkim ikinci derecede sorumlu olsa da her kararından sonra sorumlu

tutulması., birçok kişinin hâkimlik mesleğinden kaçışına neden oluştura
bilir. Bu sebeple hâkimlerin vermiş olduğu kararlardan ötürü sadece ağır
ihmal veya kasıllı oldukları hallerde devletin sorumluluğu kabul edil
miştir. Bunun bir diğer nedeni de hâkimin kanuna aykırı kararına karşı
tarafların kanun yoluna başvurarak bu kararı bozdurma imkânlarının
oluşudur.
Dolayısıyla olayımızda hâkım: menfaati icabı kanuna aykırı bir şekilde

hüküm tesis etmiştir. Taraflar hâkimin kanuna aykırı davranmasından
dolayı, devlete karsı sorumluluk davasını açabilirler.
■ Taleple Bağlılık İlkesi
■ Objektif Dava Birleşmesi
■ Kısmî Dava
■ Taraf Ehliyeti
OLAY:
İstanbul'da bıı markette çalışan (A), (B)’ye 20.000 TL borç vermiş ve
uzun zaman geçmesine rağmen ödememiştir. (A), çalıştığı markette (B)
ile karşılaşmış ve borcunu isteyince tartışma çıkmıştır. Tartışma netice
sinde (A). (B) ve yanındaki arkadaşı (C) tarafından darp edilmiştir. Bu
nun üzerine (A), (B)’ye karşı, yoksun kaldığı gelir ve hastane masrafları
karşılığı toplam 10.000 TL tutarında maddi tazminat istemiyle bir dava
açmıştır.
1. Maddi tazminat davası neticesinde hâkim, davacı (A)’nın uğradığı zara

rın 15.000 TL değerinde olduğunu tespit etmiş ve (B)’nin 15.000 TL
ödemesine hükmetmiştir. Bu karar yerinde mıdır?
2. (A)’nın, (B)’ye karşı manevi tazminat davası ve ayrıca (B):nın kendisi

ne olan 20.000 TL borcu için alacak davası açmak istediğini varsayalım.
(A) bu alacak davasını manevi tazminat davası :1e birlikte açabilir miy
di?
3.
a. (A), manevi tazminat davasını açamadan vefat ederse, manevi tazminat

davasını kim açabilir?
b. Manevi tazminat davasının yargılaması devam ederken davacı A vefat

ederse, davaya devam edilebilmesi mümkün müdür? Cevabınız olumlu
ise, davaya kim veya kimler, nasıl devam edebilir?
4. (A), uğradığı zararın karşılanması için tazminat davası açmak yerine (B)
tarafından darp edildiğinin tespiti için dava açabilir mi?
CEVAPLAR:
1. Hukuk Muhakemeleri Kanunu m. 26Tda taleple bağlılık ilkesi düzen
lenmiştir.
Taleple bağlılık kuralının taşıdığı anlamlardan ılkı, tarafın talep etmedi

ği husus hakkında mahkemenin karar veremeyecek olmasıdır. Hâkim,
taraf dilekçesi kapsamında istenileni karşılayacak olup: tarafın talep et
mediği husus hakkında karar veremeyecektir14.
Taleple bağlılık kuralının sebep olduğu bir diğer yasak., hâkimin ta
lep edilenin dışında farklı bir şeye karar verememesidir. Burada fark
lı bir şeye karar verememenin esasını oluşturan nokta, verilen hük
mün sonuç kısmıdır. Farklı bir şeye karar verilmiş olunup olunmadı
ğının tespiti için bakılması gereken husus, talep eden kişinin gerçek
iradesi ile mahkemenin verdiği hükümdeki sonuç kısmının örtüşüp
örtüşmediğidir.
Taleple bağlılık kuralının taşıdığı anlamlardan bir diğeri, tarafın talep

ettiğinin fazlasına mahkemenin karar verememesidir. Taraf maddî hu
kuk sahasında var olan hakkının sadece bir kısmını usûli talep olarak aç
tığı davada ileri sürmüş ise, hâkim, talep edilenin üzerinde bir şeye karar
veremeyecektir (HMK m. 26). Bu yasağın ya da bağlılığın sebebini de
önceki bağlılık kuralı gibi tasarruf ilkesinde görmek gerekmektedir.
Olayımızda davacının dava dilekçesinde belirttiği husustan fazla za

rar gördüğü tespit edilse dahi hâkim 10.000 TL’den fazlasına hük-
medemeyecektir. (Davacının ıslah yolu ile talep sonucu artırması
mümkün fakat olayda bu sorulmamıştır. Ayrıca davacının hâkimin tespit
ettiği artan kısıır. için daha sonradan ayrı bir dava açması da mümkün
dür.)
14 “...Davanın kabulüne dair olarak verilen karar Dairece: "Somut olayda: davacı, davalının
23/04/2014 tarihli fen blirkişi raporuna ekli krokide A harfi ile gösterilen yere fırın kazıkları çak
mak suretiyle çekişmel taşınmaza yaptığı müdâhalenin önlenmesini istediği, ancak taşınmaz
üzerindeki tecavüzlü yapının yıkımı konusunda herhangi bir talepte bulunmadığı gözetilmeksizin
HMK'nun 26.maddesine aykın olarak yıkıma da karar verilmesi isabetsizdir..." Yargıtay 1 HD. E.
2017/1603. K. 2017/1684. T. 4.4.2017. (kazanci.com.tr).
2. Alacak davası ile birlikte mail evi tazminat davasının açılmak istenmesi
durumunda, birbirinden bağımsız birden fazla asli talebin aynı mahkeme
önünde aynı dava dilekçesi ile ileri sürülmesi söz konusu olur. Bu duru
ma, davaların yığılması veya objektif dava birleşmesi adı verilmektedir.
Mahkemeden talep edilen birden fazla asli talebin aynı mahkeme önün
de ileri sürülmesi için, o mahkemenin bütün talepler bakımından görevli
ve yetkili olması gerekir (HMK m. 110).
Olayımızda alacak davası ve manevi tazminat davası birlikte açılmak

istenmektedir. Asliye Hukuk Mahkemeleri, kanunlarda aksine hüküm
bulunmadıkça, dava konusunun değer ve miktarına bakılmaksızın mal
varlığına ilişkin davalarla, şalııs varlığına ilişkin davalar bakımından
genel görevli mahkemedir (HMK m. 2). Dolayısıyla, (A) bu iki talebini
aynı mahkeme önünde tek bir dava dilekçesi ile ileri sürebilir.
3.
a. Manevi tazmına: alacağı şahıs varlığına ilişkin haklardandır. Kişinin

ölümüyle şahıs varlığına ilişkin haklar bakımından hak ehliyeti ve me
deni usûl hukuku bakımından da taraf ehliyeti kural olarak sona erer
(HMK m. 50). Manevi tazminat talebi ileri sürülmüş olmadıkça mirasçı
lara geçmez (TMK m. 25, f. 4). Şu halde, (A):nın ölmesi ve ölümünden
önce manevi tazminat davasının açmamış olması halinde, bu alacağı
(manevi tazminat alacağını) dava etme hakkı mirasçılara geçmez. Mi
rasçıların bu davayı yine de açmaları halinde dava taraf ehliyeti (dava
şartı) yokluğu nedeniyle usûl yönünden reddedilir [HMK m. 114, f. 1, b.
(d), HMK m. 115].
b. Kural olarak şahıs varlığına ilişkin haklar kişinin ölümüyle konusuz

kalır. Ancak şahıs varlığına ilişkin bazı haklar, davanın açılmasıyla mal
varlığı hakkına dönüşür. Bu, davanın açılmasının maddi hukuk bakı
mından sonuçlarından biridir. Manevi talebi de şahıs varlığına ilişkin bir
haktır. Ancak davanın açılmasıyla şahıs varlığına bağlı bir hak olan ma
nevi tazminat alacağı artık bir mal varlığı hakkına dönüşür ve bu sebep
le de mirasçılara intikal eder. Mirasçılar bu davayı zorunlu dava arkada
şı olarak hep birlikte takip ederler (HMK m. 59; TMK m. 599). Mirasçı
lardan bir veya birkaçının diğer mirasçılar olmaksızın davayı takip et
mesi (kendilerine temsil yetkisi verilmiş olmadıkça) mümkün değildir.
4. Davacının., bir hukukî ilişkinin varlığı, yokluğu veya içeriğinin belir

lenmesi hakkında tespit hükmü elde etmek için açtığı davaya tespit da
vası denir. Tespit davası ile davalı bir şeyi yapmaya veya bir şeyden ka
çınmaya mahkum edilmez, sadece taraflar arasındaki hukukî ilişkinin
varlığı veya yokluğu ya da tereddütlü olan içeriği tespit edilir.
• Tespit davası açabilmek için kanunla belirtilen durumlar dışında tes

pit davası açan davacı, eda davası ile ınşai davalardan farklı olarak,
dava açmakta hukuken korunmaya değer güncel bir yararının bulun
duğunu açıkça ortaya koymak, hukukî yararını ispatlamak zorunda
dır.
• Eda davası açılmayan hallerde tespit davası açılabilecektir25. Maddi

vakıalar tek başına tespit davasına konu yapılamaz; ancak bir hakkın
yahut hukuki ilişkinin varlığının ya da yokluğunun belirlenmesi bağ
lanımda tespit davasına konu yapılabilir. Maddi vakıaların tek başına
tespiti isteniyor ise tespit davasına değil; delil tespiti kurumuna baş
vurulması geıekecektir.
Olayımızda da tir haksız fiilin yanı maddi vakıanın tek başına tespiti
istendiğinden dolayı bunun tespit davasına konu olması mümkün değil
dir. Şartları varsa delil tespiti yoluyla hukukî koruma altına alınması ge
rekir. Dolayısıyla bu husus tek başına tespit davasına konu olamaz.
“...Tespit davaları bir hukukî ilişkinin var olup olmadığının belirlenmesine yönelik olarak açılan
davalar olup görülmekte olan veya açılacak bir davada iddia veya savunma olarak ileri sürülebi
lecek konular için bağımsız bir tespit davası açmakta hukukî yarar yoktur. Eda davası sonunda
verilen hüküm 'ile aynı zamanda dava konusu hukukî ilişkinin var olup olmadığı da tespit edilir
ve ondan sonra bu tespite dayalı olarak eda hükmü kurulur. Yargıtay'ın kararlı uygulamasına
gore de. eda davası açmak mümkün ise. tespit davası açılamaz. Anılan kuralın geçerli olabil
mesi için eda davası sonunda verilecek hükmün tespite ilişkin bölümü ile tespit davası sonunda
alınacak tespit hükmü arasında meydana getirdikleri kes’in hükmün etkisi bakımından hiç bir
fark bulunmaması gerekir. Diğer bir söyleyişle tespit davası ile istenen hukukî korunma eda’ da
vası ile tamamen elde edilebilecekse, o zaman, davacının ayrı br tespit davası açmakta hukukî
yararı yoktur..." Yargıtay 6.HD. E 2015/11084, K 2016/5588. T. 3.10.2016. (kazahci.com.tr).
■ Yetki sözleşmesi
■ Terditli Dava
■ Karşı Dava
OLAY:
Konya'da ikamet eden (A), Antalya'da tapusu bulunan bir arsayı satın
almak için (B) ile anlaşmış ve taraflar arasında Antalya 4. Noterliği’nde
bir taşınmaz satıj vaadi sözleşmesi yapılmıştır. Taraflar arasındaki söz
leşmeye göre, (A) arsanın bütün bedelini ödedikten sonra arsanın (A)
adına tapuya tescili yapılacaktır. (A), arsanın bütün bedelim ödemiş, fa
kat (B), arsanın (A) adına tesciline yanaşmamaktadır. Ayrıca (B), söz
konusu arsayı (C)’ye devretmiş ve arsa (C) adır.a tapuya tescil edilmiş
tir. Bu durumu öğrenen (A) muvazaa iddiasıyla 'B) ve (C)'ye karşı tapu
iptali ve tescil davası açmıştır.
SORULAR:
1. Bu davadaki görevli ve yetkili mahkeme veya mahkemeleri belirleyiniz.
2. Davalı (C) üçüncü duruşmada, davanın yetkisiz mahkemede açıldığını

savunmuştur. Mahkeme, yetki itirazının süresinde yapılmadığı gerekçe
siyle bu talebi reddetmiştir. Mahkemenin bu ret kararı yerinde midir?
3. (A) ile (B) yaptıkları sözleşmeye, bu sözleşmeden doğacak uyuşmazlık

ların Kayseri Mahkemelerinde görüleceğine dair bir hüküm koyabilirler
miydi?
4. Davacı (A), arsanın kendi adına tescil edilmesini, bu mümkün değilse,

ödediği arsa bedelinin iadesini talep etmiştir. (A)’nın aynı dilekçede
böyle bir talepte bulunması mümkün müdür?
5. Davacı (A), dava dilekçesinde talep sonucunu açık bir biçimde belirt
memiştir. Bu durumda hâkim nasıl bir karar vermelidir?
6. Davacı (A), dava devam ederken a\ııkat (V)’yi vekil olarak atamıştır.
Avukat (V) duraşmaya gelerek, (A)’nm verdiği vekâletnameyi dava
dosyasına sunamadığını, en kısa zamanda sunacağını belirtmiş ve hâ
kimden duruşmaya alınmasını talep etmiştir. Ba durumda hâkim nasıl
bir karar vermelidir?
7. (B)’nin, cevap süresi içinde mahkemeye cevap dilekçesi vermediğini

varsayalım. Bu durumun sonuçları nelerdir? (B)’nin delil sunma imkânı
var mıdır?
8.
a. (A)’nın açmış olduğu davada, (B) de, (A)’dan 5.000 TL alacaklı oldu
ğunu ilen sürüp karşı dava açabilir mi? Bu davayı açabilirse nasıl ve
hangi süre içerisinde ileri sürmelidir?
b. (B), Süresinde karşı dava açmamış ise, daha sonra cevap dilekçesini
ıslah ederek karşı dava açabilir mi?
CEVAPLAR:
1. Somut olayda (A)’nın açtığı dava, tapu iptali ve tescil davasıdır. Bu dava,
malvarlığı haklarına ilişkin bir davadır. Aksine hüküm bulunmadıkça şahıs
varlığına ilişkin davalar ile malvarlığı haklarından doğan davalarda görevli
mahkemenin, dava konusunun miktar ve değerine bakılmaksızın asliye hu
kuk mahkemesi olduğu kabul edilmiştir (HMK m. 2). Soruda kanunun açık
hükmü uyarınca sulh hukuk mahkemesinin ve herhangi bir özel mahkeme
nin görev alanına giren dava konusu söz konusu değildir (HMK m. 4). O
halde bu davada görevli mahkeme asliye hukuk mahkemesidir.
Taşınmaz üzerindeki aynı hakka ilişkin veya ayr.i hak sahipliğinde deği
şikliğe yol açabilecek davalar ile taşınmazın zilyetliğine yahut alıkoyma
hakkına ilişkin cavalarda, taşınmazın bulunduğu yer mahkemesi kesin
yetkilidir (HMK m. 12). Somut olayda tapu iptali ve tescil davası, yanı
ayni hak sahipliğinde değişikliğe yol açabilecek bir dava açılmıştır. Do
layısıyla taşınmazın bulunduğu yer, yani Antalya Asliye Hukuk Mah
kemesi kesin yetkilidir. Dava, başka bir yer mahkemesinde açılamaz.
Pratik Çalışma - S 73
2. Yetkinin kesin olmadığı davalarda, yetki itirazı bir ilk itirazdır (HMK
m. 116) ve yetki itirazının, cevap süresi içerisinde ve en geç cevap di
lekçe ile birlikte ilen sürülmesi gerekir (HMK m. 19). Cevap dilekçesini
verme süresi., dava dilekçesinin davalıya tebliğinden itibaren iki haftadır
(HMK m. 127). Dolayısıyla kesin yetkinin bulunmadığı davalarda yetki
itirazı, iki haftalık cevap süresi içerisinde cevap dilekçesiyle yapılmalı
dır.
Kesin yetkinin olduğu davalarda, mahkemenin kesin yetkili olması bir

dava şartıdır (HMK m. 114). Bu davalarda, mahkeme yetkili olup olma
dığını, dava sonlanıncaya kadar re’sen araştırmak zorundadır; taraflar da
mahkemenin yetkisiz olduğunu her zaman ileri sürebilir (HMK m. 19;
HMK m. 115).
Olayımızda bir :apu iptali ve tescil davası mevcuttur. Tapu iptali ve

tescil davalarında mahkemenin yetkisi, kesin yetkidir. Bu nedenle yetki
itirazı, dava sonlanıncaya kadar her zaman ileri sürülebilir. Dolayısıyla
mahkemenin yetki itirazının süresinde yapılmadığı gerekçesiyle verdiği
ret kararı yerinde değildir.
3. Taraflar kendi arasında bir sözleşme yaparak yetkili olmayan mahkeme

veya mahkemeleri yetkili kılabilirler. Yetki sözleşmesi, ayrı bir sözleş
me olarak yapılabileceği gibi taraflarca yapılan sözleşmeye ek olarak
yetki şartı konularak da yapılabilir. Yetki sözleşmesi, hukukî niteliği iti
bariyle bir usûl sözleşmesidir. Ayrıca yetki sözleşmesini iki taraflı bir
usûl muamelesi olarak nitelendirmek mümkündür.
Yetki sözleşmesinin geçerli olabilmesinin şartlan:
• Sadece taciller veya kamu tüzel kişileri aralarında doğmuş veya

doğabilecek bir uyuşmazlık hakkında yetki sözleşmesi yapabilirler.
O halde gerçek kişilerin taraf olduğu bir uyuşmazlık hakkında an
cak her ıkı taraf da tacir ise yetki sözleşmesi yapılabilir.
• Tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edemeyecekleri konularla,

kesin yetki hallerinde yetki sözleşmesi yapılamaz (m. İSİ). Buna
göre, örneğin taşınmazın aynına ilişkin davalar ve iflas davaları
için, taraflar yetki sözleşmesi yaparak başka bir yer mahkemesini
de yetkili kılamazlar.
Medeni Usıd Hukuku Pratik Çalışma Kitabı
Somut olayda hem kesin yetki kuralının bulunması hem de tarafların

üzerinde serbestçe tasarruf edemeyecekleri bir husus olması sebebiyle
yetki sözleşmesi yapılamaz.
• Yetki sözleşmesi yazılı olarak yapılmalıdır. Yetki sözleşmesinin adı

yazılı şekilde yapılması yeterlidir. Yazılı şekil., geçerlilik şeklidir.
Fakat davalı yetki itirazında bulunmazsa, davanın açıldığı yetkisiz
mahkeme, kanundan dolayı artık yetkili hale gelir.
• Yetki sözleşmesinin yapılacağı uyuşmazlık belirli veya belirlenebi

lir olmalıdır, yetki sözleşmesi ile yetkili kılınan mahkemenin, hangi
uyuşmazlığa bakacağının yetki sözleşmesinden açıkça anlaşılması
gerekir.
• Yetki sözleşmesi ile yetkili kılman mahkeme veya mahkemelerin

belli olması gerekir.
Sadece tacirler veya kamu tüzel kişileri aralarında doğmuş veya doğabi
lecek bir uyuşmazlık hakkında yetki sözleşmesi yapabilirler. Gerçek ki
şiler, tacir değillerse, taraf oldukları uyuşmazlık hakkında yetki sözleş
mesi yapamazlar. Olayda her iki tarafın da tacir olmadığı anlaşıl
maktadır; bu nedenle yetki sözleşmesi geçersizdir.
4. Davacı (A)’nın böyle bir talepte bulunması mümkündür. (A) nm böyle

bir talepte bulunarak açtığı dava, terditli davadır. Terditlı dava, davacı
nın aynı davalıya karşı birden fazla talebini, aralarında aslilik-ferîlik
ilişkisi kurmak suretiyle, aynı dava dilekçesinde ilen sürmesi şeklinde
açılır (HMK m. 111).
Buna göre bir terditlı davadan söz edilebilmesi için şu ıkı şartın bir ara
da bulunması geıekır:
• Aynı davalıya karşı ileri sürülecek birden ziyade talep arasında as-
lılik-ferilık ilişkisi mevcut olmalıdır. Yani dava dilekçesinde önce
asli talep daha sonra da fer’i talep belirtilmiş bulunmalıdır.
• Birlikte ileri sürülen bu talepler arasında, hukukî veya ekonomik

bir bağ bulunmalıdır. Yine her ıkı talebin asıl olarak aynı vakıa ka
rışımına dayanması ve aynı amacı takıp etmesi gerekmektedir
(HMK m. Ill, f. 1).
Terditli davanın açılması ile şana bağlı davanın açılmış olduğu sonucuna
varılamaz. Davacı terditli davasını açmakla, taleplerine ilişkin olarak mah
kemece gerçekleştirilecek olan incelemenin sırasını belirlemektedir.
Terditli davada, mahkeme öncelikle asıl talebi inceleyecek ve bir kanaate
varacaktır. Mahkeme asıl talebin esastan reddi geıektiğı konusunda bir ka
naate varmadan fer’i talebi inceleye başlayamaz ve hükme bağlayamaz.
Terditli dava açan davacı mahkemeden her iki talebi hakkında da karar ve
rilmesini istememektedir. Davacının talebi asıl talep hakkında karar veril
mesidir. Mahkeme asıl talep hakkında olumlu bir karar verirse, yardımcı ta
lep incelenmeyecektir. Aslı talep reddedilmişse, ancak bu durumda fer’i ta
lep hakkında karar verilecektir. Fer’ı talep de mahkemece esastan redde
dilmişse zaten ortada bir menfi tespit hükmü bulunacaktır.
Somut olayda davacı (A), dava dilekçesinde dava konusu arsanın kendi
adına tescil edilmesini, bu mümkün değilse, ödediği arsa bedelinin davalı
(B)’den alınmasını talep etmiştir. Dolayısıyla talepler arasında hukukî ve
ekonomik bir bağ da mevcuttur. Fakat mahkeme öncelikle asıl talep hak
kında inceleme yapacaktır. Bu talebi yerinde görmez ve esastan reddederse
yardımcı talebin incelenmesine geçecektir. Mahkeme., asıl talebi yerinde
görürse, yardımcı talebi incelemeye geçmeyecek ve asıl talep doğrultusun
da karar verecektir (HMK m. 111).
5. Davacı, dava açarken dava dilekçesinde talep scnucunu açık bir şekilde
belirtmelidir (HMK, m. 119). Davacı, nelerin hüküm altına alınmasını,
yanı davalının neye mahkûm edilmesini istediğini açık ve eksiksiz bi
çimde dava dilekçesinin talep sonucu bölümünde bildirmelidir. Zira hâ
kim, taleple bağlılık ilkesi nedeniyle davacının talep ettiğinden fazlasına
hükmedemez (HMK m. 26).
Talep sonucunun açık olmaması durumunda, hâkim, davacıya talep so

nucunu açık bir şekilde belirtmesi için bir haftalık kesin süre verecektir.
Davacının bu süre içerisinde talep sonucunu açık bir şekilde belirtme
mesi halinde da\-a açılmamış sayılacaktır (HMK m. 119)
6. Avukat, açtığı veya takip ettiği dava ve işlerde, noter tarafından onayla
nan ya da düzenlenen vekâletname asimi veya avukat tarafından onay
lanmış aslına uygun örneğini, dava yahut takıp dosyasına konulmak
üzere ibraz etmek zorundadır (HMK m. 76, f. 1). Vekâletnamesinin as
lını veya onaylı örneğini vermeyen avukat dava açamaz ve yargılamay

la ilgili hiçbir işlem yapamaz. Şu kadar ki, gecikmesinde zarar doğabi
lecek hâllerde mahkeme, vereceği kesin süre içinde vekâletnamesini ge
tirmek koşuluyla avukatın dava açmasına veya usûl işlemlerini yapma
sına izin verebilir. Bu süre içinde vekâletname verilmez veya asıl taraf
yapılan işlemleri kabul ettiğini dilekçeyle mahkemeye bildirmez ise da
va açılmamış veya gerçekleştirilen işlemler yapılmamış sayılır (HMK
m. 77).
Olayımızda hâkim, gecikmesinde sakınca olan bir durum görürse,

avukat (V)’ye vekâletnamesini sunması için kesin bir süre vererek
vekâletnamesini bu süre içerisinde mahkemeye sunması kaydıyla
avukat (V)’yi duruşmaya kabul edip, yargılamaya ilişkin işlemler
yapmasına izin verebilir. Hâkim, gecikmesinde sakınca olan bir du
rum görmezse. Avukat (V)’nin talebini reddedecektir. Bu durumda
davacı (A), duruşmada hazır bulunuyorsa yargılamaya vekili olma
dan devam edecektir. Hazır bulunmuyorsa yargılama, davacı tarafın
yokluğunda devam edecektir. Avukat (V), vekâletnamesini dava dos
yasına ibraz ederek sonraki duruşmalara katılıp, usûl işlemleri yapa
bilecektir.
7. Cevap dilekçesini verme süresi, dava dilekçesinin davalıya tebliğinden

itibaren ıkı haftadır (HMK m. 127, f. 1). Bu süre içerisinde cevap dilek
çesi vermemiş, ek süre talep etmemiş veya taleb: reddedilmiş olan dava
lı, davacının dava dilekçesinde ileri sürdüğü vakıaların tamamını inkâr
etmiş sayılır (HMK m. 128, f. 1).
Davalının süresinde cevap dilekçesi vermemesi nedeniyle artık cevaba

cevap ve ikinci cevap dilekçeleri de verilemeyecektir. Dolayısıyla iddia
ve savunmanın genişletilmesi veya değiştirilmesi yasağı başlayacaktır
(HMK m. 141, f 1). Süresi içerisinde cevap dilekçesi vermeyen davalı
nın sonradan bir defi veya vakıa ileri sürmesi ve bunları ispat için delil
göstermesi, savunmanın genişletilmesi yasağına takılır. Fakat davalı,
HMK m. 145 uyarınca kendi elinde bulunmayan sebeplerden dolayı
mahkemeye delil sunamaınışsa ve davayı geciktirme kastı da yoksa
mahkemenin de onay vermesi şartıyla, cevap sûresi geçtikten sonra da
mahkemeye delil sunulabilir.
a. Olayımızda (A)’nın açmış olduğu bir davaya karşı davalı (B) de karşılık
olarak 5.000 TL değerinde alacak davası açmak istemektedir. Bu dava
HMK5 da karşı dava olarak düzenlenmiştir.
Karşı dava; açılmış ve halen görülmekte olan bir davada davalının,

asıl davanın davacısına karşı asıl davanın açıldığı mahkemede açmış
olduğu dava olup, 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunumun
132. Maddesinde düzenlenmektedir. Asıl davanın açılması ile birlikte
diğer taraf esasa cevap süresi içinde yani iki hafta içinde karşı dava
açabilir.
Söz konusu maddeye göre karşı dava açılabilmesinin şartları:
• Asıl davanın açılmış ve hâlen görülmekte olması,
• Karşı davada ilen sürülecek olan talep ile asıl davada ileri sürülen
talep arasında takas veya mahsup ilişkisinin bulunması yahut bu
davalar arasında bağlantının mevcut olması şarttır.
Belirtilen bu şartlar gerçekleşmeden karşı dava açılacak olursa, mah

keme, talep üzeıine yahut re’sen, karşı davanın asıl davadan ayrılma
sına; gerekiyorsa dosyanın görevli mahkemeye gönderilmesine karar
verir.
Karşı dava, asıl davanın davalısı tarafından cevap dilekçesiyle veya

esasa cevap süresi içinde ayrı bir dilekçe verilmek suretiyle açılır.
Süresinden sonra karşı dava açılması hâlinde, mahkeme davaların ay
rılmasına karar verir.
Kesin yetkinin söz konusu olmadığı hâllerde, asıl davaya bakan mah
keme, karşı davaya bakmaya da yetkilidir.
HMK m. 133 karşı dava süresini asıl davanın cevap süresi olan iki hafta
olarak öngörmesine rağmen, bu süre içerisinde süre uzatım talebi ile
mahkemeye başvuran davalıya bir ayı geçmemek üzere ek cevap süresi
verilmesi durumunda bu süre karşı dava süresi için de etkili olacaktır.
HMK’ya göre karşı dava, cevap dilekçesinin verilmesiyle beraber açıla
bilir. Bu durumca cevap süresinin uzatılması durumunda, cevap dilek
çesinden bağımsız bir karşılık dava dilekçesi verilemeyeceği için, karşı

lık dava süresi de uzar5.
Somut olayda dolayısıyla (B)?nın cevap süresi içerisinde cevap dilekçe
siyle ya da ayrı bir dilekçe ile karşı dava açması mümkündür.
b. Karşı dava, asıl davanın davalısı tarafından cevap dilekçesiyle veya esasa
cevap süresi içinde ayrı bir dilekçe verilmek suretiyle açılır. Süresinden son
ra karşı dava açılması hâlinde, mahkeme davaların ayrılmasına karar verir.
Doktrinde ıslalı yolu ile karşı dava açılabilmesine ilişkin görüş birliği sağ
lanmış değildir. Islah ile karşı davanın açılacağını kabul eden görüş temel
olarak., karşı davanın iddia ya da savunma sebebi olmadığını: bilakis tama
mıyla bağımsız bir dava olan karşı davanın ıslahla açılamayacağını belirt
mektedir. Cevap dilekçesinde ilen sürülmeyen savunma ve def inin cevap
dilekçesinin sonradan ıslahı suretiyle ileri sürülmesi mümkün ise de, ayrı ve
müstakil bir dava olan karşı davanın cevap dilekçesinin sonradan ıslahı su
retiyle açılması usulen mümkün değildir. Çünkü ıslah, yeni bir dava olma
yıp, açılmış olan davaya ait usuli bir muameledir.
Doktrindeki diğer görüş ise, davalının ıslalı ile karşı dava açabilmesini ka
bul etmektedir. Davalının cevap dilekçesini ıslalı etmek suretiyle, karşı da
va açabileceğini kı bu durumda cevap dilekçesinin hiç verilmemiş sayıla
cağını ve ıslah sayesinde ikinci dilekçenin cevap dilekçesi yerine geçeceği
ni belirtir. Karşı dava kuruntunun getirilme amacının emek ve zamandan
tasarruf etmek suretiyle çelişik karar ortaya çıkms ihtimalinin ortadan kal
dırılması olduğunu belirtmektedir. Karşı davaya izin verilmemesi duru
munda birleştirme kararı verilmediği her durum açısından davaların ayrı
ayrı görüleceğini ve bııbıriyle çelişik kararlar ortaya çıkma riskinin de arta
cağını belirtmektedir.
“e ’Somut olayda, davalı dava dilekçesini 04.06 2001 tarihinde tebellüğ etmiş, esasa cevap
süresi içinde yani 14.C6.2001 tarihinde mahal mahkemeden HUMK’un 197. maddesi uyarın
ca cevâp süresinin uzatılması talep edilmiş, mahal mahkemete aynı gün cevap süresi du
ruşma günü olan 19.07.2001 tarihine kadar'uzatılmıştır. Davalı E. vekili, davaya cevabına ve
karşı davaya ilişkin diekçesini 19.07.2001 tarihinde mahkemeye sunarak harçlandırmıştır.
Davacı taraf ise' karşı davaya ilişkin olarak ilk itirazda bulunmamıştır. Bu durumda mahke
mece karşılık davanın suresinde' açıldığı ve davacı tarafın karşılık davaya süresinde ilk iti
razda bulunmadığı dikkate alınarak "karşılık dava bakımından dâ işin esasına girilip sonucu
na göre bir karar verilmesi gerekirken karşılık davanın süresinde açılmadığı gerekçesiyle
kendiliğinden reddi yöründe hüküm kurulması doğru olmamıştır. ' Demek suretiyle, cevap sü
rensin uzatıldığı durumlarda karsı dava süresinin de uzamış olacağını açıkça ortaya koymuş
tur. Karar için bkz: 11. HD. E.'2005/14102. K. 2007/1061, I. 30.01.2007, 2005/14102 E.
(www.kazanci.com.tr)
■ Dava Dilekçesinin Unsurları
■ Davaya Vekâlet
■ Süreler
■ Dosyanın İşlemden Kaldırılması
OLAY:
A, B’ye bir otomobil satmış ve otomobilin beceli olan 50.000 TL’nin
bir ay sonra ödenmesi konusunda anlaşmışlardır. B’nin bedeli zamanın
da ödememesi üzerine, A dava açmayı düşünmektedir.
SORULAR:
1. A, B'nın adresini bilmediğinden dolayı dava dilekçesinde davalının
adresim gösterememiştir. Bu eksiklik halinde hâkim nasıl hareket etme
lidir?
2. B'nın Türkiye’de mutat meskeni olmayan Türk vatandaşı olması ihtima

linde mahkeme B’nın teminat yatırması için süre vermiştir. Mahkeme
nin bu kararı yelinde mıdır? B’nin davacı olması durumunda cevabınız
değişir miydi?
3. A açtığı davada taksit bedellerim ayrıca anlaşmada belirtilen faiz alacağı

talebinde bulunmuştur. B’nin avukatı K ise duruşmada A’mn faiz talep
etmemesi halinde sulh yapılacağını ve taksit bedellerini ödemeyi teklif
etmiştir. Avukat K’nın davacı A ile sulh sözleşmesi yapabilmesi müm
kün müdür?
4. B dava devam ecerken taksitlerden birini ödediği., ödemeye ilişkin belge

sini mahkemeye sunacağını ve bunun için süre istediğini beyan etmiştir.
Mahkeme de bir haftalık süre vermiş, ancak bu süre içerisinde B belge ıb-
razında bulunmamıştır. Bunun üzerine B yeniden süre talebinde bulun

muş, ancak A yeniden süre verilemeyeceği iddiasında bulunmuştur. A’nın
bu iddiası yerinde midir? Mahkeme yeniden süre verebilir mi?
CEVAPLAR:
1. Dava dilekçesinde hangi hususların yer alması gerektiği HMK m.

119:da sayılmıştır. Bunlar; a) Mahkemenin adı. b) Davacı ile davalının
adı, soyadı ve adresleri, c) Davacının Türkiye Cumhuriyeti kimlik nu
marası. ç) Varsa tarafların kanuni temsilcilerinin ve davacı vekilinin
adı, soyadı ve adresleri, d) Davanın konusu ve malvarlığı haklarına
ilişkin davalarda, dava konusunun değeri, e) Davacının iddiasının da
yanağı olan bütün vakıaların sıra numarası altında açık özetleri, j) İd
dia edilen her bir vakıanın hangi delillerle ispat edileceği, gj Dayanılan
hukukî sebepler, ğ) Açık bir şekilde talep sonucu, h) Davacının, varsa
kanuni temsilcisinin veya vekilinin imzası. Bu unsulardan: mahkemenin
adı, dava konusu ve değeri, vakıalar, deliller ve hukukî sebepler dışında
kalanlardan herhangi birinin eksik olması veya İnç gösterilmemiş olması
durumunda, hâkim, davacıya eksikliğin tamamlanması için bir haftalık
kesin süre verir (HMK m. 119 2). Bu süre içinde eksikliğin tamamlan
maması hâlinde dava açılmamış sayılır.
Dava dilekçesinde davalının adresinin gösterilmesi gerekir. Gösteril

memesi halinde hâkim, adresin gösterilmesi için bir haftalık kesin süre
verir. Ancak davacı bu bir haftalık süre içerisinde davalının adresim tes
pit edememişse, hâkimin verdiği süre içerisinde adres gösterilmemesin
den dolayı davanın açılmamış sayılmasına karar verilmez”. Bu durumda
davalının adresleri mahkemece araştırılması gerekir.
* Dava, bir adet taşınmazda paydaşlığın giderilmesi istemine iişkindir. Mahkemece davanın
reddine karar verilmesi üzerine hüküm davacı vekili tarafından temyiz edilmiştir. Davacı vekili
dava dilekçesinde, davalılar ile müştereken malik oldukları 2 paısel no.lu taşınmazda paydaşlı
ğın satış suretiyle giderlmesini talep ve dava etmiştir Mahkemece. 6100 sayılı HMK’nın 119/1-
b ve 119/2 maddeleri gereğince davacı vekilinin davalının adresini verilen kesin sürede bildir
mediği gerekçesiyle usûl yönünden davanın reddine karar verilmiştir.
O 1.10.2011 tarihinde yürürlüğe giren 6100 sayılı Hukuk Mahkemeleri Kanunun 119 maddesin
de. dava dilekçesinde bulunması zorunlu hususlar tek tek sayılmıştır. HMK’nın 119/1-b madde
sinde davacının, davalının ad-soyad ve adresini, 1-c maddesinde ise TC kimlik numarasını bil
dirmek zorunda olduğu, aynı Yasanın 119/2. maddesinde ise. bu hususların eksik olması hâlin
de Hâkimin davacıya eksikliği tamamlaması için bir haftalık kesin süre vereceği, bu süre içinde
eksikliğin tamamlanmaması halinde davanın açılmamış sayılmasına karar verileceği düzenlen
miştir. Olayımıza gelince: Mahkemece davacı vekilinin 21.11.2011 tarihli dava dilekçesinde
Olayda, dava dilekçesinde B’nin adresinin bilinmemesinden dolayı ad

resinin gösterilmemesi halinde mahkeme bir haftalık süre içerisinde ad
res gösterilmedi diye davanın açılmamış sayılmasına karar veremeye
cektir. Mahkeme B’nin adresini araştırma yoluna gidecektir. Adresin
araştırılmasına rağmen tespit edilememesi halinde mahkeme dava dilek
çesini ilaııen tebligat yapılması yoluna gidecektir22.
2. Kural olarak yargılama giderlerinin güvence altına alınması için dava

açarken teminata gerek yoktur. Ancak kanun m. 84’te ıkı husus söz ko
nusu olduğunda davalının muhtemel yargılama giderleri için davacının
teminat yatırması gerektiğini düzenlemiştir. Bu hallerde teminat bir da
va şartıdır. Dava şartları kamu düzenine ilişkindir ve mahkemece re’sen
dikkate alınırlar. Dava şartları davanın başından sonuna bulunması veya
bulunmaması gereken hususlardır. Teminat gösterilmesi gereken haller
şunlardır:
a) Türkiye’de mutat meskeni olmayan Türk vatandaşının dava açması,

davacı yanında davaya müdahil olarak katılması veya takip yapması, b)
Davacının daha önceden iflasına karar verilmiş, hakkında konkordato
Nuris Avcı'nın adresini bildirmemesi nedeniyle, davacı vekiline ihtarlı davetiye gönderildiği ve ih-
tarlı davetiyenin 20.12.2011 tarihinde tebliğ edilmesine rağmen, verilen 1 haftalık kesin sürede
davalı Nuris Avcı'nın adresini bildirmediği gerekçesiyle HMK’nın 11972. Maddesi gereğince da
vanın usûlden reddine <arar verildiği görülmüştür. Davacı vekilinin ihtarlı davetiye tebliği üzeri
ne. UYAP üzerinden mahkemeye hitaben kesin süre içinde vermiş olduğu 26.12.2011 tarihli di
lekçede "davalının TC kimlik numarasının tapu kayıtlarından alınarak bildirildiğini adı geçen
davalının memis adresine yapılan tüm araştırmalara rağmen rastlanılmadığını, nüfus müdürlü
ğüne müzekkere yazılarak davalının ölü olup olmadığı ve adresnin sorulmasının istendiği” gö
rülmüştür. Davacı vekili, dava dilekçesinde davalının TC. kimlk numarasını bildirmiştir Yine
dosya arasında bulunan nüfus kaydından memis adresinin bulunmadığı görülmüştür. Davacı
vekili, mahkemenin verdiği 1 haftalık kesin süre içinde mahkemeye cevap vermiş' ancak tüm
çabalarına rağmen adresin tespit edilemediğini bildirmiştir. Davacı vekili, üzerine düşen yüküm
lülükleri yerine getirmiştir. Bu durumda artık mahkemece, adı geçen davalının adres ve kimlik
araştırmasının yapılarak, kim olduğunun ve adresinin tespit edilmesi, kim olduğu tespit edilemez
ise 3561 Sayılı Yasa hükümleri ya da hâzinenin mirasçı olma durumunun soz konusu olup ol
madığı üzerinde durulması, kim olduğunun tespit edilmesi ancak adresinin tespit edilememesi
halinde ise 6099 Sayılı Yasa ile değiştirilen 7201 Sayılı Tebligat <anununun 21. 28 ve 35. mad
deleri dikkate alınarak taraf teşkilinin sağlanması ve hasıl olacak sonuca göre bir karar verilmesi
gerekirken, yazılı şekilde davanın usûlden reddine karar verilmesi doğru olmadığından hükmün
bozulması gerekmiştir” 6 HD. 17.01.2013 164497407. Pekcanıtez/Atalay/Özekes. Medeni Usûl
Hukuku. 14 Bası. 2013. s. 504.
Davacı, dava dilekçesinde davalının adresinin göstermemiş ise de. mahkemece verilen bir
haftalık sure içinde bu eksikliği tamamlamıştır. Bildirilen adreste tebligatın yapılamamış ve baş
kaca bir adresinin tespit edilememiş olması adresi "meçhul" olduğunu gösterir ve böyle bir du
rumda ilanen tebligat yapılması mümkündür. Davacı verilen kesin süre zarfında eksikliği tamam
landığına göre artık dava açılmamış sayılmaz (HMK. md. 119/2) Bu husus gözetilmeden yazılı
şekilde karar verilmesi usûl ve yasaya aykırıdır." 2. HD. 15.10.2012 7559/24670.
Pekcanıtez/Atalay/Özekes. Medeni Usûl Hukuku. 14 Bası. 2013. s 504
veya uzlaşma suretiyle yeniden yapılandırma işlemlerinin başlatılmış

bulunması; borç ödemeden aciz belgesinin varlığı gibi sebeplerle., öde
me güçlüğü içinde bulunduğunun belgelenmesi. Bu hallerin varlığı ha
linde mahkeme davacıdan teminat yatırmasını talep edecektir.
Olayda dava A tarafından, mutat meskeni olmayan Türk vatandaşı B'ye

karşı açılmaktadır. Bu halde B’nin teminat yatırması söz konusu ola
maz. Çünkü (a) beninde “mutat meskeni olmayan Türk vatandaşının da
va açmasından bahsetmiştir. Diğer bir deyişle mutat meskeni olmayan
Türk vatandaşının davacı konumda olması halinde teminat yatırması söz
konusu olacaktır. Bu durumda B’nin teminat yatırmasına gerek yoktur.,
mahkemenin kararı hatalıdır. Şayet davayı açaıı B olsaydı teminat ya
tırması gerekecekti.
3. Dava ehliyeti bulunan herkes, davasını kendisi veya tayin ettiği vekil
aracılığıyla açabilir ve takıp edebilir (HMK m. 71). Bu vekâletin kap
samı, hüküm kesinleşinceye kadar, vekilin davanın takibi için gereken
bütün işlemleri yapmasına, hükmün yerine getirilmesine, yargılama gi
derlerinin tahsili ile buna ilişkin makbuz vermesine ve bu işlemlerin ta
mamının kendisine karşı da yapılabilmesine ilişkin yetkiyi kapsar
(HMK m. 73). Buna davaya vekâletin yasal kapsamı denir. Ancak bazı
haller vardır ki bunların vekâlet yoluyla vekil tarafından yapılabilmesi
için müvekkil tarafından özel olarak yetki verilmesi gerekir. Diğer bir
deyişle bu işlemler özellikle vekâletnamede belirtilmedikçe vekil tara
fından yapılamaz. Bunlar da özel yetki verilmesini gerektiren haller ola
rak adlandırılır. Buna göre açıkça yetki verilmedikçe vekil, sulh olamaz,
hâkimi reddedemez, davanın tamamını ıslah edemez, yemin teklif ede
mez, yemini kabul, iade veya reddedemez, başkasını tevkil edemez,
haczi kaldıramaz, müvekkilinin iflasını isteyemez, talikim ve hakem
sözleşmesi yapamaz, konkordato veya sermaye şirketleri ve kooperatif
lerin uzlaşma yoluyla yeniden yapılandırılması teklifinde bulunamaz ve
bunlara muvafakat veremez, alternatif uyuşmazlık çözüm yollarına baş-
vuramaz, davadan veya kanun yollarından feragat edemez, karşı tarafı
ibra ve davasını kabul edemez, yargılamanın iadesi yoluna gidemez, hâ
kimlerin fiilleri sebebiyle Devlet aleyhine tazminat davası açamaz, han
gileri hakkında yetki verildiği açıklanmadıkça kişiye sıkı sıkıya bağlı
haklarla ilgili davaları açamaz ve takip edemez (HMK m. 74 1).
Olayda, avukat K, müvekkil B tarafından vekâletnamede açıkça sulh

olabileceği yetkisi verilmemişse davacı A ile sulh sözleşmesi yapama
yacaktır.
4. Süreler, kanunda belirtilir veya hâkim tarafından tespit edilir. Kanunda

belirtilen istisnai durumlar dışında, hâkim kanundaki süreleri artıramaz
veya eksiltemez. Kanunun belirlediği süreler kesindir. Hâkim, tayin et
tiği sürenin kesin olduğuna karar verebilir. Aksi hâlde, belirlenen süreyi
geçirmiş olan taraf yeniden süre isteyebilir. Bu şekilde verilecek ikinci
süre kesindir ve yeniden süre verilemez.
Olayda hâkim kesin süre olduğunu belirtmeden süre verdiği için yeni
den süre verir. Ancak ikinci verdiği süre kesin süredir.
■ Taraf Ehliyeti
■ Vekalet
OLAY:
(A) ve (B)’nin aralarında yaptıkları adı yazılı sözleşmeye istinaden
30.000 TL ödünç vermiştir. Borcun vadesi gelmesine rağmen (B):
(A)’ya herhangi bir ödeme yapmamıştır. Alacağına kavuşmak isteyen
(A), (B)’ye karş: bir alacak davası açılması için avukat (V)’ye vekalet
vermiştir.
SORULAR:
1. Dava açılmış ve görülmekteyken davalı (B)’nin avukatı, müvekkilinin
17 yaşında olduğu yönünde savunmada bulunmuştur. Bu savunmanın
türü nedir? Bu savunmaya karşı mahkeme nasıl bir karar verecektir?
2.
a) Önceki sorudan bağımsız olaıak: davalı (B)’nin dava açılmadan önce

öldüğünü ve ardında (Mİ) ve (M2) adında iki mirasçı bıraktığını varsa
yalım. Bu durumda açılan davanın akıbeti ne olacaktır? Açıklayınız.
b) Davalı (B), davanın görülmekte olduğu sırads ölmüş olsaydı önceki

soruya vereceğiniz cevap değişir miydi? Neden? Açıklayınız.
3. Dava (B)’ye karşı görülürken hakim, duruşmada bulunan avukat (V)'nın

dava dosyasında vekaletname sinin olmadığım fark etmiştir. Hakim bu
durumda nasıl bir yol izleyecektir? Açıklayınız.
4. B, duruşmada A’mn avukatı V’ye 20.000 TL’yi kabul etmesi halinde

davayı sonlandırabileceklerini söylemiştir. V’nın bunu kabul etmesi so
nuç doğurur mu?
CEVAPLAR:
1. Dava ehliyeti, medenî haklaıı kullanma ehliyetine göre belirlenir (HMK
m. 51.. f. 1). Maddi hukuktaki fiil ehliyetinin usul hukukundaki karşılı
ğıdır. Dava ehliyeti bir dava şartıdır (HMK m. 114, f. 1-d). TMK’da fiil
ehliyetine sahip olma çeşitli gruplara ayrılmıştır. Bunlar; tam ehliyetli
ler, sınırlı ehliyetsizler ve tam ehliyetsizlerdir. Somut olayımızda olduğu
gibi ayırt etme gücüne sahip küçükler sınırlı ehliyetsizdir. Sınırlı ehli
yetsizler, karşılıksız kazanma ve kişiye sıkı sıkıya bağlı haklar dışında
tek başlarına dava açamaz ve takip edemezler. Kendileri hakkındaki da
vaları yasal temsilcileri açabilir ve takıp edebilir. Somut olayda (B)Tnin
sınırlı ehliyetsiz yanı dava ehliyetine sahip olmadığı iddia edilmiştir. Bu
durumda hakim yapacağı araştırma neticesinde (B)’nin dava ehliyetine
sahip olmadığına kanaat getirirse, resen yasal temsilciye tebligat yapıl
ması için süre verir5. Yapılan tebligat sonunda yasal temsilci davaya
onay verirse davayı (B) adına devam ettirebilir. Onay vermezse, dava
ehliyeti dava şanı olduğu (m.l 14) ve bu dava şartı eksikliği giderileme
diği için (m. 115) davayı dava şartı yokluğu sebebiyle usulden reddeder.
2.
a) Somut olayda taraf ehliyetine ilişkin bir sorun söz konusudur. Medenî
haklardan yararlanma ehliyetine sahip olan, davada taraf ehliyetine de
sahiptir (HMK m. 50, f. 1). Taraf ehliyeti, madci hukuktaki hak ehliye
tinin usul hukukundaki yansımasıdır. Hak ehliyeti sağ ve tam doğumla
elde edilir, ölümle son bulur (TMK m. 28).
Somut olayda davalı, dava açılmadan önce ölmüştür. Bu nedenle hak ehli
yeti yani taraf ehliyeti son bulmuştur. Taraf ehliyeti bulunmayan kişiye kar
şı dava açılamaz. Açılan davanın da dava şartı eksikliği nedeniyle usulden
reddedilmesi gereklidir (HMK m. 115, f. 2). Fakat Yargıtay ölü şahsa açıl
mış davada tarafta iradı değişikliği düzenleyen HMK m. 124 gereğince ölü
şahsın mirasçılarına karşı devam edilebileceğini kabul etmiştir'0.
b) Taraf ehliyeti, maddi hukuktaki hak ehliyetinin usul hukukundaki yan
sımasıdır. Hak ehliyeti sağ ve tam doğumla elde edilir, ölümle son bulur
(TMK m. 28).
26 Y. 3. HD. 04.06.1990 T., 1989/10905 E 1990/5098 K.

30 Y. 14. HD. 26.03.2012 T. 2012/3687 E. 2012/4457 K.
Somut olayda davalı., davanın görülmesi sırasında ölmüştür. Bu nedenle

hak ehliyeti yanı taraf ehliyeti son bulmuştur (TMK m. 28). Bu durumda
davanın ölen kişiye karşı devam edilmesi mümkün değildir. Bunun ya
nında taraflardan birinin ölümü hâlinde, mirasçılar mirası kabul veya
reddetmemişse, bu hususta kanunla belirlenen süreler geçinceye kadar
dava ertelenir. Bununla beraber hâkim, gecikmesinde sakınca bulunan
hâllerde, talep üzerine davayı takip için kayyım atanmasına karar vere
bilir (HMK m. 55, f. 1).
Açılan dava ölen kışı adına devam edilmese de yalnızca öleni ilgilen
dirmeyen mirasçıları da ilgilendiren yanı onların malvarlığını etkileyen
davalar mirasçılara karşı devam ettirilebilir. Aksı halde dava konusuz
kalacaktır. Somut olayda malvarlığına ilişkin bir dava söz konusu oldu
ğu için davacı davayı (B):nin mirasçıları (Mİ) ve (M2)’ye karşı devam
ettirebilir.
3. Vekâletnamesinin aslım veya onaylı örneğini vermeyen axvikat, dava

açamaz ve yargılamayla ilgili hiçbir işlem yapamaz. Şu kadar ki, ge
cikmesinde zarar doğabilecek hâllerde mahkeme, vereceği kesin süre
içinde vekâletnamesini getirmek koşuluyla avukatın dava açmasına veya
usul işlemlerini yapmasına izin verebilir. Bu süre içinde vekâletname
verilmez veya asıl taraf yapılan işlemleri kabul ettiğini dilekçeyle mah
kemeye bildirmez ise dava açılmamış veya gerçekleştirilen işlemler ya
pılmamış sayılır (HMK m. 77, f. 1).
B'nın duruşmada böyle bir beyanda bulunması, bir sulh teklifidir. Taraf
lar sulh olmalar: halinde yargılama sona erer. Sulh teklifi veya teklif
edilen sulhun kabul edilmesi davaya vekaletin yasal kapsamı içinde bu
lunmamaktadır (m.73). Avukatın müvekkili adına sulh teklifinde bulu
nabilmesi veya sulh teklifini kabul edebilmesi için kendisine bu konuda
özel yetki verilmiş olması gerekir (m.74). buna göre, A'nın avukatı
V’nin sulh için ezel yetkisi varsa bu teklifi kabul edebilir, aksi takdirde
V’nin sulh teklifini kabul etmesi mümkün değildir.
■ Dava Şartları
■ İddia ve Savunmanın Değiştirilmesi ve Genişletilmesi Yasağı
■ Zamanaşımı
■ Dosyanın İşlemden Kaldırılması
OLAY:
Ankara'da ikamet eden (A), (B) ile bir kıra sözleşmesi yaparak.. İstan
bul’da bulunan dairesini (B)’ye kiralamıştır. (B), (A)’mn borcun öden
mesi için yaptığı ihtarlara rağmen herhangi bir kıra ödemesi yapmamış
tır. Bunun üzerine (A), (B)’ye karşı dava açmak için stajyer Avukat
(V)’ye danışmıştır.
SORULAR:
1. (A)’nın açmayı düşündüğü kıra bedelinin tahsili davasında görevli ve

yetkili mahkemeler hangileridir?
2. (A).. dava açması amacıyla stajyer Avukat (V)’ye vekâletname vermiş

ve dava açılmıştır. (B)_. (V)’nin bu davada avukatlık yapamayacağını ile
ri sürerek itiraz etmiştir. Mahkeme nasıl bir karar vermelidir?
3. (A), daha sonra başka bir avukatla anlaşıp yeni bir kıra bedelinin tahsili
davası açtığını varsayalım. Avukat kira bedelinin tahsili için açtığı dava
dilekçesinde herhangi bir kanun maddesine dayanmamıştır. Bu durumun
sonucu nedir?
4. Hâkim, davayı açarken (A)’nın 17 yaşında olduğunu, fakat dava devam

ederken İS yaşma girdiğini fark etmiştir. Bu durumda hâkim ne yönde
karar verecektir?
2>.
a. Davalı (B) kıra bedelinin tahsili davasında verdiği cevap dilekçesinde

borcu ödediğinden söz etmemiş, tahkikatın üçüncü duruşmasında, borcu
ödediğini ileri sürerek buna ilişkin makbuzu mahkemeye sunmayı talep
etmiştir. Bu durumda, mahkeme nasıl hareket etmelidir?
b. (B)’nin, bu iddiasını, üçüncü celsede, (A)’nın mahkemeye sunduğu se

nedin arkasında bulunan (A)’nın ödemeyi aldığına dair bir kayda da
yandırdığım varsayalım. Mahkeme bu savunmayı dikkate almalı mıdır?
c. Hâkim, tahkikat aşamasında dava dosyasını incelerken, davalı (B)’nin

dava dosyasına sunduğu senetten dava konusu alacağın zamanaşımına
uğradığını fark etmiştir. Hâkim, nasıl hareket etmelidir?
6. Davalı (B)'nın vekili Avukat (Z), dava dilekçesinin tebliğ edilmesinin

üzerinden bir ay geçmesine rağmen cevap dilekçesini hazırlayamamış
ve mahkemeden ek cevap süresi talep etmiştir. Avukat (Z)’nin ek süre
talebi mahkeme tarafından reddedilmiştir. Mahkemenin bu kararı yerin
de midir?
7. Davacı (A), kıra bedelinin tahsili davasının ıkir.ci celsesinde, beş aylık
kıra bedelinin yanında.. dava dilekçesinde talep etmediği faizi de talep
etmiştir. O sırada mahkemede hazır bulunan davalı (B), bu talebe itiraz
etmemiştir. Bu durumda mahkeme nasıl bir yol izlemelidir?
8. (A) mazeret bildirmeden duruşmaya katılmamış, (B) ise duruşmada

davayı takıp etmeyeceğini bildirmiştir. Bu durumda mahkeme hangi
yönde karar vermesi gerekir? Sonrasında (A) davaya devam edebilir mi?
Nasıl?
CEVAPLAR:
1. îcra ve İflas Kanunu'nun ilamsız icra yoluyla tahliyeye ilişkin hükümle
ri saklı olmak kaydıyla, kira ilişkisinden doğan alacak davaları da
dâhil olmak üzere kiralanan taşınmazlara ilişkin tüm uyuşmazlık
ları konu alan davalar ile bu davalara karşı açılan davalarda, dava ko
nusunun değer ve tutarına bakılmaksızın sulh hukuk mahkemeleri gö
revlidir (HMK m. 4). Somut olayda kira bedelinin tahsili davası
açılmıştır. Dolayısıyla, görevli mahkeme, sulh hukuk mahkemesidir.
Yetkili mahkeme konusunda genel ve özel yetkili mahkeme ayırımına

gidilmelidir. Genel yetkili mahkeme, davalı gerçek veya tüzel kişinin
davanın açıldığı tarihteki yerleşim yen mahkemesidir (HMK m. 6, f. 1).
Özel yetkili mahkeme ise; memur, işçi, öğrenci, asker gibi, bir yerde ge
çici olarak oturanlara karşı açılacak alacak veya taşınır mal davaları
için, orada bulunmaları uzunca bir süre devam edebilecekse, bulunduk
ları yer mahkemesi (HMK m. S, f. 1) ve sözleşmeden doğan davalarda,
sözleşmenin ifa edileceği yer mahkemesidir. (HMK m. 10, f. 1). Söz
leşmede ifa yeri belirtilmemişse, para borçları alacaklının yerleşim ye
rinde ifa edilir (TBK m. 89). Dolayısıyla alacaklının, yanı davacının
yerleşim yeri mahkemesi de ifa yeri mahkemesi olarak özel yetkilidir.
Somut olayda dava, bir kıra sözleşmesinden doğmuştur. Dolayısıyla

kesin yetki söz konusu değildir. Genel yetkili mahkeme, davalı (B)’nin
yerleşim yen mahkemesidir. Özel yetkili mahkemeler ise, hem öğrenci
(B)’nin bulunduğu yer sulh hukuk mahkemesi, yanı öğrencilik yaptığı,
geçici olarak oturduğu yer mahkemesi olan İstanbul Sulh Hukuk Mah
kemesi; hem de sözleşmenin ifa yen olan, alacaklı (A)’nın yerleşim yen
sulh hukuk mahkemesi, yanı Ankara Sulh Hukuk Mahkemesi’dir.
2. Vekil ile takıp edilen davalarda, vekilin davaya vekâlet ehliyetine sahip
olması taraflara ilişkin bir dava şartıdır (HMK m. 114). Sadece avukat
lar dava açıp, davayı takıp edebilirler (AvK. m. 35).
Olayımızda (V), bir stajyer avukattır. Bu nedenle davada vekâlet ehliye

tine sahip değildir. Dolayısıyla (B)’nin itirazı yerındedir. Mahkeme, da
va şartı yokluğu nedeniyle, davanın usulden reddine karar verecektir.
Fakat mahkemenin, davanın usûlden reddine karar vermeden önce, adı
na dava açılan davacı (A)’ya, bu davaya kendisinin veya avukat aracılı
ğıyla devam edip etmeyeceğini bildirmesi için kesin süre vermesi gere
kir (HMK m. 115,).
3. Davacı vekili, iddialarım dayandırdığı hukukî sebepleri (kanun maddele

rim) dava dilekçesinde bildirmelidir (HMK m. 119). Fakat bu hukukî se
beplerin bildirilmemesi, dava dilekçesinde bir eksiklik olarak kabul edil
memiştir. Dolayısıyla aslında axiikatin dava dilekçesinde kanun maddele
rine dayanma zorunluluğu yoktur. Çünkü dava dilekçesinde bu yönde bir
eksiklik bulunması durumunda bu eksikliğin tamamlanması için bir hafta
lık kesin süre verilmesi ve bu süre içinde eksiklik giderilmezse davanın

açılmamış sayılmasına karar verilmesi mümkün değildir (HMK. 119). Zi
ra hâkim.. Türk hukukunu re’sen uygulayacaktır (HMK m. 33).
4. Dava ehliyeti., kişinin kendisinin veya yetkili kılacağı bir temsilci aracı
lığıyla bir davayı takip etme ve usûl işlemleri yapabilme ehliyetidir. Da
va ehliyeti medeni hakları kullanma ehliyetine (fiil ehliyetine) göre be
lirlenir (HMK m. 51). Ayırt etme gücüne sahip küçükler (ergin olma
yanlar), kural olarak dava ehliyetine sahip değildir (TMK m. 16). Bu
nedenle ergin olmayanlar ancak yasal temsilcilerinin onayıyla dava aça
bilirler ve takıp edebilirler.
Taraflarım taraf ve dava ehliyetine sahip olmaları; kanuni temsilin söz

konusu olduğu hâllerde, temsilcinin gerekli niteliğe sahip bulunması da
va şartıdır (HMK m. 114).
Mahkeme, dava şartlarının mevcut olup olmadığını, davanın her aşama

sında kendiliğinden araştırır. Taraflar da dava şartı noksanlığım her za
man ileri sürebilirler (HMK m. 115). Fakat dava şartı noksanlığı, mah
kemece, davanın esasına girilmesinden önce faik edilmemiş, taraflarca
ilen sürülmemiş ve fakat hüküm anında bu noksanlık giderilmişse, baş
langıçtaki dava şartı noksanlığından ötürü, dava usulden reddedilemez
(HMK m. 115/3).
Olayımızda davacı (A) 17 yaşında, yani ergin olmadan davayı açmıştır. Bu

dava kural olarak kanuni temsilci tarafından açılmalıydı. Dolayısıyla dava
açılırken dava şartı eksikliği oluşmuştur. Fakat bu dava şartı eksikliği, ne
hâkim ne de davalı tarafından fark edilmemiş, dava açılmış ve davacı taraf,
bu süreçte dava ehliyetine sahip olmuştur. Yani dava şartı tamamlanmıştır.
Bu sebeple hâkim, dava şartı eksikliği nedeniyle davayı reddetmeyıp dava
ya bakmaya devam edecektir. Bununla beraber her halükarda davacı
(A)’nın hüküm anında dava ehliyetine sahip olması gerekir.
5.
a. Taraflar, dilekçeler aşamasında serbestçe; dilekçeler aşamasından sonra

ise ancak ıslah veya karşı tarafın açık muvafakatiyle iddia ve sakınma
larını genişletip değiştirebilirler (HMK m. 141). Dilekçeler aşamasından
sonra artık taraflar yeni iddia ve savunmada bulunamayacaktır. (ıslah ve
kaışı tarafın açık muvafakati istisna halı dışında). Bu husus iddia ve sa
vunmanın genişletilmesi ve değiştirilmesi yasağı olarak adlandırıl
maktadır. Somut olayda davalı, dilekçeler aşaması tamamlandıktan
sonra, tahkikatın üçüncü duruşmasında, borcu ödediğini ileri sürerek
buna ilişkin makbuzu mahkemeye sunmayı talep etmiştir. Yanı davalı
savunmasını (savunma vasıtalarını) genişletmek istemektedir. Mahke
menin bu talebi kabul etmesi için davacı (A)’nın açıkça muvafakat et
mesi gerekir. Zımni muvafakat geçerli değildir (HMK m. 141 1).
Mahkeme bu durumda, hâkimin davayı aydınlatma ödevi gereğince

davacı (A)’ya davalı (B)’nin yanında getirdiği makbuzun mahkemeye
sunulmasına muvafakat edip etmeyeceğini soracak ve davacının verece
ği cevabı tutanağa yazdıracaktır. Davacı (A) muvafakat ederse, mahke
me, makbuzu kabul edecek ve delil olarak değerlendirebilecektir. Dava
cı (A) muvafakat etmezse, mahkeme davalının talebini reddedecektir.
Bu durumda davalı, bu makbuzu ancak ıslah yoluyla ileri sürebilecektir.
b. Ödeme savunması, niteliği itibariyle bir itirazdır. Davalı, dilekçeler

aşamasından sor.ra dahi, usulüne uygun olarak dava dosyasına girmiş
dava malzemesi üzerinden anlaşılabilen itiraz sebeplerini ileri sürebilir.
Hâkim de bu hususu re’sen dikkate alabilir. Bu durum, HMK m. 141’de
düzenlenen savunmanın genişletilmesi yasağının kapsamına girmez.
Somut olayda davacı ödeme savunmasında bulunmuştur. Bu itirazı, da
va dosyasına usûlüne uygun şekilde ibraz edilen senet üzerinden anlaşı-
labılmektedır. Dolayısıyla mahkeme, bu sakınmayı dikkate almalıdır.
c. Zamanaşımı defi, cevap veya ikinci cevap dilekçelerinde ileri sü-

rülmelidir3'. Hâkim definin varlığını dava dosyasından anlasa bile,
davalı bunu ilen sürmemişse, hâkim bunu kendiliğinden dikkate ala
maz. Dilekçeler aşamasından sonra ileri sürülen zamanaşımı
■' *(...) Dava dilekçesidir 07/05/2013 tarihinde davalıya tebliği edildiği, davalının ön inceleme
duruşmasının yapıldığı 14/01/2015 tarihinde esasa dair cevap dilekçesi sunarak zamanaşımı
definde bulunduğu, yasal süreden sonra sunulan cevap dilekçesinde ve on inceleme duruşma
sında yapılan zamanaşmı savunmasına davacının açıkça muvafakat etmediği saptanmıştır. Bi
lindiği üzere: 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun 141. Maddesi: -Taraflar cevaba ce
vap ve ikinci cevap dilekçelerinde serbestçe: ön inceleme aşamasında ise ancak karşı tarafın
açık muvafakati ile iddia veya savunmalannı genişletebilir" yahut değiştirebilirler." hükmünü
içermektedir. Hâl böyle olunca: mahkemece, anılan bu husus gözetilmeksizin davalının zama
naşımı savunması kabul edilerek sonuca gidilmiş olması doğru değildir(...)" Yargıtay 1.HD. T.
25.4.2016, E. 2016/56. < 2016/5045. (kazanci.com.tr).
def’i. savunmanın genişletilmesi yasağına takılır ve hâkim tara

fından re’sen dikkate alınmaz. Somut olayda., davalı, zamanaşımı
defini dilekçeler aşamasında ileri sürmemiştir. Dolayısıyla hâkim
borcun zamanaşımına uğradığını fark etse dahi, bu durumu re’sen
göz önüne alamayacaktır.
6. Cevap dilekçesini verme süresi, dava dilekçesinin davalıya tebliğinden

itibaren ıkı haftadır. Ancak, durum ve koşullara göre cevap dilekçesinin
bu süre içinde hazırlanmasının çok zor yahut imkânsız olduğu durum
larda, yine bu sûre zarfında mahkemeye başvuran davalıya, bir defaya
mahsus olmak ve bir ayı geçmemek üzere ek bir süre verilebilir (HMK
127). Davalı vekilinin, dava dilekçesinin kendisine tebliğinden itibaren
iki haftalık cevap süresi içerisinde mahkeme başvurup ek süre talep et
mesi gerekirdi, rakat somut olayda dava dilekçesinin davalı vekiline
tebliğinden itibaren bir ay geçmesine rağmen cavalı vekili, mahkeme
den herhangi bir ek süre talebinde bulunmamıştır. Bu sebeple mahke
menin verdiği ret kararı yerindedir.
7. Taraflar, cevaba cevap ve ikinci cevap dilekçeleri ile serbestçe; bu di

lekçelerin verilmesinden sonra ise ancak ıslah veya karşı tarafın açık
muvafakatiyle iddia ve savunmalarım genişletip veya değiştirebilirler
(HMK m. 141). Somut olayda davacı, dilekçeler aşaması tamamlandık
tan sonra kira bedelinin yanında faizi de talep etmektedir. Yani iddiasını
(talep sonucunu) genişletmek istemektir. Mahkemenin bu talebi kabul
etmesi için davalı (B)’nin açıkça muvafakat etmesi gerekir. Zımni mu
vafakat geçerli değildir.
Mahkeme bu durumda, hâkimin davayı aydınlatma ödevi gereğince

davalı (B)’ye davacı (A)’nın faiz talebine muvafakat edip etmeyeceğini
soracak ve davalının vereceği cevabı tutanağa yazdıracaktır. Davalı (B),
muvafakat ederse, mahkeme, davayı değiştirilmiş şekliyle inceleyecek
tir. Davalı (B) muvafakat etmezse, dava, ilk açıldığı şekliyle incelene
cek veya davacı (A) faiz alacağını davaya dâhil edebilmek için ıslah yo
luna başvuracaktır.
S. Usûlüne uygun 'ehilde davet edilmiş olan taraflar, duruşmaya gelme

dikleri veya gelip de davayı takip etmeyeceklerini bildirdikleri takdirde
dosyanın işlemden kaldırılmasına karar verilir.
Usûlüne uygun şekilde davet edilmiş olan taraftardan biri duruşmaya

gelir, diğeri gelmezse, gelen tarafın talebi üzerine, yargılamaya gelme
yen tarafın yokluğunda devam edilir veya dosya işlemden kaldırılır.
Duruşma gününün belli edilmesi için tarafların başvurması gereken

hâllerde gün tespit ettirilmemişse, son işlem tarihinden başlayarak bir
ay geçmekle dosya işlemden kaldırılır.
Bu durumların varlığı halinde dosyanın işlemden kaldırılması söz konu

su olur. Dosyanın işlemden kaldırılması kararından itibaren dava üç ay
süre ile derdest kalmaya devam eder. Bu üç aylık süre içerisinde taraf
lardan biri yenileme talebinde bulunabilirler. Ancak bu üç aylık süre
içerisinde yenileme talebinde bulunulmaması halinde dava açılmamış
sayılır.
Olayda, A’nın duruşmaya gelmemesi ve B'nin duruşmada davaya de

vam etmeyeceğini bildirmesi halinde mahkeme dosyanın işlemden kal
dırılması yönünce karar verir. A, dosyanın işlemden kaldırılması kara
rından itibaren üç ay içerisinde mahkemeye dilekçe ile başvurarak da
vanın devamını sağlayabilir. A: dosyanın işlemden kaldırılması kararın
dan itibaren bir ay içerisinde baş\-urursa yeniden harç alınmaz, ancak bir
aydan sonra başvurması halinde harç ödemesi gerekir.
■ Teminat
■ Tespit Davası
OLAY:
Ankara'da ikamet eden Sena ve Gamze kardeşler, Almanya'da ikamet
eden Türk vatandaşı Hasan Tn Ankara'daki evi için aylık 1000 TL üze
rinden kıra sözleşmesi yapmışlardır.
SORULAR:
1. Hasan: üç aylık kira bedelinin ödenmediği gerekçesiyle Sena’nın payı
olan 1.500 TL kıra alacağı için dava açmıştır. Sena ise sadece kendisinin
davalı olarak gösterilemeyeceği kardeşinin de davalı olarak gösterilmesi
gerektiği savunmasında bulunmuştur. Sena'nın savunması yerinde midir?
2. Sena kıra alacağı davasında davacı Hasan'm Türkiye'de yerleşim yen
olmadığı bu nedenle teminat yatırması gerektiğim ileri sürmüştür. Bu
durumda mahkeme ne yönde karar verecektir?
3. Hasan kira bedelini talep ederek Sena ve Gamze ye açtığı davada:

a. Sena'nın kıra bedellerinin ödendiğine ilişkin savunması,
b. Sena'nın sadece bir kira bedelinin ödenmediği savunması, diğer davalı

Gamze açısından nasıl sonuç doğurur?
4. Sena kira üç aylık kıra borçları olan 3.000 TL’yi ödemiş, sonrasında ise
kıra bedelinin yarısından sorumlu olan Gamze’rin 1.500 TL’yi kendisi
ne ödememesi üzerine dava açmıştır. Gamze ise cevap dilekçesinde bu
miktarın ödendiği savunmasında bulunmuştur. Sonrasında dava devam
ederken duruma sinirlenen Gamze, “madem öyle ben de eşyaların yarı
palasını isterim” diyerek Senamdan eşyalara yapmış olduğu masrafın ya

rısı olan 4.000 TL’nin kendisine ödenmesini talep etmiştir. Gamze bu
davada alacağını hüküm altına aldırabilir mı? Nasıl? Mahkeme nasıl bir
karar vermesi gerekir?
5. Bir yılın sonunda Hasan oğlunun Almanya'dan Türkiye'ye döneceği

gerekçesiyle Sena ve Gamze kardeşlere tahliye davası açmıştır. Duruş
mada bulunan Gamze., taşınmazı tahliye edecekleri beyanında bulun
muştur. Gamze’nin bu beyanı sonuç doğurur mu? Neden?
6. Kıra ilişkisi sona erdikten sonra Hasan: Sena ve Gamze kardeşlerin ver
dikleri 2000 TL depozitoyu taşınmaza zarar verdikleri gerekçesiyle iade
etmemiştir. Bunun üzerine Sena ve Gamze taşınmaza zarar vermedikle
ri, kiralamadan önce evdeki hasarların var olduğunu tespit ettirmek
amacıyla dava açmak istemektedir. Sena ve Gamze böyle bir taleple da
va açabilirler mı° Neden?
CEVAPLAR:
1. Medeni yargılamada davacı veya davalı tarafta birden fazla kışının ol
ması mümkündür. Mecburi dava arkadaşlığı ve ihtiyari dava arkadaşlığı,
birden fazla kişinin davacı ve veya davalı tarafta olduğu hallerdir. Mec
buri dava arkadaşlığında birden fazla kişi yer almakla birlikte esasmda
hepsi beraber davalı veya davacı tarafı oluşturmaktadır. Diğer bir deyiş
le birden fazla mecburi dava arkadaşı hep beraber tek bir davalıyı oluş
turmakta bir tanesinin eksik olması halinde taraf meydana gelememek-
tedır. İhtiyarı dava arkadaşlığında da davacı veya davalı tarafta birden
fazla kişi olmaktadır. Ancak burada her bir kişi davacı veya davalı ko
numundadır. Mecburi dava arkadaşlığının aksine dava arkadaşlarının
birlikte hareket etme zorunluluğu yoktur. İhtiyarı dava arkadaşlığında
davalı veya davacı taraftaki kişi sayısı kadar dava varken mecburi dava
arkadaşlığında birden fazla kışı de olsa tek bir dava vardır.
Hukuk Muhakemeleri Kanunu hangi hallerde ihtiyari dava arkadaşlığı

nın olacağını m. 57’de düzenlemiştir. Buna göre; a) Davacılar veya da
valılar arasında cava konusu olan hak veya borcun, elbirliği ile mülkiyet
dışındaki bir sebeple ortak olması, b) Ortak bir işlemle hepsinin yararına
bir hak doğmuş olması veya kendilerinin bu şekilde yükümlülük altına
girmeleri, c) Davaların temelini oluşturan vakıaların ve hukukî sebeple

rin aynı veya birbirine benzer olması hallerinde ihtiyarı dava arkadaşlığı
söz konusu olabilir. Örneğin, davacı veya davalılar arasında paylı mül
kiyet ilişkisinin olması, birden fazla kişinin bir sözleşme ile bölünebilir
nitelikte bir borç altına girmiş olması halinde, bir haksız fiil eylemi ile
birden fazla kişinin zarar görmüş olması halleri.
Maddi hukuka göre, bir hakkın birden fazla kimse tarafından birlikte
kullanılması veya birden fazla kimseye karşı birlikte ileri sürülmesi ve
tamamı hakkında tek hüküm verilmesi gereken hâllerde, mecburi dava
arkadaşlığı vardır (HMK m. 59). Örneğin, elbirliği mülkiyeti söz konu
su olduğunda (mirasçıların tereke üzerindeki mülkiyeti gibi), kıra söz
leşmesi ile birden fazla kiracı olması halinde bunlara karşı açılacak tah
liye davasında kiracılar mecburi dava arkadaşı konumundadır32.
Olayda, Sena ve Gamze bir kıra sözleşmesi ile borç altına girmişlerdir.
Yukarıdaki açıklamalarda belirttiğimiz üzere kira bedeli borcu bakımın
dan Sena ve Gamze’ye karşı açılacak davada bunlar ihtiyarı dava arka
daşı konumundadır". Çünkü para borcu bölünebılen bir borçtur ve Ha
san her birine ayrı ayrı dava açarak kıra bedelini talep edebilir. Bu ne
denle Sena’nın savunması yerinde değildir.
2. Türkiye’de mutat meskeni olmayan Türk vatandaşının dava açması ha

linde davalının muhtemel yargılama giderlerinin karşılanması için ka
nun teminat yatırılmasını ön görmüştür (HMK m. S4). Ancak HMK m.
85’te teminatın istenmeyeceği haller saymıştır. Bunlar; a) Davacının ad
li yardımdan yararlanması, b) Davacının, yurt içinde istenen teminatı
karşılamaya yeterli taşınmaz malının veya ayni teminatla güvence altına
alınmış bir alacağının bulunması, c) Davanın, sırf küçüğün menfaatleri
ni korumaya yönelik olarak açılmış olması, ç) İlama bağlı alacak için
ilamlı icra takibi yapılmış olması hallendir.
• ...Tahliye istemi bölünebilir nitelikte olmadığından birden fazla kiracı bulunması halinde dava
nın hepsine karsı açılması gerekir Bu husus zorunlu dava arkadaşlığının bir sonucudur../’ Yar
gıtay 6. HD E. 2013/8891 K 2013/11117 T. 28.6.2013. (kazanci.com.tr).
-...Kira sözleşmesinde birden fazla kiralayan var ise. kira borcu bölünebilen borçlardan oldu
ğundan paylan belli olan kiralayanlardan her biri yalnız başına kendi payına düşen kira bedeli
için alacak davası açabileceği gibi birlikte de dava açabilir.'Kiratayanlar arasındaki ilişki ihtiyari
dava arkadaşlığıdır. Payları belli değil ise. kira bedelinin eşit şekilde paylaştırılması gerekir..."
Yargıtay 6 HD E. 2013.9572 K. 2014/2815 T. 11.3 2014. (kazahd.com.tr).
Olayda davacı Hasan Türkiye’de mutat meskeni olmayan Türk vatandaşı

dır. Kural olarak teminat yatırması gerekmektedir. Ancak teminat gerek
tirmeyen hallerden \-urt içinde istenen teminatı karşılamaya yeterli taşınmaz
inalının bulunması sebebiyle Haşamın teminat yatırması gerekmeyecektir.
3. Haşamın, Sena ve Gamze’ye karşı kira bedeli alacağı için açtığı davada
ihtiyarı dava arkadaşlığı söz konusudur.
a. Sena nın kira bedellerinin ödendiğine ilişkin savunması: ihtiyarı dava

arkadaşlığında dava arkadaşı kadar dava olduğunu ifade etmiştik. Birbi
rinden bağımsız davalar olması sebebiyle davalıların veya davacıların
birlikte hareket etme zorunluluğu yoktur. Kural olarak her bir dava ar
kadaşının ileri sürmüş olduğu iddia ve savunma sebepleri., yaptıkları
usûlı işlemler sadece kendisi bakımından sonuç doğurur. Örneğin, dava
arkadaşlarından birinin zamanaşımı saxvinmasinda bulunması diğerine
etki etmeyecektir. Diğer dava arkadaşı da ayrıca zamanaşımı savunma
sında bulunması gerecektir. Ancak dava arkadaşlarından birinin ilen
sürdüğü itiraz24 diğer dava arkadaşı bakımından da sonuç doğuracaktır.
Çünkü hâkim, dava dosyasından anlaşılan maddi hukuka ilişkin itirazla
rı ayrıca ileri sürülmemiş olsa dahi kendiliğinden dikkate alır. Olayda
Senamın ödeme itirazında bulunması halinde diğer dava arkadaşı Gam
ze de bu savunmadan yararlanabilecektir.
b. Sena’mn sadece bir kira bedelinin ödenmediği savunması: (a) seçene

ğinde dava arkadaşlarının iddia ve savunmaları, usûli işlemleri sadece
kendisi açısından sonuç doğurduğunu, savunmalardan sadece bir dava
arkadaşının ileri sürdüğü itirazdan diğeri için de sonuç doğuracağını ifa
de ettik. Burada Sena bir kıra bedelini ödemediğini beyan ederek ikrarda
bulunmuştur. Dava arkadaşlarından birinin ikrarda bulunması diğerini
etkilemeyecektir5. Bu durumda Sena'nın ikrarı sadece kendisini bağla
yacaktır, Gamze açısından bir etki söz konusu olmayacaktır.
Buradaki itirazdan kasıt savunma sebepleri olan itirazdır. İtiraz b r hakkın doğmasını engelleyen
veya bir hakkın sona ermesini sağlayan nitelikte savunmalardır. Örneğin: edeme itirazı.
•...Bilindiği üzere, ihtiyari dava arkadaşlığında dava arkadaşı sayısı kadar dava vardır. Diğer
bir anlatımla, ihtiyari dava arkadaşlarının davaları birbirinden bağımsızdır. Bu nedenle her dava
arkadaşı, kendi davası nakkında diğer dava arkadaşlanndan farklı biçimde hareket edebilir. Bu
na gore, ihtiyari dava arkadaşlarından her biri bir vakıayı yalnız başına ikrar edebilir. Bu ikrar,
diğer dava arkadaşlaıını etkilemez...” Yargıtay 3. HD E. 2014/21212 K. 2015/8446 T.
12 5 2015. (kazanci.con.tr).
4. Derdest bir davada, davalı taraf davacıya, iki haztalık cevap süresi içeri
sinde cevap dilekçesiyle veya ayrı bir dilekçe ile karşı dava açabilir.
Karşı davada, asıl davanın davacısı davalı iken asıl davanın davalısı da
davacı konumundadır. Asıl davanın davalısı, davacıya karşı her talebim
karşı dava olarak ilen süremez. Kanun bunun için bir sınırlama getir
miştir. Buna göre asıl davaya konu talep ile karşı davaya konu talep ara
sında takas veya mahsup ilişkisi ya da bu iki dava arasında bağlantı ol
ması gerekir. Kanun karşı dava için süre sınırlaması da getirmiştir. Ta
lebin karşı dava olarak ileri sürütebilmesi için cevap dilekçesi ile veya
cevap dilekçesi verme süresi içerisinde ayrı bir dilekçe ite yapılması ge
rekir. Mahkeme, süresinden sonra karşı dava açılması hâlinde, davaların
ayrılmasına karar verir (HMK m. 133 2).
Olayda, Gamze, Sena’ya karşı dava açmıştır. Asıl dava ite karşı dava
arasında mahsup ilişkisi olduğundan Gamze karşı dava ile alacağım hü
küm altına aldııabilır. Ancak talebin karşı dava olarak nitelendirilip aynı
yargılamada görülebilmesi için süresinde açılması gerekir. Diğer bir ifa
deyle, Gamze bu talebini cevap dilekçesinde veya cevap dilekçesi ver
me süresi olan iki haftalık süre içerisinde vermesi gerekirdi. Gamze ce
vap dilekçesinden sonra karşı talebini ileri sürdüğünden mahkemenin
yapması gereken davaların ayrılması yönünde karar vermesidir6. Bu
halde Gamze'nir. talebi asıl dava ile birlikte değil ayrı bir dosyada ayrı
dava ite görülecektir.
5. Hasan’ın, açtığı tahliye davasında Sena ve Gamze arasında mecburi

dava arkadaşlığı söz konusudur. Zira tahliye borcu bölünemeyen bir
borçtur. Bölünemeyen borçlarda ise borçlular arasında mecburi dava ar
kadaşlığı ortaya çıkar (m. 59). Mecburi dava arkadaşlığında tek bir dava
söz konusudur. Dava arkadaşlarının tamamının davalı olarak gösterıl-
■e Yargıtay kararlarında, karşı dava bağlantı sebebiyle sonradan b eleştirilebilecek nitelikteyse sırf
süresi içerisinde karşı dava açılmadığı için davaların ayrılması yönünde karar verilmemesi ge
rektiğini’ ifade etmiştir, bkz ‘...Davalı-karşı davacı kadın tarafından karşılık dava süresinde
açılmamış ise de delillerin değerlendirilmesi ve boşanmanın fer’i (eki) niteliğindeki talepler na
zara alındığında kadının ve kocanın açtığı davalann birlikte görülmesindeki yarar açıktır. Davalı-
karşı davacı kadının açtığı davanın ayrılmasına karar verilmesi halinde dahi, medeni yargılama
hukukunun temel ilkelerinden olan "usûl ekonomisi ilkesi" gereği olarak: her iki davanın birleşti
rilmesi gerekir. Bu durumda mahkemece yapılacak iş: süresinde olmasa da harcı yatırılarak
açılmış bulunan karşı boşanma davasının esasını incelemek ve karşı dava hakkında olumlu ya
dâ olumsuz bir karar vermekten ibarettir. Açıklanan hususlar gözetilmeden davalı-karşı davacı
kadının, karsı boşanma davası ile ilgili olarak hüküm kurulmaması usûl ve yasaya aykındır..."
Yargıtay 2. HD E.'2013.26501 K. 2014/10422 T. 6 5 2014. (kazanci.com.tr).
mesi gerekil. Aksi halde taraf ehliyeti yokluğundan dava usûlden redde
dilir. Mecburi dava arkadaşlığında., dava arkadaşları kural olarak birlikte
hareket etmeleri gerekmektedir. Bu bağlamda usulı işlemleri birlikte
yapmaları, iddia ve savunma sebeplerini birlikte ileri sürmeleri gerekir.
Ancak duruşmaya gelmiş olan dava arkadaşlarının yapmış oldukları
usûl işlemleri, usûlüne uygun olarak davet edildiği hâlde duruşmaya
gelmemiş olan dava arkadaşları bakımından da hüküm ifade eder (HMK
m. 60 son cümle). Buradaki usûl işlemlerinden kasıt salt usûl işlemleri
dir. Bu nedenle dava arkadaşlarından biri karma karakterli usûl iş
lemleri olan feragat, kabul ve sulh işlemlerini yapamaz.
Olayda Gamzemin tahliye edeceklerine dair beyanı davayı kabul niteli

ğinde bir beyandır. Mecburi dava arkadaşlığı söz konusu olduğundan
Gamze'nın tek başına kabul beyanı sonuç doğurmayacaktır.
6. Bir hakkın veya hukukî ilişkinin varlığının ya da yokluğunun yahut bir

belgenin sahte olup olmadığının belirlenmesi amacıyla açılan davalara
tespit davası denir (HMK m. 106 1). Kural her davanın açılmasında hu
kukî yarar olması gerekir. Ancak eda ve inşaı davalarda hukukî yararın
olduğu kabul edilir ve davacının hukukî yararın olduğunu ispat etmesi
şart değildir. Tespit davalarında ise davacının bu davayı açmakta güncel
bir hukukî yararı olduğunu ispat etmesi gerekir (HMK m. 106 2). Bunun
yanında kanun maddi vakıaların tek başına tespit davasına konu olama
yacağım düzenlemiştir (HMK m. 106 3).
Sena ve Gamze depozitonun iadesi için evdeki hasarların kendilerinden

önce mevcut olduğunun tespiti için tespit davası aç anlayacaklardır. Zira
talep edilen bu tespit taleplerinin dayanağı maddi vakıalara ilişkindir.
Maddi vakıaların tek başlarına tespiti ise tespit davası ile talep edileme
yeceğinden Sena ve Gamzemin bu yönde açacakları dava reddedilecek
tir.
■ Ön İnceleme
■ Teksif İlkesi
■ Kısmî Dava
OLAY:
Ankara'da ikametgâhı olan ve seyahat için Sakarya’ya doğru yol alan
tacir (B), Bolu'ca ikamet etmekte olan (A)'nın otomobiline Düzce'de
çarpmış; (A)'nın arabasında 15.000 liralık hasar meydana gelmiştir. Ka
za sonrasında tartışma olmuş ve tacir B: (A)’yı darp etmiş ve kendisine
hakarette bulunmuştur. (A), kazanın üzerinden 1 yıl geçtikten sonra ka
za neticesinde meydana gelen 15.000 liralık maddi zararının ödenmesi
için Bolu Asliye Hukuk Mahkemesinde dava açmıştır.
SORULAR:
1. (B)'nın vekili, ikinci cevap dilekçesinde “Davanın Asliye Hukuk Mah
kemesinde değil, Asliye Ticaret Mahkemesinde açılması gerektiğini" sa
vunmuştur. (A)'nın vekili ise, bu sakınmanın ancak cevap dilekçesinde
yapılabileceğini, bu sebeple davalı (B) vekilinin savunmasının dinlene-
meyeceğıni iddia etmiştir. Bu durumda mahkeme nasıl karar vermelidir?
2. Davalı (B), davanın kendisinin yerleşim yeri mahkemesinde açılması
gerektiğim savunarak mahkemenin yetkisine itiraz etmiş ve mahkeme
yetkisizlik kararı vermiştir. Mahkemenin kararı yerinde midir?
3. Davalı (B), avukatı ile aralarındaki sözleşmede, imzası olmaksızın dilekçe
verilemeyeceğinin kararlaştırıldığından bahisle, cevap dilekçesinde ileri
sürmesi unutulmuş bazı hususları da ekleyerek ve bu sefer hem avukatı
nın hem kendisinin imzasını içerecek şekilde, tekrar cevap dilekçesi ver
mek istemektedir. Davalı B’nin bu gerekçesinin haklılığını değerlendiri
niz. Davacı A'nın bu hususu bilmesi halinde cevabınız değişir miydi?
4. (A)’nm açmış olduğu dava devam ederken, davalı (B) de yem bir dava
açmış ve "böyle bir borcunun olmadığının tespitini” talep etmiş olsaydı,
davalı (B)’nin açmış olduğu davaya bakan mahkemenin ne yönde karar
vermesi gerekirdi?
5. (A)’nın, maddi tazminat davasını açarken “uğradığı maddi zararının

şimdilik 5.000 lirasının ödenmesini7’ talep ettiğini ve mahkemenin de
davanın kabulüne karar verdiğini varsayalım. (A), kalan 10.000 liralık
maddi zararının tazminine ilişkin davayı trafik kazasının üzerinden 3 yıl
geçtikten sonra açmıştır. (B) de; “TBK m. 72’ye göre haksız fulden
kaynaklanan tazminat isteminin, zarar görenin zararı öğrendiği tarihten
başlayarak ıkı yılın ve her hâlde fiilin işlendiği tarihten başlayarak on
yılın geçmesiyle zamanaşımına uğradığı; dolayısıyla dava konusunun
zamanaşımına uğradığı” şeklinde savunma yapmıştır.
a. (B)’nin savunması yerinde midir? Neden?

b. Mahkeme bu davayı, davalı B’nin savunmasını dikkate alarak, tahkikat
aşamasına geçmeden karara bağlayabilir miydi? Davalı (B) bu savun
mayı yapmasaydı cevabınız değişir mıydı?
c. (B), zamanaşımını ileri sürmeyi unutmuş, ancak tahkikat aşamasında
“Dosya üzerinde gerekli inceleme yapılırsa zaten tazminat talebinin za
manaşımına uğradığının açıkça görüleceğini, davanın bu sebeple reddi
gerektiğim” savunmuştur. (A), (B)’nin bu savunmayı yapamayacağım
ilen sürmüştür. Mahkeme ne yönde karar vermelidir?
6. Ön inceleme duruşması için, (A) duruşmaya gelmiş, (B) ise mazeretsiz

olarak duruşmaya gelmemiştir. (A), 15.000 TL olan talebini 20.000
TL’ye çıkardığını belirtmiştir. Daha sonra bunu öğrenen (B) itiraz etmiş
ve talebin 20.000 TL’ye çıkarılmasının davanın genişletilmesi olduğunu
ve buna muvafakat etmediğini belirterek itiraz ekmiştir. Bu durumda hâ
kimin nasıl karar vermesi gerekir?
CEVAPLAR:
1. Davalı B vekili, davaya Asliye Ticaret Mahkemesinin bakması gerekti
ğini savunmuştur. Davacı A vekili ise “bu itirazın ancak cevap dilekçe
sinde yapılabileceğini” iddia etmektedir. Bununla kastedilen, bu itirazın
bir ilk itiraz olduğudur. İlk itirazlar ancak cevap dilekçesi ile yapılabilir
ve cevap dilekçesinin verilmesinden sonra., cevap süresi geçmemiş olsa

dahi ilk itirazlar ileri sürülemez (HMK m. 117. HMK m. 131). İlk itiraz
lar dava şartı değil, dava engelidir. Bunun anlamı, bu yöndeki itiraz
ların ancak taraflarca ve belli bir süre içinde ileri sürülürse davanın
esasına girilmesine bir engel teşkil edebileceği, taraflarca ve usûlüne
göre ileri sürülmediği takdirde bu hususların mahkeme tarafından
re’sen dikkate alınması gereken bir husus teşkil etmeyeceğidir.
İlk itirazların neler olduğu HMK m. 116?da sayılmıştır. Bunlar, yetkinin

kesin olmadığı hallerde yetki ilk itirazı, talikim ilk itirazı ve iş bölümü
ilk itirazıdır. Ancak, işbölümü ilk itirazı 2012 yılında TTK’da yapılan
değişiklik sonucunda zımnen ilga edilmiştir. Zira, artık Asliye Hukuk
Mahkemeleri ile Asliye Ticaret Mahkemeleri arasındaki ilişki bir iş bö
lümü ilişkisi değil, bir görev ilişkisidir (HMK m. 1, m. 2; TTK m. 5, f.
3). Mahkemenin görevli olması ise bir dava şartıdır (HMK m. 114).
Ticari davaların asliye ticaret mahkemesinde görülmesi (görev) bir dava

şartıdır ve görev itirazı (yanı davanın Asliye Ticaret Mahkemesinde gö
rülmesi gerektiği itirazı) hüküm kesinleşinceye kadar her aşamada taraf
larca ileri sürülebilir, mahkeme de bu hususu hüküm kesinleşinceye ka
dar davanın her aşamasında re’sen dikkate alır (HMK m. 115)
Dolayısıyla, (A)’nın iddiası yerinde değildir, (B) görev itirazını hüküm

kesinleşinceye kadar davanın her aşamasında ileri sürebilir. Mahkeme
görev itirazını inceleyecek ve karara bağlayacaktır. Mahkemenin görevli
olup olmadığını belirlerken davanın ticari bir dava olup olmadığını ince
lemesi gerekir. Aksine hüküm bulunmadıkça, dava olunan şeyin değeri
ne veya tutarına bakılmaksızın asliye ticaret mahkemesi tüm ticari dava
lar ile ticari nitelikteki çekişmesiz yargı işlerine bakmakla görevlidir
(HMK m. 1; TTK m. 5).
Ticari davalar mutlak ticari dava ve nisbı ticari dava olmak üzere ikiye
ayrılır. Mutlak ticari davalar, tarafların tacir olup olmamasına veya dava
sebebinin her ıkı tarafın da ticari işletmelerini ilgilendirip ilgilendirme
mesine bakılmaksızın mutlak olarak ticaret mahkemelerinin görevli ol
duğu davalardır. Nisbi ticari davalar ise, her iki tarafın da tacir olması
ve dava konusu uyuşmazlığın her iki tarafın da ticari işletmesi ile ilgili
olması durumunda ortaya çıkar (TTK m. 4).
Somut olay., haksız fiilden kaynaklanan (maddi) tazminat davasıdır.

Haksız fulden kaynaklanan davalar mutlak ticari davalardan değildir.
Öte yandan, taraflardan biri öğrenci olduğu ve ticari işletmesi olmadığı
için nisbi ticari dava da söz konusu değildir (TTK m. 4). Bu durumda
görevli mahkeme Asliye Hukuk Mahkemeleridir (HMK m. 2). Davanın
açıldığı Asliye Hukuk Mahkemesi, davalı (B)’nin görev itirazının yerin
de olmadığına karar verip davaya devam etmelidir.
2. Bir davada genel yetkili mahkeme davalının davanın açıldığı tarihteki

yerleşim yeri mahkemesidir (HMK m. 6). Ancak genel yetkili mahke
melerin yetkisi kesin değildir ve dava sebebine göre özel (ve kesin ol
mayan) yetkili mahkemelerin olması halinde davacı davasını genel veya
özel yetkili mahkemelerden birinde açmak bakımından seçim hakkına
sahiptir. Dava., genel veya özel yetkili mahkemelerden birinde açılmışsa
yetkisizlik kararı verilemez.
Somut olay haksız fiilden kaynaklanan tazminat davasına ilişkindir.

Haksız fiilden kaynaklanan davalarda özel yetki hali öngörülmüştür (ke
sin olmayan yetki). Buna göre, haksız fiilden kaynaklanan davalarda,
genel yetkili mahkemenin (HMK m. 6) yetkisine ek olarak;
• Haksız fiilin işlendiği yer mahkemesi (Düzce mahkemeleri),
• Zararın meydana geldiği yahut meydana gelme ihtimalinin olduğu

yer mahkemesi (Düzce mahkemeleri),
• Zarar görenin yerleşim yeri mahkemesi de (Bolu mahkemeleri) yet

kilidir. (HMK m. 16).
Dava Bolu mahkemelerinde açılmıştır. Bolu mahkemeleri haksız fiil

den doğan davalardaki özel yetki kuralı gereği, zarar görenin yerle
şim yeri mahkemesi olmak sıfatıyla yetkilidir (HMK m. 16). Mahke
menin yetkisizlik kararı yerinde olmamıştır.
3. Hukukumuzda davayı vekille takıp etme zorunluluğu yoktur. Dava ehli

yeti bulunan herkes, davasını kendisi veya tayin ettiği bir vekil aracılı
ğıyla açabilir ve takip edebilir (HMK m. 71). Soruda ise davaya vekâle
tin kanuni kapsamı hakkında bilgi istenmektedir. Vekâletnamede ayrıca
belirtilmese dahi davaya vekâlet, özel yetki verilmesini gerektiren hu
suslar dışında, hüküm kesinleşinceye kadar, vekilin davanın takibi için
gereken bütün işlemleri yapmasına, hükmün yerine getirilmesine, yargı

lama giderlerinin tahsili ile buna ilişkin makbuz vermesine ve bu işlem
lerin tamamının kendisine karşı da yapılabilmesine ilişkin yetkiyi kapsar
(HMK m. 73). Ayrıca, davaya vekâlet ehliyetinin kanuni kapsamının
daraltılmasına yönelik bütün sınırlayıcı işlemler, karşı taraf yönünden
geçersizdir (HMK m. 73, f. 2). Böyle bir anlaşma vekil ve müvekkil
arasındaki ilişkice geçerli olabilir, ancak davaya vekâlet ehliyetinin ka
nuni kapsamım sınırlayan anlaşmalar mahkeme veya karşı tarafa karşı
ileri sürülemez. Karşı tarafın (davacı (A)’nın) veya mahkemenin bu hu
susu bilmesi de cnem taşımaz.
Şu halde, kendisine vekâlet verilen kişi vekâletnamede ayrıca belirtil

mese dahi bir cevap dilekçesi verebilir. Zira cevap dilekçesi verilmesi
davanın takibine ilişkin bir işlemdir (HMK m. 73, f. 1) ve davaya vekâ
letin kanuni kapsamı içindedir. Cevap dilekçesinin verilmesi somut
olayda olduğu gibi vekil ve müvekkil tarafından birlikte imza edilmesi
şartına bağlanmışsa buna ilişkin sözleşme vekâlet ehliyetinin kanuni
kapsamım sınırlayan bir işlemdir (HMK m. 73, f. 2: m. 73, f. 1); bu se
beple ancak vekil ve müvekkil arasında geçerlidir. Bu sınırlama mah
kemeye veya karşı tarafa karşı hiçbir şekilde ileri sürülemez. Davacı
(A)’nın bu hususu biliyor olması halinde de cevap değişmeyecektir, zira
davaya vekâletin kanuni kapsamım sınırlayan işlemin karşı tarafça bili
yor olması önem arz etmez (HMK m. 73, f. 2).
4. Davalı (B)’nin açtığı dava bir menfi tespit davasıdır. Mahkemeden hu
kukî koruma talebinde her zaman için hukukî yarar şart olsa da, tespit
davalarında hukuki yararın varlığı her zaman söz konusu değildir. An
cak hukukî yaraıın varlığı ispat edilirse sadece bir hukukî ilişkinin var
lığı veya yokluğu hakkında karar verilmesi istenebilir (HMK m. 106).
Aynı taraflar arasında aynı dava sebebi ve netice-ı talep hakkında ikinci
bir dava açılamaz. Zııa kesin hükmün üç unsuru: taraflar, dava sebebi ve
netıce-ı taleptir. Eğer ikinci bir dava açılmak istenirse bu dava şartı en
geline takılır. Somut olayda (A)’nın açmış olduğu dava bir alacak dava
sıdır (haksız fiilden kaynaklanan tazminat alacağı). (B) ise böyle bir
borcunun olmadığından bahisle yem bir dava açmak istemektedir. Böyle
bir dava tarafları (A ve B), konusu (tazminat alacağı) ve sebebi (haksız
fiil) aynı olan bir davadır. (A)’nın açmış olduğu tazminat davası ile bu
108__________________________________________ Medeni UslI Hukuku Pratik Çalışma Kitabı
dava derdest hah gelmiştir (dava açılmasının usûl hukuku bakımından

sonucu). Davanın derdest olmaması, yanı aynı davanın bir mahkeme
önünde görülüyor olmaması bir dava şartıdır (HMK m. 114). (B)’nın
böyle bir dava açması halinde mahkeme dava şartı yokluğunu re’sen
gözetecek ve dava şartı noksanlığı nedeniyle davanın usûl yönünden
reddine karar verecektir.
Ayrıca, derdest bir davada itiraz olarak ileri sürülebilecek bir hususun
(böyle bir borcu olmadığı itirazının) ayrı bir davaya konu edilmesinde
hukukî yarar da yoktur. Zııa davalı (B)’nın bu itirazının doğruluğunu is
pat etmek için mahkemenin vereceği menfi tespit hükmüne ihtiyacı yok
tur. Hukukî yarar dava şartı olup, dava şartı yokluğu nedeniyle böyle bir
davanın usûl yönünden reddi gerekir (HMK m. 114).
5.
a. Somut olayda (A)’nın maddi tazminat alacağının sadece bir kısmım

davaya konu etmesi söz konusudur. Davalı (B) ise maddi hukuka daya
nan savunma vasıtalarından zamanaşımı defini ileri sürmüştür.
Medeni yargılama hukukumuzda kısmî dava mümkündür (HMK m.

109). Davacının alacağının bir kısmını dava ettiği anlaşılıyorsa sadece
bu kısım bakımından karar verilir ve açıkça feıagat edilmiş olmadıkça
dava edilmeyen kısmı dava etmek haklı saklı kalır (HMK, m. 109).
Ancak, kısmî davanın açılması halinde davanın açılmasına bağlanan

sonuçlar alacağın sadece dava edilen kısmı için geçerli olur. Özellikle
de zamanaşımının kesilmesi sadece dava edıler. kısım için söz konusu
olur. Dava edilmeyen 5.000 liralık alacak bakımından zamanaşımı süre
si kesilmemiş olup işlemeye devam etmektedir. Dolayısıyla, her ne ka
dar davacı (A) maddi tazminat alacağının 5.000 liralık kısmım TBK m.
72’deki 2 yıllık zamanaşımı süresim geçirmeden açmış olsa da, dava
etmediği 10.000 liralık alacağa ilişkin zamanaşımı süresi kesilmemiş ve
alacak kaza tarihinin üzerinden 3 yıl geçmiş olmakla zamanaşımına uğ
ramıştır. Davalı (B)’nin sakınması yerindedır.
b. Dilekçeler teatisinden sonra ve tahkikat aşamasından önce ön inceleme

aşaması bulunmaktadır. Soruda istenen, ön inceleme aşamasında zama
naşımı süresinin geçtiği hakkında bir karar verilip verilemeyeceğidir.
Ön inceleme aşamasında., ön inceleme duruşması tamamlandıktan sonra.,

fakat tahkikat aşamasından önce zamanaşımı süreleri ve hak düşürücü
süreler hakkında mahkeme karar verebilir (HMK m. 142). Dolayısıyla
somut olayda mahkeme, tahkikat aşamasına geçmeden önce zamanaşımı
hususu hakkında karar verebilir.
Davalı (B) bu savunmayı yapmasaydı cevabımız değişirdi. Zira zamana

şımı savunması bir defidir ve taraflarca ileri sürülmedikçe mahkeme ta
rafından dikkate alınamaz (HMK m. 25, f. 1; TBK m. 161).
c. (A), (B)’nin savunmasını genişlettiği gerekçesine dayanmıştır. Taraflar

dilekçeler teatisi aşamasında serbestçe iddia ve savunmalarını değiştirip
genişletebilirler. (HMK m. 141). Dava dosyasından anlaşılan itiraz se
beplen mahkeme tarafından re’sen dikkate alınır ve bunların ileri sü
rülmesi iddia ve savunmanın değiştirilmesi ve genişletilmesi teşkil et
mez, dolayısıyla iddia ve savunmanın yasağı kapsamına da girmez. An
cak, zamanaşımı savunması bir defidir, itiraz değildir. Taraflarca ilen
sürülmedikçe, (B)’nm savunduğu gibi dava dosyasından anlaşılsa dahi
mahkeme tarafından re’sen dikkate alınmaz, hatırlatıcı davranışlarda
dahi bulunulamaz (HMK m. 25; TBK m. 161).
Somut olayda, zamanaşımı defi davalı tarafından ileri sürülmediğinden

ve mahkemenin de bunu re’sen inceleyemeyeceğinden dolayı (B)’nin
savunması yerinde değildir.
Ayrıca belirtmek gerekir ki, dilekçeler teatisinden sonra ve ön ince

leme aşamasındaki istisnai hal haricinde iddia ve savunmanın değişti
rilmesi ve genişletilmesi ancak karşı tarafın açık muvafakati veya ıs
lah yolu ile mümkündür (HMK m. 141). Yani (B), karşı tarafın açık
muvafakati ile ya da ıslah yoluna başvurarak zamanaşımı definde
bulunabilir.
6. Taraflar dilekçeler teatisi aşamasında serbestçe ve ön inceleme aşama

sında karşı tarafın mazeretsiz olarak duruşmaya gelmemesi halinde id
dia ve savunmalarını değiştirip genişletebilirler (HMK m. 141).
Somut olayda da (B) mazeretsiz olarak ön inceleme duruşmasına ka

tılmamıştır. Bu husus iddia ve savunmanın değiştirilmesi ve genişle
tilmesi yasağının istisnalarından bir tanesidir. 3u durumda ön incele-
me duruşmasına gelen taraf mazeretsiz olarak gelmeyen tarafın yok

luğunda iddia ve savunmasını serbestçe değiştirip genişletebilir. Fakat
belirtmek gerekir ki, gelmeyen tarafa bu hususun ihtar edilmiş olması
ve usûlüne uygun olarak ön inceleme duruşmasına davet edilmiş olma
sı gerekmektedir.
■ Usûl İşlemleri
■ Eski Hâle Getirme
■ Davaya Cevap
■ Savunma Şekli
OLAY:
(A) , 50.000,00- Türk Lirası tutarındaki senede bağlı alacağının tahsili
için (B)’ye karşı OS.03.2020 tarihinde dava açmıştır. Dava dilekçesi,
22.04.2020 tarihlide tebliğ edilmiştir. (B), bu esnada yurt dışında oldu
ğundan kendisine karşı böyle bir dava açıldığını 15.05.2020 tarihinde
öğrenmiştir.
SORULAR:
1. (B): kendisine karşı açılan davaya hangi süre içinde cevap vermelidir?
Somut olayda (B):nin cevap dilekçesi verme imkânı bulunmakta mıdır?
2. (B)’nin cevap dilekçesi vermemesinin sonuçları nelerdir? Bu durumda

(B) , ne şekilde ispat faaliyeti gerçekleştirebilir?
3. (A), dava açıldıktan sonra (B)’yi arayarak davayı kabul etmemesinin

kendisi için kötü olacağını; çocuğunun hangi okula gittiğini bildiğini
söylemiştir. Bunun üzerine (B), mahkemeye bir dilekçe sunarak davayı
kabul etmiştir. (B)’nin bu işlemi geçersiz kılma imkânı bulunmakta mı
dır?
4. Davalı (B), cevap dilekçesinde alacağın zamanaşımına uğradığı savun

masında bulunmamıştır. (B)?nın bu savunmasını başka şekilde ilen sür
me imkânı bulunmakta mıdır?
CEVAPLAR
1. HMK’nın 127. maddesine göre, cevap dilekçesini verme süresi., dava
dilekçesinin davalıya tebliğinden itibaren ıkı haftadır. Somut olayda.,
cevap dilekçesi 22.04.2020 Çarşamba günü tebliğ edildiğinden., cevap
dilekçesi verilmesi süresinin son günü 06.05.2020 Çarşamba günüdür.
Davalı (B), kendisine karşı dava açıldığını 15.05.2020 tarihinde öğren
diğinden, cevap dilekçesi verme süresi kaçırılmıştır.
Bir usûl işleminin Kanun’da belirtilen ya da mahkemece verilen kesin

süre içinde yapılmaması hâlinde, belirli şartlar dâhilinde o usûl işlemi
nin yapılabilmesi imkânı mevcuttur. Bu bakımcan, somut olayda “eski
hâle getirme ” şartlarının mevcut olup olmadığı incelenmelidir.
Eski hâle getirme, HMK’nin 95 ve devamındaki maddelerinde düzen

lenmiştir. HMK’nin 95.1. maddesine göre, “elde olmayan sebeplerle,
kanunda belirtilen veya hâkimin kesin olarak belirlediği süre içinde bir
işlemi yapamayan kimse, eski hâle getirme talebinde bulunabilir”.
HMK’nin 96 1. maddesine göre ise, “eski hâle getirme, işlemin süresin
de yapılamamasına sebep olan engelin ortadan kalkmasından itibaren
iki hafta içinde talep edilmelidir”.
Somut olayda, davalı (B), kendisine karşı dava açıldığını 15.05.2020 ta
rihinde öğrenmiştir. Kendisine karşı dava açıldığını öğrenememesinin
sebebi ise dava dilekçesinin tebliği tarihinde yurt dışında olmasıdır. Bu
rada dikkat edilmesi gereken, tebligatın usûlüne uygun yapılmasına kar
şın, (B)’nin elde olmayan bir sebeple tebligat hakkında bilgi sahibi ola
mamasıdır. Nitekim, tebligatın usûlüne uygun yapılmaması (usulsüz
tebliğ) ihtimâlinde, eski hâle getirme kurumuna değil, Tebligat Kanunu
hükümlerine göre öngörülen imkânlara başvurulması gerekecektir.
Davalı (B), 15.05.2020 tarihinden itibaren iki hafta içerisinde, bir dilek
çe ile, talebinin dayandığı sebepleri ve bunların delil ve emarelerini gös
termek suretiyle eski hâle getirme talebinde bulunabilir. Süresinde veri
lemeyen cevap dilekçesinin de bu süre içerisinde verilmesi gerekmekte
dir (HMK m.97).
2. Cevap dilekçesi verilmemesinin sonuçları, HMK’nin 128. maddesinde

düzenlenmiştir. Bu maddeye göre, “süresi içinde cevap dilekçesi ver
Pratik Çalış ma -14 113
memiş olan davalı, davacının dava dilekçesinde ileri sürdüğü vakıaların

tamamını inkâr etmiş sayılır”. Bu açıdan, cevap dilekçesi verilmemesi
bağlamında: sükûtun ikrardan değil inkârdan geldiği düşünülebilir.
Davalı (B), her r.e kadar cevap dilekçesi vermeyerek dayandığı delilleri
de ileri sürmemiş ise de dava dilekçesinde ileri sürülen vakıaların inkârı
kapsamında savunma yapabilmesi gereklidir. Aksı durumda, vakıaların
inkâr edilmiş sayılması şeklindeki sonuç anlamını yitirecek ve kendisine
hiçbir savunma imkânı tanınmayan davalının hukukî dinlenilme hakkı
ihlâl edilmiş olacaktır. Yargıtay da bir kararında, davaya cevap veril
memesi hâlinde, ön inceleme duruşmasında, inkâr kapsamındaki delille
rin sunulması için davalıya süre verilmesi gerektiğine karar vermiştir.
Kararın ilgili kısmı şu şekildedir:
“Öh inceleme duruşmasında uyuşmazlık konuları belirlenmeden, taraf

ların tanık listesi vermesi beklenemez. Kuşkusuz o aşamaya kadar
göstermişler ise gösterdikleri delillerin toplanması için gerekli hazırlık
işlemleri ön incelemede yapılacaktır (H.M.K. m. 137/1). Ancak
göstermemişlerse, çekişmeli konuların belirlenmesinden sonra bunların
ispatı için taraflardan delil göstermeleri istenmelidir. Aksinin kabulü,
bir kez davay a cevap vermemiş veya cevap süresini kaçırmış olan dava
lının, hukuki dinlenilme hakkını 1H.M.K. m. 27 ) zedeler. Bu bakımdan,
davalıya ön inceleme duruşmasında, davacının davasının dayanağı ola
rak gösterdiği vakıaları çürütmek için delil gösterme imkanı verilmeli,
gösterdiği takdirde buna dair delilleri tahkikat aşamasında usulünce
toplanarak tüm deliller birlikte değerlendirilerek, tarafların kusur du
rumları ve boşanmanın fer’i sonuçları buna göre karara
bağlanmalıdır
Hukuk Genel Kurulu ise, cevap dilekçesi verilmemesi hâlinde, delillerin

sunulması için ön inceleme aşamasında süre verilemeyeceğine karar
23. Bu karara göre, “AIHS’nin 6. maddesinde düzenlenen adil
vermiştir*
yargılamanın etkin ve makul bir sure içinde bitirilmesi için 6100 sayılı
HMK’da düzenlemelere yer verilmiş, olup, bu bağlamda delil
gösterilmesi dilekçelerin teatisi (dava, cevap, cevaba cevap ve ikinci
■' 2 HD. 26.09 2013. E. 8611/22057 (lexpera.com.tr-28.07.2020).

23 HGK. 20 04.2016. E. 2-595/522 (lexpera com.tr- 28.07 2020).
cevap) asmamasına hasredilmisatir. Tarafların, Karamda belirtilen bu

sürelerden sonra delil gösterebilmeleri ancak iki yasa maddesinde
belirtilen hallerle sınırlıdır. Onlar da; iddia ve savunmanın
genişletilmesi veya değiştirilmesini düzenleyen 141. madde ile sonradan
delil gösterilmesinin hüküm altına alındığı 145. maddedeki
durumlardır”.
Kanaatimizce, scmut olayda (B), cevap dilekçesi vermemiş olsa da ken

disine ön incelemede verilecek süre içerisinde inkâr kapsamındaki sa
vunmalarını ispata yarar delillerini gösterebilmelidir. Bununla birlikte,
HGK kararı dikkate alındığında, (B):nın ancak 141 ve 145. maddelerde
ki istisnaî imkânlardan faydalanmak suretiyle delil gösterebilmesi
mümkün olacaktır.
3. Taraf usûl işlemleri, davanın açılmasından hükmün kesinleşmesine ka

dar, yargılamanın ilerlemesi amacıyla tarafların aralarında yaptıkları ya
da tarafla mahkeme arasında yapılan işlemler şeklinde tanımlanmakta
dır25. Bu meyanda, davayı kabulün medenî usûl hukuku anlamında bir
taraf usûl işlemi olduğu tespiti yapılabilir. Bunun yanında., fegagat, ka
bul, sulh gibi usûl işlemleri, hem maddî hukuk hem de usûl hukuku ka
rakterini haizdir.
Usûl işlemleri, kural olarak, medenî hukuk hükümlerine tâbi olmadıkla

rından irade fesadı sebebiyle iptal edilemezler; bu işlemler, ancak kanun
yoluna başvurularak iptal edilebilir. (B), somut olayda ikrah (korkutma)
nedenine dayalı olarak bir usûl işlemim geçersiz kılmak istemektedir.
Bunun yanında, davanın kabulü hem maddî hukuk hem de usûl hukuku
karakterini haiz bir usûl işlemi olduğundan, yukarıdaki açıklamalarımı
zın istisnasını teşkil eder. Bu işlemin irade fesadı sebebiyle iptalinin ta
lep edilebilmesi mümkündür. Nitekim HMK m.3irde irade bozukluğu
hallerinde kabulün iptalinin istenebileceği belirtilmiştir. Diğer bir ifa
deyle, davanın kabulü, medenî hukuk hükümlerine göre geçerli şekilde
yapılması gereken bir usûl işlemidir. (B), ikrah nedenine dayalı olarak
ilgili işlemin geçersizliğini ileri sürebilir.
Erdönmez. Pekcanıtez Usûl, s 435

4. Maddî hukuka ilişkin savunma sebeplere itirazlar ve def iler olmak üze
re ıkı grup altında ele alınmaktadır. İtirazlar, dava malzemesinden anla
şılmakta ise, hâkim tarafından kendiliğinden dikkate alınacak olan sa
vunma sebepleridir. Bunlar, bir hakkın doğumuna engel olan veya sona
ermesini gerektiren vakıalardır. Def iler ise askında borçlu olunan bir
edimin özel bir sebeple yerine getirilmemesi hakkını ifade eder. İtiraz
kural olarak bir vakıa iken: def i bir haktır.
Def iler ancak davalı tarafından ileri sürülürse hâkim tarafından dikkate
alınabilir. Hâkim, davacı tarafından ilen sürülmedikçe, dava dosyasın
dan anlasa bile def ileri kendiliğinden dikkate alamaz.
Zamanaşımı bir def ı olmakla birlikte, uygulamada hatalı şekilde ilk iti
raz olarak değerlendirılebıhnekte ve bu bakımdan karşı tarafın rızası ya
da ıslah yoluyla ileri sürülüp sürülemeyeceği konusunda tereddüt edile
bilmektedir. Nitekim, ilk itirazların cevap dilekçesinde ve cevap süresi
içerisinde ilen sürülmesi gerekir (HMK m. 117). Somut olayda (B), za
manaşımı def ini ileri sürmemiş olmakla birlikte, karşı tarafın rızası ya
da henüz ıslah hakkı kullanılmamış ise davanın ıslahı suretiyle zamana
şımı def ine dayanabilecektir.
■ Görev
■ Zamanaşımı Def’i
■ Kısmî Dava
■ Davaların Birleştirilmesi
OLAY:
A Gıda Pazarlama AŞ ile B Meyvecilik Ltd. Şti arasında yapılan söz
leşmeye göre, B Ltd. Şti, A AŞ’ne her ay 5 ton Finike portakalı temin
edecek, portakalın tesliminden bir hafta sonra da bedeli olan 3000 TL
ödenecektir. A AŞ sözleşmeye uygun şekilde kendisine ocak ve şubat
ayı içinde portakal teslimatı yapılmadığı iddiasıyla uğradığı zararın
ödenmesi için dava açmıştır.
SORULAR:
1. A’mn açacağı bu davada görevli mahkeme hangisidir?
2. Açılan bu davada mahkeme görevsiz olduğu kanaatine varırsa bunu
hangi aşamada inceleyip karara bağlayacaktır? Bu konuda tarafları du
ruşmaya çağırmadan karar verebilir mi?
3. Mahkeme, davalının ilen sürdüğü zamanaşımı defini incelemiş ve ala
cağın zamanaşımına uğradığını tespit etmiştir. Mahkeme tarafları du
ruşmaya davet etmeden davayı zamanaşımı sebebiyle reddetmiştir. Siz
ce bu karar doğru mudur? Neden?
4. A Gıda Pazarlama AŞ’nin başlangıçta zararının bir kısmı için dava aç
ması mümkün müdür? Alacağının bir kısmı için dava açtığını kabul
edersek, sonradan bu miktarı anırması mümkün müdür?
5. Davacının alacağının bir kısmmı talep ettikten sonra davaya geri kalan
kısmı da dâhil ettiğini varsayalım. Bu durumda alacağın sonradan dâhil
edilen kısmı için davalının zamanaşımı savunmasında bulunması müm

kün müdür?
6. Davalı B Meyvecilik Ltd. Şti. de, A Gıda Pazarlama AŞ’ne teslim ettik
leri 10 ton portakalın bedelinin ödenmediği iddiasıyla ayrı bir dava
açarsa: bu iki davanın birlikte görülmesi mümkün müdür? Nasıl?
7. A Gıda Pazarlama AŞ’nin delil olarak mahkemeye ibraz ettiği ve taraf

larca hazırlandığı iddia edilen sözleşme altındaki imzanın davalı şirket
yetkilisi tarafından inkâr edildiğini varsayalım.
a. Bu iddia üzerine mahkemenin nasıl hareket etmesi gerekir?
b. Bu konuda B Meyvecilik Ltd. Şti’nin ayrı bir dava açması mümkün

müdür?
c. Bahse konu sözleşme noter önünde düzenleme şeklinde yapılmış olsay

dı, (a) ve (b) seçeneğindeki cevabınızda değişiklik olur muydu?
CEVAPLAR:
1. Görev kuralları kamu düzeninden olup mahkemeye ilişkin dava şartla-
rındandır. Dava şartlarından olması sebebiyle mahkemece re’sen incele
nir, taraflarca da davanın her aşamasında görevsizlik iddiası ileri sürüle
bilir. Göreve ilişkin kurallar kanunla düzenlenir (m. 1). Genel mahke
melerin (asliye ve sulh hukuk mahkemesi) görevleri HMK’da düzen
lenmiştir. Genel mahkemelerin yanında uzmanlık gerektiren işler için
kurulmuş özel mahkemeler vardır kı bunların da diğer özel kanunlarda
görev kapsamı düzenlenmiştir. Örneğin; Asliye ticaret mahkemelerinin
görevi Türk Ticaret Kanunu’nda, Kadastro mahkemelerinin görevi 3402
sayılı Kadastro Kanunu’nda düzenlenmiştir.
Asliye ticaret mahkemeleri, ticari davalar ile ticari nitelikteki çekişmesiz

yargı işlerine bakmakla görevlendirilmiş mahkemelerdir. Ticari dava
lar, mutlak ticari davalar ile nispi ticari davalar olmak üzere ikiye ayrı
lırlar. Mutlak ticari davalar TTK m. 4 ve diğer kanunlar gösterilen da
va ve işler mutlak ticari dava niteliğindedir. Örneğin; TTK’da düzen
lenmiş olan bütün hususlardan (örneğin bonodan kaynaklanan) doğan
davalar (TTK m. 4 1); iflasa ilişkin davalar (İÎK m. 154) mutlak ticari
dava niteliğinde olup görevli mahkeme asliye ticaret mahkemesidir.
Nispi ticari davalar ise uyuşmazlığın her ıkı tarafının tacir olması ve
dava konusu uyuşmazlığın her ıkı tarafın ticari işletmesiyle ilgili olması
durumunda ortaya çıkar40.
Olayda A ve B ticaret şirketleri portakal satımı konusunda anlaşmışlar

dır. A ve B’nin tacir olması ve işin niteliği şirketlerin işletmeleri ile ilgi
li olması sebebiyle olayda nispi ticari dava söz konusudur. Bu nedenle
A ve B şirketleri arasında ortaya çıkan ihtilafta görevli mahkeme asliye
ticaret mahkemesidir.
2. Ön inceleme aşamasında incelenecek hususlardan biri de dava şartları

ve ilk itirazlardır. Mahkeme dava şartları ve ilk itirazlar hakkında dosya
üzerinden karar verir (HMK m. 138). Ancak gerektiği takdirde karar
vermeden önce tarafları ön inceleme duruşmasında dinleyebilir. Göreve
ilişkin kurallar dava şartlarından olduğundan mahkeme ön inceleme
aşamasında bu hususu dosya üzerinden inceleyip karar verebilir.
3. HMK m. 142’de hâkimim ön inceleme duruşmasından sonra: tahkikata

başlamadan önce hak düşürücü ve zamanaşımı sürelerine ilişkin itiraz
ve def ileri hakkında karar vereceği düzenlenmiştir. Buna göre hâkimin
hak düşürücü ve zamanaşımı sürelerini inceleyip karar verirken duruş
ma yapma zorur.luluğu yoktur. Duruşma yapmadan da karar verebilir.
Ancak hâkim bu konuda tarafların bilgisini almaya ihtiyaç duyarsa du
ruşma yapmasına da bir engel bulunmamaktadır.
4. Davacı, bir hukukî ilişkiden kaynaklanan alacağının sadece belirli bir

kısmını talep ederek kısmi dava açabilir (HMK m. 109). Kısmı dava
4C -...01.07.2012 tarihinde yürürlüğe giren 6102 Sayılı TTK'nın 5/1. maddesi uyarınca, ticari dava
lara bakmak görevi asiye ticaret mahkemesine aittir. Ticari davalar, mutlak ve nispi ticari dava
lar olarak ikiye ayrılmaktadır. Nispi ticari davalar. TTK'nın 4/1. maddesinin ilk cümlesinde tarif
edilmiş olup her iki tarafın da "Ticari işletmesiyle ilgili hususlardan kaynaklanan" hukuk davala
rıdır Mutlak ticari davalar ise tarafların tacir olup olmadıklarına ve uyuşmazlığın tarafların ticari
işletmeleri ile ilgili bulunup bulunmadığına bakılmaksızın yasa çereği ticari dava sayılan uyuş
mazlıklardır. TTK'nın 4/1-a vd. bentlerinde yazılan uyuşmazlıklar ile diğer kanunlarda ticari dava
olduğu belirtilen uyuşmazlıklar, mutlak ticari davalardır. Somut olayda davacı, davalı ile arala
rında düzenlenen temlik sözleşmesi uyarınca, davacının İhlas Fnans Kurumundan olan alaca
ğının davalı şirket tarafından ödeneceğinin kararlaştırıldığını, davalının edimini yerine getirme
diğini belirterek alacağının tahsilini talep etmiş olup. TTK'nın 4/1-f maddesi uyarınca bankacılık
işlerinden kaynaklanması sebebiyle mutlak ticari nitelikte olduğu anlaşılan uyuşmazlığın. 8. As
liye Ticaret Mahkemesinde görülüp sonuçlandırılması gerekmektedir...’ Yargıtay 20.HD. E.
2017/5397. K. 2017/2736, T. 3.4.2017. (kazanci.com.tr).
4 “... Dava, bakiye fatura bedelinin tahsili istemine ilişkindir. Mahkemece davacının dava dilekçe
sinde açıkladığı üzere kendisince belirli olan ve faturaya bağladığı satım bedelinden bakiye a’la-
cağı istediğine gore davadaki talebin belirli alacak olduğu ve bu sebeple kısmî dava açılamaya
cağı. davalının inkârının alacağı belirsiz hale getirmeyeceği, açıklanan talebe ve dayanak belge
lere gore davacının açıkça belirli olan iddiasının kısmî dava olarak ileri sürmesinde hukukî yara
rı bulunmadığı gerekçesiyle davanın reddine karar verilmiştir.
Hukuk Genel Kurulu önüne gelen uyuşmazlık: alacak miktarının tartışmasız belirli olduğu halde
fazlaya dair haklar saklı tutarak açılan kısmî davada, hukukî yararın bulunup bulunmadığı, varı
lacak sonuca göre HMK’nın 115/2 maddesi uyarınca dava şartı noksanlığının giderilmesi için
süre verilmesinin gerekp gerekmediği noktasında toplanmaktadır.
Kısmi Dava:
Hukuk Genel Kurulu’nun 17 06 2015 gün ve 2015122-1052 E 2015/1612 K. Sayılı kararında
vurgulandığı üzere kısmî dava, alacağın yalnızca bir bolümü içh açılan dava olarak tanımlan
maktadır. Bir davanın kısmî dava olarak nitelendirilebilmesi için alacağın tümünün aynı hukukî
ilişkiden doğmuş olması ve alacağın şimdilik belirti bir kesiminin dava edilmesi gerekir. Diğer bir
söyleyişle, bir alacak hakkında daha’fazla bir miktar için tam dava açma imkânı bulunmasına
rağmen, alacağın bir kesimi için açılan davaya 4kısmî dava’ denir. Kısmî dava açılabilmesi için
talep konusunun bölünebilir olması gerekli olup açılan davarın kısmî dava olduğunun dava
dilekçesinde açıkça yazılması gerekmez. Dava dilekçesindeki açıklamalardan davacının alaca
ğının daha fazla olduğu ve istem bölümünde "fazlaya dair haklarını saklı tutması’ ya da "alaca
ğın şimdilik şu kadarını dava ediyorum’ demesi, kural olarak yeterlidir (Hukuk Genel Kurulunun
02 04 2003 gün ve E 2003/4-260. K: 271 Sayılı kararı: Pekcanıtez H /Atalay O./Özekes. M.
Medeni Usûl Hukuku. 12. Bası s. 320: Kuru/Arslan/Yılmaz: Medeni Usûl Hukuku 22 Bası. s.
286). Mülga 1086 Sayıı Hukuk Usûlü Muhakemeleri Kanununda açıkça kısmî dava düzenlen
mediği halde soz konusu Kanunun yürürlükte olduğu dönemde de kısmî dava açılması müm
kün bulunmaktaydı. Çünkü, alacak hakkının bir bölümünün dava edilip geriye kalan kısmının
ikinci bir dava ile istenmesini engelleyen bir hüküm bulunmamadaydı. Kısmî dava 6100 Sayılı
Hukuk Muhakemeleri Kanununun 109. maddesinde ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Anılan mad
denin birinci fıkrasında talep konusunun niteliği itibarıyla bölünebilir olduğu durumlarda, sadece
bir kısmının da dava yoluyla ileri sürülebileceği: ikinci fıkrasında ise talep konusunun miktan. ta
raflar arasında tartışmasız veya açıkça belirli ise kısmî dava açılamayacağı belirtilmiştir Bunun
la birlikte ikinci fıkra 01.04.2015 tarih ve 6644 Sayılı Kanun'un 4. maddesiyle yürürlükten kaldırı
larak kısmî dava açılması olanağı sağlanmıştır. Buna göre eldeki davada 610-0 Sayılı HMK’nın
24 maddesinde düzenlenen tasarruf ilkesi gereği davacının, davasını açarken talep ettiği huku
kî korumanın ne olduğunu açıkça ifade etmesi gerekmektedir (HMK m. *119/1. b-ğ). Dava dilek
çesinde talep sonucunun bulunmaması durumunda hâkim davacıya eksikliği tamamlaması için
bir haftalık kesin süre verecek, bu süre içinde eksikliğin tamamlanmaması halinde dava açıl
mamış sayılacaktır (HMK m. 119/2). Talep konusunun niteliği itbarıyla bölünebilir durumda ol
duğunda davacı, talep konusunun sadece bir kısmı hakkında hü<üm elde etmek üzere bir dava
açabilir (HMK m. 109). Boyle bir durumda, mahkeme, davacının hakkının aslında daha fazla ol
duğunu tespit etse bile taleple bağlılık kuralı gereği davada talep sonucu olarak gösterilen mik
tarı aşacak şekilde karar veremez (Karaslan Varol Medeni UsjI Hukukunda Hâkimin Davayı
Aydınlatma Ödevi. Ankara 2013. s 90).
Taleple bağlılık ilkesi 6100 Sayılı Kanun'un 26. maddesinde düzenlenmiştir. Anılan maddede:
“(1) Hâkim, tarafların talep sonuçlarıyla bağlıdır: ondan fazlasına veya başka bir şeye karar ve
remez Duruma göre, talep sonucundan daha azına karar verebilir. (2) Hakimin, tarafların tale
biyle bağlı olmadığına dair kanun hükümleri saklıdır." düzenlenesi yer almaktadır. Açıklanan
yasal düzenlemeler ışığında, iddianın ileri sürülüş biçimi açısından somut olay değerlendirildi
ğinde: davacı vekili, dava dilekçesinin sonuç kısmında talep ettiği alacak için faturaya da
yalı alacağın miktarını yazdıktan sonra şimdilik fazlaya dair hakları saklı kalmak kaydıyla
bir kısmını dava ettiğ ni belirterek alacağın ihtilaflı olması sebebiyle “kısmi dava olarak
açıldığı” ibaresini kullanarak alacağın tahsilini istemiştir. HMK’nın 109/2. maddesinde yer
alan (talep konusunun miktan taraflar arasında tartışmasız veya açıkça belirli ise kısmî dava
açılamayacağı) hükmüne dayanılarak kısmî dava açılamayacağından bahisle davanın reddine
karar verilmiş ise de karardan sonra 11.04.2015 günü yürürlüğe giren 6644 Sayılı Kanun'un 4.
maddesiyle bu hüküm iptal edilerek madde metninden çıkarılmıştır
Yukarıda yapılan açıklamalar doğrultusunda: usûl kurallan konusunda HMK’nın 448 maddesi
uyannca tamamlanmış işlemleri etkilememek koşuluyla derhal uygulanma ilkesi geçerli oldu
ğundan derdest davalara* uygulanması gerekir. Bu durumda HLK'nın 24. 26 maddeleri de go-
açılabilmesi dax-a konusu edilen talebin niteliği itibariyle bölünebilir

olmalıdır. Kısmi davada, dava konusu edilmeyen kısmı için açıkça fera
gat edilmedikçe, dava konusu edilmeyen kalan kısımdan davacının fera
gat ettiği anlamı çıkarılamaz. Kısmı davada sadece talep edilen kısmı
için zamanaşımı ve hak düşürücü süreler kesilir. Kalan kısım bakımın
dan süreler işlemeye devam eder. Kalan kısmı davacı ayrı dava olarak
talep edebileceği gibi aynı davada ıslah42 yoluyla talep sonucu artırarak
kalan kısmı da davaya dâhil edebilir.
Olayda, A Gıda Pazarlama AŞ zararının bir kısmını (örneğin 2.000 TL)

kısmî dava açarak ileri sürebilir. Dava devam ederken zararının gerçek
bedelinin tespit edilmesi veya zararının talep etmede haklı olduğu kana
atine varırsa kalan kısmı (örneğin S.000 TL) ıslah yoluyla artırarak top
lam zararının (1C.000 TL) hüküm altma aldırılmasını sağlayabilir.
5. Kısmı davada sadece talep edilen kısım için zamanaşımı kesilir43. Örne
ğin; bir sözleşmeden doğan 10.000 TL alacağın sadece 3.000 TL Tik
kısmı ilen sürülürse, sadece 3.000 TL için zamanaşımı kesilmiş olur ve
kalan 7.000 TL için zamanaşımı işlemeye devam eder. Bu nedenle dava
devam ederken kalan kısım zamanaşımına uğrarsa, kalan kısmın davaya
zetilerek davacının talebinin davanın kısmî dava olduğunun kabulüyle yargılamaya devamla işin
esası hakkında karar verilmesi gerekirken davanın reddine karar verilmesi doğru değildir.
Hukuk Genel Kurulundaki görüşmeler sırasında azınlıkta kalan bazı üyeler somut olayda
davaya konu edilen fetura bedelinden kaynaklanan alacağır açıkça belirli olduğu, bu se
beple kısmî alacak davasına konu edilemeyeceği talep sonucunun sonradan değiştirilemeyece
ği ve davacıdan davasını tam davaya dönüşmesinin istenemeyeceği. hukukî yarar konu
sundaki eksikliğin sonradan tamamlanamayacağı ve davanın hukukî yarar yokluğundan
reddi gerektiğini belirtecek kararın onanması gerektiğini ileri sûrmuş iseler de bu görüşler Kurul
çoğunluğunca yukarda belirtilen sebeplerle benimsenmemiştir. Bu durumda mahkemece işin
esasına girilerek tarafların iddia ve savunmaları ile toplanan deliller değerlendirilip tartışılmak
suretiyle oluşan sonuca göre bir karar vermek gerekirken, kısmî dava olarak açılmasında hukukî
yarar bulunmadığından bahisle reddine karar verilmesi doğru görülmemiştir.
Hal böyle olunca, Hukuk Genel Kurulunca da yukarıdaki ilave gerekçeyle benimsenen Özel
Daire bozma kararına uyulmak gerekirken önceki kararda direnihıesi usûl ve yasaya aykırıdır.”
Yargıtay HGK E 2014/'9-732 K 2016/227 T. 2.3.2016 (kazanci.ccm.tr).
'* Burada davacının talebini artırırken ıslaha başvurmasının sebebi iddia ve savunmanın genişle
tilmesi ve değiştirilmesi yasağı ile karşılaşılıyor olmasından kaynaklanmaktadır. Şayet davalının
talep sonucu artırmada açık rızası varsa davalı kalan kısmî davaya dâhil etmesinde ıslaha baş
vurmasına gerek olmayacaktır.
43 ‘...Kısmî davada zamanaşımı yalnızca dava edilen kısım kesilir. Henüz açılmayan (saklı
tutulan) ve daha sonra ıslahla arttırılan bolüm için zamanaşımı işlemeye devam eder. Ancak
kısmî davadaki miktar, kısmî davanın açıldığı dava tarihine göre geriye doğru belirlenen zama
naşımı süresini kapsar Bakiye alacak ta’lep edildiği tarihe gore, geriye doğru zamanaşımı suresi
içinde kalıyor ise zamanaşımına uğramadığı kabul edilmelidir..." YARGITAY 9 HD E.
2017/4144 K. 2017/5429 T. 30.3.2017 (kazanci.com.tr).
dâhil edilmesi durumunda veya ayrı dava açılması halinde zamanaşımı

defi savunması ileri sürülebilir.
Olayda A Gıda Pazarlama AŞ zararının bir kısmını ileri sürdükten sonra

kalan kısmını ıslah yoluyla davaya dâhil ederek talep sonucunu artırabi
lir. Ancak kalan kısım için zamanaşımı kesilmediğinden dolayı kalan
kısım zamanaşımına uğramış ise davalı tarafından zamanaşımı defi sa
vunması ile karşılaşabilir.
6. HMK birden fazla davanın birlikte görülebilmesine imkân tanımıştır.

İhtiyari dava arkadaşlığı ve karşı dava kurumlan davaların birlikte görü
lebileceği özel hallerdendir. Bunun yanında davaların birleştirilmesi ku
rumu ile de davalar arasında bağlantı olan hallerde davaların birlikte
açılabileceği gibi sonradan açılması halinde birleştirilip görülebileceği
düzenlenmiştir. Davaların ay nı veya birbirine benzer sebeplerden doğ
ması ya da biri hakkında verilecek hükmün diğerini etkiley ecek nitelikte
bulunması durumunda davalar arasında bağlantı olduğu kabul edilir
(HMK m. 166 4). Davaların aynı veya benzer sebeplerden doğmasından
kasıt, dava konusunun (vakıaların, hayat olayının, örneğin bir trafik ka
zasından dolayı birden fazla kişinin açtığı davada dava sebebi aynıdır.)
aynı veya benzer olmasıdır44. Davalardan biri hakkında verilecek hük
mün diğerini etkileyecek olması durumunda ise bir dava hakkında veri
lecek hükmün diğer davanın talep sonucu kısmen veya tamamen hü
kümsüz kılacak nitelikte olmasıdır. Örneğin, aynı sözleşmeden taraflar
dan birinin alacak davası açması, diğerinin de borcun olmadığına ilişkin
menfi tespit davasında davalardan birinin hakkında verilecek olumlu
veya olumsuz karardan diğer davanın doğrudan etkilenmesi söz konusu
olacaktır.
Olay açısından değerlendirecek olursak; A Gıda Pazarlama AŞ portakal

ların teslim edilmediği gerekçesiyle zararın talebini isterken, B Meyve
44 Davalı kadın süres içerisinde sunduğu cevap dilekçesiyle, davacı koca aleyhine bu dava
öncesinde Aile Mahkemesi’nin esasına kayıtlı boşanma davası açtığını, bu davanın derdest ol
duğunu belirterek her iki davanın birleştirilmesi talebinde bulunmuştur. Dosya içerisine getirtilen
belgelerden her iki dava arasında 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanununun 166 madde
sinde belirtildiği şekilde hukukî ve fiili bağlantı bulunduğu anlaşılmaktadır. Gerçekleşen bu du
rum karşısında delillerin birlikte değerlendirilip sonucu uyarınca’ bir karar verilmek üzere her iki
dosyanın birleştirilmesine karar verilmesi gerekirken davalann farklı hukukî sebeple açıldığın
dan bahisle birleştirme talebinin reddi isabetsizdir " Yargıtay 2 HD. E. 2013/9275. K.
2014/1437. T 27.1*2014 (kazanci.ccm.tr).
cilik Ltd. Ştı. de sonradan., teslim edilen portakalların bedelini talep etti
ği bir dava açmıştır. Taleplerden anlaşılacağı üzere her iki davanın da
ortak ihtilaf noktası portakalların teslim edilip edilmediği noktasındadır.
Diğer bir deyişle bu davalardan biri hakkında verilecek hüküm diğer
davayı kısmen veya tamamen doğrudan etkileyecektir. Bu durumda bu
davaların HMK m. 166’ya göre birleştirilip birlikte görülmesi, hükmün
getirilmesindeki amacı, usûl ekonomisi ve çelişkili kararların önlenmesi,
gerçekleştirmiş olacaktır.
Senet, irade beyanı içeren kişi tarafından imza edilmiş yazılı belgelerdir.
Senetler adi ve resmi senetler olmak üzere ikiye ayrılır. Resmi makam
veya memurların katılımıyla düzenlenen senetler resmi senetler olarak
ifade edilirken, herhangi bir resmi makamın veya memurun katilı olma
dan düzenlenen senetler ise adı senetlerdir. Resmi ve adı senetler için
sahtelik iddiası olması (örneğin imzanın kendisine ait olmadığı beyanı
veya senet içeriğindeki yazının değiştirildiği iddiası) halinde bunların
ileri sürülüş şekli ve sonuçları niteliği itibariyle farklılık arz etmektedir.
Adi senetlerin sahtelik iddiası görülmekte olan davada ileri sürülebilir*5
ve bu davada ön sorun olarak incelenip karara bağlanır*5. Adı senetlerin
sahtelik iddiasının sonucu ise sahtelik iddiasmda bulunulan senedin sah
te olmadığı sabit olana kadar hiçbir işleme esas alınamamasıdır (HMK
m. 209 1). Resmi senetlerin sahteliğinin bir dava ileri sürülmesi bir etki
yaratmayacaktır. Resmi senetlerin sahtelik iddiası, resmi senetlerin
meydana getirilmesine katılan resmi organın (örneğin noterin) ve karşı
tarafın (örneğin sözleşmenin karşı tarafı) davalı olarak gösterileceği ayrı
bir dava açılmak suretiyle ileri sürülebilir.
Adi senetlerin sahteliği için ayrı dava açılabilir ancak görülmekte olan davada sahtelik iddiası
ileri sürülmesi halinde tûhusus o mahkemece incelenebileceğinden adi senetlerin sahteliği için
ayrıca dava açılmasında hukukî menfaat yoktur.
“...Somut olayda, davacı tarafından kiralananın içkili lokamaya çevrilmesinde kullanılan
Kat Malikleri Kurulu kararının sahteliği iddia edilmiş olup Kat Malikleri Kurulu karan resmi
belge niteliğinde değildir. Söz konusu kararın sonrasında içk ruhsatı alınmak için kullanıl
mak üzere noterden aslına uygunluğunun tasdik ettirilmesi, Noterlik Kanunun 60/5. mad
desi gereğince «getirilen belgelerden örnek çıkarıp vermek> niteliğinde olduğundan belge
ye resmi belge niteliği kazandırmaz. Bu durumda mahkemece. HMK’nın 208 maddesi ge
reğince görülmekte olan davada sahtelik iddiası ön sorun olarak incelenerek davanın
esası hakkında bir karar verilmesi gerekirken, yanılgı ile sahteliği iddia edilen belgenin
resmi senet olduğu ve görülmekte olan davada ileri sürülemeyeceği gerekçesiyle davanın
reddine karar verilmesi doğru değildir..." Yargıtay 6. HD E. 2013 /1819. K. 2013 / 4942 T.
20.03.2013 (sinerjimevzuat.com.tr).
a. Olaydaki sözleşme adi senet niteliğindedir. Buna göre imzanın inkâr

edilmesi yanı sahtelik iddiasında bulunması halinde yukarıda da ifade
ettiğimiz gibi mahkeme ön sorun olarak inceleyecektir. Mahkemenin
sahtelik iddiası karşısında nasıl hareket etmesi gerektiği HMK m.
211’de gösterilmiştir. Buna göre; ilk olarak: Hâlâm, yazı veya imzayı
inkâr eden tarafı isticvap ederek bir kanaat edinmeye çalışır. Eğer istic
vap yoluyla bir kanaat edinemezse ikinci olarak, huzurda bu kişiye
(imzayı inkâr eden) yazz yazdırıp imza attırmak suretiyle elde ettiği bel
ge ve diğer delilleri değerlendirir. Şayet tüm bu incelemelere rağmen
bir kanaat edinemezse üçüncü olarak., bilirkişi incelemesine karar verir
(HMK m. 211). Adi senetlerin sahteliği iddiası olduğunda hâkim yuka
rıda belirttiğimiz bu inceleme sırasına göre senedin sahte olup olmadı
ğına ilişkin karannı verecektir.
b. Görülmekte olan bir davada adı senetlerin sahtelik iddiası söz konusu
olursa davayı gören mahkeme bu hususu ön soran olarak inceler ve ka
rara bağlar. Sahtelik incelemesinin görülmekte olan davada incelene
bilmesi sebebiyle senedin sahte olup olmadığına ilişkin ayrı bir tespit
davası açılmasında menfaat yoktur. Buna gere B Meyvecilik Ltd.
Şti’nin sözleşmedeki imzanın kendilerine ait olmadığına ilişkin bir sah
telik davası açmalarında hukukî menfaatleri yoktur.
c. Yukarıda da ıface ettiğimiz üzere resmi senetlerin sahtelik iddiası ayrı

bir dava olarak ileri sürülmesi gerekir. Diğer bir deyişle esas davayı gö
ren mahkeme resmi senetlerin sahte olup olmadığı ön sorun olarak ınce-
leyemez. Buna göre (a) seçeneğindeki bahsedilen prosedür resmi senet
lerin sahteliğinde uygulanmayacaktır. Yine resini senet olması halinde
(b) seçeneğinde ifade ettiğimiz husus geçerli olmayacaktır. Bu durumda
B Meyvecilik Ltd Şti sahtelik iddiasını, A Gıda Pazarlama AŞ ve No
ter’ ı davalı olarak göstereceği ayrı bir dava ile ilen sürebilir.
■ Delillerin Gösterilmesi
■ İspat Yükü
■ Hukuka Aykırı Deliller
■ Delil Başlangıcı
OLAY:
İzmir’de toptancılıkla uğraşan (B), Alsancak’ta U-Vintage adında bir
konfeksiyon mağazasının sahibi olan (A)’ya, 10.000 TL bedelle 500
adet elbise satmıştır. Taraflar arasındaki sözlü anlaşmaya göre, bedelin
banka havalesi yoluyla ödenmesinden sonra mallar (A)’nın adresine
kargoyla gönderilecektir. (B), havale işlemi yapılmasına rağmen malları
göndermemiştir. Bunun üzerine (A), malların kendisine teslimi için
(B)’ye dava açmıştır.
SORULAR:
1. Mezkûr davada delillerin ne zaman gösterilmesi gerekir?
2. Bu davada kim, neyi ispatlamalıdır? Çeşitli ihtimâllere göre açıklayınız.

Davanın türü menfî tespit davası olsaydı cevabınız değişir miydi?
3. (B), mahkemeye verdiği cevap dilekçesinde, (A)’nın kendisine borcu

olduğunu ve bu sebeple havale işleminin gerçekleştirildiğini; ortada bir
satım sözleşmesi olmadığım ileri sürmüştür. Bu hâlde ispat yükü kimin
üzerindedir?
4. (A) söz konusu banka havalesine delil olarak dayanabilir mi? Çeşitli
ihtimâllere göre açıklayınız.
5. (A), iddiasını hangi delillerle ispatlayabilir? Borcun sebebi bir haksız

fiil olsaydı cevabınız değişir miydi?
6. (A), telefonuna yüklediği bir Call-Recorder uygulaması sayesinde.. (B)

ile yaptığı görüşmeleri kayıt altına almıştır. Söz konusu kayıtların bu
davada delil olarak kullanılması mümkün müdür?
7. (A), iddiasını (B)’nin kendisine yolladığı ÎVhatsApp iletilen ile ispatla

yabilir mi?
CEVAPLAR:
1. HMK’nın 119 1-f maddesine göre, dava dilekçesiyle davacı, iddia edilen
her bir vakıanın hangi delillerle ispat edileceğim: HMK’nın 129 1-e mad
desine göre ise, cevap dilekçesiyle davalı, sakınmanın dayanağı olarak ileri
sürülen her bir vakıanın hangi delillerle ispat edileceğim bildirmelidir.
HMK’nın 140 5. maddesine göre hâkim, ön inceleme aşamasında taraf

ların dilekçelerinde gösterdikleri, ancak henüz sunmadıkları belgelen
mahkemeye sunmaları veya başka yerden getirtilecek belgelerin getirtı-
lebılmesi amacıyla gereken açıklamayı yapmaları için iki haftalık kesin
şiire verir. Verilen kesin süre içinde belgeler mahkemeye sunulmaz ve
ya başka yerden getirilecek belgeler için gerekli açıklamalar yapılmazsa
o delile dayanmaktan vazgeçilmiş sayılmasına karar verilecektir.
Hükümlerden anlaşılacağı üzere, dayanılan delillerin tümünün dilekçe

ler aşamasında mahkemeye sunulması zorunlu değildir. Ancak ön ince
leme aşamasında ibraz edilecek belgelere dilekçelerde işaret edilmiş
olmalıdır.
Sonradan delil gösterilmesinin iki önemli istisnası bulunmaktadır:
Sonradan delil gösterilmesi
MADDE 145- (1) Taraftar, Kanımda belirtilen türeden sonra delil gös
teremezler. Ancak bir delilin sonradan ileri sürülmesi yargılamayı ge
ciktirme amacı taşımıyorsa veya süresinde ileri sürülememesi ilgili ta
rafın kusurundan kaynaklanmıyorsa, mahkeme o delilin sonradan gös
terilmesine izin verebilir.
Hâkimin davayı aydınlatma ödevi

MADDE 31- (1) Hâkim, uyuşmazlığın aydınlatılmasının zorunlu kıldığı
durumlarda, maddi veya hukukî açıdan belirsiz yahut çelişkili gördüğü
hususlar hakkında, taraflara açıklama yaptırabilir; soru sorabilir;

delil gösterilmesini isteyebilir.
2. İspat yükü kuralları.. HMK’nın 190. maddesinde ve TMK’nın 6. madde

sinde düzenlenmiştir. Buna göre ispat yükü, iddia edilen vakıaya bağla
nan hukukî sonuçtan kendi lehine hak çıkaran tarafa aittir.
Tarafların getirdiği malzeme ile hükme etkili olacak çekişmeli vakıalar

ispat edildiyse ispat yükü kurallarının uygulanmasına gerek yoktur. Bu
kurallar, çekişmeli vakıaların ispat edilememesi hâlinde kimin aleyhine
karar verileceğini belirlemeye yarar.
İspat yükü kuralları dikkate alındığında, öncelikle (A)’nın kendi dayan

dığı vakıaları ispatlaması gerekir. Nitekim, bu vakıalardan kendi lehine
bir hak çıkarmaktadır. (A)’nın ispat etmesi gereken vakıalar şu şekilde
sıralanabilir:
Satış sözleşmesinin varlığı
Satış bedelinin (B)’ye ödendiği
(B)’nin cevap dilekçesi vermemesi: diğer bir ifadeyle, (A) tarafından

ileri sürülen tüm vakıaları inkâr etmiş sayılması hâlinde durum böyledır.
Buna karşın, (B)’nın cevap dilekçesindeki beyanlarına dayalı olarak is
patı gereken vakıalar değişiklik gösterebilir. Nitekim, davalı söz konusu
bedelin ödendiği, takas edildiği ya da alacağın zamanaşımına uğradığı
gibi çeşitli itiraz ve def iler ileri sürebilir. Bu tir itiraz veya def ilerde
bulunulması hâlinde, borcun geçerli olarak doğduğu: ancak sona erdiği
ilen sürülmüş olmaktadır. Bu sebeple, cevap dilekçesinde bu tür itiraz
ve def iler ileri sürülürken duruma göre savunmanın terditli yazıl
masına dikkat edilmeli; asıl olarak davacı tarafından ileri sürülen
vakıaya muhalefet edilmeli; bunun mahkemece kabul görmemesi
hâlinde ise yukarıda belirtilen savunmaların dikkate alınması talep
edilmelidir.
Menfî tespit davası ile davacı, bir hak ya da hukuki ilişkinin mevcut
olmadığının veya bir senedin sahte olduğunun tespitini istemektedir. İs
pat yükü bakımından tarafların davadaki konumlarından ziyade hangi
vakıadan kendi lehlerine hak çıkardıkları önemli olduğundan, menfî
tespit davalarında ispat yükü kural olarak davalının üzerindedir.
Diğer bir ifadeyle, söz konusu davanın menfi tespit davası olarak (B) ta
rafından açılmış olması ihtimâlinde de yukarıdaki açıklamalar geçerli
olacaktır.
3. (B)’nin bu beyanı üzerine hangi vakıaların ispatı gerekeceği hususu

bakımından öncelikle olaydaki ikrarın türünü tespit etmek gereklidir.
(B), kendisine 10.000 TL havale edildiğini kabul etmekte, ancak bu

ödemenin satım sözleşmesine dayanmadığını; (A)’dan olan alacağı
na karşılık geldiğini iddia etmektedir.
HMK’nın 1SS 1 maddesine göre İkrar, tarafların aleyhlerine olan bir

vakıanın gerçek olduğunu kabul etmeleridir. İkrar edilen vakıa çekişme
li olmaktan çıkar ve artık bu vakıanın ispatı gerekmez.
Mülga HUMK'da düzenlenen mahkeme dışı ikrar, HMK metnine alın

mamıştır. Mahkeme dışı ikrar vakıayı çekişmeli olmaktan çıkarmamakla
birlikte, HMK bakımından takdirî delil niteliğinde sayılmalıdır.
İkrar türleri kısaca şu şekilde açıklanabilir:
Basit İkrar: Tarafın kendi aleyhine olan bir vakıanın tamamen karşı
tarafın iddia ettiği gibi olduğunu kabul etmesidir.
Vasıflı İkrar / Gerekçeli İnkâr: Tarafın iddia edilen vakıayı kabul

etmesi: ancak vakıanın değişik nitelikte olduğunu belirtmesidir. Vasıflı
ikrarda., değişik nitelikte olduğu iddia edilen vakıanın niteliğinin ispatı
nın kime düştüğü ispat yükü kurallarına göre belirlenir. Örneğin, malın
ödünç olarak bııakılmadığı; satıldığı yönünde bir ikrarda bulunulması
hâlinde, davacının ödünç sözleşmesinin varlığını ispatlaması gerekir. Bu
durum, HMK’nın 190. maddesinin bir sonucudur.
Bileşik İkrar: Karşı tarafın ileri sürdüğü vakıa ve bu vakıanın niteliği

kabul edilmekle birlikte, ikrar edilen vakıanın hukukî sonuçlarını hü
kümsüz kılacak yeni bir vakıa ileri sürülmesidir. Burada eklenen vakıa
ikrar edilen vakıa ile ilişkili ise bağlantılı bileşik ikrar, ikrar edilen va
kıadan bağımsız ise bağlantısız bileşik ikrar söz konusudur.
Bağlantısız bileşik ikrarın bölünebıleceği yönünde görüş birliği varken,

bağlantılı bileşik ikrarın bölünüp bölünemeyeceğı tartışmalıdır. İkrarın
bölünüp bölünemeyeceği hususu, ispat yükünün kimin üzerinde olduğu
nu belirlemek bakımından önemlidir. Nitekim, ikrarın bölünemeyeceği

kabul edilirse davacının ileri sürdüğü vakıayı ispat etmesi gerekir. İkra
rın bölünebıleceğının kabul edilmesi hâlinde ise, davalının eklediği va
kıayı ispat etmesi gerekecektir.
Doktrinde Umar, söz konusu ayrımı gereksiz bulmaktadır. Yazara göre,

bu ayrımın dayandığı ölçüt olan irtibat (bağlantı) kavramı son derece
müphemdir.
Olayda (B), paranın kendisine ödendiğini kabul etmekle birlikte, ortada

bir satış sözleşmesi olmadığını; paranın bir borç ilişkisi sebebiyle öden
diğini iddia etmektedir. Bu hâlde, vakıanın niteliğinde bir değişiklik
meydana getirilmiş olmaktadır. Bu meyanda, (B)’nin ikrarı, gerekçeli
inkâr / vasıflı ikrar niteliğindedir. Bu durumda, HMK’nın 190. madde
si dikkate alınmalı ve (A) tarafından satış sözleşmesinin varlığı ispat
edilmelidir. Nitekim, ispat yükü davacı (A)’nın üzerindedir.
4. Varlığı bilmen b:r vakıadan bilinmeyen bir vakıanın varlığım çıkarmaya

imkân veren kurallara karine denir. Kanunda yer alan karineler kanunî
karineler, tecrübe kurallarına dayanan karinelere ise fiilî karineler de
nilmektedir.
Yargıtay’a göre, banka havalesi kural olarak mevcut bir borcun öden
mesi amacıyla yapılmaktadır. Havalenin başka bir amaçla yapıldığım
iddia eden davacı, havale dekontuna bunu açıkça yazdırmalıdırV
Anlaşılacağı üzere Yargıtay, banka havalesinin bir borcun ödenmesi

amacıyla yapıldığına ilişkin fiilî bir karinenin varlığım kabul etmektedir.
Kanaatimizce, bu yönde bir tecrübe kuralı bulunmamaktadır. Banka ha
valesi, pek çok hukukî sebebe dayalı olarak gerçekleştirilebilecektir.
Havaleyi yapan kişi, bu havaleden kendi lehine bir hak çıkarmakta ise
'Kural olarak havale bir ödeme vasıtası olup, mevcut bir borcun tediyesine yönelik olarak yapıl
dığının kabulü gerekir Havalenin başka bir amaçla yapıldığını iddia eden davacının havale de
kontuna bunun sebebini açıkça yazdırması gerekir. Somut olayda, davacı havale yoluyla gön
derdiği paranın davalıya ödünç olarak verildiğini iddia etmiş. davalı ise davacıdan dan alacağı
nın bu havale yoluyla tahsil edildiğini belirterek, aksin iddia eden davacının iddiasını ispatlama
sı gerektiğini bildirmiştir. Bu durumda mahkemece karinenin aksim iddia eden davacının iddia
sını ispat etmekle yükümlü olduğu başka bir anlatımla ispat külfetinin davacıda olduğu düşü
nülmeden ispat yükünün belirlenmesinde yanılgıya düşülerek yazılı şekilde hüküm kurulması
doğru değildir." Kara- için bkz. 19 HD. 11.10.2010, E 2010/206. K. 2010/11076
(lexpera.com.tr).
havale nedeninin ne olduğunu da ispatlamalıdır. Bu bakımdan., banka

havalesi yapılırken açıklama kısmına düşülen kayıtlar önem arz edecek
tir. (A) bu havaleyi gerçekleştirirken açıklama kısmına "gönderilecek
olan 500 adet elbisenin bedelidir" benzeri bir kayıt düşmüşse iddiasını
ispatlamış sayılacaktır. Buna karşın, herhangi bir kayıt düşülmeden ha
vale gerçekleştirildiyse artık bu havalenin 500 adet elbisenin bedeli ola
rak gönderildiğinin ispatı gerekir.
5. HMK’nın 200. maddesine göre, bir hakkın doğumu, düşürülmesi devri,

değiştirilmesi, yenilenmesi, ertelenmesi, ikrarı ve itfası amacıyla yapılan
hukukî işlemlerin, yapıldıkları zamanki miktar ve değerleri ikibinbeşyüz
(2018 yılı için 2.960,00 TL) Türk Lirasını geçtiği takdirde senetle ispat
olunması gerekir.
Olayda bir satım sözleşmesinin; yanı bir hukuki ilişkinin ispatı gerekti
ğinden ve bu hukukî işlemin değen 2.960 TL’nin üzerinde olduğundan,
kesin delille ispat kuralının uygulanması gerekir. Her ne kadar kanun
"senetle ispat" ifadesini tercih etmiş ise de burada "kesin delille ispat”
mecburiyetinden bahsetmek gereklidir.
Kesin delille ispat kuralının istisnaları şu şekildedir:

Ticarî defterlerle ispat
Maddî imkânsızlık hâlleri
Manevî imkânsızlık hâlleri
Delil başlangıcı
Sayılan istisnalardan birinin bulunmaması hâlinde (A), satım sözleşme

sinin varlığını kesin bir delille ispat etmek zorundadır.
Borcun sebebi sözleşmeye değil de haksız fiile dayansaydı, ispatı gere

ken vakıa bir hukukî ilişki değil bir hukukî olay olacağından, mezkûr
vakıanın ispatı için tanık dinletilmesi mümkün olurdu.
6. HMK’nın 189 2. maddesine göre, hukuka aykırı olarak elde edilmiş olan
deliller, mahkeme tarafından bir vakıanın ispatında dikkate alınamaz.
Yargıtay, bir delilin hukuka aykırı yoldan elde edilmesi ile hukuka aykı
rı olarak oluşturulmasına farklı sonuçlar bağlamaktadır. Bu meyaııda,
hukuka aykırı yoldan oluşturulan deliller dikkate alınmamakta; hukuka

aykırı yoldan elde edilen deliller bakımından ise somut olayın özelliği
göz önünde tutulmaktadır. Örneğin Yargıtay, bir boşanma davasında eş
lerden birinin bilgisi olmaksızın ve bu davada delil olarak kullanılmak
amacıyla ses kaydı alınması hâlinde, bu kaydın bulunduğu CD’nin delil
olarak dikkate alınmayacağına karar vermiştir*5. Bir diğer olayda ise, eş
lerin birlikte yaşadıkları konutta diğer eş tarafından tutulan not defteri
nin delil olabileceğine karar verilmiştir*45.
Kanaatimizce, burada hukuka aykırılığın tespiti yapılmalı ve bu delilin

elde edilmesinde ihlâl edilen menfaat ile delili ibraz eden tarafın ko
runması gereken menfaati bir arada değerlendirilmelidir. Ayrıca, vakıa
nın başka delillerle ispat edilme mikanı olup olmadığı da göz önüne
alınmalıdır. Buna göre, hukuka aykırı yoldan delil elde eden kişinin ki
şilik hakkı ile diğer tarafın haberleşme ve görüşmenin mahremiyetine
ilişkin hakkı bir arada değerlendirildiğinde, başka şekilde vakıanın ispatı
mümkün değilse hukuka aykırı olan delilin kullanılmasına cevaz verile
bilir. Olayda ise bir alacak hakkı söz konusu olduğundan ve sözleşme
nin varlığının da mutlaka ses kaydı ile ispatı zorunlu olmadığından,
(A)’nın hukuka aykırı bir delile dayanması mümkün değildir.
Yukarıda (A)’nın iddiasını senetle ispat etmesi gerektiği tespit edilmiş

ve bu kuralın istisnalarına değinilmişti. Senetle ispat kuralının en önemli
istisnalarından bir tanesi de delil başlangıcıdır. Senetle ispat zorunluluğu
bulunan hâllerde, delil başlangıcının varlığı hâlinde tanık dinletilebılir.
HMK’nın 202. maddesine göre, delil başlangıcının unsurları şu şekildedir:
HMK anlamında bir belge bulunmalıdır (HMK’nın 199. maddesine

göre belge, uyuşmazlık konusu vakıaları ispata elverişli yazılı veya
basılı metin, senet, çizim, plân, kroki, fotoğraf, film, görüntü veya
ses kaydı gibi veriler ile elektronik ortamdaki veriler ve bunlara
benzer bilgi taşıyıcılarıdır.).
Bu belge kendisine karşı ileri sürülen kimse veya temsilcisi tara

fından verilmiş ya da gönderilmiş olmalıdır
48 Karar için bkz. HGK.. 15.02.2012. E 2011/2-703. K. 2012/70 (lexpera ccm.tr).

45 Karar için bkz HGK.. 25.09.2002, E. 2002/2-617. K 2002/648 (kazanci.com.tr).
Mezkûr belge, söz konusu hukuki işlemi muhtemel göstermelidir.
(B) tarafından (A):ya gönderilen IVharsApp iletisi, HMK anlamında bir

belgedir. Ayrıca, (B) tarafından gönderildiğinden, delil başlangıcının
kaynaklanma unsuru da gerçekleşmiştir. Son olarak, söz konusu iletinin
satış sözleşmesini tam olarak ispatlamamakla birlikte muhtemel göster
mesi ihtimâlinde, (A)’nm bu belgeyle birlikte tanık dinleterek iddiasını
ispatlaması mümkün olacaktır.
■ Delillerin Gösterilmssi
■ İkrar
■ Senetle İspat
■ Bilirkişi
OLAY:
(A) ile (B) samımı aıkadaş olduklarından birbirlerine küçük miktarlarda
ödünç para vermekte, fakat bu işlemleri yazıya geçirmemektedirler. Bu
ilişki çerçevesinde, (A) bir süre önce (B)’ye 4.009 TL ödünç para vermiş
ve meblağın kendisi açısından yüksekliği karşısında (B)’ye bir senet im
zalatmıştır. Bu senette (B)’nin (A)’dan 4.000 TL aldığı belirtilmiştir. Da
ha sonra araları bozulunca, (A)’nın sözlü ihtarlarına rağmen (B), söz ko
nusu 4.000 TL’yi ödememiştir. (A) alacağı için dava açmak istemektedir.
1. Bu davada delillerin ne zamana kadar gösterilmesi gerekir? Belirlediği
niz süreden sonra delil gösterilmesi mümkün müdür?
2. Davacı (A), dava dilekçesinde deliller kısmında “...vesaire deliller”
ibaresine yer vermişse bu durumda hâkim davalıya yemin ettirebilir mi?
3. Bu davada kim, neyi ispatlayacaktır? Neden?
4. Davalı (B)’nın “Söz konusu para kendisine satmış olduğum telefonumun
bedeli olarak alınmıştır. ” diyerek, davanın reddini sabunmuş olması ha
linde bir önceki soruya -verdiğiniz cevap değişir miydi?
5. Bir önceki soruda belirlediğiniz (B)’nin savunmasının hukukî niteliğine
göre tarafların ispat yükü bakımından bir değişiklik meydana gelir mi?
6. (B)’nin, (A)’nın otomobiline çarptığını ve otomobilinde meydana gelen

zararın ödenmemesi üzerine (A)’nm, görevli ve yetkili mahkemede (B)
aleyhine 5.000 TL Tık tazminat davası açtığını varsayalım.
a. 5.000 TL’lik bu tazminat davasında kazanın oluş şeklinin tanıkla ispatı

mümkün müdür?
b. Tarafların talebi üzerine kazada tarafların ne ölçüde kusurlu olduğu hak

kında bilirkişi incelemesi yapılmasına karar verilmesi mümkün müdür?
CEVAPLAR:
1. Davacı ve davalı iddia ve savunmalarının dayanağı olarak belirttikleri
vakıaları hangi delillerle ispat edeceklerim kural olarak dilekçeler teatisi
aşamasında ileri sürmelidirler. Yanı dava dilekçesi, cevap dilekçesi, ce
vaba cevap dilekçesi ve ikinci cevap dilekçesi ile göstereceklerdir [m.
119, m. 129; m. 136; m. 194], Yine, tarafların kural olarak bu aşamada
ellerinde bulunan belgelerin asıllarını veya örneklerini dilekçelerine ek
leyerek mahkemeye vermeleri gerekir (m. 121, m. 135, m. 136)
Dilekçelerin karşılıklı olarak verilmesinden sonra ön inceleme yapılır. Ön

inceleme duruşmasında, taraflara dilekçelerinde gösterdikleri, ancak henüz
sunmadıkları belgelen mahkemeye sunmaları veya başka yerden getirtile
cek belgelerin getirtilebilmesi amacıyla gereken açıklamayı yapmaları için
iki haftalık kesin süre verilir. Bu süre içinde dilekçelerde gösterilen fakat
henüz mahkemeye sunulmayan belgeler sunulmaz yahut başka yerden ge
tirtilecek delillere ilişkin gerekli açıklamalar yapılmazsa, o delillere daya
nılmasından vazgeçilmiş sayılmasına karar verilir (m. 140, f. 5).
Kanunlarda gösterilen süreden sonra kural olarak delil ibraz edilemez

(m. 145, f. 1). Ancak, bu kuralın iki istisnası vardır: Bunlardan ilki, sü
resinden sonra delil gösterilmesi konusunda hâkime verilen takdir yetki
sidir. Buna göre, tarafların süresi içinde ilgili delili sunmamaları yahut
başka yerden getirtilecek delillere ilişkin bilgileri süresi içinde mahke
meye vermemeleri yargılamayı geciktirme amacı taşımıyorsa yahut
kendi kusurlarından kaynaklanmıyorsa, hâkim süresinden sonra delil
gösterilmesine izin verebilir (m. 145, f. 2). Delil gösterme süresi geçtik
ten sonra delil gösterilemeyeceğinin ikinci istisnası ise hâkimin aydın
latma ödevi ile alakalıdır. Buna göre, hâkim aydınlatma ödevi çerçeve
sinde uyuşmazlığın aydınlatılmasının zorunlu kıldığı durumlarda, maddi
veya hukukî açıdan belirsiz yahut çelişkili gördüğü hususlar hakkında
delil gösterilmesini isteyebilir (m. 31).
2. 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 225 vd. maddelerine

yemin delili düzenlenmiştir. Yenim delili HMK’da kesin deliller arasın
da sayılmıştır.
Kişinin kendisinden kaynaklanan bir vakıanın ispatı için, karşı tarafın

başka delili yoksa ya da sunmuş olduğu delik mahkeme tarafından ye
terli görülmezse, karşı taraf, bu kişiye yemin teklifinde bulunabilir.
Bir vakıa hakkında yemin teklifinde bulunmak için, yalnızca karşı taraf
tan sadır olması yeterli değildir ayrıca bu vakıanın, davanın çözümünde
önemli rol alınası ve vakıanın çekişmeli vakıalar arasında yer alması ge
rekir. Yemin sadece davanın taraflarına teklif edilebilir.
Yenim vakıalar için yapılır. Dolayısıyla yeminin yapılması ile dava ka
zanılmaz sadece vakıa yemin edildiği şekilde sabit kabul edilir. Yemin,
kesin delillerden sayılmasına rağmen yeminin gerçekleşmesi davanın
kazanılması sonucunu doğurmaz, yemin ile vakıa ispatlanmış olur ve
yemin konusu vakıa çekişmeli olmaktan çıkar.
Yemin delilme dayamldığmm, dilekçedeki debiler kısmında açıkça belirtil

mesi gerekir. Bu hususa ilişkin birçok Yargıtay kaıarı mevcuttu30 ve nihayet
17.06.2017 tarilıli Resmi Gazetede yayınlanan Yaıgıtay’m içtihadı birleştir
me Hukuk genel Kurulu Kararı ile de bu husus kesinliğe kavuşturulmuştur.
Yenim deliline sçık bir şekilde dayamldığı takdirde, hâkim davayı ay
dınlatma yükümlülüğü çerçevesinde, kararından önce yenim teklifini ta
rafa hatırlatmakla yükümlüdür5'.
Dolayısıyla bir davada yemin deliline dayanacak olan tarafın, yemin
delilini dava dilekçesinde deliller kısmında açıkça belirtmelidir. Aksi
takdirde yemin delilme davada kullanamayacaktır.
îC “6100 sayılı HMKnun 119/f maddesinin açık hükmü karşısında dava dilekçesindeki 'vesaire
delil” ibaresinin yemin cehlini de kapsadığı kabul edilemez.' O halde mahkemece hükmüne uyu
lan bozma kapsamında bulunmayan, dava dilekçesindeki deliler içerisinde de yer olmayan
icapsız yemine ilişkin davetiyeye icabet edilmediği gerekçesi ile yazılı şekilde hüküm kurulması
usûle yasaya ve ûsûli kazanılmış hak kuralına aykırı olup hükmün bozulması gerekmiştir’. 19.
HD. E. 2014/9471, K 2014/13860. (www.kazanci.com.tr)
-...Bir vakıayı ispat yükü kendisine düşen taraf o vakıayı başka delillerle ispat edemezse diğer
tarafa yemin teklif eder. Yemin teklifini ispat yükü kendisine düşen taraf yapar. Yemin teklifine
dayanan taraf bunu dava dilekçesinde veya cevap dilekçesinde açıkça belirtmesi gerekir. Mah
keme ancak bu halde (dava dilekçesinde veya cevap dilekçesinde' ye'min deliline dayanıldığının
bildirilmesi halinde) yemin teklifini hatırlatmakla yükümlüdür...” 3. HD. E. 2015/12261, K.
2015/19517. (www.kazanci.com.tr)
2. İspat faaliyeti uyuşmazlığın çözümüne etki eden ve tarafların üzerin

deki anlaşamadıkları çekişmeli vakıalara ilişkindir (m. 187). Somut
olayda A, B’nin kendisine borçlu olduğunu iddia etmektedir. Soruda
B’nin savunmasına yahut delillerine ilişkin herhangi bir bilgi verilme
diği için B’nin cevap dilekçesi sunmadığı varsayılma, HMK m. 128
gereği B’nin böyle bir borcu olduğunu inkâr ettiği düşünülebilir. Buna
göre A kendi lehine olan vakıanın (alacaklı olduğu vakıasının) doğru
olduğunu iddia etmekte, B ise bu vakıayı (kendisi açısından borçlu
olma vakıasını) inkâr etmektedir. İspat yükü kanunda aksine düzenle
me olmadıkça iddia edilen vakıaya bağlanan hukukî sonuçtan kendi
lehine hak çıkaran tarafa aittir (m. 190: f. 1). Şu halde A, aralarındaki
hukukî ilişki sebebiyle alacaklı olduğunu iddia ettiği ve bu iddia edilen
vakıaya bağlı hukukî sonuçtan kendi lehine kak çıkardığı için ispat
yükü, A’nın üzerindedir.
3. Davalı B: bu beyanıyla paranın kendisine ödendiğini ikrar etmekte; an

cak paranın ödünç olarak değil, bir borcun ifası olarak ödendiğini sa
vunmaktadır. Yanı A’nın iddia ettiği hukukî vasfı inkâr etmektedir. Bu
rada “vasıflı” biı ikrardan söz edilecektir. Vasıflı ikrara gerekçeli inkâr
da denilmektedir.
4. Vasıflı yahut gerekçeli inkâr halinde (A)’nın bu işlemin bir ödünç söz
leşmesi olduğunu mu ispat etmesi gerekir, yoksa (B)’nın bu işlemin bir
borcun ifasına yönelik bir tasarruf işlemi olduğunu mu ispatlaması gere
kir? Bu husus ikrarın bölünüp bölünemeyeceği sorununu teşkil
eder. İkrarın bölünüp bölünmemesine bağlı olarak da tarafların ispat
yükü belirlenecektir. (B)’nın vasıflı ikrarı bölünürse, ikrarına gerekçe
olarak ilen sürdüğü hukukî vasfı ispat etmesi gerekir. (B)’nın ikrarı bö
lünmezse, (A)’nın söz konusu işlemin hukukî vasfının kendi iddia ettiği
gibi olduğunu ispat etmesi gerekir.
Vasıflı ikrarın (gerekçeli inkârın) bölünüp bölünemeyeceği hususunda

doktrin ve uygulama görüş birliği içerisindedir52. Buna göre, (B)’nın va
sıflı ikrarı bölünerek ondan, ikrarına gerekçe olarak ilen sürdüğü hukukî
vasfı ispat etmesi istenemez; yanı davalı (B)’nir. kendisine yapılan öde-
=* -...Davalının savunması vasıflı ikrar (gerekçeli inkâr) niteliğinde olup, ispat külfeti davacı yanda
dır.' 13. HD. E. 2014/43245. K. 2015/37779. T. 24.12 2015. (wwudexpera.com.tr)
me vakıasını farklı bir hukukî gerekçeyle ikrar etmesi halinde davacı

(A) ’nın ilen sürdüğü hukukî gerekçe ispat edilmiş sayılamaz. Şu halde
A, söz konusu parayı ödünç sözleşmesi kapsamında verdiğini ispat et
melidir. Yanı somut olayda ispat yükü hala (A)’nın üzerindedir.
5,
a. Senetle ispat kuralı yapıldığı tarihteki miktar veya değeri 2.590 TL üzen
hukukî işlemler bakımından geçerlidir (m. 200). Somut olayda ise
(B) ’nin (A)’nm aracına çarpmış olması bir hukukî işlem olmayıp, bir
haksız fiil teşkil eder. Haksız fiiller, hukukî işlemlerden farklı olarak
belli bir hukukî sonucun oluşmasına yönelik irade beyanı içermezler. Şu
halde, somut olayda haksız bir fiilden kaynaklanan 5,000 TL Tık bir ala
cak senetle yahut kesin delille ispat edilmek zorunda olmayıp, tanıkla
veya diğer takdiri delillerle ispat edilebilir.
b. İhtilafın çözümü hukuk alanı dışmda özel veya teknik bilgi gerektiren,
hâkimlik mesleğinin gerektirdiği genel ve hukukî bilgi ile çözülemeye
cek konularda taiep üzerine veya re’sen bilirkişi incelemesi yapılmasına
hâkim karar verilebilir (m. 266).
Hâkimlik mesleğinin gerektirdiği genel ve hukukî bilgi ile çözülebilecek

konularda talep üzerine veya re’sen bilirkişi incelemesi yapılmasına ka
rar verilmesi mümkün değildir. Bu hüküm hâkimin hukuku re’sen uygu
laması ilkesinin gereğidir (m. 33). Çözümü özel ve teknik bilgiyi gerek
tiren hususlarda hâkimin bilirkişiye başvurmadan kendi bilgisine göre
karar vermesi haıalı olacaktır.
Bu durumda, kazada tarafların ne ölçüde kusurlu olduğunun belirlenme

sinin, çözümü hukuk dışnıda özel veya teknik bilgi gerektiren, hâkimlik
mesleğinin gerektirdiği genel ve hukukî bilgi ile çözülemeyecek bir ko
nu olup olmadığı tartışılmalıdır. Doktrinde trafik kurallarının da özel
bilgiyi gerektiren bir ilıtisas kolu olduğu genel olarak kabul edilmekte
dir. Uygulama da aynı yönde olup bu hususa ilişkin Yargıtay kararları
da mevcuttur53: “Trafik olaylarında kusur derecesiyle hasar miktarının
" "... trafik kazasının oluşumunda sürücülerin kusur oranlarının. Konuda uzman bilirkişi heyetin
den alınacak raporla belirlenme gereği gözetilmeksizin trafik kaza tutanağını düzenleyen polisin
tanzim etmiş olduğu kusur raporuna bağlı kalınarak karar verilmesi isabetsizdir". Yargıtay 4. HD.
E. 1976/6679. K. 1976/8744 T. 07/07/1976, (www.kazanci.com.t).
tayin ve tespiti i'i (HUMK’un 275’inci maddesi hükmünce özel bilgi ve

ihtisas gerektiren konulardandır...
Şu halde, tarafların talebi üzerine bilirkişi incelemesine karar verilebil

diği ve kusur oranının belirlenmesinin özel ve teknik bir konu olduğu
gözetildiğinde, bu soruyu olumlu yanıtlamak gerekecektir.
■ İkrar
■ İbraz Mecburiyeti
■ Tanık
■ İsticvap
OLAY:
(A), iş arkadaşı (B)’nin isteği üzerine, Antalya’da ikisinin de katıldığı
bir gezisi sırasında, ona, üç ay sonra iade edilmek üzere 10.000 TL borç
vermiştir. Bunun üzerine (B), bir kâğıda “(A)'dan 10.000 TL elden tes
lim aldım” yazdıktan sonra, kâğıdı imzalayıp (A)’ya teslim etmiştir.
Aradan 3 ay geçmesine ve (A)’nın ihtarlarına rağmen (B), 10.000 TL’yi
ödememiştir. Bunun üzerine (A), (B)’nin imza attığı kâğıdı da dava di
lekçesine ekleyerek, borç olarak verdiği 10.000 TL’nin iadesi talebiyle
bir alacak davası açmıştır.
SORULAR:
1. Davalı (B), 10.000 TL’nin borç olarak verilmeyip bu paranın davacının
talimatıyla üçüncü şahıslara ödenmek üzere verildiğini savunarak, da
vanın reddini isteseydi; davalı (B)’nin bu savunmasının usûl hukuku ba
kımından niteliği ne olurdu? Bu savunmaya göre kimin, neyi, hangi de
lillerle ispat etmesi gerekirdi?
2. Davalı (B), parayı borç olarak aldığını, daha sonra dava konusu 10.000
TL’yi (A)’ya ödediğini savunsaydı, bu savunmasının usul hukuku ba
kımından hukuki niteliği ne olurdu? Buna göre kimin, neyi, hangi delil
lerle ispat etmesi gerekirdi?
3. Davacı (A), davdı (B)’nin elinde dava konusu 10.000 TL’yi ödünç ola
rak aldığını ikrar ettiği bir senedin olduğunu ileri sürerek davalı (B)’nın
bu senedi mahkemeye ibraz etmesini istemiştir. Davalı (B), (A)’nın söz

ettiği bu senedi mahkemeye ibraz etmek zorunda mıdır? Zorundaysa: ib
raz etmemesinin sonucu nedir?
4. Hâkim kendiliğinden davalının isticvabına karar verebilir mı? İsticvap

ile hâkimin tarafları dinlemesi arasında bir fark var mıdır?
5. Davalı (B), iş arkadaşı olan (T)’yi davada tanık olarak göstermiştir. (T),
mahkemeye gelerek davacı (A)’nın amcasının çocuğu olduğunu ve bu
nedenle onun aleyhine tanıklık yapmak istemediğim belirtmiştir. (T)Tnin
böyle bir hakkı var mıdır?
CEVAPLAR:
1. Vasıflı (gerekçeli) ikrar: karşı tarafın ilen sürdüğü vakıanın doğru oldu
ğunun bildirilmesi, fakat bu vakıanın hukukî niteliğinin başka olduğu
nun iddia edilmesi durumunda geçerlıdır. Doktrinde ve Yargıtay karar
larında54 da kabul edildiği gibi, vasıflı ikrar bölünemez. Yanı vasıflı ik
rarda ispat yükü, genel ispat yükü kuralına göre belirlenir (m. 190). O
vakıayı vasıflı olarak ikrar eden tarafta değildir.
Somut olayda davacı, davalıya parayı borç olarak verdiğini iddia etmek
te, davalı ise bu paranın ödünç olarak değil, dava dışı üçüncü şahıslara
ödenmek üzere davacıdan alındığını savunmaktadır. Yanı davalı, bu du
rumda vasıflı ikrarda bulunmuştur. Dolayısıyla yukarıda belirtilen se
beplerle davacı (A), dava konusu 10.000 TL’yi davalı (B)’ye borç ola
rak verdiğini ispat edecektir.
Davacının iddiasını hangi delillerle ispat etmesi gerektiğine gelirsek; bir

hakkın doğumu, düşürülmesi, devri, değiştirilmesi, yenilenmesi, erte
lenmesi, ikrarı ve itfası amacıyla yapılan hukuki işlemlerin, yapıldıkları
zamanki miktar veya değerlen 2.590 Türk Lirasını (2017 yılı için) geç
tiği takdirde bu işlemlerin senetle ispat olunmaları gerekir (HMK m.
200). Ayrıca senede bağlı her çeşit iddiaya karşı ileri sürülen ve senedin
hüküm ve kuvvetini ortadan kaldıracak veya azaltacak nitelikte bulunan
hukukî işlemler 2.590 Türk Lirasından az bir miktara ait olsa bile tanık
la ispat olunamaz (HMK m. 201).
54 Bkz: Y. 13. HD E. 2015'5726. K. 2015/23597. T. 7.7.2015. (wwun.kazanci.com.tr)

Pratik Çalışma - 1S 141
Somut olayda dava konusu değer 10.000 TL olup senetle ispat sınırı
olan 2.590 TL’nin üzerindedir. Bu sebeple davacı (A), dava konusu
10.000 TL’yi borç olarak verdiğini ancak senet veya diğer kesin deliller
le ispatlayabilecektir.
2. İkrar eden kişi ikrarına yem bir vakıa eklerse bu bileşik ikrar olarak
nitelendirilir. Bileşik ikrar ıkı çeşittir. İkrar edilen vakıa ile yeni vakıa
arasında doğal tir bağlantı varsa, bağlantılı bileşik ikrar; ikrar edilen
vakıa ile yeni vakıa arasında bir bağlantı yoksa bağlantısız bileşik ikrar
söz konusu olur.
Somut olayda davalı (B), parayı borç olarak aldığını, fakat ödediğini
savunmaktadır. Yani ödünç alma vakıasıyla (ikrar edilen vakıa), ikrara
eklenen yeni vakıa (paranın ödenmesi) arasında doğal bir bağlantı oldu
ğu için bağlantılı bileşik ikrar söz konusudur. Bir başka ifadeyle davalı
bu durumda bağlantılı bileşik ikrarda bulunmuştur.
Doktrin ve uygulamada bağlantılı bileşik ikrarın bölünüp bölünmeyece

ği hakkında bir görüş birliği mevcut değildir. Buna göre ispat yükü, ge
nel ispat yükü kuralına göre belirlenir (m. 190), vakıayı ikrar eden taraf
ta değildir. Yargıtay, bağlantılı bileşik ikrarın bölünebileceğı görüşün
dedir".
Bağlantılı bileşik ikramı bölünemeyeceği görüşünü kabul edersek, ispat

yükü davacı (A)’ya düşer ve davacı (A), dava konusu 10.000 TL’nin
kendisine ödenmediğini ıspatlamalıdır. Bu aşamada davalı (B)’nin bor
cu ödediğini ispatlamasına gerek yoktur. Buna karşılık bağlantılı bileşik
ikrarın bölünebi’.eceğı kabul edilirse, ispat yükü borç vakıasını ikrar
edip, borcu ödediğini savunan tarafta olur. Bu durumda davalı (B), dava
konusu 10.000 TL’yi ödediğini ıspatlamalıdır.
İddia ve savunmaların hangi delillerle ispat edileceğine gelirsek; bir hakkın

doğumu, düşürülmesi, devri, değiştirilmesi, yenilenmesi, ertelenmesi, ikrarı
ve itfası amacıyla yapılan hukukî işlemlerin, yapıldıkları zamanki miktar
veya değerleri 2.590 Türk Lirasını geçtiği takdirce senetle ispat olunması
gerekir (HMK m. 200, f. 1). Ayrıca senede bağlı her çeşit iddiaya karşı ileri
sürülen ve senedin hüküm ve kuvvetini ortadan kaldıracak veya azaltacak
Yargıtay 3. HD E. 2015/11256. K. 2015/19232. T 1.12.2015, (www.kazanci.com.tr).

nitelikte bulunan hukukî işlemler 2.590 Türk Lirasından az bir miktara ait
olsa bile tanıkla ispat olunamaz (HMK m. 201, f. 1).
Dava konusu tular 10.000 TL olup senetle ispat sınırının üzerindedir.

Dolayısıyla bağlantılı bileşik ikrarın bölünemeyeceği, yani her ne kadar
davalı ödünç vakıasını ikrar etse dahi 10.000 TL’nin borç olarak veril
diğini ispat yükünün davacıda olduğu kabul edilirse, davacı, ödünç va
kıasını ancak senet veya diğer kesin delillerle ispat edebilecektir. Bağ
lantılı bileşik ikrarın bölünebileceği, yanı 10.000 TL’nin ödendiğini is
pat yükünün davalıda olduğu kabul edilirse, davalı, dava konusu borcu
ödediğini yine ancak senet veya diğer kesin delillerle ispat edebilir.
3. Taraflar, kendilerinin veya karşı tarafın delil olarak dayandıkları ve elle

rinde bulunan tüm belgeleri mahkemeye ibraz etmek zorundadırlar
(HMK m. 219, f. 1).
Davacının ibrazını istediği belgenin, ileri sürülen hususun ispatı için

zorunlu ve bu isteğin kanuna uygun olduğuna mahkemece kanaat geti
rilmiş olması gerekir. Ayrıca davalı da bu belgenin elinde olduğunu ik
rar ettiği veya davacının ibraza yönelik talebi karşısında sessiz kaldığı
yahut belgenin var olduğu resmî bir kayıtla anlaşıldığı veya başka bir
belgede ikrar olunduğu takdirde, mahkeme bu belgenin ibrazı için dava
lıya kesin bir süre verir (HMK m. 220, f. 1).
Davalı (B), kendisinden ibrazı istenen belgenin elinde bulunduğunu

inkâr ederse, mahkeme, davalı (B)’ye, böyle biı belgenin elinde bulun
madığına, özenle aradığı hâlde bulamadığına ve nerede olduğunu da
bilmediğine ilişkin yenim teklif eder (HMK m. 220).
Mahkemece belgeyi ibraz etmesine karar verilen taraf, kendisine verilen

sürede belgeyi ibraz etmelidir. Veya aynı sürece, ibraz etmemesi hak
kında delilleriyle birlikte kabul edilebilir bir mazeret göstermez ya da
belgenin elinde bulunduğunu inkâr eder ve teklif edilen yemini kabul
veya icra etmezse, mahkeme, duruma göre belgenin içeriği konusunda
diğer tarafın beyanını kabul edebilir (HMK m. 220).
4. İsticvap bir tarafın kendi aleyhine olan belli bir dava hakkında sorguya
çekilmesidir. Hâkim bir tarafın isticvabına re’sen ya da tarafların talebi
üzerine karar verebilir.
Pratik Çalışma - 1S 143
İsticvabın konusu davanın temelini oluşturan vakıalar ve onunla iliş

kisi bulunan hususlardır. Bu vakıaların belirli, açık olması; muğlâk
olmaması gerekir. İsticvap, ikrar elde etme amacına yönelik olduğu
için, bir taraf ancak kendi aleyhine delil olabilecek vakıalar hakkında
isticvap edebilir İsticvap edilecek kimse, isticvabına karar verilen ta
rafın bizzat kendisidir. Avukat isticvap edilemez. İsticvap davetiyesi
doğrudan tarafa gönderilir. Fiil ehliyeti olmayan birisi kanuni temsil
cisi yoluyla isticvap edilebilir; bazı hallerde de kendi başlarına istic
vap edilebilir. Bir dernek de temsil yetkisine sahip kimse yoluyla is
ticvap edilir.
İsticvap için çağrılan ilgili tarafın geçerli bir özıü olmaksızın gelmediği
veya gelip de somlara cevap vermediği takdirde, isticvap konusu vakıa
ları ikrar etmiş sayılacağı ıhtan yapılır. Çağrılan taraf özürsüz olarak
gelmediği veya gelip de soruları cevapsız bıraktığı takdirde, mahkemece
sorulan vakıalar ikrar edilmiş sayılır.
İsticvap teknik bir terim olup, bir tarafın ancak HMK 169 ve 175 çerçe
vesinde sorguya çekilmesine verilen isimdir. Ancak tarafların hâkim ta
rafından dinlenmesi her zaman isticvap değildir. Tarafların Dinlenmesi
ile İsticvap Arasındaki Farklar:
• İsticvap, davaya temel teşkil eden ve ispat edilmesi gereken vakıa

ların ispatı yahut hâkimde kanaat oluşturması amacına hizmet eden
bir ispat aracıdır. İsticvapta gerçeğin bulunmasına doğrudan hizmet
eden bir husus söz konusudur. Tarafların dinlenmesi ise daha çok
yargılamalım ilerlemesi ve aydınlatılması için yapılır.
• Taraflar yargılamanın her aşamasında dinlenebilirken, isticvap an

cak tahkikat aşamasında mümkün olabilir.
• İsticvaba tarafların talebi üzerine veya hâkim tarafından re’sen baş

vurulabilirken, tarafın dinlenmesine sadece hâkim re’sen başvuru
labilir.
• İsticvapta, çağırılan taraf özürsüz olarak gelmediği veya gelip de

somları cevapsız bıraktığı hallerde mahkeme sorulan vakıaları ikrar
edilmiş sayar. Oysa tarafların dinlenmesinde böyle bir yaptırım söz
konusu değildir.
• Kendiliğinden araştırma ilkesinin uygulandığı davalarda isticvap

kurumu söz konusu olamaz. Örneğin boşanma davalarında ikrar ve
yemin hâkimi bağlamaz. Buna karşılık tarafların dinlenilmesi
mümkündür.
5. Kanunda açıkça belirtilmiş olan hâllerde, tanık claıak çağrılmış bulunan

kimse, tanıklık yapmaktan çekinebilir (HMK m. 247, f. 1). Somut olay
da (T), kişisel nedenlerle tanıklıktan çekinmek istemektedir. Üçüncü de
rece de dâhil olmak üzere kan veya kendisini oluşturan evlilik bağı orta
dan kalkmış olsa dahi kayın hısımları tanıklıktan çekinebilirler (HMK
m. 248, f. 1-d).
Somut olayda (7), davacı (A)’mn amcaoğludur. Yani aralarında dör

düncü derece kan hısımlığı bulunmaktadır. Dolayısıyla (T):nin tanıklık
tan çekinme hakkı yoktur.
■ İkrar
■ Davayı Geri Alma
■ Bilirkişi
■ İstinaf
OLAY:
(B) arabasıyla seyir halindeyken trafik kurallarını ihlal ederek ters şeride
girmiş ve karşıdan gelen ıkı araca çarpmıştır. Bunun üzerine araçları za
rar gören (A) ve 'C), (B)’ye karşı tazminat davası açmışlardır.
SORULAR:
1. Davalı (B), kendisinden istenen tazminat miktarlarını ödemiş olduğunu
ileri sürerek savunmada bulunursa, kim., neyi., nasıl ispat edecektir?
2. (A), (C) ile birlikte açmış olduğu tazminat davasını geri almayı düşün
mektedir.
a. (A) hangi şartla davasını geri alabilir? Bu konuda davayı geri alma ile
davadan feragat arasında bir fark var mıdır?
b. (A)’nın davasını geri alması için gerekli şart gerçekleştiği takdirde mah
keme nasıl bir karar verecektir? Bu kararın sonuçları nelerdir?
3. Hâkim, maddi zararın miktarının tespiti için bilirkişiye başvurmuş, bi

lirkişi incelemesinde, uğranılan zararın 17.500 TL olduğu sonucuna va
rılmıştır. Davalı (B), bilirkişi raporunun yanlış olduğu gerekçesiyle bi
lirkişi raporuna itiraz etmek isterse, bu itirazını hangi süre içinde yap
malıdır?
4. Mahkeme, bilirkişi raporuna istinaden re’sen davacı (A) lehine 17.500

TL üzerinden karar verebilir mi?
5. Davacı (A), bakiye 5.000 TL:nin bu davada hüküm altma alınmasını

talep edebilir mı° Edemezse: neden? Edebilirse, nasıl?
6. Mahkeme (A)’nın maddi tazminat davasını 17.500.-TL üzerinden (A)

lehine karara bağlamış.. (C)’nin talebini ise ileri sürülen zararın ispatla-
namadığı gerekçesiyle reddetmiştir.
a. Bu karara karşı kimler kanun yoluna başvurabilir?
b. Bu başvuru hangi süre içinde ve nereye yapılmak gerekir? İstinaf talebi

kanuni süre geçtikten sonra yapılırsa., ilk derece mahkemesi ne şekilde
hareket etmelidir?
CEVAPLAR:
1. Türk Medeni Kanunu m. 6’ya göre, kanunda aksi bir hüküm bulunma
dıkça.. taraflardan her biri, hakkını dayandırdığı olguların varlığım ispat
la yükümlüdür. ITMK'da ispat yükü kuralı, “ispat yükü, kanunda özel
bir düzenleme bulunmadıkça, iddia edilen vakıaya bağlanan hukukî so
nuçtan kendi lehine hak çıkaran tarafa aittir” çekimde düzenlenmiştir
(m. 190, f. 1).
HMK m. 190Ta göre somut olayda ispat yükü davacıdadır Olayda ileri
sürülen vakıadan kendisi lehine hak çıkaran taraf davacı A’dır. Bu ne
denle olayımızda bir haksız fiil iddiası söz konusu olduğu için, haksız
fiilin varlığını, kusuru, zararı ve fiil ile zarar arasındaki illiyet bağını is
pat etmek davacıya düşer (Türk Borçlar Kanunu m. 50). Ancak soruda
tasvir edilen durumda, davalı B tazminat miktarım ödemiş olduğunu ile
ri sürmüştür. Böylelikle B, tazminat borcu olduğunu kabul edip ikrarda
bulunmuş ve buna bağlı olarak da yeni bir vakıa ortaya koymuştur. Bu
rada (B):nin ikrarı söz konusudur.
(B)’nin ikrarı bağlantılı bileşik ikrardır. Olayda (B), tazminat borcu

olduğunu kabul ederek ödediğim söylemektedir. Yani borcu kabul et
mekle birlikte, ikrarının doğal bir sonucu olan yeni bir vakıayı ikrarına
eklemiştir. Burada kimin, neyi ispat etmesi gerektiğim çözümleyebil
mek için bağlantılı bileşik ikrarın bölünüp bölünemeyeceğı konusunu
irdelemek gerekir. Bu konu tartışmalıdır. Doktıınde çoğunluk, bölüne-
meyeceğı görüşündedir. Yanı davacı, davalının bu ikrarı karşısında taz
minat miktarının davalı tarafından kendisine ödenmediğini ispat etmeli

dir. Buna karşılık Yargıtay, bağlantılı bileşik ikrarın bölünebıleceğı gö
rüşündedir. Yargıtay'ın görüşüne göre, ispat yükü ikrarda bulunan dava
lının üzerinde kalmakta ve davalının tazminat miktarım ödediğini ispat
etmesi gerekmektedir.
2.
a. Davacı A’nın davayı geri alabilmesi için, gerekli şart davalının rıza gös
termesidir (HMK m. 123). Davalının rızasının a;ık olması gerekir, zım
ni olarak rıza gösterdiği kabul edilemez. Olayımızda ihtiyari dava arka
daşlığı söz konusu olduğu için her bir taraf kendi davasını bağımsız bir
şekilde geri alabilir.
Davadan feragat ile davanın geri alınması kurumlan arasındaki farklar:
Davanın geri alınmasında davacı talep sonucundan vazgeçmemekte,

sadece davasını geri almakta ve onu ileri tekrar açabilme hakkını saklı
tutmaktadır. Feragatte ise davacı, dava konusu yapmış olduğu haktan fe
ragat etmektedir. Davacı feragat etmiş olduğu davayı tekrar açamaz;
açarsa, dava kesin hüküm nedeniyle reddedilir (HMK m. 311).
(A)’nın davasını gen alması için gerekli şartı teşkil eden davalı (B)'nın
rızası sağlandığı takdirde, mahkeme davanın esası hakkında karar ver
mez. Davanın davacı tarafından geri alındığını ve davalı tarafından da
buna muvafakat edildiğini ve davanın bu nedenle son bulduğunu belir
ten bir karar verir. Bunun anlamı, davanın geri alınması sonucunda da
vanın hiç açılmamış sayılmasıdır.
b. Davanın açılmamış sayılması ile davanın açılmasıyla doğan sonuçlar

geçmişe etkili olarak hiç doğmamış gibi ortadan kalkar. (Bu soruda sa
dece davacı (A) bakımından cevap beklenmekle olup, onunla ihtiyari
dava arkadaşı olan (C)’nin davasının akıbetinin ne olacağı sorulmamak
tadır).
3. Taraflar, bilirkişi raporunun, kendilerine tebliği tarihinden itibaren ıkı

hafta içinde, raporda eksik gördükleri hususların, bilirkişiye tamamlattı
rılmasını; belirsizlik gösteren hususlar hakkında bilirkişinin açıklama
yapmasının sağlanmasını veya yeni bilirkişi atanmasını mahkemeden ta
lep edebilirler (HMK m. 281, f. 1).
Dolayısıyla davacı (A), bilirkişi raporunun eksik inceleme ile hazırlandığı

ve hatalı olduğu iddiasıyla raporun kendisine tebliğinden itibaren iki hafta
içerisinde bilirkişi raporuna itiraz etmelidir. Bu süre geçtikten sonra taraf
lar, bu bilirkişi raporuna itiraz edemezler. Fakat bu ıkı haftalık itiraz süre
si taraflar açısından geçerlidır. Taraflar bu iki haftalık sürede itiraz etmese
dahi hâkim, bilirkişi raporunun eksik incelemeyle hazırlandığı veya hatalı
olduğu kanısındaysa re’sen yeni bir bilirkişi incelemesi yapılmasına karar
verebilir. Bu çerçevede, taraflar da her zaman, yanı iki haftalık itiraz süre
si geçtikten sonra da, hâkimden bu yetkisini kullanmasını isteyebilirler.
Bununla birlikte, taraf veya taraflarca yapılacak bu yöndeki taleplerin ka
bulü mahkemenin takdirine bağlı olacaktır.
Taraflardan sadece birinin bilirkişi raporuna itiraz edip, diğer tarafın

itiraz dilekçesi sanmaması mümkündür. Yargıtay'ın da kabul ettiği öğ
retideki hâkim görüşe göre, bilirkişi görüşüne taraflardan sadece birinin
itiraz etmesi, diğer tarafın süresi içinde rapora itiraz etmemesi ve bilirki
şi raporuna itirazı olmadığım açıkça beyan etmesi halinde* rapora itiraz
eden taraf lehine usûlı kazanılmış (müktesep) hak doğar. Buna göre, iti
raz sonucunda düzenlenen ek rapor veya yeni bilirkişi incelemesinde ilk
(kök) rapora itiraz eden aleyhine sonuçlara varılması halinde, rapora iti
raz eden taraf aleyhine olan bu ek rapora veya bu yeni bilirkişi incele
mesine göre karar verilemez.
4. Hâkim, tarafların iddia ve savunmaları ile bağlıdır, bu nedenle talepten

fazlasına kendiliğinden karar veremez (HXIK m. 26, Taleple Bağlılık İl
kesi)
Taleple bağlılık kuralının taşıdığı anlamlardan ılkı, tarafın talep etmedi

ği husus hakkında mahkemenin karar veremeyecek olmasıdır. Hâkim,
taraf dilekçesi kapsamında istenileni karşılayacak olup, tarafın talep et
mediği husus hakkında karar veremeyecektir.
Taleple bağlılık kuralının sebep olduğu bir diğer yasak, hâkimin talep
edilenin dışında farklı bir şeye karar verememesidir. Burada farklı bir
şeye karar verememenin esasını oluşturan nokta, verilen hükmün sonuç
kısmıdır. Farklı bir şeye karar verilmiş olunup olunmadığının tespiti için
" Bu husus hakkında detaylı bilgi için bkz Yargıtay Hukuk Gene Kurulunun 11.9.1968 tarih ve
1968/9247 E., 1968/594 K sayılı kararı (vAVA'.kazanci.com tr)
bakılması gereken husus, talep eden kişinin gerçek iradesi ile mahke
menin verdiği hükümdeki sonuç kısmının örtüşü? örtüşmediğidır.
Taleple bağlılık kuralının taşıdığı anlamlardan bir diğeri, tarafın talep

ettiğinin fazlasına mahkemenin karar verememesidir. Taraf maddî hu
kuk sahasında var olan hakkının sadece bir kısmını usûli talep olarak aç
tığı davada ileri sürmüş ise, hâkim, talep edilenin üzerinde bir şeye karar
veremeyecektir (HMK m. 26). Bu yasağın ya da bağlılığın sebebini de
önceki bağlılık kuralı gibi tasarruf ilkesinde görmek gerekmektedir.
Somut olayda da davacı (A), dava dilekçesinde 12.500 TL talep etmiştir.

Hâkim davacı (A)’nm dava dilekçesindeki talep sonucu ile bağlı oldu
ğundan, ondan fazlasına re’sen karar veremez.
5. Davacı (A) başlangıçta 12.500 TL talep etmiş, ancak dava sırasında

bilirkişi, (A)’nın zararını 17.500 TL olarak belirlemiştir. Burada
(A)’nın, başlangıçtaki talep miktarı ile bilirkişinin belirlediği zarar ara
sındaki 5.000 TL farkı, aynı davada talep etmesinin bir yolu olup olma
dığı sorulmaktadır.
(A)’nın fazlalığı oluşturan 5.000 TL’yi bu davada talep edebilmesi an

cak onun 12.500 TL olan dava konusunun miktarını arttırarak, talep so
nucunu genişletmesi ile mümkün olur. Yani davacı (A), fazlalığı oluştu
ran 5.000 TL’yi talep edebilmek için iddiasını genişletmelidir.
Talep sonucunun genişletilmesi ise, ancak davalının açık rızasıyla ya da

davalı rıza gösteımezse davanın ıslah edilmesi ile yapılabilir.
Davalı, dava konusunun artırılmasına açık olarak muvafakat ederse veya

davacı davayı ıslah ederek talep sonucu arttırırsa, mahkeme davayı ge
nişletilmiş olarak inceleyip karara bağlar.
6.
a. Kanun yoluna ancak davanın tarafları başvurabilir. Maddi anlamda

mecburi dava arkadaşları hüküm için ancak birlikte kanun yoluna baş
vurabilirler. Buna karşılık, ihtiyari dava arkadaşlarından her biri birbi
rinden bağımsız olarak kanun yoluna başvurabilir.
Soruda, (A)’nın lehine karar verilmiş, (C):nin tazminat talebi ise redde
dilmiştir. Bu durumda kural olarak (C) istinaf kanun yoluna başvurabi
lir. Çünkü istinaf kanun yoluna başvurabilmek için başvuran kişinin.,

kanun yoluna başvurmada bir hukuki menfaatinin olması gerekir. Yanı
mahkemenin kararı aleyhine olan tarafın istinafa gitmesinde hukukî ya
rarı ve dolayısıyla istinafa başvurma hakkı vardır.
Davası kabul edilen davacı (A) kural olarak istinaf yoluna başvuramaz
çünkü lehine karar alındığı için hukukî menfaati yoktur.
Davalı (B) ise, davacı (A)’nm kabul edilen tazminat talebi yönünden
verilen hüküm için istinaf yoluna başvurabilecektir. Zira bu karar (B)
aleyhinedir ve (B)’nin istinafa gitmekte hukukî menfaati mevcuttur. (C)
bakımından ise, hukukî yararı olmadığı için, bu hükme karşı istinafa gi
demeyecektir.
b. İstinaf kanun yoluna başvuru süresi asliye hukuk mahkemesi kararlarına

karşı ıkı haftadıı (HMK m. 345). Olayımızda da asliye hukuk mahke
mesinin görevine giren bir tazminat davası söz konusudur. Bu nedenle
istinaf başvurusu iki hafta içinde kararı veren mahkemeye verilecek bir
istinaf dilekçesi ile yapılabilir.
İstinaf talebi kanuni süre geçtikten sonra yapılamaz. Eğer yapılırsa, isti
naf incelemesine konu edilmek istenen hükmü veren mahkeme dosyayı
İstinaf Mahkemesine hiç yollamadan, istinaf talebinin reddine karar ve
rir. Ret kararını da, dosyanın istinaf mahkemesine gönderilmesi için ya
tırılan parayı kul’.anarak kendiliğinden istinaf edene tebliğ eder.
■ İddia ve Savunmanın Genişletilmesi ve Değiştirilmesi Yasağı
■ Islah
■ Dava konusun devri
OLAY:
Ayhan’ın, Gaziantep O SB’de mobilya deposu olarak kullandığı iş ye
ri, yan tarafında Kayak Demircilik AŞ’nin üretim yerindeki döküm
makinasının aşırı ısınması sonucu, içerideki mobilyaları ile birlikte
yanmıştır. Ayhan’ın mobilya ürünleri yangın sonucu zarar görmüştür.
Bunun üzerine Ayhan zararın karşılanması için dava açmak istemek
tedir.
SORULAR:
1. Ayhan, dava dilekçesinde davalı kısmına “Kayak Demircilik AŞ”
yerine “Kaynak Demircilik AŞ” yazmıştır. Ayhan bu hatayı nasıl dü
zeltebilir?
2. Ayhan dilekçesinde sadece yanan mobilyalar için talepte bulunmuştur.

Sonrasında, tahkikat aşamasında, zarar gören depo için de 50.000 TL ta
lep etmiştir. Davalı şirket yeni talepte bulunamayacağını ileri sürmüştür.
Ayhan bu talebini hangi şanlarda ve nasıl ilen sürebilir?
3. Dava devam ederken Ayhan dava konusu alacağım 200.000 TL karşılı

ğında Mehmet’e devretmiştir. Ayhan bu alacağını devredebilir mi?
Mehmet davaya devam ederken bilirkişi raporunda gerçek zararın
500.000 TL olduğunu görmüştür. Bunun üzerine Ayhan’ın 300.000 TL
olarak gösterdiği talep sonucunu artırmak istemektedir. Mehmet’in tale
bini anırması mümkün müdür? Nasıl? Değilse nasıl bir yol izleyebilir?
(3. Soru dikkate alınarak cevaplandırılacaktır).
CEVAPLAR:
1. HMK m. 183’te maddi hataların düzeltilmesi hususu düzenlemiştir.
Buna göre, tarafların veya mahkemenin dava dosyasında bulunan belge
lerdeki açık yazı ve hesap hataları, karar verilinceye kadar düzeltilebilir.
Bu kapsamda Ayhan, davalı şirketin isminde yaptığı maddi hatayı ıslaha
başvurmadan düzeltebilir.
2. Davacı, kural olarak, cevaba cevap dilekçesi verdikten sonra: davalı ise
ikinci cevap dilekçesinden sonra iddia ve savunmalarını değiştiremez ve
genişletemezler {HMK m. 141). Taraflar, bu kapsamda dava sebebim
(vakıaları) değiştiremez veya genişletemezler. Örneğin, davacı haksız fi
ile dayanarak açtığı tazminat davasında dava sebebi olarak davalının
kendisine hakaret ettiğini dilekçesinde belirttikten sonra ayrıca kendisi
ne yumruk attığı vakıasını ekleyemez. Yine taraflar talep sonucunu ge-
nişletemez veya değiştiremezler. Örneğin, davacı, sözleşmeden kaynak
lanan 2.000 TL alacaklı olduğu iddiasıyla açtığı davasında sonradan
4.000 TL talep edemez veya talep sonucunda saatin teslimini isteyen
davacı sonrasında cep telefonun teslimini talep edemez. Kanun bu ya
sakla beraber buna istisnalar getirmiştir. Bunlar;
• Karşı tarafın açık rızası: taraflardan birinin yasak kapsamında bir ta
lebi olması halinde karşı taraf buna açıkça rıza gösterirse iddia ve
savunmanın genişletilmesi ve değiştirilmesi mümkün olur. Karşı ta
rafın iddia ve savunmanın genişletilmesi ve değiştirilmesine sessiz
kalması halinde zımni olarak rıza gösterdiği anlamı çıkarılamaz.
• Islalı: karşı taraf açıkça rıza göstermezse, ıslalı yoluyla iddia ve sa
vunmanın genişletilmesi ve değiştirilmesi mümkündür.
• Dava konusun devri: davalının dava konusu devretmesi halinde, da
vacı devreden davalıya karşı dava konusu talebini tazminat davasına
dönüştürebilir".
• Ön inceleme: karşı taraf duruşmaya mazeretsiz olarak gelmezse, du
ruşmaya gelen taraf iddia veya savunmasını genişletebilir ya da de
ğiştirebilir.
-...Mahkemece, dava konusunun üçüncü kişiye temliki re sen dikkate alınacaktır. Ancak hâkim
dava şartının ortadan kalkması nedeniyle dâvayı reddetmeyi? davayı veya savunmayı değiştir
me yasağının bir istisnası olan HMK’nın 125. maddesi uyarınca seçimlik hakkını kullanmak üze
re diğer tarafa önel verecektir...” Yargıtay 14. HD E 2016/9327 K. 2017/156 T. 11.1.2017
(kazanci.com tr).
Olayda Ayhan, dava dilekçesinde yanan mobilyaların zararını talep

etmişken sonrasında ayrıca yangında hasar gören deponun zararını
talep etmesi yeni vakıa ileri sürmesi ve talep sonucunu artıran nite
liktedir. Bu nedenle Ayhan’ın bu talebi, iddia ve savunmanın değişti
rilmesi ve genişletilmesi yasağı ile karşılaşmaktadır. Tahkikat aşa
masında ilen sürülen bu talebin davaya dâhil olabilmesi için davalı
şirketin açık rızası gerekir. Davalının açık rızasının olmaması halinde
Ayhan’ın elindeki tek imkân ıslah kuruntudur. Islah, tarafların iddia
ve savunmanın değiştirilmesi ve genişletilmesi yasağı kapsamında
dilekçelerini kısmen veya tamamen düzeltmeleri amacıyla başvurulan
kurumdur. Islah yapılabilmesi için mahkemenin veya karşı tarafın
kabulü gerekmez. Islah tahkikat sona erinceye kadar yapılabilir
(HMK m. 177 1). Islahın geçerli olabilmesi için, ıslah eden taraf, ıs
lah sebebiyle geçersiz hâle gelen işlemler içir, yapılan yargılama gi
derleri ile karşı tarafın uğradığı ve uğrayabileceği zararları karşıla
mak üzere hâkimin takdir edeceği teminatı, bir hafta içinde, mahke
me veznesine yatırmak zorundadır. Aksı hâlde, ıslah yapılmamış sa
yılır (HMK m. 178/1).
3. Taraflar, dava devam ederken dava konusunu devredebilir. Örneğin,

davacı, kıra sözleşmesi ile devrettiğini iddia ettiği taşınır eşyanın dava
lıdan iadesini talep ettiği davada, davalı elindeki eşyayı bir üçüncü kişi
ye devredebilir. Ya da bir para alacağı için dava açmış olan davacı, dava
devam ederken, alacağını bir üçüncü kişiye devredebilir.
Kanun, davacını.-ı ve davalının dava konusunu devretmesine farklı so

nuçlar bağlamıştır.
Davalının dava konusunu devretmesi: davalının dava konusu mal

veya hakkı üçüncü kişiye devretmesi halinde kanun davacıya seçim
hakkı tanımıştır (HMK m. 125/1 a-b). İlk olarak; davacı isterse devre
den tarafla olan davasından vazgeçerek, dava konusunu devralmış olan
kişiye karşı davaya devam eder. Bu takdirde davacı davayı kazanırsa,
dava konusunu devreden ve devralan yargılama giderlerinden
müteselsilen sorumlu olur. Bu ihtimalde dava devralan davalıya (yem
davalıya) karşı kaldığı yerden devam eder. Davacı devralan davalıya
karşı davayı kaybetmesi halinde eski davalıya karşı tazminat davası aç
ma saklı kalır. İkinci olarak; davacı, İsterse, davasını devreden taraf
hakkında tazminat davasına dönüştürür. İkinci seçimlik durumda, dava

konusu tazminat davasına dönüşmüş olur. Bu ihtimalde de dava ilk da
vanın devamı niteliğindedir, sadece talep sonucu tazminat talebine dö
nüştürülmüştür. Davacı bu seçimlik hakkını kullanmamışsa mahkeme
tarafından hatırlatılması ve davacı tarafından yapılan seçime göre yargı
lamaya devam edilmesi gerekir3.
Davacının dava konusu devretmesi: Davanın açılmasından sonra,

dava konusu davacı tarafından devredilecek olursa, devralmış olan kişi,
görülmekte olan davada davacı yerine geçer ve dava kaldığı yerden iti
baren devam eder. Yeni davacının davaya kaldığı yerden devam edecek
olması sebebiyle önceden yapılmış olan işlemlerin tekrar edilmesini is
teyemez, yine bu kapsamda önceki davacının ıslah hakkını kullanmış
olması halinde yeni davacı ıslaha başvuramaz.
Olayda davacı Ayhan'dan tazminat alacağını devralan Mehmet davaya

kaldığı yerden devam edecektir. Bu bağlamda Mehmet, Ayhan'ın talep
sonucunda belirttiği tazminat miktarını iddia ve savunmanın genişletil
mesi ve değiştirilmesi yasağı kapsamında olduğundan bağlı kalacaktır.
Ayrıca eski davacı Ayhan daha önce ıslah hakkını kullandığı için dava
ya kaldığı yerden devam eden yeni davacı Mehmet talep sonucunu ıslah
ile artıramayacaktır. Yeni davacı Mehmet'in bu dava içerisinde tek yolu
karşı tarafın açık bir şekilde talep sonucunu artırmaya rıza göstermesi
olacaktır.
=î “...6100 Sayılı HMK'nn 125. maddesi uyarınca dava sırasında dava konusunun üçüncü
kişiye devri halinde, davacının iki seçimlik hakkı bulunmaktadır. Buna gore davacı davasını
eski malike karşı tazminat davasına dönüştürebileceği gibi, devreden kişiye karşı olan dava
sından vazgeçerek davaya yeni maliklere"karşı devam edebilir. Nitekim." Yargıtay Hukuk Ge
nel Kurulu'nun 31.05 2013 tarih 2012/1853 Esas. 2013/803 Karar sayılı ilamında da. "davada
taraflardan birinin müddeabihi başkasına temlik ettiğini öğrenen mahkemenin bu hali kendili
ğinden gözeterek seçimlik hakkına binaen davacıdan talebini sorması ve davacının vereceği
cevaba gore" işlem yapılması gerektiği açıklanmadadır. Mahkemece, davaya konu taşınmaz
yargılama sırasında üçüncü kişiye devredildiği halde, davacıya seçimlik haklanndan hangisini
kullanmak istediği sorulmamış": yeni maliklere karşı davaya deva’m etmek istemesi halinde,
çekişmeli taşınmazları devrala’n kişilerin davaya dâhil edilmesi gereği üzerinde durulmamıştır.
Mahkemece", açıklanan hususlar goz ardı edilerek davaya es<i malike karşı devamla yazılı
şekilde hüküm kurulması isabetli olmamıştır. Hal böyle olunca: mahkemece davacı tarafa,
davaya konu taşınmaza yönelik davasını yeni maliklere karşı tapu iptal ve tescil mi yoksa da
valı. ..'a karşı tâzmina: davası olarak mı devam ettireceği" yönündeki iradesi açıklattırılarak
sonucuna göre hüküm kurulması gerekir..." Yargıtay 16. HD E. 2015/6831 K 2016/8784 T.
7.11.2016 (kazanci.con.tr).
■ İspat Yükü
■ İkrar
OLAY:
Beyaz eşya mağazası işleten (S) ile alıcı (A), 10.02.2017 tarihinde bir
satış sözleşmesi akdetmişlerdir. Sözleşmeye göre (S), (A)’ya bir adet
buzdolabı, bir adet çamaşır makinası ve bir adet yüksek çözünürlüğe sa
hip televizyonun mülkiyetini devredecek; (A) ise bu edimlerin karşılı
ğında (S)’ye 6.500 TL ödeyecektir.
SORULAR:
1. (S):nin 6.500 TL Tık alacağının hüküm altına alınması için açacağı eda
davasında ilgili alacak hakkının varlığı bakımından ispat yükü hangi ta
rafın üzerindedir? İspat yükünü taşıyan tarafın bu yükü yerine getirme
mesinin hukukî sonucu nedir?
2. (A), cevap dilekçesinde borcu ödediğini ifade etmiş olursa bu vakıa

bakımından ispat yükü kimin üzerinde olacaktır?
3. (A), cevap dilekçesinde borcunun henüz muaccel olmadığı iddiasında

bulunmuştur. Bu iddia bakımından ispat yükü nasıl belirlenecektir? Tar
tışınız.
4. (S), alacağının 20.02.2017 tarihinde muaccel olacağını iddiasını hangi

delillerle ispatlayabilir? Açıklayınız.
5. (A), tahkikat aşamasında, (S)’ye borcu usûlüne uygun olarak ödemeyi

teklif ettiğini ansak (S)’nin ödemeyi reddederek alacaklı temerrüdüne
düştüğünü; bu hâlde kendisinden temerrüt faizi talep edilmesinin müm
kün olmadığını ifade etmiştir.
a. (A), sözleşmeye uysun olarak ifa teklif ettiğine ilişkin iddiası hâkim
tarafından dikkate alınacak mıdır?
b. (A)’nın bu iddiayı cevap dilekçesinde ilen sürmesi hâlinde, ilgili vakıa
hangi delillerle ispat edilmelidir?
6. Derdest dava devam ederken dolandırıcılık suçundan dolayı (A) hak
kında soruşturma başlamış ve savcılık ifadesinde “(S)'ye aramızdaki sa
rış sözleşmesinden doğan 6.500 TL borcum bulunmaktadır” ifadelerinin
yer aldığı tutanağı imzalamıştır. İlgili tutanağın derdest davaya konu
edilen alacağın ispatı bakımından delil değerini açıklayınız.
7. (S)’nin talebi üzerine (A) kendisine “(S)'ye borcum vardır” ifadelerini

içeren bir yazılı metin düzenlemiştir. Alacak hakkı bakımından ilgili
metinin delil değerini açıklayınız.
CEVAPLAR:
1. 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunumun 190. maddesine göre ispat
yükü, iddia edilen vakıaya bağlanan hukukî sonuçtan kendi lehine hak çı
karan tarafa aittir. Kanun kokucu bu açık düzenlemeyle birçok hukuk sis
teminde olduğu gibi ispat yükünün tespiti bakımından norm teorisini kabul
etmiştir. Olayda ise 6.500 TL Tik alacağı (S)’nin ispat etmesi gerekmekte
dir. Zira ilgili vakıadan lehine hak çıkaran taraf kendisidir. Esasen ispat
yükü faaliyetinde tarafların iddia etmiş olduğu hakkın hukukî sebebini is
pat etmeleri gerekmektedir. Dolayısıyla alacak hakkının, (S) tarafından
ispat edilmesi gerektiğine dair yapmış olduğumuz tespit; aslında bu
alacak hakkının hukukî sebebi şeklinde anlaşılmalıdır. Olayda bu hu
kukî sebep sözleşme olduğu için (S) öncelikle (A) ile aralarında bir söz
leşmenin olduğunu ispat etmekle yükümlüdür. Daha sonra ise bu sözleşme
üzerinden iddia eliği miktarda alacağı olduğunu, alacağının talep edilebilir
(muaccel) olduğunu ispat etmelidir. İfade etmek gerekir kı ispat yükü yar
gılamada her bir "akıa bakımından ayrı ayrı belirlenir59.
” “(...) Taraflar arasında yazılı olarak düzenlenmiş bir eser sözleşmesi bulunmamakta ise de. akdî
ilişkinin varlığı çekişmesizdir. Uyuşmazlık davacı-birleşen dosya davalısı taşeronun hakettiği iş
bedeli ile ödemeler korusunda toplanmaktadır. TMK’nın 6. ve l-MKnın 190. maddelerine gore
kural olarak yapılan işlerin miktarını, metrajını ve bedelini ispatlamak davacı-birleşen dosya da
valısı taşerona, para, çek ve malzeme vermek suretiyle yapılan cdemeleri ispat etmek ise dava-
lı-birleşen dosya davacısı yükleniciye aittir (...y Yargıtay 15. HD.T. 11.1.2017. E. 2016/4046. K.
2017/113 (kazançi.comtr).
İkinci soru ise ispat yükünün yerine getirmemenin sonucuyla ilgilidir.

İspat yükü yetine getirilmediği takdirde ispat riski ortaya çıkar. İspat ris
kiyle karşı karşıya kalan tarafsa, ispat yükünü yerine getiremeyen taraftır.
İspat riski ise; ispat yükünü yerine getiremeyen tarafın aleyhine ka
rar verilme ihtimali ile karşı karşıya kalmasını ifade eder. O hâlde
(S), (A) ile aralarındaki sözleşmeyi dolayısıyla alacak hakkını ispat ede
mezse aleyhine karar verilme ihtimaliyle (riskiyle) karşılaşacaktır.
2. Öncelikle (A)’nın cevap dilekçesindeki ifadesinin hukukî niteliğini ince

lemek gerekmektedir. (A), cevap dilekçesinde borcu ödediğini ifade
ederek borcun mevcudiyetini kabul etmektedir. O hâlde (A)’nm ifadesi
ikrar olarak nitelendirilmelidir. Ancak (A), borcun varlığını kabul et
mekle birlikte bu borcun ödemeyle sona erdiğini ifade etmiştir. Bu hâlde
(A)’nm “borcu ödediğine” yönelik ifadesi esasen iki vakıayı birlikte
içermektedir. Birinci vakıa, borcun doğmuş olduğu; ikinci vakıa ise bu
doğmuş borcun sonradan sona erdiğidir. Borcun zamanında doğmuş ol
duğuna ilişkin çıkarım ikrar olarak nitelendirilecektir. Ancak bu ikrara
daha sonra (A) tarafından başka bir vakıa eklenmektedir. İkrar eden ta
rafın, ikrara başka bir vakıa eklemesi durumunda basit ikrardan değil;
bileşik ikrardan bahsetmek gerekecektir. Şayet, ikrara eklenen vakıa, ik
rar edilen vakıayla hukuken birliktelik gösteriyor, ikrar edilen vakıanın
hukuki sonucunu kısmen veya tamamen bertaraf edebiliyorsa ikrar, bağ
lantılı bileşik ikrar olarak nitelendirilecektir. Ancak ek vakıa, ikrar edi
len vakıanın hukukî sonucuna hiçbir etki edebilecek karaktere sahip de
ğilse, artık ikrar, bağlantısız bileşik ikrar olarak nitelendirilir. Olayda
ise ikrar edilen vakıaya eklenen vakıa (ek vakıa) “borcun sona erdiği
vakıasıdır”. Bu vakıa, şüphesiz ikrar edilen vakıa olan borcun doğmuş
olduğu vakıasının hukukî sonucunu bertaraf etmektedir. O hâlde (A)’nın
ifadesi bir bağlantılı bileşik ikrardır.
Olayda gündeme gelen objektif ispat yükünün belirlenmesine ilişkin

sorun da bileşik ikrarda, ek vakıanın hangi tarafça ispatlanacağıyla ilgi
lidir. Bu husus doktrinde ikrarın bölünüp bölünmeyeceği problemi ola
rak ısimlendırilmektedır ve doktrinde ikrarın bölünüp bölünemeyeceği
hususu tartışmalıdır. Şayet ikrar edilen vakıaya eklenen vakıa (ek vakıa)
ikrar edilen vakıa bakımından ispat yükü kendisinde olan tarafça ispat
edilmesi gerekiyorsa ikrarın bölünemeyeceğinden; şayet ek vakıa, ik
15S Medeni Usıd Hukuku Pratik Çalışma Kitabı
rar edilen vakıa bakımından ispat yükü kendisinde olmayan tarafça (ya
ni vakıayı ikrar eden tarafça) ispatı gerekmekteyse ikrarın bölünmesi
gerektiğinden bahsedilir. Bağlantılı veya bağlantısız bileşik ikrarda ik
rarın bölünüp bölünemeyeceği meselesiyse objektif ispat yükünü düzen
leyen HMK m. 190 çerçevesinde çözümlenebilir. Öyle kı bağlantılı ik
rarda ek vakıa HMK m. 190 gereği bu ek vakıayı yargılamaya getiren
kişi; başka bir ifadeyle vakıayı ikrar eden kişi tarafından ispat edilmesi
gerekir. Bu hâlde bu ek vakıa bakımından ispat yükünün ikrar eden ta
rafta olması kaçınılmazdır. Bu sebeple doktrininde bir kısmı yazar ve
Yargıtay, isabeti: olarak, bağlantılı veya bağlantısız bileşik ikrarda ikra
rın bölüneceğini ileri sürmektedir. Bu durumda ek vakıa, bunu yargıla
mada ileri süren ikrar eden kişi tarafından ıspatlanacaktır". Olayda da
borcun ödendiği vakıası, bunu ileri süren (A) tarafından ispat edilmeli
dir5'.
3. Öncelikle (A)’nm cevap dilekçesindeki ifadesinin hukukî niteliğini tar

tışmak gerekmektedir. Zira ispat yükü problemi ikrarın niteliğiyle doğ
rudan bağlantılıdır. (A), borcun muaccel olmadığını vurgulayarak esa
sen öncelikle borcun varlığım kabul etmektedir. O hâlde (A), borcun
varlığım ikrar etmektedir. Ancak (A) ayrıca borcun henüz muaccel ol
madığını da ifade etmektedir. (A), borcun mevcudiyetine ilişkin ikrarına
yeni bir vakıa eklememekle birlikte, ikrar edilen vakıanın hukukî niteli
ğini tartışmamaktadır. Bu hâlde (A)’nın ikrarı vasıflı (gerekçeli) ikrar
olarak nitelendirilmelidir. Zııa gerekçeli ıkrards, bileşik ikrardan farklı
ec “(...) Davacı, davaya konu icra dosyası borcunun araç satışından kaynaklandığını, bu borcu
akidi olan davalılardan N ye gönderdiği havalelerle ödemesine' rağmen bu davalının icra dosyası
alacağını diğer davalı C’ye temlik ettiğini, neticede aracının bu takip nedeniyle elinden alındığını
ileri sürerek talepte bulunmuş, davalılardan N ise her iki borcun birbirinden bağımsız olduğunu,
davacının icra dosyasına olan borcunu ödemediğini, dolayısıyla davacının icra dosyasın
daki borcunun başka bir alacaktan kaynaklandığını savunmuştur. Davalının bu savunması
bağlantısız bileşik ikrar niteliğindedir. Yani, bu davalının ikrar ettiği satışa ilişkin bir olgu ile bu ik
rarına eklediği başka bi- alacak olgusu arasında hiçbir bağlantı yoktur 'Gerek doktrinde gerekse
yerleşik Yargıtay 'içtiha:lannda bağlantısız birleşik ikrarın bölüneceği kabul edilmiştir. Bu du
rumda. bu davalının icra dosyasındaki takibe yönelik alacağının varlığını yasal delilerle
ispat etmesi gerekir (.Yargıtay 13. HD. T. 25.03.2003. 14591/3437 (YILMAZ. Ejder. Hukuk
Muhakemeleri Kanunu Şerhi. 2. Bası. Ankara 2013, s. 1037).
6 Şu karar olay bakımıncan da tam bir örnek oluşturması bakımından ilgi çekicidir: “(...) Davalı,
karşı dava dilekçesinde davacından 10.000.000 lira borç para aldığını ve fakat ödediğini one
sürdüğüne göre' mahkemece ödeme defini ispat külfetinin davalı ve karşı davacıya düş
tüğü gözetilerek kendisine ispat imkânı tanınmak gerekir (...)" Yargıtay 9. HD. T. 22.06 1994. E
93/7715. K. 94/6639 (EPDEMİR. liter Hukuk Usûlü Muhakemeleri Kanunu Şerhi. I. Cilt. 2. Bası.
Ankara 1998. s 1018).
olarak, ikrar edilen vakıaya yeni bir vakıa eklenmez; ancak ikrar edilen
vakıanın hukukî niteliği tartışma konusu yapılır*62. Olayda (A) borcun
varlığını kabul etmekle beraber borcun talep edilebilir olup olmadığını
(muacceliyetini) tartışma konusu yapmaktadır.
Tartışılması gereken husus vasıflı (gerekçeli) ıkraıın bölünüp bölünemeye-

ceğidir. Şayet vasıflı (gerekçeli) ikrarın bölünemediğı sonucuna varılırsa ik
rar edilen vakıa bakımından ispat yükü kendisinde olan taraf ikrar eden ta
rafından tartışmaya açılan hukukî sorun bakımında da ispat yükünü üzerine
alacak; şayet vasıflı ikrarın bölündüğü sonucuna varılırsa ikrarda bulunan
taraf tartışmaya açtığı hukukî sorunu da ispatla mükellef olacaktır. HMK
m. 190 hükmünün yorumundan esasen vasıflı (gerekçeli) ikrarın bölüne
meyeceği sonucuna varmak gerekecektir. Zira hukukî nitelik, iddia edilen
vakıanın bir parçasıdır. Belirtmek gerekir ki doktrinde baskın görüş ve
Yargıtay”m yerleşmiş sayılabilecek kararlarına62 göre de vasıflı (gerekçeli)
6* Yargıtay'ın bileşik ikrarla vasıflı ikrar arasındaki farkı tartıştığı bir kararı: “(...) Kapsam yönünden
ikrar, çekişmeli’olan maddi vakıanın tamamını veya belirli bir kesimini kapsayabilir. İlkinde tam
ikine isinde’ise kısmî ikrar söz konusudur İçeriği itibariyle ikrar ya basit (adi), ya vasıflı (mevsufı. ya
da bileşik (mürekkep) nitelikte olabilir. Vasıflı ikrara gerekçeli ikrarda denilmektedir Basit (adi) ik
rar karşı tarafça ileri sürülen bir vakıanın doğru olduğunun, herhangi bir kayıt veya şart bildirmek
sizin kabul edilmesidir. 3asit ikrarda onun konusunu oluşturan vakıalar artık tartışmalı olmaktan
çıkarlar dolayısıyla buriarın aynca kanıtlanmasına gerek kalmaz. Vasıflı ikrarda (gerekçeli ik
rarda), karşı tarafın ileri sürdüğü maddi vakıanın varlığı kabul edilmekle birlikte, onun huku
kî niteliğinin (vasfının) ileri sürülenden başka olduğu bildirilir. Bileşik (mürekkep) ikrarda ise.
bir tarafın ileri sürdüğü vakıa karşı tarafça bütünüyle kabul edilmeke eş’söyleyişle vakıanın doğru
olduğu ev bildirilen vasıfta bulunduğu kabul edilmekle birlikte, ikrara öyle bir vakıa eklenir ki. ekle
nen bu vakıa, ya ikrar edilen vakıanın hukuksal sonuclannın doğmasını enaeller ya da onu hü
kümsüz kılar (...)' Yargıtay HGK. T 9.6.2004; 4-432/347 (YILMAZ. Şerh. s. 1036).
62 •'(...) Somut olay bu ilke ve kavramlar ışığında değerlendirildiğinde: Davacı vekili, davalıdan
alınacak mal karşılığı o arak müvekkili tarafından davalıya verilen çekler, elden ve banka hava
lesi yoluyla yapılan ödemeler karşılığı olan malın verilmediğini bildirerek ödenen bu miktarın ia
desinin sağlanması için yapılan takibe vaki itirazın iptalini istemiştir. Davalı taraf ise. davacının
yapmış olduğu ödemeye dayanak çeklerden 6 tanesinin davacı şirket ortağı Cengiz K. nın şahsi
borcu için verilmiş olduğunu, elden’odemeye dair 5 adet tediye makbuzundaki kişilerin kendisiy
le ilgisi’bulunmad’ığını. EFT ödemelerinin ise borç ödemesi olarak yapıldığını ileri sürerek dava
nın reddini istemiştir İtrazın iptaline konu icra takibinde ise. borcun sebebi olarak '16/02/2011
tarihli 4CO.16o.2l TL değerinde mal karşılığı gönderilen paraya karşılık malın ödenmemesi se
bebiyle oluşan alacak" olarak gösterildiği, bu sebeple dava ve cevap dilekçesinde belirtilen çek
ler sebebiyle yapılan ödemelere dayanılmadığı anlaşılmaktadır Davacının, gönderilme nedeni
belirtilmeyen havalelerin gelecekte alınacak mal karşılığı olarak verildiği iddiasını kabul etmeye
rek bu paraların borç ödemesine dair olduğu ileri ’sürülmüştür Boylece davalı, davaya konu
EFTlerin kendisine gönderildiğini (maddi vakıayı) ikrar etmiş, ancak bunun davacı tarafından
ileri sürülen sebeple (gelecekte teslim alınacak mal karşılığı) değil, başka bir sebeple (borç
ödemesi için) gönderildiğini savunmak suretiyle, vakıanın hukuksal niteliğinin ileri sürülenden
farklı olduğunu bildirmiştir. Davalının, ikrar ettiği maddi vakıanın hukukî vasfının ileri sürü
lenden farklı bulunduğunu bildirmesi karşısında, somut olayda, basit (adi) veya bileşik ik
rarın söz konusu olamayacağı çok açıktır. Zira, her ikisinin de temel koşulu, ileri sürülen
maddi vakıanın ve onun hukukî vasfının birlikte kabul edilmiş olmasıdır. Vakıa kabul
16C Medeni Usıd Hukuku Pratik Çalışma Kitabı
ikrar bölünemez. O hâlde olayda alacağın muaccel olduğunu, alacaklı ol

duğunu iddia eden (S) ispatla mükellef olacaktır.
4. Tarafların arasındaki sözleşme taşınır satışı sözleşmesi olup esasen

609S sayılı Türk Borçlar Kanunu hükümlerine göre hiçbir şekle tabı
değildir. Ancak ilgili sözleşme Kanunda senetle ispata ilişkin olarak
gösterilen 2.590 TLTik değeri geçiyorsa senetle ispat edilmesi gere
kecektir*64. Hukuk Muhakemeleri Kanunumun 200. maddesine göre
Kanunda gösterilen parasal sınırı aşan bütün hukukî işlemlerin senet
le ispatı zorunludur. Esasen bu kural Türk medeni usul hukukunda
delillerin serbestçe değerlendirilmesi ilkesi yerine, kanuni delilerle
ispatın söz konusu olduğunu ifade etmektedir. Bu hâlde özel hukuka
ilişkin herhangi bir hak bir hukukî işlemden doğmuşsa o hakkın var
lığı ancak kanuni (kesin) delillerle ispat edilebilir. Olayda sözleşme
den doğduğu iddia edilen bir alacak hakkı bulunmaktadır. Bu hâlde
alacak hakkı bakımından ispat yükünü taşıyan (S), bu hakkı doğuran
borç kaynağı sözleşme, yanı hukukî işlem olduğundan sözleşmenin
varlığını senetle veya diğer kanuni delillerle ispat etmelidir. Olayda
sorulan soru ise alacağın kendisinin ispatı değil; alacağın muaccel
olduğu tarihe ilişkindir. Belirtmek gerekir ki, HMK m. 200 hükmün
de gösterilen senetle (kanuni delille) ispat zorunluluğu yalnıza söz
leşmeden doğan hakları kapsamaz. Senetle (kanuni delille) ispat zo
runluluğu bu sözleşmeden doğan hakka ilişkin bütünün hususları
başka bir ifadeyle sözleşmede var olan bütün kayıtları kapsar. Söz
leşme bütün hükümleriyle beraber bir hukukî işlem olduğu için taraf
larca belirlenmişse alacağın vade tarihi (ifa zamanı) ifa yerine ilişkin
hükümler gibi bütün hükümler senetle veya diğer kanuni delillerle
edilmekle birlikte, onun farklı bir hukukî vasıfta olduğunur ileri sürülmesi durumunda,
vasıflı ikrardan söz edilmesi gerektiği ve vasıflı ikrarın bölünemeyeceği yukarda açıklan
mıştır. O halde, somut olayda davalının savunması, vasıflı ikrar (gerekçeli inkâr) niteliğindedir
ve bu ikrar bölünemez. Buna göre, vasıflı ikrarda kanıtlama yükümlülüğü, ikrar eden tarafa (da
valıya) değil, vakıayı ileri süren tarafa (davacıya) aittir (...)" Yargıtay HGK. T 20 4 2016. E.
2016/19-269. K. 2016/529 (kazanci.com.tr).
64 Eser sözleşmesi taraflara karşılıklı haklar ve borçlar yükleyen bir iş görme akdidir Yükleni
ci yapımını üstlendiği eseri sözleşmeye teknik ve sanatsal kurallara ve amaca uygun olarak imal
edip iş sahibine teslim etmekle "iş sahibi de kararlaştırılan bedeli ödemekle mükelleftir. Eser
yüklenicinin sanat ve beceriyi gerektiren emek sarfıyla' gerçekleştirdiği bir sonuçtur. Yazılı şekil
şartına tabi olmamakla birlikte, akdi ilişkinin varlığı değere göre HMK’nın ispat kurallarına
bağlıdır (...)” Yargıtay '5. HD. T. 22.3.2017, E. 2016/1192. K 2C17/1239 (kazanci.com.tr).
ispat edilmelidir". Bu hâlde sözleşmeden doğan hakkın muaccel ol

duğu tarihin de, sözleşmedeki diğer kayıtlar gibi, senetle ispat edil
mesi gerekir. Zira sözleşmenin değen (hakkın değeri) Kanunda gös
terilen 2.590 TL’lik sınırın üzerinde olduğu iddia edilmektedir.
5,
a. Taraflar dilekçeler aşamasında serbestçe iddialarını ve savunmalarını

değiştirebilirler (genişletebilirler). Ancak dilekçeler aşamasından
sonra iddia ve savunmayı değiştirme (genişletme) yasağı söz konusu
olur (HMK m. 141 f. I). Taraflar ön inceleme aşamasında yalnızca
karşı tarafın açık muvafakatiyle: tahkikat aşamasında ise karşı tarafın
açık muvafakati ve ıslah yoluyla iddia ve savunmalarını değiştirebi
lirler (genişletebilirler). Olayda ise (A), usûlüne uygun olarak (S)’ye
ifayı teklif ettiğine ilişkin vakıayı dilekçeler aşamasında ileri sürme
den tahkikat aşamasında ileri sürmüştür. Şüphesiz bu vakıa iddia ve
savunmanın değiştirilmesi (genişletilmesi) yasağının kapsamındadır.
O hâlde bu vakıa karşı taraf açıkça rıza vermedikçe veya (A) kısmı
ıslah yoluna başvurup cevap dilekçesinde ıslah yoluna gitmedikçe
tahkikat aşamasında ileri sürülemez. Bu sebeple ilgili vakıa hâkim ta
rafından dikkate alınmayacaktır.
b. Kanuna göre senetle (kanuni delille) ispatı gereken hususlar hukukî

işlemlerdir. Usûlüne uygun ifanın reddedilmesi ise bir hukukî işlem de
ğil: bir maddi filidir. Hukukî işlemlerin dışında kanunen sonuç bağlanan
hiçbir hukukî olay, senetle (kanuni delille) ispat zorunluluğuna tabı de
ğildir". Bu sebeple hukukî işlem benzen fiillerin ve maddi fiillerin se
netle (kanuni delille) ispat edilmesine gerek yoktur. Buna göre olayda
' Bu gibi hallerde HUMKün 288. maddesi hükmünün göz önünde bulundurulması gerekir.
Kira ödeme zamanı da ihtara konu edilen kira parasının muaccel hale gelip gelmediğini gös
termesi bakımından hukukî sonuç doğuran bir niteliğe sahip olup yıllık kira miktarı itibariyle
HUMKün 288. maddes gereği davalının rızası olmaksızın tanıkla kanıtlanması mümkün değil
dir (...)” Yargıtay 6 HD.T. 06.06.2006 E 2006/4627, K. 2006/6293 (legalbank.net).
€e Davacı, davasına dayanak olarak 13.12.2001 tarihli otobüs yolcu biletini ibraz etmiş, davalı
cevap dilekçesinde bavulların teslim edildiğinin kanıtlanması, sigortadan para alınıp alınmadığı
nın araştırılmasını istemiş duruşmada davacının oğlunun kendi yolcuları olmadığını beyan et
miştir. Cevap dilekçesirde akdi ilişki yolcu yönünden kabul edilmiş olup sonradan bu kabulü ay
kırı' beyan hukuken geçerli değildir İnkâr edilen bagajın verilmediği hususu fiili bir vakıa
olup bu konuda tanık dinletilmesi mümkündür (...)' Yargıtay 13. HD T 3.02 2005.
19291/1339 (YILMAZ. Şerh. s. 1039).
(S):nın (A)’nın usûlüne uygun ifasını reddetmesi fiili her türlü delille
ispatlanabilir'".
6. Senet., kısaca nitelikli bir belge olarak tanımlanabilir. Zira her senet bir
belge olmakla birlikte: her belge senet olarak nitelendirilemez. Bir bel
genin, senet niteliğinde olabilmesi için doktrinde ıkı unsur aranmakta
dır: Bunlar senedin maddi ve manevi unsurlarıdır. Senedin maddi unsu
ru, yazılı olması ve içinde anlaşılabilecek bir metin bulunması ve bu ya
zılı metinin senet aleyhine delil olarak kullanılacak kişi tarafından dü
zenlenmesidir (imzalanmasıdır). Senedin manevi unsuruysa ispatı için
kullanılacak hukukî işlemi doğrudan doğruya göstermesidir. Belgenin,
senet niteliğinde olabilmesi için bu unsurlar yeterli ve gereklidir. Bunun
dışında belgenin senet oluşturmak amacıyla tanzim edilmesi veya karşı
tarafa verilmesi aranmaz. Öyle ki kimi hâllerde ilgili senet aleyhine kul
lanılacak kişinin elinde de bulunabilir. Bu takdirde Kanun’da düzenle
nen karşı tarafta veya üçüncü kişide bulunan belgelerin ibrazı mecburi
yeti kurumu söz konusu olur. Olayda ise hukukî işlemi doğrudan doğru
ya gösteren bir yazılı metin, bu belge aleyhine kullanılacak kişi tarafın
dan düzenlenmiştir (imzalanmıştır). O hâlde ilgili savcılık tutanağı taraf
ların arasındaki hukukî işlem (sözleşme) bakımından senet hükmünde
dir. Zira bu belgenin senet olabilmesi için, senet oluşturmak amacıyla
düzenlenmesi veya ilgili belgenin karşı tarafa verilmesi gerekmez. Bel
genin savcılık tutanağı olması da onun senet niteliğini etkilemez. Sene
din unsurlarım içeriyorsa savcılık ve icra ve iflas daireleri gibi kamu ku
rumlan tarafından oluşturulan tutanaklar da pekâlâ senet hükmündedir68.
s Yargıtay bir kararında ayıp ihbarının senetle yapılması gerektiğini belirtmiştir. Hâlbuki ayıp
ihbarı bir hukukî işlem ceğildir. ayıp ihbarı bir düşünce açıklamasıdır ve kanun "bu düşünce açık
lamasına bir hukukî sonuç bağlamaktadır. Bu durumda Yargıtay'ın karan isabetsizdir: Bu
açıklamalar ışığında somut olaya bakıldığında davacı, dava dilekçesinde dava konusu eksiklik
leri ve ayıplı İmalatı taşınmazın kendisine teslimi sırasında 13.10'2008 tarihinde öğrendiğini ve
sözlü olarak davalıya ayıp ihbarında bulunduğunu iddia etmiştir. Dosyada davacının taşınmazı
13.10.2008 tarihinde teslim almasından sonra davacı tarafından davalıya 30 günlük yasal
sürede ayıp ihbarı yapıldığına dair herhangi bir yazılı delil sunulmamıştır. Davacı her ne
kadar bu ihbarı yaptığına dair tanık deliline dayanmış ise de. HMK 2'00. maddesi gereğince,
miktar itibariyle olayda tanık dinlenmesi de mümkün değildr (...)" Yargıtay 13. HD. T.
5.11.2015. E 2014/27477. K. 2015/32090 (kazanci.com tr). Yagıta/ın bu konuda isabetli bir
kararı: Gerçe<ten de ayıp ihban yapıldığı hususunun ispatı, eser sözleşmesi tacirler
arasında kurulu olsa dahi herhangi bir şekle tabi olmayıp, ihbar da bir hukukî işlem değil, hu
kukî işlem benzeri bir fiil olmakla her türlü delille ispatı mümkün bulunmaktadır (...)’ Yar
gıtay 15 HD. T. 19.03.2312. E. 2011/4254. K.2012/1689. YKD, C 38. S. 10. Ekim 2012.
68 İcra ve iflâs daireleri tutanakları buna iyi bir örnek teşkil eder. Tarafların tutanağa geçen ve
kendilerince imzalanan beyanları aralarındaki bir hukukî işlemi gösteriyorsa birer senet hük-
7. Öncelikle ilgili metinin senet hükmünde olup olmadığı incelenmeli-

dir. Belirtildiği gibi bir belgenin senet hükmünde olabilmesi için se
nedin maddi ve manevi unsurlarını karşılaması gerekmektedir. Sene
din maddi unsuıu: yazılı bir metinin mevcudiyeti ve bu metinini se
net aleyhine kullanılacak kişi tarafından düzenlenmesidir (imzalan
masıdır). Senedin manevi unsuruysa senedin içeriğinin ispata muhtaç
hukukî işlemi doğrudan doğruya göstermesidir. Şayet bir belge sene
din maddi unsurlarını içeriyor ancak ispatın konusu hukukî işlemin
varlığını doğrudan doğruya göstermiyorsa artık senet niteliğinde
olamaz. Ancak şartlarını taşıyorsa ilgili belge delil başlangıcı olarak
kabul edilebilir. Olayda (A), kendisi tarafından düzenlenen yazılı
metinde yalnızca (S)’ye borcu olduğunu ifade etmiştir. Ancak borcun
hangi hukukî ilişkiden doğduğu veya miktan belgeden anlaşılma
maktadır. Belge içerik itibariyle hukukî işlemi doğrudan doğruya
göstermemektedir. Bu sebeple (A) tarafından düzenlenen belge, senet
niteliğinde kabul edilemez".
Ancak ilgili metinin delil başlangıcı olarak kabul edilip edilemeyeceği

tartışıldığında ise metin yazılı bir veri taşıyıcısının kapsamında oldu
ğundan aynı zamanda bir belgedir. Bu hâlde delil başlangıcının maddi
unsuru olan “belge teşkil etme” olayda mevcuttur. İlgili belge, aleyhine
kullanılacak kişiden kaynaklanmaktadır. Bu durumda delil başlangıcının
“kaynaklanma unsuru” da gerçekleşmiştir. Belgede (S)’ye olan bir bor
cun varlığından söz edildiği için delil başlangıcının son unsuru olan
“gerçeğe yakınlık” unsuru da gerçekleşmektediı. O hâlde olayda HMK
m. 202 hükmünce düzenlenen “hukuki işlemi muhtemel gösteren bir
münde kabul edilirler. Crneğin: “(...) İİK’nın 8 /son maddesi gereğince İcra tutanakları, kapsadık
tan husus hakkında aksi ispat edilebilen karine teşkil ederler Yani İcra tutanaktan aksi sabit
oluncaya kadar geçerlidir. İcra tutanağının aksini ispat etmek kjral olarak özel bir şekle bağlı
değildir. Fakat İcra’tutanağı bir hukukî işlemi belgelendiriyor ise (örneğin borçlu icra tuta
nağında borcu ve senetteki imzayı kabul etmiş ve tutanağı mzalamış ise) o zaman tuta
nağın aksini ispat elmek ancak yazılı delil ile mümkündür (.../ Yargıtay 12. HD. T.
11.7.2006. E. 2006/12335. K 2006/15211 (kazanci.com tr).
€S Davacının dayandığı ve altında davalının imzasının bulunduğu kartvizit arkasındaki yazıda
da paranın hangi amaçla alındığı belirtilmemiştir. Bu nedenle davada dayanılan bu belge, yalnız
başına ödünç ilişkisini' ispat edebilecek yeterlikte olmayıp. HUMKün 292. maddesi gereğince
yazılı delil başlangıcı niteliğindedir (.../Yargıtay 13. HD. T. 10.10.2005. E 2035/12411. K.
2005/14689 (MİHDER. 0. 1. S. 2. Y. 2005, s. 474-475).
belge” mevcuttur. Bu takdirde ilgili belge: delil başlangıcı niteliğinde

dir’3.
TC
“(...) Davaya dayanak yapılan belge mahkemenin de kabul ettiği gibi açıkça borç ikranna
mutazammın bir belge değildir. Belgedeki yazı ve imza davalı tarafından inkâr edilmediği için bu
belge HUMK. 292 maddesi hükmü uyarınca davacı lehine yazılı delil başlangıcı sayılır. Ö ne
denle davacı iddiasını tu belgeyle birlikte tanık beyanları ile ispat edebilir. Davacının eski nişan
lısı davalının aldığını ikrar ettiği paranın borç olarak davacı tarafından davalıya verildiğini açık
ça bildirmiştir. Uyuşmazlıkta aracı elan tanıkta davalıya gittiğinde davalının borcunu davacıya
ödediğini borcu kalmadğını beyan ettiğini açıklamıştır. Bu durumda her iki tanık davacının iddi
asını doğrulamışlardır (...)' Yargıtay HGK. T. 6.12.2000. E. 2000/13-1744 K. 2000/1773
(kazanci.com tr).’
■ İspat Araçları
OLAY:
(Y) ile (İ) 12.11.2016 tarihinde bir eser sözleşmesi akdetmişlerdir. Söz
leşmeye göre marangoz (Y)_. (İ)’ye bir mutfak masasının mülkiyetini
devredecektir. (İ)’de masanın teslimiyle aynı anca (Y)’ye masanın bede
lini ödeyecektir. Masanın bedeliyse 6.000 TL’dir. (Y)’nin muaccel bor
cunu ifa etmemesi üzerine (İ) kendisini telefonla arayarak masayı artık
kendisine teslim etmesini talep etmiştir.
SORULAR:
1. (Y): kendisine malzeme veren (S) ile aralarındaki davada (î)’ye borçlu
olduğunu ve ifayı geciktirdiğini ifade etmiştir. Bu ifadelerin (İ) ile (Y)
arasındaki derdest dava bakımından delil değerir.i tartışınız.
2. (İ) cevap dilekçesinde borcunu ifa ettiğini ifade etmiştir. (İ)_. bu iddiasını
hangi delil veya delillerle ispat etmelidir? Açıklayınız.
3. (İ): (Y)’ye gönderdiği mailde “Masayı size en kısa zamanda teslim ede
ceğim ” ifadelerim kullanmıştır. İlgili ifadenin delil değerini tartışınız.
4. (İ): (Y)’nin atölyesine uğramıştır. (İ). (Y)’ye “Vade tarihini iki ay uzata
lım; masay ı teslim etmek için kendini fazla zorlama. ” beyanında bulun
muş; bu sırada (İ)’nin bu sözleri (Y) tarafından ses kayıt cihazıyla kay
dedilmiştir. (Y): derdest yargılamada vadenin ötelenmesi sebebiyle bor
cunun henüz muaccel olmadığını iddia etmiştir. (Y)’nin bu iddiasını:
a. İlgili ifadelen caiz delil kavramı üzerinden inceleyeniz.
b. Ses kaydının caiz delil olarak kabul edilmesi hâlinde; ses kaydında yer
alan ifadelerin (sesin) delil değerim tartışınız.
5. (İ), derdest dava sırasında alacağını (K)’ya temlik etmiştir. Derdest yar
gılamaya davacı sıfatıyla devam eden (K), alacağını hangi delillerle is
patlayacaktır?
6. (İ)’nin alacağının varlığını gösteren sözleşmeyi mahkemeye ibraz etme

sine karşılık: (Y), sözleşmeyi üçüncü kişi (B)’nin hilesi ile imzaladığını
ilen sürmüştür. (Y), bu iddiasını hangi delil veya delillerle ispat edecek
tir?
7. (Y) cevap dilekçesinde:
a. (î)’ye olan borcunu takas suretiyle sona erdirdiğini iddia etmiştir.
b. (İ) ile alacağın sona erdiğine dair bir ibra sözleşmesi yaptıklarını iddia
etmiştir.
(Y) söz konusu iddiaları hangi delil veya delillerle ispatlayacaktır?
8. (Y) de 6.000TL Tık alacağının 2.000TLTık kısmını karşı dava açarak

(İ)’den talep etmiştir. (Y) iddia ettiği alacağı hangi delil veya delillerle
ispatlayacaktır?
CEVAPLAR:
1. Öncelikle (Y)’nin ifadeleri incelenmeli. Sonrasında bu ifadelerin ispat
hukuku bakımından değen tartışılmalıdır. (Y), ifadelerinde borcunun
var olduğunu ve borcunu zamanında ifa etmediğini belirtmiştir. Bu ifa
deler (İ) ile (Y) arasındaki derdest dava bakımından, çekişmeli vakıala
rın gerçekleştiğine yönelik kabulü içerdiği için, ikrar niteliğini haiz olup
olmadığı tartışılmalıdır. Zira dikkat edilirse olayda (Y)Tıın ikrarı (İ) ile
arasındaki derdest davada değil bir üçüncü kişi olan (S) ile olan davada
gerçekleşmiştir. İşte bir vakıa kabulünün, ispat hukuku bakımından çe
kişmeli vakıaları ispatın konusu dışına çıkarabilmesi: başka bir ifadeyle
ikrarın hukukî sonuçlarını doğurabilmesi için bunun “mahkeme içi ik
rar” olması zorunludur. Buna göre mahkeme içi ikrar, Kanunda göste
rilen vakıanın ispat hukukunun konusu dışına çıkarılması sonucunu do
ğurur. Başka bir ifadeyle o vakıanın artık ıspatula gerek kalmaz; zira
vakıa üzerindeki çekişme artık sona ermiştir (HMK m. 1S8 f. I). Mah
keme içi ikrar HMK m. 188 f. I hükmünün hukukî sonuçlarını doğurur-
ken mahkeme dışı ikrar, bir takdiri delilden ibarettir (HMK m.

192)T1.
Olayda (Y)’nin (İ) ile arasındaki çekişmeli vakıayı kabulünün mahkeme

içi ikrar olarak mı yoksa mahkeme dışı ikrar olarak mı kabul edileceği
nin tespiti önemlidir. Yargıtay kararlarına göre, başka bir mahkeme
önünde yapılan ikrar da bir mahkeme içi ikrardır". Belirtmek gere
kir kı Yargıtay yalnızca hukuk yargılamasında yapılan ikrarları değil,
ceza yargılamasındaki ikrarları da hukuk yargılaması bakımından mah
keme içi ikrar oiarak kabul etmektedir'2. Bu hâlde (Y) ve (S)’nin taraf
oldukları davada (Y)’nin çekişmeli vakıayı kabulü, mahkeme içi ikrar
olarak kabul edilecektir.
2. HMK m. 200 hükmüne göre yapıldığı tarih itibariyle değeri 2.590

TL’yi aşan hukukî işlemler senetle veya diğer kanuni delillerle ispat
edilmek zorundadır. Bir vakıanın tanıkla ispat yasağına tabi olup ol
madığı; başka bir ifadeyle o vakıanın kanuni delillerle ispatının zo
runlu olup olmadığı o vakıanın niteliği üzerinden tespit edilir. Şayet
ispata muhtaç vakıa bir hukukî işlem ve değeri Kanunda gösterilen
parasal sınırı aşıyorsa vakıa tanıkla ispat edilemez; artık vakıa kanuni
delillerle ispat edilecektir.*5
“(.■•) Hemen belirtelim ki. mahkeme dışı ikrar bir kanuni delil dahası delil olarak kabul edilemez.
Mahkeme dışı ikrar bir emaredir. O nedenle zorunlulukla diğer delillerle pekiştirilmesi diğer bir
anlatımla güçlendirilmesi gerekir Başka delillerle veya emarelere takviye edilmeyen mahkeme
duşu ikrar herhangi bir delil değerinde kabul edilemez (...)" Yargıtay HGK. T. 25 06.1197. 2-
416/593 (YILMAZ Şerh).
* (...) Direnme yoluyla Hukuk Genel Kurulu önüne gelen uyuşmazlık: inanç sözleşmesinden
kaynaklanan görülmekte olan davada davalının boşanma davasının yargılaması sırasında ibraz
etmiş olduğu cevap dilekçesindeki beyanının, kesin delil mahiyetinde mahkeme içi ikrar olup
olmadığı: buna bağlı olarak. 5.2.1947 tarih ve 20/6 sayılı İçtihad Birleştirme Kararında öngörü
len yazılı delil niteliğinde bulunup bulunmadığı noktasında topla rmaktadır (...) Açıklanan maddi
ve hukukî olgular birlikte değerlendirildiğinde: davalının boşanma davasında ibraz ettiği im
zalı cevap dilekçesindeki beyanının. HUMK’un 236/1. maddesinde öngörülen mahkeme içi
ikrar niteliğinde olup, görülmekte olan davada davalı aleyhine kesin delil teşkil ettiği ve
5 2.1947 tarih 20/6 sayılı İçtihadı Birleştirme Kararında öngörülen yazılı belge mahiyetinde bu
lunduğu. her türlü kuşku ve duraksamadan uzaktır (...y Yargıtay HGK, T. 23 05 2007. E.
2007/14-289. K. 2007/291 (legalbank.net).
’ “ (...) Dinar Ağır Ceza Mahkemesi’nin 2004/160 esas sayılı dosyasında yapılan yargılamanın
09.02.2005 tarihli oturumunda tanık olarak dinlenen davalı M. K. yeminli beyanında "... Benim
araçlanmın gerçek yakıt borcu 470 litredir İddia edildiği gibi faza değildir.. .." demiştir Davalı-
nınDinar Ağır Ceza Mahkemesinde alınan bu beyanları mahkeme içi ikrar niteliğinde olup
mahkeme içi ikrar kesin delildir (...)’ Yargıtay 13. HD. T. 17.6 2013, E. 2013/7405. K.
2013/16506"(kazan c i com .tr).
Olayda ispata muhtaç vakıa ise “ifa” vakıasıdır. İfanııısa bir hukukî iş
lem olup olmadığı tartışmalıdır. Ancak doktrinde genel olarak kabul
edilen; Yargıtay’ınsa çoğunlukla kabul ettiği üzere:
• Şayet ifa., bir maddi fiille gerçekleştiriliyorsa bu, her türlü delille is
pat edilebıliı. Zira ortada bir hukukî işlem bulunmamaktadır. Örne
ğin hizmet akdinde işçinin iş görme borcunu ifa ettiği her türlü de
lille ispat edilebilir. Zira iş görme edimi bir hukukî işlem değil;
maddi fiildir'1*.
• Şayet ifa, bir hukukî işlemle gerçekleştiriliyorsa bu takdirde ifanın

gerçekleştiğinin de senet veya diğer kanuni delillerle ispat edilmesi
gerekir. Örneğin ifanın konusu mülkiyeti devir borcunu içeriyorsa,
ifanın artık senet veya diğer kanuni delillerle ispat edilmesi gerek
mektedir. Zira taşınır mülkiyetinin devredilebılmesi için taşınırın
zilyetliğinin mülkiyetin geçirilmesi amacıyla devredilmesi gerek
mektedir. O hâlde ortada zilyetliğin devri ve bir ayni sözleşme bu
lunduğundan, mülkiyeti devir borcunu içeren ifa yalnızca kanuni
delillerle ispat edilebilir"5.
Olayda ise (Y), aralarındaki eser sözleşmesi gereği mutfak masasını

imal etmek ve bunun mülkiyetini (İ)’ye devir borcu altındadır. Mülkiye
tin devri ise açıklandığı gibi bir hukukî işlem olduğundan bunun senet
veya diğer kanuni delillerle ispatı gerekir.
3. Kanuna göre, "Senetle ispat zorunluluğu bulunan hallerde delil başlan

gıcı bulunursa tanık dinletilebilir. ” Esasen delil başlangıcı, senetle ispat
1 “(...) Davanın niteliği gereği, çalışma olgusunun her türlü delille ispatlanabilmesine karşılık
ücretin ispatında bu denli bir serbestlik söz konusu değildir. Çalışma olgusunun her türlü de
lille kanıtlanması olanağı bulunmakla birlikte: Hukuk Genel Kurulunun 2005/21-409 E..
2005/413 K. sayılı kararında da belirtildiği üzere. Hukuk Muhakemeleri Kanunu nun 283. mad
desindeki yazılı sınırlar asan ücret alma iddialarının yazılı delille kanıtlanması zorunluluğu bu
lunmaktadır (...)’ Yargıtay *10. HD. T. 30.03 2017. E. 2016/18543. K 2017/2736 (legalbank.net).
= ‘ (...) Biçerdövere ilişkin iş makinesi tescil belgesine göre araç sahibinin davacı olduğu anlaşıldı
ğına göre davacı davaya konu biçerdöveri davalı şirkete tes im ettiği yönündeki iddiasını
yasal delillerle ispatla/amamıştır. HMK 200 maddesi gereğince, miktar itibariyle olayda tanık
dinlenmesi de mümkün değildir (...)’ Yarg. 13. HD. T. 16.2 2015. E. 2014/8703. K. 2015/4288:
-(...) Davacı, davalı tarafından kendisine nohut teslim edildiği bedelinin ödenmediği gerekçesiy
le nohut bedeli için icra takibi yapıldığını, kendisinin davalıdan nohut almadığını ve davalıya
böyle bir borcunun bulunmadığını savunarak yapılan icra takibinden dolayı borçlu olmadığının
tespitini istemiştir. Bu durumda davalı icra takibiyle talep ettiği alacağını nohut bedeline dayan
dırdığından davacıya nohut teslim ettiğini yazılı delille ispat etmek zorundadır (...) Yargıtay
13. HD. T. 24.04.2012 E 2012/7978. K. 2012/11070 (kazanci.ccm.tr).
zorunluluğunun bir istisnasıdır. Bu sebeple delil başlangıcının zorunlu

içeriği hukukî işlem şeklindeki vakıalardır. Başka bir ifadeyle delil baş
langıcı.. hukukî işlem niteliğinde olmayan vakıaları içeremez. 6100 sayı
lı Hukuk Muhakemeleri Kanunu ile yapılan değişiklikle delil başlangı
cının yalnızca yazılı belgelerden teşekkül edeceğine ilişkin düzenleme
değiştirilmiştir. Buna göre delil başlangıcı., yazılı belgeden değil her tür
lü belgeden teşekkül edebilir. Bir ispat aracının, delil başlangıcı olarak
kabul edilebilmesi için:
• Bir belge olmalı (maddi unsur)
• Bu belge, aleyhine kullanılacak kişiden sadır olmalı (aidiyet unsu

ru).
• Belge tarafların arasındaki hukukî ilişkiyi gerçeğe yakın şekilde

göstermelidir (gerçeğe yakınlık unsuru).
Olayda mail (İ) tarafından (Y)’ye gönderilmiştir. Buna göre delil

başlangıcının aidiyet unsuru gerçekleşmiştir. Ayrıca mail, tarafların
arasındaki hukukî işlemi; yani sözleşmeden kaynaklanan alacağın
varlığını gerçeğe yakın olarak göstermektedir. Sorum elektronik pos
taların delil başlangıcının maddi unsurunu oluşturup oluşturamayacağı
dır. Kanuna göre elektronik ortamdaki veri taşıyıcıları da belge
olabilir (HMK m. 199). O hâlde elektronik bir veri taşıyıcısı olan,
elektronik postaların delil başlangıcının maddi unsurunu oluşturabilece
ğinde bir şüphe yokturs. Buna göre (Y);nin (î)’ye gönderdiği elektronik
posta (mail), delil başlangıcı niteliğinde olup (î), diğer takdiri delillerle
birlikte alacağını ispat edebilir.
4.
a. Bir delilin, mahkeme tarafından incelenebilmesi için öncelikle o delilin

caiz olması gerekir. Caiz delil kavramı, ispat hukukunun hukukî sınırla-
e '(...) Somut olayda. "M K." adı ile gönderilen elektronik posta dökümlerinde, bazı günler ara
sında yıllık izin kullandığının, bazı tarihler arasında yıllık izin kullanmak istediğinin belirtildiği,
kullanacağı yahut da kalan yıllık iznini sorulduğu görülmektedir Bu elektronik postaların içe
riği taraflardan sorularak irdelendikten sonra gerekirse yeni-den bilirkişi raporu alınarak
yıllık izin ücreti alacağı hakkında karar verilmelidir. Eksik incelemeyle karar verilmesi boz
mayı gerektirmiştir (.../Yargıtay 9. HD. T. 18.2.2014. E 2014/3210. K. 2014/5004
(kazanci.com tr)/
rını tayin eden bir kavramdır (HMK m. 1S9). “Caiz delil” kavramından
iki husus anlaşılmalıdır.
• Öncelikle delilin hukuka aykırı olarak elde edilmemiş olması,
• Kanuni delillerle ispatı gereken vakıalar bakımmdan: ibraz edilen

delillerin kanuni delil olması.
Olayda ise (Y): (î)’nin sesini kendisinin rızası olmaksızın kaydettiğin

den ilgili verinin hukuka aykırı olduğu açıktır". Bu sebeple ilgili veri
caiz delil olarak nitelendirilemez. Mahkeme delili incelemeyecektir.
b. Ses kayıt cihazında yer alan ifadelerde iş salıibi (İ):nın (Y) ile anlaşarak
tarafların arasındaki sözleşmede bir değişikliğe gitmek istediği anlaşıl
maktadır. Buna göre sözleşmede (Y)’nin borcunun muacceliyeti ötelen-
mektedır. Belirtmek gerekir kı sözleşmenin (hukuki işlemin) değerinin
Kanunda belirtilen parasal sınırı aştığı durumlarda sözleşmede yapılan
değişiklik de: bu bir hukuki işlem olduğu için, ser.et veya diğer kanuni de
lillerle ispatı gerekir. Bu hâlde ses kaydındaki ifadeler (Y)’nin vadenin
ötelendiğiııe ilişkin iddiası bakımından kural olarak değerlendirilemez.
Ancak HMK m. 202 hükmüne göre senetle ispatı zorunlu olan vakıalar
bakımından delil başlangıcı bulunması durumunda hâkim delil başlangı
cıyla birlikte diğer delilleri değerlendirilebilir. Belirtildiği gibi delil baş
langıcı, senetle (kanuni delille) ispat zorunluluğunun bir istisnasıdır. Buna
göre ses kayıt cihazındaki ifadelerin delil başlangıcı oluşturup oluşturma
dığı ıncelenmelıdır. Ses kayıt cihazı bir elektronik veri taşıyıcısı olduğun
dan HMK m. 199 hükmü gereği bir belgedir. Şayet (İ), ses kayıt cihazın
da kaydedilen sesin aidiyetine muhalefet etmemiş veya bu muhalefeti bi-
“(...) HMK’nın 190 maddesi gereği "ispat yükü, kanunda özel bir düzenleme bulunmadıkça,
iddia edilen vakıaya bağlanan hukukî sonuçtan kendi lehine hak çıkaran tarafa aittir. Yine
HMK’nın 189 maddesi gereği "Hukuka aykın olarak elde edilmiş olan'deliller, mahkeme tarafın
dan bir vakıanın ispatında dikkate alınamaz". Dosya kapsamırdan davacının delil olarak CD
çözümü ve yazılı basında yayınlanan haberleri gösterdiği ve bu delillerle davanın sabit olduğunu
belirterek kabul edilmesine karar verilmesini istediği, ancak bu ses kaydının hukuka aykırı
olarak kaydedildiği, va bunun aksinin sabit olmadığı, bunun dışında davalının davacıya
davaya konu edilen sözleri söylediğine ilişkin başkaca bir delil bulunmadığı anlaşılmak
tadır. Şu durumda yukandaki usûl hükümleri gözetildiğinde sadece yasa dışı elde' edilen
delile dayanılarak davalının sorumluluğuna hükmedilmesi doğru değildir. Bu nedenle da
vanın reddine karar verilmesi gerekirken kısmen kabulüne karar verilmesi, kararın bozulmasını
gerektirmiştir (...)" Yargıtay 4. HD. T. 4.7.2012. E. 2011/4667. K 2012/11619 (kazanci.com.tr).
lirkişi vasıtasıyla bertaraf edilmişse" delil başlangıcının aidiyet unsuru

da gerçekleşmiş sayılacaktır’*5. Ses kaydının tarafların arasındaki hukukî
işlemi gerçeğe yakın surette gösterdiğine de şüphe yoktur; zira ifadelerde
(î) açıkça vade tarihinin uzatılabileceğini belirtmektedir. Buna göre ses
kaydı delil başlangıcı olarak değerlendirilebilecektir.
5. Derdest yargılamada, dava konusunun devri gerçekleştirilmiştir (HMK

m. 125). Dava konusunun davacı tarafından devrinde, yeni hak sahibi
kanun gereği zorunlu olarak yeni davacı olur. Bu yem davacı, selefinin
yapmış olduğu bütün usûl işlemleriyle de bağlı olacaktır. Soruda ise
önemli olan husus senetle veya diğer kanuni delillerle ispat zorunlulu
ğunun cüzi veya külli halefler için de geçerli olup olmayacağıdır. Be
lirtmek gerekir kı senetle veya diğer kanuni delillerle ispat zorunluluğu,
hukukî işlem yapıldıktan sonra hak sahibi olmuş cüz’i veya külli halef
ler bakımından da devam etmektedir30. Olayda da eski hak sahibi (İ) gibi
alacağı temlik alan yeni hak sahibi ve davacı (K) da alacağının varlığını
senetle veya diğer kanuni delillerle ispat etmelidir.
6. Kanun, kanuni delille ispatı gerekmeyen hâlleri sınırlı sayıda belirtmiştir

(HMK m. 203). Bunlar kanuni delille ispat zorunluluğunun istisnalarını
teşkil ederler. Bu istisnalar maddi imkânsızlık ve manevi imkânsızlık
başlıkları altında İncelenmektedirler, trade sakatlıklarının ispatı da im
kânsızlık hâllerinden birim teşkil eder. Kanuna göre hukukî işlemlerde
irade bozukluğunun kanuni delille ispatı gerekmez. Bu hâlde (Y) üçün
cü kişinin hilesine ilişkin iddiasını her türlü delille ispatlayabilir3'.
s •(...) Hükümlere esas alınan telefon dinlemelerine ilişkin çözüm tutanaklarının getirtilerek sanık
lara okunması, itiraz etmeleri halinde ses kayıtları getirtilip dinletiferek sanıklardan diyeceklerinin
sorulması, görüşmelerin kendilerine ait olmadığını belirtmeler durumunda ses örneklerinin
alınması ve ses kayıtlarının sanıklara ait olup olmadığı konusunda Adli Tıp Kurumu Fizik İhti
sas Dairesi'ne veya uzman bir kurum ya da kuruluşa ses analizi yaptırılarak rapor alın
ması (...)" Yargıtay 10. CD. T 29.11.2012. E. 2012/4620 K. 2012/17721 (kazançi com tr).
5 -(...) Diğer yönden band tek başına delil teşkil etmez Ancak uîman bilirkişi aracılığıyla din
lenilmesi, kapsamının yazılması ve sesin Mustafa'ya aidiyeti hakkında rapor düzenlen
mesi hâlinde diğer delillerle birlikte değerlendirilmesi iktiza edeceği nazara alınmamıştır (...)"
Yargıtay 14. HD. T. 27.10 1987. E. 87/5376. K. 87/7668 (ERDEDİR. Şerh. s. 1250).
“(...) Dava murise taban ve halefiyet esasına dayanılarak açılcığına göre mirasçılar bu ne
denle satış sözleşmesinin tarafı durumunda olduklarına göre muvazaa iddiasını yazılı bel
ge ile ispat etmeleri ge’eklidir (...)p Yargıtay 1. HD, T. 02.03.1976. E. 1976/944. K. 1976/2098
(ERDEMİR. Şerh. s. 1277).
3 Somut olaya gelince: mahkeme-ce. mülkiyetin kazanılmasın n resmi senet ve tescille müm
kün olduğu, iddianın mutlak yazılı delille ispatı gerektiği gerekçesiyle davanın reddine karar ve
rilmiştir Oysa, yukarıdaki açıklanan ilke ve olgular ve 6100 sayılı HMK’nın 203/ç maddesindeki
a. HMK m. 200 hükmüne göre bir hakkın sona erdirilmesine ilişkin hukukî
işlemler de yapıldıkları tarih itibariyle Kanunda gösterilen parasal sınırı
aşmaktaysa senede veya diğer kanuni delillerle ispat edilmelidir. Takas:
karşılıklı ve aynı türden alacaklarını alacaklardan azı oranında sona er
diren bir hukukî işlemdir. O hâlde (Y) takasın varlığını; başka bir ifa
deyle kendi alacağım, bu alacağın (İ)’den kaynaklandığını ve (İ)’nin
alacağıyla kendi alacağının aynı türden olduğunu kanuni delillerle ıspat-
lamalıdır.
b. HMK m. 200 hükmüne göre bir hakkın sona erdirilmesine ilişkin hukukî
işlemler de yapıldıkları tarih itibariyle Kanunda gösterilen parasal sınırı
aşmaktaysa senetle veya diğer kanuni delillerle ispat edilmelidir. İbra
sözleşmesi tarafların arasındaki dar anlamda borcu sona erdiren bir söz
leşmedir (hukuki işlemdir). Bu nedenle (Y), (D’ye borcunu konu alan
ibra sözleşmesinin varlığını senet veya diğer kanuni delillerle ispat et
mek zorundadır.
8. Kanuni delille ispat zorunluluğu doğrudan doğruya hukukî işlemin ken

disini içerir. Başka bir ifadeyle davacının alacağının bir kısmını talep
etmesi, kanuni delille ispat zorunluluğunu bertaraf edemez. Zira bu hâl
de de alacaklı alacağın doğduğu sözleşmenin varlığını ispat etmek zo
rundadır. Şayet sözleşmeden doğan alacak da, sözleşmenin kurulduğu
tarih itibariyle kanunda gösterilen parasal sınırı aşmaktaysa, ilgili söz
leşme de kanuni delille ispat edilecektir. Dikkat etmek gerekirse ispata
muhtaç vakıa sözleşmenin kendisidir; alacak bu sözleşmeden doğmak
tadır. Kanuni delille ispat zorunluluğunun konusu, dava konusu (ta
lep sonucu) değil; talep sonucunun maddi hukuk anlamında dayan
dığı vakıanın hukukî işlem olup olmadığıdır. Şayet bu vakıa hukukî
(1086 sayılı HUMK’un 29375 maddesi) düzenleme karşısında hukukî işlemlerde irade bozuk
luğu ve aşırı yararlanma iddialarının yazılı belge olmasa bile tanıkla ve her türlü delille
kanıtlanmasının olanaklı olduğu açıktır. Ne var ki mahkemece yukarıda açıklanan ilke ve ol-
gulan kapsar biçimde Dir araştırma yapılmadığı gibi yanılgılı düşünülerek davacının tanıkları
dinlenmemiş, tanık dinletme isteği reddedilmiştir. Hal böyle olunca' tarafların iddia ve delilleri ile
açıklanan ilkeler doğrucusunda gerekli araştırma yapılıp tanıklardan bu yönde açıklayıcı, doyu
rucu somut bilgiler alınması iptale konu taşınmazın uzman bilirkişiler aracılığıyla temlik tarihin
deki değerinin keşfen belirlenmesi hile iddiasının kanıtlanamaması halinde gabin (aşırı yarar
lanma) iddiası açısından değerlendirme yapılması hasıl olacak sonuca göre hüküm kurulması
gerekirken yazılı olduğj üzere noksan soruşturma ile neticeye gidilmiş olması doğru değildir
(...)" Yargıtay 1. HD. T. 01.10.2012. E. 2012/10938. K. 2012/10436 (kazanci.com.tr).
işlem ve Kanunda gösterilen parasal sınırı aşmaktaysa artık kanuni

delille ispatı zorunludur.
Olayda (Y)’nin talep sonucu 6.000TL'lik alacağının 2.000TL’sini içer

mektedir. Ancak (Y), talep etmiş olduğu alacak miktarını ispat etmek
için öncelikle bu alacağın doğduğu sözleşmenin varlığını ispat etmelidir.
Sözleşmenin becelı ise 6.000TL olduğundan ilgili sözleşme ancak ka
nuni delille ispat edilebilir. O hâlde (Y)s 2.000TLTik alacağını da kanu
ni delille ispat etmek zorundadır.
■ İspat Araçları - 2
OLAY:
Tekstil işçisi (İ) ile Şişir de bir mağaza işleten (P), (P)Tıın İkitellimdeki
fabrikasında çalışmak üzere belirsiz süreli bir hizmet sözleşmesi akdet
mişlerdir. Sözleşmeye göre (î) hizmetinin karşılığında her ay 2.400 TL
ücret alacaktır. İşveren (P)Tnin kendisinin iki aylık ücret alacağını öde
mediği gerekçesiyle (İ), (P)’ye karşı 4.S00 TL Tık alacağının tahsili
amacıyla bir eda davası açmıştır.
SORULAR:
1. (İ) dava dilekçesinde yalnızca sözleşmeden doğan 4.S00 TL alacağı
olduğunu belirtmiş; ancak sözleşmeyle ilgili başka bir bilgi vermemiştir.
Bu durumun (İ) bakımından doğuracağı sakıncalar neler olabilir?
2. Taraflar hizmet sözleşmesine ek olarak yapmış oldukları başka bir söz

leşmede:
a. Aralarında doğabilecek uyuşmazlıkların yalnızca "kanuni delille” ispat

lanabileceğim;
b. Aralarında doğabilecek uyuşmazlıkların yalnızca “tanık” deliliyle ispat

lanabileceğim ve hâkimin ilgili tanık beyanlarıyla bağlı olduğunu..
düzenlemişlerdir. İlgili sözleşmelerin hukukî niteliği nedir? İlgili söz

leşmenin geçerli olup olmadığını her bir öncül bakımından açıklayınız.
3. (P); (İ):nin mahkemeye ibraz ettiği sözleşmenin gerçeği yansıtmadığını

zira kendisinin imzaladığı sözleşme metninde ücret kısmının boş bırakı
lıp aylık 1.700 TL olarak daha sonra doldurulacağını iddia etmiştir. (P):
bu iddiasını hangi delil veya delillerle ispatlayabilir?
4. (P): cevap dilekçesinde alacağın henüz muaccel olmadığını ifade etmiştir.
a. Alacağın muaccel olduğunu kim ispat etmelidir?
b. (İ), sözleşmenin değerinin 2.400 TL olduğundan bahisle vade tarihinin

senetle ispatına gerek olmadığım ifade etmiştir. Bu iddia doğru mudur?
Açıklayınız.
5. (P)_. cevap dilekçesinde işçi (İ)’nin iş görme bcrcunu ifa etmediği için
ücrete hak kazanamadığım belirtmiştir. Bu iddiayı kım: hangi delillerle
ispat etmelidir? Açıklayınız.
6. (P), cevap dilekçesinde borcunu ifa ettiğini iface etmiştir. Buna ilişkin
olaraksa bürosunda (İ)’ye belli bir miktar nakit para verdiğini gösteren
kamera kayıtlarını delil olarak göstermiştir. İlgili kamera kayıtlarının
delil niteliğim “caiz delil” kavramı üzerinden değerlendiriniz.
CEVAPLAR:
1. Taraflar yargılamada haklarını dayandırdıkları koşul vakıalarının ger
çekleştiğim ispat etmek zorundadırlar. Bu yönüyle ilgili koşul vakıalara
ilişkin kurallar birer usûl hukuku değil: maddi hukuk problemi hâline
gelirler. Ancak usûl hukuku problemi olan koşul vakıalar ve bunlara
ilişkin kurallar değil; koşul vakıaların içini dolcuran başka bir ifadeyle
koşul vakıaların gerçekleştiğini teyit eden somu: vakıalar (hayat olayla
rıdır). Koşul vakıalar; yalnızca ilgili hakkın teorik kapsamını belirlerler.
Bu sebeple koşul vakıalar birer maddi hukuk öznesi olarak soyutken;
somut vakıalar, koşul vakıaların içim dolduran hayat olayları olarak so
mutturlar. İşte, yargılamada tarafların dayandıkları, hakkın teorik
sebebini oluşturan koşul (şart) vakıaları, somut vakıalar marifetiyle
somutlaştırmaları, tarafların somutlaştırma yükü olarak ifade edilir
(HMK m. 194). Şayet taraflar derdest yargılamaya yalnızca soyut ve
teorik nitelikte olan koşul vakıaları bildirirler; ancak somut vakıalarla
ilgili koşul vakıaların gerçekleştiği konusunda hâkimde kanaat uyan
dırmazlarsa somutlaştırma yükünü yerine getirmemiş olurlar22.
22 “(...) 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 194. maddesinde, somutlaştırma yükü
düzenlenmiş olup maddenin birinci fıkrası uyarınca, taraflar dayandıkları vaki al arı/ispata elve
rişli bir şekilde somutlaştırmakla yükümlüdür. Madde gerekçesirde. maddenin ihdas amacının,
uygulamada genel geçer ifadelerle somut vakıalara dayanmadan davaların açılıp yürütülmesinin
Somutlaştırma yükünün öncelikli olarak yerme getirilmesi, ispat faaliye

ti için bir zorunluluk arz eder. O hâlde somutlaştırma yükü, delillerden
ziyade vakıalarla ilgilidir22. Başka bir deyişle somutlaştırma yükünün
kapsamı deliller değil; ancak somut vakıalar yanı hayat olaylarıdır. Hu
kukî nitelik olarak somutlaştırma yükü, bir usûli yükten ibarettir. Usûlı
yük kavramından ise anlaşılması gereken; tarafların kanunen taraflara
verilmiş bu yükü yerme getirmemesi hâlinde bir yaptırıma uğramaktan
ziyade aleyhlerine karar verilme riskiyle karşı karşıya kalmalarını anla-*23
önüne geçmek olduğu belirtilmiştir. Gerekçenin devamında, "Bir davada, ispat faaliyetinin tam
olarak yürütülebilmesi, mahkemenin uyuşmazlığı doğru tespit ederek yargılama yapabilmesi
karşı tarafın ileri sürülen vakıalara karşı kendini savunabilmesi için, iddia edilen vakıaların açık
ve somut olarak ortaya konulması gerekir. Genel geçer ifadelerle, somut bir şekilde ortaya koy
madan iddia veya savunma amacıyla vakıaların ileri sürülmesi durumunda, yargılamanın sağlık
lı bir şekilde yürütülmesi mümkün olmayacağı gibi, vakıaların anlaşılması için ayrıca bir araştır
ma yapılması ve zaman kaybedilmesi soz konusu olacaktır. Taraflar haklarını dayandırdıkları
hukuk kuralının aradığı koşul vakıalara uygun somut vakıaları açıkça ortaya koymalıdırlar. Bu
vakıaların somut olarak ileri sürülmesi ilgili taraf için bir yüktür: bü yükü yerine getirmeyen so
nuçlarına katlanacaktır" şeklindeki ifadelere yer verilerek somutlaştırma yükünün anlam ve
önemi vurgulanmıştır Dava dilekçesinde, gerek 6100 Sayılı Kanun'un m. 119/1-e gerekse mad
de 194 gereğince somutlaştırma yükünün yerine getirilmemiş olması halinde, önce hâkim dava
yı aydınlatma ödevi ve ön İncelemedeki görevi gereği, somut olmayan hususlann belirlenmesini
(yeni bir vakıa meydana getirmeden, sadece mevcut vakıa kapsamında) davacıdan istemeli, bu
eksiklik tamamlanırsa yargılamaya devam edilerek karar verilmeli, bu eksiklik tamamlanmaz,
somutlaştırma gerçekleşmezse, ispatsız kalan davanın reddine karar verilmesi gereklidir. Dava
cının dava dilekçesinde’belirtilen eksikliklerin bulunmaması halinde isin esasına girilerek yargı
lama yapılmalıdır Yargıtay 22. HD, T. 11.4.2016. E 20'l5/6809. K. 2016/10353
(kazanci.com tr).
23 '(...) Davacının dilekçesinde talebine dayanak yaptığı bazı iddialar (vakıalar) olmakla birlikte,
bunlar somut ve açık değilse, o zaman somutlaştırma yükünür yerine getirilmemesinden soz
edilmelidir. Somutlaştırma yükü yerine getirilmeden ne karşı tarafın sağlıklı savunma yapması
ne de sağlıklı bir hükün verilmesi mümkündür. Çünkü karşı tarafın hukukî dinlenilme hakkının
gereği olarak açıklama ve ispat hakkını kullanabilmesi için.’öncelikle kendisine yöneltilen iddia
lar hakkında tam olarak bilgilenmesi zorunludur (m. 27). Keza hükümde nelerin yer alması ge
rektiğini belirten 6100 Sayılı Kanunün 297. maddesi gereğince tarafların iddia ve savunmalan-
nın. uyuşmazlık noktalarının, hükmün dayandığı ve sabit görülen vakıaların, tam olarak göste
rilmesi aranmaktadır (m. 297/1-c). Somut vakıalar olmadan, hâkimin sağlıklı ve somut bir karar
vermesi de mümkün değildir Davanın dayanağı olan vakıaların soyut olarak gösterilmesi
yetmez, bu vakıaların ispata elverişli şekilde zaman, mekar ve içerik olarak somutlaştı
rılması zorunludur. Somutlaştırmak, bir iddiayı, zaman, mekân, kişi, oluş şekli gibi unsur
larıyla algılamaya, anlamaya, tartışmaya, ispata elverişli şekilde ortaya koymaktır. Vakıa
ların somutlaştınlmasından sonra, karşı tarafça savunma yapılabilir ve mahkemece bir vakıa
tam olarak algılanabilir ispat faaliyeti yürütülebilir ve vakıa üzerinde inceleme ve tartışma yapı
larak karar verilebilir. Soyut ve genel ifadelerle dilekçe yazmak tarafın kendi bilmediği bir şeyi
karşı tarafın bilmesini ve mahkemenin de talepte dahi bulunanın bilmediği, somut olarak ileri
sürmediği, belirsiz bir şeyden sonuç çıkarmasını beklemek anlamına gelir ki. bu durum hukuk
kuralları bir yana mantı< kurallarıyla’ da bağdaşan bir durum değildir. Yargıtay’ın yerleşik karar
larında da belirtildiği üzere, dava malzemesini getirmek tarafların, hukuku uygulamak mahke
menin işidir. Taraflar dava malzemesini eksik değil, tam olaıak getirmek durumundadırlar.
Unutmamak gerekir ki. talebin tam tespit edilemediği belirsiz alacak davasında dahi, talep konu
su belirsiz olsa dahi Kanun hukukî ilişkinin belirtilmesini zorunlu kılmıştır (HMK m 107). Çünkü,
kişi, belirsiz ve bilinmeyen bir hukukî ilişki ve vakıadan hareketle bir talepte bulunamaz (...)"
Yargıtay 22. HD. T. 25.4.2016. E 2016/11089. K. 2016/12255 (kazanci.com.tr).
mak gerekecektir. Bu hâlde yargılamada somutlaştırma yükünü yerine

getirmeyen taraf bu bir usûli yük olduğundan, aleyhine karar verilme
riskiyle karşılaşır.
Olayda ise (İ) yalnızca bir sözleşmeden doğan alacağının varlığından

bahsetmiş; ancak bu alacağın hangi sözleşmeden doğduğunu belirtme
miştir. Başka bir ifadeyle (İ), dava dilekçesinde (P) ile yapmış oldukları
hizmet sözleşmesine atıf yapmamıştır. (İ), bu ifadelerle yalnızca hakkın
kaynağı olan koşul vakıaya atıf yapmıştır. Bu koşul vakıa ise sözleşme
ve sözleşmeden doğan alacaktır. Ancak bunun dışında (İ)’nin bu hakkın
(P) ile olan hangi ilişkiden doğduğunu, talep edilebilir olup olmadığını
(muaccel) somut vakıalarla açıklaması gerekmektedir. (İ)’nin bu hâliyle
somutlaştırma yükünü yerine getirdiğinden bahsetmek mümkün değil
dir. Bu hâlde (İ), aleyhine karar verilme riskiyle karşı karşıya kalacaktır.
2.
a. Taraflar yargılama öncesinde veya yargılama sırasında, başka bir ifa

deyle uyuşmazlık öncesinde veya uyuşmazlık sonrasında, bir sözleşme
(anlaşma) akdederek belirli vakıaları veya vakıaların tamamını belirli
delillerle ispatını öngörebilirler. Bu sözleşme (anlaşma), delil sözleşme
si (anlaşması) olarak ifade edilir ve medeni usûl hukukuna göre kural
olarak geçerlidir (HMK m. 193). Delil sözleşmesi ispatı daraltan ve is
patı genişleten delil sözleşmeleri olarak ikiye a^Tilmaktadır. Öyle kı be
lirli vakıaların kanunda öngörülen delillerle değil yalnızca tarafların be
lirlemiş oldukları delillerle ispatı öngörülüyorsa burada ispatı daraltan;
belirli vakıaların kanunun öngördüğü delillerin dışında başkaca deliller
le de ispatı öngörülüyorsa, ispatı genişleten delil sözleşmesinden (an
laşmasından) bahsetmek gerekecektir. İlgili sözleşme (anlaşma) aslı et
kilerini medeni usûl hukukunda meydana getirdiği için, hukukî nitelik
olarak bir usûli sözleşmedir (anlaşmadır).
Belirtmek gerekir ki anayasal ispat hakkı gereği, ispat hakkının özüne

dokunan, başka bir deyişle ispat hakkının kullanımını imkânsız kılan ve
ya fevkalâde güçleştiren delil sözleşmeleri geçersizdir (HMK m. 193)84.
84
“(.-) Davacı bu hususa davalının imzasını taşıyan bir belge sunamadığı gibi, mahkemenin
gerekçesinde dayandığı sözleşmenin 14/9 maddesindeki delil sözleşmesi de geçerli kabul edi
lemez". Zira sözleşmenin bu maddesinde dağıtıcının (davacı) evrak, bordro rapor" defter vs. ka-
Olayda ise taraf.ar bütün vakıaların kanuni delille ispatlanacağını ön

görmüşlerdir. Burada taraflar teknik anlamda vakıayı temsil kabiliyeti
en kuvvetli olan tanık delilini dışlamaktadırlar. Ayrıca tanık delili yargı
lamalarda en sık başvurulan delillerden birini oluşturmaktadır. Bu du
rumda bir maddi fiil olan (İ)’nin ış görme borcunun ifası dalın kanuni
delillerle ispat edilmek zorunda kalacaktır. Kanaatimizce bir delil söz
leşmesinde tanık delilinin tamamen yasaklanması, hizmet ilişkisi gibi
karakteristik edimi iş görme olan bir hukukî ilişkide ispatı oldukça zor
laştırmaktadır. Her ne kadar burada ilgili delil sözleşmesinin geçerli
olup olmadığı bir yorum meselesi olsa da kanaatimizce ilgili delil söz
leşmesi (anlaşması) geçerli olarak kabul edilemeyecektir.
b. Belirtmek gerekir ki taraflar delil sözleşmesi (anlaşması) ile yalnızca

belirli -vakıalar bakımından mahkeme tarafından hangi delillerin muha
kemenin konusunu oluşturacağını düzenlerler. Bu anlamda delil sözleş
mesi esasen “caiz delil” kavramıyla sıkı bir bağlantı içindedir. Taraflar
ca, belirli bir vakıa bakımından yalnızca belirli delillerin muhakeme ko
nusu oluşturabileceği kararlaştırıldığında, bunun dışında kalan deliller
artık caiz olmayacağından hâkim tarafından incelenemeyecektir (HMK
m. 1S9 f. IV). Bu sebeple delil sözleşmesi (anlaşması) hâkim tarafından
re’sen dikkate alınır". Vurgulamak gerekir kı taraflar delil sözleşmesi
ile yalnızca hangi delillerin caiz olabileceğini belirlerler; yoksa her
hangi bir takdiri delile kanunilik vasfı sağlayamazlar. Zira kanuni
delil kurumu, yalnızca “caiz delil” kurumuyla bağlantılı değildir. Elbette
bir vakıanın kanuni delille ispatlanması gereken hâllerde ilgili vakıa ba
kımından tarafların gösterdiği ve ibraz ettiği delil kanuni delil değilse;
bu delil artık caiz olarak kabul edilemeyeceğinden hâkim tarafından in
celenemez. Ancak kanuni delil yalnızca caiz delil kurumuyla ilgili ola
rak kabul edilemez; kanuni delilin bir diğer ve en önemli fonksiyonu
hâkimin kanuni deliller üzerinde takdir yetkisi bulunmamasıdır. Hâkim,
yıtlarının muteber olacağı, bu kayıt ve evraklara hiçbir sebeple itiraz hakkı bulunmadığı belirtil
miştir. 61 CO sayılı HMK’nın 193Ö. maddesinde Taraflardan birinin ispat hakkının kullanımını
imkânsız kılan veya fevkalade güçleştiren delil sözleşmeleri geçersizdir." denilmekte olup dava
lıya itiraz hakkı tanımayan delil sözleşmesinin geçerli olduğu k'aoul edilemez (...)’ Yargıtay 19.
HD. T 21.11.2012. E. 2012/6268. K. 2012/17422 (kazanci.com tr).
“(...) Dava, eser sözleşmesinden kaynaklanan alacağın tahsil istemine ilişkindir. Şartname
kuralları sözleşme tarihinde yürürlükte bulunan 6103 sayılı HMK’nın 193. maddesi uyarınca delil
sözleşmesi niteliğinde olup tarafları bağladığı gibi mahkemece de re sen dikkate alınması gere
kir (...)" Yargıtay 15. HD. T. 1.2 2017. E. 2016/4122. K 2017/417 (kazanci.ccm.tr).
aksi başka bir kanuni delille çürütülmedikçe, kanuni delilin muhte

vasıyla bağlıdır; bunu muhakeme edemez. Bu sebeple bir delile ka
nunilik vasfı yalnızca kanun tarafından verilebilir. Zaten bir delilin
kanuni delil olarak isımlendırilmesınin sebebi debudur>:.
Olayda ise taraflar yapmış oldukları delil anlaşmasında hâkimin tanık

delilleriyle bağlı olacağını ifade etmişlerdir. Bu ifade: tarafların örtülü
olarak takdiri biı delil olan; buna göre muhtevası hâkim tarafından ser
bestçe takdir edilebilen tanık deliline: taraflarca kanuni delil vasfı ka
zandırıldığını göstermektedir. Hâlbuki yukarıda açıklandığı üzere delil
anlaşması yalnızca konusu olan vakıaların ispatı bakımından ilgili delil
lerin “caiz” oluf olmaması üzerinde etkilidir. Başka bir ifadeyle delil
sözleşmesi, caiz delil kavramıyla bağlantılıdır; kanuni delil kavramıyla
değil. Bu hâlde tarafların yapmış oldukları delil sözleşmesi (anlaşması)
geçersizdir.
3. (P), sözleşmenin karşı tarafına güvenerek belirli kısımları boş olan met
ni imzalamış; ancak metin daha soma (İ) ile olan anlaşmasına aykırı ola
rak yine (İ) taraf.ndan doldurulmuştur. Esasen burada (P) nin başlı başı
na yapmış olduğu beyaza imza iddiası, sözleşmenin ispat hukuku bakı
mından “senet” olma niteliğini değiştirmez. Zira bu iddiaya rağmen ta
rafların arasındaki sözleşme aynı zamanda bir hukukî işlemi temsil ettiği
için senet kuvvetmdedır. (P)’nin iddiası ise sözleşmenin hükümlerinin..
(İ)’nin ibraz ettiği sözleşmeden (senetten) farklı olduğu yönündedir.
Kanuna göre: “Senede bağlı her çeşit iddiay a karşı ileri sürülen ve se
nedin hüküm ve kuvvetini ortadan kaldıracak veya azaltacak nitelikte
bulunan hukukî işlemler ikibinbeşyü^' Türk Lirasından az bir miktara
ait olsa bile tanıkla ispat olunamaz (HMK m. 201)”. O hâlde beyaza
imza iddiası, başka bir ifadeyle sözleşme hükümlerinin, anlaşmaya aykı
rı surette doldurulduğu iddiası da senet veya diğer kanuni delillerle is-
patlanmalıdır^.
46 Bu hususta Yargıtay’ın hatalı bir içtihat geliştirdiğini söylemekte fayda vardır. Bu hatalı kararlara
örnek için: *(.•■) Kredi katı üyelik sözleşmesinin 18. Maddesi uyarınca, uyuşmazlık hâlinde ban
ka defter ve kayıtlanrın kesin delil teşkil etmesi, ancak bu kayıtlann varlığı hâlinde müm
kündür (...) Yargıtay 19 HD. T. 23.2.2303. 7576/1284 (YILMAZ. Şerh, s. 1067).
8 Bu miktar 2017 yılı için 2.590 TL’dir.
ss “(...) Açığa imza atılmak suretiyle düzenlenen senetlerin, anlaşmaya aykırı olarak doldu
rulduğu kanıtlanmadıkça geçerlidir. Senedin hüküm ve gücünü ortadan kaldıracak veya
4.
a. HMK m. 190 hükmüne göre ispat yükü, ilgili vakıanın gerçekleşmesinin

hukukî sonucundan hak çıkaracak tarafa aittir. Olayda alacağın
muacceliyeti yanı talep edilebilirliğinden hak çıkaracak taraf (İ) oldu
ğundan (İ) alacağı ve bunun muaccel olduğunu ispat yükü altındadır.
b. Kanuna göre yapıldıkları andaki değeri 2.590 TL’yi geçen hukukî iş
lemler senetle veya diğer kanuni delillerle ispat edilmelidir. Elbette söz
leşmeler de hukukî işlem oldukları için, sözleşmenin (hukukî işlemin)
değerinin 2.590 TL’yi aşması durumunda bunun da senet veya diğer ka
nuni delillerle ispat edilmesi gerekecektir.
Am edimli sözleşmeler bakımından sözleşmenin değerini tespit etmek

kolaydır. Zira sözleşmenin sağladığı hukukî menfaat zamana yayılma
yan bir ifa ile sonuçlanmaktadır. Hâlbuki sürekli edimli sözleşmeler ba
kımından sözleşmenin değerini tespit etmek bırsz daha karmaşıktır. Sü
rekli edimli sözleşmelerin değeri dolayısıyla ilgili sözleşmelerin de ka
nuni delille ispat zorunluluğuna tabi olup olmadığım belirlemek için bir
ayrım yapmak gerektiği kanaatindeyiz.
• Belirli süreli bir sözleşme söz konusu ise: Bu durumda sözleşmenin

taraflarca belirlenen süresi dikkate alınır. Yargıtay, kira sözleşmele
rinde isabetli olarak kira sözleşmesindeki bu aylık kıra bedelim de
ğil; bir yıllık kıra bedelini dikkate alarak sözleşmenin değerini he-
saplamaktadır35. Zira 609S sayılı Türk Borçlar Kanunu’na göre de
kural olarak çatılı iş yeri ve konut kira sözleşmeleri bir yıl boyunca
devam eder.
azaltacak nitelikte bulunan hukukî işlemler HUMKün 290. maddesi hükmünce şahitle ka
nıtlanamaz. Yazılı delile ispatı gereken hususlarda diğer tarafın açık muvafakati ile tanık dinle
nebilir. Mahkemece ölen tanığın yerine başka tanığın dinlenmesinde usûle aykırılık yoksa da.
davalılar tanık dinlenmesine muvafakat etmediklerinden tanığın dinlenmemesi, dinlenen tanığın
beyanına itibar edilmemesi gerekir Mahkemece, davacıdan HUMKün 288. maddesi hükmünce
iddiasını ispatlayacak delilleri sorulup, yazılı delil ibraz etmediği takdirde yemin teklif etme hakkı
hatırlatılıp, sonucuna uygun bir karar verilmesi gerekirken" yazılı şekilde davanın kabulü isabet
sizdir (...)'■ Yargıtay 19. HD. T. 17.12.1993. E. 1992/11886. K. 1993/8720 (kazanci.com.tr).
ss “(...) Anahtarın kiralayana teslimi, hukukî işlemin içerisinde yer alan bir maddi vakıa olmakla
birlikte sözleşmenin feshine yönelik bir hukukî sonuç doğurduğundan, bunun ne şekilde ispat
edileceği hususu yıllık kira bedelinin tutarı esas alınmak suretiyle. 1.10.2011 tarihinde yürürlüğe
giren 6100 Sayılı HMK’nın 200 ve 201. maddeleri çerçevesinde değerlendirilmelidir Eş söyleyiş
le. yıllık kira bedelinin tutarı senetle ispat sınırının üzerindeyse ve kiralayanın açık muvafakati
yoksa bu yön kiracı tarafından ancak yazılı delille ispatlanabilir: tanık dinlenemez (...)’ Yargıtay
6 HD. T. 11.5.2016. E. 2016/3570. K 2016-3846 (kazanci.com tr).
• Şayet belirsiz süreli bir sözleşme söz konusu ve sözleşme sona er
mişse: Bu durumda sözleşmenin hükümlerim doğurmaya başladığı
ve hükümlerinin etkisinin bittiği zaman aralığı esas alınır. Örneğin
bir kıra sözleşmesi bir sene boyunca hüküm ifade etmiş: ve sözleş
menin feshiyle sona ermişse, sözleşmenin akdedildiği ve sözleşme
nin feshedildiği zaman aralığı esas alınacaktır.
• Şayet belirsiz süreli bir sözleşme var: ve sözleşme hâlâ hüküm ifade
ediyorsa: Bu durumda ise sözleşmenin akdedildiği buna göre hü
küm ifade etmeye başladığı tarih ile taraflar arasındaki uyuşmazlı
ğın usûl hukuku bakımından gündeme geldiği; yanı davanın açıldığı
tarih arasındaki zaman aralığı esas alınır. Ve bu zaman aralığı, söz
leşmede belirtilen edim veya edimlerin üzerinden hesaplanacak
miktara göre, sözleşmenin HMK m. 200’de gösterilen 2.590 TL’lik
değeri karşılayıp karşılamadığı bulunacaktır
Olayda (P) ile (İ) arasındaki hizmet akdi, belirsiz sürelidir. Bu hâlde
sözleşmenin kurulduğu tarih ile dava tarihi arasında en az iki ay süre ol
duğu: başka bir deyişle sözleşmenin iki aydan fazla devam ettiği açıktır.
(İ)’nin iddia ettiği aylık ücreti 2.400TL7dır. Sözleşmenin hüküm ifade
ettiği tarih ise en az iki aydır. Bu hâlde sözleşmenin değeri 2*2.400
TL=4.S00TL’dir. Sözleşmenin değeri 2.590 TL’lik senetle ispat sınırın
dan fazla olduğundan, sözleşmedeki esas haktan ziyade bütün sözleşme
hükümleri de senetle ispat kuralına tabı olduğundan, (İ) alacağın muac
cel olduğunu (vade tarihini) senet veya diğer kanuni delillerle ispat et
melidir.
5. Sözleşmenin ifası, sözleşmenin bütününden farklı bir vakıa olduğu için

sözleşmenin ispatından başka esaslara tabıdır. Türk-İsviçre hukukunda
kabul edilen görüşe göre sözleşmenin ifası başlı başına ne bir hukukî iş
lem ne de bir maddi fiildir. Öyle ki ifanın bir maddi fiille mi yoksa bir
hukukî işlemle mı gerçekleşip gerçekleşmediği esas alınmalıdır. Bu hâl
de satım sözleşmesi sonucunda satıcının satılanı devri, yanı borcunu ifa
sı bir hukukî işlemdir. Zira zilyetliğin devriyle birlikte bir aynı sözleşme
de gerçekleşmektedir. Aynı şekilde bir hukukî ilişkiye dayalı olarak ya
pılan ödeme de (tasarruf işlemi de) bir hukukî işlemdir ve Kanunda gös
terilen parasal sınırı aşınası hâlinde senetle ispatı gerekir. Olayda bir iş
görme edimi söz konusudur. Niteliği gereği bu edimin ifası bir hukukî
işlem değil: bir maddi fiil olarak kabul edilecektir. Bu hâlde (İ) ış görme
edimini her türlü delille ispat edebilir (HMK m. L98)w.
6. İlgili kamera kayıtları caiz delil ve senetle ispat kuralı bakımından

değerlendirildiğinde. Öncelikle belirtmek gerekir ki bir delilin., “ca
iz” olarak kabul edilebilmesi için hukuka aykırı surette elde edilme
miş olması ve ispata muhtaç vakıanın ispati için kullanılmasında ka
nuni bir engelin bulunmaması gerekir. Buna göre delilin hukuka ay
kırı surette elde edilmemiş olması caiz delil sayılması için yeterli de
ğildir. Aynı zamanda delilin.. Kanun gereği belirli delilerle ispatı ge
reken bir vakıa bulunması hâlinde Kanunda gösterilen bu delillerden
sayılması gerekir. Bu ikinci hâl ilgili vakıa bakımından kanuni delille
ispat zorunluluğunun olduğu hâller bakımında.-ı geçerlidir. Olayda da
işveren (P) tarafından yapılan ödeme, bir hukukî işlem olduğu için
senetle (kanuni delille) ispat edilmelidir. Bu hâlde kamera kayıtları
hem hukuka uygunluk hem de senetle ispat kuralı bakımından değer
lendirilmelidir.
• Kamera kayıtları kanuni delille ispat kuralı bakımından değerlendi

rildiğinde: Yazılı olmaması ve aleyhine kullanılacak kişi tarafından
düzenlenmemesi sebebiyle kamera kayıtlarının nitelikli bir yazılı
belge olan “senet” olarak değerlendirilmesi elbette mümkün değil
dir. Ancak burada HMK m. 202 gereği ilgili kamera kayıtları
nın delil başlangıcı olup olamayacağı tartışılmalıdır.
Delil başlangıcının maddi unsuru gereği., delil başlangıcı teşkil ede

bilecek veri taşıyıcısı HMK m. 199 gereği bir belge olmalıdır. Ka
mera ise kanun gereği bir belgedir. Bu hâlde delil başlangıcının
maddi unsuru olan “belge” olma gerçekleşmiştir.
Delil başlangıcının kaynaklanma unsuru gereği, kameradaki kayıtın

aleyhine kullanılacak kişiden kaynaklanması gerekmektedir (HMK
m. 202). Olayda ise görüntülerde (P):nin yanında, delil aleyhine
sc “(•••) Davanın niteliği gereği çalışma olgusunun her türlü delille ispatlanabilmesine karşılık
ücretin ispatında bu denli bir serbestlik söz konusu değildir. Çalışma olgusunun her türlü delille
kanıtlanması olanağı bulunmakla birlikte: Hukuk Genel Kurulü'nıb 2005/21-409 Esas 2005/413
Karar sayılı kararında da belirtildiği üzere ücret alma iddialarının yazılı delille kanıtlanması zo
runluluğu bulunmaktadır (...)" Yargıtay 10 HD. T. 3.3.2014. E 2013/6567. K 2014/4325
(kazanci.com tr).
kullanılacak (İ) yer almaktadır. Delil başlangıcının kaynaklanma

unsuru da gerçekleşmiştir.
Delil başlangıcının gerçeğe yakın gösterme unsuru incelendiğinde

ise görüntülerde davalı (P) tarafından davacı (î)’ye belli bir miktar
paranın verildiği görülmektedir. Dava konusu da bir miktar alacak
olduğu cihetle, ilgili para verme fiili., bir edemenin yapıldığı şek
linde kanaat uyandırmaktadır. Bu hâlde delil başlangıcının gerçeğe
yakın gösterme unsuru da gerçekleşmektedir. Buna göre ilgili ka
mera kaydının hukuka uygun olması durumunda, delil başlangıcı
teşkil ettiğinde şüphe yoktur5'. Senetle ispatı gereken vakıalar
bakımından delil başlangıcı bulunması hâlinde takdiri delillerle
ilgili vakıanın ispatı mümkün olduğundan bu yönüyle kamera
kayıtları caiz delil olarak kabul edilecektir.
• Bir kişinin görüntüsü onun kişilik haklarına ilişkin değerlerinden

birini oluşturmaktadır. Şayet kışının görüntüsünün alınması konu
sunda bir rızası yoksa, ilgili görüntü alınması eylemi ve bu eylem
sonucunda elde edilen görüntünün kullanılması hukuka aykırıdır.
Olayda ise görüntülerin elde edilmesinde (İ):nin rızasının olup ol
madığı anlaşılmamaktadır. Şayet (İ)’nin rızası varsa, kamera kayıt
ları hukuka aykırı surette elde edilmediği için caiz delil olarak; şa
yet (İ)’nin rızası yoksa kamera kayıtlarındaki görüntü hukuka aykırı
surette elde edildiği için, caiz delil olarak kabul edilemeyecektir.
5' '(...) Somut olayda dav3lı işyerinde ücretin sigorta matrahında gösterilen kısmının banka aracı
lığı ile geri kalan kısmının ise işyerinde bulunan bir edada işçilerin sıraya girmesi suretiyle elden
zarf içinde ödendiği iddası ile birçok işçinin gerçek ücretin tespiti için dava açtıkları, aynı nitelik
teki bu dâvalarda bahs geçen zarf »ciride elden para ödenmesine ilişkin işyerinde bulunan ka
mera kayıtlan görüntülerine’ ait CD'nih dosyaya sunulduğu, bu görüntülerde' iddia edildiği şekilde
işçilerin bir oda kapısı önünde sırada bekledikleri içeriden çıkanlann elinde ince uzun zarfların
olduğu, tanıklarında işyerinde böyle bir uygulama olduğunu be^an ettikleri, ücret bordrolarının
imzasız olduğu, davacının kalite ayrım ve paketleme işçisi olarak çalıştığı anlaşılmaktadır Mah
kemece yapılacak is. dosyaya delil olarak sunulan kamera görüntülerini de delil' başlangıcı kabul
ederek (...)• Yargıtay 21. HD. T. 29 9.2014. E. 2013/17596. K. ' 2014/18828
(http:Zfemsal.yargitay.gov.tr)
■ Caiz Delil
■ Tanık Listesi
■ Yemin
■ Delil Sözleşmesi
■ Re’sen Araştırma İlkesi
OLAY:
(A), oğlunun babası olduğunu düşündüğü (B)’ye, oğlu (K) ile birlikte
babalık davası açmıştır. (B), cevap dilekçesinde “dava dilekçesinde be
lirtilen tarihlerde (A) ile cinsel ilişkiye girdim” ifadelerini kullanmıştır.
Ayrıca mahkeme tarafından değerlendirilen delilleri inceleyen (A),
(B) ’nin babası olduğuna kanı olup mahkeme kalemine davayı kabul et
tiğini belirten bir dilekçe vermiştir.
Yargılama sırasında ise K) mahkemeye ikinci bir tanık listesi vermiş.

Ayrıca tahkikat sırasında (A), daha önce (B) ile tanışma tarihi olarak be
lirttiği 20.08.2001 tarihini 10.07.2000 olarak değiştirmiştir. Yargılama
lım uzadığını gören taraflarsa bir delil sözleşmesi yaparak “ilgili babalık
davasında elektronik belgelerin delil olarak kullanılamayacağını ” dü
zenlemişlerdir.
SORULAR:
1. (B)’nin mahkeme kalemine tevdi ettiği dilekçenin hukukî niteliğini,
ilgili yargılamadaki hüküm ve sonuçlarını açıklayınız.
2. (B)’nin cevap dilekçesinde belirttiği “dava dilekçesinde belirtilen tarih

lerde (A) ile cinsel ilişkiye girdim” ifadesinin hukukî niteliğim, ilgili
yargılamadaki hüküm ve sonuçlarını açıklayınız.
3. Çocuk (K)’nın mahkemeye verdiği ikinci tanık listesinin mahkeme tara

fından kabul edilecek mıdır? Açıklayınız.
4. Yargılamada ispat yükünü taşıyan (A), (B)’ye yenim teklif etmiştir.

(B)’nin (A)’nın yemin teklifini eda etmesi münıkün müdür? Mümkün
değilse neden? Mümkünse hangi hukukî sonuçlar meydana gelir? Açık
layınız.
5. (A)’nın dava dilekçesindeki yapmış olduğu tarihe ilişkin düzeltmenin

hukukî niteliği nedir? İlgili düzeltme derdest davada hüküm ifade ede
cek midir? Açıklayınız.
6. Tarafların yapmış oldukları delil sözleşmesinin geçerli olup olmadığını

açıklayınız.
7. Derdest davada mahkeme, çocuk (K)’dan DNA tespiti yapılmasıyla

amacıyla kan örneği alınmasına karar vermiştir. Ancak çocuk (K) ve ana
(A), mahkemenin bu kararma karşı, karar kişilik haklarına aykırı olduğu
bahisle kanun yoluna başx-urmak istemektedir. (K) ve (A) iddiasında
haklı mıdır? Bu karara karşı kanun yoluna başvurulabilir mi? Açıklayı
nız.
CEVAPLAR:
1. Davayı kabul, davalının, davacının talep sonucunu kısmen veya tama
men kabul etmesidir. Davayı kabul, tıpkı davadan feragat gibi, yargıla
mayı kesin hükümle sona erdiren karma karakterli bir usûl işlemidir
(HMK m. 308)*2. Buna göre (B):nın mahkemeye vermiş olduğu dilek
çenin hukuki niteliği davayı kabul işlemidir.
Ancak Kanuna göre tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edemeyeceği

davalarda, davayı kabul işlemi yapılamaz. Tarafların üzerinde serbestçe
52 “(...) Yargılamanın devamı sırasında da 21.06.2012 tarihli dilekçe ile de Hazine davaya müdahil
olarak, taşınmazın Hazine adına tescilini istemiştir. 61 OD sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunun
308. ve devamı maddeleri gereğince kabul, mahkemeye tek taraflı irade beyanı ile yapılır ve
kabul ile uyuşmazlık sena erer. Bunun üzerine dava konusu uyuşmazlığın kabul nedeniyle
son bulduğunu tespit eden mahkemenin, davanın kabul nedeniyle (gereğince) kabulüne
karar vermesi gerekir. Feragat gibi kabul de. maddi anlamda kesin hüküm gibi hukukî
sonuç doğrudur. Mahkemece davalıların davayı kabul etmesi nedeniyle, davanın kabulü ile
taşınmazın davacı adına tesciline Hâzinenin müdahale talebinin reddine karar verilmesi gere
kirken. yazılı şekilde karar verilmesi usûl ve kanuna aykın olup oozma nedenidir (...y Yargıtay
20. HD. T. 1.4.2013, E. 2012/15162. K. 2013/34998 (kazanci.com.tr).
tasarruf edemeyeceği davalardan kasıt, uyuşmazlığın kamu düzeninden

sayıldığı davalardır. Bunlar öyle uyuşmazlıklardır kı bunların açıklığa
kavuşturulmasında taraflar kadar kamunun da menfaati bulunmakta: adlı
gerçeğin maddi gerçekle örtüşmemesı hâlinde kamu düzeninin sarsılma
sı söz konusu olabilmektedir. Soybağıyla ilgili davalar da uyuşmazlığın
kamu düzeninden sayıldığı davalar olup bu davalarda, davayı kabul ve
ya sulh mümkün değildir3. O hâlde, (B)’nin davayı kabul işlemi geçer
siz olduğundan ilgili yargılamada hüküm ifade ermeyecektir.
2. İkrar, tarafın diğer tarafça ileri sürülen çekişmeli vakıanın varlığım ka
bul etmesidir. İkrar, bir usûl işlemi olup ikrar edilen vakıa artık çekiş
meli olmaktan çıkar (HMK m. 1SS f. I). Bu ardamda (B)Tnın ifadelen
ikrar olarak kabul edilebilecektir. Zira davada cinsel ilişki tarihi şeklin
deki vakıa çekişmelidir ve davacı (A) tarafından ileri sürülmüştür.
Ancak belirtmek gerekir kı uyuşmazlığın kamu düzeninden sayıldığı

davalarda ikrar HMK m. 1SS hükmünde gösterilen sonuçları doğurmaz;
başka bir ifadeyle bu davalarda ikrar geçersiz olduğundan hâkimi bağ
lamayacaktır34. Uyuşmazlığın kamu düzeninden sayıldığı soybağına
ilişkin babalık davasında da teknik anlamda ikrarın varlığından söz edi
lemez. Bu anlamda (B)’nin ifadeleri teknik anlamda ikramı hüküm ve
sonuçlarını oluşturmaz. Bu ifadeler alelade bir takdiri delil olarak hâkim
tarafından değerlendirilecektir (HMK m. 192).* 54
" “(...) Diğer taraftan. 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunumun 308/2. maddesi uyarınca,
davayı kabul ancak taraflann üzerinde serbestçe tasarruf edecekleri davalarda hüküm doğur
maktadır. Soybağının eddi ve babalık gibi konular ise. kamu düzenine dair olup, bu tür
davalarda sadece karşı tarafın kabulüne dayanılarak isteğe uygun karar verilemeyecektir.
Hal böyle olunca mahkemece davanın kamu düzenini ilgilendirmesi bakımından kuşku ve du
raksamaya neden olmaksızın soybağının doğru olarak tespit edilmesi zorunludur Somut olayda
mahkemece salt taraf beyanları ile yetinilmeyip. iddia ile ilgili olarak DNA testi yaptırılması alı
nacak rapor ve tüm delilerin birlikte değerlendirilmesi ve oluşacak sonuç doğrultusunda bir ka
rar verilmesi gerekirken, karşı tarafın kabulüne dayanılarak eksik araştırma ile davanın kabulü
ne şeklinde hüküm kurulması usûl ve yasaya aykırıdır (...)" Yargıtay 18. HD T 5.5.2015, E.
2014/19328. K. 2015/7578 (kazanci.com.tr).
54 “(.••) Mahkemece davalı kadına duruşmaya gelip sorulan şortlara cevap vermediği takdirde
başka bir erkekle olan ilişkisini kabul edeceği belirtilerek isticvap davetiyesi çıkarılmış, davalı
kadının davetiye tebliğine rağmen gelmemesi sebebiyle bu ilişkinin varlığı kabul edilerek bo
şanmaya karar verilmiştir. Boşanma davalarında tarafların ikrarı hâkimi bağlamaz (TMK. m.
184/3). Açıklanan sebeple bu şekilde isticvap davetiyesi çıkarılması da usûl hükümlerine gore
doğru değildir. Dosyada davacı erkeğin davalı kadına terk ihtarı gönderdikten sonra davalı ka
dından kaynaklanan boşanmayı gerektirir bir kusurlu davranışın varlığı da ispatlanmamıştır. O
halde davanın reddine karar vermek gerekirken yazılı şekilde karar verilmesi doğru olmayıp
bozmayı gerektirmiştir (...) Yargıtay 2 HD. T 12 5.2015. E. 2014721165 K. 2015/9882
(kazanci.com tr).
3. Dilekçesinde tanık deliline dayanan (tanık delilini gösteren) taraf tanık

ların isimlerini ve adreslerini mahkemeye vereceği tanık listesinde gös
termek zorundadır. Taraflarca getirilme ilkesinin uygulandığı yargıla
malarda ikinci tanık listesi verilemez*
55. Buna karşılık uyuşmazlığın ka
mu düzeninden sayıldığı davalarda re’sen araştııma ilkesi uygulanır. Bu
yargılamalarda ise ikinci tanık listesi yasağı uygulama alanı bulmaz.
Olayda da uyuşmazlığın kamu düzeninden sayıldığı; buna göre re’sen
araştırma ilkesinin uygulandığı bir dava söz konusu olduğu için taraflar
mahkemeye ikinci tanık listesi verebileceklerdir.
4. Yemin, medeni usûl hukukunda düzenlenen kanuni delillerden biridir.

Yemin, senetten farklı olarak hukukî işlem dışındaki vakıaları da içere
bilir. İspat yükür.ü taşıyan tarafın, diğer tarafça yemin teklifi kabul edil
diğinde, artık ispat yükünü taşımayan taraf yemini eda eder ve yemin bir
kanuni delil olduğu cihetle, yeminin içeriği de hâkimi bağlar. Ancak be
lirtmek gerekir ki uyuşmazlığın kamu düzeninden sayıldığı davalarda,
kanuni deliller de söz konusu olamaz. Zira amaç maddi gerçeğin adlı
gerçekle, mümkün olduğu ölçüde, örtüşmesini sağlamaktır. Bu sebeple
bu davalarda hâkim bütün delilleri serbestçe takdir eder55. Bu hâlde ilgili
yargılamada (B)’nin yapmış olduğu yemin teklifi geçersiz olup yemin
teklifinin hüküm ve sonuçlarını doğuramaz. Ortada geçerli bir yemin
teklifi bulunmadığı için bunun teknik anlamda edası da mümkün olma
yacaktır.
" •(...) Somut olaya gelince 24 2.2009 tarihli oturumda davacı veklinin delil listesi sunduğu, celse
sırasında sunulduğu içh hâkim havalesi taşımadığı, ancak dosyaya yine havalesiz 2. bir delil
listesinin girdiği, her iki* dilekçede bildirilen tanık isimlerinin değişik olduğu, davacı tarafın tanıkla
rının davalının hazır olnadığı keşif sırasında dinlenildiği. keşifler sonraki oturumda davalının 2.
delil listesi verilmesine karşı çıktığı, davacının da 1.10.2009* tarihli oturumda ilk delil listesindeki
tanıklarının tehdit altında cidûğu gerekçesiyle dinlenmesinden vazgeçtiği sabittir. Bilindiği gibi.
1086 Sayılı Kanunun 274., 6100 Sayılı Kanunun 240. maddelerinde düzenlendiği üzere, is
tisnalar dışında. 2. tarik listesi verilmesine yasal olanak yoktur. Her ne kadar davacı vekili
1. tanık listesinden vazgeçtiği şeklinde beyanda bulunmuş ise de davalının karşı çıkması üzeri
ne son celse 1. listedeki* tanıklarını dinletmek istediğini* belirtmiştir (...)’ Yargıtay 1. HD. T.
25.3.2013. E. 2012/16639. K. 2013/4237 (kazanci.ccm.tr).
55 '(...) Dava. 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu'nun 286 vd. maddelerine dayalı olarak açılan
soybağının reddi istemine ilişkindir. Kamu düzenini yakından ilgiendiren bu tür davalarda: Türk
Medeni Kanunu'nun 284. maddesinde belirtilen koşullar saklı kalmak kaydıyla hâkim Hukuk
Muhakemeleri Kanunu hükümleri uygulayacak ve maddi olguları resen araştırıp delilleri ser
bestçe takdir edecektir. Soybağının reddi davasının bu niteliği gozonüne alınarak mahkemeler
ce kuşku ve duraksamaya neden olmaksızın soybağının doğru olarak tespiti zorunludur (...)"
Yargıtay 18. HD. T. 19.1.2016. E 2015/22327. K. 2016/679 (kazanci.com.tr).
5. (A), dava dilekçesinde belirtmiş olduğu tarih değişikliğiyle, lahiyalar

teatisinden sonra dava malzemesini değiştirmiştir. Bilindiği gibi medeni
usûl hukukunda teksif ilkesiyle bağlantılı olarak “iddiayı ve savunmayı
değiştirme ve genişletme” yasağı söz konusudur Taraflarca getirilme il
kesinin uygulandığı davalarda., kural olarak lahiyalar teatisinden sonra
taraflar iddiayı ve savunmayı genişletemez veya değiştiremezler (HMK
m. 141)5". Ancak re’sen araştırma ilkesinin uygulandığı davalarda iddia
yı ve savunmayı genişletme değiştirme yasağı da söz konusu olmaz* 55.
Bu hâlde (A), nın yapmış olduğu vakıa değişikliği yasak kapsamında
olmadığından, geçerli olarak kabul edilecek; başka bir deyişle vakıa de
ğişikliği hâkim tarafından dikkate alınacaktır.
6. Dalıa önce de belirtildiği gibi caiz delil kavramı iki husus işaret eder. İlk
olarak bir delil hukuka aykırı yollardan elde edilmişse hâkim tarafından
değerlendirilemez; başka bir ifadeyle hukuka aykırı delil caiz değildir.
Caiz delil kavramının bir diğer yönüyse, kanuni delille ispatı gereken
vakıalar bakımındadır. Şayet kanun bir vakıanın mutlak surette kanuni
delille ispatını zorunlu kılmışsa, o vakıanın ispatı bakımından kanunda
düzenlenmiş veya düzenlenmemiş takdiri deliller de incelenemez. Başka
bir ifadeyle kanuni delile ispatı gereken vakıaların ispatında takdiri de
liller de caiz delil olarak kabul edilemeyecektir (HMK m. 1S9 f. III). İş
te delil sözleşmesinde de taraflar, kanunun belirlediği sınırlar çerçeve
sinde, belirli vakıaların için hangi delillerin caiz olduğunu belirlerler. Bu
hâlde delil sözleşmesi, caiz delil kavramıyla sık: bir bağlantı içerisinde
dir.
' “(...) Taraflar, cevaba cevap ve 2. cevap dilekçeleri ile serbestçe, ön inceleme aşamasında
ise ancak karşı tarafın açık muvafakati ile iddia ve savunmalarını genişletebilir yahut de
ğiştirebilirler. Ön inceleme aşamasının tamamlanmasından sonra ise diğer tarafın açık muva
fakati ve ıslah dışında iddia ve savunma genişletilemez yahut değiştirilemez (HMK m. 141/1).
Davalı-karşı davacı kadın karşı dava ve cevap dilekçesinde maddi ve manevi tazminatlar yö
nünden bir beyanda buunmamış ön inceleme duruşmasında tazminat talebinde bulunmuş da-
vacı-karşı davalı tarafın ise bu talebe muvafakati olmamıştır. İşbu talepler iddianın ve savunma
nın genişletilmesi niteliğindedir. Davalı-karşı davacı tarafından bu konuda üşülünce yapılmış bir
ıslah işlemi de bulunmamaktadır. O halde, davalı-karşı davacının maddi ve manevi tazminat
(TMK m. 174/1-2) talepleri hakkında karar verilmesine yer olmadığına" karar verilecek yerde
yazılı şekilde reddine harar verilmesi usûl ve yasaya aykırı olmuştur (...)” Yargıtay 2. HD. T.
20.10.2016. E. 2016/13404. K 2016/13935 (kazançi com tr).
55 •(...) Öte yandan, kendiliğinden araştırma ilkesinin uygulandığı davalarda hâkim, belli vakıaları
kendiliğinden araştırma yetkisine ve yükümlülüğüne sahip olduğundan davayı değiştirme yasağı
bu uyuşmazlıklarda uyculanmaz (...)’ Yargıtay HGK. T. 10.12.2003, 5-759/755 (YILMAZ. Şerh,
s. 894).'
Bu kere “caiz delil” kavramının birinci yansıması olan hukuka aykırı

delillerin yargılamada muhakemenin konusunu oluşturamayacağı kuralı
mutlaktır. Buna göre uyuşmazlığın kamu düzeninden sayıldığı yargıla
malarda da hukuka aykırı olan delil muhakeme edilemez.
Fakat caiz delil kavramının ikinci yansıması olan tarafların kararlaştır

ması veya kanun gereği belirli vakıaların yalnızca belirli delillerle ispat
edileceği hususu, uyuşmazlığın kamu düzeninden sayıldığı davalar ba
kımından söz konusu olmaz; zira uyuşmazlığın kamu düzeninden sayıl
dığı yargılamalarda hâkimin deliller üzerinde oldukça geniş bir incele
me yetkisi vardır. Başka bir deyişle bu davalarda mutlak olarak delil
lerin serbestçe değerlendirilmesi ilkesi geçerlidir. O hâlde uyuşmaz
lığın kamu düzeninden sayılan davalarda “kanuni delil” hüküm ifade
etmeyeceği gibi; taraflar delil sözleşmesiyle vakıanın ispatı için caiz
olan delilleri de belirleyemezler. Tarafların yapmış olduğu delil söz
leşmesi bu yönüyle geçersiz olup hâkim tarafından dikkate alınmaya
caktır.
7. Öncelikle hâkimin değerlendirmek istediği delil türünü tespit etmek

gerekir. Hâkimin uyuşmazlık konusu üzerinde duyu organlarıyla yapmış
olduğu tespit, keşif delilidir (HMK m. 288 f. I). Keşif ve bilirkişi delili
ise hâkimin re’sen başvurabileceği delillerdir. Kanunda da düzenlenen
soy bağının belirlenmesi amacıyla kan örneği alınması ise keşif delilinin
türlerinden bindir. Aslmda burada keşif ve bilirkişi delilme birlikte baş
vurulmaktadır.
Aslında kişinin nzası olmaksızın kendisinden kan örneği alınması açık

ça kişilik haklarına aykırıdır. Zira kişinin dokusu ve kanı vücudunun bi
rer parçası olup, vücut bütünlüğü ise kişilik haklarına ilişkin değerler
arasındadır. Ancak 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunumda, kişi
den rızasına aykırı olarak kan ve doku örneği alınmasına olanak veren
açık bir düzenleme; başka bir ifadeyle bir hukuka uygunluk sebebi yer
almaktadır. Buna göre soybağına ilişkin davalarda kendisinden kan ve
doku örneği alınmasına karar verilen kişi haklı bir sebep olmaksızın kan
ve doku örneği vermekten kaçmamaz. Kaçınma durumunda ise hâkim
incelemenin zor kullanılarak yapılmasına karar verebilir (HMK m.
292 f. I). Esasen soybağına ilişkin davalarda maddi gerçeğin ortaya
çıkması için hâkim taraf beyanlarıyla bağlı kalmayıp hâkim kan ve doku
örneği alınmasına karar vermelidir59. Buna göre çocuk (K) ve ana (A)
mahkemenin soybağına ilişkin tespit kararma ancak haklı bir sebep
mevcut olması durumunda karşı çıkabilirler. Bu haklı sebep ise elbette
kan ve doku örneği alınacak kişinin fiziki veya psikolojik sağlığının bu
tespit sonucu olumsuz etkilenmesi riskidir.
Hâkimin keşif ve bilirkişi delillerine başvurma kararı ise bir ara karar
dan ibarettir. Bu kararla yargılama devam etmektedir. Mahkemenin ara
kararlatma karşı ise tek başına kanun yoluna başvurulması olanaklı de
ğildir. (A) ve (K) bu karara karşı ancak nihai kararla birlikte kanun yo
luna başvurabilir.
“(...) 4721 sayılı Türk Medeni Kanununun 234 maddesinde. "Soybağına ilişkin davalarda,
aşağıdaki kurallar saklı kalmak kaydıyla Hukuk Usûlü Muhakemeleri Kanunu uygulanır: 1. Hâ
kim maddi olgulan resen araştırır ve kanıtları serbestçe takdir eder 2 Taraflar ve üçüncü kişiler,
soybağının beliıienmesnde zorunlu olan ve sağlıkları yönünden tehlike yaratmayan araştırma
ve incelemelere rıza göstermekle yükümlüdürler. Davalı, hâkimin öngördüğü araştırma ve ince
lemeye rıza göstermezse, hâkim, durum ve koşullara göre bundan beklenen'sonucu, onun
aleyhine doğmuş sayabilir. 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanununun 292. maddesinde
ise; “(1) Uyuşmazlığır çözümü bakımından zorunlu ve bilimsel verilere uygun olmak, ay
rıca sağlık yönünden bir tehlike oluşturmamak şartıyla, herkes, soybağının tespiti ama
cıyla vücudundan kan veya doku alınmasına katlanmak zorundadır. Haklı bir sebep ol
maksızın bu zorunluluğa uyulmaması hâlinde, hâkim incelemenin zor kullanılarak yapıl
masına karar verir. (2; Üçüncü kişi tanıklıktan çekinme hakkı bulunduğunu ileri sürerek bu yü
kümlülükten kaçmamaz." hükümleri getirilmiştir.'Dosyadaki bilgi ve belgelerden: K. P.'a davacı
S. Ö.’ın kayyımatandığ kayyımın açtığı davada, davalı Şahestenin davalı Ahmet ile olan evlilik
dışı ilişkisinden K P.'ın doğduğunu ileri sürerek Pınafın babasının davalı Ahmet olduğunun
tespitine karar verilmesi istendiği, mahkemece DNA testi yaptırılamadan taraf beyanları ile
davanın kabulüne karar verildiği anlaşılmaktadır. Dava Türk Medeni Kanununun 301. ve deva
mı maddelerinde düzenlenen babalığın tespiti istemine ilişkindir. Bu talep çerçevesinde mah
kemece tarafların iddia ve savunmaları da dikkate alınarak babalık iddiası ile ilgili olarak çocuk
Pınar, anne Şaheste ve baba olduğu iddia edilen A. K.'e ait geredi kan ve doku örneklerinin alı
nıp DNA testi yaptırılıp alınacak rapor doğrultusunda bir karar verilmesi gerekirken yukarıda
gösterilen yasal düzenlemelere aykırı şekilde eksik incelemeyle davanın kabulüne karar veril
mesi doğru görülmemiştir (...)" Yargıtay 18. HD. T. 13.10.2014. E. 2014,-6038. K. 2014/13961
(kazanci.com tr).
■ Davaya Son Veren "araf İşlemleri
OLAY:
(A)’nın 17.10.2017 tarihinde (S) ile akdettiği satış sözleşmesine göre satı
cı (S): bir adet bilgisayarın mülkiyetini (A)’ya getirecektir. (A) ise bunun
karşılığında (S)’ye 7.000 TL ödeyecektir. Ayrıca (S) ile (A), 09.12.2016
tarihinde bir vekâlet sözleşmesi akdetmişlerdir. İlgili sözleşmeye göre (S):
(A)’nın ofisinde üç adet monitörün kurulumunu gerçekleştirecek.. (A) ise
bunun karşılığınca (S)’ye 500 TL ödeyecektir. (S)’nin ilgili sözleşmeler
den kaynaklanan borcunu ifa etmemesi üzerine (A), (S)’nin monitörlerin
kurulumunun gerçekleştirilmesi ve bilgisayarın mülkiyetinin devrine
mahkûm edilmesi talebiyle (S)’ye karşı bir eda davası açmıştır.
SORULAR:
1. Yargılama sırasında (S): bilgisayarın mülkiyetinin devrine ilişkin talebi
kabul etmiştir. Mahkeme ise yargılamanın sona erdiğini tespit edip da
valı (S)’yi yargılama giderlerine mahkûm etmiştir. Mahkemenin kararı
isabetli midir? Gerekçeli şekilde açıklayınız.
2. İlgili yargılamada davacı (A): davadan feragat ettiğim dilekçeyle mah

kemeye bildirmiştir. İlgili feragat beyanının yargılama üzerinde herhan
gi bir etkisi olabilir mi? Davadan feragatin hukukî niteliğini göz önüne
alarak açıklayınız.
3. (S), (A) ile arasındaki ıkı sözleşmeden doğan toplam 7.500 TL’lik para
alacağının tahsili amacıyla dava açmıştır. Taraflar yargılama sırasında
borcun 3.000 TL olarak belirlendiğini mahkemeye bir dilekçe ile bil
dirmişlerdir.
a. (S)., geriye kalan 4.500 TL Tık alacağım tahsil etmek amacıyla (A)’yı
davalı olarak göstererek ikinci bir eda davası açmıştır. İlgili yargılamada
mahkeme tarafından neye karar verilmelidir? Tarafların yapmış oldukla

rı işleminin hukukî niteliğini dikkate alarak açıklayınız.
b. (S): bu davayı açmadan önce, borcu sona erdiren ilgili işlemin yapıl
masında (A)’nın hilesi bulunduğunu ileri sürmüş, davadan önce ve
süresi içerisinde (A)’ya hile sebebiyle borcu sona erdiren bu işlemi
iptal ettiğini bildirmiştir. Bu takdirde mahkeme neye karar vermeli
dir? İptal beyanının ilgili işlem üzerindeki etkisini değerlendirerek
cevaplayınız.
4. (A), yargılama devam ederken mahkemeye, "Bu davayla ilgili olarak

kamun yollarına başvurudan feragat ediyorum ” ifadelerini içeren bir di
lekçe vermiş ve kararın kendisine tebliği ile birlikte süresi içerisinde is
tinaf kanun yoluna başvurmuştur. Bölge adliye mahkemesi ise, kanun
yollarından feragat edildiği gerekçesiyle istinaf talebini esasa girmeden
reddetmiştir. Bölge adliye mahkemesinin kararı isabetli mıdır? Gerekçe
li şekilde açıklayınız.
5. (A)’nın davacı, (S)’nin ise davalı olduğu derdest yargılama, davanın

geri alınması sebebiyle sona ermiştir. Daha sonra ise (A)’nın aynı talep
le açtığı başka bir davada mahkeme kesin hükmün mevcudiyeti sebebiy
le davayı usûlden reddetmiştir. Mahkemenin kararı isabetli mıdır?
CEVAPLAR:
1. Medeni yargılama hukukunda davacının aynı davalıya karşı farklı hu
kukî sebeplerden doğan taleplerini aynı yargılamada ileri sürmesi
mümkündür. Bu hâlde yargılamada birden fazla talep sonucu (dava
konusu) mevcut olacağından dava konusunda bir yığılma söz konusu
dur. Bu sebeple ilgili yargılama nitelik olarak objektif dava yığılması
veya objektif dava birleşmesi olarak isimlendirdmektedir. Kanunumuz
ise davaların yığılması terimini tercih etmiştir (HMK m. 110). Bu hâl
de görünüşte tek dava bulunmasına rağmen esasen talep sonucu kadar
dava mevcuttur. Bu sebeple her bir talep sonucu bakımından usuli en
geller (dava şartları ve ilk itirazlar) ayrı ayrı incelenir. Aynı zamanda
davalar bakımından ayrı karar verilir; bir dava hakkında verilen karar
diğer dava üzerinde etkili olamaz. Objektif dava yığılması kurumu,
tahkikatın ortak yürütülmesini amaçladığı için, usûl ekonomisi ilkesine
hizmet etmektedir103. Olay bakımından önem arz eden nokta ise objek
tif dava yığılması birleşmesi hâlinde her bir davanın birbirinden ayrı
olduğu ve biri için verilen kararın veya yapılan usûl işleminin kural
olarak diğerini etkilememesidir.
Olayda (A)’nın :alep sonucu iki farklı sözleşmeden doğan iki farklı
edimin mahkeme tarafından hüküm altına alınmasıdır. Dikkat edilirse
(S)’nin kurulum borcu, 09.12.2016 tarilıli vekâlet sözleşmesinden; mül
kiyeti devir borcu ise 17.10.2107 tarihli satış sözleşmesinden doğmuş
tur. (A) tarafından tüm bu edimlerin aynı davalıya karşı aynı dilekçede
talep edilmesiyle birlikte dava konusunda bir yığılma meydana gelmiş;
buna göre “objektif dava yığılması birleşmesi” söz konusu olmuştur. Bu
hâlde taraflarca yapılan her usûl işlemi ilgili dava bakımından değerlen
dirilecek; benzer şekilde mahkeme tarafından yapılmış usûl işlemleri
buna göre mahkeme kararları da kararın verildiği dava bakımından etkili
olacaktır.
Davayı kabul., davacının talep sonucuna: davalının kısmen veya tamamen
muvafakat etmesidir (HMK m. 308). Olayda dikkat etmek gerekirse da
vacının iki tane talep sonucu bulunmaktadır. (S) ise bu talep sonuçların
dan yalnızca mülkiyeti devir borcunun dava konusu olduğu davanın talep
sonucunu kabul etmiştir. O hâlde yalnızca ilgili talep sonucu konu olan
yargılama davayı kabulle birlikte sona erer; hâlbuki (S):nin kurulum bor-*
110
" Bu konuda ilgili karar nüesseseyi oldukça iyi açıklamaktadır: ‘•...Eldeki davada davacı tarafça
tecavüzün önlenmesi talebi ile birlikte tazminat talebinde bulunulmuş bir diğer ifade ile davalı-
karşı davacı aynı dava içinde birden çok talep sonucu ile karşı karşıya kalmıştır. Davaların yı
ğılması' veya objektif dâva birleşmesi” denilen bu hukukî muessesenin kısaca açıklanmasında
fayda görülmektedir. Davaların yığılması 1086 S.K. açık olarak düzenlenmemiş iken 6100 S.K.
110. M. "Davacı. aynı davalıya karşı olan birbirinden bağımsız birden fazla asli talebini, aynı
dava dilekçesinde ileri sürebilir. Bunun için, birlikte dava edilen taleplerin tamamının aynı yargı
çeşidi içinde yer almas ve taleplerin tümü bakımından ortak yetkili bir mahkemenin bulunması
şarttır.’şeklinde düzenlenmiştir. Usûl hukuku ilkeleri çerçevesinde değerlendirildiğinde da
vacı, davalıya karşı birbirinden bağımsız olan birden fazla aslî talebini aynı davada birleş
tirebilir. yani birden fazla davasını aynı dava dilekçesiyle açabilir. Bir başka anlatımla dâ
va yığılması bir davada aynı taraflar arasında birden fazla talebin ileri sürülmesi, yani ay
nı taraflar arasında birden fazla talep sonucunun mahkeme önüne çözümlenmesi amacıy
la getirilmesidir. Dava yığılmasında görünüşte tek dava var iken gerçekte talep sayısınca
dava mevcuttur ve söz konusu bu birden fazla talepler birbirinden bağımsızdır. Taleplerin
birbirinden bağımsız olması, diğer deyişle mahkemenin önünde birden çok talep sonucu
bulunması sebebiyle mahkemenin her bir talebi ayn ayrı incelemesi ve her biri için ayrı
hüküm kurması gerekir. Bu gereklilik çerçevesinde varılan önemli sonuçlardan biri de kendisi
ni vekâlet ücretinin, her bir talep için ayrı ayrı takdir edilmesi noktasında gösterir. Gerçekten de
dava yığılmasında her bir talebin tek başına dava edilme olanağı bulunduğuna gore, her bir ta
lep bakımından da ilgilsi yararına ayrı ayrı vekalet ücreti takdir edilmesi gerekir...” Karar için
bkz. Yargıtay HGK. T. £.11.2016. E. 2014/11-1307. K. 2016/1045 (kazanci com).
cuna mahkûm edilmesini içeren talep sonucu bakımından davayı kabul

söz konusu olmadığından bu talep sonucuna ilişkin yargılama devam
eder. Olayda mahkeme bütün yargılamanın sona erdiğini tespit etmiştir.
Yukarı da belirttiğimiz gibi davalı (S) yalnızca talep sonuçlarından birim
kabul ettiği için bu talep sonucunun dava konusu olduğu dava, yargılama
sona erecek; diğer dava konusu olan kurulum borcunun ifasma mahkûmi
yeti konu alan dava ise derdest olmaya devam edecektir. Bu hâlde mah
kemenin bütün yargılamanın sona erdiğine ilişkin tespiti isabetsizdir.
2. İlgili soruya cevap verebilmek için öncelikle davadan feragatin hukukî

niteliği daha sonra ise bunun hukukî niteliği ile bağlantılı olarak dava
dan feragatin şarlan açıklanmalıdır.
i. Davadan feragatin (ve diğer davaya son veren taraf işlemlerinin) hukukî
niteliği: Davadan feragatin hukukî niteliği hakkında üç görüş bulunmak
tadır. Bunlardan birincisine göre davaya son veren taraf işlemleri, bir
hukukî işlemidir. Belirtmek gerekir ki bu oldukça eski bir görüş olup
usûl hukukunda terk edilmiştir. Zira dikkat edilirse usûlı bir kurum olan
davadan feragat, davayı kesin hükümle sona erdirir. Buna göre davadan
feragat yalnızca dava konusunun talep sonucunun özünü oluşturan hak
üzerinde etki etmez aynı zamanda yargılama üzerinde de önemli sonuç
lar doğurur. Elbette hak sahibi, hakkından feragat edebilir. Ancak bu fe
ragat bir yargılama sırasında talep sonucunu konu alacak şekilde yapıl-
mıyorsa “davadan feragat" olarak adlandırılanız. Burada söz konusu
olan maddi hukuk kavramı olan feragattir; davadan feragat değil
dir. Türk ve İsviçre hukuklarında çoğunlukla savunulan görüşe göre ise
davadan feragat yalnızca hukukî işlem veya usûlı işlem olarak tespit
edilemez. Zira davadan feragat, öyle bir işlemdir ki bir yönüyle hukukî
işlem diğer yönüyle de usûli işlem karakterini taşımaktadır. Bu sebeple
davadan feragat karma nitelikte bir işlemdir. Öyle kı davadan feragatle
birlikte hem maddi hukuktaki hak yani talep sonucunun özünü oluşturan
maddi hukuka ilişkin hak; hem de yargılama sona ermektedir. Belirtelim
kı Yargıtay da davadan feragati, karma karakterli bir işlem olarak değer
lendirmektedir' z' Davadan feragatin hukukî niteliği bakımından diğer
Karar için bkz. ‘...Davsdan feragat, davacının açılmış olduğu davadaki talep sonucundan kıs
men veya tamamen vazgeçmesidir. (H.M.K. 307) Davadan feragat eden davacı bununla dava
dilekçesinin sonuç bölümünde istemiş olduğu haktan tamamen veya kısmen vazgeçer (feragat
bir taraftar bulan görüş; bunun bir usûl işlemi olduğu görüşüdür. Bu gö
rüş Alman hukukunda çoğunluk görüşüdür. Zira Türk ve İsviçre hukuk
larından farklı olarak Alman hukukunda davaya son veren taraf işlemle
rinin (davadan feragat., davayı kabul ve sulh) irade sakatlıkları sebebiyle
iptali söz konusu olmamaktadır. Bu sebeple ilgili işlemler yalnızca usûli
işlem olarak değerlendirilmektedir. Türk hukukunda ise davaya son ve
ren taraf işlemleri bakımından kabul edilen görüşün "karma karakter”
görüşü olması sebebiyle bundan sonraki açıklamalar bu görüş üzerinden
gerçekleştirilecektir.
li. Davadan feragatin geçerliliği: Davadan feragat karma karakterli bir iş
lem olarak kabul edildiği için davadan feragatin geçerliliği yalnızca usûl
hukuku kurallarına değil; aynı zamanda maddi hukuk kurallarına tabidir.
Bu sebeple davadan feragatin şartları mecburi olarak maddi hu
kuktaki haktan feragatin şartlarını da içermek zorundadır. Bu, da
vadan feragatin ikili karakterinden kaynaklanmaktadır. Davadan feraga
tin usûl hukukuna ilişkin şartları şu şekildedir:
• Davadan feragat, derdest bir yargılamada, karar şekli anlamda ke

sinleşinceye kadar başka bir ifadeyle yargılamanın derdestliği sona
erene kadar yapılabilir. Bu sebeple kanun yolu aşamasında da karar
henüz kesinleşmediğinden davadan feragat mümkündür.
• Davadan feragat, bir yönüyle de usûl işlemi olduğu için kendisi için
öngörülen usûli merasime göre yapılmalıdır. Buna göre feragat ve
kabul dilekçeyle veya yargılama sırasında sözlü olarak yapılabilir
(HMK m. 309/1).
• Davadan feragat, davaya vekâlette özel yetki verilmesi gereken hâl

lerden olduğu için, vekilin davadan feragat edebilmesi için vekâlet
namesinde bu konuda yetkilendirilmiş olması gerekir (HMK m. 74).
eder). Feragat beyanı ezerine dava koşulları ve feragat edenin ehliyeti mevcutsa, dava esastan
incelenmeden karar verilir. Feragat asıl olarak bir usûl işlemidir ve maddi hukuka dair bir açık
lama değildir Bununla beraber hukukumuzda feragatin hem maddi hukuka hem de usul
hukukuna dair özellikleri bünyesinde toplayan karma karakterli olduğu kabul edilmekte
dir. Özel hukuka dair feragatten farklı olarak usûl hukukunda feragat tek taraflıdır ve bunun için
karşı tarafın veya mahkemenin iznine gerek yoktur. (H.M.K309>2). Feragat, hüküm kesinleşin
ceye kadar her aşamada yapılabilir (HMK 310.) ve davacının mahkemeye hitaben yapacağı
tek taraflı, açık bir irade açıklamasıyla gerçekleşir. Feragat kayıtsız şartsız olmalıdır, şarta bağlı
feragat geçerli değildir...'’ Karar için bkz. Yargıtay 3.HD. T. 21.1.2013, E 2012/22732. K.
2013/699 (kazanci.comı.
• Davadan feragat ve davayı kabuk kayıtsız ve şartsız olmalıdır

(HMK m. 309.4).
Davadan feragatin ise maddi hukuka ilişkin şartları şu şekildedir:
• Davadan feragatin konusunu oluşturan dava konusunun temeli olan

hak feragate elverişli olmalıdır. Bu haktan feragat edilmesi mevzuat
tarafından açıkça yasaklanmış veya bu haktan feragat kamu düzeni
ne aykırıysa., ilgili haktan feragat edilemez'
• Şayet hak bir borçlaııdırıcı işlemden doğmuş ve bu bir borç ilişkisi

yaratmışsa artık ilgili haktan feragat edilemez. Zira bu hâlde fera
gatle birlikte tarafların arasındaki ilişki değişmiş olur. Bu sebeple
alacak hakkından feragat edilemez. Alacak hakkı, 609S sayılı Türk
Borçlar Kanunumda öngörülen borcu sona erdiren ibra., yenileme,
takas gibi işlemlerle sona erdirılebılir; ancak alacak hakkından fera
gat edilemez.
Olayda ise dava konusunun temelini oluşturan kaklar (A)’nın mülkiyeti

devir alacağı ve kurulum alacağıdır. Buna göre davadan feragatin konu
su birbirinden farklı iki alacaktır. Davadan feragatin geçerli olabilmesi
içinse, bunun konusunu oluşturan hakkın alacak hakkı olmaması gere
kir. Bu sebeple davadan feragat beyanı geçersiz olup ilgili beyan dava
dan feragatin hüküm ve sonuçlarını doğuramaz.
’* Bu konuda sık karşılaşılan bir örnek de hizmet tespiti davasının konusunu oluşturan sosyal
güvenlik hakkıdır. Sosyal güvenlik hakkından feragat edilmesi mümkün olmadığı için hizmet
tespiti davalarından da feragat edilemez: -...Davanın yasal dayanağı olan 2926 Sayılı' Kanun un
■sigortalılığın başlangıç ve zorunlu oluşu' başlığını taşıyan 5. maddesinin birinci fıkrasında. ‘‘2.
madde kapsamına girenler on sekiz yaşını doldurdukları tarihi takip eden yıl başından itibaren
sigortalı sayılırlar. Ancak. 7. maddede belirtilen süre içinde kayıt ve tescillerini yaptırmayan si
gortalıların hak ve yükümlülükleri kayıt ve tescil edildikleri tarihi takip eden aybaşından itibaren
başlar ", ikinci fıkrasında. Bu suretle sigortalı olmak hak ve yükümlülüğünden vazgeçilemez ve
kaçınılamaz" hükmü öngörülmüş olup, sigortalı olmak kamu düzenine ilişkin, kişiye bağlı, vaz
geçilemez ve kaçınılamaz hak ve yükümlülük doğuran bir hukuhsal statü'meydana getirmekte
dir' Kişilerin ve'sosyal güvenlik kuruluşlarının bu statünün oluşumundaki rolü, yenilik
doğurucu ve iradi bir durum değil, kanun gereği kendiliğinden oluşan statüyü belirlemek
ten ibarettir. Dolayısıyla, sosyal güvenlik hakkından HMK. 307. (HUMK. 91.) maddesi kap
samında feragat olanaksızdır ve açılan sigortalılığın ve sigortalı hizmetlerin tespitine dair
davadan da vazgeçilemez. Davacı ancak. HMK. 123 maddesnde düzenlenen hakkını kulla
nabilir ve ileride yeniden dava açabilme hakkını saklı tutarak, davalının rızası ile davanın taki
binden vazgeçebilir veya HMK. 150. maddesi hükmü gereğince davayı takip etmeyerek yenile
ninceye kadar'dosyanır işlemden kaldırılması ve giderek davanın açılmamış sayılması sonucu
nu elde edebilir...7 Karar için bkz. Yargıtay 10.HD. T. 12.4.2017. E. 2017/1714 K 2017/3190
(kazançi com).
3.
a. “Feragat ve kabul, kesin hüküm gibi hukukî sonuç doğurur. İrade bo
zukluğu hâllerinde, feragat ve kabulün iptali istenebilir (HMK m. 311). ”
‘‘Sulh, ilgili bulunduğu davayı sona erdirir ve kesin hüküm gibi hukukî
sonuç doğurur. Mahkeme, taraftar sulhe göre karar verilmesini isterler
se, sulh sözleşmesine göre; sulhe göre karar verilmesini istemezlerse,
karar verilmesine yer olmadığına karar verir (HMK m. 315/1). ” İlgili
hükümlerde feragat, kabul ve sulhun kesin hükünı gibi sonuç doğurduğu
ifade edilmişse de doktrinde bu husus üzerinde oldukça tartışma oldu
ğunu ifade etmemiz gerekmektedir. Doktrinde oldukça taraftar bulan bir
görüşe göre davaya son veren taraf işlemleri, maddi anlamda kesin hü
küm oluşturmaz. Buradaki hüküm şekli anlamda kesin hükmün sonuçla
rı şeklinde anlaşılmalıdır. Zııa maddi anlamda kesin hüküm etkisi; yal
nızca mahkeme kararlarına tanınan bir etkidir. Hâlbuki davaya son ve
ren taraf işlemleri, isminde de görüldüğü gibi birer taraf usûl işlemidir;
taraf usûl işlemlerinin de maddi anlamda kesin hüküm etkisine (kesin
hükmün menfi etkisi) sahip olmaları düşünülemez.
Ancak maddelerin gerekçesinde davadan feragatin, davayı kabulün ve

sulhun maddi anlamda kesin hükmü kıyasen meydana getirdiği belirtil
mekte; Yargıtay da davadan feragatin maddi anlamda kesin hüküm etki
ni haiz olduğunu ifade etmektedir “. Biz de bu önemli tartışmanın pratik
çalışma kitabımı: boyutunu aşacağını düşündüğümüzden somya davaya
c’ ‘...Feragatin kesin hüküm oluşturma etkisi maddi anlamdadır ve feragat sebebiyle redde
dilen dava, aynı konuda, aynı taraflar arasında ve aynı dava sebebine dayanılarak yeni
den açılamaz Ayrıca, feragatle davaya konu uyuşmazlık esas:an sona erdiğinden ve koşula
bağlı hüküm verilemeyeceğinden. koşullu feragat geçersiz olduğj gibi davacının istem sonucu
nun bir kısmından vazgeçmesi (kısmî feragat) durumunda, davanın feragat edilmeyen bölümü
yönünden yargılamaya devam edilmesi zorunludur...' Karar için bkz. Yargıtay 10.HD. T.
10.10 2011. E. 2010/5647. K. 2011/13463 (kazanci.com).
Aynı yönde başka bir karar: ‘...Davacı, feragat beyanının iptaline, kıdem tazminatı, ihbar tazmi
natı ile yıllık izin ücreti fazla mesai ücreti, hafta tatili ücreti, ücre: alacağı, ulusal bayram ve ge
nel tatil ücreti alacaklarnm ödetilmesine karar verilmesini istemiştir. Mahkemenin kabulüne gore
karar değerlendirildiğinde ise davacının ilk davada talep ettiği alacaklara ilişkin çalışma suresi
ile eldeki dosyadaki talep ettiği alacaklara ilişkin çalışma süresi birbiri ile uyumlu değildir. Bir dâ
vaya ait şeklî anlamda kesinleşmiş olan hükmün’ diğer bir davada maddi anlamda kesin hüküm
oluşturabilmesi için her iki davanın taraflarının, dava sebeplerinin ve ilk davanın hüküm fıkrası
ile ikinci davaya ait talep sonucunun aynı olması gerekir. Davasından feragat eden davacının,
aynı kişiye karşı açacağı yeni davada dayandığı maddi vakıalar aynı ise ve talep sonucu
aynı istemi içeriyorsa, önceki dava tarafları bağlar...". Karar için bkz. Yargıtay 9.HD. T.
24.1.2017, E. 2016/34913. K. 2017/575 (kazanci.com).
son veren taraf işlemlerinin etkisinin maddi anlamda kesin hüküm etkisi
doğuracağını katul eden görüş üzerinden soruya cevap vereceğiz.
Olayda öncelikle tarafların yapmış oldukları işlemin hukukî niteliğini

belirlemek gerekmektedir. (S)’nin davacı.. (A)’nm ise davalı olduğu
derdest yargılamada dava konusunun değeri 7.590 TL’dir. Ancak taraf
lar bu alacağı 3.000 TL olarak belirlemiştir. Bu işlem maddi hukuk an
lamında ibradır. Zııa ibra öyle bir sözleşmedir ki bununla dar anlamda
bir borç kısmen veya tamamen sona erer. İbra sözleşmesinin geçerli
olabilmesi için yalnızca alacaklının ibra iradesi ve irade beyanı yeterli
olmayıp borçlunun da ibrayı kabul etmesi gerekir. Bu sebeple ibra, dar
anlamda bir borcu kısmen veya tamamen sona erdiren iki taraflı
bir tasarruf işlemidir. Ancak dikkat edilirse olayda ibra derdest yargı
lama sırasında., ibra sözleşmesinin mahkemeye dilekçeyle bildirilmesi
suretiyle yapılmaktadır. Bu hâlde maddi hukuk bakımından ibra söz
leşmesi olarak nitelendirilebilecek bu işlem; medeni usûl hukuku
bakımından bir sulh sözleşmesidir w. Zira sulh sözleşmesi., görülmek
te olan bir davada tarafların aralarındaki uyuşmazlığı kısmen veya ta
mamen sona erdirmek amacıyla yapmış olduklan bir sözleşmedir (HMK
m. 313 1). Olayca da taraflar yalnızca alacağı kısmen sona erdirmek is
tememişler ayrıca yargılamayı da sona erdirmeyi amaçlamışlardır. Bu
hâlde ilgili sözleşme bir sulh sözleşmesi hükmünde olup dava konusunu
esas aldığı için yargılamayı kesin hükümle sona erdirir. Başka bir ifa
deyle alacak miktarı hem maddi hukuk bakımından hem de usûl hukuku
bakımından mahkemeye sunulan sulh sözleşmesindeki 3.000 TL Tidir.
Esas sorun sulhun etkisidir. Buna göre sulh kesin hüküm etkisinin,
maddi anlamda veya şekli anlamda olmasına göre soruya verilecek ce
vap değişmektedir. Yukarıda da belirtildiği üzere sulh de dâhil olmak
üzere davaya son veren taraf işlemlerinin maddi anlamda kesin hüküm
“...Dosya kapsamından davalı vekilinin 03.11.2016 tarihli e-imzalı dilekçesi ile taraflar arasında
dilekçe ekinde sunduğu 10.04.2016 tarihli uzlaşma ve ibra tutanağının düzenlendiğini, uzlaşma
ve ibra tutanağı doğrultusunda karar verilmesini istediği görülmüştür Davaya son veren taraf iş
lemi olarak sulh. 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu nun 313 vd. maddelerinde düzen
lenmiştir. Sulh bulunduğu davayı sona erdirir ve kesin hüküm gibi hukukî sonuç doğurur. Mah
keme’ taraflar sulhe göre karar verilmesini isterlerse, sulh sözleşmesine göre karar verir. Bu ya
sal düzenleme karşısırda. Mahkemece tarafların talepleri doğrultusunda sulhe göre bir karar
verilmesi zorunludur...’ Karar için bkz Yargıtay 8.HD. T. 19.12.2016, E 2016/11958, K.
2016/17195 (kazanci.com).
etkisini oluşturduğunu kabul ettiğimizden taraflarca yapılan sulh işlemi

yargılamayı maddi anlamda kesin hükümle sona erdirmiştir. Başka bir
ifadeyle bu yargılamada mahkemenin (A)’yı 3.000 TL ödemeye mah
kûm etmesiyle; sulh sözleşmesinde (A)’nın borcunun taraflarca 3.000
TL olarak belirlenmesi usûl hukuku bakımından aynı etkiye sahiptir.
Nasıl ki mahkeme tarafından ilgili karar verildiği hâlde bir daha dava
açılması maddi anlamda kesin hüküm sebebiyle mümkün değilse: yargı
lamanın sulhla sona ermesi hâlinde de yeni bir dava açılması maddi an
lamda kesin hüküm sebebiyle mümkün olarak kabul edilemeyecektir.
Sulhun., maddi anlamda kesin hüküm etkisi gereği ikinci bir yargılama
da artık alacağın bir kısmı veya tamamı talep edilemeyecektir. Zira yar
gılama maddi anlamda kesin hükümle sona ermiştir. Olayda (S) tarafın
dan (A) davalı olarak gösterilen ikinci yargılamada taraflar, vakıalar ve
dava konularında ayniyet olduğundan: başka bir ifadeyle sulhun yarattı
ğı kesin hüküm etkisi gereği, mahkeme tarafından kesin hükmün bu
lunması sebebiyle dava usûlden reddedilecektir.
b. Kanuna göre irade sakatlıkları bulunması hâlinde davaya son veren taraf
işlemlerinin iptali istenilebilir (HMK m. 311 ve 315 2). Bu husus dava
ya son veren taraf işlemleri bakımından çok önemlidir. Zira davaya son
veren taraf işlemlerinin iptal edilebilmesi, bunların karma karakter nite
liği taşımalarıyla anlamlandırılabilir. Öyle kı esasen usûl işlemleri usûli
işlemler, birer hukukî işlem niteliğinde değildirler. Bu sebeple hukukî
işlemlere ilişkin hükümler, usûli işlemlere kıyasen dahi uygulana
mazlar. Ancak kanun koyucu davaya son veren taraf işlemlerine irade
sakatlıklarına ilişkin Türk Borçlar Kanunu hükümlerinin kıyasen uygu
lanacağım kabul ederek davaya son veren taraf işlemlerinin yalnızca bi
rer usûli işlem olmadığını: buna göre bunların aynı zamanda birer huku
kî işlem de olduğunu kabul etmiştir. Zaten karma karakter görüşünü sa
vunanların da en önemli argümanlarından biri davaya son veren taraf iş
lemlerinin irade sakatlıkları hâlinde iptalinin mümkün olmasıdır. Zira
bunlar yalnızca usûli işlem olsaydı: hukukî işlemler için söz konusu
olabilen irade sakatlığı hâlinde iptalin davaya son veren taraf işlemleri
için kıyasen uygulanması mümkün olmayacaktı.
Ancak ifade etmek gerekir ki davaya son veren taraf işlemleri, yal
nızca hukukî işlem karakterinde olmayıp aynı zamanda usûl işlemi
niteliğinde olduğu ıçm bunların iptali TBK m. 39 1 hükmüne göıe ip

tal beyanıyla gerçekleştirilemez. Zira ortada yargılamayı sona erdiren
bir karma karakterli işlem bulunmaktadır. Bu sebeple davaya son ve
ren taraf işlemlerinin iptali yalnızca mahkemenin buna ilişkin bir ka
rarıyla mümkün olacağından; bu işlemlerin iptali de yalnızca dava
yoluyla söz konusu olabilir':i. Ancak irade sakatlığı hâlleri ve davaya
son veren taraf işlemlerinin açılması gereken süre bakımından Türk
Borçlar Kanunu hükümleri uygulanır'36. Fakat işlemin iptali., iptal be
yanıyla değil; mahkeme kararıyla söz konusu olur. Bu sebeple
(S)’nin (A)’ya göndermiş olduğu iptal beyanının geçerli olması
mümkün değildir. İlgili iptal beyanının ikinci yargılama bakımından
herhangi bir etkisi olmayacağından başka bir ifadeyle tarafların ilk
yargılamada yapmış oldukları sulh geçerli olup maddi anlamda kesin
hüküm etkisini haiz olduğundan kesin hükmün mevcut olması sebe
biyle davanın usûlden reddi gerekmektedir.
4. Bir haktan doğumundan önce feragatin mümkün olup olmadığı meselesi

incelenirken ikili bir ayrım yapmak gerekmektedir:
i. Özel hukuka ilişkin haklar: Doktrinde çoğunlukla özel hukuka ilişkin

haklar henüz doğmadan bunların üzerinde tasarrufun mümkün olduğu
kabul edilmektedir. Öyle ki bu hâlde tasarrufun konusu hakkın kendisi
değil; ancak “beklentidir”. Bu sebeple örneğin bir alacak hakkından fe
ragat etmek mümkündür.
" “...Feragate ilişkin irade açıklamasının gerçeği yansıtmadığının sildirilmesi halinde bu halin ya
aynı dava içerisinde HMKnın 163. maddesine gore ön sorun (hadise) şeklinde ya da ayrı bir
dava olarak'ine elenmesi olanaklı ve gereklidir...’. Karar için bkz. Yargıtay 1.HD. T. 9.2.2015. E.
2014/2638. K. 2015/1728 (kazanci.com).
“ “...Davacının davasından feragat etmesi ile davaya konu uyuşmazlık sona erer. Bu sebeple
mahkeme henüz feraget sebebiyle davanın reddine karar vermemiş olsa bile, davacı feragatten
dönemez: feragatiyle bağlıdır. Fakat davacı, feragatin hata, hile veya ikrah sebebiyle geçersiz
olduğunu aynı davada ieri sürebilir veya feragatin feshi için ayrı bir dava açabilir. Türk Borçlar
Kanununun 39. maddesine göre de Yanılma veya aldatma sebebiyle ya da korkutulma
sonucunda sözleşme yapan taraf, yanılma veya aldatmayı öğrendiği ya da korkutmanın
etkisinin ortadan kalktığı andan başlayarak bir yıl içinde sözleşmeyle bağlı olmadığını
bildirmez veya verdiği şeyi geri istemezse, sözleşmeyi onamış sayılır. Somut olayda da
vacının 17 2.2010 tarihi feragatinin hata hile veya korkutma altında yapılıp yapılmadığı, bu ko
nuda cezai soruşturma bulunup bulunmadığı varsa sonucunun ne olduğu araştırılmadan eksik
incelemeyle yazılı şekilde karar verilmesi hatalı olmuştur. Kaldı k karar gerekçesinde belirtilen 1
yıllık sürenin dolup'dolmadığı noktasında değerlendirme yapabilmek için yuka'rda belirtilen araş
tırmaların yapılması gereklidir. Zira bu süre özellikle korkutmayla iradenin sakatlanması halinde
korkutmanın etkisinin ertadan kalktığı andan başlayan bir sûredir...". Karar için bkz. Yargıtay
21.HD. T. 9.2.2015. E. 2014/26798. K 2015/1993 (kazanci.com).
ii. Kamu hukukuna ilişkin haklar: Özel hukuktaki hakların aksine, kamu
hukukundan doğan haklardan, bunlar henüz doğmadan feragat etmek
mümkün olarak kabul edilmemektedir. Zira bu haklar henüz doğmadan
tasarrufa elverişli değillerdir.
Kanun yollarına başvuru ise doktrinde “sübjektif nitelikte bir kamusal hak:;
olarak kabul edilmektedir. Tasarruf ilkesi gereği hukukumuzda kanun yol
larından feragat de mümkündür. Ancak burada dikkat edilmesi gereken ıkı
husus bulunmaktadır. Birincisi HMK m. 307 vd. hükümlerinde düzenlenen
davadan feragatle; kanun yollarından feragat aynı kurum değildir. Zira da
vadan feragatte, feragatin konusu talep sonucudur. Hâlbuki kanun yolların
dan feragatin konusu o yargılamaya ilişkin olarak kanun yollarına başvuru
dan feragattir. Başka bir ifadeyle kanun yollarından feragatte bir usûli pro
sedürden feragat edilmiş olmaktadır. Bu sebeple davadan feragat karma ka
rakterli bir işlemken: kanun yollarından feragat bir usûli işlemdir. Zira ka
nun yollarından feragatin asli ve doğrudan etkilen maddi hukuk üzerinde
değil usûl hukuku üzerindedir. İkinci olaraksa kanun yollarından feragat
mümkün olmakla beraber; bu bir kamusal hak kamu hukukundan doğan
hak niteliğinde olduğundan kanun yoluna başvuru hakkı doğmaksızın bun
dan feragat edilmesi mümkün değildir. Nitekim Kanundaki düzenlemeler
de bu muhakememizi doğrular. Öyle ki Kanun tarafların ilamın kendisine
tebliğinden önce istinaf yoluna başvurma hakkından feragat edemeyeceğini
düzenlemiştir (HMK m. 349 1).
Olayda (A) ilamın kendisine tebliğ edildiği tarihte değil, yargılama de
vam ederken başka bir ifadeyle henüz karar verilip kendisine tebliği
edilmeden önce kanun yollarından feragat ettiğini bildirmiştir. O hâlde
(A)’nın kanun yollarından feragat beyanı geçerli olarak kabul edileme
yeceğinden bölge adliye mahkemesi bu sebeple istinaf başvurusunu
reddedemez (HMK m. 349 1). Buna göre bölge adliye mahkemesinin
kararı isabetli değildir.
5. İlgili somya cevap verebilmek için öncelikle davanın geri alınması ve
davadan feragat kuramlarını karşılaştırarak, davanın gen alınması ku
runtunu açıklannıalıdır'37. Buna göre:
' İlgili karar davadan feragatle davanın geri alınması kurumlan arasındaki farkı göstermesi bakı
mından ilgi çekicidir. ‘...1086 sayılı HUMK'nun yürürlükte olduğu donemde, uygulamada dava
nın geri alınması kavramı yerine, davayı takipten sarfınazar etmek, davayı takipten vazgeçmek.
• Davadan feragat, karma karakterli bir işlemken: davanın gen alın

ması yalnızca bir usûl işlemidir.
• Davadan feragat mahkemenin veya karşı tarafın iznine tabi değildir.

Hâlbuki davanın geri almabilmesi için karşı tarafin açık rızası gere
kir (HMK m. 123).
• Davadan feragatle: davanın geri alınmasının ortak noktası ikisinin

de derdest yargılamayı sona erdirmesidir. Ancak davadan feragat
derdest yargılamayı kesin hükümle sona erdirirken: davanın geri
alınmasıyla birlikte davanın açılmamış sayılmasının sonuçları doğar
ve davanın açılmasına bağlanan bütün sonuçlar ortadan kalkar.
• Davadan feragatin karma nitelikte bir işlem olması sebebiyle: dava

dan feragatle birlikte, dava konusunun temelini oluşturan maddi
hukuka ilişkin hak da ortadan kalkar; hâlbuki davanın geri alınma
sının konusu talep sonucu değil; bizzat davanın kendisidir. Bu se
beple davanın geri alınmasıyla birlikte hak ortadan kalkmaz; yal
nızca davanın açılmamış sayılmasının sonuçları doğar.
• Davadan feragatin gerçekleştiği ve yargılamanın sona erdiği zaman,

davadan feragat iradesinin Kanunda gösterilen merasime uygun ola
rak mahkemeye bildirildiği andır'08. Hâlbuki davanın geri alındığı
"davanın atiye bırakılması” tabirleri de kullanılmıştır. Davanın çeri alınması, ileride tekrar dava
açabilme hakkını saklı tutarak davanın geri alınmasıdır. Burada, davacı talep ettiği haktan (talep
sonucundan) feragat etmemektedir. Davadan feragat ise talep edilen haktan, talep sonucundan
vazgeçmektir Davanın geri alınması 6100 sayılı HMKnun 123’ûncü maddesinde, davadan fe
ragat ise 307nci raddesinde düzenlenmiştir Davadan feragat davalının rızasına
(muvafakatına) bağlı omadığı halde davacının'davasını geri alabilmesi için davalının rızası
şarttır. Davanın geri alınması durumunda dava hiç açılmamış sayılır ve mahkemece "karar ve
rilmesine yer olmadığına" dair karar verilir. Davadan'feragat'halinde ise davanın reddine karar
verilir. Davanın geri alınması durumunda, geri alma anına kadar edinilen izlenime göre, haksız
olduğuna kanaat getirilen tarafa vekâlet ücreti ve yargılama giderleri yüklenir Davadan feragat
halinde, feragat edilen hak ileride tekrar dava konusu yapılamaz yapılır ise mahkemece feragat
nedeniyle davanın reddine karar verilir. Davanın geri alınması durumunda ise geri alınan dava
ileride tekrar açılabilir. Davacının davasını geri almasına davalı rıza göstermemişse, davaya de
vam edilmeli ve talep hakkında esastan bir karar verilmelidir. Davacının davasını geri alabilmesi
için davalının açık rızasına ihtiyaç vardır. Zımni muvafakat yeterli değildir. Bu nedenle davacı
nın davasını geri almasına rıza gösterip göstermediği davalıya sorulmalı, davalı açıkça geri al
maya rıza gösterir (muvafakat verirse) ise ona göre işlem yapılmalıdır...". Karar için bkz Yargı
tay 9.HD. T. 13 04.2016. E. 2014/37478. K 2016/9244 (avtuncay.com).
"...Kural olarak öğretide ve yerleşik Yargıtay uygulamasında kararlılık kazanan görüşlere gore:
HUMK.nun 95. maddesine gore (HMKnun 311. m.) ferağa: kabul gibi irade beyanları.
HUMK.nun 151. maddesi (HMKnun m.154. 155) hükmü uyarınca yöntemine uygun bir biçimde
belgelendirilmiş olmak koşuluyla HUMK nun 237. maddesi (HMKnun 3O3.m.) hükmünde düzen
lenen biçimde maddi anla'mda kesin hükmün bütün sonuçlarını doğurur. Feragat ve kabul tek
an: davacı tarafından davanın geri alındığının mahkemeye bildiril

diği an değil; karşı tarafın davacının davanın geri alınması iradesine
rıza verdiğini mahkemeye bildirdiği andır.
Olayda ise (S):nın (A)’yı davalı olarak göstererek açtığı ikinci davada
mahkemenin kesin hüküm sebebiyle davayı usûlden reddetmesi hukuka
aykırıdır. Zira ilk dava., davadan feragatle değil; davanın geri alınmasıy
la sona ermiştir. Davanın geri alınmasında ise; davadan feragatten farklı
olarak yargılama kesin hükümle sona ermez; ancak davanın açılmamış
sayılması söz konusu olur. Bu hâlde geri alman dava yeniden açılabilir.
taraflı tasarruflardan olup, hiçbir zaman karşı tarafın da kabulüne bağlı olmayıp belgelen-
dirildiği anda dava kendiliğinden son bulur Kabı ki. iradeyi sakatlayan sebebi ispat etmek
şartıyla Borçlar Hukuku kuralları çerçevesinde HMK.nun 311 maddesine göre kabulün iptali için
dava açma’imkanı da bulunmaktadır Kesin hüküm ise kamu düzenine dair olup, istek olmasa
bile yargılamanın her aşamasında mahkemece resen gözetilmesi gereken olumsuz dava koşu
ludur...’. Karar için bkz.Yargıtay 8.HD. T 22.5.2012, E. 2012/911. K. 2012/4681 (kazanci.com).
■ Belirsiz Alacak Davası

■ Özel Kanunlardaki Dava Şartları
■ İspat Yükü
■ Kanun Yoluna Başvuru Süresi

■ İstinaf İncelemesi
■ Bozma Kararının Etkileri
OLAY:
İstanbul'un Kadıköy ilçesinde ikamet eden ve Mecidiyeköy ilçesinde bir
konfeksiyon mağazasında çalışan (A), 15.05.2C 18 tarihinde, kendisine
herhangi bir sebep bıldirilmeksizın işten çıkarılmıştır. (A), son dört yıl
dır aynı mağazada çalışmakta olup işten çıkarıldığı tarihteki net ücreti
3.000..00 TL'dır. Bu ücretin üçte ikisi işveren tarafından banka hesabına
yatırılmakta., kalan kısmı ise elden ödenmektedir. Taraflar arasında yazı
lı bir iş sözleşmesi bulunmamaktadır. (A)'nın son iki aylık ücreti de
kendisine ödenmemiştir. Ayrıca, (A)'nın sigorta girişi işveren tarafından
bir sene geç yaptırılmıştır.
SORULAR:
1. Olay bakımından açılabilecek olan davaları tespit ediniz. (A)'nm işçilik
alacaklarını belirsiz alacak davası yoluyla ilen sürmesi mümkün müdür?
2. (A)'nın işçilik alacakları bakımından açacağı davada dikkate alınması

gereken özel bir dava şartı var mıdır?
3. (A), sigortalılık başlangıç süresi ve ödenmeyen işçilik alacakları ile ilgi

li iddialarını aynı davada ileri sürebilir mi?
4. İş sözleşmesinin mevcudiyeti., çalışma süresi ve işçinin ücreti bakımın

dan ispat yükü kimin üzerindedir?
5. Davalı, cevap dilekçesinin ekinde (A) tarafından imzalanmış olan

01.06.2018 tarihli bir ıkale sözleşmesi sunmuş ve bu sözleşme sebebiyle
(A)'nın herhangi bir alacağı bulunmadığını ileri sürmüştür. (A)’nın ıkale
sözleşmesinin altındaki mizanın kendisine ait olmadığını iddia etmesi
hâlinde nasıl bir prosedür işletilecektir?
6.
a. (A)'nın açtığı dava ilk derece mahkemesi tarafından reddedilmiş ve kısa

karar taraflara tefhim edilmiştir. Bu durumda kanun yoluna başvuru sü
resinin başlangıcını tespit ediniz?
b. Gerekçeli kararda "kararın tebliğinden itibaren onbeş gün içinde" ka

nun yoluna başvurulabileceği belirtilmiş ve kararda belirtilen sürenin
son günü istinaf yoluna başvurulmuştur. Bu hâlde nasıl bir karar veril
mesi gerekir?
7. İlk derece mahkemesi.. (A)’nın üç yıllık çalışması olduğunu ve brüt ücre

tinin 3.000,00 TL olduğunu tespit etmiş ve buna göre hüküm kurmuştur.
(A) ise istinaf dilekçesiyle çalışma süresinin dört yıl olduğunu ve kara
rın hatalı olduğunu ileri sürmüştür. Bu hâlde, bölge adliye mahkemesi
(A)’nın ücreti hakkında bir inceleme yapabilir mi?
8. Bölge adliye mahkemesi, davalının istinaf başvurusunu reddetmiş ve

karar temyiz edilmiştir. Yargıtay’ın bozma kararı vermesi hâlinde nasıl
bir prosedür işletilecektir?
9. Yargıtay, bölge adliye mahkemesinin davalının başvurusunun reddine

dair kararını bozmuş ve dosyanın ilk derece mahkemesine gönderilme
sine karar vermiştir. Bu hâlde, davanın ıslah edilmesi mümkün müdür?
CEVAPLAR:
1. Olay bakımından açılacak olan davalar şu şekildedir:
İşçilik alacakları için bir alacak davası
Sigortalılık süresinin tespiti için hizmet tespit davası

HNIK’nın 107. maddesine göre, belirsiz alacak davası açılabilmesi için

şu şartların birlikte bulunması gerekir:
Talep sonucunun belirlenmesi imkânsız ya da davacıdan beklene

meyecek olmalıdır
Dava dilekçesinde geçici talep sonucu belirtilmelidir
Talep sonucunun dayandığı tüm vakıalar eksiksiz olarak bildirilme

lidir
îş sözleşmesinden kaynaklanan alacaklar bakımından da belirsiz ala

cak davasının şartlarının bulunup bulunmadığını tahlil etmek gerekir.
Davacı, iş yerinde ne kadar süredir çalıştığını, son ücretinin ne oldu
ğunu, kullanmadığı yıllık izin günlerinin sayısını ve ne kadar süre
fazla çalıştığını bilebilecek durumda olmalıdır. Nitekim söz konusu
hususlar talep sonucunun dayandığı vakıaları karşılamaktadır. Talep
sonucunun dayandığı vakıalar ise eksiksiz olarak bildirilmelidir. Bu
rada davanın değil; alacağın belirsiz olması gerektiği hususu gözden
uzak tutulmamalıdır. Davacının kendisinin bilmediği fazla çalışma
süresinin tanık, bilirkişi ya da hâkim tarafından bilinebileceğini ka
bul etmek mümkün değildir.
Bununla birlikte, talep sonucunun hesaplanabilmesi için bilirkişiye başvu

rulması ihtiyacı olması da tek başına belirsiz alacak davası açılması için
yeterli değildir. Nitekim bilirkişinin yapacağı işlem bir hesap işlemidir ve
hâkimin bu hesabı kendisinin yapmaması, hesaba yapılmasının imkânsız
olduğu ya da davacıdan beklenemeyecek olduğu anlamına gelmez.
Dava konusunun taraflar arasında uyuşmazlık konusu olması da belirsiz

alacak davası açılabilmesi için yeterli değildir. Aksi hâlde, neredeyse
tüm davaların belirsiz alacak davası olarak açılabilmesine imkân tanın
mış olacaktır. Belirsiz alacak davası ise istisnaî hâllerde açılmasına izin
verilen bir davadır.
İşçilik alacakları bakımından belirsiz alacak davası açılıp açılamayacağı

her somut olay bakımından ayrıca değerlendirilmelidir. Bu konuda ge
nel bir kanaat bildirilmesi yerinde olmaz. Örneğin, iş kazasından kay
naklanan bir tazminat alacağı için belirsiz alacak davası açılabilecek
iken, kıdem tazminatı alacağı için belirsiz alacak davası açılması müm
kün görünmemektedir. Burada dikkat edilmesi gereken husus, alacağın

belirlenme sının sübjektif değil: objektif bir imkânsızlık hâlinden kay
naklanmasıdır.
Fazla çalışma ücreti alacağından hâkimin hakkaniyet indirimi yapması

hususu da bu alatak kaleminin belirsiz olduğu anlamına gelmez. Burada
eleştirilmesi gereken husus, hâkimin mezkûr indirimi yapmasıdır.
Somut olay bakımından, çalışma süresi ve ücretin miktarı davacı

tarafından bilindiğinden, mezkûr alacak kalemlerinin belirsiz alacak
davası yoluyla ileri sürülmesinde hukukî yararın olmadığı kanaatin
deyiz.
2. Olayda bir işçilik alacağı söz konusu olduğundan, 25.10.2017 tari

hinde Resmî Gazetemde yayımlanan 7036 sayılı İş Mahkemeleri Ka
nunu hükümlerinin dikkate alınması gerekir. Nitekim somut olayda
davacı, İşMK’mn yürürlüğe girmesinden sonra davasını ikame ede
cektir.
İşMK’nin 3.1. maddesine göre, ış sözleşmesinden kaynaklanan bir ala

cağın bulunması hâlinde, iş mahkemesinde dava açılmadan önce arabu
lucuya başvurulması gerekir. Doğrudan iş mahkemesine başvurulması
hâlinde dava, dava şartı yokluğundan usûlden leddedilır. İş mahkeme
sinde dava açılmadan önce arabulucuya başvurulması ve arabuluculuk
faaliyeti neticesinde anlaşmaya varılamadığına dair tutanağın dava di
lekçesine eklenmesi gerekir.
İşMK’nin 3 5. maddesinde, arabuluculuk bürosunun yetkisi, iş mahke

mesinin yetkisine paralel şekilde düzenlenmiştir.
Bu hükümler dikkate alındığında, davacının işçilik alacakları bakımın

dan öncelikle yetkili arabuluculuk bürosuna başvurması gerektiği sonu
cuna varılmaktadır.
3. HGK'nın vermiş olduğu bir karara göre'35, işçi tarafından birlikte açılan
hizmet tespit ve işçi alacağı davalarının ayrılması zorunludur. Bu kara
rın gerekçelen şu şekildedir:
Karar için bkz. HGK.. 10.04.2013. E. 2012/1353. K. 2013/474 (lexpera.com.tr).

“Bu durumda, her iki dava türünün, taraflarının statüsü, hâkimin delil
araştırma bakımından kendiliğinden hareket etmesi, taraf iradelerine atfe
dilen rol, dava konusu edilen haktan vazgeçilip vazgeçilememesi gibi yön
lerden yasal konumları birbirinden tamamen farklıdır. Her iki dava türü
nün birlikte görülmesi durumunda; davanın birinde bir kısım delillerin
kendiliğinden dikkate alınması, diğerinde alınmaması gerekecektir ki, aynı
dava Dosyasında birbiri ile çelişkili kararlar yer alabilecektir. Kaldı ki, iş
çilik haklarına ilişkin olarak dairemiz kararları ile işçilik alacaklarına iliş
kin davalar yönünden asıl görevli Yargıtay ilgili dairelerinin kararları ara
sındafarklı uygulamalar ortaya çıkabilecektir.
Öte yandan, temyiz aşamasında inceleme mercileri farklı olan bu dava

ların birbirinden bağımsız sonuçlandırılmalarında hukukî istikrar ve
kararlara olan güven bakımından da yarar bulunmaktadır. İşçilik hak
larına ilişkin olarak kesinleşen hüküm, hizmet tesbiti davasında sadece
kuvvetli delil olacak değerlendirilmekte, davada taraf sıfatı bulunmayan
SGKyönünden bağlayıcı olmamaktadır. ”
Kanaatimizce, işçi alacağı ile hizmet tespit davaları bakımından vakıalar
ortak olduğundan, Yargıtay’ın vardığı sonucun aksine, davaların ayrıl
ması çelişik kararlar verilmesine yol açabilir.
Doktrinde bir görüş bu kararı eleştirmekte ve işçi alacağı ile hizmet

tespit davası bakımından vakıaların ortak olması sebebiyle, davaların
birlikte değil ayrı görülmesinin çelişik kararlar verilmesine neden ola
cağını ilen sürmektedir.
4.
İş sözleşmesinin mevcudiyetinin ispatı:
İş sözleşmesinin varlığı kural olarak işçi tarafından ispatlanmalıdır. îş

sözleşmesinin varlığının ispatı bakımından tanık dinletilmesi de müm
kündür. İş sözleşmesinin unsurları olan iş görme, ücret ve bağımlılık
kriterlerinden her birinin ayrı ayrı ispatı gerekir.
İş sözleşmesinin belirsiz süreli olduğu asıl olduğundan, sözleşmenin

belirli süreli olduğunu iddia eden taraf, özellikle işe iade davasında, id
dia edilen vakıaya bağlanan hukukî sonuçtan faydalanacağından ispat
yükünü taşıyacaktır.
Çalışma süresinin ispatı:

İşe başlangıç tarihi., işten ayrılma tarihi ve aralıklı çalışma olup olmadığı
konusunda ispat yükü işçi üzerindedir. İşe giriş bildirgesi, SGK kayıtla
rı, işyeri şahsî sicil dosyasındaki belgeler ve işçinin banka hesabına ya
pılan ödemeler çalışma süresinin ispatı bakımından önemli delillerdir.
Bu hususlarda tanık dinletilmesi de mümkündür.
İşçinin aralıklı çalışıp çalışmadığı konusunda, yapılan işin niteliğine

göre fiilî karineler söz konusu olabilir. Örneğin, yüksek rakımlı yerlerde
mevsimsel koşullara bağlı olarak yol yapımı ve inşaat işlerinin yılın ta
mamında devam etmesi hayatın olağan akışına aykırıdır.
İş sözleşmesinin varlığının ve çalışma süresinin ispatı kamu düzenim

ilgilendirdiğinden, hâkimin re’sen araştırma yükümünden söz edilebilir
(hizmet tespit davası bakımından).
İşçinin ücretinin ispatı:
Ücretin miktarını ispat yükü de işçi üzerindedir. Bireysel ya da toplu iş

sözleşmesi, ücret hesap pusulası, ücret bordrosu ve banka kayıtları
önemli deliller olarak sayılabilir.
İşçinin kredi alması için işverence verilen ücret bilgisi ile ücret bordro
sunun çelişmesi hâlinde, gerçek ücretin tespit: önem arz etmektedir.
Yargıtay'a göre bu hâlde, meslek örgütünden ücret araştırması yapılma
sı faydalı olacaktır.
Ücretin ispatı ile ilgili en temel sorun işçinin ücretinin düşük gösteril
mesi ve kayıt dışı ödeme yapılmasıdır. Bu durumda, ış sözleşmesinin
aksının ne şekilce ispatlanacağı sorun oluşturmaktadır. Nitekim senede
karşı senetle ispat kuralı gereği bu durumlarda tanık dinletılememesi ge
rekir. Ancak Yargıtay’a göre, işçinin kıdemi, meslek unvanı, fiilen yap
tığı ış, işyerinin özellikleri ve emsal işçilere ödenen ücretler göz önüne
alındığında imzalı bordroda ya da iş sözleşmesinde yazılı olan ücretin
gerçeği yansıtmadığı anlaşılıyorsa ilgili kuruluşlar aracılığıyla emsal üc
retin ne olduğu araştırılmalı ve tüm deliller birlikte değerlendirilmelidir.
Bu meyanda, tanık dinletilmesi de mümkündür.
İşçinin gerçek ücretinin tespiti., özellikle sigortalılık bakımından ka

mu düzenine ilişkindir. Zira sigortalılık hakkından vazgeçilemeyece
ğine göre düşük prim ödenmesinin işçi tarafından kabulü de mümkün
değildir. Aynı zamanda, gerçek ücretin tespiti devletin vergi alacak
ları bakımından da önem arz eder. Bu meyanda, işçinin ücretinin
araştırılması bakımından re sen araştırma ilkesi uygulama alanı bula
caktır.
5. HNIK’nın 209 1. maddesine göre, adî bir senetteki yazı veya imza inkâr
edildiğinde, bu konuda bir karar verilinceye kaçar, o senet herhangi bir
işleme esas alınamaz.
Sahtelik incelemesi HMK’nın 211. maddesinde düzenlenmiştir. Buna

göre davaya bakan hâkim, öncelikle imzayı inkâr eden tarafı isticvap
edecek: sahtelik konusunda kesin bir kanaat edinememişse bu kişiye ya
zı yazdırıp imza attırmak suretiyle elde ettiği beige ve diğer delilleri de
ğerlendirecektir. Bu şekilde de kesin bir kanaat oluşmamışsa bilirkişiye
başvurulacaktır. Tarafın adî senedin sahteliği iddiasını ayrı bir dava yo
luyla ileri sürmesinde hukukî yararı yoktur. Nitekim, görülmekte olan
davada sahtelik iddiası ön sorun olarak incelenecektir.
Sözleşmenin no:erde düzenleme biçiminde yapılması hâlinde, resmî

senedin sahteliği iddiasından bahsedilecektir. HMK’nın 209 2. madde
sine göre, resmî senetteki yazı veya imza inkâr edilirse bu senedin her
hangi bir işleme esas alınamaması için senedin sahteliğinin mahkeme
kararıyla sabit olması gerekir. Ayrıca, resmî senedin sahteliği ön sorun
olarak incelenemez. Bu konuda ayrı bir sahtelik davası açılması gerekir.
Nitekim, sahtelik davasında ilk davanın davacısı ile birlikte noterin de
taraf olarak gösterilmesi gerekecektir.
Somut olayda ikile sözleşmesi altındaki mizanın inkârı hâlinde senedin

sahteliği iddiasından bahsedilmesi gerekecektir. Bu hâlde, senet hakkın
da karar verilinceye kadar o senet hiçbir işleme esasa alınmaz ve yuka
rıda prosedür takip edilir.
6.
a. îşMK’nin değişiklikten önceki hâline göre, kanun yoluna başvuru süresi

kararın tefhimiyle başlamaktaydı. Bununla birlikte Yargıtay, kanun yo
luna başvuru süresinin başlaması için gerekçeli kararın tefhim edilmiş

olması şanını aramakta: kısa kararın tefhim edilmiş olduğu hâllerde ise
süreyi ilâmın tebliği tarihiyle başlatmaktaydı.
25.10.2017 tarihinde Resmî Gazete’de yayınlanan İşMK’nin 7.4.

maddesi gereğince., kanun yoluna başvuru süresi ilâmın taraflara teb
liğinden ıtibarer. başlayacaktır. Bu açık hüküm karşısında., kanun yo
luna başvuru süresini kararın tefhimiyle başlatan uygulama da sona
erecektir. Kaldı kı olayda gerekçeli karar değil kısa karar tefhim
edildiğinden, eski kanun döneminde dahi, Yargıtay uygulaması gere
ği, karara karşı kanun yoluna başvuru süresinin tefhimle başlayacağı
kabul edilmelidir.
İşMK ile getirilen bir diğer yenilik kanun yoluna başvuru süresi ile ilgi
lidir. Önceki kanun döneminde bu süre sekiz gün iken, yem kanun ile
kanun yoluna baş\-uru süresine ilişkin HMK’ye atıf yapıldığında, zh’
haftalık sürenin uygulanması gerekir.
b. HMK’nın 94.1. maddesine göre, kanunun belirlediği süreler kesindir.

Kanun tarafından belirlenen süre içinde ilgili işlemin yapılmaması hâ
linde, sürenin kesin ve hak düşürücü olması sebebiyle, artık o işlem ya
pılamayacaktır. HMK’nın 90 1. maddesine göre, kanun tarafından tayin
edilen süreler, istisnaî hâller dışında, hâkim tarafından azaltılıp çoğaltı-
lamaz.
Anayasa’nm 40 2. maddesine göre, “devlet, işlemlerinde, ilgili kişilerin

hangi kanun yolları ve mercilere başvuracağını ve sürelerini belirtmek
zorundadır. Bu hükümden anlaşılacağı üzere, kanun yollarına ilişkin
HMK’nın 345 ve 361. maddelerinde düzenlenen süreler hâkim tarafın
dan değil, kanun tarafından tayin edilen kesin ve hak düşürücü süreler
olmalarına rağmen, hâkim kararında bu süreleri ve başvuru merciini be
lirtmelidir.
Kanun belirlediği sürenin hâkim tarafından kararda yanlış gösterilmesi

hâlinde, hâkimin verdiği süre içinde: ancak kanunla belirlenen süre geç
tikten sonra işlem yapan tarafın durumunun ne olacağı konusunda Yar
gıtay’ın ve Anayasa Mahkemesi’nin görüşleri farklıdır.
Yargıtay 14. HD’nin Görüşü :
“...Halen yürürlükte bulunan yasa hükümlerine göre sulh hukuk mah

kemesi kararlarına karşı temyiz süresi 8 gün olduğu halde hüküm sonu
cunda mahkeme hâkimince hatalı şekilde kararın 2 hafta içinde temyiz
edilebileceğinin belirtilmesi hükmü temyiz eden tarafa herhangi bir hak
sağlamaz... ”.11S
Yargıtay 20. HD’nin Görüşü :
“...Her ne kadar merci tarafından temyiz süresi (15) gün olarak belir
tilmiş ise de Hukuk Genel Kurulunun 13.03.2013 gün 2012/19-779 Esas
2013/355 sayılı kararında da benimsendiği üzere kanunda açıkça dü
zenlenen temyiz süresinin merci tarafından değiştirilmesinin mümkün
olmadığı ve bunun davacı tarafa yönelik herhangi bir hak doğurma
yacağı göz önünde bulundurularak süresinden sonra yapılan temyiz is
temleri hakkında mahkemece bir karar verilebileceği gibi 01.06.1990
gün ve 3/4 sayıl: İnançları Birleştirme Kararı uyarınca Yargıtayca da
bu yolda karar verilebileceğinden temyiz dilekçesinin süre yönünden
reddi gerekmiştir... ”.111
Yargıtay Hukuk Genel Kurulunun Görüşü :
“...hâkimin tarafından da sürenin belirlen ebildiği durumlar var ol

makla birlikte kanunda belirlenen süreler üzerinde hâkimin tasarruf
yetkisi bulunmamaktadır. Eş söyleyişle kanun öngördüğü bir süre hâ
kim tarafından uzatılıp kısaltılamaz. Temyize ilişkin süreler de yasa ta
rafından düzenlenen kesin sürelerdir ve re'sen gözetilmesi gerekir...
Genel Kurul görüşmeleri sırasında bir kısım üyelerce; mahkeme kara
rında yanlış belirtilen sürenin davanın tarafını yanıltmasından kay
naklanan hak kaybının önlenmesinin gerektiğini ve temyiz inceleme
sinin yapılmasının gerektiğini belirtmişler iseler de kurul çoğunlu-
ğunca bu görüş kabul edilmemiştir...”.112
’’’ Karar için bkz. 14. HD. 11.06.2013. E 2013/7316. K. 2013/8804 ilexpera.com.tr).
Karar için bkz. 20. HD. 24.11.2016. E 2016/13677. K. 2016/1096 (lexpera.com.tr).
”* Karar için bkz HGK . 13.03.2013. E 2012/19-779. K 2013/355 (kazanci.com.tr).
Anayasa Mahkemesi., bireysel başvuru yoluyla önüne gelen iki benzer

dosyada da yukarıda zikredilen kararlardan farklı sonuca varmıştır. Bu
kararlara göre, mahkemelerin verdikleri kararlarda kanun yoluna başvu
ru süresini ilgiliye hatalı şekilde bildirmesi, süreye güvenerek işlem ya
pan ilgilinin hak kaybına uğraması sonucuna yol açmamalıdır.
Cemile Akyıldız Başvurusu:
“...icra müdürlüğü işlemlerine karşı yapılan şikâyeti inceleyen icra

hukuk mahkemesinin kararına karşı Kanunda on günlük temyiz süresi
öngörüldüğü halde mahkemenin kısa ve gerekçeli kararında süreyi on
beş gün olarak gösterdiği; bu açıdan başvurucunun belirtilen süreye
güvenerek hareket etmesinin makul görülmesi gerektiği, mahkemenin
kanun yolunu ve süresini taraflara doğru gösterme yükümlülüğü göz
önüne alındığında, kararda belirtilen süre içerisinde talepte bulunan
başvurucunun temyiz dilekçesini reddeden Yargıtay- değerlendirmesinin
öngörülebilirlik sınırları içinde olduğunun kabul edilemeyeceği, yapılan
yorumun, başvurucunun temyiz hakkını kullanmayı imkânsız kılacak öl
çüde ve aşırı şekilci bir yaklaşımla elde edildiği, bu açıdan kararın baş
vurucunun mahkemeye erişim hakkını zedelediği sonucuna ulaşılmış
tır...
Tasfiye Hâlinde S.S. Eryaman Onur Sitesi Konut Yapı Kooperatifi

Başvurusu:
“ ...Kanun yolunu ve süresini taraflara doğru gösterme yükümlülüğü

dikkate alındığında, temyiz süresinin on gün olduğunu kabul ederek
temyiz isteminin süre yönünden reddine karar veren Yargıtay Dairesinin
değerlendirmesinin mevzuat hükümleri çerçevesinde ve öngörülebilirlik
sınırları içinde olduğunun kabul edilemeyeceği... ”.
Bu konuya dair doktrindeki görüşler şu şekilde özetlenebilir:
Pekcanıtez/Atalcv/Özekes’e göre: mahkeme kararlarına karşı başvuru

lacak kanun yolu ve süresi, HMK’nın 297.1-ç maddesi uyarınca kararda
yazılması gereken zorunlu unsurlardandır. Kanun yolu süresinin yazıl
ması, özellikle hukuku bilmeyen taraflara başvurabilecekleri kanun yo
lunu ve süresini göstererek kararın hukuka uygunluğunun denetlenebil
mesini sağlamak:ır. Hâkim, kararında temyiz süresini kanunun gösterdi
ğinden daha fazla bir süre yazmışsa bu süreye riayet ederek başvuruda
bulunan tarafın başvurusu reddedılmemelidir.
Erdönmez’e göre, kanun yolu süresinin yazılması özellikle hukuku

bilmeyen taraflara başvurabilecekleri kanun yolunu ve süresini göstere
rek kararın hukuka uygunluğunun denetlenebilmesini sağlamaktadır.
Hâk mı sekiz gün yerine ıkı haftalık bir süre öngörmüşse bu süreye ina
narak kanun yoluna yapılan başvuru reddedilmemelıdir. Benzer şekilde,
basit yargılama usûlüne tabî bir davada, davalının talebi üzerine hâki
min cevap süresim bir ay uzatması hâlinde, cevap dilekçesinin kanunda
öngörülen süre içinde verilmediğinin kabulü hukukî güvenlik ilkesine
aykırılık oluşturur. Hâkimin olayda yanlış kanun hükmünü uygulaması
sebebiyle hak kaybının meydana gelmesi hakkaniyete aykırı sonuçlar
doğuracaktır.
Yılmaz’a göre ise, hâkim, kanunun kesin olarak öngördüğü süreleri

vereceği kararla kesin olmayan hale getiremeyeceği gibi, kesin süre
içinde yapılmayan işlem için yeni bir süre de veremez. Bu nedenle hâ
kim, söz gelimi 15 günlük temyiz süresim 12 güne ındiremez veya 20
güne çıkartamaz. Keza tebliğle başlayan bir sürenin başlangıcını tefhim
yahut tefhimle başlayan sürenin başlangıcını tebliğ olarak belirleyemez;
temyiz yolu kapalı olan bir davada temyiz yolunu açamaz. Hükümde bu
söylenenlerin aksinin yazılı olması durumunda, kanundaki hükmün ge
çerli olması gerekir.
Kanaatimizce, Anayasamın 153 6. maddesine göre, “Anayasa Mahke

mesi kararları Resmî Gazete’de hemen yayımlanır ve yasama, yürütme
ve yargı organlarını, idare makamlarını, gerçek ve tüzel kişileri bağlar/’.
Bu hükme yalnızca soyut ve somut norm denetimi ile mahkemenin önü
ne gelen meseleler bakımından geçerlilik tanınması; buna karşılık, bi
reysel başvuru neticesinde verilen kararların ise yalnızca baş\-uruya ko
nu uyuşmazlık bakımından etkili olacağı sonucuna varılması her zaman
doğru olmayabilir. Nitekim, Anayasa Mahkemesi’nin yukarıda zikretti
ğimiz kararlar bakımından vardığı sonuç, önüne gelen uyuşmazlığın ka
rakteri ile sıkı sıkıya bağlı olmayıp aynı konuda verilmesi muhtemel pek
çok hak ihlâlini baştan önleyebilecek niteliktedir. Bu bağlamda, Anaya
sa Mahkemesi’nin yukarıda zikrettiğimiz iki kararında vardığı sonuç ge
rek ilk derece mahkemeleri gerekse BAM ve Yargıtay için bağlayıcı ni-
telıkte görülmeli ve bu mahkemelerce karar tesis edilirken dikkate alın

malıdır.
Sonuç olarak.. 7036 İşMK ile sekiz gün olan istinaf süresi kaldırılmış ve
süre bakımından genel hükümlerin uygulama alanı açılmıştır. Bu sebep
le, karara karşı istinaf kanun yoluna başvuru süresi zfa’ haftadır. Hâkimin
kararında söz konusu süreyi onbeş gün olarak belirtmesi ve tarafın da bu
süreye güvenerek kanunî süreden sonra işlem yapması hâlinde, yapılan
başvuru kabul edilmeli ve tarafın mahkemeye erişim hakkı katı şekil ku
ralları doğrultusunda sınırlandırılmamalıdır.
7. HMK’nın 342 2-e, f maddelerine göre, istinaf sebeplen ile talep sonucunun
istinaf dilekçesinde belirtilmesi zorunludur. Temyiz kanun yolunun aksine,
bölge adliye mahkemesi, baş\uru sebebi olabilecek hususları re sen dikkate
almaz; istinaf incelemesi dilekçede belirtilen sebeplerle sınırlı olarak yapı
lır. Bu durumun istisnası, kararda kamu düzenine aykırılık teşkil edecek bir
hukuka aykırılık ya da hatalı tespit bulunması hâlicir.
Olayda işçinin ücreti ile ilgili uyuşmazlığın hukukî niteliğim alacak

davası ve hizmet tespit davası bakımından ayrıca incelemek gerekir. Ni
tekim, SGK prim borcunun düşük gösterilmesi yönünde bir kabul müm
kün olmadığından, hizmet tespit davası bakımından bu husus kamu dü
zenine ilişkindir. Alacak davası bakımından ise ücretin miktarının tespiti
kamu düzenine ilişkin görülemez.
Somut olayda kararın ücrete ilişkin kısınma istinaf sebebi olarak istinaf
dilekçesinde yer verilmediğinden ve işçilik alacağına ilişkin bir dava söz
konusu olduğundan, Bölge Adliye Mahkemesi işçinin ücretine ilişkin
kararı kendiliğinden inceleyemez.
8. İlk derece mahkemesi kararları kural olarak istinafa tâbî olduğundan,

uyma veya direnme kararım verecek olan mahkeme kural olarak bölge
adliye mahkemesidir.
HMK’nın 373/1. maddesine göre, bölge adliye mahkemesinin başvuru

nun reddi karar, vermesi ve bu kararın temyiz aşamasında bozulması
halinde, dosya bölge adliye mahkemesine değil, ilk derece mahkemesine
gönderilecektir. 373/4. maddesine göre ise, bu karara karşı verilen ka
rarlara karşı doğrudan temyiz yoluna başvurulması gereklidir.
■ Kanun Yolları
■ Aleyhe Bozma Yasağı

■ İstinaf Sebepleri
■ Temyiz
OLAY:
Hüseyin.. Hakkı’ya karşı kıra alacağından dolayı 110.000 TL talepli da
va açmıştır. Hakkı kira bedellerinin tamamını ödediğini iddia ederek
davanın reddini istemiştir. Mahkeme, talebin 20.000 TL Tik kısmını red
dederek 90.000 TL’ye hükmetmiştir.
SORULAR:
1. Hakkı verilen hükmün hatalı olduğunu düşünmektedir. Bu karar için
kanun yoluna başvurabilir mi?
2. Hakkı kanun yoluna başvururken dilekçesinde herhangi bir sebep be

lirtmemişse üst cerece mahkemesi inceleme yapacak mıdır? Kanun yol
ları bakımından değerlendiriniz.
3. Hüseyin kanun yoluna başvuru süresini kaçırmıştır. Hakkı ise bilirkişi
incelemesi yapılmadığı bu sebeple hatalı karar verildiği gerekçesiyle
kanun yoluna başvurmuştur. Hüseyin’in kanun yoluna başvuru imkânı
var mıdır? Nasıl?
4. Hüseyin alacağının daha fazla olduğunu düşünerek kanun yoluna baş

vurmuştur. Bölge adliye mahkemesi ise yaptığı incelemede ilk derece
mahkemesinin hatalı karar verdiğini ve Hüseyin’in alacağının gerçekte
50.000 TL olduğu tespit etmiştir. Hakkı’nın da kanun yoluna başvurma
dığını göz önüne alırsak mahkeme kararın hatalı olduğu gerekçesiyle
kararı bozabilir mi? Neden?
5. Hüseyin ayrıca istinaf dilekçesinde hâkimin yasaklı olduğu halde dava

ya baktığı iddiasında bulunmuştur. Üst derece mahkemesi ne şekilde bir
inceleme yapacaktır? Bu durumu tespit etmesi halinde nasıl bir karar ve
recektir?
6. Bölge adliye mahkemesinin yaptığı inceleme sonrasında tarafların talep

lerinin reddedildiğini varsayalım. Bu durumda başvurulabilecek başka
bir yol var mıdır0 Somut olayda taraflar bu yola başvurabilir mi?
CEVAPLAR:
1. İlk derece mahkemelerinin vermiş olduğu nihai kararlara karşı başvuru
labilecek kanun yolu., istinaftır. Nihai kararlar dışında ihtiyatî tedbir ve
ihtiyatî haciz taleplerinin reddi ile bu taleplerin kabulü halinde yapılan
itirazlar üzerine verilen kararlara karşı da istinaf yoluna başvurulabilir.
Malvarlığına ilişkin davalarda istinafa başvuru için parasal sınır getiril
miştir. Buna göre miktar ve değeri üç bin yüz on (2017 yılı için) lirayı
geçen malvarlığına ilişkin davalar lıakkındakı kararlar için istinafa baş
vurulabilir. Malvarlığına ilişkin olmayan davalarda kanun tarafından
herhangi bir sınırlama yapılmadığından., bu kararlara karşı istinaf kanun
yoluna başvurulabilir. Ayrıca alacağın tamamının dava edilmiş olması
durumunda, kararda asıl talebinin kabul edilmeyen bölümü üç bin yüz
on Türk Lirasını geçmeyen taraf, istinaf yoluna başvuramaz.
Olayda, İlk derece mahkemesinin nihai kararı söz konusudur. Malvarlı

ğına ilişkin bir dava vardır. Hakkı’nın asıl talebinin reddedilen kısmı pa
rasal sınırı geçtiğinden Hakkı bu karar için istinaf kanun yoluna başvu
rabilir.
2. HMK m. 342 2-e bendinde başvuru sebepleri ve gerekçesinin istinaf

dilekçesinde belirtilmesi gerektiği düzenlenmiştir. Ayrıca istinaf ince
lemesi, istinaf sebeplen çerçevesinde yapılacakıır (kamu düzenine iliş
kin hususlar hariç). İstinaf sebepleri neler olacağı kanun yoluyla sınır-
landırılmamıştır. Temyizdeki bozma sebepleri aynı zamanda istinaf se
beplen oluşturur. Temyiz sebeplen ise kanunda açıkça sayılmamıştır.
Ancak bozma sebepleri kanunda gösterilmiştir. Bozma sebeplerinden
yola çıkarak temyiz sebepleri ortaya konulabilir. Bunlar; hukukun veya
taraflar arasındaki sözleşmenin yanlış uygulanmış olması, dava şartları
na aykırılık bulunması, taraflardan birinin davasını ispat için dayandığı

delillerin kanuni bir sebep olmaksızın kabul edilmemesi, karara etki
eden yargılama hatası veya eksiklikleri bulunması. Kamu düzenine iliş
kin hususlar hariç istinaf başvurusunda üst derece mahkemesi (bölge ad
liye mahkemesi) tarafın istinaf dilekçesinde belirttiği sebepleri ile bağlı
dır"3 (m. 355). Oysa temyiz incelemesinde üst derece mahkemesi tarafın
temyiz sebepleri ile bağlı olmayıp kanun hükmüne aykırı olan hususları
da inceleyecektir (m. 369 1).
Bu çerçevede olayda Hakkı, istinaf kanun yoluna başvururken mutlaka

istinaf sebeplerini belirtmelidir. Aksı halde kamu düzenine ilişkin hu
suslar haricinde istinaf mahkemesinin incelemesi söz konusu olamaz.
Şayet temyiz kanun yoluna başvuruyorsa temyiz sebeplerini belirtmese
dahi temyiz mahkemesi kanuna aykırı olan hususlara ilişkin inceleme
yapar.
3. Taraflardan birinin istinafa başvuru hakkı olmaması veya süreyi kaçır

ması durumunda, diğer tarafın istinaf başvurusuna vereceği cevap dilek
çesi ile istinaf yoluna başvurabilir. Buna katılma yoluyla istinaf denir
(HMK m. 34S). Ancak bu halde asıl başvuruyu yapan istinaf başvuru-
"... Somut olayda: İlk Derece Mahkemesince 21.11.2016 tarihinde verilen kısa karara karşı
davalı vekilince 24 11.2016 tarihinde istinaf harçlan yatınlarak süre tutum dilekçesi verilmiştir.
Gerekçeli karar 13.12.2016 tarihinde davalı vekiline tebliğ edilmiş, gerekçeli istinaf dilekçesiyse
23.12.2016 tarihinde sunulmuştur.
Bölge Adliye Mahkemesince verilen 07.02.2017 tarihli kararde. gerekçeli istinaf dilekçesinin
gerekçeli kararın tebliğinden itibaren en geç 8 gün içerisinde sürülmesinin zorunlu olduğu aksi
halde süresi içerisinde verilmeyen dilekçenin dikkate alınamayacağı, istinaf incelemesinin kap
samıyla ilgili olarak 61C0 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 355. maddesinde, inceleme
nin istinaf dilekçesinde delirtilen sebeplerle sınırlı olarak yapılacağının, ancak bölge adliye mah
kemesinin kamu düzen ne aykırılık gördüğü takdirde bunu re sen gözeteceğinin düzenlendiğini,
dolayısıyla süresinden sonra verilen istinaf dilekçesindeki istina- sebeplerinin dikkate alınama
yacağı gerekçesiyle davalı tarafından Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun 352. maddesi gereğin
ce istinaf başvuru dilekçesi verilmediğinden, süre tutum dilekçesinde de istinaf kanun yoluna
başvuru sebepleri ile gerekçeleri gösterilmediğinden ve İlk Derece Mahkemesi kararında kamu
düzenine aykırılık da bulunmadığından bahisle davalının istinaf oaşvurusunun usûlden reddine
karar verilmiştir.
Bölge Adliye Mahkemesi maddi vakıa denetimi bakımından istinaf sebepleri ile bağlıdır.
Ancak. Bölge Adliye Mahkemesi aynı zamanda hukukîlik denetimi de yapmak durumun
dadır. Hukukilik denetimi bakımından ise istinaf sebepleri ile bağlı değildir.
Her ne kadar ilk derece mahkemesinin gerekçeli kararına karş 8 gün içinde gerekçeli istinaf
dilekçesi verilmemiş ise de suresinde süre tutum dilekçesi verilmekle artık hukukîlik denetimi
yapılması gerekmektecir. Nitekim temyize konu bölge adliye mahkemesi kararında kamu
düzenine aykırılık olup olmadığı hususunun incelendiği görülmekte, bu yöndeki bir ince
leme de hukukîlik deretiminin yapıldığını göstermektedir..." Yargıtay 22. HD E. 2017/30509
K. 2017/7476 T 3.4 20'7. (kazanci.com.tr).
sundan feragat eder veya talebi esasa girilmeden reddedilirse katılma

yoluyla istinafa başvuranın talebi de reddedilir (HMK m. 349). Aynı du
rum temyiz başvurusu için de geçerlidır.
Olayda Hüseyin kanun yoluna başvuru süresim kaçırmış olsa bile Hak
kı1 nın kanun yolunu başvuru dilekçesine vereceği cevap ile isti
naf temyiz sebeplerini ileri sürebilir.
4. Kanun yoluna sadece taraflardan biri başvurursa inceleme kanun yoluna

başvuranın sebepleri çerçevesinde ve onun lehine yapılır. Bu durum ta
sarruf ilkesinin bir sonucudur. Bunun temelindeki mantık, kanun yoluna
başvurmayan tarafın verilen kararı zımnen onayladığı düşüncesidir. Bu
yasağın geçerli olabilmesi için sadece taraflardan birinin kanun yoluna
başvurması gerekir. Diğer taraf da kanun yoluna başvurursa her ıkı taraf
lehine de inleme yapılacağından herhangi birinin aleyhine hüküm bozu
labilir. Bu yasak re’sen araştırma ilkesinin uygulandığı davalarda ve
kamu düzenine'11 ilişkin hususlarda geçerli değildir. Buna göre kanun
yoluna sadece taraflardan birisinin başvurması halinde başvuran taraf
aleyhine hüküm bozulamaz. Hukukumuzda bu husus “aleyhe karar
verme yasağı” olarak adlandırılmaktadır.
Olayda Hüseyin kanun yoluna başvurmuş. Hakkı ise baş\-urmamıştır.

Bu durumda kamu düzenine ilişkin durumlar hariç olmak üzere aleyhe
bozma yasağı sez konusu olacaktır. Buna göre Hüseyin kanun yoluna
başvurduğu için mahkeme hükmü Hüseyin aleyhine olacak şekilde bo
zamaz. Bu durumda gerçek alacak 50.000 TL olduğu tespit edilse bile
ilk derece mahkemesinin kararı bu sebepten bozulmayacaktır.
5. HMK m. 3 52’ye göre ön incelemede eksik olmadığının tespit edildikten

sonra istinaf mahkemesi duruşma yapıp yapmayacağına karar verir.
HMK m. 353’te ise sınırlı sayıda duruşma yapılmasına gerek olmayan
haller sayılmıştır. Bu haller m. 353 1-a’da sayılmıştır: 1) Davaya bak
ması yasak olan hâkimin karar vermiş olması. 2) İleri sürülen haklı ret
talebine rağmen reddedilen hâkimin davaya bakmış olması. 3) Malıke-
4 ‘ ...Karar sadece davalı vekilince temyiz edilmiş ise de. harç, kamu düzenine ilişkin olup, re sen
nazara alınması gereklidir Kamu düzenine ilişkin hususlar'hakknda aleyhe bozma yasağı ku
ralı uygulanamaz..." YARGITAY 22. HD E:'2017 / 3129-3 K: 2017 / 3929 T: 13 04 2017,
(sinerjimevzuat com tr).
menin görevli ve yetkili olmasına rağmen görevsizlik veya yetkisizlik

kararı vermiş olması veya mahkemenin görevli ya da yetkili olmaması
na rağmen davaya bakmış bulunması. 4) Diğer dava şartlarına aykırılık
bulunması. 5) Mahkemece usûle aykırı olarak davanın veya karşı dava
nın açılmamış sayılmasına., davaların birleştirilmesine veya ayrılmasına
karar verilmiş olması. 6) Mahkemece, tarafların davanın esasıyla ilgili
olarak gösterdikleri delillerin hiçbiri toplanmadan veya gösterilen delil
ler hiç değerlendirilmeden karar verilmiş olması. Bu hallerin birinin var
olması halinde bölge adliye mahkemesi., esası incelemeden kararın kal
dırılmasına ve davanın yeniden görülmesi için dosyanın kararı veren
mahkemeye veya kendi yargı çevresinde uygun göreceği başka bir yer
mahkemesine ya da görevli ve yetkili mahkemeye gönderilmesine du
ruşma yapmadan kesin olarak karar verir.
Olayda Hüseyin in başvurusu üzerine ön inceleme aşamasından sonra

mahkeme yukarıda belirttiğimiz usûle ilişkin hususların olup olmadığını
duruşma yapmaksızın inceleyecektir. Bu hallerden biri de davaya bak
ması yasak olan hâkimin karar vermiş olması halidir. Mahkeme bu usûli
hatayı tespit etmesi halinde esası incelemeden kararın kaldırılmasına ve
davanın yemden görülmesi için dosyanın kararı veren mahkemeye veya
kendi yargı çevresinde uygun göreceği başka bir yer mahkemesine gön
derilmesine karar verir.
6. İstinaf yargılamasından sonra taraflar şartların sağlanması halinde tem

yiz kanun yoluna başvurabilirler. Bölge adliye mahkemesi hukuk daire
lerinden verilen temyizi kabil nihai kararlar ile hakem kararlarının iptali
için temyiz yoluna başvurabilir (HMK m. 361 1). Bunun yanında kanun
bazı kararlara karşı da temyiz kanun yoluna başvurulamayacağını dü
zenlemiştir (m. 362). Buna göre: a) Miktar veya değeri 41.530 Türk Li
rasını (bu tutar dâhil) geçmeyen davalara ilişkin kararlar, b) Kira iliş
kisinden doğan ve miktar veya değeri itibarıyla temyiz edilebilen alacak
davaları hariç olmak üzere 4’üncü maddede gösterilen davalar ile
(23/6/1965 tarihli ve 634 sayılı Kat Mülkiyeti Kanunundan doğup ta
şınmazın aynına ilişkin olan davalar hariç) özel kanunlarda sulh hukuk
mahkemesinin görevine girdiği belirtilen davalarla ilgili kararlar, c)
Yargı çevresi içinde bulunan ilk derece mahkemeleri arasındaki yetki ve
görev uyuşmazlıklarını çözmek için verilen kararlar ile merci tayinine
ilişkin kararlar, ç) Çekişmesiz yargı işlerinde verilen kararlar, d)

Soybağına ilişkin sonuçlar doğuran davalar hariç olmak üzere, nüfus
kayıtlarının düzeltilmesine ilişkin davalarla ilgili kararlar, e) Yargı çev
resi içindeki ilk derece mahkemeleri hâkimlerinin davayı görmeye hu
kukî veya fiilî engellerinin çıkması hâlinde, davanın o yargı çevresi
içindeki başka bir mahkemeye nakline ilişkin kararlar, f) Geçici hukukî
korumalar hakkında verilen kararlar için temyiz kanun yoluna başvuru
lamayacaktı!.
Olayda Hüseyin’in talebinin 20.000 TL’lik kısmı reddedilmiştir. Hak

kı’nın ise davanın reddi talebinde talebinin 90.000 TL’lik kısmı redde
dilmiştir. Alacağın tamamının dava edilmiş olması hâlinde, kararda asıl
talebinin kabul edilmeyen bölümü 41.530 Türk Lirasını geçmeyen tara
fın temyiz hakkı yoktur (HMK m. 362 2). Bu durumda Hüseyin., asıl ta
lebinin reddedilen kısmı kanunda belirtilen 41.530TLTik parasal sınırı
geçemediğinden temyiz kanun yoluna başvurmayacaktır. Hakkı ise
temyiz yoluna başvurabilir. Hüseyin de Hakkı nın kanun yoluna baş
vurması halinde vereceği cevap dilekçesi ile bölge adliye mahkemesinin
kararını temyiz edebilir (katılma yoluyla temyiz).
■ İhtiyatî Tedbir
■ Kabul
■ Sulh
OLAY:
İstanbul Kadıköy'de ikamet eden Ahmet, merkezi Kocaeli'nde bulunan
Rentcar Kiralama A.Ş.’nin Kaılal şubesinden araç kiralamıştır. Kira
sözleşmesi sona ermesine rağmen aracı iade etmeyen Ahmet'e karşı
Rentcar A.Ş. hukukî yollara başvurmayı düşünmektedir.
SORULAR:
1. Rentcar A.Ş. aracın iadesi için dava açmadan önce aracı güvence altına
almak istemektedir. Bunun için hangi yola başvurabilir? Bu talebini
hangi mercıden talep edecektir?
2. Rentcar A.Ş. da’’a açmadan önce mahkemeye başvurarak tedbir kararı

almıştır. Bu karardan sonra tedbirin devam etmesini isteyen davacının
ne yapması gerekir?
3. Ahmet'in ihtiyatî tedbir kararma karşı başvurabileceği bir hukuki çare

var mıdır? Ahmet'in tedbir kararı verilirken dinlenmesi ihtimalinde du
rum değişir miydi?
4. a. Ahmet dava devam ederken, davacının vekâlet ücreti talep etmemesi

halinde davacının talebi olan aracı iade edeceğini beyan etmiştir. Ah
met'in bu beyanının niteliği nedir? Nasıl sonuç doğuracaktır?
b. Duruşmada davalı Ahmet’in avukatı açılan davayı kabul ettiklerini
beyan etmiştir. Avukatın bunu yapması mümkün müdür?
5. Davacı Rentcar AŞ aracın iadesi ve 5.000 TL zararın ödenmesi talepli

açtığı davada, Ahmet aracı iade edeceğini ayrıca 1.000 TL verebileceği
teklifinde bulunmuş, davacı şirket ise bu teklifi kabul etmiştir. Mahke

me bu durumda ne yönde karar verecektir?
CEVAPLAR:
1. Dava açıldıktan sonra dava konusu şey, dava sonuna kadar hükmün
icrasını sonuçsuz bırakacak değişikliklere maruz kalabilir. Özellikle
taşınır bir eşya elması halinde davalı tarafından elden çıkarılması veya
dava konusu eşyanın tahrip edilmesi söz konusu olabilir. Dava konu
sunu, hükme kadar güvence altına almak amacıyla ihtiyatî tedbir ku
rumu düzenlenmiştir. İhtiyatî tedbirler, geçici koruma türlerinden biri
dir. İhtiyatî tedbire başvurulabilmesi için; mevcut durumda meydana
gelebilecek bir değişme nedeniyle hakkın elde edilmesinin önemli öl
çüde zorlaşacağından ya da tamamen imkânsız hâle geleceğinden veya
gecikme sebebiyle bir sakıncanın yahut ciddi bir zararın doğacağın
dan endişe edilmesi hâllerinden birinin olması gerekir (HMK m.
3S9 1). Diğer bir deyişle bu hallerden birinin varlığı halinde mahkeme
ihtiyatî tedbir talebini kabul edebilir. İhtiyatî tedbir kararı dava açıl
madan önce istenebileceği gibi dava açıldıktan sonra da istenebilir.
Dava açılmadan önce esas davanın açılacağı görevli ve yetkili mah
kemeden istenir. Dava açıldıktan sonra esas davayı gören mahkeme
den talep edilir (HMK m. 390 1).
Olayda Rentcar A.Ş. aracın iadesi için dava açmak niyetindedir. Ancak
dava sonuçlanana kadar aracın, iadesi mümkün olmayacak şekilde zarar
görebileceği ihtimaline karşılık ihtiyatî tedbir yoluyla aracın güvence al
tına alınmasını isteyebilir. Dava açmadan önce ihtiyatî tedbir talep ede
cek olan Rentcar A.Ş., bu talebini esas davayı açacağı görevli ve yetkili
mahkemeden isteyebilir. Buna göre HMK m. 4’e göre görevli mahkeme
sulh hukuk mahkemesidir. Yetkili mahkeme ise davalının yanı Ah
met’in yerleşim yeri olan İstanbul mahkemeleridir.
2. İhtiyatî tedbir kararı alındıktan bir hafta içerisinde uygulanmasını talep

etmek gerekir, aksi halde tedbir kararı kalkar. Tedbir kararının uygu
lanması, kararı veren mahkemenin yargı çevresinde bulunan veya tedbir
konusu mal ya da hakkın bulunduğu yer icra dairesinden talep edilir.
Bunun yanında ihtiyatî tedbir kararı dava açılmasından önce verilmişse,
tedbir talep eden, bu karamı uygulanmasını talep ettiği tarihten itibaren
Pratik Çalışma -2S 227
iki hafta içinde esas hakkındaki davasını açmak ve dava açtığına ilişkin
evrakı, kaıaıı uygulayan memura ibrazla dosyaya koydurtmak ve karşı
lığında bir belge almak zorundadır. Aksi hâlde tedbir kendiliğinden kal
kar.
Olayda Rentcar A.Ş. ilk önce karar tarihinden itibaren bir hafta içerisin
de kararın uygulanmasını talep etmesi gerekir (HMK m.393)"5. Sonra
sında ise, dava açılmadan önce tedbir talebinde bulunduğu için, tedbir
kararının uygulanmasının talep edildiği tarihten itibaren ıkı hafta içinde
esasa ilişkin davasını açmak zorundadır. Aksi halde tedbir kararı kendi
liğinden kalkar (HMK m. 397)"s.
3. İhtiyatî tedbir talebinde bulunan tarafın haklarının korunmasında zorun

luluk bulunan hallerde hâkim karşı tarafı dinlemeden de tedbire karar
verebilir. Kendisi dinlenmeden aleyhinde ihtiyatî tedbir kaıaıı verilen
taraf bu karara itiraz edebilir. İhtiyatî tedbirin uygulanması sırasında
karşı taraf hazır bulunuyorsa, tedbirin uygulanmasından itibaren; hazır
bulunmuyorsa tedbirin uygulanmasına ilişkin tutanağın tebliğinden iti
baren bir hafta içinde, ihtiyatı tedbirin şartlarına, mahkemenin yetkisine
ve teminata ilişkin olarak, kararı veren mahkemeye itiraz edebilir. İtiraz
dilekçeyle yapılır. İtiraz eden, itiraz sebeplerini açıkça göstermek ve iti
razının dayanağı olan tüm delilleri dilekçesine eklemek zorundadır.
Mahkeme, ilgilileri dinlemek üzere davet eder; gelmedikleri takdirde
dosya üzerinden inceleme yaparak kararını verir. İtiraz üzerine mahke
me, tedbir kararını değiştirebilir veya kaldırabilir
•(...) 6100 Sayılı HMKrun 393. maddesinin (1) fıkrasında “İhtiyatî tedbir kararının uygulanması,
verildiği tarihten itibaren bir hafta içinde talep edilmek zorundadır Aksi halde, kanuni sure içinde
dava açılmış olsa dahi, tedbir kararı kendiliğinden kalkar" hükmü getirilmiş olup bir haftalık sü
renin başlaması için kararın tebliği şartı öngörülmemiştir. Somut uyuşmazlıkta, mahkemenin
25 05.2012 tarihli ihtiyatî tedbir karan’davacı tarafça 08.06.2012 tarihinde tebellüğ olunmuş, ka
rarın uygulanması ise 12.06.2012 tarihinde istenmiştir. Bu durumda, mahkemece ihtiyatî tedbir
kararının uygulanmasının anılan maddede belirtilen bir haftalık sJre içerisinde istenmediği, böy
lelikle tedbirin kendiliğinden kalktığı gözetilmeksizin, yazılı gerekçeyle itirazın reddine karar ve
rilmesi doğru görülmemiş, kararın davalı yararına bozulması gerekmistirf...)" Yargıtay 11.HD. T.
3.10.2012, E. 2012/12750. K. 2012/14961. (kazanci cem tr).
€ “(...) HMK’nın ihtiyatî tedbiri tamamlayan işlemler başlıklı 397H. maddesinde, ihtiyatî tedbir
kararının dava açılmasından önce verilmişse’tedbir talep edenin bu karann uygulanmasını talep
ettiği tarihten itibaren iki hafta içinde esas hakkındaki davasını açmak ve dava açtığına dair ev
rak kararı uygulayan memura ibrazla dosyaya koydurtmak ve karşılığında bir belge almak zo
runda olduğu, aksi halde tedbirin kendiliğinden kalkacağı hükmü ge’tirilmiştir. Tedbir isteyenin iki
hafta için dava acmas yeterli değildir. Yapılan düzenleme emredici nrteliktedir(...)" Yargıtay
15.HD.T. 10.12.2012. E. 2012/7400. K. 2012/7745. (kazanci.com.tr).
Olayda Ahmet, tedbir kararı yokluğunda verildiğinden bu karara kar

şı kararın uygulanması sırasında hazır bulunuyorsa bu tarihten, yoksa
tedbirin uygulanmasına ilişkin tutanağın tebliğinden itibaren bir hafta
içinde kararı veren İstanbul Sulh Hukuk Mahkemesi’ne itiraz sebep
lerini ve buna ilişkin delillerini göstererek dilekçe ile itirazda bulu
nabilir. Ahmet’in yokluğunda tedbir kararı verildiğinden hukukî din
lenilme hakkının ihlal edilmemesi adına itiraz imkânı tanınmıştır.
Şayet Ahmet tedbir kararı verilirken duruşmada hazır bulunuyorsa
itirazlarını karaı verilirken mahkemeye bildirmesi gerekir. Diğer bir
deyişle Ahmet'in duruşmada hazır bulunması halinde sonradan itiraz
imkânı bulunmamaktadır.
4. a. Davalının, davacının talep sonucuna kısmen veya tamamen muvafa

kat etmesi hâline davayı kabul adı verilmektedir Kabul, tek taraflı mah
kemeye yönelik irade beyanıdır. Davacının bunu kabul etmesine gerek
yoktur"; Kabul ancak tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebileceği
konularda geçerli olur. Kabul, hükmün kesinleşmesine kadar yapılabilir.
Davayı kabul, davacının talebinin tamamen kabul edilmesi halinde da
vanın sona ermesi sonucunu doğurur. Şarta bağlı kabul beyanı geçerli
olmayacaktır.
Olayda Ahmet davacının talebini yerine getireceği beyanı kabul niteli
ğindedir. Diğer bir deyişle davalı Ahmet davacının talep sonucunu ka
bul etmektedir. Ancak Ahmet kabul beyanın sonuç doğurması için vekâ
let ücreti talep edilmeme şartını ilen sürmüştür. 3u halde Ahmet'in şart
lı kabul beyanı geçerli bir kabul sonucu doğurmayacaktır. Bu beyan an
cak sulh teklifi olarak nitelendirilebilir.
b. Davayı kabul, davalının, davacının açtığı davada ileri sürdüğü talep
sonucuna kısmer. veya tamamen muvafakat etmesidir (m. 30S 1). Kabu
lün mahkemeye yönelik olarak yapılması gerekir ve kabul davalının tek
taraflı irade beyanı ile tamamlanır; ayrıca davacının kabulüne gerek
yoktur (m. 309 2). Kabul, ancak tarafların üzerinde tasarruf edebılecek-
•(...) 6100 sayılı HMK’nın "Feragat ve kabulün şekli" başlıklı 309. maddesi hükmüne gore de
feragat ve kabul, dilekçeyle veya yargılama sırasında sözlü olarak yapılır. Feragat ve kabulün
hüküm ifade etmesi, kirşi tarafın ve mahkemenin muvafakatine bağlı değildir. Kısmen feragat
veya kabulde, feragat edilen veya kabul edilen kısmın, dilekçede yahut tutanakta açıkça göste
rilmesi gerekir. Feragat ve kabul, kayıtsız ve sarisiz olmalıdırf...)’ Yargıtay 14.HD. T. 20.1.2017.
E. 2016/12969. K. 2017/412 (kazanci.com.tr).
Pratik Çalışma -2S 229
leri davalarda sonuç doğurur (30S 2). Dava, davalının kabul beyanıyla
sona ermekte, ancak hâkim tarafından bu durumun tespit edilmesi ge
rekmektedir.
Davalı tarafın vekilinin davacının talep sonucunu., kısmen veya tama

men kabul edebilmesi için., bu konuda vekile, dava vekâletnamesinde
açıkça yetki verilmiş olması gerekmektedir. Kanun koyucu davanın
kısmen veya tamamen kabul edilmesi arasında herhangi bir fark yarat
madığı için, her iki hal için de vekilin açıkça yetkilendirilmiş olması ge
rekmektedir.
Öğretide, müvekkilin, vekil tarafından yetkisiz olarak yapılmış olan

işleme onay vererek, o işlemin geçerli olmasını sağlayabileceği, ka
bul edilmektedir. Eğer böyle bir icazet söz konusu değilse, yetkisiz
vekilin yapmış olduğu işlemler müvekkil açısından geçersizdir. Bu
durumda, müvekkile, bir defaya mahsus olmak üzere davetiye gönde
rilerek durumdan haberdar edilmeli ve kendisine, yetkisiz vekilin
yapmış olduğu işleme icazet vermesi için kesin süre verilmelidir. Bu
süre içinde, müvekkil, yetkisiz vekilin yaptığı işleme icazet verirse, o
işlem geçerli hale gelir; eğer icazet verilmezse, o işlemin geçersiz
sayılması gerekir.
Müvekkil, yetkisiz vekilin yapmış olduğu işleme ıkı şekilde icazet vere
bilir; ya vekiline o işlem için gerekli özel yetkiyi içeren yem bir vekâ
letname verir ya da bizzat duruşmaya gelerek yetkisiz vekilin yaptığı iş
leme icazet verdiğini mahkemeye bildirir ve bu durum tutanağa geçirile
rek o işleme geçerlilik kazandırabilir.
Şayet özel yetkiyi gerektiren işlem, yetkisi olmayan vekil tarafından

yapıldığı sırada, müvekkil duruşmada hazır bulunmuş ve vekilinin yap
tığı işleme derhal itiraz etmemişse, bu işlem (kabul) müvekkil tarafın
dan yapılmış sayılacağı için, artık bu işlemde özel yetki aranmasına ge
rek kalmaz ve sûre verilmesini gerektiren bir durum da söz konusu ol
maz.
5. Sulh, görülmekte olan bir davada tarafların aralarındaki ihtilafı sona

erdirmek amacıyla mahkeme huzurunda yaptıkları sözleşmedir. Sulh
hüküm kesinleşinceye kadar yapılabilir. Taraflar üzerinde serbestçe ta
sarruf edemeyecekleri konularda sulh sözleşmesi yapamazlar.
Olayda Ahmet’in teklifinin davacı Rentcar A.Ş. tarafından kabul edil

mesi ile sulh sözleşmesi meydana gelmiştir. Sulh sözleşmesinin yapıl
ması halinde mahkeme tarafların talebine göre farklı kararlar verebilir;
ilk olarak taraflar şayet aralarındaki sulh sözleşmesine göre karar veril
mesini isterlerse mahkeme sulh sözleşmesine göre hüküm tesis eder.
İkinci olarak., taraflar sulh sözleşmesine göre karar verilmesini istemez
lerse mahkeme, karar verilmesine yer olmadığına karar verir.
■ İhtiyatî Tedbir
■ Gider Avansı ve Delil Avansı
OLAY:
İzmir’de yaşayan (A), Bayraklı’daki Çiğdem Towers’dan bir rezıdans
satın almak için OS.03.2017 tarihinde müteahhit (B) ile anlaşmaya var
mış ve noterde taşınmaz satış vaadi sözleşmesi yapılmıştır. Buna göre,
20. katta bulunan, 200 nr büyüklüğündeki ve güney cephedeki rezıdans,
taraflar arasında imzalanan şartnamede yazılı olduğu hâliyle,
22.04.2017 tarihinde (A)’ya devredilecektir. (A) ise 01.04.2017 tarihin
de (B)’nin Gevrek Bank takı hesabına 300.000 USD havale edecektir.
Havale işlemi gerçekleştirildikten sonra, aynı rezidans için (C), 350.000
USD önermiş ve müteahhit (B) ile anlaşmaya varmıştır. Bu durumu ha
ber alan (A), rezıdansm kendisine devri için dava açmak istemektedir.
SORULAR:
1. (A), dava açmadan önce, rezidansın (C)’ye devrini engellemek için ihti
yatî tedbir talebinde bulunabilir mi? Talep edemezse neden? Talep ede
bilirse nasıl ve nereden talep edebilir?
2. (A)’nın ihtiyatî tedbir talep edebileceği varsayımında, talep edilecek

tedbirin türü ne clacaktır?
3. İhtiyatî tedbir talep edilebileceği varsayımında, ihtiyatî tedbir kararına

karşı (B) ya da (C)’nin itiraz etmesi veya kanun yoluna başvurması
mümkün müdür? Eski kanun yolu sisteminin yürürlükte olduğu dönem
göz önüne alınsaydı cevabınızda bir değişiklik olur muydu?
4. (B)’nin itirazı üzerine mahkeme, bir duruşma günü tespit etmiş ve (A)
ve (B)’yi dinlenmek üzere duruşmaya çağırmıştır. (B)’nin bu duruşmaya
gelmemesinin sonucu nedir?
5. Mahkeme ihtiyatî tedbir talebini kabul etmiştir. Bu ihtiyatî tedbir kara

rının icrası ve muhafazası için (A)’nın yapması gereken herhangi bir iş
lem var mıdır?
6. Açılan davanın sonunda (A)'nın talebi reddedilmişi ancak ihtiyatî tedbir

hakkında herhangi bir karar verilmemiştir. (A), bu karar hakkında kanun
yoluna başvurmuştur. Bu hâlde, ihtiyatı tedbir kararının akıbeti ne ola
caktır?
7. Mahkemenin esas hakkındaki kararım verirken ihtiyatî tedbiri de kaldır

dığı varsayımında, kanun yolu mahkemesinden ihtiyatı tedbir talebinde
bulunulması mümkün müdür?
8. (A), tamamlayıcı merasimi gerçekleştirerek açtığı dava neticesinde hak

sız çıkmış ve taşınmazın devrine yönelik esasa ilişkin talebi reddedil
miştir. Bu durumda (B) ya da (C), haksız ihtiyatî tedbir sebebiyle uğra
dıkları zararların tazminini talep edebilirler mı?
9. Delillere ilişkin yapılacak olan giderlerin dava açılırken ödenmesi gerekir

mi? Bu giderlerin dava açılırken ödenmemiş olmasının sonucu nedir?
CEVAPLAR:
1. İhtiyatı tedbirin şartları HMK’nın 3S9. maddesinde düzenlenmiştir. Bu
na göre, ihtiyatı tedbire karar verilebilmesi içir, iki durumun bir arada
bulunması gerekir:
İhtiyatî tedbire esas olan bir hakkın bulunması
İhtiyatî tedbir sebebinin bulunması
Hâkim, her somut olay bakımından bu şartların gerçekleşip gerçekleş

mediğini incelemelidir.
Kanunda ihtiyatî tedbir sebepleri ve karar verilebilecek ihtiyatî tedbirler

bakımından herhangi bir sınırlama bulunmamaktadır. Bu çerçevede
mahkeme, sakıncayı oltadan kaldıracak veya engelleyecek her türlü ted
bire karar verebilir.
Olayımız bakımından (A), taşınmazın devrinin yasaklanması konusunda

tapuya şerh verdirilmesi yönünde bir tedbir talebinde bulunabilir. Bura
da tedbire esas hak., taşınmazın devrini talep edebilme yönündeki haktır.

Tedbir sebebi ise, “hakkın elde edilmesinin önemli ölçüde zorlaşacağı
ya da tamamen imkânsız hâle geleceği veya gecikme sebebiyle bir sa
kıncanın yahut ciddi bir zararın doğacağı” yönündeki genel ihtiyatî
tedbir sebebidir. Nitekim, taşınmazın (C)’ye devri hâlinde (A), mezkûr
taşınmazın kendisine devredilmesini iyi niyetli (C)’den talep edemez.
HMK’nın 390 1. maddesine göre, ihtiyatı tedbir dava açılmadan önce
esas hakkındaki görevli ve yetkili mahkemeden; dava açıldıktan sonra ise
asıl davanın görüldüğü mahkemeden talep edilecektir. Olayda taşınmazın
üzerindeki aynî hakta değişikliğe yol açabilecek bir dava söz konusu ol
duğundan, HMK’nın 12. maddesine göre kesin yetkili mahkeme, taşın
mazın bulunduğu yer mahkemesi; yani İzmir mahkemesidir. Görevli
mahkeme ise, aksine bir düzenleme bulunmadığı için, HMK’nın 2. mad
desine göre genel görevli mahkeme olan asliye hukuk mahkemesidir.
2. İhtiyatî tedbirler eda, teminat ve düzenleme amaçlı tedbirler olmak üze

re üçe ayrılmaktadır.
Eda amaçlı tedbirlere tedbir nafakası örnek gösterilebilir. Bu tedbirler,

çoğu zaman dava neticesinde elde edilecek hükmün sağlayacağı
menfaati geçici olarak öne çekmektedir £.
Düzenleme amaçlı tedbirlere, sürekli bir sözleşmenin içeriğinin uyuş

mazlık çözümler.ınceye kadar mahkeme tarafından düzenlenmesi ya da
kıra tespit davalarında, uyuşmazlık çözümleninceye kadar kıra bedelinin
mahkeme tarafır.dan belirlenmesi suretiyle sözleşme içeriğinin düzen
lenmesi örnek gösterilebilir. Yine dövizle yapılan ödemeler bakımından,
döviz kurunun sabitlenmesi düzenleyici nitelikte bir tedbirdir. Bu hâl
lerde mahkeme, taraflar arasındaki hukukî ilişkinin içeriğini dü
zenleyici nitelikte bir tedbire hükmetmektedir.
İlmî ve kazaî içtihatlarda sıklıkla ifade edilen bir ilke ihtiyatî tecbir kararının asıl davada talep
edilen hükmün sağlayacağı sonucu ortaya çıkaracak mahiyette olmaması gerektiğidir. Örneğin.
Yargıtay bir kararında poteğin tescili talebiyle açılan bir davada tedbir yoluyla geçici olarak ipo
tek tesis edilmesinin mümkün olmadığı: bu hâlde davayla elde edilmek istenen" sonucun öne
çekilmiş olacağı sonucuna varmıştır. Karar için bkz. 15 HD. 21.11 2012. E 2012/4553 K.
2012/7308 (lexpera.com.tr).
HMK’nın tasarı metnince yer alan asıl uyuşmazlığı çözecek nitelikte olmamak şartıyla' ibaresi
kanun metnine girmemiştir. Belirtmek gerekir ki. çoğu zaman eda niteliğindeki tedbirler yargıla
manın sonucunda elde edilecek olan hükmün sağlayacağı menfaati öne çekmektedir Buna kar
şın. bu tedbirler uyuşmazlığı sonlandıracak mahiyette değildir.
Teminat amaçlı ihtiyatî tedbirler ise dava konusunu güvence altına

almak üzere kcnulan tedbirlerdir. Tapuya şerh konulması suretiyle
dava konusu taşınmazın devrinin engellenmesi; dava konusunu güvence
altına alan teminat amaçlı bir ihtiyatî tedbirdir.
Olayımızda rezidansın üçüncü kişiye devrini engelleyici nitelikte bir

tedbir kararı söz konusudur. Bu nedenle: teminat amaçlı bir tedbirin var
lığından bahsedilecektir.
3. İhtiyatî tedbir kararına itiraz, HMK’nın 394. maddesinde düzenlenmek

tedir. Bu maddenin ilk fıkrasına göre, kendisi dinlenmeden aleyhine ih
tiyatî tedbir kararı verilen taraf, mezkûr karara itiraz edebilir. İhtiyatî
tedbir verilirken dinlenen tarafın ise böyle bir itiraz imkânı bulunma
maktadır.
HMK’nın 394 2. maddesine göre itiraz sebepleri şunlardır:
İhtiyatî tedbir şartları
Mahkemenin yetkisi
Teminat
HMK’nın 394 3. maddesi ise, menfaati ihlâl edilen üçüncü kişilere itiraz
imkânı tanımaktadır. Buna karşın, üçüncü kişiler mahkemenin yetkisine
itiraz edemezler.
HMK’nın 394 5. maddesine göre, itiraz hakkında verilen karara karşı

kanun yoluna başvurulabilir. Kanun yolu mahkemesinin bu konudaki
kararı kesindir. Buna karşın, maddeden kendisi dinlenerek aleyhine ihti
yatî tedbir kararı verilen tarafın kanun yoluna başaramayacağı yönün
de bir anlam çıkmaktadır. Nitekim, kanun yoluna başvuru hakkı, itiraz
üzerine verilen kararlar bakımından tanınmıştır. Kendisi dinlenerek
aleyhine tedbir kararı verilen tarafın ise karara itiraz imkânı bulunma
maktadır. HMK Tasarı Taslağı, bu konuya açıklık getirmek üzere, ken
disi dinlenerek aleyhine ihtiyatî tedbir kararı verilen tarafın da kanun
yoluna başvuru hakkı olduğu yönünde bir düzenleme getirmektedir. Şu
anki hükmün de aynı doğrultuda yorumlanması ve kendisi dinlenerek
aleyhine ihtiyatî tedbir kararı verilen tarafa kanun yoluna başvuru hakkı
tanınması gerektiği kanaatindeyiz. Nitekim, aksi durum Anayasal eşitlik
ilkesinin ihlâli anlamına gelecektir. Kaldı kı itirazların karar verilmeden

önce sunulması ile karar verildikten sonra sunulması bakımından böyle
bir ayrım yapılmasının haklı bir sebebi de yoktuı.
Bu açıklamalar ışığında.. (B)’nın ihtiyatî tedbir şartlarına., mahkemenin

yetkisine ve teminata itiraz hakkı olduğu; (C)’nin ise ihtiyatî tedbir şart
larına ve teminata itiraz edebileceği söylenebilecektir. İtiraz üzerine ve
rilen bu kararlara karşı kanun yoluna başvuru imkânı mevcuttur. Bölge
adliye mahkemesinin bu konudaki kararı kesindir.
Eski kanun yolunun yürürlükte olduğu dönem bakımından YİBHGK
tarafından verilen ve doktrinde eleştiri konusu olan içtihadı birleştirme
kararını dikkate almak gerekecektir. Buna göre, ilk derece mahkemeleri
tarafından verilen ihtiyatı tedbir taleplerinin reddi ve bu taleplerin kabu
lü hâlinde itiraz üzerine verilecek kararlara karşı kanun yoluna başvuru
lamayacaktı/’5.
4. HMK’nın 394 4. maddesine göre mahkeme, itiraz üzerine ilgilileri din
lemek üzere davet eder; gelmedikleri takdirde ise dosya üzerine incele
me yaparak kararını verir. Mahkeme, itiraz üzerine tedbir kararını kaldı
rabilir ya da değiştirebilir.
(B), İhtiyatî tedbir kararma itiraz etmekle birlikte duruşmaya katılmazsa

itirazı doğrudan reddedilmez. İtiraz dilekçesinde açıkça gösterilen itiraz
sebepleri ve yine dilekçeye eklenmesi zorunlu oian deliller doğrultusun
da bir inceleme yapılarak dosya üzerinden karar verilir.
5. İhtiyatı tedbir kararı, verilmekle kendiliğinden icra edilmez. Tedbir ta

lebinde bulunan taraf, kararın icrasını talep etmek zorundadır. HMK’nın
393 1. maddesin? göre, ihtiyatî tedbir kararının icrası, kararın verildiği
tarihten itibaren bir hafta içinde talep edilmek zorundadır. Dikkat edilir
se sürenin başlangıcı kararın tebliği değil; kararın verildiği tarihtir. Bu
nedenle, söz konusu hükmün tarafın hukukî dinlenilme hakkını ihlâl et
tiği ve bu sebeple iptâlinın gerektiği söylenebilecektir. Nitekim, HMK
Tasarı Taslağı’nın 37. maddesiyle bu uygulama değiştirilmek istenmek
te ve sürenin başlangıcı kararın tefhim ya da tebliğiyle gerçekleştirıl-
mektedir.
5 Karar için bkz YİBHGK. 21.02.2014. E. 2013/1. K. 2014/1 (lexpera ccm.tr).

HMK’nın 393.2. maddesine göre, tedbir kararının icrası, kararı veren

mahkemenin yargı çevresinde bulunan veya tedbir konusu mal ya da
hakkın bulunduğu yer icra dairesinden talep edilir. Olayda bir taşınmaz
söz konusu olduğundan ve mahkemenin yetkisi kesin olduğundan, kara
rın verildiği mahkemenin yargı çevresindeki icra dairesi ile malın bu
lunduğu yerdeki icra dairesi aynıdır. Bu meyanda, tedbir kararının icrası
İzmir icra dairelerinden talep edilmelidir. Aynı fıkraya göre mahkeme,
kararında belirtmek suretiyle, yazı işleri müdürünü de tedbirin uygu
lanmasında görevlendirebilir.
Dava açılmadan önce talep edilen ihtiyatı tedbirin muhafazası için tedbir
kararının icrasının talep edilmesi de yeterli değildir. Buna ek olarak,
tamamlayıcı merasim gerçekleştirilmesi gerekir. HMK’nın 397 1. mad
desine göre, tedbir talep eden, bu kararın uygulanmasını talep ettiği ta
rihten itibaren iki hafta içinde esas hakkındaki davasını açmak ve dava
açtığına ilişkin evrakı kararı uygulayan memura ibraz edip dosyaya
koydurtmak ve karşılığında bir belge almak zcrundadır. Buna ihtiyatî
tedbiri tamamlayıcı merasim denilmektedir. Tamamlayıcı merasimin
gerçekleştirilmemesi hâlinde, tedbir kararı kendiliğinden kalkacaktır. Bu
konuda ayrıca bir karar verilmesine gerek yoktur.
6. HMK’nın 397.2 maddesine göre, tedbir kararında aksı belirtilmediği

sürece, ihtiyatî tedbir kararı nihaî kararın kesinleşmesine kadar devam
eder. Buna göre, (A)’nm talebi reddedilmiş olsa bile, ihtiyatî tedbir ka
rarında ya da nihaî kararda aksine bir hüküm yoksa, ihtiyatî tedbir ayak
ta kalacaktır. Buna karşın, nihaî kararın kesinleşmesi hâlinde tedbir
kendiliğinden kalkacaktır.
7. Bölge adliye mahkemesi, ihtiyatî tedbir talebi hakkındaki kararı

istinafen inceleyebileceği gibi, incelemekte olduğu istinaf başvurusu
kapsamında ihtiyatî tedbire de karar verebilir. Hatta, ilk kez bölge adliye
mahkemesinden ihtiyatî tedbir talebinde bulunulması da mümkündür.
Ancak bu hâlde, kanaatimizce, bu kararlara veya itiraz üzerine verilecek
kararlara karşı başvurulabilecek bir kanun yolu bulunmamaktadır.
8. Haksız ihtiyatî tedbir sebebiyle uğranılan zararın ne şekilde tazmin edi

leceği, HMK’nın 399. Maddesinde düzenlenmektedir. Buna göre, haksız
ihtiyatî tedbirden kaynaklanan tazminat davası, esas hakkındaki davanın
karara bağlandığı mahkemede açılır ve tazminat davası açma hakkı.,

hükmün kesinleşmesinden veya ihtiyatî tedbir kararının kalkmasından
itibaren bir yıl geçmesiyle zamanaşımına uğrar. HMK’nın 392. madde
sinde ise, haksız ihtiyatî tedbir hâlinde uğranılacak muhtemel zararların
teminatlandırılması hususu düzenlenmektedir.
Tazminat davasını, ilk davadaki davalı ya da üçüncü kişi açabilir. Bu

dava, esas hakkındaki davanın karara bağlandığı mahkemede açılacaktır.
Haksız ihtiyatî :edbir sebebiyle uğranılan zararın tazmininin hukukî

niteliği doktrinde tartışmalıdır. Kanaatimizce, burada bir kusursuz so
rumluluk hâli bulunmaktadır. Bu sorumluluk, haksız fiil ya da tehlike
sorumluluğundan ziyade, fedakârlığın denkleştirilmesi esasına dayan
maktadır. Zira scrumluluğun kaynağını oluşturan fiil bir mahkeme kara
rına dayandığından, haksız olmakla birlikte hukuka aykırı değildir.
Burada kusursuz sorumluluk hâli söz konusu olduğundan, talep edenin

dava sonucunda haksız çıkması ve bir zararın doğmuş olması yeterlıdır:
talep edenin kusurlu olması aranmaz.
Tazminat davasının şartları şu şekilde sıralanabilir:
İhtiyatî tedbir kararı kural olarak icra edilmiş olmalıdır:
Buna karşın, tedbir kararı uygulanmadan bir zarar ortaya çıkmışsa bu
nun tazmini de lalep edilebilir. Örneğin, tedbir uygulanmadan teminat
karşılığı kaldırılmış ya da salt tedbir kararının alındığının duyulması
üzerine karşı taraf zarara uğramışsa tazminat talep edilebilecektir.
İhtiyatî tedbir haksız olmalıdır:
HMK’nın 399. maddesinde, tazminat davasının üç ayrı hukukî sebebe

dayandırılabileceği öngörülmüştür:
• İhtiyatî tedbir talebinde bulunulduğu anda haksız olma (Asıl tedbir
sebebi: Tedbir talep edenin hak sahibi olmaması sebebiyle dava
nın esastan reddi ve bu kararın kesinleşmesi)
• İhtiyatî tedbirin gereklerinin (tamamlayıcı merasimin) süresinde ye
rine getirilmemiş olması sebebiyle tedbirin kendiliğinden kalkması
Tedbirin itiraz üzerine kaldırılması
Teminat karşılığında veya durum ve koşulların değişmesi sebebiyle tedbir

kararı kaldırılmışsa hemen tazminat davası açılamaz. Zira bu iki ihtimâlde,
ihtiyatî tedbirin verildiği anda haksız olduğu ortaya çıkmamış; ihtiyatî tedbir
ileriye etkili olarak kaldırılmıştır. Diğer yandan, ihtyatî tedbirin teminat kar
şılığında kaldırılması hâlinde, tedbir teminat üzerinde devam etmektedir.
Haksız ihtiyatî tedbir sebebiyle bir zarar doğmuş olmalıdır:
Buradaki zarar maddî zarar olabileceği gibi, manevî zarar da olabilir.

Ancak, manevî zararın tazminim talep edebilmek için kusurun varlığı
aranır. Tazminat sorumluluğu, ihtiyatî tedbir kararı verildiği veya tedbir
kararının icra edildiği tarih ile tedbirin kalktığı tarih arasındaki dönemde
meydana gelen zararları kapsar. Burada bir kusursuz sorumluluk hâli
bulunduğundan, diğer kusursuz sorumluluk hâllerinde olduğu gibi, zara
rın ispatı, tazminat miktarının belirlenmesinde rcl oynar.
Haksız tedbir ile ortaya çıkan zarar arasında uygun illiyet bağı bu
lunmalıdır.
9. HMK’nın 120 1. maddesine göre davacı, yargılama gideri ile gider

avansını dava açarken mahkeme veznesine yatırmalıdır.
Gider avansı, HMK’nın 114 1-g. maddesine göre dava şartlarındandır.

HMK’nın 120 2. maddesine göre, gider avansının yeterli olmadığının
dava sırasında anlaşılması hâlinde, mahkemece eksikliğin tamamlanma
sı için iki hafiahk kesin süre verilir.
Gider avansı, davanın başında peşinen yatırılması gereken ve davanın

başında dilekçe ve eklerinin tebliği için gerekli muhtemel tebligat ücret
leri ile yapılması gereken zorunlu yazışmalar için gerekli masraflar ve
dosyada yapılacak zorunlu harcamalar için alınacak ücretten ibarettir.
HMK’nın 120. maddesi bağlamında alınması gereken gider avansı ile

HMK’nın 324. maddesi bağlamında alınması gereken delil avansı birbi
rinden ayırt edilmelidir. Farklar şu şekilde sıralanabilir:
a. Gider avansı dava şartıdır; delil avansı dava şartı değildir.
b. Gider avansı, zorunlu tebligat masrafları ve diğer masraflar için alınır;
delil avansı, debilerin dosyaya sunulması, dinlenmesi, getirilmesi için
gerekli olan masraflardır.
c. Gider avansı yatırılmadığında davanın dava şartı yokluğundan usûlden

reddi gerekir; delil avansı yatırılmadığında ise, diğer taraf isterse bu
avansı yatırabilir. Taraflar bu avansı yatırmazsa talep edilen delile baş
vurmaktan vazgeçilmiş sayılır. Diğer bir ifadeyle, dava hemen redde
dilmez. Mahkeme bu durumda mevcut delil durumuna göre karar verir.
d. Delil avansının ödenmesine, nadiren dilekçeler teatisi aşamasında ama

çoğunlukla ön inceleme aşamasında karar verilecektir. Nitekim, ispatı
gereken çekişmeli vakıalar en erken bu aşamada tespit edilebilir. Gider
avansının ise dava açılırken yatırılması gereklidir.
Yönetmelik hükümlerinde delil avansı ve gider avansı ayrımı gözetil

meden düzenlemeler yapıldığı görülmektedir. Ancak Yargıtay, burada
kanun hükümlerini dikkate almakta ve bu avansların niteliği ve yatırıl-
mamasmm sonuçlarını ayrı ayrı değerlendirmektedir.
■ Yargılama Harç ve Giderleri
■ Delil Tespiti
■ Tahkim
■ Yargılamanın İadesi
OLAY:
(A) ile (B), sürekli bir ticarî ilişki içerisinde olup carî hesap usûlü çalış
maktadırlar. (A), yüklü bir sipariş almış ve bu sipariş karşılığında (B)’ye
1.000.000:00- TL tutarında fatura kesmiştir. Mallar kendisine geç teslim
edilen ve bu nedenle müşteriye satım gerçekleştiremeyen (B)_. fatura
karşılığı bir ödeme yapmamış; (A)’nın ödeme talebi üzerine inalları ne
zaman satarsa o zaman ödeme yapacağını belirtmiştir. Buna çok
sinirlenen (A), hukukî prosedürü başlatmak üzere axvikati (V)’ye
başvurmuştur.
SORULAR
1. İlgili uyuşmazlık bakımından dava açılırken alınacak olan yargılama
harç ve giderleri nelerdir ve bunların tutarı ne şekilde hesaplanacaktır?
2. (A) ile vekili (V) arasında yazılı bir avukatlık ücret sözleşmesi bulun
mamaktadır. Davayı kazanan (V) sözleşmesel vekâlet ücretine hak ka
zanabilir mı? Kazanabilirse bu ücretin tutarı ne şekilde belirlenecektir?
3. (A), iddiasını ispat etmek için delil başlangıcı niteliğindeki WhatsApp

mesajlarına dayanmak ve tanık dinletmek istemektedir. Buna karşılık..
(A)’nın yegâne tanığı oldukça yaşlı olup henüz dinlenmeden sağlık
durumunun bozulmasından endişe edilmektedir. (A)’nın henüz dava
açılmadan ilgili tanığı dinletebilmesi mümkün müdür? Mümkünse tanık
ne şekilde dinlenecektir?
4. (A) ile (B) arasındaki sözleşmede, “taraflar arasındaki her türlü

uyuşmazlık tahkim yoluyla çözümlenecektir’ şeklinde bir madde
bulunmaktadır. Bu maddenin geçerliliği hakkında bilgi veriniz. Hakem
mahkemesi tahkim şartının geçerliliğini inceleyebilir mi?
5. (A) ile (B) arasındaki sözleşmede, talikim yargılamasındaki hakemlerin

seçimine ilişkin herhangi bir hüküm bulunmamakta; uyuşmazlığın
HMK hükümlerine göre tahkim yoluyla çözümleneceği ifade edilmek
tedir. Bu durumda hakemlerin seçimi ne şekilde gerçekleşecektir?
6. (A) ile (B) arasındaki davada, görevli asliye ticaret mahkemesi tek
hâkimle teşekkül ederek (A) aleyhine karar vermiş ve bu karar
kesinleşmiştir. LA)’nın başvurabileceği herhangi bir hukukî çare
bulunmakta mıdır?
CEVAPLAR
1. Hukukumuzda yargılama giderleri, "genel olarak bir yargısal koruma
faaliyetinin yürütülebilmesi için ödenmesi gereken ve bu sebeple ortaya
çıkan giderler” şeklinde tanımlanmaktadır. Bu giderler, harçlar, masraf
lar ve vekâlet ücreti olarak üçe ayrılmaktadır.
Yargılama harçlarının türleri, tutarları ve oranları, 492 sayılı Harçlar

Kanunu ile düzenlenmiştir. Bu harçların en önemlileri başvurma harcı,
karar ve ilâm harcı, celse harcı şeklindedir.
Dava değerine cayalı sistemde, kural olarak, yargılama masrafları da

uyuşmazlık konusunun değerine göre belirlenmektedir. Bunun bir sonu
cu olarak, uyuşmazlık konusunun değeri yükseldikçe yargılama masraf
ları ve kanunî vekâlet ücreti de yükselmektedir. Yargılama harçlarından
maktu olanlar dava değerine göre özellik arz etmez.
Başvurma harcı, dava açarken davacıdan peşin olarak alman maktu bir
harçtır. Bu harç, davaya müdahale, tevdi mahalli tayini, ihtiyatî tedbir,
ihtiyatî hacız ve delil tespiti taleplerinde de alınmaktadır " .
Başvurma harcının tutarı, Harçlar Kanununa bağlı 1 Sayılı Tarifenin bi

rinci bölümünde düzenlenmektedir. Bu tutar, 2020 yılı için, sulh mah-
*20
1 Sayılı Tarife. A/l.
kemelerinde ve icra mahkemelerinde 16,50- Türk Lirası; asliye mahke

melerinde 35,90- Türk Lirası; Bölge Adliye Mahkemesi ve Yargıtay’da
ise 55,20- Türk Lirası olarak uygulanmaktadır. Mahkemenin görevsizlik
veya yetkisizlik kararı vermesi sebebiyle HMK’nin 20. maddesine göre
gönderme kararı verilmesi hâlinde tekrar başvurma harcı ödenmez.
Karar ve ilâm harcı, konusu parayla değerlendirilebilen davalarda, esas

hakkında karar verilmesi hâlinde hükmolunan değer üzerinden nispî ola
rak alınmaktadır.
Nispî karar ve ilâm harcının dörtte biri, dava açılırken peşin olarak alı
nır. Ölüm ve cismanî zarar sebebiyle açılan maddî ve manevî tazminat
davalarında bu oran yirmide bir olarak uygulanır. Peşin alınacak olan bu
tutarların hesabında, dava dilekçesinde gösterilen dava değeri esas alın-
maktadır (Harçlar Kanunu m. 28 1-a) . 2020 yılı için karar ve ilâm
harcı ?bo6S,31 oranında uygulanmaktadır . Somut olayda dava konu
sunun değen 1.000.000,00- Türk Lirası olarak belirleneceğinden, bu tu
tar ve Obo68,31 oran üzerinden hesaplanacak karar ve ilâm harcının dört
te birinin dava açılırken peşin olarak ödenmesi gerekecektir.
Celse harcı, yargılamanın taraflarının ya da bunların vekillerinin, erte

lenmesine sebebiyet verdikleri oturumlar için alınmaktadır. Bu harç, be
lirli bir değerle ölçülebilen davalarda, dava konusunun değeri üzerinden
nispî olarak alınmaktadır. Celse harcı, 2020 yılı için, sulh mahkemele
rinde 20,30- Türk Lirasından aşağı olmamak üzere %o 2,27; asliye mah
kemelerinde 35,90- Türk Lirasından aşağı olmamak üzere %o 2,27 ora-
123
nında alınmaktadır .
Harçlar Kanununun 23'1-a maddesine göre, "karar ve ilam harçlarının dörtte biri peşin, gen
kalanı karann tebliğinden itibaren bir ay içinde ödenir Şu kadar ki. ölüm ve cismani zarar sebe
biyle açılan maddi ve manevi tazminat dâvalarında peşin alınan harcın oranı yirmide bir olarak
uygulanır Bakiye karar ve ilam harcının ödenmemiş olması. hükmün tebliğe çıkartmasına., taki
be konulmasına ve kanun yollarına başvurulmasına engel teşkil etmez.’. Anayasa mahkemesi.
14 01.2010 tarih ve E. 2005/27. K. 2010/9 sayılı ve 17.03.2010 tarihinde 27524 sayılı Resmî
Gazete de yayımlanan «ararı ile 492 sayılı Harçlar Kanununun 28/1-a maddesinin *... Karar ve
ilam harcı ödenmedikçe ilgiliye Ham verilmez biçimindeki ikinci tümcesini. Anayasa nın 2. ve 36.
Maddelerine aykınlık nedeniyle iptal etmiştir Mezkûr iptal kararırı müteakiben yapılan değişiklik
sonucu madde metni yukarıdaki hâlini almıştır.
1 Sayılı Tarife. A/lll-1-a
23 1 Sayılı Tarife. A/ll.
2. Avukatlık ücretinin sözleşmede kararlaştırılmadığı, taraflar arasında

yazılı ücret sözleşmesinin bulunmadığı, ücret sözleşmesinin belirgin
olmadığı veya tartışmalı olduğu ya da sözleşmenin avukatlık ücretine
ilişkin kısmının geçersiz olduğu hâllerde bir ayrım yapmak gerekir. Bu
durumlarda, değeri para ile ölçülemeyen dava ve işler bakımından Avu
katlık Asgarî Ücret Tarifesi uygulanır. Değeri para ile ölçülebilen dava
ve işlerde ise. Avukatlık Asgarî Ücret Tarifesi altında olmamak koşu
luyla, ücret itirazlarını incelemeye yetkili mercî tarafından, davanın ka
zanılan bölümü için avukatın emeğine göre değişmek üzere ilâmın ke
sinleştiği tarihteki dava değerinin %10 ile %20’si arasındaki bir miktar
avukatlık ücreti olarak belirlenir (AvK. m. 164 4) " .
Somut olayda, (A)’nın vekili (V)’nin davayı kazandığı varsayımında,

dava değeri olan 1.000.000,00- Türk Lirası üzerinden, vekil tarafından
gösterilen emeğe göre, %10 ile %20 arasında bir vekâlet ücreti müstakil
bir dava açılması hâlinde mahkemece takdir edilecektir. Uyuşmazlık
konusu bir miktar paranın ödenmesi olduğundan, kararın kesinleştiği ta-
”4 Mahkemece ücret takdri yapılırken alt sınırdan uzaklanılması hâlinde bu yöndeki takdirin ge-
rekçelendirilmesi gerekr. Diğer bir ifadeyle, mahkeme dava ya da hükmolunan şeyin %1 Dunun
üzerinde bir sozleşmesel vekâlet ücretine hükmedecek ise. bu yöndeki takdirini belirli sebeplere
ve ölçütlere d ayandı imalıdır. Bu konuda örnek bir Yargıtay karamın ilgili kısmı şu şekildedir:
Somut olayda: taraflar arasında düzenlenmiş yazılı ücret sözleşmesi olmadığı, davacı avukatın
davalı şirketin vekili olarak icra dosyasında işlem yaptığı çekişme konusu değildir. Mahkemece
azlin haksız olduğu kabul edilerek bilirkişi raporu doğrultusunda nüküm kurulmuştur. Haksız azil
sebebiyle davacı avukat Avukatlık Kanunu hükümleri gereğince akdi vekalet ücreti istemeye
hak kazanmış ise de: vekalet ücreti hesabında: %10 ile %20 arasında oran belirlenirken hangi
ölçünün esas'alındığının da mahkemece gerekçelendirilmesi gerekmektedir
İcra dosyasında takıp işlemlerinin yapılmış olması yeterii bir kıstas değildir, usulüne uygun ola
rak takip işlemlerinin yanılması vekilin asli görevidir. Avukatlık Kanunu 164/4 maddesi gereğince
hesaplama yapılırken %1O oranın aşılması halinde bunun sebepleri açıklanmalıdır. Hal böyle
olunca, yukarda açıklatan doğrultuda inceleme yapılarak avukatın hakettiği ücrete dair oran ve
nedenleri belirlenerek sonucuna göre hüküm tesis edilmesi gerekirken, yazılı şekilde hüküm te
sisi usul ve yasaya aykırı olup bozmayı gerektirir.v
Kararın tam metni için bkz 13. HD. 24 01.2017. E. 2015/36818. K. 2017/512 (Lexpera - Hukuk
Bilgi Sistemi - 29 03.2020).
Yargıtay’ın aynı yöndeh bir başka kararının ilgili kısmı şu şekildedir:
*'... Dosyada çözülmesi gereken ihtilaf davacı avukat tarafından takip edilen dosyada tarafların
sulh olmaları halinde a/ukatın vekalet ücretinin hangi meblağ üzerinden hesaplanacağı nokta
sındadır. Dairemizn uygulamalarına göre, suih olunan miktar belli değilse: mahkemece gerçek
sulh olunan miktar araştırılarak bulunacak miktar, sulh olunan miktar tespit edilemezse vekil ile
vekil eden arasında yazılı sözleşme hükümleri gereğince, sözleşme yok ise Avukatlık Kanu
nunun 164/4 maddesi gereğince harcı ödenen dava değeri üzerinden vekalet ücreti hesaplan
malıdır.
Kararın tam metni için tkz. 01.062017 E 2016/2407. K. 2017/6817 (Lexpera - Hukuk Bilgi Sis
temi -29 03.2020)
rıhteki clava değeri de değişiklik aız etmeyecektir. Sonuç olarak, (A) ile
vekili (V) arasında yazılı bir ücret sözleşmesi bulunmasa dalın (V) söz-
leşmesel vekâlet ücretine hak kazanır ve bu ücret (V)’nin gösterdiği
emeğe göre ve 1.000.000,00 Türk Lirası tutarındaki dava değen üzerin
den, %10 ila %20 arasındaki bir oranda mahkemece takdir edilecektir.
3. HMK’nin 400. maddesine göre, taraflardan her biri, görülmekte olan bir
davada henüz inceleme sırası gelmemiş yahut ileride açacağı davada ile
ri süreceği bir vakıanın tespiti amacıyla keşif yapılması, bilirkişi ince
lemesi yaptırılması ya da tanık ifadelerinin alınması gibi işlemlerin ya
pılmasını talep edebilir. Delil tespitinin istenebilmesi için, hukukî yara
rın varlığı gereklidir. Kanunda açıkça öngörülen hâller dışmda, delilin
hemen tespit edilmemesi hâlinde kaybolacağı yahut ileri sürülmesinin
önemli ölçüde zorlaşacağı ihtimâl dâhilinde bulunuyorsa hukukî yarar
var sayılır.
Somut olayda, davacının tanığı sağlık durumunun bozulmasından endişe

edilen oldukça yaşlı bir kişidir. Bu nedenle, açılacak olan bir davada ta
nıkların dinlenilmesi safhası geldiğinde ilgili tanığa başvurmak güçleşe
bilecek ya da imkânsızlaşabılecektır. Bu nedenle, hukukî yaramı var ol
duğu kabul edilerek delil tespiti yoluyla dava açılmadan ilgili tanığın
ifadesinin alınması mümkündür. Bu tanık, HMK’nin 401. maddesine
göre, esas hakkındaki davanın açılacağı mahkeme tarafından dinlene
cektir.
HMK’nin 402. maddesine göre, delil tespiti, bir dilekçeyle talep edilir.
Dilekçede tespiti istenen vakıa, tanığa sorulması istenen somlar, delille
rin kaybolacağı veya gösterilmesinde zorlukla karşılaşılacağı kuşkusunu
uyandıran sebepler ile aleyhine delil tespiti istenen kişinin ad, soyad ve
adresi yer alır. Tespit talebi mahkemece haklı bulunursa karar, dilekçey
le birlikte karşı tarafa tebliğ edilir. Kararda ayrıca, delil tespitinin nasıl
ve ne zaman yapılacağı, tespitin icrası esnâsınca karşı tarafın da hazır
bulunabileceği, varsa itiraz ve ilave soruların bir hafta içerisinde bildi
rilmesi gerektiği belirtilir.
4. Tahkim sözleşmesinde hukukî ilişki açıkça belirlenmiş olmalıdır. Taraf

lar, ileride hangi hukukî ilişkiden doğacak uyuşmazlıklar hakkında tah
kime gideceklerim önceden belirlemelidirler. Hukukî ilişkinin belirli
olmadığı talikim sözleşmeleri geçersizdir. Somut olayda, taraflar arala

rındaki tüm uyuşmazlıkların talikimde çözümleneceğini kararlaştırmış
lardır. Bu şekilde bir tahkim sözleşmesi, belirli bir hukukî ilişki içerme
diği için geçersizdir.
Tahkim sözleşmesine ilişkin geçersizlik iddiaları; diğer bir ifadeyle, ha

kemin uyuşmazlığın çözümünde yetkisi olmadığı iddiası, hakem tara
fından incelenerek karara bağlanacaktır. Bu durum, talikim sözleşmesi
nin asıl sözleşmeden ayrılabılirlığı ilkesini tamamlayan hakemlerin ken
di yetkileri hakkında karar verebilmeleri ilkesinin (competence
competence) bir sonucudur. HMK’nin 422 1. maddesinde bu husus açık
bir şekilde düzenlenmiştir. İlgili maddeye göre, hakem veya hakem ku
rulu, tahkim sözleşmesinin mevcut veya geçerli olup olmadığına ilişkin
itirazlarda dâhil olmak üzere, kendi yetkisi hakkında karar verebilir.
Somut olayda, tahkim sözleşmesi geçersiz ve hakem ya da hakemler

yetkisiz olmakla birlikte, bu hususta karar verme yetkisi competence
competence ilkesi gereğince hakem ya da hakem kuruluna ait olacaktır.
5. Seçilecek hakemlerin sayısı ve hakem seçimi usûlü HMK’nin 415 ve

416. maddelerinde düzenlenmiştir. HMK’nin 415. maddesine göre, ta
raflar, hakem sayısını seçmekte serbesttirler. Ancak bu sayı tek olmalı
dır. HMK’nın 416. maddesine göre ise, taraflarca aksı kararlaştırılma
dıkça, hakem seçimi usûlü şu şekildedir:
. Ancak gerçek kişiler hakem seçilebilir.
. Tek hakem seçilecek ise ve taraflar hakem seçiminde anlaşamazlarsa

hakem, taraflardan birinin talebi üzerine mahkeme tarafından seçilir.
. Üç hakem seçilecek ise taraflardan her biri hakem seçer; bu şekilde seçi
len ıkı hakem üçüncü hakemi belirler. Taraflardan biri, diğer tarafın bu
yoldaki talebinin kendisine ulaşmasından itibaren bir ay içinde hakemini
seçmezse veya tarafların seçtiği ıkı hakem seçilmelerinden sonraki bir
ay içinde üçüncü hakemi belirlemezlerse, taraflardan birinin talebi üze
rine mahkeme tarafından hakem seçimi yapılır. Üçüncü hakem, başkan
olarak görev yapar.
. Üçten fazla hakem seçilecek ise son hakemi seçecek olan hakemler yu
karıdaki bentte belirtilen usule göre taraflarca eşit sayıda belirlenir.
. Hakemin birden fazla kişiden oluşması hâlinde en az birinin kendi ala

lımda beş yıl ve daha fazla kıdeme sahip bir hukukçu olması şarttır.
Hakemlerin seçim usulünü kararlaştırmış olmalarına rağmen:
a) Taraflardan biri sözleşmeye uymazsa,
b) Kararlaştırılmış olan usule göre tarafların veya taraflarca seçilen hakem

lerin hakem seçimi konusunda birlikte karar vermeleri gerektiği hâlde,
taraflar ya da hakemler bu konuda anlaşamazlarsa,
c) Hakem seçimi ile yetkilendirilen üçüncü kişi, kurum veya kuruluş, ha
kemi ya da hakem kurulunu seçmezse,
hakem veya hakem kurulunun seçimi, taraflardan birinin talebi üzerine

mahkeme tarafından yapılır. Mahkemenin, gerektiğinde tarafları dinledikten
sonra bu fıkra hükümlerine göre verdiği kararlara karşı kanun yoluna baş\-u-
rulamaz. Mahkeme, hakem seçiminde tarafların sözleşmesini ve hakemlerin
bağmışız ve tarafsız olması ilkelerini göz önünde bulundurur. Üçten fazla
hakem seçilecek hâllerde de aynı usul uygulanır.
Somut olayda, hakemlerin sayısı hususunda herhangi bir seçim yapıl

madığı görülmektedir. Bu nedenle, HMK uyarınca uyuşmazlığın üç hakem
ile teşekkül edecek bir hakem kumlu tarafından çözümlenmesi gerekir. Üç
hakemin seçimi, yukarıda açıklanan prosedüre göre gerçekleştirilecektir.
6. HMK’nin 375 1-a maddesine göre, “mahkemenin kanuna uygun olarak

teşekkül etmemiş olması” yargılamanın iadesi sebebidir. HMK’nin 374.
maddesine göre, yargılamanın iadesi, kesin olarak verilen veya kesinle
şen hükümlere karşı istenebilir.
6102 sayılı TTK, henüz yürürlüğe girmeden değişikliğe uğramış ve

6335 sayılı Kanun’un 2. maddesiyle, asliye ticaret mahkemeleri ile asli
ye hukuk mahkemeleri arasındaki ilişki, işbölümü ilişkisi olmaktan çı
karılarak görev ilişkisi hâline getirilmiştir. Diğer yandan, 6110 sayılı
Kanun’un 13. maddesiyle, asliye ticaret mahkemeleri tek hâkimlı hâle
getirilmiş ve HSYK’nin Birinci Daire kararıyla, 25 Temmuz 2011 tari
hinden itibaren, asliye ticaret mahkemeleri tek hâkimlı olarak çalışmaya
başlamıştır (6110 sayılı Kanun, Geçici 3. Madde). Ancak, 6545 sayılı
Türk Ceza Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair
Kanurfun 45. maddesiyle, 5235 sayılı Adlî Yargı İlk Derece Mahkeme
leri ile Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yetkileri Hak
kında Kanuncun 5. maddesinde bir değişiklik daha yapılmış ve asliye ti
caret mahkemelerinin bazı dava ve işler bakımından heyet olarak çalışa
cağı hükmü getirilmiştir. Buna göre, konusu parayla ölçülebilen uyuş
mazlıklarda, dava değeri üçyiiz bin Türk Lirasının üzerinde olan dava ve
işler bakımından, asliye ticaret mahkemesi heyet olarak çalışacaktır.
Yanı bu dava ve işler bakımından, asliye ticaret mahkemesi, bir başkan
ve ıkı üye olmak üzere heyet hâlinde karar verecektir.
Hukukumuzda görev, mahkemeye ilişkin bir husus olup hâkimler öze

linde bir görev tespiti söz konusu değildir. Bu nedenle, kanaatimizce,
asliye ticaret mahkemesinin tek hâkimle ve heyet olarak yürüteceği dava
ve işler arasındaki ilişki görev ilişkisi olarak nitelendırilmemelıdir. Bu
açıdan, bu ilişkinin mahkemenin kanuna uygun teşekkülü ile ilgili oldu
ğu; heyet hâlinde görülmesi gereken bir davanın tek hâkimle görülmesi
hâlinde, sağlanan hukukî korumanın kapsamı daralacağından yargıla
manın iadesi yoluna başvurulabileceği sonucuna varmaktayız.
Somut olayda, dava değeri 1.000.000,00- Türk Lirası olup uyuşmazlığın

asliye ticaret mahkeme since heyet hâlinde çözümlenmesi gerekir.
Uyuşmazlığın tek hâkimle çözümlenmesi, mahkemenin kanuna uygun
teşekkül etmemesi anlamına gelecek olup ilgili karar kesinleştiğinden
yargılamanın iadesi yoluna baş\-urulabilmesı mümkündür.

Medeni Usul Pratik-Murat Yavaş

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Medeni Usul Pratik-Murat Yavaş

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Prof. Dr. Murat YAVAŞ Prof. Dr.

MEDENİ USUL HUKUKU

PRATİK ÇALIŞMA KİTABI

Medeni Usûl Hukuku Pratik Çalışma Kitabının üçüncü basısının tüken­

Değerli öğrencilerimize pratik çalışmaları notlar alarak öncelikle kendi­

Kitabın üçüncü basısının da yayımını üstlenen Seçkin Yayıncılık1 a

Kitabımızın öğrencilere ve uygulamacılara faydalı olmasını dileriz.

Dördüncü Baskıya Önsöz............................................................................................................... 5

Pratik Çalışma -1.............................................................................. 13

Pratik Çalışma -2.............................................................................. 19

Pratik Çalışma - 6.............................................................................. 63

Pratik Çalışma - 7.............................................................................. 67

Pratik Çalışma - 8.............................................................................. 71

Pratik Çalışma - 9.............................................................................. 79

Pratik Çalışma -10............................................................................ 85

Pratik Çalışma -11............................................................................ 89

Pratik Çalışma -12............................................................................ 97

Pratik Çalışma -13.......................................................................... 103

■ Teksif İlkesi......................................................................................................................... 103

Pratik Çalışma -14.......................................................................... 111

Pratik Çalışma -15.......................................................................... 117

Pratik Çalışma -16.......................................................................... 125

Pratik Çalışma -17.......................................................................... 133

Pratik Çalışma -18.......................................................................... 139

Pratik Çalışma -19.......................................................................... 145

Pratik Çalışma - 20.......................................................................... 151

Pratik Çalışma -21.......................................................................... 155

Pratik Çalışma - 22.......................................................................... 165

Pratik Çalışma - 23.......................................................................... 175

Pratik Çalışma - 24.......................................................................... 185

Pratik Çalışma - 25.......................................................................... 193

Pratik Çalışma - 26.......................................................................... 207

Pratik Çalışma - 27.......................................................................... 219

Pratik Çalışma - 28.......................................................................... 225

Pratik Çalışma - 29.......................................................................... 231

Pratik Çalışma - 30.......................................................................... 241

2. Bu davada yetkili mahkeme veya mahkemeleri belirleyiniz.

3. Davanın Adana Sulh Hukuk Mahkemesi’nde açıldığını varsayalım. Ci­

4. Cihan’m görev ve yetki itirazını birlikte ileri sürdüğünü varsayarsak;

5. Mahkemenin yetkisizlik kararı verdiğini varsayalım. Bu durumda taraf­

şımı süresinin geçmiş olması halinde alacaklıma alacağını dava etmesi

6. Yetkisizlik kararı sonrasında dava dosyasının kendisine gönderildiği

2. Yetkili mahkeme, bir davanın hangi yerdeki mahkemede açılacağı, yani

Yetki kuralları, kesin yetki kuralları ve kesin olmayan yetki kuralları

Olayımızda davacı ile davalı arasında bir sözleşme akdedilmiş ve

Genel yetki kuralı bakımından, genel yetkili mahkeme, davalının da­

Özel yetkili mahkeme bakımından ise, sözleşmeden doğan davalarda.,

bütün borçlar doğumları sırasında borçlunun yerleşim yerinde ifa edilir

Davacı Mehmet, isterse kendi yerleşim yerindeki Gemlik Mahkeme­

3. Davalı Cihan5ın savunmasının hukukî niteliği, görev ve yetki itirazı­

Görev kuralları kamu düzenine ilişkin olduğundan yargılamanın her

Görev itirazı bakımından somut olaya baktığımızda, Mahkemenin gö­

Yetki itirazı bakımından somut olaya baktığımızda, kesin yetki kuralı­

1-a). İlk itirazların hepsi cevap dilekçesinde ileri sürülmek zorun­

4. Yetki ve görev itirazı aynı anda ileri sürülürse, mahkemenin öncelikle

5. Mahkeme, yetkisizlik kararını vermekle dosyadan elini çekmiş olur.

• Yetkisizlik kararının verildiği anda kesinse o tarihten2,

• Yetkisizlik kararı verilmesi hâlinde, taraflardan birinin, süresi içinde

Davanın açılmamış sayılması ile davanın açılmasına bağlanan sonuç­

Bu altmış günlük ek süre, yetkisizlik kararının kesinleşmesini müteakip

■ Hâkimin Yasaklılık ve Reddi

5. Dava devam ederken davaya bakan hâkim davacı tarafa kızmış ve

rağmen bir yıl sonraya bırakmıştır. Bu durum hâkimin sorumluluğu­

Olaya baktığımızda, açılacak dava haksız fiilden kaynaklanan bir dava­

Medeni Usûl Hukuku Pratik Çalışma Kitabının üçüncü basısının tüken

Değerli öğrencilerimize pratik çalışmaları notlar alarak öncelikle kendi

3. Davanın Adana Sulh Hukuk Mahkemesi’nde açıldığını varsayalım. Ci

5. Mahkemenin yetkisizlik kararı verdiğini varsayalım. Bu durumda taraf

Genel yetki kuralı bakımından, genel yetkili mahkeme, davalının da

Davacı Mehmet, isterse kendi yerleşim yerindeki Gemlik Mahkeme

3. Davalı Cihan5ın savunmasının hukukî niteliği, görev ve yetki itirazı

Görev itirazı bakımından somut olaya baktığımızda, Mahkemenin gö

Yetki itirazı bakımından somut olaya baktığımızda, kesin yetki kuralı

1-a). İlk itirazların hepsi cevap dilekçesinde ileri sürülmek zorun

Davanın açılmamış sayılması ile davanın açılmasına bağlanan sonuç

rağmen bir yıl sonraya bırakmıştır. Bu durum hâkimin sorumluluğu

Olaya baktığımızda, açılacak dava haksız fiilden kaynaklanan bir dava

• Bunun yanında zarar gören Ahmet, Hakan ve Hüseyin’e karşı birlik

3. Taraflar aralarında doğmuş veya doğabilecek ihtilaflarda hangi mah

4. Mahkemelerin görevi kanunla belirlenmiştir. Görev kuralları kamu dü

Olayda Ahmet'in davayı sulh hukuk mahkemesinde açmasına davalı ta

sınırlı olarak sayılmıştır. Bu hallerin varlığı halinde hâkim., tarafların ta

Olayda Hakan hâkinim daha önceden davacı Ahmet’in avukatlığını yap

5. Mahkeme, dilekçeler teatisi aşaması tamamlandıktan sonra bir ön ince

Bir hukukî işlemin TKHK:de düzenlenmiş olması, o işlemden kaynak

Tüketici mahkemeleri, belirli bir parasal sınırın üzerindeki uyuşmazlık

- HNIK’nın 6 1. maddesine göre, genel yetkili mahkeme, davalı ger

- HNIK’nın 10. maddesine göre, sözleşmeden doğan davalar, sözleş

Yukarıdaki hükümler birlikte değerlendirildiğinde, geçerli bir yetki söz

Kanaatimizce, tarafları tacir ya da kamu tüzel kişisi olmayan yetki söz

İsviçre’de yetki sözleşmesinin geçersizliği bakanından yukarıdaki yo

Tüm bu açıklamalar ışığında, (A)’nın davayı yetki sözleşmesi hükümle

a. HNIK’nın 17 1. maddesinin son cümlesi gereğince, taraflarca aksi ka

Verilen bilgiler ışığında ve yetki sözleşmenin geçerli sayıldığı varsayı

3. Davanın Manisa Asliye Hukuk Mahkemesinde açılması hâlinde, mah

(2) Dosya kendisine gönderilen mahkeme, kendiliğinden taraflara dave

- Karar kanun yoluna başvurulmayaıak kesinleşmişse karamı kesinleş

Karar verildiği anda kesinse ya da kanun yoluna başvurulmadan kesin

Olayda, görevsizlik kararma karşı kanun yoluna başvurma imkânı bu

4. Davanın açılmamış sayılmasına karar verilmesi hâlinde, dava açılması

nan sonuçlar korunur (dayalının temerrüde düşmesi ya da iyi niyetin kö