8 Ortaöğretim

Sosyoloji
Birey ve Toplum - 4

1. Toplumsal normlar, sosyal yaşamda insanların tavır ve 4. Toplumun her kademesinde etkin rol oynayan değerle-
davranışlarının nasıl olması gerektiğini belirleyen ve rin bireye aktarımı, üzerinde önemle durulması gereken
yaptırımlarla desteklenen toplumsal kurallardır. Örneğin bir konudur. Bireyin başkalarına yardım etmesi, insanla-
bayramlarda akraba ziyaretine gitmeyen bireylerin, akra- ra hoşgörülü davranması, başkalarına saygı ve sevgiyle
baları tarafından ayıplanması, doğum günü kutlamasına yaklaşması toplum tarafından aktarılan değerlerden bazı-
katılmayan arkadaşa küsülmesi gibi şeyler birer normdur. larıdır. Bu aktarım sayesinde birey topluma uyum sağla-
Bu parçadan hareketle normlarla ilgili aşağıdakiler- makta, topluma faydalı hâle gelmektedir. Genel anlamda
den hangisine ulaşılabilir? değerler toplumun birleşmesini sağlamakta; bireylerin bü-
tün olarak yaşamalarına vesile olmaktadırlar.
A) Toplum içinde bireyin davranışlarına yön veren belirleyicidir.
Bu parçada değerlerle ilgili asıl vurgulanmak istenen
B) Resmî veya gayri resmî yaptırımlar uygulayarak top- aşağıdakilerden hangisidir?
lumda düzeni sağlarlar.
A) Değerler toplumda ideal düşünme formlarını oluşturur.
C) Tarihsel süreç içerisinde değişime uğrayabilirler.
B) Sosyal rollerin gerçekleşmesinde rehberlik ederler.
D) Yazılı ve yazısız norm olarak ayrılırlar.
C) Değerler, dayanışma araçları olarak devreye girerler.
E) Toplumda bir arada yaşamanın ürünü olarak ortaya
D) Değerler, yargılamada bir araç olarak kullanılırlar.
çıkmışlardır.
Ölçme, Değerlendirme ve Sınav Hizmetleri Genel Müdürlüğü

E) Bazı toplumsal değerler çözülmeye neden olabilirler.

2. Toplumsal sistemin kurucu bir unsuru olan statü, kelime ola-
rak makam, mevki, konum, pozisyon anlamına gelir. Bireyin 5. Değer, bir sosyal grubun veya toplumun kendi varlık, birlik,
ya da grubun toplumdaki yerini belirtmek için kullanılan kav- işleyiş ve devamını sağlamak için üyelerinin çoğunluğu tara-
ramdır. Toplumsal statü bireyin toplumsal yapıda işgal ettiği fından doğru ve gerekli oldukları kabul edilen, onların ortak
yerdir. Bu yeri belirleyen ise toplumun bizzat kendisidir. duygu, düşünce, amaç ve çıkarını yansıtan genelleştirilmiş
temel inançlardır. Sosyal değerler, neyin doğru, neyin yan-
Bu parçadan hareketle toplumsal statüyle ilgili aşağı-
lış, neyin iyi, neyin kötü, neyin güzel, neyin çirkin, neyin adil
dakilerden hangisi söylenebilir?
olduğu konusunda genel yargılara varma olanağı tanırlar.
A) Toplumun kendi üyesi olan birey ya da grubu algılayış Toplum yaşamında hemen her şey, bu değerlere göre algı-
ve anlamlandırışıdır. lanır. Böylelikle bireyler yaşamın anlamını öğrenirler.
B) Belli bir birey ya da gruba, toplumun öteki üyeleri tara- Buna göre, değerlerin önemine ilişkin aşağıdakiler-
fından yüklenen toplumsal saygınlıktır. den hangisi yanlıştır?
C) Statü, toplumdaki diğer kişilerin o kişi hakkında ne dü- A) Değerler, evrensel olduklarından toplumda birlik ve
şündüklerini belirtir. beraberliği sağlar.
D) Statüler arasında hiyerarşik bir yapı olduğundan her B) Değerler, bireylerin toplum tarafından kabul edilmesi-
statü aynı değerde değildir. ne ortam hazırlar.
●

E) Statü biçimsel olarak bir prestij ölçütü ve güç kaynağı C) Değerler, bireylere yaşam tarzı ve dünyaya bakış açı-
MEB

olarak kabul edilir. sı sunar.

D) Değerler, bireye amaç ve yön tayin ederek toplumda
3. Toplumsal statünün çeşitliliği ve değeri toplumsal siste- bir rol verir.
me göre farklılık gösterir. Geleneksel toplumlarda statü E) Değerler, davranış kalıplarıyla bireylerin hareketlerinin
çeşitliliği modern toplumlarda olduğu kadar fazla değildir. tahmin edilebilir hâle gelmesini sağlar.
Statü çeşitliliği toplumun gelişmişlik düzeyi ile yakından
ilgilidir. Gelişmiş toplumlardaki statü çeşitliliği, az gelişmiş
6. Bir iş yerinde çalışan şef, kendi bünyesinde çalışan eleman-
ya da gelişmekte olan toplumlara göre daha fazladır.
larına hem yardımcı olmakta hem de çocuklarına davranır
Buna göre, modern toplumlarda statü çeşitliliğin çok gibi yakınlık duymaktadır. Şef, evinde kendi çocuklarına
olmasının nedeni aşağıdakilerden hangisidir? gösterdiği ilgiyi, onun bölümünde çalışan elemanlarına da
A) Bireyin doğduğu ailenin yapısı göstermektedir.
B) Bireylerin sahip olduğu tabakası Bu durum aşağıdaki kavramlardan hangisine örnek
C) Bireyin servet sahip olması oluşturur?
D) Bireyin katılabileceği sosyal grubun fazla olması A) Sosyal rol B) Sosyal statü C) Rol çatışması
E) Yaşanan tarihsel dönemin farklı özelliklere sahip olması D) Sosyal saygınlık E) Rol pekişmesi
 8 Ortaöğretim
Sosyoloji
Birey ve Toplum - 4

7. Değerler ile bireylerin davranışları tahmin edilebilir hâle 10. Toplumsal değerler, belli bir toplumda ya da toplumsal
gelir. Hasta olursanız akraba ve arkadaşlarınız ziyare- grupta oluşan, ortaklaşa kabul gören düşünce ve kuralları
tinize gelir. Dinî bayramlarda akrabalara ziyarete gidilir. uygulama biçimlerini yansıtan ölçütlerdir.
Yakınlarınızdan birini kaybetmişseniz akraba ve arkadaş- Buna göre, aşağıdakilerden hangisi toplumsal değer
larınız acınızı paylaşır. değildir?
Bu parçada değerlerin aşağıdaki işlevlerinin hangi- A) Bayrağa saygı
sinden söz edilmektedir?
B) Dürüstlük
A) Değerler sayesinde bireyler hangi durumlarda nasıl C) Yardımseverlik
davranacağını bilir. D) Gelenek ve görenekler
B) Değerler bireyin toplumsal kişiliğini oluşturmasına yar- E) Çözülme
dımcı olur.
C) Değerler, bireylerin toplumla uyum içinde olmalarını 11. Suç ve sapma bütün toplumlarda kaçınılmaz olarak görü-
sağlar. len sosyal gerçekliklerdir. Pek çok durumda birbiriyle örtüş-
D) Değerlerin bireylerin davranışlarını kontrol ederek top- seler de suç, kanunları ihlal edenleri tanımlamakla sınırlı-
lumsal denetimi sağlama işlevi vardır. dır. Sapma ise bir topluluk veya toplumdaki insanların çoğu
Ölçme, Değerlendirme ve Sınav Hizmetleri Genel Müdürlüğü
tarafından kabul edilen yerleşik kurallara uymama olarak
E) Değerler, rollerin sevilmesine ve gerçekleştirilmesine
tanımlanabilir. Çocukluk dönemindeki sosyalleşmenin bir
rehberlik eder.
sonucu olarak sosyal kurallara genellikle uymamıza rağ-
men bazen genel kabul görmüş kuralları ihlal ederiz.
Bu parçadan toplumsal sapma ile ilgili aşağıdaki yar-
8. Toplumun istediği biçimde ve ideal davranışlar yönünde gıların hangisine ulaşılabilir?
gerçekleşen bir sapmaya olumlu sapma denir.
A) Sıra dışı değerleri içselleştirmekle ilgilidir.
Buna göre, aşağıdakilerden hangisi olumlu sapma
B) Sağlıklı sosyalleşememiş bireyin edimidir.
değildir?
C) Suç kavramına göre çok daha kapsayıcıdır.
A) Atatürk’ün toplumun ilerlemesini ve gelişmesini sağla- D) Yetersiz toplumsal denetimin bir sonucudur.
mış bir lider olması
E) Suç oranının yüksek olduğu gruplarda işlevsizdir.
B) Fransız İhtilali ile Fransa’da demokratik bir toplumun
(2021 AYT)
kurulması
C) Salgın dönemlerinde aşıların bulunması ve geliştirilmesi 12. Grupların veya toplumların yararlı, cazip, istenilen ve
D) Sosyal medyada rahat bir şekilde insanlara kötü yo- beğenilen olarak benimsedikleri ve kullandıkları kültürel
rumlar yapılması olarak belirlenmiş standartları vardır. Bu standartlar ade-
E) Teknoloji alanında bilimsel araç gereç üretilmesi ta sosyal yaşamın anahtarlarıdır. Kültürel olarak belirle-
●

nen kolektif fikirler, toplum olmaktan kaynaklı paylaşılan

MEB

ortak bazı amaçları kapsar. Buna göre toplumdan toplu-

ma farklılık gösteren ve bir kültürü diğerinden ayıran en
9. I. Kişinin zengin ya da fakir olmasında hiçbir seçim önemli özellik kültürde nelerin istenilir ve uygun olduğu
hakkının olmaması hakkındaki kolektif onaylamalardır. Örneğin ataerkil sis-
II. Bireyin ünlü bir şirkette mühendis olması temde; gençlerin aile rızası olmadan evlenmeleri ya da
III. Bir annenin çocuklarıyla ilgilenmesi gencin aile büyüklerinin yanında bacak bacak üstüne ata-
Verilen açıklamalar sırasıyla aşağıdaki kavramlardan rak oturması hoş karşılanmazken eve gelen konukların
hangisine karşılık gelmektedir? ağırlanması ve memnun edilmesi beklenen bir durumdur.
Bu parça aşağıdaki kavramlardan hangisine örnek
I II III oluşturur?
A) Verilmiş statü Sosyal rol Sosyal statü A) Toplumsal sapma
B) Sosyal rol Sosyal statü Verilmiş statü B) Toplumsal değer
C) Sosyal statü Verilmiş statü Sosyal rol C) Toplumsal statü
D) Sosyal rol Verilmiş statü Sosyal statü D) Toplumsal etkileşim
E) Verilmiş statü Sosyal statü Sosyal rol E) Toplumsal farklılaşma (2018 AYT)