Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

A.ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΕΛΑΤΕΙΑΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

1821-1843
1. Πελατειακά δίκτυα επί τουρκοκρατίας
• Προεπαναστατική περίοδος-πριν από το 1821: δεν υπήρχε δυνατότητα συγκρότησης πολιτικών
κομμάτων - πελατειακά δίκτυα
• 1715-1821: Πατρωνία
• Επί τουρκοκρατίας: το πολιτικό πλαίσιο ήταν η οθωμανική κυριαρχία
2. Η διαμόρφωση νέων δεδομένων κατά την επανάσταση 1821 1827 (εδώ)
• Όσο οι Έλληνες ήταν υπόδουλοι: κοινή στάση απέναντι στον κατακτητή
• Όταν άρχισε η εκδίωξη των τούρκων 1821: συγκρούσεις μεταξύ των μέχρι τότε ομονοούντων
• 1821: κάθοδος Δημητρίου Υψηλάντη στην Πελοπόννησο και την Ύδρα
• 1822: το «Προσωρινόν Πολίτευμα» της Επιδαύρου - Α΄ σύνταγμα της επανάστασης – Α΄
εθνοσυνέλευση (αντιαπολυταρχικό - θέσπιση πολυαρχικής εξουσίας) - Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος
• 1823: Β΄ εθνοσυνέλευση Άστρους-αναθεώρηση
• Μετά τις πρώτες πολεμικές επιχειρήσεις: οι κλεφτοκαπεταναίοι είχαν αποκτήσει μεγάλη δύναμη
• Α΄ εξάμηνο 1824: Α΄ εμφύλιος – διχασμός - πολιτικοστρατιωτικά κριτήρια: πρόκριτοι -
κλεφτοκαπεταναίοι / αμνηστία
• Β΄ εξάμηνο 1824: Β΄ εμφύλιος - τοπικιστικά κριτήρια – Πελοποννήσιοι πρόκριτοι, στρατιωτικοί /
Υδραίοι, Σπετσιώτες, Ρουμελιώτες οπλαρχηγοί
• 1825: αρχή διαμόρφωσης μελλοντικών ξενικών κομμάτων
• 1827: Γ΄ εθνοσυνέλευση Τροιζήνας
3. Τα πρώτα ελληνικά κόμματα
α. Το αγγλικό κόμμα
• Αρχές δεκαετίας 1820: ώριμη σκέψη η ίδρυση κράτους με ασφαλή σύνορα με την υποστήριξη της
Αγγλίας
• Σε όλη τη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα: υποστήριξη κοινοβουλευτικού
αντιπροσωπευτικού συστήματος και διάκρισης εξουσιών
β. Το γαλλικό κόμμα
• Μετά το πέρας του πολέμου: υλική αποκατάσταση για τους αγωνιστές
• Μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια (1831): κέρδισε οπαδούς σε νησιά και Πελοπόννησο
• 1844: ο Ιωάννης Κωλέττης διατύπωσε τη «Μεγάλη Ιδέα» στην Εθνοσυνέλευση
• Κατά τη βαυαροκρατία 1933-1935: ενάντια στην ξενοκρατία, στο στράτευμα, τη διοίκηση, θέλει
επάνδρωση με ελληνικά στελέχη
 γ. Το ρωσικό κόμμα
• 1828-1831: περίοδος διακυβέρνησης Ιωάννη Καποδίστρια: οπαδοί πολυπληθείς κατά την ελληνική
επανάσταση και τους εμφυλίους – ακτήμονες, μικροϊδιοκτήτες, αγωνιστές, χαμηλόβαθμοι
αξιωματούχοι, μοναχοί, δημόσιοι υπάλληλοι, απολυμένοι
• Κατά τη βαυαροκρατία 1833-1835: έβλεπε κινδύνους σε πίστη και εκκλησία από τα μέτρα της
αντιβασιλείας
4. Τα κόμματα ως εκφραστές του πνεύματος της εποχής
• 1841: ίδρυση Εθνικής Τράπεζας; υποστηρίζεται από όλα τα ξενικά κόμματα
• Από καποδιστριακή ως οθωνική περίοδο (μέχρι 1844): δεν υπήρχε σύνταγμα ούτε εκλογές

Β. ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ 1844 1880

1. Το σύνταγμα του 1844 - ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΜΟΝΑΡΧΙΑ
• 3 Σεπτεμβρίου 1844: επανάσταση - όλα τα κόμματα ήταν υπέρ του συντάγματος
• 1843-1844: οι εργασίες της εθνοσυνέλευσης και οι 3 ηγέτες διευθύνουν τις εργασίες
2. Η παρακμή των «ξενικών» κομμάτων κατά την περίοδο της συνταγματικής μοναρχίας
• 1844-1864 ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΜΟΝΑΡΧΙΑ
• 1844-1864: περίοδος μεταξύ των δύο συνταγμάτων: ικανοποίηση αιτημάτων ρωσικού κόμματος
• 1846/1847: ο Ιωάννης Κωλέττης κατέχει 5/7 υπουργεία, απουσία από κοινοβούλιο, αδυναμία
ελέγχου εκτελεστικής εξουσίας / είδος κοινοβουλευτικής δικτατορίας
• 1847: θάνατος Ιωάννη Κωλέττη: γαλλικό κόμμα σε παρακμή - μάχη διαδοχής
• περίοδος κριμαϊκού πολέμου 1853-1856: αγγλικό, γαλλικό κόμμα χάνουν την εμπιστοσύνη των
οπαδών
• Απρίλιος 1849: υπόθεση Πατσίφικο
3. Η «νέα» γενιά
• Στην προεπαναστατική περίοδο: διαμόρφωση νοοτροπίας, ιδανικών, απόψεων από τις ηγετικές
προσωπικότητες των ξενικών κομμάτων
• Η επανάσταση ανήκει στην ιστορία για τη νέα γενιά
• Τέλη δεκαετίας 1850: συνολική δυσαρέσκεια λόγω οικονομικής δυσπραγίας και δυσλειτουργίας του
πολιτικού συστήματος - εμφάνιση Αλέξανδρου Κουμουνδούρου
• Φεβρουάριος 1862: επανάσταση με αίτημα την απομάκρυνση του βασιλιά
• 12 Οκτωβρίου 1862: έξωση Όθωνα
4. Η εθνοσυνέλευση του 1862-1864 [πεδινοί-ορεινοί-εθνικόν κομιτάτον-εκλεκτικοί]
• Νοέμβριος 1862: εκλογές αντιπροσώπων για εθνοσυνέλευση από τοπικά ψηφοδέλτια χωρίς
κομματικές παρεμβάσεις
• 1862-1864: κυβερνητική αστάθεια, εμφύλιος, ψήφιση συντάγματος
• σύνταγμα 1864: ΒΑΣΙΛΕΥΟΜΕΝΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ
• 1863: βασιλιάς Γεώργιος Α΄ (1863 1913)
• 1864: προσάρτηση Επτανήσων
• 1875: αρχή της δεδηλωμένης από Χ. Τρικούπη
• Εποχή Όθωνα [1832-1862 (αντιβασιλεία 1833-1835)] και Βούλγαρη (πεδινοί): χρήση μεθόδων
εξαναγκασμού ψηφοφόρων

Γ. ΔΙΚΟΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΣ 1880-1909

1. Η εδραίωση του δικομματισμού
• 1875-1880: μεταβατική περίοδος
• 1875 και 1879: εκλογές - δεν κέρδισε κανένα κόμμα κοινοβουλευτική πλειοψηφία
• 1881: προσάρτηση Θεσσαλίας και Άρτας
• 1884: κόμμα Χ. Τρικούπη και Θ. Δηλιγιάννη – 92,2% των εδρών: θεμελίωση κοινοβουλευτισμού και
δικομματισμού
• 1875: παρουσίαση συστηματικού προγράμματος εκσυγχρονισμού από Τρικούπη
• 1893: πτώχευση
• Μέχρι τη δεκαετία του 1870: το κράτος ήταν ο κύριος εργοδότης
• ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΟΥ ΡΟΛΟΥ ΤΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ - ΑΥΞΗΣΗ ΚΥΡΟΥΣ
2. Η οργάνωση των κομμάτων κατά το τελευταίο τέταρτο του δέκατου ένατου αιώνα
• Δεκαετία 1880: κόμματα πιο συγκροτημένα αλλά διόγκωση εξωτερικού δανεισμού
• Μετά τον θάνατο του ηγέτη: δεν ήταν βέβαιο ότι θα διαλύονταν τα κόμματα, επειδή είχαν
ξεκάθαρες πολιτικές θέσεις και τακτική
• Μετά το 1882: ψήφος με κομματικά κριτήρια
• Δεκαετία 1890: ψήφος σε πολιτικούς με επιρροή και σαφή κομματική τοποθέτηση, περιορισμός
εκλογής ανεξάρτητων τοπικών προσωπικοτήτων
• 1879: εκλογές: 24 τοπικά ψηφοδέλτια – μείωση - επιβεβαίωση της κομματικοποίησης
• 1885: εκλογές: 4 τοπικά ψηφοδέλτια – μείωση - επιβεβαίωση της κομματικοποίησης
• Προηγούμενη περίοδος και κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα: οι υποψήφιοι βουλευτές
προέρχονται από μεσαία και ανώτερα κοινωνικά στρώματα
• Τελευταίο τέταρτο 19ου αιώνα: παύση μεθόδων εξαναγκασμού ψηφοφόρων, σπάνια εξαγορά
ψήφων αλλά: πατρωνία και διαφθορά - συχνά φαινόμενα
• Τελευταίο τέταρτο 19ου αιώνα: δεν προέκυψαν ταξικά κόμματα
• Τέλος 19ου αιώνα: σοσιαλιστικές ομάδες και εργατικές ομαδοποιήσεις με μικρή επιρροή
• 1893: πτώχευση Χ. Τρικούπης
• 1896: Λαυρεωτικά - η α΄ καθαρή εργατική εξέγερση
• 1897: ελληνοτουρκικός πόλεμος - ήττα
3. Από τη χρεοκοπία 1893 στο στρατιωτικό κίνημα στο Γουδί 1893-1909
• Κατά την περίοδο διακυβέρνησης από τον Τρικούπη [(1882-1892 πρώτες πρωθυπουργίες)]: δεν
πραγματοποιήθηκε το όραμα για σύγχρονο, οικονομικά ανεπτυγμένο και ισχυρό κράτος
• 1893: πτώχευση
• 1893-1897: ελληνοτουρκικός πόλεμος – ήττα - γενικό αδιέξοδο
• 10 Μαρτίου 1905: Επανάσταση στο Θέρισο με τον Βενιζέλο ως φυσικό αρχηγό του επαναστατικού
κινήματος
• 1907: ψήφιση νόμων για απαλλοτριώσεις και διανομή σε ακτήμονες
• Μέχρι το 1909: μεταρρυθμίσεις διοικητικού χαρακτήρα (αποκέντρωση) από τον διάδοχο του
Τρικούπη, Γεώργιο Θεοτόκη
• 1898: ΔΟΕ
• Ως το 1909: μοναδικό νέο πολιτικό στοιχείο: η ομάδα Ιαπώνων - Δημήτριος Γούναρης
• 1906-1908: ομάδα Ιαπώνων
• 1909: τομή στην πολιτική ιστορία
• 15 Αυγούστου 1909: κίνημα στο Γουδί από τον Στρατιωτικό Σύνδεσμο με αιτήματα για
μεταρρυθμίσεις. Δεν ήταν δικτατορία
• 14 Σεπτεμβρίου 1909: διαδήλωση επαγγελματικών σωματείων - συλλαλητήρια
• 15 Μαρτίου 1909: διάλυση Στρατιωτικού Συνδέσμου με επίτευξη επιδιώξεων
• 1909: ολοκλήρωση σιδηροδρόμου
• Φεβρουάριος 1910: απόφαση βουλής για αναθεώρηση άρθρων, προκήρυξη εκλογών για
αναθεωρητική βουλή
• 1910: Εξέγερση στο Κιλελέρ
• 8 Αυγούστου 1910: εκλογές: εμφάνιση Κοινωνιολογικής Εταιρείας

Δ. ΑΝΑΝΕΩΣΗ – ΔΙΧΑΣΜΟΣ 1909-1922

ΣΥΝΕΧΗΣ ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΕΤΟΙΜΟΤΗΤΑ – ΒΕΝΙΖΕΛΙΣΜΟΣ – ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΣΥΝΟΡΩΝ –
ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ: ΘΕΣΜΙΚΟΣ ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΩΝ
ΔΥΝΑΜΕΩΝ
1. Το κόμμα των Φιλελευθέρων
• Πριν από τις εκλογές της 8ης Αυγούστου 1910: δεν συγκροτήθηκε κανένα μεγάλο κόμμα για να
υποστηρίξει τις μεταρρυθμίσεις του 1909/1910 (κίνημα στο Γουδί)
• 8 Αυγούστου 1910: εκλογές: έδρες: 211 παλιά κόμματα (συνασπισμός), 29 ανεξάρτητοι από παλαιά
κόμματα, 122 ανεξάρτητοι εκσυγχρονιστές - συσπείρωση γύρω από τον Ελευθέριο Βενιζέλο
• Σεπτέμβριος 1910: ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος καλεί τον Βενιζέλο από την Κρήτη να αναλάβει την
πρωθυπουργία της Ελλάδας
• 5 Σεπτεμβρίου 1910: α΄ δημόσια εμφάνιση Ελευθερίου Βενιζέλου - ομιλία στην Πλατεία
Συντάγματος
• 22 Αυγούστου 1910: τυπική ίδρυση κόμματος φιλελευθέρων
• 6 Οκτωβρίου 1910: παραίτηση Στέφανου Δραγούμη - εντολή σχηματισμού κυβέρνησης από τον
βασιλιά στον Ελευθέριο Βενιζέλο - δεν έχει ψήφο εμπιστοσύνης - προκήρυξη εκλογών
• Νοέμβριος 1910: εκλογές: 307/362 έδρες στο κόμμα των Φιλελευθέρων
• Α΄ εξάμηνο 1911: 53 τροποποιήσεις μη θεμελιωδών διατάξεων - ενίσχυση μοναρχίας - 337 νέοι
νόμοι
• 1910: εμφανείς πρόοδοι της εθνικής οικονομίας
• Μάρτιος 1912: εκλογές: 146 έδρες Φιλελεύθεροι / 36 οι άλλοι
• 1912: Λέσχη των Φιλελευθέρων
• 1912-1913: Βαλκανικοί πόλεμοι: Ενσωμάτωση νέων εδαφών: Ήπειρος, Δυτική και Κεντρική
Μακεδονία, Νησιά Αιγαίου, Κρήτη
• 30 Μαΐου 1913: Συνθήκη του Λονδίνου: Κρήτη στις Μεγάλες Δυνάμεις
• 1η Δεκεμβρίου 1913: Ένωση Κρήτης με την Ελλάδα
2. Τα αντιβενιζελικά κόμματα
• Τέλη 19ου αιώνα: ισχυρή εκτελεστική εξουσία
• Αρχές 20ού αιώνα και μετά το 1909: ραλλικό κόμμα: κατά της ισχυρής εκτελεστικής εξουσίας
• Μετά το κίνημα του 1909: το Εθνικό Κόμμα και οι εκπρόσωποί του προσπαθούσαν να
εκμεταλλευτούν τη συμμετοχή του αρχηγού στα πολιτικά πράγματα
• Από το 1909 ως τη συνταγματική κρίση του 1915: κόμμα Γ. Θεοτόκη - πυρήνας αντιβενιζελικών
με τη μεγαλύτερη εκλογική βάση
3. Τα αριστερά κόμματα
• Αρχές 20ού αιώνα: τα αριστερά κόμματα ήταν ομάδες με σοσιαλιστικές ιδέες ξένες προς τα
συμφέροντα και τις αντιλήψεις των χαμηλών κοινωνικών στρωμάτων
• Μέσα του 1910: ίδρυση Λαϊκού κόμματος - Αλέξανδρος Παπαναστασίου
• Νοέμβριος 1910: εκλογές: οι δεύτερες μέσα στο 1910 (οι πρώτες έγιναν τον Αύγουστο του 1910): 7
υποψήφιοι του Λαϊκού κόμματος - κριτική υποστήριξη στους Φιλελεύθερους
4. Ο Εθνικός διχασμός 1915 1922
α. Από την παραίτηση του Βενιζέλου ως τη Συνθήκη των Σεβρών 1915-1920
• 1912: εκλογές: σαρωτική νίκη Ελευθερίου Βενιζέλου
• 1912: Κωνσταντίνος: αρχιστράτηγος
• 1913: αλλαγή βασιλιά: Κωνσταντίνος
• Μέχρι το 1915: ομαλές σχέσεις Βενιζέλου και βασιλιά
• Καλοκαίρι του 1914: έναρξη Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου
• Ιούλιος 1914: Οργανισμός
• 1915: ο βασιλιάς προκαλεί 2 φορές την παραίτηση της κυβέρνησης
• Εκλογές: δεν συμμετέχει το κόμμα των Φιλελευθέρων
• Μέσα στο 1916: χάθηκε το κοινοβούλιο από το προσκήνιο
• 26 Σεπτεμβρίου 1916: ο Βενιζέλος συγκροτεί κυβέρνηση στη Θεσσαλονίκη - Εθνική Άμυνα
• Κατά την περίοδο του Εθνικού διχασμού 1916-1917: Ανωτάτη Διεύθυνσις Περιθάλψεως
• Ιούλιος 1917: Υπουργείο Περιθάλψεως
• 1917: ολοκλήρωση αγροτικής μεταρρύθμισης – καθεστώς μικροϊδιοκτησίας
• 1917: είσοδος της Ελλάδας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο
• Οκτώβριος 1918: Πατριαρχική Επιτροπή στην Κωνσταντινούπολη
• Μάιος 1919: Απόβαση ελληνικού στρατού στη Σμύρνη
• Νοέμβριος 1919: Συνθήκη Νεϊγύ: Παραχώρηση Δυτικής Θράκης (από Βουλγαρία) και Σύμφωνο
περί αμοιβαίας μεταναστεύσεως μεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας
• 1920: απόπειρα δολοφονίας Βενιζέλου - αποκορύφωμα εθνικού διχασμού - δολοφονία Ίωνα
Δραγούμη
β. Από τη συνθήκη των Σεβρών έως την ήττα στη μικρά Ασία 1920-1922
• 28 Ιουλίου / 10 Αυγούστου 1920: Συνθήκη Σεβρών: Η Ελλάδα των δύο Ηπείρων και των πέντε
Θαλασσών – Σμύρνη: υπό ελληνική κατοχή και διοίκηση για 5 χρόνια κι έπειτα δημοψήφισμα
• Νοέμβριος 1920: εκλογές: αναθεωρητική βουλή
• 25 Ιανουαρίου 1921: η αναθεωρητική εθνοσυνέλευση ανακηρύσσεται συντακτική
5. Το Σοσιαλιστικό Κόμμα
• Β΄ δεκαετία του 20ού αιώνα: ανεργία, άθλιες συνθήκες εργασίας και διαβίωσης εργατών, έντονη
πολιτικοποίηση
• 1918: ίδρυση Σ.Ε.Κ.Ε.
 • Ως το 1919: υπέρ του κοινοβουλευτισμού (της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας)
• Μετά το 1919: υπέρ της δικτατορίας του προλεταριάτου
• 1924: μετονομάστηκε σε Κ.Κ.Ε. και προσχώρησε στην Γ΄ Κομμουνιστική Διεθνή

Ε. ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ 1923 1936

1. Οι συνέπειες της Μικρασιατικής καταστροφής
• 1922: Μικρασιατική καταστροφή: τελευταία πράξη της Μεγάλης Ιδέας (1844-1922)
• 4 Αυγούστου 1936: δικτατορία Ιωάννη Μεταξά
2. Τα κόμματα από το τέλος του μικρασιατικού πολέμου μέχρι τη δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά
(β΄ μισό του 20ού αιώνα)
1η φάση: 1923-1928
• 1923-1928: στόχος Βενιζέλου: εκσυγχρονισμός σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα
• 1924-1927: τομή - ψήφιση νέου συντάγματος - ΑΒΑΣΙΛΕΥΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΜΕ ΠΡΟΕΔΡΟ
ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΕΚΛΕΓΜΕΝΟ ΑΠΟ ΤΗ ΒΟΥΛΗ ΚΑΙ ΓΕΡΟΥΣΙΑ ΩΣ ΔΕΥΤΕΡΟ
ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΣΩΜΑ
2η φάση: 1928-1933
• 1928: εκλογές: Φιλελεύθεροι 178/250 έδρες
• 1928-1932: οικονομική ανόρθωση, παιδεία, εξωτερική πολιτική
• 1932: εκλογές: οι Φιλελεύθεροι χάνουν την απόλυτη πλειοψηφία
• 1933: εκλογές: συνασπισμός Λαϊκού κόμματος - Αλέξανδρος Παπαναστασίου - παρακμή Βενιζέλου
3η φάση: 1933-1935
• 1933: στρατιωτικό κίνημα Πλαστήρα: καταστολή, τακτική της βίας
• 1933: εκλογές: κυβέρνηση Παναγή Τσαλδάρη - συνασπισμός
• 6 Ιουνίου 1933: δολοφονική απόπειρα κατά του Βενιζέλου
• Μάρτιος 1935: αποτυχημένο στρατιωτικό κίνημα Βενιζέλου
• 9 Ιουνίου 1935: εκλογές: αποχή Φιλελευθέρων
• 10 Οκτωβρίου 1935: Κονδύλης: στρατιωτικό κίνημα για παλινόρθωση βασιλείας
4η φάση: 1935-1936
• 3 Νοεμβρίου 1935: δημοψήφισμα: 97,6% - νοθεία - τέλος αβασίλευτης δημοκρατίας - βασιλιάς
Γεώργιος Β΄
• 26 Ιανουαρίου 1936: εκλογές: αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης
• 27 Απριλίου 1936: ψήφος εμπιστοσύνης στον Ιωάννη Μεταξά
• 4 Αυγούστου 1936: διάλυση βουλής - δικτατορία Μεταξά