chimiequímicachimicachemiachemistryքիմիա

ChemiechemiachemistryքիմիաChemiehimiequ
ímicahemiachemistryքիմիաChemiechemiache
mistrychemiachemistry քիմիա
Οργανική ΧημείαChemiechemiach
emistrychemiaquímicachemistry
Β' λυκείου քիմիաChemie
Μελισσάνθη Παπαθεοδώρου
chemiachemistrychemiachemistryքիմիաChemi
'ΩΣΗ
echemiachemistryquímicachemiachemistryքիմ
իաChemiechemiachemistryChemiechimiequími
cachimicachemiachemistryքիմիաchemistryքի
միաChemiechemiaChemiechimiequímicachimi
cachemiachemistryքիմիաChemiechimiequímic
achimicachemiachemistryքիմիաchemistryhemi
aquímicachemistryքիմիաChemiequímicachemi
achemistryhemiachemistryքիմիաChemiechemi
achemiachemistryքիմիաchemistryquímicache
miachemistryքիմիաChemiechemiachemistryqu
ímicachemiachemistryքիմիաChemiechemiach
emistryhemiachemistryքիմիաChemiechemiach
 ΩΣΗ β' λυκείου
σχολικό έτος 2020-2021

-2-
Χημεία
 ΩΣΗ β' λυκείου
σχολικό έτος 2020-2021

Πίνακας περιεχομένων
1. Ομόλογες σειρές ............................................................................................ - 5 -
2. Ονοματολογία οργανικών ενώσεων............................................................... - 8 -
3. Ισομέρεια ..................................................................................................... - 11 -
4. Καύση .......................................................................................................... - 13 -
5. Κατηγορίες οργανικών αντιδράσεων ........................................................... - 16 -
5.1. Αντιδράσεις προσθήκης ........................................................................... - 16 -
5.2. Αντιδράσεις απόσπασης ........................................................................... - 16 -
5.3. Αντιδράσεις υποκατάστασης.................................................................... - 17 -
6. Αλκάνια........................................................................................................ - 19 -
6.1. Παρασκευές αλκανίων ............................................................................. - 19 -
6.2. Αντιδράσεις αλκανίων.............................................................................. - 19 -
6.3. Φυσικές ιδιότητες αλκανίων .................................................................... - 19 -
7. Αλκένια ........................................................................................................ - 21 -
7.1. Παρασκευές αλκενίων .............................................................................. - 21 -
7.2. Αντιδράσεις αλκενίων .............................................................................. - 21 -
7.3. Φυσικές ιδιότητες αλκενίων ..................................................................... - 21 -
8. Αλκίνια......................................................................................................... - 24 -
8.1. Παρασκευές αλκινίων .............................................................................. - 24 -
8.2. Αντιδράσεις αλκινίων............................................................................... - 24 -
8.3. Φυσικές ιδιότητες αλκινίων ..................................................................... - 24 -
9. Αλκοόλες ..................................................................................................... - 27 -
9.1. Διακρίσεις αλκοολών ............................................................................... - 27 -
9.2. Παρασκευές αλκοολών ............................................................................ - 27 -
9.3. Αντιδράσεις αλκοολών ............................................................................. - 27 -
9.4. Φυσικές ιδιότητες αλκοολών ................................................................... - 27 -
10. Αλδεΰδες- Κετόνες ...................................................................................... - 30 -
10.1. Παρασκευές αλδεϋδών-κετονών .......................................................... - 30 -
10.2. Αντιδράσεις αλδεϋδών- κετονών.......................................................... - 30 -
11. Καρβοξυλικά οξέα ....................................................................................... - 32 -
11.1. Παρασκευές καρβοξυλικών οξέων ....................................................... - 32 -
11.2. Αντιδράσεις καρβοξυλικών οξέων ....................................................... - 32 -
12. Γενικές ασκήσεις και ασκήσεις επανάληψης ............................................... - 34 -

-3-
Χημεία
 ΩΣΗ β' λυκείου
σχολικό έτος 2020-2021

13. Ασκήσεις με διαγράμματα χημικών μετατροπών (δέντρα) ......................... - 35 -

14. Παράρτημα - χρήσιμες αντιδράσεις για τη γ' λυκείου ................................. - 37 -
14.1. Αντίδραση Wurtz.................................................................................. - 37 -
14.2. Παραγωγή αλκανίου από άλας καρβοξυλικού οξέος ........................... - 37 -
14.3. Αντίδραση Fehling ............................................................................... - 37 -
14.4. Αντίδραση Tollens................................................................................ - 37 -
14.5. Αλοφορμική αντίδραση ........................................................................ - 37 -
14.6. Ημιαντιδράσεις αναγωγής συνηθισμένων οξειδωτικών μειγμάτων ..... - 37 -

-4-
Χημεία
 ΩΣΗ β' λυκείου
σχολικό έτος 2020-2021

1. Ομόλογες σειρές
Ομόλογη σειρά ονομάζεται το σύνολο των οργανικών ενώσεων του οποίου τα μέλη
εμφανίζουν τα εξής κοινά χαρακτηριστικά:
 έχουν τον ίδιο γενικό μοριακό τύπο
 έχουν την ίδια χαρακτηριστική ομάδα
 έχουν παρόμοιες χημικές ιδιότητες
 οι φυσικές τους ιδιότητες παρουσιάζουν βαθμιαία μεταβολή με την αύξηση
του μοριακού βάρους
 έχουν παρόμοιες μεθόδους παρασκευής
 κάθε μέλος διαφέρει από το προηγούμενο και το επόμενο κατά -CH2-
Ομόλογη σειρά Γενικός μοριακός τύπος Γενικός τύπος
Αλκάνια CνH2ν+2 με ν≥1 RH
Αλκένια CνH2ν με ν≥2 R-CH=CH-R' ή R-CH=CH2
Αλκίνια CνH2ν-2 με ν≥2 R-C≡C-R' ή R-C≡CΗ
Αλκαδιένια CνH2ν-2 με ν≥3 R-CH=CH-R'-CH=CH-R''
Αλκυλαλογονίδια CνH2ν+1Χ με ν≥1 RX
Αλκοόλες CνH2ν+2Ο ή CνH2ν+1ΟΗ με ν≥1 ROH
Αιθέρες CνH2ν+2Ο με ν≥2 R-O-R'
Αλδεΰδες CνH2νΟ με ν≥1 R-CHO
Κετόνες CνH2νΟ με ν≥3 R-COR'
Καρβοξυλικά οξέα CνH2νΟ2 με ν≥1 RCOOH
Εστέρες CνH2νΟ2 με ν≥2 RCOOR'

Ρίζα: ένα συγκρότημα ατόμων (κορεσμένη αλυσίδα) το οποίο έχει ένα μονήρες
ηλεκτρόνιο και μπορεί να συνδεθεί με άλλα άτομα (π.χ. CH3-, CH3CH2-). Ο γενικός
μοριακός τύπος που αντιστοιχεί σε μια ρίζα είναι CνΗ2ν+1- και συμβολίζεται με R-.
Ασκήσεις
1. Ένα αλκάνιο Α και μία άκυκλη κορεσμένη μονοσθενής κετόνη Β έχουν την
ίδια σχετική μοριακή μάζα. Αν ο αριθμός ατόμων άνθρακα στο μόριο του
αλκανίου Α είναι ν, τότε τα άτομα άνθρακα στο μόριο της Β είναι:
a. ν-1
b. ν-2
c. ν+1
d. 2ν
2. Σε ποιά ομόλογη σειρά ανήκουν οι άκυκλοι υδρογονάνθρακες με τους
παρακάτω μοριακούς τύπους;
a. C6H12
b. C5H12
c. C2H4
d. C8H18
3. Σε ποιά ομόλογη σειρά ανήκουν οι παρακάτω άκυκλες οργανικές ενώσεις;
a. C2H5Cl
b. C3H7CH=O
c. C3H7COOH
d. C4H9OH

-5-
Χημεία
 ΩΣΗ β' λυκείου
σχολικό έτος 2020-2021

e. CH3COCH3
f. CH3COOCH3
g. HCHO
4. Να γραφούν(όλοι οι δυνατοί) μοριακοί τύποι των παρακάτω οργανικών
ενώσεων:
a. αλκάνιο με 5 άτομα άνθρακα στο μόριό του
b. αλκένιο με 3 άτομα άνθρακα στο μόριό του
c. αλκίνιο με 4 άτομα άνθρακα στο μόριό του
d. αλκένιο με 6 άτομα υδρογόνου στο μόριό του
e. κετόνη με 8 άτομα άνθρακα στο μόριό της
f. αλκυλοχλωρίδιο με 4 άτομα άνθρακα
5. Να γραφεί ο μοριακός τύπος του πρώτου και του τρίτου μέλους της ομόλογης
σειράς των:
a. αλκανίων
b. αλκενίων
c. αλκαδιενίων
d. κορεσμένων μονοσθενών εστέρων
e. κορεσμένων μονοσθενών κετονών
6. Ποιοί από τους παρακάτω χημικούς τύπους δεν αντιστοιχούν σε αλκύλιο;
a. CH4
b. C4H7
c. C3H7
d. CH2=CH-
e. CH3CH2CH2-
7. Ποιές από τις επόμενες άκυκλες οργανικές ενώσεις είναι ακόρεστες;
a. CH3CH=O
b. CH2=CH2
c. CH3OH
d. CH3CH2CH3
e. HC≡CH
f. CH3COOH
g. HCOOCH2CH3
8. Σε ποιά ομόλογη σειρά μπορεί να ανήκει μια άκυκλη κορεσμένη ένωση με
μοριακό τύπο:
a. C2HxO
b. C3HxO
c. CHxOy
d. C3HxOy

-6-
Χημεία
 ΩΣΗ β' λυκείου
σχολικό έτος 2020-2021

9. Ποιά από τις επόμενες ενώσεις ανήκει οπωσδήποτε στην ίδια ομόλογη σειρά
με την CH4O;
a. C3H8O
b. CH3OCH3
c. CH3CH=O
d. CH3CH2OH
10. Ποιές από τις επόμενες προτάσεις είναι σωστές και ποιές λανθασμένες;
a. Το έκτο μέλος της ομόλογης σειράς των αλκενίων έχει μοριακό τύπο
C6H12.
b. Ο άκυκλος υδρογονάνθρακας C5H8 περιέχει στο μόριό του έναν τριπλό
δεσμό.
c. Όλοι οι άκυκλοι ακόρεστοι υδρογονάνθρακες ανήκουν στην ίδια
ομόλογη σειρά.
d. Όλοι οι υδρογονάνθρακες περιέχουν στο μόριό τους άρτιο αριθμό
ατόμων άνθρακα.
e. Δεν υπάρχει υδρογονάνθρακας με μοριακό τύπο C7H15.
f. Στο μοριακό τύπο C4H10O αντιστοιχεί κορεσμένη μονοσθενής
αλκοόλη.
g. Τα κορεσμένα μονοκαρβοξυλικά οξέα έχουν γενικό μοριακό τύπο
CνΗ2ν+1COOH με ν≥0.
h. Το τρίτο μέλος της ομόλογης σειράς των κορεσμένων μονοσθενών
κετονών είναι το C3Η6Ο.
11. Να γραφούν οι Γ.Μ.Τ για τις παρακάτω ομόλογες σειρές:
a. κορεσμένα διχλωρίδια
b. κορεσμένες δισθενείς αλκοόλες
c. κορεσμένα δικαρβοξυλικά οξέα
d. ακόρεστα μονοκαρβοξυλικά οξέα με ένα τριπλό δεσμό
e. ακόρεστα δικαρβοξυλικά οξέα με ένα διπλό δεσμό.
12. Να εξεταστεί αν είναι δυνατό να έχουν την ίδια σχετική μοριακή μάζα:
a. ένα αλκάνιο και ένα αλκένιο
b. μια κορεσμένη μονοσθενής αλκοόλη και ένα κορεσμένο
μονοκαρβοξυλικό οξύ.
13. Να βρεθούν οι συντακτικοί τύποι των επόμενων οργανικών ενώσεων:
a. Άκυκλος ακόρεστος υδρογονάνθρακας με το μικρότερο δυνατό αριθμό
ατόμων Η στο μόριό του.
b. Άκυκλος υδρογονάνθρακας που περιέχει στο μόριό του τριπλάσιο
αριθμό ατόμων Η από άτομα C.
14. Ένας υδρογονάνθρακας έχει Mr=44. Ποιός είναι ο μοριακός τύπος του
υδρογονάνθρακα;
15. Να προσδιοριστούν οι μοριακοί τύποι των επόμενων οργανικών ενώσεων:
a. Aκόρεστος υδρογονάνθρακας έχει Mr=28.
b. Υδρογονάνθρακας έχει Mr=42.
c. Μονοσθενής αλκοόλη έχει Mr=60.

-7-
Χημεία
 ΩΣΗ β' λυκείου
σχολικό έτος 2020-2021

2. Ονοματολογία οργανικών ενώσεων

Οι ονομασίες των άκυκλων οργανικών ενώσεων που έχουν ευθεία ανθρακική
αλυσίδα χωρίς διακλαδώσεις προκύπτουν από το συνδυασμό τριών συνθετικών:
1ο συνθετικό (αριθμός ατόμων C) 2o συνθετικό (βαθμός κορεσμού 3ο συνθετικό (χημική τάξη)
ένωσης)
1 C → μεθ- Κορεσμένη -αν- Υδρογονάνθρακας -ιο
2 C → αιθ- Ακόρεστη με 1 δ. δ. -εν- Αλκοόλη -όλη
3 C → προπ- Ακόρεστη με ένα τ. δ. -ιν- Αλδεΰδη -άλη
4 C → βουτ- Ακόρεστη με 2 δ. δ. -διεν- Κετόνη -όνη
5 C → πεντ- Ακόρεστη με 1 δ. δ. και ένα Καρβοξυλικό οξύ -ικό οξύ
τ. δ. -ενιν-

Παραδείγματα
 CH3CH3: αιθάνιο
 CH3CH2OH: αιθανόλη
 CH3COOH: αιθανικό οξύ
Κανόνες ονοματολογίας
[1] Η αρίθμηση της ανθρακικής αλυσίδας αρχίζει από το άκρο που είναι
πλησιέστερα στη χαρακτηριστική ομάδα ή τον πολλαπλό δεσμό, αν δεν
υπάρχει χαρακτηριστική ομάδα. Αλλά αν υπάρχουν και τα δύο, η ομάδα
προηγείται του δεσμού.
π.χ.: CH3CH=CHCH2CH2CH3 2-εξένιο και όχι 4-εξένιο
[2] Η θέση της χαρακτηριστικής ομάδας ή του πολλαπλού δεσμού καθορίζεται με
έναν αριθμό που γράφεται στην αρχή του ονόματος της ένωσης. Όταν
υπάρχουν δύο ή περισσότερες όμοιες χαρακτηριστικές ομάδες τότε
αναφέρονται ομαδικά και πριν από την κατάληξή του ονόματος της ένωσης
μπαίνει το πρόθεμα δι-, τρι-,... που δείχνει το πλήθος τους
π.χ.: CH3CH2CH2OH 1-προπανόλη, CH2(OH) CH2(OH) αιθανοδιόλη
[3] Αν η ένωση έχει και χαρακτηριστική ομάδα και πολλαπλό δεσμό τότε η θέση
του πολλαπλού δεσμού μπαίνει μπροστά από το όνομα ενώ η θέση της
χαρακτηριστικής ομάδας αναφέρεται πριν από το τρίτο συνθετικό του
ονόματος.
π.χ.: CH2=CHCH(OH)CH3 3-βουτεν-2-όλη
[4] Όταν υπάρχουν ένας διπλός και ένας τριπλός δεσμός η αρίθμηση αρχίζει από
το άκρο που είναι πιο κοντά στον έναν από τους δύο. Όταν όμως ο διπλός και
ο τριπλός δεσμός ισαπέχουν από τα δύο άκρα, τότε η αρίθμηση αρχίζει από το
άκρο που είναι πλησιέστερο στο διπλό δεσμό.
π.χ.: ΗC≡CCH=CHCH3 3-πεντεν-1-ίνιο, CH≡CCH2CH=CH2 1-πεντεν-4-ίνιο
[5] Όταν η ανθρακική αλυσίδα είναι διακλαδισμένη, αρίθμηση αρχίζει από το
άκρο που είναι πλησιέστερα στη χαρακτηριστική ομάδα, τον πολλαπλό δεσμό
ή το αλογόνο. Αν δεν υπάρχει τίποτα από αυτά τα τρία η αρίθμηση αρχίζει
από το άκρο που είναι πλησιέστερα στη διακλάδωση. Δηλαδή η σειρά για την
προτεραιότητα στην αρίθμηση είναι η ακόλουθη:
χαρακτηριστική ομάδα> πολλαπλός δεσμός> αλογόνο> διακλάδωση

-8-
Χημεία
 ΩΣΗ β' λυκείου
σχολικό έτος 2020-2021

[6] Τα ονόματα των διακλαδώσεων αναφέρονται πριν από το βασικό όνομα της
ένωσης μαζί με τον αριθμό της θέσης τους. Αν υπάρχουν πάνω από μια
διακλαδώσεις, αυτές αναφέρονται με αλφαβητική σειρά.
π.χ.: CH3CH(CH3)CH(CH2CH3)CH2CH3 3αιθυλο-4-μεθυλοπεντάνιο
[7] Όταν υπάρχουν δύο ή περισσότερες όμοιες διακλαδώσεις τότε αναφέρονται
ομαδικά και πριν από το όνομά τους μπαίνει το πρόθεμα δι-, τρι-,... που
δείχνει το πλήθος τους.
π.χ.: CH3C(CH3)2CH(CH2CH3)CH2CH3 3-αιθυλο-2,2 διμεθυλοπεντάνιο
[8] Όταν υπάρχει μόνο μια δυνατή θέση στην οποία μπορεί να μπει η διακλάδωση
τότε παραλείπεται ο αριθμός της θέσης της.
π.χ.: CH3CH(CH3)CH2CH3 μεθυλοβουτάνιο και όχι 2-μεθυλοβουτάνιο
[9] Για τους αιθέρες και του εστέρες χωρίζουμε την ανθρακική αλυσίδα σε δύο
κομμάτια και χρησιμοποιούμε δύο προθέματα.
π.χ.: CH3OCH2CH3 αιθυλ-μέθυλαιθέρας και HCOOCH3 μεθανικός μεθυλεστέρας

Ασκήσεις
1. Να γραφούν τα ονόματα των παρακάτω οργανικών ενώσεων:
a. CH3CH=CH2 b. C3H7CH=CH2CH3
c. C5H11C≡CH d. HCOOC6H13
e. CH3CH2CH2CH3 f. C5H11COOH
g. CH3CH2OH h. HCOOH

2. Η ένωση με συντακτικό τύπο CH3CH(CH3)CH2CH2CH2CH(CH3)CHO

ονομάζεται (σύμφωνα με το σύστημα της IUPAC):
a. 2,6-επταδιεν-2,6-διμεθυλο-4-άλη
b. 2-μεθυλο-6-μεθυλο-επτενάλη
c. 2,6-διμεθυλο-2,5-επταδιεν-αιθέρας
d. 2,6-διμεθυλο-2,5-επταδιεν-4-όνη
3. Το τέταρτο μέλος της ομόλογης σειράς των αλκαδιενίων έχει μοριακό τύπο:
a. C6H10
b. C4H6
c. C5H8
d. C4H8
4. Το δεύτερο μέλος της ομόλογης σειράς των κορεσμένων μονοσθενών
κετονών είναι:
a. C4H8O
b. C3H6O
c. C4H10O
d. C2H4O

-9-
Χημεία
 ΩΣΗ β' λυκείου
σχολικό έτος 2020-2021

5. Να γραφεί και να ονομαστεί το τρίτο μέλος των παρακάτω ομόλογων σειρών:

a. αλκάνια
b. αλκίνια
c. αλκαδιένια
d. καρβοξυλικά οξέα
e. κορεσμένοι μονοσθενείς εστέρες
f. κορεσμένες μονοσθενείς κετόνες
g. κορεσμένες μονοσθενείς αλδεΰδες
6. Να γραφούν οι συντακτικοί τύποι των επόμενων οργανικών ενώσεων:
a. μεθυλοπροπάνιο
b. διμεθυλοπροπάνιο
c. βουτανόνη
d. τριχλωροαιθανάλη
e. μεθυλοπροπανάλη
f. αιθυλοβουτένιο
7. Ποιές από τις επόμενες ονομασίες είναι λανθασμένες;
a. 2-προπανάλη
b. προπενικό οξύ
c. 4-εξένιο
d. μεθυλοπροπανόνη
e. μεθυλοαιθανόλη
f. μεθένιο
g. 2-βουτενικό οξύ
h. 1-βουτενικό οξύ
8. Να ονομαστούν οι παρακάτω αιθέρες:
a. CH3OCH2CH3
b. CH3OCH3
c. CH3CH2OCH2CH2CH3
9. Να γραφούν οι συντακτικοί τύποι των παρακάτω οργανικών ενώσεων:
a. προπένιο b. 1-βουτίνιο
c. μεθανάλη d. 2-βουτενάλη
e. μεθανικό οξύ f. 2-βουτένιο
g. προπανάλη h. 1,2 προπανοδιόλη
i. 2-χλωροπροπάνιο j. 1,3 προπανοδιόλη
k. 3-πεντανόνη l. 4-μέθυλο-2-πεντανόνη
m. 1,3 βουταδιένιο n. 2,3 διμεθυλοπεντάνιο
o. προπενάλη p. προπίνιο

- 10 -
Χημεία
 ΩΣΗ β' λυκείου
σχολικό έτος 2020-2021

3. Ισομέρεια
Η ισομέρεια χωρίζεται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: τη συντακτική ισομέρεια και τη
στερεοϊσομέρεια. Οι ενώσεις που εμφανίζουν στερεοϊσομέρεια έχουν ίδιο μοριακό
τύπο, ίδιο συντακτικό τύπο αλλά διαφορετικό στερεοχημικό τύπο (δηλαδή διαφορετική
δομή στο χώρο). Από την άλλη οι ενώσεις που εμφανίζουν συντακτική ισομέρεια
έχουν ίδιο μοριακό τύπο αλλά διαφορετικό συντακτικό. Η συντακτική ισομέρεια με τη
σειρά της χωρίζεται σε άλλες τρεις επιμέρους κατηγορίες:
 ισομέρεια αλυσίδας: οφείλεται στο διαφορετικό τρόπο σύνδεσης των
ανθράκων στο μόριο (δηλαδή τα συντακτικά ισομερή έχουν διαφορά στις
διακλαδώσεις της αλυσίδας ανθράκων). π.χ.: βουτάνιο/μεθυλοπροπάνιο
 ισομέρεια θέσης: οφείλεται στη διαφορετική θέση της χαρακτηριστικής
ομάδας ή του πολλαπλού δεσμού. π.χ.: 1-προπανόλη/2-προπανόλη Προσοχή!:
τα ισομερή θέσης έχουν την ίδια ανθρακική αλυσίδα!!!
 ισομέρεια ομόλογης σειράς: εμφανίζουν οι ενώσεις που έχουν τον ίδιο
μοριακό τύπο αλλά ανήκουν σε διαφορετική ομόλογη σειρά. π.χ.:
προπανάλη/προπανόνη. Με βάση αυτό προκύπτει ότι ισομέρεια ομόλογης
σειράς έχουν:
o αλκίνια - αλκαδιένια
o αλκοόλες - αιθέρες
o αλδεΰδες - κετόνες
o καρβοξυλικά οξέα - εστέρες

Μεθοδολογία εύρεσης συντακτικών ισομερών εάν δίνεται ο μοριακός τύπος

1ο βήμα Από το μοριακό τύπο της ένωσης βρίσκουμε το γενικό μοριακό τύπο
της και τις πιθανές ομόλογες σειρές στις οποίες μπορεί να ανήκει.
2ο βήμα Για την πρώτη ομόλογη σειρά που βρήκαμε στο '1ο βήμα', βρίσκουμε
όλες τις δυνατές ανθρακικές αλυσίδες. Αυτό γίνεται ως εξής: στην αρχή
κάνουμε την ευθεία αλυσίδα βάζοντας όλους τους άνθρακες στη σειρά. Για να
βρούμε την επόμενη, γράφουμε όλους τους άνθρακες εξαιρώντας έναν τον
οποίο τον χρησιμοποιούμε σαν διακλάδωση μέθυλο- σε όλες τις πιθανές
θέσεις. Στη συνέχεια εξαιρούμε δύο άνθρακες και τους χρησημοποιούμε ως
διακλάδωση αίθυλο- ή δύο διακλαδώσεις μέθυλο- κλπ... Προσοχή! Δεν μπορεί
να μπει διακλάδωση αιθυλο- στο δεύτερο άνθρακα της αλυσίδας.
3ο βήμα Για κάθε μια από τις αλυσίδες που βρήκαμε στο '2ο βήμα' βρίσκουμε
όλες τις δυνατές θέσεις του πολλαπλού δεσμού ή της χαρακτηριστικής
ομάδας.
Ασκήσεις
1. Οι προτάσεις που ακολουθούν αναφέρονται στο φαινόμενο της ισομέρειας.
Να χαρακτηριστούν ως Σ ή Λ.
a. Μια οργανική ένωση για να εμφανίζει συντακτικά ισομερή πρέπει να
έχει τουλάχιστον 3 άτομα C στο μόριο της.
b. Οι ενώσεις CH3CH2CH2OH και CH3COOH είναι ισομερείς, αφού
έχουν την ίδια σχετική μοριακή μάζα.

- 11 -
Χημεία
 ΩΣΗ β' λυκείου
σχολικό έτος 2020-2021

c. Στις ενώσεις με γενικό τύπο CνΗ2ν+1COOH (ν≥0) δεν εμφανίζεται

ισομέρεια θέσης.
d. Σε κάθε μοριακό τύπο οργανικής ένωσης ανήκουν δύο ή περισσότερες
ισομερείς ενώσεις.
e. Το μεθανικό οξύ δεν έχει συντακτικά ισομερή.
f. Η ένωση με μοριακό τύπο C2H4Cl έχει δύο συντακτικά ισομερή.
2. Να βρεθούν όλα τα συντακτικά ισομερή που αντιστοιχούν στους παρακάτω
μοριακούς τύπους:
a. C4H8O b. C4H8O2 c. C3H4
d. C5H10O e. C2H6O f. C5H12
g. C3H6O2 h. C4H10O i. C4H8
3. Να βρεθούν και να ονομαστούν όλα τα συντακτικά ισομερή που αντιστοιχούν
στους παρακάτω μοριακούς τύπους:
a. C5H12
b. C6H12
c. C4H10
d. C3H4
e. C4H10O
f. C5H10O
g. C3H6O
h. C2H4O
i. C2H4O2
4. Να χαρακτηριστούν οι παρακάτω προτάσεις ως σωστές ή λανθασμένες.
a. Οι ενώσεις CH3CH2CH2OH και CH3CH2OCH3 είναι ισομερή θέσης.
b. Στον μοριακό τύπο C5Η10Ο, που αντιστοιχεί σε άκυκλη οργανική
ένωση, εμφανίζονται όλα τα είδη ισομέρειας.
c. Όλες οικορεσμένες μονοσθενείς αλκοόλες έχουν ισομερή ομόλογης
σειράς.
d. Όλες οι κορεσμένες μονοσθενείς αλδεΰδες έχουν ισομερή ομόλογης
σειράς.
e. Όλες οι κορεσμένες μονοσθενείς αλδεΰδες έχουν ισομερή θέσης.
f. Όλες οι κορεσμένες μονοσθενείς κετόνες έχουν ισομερή ομόλογης
σειράς.
g. Το μεθανικό οξύ δεν έχει συντακτικά ισομερή.
5. Δίνεται η οργανική ένωση CH3CH2CH2CH=O.
a. Να ονομαστεί η παραπάνω ένωση
b. Να βρεθεί και να ονομαστεί ένα ισομερές ομόλογης σειράς
c. Να βρεθεί και να ονομαστεί ένα ισομερές αλυσίδας

- 12 -
Χημεία
 ΩΣΗ β' λυκείου
σχολικό έτος 2020-2021

4. Καύση
Καύση ονομάζεται η αντίδραση μιας χημικής ένωσης με Ο2, η οποία
πραγματοποιείται με μεγάλη ταχύτητα και συνοδεύεται από έκλυση θερμότητας και
παραγωγή φωτός.
 Τέλεια καύση (οργανικών ενώσεων): είναι η καύση που ως μοναδικά
προϊόντα δίνει CO2 και Η2Ο.
 Ατελής καύση (οργανικών ενώσεων): ως προϊόντα μπορεί να δίνει CO2, CO,
C, H2O κ.ά. σε διαφορετική κάθε φορά αναλογία. Ατελή καύση έχουμε όταν
διαθέτουμε λιγότερη ποσότητα οξυγόνου από τη στοιχειομετρικά
απαιτούμενη.
Μια οργανική ένωση μπορεί να περιέχει στο μόριό της άζωτο (Ν) και θείο (S) εκτός
από C,O,Η. Σε αυτή την περίπτωση στα προϊόντα της καύσης θα πρέπει να
προσθέσουμε Ν2 και SO2 αντίστοιχα. Σε ορισμένες περιπτώσεις όμως το άζωτο αντί
να μετατραπεί σε Ν2 μετατρέπεται σε ΝΟ2 ή ΝΟ.
Μια καύση φυσικά μπορεί να γίνει και με αέρα ο οποίος περιέχει 20% Ο2 και 80% Ν2
το οποίο είναι αδρανές. Σε αυτή την περίπτωση η ποσότητα του Ν2 θα αποτελεί μέρος
των καυσαερίων.

Μεθοδολογία γραφής αντιδράσεων καύσης

 Εάν ξέρουμε ότι η καύση είναι τέλεια συμπληρώνουμε τα αντίστοιχα
προϊόντα. Εάν δεν είναι θα πρέπει η άσκηση να διευκρινίζει ποιά είναι τα
προϊόντα.
 Συμπληρώνουμε τους συντελεστές της αντίδρασης κατά τα γνωστά με την
εξής σειρά:
o άνθρακας (C)
o θείο (S) ή άζωτο (Ν) αν υπάρχουν
o υδρογόνο (Η)
o οξυγόνο (Ο) για επαλήθευση

Δέσμευση καυσαερίων
Πολλές φορές μετά από μια καύση κάποια από τα καυσαέρια δεσμεύονται από
κάποια κατάλληλα σώματα για να μην εκλυθούν στην ατμόσφαιρα. Δίνονται τρόποι
δέσμευσης για το κάθε καυσαέριο...
Υδρατμοί (Η2Ο)
 Ψύξη: έτσι το νερό που ψύχεται γίνεται υγρό και διαχωρίζεται από τα
υπόλοιπα καυσαέρια που βρίσκονται στην αέρια φάση.
 Διαβίβαση καυσαερίων σε αφυδατικό σώμα: έτσι οι υδρατμοί απορροφώνται
από το αφυδατικό και μειώνεται ο όγκος και η μάζα των καυσαερίων.
Αφυδατικά σώματα είναι:
o πυκνό διάλυμα H2SO4
o άνυδρο CaCl2
o CuSO4
o P2O5 ...
Και για τις δύο περιπτώσεις ισχύει: ΔVκαυσαερίων=Vνερού και Δmκαυσαερών=mνερού

- 13 -
Χημεία
 ΩΣΗ β' λυκείου
σχολικό έτος 2020-2021

Διοξείδιο του άνθρακα (CO2)

 Διαβίβαση καυσαερίων σε διάλυμα βάσης όπως:
o ΚΟΗ
o ΝaOH
o Ca(OH)2 ...
έτσι το CO2 (το οποίο είναι όξινο οξείδιο αντιδρά με τη βάση και
εξουδετερώνεται. Ισχύει: ΔVκαυσαερίων=VCO2 και Δmκαυσαερών=mνCO2.
Ασκήσεις
1. Να συμπληρωθούν τα προϊόντα και οι συντελεστές στις παρακάτω
αντιδράσεις πλήρους καύσης:
a. C2H6 + O2 →
b. C5H8 + O2 →
c. C8H18 + O2 →
d. C5H10O + O2 →
e. C2H4O2 + O2 →
f. C2H7N + O2 →
g. C2H6S + O2 →
2. Να γραφούν οι παρακάτω ατελείς καύσεις:
a. ατελής καύση του CH4 προς CO
b. ατελής καύση του C3H8 προς C
c. ατελής καύση του CH4 προς αιθίνιο
d. ατελής καύση του βουτανίου κατά την οποία παράγεται CO και CO2
με αναλογία 3:1 αντίστοιχα.
3. 30g αιθανίου καίγονται πλήρως με αέρα. Εάν ο αέρας έχει περιεκτικότητα σε
οξυγόνο 20% v/v, να βρεθούν πόσα λίτρα αέρα χρειάστηκαν για την καύση,
μετρημένα σε STP.
4. Ορισμένη ποσότητα υγρής προπανόλης καίγεται πλήρως με την απαιτούμενη
ποσότητα αέρα, οπότε παράγονται 14,4g υδρατμών. Να υπολογιστούν:
a. η μάζα της υγρής προπανόλης που κάηκε
b. ο όγκος του αέρα που απαιτείται για την καύση μετρημένος σε STP.
c. Η σύσταση των καυσαερίων
5. Ποσότητα μεθανίου καίγεται πλήρως με περίσσεια αέρα. Από ποιές ουσίες
αποτελούνται τα καυσαέρια;
6. Ορισμένη ποσότητα αιθενίου καίγεται πλήρως με αέρα. Τα καυσαέρια
διαβιβάζονται σε περίσσεια υδατικού διαλύματος ΚΟΗ, το οποίο παρουσιάζει
αύξηση μάζας ίση με 12,4g. Να υπολογιστούν:
a. τα mol του CO2 που παράχθηκε.
b. η μάζα του αιθενίου που κάηκε.
c. ο όγκος του αέρα που χρειάστηκε μετρημένος σε συνθήκες STP.
7. 4,48L ενός αέριου αλκανίου, μετρημένα σε STP, καίγονται πλήρως με αέρα
οπότε παράγονται 10,8g νερού. Να βρεθούν:
a. ο μοριακός τύπος του αλκανίου
b. η μάζα του CO2 που παράγεται

- 14 -
Χημεία
 ΩΣΗ β' λυκείου
σχολικό έτος 2020-2021

8. 1,12L ενός αέριου αλκανίου, μετρημένα σε STP, καίγονται πλήρως με την

απαιτούμενη ποσότητα οξυγόνου. Τα θερμά καυσαέρια διαβιβάζονται απ'
ευθείας σε ψυχρό διάλυμα NaOH, οπότε προκαλείται αύξηση της μάζας του
διαλύματος 10,2g. Να βρεθούν:
a. ο μοριακός τύπος του αλκανίου
b. ο όγκος του Ο2 που απαιτείται για την καύση, μετρημένος σε STP
9. 7,6g μείγματος μεθανίου και αιθανίου καίγονται πλήρως με την απαιτούμενη
ποσότητα αέρα και τα καυσαέρια διαβιβάζονται σε διάλυμα ΚΟΗ στο οποίο
παρατηρείται αύξηση μάζας ίση με 22g. Να βρεθούν:
a. η σύσταση (σε g) του αρχικού μείγματος
b. ο όγκος του αέρα, μετρημένος σε STP, που απαιτείται για την καύση
10. Αέριο μείγμα περιέχει μεθάνιο και προπάνιο με αναλογία mol 2:1 αντίστοιχα.
Το μείγμα καίγεται πλήρως με Ο2, οπότε παράγονται 11g CO2. Να
υπολογιστεί η σύσταση (σε g) του αρχικού μείγματος.
11. Ένα αέριο μείγμα αιθενίου και O2 που καταλαμβάνει όγκο 10L αναφλέγεται
οπότε το αιθένιο καίγεται πλήρως. Τα καυσαέρια μετά την ψύξη τους στη
συνηθισμένη θερμοκρασία καταλαμβάνουν όγκο 6L. Να υπολογιστεί η
σύσταση σε L:
a. του αρχικού μίγματος
b. των καυσαερίων πριν την ψύξη
12. Ισομοριακό αέριο μείγμα που αποτελείται από το αλκένιο Α και το αλκίνιο Β,
καταλαμβάνει όγκο 4,48L (σε STP). Το μείγμα καίγεται πλήρως και τα θερμά
καυσαέρια μεταβιβάζονται σε δοχείο που περιέχει περίσσεια μείγματος
Ca(OH)2, οπότε καταβυθίζονται 40g ιζήματος. Να βρεθούν:
a. οι συντακτικοί τύποι των Α και Β
b. η μάζα του αρχικού μείγματος

- 15 -
Χημεία
 ΩΣΗ β' λυκείου
σχολικό έτος 2020-2021

5. Κατηγορίες οργανικών αντιδράσεων

5.1. Αντιδράσεις προσθήκης
Αντιδράσεις προσθήκης ονομάζονται οι αντιδράσεις κατά τις οποίες τα δύο τμήματα
ενός αντιδραστηρίου της μορφής Α-Α ή Α-Β προστίθενται το καθένα σε ένα άτομο
μιας οργανικής ένωσης, το οποίο προηγουμένως συμμετείχε σε πολλαπλό δεσμό. Άρα
απαραίτητη προϋπόθεση για να κάνει μια οργανική ένωση αντίδραση προσθήκης
είναι να περιέχει διπλό ή τριπλό δεσμό.
 Προσθήκη στο διπλό δεσμό: Σπάει και γίνεται μονός
 Προσθήκη στον τριπλό δεσμό: Σπάει και γίνεται διπλός αλλά στη συνέχεια
μπορεί να ξανασπάσει και να γίνει μονός
Κανόνας του Markovnikov: Κατά την προσθήκη μορίων της μορφής Η-Α το
υδρογόνο θα πάει στον άνθρακα με τα περισσότερα Η. ('ο πλούσιος γίνεται
πλουσιότερος'). Προσοχή! ο κανόνας του Markovnikov εφαρμόζεται μόνο σε
ασύμμετρα μόρια.

Ασκήσεις
1. Ποιά αλκυλαλογονίδια είναι δυνατό να σχηματιστούν κατά την προσθήκη
HCl στα επόμενα αλκένια; Ποιό είναι το κύριο προϊόν σε κάθε μια περίπτωση;
a. αιθένιο
b. προπένιο
c. μεθυλοπροπένιο
d. 2-βουτένιο
e. διμέθυλο-2-βουτένιο
2. Να γραφούν οι παρακάτω αντιδράσεις:
a. προσθήκη Η2 στο 1-βουτένιο
b. προσθήκη ΗBr στο αιθίνιο
c. προσθήκη περίσσειας Br2 στο προπίνιο
d. προσθήκη περίσσειας ΗΙ στο προπίνιο

5.2. Αντιδράσεις απόσπασης

Αντιδράσεις απόσπασης ονομάζονται οι αντιδράσεις κατά τις οποίες από δυο
γειτονικά άτομα άνθρακα αποσπάται ένα ή και περισσότερα μόρια ανόργανης ουσίας
της μορφής Α-Α ή Α-Β. Με αυτό τον τρόπο μια κορεσμένη ένωση μετατρέπεται σε
ακόρεστη αφού σχηματίζονται διπλοί ή τριπλοί δεσμοί.
Κανόνας του Zaytzeff: Κατά τη απόσπαση μορίων της μορφής Η-Α από μια οργανική
ένωση, το υδρογόνο θα φύγει από τον άνθρακα με τα λιγότερα Η. ('ο φτωχός γίνεται
φτωχότερος').

Ασκήσεις
1. Ποιά αλκένια είναι δυνατό να σχηματιστούν κατά την αφυδάτωση των
παρακάτω αλκοολών; Ποιό θα είναι το κύριο προϊόν σε κάθε περίπτωση;
a. 2-πεντανόλη
b. 3-μέθυλο-2-βουτανόλη

- 16 -
Χημεία
 ΩΣΗ β' λυκείου
σχολικό έτος 2020-2021

c. 2-μέθυλο-3-πεντανόλη
d. 3-εξανόλη
2. Πώς μπορούν να παρασκευαστούν με αντιδράσεις απόσπασης οι παρακάτω
υδρογονάνθρακες;
a. 1-βουτένιο
b. 2-βουτένιο
c. 1-πεντίνιο
d. 2-βουτίνιο

5.3. Αντιδράσεις υποκατάστασης

Αντιδράσεις υποκατάστασης ονομάζονται οι αντιδράσεις κατά τις οποίες δύο
αντιδρώντα ανταλλάσουν κάποια τμήματά τους δύο νέα προϊόντα, σύμφωνα με το
γενικό σχήμα:
→

Παράδειγμα: CH3CH2Br + NaOH(υδατικό δ/μα) → CH3CH2OH + NaBr

Μερικές αντιδράσεις υποκατάστασης:

 Υποκατάσταση του -ΟΗ των αλκοολών

 Υποκατάσταση του αλογόνου των αλκυλαλογονιδίων
 Υποκατάσταση του -ΟΗ στα καρβοξυλικά οξέα
 Υποκατάσταση RO- στους εστέρες
 Υποκατάσταση -Η στα αλκάνια

Ασκήσεις
1. Να συμπληρωθούν οι επόμενες αντιδράσεις:
a. CH3CHClCH3 + NaOH
b. CH3CH2Cl + KCN →
c. CH3CH2ONa + CH3Cl →
d. CH3C≡CNa + CH3Br →
e. CH3COONa + CH3CH2CH2I →
f. CH3Cl + NH3
g. CH4 + Cl2
h. CH3CH2OH + SOCl2 →
2. Σε ένα δοχείο αναμειγνύουμε 0,6 mol CH3OH και 0,6 mol HCOOH. Η
ποσότητα του εστέρα που παράγεται είναι:
a. 0,6 mol HCOOCH3
b. 0,6 mol CH3COOCH3
c. 1,2 mol HCOOCH3
d. 1,2 mol CH3COOCH3

- 17 -
Χημεία
 ΩΣΗ β' λυκείου
σχολικό έτος 2020-2021

3. Ποιό από τα επόμενα αλκάνια με φωτοχημική αλογόνωση σχηματίζει ένα

μόνο αλκυλαλογονίδιο; (και γιατί;)
a. προπάνιο
b. βουτάνιο
c. μεθυλοπροπάνιο
d. διμεθυλοπροπάνιο
4. Πόσα ισομερή διχλωρίδια παράγονται κατά τη φωτοχημική χλωρίωση του
προπανίου;
a. 2
b. 3
c. 4
d. 5

- 18 -
Χημεία
 ΩΣΗ β' λυκείου
σχολικό έτος 2020-2021

6. Αλκάνια
6.1. Παρασκευές αλκανίων
Τα αλκάνια μπορούν να παρασκευαστούν από:
 αλκένια με καταλυτική υδρογόνωση
 αλκίνια με πλήρη καταλυτική υδρογόνωση
 αλκυλαλογονίδια με αντικατάσταση του αλογόνου (Χ) από Η
 αλκυλαλογονίδια με επίδραση Na ή Κ (μέθοδος Wurtz1) Προσοχή!:
παράγονται αλκάνια με μεγαλύτερη ανθρακική αλυσίδα από τα αρχικά
αλκυλαλογονίδια!!
 άλατα κορεσμένων μονοκαρβοξυλικών οξέων 2 με θέρμανση με NaOH ή
ΚΟΗ Προσοχή!: παράγονται αλκάνια με μικρότερη (κατά έναν άνθρακα)
ανθρακική αλυσίδα από το αρχικό άλας

6.2. Αντιδράσεις αλκανίων

 Καύση
 Υποκατάσταση με αλογόνο (Cl2 ή Br2): CνΗ2ν+2 + Χ2 → CνΗ2ν+1Χ + ΗΧ
Είναι μια φωτοχημική αντίδραση (δηλαδή γίνεται παρουσία φωτός) κατά την
οποία ένα ένα τα άτομα Η υποκαθίστανται από άτομα αλογόνου (αλυσιδωτή
αντίδραση). Τελικά παράγεται μείγμα αλογονοπαραγώγων.
 Πυρόλυση: θερμική διάσπαση των αλκανίωναπουσία οξυγόνου η οποία
παράγει κορεσμένους ή ακόρεστους Η/C με μικρότερη μοριακή μάζα (και
αλυσίδα) από το αρχικό αλκάνιο.

6.3. Φυσικές ιδιότητες αλκανίων

Τα αλκάνια είναι αδιάλυτα στο νερό, διαλύονται όμως σε οργανικούς διαλύτες (όπως
αλκοόλες, αιθέρες κ.ά.). Ακόμα:
 Τα κατώτερα μέλη των αλκανίων (C1-C4) είναι αέρια, άοσμα και άχρωμα.
 Τα μεσαία μέλη (C5-C16) είναι υγρά με χαρακτηριστική οσμή βενζίνης.
 Τα ανώτερα μέλη (C17 και άνω) είναι άχρωμα στερεά με υφή κεριού, όπως η
βαζελίνη.
Ασκήσεις
1. Ένα αλκάνιο έχει σχετική μοριακή μάζα Mr=72.
a. Να βρεθούν ο μοριακός τύπος και τα συντακτικά ισομερή του
αλκανίου.
b. 3,6g από το αλκάνιο καίγονται πλήρως με Ο2. Να υπολογίστεί η μάζα
του CO2 που παράγεται.
2. 4,4g ενός αέριου αλκανίου καταλαμβάνουν όγκο 2,24L σε συνθήκες STP.
Ποιό είναι το αλκάνιο;
3. Ένα αλκάνιο περιέχει 75% w/w C.
a. Ποιό είναι τα αλκάνιο;
b. 4g από το αλκάνιο καίγονται πλήρως. Πόσα g Η2Ο παράγονται;

1
βλέπε παράρτημα 14.1
2
βλέπε παράρτημα 14.2

- 19 -
Χημεία
 ΩΣΗ β' λυκείου
σχολικό έτος 2020-2021

4. Ένα αλκάνιο περιέχει 20% w/w Η. Να βρεθεί ο μοριακός τύπος του αλκανίου
και οι πιθανοί συντακτικοί τύποι.
5. Ένα αλκάνιο περιέχει στο μόριό του Η και C σε αναλογία 3:1. Ποιός είναι ο
μοριακός τύπος του αλκανίου;
6. Μείγμα (Α) περιέχει ποσότητες μεθανίου και προπανίου με αναλογία mol 4:1.
Μείγμα (Β) περιέχει αιθάνιο σε ποσότητα ίση με αυτή του μεθανίου στο
μείγμα (A) και τη διπλάσια ποσότητα βουτανίου. Αν το μείγμα Α ζυγίζει
10,8g, να βρεθούν οι μάζες των ουσιών και στα δύο μείγματα.
7. Ισομοριακό μείγμα αιθανίου και βουτανίου έχει μάζα 8,8g. Το μείγμα
καίγεται πλήρως. Να βρεθούν:
a. Η σύσταση σε g του αρχικού μείγματος
b. Η μάζα του νερού που παράγεται κατά την καύση
8. Ένα μείγμα υγραερίου περιέχει προπάνιο και βουτάνιο σε αναλογία mol 1:2.
Ποσότητα μείγματος ίση με 16g καίγεται πλήρως. Να βρεθουν:
a. Η σύσταση του μείγματος σε g
b. Η μάζα του Ο2 που χρειάστηκε για την καύση
9. Από ποιούς ακόρεστους υδρογονάνθρακες μπορούν να παρασκευαστούν τα
παρακάτω αλκάνια (να γραφούν οι αντίστοιχες αντιδράσεις):
a. βουτάνιο
b. μεθυλοπροπάνιο
c. πεντάνιο
d. μεθυλοβουτάνιο
10. Από ποιό αλκυλαλογονίδιο μπορούν να παρασκευαστούν τα παρακάτω
αλκάνια (να γραφούν οι αντίστοιχες αντιδράσεις):
a. προπάνιο
b. εξάνιο
c. οκτάνιο
d. 3-μέθυλοεπτάνιο

- 20 -
Χημεία
 ΩΣΗ β' λυκείου
σχολικό έτος 2020-2021

7. Αλκένια
7.1. Παρασκευές αλκενίων
Τα αλκένια μπορούν να παρασκευαστούν από:
 αλκοόλες με αφυδάτωση (με πυκνό H2SO4 στους 170°C)
 αλκυλαλογονίδιο με αφυδραλογόνωση (πραγματοποιείται με θέρμανση του
αλκυλαλογονιδίου σε αλκοολικό διάλυμα ΚΟΗ ή NaOH)
 αλκάνια με αφαίρεση ενός μορίου υδρογόνου
 αλκίνια με προσθήκη υδρογόνου

7.2. Αντιδράσεις αλκενίων

 Καύση
 Προσθήκη Η2 στο δ.δ. → αλκένιο
 Προσθήκη αλογόνου στο δ.δ. → διαλογονίδιο
 Προσθήκη υδραλογόνου στο δ.δ. → αλκυλαλογονίδιο
 Προσθήκη νερού στο δ.δ. → αλκοόλη
 Πολυμερισμός
Προσοχή! Το διάλυμα Br2 σε CCl4 είναι καστανέρυθρο, όταν όμως αντιδράσει με
αλκένιο και παραχθεί διαλογονίδιο γίνεται άχρωμο. Αυτή η ιδιότητα
χρησιμοποιείται για την ταυτοποίηση των αλκενίων.
π.χ.: έστω ότι διαθέτουμε δύο δοκιμαστικούς σωλήνες όπου ο ένας περιέχει αιθάνιο
και ο άλλος αιθένιο. Τι θα κάνουμε για να διαπιστώσουμε σε ποιό σωλήνα
βρίσκεται το αιθένιο; Απ.: Θα ρίξουμε και στους δύο σωλήνες μια σταγόνα από
διάλυμα Br2 σε CCl4 (καστανέρυθρο χρώμα). Σε όποιο δοχείο το διάλυμα γίνει
καφέ σημαίνει ότι δεν έχει γίνει αντίδραση άρα είναι το αιθάνιο, ενώ στο άλλο στο
οποίο αποχρωματίστηκε η σταγόνα σημαίνει ότι έγινε αντίδραση προσθήκης άρα
είναι το αιθένιο.
Προσοχή! Κατά την προσθήκη ενός μορίου της μορφής Η-Α σε ένα μη συμμετρικό
αλκένιο ισχύει ο κανόνας του Markovnikov.

7.3. Φυσικές ιδιότητες αλκενίων

Τα αλκένια είναι αδιάλυτα στο νερό, διαλύονται όμως σε οργανικούς διαλύτες
Ακόμα:
 Τα κατώτερα μέλη των αλκενίων (C2-C4) είναι αέρια.
 Τα μεσαία μέλη (C5-C14) είναι υγρά.
 Τα ανώτερα μέλη (C15 και άνω) είναι στερεά.
Ασκήσεις
1. Από ποιά αλκοόλη μπορούν να παρασκευασθούν τα παρακάτω αλκένια;
a. προπένιο
b. 1-βουτένιο
c. 3-μέθυλο-1-βουτένιο
d. αιθένιο
e. 2-πεντένιο
f. 1-πεντένιο

- 21 -
Χημεία
 ΩΣΗ β' λυκείου
σχολικό έτος 2020-2021

2. Χρησιμοποιώντας ως πρώτη ύλη κατάλληλο αλκένιο να παρασκευαστούν με

αντιδράσεις προσθήκης οι παρακάτω ουσίες:
a. 2-προπανόλη
b. 1,2 διχλωροβουτάνιο
c. 2-χλωροβουτάνιο
d. 3-μέθυλο-2-βουτανόλη
3. Να συμπληρωθούν οι παρακάτω αντιδράσεις:
a. CH2=CH2 + I2 →
b. CH2=CHCH3 + Br2 →
c. CH2=CHCH3 + HI →
d. CH3CH=CHCH3 + HCl →
e. CH3CH=CH2 + H2O →
f. CH2=CH2 + H2O →
g. C4H9CH=CH2 + HBr →
h. κυκλοπεντένιο + ΗΙ →
i. 1-μέθυλο-1-κυκλοβουτένιο + ΗCl →
4. 14g ενός αλκενίου Α απαιτούν για πλήρη αντίδραση 5,6L Η2, μετρημένα σε
STP. Να βρεθεί:
a. ο μοριακός τύπος του αλκενίου και τα πιθανά συντακτικά ισομερή
b. το συντακτικό τύπο του αλκενίου Α αν γνωρίζουμε ότι με προσθήκη
HCl παράγεται ένα μοναδικό προϊόν
5. 2,24L ενός αλκενίου Α, μετρημένα σε STP, αντιδρούν πλήρως με Η2. Ο
υδρογονάνθρακας Β που παράγεται καίγεται πλήρως οπότε εκλύονται 8,8g
CO2. Να βρεθούν οι συντακτικοί τύποι των ενώσεων Α και Β.
6. 8,4g ενός αλκενίου Α απαιτούν για πλήρη αντίδραση 4,48L H2, μετρημένα σε
STP, οπότε παράγεται η ένωση Β.
a. Να βρεθούν οι συντακτικοί τύποι των Α και Β
b. Η ποσότητα της ένωσης Β που παράγεται πλήρως. Να υπολογιστεί η
μάζα των υδρατμών που παράγονται
7. Διαθέτουμε 4,48L αέριου προπενίου μετρημένα σε STP. Πόσα mL
διαλύματος Br2 σε CCl4 περιεκτικότητας 16%w/v μπορεί να αποχρωματίσει
αυτή η ποσότητα προπενίου;
8. Να υπολογιστεί ο μέγιστος όγκος διαλύματος Br2 σε CCl4 περιεκτικότητας
8%w/v που μπορεί να αποχρωματίσει καθένα από τα επόμενα αλκένια:
a. 5,6g CH2=CH2
b. 5,6L CH3CH=CH2 μετρημένα σε STP
c. 5,6g C4H8
9. Ορισμένη ποσότητα αιθενίου απαιτεί για πλήρη αντίδραση 200mL
διαλύματος Br2 σε CCl4 περιεκτικότητας 4%w/v, οπότε παράγεται η οργανική
ένωση Α. Να βρεθούν:
a. τα mol του αιθενίου που αντέδρασαν
b. τη μάζα της ένωσης Α

- 22 -
Χημεία
 ΩΣΗ β' λυκείου
σχολικό έτος 2020-2021

10. 7g αιθενίου θερμαίνονται με 4,48L H2, μετρημένα σε STP, παρουσία

καταλύτη Ni. Να υπολογιστούν:
a. η σύσταση σε mol του αερίου μείγματος που προκύπτει μετά την
αντίδραση
b. ο όγκος του διαλύματος Br2 σε CCl4 περιεκτικότητας 2%w/v που
μπορεί να αποχρωματίσει το παραπάνω αέριο μείγμα
11. Αέριο μείγμα, που αποτελείται από C3H6 και C2H6, έχει μάζα 11,4g. Το
μείγμα αυτό μπορεί να αποχρωματίσει μέχρι 400mL διαλύματος Br2 σε CCl4
περιεκτικότητας 8%w/v. Να βρεθούν:
a. η σύσταση σε mol του αερίου μείγματος
b. ο όγκος του αέριου μείγματος σε συνθήκες STP
12. 4,48L ενός αλκενίου Α, μετρημένα σε συνθήκες STP, αντιδρούν πλήρως με
Η2Ο παρουσία Η2SO4, οπότε παράγονται 12g οργανικής ένωσης Β.
a. Να προσδιοριστούν οι συντακτικοί τύποι των Α και Β
b. Η ποσότητα της ένωσης Β καίγεται πλήρως. Να υπολογιστούν τα mol
του Ο2 που απαιτούνται για την καύση

- 23 -
Χημεία
 ΩΣΗ β' λυκείου
σχολικό έτος 2020-2021

8. Αλκίνια
8.1. Παρασκευές αλκινίων
Τα αλκίνια μπορούν να παρασκευαστούν από:
 διαλογονίδια με διπλή αφυδραλογόνωση (πραγματοποιείται με θέρμανση του
διαλογονιδίου σε αλκοολικό διάλυμα ΚΟΗ ή NaOH) Προσοχή!: τα αλογόνα
πρέπει να είναι στον ίδιο ή σε διπλανούς άνθρακες!!.
 αλκάνια ή αλκένια με αφαίρεση δύο ή ενός μορίων υδρογόνου αντίστοιχα

8.2. Αντιδράσεις αλκινίων

 Καύση
 Προσθήκη υδρογόνου στον τ.δ. → αλκένιο → αλκάνιο
 Προσθήκη αλογόνου στον τ.δ. → διαλογονοπαράγωγο αλκενίου →
τετραλογονίδιο
 Προσθήκη υδραλογόνου στον τ.δ. → αλογονοπαράγωγο αλκενίου →
διαλογονίδιο
 Προσθήκη νερού στον τ.δ. → κετόνη (ή αιθανάλη)
 Προσθήκη υδροκυανίου στο αιθίνιο:
ΗC≡CH + HCN → CH2=CHCN (ακρυλονιτρίλιο)
 Αντιδράσεις αντικατάστασης του όξινου υδρογόνου (μόνο για τα ακραία
αλκίνια!!)
o με προσθήκη μεταλλικού Na ή Κ από την αντίδραση αυτή
σχηματίζεται RC≡CNa και αέριο Η2 (μπουρμπουλίθρες)
o με προσθήκη αμμωνιακού διαλύματος CuCl (ΝΗ3/CuCl), από την
αντίδραση αυτή σχηματίζεται καστανέρυθρο ίζημα RC≡CCl
 Πολυμερισμός

8.3. Φυσικές ιδιότητες αλκινίων

Τα αλκίνια έχουν παρόμοιες χημικές ιδιότητες με τα αλκάνια και τα αλκένια. Ακόμα:
 Τα κατώτερα μέλη των αλκενίων (C2-C4) είναι αέρια.
 Τα μεσαία μέλη είναι υγρά.
 Τα ανώτερα μέλη είναι στερεά.

Ασκήσεις
1. Από ποιά διαλογονίδια θα παραχθούν τα παρακάτω αλκίνια;
a. προπίνιο
b. 1-βουτίνιο
c. 2-βουτίνιο
d. 3-μέθυλο-1-βουτίνιο
2. Να γραφούν οι αντιδράσεις των παρακάτω αλκινίων με το νερό:
a. 2-βουτίνιο
b. προπίνιο
c. αιθίνιο
d. 4-μέθυλο-1-πεντίνιο

- 24 -
Χημεία
 ΩΣΗ β' λυκείου
σχολικό έτος 2020-2021

e. 1-βουτίνιο
f. 2-πεντίνιο
3. Να συμπληρωθούν οι παρακάτω αντιδράσεις:
a. CH≡CH + I2 →
b. CH≡CCH3 + Br2 →
c. CH≡CCH3 + HI →
d. CH3C≡CCH3 + HCl →
e. CH3C≡CH + 2Br →
f. CH2=CH2 + 2H2 →
g. CH≡CH+ ΗΙ →
h. CH≡CH+2 ΗΙ →
i. C4H9C≡CH + HBr →
j. CH3C≡CCH3 + 2HCl →
4. 2,7g ενός αλκινίου Α καίγονται πλήρως οπότε παράγονται 2,7g υδρατμών.
a. Να βρεθεί ο μοριακός τύπος του αλκινίου Α
b. Αν αλκίνιο Α αντιδρά με Na και ελευθερώνονται φυσαλίδες, να βρεθεί
ο συντακτικός του τύπος
5. Ορισμένη ποσότητα προπινίου χωρίζεται σε δύο ίσα μέρη. Το πρώτο μέρος
απαιτεί για πλήρη αντίδραση 0,8g H2, οπότε παράγεται κορεσμένη ένωση Α η
οποία καίγεται πλήρως. Το δεύτερο μέρος διαβιβάζεται σε περίσσεια
αμμωνιακού διαλύματος CuCl, οπότε καταβυθίζεται ίζημα. Να υπολογιστούν:
a. η αρχική ποσότητα του προπινίου
b. Η μάζα των υδρατμών που παράγονται από την καύση της ένωσης Α
6. 10,8g αλκινίου Α μπορούν να αποχρωματίσουν μέχρι 800mL διαλύματος Br2
σε CCl4 συγκέντρωσης 0,5Μ. Να βρεθεί ο συντακτικός τύπος του αλκινίου Α
αν γνωρίζουμε ότι αντιδρά με μεταλλικό Na και ελευθερώνονται φυσαλίδες.
7. Να υπολογιστεί ο μέγιστος όγκος διαλύματος Br2 σε CCl4 περιεκτικότητας
8%w/v που μπορεί να αποχρωματίσουν οι επόμενοι υδρογονάνθρακες.
a. 2,6g HC≡CH
b. 4,48L CH3C≡CH μετρημένα σε συνθήκες STP
c. ισομοριακό μείγμα CH2=CH2 και HC≡CH όγκου 4,48L μετρημένα σε
STP.
8. Ποσότητα ενός αλκινίου Α ίση με 5,4g απαιτεί για πλήρη αντίδραση 800mL
διαλύματος Br2 σε CCl4 συγκέντρωσης 0,25Μ, οπότε παράγεται η κορεσμένη
ένωση Β. Το αλκίνιο Α με επίδραση μεταλλικού Na ελευθερώνει αέριο Η2 και
παράγεται η οργανική ένωση Γ. Να βρεθούν:
a. οι συντακτικοί τύποι των Α, Β και Γ
b. η μάζα της Β

- 25 -
Χημεία
 ΩΣΗ β' λυκείου
σχολικό έτος 2020-2021

9. Διαθέτουμε 5,4g ισομοριακού μείγματος C2H4 και C2H2. Το μείγμα

διαβιβάζεται σε διάλυμα Br2 σε CCl4 συγκέντρωσης 0,4Μ και το
αποχρωματίζει. Να βρεθούν:
a. η σύσταση σε mol του αρχικού μείγματος
b. ο μέγιστος όγκος διαλύματος Br2 σε CCl4 συγκέντρωσης 0,4Μ που
αποχρωματίζεται από το μείγμα
10. Να εξετασθεί αν θα αποχρωματιστεί το διάλυμα Br2 σε CCl4 στις επόμενες
περιπτώσεις:
a. 5,2g HC≡CH διαβιβάζονται σε 500mL διαλύματος Br2 σε CCl4
περιεκτικότητας 16%w/v
b. 4,48L αερίου HC≡CH μετρημένα σε STP διαβιβάζονται σε 800mL
διαλύματος Br2 σε CCl4 συγκέντρωσης 0,5Μ
11. Αέριο μείγμα που αποτελείται από αιθένιο και προπίνιο έχει μάζα 12,4g. Το
μείγμα αυτό μπορεί να αποχρωματίσει μέχρι 2L διαλύματος Br2 σε CCl4
συγκέντρωσης 0,25Μ. Να βρεθούν:
a. η σύσταση του μείγματος
b. ό όγκος του Η2 που απαιτείται για την πλήρη υδρογώνωση του
μείγματος, μετρημένος σε συνθήκες STP
12. Αέριο μείγμα αιθενίου και αλκινίου Α έχει μάζα 10,8g και καταλαμβάνει όγκο
6,72L μετρημένο σε STP. Το μείγμα μπορεί να αποχρωματίσει μέχρι 500mL
διαλύματος Br2 σε CCl4 συγκέντρωσης 1Μ. Να βρεθούν:
a. η σύσταση του μείγματος
b. ο μοριακός τύπος του αλκινίου Α

- 26 -
Χημεία
 ΩΣΗ β' λυκείου
σχολικό έτος 2020-2021

9. Αλκοόλες
9.1. Διακρίσεις αλκοολών
Οι άκυκλες (αλειφατικές) αλκοόλες διακρίνονται:
 Ανάλογα με το είδος των δεσμών ανάμεσα στους άνθρακες σε:
o ακόρεστες π.χ.: CH3CH=CHCH2OH 2-βουτεν-1-όλη
o κορεσμένες π.χ.: CH3CH2CH2OH 1-προπανόλη
 Ανάλογα με τον αριθμό των υδροξυλίων που περιέχουν στο μόριό τους σε:
o μονοσθενείς (όταν περιέχουν ένα υδροξύλιο
o δισθενείς (όταν περιέχουν δύο υδροξύλια
o ...
 Ανάλογα με το πόσα άτομα C συνδέεται ο C που έχει και το -ΟΗ σε:
o πρωτοταγείς π.χ.: CH3CH2CH2OH
o δευτεροταγείς π.χ.: CH3CH(OH)CH3
o τριτοταγείς π.χ.: μεθυλοπροπαν-2-όλη
Προσοχή! Δεν υπάρχουν τεταρτοταγείς αλκοόλες!!!

9.2. Παρασκευές αλκοολών

Οι αλκοόλες μπορούν να παρασκευαστούν από:
 αλκένια με προσθήκη νερού
 εστέρες με υδρόλυση (παράγεται και καρβοξυλικό οξύ)
 με αλκοολική ζύμωση σακχάρων παράγεται συγκεκριμένα αιθανόλη
(παρασκευή κρασιών από τα σάκχαρα του χυμού των σταφυλιών)

9.3. Αντιδράσεις αλκοολών

 Καύση
 Εστεροποίηση (αλκοόλη + καρβοξυλικό οξύ ⇌ εστέρας + νερό)
 Αντίδραση με δραστικά μέταλλα (Na, K)
 Αφυδάτωση → αλκένιο (στους 170°C με πυκνό H2SO4, ενώ στους 140°C
παράγεται αιθέρας)
 Οξείδωση με τα συνήθη οξειδωτικά μείγματα 3
o πρωτοταγείς αλκοόλες → αλδεύδες → καρβοξυλικά οξέα
o δευτεροταγείς αλκοόλες → κετόνες
o τριτοταγείς αλκοόλες → ΔΕΝ ΟΞΕΙΔΩΝΟΝΤΑΙ
 Η αιθανόλη και οι δευτεροταγείς αλκοόλες με υποκαταστάση μεθύλιο (CH3-)
κάνουν αλοφορμική αντίδραση4

9.4. Φυσικές ιδιότητες αλκοολών

Γενικά όσο μεγαλύτερη είναι η μοριακή μάζα μιας αλκοόλης τόσο πιο υψηλό σημείο
ζέσης έχει και είναι λιγότερο διαλυτή στο νερό. Πιο συγκεκριμένα:
 Τα κατώτερα μέλη (C1-C4) είναι υγρά, άχρωμα και πολύ ευδιάλυτα στο νερό.

3
βλέπε παράτημα 14.6
4
βλέπε παράρτημα 14.5

- 27 -
Χημεία
 ΩΣΗ β' λυκείου
σχολικό έτος 2020-2021

 Τα μεσαία μέλη (C5-C11) είναι υγρά, ελαιώδη με σχετικά δυσάρεστη οσμή και
λίγο διαλυτά στο νερό.
 Τα ανώτερα μέλη (C12 και άνω) είναι στερεά άοσμα και πρακτικά αδιάλυτα
στο νερό.
Φαινόλες: οι ενώσεις οι οποίες περιέχουν στο μόριό τους ένα τουλάχιστον υδροξύλιο
(-ΟΗ) το οποίο συνδέεται απ' ευθείας με αρωματικό δακτύλιο.

Ασκήσεις
1. Να χαρακτηριστούν οι επόμενες αλκοόλες σε πρωτοταγείς, δευτεροταγείς ή
τριτοταγείς:
a. 1-προπανόλη
b. μεθυλο-2-προπανόλη
c. 2-προπανόλη
d. αιθανόλη
e. 2-μεθυλο-2-εξανόλη
f. 3-εξανόλη
g. 3-μέθυλο-2-βουτανόλη
h. 2,3-διμέθυλο-2-πεντανόλη
2. Ποιές από τις επόμενες αλκοόλες μπορούν να παρασκευαστούν με προσθήκη
νερού σε κατάλληλο αλκένιο;
a. μεθανόλη
b. αιθανόλη
c. 1-προπανόλη
d. 2-προπανόλη
e. μεθυλο-2-προπανόλη
3. Να χαρακτηριστούν οι παρακάτω προτάσεις ως σωστές ή λανθασμένες:
a. Η απλούστερη κορεσμένη δευτεροταγής αλκοόλη είναι η 2-
προπανόλη.
b. Δεν υπάρχουν τεταρτοταγείς αλκοόλες.
c. Όταν μια αλκοόλη είναι τριτοταγής περιέχει στο μόριό της τρία
υδροξύλια.
d. Όλες οι αλκοόλες οξειδώνονται.
e. Κατά την πλήρη οξείδωση της 2-βουτανόλης παράγεται μια κετόνη.
f. Οι αλκοόλες αφυδατώνονται και ανάλογα με τις συνθήκες
σχηματίζουν αλκένια ή αιθέρες.
g. Όλες οι αλκοόλες με αφυδάτωση μπορούν να σχηματίσουν αλκένια.
h. Οι πρωτοταγείς αλκοόλες έχουν δύο στάδια οξείδωσης.
4. Η ένωση Α έχει μοριακό τύπο C4H9OH.
a. Αν η ένωση σε κατάλληλες συνθήκες οξειδώνεται πλήρως προς την
ένωση Β, η οποία δεν έχει όξινο χαρακτήρα, να προσδιοριστεί ο
συντακτικός τύπος της Α
b. Ποιός είναι ο συντακτικός τύπος της ένωσης Γ η οποία παρουσιάζει
ισομέρεια θέσης με την Α;
c. Να γραφεί η αντίδραση της Α με την Β

- 28 -
Χημεία
 ΩΣΗ β' λυκείου
σχολικό έτος 2020-2021

5. Αλκένιο Α αντιδρά με νερό παρουσία οξέος. Η οργανική ένωση Β που

παράγεται αντιδρά με προπανικό οξύ και δίνει οργανικό προϊόν Γ, το οποίο
έχει Mr=116. Να βρεθούν οι συντακτικοί τύποι των Α, Β και Γ.
6. 0,2mol ενός αλκενίου Α αντιδρούν πλήρως με νερό παρουσία οξέος, οπότε
παράγονται 12g οργανικής ένωσης Β.
a. Να βρεθούν οι συντακτικοί τύποι των Α και Β
b. Η ποσότητα της Β οξειδώνεται πλήρως και δίνει την οργανική ένωση
Γ. Να βρεθεί ο συντακτικός τύπος και η μάζα της Γ
7. 11,2g ενός αέριου αλκενίου Α αντιδρούν πλήρως με νερό παρουσία οξέος και
δίνουν ως μοναδικό προϊόν την ένωση Β. Η ποσότητα της ένωσης Β αντιδρά
με περίσσεια Na και ελευθερώνει 2,24L αερίου μετρημένα σε STP. Να
βρεθούν:
a. οι συντακτικοί τύποι των ενώσεων Α και Β
b. η μάζα της ένωσης Β που παράγεται
8. Ορισμένη ποσότητα αιθανόλης αφυδατώνεται παρουσία H2SO4 στους 140°C
και παράγει το υγρό Α. Ίση ποσότητα αιθανόλης αφυδατώνεται παρουσία
H2SO4 στους 170°C και δίνει αέριο Β.
a. Να γραφούν οι χημικές αντιδράσεις
b. Ποιά από τις ποσότητες των ενώσεων Α και Β απαιτεί μεγαλύτερη
ποσότητα Ο2 για πλήρη καύση;
9. Η κορεσμένη μονοσθενής αλκοόλη οξειδώνεται πλήρως οπότε παράγεται η
καρβονυλική ένωση Β.
a. Να εξηγηθεί αν η Α είναι πρωτοταγής ή δευτεροταγής
b. Να προσδιοριστούν οι συντακτικοί τύποι των Α και Β
10. Αναμειγνύονται 18g CH3COOH με 9g μεθανόλης παρουσία οξέος οπότε
παράγονται 14,8g εστέρα. Να υπολογιστούν:
a. η σύσταση σε mol του μείγματος ισορροπίας
b. η απόδοση της εστεροποίησης
11. Ένα ομογενές μείγμα αιθανόλης και 2-προπανόλης έχει μάζα 27,2g. Το
μείγμα αυτό αντιδρά με περίσσεια Na, οπότε παράγονται 5,6L αερίου,
μετρημένα σε STP.
a. Να βρεθεί η σύσταση σε mol του μείγματος.
b. Πόσα mol Ο2 απαιτούνται για την πλήρη καύση του μείγματος;

- 29 -
Χημεία
 ΩΣΗ β' λυκείου
σχολικό έτος 2020-2021

10. Αλδεΰδες- Κετόνες

10.1. Παρασκευές αλδεϋδών-κετονών
Οι αλδεΰδες μπορούν να παρασκευαστούν από:
 πρωτοταγείς αλκοόλες με μερική οξείδωση
 αιθίνιο με προσθήκη νερού παρασκευάζεται η αιθανάλη
Οι κετόνες μπορούν να παρασκευαστούν από:
 δευτεροταγείς αλκοόλες με οξείδωση
 αλκίνια με προσθήκη νερού

10.2. Αντιδράσεις αλδεϋδών- κετονών

 Καύση
 Προσθήκη Η2 στο δεσμό C=O
o αλδεΰδες → πρωτοταγείς αλκοόλες
o κετόνες → δευτεροταγείς αλκοόλες
 Προσθήκη HCN στο δεσμό C=O
o αλδεΰδες/κετόνες → υδροξυνιτρίλια
 Η αιθανάλη και οι κετόνες με υποκαταστάση μεθύλιο (CH3-) κάνουν
αλοφορμική αντίδραση5
 Οξείδωση
o αλδεΰδες → καρβοξυλικά οξέα
o κετόνες → ΔΕΝ ΟΞΕΙΔΩΝΟΝΤΑΙ
Οι αλδεΰδες οξειδώνονται με τα κοινά οξειδωτικά μείγματα (KMnO4/H+,
K2Cr2O7/H+)6 αλλά είναι και οι μόνες που οξειδώνονται με τα ήπια
οξειδωτικά Tollens7 και Fehling8
Ασκήσεις
1. Ποιές από τις επόμενες προτάσεις που αναφέρονται στις καρβονυλικές
ενώσεις είναι σωστές;
a. Περιέχουν στο μόριό τους την ομάδα καρβονύλιο. ___
b. Όταν μια οργανική ένωση περιέχει στο μόριό της καρβονύλιο είναι
υποχρεωτικά κετόνη ή αλδεΰδη. ___
c. Οι καρβονυλικές ενώσεις δίνουν αντιδράσεις προσθήκης στο διπλό
δεσμό του καρβονυλίου. ___
d. Με ήπια οξειδωτικά μέσα αντιδρούν οι οργανικές ενώσεις που
περιέχουν στο μόριό τους -CH=O. ___
2. Πώς μπορούν να παρασκευαστούν οι παρακάτω καρβονυλικές ενώσεις;
a. αιθανάλη
b. προπανάλη
c. προπανόνη

5
βλέπε παράτημα 14.5
6
βλέπε παράρτημα 14.6
7
βλέπε παράρτημα 14.4
8
βλέπε παράρτημα 14.3

- 30 -
Χημεία
 ΩΣΗ β' λυκείου
σχολικό έτος 2020-2021

3. Να συμπληρωθούν οι παρακάτω αντιδράσεις:

a. CH3CHO + H2 →
b. CH3CH2CH=O + H2 →
c. CH3COCH3 + H2 →
d. CH3CH2COCH2CH2CH3 + H2 →
4. Σε τί οξειδώνονται οι παρακάτω ενώσεις;
a. προπενάλη
b. 2-μέθυλοπεντανάλη
c. οκτανάλη
d. βουτανόνη
e. 2-βουτανόλη
f. 1-βουτανόλη
5. Ένα ομογενές μείγμα που αποτελείται από αιθανόλη και αιθανάλη έχει μάζα
36g. Η ποσότητα του μείγματος χωρίζεται σε δύο ίσα μέρη. Το πρώτο μέρος
αντιδρά με περίσσεια Na, οπότε ελευθερώνονται 2,24L αερίου μετρημένα σε
STP. Το δεύτερο μέρος οξειδώνεται πλήρως και δίνει οργανική ένωση Α, η
οποία εξουδετερώνεται πλήρως με διάλυμα NaOH συγκέντρωσης 0,5Μ. Να
βρεθούν:
a. η σύσταση (σε g) του αρχικού μείγματος
b. η μάζα της ένωσης Α που παράγεται
c. ο όγκος του διαλύματος NaOH που απαιτείται για την εξουδετέρωση

- 31 -
Χημεία
 ΩΣΗ β' λυκείου
σχολικό έτος 2020-2021

11. Καρβοξυλικά οξέα

11.1. Παρασκευές καρβοξυλικών οξέων
Τα μονοσθενή καρβοξυλικά οξέα μπορούν να παρασκευαστούν από:
 πρωτοταγείς αλκοόλες ή αλδεΰδες με οξείδωση
 νιτρίλια (RC≡N) με υδρόλυση
 εστέρες με όξινη υδρόλυση (παράγεται και αλκοόλη)

11.2. Αντιδράσεις καρβοξυλικών οξέων

 Εστεροποίηση (αλκοόλη + καρβοξυλικό οξύ ⇌ εστέρας + νερό)
 Έχουν όξινο χαρακτήρα ο οποίος τους δίνει τις παρακάτω ιδιότητες:
o έχουν ξινή γεύση και αλλάζουν το χρώμα των δεικτών
o αντιδρούν με βάσεις και βασικά οξείδια και παράγουν οργανικά
αλάτια και νερό
o διασπούν τα ανθρακικά και τα θειώδη άλατα (π.χ.: NaHCO3 και
Na2SO3)
o αντιδρούν με δραστικά μέταλλα (Na, K)
 ΜΟΝΟ το μεθανικό οξύ (και το οξαλικό) οξειδώνεται προς CO29
Ασκήσεις
1. Να γραφούν οι δυνατοί συντακτικοί τύποι των επόμενων οξέων
a. C4H8O2
b. C5H10O2
2. Να γραφούν οι χημικές αντιδράσεις του αιθανικού οξέος με τις παρακάτω
ενώσεις:
a. NaOH
b. Ca(OH)2
c. NH3
d. K
e. Na
f. Mg
g. CH3OH
h. CaCO3
3. 3,7g ενός κορεσμένου μονοκαρβοξυλικού οξέος απαιτούν για πλήρη
εξουδετέρωση 100mL διαλύματος NaOH 0,5Μ. Ποιός είναι o μοριακός τύπος
του καρβοξυλικού οξέος;
4. Για την πλήρη εξουδετέρωση 2,4g ενός κορεσμένου μονοκαρβιξυλικού οξέος
απαιτούνται 400mL υδατικού διαλύματος Ca(OH)2 συγκέντρωσης 0,05Μ.
a. Να βρεθεί ο συντακτικός τύπος του οξέος
b. Να υπολογιστούν τα mol του άλατος που παράγονται

9
βλέπε παράρτημα 14.6

- 32 -
Χημεία
 ΩΣΗ β' λυκείου
σχολικό έτος 2020-2021

5. Διαθέτουμε ένα ομογενές μείγμα αιθανικού οξέος και 1-βουτανόλης. Η

ποσότητα του μείγματος χωρίζεται σε δύο ίσα μέρη. Το πρώτο μέρος αντιδρά
με περίσσεια μεταλλικού Na και ελευθερώνονται 3,36L αερίου μετρημένα σε
συνθήκες STP. Το δεύτερο μέρος αντιδρά με περίσσεια Na2CO3 οπότε
ελευθερώνονται 2,24L αερίου μετρημένα σε συνθήκες STP. Να υπολογιστεί η
σύσταση σε mol του αρχικού μείγματος.

- 33 -
Χημεία
 ΩΣΗ β' λυκείου
σχολικό έτος 2020-2021

12. Γενικές ασκήσεις και ασκήσεις επανάληψης

1. Για την κορεσμένη μονοσθενή αλκοόλη Α και το κορεσμένο
μονοκαρβοξυλικό οξύ Β υπάρχουν οι εξής πληροφορίες:
a. Έχουν την ίδια σχετική μοριακή μάζα
b. Το μόριο της αλκοόλης Α περιέχει διπλάσιο αριθμό ατόμων
υδρογόνου από το οξύ Β
Να βρεθούν οι δυνατοί συντακτικοί τύποι των Α και Β
2. Να προσδιοριστούν οι δυνατοί συντακτικοί τύποι των παρακάτω οργανικών
ενώσεων:
a. 11,6g αερίου αλκανίου Α καταλαμβάνουν όγκο 4,48L μετρημένα σε
συνθήκες STP.
b. 0,25mol κορεσμένης μονοσθενούς αλδεΰδης έχουν μάζα 21,5g.
c. 7g αλκενίου Α καταλαμβάνουν όγκο 4L σε θερμοκρασία 400Κ και
πίεση 0,82atm.
d. 14,8g κορεσμένου μονοσθενούς αιθέρα Β καταλαμβάνουν όγκο 3,5L
σε θερμοκρασία 300Κ και πίεση 1,64atm. (Δίνεται
R=0,082atm∙L/mol∙K)
3. Στο μόριο μιας κορεσμένης μονοσθενούς αλκοόλης η μάζα του άνθρακα είναι
πενταπλάσια από τη μάζα του υδρογόνου.
a. Να βρεθεί ο μοριακός τύπος της αλκοόλης και οι δυνατοί συντακτικοί.
b. Να βρεθούν δύο ισομερή ομόλογης σειράς της αλκοόλης Α.
4. Να προσδιοριστούν οι μοριακοί τύποι των επόμενων οργανικών ενώσεων:
a. Κορεσμένη μονοσθενής αλκοόλη Α περιέχει στο μόριό της άνθρακα
και οξυγόνο με αναλογία μαζών 3:1.
b. Αλκάνιο Γ περιέχει 75%w/w άνθρακα.
c. Αλκίνιο Β περιέχει 10%w/w υδρογόνο.
5. Ένας αέριος άκυκλος υδρογονάνθρακας Α έχει πυκνότητα 2,5g/L μετρημένη
σε συνθήκες STP. Να βρεθεί η σχετική μοριακή μάζα του υδρογονάνθρακα Α.
6. Πώς μπορούμε να ξεχωρίσουμε αν μια ένωση είναι:
a. το μεθάνιο ή το αιθίνιο
b. το προπένιο ή το προπίνιο
c. το προπανικό οξύ ή η 1-προπανόλη
d. το αιθανικό οξύ ή το προπενικό οξύ
7. Να βρεθεί η ποιοτική και η ποσοτική σύσταση (σε mol) του προϊόντος που
παράγεται κατά τη θέρμανση παρουσία Ni ενός αερίου μείγματος που
αποτελείται από:
a. 3mol HC≡CH και 5mol H2
b. 4mol CH3C≡CH και 3mol H2
c. 2mol CH2=CH2, 1mol HC≡CH και 6mol H2

- 34 -
Χημεία
 ΩΣΗ β' λυκείου
σχολικό έτος 2020-2021

13. Ασκήσεις με διαγράμματα χημικών μετατροπών (δέντρα)

Δέντρο 1

Δέντρο 2

Δέντρο 3

- 35 -
Χημεία
 ΩΣΗ β' λυκείου
σχολικό έτος 2020-2021

Δέντρο 5
Δέντρο 4

Δέντρο 6

- 36 -
Χημεία
 ΩΣΗ β' λυκείου
σχολικό έτος 2020-2021

14. Παράρτημα - χρήσιμες αντιδράσεις για τη γ' λυκείου

14.1. Αντίδραση Wurtz

2RX +2Na → R-R +2NaX

π.χ. 2CH3I + 2Na →CH3CH3 + 2NaI

14.2. Παραγωγή αλκανίου από άλας καρβοξυλικού οξέος

RCOONa + NaOH → RH + Na2CO3

π.χ. CH3COONa + NaOH → CH4 + Na2CO3

14.3. Αντίδραση Fehling

RCHO + 2CuSO4 + 5NaOH → RCOONa +Cu2O↓ + 2Na2SO4 + 3H2O

π.χ CH3CHO + 2CuSO4 + 5NaOH → CH3COOH + Cu2O↓ + 2Na2SO4 + 3H2O

14.4. Αντίδραση Tollens

RCHO + 2AgNO3 + 3NH3 + H2O → RCOONH4 +2Ag + 2NH4NO3

π.χ. CH3CHO + 2AgNO3 + 3NH3 + H2O → CH3COONH4 + 2Ag + 2NH4NO3

14.5. Αλοφορμική αντίδραση

για αλκοόλες (με υποκαταστάτη μεθύλιο)

RCH(CH3)OH + 4X2 + 6NaOH → CHX3 + RCOONa +5NaX +5H2O
π.χ. CH3CH2OH + 4Cl2 +6NaOH → CHCl3 + HCOONa + 5NaCl +5H2O

για αλδεΰδες/κετόνες (με υποκαταστάτη μεθύλιο)

RCOCH3 +3X2 +4NaOH → CHX3 +RCOONa + 3NaX +3H2O
π.χ. CH3CHO + 3Cl2 +4NaOH → CHCl3 + HCOONa + 3NaCl +3H2O

14.6. Ημιαντιδράσεις αναγωγής συνηθισμένων οξειδωτικών μειγμάτων

Υπερμαγγανικό κάλιο: KMnO4 +H2SO4 → K2SO4 + MnSO4 + H2O

Διχρωμικό κάλιο: K2Cr2O7 +H2SO4 → K2SO4 + Cr2(SO4)3 + H2O

- 37 -
Χημεία