fi eee yeeHoewordt nerg goeiebox met minimalevervorming | ‘n Erg goeie box. Dus eentje, die ruimschoots voldoet aan de eis volgens DIN 48800, Waaruit ‘scherpe hoge piccolo-lonen even zuiver klinken als extrem lage, gestreken bassen, Philips levert luidspreker- Pakketten om zo'n box zelf te maken. En daarbijis niets aan het toeval overgelaten.Zorguuldig geselecteerde luidsprekers. Optimal ontworpen scheldings- filters, Plus een kant-en-klaar klankbord met special betaalbaar? gevormde luidsprekergaten. Alles 20 geconstrueerd dat ‘aan het zelf maken van zo'n box geen risico’s zijn verbonden Daarbij kunt u het uiterlijk van de box aanpassen aan uw eigen smaak. Philips luidspreker-pakketten: alleszins botaalbaar en... . leuk werk. Voor meer gegevens: een briofkaart aan Philips Nederland 8.V., Aid. Luidsprekerkits VB 9-35, Eindhoven is voldoende. Door’m zelftemaken. Tijdelijk bij aankoop van een Philips luidspreker-pakket een bijpassend houtpakket voor een speciale prijs * zeer snelle montage door speciaal ‘vouw'-systeem * fraaie vormgeving * geheel complet: verder geen material nodig! Iuidgroker- lagi teauentien pip per ‘ADK bas, sw Abas oon He | 8) aos ow anomie | PHILIPSNIEUWS VOOR HOBBYISTEN EN RADIO-AMATEURS fs een ultgave van Philips Neder- fend B.V. waarin nieuwe ontwikke- lingen in de elektranica die interessant rin voor amateurs en hhobbyisten, gepubliczerd worden, Onder meer word: sandacht besteed aan nieuwe toepassings- ‘en combinatiomogelilineden van Philips onderdelenpakietten, Deze uitgave verschint dre & vier meal per jear en is gratia verkrig. boar bi ce speciasizaken in sleldronica-oncerdelen, Toezending per post kan ultslui- tend geschieden na storing of overschriving van f 3 per vier hummers op postrakening 1143600, Lun. Philips Nederiand 8. fe Eindhoven. onder vermelding ctor ot cma el edeeaeg rt een Bij de omslag ote ee aoe Se INHOUD pag. 3 By de omsiag 4 Het beoordslon van luideprekerboxen 5 Combinatiemageliitheden met Phils luiceprekers © Theorie van hobbyisten (lI) 10 Beleverissen van een boxenbouwer 12. Stereo alleen voor de koptelefocn 13 Bereken 2elF 2en eenvoudige gestabliseerde voeding De laatste hand wordt gelegd aan een zelfgcbouwde HiFi-luidsprekerbox. 14 Brandstarm Nog even en onze trotse zelfoouwer kan genieten van zijn lievelingsmuzick. 18. De echo ven’ PCI! Zo'n box als op deze omslagfoto kan iedereen bouwen die uitgaat van een 17 Tipe van lezers-. voor lezere Iuidsprekerkit en een bijbehorend houtpakket. In de luidsprekerkit zitten de 18 Met ANS gast hot goed luidsprekers, de scheidingsfilters en een geheel yoorgeboord klankbord. Niets Be are eel et solderen, alleen de snocren verbinden met behulp van stekertjes en alles ae vastschroeven op het klankbord. Dan het houtpakket uitpakken, Daarin zit de ast, in opgevouwen toestand. De wanden opklappen, steunlats en achterkant bevestigen, dempingsmateriaal aanbrengen en de (lege) kast staat er. Nu nog het zojuist gemonteerde Klankbord met de luidsprekers en scheidingsfilters tegen de voorkant bevestigen en het meegeleverde luidsprekerfront plaatsen Het resultaat van deze eenvoudige, door iedereen te verrichten werkzaamheden, is cen fraaie luidsprekerbox, dic in geen enkel opzicht te onderscheiden is van z a tcaee 3 ers sha Sega ot Bo A i is Hoi Gk og. BE BE at ee =e See gee cep es >) bam seine gE g2 3 Zea Ete fez BEE a2 zB Be Be be a Ses af#4 2s Ap s060/wa — apwnne—NE Tin 43D Saw = = Man = NETO ie sy AD 23 awe = = laa Nene Boot 3A 2B dane = = Abele 3 NETS imo 8 3A Apis = = ADeorits 9 NET Be ag aD a3 nes = = ABE 3 § | Nena ag aegale Bawwe = = Reawint? * Tes oe ie Baws — = Abate Bake ai fs arate ha Base — = RT) mt Bug 2B saws = ABCA § Bi FR Bas ap seas = Abana mt 2 Bale SB amarws Absuome ABOU >) § NET ar mops $3 ENS Ab awerws Absooirae = 3 Apoleorta } $ Nene t Nene Sotto g 2) BENS ABiverve ABsoarse it Auer? ¢ MEALERE ONS Stee GB RA 2D ies ADsoasie 3 Aue gM EN te | RB Divan Absa Abu = NEE NT HE Sots oh RAW AB ieerwe Abana = AB Sayats «ONE AMIE NE Git Sse a BAR aBinwnwe ABsmarses 6 Aboot = NELENT NE Ste BAR Abiom/ws —ABsmasee | ABoleyes = NEALE NC ate Sts ga BAIR ABIOINWS 2ADSNOS 9g AUNTS y — RETEENL ANE stem Fh BAD Ablomws Rabsoeosesy) $ Fapoicors 3 = NEHMENE SHS gmtioe ¢ Bel apiaerws AY 2 MAM = NER we BAR AB Laee-e prom = Koons = NeAtane7s sons § = BAB ABiniovwe axapsow/sa» “6 2AbneS 9 — NenatNeme Sots 4) BARR ABiziovws Tabswostt) § BABNewes 3 — NEA ENC A Sora fk geen ') De luidsprekers AD 5061/M, AD S080/ —*) De aangegeven condensator in serie met fi. Si Suites AB Sofi moctn le Sotnecer ey ats Mertens Cantares tahun ape sefee Mri eg, Sear a coats erated tae aed ace oem 8 Luidsprekerbehuicingen voor zelfbouw, 12 dm* inwendig 330 x 230 x 155 mm 2 Re es : De gst scale lala i Pe eer tnee oa Oitenc e romiecniae Grit wedene NL OSA ote Lesbos sate Se een 7 i ‘7108-R 6908, NL 7181-R 6901, NL 7118- 3 R 6910 *) Parallel, ‘Samenstelling weerstandsnetwerken > * De anauiings sen hele: verwen Tn ei Renae RI R? tar aden de Sh bene La eek ch R eee netverk teh) oh. era ee eet ee 1 2 : feheniaee eyed } 3 a 3 i fi + Ook mops: ohms hidapreter en nt i i pee an 5 ‘ e Gok pala spt én ‘ soonginine 78 werk? HOBBYSKOOP 5Theorie voor hobbyisten (II) Theorie van electriciteit en elektronica populair uitgelegd ‘Van vele kanten bereikte de redact bijval over het eerste artikel in deze serie, In deze tweede ,,Theorie voor hobbyisten” wordt onder meer de condensator behandeld. In tabelvorm wordt een overzicht gegeven van de tot nu toc bespro- ‘ken cenheden. Ben 4,5-volts batterij bestaat uit drie ele- ‘menten (cellen) van 1,5 V. In een sche- ma (con overzicht van een schakeling) wordt én element getekend, zoals in af- beelding 1 is aangegeven, Het is logisch dat een 4,5-V batterij dan voorgesteld kan worden volgens afbeelding 2. Voor een lampje wordt meestal het teken vol- gens afbeelding 3 gebruikt, Een lampje aangesioten op een 4,5-V batterij is al een echte schakeling en wordt getekend zoals afbeelding 4 aangeeft. Vergelijk hog even met afbeelding 5, waar Jampje en batterij nog gewoon” gete- end ja, De Hijnen tussen Iampje en batteri) in afbeelding 4 geven de leidingen (,dra- den”) aan. Hiervoor moet material wor- den genomen, dat de ,clektriciteit” ge- makkeliik dooriaat, met andere woorden ‘materiaal dat weinig weerstand (R) heeft. Heel geschikt is daarvoor koperdraad, eventueel in een samenstelling van een aantal dunne koperdraadjes (oals in netsnoer). Om te yoorkomen dat, zonder dat het bedoeld wordt, een draad ,.on- derweg” contact maakt met een andere Grad of met een onderdeel, wordt ‘meestal geisolecrd draad of gcisoleerd snoer tocgepast. Geisoleerd wil zeggen ‘omgeven met iets” dat cen zeer hoge weerstand heeft, Tegenwoordig, gebruikt ‘men daarvoor dikwijls sozpel plastic; kijk de netsnoeren in huis daar maar op na, Voor een stroomloop dient het circuit al tijd gesloten te zijn, dus zonder onder- breking van batterij naar lampje en van lampje weer naar batterij. Bij een on- derbreking in zo’n draad (afb. 6) stopt de stroomloop en brandt dus ook het Jampje niet meer. Toch gebeurt er nog wel wat in die draad; de batterij zoret et voor dat én eind van de draad po- 6 HoBBYSKOOP sitier wordt en de andere negatief (afb, 7), De ,clektricitet” zit op de twee uiteinden’” als het ware Klsar om de stroomloop te hervatten. We zeggen dat de draaduiteinden worden opgeladen, De grootte van die lading (,hoeveetheid clektriciteit”) wordt bepaald door de spanning tussen de einden en door de capaciteit. De capaciteit tussen de twee inden uit het voorbeeld is niet groot, want deze is evenredig met de tegenover clkaar liggende opperviakken en om: gekeerd evenredig met de afstand. Hoe groter de oppervlakken hoe groter de capaciteit en hoe kleiner de afstand hoe Enkele moderne Keramische miniatuur-con densatoren. groter de capaciteit. Het is begrijpeliik dat we de capaciteit kunnen vergroten door b.v. twee flinke metalen sehijven (afb. 8) aan de draadeinden te solderen Deze kunnen veel meer Ieding bevatten dan de draadstompjes. We hebben 20 bewust capacitelt veroorzaakt, Ben on- derdee! speciaal gemaakt ter wille van de eapaciteit noemen we een condensa- tor. In de praktijk komt een conden- sator, Destaande uit twee ronde schijven ‘met lucht ertussen, niet veel voor. Bij de meeste condensatoren wordt in plats vvan lucht een vast isolatiemateriaal ge- bruikt, waardoor de constructie eenvou- iger wordt en bovendien de capaciteit sterk wordt verhoogd. Indien in het Yoorbeeld van de twee schijven in plaats van lucht, bw. mica wordt gebruikt is de capacitet, bij gelik blijvende afstand, ‘ongeveer zesmaal z0 hoog. Bovendien kan een grote capaciteit ni gemakkelijk worden verkregen bij ge- bruik van vlakke platen, Meestal worden twee stroken metaalfolie (heel dun me- taa), geisoleerd met dun plastic, opge- rold en in cen kokertje gestoken (afb, 9). Eke strook folie heeft cen sansluitdraad, die aan woerszijden naar buiten worden gevoerd. Op deze wijze kan tussen de twee aansluitdraden een grote capaci- teit verkregen worden. Overigens komen allerlei vormen van condensatoren voor, meestal genoemd naar het sort isolati ‘materiaal, zoals: Iucht-, mica-, polysty- reen-, polyester-, Keramische condense- toren onz. Een bijzonder soort condensatoren zi de elektrolytische condensatoren, waar de isolatie tussen de platen in feite wordt gevormd door een oxydelaagie dat in Stand wordt gehouden door de aange- sloten gelikspanning. Dit type conden: sttoren moet daarom steeds op én be- paalde wijze op plus en min aangesloten worden. In een schema wordt cen condensator voorgesteld door twee even grote streep- (afb. 10a) die de twoe platen symbo- liseren. Voor een elektrolytische conden- sator wordt een variant (afb, 106) ge- bruikt. Het open streepje” stelt de Plast voor die altijd positief moet zijn fen opzichte van de andere, dicht gete- kende, plaat. Vervangen we de draadbreuk van af- beelding 6 door een ,echte” condensator dan zal na het aansiuiten van de bat- terij een stroom lopen van een plat van de condensator via het lampje naar de batterij en van de batterij naar de an- dere plaat van de condensator, totdat de condensator zover mogelijk geladen is Dan is de spanning tussen de twee platen van de condensator gelijk an de batterwy ay Faia eel ee ees Afb.3 Afb. Ajb.2 spanning. De condensator is vol". Ge- durende korte tijd Joopt dus een stroom (cen taadstroom). Het Iampje dat nog in de schakeling voorkomt, heeft maar een bescheiden functie in het geheel. De Jsadstroom zal te klein zijn om het lamp. je te laten branden, maar wel beperkt de ‘weerstand yan het lampje enigszins de sgrootte van de laadstroom. Zonder lamp- je is de condensator dus iets eerder ,vol”, ddan met het lampje. Nomen we de bat. terij nu weg dan blijft de condensator ge- laden; bij een ideale condensator zelfs voor onbeperkte tid. De isolatie tussen de platen van con condensator is echter nooit ideaal zodat de lading langzamer- hand binnendoor weglekt. Dat gaat veel sneller als we de condensator buitenom Korisluiten met een stukje koperéraad. De condensator is dan in zeer Korte tijd ontladen. Langer duurt dit als we de condensator ontladen via een weerstand, Hoe groter de weerstand (de ,,waarde” van de weersland), des te langer het contiaden duurt, De stroomrichting is bij het ontladen te- gengesteld aan de stroomrichting bij het Jaden; vergeliik afbeelding Ia met af- beeldingen 1b en 1c, We zouclen de geladen condensator ook andersom op de batterij kunnen anshui- ten. De condensatar ontlaadt zich dan via de batterij en wordt meteen anders- om opgeladen. Herhalen we dit snel achter elkaar dan loopt vrijwel steeds stroom door de draden, zonder dat stroom door de condensstor gal. Het zijn steeds laad- en ontlaadstromen. Dit verschijnsel is wat duideliiker aangege- ven in afbeeldingen 12a en 12b, Daar is een ompoolschakelaar aangegeven, waar- ‘mede snel de plus en de min op de con- Gensator verwisseld kunnen worden, In afbeelding 12a Is de onderste plaat z0- jist met de plus aan de batterij ver- bonden. Een Korte tijd loopt een stroom in de aansluitdraden tot de condensator « ’ Afb. 12 a/b: Dubbetpolige omschakelaar tussen batter en eondensctor: dubbele lin ‘geeft hoppelstuk ult isoltiematerial car. HHH Afb. 12 c: Vorm van omschakelaar die lke (op schematekenting (12a 01 126), geladen is, Na snel overschakelen naar de situatic volgens afbeelding 12b wordt de condensator ontladen en andersom copgeladen. Let op plus en min bij de condensator en op de stroomrichtingen, die met pijlijes zijn aangegeven. Indien we een spanningsbron. zouden hebben lie ,,vanzelf” steeds ompoolt (zonder schakelaar dus) zal er door de aansluit draden steeds stroom open, dic regel- ‘matig van richting wisselt, Het is dus een wisselende stroom (een wisselstroom) die door de condensator Iijkt te lopen. Een vanzelf ompolende spanningsbron is het ‘wisselspanningsnet dat we allemaal in huis hebben, Voor de zekerheld: wees altiid_voorzichtig met het stopcontact: sluit ‘beslist geen condensator bij vile van proef op het stopcontact aant In de praktiik zullen we nooit een con- densator aantreffen die in z'n eentje op een batterj is aangestoten; cok een serie- schakeling van een lampje met cen con: densator aangesloten op cen batter, is nogal zinloos. In de meeste elektronische apparaten Komen echter voor allerlei doeleinden condensatoren voor, Naar functie onderscheiden we o.m. af- vlakcondensatoren, koppeleandensatoren, contkoppelcondensatoren, _afstemeonden- satoren enz. Later, bij het beschrijven van schakelingen, Komen wo ze vanzelf weer tegen. In schema’s worden condensato- aangegeven met de letter , zoals weetstanden worden aangegeven met de letter R. Ga dit eens na in de schema’s in dit biad. Het zal niemand verbazen dat er ook eenheden bestean voor capaciteit en voor lading zoals er ook eenheden bestean voor b.y. spanning (volt) en stroom (am- pire). Voor lading is dat coulomb maar in de praktijk van de elektroniea komen we die niet veel tegen, in tegenstelling ‘met de cenheid voor capaciteit (Farad) die bijna zo algemeen is als ohm. (Wervolg op pagina 15.) Afb. 13: Gebruikelih type dubbele omscha- lelaur. in één stand word: 1 on 2 verbonden en 4'met 5; in de andere stand 2 met 3 en $ met 6, Vergelijk de stroomloop met af beeline 12. HOBBYSKOOP 7Philips platenspeler 212 electronic. Kijklees en luister waarom... Cee eee ree ay pire ere ey teen eet ere eee erecta Prensa Re en ea ety Merrermor re ren ed Perris eee icy Pen ar nereeLny Eero er run eer ee RT ana B ocrierrese eure peenpetete eae Bret nier nr cr kre oes eit hein nang Pea gree ear reer seu CCR cay irs Pecan areca Pree ce Pertenece ‘Opnemerarm met contragewicht, met fnregeling voor de vereiste naaldkracht en met errr eee rei Reena oer k apr anTe A as Doordat Philips bi deze platenspeler Pespbeer at reer perme res pee eee eer Poe ee eed Peer een era emauwerneod technisch-onvolkomen Ey ace yeaa De motor is zelfeorrigerend, het toerentat errr hi Drobleemlocs plats door middel va poner oS aCe ae Uw dealer zal u gaarne alle verdere gewenste informatie geven over het Philips programma platenspelersBelevenissen van een boxenbouwer laatst in de sector huisvlijt een ‘Karweitje had opgeknapt, zei mijn vrouw, kkijkend naar de gaten rondom een op- ‘gehangen reproduktie en de kalk op de vloer: ,Jij bent een man met twee rech- tethanden’”. Een raadselachtige kwalifi- catie, tenzij men weet dat ik van huis uit links ben. En mijn vrouw weet dat. Ik ben dus linkshandig. Maar dat is dan ook het enige waar ik handig in ben. Knutseltechnisch behoor ik tot het type ‘mensen dat zich met én hamer op beide duimen slaat, dat bij het korter zagen vvan tafelpoten doorgaat tot aan het tafel- blad en dat bij het ophangen van repro- Gukties. enfin, ie boven. Dat neemt overigens niet weg dat ik ook acceptabele eigenschappen heb. Eén daarvan is een grote genegenheid voor poede muziek. Door een oppassend le- ven te Ieiden (wat niet betekende dat ik ‘mijn geld verdiende als babysit) en hard te werken, werd ik de bezitter van een platenspeler, em tuner-versterker en cen bandrecorder. Deze apparaten werden door bevriende deskundigen door mice! van daartoe bestemde kabeltjes met el kkaar verbonden, waarna ik in staal was door een aantal uit het hoofd geleerde ‘manipulaties met knoppen en toetsen de bhuiskamer te vullen met naar mijn opvat- ting corstrelende muziek. De tevreden- hid dasrover duurde precies tien dagen. Op de elfde dag kreeg ik onverwacht ezock van een vage Kennis uit vroeger dagen. Omdat wij geostelijk weinig 2e- ‘meen hadden en op totaal verschillende golflengten uitzenden, meende ik de on- Yermijdelijk optredende pijnlijke_stiltes Ger komt een dominee voorbij”) het best te kunnen bestriden met de weer- gave van een van mijn favoriete platen, die bij het tonen van de hoes ook de goedkeuring kreeg van mijn gast Bij de eerste klanken reeds zag ik zijn gezicht smartelijk vertrekken. Mijn ver- Onderstelling dat hij acuut werd over~ vallen door hevige inwendige krampen bleek niet juist, Want de gokwelde uit- rukking van pijn maakte al snel plaats voor een fysionomische demonstratie van misprijzende verveeldheid die zich blij- vend in zijn gelaatstrekken vastzette Omdat het vermocden van enige me- dische indicatie was weggenomen en het ‘0k niet aan de plaat kon liggen, vrees- 10 Hoasyskoor de ik dat mijn geluidsinstallatie niet vol- deed aan mij overigens niet bekende nor- ‘men, Dat er iets definitiet mis was met mijn muziek stond in elk geval onom- stoteljt vast. Na enige minuten lijdzaam Iuisteren, richtte hij op mij een geteister- de blik, wearin duideliik stond te lezen at het wat hem betreft meer dan ge- noeg was geweest Snel zette ik de plaat af. Zwijgend Tiep hij naar het kastje waarin de klanken van min plaat nog maar nauwelijks waren verstorven. Wat is dit?” vroeg hij honend. Inidspreker”, zei ik aarze.. lend, want ik voelde dat dit tegenover hhem’ geen adequaat antwoord kon zijn. Hij gaf een minachtende klap op het kastje en ging weer zitten, Daarna keek hij mij geruime tijd aan, als een dokter die aarzelt met het toedienen van het fa- tale nieuws. Eindeliik klonk zijn. vonnis; Wat jij nodig hebt is een paar gocie oxen”. Nu ziin wij al enige tijd uit de Kleine kkinderen, dus in eerste instantie verbaas- de zijn opmerking mij wel Dat ding is compleet waardeloos. Zon- 4e van je platen en je installatie.” Ik herinnerde me opeens wel eens te hebben gehoord van de term ,geluids- oxen" en begreep nu tenminste waar hij het over had. In zijn verdere betoog hoorde ik voortdurend worden als im- pedantic, frequentiebereik, seheidings- filter, belastbaatheid en vermogen. Het enige wat ik onthield, was dat het me ‘een vermogen zou Kosten voor ik weer van mijn platen zou kunnen genieten ‘Mijn gast vertrok en liet mij als een ge- broken man achtes, Kort daarna begon ik te sparen. Op het moment dat ik dacht een leuk be- drag bij elkaar te hebben, ging ik naar mijn radioleverancier, Bij mijn vraag naar boxen” had hij kennelijk geen associaties met het tijdelijk opbergen van Kleuters want hij begon wel degeljk te sjouwen met Kasten die in formaat varieerden van een fors uitgevallen koek- trommel tot een volwassen buffet. Hij de- monstreerde de geluidskwaliteit. Op dat moment begreep ik pas goed wat mijn bezocker destijds’ had bedoeld. Een zee van goed gedoseerde fluwelen klanken Grong mijn onwennige oren binnen. Zwa- Te, sonore bassen separaat van ragfijn getwinkel. Zingende vioolpartijen onder- steund door galmend koper. HIFi-stereo” mompelde ik, half in trans. Nu was duideliji wat ik tor nu toe had gemist, Toen mijn leverancier ter zake kwam, bleek dat ik nog meer miste: mijn spaargeld was niet genocg om deze me- tamorfose in muziek te bekostigen. Geenszins hierdoor uit het veld gestazentastte de handelaar onder de toonbank en schoof mij een folder toe, Philips luidsprekerkits” Jas ik, En be- hhalve een gaaf geschapen blondine toon- de cen foto een Iuidsprekerbox die door en bijzonder nauwkeurig iemand zorg- vuldig in onderdelen uit elkaar was ge- haald. »Zelf een Iuidsprekerbox maken is nu niet moeilijk meer” stond er verder. Ter- ik begreep dat het hier niet ging om iets dat uit elkaar was gehaald, maar nog in elkaar gezet moest worden, schoof ik de folder van mij af, Dat is niets voor mij" zei heb twee rechterhanden”. »Maar dan is dit helemaal, Het duurde enige tijd voor het misver- stand was opgelost, waarna hij me dui- delijk maakte dat ,desondanks" en ,juist daarom” en ,iedereen” en ,zelf” enfin, u weet hoe overtuigend een goede hhandelaar kan zi Meneer, zelfs iemand die het verschil niet weet tussen cen draaibank en een Puntesliper kan deze boxen zelf bou- wen" was zijn Inatste argument. En wat belangrijker was, deze boxen kon ik wel betalen! Tk verliet zijn pand met vier da- zen en de hardnekkige resien van een diep woekerende twifel Men kan zich een flauwe voorstelling ‘maken van het verbaasde eynisme waar- ‘mee mijn vrouw de mededeling hono- reerde dat ik zelf een paar boxen ging bouwen, sdk zal. de buren waarschuwen dat ze Girect hun resterende vakantiedagen op- nemen”, zei ze raadselachtig, Omdat dit van alles kon betekenen en ik mij geestelik krampachtig concen- treerde op het komende karwei, had ik geen zin me af te vragen wat ze be- doelde, Met mijn vier dozen trok ik mij terug op mijn kamer. erst begon ik rustig de bouwbeschrijving te lezen. Meestal is het lezen van dat soort geschtiften voor mij vyoldoende om de moed volledig te laten zakken, omdat reeds bij de eerste zinnen een dusdanig beroep op kennis, inzicht en handigheid wordt gedaan dat het likt ‘of de schrijver deel uitmaakt van cen exclusief en geheim genootschap dat als Yoornaamste oogmerk heeft niet door ‘anderen begrepen te worden. Maar dit ‘was een openbaring. Niet alleen kon ik het lezen, maar ik begreep het ook nog. Tk voelde me zo gesterkt dat ik de eer- ste doos, een van de twee kasten, open- maakte. Daarin zaten voortretfelik ver- pakt: planken, balkjes, verstevigingsblok- jes, een flesje houtljim, isolatiemateriaal, reeds opgespannen luidsprekerdoek, be- vestigingsstrookjes en spijkers. En ‘alles tiest, Ik precies op maat en in het benodigde ‘aantal. Het wonderbaarlikste vond ik de ‘manier waarop de wanden van de kast werden aangeboden: 6n stuk, reeds ge- heel viekKeloos bekleed met krasvast ma- {eriaal_ in notehoutmotief, en voorzien van dusdanig haakse gleaven dat het geheel zonder enige moeite kon worden samengevouwen tot een volmaakte recht- hhoek. Voor mij een wonder van eenvoud en vernuft Conform de instructies bracht ik lijm ean in de gleuven en op do twee raakvlakken, vyouwde het geheel tot een rechthoek en bevestigde de plakstrookjes (een typisch voorbeeld van de doordachte zorg ook voor het Kleinste detail, die strockjes) fer voor moesten zorgen dat het geheel bileef zitten tot de lijm droog was, ‘Met ongeremde trots bekeek ik het werk miner handen. Nu reeds zag het er wit alsof een lid van het gilde van sc werkers er de hand in had gehad. Dat had ik gemaakt, binnen de vijf minuten! Omdat ik moest wachten tot de_lijm droog was, begon ik vast aan de andere kkast. Steeds de glasheldere instructies volgend die werden ondersteund door simpele maar niets aan het toeval over- latende tekeningetjes, werkte ik verder ‘met een toenemend gevoel van vreugde- volle opwinding. Tijdens het wachten op hhet drogen van de lijm ging ik beneden cen kopje thee drinken en had inwendig Plezier over de besmuikte manier waar- 9p mijn vrouw naar mijn duimen loerde en mij verder van top tot teen bekeek ‘op zock naar enige fysieke schade. ‘»Gaat het een beetje?” In har vraag lag een wereld van twifel en gebrek aan vertrouwen opgesloten. Tk slimlachte superieur en ging na het nut- tigen van mijn thee weer naar boven. Terwijl de boxen onder mijn handen grociden tot net zulke professionele kas- ten als die ik bij mijn radiohandelaar had gezien, dacht ik met enige zorg aan de taak die mij nog wachtte, Want tenslotte is bij Iuidsprekerboxen, net als bij horlo- es, wat binnenin zit het ingewikkeldst. Een beetje nerveus derhalve opende ilk het eerste onderdelenpakket voor het vluidsprekerklankbord”. Tk was voor nets ongerust_geweest. Als bonbons in cen luxe verpakking lagen de onderdelen im nauwkeurig passende vakjes overzich- telijk gesorteerd: drie verschillende luid- sprekers, het Klankbord, het scheldings- filter, draadjes in verschillende kleuren, feen snoer, sehroeven en nog wat onge- regeld goed in plastic 2akjes. Het zag er zeer technisch maar niet afschrikwek- end uit. Vol vertrouwen nam ik de bouwbeschrj- ving ter hand. Ook nu was er weer de ‘yrougde van het begrijpen en zonder ver- der aarzelen ging ik aan het werk. Tussen ,,pak de onderdelen uit" en het Klankbord is mu gered voor inbouw” werkte ik als cen hoog gekwalificeerde radiomonteur zonder enige twijfel over de juistheid van mijn handelingen. Nu was dat op zichzelf niet zo'n prestatie, want de yerbindingen kwamen tat stand met schuifeontacten en de Kleuren van de aansluitdraden correspondecrden met die op het aansluitschema, En verder be- hhoefde ik niets anders te doen dan schroeven draaien in reeds aangebrachte schroefgaten, Binnen een half uur had ik het eerste Klankbord Klaar en het tweede vergde niiet_ meer dan twintig minuten. Toch weer twijfelend en zenuwachtig nam ik een van de twee Klankborden voor een ‘eerste proefneming mee naar beneden, De verbaasde blikken van ma vrouw ont wijkend, sloot ik de zaak aan op mijn Nersterker. Hij deed het. De instructie waarschuwde dat de kwaliteit nog niet optimal zou zijn zonder Kast, maar wat ik hoorde was al een openbaring. Toen pas durfde ik mijn vrouw aan te Kijken. Ze zag er verbijsterd uit en wat sterker was, ze zweeg. Fen overtuigend bijk van bewondering. Zonder enige moeite bouwde ik de klank- borden in de kasten en sjouwde de kant cn klare Tuidsprekerboxen naar beneden. Daar sloot ik ze aan op mijn geluids- installatie en legde een met zorg gekozen pleat op mijn platenspeler. Daarna ont- kurkte ik een fles champagne (,bewaard voor een bijzondere gelegenheid”) en schonk twee glazen in, Na de naald op de plaat te hebben laten zakken, zakte ik zelf op de bank neer en droomde weg ‘op wolken van muziek. Warme, swin- gende bassen, ritselend beroerde drums, fen lispelende saxofon, parclende pia. noklanken. Ik had deze plaat menigmaal gespeeld, maar herkende hem nauwelijks, Er Klonken geluiden en instrumenten die ‘mij nooit waren opgevallen, Toon ik uit de droom ontwaakte doordat hhet eerste nummer op de plaat was af- gelopen, bemerkte ik pas dat mijn vrouw ‘aan mijn voeten zat, het glas naar mij ‘opgeheven en met een blik die even warm was als de klanken van het volgende num- ‘mer op de plaat, De volgende dag belde ik mijn gast van weleer op en nodigde hem uit voor een bezock. Hij kwam nog diezelfde dag en bij de deur reikte ik hem mijn linkerhand, want ik herinnerde me opens dat hij vyroeger hopman was geweest. We zijn goede vrienden gebleven tot de dag van vandaag. HOBBYSKOOP uStereo alleen voor de koptelefoon Werklizhoidsweergave, high-fidelity, mono, biampli, stereo, meerweg- systemen, superstereo, $0, QS, CD-4, quadrofonie en nu... . stereo alleen ‘voor de koptelefoon... Wat moeten we Nieuw is deze stereoverm geenszins; het is een ontwikkeling uit de technieken, die verschillende onderzockers naar de ‘werking van onze gehoororganen hebben toegepast. Met deze ontwikkeling worden ‘onze oren als het ware elektro-akoestisch verlenga”. ‘Met onze oren zijn we in staat om ruim- telifk te horen, gelifkijdig uit vers de richtingen geluiden te lokaliseren en ie verschillende geluiden van elkaar te onderscheiden. Jn de eerste plaats wordt de richtingloka- tie — en voor het gemak nemen we én geluid uit é&0 richting — veroorzaakt door geluidsdrukverschillen aan de beide ren. Het oor dat het dichtst bij de ge- Iuidsbron is, zal een hogere geluidsdruk ontvangen in vergelijking met het afge- wende oor. Bnerzijds heeft dat dichtbij- gelegen oor een open werking op die geluidsbron, terwijl het andere oor voor- al voor de hogere frequenties benadeeld wordt door de afschermende werkir van het hoofd. Op dit afgewende oor is dan ook sprake van klankverkleuring, Buiten het verschil in geluidsdruk is er ‘ook nog sprake van een tijdverschil, doordat het geluidsfront de afstand tus” sen de oren moet overbruggen. Die af= stand of beter gezegd die af te leggen weg doorloopt dat geluidsiront met een snolheid van 330 meter per seconde. Het optredende tijdverschil wordt dan ook cen looptijdverschil genoemd en afhan- Kelijk van de richting en ook de frequen- tic introduceett dat looptijdverschil ook fazeverschillen Dit zijn zo maar enkele facetien, die de onderzockers hebben vastgesteld met be- hnulp van een kunsthoofd, een nabootsing 2 HOBBYSKOOP van het hoofd met op de plaats van de fren twee hoogwaardige microfoons, Om de eigenaardigheden van de gehoor- organen zovecl als mogelifk na te boot- sen, moet zo'n kunsthoofd cen natuur- getrouwe kopie van het menselfik hoofd zijn Al in 1946 werd door de toen nog Ne- derlandse Radio-Unie een stereofonische radiouitzending gerealiseerd met bebulp van een Kunsthoofd. Het was niet meor dan een hardhouten bal met twee micro- foons aan de zijkanten. Het resultaat kon niet zo optimaal genoemd worden. Door de ontwikkelingen van stereo voor Iuidsprekers is het kunsthoofd wat in vergetelheid geraakt. Allen voor on- derzoekingen naar de gedragingen van onze gehoororganen werd het nog steeds toegepast. Bovendien gelden voor stereo via Iuidsprekers andere microfooneisen fen aan die eisen Kon het Kunsthoofd niet voldoen. Opnamen gemaakt met het kunsthoofd kunnen alleen met een Kop- telefoon beluisterd worden, omdat de koptelefoonschelpen juist in de plaats van de twee microfoons komen en. bij luidsprekers cen grotere afstand tussen or en plasts van de luidspreker over- brugd moet worden. Bij luidsprekerstereo bestaat door de overbrugging naar de oren cen grotere overspraak, waardoor richtingen in het stereobeeld soms sterk overdreven moe- ten worden om toch tot een kwalitatief goed stereobeeld tussen de Iuidsprekers ‘te komen, Die overspraak wordt als volgt verklaard. De rechterluidspreker wordt niet alleen door het rechteroor gehoord, ‘maar ook door het linker en andersom geldt dit ook voor het rechteroor met de Tinkerluidspreker. Bij de koptelefoon is die overspraak niet annwezig omdat de schelpen direct op het oor geplaatst zijn. Kunsthoofdopnamen en opnamen voor luidsprekers kunnen daarom niet zonder ‘meer door elkaar met &n van die weer- geefsystemen beluisterd worden. Het kunsthoofd is vorig jaar in Duitsland ‘weer uit de mottenballen gehaald. Men sing nieuwe proeven nemen en hield re- kkening met de afmetingen van het hoof, de vorm, de plastische hoedanigheid, de vorm van de oorschelpen, het haar en de ‘gchoorgang naar het trommelvlies, zaken die wel degelijk van hefang zijn bij het natuurlijke ruimtelijke horen, Zelfs de dinnenwaartse verbinding via _Keelholte fen de vorm en hardheid van de schedol (Klankbord) zijn niet zonder meer te verwaatlozen, Het huidige kunsthoofd voldoet zovesl als mogelijk is aan die eisen en dus aan de werkelikheid. Het resultaat is daarom ook zo verrassend. Via tweekanaals-over- dracht — er worden immers maar twee microfoons en twee oorschelpen gebruikt — yerkrijgt men toch ruimtelifke weer- gave, waarbij ook van een achterinforma- tie sprake is en zelfs van informatie in het vertieale viak, boven en onder. Het kkunsthoofd in combinatie met de kop- telefon — we mocten de kvalitet van de laatste zeker niet onderschatten — eantwoordt nagenoeg aan ons natuur- lijke ruimtelike richtinghoren, Het over- rachtsmiddel ig daarbij niet 20 belang- ijk, het moet tweekanaals zi, dus bij- voorbeeld de stereogrammofoonplaat, de stereobandrecorder maar ook de stereo- FM-zender in combinatie met de stereo: contvanger. ‘We spraken zojuist over cen biina eve- raring van de kwaliteiten van ons ge- hoor en daar doelen we min of meer op de hoogwaardige kwaliteiten van ons ge- hhoor, die zelfs door de beste microfoon en Koptelefoon niet geévenaard kunnen worden; het blift dus een benadering. Bovendien werkt bij het natuurlike ruim- telijke horen — neem bijvoorbeeld de aanwezigheid in een concertzaal — het visuele contact met de geluidssituatie (ervole op pagina 17.) STEREO - TEST ‘Aangemoedigd door het succes van cerder uligezonden stereotests zal in het programma Hobbyscoop op 27 mei as. weer een stercotest worden uitgezonden. Voor tijd en zenderafstemming verwijzen wij u naar de programmabladen,Bereken zelf een eenvoudige gestabiliseerde voeding Bij elektronische experimenten komt het vaak voor dat u een bepaalde spanning nodig hebt terwijl u alleen over een hogere spanning beschikt, Met een, ceenvoudige schakeling, bestaande uit niet meer dan een zenerdiode en een ‘weerstand, kunt u zorgen voor de juiste spanning, die bovendien nog is gestabiliseerd. Met wat simpelcijferwerk kunt u het type zenerdiode en de waarde van de weerstand berekenen. Omdat zowel de beschikbare spanning als de gewenste stroom en spanning verschillende waarden kunnen hebben, geven wij in het volgende artikel enkele gemakkelij te hanteren algemene formules, waarin ude getallen die voor uw geval van togpassing zijn, eenvoudig kunt invullen, De werking Ben zenerdiode zal, mits op de juiste aangesloten, altijd proberen een con- stante spanning over zichzelf te handha- ven. Als de spanning wil stijgen, zal hij reageren door een grotere stroom te trek- Ken. En omgekeerd natuurlik. In serie met de zenerdiode moet altijd een weer- stand geschakeld worden, zoals in af- beelding 1 is getekend, anders lukt het hem niet de spanning te stabiliseren. Stel dat de zenerdiode van afbeelding 1 stax biliseert op 9 volt en dat de ingangs- spanning Ui, 12 volt bedraagt. Dan zal de zenerdiode zoveel stroom trekken dat over de weerstand 12—9=3 volt verschil wordt weggewerkt. Het opmerkelijke is ddat dit in principe voor elke waarde van de weerstand geidt. Is R=100 2, dan is volgens de wet van Ohm de stroom door de weerstand gelifk aan de spanning over de weerstand (3 V) gedeeld door de weerstand (100 9), dus Zq=3/100=0,03 30 mA. Is R=1000 9, dan is Iy=3/1000=3 mA. ‘Als er geen belasting is aangesloten, is de stroom door de zenerdiode geli i door de weerstand, dus y= 11. Sluiten we nu op de uitgang een belas- ting aan, in afbeelding 1 gestippeld als weerstand getekend, dan zal een deel van Jy, door Rygj vioeien. Stel dat R= 100 2 (fis dan, 2oals berekend, 30 mA) en Iya=20 mA, dan stelt de zenerdiode zich in op 10 mA (het verschil tussen I en Iyq), maar de spanning over de 2e- nerdiode bit 9 volt. De grap van deze schakeling is dat de vitgangsspanning 9 volt blijft, onver- schillig of Rye al dan niet aanwezig is en dat Jn=30 mA bit We gaan er van uit dat de ingangsspan- ning Uj, constant biijft om de volgende berekeningen niet al te ingewikkeld te maken, hoewel de uitgangsspanning ook bij wisselende ingangsspanning constant zal blijven. De BZX79.serie (wit het Philips voor- keurprogramma) mag maximaal met 0,4 watt worden belast. Voor de BZX61- serie is dit vermogen maximaal 1,3 watt ‘Omdat het ,gedissipeerde” vermogen in cen zenerdiode gel is aan de spanning over de diode maal de stroom door de diode, dw.z. P,=Uz x Iz ofwel k= P1/Uz, mag de stroom door de zener- diode ‘niet groter worden dan P;/U;. Voor de BZX79/C9V1, die op 9.1 volt Stabiliseert en die maximaal 0,4 watt imag dissiperen, is dus Png, =0,4/9, 0,043 A=45 mA. Om aan de veilige kant te blijven nemen we 0,9 maal deze waar- de, dus Irymax=0.9 X 45 mA=40 mA. Deze stroom Ioopt door de zenerdiode als er geen belasting is. Omdat we er altijd rekening mee moeten houden dat de belastingsstroom kan wegvallen, waar- bij dus alle stroom door de diode gaat, moeten we de weerstand R zodanig be- rekenen dat de stroom door de zener- diode nooit groter kan worden dan de ‘maximaal toegestane waarde, in dit re- Kenvoorbeeld dus 40 mA. Berekening in staples 1. Kies cen zenerdiode die op de gewenste spanning stabiliseer. 2 Bepaal de maximale zenerstroom met de formule x09 Pong = maximale dissipate van de renerdiode Uz = de spanning wasrop de zenerdiode stabilseert 9 is ezn veligheidsfacton) 3. Bepaal het spanningsverschil dat door de weerstand R moet worden wesse- ‘werkt met de formule: Op = Uig—Up 4. Bereken de waarde van de weerstand R ‘met de formule: R= 5, Boreken de belasibaarheld van de weer- stand R (in watt) met de formule: Pp, = Un Imag X15 (de factor 1,25°% weer een vetigheids- factor), ‘Voorbeetd: U beschikt over een spanning van 12 volt ‘ena hebt 9 volt nodig. 1, U> kkiest zenerdiode BZX79/C9V1 04 W) of BZX61/COV1 Tenax die Yor de BZXT9/C9V1 gelik is aan: (04/91) x 09 = 004 A = 40 mA en voor de BZXO1/C9VI: (1,3/9,1) X09 = 0,3 A = 130 mA. 3. Het spanningsverschil dat in belde ge- vallen moet worden Wessewerkt is: 12V—91V =29V. +4. Bij gebruik van de BZX79/COV1 moet de Weerstand een waarde hebben van 2,9/0,04 = 72 0, afgerond op de dichist- bijlinde handelswaarde: 68 9. Voor de BZXGI/COVI berekent u: 2,9/0,13 = 22,1 ©, afgerond 22,0. 5. Bij gebruik van de BZX79/COV1 moet R een bolastbaarheid hebben van 29 V x 0.04 A x 125 = 0,145 W, naar boven afgerond op % watt, Bij gcbruik van de BZXG1/C9VI_moct de belastbaat van R gel 2in aan: 29 V x 0,13 Ax 1,25 = 047 W, naar boven afgerond op % watt | AfbT Opmerking Als u de BZX79/C9VI gebruikt, kunt u ‘maximaal 40 mA afnemen, Vraagt de belasting meer stroom, dan zal de span- ning over de zenerdiode beneden de houdspanning” van 9,1 volt dalen. Dat kan geen kwaad voor de zenerdiode, rnoch voor de belasting. Maar de span- ning over de weerstand wordt dan groter dan 2,9 volt. Dit wil zeggen dat de ‘weerstand te zwaar belast wordt, Om de voeding kortsluitvast te maken, moet de belastbaarheid van de weerstand R worden berekend met de formule Py U%4/R (in dit goval 12*/72=2 W). Voor de BZX61/C9V1 is eenvoudig te bere- Kenen dat R een belasthaarheid moet hebben van circa 6,5 W. HoBBYSKOOP 13Brandalarm Op basis van twee Philips onderdelenpaketien en een aantal toegevoegde onder- delen kan cen effectief alarmeringssysteem tegen brand worden samengesteld. Vooral voor magazijnen, garages en dergelijke kan dit system, eventueel met cen van de uithreidingsmogelijkheden, nuttige diensten bewijzen. Het in dif artikel besehreven apparaat reageert zowel op toeneming van het lichtniveau (viammen) als op toeneming van de temperatwur en wanrschuwt door middel van een elektronisch opgewekt alarmsiguaal. Dit signal bijft klinken ‘ook al zouden de opnemers defect raken of de brand vanzelf ophouden. Uitscha- kelen vindt plaats door het indrukken van een hersteltoets (Dr). In het schema (afb. 1) zien we uiterst Jinks de temperatuuropnemer (een NTC- ‘weerstand). Het schakelpunt, de maxi- ‘maal toclaatbare temperatuur, kan wor- den ingesteld met R9, tussen ca, —15 en, +70" C. De koppeling met de rest van’ de schakeling Komt tot stand via de diode D5. Op overeenkomstige wijze is de lichtopnemer (LDR) geschakeld (R1 en D4), De transistors TRI en TR2 vor- ‘men samen een elektronischo schakelaar, die ,omklapt” als de temperatuur en/of hot lichtniveau de met R9 en RI inge- stelde waarde heeft bersikt, Hierdoor wordt via R8/DI de transistor TR1z. van basisspanning voorzien en zal de oscilla- Afb. 1. Schema van een brandalarm dat Teageert op licht en/of temperaiuur. De ‘nummers bij weerstanden em eondensaioren Komen overeen met de nummers in de hand- leidingen va H 6718, HF OBIS em F674. In dit schema ein an de nummers. in het zoemergedeelte letters, toegevoegd. C2 en C2c'ziin parallel geschaketds eventueel kan fen van deze twee condensatoren vervallen 1 A tor ft wt tor gevormd door TRIz en TR2z gaan werken. De Iuidspreker geeft het, door de oscillator opgewckic, doordringende alarmsignaal weer. De gehele schakeling kan worden ge- Imeakt met de elektronische schakelaar H 6715 of H 6815, de z0emer H 6714 en enkele losse onderdelen. Alle onder- delen kunnen worden gemonteerd op de twee montogeplaates van deze twee ap- Paraatjes, In het schema is de overgang tussen de twee moatageplaatjes aange- _geven met een streep-puatlin, ‘De zoemer H 6714 kan worden gemon- teerd zoals in de handleiding van dat pakket is aangegeven, Wel moet er aan worden gedacht dat R1 (zoemer) 47000 ‘ohm moet zijn en dat de doorverbinding 1-3 niet aangebracht moet worden, In- dien de zoemer deel blijft uitmaken van het brandalarm en b.y. niet ook weleens los wordt gebruikt, kan de condensator C2 in de zoemer (C22 in afb. 1) verval- len. De dlelronische schakelaar H 6715 of H 6815 kan het best worden gemon- teerd azn de hand van afbeelding 2, hhoewel de afwijkingen met de bi bouwtekening in de handleiding gering zijn. De instelpotentiometer RI wordt echter én rij guatjes dichter bij de rand gemonteerd, De weerstand R2 moet aan de pluszijde een gaatje naar rechts op- geschoven worden, In de punten 9-15-10 [Past precies de extra instelpotentiometer Ro. Relangric is dat het koperspoor tussen 3 en 11 wordt onderbroken door over en- kele millimeters het koper weg te krab- ben (anders zou D4 Korigesloten zijn), Ook de extra onderdelen kunnen volgens afbeelding 3 op het montageplaatje ge- monteerd worden, Uiteraard mogen de aanstuitdraden van NTC en LDR worden verlengd. Gebruik hiervoor niet te dun twee-aderig snoer b.v. netsnoer, De pun- ten —, {en + van H 6714, die in af- beelding 2 voorkomen, zijn terug te vin- den op de montageplaat van deze zoe- ‘mer en in de bijbehorende bouwtekening. Vergeet niet ook de volgende doorver- bindingen te maken: 1 - 2, 16-7, 7-6 en4-9, Voeding In rust vrangt de schakeling weinig stroom, zodat voor de voeding twee platte 4,S.volts batterijen of zes dikke stanf- batterijen van 1,5 volt, in serie gescha- eld, kunnen worden gebruikt, Een voor- deel van batterijvoeding is dat het brand- alarm ook werkt als de netspanning uit- valt, Het nadeel yan de beperkte, zij het tamelik lange levensduur van de batte- rijen kan worden ondervangen door ge. bruik van een netvoedingseenheid, bij ‘voorbeeld type NL 7227, “4 HoBBYSKOOP— Heme Heng Afb. 2. Montage van de ‘erschllende onderdelen op Inet montageplaatie van de ‘lektronisehe schakelaar. Benodigde onderdelen Onderdelenpakket #6815 Onderdelenpakkot H 6714 Tnstelpotentiometer 100 ko (R9) 2'dioden BAV 21 of BAX 17 (D4 en D5) Drukknopschakelaar (Dr) met maakcontact of ‘Onderdelenpakket H 6715 Onderdelenpakse: H 6714 Instalpotentiometer 100 ka (RS) 3idioden BAV 21 of BAX 17 (D2, D4 en DS) ‘Zenerdiode BZX 79/C4V7 D1) ‘Weerstand 560 ohm, % W (R8) NiC-weerstand. 2532,627-11103 LDR. 2232260093001 Drukknopschakelaar (Dr) met maakcontact Andere mogelikheden ‘© Het ingangscircuit R9-DS komt over ‘een met het ingangscircuit RI-D4, zodat hhet_mogelijk is om in plaats van één NTC én één LDR, twee NTC’s of twee LDR’s te gebruiken, Het is uitersard ook mogelijk om in van beide opnemers geheel weg te laten; zie hiervoor de handleidingen van 1H 6715 en H 6815. © Anderziids is het ook mogelijk, het aantal opnemers nog uit te breiden. Elke ‘opnemer wordt dan aangesloten als in het schema voor de NTC en de LDR is angegeven. Per opnemer (NTC of LDR) aijn dus een. instelpotentiometer 100 ka en een diode nodig. De katode van elke diode wordt verbonden met punt 11 op de montageplaat yan de elektronische schakelaar. Het knoop- punt van instelpotentiometer en opne- met wordt aangesloten op plus (punt 10) en de ,,onderaijde” op punt 4. Ce tere @ Indien geen houdschakeling wordt gewenst, kunnen D2 en Dr vervallen. ‘Desgewenst Kan de houdschakeling in- en nitgeschakeld worden met een eenvoui aan/uitschakelaartje, dat aangesloten word: tussen punt I'en k van de diode 2. @ De alarmsituatie kan behalve hoor bar (door de zoemer) ook zichtbaar worden gemeakt met behulp van een lampje 6 V, 50 mA, dat wordt aange- sloten in plaats van’R6; zie ook hier- voor de handleidingen van H 6715 en H 6815. © Het is verder mogelifi, in plaats van het inschakelen van de zoemer een re- lis te bekrachtigen (bw. voor het in- schakelen van een claxon). Dit relais ‘wordt aangesloten tussen de punten 7 en 17, zoals in de handleidingen van H 6715, ‘en H 6815 is aangegeven. Behalve een rolais van ongeveer 150 ohm, 6 V is nog een diode BAV 21 nodig. Behalve de zoemer kunnen dan ook R8, DI en even tueel R6 vervallen. © Eon groter relais (9 V, 10 ohm of meer) is mogelijk door een extra transis- tor op punt 7 aan te sluiten. Nodig hier- vyoor zijn, behalve het relais, een transis- tor AC 187/01, diode BAV 21, weer- stand 180 ohm, 0,25 W, weerstand 47 ‘ohm, 0,25 W; Zie’ voor bijzonderheden verder de handleidingon van H_ 6715 en H 6815, Ook in dit geval zijn de zoe- met, R8, DI en eventueel R6 overbodig. | ‘Theorie voor hobbyisten (Vervolg van pagina 7) De basiseenheid farad (F) is wat groot; in apparaten zal men een condensator met een capacitelt van I farad zelden of nooit tegenkomen, Zelfs cen duizendste dee! (0,001) van een farad komt nog weinig voor maar bv. wel 0,000,000.001 F. Het gebruik van zoveel mullen is lastig en werkt vergissingen in de hand en daarom gebruiken wel heel dikwijls microfarad (iF) = 0,000.01 F en nanofarad (nF) = 0,000.000.001 F en picofarad (pF) = (0,000.000.000.001 F. Deze methode van verkleinen yan een cenheid is, evenals het vergroten van een eenheid, algemeen gebruikelijk; denk maar aan millimeter = 0,001 meter en kilometer = 1000 meter. In onderdelen- lijsten en lijston met technische gegevens Komen bw. 00k voor kilo-ohm (x2) = 1000 ohm, megohm (M@) = 1.000.000 ‘chm, millivott (mV) = 0,001 volt enz. Jn de volgende tabel is weer een over- zicht gegeven van de tot nu toe bespro- en eenheden, terwijl tevens voorbeclden vvan afgeleide eenhoden ziin aangegeven. Overzicht van tot au toe gebruikte eenheden Symbol Benbeid peo ~ 0,000.000.000.001 x ‘Voorbeslden van Aftoring _afgeeide.conbeden i ampare A wr y volt v mV, AV EK ohm a te,’ vio Pe watt w mw Ww watiseconde Ws Wh, kWh, c f EF aE, oF, pF Q coulomb c t seconde s ash HoBBysKOOPDe echo van PCII In de macht van 26 op 27 december 1923, ats die de Nederlandse radiowereld op zijn nog prille grond- een gebeurtenis pl vijitg jaar geleden dus, vond er vesten deed trillen. Voor het eerst in de geschiedenis werd vanuit ons land cen radioverbinding gemaakt met de Verenigde Staten, en wel door een amateur! Deze prestatie, die veel heett bijgedragen tot het huldige intensieve gebruik van skorte golven” (dat wil zegzen g n eneden de 200 meter), werd geleverd door een 18-jarige Leidse student, H. J, Jesse, samen met een groepie andere radi enthousiasten, Aangezien men er in het begin van de jaren twintig van overtuigd was dat de Kortegolf ongeschikt was voor radiover- keer op de lange afstand, was in vele Tanden aan radioamateurs. toestemming Verleend om met deze ,,onbruikbare” golflengten te experimenteren, als speel- ‘goed zou men kunnen zeggen. In Neder- land lag de zaak echter anders: zend- proeven door particulieren waren niet foogestaan. Dat wil niet zeggen dat er hier en daar niet wat geéxperimenteerd Werd; en min of meer oogluikend werd dit door de PTT ook wel toegelaten, Niettemin werd er soms zendapparatuur in beslag genomen, bij voorbeeld als offieigle diensten hinder ondervonden van de proeven, De heer Jesse en zijn vrienden, de heer De Groot Enzerink en de gebroeders Tappenbeck, wisten dus wat hun moge. lijkt boven het hoofd hing toen zij hun "1. uitvoerden. Gezamenliik j een zend- en ontvangstation, dat luisterde naar de roepnaam PCI. Tot 1923 was het in Nederland nog nim- mer gelukt draadlogs de ocean te over- bruggen, hoewel een groot aantal korte- golfamateurs ervan overtuigd was dat dit, zelis met geringe zendenergie, moge- Tif moest ziin. Om deze stelling te be- vwijzen werd in de herfst van 1923 een serie transatlantische proeven gehouden, waaraan zendamateurs van beide conti: nnenten deelnamen. De eerste drie test- perioden gaven geen overtuigende resul- taten, hoewel over en weer wel ama- teursignalen werden gehoord. Tot we- derzijdse communicatie was het echter nog niet gekomen, en de pessimisten schenen gelik te krijgen. Maar de vierde test, eind november 1923, betekende een ommekeer: op cen gol lengie van ongeveer 100 meter shiagde de Franse radioamateur Leon Deloy (roep- naam F8AB) er in, verbindingen te ma- ken met de Amerikaanse stations WIMO en WIXAM, Wat vele geleerden voor onmogelijc had- den gehouden, was door toedoen van 16 HOBBYSKOOP knotselende amateurs realiteit geworden: op de kortegolf Kkonden met geringe zendenergie afstanden worden overbrugd waaraan op de tot dan toe gebruikie lange golflengten niet gedacht kon wor- den, Meer en meer transatlantische verbin- ingen volgden, maar Nederland ontbrak vooralsnog aan het rife. Dat zou ech- ter niet lang meer duren, want de ama- teurs van PCIL besloten, aangemoediga door de buitenlandse suecessen, aan de transatlantische tests te gzan deelnemen. De zender werd uitgebreid met een 300- Watt versterker-lamp en in de tuin van het huis waar het station stond opgesteld Installatie voor een draadloze verbinding met oct is cen uitschuifbare, hydrauliseh Werkende, snfenncinss! ny yam deze wagen is verzongd door de technische dienst van de N de NOS ache van dit sort wagens in gel werd cen 50 meter lange antenne gespan- nen. De installatic was complet. Nu luidde het parol: de ether aftasten en geduld oefenen. Het geduld en het doorzettingsvermogen van Jesse en zijn vrienden werd beloond. In die gedenkwaardige nacht van 26 op 27 december slaagde PCI er in, contact te krijgen met de Amerikaanse amateur W2AGB in Summit, New Jersey. De Nederlandse radiowereld stond op ijn kop door dit succes. Ook hier te lan- de begon nu de overuiging veld te win- nen dat de tockomst van de telecom- municatie op de kortegolf lag, en niet op de langere golflengien zoals men tot dan toe had aangenomen. Het pionierswerk van de heer Jesse en zijn medewerkers zou echter een (niet Beheel onverwacht) juridisch staartje krij- gen, De justitie, opmerkzaam geworden door de jubelende kranteberichten, liet ie apparatuur van PCI in beslag nemen fen tegen Jesse werd proces-verbaal op- ‘gemaakt wegens overtreding van de toen- ‘malige Telegraatwet, De daaropyolgende zitting van het Kan- tongerecht had een wel heel wonderlijk verloop: de aanklager ciste vijf gulden bocte, maar deed deze eis vergezeld gaan van cen hartelijke gelukwens wegens hetbehaalde resultaat! Zoals yerwacht werd, volgde een veroordeling (het viel nu een- ‘maal niet te ontkennen dat er een over- treding was begaan), maar de boete hoef- de niet te worden betaald, uit respect voor het door de groep Jesse verrichte pionierswerk. ‘Om echter het experimentele radioama- teurisme zoveel mogeliik. publ bbezorgen, besloten Jesse en zijn collega’s jn hoger beroep te gaan tegen het vonnis. Tot voor de Hoge Raad werd de zaak auitgevochten", Weliswaar bleef het von- nis uiteindolik gehandhaafd, maar in- derdaad kreeg de hele affaire zoveel pu- biliciteit dat de autoriteiten besloten hun ‘mening ten aanzien van het radioamateu- risme te herzien. Er werd een commissie ‘evormd ter bestudering van het ama- teurvraagstuk en het gevolg was dat voor amateurs de mogelikheid werd geopend fom, na cen examen, een vergunning te kerigen yor het doen van zendproeven. Belangrijker was echter dat_men de enorme mogelikheden van de ,onbruik- bare” Korte golven had ontdekt. Wie he- den ten dage eons over de kortegolfband jn radiotoestel draait, kan_met tigen oren waarnemen hoezeer de situa- tie is veranderd sedert 1923. En hort u daar dat zwakke piep-signaaltje op de achtergrond? Het is de echo van PCII, die nog altijd naklinkt. ‘Stereo alleen voor de koptelefoon (Wervelg van pagina 12.) Er is nog wel een nadeel van Koptele- foonstereo te noemen. De richting van een bepaalde geluidsbron biijft constant, ‘omdat bij verdraaiing van het hoofd de Koptelefoon meedrait. Het hoofd stil hhouden is gewenst, alhoewel dit niet gemakkelijk is, omdat juist de hersenen ‘aan de nekspieren een seintje geven om het hoofd in de richting van de geluids- bron te draaien. We merken daar weinig van, omdat der- elite bowegingen automatisch uitge- vyoerd worden. In Doitsland is men druk bezig om kunst- hoofdstereo via allerlei hulpapparatuur ‘ook geschikt te maken voor weergave ‘via luidsprekers. Bovendien wil men de yerdraaiing van het hoofd onafhanke- lijk maken van het stereobeeld; dit na- tuurlijk Langs elektronische weg — een veij ingewikkelde zaak! Over enige tijd zult u over koptelefoon- stereo in het radioprogramma.,,Hobby- scoop” meer horen; het is niet ondenk- baar dat dan over eigen opnamen kan worden beschikt. Tips van lezers voor lezers De uitnodiging in Hobbyskoop num- mer 7 om tips in te sturen die mo- gel voor andere hobbyisten nuitig Kunnen zijn, heeft een groot aantal lezers naar de pen doen griipen, Te veel om allemaal te plaatsen en om correspondentie aver deze rubriek te voeren. Toepassing van de tips geschiedt bulten verantwoordeljk- heid van de redactie. We hebben een selectic gemaakt van de meest al- gemene tips. Oude schroevedraaier Van een oude schroevedrasier kan men een stuk gereedschap maken voor het notjes leggen van bedra- ding in een zelfgebouwd apps: raal{je). Men zaagt hiertoc een gleuf- je in de platte kant van de schroe vedraaier. Met het aldus verkregen werktuig kan men op ecnvoudige wijze de draad in willekeurige vor- men buigen door de draad in het gleufje te klemmen (de hr. AR. te ©). _Afstandbussen voor printplaatjes. De bekende muurpluggen, verkrijg- baar in verschillende kleuren al naar gelang de maat, bliken uitstekend te voldoen als afstandbusjes. Afhan- klik van de gewenste maat Kiest ‘men de juiste Kleur. Op lengte 22- ‘gen en klaar is Kees, aldus de hr, REM. va. B, te. De hr. J.B.M. van B. te L. gebruikt hiervoor de isolatiemantel van drie- aderig snoer en volgens hem werkt it ook uitstekend, ‘Afgwerken van frontplaten Voor het afwerken van zelfgebouw- de apparaatjes gebruikt de hr. S.A. vd. V. te R. strijkleters, die in vele soortea te koop zijn. Om te voorko- men dat deze van de frontplaat wor- don afgeveegd wordt voor de front plaat cen plaat doorzichtige kunst- stof gemonteerd. De constructie van het geheel kan op verschillende ma. nieren gebeuren, Elastiekje en tang als soldeerhulpen ‘Bij het solderen 2an de zogenaamde DIN-stekers en -bussen ondervond de hr. W.C. van D. te Den H. nogal wat problemen doordat het te sol- deren onderdeel weggleed. Inklem- ‘men in de bek van een combinatic- tang en cen clastiekje om de benen vvan de tang is volgens deze inzender de oplossing. Aluminium ,;zagen”” Zagen van aluminiumplaat is niet ‘een van de prettigste en makkelijk- ste karweitjes. Bij kaippen wordt de plaat er ook al niet beter op. De hr. BAR. te A. doct dit altijd als voigt Op de plaat worden ve lijnen gete- Kend en met een scherpe kraspen diop ingekrast. Vervolgens wordt de plaat Tangs de ingekraste lijn tussen {wee houten balkjes ingeklemd in de bbankschroef. Na enige malen voor- zichtig heen en weer buigen zal de plaat op de juiste lijn breken. Even afbramen en de plaat is ,gezaagd”’ Bij grotere lengten kunnen boven- dien nog meubelklemmen op de uit- inden van de balkjes worden go- Klemd. Aan deze inzenders werd een atten- tie geconden. Hebt u ook een handig Idee of foeffe waar andere hobbyis- ten iets aan kunnen hebben? Stuur hhet aan de redactie van Hobbyskoop Philips Nederland B.V., afdeling Pu- bliciteit VB 9-16 te Eindhoven. Bi plaaising ontvangt u een aardige at- tentie, HoBBYSKOOPMet ANS gaat het goed ‘De Ameriliaanse NASA zal in augustus 1974 van de basis Vandenberg in Californié cen viertraps Scout-raket Janceren met een kunstmaan yan [Nederlandse makelj. Het is de Astrono- mische Nederlandse Satelliet (ANS) die, ceenmaal in een baan om de zarde gebracht, Nederlandse astronomen in de elegenheid zal stellen metingen te Yerrichten van de réntgen- en ultra- violette straling die door verafgelegen sterren word uitgezonden. Met dit conderzock hopen de astronomen een beter inzicht te verkrijgen in het ontwik- kelingsproces van jonge sterren en in de fysische processen die een rol hebben gespeeld bij et ontstaan van het heelal. Zoals het er nu witziet zal ANS geheel volgens de planning in augustus van dit jaar kunnen worden gelanceerd. ANS. wordt — dat schreven we al in Hobby- skoop nr. 4 — gebouwd door een indus- tieel consortium bestaande uit Fokker en Philips, terwijl de astronomische experimenten zijn voorbereid door de universiteiten van Groningen en Utrecht fen twee Amerikaanse wetenschappeliike instituten. Enige tijd geleden werd het elektrisehe ‘model van ANS van het Philips Natuur~ undig Laboratorium in Geldrop over- gedragen aan Fokker in Schiphol, waar ‘om. de integratie van de viuchtsateliet plaatsvindt Geldrop, dichtbij Eindhoven, was de plats waar de boordeomputer en het standregelsysteem werden ontworpen en waar het elektrische model werd geinte- sreerd. Men heeft daar, in de jaren die ‘men met ANS bezig is geweest, zeer vele fonverwachte problemen moeten oplos- sen, problemen vaak die voor Philips volkomen nieuw waren, Ir. P, van Oterloo, projectieider voor 18 HoBBYsKOOP Voit minaten nadet de motor van de vierde trap is witgedoofd, word de satellet afge- Stolen. Als siraks de zonnepanclen iin wit- ‘gollaps, kan ANS’ hacer asironomisch werk beginnen, ANS in Geldrop, zegt hierover: we hebben bijvoorbeeld erg veel gelverd op hhet gebied van smering van lagers in vaculim. De satelliet bevat een aantal Graaiende dolen (in het. standregelsys- teem bijvoorbeeld) die beslist smering nodig hebben. Vlocistofsmering_ geeft grote problemen, omdat vloeistoffen in vaculim verdampen; zelfs de speciale vaculim-otiesoorten doen dat (2ij het in rmindere mate), In verband met de aan- ‘werigheid van spiogels en Jenzen in de astronomische meetapparatuur konden ‘we geen oliedamp toclaten, zelfs geen ‘minuscule hoeveelheden. We hebben hier- over — zoals trouwens over zovele pro- blemen — contact gehad met NASA. Daar kent men het probleem natuucljk, maar men Tost het op door elk lager in te bouwen in een hermetisch afgesioten rruimte met een eigen Heliumatmosfcer- tje. Ons probleem was dat wij geen plats hhadden voor zulke atmosfeertjes. We ziin tenslotte terechtgekomen op droge sme- ring, waarbij weer de moeilijkheid op- trad dat de meeste droge smeermiddelen zZoals talk- en grafietpoeder functioneren bij de gratie van het in de lucht aan- wezige water. We hbben uiteindeljk een oplossing gevonden, maar misschien nog belangrijker is, dat we nu binnen Philips een hoop kennis hebben vergaard op het zeer specialistische gebied van smering in vacuiim, een kennis die ook voor an- dere gebieden dan ruimtevaart viterst nuttig is”. Ontwikkketing gekenmerkt door wijzigingen Op de vraag welke wijzigingen zijn aan gebracht ten opzichte van de oorspronke- Iijke opzet, antwoordt Ir. van Otterloo: »,Van het dorspronkelijke voorstel dat in 1965 san de Nederlandse regoring werd gopresenteerd, is eigenlijk niets overge- bieven. Het bleek steeds weer dat onder~ ddelen en systemen die men oorspronke- lik had willen toepassen, niet of minder sgeschikt waren voor de bizarre omstan- digheden van cen ruimtcreis. Bovendien maakt de ene wijziging vaak de andere noodzakelik. Waar we achteraf het meest gelukkig mee zijn, is het besluit ‘om een computer in te bouwen die ti dens de viucht kan worden geprogram- meerd. Het oorspronkelijke ontwerp be vatte zelfs helemaal geen computer; in latere besprekingen besloten we de satel- Tiet uit fe rusten met een vast-geprogram- meerde boordeomputer. Nog weer later ‘namen we een grote gok: we wilden een computer die tijdens de vlucht vanaf de grond zou kunnen worden geprogram- ‘meerd. Volgens berekeningen van NASA. zou die computer cirea 21 kilogram wegen (lat was overigens in 1969/70) en wij hadden in de satelliet maar 8 ke beschikbaar. We hebben toch doorgezet en onze boofdcomputer weegt mu nog geen 8 kg. Deze computer is — samen ‘met een aantal andere ANS-onderdelen — nu ook opgenomen op de Europese lijst van ruimtevaartcomponenten. Dank zi de flexibiliteit van de boordcomputer konden alle andere achteraf doorgevoer= de veranderingen zonder al te veel pro- blemen door het elektronische system worden opgevangeni.” ANS wordt in Duitsland gevolgd Na de lancering zal ANS worden gevolgd vanaf het ESA-grondstation te Darm- stadt in West-Duitsland. ESA is de af- orting van .,Buropean Space Agency”, een samenvoeging van de bestaande Europese ruimtevaartorganisaties, die op 1 januari 1974 realiteit is geworden. In het volgstation bij Darmstadt komen de astronomische meetresultaten binnen fen worden de commandesignaten uitge- zonden om de stand van de satelict te regelen en de meetprogramma’s te a Veren of aan te passen, Tenminste, als de laneering straks in de zomer fut. Ir. van Otterloo: ,,Ja, iedercen realiseert zich natuurliik dat de kans op een mis- Iukte lancering bestaat. Tk meen persoon- lige dat die Kans Klein is, gezien de repu- tatie van de Scout-raket. De lnatste 28 lanceringen. iin alle gelukt, terwijl van de vif Ianceringen met het verbeterde rakettype dat wij krijgen, er nog geen cenkele is mislukt. En dat geett gefun- deerd vertrouwen in cen goede afloop van het ANS-project”,Kleine schakelingen met interessante mogelijkheden Met én of twee transistors kunnen yank schakelingen worden gemaakt die ondanks hon eenvoud interessante mogelikheden bieden, Hlierbij vindt w vif schakelingen met elk slechts twee transistors, con glocilampje en enkele weerstanden en conden- satoren, dic w in een wip in elkaar zet en die braikbaar zijn voor veel toepassingen. De benodigde onderdclenzija vermeld in de tabel Afb. 4 BIf het sluiten van de schakelaar ‘gaat ite lampje vrjwel onmiddellje branden doordat de condensator via de Kleine weer- Stand snel wordt opeeladen. Wa. het openen ‘am de sohakelaar diart het echier events oarday de condensaior weer 20 ver ito laden dat het lampje dooft. Deze schakeling ddoet dus het omgekeerde van die van a: beelding 3 ‘opening. gerichn. Aan de overkant van de re bewaken doorgang wordt een lampje ge- pleats, en lenslaripie of een zaklantacrn, ‘dat inet kokerife mel ee LDR sachin [le oka. jb, 1 Als er licht op de LDR (lichige- Yeelige weersiand) val, gaat het gloel. Jampje weer uit. Alp her Ticht van het slocilampje Gok op de LDR tact valien onte Saat een soort ,houdschakeling”, woarmec 4 bi yoorbeeld’ kunt signateren of ‘ergens licht’ brandi of ‘gebrand heeft. Valt het Ticht van her glocllampje niet op de LDR, dan Brandt het lampje alleen ale de LDR door cen andere lamp wordt belicht Afb 3 Deze schakeling heeft een ingen frouwde vertraging. Na het sluiten van de schakelaar dwurt het enige tid voordat de ‘Condensator is opgeladen en het lampie gaat Sranden. Bij gebruik van een terugverende drukinop most de knop bewust een adie worden ingedruki; even, per ongeluk, de nop indrakken heeft geen effect Afb. 5 Dit is een eemoudige niveaumeter Noor vlocistoffen die de elekriitet enig- ins geleiden, zoals gewoon water. Als de twee ‘voelers, die van geleidend materiaal ‘mocien worden gemaakt, door middel van de vioeistof worden ,wverbonden", gaat het lampje brenden Benodigde onderdelen Onderdeel schema 1 schema? schema’ schema schema 5 ‘ansistor Philips BC 5495, 2 2 2 a 2 EDR @322 600 93001) 1 1 clektrolytische condensetor 125 of 150 aP, 16 V of hoger os Lampje 6 V s0 mA met houder i weetstand 47 "244 -W. 1 Wweerstand “1 xn 4 W 5 weerstand 10 k2 Me W 2 1 Wweerstand 22 ko W. Weerstand 47 ka ie W weerstand 100 ka ie W weerstand 470 ke Se W Afb. 2 Deze schakeling is eigentie de Someekeerde” van die van afbeelding T “Ais de LDR verduisterd is, brandi. het locilampje en omgekeerd, Be. schakeilug an bif voorbeetd worden gebruikr om het ‘onderbreken van con lichtsiral door eon Voeding passerend persoon te consiateren. De LDR ‘words in een Kokertie van zwart papier ge- Imonteerd, met de gevoelige kant nawr de De schakelingen kunnen worden gevoed uit eon netvoedingscenbeid, mits deze 9 volt kan leveren, of uit batterien. Omdat het lampje 50. mA vraag, kan geen minibatten) van 9 volt worden genomen maar verdienen 23s penlight- of dikkestaafbatterijen de voorkeur HOBBYSKOOP 19Is een veelgehoorde uitspraak onder elektronica-hobbyisten, Grootspraak? Welnee. Veol van hen hebben aan een goed schema ‘genoeg om eon versterker, afstemeenheid, toongenerator, gostabiliseerde voedingseenheid cof wat dan ook te bouwen, En toch kopen ze dan een Philips ‘onderdolenpakket. Waarom? Kent u soms een gemakkelijker en ~ veiliger manier om aan een gegarandeerd goed schema te (Nederlandstalige) handleiding Plus alle (zorgvuldig geselecteerde) ‘onderdolen en een pasklare printplaet. En voor een prijs die nauwelijks hoger ligt dan die van lose onderdelen! Nadere gegevens over Philips onderdelenpakketten zijn vverkrijgbaar bij uw elektronica- onderdelenteverancier of worden op aanvraag gaarne toegezonden door Philips Nederland B.V.,Afé Publiciteit/, VB 9-85, Eindhoven komen? Met duidelijko on voorbesld uit vela mogelilthedan e-toongenerator, Freauentiegebie3 2 Tot 200.000 He in vir bereiken ‘Uigengospanning rogeloaar van 0 tot 1 vot, vervorming O.t tot 8%. ‘Gitgangsimpecanti ea. 70 ohm. Ingebounde netvoeding, Phils onderdelonpakket NL 8832 / 6460 PHILIPS