1

సకల జ ల గ లం ణ
ర య జన - లం ణ
లం ణ గ పథం న!"ం#$ దశ(10) అం,ల -. చరణ
1. జలంద12 3ప1 లన.. సమర5వంత8న లన9 దృ;
 అ< ఉ$> దం? అణ@Aయడం? C DనమంE నFంG
HI 1 ఆ చనల$ అ Kణం ‘సM - NO, సM - Q-R, సM -
Q,SR, సM - TR’ Vదం? 3ప1 లన అంWNXం.
 GY లZణం త[\ంచడం? C N]న ]న^ల$ ఊరట
కa\ంbం#$.. ఇతర def aత .g h ఉనiCh j klm, nom9
pq త[\ంచడం rS. kl ఉతstXల ధరv త[\NXం.
 ధరw వ వస5 N5నం రదరxక8న ‘yz{’వ వస5 3|NXం
 }ంG ~తS పథ-ల సమర•వంతం అమv bయడం €సం • క
‚డm మంEతS ,ఖ ఏ.sCbNXం.
 లం ణ గm… p†tల సం‡మం €సం • క ‚డm Q i
ఏ.sCbNXం.
 ఉˆ గ3Xv, ‰ంఛనరh$ ‹Œ 1వ •Ij AతVv ఇb•Œ ŽNXం.
 dఆ•ఎR ~తSం గత ప‘ళh b†న $ంభ€”ల iం•9 Q–రణ
క{— ఏ.sCbNXం. ˆ˜ల V యN5నం ™ం# లšడ ం.
 2

2. œ కబ!న వ.\ల Nž-రత - అంద12 చటం స]నం వ1XంŸ

 .ష¡ం œ కబ!న వ.\ల ఆ-ం¢ల ‹రA£¤X, అంద12 N]oక
V యం, సమ¥¦వృW•§ ¨టv ANXం. d© వ.\ § ªంWన వ §X
లం ణ$ «a ™ఖ మంE bNXం.
 .¬ ంగ య]ల$ Q£ద•ం .. మత Wకన ఇ@•న 1జFSషనh
«ల[ం@ p• d©, ఎ©-v, ఎ©ల$ అందeNXం.
 QQధ చ®ల ఏ2కృతం, సమనSయం b† ఉమ¯! °రస¯±
™N²r ³´ంWంb క{— ఏ.sCbNXం.
 ఎ©- h అత ంత œ కబ!న వ.\ల$ Nž-రత కasంbŒ ఎ©-
ఉపవ \కరణ Aగవంతం bయడం ]వంt సహ-. i అంWNXం.

3. ·¸-¹¸: ఆ»ర, pస భGత

 .ష¡ అవస.ల$ అ Kణం |తX ఇళh .¯ణం. తrS. అంద12 ఇvh
ఉం¼Œ ŽNXం.
 అ£½¾న "దల$ ఇం• ప®v అందeNXం
 అర½త కa[న $Cం¨ల$ |తX Fష¿-£Àv ఇNXం. సమT Kణం
|తX -£Àv ఇ3Xం®ం
 ¬ పం‰Á వ వస5 rS... Vణ 8న Fష¿ జల$ అంWంb రదరxక
వ వస5 3|NXం. తrS. ఆ»ర DV ల అÂమ రp” p1NXం.
 3

4. Ä• .Å - అనirత$ అందలం
 .ష¡ం Ätల ఎ£^ల అవస.ల దృ; ఉంÆ$ .. }ంG ~తSం
ఇ3Xనi ఎ£^ల సÇ-n (ఎక. § ³.18Av)? C .. @నi, సనi-£
Ätv ఎ£^v, QతXVv | Év bÊం#$ ³.2,500 ఇ¿Ÿq
అ†Ì¿- అంWNXం.
 DనమంE పంటd] పథకం rS. Ätల$ ఉ@త పంటd]
అంWNXం.
 వ1§ ³.3100 మదÍt ధర కasNXం. ప3Ÿ €సం ]Î>q ఇంటÎSనÏ¿
ఫంÑ ఏ.sCbNXం
 ఆస§X గల Ätల$ ‘Ò ఆ^ల ఉ@తం అందeNXం.
 DనమంE క•ం@న ¬ య ప3ŸÓ£À రÔT § అ Kణం
¬]¨Õ టర¯1Ö †— ×వలØ bNX™.
5. V శ§X - మÙళల jతృతSం అ¦వృW•
 !Ú-ÛÜv, Ý షనm €£- h bF Qr 15 ల$ ఉ@త Œ Ø®Øv
 ఆడÇడÀ భÞN (నవ¬త ¨aక): ఆడÇడÀ భÞN "£?.. నవ¬త ¨aక9
ßÖ-Ñ ! oq bNXం. ఆ ¨aక 21 ఏàh వ@•న త.Sత ³.2ల¢v
´ందవÆ•.
 ఉజSల లÇ•r£ల$ ఏáW§ 4 R †aండ£h ఉ@తం అంWNXం
 సSయం స»యక బృంrల$ Vమ]⟠1% వnÀ} £”v
 మÙä Ätల$ మదÍt, సహ-రం అంWంbం#$ మÙళ Ät
-åsFష¿ ఏ.sC bNXం. I rS. పంట ఉతs X అ²న దగ\£iం@
Q æ[ంbవర$ p1 ఉతstXల Qvవ kంbం#$ సహ-రం
అంWNXం.
 ఇళh ప bÊ మÙళల$ మదÍv, çŸణ è¢ణ, N]oక భGత
అంWంbం#$ éê†Ö వర>•- -åsFష¿ ఏ.sC bNXం.
 మÙళల$ 10 ల¢ల ఉˆ v కasNXం.
 4

6. ìవశ§X - ఉ ž
 í య¿ పÇhÖ స SR క{ష¿ (UPSC) తర» .. òØ-1, òØ-2
స».. TSPSC 1ôqêంq ప ¢ల 6 ‹లల€N1 రదరxకం
రSÙNXం.
 EWS €®? స» అ i ~తS ఉˆ ల 6 ‹ల h భ X bNXం.
7. Qr ø - Vణ 8న Qద
 Qr £5v, అD ప$ల$ ]ర\దరxకతSం €సం
మండలం ‚డm¤>m- ఏ.sC.
 షm œÛ…• Î†× Ïయm ¤>m- ê£ùన వసtల కలsన
 అ i ²AC ఠ,ల h ûÅల QDనం9 పర A¢ణ
 బ×üq ²Aq ఠ,లల$ ఆ†Xప i, Q# ý, þ• Çvhల కమ1Ïయm
Çvh ం@ {న»²ంŸ

8. ద ø - Vణ 8న ద సంర¢ణ
 అర½త కa[న $Cం¨ల$.. ²AC ఆ3ప h ఏáW§ ³.10
ల¢ల ఉ@త ఆÞగ కవFÜ.
 oŒhN5² మ Ìs a— ఆ3ప ల$ -హం
 ఆ15కం œ క¨C$ KÄన $Cం¨ల$ ఏáW€N1 ఉ@త ద
ప ¢v.
 -åsFq ఆ3ప v ఇ న వ¤v bయ$ంá రదరxక వ వస5
 Kం× C సంభQం@నŸ¸.. É ¿
À అవ• సమయం ”v
ర ంbం#$ <v .. 3v, ం £Àv, -ÛÜ Qr £5v, ఇతర
pలం—రh$ -1Àæ పల¯న 1స† ష¿ (CPR) è¢ణ
 5

9. సం రÔ Q-సం - ప1 మv, aకవసtv & ఇతర క. v

 లం ణ Av, ఇ‚…Av, ÄÛSv, ఎ²•Aల అ¦వృW•§ HIRA
Hడm9 దృ;
 3Xతం .¯ణం ఉనi 1 {క -1áరh ప ల Aగవంతం
bయడం? C |తX ద.¨Õ-Qజయpడ 1 {క -1á•
రం § రవ
 ¬ం ˜గ•- క Ÿన£ద•రణ
 Ätల$ లÇ• b·F•Œ.. తXం - శSరం $ సమ సy¢
 కృ ÔనW జŒ h లం ణ p® హ$> ´ం‘ం#$ KWDT-II ™ం#
.ష¡ం తరŸ pదనv సమర5వంతం Q ‰NXం.
 అసం 1X ఉనi క]ంÑ ఏ1T ×వలØêంq? C , కృ ÔనW9
kం!ం ఉనi $ల 1Xbయడం. కృ ÔనW9 |తX $ల
.¯ణం.
 †ంగFw ఉˆ Kల$ ఆrయŸ ప i ²ంబ•-êంq
 !ట• ద.¨Õ ప1ž జv ఎ#å>ంCనi.. రp”, 1"ధ ం,
™ంŸ, Þ¸h, #ßÖ j$êంq తWతర సమస ల$ ప1 >రం,
సమ¥¦వృW•9 • క దృ;.
10. pరసతSం, సంస% & చ1â
 Ìkంబ• 17న లం ణ QHచన W‚త-pల అž-1కం రSహణ.
ద.¨Õ సంN5న Q™§X .టం V•తరం b†న .®ల$,
ల$ త[న K1XంŸ ల¦ంbŒ N¯రక @హiం, & oయం .¯ణం.
 '.¿పah, పర-ల ఊచ€త స¯1ంÆ$ం(.. ఆగ3 27న ‘ర¬-రh
#ష% ల సంస¯రణ Wనం’ రSహణ.
 సమ¯క>-Nరమ¯ áరం ¬తర ¬ యN5² రSహణ
 వæవృ#•ల$ ఉ@తం అæధ , -Ò Tâ
 ఉమ¯! °రస¯± €సం క{— ఏ.sC.
 6

1. అంద12 3ప1 లన - సమర5వంత8న లన9 దృ;

1.1 అ క న ఖ
Q–రణ క{ష¿: అ¦వృW• "£? అంచVల Qప తం kం@,
వ యం b†న పv $ల9 ద. ŸX bÊం#$ €£ 1)•À జ!ü? క{—
ఏ.sC b†, ద. ŸX జ1‰NXం. అ¦వృW• "£? bప•న QQధ $ h
జ1[న అQþ 9 *Sతపâం Æ1NXం. అ i అQþ ఆÞపణల9 Q–రణ
జ1‰, ˆ‰n గ8న -ం#కరh ¨hÖaR kడ ం.
ప1Òలన వ వస5: గత ప‘ళh +Cb3$నi అÂమ z}®²ంŸv,
‘pలయ z™ల ఆÂమణv, Aలం టల9 • క యం, i ఏ.sC
b†, జ1[న అV T i స1W#Í ం.
‹- ఔట• 1ం ÞÑ: ‹- ఔట• 1ం ÞÑ Ö /m, ఆపFq అంÑ
#¿-ఫ• (TOT) Ç!Àం 1య9 ద. ŸX bNXం. ÇÑ }®²ంŸ
Ÿనఃసy NXం.
ధరw ర#ÍbNXం: Ätల z™v క¨ü bÊŒ.. వ వ©5కృత z-]ßT$
అ ·లం ఉనi ధరw QDV i ర#Í bNXం. అంద1? సం Wం@
రదరxక8న వ వస5 ‘y z{’ Aశkడ ం.
అQþ ß. #ల$ మ –నm †స3: అQþ 9 ß. #ల 1-•À
bయá § మ -4నm †స3 (ఇంటÎiq, 5ms-¾¿, ßoకm 6}ష¿v)
ఏ.sC bNXం. Ôత గ¸^ ద. ŸX బృంr i, గm బృంr i
య{ంbŒ ŽNXం.

1.2 సమర•వంతం }ంG ~తS పథ-ల అమv

‚డm మంEతS ,ఖ: }ంG ~తS, }ంG æoత పథ-ల iం•þ
సమర5వంతం అమv bయడం €సం • క ‚డm మంEతS ,ఖ
ఏ.sCbNXం.
 7

}ంG ~తS పథ-ల అమv: అž-రం § . j త¢ణ అమvbÊ }ంG

~తS పథ-v..
 fఎం ఆpR æజన (¥yణ, పటణ)
 fఎం సS ž
 ™G æజన
 fఎం QశSకర¯ æజన
 fఎం మత-7 సంపద æజన
 fఎం జన ఆÞగ æజన
 fఎం ఫసm d] æజన
$ల &లధన వ య Dన త: aకవసtల $v, Av,
ÄÛSల $v, ê 8Ö-)m •>9, fఎం గ శ§X వం• $ల
Dన త రÔ²ంచడం

1.3 ఉˆ Kల సం‡మం, kనÏ h

" 1Qజ¿ క{ష¿ (fఆ -): .ష¡ ~తS ఉˆ Kల$ ÎK ల• " 1Qజ¿
క{ష¿ (fఆ -) అమv bNXం. Âమం తపs$ంá 5 ఏళh€N1 fఆ -
1Qజ¿ ల క•NXం. nఏv, మధ ంతర భృ (ఐఆ•) ఆలస ం Û$ంá
ఇNXం.
స-లం AతVv: ఉˆ Kల$ స-లం AతVv అం‘Œ ŽNXం.
‹ల 1వ •Iన ఉˆ Kల ¨ ం$ ; h AతVv జమ bNXం.
ఈ5=ఎR -£Àల ªvh¨C: dఆ•ఎR ~తSం ఉˆ Kల$ ర >హం
b†ంW. .ష¡ ~తSం స-లం ê!కm Çvhv, ఖ£•v ²ంబ•-
bయక వడం? అjక ఆ3ప v 5mX -£Àల ఆHWంచడం Û#.
ఉˆ Kల$ లÇ• b·FŒ వ వస5 ]£sv bNXం.
?నm బW ల వ వస5: పˆనitv, బW v సÂమం జ1@Œ ŽNXం.
p®r£లంద1? సం WంŸv జ1‰ ÜY 317 అమv Ÿన:సy NXం.
 8

-ం#Ö ఉˆ Kల సమస v: -ం#$ —చ£h, ఆ,&ఏఎ¿ఎం వర>£h, ఆÞగ

ø వర>£h, ం £Àv, ఇంW. Aం పథకం (ఐ}f) ఉˆ Kv
ఎ#å>ంCనi సమస ల9 ఒక క{— ఏ.sC b† AWక9 <¾నంత తSర
రÔయం 3$ం®ం
ఒక/ •Iన ‰ంఛ ªahంŸv: ‹Œ ఒక/ •Iన లÇ•r£ల ¨ ం$
; h ‰ంఛ జమ అC Œ ŽNXం.

1.4 Q‘Ò, గm… vK p†tల సం‡మం

Q‘Ò, గm… p†tల €సం • క మంEతS,ఖ/Q గంః: pస vK
p1 సం‡మం €సం |తX మంEతS,ఖ/ Q i ఏ.sC bNXం.
గm… ‘, h లం ణ భవ¿ల ఏ.sC: అž-రం § వ–•క vK జల
సం‡మం €సం గm… ‘, h లం ణ భవ¿ల ఏ.sC ప1ÒaNXం.
ఇం#€సం }ంG ~తSం? సం WంŸv జ£Ÿ ం.
8a కన-Ûష¿ rS. ద స»యం: గm… p†tv.. ద సల»ల
ఉ@తం ´ం‘ం#$ ‘ఈ-సంÜవ ’ rS. 8a-కన-Ûష¿ రం¦NXం.

1.5 సమ లన
లం ణ klm ధరv, nom ధరల త[\ంŸ: GY లZణం త[\ంచడం rS.
N] ల$ ఊరట కasంbం#$ klm, nom9 p q త[\NXం. I rS.
klm, nom ధరv తK\ ². 3Xతం ‘శp పXం ఎ$>వ klm ధరv
లం ణ j ఉVi². <• def aత .g h ఉనi ధరల$ 3|NXం.
.ష¡ .జD ంతం (Êq }‰టm oయ¿): jషనm }‰టm oయ¿
(NCR) తర» .. Êq }‰టm oయ¿ ం i ఏ.sCb†.. ద.¨Õ
èpరh సమ¥¦వృW• జ1@Œ చర v 3$ం®ం.
పం–య ల Çvhv: ~తSం § వ@•న 100 ÞÅ hj 13Aల
¥మపం–య ల kం!ం Çvhల ªahNXం.
 9

œ కబ!న మండŒల€సం: 100 అత ంత œ కబ!న మండŒల K1Xం@ ఆ

ం h అ¦వృW•9 • క ద• Ž‰NXం.
©ఎం á FÓ•À: ఇంతవర$ ఎGH ÛనCh ¥yణ N5² వర$ జ1@ .ష¡
~తS పథ-v, QDVల అమv ఒక>³ ఆ¿¾‚h v3$jŒ ©ఎం
á FÓ•À ఏ.sC.
 10

2. అణ 1నవ.\ల సశ2Xకరణ - అంద12 చటం స]నం వ1XంŸ

2.1 స త అ వృ
లం ణ$ ద• d© ™ఖ మంE: .ష¡ం œ కబ!న వ.\ల ఆ-ం¢ల$
అ Kణం , స]జం అ i వ.\ల$ N]oక V యం కasంbం#$..
d©ల$ ªంWన ™ఖ మంE jతృతSం def ~ S i ఏ.sC bNXం.
మత ఆD1త 1జFSషనh ర#Í: .¬ ంగ Q£ద•8న మతపర8న 1జFSషనh
«ల[ం@.. d©v, ఎ©-v, ఎ©ల$ æజనం అంWNXం.
• క d© అ¦వృW• ž: లం ణ .ష¡ం œ కబ!న $Œల అ¦వృW•
€సం..
 .ష¡ d© క{ష¿ల$ త[న చటబద•8న మదÍt ఇNXం.
 అటm kనÏ¿ æజన Œ@.. fఎం QశSకర¯ æజన నH#
b3$నi b వృtXల p1§ ‰ంఛ h ఇNXం.
 ఉతs X -ర కŒ v, మ ఎ$>వ ఉం¼ ప v bÊ ‘ఉతs X
$Œల’$ ESI స# T i QసX1NXం.
 లం ణ çŸణ è¢ణ, ఆ15క స»యం అంWంbŒ ఎంd©
-åsFషనh ప•షప£NXం.
 మ1 i సSయం ఉ ž అవ-,ల సృ;ంbం#$ d© ©©ఐ
(¨ Öవ•À -hÌR 4ంబ• ఆI -మ•- అంÑ ఇండ©¡) ఏ.sC$
మదÍ NXం.
DనమంE QశSకర¯ æజన: fఎం QశSకర¯ æజన సమర5వంతం
అమv bNXం. వJంKv, £ (బటv $ ), $మ¯£v, ©Kv, V²
Lహ¯Mv, –కap£ తWత£ల$ ]â ప1{తం -$ంá తXం 18
వృ Xపర8న p .v bÊp1§ I i వ1XంపeNXం.
] F$ ఫం¢¿ »m-: మండలం ] F$ ఫం¢¿ »àh 1¯NXం. <•
Ý షనm రSÙంbం#$ చర v 3$ం®ం.
 11

త$>వ జV కa[న వ.\ల సం‡మం: త$>వ జV -రణం రhN §

KÄన ªంÆల వం• బలOన, [1జన స&»ల ం! వర$ అjక $Œv,
¤P స&»ల ఆ-ం¢ల ప1ర NXం. త$>వ జV ఉనi ఆర " ల
వం• వ.\ల సం‡] i ·á దృ; kC$ం®ం.
2.2 ఎ©-, ఎ© N]oక వ.\ల అ¦వృW•
ఎ© 1జFSషనh kంŸ: లం ణ ఆQరQQం@న త.Sత జV $ అ Kణం
ఎ©-, ఎ©ల$ అంWం@న 1జFSష¿ల Ÿనఃప1Òaం@, [1జన వ.\ల
1జFSషనh జV $ అ Kణం kంbŒ ŽNXం.
ఎ©-ల ఉప వ క\ రణ: ఎ©-ల అత ంత œ కబ!న p1§ Nž-రత
కasంbం#$ ఎ©- 1జFSషనh వ \క1ంbం#$ లం ణ def
~తSం.. }ంG ~తSం? కa† ప b3XంW.
స ² కర¯–£ల$ అండ ..: ఇంR• తర» 1"ధ -1¯$ల AR
j$êంq సహ-యజ] v K1XంŸ.
~తSం ¨ ÖŒ 3ల భ X: QQధ ~తS Q h ఎ©-, ఎ©ల$
సంబంžం@న ¨ ÖŒ 3ల K1Xం@ p• భ XbNXం.
2.3 1Íష వ.\ల$ N]oక సం‡మం
dn -1¯$ల సం‡మం: dn -1¯$ల$ N]oక భGత కasNXం.
[ వర>•- సం‡మం: లం ణ 5 ల¢లమంW [ వర>•- (ఉబ•, †SS\,
T]/ వం• TØ- rS. ÊవలంWంb) Nž-రత కasంbం#$ œÛ…•
Ó£À ఏ.sCbNXం. <1§ }ంG ~తS పథ-ల rS. æజనం
b·£NXం.
వలస -1¯$ల సం‡మం: లం ణ ం@ ఇతర .gల$ వలసœ h -1¯$v
ఎ#£>j సమస ల ప1 >రం €సం ‘వలస -1¯$ల సం‡మ Ó£À’
ఏ.sCbNXం. వలస-1¯$ల $Cం¨ h మÙళv @£ p .v
b3$jం#$ ల¢ ³ యల వర$ £”ల అందeNXం.
 12

Œయరh సం‡మం: V యp#ల9 r¸ల Þžంచá § ‘Œయరh ర¢ణ

చ® i’ 3|@•, V యp#ల సం‡] § భÞN కasNXం. లం ణ
అడS}q- UR$ ఇ@•న ³.100 €టh ž ¨• V -m ఆI లం ణ$ బW
bNXం. I § అదనం మÞ ³.200 €టh ?!ం@ ³.300 €టh -రsR
ఏ.sCbNXం.

2.4 †ంగFw ఉˆ Kల సం‡మం

†ంగFw -ల R -ం#Ö -1¯$ల$ AతVv: †ంగFw -ల R
-ం#Ö -1¯$ల$ €m ఇం!T? స]నం AతVv kంÆ ం.
†ంగFw ‘శం j అ { fఎRí ]ర•డం: WK\ మంEతS ,ఖ
రSÙ3Xనi Aలం 1య 6\నడం rS. లం ణ? C .. ఇతర
.g h WK\ ¨h$ల | Év bÊం#$ • క రవ 3$ం®ం.
†ంగFw ఉˆ Kల ఆrయప i ²ంబ•-êంq: def అž-రం §
. j.. †ంగFw ఉˆ Kల ఆrయప i ²ంబ•- bNXం.

2.5 © య• †•జ ,h Wp ంKల సం‡మం

వæ ఆ ]v: aక స# Tv, నడక స5Œv, Ú¿ కవ•, £>v,
24/7 ద స# Tల? వæ ఆ ]ల (వృr• ]v) 1¯ంచá §
}ంG ~తS పథకం ‘అటm వæ అ~ దX æజన’ సWS æగం
b3$ం®ం.
.మ మంWరం, -Ò Tâ: Ùం#^ల 550 ఏళhV• 3IరY సSపiం N-ర8..
అæధ .మమంWర .¯ణం రX^tండటం, 240 ఏళh త.Sత -Ò
QశSVథ ఆలయం Ÿన£ద•రణ జ1[న సందరQం .. వæవృ#•ల$ ఉ@త
 13

.మ మంWర దరxనం, QశSVథ దరxనం €సం ఉ@తం అæధ , -Ò

Tâv రSÙNXం.
Wp ంKల$ • క స»యం: Wp ంKల$ సSయం ఉ ž కasంbం#$
³.25 ల¢ల వర$ కCÛ £”ల త$>వ వnÀ} అంWNXం.

2.6 ,ం భGతv
గ నగరం మత4ందస శ$Xల$, అÂమ వలసల$ }ంGం ]1ంW.
‘శం బయటప¸tనi ఉ pద -ర కŒ ల$ &Œv మన
ద.¨Õ œvK Ž3XVi². అం#} ఉ pr i IC
ఎ#å>jం#$ def ఈ 1ంW »yల ఇ3XంW:
ÞÙం v, అÂమ వలసr£ల బÙష>రణ: ÞÙం v, ఇతర అÂమ
వలసr£లంద1þ ìద• పWకన బÙష>1NXం. ఆD• -•Àv,
R •v ´ం‘ 1య C టh సవ1NXం, తrS. <•
#1S æ i అ¸À$ం®ం.
Tం—-.!క¾eష¿ Ìm: ఉ pద సంస5ల €సం ప bÊ, రత వ Fక
శ$Xల ©hప• Ìmల K1Xం@, tద™•ంbం#$ Tం—-.!క¾eష¿
Ìm ఏ.sC bNXం.
 ఇం# గం .. • క è¢ణ ´ంWన †బZంW .. 3 iత8న,
ఉ ఘటనల K1Xం@న R Êషనh య{NXం.
 ఇŒం• ఘటనv త తX$ంá స]జ గNSమ ం? [తన
-ర Â]ల bపడ ం. 24 గంటల ] ట1ం bNXం.
ఉమ¯! °రస¯± : లం ణ .ష¡p పXం ì 3 †Qm €Ñ అమv
bయá § అవసర8న ÞÑ ] Ø ³´ంWంbం#$ ఉమ¯! °రస¯±
క{— ఏ.sC bNXం. QQధ రం ల ŸMల? ఏ.sCbయÓC
ఈ ఉమ¯! °ర స¯± (UCC) క{—.. లం ణ జల? రంతరం చర•v
జ£Ÿ\.. Qpహం, Qá$v, ఆ†X హ$>v, pరసతS హ$>v, దతXత
 14

3€వడం, సంర¢ణ ద¾న అం,ల$ సంబంžం@ 3Xత చ® h ఏ8V

]£sv అవసర8• r § సంబంžం@న ™N²rల (]I) తT£
b† ~ S § అంW3XంW. ~తS ఉˆ Kల$ బ^ ర తSం,
బ^భరX±తSం _ž¤X చటం 3|NXం.
v: def అž-రం bప®క ¥]v, నగ.ల ప•ష8న
యం,ం i ఏ.sC b† k£Ktనi `మ"£? జ£Ktనi ల
(ò{ం ) ఘటనల యంENXం. ఇŒం• ల$ లs!న p1
కaనం è NXం.
 15

3. ·¸ - ¹¸ : ఆ»ర మ1ì pస భGత

3.1 పం వ!వస"
Fష¿ -£Àల ¬ : అ£½¾న $Cం¨లంద12 |తX Fష¿-£Àv అందeNXం.
3‹లల$ ఒకN1 |తX Fష¿ -£Àల ¬ bNXం. ఏ సమయం çV
ఆ¿¾¿ Ûr Fష¿ #-”ల నH# b3$j అవ-శం కasNXం.
Vణ 8న Fష¿: Fష¿ Çయ ం అÂమ రp”$ అడÀకట A¤X.. రదరxక8న
వ వస5? Fష¿ Ÿల Vణ 8న స£$v అం‘Œ ŽNXం.
3.2 ఇàb
"దలంద12 ఇం¸h: అž-రం § . j.. DనమంE ఆpR æజన §ంద
}®²ం@న cల ఉపæ[ంÆ$ . ìv, £"దల$ ఇàh
1¯ం@ ఇNXం. 3Xత ~తSం ‘fఎం ఆpR-¥yణం’ పథ- i
Q æ[ంÆ€Û#. def అž-రం § . j ¥yణ ం h ‘fఎం
ఆpR’ అమvbNXం.
"దల$ ఇళhప®v: ¥yణ ం h అ£½¾న "దల$ ఇళhప®ల పం‰Á
ఇం• .¯” § ?ásC: dంత స5లం ఇàh 1¯ంÆ$j p1§
-హ-v అంWNXం.
 16

4. Ä• .Å - అనirత$ అందలం
4.1 $% సం&మం
Ätల$ ఉ@త ఎ£^v: అంత.ü యం ఎ£^ల ధరv ఆ-, i
అంCtనiపs•2 నFంGHI ~తSం ఎ£^ల సÇ-n ³పం ఎక.$
³.18,000 Gన æజనం b·£ XంW. }ంGం ఇ3Xనi సÇ-nల
-రణం .. Ätv ఏáW§ ఒక ఎక. § ఎ£^ల€సం Vమ]âం
³.4Av ]â ªah3XVi£ (í1T బNX$ ³.267, DAP బNX$
³.1,311).
.ష¡ం Ätల ఎ£^ల అవస.ల దృ; ఉంÆ$ .. }ంG ~తSం
ఇ3Xనi ఎ£^ల సÇ-n (ఎక. § ³.18Av)? C .. @నi, సనi-£
Ätv ఎ£^v, QతXVv | Év bÊం#$ ³.2,500 ఇ¿Ÿq అ†Ì¿-
అంWNXం.
వ వNయం b3Xనi Ätల$ ఇW æజనకరం ఉంCంW. Vv Ätల$
I rS. ఎ$>వ లÇ• b·ర ంW.
పంట d]: .ష¡ం Dన మంE ఫసm d] æజన అమv bNXం.
ఇం- ఫసm d] æజన §ంద Ätల$ e{యం ·á ªahNXం. అ వృ;,
అVవృ;, కృ ప ల -రణం పంట నష ²నG¸ ఈ d] rS.
Ätల$ v కvKtంW. ™ఖ ం అžక వ.Ïv, C వరÏ తం,
·ల p వరణం వలh పంట నషం జ1[నG¸, Ê>m ఆI fV¿- -రం
ఎక.$ ³.15,000$ త$>వ -$ంá ¨žత Ätల$ ~తSం స»యం
అంW3XంW.
మదÍt ధర9 ÓనR: వ1 Ätల$ æజనం b·F•ం#$ ³.3,100 కþస
మదÍt ధర ఇNXం.
DనమంE ఎ ంá$ అ Kణం @£DV ల NK త-Ùంbం#$
Tనiv, సజüv, |gv, .Kv తWతర @£DV ల$ కþస మదÍt ధర9
స™@తం ÓనR ఇNXం.
 17

]Î>q ఇంటÎSనÏ¿ ఫంÑ: ]Î>q ఇంటÎSనÏ¿ ఫంÑ N5‰ం@.. ప3Ÿ

Ätల$ V యం bNXం.
Ätల$ ]Î>q అవ-,v: వb• ఐ‘ళh 1,000 |తX FPOల ఏ.sC
bNXం. I వలh Ätల$ ]Î>q అవ-,v k£K ², Ät h —తతSం
k£KtంW.
Tంiకరణ$ మదÍt: Çం# Êద ం వ వస5v, ఇం hంCh, #కరh | Év9
»1కల•• Ätల$ -హ-v అందeNXం.
QతXన ¨ ం$v: Nం rయ వ1, @£DV ల త-Ùంచá §,
Êంjయ Ätల$ సÇ-n ధరల$ QతXVల పం‰Á bయá § ‘Nం rయ
QతXన ¨ ం$v’ N5‰NXం.
వ వNయ ఉతstXల సపhX [¿-: వ వNయ ]Î>q T£Àv, Òతల
[డÀంKv, వ1 [డÀంKv, పం¸h, ·ర యల ̆ం }ంkv, ]ంసం
(lmv మ1ì కv) ̆ం }ంkv, N1ం & !!ం í Ch,
థ{క ̆ం }ంkv ద¾న p•€సం అnకల•రm సపhX [¿ల
అ¦వృW• bNXం.
€mÀ FÜv, Éo :h N5 క వ వNయ అవస.ల$ అ Kణం Éo h,
Òతల [డÀంKల 1¯NXం. ¥మ స&»ల ఏ.sC b†, Ät
స&»ల$ p• రSహణ అపs[NXం.
Êంjయ, కృ వ వNయ QDనం: • §ం@ ఉr నవన, ·ర యv,
3గంధ Gp ల రం ల .ష¡ అవస.v, అ ·లతv p Å A3|
Êంjయ, కృ వ వNయం €సం • క QDనం Aశkడ ం. Êంjయ
ఉతstXల$ Œభrయక ]Î>q ధరల .•1ంచá § 1Íష లం ణ
Lం×Ñ ఆ.\ Ö #-”v/}ంkv N5‰NXం.
Ät సమృW• }ంkv: fఎం-§N¿ సమృW• }ంkŒh@..
¥మపం–య Ät సమృW• }ంkల ఏ.sCbNXం. ఇW Ätల
అవస.v, సం‘»ల F• ‘వ¿ NØ Ìంట•’ ఉపæగప¸tంW.
 18

Ätల$ అవసర8న సల»v, Êవల €సం: వ వNయం Nం} క

అంత. i త[\ంbం#$.. Ätల$ అవసర8న సల»v, ÊవలంWంbం#$
;q ఉనi 800 అnకల•• ఎÖ-8నÏ¿ ఆûస• 3ల భ X bNXం.
ø అనi ̆ం Ìంట£h, ఔq Ch: @£DV ల ఎKమ 2028 V•§
ΕంŸ bÊ ల¢7ం? 4 (ఖమ¯ం, వరంగm, z లపah, ఆ† ¨Õ h) ø అనi
̆ం Ìంట£h N5‰NXం.
@£DV ల , <• ఆD1త ఉతstXల Q æ i త-Ùంbం#$ అ i
Dన పట” h 50 ‘ø అనi ఔq Ch’ ఏ.sCbNXం.
సం rయ þTల$ -హం: @£DV v, .[? b†న అంబa
వం• లం ణ సం rయ þTల త-ÙNXం.
ప X Ätల$ -హం: ప X ̆ం Nమ.57 i kంbం#$.. |తX
o iం {m- ఏ.sC త-ÙNXం. ఇం#€సం సÇ-n? ·!న £”v
అంWNXం.
ప X పంట$ } Kళh ం@ Ätల$ ఉపశమనం కasంbం#$ ‘-ట¿
‰ంÖ ¨mp3 j$êంq’ {ష¿ రం¦NXం.
లం ణ «a ప3Ÿ నగరం: ఇ—వల DనమంE ø నFంGHI
క•ం@న ¬ య ప3ŸÓ£À ఏ.sC రÔT i సWS æగం
b3$ం(.. ¬]¨Õ టర¯1Ö †— అ¦వృW• bNXం. అ c క
̆ం Ìంట£h, ఎKమtల త-Ùంb }ంkల ఏ.sC rS...
¬]¨Õ ‘శం j అ kదÍ టర¯1Ö pr [¿ కhస• అ¦వృW• bNXం.
ఆ³¯• రకం ప3Ÿ$న Üఐ ® €సం కృ;bNXం.
̆ం Ìంట£h, కhస£h, sÑ •>ల ఏ.sC
ఆ²m 3: ఆ²m 3 kంపకం ?నh K1Xం@ ఖమ¯ం, |తX¹×ం,
¤. "ట h ̆ం í టh ఏ.sCbNXం.
{రప: {రప ఎKమtల త-Ùంbం#$ ఉమ¯! ఖమ¯ం, వరంగm
oŒh h {రప FÜ, ̆ం }ంkల ఏ.sCbNXం.
 19

చqప® @ h "åంWన వరంగm •జ {రప$ Üఐ ® €సం కృ;bNXం.

వరంగm {రప ê sÑ £>, ఆWŒ¨Õ Td¿ sÑ £>,
రం Î!À oŒh పàh, ·ర యల sÑ •> ఏ.sCbNXం.
]{!: లం ణ 3 ]{! sÑ [¿ కhస•- (Vగ•క³im, ఖమ¯ం,
జ[ ల h ) ఏ.sC bNXం.
అం#¨C ధర h వ వNయ ఉతstXల రp”: • క ûడ• బ3-v, Ät
pహVల rS. ¥మ పం–య ం@ N5 క పటణ ]Î>q వర$
అం#¨C ధర h వ వNయ ఉతstXల రp”$ త-» i అంWNXం.
{ష¿ బtకమ¯: లం ణ ల kంప- i ΕంŸ bయడం rS. Ätల
ఆrT i kంbం#$ ‘{ష¿ బtకమ¯’ రం¦NXం.
రం Î!À, న6\ండ, వరంగm, ఖమ¯ం oŒh h ల ̆ం Ìంటరh
N5‰ంచడం rS. ల ఆD1త ఉతstXల ]Î>q Nమ.57 i
సWS æగప£Æ$ం®ం.
¸ Ätల సం‡మం: ¸ z™ల సమస ల ప1ష>1NXం. ¸
Ätల$ ప®v అందeNXం.

4.2 ప(సంవర"నం
oŒh N5² సహ-ర ײ .v: !ప1 మ రం i అ¦వృW•
bÊం#$ oŒh సహ-ర ײ 3ల ఏ.sC bNXం.
సహ-ర ఉతstXల Lం!ం , pr అ!ష¿: ల ఉతs Xr£v €-ఆపF•t
LంÑ 1ంద ‹² , k£K, {m> _Ö- వం• p r pRÀ ల ఉతstXల
Q²ంచá § œ3v¨C కasNXం.
‘Òయ ¬tv: }ంG ~తS .u¡య É$m {ష¿ లÇ• .ష¡ Ätల$
అంW¤X.. ‘Òయ ¬tల ఉతs X§ .² v ఇNXం.
కల, lmల kంపకం €సం Qèష ప"^ల QDనం: ప"^ల kంపకం
Ätల$ Œభrయక8న ధరv ల¦ంbŒ bNXం.
 20

మత-7ప1 మ$ -హం: కృ Ô, Érవ1 న#ల ప1pహక ం h 10

ఇ¿-Œ ంÑ ßష R కhస•- అ¦వృW• bయడం, ̆ం , ]Î>•ం
í టh ఏ.sCbయడం rS. లం ణ రత‘శŸ ఇ¿-Œ ంÑ
ßష R హM అ¦వృW• bNXం.
పCŸ£Kల kంప- § -హం: .ష¡ం p1Ïక పC ఉతs X
గణþయం kంbం#$ సమ పCŸ£Kల kంపక -హ QDనం
‘ లం ణ †m> సమ ’ రం¦NXం
‹—గల kంప- § -హం: jషనm d-2‰ం {ష¿, »þ {ష¿ rS.
•‹ తT è¢ణ$ సÇ-nv అందeNXం. Q-.¨Õ, ఆWŒ¨Õ,
నలhlండ h »þ -1á•- అ¦వృW• bNXం.
మండల N5² ప" ద ,లv: ప" r i అం#¨C §
3|b•ం#$ మండలం ఆc క ప" ద ,లన ఏ.sCbNXం.
 21

5. V శ§X - మÙళల jతృతSం అ¦వృW•

-Ûܧ œ h అ]¯²ల$ ఉ@త Œ Ø®Øv: !Ú -ÛÜ Ûr ఏvV
Ý షనm €£- h bF ¨aకల$ ఉ@తం Œ Ø ®Ø v అందeNXం.
సSయం స»యక బృంrల$ Vమ]⟠వnÀ} £”v: £”ల
స-లం ªah3Xనi మÙä సSయం స»యక బృంrల$ (áSA సంwల
వం•Q) Nž-రత కasంచá §, p1 ఆ15క వృW• త-Ùంచá § పW
9సలకVi త$>వ వnÀ} £”v అంWNXం.
5 ల¢ల d] rS. ·á áSA మÙళల$ లÇ• b·ర ంW.
• క SHG LంÑ: QQధ వ3X^ల ఉతs X bయá §, ఈ వ3X^ల
• క SHG LంÑ 1ంద Q²ంచá § మÙä సSయం స»యక
బృంrల$ త[న è¢ణ, ]Î>•ం సహ-. i అంWNXం.
ఉజSల లÇ•r£v: ఉజSల లÇ•r£ల$ సంవత-. § VvK ఉ@త R
†aండ£h అంWNXం.
మÙళల భGత: .ష¡ం మÙä ర¢ణ kం´ంWంచá § మÙä
3 Êషనh QసX1NXం, చ®ల బ "తం bNXం.
మÙళల$ 10 ల¢ల ఉˆ v: ఐ‘ళh -Œ § ~తS, yAq రం h
మÙళల$ 10 ల¢ల ఉˆ v కasNXం.
ఆడÇడÀ భÞN: ఆడ‰లhల$ d] €సం ~తSం e{యం ªah3XంW. ఆ
¨aక$ 18 ఏàh ం¼స1§ ల¢ ³ యv, 21 ఏàh రXC స1§ అదనం
మÞ ల¢ ³ యల æజనం, తXం ³.2 ల¢v ´ం# £.
మÙä Ät -åsFష¿: మÙä Ätల$ మదÍt, సహ-రం అంWంbం#$
మÙళ Ät -åsFష¿ ఏ.sC bNXం. I rS. పంట ఉతs X అ²న
దగ\£iం@ Q æ[ంbవర$ p1 ఉతstXల Qvవ kంbం#$ సహ-రం
అంWNXం.
 22

ఉê¿ éê†Ö వర>•- -åsFష¿: ఇళh ప bÊ మÙళల$ ( ం

jజ•-) d], çŸణ è¢ణ, N]oక భGత అంWంbం#$ éê†Ö
వర>•- -åsFష¿ ఏ.sC bNXం.
మÙä బ×üq: .ష¡ం మÙä సం‡మం €సం • క బ×üq ఉంáలనi
@ర-ల !]ంÑ N-రం bNXం. తrS. మÙళల సం‡] §
}®²ంb cల$ Dన త k£KtంW.
సతSర ప1 >రం: .ష¡ం మÙళల9 జ£Ktనi j.v (అ –.v,
AžంŸv, వరకటi AధఇంŸv, ఇతర z8న j.v), p• ప1 >రం
–Œ అంతరం ఉంW. 33 R#Ö €£ల ఏ.sCbయడం rS. €-
(POCSO) }3ల సతSర ప1 >. § ¨టv ANXం.
ర¢ణ రంగం మÙళv: .ష¡ం మÙä { క ఠ,ల
ఏ.sCbయడం rS. ర¢ణ ,ఖ , Nìధ 3 బల h bFం#$
ìవtల త-ÙNXం.
 23

6. ìవశ§X - ఉˆ గ కలsన
6.1 +,మ-. (ఉ1!2.)
TSPSC స» ఇతర Tమ-v: í య¿ పÇhÖ స SR క{ష¿ (UPSC)
తర» .. TSPSC rS. .ష¡ 1ôqêంq ప ¢ల సమర5ం ,
సమT ·లం రSÙNXం. అž-రం § వ@•న 6 ‹ల h òØ-1, òØ-
2 ప ¢ల రSహణ ం! అ ²ంqêంq ట•- అందeయడం వర$ తXం
1ôqêంq 1య 1X bNXం. .ష¡ ~తS ఉˆ ల Tమకం
అQþ , అÂ]v, అనవసర8న † £-v Û$ంá 1X రదరxకం
బద•త? ఈ 1య 1X bNXం.
}ంG ~తS 矔 ¦వృW• పథ-v 1XN5² సWS æగం: }ంG
~తS †>m ×వలØêంq, ఎంట•| •;Ø ©>3ల 1XN5² అమv$
కృ;bNXం. QQధ రం ల ప1 మల !]ంÑ$ అ Kణం †>m
×వలØêంq Ìంట•ల ఏ.sC b†, Q‘, h ప bÊం#$ ఆస§X ఉనi
Qr £5ల$ è¢ణ క. v కasNXం.
yAq Ì-•? ఇంట•}R: ఉˆ గ Tమ-ల ÂమబI•క1ంచá §
.ష¡p పX £ˆ గ 1o©¡ ఏ.sC bNXం. I 矔 ¦వృW•
-ర Â]ల? అ సంD NXం. తrS. ఉˆ £5v yAq రంగం !]ంÑ,
అవస.ల$ అ Kణం తమ 矔 i ê£Kప£•$jŒ ŽNXం.
సతSర ఉˆ గ ;qల భ X bయడం: అ i ~తS ఉˆ ల NDరణ
‚•ß}ష¿ల? 6‹ల h భ X bNXం. DనమంE నFంG HI jతృతSం
fఎం Þ$ • ä rS. 6 ల¢ల$ 9 Tమ-ల bప•న Qధం
Âమం తపs$ంá ;qల రదరxకం భ X bNXం. ఉˆ గ - ండ•
³´ంWం@ ఏ ~తS ¤ 6 ‹లల కVi ఎ$>వ -లం ;q ఉండ$ంá
ŽNXం. పద< Qరమణల ™ంద3X అంచV A¤X r అ స1ం@
Tమ-v bప¸ ం.
 24

6.2 మద ం, ]దకGp ల ¨1 ం@ లం ణ ìవత$ Q™§X

మద ం: dఆ•ఎR ~తSం ఆrT i kం´ంWంÆ€pలj తపన?
.ష¡ం అత ంత ఉrర8న మద QDV i అవలంÇ XంW. I ఫaతం
ìవత అjక ఆÞగ సమస v త tXtVi². మÙళల9 గృహ Ùంస
k1[ంW. ఎ‚i $Cం¨v ఆ15కం ~Gం అT ². .ష¡ం మద ం
వ సVv సమN త¯కం ].².
మద ం అžక Q æ i యంEంbం#$ ఈ 1ంW చర v 3$ం®ం:
 మద ం #-”ల వదÍ ప1¯q ³3-, šv Ÿల 100% ³¯aNXం.
 మద ం Q æగం వలh కa@ » 9 జల$ అవ హన కasంbం#$
†గÎq •q 9 ఉనiCవం• 5చ•1కల ]W1 j మద ం ¨•ళh9
రZంధ 5చ•1క సం‘,ల ™€ంbం#$ చర v 3$ం®ం.
అదనం ఆల>»m 3ంకం QžNXం.
 అ i మద ం కంkþv, •వ ¾Ì¿-r£v, జల$ మద ం అన.5ల9
సం‘శం ఇవSá i తపs స1 bNXం.
 మద ం #-”ల ప Aళల యంENXం
 !†ల v, •వ ¾Ì¿-ల యంENXం.
 ¥] h మద ం Ÿల ఏ.sC9 రÔయం 3$jం#$ ఆ
¥మం 70% మంW మÙళv స~ v ఉనi బృందం రÔయం
3$ంCంW.
.ష¡ ìవత ]దకGp ల ¨1 ం! ర ంచá §, లం ణ ]దక
Gp ల రÙతం ]ర•á § }ంG ~తS ŸMల? కa† ప bNXం, p1
–ర -ర Â]ల సWS æగం b3$ం®ం.
 25

6.3 ‚á Nమ.57 i త-Ùంచడం

‚á QDనం: లం ణ s•9 ల© -2024 Aశkడ ం. I rS.
¥మN5² ం@ ‚á క. ల ê£Kపరచడం? C ‚డ h ìవత
గNS] i kంbం#$ ÞÑ] Ø? ™ం#•äXం
‚á ంగ”v: ¨ !¯ంట¿, 1•q, »2, అƒh•Ö-, sq¨m ‚డ h ìవత
త-Ùంbం#$ .ష¡ం 5 అ c క స# Tల? ·!న ‚á
ంగ”ల ( s•9 -ంkhÖ-) 1¯NXం.
ఒaం‰Ö-9 • క దృ;: ‘ లం ణ ఒaం‰Ö- ÉmÀ •SR {ష¿’ రం¦ం@..
2028 V•§ అంత.ü య ‚áAWకల9 లం ణ D i kంbం#$
కృ;bNXం.
 26

7. Qr ø: Vణ 8న Qద
ê£ùన బ×üq }®²ంŸv: లం ణ .ష¡ అవస.ల$ అ Kణం
బ×üq Qr రం § }®²ంŸv జ£Ÿ ం. తrS. Qr రంగ aక
స# Tv, †బZంW Ü ల$ cల |రత Û$ంá ŽNXం.
¬ య Qr QDనం అమv: }ంGం Aశk•న |తX ¬ య Qr
QDV i 1XN5² అమv bNXం. అ i Þm అ^q )3¾¿ల$ కCబ!
ఉం®ం.
ఠ,ల Qద నH#: అ i oŒh h 100% ఎ¿Þ ¯ంq ( ఠ, h
bFం#$ Qr £5ల నH#) ఉం¼Œ కృ; bNXం.
ఉనiత Qద నH#: .¯”త¯క -హ-v, ûÅ ²ంబ•-êంq,
మÙళల నH# త-Ùంచడం rS. .ష¡ం ఉనiత Qద ¥R
ఎ¿Þ ¯ంq F;æ (GIR) వb• 5 ఏళh 36% ం! 50%§ kంచá §
కృ; bNXం.
లం ణ ÎK ల• QశSQr లTల K1Xంచడం: లం ణ ఉద మం
QశSQr లTv ;ం@న â, Qr £5ల .®ల$ K1XంŸ def
అž-రం § . j ఉN¯ T స» .ష¡ం í వ1-—ల అ¦వృW•,
ప1„ధన, aక స# Tల €సంవ¿-)3 ¥ంq సృ;NXం.
.w £Gమ మÙä QశSQr లయం: లం ణ మÙä QశSQr లయం
3Xతం ఎŒం• క. v, cv Û$ంá }వలం -[ ల9j ఉనi
jపథ ం ఈ మÙä í వ1-— ప•షప1@.. అం#¨C §
3|b•ం#$ def కCబ! ఉంW.
~తS ఠ,ల h ]”v: ~తS ఠ,ల h ]”v, aక
స# Tv, ÓధV పద•tv ê£Kప£NXం. ఇం#€సం..
 ¬ య Qr QDV § అ Kణం ఠ,ల Qr 15-
ఉ D య షs X 30:1 కం త$>వ ఉం¼Œ ŽNXం. kదÍ సంఖ
 27

N]oకం , ఆ15కం œ కబ!న Qr £5v ఉనi ం h Qr 15-

ఉ D య షs X 25:1 కం త$>వ ఉం¼Œ ల¢7ం kC$ం®ం.
 రంతరం ÓధV పద•tల Vణ త పర A NXం. ఆc క
Nం} కతల ఉపæ[ంÆ$jŒ —చరh$ ఎపs•కG¸ è¢ణ
అంWNXం.
 అ i ~తS ఠ,ల h !oటm Qr NధVల 3లభతరం bయడం
rS. N¯• తరగ గ#v రం¦NXం.
 矔 ¦వృW•9 దృ; N1ంb ©dఎRఈ †లబR? స]నం Êq
†లబR మ1ంత ê£Kప£NXం, అØ!Ñ bNXం.
nఎ©- రSహణ - ఉ D ìల Tమ-v: ~తS ఠ,ల h సÄన
సంఖ ఉ D ìvం¼ం#$.. nఎ©- (!†¡Ö Ìల¢¿ క{—) ప ¢
రSÙం@.. ;q ఉనi 20Aల —చరh 3ల భ X bNXం.
‚డm ఠ,లv: def అž-రం § . j మండలం అcVతన
వసtల? ఒక ‚డm ఠ,ల ఏ.sC b3XంW. ఈ స# Tv
మండలం ఇతర ఠ,ల h Qr £5v, ఉ D ìల$ అం#¨C
ఉం®². —చరh$ Nమర57 .¯ణ -ర Â]ల€సం ·á ఈ ¤>àh
ఉపæగపడ ².
బ×üq yAq ఠ,లv: బ×üq yAq ఠ,లల కమ1Ïm ప ®Ö-,
Q# ý, þ• Çvhల ం@ {న»²ం@.. éê†Ö Fటhj వ1XంపeNXం.
Nం…క సం‡మ Î†× Ïయm ఠ,లల అ¦వృW•: 1064 లం ణ Nం…క
సం‡మ ఠ,ల h 10 ల¢ల మంW§ 9 Qr £5v చ#^$ంCVi£.
అ²• aక వసtల Û{, dఆ•ఎR స.>£ Qr 15 సం‡] i 1X
Qస¯1ంచడం? Qr £5v, ఉ D ìv z ఇబZం#v ప¸tVi£. sÑ
²జ ం $ సంబంžం@న అjక ఉదం v œvK Ž3XVi².
def అž-రం § . j ఈ 1ంW చర ల? Nం…క సం‡మ ఠ,ల h
వసtల ê£Kప£NXం.
 28

yAq ఠ,లల ûÅ యంâణ: లం ణ p పXం ఉనi అ i yAq

ఠ,ల h ûÅల యంâణ, Vణ 8న Qద అం‘Œ ~తSం చర v
3$ంCంW.
"†8న మ£K‡¸h: 3లˆ -ంkhÖ-ల Hడm .. ఠ,ల
మ£K‡డh "†ం bÊం#$ Ý షనm 2h ం ఏ þ-ల K1Xం@
అ^q 1-ం bNXం. êకç$À 2h ం ({షన ) ప1క.v ఉపæ[ం@
ఠ,ల మ£K‡¸h ప1"†ం ఉం¼Œ ŽNXం.
Wp ంKల$ • క Qద : ఇతర Qr పద•tల? స]నం ‰² Qద
అØ!Ñ bNXం. ంÑ -•Àv, Ñ--R ఆD1త Nం} క ప1క.v
అం#¨C ఉం¼Œ ŽNXం. అంcల లభ ం €సం ‰² Rv
ఉం¼Œ ŽNXం. అ‘Qధం అ i ఠ,ల h Wp ంKల$ అవసర8న
ఏ.sCh bNXం.
»సళh €సం }ంG cv: ఎ©-, ఎ©, d© Qr £5v ఉపæ[ంb »సళh
అØ!Ñ bNXం, ~తS Nయం Xల kంÆ ం. అవ-శం ఉనi +టŒh
»సmల €సం అమv b3Xనi }ంG ~తS పథ-v Dన మంE
అ ¤@ý ¬ అ~ దX æజన (PM-AJAY) వం• పథ-ల
సWS æగప£Æ$ం®ం.
సమT Kణం Tమ-v: ఠ,లv, ఉనiత Qr సంస5ల రSహణ
రhN § KÄంW. –Œ QశSQr లT h 3IరY -లం C R 4న-ల£h
Û£. ఠ,లv, ఉనiత Qr సంస5ల ê£ùన ప1 లన
.•1ంచá § ¤>m అ!¯ Ê¡ష¿, í వ1-— R 4న-ల•ల
Tమ- § రదరxక8న, -లప1{ ? ·!న Tమక 1య
³´ంWNXం. తrS. .ష¡p పXం Qr వ వస5 బ "తం bNXం.
ûÅ ²ంబ•-êంq బ-²v వ¿ )3 Ì•mêంq: లం ణ ûÅ
²ంబ•-êంq QDనం రhN § Kరవడం?.. అjక Qr సంస5ల ఆ15క †5
 29

ఇబZంWకరం ]1ంW. ఈ సమస $ def ~తSం Aగవంతం

ప1ష>1ంచ ంW.
Qr £5ల€సం ¾• v: !ం ³3 స# Tv, ఉ@త ©sÑ
ఇంటÎiq, అ i — ప ¢ల €సం అవసర8న సn ê—1యm కa[న 100
©ఎం ¾• ల ఏ.sCbNXం.
 30

8. ద ø : Vణ 8న r § Qèష QDనం
.ష¡p పXం ఉనi ¬Þగ }ంkల # v, ఇతర †బZంW |రత
p1ం@, రంతరం జల$ Êవv అంWంbం#$ def కCబ! ఉంW.
áక•-: áక£h, ద †బZంW అం#¨C ఉం¼Œ f5=© ల
ê£Kప£NXం. అ i f5=©v, బ©X దp;V h áక• అం#¨C
ఉం¼Œ ŽNXం.
ఔషDv: మ1 i DనమంE జన ఔషž }ంkల ఏ.sCb† సÇ-n
ధరల$ ఔషDv అం#¨C ఉం¼Œ ŽNXం. మండŒ § కþసం ఒక•
Gన .ష¡ం మÞ 500 జన ఔషž }ంkల ఏ.sC bNXం.
Dన ఆ3ప ల ఆcþకరణ: ఇViàh ~ Sల .దరణ$ KÄన..
ంŽ, ఉN¯ T, ûవ• »†sటm, þ ఫ• ¤ప• Ìs a— ఆ3ప ల
ఆcþక1NXం.
మ -Ìs a— »†sటm-: def అž-రం § . j ద aక
స# Tల గణþయం ê£Kప£NXం. oŒh€ మ Ìs a— ఆ3పE
ఉం¼Œ ŽNXం.
|తX ద ప1„ధన QశSQr లయం/-ÛÜ, ఆ3పE: ఏ²3- ఆ3పE
తర» .. ఆWŒ¨Õ, వరంగm, మహ•Mనగ•, êదÖ h లం ణ
ఇ †( q ఆI ê!కm {‹-R (•3-) ¤ప• Ìs a— ఆ3ప ల
1¯NXం.
-1¯$ల€సం.. }ంG ~తS సహ-రం? 4 |తX ESI ఆ3ప ల 1¯NXం.
[1జన ఆÞగ సంర¢ణ: [1జన ¥]ల$ ద ÊవలంWంbం#$..
‘వర|ండ (న6\ండ), అశS.^"ట (|తX¹×ం), ‰న క (|తX¹×ం),
jF!lండ (ఆWŒ¨Õ), ;V • (ఆWŒ¨Õ), V.య•‘Ñ (సం Î!À),
ఆంˆm (êదÖ) h వంద పడకల ఆ3పE 1¯NXం.
 31

f5=©ల kంŸ: [1జన జV ఎ$>వ ఉనi oŒh h.. ఉనi థ{క

ఆÞగ }ంkల |రత దృ; kC$ 100 |తX f5=©ల
ఏ.sCbNXం
d]: అర½త గల $Cం¨ల$ ఏáW§ ³.5ల¢ల ఆÞగ d] rS.
²AC ఆ3ప h ద ం b²ంÆ$j అవ-శం.
5mX ©’ ం : "దల$ ఏáW§ ఒకN1 ఉ@త 5mX ªకØ రSÙNXం. ఇత£v
I త$>వ ఖ£•? ´ందగvK £. ఇW జల ఆÞగ సంర¢ణ
అవస.ల అర5ం b3€వá §, ప1ష>1ంbం#$ సమ 8న °ర ఆÞగ
Ýfm ఏ.sC bయá § ˆహదప¸tంW.
Kం× C సమయం É À¿-అవ• సWS æగప£Æ€వడం:
లం ణ k£Ktనi Kం× C సమస ప1 >. §.. 3 †బZంW,
ం £Àv, ఇతర pలం—రh$ ‘-1Àæ ప ¯న 1స† ష¿’ (©fఆ•)9
è¢ణ అంWNXం.
p Tమ,లv, £>v వం• బÙరంగ ‘, h ఆ/ •Ö ఎÖ-టరim
nß“Ûట•ల (ఏఈnv) ఏ.sC తపs స1 bNXం. అక>డ ఉం¼ p1§ è¢ణ
ఇNXం. తrS. p£ ఏఈnల Q æ[ం@ అవసర8నG¸ జల
”ల - ¼ం#$ <vప¸tంW.
#] Ìంట£h: .ష¡, ¬ య రహr£ల9 తరŽ ]rv
జ£Ktనiం#న.. def అž-రం § వ–•క ¬ య రహr£ల9 #]
Ìంట•- ఏ.sC bNXం.
-åsFq ఆ3ప ల రదరxకత: ఎ$>వ Çahం bయడం9 -åsFq
ఆ3ప ల9 వ3Xనi ß. #ల ఆDరం రదరxకత 3|b•ం#$ def
కCబ! ఉంW.
రకXOనత9 .టం: గ1QM h రకXOనత, ఇతర ద ప1†5tల
ఎ#Þ>వá § #¤ •కm- అంగ¿pnల ఆ, వర>రh rS.
అం#¨C ఉం¼Œ bNXం. అŒ@ గ1QMల$ ఐర¿ Ÿష>లం ఉం¼ వంట
 32

N]n ఉ@తం అందeNXం. Iం? C ,©Kయ పద•t h.. బ£^

త[\ంb చర ల త-ÙNXం.
ìవt h a††Ö ఓA1య¿ !©$/†ం•3 (PCOD/PCOS) సమస
€సం: ìకXవయ3- ఉనi ¨aకv, ìవtv PCOD/PCOS
సమస ల ఎ#å>ంCండటం ఆంˆళనకర8న సమస . Üవన–a ]£sv,
బ£^ త[\ంచడం, మం#ల rS. ఈ సమస అžగ{ంbం#$ def
• క దృకsథం? ప b3XంW.
బhÑ ¨ ం$v: రకX లభ త, రp” €సం .ష¡ం అ i ఏ1T
~ S3ప h బhÑ ¨ ంÖv ఏ.sC bNXం.
8a-కన-Ûష¿: 8a-V‹-aం , 8a-ƒరf స» 8a-కన-Ûష¿ Êవల
QసX±తపర•డం.. తrS. జv ఒక> —¿ -m? Vణ 8న ఆÞగ Êవల
´ం‘Œ bNXం. ¥yణ, ]£&ల ం ల ఆÞగ సంర¢ణ, ద
అవస.ల అంWంచá § 8a ê!†¿ }ంkv ఏ.sC bNXం.
'm ê!కm í q-: [1జన ం h ద ÊవలంWంbం#$ 50
[1జన ఆÞగ {â 'm ê!కm í టh రం¦NXం
 33

9. సం .Ô¦వృW• - Q}ంjకరణ
def అž-రం § వ–•క లం ణ$ అáSం $ ఉనiCవం• .¯,
ê!కm స SÌR, 8Ö-)m-, ! ¿- ఉతstXv, తT రంగం వం• p•
ఉపæ[ంÆ| .ష¡ సరS?™;¦వృW•§ కృ; bNXం. ఇం#$
సమ 8న, ప1వరXVత¯క8న ÞÑ] Ø ³´ంWNXం.
9.1 ప1 మv
ద.¨Õ-V • ఇండ†¡యm -1á• (HNIC), ద.¨Õ-šంగ˜£
ఇండ†¡యm -1á• (HBIC), ద.¨Õ-వరంగm ఇండ†¡యm -1á•
(HWIC) వం• jషనm ఇండ†¡యm -1á•ల9 దృ; N1¤X {ష¿ HÑ
Aగం అ¦వృW• bNXం.
jషనm ఇండ†¡యm -1á• గం |తX ద.¨Õ-Qజయpడ
ఇండ†¡యm -1á• ఏ.sC bNXం.
kCబ¸ల అ ·ల p వర” i త-Ùంచడం: p ర ల i
kం´ంWంచá § }R R & | ¿- R ( 1 {కAతXv š కం
»జ£-pa-న అవసరం Û$ంá) !oటm †ం[m QంR †స3 rS.
అ మtv, ¾Ì¿-v, త ›ల సరqకృతం bNXం. I వలh ìవత$
-హం ల¦ంచడం? C ఉˆ వ-,v k£K ².
ఉతs X ఆD1త -హ-v (PLI): లం ణ కంkþv, తT
í టh$ ఉతs X ఆD1త -హ-v (ÝడÖ aంÖÀ ఇ‹-ం•t-)
అంWంbం#$ ] @ం కం•• ట పథ- i ³´ంWNXం.
Éhబm లం ణ స{¯q: మ1 i ఉˆ ల కలsన$, |తX kCబ¸ల
ఆ»S ంbం#$, లం ణ అjక కంkþv ఏ.sటC Œ ŽÊం#$
సంవత-రం Éhబm లం ణ స{¯q రSÙNXం.
Êవల ఎKమtల డ•: def అž-రం § వ@•న ఐ‘ళh లం ణ
Êవల రంగం (స SR Ì-•)? C ఐ—, Êవv, ê!కm (1జం
అt తXమ .g h ఒక• a"ం#$ కృ; bNXం.
 34

¬ం ˜గ•- క Ÿన£ద•రణ: def అž-రం § వ@•న త.Sత ¬ం

˜గ•- క Ÿన£ద•1ంచడం? C బæ ఇంధVల9 ¬ య
QDV § అ Kణం బæ ఇథVm క ఏ.sC bNXం.
QQధ రం ల9 • క దృ;: Dనం 6 రం ల9 దృ; kడ ం ( 1 {క
రంగం ం! 3 మ1ì Êp రంగం ం! 3). అQ:
 వసK ప1 మ (8Ö-)m-& ίంq- ఇండ©¡)
 .¯¤ •కm ప1 మ
 Ú¿ ఎన ü
 (1జం & »†s®a— Êవv
 ê!కm (1జం
 ఐ— Êవv
వసK ప1 మ: fఎం- {â -క య ê 8Ö-)m •> ఏ.sC Aగవంతం
bయడం rS. ఈ రం § -హం అంWNXం.
చంపah, గrSm, V.య• "q, ఆ† ¨Õ h 4 |తX 8Ö-)m £>ల
ఏ.sCbNXం.
@Ø ] క•1ం í q: రత ~తSం bప•న Ì{-¿ ఇం!T
-ర Â] § అ Kణం @Ø తT í q లం ణ ఏ.sC
bయá § కృ; bNXం. పంచp పXం ¨ !]ంÑ ఉనi 180nm @Ø-
తT 9 • క దృ; N1NXం.

9.2 aక స# Tల అ¦వృW• - లం ణ O. (HIRA) Hడm

.ష¡ం aక వసtల కలsన$ def •క Dన త 3XంW.
లం ణ A, ఇ‚…A, ÄÛS, ఎ²•A 9 దృ; N1ంb O. (HIRA)
Hడm అమv bNXం.
kం!ం ఉనi Þ¸À, Äv $ల Aగవంతం bయడం: లం ణ
4,000 § yటరh Þ¸h, 1,300 § yటరh ÄÛS ¾నh తS1తగ న
 35

1¯ంbం#$ }ంG ~తS $ల kం!ం ఉనi .ష¡ p®, z

Êకరణల {ష¿-HÑ 1X bNXం.
జనm 1ం Þ¸À, ఔట• 1ం Äv $v: జనm 1ంK Þ¸À, ఔట• 1ం
Äv Ö €సం z Êకరణ Aగవంతం b† aక స# Tల
.¯” § }ంG ~తS ఇ3Xనi Dన త$ మ1ంత మదÍt NXం.
kం!ం ఉనi êl-Äv $: def అž-రం § . j.. .జ2య
ఒ X¸ల -రణం .. kం!ం ఉనi తబ©X êl $ Aగవంతం
bNXం.
లం ణ ఉá¿ Q]V Tv: }ంG ~తSం? కa† .ష¡ం ఎ²•
క‹§Q— ê£Kపరచá § ఉá¿ పథ- § మదÍt ఇNXం. తrS.
]మ £ (వరంగm), ఆWŒ¨Õ, జA¿పah ( ¬]¨Õ)
Q]V Tల <¾నంత తSర జల$ అం#¨C § వb•Œ bNXం.
¥yణ Þ¸h: మండల }ంkv, ¥yణ ం ల కvŸ\ ప-> Þడh
1¯ంb సమ రహr£ల అ¦వృW• ” క ఆQష>1NXం.
¡ £v: DనమంE గ శ§X -ర Âమ లÇ• సWS æగం b3$ం(..
పÇhÖ-yAq- •న•;Ø (fff) QDనం .. మaHడm Œo†Ö- •>
కa[న ¡ £ అ¦వృW• bNXం.
3†5ర8న .¯ణం: వృ X-ర ఆ15క వ వస5 త-Ùంచá § †ం[m
í$ h†Ö-, ఇతర వ ర5 పr.5ల ం! Þడh 1¯ంచá § ఒక ” క
³´ంWNXం.

9.3 Q# ý రంగం -
4లం2ణ అ వృ 7 హ త 4లం2ణ, స:చ< 4లం2ణ శ7>
లం ణ Q# ý Çvhv త[\ంŸ: ఇంధన Nమర57 ప1క.v, !]ంÑ
ÎNs¿- ¥3ల rS. లం ణ Q æగr£ల N¯•
Q æగr£v ]£• ం. Q# ý రంగం !oటm Qపhవం Q# ý
 36

Q æగr£ల గNS] i kంÆ ం. ఇంధన ´#Ÿ

త-Ùంbం#$ త[\ంŸ ధరల? Fష¿ -•À లÀ•$ LED
బvZv, BLDC ¿ల పం‰Á bNXం.
Q# ý రంగం ఆ15క ప1†5 ê£Kపరచడం: రత‘శం 51
!స>3ల లం ణ !స>3v 43 మ1ì 47 N5V h ఉVi².
అž-రం § వ–•క def ఈ 1ంW p• bప¸tంW.
def అž-రం § . j.. .ష¡ Q# ý రంగ ఆ15క †5 ê£Kప1b
చర v bప¸tంW.
Ú¿ ఎన §ü ]F 1య: def ¢a–క మ1ంత †5ర8న ఇంధన ఆపF•ం
£3వ•> .•1ంచá § ఈ 1ంW p• bప¸tంW.
 లం ణ 3Xతం ఉనi ర Q# #తs X Nమ.57 i 5Aల ê pటh
ం! 10Aల ê pటh$ kంచడం rS. మ1ంత హ1త Q# ý (Ú¿
ఎన ü) ఉతs X రం¦NXం.
 బంజ£ z™ h Œ• ‹ళh అమ1• Œ• Q# ý ఉతs X
bNXం.
 }ంG ~తSం అంWంb 30% సÇ-n? ఇళh$ ర Q# ý పథకం
అమv bNXం.
 అ i ~తS -. లTv, ™ - a—, పం–య -. లTల
9కGల9 Œ• ‹ళh అమ£• ం.
 Ú¿ •జ¿ {ష¿ -హ-ల ఉపæ[ంÆ$ం®ం.
ఎల§¡Ö œÙకm ఎ€†స3: def అž-రం § . j మ1 i ఎల§¡Ö
pహVల (2-<ల•, 3-<ల• మ1ì 4-<ల•-) nÑ § 3$వ3XంW.
క üమరh N¯• Q æగr£v ]£3XంW. pì -v i
త[\3XంW.
 ఈ< 41üం వసtv ఏ.sCb3$jŒ.. అ •êంq -ంkh$-v,
@8Ñ క& —v, pwజ ఆ3Xల$ -హ-v ఇNXం.
 37

 ఆHద 1య గం |తX ÇaÀం h¿ల ఈ< 41üం aక

స# Tల ఏ.sC ఏ2కృతం bNXం.
 †SS\, T]/, అꬿ వం• ŒR-8m ×aవ ఎ€†స3 Ú¿
×aవ తపs స1 bNXం.
ÄtÛ.. Q# ý ఉతs Xr£v, p £v: Ätv, సహ-ర సంwv,
FPOv 500 § pటh ం! 2 ê pటh Nమర57™నi రశ§X ఆD1త
Q# ý H®రh ఏ.sC bÊం#$ ఇపs•} }ంG ~తSం ‘fఎం-$33’
పథ- i అమv b XంW. .ష¡ ~తSం ®Ø-అØ సÇ-n? I i మ1ంత
త-Ù3XంW.
.ష¡ సÇ-n p® 30% ం! 50%§ kంచడం rS. Œ• వ వNయ
పంŸల ఏ.sC b3$jం#$ Ätv ™ం#$ వNX£.
వ£•వm పవ• h Ch, N¯• yట1ం : గృ»v
ం ర Q# ý ఉతs X
bయá §, Q²ంచá §, p1 Q æ i భ X bయá §, p1
Q# ý Çvhల త[\ంచá § వ£•వm పవ• hంq వం• QDVల
AశkáXం.
9.4 ప. వరణం
ఇ3క 8 ం QDనం: ~తS $ల ™3K ఇ3క అÂమ తవS-ల$
లs¼ p19, అÂమ ఇ3క తవS-ల$ సహక13Xనi అž-£ల9 కaన
చర v 3$ం®ం. న#ల గ.Qల €త Þžంచá § |తX ఇ3క 8 ం
QDV i 3$వNXం..
అÂమ 8 ం : def అž-రం § వ–•క 3†5ర8న 8 ం QDV i
³´ంWNXం. ¨hÖ ¥çq, ఇతర అÂమ 8 ం ల అ1క¸ ం.
9.5 þàh : NKþ£, Kþ£
þ• •¤ నm: అంత¥ష¡ నI జŒల Qprల చటం (ISRWD) Ì¢¿-3 §ంద
}ంG ~తSం KWDT-II$ అదనŸ ట•¯9 ఆI 1ఫο- ¤@ం@న jపథ ం
కృ Ô జŒ h లం ణ హ$>ల ప1ర ంbం#$ అవసర8న అ i
 38

య iv bNXం. కృ Ô నI జŒ h లం ణ$ V యబద•8న p®
ద}>Œ KWDT-II ™ం# V యబద•ం లం ణ pదన Q ‰ంbం#$
అ i చర v 3$ం®ం.
- శSరం aI ఇ1@ష¿ భGత: - శSరం $ ( !గడÀ, అViరం,
3ంWళh ¨ FÜv) Nం} క ల9 jషనm á 3 Êû అ¦1— (NDSA)
AWక jపథ ం తXం $ సమ ం సy NXం. ఇం#€సం }ంG
జలవన£నల సంఘం (CWC)? సం WంŸv bపడ ం. .ష¡ ఖ¬V9
త$>వ ఆ15క రం? Ätల$, .ష¡ జల$ <¾నంత ఎ$>వ æజV i
అంWంచá § Ö Ÿన£ద•1NXం.
Érవ1 నW జŒల సమర5 Q æగం: ÌØ&Œ డ• QDనం? Érవ1 నW9
వ£స á 3v/¨ FÜల 1¯ం@ నW 1జ.Sయ• ]1•, Érవ1
జŒల సWS æగ ప£Æ$ం®ం. లం ణ Érవ1 y# జల
రp” €సం కృ; bNXం.
kం!ం $v & |తX $v: కృ Ô నW9 kం!ం $ల iం•þ (ఈ
$ల §ంద అసం 1X ఉనi ‘క]ంÑ ఏ1T ×వలØêంq’? స»)
1X bNXం. క£^ f!త ద ణ లం ణ$ •¤ నm ¤@ం@న అదనŸ
þ• సÂమం ఉపæ[ంÆ$jం#$ కృ Ô నW9 |తX $ల ·á
1¯NXం.
న#ల అ సంDనం: ¬ య ” క -రం ]j£, Na pK, ఆ}£,
™ji£, Û£, &© తWతర ఉపన#ల ఇచ•ంపah (Érవ19) ం@
V £üన Nగ• (కృ Ô9) వర$ Dన aంÖ •Vm? అ సంDనం bNXం.
zగరQ జŒల ప1ర¢ణ: zగరQ జŒల kంbం#$ సమ ” క?
™ం#•äXం. ఉప1తల జŒv, zగరQజŒv Îం!ం•þ ప1గణన §
3| ¥మం, మండలం, oŒh N5² h NKþ•, Kþ• భG
” కల †ద•ం b† అమv bNXం. .ష¡p పXం zగరQ జŒల N5²v
 39

సమ ం k1@Œ ,©Kయ8న ‘1Ñü C p ’ QDనం? þ• సంర¢ణ, zగరQ

జŒల 4•ü ” కల †ద•ం b† అమv bNXం.
ద.¨Õ ప. వరణ అ ·ల అ¦వృW•: &©నW కaÊ
-vష -ర-ల$ అ¸Àకట A¤X.. &©§ మqh రS భవం 3|b•ం#$
అవసర8న p వర” i 1¯NXం. తrS. ద.¨Õ ప. వరణ
అ ·ల8న అ¦వృW•§ భÞN కasNXం. ఈ నW9 ఆDరప!న ¥yణ ఆ15క
వ వస5$ Ÿన£•X¬ i కasNXం. ద.¨Õ ÆCపక>ల $@ంÆ$ tనi
ª£^v, సర3-v, నIజŒల Ÿన£ద•రణ$ సమ ” క అమv
bNXం. నగ. § ,పం ]1న 1"ద•7 సమస ప1ష>1ంbం#$
సమ ” క అమv bNXం.
నగరం ఆÂమణల$ Kర^tనi ª£^ల , -లSల - ¼ం#$ సమ
QDV i 3|NXం. Iం? C వరÏŸ þ£ ఒక+ట ఆగ$ంá
• క8న చర v bపడ ం.
అంద12 Kþ£ అం#¨C §: .ష¡p పXం సSచ§8న Kþ£
అం#¨C ఉం¼Œ ‘హ• ఘ• జm {ష¿’ అ¦వృW• bNXం.
{ష¿ భSరథ వ వస5ల$ మరమ¯tv: {ష¿ భSరథ V†రకం .¯ణం వలh
తరŽ 9Ÿ¾ h ¨ ² Kþ• సరఫ. }Üv
+Cb3$ంCVi². ఈ 9ؾనh మరమ¯t Dన ంశం
bపడ ం.
9.6 Ü5=ఎం©, ™ -పm -åsFష h
!ట• ద.¨Õ ప1ž జv ఎ#å>ంCనi.. 1"ధ ం, ™ంŸ, Þ¸h,
#ßÖ j$êంq తWతర సమస ల$ ప1 >రం9 సమ QDV i
3|NXం.
ద.¨Õ సరS?™;¦వృW•: అ i -Œ h మనగa@ Vణ 8నÞ¸h,
™£Kþ•, ¡jÜ ¾నh .¯ణం bపడ ం. నగరం అంత® సమ¥¦వృW•
b¤X.. ద.¨Õ జ8న QశSనగరం ]ర•á § కృ; bNXం.
 40

þ£ లS అC -లþల K1Xంచడం, త¢ణ ఉపశమన చర v: గత 1-£Àల

ఆDరం వరదv, þ£ లS ఉం¼-లþల K1Xం@, సÄన ¡jÜv, కరకటv
1¯ంbం#$ చర v 3$ం®ం.
-vవల రSహణ: ] వm N>œంoం p1ంచá § ©©—< ¡¿
సFSv, q p· {ం వం• ఆc క Nం} క ప1¬©V i ఉపæ[ం@
VŒv, -vవ h వ .5v, మ• «ల[NXం.
ఆ†X ప i వ వస5 సరqకృతం bయడం: ఆ†X ప i వ వస5 సరqకృతం
bNXం, తrS. ఆ†X ప i 3లభం ªahంచవÆ•. kం!ం బ-²ల 1[
´ందడం rS. Ü5=ఎం© ఆ15కం బ "తం అ^tంW.
సమ భవన .¯ణ QDనం: ఎల-¡ Ö œÙకm 41üం , Œ• ‹m-,
β¿ pట• »ÎS†ం స» భవVల .¯” § అ మtv, ¾Ì -v
´ందá § .ష¡ం †ం[m QంR QDనం 3$వNXం.
NaÑ AR j$êంq: ÞÅ$ 7,000 ê•Ö ట iల వ .5ల {తం ÌR
bయÛక 614 MSL వదÍ నi జవహ•నగ• #F డంØ bయడం
Ÿర లక సంస5 అసమర5త మన$ అర5మ^tంW. I i ఎ#Þ>వá § ఈ
1ంW అం,ల? NaÑ AR j$êంq Öv .ష¡ం అమv bNXం:
 వ .•v ఉతs X అC + p• A£ bయడం
 ఇం•ం• ం@ ªతX Êకరణ
 {§m, í$$ ” కv
 AR C ఎన ü hంq-
 వ .5ల Q}ంjక1ంచడం
™£Kþ• "W• }ంkv: వ .5ల 100% "W• bయá §, þ• వన£v
కv;తం -$ంá Þžంచá § అ i నగ. h ™ †పm -åsFషనh
™£Kþ• "W• క.¯ .v ఏ.sC bNXం.
సరస8న ధరల} QశSసþయ8న పటణ రp”: అంద12 సరస8న
T” i అంWంచá §, #ßÖ, pహన రIÍ తగ\á §, అ‘ సమయం ఈ
 41

Êవv సÂమం , QశSసþయం ఉం¼Œ ఆ © బ3-, êl Äv,

ఎంఎం—ఎR ••>q 4 üల ªtబI•క1NXం.
 42

10. pరసతSం, సంస% , చ1â ప1ర¢ణ

10.1 4లం2ణ చ @ Aస>వ కథCలD EFర!ం కGHంచడం
$tM O లన , ఆ త.Sత ¬ం లన లం ణ సంస% ,
K1XంŸ, ఇక>! vK ష z8న Qవ¢$ KరT ². Ìkంబ• 17న
ద.¨Õ QHచన W‚త-p i అž-1కం రSÙం–ల }ంG
~తS రÔ²ÊX, dఆ•ఎR, మohR jతృతSం ఇక>! ~తSం ‘స8క
W‚త-వం’ "1ట లం ణ QHచన ™ఖ త త$>వ b† Ž"
యతiం b3XనiW.
‘శం ఇతర సంN5Vv Q న8న తర» j ద.¨Õ సంN5నం
Q న8నC ఈ –1,త¯క ఘ® i @iక1ం–£. pసXp § ద.¨Õ
సంN5నం Q™§X స.Í• ప m ఎం? కృ; b,£. Nìధ బల ల {తం
రంగం § Wం–£.
ఇW లం ణ QHచనం €సం అvkరగ .టం b†న అమర<£ల
ప.Â]ల , «ర NహNల , ల త$>వ b† Ž‰ంచడ .
లం ణ Q™§X €సం స.Í• ప m కృ; ·á త$>వ bయడ .
ద.¨Õ QHచన W‚త-వ N¯రకం, & oయం: def అž-రం §
. j ద.¨Õ సంN5న QHచన సమయం V•తరం b†న
.®ల$, ల$ త[న K1XంŸ ల¦ంbŒ N¯రక @హiం, & oయం
1¯NXమ »y ఇ3XViం.
లం ణ QHచన W‚త-p i ఘనం , అž-1కం రSÙంÆ€వడం:
Ìkంబ• 17న లం ణ QHచన W‚త-p i అž-1కం , ఘనం
రSÙNXం. N5 క కళv, సంస% , Nం rTల$ +C కas¤X
oŒhp పXం ఘనం A¸కv రSÙNXం. V• సమర æcల v,
.®ల మననం b3$ం(, p•9 ìవత$ మ1ంత అవ హన
కa@Œ, `రణ b•Œ ఈ A¸కv రSÙNXం.
 43

మహþìల సంస¯రణ: ¬ం ఎW1ం@, ర¬-రh అకృ ల$ వ Fకం

.!న స.S² పనi ¬Ñ, .ంÜ ÉంÑ, |™రం -3, వం‘]తరం
.మచంG.^, NS{ .]నంద ర5, ‡!À |™రయ , కృషÔNS{
™W.$, |ంá లP• ¨ Ü, ®య¤Œh;¿ వం• అjక మంW
మహþìల @రస¯రÁìv ¬రQంÆ$ం(.. p1 ల$,
.®ల$ QసX±త –రం కasNXం.
ర¬-రh #ష% ల సంస¯రణ Wనం: DనమంE ఆగ3 14వ •Iన ‘Qభజన
Q ద సంస¯రణ WV’ i జ£Ÿ€pల ¤@ం@నCh j.. ఆగ3 27న
'.¿పah, పర-ల ]రణ-ండ$ K£X ‘ర¬-రh #ష% ల సంస¯రణ
Wనం’ క•NXం. లం ణ మండలం ర¬-రh అకృ ల N¯రక
@»iల 1¯NXం.
లం ణ p పXం మండల }ంGం ర¬-రh$ వ Fకం
.!న p1 స¯1ంÆ$jŒ N¯ర-ల 1¯NXం.
10.2 లం ణ pరసతSం, సంస% Ÿన£ద•రణ, ప. ట-¦వృW•
Qధ భ1త8న లం ణ Nంస% క pరస S i QసX±తం –రం
bNXం. మనai ఏక •9§ b1•న మన Nంస% క, ఆD ¯క సం rTల
బ "తం bNXం. ఇం#€సం ఈ 1ంW చర v bప¸ ం.
ఆలయ క. ల Ÿన£ద•రణ: .ష¡p పXం ఉనi ‘pలTల
Ÿన£ద•1NXం.
భkచలం భ$Xల క. ర5ం ‘ø.మభG -1á•’ అ¦వృW• bNXం.
|™రœah మలhనi ఆలయం, ‘వరకG $£&1X ఆలయం, |ల క
ఆW¬ంబవ మఠం, V.యణ"q ] ]w}శS1 ఆలయం,
గం Ÿరం ªనi}శవ NS{ ఆలయం.. ద¾న K¸ల Ÿన£ద•1NXం.
¯3 pRÀ (1జం: సS‘° దరx¿ పథకం Œ@.. .ష¡ ~తSం rS. ±]•Ö
(1జం త-ÙNXం
 44

 —• స³>7q: వరంగm €ట, .చ|ండ €ట, É6>ండ €ట,

¬]¨Õ €ట, ˆమ|ండ €ట.
 ఇ€ (1జం స³>7q: లం ణ \£s ంతం ఉనi.. కpSm,
z లపah, ఆ²¨Õ అభTర” ల కvŸ\ ఇ€-(1జం
స³>7q అ¦వృW•.
 నI ప1pహ ం ల స³>7q: Érవ1, కృ న
Ô I ప1pహ
ం ల, þ• £దల $ల కvŸ\ ప. టక స³>7q.
8R (1జం: .ష¡ం MICE (y•ం -, ఇ‹-ం•t-, -న…΋-R &
ఎ[üÇష¿-) (1¬ i త-Ùంbం#$ వరంగm, క ంనగ•, ఖమ¯ం,
మహ•Mనగ•, ¬]¨Õ h ఆc క వసtల? -క య క‹SనÏ¿
Ìంటరh 1¯NXం.
అర•$ల AతVv: 3Xతం లం ణp పXం ³ప,Iప çAద పథకం
3]£ 7,000 ఆలT h ]â అమల^?ంW. ఇక>డ అర•$ల$
³.10,000 Aతనం ఇ3XVi£, ÞÅp జల €సం cv అంW3XVi£.
I .ష¡p పXం అ i ‘pలTల· వ1XంపeNXం.
లం ణ Nంస% క మ త-pv: -క ìల Nంస% క భp § QసX±త
–రం కasంbŒ లం ణ అ i oŒh h -క య ఉత-pv
రSÙNXం. "1w Vట ం, ¤gకథ, ఒK\ కథ ద¾న p•
త-Ùంచá § • క cv }®²NXం.
4 ప.…{ం ఆ•9 Ìంట£h: రంగస5లం, నృత ం, సంSతం, ¬నపద కళల
త-Ùంbం#$ వరంగm, ¬]¨Õ, న6\ండ, మహ•Mనగ• నగ. h
4 నట.జ .మకృషÔ Ìంట•- ఫ• ప.¯{ం ఆ•9 Ìంటరh ఏ.sCbNXం.
లం ణ ¬నపదం: లం ణ ¬నపrv, N5 క సం rTల
త-Ùంచá § oŒh ఒక • క }ంGం ఏ.sC bNXం. ìవత,
|తX తరం ఆద1ంbŒ <• ఆc క Nం} కతల? అ సంD NXం.
 45

¬నపద కä-£ల$ ‰ంఛ :h య¢ నం, "1w èవ ండవం, ఒK\ కథ, డG

తWతర కä-£ల$ ]â ప1{తం -$ంá QQధ Nం rయ
కä-£v, ¬నపద కä-£ల$ ‰ంఛ h ఇNXం. p1 -ÙNXం.
10.3 ¬ య N5²§ సమ¯క>-Nరక> ¬తరల
సమ¯క>, Nరక>v.. లం ణ [1జన స&»ల ర ంbం#$
అవత1ం@న ఆW ప.శ$Xలj Q,Sసం జ h ఉంW. <1 N¯ర-ర5ం లం ణ
™vK oŒh áరం Îం¼ళh€N1 సమ¯క> - Nరక> ¬తర kదÍఎtXన
జ£KtంW. లం ణ స]జం p1 ఆ.ధ ‘వతv |v3XంW.
సమ¯క>-Nరక> $ల మ ల$ అ తం .ష¡ం Ùం#^· భ§X
p i `F‰3XంW.
భ$Xల$ అవసర8న క. v కasంbŒ సమ¯క>, Nరక> ఆలయ -ంkh$-
Ÿన1i1¯NXం.

10.4 Éవధ9 కaన చర v

రత .¬ ంగం ఆ1కm 48 -రం .ష¡ం Éహత 9 సం రÔ _ధం
అమv bNXం. ఇం#€సం ఈ 1ంW -ర కŒ v bప¸ ం:
 É,లv, ఎ#Íల kంపకంr£v, ‘Ò ఆ^ ! ప1 మల
-ÙNXం.
 ఆస§X ఉనi Ätల$ ఆÞగ కర8న ab• ‘Ò ఆ^ ఉ@తం
అంWNXం.
 N5 క É,లల? అ సంDన8 ఆ^ల kంÆ€pల $j Ät$
ab• ఆÞగ కర8న ఆ^ అంWNXం.
 ప"^ల సంర¢ణ €సం అవసర8న ‘,ల É,ల? స» ఒక
వ వస5 ఏ.sC bNXం.
 Éహత Qషయం .. jరం £Å • jర35ల$ 3 సంవత-.ల$ త$>వ
-$ంá 7 సంవత-.ల వర$ ´v è¢, ఒక ప"^$ ³.50Aల Gన
 46

³.5ల¢ల వర$ జ1]V Ûr ÎంH QžNXం. (క.Ôటక చటం

-రం )
47