Aaple Vachnalay

सर आथर कॉनन डॉयल (१८५९-१९३०) हे कॉिटश लेखक होते. यांनी जवळजवळ १२५ वषापूव
िनमाण के लेलं ‘शेरलॉक हो स’ हे का पिनक पा आजही जगात या सवात लोकि य नायकांपैक एक आहे. यां या
कामाचा आवाका अफाट होता. यांनी २००हन अिधक कथा, कादंब या, किवता, नाटकं इ याद चं लेखन के लं.
यात शेरलॉक हो स मािलके त या ४ कादंब या आिण ५ कथासं हांचा समावेश आहे.
रह यकथा-लेखनातला एक मापदंड हणून आजही जगभर या कादंब या ओळख या जातात. यां या
िलखाणावर आजवर अनेक िच पट, टी ही मािलका, नाटकं रचली गेली आहेत. एक शतकाहन अिधक काळ लोटून
गे यानंतरही लहान-मोठे वाचक यां या सरु स आिण चम कृतीपूण कथांचा मनमरु ाद आ वाद घेत आहेत.
‘शेरलॉक हेा सचं पनु रागमन’ या पु तकात ‘ रटन ऑफ शेरलॉक हो स’ या कथासं हात या पिह या सात
कथांचा समावेश कर यात आला आहे.

Aaple Vachnalay
 डायमंड व ड लािस स

जागितक सािह यातील े कलाकृत चे रसाळ अनवु ाद

द काऊंट ऑफ माँटे ि टो अॅले झांडर ूमा
द कॉल ऑफ द वाइ ड जॅक लंडन
सर आथर कॉनन डॉयल यां या शेरलॉक हो स मािलके तील पु तके
शेरलॉक हो स या रह यकथा
शेरलॉक हो सचं पनु रागमन
द हाऊंड ऑफ बा करि हल
द हॅली ऑफ िफअर
अ टडी इन कालट
अ साइन ऑफ फोर
आगामी
द ी म किटअस अॅले झांडर ूमा
अप ॉम ले हरी बुकर टी. वॉिशं टन

Aaple Vachnalay
 शेरलॉक हो सचं पनु रागमन
सर आथर कॉनन डॉयल
अनवु ाद
िदलीप चावरे

www.diamondbookspune.com

Aaple Vachnalay
 पु तकाचे नाव : शेरलॉक हो सचं पनु रागमन
Sherlock Holmescha Punaragaman
लेखक : सर आथर कॉनन डॉयल
Sir Arthur Conan Doyle
अनवु ाद : िदलीप चावरे
Dileep Chavare
© डायमंड पि लके श स
इ-बक
ु काशक : डायमंड पि लके श स, पणु े
२६४/३ शिनवार पेठ, ३०२ अनु ह अपाटमट
ओंकारे र मंिदराजवळ, पणु े-४११ ०३०
( : ०२०-२४४५२३८७, २४४६६६४२
info@diamondbookspune.com
facebook.com/diamondbookspune
इ-बकु अ र रचना
व पु तक मांडणी : िगरीश जोशी,
साथीदार ि टं स,
४६१/१ सदािशव पेठ, पणु े ४११०३०
Mob : 9423570060, 9595757225
E - mail : girishpvjoshi@gmail.com
मख
ु पृ : शाम भालेकर
978-81-8483-662-2
या पु तकातील कोण याही भागाचे पनु िनमाण अथवा वापर इले ॉिनक अथवा यांि क साधनांनी-फोटोकॉिपंग,
रेकॉिडग िकं वा कोण याही कारे मािहती साठवणक
ु या तं ानातून काशका या लेखी परवानगीिशवाय करता
येणार नाही. सव ह क राखून ठेवले आहेत.

Aaple Vachnalay
 अनु मिणका

१. रका या घराचं रह य
२. नॉरवूड या बांधकाम उ ोजकाचं रह य
३. नाचणा या आकृ यांचं रह य
४. एकाक सायकल वाराचं रह य
५. ाथिमक शाळे चं रह य
६. लॅक पीटरचं रह य
७. चा स ऑग टस िम वटनचं रह य

Aaple Vachnalay
 १. रका या घराचं रह य

अ या लंडनचं ल १८९४ साल या वसंत ऋतूम ये झाले या नामदार रोना ड अडेर यां या अ यंत
िवल ण आिण गूढ खनु ाकडे लागलेलं होतं. या खनु ानं लंडनचं उ च ू िव हादरलं होतं. लोकांना पोलीस
तपासामधून िन प न झाले या तपिशलांची मािहती होती; पण या वेळेला या घटनेब लचे अनेक तपशील उघड
कर यात आले न हते. कारण िफयादी प ाचा खटला इतका भ कम होता क , सव व तिु थती समोर आणायची
ते हा गरजच उरली न हती.
आता जवळजवळ दहा वषानी मला या ल णीय घटना मात या काही अ ात दु यांब ल िलहायची परवानगी
िमळाली आहे. या खनु ा या गु ाचा तपास मळ ु ातच फार आ हाना मक होता; पण मला या गु ाब ल या
कुतूहलापे ाही यानंतर या अत य घटनांनी मा या इत या वषा या साहसी जीवनामधला सग यात मोठा
आ याचा ध का िदला होता; िकं बहना इत या वषानीदेखील मला ते आठवतं ते हा मा या मनाम ये एकाच वेळेला
उठले या आनंद, िव मय आिण अिव ास या भावनांचा थरार आजसु ा जाणवतो. याचबरोबर, मी आतापयत एका
अि तीय माणसा या मनामध या िवचारांचं आिण कृतीचं जे काही ओझरतं दशन घडवलं आहे, याम ये वार य
दाखवले या लोकांनी मला माफ करायला हवं. कारण याब ल मी आधी काहीच िलिहलेलं नाही. वा तिवक, हे
िलिहणं मी माझं आ कत य मानलं असतं; पण असं कर यापासून खु या माणसानंच इतके िदवस मला मनाई
के ली होती. याच मिह या या तीन तारखेला ती मागे घे यात आली आहे.
शेरलॉक हो स या िनकट साि न यामळ ु े एकुणातच ‘गु हेगारी’ या िवषयाकडचा माझा कल िकती वाढला
असेल, याची क पना सहज करता येऊ शकते. हो स गायब झा यानंतर जनतेसमोर आले या िक येक गु ांब ल
मी अगदी बारकाईने वाचायचो. एक-दोन वेळेला िन वळ वैयि क कुतूहल हणून मी हो स या प तीनं िवचार क न
गु ाचा गतंु ा सोडव याचा य न के ला. मा , याम ये मला अिजबात यश िमळालं नाही. तथािप, रोना ड अडेर
यां या ददु वी मृ यूइतका कुठलाच गु हा मला ते हा उ कं ठापूण वाटला नाही.
शेरलॉक हो स या मृ यूमळु े समाजाचं के वढं नकु सान झालं होतं, हे अडेर यां या मृ यू या कारणां या वै क य
चौकशीमध या परु ा याब ल आिण यांतला ‘एका अथवा अनेक य कडून जाणतेपणाने झालेली ह या’ हा उ लेख
वाचत असताना मला ल खपणे जाणवलं. या िविच खनु ामधले काही मु े याला खिचतच मह वाचे वाटले असते.
यरु ोपमधले सवात अवघड गूढ गु हे उलगडणा या मा या िम ा या अचूक िनरी णाची आिण सावध िच ाची
पोिलसां या य नांना मदतच झाली असती अथवा तपासात अजूनही काही दवु े सापडले असते. मी पूण िदवस ही
घटना मा या मनाम ये घोळवत रािहलो. तरीही मला या संदभाम ये पूणपणे समाधानकारक एकही उ र िमळालं
नाही. लोकांना आधीपासून माहीत असलेले चौकशीमधले काही ठळक मु े पनु रावृ ीचा दोष प क न मी इथे पु हा
सं ेपाने सांगणार आहे. कदािचत यांतले काही मु े तु हाला परत ऐकावे लागतील, याब ल म व! रोना ड अडेर
हे मेनूथ या उमरावांचे ि तीय िचरंजीव. हे उमराव या वेळी ऑ ेिलयामध या एका वसाहतीचे ग हनर होते. अडेर
यांची आई मोतीिबंदूचं ऑपरेशन क न घे यासाठी रोना ड आिण मल ु गी िह डासोबत इं लंडम ये परतून ४२७ पाक
लेन इथे राहत हो या. ही दो ही मल ु ं समाजा या अ यंत उ च ू वगाम ये वावरणारी होती आिण यांचं कुणाशीही
श ु व न हतं अथवा यांना कस याही वाईट सवयी न ह या. रोना ड यांचा का टएर या कुमारी एिडथ वूडलीबरोबर
साखरपडु ा झालेला होता; पण काही मिह यांपूव च दोघां याही पर परसंमतीनं तो मोड यात आला होता. यामळ ु े
दोघां याही आयु यावर काही गंभीर प रणाम झा यासारखं वाटलं न हतं. अडेर यांचं दैनंिदन आयु य अगदीच बंिद त
आिण साचेब होतं. यां या सवयी फार सा या हो या आिण ते फारसे भावने या आहारी वगैरे जाणारे न हते.

Aaple Vachnalay
 तरीदेखील, या अशा सरळ वभावा या त ण उमरावाचा अगदी िविच आिण अनपेि त कारे ३० माच, १८९४
रोजी रा ी दहा ते अकरा वीस या दर यान बंदक ु या गोळीनं मृ यू झाला होता.
रोना ड अडेर यांना प यांचा जगु ार खेळायची आवड आिण सवय होती. मा , ते मोठ् या रकमेचा जगु ार कधीच
लावत नसत. ते ‘बा डिवन’, ‘कॅ हेि डश’ आिण ‘बॅगाटेल’ या ल सचे सद य होते. खनु ा या िदवशी यांपैक बॅगाटेल
लबम ये रा ी या जेवणानंतर ते प यांचा एक डाव खेळून आले होते. ितथेच दपु ारीदेखील यांनी काही डाव खेळले
होते. यां यासोबत खेळणारे िभडू िम टर मरे, सर जॉन हाड , कनल मोरान यांनी जबानीम ये सांिगतलं होतं क , या
डावात कुणीच फारसं िजंकलं अथवा हरलेलं न हतं. अडेरनी जेमतेम पाच पाउंड गमावले होते. यांची ीमंती पाहता,
अशा ु लक हर यानं यांना काडीमा फरक पडला नसता. तीनपैक कुठ यातरी एका लबम ये ते जवळजवळ
रोजच खेळायचे; परंतु यांचा खेळ अ यंत सावध असायचा आिण सामा यपणे ते नेहमी िजंकत असत. तपासात
असंही समजलं क , काही आठवड् यांपूव गॉड े िम नर आिण लॉड बा मोराल यां यािव ते आिण कनल मोरान
खेळत असताना यांनी जवळपास ४२० पाउंड इतक र कम िजंकली होती. चौकशीम ये यां या अलीकड या
वाग याब ल एवढंच समजलं.
खनु ा या िदवशी ते लबमधून रा ी १० वाजता घरी आले होते. यांची आई आिण बहीण सं याकाळी एका
नातेवाइकाकडे गे या हो या. आ यावर दस ु या मज यावर या पढु या खोलीम ये ते गे याचं मी ऐकलं, अशी सा
नोकराणीनं िदली. ितनं या खोलीमधली शेकोटी आधीच पेटवली होती आिण धूर जा यासाठी िखडक उघडी ठेवली
होती. लेडी मेनूथ आिण यांची मल ु गी रा ी अकरा वाजून वीस िमिनटांनी परत आ या हो या. तोपयत या खोलीमधून
कुणी कसलाही आवाज ऐकला न हता. मल ु ाला ‘शभु रा ी’ हण यासाठी लेडी मेनूथनं दरवाजा उघडायचा य न
के ला; पण तो आतून बंद होता. िकतीही ठोठावला, हाका मार या तरी रोना ड यांनी दरवाजा उघडला नाही. शेवटी
कुणाला तरी मदतीला बोलावून दरवाजा कसातरी उघड यात आला. ते हा िदसलं क , हा ददु वी त ण टेबलाजवळ
खाली पडलेला होता. यांचं डोकं िप तल ु ा या गोळीनं फुटलेलं होतं. मा , यां या खोलीम ये कसलंही ह यार
सापडलं नाही. टेबलावर १० पाउंड या दोन नोटा आिण १७ पाउंड, १० िशिलंग िकमतीची सो याची आिण चांदीची
नाणी असे वेगवेगळे ढीग क न मांडून ठेवलेले होते. एका कागदावर यां या लबिम ांची नावं आिण काही आकडे
िलिहलेले होते. याव न असा तक काढला गेला क , ते जगु ाराम ये झालेला नफा अथवा तोटा यांची न द ठेव याचा
य न करत होते.
अिधक बारकाईनं तपास के यावर हे करण अजूनच िकचकट झालं. पिहली गो हणजे रोना ड यांनी
दरवाजा आतून का बंद के ला, याचं काहीही कारण सापडत न हतं. खु यानं हा दरवाजा बंद क न नंतर िखडक मधून
पळ काढ याची एक श यता होती; पण यासाठी याला २० फुटांव न खाली उडी मारावी लागली असती आिण
खाली वसंत ऋतूम ये फुलणा या फुलांचा ताटवा होता. या फुलां या ताट यावर अथवा जिमनीवर इतर िठकाणी
कुठेही मानवी वावर झा याचा मागमूस िदसून आला न हता. घर आिण र ता यां या दर यान असले या गवता या
अ ं द प ् यावरदेखील वावर झा या या कस याच खणु ा न ह या. हणजे या त णानंच दरवाजा आतून बंद क न
घेतला असावा, मग यांचा मृ यू कसा झाला होता? कस याही खाणाखणु ा सोड याखेरीज िखडक तून कुणीही आत
येऊ शकलं नसतं. समजा, एखा ा माणसानं िखडक मधूनच गोळी मारली असती, तरी िप तल ु ानं इतका जीवघेणा
अचूक नेम साधणं अगदी अश य ाय होतं. दस ु रं हणजे, पाक लेन हा वदळीचा र ता आहे. ितथून १०० याडा या
अंतरावर घोडागाड् या उ या करायचा तळ होता. ितथेसु ा कुणीही गोळीबार के याचा आवाज ऐकलेला न हता.
तरीदेखील एका त णाचा मतृ देह सापडला होता! त काळ ाण घेणारी िप तल ु ाची एक गोळी या या डो याम ये
घस ु लेली होती. खून कर यासाठी कुठलंही कारण अथवा हेतू न सापड यानं पाक लेन या खनु ाचं गूढ अजूनच गडद
झालं होतं. मी आधी हटलं तसं, या त णाचं कुणाशीही श ु व न हतं आिण खोलीमधले पैसे अथवा मौ यवान व तू
घेऊन जा याचा कसलाही य न के लेला िदसत न हता.

Aaple Vachnalay
 एक अ खा िदवस मी हे सव मु े मनाम ये घोळवत होतो, जेणेक न या सव गो ची सांगड घालणारी काहीतरी
बाब मा या हाती लागेल. िकमान मा या िम ानं सांिगतले या तपासा या पिह या पायरीपयत पोच यासाठी मी
य न करत होतो; पण मला काहीच उमजत न हतं, हे मी कबूल करतो. सं याकाळी सहा या समु ारास मी पाक या
आसपास िफरायला गेलो आिण पाक लेन या टोकाला असले या ऑ फड ीटला पोहचलो. मी जे घर बघायला
आलो होतो, ते र या या कडेला उभं राहन एका िखडक कडे बघत असले या काही ब यांनी मला दाखवलं. ितथे
काय घडलं असावं याब ल एक उंच, बारीक आिण काळा च मा घातलेला; बहतेक सा या कपड् यांतला पोलीस मतं
मांडत होता आिण इतर बघे या याभोवती क डाळं क न ऐकत होते. या याजवळ जाऊन मी याचं हणणं
ऐकायचा य न के ला, पण तो काहीतरीच हा या पद बडबडत होता. हणून क डा यातून बाहेर पड यासाठी मी
मागे सरकलो, तोच मा यापाठीच उ या असले या एका बेढब हाता याला माझा ध का लागला आिण या या
हातातली पु तकं धडाधड खाली कोसळली. ती पु तकं उचलून देत असताना मला एका पु तकाचं शीषक िदसलं,
‘वृ पूजेचे मूळ’!! ते पाहन मला असं वाटलं क , हा िबचारा हातारा बहतेक पु तकवेडा असावा आिण छं द अथवा
यवसाय हणून अशा अनवट पु तकांचा सं ह करत असावा. मी याची माफ माग याचा य न के ला; पण ददु वानं
जी पु तकं मा यामळ ु े पडली होती ती मालका या ीनं फारच मौ यवान असणार, हे मला लगेच कळून चक ु लं.
तु छतेचा एक हंकार भरत तो हातारा आ या पावली मागे वळला. मला या या पाठीला आलेला बाक आिण याचे
पांढरे क ले तेवढे िदसले.
४२७ पाक लेन या िनरी णानंतरही मा या सम या काही सटु या नाहीत. र ता आिण घर यांदर यान एक
पाच फुटी िभंत आिण कठडा होता. याव न घरा या बागेम ये येणं कुणालाही सहज श य होतं; पण रोना ड यां या
िखडक पयत पोहच यासाठी पा याचा पाइप वगैरे काहीही नस यानं अगदी तंदु त माणसालादेखील ितथवर
पोहचणं अश य होतं. यामळ ु े अजूनच बचु क यात पडून मी के ि सं टनला परत आलो. मा या अ यािसके त पोहचून
मला पाच िमिनटंसु ा झाली नसतील, तेवढ् यात मोलकरणीनं मला कुणीतरी भेटायला आ याचं सांिगतलं. आ याची
गो हणजे हा अनाहत होता मगाचाच हातारा. पांढ या के सांमधून डोकावणा या ानी, पण सरु कतले या चेह याचा
आिण उज या हाताम ये डझनभर अमू य पु तकं घेऊन उभा असलेला - िविच पु तकवेडा.
“मला पाहन तु हाला आ य वाटलं ना?’’, तो चम का रक घोग या आवाजात हणाला.
“न क च.’’, मी हणालो.
“सर, मला सदसि वेकबु ी आहे. जे हा लंगडत तमु यामागे येताना, मी तु हाला या घराम ये िशरताना पािहलं
ते हा िवचार के ला, क आतम ये जाऊन या स जन गहृ थाला सांगावं क मीच जरा उ टासारखं वागलो; पण
मा या मनात काही वावगं न हतं.’’
“ही तर फार मामल ु ी गो आहे,’’, मी हणालो, “पण मी कोण आहे, हे तु हाला कसं समजलं?’’
“सर, यात काहीच कठीण न हतं. मी तमु चा शेजारीच आहे. चच ीट या कोप यात माझं पु तकांचं छोटंसं
दकु ान आहे. तु हाला भेटून मला खरंच खूप आनंद झाला आहे. सर, कदािचत तु हीदेखील पु तकांचा सं ह करत
असाल, तर ही या, ‘ि िटश बड’ आिण ‘कॅ ट् यल ु स’ आिण ‘द होली वॉर’. या येक पु तकावर सवलत आहे. अजून
पाच पु तकं घेऊन तु ही या दस ु या क यामधली रकामी जागा भ शकाल. तो क पा जरा अ ता य त िदसतोय.
होय ना?’’
मा यामागे असले या कपाटाकडे नजर टाक यासाठी मी मान िफरवली. माझी ी परत या हाता याकडे
गेली आिण मी तंिभत झालो. खु शेरलॉक हो स मा यासमोर उभा होता! मी या याकडे आ यानं काही वेळ
नस ु ता बघत रािहलो आिण आयु यात पिह यांदाच मला भोवळ आली. मी खाली पडलो असणार. कारण काही ण
मा या डो यांसमोर करडं धक ु ं पसरलं होतं आिण ते धक
ु ं िनवळ यावर मला समजलं क , मा या कोटाची बटनं

Aaple Vachnalay
 उघडलेली होती आिण मा या ओठांवर ॅ डीची जळजळीत चव होती. मा या खचु जवळ हाताम ये डँ ीचा पेला
घेतलेला हो स वाकून उभा होता.
“ओ वॉटसन,’’ मा या मदूत कोरले या िचरप रिचत आवाजात तो हणाला, “मी तझ ु ी मनापासून माफ मागतो.
तल ु ा एवढा ध का बसेल, असं मला चक ु ू नही वाटलं न हतं.’’
मी याचा दंड धरला.
“हो स!’’ मी ओरडलो. “तू खरंच इथे आहेस? तू िजवंत आहेस हेदख े ील खरं आहे का? या भयानक दरीमधून
तू कसा काय बाहेर आलास?’’
“जरा थांब,’’ तो हणाला, “या गो ी ऐक या या मन:ि थतीत खरंच तू आहेस का? मा या िवनाकारण नाट् यपूण
आगमनानं तल ु ा आधीच चंड ध का बसला आहे.’’
“मी ठीक आहे, पण खरंच हो स, माझा मा या डो यांवर िव ासच बसत नाहीये. देवाशपथ! मा या व नातही
येणार नाही अशा कारे तू मा या खोलीम ये मा यासमोर उभा आहेस.’’ मी परत एकदा याची बाही पकडली आिण
मला याचा तो काटक, बळकट दंड ओळखू आला. “चला, िकमान तू भूत तरी नाहीस!’’ मी हणालो. “मा या दो ता,
तलु ा बघून मला अ यानंद झालेला आहे. आता नीट बसून मला सांग, तू या भयंकर खोल कपारीमधून िजवंत कसा
काय बाहेर आलास?’’
मा यासमोर बसून यानं नेहमी या बेिफक रीनं िसगरेट पेटवली. या या अंगात या वृ पु तकिव े याचा
जीण कोट होता; पण या यि म वाचा धारण के लेला उरलेला भाग - पांढ या के सांचा टोप आिण जनु ी पु तकं -
टेबलावर ठेवलेला होता. हो स आधीपे ा बारीक झालेला होता आिण या या ग डनाक चेह यावर असलेली
पांढुरक छटा सांगत होती, क याचं अलीकडचं वा त य फारसं सख ु ावह नसावं.
“वॉटसन, मी मोकळे पणानं ताठ उभं राह शकतोय याचाच मला आनंद आहे,’’ तो हणाला. “िदवसातले काही
तास उंच माणसानं फूटभर उंची कमी क न पोक काढून राहायचं हणजे खायचं काम न हे. मा या दो ता, हा सव
खल ु ासा मी नंतर करीन. याआधी आप यासमोर रा ी कराय या एका कठीण आिण धोकादायक कामाचं आ हान
आहे, यासाठी मला तझ ु ं साहा य िमळे ल का? खरंतर यानंतर मी तल ु ा संपूण घटना म सांिगतला तर ते जा त बरं
पडेल.’’
“मी ते ऐकायला फारच उ सक ु आहे, यामळ ु े आताच ऐकणं पसंत करेन.’’
“तू मा यासोबत आज रा ी येशील?’’
“तू हणशील ते हा, तू हणशील ितथे!’’
“हे अगदी पूव या िदवसांसारखं झालं. िनघ याआधी थोडंसं काहीतरी खा याइतका वेळ आप याकडे न क च
आहे. तर आता, या दरीब ल. मला ितथून बाहेर पडायला काहीही िवशेष क पडले नाहीत. याचं खरं कारण
हणजे मी या दरीम ये पडलोच न हतो!’’
“तू या दरीम ये पडला न हतास?’’
“नाही, वॉटसन. मी दरीम ये पडलो न हतो. मी तल ु ा पाठवलेलं प खरंखरु ं आिण मनापासून िलिहलेलं होतं.
झालं असं क , या अ ं द वाटेवर ोफे सर मोरीआट ची अभ आकृती उभी रािहलेली पाहताच आपला शेवट जवळ
आला अस याची मला खा ीच झाली. आपण सरु ि त थळी पोहचणं अश य अस याचं वाटलं. या या करड् या
डो यांम ये मला एक ठाम िनधार िदसत होता. मी या यासोबत थोडंसं बोललो, याला न िवनंती क न तल ु ाप
िलिह याची परवानगी िमळवली. तेच प तल ु ा नंतर िमळालं. ते प मी माझा िसगरेटचा डबा आिण काठीसोबत ठेवलं
आिण पाऊलवाटेनं चालत रािहलो. मोरीआट मा या मागोमाग होताच. जे हा मी या वाटे या टोकाला पोहचलो

10

Aaple Vachnalay
 ते हा एका कोप यात उभा रािहलो. यानं कुठलंही श काढलं नाही; पण आपले दो ही लांब बाह पस न तो मा या
अंगावर धावून आला. आपला वतःचा खेळ संपलाय हे याला चांगलंच उमगलं होतं; पण तरीसु ा याला माझा
बदला यायची अिनवार इ छा होती. आ ही दोघंही दरी या त डावर लटकलो. मला ‘ब र स’ु या जपानी म लिव ेची
थोडीफार मािहती आहे आिण ती िकतीतरी वेळा मा या कामी आलेली आहे. यामळ ु े च मी या या पकडीतून सटु लो
आिण यानं एक भयंकर िकं काळी फोडून काही णांसाठी वेड्यासारखे पाय झाडून दो ही हातांनी काहीतरी धरायचा
य न के ला. मा , एवढ् या सग या य नांनंतरसु ा याला वतःचा तोल सावरता आला नाही आिण तो खाली
पडला. मी कड् याव न खाली वाकून याला खोलवर पडताना पािहलं. नंतर तो एका दगडावर आपटला, मग परत
फे कला गेला आिण खालचं पाणी उसळलं.’’
हो स िसगरेटचे झरु के घेत हे सारं सांगत असताना मी अचं यानं ऐकत होतो. “पण तो क चा र ता ?’’ मी
ओरडलो. “मी मा या डो यांनी तु हाला दोघांना जाताना पािहलं होतं, आिण कुणीही परत आलं नाही.’’
हो स हणाला, “ याचं असं झालं क , मी आिण ोफे सर दोघंही गायब झा यावर मला उमगलं क निशबानं
मला एक असाधारण संधी िदलेली आहे. मला मार याची शपथ घेणारा मोरीआट एकटाच न हता. आणखी िकमान
ितघांना यां या या होर या या मरणानंतर मा यावर सूड उगवायची इ छा अजून बळ झाली असती. यापैक
कुणीतरी मला मारलंच असतं. पण जर संपूण जगाला मीच मेलोय असं सांिगतलं, तर हे ितघं थोडे िनि ंत झाले
असते आिण यामळ ु े यां या नकळत मला यां यापयत पोहचणं सोपं झालं असतं, मग आज ना उ ा मी यांना
संपवलंच असतं आिण नंतर जाहीर के लं असतं क मी अजूनही िजवंत आहे. कधीकधी मदू इतका िवल ण वेगानं
काम करतो, क ोफे सर मोरीआट हाईनबॅक धबध या या तळाशी पोहचाय या आतच मी हा सव िवचार के ला.
“मी उभा रािहलो आिण मा यामागची कड् याची िभंत तपासली. मी काही मिह यांनंतर फार उ सक ु तेनं तू
िलिहलेलं िच मय वणन वाचलं. यात तू िलिहलं होतंस क , ती िभंत कातळासारखी सलग होती; पण ते पूणपणे खरं
न हतं.’’
“ या िभंतीत पाय ठेवता येतील अशा काही छोट् या खोब या हो या, िशवाय ितथे कपारी अस या या काही
खणु ा हो या. तो सळ ु का इतका उंच होता क तो चढून जाणं अश य होतं आिण या ओ या पाऊलवाटेवर
कस याही खणु ा न सोडता येणदं ख े ील िततकं च अश य होतं. याआधी काही संगांम ये मी के लं होतं तसं बूट उलटे
घालून येऊ शकलो असतो; पण एकाच िदशेला जाणारे पावलांचे तीन ठसे पाहन काहीतरी लबाडी अस याची शंका
आली असती. सरतेशेवटी तो कडा चढायचा धोका प करणं हाच पयाय मा यासमोर होता; पण वॉटसन, हे काही
फार आ हाददायक काम न हतं. मा याखाली धबधबा िननादत होता. मी काही फारसा क पने या आहारी जाणारा
मनु य नाही, तरी पण तल ु ा सांगतो, मला असं वाटलं क या खोल दरीमधून मोरीआट मा या नावानं िकं चाळत
ओरडत आहे. एखादी छोटीशी चूकदेखील ाणघातक ठरली असती. िकतीतरी वेळा जे हा मी धरलेले गवताचे
पजंु के च मा या हातात यायचे िकं वा माझा पाय घसरायचा ते हा मला वाटायचं, चला संपलंच आता सव. पण तरी मी
वर चढायचा य न के ला आिण अखेर मी एका खडका या कपारीम ये पोहचलो. ही कपार अनेक फूट खोल होती
आिण िहर या शेवाळानं माखलेली होती. इथे मी कुणालाही न िदसता अगदी आरामात पडून राह शकत होतो. जे हा
तू आिण तु यासोबत असलेले सव जण िचंता त होऊन मी कसा मेलो असणार याची तपासणी करत होतात ते हा
मी ितथे पहडलो होतो.’’
“शेवटी, जे हा तु ही सगळे तमु चे अंितम पण संपूणपणे चक
ु चे िन कष काढून मोकळे झालात आिण हॉटेलकडे
परत िनघून गेलात ते हा मी एकटाच रािहलो. मला असं वाटलं होतं क , माझा आजचा साहसी िच थरारक िदवस
संपला; परंतु एका अनपेि त घटनेनं मला जाणवलं क , मा यासाठी अजून काही ध के िश लक आहेत. व न एक
मोठी िशळा गडगडत येऊन अगदी मा याजवळून गेली आिण पाऊलवाटेवर या घळीवर आदळली. णभर वाटलं,

11

Aaple Vachnalay
 हा एक अपघात असावा. मी लगेच वर पािहलं ते हा मी या कपारीम ये आडवा पडलो होतो ितथून फूटभर अंतरावर
एका माणसाचं डोकं का या आकाशा या पा भूमीवर मला िदसलं. याचा अथ प होता. मोरीआट एकटा आलेला
न हता. ोफे सरनं जे हा मा यावर ह ला के ला ते हा याचा एक साथीदार नजर ठेवून होता. या या मृ यूचा आिण
मा या सटु के चा तो एकमेव सा ीदार होता. यानं थोडावेळ वाट पािहली होती आिण मोरीआट जे काम कर यात
अयश वी झाला होता ते पूण कर यासाठी तो कड् या या टोकावर आला होता. पण वॉटसन, याब ल िवचार
करायला मला फारसा वेळ लागला नाही. परत एकदा तो भीषण चेहरा कड् याव न िदसला आिण मला समजलं क
आता आणखी एक िशळा आदळ याची ही नांदी आहे. मी या पाऊलवाटेवर धडपडत खाली यायचा य न के ला.
एरवी िनि ंत असताना मला ते कधीच जमलं नसतं. कारण वर जा यापे ा खाली उतरणं शंभरपटीनं अिधक कठीण
होतं; पण मला इतर धो यांचा िवचार कर याइतका वेळच न हता. कारण मी या खोबणीबाहेर हात काढताच आणखी
एक दगड मा या अगदी बाजूनं गेला. अ या वाटेवर असताना मी घसरलो; पण देवा या कृपेनं मी जखमी आिण
र ाळलेला का होईना पण पायवाटेवर पडलो. ताबडतोब मी धावायला सु वात के ली. अंधारातच या ड गरांमधून मी
दहा मैल पळत गेलो आिण आठवड् याभरानंतर लॉरे सला पोहचलो. माझं काय झालंय हे या जगाम ये कुणालाही
माहीत न हतं. मी मेलो नस याचं रह य मला जपायचं होतं. याम ये फ माझा भाऊ माय ॉ ट मला सामील होता.
मी पु हा एकदा तझ ु ी माफ मागतो ि य वॉटसन, पण मी मेलोय असं सवाना वाटणं अितमह वाचं होतं.’’
“तल
ु ा हे स य वाटलं नसतं तर मा या अ यंत ददु वी मृ यूब ल तू इत या ठामपणे िलिहलं नसतंस हे न क .
गे या तीन वषाम ये मी िकतीतरी वेळा तल ु ा प िलिह यासाठी पेन उचललं; परंतु कायम हीच भीती वाटत रािहली
क मा याब ल या मै ीमळ ु े तलु ा अशी काही अिवचारी कृती करावीशी वाटेल, क यामळ ु े माझं रह य उघड होईल.
याच कारणासाठी, तू आज सं याकाळी माझी पु तकं पाडलीस ते हा मी तु यापासून लगेच दूर गेलो. कारण, या
वेळी मला धोका होता. तु याकडून कुठलंही आ य िकं वा भानवाितरेक य झाला असता तर मा याकडे ल वेधलं
गेलं असतं आिण याचे प रणाम फारच लेशकारक आिण अिन झाले असते. मला पैशांची सोय क न घे यासाठी
माय ॉ टला सामील क न घेणं गरजेचं होतं; परंतु लंडनमध या घटना मा या अपे ेइत या चांग या घड या
नाहीत. कारण खट यामधून मोरीआट या टोळीमधले सवात जा त धोकादायक आिण माझे दोन अ यंत घातक श ू
मोकाट सटु ले. मी दोन वष ितबेटम ये रािहलो आिण ितथे हासाला भेट देऊन ितथ या मु य लामांसोबत काही
िदवस घालवले. तू िसगरसन नावा या नॉविजयन संशोधका या असाधारण शोधमोिहमांब ल वाचलेलं असशीलच.
मा , मला खा ी आहे क तल ु ा चकु ू नसु ा असं वाटलं नसेल, क तू तु या खास दो ताब ल वाचतो आहेस. मग
नंतर मी पिशयाला गेलो, म के चं दशन घेतलं आिण खाटुम या खिलफाची संि पण मह वपूण भेट घेतली. याचे
प रणाम मी पररा खा याला आधीच कळवले आहेत. नंतर मी ा सला परत आलो आिण दि ण ा स या माँ
पैयेमध या एका खासगी योगशाळे म ये डांबरा या िविवध सहउ पादनांवर संशोधन कर याम ये काही मिहने
घालवले. हे सगळं सख ु ेनैव करत असतानाच मला असं समजलं, क लंडनम ये आता माझा एकच श ू रािहलेला
आहे. मी परत यायची तयारी करतच होतो; परंतु मला पाक लेन या रह याची बातमी िमळाली आिण मला ताबडतोब
परत यावं लागलं. या पाक लेन या रह यातील के वळ गूढतेनंच मला खेचून घेतलं असं नाही, तर याम ये मला
वतःसाठी चांगला मोका िदसत होता. मी शेवटी लंडनला आलो. बेकर ीटवरील घरी मा याच अवतारात
पोहचलो. िमसेस हडसन मला पाहन अ रश: िकं चाळू लाग या. माय ॉ टनं माझी खोली आिण कागदप ं जशी या
तशी जपून ठेवली होती. हणजे मा या परमिम ा, असं झालं क , आज दपु ारी दोन वाजता मी मा या खोलीत या
जु या आरामखचु म ये बसलो होतो ते हा फ समोर या खचु म ये कायम बसणा या मा या जु या िम ाची,
वॉटसनचीच मला आठवण आली.’’
एि लमध या सं याकाळी ते बोलणं ऐकताना मी गगंु ून गेलो होतो. या सडपातळ उंच पु षाचा उ साही,
िनमळ ु ता, उभट चेहरा मी आयु यात पु हा कधी पाह शके न असं मला वाटलं न हतं. आज हा चेहरा मा या

12

Aaple Vachnalay
 डो यांसमोर नसता तर या बोल यावर माझा कधी िव ासच बसला नसता.
कसं का होईना पण याला मा या िवरहद:ु खाब ल समजलं होतं आिण यानं याब लची सहानभु ूती श दांतून
य न करता कृतीतून दाखवली होती. “काम हाच द:ु खावर रामबाण इलाज आहे, मा या परमिम ा,’’ तो हणाला,
“आिण मा याकडे आप या दोघांसाठी आज रा ीसाठी एक कामिगरी आहे, ती आपण यश वीरी या पूण क
शकलो, तर एका य या मृ यूला आपण याय देऊ शकू’’ मी याला आणखी तपशील सांग याब ल सांिगतलं. तो
हणाला, “सकाळ हो याआधी तू सव काही पाहशील आिण ऐकशीलच.’’ मग तो पढु े हणाला, “आप याला गे या
तीन वषात आप या आयु यात काय काय घडलं हे जाणून यायचं आहे. मग साडेनऊ वाजेपयत यावर बोलूया
आिण नंतर आपण रका या घरा या कामिगरीवर बाहेर पडूया.’’
यानंतर तो आिण मी ब गीम ये बसलो ते हा वाटलं, क हे तर या पूव या िदवसांसारखंच आहे. मा या
िखशाम ये र हॉ हर होतं आिण मनाम ये साहसाचा थरार. हो स थंड आिण शांत िदसत होता. र यावर या
िद यांचा काश जे हा या या टोकदार चेह यावर पडला ते हा मला िदसलं, क या या कपाळावर िवचार करत
अस यासारखी आठी आली आहे. आपले पातळ ओठ यानं घ िमटले होते. लंडन या या गु हेगारी जंगलामधील
कुठ या रानटी ा याची िशकार करायला आ ही िनघालो होतो ते मला माहीत न हतं. मा , या जाण या
िशका या या एकं दर आिवभावाव न आ ही अितशय अघोरी साहसासाठी बाहेर पडलो होतो हे िनि त. म येच
कधीतरी या या तप वी चेह यावर उमटणारं उपरोिधक ि मत, आ ही या या शोधासाठी िनघालो होतो याचं
काही खरं नाही, हाच संदशे देत होतं.
माझी समजूत अशी होती क आ ही बेकर ीटला िनघालो आहोत; पण हो सनं कॅ हेि डश चौका या एका
कोप यात ब गी थांबवली. खाली उतर यावर लगेचच यानं उजवीकडे आिण डावीकडे शोधक नजरेनं पािहलेलं
मा या ल ात आलं. यानं र या या कोप यावर पाहन आमचा कुणी पाठलाग करत नाही ना याची पूण खा ी क न
घेतली. आमचा र ता हा तसा एकिदशामाग हणजे ‘वन वे’ होता. हो सचं लंडन या र याचं आिण ग यांचं ान
अफलातून होतं. तो या ठामपणे गोठे आिण तबे यां या जंजाळामधून भराभर पढु े जात होता याब ल मला काहीच
माहीत न हतं.
अखेर आ ही जनु ी, भकास घरं असणा या एका छोट् या ग लीम ये बाहेर पडलो. ितथून मँचे टर ीटवर गेलो
आिण नंतर लॅ डफोट ीटवर. ितथून तो अ ं द बोळात हळूच िशरला. एका लाकडी गेटमधून एका उजाड अंगणात
आ ही गेलो. यानं चावीनं या घराचा मागचा दरवाजा उघडला. आ ही या घराम ये एक च आत िशरलो आिण
यानं दरवाजा बंद के ला.
हे घर अंधारात बडु ालेलं असलं तरीही ते रकामं अस याचं जाणवत होतं. गािलचा वगैरे नसले या लाकडी
फ यांवर आम या पावलांचा कराकरा आवाज येत होता. पढु े के ले या हाताला वॉलपेपर या ल बणा या प ् या लागत
हो या.
हो सनं आप या थंड िनमळ ु या बोटांनी माझं मनगट धरलं आिण मला एका लांब खोलीतून पढु े नेलं. अखेर
मला दरवाजा या वर एक िदवा अंधूकपणे िदसला. इथे हो स अचानक उजवीकडे वळाला आिण आ ही एका मोठ् या
रका या चौरस खोलीम ये आलो. या खोलीचे कोपरे अंधारलेले होते; पण खोलीचा म यभाग पलीकड या
र याव न आले या काशानं थोडाफार उजळला होता. जवळपास कुठलाही िदवा न हता आिण िखडक वर
धळ ु ीचा एक जाड थर साचलेला होता. यामळ ु े आ हाला एकमेकां या आकृ या जाणव याइतकं च िदसत होतं. मा या
सोब यानं मा या खां ावर हात ठेवला आिण मा या कानाजवळ त ड आणत तो कुजबज ु ला, “आपण कुठं आहोत हे
तलु ा समजलं का?’’
“न क च, ही बेकर ीट आहे. मी या अंधूक िखडक मधून बाहेर बघत उ र िदलं.

13

Aaple Vachnalay
 “बरोबर. आपण आता कॅ डेन हाऊसम ये आहोत, आप या जु या घरा या समोरचं घर आहे हे.’’
“पण आपण इथे का आलोय?’’
“कारण इथून या आकषक वा तूचं अितशय सदंु र य बघता येऊ शकतं. िम ा, जरा इथे या िखडक जवळ ये
पण तू इतरांना अिजबात िदसणार नाहीस याची काळजी घे, आिण आप या जु या खोलीकडे जरा बघ िजथून आपण
िक येक साहसांना सु वात के ली. गे या तीन वषात, मी इथे नसताना तल ु ा आ याचे ध के दे याची माझी मता
अजून तशीच आहे ना हे जोखून पाह या.
मी पढु े सरकलो आिण समोर या या प रिचत िखडक कडे बिघतलं. माझी नजर ितथे पडताच मी दचकलो
आिण िव मयानं ओरडलोच. िखडक चा पडदा खाली के लेला होता आिण खोलीम ये झगझगीत काश पसरलेला
होता. खचु त बसले या य ची ठळक काळी आकृती िखडक या पा भूमीवर प िदसत होती. ती कललेली
मान, ते चौरस खांदे आिण या यि म वाची डो यांत भरतील अशी वैिश ् यं यांकडे दल ु करता येणं श यच
न हतं. चेहरा अधवट वळलेला होता. याचा एकं दर प रणाम फारच हबेहब वठला होता. ती हो सची तंतोतंत
ितकृती होती! ते पाहन मी इतका बचु क यात पडलो क माझा हात पढु े क न तो वतः मा या बाजूला उभा आहे
क नाही, याची मी खा ी क न घेतली. तो खदु ख ु दु ु हसत होता.
“काय रे?’’ यानं िवचारलं.
“देवाशपथ!’’ मी हणालो, “हे अिव सनीय आहे.’’
“मा या अंगी असलेला त हेवाईकपणा मा या वयामळ ु े कोमेजला नाही िकं वा िशळा झाला नाही तर’’ तो मला
िडवच यासाठी हणाला. एखा ा कलाकारानं वतः या िनिमतीब ल य के लेला आनंद आिण अिभमान मला
या या आवाजाम ये जाणवला. “ही हबेहब माझी ितकृती आहे क नाही?’’ यानं िवजयी वरात िवचारलं.
“मी शपथेवर हणायला तयार आहे, क ितथे तूच बसलेला आहेस!’’
“याचं ेय ेनो लचे ऑ कर यिु नयर यां या कारािगरीला ायला हवं. हा साचा बनव यासाठी यांनी अनेक
िदवस मेहनत घेतली. हा मेणाचा पतु ळा आहे. उरले या गो ी मी दपु ारी बेकर ीट या मा या भेटीम ये जमव या.’’
“पण कशासाठी?’’
“कारण, मा या िम ा, य ात इतर कुठेतरी असतानाही मी मा या खोलीतच आहे, असं काही लोकांना
मला भासवायचं आहे आिण असं कर यामागे अ यंत सबळ कारण आहे.’’
“तल ु ा असं वाटतंय, क या आप या खोलीवर कुणाची तरी नजर आहे?’’
“िनि तच कुणाची तरी नजर आहे.’’
“कोणाची रे?’’
“माझे जनु े दु मन, वॉटसन. हाइनबॅक धबध याम ये यांचा होर या मेला या टोळीचे सद य. तल ु ा आठवत
असेल क यांनाच आिण फ यांनाच मी िजवंत अस याचं माहीत होतं. यांना असं वाटलं असणार क , आज ना
उ ा मी मा या जु या खोलीकडे परत येणार, हणून यांनी ितथे कायम टेहळणी ठेवली आिण आज सकाळी मी
येताना यांनी पािहलं.’’
“तलु ा कसं काय माहीत?’’
“मी िखडक मधून बाहेर पािहलं ते हा यांचा टेह या मी ओळखला. पण तो तसा ब यापैक िन प वी ाणी
आहे, पाकर नावाचा. पेशानं तो गळे दाबून खून करणारा आहे आिण तो हाप हे संगीतवा उ म वाजवू शकतो. मला
याची िबलकुल पवा न हती; पण या या मागे उ या असले या भयानक मनु याची मा मला चंड धा ती होती. तो
होता मोरीआट चा िजगरी दो त, कड् याव न मा यावर दगड फे कणारा आिण लंडनमधला सग यात धूत आिण

14

Aaple Vachnalay
 खतरनाक गु हेगार! आज हा माणूस मा या मागावर आहे, पण वॉटसन, याला हे अिजबात माहीत नाही क आपणच
या या मागावर आहोत!’’
मा या िम ाचे बेत मला आता हळूहळू उमजायला लागले होते. या सोई कर िठकाणाव न टेह यांवर नजर
ठेवता येत होती आिण पाठलाग करणा यांचाच पाठलाग करता येत होता. नजरे या ट यातली ती कोनदार सावली
आमचा जणू गळ होता आिण आ ही िशकारी होतो. संपूण शांततेत आ ही अंधारात दबा ध न आम या समो न
येणा या-जाणा या आकृ या पाहत होतो. हो स शांत आिण िनिवकार िदसत असला तरी तो अितशय सावधिच
होता. याचे डोळे र यावर या पादचा यांवर िखळले होते. ही अगदी अंधारी आिण गडबडग धळाची रा होती आिण
या लांब र यावर वारा घमु त अस याचा आवाज येत होता. खूप सारे लोक जात-येत होते. यातले बहतेकजण कोट
आिण मफलर गडंु ाळलेले होते. एकदोनदा मला असं वाटलं क अमक ु एक य मी आधी पािहलेली आहे, आिण
खास क न ते दोन जण, जे वा यापासून बचाव कर यासाठी र यावर या एका घरा या आडोशाला उभे रािह याचं
मी पािहलं. मी हो सचं यां याकडे ल वेध याचा य न के ला; परंतु मा या अधीरतेकडे जा त ल न देता तो मा
र याकडे एकटक बघत रािहला. िक येकदा तो पायांची अ व थ हालचाल करत होता. आपली बोटं जलदगतीने
िभंतीवर आपटत होता. तो अिधकािधक अ व थ होत होता. याव न याचा बेत यानं ठरव या माणे पार पडत
न हता हे मा या ल ात आलं. अखेर, म यरा झाली आिण र ता हळूहळू मोकळा होत गेला तसा तो वैतागून
येरझा या घालायला लागला.
मी याला काहीतरी हणणारच होतो तोच माझी नजर या काशमान िखडक वर पडली आिण पु हा एकदा
मला आधीसारखाच आ याचा ध का बसला. मी हो सचा दंड ध न याला वर या िदशेनं बघ असं खणु ावलं.
“ती सावली हलली आहे,’’ मी ओरडलो. खरंच, आता सावलीचा बाजूचा भाग आ हाला िदसत न हता, तर
सावली आम याकडे पाठ क न बसलेली होती.
गे या तीन वषाम ये न क च याचा संतापी वभाव िनवळला न हता अथवा या याहन कमी बिु मान
लोकांब लचा याचा ितर कार कमी झाला न हता.
“अथातच! सावली हलली आहे’’ तो हणाला, “मी तल ु ा इतका बावळट चक ु ा करणारा वाटतो क काय?
वॉटसन, मी माझी ितकृती ितथे एकाच जागी ठेवेन आिण यरु ोपमध या अितहशार गु हेगारांना या ारे फसवू शके न
हे कसं श य आहे? आपण या खोलीम ये जवळजवळ दोन तास आहोत आिण िमसेस हडसननी ती ितकृती
आ ापयत आठ वेळा हलवली आहे. हणजे दर पंधरा िमिनटांनी एकदा. ती समो न हे काम करत आहे, हणून
ितची सावली िदसत नाही आहे. ओह!’’ यानं उसासा सोडला. या अंधूक काशातही मला िदसलं, याचं म तक
पढु े झक
ु लेलं होतं आिण संपूण ल र यावर कि त झालेलं होतं.
बाहेरचा र ता पूणपणे िनजन होता. मगाचे ते दोघं अजूनही दरवाजाम ये वाकून बसले असावेत, पण मी यांना
पाह शकत न हतो. सगळं शांत आिण अंधारं होतं. फ आम या समोरचा काशमान िपवळा पडदा आिण
या यामधोमध असलेली काळी परेषा सोडून. पु हा एकदा या नीरव शांततेम ये मी याचा दीघ उसासा ऐकला.
णाधात यानं मला खोली या सवात अंधा या कोप यात ओढलं आिण ग प राह याचा इशारा के ला. यानं मला
धरलं होतं आिण याची बोटं थरथरत होती. मी मा या िम ाला इतकं उतावीळ झा याचं कधीच पािहलं न हतं.
समोरचा अंधारलेला र ता तसाच िनजन आिण अचेतन अव थेत आम यासमोर पहडलेला होता.
अचानक हो स या अितती ण संवेदनांना जे जाणवलं होतं ते मला उमगलं. एक संथ चोरपावलांचा असा
आवाज मा या कानाला जाणवला. बेकर ीट या िदशेनं न हे तर आ ही या घराम ये लपलो होतो या घरा या
माग या बाजूनं. दरवाजा उघडला आिण बंद झाला. णभरातच या खोलीमधून पावलांचे आवाज ऐकू यायला
लागले. असे आवाज येणं अिजबात अपेि त न हतं; पण तरीही रका या घराम ये ते िननादत होते. हो स िभंतीला

15

Aaple Vachnalay
 टेकून वाकला आिण मीसु ा माझा एक हात बंदक ु वर ठेवून तसंच के लं. काळोखाम ये वाकून पािह यावर मला एका
माणसाची अंधक ु शी आकृती िदसली. दरवाजा या काळपटपणापे ा आणखी गडद काळी असणारी. तो माणूस एक
ण ितथे थांबला आिण खाली वाकून झपकन खोलीम ये आला. ती भयानक आकृती आता आम यापासून फ
तीन याडावर होती. यानं आम यावर झेप घेतलीच तर मी वतःला स ज ठेव याची तयारी करत होतो. पण मला
जाणवलं क याला आ ही ितथे अस याची अिजबातच जाणीव न हती. तो आम या अगदी जवळूनच पढु े गेला.
िखडक या जवळ जाऊन यानं बाहेर नजर टाकली आिण अितशय सावकाश, आवाज न करता यानं िखडक अधा
फूट उघडली. यामळ ु े धरु कट काचांमळु े काही माणात अडवला जाणारा र यावर या िद यांचा काश खोलीत
आला. तो जसा उघडले या िखडक त वाकला तसा या या चेह यावर काश पडला. तो माणूस अितशय उ ेिजत
झाला होता. याचे डोळे भावनाितरेकानं चमकत होते आिण याचे हावभाव णो णी बदलत होते. तो वय कर होता,
याचं नाक पातळ आिण बाकदार होतं. याला भलंमोठं ट कल होतं. याचं कपाळ ं द होतं आिण याला भरघोस
करडी िमशी होती. यानं डो यावरची ऑपेरा हॅट मागे सरकवलेली होती आिण या या उघड् या ओ हरकोटमधून
याचा खमीस बाहेर आलेला िदसत होता. या या हडकु या आिण रापले या चेह यावर खोल जखमां या खणु ा
हो या. या या हाताम ये काठी असावी असं मला वाटलं, पण जे हा यानं ती जिमनीवर ठेवली ते हा धातूसारखा
ट णकन आवाज झाला. नंतर यानं ओ हरकोट या िखशामधून एक जड व तू बाहेर काढली आिण तो कस यातरी
खटपटीत गक झाला, ती खटपट संप यावर एखादा बो ट िकं वा एखादी ि गं जाग या जागी बसावी असा खटकन्
आवाज आला.
अजूनही तो जिमनीवर वाकून बसला होता. णाधात पढु े झक ु ू न यानं आपलं सगळं वजन आिण ताकद एका
बाजूला तरफे सारखी वापरली. यामळ ु े एक मोठा, घरु असा आवाज आला आिण पु हा एकदा खटकन् बंद झाला.
नंतर तो माणूस सरळ झाला आिण मी पािहलं क या या हाताम ये बंदक ु सारखं काहीतरी श होतं; पण याचा
द ता मा अगदीच वेग या आकाराचा होता. यानं बंदूक अ यामधून उघडली, बंदक ु त काहीतरी भरलं आिण
मधला खटका बंद के ला. नंतर खाली वाकून यानं िखडक या चौकटीवर बंदक ु ची नळी ठेवली ते हा मला िदसलं
क , याची लांब िमशी बंदक ु या नळीवर टेकली होती आिण गरागरा िफरणा या या या डो यांम ये एक िहं चमक
होती. यानं बंदक ु ची नळी खां ावर टेकव यानंतर समाधानाचा एक सु कारा सोडला आिण मला िदसली याची
िवल ण नेमबाजी. खोलीत या िपव या पा भूमीवरची ती काळी आकृती. या या ीसमोर ठळकपणे उभी
असलेली. एका िनिमषासाठी तो ताठ आिण त ध झाला. नंतर या या बोटांनी बंदक ु चा खटका दाबला. एक िविच
घ घावणारा आवाज झाला आिण काच तडक यासारखा िकणिकणाट झाला. याच णाला हो सनं या नेमबाजावर
वाघासारखी झडप घातली आिण याला जिमनीवर आडवं पाडलं. परंतु तो नेमबाज लगेचच उठला आिण चंड
ताकदीने यानं हो सचा गळा पकडला. तेवढ् यात मा या िप तल ु ा या द यानं मी या या डो यावर हार के ला
आिण तो पु हा एकदा जिमनीवर पडला. मी या यावर झेप घेऊन याला घ धरलं आिण मा या सहका यानं एक
कणकटू िश ी वाजवली. लगेचच पदपथावर धावणा या पायांची लगबग ऐकू आली आिण दोन गणवेशधारी पोलीस
आिण एक सा या कपड् यातील पोलीस घरा या वेश ारातून आत आले.
“ले ेड, तू आलास?’’ हो स उ ारला.
“हो, िम टर हो स. ही कामिगरी मीच वीकारली. तु हाला लंडनम ये बघून बरं वाटलं.’’
“ले ेड, मला वाटतं, तल ु ा आता बाहेर या मदतीची गरज आहे. एक वषात तीन खून आिण यात या
एकाचाही छडा लागलेला नाही? असं कसं चालेल? तू मोलसीची के स मा तु या नेहमी या प तीनं न हातळता,
हणजे उ मरी या हाताळलीस, असं हणूया आपण!’’
आता आ ही सगळे उभे रािहलो होतो. आमचा कै दी धापा टाकत होता, दोन िध पाड पोलीस याला दो ही

16

Aaple Vachnalay
 बाजूनं ी पकडून उभे होते. आतापयत र यावर रगाळणारे बघे थांबायला सु वात झाली ओती. हो सनं िखडक बंद
के ली आिण पडदे ओढले. ले ेडनं दोन मेणब या पेटव या आिण पोिलसांनी कं दील लावले. अखेर मला आम या
कै ाकडे बारकाईनं बघता आलं.
याचा चेहरा अगदी राठ आिण भीितदायक होता. एखा ा िव ानासारखं याचं कपाळ भ य होतं आिण याची
िजवणी एखा ा कामक ु माणसासारखी होती. या माणसानं आप या गु हेगारी जीवनाची सु वात अ यंत तयारीनं
के लेली असणार हे जाणवत होतं. पण या या जहरी िन या डो यांकडे, यां यावर झक ु ले या पाप यांकडे िकं वा
उ , आ मक नाकाकडे, आठ् यांनी भरले या कपाळाकडे पािहलं क या यापासून असणारे धोके प च कळत
होते.
पण याचं आम यापैक कुणाकडेही ल न हतं. याचे डोळे हो स या चेह यावरच रोखलेले होते आिण
याम ये ितर कार आिण आ य यांचं सारखंच िम ण िदसत होतं. “अरे बदमाश!’’ तो पटु पटु त रािहला, “फार
कावेबाज बदमाश!’’
“अहा, कनल,’’ याची कॉलर ठीक करत हो स हणाला, “ हाइनबॅक धबध या या या कपारीम ये तु ही
मा याकडे ‘चांगलंच’ ल िदलं होतं. मा , आप या य भेटीचा योग आलेला न हता!’’ कनल भार यासारखा
मा या िम ाकडे बघत होता. “धूत बदमाश,’’ एवढंच तो हणत रािहला.
“मी अजून तमु ची ओळख क न िदली नाही,’’ हो स हणाला.
“स जनहो, हे आहेत कनल सबॅि टयन मोरान. एके काळी राणी या भारतीय सै यामधले कनल आिण
पूवकड या आप या सा ा यामधले सव म नेमबाज िशकारी. कनल, मला वाटतं तु ही मारले या वाघां या
सं ये या जवळपासही कुणी अ ाप पोचलेलं नाही, बरोबर?’’
तो उ हातारा काहीच हणाला नाही, पण मा या सहका याकडे रोखून बघत रािहला. या या िहंसक
नजरेमळ ु े आिण भरदार िमशीमळ ु े तो वतःच एक िवल ण जखमी वाघ वाटत होता.
हो स हणाला, “मला आ य वाटतंय क इतक साधी हातचलाखी इत या मरु बी िशका याला फशी पाडू
शकली. तमु यासाठी हे फार सवयीचं असेल. एखादं बकरीचं िप लू एखा ा झाडाखाली बांधून या आिमषाला भल ु ून
वाघ यायची वाट बघत रायफल घेऊन तु ही झाडावर बसत न हता का? हे रकामं घर माझं झाड आहे आिण तु ही
आहात माझा वाघ. कदािचत एकापे ा जा त वाघ असतील िकं वा आपला नेम चक ु ू शके ल हे गहृ ीत ध न यासाठी
तु ही वतःकडे इतर बंदक ु ापण तयार ठेवत असाल ना?’’ हो स आ हा सवाकडे हात दाखवून हणाला, “मा या
इतर बंदक ु ा या आहेत. ही तलु ना एकदम अचूक आहे.’’
कनल मोरान वेषानं ची कारत पढु े आला; पण पोिलसांनी याला ध न मागे ओढलं. या या चेह यावरचा
िवखार बघतानादेखील भयानक वाटत होता.
हो स शांतपणे हणाला, “पण मला हे कबूल के लं पािहजे क , तु ही मला आ याचा छोटासा ध का िनि तच
िदला. तु ही याच रका या घराचा आिण याच सोई कर दशनी िखडक चा वापर कराल याचा मला िबलकुल अंदाज
आला नाही. मी अशी क पना के ली होती क तु ही तमु ची कामिगरी र याव न पार पाडाल. अथात, ितथे ले ेड
आिण याचे उ साही सहकारी तमु ची वाट पाहत होते. ही एक गो सोडली तर बाक सव काही मा या अपे े माणे
पार पडलं आहे.’’
कनल मोरान पोिलसांकडे वळून हणाला, “तमु याकडे कदािचत मला अटक कर यासाठी परु स े ं कारण असेल
अथवा नसेल; पण या माणसा या टोम यांना िकं मत ायचं काहीही कारण नाही. मला काय ानं अटक होतच असेल
तर कायदेशीर कारवाई होऊ देत.’’
“ठीक आहे, ते रा त आहे,’’ ले ेड हणाला. “तु हाला अजून काही सांगायचं आहे का, िम टर हो स?’’

17

Aaple Vachnalay
 हो स जिमनीवरची ती शि शाली बंदूक उचलून ती कशी चालवायची ते बघत होता. “अ यंत िवल ण आिण
अि तीय असं हे श आहे,’’ तो हणाला. “अिजबात आवाज न करणारं आिण चंड शि शाली. मला माहीत होतं
क अंध जमन मेकॅिनक हॉन हडर यानं ोफे सर मोरीआट साठी हे बनवलेलं आहे. िकती वषापासून मला हे माहीत
होतं; पण आज पिह यांदाच मला ही बंदूक हाताळायची संधी िमळाली आहे. ले ेड, मी याकडे तझ ु ं ल वेधू
इि छतो, याचबरोबर याम ये बसणा या गो यांकडेदख े ील.’’
“आ ही नंतर याचा यवि थत अ यास क च,’’ ले ेड हणाला. मग ते सगळे दरवाजाकडे वळले. “अजून
काही?’’
“तु ही मोरानला कोण या गु ाखाली अटक करणार आहात?’’
“कोण या गु ाखाली? हणजे काय...? अथात, िम टर शेरलॉक हो स या खनु ा या य नांसाठी!’’
“नाही, ले ेड. मी या भानगडीम ये अिजबात पडणार नाही. तल ु ा आिण फ तल ु ाच या अभूतपूव अटके चं ेय
िमळायला हवं आहे. हो ले ेड! मी तझ ु ं अिभनंदन करतो. तु या नेहमी या धूत आिण शूर कायप तीचा वापर क न
तू याला पकडून दाखवलं आहेस.’’
“ याला पकडलं? कुणाला पकडलं िम टर हो स?’’
“अ खं पोलीसदल याला वणवण शोधत िफरतंय याला - कनल सबॅि टयन मोरान याला. नामदार रोना ड
अडेर यांना गे या मिह या या ३० तारखेला ४२७ पाक लेन या समोरील दस ु या मज यावर या उघड् या
िखडक मधून गोळी झाडून मारणा याला... आिण आता, वॉटसन, फुट या िखडक मधून येणारा गार वा याचा झोत
तल ु ा सहन करता येत असेल, तर मला वाटतं, मा या टडीम ये एक िसगार ओढत तल ु ा आवडेल अशा कारे मी
तझु ं मनोरंजन क शकतो!’’
आमचं जनु ं वा त याचं िठकाण माय ॉ ट या देखरेखीखाली आिण िमसेस हडसन या हाताळणीमळ ु े जसं या
तसं ठेव यात आलेलं होतं. ितथे कोप यात रसायनांची योगशाळा होती आिण आ लांचे डाग पडलेलं, लाकडी फळी
ठोकलेलं टेबल होतं. मी खोलीम ये नजर िफरवताच मला िदस या का णं िचकटवले या व ा आिण लोकांनी
आनंदानं जाळले असते अस या िवषयांवरचे संदभ थ ं . तसंच िच िविच आकृ या, हायोिलनची पेटी, पाइप ठेवायचं
फडताळ आिण तंबाखू भरलेली पिशयन चामड् याची थैली हे सव मला िजथ या ितथे िदसलं.
खोलीम ये या णी हो या िमसेस हडसन. आ ही खोलीत येताच या खूश झा या. आिण दस ु री उपि थत
होती ती आज या सं याकाळ या साहसाम ये फार मह वाची भूिमका िनभावणारी िविच ितकृती - मेणाने
बनवलेली मा या िम ाचीच ितकृती. हबेहब बनवलेली ही ितकृती एका छोट् या टेबलावर थानाप न के लेली होती.
ितला हो सचा ेिसंग गाउन इत या यवि थतरी या चढवला होता क र याव न पािह यास ितथे हो सच बसला
आहे असं वाटावं. नजरखेळाचा उ म नमनु ा.
“िमसेस हडसन, तु ही सावधिगरी या सग या सूचना पाळ या ना?’’ हो सनं िवचारलं.
“सर, अगदी तु ही सांिगत या माणे.’’
“अगदी उ म, तु ही ही कामिगरी खरंच खूप छान पार पाडलीत. गोळी कुठं गेली हे तु हाला ल ात आलं का?’’
“हो, सर. मला वाटतं, तमु चा हा सदंु र पतु ळा िव ूप झालेला आहे. कारण ती गोळी सरळ या या डो यामधून
आरपार गेली आिण िभंतीवर आपटली. मी गािल यावर पडलेली ती गोळी उचलली. ही बघा!’’
हो स ती गोळी मला दाखवून हणाला, “वॉटसन, आता यामधली अितहशारी ल ात घे. एअर गनमधून अशी
गोळी कोण चालवेल? िमसेस हडसन, ठीक आहे, तु ही आता जाऊ शकता. तमु या मदतीसाठी मी सदैव तमु चा
आभारी राहीन. आिण आता वॉटसन, पु हा एकदा तू तु या नेहमी या जागेवर बस. मला तु याशी काही मह वा या

18

Aaple Vachnalay
 मदु ् ांसदभात चचा करायची आहे.’’
याने तो मळका ॉक कोट काढून फे कला आिण या पतु यावरचा करडा ेिसंग गाउन चढवून तो पु हा एकदा
नेहमीचा हो स बनला. “ या जु या िशका याचा हात पूव माणेच अजून ि थर आहे आिण याची नजर तशीच बारीक
आहे,’’ हो स या पतु याचं उडालेलं डोकं तपासत असताना हसत हणाला. “म तकामाग या भागातून गोळी आत
िशरली आिण मदूचा खदु ा क न बाहेर आली. भारताम ये तो सव म नेमबाज होता आिण लंडनम येही या याहन
सरस असणारे फारच थोडे असतील. तू याचं नाव कधी ऐकलं आहेस का?’’
“नाही, मी ऐकलेलं नाही.’’
“हं! िस ीचं असंच असतं. पण जर मला नीट आठवत असेल, तर तल ु ा ोफे सर जे स मोरीआट चं
नावदेखील आठवत नसेल. या शतकामधील सवात हशार लोकांपैक एक. मला जरा या फळीवरचा च र ांचा कोश
दे पाह.’’
िसगारमधून धरु ाची वलयं काढत, खचु म ये आरामात रेलून बसून यानं सावकाश पानं उलटली.
“माझी ‘म’काराची यादी प रपूण आहे,’’ तो हणाला. “मोरीआट एकटाच ही यादी रोशन कर यासाठी परु स े ा
आहे, तसाच हा दस ु रा मॉगन - िवष देऊन मारणारा, मेरीड् यू - रा सी मरणश असलेला आिण मॅ यूज - यानं
मा या डा या बाजू या एका दाताचा टवका रंग ॉस या ती ागहृ ाम ये पाडला होता आिण अखेर, आप याला
आज रा ी भेटलेला िम .’’
यानं ते पु तक मा या हातात िदलं आिण मी वाचू लागल :
मोरान, सबॅि टयन, कनल. बेरोजगार. पूव बंगलोर पायोिनअस फ टम ये काम.
ज म : लंडन, १८४०. पिशयाचे ि िटश मं ी सर ऑग टस मोरान, सी.बी. यांचा पु . िश ण : ईटन आिण
ऑ फड. सेवा : जोवाक मोहीम, अफगाण मोहीम, चैरािसयाब (िड पॅच), शेरपूर आिण काबूल. पि म
िहमालयामधील मख ु पशु १८८१. ‘हेवी गेम ऑफ वे टन िहमालयाज’, १८८१; ‘ ी मं स इन जंगल’, १८८४; या
पु तकांचे लेखक. प ा : कॉ ड् यइु ट ीट, ल ज : द अँ लो इंिडयन, द टँकरि हल, द बॅगाटेल काड लब.
पढु े समासाम ये हो स या नेट या अ राम ये िलिहलं होतं, ‘लंडनमधील मांक दोनचा सवात धोकादायक
मनु य.’
“हे खरंच िव मयकारक आहे,’’ या या हातात पु तक परत देत मी हणालो, “या माणसाची मािहती वाचली तर
ती एका इ जतदार सैिनकासारखीच वाटते.’’
“ते खरं आहे,’’ हो स उ रला. “एका मयादेपयत तो चांगला होता. पोलादी मनगटाचा माणूस हणून तो िस
होता. एका नरभ क वाघा या मागावर एका ना याम ये तो कसा सरपटत गेला होता याची कहाणी भारतात आजही
सांिगतली जाते. वॉटसन, काही झाडं एका ठरावीक उंचीपयत वाढतात आिण अचानक यां याम ये काहीतरी कु प
िवि पणा िदसू लागतो. माणसांचहं ी तेच होतं. माझी एक धारणा आहे. एखादी य ित या यि म व िवकासाम ये
पूवजांचे काही गणु घेऊन येते आिण एखा ा चंड भावामळ ु े ती अचानक सु अथवा दु वृ ीकडे वळते. ित यात
पूवजांचा कोणतातरी गणु उतरलेला असतो. ती य या कुटुंबा या वंशावळीची जणू पि काच बनते.’’
“ही संक पना अ तु आहे.’’
“हो, पण मी ितचा काही आ ह धरत नाही. कारण काहीही असो, कनल मोरान चक ु या मागाला लागला.
याला भारताम ये राहणं अश य झालं. तो िनवृ झाला, लंडनम ये आला आिण इथे येऊन यानं अपक त
कमावली. याच दर यान याला ोफे सर मोरीआट ने शोधलं अिण तो या यासाठी टोळीचा मख ु बनला.
मोरीआट नं याला चंड पैसा परु वला आिण इतर कुणी सामा य गु हेगार पार पाडू शकणार नाही अशा अपवादा मक

19

Aaple Vachnalay
 कामिगरीसाठीच एकदा िकं वा दोनदा याचा वापर के ला. तल ु ा १८८७चा िमसेस टीवाटचा मृ यू ल ात असेल ना?
नाही? मला खा ी आहे क मोरानच यामागे होता; पण ते िस काही करता आलं नाही.
“या कनल मोरानचं अि त व इत या यवि थतरी या लपवलं गेलं होतं, क जरी मोरीआट ची टोळी पकडून
न के ली तरी आपण याला दोषी ठरवू शकलो नाही. तल ु ा तो िदवस आठवतो, जे हा मी तल ु ा तु या खोलीत
बोलावलं आिण एअरगन या भीतीनं सव िखड या लावून घेत या हो या? यावेळेला तल ु ा मी न क च च म वाटलो
असेन. मा , मी काय करत होतो ते मला माहीत होतं. कारण या िवल ण बंदक ु ब ल मला ठाऊक होतं, आिण ही
खा ीसु ा होती क जगात या सव म नेमबाजांपैक कोणीतरी या या मागे अव य असणार. आपण ि व झलडम ये
होतो ते हा मोरीआट सोबत आपला पाठलाग करत तो आला आिण यानेच हाईनबॅक या कपारीत ती भयानक पाच
िमिनटं मला भोगायला लावली होती.
“मी ा सम ये अ ातवासात असताना रोज बारकाईनं ल देऊन वतमानप ं वाचायचो. कारण मी याला
कसंही क न पकड यासाठी संधी शोधत होतो; पण जोपयत तो लंडनम ये मोकाट होता तोपयत मला मा या
जीवाची खा ी न हती. कारण रा ंिदवस या या ह याची श यता मला भेडसावत रािहली असती आिण आज ना
उ ा याला हवी ती संधी िमळालीच असती. मग मी काय क शकत होतो? मी याला पाहता णी गोळी घालू
शकलो नसतो, कारण तसं के लं असतं तर मीच याम ये अडकलो असतो. मॅिज ेटकडे त ार कर याचा काहीच
उपयोग झाला नसता. यांना असं वाटलं असतं क , हा माझा िन वळ संशय आहे आिण यामळ ु े ते काहीच क
शकले नसते. मी काहीच क शकत न हतो. मा , मी गु हेगारी बात यांवर ल ठेवून होतो, कधी ना कधीतरी याला
मी पकडणारच याची मला खा ी होती. अखेर रोना ड अडेर यां या मृ यूची बातमी आली आिण एक सवु णसंधी
मा याकडे चालून आली. मा या अनभु वाव न हे प झालंच होतं क , कनल मोरानच या खनु ामागे आहे. कारण
कनल मोरानच या त णासोबत प े खेळायचा. यानं लबपासून अडेर यांचा घरापयत पाठलाग के ला आिण
उघड् या िखडक मधून या यावर गोळी चालवली, यात काहीच शंका न हती. या बंदक ु या गो या हाच परु ावा
या या ग यात फाशीचा दोर अडकवायला परु स े ा होता. मी अखेर परत आलो. या या टेह यांनी मला
पािह यानंतर लगेच कनलचं ल मा या उपि थतीकडे वेधलं जाणार याची मला खा ी होती. याचा गु हा आिण
माझं अचानक परत येणं यांची सांगड घाल यात यानं चूक के ली नाही. तो कमालीचा सावध झाला. मला खा ी होती
क माझा अडथळा दूर कर यासाठी तो पु हा एकदा य न करणार आिण यासाठी आपलं हे खास खनु ी श देखील
घेऊन येणार. मी िखडक म ये या यासाठी अचूक आिमष ठेवलं आिण पोिलसांची कदािचत गरज पडेल हणून
यांना सूचना देऊन ठेवली. वॉटसन, तो दरवाजात आ याचं तू अचूक ओळखलंस. मी नजर ठेव यासाठी हणून
अितशय काळजीपूवक हे िठकाण िनवडलं होतं; पण मला व नातसु ा वाटलं न हतं क मा यावर ह ला
कर यासाठी तोदेखील हीच जागा िनवडेल. आता मा या परमिम ा, मी तल ु ा अजून काही समजवायचं िश लक आहे
का?’’
“हो,’’ मी हणालो. “तू अजून रोना ड अडेर यांचा खून कर यामागे कनल मोरानचा काय हेतू होता हे प के लं
नाहीस.’’
“अहा, िम वय, आता आपण अटकळी बांध या या देशात वेश करत आहोत, िजथं सवात सावध मनदेखील
चक ु ू शकतं. यामळ ु े उपल ध असले या परु ा याआधारे येक जण गहृ ीतक मांडू शकतो आिण तझ ु ं िकं वा कोणाचंही
गहृ ीतक मा याएवढंच बरोबर असू शकतं.’’
“पण तझ ु ं गहृ ीतक काय आहे?’’
“मला वाटतं क काही मदु ् ांचं प ीकरण देणं इतकं अवघड नसावं. परु ा याम ये असं पढु े आलेलं आहे क ,
कनल मोरान आिण अडेर या दोघांनी िमळून ब यापैक र कम िजंकलेली होती. मोरान िनि तच इतरांना फसवून

20

Aaple Vachnalay
 खेळलेला असणार हे मला आधीपासून माहीत होतं. मला वाटतं, मोरान खेळताना फसवणूक करतो हे खनु ा या
िदवशी अडेरला समजलं होतं. बहतेक अडेर या याशी खासगीम ये बोलला असणार क , याने वतःहन लब या
सद य वाचा राजीनामा िदला नाही आिण परत प े खेळणार नाही असं वचन िदलं नाही, तर याला तो
सग यांसमोर उघडा पाडेल. पण अडेरसार या त णानं आप यापे ा वयानं एवढ् या मोठ् या आिण िस य ला
असं सवासमोर उघड करणं जरा अश य ाय ठरलं असतं. कदािचत मी आता जसं सचु वलं तसा तो वागला असेल.
लबमधून हकालप ी झा यानंतर मोरानची परु ी वाट लागली असती. कारण तो जगु ाराम ये िजंकले या पैशांवर तर
जगत होता. हणूनच यानं अडेरचा खून के ला. कारण अडेर या या लबाडी या खेळ यामधून फायदा कमावू
इि छत न हता. हणून आपण िकती पैसे कुणाला ायचे आहेत याचा िहशेब लाव याचा य न अडेर करत होता.
यानं आप या खोलीचा दरवाजा आतून लावून घेतला. कारण घरात या बायका अचानक येऊन तो या पैशांचं काय
करत आहे ही चौकशी करतील अशी याला भीती होती.’’
मी हणालो, “िन:संशय; तल
ु ा पूण स य गवसलं आहे.’’
माझा िम उ रला, “खट या या दर यान, हे खरं आहे िकं वा नाही याची शहािनशा होईल. पण तोपयत
काहीही झालं तरी कनल मोरान आप याला ास देणार नाही. याची हॉन हडरची ही िस एअर गन कॉटलंड
याड सं हालयाची शोभा वाढवेल. दर यान पु हा एकदा िम टर शेरलॉक हो स लंडन या छोट् या-मोठ् या सम या
सोडव या या कामासाठी आपलं आयु य समिपत करायला मोकळा आहे.’’

21

Aaple Vachnalay
 २. नॉरवूड या बांधकाम उ ोजकाचं रह य
“गु हेगारी िव ेषका या ीनं पािहलं तर,’’ शेरलॉक हो स हणाला, “ ोफे सर मोरीआट या द:ु खद
िनधनानंतर लंडन एकसरु ी आिण अगदी कं टाळवाणं शहर झालंय.’’
“बरेच स य व सज ु ाण नाग रक याबाबत असहमती दशवतील याब ल मा या मनात काही शंका नाही,’’ मी
हणालो.
“ठीक आहे, ठीक आहे, मी वाथ होता कामा नये,’’ तो हसत ना या या टेबलासमोरची खचु मागे सरकवत
हणाला. “गु हेगारी घट यानं समाजाचा न क च फायदा झालेला आहे. हा पण, यांचे यवसायच बंद झालेत असे
काही गरीब बेरोजगार त िव ेषक सोड यास नक ु सान कुणाचंच नाही. मोरीआट िजवंत असताना रोज सकाळी
वतमानप उघडलं क ते असं य श यता समोर घेऊन यायचं. िक येकदा एखादा अ प दवु ा अथवा अगदी
छोटासा संकेत िमळायचा आिण मला हे समजायला परु स े ं असायचं क या गु ाम ये तो महान घातक मदू असणार.
को या या जा याला बसलेला ध का अगदी हलका असला तरी याव न जा या या मधोमध असणा या
को या या िहं पणाची जाणीव होते. छोट् या चो या, ू र ह ले, िवनाकारण के लेला राडा - या सवाचं समान सू
याला माहीत असेल तो हे सव एकि त क न पूण िच बनवू शकतो. उ च ेणी गु हेशा ा या शा ीय
िव ा यासाठी यावेळ या लंडनइतक यरु ोपमधील कुठलीही राजधानी उपयु ठरली नसती. पण आता -’’ वतःच
िनमाण के ले या या प रि थतीवर उपहास दशवत यानं आपले खांदे उडवले.
मी वणन करत असलेली घटना घडली ते हा हो स परत येऊन काही मिहने उलटले होते. मी या या
िवनंतीव न माझा दवाखाना िवकला होता आिण बेकर ीटवर या या या घरातील जु या खोलीम ये परत आलो
होतो. कु या हनर नावा या त ण डॉ टरनं माझा के ि संगटनमधला छोटासा दवाखाना मी सांिगतले या चंड
िकमतीम ये काहीही घासाघीस न करता िवकत घेतला होता. अथात, याचं उ र मला िक येक वषानंतर िमळालं
होतं. हा हनर हो सचा दूरचा नातेवाईक होता आिण मा या या िम ानंच याला यासाठी पैसे परु वले होते!
आताच तो हणाला असला तरी आमची भागीदारी इतक पण काही कं टाळवाणी झाली न हती. मी मा या
िटपणांम ये पािहलं क याच काळात आ ही माजी रा पती मरु ीलो यां या कागदप ांचा छडा लावला. याखेरीज
‘ ाइलँड’ या डच जहाजाची ध कादायक घटना होतीच, जी आम या जीवावर बेतली होती. हो सचा अिल आिण
मानी वभाव लोकांकडून कुठलंही कौतक ु वीकार या या कायम िवरोधातच होता आिण यानं मला या याब ल,
या या कामाब ल अथवा यशाब ल कुठ याही कारे िलखाण क नये हणून अगदी प आिण रोखठोक श दांत
सांगून अडकवून ठेवलं होतं. मी मागे हट या माणे ही मनाई आता नक ु तीच हटव यात आली होती.
आ ा या णी िम टर शेरलॉक हो स आपलं मत य क न झा यावर खचु त टेकून बसला होता आिण
अगदी िनवांतपणे पढु ् यातलं सकाळचं वतमानप ं उघडत होता. ितत यात आमचं दोघांचहं ी ल जोरजोरात
वाजणा या दरवाजा या घंटीकडे वेधलं गेलं. लगेचच कुणीतरी र यावर या दरवाजावर मठु ीनं मारत अस यासारखे
पोकळ ‘ध प ध प’ असे आवाज यायला लागले.
दरवाजा उघड याबरोबर िदवाणखा याम ये तंबु ळ धावपळ झाली. िज याव न कोणीतरी अ यंत वेगानं धावत
आ यासारखा आवाज आला. िव फारले या डो यांचा, कावराबावरा झालेला, िन तेज चेहे याचा, अ ता य त
कपडे असलेला, घामेजलेला एक त ण िनिमषाधात आम या खोलीम ये िशरला. यानं आम याकडे आलटून-
पालटून पािहलं आिण आम या नजरेतील िच हामळ ु े अशा अस य वेशासाठी काहीतरी माफ मागणं गरजेचं आहे
हे याला जाणवलं.

22

Aaple Vachnalay
 “मला माफ करा, िम टर हो स,’’ तो मोठ् यानेच हणाला. “पण कृपया मला दोष देऊ नका. मी जवळजवळ वेडा
हाय या मागावर आहे, िम टर हो स. मी अ यंत कमनिशबी जॉन हे टर मॅ फालन आहे.’’
यानं आपलं नाव अशा थाटात असं उ चारलं, क जणू यामळ ु े आ हाला या या या अचानक भेटीब ल
आिण वागणक ु ब ल सारं काही प ीकरण िमळे ल. पण मा या सहका याचा िनिवकार चेहरा पािह यावर मला
समजलं क मा यासारखंच यालासु ा काहीही समजलेलं न हतं.
“एक िसगरेट या, िम टर मॅ फालन,’’ हो स आपली िसगरेटची डबी पढु े करत हणाला. तमु ची ही अव था
बघता माझा िम डॉ टर वॉटसन तु हाला न क च एखादी झोपेची गोळी िलहन देईल. गेले िक येक िदवस चंड
उकाडाही आहे. आता तु हाला थोडं ि थरिच वाटत असेल तर तु ही या खचु म ये बसा. मग तु ही कोण आहात,
तु हाला काय हवंय हे आ हाला सावकाश आिण शांतपणे सांगू शकलात तर बरं पडेल. तु ही आपलं नाव
सांिगत यावर आ ही तु हाला ओळखू असं तु हाला वाटलं होतं. पण मी एवढं न क सांगतो क तु ही अिववािहत
आहात, वक ल आहात, मॅसन पंथाशी संबिं धत आहात आिण दमेकरी आहात. या काही प िदसणा या
गो यित र मला तमु याब ल काहीही मािहती नाही.’’
मा या िम ाची कायप ती मला आतापयत चांगली समजलेली अस यामळ ु े यानं हे सगळं कसं जाणलं असेल
हे ओळखणं मला फारसं कठीण गेलं नाही. गबाळे कपडे, विकली कागदाप ांचं भडोळं , मॅसन पंथीय वापरत
असलेला घड् याळाचा प ा आिण तो टाकत असले या धापा या सवामधून ते प च होतं. आमचा अशील मा
एकदम चिकत होऊन बघायला लागला.
“हो, हे सव काही खरं आहेच, िम टर हो स. पण याचबरोबर मी या णाला लंडनमधील सवात ददु वी
मनु यदेखील आहे. िम टर हो स, तु हाला देवाची शपथ, मला हाकलून देऊ नका. माझी कहाणी पूण हाय या आत
ते मला अटक करायला आले, तर यां याकडून इतका तरी वेळ या क मी तु हाला संपूण स य सांगू शके न. तु ही
मा या बचावासाठी काम करत आहात याची खा ी मला होणार असेल तर मी आनंदानं तु ं गात जाईन.’’
याची अव था पाहन वले या हो सनं िवचारलं, “तु हाला अटक करणार आहेत? फारच छान! पण तु हाला
कुठ या गु ाखाली अटक हो याची श यता आहे?’’
“लोअर नॉरवूड येथील जोनास ओ डएकर यां या खनु ा या आरोपाव न.’’
मा या सहका या या बोल या चेह यावर सहानभु ूतीची एक छटा िदसली. मा , याम ये थोडाफार समाधानाचा
भावदेखील िमसळलेला िदसत होता.
“खरं क काय?’’ तो हणाला, “आताच ना या या वेळी माझा िम डॉ. वॉटसनला मी सांगत होतो क ,
आप या वतमानप ांमधून सनसनाटी बात या नाहीशाच झाले या आहेत.’’
आ हाला भेटायला आले या या त णानं पढु े झक ु ू न थरथर या हातानं हो स या मांडीवरचा ‘डेली टेली ाफ’
उचलला. “जर तु ही नीट वाचलं असतं तर तु हाला मी इत या सकाळी इथे कस या कामासाठी आलो आहे, हे एका
णात समजलं असतं. मला तर असं वाटतंय क , माझं नाव आिण दभु ा य स या येका याच ओठांवर आहे.’’ यानं
वतमानप उलटून सवात मधलं पान काढून दाखवलं. “हे बघा, इथे आहे आिण आता तमु या परवानगीनं मी तु हाला
हे वाचून दाखवतो. िम टर हो स, नीट ऐका. शीषक आहे :
‘लोअर नॉरवूडमधील आ यकारक घटना, सु िस बांधकाम उ ोजक बेप ा, खून आिण जाळपोळीचा संशय,
गु हेगाराचा सगु ावा.’
“िम टर हो स, हाच तो सगु ावा याचा ते पाठलाग करत आहेत आिण तो सगु ावा अचूक मा याचपयत
पोहचणार आहे, हे मला माहीत आहे. लंडन ि ज थानकापासून माझा पाठलाग कर यात आला आहे आिण मला
अटक कर यासाठी ते वॉरंटची वाट बघत आहेत. हे ऐकून मा या आई या काळजाला घरं पडतील.’’ येणा या

23

Aaple Vachnalay
 संकटा या क पनेनं यानं आपले हात अ व थपणे एकमेकात गफ ंु ले आिण तो खचु तच झोकांड्या देऊ लागला. मी
या त णाकडे जरा बारकाईनं बघायला लागलो. हा एका िहंसाचारा या गु ाम ये संशियत आरोपी होता. याचे के स
भरु के होते आिण तो िदसायला चांगला होता. मा , आता याचा आिवभाव सव व गमाव याचा होता. याचे िनळे
डोळे भेदरलेले होते, यानं व छ दाढी के ली होती आिण याचा चेहरा सगळा जोम हरप यासारखा िन तेज िदसत
होता. याचं वय अंदाजे स ावीस असावं आिण एकं दरीत वागणक ु व न माणूस स य वाटत होता. या या िफकट
रंगा या उ हाळी कोटामधून काही अिधकृत िदसणारी कागदप ं डोकावत होती, याव न याचा यवसाय समजत
होता.
“मग आपण आप याकडे असलेला वेळ स कारणी लावला पािहजे,’’ हो स हणाला. “वॉटसन, कृपया ते
वतमानप घेऊन मला तो प र छे द वाचवून दाखवशील का?’’
आम या अिशलानं वाचून दाखवले या सनसनाटी शीषकाखालचा मजकूर मी वाचायला सु वात के ली.
“काल रा ी उिशरा िकं वा आज पहाटे लोअर नॉरवूड येथे एक भयानक गु हा घड याची आशंका आहे. िम टर
जोनास ओ डएकर हे या परग याचे सपु रिचत रिहवासी आहेत आिण एक बांधकाम उ ोजक हणून यांनी अनेक
वष काम के लेले आहे.
िम टर ओ डएकर हे बाव न वषाचे अिववािहत असून, सीडनहॅम र या या टोकाला असले या डीप डेन
हाऊस या घराम ये राहत होते. ते जरा िवि , रह यमय, गु ता पाळणारे आिण अिल हणून िस होते.
यवसायाम ये चंड पैसा कमावून झा यानंतर यांनी यामधून पूण ल काढून घेतले. यां या घरा या पाठीमागील
बाजूस एक छोटी लाकडाची वखार मा अजूनही अि त वात आहे. काल रा ी समु ारे बारा वाजता या वखारीमधील
लाकडा या एका मोळीला आग लाग याची बातमी आली. लगेचच अि नशामक दल ितथे पोहचले; परंतु लाकूड
सक ु लेले अस याकारणाने आग भराभर पेटत होती. लाकडाचे साठे पूणपणे जळा यािशवाय ही महाभयानक आग
आटो यात आणणे श य न हते. तोपयत ही सवसाधारण आगीची दघु टना वाटली होती. मा , ता या
घडामोड नस ु ार हे सव एका भयंकर गु ाचा भाग अस याचे िनदशनास आले आहे. आगी या घटना थळी
घरमालका या अनपु ि थतीब ल आ य य कर यात आले. अिधक चौकशीअंती असे ल ात आले क ते
घरामधून गायब झालेले आहेत. पढु ील तपासाम ये समजले क , यां या पलंगावर रा भर कुणीही झोपलेले न हते,
ितजोरी उघडी होती आिण मह वाचे कामाचे कागद िवखरु लेले होते. सवात शेवटी खनु ी ह या या काही खणु ा
आढळून आ या. खोलीम ये र ाचे काही िफकट डाग िदसले तसेच ओक लाकडाची एक काठी सापडली. ित या
मठु ीवर र ा या खणु ा हो या. िम टर जोनास ओ डएकर यांना भेट यासाठी काल रा ी उिशरा एक इसम आला
होता आिण ही काठी याच इसमाची आहे हे ओळख यात आले आहे. हा इसम हणजे जॉन हे टर मॅ फालन हा
लंडनमधील त ण वक ल (प ा : ४२६, ेशेम इमारत, ई. सी.). सापडले या परु ा यां या आधारे, पोिलसां या मते
खनु ासाठी आव यक असलेला सबळ हेतू यांना िमळालेला आहे. या सवाव न अितशय सनसनाटी घटना घडली
असावी याचा अंदाज सहज लावता येऊ शकतो.
नंतर वतमानप छपाईला जाताना असे समजले आहे क , िम. जॉन हे टर मॅ फालन याला िम टर जोनास
ओ डएकर यां या खनु ासाठी अटक कर यात आली आहे. िकमान वॉरंट जारी कर यात आले आहे, एवढे मा
न क.
नॉरवूड या तपासाम ये अजूनही काही भयावह घटना घड याचे समोर आले आहे. या ददु वी बांधकाम
उ ोजका या खोलीम ये आढळले या संघषा या खणु ां यित र असे समजले आहे क , यां या बेड मचे (जी
तळमज यावर आहे) दरवाजे उघडे होते, ितथून काहीतरी जड व तू उचलून ओढत लाकडा या साठ् यापयत
ने या या खणु ा आहेत. तसेच आगी या राखेम ये काही जळालेले अवयव सापड याचे िदसून आले आहे.

24

Aaple Vachnalay
 पोिलसां या मते - हा अितशय नशृ स ं गु हा असून, ओ डएकर यांना यां याच बेड मम ये डो यात जड व तू
मा न ठार कर यात आले, यांची कागदप े इत ततः फे क यात आली आिण यांचे ेत लाकडा या साठ् यापयत
ओढून ने यात आले आिण नंतर आग लाव यात आली, जेणेक न गु ा या सव खाणाखणु ा न होतील.
या गु ाचा तपास कॉटलंड याड या इ पे टर ले ेड या अनभु वी पोलीस अिधका याकडे सोपव यात
आला आहे. ते आता यां या सु िस कौश यानं आिण हशारीनं गु ामागील दवु े शोधत आहेत.’’
शेरलॉक हो स डोळे िमटून आिण हात जोडून ही रोचक घटना ऐकत होता.
“या घटनेम ये औ सु यपूण िकतीतरी बाबी न क च आहेत.’’ तो या या नेहमी या शांत वरात हणाला,
“मळु ात मी तु हाला एक िवचा इि छतो िम टर मॅ फालन, तमु या अटके साठी इतके परु ावे उपल ध
असतानादेखील तु ही अजून मोकळे कसे काय िफरत आहात?’’
“मी मा या आई-विडलांसोबत टॉर टन लॉज, लॅकहीथ इथे राहतो िम टर हो स. परंतु काल रा ी िम टर
जोनास ओ डएकर यां यासोबत उिशरापयत काम अस यानं मी नॉरवूड या एका हॉटेलम ये रािहलो आिण ितथूनच
लंडनकडे िनघालो. रे वेम ये बसेपयत मला या भानगडीब ल काहीही माहीत न हतं आिण ितथेच आता तु ही जे
ऐकलंत ते मी वाचलं. मी िकती मोठ् या संकटात आहे हे मा या ल ात आलं आिण हणून माझी के स तमु याकडे
दे यासाठी मी धावत आलो. मा या घरी गेलो असतो तर मला लंडन पोिलसांनी अटक के ली असती यात काहीच
शंका नाही. लंडन ि ज थानकापासून एका माणसानं माझा पाठलाग के ला, आिण मला पूण खा ी आहे क ....
देवाश पथ!! हे आता काय?’’
दरवाजावरची घंटी वाजली आिण लगेचच िज यावर जड पावलांचे आवाज ऐकू आले. णभरानंतर आम या
दारासमोर आमचा जनु ा िम ले ेड उभा होता. या यामागे सा या वेषातले एक दोन पोलीस उभे असलेले मला
िदसले.
“िम टर जॉन हे टर मॅ फालन?’’ ले ेडनं िवचारलं.
आमचा ददु वी अशील भेदरले या चेह यानं उभा रािहला. “लोअर नॉरवूडचे िम टर जोनास ओ डएकर यां या
खनु ा या आरोपाव न मी तु हाला अटक करत आहे.’’
मॅ फालननं आम याकडे हताश मु ेनं पािहलं आिण खच यासारखा तो खचु म ये मटकन बसला.
“एक िमिनट,’’ हो स हणाला, “अजून अ या तासानं तल ु ा काही फरक पडत नाही, ले ेड. हा स य माणूस
मला या कुतूहलपूण घटनेब ल काय घडलंय ते सांगत होता, यायोगे खरोखर आपण काय झालं याचा शोध घेऊ
शकू.’’
“मला वाटतं आता या गु ाम ये शोध घे यासारखं काही रािहलेलं नाही,’’ ले ेड गंभीरपणे हणाला.
“तरीदेखील, तझु ी परवानगी असेल तर मी या त णाकडून याची कहाणी ऐक यासाठी फार उ सक ु आहे.’’
“ठीक आहे िम टर हो स, तु हाला कुठ याही गो ीला नाही हणणं मला अंमळ कठीणच आहे. कारण याआधी
एक-दोनदा तु ही आ हाला मदत के ली आहे. याब ल कॉटलंड याड आपले आभारी आहे,’’ ले ेड हणाला. “पण
याचबरोबर मी सतत या कै ासोबत राहणं गरजेचं आहे. तसंच मी याला जाणीव िदलीच पािहजे क , तो इथे जे
काही बोलेल ते यायालयाम ये या या िवरोधात परु ावा हणून वापरता येऊ शके ल.’’
“मला यापे ा जा त काहीच नकोय,’’ आमचा अशील हणाला, “जे काही िनखळ स य आहे ते तु ही ऐकणं
आिण समजून घेणं एवढंच मला हवं आहे.’’
ले ेडनं आपलं घड् याळ पािहलं. “मी तलु ा अधा तास देतो,’’ तो हणाला.
“सग यांत आधी हे सांगतो,’’ मॅ फालन हणाला, “िम टर जोनास ओ डएकर यांना मी ओळखत नाही. यांचं

25

Aaple Vachnalay
 नाव मला ऐकून माहीत होतं, कारण माझे आई-वडील यांना एके काळी ओळखत होते; पण कालांतरानं ते दूर झाले.
यामळ ु े काल दपु ारी समु ारे तीन वाजता जे हा िम टर ओ डएकर मा या लंडनमध या ऑिफसम ये आले ते हा
मला खूप आ य वाटलं. यां या भेटीचं कारण यांनी सांिगत यावर मा या आ यात भरच पडली. यां या
हाताम ये वहीची काही पानं होती. यावर हातानं काहीतरी िलिहलेलं होतं. ती पानं यांनी मा या टेबलावर ठेवली. ‘हे
माझं मृ यपु ,’ ते हणाले, ‘हे मला यवि थत कायदेशीर प रभाषेत िलहन हवं आहे, तु ही तेवढं करेपयत मी इथेच
बसून राहतो.’ मी ते काम करायला घेतलं, या णी मा या अव थेची क पना क न बघा. ते वाचताना मला समजलं
क , काही अपवाद वगळता यांनी आपली सगळी संप ी मा या नावावर के ली होती. तो जरा िविच , लहानखरु ा
खारीसारखा िदसणारा माणूस होता. यां या पाप यांचे के स िपकलेले होते. मी यां याकडे पािहलं ते हा मला असं
जाणवलं क , ते आप या करड् या नजरेनं मा याकडे गमतीशीरपणे पाहत आहेत. जे हा मी मृ यपु ा या तरतदु ी
वाच या ते हा माझा वतःवरच िव ास बसत न हता. ते पाहन ते मला हणाले क , ते अिववािहत असून यांना
कुणीही हयात नातेवाईक नाहीत. मा या आई-विडलांना ते त णपणी ओळखत होते. मी िकती लायक आिण यो य
त ण आहे असंच यांनी कायम मा याब ल ऐकलेलं होतं आिण यांचा पैसा मा या हाती सरु ि त राहील यात यांना
काही शंका न हती. मी कसेबसे यांचे आभार मानले, मृ यपु पूण क न िदलं, यांनी सही के ली आिण लगेच
सा ीदार हणून मा या कारकुनानं सही के ली.
“हे कायदेशीर सरकारी कागदावर िलिहलेलं मृ यपु आिण ही वहीम ये िलिहलेली मी आधी हटलं तशी -
क ची पानं. िम टर जोनास ओ डएकर यांनी सांिगतलं क यांना आणखी काही कागदप ं - इमारतीचे भाडेकरार,
ह तांतरण, गहाणवट, शेअस आिण असं अजून बरंच काही - मला दाखवायचं आिण समजावून सांगायचं होतं. ते
मला हणाले क , जोपयत हे संपूण काम माग लागत नाही तोपयत यांना चैन पडणार नाही. यांनी मला या रा ी
नॉरवूडला यायची िवनंती के ली. सगळं सरु ळीत कर यासाठी सोबत मृ यपु देखील आणायला सांिगतलं. “बेटा,
ल ात ठेव, याब ल यवि थत कायवाही पूण होईपयत चकार श दही तु या आई-विडलांना बोलू नकोस. आपण
यांना आ याचा एक ध का देऊ.’’ असं ते हणाले. याबाबतीत ते अ यंत ठाम होते आिण यांनी मला यासाठी
शपथही यायला लावली. िम टर हो स, तु ही क पना क शकता क , या णी या माणसानं काहीही मािगतलं
असतं तरी ते धडु कवाय या मन:ि थतीम ये मी न हतो. ते माझे उपकारकत होते, यां या येक इ छे चा मी मान
राखणार होतो. मी घरी तार पाठवली आिण कळवलं क , काही मह वा या कामामळ ु े रा ी िकती वाजेपयत घरी येईन
हे सांगता येणार नाही. िम. ओ डएकर यांनी मला सांिगतलं होतं क ते मा यासोबत रा ी नऊ वाजता जेवण घेतील;
पण यापूव ते घरी पोहचलेले नसतील. मला यांचं घर शोध यासाठी थोडा ास झाला, यामळ ु े मी यां या घरी
पोहचलो ते हा जवळजवळ साडेनऊ वाजले होते. ते मला...’’
“एक िमिनट,’’ हो स हणाला, “दरवाजा कुणी उघडला?’’
“एका म यमवयीन बाई ंनी - मला वाटतं, या बहतेक घर सांभाळ या या कामावर असा यात.’’
“आिण मी असं गहृ ीत धरतो क , ितनंच तमु या नावाचा उ लेख पोिलसांकडे के ला असावा,’’ हो स उ ारला.
“अगदी बरोबर,’’ मॅ फालन हणाला.
“पढु े सांगा.’’
मॅ फालननं आपलं घामेजलेलं कपाळ पस ु लं आिण आपली पढु ची कहाणी सांगायला लागला.
“मला या बाई ंनी िदवाणखा याम ये नेऊन बसवलं. ितथे अगदी साधं जेवण वाढून ठेवलं होतं. नंतर िम टर
जोनास ओ डएकर मला यां या बेड मम ये घेऊन गेले. ितथे एक भली मोठी ितजोरी होती. यांनी ती उघडून
यामधून कागदप ांचा एक ग ा बाहेर काढला आिण आ ही दोघांनी िमळून तो तपासला. रा ी बारा या समु ारास
आमचं काम संपलं. ते हणाले क , आपण कामवा या बाई ंना ास ायला नको. यानंतर उघड् या असले या च

26

Aaple Vachnalay
 िवंडोमधून यांनी मला बाहेर पडायचा र ता दाखवला.’’
“या िखडक चे पडदे ओढलेले होते?’’ हो सनं िवचारलं.
“मला न क माहीत नाही, पण मला वाटतं, अधवट ओढलेले असावेत. हां, आता आठवलं, िखडक चं तावदान
उघड यासाठी यांनी पडदे वर के ले होते. मला माझी काठी िमळत न हती, तर ते हणाले, काही हरकत नाही बेटा.
मला वाटतं, मी आता तल ु ा नेहमी भेटत राहीनच. तू पु हा येईपयत मी तझ ु ी काठी यवि थत सांभाळून ठेवेन. मी
ितथून बाहेर पडलो. ितजोरी उघडीच होती आिण टेबलवर ग ् यांम ये रचून ठेवलेले कागद होते. इतका उशीर झाला
होता क , मी लॅकहीथला परत जाऊ शकत न हतो हणून ‘अॅनरली आ स’ या पिथका मात मी रा घालवली. या
भयंकर घटनेब ल मला सकाळी यूज पेपर वाचेपयत काहीही माहीत न हतं.’’
“िम टर हो स, तु हाला अजून काही िवचारायचं आहे का?’’ ले ेड हणाला. या उ लेखनीय
प ीकरणादर यान यानं एकदोनदा अिव ास दाखव यासार या भवु या उंचाव या हो या.’’
“मी लॅकहीथला जाऊन आ याखेरीज नाही.’’
“तु हाला नॉरवूड हणायचं आहे का?’’
“अरे हां, मला तेच तर हणायचं होतं यात काही शंका नाही,’’ हो स नेहमी या िम क लपणे हसत हणाला.
ले ेड गतानभु वामधून इतकं तरी िशकला होता क या या आकलनापलीकडे असणा या बाब म ये हो सचा
मदू तलवारीसारखा घस ु ू शकत असे. तो मा या सहका याकडे उ सक ु तेनं पाहत होता. “मला वाटतं, आता या णी
मला तमु याशी खासगीत काहीतरी बोलायचं आहे, िम टर हो स.’’ मग आम या अिशलाला तो हणाला,
“मॅ फालन, आता बाहेर उभे असलेले माझे दोन हवालदार आिण एक मोटरगाडी तमु ची वाट पाहत आहे.’’
तो अभागी त ण उठला, आम याकडे एक आजवी ि ेप टाकून खोलीबाहेर पडला. पोलीस याला
गाडीपयत घेऊन गेले; परंतु ले ेड ितथेच थांबला. हो सनं या मृ यपु ाचा क चा खडा असलेली पानं उचलली
आिण अ यंत बारीक नजरेनं तो यांचं िनरी ण करायला लागला.
“या कागदप ांम ये काही रोचक मु े आहेत, हो ना ले ेड?’’ पानं या याकडे सरकवत हो स हणाला. या
अिधका यानं या याकडे ाथक चेह याने पािहलं.
“पिह या काही ओळी मला वाचता येत आहेत, दस ु या पानावर या या मध या ओळी आिण शेवट या एक
िकं वा दोन, या अगदी छाप यासार या सवु ा य अ रात आहेत.’’ तो हणाला, “पण अधलंमधलं िलखाण खूपच
खराब आहे आिण या तीन िठकाणचा मजकूर तर मी अिजबात वाचूदख े ील शकत नाही.’’
“ याव न तु या काय ल ात येतंय?’’ हो सनं िवचारलं.
“हं! तु या काय ल ात येतंय?’’ ग धळून ले ेडनं ित के ला.
“हे रे वेम ये बसून िलिहलंय. सवु ा य अ र हणजे थानकांवर िलिहलेली आहेत. वाईट अ र हणजे गाडी
हालतानाची आहेत आिण खूपच वाईट अ र ळ बदलताना या वेळचं आहे. एखादा त याव न असा अंदाज
काढेल क हे सव एखा ा उपनगरीय रे वेम ये िलिहलं असावं. कारण एखा ा मोठ् या शहरा या िनकटवत
भागाखेरीज इतर कुठंही गाडी इतके लवकर ळ बदलणं श य नाही.’’
हो सचं िववेचन चालूच रािहलं. “रे वेचा हा पूण वास मृ यपु िलिह या याच कामात वापरला गेला असं गहृ ीत
धरलं, तर ही रे वे एखादी ए ेस असणार आिण नॉरवूड ते लंडन ि ज यादर यान एकदाच थांबली असणार.’’ हे
ऐकून ले ेड हसायला लागला.
“तु ही ही असली गहृ ीतकं मांडायला चालू के लीत क मा या डो याव न जातात,’’ ले ेड हणाला, “याचा या
गु ाशी काय संबधं ?’’

27

Aaple Vachnalay
 “हे बघ, या त ण माणसाची कहाणी इथवर अचूक आहे क , जोनास ओ डएकर यांनी हे मृ यपु कालच
वासाम ये तयार के लं आहे; पण तल ु ा हे रह यमय वाटत नाही का? कुठलाही माणूस इतके मह वाचे द तऐवज
इत या गबाळे पणे बनवेल? याव न असं वाटतंय क याची य ात काहीही गरज लागेल असं याला वाटलंच
न हतं. यामळ ु े च यानं अशा कारे मृ यपु बनवलं. ते अमलात आणावं लागेल असा याचा हेतूच नसावा.’’
“पण, याच वेळी यानं वतः या मृ यूचं वॉरंटदेखील िलिहलं ना?’’ ले ेडनं आणखी एक के ला.
“ओह, तल ु ा असं वाटतंय?’’ हो सनं यालाच िवचारलं.
“हं! हे श य आहे. पण हा घटना म मा यासाठी अ ाप सु प नाही.’’
“सु प नाही? यापे ा आणखी काय प होणार आहे? इथे एक त ण आहे. याला अचानक समजतं क जर
एक थेरडा मेला, तर याला घबाड िमळणार आहे. मग तो काय करतो? कुणालाही काही सांगत नाही. मा , या
हाता याला भेट यासाठी काहीतरी िनिम काढून रा ी या या घरी जातो, घरामधली दस ु री एकमेव य झोपी
जायची वाट बघतो आिण हाता याला या खोलीमध या एकांताम ये खलास करतो, याचं ेत वखारीत या
सरणावर जाळतो आिण बाजू याच एका पिथका मात जाऊन राहतो. खोलीमधले आिण काठीवरचे र ाचे डाग फार
िफकट आहेत. खु याची अशी क पना असेल क आपला गु हा ‘र रंिजत’ नसेल. िशवाय जळाले या ेतामळ ु े मृ यू
न क कशानं झाला याचे या याकडे िनदश करणारे सव परु ावे न होतील, अशी याला आशा असणार. हे सवच
फार सरळ सोयीचं नाहीये का?’’
ले ेडचा ग धळ पाहन हो स हणाला, “भ या माणसा, मला हेच तर जाणवतंय. ही ु लक बाब फारच
सरळसोट आहे. तु या अनेक स णु ांम ये क पनाश हा गणु नाही. पण तरीही के वळ एका णासाठी तरी तू या
त णा या जागी वतःला ठेवून बघ. या िदवशी मृ यपु बनलं तीच रा तू गु हा कर यासाठी िनवडशील का? या
दोन घटनांम ये इतका कमी वेळ असणं तल ु ा धोकादायक वाटणार नाही का? पु हा एकदा िवचार कर. ले ेड, तू
अशी वेळ िनवडशील का क जे हा तू घरात आहेस हे इतरांना माहीत असेल, जे हा घरात या एका नोकरानं तल ु ा
घरात घेतलं असेल? सवात मह वाचं, तू ेत लपव यासाठी इतके क घेशील; पण तू गु हेगार आहेस याची िनशाणी
असलेली वतःची काठी मा अशीच सोडून देशील? कबूल कर, ले ेड, हे सगळं फार असंभवनीय आहे.’’
“काठीसंदभात बोलायचं झालं तर िम टर हो स, मा याइतकं च तु हालाही माहीत आहे क गु हेगार कायम
ग धळलेला असतो. अशा वेळी तो अनेक चक ु ा करतो, या शांतिच मनु य करणार नाही. कदािचत तो खोलीम ये
परत जा यासाठी घाबरला असेल. सगळे मु े यथासांग पटतील असं एखादं गहृ ीतक असेल तर ते मला सांगा.’’
“मी तल ु ा सहजग या अशी बरीच गहृ ीतकं देऊ शकतो.’’ हो स हणाला, “बघ, उदाहरणाथ ही एक फार चांगली
श यता आहे आिण श यते या कोटीतलीदेखील. तो हातारा या त णाला काही मौ यवान द तऐवज दाखवत
असताना ितथून जाणा या एखा ा भट यानं हे िखडक मधून पािहलं असणार. कारण पडदे अधवटच बंद होते.
वक ल बाहेर पड यावर भट या आत आला. ितथेच िदसलेली काठी यानं घेतली, ओ डएकरला हाणली आिण ेत
जाळून तो पसार झाला.’’
“पण भट या ेत का जाळे ल?’’
“मग मॅ फालन तरी का जाळे ल?’’
“एखादा परु ावा लपव यासाठी.’’
मग कदािचत इथे एखादा खनु ाचा गु हा घडलेला आहे हेच भट याला लपवायचं असेल.’’
“पण भट या काहीच का घेऊन गेला नाही?’’
“कारण या द तऐवजांचा याला काहीच उपयोग न हता.’’

28

Aaple Vachnalay
 ले ेडनं याची मान हलवली; पण याचा आधीचा ठामपणा कुठेतरी डळमळीत झा यासारखा मला भास
झाला. “हे बघा, िम टर शेरलॉक हो स, तु ही तमु चा भट या शोधू शकता आिण जोपयत तु ही याला शोधत राहाल
तोपयत आ ही आमचा आरोपी कोठडीतच ठेवणार. कोण बरोबर आहे ते काळच ठरवेल. फ एक मु ा यवि थत
न दवून या, िम टर हो स. आम या मािहतीनस ु ार कुठलीही कागदप ं काढून नेलेली नाहीत. आमचा कै दी हा
जगातला एकमेव माणूस आहे क याला ते द तऐवज ने याची आव यकता न हती. कारण तो या िमळकतीचा
काय ानं वारस होता आिण हे सव काही कसंही क न यालाच िमळालं असतं.’’
या िट पणीवर माझा िम एकदम चमकला.
“उपल ध परु ावा तझ ु ं गहृ ीतक फार िनणायकरी या िस करतो हे मला नाकारायचं नाही आहे,’’ हो स हणाला,
“मी फ इतकं च सांगतोय क अ य गहृ ीतकं देखील श यते या कोटीतली आहेत. तूच हणालास तसं, काळच काय
ते ठरवेल. शभु भात! आज या िदवसभरात मी नॉरवूडला एखादी भेट देईन आिण तझ ु ं काम कसं चाललंय ते पाहीन
असं हणतो.’’
ले ेड िनघून गे यावर माझा िम उठला आिण समोर एखादी आवडती कामिगरी अस यासारखी यानं
िदवसाभरा या मंतीची तयारी चालू के ली.
तो आपला ॉक कोट अंगात चढवत हणाला, “मी पिह यांदा लॅकहीथ या िदशेनं जाणार आहे, मघाशी
हट या माणे.’’
“नॉरवूड का नाही?’’
“कारण, या घटनेम ये एका संगाची नाळ दस ु या संगाशी जोडलेली आहे. पोलीस यांचं ल दस ु या
संगावर कि त कर याची चूक करत आहेत. कारण हा दस ु रा संग य गु हा घड याचा आहे. मा , मला हे
प पणे जाणवतंय क , हे रह य उलगडायचं असेल तर पिह या संगावरही परु स े ा काश पाडणं गरजेचं आहे. ते
इत या अचानक बनवलेलं गूढ मृ यपु आिण याचा इतका अनपेि त वारसदार. नंतर जे काही घडलं ते समजून
घे यासाठी याची मदत होईल. नाही, मा या िम ा, या घडीला तू मला काहीही मदत क शकणार नाहीस. आतातरी
धो याचा काहीही इशारा िदसत नाही अ यथा मी तु यािशवाय बाहेर पडायचा िवचार व नातदेखील करणार नाही.
मी सं याकाळी तल ु ा भेटेन ते हा मा याकडे संर ण माग यासाठी आले या या ददु वी त णासाठी काहीतरी भरीव
काम के लंय हे सांगू शके न, असा मला िव ास वाटतोय.’’
माझा िम सं याकाळी परत आला, ते हा याचा दमलेला आिण िचंता ांत चेहरा पाहन तो या ह पानं बाहेर
पडला होता ते काम पूण झालं नसावं हे मा या ल ात आलं. आपलं ु ध मन शांत कर यासाठी तासभर यानं
हॉयिलन वाजवलं. अखेर ते वा बाजूला ठेवून िदवसभरा या घडामोड ब ल मला सिव तर सांगायला सु वात
के ली.
“हे सगळं चकु चं होत चाललंय, वॉटसन - िजतकं चक ु चं होणं श य असेल िततकं . मी ले ेडसमोर मोठा
धीराचा आव आणला होता. मा , मला आतून असं वाटतंय क , या वेळी ले ेड यो य मागावर आहे आिण आपण
चक ु या. मा या सव अंतः ेरणा एक कडे आिण सव परु ावे दस ु रीकडे. मला वाटतं क , ि िटश यरु नी अजून
बिु म ेची ती सीमा पार के लेली नाही, िजथं ते मा या गहृ ीतकाला ले ेड या मदु ् ांपे ा जा त िकं मत देतील.’’
“तू लॅकहीथला गेला होतास का?’’
“हो. वॉटसन, ितथे गे यावर मला लगेच समजलं क मयत ओ डएकर हा चांगलाच बदमाष होता. मॅ फालनचे
वडील आप या मल ु ा या शोधात गेलेले होते. आई घरीच होती - लहानखरु ी, जाडी, िन या डो यांची, भीती आिण
संतापानं ती कापत होती. अथातच, या या दोषीपणाची श यतासु ा ितला मा य नाही. मा , ितनं हाता या
ओ डएकर या निशबाब ल अिजबात आ य अथवा द:ु ख य के लं नाही. उलट ती या याब ल इत या

29

Aaple Vachnalay
 कटुपणानं बोलली, क नकळत ती पोिलसांचं गहृ ीतक अजून भ कम करत होती. ित या मल ु ानं ितला
ओ डएकरब ल असं जहरी बोलताना ऐकलेलं असेल, तर न क च यामळ ु े या या मनात हाता याब ल ेष आिण
िहंसेची भावना िनमाण झाली असावी. ‘तो ओ डएकर हणजे माणूस न हता, तर एक घातक आिण कपटी माकड
होता,’ ती हणाली, ‘आिण तो तसाच होता, अगदी त णपणापासून.’
“तु ही याला के हापासून ओळखत होता?’’ मी िवचारलं. ती हणाली, “हो. चांगलीच ओळखत होते. खरंतर,
यानं मला ल नाची मागणी घातली होती. देवाची कृपा क यानं मला इतक बु ी िदली क , मी याला नकार देऊन
एका गरीब पण स जन माणसाशी ल न के लं. आमचा साखरपडु ा झाला होता ते हाच, ओ डएकरनं प यां या
िपंज याम ये मांजर सोडली, अशी ू र कहाणी मी ऐकली. या या िनघणृ दु पणाला मी इतक घाबरले क मला
या याशी कसलाही संबधं नकोच होता.’’ ितनं आप या कपाटाम ये जरा शोधाशोध के ली आिण मला एक फोटो
दाखवला - एका बाई या चेह यावर चाकूनं ओरखडे काढून िव ूप के लेला. “ यानं मला हा असा फोटो पाठवला,
िशवाय सोबत शापवाणी. मा या ल ना या सकाळी.’’ ती हणाली. ितला िदलासा दे यासाठी मी हणालो, “ठीक
आहे, पण िकमान यानं तु हाला मा के लेली आहे, कारण आपली सव संप ी यानं तमु या मल ु ा या नावावर के ली
आहे.’’
“मला आिण मा या मल ु ाला जोनास ओ डएकरकडून काहीही नकोय, तो िजवंत असो क मेलेला,’’ ती संतापून
ओरडली. “ वगात देव आहे, िम टर हो स. या देवानं या ू र माणसाला जशी िश ा िदली, तसा तोच देव दाखवून
देईल क मा या मल ु ाचे हात या या र ानं माखलेले नाहीत.’’ नंतर मी आणखी एक-दोन दु यांचा पाठलाग के ला;
पण आप या गहृ ीतकाला पु ी िमळे ल असं काहीही िमळालं नाही. या या िवरोधात जाणारे अनेक मु े मा िमळाले.
शेवटी मी ते सोडलं आिण नॉरवूडला गेलो.
“हे िठकाण, ‘डीप डेन हाऊस’ हणजे आधिु नक, चौकोनी िवटांनी बांधलेला एक श त बंगला आहे. याला
वतःचं परस आहे आिण दशनी भागात फुलांनी सजवलेली िहरवळ आहे. उजवीकडे आिण र यापासून थोडं
आतम ये लाकडाची वखार आहे, ितथेच आग लागली होती. हा बघ, मी वही या पानावर काढलेला क चा नकाशा.
ही जी डावीकडची िखडक आहे ती ओ डएकर या खोलीम ये उघडते. तू र यावर उभं राहन आतम ये पाह
शकतोस. मा यासाठी िदवसभराम ये हेच एकमेव छोटंसं समाधान होतं. ले ेड ितथे न हता, पण थािनक
हवालदारानं मला मािहती िदली. यांनी या सग या घटनेचं पांतर एखादा खिजना सापड यासारखंच के लंय.
अ खी सकाळ यांनी जळाले या लाकडा या साठ् या या राखेम ये शोधाशोध कर यात घालवली. यांना
जळाले या अवयवांखेरीज काही रंग उडाले या धातू या चक या िमळा या. मी यांची यवि थत तपासणी के ली. या
चक या हणजे पॅ टची बटणं होती यािवषयी मा या मनात काही शंका नाही. मला यामध या एका बटणावर हॅ स
ओ डएकर या िशं याचं नावदेखील िदसलं. मी बागेम ये काही खणु ा आिण िनशाणी सापडेल हणून फार
काळजीपूवक तपासणी के ली. पण यंदा या दु काळामळ ु े सगळी जमीन लोखंडासारखी टणक झाली आहे. एक ेत
अथवा गाठोडं बागे या कंु पणासमो न ओढत लाकडा या साठ् यापयत नेलं होतं, ही पोिलसां या मािहतीशी जळ ु णारी
बाब प झाली. आणखी काही सापडतंय का हे शोधत मी या बागेत रांगत होतो. ऑग टचा तळपता सूय माझी पाठ
भाजून काढत होता; पण मा या हाती काही लागले नाही.
“या फिजतीनंतर मी बेड मम ये गेलो आिण ितथेदख े ील तपासणी के ली. र ा या खणु ा फार िफकट हो या -
नसु ते ओघळ आिण च े; पण या ता या हो या यात शंका न हती. मॅ फालनची काठी ितथून हलवली होती; पण
ित यावरदेखील फार थोड् या खणु ा हो या. ती काठी आप याच अिशलाची होती यातही काही शंका नाही. ते यानं
मा यच के लंय. गािल यावर दोन माणसां या पावलांचे ठसे िदसून आले; पण ितस या कुणाचे ठसे आढळले नाहीत.
थोड यात, पोिलसांनी सगळे परु ावे गोळा के ले आहेत आिण आपण होतो ितथेच अडकलोय.

30

Aaple Vachnalay
 “आशेचा जाणवलेला एक अंधक ु िकरण - तोपण फुसकाच िनघाला. मी ितजोरीमधील सािह याची तपासणी
के ली. बरंचसं सामान बाहेर काढून टेबलावर ठेवलेलं होतं. सगळी कागदप ं बंद लखोट् यांमधून ठेवलेली होती.
यांपैक एक-दोन लखोटे पोिलसांनी उघडून पािहले होते. ही कागदप ं काही फार मह वाची न हती हे मा या ल ात
आलं. तसंच िम. ओ डएकर यांचं बँकेचं पासबक ु सांगतंय क ते काही इत या सिु थतीम ये न हते. िशवाय मला
असं वाटलं क , सवच कागदप ं ितथे नसावीत. काही जा त मौ यवान कागदप ं कदािचत गायब झाली असावीत.
ती मा मला िमळाली नाहीत. अथात, पु हा एकदा जर हे मी शािबत क शकलो, तर ले ेडनं उपि थत के लेला
मु ा या याच िवरोधात जाईल. थोड् याच िदवसांत तु ही वारस बनत आहात हे माहीत असतानाही तु ही चोरी
कशासाठी कराल? अखेर येक बाजू तपासून आिण तरीही कसलाही सगु ावा न लाग यानं मी या कामवालीसोबत
बोलून काही धागा िमळतो का याचा य न के ला. ितचं नाव आहे िमसेस लेि सं टन. छोटीशी, काळी, शांत आिण
संशयी बारीक डोळे असणारी ही बाई आहे.
“ितला काही सांगायचं असतं, तर ितनं सांिगतलं असतं याची मला खा ी आहे; पण ती िथजले या मेणासारखी
थंड होती. हो, ितनं साडेनऊला मॅ फालनला घराम ये घेतलं होतं. ‘माझा हात झडला का नाही याला आत घेताना’
असं ती ा याने हणाली. ती साडेदहा वाजता झोप यासाठी िनघून गेली. ितची खोली घरा या दस ु या टोकाला आहे,
आिण यामळ ु े काय घडलं ते ितला अिजबात ऐकू आलेलं नाही. मॅ फालननं याची हॅट आिण ित या मते बहतेक
क न याची काठीसु ा िदवाणखा याम ये ठेवली होती. ितला प क खा ी आहे क , ित या िबचा या मालकाचा
न क च खून झाला होता. “ यांना काही श ू होते का?’’ “हं, येक माणसाला श ू असतातच. पण िम टर
ओ डएकर वतःम येच रमणारा माणूस होता आिण के वळ यवसायािनिम च इतर लोकांची भेट घेत असे.’’ ितनं ती
बटणं आधी पािहली होती, यानं काल रा ी घातले या कपड् यांचीच ती होती. मिहनाभर पाऊस पडलेला नस यानं
लाकूडसाठा खूप सक ु लेला होता. यामळ ु े तो चलु ीत या सरपणासारखा धगधगून पेटला होता. ती घटना थळी
पोहचली ते हा वाळांखेरीज काहीही िदसत न हतं. ितला आिण अि नशामक दला या जवानांना आतमधून मांस
जळा याचा वास आला होता. ितला कागदप ांिवषयी अथवा िम टर ओ डएकर या खासगी बाब ब ल काहीही
मािहती न हती.
“वॉटसन, हा झाला मा या आज या अपयशाचा आलेख, आिण तरीही... आिण तरीही,’’ उ ेगानं आपली
हनवु टी हातात धरत तो हणाला, “मला माहीत आहे क हे सव चूक आहे. मला अगदी आतमधून जाणवतंय, यात
काहीतरी आहे जे अजून बाहेर आलेलं नाही आिण ते या कामवालीला माहीत आहे. ित या डो यांम ये एक िचडक
झाक िदसत होती, ती दोषी अस याचा संकेत देणारी. तरीपण आता याब ल बोलून काहीही उपयोग नाही. वॉटसन,
एखादी सदु वै ी संधी आप यापयत चालून आली नाही, तर नॉरवूडमधील ही खनु ाची घटना आप या यश वी
कामां या यादीत समािव होणार नाही.’’
“न क च,’’ मी हणालो, “या त णा या यि म वाचा यरु वर िकती भाव पडेल?’’
“तो फारच िववादा पद मु ा आहे, मा या परम िम ा. तल ु ा तो बट टी ह स नावाचा भयानक खनु ी
आठवतोय? आपण याला सोडवावं हणून म यंतरी आला होता. इतका स यपणे वागणारा, दर रिववारी चचला
जाणारा त ण आपण आजवर पािहला होता का?’’
“तेही खरंच आहे हणा.’’
“आपण दस ु रं एखादं पयायी गहृ ीतक थािपत क शकलो नाही, तर हा त ण गे यातच जमा आहे.’’
“ या यािवरोधात चालव या जाणा या खट याम ये काही टु ी नाहीत. उलट न या तपासानं तो अजून भ कम
के लेला आहे. तसं बघायला गेलं तर या कागदप ां या संदभातला एक छोटासा कुतूहलाचा मु ा आप याला
तपासासाठी सु वात हणून वापरता येऊ शकतो. यांचं बँकेचं पासबक ु बघताना मला असं िदसलं, क यात

31

Aaple Vachnalay
 िश लक र कम फार कमी आहे. याचं मु य कारण हणजे िम टर ओ डएकरनं गे या वषभराम ये िम टर
कोनिलयस यांना फार मोठ् या रकमेचे धनादेश िदलेत. हा िम टर कोनिलयस कोण आहे आिण या यासोबत एक
िनवृ बांधकाम यावसाियक इतके मोठे यवहार का करत होता, हे शोध यात मी रस दाखवायला हवा. या
दोघांम ये काही यावसाियक लागेबांधे असतील का? कदािचत कॉनिलयस एखादा दलाल असावा. मा , इत या
मोठ् या यवहाराची काहीही कागदप ं मला ितथे िदसली नाहीत. मा या तपासाला अजून काहीही िदशा िमळत
नस यानं आता बँकेत जाऊन हे धनादेश कुणी वटवले आहेत याची चौकशी करणं म ा आहे. पण मा या िम ा,
मला अशी भीती वाटते क , ले ेड िनःसंकोच आप या अिशलाला फाशी चढवेल आिण कॉटलंड याडसाठी हा एक
मानाचा तरु ा ठरेल.’’
या रा ी शेरलॉक हो स झोपला होता क नाही ते माहीत नाही; पण मी सकाळी ना यासाठी आलो ते हा तो
िन तेज आिण दमलेला िदसत होता. डो यांभोवती या का या वतळां ु मळ
ु े याचे चमकदार डोळे आणखी चकाकत
होते. या या खचु खाल या गािल यावर िसगरेटची थोटकं पसरलेली होती आिण या या हातात सकाळची
वतमानप ं होती. या या टेबलावर तारेचा एक उघडा िलफाफा पडला होता.
“वॉटसन, बघ याब ल तल ु ा काय वाटतं?’’ तारेचा कागद मा याकडे फे कत तो हणाला.
ही तार नॉरवूडव न आली होती, यात िलिहलं होतं :
‘नवीन ताजा परु ावा हाती. मॅ फालनचा गु हा िनि तपणे शािबत. तु ही ही के स सोडून ा असा स ला -
ले ेड.’
“हे जरा गंभीर िदसतंय,’’ मी हणालो.
“हा ले ेडचा िवजयो माद आहे,’’ हो स कडवट हसत हणाला. “पण तरी के स सोडणं जरा घाईचं ठरेल. काही
झालं तरी मह वाचा ताजा परु ावा हा दधु ारी असतो आिण यामळ ु े कदािचत ले ेड िवचारही क शकणार नाही अशा
िदशेला याला तो नेऊ शकतो. तू ना ता क न घे, वॉटसन. नंतर आपण एक बाहेर पडून काय करता येऊ शकतं
ते पाह. मला असं वाटतं क आज तझ ु ी साथ आिण नैितक पािठंबा मा यासोबत असणं गरजेचं आहे.’’
मा या िम ानं काहीही खा लं नाही. या या अनेक वैिश ् यपूण सवय पैक ही एक. अितशय ताणतणावा या
संगी तो काहीही खात नसे, अगदी भक ु े नं च कर येऊन पडेपयत. वतः या पोलादी श ब ल या या अवा तव
क पना हो या हे मला माहीत होतं. स या मी पचनासाठी माझी शारी रक श आिण बौि क ऊजा खच क शकत
नाही, असं उ र मा या वै क य स यांना तो ायचा.
यामळ ु े यानं ना याला हातदेखील लावला नाही आिण तो नॉरवूडकडे तसाच उपाशीपोटी िनघाला, याब ल
मला काहीही आ य वाटलं नाही. डीप डेन हाऊस या अवतीभवती पडेल चेहरा क न िफरणारे काही बघे जमले
होते. हे घर मा या अपे ेनसु ार एखा ा उपनगरीय घरा माणेच होतं.
कंु पणाजवळच ले ेड आ हाला भेटला. याचा चेहरा िवजया या खशु ीत फुलला होता आिण याचा एकं दर
आिवभाव जग जेता अस यासारखा होता.
“बरं, िम टर हो स, अ ाप आ ही चूक आहोत हे तु ही िस के लं नाहीत? तु हाला तो भट या िमळाला का?’’
तो ओरडलाच.
“मी अजून कुठ याही िन कषावर पोहचलेलो नाही,’’ माझा सहकारी उ रला.
“पण आम या िन कषावर आ ही कालच पोहचलोय. या वेळी आ ही तमु यापढु े आहोत, हे आतातरी तु ही
मा य के लं पािहजे, िम टर हो स,’’ ले ेड िवजयी वरात बोलत होता.
“काहीतरी िविच घडलंय असं तु याकडे बघून वाटतंय खरं,’’ हो स हणाला. ले ेड मोठ् याने हसला.

32

Aaple Vachnalay
 “आ हालासु ा तमु यासारखंच हरायला आवडत नाही,’’ तो हणाला. “पण येक वेळी आप याच मनासारखं
होईल असं नसतं ना? काय, बरोबर आहे क नाही डॉ. वॉटसन? स य गहृ थहो, जरा इकडे याल का? मला वाटतं,
आता मी तु हाला हे दाखवून देऊ शकतो क हा गु हा जॉन मॅ फालन यानंच के लेला आहे.’’
यानं आ हाला एका अ ं द बोळामधून नेऊन एका अंधा या खोलीम ये आणलं. “गु हा के यानंतर जॉन
मॅ फालननं इथे येऊन याची हॅट घेतली असावी.’’ तो हणाला, “आता हे बघा,’’ मोठ् या नाट् यमयरी या यानं
अचानक काडेपेटी काढून काडी िशलगावली आिण चनु ा लावले या िभंतीवरचा र ाचा एक डाग ित या काशाम ये
प िदसला. यानं काश अजून जवळ ने यावर असं िदसलं क हा नस ु ता र ाचा डाग न हता, ही अंगठ् याची
चांगली प िनशाणी होती.
“िम टर हो स, तमु या काचे या िभंगांमधून हे यवि थत बघा,’’ ले ेडनं फमावलं.
“हो, ते तर मी करणारच आहे.’’
“दोन अंगठ् यां या खणु ा एकसार या नसतात हे तु हाला माहीत आहे?’’
“असंच काहीसं मी ऐकलंय खरं.’’
“ठीक आहे, आता तु ही या अंगठ् या या खणु ेशी मा या सहका यांनी आज सकाळी मॅ फालन या घेतले या
उज या अंगठ् याचा मेणावरचा ठसा जळ ु वून पाहाल का?’’
यानं तो मेणाचा ठसा र ा या डागाजवळ धर यानंतर ते दो ही ठसे एकाच अंगठ् याचे आहेत हे बघायला
काचे या िभंगाचीदेखील आव यकता न हती, एवढे ते दो ही सारखे होते. आमचा ददु वी अशील आता परु ता
अडकला होता हे न क !
“हाच आता शेवट,’’ ले ेड हणाला.
“हो, हाच आता शेवट,’’ मी नकळत सहमती दशवली.
“हा शेवट आहेच,’’ हो स हणाला. या या आवाजात काहीतरी वेगळे पणा मला जाणवला, हणून मी वळून
या याकडे पािहलं. या या चेह याम ये काहीतरी िवल ण बदल झालेला होता. तो चेहरा आनंदानं फुि लत झाला
होता. याचे दो ही डोळे ता यांसारखे चमकत होते. या याकडे बघून मला असं वाटलं क , अचानक येणारं हसू
दाबायचा हो स आटोकाट य न करत आहे.
“खरोखर!’’ तो अखेर हणाला. “बापरे, आता असा िवचार कुणीतरी के ला असता का? बघायला गेलं तर इतका
भला त ण माणूस! आपण आप याच तकावर िव ास ठेवू नये असाच धडा यातून िमळतोय. हो ना ले ेड?’’
“हो. आप यापैक काही जण कायमच वतःला अितशहाणं समजत असतात!’’ ले ेड हणाला. या माणसाचा
उ टपणा जरा जा तच होता. मा , आ ही यावर काहीच यु र क शकत न हतो.
“या त णानं खंटु ीव न वतःची हॅट काढताना ितथेच आप या उज या हाताचा अंगठा िभंतीवर दाबलाय, ही
िकती सदु वै ी गो आहे. िशवाय िकती वाभािवकदेखील. जरा िवचार क न बघा,’’ हो स वरकरणी शांत होता, पण
तो बोलत असताना याचं अ खं शरीर आत या आत खदु खदु त होतं.
“बरं, ले ेड, हा इतका महान शोध कुणी लावला?’’
“कामवालीनं लावलाय, िमसेस लेि सं टननं. रा ी या हवालदाराला ितनंच हे दाखवलं.’’
“रा ीचा हवालदार कुठं होता?’’ हो सनं साळसूद चेह यानं िवचारलं.
“तो गु हा घडला या खोलीम ये पहारा देत होता, कुणीही काही हलवू नये हणून.’’
“पण पोिलसांना ही खूण काल का िदसली नाही?’’
“हे पाहा, आ हाला या िदवाणखा याची इत या बारकाईनं तपासणी कर याचं काही खास कारण न हतं.

33

Aaple Vachnalay
 िशवाय, ती खूण पटकन नजर जाईल अशा िठकाणी नाहीये.’’
“नाही, नाही. न क च नाही. पण मला असं वाटतं क , िन:संशय काल ही खूण इथे न हती, काय?’’
हो सचं डोकं िफरलंय क काय, अशा नजरेनं ले ेडनं या याकडे पािहलं. या या या िवनोदी अिवभावामळ ु े
आिण थोड् या चम का रक िनरी णानं मीसु ा आ यचिकत झालो होतो हे कबूल के लंच पािहजे.
“मॅ फालन काल भररा ी तु ं गामधून इथे येऊन वतःिव चा परु ावा सबळ क न गेला असं तल ु ा का
वाटतंय, ते माहीत नाही.’’
ले ेड हणाला, “हा या याच अंगठ् याचा ठसा आहे क नाही हे तपासणं मी त ांकडे सोपवेन.’’
“हा ठसा या याच अंगठ् याचा आहे यात च नाही.’’
“झालं तर, तेवढं परु स
े ं आहे.’’ ले ेड हणाला, “मी यवहारी माणूस आहे, िम टर हो स. आिण जे हा
मा याकडे परु ावे असतात ते हा मी िन कषापयत पोहचतो. तु हाला अजून काही सांगायचं असेल तर मी
िदवाणखा याम ये माझा अहवाल िलहीत बसलो आहे, ितथे येऊन बोला.’’ हो स नेहमी माणे परत शांत झाला होता.
तरी या या वाग याव न एकं दरीतच याला गंमत वाटत अस याचं मला जाणवत होतं.
“खरोखर, फारच वाईट घटना. वॉटसन, होय ना?’’ तो हणाला. “आिण तरीही आप या अिशलाला िदलासा
दे यासारखे एक-दोन मु े यामधून िदसून येत आहेत.’’
“हे ऐकून जरा बरं वाटलं,’’ मी कौतकु ानं हणालो. “मला भीती होती क आता सव काही ले ेड याच हातात
आहे.’’
“तसं मी आतातरी हणणार नाही, मा या परम िम ा. तो या परु ा याला इतकं मह व देतोय याम ये एकच
अ यंत भयाण िवसंगती आहे.’’
“खरं क काय? कुठली िवसंगती?’’
हो स हणाला, “मला खा ी आहे क , जे हा मी काल या खोलीची तपासणी के ली ते हा ही खूण इथे न हती.
स या तरी इतकं च. आता आपण जरा बाहेर उ हाम ये जाऊन एक फे री मा न येऊ या.’’
ग धळले या डो यानं, पण काहीतरी घडेल अशी मनात आशा करत मी मा या िम ासोबत बागेम ये च कर
टाक यासाठी बाहेर आलो. हो सनं घराची येक बाजू बिघतली आिण अगदी बारकाईनं िनरी ण के लं. नंतर तो
आतम ये गेला आिण अगदी तळघरापासून ते मा यापयत सगळीकडे िफरला. बहतेक खो या रका याच हो या, तरी
यानं यांची अगदी सू मपणे पाहणी के ली. सवात वर या मज या या तीन रका या बेड सबाहेरील पडवीम ये
याला पु हा एकदा तो आनंदाचा झटका आला.
“या के सम ये ब याच अभूतपूव बाबी आहेत, वॉटसन,’’ तो हणाला. “मला वाटतं आपण आप या िम ाला
ले ेडला िव ासात यायची वेळ आली आहे. यानं आज आपली बरीच म करी के लीय. पण जर ही सम या मला
नीट उमजली असेल, तर आपणही आता तेच करायला हरकत नसावी. होय होय, मला वाटतं अशाच प तीनं आपण
आता पढु े जायला हवं.’’
ले ेड अ ाप िलहीतच होता. मा , हो सनं या या कामांत खंड पाडला. “मला वाटतं तू या के सचाच अहवाल
िलहीत आहेस,’’ तो हणाला.
“अथातच!’’
“तलु ा नाही वाटत क , तू जरा जा तच घाई करतो आहेस? तझ ु ा परु ावा प रपूण नाही, असं का कुणास ठाऊक,
मला सारखं वाटत राहतंय.’’
मा या िम ाला ले ेड इतका चांगलं ओळखत होता, क हो सचा कुठलाही श द दल ु ि त कर यासारखा

34

Aaple Vachnalay
 नसतो हे याला माहीत होतं. हातातील पेन खाली ठेवून तो कुतूहलानं या याकडे बघायला लागला. “तु हाला
हणायचं काय आहे, िम टर हो स?’’
“एवढंच क तू एका अ यंत मह वा या सा ीदाराला भेटलेला नाहीस.’’
“तु ही याला हजर क शकाल?’’
“मला वाटतं हो.’’
“मग आणा ना.’’
“मी मा यापरीनं य न करीन. तु याकडे हवालदार िकती आहेत?’’
“स या इथे तीन आहेत.’’
“अितउ म!’’ हो स हणाला, “मला एक सांग, ते ितघंही चांगले ध पु , थोराड आिण चांगले खणखणीत
आवाजाचे आहेत?’’
“हो, यात काहीच शंका नाही; पण यां या आवाजाशी इथे काय देणघं ेणं आहे ते मला समजत नाहीये.’’
“कदािचत ते मी तल ु ा समजावून देऊ शकतो आिण याचबरोबर अजून एक-दोन गो ीसु ा,’’ हो स हणाला,
“कृपया तु या हवालदारांना बोलाव. मी माझा य न करतो.’’
पाच िमिनटांतच तीन हवालदार िदवाणखा याम ये दाखल झाले.
“बाहेर तु हाला गवताचे बरेच भारे िदसतील,’’ हो स हणाला, “तु ही येकानं दोन भारे घेऊन या. मला वाटतं
मला ह या असले या सा ीदाराला पढु े आण यासाठी हे फार उपयु ठरेल. ध यवाद! वॉटसन, तु या िखशाम ये
काडेपेटी असेलच. आता, ले ेड मा यासोबत जरा वर या मज यावर येशील का?’’
मघाशी हटलं तसं ही पडवी तीन रका या बेड ससमो न जात होती. ित या एका टोकाशी आ ही शेरलॉक
हो स या मागोमाग आलो. हवालदार गालात या गालात हसत होते आिण ले ेड मा या िम ाकडे आ य, अपे ा
आिण उपहास अशा भावना एकाच वेळी चेह यावर आणून पाहत होता. हो स आम यासमोर तयारीत असले या
एखा ा जादूगारासारखा उभा रािहला.
तो हणाला, “आता कृपया हवालदारांना दोन बाद या पाणी आणायला सांगशील का? ते गवत इथे जिमनीवर
ठेवा, िभंतीपासून लांब. आता आपण तयार आहोत.’’
ले ेडचा चेहरा रागानं लालबदंु झाला होता.
“िम टर शेरलॉक हो स, तु ही हा काय नवीन खेळ चालू के ला आहे?’’ तो हणाला. “तु हाला जर काही मािहती
असेलच, तर हे असले उपद् याप कर यापे ा सरळ सांगा ना.’’
“ले ेड, मी तल ु ा वचन देतो क , हे असं कर यासाठी मा याकडे िनि तच उ म कारण आहे. तल ु ा आठवत
असेल, काही तासांपूव च तु याकडे परु ावा होता, ते हा तू मला कसं िहणवत होतास. आता मी थोडा िदखावा के ला
आिण मोठेपणाची िढंग मारली तर तू त ार करता कामा नयेस. वॉटसन, जरा ती िखडक उघडून या गवता या
िढगाला आग लावशील का?’’
मी तसं के लं आिण सक ु ं गवत धडधडून पेटलं. याचा करडा धूर भराभरा या पडवीम ये पसरला.
“आता आपण हा आपला सा ीदार िमळतो का ते बघू या, ले ेड. सवानी जोरात ‘आग’ हणून ओरडा. आता,
एक दोन तीन....’’
“आग! आग!’’ आ ही सगळे िकं चाळलो.
“ध यवाद, पु हा एकदा!’’

35

Aaple Vachnalay
 “आग! आग!’’
“आणखी एकदा, स य गहृ थहो. आिण एकसाथ.’’
“आग! आग!’’ हे आमचं िकं चाळणं बहतेक अ या नॉरवूडला ऐकू गेलं असावं. ती िकं चाळी संपत असतानाच
एक गमतीदार गो घडली. पडवी या शेवटी िजथं अखंड िभंत होती, ितथे अचानक एक दरवाजा उघडला आिण एक
लहानखरु ा, सरु कुतलेला माणूस िबळातून िनघाले या सशासारखा बाहेर पडला.
“झालंच!’’ हो स हणाला, “वॉटसन, या गवतावर बादलीभर पाणी ओत. तेवढं परु ं आहे. ले ेड, आता मला हा
मखु सा ीदार पेश क दे - िम टर जोनास ओ डएकर.’’
पोलीस िन वळ आ यानं या अचानक उगवले या माणसाकडे बघत होते. तो माणूस बाहेर या खर
सूय काशामळ ु े डोळे िमचकावत जळत असले या गवताकडे आिण आम याकडे रागानं बघत होता. याचा चेहरा
ेषानं वेडावाकडा झाला होता. छ ी, ू र, घातक आिण संशया पद िफकट करड् या रंगाचे डोळे आिण पांढ या
पाप या.
“हे काय चालू आहे?’’ ले ेड अखेर हणाला, “एवढा वेळ तू आत काय करत होतास, आं?’’
ओ डएकर या िचडले या पोिलसा या आग ओकणा या लालबदंु चेह यापासून दूर होत कसाबसा हसला.
“मी कोणाचं काही नक ु सान के लेलं नाही,’’ तो चाचरत हणाला.
“नकु सान के लं नाही? एका िनद ष य ला फाशी दे यासाठी तू परु पे ूर य न के लेस. आज हा स य मनु य इथे
नसता, तर तझ ु ं कार थान सफल झालं असतं यात काही शंकाच नाही.’’
तो िकळसवाणा ाणी आता हंदके ायला लागला.
“सर, माझी खा ी आहे क हा मी के ले या िवनोदाचा एक य न होता.’’
“ओह.. िवनोद काय? तु या िवनोदाला हसणारं कुणी नसेल याची खा ी बाळग. हवालदार याला खाली घेऊन
जा आिण मी येईपयत िदवाणखा याम ये बसवून ठेवा.’’ ते िनघून गे यावर ले ेड हो सला हणाला, “मी
हवालदारां या समोर बोलू शकलो नाही, पण आता डॉ. वॉटसन या समोर सांगायला मला संकोच वाटणार नाही.
तु ही आजपयत के लेली ही सवात चमकदार कामिगरी आहे; पण तरी तु ही हे कसं शोधलं हे मा यासाठी एक
रह यच आहे. तु ही एका िन पाप त णाला वाचवलं आहे आिण एक फार मोठं कार थान उधळून लावलं आहे.
अ यथा पोलीसदलाम ये मा या नावाला न क च ब ा लागला असता.’’
हो स हसून ले ेड या खां ावर थाप मारत हणाला, “नाव खराब हो याऐवजी तल ु ा असं िदसेल क उलट
तझु ी क त चंड वाढलेली आहे. तू आता िलहीत असले या या अहवालात थोड् याफार सधु ारणा के यास क
यां या ल ात येईल क ले ेड या डो यांत धूळ फे कणं हे िकती कठीण काम आहे.’’
“तमु चं नाव इथे यायला नकोय तु हाला?’’ ले ेड आ यानं हणाला.
“अिजबात नाही. काम हेच आमचं ब ीस. माझा हा अितउ साही बखरकार जे हा ही घटना कागदावर उतरवेल
ते हा माझं ेय मला िमळे लच, काय वॉटसन? चला, आता हा उंदीर कुठ या िबळात लपून बसला होता ते बघू.’’
पातळ ला टरचं सहाफुटी पािटशन या पडवी या एका टोकापासून शेवटपयत काढलेलं होतं आिण यात एक
दरवाजा मोठ् या चातयु ानं लपवलेला होता. वळचणीम ये खोबणी काढून काश आत ये याची सोय के लेली होती.
थोडंफार सामान आिण खा यािप याचे पदाथदेखील ठेवलेले होते. िशवाय बरीचशी पु तकं आिण कागदप ंही होती.
“बांधकाम यावसाियक अस याचा हा एक फायदा,’’ आ ही बाहेर आ यावर हो स हणाला. “कुणालाही न
सांगता याला लप यासाठी ही जागा बांधता आली. अथात, ही कामवाली सोड यास! ले ेड, ितला ता यात
यायला तल ु ा अिजबात वेळ लागणार नाही.’’

36

Aaple Vachnalay
 ले ेड हणाला, “मी तमु या स यानस ु ारच पढु े जाईन. मा , तु हाला या जागेब ल कसं समजलं, िम टर
हो स?’’
“मला एक न क ल ात आलं होतं क हा माणूस घरातच लपलेला आहे. जे हा मी या मज यावर या
पडवीम ये िफरलो ते हा मला िदसलं क , खाल या मज यापे ा ती सहा फुटानं कमी उंचीची आहे. ते हाच तो कुठं
लपलेला आहे ते मला समजलं होतं. मला खा ी होती क आगी या धो यामळ ु े याला गपु चूप पडून राहणं श य
होणार नाही. आपण अथातच आत जाऊन याला पकडू शकलो असतो; पण यानं वतःहन सरपटत बाहेर
पड याम ये जा त मजा आली! िशवाय, तल ु ा कोड् यात टाकायचं होतं, तु या सकाळ या कोपरख यांमळ ु े !’’
“सर, तु ही मा यावर मात के लीत यात शंकाच नाही. पण मळ ु ात तो घरात लपलाय हेच तु हाला कसं काय
समजलं?’’
“अंगठ् याचा ठसा, ले ेड. तू हणालास क हाच शेवट आहे आिण ते खरंच होतं पण वेग या संदभात. तो ठसा
काल न हता हे मला माहीत आहे. तल ु ा आजवर ल ात आलं असेल क मी फारच सू मपणे ल देऊन तपिशलाची
तपासणी करतो. जे हा मी िदवाणखा यामधली िभंत तपासली ते हा ती व छ होती, हणजेच हा ठसा काल
रा भरात उमटवलेला असला पािहजे.’’
“पण कसा?’’
“ प आहे, जे हा ते लखोटे बंद के ले ते हा जोनास ओ डएकरने मॅ फालनला एका मऊ मेणा या सीलवरती
अंगठा दाबायला लावून याचा ठसा उमटवून घेतला. हे यानं इत या पटकन आिण सहजग या के लं असेल क या
त णाला याची क पनासु ा आली नसेल, याची मला खा ी आहे. बहतेक असंही झालं असेल क हे अनपेि तपणे
घडलं असावं आिण ओ डएकरला ते या वेळी वापरायची काही खास गरज भासली नसेल. या लप या या िठकाणी
बसून या घटनेचा िवचार करत असताना याला अचानक असं सचु लं असावं, क आपण मॅ फालन या अंगठ् याचा
ठसा वाप न परु ावा तयार के ला तर काय बहार येईल. या या ीनं ही जगातली सग यात सोपी गो होती. मेणाचा
ठसा यायचा, टाचणी टोचून िजतकं र येईल तेवढ् यावर तो ठसा िभजवायचा आिण रा ी िभंतीवर तो ठसा
उमटवायचा, वतःहन िकं वा कामवालीमाफत. तू या या या लप या या िठकाणी कागदप ांची यवि थत छाननी
के लीस, तर तलु ा तो अंगठ् याचा ठसा असलेलं सील न क िमळे ल. यावर मी पैज लावायला तयार आहे.’’
“ या बात है,’’ ले ेड हणाला, “ या बात है. तु ही हणता तसं हे सव काही अगदी व छपणे प झालेलं
आहे. पण या इत या मोठ् या कपटामागचा उ ेश काय असावा, िम टर हो स?’’
या पोिलस अिधका याचा इतका वेळ असलेला उ ामपणा नाहीसा होऊन तो अचानक एखा ा शाळकरी मल ु ानं
िश कांना िवचार यासारखा मवाळ झालेला बघून मला खूप गंमत वाटली.
“हं! ते काही समजवायला कठीण नाही. एक आत या गाठीचा, घातक आिण सूडानं पेटलेला माणूस आता
खाली आपली वाट बघत आहे. तल ु ा माहीत आहे का, क या या ल ना या मागणीला मॅ फालन या आईनं नकार
िदला होता? तल ु ा माहीत नाही. हणूनच मी तल ु ा सांिगतलं होतं क तू नॉरवूडला जा याआधी लॅकहीथला जायला
हवं होतंस. ही नकाराची ठसठसती जखम या या दु , कांगावखोर मदूला सतत कुरतडत रािहली. अ खं आयु य
तो बदला याय या भावनेनं पेटून रािहला, पण याला ती संधी िमळालीच नाही. गे या वषा-दोन वषाम ये काही गो ी
या यािव गे या हो या. मला वाटतं याची काही जगु ारी गिणतं फसली होती आिण याची अव था बेकार झाली
होती. यानं कजदारां या हातावर तरु ी ायचं ठरवलं आिण याचसाठी िम टर कोनिलयस यांना तो मोठ् या रकमेचे
धनादेश देत रािहला. मला वाटतं हे यानंच घेतलेलं दस ु रं नाव आहे.
“मी अजून या धनादेशांचा तपास के लेला नाही; पण ते याच नावाखाली एखा ा छोट् या गावात वटवले
असणार. ितथेच ओ डएकर अधूनमधून राहन आपलं तोतया अि त व जपत असणार. याला आपलं नाव कायमचं

37

Aaple Vachnalay
 बदलायचं होतं, पैसे काढायचे होते, गायब हायचं होतं आिण न याने दस ु रीकडे कुठेतरी आयु य सु करायचं होतं’’
“हं, ही श यता आहे,’’ ले ेड उ रला.
“ याला असं ल ात आलं असणार क , गायब झा यामळ ु े याला सवापासून सटु का िमळे ल आिण याच वेळी
यानं आपला खून आप या जु या ेयसी या एकुल या एका मल ु ाकडून झालाय असं दाखवलं, तर ितचा मोठाच
बदला घेता येईल. यानं ती ने तनाबूद होईल. खलनायक वाचा हा सव म नमनु ा यानं फार सफाईनं य ात
आणला होता, यामळ ु े खनु ाचा गु हा िस होईल. मृ यपु ाची क पना, मॅ फालन या पालकांना पूवक पना न देता
ठरवलेली गु भेट, काठी मागे ठेवून घेण,ं र ाचे डाग आिण लाकडा या साठ् याम ये कुठ यातरी ा याचे अवयव
जाळणं आिण वतःची बटणं ठेवणं वगैरे सवच कौतक ु ा पद होतं. हा असा पेच होता क यामधून काही तासांपूव
मला सटु के चा काहीच माग िदसत न हता. पण ओ डएकरकडे एक अमू य देणगी न हती : कुठं थांबावं हे माहीत
असणं. आधीपासून अनक ु ू ल असलेली योजना आणखी मजबूत करायची बु ी याला झाली. मॅ फालन या
ग याभोवतीचा फास अजूनच घ करता करता यानं वतःचीच वाट लावून ठेवली. ले ेड, आता खाली जाऊ या.
याला एक-दोन िवचारायचे आहेत.’’
तो दु ाणी या याच खोलीम ये बसला होता आिण या या आजूबाजूला पोलीस उभे होते.
“ही िन वळ एक गंमत होती. सर, आणखी काही नाही,’’ तो सतत रडत सांगत होता. “मी तु हाला वचन देतो,
मी गायब झा यानंतर काय घडतं ते फ मला पाहायचं होतं हणून मी लपलो होतो. िबचा या त ण िम टर
मॅ फालनवर मी आच येऊ िदली असती, अशी क पना कर याइतके तु ही अ यायी िनि तच नाही.’’
“ते आता यरु ीच ठरवेल,’’ ले ेड हणाला. “खनु ा या य नासाठी नाही, तरी आ ही तल ु ा
कटकार थानासाठी अटक क शकतो.’’
हो स हणाला, “आिण कदािचत तु या कजदारांनी िम टर कोनिलयसचं बँक खातं गोठव याचं तल ु ा
समजेलच.’’
या बटु या माणसानं आपली ू र नजर मा या िम ाकडे वळवली.
“यासाठी तझ ु े मानावे िततके आभार थोडेच आहेत,’’ तो उपहासाने आिण संतापाने हणाला. “मी कधीतरी हे
उपकार न क चक ु वेन!’’
हो स िदलखल ु ासपणे हसला. “आता पढु ची काही वष तरी तू पूणपणे अडकलेला असशील असं मला वाटतंय,’’
तो हणाला, “बरं मला सांग, या लाकडा या साठ् याम ये तु या पॅ ट यितरी अजून काय काय टाकलं होतंस?
मेलेला कु ा िकं वा ससे क अजून काही? अ छा, तू सांगणार नाहीस? बाप रे! तू िकती दु माणूस आहेस. ठीक आहे
ठीक आहे, मी असं हणेन क ते एक-दोन ससे असतील ना? र आिण जळ या राखेसाठी? वॉटसन तू जर कधी
या घटनेवर कथा िलिहलीस तर अव य सशांचाच उपयोग कर.’’

38

Aaple Vachnalay
 ३. नाचणा या आकृ यांचं रह य

हो स िकतीतरी तास शांतपणे आप या लांब बारीक पाठीची कमान क न बसला होता आिण समोर
असले या भांड्यामधलं घाणेरडा वास येणारं रसायन उकळत होता. याचं डोकं जवळपास या या छातीला टेकलं
होतं. मी िजथं बसून बघत होतो ितथून तो अगदी एखा ा करड् या रंगाची िपसं आिण काळा तरु ा असले या,
काटकु या िविच प यासारखा िदसत होता.
“मग, वॉटसन,’’ तो अचानक हणाला, “तू या दि ण आि के मध या रो यांम ये गतंु वणूक करायचा िवचार
करत नाहीयेस ना?’’
मी आ यानं एकदम चमकलो. हो स या चम का रक तकाची मला िकतीही सवय झालेली असली तरी मा या
अितखासगी िवचार ि येम ये याचं असं घस ु णं अिजबात य न हतं.
“तलु ा कसं माहीत?’’ मी िवचारलं.
वाफ येणारी परी ानळी एका हातात घेऊन यानं याचं टूल िफरवलं. या या खोल डो यांम ये
खट् याळपणा भरला होता.
“हं! वॉटसन, तू एकदम दचकलास ते आधी कबूल कर.’’
“होच मळ ु ी!’’
“एखा ा को या कागदावर मी हे तु याकडून िलहनच यायला पािहजे.’’
“का?’’
“कारण लगेच पाच िमिनटांनी हणशील क हे सव फारच सरळ-सोपं आहे,’’ हो सनं मला िडवचलं.
“मी असं काही हणणार नाही, याची मी हमी देतो.’’
“हे बघ, मा या परम िम ा,’’ ती परी ानळी परत क याम ये ठेवून िव ा याना िशकवणा या ा यापकासारखा
तो मला समजवायला लागला, “एक साधं सरळ अनमु ान घेऊन ते पूव या अनमु ानांशी जोडून तकाची एक साखळी
बनवणं यात काहीच कठीण नाही. ते के यानंतर मधली सव अनमु ानं काढून टाकायची. आता ो यांना आरंभाचा
िबंदू आिण अंितम िन कष सांिगतला क कदािचत िथ लर पण हमखास चिकत करणारे प रणाम िमळू शकतात.’’
हो स पढु े हणाला, “तु या डा या हाताचं पिहलं बोट आिण अंगठा यांम ये पडले या खाचेचं मी िनरी ण के लं.
आिण याव न तू सो या या खाणीम ये तझ ु ी छोटीशी पजंु ी गतंु वणार नाहीस असा अंदाज बांधणं अिजबातच कठीण
न हतं.’’
“मला तर दो ह म ये काहीही संबधं िदसत नाहीये.’’
“तसा अस याची श यताही कमी आहे; पण तो संबधं िकती जवळचा आहे ते मी तल ु ा पटकन दाखवून देऊ
शकतो. या साखळीमधले हरवलेले काही दवु े असे आहेत :
१. लबमधून तू काल रा ी घरी आलास ते हा तु या डा या बोटा या आिण अंगठ् या या म ये खडू होता.
२. असा खडू िबिलयड् स खेळताना याची काठी ि थर कर यासाठी तू ठेवतोस.
३. तू थ टन यित र आणखी कुणाहीसोबत िबिलयड् स खेळत नाहीस.
४. तू मला चार आठवड् यांपूव हणाला होतास क , थ टनला दि ण आि के मध या काही मालम ेम ये
मिह याभरा या आत गतंु वणूक करायचा ताव आलेला असून, यानं भागीदारीम ये तल ु ा गतंु वणक
ु साठी

39

Aaple Vachnalay
 आमं ण िदलं आहे.
५. तझु ं चेकबक
ु मा या क याम ये कुलूपबंद आहे आिण तू मला अ ापही याची चावी मािगतलेली नाहीस.
६. तल
ु ा या यवहाराम ये पैसे गतंु वायची िबलकूल इ छा नाही.’’
“िकती सोपं आहे,’’ मी ओरडलोच.
“हो का?’’ तो जरा वैतागून हणाला, “कुठलीही सम या उकलून सांिगत यावर तल ु ा सोपी आिण बािलशच
वाटते. आता ही न उकललेली सम या बघून तल ु ा काय समजतंय ते सांग, िम ा.’’ मा याकडे एक कागद फे कून तो
पु हा एकदा या या रासायिनक ि येकडे वळला.
मी या कागदावर या अनाकलनीय िच िलपीकडे िव मयानं बघायला लागलो.
“हे काय? हो स, ही तर कोणा लहान मल ु ाची िच कला वाटतेय,’’ मी हणालो.
“अ छा, हीच का तझ ु ी क पनाश ?’’
“मग अजून काय आहे?’’
“िम टर िह टन यिु बट, राहणार रडिलंग, थॉप मॅनोर, नॉरफोक - या स हृ थांना तेच तर जाणून घे याची
ती इ छा आहे. हा छोटा कूट सकाळ या पिह या टपालामधून आलाय आिण ते वतः नंतर या रे वेगाडीनं येत
आहेत. ते पाहा वॉटसन, दरवाजावर घंटी वाजलीच.’’
िज यावर जड पावलांचा आवाज ऐकू आला आिण णभराम ये एक उंच, िध पाड, गळ ु गळ
ु ीत दाढी के लेला
स य गहृ थ आत आला. याचे िनतळ डोळे आिण लालसर गाल पाहता तो कधीही बेकर ीटसार या दूिषत
िठकाणी रािहला नसावा हे िदसत होतं. जणू तो येताना आप यासोबत पूव िकना यावरची उ साहवधक, ताजीतवानी
आिण आरो यपूण हवा सोबत घेऊन आला होता. आ हा दोघांसोबत ह तांदोलन क न तो खचु वर बसणारच होता,
तेवढ् यात याची नजर मी णभरापूव टेबलावर ठेवले या या अजब िच हां या कागदावर पडली.
“बरं मग, िम टर हो स, यामधून तु हाला काय ल ात येतंय?’’ यानं िवचारलं, “तु हाला चम का रक रह यांची
फार आवड आहे असं मला सांग यात आलंय. याहन जा त त हेवाईक रह य तु हाला शोधूनदेखील सापडणार
नाही. मी तो कागद मु ाम आधी पाठवून िदला, जेणेक न मी ये याआधी तु हाला याचा अ यास करायला थोडा
वेळ िमळे ल.’’
“हे खरंच खूप चम कृतीपूण िच आहे,’’ हो स हणाला. “बघता णी असं वाटेल क हा कुणाचातरी बािलश
खेळ आहे. एका कागदावर काढलेली ही नाचणा या आकृ यांची लहानशी िच ं. पण इत या वेडगळ गो ीला तु ही
इतकं मह व का देताय?’’
“मी कधीच िदलं नसतं, िम टर हो स; पण मा या बायकोला हे िच पाहन अितशय भीती वाटली. ती काही
बोलली नाही. मा , ते िच पािह यावर मला ित या डो यांम ये एक दहशत िदसली. हणून तर मला या करणा या
मळु ापाशी जाऊन याचा शोध यायचा आहे.’’
हो सनं तो कागद सूय काशात धरला. एखा ा वहीतून फाडलेलं ते एक पान होतं. ती िच हं िशसपेि सलनं
काढलेली होती आिण ती अशा कारे होती :

हो सनं थोडा वेळ यांचं िनरी ण के लं आिण नंतर ते पान काळजीपूवक दमु डून आप या िखशामध या

40

Aaple Vachnalay
 न दवहीत ठेवलं.
“ही फारच वेगळी आिण रोचक के स असणार आहे,’’ तो हणाला, “तु ही तमु या प ाम ये काही मु े नमूद के ले
होते; पण िम टर िह टन यिु बट, मा या या िम ासाठी - डॉ. वॉटसन या यासाठी तु ही पु हा एकदा ते सव
सांगावेत, अशी मी तु हाला िवनंती करतो.’’
मी काही फार गो ीवे हाळ नाही. पण यानंतर घडलं असं क , आमचा अितथी आप या बळकट हाता या मठु ी
वळून या पु हा सोडत हणाला, “एखा ा गो ीबाबत िकं वा मदु ् ाबाबत अिधक प ीकरण हवं अस यास
मोकळे पणानं िवचारा. मी सग यात आधी गे या वष झाले या मा या ल नाब ल सांगतो. पण याही आधी मला हे
सांगायचं आहे क , मी काही फार ीमंत माणूस नाही. मा , माझं घराणं रडिलंग थॉप इथे गे या पाच शतकांपासून
राहात आहे. अ या नॉरफोकम ये आम याइतकं इ जतदार घराणं दस ु रं नाही. गे यावष मी लंडनला यिु बली या
काय मासाठी आलो होतो ते हा रसेल चौकामध या एका पिथका माम ये मी राहायचं ठरवलं, कारण आम या
पॅ रशचे ि हकारही ितथेच राहायचे. ितथेच एक अमे रकन त णी राहत होती - ितचं नाव पॅि क - ए सी पॅि क. कशी
कुणास ठाऊक, पण आमची मै ी झाली आिण मिह याभरातच मी ित या ेमात आकं ठ बडु ालो. आ ही गपु चूप
न दणी िववाह के ला आिण िववािहत जोडपं हणूनच नॉरफोकला परतलो. मा यासार या एका चांग या घरंदाज
प रवारात या त णानं कोणताही भूतकाळ िकं वा घराणं यािवषयी मािहती नसले या ीशी ल न करणं, हे जरा
वेडेपणाचंच वाटेल; पण जर तु ही ितला पािहलंत तर तु हालाही ते वेड समजून येऊ शके ल. ए सी याबाबत अगदी
िनःसंिद ध होती. मला मा या ल ना या वचनामधून बाहेर पड याची पूण संधी देत, ती याआधी काही अिन
लोकां या संगतीम ये अस याचं ितने मला सांिगतलं. ती पढु े हणाली क , आता ती ते िवस न जाऊ इि छते. यापढु े
ती ित या भूतकाळाब ल कसलाही उ लेख कधीच करणार नाही. कारण ते सव ित यासाठी फार ासदायक होतं.
“ती प पणे हणाली, ‘िह टन, तू िज याशी नातं जोडू पाहतोस ती ी िन कलंक आहे, तल ु ा मान खाली
घालावी लागेल असं ित यात काही नाही. मा , मा या दोन अटी आहेत : तू मा या श दावर िव ास ठेवून पूण
समाधान मानावंस आिण यापढु े मा या भूतकाळाब ल पूण मौन राख याब ल मला परवानगी ावी. तल ु ा हे मा य
नस यास तल ु ा भेट याआधी मी जशी एकाक होते तशीच मला सोडून परत जा.’’’
“आम या ल ना या एक िदवस आधी ितनं मला हे सांिगतलं. मी ितला सांिगतलं क , ित या अट सकट मी
ितला वीकारायला तयार आहे आिण आजवर मी तो श द पाळलेला आहे. आम या ल नाला वष झालंय. आ ही
खूप खूश आहोत. पण मिह याभरापूव , साधारण जून या शेवटी मला काहीतरी गडबड अस या या पिह या खणु ा
िदसून आ या. मा या प नीला अमे रके तून एक प आलं. कारण यावरचा अमे रके चा िश का मी पािहला. ते प
पाहन ती मा भीतीनं पांढरीफटक पडली. प वाच यावर ितनं ते सरळ आगीम ये फे कून िदलं. नंतर याचा काहीही
उ लेख ितनं के ला नाही आिण मीदेखील के ला नाही. कारण मी ितला वचन िदलं होतं. मा , ते हापासून ित या
िजवाला एक णदेखील चैन नाही. ित या चेह यावर कायम भीती असते. कुणाची तरी वाट बघत अस यासारखी
भीती. खरंतर ितनं मा यावर िव ास ठेवला तर ितलाच िदलासा िमळे ल. ितला हे समजेल क , मी ितचा एकमेव
स चा िम आहे. पण जोपयत ती काही बोलत नाही तोपयत मी पण ितला काही सांगू शकत नाही. तु ही हे ल ात
या क ती फार स यवचनी ी आहे. ित या भूतकाळात या काही घटना घड या असतील याम ये ितची काहीच
चूक नसणार. मी नॉरफोकमधला एक साधा सरळ जमीनदार आहे; पण अ या इं लंडम ये मी घरा या या ित ेला
सवािधक मह व देणा यांपैक एक आहे. ितला हे चांगलंच माहीत आहे आिण मा याशी ल न कर याआधीपासून हे
ितला माहीत होतं. ती यावर कसलाही ब ा लागू देणार नाही याची मला खा ी आहे. आता मी या कहाणीमध या
चम का रक भागाकडे येतो. आठवड् याभरापूव - माग या आठवड् यात या मंगळवारी मला िखडक या क ् यावर
नाचणा या काही आकृ या काढले या िदस या. या कागदावर आहेत अगदी अशाच. या आकृ या खडूनं काढले या

41

Aaple Vachnalay
 हो या. मला आधी वाटलं क , आम या पागेम ये काम करणा या मल ु ानं या काढ या असा यात. मा , या पोरानं
शपथेवर सांिगतलं क याला यातलं काहीच माहीत नाही. तसंही हे रा ी घडलं होतं. मी ती िखडक धऊ ु न यायला
लावली आिण नंतर मा या प नीला याब ल सांिगतलं. ते हा मला आ य वाटलं, कारण ितनं ही घटना फारच
गंभीरपणे घेतली. पु हा अशा आकृ या कुठे िदस या तर ितला बघाय या हो या. आठवडाभरात परत असं काहीच
झालं नाही; पण काल सकाळी मला आम या बागेमध या सौरघड् याळाजवळ हा कागद िदसला. मी तो ए सीला
बघायला िदला आिण तो बघताच ती बेशु पडली! ते हापासून ती व नात अस यासारखीच अधवट शु ीम ये आहे
आिण ित या डो यांम ये कसलीतरी अनािमक भीती दाटून रािहली आहे. हणून लगेचच मी तु हाला प िलिहलं
आिण हा कागद तमु याकडे पाठवला. हे पोिलसांकडे घेऊन जा यात काहीच अथ नाही, कारण ते उलट मलाच
हसतील; पण मी काय करावं ते तु ही मा सांगू शकाल. मी फार ीमंत नाही; पण मा या बायकोला कुणी काहीही
धमक देत असेल िकं वा ितला काहीही धोका असेल, तर मी मा याजवळ अखेरचा िपतळी छदाम असेपयत ितचं
र ण करेन.’’
तो खरंच भला माणूस होता. याचे उ कट िनळे डोळे आिण ं द घरंदाज चेह याव न तो खानदानी इंि लश
मातीतला, सरळ, साधा आिण स य िदसत होता. याचं प नीवर असलेलं ेम आिण िव ास या या डो यांत प
िदसत होता. हो सनं याची कहाणी अगदी काळजीपूवक ल देऊन ऐकली आिण तो थोडावेळ वतः याच िवचारात
गढला.
“िम टर यिु बट, तु हाला असं वाटत नाही का?’’ अखेर तो हणाला, “सवात उ म माग हणजे तमु या
प नीशी प पणे बोलून, ितला िवनंती क न ितचं रह य ितनंच सांग याची िवनंती करणं?’’
िह टन यिु बटनं आपलं डोकं नकाराथ हालवलं. “वचन हे वचन असतं, िम टर हो स. जर ए सीला वाटलं
तर ती मला सांगेल. अ यथा ितला ितनं आपलं रह य उघड कर याची जबरद ती करावी असं, मला वाटत नाही.
याऐवजी मी वतं पणे याचा तपास करणं इ आहे आिण आता मी तेच करतोय.’’
“असं असेल तर, मी तु हाला अगदी मनापासून मदत करेन. सवात आधी मला सांगा, तमु या आसपास या
भागाम ये कुणी नवीन हणजे न यानेच ितथे आलेले लोक िदस याचं तु ही ऐकलंय का?’’
“नाही,’’ यिु बट हणाला.
“तु ही राहता तो भाग फारच िनवांत जागा असावी, असं मला वाटतं. एखादा नवा चेहरा िदसला तर याची
थािनक लोकांत चचा होईल का?’’
“अगदी न क च. आसपास या भागात तर न क च; पण आम या इथे िक येक छोट् या छोट् या वाड् या आहेत,
या काही एकमेकांपासून फार दूर नाहीत. ितथले शेतकरी आप या घरात लोकांना भाड् यानं ठेवून घेतात.’’
“या िच िलपीला काहीतरी अथ िनि त आहे. हे पूणपणे अतािकक असेल, तर आप याला हे सोडवणं अश य
आहे. पण दस ु या बाजूनं पािह यास हे तािकक, प तशीर असेल तर आपण या या मळ ु ापयत न क च पोहचू शकू.
हा तु ही िदलेला नमनु ा इतका छोटा आहे, क मी याचं काहीच क शकत नाही. तु ही नमूद के लेले मु े इत या
असं य श यता िनमाण करतात क मला पढु े शोध घे यासाठी एखादा ठोस आधारच िमळत नाहीये. यामळ ु े आता
मी तु हाला असं सचु वेन क , तु ही नॉरफोकला परत जा आिण ितथे बारकाईनं ल ठेवा. या अशा नाचणा या
माणसां या आकृ या पु हा कुठे आढळ याच, तर यांची तु ही जशी या तशी न कल बनवा. तमु या िखडक या
क ् यावर बनवले या या खडू या आकृ यांची न कल आप याकडे नाही याब ल मला अितशय द:ु ख वाटतंय.
तसंच तमु या आसपास या भागात कुणी नवखा माणूस आलाय का याचीही गु पणे चौकशी करा. असा अजून काही
नवीन ताजा परु ावा गोळा के लात क पु हा मा याकडे या. स या हाच एक उ म स ला मी तु हाला देऊ शकतो,
िम टर िह टन यिु बट. मा , जर काही नवीन तातडी या घडामोडी घड याच तर मी कुठ याही वेळी नॉरफोकला

42

Aaple Vachnalay
 येऊन तु हाला भेट यासाठी तयार असेन.’’
या मलु ाखतीनंतर शेरलॉक हो स बराच वेळ िवचारात गढलेला होता. यानंतर या काही िदवसांम ये िक येक
वेळा मी याला वहीमधून ते दमु डलेलं पान बाहेर काढून या यावर या या िविच आकृ यांकडे बराच वेळ कुतूहलानं
पाहत असलेला पािहलं. यानं या करणाचा पढु ील दोन आठवड् यांत काही उ लेखही के ला नाही. एका दपु ारी मा
मी बाहेर जात असताना यानं मला बोलावलं.
“तू इथेच थांबलास तर फार बरं होईल, वॉटसन.’’
“कशाला?’’
“कारण आजच सकाळी मला िह टन यिु बट यां याकडून तार आली आहे. तल ु ा िह टन यिु बट आठवत
असेल ना? ती नाचणा या आकृ यांची घटना? ते िल हरपूल टेशनला एक वीसला पोहचणार आहेत. कुठ याही
णी ते इथे पोहचतीलच. यां या तारेव न मला हे समजलंय क काहीतरी नवीन, मह वा या घटना घडले या
आहेत.’’
यानंतर आ हाला जा त वेळ वाट पाहायला लागली नाही. कारण तो नॉरफोकचा जमीनदार टेशनवरील
ब गीमधून िजत या लवकर येणं श य होतं ितत या वरेने आला होता. तो अ यंत सिचंत आिण िनराश िदसत होता.
याचे डोळे थकलेले होते आिण कपाळावर सरु कु या पड या हो या.
“आता हे सगळं च लचांड मा या डो यात जायला लागलंय, िम टर हो स.’’ थकूनभागून खचु म ये टेकत तो
हणाला, “आप या वाईटावर असणारे लोक आजूबाजूला असणं इतकं ासदायक असतं ना... आिण यात जे हा
तु हाला तमु ची बायको कणाकणानं मरताना िदसते ते हा... खरंच सहन कर यापलीकडे जातं. या सवामळ ु े ती
मा याच डो यांसमोर तीळतीळ तटु तेय.’’
“ितनं तु हाला काही सांिगतलं?’’
“नाही, िम टर हो स. काहीही नाही. कधीकधी ितला काहीतरी सांगायचं आहे मला असं वाटत होतं; पण
िबचारी काहीच बोलू शकली नाही. मी ितला सावरायचा य न के ला; पण याम ये मी काहीतरी गफलत के ली आिण
ती आणखीनच घाबरली. मा या खानदानाब ल, आम या ित ेब ल आिण आम या िन कलंक इ जतीब ल
आ हाला वाटत असले या अिभमानािवषयी ती कायम बोलते. मला वाटतं क , ितला जे काही सांगायचं आहे, याची
ही सु वात असेल; पण आ ही दोघं याब ल पढु े काही बोलाय या आधीच येक वेळी िवषय बंद होतोय.’’
“पण तु हाला आणखी काही सापडलंय का?’’
“बरंच काही, िम टर हो स. मा याकडे तु हाला दाखव यासाठी या नाचणा या आकृ यांचे बरेच नवीन नमनु े
आहेत आिण याहन मह वाचं हणजे मी या आकृ या काढणा या माणसालाही पािहलंय.’’
“काय? या आकृ या रेखाटणा या माणसाला?’’
“हो, मी याला आकृ या काढतानाच पािहलंय. मी तु हाला सगळं सु वातीपासून सांगतो. मी इथे तु हाला भेटून
परत नॉरफोकला गे यावर दस ु याच िदवशी सकाळी मला सवात पिहली गो िदसली ती हणजे नवीन नाचणा या
आकृ या. आम या घरा या दशनी िखड यां या समोरच िहरवळी या बाजूला अवजारं ठेवायची खोली आहे, या
खोली या का या लाकडी दारावर या आकृ या काढले या हो या. मी याची हबेहब न कल बनवली आहे. ही बघा
-’’ यानं एका कागदाची घडी उलगडून तो टेबलावर ठेवला. या िच िलपीची न कल अशी होती :

43

Aaple Vachnalay
 “फार छान के लंत!’’ हो स हणाला, “अितउ म, पढु े काय झालं ते सांगा.’’
“मी ही न कल बनवून घेत यावर ती िच हं पस
ु ून टाकली. पण दोन िदवसांनंतर पु हा एकदा सकाळीच नवीन
िच हं आलेली िदसली. यांची न कलही इथे आहे.’’ :

आपले हात चोळत हो स आनंदानं हसला. “आप याकडे मािहती भराभरा गोळा होत चाललीय,’’ तो हणाला.
“तीन िदवसांनंतर एका कागदावर हा संदशे िलहन ठेवलेला मला सापडला. सौरघड् याळाजवळ एका
दगडाखाली तो ठेवला होता. हा बघा. यामधली िच हं आधी या संदशे ाशी तंतोतंत जळ
ु तायत. यानंतर मी वाट पाहणं
सोडून िदलं. या रा ी माझी िप तूल घेऊन मी मा या अ यािसके त येऊन बसलो. अ यािसके तून िहरवळ आिण बाग
दो ही िदसतात. पहाटे दोन वाज या या समु ाराला मी िखडक जवळ बसलो होतो. बाहेर चांद याखेरीज कसलाही
काश न हता. ते हा मी मा या मागे पावलांचा आवाज ऐकला. माझी प नी झोपाय या पोशाखात उभी होती. ितनं
मला झोपायला चल याची िवनंती के ली. मी ितला प पणे सांिगतलं क , मला हे असले िवि उपद् याप कोण
करतंय ते बघायचं आहे. ती उ रली क , हा कुणाचा तरी बा कळ िवनोद आहे, आिण मी याकडे अिजबात ल देऊ
नये. “िह टन, तलु ा याचा इतकाच ास होत असेल तर आपण कुठेतरी िफरायला जाऊ या का? हणजे हा सगळा
ग धळ िन त न जाईल,’’ ितनं सचु वलं. “काय? या अस या माकडचे पे ायी मी माझं घर सोडून कुठंतरी जाऊ?’’ मी
हणालो, “अ खं गाव आप याला हसेल.’’ “ठीक आहे,’’ ती हणाली, “आता झोपायला चल, आपण उ ा सकाळी
यावर चचा क .’’ ती बोलत असतानाच अचानक ितचा गोरा चेहरा भीतीनं अजूनच पांढरा पडत गेला. ितनं मा या
खां ावर हात घ रोवला. अवजारां या खोलीम ये काहीतरी हलत होतं. णाधात एक काळी, गडु यावर रांगणारी
आकृती या कोप यातून येऊन मा या दशनी दरवाजा या समोर येऊन बसलेली मी पािहली. मी माझी िप तूल
घेऊन बाहेर पडतच होतो, तोच मा या प नीनं मला मगरिमठीत ध न ठेवलं. मी ितला दूर लोटायचा य न के ला;
पण ती मला अगदी घ िचकटली होती. अखेर मी वतःला सोडवलं खरं; परंतु मी दरवाजा उघडून बाहेर पोहचेपयत
तो ाणी गायब झाला होता. अथात, यानं ितथे येऊन गे या या काही खणु ा मागे सोड या हो या. याने आधी या
या नाचणा या आकृ यांशी तंतोतंत जळ ु णा या आकृ यांची मािलका परत एकदा दरवाजावर काढलेली होती. मी
आजूबाजूला अ या अंगणात धावून याचा शोध घेतला तरी तो माणूस मला कुठेही िदसला नाही. आ याची गो
हणजे तो ितथेच आसपास कुठंतरी असला पािहजे होता. कारण सकाळी जे हा मी पु हा एकदा दरवाजाची तपासणी
करत होतो ते हा मला असं िदसलं क , मी आद या रा ी पािहले या आकृ यां या खाली पु हा यानं काही आकृ या
काढले या आहेत!’’
“ या नवीन आकृ या तमु याकडे आहेत?’’ हो सनं िवचारलं.
“हो, फार कमी आकृ या आहेत; पण मी यांची न कल क न घेतली आहे. हा बघा तो कागद.’’
पु हा एकदा यानं आणखी एक कागद काढून िदला. नवीन नृ य अशा कारे होतं :

44

Aaple Vachnalay
 “मला एक सांगा,’’ हो स हणाला. या या डो यांमधील आिवभावाव न तरी तो एकदम जोषात
आ यासारखा वाटत होता. “ही नवीन आकृती आधी या आकृतीला जोडून होती क पूणपणे वेगळी होती?’’
“ही दरवाजा या दसु या एका वेग या तावदानावर होती.’’
“फारच छान! ही आप यासाठी आतापयतची सवात उपयोगी आकृती आहे. यामळ ु े मला आशेचे नवीन िकरण
िदसत आहेत. िम टर िह टन यिु बट, आता कृपया तमु ची अनोखी कहाणी पढु े चालू ठेवा...’’
“मला आता पढु े काहीही सांगायचं नाहीये, िम टर हो स. मी मा या प नीवर या िदवशी खरंच खूप िचडलो
होतो. ितनं मला ध न ठेवलं नसतं. तर मी या हरामखोराला न क पकडलं असतं. मी या माणसाला कदािचत
काहीतरी इजा पोचवेन अशी ितला भीती वाट याचं ती नंतर हणाली. एका णासाठी मा या मनात िवचार आला,
क कदािचत ितला खरी भीती - तो माणूस मला काहीतरी इजा करेल अशी वाटत असावी. कारण मला असं
िन:शंकपणे वाटतं क , ितला तो माणूस कोण आहे ते माहीत आहे आिण या िविच संदशे ांचा अथदेखील ितला माहीत
आहे. पण िम टर हो स, मा या प नी या आवाजामधला तो आत भाव आिण डो यांमधली ती भीती पािह यावर
मा या मनात कसलाही िकं तु उरला नाही. मला खा ी आहे क , ित या मनाम ये के वळ मी सख ु प असावं एवढाच
एकमेव हेतू होता. ही झाली संपूण कहाणी आिण आता मी काय करायला हवंय, यासाठी तु हीच स ला ा. माझं
वतःचं मत असं आहे क मा या शेतातले पाच-सहा मजूर बोलावून यांना झडु पांम ये लपवावं. परत हा माणूस
आलाच तर याला असं काही बदडावं क ज मभर याला अ ल घडेल आिण तो आ हाला शांतपणे जगू देईल.’’
“मला वाटतं, ही घटना इतक सोपी नाही. यात आणखीही बरंच काही दडलेलं आहे,’’ हो स हणाला. “तु ही
लंडनम ये िकती वेळ थांबणार आहात?’’
“मला आज या आज परत गेलं पािहजे. मी रा ी या वेळी मा या प नीला एकटं सोडू शकत नाही. आधीच ती
फार घाबरली आहे, हणून लवकर परत ये याची ितनं मला िवनंती के ली आहे.’’
“तु ही हणताय ते बरोबरच आहे. पण तु ही थांबू शकला असता तर एक- दोन िदवसांत मीदेखील
तमु याबरोबर येऊ शकलो असतो. दर यान तु ही हे कागद मा याकडे ठेवा. या घटनेवर थोडाफार काश
पाड या या ीनं तमु ची भेट घे यासाठी लवकरच मी येईन,’’ याला धीर देत हो स हणाला.
आमचा पाहणा बाहेर पडेपयत शेरलॉक हो सनं आपला यावसाियक संयम कसाबसा राखून ठेवला. पण याला
मी इतका चांगला ओळखत होतो क तो मनापासून आनंिदत झालेला आहे हे मला लगेचच ल ात आलं. िह टन
यिु बटची पावलं आम या दरवाजातून वळताच हो स धावत टेबलाकडे आला आिण नाचणा या आकृ या असलेले ते
कागद टेबलावर पस न यानं अगदी गतंु ागतंु ी या आिण प तशीर आकडेमोडीला सु वात के ली. पढु चे सलग दोन
तास मी याला कागदाचे ताव या ताव भ न आकृ या काढताना, अ रं काढताना बघत होतो. तो आप या कामात
इतका दंग झाला होता, क माझं अि त वच िवसरला होता. म येच कधीतरी कामात काही गती झाली क तो शीळ
घालत असे अथवा एखादं गाणं गणु गणु त असे. कधी ग धळात पडला असेल तर कपाळावर आठी घालून भकास
डो यांनी िकतीतरी वेळ लांब कुठेतरी बघत बसे. अखेर समाधानाचा एक ची कार क न तो खचु तून उठला आिण
हात चोळत इकडे ितकडे येरझा या घालत रािहला. नंतर यानं तार कर यासाठी एक लांबलचक संदशे िलिहला.
“जर या तारेचं उ र मला अपेि त आहे तसंच आलं, तर तल ु ा तु या सं हाम ये एक म त घटना िलिहता

45

Aaple Vachnalay
 येईल, वॉटसन,’’ तो हणाला “आता आपण उ ाच नॉरफोकला जाऊ शकतो आिण आप या या िम ाला होणा या या
ासाब ल याला काहीतरी ठोस सांगू शकतो.’’
माझी उ सक
ु ता आता खूप उतू चालली होती. मा , हो सला वतःला वाटेल ते हाच आिण या याच प तीनं
गिु पतं उघडी करायला आवडतं हे मला माहीत होतं. हणून यानं मला िव ासात घेईपयत मी वाट बघायचं ठरवलं.
मा , तारेला उ र यायला उशीर झा यावर तो िवल ण अधीर झाला. दरवाजाची घंटी वाजली रे वाजली क हो स
आपले कान टवकारायचा. शेवटी दस ु या िदवशी सं याकाळी िह टन यिु बटकडून एक प आलं. या याकडं बाक
सव ठीकठाक होतं; पण सौरघड् याळा या पाय याशी परत एक नवीन लांबलचक आकृती िचतारलेली होती. यानं
ितची न कल सोबत जोडलेली होती, ती इथे देत आहे :

हो स या िविच कोरीव न ीपटाकडे काही िमिनटं वाकून बघत रािहला, मग अचानक उभा रािहला आिण
आ यानं गांग न ओरडला. याचा चेहरा िचंता त झाला होता.
“आपण ही भानगड फारच हाताबाहेर जाऊ िदली आहे,’’ तो हणाला. “आता रा ी नॉथ वॉलशॉमला
जा यासाठी कुठली रे वेगाडी आहे का?’’
मी वेळाप क उघडून पािहलं. शेवटची गाडी नक ु तीच गेलेली होती. “आपण ना ता क न लवकरची सकाळची
पिहली गाडी पकडून जाऊ.’’ हो स हणाला. “ितथे जाणं फार िनकडीचं आहे. अहा! ही बघ, आपण इतका वेळ वाट
पाहत असलेली तार आता आली. एक िमिनट, िमसेस हडसन; हे कदािचत उ र असू शके ल. नाही, हे तर मला जे
अपेि त होतं तेच आहे. िह टन यिु बट या घरी जे काही चालू आहे ते याला सांग यासाठी आपण एक तासही वाया
घालवता कामा नये, हेच या संदशे ामळ ु े आणखी प झालं आहे. कारण आपला हा नॉरफोकचा साधा सरळमाग
जमीनदार एका िविच आिण धोकादायक जा याम ये अडकत चालला आहे.’’
ते खरंच होतं हे नंतर लगेचच िस झालं. जी कहाणी सु वातीला मला बािलश आिण एक चम का रक घटना
वाटत होती ितचा शेवट इतका वाईट झाला होता, क ती िलिहताना मी पु हा एकदा भीतीनं आिण िव मयानं थरा न
गेलो. मा या वाचकांसाठी या गो ीचा सख ु ा त झा याचं सांगायला मला आवडलं असतं; पण मी जे िलिहलं आहे ते
व तिु थतीला ध नच आहे आिण मला या अजब घटनां या साखळीमधील येक संकटाची न द इथे सलग
करायला हवी. कारण या घटनांमळ ु े नंतर रडिलंग थॉप मॅनोर हे नाव काही िदवसांतच इं लंड या कानाकोप यात
जाऊन पोहचलं.
आ ही नॉथ वॉलशॉमला रे वेमधून उत न आमचं गंत य थान घोडागाडीवा याला सांगतच होतो तेवढ् यात
टेशनमा तर आम याकडे धावत आला. “मला वाटतं तु ही लंडनमधून आलेले गु पोलीस आहात ना?’’
हो स या चेह यावर वैताग प च िदसत होता. “असं तु हाला का वाटतंय?’’
“कारण नॉरिवचचे इ पे टर माट न आताच येऊन गेले. तु ही पोलीस नसाल तर कदािचत तु ही श यिवशारद
असाल. ती अजून मेलेली नाही, हणजे मी ऐकलं तोपयत तरी. तु ही कदािचत ितला वाचवू शकाल. पण तेही
कदािचत ितला नंतर फाशीवर चढव यासाठीच!’’ हो स या कपाळावर या आठ् या आणखी घ झा या.
“आ ही रडिलंग थॉप मॅनोरला जात आहोत,’’ तो हणाला. “ितथे काय घडलंय ते आ हाला माहीत नाही.’’
“फार भयंकर घटना आहे,’’ टेशन मा तर हणाला. “दोघांनाही गोळी लागली. िम टर िह टन यिु बट आिण
यांची प नी. ितनं याला गोळी घातली आिण वतःलासु ा - असं नोकर हणत आहेत. तो मेलेला आहे आिण ितचं

46

Aaple Vachnalay
 आयु य संप यातच जमा आहे. देवा रे देवा! नॉरफोक भागामधील सवात जु या घरा यांपैक हे एक घराणं आिण
सवात िति तसु ा.’’
हो स एक श दही न बोलता ब गीकडे िनघाला आिण सात मैला या या वासात यानं एकदाही त ड उघडलं
नाही. मी विचतच याला इतकं िवष ण पािहलं असेन. लंडनपासून इथे येईपयत तो खूप अ व थ होता आिण मी
याला सकाळी सगळी िचंता त एका तेने वतमानप वाचताना पािहलं होतं. अचानक आपली सवात वाईट शंका
खरी ठरलेली पाहन तो िवषादानं िख न झाला होता. तो ब गीम ये रेलून या उदास करणा या घटने या िवचारात
हरवून गेला होता. तरीही आ हाला आजूबाजूचा प रसर पाह यात बराच रस होता. कारण आ ही इं लंड या अ यंत
रमणीय अशा ामीण भागामधून जात होतो. थािनक लोकांची घरं इकडे ितकडे िवखरु यासारखी िदसत होती, तर
येक वळणावर सपाट िहर यागार जिमनीमधून उगवलेली चंड चौकोनी चचस जु यापरु ा या अँि लया या वैभव
आिण समृ ीची सा देत होती.
अखेर नॉरफोक या िहर या ि ितजाव न जमन महासागराची जांभळी िकनारप ी िदसायला लागली. गाडीवान
झाडांमागून िदसणा या दोन िवटा आिण लाकडी ि कोणी तंभाकडे चाबूक दाखवत हणाला, “हेच आहे रडिलंग
थॉप मॅनोर.’’
आ ही वेश ारामधून आत गेलो ते हा मला टेिनस लॉन या बाजूला अवजारं ठेवायची छोटी खोली आिण या
संपूण घटनेशी िविच री या संल न झालेलं ते सौरघड् याळ िदसलं. एक नीटनेटका, लहानखरु ा, सावध आिण वेगानं
चालणारा, यवि थत िमशी कापलेला माणूस छोट् या ब गीमधून उतरला. यानं आपली ओळख नॉरफोक िवभागाचा
इ पे टर माट न अशी क न िदली. मा या सहका याचं नाव ऐकूनच तो िवल ण भािवत झाला होता.
“िम टर हो स, अहो, गु हा आज पहाटे तीन वाजता तर घडलेला आहे. ते हा याब ल तु हाला लंडनम ये
कसं काय समजलं आिण तु ही घटना थळी मी पोहचाय याच वेळी कसे काय येऊ शकलात?’’
“मी याचा आधीच अंदाज बांधला होता आिण तो थांबव यासाठीच तर इथे आलो होतो, पण...’’ हो स
उ रला.
“याचा अथ आ ही दल ु ि त के लेला एखादा परु ावा तमु याकडे असला पािहजे. कारण लोक हणतात क हे
जोडपं एकमेकांना अगदी अनु प होतं.’’
“काही नाचणा या आकृ या एवढाच परु ावा मा याकडे आहे,’’ हो स हणाला, “मी ते सव तु हाला नंतर
समजावून सांगेन. दर यान, ही ददु वी घटना रोख यासाठी आता खूप उशीर झालेला आहे. तरीही मा या ानाचा
वापर मी याय िमळव या या कामी कर यासाठी उ सक ु आहे. तमु या शोधकायात तु ही मा याबरोबर काम करणार
आहात क मी संपूण वतं पणे काम करावं, असं तु हाला वाटतंय?’’
“आपण एक काम के लं तर मला याचा अिभमानच वाटेल, िम टर हो स,’’ इ पे टर आतरु तेनं हणाला.
“तसं असेल तर आता एका णाचाही िवलंब न करता मला तु ही के ले या तपासाब ल जाणून यायला आिण
प रसराची तपासणी करायला आवडेल.’’
मा या िम ाला येक गो या या प ती माणे क न देत वतः काळजीपूवक सव िनरी णं न दव याइतका
इ पे टर माट न चलाख होता. शु के सांचे वय कर थािनक श यिवशारद नक ु तेच िमसेस िह टन यिु बट या
खोलीमधून बाहेर आले होते. यांनी सांिगतलं क , ित या जखमा गंभीर आहेत; परंतु जीवघे या िनि तच नाहीत.
गोळी ित या मदू या अलीकडून गेलेली असून, ितला शु ीवर यायला थोडा वेळ लागेल.
ितला कुणीतरी गोळी घातली क ितनं वतःहन गोळी मा न घेतली? या ावर यांनी कुठलंही ठाम मत
य कर यास नकार िदला. गोळी फार कमी अंतराव न चालवली गेली होती हे िनि त होतं. खोलीम ये के वळ
एकच िप तूल िमळालेलं होतं आिण यामधील दोन गो या चालवले या हो या. िम टर िह टन यिु बट यां या

47

Aaple Vachnalay
 दया या आरपार एक गोळी गेलेली होती. यांनी आधी ितला गोळी घातली आिण मग वतःवर गोळी चालवली
िकं वा ह ला करणारी तीच होती, या दो ही श यता सार याच िवचारात घे यासार या हो या. कारण िप तूल या
दोघां याम येच जिमनीवर पडलेलं होतं.
“िप तूल हलव यात आलं आहे का?’’ हो सनं िवचारलं.
“आ ही या ीखेरीज अजून काहीही हलवलेलं नाही. कारण आ ही अशा जखमी अव थेत ितला जिमनीवर
टाकून देऊ शकत न हतो,’’ डॉ टर हणाले.
“डॉ टर, तु हाला इथे येऊन िकती वेळ झाला?’’
“चार वाजता आलोय.’’
“आणखी कुणी?’’
“हो, काही हवालदार आलेत.’’
“तु ही कशालाही हात लावलेला नाही?’’
“कशालाही नाही.’’
“तु ही अ यंत यो य काम के लेलं आहे डॉ टर. पण तु हाला कुणी बोलावून घेतलं?’’
“घरातली कामवाली, साँडस.’’
“ितनंच या घटनेची खबर िदली का?’’
“ती आिण िमसेस िकं ग, हणजे वयंपाक णबाई.’’
“आता या दोघी कुठं आहेत?’’
“मला वाटतं, बहतेक वयंपाकघराम ये.’’
हो स हणाला, “मला वाटतं आपण यां याकडूनच यांची कहाणी ऐकून यायला हवी.’’
ओकची लाकडी तावदानं असलेला आिण उंच िखड या असलेला तो जनु ा िदवाणखाना स या चौकशी क
बनला होता. हो स एका मोठ् या जु या प ती या उंच खचु वर बसला होता आिण याचे िन ल डोळे या या
दमले या चेह यावर चमकत होते. या अिशलाचे ाण वाचव यात याला अपयश आलं, या अिशला या मृ यूचा
बदला घे याचा िनधार या या डो यांत मला प पणे िदसत होता.
ठगणा इ पे टर माट न, वय कर करड् या के सांचा गावातला डॉ टर, मी, आिण म िदसणारा खेड्यातला एक
हवालदार असा हा आमचा आगळावेगळा चमू तयार झालेला होता. या दो ही ि यांनी आपापली कहाणी परु शे ा
सबु ोधपणे सांिगतली.
दोघ नाही एका मोठ् या फोटा या आवाजानं जाग आली. िमिनटभरातच दस ु रा तसाच आवाज ऐकू आला.
दोघीही शेजार-शेजार या खो यांत झोपत अस याने िमसेस िकं ग साँडस या खोलीम ये धावत आ या. दोघी
िज याव न एक च खाली आ या. या वेळी अ यािसके चा दरवाजा उघडा होता आिण टेबलावर मेणब ी जळत
होती. खोली या म यभागी यांचा मालक हणजे िम टर िह टन पालथा पडलेला होता. तो बहतेक मेलेला असावा.
िखडक जवळ याची प नी खाली वाकलेली िदसत होती आिण ितचं डोकं िभंतीवर कललेलं होतं. ती गंभीररी या
जखमी झालेली होती आिण ित या चेह याचा एक भाग र ानं माखलेला होता. ितचा ास चालू होता; पण ती
काहीही बोल या या ि थतीम ये न हती. पडवी आिण खोलीम ये धूर आिण िप तल ु ा या पावडरचा वास पूणपणे
भ न रािहला होता. दोघीही जणी या कथनावर ठाम हो या. यांनी ताबडतोब डॉ टर आिण हवालदार यांना िनरोप
पाठवले होते आिण पागेत काम करणा या मोत ारा या मदतीनं जखमी मालिकणीला ित या खोलीम ये नेलं होतं. ती
आिण ितचा पती दोघंही या पलंगावर आधी झोपले होते. ती ित या झोपाय या वेषात होती, तर यानं झोपाय या

48

Aaple Vachnalay
 वेषावर ेिसंग गाउन चढवलेला होता. अ यािसके तून काहीही हलवलेलं न हतं. या पती-प नीम ये कधीही कसलंही
भांडण झालेलं आजवर यांनी पािहलेलं न हतं. ते कायम या जोड याला अनु प आिण समिवचारी समजत होते.
नोकरांची चौकशी के यावर हे ठळक मु े समोर आले. इ पे टर माट नला िवचारलं असता यानं सांिगतलं
क , येक दरवाजा आतून बंद होता आिण घरामधून कुणीही पळून जाऊ शकत न हतं. हो सने िवचारले या ाला
उ र देताना या दोघ नी सांिगतलं क , वर या मज यावरील यां या खोलीमधून या बाहेर पड या ते हापासूनच
यांना िप तल ु ा या पावडरचा वास जाणवला होता. “मी हा मु ा अ यंत काळजीपूवक तु या िनदशनास आणून देत
आहे,’’ हो स माट नला हणाला. “आता आपण या खोलीची बारकाईनं तपासणी कर यासाठी स ज आहोत.’’
ती अ यािसका तशी लहानच होती. खोली या ित ही बाजूला पु तकं लावून ठेवलेली होती. एका िखडक समोर
िलिह याचं टेबल ठेवलेलं होते. या िखडक मधून बाहेरची बाग िदसत होती. आमचं पिहलं ल या अभागी
जमीनदारा या ेताकडं गेलं, याचा िध पाड देह खोलीत अचेतन पडलेला होता.
या या चरु गळले या वेषाव न तो झोपेतून घाईगडबडीनं उठून आला असावा हे िदसत होतं. याला पढु ू न
गोळी घातलेली होती आिण याचं दय छे दून ती गोळी आत शरीरातच रािहली होती. न क च याचा मृ यू त काळ
आिण वेदनारिहत झाला असला पािहजे. या या हातावर अथवा वेषावर पावडर या कस याही खणु ा न ह या.
गावात या श यिवशारदा या मते - पावडर या खणु ा या या प नी या चेह यावर हो या; पण हातावर अिजबात
न ह या. “हातावर खणु ा नसणं याला तसा काहीच अथ नसला तरी खणु ा असणं याला मा चंड अथ आहे,’’ हो स
हणाला. “चक ु या प तीनं बसलेलं काडतूस माग या बाजूनं फुटलं नाही, तर एखादी य पावडर या खणु ा मागे
न सोडता िकतीही गो या चालवू शकते. आता िम टर यिु बट यांचा देह हलवायला हवा. डॉ टर, या ीला जखमी
करणारी गोळी अ ाप तु हाला काढता आलेली नाही ना?’’
“नाही, यासाठी एक मोठी श ि या करावी लागेल. पण िप तल ु ाम ये अजून चार काडतस
ु ं िश लक आहेत.
दोन काडतस ु ं चालवली आिण दोन जखमा झा यात, हणजे येक गोळीचा िहशेब बरोबर लागतोय.’’
“तसं वाटतंय खरं,’’ हो स अचानक वळून हणाला, “कदािचत तु ही िखडक या कडेला प पणे आघात
के ले या या गोळीचा िहशेबसु ा लावू शकाल.’’ िखडक या खाल या कोप या या तावदावावर एक इंचभरावर
पडले या भोकाकडे यानं आपलं लांबसडक बोट दाखवलं.
“बाप रे!’’ इ पे टर ओरडला, “तु हाला ते कसं काय िदसलं?’’
“कारण मी ते शोधलं.’’
“एकदम भारी!’’ गावातला डॉ टर हणाला. “सर, तमु चं हणणं बरोबर आहे. ितसरी गोळी चालवली गेली आहे.
याचा अथ इथे ितसरी एक य उपि थत असली पािहजे. मा , ती य कोण असेल आिण इथून बाहेर कशी
पडली असेल?’’
“तेच तर आता आपण शोधून काढणार आहोत,’’ हो स हणाला, “इ पे टर माट न, ल ात या. नोकरांनी
जे हा खोलीबाहेर पडतानाच पावडरीचा ती वास जाणवला हे सांिगतलं ते हा मी तु हाला हा मु ा फार मह वाचा
आहे हे ल ात आणून िदलं होतं.’’
“हो, सर. पण तु हाला काय हणायचं आहे ते मा या ल ात येत नाहीये.’’
“ यातून असं िदसतं क गोळी चालवताना िखडक आिण या खोलीचा दरवाजा हे दो ही उघडे असले पािहजेत.
अ यथा पावडरचा वास इत या जलदगतीनं घरभर पसरला नसता. यासाठी या खोलीम ये थंड वा याचा झोत येणं
आव यक आहे. पण तरीही हे प आहे क ही िखडक आिण दरवाजा फार कमी वेळासाठी उघडे होते,’’ हो सनं
माट नला सांिगतलं.

49

Aaple Vachnalay
 “ते तु ही कसं िस क शकता?’’
“कारण मेणब ी िवझलेली नाही!’’
“बरोबर,’’ इ पे टर ओरडला, “बरोबर!’’
“ही ददु वी घटना घडत असताना िखडक उघडी असणार याब ल मला खा ी होती. याव न मी असा अंदाज
के ला क या करणात आणखी एक ितसरी य देखील असणार. ती या उघड् या िखडक बाहेर उभी असणार आिण
ितनं ितथून गोळी मारली असणार. या य नं मारलेली गोळी िखडक या चौकटीला लाग याची श यता होती. मी
तपासलं तर खरंच, ितथे गोळीची खूण िदसली.’’
“पण मग िखडक इतक घ बंद कशी काय के ली गेली?’’
“कोणाही ीची पिहली सहज ेरणा ही िखडक घ बंद करणं हीच असणार; पण बापरे! हे काय आहे?’’ हो स
उ ारला.
या ीची - िमसेस िह टनची पस िलिह या या टेबलावर ठेवलेली होती. छोटीशी, मगरी या कातडीपासून
आिण चांदीपासून बनवलेली. हो सनं ती उघडली आिण ित यामधलं सामान बाहेर काढलं. याम ये एका रबर बॅ डने
एक बांधले या ‘बँक ऑफ इं लंड’ या ५० पाउंडां या २० नोटां यित र काहीही न हतं. “हे जपून ठेवायला हवं.
कारण खट याम ये याचा उ लेख न क होणार,’’ हो स ती पस आतील सामानासकट इ पे टरकडे देत हणाला.
“आता आपण या ितस या गोळीवर जरा अिधक काश टाकायला हवा. लाकडाचा टवका जसा उडालाय याव न
तरी ही गोळी खोली या आतमधूनच झाडलेली आहे, असं वाटतंय. आता मला पु हा एकदा वयंपाक णबाई ंशी
बोलायचं आहे. िमसेस िकं ग, तु ही हणालात क तु हाला एका मोठ् या फोटा या आवाजानं जाग आली. मला सांगा,
हा फोटाचा आवाज नंतर झाले या फोटापे ा जा त मोठ् या आवाजाचा होता असं तु हाला वाटलं का?’’
“खरं सांगायचं तर या आवाजानं मला झोपेतून जाग आली, यामळ ु े तसं काही सांगणं कठीण आहे. मा ,
आवाज खूप मोठा होता हे न क .’’
“दोन गो या बहतेक एकाच णी चालव या गे या असा यात असं तु हाला वाटलं नाही का?’’ हो सनं
िवचारलं.
“मला याब ल काही ठामपणे सांगता येणार नाही सर,’’ वयंपाक णबाई हणाली.
“मला िनि तपणे तसंच वाटत आहे. इ पे टर माट न या खोलीनं आप याला जेवढं सांगायचं होतं तेवढं
सांिगतलेलं आहे. आता तु ही मा यासोबत बाहेर आलात तर बागेमधून आप याला काय परु ावे िमळतात ते पाहता
येईल.’’
अ यािसके मध या िखडक खाली फुलांचा एक ताटवा होता. या याजवळ जाताच आम या सवा या त डातून
आ याचे उ ार आपसूकच बाहेर पडले. सव फुलं िचरडली गेली होती आिण मऊ मातीवर पावलांचे ठसे उमटलेले
होते. हे ठसे जाड पु षी आिण लांब टोकदार तळ यां या पाद ाणांचे होते. एखादा िशकारी जसा जखमी प ी शोधतो
तसा हो स गवतात आिण पानांम ये शोध घेत होता. यानंतर समाधानाचा एक उ ार काढून तो पढु ं वाकला. यानं
एक छोटं िपतळी नळकांडं उचललं.
“वाटलंच होतं मला,’’ तो हणाला, “या िप तल
ु ाला एक इजे टर असणार आिण हे याचं ितसरं काडतूस आहे.
मला आता खरंच असं वाटतंय क आपला तपास पूण झालेला आहे.’’
हो सची शोधकायामधली झटपट आिण हकमी गती पाहन इ पे टरचा चेहरा आ याने ओथंबलेला होता.
सु वातीला माट ननं आपला अिधकार दशवत राह याचे काही य न के ले होते. मा , आता तो कौतक ु ानं परु ता
भारला होता आिण काहीही न िवचारता हो स हणेल ितथे ये यासाठी तयार होता.

50

Aaple Vachnalay
 “तमु चा कोणावर संशय आहे?’’ यानं हो सला िवचारलं.
“मी याब ल नंतर सांगेन. या रह यामध या िक येक मदु ् ांचं प ीकरण आता, या णी मला देता येणार
नाही. पण या अथ मी इथवर पोचलोय, या अथ मी आता याच मागावर पढु े जाणंच यो य! नंतर सवच घटना म
मी तु हा सवाना प क न सांगू शके न.’’
“तु हाला गु हेगार िमळत असेल, िम टर हो स, तर जशी तमु ची इ छा,’’ माट न नाइलाजानं हणाला.
“मला रह य कायम ठेव याम ये काहीही रस नाही; पण स या या लांबलचक आिण ि ल प ीकरणाम ये
णभरही वेळ घालवणं श य नाही. या करणाचे सव धागेदोरे मा या हाती लागलेले आहेत. ती ी ित या
बेशु ाव थेमधून कधीही जागी झाली नाही, तरीही आपण काल रा ी या घटनांचा पट मांडू शकतो आिण येकाला
यो य तो याय िमळे लच याची हमी देऊ शकतो. सवात आधी मला हे िवचारायचं आहे क , इथे आजूबाजूला ‘एलरीज’
या नावाचं एखादं अितथीगहृ आहे का?’’
नोकरांनाही हाच पु हा एकदा िवचारला गेला; पण कुणीही या जागेब ल ऐकलेलं न हतं. पागेत काम
करणा या मल ु ानं मा याच नावाचा एक शेतकरी पूव र टन या िदशेनं काही मैलांवर राहत अस याचं सांगून
थोडीफार मािहती िदली.
“ याचं शेत थोडं िनमनु य िठकाणी आहे का?’’
“हो, सर. फारच एकाक .’’
“इथे रा भराम ये काय घडलंय ते कदािचत अ ाप ितथ यां या कानावरदेखील गेलं नसावं,’’ हो सनं आपला
तक बोलून दाखवला.
“कदािचत नसावं, सर.’’
हो स थोडा वेळ िवचारात गढला आिण अचानक या या चेह यावर हसू फुललं.
“िम ा, एक घोडा तयार कर,’’ तो हणाला, “एलरीज या शेतावर मा याकडून एक िनरोपाची िच ी घेऊन
जा यासाठी.’’
यानं आप या िखशामधून नाचणा या आकृ यांचे वेगवेगळे कागद बाहेर काढले. ते सव लेखना या टेबलावर
पढु ् यात ठेवून तो थोडा वेळ काम करत रािहला. शेवटी मग यानं एक िच ी या मल ु ा या हातात देऊन याला सूचना
िदली क , ही िच ी या या नावानं िलिहली आहे या याच हातात िदली पािहजे, तसंच या माणसानं काहीही
िवचारले तरी उ रं ायची नाहीत. मी या िच ीचा वरचा भाग पािहला. यावर हो सनं, या या सवु ा य ह ता रात
िलिहलेलं न हतं, तर मु ामहन िगचिमडीत आिण िविच अ रांत काहीतरी िलिहलेलं होतं. िच ी को या िम टर अॅबे
लॅनी, एलरीज शेत, पूव र टन, नॉरफोक या प यावर पोहचवायची होती.
“मला वाटतं इ पे टर,’’ हो स उ ारला, “तु ही आता अिधक मनु यबळासाठी तार पाठवलीत तर बरं होईल.
माझं गिणत बरोबर असलं तर तु हाला एक अ यंत धोकादायक असा कै दी पकडून तु ं गाम ये यावा लागणार आहे.
ही िच ी घेऊन जाणारा मल ु गा तमु ची तारदेखील पाठवू शके ल. वॉटसन, लंडनकडे दपु ारी जाणारी एखादी गाडी
असेल, तर यामधून आपणदेखील परत जायला हरकत नाही. कारण मला एक मह वाची रासायिनक ि या पूण
करायची आहे आिण हे शोधकाय आता संपणार आहे.’’
तो त ण िच ी घेऊन बाहेर पड यानंतर हो सनं इतर नोकरांना बारीकसारीक सूचना िद या. कुणीही जर
िमसेस िह टन यिु बट यां या त येतीची चौकशी करत आला तर काहीही मािहती ायची नाही, फ याला
िदवाणखा याम ये नेऊन बसवायचं. या मदु ् ावर यानं अगदी ठासून भर िदला. “आता आप या हाती काहीही नसून
यापढु े जे काही घडेल याची वाट पाहणं एवढंच िश लक आहे,’’ यानं असं सांगून शेवटी आ हा सवाना

51

Aaple Vachnalay
 िदवाणखा याम ये आणलं. डॉ टर आप या इतर णांना बघ याक रता िनघून गेले होते. यामळ ु े मी आिण
इ पे टर एवढे दोघेच उरलो होतो.
“आता हा हाताशी असलेला वेळ स कारणी लाव यासाठी मी तु हाला थोडीफार मदत क शकतो असं मला
वाटतंय,’’ हो स आपली खचु टेबलासमोर ओढून नाचणा या आकृ यांने कागद टेबलावर पसरवत हणाला.
“वॉटसन, तझ ु ी वाभािवक िज ासा एवढा वेळ दाबून ठेव याब ल तू देशील ती िश ा मला मा य आहे. आिण
इ पे टर, तु हाला हे संपूण करण गु हेगारी अ यासा या ि कोनातून फार मह वाचं वाटू शके ल. मा , याआधी
मी तु हाला िम टर िह टन यिु बट यां यासोबत बेकर ीटम ये झाले या सव चचशी संबिं धत रंजक
प रि थतीब ल सांगायला हवं.’’ यानंतर यानं मी इथे आधीच न दवलेले सव मु े सारांश पात पु हा एकदा मांडले.
“आता मा या पढु ् यात या सव िविच आकृ यां या न या आहेत. यांना या ददु वी, भयंकर घटनेब ल काहीही
मािहती नाही, ते कदािचत ही िच ं पाहन हसतील. पण मला सांकेितक िलप ब ल ब यापैक मािहती आहे. मी वतः
या िवषयावर एक छोटंसं पु तकही िलिहलेलं आहे. याम ये मी १६० वेगवेग या सांकेितक िलप चा अ यास क न
यावर िव ेषण के लेलं आहे. पण मी कबूल करतो क , हे करण मा मा यासाठी संपूणपणे नवीन होतं. ही िलपी
यानं शोधून काढली याचा उ ेश खरंतर असा होता क या खणु ा हणजे एखादा संदशे असतील हेच ल ात येऊ
नये आिण िन वळ लहान मल ु ांनी िचतारलेली िच ं असतील असंच यां याकडे पाहन वाटलं पािहजे.’’
“तरीही, या िच हांकडे पािह यावर ती अ रांऐवजी वापर यात आली आहेत, हे मा या पटकन ल ात आलं
आिण कुठ याही सांकेितक िलपीसाठी वापर यात येणारे सवसाधारण िनयम वाप न पािह यावर या सम येची
उकल फार सोपी झाली. मा यापयत आलेला पिहला संदशे इतका छोटा होता तरी यातील एक िच ह रोमन E हे
अ र आहे हे मला िनिववाद समजलं. कारण तु हाला माहीतच असेल क E हे इं जी भाषेम ये सवात जा त वापरलं
जाणारं अ र आहे. यामळ ु े बहधा एखा ा छोट् या वा याम येदख
े ील हे अ र एकदातरी वापरलेलं िदसून येतं, इतकं
ते सावि क आहे. पिह या संदशे ामध या पंधरा िच हांपैक चार िच हं सारखीच होती, यामळु े हेच िच ह E हणून मी
ठरवलं. काहीवेळा

या िच हानं हातात एक वज घेतलेला होता आिण काहीवेळा तो न हता. पण याप तीनं हे वज िवखरु लेले
होते याव न हे वज वा यामधले श द कुठं तोडायचे हे दशवत असणार अशी श यता होती. मी हा िस ा त
वीकारला आिण मग E दाखवणारं हे िच ह न दवून घेतलं.

52

Aaple Vachnalay
 “पण आता मा या सम येमधला मख ु अडथळा समोर आला. इं जी श दांम ये A या अ रानंतर कुठलं
अ र येईल हे काही न क नसतं आिण तसंही बहसं य श दांचे िनयम छोट् या एखा ा वा याम ये उलटेही होऊ
शकतात. तरीही वरकरणी पाहता T, A, O, I, N, S, H, R, D आिण L ही अ रं उतर या माने आढळतात आिण
T, A, O आिण I ही अ रं एकमेकांशी कायम संधान बांधून असतात. तरीही यांची वेगवेग या प तीनं जोडणी क न
मग यातून काहीएक अथापयत पोहचणं फारच अवघड आ हान होतं.
“ हणून मी नवीन संदशे ाची वाट पाहत होतो. आम या दस
ु या भेटीम ये िम टर िह टन यिु बट मला दोन
छोटी वा यं आिण एक संदशे देऊ शकले. या याम ये वजाचं एकही िच ह नस यामळ ु े तो एकच श द आहे असं
मला वाटलं. ही आहेत ती िच हं.
“आता या एकाच श दाम ये दोन वेळेला E आलेला आहे, पाच अ रां या श दाम ये दस ु या आिण चौ या
मांकावर. हा श द कदािचत SEVER, LEVER िकं वा NEVER असावा. हे िनःसंशय क हा संदशे एका िवनंतीला
उ र हणून िदला अस याची श यता सवात जा त आहे. आिण इथली प रि थती ल ात घेता हे उ र या ीनंच
िलिहलेलं आहे. NEVER हेच बरोबर आहे असं मी मानलं तर आता आपण

ही िच हं N V आिण R साठी आहेत हे िनि तपणे हणू शकतो. तरीही मा या अडचणी संपले या न ह या.
ते हा एका सकारा मक िवचारामळ ु े मला आणखी काही अ रं िमळाली. मला असं ल ात आलं क , हे संदशे या
ी या फार घिन आिण सलगीमध या य कडून आलेले आहेत. मग दोन A अ रां या म ये असणा या तीन
आकृ या हणजे ितचं नाव ‘ए सी’ असणार. हा तक तपासून पािह यावर िदसलं क अशी जोडणी संदशे ा या सवात
शेवटी के लेली आहे आिण तीन वेळा याची पनु रावृ ी झालेली आहे. हणजे ही न क च ए सीकरता िवनंती होती. या
प तीनं मला L S आिण I िमळाले. पण ही कसली िवनंती असू शकते? ए सी या आधी असले या श दांम ये के वळ
चार अ रं होती आिण याचा शेवट E या अ रानं झालेला होता. हणजे हा श द न क च COME असा असला
पािहजे. मी E अ रानं संपणारे अजून काही श द ितथे योजून पािहले; परंतु कुठलाच श द ितथे चपखल बसत
न हता. हणजे मा याकडे आता CO आिण M ही अ रं जमा झालेली होती. मी आता सवात पिहला संदशे पु हा
एकदा उकलायला घेतला, ते हा मी तो िविवध श दांम ये मोडू शकलो आिण जी िच हं अ ाप मला माहीत न हती,
ितथे मी िटंब घातली. याचं साधारण व प असं झालं :
.M .ERE ..E SL.NE.
“आता इथलं पिहलं अ र हे A हेच असू शकतं, हा शोध फारच मह वाचा होता कारण या छोट् या वा याम ये हे
अ र तीन वेळा आलेलं होतं आिण दस ु या श दाम ये H आलेला होता. आता हा संदशे झाला :
AM HERE A.E SLANE.
नावामध या काही प असले या रका या जागा भर यावर :
AM HERE ABE SLANEY. हणजेच, मी इथे आहे, अॅबे लॅनी.
“आता मा याकडे इतक अ रं होती क मी पढु या संदशे ाकडे ब यापैक आ मिव ासानं जाऊ शकत होतो,
याचं व प असं होतं.
A. ELRI.ES. हणजे एलरीज इथे आहे

53

Aaple Vachnalay
 “इथे गायब अ रांक रता T आिण G ही अ रं बसवली तरच काही अथ लागत होता. हे नाव एखा ा घराचं
िकं वा अितथीगहृ ाचंच असू शके ल आिण ितथे या संदशे ाचा लेखक राहत असणार असा मी अंदाज बांधला...’’ हो स
भडाभडा बोलत होता. मा या िम ानं काढले या या िन कषाचं पूण आिण सु प असं िव ेषण इ पे टर माट न
आिण मी - दोघंही भान हरपून ऐकत होतो.
“सर, यानंतर तु ही काय के लं?’’ इ पे टरनं िवचारलं.
“हा अॅबे लॅनी अमे रकन आहे याची मला पूण खा ी होती. कारण या नावातलं अॅबे हे मळु ात अमे रकन
संि प आहे. िशवाय अमे रके हन आलेलं एक प हेच या सव ग धळाला सु वात हो याचा िबंदू होता. या ीनं
आप या भूतकाळािवषयी के लेले उ लेख आिण वतः या नव यालादेखील याब ल िव ासात घेऊन काही
सांग यास िदलेला नकार या दो ही गो ीदेखील तसाच इशारा करत हो या. हणून मी यू यॉक पोलीस यरु ो या
मा या िम ाला, िव सन हार ी ह याला तार के ली. यानं अनेकदा लंडनमधील काही गु हे सोडव यासाठी माझी
मदत घेतलेली आहे. मी याला िवचारलं क अॅबे लॅनी हे नाव या या ओळखीचं आहे का? आिण याचं उ र होतं
: हो! िशकागोमधला सवात खतरनाक गडंु !
“मला या सं याकाळी याचं उ र िमळालं याच वेळी िम टर िह टन यिु बट यांनी मला लॅनीकडून आलेला
हा शेवटचा संदशे पाठवला. आधीपासून माहीत असले या िलपीचा वापर क न मला हे उ र िमळालं :
ELSIE .RE.ARE TO MEET THY GO.
P आिण D ही दोन अ रे िमळव यानंतर हा संदशे बनला :
ELSIE PREPARE TO MEET THY GOD हणजेच, ए सी, देवाघरी जा यासाठी स ज हो.
“ याव न हा हरामखोर आता िवनव यांव न धम यांकडे वळला आहे हे मला कळलं. आिण िशकागो या या
गडंु ाची आधीची मािहती ल ात घेता यानं लवकरच या या श दांना य कृतीत उतरवलं असतं हे मी ताडलं. मी
ताबडतोब माझा िम आिण सहकारी डॉ. वॉटसनसोबत नॉरफोकला िनघालो; पण ददु वानं इथे आ यावर समजलं
क हे अघिटत अगोदरच घडलेलं आहे.’’
“ही के स हाताळताना मला तमु यासोबत काम करता आलं हे खरंच माझं स ा य,’’ इ पे टर भारावून
हणाला. “तरीही, मी प पणे िवचारतो हणून मला माफ करा. तु ही फ वतःसाठी काम करता, परंतु मला
मा या व र ांना उ रं ावी लागतात. जर हा एलरीज येथे राहणारा अॅबे लॅनी खरोखर गु हेगार असेल आिण मी
इथे बसलेलो असताना तो पळून गेला, तर मी िनि तच फार मोठ् या अडचणीत येईन.’’
“तु ही अिजबात िचंता क नका. तो सटु के चा य न अिजबात करणार नाही.’’
“हे तु हाला कसं माहीत?’’
“कारण पळून जाणं हणजे यानं वतःचा गु हा कबूल करणं.’’
“मग आपण जाऊन याला अटक क या,’’ माट ननं सचु वलं.
“तो कुठ याही णी इथे यायची मी वाट बघतोय. ’’
“पण तो इथे का येईल?’’ माट ननं िवचारलंच.
“कारण तसं िलहन मी याला बोलावलंय.’’
“पण हे अश य आहे, िम टर हो स. तु ही बोलावलंत हणून तो इथे कशाला येईल? उलट अशा िवनंतीमळ ु े
याला संशय येऊन तो पळून जायचा य न करणार नाही का?’’
“मला वाटतं, प कसं िलहावं याब ल मला चांगलीच मािहती आहे!’’ शेरलॉक हो स हणाला. “आता मला
वाटतं हाच तोच स हृ थ आतम ये येत आहे.’’

54

Aaple Vachnalay
 एक माणूस दरवाजामधून तरातरा चालत आत येत होता. तो उंचापरु ा, देखणा होता आिण याचा चेहरा
रापलेला होता. यानं करडा लॅनेलचा सूट घातला होता, या या डो यावर पनामा हॅट होती आिण याची दाढी
काळी होती. मोठं, धारदार ग डासारखं नाक उठून िदसत होतं. या या हाताम ये चालायची काठी होती. तो अशा
काही आिवभावात आत चालत आला, क जणू तो या जागेचा मालकच असावा. आ हाला यानं आ मिव ासानं
वाजवलेली घंटी ऐकू आली.
“स य गहृ थहो, मला असं वाटतं,’’ हो स कुजबजु त हणाला, “आपण दरवाजा या मागे जाऊन थांबणं जा त
चांगलं. या अस या माणसाला भेटताना सव कारची सावधिगरी बाळगली पािहजे. इ पे टर, तमु या हातकड् या
तयार ठेवा आिण या याशी काय बोलायचं ते मा यावर सोडा.’’
आ ही एक िमिनटभर शांतपणे वाट पाहत रािहलो. असलं भयाण िमिनट आयु याम ये कुणीही िवस शकत
नाही. मग दरवाजा उघडला आिण तो माणूस आत आला. िनिमषाधात हो सने या या कानिशलावर िप तूल ठेवलं
आिण माट ननं या या मनगटांवर हातकड् या घात या. हे इत या झटपट आिण अचानक घडलं, क काय घडतंय हे
समजाय या आधीच कारवाई पूण झालेली होती. आप या धगधग या का या डो यांनी यानं आ हा सवाकडे एकदा
रोखून पािहलं आिण मग तो एकदम कडवट हसला.
“मंडळी, या वेळेला तु ही मला पकडू शकलात. मी काहीतरी भयंकर काम के लेलं िदसतंय. पण मी इथे आलोय
ते िमसेस िह टन यिु बट िहनं प पाठवलं हणून. तीपण यात सामील आहे का? ितनं तु हाला मा यािव सापळा
रचायला मदत के ली का?’’
“िमसेस िह टन यिु बट या गंभीररी या जखमी झाले या आहेत आिण स या मरणा या दारात आहेत.’’
हे ऐकून या माणसानं एक द:ु खद िकं काळी फोडली. तो आवाज घरभर घमु ला.
“तु ही वेडे आहात,’’ तो जोरात ओरडला. “जखमी तो झाला होता, ितला काहीही झालं न हतं! िबचा या
ए सीला कशाला कोण काही करील? मी ितला धमक िदली होती, देव मला मा करो. पण मी ित या के सालाही
ध का लागू िदला नसता. तमु चे श द मागे या. मला सांगा क ितला काहीही झालेलं नाहीये!’’
“ती ित या नव या या बाजूलाच अितशय गंभीर अव थेम ये पडलेली सापडली आहे.’’
एक द:ु खी सु कारा सोडून तो मटकन सो यावर बसला आिण यानं वतःचा चेहरा बेड्या घातले या हातांनी
झाकून घेतला.
जवळजवळ पाचेक िमिनटं तो तसाच शांत बसून होता. नंतर मग चेह यावरचे हात काढून तो अ यंत थंड िनराश
वरात हणाला, “मंडळी, आता तमु यापासून लपव यासारखं मा याकडे काहीही नाही. मी या माणसाला गोळी
घातली. कारण यानं मा यावर गोळी चालवली. हा काही खनु ाचा गु हा होत नाही. मा तु हाला असं वाटत असेल,
क मी या ीला जखमी के लं, तर एकतर तु ही मला ओळखत नाही िकं वा ितला तरी. मी तु हाला सांगतो,
जगाम ये िजतकं ेम मी ित यावर के लं िततकं कधीच कुणी के लं नसेल. माझा ित यावर अिधकार होता. िक येक
वषापासून आ ही ेमात होतो, आमचं ल नही ठरलं होतं. पण मग कोण हा इं ज आम या दोघांम ये आला? मी
सांगतो, माझा ित यावर पिहला ह क होता आिण मी इथे तो ह क गाजवायला आलो होतो.’’
“तू काय लायक चा माणूस आहेस हे ितला समज यावर ती तु यापासून दूर िनघून आली,’’ हो स कठोरपणे
हणाला. “तु यापासून लांब जा यासाठी ती अमे रके हन पळाली आिण ितनं इथे एका स य इ जतदार इं जाशी ल न
के लं. तरी तू ितचा कु यासारखा पाठलाग के लास आिण ितचं जीवन अस के लंस. कारण ितचं या माणसावर ेम
होतं आिण या याब ल ितला आदर होता याला सोडून ितनं तु यासोबत िनघून यावं असा तझ ु ा आ ह होता. ती
तझु ा ेष करत असताना आिण तल ु ा घाबरत असतानादेखील! याचा शेवट तू एका स जन माणसा या मृ यूम ये
आिण या या प नीला आ मह या कर यासाठी वृ कर याम ये के ला आहेस. िम. अॅबे लॅनी याचं उ र तू

55

Aaple Vachnalay
 यायालयासमोर देणार आहेस.’’
“ए सीचं काही बरंवाईट झालं तर माझं काय होईल?...’’ यानं आपली मूठ उघडून चरु गळलेला एक कागद
बाहेर काढला. “िम टर, हे बघा.’’ संशयी नजरेनं आम याकडे पाहात तो हणाला, “तु ही मला घाबरवायला बघत
आहात ना? ती खरंच तु ही हणताय इतक जखमी असेल, तर मग मला ही िच ी कुणी पाठवली?’’ यानं तो कागद
टेबलावर फे कला.
“तलु ा इथे आण यासाठी मीच ती िलिहली,’’ हो स हणाला.
“तु ही िलिहलीत? या जगाम ये आम या टोळीिशवाय या नाचणा या आकृ यांचं गिु पत कुणालाही माहीत नाही,
मग तु ही ही कशी काय िलिहलीत?’’
“एखादा माणूस जे शोधू शकतो ते दस ु या माणसाला अलगद सापडू शकतं,’’ हो स हणाला, “ लॅनी, तल ु ा
नॉरिवचला ने यासाठी घोडागाडी येत आहे. पण दर यान, तु यामळ ु े झाले या ासाची भरपाई कर यासाठी
तु याकडे थोडा वेळ आहे. तल ु ा हे माहीत आहे क िमसेस िह टन यिु बट स या वतः या पती या खनु ा या
के सम ये मु य संशियत आहे. आता िन वळ मा यामळ ु े आिण मा याजवळ असले या मािहतीमळु े या दोषारोपामधून
ती वाचलेली आहे. ित या पती या ददु वी मृ यूम ये ितचा य अथवा अ य कसलाही संबधं न हता, हे अ या
जगाला सांगणं इतकं तरी िकमान तू ित यासाठी क शकतोस.’’
“मला आणखी काहीही नकोय,’’ तो अमे रकन हणाला, “मी संपूण िनखळ स य सांगणं हेच मा यासाठी उ म
ठरेल, असं मला वाटतं.’’
“तू इथे जे काही बोलशील याचा उपयोग यायालयात तु या िव के ला जाऊ शकतो ही जाणीव तल ु ाक न
देणं माझं कत य आहे,’’ इ पे टर माट न गु हेगारी काय ा या काटेकोरपणाला अनस ु न हणाला. लॅनीनं याचे
खांदे उडवले.
“मला तो धोका मा य आहे,’’ तो हणाला. “सवात आधी मी तु हा लोकांना समजावून सांगतो क मी ए सीला
ती लहान अस यापासून ओळखतो. िशकागोम ये आ हा सात जणांची एक टोळी होती आिण ए सीचे वडील या
टोळीचे मख ु होते. तो हातारा पॅि क अितशय चाणा होता. यानंच ही िलपी शोधून काढली. ितचं सू तु हाला
माहीत नसेल, तर तु ही याला बािलश िच ं समजाल. ए सीनं आम याम ये राहन आम या काही करामती
आ मसात के या; पण ितला आमचा धंदा पसंत न हता. ित याजवळ ामािणकपणे कमावलेला थोडाफार पैसा होता.
यामळ ु े ती आ हा सवा या हातावर तरु ी देऊन सटकली आिण लंडनला आली. ितचा साखरपडु ा मा यासोबत झाला
होता आिण मला खा ी आहे क , मी जर दस ु रा एखादा यवसाय वीकारला असता तर ितनं मा याशी ल न के लं
असतं. ितला काय ा या िव जाऊन काहीही करणं मा य न हतं. ितचं या इं जाशी ल न झा यावरच ती कुठे
आहे ते मला शोधता आलं. मी ितला प िलिहलं, पण याचं काहीही उ र आलं नाही. मग मीच इथे आलो. प ांचा
काही उपयोग होत न हता हणून माझे संदशे ती िजथं वाचू शके ल अशा िठकाणी मी ते िलहायला लागलो. मला इथे
येऊन मिहना होत आला आहे. मी या शेतावर राहत होतो. ितथे माझी खोली एकांतात होती. यामळ ु े मी रोज रा ी
कुणा याही नकळत येऊ जाऊ शकत होतो. मी ए सीला सोबत ये यासाठी खूप िवनवून पािहलं. माझे संदशे ती
वाचत आहे हे मला माहीत होतं. कारण एकदा ितनं एका संदशे ाखाली आपलं उ र िलिहलेलं होतं. मग माझा संताप
वाढत गेला आिण मी ितला धमकावू लागलो. यानंतर ितनं मला एक प िलिहलं. यात ितने मला इथून िनघून
जा याची िवनंती के ली. ित या नव याचं नाव या कस याही भानगडीत गतंु लं, तर ितला तो ध का सहन झाला
नसता असंही ितनं कळवलं. ितनं नंतर मला कळवलं क ितचा नवरा झोपलेला असताना ती पहाटे तीन वाजता इथे
येऊन िखडक मधून मा याशी बोलेल; पण यानंतर मला इथून कायमचं िनघून जावं लागेल आिण नंतर ितला
समाधानानं जगता येईल. ती खाली आली आिण मी िनघून जावं हणून आिमष दाखिव यासाठी येताना पैसेही घेऊन

56

Aaple Vachnalay
 आली. मला याचा खूपच राग आला आिण मी ितचा दंड ध न िखडक मधून ितला ओढायचा य न के ला. याच
वेळेला ितचा नवरा हातात िप तूल घेऊन आला. ए सी जिमनीवर खाली वाकली आिण आ ही दोघं आमनेसामने
आलो. मी सश होतोच. याला घाबरवून पळवून लाव यासाठी आिण यानंतर मला पसार होता यावं हणून मी
माझं िप तूल रोखलं. यानं मा यावर गोळी चालवली; पण याचा नेम चक ु ला. जवळ जवळ याच णाला मीपण
िप तूल चालवलं आिण तो खाली कोलमडला. मी बागेमधून पळालो, ते हा मला िखडक बंद के याचा आवाज ऐकू
आला. देवाशपथ हेच खरं आहे. यातला येक श द खरा आहे. पढु े घडले या काराब ल तो पोरगा िच ी घेऊन
येईपयत मी काहीही ऐकलं न हतं. पण या िच ीमळ ु े मी इथे वतःहन आलो आिण एखा ा प यासारखा अलगद
तमु या जा यात सापडलो.’’
लॅनी बोलत असतानाच एक घोडागाडी आली. आतम ये दोन गणवेषधारी पोलीस बसलेले होते. इ पे टर
माट न उठला आिण कै ा या खां ाला हात लावून हणाला, “आपली िनघायची वेळ झाली.’’
“मला ितला एकवार बघता येईल का?’’
“नाही, ती शु ीत नाही. िम टर शेरलॉक हो स, यापढु े जे हा कधी मा याकडे अशी मह वाची के स असेल ते हा
तु ही मा यासोबत अस याचं स ा य मला ा होवो, अशी मी आशा य करतो,’’ माट न हणाला. आ ही
िखडक जवळ उभे राहन यांची घोडागाडी दूरवर जाईपयत पाहत रािहलो. मी मागे वळ यावर माझी नजर या कै ानं
टेबलावर फे कले या कागदा या तक ु ड् यावर पडली. याच िच ीनं हो सनं याला भल ु वलं होतं.
“वॉटसन, बघ तल ु ा वाचता येतंय का?’’ हो स ि मत करत हणाला.
यावर कुठलेही श द िलिहलेले न हते. पण नाचणा या आकृ यांची अशी एक ओळ होती :

“मी सांिगतलेलं सू जर तू वापरलंस,’’ हो स हणाला, “तर तल

ु ा ल ात येईल क याचा अथ ‘ताबडतोब इथे
ये’ एवढाच आहे. मला खा ी होती क या आमं णाचा तो अ हेर करणार नाही. कारण ही िच ी या ीखेरीज अजून
कुणी पाठवेल अशी तो क पनादेखील क शकला नसता. आजवर के वळ दु संदशे पाठवणा या या नाचणा या
आकृ यांचा उपयोग अशा त हेनं आपण चांग या कामासाठी क न घेतला आहे. मला वाटतं, आता मी तु या या
सं ह-वहीसाठी एक वेगळीच, असाधारण घटना दे याचं वचन पूण के लेलं आहे. आपली रे वेगाडी तीन चाळीसला
आहे, यामळ ु े आपण रा ी या जेवणापयत बेकर ीटला आरामात पोहचू शकू.’’
उपो ात हणून थोडंसं : या अमे रकन अॅबे लॅनीला नॉरिवच या िहवाळी यायालयीन सनु ावणीत मृ यूची
िश ा ठोठाव यात आली. मा , नंतर प रि थतीज य परु ावा ल ात घेऊन आिण पिहली गोळी िह टन यिु बट
यांनीच चालवली अस यानं याची िश ा ज मठेपेम ये बदल यात आली. िमसेस िह टन यिु बट यां याब ल मी
इतकं च ऐकलंय क , ती नंतर पूणपणे बरी झाली. आजही ती िवधवा हणून जगत आहे आिण ितचं अ खं आयु य
नव याची शेती सांभाळणं आिण गोरग रबांना मदत करणं या कामांसाठी खच करत आहे.

57

Aaple Vachnalay
 ४. एकाक सायकल वाराचं रह य

शेरलॉक हो स १८९४ ते १९०१ या दर यान िविवध कामांम ये चंड गतंु लेला होता. या आठ वषादर यान
याची मदत घेतली गेली नसेल अशी कुठलीही सावजिनक घटना न हती, असं हटलं तर वावगं ठ नये. याखेरीज
यानं मह वाची भूिमका िनभावले या शंभराहन अिधक खासगी, खूप नाजूक, गतंु ागतंु ी या आिण अभूतपूव अशा
घटनाही हो या. च ावून टाकणारे देदी यमान, चंड यश आिण याचबरोबर अप रहायपणे येणारे काहीसे अपयश हा
यानं सलग के ले या चंड कामाचा प रपाक होता. मी या सव घटनांचे सव मु े यवि थतरी या टाचून ठेवले आहेत
आिण िक येक घटनांम ये वैयि करी या माझा सहभागदेखील अस यानं यापैक कुठली रोमांचक घटना जनतेसमोर
मांडावी हे ठरवणं मा यासाठी िकती मु क ल काम असेल, याची कुणालाही सहजग या क पना करता येऊ शकते.
तरीही मी मा या आधी याच थेनस ु ार गु ा या गंभीर ू रतेपे ा गु हा उकल यासाठी वापरलेली कुशा बु ी आिण
या घटनेमधली नाट् यमयता असले या संगांना ाधा य देईन. हणूनच आता मी वाचकांसमोर चािल टनची
एकाक सायकल वार िमस हायोलेट ि मथ िहची घटना, यानंतर आम या शोधकायाम ये घडले या िविच
प रि थतीची आिण यानंतर अनपेि त ददु वी घटनांम ये याची झालेली प रणती आदी गो ी मांडत आहे. या
घटनेम ये माझा िम या खास कुशा बु ीसाठी िस आहे, ती वैिश ् यं फार काही उठून िदसत नाहीत, हे खरं
आहे. पण मी या उपल ध मािहतीव न या कथा िलिहतो, या गु ां या लांबलचक यादीम ये काही खास
मदु ् ांमळ
ु े ही घटना फार वेगळी आिण मनोवेधक ठरली.
मा या छोटेखानी वहीमधील न दीनस ु ार आ ही २३ एि ल, १८९५ रोजी शिनवारी िमस हायोलेट ि मथ
िहला पिह यांदाच भेटलो. मला चांगलंच आठवतंय हो स या वेळी जॉन ि ह सट हाडन या सु िस
तंबाखूस ाटा या एका गतंु ागतंु ी या आिण िविच छळवणूक करणा या शोधाम ये परु ता गतंु लेला होता. नेमकं याच
वेळी ितचं येणं हो सला अिजबात आवडलेलं न हतं. मा या िम ाला अचूकता आिण एका तेचा इतका यास असे,
क हातामध या कामापासून याचं ल िवचिलत करणा या कुठ याही गो ीचा याला आ यंितक ितटकारा वाटे.
तरीदेखील या या वभावाम ये मळ ु ीच तसु डेपणा नस यानं एका त ण सदंु र मल ु ीची कहाणी ऐकायला नकार
देणदं ख
े ील याला अश य होतं. ही उंच, घरंदाज आिण आकषक त णी या सं याकाळी उिशरानेच आम या बेकर
ीट या घरी आली आिण ितनं आम याकडे मदतीची आिण स याची याचना के ली. हो सकडे इतर गो कडे
ढुंकून बघ याइतकाही वेळ नाही इतका तो कामात गढला आहे असं ितला िकतीही वेळा सांगूनदेखील काही उपयोग
न हता. कारण आपली कहाणी ऐकवायचीच असा ठाम िनधार ितनं येतानाच के लेला होता. यामळ ु े ितचं हणणं
आ ही ऐक यािशवाय ती आम या खोलीबाहेर जाणार नाही, हे प िदसतच होतं.
हो सनं िनिवकार आिण काहीशा थकले या मु ेनंच या ‘सदंु र घस ु खोराला’ बस याची िवनंती के ली आिण ितची
न क सम या काय आहे ते िवचारलं. “िकमान हे तमु या कृतीशी तरी संबिं धत न क च नाही,’’ तो ितला
आपादम तक याहाळत हणाला. “इतक जोशपूण सायकल वार हणजे कायम तंदु त असणारच,’’ अशी
मि लनाथीही यानं के ली.
ितनं आ यानं वतः या पायांकडे पािहलं, ते हा ित या पावलां या बाजूची जागा सायकलचं पेडल लागून
लागून जाडसर झा याचं मा या ल ात आलं. “हो, मी भरपूर सायकल चालवते िम टर हो स. मा या आज या या
भेटीशी याचा थोडाफार संबधं आहे.’’ मा या िम ानं या त णीचा हातमोजे न घातलेला उघडा हात वतः या हाती
घेऊन याचं अगदी बारकाईनं िनरी ण के लं. हे करताना याचा एकं दर अिवभाव मा एखादा नमनु ा तपासत
असले या शा ासारखा होता. “तु ही याब ल मला माफ कराल याची मला खा ी आहे, कारण माझा यवसायच

58

Aaple Vachnalay
 असा आहे...’’ ितचा हात सोडून देत तो हणाला. “तु ही टायिप ट आहात असं समज याची चूक मी जवळ जवळ
करतच होतो; पण ही बोटं टायिप टची नाहीत, तर संगीतत ाची आहेत. वॉटसन, तल ु ा यां या बोटा या टोकावर
पडलेला खड् डा िदसतोय? दो ही यवसायातील लोकां या बोटांवर अगदी असाच खड् डा पडतो; पण चेह यावरचा
हा आ याि मक भाव...’’ यानं ितचा चेहरा हातात ध न काशाकडं वळवला. “हा टाइपराइटरमळ ु े येत नाही. ही
त णी संगीतत आहे.’’
“हो. िम टर हो स, मी संगीत िशकवते.’’
“ ामीण भागाम ये, मला वाटतं... तमु या रंगाव न...’’
“हो, सर, फानहॅमजवळ. सरे या सीमावत भागाम ये.’’
“तो खूप रमणीय भाग आहे. आमचा या याशी एकदम आगळावेगळा संबधं देखील आहे. वॉटसन, तल ु ा
आठवतं, ितथेच आपण या आच टॅमफड नावा या बनावट चलन छापणा याला पकडलं होतं? िमस हायोलेट,
आता सांगा, फानहॅमजवळ, सरे या सीमावत भागाम ये काय घडलंय?’’
नंतर या त णीनं अगदी प पणे आिण सस ु गं तरी या हा िविच िक सा सांिगतला :
“माझे वडील हयात नाहीत, िम टर हो स. यांचं नाव जे स ि मथ. ते जु या इ पे रअल िथएटरम ये वा वदंृ
संयोजन करत असत. रा फ ि मथ नावाचे एक काका सोड यास माझी आई आिण मी आ ही दोघीच या जगाम ये
उरलो आहोत. हे काका २५ वषापूव आि के म ये िनघून गेले आिण ते हापासून आमचा यां याशी काहीही संपक
नाही. माझे वडील गे यावर आ ही अगदीच कफ लक झालो होतो. मा , एके िदवशी ‘टाइ स’म ये आम यासंदभात
चौकशी करणारी एक जािहरात िस झाली. आ ही या वेळी खूप आनंदलो होतो. कारण आ हाला असं वाटलं होतं
क , आम यासाठी कुणीतरी भरभ कम मालम ा ठेवलेली आहे. वतमानप ाम ये मािहती िद यानस ु ार आ ही एका
विकलाकडे गेलो. ितथे आ ही दोघा जणांना भेटलो. िम टर कॅ थस आिण िम टर वूडली. हे दोघंही दि ण
आि के तून आले होते. ते हणाले क , माझे काका यांचे िम होते आिण काही िदवसांपूव च यांचा जोहा सबगम ये
अगदी दा र य् ात मृ यू झाला होता. यांनी आप या अखेर या वेळी या दोघांना सांिगतलं होतं क , माझे कोणी
नातेवाईक अस यास शोधा आिण ते ठीक आहेत का याची चौकशी करा. हे ऐकून मला आ य वाटलं. कारण इत या
वषाम ये रा फकाका िजवंत असताना यांना आमची कधीही आठवण आली नाही आिण मरताना आ हाला
शोध यासाठी यांनी इतक तसदी यावी! पण िम टर कॅ थस यांनी सांिगतलं क , मा या काकांना नक ु तंच आप या
भावा या िनधनािवषयी समजलं होतं. तसंच आम या ददु वासाठी ते वतःला दोषी मानत होते.’’
“जरा थांबा,’’ हो स हणाला, “ही मलु ाखत कधी घडली?’’
“गे या िडसबरम ये. चार मिह यांपूव .’’
“पढु े सांगा.’’
“िम टर वूडली मला तरी एकदम िकळसवाणा त ण वाटला. तो सारखा मा याकडे टक लावून बघत होता.
याचा जाडा चेहरा सज ु लेला होता, याची िमशी लालसर होती आिण याने मधोमध च प भांग पाडलेला होता. मला
तर तो अगदी ितर करणीय वाटला. आिण असंही या अस या माणसाशी ओळख ठेवणं िसरीलला अिजबातच
आवडणार नाही याची मला खा ी होती.’’
“ओह, ‘ याचं, नाव िसरील आहे तर’’’ हो स ि मत करत हणाला.
ती त णी लाजून हसली. “हो, िम टर हो स. िसरील मॉटन. तो इलेि कल इंिजिनअर आहे आिण या
उ हा या या शेवटी आ ही ल न करायचं ठरवत आहोत. अरे बापरे, मी या याब ल एकदम कसं काय बोलायला
लागले? तर मी काय सांगत होते क , िम टर वूडली एकदम िकळसवाणा ाणी होता; पण ब यापैक वय कर असणारे

59

Aaple Vachnalay
 िम टर कॅ थस या यापे ा काहीसे स य वाटले. ते रंगानं जरा सावळे , िफकट चेहे यावर दाढी-िम या नसलेले एक
शांत गहृ थ होते. यांच वागणं न होतं, हसणं स न होतं. आमचं कसं काय चालू आहे याची यांनी चौकशी के ली
आिण जे हा यांना आम या ग रबीिवषयी समजलं ते हा यांनी मला सचु वलं क मी यां या दहा वषा या मल ु ीला
संगीत िशकवावं. मी सांिगतलं, मला आईला सोडून राहता येणार नाही. यावर ते हणाले क , मी दर आठवड् या या
शेवटी घरी जाऊ शके न. िशवाय यांनी मला वषभरासाठी १०० पाउंड वेतन कबूल के लं. ही न क च आकषक संधी
होती. मी अखेर कबूल झाले आिण फानहॅमपासून सहा मैल दूर असले या िच टन ांज इथे राह यासाठी गेले.
िम टर कॅ थस िवधरु होते. यांनी घर सांभाळ यासाठी एक कामवाली नेमलेली होती. िमसेस िड सन या वय कर
आिण आदरणीय हो या. ती लहान मल ु गी खूप गोड होती आिण इतर सव गो ीदेखील मला अनक ु ू ल वाट या. िम टर
कॅ थस हे अ यंत दयाळू होते आिण संगीताची उ म जाण राखणारे होते. आम या बहतेक सं याकाळी एक पणे
स न वातावरणात ग पा मार यात जाय या. दर आठवड् या या शेवटी मी फानहॅमला असले या मा या घरी आईला
भेट यासाठी जात असे; पण मा या आनंदावर पिहलं िवरजण पडलं ते लाल िमशीवा या िम टर वूडली या ये यानं.
तो आठवडाभर राह यासाठी हणून आला; पण मला ते तीन मिह यांहन लांब वाटले! तो एक भयानक माणूस होता.
येकावर जबरद ती, दमदाटी करत असायचा, मा यावर तर फारच जा त. तो मला अगदी िकळसवा या प तीनं
ेमाचं दशन क न दाखवायचा, वतः या संप ी या बढाया मारायचा आिण हणायचा क मी या याशी ल न
के लं तर मला लंडनमधील सवात महागडे िहरे िमळतील. अखेर मी याला कसलाही ितसाद देत नसलेलं पाहन एके
िदवशी रा ी या जेवणानंतर यानं माझा दंडच धरला. तो फारच ताकदवान होता. तो हणाला जोवर मी याला चबंु न
देणार नाही तोवर तो मला जाऊ देणार नाही. िम टर कॅ थस मधे पडले आिण यांनी मला सोडवलं. तसा तो या
यजमानांवरच उलटला आिण यांना खाली पाडून यां या चेह याला इजा के ली. हाच या या भेटीचा शेवट होता, हे
तु हाला ल ात आलं असेलच. िम. कॅ थस यांनी दस ु या िदवशी माझी माफ मािगतली आिण हणाले क , परत
माझा असला अपमान होणार नाही. मी यानंतर िम टर वूडली याला पािहलेलं नाही.
“तर आता िम टर हो स मी तमु चा स ला या गो ीसाठी मागायला आले आहे, ती खास गो आता सांगते.
ल ात या, दर शिनवारी मी माझी सायकल घेऊन फानहॅम रे वे थानकावर जाते. कारण मला शहरात जाणारी बारा
बावीसची गाडी पकडायची असते. िच टन ांजपासूनचा हा र ता तसा एकाक च आहे, पण एका िठकाणी जरा
जा तच िनजन आहे. चािल टन हीथ एक कडे आिण दस ु रीकडे चािल टन हॉल या भोवताली पसरलेलं जंगल, असा
हा एक मैलभराचा र ता आहे. याहन जा त सनु सान र ता तु हाला इतर कुठंही आढळणार नाही. ू सबरी
िहल या मु य र याला पोहचेपयत या र यावर एखादी बैलगाडी िकं वा शेतकरी असं काहीही िदसणंसु ा दमु ळ
असतं. दोन आठवड् यांपूव मी या र याव न जात होते ते हा मागं वळून पािहलं, तर दोनेकशे याडाव न एक माणूस
सायकलव न मा या मागे येत होता. तो म यमवयीन मनु य होता आिण याला छोटी काळी दाढी होती. मी
फानहॅमला पोहच याआधी एकदा मागे वळून पािहलं, तर तो माणूस नाहीसा झालेला होता. पण िम टर हो स, जे हा
मी सोमवारी परत येताना तोच माणूस र या या याच भागात मला परत िदसला ते हा मला िकती आ य वाटलं
असेल याची जरा क पना करा. माझं आ य अजूनच वाढलं, कारण हाच संग पढु या शिनवारी आिण सोमवारीही
तसाच घडला. यानं कायम मा यापासून ब यापैक अंतर ठेवलं आिण मला कस याही कारे ास िदला नाही; पण
तरीही मला हे रह यमय वाटलं. िम टर कॅ थससोबत या संदभात मी बोलले. यांनी माझं बोलणं फार गंभीरपणे
घेतलं. ते हणाले क , यांनी घोडा आिण टांगा मागवलेला आहे, तर यानंतर मी या िनजन र याव न सोबत
कुणीतरी अस यािशवाय जाऊ-येऊ नये.
“ती घोडागाडी या आठवड् याम ये यायला हवी होती; पण काही कारणामळ ु े आली नाही. मला पु हा एकदा
सायकलव नच टेशनवर जावं लागलं. आज सकाळी मी चािल टन हीथव न येताना मागे पािहलं ते हा दोन
आठवड् यांपूव चा तोच माणूस आजही खा ीशीररी या ितथे होता. तो मा यापासून इतका लांब राहायचा क मला

60

Aaple Vachnalay
 याचा चेहरा नीट िदसू शकायचा नाही. तो न क च मा या ओळखीत यांपैक न हता. यानं गडद रंगाचा सूट आिण
कापडी टोपी घातली होती. या या चेह यावरची मला िदसणारी एकमेव गो हणजे याची काळी दाढी. आज मी
अिजबात घाबरले न हते, पण मला फार उ सक ु ता वाटली. हा कोण माणूस आहे आिण याला काय हवंय हे जाणून
यायचंच असं मी ठरवलं होतं. मी माझी सायकल हळू के ली तशी यानं याचीदेखील हळू के ली. मी वाटेत थांबले तर
तोही थांबला. मग मी या यासाठी एक सापळा रचला. या र यावर एक वळण आहे. मी ितथून भराभर पेडल मारत
पढु े गेले आिण वळ यावर लगेच याची वाट बघत थांबून रािहले. माझी अपे ा होती क तो वेगानं पढु े येईल आिण
थांबायचं सचु ाय या आधीच मा यासमो न जाईल. मा , तो पढु े आलाच नाही. मग मीच मागे गेले आिण या
वळणा या अलीकडे पािहलं. मला चांगला मैलभर लांब र ता िदसत होता; पण तो ितथे कुठंच न हता. याहन अ तु
गो हणजे या र याला कुठलीही बाजूची वाट फुटलेली नाही, िजथून तो अ य होऊ शके ल.’’ हो सने वतःशीच
हसत आपले हात एकमेकांवर चोळले. “या घटनेम ये काही मजेदार मु े आहेत हे न क ,’’ तो हणाला, “तु ही या
वळणावर पढु े येणं आिण मागे र यावर कुणीही नाही हे समजणं, या दोन गो म ये साधारण िकती वेळ गेला?’’
“दोन िकं वा तीन िमिनटं.’’
“ हणजे तो र याव न मागे िफरला नसणार आिण तु ही हणता क ितथे आजूबाजूला दस ु री वाटच नाही.’’
“एकही नाही.’’
“मग यानं न क दो हीपैक एखादी पायवाट घेतली असणार.’’
“पण यानं टेकडी या बाजूची पायवाट घेतली नसणार, नाहीतर मी याला पािहलं असतंच.’’
हो स हणाला, “ हणजे एके क करत आपण सगळे मु े ल ात घेतले, तर शेवटी आपण एकमेव मदु ् ापयत
पोहचतो, क तो चािल टन हॉलकडे वळला असणार. ते र या या एका बाजूला याच घरमालका या जिमनीवर
वसलेलं आहे, असं मला वाटतंय. अजून काही?’’
“नाही िम टर हो स. या कारानं मी इतक ग धळले होते क जोवर तु हाला भेटत नाही आिण तमु चा स ला
घेत नाही तोपयत मला बरं वाटलं नसतं.’’
हो स थोडावेळ शांत बसून रािहला. “तमु चं ल न या याबरोबर ठरलंय तो कुठं आहे?’’
“तो कॉ हे ीमध या िमडलँड इलेि कल कं पनीम ये काम करतो.’’
“तो अचानक येऊन तु हाला आ याचा ध का देऊ शकतो ना?’’
“ओह, िम टर हो स. जणू काही मी याला ओळखणारच नाही!’’
“तमु चे आणखी कुणी शंसक होते?’’
“िसरीलला भेट याआधी काही जण होते.’’
“ यानंतर?’’
“तो घाणेरडा माणूस, वूडली - तु ही याला शंसक हणू शकत असाल तर...’’
“आणखी कुणी नाही?’’
मग आमची अशील त णी थोडी बावचळली. “कोण आहे तो?’’ हो सनं िवचारलं.
“ओह, कदािचत ही माझी क पनाच असेल; पण मला िक येकदा वाटतं क माझे मालक िम टर कॅ थस
मा याम ये जरा जा तच रस दाखवतात. आ ही कायम एक च असतो. मी सं याकाळी यांना सोबत करते. ते मला
कधीच काही हणत नाहीत. ते अ यंत स य गहृ थ आहेत. पण कोण याही मल ु ीला ‘अशी’ गो बरोबर समजतेच
ना?’’
“हं!’’ हो स गंभीरपणे हणाला, “ यांचा यवसायधंदा काय आहे?’’

61

Aaple Vachnalay
 “ते खूप ीमंत आहेत.’’
“पण यां याकडे टांगा अथवा घोडे नाहीत?’’
“हो, पण िकमान ते ब यापैक पैसेवाले आहेत. ते आठवड् यामधून दोन- तीनदा शहराम ये जातात. दि ण
आि के मध या सो या या शेअसम ये यांना िवशेष रस आहे.’’
“िमस ि मथ, यानंतर घडणा या ता या घडामोड ब ल तु ही मला कळवत राहा. आता मी कामाम ये खूप
गतंु लेला आहे, पण तरीही वेळात वेळ काढून तमु या के सब ल काही चौकशी अव य करेन. मा , यादर यान मला
कळव यािशवाय काहीही क नका. ध यवाद! तमु याकडून आ हाला चांग या बातमीखेरीज काहीही ऐकायला
िमळणार नाही अशी आशा करतो.’’
“अशा मल ु ी या मागे लोक लागणार हे तर नैसिगक आहे,’’ हो स याचा पाइप त डात ध न यानाला
बस यासारखा बसून हणाला. “पण एकाक र यावर सायकलव न असा पाठलाग हे काही चांगलं ल ण नाही. हा
ितचा एखादा गु ेमी आहे यात काही शंका नाही. पण या घटनेम ये काही िविच आिण सूचक दवु े आहेत,
वॉटसन.’’ मी िवचारलं, “तो के वळ याच िठकाणी का िदसतो?’’
“अगदी बरोबर. या चािल टन हॉलमध या भाडेक ं ना शोध याचा आपण पिह यांदा य न के ला पािहजे. नंतर
कॅ थस आिण वूडली! ते दोघं इत या वेग या कारचे आहेत क यां याम ये न क काय दवु ा आहे? रा फचे
नातेवाईक शोध याम ये दोघांनाही इतक ची का? इथे कामवालीला बाहेर यापे ा दु पट पैसे िदले जातात; परंतु
टेशनपासून सहा मैल दूर असूनदेखील घोडे बाळगले जात नाहीत. काहीतरी गडबड आहे, वॉटसन, फार गडबड
आहे.’’
“तू ितथे जाणार आहेस का?’’
“नाही, मा या परम िम ा, तू ितथे जाणार आहेस! हे एखादं छोटंसं कार थान असू शकतं. यासाठी मी माझं
इतर मह वाचं संशोधन बाजूला ठेवू शकत नाही. सोमवारी तू फानहॅमला लवकरच पोच, चािल टन हीथजवळ लपून
बस आिण हे सव मु े तू वतः तपासून बघ. यानंतर काय करायचं ते तूच ठरव. नंतर चािल टन हॉलम ये कोणकोण
राहात आहे याची चौकशी क नच मग परतून मला सव तपशील सांग. वॉटसन, जोपयत आप याला ही सम या
उकल याइतके नेणारे काही ठोस धागेदोरे िमळत नाहीत तोपयत या िवषयाब ल एक श दही बोलायची गरज नाही.’’
आ हाला या त णीनं आधीच सांिगत या माणे ती दर सोमवारी वॉटलूव न नऊ प नासची गाडी पकडून जात
असे. हणून मी लवकर िनघून नऊ तेराची गाडी पकडली. फानहॅम थानकाव न चािल टन हीथचा र ता
िवचारायला मला काहीही अडचण आली नाही. या रह यातलं हे थान चक ु वणं अश यच होतं. कारण हा र ता
हणजे एक कडे बोडक टेकडी आिण दस ु रीकडे एकसार या झाडां या कंु पणांची रांग होती. या कंु पणांपाठीमागे
मोठमोठी झाडे असलेली एक बाग होती. ितथे वेशावरच दगडफुलांनी आ छादलेला मोठा खडक होता. बाजूला
असले या दो ही खांबांवर बरु शीनं भरले या कुलिच हां या ितमा हो या. पण या मु य गाडीमागाखेरीज मला
कंु पणाम ये अनेक फटी आिण यातून पढु े जाणा या वाटा िदस या. र याव न ते घर िदसू शकत न हतं; पण
आजूबाजूचा प रसर मा उदास आिण उतरती कळा लाग यासारखा िदसत होता. संपूण टेकडी वसंत ऋतूत या
िपव याध म सूयफुलांनी चमकत होती. ितथ याच एका झडु पामागे मी लपून बसलो. कारण इथून मला हॉलचं
वेश ार आिण र याचा तो एकाक ट पा दो हीकडून िदसत होता. मी आलो ते हा तो पूणपणे िनजन होता. पण
आता मी िजथून आलो या या िव िदशेनं एक सायकल वार येताना मला िदसला. यानं गडद रंगाचा सूट घातला
होता आिण याची काळी दाढी मला प पणे िदसली. चािल टन ाउंड्सला पोहच यावर तो सायकलव न खाली
उतरला आिण कंु पणामध या एका फटीमधून सायकल घेऊन आत िशरला, यानंतर तो मा या नजरे या ट याबाहेर
गेला.

62

Aaple Vachnalay
 आणखी पंधरा िमिनटं गेली असतील आिण पु हा एक सायकल वार आला. ही होती आमची अशील त णी. ती
टेशनव न परत येत होती. ती चािल टन या कंु पणाजवळ येताच इकडेितकडे बघू लागली. आधीच लपले या
थानाव न तो माणूस िनिमषाधात बाहेर आला आिण आप या सायकलवर बसून ितचा पाठलाग क लागला.
एवढ् या मोठ् या प रसराम ये या दोनच आकृ या मला हलताना िदसत हो या. सायकलवर एकदम ताठ बसलेली ती
डौलदार त णी आिण सायकल या हॅ डलवर एकदम खाली वाकून येक हालचाल संशया पदरी या करणारा
ित या मागे असलेला तो माणूस. ितनं मागे वळून या याकडं पािहलं आिण आपला वेग कमी के ला. यानंदख े ील वेग
कमी के ला. ती थांबली. तोदेखील ित यामागे २०० याडाचं अंतर ठेवून थांबला. ितची पढु ची हालचाल िजतक
अचानक होती िततक च अनपेि तदेखील होती. ितनं सायकलची चाकं गरकन िफरवली आिण ती सरळ या या
िदशेने आली. तो ित याइत याच चपळाईनं परंतु एकदम घाईनं ितथून पळाला. ितनं आपली मान घमडीतच उंचावली
आिण आप या िन:श द ेमीकडं काहीही ल नस यासारखी परत र याला लागली. तोदेखील परत वळला आिण
र या या वळणाव न मला िदसेनासा होईपयत ित या मागे अंतर ठेवून जात रािहला. मी मा या लप या या
िठकाणीच बसून रािहलो, ते एक बरंच झालं. कारण तो माणूस सायकल हळूहळू चालवत परत आला. तो हॉल या
वेश ारामधून आत गेला आिण सायकलव न खाली उतरला. काही िमिनटांसाठी तो मला झाडां या गद त उभा
रिहलेला िदसला. यानं आपले हात उंचावले होते. मला वाटतं, तो बहतेक ग यामधला टाय ठीक करत असावा.
नंतर तो परत या या सायकलवर बसला आिण मा यापासून दूर हॉल या िदशेने िनघून गेला. मी टेकडीसमो न
पळालो आिण झाडांमधून पाह लागलो. अगदी दूरवर मला एक जनु ी करड् या रंगाची इमारत आिण ितची उंच, ट् यडु ोर
काळातली धरु ांडी िदसत होती. मा , र ता मा दाट झडु पांमधून जात अस यानं मी यानंतर या माणसाला पाह
शकलो नाही. मला वाटलं क मी सकाळभरातच ब यापैक काम सा य के लेलं आहे. मी स न मनानं फानहॅमला
परत गेलो. ितथला एक दलाल मला चािल टन हॉल भाड् यानं घे याब ल काहीही मािहती देऊ शकला नाही; पण
यानं पॉल मॉल येथील एका िस फमम ये िवचारायला मला सांिगतलं. मी इथे ये याआधी यािठकाणी थांबून
यां या एका ितिनधीला भेटलो. मला या उ हा यासाठी चािल टन हॉल भाड् यानं िमळू शकत नाही, असं तो
हणाला. कारण मला खूप उशीर झाला होता. मिहनाभर आधीच िम टर िव यमसन नावा या भाडेक ला तो दे यात
आलेला असून, ते एक स य आिण आदरणीय गहृ थ आहेत, असं तो हणाला. हा ितिनधी मला याहन जा त
मािहती देऊ शकला नाही. कारण आप या ाहकांिवषयी चचा करणं या या िनयमांम ये बसत न हतं. मी
सं याकाळी सांिगतलेली ही मािहती शेरलॉक हो स अगदी ल पूवक ऐकत होता. पण या या त डामधून मला
अपेि त आिण थोडाफार आव यक असलेला एकही तिु तपर श द िनघाला नाही. उलट याचा गंभीर चेहरा
नेहमीपे ा अजूनच गंभीर झाला आिण मी काय के लं अथवा काय के लं नाही यावर यानं टीका सोडलं.
“मा या परम िम ा, तझु ी लपायची जागाच फार चक ु ची होती. तू कंु पणा या मागे लपायला हवं होतंस. ितथून
तलु ा या माणसाला जवळून पाहता आलं असतं. तू वतःदेखील यां यापासून काही शंभरेक याड दूर लपला
अस याने िमस ि मथपे ाही कमी मािहती मला सांगत आहेस. ती या माणसाला ओळखत नाही असं ितला
वाटतंय... पण तो ित या ओळखीमधला असावा असं मला ठामपणे वाटतंय. अ यथा, ितनं आप या जवळ येऊन
आपला चेहरा ओळखू नये याची तो इतक खबरदारी का घेत असावा? तू हणतोस क तो हँडलवर वाकून सायकल
चालवत होता. हणजे परत एकदा लपवालपवीचा य न. तू आज खरंच खूप वाईट कामिगरी के लीस. तो घरी
गे यावर तो कोण आहे हे शोधून काढ यासाठी तू लंडनमध या दलालाकडे गेलास.’’
“मग मी काय करायला हवं होतं?’’ मी जरा घु शातच ओरडलो.
जवळ या गु याम ये जायचं. खेड्यामध या सव खमंग चचा ितथेच होत असतात. यांनी तल ु ा गावात या
येकाब ल सांिगतलं असतं. मालकापासून ते हलकट नोकरांपयत. िव यमसन! या नावामळ ु े मला काहीच ल ात
येत नाहीये. जर तो वय कर असेल तर एखा ा त ण यायामपटू मल ु ीपासून इत या चपळाईनं दूर पळू

63

Aaple Vachnalay
 शक याइतका जोमदार असणार नाही. तु या आज या या मोिहमेमळ ु े हाताशी काय लागलं, तर या मल
ु ीची कहाणी
खरी आहे एवढीच मािहती! पण याब ल मला कधीच काही शंका न हती. या हॉलम ये आिण सायकल वाराम ये
काहीतरी दवु ा न क आहे, याबाबतही मला काही शंका न हती. हा हॉल कु या िव यमसननं भाड् यानं घेतला आहे.
याम ये मह वाचं काय आहे? आता... एवढंही िनराश हायचं कारण नाही. पढु या शिनवारी आपण याहन जा त
चांगलं काम न क च क शकतो. यादर यान मी एक-दोन चौकशी मा यातफ क न ठेवेन.’’
दस ु या िदवशी सकाळी आ हाला िमस ि मथकडून एक िच ी आली. याम ये मी वतः पािहलेले संग
थोड यात पण अचूकतेनं वणलेले होते. मा , िच ी या खाली एक ताजा कलम होता :
“मी िव ासानं एक गो सांगत आहे आिण तु ही ती समजून याल अशी आशा आहे, िम टर हो स. माझं इथे
राहणं अगदी मु क ल होऊन बसलेलं आहे. कारण मी यां याकडे काम करते यांनी मला ल नाची मागणी घातलेली
आहे. यां या भावना फार सखोल आिण ामािणक आहेत याची मला खा ी आहे; परंतु मी दस ु याच कुणालातरी
श द िदलेला आहे. यांनी माझा नकार स यपणे पचवला असला तरी ते यां या मनाला फार लागलेलं आहे. माझी
इथली प रि थती िकती नाजूक बनली आहे याची तु हाला क पना येऊ शकते.’’
“आपली त ण मै ीण आता खोल खोल अडकतच चाललेली आहे,’’ प वाचून झा यावर हो स िवचारपूवक
हणाला. “या घटनेम ये काही रोचक मु े आहेत आिण मला आधी वाटलं होतं याहन जा त घटना लवकरच
घड याची श यता िदसत आहे. एखा ा खेड्यामध या कोण यातरी शांत आिण िनवांत जागी िव ांतीची मला
तशीही फार गरज आहे. हणून आजच दपु ारी ितथे जाऊन मा या एक-दोन गहृ ीतकांचा छडा लावायचा माझा िवचार
आहे.’’
हो स या खेड्यामध या ‘िनवांत’ िदवसाचा प रणाम मला सं याकाळी लगेचच िदसला. कारण तो उिशरा बेकर
ीटवर आला ते हा याचा ओठ कापलेला होता, कपाळावर एक टगूळ आलेलं होतं आिण याचा एकं दर अवतारच
इतका बघ यालायक झाला होता क कॉटलंड याडनं संशियत हणून अिधक शोध घे यासाठी याला दावेदार
मानलं असतं! पण तो वतः याच साहसावर चंड खूश होता आिण याब ल बोलताना खदाखदा हसत होता.
“ह ली यायाम करायला मला इतका कमी वेळ िमळतो क , हात-पाय हलव याची एखादी संधी मला बि सासारखी
वाटते,’’ तो हणाला. तलु ा मािहतच आहे क पारंप रक ि टीश प ती या मु ीयु ाम ये िकती वीण आहे ते.
कधीकधी ते कामी येतं. आजचंच उदाहरण बघ ना, मी तसा नसतो तर आज मी अगदी लािजरवा या ि थतीम ये
परत आलो असतो.’’
काय घडलंय ते सांगायची मी याला िवनंती के ली. “तू िजथं जायला हवं होतंस तो खेड्यामधला दा चा गु ा
मी शोधला आिण ितथे जाऊन गपु चूप चौकशी के ली. ितथे एक वटवट् या घरमालक मला हवी असलेली सगळी
मािहती देत होता. हा िव यमसन एक सफे द दाढीधारी माणूस आहे आिण तो हॉलम ये या या मोज याच
नोकरांसोबत राहात आहे. ितथे अशी अफवा आहे क तो चचचा पा ी होता िकं वा आहे. पण या या ितथे
राह याबाबत या, खासक न एक-दोन गो ी मला चचशी िवसंगत वाट या. मी चच या आ थापना
िवभागाम येदख े ील चौकशी के ली. यांनी मला सांिगतलं क , या माणसाची संपूण कारक द काळीकु होती.
घरमालकानं मला पढु ं सांिगतलं क , बहतेकदा आठवड् या या शेवटी याला िकतीतरी लोक हॉलम ये भेटायला
येतात, खासक न लाल िम यांचा एक गहृ थ ितथे कायम येतो. याचं नाव िम टर वूडली. आ ही बोलत इथवरच
पोचलो होतो, तर या गु याम ये कोण यावं? हाच गहृ थ! इतका वेळ तो बाजू या खोलीम ये िबअर िपत बसला होता
आिण आमचं संपूण संभाषण यानं ऐकलं होतं. मी कोण आहे? मला काय हवंय? मी हे कशासाठी िवचारतो
आहे? आदी सवाल यानं के ले. याची भाषा स य होती, पण यानं मा यासाठी वापरलेली िवशेषणं एकदम जहाल
होती. सग यांत शेवटी यानं मला िश यांची लाखोलीच वािहली आिण मला उलट् या हातानं एक ठोसा लगावला. तो

64

Aaple Vachnalay
 मी अिजबात चक ु वू शकलो नाही. मा , नंतरची काही िमिनटं फार धमाल उडाली. एका डावखु यािव एक जाडा
मवाली गडंु असा हा सामना होता. यातून तल ु ा मी आता जसा िदसतोय तसा बाहेर आलो. िम टर वूडली घरी
जाताना ‘आडवाच’ घोडागाडीतून गेला. अशा रीतीने माझी खेड्यामधली ‘सहल’ संपली. मी िकतीही मजा लटु ली
असली तरीही सरे सीमे या या भागाम ये तल ु ा िजतक मािहती िमळाली याहन फार जा त मािहती मला िमळाली
नाही हे मी कबूल करतो.’’
गु वारी आम या अिशलाकडून आणखी एक प आलं.
“िम टर हो स, तु हाला अिजबात आ य वाटणार नाही,’’ (ितनं िलिहलं होतं) “मी िम टर कॅ थस यांची नोकरी
सोडत आहे. इत या जा त पगाराचं आिमषसु ा माझी स याची अ व थता कमी क शकत नाही. मी शिनवारी
लंडनम ये येणार आहे आिण यानंतर परत इकडे ये याचा माझा इरादा नाही. िम टर कॅ थस यांनी एक छोटी
घोडागाडी घेतलेली आहे. यामळ ु े एकाक र यावर या धो यांची आता काही भीती नाही. मी नोकरी सोड याचं
मखु कारण के वळ िम टर कॅ थस यां यासोबत िबघडलेले संबधं इतकं च नसून, या िकळसवा या िम टर वूडलीचं
परत येणं हेदख
े ील आहे. तो आधीपासूनच घाणेरडा होता; पण आता आधीपे ाही गिल छ अव थेम ये आहे. याला
कदािचत अपघात वगैरे झाला असावा इतका तो िव ूप झालाय. मी याला फ िखडक मधून पािहलं पण भेटले वगैरे
अिजबात नाही. याचं आिण िम टर कॅ थस यांची एक लांबलचक चचा झाली. यानंतर ते बरेच उ ेिजत झाले होते.
वूडली आम या आसपास या भागात कुठेतरी राहत असावा. कारण तो रा ी मु कामाला थांबला नाही. तरीही मी
सकाळी याला घराभोवती या झडु पांम ये लपतछपत िफरताना पािहलं. यापे ा एखादा िहं पशू ितथे िफरणं
परवडलं असतं. मला याची चंड भीती वाटते आिण मी याचा ितर कार करते. अस या जनावरासोबत िम टर
कॅ थस एक णसु ा कसा काय घालवू शकतात? असो, मा या सव सम या शिनवारी संपणार आहेत.’’
प वाचून झा यावर हो स हणाला, “ हणजे वॉटसन, मला आता खा ी आहे क , या त ण मल ु ीभोवती
काहीतरी जबरद त कटकार थान रचलं जातंय. या प रि थतीत कुणीही ितला कसलाही ास देऊ नये याची
खबरदारी घेणं हे आपलं कत य आहे. मला वाटतं, आपण दोघं शिनवारी सकाळी ितथे जा यासाठी वेळ काढायला
हवा. जेणेक न या िविच करणाचा शेवट काहीतरी अनपेि त होता कामा नये, याची खबरदारी आप याला घेता
येईल.’’
इथे मला हे कबूल के लं पािहजे क , मी या घटनेची िवशेष अशी गंभीर दखल घेतली न हती. ही घटना मला
धोकादायक अस यापे ा िवि आिण िविच अिधक वाटली होती. एखा ा माणसानं एका सदंु र आकषक त णीची
अशा रीतीने वाट पाहावी आिण पाठलाग करावा ही काही अगदीच अभूतपूव गो न हती. ित याशी बोल याइतक
िहंमत जाऊ देत, पण ती सामोरी आ यावर तो पळून जात असेल, तर तो न क च भीितदायक मारेकरी वगैरे
नसणार! मवाली वूडली हा मा पूणपणे वेगळा मनु य होता. यानं एकदा आम या अिशलाचा िवनयभंग के लेला होता
आिण आता मा तो कॅ थस या घरी ितला काहीही ास न देता पु हा जाऊन आला होता. न क च तो गु यामधला
माणूस हणाला तसा हा सायकल वार आठवड् या या शेवटी येणा या लोकांपैक असणार; पण तो कोण होता आिण
याला काय हवं आहे, हे मा अ ाप गल ु द तातच होतं. हो सचा एकं दर गंभीर अिवभाव आिण घराबाहेर
पड याआधी यानं िखशात सरकवलेलं िप तूल पाहताच मला या िविच घटनां या मािलके मागे असले या धो याची
थोडीफार चाहल लागली.
रा भर पडले या पावसामळु े आजची सकाळ खूप स न वाटत होती. लंडनची गद आिण कं टा याला
वैतागले या आम या डो यांना खेड्यामधील फुलले या िपव या फुलां या ताट यांनी सजले या टेकड् या आणखी
सदंु र िदसत हो या. हो स आिण मी दोघंही माती या र याव न ताजी हवा नाकाम ये भ न घेत, प यांचं मंजळ
ु
संगीत ऐकत आिण वसंत ऋतूचा सव दरवळणारा गंध घेत िनघालो.

65

Aaple Vachnalay
 र या या चढाला लाग यावर ू सबरी टेकडी या जवळून आ हाला या उदास वाटणा या हॉलची इमारत
िदसू लागली. तपिकरी रंगाची टेकडी आिण जंगलाची िहरवाई यां यामधून जाणा या लालसर िपव या प ् यासार या
लांबलचक पसरले या र याकडे हो सनं बोट दाखवलं. अगदी दूरव न एक काळा िठपका आम या िदशेनं येत
होता. हो स अधीरतेनं उ ारला, “मी मु ामच अधा तास आधीच िनघालो होतो. पण ही ितची घोडागाडी असेल तर
ितनं आज नेहमीपे ा आधीची गाडी पकडली असणार. वॉटसन, मला भीती वाटत आहे, क आपण ितला
भेट याआधीच ती चािल टनला पोहचलेली असेल.’’
णाधात आ ही या चढाव न पढु े आलो ते हा ते वाहन आ हाला िदसलं नाही. लगेचच आ ही आमचा वेग
वाढवला. माझी इत या िदवसाची बैठी जीवनशैली आपला भाव दाखवायला लागली आिण मी मागे पडलो. उलट
हो स कायमच तंदु त असे आिण या याकडे अप रिमत मानिसक ऊजा होती. याचे प यासारखे उडते पाय
कधीच थांबत नसत; पण अचानक तो मा यापढु े १०० याडावर थांबला. याला द:ु ख आिण काळजीनं हात
उडवताना मी पािहलं. याच वेळी एक रकामा छोटा टांगा र यावर या वळणाव न समोर आम याकडे येत होता.
याचे घोडे दडु कत होते आिण लगाम मोकळा सोडलेला होता.
“खूप उशीर झाला, वॉटसन, खूप उशीर!’’ मी या याजवळ धावत जात असताना हो स ओरडला, “माझाच
मूखपणा नडला. मी लवकरची गाडी पकडायला हवी होती. हे अपहरण आहे वॉटसन - अपहरण! खून क आणखी
काय आहे ते देवालाच माहीत! र ता अडवून तो घोडा थांबव. बरोबर आतम ये चढ. आप याच घोडचक ु मळु े
झाले या या गो ीचा शेवट थोडातरी सधु ारता येतो का ते बघूया.’’
आ ही या छोट् या टां याम ये चढलो. हो सनं तो घोडा वळवून याला चाबकाचा एक फटका मारला आिण
आ ही परत र याला लागलो. आ ही ते वळण पार करताच हॉल आिण टेकडी यां यामधला र याचा तो प ा
िदसायला लागला. मी हो सचा दंड धरला.
“तोच माणूस आहे!’’ मी उ ारलो.
तो एकाक सायकल वार आम याकडे येत होता. याचं डोकं खाली वाकलेलं होतं आिण खांदे गोलाकार होते.
शरीरातील श चा येक कण वाप न तो पेडल मारत होता. एखा ा शयतीम ये अस यासारखा तो वेगाने
सायकल दामटत होता. अचानक यानं आपला दाढीवाला चेहरा वर के ला, आ हाला अगदी जवळ आलेलं पािहलं
आिण सायकलव न उतरत तो थांबला. या या शु क चेह यावर कोळशासारखी काळी दाढी होती आिण याचे डोळे
तापात अस यासारखे चमकत होते. आम याकडे आिण या टां याकडे यानं एकवार पािहलं. या या चेह यावर
चंड आ य दाटून आलं. “हो! हो! ितथेच थांबा,’’ तो ओरडला. यानं आपली सायकल आडवी घालून आमचा र ता
अडवला. “तु हाला हा टांगा कुठे िमळाला? बाजूला थांबा, तो िखशामधून िप तूल काढत िकं चाळला, ितथेच थांबा!
नाहीतर देवाशपथ मी तमु या घोड् याला गोळी घालेन.’’
हो सनं लगाम मा या हातात देऊन टां यामधून खाली उडी मारली. तो हणाला, “मी तु हालाच शोधतोय. िमस
हायोलेट ि मथ कुठं आहे?’’
“तेच मी तु हाला िवचारतोय. तु ही ित या टां याम ये आहात. ती कुठे आहे हे तु हालाच माहीत असायला
हवं.’’
“आ हाला हा टांगा र यावर िमळाला. याम ये कुणीही न हतं. आ ही या त णीला मदत करायला हणून
आलोय.’’
“अरे देवा! आता मी काय क ?’’ तो अनोळखी इसम शोकावेगानं ओरडला. “ती यां या तावडीत सापडली
आहे. तो नालायक कु ा वूडली आिण तो हरामखोर पा ी. चला, चला, तु ही खरोखर ितचे िम असाल तर चला,
मा यासोबत राहा आिण आपण ितला वाचवू या. यासाठी मला मरण आलं तरी चालेल.’’ हातात िप तूल घेऊन तो

66

Aaple Vachnalay
 कंु पणामधील एका फटीकडे जोराने धावत सटु ला. हो स या या मागे धावला आिण मी घोड् याला र या या बाजूला
चरायला सोडून या या मागे धावलो. “ते बदमाश इथूनच आले असणार,’’ ओलसर िचखलातले पावलांचे अनेक ठसे
दाखवत तो हणाला, “बापरे! एक िमिनट थांबा, इथे झडु पाम ये कोण आहे?’’
तो एक साधारण सतरा वषाचा मल ु गा होता. यानं मोत ाराचे कपडे घातले होते. िशवाय हातात चामड् याची
वादी आिण गेटस होते. पोटाशी पाय दमु डून तो उताणा पडलेला होता. या या डो याला गंभीर जखम झाली होती.
तो बेशु , पण िजवंत होता. या या जखमेकडे एक नजर टाकताच ती हाडापयत पोचलेली नस याचं मला समजलं.
“हा पीटर आहे,’’ तो अनोळखी माणूस ओरडला. “हाच ितला घेऊन िनघाला होता. या जनावरांनी याला
खाली ओढून काढलं आिण मारलं, असं िदसतंय. याला इथेच पडलेला राह देत. आपण याला आता काही मदत
क शकत नाही. मा , एका ीला ित यावर येऊ घातले या संकटापासून आपण वाचवू शकतो.
आ ही या झाडांमधून जाणा या पायवाटेव न वेगानं धावलो. आ ही अजून एका झडु पापयत पोहचतच होतो,
तेवढ् यात हो स अचानक थबकला. “ते घराम ये गेलेले नाहीत. यां या पाया या खणु ा इकडे डावीकडे गेले या
आहेत. या खरु ट् या झडु पां या बाजूनं. बघ, मी हटलं होतंच ना!’’ तो बोलत असतानाच एका ीची आत िकं काळी
आम या समोर या दाट झडु पांमधून ऐकू आली. थरथर या आवाजातली ती िकं काळी अगदी िटपेला पोचलेली
असतानाच अचानक थांबली आिण गळा दाब यावर होतो तसा आच यांचा आवाज आला.
“या बाजून!ं या बाजून!ं ते बोिलंग अॅलीम ये आहेत,’’ तो माणूस झाडांमधून पळत हणाला.
“आह! हे नेभळट कु े इथे आहेत. मा या मागून या, खूप उशीर झाला, फारच उशीर झाला. बापरे!’’ आ ही
अचानक जु यापरु ा या वृ ांनी वेढले या एका सदंु र िहरवळीवर आलो होतो. या या थोडं पढु े एका भ यामोठ् या
डेरदे ार ओक वृ ा या छायेत तीन जण उभे असलेले िदसले. यापैक एक आमची अशील त णी होती. ती खाली
वाकलेली आिण बेशु अव थेम ये होती. ित या त डावर हात माल दाबलेला होता. ित यासमोर एक ू र, सज ु ट
चेह याचा, लाल िम या असलेला त ण आपले दो ही पाय फाकवून उभा होता. याचा एक हात कमरेवर होता आिण
या या हातात चाबूक होता. जणू काही तो िवजयी वीरासारखाच िदमाखात उभा होता. या दोघां या म यभागी एक
वय कर, करड् या दाढीचा हल या ट् वीड सूटवर छोटा खमीस घातलेला इसम होता. यानं नक ु तेच ल नाचे िवधी पूण
के ले असावेत असं िदसत होतं. कारण यानं ाथनेचं पु तक आप या िखशात घातलं आिण या भयंकर नव या
मल ु ा या खां ावर थोपटत याचं अिभनंदन के लं.
“ यांचं ल न लावलंय,’’ मी उ ारलो.
“लवकर चला,’’ आमचा वाटाड् या ओरडला. तो या मोक या जागेमधून पढु े पळाला. मी आिण हो स या या
मागेच होतो. जसे आ ही जवळ गेलो, तसं या त णीनं आधारासाठी झाडाचा बधंु ा धरला. तो कधीकाळचा पा ी
िव यमसन आ हाला खोट् या अदबीनं वाकून िखजवत होता. गडंु वूडली आ हाला बघून दु पणे खदाखदा हसत पढु े
आला.
“तू आता तझ ु ी दाढी काढून फे कू शकतोस, बॉब,’’ तो हणाला. “मी तल ु ा बरोबर ओळखलंय. तू आिण तझ ु े िम
आता इथे आलाच आहात, तर मी तु हाला िमसेस वूडलीशी ओळख क न देऊ शकतो!’’
आम या वाटाड् याचा ितसाद अनपेि त होता. यानं वेषांतरासाठी िचकटवलेली काळी दाढी खेचून जिमनीवर
फे कली आिण आ हाला याचा लांबडु का, िन तेज, दाढी-िम यािवरिहत चेहरा िदसला. नंतर यानं आपलं िप तूल
काढून या या िदशेनं धावत येणा या चाबूकधारी त ण मवा यावर रोखलं.
“हो,’’ आमचा िम हणाला. “मी बॉब कॅ थस. या त णीला मी याय िमळवून देणारच, यासाठी मला फाशी
झाली तरी बेह र. ितला कसलाही ास िदलास तर मी तझ ु ी काय हालत करेन हे मी तलु ा आधीच सांिगतलं होतं.
देवाशपथ, मी िदले या श दाला जागणारा माणूस आहे!’’

67

Aaple Vachnalay
 “तल ु ा खूप उशीर झालाय, ती आता माझी प नी आहे,’’ वूडली हणाला.
“नाही, ती तझ ु ी िवधवा आहे,’’ असं ओरडत यानं िप तूल चालवलं. मला वूडली या कोटामधून र उडालेलं
िदसलं. तो वळून या या पाठीवर उताणा पडला. अचानक याचा ू र चेहरा भयंकर भीतीनं रंग उडा यासारखा
झाला. तो हातारा िव यमसन अशा काही घाणेरड् या िश या घालायला लागला, या मी कधी ऐक यासु ा न ह या.
यानं आप या िखशामधून िप तूल काढलं; पण ते उगाराय या आधीच हो सनं याचं श रोखलं होतं.
“परु े झालं आता,’’ माझा िम अगदी थंडपणे हणाला. “िप तूल खाली टाक! वॉटसन ते उचलून घे आिण
या या डो याला लाव. ध यवाद! कॅ थस मला ते िप तूल इकडे ा. आता यापढु े कसलीही िहंसा नको.’’
“तू आहेस तरी कोण?’’ हाता याने िवचारलं.
“शेरलॉक हो स.’’
“हे भगवान!’’
“ हणजे तु ही मा यािवषयी ऐकलंय तर! मी पोलीस अिधकारी येईपयत यांचं काम करेन. ए पोरा,’’ ितकड या
मोक या जागे या एका बाजूला घाब न उभं असणा या मोत ाराला हो सनं हाक मारली. “इकडे ये, ही िच ी घेऊन
तलु ा िजत या वेगानं जाता येईल ितत या लवकर फानहॅमला पोहोच.’’ यानं आप या वहीमध या एका पानावर
काही श द खरडले. “हे पोलीस टेशनमधील अिधका याला दे. जोपयत ते इथे येत नाहीत तोपयत मी तु हाला
मा या ता यात ठेवत आहे,’’ हो सचं सश , दमदार यि म व या ददु वी संगी सहजरी या हकूम गाजवीत होतं
आिण येक जण जणू या या हातामधील कठपतु ळी झाला होता. िव यमसन आिण कॅ थस दोघांनी िमळून जखमी
वूडलीला घरात नेलं. मी या भेदरले या त णीचा हात ध न ितला आत नेलं. जखमीला पलंगावर िनजव यात
आलं. हो स या िवनंतीव न मी याला तपासलं. जनु ी िच ं टांगले या भोजन क ाम ये हो स या दो ही कै ांना
घेऊन बसला होता. ितथे जाऊन मी याला माझं िनरी ण सांिगतलं.
“तो जगेल; क काय?’’ कॅ थस या या खचु व न उठत जवळपास ओरडला. “नाही तर मी वर जाऊन याला
संपवूनच येतो. ती मल ु गी, ती परीसारखी सदंु र मल
ु गी या नालायक जॅक वूडलीसोबत आयु यभरासाठी बांधली
गेलीये?’’
“ याची तु ही काहीही काळजी करायची अिजबात गरज नाही,’’ हो स हणाला. “ती याची प नी होऊच
शकणार नाही याची दोन ठोस कारणं आहेत. सवात आधी िव यमसननं कोण या अिधकारानं हे ल निवधी के ले हे
िवचारता येऊ शके ल.’’
“मी चचतफ िविहत झालेलो आहे,’’ तो हरामखोर हातारा ओरडला.
“आिण तो अिधकार चचनं काढूनदेखील घेतलेला आहे.’’
“एकदा कोणी चचचा पा ी झाला क तो आयु यभरासाठीच!’’ हातारा हेकेखोरपणे हणाला.
“मला तरी तसं वाटत नाही. आिण ल नाचा परवाना?’’
“आ ही या ल नासाठी आव यक परवाना काढला आहे. तो मा या िखशाम ये इथेच आहे.’’
“ हणजे तु ही तो लबाडीनं िमळवलेला आहे तर. कुठ याही प रि थतीम ये जबरद तीनं लावलेलं ल न हे
ल नच न हे. उलट हा एक अ यंत गंभीर गु हा आहे. तल ु ा लवकरच ते फार चांग या रीतीनं समजेल. माझं गिणत
चक ु त नसेल तर पढु ची साधारण दहाएक वष तरी तल ु ा यावर िवचार करायला भरपूर रकामा वेळ तसाही िमळे लच.
कॅ थस, ते िप तूल तु ही िखशातच ठेवलं असतं, तर तमु यावर ही वेळ आली नसती.’’
“िम टर हो स, मलाही आता तसंच वाटायला लागलंय. पण मी एवढी सगळी काळजी या मल ु ी या
सरु ि ततेसाठी घेतली - कारण माझं ित यावर ेम आहे. ेम ही काय चीज आहे हे यावेळी मला पिह यांदाच

68

Aaple Vachnalay
 जाणवतंय. याचं नाव िकं बल पासून जोहा सबगपयत भीतीनं घेतलं जातं, या दि ण आि के या बदमाषा या
ता यात ती अस या या िवचारानंच मला वेड लागलं होतं. िम टर हो स, तमु चा कदािचत िव ास बसणार नाही; पण
ती जे हापासून मा याकडे नोकरीला आहे ते हापासून मी एकदाही ितला या घरासमो न एकटीला जाऊ िदलेलं
नाही. कारण हे हरामखोर नालायक इथे लपून राहतायत हे मला माहीत होतं. यामळ ु े मी ितचा सायकलव न
पाठलाग करत ितला काहीही धोका उ प न होणार नाही याची खबरदारी घेत होतो. ित यापासून दूर अंतरावर राहन
आिण ितनं मला ओळखू नये हणून मी खोटी दाढी लावत होतो. कारण ती खूपच चांगली आिण उदा िवचार
करणारी मल ु गी आहे. यामळ ु े मी या खेड्यात या र यावर ितचा पाठलाग करतोय हे ितला समजलं असतं, तर ितने
मा याकडे फार काळ नोकरी के ली नसती.
“पण ितला धोका होता हे तु ही ितला सांिगतलं का नाही?’’ हो सनं िवचारलं.
“कारण ती मला सोडून गेली असती आिण मला ते सहन झालं नसतं. ितनं एक वेळ मा यावर ेम नसतं के लं
तरी चाललं असतं; पण ितचं मा या घराम ये आदबशीर वावरणं आिण ितचा आवाज ऐकणं हेसु ा मा यासाठी
भा याचं होतं.’’
मी हणालो, “िम टर कॅ थस, याला तु ही ेम हणत असाल. मा , मी तरी याला वाथ पणा हणेन.’’
“कदािचत या दो ही गो ी नेहमी एक च असतात. काही झालं असतं तरी, मी ितला जाऊ िदलं नसतं. तसंच या
अस या लोकांपासून ितची काळजी घे यासाठी ित याजवळ कुणीतरी असणं फार आव यक होतं. यानंतर जे हा
तार आली ते हा मला समजलं क आता हे लोक काहीतरी हालचाल न क करणार आहेत.’’
“कसली तार?’’
कॅ थसनं िखशामधली एक तार काढली. “ही बघा,’’ तो हणाला. ‘ती तार संि आिण प पणे िलिहलेली
होती -
‘ हातारा मेला.’
हो स हणाला, “मला आता न क काय घडलंय याचा थोडाफार अंदाज येतोय. आिण या संदशे ामळ ु े या
लोकांना आपली योजना तडीला यावीच लागली. पण आता आपण पोिलसांची वाट बघतोच आहोत, तर तल ु ा जे
सांगणं श य आहे ते सांग.’’ याबरोबर तो खमीसवाला हरामखोर हातारा िश यांची बरसात करायला लागला.
“आई यान,’’ तो हणाला. “आम याब ल काहीही बोललास ना बॉब कॅ थस, तर तू जॅक वूडलीची जी हालत
के लीस तीच मी तझ ु ी करेन. या पोरीब ल मन मानेल िततक बडबड कर, कारण तो तझ ु ा खासगी मामला आहे. पण
तू आप या िम ांब ल या सा या वेशामध या पोिलसासमोर काही बकलास, तर ती तु या आयु यातली सग यात
वाईट चूक असेल, सांगून ठेवतो.’’
“आदरणीय पा ीबाबा, एवढेपण उ ेिजत होऊ नका,’’ हो स िसगरेट पेटवत हणाला. “तमु यािवरोधात
असलेला गु हा परु स े ा प आहे. मी मा या वतः या उ सक ु तेपोटी काही मह वाचे मु े प क न घेत आहे.
तरीही तु हाला बोल यासाठी काही िवशेष क पडत असतील तर मीच सांगतो आिण मग आपण बघू, तु ही तमु चं
गिु पत लपव याम ये िकतपत यश वी होताय ते! पिहलं हणजे तु ही ितघं जण दि ण आि के तून या
कार थानासाठी एक आलात. िव यमसन, कॅ थस आिण वूडली.’’
“अस य मांक एक,’’ हातारा हणाला. “मी या दोघांना दोन मिह यांपूव कधी पािहलंही न हतं. मी आयु यात
कधी आि के ला गेलोसु ा नाही. आता तमु चा तो पाइप त डात क बून चोखत बसा, िम टर नाकखपु शे हो स!’’
“तो बरोबर बोलतोय,’’ कॅ थस हणाला.
“ठीक आहे, ठीक आहे, तु ही दोघंच इकडे आलात आिण हे आदरणीय पा ीबवु ा इथलाच ‘नग’ आहे. तु ही

69

Aaple Vachnalay
 रा फ ि मथला दि ण आि के म ये ओळखत होतात. तो जा त िदवस जगणार नाही हे तु हाला माहीत होतं.
तु हाला हे समजलं क या या पतु णीला याची सगळी संप ी वारसाह काने िमळणार आहे, बरोबर ना?’’ हो सनं
िवचारलं.
कॅ थसने मान हलवली आिण िव यमसननं परत िश या घत या.
“तीच याची जवळची नातलग होती, यात काही शंका नाही आिण हाता यानं कसलंही मृ यपु के लेलं नाही
याची तु हाला मािहती होती,’’ हो स हणाला.
“ याला िलिहता-वाचताच येत न हतं,’’ कॅ थस अभािवतपणे उ रला.
“आिण हणून तु ही दोघं इथे आलात आिण या मल ु ीला शोधून काढलंत. क पना अशी होती क दोघांपैक
एकानं ित याशी ल न करायचं आिण दस ु यानं या संप ीम ये िह सा यायचा. काही कारणासाठी नवरा हणून
वूडलीची िनवड झाली. कशामळ ु े ?’’
“आ ही वासाम ये असताना ित या नावाचा जगु ार लावून प े खेळलो, यात वूडली िजंकला.
“अ छा, हणून तू या त णीला नोकरी िदलीस. वूडलीनं ितला पटवायचं, असं ठरलं होतं; पण तो दा डा
मवाली अस याचं ितला समजलं हणून ितला या याशी कोणताही संबधं नको होता. याच दर यान तमु ची ही
योजना थोडी भरकटली. कारण तूच या त णी या ेमात पडलास. या नालायका या ता यात ही मल ु गी जाणं ही
क पनासु ा तल ु ा अस हायला लागली.’’
“देवाशपथ! खरंच मी तशी क पनाही क शकत नाही,’’ कॅ थस मान होकाराथ डोलवत हणाला.
“तु हा दोघांम ये याव न भांडण झालं. संतापा या भरात तो िनघून गेला आिण मग यानं वतं पणे वतःची
योजना बनवायला सु वात के ली.’’
“िव यमसन, आता मा या ल ात येतंय, या माणसाला आपण फारसं काही सांगायची गरजच नाही!’’ कॅ थस
कडवटपणे हसत हणाला. “हो, आमचं भांडण झालं आिण यानं मला मारलं. याचा िहशेब मी आज चक ु ता के ला
हणा! पण मग यानंतर तो मला िदसलाच नाही. याच वेळेला यानं हा वाया गेलेला पा ीबाबा आणला. मग मला
समजलं क या र याव न ती टेशनला जाते याच र यावर यांनी हे घर भाड् यानं घेतलेलं आहे. हणून
यानंतर मी ित यावर नजर ठेवून होतो. कारण मला माहीत होतं, काहीतरी घातक, सैतानी कृ य न क च होणार
आहे. मी यांना असंच कधीतरी पािहलं; पण यां या डो यात न क काय िशजतंय ते जाणून घे याची मला िनकड
लागली होती. दोन िदवसांपूव ही रा फ ि मथ मे याची तार घेऊन वूडली मा या घरी आला. यानं मला ‘पु हा
एकदा आम यात सामील होणार का’ असं िवचारलं, मी हणालो, “िबलकूल नाही.’’ यावर तो हणाला क , मी या
मलु ीशी ल न के लं तर याला याचा िह सा देणार का? मी हटलं क , “असं न क च करता येईल, पण ती मल ु गी
मा याशी ल न करणार नाही.’’ तो हणाला, “आधी जबरद तीनं ित याशी ल न तर कर, ल नानंतर आठवड् या-
पंधरवड् यानं ती बदलेल.’’ मी हणालो, “मला कसलीही िहंसा िकं वा जबरद ती नको आहे.’’ यावर तो घाणेरडी भाषा
वापरत गडंु ासारखा िश या घालत ितथून गेला आिण हणाला क , “तो अजूनही ितला ता यात घेऊ शकतो. ती या
आठवड् या या शेवटी मला हणजे मा याकडची नोकरी सोडून जाणार आहे.’’ हणून ितला टेशनपयत
सोड यासाठी मी टांगा आणला. पण तरीही काहीतरी काळं बेरं अस याची शंका मा या मनात आलीच हणून मी
सायकलव न ित या मागोमाग आलो. ती मा याआधी िनघाली होती, यामळ ु े मी ित यापयत पोहचे तोवर हे कृ य
या बदमाशांनी के लेलं होतं. तु हा दोघांना तो टांगा परत घेऊन येताना पािह यावर मला ही गो सवात आधी
समजली.’’
हो स उठला आिण यानं िसगरेटचं थोटुक फे कून िदलं. “मीच जरा म ासरखा वागलो, वॉटसन,’’ तो हणाला,
“जे हा तू मला सांिगतलंस क तू सायकलवा याला झडु पांमागे नेकटाय बदलताना पािहलंस, ते हाच मला याव न

70

Aaple Vachnalay
 काय ते समजायला हवं होतं. तरीही एक अनोखा गु हा उकल याब ल आपण वतःचंच अिभनंदन क शकतो.
मला वाटतं, आता तीन थािनक पोलीस अिधकारी आले आहेत आिण यां याबरोबर आपला मोत ारही यवि थत
परतलेला आहे. हणजे या सकाळ या साहसानं याला िकं वा या ‘मवाली’ नवरदेवाला काही गंभीर इजा झालेली
नाही. वॉटसन, मला वाटतं, एक डॉ टर हणून तू िमस ि मथजवळ थांबावंस. ती ब यापैक सावरली असेल, तर
आपण ितला ित या आई या घरी सोडून येऊ. ती अजून सावरली नसेल, तर िमडलॅ ड् समधील एका त णाला
आपण तार पाठवणार आहोत अशी ितला हळूच क पना दे. हणजे मग याचा व रत भाव िदसून येईल! कॅ थस,
तू जे काही के लंस यामळ
ु े या कटातील तमु ची जबाबदारी बराचशी कमी होतेय. हे माझं काड आहे. तमु या
खट याम ये तु हाला माझी सा हवी असेल, तर मी न क च येईन.’’
वाचकांना आजवर हे ल ात आलं असेल क , सतत चालू असले या या अिवरत कामांमळ ु े िक येकदा माझं
िनवेदन अपूणच राहतं. यामळ ु े एखा ा उ सक ु वाचकाला अपेि त असलेले काही छोटे छोटे मु े ायचे राहन
जातात. येक रह य हे आणखी एका घटनेची सु वात असते आिण एकदा ग धळ िन तरला क या य
आम या आयु यामधून कायम या िनघून जातात. मा , कसं कुणास ठाऊक, या करणा या शेवटी मी मा या हातानं
शेवटी एक छोटीशी न द िलहन ठेवली आहे. िमस हायोलेट ि मथ िहला खरोखर वारशाम ये चंड संप ी िमळाली
आिण ती स या िसरील मॉटनची प नी आहे. िसरील सु िस वे टिमन टर इलेि िशय स - ‘मॉटन अँड के नेडी’ या
कं पनीचा व र भागीदार आहे. िव यमसन आिण वूडली या दोघांवरही अपहरण आिण मारहाणीचा खटला चालवला
गेला. दोघांनाही अनु मे सात आिण दहा वषाची िश ा झाली. कॅ थसचं न क काय झालं हे मा याकडं न दवलेलं
नाही. मा , मला खा ी आहे क , यायालयानं याचा ह ला हा फार गंभीर मानला नसावा. कारण वूडली हा अ यंत
कु िस भयंकर गडंु होता. यामळ ु े कॅ थसला यायालयानं काही मिह यां या िश ेनंतर सोडून िदलं असावं.

71

Aaple Vachnalay
 ५. ाथिमक शाळे चं रह य

आम या बेकस ीट या छोट् याशा घरात अनेक जणांनी नाट् यमयरी या वेश के लेला आहे, तसंच अनेक
जण इथून गेलेही आहेत. मा , एमए. पीएच.डी. वगैरे वगैरे असलेले थॉन ा ट ह टेबल यांनी अचानक के ले या
वेशाइतका बचु क यात टाकणारा वेश मला आणखी कुठलाही आठवत नाही. यांचं काड यां या शै िणक
पद यांचं ‘ओझं’ पेल या या ीनं जरा अपरु चं होतं! ते काड आम याकडे काही सेकंद आधी आलं आिण नंतर हे
वतःच अवतरले. यांचं यि म व आ मिव ास आिण ढतेचा अवतार अस यागत आडदांड, आढ् यताखोर होतं.
अथातच ते िति त होते. आत आ यानंतर यांनी दरवाजा बंद के ला. नंतर ते ितथ या एक टेबलाला धडकले आिण
जिमनीवर कोसळले. यांचा भलामोठा देह आम या कातडी गािल यावर उताणा आिण िन ेन पडला होता.
आ ही ताडकन् उठून काही ण या अवजड ऐवजाकडे आ यानं बघत रािहलो. एकं दरीत पाहता, या
भवसागरात यां या जीवावर बेतणारं एखादं वादळ अचानक आलेलं होतं हे न क . हो स लगेच यां या डो याला
आधारासाठी एक छोटी उशी घेऊन आला. मी यांना पाज यासाठी ॅ डी घेऊन आलो. यां या गो या सज ु ले या
चेह यावर काळजी या रेषा प पणे िदसत हो या. िमटले या डो यांखाली काळी वतळंु आली होती आिण यांचं
त ड अतीव द:ु खानं उतर यासारखं झालं होतं. हनवु टीवर दाढीचे खटंु वाढ याचं िदसत होते. यां या अंगात या शट
आिण कॉलरव न तरी ते लांबचा वास क न आ यासारखं वाटत होतं. यां या गोल गरगरीत डो यावरचे के स
िव कटलेले होते. एकं दरीत फारच द:ु खाम ये बडु ालेला असा हा माणूस आम यासमोर पडलेला होता.
“काय झालंय?’’ हो सनं िवचारलं.
“अितशय थकवा. कदािचत अस भूक आिण दमणक ु मळु े ,’’ अगदी मंदगतीनं चालले या नाडीवर माझं बोट
ठेवत मी हणालो.
“उ र इं लंडमध या मॅकलटनचं परतीचं ितक ट,’’ या माणसा या िखशामधून एक कागद काढत हो स
हणाला. “अजून बारासु ा वाजलेले नाहीत. याअथ हे न क च भ या पहाटे िनघालेले असणार.’’
यां या सरु कतले या पाप या थोड् या थरथर या आिण यांचे भकास करडे डोळे आम याकडे पाह लागले
होते. मग णाधात ते वतः या पायावर उभे रािहले. शरमेनं याचा चेहरा लाल झाला होता.
“मा या लानीब ल माफ असावी, िम टर हो स. मी जरा जा तच थकलोय. ध यवाद! मला थोडं दूध आिण
िबि कटं िमळाली तर त काळ बरं वाटेल. मी इथे वतः आलोय िम टर हो स. कारण मी तु हाला मा याबरोबर
घेऊनच परत जाणार आहे. मला वाटलं क के वळ तार पाठवली, तर तु हाला या घटनेचं गांभीय ल ात येणार नाही.’’
“तु हाला जरा बरं वाटलं क मग...’’
“मी आता एकदम ठीक आहे. मी अचानक इतका अश कसा काय झालो ते मलाही समजलं नाही. िम टर
हो स, तु ही यानंतरची रे वेगाडी पकडून मा यासोबत मॅकलटनला यावं असं मला वाटतं.’’
मा या िम ानं मान हलवली. “आ ही िकती कामांम ये गतंु लोय हे माझे सहकारी डॉ. वॉटसन तु हाला सांगू
शकतील. मी स या फे रस कागदप ां या घटने या तपासासाठी करारब आहे. तसंच अबेरगॅ हीनी खनु ाचा खटला
लवकरच चालू होत आहे. यामळ ु े अितशय मह वाची घटना असेल तरच मला या घटके ला लंडनबाहेर जाता येईल,’’
हो स हणाला. “मह वाची!’’ आम याकडे आले या या पाह यानं दो ही हात उंच उडवून हटलं. “तु ही ड् यूक ऑफ
हो डरनेस या मल ु ा या अपहरणािवषयी काहीही ऐकलेलं नाही का?’’
“काय? माजी कॅ िबनेट मं ी?’’

72

Aaple Vachnalay
 “बरोबर, तेच. आ ही ही घटना वतमानप ांपासून दूर ठेव यासाठी खूप य न के ले; पण तरीही काल रा ी या
‘ लोब’म ये काहीतरी अफवा छापलेली होती. मला वाटलं, हे तमु या कानांपयत आलेलं असेल.’’ हो सनं आपले
लांब, सडपातळ हात पढु ं के ले आिण या या संदभकोशामधला ‘एच’चा भाग उचलला. “हो डरनेस. सहावे ड् यूक,
के जी, पीसी - जवळजवळ अध बाराखडीच आहे. बॅरन बे हरली, अल ऑफ का टन - बापरे! काय यादी आहे!
१९०० पासून हॉलमशायरचे लॉड ले टनंट. - सर चा स अँपलडोर यांची क या एिडथ यां याशी १८८८म ये
िववाहब . वारसदार आिण एकमेव पु लॉड स टायर. समु ारे अडीच लाख एकर जिमनीचे मालक. लँकेशायर आिण
वे सम ये खाणी. प ा : का टन हाऊस टेरस े , हो डरनेस हॉल, हॉलमशायर, का टन कॅ सल, बँगोर. वे स.
१८७२म ये लॉड ऑफ द अँडिमरा टी, रा याचे मख ु सिचव.... अ छा, अ छा, हे गहृ थ आप या रा यामध या
अितमह वा या मख ु य पैक एक आहेत,’’ तो हणाला.
“अितमह वा या आिण कदािचत सवात जा त ीमंतदेखील. िम टर हो स, तु ही बांिधलक हणून काम
करता आिण अ यंत यावसाियक तरावर कुठ याही कामाला मह व देता याची मला पूणपणे जाणीव आहे. पण िहज
ेस यांनी यांचा मल ु गा कुठे आहे ते सांगणा या य ला पाच हजार पाउंडचा चेक देणार अस याचं आिण यां या
मल ु ाला कोण घेऊन गेलंय हे अचूकपणं सांगणा याला आणखी एक हजार पाउंड देणार अस याचं जाहीर के लेलं
आहे,’’ ह टेबल उ रले.
“फारच शाही करण िदसतंय’’ हो स हणाला. “वॉटसन, मला वाटतं आपण डॉ. ह टेबल यां यासोबत उ र
इं लंडला जायला हवं. बरं, डॉ. ह टेबल, तु ही थोडंसं दूध िपऊन या आिण नंतर मला काय घडलं, कधी घडलं
आिण कसं घडलं ते कृपया सिव तरपणे सांगा. सवात शेवटी डॉ. थॉन ॉ ट ह टेबल, ाथिमक िव ालय,
मॅकलटन यांचा या करणाशी काय संबधं आहे आिण ते घटना घडून गे यानंतर तीन िदवसांनी इथे का आले, हेही
सांगा. तमु या गालांवरची दाढी मला नेमक तारीख सांगतेय. तु हाला माझी सेवा का यावीशी वाटली ते सांगा.’’
ह टेबल यांनी दूध-िबि कटं घेत यानंतर यां या डो यांमधली चमक परत आली. यां या गालावरची लाली
परत आली. आता प रि थती समजव यासाठी ते एकदम उ साहानं तयार झाले.
“स हृ थहो, मी सव थम तु हाला सांगतो क , या ाथिमक िव ालयाचा मी सं थापक आिण ाचाय आहे.
‘होरेसब ल ह टेबलचे काही िवचार’ या थ ं ामळु े तु हाला माझं नाव कदािचत माहीत असेल. माझं िव ालय
इं लंडमधील सवात उ म ाथिमक शाळा आहे. लॉड िल हर टोक, अल ऑफ लॅकवॉटर, सर कॅ चकाट सो स या
सवानी यांची मल ु ं मा याचकडे सोपवलेली आहेत. पण जे हा तीन आठवड् यांपूव ड् यूक ऑफ हो डरनेस यांनी
यांचा खासगी सिचव जे स वाइ डरसोबत िनरोप पाठवला क यांचा दहा वषाचा मल ु गा आिण वारसदार लॉड
स टायर मा या देखरेखीखाली पाठव यात येणार आहे. मला असं वाटलं क , मा या शाळे नं गतीचा सव म ट पा
गाठला आहे. मा , यावेळेला मला हे अिजबात समजलं नाही क ही मा या आयु यामध या सवात मोठ् या
लेशदायक ददु वाची सु वात आहे. उ हाळी स ा या सु वातीला हणजेच एक मे रोजी तो मल ु गा शाळे त दाखल
झाला. तो अगदीच सशु ील मल ु गा होता आिण लवकरच शाळे त चांगला ळला. मी तु हाला एक सांगू का? कदािचत
याने गु ताभंग होईल; पण अशा घटनांम ये क ची मािहती देऊन उपयोग नसतो. यामळ ु े सांगतो क , तो घरी
अिजबात सख ु ी न हता. ड् यूक या वैवािहक आयु यात खूपच अशांतता व तणाव होता. यामळ ु े पर परसंमतीने ते
दोघे पती-प नी िवभ होऊन डचेस यांनी दि ण ा सम ये राहायचं ठरवलं आहे, हे खरंतर जगजाहीर, उघड
गिु पत आहे. ही अगदीच अलीकडे घडलेली घटना आहे. सवाना माहीत होतं क या मल ु ाचा जा त ओढा या या
आईकडं होता. ती हो डरनेस हॉलमधून गे यावर तो दख ु ावला होता. हणूनच याला मा या शाळे त पाठवायची
ड् यूकची इ छा होती. पंधरवड् यातच तो मल ु गा आम याकडे घरात यासारखा ळला आिण तो अ यंत खूश होता.
याला आ ही माग या सोमवारी हणजे तेरा मे या रा ी शेवटचं पािहलं. याची खोली दस ु या मज यावर आहे. ितथे

73

Aaple Vachnalay
 जा यासाठी आणखी एका मोठ् या खोलीमधून जावं लागतं. ितथे दोन मल ु गे झोपलेले होते. या मल ु ांनी काहीही
पािहलं अथवा ऐकलं नाही. हणजे छोटा स टायर या मोठ् या खोलीतून गेला नाही हे न क . याची िखडक उघडी
होती. िखडक तून जिमनीपयत पोचलेली एक िचवट वेल आहे. मा , आ हाला ितथेही पावलांचे काही ठसे आढळले
नाहीत. पण याला बाहेर पड यासाठी हाच एकमा र ता श य होता. आ हाला मंगळवारी सकाळी सात वाजता
या या अनपु ि थतीब ल समजलं. रा ी ते पलंगावर झोपलेला असणार. बाहेर जा याआधी यानं गडद करडी पँट
आिण काळं ईटनचं जॅकेट हा शाळे चा नेहमीचा पोशाख के लेला होता. खोलीम ये अजून कुणीही आ या या
कस याही खणु ा न ह या. दस ु या खोलीम ये झोपले या कॉ टरची झोप सावध अस यानं याला कस याही
आरडाओरड् यानं, िकं चा यांनी िकं वा झटापटी या आवाजानं न क जाग आली असती. जे हा लॉड स टायर या
गायब हो याब ल समजलं यानंतर लगेच आ ही सं थेमधील सव मल ु ं, िश क आिण नोकरांची मोजणी के ली. ते हा
आम या ल ात आलं क लॉड स टायर एकटाच बेप ा झालेला नाही, तर हेडेगर - जमन भाषेचा िश कदेखील
गायब आहे. याची खोली दस ु या मज यावर; पण इमारती या पढु या टोकाला आिण लॉड स टायर या खोली या
िदशेला आहे. तोदेखील रा ी पलंगावर झोपलेला असावा; पण घाईघाईम ये कपडे घालून बाहेर पडला असावा.
कारण याचा शट आिण मोजे तसेच जिमनीवर पडले होते. तो न क च वेली या साहा यानं खाली उतरला असावा.
कारण तो िहरवळीवर िजथं उतरला ितथे या या पावलांचे ठसे आ हाला िदसले. याच िहरवळी या बाजूला एका
खोलीम ये याची सायकल ठेवलेली होती, तीदेखील गायब आहे. तो मा यासोबत गेली दोन वष होता आिण उ म
िशफारश मळ ु े मी याला कामावर ठेवले होते. तसा तो फारच शांत आिण एकलक डा मनु य होता. मल ु ांम ये अथवा
िश कांम ये तो फारसा लाडका न हता. या दो ही फरार चा काहीही प ा लागलेला नाही. आिण आता गु वारी
सकाळीसु ा आ ही मंगळवार सकाळइतके च अनिभ आहोत. आ ही अथातच हो डरनेस हॉलम ये चौकशी के ली.
ते आम यापासून अव या काही मैल अंतरावर आहे. घरची आठवण आ यानं झटकन उठून तो मल ु गा या या
विडलांकडे गेला असेल असं आधी आ हाला वाटलं; परंतु ितथे या याब ल काहीच मािहती न हती. ड् यूक अितशय
िचंता त आहेत आिण मा याकडे पािह यावर तु हाला ल ात आलंच असेल क या सग याची जबाबदारी आिण
या रह या या काळजीनं माझी काय अव था झाली आहे ते! िम टर हो स, मी तु हाला िवनंती करतो, तु ही तमु ची
सगळी श पणाला लावून कामाला लागा. या घटनेइतकं मह वाचं काम तु ही आयु यात कधीच के लेलं नसेल,
असंच समजा.
शेरलॉक हो सनं या द:ु खी शाळा मखु ाचं हणणं अितशय आ थेनं ऐकून घेतलं. या या कपाळावर या आठ् या
आिण यामधला भोवरा यांनस ु ार याला या सम येवर ल कि त कर याची आणखी कसलीही िवनंती करायची
गरज न हती, हे कळत होतं. या घटनेमधील चंड रस िनमाण करणारे घटक वगळता, ही गतंु ागतंु ीची आिण दमु ळ
घटना खास या या आवडी या घटनांपैक होती. यानं आपली वही काढून याम ये एक-दोन मह वाचे मु े न दवून
ठेवले.
“तु ही मा याकडे लवकर न येऊन फार कुचराई के ली आहे,’’ तो गंभीरपणे हणाला. “मा या तपासाची
सु वातच एक मह वाचा दवु ा ताडून होणार आहे. उदाहरणाथ - ही वेल आिण िहरवळ एखा ा त ानं
पािह याखेरीज यातून काही सापडलंच नाही हा िन कष काढणं चक ु चं आहे.’’
“याम ये माझी खरंच चूक नाही, िम टर हो स. िहज ेस यांना जनतेसमोर तमाशा हायला नको होता. यांना
भीती होती क यां या घरामध या संघषाचे ढोल लोकांसमोर िपटले जातील. अस या गो ची यांना चंड चीड
आहे,’’ ह टेबल उ रले.
“पण या संदभात पोिलसांकडून काही तपास झाला आहे का?’’
“हो, सर. पण यातून हाती काहीही लागलेलं नाही. एक खबर िमळाली होती क एक मल ु गा आिण एक त ण

74

Aaple Vachnalay
 जवळ याच एका टेशनव न पहाटेची रे वेगाडी पकडून जाताना िदसले होते. पण काल रा ीच आ हाला समजलं
क ही जोडी िल हरपूल इथे सापडली आिण यांचा या आप या घटनेशी काहीही संबधं नाही. या अपे ाभंगानंतर
अतीव काळजीनं काल माझा डो याला डोळा लागला नाही. मग मी पहाटेची रे वेगाडी पकडून तडक तमु याकडे
आलो आहे,’’ यांनी आणखी मािहती िदली.
“मला वाटतं जे हा या िदशाभूल करणा या मािहतीची शहािनशा के ली जात होती ते हा थािनक तपास
िनवांतपणे चालू असेल,’’ हो सनं आपला तक बोलून दाखवला.
“ते तर पूणपणे बंदच झालं होतं.’’
“ हणजे तीन िदवस पूणपणे वाया गेलेले आहेत. ही घटना फारच िन काळजीपणे हाताळ यात आली आहे.’’
“खरं सांगायचं तर तसंच मलाही वाटतंय,’’ यांनी दज ु ोरा िदला.
“तरीही हे रह य आपण सहज सोडवू शकू. या घटनेवर मला काम करायला आवडेल. तु हाला हरवलेला मल ु गा
आिण जमन िश क यांम ये काही संबधं आहे असं वाटतं?’’
“काहीही नाही.’’
“तो या िश का या वगात होता?’’
“मा या मािहतीनस ु ार नाही. ते दोघं एकमेकांशी कधी एक वा यदेखील बोलले नसतील.’’
“हे फारच चम का रक आहे. या मल ु ाकडे सायकल होती का?’’
“नाही.’’
“आणखी एखादी सायकल गायब झाली आहे का?’’
“नाही.’’
“न क ?’’
“अगदी िनि त.’’
ठीक आहे. हणजे हा जमन िश क या मल ु ाला कडेवर उचलून घेऊन म यरा ी सायकलव न पळाला, असं
तर तु हाला हणायचं नाही ना?’’
“अिजबात नाही.’’
“मग तमु या मनाम ये काय गहृ ीतक आहे?’’
“सायकल ही उगाच दाखव यापरु ती असावी. ती कुठेतरी नंतर लपवून ठेव यात आली असावी आिण ही जोडी
पायीच िनघाली असावी.’’
“असू शके ल, पण मग उगाच दाखव यापरु ती वापर यासाठी सायकल ही जरा िविच च व तू आहे असं नाही
वाटत? ितथे खोलीम ये आणखी काही सायकली हो या का?’’ हो सनं िवचारलं.
“भरपूर आहेत.’’
“ही जोडी सायकलव न पळून गे याचं दाखव यासाठी दोन सायकली लपवणं यांना सोपं गेलं असतं ना?’’
“मला वाटतं यानं असं के लं असतं,’’ ह टेबलनी मा य के लं.
“न क च यानं असंच के लं असतं. यामळ ु े हे लपव याचं गहृ ीतक कामाचं नाही. मा , ही घटना तपासाची
सु वात हणून गहृ ीत धरायला हरकत नाही. काही झालं तरी सायकल ही काही लपव यासाठी िकं वा न
कर यासाठी सोपी व तू नाही. आणखी एक : हा मल ु गा गायब हो या या आद या िदवशी याला भेटायला कुणी
आलं होतं का?’’

75

Aaple Vachnalay
 “नाही,’’ ते ठामपणे हणाले.
“ याला कुणाची प ं आली होती का?’’
“हो. एक प .’’
“कुणाकडून?’’
“ या या विडलांकडून.’’
“तु ही मलु ांची प ं उघडता का?’’
“नाही.’’
“मग ते प या या विडलांकडूनच आलेलं होतं कशाव न?’’
पािकटावर यांचा सही-िश का होता. ते ड् यूक या िविश ह ता राम ये िलिहलेलं होतं. िशवाय नंतर ड् यूकनं
प िलिह याचं मा य के लं आहे.
“ याला या आधी कधी प आलं होतं?’’
“िक येक िदवसांत नाही.’’
“ याला ा समधून एखादं प आलं होतं का?’’
“नाही. कधीच नाही.’’
“तु हाला मा या ांचा रोख ल ात आला असेलच. तो मल ु गा एक तर बळजबरीनं उचलून नेला गेलाय अथवा
तो वतः या मज नं िनघून गेला. तसं असेल तर इत या लहान मल ु ाला असं कृ य कर यासाठी बाहे न काहीतरी
मदत िमळणं आव यक आहे. जर याला भेटायला कुणीही आलं नसेल, तर ही मदत प ांमधून िमळाली असणार,
हणून मी याला कोण कोण प ं िलहीत होतं हे जाणून यायचा य न करतोय,’’ हो सनं प के लं.
“मी याबाबत तु हाला जा त मदत क शकत नाही; पण मला माहीत आहे क याला प िलिहणारी एकमेव
य हणजे याचे वडील.’’
“आिण के वळ यांनीच तो गायब हाय या िदवशी याला प िलिहलं होतं. वडील आिण मल ु ामधलं नातं ेमाचं
होतं का?’’
“िहज ेस कुणाशीच जा त ेमानं वागत नाहीत. ते पूणवेळ जनते या ांम ये गतंु लेले असतात. सामा य
भावभावनांना यां या ीनं फारशी िकं मत नाही; पण एकापरीनं बिघतलं तर ते आप या मल ु ावर फार माया करत
आले आहेत.’’
“तरीही मल ु ाचा ओढा कायम आईकडेच रािहला आहे?’’
“होय.’’
“तो तसं हणाला का?’’
“नाही.’’
“मग ड् यूक हणाले?’’
“अहो काय बोलताय? नाही,’’ ह टेबल घाईघाईनं हणाले.
“मग तु हाला कसं माहीत?’’
“िहज ेसचे सिचव जे स वाई डर यां याशी काही खासगी बाब ब ल मी बोललो होतो. यांनीच मला लॉड
स टायर या मनातील भावनांब ल सांिगतलं होतं.’’
“अ छा, बरं एक सांगा, ते ड् यूकनं िलिहलेलं शेवटचं प तो मल ु गा िनघून गे यावर याच खोलीम ये सापडलं

76

Aaple Vachnalay
 होतं का?’’
“नाही, ते तो सोबत घेऊन गेला. िम टर हो स, आपण आता यु टनकडे िनघायची वेळ झाली आहे, असं मला
वाटतं.’’
“मी गाडी मागवतो. अजून पाऊण तासाम ये आ ही तमु या सेवेला हजर असू. िम टर ह टेबल, जर तु ही
घरी तार करत असाल, तर तमु या आजूबाजू यांना िकं वा जो कोण मूख तो तपास बघत आहे याला िल हरपूल
इथला तपास अ ाप चालू आहे असंच सांगा. दर यान, मी तमु याकडे येऊन माझं काम शांतपणे करत राहीन.
कदािचत मी आिण वॉटसनसार या िशकारी कु यांना माग काढ यासाठी अजूनही काही वास िश लक रािहला
असेल,’’ हो स हणाला.
या सं याकाळी आ ही डॉ. ह टेबल यां या शाळे त पोहचलो. या प रसरातलं वातावरण थंड आिण
ताजंतवानं करणारं होतं. आ ही पोहचलो ते हा ित हीसांज होऊन गेली होती.
टेबलावरती एक काड पडलेलं होतं. एका नोकरानं शाळामालका या कानात काहीतरी कुजबज ु त सांिगतलं. ते
ऐकून या नोकराकडे अतीव ा यानं पािहलं.
“ड् यूक इथे आलेले आहेत,’’ ते हणाले. “ड् यूक आिण वाइ डर अ यािसके म ये आहेत. स य गहृ थहो, या,
तमु ची ओळख क न देतो.’’
अथातच मी या सु िस ने याला या या फोट मळ ु े ओळखत होतो; पण य ात मा ते एकदम वेगळं च
यि म व वाटलं. ते अ यंत उंच आिण बाबदार शरीरय ीचे होते. यांनी शानदार पोषाख के लेला होता. यांचा
चेहरा अितशय लांत आिण बारीक होता. यांचं नाक ग डा या चोचीसारखं बाकदार आिण लांब होतं. चेह यावरचा
रंग उडालेला होता आिण पांढ या शटा या टोकापयत पोचलेली लाल रंगाची दाढी अगदी िवरोधाभासी िदसत होती.
दाढी या कडेनं यां या िखशात या घड् याळाची साखळी डोकावत होती. असं अितशय देखणं यि म व डॉ.
ह टेबल या गािल यावर उभं राहन आम याकडे थंड नजरेनं पाहात होतं. यां या बाजूला एक त ण उभा होता. हा
खासगी सिचव वाइ डर असावा हे मा या यानात आलं. तो लहानखरु ा, सिचंत, सावध आिण चाणा िन या
डो यांचा सडपातळ इसम होता. यानं एकाच वेळेला आ मक आिण सकारा मक असा पिव ा घेत संभाषणाची
सु वात के ली.
“डॉ. ह टेबल, मी तु हाला आज सकाळी िनरोप पाठवला होता; पण तोपयत तु ही लंडनला िनघून गेला
होता. नंतर मला असं समजलं क , तमु या जा यामागचं कारण या घटनेचा तपास कर यासाठी िम टर शेरलॉक
हो स यांना बोलावणं हे आहे. डॉ. ह टेबल, यामळ ु े िहज ेस अितशय आ यचिकत झाले आहेत. यां याशी
कसलीही स लामसलत न करता तु ही हा िनणय इत या तडकाफडक घेतलात.’’
“जे हा मला समजलं क पोलीस अपयशी ठरले आहेत -’’
“पण पोलीस अपयशी ठरले आहेत असं िहज ेस यांना िबलकुल वाटत नाही.’’
“पण िम टर वाइ डर, न क च -’’
“डॉ. ह टेबल, तु हाला हे आधीपासून माहीत आहे क िहज ेस यांना या घडले या घटनेचा लोकांम ये
कस याही कारे ब ा होऊ नये याची िकती काळजी आहे ते. हणूनच या करणी यांना कमीतकमी लोकांना
िव ासात यायचं आहे.’’
“हा त काळ सोडवता येईल,’’ धमक ला घाबरलेले ह टेबल हणाले. “िम टर शेरलॉक हो स सकाळची
रे वेगाडी पकडून लंडनला परत जाऊ शकतात.’’
“अिजबात नाही. डॉ टर, अिजबात नाही,’’ हो स या या अित प आवाजात हणाला. “उ रेकडची ही हवा

77

Aaple Vachnalay
 इतक ताजी आिण सख ु दायक आहे क मी इथे या पहाडांम ये काही िदवस घालवायचा आिण मा या मनाला तजेला
ायचा िवचार करतोय. आता मी गाव या पिथका माम ये राहायचं क तमु या छताखाली, याचा िनणय तु ही
यायचा आहे.’’
ग धळलेले डॉ टर आता कसलाही िनणय घे यासाठी असमथ झा याचं मला िदसत होतं; पण यांची यातून
सटु का लाल दाढीवा या ड् यूक यां या शांत आिण खणखणीत आवाजानं के ली. “िम टर वाइ डर यां याशी मी
सहमत आहे, डॉ. ह टेबल. तु ही मा याशी आधी चचा करणं जा त यो य ठरलं असतं. मा , तु ही िम टर हो सना
िव ासात घेऊन सव सांिगतलंच आहे, तर आता यां या सेवेचा लाभ न घेणं हे चक ु चं ठरेल. िम टर हो स, तु ही
एखा ा पिथका मात राह यापे ा, आम यासोबत हो डरनेस हॉलम ये राहावंत. तमु चं इथे वागत आहे,’’ ड् यूक
धीरगंभीर वरात हणाले.
“ध यवाद! यअ ु र ेस. पण मा या तपासासाठी मी घटना घडले या िठकाणीच राहणं जा त सस ु गं त ठरेल.’’
“िम टर हो स, तु हाला आवडेल तसं करा. तु हाला मा याकडून िकं वा िम टर वाइ डरकडून कसलीही
मािहती हवी अस यास आ ही अथातच उपल ध आहोत.’’
“कदािचत मी तु हाला हॉलम ये येऊन भेटणं ज रीचं ठरेल,’’ हो स हणाला, “पण आता मी तु हाला एक
िवचा इि छतो. सर, तमु चा मल ु गा असा रह यमयरी या गायब हो यामागे तु ही मनाम ये कोणतं गहृ ीतक तयार
के लेलं आहे का?’’
“नाही, मी तसं के लेलं नाही,’’ ड् यूक उ रले.
“माफ करा, तमु यासाठी अितशय द:ु खदायक असलेला िवषय मी काढत आहे, पण मा याकडे दस ु रा पयाय
नाही. या सव करणाशी डचेस यांचा काही संबधं असेल असं तु हाला वाटतं का?’’
तो मानी उमराव जाणव याइतपत िबचकला.
“मला वाटत नाही,’’ ते हणाले.
“मग कुणालाही पटेल असं दस ु रं गहृ ीतक हणजे खंडणी माग यासाठी तमु या मल ु ाचं अपहरण कर यात
आलेलं असावं. तमु याकडे तशी काही मागणी कर यात आली आहे का?’’
“नाही.’’
“आणखी एक , यअ ु र ेस. ही घटना घडली या िदवशी तु ही तमु या मल ु ाला प िलिहलं होतं?’’
“नाही, मी या या आद या िदवशी प िलिहलं होतं.’’
“बरोबर, पण ते प याला दस ु या िदवशी िमळालं.’’
“होय.’’
“ या प ाम ये अशी एखादी गो िलिहली होती का, क यामळ ु े याचा मानिसक तोल ढळला असावा आिण
अशी, पळून जा यासारखी एखादी गो करायला तो धजावला असावा?
“नाही. िबलकूल नाही.’’
“ते प तु ही वतः टपालात टाकलं होतं का?’’
हो सचं बोलणं वाइ डरनं म येच रागानं तोडलं. “िहज ेस यांना वतः प टपालात टाकायची सवय नाही,’’
तो हणाला. “ते प इतर अनेक प ांसोबत अ यासा या टेबलावर ठेवलेलं होतं. मी वतः ते टपाला या िपशवीत
ठेवलं.’’
“हे प इतर प ांम येच होतं याबाबत तु हाला खा ी आहे का?’’

78

Aaple Vachnalay
 “हो, मी ते वतः पािहलं होतं.’’
“ या िदवसाभरात यअ ु र ेस, आपण िकती प ं िलिहली होती?’’
“वीस िकं वा तीस. माझा प यवहार बराच असतो. मा , याचा इथे काही संबधं आहे, असं तु हाला न क
वाटतंय का?’’
“पूणपणे नाही,’’ हो स हणाला.
ड् यूक पढु े हणाले, “मी पोिलसांना यांचं ल दि ण ा सकडे वळवायला सांिगतलं आहे. मी हे आधीच
सांिगतलेलं आहे क , डचेस अस या रा सी कृ यांना कधीच उ ेजन देणार नाही. मा , या पोरा या डो याम ये
सगळीच चक ु ची मतं घ बसलेली आहेत. तो कदािचत या जमना या साथीनं ित याकडे पळून गेला असेल. डॉ.
ह टेबल, मला वाटतं आता आ ही हॉलकडे परत जायला हवं.’’
हो सला आणखी काही िवचारायची इ छा आहे हे या या चेह याव न समजत होतं. मा ,
ड् यूकमहोदयांनी या प तीनं संभाषण अधवटरी या तोडून ही मल ु ाखत संपवली होती याव न ते श य न हतं.
आप या घरगतु ी करणामधील अितशय खासगी संबधं ांची चचा एखा ा अनोळखी य समोर करणं यां या
राजेशाही वभावाला फार संकोचाचं वाटत होतं. िशवाय एखादा यां या सं थानी इितहासा या इतके िदवस
झाकून ठेवले या एखा ा बाबीवर िवनाकारण काश टाके ल क काय, अशी भीतीही यांना वाटत असावी. ड् यूक
आिण यांचा खासगी सिचव िनघून गे यावर मा या िम ानं वतःला तपासात झोकून िदलं. यानं या मल ु ाची खोली
बारकाईनं तपासली. यानस ु ार तो मल
ु गा िखडक मधूनच पळाला असावा या ठोस िन कषािशवाय काहीही हाती
लागलं नाही. तसंच, जमन िश का या खोलीमधून आिण सामानामधूनही पढु चा काही दवु ा िमळाला नाही.
िखडक जवळची ती वेल वाकलेली होती आिण आ ही कं िदला या उजेडाम ये िहरवळीवरती या या बटु ा या
तळ यांचे ठसे पािहले. या खरु ट् या गवताम ये तलेला एकमेव ठसा या रा ी या पलायनाचा एकमेव सा ीदार बनून
रािहला होता. नंतर शेरलॉक एकटाच बाहेर गेला आिण साधारण अकरानंतर परत आला. यानं कुठूनतरी या संपूण
प रसराचा एक ल करी नकाशा िमळवला होता. तो मा या खोलीत आला. यानं नकाशा मा या पलंगावर पस न
या या मधोमध िदवा ठेवला. धू पान करत करत यानं तो नकाशा पाहायला सु वात के ली आिण मला तो धरु ा या
वलयांमधून याला मह वाचे वाटलेले मु े सांगू लागला.
“ही घटना मा या डो यात चढत जातेय, वॉटसन’’ तो हणाला “या नकाशाकडे बघ. या संदभाम ये न क च
काही मह वाचे रोचक मु े आहेत; पण या ाथिमक पायरीवर मला तपासाशी संबिं धत, हे काही भौगोिलक मु े तलु ा
दाखवून ायचे आहेत. हा काळा चौकोन हणजे ही शाळा. मी ितथे एक टाचणी लावली आहे. आता ही रेषा हणजे
मु य र ता. आता बघ, हा र ता शाळे या पूव-पि म िदशेने जातो आिण दो हीकडे समु ारे मैलभर तरी कुठ याही
बाजूला वळत नाही. ते दोघं र यानं गेले असतील तर याच र यानं गेले असणार.’’
“बरोबर’’ मी हणालो.

79

Aaple Vachnalay
 “एका अितशय अनो या आिण उ म संधीमळ ु े आप याला या रा ी या र याव न कोणकोण गेलं होतं हे
तपासता येऊ शकतं. आता माझा पाइप नकाशावर िजथं ठेवला आहे ितथे या रा ी बारा ते सहा वाजेपयत एक
पोलीस पहा यावर होता. आता पाहा, हा पूवकडचा पिहला आत वळणारा र ता आहे. या पोिलसानं सांिगतलं क तो
या या जागेव न एका णासाठीदेखील हाललेला न हता. यानं असं ठामपणं सांिगतलंय क एखादा मल ु गा अथवा
माणूस याला िदस याखेरीज इथून जाणं अश य आहे. मी आजच रा ी या पोिलसाशी बोललोय आिण मला तो
एकदम भरवशाचा मनु य वाटला. हणजे या बाजूचं काम झालं. आता दस ु या बाजूचा िवचार करायला हवाय. इथे
‘रेड बलु ’ नावाचं एक िव ामधाम आहे. याची मालक ण खूप आजारी आहे. ितनं मॅकलटनव न डॉ टर बोलावलेला
होता; पण तो दस ु या एका पेशटं म ये गतंु यानं सकाळपयत आला नाही. या िव ामधामामधील लोक डॉ टरची वाट
बघत रा भर जागे होते. यापैक कोण ना कोण सतत र यावर नजर ठेवून होतं. यां यापैक कोणीही कुणालाही
येताजाताना पािहलेलं नाही. यांची ही मािहती खरी असेल तर आपण सदु वै ी आहोत. कारण यामळ ु े पि मेची
बाजूदखे ील िवचारात यायची आव यकता नाही. आिण तसं असेल, तर आपण असं छातीठोकपणे हणू शकतो, क
या दोघांनी पळून जा यासाठी र याचा वापर अिजबात के लेला नाही.’’
“पण मग ती सायकल?’’ मी शंका काढली.
“ते आहेच. आपण सायकलकडे नंतर येऊ या. आधी आपला आताचा कायकारणभाव ल ात घेता, हे दोघं
र यानं गेले नाहीत हणजे ते शाळे या उ रेकड या िकं वा दि णेकड या माळरानाव न गेले आहेत हे न क .
आता या दो ह ची तल ु ना क न बघू या. दि णेकडे तल ु ा िदसत असेल क एक भलामोठा सपु ीक जिमनीचा प ा

80

Aaple Vachnalay
 आहे. या जिमनीचे छोटेछोटे तक ु डे के लेले आहेत आिण याम ये दगडी िभंती घातले या आहेत. इथे सायकलीनं
जाणं अश य आहे हे मी कबूल करतो. यामळ ु े आपण ती क पना बाद क शकतो. आता या उ रेकड या ामीण
भागाकडे बघू या. इथे झाडांची एक राई आहे, ितचं नाव इथे ‘रॅ ड शॉ’ असं िलिहलेलं आहे. ित या पढु े पसरलेली एक
भलीमोठी गवताळ जागा आहे. ‘लोअर िगल मूर’ ही टेकडी हळूहळू वर चढत दहा मैल पढु े गेलेली आहे. इथे या जंगली
भागा या एका बाजूला हो डरनेस हॉल आहे. र यानं गेलं तर १० मैल; पण या माळरानाव न गेलं तर सहा मैलांवर.
हे पूणपणे िनजन माळरान आहे. इथे फ काही शेतक यांची थोडीफार जमीन आहे. ितथे ते गरु ं आिण मढ् या
पाळतात. याखेरीज दोन कारचे प ी सोडता चे टरिफ ड हायरोडपयत इथे कशाचीही व ती नाही. ितथे एक चच
आहे. इथे बघ, थोडीफार घरं आिण एक अितथीगहृ . यापलीकडे या टेकड् या खूप खोल जातात. याचा अथ
आप याला उकलायचं रह य िनि तत इकडे उ रेकडेच असलं पािहजे.’’
“पण सायकलचं काय?’’ मी पु हा तोच मु ा रेटला.
“हो हो!’’ हो स अधीरतेनं हणाला. “चांग या सायकलपटूला मोठा र ताच हवा असं नाही. या गवताळ
देशाम ये अनेक पायवाटा आहेत. या िदवशी पौिणमा होती... अरे हे काय?’’ दरवाजावर कुणीतरी जोरजोरात
ठोकत होतं. पढु याच णी डॉ. ह टेबल खोलीम ये आले. यां या हाताम ये पांढ या रंगाचं िच ह असलेली एक
िनळी टोपी होती.
“आप याला काहीतरी सगु ावा लागलेला आहे,’’ ते ओरडले, “ यासाठी देवाचे शतश: आभार! आप याला या
लहान मल ु ाब ल काहीतरी समजलंय. ही याची टोपी आहे.’’
“ही कुठे िमळाली?’’ हो सनं िवचारलं.
“ या गवताळ देशा या जवळ भट या लोकां या एका हॅनम ये. ते मंगळवारी िनघाले. आज पोिलसांनी यांचा
शोध घेऊन यांचा तांडा तपासला असता यांना ही िमळाली.
“ही टोपी यां याकडे अस याब ल यांचं काय हणणं होतं?’’
“ते वा ेल तसं खोटं बोलतायत. ते हणतात क ही टोपी यांना गवताम ये मंगळवारी सकाळी सापडली. या
हरामखोरांना तो कुठं आहे ते माहीत आहे. देवाचे शतश: आभार! आता या सवाना आतम ये टाकलेलं आहे.
काय ाची भीती दाखवून िकं वा ड् यूक या पैशाची ताकद आजमावून, यांना माहीत असलेली येक गो
यां याकडून काढून घेता येईल, न क च!’’
डॉ टर खोलीबाहेर पड यावर हो स हणाला, “याचा अथ लोअर िगल मूर या बाजूला आप याला काहीतरी
हाती लागेल, या आप या गहृ ीतकाम ये दम आहे. थािनक पोिलसांनी या भट या लोकांना पकड याखेरीज काहीही
के लेलं नाहीये. वॉटसन, इथे बघ. या गवता या मधूनच पा याचा कालवा एक िदसतोय. नकाशावर इथे या या खणु ा
आहेत. काही भागाम ये तो इतका ं द झालाय क , ितथे दलदल तयार झाली आहे. खास क न हो डरनेस हॉल
आिण शाळा यांमधला हा भाग बघ. आता या या कोरड् या ऋतूम ये आणखी कुठे पाऊलखणु ा िदसणं श य नाही;
पण या भागात काहीतरी खणु ा िश लक असतील. मी तल ु ा उ ा पहाटे उठवेन, आपण दोघं िमळून या रह यावर
काहीतरी काश टाक याचा य न क .’’
दसु रा िदवस नकु ताच उजाडत होता. मा या पलंगा या बाजूला उभा असलेला उंच, सडपातळ हो स मला
उठवत होता. याचं सव आव न झालं होतं. इतकं च काय, तो बाहेरपण जाऊन आला होता. “मी सायकलची खोली
आिण िहरवळ पाहन आलोय. रॅ ड शॉम येसु ा एक च कर टाकून आलोय. वॉटसन, शेजार या खोलीत कोको तयार
आहे. तो घेऊन पटकन तयार हो. िम ा. पाहा, एक छान िदवस आप या वागताला स ज आहे.’’
याचे डोळे चमकत होते. कुशल कारािगराचा चेहरा जसा एखादी आ हाना मक कामिगरी पाहन खल ु तो तसा
याचा चेहरा उ हिसत झालेला होता. बेकर ीटमध या अंतमख, ु िन तेज, वतःम ये हरवले या हो सपे ा हा

81

Aaple Vachnalay
 उ सक ु , सावध हो स वेगळा होता. या या उ सािहत चेहे याकडे बघताना खरोखरच आम यासमोर एक लगबगीचा
िदवस अस याचं मलादेखील जाणवलं.
पण य ात आमचा िदवस का याकु िनराशेनं चालू झाला. अगदी उ साहानं आ ही या िचखलानं भरले या
तपिकरी गवताळ देशामध या मढ् यां या हजारो पायवाटांमधून अथकपणे िफरलो. अखेर आ ही हो डरनेस आिण
आम याम ये असले या ं द हल या िफकट रंगा या दलदली या प ् यापयत आलो. हे पोरगं जर घराकडे गेलं
असतं, तर न क च या भागामधून गेलं असतं आिण कस याही पाऊलखणु ा सोड याखेरीज ते इथून जाऊ शकला
नसतं. मा , याची अथवा या जमनाची कसलीही खूण आ हाला िदसत न हती िकं वा सगु ावा लागला न हता.
शेवाळावर उठले या येक डागाची िकं वा खणु ेची उ सक ु तेनं पाहणी करत एका चेह यानं माझा िम कडेकडेनं
िफरत रािहला. ितथे चंड सं येनं मढ् यांचे पावलांचे ठसे होते आिण काही मैल अंतरावर थोड् याफार गरु ां या
पावलांचे ठसे होते. याहन जा त काहीही न हतं.
“मु ा मांक एक,’’ हो स या पसरले या गवताळ जिमनीकडे गंभीरपणं बघत हणाला. “इथून पढु ं आिण या
अ ं द प ् या या दर यान आणखी एक दलदल आहे. अरे चा, हे इथे काय िदसतंय?’’
आ ही या पायवाटे या एका अ ं द का या प यावर आलो होतो. या या मधोमध ओ या मातीम ये
सायकली या टायर या प खणु ा हो या.
“हर!’’ मी ओरडलो, “सापडलं क आप याला!’’ पण हो स याची मान हलवत होता. या या चेहरा आनंद
हो यापे ा कोड् यात पड यासारखा अिधकच गंभीर िदसत होता. “सायकल न क च, पण ती सायकल न हे,’’ तो
हणाला. “मला सायकल टायर या वेगवेग या ४२ कार या खणु ा माहीत आहेत. ही खूण बघ. या या बाहेर या
बाजूला एक िनशाणी आहे. ही डनलॉप आहे. हेडेगर या सायकलचे टायर पामस कं पनीचे होते, समांतर रेषा असणारे.
गिणताचा िश क ए हिलंग याब ल अगदी ठाम होता. यामळ ु े या हेडेगर या सायकली या खणु ा नाहीत,’’ हो स
हणाला.
“मग या मल ु ाकडं सायकल असेल?’’
“श यता आहे. मा , यासाठी आप याला या याकडे सायकल होती हे थम िस करावं लागेल; पण
याम ये आपण पूणपणे अपयशी ठरलो आहोत. या खणु ा पाहन तु या ल ात येईल, क या शाळे कडे जाणा या
सायकल वारा या आहेत.
“िकं वा शाळे पासून दूर जाणा या,’’ मी तक बोलून दाखवला.
“नाही नाही, मा या परमिम ा. बारकाईनं पािहलंस तर तु या ल ात येईल, क जा त ठळक िदसणा या खणु ा
या माग या चाका या आहेत. कारण वजनाचा सवात जा त भार या बाजूने पडलेला असतो. तल ु ा िदसतच असेल
क िजथं या खणु ा सरळ रेषेत गेले या आहेत ितथे-ितथे पढु या चाकाची हलक खूण या माग या चाकानं पस ु ली
गेली आहे. ही सायकल शाळे या िदशेने होती, यात काही शंकाच नाही. याचा संबधं आप या तपासाशी असेल
अथवा नसेल; पण आपण पढु े जा याआधी थोडं पाठीमागे जाऊन या खणु ांचा मागोवा घेऊ या.’’
आ ही तसं के लं. शंभरेक याडावर सायकल या खणु ा िदसेनाशा झा यावर आ ही या गवताळ जिमनी या
दलदली या भागात येऊन पोचलो. या पाऊलवाटेनं मागे जात जात आ ही आणखी एका जागी येऊन पोहचलो. ितथे
एक ओहोळ वाहत होता. इथे पु हा एकदा या सायकल या खणु ा गरु ां या पावलां या ठशांम ये हरवून गे या हो या.
यानंतर पढु े कस याही खणु ा न ह या. पण ही पायवाट थेट रॅ ड शॉम ये जात होती. ही झाडांची राई शाळे या
माग या बाजूला होती. ितथ याच एका दगडावर हनवु टी हातांवर ठेवून हो स शांत बसला. यानं काही हालचाल
कर याआधी मा या दोन िसगरेट्स ओढून झा या हो या.
“ठीक आहे,’’ तो अखेर हणाला. “एखादा चलाख मनु य वेग या खणु ा उमटा यात यासाठी आप या

82

Aaple Vachnalay
 सायकलचे टायर बदलेल ही एक श यता अथातच आहे. असं काही कर याची या गु हेगाराची मता आहे, याला
पकडायला मला अिभमानच वाटेल. तूतास तरी आपण हा अनु रत ठेवू आिण ही दलदल आप याला काय
सांगतेय ते पाह. ितथे बराचसा भाग तपासायचा िश लक आहे.’’
आ ही कडेकडेने या गवताळ देशामध या ओ या मातीची प तशीर पाहणी करणं परत चालू के लं. लवकरच
आम या िचकाटीचं आ हाला यथायो य ब ीस िमळालं. या िचखला या खाल या बाजूला एक वाट िदसत होती.
ित याजवळ जाताच हो स आनंदानं ची कारला. या वाटेवर मधोमध तारेचं यवि थत भडोळं के यासार या
टायर या खणु ा िदसत हो या. या पामर टायर या खणु ा हो या. “न क च हेडेगर इथेच कुठंतरी आहे!’’ हो स हषवायू
झा यासारखा ओरडला. “वॉटसन, माझी कारणमीमांसा अगदी अचूक होती, असं हणता येईल.’’
“अिभनंदन!’’
“पण आणखी बरंच काम िश लक आहे. कृपया या पायवाटेपासून दूर चालत राहा. आता ही वाट ध नच
जाऊ या. ही वाट काही फार दूर जात नसणार,’’ हो स बडबडत होता.
पण गवताळ जिमनी या या भागाम ये अधेमधे िचखलाची डबक होती. आ ही बरेचदा वाटेचा माग चक ु त होतो
तरी िक येकदा ती पु हा शोध याम ये आ हाला यश िमळत होतं.’’
“तल
ु ा हे ल ात आलंय का?’’ हो स हणाला, “सायकल वार वेगानं जा यासाठी ताकद लावत होता यात
तीळमा ही शंका नाही. या खणु ांकडे बघ, इथे दो ही टायर या खणु ा प िदसत आहेत. दो ही टायर िततके च खोल
तलेले आहेत. याचा अथ सायकल वार आपलं वजन हॅ डलवर टाकत होता. कारण याला वेगात जायचं होतं. अरे!
तो इथे पडला असणार!’’
पायवाटेवर एक भलामोठा, वाकड् याितकड् या आकाराचा िक येक याड पसरलेला खळगा तयार झाला होता.
पढु े काही पावलांचे ठसे आिण परत एकदा टायर या खणु ा िदसायला लाग या.
“तो इथे घसरला असावा,’’ मी सचु वलं.
“हो सनं िपव या ◌़ फुलांची एक तटु लेली फांदी उचलून मला दाखवली. या िपव या फुलांवर तांबडे डाग
पडलेले पाहन काहीतरी भीषण घडलं असावं असं मा या ल ात आलं. या पायवटेवरसु ा झडु पांम ये गोठले या
र ाचे गडद डाग िदसत होते.
“वाईट,’’ हो स हणाला. “फारच वाईट! वॉटसन लांब उभा राहा. एकही पाऊल गरजेिशवाय टाकू नकोस. मला
काय ल ात येतंय सांगू? तो जखमी होऊन खाली पडला, उठला, परत सायकलवर चढला आिण पढु े गेला. मा , इथे
अजून कस याही खणु ा नाहीत. बाजू या या वाटेवर गरु ांचे ठसे आहेत. याला बैलानं न क च उडवलं नसेल. अश य
आहे! पण मला इतर कुणाचेच ठसे का िदसत नाहीत? वॉटसन, आपण पढु े गेलं पािहले. पायवाटेसोबतच हे र ाचे
डागसु ा आप याला मागदशन करत असतील, तर आता तो सटु ू न जाऊ शकत नाही.’’
आमचा शोध फारवेळ चालला नाही. या ओ या िनसरड् या पायवाटेवर टायर या खणु ा गोलगोल वळायला
लाग या हो या. अचानक मी नजर वर के ली तसा मला दाट झडु पांम ये चमक या धातूचा एक तक ु डा ीस पडला.
आ ही लगेच या झडु पामधून सायकल ओढून बाहेर काढली. ितचे टायर पामरचे होते. एक पेडल वाकडं झालेलं होतं
आिण पढु ची संपूण बाजू भयानकरी या र ानं माखली होती. झडु पा या दस ु या बाजूतून एक बूट बाहेर आलेला
िदसत होता. आ ही या बाजूला धावलो. ितथे तो ददु वी सायकल वार पडलेला होता. दाढी असले या या उंच
माणसा या च याची एक काच फुटलेली होती. या या मृ यूचं कारण डो यावर झालेला जबरद त आघात होता. या
आघातानं या या कवटी या एका भागाचे तक ु डे झाले होते. असा आघात सहन क नदेखील तो इत या दूरपयत
आला होता. याव न या या श ची आिण धैयाची क पना येत होती. यानं बूट घातले होते पण मोजे घातलेले
न हते. या या उघड् या कोटामधून याचा रा ीचा पोषाख िदसत होता. हा न क च तो जमन िश क असावा.

83

Aaple Vachnalay
 हो सनं काळजीपूवक तो मतृ देह वळवला आिण याचं अ यंत बारकाईनं िनरी ण के लं. नंतर थोडावेळ बसून यानं
िवचार के ला. या या कपाळावर या आठ् या बघून मला हे समजलं क , या या मते या शोधामळ ु े आम या तपासाला
फारसा फायदा झालेला न हता.
“वॉटसन, आता काय करायचं हे मा या लगेच ल ात येत नाहीये,’’ तो अखेर हणाला. “मला असं वाटतंय क
तपास पढु े यायला हवा. कारण आपण आधीच इतका वेळ घालवलाय क आणखी तासभरही वेळ दवडणं
आप याला श य नाही. आिण याच वेळी, आपण या ददु वी माणसा या ेताची काळजी घेणं आिण ही मािहती
पोिलसांना कळवणंदख े ील आव यक आहे.’’
“मी तझ
ु ी िच ी घेऊन जाऊ शके न,’’ मी सचु वलं.
“पण मला इथे तु या सोबतीची आिण मदतीची गरज आहे. जरा थांब, ितथे थोडं पढु े कुणीतरी एकजण शेवाळं
कापून घेतोय. याला इकडे बोलाव. तो पोिलसांकडे जाऊ शके ल.’’
मी या शेतमजरु ाला बोलावून आणलं. हो सनं या घाबरले या माणसाला डॉ. ह टेबल यां याकडे िच ी
देऊन धाडलं.
“आता वॉटसन,’’ तो हणाला, “सकाळपासून आप याला दोन सगु ावे लागलेले आहेत. एक हणजे पामरची
टायस असलेली सायकल, जी आप याला इथवर घेऊन आली आहे. दस ु री हणजे डनलॉपची पॅच लावलेली
सायकल. यासंदभात आणखी शोध घे यापूव , आता आप याकडं काय मािहती आहे ती आपण आधी समजून
घेऊया, यातून जा तीत जा त काय िनघतं ते पाहया. यानंतर आव यक मािहती आिण चक ु ू न आलेली मािहती
अशा दो ही वेगवेग या क न घेऊया.
“सवात थम मी तल ु ा हे ल ात आणून देतो, क तो मल ु गा न क च वतः या मज नं ितथून िनघाला. तो
िखडक मधून खाली उतरला आिण िनघाला. एकटा िकं वा या यासोबत कुणीतरी असावं.’’ मी मान डोलावली.
“आता आपलं ल या ददु वी जमन िश काकडे वळवू या. मल ु गा िनघाला ते हा यानं संपूण पोशाख के लेला होता.
याचाच अथ, आप याला काय करायचं आहे ते याला माहीत होतं. पण जमन िश क मोजे न घालताच बाहेर पडला
होता. हणजे याला बाहेर पडायला फार कमी वेळ िमळाला असणार.’’
“शंकाच नाही,’’ माझी मान आपोआप डोलत होती.
“पण तो बाहेर का पडला? कारण याला या या शयनगहृ ा या िखडक मधून हा पळालेला मल ु गा िदसला.
याला या मल ु ाचा पाठलाग क न याला परत आणायचं होतं. यानं आपली सायकल घेतली आिण तो मल ु ा या मागे
गेला. याम येच याचा मृ यू झाला.’’
“असं वाटतंय खरं,’’ परत माझी मान डोलली.
“आता मी या चच या सवात ि ल भागाकडे येतो. एका लहान मल ु ा या मागे पळणा या माणसाची वाभािवक
कृती धावणं ही असेल. कारण याला पकडणं सहजश य आहे हे याला माहीत असेल. मा , जमन िश कानं तसं
के लं नाही. यानं आपली सायकल घेतली. तो उ म सायकल वार अस याचं मला सांग यात आलेलं आहे.
हणजेच या मल ु ाकडं पळून जा यासाठी अजून वेगानं जाणारं एखादं वाहन अस याखेरीज तो िश क असं करणार
नाही.’’
“दस
ु री सायकल?’’
“स या आपण आप याच गहृ ीतकावर काम क या. शाळे पासून पाच मैलांवर याचा मृ यू झालेला आहे.
बंदक
ु या गोळीनं न हे - जी कदािचत या मल ु ालादेखील सहजपणे मारता येऊ शकली असती - पण हा मृ यू
झालाय तो एका ताकदवान जीवघे या आघातानं. हणजेच या मल ु ासोबत या पळून जा या या योजनेत अजून

84

Aaple Vachnalay
 कुणीतरी होतं. यां याकडील वाहन वेगवान असणार. कारण इत या कुशल सायकल वाराला यांना इथे
गाठ यासाठी पाच मैल लागले. आपण िजथं ही ददु वी घटना घडली या जागेची तपासणी के ली. तरीही आप याला
काय िमळालं? गरु ां या पावलांचे काही ठसे. बाक काहीही नाही. मी या भागाची पु हा तपासणी के ली. इथे प नास
याडा या अंतराम ये एकही पायवाट नाही. दस ु या सायकल वाराचा या य खनु ाशी काही संबधं नाही. इथे
कस याही मानवी पाऊलखणु ासु ा नाहीत.’’
“हो स!’’ मी ओरडलो, “हे अश य आहे.’’
“कौतक ु ा पद,’’ तो हणाला. “िकती उ साहवधक अिभ ाय. मी जसं सांगतोय याव न हे अश य वाटत
असेल, तर मीच चक ु या प तीनं काहीतरी सांगत आहे. तू वतः सव पािहलं आहेस. तल ु ा याम ये काही राहन
गे यासारखं वाटतं आहे का?’’
“तो खाली पडून याची कवटी फुटली असेल तर?’’
“वॉटसन, इथे - या दलदली या देशाम ये?’’
“माझी अ कल ितथवरच जातेय.’’
“ च! च! वॉटसन, आपण याहन अिधक गूढ सम या सोडवले या आहेत. िकमान आप याकडं बरीचशी
मािहती उपल ध असून, आप याला ितचा वापर करायला हवाय. चल, आता आपलं पामरब ल सगळं चिवतचवण
क न झालंय. ते पॅच लावलेलं डनलॉपचं टायर आप याला काय सांगू पाहतंय, ते पाह या.’’
आ ही ती पायवाट शोधून थोड् या अंतरापयत पढु े जात रािहलो. लवकरच ती गवताळ जमीन एका उंच आिण
झडु पांनी वेढले या कड् याम ये बदलली आिण पा याचा कालवा आम यामागे रािहला. आता पायवाटांव न
आ हाला अपेि त असलेलं काहीही समजत न हतं. डनलॉप टायर या शेवट या खणु ा िजथं िदसत हो या ितथून उंच
मनो यांमळु े चटकन िदसणारा हो डरनेस हॉल आम या डा या बाजूला काही मैलांवर होता. साधारण तेवढ् याच
अंतरावर आम यासमोर खाली वसलेलं खेडं होतं. ितथून चे टरिफ डचा मु य र ता िदसत होता. आ ही ितथ या
बरु सटले या अितथीगहृ ाकडे गेलो. या या दरवाजावर एका झज ंु ार क बड् याचं िच ह लावलेलं होतं. ितथे जातानाच
हो स अचानक वेदनेनं कळवळला आिण मा या खां ाला ध न पडता पडता वाचला. याचा घोटा चांगलाच
मरु गळला होता. मोठ् या क ानं तो लंगडत लंगडत दरवाजापयत आला. ितथे एक बटु का, सावळा, वय कर माणूस
का या मातीचा पाइप ओढत बसलेला होता.
“िम. बेन हायेस, कसे आहात?’’ हो स हणाला.
“तु ही कोण आहात? आिण तु हाला माझं नाव कसं काय माहीत?’’ या खेडुताने िवचारलं. या या चलाख
डो यांम ये शंकेची एक चमक येऊन गेली.
“अरे, हे काय! तमु या डो यावर या पाटीवर िलिहलेलं आहे क ! घराचा मालक कोण आहे हे ओळखणं फार
सोपं असतं. तमु या पागेम ये एखादा टांगा वगैरे असेल का?’’
“नाही, मा याकडे नाही.’’
“मी माझा दखु रा पाय जिमनीवर ठेवूसु ा शकत नाहीये.’’
“मग ठेवू नका,’’ तो तु छतेने हणाला.
“पण मला चालता येत नाहीये,’’ हो स कसाबसा हणाला.
“मग उड् या मारा!’’ तो खेकसला.
बेन हायेसचं एकं दर वागणं िवनयीपणापासून िक येक फलाग लांब होतं; पण हो सनं ते िदलखल ु ासपणे
िवनोदबु ीनं घेतलं.

85

Aaple Vachnalay
 “हे बघा, काका,’’ तो िदलखलु ासपणे हणाला. “हे मला सहन कर यापलीकडे आहे आिण काहीही क न मला
इथून जायचं आहे.’’
“यावर माझंही काही हणणं नाही,’’ तो खडूस घरमालक हणाला.
“पण घटना फार मह वाची आहे. तु ही मला सायकल वापरायला िदलीत, तर मी तु हाला याबद यात एक
अ खा पाउंड देईन.’’
घरमालकानं कान टवकारले. “तु हाला कुठं जायचंय?’’
“हो डरनेस हॉलला.’’
“ड् यूकचे िम आहात वाटतं,’’ घरमालक आम या िचखलानं मळले या कपड् यांकडे चम का रक नजरेनं पाहत
हणाला. हो स मोकळे पणानं हसला. “आ हाला बघून यांना आनंद होईल,’’ तो हणाला.
“का?’’
“कारण आ ही यांना यां या हरवले या मल ु ाब ल बातमी देणार आहोत.’’
घरमालक जोरात दचकला. “काय? तु ही या या मागावर आहात?’’
“तो िल हरपूलम ये अस याचं ऐिकवात आहे. तासाभरात ते याला इथे घेऊन येणार आहेत.’’ या
घरमालका या रापले या, दाढी वाढले या चेह यावर अचानक बदल झाला. याचं वागणं एकदम मवाळ झालं. “मला
ड् यूकब ल इतर लोकांना वाटते िततक सहानभु ूती अिजबात वाटत नाही,’’ तो हणाला. “मी कधीकाळी याचा
मख
ु गाडीवान होतो. तो मला अगदी वाईट वागवायचा. या म याची शेती करणा या हल या जाती या माणसा या
श दांव न यानं मला एका श दाचीही िवचारपूस न करता कामाव न काढून टाकलं. मा , तरीही लॉड स टायर
िल हरपूलम ये सापडलेत हे ऐकून आनंद वाटला. मी ही बातमी हॉलपयत पोचव यासाठी तु हाला न क च मदत
करेन.’’
“ध यवाद!’’ हो स हणाला. “आ ही आधी थोडं काहीतरी खाऊन घेतो. यानंतर तु ही सायकल आणू
शकता.’’
“मा याकडे सायकल नाही.’’
हो सनं याला नाणं दाखवलं.
“पण मी सांगतोय ना, मा याकडे सायकल नाहीये. मी तु हाला हॉलपयत जा यासाठी दोन घोडे देऊ शकतो,’’
घरमालक हणाला.
“ठीक आहे, ठीक आहे,’’ हो स हणाला, “खाऊन झा यावर याब ल बोलू,’’ जे हा या दगडी
वयंपाकघराम ये आ ही एकटेच उरलो ते हा हो स या घोट् याची लचक आ यकरकरी या नाहीशी झाली.
जवळजवळ ित हीसांज होत आली होती. आ ही सकाळपासून काहीच खा लेलं न हतं. आ ही शांतपणे जेवलो.
हो स िवचारांत गढलेला होता आिण एक-दोनदा िखडक जवळ जाऊन यानं कुतूहलानं बाहेर नजर टाकली. या
िखडक तून एक घाणेरडं अंगण िदसत होतं. या या कोप याम ये लोहाराचा भाता होता. ितथे द:ु खी चेह याचा एक
माणूस काम करत होता. दस ु या बाजूला घोड् यां या पागा हो या. हो स अशाच एक-दोनदा फे या मा न बसत
असताना अचानक जोरात ओरडत खचु मधून उठला. “देवाश पथ! वॉटसन, मला वाटतं मा या ल ात आलंय,’’ तो
हणाला, “हो, होय, असंच असलं पािहजे. वॉटसन, तल ु ा आज आपण गरु ां या पावलांचे ठसे पािह याचं ल ात
आहे?’’
“हो. पु कळ पािहले.’’
“कुठे?’’

86

Aaple Vachnalay
 “हं! सगळीकडेच. ते दलदलीम ये होते, पायवाटांवर होते आिण िजथं हेडेगरचा मृ यू झाला ितथेही होते.’’
“अगदी बरोबर. वॉटसन, आता मला सांग, तल ु ा या गवताळ जिमनीवर िकती गायी िदस या? िविच च आहे
ना, वॉटसन. आपण आप या आजूबाजूला पाऊलखणु ा बघत िफरलो; पण अ या गवताळ भागात एकही गाय
पािहली नाही. अगदीच िविच , होय ना?’’
“हो. ते िविच च आहे,’’ मला संमती दशवावी लागली.
“वॉटसन, आता य न क न तु या मरणश ला ताण देऊन थोडं भूतकाळात जा. तल ु ा या पायवाटांवर या
खणु ा िदसतायत का?’’
“हो. मला िदसत आहेत.’’
“तलु ा आठवतंय का, काहीवेळा या पाऊलखणु ा अशा कारे हो या, वॉटसन, - यानं ेडचा चरु ा घेऊन एका
रांगेत अशा कारे लावला - : : : : : - “आिण कधीतरी असे - : ’ : ’ : ’ “आिण विचत अशा कारे - .’.’.’.’’
“हे तल
ु ा आठवतंय का?’’
“नाही, िततकं नीट काही आठवत नाही.’’
“पण मला आठवतंय. अगदी शपथेवर मी सांगू शकतो. तरीही आपण िनवांतपणे परत एकदा जाऊन बघू आिण
खा ी क न घेऊ. पण मी काय आंधळा िकडा होतो, क हा साधा िन कषसु ा काढू शकलो नाही!’’ यानं वतःला
दोष िदला.
“आिण तझ ु ा िन कष काय आहे?’’
“एकच गाय चालते, नृ य करते आिण चौखूरसु ा धावते हे फारच िवल ण आहे. देवाश पथ, एखा ा
खेड्यामधला गु ा चालवणा याचं डोकं इतकं चालणारच नाही. आता सगळीकडं शांत आहे, ते हा चल इथून
सटकूया आिण आप याला काय काय िदसतंय ते बघू या.’’
एका जु यापरु ा या पागेम ये जाड के सांचे, अ ता य त ठेवलेले दोन घोडे होते. हो सनं यात या एकाचा
मागचा पाय उचलून पािहला आिण तो जोरात हसला. “जनु ा नाल पण नवीन नखं. ही घटना एकदम अिव मरणीय
आहे. आता या लोहाराकडं जरा जाऊन बघू.’’
आम याकडे काहीही ल न देता लोहाराचं काम चालूच रािहलं. हो सची नजर खाली फरशीभर पसरले या
लोखंडी आिण लाकडी भंगार सामानाम ये झरझर िफरत होती. अचानक आ हाला आम यामागे चाहल लागली.
रागाने फुललेला काळा चेहरा आिण िहंसक डो यांवर या जाड भवु या ताणून तो घरमालक आम या िदशेने बघत
होता. या या हाताम ये धातूची मूठ लावलेली एक लहान काठी होती. तो आम याकडे इत या वेषानं चाल क न
आला, क मी मा या िखशामध या िप तल ु ाचा अंदाज घेऊन ठेवला.
“तु ही हलकट हेर!’’ तो ओरडला, “इथे काय करताय?’’
“िम टर बेन हायेस,’’ हो स शांतपणे हणाला. “आ हाला काहीतरी समजेल अशी तु हाला भीती वाटतेय क
काय!’’
या माणसानं वतःला मोठ् या क ानं आवरलं. या या िचड या त डावर एक फसवं हसू आलं. पण या या
िहंसक चेह यापे ा हे हसू जा त खतरनाक होतं.
“या लोहाराब ल जी काही मािहती तु हाला हवी असेल, ती शोधायला तु ही मोकळे आहात,’’ तो हणाला.
“पण हे बघा, िम टर, िवनाकारण मा या भोवती नाक खपु सत िफरणारे लोक मला आवडत नाहीत. यामळ ु े तु ही
लवकरात लवकर तमु चे पैसे ा आिण चालते हा, तेच बरं पडेल.’’
“ठीक आहे, िम टर हायेस. मला कोणाचं काही नक ु सान करायचं नाही,’’ हो स हणाला. “आ ही तमु या

87

Aaple Vachnalay
 घोड् यांवरती जरा एक नजर टाकत होतो. पण आता मला वाटतंय, क मी चालत जाऊ शके न. हॉल एवढापण काही
फार लांब नसावा असं वाटतंय.’’
“इथून डावीकडे वळले या र यानं गेलात तर हॉलचा वेश दोन मैलांवरसु ा नाही,’’ बेन हणाला. आ ही
याचं आवार सोडून बाहेर पडेपयत तो आम याकडे डोळे मो े क न रोखून बघत होता. आ ही र यापासून फार
लांब गेलो नाही तोच घरमालका या ि आड झा याबरोबर एका वळणावर हो स थांबला. मग हणाला, “नाही नाही,
आपण इथून जाऊ शकत नाही.’’
“मला तर पूण खा ी आहे,’’ मी हणालो, “या बेन हायेसला सगळं च माहीत आहे. इतका बेमवु त खलनायक
मी कधी पािहला नाही.’’
“ओह! यानं तु यावर तसा चांगलाच भाव टाकलाय. होय ना? इथे घोडे आहेत. लोहार आहे. होय, फारच
मजेदार जागा आहे ही फायिटंग कॉक. मला वाटतं आपण पु हा एकदा कसलाही य यय येऊ न देता शांतपणे परत
पाहणी क न घेऊ.’’
आम यामागे करड् या रंगाचे चनु खडी खडक असलेली एका लांब उतरती टेकडी पसरलेली होती. आ ही या
र याव न वळलो आिण टेकडीव न चढायला सु वात के ली असतानाच आ हाला हो डरनेस हॉलकडून एक
सायकल वार वेगानं येताना िदसला.
“वॉटसन, खाली वाक,’’ हो स मा या खां ावर हात ठेवून ओरडला. आ ही ि आड झालो असू क नसू
ितत यात एक माणूस आम या बाजूनं अितवेगाने उडा यासारखाच गेला. या वेळी उठले या धरु यामधून मला
याचा चेहरा िदसला. िन तेज, वैतागलेला. या या येक सरु कुतीवर भीती होती. याचं त ड उघडं पडलं होतं
आिण डोळे भकासपणे बघत होते. जणूकाही आ ही काल रा ी पािहले या जे स वाइ डरचं भूतच आम यासमो न
जात होतं.
“ड् यूकचा सिचव.’’ हो स हणाला, “चल, वॉटसन तो काय करतो ते आपण बघू या.’’
आ ही दगडां या आधारानं लपत छपत अितथीगहृ ाचा दशनी दरवाजा िदसू शके ल अशा जागेवर आलो.
वाइ डरची सायकल याच िभंती या आधारानं उभी के लेली होती. घराम ये काहीही हालचाल िदसत न हती. तसंच
िखडक मधूनही कुणाचे चेहरे िदसू शकत न हते. हो डरनेस हॉल या उंच मनो या या मागे सूय अ ताला गेला आिण
संिध काश हळूहळू पसरत गेला. थोड् यावेळानं अंधाराम ये आ हाला िदसलं क , अितथीगहृ ा या पागेमध या एका
घोडागाडी या दो ही बाजूला िदवे लावले गेले. नंतर लगेच आ हाला घोड् या या टापांचा आवाज ऐकू आला आिण ती
गाडी चे टरिफ ड या िदशेने सस ु ाट धावत गेली.
“वॉटसन, यातून तल ु ा काय समजलंय?’’ हो स कुजबज ु ला.
“मला वाटतंय कोणतरी पळालं.’’
“घोडागाडीत एकच माणूस होता. तेवढंच मला िदसू शकलं. न क च जे स वाइ डर न हता. कारण तो इथे
दरवाजात उभा असलेला िदसतो आहे.’’ अंधाराम ये लाल काशाचा एक चौकोन झळाळला होता आिण याम ये
वाइ डरची छाया मान बाहेर काढून काळोखात पाहताना िदसत होती. तो कुणाचीतरी वाट बघत होता हे प होतं.
कारण यानंतर र यावर पावलांची चाहल लागली. काशाम ये दस ु री एक आकृती णभरासाठी िदसली, दरवाजा
बंद झाला आिण सव परत काळोख पसरला. पाच िमिनटांनी वर या मज यावर या एका खोलीमधला िदवा
उजळला.
“या फायिटंग कॉकची ही िविच प त आहे वाटतं,’’ हो स हणाला.
“पण दा चा गु ा तर दस ु या बाजूला आहे,’’ मी या या ल ात आणून िदलं.’’

88

Aaple Vachnalay
 “ते तर आहेच. मला वाटतं हे बहतेक खासगी पाहणे असावेत. आता हा जे स वाइ डर एवढ् या रा ी इथे काय
करतोय आिण याला भेटायला हा कोण उपटसभंु आलेला आहे? चल वॉटसन, थोडा धोका प क न ही तपासणी
जरा जवळून क या.’’ आ ही दोघं उत न र यावर आलो आिण या अितथीगहृ ा या दरवाजापाशी पोहचलो.
सायकल अ ाप ितथेच िभंतीला लावलेली होती. हो सनं काडेपेटीतील एक काडी पेटवून ती माग या चाकाजवळ
धरली. या डनलॉप या पॅच लावले या टायरवर काश पडताच मला याचं हसणं ऐकू आलं. आम या बरोबर
वर या बाजूला ती काशमान िखडक होती.
“मला िखडक मधून डोकावून बघायचं आहे, वॉटसन. तू जर कं बरेत वाकून िभंतीचा आधार घेऊन उभा
रािहलास, तर मला वाटतं मला ते सहज जमून जाईल.
िनिमषाधातच याची पावलं मा या खां ावर होती. पण तेवढ् याच वरेनं तो लगेच खाली उतरलादेखील. “चल,
िम ा!,’’ तो हणाला, “आपला आजचा िदवस फारच क ाचा होता. मला वाटतं, आपण आता सव काही जमवलेलं
आहे. शाळे पयत चालत जायचा र ता ब याच अंतराचा आहे, यामळ ु े आपण िजत या लवकर िनघू िततकं बरं
पडेल.’’
आ ही या गवताळ भागामधून दमून चालत येत असताना यानं त डातून अवा रही काढलं नाही. तसंच तो
शाळे जवळ आ यावर यानं मॅकलटन टेशनवर जाऊन काही तारा पाठव या. उिशरा रा ी मी याला िश का या
मृ यूनं द:ु खी झाले या डॉ. ह टेबलची समजूत घालताना ऐकलं. तरीपण जे हा तो मा या खोलीम ये आला ते हा
सकाळइतकाच ताजातवाना आिण उ साही होता. “सगळं ठीक चालू आहे, मा या दो ता,’’ तो हणाला. “तल ु ा वचन
देतो क उ ा सं याकाळ या आत आपण या रह या या मळ ु ापयत पोचलेलो असणार!’’
दसु या िदवशी सकाळी मी आिण माझा िम हो डरनेस हॉल या या सु िस र याव न चालत होतो.
एिलझाबेथ राणी या काळात बांधले या एका भ यामोठ् या वेश ारामधून आ ही आत गे यावर िहज ेस यां या
अ यािसके म ये आ हाला ने यात आलं. ितथे आ हाला िम टर जे स वाइ डर एरवीसारखाच न आिण शांत
िदसला. मा , या या गूढ डो यांम ये आिण चलिबचल अव थेम ये भीती िदसून येत होती.
“तु ही िहज ेस यांना भेटायला आला आहात का? माफ करा, पण ड् यूक यांची त येत अिजबात ठीक नाही.
या ददु वी बातमीनं ते फारच द:ु खी झालेले आहेत. आ हाला काल दपु ारी डॉ. ह टेबल यां याकडून तार आली
होती.’’ वाइ डर आमचं वागत करत हणाला.
“िम टर वाइ डर, आमचं ड् यूक यांना भेटणं फार आव यक आहे.’’
“ते यां या खोलीम ये आहेत.’’
“मग मला यां या खोलीम ये जायला हवं.’’
“मला वाटतं ते आता िनजलेले असतील.’’
“मी यांना ितथेच भेटेन.’’
हो सचं थंड आिण आगंतक ु वागणं पाहन या याशी वाद घाल यात काही अथ नाही हे वाइ डर या ल ात
आलं.
“ठीक आहे. िम टर हो स, मी यांना सांगतो क तु ही आला आहात हणून.’’
अ या तासा या अवधीनंतर ते महान नेते उपि थत झाले. यांचा चेहरा ेतासारखा पांढराफटक पडला होता,
खांदे उतरले होते आिण काल सकाळी पािहले या य पे ा ते एकदम वेगळे , वयोवृ अस यासारखे भासत होते.
यांनी आमचं शाही इतमामानं वागत के लं. मग ते वतः िलखाणा या टेबलासमोर जाऊन बसले. यांची लाल दाढी
टेबलाव न खाली ळत होती.

89

Aaple Vachnalay
 “िम टर हो स, काय झालं?’’ यांनी िवचारलं.
पण मा या िम ाची नजर मालका या खचु या बाजूला उ या असले या सिचवावर िखळलेली होती. “मला
वाटतं, यअ ु र ेस, मी िम टर वाइ डर यां या अनपु ि थतीम ये अिधक मोकळे पणानं बोलू शके न.’’
तो त ण आणखीनंच पांढरा पडला आिण यानं हो सकडे रागाने पािहलं.
“यअ ु र ेस, यांची इ छा असेल तर...’’
“हो हो. तू गेलास तर बरं होईल... आता, िम टर हो स, तु हाला काय सांगायचं आहे?’’ बाहेर पडणा या
सिचवानं दरवाजा ओढून घेईपयत हो स थांबला.
“यअ ु र ेस, मु ा हा आहे क , डॉ. वॉटसन आिण मला डॉ. ह टेबल यां याकडून असं कळलं आहे क , तु ही
या घटने या उकलीसाठी ब ीस जाहीर के लेलं आहे. पण मला याची तमु या त डून खा ी क न यायची आहे.’’
“अथातच िम टर हो स.’’
“आिण मला यो य मािहती िमळाली असेल तर, याची र कम पाच हजार पाउंड इतक आहे, तमु चा मल ु गा कुठे
आहे ते तु हाला सांग यासाठी?’’
“बरोबर.’’
“अथातच, या दस ु या मदु ् ाम येच याला कोण घेऊन गेलंय हेच न हे, तर याला स :ि थतीम ये कुठे ठेवलं
आहे तेदख े ील अंतभूत आहे?’’ हो स या ांचा मारा चालूच रािहला.
“हो हो!’’ ड् यूक अधीरतेनं ओरडले, “तु ही तमु चं काम यथायो य के लं असेल, तर तु हाला त ारीला जागा
राहणार नाही.’’
लोभी माणसासारखे मा या िम ानं आपले पंजे एकमेकांवर चोळले. हे मा यासाठी खरं तर आ याचं होतं.
कारण मला याचा िनल भीपणा माहीत होता.
“मला वाटतं, मला टेबलावर यअ ु र ेसचं चेकबक
ु िदसत आहे,’’ तो हणाला. “तु ही सहा हजार पाउंडचा चेक
लगेच िलहन देऊ शकलात, तर मला आनंद होईल. तु हीच तो चेक ॉस के लात तर अजूनच बरं. माझी बँक आहे द
कॅ िपटल अॅ ड काउंटीज बँक, ऑ फड ीट शाखा.’’
िहज ेस खचु म ये एकदम ताठ बसून मा या िम ाकडे मार या नजरेनं बघू लागले. “हा िवनोद आहे का?
िम टर हो स, हा हस यावारी यायचा िवषय न क च नाही.’’
“अिजबात नाही, यअ ु र ेस. मी आयु यात इत या गंभीरपणे कधीच बोललो नसेन,’’ हो सनं यु र िदलं.
“मग तमु या बोल याचा अथ काय?’’
“तो अथ असा आहे, क ते ब ीस मी कमावलेलं आहे. मला तमु चा मल ु गा कुठे आहे ते माहीत आहे. तसंच
याला या कुणी पकडून ठेवलं आहे यांपैक िकमान काही लोक तरी मला माहीत आहेत.’’
ड् यूक या िफकट पांढ या चेह यावरची दाढी आता आणखी लाल िदसायला लागली होती.
“तो कुठं आहे?’’ ते सु कारा टाकत हणाले.
“तो काल रा ी ‘फायिटंग कॉक’ अितथीगहृ ाम ये होता, आ ाही ितथेच असेल. तमु या वेश ारापासून दोन
मैलां या अंतरावर.’’
“याम ये कुणाचा हात आहे?’’
यावर शेरलॉक हो सचं उ र ध कादायकच होतं. तो चटकन पढु ं झाला आिण यानं ड् यूक या खां ावर हात
ठेवला.

90

Aaple Vachnalay
 “याम ये तमु चाच हात आहे,’’ तो हणाला. “आता तरी यअ ु र ेस, मला तु ही तो चेक दे याचे क याल का?’’
या कारे ड् यूक ताडकन उठले आिण यांनी हाता या मठु ी या वेषानं वळ या ते य मी कधीही िवसरणार
नाही. मा , वतःला खूप आवर घालून, विनयं णानं ते खाली बसले आिण यांनी चेहरा हाताम ये लपवला.
बोल यासाठी यांना काही िमिनटं लागली.
“तु हाला या सग याची िकतपत मािहती आहे?’’ यांनी डोकं देखील वर न करता िवचारलं.
“मी तु हाला काल एक पािहलं.’’
“तमु या िम ाखेरीज हे इतर कुणाला माहीत आहे?’’
“मी कुणाकडेही बोललेलो नाही.’’
ड् यूकनं थरथर या हातांनी पेन घेतलं आिण यांचं चेकबक ु उघडलं. “मी मा या श दाला जागणारा आहे,
िम टर हो स. मी तमु चा चेक िलहीत आहे. तु ही िमळवलेली बातमी मा यासाठी िकतीही कटू असली तरी. जे हा मी
ते इनाम जाहीर के लं ते हा घटनांची च ं कशी िफरतील याची मला सतु राम क पना न हती. पण तु ही आिण तमु चे
िम गिु पत राखू शकाल का, िम टर हो स?’’
“तु हाला काय हणायचं आहे ते मला समजलं नाही, यअ ु र ेस.’’
“मी प श दांत सांगतो, िम टर हो स. तु हाला दोघांनाच या संगाब ल माहीत अस यास तु ही इथून पढु े
तपास कर याचं काही कारणच नाही. मला वाटतं मी तु हाला बारा हजार पाउंडचं देणं लागतो, होय ना?’’
पण हो स हसला आिण यानं मान हलवली. “यअ ु र ेस, आता ही भानगड इत या सहजपणे िन तरता येणार
नाही. या शाळे या िश का या मृ यूची जबाबदारी शोधणं मला म ा आहे,’’ तो हणाला.
“पण जे सला या याब ल काहीच मािहती नाही. तु ही यासाठी याला जबाबदार ध शकत नाही. हे तर या
ू र मवा याचं काम आहे, यानं जे सला या कामाम ये ददु वानं सहभागी के लं होतं.’’
“यअ ु र ेस, माझा ि कोन असा आहे क , जे हा एखादी य गु ा या मागावर पाऊल टाकते, ते हापासून
ती मूळ गु ामधून घडत जाणा या पढु या येक गु ासाठी नैितक ् या दोषी असतेच!’’
“नैितक ् या, िम टर हो स, तमु चं बरोबर आहे यात शंकाच नाही; पण काय ा या नजरेम ये तर तसं नसतं.
एखादा माणूस खनु ा संगी उपि थत नसेलच आिण तु ही या खनु ाचा िजतका ितर कार करताय िततकाच तोही करत
असेल, तर यासाठी याला सजा देता येत नाही. जे हा जे सला याब ल समजलं ते हाच यानं मा याकडे संपूण
करणाची कबल ु ी िदलेली आहे. इतका तो घाब न द:ु खानं वेडािपसा झाला होता. या खु यासोबत सव संबधं तोडून
टाकायला याला ताससु ा लागला नाही. ओह, िम टर हो स. तु ही याला वाचवलं पािहजे. तु ही याला वाचवलंच
पािहजे. मला सांगा क , तु ही याला वाचवाल.’’
ड् यूकनं वतःवर ताबा ठेवायचा शेवटचा य नही सोडून िदला. ते आता हाता या मठु ी हवेम ये उडवत
िचड या चेह यानं खोलीम ये येरझा या घालत होते. शेवटी ते शांत झाले आिण परत एकदा टेबलासमोर बसले.
“इतर कुणाशीही बोल याआधी मा याकडे ये या या तमु या िनणयाची मी तारीफ करतो,’’ ते हणाले. “िकमान हे
भीितदायक करण िकतपत दाबता येऊ शकतंय यासाठी मी तमु याशी स लामसलत क शकतो का?’’
“अथातच,’’ हो स हणाला. “मला वाटतं, यअ ु र ेस, जे हा आप याम ये ांजळ मोकळे पणा असेल ते हाच हे
श य आहे. मी यअ ु र ेसना मा याकडून श य असेल िततक मदत कर यासाठी तयार आहे. पण यासाठी मला हे
करण येक छोट् या मदु ् ांसकट, बारका यांसकट समजलं पािहजे. मला आता ल ात आलंय क तमु चे
‘वाचवायला हवं’ हे श द जे स वाइ डरसाठी होते. कारण तो तर खनु ी नाही.’’
“नाही. खनु ी पळून गेला आहे.’’

91

Aaple Vachnalay
 शेरलॉक हो स गंभीरपणे हसला. “यअ ु र ेसनी माझी जी काय थोडीफार क त आहे ती फारशी ऐकलेली िदसत
नाही. अ यथा मा यापासून पळून जाणं हे इतकं सोपं आहे याची क पनादेखील तु ही के ली नसती. िम टर बेन
हायेस यांना काल रा ी अकरा वाजता चे टरिफ ड इथे मी िदले या खबरीमळ ु े अटक झालेली आहे. मी शाळे मधून
इकडं ये याआधी मला थािनक पोिलसां या मख ु ाकडून तार आलेली होती.’’
ड् यूक खचु म ये मागे टेकून बसले आिण मा या िम ाकडे आ यानं एकटक बघत रािहले. “बहतेक तमु याकडे
एखादी अमानवी श आहे,’’ ते हणाले. “ हणजे बेन हायेसला ता यात घेतलेलं आहे तर. हे ऐकून मला आनंद
झाला असता; पण जर याचा प रणाम जे स या निशबावर झाला नसता तर...’’
“तमु चा सिचव?’’
“नाही, सर, माझा मलु गा,’’ ड् यूक याच गंभीर चेह यानं हणाले.
आता आ यचिकत हो याची पाळी शेरलॉकची होती. “मा यासाठी हे पूणपणे अनपेि त आहे यअ ु र ेस. तु ही
याब ल आणखी मािहती ावी, अशी मी िवनंती करतो.’’
“मी तमु यापासून काहीही लपवणार नाही. आता मी संपूण स य सांग यासाठी तयार आहे, मा यासाठी ते
िकतीही लेशकारक असलं तरीही. जे स या मूखपणानं आिण म सरानं आणले या या िनकरा या प रि थतीम ये
तेच करणं यो य ठरेल. िम टर हो स, त ण वयाम ये मी कुणावरतरी आयु यात एकदाच करावं असं ेम के लं होतं.
मी ितला ल नासाठी िवचारलं होतं, पण मा या कारिकद वर याचा िवपरीत प रणाम होईल हणून ितनं नकार िदला.
ती जगली असती तर मी दस ु या कुणाशी ल नाचा िवचारदेखील के ला नसता. मा , ती हे एक मूल मागे ठेवून या
जगातून गेली. ित यासाठी मी याला सांभाळलं आिण याची काळजी घेतली. मी या या िपतृ वाब ल जगासमोर
काही सांगू शकत न हतो. मा , मी याला उ म िश ण िदलं. तो वयात आ यापासून मी याला मा याजवळ ठेवलं;
पण जे हापासून याला मा या या रह याचा प ा लागला, ते हापासून जणूकाही मा यावर याचा ताबा आहे, असं
मानून तो चालला आहे. कारण या याकडे माझं गिु पत आहे, जे उजेडात आणलं तर ही भानगड मा याब ल
ितर कार उ प न करणारी ठरेल. याचं इथे असणं हे मा या द:ु खी ल नामागचं कारण आहे. माझा मल ु गा लॉड
स टायर माझा कायदेशीर वारस अस यामळ ु े तो याचा पिह यापासून सतत ेष करत होता. आता तु ही िवचाराल,
क अशाही प रि थतीम ये मी जे सला मा या छ छायेखाली का ठेवलं? याचं उ र असं क , मला या याम ये
या या आईचा चेहरा िदसतो. यामळ ु े माझी अंत नसलेली वेदना ठसठसत राहते. या याम ये सव काही ितचं आहे.
ित यासारखंच नाजूक वागणं. याची अशी एकही अशी गो नाही जी मला ितची आठवण क न देत नाही. मी याला
दूर पाठवू शकलो नाही; पण तो आथरशी हणजेच लॉड स टायरशी काहीतरी दगाफटका करेल अशी भीती मला
होती. हणून या या सरु ि ततेसाठी मी याला डॉ. ह टेबल या शाळे म ये धाडलं. जे स या हायेस या संपकाम ये
आला, कारण तो माझा भाडेक होता आिण जे स म य थ होता. तो माणूस आधीपासूनच हरामखोर होता आिण
कसा कुणास ठाऊक जे स याचा चांगला िम झाला. याला कायम हल या लोकांशी संगत करायची सवय होती.
जे हा जे सनं लॉड स टायरचं अपहरण करायची योजना आखली ते हा या माणसासोबत जे सनं संधान बांधलं.
तु हाला आठवत असेल क , मी शेवट या िदवशी आथरला प िलिहलं होतं. हां, तर ते प जे सनं उघडलं आिण
याम ये आथरला शाळे जवळ या रॅ ड शॉ हणून ओळख या जाणा या राईम ये भेटायला बोलावलं. यासाठी यानं
डचेसचं नाव वापरलं. या सं याकाळी जे स सायकलव न गेला. मी तु हाला जे सांगतोय ते जे सनं वतःहन
मा याकडं कबूल के लं आहे. यानं राईम ये आथरला भेटून सांिगतलं क , याची आई याला भेट यासाठी झरु त
आहे आिण ती गवताळ भागाम ये याची वाट बघत आहे. तो याच राईम ये म यरा ी आला तर एक माणूस घोडा
घेऊन उभा असेल आिण याला आईकडे घेऊन जाईल. िबचारा आथर या साप याम ये अडकला. तो ठर यावेळी
आला आिण ितथे याला हा हायेस घोड् यासोबत भेटला. जे सला यापढु या घटनांब ल कालच असं समजलं क ,

92

Aaple Vachnalay
 यानंतर यांचा पाठलाग के ला गेला ते हा हायेसनं या पाठलाग करणा याला काठीनं झोडपलं. यानं ती य मेली.
हायेस आथरला या या अितथीगहृ ात - फायिटंग कॉकम ये घेऊन आला आिण याला िमसेस हायेस या ता यात
िदलं. ती गरीब दयाळू बाई आहे; पण या ू र नव या या जरबेखाली आहे. िम टर हो स, मी तु हाला दोन
िदवसांपूव पिह यांदा भेटलो ते हाची घटनाि थती अशी होती. ते हा मला तमु या माणेच स य काय आहे याची
काहीही क पना न हती. तु ही मला िवचाराल क , जे सनं असं कृ य कर यामागे हेतू काय होता? माझं उ र आहे
क , मा या मल ु ाब ल असलेला जहाल ितर कार. या या मते, मा या सव संप ीचा खरा वारस तोच आहे आिण
या सामािजक काय ांमळ ु े हे अश य होतं या सवाचा तो मनापासून ितर कार करत होता. याचबरोबर याचा
िनि त डावदेखील होता. मी वारसािधकाराचा ह क संपु ात आणावा यासाठी तो य नशील होता आिण या यामते
मा याकडे तसं कर याचे अिधकार होते. माझी सव संप ी मा या मृ यपु ा ारे या या नावे क न मी वारसािधकार
संपवला, तरच तो आथरला परत आणून देईल, असा सौदा याला मा याबरोबर करायचा होता. याला हे चांगलंच
ठाऊक होतं, क काहीही झालं तरी मी वतःहन याला पोिलसां या ता यात देणार नाही. यानं मा याबरोबर
सौ ाची बोलणी करायला ए हाना सु वात के ली असती, पण य ात तसं घडलं नाही. कारण पढु या काही घटना
या यासाठी फार वेगानं घडत गे या आिण या या योजना य ात आणणं याला श य झालं नाही. हेडेगरचं मतृ
शरीर तु ही शोध याने या या या सव दु क पनांना खीळ बसली. या बातमीनं जे स भीतीनं गोठून गेला. काल
याच अ यािसके म ये आ ही बसलो होतो ते हा ती बातमी आम याकडे आली. डॉ. ह टेबल यांनी तार पाठवली
होती. जे स द:ु ख आिण िचंतेनं इतका ासला होता क , मा या मनात या शंका ताबडतोब ख या ठर या. मी याला
या कृ यािवषयी जाब िवचारला. यानं लगेच वतःहन कबल ु ी िदली. नंतर यानं मला िवनंती के ली, क मी हे रह य
आणखी तीन िदवस कुणाला सांगू नये हणजे तो या नालायक साथीदाराला आपलं दोषी आयु य वाचव याची एक
संधी देईल. मी तयार झालो, जसा कायमच या या िवनंतीला तयार होतो तसाच! आिण लगेचच हायेसला सावध
क न पळून जा यासाठी मदत कर यासाठी जे स फायिटंग कॉककडे पळाला. मी कसलाही गाजावाजा न करता
िदवसाढव या ितथे जाऊ शकत न हतो, हणून रा झा यावर मी लगेचच मा या ि य आथरला बघायला ितथे
गेलो. तो सरु ि त आिण ठीक होता; पण जे भयंकर कृ य यानं पािहलं होतं यामळ ु े तो अितशय घाबरला होता.
मा या श दाला जागून मा या इ छे िव मी याला ितथे िमसेस हायेस या देखभालीखाली आणखी तीन िदवस
ठेवायला मा यता िदली. कारण खनु ी कोण आहे हे सांिगत यािशवाय पोिलसांना आथर कुठे आहे ते सांगणं अश य
होतं आिण मा या ददु वी जे सला बरबाद के यािशवाय खु याला िश ा कशी होईल, ते मा या ल ात येत न हतं.
तु ही मला मोकळे पणानं िवचारलंत िम टर हो स, आिण मी तु हाला येक गो काहीही न लपवता अथवा गोलगोल
न िफरवता सांिगतलेली आहे. आता इत याच मोकळे पणानं बोलायची तमु ची पाळी आहे.’’
हो स हणाला, “सवात आधी यअ ु र ेस, मी तु हाला हे सांगणं आव यक आहे क , तु ही काय ा या
नजरेम ये वतःला अ यंत गंभीर ि थतीत आणून ठेवलंय. तु ही एका गु ाकडे डोळे झाक के ली आहे. तु ही एका
खु याला पळून जा याम ये मदत के ली आहे. कारण जे स वाइ डरनं या या साथीदाराला पळून जा यासाठी जी
काय मदत के ली याचे पैसे यअ ु र ेस या पािकटातून आलेले असणार याबाबतीत मा या मनात काहीही शंका नाही.’’
ड् यूकनं होकाराथ मान हलवली. “हे खरंच खूप गंभीर करण आहे. मा या मते तमु चा या लहान मल ु ाब लचा
ि कोनदेखील अिधक चक ु चा आहे. तु ही याला या अितथीगहृ ाम ये तीन िदवसांसाठी सोडून आलात.’’
“ यां या या गंभीर शपथेमळ ु े -’’
“अशा लोकां या शपथा काय लायक या असतात? याला पु हा पळवून ने यात येणारच नाही याब ल तमु ची
काय खा ी आहे? तमु या मोठ् या दोषी मल ु ाची बाजू घे यासाठी तु ही वतः या लहान िनरागस मल ु ाला भयानक
धो याम ये ठेवलेलं आहे. काही झालं तरी ही कृती समथनीय असूच शकत नाही.’’

93

Aaple Vachnalay
 लॉड ऑफ हो डरनेस यांना वतः या राजवाड् याम ये अशा प तीनं कुणी बोललेलं ऐकून यायची सवय
न हती. या या कपाळावर या िशरा ताण या गे या. परंतु यां या िववेकबु ीनं यांना जखडून ठेवलेलं होतं.
“मी तु हाला एकाच अटीवर मदत क शके न. आधी घंटी वाजवून तमु या सेवकाला आत बोलावून या आिण
याला मी देतोय तशा आ ा देऊ ा.’’
एक श दही न बोलता ड् यूकनं घंटी दाबली. एक सेवक आत आला.
“तल ु ा हे ऐकून आनंद होईल,’’ हो स हणाला, “छोटे धनी सापडलेले आहेत. ड् यूकची आ ा आहे क , फायिटंग
कॉक अितथीगहृ ाम ये टांगा पाठवून लॉड स टायरना घरी घेऊन यावं.’’
“आता आणतो,’’ तो सेवक आनंदानं जवळपास नाचतच बाहेर गेला. मग हो स हणाला, “भिव य सरु ि त
के यानंतर आपण भूतकाळाकडे थोडं दल ु क शकतो. मी कस याही औपचा रक पदावर नाही. यामळ ु े याय
हो याचं काम जोपयत होत आहे, तोपयत मला माहीत असलेली कोणतीही गो मी इतरांना सांग याचं काहीही कारण
नाही. हायेस या बाबतीत मी काहीही बोलणार नाही. फाशीचा दोर याची वाट पाहतो आहे आिण यापासून याला
वाचव यासाठी मी काहीही करणार नाही. तो काय बोलेल हे मी सांगू शकत नाही. मा , मला खा ी आहे क , यअ ु र
ेस याला काहीतरी शहाणपणा िशकवून यानं ग प बसणं या याच िहताचं कसं आहे ते पटवून देतील. पोिलसां या
ि कोनामधून बोलायचं तर यानं खंडणी माग या या ीनं मल ु ाचं अपहरण के लं. जर यांना वतःहन काही
सापडलं नाही, तर मी कशाला यांना िशकवायला जाऊ? तरीही यअ ु र ेस, मी तु हाला सावधिगरीची सूचना देतो.
िम टर जे स वाइ डर यांचं तमु या घरातलं कायमचं अि त व हे तु हाला के वळ दभु ा याकडे घेऊन जाणार आहे.’’
“ते मला माहीत आहे िम टर हो स, आिण हणूनच तो मला कायमचं सोडून याचं नशीब आजमवायला
ऑ ेिलयाला जाणार आहे. हे आधीच ठरलेलं आहे.’’
“तसं असेल तर फारच उ म. आिण तु हीच आता हणालात क , या या घरात अस यानं तमु चं वैवािहक
आयु य अडचणीत आलं होतं. तर मी तु हाला असं सचु वेन, क तु ही डचेसची समजूत घालून सव सरु ळीत क न
या आिण तमु या ना याम ये आलेली ही अडचण दूर कर यासाठी य न करा.’’ यानं स ला िदला.
“ याबाबतीतदेखील यव था के ली आहे. िम टर हो स, मी आज सकाळीच डचेसना प िलिहलेलं आहे.’’
हो स उठत हणाला, “तसं अस यास मला वाटतं क , मी आिण माझा िम आम या या उ रे या भेटीमध या
सव सख ु ी िन प ीब ल आपलं अिभनंदन करतो.’’ मा , एका छोट् याशा गो ीवर मी जरा काश पाडू इि छतो. या
हायेसनं या या घोड् यां या पाऊलखणु ा गाय सार या िदसतील अशा कारचे नाल वापरलेले होते. ही इतक
असाधारण यु याला िम टर वाइ डर यां याकडून िशकायला िमळाली होती का?’’
ड् यूक णभरासाठी िवचार करत उभे रािहले. मग यां या चेह यावर अप रिमत आ य दाटून आलं. नंतर
यांनी एक दरवाजा उघडला आिण आ हाला यांचं सं हालय असलेली भलीमोठी खोली दाखवली. ते आ हाला
एका काचे या पेटीकडे घेऊन गेले. ित यावरील श दांकडे यांनी बोट दाखवलं. ितथे िलिहलेलं होतं, ‘हो डरनेस
हॉल या एका खड् ड्याम ये उ खनन करताना हे नाल सापडलेले आहेत. घोड् यांसाठी वापरात असले तरीही
पाठलाग करणा यांना चकव यासाठी यांचा खालचा आकार खरु ासारखा कर यात आलेला आहे. हो डरनेस या
एखा ा म ययगु ीन आ मक बॅरन या मालक चे ते असावेत.’
हो सनं पेटी उघडून आपलं बोट ओलं क न या नालांव न िफरवलं. या या बोटावर िचखलाचा पातळ थर
जमा झाला. “ध यवाद!’’ तो पेटी बंद करत हणाला. “मी इथे, उ रेम ये आ यापासून पािहलेली ही सवात िवल ण
अशी दस
ु री गो आहे.’’
“आिण पिहली गो ?’’

94

Aaple Vachnalay
 हो सनं चेकची यवि थत घडी के ली आिण तो काळजीपूवक आप या वहीम ये ठेवला. “मी फार गरीब माणूस
आहे!’’ तो हणाला. मग यानं ती वही ेमानं थोपटून आप या कोटा या आत या िखशाम ये ठेवून िदली.

95

Aaple Vachnalay
 ६. लॅक पीटरचं रह य

मी मा या िम ाला १८९५ साली मानिसक आिण शारी रक ् या जेवढ् या सु ढ ि थतीम ये पािहलं तेवढं
याआधी कधीच पािहलं नसेल. वाढ या क त मळ ु े या याकडे चंड काम येत होतं. मी आम या बेकर ीट या
गरीबखा यात येणा या काही सु िस अिशलांब ल िकं िचत जरी सूतोवाच के लं तरी तो बेजबाबदार वाग याचा माद
के यासारखं होईल. हो स अथातच इतर महान कलाकारांसारखाच के वळ यवसाया ित िन ा ठेवून होता.
हो डरनेस या ड् यूकचा एक अपवाद वगळता, मी याला या या अमू य सेवे या मोबद यापोटी विचतच भलीमोठी
र कम मागताना पािहलंय. तो इतका त हेवाईक होता क , िक येकदा याला सहानभु ूती वाटली नाही तर अनेक
ीमंत आिण बड् या लोकां या सम या हाताळ यास तो प नकार देत असे. मा , या या क पनाश ला
आवडणा या आिण या या क पकतेला आ हान देणा या एखा ा गरीब ाहका या सम येसाठी तो आठवडे या
आठवडे अितशय एका मनानं काम करायचा. १८९५ या वषात अनेक िविच आिण िवसंगत घटनां या मािलके नं
याचं ल पूणपणे वेधून घेतलं होतं. िहज होलीनेस पोप यां या इ छे खातर यानं कािडनल टो का यां या मृ यूचं गूढ
उकललं, तसंच यानं ‘लंडन या पूव भागाला लागलेली क ड’ असं समजला जाणा या िव सन नामक कु यात
वे यागहृ मालकाला अटक के ली. अशा अनेक घटनांम ये यानं आपलं कौश य वापरलं. या दोन कु िस घटनां या
आसपासच वूडम स ली इथ या कॅ टन पीटर कॅ री यांचा संशया पद प रि थतीत मृ यू झाला. न क च ही घटना
ददु वी होती. या जरा अनो या करणामधला काही तपशील सांिगत याखेरीज शेरलॉक हो स या कामिगरीचा
इितहास पूण होणारच नाही.
जलु ै या पिह या आठवड् याम ये माझा िम घरामधून सतत बराच काळ बेप ाच असायचा. यामळ ु े काहीतरी
िवशेष चालू आहे हे मा या ल ात आलं होतं. खरंतर यादर यान जे हा आडदांड िदसणा या िक येक लोकांनी येऊन
कॅ टन बेिसलब ल चौकशी के ली ते हा मला हे बरोबर यानात आलं होतं क , हो स आपली धडक भरवणारी
ओळख लपवून आप या असं य बनावट नावांपैक आिण पांपैक कशाचातरी आडोसा घेऊन काम करत आहे.
याला याचं यि म व पूणपणे बदलून लंडनम ये लपता येऊ शकतील अशा िकमान पाच तरी जागा हो या. या
कामाब ल यानं मला काही सांिगतलं न हतं आिण वतःहन अशा भानगड म ये ल घालायची माझी सवय न हती.
हे शोधकाय कुठ या िदशेनं चालू आहे याब ल यानं मला िदलेला पिहलाच सकारा मक संकेत मा अितशय अचाट
होता. या िदवशी तो ना या या आधीच बाहेर गेला होता. मी माझा ना ता करायला बसतच होतो तेवढ् यात तो
घराम ये घस ु ला. यानं डो यावर एक चम का रक टोपी घातली होती आिण काखोटीला छ ी धरतात तसा एक
भलामोठा टोकदार भाला धरला होता.
“अरे, हे काय! हो स,’’ मी ओरडलो. “अ या लंडनभर तू हे काहीतरी भलतंच घेऊन िफरत होतास क
काय?’’
“मी खाटकाकडे जाऊन परत आलो.’’
“खािटक?’’
“मला चंड भूक लागलेली आहे. मा या परम िम ा, ना या या आधी के ले या यायामाची मजा काही औरच
आहे, यात दमु त असूच शकत नाही. पण मी न क कसा यायाम के ला हे तू ओळखूच शकणार नाहीस, यावर मी पैज
लावायला तयार आहे.’’
“मी तसा य नसु ा करणार नाही.’’ मी उ रलो.
कॉफ ओतून घेत तो हसला. “आता जर तू अलाडाहक या दक ु ाना या माग या बाजूला आला असतास, तर

96

Aaple Vachnalay
 तल ु ा एक स य मनु य के वळ बिनयन घालून, छताला आकड् यानं टांगले या मतृ डुकराला या भा यानं भोसकताना
िदसला असता. तो शि मान माणूस मीच होतो आिण या डुकराला एकाच फट यात गारद करणं मा या
आवा याबाहेरचं काम आहे, याची मी मनाचं समाधान होईपयत परु पे ूर खा ी क न घेतली आहे. तू कधीतरी हा
य न क न पाहशील?’’ यानं आप या िचरप रिचत खट् याळ आवाजात िवचारलं.
“या ज मात तरी नाही. पण हे तू का करत होतास?’’
“कारण मला असं वाटतंय क याचा वूडम स ली या रह याशी काहीतरी अ य संबधं आहे. ओह,
हॉपिक स, मला तझ ु ी तार काल रा ी िमळाली आिण मी आता तझ ु ीच वाट बघत होतो. ये, आम यासोबत बस,’’
हो सनं हॉपिक सला फमावलं.
आमचा हा पाहणा एक अितशय सावध असा तीस वषाचा त ण होता. आज जरी यानं ट् वीड सूट घातलेला
असला तरी सरकारी गणवेष घात यानंतर या या या ताठपणा या व कडकपणा या लकबी आताही तशाच हो या.
मी लगेच याला ओळखलं, हा त ण पोिलस अिधकारी टॅनली हॉपिक स होता. हो सला या याकडून
भिव याम ये चंड अपे ा हो या. याच वेळी या िस अ वेषका या शा ीय कायप तीब ल हॉपिक सला एखा ा
िश या माणे कौतक ु आिण आदर होता. हॉपिक स या कपाळावर आठ् या पडले या हो या आिण तो चंड िनराश
अस यासारखा खाली बसला.
“नको, ध यवाद! मी ना ता क नच आलो आहे. मी रा शहरातच घालवलेली आहे. कारण मी माझा अहवाल
व र ांना ायला कालच आलो होतो.’’
“तु याकडे अहवाल ायला होतं तरी काय?’’ हो सनं उपरोधानं िवचारलं.
“अपयश सर, िन वळ अपयश!’’
“तू काहीच गती के ली नाहीस?’’
“नाही.’’
“अरे बापरे! हणजे मी या करणाकडे एकदा बघायलाच हवं,’’ हो स हणाला.
“माझं देवाकडे तेच मागणं आहे, िम टर हो स. ही मा यासाठी पिहली मोठी संधी आहे आिण मला काहीही
सचु त नाहीये. िकमान चांगल ु पणा हणून तरी मा यासोबत चला आिण मला मदतीचा हात ा,’’ यानं आजव के लं.
“ठीक आहे, ठीक आहे. झालंय असं क , मृ यू या कारणां या वै क य चौकशीसकट आधीच उपल ध असलेले
सव परु ावे मी काळजीपूवक वाचलेले आहेत. पण मला एक सांग, गु ा या िठकाणी िमळाले या तंबाखू या चंचीब ल
तलु ा नवं काही समजलंय का? याम ये कसलाही सगु ावा िमळाला नाही?’’ हो सनं िवचारलं.
हॉपिक स एकदम आ यचिकत झाला. “ती या माणसाची वतःची चंची होती. याची आ ा रं आत या
बाजूला िलिहलेली होती. चंची सील या जलचरा या कातडीपासून बनवलेली होती आिण तो सी सचा जनु ा िशकारी
होता.’’
“पण या याकडे िचलीम तर न हती,’’ हो सनं ित के ला.
“नाही, सर. आ हाला िचलीम िमळाली नाही. खरंतर तो फार कमी धू पान करायचा, तरीही यानं आप या
िम ांसाठी थोडी तंबाखू ठेवली असेल,’’ हॉपिक सनं तक लढवला.
“ यात शंका नाही. मी याचा उ लेख के ला, कारण मी हे करण हाताळत असतो, तर मी शोधकाया या
सु वातीचा थम िबंदू हणून ाधा यानं याची िनवड के ली असती. असो. माझे िम डॉ. वॉटसन यांना या
करणाब ल काहीही माहीत नाही आिण घटनांची साखळी पु हा एकदा ऐक यानं माझंही काही नक ु सान होणार
नाही. तू आता आ हाला मह वा या मदु ् ांचं सं ेपाम ये िववेचन कर,’’ हो स हणाला.

97

Aaple Vachnalay
 टॅनली हॉपिक सनं िखशामधून कागदाचा एक िचटोरा काढला. “इथे मी कॅ टन पीटर कॅ रीची कारक द
उलगडून दाखवणा या काही तारखा न दव या आहेत. तो १८४५म ये ज मला. हणजे प नास वषाचा होता. तो
सील आिण हेल माशांचा अितशय धाडसी आिण यश वी िशकारी होता. १८८३म ये तो डंडीमध या वाफे वर
चालणा या ‘सी यिु नकॉन’ या जहाजाचा क ान होता. यानंतर यानं लागोपाठ अनेक यश वी सफरी के या आिण
या या पढु या वष १८८४म ये तो िनवृ झाला. नंतर यानं काही वष जगभर वास के ला आिण सवात शेवटी
यानं ससे समध या फॉरे ट रोजवळ ‘वूडम स ली’ ही लहानशी जागा िवकत घेतली. ितथे तो सहा वष रािहला
आिण आठवड् याभरापूव आज याच वारी तो ितथेच मेला. या माणसासंदभात काही अनो या गो ी हो या.
सवसामा यपणे तो कमठ होता. तो शांत, उदास माणूस होता. या या घराम ये याची बायको, वीस वषाची मल ु गी
आिण दोन नोकर ि या हो या. या नोकर ि या कायम बदलत असाय या. कारण घरामधलं वातावरण फारसं
आनंदी नसायचं, िक येकदा तर ते सहन कर याचा पलीकडे जायचं. या माणसाला अधूनमधून बेवडेिगरीचे झटके
यायचे आिण असे झटके आले, क तो जणू झपाटलेला वेताळ बनायचा. वतः या बायकोला आिण मल ु ीला अगदी
म यरा ीसु ा घराबाहेर काढायचा आिण यां या िकं चा यांनी बाहेरचं अ खं गाव जागं होईल इतकं यांना बागेम ये
काठीनं झोडपून काढायचा.
“ या या वतणक ु संदभात चचा कर यासाठी आले या हाता या पा ीबाबावरच यानं एकदा िहंसक ह ला
के यानं याला पोिलसांनी सम स बजावलं होतं. थोड यात काय िम टर हो स, पीटर कॅ रीसारखा भयंकर मनु य
शोधून सापडायचा नाही. मी असं ऐकलंय क जहाजाचा क ान असतानादेखील तो अशाच प तीनं वागायचा. याला
इतर खलाशी ‘ लॅक पीटर’ हणून ओळखायचे. हे नाव याला के वळ या या रापले या चेह याव न आिण
भ यामोठ् या का या दाढीव नच न हे, तर या याब ल या भयानक कहा यांमळ ु े िमळालेलं होतं. आता मी हे
सांगायची गरज नाही; पण या या येक शेजा याला या याब ल घणृ ा होती आिण याला जो तो टाळायला
बघायचा. या या ददु वी शेवटाब ल मी कुणाहीकडून हळहळ य करणारा एकही श द ऐकला नाही. तु ही
चौकशीम ये कदािचत या माणसा या के िबनब ल वाचलं असावं. डॉ. वॉटसन यांनी मा याब ल काहीच ऐकलेलं
नसावं. यानं वतःसाठी घरापासून काही शंभरेक याडावर एक लांब अशी लाकडी खोली बांधली होती. तो या
खोलीला ‘के िबन’ हणायचा आिण दररोज रा ी ितथेच झोपायचा. ही लहानशी सोळा फूट लांब आिण दहा फूट ं द
अशी एकच खोली असलेली लाकडी झोपडी होती. ितची चावी तो कायम वतः या िखशाम ये ठेवायचा. वतःचा
पलंग वतः आवरायचा, साफसफाईदेखील वतःच करायचा. इतर कुणालाही या खोलीचा उंबरा ओलांड याची
परवानगी न हती. या खोली या दो ही बाजूनं ा असले या छोट् या िखड या कायम पड ानं झाकले या असाय या.
या कधीही उघड या गे या नाहीत. यापैक एक िखडक र या या िदशेनं आहे. जे हा रा ी या खोलीम ये िदवा
पेटायचा, ते हा गावातले लोक एकमेकांना ितकडे बोट दाखवून लॅक पीटर ितथे न क काय करत असावा याची
चचा करायचे. िम टर हो स, याच िखडक मळ ु े आप याला चौकशीत िमळाले या काही उपयोगी परु ा यांपैक एक
परु ावा िमळाला. तु हाला लेटर नावाचा दगडफोड् या आठवत असेल. खनु ा या आधी दोन िदवस तो फॉरे ट रो या
िदशेकडून रा ी एक या समु ाराला चालत येत होता. या भागामधून चालताना तो थांबला आिण झाडांमधून िदसणा या
िखडक या चौकोनी काशाकडे यानं पािहलं. याने शपथेवर असं सांिगतलं आहे क , यानं पड ामागं एका
माणसाचं डोकं पािहलं आिण ही सावली खिचतच पीटर कॅ रीची न हती. कारण तो याला चांगला ओळखत होता. ही
सावलीसु ा दाढीवा याची होती. मा , ही दाढी पीटर या दाढीपे ा छोटी होती आिण क ाना या दाढीपे ा वेग या
प तीनं पढु या बाजूला वळवलेली होती, असं लेटर हणतो आहे. पण यानं दा या गु याम ये दोन तास
घालवले होते. र यापासून िखडक चं अंतर तसं बरंच आहे. िशवाय तो सांगतो आहे ते सोमवारब ल आिण गु हा
घडला आहे बधु वारी. पीटर कॅ री मंगळवारी अगदी िचड या मन:ि थतीम ये होता. दा िपऊन तर झाला होता
आिण एखा ा धोकादायक जंगली ापदासारखा बेफाम झाला होता. तो घराम ये नस ु ता इकडेितकडे उंडारत होता.

98

Aaple Vachnalay
 तो येतोय असं समजताच घरात या बायका भीतीनं घाब न पळत हो या. सं याकाळी उिशरा तो या या या
के िबनकडे गेला. याच पहाटे दोन या समु ाराला या या मल ु ीनं ितकड या िदशेनं एक अितशय भयानक िकं काळी
ऐकली. या या मल ु ीला िखड या उघड् या ठेवून झोपायची सवय आहे. पण याला दा ढोस यावर अशा कारे
िकं चाळत ओरडत तमाशे करायची सवयच अस यानं कुणीही याकडे ल िदलं नाही.
“सकाळी एका कामवालीला या के िबनचं दार उघडं अस याचं ल ात आलं. पण या माणसाची दहशत इतक
होती क , कुणीतरी आत जाऊन याचं न क काय झालंय हे बघ यासाठी दपु ार उजाडली. उघड् या दारातून आत
नजर टाकताच गावक यांना जे िदसलं ते पाहन यांचे चेहरे भीतीनं पांढरेफटक पडले. ते गावाकडे धावत आले. मी
तासाभरातच ितथे पोहचलो आिण या करणाची सू ं हाती घेतली. तु हाला माहीतच आहे क तसा मी ब यापैक
धीराचा आिण थंड डो याचा माणूस आहे िम टर हो स. तरीही िव ास ठेवा क , जे हा मी या लहानशा खोलीत
डोकावलो ते हा मला ध काच बसला. सव मा या आिण िकडे घ घावत होते. जमीन आिण िभंत ची अव था
क लखा यासारखी झाली होती. तो या खोलीला के िबन हणायचा आिण ती खरोखरच जहाजा या के िबनसारखी
होती. कारण ती पाहताच तु हाला जहाजाम ये अस यासारखा भास झाला असता. ितथे एका कोप यात छोटा पलंग
होता. समु पेटी, नकाशे-त े आिण सी यिु नकॉन जहाजाचं िच , एका मांडणीवर न दव ा रांगेनं मांडून ठेवले या -
जहाजा या एखा ा क ाना या के िबनम ये तु हाला जे िदसेल ते सव काही ितथे होतं. ितथेच तो पडलेला होता.
नरका या आगीम ये तडफडत अस यासारखा याचा चेहरा िवदीण झाला होता. वेदनांनी याची काळीपांढरी दाढी
वर या बाजूनं वळली होती. या या ं द छातीमधून एक पोलादी हापून हणजेच मासे मारायचा चंड मोठा भाला
आरपार घातलेला होता. तो भाला या या माग या लाकडी िभंतीम ये तून बसला होता. एखा ा कागदावर
टाचणीनं क टक टोचावा तसा तो िदसत होता. अथातच तो कधीच मेला होता. यानं शेवटची ती वेदनेची िकं काळी
फोड या णीच याचा मृ यू झालेला होता. मला तमु या कायप ती माहीत आहेत सर, आिण या मी इथे वापर या.
खोलीमधली कुठलीही व तू हलवायला परवानगी दे याआधी मी बाहेरची जमीन अितशय काळजीपूवक तपासली.
तसंच खोलीमधली जमीनदेखील तपासली. ितथे कस याही पाऊलखणु ा न ह या,’’ हॉपिक स हणाला.
“ हणजे या तल ु ा िदस या नाहीत,’’ हो स हणाला.
“सर, मी खा ीपूवक सांगतो, ितथे कस याही खणु ा न ह या,’’ हॉपिक सनं पनु चार के ला.
“अरे भ या माणसा, मी आजवर अनेक गु ांचा शोध घेतलेला आहे; पण एकदाही उड या ा यानं येऊन
के लेला एकही गु हा मी पािहलेला नाही! जोपयत गु हेगार या या दोन पायांवर उभा आहे तोपयत काहीतरी खड् डे,
कुठेतरी घसपट, काहीतरी बारीकशी हालचालही एखा ा शा ीय शोधकाला सापडणारच. इतकं र उडाले या
खोलीम ये आप याला उपयु खणु ा िमळा या नाहीत हे अजबच हणायला हवं. तसंच, मा या असंही ल ात
आलंय, क चौकशी या साम ीम ये काही अशा व तू हो या याकडे तु ही दल ु क शकला न हता, बरोबर ना?’’
तो त ण इ पे टर मा या िम ाचा खवचट टोमणा ऐकून अ व थ झाला. “िम टर हो स, मी ते हाच तु हाला
न बोलाव याचा मूखपणा के ला होता. पण आता जे झालं ते झालं. होय, या खोलीम ये अशा अनेक व तू हो या
यां याकडे खास ल देणं गरजेचं होतं. एक हणजे ही ह या या श ानं के ली तो भाला. िभंतीवर या एका
मांडणीव न तो ओढून काढ यात आला होता. कारण तसेच आणखी दोन भाले ितथेच होते आिण ितस यासाठीची
एक रकामी जागा होती. या या दांड्यावर ‘एस. एस. सी. यिु नकॉन, डंडी’ असं कोरलेलं होतं. यामळ ु े असं
मान यात येत होतं, क हा गु हा रागा या भरात घडला असावा आिण खु यानं हाताला येईल ते पिहलं श वापरलं
असावं. खरंतर हा गु हा पहाटे दोन वाजता घडला आिण तरीही पीटर कॅ री यवि थत औपचा रक पोशाखाम ये
होता. याव न हेच सूिचत होतंय, क याची गु हेगारासोबत आधीच भेट ठरलेली असणार. टेबलावर असलेली रमची
बाटली आिण वापरलेले दोन लास हेच सांगत आहेत.’’

99

Aaple Vachnalay
 “हो,’’ हो स हणाला. “मला वाटतं इथे दो ही तक ल ात घेतले जाऊ शकतात. खोलीम ये रमखेरीज आणखी
कुठली दा होती का?’’
“हो. समु पेटीवर डँ ी आिण ि ह क या बाट या ठेवले या हो या. पण ते जा त मह वाचं नाही, कारण दो ही
बाट या पूण भरले या हो या. हणजेच ती दा वापरलेली न हती,’’ हॉपिक स हणाला.
“ती दा ितथे होती याला काहीतरी मह व आहे,’’ हो स हणाला. “तरीही, या करणाम ये तल ु ा मह वा या
वाटणा या आणखी काही व तूंब ल सांग.’’
“टेबलावर तंबाखूची चंची होती.’’
“टेबला या कुठ या भागावर?’’
“ती मधोमध पडली होती. ती जाड् याभरड् या सील या कातडीची, सरळ के स असले या चामड् याची चंची
होती. ती बांधायला चामड् याचीच वादी होती. ित या आत या बाजूला ‘पी. सी.’ अशी आ ा रं होती. ित याम ये
अधाएक औ ंस अ यंत कडक अशी खला याची तंबाखू होती.’’
“अगदी उ म! याखेरीज काही?’’
टॅनली हॉपिक सनं आप या िखशामधून एक जनु ीपरु ाणी वही बाहेर काढली. ितची बाहेरची बाजू वेडीवाकडी
होती आिण पानांचा रंग उडालेला होता. वही या पिह या पानावर ‘जे.एच.एन.’ अशी आ ा रं िलिहलेली होती, वष
१८८३ होतं. हो सनं ती वही टेबलवर ठेवली आिण या या खास अशा प तीनं ती तपासली. दर यान, मी आिण
हॉपिक स या या खां ाव न वाकून बघायचा य न करत होतो. वही या दस ु या पानावर ‘सी.पी.आर.’ अशी
आ ा रं छापलेली होती. यानंतर सलग आकड् यांनी भरलेली िकतीतरी पानं होती. नंतर शीषकाम ये ‘अज टाइन,
को टा रका, आिण सॅन पाउलो’ असं िलिहलेलं होतं. येक पानावर िच हं आिण आकडेवारी होती.
“यातून तु या काय ल ात येतंय?’’ हो सनं िवचारलं.
मलातरी टॉक ए चजमधील शेअस या या ा वाटत आहेत. मला वाटतंय क जे.एच.एन. ही या दलालाची
आ ा रं असावीत आिण सी.पी.आर. हा यांचा अशील असावा.’’
“ ‘कॅ नेिडयन पॅिसिफक रे वे’ तर न हे?’’ हो स हणाला.
टॅनली हॉपिक सनं वतःलाच एक िशवी घातली आिण मांडीवर गु ा मारला. “मी तरी िकती मूख आहे!’’ तो
ओरडला. “न क , तु ही हणताय तसंच असणार. आता आप याला जे.एच.एन. एवढीच आ ा रं शोधून काढायची
आहेत. मी आधीच जु या टॉक ए चज या या ा तपासून पािह या आहेत आिण मला ए चजमधील िकं वा या
बाहेर या कुठ याही दलालां या नावांम ये ही आ ा रं िदसलेली नाहीत. तरीही मला वाटतं क , मा याकडे
असलेला हा सवात मोठा दवु ा आहे. िम टर हो स, हे तु हीदेखील मा य कराल क ही आ ा रं खोलीम ये
उपि थत असले या दस ु या य ची, हणजेच खु याची असू शकतात. मी असंदख े ील हणेन क या करणाम ये
चंड िकमती या या शेअस या या ांशी संबिं धत असले या या कागदप ांमळ ु े आप याला थमच गु ामाग या
हेतूब ल काहीतरी संकेत िमळत आहेत.’’
हे नवीन रह य समोर आ यानं शेरलॉक हो सला जबरद त ध का बसलेला िदसून येत होता. “मी तझ ु े दो ही
मु े मा य करतो.’’ तो इ पे टरला हणाला, “ही वही मृ यू या कारणां या तपासात आलेली नस यानं मी आधी
बनवलेले काही िन कष आता बदलावे लागतील, हेदख े ील मी कबूल करतो. जे काही गहृ ीतक मी या गु ासाठी
मांडलं होतं याम ये याला काहीच थान नाही. याम ये उ लेख के ले या काही शेअसपैक एखा ाचा शोध
लाव याचा तू काही य न के लास का?’’
“कायालयीन चौकशी चालू आहे. मा , दि ण अमे रके शी संबिं धत भागधारकांची संपूण मािहती दि ण

100

Aaple Vachnalay
 अमे रके म येच आहे. यामळ ु े हे भागधारक आपण शोधून काढेपयत काही आठवडे तरी िनघून जातील, अशी मला
भीती आहे.’’
हो स या वहीचं मख ु पृ या या काचे या िभंगामधून तपासत होता. “इथे न क च थोडा रंग उडालाय,’’ तो
हणाला.
“हो, सर, तो र ाचा डाग आहे, मी तु हाला सांिगतलं ना क मी वही जिमनीव न उचलली.’’
“हा र ाचा डाग वर या बाजूला होता क खाल या बाजूला?’’
“वर या बाजूला.’’
“अथातच याव न हे िस होतंय क वही गु हा घड यावर खाली टाक यात आली.’’
“अगदी बरोबर, िम टर हो स. या मदु ् ाचा मीदेखील िवचार के ला. याव न मी िन कष काढला होता क ,
खु यानं घाईघाईम ये पळून जाताना ही वही फे कली असावी. ती दारा या अगदी जवळ पडली होती.’’ इ पे टर
हणाला.
आिण याम ये उ लेखलेले कुठलेही शेअस मतृ य या संप ीत नसावेत, हो ना?’’ हो सनं आपला तक
सांिगतला.
“नाही सर,’’ हॉपिक सनं दज ु ोरा िदला.
“दरोडा पडला असावा असा संशय घे यासाठी तल ु ा काही कारण िदसलं का?’’
“नाही, सर. कशालाही हात लावलेला िदसला नाही.’’
“अरे देवा! ही खरंच फार िविच घटना आहे. ितथे एक चाकूदेखील होता. होय ना?’’
“एक मोठा सरु ा. मा , तो यानातच होता आिण मतृ ा या पायाशी पडला होता. िमसेस कॅ र नी तो आप या
पती या मालक चा होता हे ओळखलंय,’’ हॉपिक सनं खल ु ासा के ला.
हो स थोडा वेळ िवचारांम ये गढला. “ठीक आहे,’’ तो अखेरीस हणाला, “मला वाटतं मी ितथे जाऊन एक
नजर टाकणं गरजेचं आहे.’’ टॅनली हॉपिक स आनंदानं ची कारला. “ध यवाद, सर. यामळ ु े न क च मा या
मनावरचं चंड दडपण दूर होईल.’’
हो स इ पे टरसमोर बोट नाचवत हणाला, “आठवडाभरापूव हे के लं असतं, तर अिधक सोपं झालं असतं,
नाही का!’’ मग हणाला. “पण आतादेखील माझी भेट कदािचत अगदीच यथ जाणार नाही. वॉटसन, तू मोकळा
असशील तर तूही आम यासोबत आ यास मला आनंद होईल. हॉपिक स, तू घोडागाडी बोलावून घेशील का?
आपण पाऊण तासाम ये फॉरे ट रो कडे जा यासाठी तयार होऊ.’’
एका छोट् याशा आडगावामध या थानकावर उत न आ ही कधीकाळी घनदाट जंगल असले या पण आता
मा याचे के वळ थोडेफार अवशेष उरले या भागातून काही मैल गाडीनं गेलो. हे जंगल एके काळी इतकं दाट होतं क
यानं सॅ सन आ मकांना अडवून धरलं होतं. ही साठ वषासाठी ि टनची अभे तटबंदी होती. आता यामधले
बरेचसे प े साफ कर यात आले होते. देशामधले हे पिहले खिनज लोखंडाचे साठे होते आिण धातू िवतळव यासाठी
झाडं पाड यात आली होती. आता उ रेकड या न या समृ खाण मळ ु े यवसाय ितकडे हलव यात आलेला होता
आिण भूतकाळाची सा दे यासाठी ही बोडक झालेली जंगलं आिण जिमनीवर उठलेले ओरखडे याहन फार काहीही
िश लक न हतं. अशाच एका उजाड टेकडी या उतारावर एक लांबलचक, बैठं दगडी घर उभारलेलं होतं. ितथे
जा यासाठी शेतांमधून वेडीवाकडी वाट बनव यात आली होती. र या या लगत ित ही बाजूला असले या
झडु पांम ये ती छोटी के िबन होती. ितची एक िखडक आिण दरवाजा आम या िदशेला होता. हीच ती खनु ाची जागा
होती.

101

Aaple Vachnalay
 टॅनली हॉपिक स आ हाला सव थम घराम ये घेऊन गेला. ितथे यानं आमची ओळख एका अकाली वृ
झाले या, पांढ या के सां या मिहलेशी क न िदली. ही मतृ य ची िवधवा होती. ितचा द:ु खी आिण सरु कुतलेला
चेहरा, लाल डो यांमधली खोल अनािमक भीती, आ हाला ितनं वषानवु ष सोसले या छळाची आिण वाईट
वागणक ु ची कहाणी सांगत होती. ित यासोबत ितची िन तेज, सोनेरी के सांची मल ु गी होती. ितचा बाप मे याब ल
ितला िकती बरं वाटलंय आिण या हातांनी याला ठार के लं या हातांचं भलं हावं हे ठासून सांगताना ित या
डो यांम ये आग उतरली होती. लॅक पीटर कॅ रीनं हे घर खूपच भय त बनवलं होतं.
बाहेर पडून सूय काशात आ यावर आ हा सवाना जरा हायसंच वाटलं. या मतृ ानं हजारो वेळा तडु वून तयार
के ले या वाटेनं आ ही पढु े आलो. ही बाहेरची खोली खूप साधी होती. ित या िभंती लाकडी हो या आिण रेती टाकून
बनवलेलं छत. दरवाजा या बाजूला एक िखडक आिण जरा पढु े आणखी एक िखडक होती. टॅनली हॉपिक सनं
िखशामधून चावी काढली आिण कुलूप उघड यासाठी तो वाकत असतानाच अचानक थांबला. या या चेह यावर
आ य आिण सावधिगरी यांची संिम छटा पसरली होती.
“कुणीतरी इथे घसु खोरीचा य न के ला आहे,’’ तो हणाला. खरंच! दरवाजाचा लाकडी भाग तासला गेला होता
आिण रंगाचे टवके उडून आतला पांढरा रंग िदसत होता. हे सव काही अगदी नक ु तंच के यासारखं, ताजं िदसत होतं.
हो स िखडक ची तपासणी करत होता. “कुणीतरी इथेपण बळाचा वापर के लेला आहे. पण तो आत जा याम ये
अपयशी ठरला. फारच भरु टा चोर असावा,’’ यानं शेरा मारला.
“ही फारच आ यकारक घटना आहे,’’ इ पे टर हणाला. “या खणु ा इथे काल सं याकाळपयत न ह या हे मी
शपथेवर सांगू शकतो.’’
“कदािचत गावामधली एखादी अितचौकस य असेल,’’ हो सनं सचु वलं.
“फारच कमी श यता. या भागाम ये पाय ठेवायची िहंमत फार थोडे जण करतील. ही खोली उघडून पाहायची
बात तर फार दूरची. तु हाला काय वाटतं िम टर हो स?’’ उताव या हॉपिक सनं िवचारलं.
“मला वाटतं नशीब आप यावर मेहरबान आहे.’’
“ हणजे तु हाला हणायचंय क , ती य परत येईल?’’
“अशी श यता जा त आहे. तो इथे कदािचत दरवाजा उघडा असेल या आशेनं आला असावा. कुलूप
फोड यासाठी यानं छोट् या चाकू या पा याचा वापर के ला आहे. पण ते याला जमलं नाही. अशा ि थतीत तो काय
करेल?’’
“पढु या रा ी येताना अिधक उपयु ह यारं घेऊन येईल.’’
“मीही तेच हणतोय. याची वाट बघत आपण इथे न थांब यास ती आपली घोडचूक ठरेल. तोवर मला
झोपडीचा आतला भाग जरा एकदा बघून घेऊ देत,’’ हो स हणाला.
या ददु वी घटने या ब याच खणु ा ितथून हटव यात आ या हो या, तरीही या लहान खोलीमधलं इतर सामान
गु ा या रा ी होतं याच ि थतीम ये होतं. दोनेक तास अितशय एका तेनं हो सनं खोलीमधली येक व तू एक-
एक क न तपासली, पण याची शोधमोहीम यश वी ठरत न हती असं या या चेह याव न िदसत होतं. बारकाईनं
चालले या तपासात तो फ एकदा थांबला.
“हॉपिक स, तू या मांडणीवरचं काही सामान उचलून घेतलं आहेस का?’’
“नाही, मी काहीही हलवलेलं नाही,’’ हॉपिक स उ रला.
“न क काहीतरी काढलेलं आहे. मांडणी या या कोप याम ये इतर भागांपे ा फार कमी धूळ आहे. इथे
कदािचत एखादं पु तक आडवं ठेवलेलं असावं िकं वा एखादा खोका असेल. ठीक आहे, मी आता इथे फार काही क

102

Aaple Vachnalay
 शकत नाही. वॉटसन, आपण या छान जंगलाम ये एखादी फे री मा न थोडावेळ प ीिब ी, फुलंिबलं पाह या.
हॉपिक स, आ ही तल ु ा इथेच परत भेटू आिण काल यानं इथे भेट िदली होती या स हृ था या जवळपास कुठे
पोहचता येतंय का ते बघू.’’
आ ही आमचा टेहळणीनाका उभारला ते हा रा ीचे अकरा वाजून गेले होते. हॉपिक स हणत होता क आपण
या खोलीचा दरवाजा उघडा ठेवू; पण हो स या मते - असं के लं तर या अनोळखी य या मनाम ये संशय िनमाण
हायचा. हणून झोपडीला आता एक अगदीच साधंसं कुलूप लावलेलं होतं. ते उघडायला एखादं चांगलं धारदार पातं
परु स
े ं होतं. आ ही खोली या आतम ये न हे, तर लांबवर असले या िखडक बाहेर या झडु पांम ये लपून वाट
बघायची हेही हो सनंच सचु वलं. यामळ ु े आम या या अनाहत पाह यानं आतम ये गे यावर िदवा लावला, तर या
लपूनछपून िदले या म यरा ी या भेटीमागे याचा न क काय हेतू होता हे आ हाला सहज जाणता आलं असतं. ही
फारच कं टाळवाणी ती ा होती. तरीही एखा ा तहानले या सावजासाठी िशकारी जसा त याकाठी ास रोखून
वाट पाहत असतो तसाच उ साह आ हाला वाटत होता. या रा ी कुठलं िहं ापद इत या काळोखामधून
आम यावर ह ला करणार होतं? एखादा नरभ क वाघ, याला के वळ दात आिण नखं दाखवून लढता आलं असतं
क एखादा घटु मळणारा को हा - के वळ अश आिण बेसावध सावजांसाठी धोकादायक असलेला? असले
काहीबाही िवचार आम या मनात घोळत होते.
िनखळ शांततेम ये याची वाट बघत आ ही झडु पांम ये दबा ध न बसलो होतो. अगदी सु वातीला उिशरा
परतणा या काही गावक यां या पायांचे आवाज िकं वा दूर गावामधून येणारे वेगवेगळे आवाज ऐकताना आ ही सावध
होत होतो. हळूहळू हे सव आवाज बंद झाले आिण आम याभोवती अगदी संपूण शांतता पसरली. रा ीचे िकती
वाजलेत हे सांगणारे दूरवर या चच या घंटेचे टोल आिण आम या डो यावरील झाडां या पानांवर पडणा या बारीक
पावसाची मंद रप रप - या आवाजा यित र आ हाला कसलेही आवाज ऐकू येत न हते.
रा ीचे अडीच वाजले होते. पहाट हाय या आधी येणारी ही सवात जा त काळोखी वेळ असते. ते हाच
वेश ाराकडून आले या एका हळू पण ती ण अशा ‘ि लक’ आवाजानं आ ही सावध झालो. कुणीतरी र याव न
आत येत होतं. बराच वेळ संपूण शांतता यापून रािहली आिण मला हे उगाच फसवा भास झा यासारखं वाटलं. पण
याचवेळी खोली या दस ु या िदशेला पावलांचे संथ आवाज ऐकू आले. लगेचच धातू काप याचा आिण उघड याचा
आवाज आला. या वेळी याचं कौश य वाढलं होतं िकं वा ह यारं चांगली होती. कारण अचानक कडी कुरकुर याचा
अिण उघड याचा आवाज आला. काडी पेटवली गेली आिण मेणब ी या उजेडानं खोलीचा आतला भाग उजळून
िनघाला. सतु ी पड ामधून िदसणा या या यावर आ हा सवाचे डोळे िखळून रािहले होते. हा रा ी आलेला पाहणा
एक नाजूक, बारीक चणीचा त ण होता. या या का या िमशीनं या या चेह यावरचा मरणास न िन तेजपणा
जा तच जाणवत होता. तो फार तर वीस वषाचा असेल. मी आतापयत कुणालाही भीतीनं एवढं गारठलेलं पािहलेलं
न हतं. याचे दात कटाकटा वाजत होते आिण हातपाय थरथर कापत होते. याचे कपडे एखा ा स य गहृ थासारखे
होते, या या डो यावर कापडी टोपी होती. भयभीत नजरेनं तो इकडेितकडे पाहत असताना आ ही याला बिघतलं.
नंतर यानं मेणब ी टेबलावर ठेवली आिण तो एका कोप याम ये गे याने आम या नजरे या क ेबाहेर गेला. नंतर तो
एक भलीमोठी वही घेऊन परतला. मांडणीम ये ठेवले या न दव ां या रांगेतली ती एखादी वही असणार. टेबलावर
वाकून तो याला ह या असले या न दीवर येईपयत सरासरा याची पानं उलटत गेला. नंतर रागानं मठु ी वळून यानं
वही बंद के ली, परत कोप यात नेऊन ठेवली आिण िदवा बंद के ला. तो खोलीबाहेर पडत असाताना हॉपिक सनं
याची मानगूट पकडली. आपण पकडले गेलोय हे ल ात आ यावर यानं भीतीनं काढलेला ची कार मला ऐकू आला.
मेणब ी परत लाव यात आली. आमचा कै दी थरथरत गळपटून इ पे टर या पकडीत सापडला होता. तो
समु पेटीवर िनराशेनं बसला आिण आम याकडे मदत मािगत यासारखा चेहरा क न आम या येका या त डाकडे
टकामका बघू लागला.

103

Aaple Vachnalay
 “िम ा,’’ टॅनली हॉपिक स हणाला, “तू कोण आहेस आिण तल ु ा इथे काय हवं आहे?’’
या त णानं कसंबसं वतःला सावरलं, आिण मग आ मिव ासाचा आव आणत आम याकडे पािहलं. “तु ही
पोलीस आहात, होय ना?’’ तो हणाला. “तु हाला वाटत असेल क क ान पीटर कॅ री या मृ यूशी माझा संबधं आहे;
पण मी तु हाला शपथेवर सांगतो, मी िन पाप आहे.’’
“ते आपण नंतर बघू,’’ हॉपिक स हणाला, “सवात पिहलं तझ ु ं नाव सांग.’’
“माझं नाव जॉन हॉपली नेिलगन.’’
हो स आिण हॉपिक स यांनी एकमेकांकडे नजर टाक याचं मी पािहलं.
“तू इथे काय करतो आहेस?’’
“हे मी तु हाला खासगीत सांगू शकतो का?’’
“नाही, अिजबात नाही.’’
“मग मी तु हाला का सांगू?’’
“जर तु याकडे उ र नसेल तर ते खट या यावेळी तु यासाठी वाईट ठरेल,’’ हॉपिक सनं बजावलं. या
त णानं चेहरा कसनस ु ा के ला. “ठीक आहे, मी तु हाला सांगतो.’’ तो हणाला, “ही जनु ी याद मा या भावी
आयु यासोबत आलेली मला अिजबात आवडणार नाही. तु ही कधी डॉसन आिण नेिलगन यां याब ल ऐकलं आहे?’’
यानं के ला.
मला हॉपिक सचा चेहरा बघताच यानं याब ल काही ऐकलं नसावं हे समजलं. पण हो सने अितशय
उ सक ु तेने िवचारलं, “ या वे ट कं ीमधले बँकस हणायचे आहेत का? यांनी लाखभर प ड बडु वले. कॉनवेल
काउंटीमध या अ या कुटुंबांची वाताहत के ली आिण नेिलगन गायब झाला.’’
“अगदी बरोबर. ते नेिलगन माझे वडील,’’ तो त ण चाचरत हणाला.
अखेर आ हाला काहीतरी मह वाचा दवु ा िमळत होता. पण तरीही हा फरारी बँकर आिण िभंतीला वतः याच
भा यानं लटकवलेला कॅ टन पीटर कॅ री या दोघांम ये काय संबधं असेल, याब ल आ हाला आ य वाटत होतं.
आ ही या त णाचं बोलणं काळजीपूवक ऐकत होतो. “मा या विडलांचा यां याशी जा त संबधं यायचा. डॉसन
िनवृ झाले होते. मी यावेळेला फ दहा वषाचा असलो तरी या घटनेब ल शरम आिण अपमान जाणव याइतका
मोठा होतो. मा या विडलांनी सव शेअस चोरले आिण ते पळाले, असं सगळे च हणतात; पण ते स य नाही. यांना
असा आ मिव ास होता क जर यांना परु स े ा वेळ िदला गेला, तर ते येक भागधारकाला संपूण र कम परत
करतील आिण सव काही सरु ळीत होईल. यां या छोट् या होडीतून ते नॉवकडे जायला िनघाले होते, ते हा यां या
अटके चं वॉरंट काढ यात आलं. अजूनही ती रा मा या ल ात आहे, जे हा यांनी मा या आईचा िनरोप घेतला. ते
घेऊन जात असले या शेअसची एक यादी यांनी आम याकडे िदली होती. िनघताना यांनी वतःशीच ित ा के ली
क , आपलं नाव कलंकमु क नच परत येईन. लोकांनी ठेवले या िव ासाला ते कधीही तडा जाऊ देणार नाहीत.
मा , ती छोटी होडी आिण ते दोघेही गायब झाले. माझी आिण मा या आईची अशी गाढ ा होती क यांनी सोबत
घेतले या सव शेअससोबतच ते आिण यांची होडी समु ा या तळाशी िचरिव ांती घेत आहेत. पण आम या एका
िव ासू यापारी िम ानं आ हाला सांिगतलं, क मा या विडलांकडे असलेले काही शेअस लंडन बाजाराम ये काही
काळापूव परत आलेले आहेत, असं याला समजलंय. आम या आ याला पारावार रािहला नाही. मी अनेक मिहने
यां या मागावर होतो. अखेरीस, िकचकट तपासानंतर आिण अखंड मेहनतीनंतर मला हे समजलं क , यांचा मूळ
िव े ता या घराचा मालक क ान पीटर कॅ री होता. साहिजकच मी या माणसाब ल थोडीफार चौकशी के ली. ते हा
मला समजलं क माझे वडील जे हा नॉवला जा यासाठी समु पार करत होते, याचदर यान कॅ री क ान असले या

104

Aaple Vachnalay
 हेल या िशकारीचं जहाज आि टक समु ाव न परत येत होतं. यावष चा शरदऋतू फार वादळी होता आिण
यावेळेला सलग एकापाठोपाठ एक दि णी झंझावात येत होते. याम ये मा या विडलांची होडी कदािचत उ रेला
भरकटली असेल आिण क ान पीटर कॅ री या जहाजाला ती सापडली असेल. पण मा या विडलांचं न क काय
झालं? ते काही असो. जर मी परु ा यािनशी शािबत के लं असतं क हे शेअस पीटर कॅ रीकडून बाजारात पोचले होते,
तर याचा अथ मा या विडलांनी ते िवकले न हते. तसंच ते शेअस वतःसोबत घेऊन गेले ते हा याम ये यांचा
काहीही वैयि क फायदा न हता, हे मला िस करता आलं असतं,’’ नेिलगन भडभडून बोलत होता.
तो पढु े हणाला, “मी ससे सला कॅ टनला भेट या या हेतूनं आलो होतो. मा , याच वेळी याचा भयानक
मृ यू झाला. मी वृ प ात या के िबनचं वणन वाचलं आिण याम ये यानं जहाजामध या जु या न दव ा जतन क न
ठेव या अस याचं मला समजलं. ते हा मा या डो यात आलं क , सी यिु नकॉन जहाजावर ऑग ट, १८८३म ये
न क काय घडलंय हे मी तपासलं तर मा या विडलां या निशबी न क काय आलं, याचं रह य मला थोडंफार तरी
उलगडेल. हणून काल रा ी मी या न दव ा घे यासाठी आलो होतो; पण मला दरवाजा उघडता आला नाही. आज
रा ी मी परत य न क न दार उघड यात यश वी झालो. मा , मला िदसलं क या मिह याशी संबिं धत पानं मी
शोधतोय ती या वहीमधून फाडून टाक यात आली आहेत. याच णी मी अलगद तमु या हाती सापडलो.’’
“एवढंच?’’ हॉपिक सनं िवचारलं.
“हो. एवढंच,’’ नजर चोरत तो हणाला.
“तलु ा आणखी काही सांगायचं आहे का?’’
तो अडखळला. “नाही, आणखी काहीच नाही.’’
“काल रा ीपूव तू इथे कधी आला होतास का?’’
“नाही.’’
“मग तू याब ल काय सांगशील?’’ हॉपिक स ती वही हातात घेऊन जवळपास ओरडलाच. या वही या
पिह या पानावर आम या या कै ा या नावाची आ ा रं आिण मख ु पृ ावर र ाचे डाग होते.
आता तो ददु वी त ण कोसळला. आपला चेहरा हाताम ये लपवून तो गदगदायला लागला. “ही तु हाला कुठं
िमळाली?’’ तो उ ारला. “मला वाटलं होतं, ती हॉटेलम येच हरवली.’’
“आता परु े झालं,’’ हॉपिक स कठोरपणे हणाला. “तल ु ा आणखी जे काही सांगायचं आहे ते यायालयातच सांग.
आता तू इथून मा यासोबत पोलीस टेशनम ये येशील. िम टर हो स, तु ही आिण तमु चे िम इथे मा या मदतीला
आ याब ल मी तमु चा कायम ऋणी राहीन. मा , आता ल ात येतंय क तमु चं इथे येणं हे अनाव यक होतं आिण
तमु यािशवायच मी या करणाचा यश वीरी या छडा लावू शकलो असतो. तरीही मी तमु चा आभारी आहे.
तमु यासाठी ॅम लेट हॉटेलम ये खो या आरि त के ले या आहेत, यामळ ु े आपण सगळे च जण गावा या िदशेने
चालत िनघू शकतो.’’
“वॉटसन, एक सांग, तल ु ा या करणाब ल काय वाटतंय?’’ हो सनं दस ु या िदवशी सकाळी परती या
वासाम ये मला िवचारलं.
“तू अिजबात समाधानी नाहीस, असं मला िदसतंय.’’
“ओह, मा या परमिम ा, मी पूणपणे समाधानी आहे. मा , याच वेळी टॅनली हॉपिक सची तपासप ती मला
अिजबात शंसनीय वाटत नाही. मला टॅनली हॉपिक सनं िनराश के लंय. या याकडून मला अिधक चांग या
कामिगरीची अपे ा होती. श य असलेला दस ु रा पयायी माग नेहमीच शोधत राहावा आिण या यािवरोधात मु े
मांडावेत. गु हेगारी तपासकायाचा हा पिहला िनयम आहे.’’

105

Aaple Vachnalay
 “मग दस ु रा पयायी माग कुठला?’’ मी िवचारलं.
“या तपासाची एक वेगळीच परेषा मी तपासून पाहात होतो. कदािचत यातून आप या हाती काही लागेल क
नाही, ते मी सांगू शकत नाही; पण तरीही मी अखेरपयत या या मागावर तरी राहणार आहे,’’ हो स ठामपणे हणाला.
बेकर ीटम ये अनेक प ं हो सची वाट पाहात होती. यातलं एक यानं पटकन उचलून घेतलं, उघडलं आिण
लगेचच या या त डून िवजयो मादी हा याचं कारंजं फुटलं. “अगदी उ म, वॉटसन दस ु रा पयाय िनमाण होतोय.
तु याकडे तार पाठवायचे अज आहेत? मा यासाठी जरा हे एक-दोन संदशे िलही. समनेर. िशिपंग एजंट, रॅटि लफ
हायवे, मा याकडे उ ा सकाळी तीन माणसं पाठवून ा - बेिसल हे माझं या भागातलं नाव आहे. आिण दस ु रा
संदेश, इ पे टर टॅनली हॉपिक स, ४६, लॉड ीट, ि सटन. उ ा सकाळी साडेनऊ वाजता ना याला येणे.
अितमह वाचे. येणे श य नसेल, तर तशी तार करणे - शेरलॉक हो स. वॉटसन, या गिल छ करणानं मला दहा
िदवस छळलं आहे. आता मा यासमो न हे कायमचं नाहीसं करायला हवंय. मला पूण खा ी आहे, क उ ा सकाळी
आपण याचा काय तो सो मो लावून टाकू.’’
सांिगतले या अचूक वेळी टॅनली हॉपिक स अवतीण झाला. िमसेस हडसननी बनवले या वािद ना याचा
आ वाद यायला लगेच आ ही एक बसलो. तो त ण इ पे टर वतः या यशा या धदंु ीतच होता.
“तझ ु ी या रह याची उकल बरोबर होती, असं तल ु ा खरंच वाटतंय का?’’ हो सनं याला छे डलं.
“मी याहन प रपूण तपासाची क पनाच क शकत नाही.’’
“मला तो अिजबात िनणायक वाटला नाही,’’ हो सनं याला आ हान िदलं.
“िम टर हो स, तु ही मला चिकत करताय. या करणाम ये याहन जा त काय अपे ा करता येऊ शकते?’’
“तझ ु ं प ीकरण येक मदु ् ाला लागू पडतंय?’’
“ यात काहीच शंका नाही. मला समजलं क त ण नेिलगन गु ा या िदवशी सकाळीच ॅम लेट हॉटेलम ये
उतरला होता. गो फ खेळ या या िनिम ानं तो आला होता. याची खोली तळमज यावर होती आिण यामळ ु े
याला मन मानेल ते हा बाहेर पडता येत होतं. याच रा ी तो वूडम स ली इथे गेला. पीटर कॅ रीला या या
खोलीम ये भेटला. या याशी भांडण क न मग याने भाला भोसकून याचा खून के ला. नंतर वतः याच कृ याला
घाब न यानं ितथून पळ काढला. या वेळी ितथे पीटर कॅ रीला वेगवेग या शेअसब ल जाब िवचार यासाठी
आणलेली याची वही चक ु ू न या या हातून खाली पडली. तु हाला आठवत असेल, क यामध या काही न द वर
खूण के लेली होती आिण ब याच न द वर खणु ा न ह या. यां यावर खणु ा के या हो या, यांचा लंडन बाजाराम ये मी
मागोवा काढलेला होता. पण आणखीही काही न दी कॅ री या अ ाप ता यात हो या. तसंच त ण नेिलगन वतःच
सांगतोय, क याला या न दी वतःकडे आणून या या विडलांनी यांचे पैसे बडु वले होते यांना ते परत दे याचं
नैितक कत य पार पाडायचं होतं. ितथून पळा यावर तो के िबनकडे थोडे िदवस िफरकला नाही; पण शेवटी हवी
असलेली मािहती िमळव यासाठी अिन छे नं ितथे परत आला. न क च हे अगदी साधं सरळ आिण प आहे क ,’’
हॉपिक स िवजयी वरात हणाला.
हो सनं हसून मान हलवली. “हॉपिक स, मला याम ये एकच टु ी िदसतेय. हे सगळं च पराकोटीचं असंभवनीय
आहे. तू कधी कुणा या शरीरात भाला खपु सला आहेस? नाही? अरेर,े तू या मदु ् ांकडे फार बारकाईनं ल ायला
पािहजे होतंस. इथे माझा िम वॉटसन तल ु ा सांगेल, क मी एक संपूण सकाळ या भाला भोसक या या यायामाम ये
घालवली. हे काम अिजबात सोपं नाही. यासाठी अितशय शि मान आिण सराव असलेला हात असणं गरजेचं आहे.
हा ह ला इत या िहंसक प तीनं झाला होता, क या भा याचं टोक िभंतीम ये खोलवर तलं होतं. या कमजोर
दबु या त णाकडून इत या भयंकर ह याची अपे ा करणं हे तल ु ा कसं काय वाटतं? लॅक पीटरसोबत म यरा ी
बसून रम आिण पाणी पीत ग पा छाटत बसणा यांपैक तो आहे का? दोन िदवसांपूवी पड ा या आडून िदसलेली

106

Aaple Vachnalay
 सावली याची होती का? नाही, नाही, हॉपिक स! हे दस ु रंच कुणीतरी आहे आिण हा माणूस जा त खतरनाक आहे,
आपण याला शोधायलाच हवं.’’
हो सचं बोलणं ऐकत असताना इ पे टरचा चेहरा पडत गेला. या या आशा-आकां ांचा चरु ाडा होत होता.
मा , तरीही काहीतरी मतभेद य के याखेरीज तो आपला मु ा सोडणार न हता.
“नेिलगन या रा ी ितथे होता हे तु ही नाका शकत नाही. िम टर हो स, ती वही तेच िस करतेय. मला असं
वाटतंय क , तु ही याम ये शंका काढ यात तरी मी यूर ना समाधानकारकरी या परु ावे देऊ शकतो. िशवाय माझा
संशियत मा या ता यात आहे. बरं, तु ही हा जो खतरनाक माणूस हणताय, तो आहे तरी कुठं?’’
“मला वाटतं तो या णी िज याम ये असावा,’’ हो स अितशय गंभीरपणे हणाला. “वॉटसन, तू तझ ु ी िप तूल
सहजग या हात पोचेल अशा िठकाणी ठेवलीस तर ते बरं!’’ यानं कागदावर काहीतरी खरडून तो कागद आप या
बाजू या टेबलावर ठेवला. “आता आपण स ज आहोत,’’ तो हणाला. बाहेर िचड या आवाजात काहीतरी बोलणं
ऐकू येत होतं. तेवढ् यात िमसेस हडसननं दरवाजा उघडला आिण सांिगतलं क तीन जण कॅ टन बेिसलची चौकशी
करत आहेत.
“ यांना एक एक क न आत पाठवा,’’ हो स हणाला. सवात आधी आलेला माणूस लहानखरु ा, गबु गबु ीत आिण
गोब या गालांचा, फुगीर पांढ या क यांचा होता. हो सनं िखशातून एक प बाहेर काढलं.
“नाव काय?’’
“जे स लँका टर.’’
“माफ करा, पण जागा पूणपणे भर या आहेत. तु हाला झाले या तसदीसाठी ही अधेली या. कृपया या
बाजू या खोलीम ये थोडा वेळ बसून वाट बघा.’’
दसु रा माणूस उंच होता आिण सक ु ले या ा यासारखा वाटत होता. याचे के स िवरळ होते आिण गालफडं वर
आलेली होती. याचं नाव ज ु पॅिट स होतं. यालादेखील नकार आिण अधेली देऊन वाट बघायला सांिगतलं गेलं.
ितसरा अजदार मा एकदम डो यांत भरणा या यि म वाचा होता. िशकारी कु यासारखा भयंकर चेहरा,
अ ता य त पसरलेले के स आिण दाढी, जाड, के साळ, दाट भवु यांमधून दोन मोठे काळे डोळे . ते आम याकडे पाहत
होते. यानं सलाम के ला आिण आपली टोपी हातात िफरवत खला यासारखा उभा रािहला.
“तझ ु ं नाव? हो सनं िवचारलं.
“पॅि क के स.’’
“भाला चालवतोस का?’’
“हो, सर. स वीस दयासफरी के यात.’’
“डंडी, मला वाटतं?’’
“हो, सर.’’
“आिण एका शोध सफरीला जाणा या जहाजावर यायला तयार आहेस?’’
“हो, सर.’’
“पगार िकती?’’
“मिह याला आठ पाउंड.’’
“तू कधीपासून सु वात क शकशील?’’
“माझं सामान घेऊन आलो क ताबडतोब.’’

107

Aaple Vachnalay
 “तझु ी शि तप ं आणलेली आहेत का?’’
“हो, सर.’’ यानं िखशामधून एक जनु ाट आिण तेलकट कागदांचं भडोळं काढलं. हो सनं याव न नजर
िफरवून ते याला परत िदलं.
“मला असाच माणूस हवाय,’’ हो स हणाला, “इथे बाजू या टेबलावर कराराचा कागद ठेवला आहे.’’ तो
खलाशी डुलत डुलत खोली या दस ु या टोकाला गेला आिण यानं पेन उचललं. “मी इथे सही क का?’’ टेबलावर
वाकून बघत यानं िवचारलं. हो सनं या या खां ाव न वाकून पािहलं आिण दो ही हातांनी याची मानगूट
पकडली.
“बरा सापडलास,’’ तो हणाला.
एखा ा माजले या बैलासारखा ची कार आिण मग धातूचा ‘ लक’ असा आवाज मी ऐकला. पढु याच णाला
हो स आिण हा खलाशी जिमनीवर धडपडत होते. तो इत या रा सी ताकदीचा होता, क हो सनं अ यंत चपळाईनं
या या मनगटांवर हातकड् या चढवले या असूनही मी आिण हॉपिक स या या सटु के साठी गेलो नसतो, तर यानं
हो सला लवकरच िचतपट के लं असतं. जे हा मी या या कानिशलावर थंडगार िप तूल लावली ते हा मा याला
समजलं क , आता ितकार करणं यथ आहे. आ ही याचे पाय दोरीनं बांधले. एवढं करेपयत आ ही घामाघूम
झालो.
“हॉपिक स, मला माफ कर,’’ शेरलॉक हणाला, “तझ ु ी याहारी बहतेक थंड झालेली आहे. मा , या करणाचा
िन कष तू या मदु ् ांवर काढला आहेस या िवचारानंच उरलेला ना ता तल ु ा आणखी गोड लागेल. होय ना?’’
टॅनली हॉपिक सची आ यानं दातखीळ बसली होती.
“मला काय बोलावं तेच सचु त नाहीये, िम टर हो स,’’ तो शेवटी उ ेिजत चेह यानं अचानक हणाला. “मला
असं वाटतंय क , मी सु वातीपासून वतःलाच मूख बनवत होतो. मला आता समजतंय, मी कधीही िवसरता कामा
नये क मी िश य आहे आिण तु ही गु आहात. आतादेखील तु ही काय के लंय ते समजतंय; पण तु ही हे कसं के लं
आिण याचं गिु पत काय हे मा मला ल ात येत नाहीये.’’
“अ छा, अ छा,’’ हो स हसत हणाला, “आपण सगळे च अनभु वांमधून तर िशकतो. यावेळचा तझ ु ा धडा हाच,
क कधीही दस ु या श यतेचा िवचार करणं थांबवायचं नाही. तू या त ण नेिलगनम ये इतका गतंु ला होतास, क
पीटर कॅ रीचा खरा खनु ी पॅि क के स या याब ल तू जरादेखील िवचार के ला नाहीस.’’
आम या संभाषणाम ये या खला या या भसाड् या आवाजानं य यय आणला.
“ओ िम टर,’’ तो हणाला, “अशा कारे मला पकड याब ल मी काहीही त ार करत नाहीये. तु ही हणता मी
पीटर कॅ रीचा खून के ला, तु ही याला हवं ते हणा. मा , मी हणतो मी पीटर कॅ रीला ठार के लं हा सवात मोठा फरक
आहे. मी काय हणतोय यावर कदािचत तमु चा िव ास बसत नाहीये. कदािचत तमु या ीनं मी िन वळ भंकस
करत असेन.’’
“अिजबात नाही,’’ हो स हणाला, “तल ु ा काय हणायचं आहे ते आता ऐकू या.’’
पॅि क हणाला, “ते मी सांगतोच आिण देवाश पथ यातला येक श द स य आहे. मी लॅक पीटरला
आधीपासून ओळखत होतो. जे हा यानं तो चाकू बाहेर काढला ते हा मी या या शरीरात तो भाला खपु सला. कारण
मी ठरवलं होतं, एकतर तो िजता राहील नाहीतर मी! हणून तो मेला. याला तु ही खून हणू शकता. काहीही झालं
तरी लॅक पीटरचा चाकू छातीत घेऊन मर यापे ा मी ग याभोवती फास घेऊन मरणं जा त पसंत करेन.’’
“तू इथे कसा काय आलास?’’ हो सनं िवचारलं.
“मी तु हाला सु वातीपासून सगळं बैजवार सांगेन; पण मला जरा नीट बसू ा, हणजे नीट बोलता येईल. हे

108

Aaple Vachnalay
 सव घडलं १८८३ या ऑग टम ये. पीटर कॅ री सी यिु नकॉनचा क ान होता आिण मी भाला चालवणारा राखीव
गडी. आ ही एका बफा या देशामधून परत येत होतो. तफ ु ानी वादळ आिण आठवडाभर झंझावात चालू होता, ते हा
आ हाला उ रेला भरकटलेली एक छोटी होडी सापडली. ित यात के वळ एक माणूस होता. तो खलाशीही न हता.
मा यासोबत या खला यांना वाटलं होतं क ती बडु णार आहे. आ ही या माणसाला आम या जहाजावर घेतलं.
याची आिण क ानाची के िबनम ये बरीच चचा झाली. या यासोबत फ एक प याची पेटी होती. मा या
मािहतीनस ु ार तो ितथे होता तोवर या मनु याचं नावदेखील उ चारलं गेलं नाही. दस
ु याच रा ी तो जहाजाव न असा
गायब झाला जणू कधी आलाच न हता! एकतर यानं वतःहन समु ात उडी मारली असावी िकं वा या वादळात तो
चक ु ू न खाली पडला असावा, असं सग यांना सांग यात आलं. के वळ एकाच माणसाला याचं खरं काय झालं ते
माहीत होतं आिण तो हणजे मी! कारण आ ही शेटलँड या िकना याला लाग याआधी दोन िदवस मी म यरा ी या
काळो या हरी पहारा देत असताना आमचा क ान या माणसाचे दो ही पाय ध न याला कठड् याव न खाली
फे कताना मी वतः या डो यांनी पािहलं होतं. तरीही मी ही मािहती मा यापरु तीच ठेवली. कारण यातून न क
काय िन प न होतंय ते मला पाहायचं होतं. आ ही कॉटलंडला पोहच यावर हे सव करण दाब यात आलं.
अपघातानं एक अनोळखी माणूस मेला होता. यामळ ु े याची चौकशी करणं हे कुणाचंच काम न हतं. यानंतर
लवकरच पीटर कॅ रीनं दयावरचं आयु य सोडलं. यानंतर तो कुठे आहे ते समजायला मला िक येक वष लागली. या
प या या पेटीम ये जे काही होतं यासाठीच यानं ते कृ य के लेलं असणार आिण आता मला माझं त ड बंद ठेवायला
तो पैसे दे या या ि थतीम ये असेल, असा माझा अंदाज होता. मला लंडनम ये भेटले या एका खला याकडून मी
कॅ रीचा प ा िमळवला. मग याला दमात घे या या हेतूनं मी या याकडे गेलो. पिह या रा ी तो ब यापैक माणसांत
अस यासारखा बोलत होता आिण मला पैसे दे यासाठी तयार होता, जेणेक न मी या समु ी जीवनातून कायमचा
मु झालो असतो. आ ही दोन िदवसांनंतरची वेळ ठरवली. या िदवशी मी जे हा पोहचलो ते हा तो नशेत बेभान
झालेला होता, अितशय खनु शी मनःि थतीत होता. आ ही दोघं थोडावेळ पीत बसलो आिण जु या आठवण म ये
रंगून गेलो. जसा तो पीत गेला तसा मला या या चेह यावरचा भाव बदलताना िदसला. मी िभंतीवर लटकवलेला
भाला पाहन ठेवला होता. कारण मला असं वाटू लागलं, क इथून बाहेर पडाय या आधी मला याची गरज भासणार
आहे. अखेरीस तो थंक ु त आिण िश या घालत मा यावर चालून आला. या या डो यांम ये खून उतरला होता आिण
या या हाताम ये एक मोठा सरु ा होता. याला तो उगारायला वेळ िमळाय या आधीच मी या याम ये भाला
तवला. देवा! काय यानं ती िकं काळी फोडली! अजूनही मला झोप याआधी याचा तो चेहरा नजरेसमोर येत
राहतो. याचं र मा या चहबाजूनं ी उडालं. मी थोडावेळ थांबलो, पण सव काही शांतच होतं. हणून मी परत एकदा
िहंमत के ली. इकडंितकडं पािहलं. ते हा मला मांडणीवरची ती प याची पेटी िदसली. ित यावर पीटर कॅ रीइतकाच
माझाही अिधकार होता. हणूनच मी ती पेटी घेऊन खोलीमधून बाहेर पडलो. मा , मूखासारखा मी माझी तंबाखूची
चंची टेबलावर िवसरलो. आता मी तु हाला या कथेमधली सवात िविच घटना सांगतो. मी खोलीबाहेर पडत
असतानाच मला कुणा यातरी ये याची चाहल लागली हणून मी झडु पांम ये लपून बसलो. एक माणूस गपु चूपपणे
चालत आला, खोलीम ये गेला, एखादं भूत पािह यासारखा तो िकं चाळला आिण पा भागाला पाय लावून िजत या
वेगानं पळता येईल ितत या वेगानं पळून गेला. तो कोण होता आिण याला काय हवं होतं, याब ल मी अिधक
काहीही सांगू शकत नाही. मा याब ल सांगायचं झालं, तर मी दहा मैल चालत गेलो. टनि ज वे स टेशनव न रे वे
पकडली आिण कुणाला काही कळाय या आधीच लंडनला पोहचलो. मी नंतर या पेटीची तपासणी के यावर मला
आतम ये एकही पैसा िमळाला नाही. काही कागदप ं वगळता यात काहीही न हतं. मा , ती िवक याचं धाडस मी
क शकलो नाही. माझा लॅक पीटरला िपळायचा बेत फसला होता. एक छदामही हातात नसताना मी लंडनम ये
अडकलो होतो. आता मा याकडे के वळ माझं कौश य िश लक होतं. ‘भाला फे कणारे हवे आहेत आिण जा त पगार
िदले जातील’ अशी जािहरात पािह यावर मी िशिपंग एजंटकडे गेलो, तर यांनी मला इथे पाठवलं. मला इतकं च

109

Aaple Vachnalay
 माहीत आहे आिण मी परत एकदा सांगेन क , मी लॅक पीटरला ठार क न कायदा सु यव थेवर उपकारच के ले
आहेत. कारण मी सरकारचे फाशी या दोराचे पैसे वाचवलेले आहेत!’’
“फारच प कबल ु ीजबाब,’’ हो स पाइप पेटवत हणाला. “हॉपिक स, मला वाटतंय, क तू तु या या कै ाला
सरु ि त िठकाणी घेऊन जा याम ये अिजबात वेळ दवडू नकोस. ही खोली हणजे तु ं गाची कोठडी न हे आिण
िम टर पॅि क के स आप या िकमती गािल या या मानाने बरेच आडदांड आहेत.’’
“िम टर हो स,’’ हॉपिक स हणाला, “मी तमु चे उपकार कसे मानू? पण तु हाला हे िन कष कसे काढता आले
ते मला अ ाप समजत नाहीये.’’
“अगदी सोपं आहे. सु वातीपासूनच यो य मागोवा काढ याचं सदु वै . मा याकडे आधीपासूनच ही वही असती
तर माझेदख े ील िवचार भरकटले असते, जसे तझ ु े भरकटले. मा , माझं सगळं ल एकाच िदशेला लागलेलं होतं.
इतक चंड श , भाला वापरायचं कौश य, रम आिण पाणी, सील या कातडीची तंबाखूची चंची, यामधली
जाडीभरडी तंबाखू - या सवाचा इशारा एखा ा खला याकडे होता, तेदख े ील तो हेलचा िशकारी असले या. या
चंचीवरची ‘पी.सी.’ ही आ ा रं हा के वळ योगायोग असणार याची मला खा ी होती. ती आ ा रं पीटर कॅ रीची
न हती. कारण तो विचतच धू पान करत असे आिण या या खोलीम ये िचलीमदेखील िमळाली न हती. तल ु ा
आठवत असेल, क मी के िबनम ये ि ह क आिण ॅ डी आहे का ते िवचारलं होतं. तू ‘हो’ हणाला होतास. खलाशी
नसले या अशा िकती लोकांना तू ओळखतोस जे या दोन दा ं चे पयाय उपल ध असतानाही रम िपतील? होय,
हणूनच मला खा ी होती क हा खनु ी खलाशीच असणार.’’
“पण तु ही याला कसं शोधलंत?’’
“अरे िम ा, आता सम या एकदम सोपी बनली होती. तो खलाशी असेल तर न क च सी यिु नकॉनवर असलेला
खलाशी असणार. कारण यानं अ ाप कुठ याही जहाजाव न वास के लेला न हता. मी डंडीला प िलिह यात
तीन िदवस घालवले. यां या उ रात मला १८८३म ये सी यिु नकॉनवर असले या सव कमचा यांची नावं समजली.
जे हा मला भाला फे कणा याम ये पॅि क के सचं नाव िदसलं ते हा माझा शोध संपत आलेला होता. हा माणूस
कदािचत लंडनम ये असावा आिण याला थोडे िदवस हा देश सोडून बाहेर जा याची इ छा असावी, हे मी ताडलं.
हणून मी आि टकला जायची योजना बनवली. भाला फे कणा यांसाठी आकषक पगार ठेवला आिण आता आजचा
शेवट बघ!’’
“अ तु ,’’ हॉपिक स ओरडला, “के वळ अ तु .’’
“आता तू त ण नेिलगन या सटु के ची कायवाही श य ितत या लवकर पूण के ली पािहजेस,’’ हो स हणाला,
“तू याची माफ मागायला हवीस, असं माझं मत आहे. तसंच ती प याची पेटी याला परत के ली पािहजेस. मा ,
अथातच पीटर कॅ रीनं िवकलेले शेअस कायमचे हरवले आहेत. बाहेर टांगा आलाय. हॉपिक स, आता तू हा तझ ु ा
आरोपी इथून हलवू शकतोस. खट या या सनु ावणीसाठी तल ु ा जर मी हवा असेन, तर आमचा दोघांचा प ा
नॉवमधला कुठलातरी असेल. मी सिव तर प ा तल ु ा नंतर पाठवेनच!’’

110

Aaple Vachnalay
 ७. चा स ऑग टस िम वटनचं रह य

मी आता सांगणार असले या घटना घडून िकतीतरी वष झाली असली, तरीही मला यां याब ल सांगताना
आजही संकोच वाटत आहे. खूप काळापासून, अगदी गु पणे, ओळख लपवूनदेखील या घटनेमधील तपशील जाहीर
करणं अश य होतं. पण आता या याशी संबिं धत सवात मह वाची य मानवी काय ा या ह त ेपाबाहेर आहे
हणजे वगवासी झाली अस यानं कथेमधले काही मु े वगळून ती कथा कुणाचंही कसलंही नक ु सान न करता
सांगता येत आहे. ही कथा हणजे मा या आिण शेरलॉक हो स या दोघां याही कारक द मधला एकमेवाि तीय
अनभु व आहे. मी स य घटनेशी संबिं धत असले या तारखा अथवा इतर तपशील न सांिगत याब ल वाचक मला
माफ करतील, अशी आशा य करतो. आ ही दोघं एका सं याकाळी फे रफट याला बाहेर पडलो होतो. समु ारे सहा
वाजता या थंड बफाळ िहवा या या सं याकाळी आ ही परत आलो. हो सनं िदवा लावला ते हा टेबलावरचं एक
काड याला िदसलं. यानं ते उचलून पािहलं आिण िकळस वाट यासारखं जिमनीवर फे कून िदलं. मी ते उचलून
वाचलं.
चा स ऑग टस िम वटन
अपलडोर टॉवस
हॅ प टेड
एजंट
“हा ाणी कोण आहे?’’ मी िवचारलं.
“लंडनमधला सग यात नत माणूस,’’ हो स शेकोटीसमोर पाय पस न खाली बसत उ रला. “काडा या
पाठीमागे काही िलिहलंय?’’ मी काड उलटलं. सं याकाळी साडेसहाला भेटू.
“हं! हणजे याची यायची वेळ झालीच. वॉटसन, तल ु ा कधी ािणसं हालयात या सापांसमोर उभं राहन ते
बळ
ु बळु ीत, सरपटणारे, िवषारी ाणी, यांचे ते खतरनाक डोळे आिण दु चपटी त डं बघताना इथून दूर जायला हवं
अशी भावना मनात आलीये? अगदी तसंच मला या िम वटनकडे बघताना होतं. मी मा या कारिकद म ये प नासेक
खनु ी पािहले असतील; पण यात या अितिनदयी खु याब लसु ा मला या माणसाब ल वाटते िततक िकळस
वाटणार नाही. तरीही या यासोबत मला एक यवहार पार पाडणं भाग आहे. खरंतर तो आज इथे मा याच
िनमं णाव न येणार आहे.’’
“पण हा आहे कोण?’’ मी पु हा िवचारलं.
“वॉटसन, तेच सांगतोय. हा लॅकमेलर लोकांचा राजा आहे. यांची रह यं आिण इ जत िम वटन या
कचाट् यात सापडली आहे अशा पु षांचं आिण याहनही जा त ि यांचं भलं के वळ वगातला देवच क शकतो. तो
यांना अ रश: सक ु े पयत िपळवटून काढेल इतका पाषाण दयी आहे. एका ीनं पाहायला गेलं तर तो अ यंत
अलौिकक बु ीचा माणूस आहे. दस ु या एखा ा िति त यवसायाम ये यानं चांगलं नाव कमावलं असतं. तो सवात
ीमंत अथवा स ाधारी लोकांना अडचणीत आणू शकतील अशी प ं िवकत घे यासाठी चंड पैसा खच करतो.
याला अशी प ं के वळ धोके बाज नोकर अथवा मोलकरण कडूनच िमळतात असं नाही, तर ब याचदा ि यांचं ेम
आिण िव ास संपादन के ले या, वरकरणी स य िदसणा या मवा यांकडूनदेखील िमळतात. यासाठी तो िकतीही खच
करायला तयार असतो. एका हज याला एका नामांिकत घरा याची वाताहत करणा या के वळ दोन ओळ या प ासाठी
यानं सातशे पाऊंड् स िदले अस याचं मला मािहती आहे. अस या बाजारात जे काय उपल ध आहे ते िम वटनकडे

111

Aaple Vachnalay
 पोहचतंच आिण या महान शहरामधले शेकडो लोक के वळ याचं नाव ऐकून डोळे पांढरे करतात. याची नजर कुणावर
पडेल हे कुणालाही सांगता येत नाही. कारण तो इतका ीमंत आिण धूत आहे, क याला पैशांची काहीही िववंचना
नाही. तो एखादी िच ी वषानवु ष जपून ठेवेल आिण जे हा याला वाटेल क , आता जगु ार िजंकायची उ म वेळ आहे
ते हाच तो हकमी प ा खेळेल. मी हटलं होतं ना, क हा लंडनमधला सवात नीच माणूस आहे. आिण आता तूच
मला सांग, संतापा या भरात िम ा या डो यात काहीतरी हाणून मारणा या एखा ा बदमाशाची तल ु ना वतः या
खिज याम ये भर घाल यासाठी अगदी, प तशीररी या िनवांतपणे दस ु यांना छळणा या आिण यां या भावना
िपरगळत जगणा या या माणसाबरोबर कशी करता येईल?’’
मी विचतच मा या िम ाला इत या ती भावनावेगानं बोलताना ऐकलं होतं.
“पण न क च,’’ मी हणालो, “हा माणूस काय ा या कचाट् यात अडकू शके ल?’’
हो स हणाला, “तांि क ् या बेलाशक. मा , यवहारात कधीच नाही. उदाहरणच घे. याला काही मिहने
तु ं गात पाठवाय या बद यात एखा ा ीला वतःची इ जत ताबडतोब धळ ु ीला िमळवावी लागेल. यात ितचा
फायदा काय? हणूनच याचे बळी ितह ला करत नाहीत. यानं जर एखा ा िनरागसाला लॅकमेल के लं तर
अथातच आपण याला पकडू शकतो; पण तो सैतानासारखा धूत आहे. या याशी लढ याचे दस ु रे माग आप याला
शोधावे लागतील.’’
“पण तो इथे का येतोय?’’
“कारण मा या एका अित िति त ाहकानं मा याकडे एक ददु वी करण सोपवलेलं आहे. माग या वषातली
सवात यश वी, नवपदापणकत लेडी इ हा ॅकवेल िह याशी ते संबिं धत आहे. ये या पंधरवड् याम ये ितचं ल न
डो हर कोट या उमरावासोबत ठरलेलं आहे. या हरामखोराकडे ितनं बावळटपणे िलिहलेली काही प ं आहेत.
बावळटपणा! हणजे वॉटसन, याहन खरंतर यात काहीच नाही. खेड्यात या एका िनधन जमीनदाराला िलिहलेली
ही प ं. पण जर समजा ती प ं बाहेर आली, तर हे ल न मोडू शकतं. िम वटनला जर भरपूर पैसे िदले नाहीत, तर तो
ही प ं उमरावाकडे पाठवेल. याला भेटून या याशी याबाबतीत आिथक तडजोड कर यासाठी मला नेम यात
आलंय.’’
यानंतर णभराम येच खाल या र यावर बराच खडखडाट ऐकू आला. व न खाली पािह यावर मला एक
आिलशान घोडागाडी थांबलेली िदसली. िकमती आिण चमक या चे टनट या लाकडावर या घोडागाडीचे उ म
तीचे िदवे काशमान झालेले िदसत होते. एका हज यानं दरवाजा उघडला. यामधून एक छोटा, बटु कासा,
अ ता य त ओ हरकोट घातलेला माणूस उतरला. िमनीटभरानं तो माणूस आम या खोलीम ये होता. चा स
ऑग टस िम वटन हा कावेबाज डो याचा माणूस प नाशीचा होता. याचा चेहरा गोल, गबु गबु ीत, सफाचट होता.
यावर सदोिदत एक छ ी ि मत होतं. ं द सोनेरी काड् यां या च यामागून याचे करडे डोळे चमकत होते. या या
यि म वाम ये कोणाला एक परोपकारी दयाळू जीव भासला असता. मा , याचा नैसिगक कपटीपणा आिण आरपार
वेध घेणा या या लबाड नजरेमधली खोटी चमक याला छे द देत होती.
या या भावमु ेसारखाच याचा आवाजदेखील शांत, गंभीर आिण न होता. यानं पिह या भेटीत आम याशी
चकु ामूक झा याब ल काहीतरी पटु पटु त आमची माफ मािगतली आिण आपला गबु गबु ीत छोटा पंजा पढु े के ला.
हो सनं याकडे दल ु के लं आिण दगडी िन ल चेहरा क न तो या याकडं पाहात रािहला. िम वटनचं ि मत
आणखी पसरलं. यानं खांदे उडवले, ओ हरकोट काढून अगदी काळजीपूवक यवि थत घडी क न खचु वर ठेवला
आिण मग तो बसला.
“हे स हृ थ,’’ तो मा या िदशेनं हात क न हणाला. “आप यातलेच एक आहेत का? यांचं इथे असणं यो य
आहे का?’’

112

Aaple Vachnalay
 “डॉ. वॉटसन हे माझे िम आिण सहकारी आहेत.’’
“उ म. िम टर हो स, मी तमु या अिशलाखातरच माझा आ ेप न दवला, ते करण इतकं नाजूक आहे क -’’
“डॉ. वॉटसननं याब ल आधीच ऐकलेलं आहे,’’ हो सनं खडसावलं.
“ हणजे मग आता आपण कामाब ल बोलू शकतो. तु ही हणताय क तु ही लेडी इ हासाठी काम करत
आहात. ितनं मा या अटी मा य कर याची तु हाला मभु ा िदलेली आहे का?’’ यानं िवचारलं.
“तमु या अटी काय आहेत?’’ हो सनं ित के ला.
“सात हजार पाउंड्स.’’
“आिण नाही िदले तर?’’
“मा या िम ा, हे असं बोलणंसु ा मा या जीवावर येतंय. पण जर चौदा तारखेपयत पैसे िदले नाहीत, तर अठरा
तारखेला ल न होणार नाही, हे िनि त.’’
याचं ते ितर करणीय ि मत आणखी आ मसंतु िदसायला लागलं. हो सनं थोडावेळ िवचार के ला.
“मला असं वाटतंय,’’ तो अखेर हणाला. “तु ही येक गो वतः या मज नं घडेल असं फारच गहृ ीत धरताय.
अथातच मला या प ांमधला मजकूर काय आहे ते माहीत आहे. मी जो स ला देईन याच माणे माझी अशील वागेल
हे न क . मी ितला असं सचु वेन क , ितनं आप या भावी पतीला सगळं स य सांगावं आिण या या स दयतेवर
िव ास ठेवावा.’’
िम वटन उपहासानं हसला. “याचा अथ तु ही उमरावांना ओळखत नाही तर,’’ तो हणाला.
हो स या चेह यावरचा ग धळलेला भाव पाहन मला हे समजलं, क हा िम वटन यांना न क ओळखत होता.
“ या प ांम ये असं काय भयंकर आहे?’’ हो सनं िवचारलं.
“ती प ं फार ययकारी वणनं करणारी आहेत. फार ययकारी,’’ िम वटननं उ र िदलं. “लेडी खूपच
संभाषणचतरु आहेत; पण डो हर कोटचे उमराव लेड या या गणु ाचं फार कौतक ु क शकणार नाहीत. तथािप,
तु हाला तसं वाटत नसेल तर आपण ते णभर बाजूला ठेवू. हा फ आिण फ धं ाचा आहे. जर ही प ं
उमरावा या हाती पडणं हेच तमु या अिशला या ीनं सवात उ म असेल, तर मग ती प ं परत िमळव यासाठी
इतके हजारो प ड खच करणं मूखपणाचं ठरेल,’’ यानं उठून आपला कोट हातात घेतला. हो स संतापानं आिण
अपमानानं लालेलाल झाला होता.
“जरा थांबा,’’ तो हणाला, “तु ही फार पटापट बोलून िनघताय. अथातच इत या नाजूक करणाम ये
कसलाही तमाशा होऊ नये हणून आ ही सवतोपरी य न करणार आहोत.’’
िम वटन परत खचु मधे बसला. “तमु या डो यात लवकरच उजेड पडेल याची मला खा ी होतीच,’’ तो
गरु गरु ला.
हो स हणाला, “लेडी इ हा या काही फार ीमंत नाहीत. यां या सव मालम ेची िकं मत फार फार तर दोन
हजार पाउंड्स इतक होईल आिण तु ही हणताय िततक र कम देणं तर यां या कुवतीपलीकडचं आहे. मी
तु हाला खरं काय तेच सांगतोय. हणूनच तमु या माग या थोड् या कमी क न, मी सांगेन या रकमेला ती प ं परत
ा, अशी िवनंती मी तु हाला करतोय. जा तीत जा त तेवढीच र कम तु हाला िमळू शके ल याची खा ी बाळगा.’’
िम वटनचं ि मत परतलं आिण याचे डोळे खट् याळपणे चमकू लागले.
“लेडी या आिथक मतेब ल तु ही खरं काय तेच सांगताय हे मलाही माहीत आहे,’’ तो हणाला. “पण
याचबरोबर तु ही हेदख े ील मा य कराल, क लेडीचा िववाह ही ित या मैि ण नी, नातेवाइकांनी ित यासाठी
काहीतरी खच कर यासाठी एक उ म संधी आहे. चार लोकांत शोभेल अशी काहीतरी भेटव तू ितला दे यात ते

113

Aaple Vachnalay
 मागेपढु े पाहणार नाहीत. पण लंडनमधील सव आिलशान झबंु रं आिण िकमती काचसामान एक के लं तरी ते या
प ां या छोट् याशा गडंु ाळीइतकं समाधान लेड ना देऊ शकणार नाही.’’
“ते अश य आहे,’’ हो स हणाला.
“अरेर,े काय हे ददु व!’’ िम वटन िखशामधून आपली जाडी वही बाहेर काढत हणाला. “मला आता असं
वाटतंय, क स या ि यांनी काहीच य न क नयेत असा बदस ला यांना िदला जातो आहे. हे बघा,’’ यानं
सहीिश का असले या एका िलफा यामधली एक छोटीशी िच ी काढून दाखवली. “ही िच ी आहे... अ छा, मी ते
नाव उ ा सकाळपयत घेणं कदािचत उिचत नसेल. मा , यावेळी ही िच ी या ी या पतीकडे असेल. हे सारं
कशामळ ु े तर ितला वतःचे दािगने मोडून एक ु लकशी र कम उभी करत आली नाही हणून! तु हाला सरदार
घरा यातील िमस माइ स आिण कनल डॉिकग यांचा अचानक मोडलेला साखरपडु ा आठवत असेलच. ल ना या
आधी के वळ दोन िदवस ‘मॉिनग पो ट’ या वतमानप ाम ये सगळं र कर यात आलं आहे, असा एक प र छे द
िस झाला होता. आिण तो कशासाठी? िन वळ बाराशे पाउंड्स इत या कमी रकमेम ये सगळा मामला िनकालात
काढता आला असता. फारच वाईट झालं, नाही का? आिण आज तमु यासारखा फारच तकट मनु य मला इथे
भेटलाय. तु ही आप या अिशलाचं भिवत य आिण इ जत पणाला लावून या रकमेब ल ग धळ घालताय. िम टर
हो स, तु ही मला आ यचिकत करताय.’’
“मी जे सांगतोय ते स य आहे,’’ हो स उ रला, “तेवढा पैसा उभा करणं श य नाही. या ीचं आयु य
उद् व त कर यापे ा िमळतेय िततक र कम वीकारणं तमु या ीनं अिधक फाय ाचं नाहीये का? कारण ितचं
आयु य बरबाद झा यास यातून तु हाला काय िमळणार?’’
“इथेच तु ही चक ु ताय, िम टर हो स. हे असं उघड कर यामधून मला अ य री या चंड फायदा होईल.
मा याकडे अशी आठदहा करणं तयार आहेत. मी लेडी इ हासंदभात काय के लं याचा खणखणीत परु ावा
यां यापयत पोहचवू शकलो, तर ते मा या अटी मानायला थोडं लवकर तयार होतील. आता आला माझा मु ा
ल ात?’’
हो स अचानक खचु व न उठला. “ याला पाठीमागून पकड. वॉटसन, अिजबात बाहेर जाऊ देऊ नकोस.
आता महाशय, मला या वहीमधला मजकूर बघू देत,’’ असं तो हणत असतानाच िम वटन एखा ा उंदरासारखा
खोली या कडेला पळाला आिण िभंतीला पाठ लावून उभा रािहला.
“िम टर हो स, िम टर हो स,’’ आपला कोट वर उचलून आत या िखशाम ये ठेवलेलं एक मोठं िप तल ु
दाखवत तो हणाला, “तु ही काहीतरी वेगळं कराल हे मला अपेि त होतं. असा दगाफटका मा याबाबतीत इत यांदा
झालाय क यातून आता काही िन प न होणार नाही. आिण हो, आता मी श स ज असून, मी ही श ं वाप ही
शकतो. कारण कायदा माझीच बाजू घेईल. िशवाय ती प ं वहीमधून मी इथे घेऊन येईन हा तमु चा अंदाज पूण चक
ु चा
आहे. मी असला मूखपणा कधीच करणार नाही. ते हा आता स हृ थहो, मला आज सं याकाळी इथे आणखी एक-
दोघांना भेटायचं आहे. िशवाय हॅ प टेडपयतचा वासदेखील तसा लांबचा आहे.’’ यानं पढु ं येऊन आपला कोट
घेतला. िप तल ु ावर हात ठेवूनच तो दरवाजाकडे वळाला. मी याला मारायला खचु उचलली होती; पण हो सनं
नकाराथ मान हलव यानं मी ती परत खाली ठेवली. अदबीनं पढु े झक ु ू न हसत आिण डोळे िमचकावत िम वटन
खोलीबाहेर पडला. काही णांनंतर घोडागाडीचा दरवाजा लाव याचा आिण तो िनघून जात असताना चाकां या
खडखडाट ऐकू आला.
हो स शेकोटीजवळ िन ल बसून रािहला. याचे हात पॅ ट या िखशाम ये होते, हनवु टी छातीला लागली होती
आिण याचे डोळे शेकोटी या जळ या िनखा यांवर रोखलेले होते. समु ारे अधा तास तो असाच शांत, िन ल बसून
रािहला. यानंतर एखादा िनणय घेत यासारखा ताडकन उठला आिण आप या शयनगहृ ात िनघून गेला. थोड् या

114

Aaple Vachnalay
 वेळानं खोलीमधून बोकडासारखी दाढी ठेवलेला, बेिफक र िदसणारा एक अितशय बेदरकार त ण कामगार बाहेर
आला. खाली र यावर उतर याआधी यानं आपली िचलीम पेटवली. “मी लवकरच परत येईन वॉटसन, असं हणून
तो रा ी या अंधाराम ये िनघून गेला. यानं चा स ऑग टस िम वटनिव यु छे डलं होतं हे मा या ल ात आलं;
पण या यु ाचा इतका िविच प रणाम होईल असं मला व नांतदेखील वाटलं न हतं. िक येक िदवस हो स अशाच
वेषाम ये कधीही येई आिण जाई. मा , तो हॅ प टेडम ये असून इतर कुठेही वेळ फुकट घालवत नाहीये,
या यित र यानं मला काहीही सांिगतलं नाही. तो न क काय करत होता हे मला माहीत न हतं.
अखेरीस एका तफ ु ानी वादळी सं याकाळी वारा िखड यांमधून घ घावत असताना तो परत आला. वतःचा
बदललेला वेष यानं काढून ठेवला आिण आगीसमोर एकटाच या या नेहमी या प तीनं खदु खदु त हसत बसला.
“वॉटसन, तल ु ा माझं ल न वगैरे होईल असं कधीतरी वाटलं होतं का?’’
“कधीच नाही.’’
“पण तल ु ा हे ऐकून मजा वाटेल क माझं ल न ठरलंय.’’
“काय सांगतोस िम ा, अिभनंदन!’’
“िम वटन या मोलकरणीसोबत.’’
“अरे देवा, हो स!’’
“वॉटसन, मला याची मािहती हवी होती.’’
“हो, पण तू यासाठी जरा जा तच खोलात गेला आहेस असं नाही वाटत?’’
“ते फारच आव यक होतं. स या मी उ वल भिव य असणारा एक लंबर आहे. माझं नाव ए कॉट. मी रोज
सं याकाळी ित याबरोबर िफरायला जातो आिण ित याशी बोलत बसतो. देवा रे, ितचं ते बोलणं ऐकावं लागणं!
तरीही, मला हवी ती सव मािहती िमळालेली आहे. आता मला मा या तळहाताइतकं च िम वटनचं घर प रिचत झालं
आहे.’’
“आिण ती मल ु गी, हो स?’’ यानं खांदे उडवले.
“ याला काही इलाज नाही मा या परमिम ा. असा जगु ार खेळताना तु हाला तमु चे हकमी प े वापरावेच
लागतात. तरीही मला हे सांगताना िवशेष आनंद होतोय क , मला एक ित पध ही आहे आिण माझी पाठ वळताच
तो ितला घेऊन जाईल. काय अफलातून रा आहे.’’
“तलु ा हे वातावरण आवडतंय?’’
“हो, कारण ते मा या कामाला उपयु आहे. वॉटसन, आज रा ी मी िम वटनकडं घरफोडी करणार आहे.’’
याचे हे अ यंत शांतपणे िन हा या सरु ात उ चारलेले श द ऐकतानाच माझा ास अडकला आिण माझं शरीर थंड
पडलं. रा ी या अंधाराम ये चमकले या िवजेमळ ु े नजरेसमोरची जमीन कशी णभरासाठी उजळून जाते, तसेच मला
या कृतीचे सव संभा य प रणाम िदसायला लागले. रंगेहाथ सापडणं, पकडलं जाणं, अपयशामळ ु े आिण अपक त मळु े
देदी यमान कारक द चा अंत, मा या िम ाचं या िकळसवा या िम वटन या दयेसाठी लाचार होणं...
“िकमान देवा या भीतीनं तरी हो स, तू काय करतो आहेस याचा एकदा िवचार कर!’’ मी ओरडलो.
“मा या िम ा, मी यासंदभात या येक बाबीचा िवचार के लेला आहे. मी कुठलीही कृती कर यासाठी कधीच
घाई करत नाही. तसंच दस ु रा एखादा माग उपल ध असता तर मी इत या अवघड आिण अ यंत धोकादायक
मागाकडे वळलो नसतो. आपण हे करण व छपणे आिण यवि थतरी या तपासूया. मला वाटतं, हे कृ य
तांि क ् या गु हेगारीचं असलं तरी नैितक ् या यो य आहे, हे तू मा य करशील. या या घराम ये चोरी करणं हे
या या िखशामधली वही जबरद तीनं काढून घे यासारखंच आहे आिण यासाठी तू मला मदत करायला त पर

115

Aaple Vachnalay
 होतास.’’
मी मनात या मनात याब ल िवचार के ला. “ठीक आहे,’’ मी हणालो, “के वळ बेकायदेशीर कामांसाठी
वापरले या व तू परत घेऊन येणं हा हेतू असेल, तर हे नैितक ् या समथनीय आहे.’’
“तेच तर मी हणतोय. हे एकदा नैितक ् या यो य ठर यानंतर आता के वळ मा या वैयि क धो याचा
आहे. अथातच एखादी ी जे हा एखा ा सस ु ं कृत पु षाकडून अशा असाहा य वेळी मदतीची अपे ा करत असेल
ते हा यानं अशा धो यांचा फार िवचार क नये.’’
“तू हे तु या मनािव करतो आहेस?’’
“होय, तो तर धो याचा एक भागच आहे. ही प ं परत िमळव याचा इतर कसलाही माग श य िदसत नाहीये.
या ददु वी ीकडे तेवढे पैसे नाहीत आिण ती िव ासानं स ला घेऊ शके ल असंही आपलं हणणारं ितला कुणीही
नाही. यानं िदले या मदु तीचा उ ा शेवटचा िदवस आहे. आपण जर ती प ं आज रा ी परत िमळवली नाहीत, तर हा
खलनायक वतःचा श द खरा क न ितला बरबाद क न ठेवेल. हणून एक तर मी मा या अिशलाला ित या
निशबा या हवाली क न सोडून ायचं िकं वा हा हकमाचा प ा फे कायचा एवढाच आहे. वॉटसन, ही एक कारे
माझी आिण िम वटनमधली जगु लबंदी आहे. तू पािहलंस क या िदवशी पिह या भेटीम ये याची सरशी झाली
होती; पण ही चरु स संपवणं मा या वािभमानासाठी आिण ित ेसाठी अ यंत आव यक आहे.’’
“ठीक आहे, मला हे आवडत नाहीये; पण आता नाइलाज आहे.’’ मी हणालो, “आपण कधी सु वात
करायची?’’
“तू मा याबरोबर येत नाहीयेस,’’ हो सनं मला बजावलं.
“तर मग तूही जाणार नाहीस,’’ मी हणालो, “मी तल ु ा इशारा देतोय आिण आजवर माझा श द मी कधी मोडला
नाही. तू मला तु यासोबत घेतलं नाहीस तर मी टांगा पकडून इथून सरळ पोलीसठा यात जाईन आिण तु या
कृ याब ल सगळं काही सांगेन.’’
“तू मला मदत क शकत नाहीस,’’ हो स मला समजावत हणाला.
“हे तल ु ा कसं माहीत? काय घडेल हे तू सांगू शकत नाहीस. काही झालं तरी माझा िन य झालेला आहे.
तु याखेरीज इतर लोकांनादेखील वािभमान असतो, ित ासु ा असते.’’
हो स वैतागलेला िदसला, पण या या कपाळावरची आठी नाहीशी झाली. यानं मा या खां ावर थाप मारली.
“ठीक आहे िम ा, तसंच क . आपण इतक वष एकाच घराम ये रािहलोय आिण आता आपण तु ं गात या एकाच
खोलीम ये रािहलो तर मजा येईल. वॉटसन, तल ु ा हणून मी एक गंमत सांगतो. मी फार उ च तीचा गु हेगार बनू
शके न याची मला पूण खा ी होती. आज आयु यात पिह यांदा मला ती संधी िमळाली आहे. हे बघ,’’ यानं खणामधून
एक छोटी चामड् याची पेटी बाहेर काढली. या पेटीम ये असलेली वेगवेगळी चमकती ह यारं यानं मला दाखवली.
“हा अगदी अ याधिु नक, नवीनच आलेला घरफोडी या ह यारांचा संच आहे. िनके लचा प ा लावलेली कानस,
िह याचं टोक लावलेला काच कापायचा चाकू, वेगवेग या प तीनं वापरता येणा या चा या. आज या काळात या
चोरांसाठी आव यक असलेलं येक आधिु नक उपकरण याम ये आहे. हे बघ, हा माझा काळोखात लावायचा
कं दील. सव काही जोडून घेतलेलं आहे. तु याकडे आवाज न करणारे बूट आहेत?’’
“मा याकडे रबरी सोल असलेले टेिनसचे बूट आहेत,’’ मी सांिगतलं.
“उ म! आिण बरु खा?’’
“तो मी का या रेशमी कापडापासून बनवू शके न.’’
“तलु ा अस या कलांम ये उपजतच खूप चांगली गती आहे. अगदी छान. तू आता ते बरु खे बनव. आपण

116

Aaple Vachnalay
 काहीतरी जेवून मगच िनघू. आता साडेनऊ वाजलेत. अकरा वाजता आपण चच रोपयत गाडीनं जाऊ. ितथून
अपलडोर टॉवसपयत चालत जायला पाऊण तास लागतो. आपण म यरा ीनंतर कामाला लागू. िम वटन हा अगदी
गाढ झोपणारा ाणी आहे आिण रा ी साडेदहाला तो िनयिमतपणे झोपतोच. निशबाची साथ असली तर आपण लेडी
इ हाची प ं िखशाम ये टाकून दोन वाजेपयत परत येऊ शकू.’’
हो स आिण मी आमचे नवे, भपके बाज कपडे घातले, जेणेक न र यातील लोकांना आ ही नाटक पाहन
उिशरा परतणा यांपैक वाटलो असतो. ऑ फड ीटम ये आ ही टांगा पकडला आिण हॅ प टेडचा एक प ा
सांिगतला. इथे पोच यावर आ ही टां याचे पैसे िद यानंतर आम या कोटाची सव बटणं लावून घेतली. कारण
बाहेरचा थंडगार वारा जणू आमची हाडं आरपार भेदून जात होता. आ ही एका कुरणा या कडेकडेनं चालत जात
होतो.
“हे काम खूप नाजूकरी या हाताळलं गेलं पािहजे,’’ हो स हणाला, “ही प ं यानं अ यािसके या एका
ितजोरीम ये ठेवलेली आहेत. ही अ यािसका हणजे या या शयनगहृ ाला लागूनच असलेली छोटी खोली आहे.
सखु ासीन आयु य जगणा या सा या बटु या-लहानखु या माणसां माणे तोदेखील अितशय गाढ झोपणारा आहे.
अगाथा, हणजे माझी होणारी बायको हणते क , याला झोपेतून उठवणं कसं अश य आहे याव न नोकरां या
खोलीम ये कायम िवनोद होत असतात. याचं सव काम बघणारा एक सिचव आहे आिण तो िदवसभर या
अ यािसके मधून बाहेरदेखील पडत नाही. हणून तर आप याला हे काम रा ी करावं लागतंय. या याकडे एक
जंगली िशकारी कु ा आहे, जो बागेम ये मोकाट िफरत असतो. मी अगाथाला गे या दोन सं याकाळी उिशराच
भेटलो. मला येणं सोपं पडावं हणून ती या कु याला बांधून ठेवते.’’ दर यान आ ही एका बंग यापाशी पोहचलो.
हो स हणाला, “हेच ते याचं शेतीवाडी असलेलं मोठं घर. वेश ारामधून आत जाऊन आता थेट आप याला
या या खोलीपयत जायचं आहे. मला वाटतं, आता आपण बरु खे चढवून घेऊ. ते बघ, कुठ याही िखडक मधून
काशाची एक ितरीपसु ा िदसत नाहीये, सव काही अगदी शांत आहे.’’ आम या रेशमी का या कपड् याने
झाकले या चेह यांनी आ हाला लंडनम यील दोन सवात भयंकर य या पंगतीत नेऊन ठेवलं! आ ही शांतपणे
या उदास घराकडे चालत रािहलो. घरा या एका बाजूला फरशीचे तक ु डे बसवले या हरांड्यासारखा एक भाग
होता. ितथे अनेक िखड या आिण दोन दरवाजे होते.
“ही याची झोपायची खोली आहे,’’ हो स कुजबज ु ला. “हा दरवाजा सरळ अ यािसके म ये उघडतो. आप याला
इथून जाणं सोपं पडेल. मा , तो आतून कुलूपबंद आहे. यामळ ु े इथून आत जाताना िवनाकारण आवाज करावा
लागेल. याऐवजी इथे वळून ये. इथे एक ह रतगहृ आहे. ितथून िदवाणखा याम ये जाता येतं.’’
“तेदखे ील आतून बंद होतं; पण हो सनं दारा या तावदानाचा काचेचा एक तक ु डा चाकूनं कापला आिण
आतम ये हात घालून कडी उघडली. आ ही आत आ यावर यानं तो दरवाजा बंद के ला. आता आ ही काय ा या
ीनं गु हेगार ठरलो होतो. ह रतगहृ ामध या िवदेशी झाडाझडु पां या ती सगु धं ा या भपका याचा आम या नाकावर
मारा झाला. आम या चेह यावर येणा या झडु पां या गचपणीतून हो सनं अंधाराम ये माझा हात ध न मला पटकन
बाहेर काढलं. यानं मेहनत क न अंधाराम ये पाहता ये याची सवय क न घेतली होती. माझा हात ध नच यानं
एक दरवाजा उघडला. मला असं जाणवलं, क आ ही एका भ यामोठ् या खोलीम ये आलो असून, ितथे नक ु तंच
कुणीतरी धू पान क न गेलं असावं. हो स खोलीमध या सामानामधून चाचपडत अंदाज घेत पढु े गेला. आणखी एक
दरवाजा उघडून आ ही या खोलीमधून बाहेर आलो. मी माझा हात पढु े के यावर मला िभंतीवर लटकवलेले अनेक
कोट लागले. आ ही मध या खोलीम ये आलोय हे मला समजलं. आ ही ितथून पढु ं गेलो. हो सनं अ यंत
सावधिगरीनं उज या हाताला असलेला एक दरवाजा उघडला. अचानक आम यावर काहीतरी चाल क न येताच
माझे ाण कं ठाशी आले; पण ते एक मांजर आहे, असं ल ात आ यावर मला हसूच आलं. या खोलीम ये शेकोटी

117

Aaple Vachnalay
 पेटवलेली होती. पु हा एकदा खोलीभर तंबाखूचा भ न रािहलेला वास आम या नाकाला जाणवला. हो स पावलांचा
आवाज न करता आत गेला आिण मी मागून येईपयत थांबला. नंतर यानं सावकाश दरवाजा बंद के ला. आता आ ही
िम वटन या अ यािसके म ये आलो होतो. पढु या बाजूला असले या एका जाड पड ा या मागं या या शयनगहृ ाचा
वेश होता. इथे पण शेकोटी पेटवली होती आिण ित या काशाम ये सगळी खोली उजळली होती. दरवाजाजवळच
मला िवजे या िद याचा खटका िदसला. तो िदवा लाव याम ये काही धोका नसला तरी याची काहीच आव यकता
न हती. शेकोटी या एका बाजूला जाड पडदा होता. या पड ामागे आ ही आधी बाहे न पािहलेली िखडक होती.
दसु या बाजूला हरांड्याम ये उघडणारा दरवाजा होता. खोली या मधोमध एक टेबल ठेवलेलं होतं आिण शेजारीच
चकाक या लाल चामड् यानं मढवलेली गोल िफरणारी खचु होती. समोर या बाजूला पु तकांनी भरलेलं एक कपाट
होतं. या या वर या बाजूला ‘अथेन’ या ीक देवतेचा अधपतु ळा होता. पु तकांचं कपाट आिण िभंत यांमध या
कोप याम ये एक उंच िहरवी ितजोरी होती. ित या चमक या िपतळी कड् यांवर शेकोटीचा काश ितिबंिबत होत
होता. हो सनं पढु ं जाऊन याकडे पािहलं. नंतर तो शयनगहृ ाजवळ या दरवाजाकडे गेला आिण मान वळवून आतला
आवाज सावधिच ानं ऐकू लागला. आतून कसलाही आवाज आला नाही. दर यान, मला असं वाटलं, क आमचा
बाहेर पडायचा दरवाजा सरु ि त आहे क नाही ते एकदा पाहन यावं, हणून मी याची तपासणी के ली. आ य
हणजे या दरवाजाला कुलूप िकं वा कडी असं काहीही लावलेलं न हतं. मी हो स या दंडाला हात लावला, यानं या
िदशेनं आपला झाकलेला चेहरा वळवला. तो दचकलेला मी पािहलं. याचा अथ असा क , मा याइतकाच
यालादेखील आ याचा ध का बसलेला होता.
“हे अिजबातच अपेि त न हतं,’’ तो याचे ओठ मा या कानांजवळ आणत कुजबज ु ला. “याचा न क अथ काय
ते मला ल ात येत नाहीये; पण आप याकडे फुकट घालवायला अिजबात वेळ नाहीये.’’
“मी काय क ?’’
“दरवाजाजवळ जाऊन उभा राहा. तल ु ा कुणी येत अस याची चाहल लागताच तो आतून बंद कर. आपण जसे
आत आलो याच मागाने परत जाऊ शकू. जर कुणी दस ु या मागाने आलं आिण आपलं काम झालं असेल तर आपण
या दरवाजानं बाहेर पडू आिण काम झालं नसेल, तर िखडक या पड ामागे लपू. आलं ल ात?’’
मी मान हलवली आिण दरवाजाजवळ उभा रािहलो. भयाची ाथिमक भावना हळूहळू िनघून गेली. काय ाचं
पालन करताना, कायदा मोड याचा हा उ सािहत करणारा अनोखा अनभु व आ ही कधीही घेतला न हता. या
अनभु वानं मी थरा न गेलो. आम या या धाडसाचं उि ही िन: वाथ होतं. यामागे एका मिहले या संर णाची
जाणीव होती, ित प या या पराकोटी या दु पणाची चीड होती. या सग यांमळ ु े हे धाडस आणखीन रोमांचक बनलं
होतं. यामळ ु े मला अिजबात अपराधी वाटत न हतं. उलट यात असले या धो यांमळ ु े मला अिधकच व छं दी वाटत
होतं. हो सनं ती ह यारांची पेटी उघडली. यामधून एखा ा श यिवशारदानं नाजूक श ि या करावी तशा अगदी
शांत, शा ीय प तीनं साधनं िनवडत असताना मी या याकडं कौतक ु ाने पाहात होतो. बंद ितजो या उघडणं हा
याचा एक आगळाच छं द होता हे मला माहीत होतं. हणूनच जे हा याला ही िहर या-सोनेरी रंगातली रा सी ितजोरी
उघडायला िमळाली ते हा याला झालेला आनंद मी समजू शकलो. या ितजोरीनं आप या पोटाम ये िकतीतरी सदंु र
ि यां या इ ती दडवून ठेवले या हो या. आपला ओ हरकोट खचु वर टाकून याने कोटा या बा ा दमु डून घेत या.
नंतर यानं दोन िगरिमटं, एक कानस आिण िक येक चा यांचे सांगाडे बाहेर काढले. मी या मध या दरवाजाजवळ
इकडंितकडं पाहत उभा रािहलो. खरं तर काही आणीबाणी आलीच आिण आम या कामाम ये कुणी य यय
आणलाच, तर काय करावं याचं काही सु प िच मा या डो यात न हतं. समु ारे अधा तास हो स अितशय
एका तेनं काम करत रािहला. यानं एक ह यार खाली ठेवलं, दस ु रं उचललं. येक वेळी याचं ह तलाघव एखा ा
कुशल कारािगरासारखं होतं. अखेर मला खटक् असा आवाज ऐकू आला आिण तो ं द िहरवा दरवाजा उघडला

118

Aaple Vachnalay
 गेला. आतम ये कागदप ांचे बांधलेले, सीलबंद के लेले आिण यावर मजकूर िलिहलेले असे िक येक ग े मा या
ीस पडले. हो सनं यातील एक ग ा उचलला; पण या िमणिमण या काशाम ये याला वाचणं श य न हतं.
हणून यानं आपला छोटा कं दील उचलून जवळ आणला. िम वटन बाजू याच खोलीम ये झोपलेला अस यानं
िवजेचा िदवा लावणं धोकादायक होतं. अचानक मी याला थांबलेलं पािहलं. यानं ल पूवक काहीतरी ऐकलं आिण
िनिमषाधात यानं ितजोरीचा दरवाजा बंद के ला, आपला कोट उचलला, सव ह यारं िखशात क बली आिण तो
िखडक या पड ाआड पळाला आिण मलाही तसंच कर अशी खूण यानं के ली. जे हा मी या या बाजूला पोहचलो
ते हा मला या या ती ण कानांना कशानं सावध के लं असावं ते ऐकू आलं. घराम ये कुठेतरी गडबड चालू होती.
दूरवर दरवाजा आपटला गेला. नंतर एक ग धळलेली अ प कुजबज ु ऐकू आली, नंतर जवळ येणारे जड पावलांचे
एका लयीतले आवाज याच खोली या बाहेर या बाजूला ऐकू यायला लागले. मग ते दरवाजाजवळ येऊन थांबले.
दरवाजा उघडला. िवजेचा िदवा लाव याचा ‘ि लक’ असा आवाज आला. दरवाजा पु हा एकदा बंद झाला आिण तो
कडक िचलमीचा कुजकट घाणेरडा वास आम या नाकांपयत येऊन पोचला. आम यापासून अगदी थोड् याच
अंतरावर पावलांचा मागे-पढु े, पढु े-मागे असा आवाज येत रािहला. शेवटी खचु वर बस याचा आवाज आला आिण
पावलांचे आवाज थांबले. नंतर कुलपाम ये चावी िफरव याचा आिण काही कागद हलव याचा आवाज आला.
इतका वेळ मी बाहेर बघायची िहंमत िबलकुल के ली न हती; पण आता मी हलके च मा यासमोरचा पडदा
िकं िचत सरकवून हळूच बाहेर पािहलं. मा या खां ावर हो सचा खांदा िवसावताच तोदेखील मा यासारखं सारं
पाहात होता, हे मला समजलं. आम या बरोबर समोर आिण आम यापासून काही अंतरावरच िम वटनची ं द,
गोलाकार पाठ होती. आ ही या या हालचाल चा अंदाज लाव याम ये सपशेल चक ु लो होतो. तो आप या
शयनगहृ ात गेलेलाच न हता. तो इतका वेळ घरा या दस ु या बाजूला असले या धू पाना या िकं वा िबिलयड् स या
खोलीम ये बसलेला होता. आ ही या बाजू या िखड या पािह याच न हता. याचं मोठं, खरु टलेले के स असलेलं
डोकं , या या चमक या टकलासकट आम या अगदी नजरेसमोरच होतं. तो या लाल चामडी खचु वर मागे रेलून,
पाय फताडे पसरवून बसला होता. या या त डात वाकडी धरलेली काळी लांबलचक िसगार िदसत होती. यानं लाल
रंगाचं, काळी मखमली कॉलर असलेलं सैलसर जॅकेट घातलेलं होतं. या या हाताम ये एक लांबलचक कायदेशीर
द तऐवज होता. धरु ाची वलयं काढत तो अगदी िनवांतपणे वाचत बसला होता. या या या शांत आिण आरामात
बस याकडे पाहन तो काही इथून लवकर हल याची ल णं िदसत न हती. हो सनं गपु चूप माझा हात धरला आिण
दाबला, जणू काही तो मला सांगत होता क , प रि थती आप या आटो यात आहे. आिण तो वतः मानिसकरी या
शांत आहे. मा , मी िजथे उभा होतो ितथून हे प िदसत होतं क ितजोरीचा दरवाजा घ लागलेला न हता आिण
िम वटनची नजर ितकडं कधीही वळली असती. ही बाब हो स या यानात आली होती क नाही, ते मला माहीत
न हतं.
मी मनात या मनात असं ठरवलं क , जर समजा िम वटननं ितजोरीकडे पािहलं आिण याची नजर दरवाजावर
पडली, तर मी व रत पढु े जाईन, माझा कोट या या डो यावर टाकून याला अडकवेन आिण पढु चं सव काही
हो सवर सोडेन; पण िम वटननं अिजबात वर पािहलं नाही. तो सावकाशपणे हातात या कागदावरचे विकलांचे
यिु वाद ल पूवक वाचत पानं उलटत रािहला. माझा असा अंदाज होता क , याचे हे कागद वाचून होताच आिण
िचलीम ओढून संपताच तो आप या खोलीम ये िनघून जाईल. पण या दो हीपैक काहीही हाय या आधी, एक अशी
िविच घटना घडली, क आमचे सगळे िवचार भल याच मागाला गेले. िम वटननं हातात या घड् याळाकडे अनेकदा
पािहलं. एकदा तर तो अधीरतेनं उठला आिण परत बसला. बाहेरील हरांड्या या बाजूनं मला कसलीशी हलक
चाहल ऐकू आली. इत या उिशरा तो कुणालातरी भेट यासाठी थांबला असेल ही िविच क पना मा या मनातसु ा
तोपयत आली न हती. िम वटन हातातले कागद खाली ठेवून खचु म ये ताठ बसला. पु हा तसाच आवाज आला
आिण मग दरवाजावर हळू आवाजातली टकटक ऐकू आली. िम वटननं दरवाजा उघडला.

119

Aaple Vachnalay
 “हे काय?’’ तो नाराजीनं हणाला, “तल ु ा जवळजवळ अधा तास उशीर झालाय.’’
हणजे तो दरवाजा बंद न ठेव याचं आिण िम वटन या या रा ी या टेहळणीचं हे प ीकरण होतं तर! कु या
ी या कपड् यां या सळसळ याचा आवाज आला. िम वटनचा चेहरा आम या िदशेनं वळलेला अस यानं मी
पड ामधली फट बंद के ली होती. पण आता अगदी काळजीपूवक मी ती पु हा एकदा उघडली. तो परत येऊन
खचु वर बसला. या या त डाम ये परत एकदा ती वाकडी धरलेली िसगार िदसत होती. या यासमोर, िवजे या
िद या या काशात त डाला शाल गडंु ाळून चेहरा पूण झाकलेली एक उंच, सडपातळ आिण सावळी ी उभी होती.
ती जोरजोरात ासो छवास करत होती. ित या लवचीक देहाचा येक इंच भावनावेगानं थरथरत होता.
िम वटन हणाला, “तु यापायी माझी रा ीची झोप खोळं बली आहे, यामळ ु े हा उशीर यो य कारणासाठी असेल
अशी आशा आहे. तल ु ा दसु या कुठ या तरी वेळी येता आलं नसतं का? आं?’’
या ीनं के वळ मान हलवली.
“ठीक आहे, तल ु ा येताच आलं नसतं तर आपण काय करणार? तझ ु ी मालक ण- काउंटेस इतक वाईट असेल,
तर आता तू ितला नीट यु र देऊ शकशील. तु याकडे चांगली संधी आहे तशी. मल ु ी, तझ
ु ं भलं होवो; पण तलु ा
इतकं थरथरायला काय झालं? परु े झालं, वतःवर ताबा ठेव, आता आपण यवहाराचं बोलू या.’’
यानं टेबला या खणामधून एक िच ी काढली. “तू हणाली होतीस क तु याकडे काउंटेस द अ बट िहला
अडचणीत आणणारी पाच प ं आहेत. ते हा तल ु ा ती िवकायची आहेत आिण मला ती िवकत यायची आहेत. आता
के वळ िकं मत ठरवायची बाक आहे. अथातच मला आधी ती प ं तपासून यावी लागतील. पण... अरे देवा, तू आली
आहेस?’’ याचं त ड आ यानं उघडंच रािहलं.
या ीनं एकही श द न बोलता आप या चेह यावर गडंु ाळलेली शाल खाली फे कली. एक सावळा, सदंु र आिण
रेखीव चेहरा िम वटनकडे पाहत होता. ितचं नाक िकं िचत अपरं होतं, दाट भवु यांखाली िन ल चमकदार डोळे होते,
पातळ ओठांवर एक खतरनाक ि मत पसरलेलं होतं.
“मीच आले आहे,’’ ती हणाली. “तू िजचं आयु य उद् व त के लंस तीच!’’
िम वटन हसला तरी या या आवाजामधली भीती लपली न हती.
“तू िकती ह ी होतीस,’’ तो हणाला. “मला इत या टोकाला जा यासाठी वृ करायची काही गरज होती का?
मी खरंतर वे छे नं एक मंगु ीदेखील िचरडणार नाही; पण येकाला पोटापा याचा धंदा असतो. मग मी तरी काय
करणार? तल ु ा परवडेल इतक च र कम मी मागत होतो. मा , तेवढीही तू िदली नाहीस.’’
ती संतापून हणाली, “ हणून ती प ं तू मा या नव याला पाठवलीस! या याइतका पापभी आिण स य
माणूस दस ु रा नसेल. अशा माणसा या पायांतली धूळ बनायचीसु ा माझी लायक नाही. याचं काळीज वाघासारखं
होतं; पण तू के ले या कृ यानं ते बंद पडलं आिण तो मेला. तल ु ा ती भयानक रा आठवतेय? मी याच दारातून आले
होते आिण तु याकडे दयेची याचना के ली होती, भीक मािगतली होती. या िदवशी मा या त डाकडे बघून तू
खदाखदा हसला होतास आिण आज तसंच हसायचा य न तू करतो आहेस; पण तझ ु ं िभ ट मन तझ ु े ओठ हलू देत
नाहीये का? मी तल ु ा परत भेटेन असं तल ु ा कधीच वाटलं नसेल. मा , या रा ीनं मला एक गो िशकवली आिण
तलु ा एकटीच समोरासमोर भेटायची िहंमत मा यात आली. तर मग चा स िम वटन, आता तल ु ा काय हणायचं
आहे?’’
“तू मा यावर बळजोरी क शकशील असा िवचारदेखील मनात आणू नकोस,’’ तो उठून उभा राहत हणाला.
“मी माझा आवाज चढवायचा अवकाश, माझे नोकर व रत इथे येतील आिण तल ु ा अटक करीतल. पण तु या रा त
संतापासाठी मी काहीसं पडतं घेतो. आलीस याच पावली परत जा. मी याब ल कधीच कुणालाही काही सांगणार
नाही.’’

120

Aaple Vachnalay
 ती ी आपला हात कपड् याम ये लपवून आिण त डावर तेच खतरनाक ि मत घेऊन तशीच उभी रािहली. “तू
माझं आयु य जसं उद् व त के लंस तसं यापढु े कुणाचंही करणार नाहीस. माझं दय कु करलंस तसं अजून कुणाचंही
कु करणार नाहीस. तु यासार या िवषारी घाणीपासून मी जगाला मु करत आहे. हे घे, कुलंगु ी कु या, हे घे, हे घे!’’
ितनं एक छोटं चमकतं िप तूल काढलं आिण िम वटन या शरीराम ये धडाधड अव या दोन फुटांव न गो या
घात या. तो थम मागे धडपडला आिण जोरात खोकत टेबलावरील कागद कसेतरी धरायचा य न करत धाडकन
खाली कोसळला. यानं परत उठ याचा य न के यावर ितनं आणखी एक गोळी झाडली आिण तो अखेरचा खाली
पडला.” तू मला मारलंस?’’ असं ओरडून तो िन ाण झाला. या ीनं या याकडं ितर कारानं बिघतलं आिण
या या वाकड् या झाले या चेह यावर आपला पाय तवला. पण कसलीही हालचाल झाली नाही िकं वा आवाज
आला नाही. ते हाच मी सरकन झालेला दरवाजाचा आवाज ऐकला. या उबदार खोलीम ये बाहेर या रा ीची थंड
हवा आली आिण ती बदला घेणारी ी िनघून गेली. आ ही मधे पडलो असतो, तरी या माणसाचं नशीब बदललं
नसतं. कारण या ीनं जे हा िम वटन या शरीराम ये धडाधड गो या मार या ते हा मी बाहेर पडाय या बेतात
होतो; पण हो स या थंड हातांनी माझं मनगट घ धरलं. या या या पशामधून याला काय हणायचं होतं ते मला
प पणे जाणवलं. ही घटना साधी न हती.
या खल वृ ी या इसमाला यो य तो याय िमळाला होता, तरी आ हाला आमचं कत य आिण उ ेश
नजरेआड क न चालणार न हतं. ती ी अजून फारशी लांब गेली नस यानं हो स आवाज न करता वेगवान पावलं
टाकत दस ु या दरवाजापाशी गेला. यानं कुलपामधली चावी िफरवून तो दरवाजा आतून बंद के ला. याच वेळेला
घराम ये बोल याचे आिण घाईगडबडी या पावलांचे आवाज ऐकू येऊ लागले. िप तूल झाड या या आवाजानं घर
जागं झालं होतं. अितशय शांतपणे हो स ितजोरीजवळ गेला, आप या दो ही हातांम ये मावतील िततके प ांचे ग े
यानं गोळा क न शेकोटीम ये फे कले. िक येकवेळा असं करत यानं ितजोरी पूण रकामी के ली. कुणीतरी बाहे न
दरवाजा उघडायचा य न करत होतं. लगेचच दरवाजावर मारले या थापा ऐकू आ या. हो सनं पटकन मागं वळून
पािहलं. िम वटन या मृ यूचा आदेश घेऊन आलेलं ते प र ानं लडबडून टेबलावर पडलेलं होतं. हो सनं तेदख े ील
उचलून धगधग या आगीत फे कून िदलं. यानंतर यानं बाहेर या दरवाजाचं कुलूप उघडलं आिण तो मा या मागोमाग
बाहेर आला. लगेच यानं ते बाहे न बंद क न घेतलं.
“वॉटसन, या बाजून,ं ’’ तो हणाला, “इकडून गेलो तर आपण बागे या िभंतीव न उडी मा शकतो.’’
इत या लवकर घराम ये इतका गदारोळ उठला असेल, यावर माझा िव ास बसत न हता. वळून पािहलं तर
या भ यामोठ् या घराम ये सगळीकडे िदवे लागले होते. मु य दरवाजा उघडला गेला होता आिण ितथून काही माणसं
धावत येताना िदसत होती. अचानक बागेम ये सगळीकडे लोक िदसायला लागले. आ ही हरांड्यामधून बाहेर पडत
असतानाच एका माणसानं आ हाला बघून आरोळी मारली आिण तो आम यामागे धावू लागला. हा इलाखा अगदी
यवि थत माहीत अस यासारखा हो स छोट् या झाडां या राईमधून झपाझप र ता काढत जात होता. मी या या
मागोमाग जात रािहलो आिण आमचा पाठलाग करणारा धापा टाकत मागून येत रािहला. तोच सहा फूट उंचीची ती
िभंत आम यासमोर आली. मा , हो स सहजपणे वर उडी मा न पलीकडे गेला. मीसु ा तेच करत असताना
कुणीतरी मा या पायाचा घोटा ध न मला ओढलं. मी पाय जोरात झटकून वतःला सोडवून घेतलं आिण िभंतीवर
लावले या काचे या तक ु ड् यांम ये अडखळलो. तरीही मी उडी मारली. खाली असले या झडु पांम ये मी त डावरच
पडत होतो; पण हो सनं मला लगेच सावरलं आिण आ ही दोघं हॅ प टेड या या िवशाल िहरवळीमधून धावत
सटु लो. आ ही जवळजवळ दोनेक मैल धाव यानंतर हो स थांबला आिण यानं कान देऊन ऐकलं. आम या
पाठीमागे पूण शांतता होती. आमचा पाठलाग करणा यांना आ ही चकवा िदला होता. आ ही आता सरु ि त होतो.
हा अिव मरणीय अनभु व घेऊन झा यावर दस ु या िदवशी सकाळी आ ही ना ता क न धू पान करत बसलो

121

Aaple Vachnalay
 असताना कॉटलंड याडचा िम टर ले ेड अगदी गंभीर चेहे यानं आम या खोलीम ये आला.
“सु भात, िम टर हो स,’’ तो हणाला. “तु ही कामाम ये फार गतंु लेले आहात का?’’
“तझु ं बोलणं ऐक याइतका रकामा वेळ न क च आहे मा याकडे.’’
“मला वाटलंच होतं. तमु याकडे फारसं काही काम नसेल, तर काल रा ी हॅ प टेड इथे घडले या एका
वेग याच करणाम ये तु ही मला मदत क शकाल का?’’
“बाप रे!’’ हो स हणाला, “न क काय झालंय?’’
“एक खून - अितशय नाट् यमय आिण अनो या प तीनं. तु हाला अस या गो म ये िकती ची आहे ते मला
माहीत आहे. तु ही तमु या ानाचा आ हाला फायदा क न िदलात, तर मी तमु चा ऋणी राहीन. हा काही साधारण
गु हा नाही. आमची नजर िम टर िम वटनवर गे या िक येक िदवसांपासून होती. तु हाला सांगतो, तो माणूस अ यंत
हलकट होता. लोकांना लॅकमेल कर यासाठी तो खासगी कागदप ं गोळा करायचा. पण ही सव कागदप ं या
खु यानं जाळून टाकली आहेत. कुठलीही िकमती व तू चोरीला गेलेली नाही. यामळ ु े हे चोर चांग या सिु थतीतले
असावेत आिण या खनु ामागचा एकमेव हेतू या हलकटाला उघडं करावं इतकाच असावा असा माझा अंदाज आहे.’’
“हे चोर,’’ हो स हणाला, “अनेकवचनी!’’
“हो. ते दोघं होते. ते ितथ या ितथे लगेच पकडले गेले असते, पण पळाले. आम याकडे यां या पावलांचे ठसे
आहेत, यांची वणनं आहेत. दहांपैक एक श यता खरी ठरली तरच आ ही यांना पकडू शकतो. दोघांपैक पिहला
खूपच चपळ होता. पण याला मा यानं पकडला होता, तो दस ु रा - थोडीशी मारामारी क न पळाला. म यमवयीन,
ब यापैक सश , ं द जबड् याचा, जाड मानेचा, िमशी असलेला असं याचं वणन आहे,’’ ले ेड हणाला.
“हे वणन फारच ढोबळ आहे,’’ शेरलॉक हो स खट् याळपणे हणाला, “काय सांगावं, वॉटसनचं वणनदेखील
कदािचत असंच होईल.’’
“ते मा खरं आहे,’’ इ पे टर भांबावून हणाला, “वॉटसनचं वणनदेखील कदािचत असंच होईल.’’
“असंही, मी तल ु ा मदत क शकत नाही, ले ेड,’’ हो स हणाला. “या िम वटन नामक ा याला मी चांगला
ओळखून होतो. मी याला लंडनमधील सवात खतरनाक माणसांपैक एक मानतो. मला वाटतं काही गु हे असे
असतात िजथं कायदा काहीही क शकत नाही, अशा वेळेला काही माणात वैयि क सूड समथनीय ठरतो.
याबाबत वाद घाल यात काही अथ नसतो. यावेळेला माझी सहानभु ूती मतृ ापे ा या गु हेगारांना जा त आहे. यामळ ु े
मी हे मनापासून ठरवलंय क , मी हे करण हाताळणार नाही,’’ हो स िन ही सरु ात हणाला.
आ ही पािहले या या ददु वी घटनेब ल मा यासमोर हो सनं चकार श दही काढला न हता; पण अ खी
सकाळ तो िवचारात गढलेला होता. आिण या या खोल गेले या डो यांमळ ु े आिण या या असून नस यासार या
वाग यामळु े मला असं वाटलं क , तो काहीतरी आठव याचा य न करतो आहे. आ ही दपु ारचं जेवण करत होतो
ते हा तो अचानक उठून उभा रािहला. “बापरे, वॉटसन! आता आठवलं,’’ तो ओरडला, “तझ ु ी हॅट घे आिण
मा यासोबत चल.’’ तो वरेनं उठून खाली बेकर ीटवर उतरला आिण ऑ फड ीटव न चालत रािहला.
आ ही जवळपास रीज ट सकसजवळ पोचलो होतो. ितथे डा या हाताला एक दक ु ान आहे, या दक ु ाना या
िखडक म ये यावेळ या िस य आिण स दयवत चे फोटो लावलेले होते. हो सचे डोळे यापैक एका फोटोवर
िखळले होते. याची नजर कुठे आहे ते पािह यावर मला या राजेशाही ीचा दरबारी पोषाखामधला फोटो िदसला.
ित या डो यावर भारी िकमतीचा िह याचा मक ु ु ट होता. ितचं नाजूकपणे वाकलेलं नाक, उठावदार भवु या, िनमळ
ु ती
िजवणी आिण याखालची रेखीव हनवु टी मी पाहत रािहलो. राजघरा यातील ित या पती या िपढीजात पदाब ल
वाचताना, ती न क कोण आहे ते समजताच मी दचकलो. मी हो सकडं पािहलं. यानं ओठांवर बोट ठेवलं आिण

122

Aaple Vachnalay
 आ ही या िखडक पासून लांब झालो.

123

Aaple Vachnalay