Małgorzata Przybysz-Zaremba

Uzależnienie młodzieży od współczesnych mediów

Olsztyn 2008

1
 SPIS TREŚCI
Strona
Wstęp 4
1. Uzależnienie młodzieży od współczesnych mediów jako problem społeczny 7
1.1. Próba zdefiniowania pojęć związanych z uzależnieniem od komputera oraz 7
Internetu
1.2. Symptomy i przebieg uzależnienia komputerowo-sieciowego 10
1.3. Formy uzależnienia komputerowo-sieciowego 16
1.3.1. Seks wirtualny 17
1.3.2. Cyber relational addiction 20
1.3.3. Gry komputerowo-sieciowe 21
1.3.4. Hazard sieciowy
1.4. Skutki uzależnienia od współczesnych mediów 27
1.4.1. Skutki psychologiczne 27
1.4.2. Skutki fizjologiczno-fizyczne 29
1.4.3. Skutki społeczne 31
1.5. Indywidualne przypadki uzależnienia komputerowo-sieciowego 35
1.5.1. Przypadki uzależnienia od gier komputerowych 35
1.5.2. Przypadki uzależnienia od Internetu 37
2. Zapobieganie uzależnieniu od współczesnych mediów 40
2.1. Sposoby zapobiegania uzależnieniu młodzieży od współczesnych 40
mediów
2.2. Formy profilaktyki 42
2.2.1. Przewodniki po Internecie 42
2.2.2. Filtrowanie i ocenianie przekazów internetowych 44
2.2.2.1. Charakterystyka niektórych programów filtrująco- 45
blokujących
2.2.3. Hotlines 47
2.2.4. Jedno kliknięcie więcej 48
2.3. Porady dla rodziców dotyczące bezpiecznego korzystania z komputera 49
3. Założenia metodologiczne badań własnych 55
3.1. Uwagi wprowadzające 55
3.2. Cel i przedmiot badań

2
3.3. Problemy badawcze i hipotezy 55
3.4. Metoda, technika, narzędzie badawcze 57
3.5. Teren badań i ich organizacja 59
3.6. Charakterystyka badanej populacji 60
4. Młodzież w nałogu komputerowo-sieciowym 63
4.1. Zaawansowania młodzieży w nałogu 63
4.2. Formy wykorzystywania komputera oraz sieci Internet 67
4.2.1. Młodzież a gry komputerowo-sieciowe 70
4.3. Czas korzystania z komputera a zmiany w zachowaniu młodzieży 74
4.3.1. Zmiany psychofizyczne badanych powstałe pod wpływem 79
długotrwałego korzystania z komputera
4.4. Obawy badanych związane z zagrożeniami płynącymi z Sieci 84
5. Profilaktyka nałogu komputerowo-sieciowego 88
Podsumowanie i wnioski 92
Bibliografia 97
Summary 103
Aneks 104
Scenariusze zajęć 144

3
 Wstęp

Problem uzależnienia od współczesnych mediów w naszym kraju coraz bardziej się

rozszerza. Wskazuje na to nie tylko wzrastająca liczba osób uzależnionych od Internetu oraz
gier komputerowo-sieciowych, ale także zwiększająca się liczba osób nadmiernie
korzystających z tych mediów. Badania przeprowadzone w styczniu 2000 roku na grupie
1012 polskich internautów wykazały, że 43% polskich internautów to ludzie w wieku 18-25
lat, a 20% – w wieku 26-35 lat. Kobiety stanowią wśród nich 37%. Co trzeci korzystający z
Sieci mieszka w mieście liczącym powyżej 500 tys. mieszkańców. Codziennie lub kilka
razy w tygodniu łączyło się z Internetem 58% ankietowanych. Szacuje się, że odsetek
korzystających z Internetu zbliża się w Polsce do 11% ogółu społeczeństwa1. Również poza
granicami naszego kraju problem uzależnienia od komputera, a przede wszystkim od gier,
staje się plagą XXI wieku. Według danych szacunkowych w Południowej Korei po gry
komputerowe sięga aż 17 milionów osób. Jest to blisko 35% całej populacji małego kraju.
W kawiarniach internetowych jedna godzina dostępu do Sieci kosztuje zaledwie jednego
dolara. Cena jest tak niska, że rozgrywki sieciowe przyciągają nie tylko młodzież. Natomiast
badania przeprowadzone w roku 2005 przez władze Korei wykazały, że aż sześć z
dziesięciu losowo wybranych osób w wieku od 9 do 39 lat uważa się za stałych
użytkowników gier sieciowych, a prawie połowa dzieci w wieku od 3 do 5 lat uczy się już
korzystać z Internetu2. Bardzo szybkie tempo rozwoju problemu uzależnienia od
współczesnych mediów występuje również w Chinach, gdzie dostęp do Sieci znajduje się
niemal wszędzie.
Obecnie można już zanotować pierwsze przypadki uzależnienia od tego medium,
które kończyły się popełnieniem przestępstwa przez gracza lub jego śmiercią. Na przykład
w Rosji 12-letni chłopiec doznał ataku epileptycznego przed komputerem, który
doprowadził do wylewu krwi do mózgu, a tym samym do jego zgonu 3. Podobny przypadek
zanotowano w sierpniu 2005 roku w Korei, gdzie 28-letni mężczyzna poświęcił na granie w
grę „Aleksander” 50 godzin bez przerw, po czym zmarł w wyniku niewydolności serca4.
Natomiast w grudniu tego samego roku, również w Korei, zmarł 38-letni fan sieciowej

1
D. Sikorski, Uzależnienie od Internetu, „Caritas” 2005, nr 11.
2
Korea Południowa zagrywa się do upadłego!, <http://gry.interia.pl/news?inf=761680>, 20.06.2006.
3
Zabójcze 12 godzin przed komputerem, <http://gry.interia.pl/news?inf=638353>, 23.06.2005.
4
Korea Południowa – kraj uzależniony od gier, <http://gry.interia.pl/news?inf=674746>, 10.10.2005.

4
zabawy. Kontrola serwerów wykazała, że przez ostatnich 20 dni życia gracz bawił się
nieustannie przez 417 godzin5. Częściej notuje się również przypadki zasłabnięć dzieci,
kłótni rodzinnych i kradzieży pieniędzy przez młodzież, która całe dni spędza w
kawiarniach internetowych.
Jak widać z przytoczonych danych, problem uzależnienia od współczesnych mediów
zaczyna przybierać wymiar masowy nie tylko wśród osób dorosłych, ale coraz częściej i
wśród dzieci, i młodzieży. Wydaje się, zatem konieczne, by zwrócić większą uwagę na
rozwój tego problemu, a tym samym podjąć różnorodne działania profilaktyczne, które
swoim zasięgiem obejmowałyby nie tylko osoby nadmiernie korzystające ze współczesnych
mediów, tj. głównie dzieci i młodzież, ale również ich rodzinę oraz szkołę. Z badań, które
prowadziłam jako ekspert Fundacji Krzysztofa Hołowczyca wśród młodzieży gimnazjalnej
województwa warmińsko-mazurskiego wynika6, iż działania profilaktyczne prowadzone
przez placówki szkolne opierają się tylko i wyłącznie na „suchym” przekazywaniu
młodzieży wiedzy na temat symptomów oraz skutków rozwoju dotychczasowych zjawisk
patologicznych. A przecież zmiany, jakie dokonują się w globalizującym się świecie
powodują pojawianie się coraz to nowszych zjawisk patologicznych, wśród których
pojawiło się np. uzależnienie od współczesnych mediów.
Prezentowana praca jest zatem próbą teoretycznego oraz empirycznego zarysowania
problemu uzależnienia młodzieży od współczesnych mediów. Analiza przedstawionych w
niej zagadnień pozwoli kadrze nauczycielskiej oraz rodzicom dzieci nadmiernie
korzystających ze współczesnych mediów poszerzyć dotychczasową wiedzę na temat
symptomów i przejawów nałogu komputerowo-sieciowego oraz jego skutków. Równie
istotne, szczególnie dla nauczycieli, są informacje dotyczące profilaktyki nałogu
komputerowo-sieciowego oraz wiadomości na temat szukania pomocy w przypadku
pojawienia się tego problemu (adresy ośrodków zajmujących się leczeniem netoholików –
aneks nr 7). Jest to tym bardziej ważne, że wiedza ta będzie przekazywana nie tylko
młodzieży korzystającej ze współczesnych mediów, ale również ich rodzicom. Biorąc te
kwestie pod uwagę, dokonałam analizy problemu uzależnienia młodzieży od współczesnych
mediów.
Praca składa się z pięciu rozdziałów. W rozdziale pierwszym podjęłam próbę
zdefiniowania pojęć związanych z uzależnieniem od współczesnych mediów. Przedstawiłam

5
Korea Południowa zagrywa się do upadłego!, <http://gry.interia.pl/news?inf=761680>, 20.06.2006.
6
Badania przeprowadzone przez Fundację Krzysztofa Hołowczyca w ramach Akcji Trzeźwo myślę, trzeźwo
jeżdżę w 2006 roku obejmowały około 2 tys. młodzieży gimnazjalnej województwa warmińsko-mazurskiego.

5
pierwsze symptomy uzależnienia komputerowo-sieciowego oraz przebieg tego uzależnienia.
Przytoczyłam również główne fazy wkraczania jednostki w ten nałóg oraz osobowościowe
predyspozycje uzależnienia się od Internetu proponowane przez główną badaczkę Kimberly
S. Young oraz M. Dziewieckiego. Rozdział ten obejmuje także główne formy uzależnienia
komputerowo-sieciowego, takie jak: seks wirtualny, cyber relational addiction, gry
komputerowo-sieciowe oraz hazard sieciowy) oraz jego skutki (psychologiczne,
fizjologiczno-fizyczne oraz społeczne). Ponadto w rozdziale tym przedstawiłam także
indywidualne przypadki uzależnienia od gier komputerowych oraz Internetu. Największą
jednak uwagę w części teoretycznej pracy (rozdział drugi) skupiłam na sposobach
zapobiegania uzależnieniu młodzieży od współczesnych mediów. Przedstawiłam m.in. różne
formy profilaktyki: przewodniki po Internecie, filtrowanie i ocenianie przekazów
internetowych (charakterystyka niektórych programów filtrująco-blokujących), hotlines oraz
kampania Jedno kliknięcie więcej. Ponadto przytoczyłam porady oraz wskazówki dla
rodziców dotyczące bezpieczeństwa dzieci i młodzieży w Sieci oraz bezpiecznego
korzystania z gier komputerowych.
Założenia metodologiczne badań własnych zawarłam w rozdziale trzecim. Obejmuje
on uwagi wprowadzające, nawiązujące do przyjętego typu badań oraz do założeń badań
własnych nad uzależnieniem młodzieży od współczesnych mediów. Założenia oparte
zostały na typie badań weryfikacyjnych, które były najodpowiedniejsze dla przyjętego
przeze mnie podejścia ilościowego. W rozdziale tym sformułowałam cel i przedmiot badań,
problemy i hipotezy badawcze, określiłam dla nich zmienne i wskaźniki oraz metodę,
techniki, a także narzędzia badawcze. Zaprezentowałam również charakterystykę terenu
badań, ich organizację oraz przebieg, a także dokonałam charakterystyki badanej grupy.
Pozostałe dwa rozdziały mają charakter empiryczny. W rozdziale czwartym
przedstawiłam zaawansowanie młodzieży w nałogu komputerowo-sieciowym. Zwróciłam
przede wszystkim uwagę na główne czynniki, takie jak: czas przeznaczany na kontakt z
komputerem (Internetem), łatwość dostępu do komputera, formy wykorzystywania
komputera itp., które w największym stopniu wpływają na rozwój nałogu komputerowo-
sieciowego wśród młodzieży. O zaawansowaniu młodzieży w nałogu świadczyły również
zmiany w ich zachowaniu. Rozdział ten kończą obawy respondentów związane z
zagrożeniami płynącymi z Sieci, które jak wykazały badania, nie powstrzymywały
młodzieży (rodziców/studentów, których dzieci korzystały z komputera i Internetu) przed
zmniejszaniem czasu przeznaczanego na kontakt z komputerem.

6
 Rozdział piąty zawiera główne formy profilaktyki nałogu komputerowo-sieciowego
podejmowane przez badanych rodziców/studentów. W „Podsumowaniu i wnioskach”
zostały ujęte wnioski końcowe z badań oraz sprawdzalność założonych hipotez badawczych.
Pracę kończą scenariusze zajęć oraz spotkań z rodzicami na temat bezpieczeństwa w
Sieci opracowane przez Fundację Dzieci Niczyje w ramach kampanii „Dziecko w Sieci”,
które z całą pewnością pomogą nauczycielom w przeprowadzaniu zajęć z uczniami na temat
bezpiecznego korzystania ze współczesnych mediów.
Główną intencją pracy było uświadomienie wagi przedstawionej problematyki
uzależnienia od współczesnych mediów w życiu społecznym oraz wyposażenie czytelnika,
zwłaszcza nauczycieli, pedagogów, rodziców, jak również wszystkich tych, którzy dużo
czasu poświęcają korzystaniu z komputera i Internetu, w niezbędną wiedzę o uzależnieniu
komputerowo-sieciowym.

7
1. Uzależnienie młodzieży od współczesnych mediów jako problem
społeczny

1.1. Próba zdefiniowania pojęć związanych z uzależnieniem

od komputera oraz Internetu

Do współczesnych mediów uzależniających młodzież zaliczyć należy komputer a

szczególnie sieć internetową. Uzależnienie to coraz bardziej przybiera masowy wymiar,
gdyż zaliczane jest do kategorii przejawów patologii, która podobnie jak alkoholizm
wymaga leczenia odwykowego. Z tych też względów uzależnienie to jest rozpatrywane w
aspekcie szerszym, tj. ochrony zdrowia psychicznego.
W polskim systemie prawnym nie ma ustawy dedykowanej uzależnieniu od
Internetu. Dlatego też problem ten należy potraktować zbiorczo. Wydaje się, że
problematyka ta podlega uregulowaniom ustawy o ochronie zdrowia psychicznego.
Wprowadzona ustawowo instytucja powinna zajmować się tego rodzaju patologią. Powinna
być odpowiedzialna za kształtowanie polityki społecznej w tym zakresie (por. Ustawa o
wychowaniu w trzeźwości i zapobieganiu alkoholizmowi, ustawa o ochronie zdrowia
psychicznego).
Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego z dnia 19 sierpnia 1994 roku w art. 3
zawiera definicję osoby z zaburzeniami psychicznymi. Termin ten odnosi się do osoby:
chorej psychicznie (wykazującej zaburzenia psychotyczne), osoby upośledzonej umysłowo,
osoby wykazującej inne zakłócenia czynności psychicznych, które zgodnie ze stanem wiedzy
medycznej zaliczane są do zaburzeń psychicznych, a osoba ta wymaga świadczeń
zdrowotnych lub innych form pomocy i opieki niezbędnych do życia w środowisku
rodzinnym lub społecznym7.
Według Prawa Pracy uzależnienie od Internetu może powodować bezprawne
naruszenie porządku pracy. Przy czym naruszenie porządku pracy odnosi się do znaczenia
węższego, wówczas może ono dotyczyć np. obowiązku stosowania się do ustalonego czasu
pracy, wykonywania w czasie pracy czynności niezwiązanych z zadaniami wynikającymi ze
stosunku pracy oraz reguł zapewniających prawidłowe funkcjonowanie zakładu. Naruszenie
porządku może polegać na naruszeniu obowiązków regulaminowych – określonych w

7
Uzależnienie od Internetu – wstępny szkic problematyki prawnej, <http:// www.vagla.pl>, 26.10.2006.

8
regulaminie danego pracodawcy, jak również obowiązków przestrzegania przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy8.
Wielu specjalistów psychoterapii uzależnień zastanawia się na ile uprawnione jest
używanie słowa „uzależnienie” w kontekście Internetu lub pracy z komputerem. W
najnowszych podręcznikach psychiatrii i psychopatologii, w rozdziałach omawiających
uzależnienia, wszystkie aspekty dotyczą typowo fizycznych uzależnień, a więc alkoholu,
narkotyków i leków. O uzależnieniu od Internetu nie wspomina ani Diagnostyczny i
Statystyczny Podręcznik Zaburzeń Psychicznych DSM-III, ani DSM-IV. Nie ma też miejsca
na to hasło w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów
Zdrowotnych ICD-10. W artykułach amerykańskich poświęconych problematyce
netoholizmu używa się takiego określenia, jak Internet Addiction Disorder. I. Goldberg jako
pierwszy użył tego określenia i odniósł je do zaburzeń związanych z korzystaniem z
Internetu, identyfikując je jako uzależnienie o charakterze behawioralnym9. M. Griffiths
rozszerzył tę definicję wprowadzając sześć głównych składowych, dotyczących uzależnienia
od Internetu. Są to: dominacja, zmiany nastroju, tolerancja, objawy odstawienia, konflikty
oraz zapaści10. Natomiast dr Kimberly S. Young zaproponowała kolejną definicję zaburzeń
związanych z korzystaniem z Internetu – Problematic Internet Use (PIU). Autorka
twierdziła, że definicja ta opiera się na supozycji, ponieważ jednostka identyfikuje się
przynajmniej z pięcioma z ośmiu kryteriów diagnozy zaburzonego korzystania z Internetu.
Tymi kryteriami są: niepokój związany z Internetem; narastająca potrzeba spędzania czasu
online; powtarzające się próby ograniczenia czasu korzystania z Internetu; zamykanie się w
sobie w sytuacji ograniczonego korzystania; problemy z planowaniem czasu; problemy
związane ze stresem w rodzinie, szkole, pracy, wśród przyjaciół; okłamywanie innych na
temat ilości czasu spędzonego w Internecie; zmiany nastroju11.
Na rozbudowanie powyższych definicji zdecydował się R. A. Davis, który
zaproponował wizję kognitywno-behawioralną PIU, kładąc nacisk na proces poznawczy i
myślowy jako źródło nasilania się i trwania zaburzeń. W świetle tej koncepcji, objawy
zaliczające się do sfery poznawczej poprzedzają i wywołują objawy emocjonalne i
behawioralne. Autor podzielił zaburzenia na dwie kategorie: specyficznie patologiczne
korzystanie z Internetu (SPIU) i generalnie patologiczne korzystanie z Internetu (GPIU).
Pierwsza z przedstawionych kategorii odnosi się do uzależnienia się od Sieci w sposób

8
Ibidem.
9
Za: C. Guerreschi, Nowe uzależnienia, Kraków 2006, s. 37.
10
Ibidem, s. 39.
11
Ibidem, s. 39-40.

9
zaostrzający już wcześniej występujące uzależnienie, np. od gier hazardowych czy
pornografii. Natomiast druga kategoria odwołuje się do ogólnych możliwości Sieci, np.
uczestnictwa w czatach, ściągania plików czy surfowania12. Za czynniki istotnie wpływające
na rozwój i utrzymywanie się nadmiernego używania Internetu w obydwu wymienionych
typach autor uważa istnienie i współoddziaływanie:
1. Dezadaptacyjnych konstruktów poznawczych, dotyczących:
a) własnej osoby (tj. niskie poczucie własnej wartości, obniżona samoocena, niskie
poczucie sprawstwa), współistniejących często z ruminacyjnym stylem poznawczym
(ruminative cognitive style);
b) otoczenia (świata) (globalna tendencja do generalizowania, myślenie w kategoriach
wszystko-albo-nic).
2. Podłoża psychopatologicznego (np. depresja, lęk społeczny, uzależnienie od substancji
psychoaktywnych), które autor uważa za katalizator rozwoju nadmiernego używania
Internetu.
3. Czynników dodatkowych (bodźców) zwiększających prawdopodobieństwo wystąpienia
patologicznego zachowania (np. dźwięk komputera łączącego się z Internetem).
Ponadto na rozwój i utrzymywanie się nadmiernego używania Internetu sprzyja brak
wsparcia społecznego ze strony rodziny i/lub przyjaciół oraz społeczne wyizolowanie
jednostki, jak również wycofywanie się z kontaktów społecznych13.
A. Hoall i J. Parsons mówią o Internet Behavior Dependece (IBD) bądź o
uzależnieniu behawioralnym. Autorzy twierdzą, że patologiczne wykorzystywanie Internetu
może uszkodzić funkcje poznawcze, zaburzyć zachowanie i różne sfery zdrowia jednostki,
będąc strategią określaną jako doping, czyli stawianiem czoła trudnej sytuacji w sposób
nieprowadzący do rozwiązywania problemów14. Natomiast P. Drzewiecki wskazuje na
syndrom technohipnozy, polegający na popadaniu w trans, np. w trakcie gry komputerowej.
Syndrom ten powodowany jest intensywnym korzystaniem z komputera, prowadzącym do
stanów świadomości podobnych fizjologicznie i psychologicznie do upojenia alkoholowego
lub narkomanii15.

12
R. A. Davis, A Cognitive-Behavioral Model of Pathological Internet Use (PIU), Catalyst, Retrived 13
February 2001, <http://victoriapoint.com/PIU.htm>.
13
K. Kaliszewska, Z@gubieni w sieci – czyli o nadmiernym używaniu zasobów i możliwości Internetu, w:
Oblicza współczesnych uzależnień, red. L. Cierpiałkowska, Poznań 2006, s. 116.
14
A. Hoall, J. Parsons, Internet Addiction: Collage Student Case Study Using Best Practices in Cognitive
Therapy, „Journal of Mental Health Counseling” 2001, nr 23, s. 312-327.
15
P. Drzewiecki, Przyjemności potrafią uzależniać, „Gazeta Szkolna” 2005, nr 11, s. 19.

10
 Reasumując, należy stwierdzić, iż użytkowanie Internetu cechuje niemożliwość
sprawowania kontroli nad tą czynnością przez jednostkę, ponadto naraża ją na stres
psychologiczny i zubożenie codziennej działalności, powodując trudności w sferze
społecznej, edukacyjnej i zawodowej. N. Shapira i jego współpracownicy proponują
traktowanie zaburzeń związanych z korzystaniem z Internetu jako zaburzeń kontroli
impulsów, które wywołują u osób nimi dotkniętych napięcie i „arousal”16, zanim przystąpią
do działania oraz stopniowe uczucie ulgi i przyjemności w jego trakcie. Natomiast inni
badacze wskazują, iż zachowania polegające na nadużywaniu dostępu do Internetu nie tyle
wynikają z „uzależnionych” właściwości samego medium, ile stanowią konsekwencję
pewnych trudności przeżywanych przez jednostkę lub wyraz określonych nieprawidłowości
osobowościowych. Tak, więc uzależnienie od Internetu, jak wskazuje Jerzy Mellibruda,
może stanowić ucieczkę od problemów czy też poczucia samotności lub może się również
wiązać ze skłonnością do zachowań kompulsywnych i stanowić formę przejawiania się tzw.
nałogowej osobowości współczesnych czasów.

1.2. Symptomy i przebieg uzależnienia komputerowo-sieciowego

Uzależnienie komputerowo-sieciowe, jak każde inne uzależnienie, rozwija się

stopniowo. Pierwsze symptomy tego uzależnienia początkowo są niezauważalne. Jednak z
upływem czasu korzystanie z komputera, a szczególnie sieci Internet, zaczyna dominować
w życiu człowieka. Osoba odsuwa na plan dalszy wszelkie czynności życiowe, które miały
dla niej jakąkolwiek wartość. Stopniowo dochodzi do zaniedbywania pracy i/lub nauki,
najbliższych oraz ograniczania kontaktów społecznych.
Bohdan Woronowicz stwierdza, że diagnozę ZUI (Zespół Uzależnienia od Internetu)
stawia się wówczas, gdy w ciągu ostatniego roku pacjent musiał korzystać z Internetu coraz
to dłużej, by osiągnąć satysfakcję oraz jeśli po „odstawieniu” Internetu występują objawy
abstynenckie, typu: pobudzenie psychoruchowe, niepokój lub lęk, obsesyjne myślenie o
tym, co dzieje się w Internecie, fantazje i marzenia senne na temat Internetu, celowe lub
mimowolne poruszanie palcami w sposób charakterystyczny dla pisania na klawiaturze.
Ponadto autor wskazuje również na inne pierwsze symptomy, takie jak: pojawianie się
konfliktów rodzinnych w związku z komputerem, kłamstwa na temat ilości czasu
spędzanego przy komputerze, podejmowanie prób kontrolowania czasu spędzanego przy

16
Arousal oznacza intensywność pobudzenia fizjologicznego i behawioralnego organizmu.

11
komputerze, przeznaczanie coraz więcej środków finansowych na zakup sprzętu
komputerowego, oprogramowania, akcesoriów oraz książek i czasopism o tematyce
komputerowej oraz reagowanie rozdrażnieniem lub nawet agresją w sytuacjach, kiedy
korzystanie z komputera jest utrudnione bądź niemożliwe17.
Uzależnienie internetowe (online addiction, Internet addiction) to nowy rodzaj
nałogu, polegający na ustawicznym spędzaniu czasu z komputerem, a zwłaszcza z siecią
Internet, charakteryzujący się wewnętrznym przymusem „bycia w sieci” osoby
uzależnionej18.
Charakterystycznymi objawami siecioholizmu są: tolerancja uzależnieniowa, zespół
abstynencki oraz zaburzenia afektu. Tolerancja uzależnieniowa to potrzeba korzystania z
Internetu przez coraz dłuższy czas. Osoba uzależniona, aby osiągnąć satysfakcję,
zadowolenie musi coraz więcej korzystać z Internetu. Natomiast zespół abstynencki pojawia
się w momencie zaprzestania korzystania z Internetu, wówczas mogą wystąpić takie objawy,
jak: lęk, pobudzenie psychoruchowe, frustracja, przygnębienie, obsesyjne myślenie o
Internecie i częste wykonywanie czynności z nim związanych, np. czytanie czasopism na
jego temat. Zaburzenia afektu to najgłębszy objaw siecioholizmu charakteryzujący się
rozdrażnieniem i depresją, które mogą doprowadzić nawet do załamania psychicznego, a co
za tym idzie do popełnienia samobójstwa. W sferze objawów klinicznych uzależnienie to
przypomina zaburzenia nerwicowe, np. niepokój czy też zaburzenia snu. Natomiast w sferze
fizjologicznej jego symptomami są: nadmierne pocenie się, naprzemienne uczucie gorąca i
zimna oraz moczenie się19.
Zgodnie z kryteriami zawartymi w 10 edycji Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób,
Urazów i Przyczyn Zgonów (ICD-10) zespół uzależnienia od Internetu należy definiować
jako wystąpienie przynajmniej trzech z występujących poniżej objawów w okresie jednego
miesiąca, lub w ciągu ostatniego roku w kilkukrotnych okresach krótszych niż miesiąc:

17
K. Kaliszewska, Psychologiczna charakterystyka zjawiska nadmiernego używania Internetu, „Edukacja:
Badania. Studia. Innowacje” 2005, nr 4 (92), s. 115.
18
Z. Płoski, Słownik Encyklopedyczny – Informatyka, Warszawa 1999.
19
M. Przybysz, Uzależnienie od medium XXI wieku, w: Oblicza Internetu. Internet a globalne społeczeństwo
informacyjne, red. M. Sokołowski, Elbląg 2005, s. 276.

12
1. Doświadczanie intensywnego pragnienia włączenia komputera i wejścia do Internetu,
które można określić jako głód Internetu. Internet staje się lekiem na samotność,
smutek, niepokój, pustkę, zawiedzione uczucia, poczucie małej wartości.
2. Przeżywanie dyskomfortu fizycznego, jeśli kontakt z komputerem z jakichś powodów
jest niemożliwy. Narasta niepokój, nastrój dysforyczny lub depresyjny, problemy z
koncentracją uwagi, bóle głowy, zaburzenia snu itp.
3. Problemy z kontrolowaniem czasu korzystania z Internetu (trudności w unikaniu
rozpoczęcia, trudności w zakończeniu albo problemy z kontrolowaniem kontaktów z
netem do wcześniej założonych granic czasowych) lub form korzystania (np.
ograniczenie wejść na strony czatów czy strony z cyberseksem).
4. Koncentracja życia wokół komputera i Internetu. W chwilach, kiedy pojawiają się jakieś
obiektywne przeszkody z wejściem do Internetu myśli krążą wokół niego, dzień jest
planowany pod jego kątem, często jednostka poszukuje zajęcia, które dawałoby szanse
przebywania w Sieci pod pozorem wykonywania obowiązków zawodowych.
5. Postępujące zaniedbywanie alternatywnych źródeł przyjemności lub dotychczasowych
zainteresowań na rzecz Internetu.
6. Korzystanie z Internetu pomimo szkodliwych następstw (fizycznych, psychicznych lub
społecznych)20.
Online addiction rozwija się stopniowo i niezauważalnie, wypierając dotychczasowe
zainteresowania i obowiązki młodzieży. Pierwsze objawy najczęściej spostrzega najbliższa
rodzina, lecz początkowo mylnie interpretuje je jako pozytywne zainteresowanie
informatyką. Często utrwaleniu tego nawyku sprzyja brak dezaprobaty społecznej oraz
znikoma świadomość niebezpieczeństwa.
Dr Kimberly S. Young w zachowaniu internautów wyróżniła trzy fazy, które
prowadzą do uzależnienia. Są to: faza zaangażowania, faza zastępowania oraz faza ucieczki.
1. Faza zaangażowania rozpoczyna się od zapoznania się z Internetem. Człowiek zaczyna
odkrywać jego możliwości. Angażuje się w tzw. czatroomy oraz rozwija swoją
tożsamość online. W początkowym etapie uzależnienia istotną rolę odgrywają uczucia
związane z odkrywaniem nowej rzeczywistości po włączeniu komputera. Pojawia się
zafascynowanie i uczucie przypływu sił, pożądane, zwłaszcza, gdy jednostka miała
trudny dzień i potrzebuje odprężenia lub doznała uczucia niedosytu i osamotnienia.
Nawiązanie kontaktu poprzez czatroom, fascynujące dialogi oraz życie społeczne w

20
A. Jakubik, Zespół uzależnienia od Internetu (ZUI) – Internet Addiction Syndrome (IAS),
<http://www.psychologia.net.pl>, 12.08.2006.

13
 Sieci powodują, że znika poczucie osamotnienia, znudzenia. Na początku internauta
może odczuwać euforię, podekscytowanie. Działa to również jako środek uśmierzający
poczucie winy i wstydu. Po krótkim czasie, w trakcie i tuż po wędrówce po Internecie,
może odczuwać spokój.
2. Faza zastępowania pojawia się w momencie, gdy silne odczucia są zastępowane przez
zwykłą redukcję dyskomfortu. Cykl uzależnienia rozpoczyna się w momencie
regularnego poszukiwania odprężenia i zadowolenia w Sieci. Uzależniony potrzebuje
kontynuowania kontaktów w Internecie dla zachowania poczucia równowagi życiowej.
Ta potrzeba dyskomfortu jest głównym motorem, który napędza zjawisko cyklu.
Internauta zaczyna wchodzić we wspólnotę internetową, rezygnuje z osób, rzeczy, które
były dotąd częścią jego życia. Osoby uzależnione wskazywały – jak pokazują liczne
badania, – że umysł często był zajęty myślami o Internecie. O tym, co będą robiły jak
tylko połączą się z Siecią. Uzależnienie od Internetu może też okazać się silniejsze od
innego uzależnienia. Dr Kimberly S. Young podaje przykład kobiety, dla której
silniejszym pragnieniem każdego ranka było wejście do Internetu niż zapalenie
papierosa.
3. W fazie ucieczki, pogłębia się uzależnienie. Osoba potrzebuje coraz większej „ilości”
Internetu. Następuje całkowita ucieczka od świata realnego. Uzależnieni nie traktują
Internetu jako narzędzia służącego do komunikacji, zbierania informacji lub dla
rozrywki. Chodzi im natomiast o formę ucieczki przed codziennymi problemami, o
których na chwilę zapominają, gdy są online. Jest to bardzo zbliżone do uczucia
odrętwienia, jakie odczuwa alkoholik, kiedy pije. Gdy internauta wychodzi z Sieci ze
zdwojoną siłą powracają problemy, które teraz jeszcze trudniej znieść. Pogłębia się
depresja, intensyfikuje się samotność, pojawiają się wyrzuty sumienia z powodu
zaniedbywania obowiązków, żony, dzieci. Aby zredukować bolesne uczucia
Internetoholik sięga częściej i dłużej po Internet. Można powiedzieć, że cykl ten jest
taki sam jak u alkoholika, który pije po to, aby uciec od problemów, potem czuje się
jeszcze gorzej, więc pije więcej. Po przerwaniu długich sesji komputerowych osoby
uzależnione odczuwają efekty odstawienia. Podobnie jak alkoholicy odczuwają irytację,
panikę, niepokój, które skłaniają ich do szukania środka uśmierzającego. Uzależnieni
zaprzeczają swoim problemom na wiele różnych sposobów, np. kłamią na temat
długości trwania sesji internetowej i ukrywają się z nimi21.

21
Za: J. Pawłowicz, Jak to jest z tym Internetem?, <http://www.psychologia.net.pl>, 15.10.2006.

14
 Również E. Dudzińska-Kuffel proponuje trzy fazy uzależnienia od Internetu, które
określiła jako: poznawanie i racjonalne oraz efektywne wykorzystywanie Internetu, fazę
uzależnienia i destrukcji. W pierwszej ze wskazanych faz autorka – podobnie jak Kimberly
S. Young – mówi o okazjonalnym logowaniu się do Sieci. Internet budzi
wśród osób korzystających z niego zainteresowanie, służy zdobywaniu potrzebnych
informacji oraz stanowi formę rozrywki. W drugiej fazie można mówić już o uzależnieniu,
bowiem internauta odczuwa potrzebę korzystania z Sieci coraz częściej i przez coraz
dłuższy okres. Codziennie na kilka godzin loguje się do Internetu. Traci inne
zainteresowania. W czasie, gdy nie może korzystać z Internetu odczuwa przygnębienie i lęk,
ma natrętne myśli o Internecie oraz sny. Natomiast w fazie destrukcji internauta ogranicza,
zaniedbuje lub całkowicie rezygnuje z szeregu ważnych czynności rodzinnych, społecznych,
zawodowych i rekreacyjnych na rzecz codziennego, wielogodzinnego i niejednokrotnie
nieprzerwanego korzystania z Internetu, mimo iż zdaje on sobie sprawę z narastania u niego
trudności życiowych, problemów psychicznych oraz fizycznych. Dotyczyć to może
ograniczenia na rzecz Internetu czasu przeznaczonego na sen, odżywianie, higienę, naukę,
pracę zawodową, rodzinę, sport, kontakty towarzyskie, itd.22.
Natomiast Mark Griffiths stwierdza, że na uzależnienie komputerowo-sieciowe
składają się następujące czynniki (obserwowalne objawy):
- Wyrazistość emocjonalnego podporządkowania – konkretne zachowanie staje się
najistotniejsze w życiu człowieka i dominuje w jego myśleniu (absorbuje umysł,
powodując zniekształcenia poznawcze), w uczuciach (wywołuje pożądanie) oraz w
zachowaniach (zniekształca interakcje społeczne).
Osoba ta, w danej chwili zajmując się czymś innym, nieustannie myśli o momencie, gdy
podejmie zachowania, od których jest uzależniona.
- Zmiana nastroju – to subiektywne doświadczenie, które przez osoby uzależnione
uznawane jest za konsekwencję ich działań; może być postrzegane jako strategia
radzenia sobie z emocjami poprzez podekscytowanie bądź ożywienie albo –
paradoksalnie – doznawanie uspokajającego uczucia ucieczki lub odseparowania się od
rzeczywistości.
- Tolerancja dawkowania – z czasem do osiągnięcia tych samych rezultatów
emocjonalnych wymagana jest coraz większa „dawka” danego zachowania, np. dziecko

22
E. Dudzińska-Kuffel, Psychologiczne aspekty uzależnienia od Internetu, <http://www.zsoiz1.gdansk.ids.pl>,
12.10.2006.

15
 zwiększa limit czasu spędzanego w Sieci, by osiągnąć taką samą euforię, jaka
towarzyszyła mu na początku.
- Objawy odstawienia – są to nieprzyjemne uczucia i objawy fizjologiczne, pojawiające
się w chwili przerwania bądź nagłego ograniczenia pożądanej aktywności, np. drżenie,
ponury nastrój, podenerwowanie, pocenie się dłoni, nudności, skurcze żołądka.
- Konflikt – chodzi tu o konflikt między osobą uzależnioną a otoczeniem, np.
środowiskiem w pracy czy w szkole (konflikt interaktywny). Może pojawić się także
dyskomfort wewnętrzny (konflikt intrapsychiczny), podczas którego uzależniony ma
poczucie utraty kontroli.
- Nawrót – jest to tendencja do wielokrotnego powracania do wcześniejszych wzorców
postępowania. Zachowania typowe dla pełnego okresu uzależnienia mogą szybko
pojawić się ponownie po wielu latach abstynencji i kontroli23.
Istotnym problemem w powstawaniu nałogu komputerowo-sieciowego są
osobowościowe predyspozycje uzależnienia się od Internetu. Kimberly S. Young w roku
1996 przeprowadziła badania grupy 496 osób w wieku 15-60 lat (obywateli Stanów
Zjednoczonych) uzależnionych od Internetu. Autorka stwierdziła, że najbardziej
zagrożonymi uzależnieniem są bezrobotni mężczyźni oraz kobiety w średnim wieku
prowadzące gospodarstwo domowe, a także inwalidzi, renciści oraz osoby wykonujące
wolne zawody. Wyniki te ze względu na potencjał ekonomiczny USA, powszechną
dostępność do Internetu, a także poziom wiedzy w tej dziedzinie w niewielkim stopniu
dotyczą Polski. K. Young wymieniła też, jako podatnych na uzależnienie od Internetu,
osoby cierpiące na różnego rodzaju natręctwa, lęki oraz zaburzenia seksualne24. Natomiast
autorka niniejszej pracy wskazuje również na inną grupę osób mających największe
predyspozycje do uzależnienia – dzieci i młodzież. To właśnie ta grupa osób jest najbardziej
narażona na to uzależnienie, bowiem osobowość dzieci i młodzieży nie została jeszcze w
pełni ukształtowana, a zatem jest bardzo podatna na różnego rodzaju negatywne wpływy.
(Kryteria diagnostyczne uzależnienia od Internetu opracowane przez Kimberly S. Young
zamieściłam w aneksie nr 4, a aneks nr 5 przedstawia test uzależnienia od Internetu).
M. Dziewiecki wskazuje, że podstawowymi mechanizmami uzależnienia od
współczesnych mediów są:

23
M. Griffiths, Gry i hazard. Uzależnienie dzieci w okresie dorastania, Gdańsk 2004.
24
Za: E. Dudzińska-Kuffel, Psychologiczne aspekty…, <http://www.zsoiz1.gdansk.ids.pl>, 12.10.2006.

16
 1. System nałogowego regulowania uczuć – oznacza, że dany człowiek nie dąży już do
poprawy nastroju poprzez dokonywanie zmian w swojej sytuacji życiowej, lecz poprzez
ucieczkę w nałóg.
2. System iluzji i zaprzeczeń – oznacza, że człowiek uzależniony oszukuje sam siebie,
łudząc się, iż nie jest uzależniony i zaprzeczając najbardziej nawet bolesnym
konsekwencjom nałogu.
3. Ekstremalne skoki w sposobie przeżywania samego siebie – oznaczają, że uzależniony –
w przeciwieństwie do człowieka zdrowego psychicznie – nie ma relatywnie stałego i
realistycznego obrazu samego siebie. Gdy znajduje się pod wpływem substancji
uzależniającej, wtedy myśli o sobie i przeżywa siebie w sposób euforyczny. Kiedy
odzyskuje trzeźwość myśli o sobie w sposób skrajnie negatywny, przeżywa bolesne
stany emocjonalne, np.: lęk, rozpacz, rozgoryczenie, wstyd, przygnębienie25.
W roku 1999 liczbę użytkowników Internetu szacowano na około 200 milionów, co
oznaczało wówczas, że na świecie u 20 milionów ludzi występował syndrom uzależnienia
od Sieci26. Według dostępnych w Internecie badań w czerwcu 2003 roku korzystało z niego
około 21% Polaków w wieku 15-65 lat27. Obecnie liczba osób korzystających z Sieci wciąż
rośnie. Międzynarodowa Unia Telekomunikacji szacuje, że z Sieci korzysta dzisiaj blisko
900 milionów osób28. Jak stwierdza J. Zieliński: liczba uzależnionych od Internetu
przekracza w niektórych państwach uprzemysłowionych liczbę uzależnionych od narkotyków
pochodzących z maku i jest konieczne podjęcie środków przeciwko tej nowej chorobie29.
Zdaniem autora ludzie, którzy korzystają dużo z Internetu czują się źle, gdy próbują
ograniczyć swój czas spędzony w Sieci, a odebranie im choćby na chwilę dostępu do poczty
elektronicznej staje się prawdziwą „katastrofą”. Czas spędzany w Internecie powoduje, że
zaczyna go brakować na inne sprawy, tj. naukę, pracę, odpoczynek, życie rodzinne, czy
kontakty towarzyskie.
Według dotychczas przeprowadzonych badań osobę uzależnioną od Internetu
charakteryzuje się następująco: mężczyzna w wieku około 30 lat, z wyższym
wykształceniem, unikający kontaktów z otoczeniem, spędzający w Sieci, co najmniej 20

25
M. Dziewiecki, Nowoczesna profilaktyka uzależnień, Kielce 2001, s. 14.
26
P. Ożarski, Od zachwytu do uzależnienia, „Edukacja Medialna” 2001, nr 4.
27
M. Wargacka, Komputer i Internet, „Świat Problemów” 2004, nr 3.
28
Za: M. Szpunar, M. Świątkiewicz-Mośny, Niebezpieczna myszka. Uzależnienie od Internetu, „Wychowanie
na co dzień” 2006, nr 1-2, s. 27.
29
Ibidem, s. 28.

17
godzin tygodniowo30. Niestety, ta charakterystyka nie pasuje już do jednostki uzależnionej
od tego medium. Obecnie do osób uzależnionych zalicza się jednostkę w wieku od 15 do 25
lat. W Centrum Odwykowym w Warszawie osoby te stanowią prawie 80% wszystkich
pacjentów z tym problemem. Do najczęściej zgłaszanych skutków uzależnienia w tej grupie
wiekowej należy zaniedbywanie nauki i obowiązków domowych, zapominanie o posiłkach,
utrata zainteresowań i zbyt duża ilość czasu spędzana przy komputerze – niejednokrotnie
jest to nawet 10 godzin dziennie31. Taki stan rzeczy może powodować nadmierne obciążenie
narządu wzroku (często pojawia się zmęczenie, swędzenie lub pieczenie oczu, co w
konsekwencji może doprowadzić nawet do krótkowzroczności), a także sprzyja pogłębianiu
wadliwej postawy ciała. Natomiast K. Pluciński zauważa także, iż w sytuacjach
niezwiązanych z komputerem uzależnieni wykonują nieświadome ruchy palcami, imitujące
naciskanie klawiszy, stopniowo zaczynają również przejawiać symptomy tolerancji na
Internet – potrzebują coraz więcej czasu spędzonego w Sieci dla osiągnięcia satysfakcji.
Jako powód długiego przebywania w Sieci uzależnieni często podają intelektualny rozwój,
jaki zawdzięczają łatwemu i natychmiastowemu dostępowi do wszelkich informacji 32.
Przedstawione symptomy uzależnienia komputerowo-sieciowego u każdej jednostki
mogą przybierać inną postać. U jednych mogą przejawiać się one z większym a u innych z
mniejszym nasileniem. A w przypadku zwiększania ilości czasu na kontaktach z
komputerem oraz Siecią może dojść do kumulowania się symptomów świadczących o
nałogu prowadzącym do popełnienia przez jednostkę zabójstwa lub/i samobójstwa.

1.3. Formy uzależnienia komputerowo-sieciowego

Patologiczne używanie Internetu według R. A. Davisa jest zogniskowane na

konkretnym przedmiocie, którym może być jedna lub więcej aplikacji, jakie sieć ma do
zaoferowania i splata się z formami uzależnienia behawioralnego widocznymi offline33.
Elżbieta Dudzińska-Kuffel stwierdza, że uzależnienie od Internetu nie jest zespołem
jednorodnym. Manifestuje się pod postacią różnych zespołów zachowań, które można
pogrupować w kilka podstawowych form mogących u uzależnionego występować łącznie.
Są to m.in.: internetowa pornografia, kopiowanie filmów i muzyki, gry sieciowe,

30
E. Łuczak, M. Przybysz, Rozwój komputeryzacji nowym zagrożeniem dla młodego pokolenia, „Auxilium
Sociale – Wsparcie Społeczne” 2002, nr 3, 4.
31
M. Wargacka, op. cit., s.10.
32
Za: M. Szpunar, M. Świątkiewicz-Mośny, op. cit. s. 28.
33
R. A. Davis, A Cognitive-Behavioral Model of Pathological Internet Use, „Computer in Human Behavior”
2001, nr 17 (2), s. 187-195.

18
elektroniczny hazard, przeglądanie i gromadzenie dużych ilości informacji z Internetu,
uzupełnianie oprogramowania, hakerstwo, poczta elektroniczna oraz rozmowy internetowe,
(np. grupy dyskusyjne)34. Natomiast dr Kimberly S. Young wyróżnia pięć typów uzależnień
komputerowych. Są to:
1. Erotomania internetowa (cybersexual addiction) – polega głównie na oglądaniu filmów
i zdjęć z materiałami erotycznymi i pornograficznymi lub rozmów na czatach o
tematyce seksualnej. Zaburzenie to można określić jako nałogowe używanie stron
dotyczących seksu i pornografii. Często u jego podłoża leżą inne zaburzenia i dewiacje
seksualne, takie jak pedofilia, voyeuryzm, zoofilia, skrajny ekshibicjonizm i inne.
2. Uzależnienie od internetowych kontaktów społecznych (cyber-relationship addiction) –
to uzależnienie od internetowych kontaktów społecznych, nadmierne zaangażowanie w
związki w Sieci (wirtualne). Wyraża się poprzez udział w listach dyskusyjnych oraz
kontaktach przy pomocy poczty elektronicznej. Osoba chora nawiązuje nowe kontakty
tylko i wyłącznie poprzez sieć, ma zachwiane relacje człowiek-człowiek w kontaktach
poza Siecią. Ludzie tacy potrafią godzinami „rozmawiać” z innymi użytkownikami
Internetu, ale mają trudności przy kontaktach osobistych. Często u osób tych następuje
zanik komunikacji niewerbalnej, nie potrafią odczytywać informacji nadawanych w tej
płaszczyźnie lub odczytują je błędnie. Osoby z tym zaburzeniem spotyka się głównie w
tych formach kontaktu, które zapewniają synchroniczną komunikację.
3. Uzależnienie od Sieci (net compulsions) – polega na ciągłym przebywaniu w Internecie.
Osoby takie są cały czas zalogowane do Sieci i obserwują, co się tam dzieje. Obsesyjnie
grają w Sieci, uczestniczą w aukcjach, itp. Uzależnienie to łączy w sobie wszystkie inne
formy IAD.

4. Uzależnienie od komputera (computer addiction) – osoba chora nie musi w tym

wypadku „być” w Sieci, wystarczy, iż spędza czas przy komputerze. Nie jest dla niej
ważne to, co robi, czy pisze ważną pracę, czy gra w pasjansa. Liczy się tylko to, że
komputer jest włączony a ona spędza przy nim czas. Najczęściej uzależnienie to
przejawia się w obsesyjnym graniu w gry komputerowe.

5. Przeciążenie informacyjne, czyli przymus pobierania informacji (information overload)

– nałogowe surfowanie w Sieci lub przeglądanie baz danych. Występuje przy natłoku
informacji, np. udział w wielu listach dyskusyjnych jednocześnie35.

34
E. Dudzińska-Kuffel, Psychologiczne aspekty uzależnienia od Internetu, <http://www.zsoiz1.gdansk.ids.pl>,
12.10.2006.
35
Za: R. Poprawa, W pułapce Internetu, <http:// www.badania.psychologia.uni.wroc.pl>, 22.11.2006.

19
 Nieco innego podziału form uzależnienia komputerowego dokonał M. Griffiths.
Autor dzieli uzależnienie komputerowe na pierwotne, które zależy od sprzętu i charakteru
gry – osoba gra dla emocji, sprawdzenia swoich umiejętności, dla uzyskania gratyfikacji
społecznych (osoba gra dla efektu pobudzenia) oraz wtórne – gra jest formą ucieczki przed
pierwotnymi problemami, np. związanymi z rozpadem rodziny, niepełnosprawnością (osoba
gra dla efektu wyciszenia)36.
Różnorodność form uzależnienia komputerowo-sieciowego wskazuje na konieczność
dokonania głębszej ich analizy. Poniżej spróbuję dokonać analizy niektórych form
uzależnienia komputerowo-sieciowego.

1.3.1. Seks wirtualny

Seks wirtualny obejmuje wszystkie czynności, które można wykonać w Sieci celem
wywołania podniecenia seksualnego, a więc korzystanie z materiałów pornograficznych,
spotkania na czatach erotycznych, masturbację czy też uprawianie seksu wirtualnego.
Z badań przeprowadzonych przez A. Coopera wynika, iż 90% ankietowanych
spędzało do dziesięciu godzin tygodniowo na uprawianiu cyberseksu, a 8% było od niego
uzależnionych. Autor twierdzi, że częściej z Siecią łączą się mężczyźni, bowiem stosunek
liczby uzależnionych mężczyzn do kobiet wynosi 5 do 1. Mężczyźni najczęściej łączą się z
Siecią w celu oglądania zdjęć i filmów pornograficznych, natomiast kobiety bardziej
interesują się czatami erotycznymi, lubią rozmawiać o seksie i poszukują interakcji 37.
Natomiast w świetle badań przeprowadzonych przez Kimberly S. Young, uzależnienie od
seksu wirtualnego jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych zaburzeń wśród osób
patologicznie korzystających z Internetu. Szacuje się, że jeden na pięciu uzależnionych
wykonuje czynności seksualne za pośrednictwem Sieci. Autorka podkreśla, że nie wszystkie
jednak osoby uzależnione od Internetu ulegają jednocześnie tej formie uzależnienia oraz, że
odsetek cybersex addicts nie różni się znacząco od wskaźnika procentowego uzależnionych
od seksu w całej populacji. Osoby uzależnione od Internetu znacznie częściej niż osoby
nieuzależnione uprawiają różne formy cyberseksu. Uzależnieni najczęściej wykonują takie
czynności w Sieci, jak: flirt (57%), romans (42%), kontakty telefoniczne (50%), „otwarte”
mówienie o seksie (38%), masturbacja (37%). Natomiast w mniejszym stopniu (31%) osoby

36
M. Griffiths, Czy gry komputerowe szkodzą dzieciom? „Nowiny Psychologiczne” 1995, nr 4, s. 35-47.
37
A. Cooper, Sexuality and the Internet: Surfing Into the New Millenium, „Cyber Psychology & Behavior”
1998, nr 1, s. 181-187.

20
uzależnione przechodzą od relacji wirtualnych do prawdziwych, zakończonych stosunkiem
seksualnym poza Siecią38.
Zdaniem Kimberly S. Young rozwojowi uzależnienia od seksu w Internecie sprzyjają
pewne cechy charakterystyczne rzeczywistości wirtualnej, takie jak: anonimowość, wygoda
czy też szansa znalezienia zapomnienia39.
Anonimowość chroni użytkownika, dzięki czemu może on czuć się swobodnie.
Ponadto zachęca do poszukiwania nowych doświadczeń oraz swobodnej ekspresji pragnień
seksualnych. Natomiast wygoda polega na dostępności stron i czatów zawierających treści
pornograficzne lub poświęconych cyberseksowi. Dlatego sieć jest bardzo wygodnym
narzędziem, ponieważ umożliwia korzystanie z tych stron w domu, z zachowaniem pewnej
prywatności. Zaś podniecenie osiągnięte dzięki uprawianiu któregoś rodzaju seksu
wirtualnego jest formą mentalnej ucieczki od problemów dnia codziennego. Sądzi się, że
możliwość unikania rzeczywistości, bardziej niż samozaspokojenie seksualne, jest
czynnikiem wzmacniającym i prowadzącym do powtarzania tych doświadczeń.
Uzewnętrznienie fantazji erotycznych, stworzenie postaci osłaniającej prawdziwą
osobowość doprowadzają podmiot do przeżywania rzeczywistości równoległej, która
czasem może zastąpić prawdziwą.
Natomiast All Cooper, dyrektor Centrum Małżeńskiego i Seksualnego Uniwersytetu
Stanford stwierdza, że istnieją trzy czynniki wyznaczające rolę Internetu w seksualności. Są
to: dostęp, możliwości i anonimowość40. Łatwy dostęp sprawił, że seks jest często
poszukiwanym tematem w Internecie. Oblicza się, że w ciągu jednego miesiąca prawie
dziesięć milionów użytkowników odwiedza te strony. Ponad piętnaście milionów ludzi
spędza w Sieci średnio 8-9 godzin tygodniowo odwiedzając jedną z dwustu milionów
dostępnych stron internetowych. W każdym tygodniu jest dołączonych do Sieci ponad
trzysta tysięcy nowych stron41. Secure Computing opublikował pierwszy raport na temat
pornograficznych stron WWW w 100 krajach świata. Badania wykazały, że istnieje aż
ponad 46 milionów stron WWW zawierających treści pornograficzne. Najwięcej, bo ponad
28 milionów stron posiadały europejskie domeny internetowe, następnie 12 milionów stron
posiadała Australia wraz z wyspami regionu Pacyfiku. Natomiast najmniejszą liczbę stron
WWW o treściach pornograficznych posiadają domeny internetowe państw afrykańskich.

38
C. Guerreschi, op. cit., s. 65-66.
39
Ibidem, s. 67-69.
40
Za: Z. Lew-Starowicz, Seks z Internetem, s. 1, <http://www.kiosk.onet.pl>, 05.07.2006.
41
J. Bednarek, Zagrożenia w cyberprzestrzeni, w: Patologie społeczne. Człowiek i zagrożenia, red. M.
Jędrzejko, Pułtusk 2006, s. 94.

21
Zjawisko pornografii internetowej prawie nie istnieje w krajach Środkowego Wschodu.
Największe skupiska pornografii internetowej na świecie są pochodną nie tylko
zwiększonego zainteresowania tymi treściami w danym regionie świata, ale również
rozwoju infrastruktury teleinformatycznej oraz poziomu dostępu do Internetu w
poszczególnych państwach42.
Na przełomie lat 1999-2000 K. J. Mitchell, D. Finkelhor i J. Wolak prowadzili
badania dotyczące oszacowania zagrożenia dzieci i młodzieży, które były związane z
wykorzystywaniem seksualnym w Internecie. Autorzy badania podzielili zjawiska związane
z wykorzystywaniem seksualnym przez Internet na trzy kategorie:
- Propozycje seksualne, czyli proponowanie kontaktu seksualnego lub rozmowa na tematy
związane z seksem, prowadzona z dzieckiem online przez dorosłego;
- Agresywne propozycje seksualne, czyli propozycje o charakterze seksualnym online,
którym towarzyszy kontakt poza Internetem za pośrednictwem regularnej poczty,
telefonu i które mają na celu zaaranżowanie spotkania z dzieckiem;
- Niechciana prezentacja materiałów pornograficznych podczas eksplorowania zasobów
Internetu.
Badania wykazały, iż 20% dzieci otrzymało w ciągu ostatniego roku propozycję o
charakterze seksualnym, 25% zaprezentowano wbrew ich woli materiały pornograficzne,
3% otrzymało agresywne propozycje seksualne, 25% dzieci zgłaszających wyżej
wymienione zdarzenia przeżyły związany z nimi stres. Badania te, pokazują również, że na
propozycje seksualne online bardziej narażone były dziewczęta oraz starsza młodzież w
wieku 14–17 lat43. Natomiast badania prowadzone przez S. Livingstona i M. Bobera
pokazują, że ponad połowa młodych użytkowników sieci internetowej (57%) miała kontakt
z pornografią za pośrednictwem Internetu. Ryzyko kontaktu z pornografią rośnie wraz z
wiekiem, zmienia się także sposób kontaktu z pornografią. Kontakt z treściami
pornograficznymi w znaczącej części nie jest intencjonalny, a dochodzi do niego przede
wszystkim za pośrednictwem pop-up-ów (wyskakujących okienek) podczas odwiedzania
stron internetowych (38%), wejścia na stronę zawierającą pornografię podczas
poszukiwania innych treści (36%) oraz za pośrednictwem e-maili, a także komunikatorów

42
Ibidem, s. 100.
43
Za: K. Lewandowska, Zagrożenia w Internecie – wiedza i doświadczenia dzieci i ich rodziców. Wyniki
badań empirycznych. Fundacja Dzieci Niczyje. Badania prowadzono na terenie Stanów Zjednoczonych w
okresie od sierpnia 1999 r. do lutego 2000 r., na reprezentatywnej próbie młodzieży (N = 1501). Badanie
przeprowadzono metodą wywiadu telefonicznego.

22
zawierających spam (25%). Natomiast dość znaczna grupa badanych (10%) deklarowała
intencjonalne szukanie i oglądnie pornografii44.
Szczególnym zjawiskiem związanym z cyberseksem jest pedofilia, która jest
poważnym zagrożeniem dla dzieci i młodzieży. Badania „terenowe” przeprowadzone przez
grupę badawczą z Uniwersytetu Sacro Cuore w Rzymie dowodzą, że osoby uzależnione od
Internetu bardzo często przejawiają zaburzenia zachowań seksualnych, czyli tzw. parafilia,
do których zalicza się m.in. pedofilię, sadyzm, ekshibicjonizm, fetyszyzm, ocieractwo,
masochizm seksualny, sadyzm seksualny, transwestytyzm oraz voyeuryzm (oglądactwo).
Badacze zidentyfikowali trzy główne rodzaje sytuacji związanych z molestowaniem
seksualnym dzieci. Są to:
1. typ O: molestowanie czy uwodzenie nie występuje – dorosły rozmówca,
zorientowawszy się, że ma do czynienia z dzieckiem, zachowuje się w odpowiedni
sposób, tj. unika wulgarnych słów i tematów związanych z seksem;
2. typ 1: słowne molestowanie seksualne – działania dorosłego mają charakter pedofilski,
tzn. dorosły kieruje rozmowę na tematy seksualne i próbuje nakłonić dziecko do
dotykania się lub masturbacji;
3. typ 2: dążenie do osobistego spotkania z dzieckiem w celu popełnienia nadużycia
seksualnego45.
Przedstawione rodzaje sytuacji (szczególnie te dwie ostatnie) związane z
molestowanie seksualnym dzieci, gdy występują nagminnie, mogą doprowadzić do
nakłonienia, a jednocześnie wykorzystania osoby dziecka do celów pornograficznych.
Według Internetowej Encyklopedii Multimedialnej pornografia to: materiały słowne lub
wizualne, które przedstawiają anatomię lub aktywność seksualną, a podstawową intencją
twórcy jest prowokowanie podniecenia seksualnego u odbiorcy46. Zagadnienie to dzieli się
na pornografię słabego stopnia (ang. soft core) i mocnego stopnia (ang. hard core) 47. Jednak
obie we właściwy sposób oddziałują na człowieka, powodując znieczulenie i potrzebę coraz
mocniejszych doznań.
Podsumowując rozważania dotyczące uzależnienia od seksu wirtualnego, należy
stwierdzić, iż to uzależnienie pociąga za sobą poważne konsekwencje, nie tylko dla życia
samej osoby uzależnionej, ale również dla jej bliskich. Najbardziej narażone na negatywne

44
S. Livingstone, M. Bober, UK Children Go Online. Final report of key project findings, 2005,
<http://www.children-go-online.net>.
45
Ibidem, s. 72-73.
46
Wielka Internetowa Encyklopedia Multimedialna, <http:// www.wiem.pl>, 05.05.2007.
47
J. Bednarek, op. cit., s. 99.

23
skutki uzależnienia są relacje pomiędzy partnerami (małżonkami). Potwierdzają to m.in.
badania na temat Internetu, które wykazały, że 49% ankietowanych jest zdania, iż
praktykowanie jakiejkolwiek formy cyberseksu jest zdradą wobec partnera, pomimo braku
kontaktu fizycznego48. Taki stan rzeczy niejednokrotnie doprowadza do kłótni pomiędzy
partnerami, co prowadzi do zwiększania dystansu emocjonalnego między nimi. Pojawiają
się napięcia, poczucie odtrącenia ze strony nieuzależnionego współmałżonka – wszystko to
może doprowadzić do separacji, a potem rozwodu.

1.3.2. Cyber relational addiction

Cyber relational addiction to kolejna forma uzależnienia od Internetu, która dotyczy

potrzeby nawiązywania stosunków przyjacielskich lub miłosnych z osobami poznanymi w
Internecie. Często uzależnienie to zaliczane jest do kategorii uzależnień emocjonalnych lub
love addiction. Bardzo ważną rolę w tym uzależnieniu, podobnie jak w innych odgrywa
anonimowość, która pozwala na zaprezentowanie innym swojej „wymyślonej” tożsamości,
określanej tylko przez pseudonim. Do głównych objawów cyber relational addiction należą:
1. Potrzeba spędzania dużej ilości czasu w Sieci celem nawiązywania kontaktów
przyjacielskich lub/i emocjonalnych;
2. Utrata zainteresowania dla relacji przyjacielskich i/lub uczuciowych offline;
3. Powtarzające się nieudane próby kontrolowania, zmniejszenia czy przerwania
przyjacielskiej i/lub emocjonalnej wymiany online49.
W cyberprzestrzeni każdy może mieć tyle „elektronicznych osobowości”, ile zdoła
wykreować. Manipulacja własną tożsamością może mieć charakter gry prowadzonej z
innymi uczestnikami komunikacji. W trakcie tej gry, jednostka może nie tylko ukrywać
pewne informacje przed innymi, ale może także je rozmyślnie fałszować. Takie
postępowanie może mieć charakter zabawy, niemniej jednak może też kształtować i
utrwalać pewne nieprawidłowe sposoby funkcjonowania społecznego oparte na kłamstwie i
manipulacji. W przypadku jednostek charakteryzujących się specyficznym typem
osobowości, tzw. osobowości z pogranicza (borderline), dla której zaburzenia tożsamości są
cechą osiową, udział w tego typu grach może mieć zdecydowanie negatywne

48
C. Guerreschi, op. cit. s. 69.
49
Ibidem, s. 79-80.

24
konsekwencje50. Mogą na przykład pojawić się próby popełnienia samobójstwa w
przypadku niemożności ponownego nawiązania kontaktu z osobami poznanymi w Sieci,
bądź też niemożności spotkania się w świecie rzeczywistym.
Natomiast dla uzależnionych emocjonalnie miłość ma charakter obsesji,
zahamowania, wiąże się z unikaniem jakichkolwiek zmian. Często w ich związkach brak
prawdziwej bliskości. Taka miłość ma charakter pasożytniczy i żąda od ukochanej osoby
absolutnego oddania.
Źródłem patologii osób uzależnionych jest niezaspokojenie dziecięcych potrzeb.
Ponieważ ich rozwój emocjonalny został bardzo wcześnie zaburzony, tzw. „narkomani
miłości” utożsamiają się z ukochaną osobą. Jedną z cech wspólnych związków wszystkich
osób uzależnionych od miłości jest zastój. Z obawy przed zmianą osoby te odsuwają
wszelkie swoje pragnienia i zainteresowania. Ich obsesyjne potrzeby są niemożliwe do
zaspokojenia, a oczekiwania zupełnie nierealne. Często osoby te zakładają, że działając na
rzecz partnera zapewniają trwałość ich związkowi. Sytuacji przynoszących rozczarowanie
jest jednak tak wiele, że ukazują bezpodstawność takiego założenia. Miłość wymaga
szczerości i uczciwości, polega na wspólnym rozwoju i wymianie między kochającymi się
osobami. Związki oparte na strachu i zależności, charakterystyczne dla tzw. „emocjonalnych
narkomanów”, w nieunikniony sposób niszczą miłość51.
W uzależnieniu emocjonalnym Giddens wyróżnia pewne cechy. Są to:
1. Upojenie – uzależniony emocjonalnie w relacjach z partnerem, który jest mu niezbędny
do dobrego samopoczucia, doświadcza stanu podobnego do upojenia.
2. Dawka – uzależniony potrzebuje coraz większych „dawek” obecności i spędzania czasu
z partnerem. Istnieje tylko wtedy, gdy jest przy nim i myślenie o nim nie wystarcza,
potrzebuje nieustannych i dotykalnych dowodów przywiązania. „Zwiększanie dawki”
często wyłącza parę ze świata. Codzienne, zwykłe obowiązki są zaniedbywane.
3. Utrata własnego „ja” – w uzależnieniu emocjonalnym istnieje również
niebezpieczeństwo utraty tożsamości, zdolności krytycznej oceny samego siebie i
drugiej osoby. Poczuciu utraty tożsamości towarzyszą wstyd i wyrzuty sumienia.
Czasem uzależniony zauważa, że w relacji z partnerem nie wszystko jest w porządku, że
uzależnienie jest szkodliwe i chciałby się od niego uwolnić. Świadomość uzależnienia
sprawia jednak, że uważa siebie za niegodnego czegoś lepszego, co popycha jeszcze

50
A. Hankała, Psychologiczne i społeczne zagrożenia związane z zastosowaniem mediów i technologii
informatycznej w edukacji, w: Pedagogika a środki informatyczne i media, red. M. Tanaś, Warszawa-Kraków
2005, s. 79.
51
Uzależnienie emocjonalne, <http://www.janochy.pl/uzaleznienie_emocjonalne.html>, 12.03.2008.

25
 bardziej w ramiona partnera, który przygarnia go i przebacza mu, zadowolony tym
razem z posiadania52.
Uzależnienie emocjonalne to reakcja obronna i ucieczka, potwierdzenie braku
samodzielności. Z dotychczas przeprowadzonych badań wynika, że 99% osób
uzależnionych to kobiety, które popadają w ten rodzaj uzależnienia w różnym wieku: od
osób młodych (20-27 lat) po kobiety dojrzałe, w wieku około 45 lat. Są to osoby wrażliwe,
niedowartościowane, nieustannie poszukujące miłości, która dałaby im zaspokojenie 53. To
kobiety, które mają trudności z uświadomieniem sobie tego, jakie są, tego, że mają prawo do
dobrego samopoczucia. Nie nauczyły się, że miłość to nie kochać za mocno i że to związek
niemający nic wspólnego z uzależnieniem, żebraniem o uwagę i nieustanne dowody miłości
partnera.

1.3.3. Gry komputerowo-sieciowe

Gry komputerowo-sieciowe budzą obecnie niezwykle silne i bardzo spolaryzowane

emocje zarówno dzieci, młodzieży, jak i dorosłych. Z jednej strony są one odbierane jako
nowoczesna i bardzo atrakcyjna zabawa, pozwalająca przeżyć wiele fascynujących przygód
w wirtualnym świecie. Z drugiej zaś strony ta „nowoczesna forma zabawy” często przeraża
ogromnym ładunkiem przemocy i wyrafinowanego okrucieństwa, budząc uzasadniony
niepokój wychowawców, psychologów i pedagogów, co do negatywnego wpływu tych
treści na rozwój dziecka54.
Pierwsza gra komputerowa powstała na przełomie lat 1962-1963 w Instytucie
Technologii w Massachusetts (USA). W roku 1972 pojawiła się gra Pong, polegająca na
odbijaniu elektroniczną rakietką wygenerowanej na ekranie monitora piłeczki55. Następne
gry wykorzystywały dynamiczny rozwój techniki komputerowej, stając się coraz bardziej
atrakcyjne pod względem fabuły, grafiki i dźwięku. Współczesne gry komputerowe, dzięki
zastosowaniu technologii CD-ROM, uzyskały wysoką jakość obrazu (wykorzystanie
sekwencji wideo z udziałem profesjonalnych aktorów) i efektów dźwiękowych. Prawdziwą
rewolucję stanowi obecnie nowoczesna technologia Virtual Reality (VR) – rzeczywistość
wirtualna, która również jest wykorzystywana w grach komputerowych. Jednak ze względu
na wysokie koszty sprzętu (specjalne hełmy, rękawice, kombinezon) technologia ta jest

52
Ibidem.
53
Ibidem.
54
D. Sikorski, Szkodliwe wpływy gier komputerowych, <http://www.sop.salwatorianie.pl>, 27.08.2007.

26
mniej popularna wśród graczy. Dzięki VR użytkownik doświadcza zupełnego przeniesienia
i pozostawania wewnątrz rzeczywistości wygenerowanej przez komputer. W takiej
cyberprzestrzeni wszystko jest możliwe – można w niej spotkać wykreowane przez
komputer postaci, oglądać komputerowo stworzone krajobrazy, uczestniczyć w
fantastycznych wydarzeniach56.
W Polsce pierwsze gry komputerowe pojawiły się dopiero na przełomie lat 80. i 90.,
jednak z roku na rok stają się coraz bardziej powszechną formą spędzania czasu przez dzieci
i młodzież57. Początkowo grami interesowali się przede wszystkim chłopcy, teraz również
dziewczęta podejmują ten rodzaj zabawy. Obserwuje się ponadto, iż gwałtownie rośnie nie
tylko liczba osób bawiących się grami, jak też ilość czasu poświęcanego na granie. Ze
względu na dynamikę zjawiska trudno jest dokładnie oszacować aktualną liczbę graczy
komputerowych. Badania z roku 1999 pokazują, iż około 90% uczniów szkół
podstawowych ma kontakt z grami komputerowymi. W grupie tej 3/4 osób podaje, że gra
codziennie przez 2 godziny, natomiast 13% dzieci gra powyżej 4 godzin dziennie58. Można
sądzić, że zabawa z komputerem wypełnia tym dzieciom w zupełności czas poza lekcjami w
szkole i czasem przeznaczonym na sen.
Zdaniem wielu badaczy od 85% do 90% gier komputerowych angażuje osoby
grające w akty agresji i destrukcji, pokazuje śmierć i zniszczenie. W zestawieniu 50
najpopularniejszych gier komputerowych Nintendo jedynie 8 z nich (16%) nie zawiera
aktów agresji. Gier komputerowych bez przemocy jest niewiele i są o wiele mniej popularne
wśród graczy, którzy preferują tzw. mocne sceny i silne emocje związane z wykorzystaniem
przemocy59.
Formy destrukcji i przemocy wykorzystywane w grach są bardzo różnorodne, mniej
lub bardziej drastyczne, o różnym stopniu realizmu. Najbardziej brutalne są gry określane
przez graczy jako doomopodobne, strzelaniny lub bijatyki, w których jedynym celem jest
przemoc i destrukcja. Zadaniem gracza jest niszczenie, zabijanie lub okaleczanie ciała
przeciwnika różnymi dostępnymi środkami (np. nożem, piłą tarczową itp.). Szczególnie
popularne wśród graczy są strzelaniny pt. Doom, Quake, Blood, gdzie gracz niejako wciela

55
S. Łukasz, Magia gier komputerowych, Warszawa 1998, s. 15.
56
T. Zyss, J. Boroń, Świat gier komputerowych – nowe medium rozrywkowe i nowe zagrożenia, „Psychiatria
Polska” 1996, nr 2 (30), s. 255-266.
57
D. Raś, Gry komputerowe i telewizja jako zagrożenie społecznych kontaktów uczniów, w: Psychopatologia i
psychoprofilaktyka. Przejawy narkomanii, alkoholizmu, przemocy, zaburzeń psychicznych w rodzinie i szkole
oraz możliwości im przeciwdziałania, red. A. Margasińska, B. Zajęcka, Kraków 2000, s. 161-172.
58
M. Sokołowski, Wpływ gier i programów komputerowych na dzieci, w: III Międzynarodowa Konferencja
„Media i Edukacja”, Poznań 2000, s. 93.
59
S. Łukasz, op. cit., s. 83.

27
się w bohatera i ogląda świat jego oczami. Widzi przed sobą ręce tego bohatera oraz
wybraną przez siebie broń. Dokładnie widoczni są także atakujący przeciwnicy, akt
zabijania oraz ich zakrwawione szczątki. Wśród bijatyk najpopularniejsze są te najbardziej
krwawe, m.in. Mortal Kombat („Śmiertelny pojedynek”), Street Fighter („Uliczny
wojownik”), Total Carnage („Totalna rzeź”). Do gier zawierających przemoc należy
również zaliczyć takie, w których agresja jest środkiem do osiągnięcia celu, a występuje
jakby przy okazji. Są to na przykład gry strategiczne, w których celem jest pokonanie
oddziałów wroga (za pomocą walki i działań agresywnych). Oto fragment recenzji jednej z
tego typu gier: „Rzeź na polu bitwy przedstawiona jest w całej glorii swej okropności, z
fontannami krwi zalewającymi połacie terenu, głowami staczającymi się po zboczach
wzgórz i fragmentami ciał latającymi w powietrzu rozsiewając czerwoną mgiełkę –
wszystko to w oparciu o najbardziej realistyczne modele dostępne na rynku. (…)
poruszająca się kamera pozwala na oglądanie zbliżeń najbardziej krwistych fragmentów
bitew”60.
Inny rodzaj gier zawierających przemoc to gry RPG (role-playing games). Akcja
osadzona jest tu w okrutnej i przerażającej rzeczywistości, gdzie element walki z różnymi
postaciami jest bardzo rozbudowany. Fragment recenzji gry pt. Diablo opisuje to
następująco: „Ujrzenie komnaty, w której Butcher torturuje ludzi musi być szokiem.
Zakrwawione ściany, ciała powbijane na pale, powyginane i poskręcane w przedśmiertnych
męczarniach. To, co na początku gry jest jedynie ewenementem pod koniec staje się regułą
(...). Na zakrwawionych podłogach poniewierają się okaleczone, często bezgłowe, nagie
ciała. Celem ostatecznym jest pokonanie Władcy Zła, ale zanim to nastąpi należy
„spenetrować mroczne podziemia (...) i zniszczyć panoszące się tam zastępy potworów” 61.
Również wśród gier przygodowych spotykamy takie, które przerażają nasyceniem i
formami prezentowanej przemocy. Istnieją, bowiem takie gry, w których użytkownik wciela
się w terrorystów, złodziei, gangsterów i dokonuje niezliczonych morderstw i zniszczeń.
Przykładem jest tu gra Rule of Rose („Rządy Róży”), w której dzieci żywcem zakopują w
trumnie swoją koleżankę62.
Biorąc pod uwagę fakt, wzrastającej popularności gier komputerowo-sieciowych
wśród dzieci i młodzieży, czas poświęcany grom oraz nasycenie gier brutalną przemocą
można przypuszczać, że zaobserwowane akty agresji i przemocy będą z czasem przenoszone

60
D. Sikorski, <http://www.sop.salwatorianie.pl>, 27.08.2007.
61
Ibidem.
62
Gra komputerowa pełna przemocy dla nastolatków,
<http://www.psychologia.net.pl/serwis.php?level=2,374>, 01.12.2006.

28
do rzeczywistości. Potwierdzają to badania przeprowadzone przez Lesława Pytkę, które
wskazują na to, iż młodzież przebywająca ciągle przed komputerem narażona jest na
kształtowanie się cech niepożądanych, motywacji antyspołecznych, co w konsekwencji
doprowadzić może do utrwalenia się tych reakcji w życiu dorosłym jako syndromu
„osobowości antyspołecznej”63.
Gry komputerowo-sieciowe silnie angażują sferę emocjonalną młodych ludzi,
ponieważ nasycone dużym ładunkiem agresji sceny wywołują silne pobudzenie
emocjonalne, które może ulegać generalizacji na osoby z otoczenia, co potwierdzają m.in.
liczne badania na temat wpływu telewizyjnych obrazów przemocy. Jednocześnie
wielokrotne oglądanie scen przemocy powoduje desensytyzację (znieczulenie). Sceny
wywołujące początkowo silne pobudzenie emocjonalne, z czasem stają się coraz bardziej
obojętne dla gracza64 i dlatego oglądana przemoc musi być coraz bardziej wstrząsająca, aby
wywołać tak silną reakcję, jaka była na początku. Ponadto gry sieciowe pozwalają
uczestnikom ukryć swoją dotychczasową osobowość i zbudować inną, pod której osłoną
występują wobec pozostałych graczy. Natomiast anonimowość, jaka występuje w Sieci
umożliwia graczom swobodną ekspresję i tworzenie postaci zastępujących prawdziwą
osobowość jednostki. Podmiot przeżywa pewien rodzaj podwojenia, przymusu oddalenia się
od swojego codziennego życia, aby przekształcić się w wirtualną postać, na którą przelewa
wszystkie swoje pragnienia i wokół której koncentruje się przeżywane przez niego
złudzenie65. Taki stan świadczy już, zatem o uzależnieniu się jednostki.
Według Raportu McIlwraighta proces powstawania uzależnienia od gier
komputerowych można przedstawić w czterech modelach teoretycznych:
1. Uzależnienie od gier komputerowych jest funkcją wpływu, jaki wywierają gry na
wyobraźnię i życie wewnętrzne, tzn. ludzie, którzy grają w gry komputerowe, mają
zawężoną wyobraźnię.
2. Uzależnienie od gier komputerowych jest funkcją wpływu gier na poziom
pobudzenia, tzn. ludzie, którzy grają zbyt długo, robią to dla efektu pobudzenia lub
wytłumienia, jaki niosą ze sobą gry.
3. Uzależnienie od gier komputerowych jest manifestacją osobowości oralnej, zależnej
czy skłonnej do uzależnień, tzn. ludzie grający w nadmiarze robią to z powodu

63
L. Pytka, Wirtualność i realność we współczesnej cywilizacji i kulturze, a dojrzewanie osobowości
aspołecznej, w: Okrucieństwo i zbrodnia dziecka, red. B. Głowacka, L. Pytka, Warszawa 2000, s. 65.
64
I. Ulfik, Zaangażowanie w „agresywne” gry komputerowe a postawa wobec rzeczywistości, w:
Psychopatologia i psychoprofilaktyka…
65
C. Guerreschi, op. cit. s. 84-85.

29
 specyficznych cech osobowościowych, a nie za sprawą zewnętrznego źródła
uzależnienia.
4. Uzależnienie od gier komputerowych stanowi odrębny wzorzec zachowania i
gratyfikacji związanych z komputerem, tzn. ludzie grający w nadmiarze czerpią
satysfakcję z samego aktu grania albo grają tylko, kiedy im się nudzi 66. (Aneks 6
zawiera test uzależnienia od gier komputerowych opracowany przez M. Griffithsa).
Istnieje wiele teorii wyjaśniających zależność powstawania negatywnych zachowań
jednostki od jej uczestnictwa w symulowanych aktach przemocy i agresji. Należą do nich
m.in.: metoda modelowania, teoria stymulacji oraz psychoanalityczna teoria katharsis67.
Metoda modelowania opiera się na mechanizmach naśladowania zaobserwowanych
wcześniej zdarzeń, postaw i zachowań. Sytuacja imitowana pozwala na „wykonywanie
ruchów lub wydawanie dźwięków podobnych do tych, które uprzednio wykonywał
obserwowany przez jednostkę człowiek, czyli model”68. W takiej sytuacji mamy do
czynienia z uczeniem się poprzez obserwację oraz z zapamiętywaniem i powtarzaniem
określonych zachowań.
Kolejną teorią, dość silnie korelującą się z wyżej opisaną, jest teoria stymulacji,
która mówi o tym, że uczestnictwo w „elektronicznej przemocy”, czyli aktach agresji
dokonywanych w telewizji, grach wideo czy grach komputerowych, wyzwala agresywne
zachowania i podsyca naturalną skłonność do stosowania przemocy69. Obrazy zawierające
treści destrukcyjne mogą, zatem pobudzić i ujawnić „uśpione” tendencje do aktów
przemocy lub też wzmocnić czy wpłynąć na akceptację moralną dokonanego czynu.
Zdaniem wielu autorów m.in. E. F. Provenzo, S. Łukasza, J. Izdebskiej, B.
Jachimczak, B. Olszewskiej, przeciwnie odnoszących się do powyższych stwierdzeń,
psychoanalityczna teoria katharsis doskonale wyjaśnia ich odmienność. W świetle tej teorii,
na skutek oglądanych i przeżywanych obrazów pełnych gwałtów i okrucieństwa, następuje
swego rodzaju oczyszczenie ze stresu i uwolnienie nagromadzonych frustracji.
Przeprowadzone dotychczas badania nie potwierdzają jednoznacznie żadnej z
przedstawionych teorii, ale równocześnie ujawniają związek zachowań agresywnych dzieci i
młodzieży z destrukcyjnymi treściami prezentowanymi przez środki masowego przekazu70.

66
M. Griffiths, Czy gry komputerowe szkodzą dzieciom?, „Nowiny Psychologiczne” 1995, nr 4.
67
A. Wach, Gry komputerowe – niewinna zabawa czy zagrożenie?, „Edukacja Medialna” 2001, nr 1.
68
K. Konarzewski, Podstawy teorii oddziaływań wychowawczych, Warszawa 1997, s. 87-88.
69
S. Łukasz, op. cit., s. 49.
70
E. Łuczak, M. Przybysz, op.cit.

30
 Łatwość uzależnienia od komputera, gier i Internetu wynika z faktu, że komputer
może być przez użytkownika traktowany jako swego rodzaju partner do gry, „elektroniczny
przyjaciel”, który z perspektywy gracza posiada następujące cechy:
1. Jest zawsze gotowy do podjęcia zabawy, nie męczy się nigdy i nie odmawia;
2. Pozwala wielokrotnie powracać do tych samych miejsc, scenariuszy lub akcji;
3. Konsekwentnie ocenia błędy, ale równocześnie nie karze za nie – okazywaniem złości i
rozczarowania;
4. Daje poczucie władzy graczowi, który sam decyduje o rozpoczęciu, czy zakończeniu
gry;
5. Stanowi ucieczkowy „idealny” świat dla gracza, w którym ma on możliwość realizacji
swoich marzeń i pragnień;
6. Interpretacja przegranej lub wygranej z komputerem może być zawsze pozytywna
(przegrałem, ale tylko z maszyną; lub – wygrałem aż z maszyną, która nie popełnia
błędów);
7. Daje okazję do aktywności własnej w przeciwieństwie do biernego towarzyszenia akcji
przy czytaniu książki czy oglądaniu filmu;
8. Emocje towarzyszące grze mogą być kontrolowane i stopniowane (poziomy trudności),
a ryzyko przeżywane jest w „bezpieczny” sposób;
9. Daje możliwość rozładowania emocji w aktywny sposób bez ponoszenia znaczących
konsekwencji swoich czynów;
10. Daje możliwość zaspokajania różnych popędów i potrzeb (np. agresji, potrzeby więzi,
popędu seksualnego) z dowolnie wykreowanym partnerem na ekranie71.
Reasumując, powyższe rozważania pozwalają stwierdzić, iż po gry komputerowo-
sieciowe coraz częściej sięgają młodsze dzieci, dla których stanowią one interesującą
zabawę. Dzieci te zaczynają zwykle od najprostszych symulacyjnych gier sprawnościowych,
a z czasem przechodzą do gier przygodowych czy bardziej skomplikowanych gier
strategicznych, wymagających umiejętności planowania. Zabawa okazuje się niezwykle
wciągająca i łatwo prowadzi do uzależnienia się, które prowadzi do ujawniania się u tych
dzieci silnej potrzeby autonomii oraz ekspresji siebie. Dzieci te można scharakteryzować
jako osoby z nasiloną agresją oraz dużą pewnością siebie, które uchylają się często od
odpowiedzialności. Dopełnieniem tego są występujące u nich cechy narcystycznej
osobowości, które wyrażają się przekonaniem o własnej doskonałości i wyjątkowości,

71
I. Pałgan, Cyberprzestrzeń – nowy wychowawca? Materiały z II Konferencji naukowej „Człowiek w sieci
zniewolonych dróg”, Pułtusk 2007.

31
współwystępują one z małą potrzebą rozumienia siebie i innych. U graczy komputerowych
jak wskazuje ks. Dariusz Sikorki „nie występuje potrzeba zmiany, a to, co może niepokoić
to niska u nich potrzeba rozumienia siebie i innych”72. Ponadto u osób tych można także
stwierdzić brak empatii i potrzeby uczenia się oraz poznania siebie i innych ludzi.
Przywołać tutaj także należy inne cechy tej osobowości, takie jak: brak kontroli siebie,
nadmierna pewność siebie, dominacja połączona z wysoką potrzebą autonomii oraz
niezależności.

1.3.4. Hazard sieciowy

Współcześnie wielu młodych ludzi (w tym dzieci) szuka w Internecie rozrywek,

m.in. gier on-line. Niestety, w poszukiwaniu nowej strony z grami często napotykają na
witryny oferujące gry hazardowe lub nawet na kasyna internetowe 73, które oferują szybką i
łatwą wygraną. Jednak w przypadku osób nieletnich ta forma rozrywki jest nielegalna.
Do głównych gier hazardowych zalicza się m.in. ruletkę, karty, automaty do gry,
zakłady sportowe, loterie, rzutki, kości, wyścigi konne, bingo itd.74 Większość osób
grających w gry hazardowe chce wygrać, lecz traktuje to z dystansem, jako zabawę. Osoby
te są w stanie przerwać grę, kiedy tego chcą, na przykład po wydaniu określonej kwoty.
Często biorą one pod uwagę możliwość przegrania i wliczają ją w koszty zabawy. Niestety,
u osób grających nałogowo (uzależnionych) wygląda to nieco inaczej. Osoba grająca ponosi
różnego rodzaju straty i doświadcza cierpienia w związku ze swoim zachowaniem, a mimo
to nie jest w stanie przestać grać. Taka osoba uprawia hazard coraz częściej aż zaczyna on
zajmować dominujące miejsce w jej życiu, wypierając stopniowo inne ważne sprawy, jak
wartości, zobowiązania rodzinne, społeczne, zawodowe. Chęć wzbogacenia się niewielkim
kosztem i pragnienie odrobienia poniesionych strat może doprowadzić do poważnego
uzależnienia75.
Nałogowi hazardziści nie są w stanie przestać grać nawet po serii niepowodzeń.
Liczne badania wskazują, że wygrana wywołuje w organizmie osoby uzależnionej podobne
reakcje chemiczne, jak te po zażyciu kokainy. Siłą przyciągającą do hazardu jest już nie

72
D. Sikorski, Uzależnienie od gier komputerowych, <http://sop.sds.pl>, 22.02.2008.
73
Pierwsze oficjalne kasyno internetowe powstało w Australii. Zainteresowanie nim szczególnie wśród
Australijczyków było olbrzymie, bowiem państwo objęło gwarantują wygraną środków. Statystyczny
Australijczyk przeznacza na grę w kasynie w przeliczeniu prawie 10 tys. złotych rocznie, czyli więcej niż na
artykuły spożywcze.
74
B. Miś, Hazard w sieci, „Wiedza i Życie” 1999, nr 7.
75
Uzależnienie od hazardu, <http://www.janochy.pl/uzaleznienie_od_hazardu.html>, 10.03.2008.

32
tylko perspektywa wygranej, ale także silne emocje przeżywane podczas gry. Wygrane
zwiększają poczucie mocy i zachęcają do dalszej gry. Przegrane natomiast powodują
pragnienie odegrania się i usprawiedliwiają dalszą grę. Ostatecznie osoba uzależniona
niezależnie od tego, czy wygrywa, czy przegrywa nie jest w stanie przerwać gry bez
względu na konsekwencje. Osoby uzależnione od hazardu są w stanie wydać wszystkie
pieniądze i sprzedać swoje rzeczy, aby dalej grać. Zwykle efektem tego są ogromne długi i
coraz trudniejsza sytuacja. Taki stan rzeczy może również doprowadzić do samobójstwa lub
zabójstwa ze strony wierzycieli. Ponadto badania wskazują również, że nałogowi
hazardziści są bardziej narażeni na inne uzależnienia, takie jak: nikotynizm, alkoholizm,
narkomania76.
Uzależnienie od gier hazardowych może rozwijać się w różnym tempie. Od
pierwszej gry do patologicznego grania mogą upłynąć miesiące lub nawet lata. Nikt, kto
decyduje się na tę formę rozrywki, nie może być pewien, że nie straci nad nią kontroli. W.
Glinka Dyrektor Prywatnego Ośrodka Detoksykacyjno-Terapeutycznego w Janochach
stwierdza, że uzależnienie od hazardu, podobnie jak inne rodzaje uzależnień, przebiega
stopniowo i przechodzi przez cztery etapu rozwoju:
1. Faza zwycięstw – granie okazjonalne, fantazjowanie na temat wielkich wygranych, duże
wygrane powodujące coraz silniejsze pobudzenie, coraz częstsze zakłady i coraz wyższe
stawki; człowiek zaczyna wierzyć w to, że będzie zawsze wygrywać, a w przypadku
osiągnięcia „wielkiej wygranej” dąży do jej powtórzenia (nieuzasadniony optymizm)
coraz częściej ryzykując coraz to większe kwoty.
2. Faza strat – stawiając na wysokie zakłady jednostka uzależniona naraża się na wysokie
straty, wysokie pożyczki i próby odgrywania się, a w przypadkach powodzenia wygrane
idą na spłaty długów; hazardzista gra kosztem pracy i domu, kłamie i zaczyna ukrywać
swoje uzależnienie; unika wierzycieli i cały czas wierzy, że wkrótce nastąpi kolejna
„wielka wygrana”.
3. Faza desperacji – separacja od rodziny i przyjaciół; utrata pracy i narastające długi
powodują panikę; presja wierzycieli popycha często ku przestępstwom; te obciążenia
prowadzą z kolei do psychicznego wyczerpania, pojawiają się wyrzuty sumienia,
poczucie winy, bezradność i depresja.

76
Ibidem.

33
4. Faza utraty nadziei – rozwód; poczucie beznadziejności, myśli i/lub próby samobójcze;
zostają wówczas 4 tzw. „wyjścia”: ucieczka w uzależnienie od alkoholu lub leków,
więzienie, śmierć (samobójstwo lub z ręki wierzycieli) albo zwrócenie się po pomoc77.
Jak widać, uzależnienie od hazardu sieciowego jest kolejną niebezpieczną formą
wykorzystywania, szczególnie przez osoby młode, Internetu. Niebezpieczeństwo, jakie
stwarza korzystanie z gier hazardowych powinno zmotywować rodziców do zwiększenia
kontroli nad dzieckiem. Rodzice powinni podejmować decyzje, jakie rodzaje gier i witryn z
grami są odpowiednie dla ich dzieci. Kryteria wyboru można oprzeć przykładowo na typie
gry (tylko karciane i planszowe lub tylko strategiczne) oraz na tym, czy w grę gra się
interaktywnie z udziałem innych uczestników, czy też dana witryna oferuje daną grę.
Trzeba, zatem wszystkie możliwości rozpatrywać indywidualnie.

1.4. Skutki uzależnienia od współczesnych mediów

Oprócz wspomnianych symptomów uzależnienia młodzieży od współczesnych

mediów, mogą wystąpić również inne zaburzenia, które mają charakter psychologiczny,
fizjologiczno-fizyczny oraz społeczny.

1.4.1. Skutki psychologiczne

Do psychologicznych skutków uzależnienia od Internetu należy zaliczyć zachwianie

komunikacji w sferze niewerbalnej, tj. fobię społeczną, która wyraża się unikaniem
kontaktów osobistych z innymi ludźmi oraz depresje powodowane brakiem kontaktu z
Siecią.
Osoby uzależnione od Internetu, tzw. nałogowcy, często dokonują reorganizacji
struktury potrzeb, skupiając się na korzystaniu z Sieci. Zanikają wcześniejsze plany i
fascynacje, czyli to, co kiedyś było bodźcem motywacyjnym może zostać
przewartościowane i zepchnięte na plan dalszy. Często pojawia się syndrom amotywacyjny
w życiu realnym, tj. brak chęci do podejmowania działań celowych. Zubożone zostają
struktury poznawcze a świat zostaje ograniczony do monitora komputerowego. Ponadto u
osób tych może występować również rozregulowanie, czyli przestawienie cyklu

77
Ibidem.

34
 okołodobowego, głównie rytmu sen – aktywność. Ze względu na skutki społeczne jest to
groźne zjawisko, ponieważ osoby te przez zmianę cyklu okołodobowego zaniedbują pracę i
życie rodzinne. Gwałtowna zmiana zachowań związanych z cyklem dobowym może
prowadzić również do rozdrażnienia, podenerwowania i spadku sprawności psychicznej.
Jest to o tyle groźne, że zmianie nie ulega tylko i wyłącznie czas snu i aktywności, lecz
również następują wahania stężenia we krwi hormonów, glukozy oraz innych substancji
ważnych dla prawidłowego funkcjonowania organizmu78.
Ponadto nieumiejętne korzystanie ze współczesnych mediów może doprowadzić do
zahamowania rozwoju wyobraźni dziecka. Bowiem dzieci wychowywane przy monitorze
komputera czy też ekranie telewizora, niejednokrotnie nie potrafią wyjść poza sferę języka
obrazów oraz powiązać doświadczeń internetowych (telewizyjnych) z własnym realnym
życiem79. Taki stan rzeczy niejednokrotnie może prowadzić do trwałego wzrostu wrogości i
agresji oraz do znieczulenia na przemoc w życiu społecznym 80. Liczne badania wskazują,
że zmiany powstające w osobowości dziecka pod wpływem gier komputerowych mogą
mieć charakter trwały. Osoby, które w dzieciństwie korzystały z gier zawierających
przemoc, jako ludzie dorośli częściej przejawiały postawy agresywne wobec innych,
zwłaszcza w sytuacjach konfliktowych, częściej także wchodziły w konflikty z prawem.
Ponadto badania te wskazują również, iż dzieci korzystające z gier komputerowych, a
przede wszystkim sieciowych, ujawniają silną potrzebę autonomii oraz ekspresji siebie.
Można je scharakteryzować jako osoby z nasiloną agresją, pewne siebie, a jednocześnie
uchylające się od odpowiedzialności. Często występują u nich cechy osobowości
narcystycznej, które wyrażają się przekonaniem o własnej doskonałości i wyjątkowości.
Cechy te współwystępują z małą potrzebą rozumienia siebie i innych 81. Osoby posługujące
się technikami wirtualnej rzeczywistości (sztucznej, pozornej, urojonej) często narażone są
na poczucie „cybersamotności”, czyli tzw. techniki VR, często przedstawiają rzeczywistość
lepszą, więc coraz częściej odwiedzaną, by w końcu przenieść użytkownika w świat
fantazji. Mogą pojawiać się również stany o charakterze urojeniowym, np. przekonanie o
nieograniczonych możliwościach kreacyjnych i animacyjnych, które pozwalają na kontrolę

78
Politechnika Poznańska, Skutki uzależnienia od Internetu, <http://www.put.poznan.pl>, 15.09.2006.
79
J. Chwaszcz, M. Pietruszka, D. Sikorski, Media. Uzależnienia – fakty i mity, Lublin 2005, s. 127-128.
80
I. Ulfik-Jaworska, Gry komputerowe – zagrożenie czy szansa rozwoju dziecka, w: W służbie dziecku, red. J.
Wilk, Kraków 2003.
81
J. Chwaszcz, M. Pietruszka, D. Sikorski, op. cit., s. 130.

35
 otoczenia. Przerwy w użytkowaniu technik VR powodują również zniecierpliwienie,
pogorszony nastrój, porównywane do lekkiego „głodu narkotycznego”82.
Wyniki badań przeprowadzonych przez Aleksandrę Gałę umożliwiają
przedstawienie psychologicznego portretu osób nadużywających Internetu oraz gier
komputerowych. Osoby te cechuje niska emocjonalność, przejawiająca się w treści i formie
wyrażania emocji (są one ubogie i powierzchowne); niepokój, który manifestuje się w
dwóch sposobach zachowania: wycofywaniu się z kontaktów, apatii i obniżonej aktywności
lub manifestowaniu agresywności i impulsywności. Niepokojącym problemem,
występującym u osób uzależnionych od współczesnych mediów, jest traktowanie ludzi
przedmiotowo, których należy zniszczyć, wykorzystać lub oszukać, aby osiągnąć
zamierzony cel83.
Podsumowując rozważania dotyczące zaburzeń psychologicznych, powstałych pod
wpływem negatywnego oddziaływania komputerowo-sieciowego, należy wspomnieć
również o innym psychologicznym zaburzeniu wywoływanym używaniem komputera,
czyli tzw. komputerofobii. Problem ten pojawia się głównie w kształceniu osób dorosłych,
gdyż wraz z wiekiem zmniejsza się u nich plastyczność uczenia się, coraz trudniej zmienić
dotychczasowe przyzwyczajenia, jak również zaadoptować się w nowych warunkach, tj.
przystosować się do zmian wynikających z ciągłego postępu technicznego, do instalowania
coraz to nowszych programów i urządzeń. Wówczas mogą wystąpić takie objawy, jak: lęk,
niepokój oraz towarzyszące im bóle głowy, ogólne podrażnienie oraz koszmary nocne.
Mogą również występować reakcje charakterystyczne dla ogólnej reakcji stresowej, takie
jak: podwyższony poziom noradrenaliny i adrenaliny we krwi, przyspieszone tętno, wzrost
ciśnienia w naczyniach krwionośnych itp.84
Z badań przeprowadzonych przez B. Siemienieckiego, obejmujących grupę ponad
1000 nauczycieli wynika, że problem komputerofobii występuje nie tylko wśród
nauczycieli niepracujących zawodowo, ale również wśród nauczycieli czynnych
zawodowo. W związku z tempem zachodzących zmian należy, zatem oczekiwać
konieczności ciągłego dostosowywania się do nich użytkowników i pojawiania się nowych

82
M. Stasiowski, Komputer współczesnym nałogiem?,
<http://www.sp1kety.neostrada.pl/plik/czlowiek_nie_kom.doc>, 3.03.2008.
83
A. Gała, I. Ulfik, Oddziaływanie „agresywnych” gier komputerowych na psychikę dzieci, Lublin 2000, s.
57-58.
84
A. Hankała, op. cit., s. 77.

36
 problemów, których będą doświadczać nie tylko kształcący się dorośli85. Należy zatem
stwierdzić, iż komputerofobia jest problemem, który dzieci i młodzieży prawie nie dotyczy.

1.4.2. Skutki fizjologiczno-fizyczne

Do najbardziej widocznych skutków uzależnienia od komputera (sieci Internet)

zaliczyć należy zaburzenia fizjologiczno-fizyczne, które dość łatwo zdiagnozować, choć do
niedawna – z uwagi na niedopracowane uregulowania prawne – trudno je było traktować
jako choroby zawodowe. W grupie tej wyróżnia się przede wszystkim choroby i
dolegliwości oczu, które powstały pod wpływem promieniowania, które emituje monitor.
Szczególnie długotrwałe wpatrywanie się w ekran monitora powoduje astenopię
(niedomogę widzenia poprzez osłabienie siły wzroku lub mięśni ocznych), powstanie
przemijającej krótkowzroczności, a także zapalenie spojówek, pieczenie, podrażnienie,
łzawienie. Do podstawowych objawów przemęczenia oczu należą również: nagłe zaniki
ostrości widzenia, zaburzenia w postaci rozmazywania się obrazu i widzenia za mgłą oraz
zmiany percepcji barw. Objawy te wiążą się z niewłaściwym oświetleniem, jakością
obrazu, wielkością monitora, odbiciami światła na monitorze, złym zamontowaniem osłon
ekranowych, a nawet typem używanej czcionki. Poważną konsekwencją wytężonej i
długotrwałej pracy przy komputerze jest tzw. zespół suchego oka, który może doprowadzić
do stopniowej utraty wzroku86.
Zespół kanału nadgarstkowego zwanego ciasnym nadgarstkiem to kolejne
zaburzenie powstałe pod wpływem długotrwałego i nieumiejętnego korzystania z
komputera, a przede wszystkim z klawiatury komputerowej. Przy złym ustawieniu
klawiatury i nieumiejętnym rozłożeniu rąk następuje zbyt mocne zgięcie w stawie
promieniowo-nadgarstkowym, co prowadzi do ucisku tętnicy promieniowej i łuków
tętniczych dłoni. W efekcie następuje niedokrwienie ręki na odcinku nadgarstek, śródręcze
i palce. Takie ułożenie ręki skutkuje też długotrwałym napięciem mięśni, co może
prowadzić do ich bolesnych skurczów87.

85
B. Siemieniecki, Edukacja humanistyczna i komputery, w: Edukacja medialna, red. J. Gajda, S. Juszczyk, B.
Siemieniecki, K. Wenta, Toruń 2002.
86
I. Białokoz-Kalinowska, J. Piotrkowska-Jastrzębska, Zagrożenia zdrowotne wynikające z nieracjonalnego
korzystania z komputera przez dzieci i młodzież, w: Dziecko i media elektroniczne – nowy wymiar dzieciństwa,
red. J. Izdebka, T. Sosnowski, Białystok 2005, s. 116.
87
Politechnika Poznańska, <http://www.put.poznan.pl>, 03.06.2006.

37
 Zawroty i bóle głowy, niepokój, nerwowość, osłabienie oraz znużenie, to również
częste skutki negatywnego oddziaływania komputera88. Jednak do najpoważniejszych
chorób wynikających z przeciążeń należy Repetitive Strain Injury (RSI) Syndrom, czyli
zespół urazów wywołanych jednostronnym chronicznym przeciążeniem kończyn górnych
na odcinku dłoń-bark. Do objawów tej choroby należy dotkliwy ból przedramienia,
ramienia, szyi, łopatki, przegubu ręki oraz nadgarstka. Urazy te są groźne, ponieważ mogą
kumulować się przez wiele lat, a nieleczone mogą doprowadzić do usztywnień, bezwładu, a
nawet niezdolności do pracy89. U źródeł RSI leżą nieergonomiczne warunki miejsca
pracy90. Te wszystkie objawy odczuwamy podczas pracy, jednak dopiero po długim okresie
lub po odejściu od komputera, ponieważ mózg silnie koncentruje się w czasie pracy na tym,
co dzieje się na ekranie i nie potrafi w odpowiednim momencie interpretować sygnałów
ostrzegawczych. Są one zagłuszane aż do momentu, gdy stają się nie do wytrzymania.
Natomiast najnowsze badania prowadzone przez A. M. Laverdurea, G. Ermakova, V.
Bondarovskaja, I. Petrovskaja i innych, dotyczące szkodliwości promieniowania
elektromagnetycznego o niskich częstotliwościach (do 50 Hz) emitowanego przez ekrany
monitorów komputerowych oraz telewizorów, jak również telefonów komórkowych,
wskazują na częstotliwość występowania chorób cywilizacyjnych. Autorzy stwierdzili, że
pole elektromagnetyczne (SEM) powoduje obniżenie wydolności immunologicznej, co
sprzyja rozwojowi chorób nowotworowych, czy też powstawaniu alergii. Ponadto pole
elektromagnetyczne powoduje również częste infekcje, obniżenie płodności, zespół
przewlekłego zmęczenia, problemy z zapamiętywaniem oraz wzrost agresywności91.
Reasumując należy stwierdzić, że niewłaściwe korzystanie ze współczesnych
mediów może doprowadzić do wielu chorób i dysfunkcji somatycznych. Szczególnie
najbardziej podatne na to działanie są osoby młode.

1.4.3. Skutki społeczne

88
G. Kiedrowicz, Zagrożenia dla edukacji wspomaganej technologią informacyjną. „Gazeta IT” 22 czerwca
2005, nr 6 (36), <http://www.gazeta-it.pl>, 10.06.2006.
89
G. Penkowska, Emocjonalność i komputery, w: Media. Edukacja w globalizującym się świecie. Teoria.
Praktyka. Oddziaływanie, red. M. Sokołowski, Olsztyn 2003, s. 453.
90
Politechnika Poznańska…
91
D. Szymański, <http://www.vegamedica.pl>, 10.07.2006.

38
 Patogenny charakter uzależnienia od współczesnych mediów ujawnia się również w
aspekcie społecznym, doprowadzając niejednokrotnie do wyobcowania człowieka ze świata
realnego.
Współczesny człowiek, „bombardowany” setkami informacji płynących z Internetu,
niekiedy sprzecznych i wzajemnie się wykluczających, nie może uporządkować
proponowanych mu wzorów i koncepcji według swoich dotychczasowych zasad. Wielość i
różnorodność sprzecznych informacji stwarza zagrożenie dla optymalnego funkcjonowania
człowieka. Człowiek w natłoku informacji, których nie potrafi w całości przetworzyć i
odnieść do własnego systemu wartości, czuje się zagrożony i bezsilny, skłonny do działań
konformistycznych i okazjonalnych. Często poddaje się modzie oraz propozycjom
medialnym, które do niego docierają. Szczególnie atrakcyjne są przekazy oferujące
natychmiastową przyjemność i zaspokojenie wszystkich potrzeb odbiorcy – jest ich bardzo
wiele w Internecie92.
Konsumpcyjny styl życia to kolejna oferta proponowana młodzieży przez
współczesne media. Młodzi ludzie czerpią z mediów wiedzę o świecie, przyjmują
oferowane przez nie wzorce społecznych zachowań oraz uczą się zachodniego, tzw.
modnego stylu życia, w którym naczelne miejsce w systemie wartości zajmują przyjemności
pozbawione odpowiedzialności. Komputer oraz telewizja stają się obecnie modnym
środkiem wychowawczym. Zastępują niejednokrotnie rodziców skoncentrowanych na
pracy. To właśnie komputer, a szczególnie współczesne środki masowej komunikacji, w
dużej mierze kształtują postawy dzieci i młodzieży. Od treści przekazów medialnych zależy
stosunek młodego człowieka do świata, społeczeństwa, wartości narodowych i do drugiego
człowieka93. Niestety współczesne media mogą również doprowadzić do zagubienia się
człowieka, szczególnie w relatywizmie kulturowym młodzież nie może odnaleźć własnej
tożsamości i systemu wartości. Młodzi ludzie funkcjonują według zasady „tu i teraz”,
dlatego ich system wartości kształtuje się w podobny sposób. Najpopularniejszym
mechanizmem obronnym przed niezrozumieniem rzeczywistości przez młodzież jest
ucieczka w świat iluzyjnych gier czy wirtualnej rzeczywistości, która zaciera granice
między przeszłością, teraźniejszością i przyszłością, co stwarza iluzyjność czasu i
przestrzeni. Krańcowym przypadkiem negatywnego oddziaływania mediów elektronicznych
są twierdzenia wysuwane przez Williama Borroughsa, autora Nagiego lunchu. Akceptuje on

92
J. Chwaszcz, M. Pietruszka, D. Sikorski, op. cit., s. 132.
93
Ibidem, s. 134.

39
cyberprzestrzeń jako swój świat, przy czym formułuje żądania uwolnienia człowieka z
ograniczeń materialnego ciała poprzez rozwój technologii94.
Zagrożeniem społecznym wynikającym ze świata elektroniki jest anonimowość,
bowiem w Sieci funkcjonują idealne obrazy realnych konsumentów. Zmianie ulega wiek,
imię, wygląd zewnętrzny, cechy charakteru a nawet płeć. Wydarzenia z ostatnich miesięcy
dostarczają licznych dowodów świadczących o tragicznych konsekwencjach korzystania z
Internetu przez młodzież. Na przykład w Anglii uprowadzona została nastolatka, która w
Sieci podawała się za osobę pełnoletnią i nawiązała kontakt z dojrzałym mężczyzną95.
Do społecznych skutków uzależnienia od współczesnych mediów zaliczyć należy
także przestępczość komputerową, która jest formą przestępstwa przeciwko własności i
mieniu. Powszechnym zjawiskiem jest nielegalne kopiowanie programów na własny użytek,
wynikające z dużego zapotrzebowania na nie i zarazem wysokich ocen oryginalnych
egzemplarzy. Istnieje także zawodowe piractwo komputerowe, któremu nie są w stanie
przeszkodzić granice państwowe96.
Józef Bednarek wskazuje, iż młodzież korzystająca ze współczesnych mediów
narażona jest także na różnego rodzaju niebezpieczeństwa związane z handlem
elektronicznym, podczas którego niezbędne jest ujawnienie tajnych danych typu: numery
kart kredytowych, kody, hasła oraz dane kontaktowe. Ponadto autor wskazuje także na inne
zagrożenia płynące z Internetu, jak np. cyberterroryzm. Młodzi ludzie mający możliwość
swobodnego zamieszczania dowolnych informacji w Sieci mogą być narażeni na
oddziaływania terrorystyczne. Bowiem za pośrednictwem stron WWW terroryści
rozpowszechniają różnego rodzaju informacje, które mogą posłużyć do przeprowadzenia
ataków, a co gorsze nie tylko w Sieci97.
Kolejnym zagrożeniem społecznym według Józefa Bednarka jest piractwo
komputerowe, polegające na kopiowaniu, reprodukowaniu, używaniu oraz wytwarzaniu bez
zezwolenia produktu programowego chronionego przez prawo autorskie. Za pośrednictwem
Internetu młodzi ludzie ściągają nielegalnie różnorodne programy komputerowe oraz filmy,
których emisja niejednokrotnie nie odbyła się jeszcze w kinach. Autor wskazuje również na
działalność hackerską, np. skanowanie portów; IP spoofing (polega na podszywaniu się pod
cudze adresy IP. Hacker fałszuje adres IP, podszywając się pod zaufane adresy, żeby przejść

94
W. Godzic, Oglądanie i inne przyjemności kultury popularnej, Kraków 1996.
95
J. Chwaszcz, M. Pietruszka, D. Sikorski, op. cit., s. 136-137.
96
P. Sienkiewicz, Masowe komunikowanie w społeczeństwie informacyjnym, w: Mass media w systemie
komunikacji społecznej w Polsce, red. A. Kudłaszyk, Wrocław 1995.
97
J. Bednarek, op. cit., s. 113-116.

40
przez system ochrony oparty tylko na identyfikacji adresowej IP. W ten sposób można
włamać się do jakiejś firmy udając jej pracownika); social engineering (metoda polega na
wykorzystaniu ludzkich słabości przez nakłonienie administratora lub użytkownika do
ujawnienia haseł); łamanie haseł; buffet overflow (metoda polega na wykryciu błędów w
oprogramowaniu np. błędnie napisanej instrukcji w kodzie źródłowym, a następnie
przepełnienie systemu danymi przekraczającymi rozmiar bufora wejściowego);
wykorzystania niedbalstwa administratora i użytkownika; brak bezpieczeństwa fizycznego
(chodzi tu głównie o zabezpieczenia dostępu nie tylko do komputera, ale i urządzeń
sieciowych)98.
Natomiast Maciej Tanaś wskazuje, że młodzież korzystająca z nowych technologii
informacyjnych może być narażona na zagrożenia dydaktyczne oraz psychiczne. Autor
wyróżnia m.in.:
1. Zaburzenia funkcji poznawczych prowadzące do niemożności kontynuowania nauki.
Są to: zaburzenia percepcji, płynności uwagi, ograniczenie lub utrata zdolności
logicznego myślenia, poczucie zagubienia, natrętne myśli, zachowania
kompulsywne, zaburzenia pamięci, niemożność kontynuowania nauki jako
konsekwencja wyżej wymienionych zaburzeń i objawów towarzyszących, związana
np. z dyskomfortem psychicznym, pojawiającym się w wyniku drastycznych
interwencji, tj. z tzw. syndromu odstawienia niekiedy o drastycznym przebiegu.
2. Ucieczka od świata realnego do sztucznego, wirtualnego: złudne poczucie siły i
przynależności, często patologizującej rywalizacji (rekordy w grach, w Sieci) bez
respektowania zasad etycznych; złudne poczucie wolności, bycia niezastąpionym,
przymus bycia online, potrzeba autoprezentacji i poczucia obecności (własna strona
WWW).
3. Specyficzne postacie patologii społecznej: nieuzasadniona indywidualna lub
zbiorowa agresja i autoagresja oraz frustracje; powielanie wzorców patologicznych i
destrukcyjnych – agresja na ekranie ujawnia się w normach akceptowanych przez
grupy rówieśnicze i społeczności lokalne (subkultury, lokalne nacjonalizmy, rejony
podwyższonego ryzyka); dostęp do patologicznych grup o celach niejasnych,
funkcjonujących na pograniczu lub poza prawem. Przystąpienie do nich jest
równoznaczne z zaangażowaniem się lub byciem ofiarą (prostytucja, pornografia
dziecięca, pedofilia, handel żywym towarem, organami itd.); dostęp do toksycznych

98
Ibidem, s. 107-110.

41
 grup kulturowych, parareligijnych, pseudoterapeutycznych, krypto lub jawnie
satanistycznych, szerzących ideologię destrukcji, zła, agresji i nihilizmu.
4. Uzależnienia: syndrom Internet Addiction Disorder – niejednorodne zjawisko
uzależnienia od Internetu, tj. wewnętrzny przymus bycia w Sieci. Ulega mu 18%
użytkowników spędzających w Internecie ponad 70 godzin tygodniowo; syndrom
technohipnozy – popadanie w trans przez dzieci w trakcie emisji reklam lub gier
komputerowych; syndrom ASC – intensywne korzystanie z komputera może
prowadzić do zmienionych stanów świadomości, podobnych fizjologicznie i
psychologicznie do stanów intoksykacji farmakologicznej, alkoholowej czy
narkotycznej. Syndrom ten ułatwia akceptowanie różnych nakazów i zakazów, także
groźnych społecznie ideologii; uzależnienie od programów zawierających elementy
psychomanipulacji, technik perswazyjnych, technik kontroli umysłu, technik
bioneuromanipulacyjnych, działających na centralny układ nerwowy.
5. Dysfunkcje neurologiczne: syndrom padaczki ekranowej, któremu w Japonii w roku
1997 uległo prawie 1000 osób; nerwice99.
Natomiast Wiesław Babik wskazuje również na zagrożenia o charakterze
technicznym oraz prawnym, które ściśle się ze sobą wiążą, np. zagrożenie utraty danych
poprzez kradzież lub ich zniszczenie przez człowieka bądź wirusy komputerowe,
niejednokrotnie doprowadzają również do utraty praw autorskich100. Inne poważne
niebezpieczeństwa płynące z Sieci to tzw. spamy, czyli informacje wysyłane przez różnych
ludzi, zawierające treści pornograficzne, niechciane wiadomości lub adresy internetowe.
Wystarczy, że dziecko otworzy otrzymaną informację i w bardzo krótkiej chwili znajdzie się
na stronie przeznaczonej dla dorosłych101. Dlatego bardzo ważne jest, aby uczulić młodych
ludzi przed tego typu sytuacjami.
Ponadto ryzyko związane z zagrożeniami komputerowo-sieciowymi, jakie
przedstawiłam powyżej, może zmieniać się w zależności od występowania pewnych
dodatkowych czynników (warunków). Ogólnie można wyróżnić dwie kategorie takich
czynników – podmiotowe oraz sytuacyjne. W grupie czynników podmiotowych należy
wyróżnić kategorię czynników rozwojowych oraz czynników indywidualnych. Czynniki
rozwojowe (tj. wiek i związany z nim poziom rozwoju umysłowego, emocjonalnego i
społecznego) mogą w istotny sposób determinować ryzyko związane z określonymi

99
M. Tanaś, Medyczne skutki uboczne kształcenia wspomaganego komputerowo, „Toruńskie Studia
Dydaktyczne” 1993, s. 107-109.
100
W. Babik, Ekologia informacji – wyzwanie XXI wieku, <http://www.tuo.agh.edu.pl/wba.pdf>, 17.07.2006.
101
S. Taboł, Niebezpieczny Internet, „Życie Szkoły” 2004, nr 8, s. 15.

42
zagrożeniami. I tak np. problemy dotyczące uzależnienia od Internetu, czy też trudności
występujące w związku z zalewem informacyjnym i koniecznością dokonywania selekcji
materiału – częściej (większe ryzyko) występują u osób młodszych. Natomiast w przypadku
np. komputerofobii większy poziom ryzyka charakteryzuje osoby dorosłe102.
Zaś w odniesieniu do czynników indywidualnych jako podkategorii uwarunkowań
podmiotowych największe znaczenie należy przywiązywać do występowania pewnych
specyficznych właściwości osobowości jednostek. Chodzi mianowicie o to, iż pewne
specyficzne cechy osobowości czy też charakteryzowanie się pewnym typem osobowości
może sprzyjać rozwinięciu się określonych zagrożeń. Na przykład skłonność do zachowań
kompulsywnych może sprzyjać uzależnieniu od Internetu, a tzw. osobowość histrioniczna
podleganiu wpływom o charakterze manipulacyjnym, osobowość pograniczna (borderline)
natomiast zaburzeniom tożsamości103.
Podsumowując rozważania na temat konsekwencji wynikających z niewłaściwego
używania lub nadużywania współczesnych mediów, należy stwierdzić, że siła i jakość
oddziaływania mediów na człowieka zależy od cech jego osobowości, a w przypadku dzieci
przede wszystkim od środowiska wychowawczego. Ze względu na tak dużą różnorodność
osobowości w społeczeństwie nie można mówić o uniwersalnym modelu odbiorcy
medialnego. Ogólne cechy tego modelu są jednak wyraźne, bowiem człowiek współczesny
chce być odbiorcą aktywnym, kontrolującym rzeczywistość. Jednak człowiek znajdujący się
w świecie przeładowanym informacją nie jest w stanie odebrać i przetworzyć wszystkich
informacji, które do niego napływają. Niejednokrotnie podejmuje decyzje opierając się na
informacjach niepełnych, szczątkowych, które są mocno zabarwione emocjonalnie lub na
najczęściej powtarzanych104. Ponadto współczesny człowiek świadomie poszukuje w
mediach informacji i rozrywki, nieświadomie natomiast dąży do zaspokojenia różnych
potrzeb psychicznych. Media zaspokoiwszy potrzeby człowieka, oddziałują na niego
poprzez przekazywane treści. Niebezpieczeństwo tkwi w tym, że w przekazie medialnym
niejednokrotnie trudno jest odróżnić prawdę od fałszu, a rzeczywistość od iluzji105.

1.5. Indywidualne przypadki uzależnienia komputerowo-sieciowego

102
A. Hankała, Psychologiczne i społeczne…, s. 81.
103
A. Jakubik, Zaburzenia osobowości, Warszawa 1999.
104
R. Cialdini, Wywieranie wpływu na ludzi, Gdańsk 1996.
105
J. Chwaszcz, M. Pietruszka, D. Sikorski, op. cit., s. 138.

43
 1.5.1. Przypadki uzależnienia od gier komputerowych

Przypadek 1
Chłopiec, lat 11 uzależniony od gier komputerowych. Uczeń klasy IV szkoły
podstawowej. Jego ulubiony sposób spędzania czasu wolnego to granie w gry komputerowe.
Zajęciu temu poświęca ok. 3 godzin dziennie w tygodniu i ok. 4-5 godzin dziennie w
weekendy. Twierdzi, że piątek po południu i sobota to jego ulubione dni, ponieważ może
dłużej przesiadywać przed komputerem i grać w swoje ulubione gry. Najczęściej gra sam,
czasami w sobotę przychodzi do niego któryś z kolegów, ale zdarza się to rzadko. Chłopiec
jest jedynakiem. Rodzice – ojciec w wieku emerytalnym i pracująca matka – nie kontrolują,
ile czasu syn spędza na graniu i w jakie gry, gra. Dziecko ma specyficzne trudności w
uczeniu się (dysgrafię i dysortografię) oraz znaczne problemy z koncentracją uwagi.
Wykazuje niski poziom motoryki dużej i małej, ma trudności w nawiązywaniu kontaktów. Nie
ma przyjaciela. W kontakcie sprawia często wrażenie nieobecnego myślami, jakby
przebywał w swoim świecie. Zapytany, o czym myśli, często odpowiada, że o bohaterach
swoich gier wymieniając ich z imienia. Kiedyś opowiedział, że myśli o „swoim chowańcu”
(wychowanym przez niego), który choć mu wiernie służy i teraz na pewno walczy dla niego,
to niedługo będzie musiał go zabić, bo przecież on też go kiedyś zdradzi. Mówił o tym
spokojnie, bez żadnych emocji. Rozmowa dotyczyła gry „Czarno-biały”. Ulubionym
tematem rozmów dla chłopca są gry komputerowe, wtedy w kontakcie z rozmówcą ożywia
się. Najbardziej lubi gry zręcznościowe i „role-play”, czasami gra w gry strategiczne.
Dziecko mało czyta, zwykle nie czyta obowiązkowych lektur, lubi oglądać telewizję. Nie
uprawia żadnego sportu, trochę jeździ na rowerze. Każdą wolną chwilę poświęca grom
komputerowym. Z powodu trudności w uczeniu się oraz niewielkiej ilości czasu
poświęcanemu na naukę, jego oceny w szkole są niskie. Mała sprawność motoryczna, słabe
oceny oraz trudności w nawiązywaniu kontaktów sprawiają, że ma niską samoocenę.
Powoduje to dalszą izolację i zamykanie się w świecie gier komputerowych106.

Przypadek 2
Chłopiec, lat 7. Zainteresował się komputerem, zanim opanował sztukę chodzenia.
Monitor w dużo większym stopniu przyciągał jego uwagę niż grzechotki i samochodziki.
Szybko pojmował, o co chodzi w poszczególnej grze. Kiedy miał 3 lata był w tym naprawdę

106
J. Bednarek, op. cit., s. 135-136.

44
dobry. Miał kilku starszych braci, którzy też lubili grać, więc w domu był duży wybór gier.
To właśnie ich różnorodność nie pozwoliła chłopcu się nudzić. Bardzo szybko komputer stał
się jego światem. Do domu wprowadził rywalizację. Porównywał swoje wyniki w grze z
wynikami braci i upewniał się, że jest dobry w tym, co robi. Dawało mu to satysfakcję i siłę,
aby spędzać kolejne godziny w wirtualnym świecie. Dziś chłopiec ma 7 lat. Nie wyobraża
sobie życia bez komputera. To komputer stał się jego życiem, żyje po to, aby grać. Chodzi do
szkoły, bo jest zmuszany przez rodziców. Jest w stanie wykonać każde ich polecenie, aby
tylko usiąść przy komputerze. Je obiad, odrabia lekcje, bo wie, że taka jest droga do gry. Jak
wykona swoje obowiązki rodzice pozwalają mu na spędzanie czasu w sposób przez niego
wybrany. Chłopiec jest obojętny na wszystko, co dzieje się wokół. Nie interesują go zwykłe,
codzienne sprawy. Kiedy nie gra jest przeważnie przygaszony, obojętny i otępiały. Prośbami
o ustąpienie miejsca przy komputerze potrafi męczyć godzinami. Wszystko jest w porządku,
kiedy gra dobrze mu idzie, ale w momencie, kiedy zaczyna przegrywać wyzwala się w nim
ogromna agresja. Staje się wściekły, rozżalony, potrafi uderzać pięściami w przedmioty, a
nawet w ludzi. Mimo tego, że zostaje ukarany, za każdym razem reaguje w ten sam sposób.
Rodzice martwią się o niego, bo stracili nad nim wszelką kontrolę. Ze szkoły ciągle
napływają skargi. Chłopiec jest „pyskaty”, chce być najlepszy, nie znosi porażek, przejawia
agresję w stosunku do starszych, wszystkie spory chce rozwiązywać biciem. Często przenosi
sceny z gier komputerowych na sytuacje w swoim życiu, np. naśladując obejrzane sposoby
uderzenia drugiej osoby107.

1.5.2. Przypadki uzależnienia od Internetu

Przypadek 1
Dziewczyna, lat 15. Początki uzależnienia zaobserwowano 2 lata temu, gdy rodzice
kupili komputer i podłączyli Internet. Najpierw sporadycznie korzystała z Sieci i wyłącznie w
celach naukowych – wiązało się to z kosztami. Całkowicie odmieniło ten stan rzeczy
założenie stałego łącza, co dawało dostęp 24 godziny na dobę. Zaprzestawała korzystania z
Internetu jedynie w celu pozyskania konkretnych informacji. Zaczęła coraz więcej czasu
spędzać przed monitorem. Oprócz wyszukiwania potrzebnych zagadnień, dziewczyna
odkrywała i zafascynowała się wszelkiego rodzaju „czatami”. Poznawała tam wielu ludzi, a

107
Ibidem, s. 137-138.

45
rozmowy z nimi wciągały ją do tego stopnia, że nie widziała świata poza tym. Początkowo
spędzała w Internecie 2 godziny dziennie, z czasem przerodziło się to w 4 i więcej. Obecnie
jest tak, że gdy tylko otwiera oczy od razu włącza komputer. Nawet jedząc śniadanie i
przygotowując się do szkoły, komputer jest włączony. Po powrocie ze szkoły jest tak samo.
Najpierw komputer, a dopiero potem ewentualnie myśli o zjedzeniu obiadu. I tak do samego
wieczora, dzień w dzień. Skutki nadużywania przez nią Internetu są już bardzo widoczne.
Dziewczyna przestała wychodzić z domu i utrzymywać kontakty koleżeńskie. Z koleżankami
porozumiewa się przez Internet, gdyż wszyscy jej znajomi mają stałe łącze, nie ma z tym
problemu. Pomimo że przebywa w domu, jest jakby nieobecna. Nie reaguje, jak się coś do
niej mówi lub o coś się ją prosi. Internet wpłynął także negatywnie na jej osiągnięcia
szkolne. Pojawiło się coraz więcej zaległości, zaniedbań. Mając zaledwie 15 lat odczuwa
bóle krzyża spowodowane wielogodzinnym siedzeniem przed komputerem. Coraz częściej
bolą ją oczy i ma kłopoty ze wzrokiem. Rodzice zaczęli zdawać sobie sprawę z zagrożeń i
obecnie starają się ograniczyć jej dostęp do Internetu108.

Przypadek 2
Chłopiec, lat 17. Na 16 urodziny i w nagrodę za bardzo dobre wyniki w nauce
otrzymał w prezencie komputer z dostępem do Internetu. Rodzice uważali, że dzięki temu
będzie miał możliwość rozwoju intelektualnego, oszczędzi czas na szukanie informacji, a
także więcej będzie przebywał w domu. Od samego początku chłopiec bardzo dużo czasu
spędzał przy monitorze. Rodzice, którzy nie mieli pojęcia o obsłudze komputera byli bardzo
dumni, że ich syn jest tak zdolny i z taką łatwością surfuje po Internecie.
Chłopiec coraz częściej przesiadywał w domu, oczywiście przed komputerem. Nie
wychodził do biblioteki, bo potrzebne informacje miał w Internecie. Nie chodził na dyskoteki
(tak lubiane do tej pory), bo strata czasu. Nie spotykał się z kolegami, bo go nudzili. On
przecież miał „przyjaciół” na całym świecie, fascynujących i ciekawych, potrafiących go
wysłuchać i zrozumieć. Dopiero po około pół roku dotarło do rodziców, że z ich synem
dzieje się coś złego. Przestał się odzywać, denerwowały go rodzinne rozmowy, w których
wcześniej był głównym rozmówcą. Najbezpieczniej i najlepiej czuł się sam w swoim pokoju
przed włączonym monitorem. W końcu zaczął zapominać nawet o śnie. Siadając rano w
sobotę przed monitorem potrafił „ocknąć” się w niedzielę po wielogodzinnej wędrówce po
Sieci i nie umiał odtworzyć tego, co robił. Rodzice stanowczo zażądali ograniczenia czasu

108
Ibidem, s. 144.

46
spędzanego w Internecie. Wydawało się, że wszystko wróciło do normy, dopóki nie wydało
się, że chłopak opuścił się w nauce, gdyż zamiast być w szkole, korzystając z nieobecności
rodziców, przesiadywał w domu przed komputerem, a wieczorem wychodził do kafejki
internetowej, którą opuszczał jako ostatni. Powtarzające się u niego bóle kręgosłupa,
nieświadome ruchy palcami imitujące naciskanie klawiszy, natrętne myśli o surfowaniu po
Internecie, w końcu stany depresyjne zmusiły rodziców do zgłoszenia się o poradę do
psychologa, który stwierdził, że ma do czynienia z uzależnieniem. Chłopak wyśmiał
diagnozę, stwierdził, że przebywaniu w Sieci zawdzięcza swój intelektualny rozwój,
„szlifuje” języki, ma szerokie kontakty. Nie chciał słyszeć o jakimkolwiek leczeniu, miał
pretensje do rodziców, że chcą zrobić z niego wariata. Coraz bardziej zamykał się w sobie.
Nie otrzymał promocji do następnej klasy. W dyskusji „na czacie” przyznał, że ma myśli
samobójcze109.

Przypadek 3
Chłopiec, lat 15. Komputer dostał na gwiazdkę mając lat 13. Zaczęło się niewinnie.
Od wujka dostał multimedialną encyklopedię i program do nauki języka angielskiego.
Pożyczył parę gier strategicznych od kolegów. I to wszystko. Kiedy nie czytał książek o
Francji, biegał po podwórku z przyjaciółmi. Uwielbiał koszykówkę, grał także chętnie w
„nogę”, i przed komputerem siadał sporadycznie. Kłopoty tak naprawdę pojawiły się
dopiero, gdy zainstalowano Internet. Z myślą, że przyda się Rafałowi do szkoły, no i że
będzie mógł poszukać ciekawostek o Francji – wspomina mama Rafała. I tak było na
początku. Rodzice mieli z nim bardzo dobry kontakt, toteż cokolwiek nowego w Internecie
znalazł to od razu szedł do rodziców pochwalić się tym. Któregoś razu stwierdził, że wpisał
się do jakiejś gry międzynarodowej, że tam grają najbardziej oczytani młodzi ludzie na
świecie. Szybko znalazł się w czołówce w swojej grupie wiekowej i chyba to go zniechęciło.
W pewnym momencie Rafał przestał informować rodziców, co robi w necie. Z biegiem czasu
w ogóle przestał z nimi rozmawiać. Wołanie, czy to na obiad, czy kolację, trzeba było
powtarzać kilkanaście razy. Siedział tylko przy komputerze. Nie było już książek, piłki,
kolegów. Kiedyś ojciec nakrył go, że siedział w Internecie w nocy. Okazało się, że wcale nie
wyłączał komputera na noc. Kiedy rodzice szli spać, on wstawał i „buszował” w Sieci. To
jeszcze jednak nie wzbudziło niepokoju rodziców. Przecież tak postępują wszyscy 15-
latkowie: wolą zajmować się swoimi sprawami niż rozmawiać z rodzicami, wolą gry od

109
Ibidem, s. 145-146.

47
nauki i nie „pałają” miłością do szkoły. Ale najgorsze miało dopiero przyjść. Rafał zaczął
być agresywny, ale rodzice nie przywiązywali do tego zbytniej uwagi, tłumacząc, że jest to
okres dojrzewania – przecież to też wszyscy mają. Po pewnym czasie zaczęły się pojawiać
objawy zewnętrzne. Rafał przestał jeść, bo jedzenie zabierało jemu czas, nie chciał się myć,
bo mycie zajmowało czas, przestał także chodzić do szkoły, bo lekcje trwały za długo. A
każda minuta spędzona bez komputera była dla niego czasem straconym. Rodzice, a także
znajomi Rafała zauważyli u niego jeszcze inne niepokojące symptomy: chłopak był
rozkojarzony, zapominał o faktach, które miały miejsce niedawno, wiele czynności
wykonywał odruchowo, zaniedbywał powierzone mu obowiązki, wszystko przestało mieć
znaczenie: szkoła, świadectwo, pasje, znajomi. Do psychologa rodzice zaciągnęli go
podstępem. Najpierw jednak ojciec odłączył komputer całkowicie. To spowodowało bunt i
ucieczkę Rafała do kawiarenki internetowej. Po paru próbach „ściągnięcia” go do domu,
rodzice obiecywali mu, że jeśli zgodzi się pójść do lekarza, będą włączać Internet, ale na
taki czas, na jaki zgodzi się specjalista. Jeśli lekarz uzna, że jest on zdrowy, to nie będą
ograniczać dostępu do netu. Zgodził się. Niestety diagnoza była inna. Rafał miał wszystkie
objawy uzależnienia, które wymieniają specjaliści zajmujący się tym problemem110.

110
E. Kin, Żywe trupy z netu, <http://www.tygodniknowy.pl>, 26.10.2006.

48
2. Zapobieganie uzależnieniu od współczesnych mediów

2.1. Sposoby zapobiegania uzależnieniu młodzieży od współczesnych

mediów

Głównym sposobem zapobiegania uzależnieniu młodzieży od współczesnych

mediów jest ćwiczenie technik efektywnego wykorzystania czasu i ograniczenie możliwości
korzystania z komputera, a przede wszystkim z Internetu. Niestety młodzi ludzie nie są w
stanie sami opanować tych umiejętności. Dlatego działania profilaktyczne powinny
obejmować nie tylko dzieci i młodzież, ale przede wszystkim dwa główne środowiska, w
których oni przebywają, tj. szkołę oraz rodzinę.
Zdaniem D. Zarębskiej-Piotrowskiej szkoła powinna uczyć higienicznego
korzystania z technologii technicznych oraz kultury informatycznej. Nie wolno wszystkiego
przyjmować bezkrytycznie, nie zwracając uwagi na konsekwencje. Uczniowie muszą
wiedzieć, że z mediów należy korzystać w sposób świadomy. Nie można im zabraniać
korzystania z technologii, ale należy ich skłaniać do umiaru i nabywania kultury
informatycznej. Komputer to nie jedyna forma spędzania wolnego czasu, są jeszcze inne,
alternatywne formy, jak np.: czytanie, podróże, hobby niezwiązane z komputerem. Nie
można również rozmawiać tylko o grach, komputerach i nowinkach technicznych. Jeśli
nasze dziecko właśnie tak się zachowuje, jest to sygnał dla nas, że należy podejmować
odpowiednie kroki i nie dopuścić do uzależnienia111.
Obecnie coraz więcej szkół w Polsce w swoich programach profilaktycznych kładzie
nacisk nie tylko na zapobieganie rozwojowi dotychczasowych problemów patologicznych,
takich jak: alkoholizm, narkomania, czy też agresja, ale również na eliminację oraz redukcję
negatywnych czynników płynących ze współczesnych mediów. Na przykład w jednym z
liceów w Warszawie program profilaktyki obejmuje nie tylko zapobieganie uzależnieniom
od środków psychoaktywnych, ale również od komputera, gier komputerowo-sieciowych
oraz Internetu. Do głównych zadań tego programu należy zapoznanie uczniów z
racjonalnym wykorzystaniem komputera w jego pracy i w czasie wolnym oraz
z zagrożeniami związanymi z grami wirtualnymi, które mogą wpływać na osobowość
uczniów. Ponadto uczniowie nabywają wiedzę dotyczącą skutków psychofizycznych,

49
związanych z długotrwałym korzystaniem z komputera, oraz są uświadamiani, że gry
sieciowe mogą wpływać na zmiany stanów ich świadomości112.
Niestety, nie zawsze placówki szkolne, a przede wszystkim kadra dydaktyczna, są
dostatecznie wyposażone w wiedzę na temat zagrożeń płynących ze współczesnych
mediów. Zazwyczaj większość programów profilaktycznych opracowanych przez szkoły nie
realizuje swoich założeń. Niedostatek informacji o charakterze profilaktycznym powoduje,
że nauczyciele narzekają na brak przygotowania do zmierzenia się z problemem, a dzieci
pozostają nadal bezbronne. Aby zatem działania profilaktyczne były naprawdę skuteczne,
wszyscy zainteresowani muszą zrozumieć, że Internet nie jest tylko formą aktywności
intelektualnej – ma swoje reperkusje behawioralne i implikacje emocjonalne. Aby dotrzeć z
apelami o bezpieczeństwo do szerokiej gamy odbiorców, tj. dzieci, rodziców, bibliotek,
organizacji na rzecz dzieci, szkół itp., potrzebna jest bardziej wszechstronna edukacja,
dotycząca uświadomienia zagrożeń w ramach szerszego programu poznawania Internetu113.
Edukacja powinna obejmować nauczycieli, rodziców, opiekunów, pracowników bibliotek,
szkół, organizacji młodzieżowych i wszystkich tych, którzy udostępniają dzieciom Internet.
Wielu młodych ludzi zlekceważy zapewne ostrzeżenia przed nawiązywaniem kontaktów z
nieznajomymi przez Internet i nie posłucha sformułowanych dyrektywnie i autorytatywnie
zakazów i nakazów114. Dlatego aby programy były skuteczne, muszą uwzględniać również
głosy młodzieży przy tworzeniu odpowiednich strategii, a opiekunom powinny przekazywać
wiedzę i umiejętności dostosowane do poziomu odbiorcy. Również rodzice potrzebują
bardziej wszechstronnej informacji na temat możliwości filtrowania i monitorowania treści
internetowych oraz zrozumieć, że rozwiązania techniczne nie zastąpią bezpośredniego
zaangażowania najbliższych i ludzi zawodowo zajmujących się dziećmi. Środki zaradcze
stosowane online trzeba uzupełnić o akcje uświadamiające offline, przy wsparciu
finansowym i poparciu władz lokalnych i centralnych. Wiedza przekazywana na temat
Internetu powinna koncentrować się na jego mocnych stronach, a nie na słabościach, by
młodzież wykorzystała możliwości edukacyjne stąd płynące. Ponadto, aby zminimalizować
ryzyko i promować bezpieczeństwo w Internecie, trzeba również dzieci wyposażyć w
wiedzę i umiejętności techniczne, by same mogły się bronić poruszając się w
cyberprzestrzeni. Dziecko umiejące odpowiednio korzystać z dobrodziejstw Internetu to

111
Za: S. Taboł, Cyberuzależnienia, „Edukacja Medialna” 2003, nr 1.
112
Statut XIV Liceum Ogólnokształcącego im. Stanisława Staszica, <http://www.bib.staszic.waw.pl>, 4.07.2006.
113
I. R. Berson, Cyberofiary: psychospołeczne konsekwencje wykorzystywania młodzieży za pośrednictwem
Internetu, <http://www.dzieckowsieci.pl>, 05.07.2006.

50
dziecko, które umie odróżnić to, co jest najwyżej niejednoznaczne od tego, co może być
groźne. Niestety niełatwo to osiągnąć. Dziecko reaguje na komunikaty, nie uświadamiając
sobie często pojedynczych bodźców symbolizujących niebezpieczeństwo. W apelach o
bezpieczeństwo w cyberprzestrzeni często kładzie się duży nacisk na konieczność uczenia
dzieci, jak rozpoznawać zagrażające sytuacje. Trzeba jednak pamiętać, że proces
werbowania dziecka może być wpleciony w nawiązywanie pozornie wolnej od zagrożeń
znajomości, która rozwija się w sposób naturalny w kierunku coraz bardziej intymnych
zwierzeń między dzieckiem a jego internetowym powiernikiem. Interakcje, do których
dochodzi pomiędzy ludźmi, tworzą zbiorowe doświadczenie, które wzmacnia więź i może
być wykorzystane do budowy zaufania i ukrycia oszustwa. Dziecku potrzebne są
umiejętności dostrzeżenia potencjalnie szkodliwych intencji osób napotykanych w
Internecie oraz zrozumienie zagrożeń anonimowości. Edukacja na temat ryzyka
wykorzystywania dzieci za pośrednictwem Internetu oraz okoliczności i środków
stosowanych, by dziecko zwabić, pomoże tak dzieciom, jak i dorosłym lepiej rozpoznawać
zagrożenia i skuteczniej im się przeciwstawiać115. Pomocne w profilaktyce uzależnienia
młodzieży od współczesnych mediów mogą być scenariusze zajęć oraz spotkań z rodzicami
na temat bezpieczeństwa w Sieci zamieszczone na końcu niniejszej pracy.

2.2. Formy profilaktyki

2.2.1. Przewodniki po Internecie

Przewodniki po Internecie to najczęściej stosowana forma działań profilaktycznych.

Przewodniki są dystrybuowane zarówno online (poprzez strony internetowe), jak i metodą
tradycyjną, tj. w formie broszur, książek i filmów video. Ich odbiorcami są głównie dzieci w
różnym wieku oraz rodzice. Przykładem organizacji popularyzującej taki przewodnik jest
Childnet International. Na swojej stronie internetowej autorzy promują bezpieczny sposób
korzystania z globalnej sieci (http://www.childnet-int.org). Hasło odnoszące się do
wskazówek, jakimi mają kierować się dzieci, używając Internetu, brzmi Smart (ang. bystry,
inteligentny), a wskazówki te są następujące:
1. Nie ujawniaj swoich danych personalnych;

114
N. Williams, Promoting safe use of the Internet. Final report to the European Commission, 2000,
<http://www.childnet-int.org/publications>, 15.08.2006.

51
 2. Bez zgody rodziców nigdy nie spotykaj się z nikim, kogo poznałeś/aś przez Internet;
3. Nigdy nie przyjmuj e-maili, załączników itp. od osób, których nie znasz i którym nie
ufasz;
4. Pamiętaj, że ludzie w Internecie mogą podawać się za kogoś innego niż są naprawdę;
5. Powiedz rodzicom, jeżeli coś sprawiło, że czujesz się zakłopotany116.
Smart jest uniwersalną propozycją zachowań w Internecie dedykowaną wszystkim
użytkownikom, nie tylko najmłodszym. Przedstawione obrazowo i w przystępny sposób
propozycje wydają się być skutecznym narzędziem edukacyjnym. Oto przykład takiego
przewodnika.

Przewodnik dla dzieci

1. Nigdy nie podawaj informacji o sobie, takich jak: twój adres, numer telefonu, miejsce
pracy i numer do rodziców oraz nazwa i miejsce swojej szkoły;
2. Mów swoim rodzicom wszystko, co sprawiło, że czujesz się zakłopotany, kiedy
używałeś Internetu;
3. Nigdy bez zgody rodziców nie umawiaj się na spotkanie z kimś, kogo poznałeś w
Internecie. Jeżeli rodzice zgodzą się na spotkanie, upewnij się, że odbędzie się ono w
miejscu publicznym i nie idź tam sam;
4. Nigdy nie odpowiadaj na wiadomości z Sieci, które są dwuznaczne, obsceniczne,
agresywne, przerażające albo wywołujące u ciebie zmieszanie. Zrób kopię takiej
wiadomości i przekaż rodzicom, oni wyślą to do odpowiednich władz;
5. Nigdy bez zgody rodziców nie wysyłaj własnych zdjęć ani innych prywatnych
materiałów osobie, którą poznałeś online;
6. Przestrzegaj reguł, jakie ustalili twoi rodzice, dotyczących korzystania z Internetu;
7. W Internecie znajdują się strony przeznaczone tylko dla dorosłych. Jeżeli sam znajdziesz
taką stronę, opuść ją i przejdź na jedną ze stron przeznaczonych dla dzieci117.
Jeśli chodzi o przewodniki przeznaczone dla młodzieży oraz rodziców, to są one
bardzo podobne. Jedyna różnica to język, który jest dostosowany do wieku odbiorców i
ilości zawartych informacji. Przewodniki przeznaczone dla rodziców zawierają również
dodatkowe rady dotyczące sposobów kontrolowania stron WWW odwiedzanych przez
dzieci.

115
I. R. Berson, op. cit.
116
T. Kasprzak, Bezpieczna sieć – o profilaktyce zagrożeń dzieci w Internecie, <http://www.dzieckowsieci.pl>,
05.07.2006.
117
Ibidem.

52
 2.2.2. Filtrowanie i ocenianie przekazów internetowych

Niezmiernie ważnym działaniem profilaktycznym są również technologie filtrujące

treści stron internetowych lub blokujące dostęp do określonych miejsc w Sieci (np. Cyber
Patrol, Cyber Sitter, Net Nanny lub Surf Watch). Zainstalowanie takiego programu,
działającego prewencyjnie, chroni młodego człowieka przed dostępem do treści związanych
z seksem i przemocą. Przykładowo, program Surf Watch nie pozwala na dostęp do ponad
tysiąca serwerów internetowych, które jego twórcy uznali za pornograficzne. Ponadto
potrafi on również zablokować dostęp do serwerów, których nazwy zawierają słowa
związane z pornografią. Rodzice mogą także korzystać z oprogramowania monitorującego
połączenie sieciowe, pozwalającego sprawować kontrolę nad wykorzystaniem dostępu do
Internetu przez dzieci (np. program Cyber Snop)118. Ponadto istnieją również tzw. systemy
oceniające (rating systems). Są to programy o różnym stopniu selekcji danych. Przykładem
takiego systemu jest The Recrational Software Council (http://www.rsac.org), który daje
możliwość samodzielnego decydowania o rodzaju i natężeniu filtracji. Zatem rodzice mogą
wybierać poziom nasycenia danymi treściami, który uznają za właściwy dla swoich
dzieci119. Niestety, niepokojący jest fakt, iż większość rodziców nie jest w stanie
samodzielnie zainstalować odpowiedniego systemu filtrującego. Badania przeprowadzone
na terenie Wielkiej Brytanii wśród rodziców w zakresie filtrowania treści internetowych
wykazały, że 20% rodziców nie wie, jak samodzielnie zainstalować taki system, a 26%
przyznało się, że nie jest pewna czy ma zainstalowany program 120. Taki stan rzeczy
wskazuje, zatem na konieczność edukacji rodziców w zakresie profilaktyki uzależnienia od
Internetu.

2.2.2.1. Charakterystyka niektórych programów

filtrująco-blokujących

Cenzor

118
J. Bednarek, op. cit., s. 103-104.
119
T. Kasprzak, op. cit.
120
Ch. Coaklley, Systemy filtrowania i blokowania niewłaściwych treści w Internecie na przykładzie Wielkiej
Brytanii, <http://www.dzieckowsieci.pl>, 05.07.2006.

53
 Cenzor to polski program umożliwiający kontrolę nad korzystaniem z zasobów
Internetu. Blokuje dostęp do stron zawierających treści niebezpieczne i niecenzuralne, takie
jak: pornografia, przemoc i agresja, narkotyki, sekty oraz czaty i komunikatory, które
stanowią zagrożenie pedofilią.
Program dostępny jest w wersjach:

1. Cenzor IND – dla indywidualnych odbiorców;

2. Cenzor EDU – dla placówek oświatowych;

3. Cenzor BIZ – dla firm.

Po zainstalowaniu i włączeniu programu Cenzor nie wymaga on już stałej ingerencji

użytkownika, baza danych aktualizowana jest automatycznie raz w tygodniu. Podczas
instalacji program kopiuje z serwera bazę danych zakazanych stron oraz pliki zawierające
algorytmy blokujące, które analizują zawartości stron internetowych w wielu językach. Raz
w tygodniu jest dostępna aktualizacja bazy i algorytmów programu. Aktualizacje są
bezpłatne przez cały okres trwania licencji programu. Dezaktywacji programu może
dokonać tylko osoba znająca hasło. Ponadto program posiada kilka zabezpieczeń – przed
kopiowaniem, przed odinstalowaniem oraz zmianą ustawień (hasłem administratora), jak
również przed wykasowaniem katalogu zawierającego pliki programu Cenzor – opcja
ukrywanie katalogu Cenzor. Na każdym stanowisku użytkownika programu Cenzor
powstaje zapis historii odwiedzanych stron z możliwością odfiltrowania zakazanych stron.
Raport taki zawiera podstawowe informacje, takie jak: data, godzina, adres strony, kategoria
blokady. Ponadto posiada również opcję pozwalającą włączyć ochronę przed samoistnym
ściąganiem się na dysk twardy komputera „śmieci” internetowych. Administrator programu
może wpływać na sposób funkcjonowania zabezpieczeń, poprzez dokładanie własnych tzw.
hostów do bazy stron zakazanych, jak również może odblokowywać strony, które znajdują
się już w bazie. Ponadto program posiada funkcje pozwalające ograniczać czas spędzany w
Internecie. Dostępna jest także funkcja szybkiej konfiguracji przez sieć lokalną121.

Motyl
Motyl to program kontrolujący korzystanie z zasobów Internetu. Blokuje on strony
zawierające treści erotyczne i pornograficzne, a ponadto pozwala również na
zablokowanie dostępu do czatów, stron z bramkami SMS oraz uniemożliwia uruchamianie

121
Omówienie filtrów rodzinnych, <http://www.mp.mmx.pl/>, 09.08.2006.

54
komunikatorów: Gadu-Gadu, ICQ, czy Tlen. Program Motyl analizuje treść strony pod
kątem zawartości niedozwolonych słów i w przypadku ich występowania zamyka stronę.
Program ma wbudowane słowa kluczowe, których wystąpienie na stronie jest
niedozwolone. Są to słowa zarówno polskie, jak i obcojęzyczne. Jeżeli na stronie liczba
słów zakazanych osiągnie niedozwolony poziom, wówczas strona jest zamykana122.

Opiekun Dziecka w Internecie

Opiekun Dziecka w Internecie jest pierwszym w Polsce programem kontrolującym
dostęp dzieci do Internetu. Jest on bardzo łatwy w obsłudze a jednocześnie zawiera szereg
zaawansowanych mechanizmów, m.in. posiada bazę blokowanych witryn, która jest na
bieżąco aktualizowana przez Internet. Ponadto program został wyposażony w mechanizm
kontroli treści otwieranych stron, rozpoznający 7 języków obcych. Program blokuje strony
zawierające m.in. pornografię, przemoc oraz strony propagujące narkotyki. Opiekun
Dziecka w Internecie posiada również polski interfejs użytkownika i system pomocy,
wbudowaną bazę adresów stron internetowych – baza ta zawiera w chwili obecnej dane o
ponad 560 tys. polskich i zagranicznych stronach internetowych. Program „wpina” się
również do systemu Windows, co sprawia, że jego mechanizmy są bardzo trudne do
obejścia. Dzięki tej metodzie program działa z wszystkimi możliwymi programami
korzystającymi z protokołu HTTP, (co odróżnia Opiekuna od wielu innych polskich
programów). Również wykasowanie plików programu nie powoduje ominięcia jego
mechanizmów. W takim wypadku komputer zostaje odcięty od sieci Internet. Ponadto
program posiada moduł aktualizatora, umożliwiający pobieranie z Internetu baz
używanych przez program oraz instalację nowych wersji programu. Dla
zminimalizowania ilości przesyłanych danych, pobierane pliki aktualizacji są
kompresowane, a w wypadku baz, informacje przesyłane są w sposób przyrostowy.
Natomiast opcje konfiguracji, deinstalacji programu zabezpieczone są poprzez hasło123.
Należy również wspomnieć, iż program ten uzyskał pierwsze miejsce w rankingu
miesięcznika „Komputer Świat”.

Opiekun Ucznia. Net

122
Ibidem.
123
Ibidem.

55
 Opiekun Ucznia. NET to w pełni uniwersalny sieciowy program kontrolujący treści
internetowe. Pozwala on na centralne zarządzanie profilami dostępu do Internetu na
wszystkich komputerach w sieci. Program oszczędza czas oraz pracę opiekuna pracowni
komputerowej. Na konsoli administratora pracowni dostępne są ustawienia, raporty oraz
statystyki z pracy stanowisk sieciowych. Program blokuje niepożądane strony internetowe
na podstawie definiowanych profili ograniczeń. Profile mogą dotyczyć zarówno całej sieci
globalnie, jak i poszczególnych stanowisk sieciowych (dzięki temu możliwe jest np.
wyłączenie spod kontroli programu wybranych komputerów). Dodatkowo wprowadzony
został moduł podglądu pracy ucznia ze stanowiska nauczycielskiego. Podobnie, jak wyżej
omówione programy Opiekun Ucznia. Net posiada polski interfejs użytkownika i system
pomocy, wbudowaną bazę adresów stron internetowych, mechanizm kontroli treści strony
na podstawie określonych słów kluczowych, jak również „wpina” się w system Windows,
co sprawia, że jego mechanizmy są bardzo trudne do obejścia. Posiada on również moduł
aktualizatora, umożliwiający pobieranie z Internetu baz używanych przez program oraz
instalację nowych wersji programu. Natomiast wszystkie opcje konfiguracji oraz
deinstalacji programu są zabezpieczone poprzez hasło124.

2.2.3. Hotlines

Hotlines to rodzaj linii interwencyjnych, których celem jest informowanie

odpowiednich władz o istniejących w Sieci nielegalnych materiałach. Jest to
rozpowszechniony i skuteczny sposób walki z przejawami pornografii i pedofilią w
Internecie. Hotlines dzielą się w zależności od rodzaju przestępstw, o których informacje
przyjmują. Są hotlines denuncjujące posiadanie i dystrybucję dziecięcej pornografii,
wykorzystywanie seksualne dzieci, dziecięcą prostytucję, seks-turystykę, w którą włączane
są dzieci. Przykładem organizacji stosującej hotlines jest The National Center for Missing &
Exploited Children125.
2.2.4. Jedno kliknięcie więcej

Jedno kliknięcie więcej to kampanie online informujące o zagrożeniach

występujących w Sieci, czyli dziecięcej pornografii oraz działaniach pedofilów. Zawierają
one porady dla dzieci, nauczycieli i rodziców, jak tych zagrożeń unikać i jak z nimi walczyć.
Znaleźć w nich również można adresy stron przyjaznych dzieciom, (czyli posiadających

124
Ibidem.
125
T. Kasprzak, op. cit.

56
walory edukacyjne, gdzie przedstawione treści podlegają monitorowaniu i są
dostosowywane do wieku odbiorców), gier i quizów. Nazwa tego typu kampanii wynika ze
struktury stron WWW, z których za pomocą „jednego kliknięcia” można przejść do innych
stron o podobnej tematyce126. Ponadto na wielu stronach WWW często odnaleźć można
więcej niż jeden z typów kampanii wyróżnionych powyżej. Warto wspomnieć również o
nielegalnych działaniach hakerów, których celem jest walka z pedofilią i pornografią
dziecięcą. Przykładem jest organizacja Ethical Hacker Against Pedophilia (EHAP)
(http://www.ehap.org), której walka z pedofilią w Internecie polega głównie na
odnajdywaniu i „hakowaniu” tego typu stron.

Reasumując, należy stwierdzić, iż rozmowa z dzieckiem na temat ryzyka, jakie

niesie nadmierne zaangażowanie w wirtualną rzeczywistość jest najlepszym sposobem
przeciwdziałania temu nałogowi. Niezmiernie ważne jest także zachęcanie do umiaru i
ostrożności korzystania z komputera oraz oferowanie innych ciekawych sposobów
spędzania wolnego czasu. Zatem aby uchronić dziecko przed uzależnieniem komputerowo-
sieciowym należy:
1. Konsekwentnie stosować zasadę: najpierw obowiązki – potem komputer;

2. Bezwzględnie ograniczyć czas spędzany przy komputerze do 1-2 godzin dziennie

(zależnie od wieku);

3. Robić częste przerwy w czasie korzystania z komputera (najlepiej, co pół godziny);

4. Oferować inne, atrakcyjne sposoby spędzania wolnego czasu;

5. Poświęcać dziecku jak najwięcej czasu i zainteresowania127.

Ivan Goldberg i Kimberly S. Young proponują kilka innych sposobów, dzięki

którym mogą pomóc sobie osoby uważające się za uzależnionych od Internetu lub będących
u progu uzależnienia. Pierwszym sposobem jest określenie swoich wzorców nadużywania.
Ważne jest również uświadomienie sobie podstawowych objawów uzależnienia oraz czasu,
jaki przeznacza się na kontakt z komputerem, jak również myślenie o Internecie. Drugim
sposobem jest zidentyfikowanie problemów leżących u podłoża tego uzależnienia.
Podobnie, jak ofiary innych nałogów, osoby uzależnione od Internetu powinny postawić
sobie pytanie: co powoduje, że uciekają od codziennego życia? Kolejnym sposobem jest

126
Ibidem.
127
M. Ćwiek, Uzależnienie od komputera i Internetu, <http://www.scholaris.pl>, 04.07.2006.

57
opracowanie i realizowanie planu „przepracowania” problemów, a nie ucieczka od nich,
która powoduje, że problem nie tylko nie znika, ale wręcz nasila się. Osoba uzależniona
musi, zatem podjąć odpowiednie kroki, żeby poradzić sobie z samym uzależnieniem. K.
Young radzi, żeby stopniowo ograniczać czas korzystania z Internetu, aż do uzyskania
rozsądnej jego ilości128.
Natomiast według W. Strykowskiego najlepszą metodą zapobiegania patologii
związanej z Internetem, jest bez wątpienia edukacja medialna, dokładniej edukacja
internetowa, która powinna objąć uczniów, nauczycieli i rodziców. Przede wszystkim
potrzebna jest ona nauczycielom i rodzicom, którzy powinni objąć odpowiednim
wychowaniem swoje dzieci i uczniów. Przed edukacją internetową, podobnie jak przed całą
edukacją medialną, należy postawić dwa cele: przygotowanie do posługiwania się
Internetem jako narzędziem pracy intelektualnej oraz przygotowanie do świadomego i
krytycznego korzystania z usług internetowych. R. Tadeusiewicz zwraca natomiast uwagę
na potrzebę wychowywania młodego pokolenia dla kultury w cyberprzestrzeni. Autor widzi
w tym jedyną skuteczną drogę poprawy obecnej sytuacji i odwrócenia negatywnych
tendencji rozwojowych w Sieci129. Bowiem rozwój technicznych możliwości ograniczania
dostępu do Sieci, np. poprzez różnego rodzaju programy blokujące lub filtrujące treści
niepożądane, w praktyce bywa mało skuteczne.

2.3. Porady dla rodziców dotyczące bezpiecznego korzystania

z komputera

Porady dla rodziców dotyczące bezpiecznego korzystania z Internetu

– dzieci w wieku 2-4 lata

1. Dzieci w tym wieku nie mogą korzystać same z Internetu.

2. Dodaj odpowiednie witryny do listy Ulubione, aby utworzyć własne środowisko
sieciowe dla swoich dzieci.
3. Korzystaj z wyszukiwarek przyjaznych dzieciom (np. MSN Kids Search (j. ang.)) lub
wyszukiwarek z funkcją kontroli rodzicielskiej.

128
Nadużywanie Internetu, przyczyny, objawy, konsekwencje, „Świat Problemów” 2002, nr 7/8, s. 45.
129
Za: I. Pulak, Dziecięcy świat w Internecie – potrzeby i niebezpieczeństwa, w: Dziecko w świecie wiedzy,
informacji i komunikacji, red. S. Juszczyk, I. Polewczyk, Toruń 2006, s.233.

58
 4. Poszukaj narzędzi do filtrowania zawartości Internetu (np. funkcja kontroli
rodzicielskiej w usłudze MSN (j. ang.)), które będą uzupełniać a nie zastępować nadzór
rodzicielski.
5. Chroń dzieci przed nadmiernie pojawiającymi się reklamami, korzystając z
oprogramowania do blokowania „wyskakujących okienek”. Najnowsza wersja systemu
Windows XP oraz Pasek narzędzi MSN (j. ang.) są wyposażone w funkcję blokowania
pojawiających się okienek.
6. Zacznij uczyć dzieci, czym jest prywatność. Jeśli witryna zachęca dzieci do podania
imienia w celu dostosowania zawartości do ustawień użytkownika, pomóż dziecku
utworzyć pseudonim sieciowy, który nie ujawnia żadnych informacji osobistych.
7. Wszyscy członkowie rodziny powinni być przykładem dla dzieci w okresie, w którym
zaczynają one korzystanie z Internetu130.

Porady dla rodziców dotyczące bezpiecznego korzystania z Internetu

– dzieci w wieku 5-6 lat
1. Jak wyżej w pkt. 2.
2. Jak wyżej w pkt. 3.
3. Ustaw komputery z dostępem do Internetu w ogólnodostępnym miejscu, gdzie można
łatwo nadzorować poczynania dziecka.
4. Jak wyżej w pkt. 4.
5. Jak wyżej w pkt. 5.
6. Nie pozwalaj dzieciom w tym wieku korzystać z wiadomości błyskawicznych, poczty
elektronicznej, pokojów rozmów czy forów dyskusyjnych.
7. Zachęcaj dzieci do mówienia o tym, co wzbudza w nich niepokój lub poczucie
zagrożenia. Zachowaj spokój i przypominaj dzieciom, że nie spotka je żadna kara, jeśli
zwrócą na coś uwagę rodziców. Pochwal ich zachowanie i zachęć do ponownego
zwrócenia się do ciebie w takiej sytuacji. Dowiedz się więcej o sposobach
postępowania z internetowymi pedofilami i dręczycielami131.

Porady dla rodziców dotyczące bezpiecznego korzystania z Internetu

– dzieci w wieku 7-12 lat

130
<http://www.microsoft.com/poland/athome/security/children/kidtips2-4.mspxt>, 28.12.2006.
131
<http://www.microsoft.com/poland/athome/security/children/kidtips5-6.mspxt>, 28.12.2006.

59
 1. Wraz z dziećmi sporządź domowy regulamin korzystania z Internetu.
2. Zachęcaj dzieci do odwiedzania tylko zaakceptowanych przez ciebie witryn.
3. Ustaw komputery z dostępem do Internetu w ogólnodostępnym miejscu, gdzie można
łatwo nadzorować poczynania dziecka.
4. Poszukaj narzędzi do filtrowania zawartości Internetu (np. funkcja kontroli
rodzicielskiej w usłudze MSN (j. ang.)), które będą uzupełniać a nie zastępować nadzór
rodzicielski.
5. Korzystaj z wyszukiwarek przyjaznych dzieciom (np. MSN Kids Search (j. ang.)) lub
wyszukiwarek z funkcją kontroli rodzicielskiej.
6. Zamiast pozwalać dzieciom na posiadanie własnych kont poczty elektronicznej, zwróć
się do dostawcy usług internetowych z prośbą o ustanowienie wspólnego konta
rodzinnego.
7. Naucz dzieci, że powinny się z tobą konsultować, zanim ujawnią jakiekolwiek
informacje w wiadomościach e-mail, pokojach rozmów, na forach dyskusyjnych, w
formularzach rejestracyjnych i profilach osobistych.
8. Naucz dzieci, że nie powinny pobierać programów, muzyki i plików bez zezwolenia.
9. Stosuj filtry wiadomości e-mail, aby blokować wiadomości od konkretnych osób lub
wiadomości zawierające określone słowa lub zwroty.
10. Nie pozwalaj dzieciom w tym wieku korzystać z wiadomości błyskawicznych.
11. Pozwalaj dzieciom korzystać wyłącznie z monitorowanych pokojów rozmów i forów
dyskusyjnych w renomowanych witrynach dla dzieci.
12. Rozmawiaj z dziećmi o ich internetowych znajomych i zajęciach, tak jak rozmawiasz o
zajęciach czy znajomych w świecie rzeczywistym, gdzie dzieci poznają nowych ludzi.
13. Zabroń umawiania się z osobami poznanymi w Internecie.
14. Porozmawiaj z dziećmi o seksualności, ponieważ łatwo mogą się „natknąć” na treści
przeznaczone dla dorosłych lub na internetową pornografię.
15. Zachęcaj dzieci do mówienia o tym, co wzbudza w nich niepokój lub poczucie
zagrożenia.
16. Zachowaj spokój i przypominaj dzieciom, że nie spotka je żadna kara, jeśli zwrócą na
coś uwagę rodziców. Pochwal ich zachowanie i zachęć do ponownego zwrócenia się do
ciebie w takiej sytuacji. Dowiedz się więcej o sposobach postępowania z internetowymi
pedofilami i dręczycielami132.

132
<http://www.microsoft.com/poland/athome/security/children/kidtips7-12.mspxt>, 28.12.2006.

60
 Porady dla rodziców dotyczące bezpiecznego korzystania z Internetu
– dzieci w wieku 13-17 lat

1. Wraz ze swoimi nastoletnimi dziećmi sporządź domowy regulamin korzystania z

Internetu. Należy w nim określić rodzaj witryn, których dzieci nie mogą przeglądać,
godziny, w jakich mogą korzystać z Internetu oraz zasady komunikacji internetowej,
obejmujące korzystanie z pokojów rozmów.
2. Ustaw komputer z dostępem do Internetu w ogólnodostępnym miejscu, a nie w
pokojach dzieci.
3. Rozmawiaj z dziećmi o ich internetowych znajomych i zajęciach, tak jak rozmawiasz o
innych zajęciach czy znajomych. Porozmawiaj z dziećmi o liście osób, z którymi
wymieniają wiadomości błyskawiczne i upewnij się, że nie rozmawiają z
nieznajomymi.
4. Poszukaj narzędzi do filtrowania zawartości Internetu (np. funkcja kontroli
rodzicielskiej w usłudze MSN (j. ang.)), które będą uzupełniać a nie zastępować nadzór
rodzicielski.
5. Dowiedz się, jakie pokoje rozmów i fora dyskusyjne odwiedzają dzieci i z kim tam
rozmawiają. Zachęć je do korzystania z monitorowanych pokojów rozmów i nalegaj,
aby nie opuszczały publicznych obszarów tych pokojów.
6. Zabroń umawiania się z osobami poznanymi w Internecie.
7. Naucz dzieci, że bez pozwolenia nigdy nie powinny ujawniać jakichkolwiek informacji
osobistych w wiadomościach e-mail, pokojach rozmów, wiadomościach
błyskawicznych, formularzach rejestracyjnych, profilach osobistych i że nie powinny
uczestniczyć w konkursach internetowych.
8. Naucz dzieci, że nie powinny pobierać programów, muzyki i plików bez zezwolenia.
Powiedz im, że udostępnianie plików lub pobieranie z Internetu tekstów, obrazów lub
ilustracji może stanowić naruszenie praw autorskich i złamanie prawa.
9. Zachęcaj dzieci do mówienia o tym, co wzbudza w nich niepokój lub poczucie
zagrożenia.
10. Zachowaj spokój i przypominaj dzieciom, że nie spotka je żadna kara, jeśli zwrócą na
coś uwagę rodziców (ważne jest, aby nastolatki nie obawiały się, że utracą możliwość
korzystania z komputera). Dowiedz się więcej o sposobach postępowania z
internetowymi pedofilami i dręczycielami.

61
 11. Porozmawiaj z dziećmi o treściach przeznaczonych dla dorosłych i pornografii w
Internecie – skieruj je do właściwych witryn poświęconych zdrowiu i seksualności.
12. Pomóż im chronić się przed spamem. Powiedz dzieciom, aby nie podawały w Internecie
swojego adresu e-mail, nie odpowiadały na wiadomości od nieznajomych oraz aby
stosowały filtry wiadomości e-mail.
13. Zapoznaj się z witrynami, które dzieci często odwiedzają. Upewnij się, że nie
odwiedzają witryn z obraźliwymi treściami i nie wysyłają informacji osobistych lub
swoich zdjęć.
14. Naucz dzieci odpowiedzialnego, etycznego zachowania w Internecie. Dzieci nie
powinny używać Internetu do rozsiewania plotek, tyranizowania lub grożenia innym.
15. Upewnij się, że dzieci uzgadniają z tobą transakcje finansowe dokonywane w
Internecie, np. zamówienie, kupno lub sprzedaż jakiegoś przedmiotu.
16. Omów z dziećmi zjawisko hazardu internetowego oraz zagrożenia, jakie ze sobą niesie.
Przypomnij im, że uprawianie hazardu internetowego przez osoby niepełnoletnie jest
nielegalne133.

Porady dla rodziców dotyczące bezpiecznego korzystania z gier

komputerowych

1. Powinieneś wiedzieć, w jakie gry grają Twoje dzieci. Powinieneś sprawdzać, jakie gry
znajdują się w domowym komputerze i w jakie gry grają dzieci u kolegi czy koleżanki.
Przed podjęciem decyzji o kupnie gry komputerowej ważne jest, abyś uzyskał rzetelną
informację na jej temat. Bowiem nieświadomy rodzic może obecnie bez wahania kupić
jedną z najbardziej brutalnych gier komputerowych Carmaggeddon 2000 TDR, kiedy
dziecko na przykład powie, że są to po prostu wyścigi samochodowe. Należy uważnie
oglądać pudełka – czasem można znaleźć jakieś napisy drukowane drobną czcionką w
mało widocznym miejscu.
2. Powinieneś ustalić zasady, z jakich gier dzieci mogą korzystać, a które z gier są dla nich
niedozwolone i dlaczego. Sam zakaz nie wystarczy – ważne jest, aby rozmawiać z
dziećmi o oddziaływaniu gier zawierających przemoc na ich psychikę. Należy również
proponować dzieciom gry edukacyjne, logiczne, encyklopedie i programy do
interaktywnej nauki języków obcych itd.

133
<http://www.microsoft.com/poland/athome/security/children/kidtips13-17.mspxt>, 28.12.2006.

62
 3. Dziecko powinno korzystać z gier komputerowych tylko wówczas, gdy rodzice są w
domu. Należy stosować zasadę, aby dziecko zawsze pytało rodziców o pozwolenie
korzystania z gier komputerowych.
4. Powinieneś bezwzględnie ograniczyć czas spędzany przy komputerze do 1-2 godzin.
Szkoccy badacze określili normy bezpiecznego posługiwania się komputerem przez
dzieci: do 12 roku życia nie należy używać go dłużej niż jedną godzinę, między 12 a 16
rokiem życia można korzystać z komputera najwyżej 2 godziny. Powinieneś także robić
dziecku częste przerwy, „odrywać” je od komputera, przynajmniej, co pół godziny.
5. Konsekwentnie stosować zasadę: najpierw obowiązki, potem komputer.
6. Częściej zapraszać do domu koleżanki i kolegów dziecka. Pokazywać im inne formy
spędzania wolnego czasu. Więcej czasu spędzać z dzieckiem134.
Oprócz przedstawionych porad rodzice oraz opiekunowie powinni przede wszystkim
mieć świadomość, że dzieci nie potrzebują elektronicznych zabawek, aby być szczęśliwymi.
Najbardziej potrzebują miłości, zrozumienia, życzliwej troski i zainteresowania ze strony
dorosłych. I jest to chyba jedyny sposób na uchronienie dziecka przed niekorzystnym
wpływem gier komputerowych oraz innych mediów.

134
D. Sikorski, Szkodliwe wpływy gier komputerowych,
<http://sop.sds.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=29&Itemid=54&limit=1&limitstart=5>,
26.06.2006.

63
3. Założenia metodologiczne badań własnych

3.1. Uwagi wprowadzające

Metodologiczne założenia badań własnych pozwoliły mi na wybór odpowiedniego

typu badań. Jak podaje M. Łobocki dla podejścia ilościowego, które zastosowałam w pracy,
najodpowiedniejszym typem badań są badania weryfikacyjne. Pozwalają one uchwycić w
sposób w miarę obiektywny główne zależności sprawcze pomiędzy zmiennymi
niezależnymi i zależnymi, tj. określonymi oddziaływaniami (przyczynami) i ich
następstwami (skutkami). W tego typu badaniach punktem wyjścia są bądź to znane bliżej
przyczyny (bez znajomości skutków) bądź znane dokładnie skutki (bez znajomości
przyczyn). W pierwszym przypadku mamy do czynienia z weryfikacyjnymi badaniami
indukcyjnymi, a w drugim z weryfikacyjnymi badaniami redukcyjnymi 135.
W pracy zastosowałam badania weryfikacyjne typu indukcyjnego oraz typu
redukcyjnego. Badania weryfikacyjne typu indukcyjnego polegają na znajdywaniu
następstw dla znanych przyczyn, czyli określaniu zmiennych zależnych, będących wynikiem
znanych zmiennych niezależnych. Natomiast badania weryfikacyjne typu redukcyjnego
polegają na ustalaniu przyczyn (oddziaływań) dla znanych bliżej skutków (następstw),
spowodowanych przez te przyczyny. Zatem badania redukcyjne są próbą szukania i
znajdywania racji, czyli uzasadnienia dla dobrze znanych następstw136.

3.2. Cel i przedmiot badań

Przeprowadzonym badaniom przyświecały dwa cele: poznawczy oraz praktyczny.

Cel poznawczy miał złożony charakter. Dotyczył, bowiem poznania zagrożeń, z jakimi

135
M. Łobocki, Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Kraków 2007, s. 162.
136
Ibidem, s. 162-163.

64
spotyka się młodzież korzystająca z komputera oraz sieci Internet. Ponadto chodziło w nim
również o wskazanie najczęściej pojawiających się symptomów uzależnienia od tego
medium oraz zmian w zachowaniu młodzieży. Celem dodatkowym podjętych badań było
także poznanie najważniejszych czynników tkwiących w środowisku rodzinnym, mających
wpływ na powstawanie uzależnienia od komputera oraz sieci Internet. Cel poznawczy
zawierał również działania profilaktyczne, jakie powinna podejmować rodzina, aby nie
dopuścić do uzależnienia swoich dzieci od współczesnych mediów.
Cel praktyczny natomiast to wnioski i postulaty wynikające z analizy
zgromadzonego materiału badawczego, które mogą być bardzo przydatne podczas
prowadzenia procesu socjalizacji dziecka, nie tylko dla rodziców, ale i pedagogów,
socjologów oraz psychologów.
Przedmiotem podjętych badań były zagrożenia płynące ze współczesnych mediów
oraz zmiany w zachowaniu młodzieży powstałe pod wpływem ich oddziaływania.

3.3. Problemy badawcze i hipotezy

Jednym z podstawowych warunków podejmowania wszelkich badań naukowych jest

uświadomienie sobie przez badającego zakresu i obszaru jego niewiedzy, czyli określenia
tzw. problemów badawczych137.
W. J. Paluchowski problem badawczy traktuje jako bodziec intelektualny wywołujący
reakcję w postaci badań naukowych138. Natomiast według J. Sztumskiego problem
badawczy to pytanie o naturę badanego zjawiska, o istotę związków między zdarzeniami lub
istotami i cechami procesów, cechami zjawiska, to uświadomienie sobie trudności z
wyjaśnieniem i zrozumieniem określonego fragmentu rzeczywistości, a mówiąc jeszcze
inaczej, to deklaracja o naszej niewiedzy zawarta w gramatycznej formie pytania139.
Na podstawie analizy literatury oraz określonego celu badań sformułowałam główny
problem badawczy. Zawierał się on w następującym pytaniu:
W jaki sposób współczesne media wpływają na uzależnienie się młodzieży?
Tak ogólnie sprecyzowany problem badawczy pociągnął za sobą konieczność
wyodrębnienia z niego problemów szczegółowych, które sformułowałam następująco:

137
M. Guziuk, Podstawy metodologiczne prac promocyjnych, Warszawa 2005, s. 32.
138
W. J. Paluchowski, Diagnoza psychologiczna, podejście ilościowe i jakościowe, Warszawa 2001, s. 37.
139
J. Sztumski, Wstęp do metod i technik badań społecznych, Katowice 1999, s. 51.

65
 1. Czy regularność oraz długość czasu korzystania z komputera oraz sieci Internet może
wpływać na proces uzależnienia się młodzieży od tego medium?
2. Czy łatwość dostępu do komputera, okres jego posiadania oraz stały dostęp do sieci
Internet może wpływać na proces uzależnienia się młodzieży od tych mediów?
3.Jakich zagrożeń najbardziej obawiają się dorośli (studenci pracujący) oraz młodzież
korzystająca z komputera i Internetu?
4. Jakie zaburzenia psychofizyczne może przejawiać młodzież długotrwale korzystająca
z komputera oraz Internetu?
5. Jakie elementy środowiska rodzinnego mogą w największym stopniu sprzyjać
powstawaniu uzależnienia się młodzieży od komputera oraz Internetu?
6. Jakie działania profilaktyczne powinna podejmować rodzina, aby nie dopuścić do
uzależnienia się młodzieży od współczesnych mediów?

Analiza literatury przedmiotu oraz wstępne badania własne upoważniły mnie do

postawienia hipotezy głównej oraz hipotez szczegółowych.
Według A. Maszke: hipoteza jest pewnym przypuszczeniem lub stwierdzeniem
naukowym, odnoszącym się do dających się zaobserwować faktów, zjawisk czy procesów,
których prawdziwość lub fałszywość rozstrzygamy na podstawie przeprowadzonych badań
empirycznych140.
Hipotezę główną sformułowałam następująco: Współczesne media stanowią
poważne zagrożenie dla młodzieży.
Sieć internetowa to źródło bogactwa wiedzy, które może rozwijać zainteresowania
jednostki, dzielić się nimi i doskonalić je. Ale jest to również technologia, która może
zburzyć wszelkie tradycyjne bariery poprzez nowe formy komunikowania się ludzi. Może
doprowadzić do pozbycia się przez młodzież wszelkich hamulców działania oraz
spowodować uzależnienie, którego pierwszym symptomem jest zaniedbywanie obowiązków
szkolnych oraz domowych. Uzależnienie od tego medium niekiedy może doprowadzić
również do podejmowania przez młodzież działań przestępczych bądź samobójczych.
Hipotezy szczegółowe:
1. Regularność oraz długość czasu korzystania z komputera, jak również sieci Internet w
znacznym stopniu wpływa na uzależnienie się młodzieży. Dużą rolę odgrywa tu
również osobowość młodzieży, która jest jeszcze niedojrzała a tym samym bardzo
podatna na różnego rodzaju negatywne wpływy.

66
 2. Łatwość dostępu do komputera, okres jego posiadania oraz stały dostęp do sieci
Internet wpływa na proces uzależnienia się młodzieży od tych mediów.
3. Dorośli oraz młodzież korzystająca z komputera oraz Internetu najbardziej obawiają
się zagrożeń seksualnych typu: pedofile, pedofilia, demoralizacja, molestowanie.
Duże obawy dorośli mają również w stosunku do przemocy, wyłudzeń, oszustw oraz
różnego rodzaju negatywnych subkultur, np. sekt, narkomanii itp.
4. Długotrwałe korzystanie ze współczesnych mediów może w znacznym stopniu
wpływać na zmiany w zachowaniu młodzieży. Zmiany te mogą objawiać się
zaburzeniami fizycznymi: wady postawy ciała, wady wzroku, zaburzenia snu itp.
oraz zaburzeniami psychicznymi, takimi jak: frustracja, przygnębienie,
rozdrażnienie, lęk, depresja, zmęczenie, brak koncentracji uwagi itp.
5. Na uzależnienie młodzieży od komputera oraz sieci Internet znaczny wpływ miały
takie elementy środowiska rodzinnego, jak: brak czasu dla dziecka, brak
zainteresowania się sprawami dziecka, brak kontroli rodziców oraz nieodpowiednio
wypełniony czas wolny dziecka.
6. Do podstawowych działań profilaktycznych podejmowanych przez rodzinę zaliczyć
należy rozmowę z dzieckiem. Bowiem poprzez rozmowę rodzice są w stanie
dostrzec zmiany w zachowaniu dziecka. W przypadku nasilenia się u dzieci zaburzeń
psychofizycznych, konieczne jest zwrócenie się o pomoc do psychologa bądź też do
poradni pedagogicznej.

3.4. Zmienne i wskaźniki

Zgodnie z obranym typem badań oraz przyjętą problematyką badawczą

zdefiniowałam zmienne oraz ich wskaźniki. Zmienna, która jest przedmiotem badania i
której związki z innymi chcemy wyjaśnić nosi nazwę zmiennej zależnej. Natomiast zmienne,
od których ona zależy, które na nią oddziaływają noszą nazwę zmiennych niezależnych141.
Zaś zmienne pośredniczące (interwencyjne) modyfikują charakter zależności między
zmiennymi niezależnymi a zależnymi 142. Można, zatem powiedzieć za E. Siwiec, że

140
A. Maszke, Metodologiczne podstawy badań pedagogicznych, Rzeszów 2004, s. 53.
141
J. Brzeziński, Elementy metodologii badań psychologicznych, Warszawa 1984, s. 22.
142
W. Goriszowski, Podstawy metodologiczne badań pedagogicznych, Warszawa 2006, s. 48.

67
zmienna pośrednicząca (interwencyjna) to hipotetyczny czynnik wpływający pośrednio
zarówno na zmienne zależne, jak i niezależne143.
Zgodnie z przyjętymi w ramach badań problemami, zmienną zależną stanowi
uzależnienie młodzieży, zmienną niezależną stanowią współczesne media a zmienną
pośredniczącą środowisko rodzinne.
W badaniach zmienne zostały określone za pomocą poniższych wskaźników.
Zmienną zależną – uzależnienie młodzieży – określiłam przez:
- regularność i długość czasu, jaki młodzież przeznacza na kontakt z komputerem i
Internetem, łatwość dostępu do komputera oraz Internetu, okres jego posiadania oraz
formy wykorzystywania komputera i sieci Internet;
- zmiany w zachowaniu młodzieży – zaniedbywanie obowiązków szkolnych oraz
domowych, utrata dotychczasowych zainteresowań oraz rzeczywistego kontaktu z
rówieśnikami;
- zaburzenia psychofizyczne młodzieży: myślenie o Internecie, frustracja, przygnębienie,
lęk, rozdrażnienie, depresja, pobudzenie psychoruchowe, zmęczenie, zaburzenia snu,
brak koncentracji uwagi, wady postawy ciała, wady wzroku, bóle głowy.
Zmienna niezależna – współczesne media, do których zaliczyłam: komputer, sieć
Internet oraz gry komputerowo-sieciowe.
Zmienna pośrednicząca to środowisko rodzinne, które nie tylko wpływało na proces
uzależnienia się młodzieży od współczesnych mediów, ale również podejmowało działania
profilaktyczne, aby nie dopuścić do tego uzależnienia. Do czynników środowiska
rodzinnego, które wpływały na uzależnienie od współczesnych mediów zaliczyłam: brak
czasu dla dziecka, brak zainteresowania się sprawami dziecka, brak odpowiedniej kontroli
rodziców podczas korzystania ze współczesnych mediów oraz nieodpowiednio wypełniony
czas wolny dziecka. Natomiast do działań profilaktycznych stosowanych przez rodziców
zaliczyłam: rozmowę z dzieckiem, kary polegające na odsunięciu dziecka od komputera,
wspólne rozmowy z rodziną na temat skutków długotrwałego przesiadywania przed
komputerem oraz propozycje udania się do specjalisty.

3.5. Metoda, technika, narzędzie badawcze

143
E. Siwiec, Zmienne i ich opis, w: Metodologia i metody badań psychologicznych, red. K. Czarnecki,
Katowice 1980, s. 39.

68
 Ze względu na typ podjętych badań i przyjętą problematykę zastosowałam podejście
ilościowe, które – zdaniem R. Pachocińskiego – wywodzi się z teorii i metodologii nauk
przyrodniczych, które przywiązują szczególną uwagę do związków przyczynowych w celu
wykrycia zasad i praw funkcjonowania obiektywnej rzeczywistości, a więc wyjaśniania
badanych zjawisk144. Ponadto, podejście to pozwala w standardowy sposób zbierać i
analizować bardzo wiele danych, a także wyciągać na tej podstawie wnioski o charakterze
ogólnym145. Dlatego w badaniach posłużyłam się metodą usytuowaną w nurcie metodologii
ilościowej. Była nią metoda sondażu diagnostycznego, zwana również „sondażem na próbie
reprezentatywnej” lub „sondażem ankietowym”146. Metoda ta pozwala na wyjaśnienie
masowych zjawisk oraz ważniejszych procesów występujących w badanej zbiorowości147.
Zgodnie z przyjętą metodą, w badaniach zastosowałam takie techniki badawcze, jak:
ankieta oraz wywiad. Podstawową techniką badawczą była ankieta, która została skierowana
do młodzieży gimnazjalnej posiadającej w domu komputer, korzystającej z niego i z sieci
Internet. Celem ankiety było uzyskanie od młodzieży informacji na temat częstotliwości
oraz form wykorzystywania komputera i Internetu, zagrożeń, z jakimi spotyka się ona
korzystając z komputera oraz Internetu, jak również pierwszych symptomów uzależnienia
od tych mediów. Ankieta miała charakter anonimowo-audytoryjny, tzn. badacz nie wymagał
od respondentów ujawnienia swojego imienia i nazwiska oraz wszyscy respondenci zostali
zgromadzeni w jednym pomieszczeniu, w którym to pod bezpośrednim nadzorem badacza
odpowiadali pisemnie na pytania kwestionariuszowe148. Pytania zawarte w ankiecie
zawierały kafeterię zamkniętą, półotwartą, a także koniunktywną (aneks nr 1). Natomiast
kwestionariusz wywiadu został skierowany do studentów studiów niestacjonarnych Wyższej
Szkoły Pedagogicznej TWP w Warszawie Wydział Nauk Humanistyczno-Społecznych w
Olsztynie, posiadających dzieci w wieku gimnazjalnym. Głównym celem tego wywiadu,
było poznanie opinii osób dorosłych (rodziców) na temat wpływu współczesnych mediów
na młodzież. Ponadto celem wywiadu było również poznanie obaw rodziców, co do
zagrożeń płynących z komputera i Internetu oraz najważniejszych czynników tkwiących w
środowisku rodzinnym, mających wpływ na powstawanie uzależnienia komputerowo-
sieciowego wśród młodzieży. Wywiad ten dostarczył również danych dotyczących

144
R. Pachociński, Metody ilościowe i jakościowe w badaniach oświatowych, „Edukacja” 1997, nr 3, s. 37.
145
J. Klebaniuk, Metody jakościowe – wyznawanie dla tradycyjnej psychologii, w: Metody jakościowe w
psychologii współczesnej, red. M. Straś-Romanowska, Wrocław 2000, s. 33; K. Wieczorkowski, Komputerowe
wspomaganie badań jakościowych w pedagogice, „Forum Oświatowe” 2003, nr 1 (28), s.141-159.
146
M. Guziuk, op. cit., s. 56.
147
T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe, Warszawa 2001.
148
W. Puślecki, Metody badań pedagogicznych, Kalisz 1985, s. 147.

69
podejmowanych przez rodziców wszelkich działań profilaktycznych. Miał on charakter
wywiadu skategoryzowanego, tj. ściśle określał kolejność stawianych pytań, dając tym
samym większą możliwość porównywania danych. Pytania zawarte w kwestionariuszu były
otwarte, półotwarte oraz zamknięte (aneks nr 2).
3.6. Teren badań i ich organizacja

Badania przeprowadziłam w Publicznych Gimnazjach Nr 1 i Nr 2 w Lidzbarku

Warmińskim oraz w Publicznym Gimnazjum Nr 2 w Ornecie. Badaniami objęłam również
studentów Wyższej Szkoły Pedagogicznej TWP w Warszawie Wydział Nauk
Humanistyczno-Społecznych w Olsztynie. Byli to studenci studiów niestacjonarnych
kierunku pedagogika.
Publiczne Gimnazjum Nr 1 w Lidzbarku Warmińskim jest najstarszą z placówek, w
których przeprowadziłam badania. Budynek został oddany do użytku w 1907 roku. Od
stycznia 1945 roku do końca sierpnia 1999 roku znajdowała się w nim szkoła podstawowa, a
od września 1999 roku znajduje się gimnazjum. Do szkoły tej uczęszcza 341 uczniów, w
tym 175 dziewcząt oraz 166 chłopców. 117 uczniów posiada w domu komputer. Większość
uczniów (305) to mieszkańcy miast, pozostałe osoby (36) pochodzą ze wsi. Gimnazjum
posiada 12 oddziałów. Jest w nim zatrudnionych 36 pracowników, w tym 30 nauczycieli, z
których 29 ma wykształcenie wyższe, 1 osoba pracuje w administracji a 5 osób w obsłudze.
Publiczne Gimnazjum Nr 2 w Lidzbarku Warmińskim powstało 1 września 1999
roku. Od roku 1992 do końca sierpnia 1999 w budynku znajdowała się szkoła podstawowa.
W Gimnazjum uczy się 475 uczniów, w tym 234 dziewczęta oraz 241 chłopców. 196
uczniów posiada w domu komputer. Większość uczniów (400 osób) pochodzi z miasta a
tylko zaledwie 75 osób ze wsi. Gimnazjum posiada 17 oddziałów. Jest w nim zatrudnionych
45 pracowników, w tym 37 nauczycieli z wyższym wykształceniem, 2 osoby pracują w
administracji, natomiast 6 osób w obsłudze.
Publiczne Gimnazjum Nr 2 w Ornecie powstało 1 września 1999 roku. Budynek
został oddany do użytku w roku 1962, w którym początkowo, tj. do września 2000 roku
znajdowała się szkoła podstawowa. W latach 1999-2000 w budynku mieściły się dwie
placówki, tj. szkoła podstawowa oraz gimnazjum. Natomiast od września 2000 roku w
budynku znajduje się tylko gimnazjum. W szkole tej uczy się 387 uczniów, w tym 177
dziewcząt oraz 210 chłopców. 274 uczniów pochodzi z miasta a 113 ze wsi. 222 uczniów
posiada w domu komputer. Gimnazjum posiada 15 oddziałów, w którym jest zatrudnionych

70
54 pracowników, w tym 40 nauczycieli, z których 36 posiada wykształcenie wyższe, 5 osób
pracuje w administracji a 13 osób w obsłudze.
Kolejna placówka, w której przeprowadziłam badania to Wydział Nauk
Humanistyczno-Społecznych w Olsztynie. Wydział powstał na bazie Instytutu Pedagogiki
Wyższej Szkoły Pedagogicznej TWP w Warszawie, który swoją działalność rozpoczął w
1994 roku, kształcąc blisko 300 studentów na kierunku pedagogika na specjalnościach:
nauczanie początkowe i pedagogika pracy. W Instytucie Pedagogiki od roku 1998
utworzono kierunek politologia ze specjalnością: integracja europejska i politologia
administracyjno-samorządowa. Na mocy Uchwały nr 5/NK/2000 Senatu Wyższej Szkoły
Pedagogicznej TWP w Warszawie z dnia 6 listopada 2000 roku w sprawie zmiany
organizacji Uczelni został utworzony Wydział Nauk Humanistyczno-Społecznych w
Olsztynie. Od roku 2000 Wydział dysponuje własnym budynkiem o łącznej powierzchni
3 174,8m². Do realizacji procesu dydaktycznego Wydział posiada: 20 sal dydaktycznych, 5
sal wykładowych, 5 sal seminaryjnych i 2 pracownie komputerowe. Na Wydziale
funkcjonuje Koło Grafiki Komputerowej, Koło Naukowe Internetowe, Koło Plastyczne i
Koło Politologów.
Badania przeprowadziłam w okresie od września do grudnia 2005 roku.
Pierwszym etapem badań było spotkanie z uczniami szkół gimnazjalnych, podczas
którego przeprowadziłam z nimi pogadankę na temat skutków długotrwałego korzystania z
komputera oraz Internetu, a następnie poprosiłam o wypełnienie kwestionariusza ankiety.
Natomiast kwestionariusz wywiadu skierowany do rodziców, został wypełniony przez
studentów studiów niestacjonarnych Wydziału Nauk Humanistyczno-Społecznych w
Olsztynie. Zanim jednak poprosiłam studentów o wypełnienie kwestionariusza, również
przeprowadziłam z nimi dyskusję na temat zagrożeń płynących z Sieci, po czym każdy ze
studentów udzielił informacji dotyczących posiadania dzieci w wieku gimnazjalnym oraz
komputera, jak również wyraził chęć na przeprowadzenie z nim badań. Kwestionariusz
wywiadu został wypełniony przez studentów podczas zajęć z zakresu patologie społeczne
prowadzonych przez mnie. Z uwagi na to, iż nie każdy z badanych studentów posiadał
dzieci w wieku szkolnym, część kwestionariuszy wywiadu zostało rozdanych wśród
studentów studiów niestacjonarnych kierunku politologia.

3.7. Charakterystyka badanej populacji

Badaniami objęłam 400 osób korzystających z komputera oraz sieci Internet. Połowę
respondentów stanowiła młodzież trzech szkół gimnazjalnych (Publiczne Gimnazjum Nr 1 i

71
Nr 2 w Lidzbarku Warmińskim oraz Publiczne Gimnazjum Nr 2 w Ornecie). Pozostali
badani to studenci studiów niestacjonarnych Wydziału Nauk Humanistyczno-Społecznych
w Olsztynie.
Spośród badanej grupy młodzieży gimnazjalnej 51,5% stanowili chłopcy a 48,5%
dziewczęta. Szczegółowe dane dotyczące liczby badanej młodzieży w poszczególnych
placówkach przedstawia tabela 1.

Tabela 1. Liczba badanej młodzieży z podziałem na poszczególne placówki

Publiczne Publiczne
Publiczne
Kategorie Gimnazjum Gimnazjum
Gimnazjum Ogółem %
odpowiedzi nr 1, Lidzbark nr 2, Lidzbark
nr 2, Orneta
Warmiński Warmiński
Dziewczęta 30 42 25 97 48,5
Chłopcy 34 38 31 103 51,5
Razem 64 80 56 200 100,0
Źródło: Badania własne.

Badana grupa młodzieży w większości pochodziła ze środowiska inteligenckiego –

54% oraz robotniczego – 39%. I tylko 8% respondentów to młodzież pochodząca ze
środowiska chłopskiego. Jeśli chodzi o wykształcenie rodziców badanej grupy młodzieży to
jest ono zróżnicowane. Lepiej wykształconą grupą są matki badanych. Bowiem aż 73% z
nich posiada wykształcenie średnie oraz wyższe. Natomiast wśród ojców dominuje
wykształcenie średnie oraz zawodowe. Posiada je aż ponad 70% ojców. Szczegółowe dane
dotyczące wykształcenia rodziców badanej młodzieży przedstawia tabela 2.

Tabela 2. Wykształcenie rodziców badanej młodzieży

Kategorie odpowiedzi Matka % Ojciec %
Niepełne podstawowe 2 1,0 2 1,0
Podstawowe 6 3,0 4 2,2
Zawodowe 46 23,1 53 29,6
Średnie 80 40,2 78 43,6
Wyższe 65 32,7 42 23,6
Razem 199 100,0 179 100,0
Źródło: Badania własne.

Wyniki badań zawarte w tabeli 2 wskazują również na występowanie wśród

rodziców badanej młodzieży wykształcenia najniższego, czyli niepełnego podstawowego
oraz podstawowego. Posiadało je 4% matek oraz ponad 3% ojców.

72
 Jeśli chodzi o grupę badanych studentów to przeważały w niej kobiety, bowiem
stanowiły one prawie 70% (tj. 67% ogółu badanych), zaś 33% badanych to mężczyźni.
Większość badanych studentów (tj. 92% ogółu) zamieszkuje miasto, a zaledwie 8% wieś.
Zadziwiający jest jednak fakt, że pomimo dużej grupy badanych zamieszkujących miasto,
większość z nich (tj. 61% ogółu) pochodzi ze środowiska robotniczego oraz chłopskiego. I
tylko 39% badanych pochodzi ze środowiska inteligenckiego. Natomiast wiek badanych
studentów charakteryzował się dość znacznym zróżnicowaniem. Zarówno wśród kobiet, jak
i wśród mężczyzn dominowała grupa wiekowa 31-40 lat. Kobiety znajdujące się w tym
przedziale wiekowym stanowiły liczbę 96 osób, tj. aż 71,6% ogółu badanych kobiet,
natomiast mężczyźni – 29 osób, tj. 43,9% ogółu badanych mężczyzn. Szczegółowe dane
dotyczące wieku badanych studentów pod względem płci przedstawia tabela 3.

Tabela 3. Zróżnicowanie badanych studentów wg płci i wieku

Mężczyzna Kobieta
Wiek
N % N %
25-30 lat 15 22,7 15 11,2
31-40 lat 29 43,9 96 71,6
41-52 lata 22 33,3 23 17,2
Razem 66 100,0 134 100,0
Źródło: Badania własne.

Wyniki badań zawarte w tabeli 3 wskazują, iż na drugim miejscu znajdowali się

studenci będący w przedziale wiekowym 41-52 lata. Wśród kobiet były to 23 osoby, co
stanowiło 17,2% ogółu badanych kobiet, natomiast wśród mężczyzn – 22 osoby, co
stanowiło 33,3% ogółu badanych mężczyzn. Najmniej było osób w najmłodszym przedziale
wiekowym, tj. 25-30 lat. W obu grupach badawczych liczba osób znajdujących się w tym
przedziale wynosiła tyle samo, tj. 15.

73
4. Młodzież w nałogu komputerowo-sieciowym

4.1. Zaawansowanie młodzieży w nałogu

Na zaawansowanie młodzieży w nałogu komputerowo-sieciowym wpływ ma wiele

czynników. Badania wykazały, że jednym z głównych czynników jest przede wszystkim
liczba godzin spędzanych przez młodzież przed komputerem. Dłużej, jak wykazały badania,
przed komputerem przesiadują chłopcy. 44,7% ogółu chłopców spędza przed komputerem
ponad 4 godziny dziennie. W tej grupie badanych znajdowały się osoby, których czas
korzystania z komputera przedstawiał się następująco: 5-6 godzin – 11 osób (5,5%); 7-8
godzin – 8 osób (4%); 9-10 godzin – 5 osób (2,5%). Niepokojący jest również fakt, iż w tej
grupie badanych chłopców zanotowałam przypadek, gdzie czas spędzany przed komputerem
dochodził do 20 godzin dziennie. Taki stan rzeczy, świadczy o tym, że jednostka znajduje
się w głębokiej fazie uzależnienia, czyli tzw. fazie ucieczki, w której następuje całkowite
odsunięcie od świata realnego. Uzależnieni znajdujący się w tej fazie nie traktują
komputera, a szczególnie sieci Internet, jako narzędzia służącego do komunikacji, zbierania
informacji lub dla rozrywki. Chodzi im natomiast o formę ucieczki przed codziennymi
problemami, o których na chwilę zapominają, gdy są online. Wśród chłopców znaczną
grupę (27,1%) stanowiły również osoby, które spędzały przed komputerem do 3 godzin
dziennie. Szczegółową analizę dotyczącą liczby godzin spędzanych przez badanych przed
komputerem przedstawia tabela 4.

Tabela 4. Liczba godzin spędzanych przez młodzież przed komputerem

Chłopcy Dziewczęta
Kategorie odpowiedzi
N % N %
1 godzina 11 10,7 25 25,8
2 godziny 18 17,5 27 27,8
3 godziny 28 27,1 22 22,7
4 godziny i więcej 46 44,7 23 23,7
Razem 103 100,0 97 100,0
Źródło: Badania własne.

74
 Dane zawarte w tabeli 4 wskazują również na wysoki odsetek dziewcząt, bowiem aż
46,4% z nich spędzała przed komputerem od 3 do ponad 4 godzin dziennie. W tej grupie
badanych znajdowały się również osoby, których czas korzystania z komputera wynosił od 5
do 6 godzin dziennie. Podobnie jak w grupie chłopców, wśród dziewcząt zanotowałam dwa
przypadki, gdzie czas korzystania z komputera dochodził do nawet 10 godzin dziennie.
Dominującą natomiast grupą (53,6%) wśród dziewcząt były osoby, których czas korzystania
z komputera wynosił od 1 do 2 godzin dziennie. Zdaniem wielu badaczy na patologiczne
uzależnienie od komputera, a szczególnie od sieci Internet, najbardziej narażeni są tzw. nowi
nawigatorzy, czyli nowi użytkownicy, którzy zaczynają dopiero surfować w Sieci. Po
przełamaniu pierwszego onieśmielenia zaczynają stopniowo czerpać zadowolenie z
opanowania umiejętności korzystania z technologii i sprawnego poruszania się po stronach
Sieci149. Należy, zatem przypuszczać, że badane osoby, które zaczynają dopiero „inicjację”
komputerową oraz siecioholiczną mogą należeć do grupy wysokiego ryzyka, a więc w
bardzo krótkim czasie mogą doprowadzić do uzależnienia się.
Natomiast czas spędzanych przez młodzież przed komputerem w poszczególnych
placówkach badawczych przedstawia tabela 5.

Tabela 5. Liczba godzin spędzanych przez młodzież przed komputerem – podział na

poszczególne placówki
Publiczne Gimnazjum
Publiczne Gimnazjum Publiczne Gimnazjum
Liczba godzin nr 1, Lidzbark
nr 2, Orneta nr 2, Lidzbark Warmiński
spędzanych przed Warmiński
komputerem Chłopcy Dziewczęta Chłopcy Dziewczęta Chłopcy Dziewczęta
N % N % N % N % N % N %
1 godzina 7 22,6 10 40,0 1 2,9 5 16,7 3 7,9 10 23,8
2 godziny 8 25,8 9 36,0 8 23,5 8 26,7 2 5,3 11 26,2
3 godziny 9 29,0 2 8,0 10 29,4 8 26,7 9 23,7 11 26,2
4 godziny i więcej 7 22,6 4 16,0 15 44,1 9 30,0 24 63,2 10 23,8
Razem 31 100,0 25 100,0 34 100,0 30 100,0 38 100,0 42 100,0
Źródło: Badania własne.

Główną placówką, w której badana młodzież najwięcej czasu przeznaczała na

kontakt z komputerem było Publiczne Gimnazjum nr 2 w Lidzbarku Warmińskim. Wśród
badanych dominującą grupą byli chłopcy, którzy przed komputerem spędzali najczęściej
ponad 4 godziny dziennie. Wskaźnik dla tej grupy wynosił 63,2% (ogółu badanych

149
J. Kandell, Internet Addiction on Campus: the Vulnerability of College Students, „Cyber Psychology and
Behaviour” 1998, nr 1, s. 11-17; R. Kraut, M. Peterson, V. Lundmark, S. Kiesler, T. Mukopadhyay, W.
Scherlis, Internet Paradox: A Social Technology that Reduces Social Involvement and Psychological Wee-
Being? „Americam Psychologist” 1998, nr 53, s. 1017-1031.

75
chłopców PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim). Wysoki wskaźnik (44,1%) zanotowałam
również wśród chłopców Publicznego Gimnazjum nr 1 w Lidzbarku Warmińskim.
Natomiast chłopcy z Publicznego Gimnazjum nr 2 w Ornecie najczęściej spędzali przed
komputerem średnio 3 godziny dziennie. Wskaźnik dla tej grupy chłopców wyniósł 29%
(ogółu badanych chłopców PG nr 2 w Ornecie). Ponadto wśród chłopców tej placówki, w
porównaniu z chłopcami PG nr 1 i PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim, zanotowałam
najniższy wskaźnik (22,6% ogółu badanych chłopców PG nr 2 w Ornecie) spędzania przed
komputerem ponad 4 godzin dziennie. Chłopcy ci często korzystali z komputera 1-2 godziny
dziennie. Wskaźnik dla tego przedziału czasowego był bardzo zbliżony i wynosił: dla 1
godziny kontaktu z komputerem 22,6% (ogółu badanych chłopców PG nr 2 w Ornecie), a
dla 2 godzin – 25,8% (ogółu badanych chłopców PG nr 2 w Ornecie). Zaś w grupie
dziewcząt tej placówki najwyższy wskaźnik kontaktu z komputerem zanotowałam przy 1
godzinie (40% ogółu badanych dziewcząt PG nr 2 w Ornecie) oraz 2 godzinach (36% ogółu
badanych dziewcząt PG nr 2 w Ornecie). Natomiast wraz ze wzrostem czasu
przeznaczanego na kontakt z komputerem wskaźnik ulegał spadkowi. Przy 3 godzinach
wynosił 8% (ogółu badanych dziewcząt PG nr 2 w Ornecie), a przy powyżej 4 godzinach
uległ niewielkiemu wzrostowi – 16% (ogółu badanych dziewcząt PG nr 2 w Ornecie).
Takiego stanu rzeczy nie zanotowałam ani wśród dziewcząt PG nr 1, ani PG nr 2 w
Lidzbarku Warmińskim. W obu placówkach wskaźnik zwiększania czasu przeznaczanego
na kontakt z komputerem ulegał wzrostowi. I tak wśród dziewcząt PG nr 1 w Lidzbarku
Warmińskim wskaźnik wynosił: przy 3 godzinach kontaktu 26,7% (ogółu badanych
dziewcząt PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim), a przy powyżej 4 godzinach 30% (ogółu
badanych dziewcząt PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim). Natomiast wśród dziewcząt PG nr
2 w Lidzbarku Warmińskim wskaźnik wynosił: przy 3 godzinach kontaktu 26,2% (ogółu
badanych dziewcząt PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim), a przy powyżej 4 godzinach uległ
minimalnemu spadkowi – 23,8% (ogółu badanych dziewcząt PG nr 2 w Lidzbarku
Warmińskim).
Na czas spędzany przez badanych przed komputerem znaczący wpływ miała przede
wszystkim łatwość dostępu do komputera oraz okres jego posiadania. Jak wykazały badania,
85,4% chłopców oraz ponad 70% dziewcząt posiada w swoim pokoju komputer. Tylko u
nielicznych badanych chłopców (6,8%) oraz dziewcząt (11,3%) komputer znajduje się w
miejscu (tj. kuchnia, pokój rodziców), w którym rodzice często przebywają. Natomiast 26
respondentów (tj. 13% ogółu badanych) wskazało, iż komputer znajduje się w pokoju
rodzeństwa, w którym badani bardzo często przebywają. Fakt ten może, zatem świadczyć o

76
tym, iż ta grupa respondentów dzieli pokój razem ze swoim rodzeństwem. Szczegółową
analizę dotyczącą tej kwestii przedstawia tabela 6.

Tabela 6. Miejsce komputera w domu badanej młodzieży

Chłopcy Dziewczęta
Kategorie odpowiedzi
N % N %
Pokój dziecka 88 85,4 68 70,1
Pokój rodzeństwa 8 7,8 18 18,6
Pokój rodziców 6 5,8 10 10,3
Kuchnia 1 1,0 1 1,0
Razem 103 100,0 97 100,0
Źródło: Badania własne.

Jeśli chodzi o badanych studentów, to podobnie jak młodzież wskazywali oni na to,
iż komputer znajduje się w pokoju ich dziecka. Aż 173 osoby, tj. 86,5% ogółu badanych
studentów udzieliło takiej odpowiedzi. Łatwość dostępu do komputera przez dzieci
badanych studentów świadczy o tym, iż jest on najczęściej wykorzystywany właśnie przez
nich. Aż prawie 80% badanych wskazywało na taką odpowiedź. I tylko zaledwie 13,5%
respondentów wskazało, że komputer znajduje się w miejscu, w którym najczęściej
przebywają, tj. w pokoju gościnnym oraz sypialni. Taki stan rzeczy, znalazł uzasadnienie
m.in. w tym, iż badani studenci również lubią (muszą) korzystać z komputera, bowiem aż 99
ojców (49,5%) oraz 46 matek (23%) często z niego korzysta. Szczegółowe dane dotyczące
członków rodziny studentów najczęściej korzystających z komputera przedstawia tabela 7.

Tabela 7. Członkowie rodziny badanych studentów najczęściej korzystający

z komputera
Kategorie odpowiedzi N %
Najstarsze dziecko 152 76,0
Średnie dziecko 27 13,5
Najmłodsze dziecko 81 40,5
Matka 46 23,0
Ojciec 99 49,5
Odsetki nie sumują się, do 100,0, ponieważ badani wskazywali na kilka odpowiedzi.
Źródło: Badania własne.

Częstotliwość korzystania z komputera przez badanych studentów nasuwa pewne

stwierdzenie, a mianowicie, iż większość rodziców (badanych studentów) może przejawiać
symptomy uzależnienia od komputera, a tym samym dawać negatywny przykład swoim
dzieciom. Tym bardziej, że okres posiadania przez nich komputera wynosił od 4 do 10 lat.

77
Na taką odpowiedź wskazało ponad 50% badanych studentów. Drugą grupę stanowili
respondenci, których okres posiadania komputera wynosił ponad 2 lata. Zaś trzecia grupa
badanych (23,5%) posiadała w domu komputer około jednego roku.
Natomiast wśród badanej młodzieży, podobnie jak wśród badanych studentów,
dominującym okresem posiadania komputera był okres powyżej 3 lat. Badani chłopcy aż w
ponad 64% wskazali na taką odpowiedź, dziewczęta zaś prawie w 66%. Wśród tej grupy
badanych chłopców u 7 respondentów okres posiadania komputera wynosił niecałe 10 lat.
Ponadto w grupie tej zanotowałam jeden przypadek, gdzie okres posiadania komputera
wynosił lat 14. Natomiast w w/w grupie dziewcząt najdłuższy okres posiadania komputera
wynosił 8 lat – jest to jeden przypadek. Szczegółowe dane dotyczące okresu posiadania
komputera przez badaną młodzież przedstawia tabela 8.

Tabela 8. Okres posiadania komputera – młodzież

Chłopcy Dziewczęta
Kategorie odpowiedzi
N % N %
Do 1 roku 21 20,4 15 15,5
Od 1 roku do 2 lat 16 15,5 18 18,6
Powyżej 2 lat 66 64,1 64 65,9
Razem 103 100,0 97 100,0
Źródło: Badania własne.

Analiza danych zawartych w tabeli 8 wskazuje również na znaczną grupę chłopców

– 21 osób (20,4%), których okres posiadania komputera wynosił około jednego roku.
Najmniejszą natomiast grupę – 16 osób (15,5%) stanowili chłopcy posiadający komputer od
1 roku do 2 lat. Zaś wśród badanych dziewcząt odsetek ten wynosił 18,6%. W
przeciwieństwie do chłopców, najmniejszą grupę (15,5%) wśród dziewcząt stanowiły osoby
posiadające komputer około jednego roku. Krótki okres posiadania komputera występował
głównie wśród badanej młodzieży uczęszczającej do Publicznego Gimnazjum nr 2 w
Ornecie. Zarówno wśród chłopców tej placówki, jak i wśród dziewcząt dominował okres do
1 roku. U chłopców wskaźnik ten wynosił 35,5% (ogółu badanych chłopców PG nr 2 w
Ornecie), a u dziewcząt aż 40% (ogółu badanych dziewcząt PG nr 2 w Ornecie). Natomiast
znacznie niższy wskaźnik posiadania komputera do 1 roku zanotowałam wśród młodzieży
Publicznego Gimnazjum nr 2 w Lidzbarku Warmińskim. Wśród chłopców tej placówki
wskaźnik wynosił 10,5% (ogółu badanych chłopców PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim), a
wśród dziewcząt był znacznie niższy – 4,8% (ogółu badanych dziewcząt PG nr 2 w
Lidzbarku Warmińskim). A wśród młodzieży PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim wskaźnik

78
ten kształtował się następująco: dla chłopców wynosił on 17,6% (ogółu badanych chłopców
PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim), zaś dla dziewcząt 10% (ogółu badanych dziewcząt PG
nr 1 w Lidzbarku Warmińskim). Krótki okres posiadania przez badanych komputera może
zatem wyzwalać w nich wielką ciekawość dokładnego poznania go, czego efektem jest
wydłużanie się czasu na kontaktach z nim, co niejednokrotnie prowadzić może do szybszego
uzależnienia się od niego. Szczegółowe dane dotyczące okresu posiadania przez badaną
młodzież komputera w poszczególnych placówkach przedstawia tabela 9.

Tabela 9. Okres posiadania komputera przez badaną młodzież – podział na

poszczególne placówki
Publiczne Publiczne Gimnazjum Publiczne Gimnazjum
Gimnazjum nr 2, nr 1, Lidzbark nr 2, Lidzbark
Kategorie Orneta Warmiński Warmiński
odpowiedzi
Chłopcy Dziewczęta Chłopcy Dziewczęta Chłopcy Dziewczęta
N % N % N % N % N % N %
do 1 roku 11 35,5 10 40,0 6 17,6 3 10,0 4 10,5 2 4,8
od 1 roku do 2 lat 6 19,4 6 24,0 3 8,8 6 20,0 7 18,4 6 14,3
powyżej 3 lat 14 45,2 9 36,0 25 73,5 21 70,0 27 71,1 34 81,0
Razem 31 100,0 25 100,0 34 100,0 30 100,0 38 100,0 42 100,0
Źródło: Badania własne.

Dane zawarte w tabeli 9 wskazują, że najdłuższy okres posiadania komputera w

domu miała młodzież z Publicznego Gimnazjum nr 2 oraz Publicznego Gimnazjum nr 1 w
Lidzbarku Warmińskim. Najwyższy wskaźnik okresu posiadania komputera zanotowałam
wśród dziewcząt PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim – wynosił on 81% (ogółu badanych
dziewcząt PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim). U chłopców zaś tej placówki wskaźnik był
nieco niższy i wynosił 71,1% (ogółu badanych chłopców PG nr 2 w Lidzbarku
Warmińskim). Natomiast wśród młodzieży PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim wskaźnik
dotyczący najdłuższego okresu posiadania komputera wynosił: dla chłopców 73,5% (ogółu
badanych chłopców PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim), a dla dziewcząt 70% (ogółu
badanych dziewcząt PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim).
Kolejnym czynnikiem wpływającym na proces uzależnienia młodzieży od
komputera jest stały dostęp do sieci Internet. Badania wykazały, że zarówno wśród badanej
młodzieży, jak i wśród badanych studentów większość posiadała w domu stałe łącze
internetowe. Wśród młodzieży zanotowałam aż 150 wskazań, tj. 74 chłopców, co stanowi
71,8% ogółu chłopców oraz 76 dziewcząt, co stanowi 78,4% ogółu dziewcząt, którzy
posiadali stały dostęp do Internetu. Natomiast 25% ogółu badanej młodzieży nie posiadała

79
stałego dostępu do Internetu. Brak dostępu do Sieci wynikał najczęściej z braku zgody
rodziców – 10,5% oraz wysokich kosztów utrzymania Internetu – 9,5%. Na brak dostępu do
Sieci wpływ miało również miejsce zamieszkania badanych (12% badanych zamieszkuje
wieś) – 6% respondentów udzieliło takiej odpowiedzi.
Jeśli chodzi o studentów, to prawie 80% z nich posiadała stały dostęp do Sieci.
Natomiast brak takiego dostępu występował zaledwie u 46 osób, tj. 23% ogółu studentów.
Podobnie jak u młodzieży gimnazjalnej główną przyczyną braku dostępu do Sieci były
wysokie koszty związane z utrzymaniem Internetu (18% badanych udzieliło takiej
odpowiedzi), jak również obawy studentów (każdy z badanych studentów był rodzicem), co
do zagrożeń płynących z Internetu – 9,5% badanych wskazało na taką odpowiedź.
Ponadto, o zaawansowaniu młodzieży w nałogu komputerowo-sieciowym świadczą
również wypowiedzi respondentów na temat reakcji związanej z odsunięciem ich od
komputera oraz odłączeniem jego od Sieci. Większość z badanych stwierdziła, że brak
dostępu do komputera, a szczególnie Internetu, wyzwalał w nich reakcje agresywne, które
przejawiały się najczęściej w formie gniewu, płaczu oraz złości. Niektórzy badani swoją
reakcję relacjonowali w sposób następujący:
- Załamałabym się, ponieważ każdego dnia człowiek coraz bardziej przyzwyczaja się do
korzystania z komputera;
- Internet to moje okno na świat – poszedłbym do kafejki;
- Zrobiłbym coś głupiego z nudów – miałbym depresję;
- Przestałbym się uczyć – spałbym całymi dniami;
- Zwariowałabym, obraziłabym się na rodziców, ale walczyłabym o odzyskanie
komputera.
Nie wszyscy jednak badani reagowali agresją na brak dostępu do komputera, bowiem 18% z
nich stwierdziło, że znalazłoby sobie inny rodzaj rozrywki, np. czytanie lektur, spotkania ze
znajomymi czy też więcej czasu przeznaczałoby na naukę oraz rozwój swoich
zainteresowań, które uległy zahamowaniu z powodu braku czasu.

4.2. Formy wykorzystywania komputera oraz sieci Internet

Łatwość dostępu do komputera oraz okres jego posiadania wpływa na różnorodność

form wykorzystywania komputera przez badaną młodzież. Dominującą grupą wśród
badanych chłopców (71,8%) byli respondenci, którzy wykorzystywali komputer do celów

80
rozrywki, głównie gier. Badani korzystali również z komunikatorów sieciowych, które dają
im możliwość komunikowania się przybierającego postać komunikacji interpersonalnej,
intrapersonalnej, wewnątrz grup, między grupami, z instytucjami i organizacjami, jak
również wewnątrz całego społeczeństwa150. Różnica w komunikowaniu się jest jednak
bardzo znaczna, bowiem używając komputera ogranicza się praktycznie do minimum
przekazy poza i niewerbalne. Mówiąc o komunikacji za pomocą komputera, dostępne formy
relacji podzielić można na interakcję jednostronną, w której nadawca nie kontaktuje się
bezpośrednio z odbiorcą i nie oczekuje od niego odpowiedzi, (np. strony WWW) oraz
interaktywną, wymagającą udziału minimum dwóch osób (np. poczta e-mail, komunikatory
internetowe, czaty)151. Badani chłopcy najczęściej korzystali z komunikatorów sieciowych
typu Gadu Gadu – 53,4% oraz z tzw. czatromów (czat) – 12,6%, które pozwalały im na
prowadzenie konwersacji zarówno z przyjaciółmi, jak również z osobami nieznajomymi.
Łatwość nawiązania kontaktu oraz anonimowość, jaka wiąże się ze sposobnością ukrycia
„za szklanym ekranem”, stwarza młodym ludziom nie tylko możliwość nawiązywania
nowych przyjaźni (także osobom nieśmiałym), przekraczania barier i ograniczeń (np.
niepełnosprawnym), ale również stwarza zagrożenie, że zostanie się oszukanym lub
wykorzystanym152. Ponadto korzystanie z komunikatorów sieciowych może doprowadzić do
uzależnienia emocjonalnego przejawiającego się potrzebą stwarzania bardzo intymnej
relacji osobistej, w której podmiot uzależnia się od wiele znaczącej dla niego osoby,
pozornie chroniącej go i opiekującej się nim153. Oto przykład czternastolatki uzależnionej
emocjonalnie od osoby poznanej w Internecie oraz tego konsekwencje:
Czternastoletnia ósmoklasistka dostała od rodziców w prezencie nowy komputer.
Prawie dwa miesiące korespondowała regularnie z dorosłym mężczyzną za pośrednictwem
czatów i e-maili. Gdy rodzice się o tym dowiedzieli, postanowili przerwać tę znajomość. W
tym celu skonfiskowali klawiaturę od komputera, zaczęli monitorować pocztę elektroniczną i
rozmowy telefoniczne córki oraz zabrali ją do psychologa. Tymczasem dziewczyna dalej
kontaktowała się z mężczyzną za pomocą telefonu komórkowego, który od niego dostała. Po
kilku miesiącach dziewczyna uciekła z domu. Kiedy policja przejrzała domowy komputer
odnalazła zapiski e-maili, które naprowadziły na ślad mężczyzny. Wszczęto poszukiwania, w

150
M. Mrozowisk, Media masowe, Warszawa 2001, s. 30.
151
K. Majgier, Internet jako przestrzeń komunikacyjna, „Przegląd Psychologiczny” 2000, t. 43, nr 2, s. 157-
172.
152
M. Jabłonowska, J. Szylko-Kwas, Gimnazjalista w sieci – wpływ Internetu na rozwój społeczny młodzieży,
w: Oblicza Internetu. Internet a globalne społeczeństwo informacyjne, red. M. Sokołowski, Elbląg 2005, s.
294.
153
C. Guerreschi, op. cit., s. 79.

81
które zaangażowane były siły policyjne różnych państw, które musiały pokonać bariery
językowe, odległości, jak również odmienne regulacje prawne obowiązujące w danym kraju.
Mężczyznę złapano. Okazało się, że w porozumieniu z siatką pedofilów, działającą na
terenie Stanów Zjednoczonych, udało mu się ukryć dziewczynę, wyrobić jej fałszywy
paszport i dostarczyć fundusze na jej wywóz z kraju i przewiezienie do jego rodzinnej Grecji.
W ciągu pięciu miesięcy od porwania, dziewczynę udało się odnaleźć i przekazać rodzicom.
Początkowo zaklinała się, że nadal kocha swojego porywacza. Dopiero po okresie
intensywnej terapii ujawniła, że torturowano ją fizycznie i seksualnie. Zaczęła ujawniać
myśli samobójcze i konieczne było umieszczenie jej w szpitalu psychiatrycznym. Powoli
wraca do zdrowia, ale koszmaru, jaki przeżyła nigdy nie zapomni154.

Tabela 10. Formy wykorzystywania komputera oraz Internetu przez młodzież

Chłopcy Dziewczęta
Kategorie odpowiedzi
N % N %
Nauka 46 44,7 48 49,5
Gry i zabawy 74 71,8 25 25,8
Czatowanie 13 12,6 8 8,3
Gadu Gadu 55 53,4 63 65,0
Giełda Allegro 24 23,3 4 4,1
Odsetki nie sumują się, do 100,0, ponieważ badani wskazywali na kilka odpowiedzi.
Źródło: Badania własne.

Dane zawarte w tabeli 10 wskazują również na dość sporą grupę (44,7%) badanych
chłopców, którzy wykorzystują komputer do nauki. Jeśli chodzi o dziewczęta, to
dominującymi formami wykorzystywania komputera były komunikatory sieciowe, np. Gadu
Gadu, poczta e-mail – 63 wskazania (64,9%) oraz nauka – 48 wskazań, tj. 49,5% ogółu
badanych dziewcząt. Wykorzystywanie Sieci do celów naukowych, głównie do ściągania
informacji może również doprowadzić do uzależnienia, czyli Information overload, tzn.
„przeładowania poznawczego”. Surfowanie po stronach internetowych może doprowadzić
do stopniowego uzależniania się od ściągania danych z Internetu. Takie działanie
ugruntowuje przeświadczenie, że zdobycie jak największej ilości materiałów jest gwarancją
podejmowania jak najlepszych decyzji czy zdobycia większego prestiżu społecznego od
osób gorzej poinformowanych155. Dlatego badani, którzy dużą ilość czasu przeznaczają na
naukę, a przede wszystkim na ściąganie informacji z Internetu, są narażeni na to

154
I. R. Berson, Cyberofiary: psychospołeczne konsekwencje wykorzystywania młodzieży za pośrednictwem
Internetu, <http://www.dzieckowsieci.pl, 05.07.2006.
155
C. Guerreschi, op. cit., s. 83-84.

82
uzależnienie. Potwierdzają to również badania ogólnoświatowe, przeprowadzone na tysiącu
osób pochodzących z Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych, Singapuru i Hong Kongu.
Wyniki tych badań wskazują, iż 50% respondentów spędza wiele czasu na poszukiwaniu w
Sieci informacji, a 54% odczuwa ekscytację, bowiem znajduje to, czego szukało. Zdaniem
Kimberly S. Young „Internet odpowiada amerykańskiemu podejściu typu fast food do
informacji. Ludzie mają silne pragnienie bycia zawsze na bieżąco i posiadania dostępu do
informacji, skutkiem, czego są zasypywani lawiną informacji”156. Taki stan rzeczy, jak pisze
Robert Cialdini w książce pt. Wywieranie wpływu na ludzi – teoria i praktyka, może
doprowadzić do nadmiaru możliwości, które uniemożliwią wybór157. Ponieważ technologie
są w stanie rozwijać się o wiele szybciej niż sam człowiek, to jego ograniczone możliwości
przetwarzania informacji stawać się będą coraz bardziej nieadekwatne w stosunku do
wielkich zmian, wyborów i wyzwań cechujących współczesne życie158.
Ponadto analiza przeprowadzonych badań wykazała, iż dziewczęta w porównaniu z
chłopcami (24 wskazania, tj. 23,3%) rzadko też wykorzystują komputer a szczególnie
Internet do robienia zakupów. Na taką formę wykorzystywania komputera, a przede
wszystkim Internetu, wskazały zaledwie 4 osoby (tj. 4,1% badanych dziewcząt).
Popularność gier i zabaw, które były najczęstszą z form wykorzystywania komputera
przez młodzież zanotowałam we wszystkich badanych gimnazjach (tabela 11). Głównie
wśród chłopców taka forma rozrywki występowała najczęściej: w PG nr 2 w Ornecie
wskaźnik wynosił 77,4% (ogółu badanych chłopców PG nr 2 w Ornecie), w PG nr 1 w
Lidzbarku Warmińskim – 67,6% (ogółu badanych chłopców PG nr 1 w Lidzbarku
Warmińskim), a w PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim – 71,1% (ogółu badanych chłopców
PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim).
Kolejną, dość często wybieraną formą wykorzystywania komputera przez młodzież,
był również komunikator sieciowy Gadu Gadu. Najwyższy wskaźnik korzystania z niego
zanotowałam wśród młodzieży PG nr 1 i PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim. Wśród
chłopców PG nr 1 wynosił on 73,5% (ogółu badanych chłopców PG nr 1 w Lidzbarku
Warmińskim), a wśród dziewcząt 80% (ogółu badanych dziewcząt PG nr 1 w Lidzbarku
Warmińskim). Natomiast wśród chłopców PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim wskaźnik
wynosił 63,2% (ogółu badanych chłopców PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim), a wśród
dziewcząt aż 78,6% (ogółu badanych dziewcząt PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim).

156
Pod. za: ibidem, s. 83.
157
R. Cialdini, Wywieranie wpływu na ludzi – teoria i praktyka, Gdańsk 2000.
158
B. Kosek-Nita, Uzależnienie od komputera i jego następstwa, „Wychowanie na co dzień” 2006, nr 3 (150),
s. 6.

83
Młodzież korzystała także z tzw. czatów. Jednak najwyższy wskaźnik korzystania z tego
komunikatora zanotowałam wśród chłopców PG nr 2 w Ornecie i wynosił on 22,6% (ogółu
badanych chłopców PG nr 2 w Ornecie). Ponadto należy również zauważyć, że badana
młodzież wykorzystywała w znacznym stopniu komputer do nauki. Jak wykazały badania,
we wszystkich omawianych gimnazjach wskaźnik dotyczący wykorzystywania komputera
przez młodzież do nauki był bardzo zbliżony i wynosił średnio ponad 40%. Natomiast w
grupie chłopców PG nr 2 w Ornecie przekroczył 50% (ogółu badanych chłopców PG nr 2 w
Ornecie).

Tabela 11. Formy wykorzystywania komputera oraz Internetu przez młodzież –

podział na poszczególne placówki
Publiczne Gimnazjum Publiczne Gimnazjum
Publiczne Gimnazjum nr
nr 1, Lidzbark nr 2, Lidzbark
Kategorie 2, Orneta
Warmiński Warmiński
odpowiedzi
Chłopcy Dziewczęta Chłopcy Dziewczęta Chłopcy Dziewczęta
N % N % N % N % N % N %
Nauka 16 51,6 14 7,0 14 41,2 13 43,3 16 42,1 21 50,0
Gry i zabawy 24 77,4 11 5,5 23 67,6 4 13,3 27 71,1 10 23,8
Czatowanie 7 22,6 0 0,0 2 5,9 3 10,0 4 10,5 5 11,9
Gadu Gadu 6 19,4 6 3,0 25 73,5 24 80,0 24 63,2 33 78,6
Giełda Allegro 7 22,6 0 0,0 7 20,6 1 3,3 10 26,3 3 7,1
Odsetki nie sumują się, do 100,0, ponieważ badani wskazywali na kilka odpowiedzi.
Źródło: Badania własne.
Na podstawie wyników badań zawartych w tabeli 10 oraz tabeli 11 można
stwierdzić, iż formy wykorzystywania komputera przez badaną młodzież są bardzo
zróżnicowane. Wśród chłopców komputer głównie wykorzystywany był do zabawy, czyli
do różnych gier, spośród których gry sieciowe typu Tibia oraz Word of Warcraft cieszyły się
największą popularnością, szczególnie wśród chłopców Publicznego Gimnazjum nr 2 w
Lidzbarku Warmińskim. Jak wykazały badania wszyscy chłopcy uczęszczający do tej
placówki grali w te gry. Taki stan rzeczy spowodowany był zapewne tym, że w placówce tej
panuje wśród chłopców moda na gry sieciowe, które zwiększają ryzyko uzależniania się od
nich.
Na podobne formy wykorzystywania sieci Internet, wskazywała również młodzież
(oraz ich rodzice) objęta badaniami SAFT (Safty Awerness Facts Tools), przeprowadzonymi
w latach 2002-2004 w pięciu krajach Unii Europejskiej. Najpopularniejszą aktywnością
według badanych i ich rodziców były: gry (66%), wysyłanie e-maili (58%), ściąganie
plików muzycznych (49%), surfowanie dla rozrywki (45%), szukanie informacji
potrzebnych do szkoły (43%), generalne poszukiwanie informacji (40%), ściąganie

84
oprogramowania (25%)159. Natomiast polskie badania przeprowadzone w 2005 roku wśród
młodzieży w wieku 12-17 lat przez Ł. Wojtasik wykazały, że największą popularnością
cieszyło się odwiedzanie stron WWW (96%). Młodzi internauci chętnie korzystali także z
komunikatorów (instant messages) – 89% oraz poczty elektronicznej (81%), rzadziej
natomiast deklarowali korzystanie z serwisów P2P, gier internetowych oraz czatów i grup
dyskusyjnych160.
Widać wyraźnie, że młodzież wykorzystuje komputer, a przede wszystkim Internet
w bardzo szerokim zakresie. Jednak można zaobserwować bardzo znaczne zróżnicowanie
pomiędzy aktywnością wybieraną przez dziewczęta i chłopców w obcowaniu z komputerem
oraz Internetem. Dziewczęta, jak wykazały badania, znacznie częściej korzystają z
komunikatora sieciowego Gadu Gadu oraz wykorzystują komputer do celów naukowych.
Chłopcy natomiast korzystają najczęściej z gier komputerowych oraz komunikatora
sieciowego Gadu Gadu. Przedstawione formy wykorzystywania współczesnych mediów to
jednak nie wszystkie możliwości, jakie oferuje nam komputer oraz sieć Internet. W
przedstawionych przeze mnie badaniach, jak również w przytoczonych badaniach innych
autorów, młodzież nie korzystała z tzw. blogów, czyli pamiętników prowadzonych w
Internecie. A jak pokazują statystyki na jednym tylko polskim portalu internetowym
(onet.pl) funkcjonuje ponad 800 tys. takich pamiętników161. Podobnie brak jest również
dokładnych ustaleń badawczych dotyczących problematyki zastraszania i szantażowania
młodych ludzi za pośrednictwem Internetu. Są to najważniejsze w obecnej chwili obszary,
które wymagają dalszych badań empirycznych.

4.2.1. Młodzież a gry komputerowo-sieciowe

Olbrzymie zainteresowanie młodzieży grami komputerowo-sieciowymi w znacznym

stopniu wpływa na zwiększanie czasu w kontaktach z komputerem. Badania wykazały, że
czas przeznaczany przez młodzież na granie w gry komputerowe bardzo często przekraczał
3 godziny dziennie. Szczególnie w grupie chłopców czas ten był przeznaczany głównie na
gry rozrywkowe. Dane dotyczące czasu korzystania z gier komputerowych przez chłopców
oraz dane pokazujące rodzaje gier, w które chłopcy grali przedstawia tabela 12.

159
Za: K. Lewandowska, Zagrożenia w Internecie – wiedza i doświadczenia dzieci i ich rodziców. Wyniki
badań empirycznych. Fundacja Dzieci Niczyje.
160
Za: K. Lewandowska, op. cit.
161
Statystyka z dnia 15 listopada 2005 r.

85
Tabela 12. Czas korzystania z gier komputerowych a ich rodzaj – chłopcy
Liczba godzin
Rodzaj gry 1 godzina 2 godziny 3 godziny i więcej
N % N % N %
Edukacyjne 1 1,0 2 1,9 2 1,9
Rozrywkowe 20 19,4 34 33,0 39 37,9
Odsetki nie sumują się, do 100,0, ponieważ badani wskazywali na kilka odpowiedzi.
Źródło: Badania własne.

Jak wspomniano wyżej, wśród chłopców największą popularnością cieszyły się gry
sieciowe typu Tibia. Aż 39 chłopców, czyli prawie 38% ogółu badanych chłopców
przeznaczało na granie w tego typu gry, aż ponad 3 godziny dziennie. Wśród badanych
zanotowałam przypadki, gdzie czas korzystania z gier sieciowych dochodził nawet do 10
godzin dziennie. Taki stan rzeczy, spowodowany był zapewne rodzajem gry, bowiem Tibia
to gra fabularna, która dzieje się w świecie magii i fantazji, z którym ciężko się rozstać. Tym
bardziej, że bohater, w którego wciela się gracz, zdobywa umiejętności i różnego rodzaju
gadżety, takie jak: dodatkowa siła, doświadczenie, miecze, zbroje, hełmy itp. Im jednostka
gra dłużej, tym jej bohater staje się coraz silniejszy, a zatem i droższy – można go sprzedać
na aukcjach internetowych. Dlatego osoby grające w tego typu gry zapominają o wszystkim,
o obowiązkach szkolnych, domowych, jedzeniu, a nawet spaniu. Boją się wyłączyć
komputer, ponieważ stracą swojego bohatera, wartego z godziny na godzinę więcej, –
dlatego grają. W Azji zanotowano przypadki, gdzie wycieńczeni gracze umierali przed
ekranem komputera162. Wstrząsający jest również przypadek morderstwa dokonanego w
roku 2001 w jednej z azjatyckich kawiarenek internetowych, podczas grania w tego typu
grę. Gracz, który przegrał w wirtualnym świecie, zasztyletował swojego przeciwnika, ale już
w świecie realnym163. Podobne przypadki można spotkać również w Polsce, np. we
Wrocławiu szesnastolatek pobił matkę krzesłem, bo wyłączyła mu komputer i zabiła
bohatera gry164. Fakt ten może, zatem świadczyć o tym, iż młodzież korzystająca z gier
sieciowych jest od nich uzależniona podwójnie. Bowiem długotrwałe granie doprowadza
gracza nie tylko do uzależnienia się od gier, ale również i od hazardu, czyli chęci zarobku na
sprzedaży wartościowego bohatera. Analiza badań wykazała, że wśród badanych chłopców
aż 23,3% z nich dokonuje zakupów oraz sprzedaży za pomocą giełdy Allegro. Taki stan

162
G. Rudyk, J. Tacik, Tibia wciąga jak narkotyk, „Gazeta Wyborcza” z dnia 19 kwietnia 2006.
163
T. Bednarski, T. Zieliński, Komputer a zdrowie, <http://www.psseswidnica.pl>, 23.07.2005.
164
J. Tacik, Tibia wciąga jak narkotyk, „Gazeta Wyborcza” z dnia 17 kwietnia 2006.

86
rzeczy, może również świadczyć o tym, iż badani wystawiają na aukcjach internetowych
swoich bohaterów gier, których cena kształtuje się od 100 do nawet 3000 złotych.
Natomiast zainteresowanie badanych chłopców grami edukacyjnymi było niewielkie.
Zaledwie 2 respondentów (2,1% badanych chłopców) wskazało, że korzysta również z gier
edukacyjnych. Zaś wśród badanych dziewcząt dominowały głównie gry edukacyjne.
Szczegółowe dane dotyczące rodzajów gier komputerowych oraz czasu korzystania z nich
przez dziewczęta przedstawia tabela 13.

Tabela 13. Czas korzystania z gier komputerowych a ich rodzaj – dziewczęta

Liczba godzin
Rodzaj gry 1 godzina 2 godziny 3 godziny i więcej
N % N % N %
Edukacyjne 32 33,0 8 8,2 2 2,1
Rozrywkowe 22 22,7 11 11,3 3 3,1
Odsetki nie sumują się, do 100,0, ponieważ badani wskazywali na kilka odpowiedzi.
Źródło: Badania własne.

Dane zawarte w tabeli 13 wskazują, iż dziewczęta w porównaniu z chłopcami

najczęściej korzystały z gier edukacyjnych. Aż 32 respondentki (33% badanych dziewcząt)
korzystało z gier edukacyjnych jedną godzinę dziennie. I tylko, 10 osób (niespełna 10%
ogółu dziewcząt) przeznaczało na gry edukacyjne od 2 do 3 godzin dziennie. Oprócz gier
edukacyjnych dziewczęta (37,1% ogółu dziewcząt) korzystały również z gier
rozrywkowych, przy czym czas przeznaczany na korzystanie z nich był znacznie krótszy niż
u chłopców – wynosił jedną godzinę dziennie. Tylko niewielki wskaźnik badanych
dziewcząt (14,4% ogółu dziewcząt) korzystało z gier rozrywkowych od 2 do 3 godzin
dziennie.
Dominującą placówką badawczą, w której młodzież w największym stopniu
korzystała z gier rozrywkowych, było Publiczne Gimnazjum nr 2 w Ornecie. Badania
wykazały, że aż ponad 90% badanej młodzieży tej placówki korzysta najczęściej z tego
rodzaju gier. Najwyższy wskaźnik zanotowałam jednak w grupie chłopców, który wzrastał
wraz ze wzrostem czasu przeznaczanego na kontakt z grami rozrywkowymi. Przy 1 godzinie
kontaktu z grą wskaźnik wynosił 32,3% (ogółu badanych chłopców PG nr 2 w Ornecie);
przy 2 godzinie – 32,3% (ogółu badanych chłopców PG nr 2 w Ornecie), a przy powyżej 3
godzinach – 48,4% (ogółu badanych chłopców PG nr 2 w Ornecie).

87
 Wysoki wskaźnik dotyczący czasu przeznaczanego na kontakt z grami
rozrywkowymi zanotowałam również w grupie dziewcząt PG nr 2 w Ornecie. Już przy 1
godzinie kontaktu z grami rozrywkowymi wskaźnik ten wynosił 40% (ogółu badanych
dziewcząt PG nr 2 w Ornecie). Przy czym, podczas zwiększania czasu przeznaczanego na
kontakt z tego rodzaju grami, wskaźnik ulegał spadkowi. Przy 2 godzinach wynosił on 20%
(ogółu badanych dziewcząt PG nr 2 w Ornecie), a przy powyżej 3 godzinach zaledwie 4%
(ogółu badanych dziewcząt PG nr 2 w Ornecie).
Dziewczęta z PG nr 2 w Ornecie, wśród których przeprowadziłam badania w
porównaniu z badanymi chłopcami tej placówki, częściej swój czas przeznaczały na kontakt
z grami edukacyjnymi. Przy 1 godzinie kontaktu z tego rodzaju grami wskaźnik wynosił
48% (ogółu badanych dziewcząt PG nr 2 w Ornecie). Zaś wraz ze zwiększaniem się czasu
wskaźnik był znacznie niższy i wynosił: przy 2 godzinach – 12% (ogółu badanych
dziewcząt PG nr 2 w Ornecie), a przy powyżej 3 godzinach zaledwie 4% (ogółu badanych
dziewcząt PG nr 2 w Ornecie). Szczegółowe dane dotyczące rodzajów gier komputerowych
oraz czasu korzystania z nich przez badaną młodzież w poszczególnych placówkach
badawczych przedstawia tabela 14.

Tabela 14. Czas korzystania z gier komputerowych a ich rodzaj - podział na

poszczególne placówki
Źródło: Badania własne.

Z danych zawartych w tabeli 14 wynika, że kolejną placówką, w której gry

rozrywkowe cieszą się ogromną popularnością wśród młodzieży było Publiczne Gimnazjum
nr 1 w Lidzbarku Warmińskim. Wskaźnik korzystania przez badaną młodzież z tego rodzaju
gier wynosił 64,1% (ogółu badanych, PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim). Podobnie jak w
PG nr 2 w Ornecie, w placówce tej na kontakt z grami rozrywkowymi najwięcej czasu
poświęcali chłopcy. Już przy 1 godzinie kontaktu z nimi wskaźnik był dość wysoki –
wynosił 23,5% (ogółu badanych chłopców PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim) i podobnie
jak w innych placówkach badawczych wzrastał wraz ze wzrostem czasu przeznaczanego na
kontakt z grami rozrywkowymi. Przy 2 godzinach kontaktu wynosił 29,4% (ogółu badanych
chłopców PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim) oraz tyle samo przy powyżej 3 godzinach.
Natomiast wskaźnik dotyczący czasu przeznaczanego na gry edukacyjne przez chłopców

88
był niewielki – 5,9% (ogółu badanych chłopców PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim).
Zanotowałam go tylko przy 2 godzinie kontaktu z grą.
Dziewczęta zaś z PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim największe zainteresowanie
przejawiały grami edukacyjnymi. Przy 1 godzinie kontaktu z tego rodzaju grami wskaźnik
wynosił aż 40% (ogółu badanych dziewcząt PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim), a przy
kolejnych godzinach zanotowałam jego spadek. Natomiast zainteresowanie dziewcząt grami
rozrywkowymi zanotowałam przy 1 godzinie kontaktu z komputerem. Przy czym, podobnie
jak w przypadku gier edukacyjnych, podczas zwiększania czasu wskaźnik ulegał spadkowi –
przy 2 godzinach wynosił 13,3% (ogółu badanych dziewcząt PG nr 1 w Lidzbarku
Warmińskim), a przy powyżej 3 godzinach – zaledwie 3,3% (ogółu badanych dziewcząt PG
nr 1 w Lidzbarku Warmińskim). Spadek wskaźnika zanotowałam także przy wzroście czasu
przeznaczanego przez dziewczęta na kontakt z grami edukacyjnymi. Przy 2 godzinie
kontaktu z nimi wskaźnik wynosił 10% (ogółu badanych dziewcząt PG nr 1 w Lidzbarku
Warmińskim), a przy powyżej 3 godzinach zaledwie 3,3% (ogółu badanych dziewcząt PG
nr 1 w Lidzbarku Warmińskim).
Publiczne Gimnazjum nr 2 w Lidzbarku Warmińskim znalazło się dopiero na trzecim
miejscu pod względem zainteresowania badanej młodzieży grami rozrywkowymi.
Najwyższy wskaźnik zanotowałam dopiero przy 2 i 3 godzinie kontaktu badanych chłopców
z tego rodzaju grami. Wskaźnik przy 2 godzinach kontaktu wynosił 36,8% (ogółu badanych
chłopców PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim) i tyle samo przy powyżej 3 godzinach czasu.
Natomiast wśród dziewcząt PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim, podobnie jak wśród
dziewcząt z innych ww. placówek, najwyższy wskaźnik (19% ogółu badanych dziewcząt
PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim – 1 godzina kontaktu) dotyczył zainteresowania grami
edukacyjnymi. Wskaźnik ten również spadał wraz ze wzrostem czasu przeznaczanego przez
nie na kontakt z grami edukacyjnymi. Przy 2 godzinie kontaktu wynosił 4,8% (ogółu
badanych dziewcząt PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim), a przy ponad 3 godzinach nie
zanotowałam go. Zainteresowanie zaś grami edukacyjnymi chłopców uczęszczających do
PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim, podobnie jak chłopców PG nr 2 w Ornecie oraz PG nr 1
w Lidzbarku Warmińskim, było niewielkie. Bowiem tylko zaledwie 5,3% (ogółu badanych
chłopców PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim) zanotowałam przy ponad 3 godzinach
kontaktu z tego rodzaju grami. Małe zainteresowanie badanych chłopców grami
edukacyjnymi może mieć uzasadnienie w tym, że sięgnęli oni po ten rodzaj gier, aby
sprawdzić, na czym one polegają lub też po prostu z nudy.

89
 Wśród badanej młodzieży, oprócz czasu korzystania z gier, zaobserwowałam
również różnice w rodzaju preferowanych gier komputerowych. Dziewczęta częściej
wskazywały na gry zręcznościowe i przygodowe, czyli takie, w których agresja i przemoc
występuje z mniejszym nasileniem. Chłopcy natomiast są zwolennikami gier angażujących
gracza w różne formy zachowań agresywnych (np. „Tibia”, „Quake”, „Starcraft”,
„Commandos”, „Mortal Kombat”) oraz gier sportowych (np. „FIFA”, „NBA”). Niestety
takie rodzaje gier, podwyższają poziom agresywności wśród graczy. Dowodem na to, są
m.in. badania przeprowadzone przez Katolicki Uniwersytet Lubelski, które wskazują, że
chłopcy w wieku 12-14 lat korzystający z gier, które angażują gracza w akty przemocy, są
bardziej impulsywni w działaniu oraz nastawieni na podporządkowanie sobie innych.
Wykazywali oni większą koncentrację na sobie i swoich potrzebach (egocentryzm), jak
również niższy poziom empatii niż chłopcy, którzy zupełnie nie bawili się grami
komputerowymi. Ponadto chłopcy ci mieli również trudności w nawiązywaniu i
podtrzymywaniu bliskich relacji emocjonalnych w swojej rodzinie, co świadczy o
wyizolowaniu się z życia rodzinnego165. Natomiast badania amerykańskie dowodzą, że
zmiany w osobowości człowieka powstające pod wpływem gier komputerowych mogą mieć
charakter trwały. Bowiem osoby, które w dzieciństwie zajmowały się grami zawierającymi
przemoc, jako ludzie dorośli częściej przejawiali postawy agresywne wobec innych,
zwłaszcza w sytuacjach konfliktowych, oraz częściej wchodzili w konflikt z prawem166.
Reasumując, powyższe rozważania pokazują, iż świat gier komputerowo-sieciowych
szczególnie pociąga osoby młode, zagubione w świecie dorosłych, szukające własnych
granic oraz potrzebujące wsparcia i dowartościowania – tak jak badana młodzież. Przemoc
stosowana w grach najczęściej kojarzy się graczom z nagrodą, co prowadzi do zatarcia
granic między dobrem a złem. Młodzież grająca w gry komputerowe, w których dominuje
strzelanie i zabijanie – a z takich gier najczęściej korzystali badani chłopcy – oswaja się z
okrucieństwem, co prowadzi do obniżenia wrażliwości moralnej, a zatem utożsamiając się z
bohaterami naśladują ich i przenoszą ich style zachowań do realnego życia. Niepokojący jest
jednak fakt, iż dorośli nie kontrolują czasu spędzanego przez dzieci przy komputerze, a
nawet umożliwiają im swobodny do niego dostęp. Gry i programy komputerowe bardzo
często dzieci same nabywają bądź wymieniają się nimi z kolegami. Dorośli, w
szczególności rodzice, nie mają nad tym kontroli, bowiem jak wykazały badania aż 135

165
Ciekawe artykuły – uzależnienia, <http://sop.sds.pl/index2.php?option=com_content&do_pdf=1&id=29>,
17.07.2006.
166
Ibidem.

90
osób, czyli prawie 70% ogółu badanej młodzieży uzyskuje zgodę rodziców na zabawę w gry
komputerowe, a ponad 40% badanych studentów (83 wskazania) udzielało zgody swoim
dzieciom, a także grało razem z nimi w gry komputerowe. Badania wykazały również, że 51
studentów (prawie 26% ogółu badanych studentów) towarzyszyło swoim dzieciom podczas
grania w gry komputerowe. Natomiast większość rodziców nie orientuje się, na czym
polegają gry komputerowe, co w nich fascynuje młodych ludzi, ani w jaki sposób oddziałują
na graczy, dlatego zezwalają dzieciom na grę oraz nie kontrolują czasu spędzanego przez
nie przed komputerem. Potwierdzają to, nie tylko niniejsze badania, ale również badania
innych autorów, np. z badań ankietowych przeprowadzonych przez M. Sokołowskiego
wynika, że ponad 50% rodziców nie kontroluje czasu spędzanego przez dzieci przy
komputerze167, a z badań przeprowadzonych pod koniec 2005 roku przez Włoskie
Stowarzyszenie Pediatrii wynika, że rodzice nie tylko nie kontrolują swoich dzieci podczas
grania w gry komputerowe, ale również podczas korzystania z Internetu. 53% dzieci
surfujących w Internecie robi to bez nadzoru rodziców, 52% często korzysta z czatów, 33%
konwersuje nie tylko z rówieśnikami, a 66% chciałoby się spotkać z osobami poznanymi na
czacie168.

4.3. Czas korzystania z komputera a zmiany w zachowaniu młodzieży

Długotrwałe korzystanie z komputera, a szczególnie z sieci Internet, początkowo

doprowadza do zaniedbywania obowiązków, a następnie do poważnych zmian
psychofizycznych. Badania wykazały, że wśród młodzieży można zaobserwować pewne
symptomy świadczące o uzależnieniu komputerowo-sieciowym. Natomiast badani studenci,
poprzez swoje zachowanie, przyczyniali się do zwiększania liczby symptomów uzależnienia
od Internetu u swoich dzieci.
Do pierwszych symptomów uzależnienia, występujących wśród badanej młodzieży
zaliczyć należy zaniedbywanie obowiązków domowych – 64 wskazania (41% badanych)
oraz szkolnych – 48 wskazań (30,8% badanych). Ponad 23% ogółu badanych (36 wskazań)
utraciło również własne zainteresowania, a 5% (8 wskazań) rzeczywisty kontakt z
rówieśnikami. Szczegółowe dane dotyczące zaniedbywania obowiązków przez młodzież
przedstawia tabela 15.

167
M. Sokołowski, Wpływ gier i programów komputerowych na dzieci, w: Media a edukacja, red. W.
Stryjowski, Poznań 1997.
168
C. Guerreschi, op. cit., s. 86-87.

91
Tabela 15. Zaniedbywanie obowiązków przez młodzież
Chłopcy Dziewczęta
Kategorie odpowiedzi
N % N %
Zaniedbywanie obowiązków domowych 31 34,0 33 50,8
Zaniedbywanie obowiązków szkolnych 28 30,8 20 30,8
Brak innych zainteresowań 25 27,5 11 16,9
Utrata rzeczywistego kontaktu z rówieśnikami 7 7,7 1 1,5
Razem 91 100,0 65 100,0
Za N przyjęto 156 osób, ponieważ tylu badanych udzieliło odpowiedzi.
Źródło: Badania własne.

Natomiast dane dotyczące zaniedbywania obowiązków przez młodzież w

poszczególnych placówkach przedstawia tabela 16.

Tabela 16. Zaniedbywanie obowiązków przez młodzież – podział na

poszczególne placówki badawcze

Dane zawarte w tabeli 16 wskazują, że badana młodzież z Publicznego Gimnazjum

nr 2 w Ornecie najczęściej zaniedbuje swoje obowiązki. Zarówno wśród chłopców, jak i
wśród dziewcząt wskaźnik zaniedbywania wskazanych w tabeli 16 obowiązków był wysoki.
Na pierwszym miejscu znalazło się zaniedbywanie przez młodzież obowiązków domowych.
Dla dziewcząt PG nr 2 w Ornecie wskaźnik wynosił 40% (ogółu badanych dziewcząt PG nr
2 w Ornecie), a dla chłopców – 32,3% (ogółu badanych chłopców PG nr 2 w Ornecie).
Wysoki wskaźnik zaniedbywania obowiązków domowych zanotowałam również wśród
młodzieży Publicznego Gimnazjum nr 1 w Lidzbarku Warmińskim oraz Publicznego
Gimnazjum nr 2 w Lidzbarku Warmińskim. Wśród dziewcząt z PG nr 1 w Lidzbarku
Warmińskim wskaźnik zaniedbywania obowiązków domowych wynosił 33,3% (ogółu
badanych dziewcząt PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim), a wśród chłopców 29,4% (ogółu
badanych chłopców PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim). Natomiast wśród dziewcząt PG nr
2 w Lidzbarku Warmińskim wskaźnik ten wynosił 31% (ogółu badanych dziewcząt PG nr 2
w Lidzbarku Warmińskim), a wśród chłopców 28,9% (ogółu badanych chłopców PG nr 2 w
Lidzbarku Warmińskim). Badana młodzież w znacznym stopniu zaniedbywała również
obowiązki szkolne. Badania wykazały, że wśród chłopców PG nr 2 w Lidzbarku
Warmińskim wskaźnik zaniedbywania obowiązków szkolnych był najwyższy – wynosił

92
34,2% (ogółu badanych chłopców PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim). Wysoki wskaźnik
zaniedbywania obowiązków szkolnych zanotowałam również wśród chłopców oraz wśród
dziewcząt PG nr 2 w Ornecie. Dla chłopców wskaźnik zaniedbywania ww. obowiązków
wynosił 25,8% (ogółu badanych chłopców PG nr 2 w Ornecie), a dla dziewcząt 24% (ogółu
badanych dziewcząt PG nr 2 w Ornecie). Natomiast wśród młodzieży PG nr 1 w Lidzbarku
Warmińskim wyższy wskaźnik dotyczył utraty przez badanych dotychczasowych
zainteresowań. Dla chłopców wskaźnik ten wynosił 29,4% (ogółu badanych chłopców PG
nr 1 w Lidzbarku Warmińskim), a dla dziewcząt 16,7% (ogółu badanych dziewcząt PG nr 1
w Lidzbarku Warmińskim). Najniższy wskaźnik zaś dotyczył utraty rzeczywistego kontaktu
z rówieśnikami. Zanotowałam go wśród młodzieży wszystkich omawianych placówek.
Wśród dziewcząt PG nr 1 oraz PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim wskaźnika dotyczącego
utraty rzeczywistego kontaktu z rówieśnikami nie zanotowałam.
Zaniedbywanie obowiązków przez badanych, uzależnione było przede wszystkim od
liczby godzin spędzanych przed komputerem. Badania wykazały, że im dłuższy czas
młodzież przeznaczała na kontakt z komputerem, tym wskaźnik zaniedbywania
obowiązków wzrastał. Wśród badanych chłopców korzystających z komputera ponad 4
godziny dziennie najczęściej występowało zaniedbywanie obowiązków domowych oraz
szkolnych, które wpływały na zaburzenia komunikacji w rodzinie. Jak wynika z danych
przedstawionych w tabeli 17, oprócz wyżej wymienionych zaniedbań u badanych chłopców
występowała również utrata rzeczywistego kontaktu z rówieśnikami, której wskaźnik
zanotowałam dopiero przy powyżej 3 godzinach kontaktu z komputerem. Dość wysoki
wskaźnik około 11% (11 wskazań) wśród badanych chłopców korzystających z komputera
ponad 4 godziny dziennie, dotyczył braku innych zainteresowań. Należy również wskazać,
iż wskaźnik zaniedbywania obowiązków przez chłopców wzrastał wraz z czasem
przeznaczanym przez nich na kontakt z komputerem. Natomiast, im mniejsza liczba godzin
spędzanych przed komputerem, tym mniejszy wskaźnik zaniedbywania obowiązków.
Badani chłopcy, spędzający przed komputerem do jednej godziny dziennie, wskazywali na
niski wskaźnik zaniedbywania głównie obowiązków domowych oraz szkolnych. Ponadto w
tej grupie badanych, nie zanotowałam występowania zaburzeń komunikacji w rodzinie oraz
utraty rzeczywistego kontaktu z rówieśnikami.

93
Tabela 17. Czas korzystania z komputera a zaniedbywanie obowiązków – chłopcy
4 godziny i
1 godzina 2 godziny 3 godziny
Kategorie odpowiedzi więcej
N % N % N % N %
Zaniedbywanie
obowiązków szkolnych 2 1,9 5 4,9 8 7,8 12 11,7
Zaniedbywanie
obowiązków domowych 4 3,9 6 5,8 6 5,8 14 13,6
Zaburzenie komunikacji w
rodzinie 0 0,0 7 6,8 9 8,7 13 12,6
Utrata kontaktu z
rówieśnikami 0 0,0 0 0,0 3 2,9 4 3,9
Brak innych zainteresowań 1 1,0 4 3,9 10 9,7 11 10,7
Odsetki nie sumują się, do 100,0, ponieważ badani wskazywali na kilka odpowiedzi.
Źródło: Badania własne.

Natomiast w grupie badanych dziewcząt, korzystających z komputera ponad 4

godziny dziennie, zaniedbywane były głównie obowiązki domowe – 13 wskazań, (ponad
13%), które podobnie jak u chłopców były przyczyną zaburzenia komunikacji w rodzinie.
Zaś wskaźnik zaniedbywania obowiązków szkolnych przez dziewczęta korzystające z
komputera ponad 4 godziny dziennie był niższy – wynosił 4,1% (4 wskazania) – niż w
grupie dziewcząt korzystających z komputera od 1-2 godzin dziennie – wynosił 13,4% (13
wskazań). Szczegółowe dane dotyczące czasu korzystania z komputera przez dziewczęta
oraz zaniedbywania przez nie obowiązków przedstawia tabela 18.

Tabela 18. Czas korzystania z komputera a zaniedbywanie obowiązków – dziewczęta

4 godziny i
1 godzina 2 godziny 3 godziny
Kategorie odpowiedzi więcej
N % N % N % N %
Zaniedbywanie
obowiązków szkolnych 5 5,2 8 8,2 4 4,1 4 4,1
Zaniedbywanie
obowiązków domowych 5 5,2 7 7,2 7 7,2 13 13,4
Zaburzenie komunikacji
w rodzinie 0 0,0 4 4,1 8 8,2 11 11,3
Utrata kontaktu z
rówieśnikami 0 0,0 0 0,0 0 0,0 1 1,0
Brak innych
zainteresowań 1 1,0 5 5,2 1 1,0 4 4,1
Odsetki nie sumują się, do 100,0, ponieważ badani wskazywali na kilka odpowiedzi.
Źródło: Badania własne.

94
 Wyniki badań przedstawione w tabeli 18, wskazują na znikomy wskaźnik (1
wskazanie) utraty rzeczywistego kontaktu z rówieśnikami przez dziewczęta. Wskaźnik ten,
zanotowałam jedynie wśród dziewcząt korzystających z komputera ponad 4 godziny
dziennie. Niski wskaźnik zaniedbań, dotyczył także braku innych zainteresowań,
zanotowałam go głównie wśród dziewcząt korzystających z komputera do 3 godzin dziennie
(1 wskazanie) oraz do 1 godziny (również 1 wskazanie). Taki stan rzeczy, świadczy przede
wszystkim o tym, iż dziewczęta poprzez kontakt rzeczywisty ze swoimi rówieśnikami nie
zatracają swoich dotychczasowych zainteresowań. A więc, znajdują czas nie tylko na
kontakt z komputerem, ale również na inne ważne dla nich sprawy. Niestety, faktu tego nie
można stwierdzić wśród badanych chłopców, bowiem im bardziej wzrastał czas na
kontaktach z komputerem, tym wskaźnik utraty innych zainteresowań oraz utraty
rzeczywistego kontaktu z rówieśnikami był wyższy. Ponadto badania wykazały, iż
najczęściej zaniedbywane były obowiązki przez młodzież uczęszczającą do Publicznego
Gimnazjum nr 2 w Ornecie. Zarówno w grupie chłopców, jak i dziewcząt tej placówki
wskaźnik zaniedbywania tych obowiązków był dość wysoki już przy 1 godzinie kontaktu z
komputerem. Dominowały głównie zaniedbania obowiązków szkolnych oraz domowych. W
grupie chłopców wskaźnik zaniedbywania obowiązków szkolnych i domowych wynosił tyle
samo, tj. po 3,2% (ogółu badanych chłopców PG nr 2 w Ornecie). Natomiast w grupie
dziewcząt wyższy wskaźnik dotyczył zaniedbywania obowiązków szkolnych – 8% (ogółu
badanych dziewcząt PG nr 2 w Ornecie) niż domowych (4% ogółu badanych dziewcząt PG
nr 2 w Ornecie). Wśród młodzieży PG nr 2 w Ornecie, korzystającej z komputera 1 godzinę
dziennie, nie zanotowałam innych zaniedbań. Ale, wraz ze wzrostem czasu przeznaczanego
przez młodzież na kontakt z komputerem, wskaźnik zaniedbań szkolnych oraz domowych
wzrastał, a nawet pojawiły się zaburzenia komunikacji w rodzinie oraz utrata kontaktu z
rówieśnikami i dotychczasowych zainteresowań. Przy ponad 4 godzinach kontaktu z
komputerem, głównie zaniedbywane były przez młodzież obowiązki domowe oraz szkolne.
Najwyższy wskaźnik zanotowałam wśród dziewcząt zaniedbujących obowiązki domowe,
wynosił on 20% (ogółu badanych dziewcząt PG nr 2 w Ornecie). Również wśród młodzieży
Publicznego Gimnazjum nr 1 oraz Publicznego Gimnazjum nr 2 w Lidzbarku Warmińskim
zaniedbywane były głównie obowiązki szkolne oraz domowe. Wskaźnik zaniedbywania
tych obowiązków wzrastał wraz ze wzrostem czasu przeznaczanego na kontakt z
komputerem – szczególnie w grupie chłopców. W PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim, przy
ponad 4 godzinach kontaktu z komputerem, wskaźnik zaniedbywania przez chłopców
obowiązków domowych wynosił prawie 15% (ogółu badanych chłopców PG nr 1 w

95
Lidzbarku Warmińskim), a obowiązków szkolnych wynosił prawie 12% (ogółu badanych
chłopców PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim). Zaś w PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim
wskaźnik zaniedbywania ww. obowiązków wśród chłopców kształtował się następująco:
obowiązki domowe ponad 13% (ogółu badanych chłopców PG nr 2 w Lidzbarku
Warmińskim), a obowiązki szkolne ponad 10% (ogółu badanych chłopców PG nr 2 w
Lidzbarku Warmińskim). W grupie chłopców PG nr 1 i PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim
wysoki wskaźnik dotyczył również zaburzeń komunikacji w rodzinie, które
prawdopodobnie wynikały z zaniedbywania przez chłopców obowiązków szkolnych oraz
domowych. W PG nr 1 wskaźnik wynosił prawie 15% (ogółu badanych chłopców PG nr 1 w
Lidzbarku Warmińskim), a w PG nr 2 ponad 13% (ogółu badanych chłopców PG nr 2 w
Lidzbarku Warmińskim). Jeśli chodzi o dziewczęta tych placówek, to wskaźnik dotyczący
zaniedbywania przez nie obowiązków domowych oraz szkolnych był znacznie niższy niż u
chłopców. W PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim wynosił dla obowiązków domowych ponad
13% (ogółu badanych dziewcząt PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim), dla obowiązków
szkolnych nieco ponad 3% (ogółu badanych dziewcząt PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim).
Zaś w PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim był znacznie niższy, wynosił dla obowiązków
domowych 9,5% (ogółu badanych dziewcząt PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim), a dla
obowiązków szkolnych około 2,5% (ogółu badanych dziewcząt PG nr 2 w Lidzbarku
Warmińskim). Natomiast w grupie dziewcząt obu placówek zanotowałam znaczny wskaźnik
zaburzeń komunikacji w rodzinie, wynosił on: w PG nr 1 ponad 13% (ogółu badanych
dziewcząt PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim), a w PG nr 2 ponad 7% (ogółu badanych
dziewcząt PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim). Szczegółowe dane dotyczące czasu
korzystania z komputera przez młodzież poszczególnych placówek oraz zaniedbywania
przez nie obowiązków przedstawia tabela 19.

Tabela 19 dot. Czasu korzystania z komputera a zaniedbywanie obowiązków – podział

na poszczególne placówki
Źródło: Badania własne.

Jeśli chodzi o badanych studentów, to oni również wskazywali na podobne

zaniedbywania obowiązków przez ich dzieci. Do najczęstszych wskazań należały: utrata
zainteresowań, zaniedbywanie obowiązków szkolnych i domowych oraz zaburzenia
komunikacji w rodzinie. Szczegółowe dane przedstawia tabela 20.

96
Tabela 20. Czas korzystania z komputera a zaniedbywanie obowiązków przez dzieci
badanych studentów
4 godziny i
1 godzina 2 godziny 3 godziny
Kategorie odpowiedzi więcej
N % N % N % N %
Zaniedbywanie
obowiązków szkolnych 6 3,0 11 5,5 6 3,0 9 4,5
Zaniedbywanie
obowiązków domowych 9 4,5 23 11,5 19 9,5 12 6,0
Zaburzenie komunikacji w
rodzinie 0 0,0 6 3,0 5 2,5 6 3,0
Utrata kontaktu z
rówieśnikami 1 0,5 3 1,5 1 0,5 4 2,0
Brak innych zainteresowań 3 1,5 14 7,0 23 11,5 22 11,0
Odsetki nie sumują się, do 100,0, ponieważ badani wskazywali na kilka odpowiedzi.
Źródło: Badania własne.

Dane zawarte w tabeli 20 wskazują (podobnie jak wśród badanej młodzieży) na

zależność, pomiędzy rodzajem zaniedbywania obowiązków a liczbą godzin przeznaczanych
przez dzieci na kontakt z komputerem. Wśród dzieci badanych studentów, korzystających z
komputera ponad 4 godziny dziennie, przeważały głównie zaniedbywania obowiązków
domowych – 12 wskazań (6% ogółu badanych); szkolnych – 9 wskazań (4,5% ogółu
badanych), a przede wszystkim brak innych zainteresowań – 22 wskazania (11% ogółu
badanych). Ponadto analiza danych (tabela 20) wskazuje również na bardzo wysoki odsetek
zaniedbywania przez dzieci obowiązków domowych. Należy wskazać, iż wskaźnik
zaniedbywania obowiązków domowych zanotowałam już przy 1 godzinie kontaktu z
komputerem – wynosił on 4,5% (9 wskazań). Natomiast najwyższy wskaźnik
zaniedbywania obowiązków domowych zanotowałam nie przy 4 godzinach kontaktu z
komputerem, ale już przy 2 godzinach – wynosił on ponad 11,5% (23 wskazania). U dzieci
korzystających z komputera do 2 godzin dziennie występowały również zaniedbywania:
brak innych zainteresowań – 14 wskazań (7% ogółu badanych); zaniedbywanie obowiązków
szkolnych – 23 wskazania (11,5% ogółu badanych); zaburzenie komunikacji w rodzinie – 6
wskazań (3% ogółu badanych) oraz utrata rzeczywistego kontaktu z rówieśnikami – 3
wskazania (1,5% ogółu badanych). Natomiast w grupie osób korzystających z komputera do
3 godzin dziennie, podobnie jak wśród osób korzystających z komputera do 2 godzin
dziennie, dominowały głównie: brak innych zainteresowań – 23 wskazania (11,5% ogółu

97
badanych) oraz zaniedbywanie obowiązków domowych – 19 wskazań (9,5% ogółu
badanych).
Przedstawione dane mogą, zatem świadczyć o tym, iż proces socjalizacji dzieci
badanych studentów nie zawsze przebiegał prawidłowo, bowiem większość studentów
oprócz edukacji na uczelni pracuje również zawodowo. Zatem ilość czasu, jaki studenci
przeznaczają swoim dzieciom jest bardzo niewielka. Analiza wykazała, że główną
przyczyną zaniedbywania obowiązków przez dzieci studentów, był brak kontroli nad nimi,
nieodpowiednio wypełniony czas wolny dziecka oraz brak zainteresowania się sprawami
dziecka. Im, mniej czasu rodzice (badani studenci) poświęcali swoim dzieciom, tym kontakt
dziecka z komputerem był dłuższy.

4.3.1. Zmiany psychofizyczne badanych powstałe pod wpływem

długotrwałego korzystania z komputera

Do najbardziej widocznych zmian powstałych pod wpływem długotrwałego

korzystania z komputera zaliczyć należy zaburzenia fizyczne. Badani studenci, najczęściej
wskazywali na występowanie u swoich dzieci zaburzeń wzroku oraz wad postawy ciała.
Zaburzenia te, najczęściej były widoczne u dzieci korzystających z komputera od 2 do
ponad 4 godzin dziennie. Aż 17% badanych studentów (36 wskazań) wskazało na
występowanie zaburzeń wzroku, a 14% (28 wskazań) na wady postawy ciała. Zaburzenia
wzroku były skutkiem nie tylko długiego czasu przeznaczanego na surfowanie w Internecie,
ale przede wszystkim nieodpowiedniej pory dnia, bowiem większość dzieci korzystała z
komputera w porach wieczornych bądź też nocnych. Co doprowadziło do wystąpienia takich
dolegliwości, jak: przekrwione, łzawiące oczy, zaczerwienione spojówki, uczucie pieczenia
i szczypania oczu oraz bóle głowy i zmęczenie. U niektórych dzieci występowały również
zaburzenia ostrości widzenia oraz wrażenie „wysychania” oczu. Szczegółowe dane
dotyczące rodzajów zaburzeń występujących u dzieci badanych studentów przedstawia
tabela 21.

Tabela 21. Liczba godzin spędzanych przed komputerem a zaburzenia psychofizyczne

dzieci badanych studentów
4 godziny i
Kategorie 1 godzina 2 godziny 3 godziny więcej
odpowiedzi
N % N % N % N %
Wady postawy 4 2,0 9 4,5 8 4,0 9 4,5

98
Wady wzroku 2 1,0 13 6,5 14 7,0 7 3,5
Zaburzenia snu 2 1,0 1 0,5 1 0,5 3 1,5
Pocenie się 0 0,0 0 0,0 0 0,0 1 0,5
Bóle głowy 1 0,5 1 0,5 9 4,5 2 1,0
Przygnębienie 0 0,0 0 0,0 2 1,0 0 0,0
Rozdrażnienie 2 1,0 11 5,5 6 3,0 7 3,5
Frustracja 1 0,5 0 0,0 1 0,5 3 1,5
Lęk 0 0,0 1 0,5 0 0,0 1 0,5
Depresja 1 0,5 0 0,0 2 1,0 0 0,0
Zmęczenie 3 1,5 9 4,5 19 9,5 18 9,0
Brak koncentracji
uwagi 2 1,0 6 3,0 15 7,5 16 8,0
Pobudzenie
psychoruchowe 0 0,0 1 0,5 2 1,0 3 1,5
Myślenie o
Internecie 0 0,0 6 3,0 7 3,5 9 4,5
Odsetki nie sumują się, do 100,0, ponieważ badani wskazywali na kilka odpowiedzi.
Źródło: Badania własne.

Jak wspomniano wyżej, częstotliwość występowania zaburzeń u dzieci uzależniona

była od czasu przeznaczanego na kontakt z komputerem. Analiza wykazała, iż najczęściej
występującym zaburzeniem u dzieci badanych studentów było zmęczenie (tabela 21), które
występowało nie tylko przy kilkugodzinnym przesiadywaniu przy komputerze. Zaburzenie
to, widoczne było również u dzieci korzystających z komputera od 1 do 2 godzin dziennie.
Kolejnym, często występującym zaburzeniem ściśle związanym z poprzednim, był brak
koncentracji uwagi dziecka. Aż 39 osób, tj. niespełna 20% badanych studentów wskazało na
występowanie u swoich dzieci braku koncentracji uwagi, a 22 osoby (11%) również na
występowanie nieustannych myśli o Internecie. Niepokojący jest jednak fakt, iż zaburzenia
te nasilają się wraz ze zwiększaniem czasu na kontaktach z komputerem (siecią Internet).
Natomiast najniższy wskaźnik zaburzeń psychofizycznych dzieci badanych studentów
dotyczył: depresji (3 wskazania) – występowała ona już przy pierwszej oraz przy trzeciej
godzinie kontaktu z komputerem; przygnębienia (2 wskazania) – występowało tylko przy
trzeciej godzinie kontaktu z komputerem; zaburzeń snu (7 wskazań) – przejawiały się one
już przy pierwszej godzinie kontaktu z komputerem, przy czym wraz ze wzrostem czasu
przeznaczanego na kontakt z komputerem następował ich wzrost; lęku (2 wskazania) –
występował przy drugiej oraz czwartej godzinie kontaktu z komputerem oraz pocenia się (1
wskazanie) – występowało tylko przy czwartej godzinie kontaktu z komputerem.
Badania wykazały, iż 84 osoby, tj. ponad 40% badanych studentów wskazało na
utrzymywanie się u dzieci wyżej wymienionych zaburzeń, od jednego do ponad czterech

99
tygodni. Niepokojący jest jednak fakt, iż u ponad 20% (dokładnie 21,5% ogółu badanych
studentów) dzieci studentów zaburzenia te, przejawiały się przez okres ponad czterech
tygodni, a u 6 osób utrzymują się nadal. Dlatego niemal wszyscy studenci, którzy
zaobserwowali zaburzenia psychofizyczne u swoich dzieci podejmowali wszelkie kroki, aby
je usunąć. Najczęściej badani przeprowadzali rozmowy z dziećmi – 41% (82 wskazania)
oraz stosowali kary polegające na odsunięciu dziecka od komputera – 21,5% (43
wskazania). Tylko niewielki wskaźnik badanych – 3,5% (7 wskazań) prowadził rozmowy z
całą rodziną na temat zaburzeń powstałych u dziecka pod wpływem długiego korzystania z
komputera oraz z sieci Internet, bądź też wysuwał propozycje udania się do specjalisty – 1%
(2 wskazania). Niemniej jednak takie wizyty się nie odbyły.
Natomiast badana młodzież wskazywała na nieco inne zaburzenia, powstałe pod
wpływem negatywnego oddziaływania współczesnych mediów. Do najczęściej
pojawiających się zaburzeń należały: silna potrzeba korzystania z Internetu, zmęczenie, brak
koncentracji uwagi, przygnębienie, pobudzenie psychoruchowe oraz lęk przed
rzeczywistością. Przy czym, nasilanie się tych zaburzeń wzrastało wraz ze wzrostem liczby
godzin spędzanych przez młodzież przed komputerem. U badanych chłopców
korzystających z komputera oraz z sieci Internet ponad 4 godziny dziennie najczęściej
występowało zaburzenie przejawiające się silną potrzebą korzystania z Internetu. Aż ponad
26% ogółu badanych chłopców (27 wskazań) wskazało na to zaburzenie. Zaburzenie
przejawiające się silną potrzebą korzystania z Internetu, wpływało na inne zaburzenia, które
najczęściej przejawiały się w momencie braku dostępu do Sieci. Były to zaburzenia, takie
jak: przygnębienie, myślenie o Internecie oraz wykonywanie czynności z nim związanych,
np. czytanie czasopism na jego temat.

Tabela 22. Liczba godzin spędzanych przed komputerem a zaburzenia psychofizyczne

badanych chłopców
4 godziny i
1 godzina 2 godziny 3 godziny
Kategorie odpowiedzi więcej
N % N % N % N %
Silna potrzeba
korzystania z Internetu 4 3,9 8 7,8 14 13,6 27 26,2
Myślenie o Internecie 2 1,9 3 2,9 4 3,9 4 3,9
Wykonywanie
czynności związanych z
Internetem 1 1,0 0 0,0 3 2,9 2 1,9

100
Zmęczenie 5 4,9 2 1,9 8 7,8 7 6,8
Przygnębienie 1 1,0 1 1,0 1 1,0 4 3,9
Pobudzenie
psychoruchowe 1 1,0 3 2,9 3 2,9 4 3,9
Brak koncentracji uwagi 4 3,9 4 3,9 3 2,9 4 3,9
Lęk przed
rzeczywistością 2 1,9 2 1,9 0 0,0 5 4,9
Odsetki nie sumują się, do 100,0, ponieważ badani wskazywali na kilka odpowiedzi.
Źródło: Badania własne.

Dane zawarte w tabeli 22 wskazują, iż długotrwałe korzystanie przez chłopców z

komputera doprowadzało również do występowania u nich zmęczenia, które najczęściej
przejawiało się w braku koncentracji uwagi. Aż u 7 chłopców (6,8%) korzystających z
komputera ponad cztery godziny dziennie występowało zmęczenie, a u 4 (3,9%) brak
koncentracji uwagi. Zaburzenia te, nasilały się wraz ze wzrostem czasu przeznaczanego na
kontakt z komputerem. Ponadto badania wykazały, iż u chłopców korzystających z
komputera ponad 4 godziny dziennie występowało również, pobudzenie psychoruchowe
oraz lęk przed rzeczywistością. Zaś u chłopców korzystających z komputera od 1 do 3
godzin dziennie również zanotowałam, wszystkie przedstawione zaburzenia, przy czym
wskaźnik ich występowania był znacznie niższy.
Natomiast wśród badanych dziewcząt, podobnie jak wśród chłopców, dominującym
zaburzeniem była silna potrzeba korzystania z Internetu, przy czym zaburzenie to, w
znacznym stopniu pojawiało się już przy pierwszej godzinie kontaktu z komputerem a
przede wszystkim z Siecią. Zaburzenie to, występowało u 9 osób, tj. ponad 9% ogółu
badanych dziewcząt. Zaś wraz ze wzrostem czasu przeznaczanego na kontakt z Siecią
nasilało się ono, bowiem już przy drugiej godzinie kontaktu z komputerem wskaźnik wzrósł
do ponad 13% (13 wskazań).

Tabela 23. Liczba godzin spędzanych przed komputerem a zaburzenia psychofizyczne

badanych dziewcząt
4 godziny i
1 godzina 2 godziny 3 godziny
Kategorie odpowiedzi więcej
N % N % N % N %
Silna potrzeba
korzystania z Internetu 9 9,3 13 13,4 13 13,4 11 11,3
Myślenie o Internecie 7 7,2 6 6,2 5 5,2 6 6,2
Wykonywanie
czynności związanych z
Internetem 0 0,0 2 2,1 2 2,1 1 1,0

101
Zmęczenie 5 5,2 3 3,1 3 3,1 3 3,1
Przygnębienie 2 2,1 0 0,0 1 1,0 0 0,0
Pobudzenie
psychoruchowe 2 2,1 2 2,1 1 1,0 0 0,0
Brak koncentracji uwagi 3 3,1 0 0,0 5 5,2 5 5,2
Lęk przed
rzeczywistością 2 2,1 2 2,1 2 2,1 0 0,0
Odsetki nie sumują się, do 100,0, ponieważ badani wskazywali na kilka odpowiedzi.
Źródło: Badania własne.

Kolejnym zaburzeniem występującym wśród badanych dziewcząt było myślenie o

Internecie – wskazało na nie prawie 25% (24 wskazania), które podobnie jak u chłopców
nasilało się głównie w momentach braku dostępu do Sieci. Dziewczęta często wykonywały
również wszelkie czynności związane z Internetem, tj. najczęściej czytały czasopisma na
temat portali internetowych, które pomagały im przetrwać czas braku dostępu do Sieci. Taki
stan rzeczy, pociągał za sobą również inne zaburzenia, np. przygnębienie, które
występowało u 3 respondentek (3% ogółu badanych dziewcząt), czy też zmęczenie –
występowało u 14 osób (ponad 14% ogółu badanych dziewcząt). Dość znaczny wskaźnik,
dotyczył również zaburzenia przejawiającego się w pobudzeniu psychoruchowym – 5
wskazań (5,2% badanych dziewcząt), którego wzrost zanotowałam przy pierwszej i drugiej
godzinie kontaktu z komputerem, zaś przy trzeciej godzinie nastąpił jego spadek, a przy
czwartej, to zaburzenie nie występowało. Ponadto, u dziewcząt zanotowałam także
zaburzenie związane z lękiem przed rzeczywistością – wskazało na nie 6 osób (6,2%
badanych dziewcząt), przy czym i w tym przypadku nie zanotowano go wśród dziewcząt
korzystających z komputera ponad 4 godziny dziennie, a w grupie osób korzystających z
komputera od 1 do 3 godzin występowało u takiej samej liczby osób, czyli dwóch.
Badania wykazały również, że wraz ze wzrostem czasu spędzanego przez młodzież
przed komputerem zaburzenia psychofizyczne nasilały się. We wszystkich omawianych
placówkach najwyższy wskaźnik zaburzeń młodzieży dotyczył silnej potrzeby korzystania z
Internetu (tabela 24). Przy ponad 4 godzinach kontaktu z komputerem w PG nr 2 w Ornecie
wskaźnik wynosił: chłopcy – prawie 26% ogółu badanych chłopców tej placówki,
dziewczęta – 16% ogółu badanych dziewcząt tej placówki. W PG nr 1 w Lidzbarku
wskaźnik wynosił: chłopcy – 26,5% ogółu badanych chłopców tej placówki, dziewczęta –
ponad 13% ogółu badanych dziewcząt tej placówki. Zaś w PG nr 2 w Lidzbarku
Warmińskim wskaźnik dotyczący silnej potrzeby korzystania z Internetu wynosił: chłopcy –
26,3% ogółu badanych chłopców tej placówki, dziewczęta – 7,1% ogółu badanych

102
dziewcząt tej placówki. Niepokojące jest jednak to, że już przy pierwszej godzinie kontaktu
z komputerem zanotowałam wśród dziewcząt wszystkich omawianych placówek dość
wysoki wskaźnik silnej potrzeby korzystania z Internetu. W PG nr 2 w Ornecie wskaźnik
wynosił 12% (ogółu badanych dziewcząt tej placówki), w PG nr 1 w Lidzbarku
Warmińskim wynosił 10% (ogółu badanych dziewcząt tej placówki), najniższy zaś był w
PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim i wynosił 7,1% (ogółu badanych dziewcząt tej placówki).
Zwiększanie ilości czasu spędzanego przed komputerem niejednokrotnie prowadziło
również do innych zaburzeń. Młodzież korzystająca z komputera ponad 4 godziny dziennie
najczęściej wskazywała na zmęczenie (PG nr 2 w Ornecie – chłopcy 6,5%, dziewczęta 4%;
PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim – chłopcy 5,9%, dziewczęta 3,3%; PG nr 2 w Lidzbarku
Warmińskim – chłopcy 7,9%, dziewczęta 2,4%). Szczegółowe dane dotyczące zależności
między liczbą godzin spędzanych przez młodzież poszczególnych placówek przed
komputerem, a występowaniem u nich zaburzeń psychofizycznych przedstawia tabela 24.

Tabela 24 Liczba godzin spędzanych przed komputerem a zaburzenia

psychofizyczne – podział na poszczególne placówki
Źródło: Badania własne.

Z danych zawartych w tabeli 24 wynika, że młodzież poświęcająca na kontakt z

komputerem dużą ilość czasu odczuwała przygnębienie, którego najwyższy wskaźnik
(6,5%) zanotowałam wśród chłopców PG nr 2 w Ornecie. Natomiast wśród chłopców PG nr
1 w Lidzbarku Warmińskim dość wysoki wskaźnik dotyczył pobudzenia psychoruchowego
– 5,9% (ogółu badanych chłopców tej placówki). Tymczasem w PG nr 2 w Lidzbarku
Warmińskim odnotowałam lęk przed rzeczywistością. Wskaźnik tego zaburzenia wystąpił
głównie wśród chłopców przy 2 godzinie kontaktu z komputerem – 5,3% (ogółu badanych
chłopców tej placówki) oraz przy powyżej 4 godzinach – 7,9% (ogółu badanych chłopców
tej placówki). Pozostałe zaburzenia, na które wskazywała badana młodzież, występowały w
mniejszym stopniu, a niektórych było nawet brak, np. w PG nr 2 w Ornecie, w pierwszych
godzinach kontaktu z komputerem, nie zanotowałam wykonywania przez młodzież
czynności związanych z Internetem, a w PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim zaburzenie to
nie wystąpiło wśród młodzieży, nawet przy kilku godzinnym przesiadywaniu przed
komputerem.
Reasumując, zmiany psychofizyczne badanych powstałe pod wpływem negatywnego
oddziaływania współczesnych mediów pokazują, iż wśród badanej młodzieży dominują

103
zaburzenia przejawiające się silną potrzebą korzystania z Internetu oraz myślenia o nim.
Taki stan rzeczy może, zatem świadczyć o tym, iż badana młodzież znajduje się w pierwszej
fazie uzależnienia, tj. fazie zaangażowania, z której bardzo szybko przechodzi się do fazy
następnej, czyli fazy zastępowania. Szczególnie wśród badanych dziewcząt już w
pierwszych godzinach kontaktu z Siecią, można zaobserwować znaczne występowanie
różnych zaburzeń, które nasilają się wraz ze wzrostem czasu przebywania w Sieci. Również
dorośli, poprzez brak kontroli nad dziećmi, przyczyniają się do wzrostu zaburzeń
występujących u dzieci.

4.4. Obawy badanych związane z zagrożeniami płynącymi z Sieci

Badania wykazały, iż obawy dotyczące zagrożeń płynących z Sieci wyrażali nie

tylko studenci posiadający stałe łącze internetowe, ale również osoby nieposiadające go. Do
najczęściej wyrażanych obaw należały: obawy seksualne, czyli demoralizacja, pornografia,
molestowanie, pedofilia; uzależnienie od Internetu; agresja i przemoc; oszustwa i
wyłudzenia; sekty; negatywne subkultury młodzieżowe oraz narkomania. Szczegółowe dane
dotyczące tych obaw przedstawiłam w tabeli 25.
Tabela 25. Obawy rodziców (studentów) związane z zagrożeniami płynącymi z Sieci
Rodzaje zagrożeń N %
Seksualne 139 69,5
Uzależnienie od Internetu 116 58,0
Oszustwa i wyłudzenia 97 48,5
Przemoc i agresja 89 44,5
Sekty 52 26,0
Negatywne subkultury młodzieżowe 38 19,0
Narkomania 35 17,5
Odsetki nie sumują się, do 100,0, ponieważ badani wskazywali na kilka odpowiedzi.
Źródło: Badania własne.

Z danych przedstawionych w tabeli 25 wynika, iż badani najczęściej wymieniali

obawy typu seksualnego – 139 wskazań (69,5% ogółu badanych studentów) oraz
uzależnienie od Internetu – 116 wskazań (58% ogółu badanych studentów). Wysoki
wskaźnik obaw studentów dotyczył również oszustw i wyłudzeń – 97 wskazań (48,5%),
przemocy i agresji – 89 wskazań (44,5%), oraz sekt – 52 wskazania (26%). Najmniejsze
natomiast obawy mieli badani odnośnie do negatywnego oddziaływania subkultur

104
młodzieżowych – 38 wskazań (19%) oraz narkomanii – 35 wskazań (17,5% ogółu badanych
studentów).
Na podobne obawy, związane z niebezpieczeństwami płynącymi z Sieci, wskazuje
prawie dwie trzecie dorosłych Polaków. Z badań przeprowadzonych przez Centrum Badania
Opinii Społecznej wynika, iż większość dorosłych obawia się, że młodym ludziom za
sprawą Internetu może przydarzyć się coś złego. Największe obawy mieli respondenci – 42
% ogółu (podobnie jak w badaniach niniejszej pracy), co do zagrożeń seksualnych, takich
jak: demoralizacja, oglądanie pornografii czy stron erotycznych nieodpowiednich dla dzieci.
Często respondenci zwracali również uwagę na nieodpowiednie kontakty, mające podtekst
seksualny, np. nieprzyzwoite propozycje. W tym kontekście bardzo często mówiono o
pedofilii i pedofilach. Aż około 20% ogółu badanych boi się także utraty kontroli nad
znajomościami dziecka, lecz nie w kontekście seksualnym. W opinii tej grupy badanych,
dzieci mogą poznać przez Internet niewłaściwych ludzi, wpaść w złe towarzystwo, ulec
złym wpływom oraz zawrzeć znajomości z ludźmi, którzy podają się za kogoś innego (np.
psychopata). Badani dostrzegają również zagrożenia związane z przemocą oraz agresją
dotyczące np. zabójstw, wulgarnego słownictwa czy też gwałtownych scen w filmach oraz
grach komputerowych169.
Analiza wyników badań przeprowadzonych wśród młodzieży gimnazjalnej
wykazała, iż młodzi ludzie mają podobne obawy związane z zagrożeniami płynącymi z
Sieci, jak osoby dorosłe. Wśród badanej młodzieży najczęściej wyrażającymi obawami były:
obawy seksualne, agresja i przemoc oraz oszustwa i wyłudzenia. Szczegółowe dane
dotyczące obaw młodzieży przedstawia tabela 26.

Tabela 26. Obawy młodzieży związane z zagrożeniami płynącymi z Sieci

Chłopcy Dziewczęta
Kategorie odpowiedzi
N % N %
Seksualne 23 22,3 20 20,6
Agresja i przemoc 14 13,6 5 5,2
Sekty 13 12,6 8 8,2
Oszustwa i wyłudzenia 15 14,6 12 12,4
Narkomania 9 8,7 4 4,1
Inne 7 6,8 10 10,3
Odsetki nie sumują się, do 100,0, ponieważ badani wskazywali na kilka odpowiedzi.
Źródło: Badania własne.

169
M. Wenzel, Młodzież i Internet: korzystanie i zagrożenia, Komunikat CBOS, Warszawa październik 2004.

105
 Dane zawarte w tabeli 26 wskazują, że zarówno wśród chłopców, jak i wśród
dziewcząt występowały podobne obawy. W obydwu grupach dominowały obawy seksualne
oraz oszustwa i wyłudzenia. U chłopców obawy seksualne stanowiły 23 wskazania (22,3%
ogółu badanych chłopców), a oszustwa i wyłudzenia – 15 wskazań (14,6% ogółu badanych
chłopców), u dziewcząt zaś obawy seksualne wyniosły 20 wskazań (20,6% ogółu badanych
dziewcząt), a oszustwa i wyłudzenia – 12 wskazań (12,4% ogółu badanych dziewcząt).
Wśród chłopców wysoki wskaźnik stanowiły także obawy związane z agresją i przemocą –
14 wskazań (13,6% ogółu chłopców) oraz z sektami – 13 wskazań (12,6% ogółu chłopców).
Natomiast wśród dziewcząt dość wysoki wskaźnik (10 respondentek – 10,3%) stanowiły
obawy, które określiłam jako inne. Zarówno dziewczęta, jak i chłopcy zaliczali do nich
głównie wirusy, które mogą doprowadzić do uszkodzenia komputera. Najmniejsze
natomiast obawy, miały dziewczęta odnośnie do zagrożeń związanych z agresją i przemocą
oraz narkomanią, które ich zdaniem nie mogą za pośrednictwem Sieci negatywnie
oddziaływać na człowieka. Takie stwierdzenie, wydaje się jednak nie być słuszne, bowiem
osoby, które nawiązują nowe kontakty poprzez Sieć zawsze stawiają sobie cele. W pierwszej
kolejności dochodzi do nawiązania kontaktu z dzieckiem, zdobycia jego zaufania, a dopiero
potem dochodzi do rzeczywistego kontaktu, który może przerodzić się w nękanie,
szczególnie w przypadku odmowy – początkowo przyjęcia, a później zakupu środków
psychoaktywnych.
Ponadto badania wykazały również, że największe obawy co do zagrożeń
seksualnych miała młodzież Publicznego Gimnazjum nr 2 w Ornecie (tabela 27). Wśród
dziewcząt tej placówki wskaźnik tych obaw wynosił 40% (ogółu badanych dziewcząt PG nr
2 w Ornecie), a wśród chłopców był nieco niższy – 32,3% (ogółu badanych chłopców PG nr
2 w Ornecie). Wysoki wskaźnik wśród młodzieży tej placówki dotyczył również zagrożeń
związanych z agresją i przemocą – szczególnie w grupie chłopców wskaźnik wynosił ponad
16% (ogółu badanych chłopców PG nr 2 w Ornecie). Młodzież wskazywała także na
różnego rodzaju oszustwa i wyłudzenia (chłopcy – 16,1% ogółu badanych chłopców PG nr
2 w Ornecie; dziewczęta – 16% ogółu badanych dziewcząt PG nr 2 w Ornecie) oraz sekty
(chłopcy – 12,9% ogółu badanych chłopców PG nr 2 w Ornecie; dziewczęta – 12% ogółu
badanych dziewcząt PG nr 2 w Ornecie), z którymi często można zetknąć się w Sieci.
Pozostałych zagrożeń płynących z Sieci, które ujęłam w tabeli 27 młodzież tej placówki
obawia się w mniejszym stopniu.

106
 Młodzież Publicznego Gimnazjum nr 1 w Lidzbarku Warmińskim, podobnie jak
młodzież PG nr 2 w Ornecie oraz PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim, w największym
stopniu obawia się zagrożeń seksualnych. Wskaźnik tych zagrożeń wśród chłopców wynosił
prawie 15% (ogółu badanych chłopców PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim), a wśród
dziewcząt ponad 13% (ogółu badanych dziewcząt PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim).
Kolejnym zagrożeniem płynącym z Sieci, którego młodzież tej placówki obawia się w
znacznym stopniu, są oszustwa i wyłudzenia (chłopcy – 14,7% ogółu badanych chłopców
PG nr 1 w Lidzbarku Warmińskim; dziewczęta – 13,3% ogółu badanych dziewcząt PG nr 1
w Lidzbarku Warmińskim). Natomiast wśród chłopców tej placówki wysoki wskaźnik
dotyczył również sekt (prawie 18% ogółu badanych chłopców PG nr 1 w Lidzbarku
Warmińskim) oraz agresji i przemocy (prawie 12% ogółu badanych chłopców PG nr 1 w
Lidzbarku Warmińskim).

Tabela 27. Obawy młodzieży związane z zagrożeniami płynącymi z Sieci – podział na

poszczególne placówki

Źródło: Badania własne.

Wśród młodzieży PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim również na pierwszym miejscu

były zagrożenia typu seksualnego (chłopcy – ponad 21% ogółu badanych chłopców PG nr 2
w Lidzbarku Warmińskim; dziewczęta – ponad 14% ogółu badanych dziewcząt PG nr 2 w
Lidzbarku Warmińskim), agresja i przemoc (chłopcy – ponad 13% ogółu badanych
chłopców PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim; dziewczęta – około 2,5% ogółu badanych
dziewcząt PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim) oraz oszustwa i wyłudzenia (chłopcy – ponad
13% ogółu badanych chłopców PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim; dziewczęta – 9,5%
ogółu badanych dziewcząt PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim). Pozostałych zagrożeń, jakie
umieściłam w tabeli 27 młodzież tej placówki, podobnie jak młodzież innych omówionych
placówek, obawia się w mniejszym stopniu.
Podobne badania dotyczące świadomości zagrożeń płynących z Sieci były
przeprowadzone przez Fundację Dzieci Niczyje w latach 2002-2003, które następnie firma
Gemius S.A. w roku 2004 powtórzyła, zwiększając grupę badawczą. Łącznie zbadano 3218
osób, z tego 1487 osób stanowiła młodzież w wieku 12-17 lat. Badania wykazały, że aż 94%
młodzieży jest świadoma zagrożeń związanych z poznawaniem ludzi przez Internet.
Najczęściej o zagrożeniach badani dowiadywali się z mediów (telewizja – 92%, prasa –

107
75,8%, Internet – 66,1%), rzadziej od nauczycieli (54,2%) lub od rodziców (49,6%).
Pomimo świadomości zagrożeń związanych z poznawaniem ludzi przez Internet, młodzież
nie potrafiła realnie ocenić stopnia tych zagrożeń, uznając niebezpieczeństwo podawania
danych (81,9%) za bardziej zagrażające niż spotkania z obcymi w rzeczywistym świecie
(63,5%). W 37% przypadków propozycje spotkania kończyły się przyjęciem zaproszenia.
Nie można bezwzględnie ograniczać spotkań dzieci z rówieśnikami poznanymi w Sieci,
jednak ważne jest, żeby mieć na uwadze niebezpieczeństwo kontaktu z niepożądaną osobą.
Równie istotne jest, żeby dzieci informowały o takich spotkaniach rodziców i uczestniczyły
w nich tylko za ich zgodą. W przypadku młodszych dzieci w spotkaniu powinien
uczestniczyć rodzic lub inna zaufana osoba dorosła. Pod żadnym pozorem dzieci nie
powinny chodzić na spotkania zaaranżowane w Sieci w pojedynkę. Tymczasem jedynie, co
czwarte dziecko informuje rodziców o spotkaniach z osobami poznanymi w Sieci, zaś 17%
dzieci nie powiadamia o spotkaniu nikogo. Blisko połowa badanych uczestniczyła w
spotkaniach z osobami poznanymi w Internecie w pojedynkę. Jeżeli decydują się na
towarzystwo, to prawie zawsze jest to towarzystwo rówieśnika. Niezależnie od wieku
dziecka, rodzice lub inne osoby dorosłe nie uczestniczą w tego typu spotkaniach prawie
nigdy (1,6%). Ponadto badania dowodzą, że poczucie zagrożenia związane z kontaktami z
obcymi w Internecie spada wraz z wiekiem170.
Podsumowując, analiza obaw związanych z zagrożeniami płynącymi z sieci
pokazuje, iż pomimo wzrostu tych obaw wśród respondentów, wskaźnik dotyczący czasu
przeznaczanego na kontakt z komputerem zarówno wśród badanej młodzieży, jak i wśród
dzieci badanych studentów niestety nie maleje.

5. Profilaktyka nałogu komputerowo-sieciowego

Profilaktyka nałogu komputerowo-sieciowego, podobnie jak w przypadku innych

uzależnień, powinna obejmować nie tylko osoby najbardziej narażone na to uzależnienie, ale
również środowisko, w którym one przebywają. Bardzo ważna jest, zatem wczesna
edukacja, mająca na celu zwiększenie świadomości problemu, która powinna obejmować
zarówno środowisko rodzinne dziecka, jak i szkolne. Rodzina powinna posiadać
odpowiednią wiedzę o uzależnieniach behawioralnych, umieć rozpoznawać ich objawy oraz

170
<http://www.dzieckowsieci.pl>, 05.07.2006.

108
znać skutki, jakie mogą za sobą pociągnąć. Ponadto, powinna podejmować odpowiednie
kroki, aby zlikwidować pierwsze symptomy uzależnienia oraz wiedzieć, do kogo należy
zwrócić się o pomoc w przypadku nasilania się ich. Analiza przeprowadzonych badań
wykazała, że rodzice (badani studenci), którzy zaobserwowali u swoich dzieci pierwsze
niepokojące objawy, podejmowali wszelkie kroki, aby je usunąć. Najczęściej były to
rozmowy z dzieckiem (82 wskazania, czyli 41% ogółu badanych studentów) oraz
stosowanie kar polegających na odsunięciu dziecka od komputera (43 wskazania, czyli
21,5% ogółu badanych studentów). Jednak taki rodzaj profilaktyki wydaje się najmniej
korzystny, bowiem może wyzwalać w dziecku większe pragnienie korzystania z komputera
oraz z Sieci, może też doprowadzić do szybszego uzależnienia się od tych mediów.
Najlepszą formą profilaktyki stosowaną przez rodziców jest odpowiednio wypełniony czas
wolny dziecka. Niestety nie każdy z badanych rodziców (studentów) potrafił wypełnić
odpowiednio czas wolny swoim dzieciom. Badania wykazały, że ponad 50% studentów
wypełnia czas wolny swoim dzieciom. Niestety prawie tyle samo (45,5%) tego nie robi. Do
głównych form wypełniania czasu wolnego należały zajęcia pozalekcyjne: świetlica, kółka
zainteresowań odbywające się na terenie szkoły, zajęcia wyrównujące braki w nauce oraz
zajęcia pozaszkolne obejmujące najczęściej kursy językowe, a także zajęcia sportowe.
Natomiast do nielicznych form spędzania czasu wolnego dziecka należały obowiązki
domowe przydzielane im przez dorosłych oraz wspólne spacery rodzinne. Wyniki badań
dotyczące sposobu spędzania czasu wolnego przez badanych studentów wskazują, iż
większość z nich swój wolny czas poświęca na wykonywanie wszelkich zajęć domowych
oraz na wypoczynek. I chociaż, aż 154 osoby (77% ogółu badanych studentów) wskazały,
że swój wolny czas poświęca rodzinie, to jednak nie zawsze można o tym mówić w pełnym
tego słowa znaczeniu. Bowiem jak wykazały badania, przebywanie wszystkich członków
rodziny w domu było zaliczane przez studentów do czasu spędzanego z rodziną, przy czym
każdy z członków rodziny wypełniał sobie czas wolny samodzielnie. Zatem, fakt ten
świadczy o tym, iż niektórzy badani nie w pełni rozumieją definicję czasu poświęconego
rodzinie. W tabeli 28 przedstawiłam szczegółowe dane dotyczące sposobu spędzania
wolnego czasu przez badanych studentów.

Tabela 28. Sposoby spędzania czasu wolnego przez badanych studentów

Kategorie odpowiedzi N %
Z rodziną 154 77,0
Oglądam telewizję 152 76,0

109
 Czytam prasę 137 68,5
Sprzątam 124 62,0
Śpię 70 35,0
Odsetki nie sumują się, do 100,0, ponieważ badani wskazywali na kilka odpowiedzi.
Źródło: Badania własne.

Z danych przedstawionych w tabeli 28 wynika, iż znaczna grupa studentów swój

wolny czas przeznacza również na oglądanie telewizji, bowiem aż 152 osoby, czyli 76%
badanych udzieliło takiej odpowiedzi. Ponadto badani swój wolny czas przeznaczają także
na czytanie prasy – 137 wskazań (68,5% ogółu badanych studentów) oraz na sprzątanie –
124 wskazania (62% ogółu badanych studentów). Najmniejszy natomiast wskaźnik – 35%
(70 wskazań studentów) dotyczył czasu wolnego studentów przeznaczanego na
wypoczynek, czyli głównie na spanie. Taki stan rzeczy może świadczyć o tym, iż
respondenci studiujący, a jednocześnie pracujący zawodowo, mają bardzo mało czasu oraz
są zmęczeni prowadzonym trybem życia. Dlatego swój wolny czas poświęcają na
wypoczynek, czyli na spanie. Wykonują również zaległe prace domowe. Ponadto badania
wykazały, że pomimo braku czasu ze strony pracujących studentów, niemalże wszyscy z
nich chronią swoje dzieci przed zagrożeniami płynącymi z Sieci, chociaż nie zawsze
podejmowane przez nich kroki dawały zamierzone efekty. Najczęściej stosowanymi przez
badanych formami ochrony były rozmowy z dzieckiem mające na celu uświadomienie im
niebezpieczeństw znajdujących się w Sieci (136 wskazań, tj. 68% ogółu badanych
studentów) oraz kontrola podczas korzystania z komputera (79 wskazań, tj. 39,5% ogółu
badanych studentów). Niski natomiast wskaźnik (10 wskazań, tj. 5% ogółu badanych
studentów) dotyczył instalacji odpowiednich programów komputerowych, mających na celu
informowanie rodziców o czasie spędzanym przez dziecko przy komputerze oraz o stronach
internetowych, z jakich dziecko korzystało, jak również pisemnej umowy zawartej
pomiędzy rodzicem a dzieckiem, dotyczącej bezpiecznego korzystania z Internetu (aneks nr
3) 171.
Częstotliwość stosowania form ochrony dziecka przed niebezpieczeństwami
znajdującymi się w Sieci wzrastała wraz z rosnącymi obawami rodziców, które były
związane z zagrożeniami płynącymi z Sieci. Analiza badań wykazała, iż studenci najczęściej
prowadzili rozmowy ze swoimi dziećmi na temat zagrożeń seksualnych (112 wskazań, czyli
56% ogółu badanych studentów) oraz uzależnienia od Internetu (90 wskazań, tj. 45% ogółu

110
badanych studentów). Dość wysoki wskaźnik tej formy profilaktyki stosowanej przez
studentów zanotowałam również przy występowaniu takich obaw, jak: oszustwa (73
wskazania, tj. 36,5% ogółu badanych studentów), agresja i przemoc (72 wskazania, tj. 36%
ogółu badanych studentów), sekty (44 wskazania, tj. 22% ogółu badanych studentów),
negatywne subkultury (31 wskazań, tj. 15,5% ogółu badanych studentów) oraz narkomania
(28 wskazań, tj. 14% ogółu badanych studentów). Kolejną formą profilaktyki stosowanej
przez badanych studentów była kontrola podczas korzystania z komputera. Podobnie jak w
przypadku prowadzenia rozmów z dzieckiem, kontrola podczas korzystania z komputera
wzrastała wraz ze wzrostem obaw rodziców związanych z zagrożeniami płynącymi z Sieci. I
w tym przypadku największe obawy mieli studenci odnośnie do zagrożeń seksualnych,
dlatego oprócz rozmowy z dzieckiem na temat zagrożeń prowadzili również kontrolę
podczas korzystania z komputera, a szczególnie Internetu (60 wskazań, tj. 30% ogółu
badanych studentów) oraz instalowali odpowiednie programy (6 wskazań, tj. 3% ogółu
badanych studentów), które informowały ich zarówno o miejscu, jak i czasie przebywania
dziecka w Sieci. Studenci instalowali odpowiednie programy komputerowe nie tylko ze
względu na zagrożenia seksualne, które stanowią największe niebezpieczeństwo dla dziecka,
ale również z powodu innych zagrożeń, m.in. narkomanii i sekt (po 6 wskazań), agresji i
przemocy (8 wskazań, tj. 4% ogółu badanych studentów), uzależnienia od Internetu (7
wskazań, tj. 3,5% ogółu badanych studentów), oszustw (5 wskazań, tj. 2,5% ogółu badanych
studentów) oraz negatywnych subkultur (3 wskazania, tj. 1,5% ogółu badanych studentów).
Szczegółową analizę dotyczącą form profilaktyki stosowanej przez studentów a
jednocześnie ściśle związanej z zagrożeniami płynącymi z Sieci przedstawiłam w tabeli 29.

171
Wzór umowy dotyczącej bezpiecznego korzystania z sieci został opracowany przez dr Kimberly S. Young –
aneks nr 3.

111
Tabela 29. Stosowane formy profilaktyki a zagrożenia wynikające z korzystania ze
współczesnych mediów – badani studenci
Kontrola
podczas
Rozmowa z Instalacja Pisemna Brak
Kategorie korzystania
dzieckiem programów umowa kontroli
odpowiedzi z
komputera
N % N % N % N % N %
Seksualne 112 56,0 6 3,0 60 30,0 1 0,5 11 5,5
Agresja i przemoc 72 36,0 8 4,0 37 18,5 1 0,5 6 3
Sekty 44 22,0 6 3,0 22 11,0 1 0,5 3 1,5
Oszustwa 73 36,5 5 2,5 44 22,0 1 0,5 12 6
Narkomania 28 14,0 6 3,0 17 8,5 1 0,5 1 0,5
Uzależnienie od
Internetu 90 45,0 7 3,5 44 22,0 1 0,5 9 4,5
Negatywne
subkultury 31 15,5 3 1,5 14 7,0 0 0,0 3 1,5
Odsetki nie sumują się, do 100,0, ponieważ badani wskazywali na kilka odpowiedzi.
Źródło: Badania własne.

Dane zaprezentowane w tabeli 29 wskazują również, iż niewielki wskaźnik, bo

zaledwie 3% ogółu badanych, stosuje nową formę profilaktyki, jaką jest pisemna umowa
zawarta pomiędzy rodzicem a dzieckiem, dotycząca bezpiecznego korzystania z Sieci.
Niestety taką formę profilaktyki najlepiej stosować w wieku od 5-10 lat, a więc w
momencie, kiedy dziecko już potrafi obsługiwać komputer. Jest to okres, w którym
najłatwiej uświadomić dziecku zagrożenia wynikające z niewłaściwego korzystania z
Internetu. Niepokojący jest jednak fakt, iż, pomimo że badani mają obawy, co do zagrożeń
płynących z Sieci, to jednak aż ponad 20% z nich nie kontroluje swoich dzieci podczas
korzystania z komputera, a przede wszystkim z Internetu. Taki stan rzeczy może, zatem
świadczyć o tym, iż badani studenci darzą zaufaniem swoje dzieci bądź też, brak czasu
uniemożliwia im tę kontrolę.

112
Podsumowanie i wnioski

Podejmując próbę przedstawienia wniosków końcowych należy przypomnieć, iż

główny cel przeprowadzonych badań dotyczył poznania zagrożeń, z jakimi spotyka się
młodzież korzystająca z komputera, a przede wszystkim z Internetu. Badania miały wskazać
także na najczęściej pojawiające się symptomy uzależnienia komputerowo-sieciowego oraz
na zmiany w zachowaniu młodzieży. Niezmiernie ważne było również poznanie
najważniejszych czynników tkwiącym w środowisku rodzinnym, mających wpływ na
powstawanie uzależnienia komputerowo-sieciowego oraz poznanie odpowiednich działań
profilaktycznych, które należy podejmować, aby nie dopuścić do uzależnienia się młodzieży
od tych mediów.
Przeprowadzone badania potwierdziły wszystkie założone hipotezy. Hipoteza
pierwsza zakładała, że regularność oraz długość czasu korzystania z komputera oraz
Internetu ma znaczny wpływ na uzależnienie się młodzieży od tych mediów. Badania
wykazały, że zaawansowanie młodzieży w nałogu komputerowo-sieciowym zależało przede
wszystkim od czasu przeznaczanego przez badanych na kontakt z komputerem oraz od
łatwego dostępu do niego. Prawie 35% badanej młodzieży na kontakt z komputerem
przeznaczała ponad 4 godziny dziennie. Zanotowałam również przypadki, gdzie czas
przeznaczany na kontakt z komputerem dochodził do 10 godzin dziennie, a nawet do 20
godzin dziennie (jeden przypadek). Częściej przed komputerem przesiadywali chłopcy,
bowiem ponad 70% z nich poświęcało mu od 3 do 4 godzin dziennie. Dziewczęta natomiast
(ponad 50%) przeznaczały na kontakt z komputerem od 1 do 2 godzin dziennie. Natomiast
główną placówką, w której badana młodzież najwięcej czasu przeznaczała na kontakt z
komputerem było Publiczne Gimnazjum nr 2 w Lidzbarku Warmińskim. Wśród badanych
tej placówki dominującą grupą byli chłopcy, którzy przed komputerem spędzali najczęściej
ponad 4 godziny dziennie.
Hipoteza druga zakładała, że na proces uzależnienia się młodzieży od współczesnych
mediów wpływ miała łatwość dostępu do komputera, okres jego posiadania oraz stały
dostęp do sieci Internet. Badania wykazały, że łatwość dostępu do komputera oraz okres
jego posiadania wpływało na ilość czasu przeznaczanego przez młodzież na kontakt z
komputerem. Prawie 86% chłopców oraz ponad 70% dziewcząt posiadało komputer w
swoim pokoju. I tylko u nielicznych badanych (9%) komputer znajdował się w miejscu
(kuchnia, pokój rodziców), w którym najczęściej przebywali rodzice. Podobnych danych

113
dostarczyły badania przeprowadzone wśród studentów WSP TWP. Prawie 87% z nich
wskazało, iż miejscem, w którym znajduje się komputer był pokój ich dziecka. Łatwość
dostępu do komputera przez dzieci badanych studentów świadczy o tym, iż jest on
najczęściej wykorzystywany właśnie przez nich. Badania wykazały, że prawie 80% dzieci
badanych studentów najczęściej korzystała z komputera, przy czym dominującym okresem
jego posiadania był okres od 4 do 10 lat. Natomiast wśród badanej młodzieży 2/3 posiadało
komputer ponad 3 lata. Badania wykazały również, że najdłuższy okres posiadania
komputera w domu miała młodzież z Publicznego Gimnazjum nr 2 oraz Publicznego
Gimnazjum nr 1 w Lidzbarku Warmińskim. Najwyższy wskaźnik zanotowałam jednak
wśród dziewcząt PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim, wynosił on ponad 80% (ogółu
badanych dziewcząt PG nr 2 w Lidzbarku Warmińskim). Natomiast wśród młodzieży PG nr
1 w Lidzbarku Warmińskim wskaźnik dotyczący najdłuższego okresu posiadania komputera
wynosił: dla chłopców 73,5%, a dla dziewcząt 70%.
Niezmiernie ważnym czynnikiem wpływającym na proces uzależnienia się
młodzieży od komputera był stały dostęp do sieci Internet. Zarówno wśród badanej
młodzieży, jak i wśród studentów, większość posiadała stały dostęp do Sieci. I tylko
niewielki wskaźnik badanych nie miał stałego łącza z Siecią. Powodem braku dostępu do
Internetu były wysokie koszty związane z jego utrzymaniem, a w przypadku młodzieży
również brak zgody rodziców.
Łatwość dostępu do komputera, okres jego posiadania, a przede wszystkim szerokie
możliwości, jakie daje Internet w znacznym stopniu wpływały na różnorodność form
wykorzystywania przez młodzież tego medium. We wszystkich badanych placówkach,
młodzież najczęściej wykorzystywała komputer w celu rozrywki, głównie do gier.
Szczególnie wśród chłopców gry sieciowe typu Tibia oraz Word of Warcraft cieszyły się
największą popularnością. Badania wykazały, że większość chłopców przeznaczała na
granie w tego typu gry znaczną ilość czasu wolnego (ponad 3 godziny dziennie). Chociaż
zanotowałam przypadki, gdzie czas korzystania z gier dochodził niejednokrotnie nawet do
10 godzin dziennie. Natomiast wśród dziewcząt dużym zainteresowaniem cieszyły się gry
edukacyjne, czyli takie, w których agresja i przemoc występowała z mniejszym nasileniem
lub nie występowała w ogóle. Dziewczęta w porównaniu z chłopcami przeznaczały także na
granie w gry znacznie mniej czasu, bowiem ponad 2/3 z nich korzystało z gier przez 1
godzinę dziennie. Nadużywanie gier sieciowych, szczególnie przez badanych chłopców
może pociągać za sobą kolejne uzależnienie, jakim jest hazard. Prawie 1/3 badanych
chłopców dokonywała również zakupów oraz sprzedaży za pomocą giełdy Allegro. Fakt ten

114
może świadczyć o tym, iż badani wystawiali na aukcjach internetowych swoich bohaterów
gier sieciowych.
Oprócz gier młodzież korzystała również z komunikatorów sieciowych typu Gadu
Gadu, poczta elektroniczna oraz tzw. czatromów, które dają im możliwość komunikowania
się z ludźmi z całego świata. Większość badanych wykorzystywała również komputer do
celów naukowych, przede wszystkim do ściągania materiałów na zajęcia lekcyjne. Niestety i
ta forma wykorzystywania komputera, a przede wszystkim Internetu może doprowadzić do
uzależnienia, czyli tzw. przeładowania poznawczego. Szczególnie wtedy, gdy czas
przeznaczony na szukanie materiałów zwiększa się, a jednostka nie jest w stanie
wykorzystać w pełni znalezionych informacji.
Hipoteza trzecia dotyczyła, zagrożeń, jakich najbardziej obawiają się dorośli
(studenci pracujący) oraz młodzież korzystająca z komputera i Internetu. Do najczęściej
wyrażanych obaw zarówno ze strony dorosłych, jak i młodzieży należały: obawy seksualne,
czyli demoralizacja, pornografia, molestowanie, pedofilia; uzależnienie od Internetu; agresja
i przemoc; oszustwa i wyłudzenia; sekty; negatywne subkultury młodzieżowe oraz
narkomania. Badania wykazały również, że pomimo obaw związanych z zagrożeniami
płynącymi z Sieci wskaźnik dotyczący czasu przeznaczanego na kontakt z komputerem
zarówno wśród badanej młodzieży, jak i wśród dzieci badanych studentów niestety nie
maleje.
Hipoteza czwarta zakładała, że długotrwałe korzystanie ze współczesnych mediów w
znacznym stopniu wpływało na zmiany w zachowaniu młodzieży. Badania wykazały, że
młodzież korzystająca z tych mediów początkowo zaniedbywała obowiązki domowe oraz
szkolne, a następnie zaczęła przejawiać zaburzenia psychofizyczne. Wskaźnik
zaniedbywania obowiązków przez młodzież wzrastał wraz ze wzrostem liczby godzin
przeznaczanych przez nią na kontakt z komputerem, a przede wszystkim z Siecią. Oprócz
zaniedbywania obowiązków domowych i szkolnych, które niejednokrotnie doprowadzały do
zaburzeń komunikacji w rodzinie, młodzież (szczególnie badani chłopcy) utraciła również
kontakt rzeczywisty z rówieśnikami i dotychczasowe zainteresowania. Ponadto wśród
badanej młodzieży występowały również zaburzenia związane z silną potrzebą korzystania z
Internetu, zmęczeniem, brakiem koncentracji uwagi, przygnębieniem, pobudzeniem
psychoruchowym oraz lękiem przed rzeczywistością. I te, zaburzenia również nasilały się
wraz ze wzrostem czasu przeznaczanego przez młodzież na kontakt z komputerem. Na
podobne zaniedbywania obowiązków przez dzieci wskazywali również badani studenci.
Dominowały tu przede wszystkim zaniedbywania obowiązków domowych i szkolnych oraz

115
utrata rzeczywistego kontaktu z rówieśnikami, jak również utrata dotychczasowych
zainteresowań. Taki stan rzeczy, doprowadził także do poważnych zaburzeń
psychofizycznych. Wśród dzieci badanych studentów najbardziej widoczne były zaburzenia
fizyczne charakteryzujące się wadami postawy ciała, wadami wzroku oraz bólami głowy,
które były skutkiem nie tylko długiego czasu przeznaczanego na surfowanie w Internecie,
ale również nieodpowiedniej pory dnia, bowiem większość dzieci korzystała z komputera w
porach wieczornych lub też nocnych. To doprowadziło do wystąpienia zaburzeń
psychicznych, takich jak: brak koncentracji uwagi, nieustanne myślenie o Internecie,
zmęczenie, zaburzenia snu itp. Niepokojący jest jednak fakt, iż u ponad 20% dzieci
badanych studentów wspomniane zaburzenia utrzymywały się przez okres ponad 4 tygodni.
Hipoteza piąta zakładała, że na uzależnienie się młodzieży od współczesnych
mediów znaczny wpływ miała także rodzina. Do głównych czynników środowiska
rodzinnego, mających wpływ na powstawanie uzależnienia wśród badanych należało:
nieodpowiednio wypełniony czas wolny dziecka, brak kontroli rodziców oraz brak czasu dla
dziecka. Analiza wyników badań wykazała, iż prawie połowa badanych studentów nie
potrafiła wypełnić czasu wolnego swoim dzieciom, a ci, którzy go wypełniali najczęściej
ograniczali się do zajęć organizowanych przez placówki szkolne lub też przydzielali
dzieciom dodatkowe obowiązki domowe. I chociaż 2/3 badanych studentów wskazało, że
spędza czas wolny z rodziną, to jednak nie zawsze można o tym mówić w pełnym tego
słowa znaczeniu, ponieważ przebywanie wszystkich członków rodziny w domu badani
zaliczali do wspólnego czasu spędzanego z rodziną, przy czym każdy z jej członków
wypełniał swój wolny czas samodzielnie. Niepokojący jest także fakt, że pomimo obaw
związanych z niebezpieczeństwami płynącymi z Sieci, najczęściej występującą formą
ochrony dziecka przed nimi były rozmowy z dzieckiem oraz kary polegające na odsunięciu
jego od komputera. Natomiast zaledwie 1/5 badanych studentów kontroluje swoje dzieci
podczas korzystania z komputera, a w przypadku badanej młodzieży tylko 1/4 rodziców
prowadzi taką kontrolę. Znaczny wpływ na pojawianie się symptomów uzależnienia od
współczesnych mediów miał również brak czasu dla dziecka. Badania wykazały, iż nie
każdy z badanych studentów poświęcał czas swoim dzieciom. Niejednokrotnie bywało tak,
że rodzice (badani studenci) swój wolny czas przeznaczali na własną rozrywkę: oglądanie
telewizji, czytanie prasy, czy też nadrabiali zaległości w wykonywaniu obowiązków
domowych. Zdarzało się także, że rodzice (badani studenci) byli zmęczeni pracą zawodową
oraz studiowaniem, dlatego swój wolny czas przeznaczali na wypoczynek – najczęściej
spali.

116
 Hipoteza szósta dotyczyła działań profilaktycznych podejmowanych przez rodzinę.
Analiza przeprowadzonych badań wykazała, że rodzice (badani studenci), którzy
zaobserwowali u swoich dzieci pierwsze niepokojące objawy, podejmowali wszelkie kroki,
aby je usunąć. Najczęściej były to rozmowy z dzieckiem na temat zagrożeń seksualnych,
uzależnienia od Internetu oraz oszustw, na jakie dziecko może natknąć się przebywając w
Sieci. Ponadto rodzice prowadzili również rozmowy na temat agresji i przemocy,
negatywnych subkultur oraz narkomanii. Kolejną formą profilaktyki stosowanej przez
badanych studentów była kontrola podczas korzystania z komputera. Podobnie jak w
przypadku prowadzenia rozmów z dzieckiem, kontrola podczas korzystania z komputera
wzrastała wraz ze wzrostem obaw rodziców związanych z zagrożeniami płynącymi z Sieci.
Badani stosowali również kary polegające na odsunięciu dziecka od komputera
W związku z powyższym nasuwa się stwierdzenie, że pomimo obaw rodziców
związanych z zagrożeniami płynącymi z Sieci oraz stosowania przez nich działań
profilaktycznych polegających najczęściej na odsunięciu dziecka od komputera oraz
rozmowach z nim, konieczne wydaje się przeprowadzenie ich pedagogizacji. Bowiem
ograniczenie młodemu człowiekowi dostępu do Internetu nie jest rozwiązaniem. Należy
skupić się na właściwym przygotowaniu dzieci i młodzieży do korzystania z tego medium.
Ważne jest, aby dziecko umiało oceniać docierające do niego informacje, a tym samym
dokonywać selekcji źródeł informacji. To od rodziców i nauczycieli zależy czy nauczą
młodych ludzi czerpania z dobrodziejstw Sieci w sposób właściwy. Środki zaradcze tkwią
nie w dydaktyce i programach nauczania, ale we wspieraniu rozwoju takich cech
osobowości i standardów psychomotorycznych, które mogą stanowić naturalną ochronę
przed zagrożeniami z Internetu. Ponadto zarówno rodzice, jak i młodzież powinni poznać
także Dekalog Internauty i trzymać się następujących zasad, by nie popaść w uzależnienie.
Do głównych zasad należą: nie traktuj komputera jak „bożka”; miej świadomość, po co
przed nim zasiadasz; pamiętaj, że w Internecie nie wszystko jest dobre; czuwaj nad tym, co
robi twoje dziecko – poszerzaj swoją wiedzę; nie zabijaj czasu i talentów przed
komputerem; nie lekceważ zagrożeń płynących z Sieci; nie piractwu i hakerom; stosuj
zasadę ograniczonego zaufania w kontaktach internetowych; nie zaniedbuj czynienia dobra
za pośrednictwem Sieci; nie zastępuj przyjaciół komputerem172.
Konieczne jest również stawianie młodzieży rozsądnych wymagań, uczenie
dyscypliny i czujności, a także egzekwowanie konsekwencji, gdy podejmie błędne decyzje.

172
J. Kloch, No i po co nam ten Internet, Biuletyn KSW, 26.04.2003 r.

117
Należy jednocześnie pamiętać, iż młodzi ludzie mogą się uczyć wolności tylko wtedy, kiedy
żyją wśród dorosłych, którzy w dojrzały sposób posługują się własną wolnością.
Przedstawiona w niniejszej pracy problematyka nie wyczerpuje oczywiście w pełni
zagadnień dotyczących uzależnienia młodzieży od współczesnych mediów. Uświadamia
jednak, że uzależnienie to staje się plagą XXI wieku i dlatego konieczne jest jak najszybsze
podejmowanie wszelkich działań profilaktycznych w tym zakresie.

Bibliografia

Bednarek J., Zagrożenia w cyberprzestrzeni, [w:] Patologie społeczne. Człowiek i

zagrożenia, M. Jędrzejko (red.), Pułtusk 2006.
Białokoz-Kalinowska I., Piotrkowska-Jastrzębska J., Zagrożenia zdrowotne wynikające z
nieracjonalnego korzystania z komputera przez dzieci i młodzież, [w:] Dziecko i
media elektroniczne – nowy wymiar dzieciństwa, J. Izdebka, T. Sosnowski (red.),
Białystok 2005.
Brzeziński J., Elementy metodologii badań psychologicznych, Warszawa 1984.
Chwaszcz J., Pietruszka M., Sikorski D., Media, Lublin 2005.
Chwaszcz J., Pietruszka M., Sikorski D., Media. Uzależnienia – fakty i mity, Lublin 2005.
Cialdini R., Wywieranie wpływu na ludzi, Gdańsk 1996.
Cialdini R., Wywieranie wpływu na ludzi – teoria i praktyka, Gdańsk 2000.
Cooper A., Sexuality and the Internet: Surfing Into the New Millenium, „Cyber Psychology
& Behavior” 1998, nr 1.
Drzewiecki D., Przyjemności potrafią uzależniać, „Gazeta Szkolna” 2005, nr 11.
Dziewiecki M., Nowoczesna profilaktyka uzależnień, Kielce 2001.
Gała A., Ulfik I., Oddziaływanie „agresywnych” gier komputerowych na psychikę dzieci,
Lublin 2000.
Godzic W., Oglądanie i inne przyjemności kultury popularnej, Kraków 1996.
Goriszowski W., Podstawy metodologiczne badań pedagogicznych, Warszawa 2006.

118
Griffiths M., Czy gry komputerowe szkodzą dzieciom?, „Nowiny Psychologiczne” 1995,
nr 4.
Griffiths M., Gry i hazard. Uzależnienie dzieci w okresie dorastania, Gdańsk 2004.
Guerreschi C., Nowe uzależnienia, Kraków 2006.
Guziuk M., Podstawy metodologiczne prac promocyjnych, Warszawa 2005.
Hankała A., Psychologiczne i społeczne zagrożenia związane z zastosowaniem mediów i
technologii informatycznej w edukacji, [w:] Pedagogika a środki informatyczne i
media, M. Tanaś (red.), Warszawa-Kraków 2005.
Hoall A., Parsons J., Internet Addiction: Collage Student Case Study Using Best Practices in
Cognitive Therapy, „Journal of Mental Health Counseling” 2001, nr 23.
Jabłonkowska M., Szylko-Kwas J., Gimnazjalista w sieci – wpływ Internetu na rozwój
społeczny młodzieży, [w:] Oblicza Internetu. Internet a globalne społeczeństwo
informacyjne, M. Sokołowski (red.), Elbląg 2005.
Jakubik A., Zaburzenia osobowości, Warszawa 1999.
Kaliszewska K., Z@gubieni w sieci – czyli o nadmiernym używaniu zasobów i możliwości
Internetu, [w:] Oblicza współczesnych uzależnień, L. Cierpiałkowska (red.), Poznań
2006.
Kaliszewska K., Psychologiczna charakterystyka zjawiska nadmiernego używania Internetu,
„Edukacja: Badania. Studia. Innowacje” 2005, nr 4 (92).
Kandell J., Internet Addiction on Campus: the Vulnerability of College Students, „Cyber
Psychology and Behaviour” 1998, nr 1.
Klebaniuk J., Metody jakościowe – wyznawanie dla tradycyjnej psychologii, [w:] Metody
jakościowe w psychologii współczesnej, M. Straś-Romanowska (red.), Wrocław
2000.
Kloch J., No i po co nam ten Internet, „Biuletyn KSW”, 26.04.2003 r.
Konarzewski K., Podstawy teorii oddziaływań wychowawczych, Warszawa 1997.
Kosek-Nita B., Uzależnienie od komputera i jego następstwa, „Wychowanie na co dzień”
2006, nr 3 (150).
Kraut R., Peterson M., Lundmark V., Kiesler S., Mukopadhyay T., Scherlis W., Internet
Paradox: A Social Technology that Reduces Social Involvement and Psychological
Wee-Being? „Americam Psychologist” 1998, nr 53.
Lewandowska K., Zagrożenia w Internecie – wiedza i doświadczenia dzieci i ich rodziców.
Wyniki badań empirycznych. Fundacja Dzieci Niczyje.
Łobocki M., Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Kraków 2007.

119
Łuczak Ł., Przybysz M., Rozwój komputeryzacji nowym zagrożeniem dla młodego
pokolenia, „Auxilium Sociale – Wsparcie Społeczne” 2002, nr 3, 4.
Łukasz S., Magia gier wirtualnych, Warszawa 1998.
Majgier K., Internet jako przestrzeń komunikacyjna, „Przegląd Psychologiczny” 2000, t. 43,
nr 2.
Maszke A., Metodologiczne podstawy badań pedagogicznych, Rzeszów 2004.
Mellibruda J., Nałogowa osobowość naszych czasów, „Nowiny Psychologiczne” 1996, nr 2.
Miś B., Hazard w sieci, „Wiedza i Życie” 1999, nr 7.
Mrozowisk M., Media masowe, Warszawa 2001.
Ożarski P., Od zachwytu do uzależnienia, „Edukacja Medialna” 2001, nr 4.
Pachociński R., Metody ilościowe i jakościowe w badaniach oświatowych, „Edukacja” 1997,
nr 3.
Paluchowski W. J., Diagnoza psychologiczna, podejście ilościowe i jakościowe, Warszawa
2001.
Pałgan I., Cyberprzestrzeń – nowy wychowawca? Materiały z II Konferencji naukowej
„Człowiek w sieci zniewolonych dróg”, Pułtusk 2007.
Penkowska G., Emocjonalność i komputery, [w:] Media. Edukacja w globalizującym się
świecie. Teoria. Praktyka. Oddziaływanie, M. Sokołowski (red.), Olsztyn 2003.
Pilch T., Barman T., Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe,
Warszawa 2001.
Płoski Z., Słownik Encyklopedyczny – Informatyka, Warszawa 1999.
Nadużywanie Internetu, przyczyny, objawy, konsekwencje, „Świat Problemów” 2002, nr 7/8.
Przybysz M., Uzależnienie od medium XXI wieku, [w:] Oblicza Internetu. Internet a
globalne społeczeństwo informacyjne, M. Sokołowski (red.), Elbląg 2005.
Pytka L., Wirtualność i realność we współczesnej cywilizacji i kulturze, a dojrzewanie
osobowości aspołecznej, [w:] Okrucieństwo i zbrodnia dziecka, B. Głowacka, L.
Pytka (red.), Warszawa 2000.
Pulak I., Dziecięcy świat w Internecie – potrzeby i niebezpieczeństwa, [w:] Dziecko w
świecie wiedzy, informacji i komunikacji, S. Juszczyk, I. Polewczyk (red.), Toruń
2006.
Puślecki W., Metody badań pedagogicznych, Kalisz 1985.
Raś D., Gry komputerowe i telewizja jako zagrożenie społecznych kontaktów uczniów, [w:]
Psychopatologia i psychoprofilaktyka. Przejawy narkomanii, alkoholizmu, przemocy,

120
zaburzeń psychicznych w rodzinie i szkole oraz możliwości im przeciwdziałania, A.
Margasińska, B. Zajęcka (red.), Kraków 2000.
Rudyk G., Tacik J., Tibia wciąga jak narkotyk, „Gazeta Wyborcza” z dnia 2006.04.19.
Shapira N., Leasing M., Goldsmith T., Szabo S., Lazoritz M., Gold M., Stein D.,
Problematic Internet Use: Proposed Classification and Diagnostic Criteria,
„Depression and Anxiety” 2003, nr 17.
Siemieniecki B., Edukacja humanistyczna i komputery, [w:] Edukacja medialna, J. Gajda, S.
Juszczyk, B. Siemieniecki, K. Wenta (red.), Toruń 2002.
Sienkiewicz P., Masowe komunikowanie w społeczeństwie informacyjnym, [w:] Mass media
w systemie komunikacji społecznej w Polsce, A. Kudłaszyk (red.), Wrocław 1995.
Sikorski D., Uzależnienie od Internetu, „Caritas” 2005, nr 11.
Siwiec E., Zmienne i ich opis, [w:] Metodologia i metody badań psychologicznych,
K. Czarnecki (red.), Katowice 1980.
Sokołowski M., Wpływ gier i programów komputerowych na dzieci, [w:] Media a edukacja,
W. Stryjowski (red.), Poznań 1997.
Sokołowski M., Wpływ gier i programów komputerowych na dzieci, [w:] III
Międzynarodowa Konferencja „Media i Edukacja”, Poznań 2000.
Szpunar M., Świątkiewicz-Mośny M., Niebezpieczna myszka. Uzależnienie od Internetu,
„Wychowanie na co dzień” 2006, nr 1-2.
Sztumski J., Wstęp do metod i technik badań społecznych, Katowice 1999.
Tabor S., Cyberuzależnienia, „Edukacja Medialna” 2003, nr 1.
Tabor S., Niebezpieczny Internet, „Życie Szkoły” 2004, nr 8.
Tacik J., Tibia wciąga jak narkotyk, „Gazeta Wyborcza” z dnia 2006.04.17.
Tanaś M., Medyczne skutki uboczne kształcenia wspomaganego komputerowo, „Toruńskie
Studia Dydaktyczne” 1993.
Ulfik I., Zaangażowanie w „agresywne” gry komputerowe a postawa wobec rzeczywistości,
[w:] Psychopatologia i psychoprofilaktyka, A. Margasiński, B. Zajęcka (red.),
Kraków 2000.
Ulfik-Jaworska I., Gry komputerowe – zagrożenie czy szansa rozwoju dziecka, [w:] W
służbie dziecku, J. Wilk (red.), Kraków 2003.
Wach A., Gry komputerowe – niewinna zabawa czy zagrożenie?, „Edukacja Medialna” 2001,
nr 1.
Wargacka M., Komputer i Internet, „Świat Problemów” 2004, nr 3.

121
Wenzel M., Młodzież i Internet: korzystanie i zagrożenia. Komunikat CBOS, Warszawa
październik 2004.
Wieczorkowski K., Komputerowe wspomaganie badań jakościowych w pedagogice,
„Forum Oświatowe” 2003, nr 1 (28).
Zyss T., Boroń J., Świat gier komputerowych – nowe medium rozrywkowe i nowe
zagrożenia, „Psychiatria Polska” 1996, nr 2 (30).

Strony WWW
Babik W., Ekologia informacji - wyzwanie XXI wieku,
<http://www.tuo.agh.edu.pl/wba.pdf>, 17.07.2006.
Bednarski T., Zieliński T., Komputer a zdrowie, <http://www.psseswidnica.pl>, 23.07.2005.
Berson I. R., Cyberofiary: psychospołeczne konsekwencje wykorzystywania młodzieży za
pośrednictwem Internetu,< http://www.dzieckowsieci.pl>, 05.07.2006.
Ciekawe artykuły – uzależnienia,
<http://sop.sds.pl/index2.php?option=com_content&do_pdf=1&id=29>, 17.07.2006.
Coaklley Ch., Systemy filtrowania i blokowania niewłaściwych treści w Internecie na
przykładzie Wielkiej Brytanii, <http://www.dzieckowsieci.pl>, 05.07.2006.
Ćwiek M., Uzależnienie od komputera i Internetu, http://www.scholaris.pl, 04.07.2006.
Davis R. A., A Cognitive-Behavioral Model of Pathological Internet Use (PIU), Catalyst,
Retrived 13 February 2001, http://www.victoriapoint.com/ PIU.htm, 05.07.2007.
Dudzińska-Kuffel E., Psychologiczne aspekty uzależnienia od Internetu,
<http://www.zsoiz1.gdansk.ids.pl>, 12.10.2006.
Gra komputerowa pełna przemocy dla nastolatków,
<http://www.psychologia.net.pl/serwis.php?level=2,374>, 01.12.2006.
http://www.microsoft.com/poland/athome/security/children/kidtips13-17.mspxt, 28.12.2006.
http://www.microsoft.com/poland/athome/security/children/kidtips2-4.mspxt, 28.12.2006.
http://www.microsoft.com/poland/athome/security/children/kidtips5-6.mspxt, 28.12.2006.
http://www.microsoft.com/poland/athome/security/children/kidtips7-12.mspxt, 28.12.2006.
Jakubik A., Zespół uzależnienia od Internetu (ZUI) – Internet Addiction Syndrome
(IAS),<http://www.psychologia.net.pl>, 12.08.2006.
Kasprzak T., Bezpieczna sieć – o profilaktyce zagrożeń dzieci w Internecie,
<http://www.dzieckowsieci.pl>, 05.07.2006.

122
Kiedrowicz G., Zagrożenia dla edukacji wspomaganej technologią informacyjną. „Gazeta
IT” 22 czerwca 2005, nr 6 (36), <http://www.gazeta-it.pl>, 05.06.2006.
Kin E., Żywe trupy z netu, < http://www.tygodniknowy.pl>, 26.10.2006.
Korea Południowa – kraj uzależniony od gier, <
http://www.gry.interia.pl/news?inf=674746>, 10.10.2005.
Korea Południowa zagrywa się do upadłego!, <
http://www.gry.interia.pl/news?inf=761680>, 20.06.2006.
Lew-Starowicz Z., Seks z Internetem, < http://www.kiosk.onet.pl>, 05.07.2006.
Livingstone S., Bober M., UK Children Go Online. Final report of key project findings,
2005, < http://www.children-go-online.net>, 15.08.2006.
Omówienie filtrów rodzinnych, < http://www.mp.mmx.pl>, 09.08.2006.
Uzależnienie emocjonalne, < http://www.janochy.pl/uzaleznienie_emocjonalne.html>,
12.03.2008.
Uzależnienie od hazardu, <http://www.janochy.pl/uzaleznienie_od_hazardu.html>,
10.03.2008.
Pawłowicz J., Jak to jest z tym Internetem?, <http://www.psychologia.net.pl>, 15.10.2006.
Politechnika Poznańska, <http://www.put.poznan.pl>, 03.06.2006.
Politechnika Poznańska, Skutki uzależnienia od Internetu, <http://www.put.poznan.pl>,
15.09.2006.
Poprawa R., W pułapce Internetu, < http://www.badania.psychologia.uni.wroc.pl>, 22.11.2006.
Sikorski D., Szkodliwe wpływy gier komputerowych,
<http://sop.sds.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=29&Itemid=54&li
mit=1&limitstart=5>, 26.06.2006.
Sposoby ochrony dziecka, < http://www.chrondziecko.pl>, 28.12.2006.
Statut XIV Liceum Ogólnokształcącego im. Stanisława Staszica,
<http://www.bib.staszic.waw.pl>, 04.07.2006.
Stasiowski M., Komputer współczesnym nałogiem?,
<http://www.sp1kety.neostrada.pl/plik/czlowiek_nie_kom.doc>, 03.03.2008.
Szymański D., <http://www.vegamedica.pl>, 10.07.2006.
Uzależnienie od Internetu – wstępny szkic problematyki prawnej, <http://www.vagla.pl>,
26.10.2006.
Wielka Internetowa Encyklopedia Multimedialna, <http://www.wiem.pl>, 15.12.2006.
Williams N., Promoting safe use of the Internet. Final report to the European Commission,
2000, <http://www.childnet-int.org/publications>, 15.08.2006.

123
Zabójcze 12 godzin przed komputerem, <http://gry.interia.pl/news?inf=638353>, 23.06.2005.
Zabrzeski M., Rynek gier prawdziwą żyłą złota, <http://biznes.interia.pl/news?inf=706155>,
28.12.2006.

Summary

In the research, was presented a problem of children’s modern media addiction

(computer and internet) that become more and more massive.
The research was conducted in relation to Youth of lower secondary school from the
territory of the Warmia-Masuria province and students of none full-time studies.
The analysis of the research revealed the fact that the degree of young people’s
computer and web addiction advancement was dependent primarily on the time they spent
on the computer and also on the easiness of access to the one.
Almost 35% of young respondents dedicated 4 hours per day to spent them on the
computer ( cases in which it was 10 , and even 20 hours per day were also noted).Permanent
internet access and wrongly organized free time of a child were also extremely important
factors that influenced on young people’s computer addiction.
Further analysis of the research also revealed that most of the people on whose the
research was conducted have permanent web access and almost half of questioned students
could not organize free time of their children (those who were capable of doing that mostly
limited it to offering their children free of lessons activities that were organized by the
school or giving their children additional housework.
Furthermore, the research also presented that in spite of fears that the questioned
students had, concerning dangers of web, the most popular method of a child protection
against the ones was talking to them or forbidding using the computer (only 1/5 of students
in question was controlling their children while using the computer whereas in case of the
questioned youth only 1/4 led such a control.
In relation to the above, there comes a conclusion that in spite of parents’ fears
concerning threads that come from the web and also using some prophylactic measures that
are mostly based on talking to a child or denying them access to the computer it seems vital
to pedagogically educate the parents on the matter because as it was presented in the

124
research it is not a solution to limit a young person access to the internet it is a proper
preparation of children and young people to using the medium by them that needs to be
focused on.
It is vital for a child to be capable of evaluating the information that is reached and by
this making a proper selection of different sources of information.

125